CHRISTOPHORI BESOLDI, IC. ET ANTECESSORIS Tubingensis, SPICILEGIA POLITICO. Iuridica, DE LEGATIS, (2) DE SESSIONIS' praecedentiâ, ac item (3) De Pacis Iure: (4) deque Arcanis Rerum publicarum.
[Gap desc: illustration]
ARGENTORATI, Impensis Heredum LAZARI ZETZNERI, Anno Christi, M. DC. XXIV.

DISSERTATIONIS POLITICO-IURIDICAE I. De Legatis, eorumqueve Iure,

CAPUT I. Prolegomena de antiquitate, necessitate, et utilitate Legationis.

MErito Aristoteles suae aetatis Leguleios, ac Iuris Professores reprehendit; utpote qui peri\ tw=n s1unallagma/twn, et de formulis, quae privatas hominum actiones respiciunt, ad ravim et nauseam usque disputarent: ea vero, quae ad totius Rei publicae administrationem, et commoda spectant, quasi pro derelicto haberent. Sane et hoc saeculo nostro multi inveniuntur, qui in componendis ac dirimendis controversiis privatorum, magno rei familiaris compendio versantur; pauci, qui de Republicâ recte instituendâ suscipiunt cogitationem. Ac certe condonanda illis haecce negligentia esset, si non etiam invenirentur, qui studia, quae huc conducunt, summo conatu impedirent; et id quod vulgo dici solet, in usu haberent: Ars nulla osorem habet, nisi ignorantem. Verum non haec impedire mepossunt, quin ego nunc de materiâ quadam politicâ instituam tractationem; nempe de Legatis, eorumqueve Iure: quae quidem adeo illustris et utilis visa fuit haud paucis, ut nullâ fere de materiâ aliâ aliâ tot reperiantur, qui scripserintex professo. Quippe iam olim, de Legationibus aliquid commentatus est Crates Atheniensis, Diogene Laertioteste. Demetrius item Phaleraeus, Plato, et Diotimus, in eodem quoque versati suntargumento; quod ex eodem Laertio, Strabone, et Athenaeo cognosci potest. Multa passim de Legationibus Demosthenes et Aeschines habent. Exstant Eclogae, seu fragmenta, aut excerpta de Legationibus, ex Polybio, aliisqueve Historicis Graecis, tam exstantibus, quam amissis; quae Ursinus, Casaubonus, et Hoeschelius ediderunt, rarum prudentiae Politicae Thesaurum continentes. Estqueve Titulus aeque in Codice, ac Digestis, de Legationibus, singularis. Sunt non pauci Iurisconsulti,

qui de Legatis tractatus evulgârunt. Martinus nempe de Caraziis Laudensis, de Legatis Principum. Iulius Ferrettus, de Oratoribus, seu Legatis Principum, ac eorum fide et officio. Gondisalvus de Villadiego, de Legato, et alii in tomis tractatuum eorum Iureconsultorum, qui de Iure scripserunt, exstantes. Inprimis autem Conradus Braunus, olim in hâc Academiâ Philippi Melanchthonis condiscipulus, et postea Bavariae Principum Consiliarius, de Legato et Legationibus illustreedidit opus, Anno M. D. XLVIII. in folio Moguntiae impressum; dignum quod cum aliis eiusdem operibus recudatur. Octavianus Magius, Venetus, Franciscus le Vayer, Advocatus Parisiensis, et Albericus Gentilis, singulares hâc de re vulgârunt libellos, iunctimqueve editi illi sunt Hanoviae, apud Guilhelmum Antonium, in octavo. Torquatus Tassus, in libellis inscriptis Il Messagiero, et il Gonzaga, copiose satis Italico Idiomate, tractat hoc idem argumentum. Exstat Christophori Warsevicii, Nobilis Poloni Oratio de Legationibus elegans, et summâ cum prudentiâ scripta. De Legatis item copiosissime Carolus Paschalius, elegantissime Hermannus Kirchnerus, et succincte, Gallico tamen sermone, Iohannes Hotman, Sieur de Villiers, Francisci Hotomanni, celeberrimi illius Iurisconsulti filius, commentati sunt. Omnes fere Politici, Bodinus, Arnisaeus, Canonhiero, libr. 3. dell' introduzz. per tot ubi multa memorabilia congessit, aliiqueve singularia de Legatis Capita habent. Tres sunt in Iure publico Arumaei, de Legatis, operose conscripti Discursus, tom. 1. Discurs. 14. Matthiae Bortii, Discurs. 29. Georgii Schubhardi, tom. 2. Discurs. 21. Reinhardi Konigs. Exstat et erudite ac methodicea Michaele Raschio Pomerano, congesta Dissertatio, de materiâ eadem, quamille me Praeside Disputationis loco proposuit in hâc Academiâ nostrâ. Sed haecce copia Auctorum, ut materiam commendat, ita me non deterret, quin summatim hâc de re et ego agam. Haud enim magis commendandi sunt, qui de Illustri aliquâ materiâ copiose ab aliis tractata, in brevem quandam contrahunt summam, quam qui materiam obscuram, et minus frequentem operâ suâ illustrant. Agam autem eâ dere saltuatim, et quasi per Discursum; non disputatorie, et explicate, nec item oratorie seu compte.

II.

Et sum ideoqueve adhuc in sententiâ eâ; inter omnia Rei publicae munera, quae quidem multasunt; non ullum, neque officii necessitate, et utilitate, neque rerum gerendarum, causarumqueve magnitudine, varietate, atque difficultate; neque eorum, qui gerunt, prudentiâ, consilio, et industriâ; neque dignitatis et honorum splendore, atque amplitudine, cum uno Legationis munere conferri posse. Brunus, in

epistol. dedicator Si antiquitas commendationem habet: Legatorum institutum, Belo quidam adscribunt. Belus autem Nini pater suit. Et tamen antiquorem Legatorum originationem Iosephus facit, ad Deumqueve refert: qui Angelos propterea fecerit, ut isto munere fungerentur. Certe statim cum discretae gentes, regna condita, dominia distincta fuerunt, Legationis exstitisse nomen opinor. Inter eos quippe, inter quos est aliqua communio iuris, ut inter gentes est, Res publicas atque Reges; necesse fuit officia, negotiaqueve intercedere: et istae vero personae vel convenire nolut, vel saepe etiam non possunt, certe ipsae Civitates numquam queunt. Pernecessarium profecto (ut de Procuratore scribit in consimili quaestione Ulpianus ICtus, in l. 1. ff. de Procuratorib) et illud fuit; ut alii constituerentur, qui eas personas referendo, agere possint, quod incumb ???t. Albericus Gentilis, de legationib. lib. 1. cap. 20. Hucqueve alludere putarim eos, quos supra dixi, inventionem Legatorum attribuere Belo: namque primam Regum originem, sub Nino Scriptores tradunt, Iustinus et alii:ut ita una cum primo Rege, coeperint statim Legationes. Acetiam a Mose non semel Legatos missos, constat: Numer. cap. 20. vers. 21. Deuteronom. 2.

III.

Legationem nulla curiositas, nulla voluptas invenit; sed necessitas sola. Imbecillitate scilicet et sorte humanâ regnantes, eo mittunt Legatos, quo se ipsos conferre non possunt: horum diligentiâ, in rem praesentem, quamlibet longinquam perducuntur, alieno ore commode, cogitatequeveloquuntur: alienâ sapientiâ, ingentibus se periculis subducunt. Quod hominis est loquela, hoc sunt Imperiis Legationes. Nempe quorum ope hinc inde perferuntur questus, denuntiationes, consilia, et quicquid est, quod ratio amat usurpare, ne res perveniat ad manus. Paschalius, hîc cap. 6. Auctor quaestionis: An Legatum adversus Rem publicam, ad quam missus est, delinquentem capere etc. liceat, a principio Legati Principum oculi emissitii sunt, aures ac manus longae. Hoc intuitu a Poetâ, Legatus indiitatur:

—— Vox Regum lingua salutis,
Foederis Orator, pacis via terminus irae:
Semen amicitiae, belli fuga. litibus hostis.

Hincqueve apud Procopium, libr. 2. bell. Persic. Bellisarius ad Legatum Chosrois: si quid, ait, a conterminis gentibus desideratur, id postulatum iis mittitur per Legatos. etc. Multa inter absentes, commode perliteras explicantur; sed rursus quaedam, quo secretiora sunt, magisqueve caelanda, hôc literis commissa; et facilius, et maiore cum periculo multorum, in eorum manus, quos minime volumus, incidere possunt. Brunus; libr. 1. cap. 2. vulgatum est, Litera scripta manet.

Severus Imperator Clodio Albino interfecto, statim literas inquiri iussit; ita ut inveniret, ad quos ipse scripsisset, et qui ad eum rescripsissent, omnesqueve illos, quorum epistolas reperit, hostes a Senatu iudicari fecit, ipsosqueve interemit, ac in Aerarium publicum retulit bona eorum. Capitolinus, in Albino Et nemo nescit, quas turbas, quas suspiciones concitârint literae illae, in Cancellariâ Anhaltinâ, post proelium Pragense inventae, et porro forsan concitaturae sunt adhuc maiores. Caute ergo Otho Imperator secit, qui iam iam moriturus, quicquid epistolarum erat, ne cui periculo aut noxae apud Vitellium forent, concremavit, Suetonio teste. Ac scio, viros prudentes, qui summae cautelae loco usurpent; nil unquam scribere in epistolis amicorum, vel alibi, quod non velint toti orbi notum esse. Plinius, libr. 7. cap. 25. Caesaris laudibus adscribit, quod captis apud Pharsaliam Pompeii Magni scriniis, iterumqueveapud Thapsum Ciceronis, ea non lecta, optimâ concremârit fide. Sed politicum hoc arcanum fuit, Imperiiqueve novi, nec iure usurpati stabilimentum: ubi consultum est, unâ vice abolere suspiciones omnes. Aliâs enim cunctos, qui suas literas ibi fuisse sciebant, infideles sibi reddidisset: et habuit hanc felicitatem Caesar, ut quae ipse callide et politice fecit; id fere semper pro ingenuâ virtute fuerit celebratum.

IV.

Incidenter hîc addo, multos, quorum periculosa manifestatio est, ea ita scribere. ut non ab aliis, quam quos oportet, legi intelligîve possint. Hocqueve fine inventa sunt secreta litterarum per notas speciales characterum: huc etiam Scytale Lacedaem onia pertinet. Quam ad rem, multa scripsit doctissimus Abbas Sponheimensis, Iohannes Trithemius in suâ PolygrapHiâ, et huc spectare itidem dicitur eius Steganographia, Magiae apud multos suspicione laborans, ac adde Walchium, in Decad. fabular. fabul. 9. Et inprimis Iohannem Baptistam Portam, in suo tractatu de occultis literarum notis. Sed experientiâ constat, utcumque clandestinae, utcumque etiam peregrinae sient literarum notae, eas facile perscrutari eos, qui ingeniosiores paulo sunt. Paschalius, hic cap. 21. Locoqueve clavis hîc usurpant, ut diligenter animadvertant, quae literarum notae sive characteres saepius recurrant, eas enim vocales, A. E. I. aut consonantes frequentiores esse coniectant, et porro variâ literarum commutatione ac tentamine, eo progrediuntur, usque dum vel unicam vocem, et ita paucas saltem literas investigârint; ac porro ad alia, minus impeditiori viâ progrediuntur. Sed ratio literarum occultarum, nullâ arte perscrutabilis haec esse potest, si duo perquam occulte conveniant de certo libro, verbi gratiâ de Aeneide Vergilianâ, cuius initium:

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
Italiam fato profugus, Lavinaque venit
Littora. etc.

Nunc si velim literas dirigere ad amicum, quarum initium sit EST. quaero in hisce versiculis literam E. quae est numero 12. et itaque E. signo per 12. quaero porro S. numerando ab eâ literâ, quae est proxima ab E. et invenio literam S. in 18. statione, quaeroiterum hâc eâdem ratione T. et invenio, quod sit octava. Critqueve mihi loco T. numerus 8. et ita progre diendo, per totum librum, usque dum Epistola mea fuerit absoluta. Imperscrutabilem hunc modum esse ideo dico; quia verbi gratiâ, E. S. T. et aliae literae, in eâdem Epistolâ, non eundem numerum habent, sed multifariis numeris indigitantur. Et etiam, ut eo minus ingenium ac diligentia humana, hîc aliquid efficere possint, liber ille casu aperiendus, et Epistolae nostrae numerus folii, ubi debeat incipi numeratio, praeponendus erit; ut ille, ad quem literae scribantur, sciat numerum illum quasi clavem esse, mediante quâ sensus Epistolae reserari ac detegi possit.

V.

Sed redeo ad Legatum nostrum. Ac fateor equidem ultro lubes, multa tutius ab ipsis Principibus expediri. Nam et per se negotia sua, si ita dignitatis eorum ratio, vel rerum gerendarum conditio, aut personarum, quibus cum agendum est, qualitas exigit, gerere possunt Magnates. Ita Aeneas apud Poetam, generis propinqnitate fretus; maluit ipse per se, quam per Legatos, auxilia petere a Rege Evandro, libr. 8. Aeneid.

Non equidem extimui Danaum quod ductor, et Arcas,
Quodque a stirpe fores geminis coniunctus Atridis:
Sed mea me virtus, et sancta Oraecula Divûm
Cognatique Patres, tua terris didita fama,
Coniunxêre tibi, et satis egêre volentem.
His fretus non Legatos etc. — — — —

Ita et hodie, inter maximos Principes, et maxume inter eos, qui sunt consanguinitate, aut aliâ necessitudine coniuncti, observatur; ut negotia secretiora, inter se potius, quam per Legatos agant. Brunus, hîc libr. 1. cap. 4. Sicqueve, quod hodie in Imperialibus Comitiis, saepe magni momenti negotia indecisa manent; in caussâ esse putant nonnulli, quod non praesentes hisce se sistiunt multi. Etenim multanegantur audacter per Legatos, quae praesentes recusare vererentur: verum enim vero, ad hostes, aut exteros, longequeve dissitos Principem prosicisci debere, dixerit nemo. Et porro commune Politicorum scitum est in tractatione et colloquio de Pacificatione instituto, haud

consultum videri, Principes interesse; sed per Legatos, et viros bonos ac prudentes, controversiae, et quic quid est negotiorum huiusmodi, felicius componitur atque tractatur Horum ideo operâ, regulariter foris, etiam cum vicinis, et qui non sunt hostes, conversatio, tractatioqueve institui debet. Iter a Principe ipso institutum, magnos sumptus requirit. Caeremomae in conventu Principum instituendae, tempus absumunt. Principes raro idonei; fere numquam sunt diligentes in negotiis gravioribus expediendis. Princeps habet spatium deliberandi, antequam ratum habeat, quae Legatus egit. Prudens insuper, et vere politicum est monitum, Philippi Cominaei, Historici Gallici nobilissimi, et qui numquam non prudentiores dimittit Lectores suos; quo caveri vult, Principum congressus, propter circumstantias multiplices, quas proponit, et exemplis illustrat: ac libr. 2. cap. 8. scribit, stultitiam insignem esse, si duo Principes Magni, et potentiâ aequales, conveniant de rebus magnis tractaturi, iuvenes si sint, nec rebus agendis adhuc dum adhibeantur, hoc interdum concedi, non si iam eius sint aetatis, quae invidiae, aemulationisqueve capax exsistat. Fieri non potest, quin ipsorum Principum domestici, seu familiares de rebus ante actis loquantur: diqueve non fit absque molestiâ et fremitu alterius partis. Alii sunt aliis elegantius vestiti, inde nasciturludibrium et iocus. Atque Ita sieri est necesse, praesertim inter eos, qui linguâ, sermone, et moribus distant: ex ipsis quoque Principibus alii sunt aliis decentiores, et aspectu magnis honesto etc. Et ita vixab in vicem recedunt, sine aliquâ aemulatione, invidiâ aut indignatione: nesciunt se compati, putant se contemni, aut contemnunt. Idem Cominaeus, libr 4. cap. 10. refert, Angliae ac Franciae Regum conventum, et tandem addit, maxume timuisse illum prudentissimum Regem (Ludovicum XI.) ne quod ipsi elabatur verbum, quo offenderet vel Angliae Regem, vel eius Mimstros: nec tamen satis sibi cavere potuisse. Ac libr. 5. cap. 7. recenset, infelix iter Portugalliae Regis, ad iam dictum Galliae Regem, auxilii contra Castillanos petendi ergo, et subsequenti capite addit; se hancce Portugalliae Regis profectionem ideo Commentariis suis inseruisse, ut discatur: que bien tard un prince se doibt mettre soubs la main d'un autre, ni aller cherchersonsecours, en personne. Addatur Apollinar. Calderinus, in politic. Discurs Italic scripitis cap. 4 et Forstnerus meus, in bypomnemat politic. num. 28 Cominaeo succinit alius rerum Gallicarum satis prudens Scriptor, Paulus Aemilius nempe: is describens conventum Richardi Angli, et Philippi Augusti, Regum potentissimorum, terram Sanctam recuperare, armis laudabili instituto cogitantium, et ita inquit: In Siciliâ hiems necessario acta, ubi ex diuturnâ

consuetudine, crebroqueve inter Reges colloquio, quod sedare iras debuisset, simultates renatae; altius quam ante animis in sederunt. Dubravius describit nobis congressum Friderici Imperatoris, et Wenceslai Ottocari Lusci, IV. Bohemiae Regis, qui magno cum Imperatoris periculo coniunctus fuit. Idemqueve Dubravius, aliud quoque huic rei suppeditat exemplum, iocosum quidem, sed videlicet etiam iocosorum apud praepotentes diuturna memoria, semperqueve mordax est. Uladislaus Bohemiae Rex, cum diu apertas cum Matthiâ Ungariae Rege inimicitias exercuisset; bellis Turcicis tandem plus satis implicitus Matthias; Uladislaum ad colloquium de pacetransigendum invitavit. Dictus dies in Moraviâ Olmutii fuit: sed non decedebat Matthias de more suoambitioso, et ita tarde iter faciebat, ut quin, decim dies Uladislaus, in novo quod vocant oppido, exspectare fuerit coactus, antequam Olmutium ille ingrederetur. Inde quoque, novâ ambitione, obviam Matthias Uladislao prodibat; nudo videlicet capite, ac viridi tantum sertâ coronatus: ne ipse caput hospiti suo detegeret, sed is potius honor sibi abillo haberetur. Verum Bohemi, et ipsisatis ambitiosi; cognitâ Matthiae arte, Regi suo insusurrant, ut regmen capitis sui, zonâ sic plane innodaret, ut nec ipse nodos explicare posset: tum temporis enim etiam pilei capiti illigabantur; Hocqueve facto evenit, ut praeter omnem opinionem, Hungarus capite nudus, salutaret tectum capite Bohemum: et sic ars delusa fuit arte. Plura hôc de monito habet Camerarius, centur. 3. Meditat. historic. cap. 43. Dn. Piccartus, observat. decad. 2. cap. 7. Richterus, axiomat. politic. 432. (ubi notabilia exempla recensentur) Philippus Hoenonius, Disputat. politic. 7 thes. 89. Itaque, quod Princeps peralium, praesertim extra summ territorium potest, non est quod faciat per se ipsum. Praesentia enim semper minuiteam, quam quis de se ipso excitavit opinionem atque famam. Richterus, axiomat. politic. 433. Et sic Rex Agesilaus, sui famâ ac gloriâ rerum gestarum, impleverat Orientem: eum tamen Aegyptius Rex, cum humi fusum, ac vilissimo Graecorum pallio indutum, corporis etiam staturâ pusillum, et claudum intueretur, vehementer despexit. Huncqueve eundem habuit eventum congressus Alexandri Magni, et Amazonum Reginae. Adhuc etiam magis culpandae sunteae profectiones, a Magnatibus temere atque inconsulte susceptae: ad quasqueve ambitione, auri cupidine, curiositate, Venereâ libidine, similibusve causis, saepe impelluntur. Richterus, axiom plitic. 434. Concludere haec lubet monito sapienti, Francisci Bacchon. d. saggi morali. num. 30. fol. 84 Generalmente emeglio trattare conparole, che con lettere; eper mezano, che in persona. Le lettere sono buone, quando

si vuole caevare una risposta in lettera; overo quando ilprodurre dipoi lae copia di dette letterepuo servire alla propria giustificatione; o dove e pericolo, che ol negotio siae interrotto e udito a pezzi. Iltrattar personalmente, e bene, quando la presenza puo generar riverenza, come comunemente con gl' inferiori. etc.

CAPUT II. DEFINITIONES, Denominationes, atque Divisiones Legatorum.

LEgatos proprie dici eos, qui mandata alteriusreferunt, ait Petrus Poncetus, tractat. de civib. municipalib. num. 6. indequeve etiam nomen habent, quodlegantur, seu ablegantur: hoc est, mittuntur, seste Varrone. Imitanturnostri Germani, qui eos vocant Geandten; Sed nominis haec definitio est. Ideoque proprie et absolute, ii definiuntur: mandatarii, publico negotio, non militari manu, aut Imperio; sed eloquio et viribus ingenii conficiendo, sollemniter missi; ab eo, qui potestatem legandi habet: ad alium eiusdem potestatis; hoc est, a Principe absoluto ad absolutum. Kirchnerus, libr. 1. cap. 1. Vocantur variis nominibus ab Historicis, aliisqueve: Oratoresnempe, ab orando seu precando, aut potius ab Oratione: quae est acerrimum Legationis telum. Nimirum ad res arduas unus ille legatur, qui sit, ut Ennius apud Agellium, libr. 12. cap. 2.

Flos delibutus populi, Suadaeque medulla.

Sunt tamen qui dicunt: Legatos omnis generis esse, et de quacumque re missos; Oratores vero, qui veniunt deprecabundi, argum. l. Lege Iulia ff. ad Leg. Iul. de vipublic. Brunus, hîc libr. cap. 1. Interpretes, Ministri, et item Nuntii adpellitantur, Albericus Gentilis, libr. 1. cap. 2. de Legationib. Kirchnerus, dict. cap. 1. Ipsumqueve Legationis munus Graecis a)ggeli/h indigitatur: ut et Germani dicunt, Die Frantzösische/ Spannische etc. Bottschafft. Sunt quidem haec nomina generalia, et aliis etiam conveniunt non Legatis: sed non semper ad verba, sed ad rem magisrespici solet. Graeci pres1beuta\s2, aut pres1be/as2 vocant: abeo credo; quod eosdem oporteat. esse senes, seu seniliprae ditos prudentiâ. Paschalius, hîc cap. 2. iidem apochrisarii Graeco item vocabulo adpellantur. Quod nomen veteres Synodi, Romanae Ceelesiae, aliorumque Episcoporum Legatis tribuerunt, a verbo a)pokri/nomai, quod est respondeo: vel ab a)pokri/nesqai secetnere, diiudicare. Tum quia deiis

rebus plerumque mittuntur, quae prius maturo consilio deliberatae fuerunt: tum quia non alii mittuntur, quam qui discreti, qurqueve deliberare, etc commode respondere possint. Olim item, quod mirêre, Lenones dicti fuerunt a persuadendo forsan et Lenocinio verborum. Sic. Iustinus, libr. 2. fol. mihi 15. Primus Schytis bellum indixit Vexoris Rex Aegyptius, missis primo Lenonibus, qui hostibus parendi Legem dicerent: ubi Bongarsius in notis interpretatur esse mediatores, ex Glossario antiquo. Hebraei vocant Chasman. Psalm. 68. vers. 31. vide Avenarii Lexicon, fol. mihi 288. Notat item Conradus Brunus, libr. 2. cap. 1. Recentiores Iurisconsultos, eos tantum Legatos appellare solere, qui a Sede Apostolicâ fuerint missi: reLiquos vero Ambasiatores nominari. Et est sane vox haec frequens hodie apud omnes. Itali enim dicunt Ambasciatore, Galli Ambassadeur, Hispani Embaxador, et ab his Germani Ambassator/mutuo sumpserunt, seu potius ea postliminio rediit ad nos. Descendit enim vocula haec a vetustissimo Celtico verbo Ambachte. Namque doctissimus in Germaicâ antiquitate Dn. Marquardus Freherus, ad Petrum de Andlovv, libr. 1. cap. 13. notat. Legatos olim Missos fuisse adpellatos, hodie Ambasiatores dici, ab Ambachte, ex quo adhuc manere hodiernum Ampt/ Ampt Mann/ ac quod idem est Amman / Ammeister / (nisi forsan ab Hebraeo Am, populus: quasi Ein Meister deß Volcks.) Consentit Frehero Iohannes Textor, in der Nassawischen Chronick / fol. 16. colum. 2. ubi Ambactos, quorum apud Caesarem mentio fit, vocat Ministeriales. Vide meum Tractatum,d e natur. populor. fol. 88. ubi probo, Francicâ vetustiori Linguâ, Ambasciam esse operam, Ambachten operari; ut et hodie Ambascia Italis angustia est: die Aempter ängen/ oder machen bang. Certeante ducentos, vel trecentos annos, adhuc vulgo in usu erat haecce vox, B. Henricus Süßse/in epistol. ad Moniales. Von Gott reden/solle zu allen zeiten ewer Ambacht / hoc est, Ampt sein. Sicqueve originarie Ambasciator est Minister: quo vocabulo Legatos etiam denotari, paulo ante dixi. Kirchnerus, hîclibr. 1. cap. 1. ad fin. voculam hanc Celticam ex Graeco mutilato provenire censet: sed Celtica sunt Graecis antiquiora.

II.

Differunt autem hi nostri Legati, generetoto, a Caesaris, Proconsulisqueve Legatis, quorum in Iure nostro mentio frequens, quorumqueve munus cum Imperio coniunctum erat. Sic etiam Iurisdictionem habent Legati nonnulli, qui a Pontifice Romano mittuntur, Nuntii Apostolici, ac plerumque Legatide Latere nominantur, ex numeroqueve Cardinalium desumuntur: etenim usus Ecclesiae Romanae habet, ut solos Cardinales Legatos delatere vocitemus. Horum quidam sunt nati, qui neque de latere, neque ex speciali

commissione missi sunt: sed propter dignitatem, cui Legationis adnexum est munus, huiusmodi honore fruuntur. Brunus, hîc libr. 2. cap. 1. Dehisque ita scribit Reverendus Pater, Adamus Contzen, libr. 6. politicor. cap. 35. §. 7. Constituto Pontifice, Cardines eius Consiliarii, Legatiqueve exsistunt. Sunt autem Legati alii, qui nati dicuntur; quia dinitati eorum annexum est Ius Legationis. Ita olim Oxoniensis, in Angliâ, nunc Salisburgensis Archiepiscopus, dicitur Legatus natus. Alii dicuntur Legati de latere: qui fere Cardinales sunt, ad regendas Provincias missi: qui vero ad Reges et Principes mittuntur, vel dicuntur Legati de latere, vel cum potestate Legati later, vel simpliciter Legati. In quibus omnibus summa prudentia, modestia, familiaequeve decens frugalitas requiritur: et imprimis cognitio nationis, ad quam mittuntur. Horum autem Legatorum occasione, iam olim in variis Regnis, multae controversiae sunt ortae. Ita Anno Christi M. LXXIV. cum Legati Synodum in Germaniâ celebrare vellent: hoc omnes Episcopi abnuerunt; tamquam inusitatum: nec se huius auctoritatis Privilegium ullialii, praet er quam ipsi Romano Pontifici, unquam delaturos affirmârunt. Aliiaddunt, Liemarum Episcopum Bremensem, in caussâ Synodi cogendae, obiecisse Legatis, sibi quoque et Archiepiscopo Moguntino, vices Romani Pontificis, in Germaniâ antiquis Priulegiis esse concessas vide Baronium, et Spondanum, eius Epitomatorem, ad dict. Annum, num 2 Ita quidam, auctoritate Diplomatis Urbani Papae; Rogerium Siciliae Comitem, atque eius heredes, Legatos a latere constitutos monino volunt, omnes pariter successores Reges in Siciliae Regno, Legatos natos esse contendunt, eosdemqueve omnia, quae sunt Legatorum a latere, efficere posse; imo et substituendi potestatem habere, cum eâdem auctoritate; nimirum ut iudicare et punire possint, absolvere et excommunicare quos velint, Laicos, Monachos, Clericos, etiam Ecclesiasticâdignitate Praelatos, Abbates, Episcopos, Archiepiscopos; ac denique ipsos S. R. E. Cardinales ibi degentes, eidem Monarchiae subditos esse velint. Eiusdem quoque Monarchiae esse facultatis, Appellationes ad Sedem Apostolicam impedire; Nuntios eiusdem Sedis non admittere, ac demum respectu Ecclesiasticae Iurisdictionis, neque ipsam Sedem Apostolicam recognoscere, et habere superiorem, nisi in casu praeventionis. In quo consistit inter alia etiam, famosa illa Disputatio inter Pontifices et Hispaniae Reges, de Siciliae Monarchiâ. Vide Cardinalem Baronium, Anno Christi M. XCVII. Quod Ius, amplum sane, Hadrianus Pontifex Maximus, a Wilhelmo Siciliae Rege Beneventi obsessus; confirmare coactus fuit. Baronius, Anno Christi M. C. LVI. Ita pariter de Legatis Apostolicae

Sedis in Angliam mittendis magna controversia mota fuit Anno Christi M. C. XVII. cum nempe Legatione sollemni Romam missâ; Henricus Rex, et Episcopi Angliae provocandum putaverunt ad antiquum Privilegium Sancti Gregorii Papae, quo Archiepiscopis Cantuarien sibus indulsit, fungi Legatione Apostolicae Sedis; ob idque dicerent, haud alium in Angliam mittendum esse Legatum. Et Anno Christi M. C. XIX. in Concilio Rhemensi, perhibent, a Pontifice Maximo Calixto, promissum Anglis fuisse; quod nolit mittere in Angliam Legatos a latere, nisi Rege petente. Baronius. Olim etiam Romanus Senatus, Belli Ducibus et Imperatoribus Legatos adiungebat, Consules item et Proconsules, provincias sortiti, sibi velut Comites expedition is, Legatos nominabant. Et sic unusquisque Consul, suum Legatum habebat, quo praecipuo consultore, ac Ministro Consiliorum, in rebus gerendis, delectuqueve habendo, ac totâ provinciâ administrandâ utebatur. Horum Legatorum consilio et auct oritate, vel proelia suscipiebant, vel bello abstinebant: qui etiam Decreta Consulum, et arcana Consilia, saepissime exsequebantur. Sed de Legati Consulum, vel Praetorum Iurisdictione et potestate, late Alexander ab Alexandro, libr. 6. genial. dier cap. 3. agit, ibiqueve Tiraquellus multa addit. Et item de iisdem, ita scribit Adamus Contzen, libr. ult. politicor. cap. 26. §. 2. Imperatoribus erant Legati. Eorumqueve institutum fuit; ut Imperatori operâ et consilio adessent. namque pres1beutai\ et s1u/mbouloi erant. Aliquando eos Senatus, nonnumquam Consul nominabat; ipsi Imperatores eos sibilegebant, sed non absque Senatusconsulto, ut constat ex Cicerone, in Vatinium. Munus Legati erat, omnia, quaead rem pertinere putabat, in medium consulere. Caesar, libr. 3. bell. civil. Aliae sunt Legatipartes, atque Imperatoris. Alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet. Insignia Imperii habuerunt. Livius, libr 29. Duo ut plurimum fuêre, interdum plures; prout Senatus censebat: Principum aevo Consulares Legati exercitibus totis praeerant. Praetorii singulis Legionibus, qui et Legati Legionum sunt dicti. u(pos2 rathgoi, et u(/parxoi: quasi Subpraetores et Subpraefecti, qui iidem postea Duces sunt dicti. Hactenus ille. Ac generaliter, qui gentibus praeerant, et a Senatuad subsidia mittebantur; vel qui ab his, quibus Iurisdictio aliqua mandabatur, in partem curarum assumebantur, Romanis Legati fueruntadpellati; ut Appianus est auctor, libr. 2. de bell. civil. Eoque intuitu Varro, libr. 4. de Lingu. Latin. et Cicero, 4. in Verr. generaliter definiunt Legatum: qui vel alicuius potestatis, Magistratusve personam, aut munus sustinet, vei qui mittitur aliquid explicaturus. Militares etiam

Legatos, quibus Legiones, et universa auxilia obtemperabant, in ordinatione pacis, vel necessitate bellorum, Vegetius adpellat, libr. 2. cap. 9. Olim Praesides ipsi Provinciarum, Legati Principis adpellabantur, l. 1. ff. de offic. praesid. Sed hi proprie Legati non sunt, de quibus nobis est sermo; cum non mittantur ad Rem publicam aliam, et etiam habeant Iurisdictionem. vide Albericum Gentilem, hîc libr. 1. cap. 1. ut et andem quod Livius alicubi de Carthaginensibus scribit: Asdrubalem ac Syphacem, per literas, Nuntiosqueve: postremo etiam per Legatos accersunt; ii Legati, non nostri erant: sed Magistratus Ministri, qui auctoritate et severitate publicâ agerent in concives.

III.

Cumqueve Legati sint, qui publico in negotio mittuntur: haud quoque nomen id mereri videntur, qui liberâ Legatione funguntur. Legatio autem libera a Senatu impetrabatur, ornamenti tantum caussâ: quemadmodum honorarii Maiistratus, aut Consiliarii, a Principibus honestamenti gratiâ conceduntur, tituloqueve tenus obeuntur. Donabantur enim a Senatu, vel ab Imperatore, Senatores, et alii Clarissimi viri, honorario titulo liberae Legationis; etiamsi suorum, non publicorum negotiorum caussâ, in provinciam aliquam prosiciscerentur: veluti delatarum sibi hereditatum adeundarum cassâ, similium ve rerum. Idque ut in Provinciis, tamquam Legati accepti habitiqueve commendabiliores controversias haberent, atque favorabiliores, et sunt ita similes hi Procuratori, quem dicunt in rem suam Iureconsulti. Quamobrem XII. Tabularum Lege vetitum erat, eiusmodi impetrare Legationes: hisce verbis: Rei suae ergo, ne quis Legatus esto. Petrus Poncetus, de vivib. municipalib. sub num. 56.f ol. mihi 219. etc. In hosque Legatos, saepiuscule, atque adeo acerbe invehitur Cicero: firmatqueve, nihil esse turpius, quam quemquam legari, nisi Rei publicae caussâ. Libera aut em dicebatur, quod nullo sit tempore finita, sed redire et abire ei, qui impetraverit, quandoque licebat; nec ea rationibus reddendis obnoxia erat. Albericus Gentilis, hîc libr. 1. cap. 8. Paschalius, hîc cap. 13. Qui igitur liberâ legatione abest, recte Ulpianus, in l. 14. ff. de Legation ait; non videri Rei publicae caussâ abesse; quia non publici commodi caussâ, sed sui privati abest; hocqueve genus Legatorum nunc in desuetudinem abiit: ut Paschalius, dict. cap. fol. 53. attestatur. Haecqueve etiam Legatio, quandoque relegationis aut exilii speciem habebat. Quemadmodum Marcus Cato, quasi per benesicium in Cyprum dicitur fuisse relegatus. Cicero, pro domo suâ. Haecque eidem Ciceroni, amandatio dicta fuit. Similisqueve erat Atheniensium Ostracismo: Brunus, libr 1. cap. ult nam et Ipse erat exilii genus, non quidem castigatio improbitatis, sed honestiore voce elationis, ac

gravioris potentiae moderatio atque poena, ut non uno loco doceo in politicis meis scriptis. Caesares etiam Romani hanc in usu habuerunt, ut nempe in longinquas ablegarent Regiones, qui sibi in Aulâ graves essent. otomannus, hîc, cap. 1. num. 5.

IV.

Dixi, Legatos a Principibus absolutis mitti ad absolutos: quae nota, quamplurimos, a nostrâ materiâ seiungit. Fiunt enim et officii caussâ Legationes, quales sunt, quae ad Imperatorem ac Pontificem quottidie ferme suscipisolent. Sed hi proprie non veniunt titulo Legati nostri, cum non a pari ad parem, sed in signum subiectionis mittantur. Sic Legati Provinciales, de quibus Tituli Digestorum et Codicis, de Legationibus magnâ exparte loquuntur; non hûc spectant: inibi enim Legatio tale munus est, quo fonguntur, qui a Republicâ suâ,a d Principem ablegantur, negotii publici caussâ. Hisqueve hodierni Deputati aequiparantur, qui a Statibus ad Comitia tam Imperialia, quam Circularia, aut etiam Provincialia, Auff die Reichs/Crayß/vnd auch Landtäge destinantur et mittuntur: eosqueve passim Nuntios adpellat Aurea Bulla. Et cum Pelitici Germanorum, intelligerent, differentiam esse inter Legatos, et Ablegatos, sive Selectos et Deputatos, Legatos proprie adpellant di. Geandten / ablegatos et selectos, die Abgesandte. Et refert Kirchnerus, libr. 1. cap. 1. num. 20. Ab Imperii metatoribus, Von den Reichs Furierern/in Comitiis id observari, in designationibus hospitiorum, et verbigratiâ, Legato Hispaniarum Regis, inscriptum in foribus titulum. esse: Königlicher Würde auss Spanien Geandte. Aliis vero Imperii Principibus: Churfürstliche/Fürstliche etc. Abgesandte. Neque ita quotquot mittuntur, ut de rebus ad Rem publicam pertinentibus tractent, Legati exsistunt, Legatorumve abtinent Privilegia, at que dignitatem, Francilcus le Vayer, cap. 7. a princip. Et hinc aliquando cum coloni Ius sibi sumerent Legatorum ad Romanos mittendorum, Legati retenti interdum, quandoque etiam expulsi quasiex. Urbe fuerunt. Albericus Gentilis, hîc, libr. 2. cap. 20. a princip. ut suo loco pluribus dicam.

V.

Vicissim etiam Commissarii, quos Princepsad subditos mittit; haudrecte Legati nominantur. Hotman. hîc, cap. 1. num. 4. Sicqueve mittuntur Legati ad parem, Deputati ad Superiorem, Commissarii ad inferiorem seu subditum. Quin et Legati proprie non sunt, qui a Regibus vel Rebus publicis absolutis mittuntur ad Germaniae, vel Ialiae Duces. Nam ut Paschalius hîc notat, cap. 2. fol. 9. cum istis vix. Imperatoria et Regia Maiestas quicquam agit eorum operâ, quos vocamus Legatos; sed per Nuntios. Si rem ac munus spectes, reverâ Legatos, si nomen ac dignitatem Legationis, minime: nisi forte isti

Duces ac Principes, quopiam conveniant, de gravissimis rebus. Tunc enim non ad unum aliquem, sed ad conventum tot Principum, mitti solent Legationes. Et addit: Christianissimorum Regum (Galliae scilicet) pervetustus mosest, ut suas Legationes, ad eos tantum destinent, qui tituli dignitate ipsis aequantur: quales sunt Reges et Imperator, exceptis Rebus publicis quibusdam, Venetâ scilicet, Helveticâ. Rhaetica, etc. Adeos, qui vocantur Archiduces, aut Maiores Duces, vix unquam: utpote maiestate impares, et gradu inferiores. Itaque necistos Nuntios, quamvis a tanto Rege missos, eâ incedere pompâ et comitatu, quâ solent illi, qui sunt circumifusi splendore Legationis, et quibus vulgo nomen tribuitur Ambasciatoris. Sic pariternon Legationes proprie sunt, quae sivea Praefecto conterminae Regionis, ad Regem finitimum, sive ab ipso Rege ad finitimum Praefectum mittuntur: super communibus negotiis, scilicet quae pertinentad utramque Iurisdictionem. Hasqueve eas esse putat Paschalius, cap. 13. mihi sol. 53. quae sequentibus saeculis, dictae fuerunt parvae Legationes. Perinde ac si non impleant numeros iustae Legationis: sed solum ex aliquâ parte referant Legationem. Eiusquevegeneris dici posse autumatidem, omnes illas, quae non commeant inter summi fastigii, culminisqueve potestates: quasi non omnimodae Legationes, sed exscriptae et effigiatae.

VI.

Porro Legatos dixi, sollemniter mitti. Ergo nec Nuntii, ita in specie dicti, sunt tales (courriers vocamus vulgo) licet et generaliter Nuntiorum vocabulo Legati comprehendantur, ut innui supra. Nuntii enim sine pompâ, et strepitu mittuntur, quod non de Legatis dici potest. In hocqueve etiam differunt a Legatis Agentes, die Agenten; qui quidem habent securitatem Legatorum, non tamen sessionem, et tam amplam potestatem. Hosqueve ideo mitti Legatorum loco, ait Hotoman. 1. num. 3. quando metuitur, ne Legati, ut decet, honorentur; vel aliis postponantur. Inde Galliae Reges non habere in Aulâ Caesareâ Legatum, sed Agentem: nempe propter sessionis certamen, quod Galliae Regi est cum Hispano. Mittuntur etiam quan doque Agentes, sumptuum minuendorum caussâ, et ut plane magis, ac sine strepitu negotium expediatur. Quidam etiam inter Agentes et Ambassatores, mediam speciem interponere solent: quos Residentes vocant, Agentibus superiores, inferiores Legatis.

VII.

Eandem ob causam Legati non sunt, qui secreto mittuntur; ut occulta negotia tractent, et occulte, quae prodita suspicionem aliis praeberent sinistram. Ita refert Hotomannus, 1. num. 5. Angliae Reginam, et Principes Germaniae nonnullos habuisse des Agens secrets.

Agentes secretos Venetiis. Nam ob diversitatem Religionis noluit Senatus videri amicitiam arctiorem colere cum illis. Eos Paschalius, cap. 7. Legatos nullo nomine vocat, et obiri hoc munus ait, ab illis, qui cultu privato tegunt multam calliditatem; cuius openeg otiapublica latenter transiguntur. Huicqueve muneri Mercatores existimat idoneos; cum obtentu quaestus, delati ad longinqua, neque ne deprehendantur, timent, neque deprehensi erubescunt. Ego puto, magis idoneos esse Cappucinos, Iesuitas, aliosqueve Monachos, qui peregrinantur: utsuo loco dicam.

VIII.

Multis item modis Obsides differunt a Legatis. Etenim Obsides ob fidem datam dicti sunt; omninoqueve hostibus dantur, ut sintarrhabonis instar. At vero Legatus, nemini praeterquam suo Principi sese fide ac Religione obstringit. Et quemadmodum in venditionis contractu, si emptor, qui annulum dedit, paenitentiâ ducatur, ex Commissoriâ Lege, vel etiam ipso iure arrhas amittit: sic et qui Oblides mittuntur, pactorum et conventionum caussâ, si ab his defecerint, fidemqueve datam fefellerint, Obsides suos amittunt. Adeo ut in eorum caput saevire stricto Iure, licitum videatur. Le Vayer, hîc cap. 6. quae nemo dixerit de Legatis.

IX.

Et tandem non hûc pertinent, Caduceatores, quos Graeci kh/rukas2 vocant. Horum interventu bella indicendi mos erat, qui mos totus manavit ab illâ priscâ side, quae nemini bellum inferri patiebatur, nisi di prius praedictum esset, aut indictum. Eorumitem Ministerio pacta sollemnia duorum, pluriumve Imperiorum, adhibito sacrificali apparatu, certisqueve aliis ritibus peragebantur. Isti etiam, quoties quopiam mittenda esset Legatio, praemittebantur, ad impetrandam Legatis securitatem. Illorum itidem munus versabatur circa pompas, ad hosqueve pertinebat cura ordinandae publicae et sollemnis alicuius pompae. Item horum ope ipsa dicta terriloqua saepe pronuntiata, et minae tumide intentatae fuerunt. Huius generis fuit Vergilianus ille, cuius ministerio Turnus, Aeneam ad singulare certamen provocavit, 12. Aeneid.

Nuntius haec Idmon Phrygio mea dicta Tyranno
Haut placitura refer. etc.

Talisqueve in ore Praeconum fuit simplex Ministerium; eâ re quod Caduceator nihil addebat de suo; sed illa ipsissima verba pronuntiabat, quae ipsi essent mandata. Paschalius, cap. 4. et in eo differunt a Legatis, ita proprie dictis. Hodie utimur eorum loco Tubicinibus, Trommeter/ aut etiam Paucker. Tambours, trompettes, qui itidem et omnino inviolabiles sunt, Hotomannus, hîc, cap. 1. num. 4. In bello Helvetico

ante contum annos, ut in eius Historia refert Birckheimer, eorum vice usi sunt utrinque pauperibus puellis. Tanto enim odio bellum illud gerebatur, ut non fuerint viri securi, etiam Caduceatoris munere fungentes. Dicuntur autem Caduceatores a Caduceo: Caduceum vero vocavit antiquitas Mercurii virgam, anguibus implicatis conspicuam. Graeci Cerycium quasi praeconium vocitabant. De eoqueve late Paschalius, cap. 5. et Gentilis, libr. 1. cap. 18. hocqueve utpote Pacis signo muniti, eo penetrabant Caduceatores, quo Legatis aut illicitum fuit, aut intutum. Ut autem Graeci Caduceatoribus, sic Romani Fecialibus utebantur: qui sollemniter missi, ad foedus feriendum, aut indic endum bellum proficiscebantur, adres repetendas, ad iubendum alicunde aliquem decedere, ad aliquem dedendum. Albericus Gentilis, hîc, libr. 1. cap. 12. Caduceatores caduceum habebant: feciales sagmina praeferebant, herbas scilicet, gramen et verbenam. Dicebantur sagmina, quod in loco sancto secarentur; aut ut refert Martianus Iuriscon sultus, in l. 8. ff. de rer. divis. quia Sanctos, id est, defensos, atque munitos facerent cos, qui ipsas portabant. Albericus Gentilis, libr. 1. cap. 13. Et fuerunt Feciales numero XX. ipsorumqueve maxumo, nomen fuit Pater patratus. Tantae homo sanctitatis, ut saepe dep ositarius fieret earum soeminarum, quibus pepercerat hostica manus. Cognoscebant iide Legatis laesis, de pace, bello, induciis, etc. Paschalius, hîc, cap. 3. Indequeve descendebat Ius feciale. Cluten, in paradox. thes. 19.

X.

In horum fecialium locum, successerunt fere apud Germanos, Herald; Die Herolden: ut non perperam Aeneas Sylvius sentire videtur, epist 116. ubi late deiis agit. Hocqueve vocabulum alii derivant, quod dicti sunt quasi Heroes: sed allufio, non originatioid est. Sunt enim dicti ab Heer/quod est exercitus, et Alt/quod est Senex: erant enim in exercitu seniores et graviores: pompis et equestribus ludisii quoque Praefecti fuerunt, ac de Insigniis iudicabant: indequeve descendit singularis Ars Heraldica (nobis Wappenkunst) dicta, de quâ vide Les Essais des merveilles de nature. par Rene Francois, cap. 42. Galli Blasonnerie vocant. vide Nicod. in dictionar. verb. Blason. quae vox a Germanico Blasen/e quâ Außblasieren descendit etc. Pertinet huc Iacobi Typotii, hierographia; ubi de hieroglyphicis et symbolis agit, ac ea in artis formam redegit. Eaqueve Heraldica ars, Philosophia quaedam est, incensendis, distribuendisqueve Nobilium clypeis occupata, cuius vanitatem pro more deducit cornelius Agrippa, de vanitat. scientiar. cap 81 ubi ait: mirum quam stultâ sapientiâ in animalibus et coloribus philosophantur, astrologicantur etiam, et Theologizant. verbi gratiâ, purpureus color, prae ceteris excellit, de cuius etiam

dignitate et significatione vide Salmuth, ad Panciroll. de rebus deperdit. fol. 399. Sicqueve referente Stumpffio, libr. 6. cap. 17. in princip. Anno christi M. CC. LXXIII. Rex Rodolphus I. propter officia insi fideli obsequio praestita, a Tigurinis, ipsorum vexillum, purpureo segmento ornavit. Dann es ist je vnd je bräuchig gewest/daß die Kayßer oder König/die Purpur vnd rohte/als ein Fürstliche farb/wohlverdienten leuten vmb ehren willen geschenckt haben. Sic et Constantia, a Sigismundo Imperatore, tempore Concilii inibi congregati, singulari Diplomate dotata fuit, ut nigrae cruci, quam Insigniorum loco habent, praefigerent purpureum segmentum; ut et cerâ rubrâ in sigillando uti quirent. Et pergit Stumpffius, Deßhalb hat es wenig ansehens/daß etlich vermeinen/alle die Zeichenoder panier/die Schwengel führen oder tragen/seyen also bezeichnet/daß man Sie darbey erkenne einmahl verlohren gewesen. et item ibi alia memorabilia sequuntur. Aureus etiam color Privilegii loco habetur. idem Stumpffius, libr. 8. cap. 6. de Bernatibus sic scribit: Der Berner Panier was Anno M. CC. LXXXIX. in einem harten streit/wider Albrecht Hertzogen zu. Osterreich/König rudolphs Sohn/ein wenig mit bluetbesch weißet: wurde deßhalb forthin roht gemacht. Darinn stundee der Veer mit roeisser Strassenvber ort/ob sich/zu einem Zeichen deß Siegs. Die weiße Straß aber ist hernach auß etwas befreyung vmb ehren willen vergüldet. Documenta magni momenti, aureis Bullis, seu sigillis Imperatores munire solebant. Arumaeus, ad Aur. Bull. Discurs 1. thes. 4. Meibomius, ad Aur. bull. Andronici, fol. 14. Ego, de success. et elect. Reg. libr. 2. cap. 3. num. 1. Hadrianus I. Pontifex maximus, primus fuit, qui Indulgentias suas obfirmavit plumbeis sigillis, quo maiorem mererentur fidem. Polydorus Vergilius, libr. 8. de rer. inventortb cap. 2. Sed hoc cavillatorie interpretatur Nigrinus: signum id fuisse, ipsorum argentum mutatum fuisse in plumbum, doctrinam ac Religionem abiisse in falsitatem et errores. Sunt sane Insignia, veluti signa, et litterae Hieroglyphicae, breviter et compendiose aliud, quod non videtur, indicantia: ad momoriam eorundem, qui quippiam egregium, simile vel proportionatum demonstranti signo; gesserunt: unde Gallice dicuntur armoiries, quasi dicamus armorum memoriam. Serviunt etiam ad distinctionem familiarum, etc. Unde Baldus, in tract. de armis, ait, Insignia haec, inventa esse, ad cognoscendum familias et personas. Tractant de his Insignibus, quae vulgo dicuntur Arma, Bartolus, libell. de Insignib. et arm. ubi etiam docet, qui dicantur in illis nobiliores colores. Ac Insignia quaedam Regum antiquorum particularia habet Petrus Gregorius Tholosanus, libr. 6. de Republic. cap. 16. qui idem cap. seq. de Iusignibus

quarundam Civitatum et populorum, eorumqueve causisagit. Lusitaniae Reges, cum Diplomata subscribunt, semper quinque puncta. :: addunt: quaevulnera adpellant. Conestag. libr. 6. fol. 331. in memoriam vulnerum nostri Salvatoris. Crusius etiam noster refert, Annal. Suevicor. part. 3. libr. 2. cap. 13. Olim qui militabant, primo purum clypeum gestâsse, usque dum aliquid fortiter ac laudabiliter gessissent: tum pro conditione viri atque facti, Clypeo Insignia inscribenda fuisse data. Felicissimae Austriacae Familiae Insignia, quibus hodie utuntur, non illa prisca, vel Habspurgicorum, vel Austriacorum sunt. Sed cum Leopoldus Austriacus, in Palaestinâ Aconis muros superâsset, albo paludamento indutus; quod totum hostili mox sanguine tinctum apparuit, eâ parte demptâ, quae baltheo tegebatur: inde factum, ut area rubicans, cum fascia sive segmento albo, mediam dirimente, insigne deinceps Austriis esset: idqueve permissu, vel indultu Henrici VII. tum Imperatoris. vide Lipsium, centur. singular. ad Germanos et Gallos, epistol. 36. Reges Francorum exeo tempore, quo bellum cum romanis habere coeperunt, de consilio Pontificum et Vatum gentis suae, arma sive intersignia haec nova sumpserunt. adde Bernard. Girard. libr. 1. del hist. de France, sol. mihi 57. qui idem libr. 5. fol. mihi 469. scribit: Eundem Capeti avi fratrem attulisse in Galliam Liliorum Insignia, sed sine numero, eaqueve postea, carolum VI. redegisse adtria. Quâ de re ex Annalibus vetustissimis Francorum, sequentia Iohannes Wolffius refert, 1. lection. memorabil. fol. 42. Reges Francorum, ranis tribus abiectis, quas olim ex Scythiâ in albo vellere adduxerunt: leonem cum anteriorecorporis parte, in vellere blavii coloris depinxerunt, pedibus ad capturam extensis, et ore frementis more aperto: cuius inferior pars corporis in caudam serpentis desinebat; cum quâ collum Aquilae desubtus in vellere aureo, expansisqueve alis depictae, fortiter alligatum videbatur comprimere et suffocare. Aquilam Romani habuerunt pro signo dimicantes: quorum superbam et arrogantem potentiam supprimere et annihilare per fortitudinem simul et prudentiam cupientes; pro alterâ sumpserunt leonem, pro alterâ vero serpentem. Per leonem namque fortitudinem suam Franci: per serpentem vero, sapientiam et prudentiam mystice designate volebant: quibus indubitanter se Romanos tandem superaturos seprabant. Hisqueve Insigniis, sive armis, quamquam improprie dicantur, omnes deinceps Francorum Regesusi fuerunt, usque ad Clodoveum Christianum, qui pro leone, tria legitur Lilia demissa caelitus assumpsisse. Regno tandem Francorum, per filios Ludovici primi, in duo divisio; Liliorum intersigne cum Francis remansit Gallis, sive

Occidentalibus Francis. Propria vero leonis, atque caudae serpentis arma, Regnum Francorum Orientale, sive Germanicum obtinuit: quod cum Imperium sibi Romanum habeat annexum, interfigniis prioribus in oblivionem deductis; Aquilâ Imperii notâ duntaxat uti consuevit, ab illo tempore divisionis, usque in praesentem diem. Sic etiam Philippus Flandriae Comes, mutavit Insignia, quae olim habebat, eaqueve sumpsit, quae nunc adhuc habet Flandriae Comitatus: cum in Palaestinâ Turcam quendam, giganteâ staturâ eminentem, occidisset, eiqueve scutum ademisset, his Insignibus notatum. Sic Lutetia in Insigniis suis habet navem liliis passim conspersam: pour monstrer que Paris estla capitale, et comme maistresse des villes Francoises: de la quelle le Roy est le chef, Seigneur et Patron, comme celuy, quicommande sue une neuf, ou toutes choses abondent. Girard. tom. 1. libr. 9. fol. mihi 770. Sic Tubinga nostra, propter fidelitatem Principi Ulrico, in communi aliorum subditorum rebellione, integre servatam, hunc obtinuit honorem, ut duo brachia decussata, cervina tenentia cornua scuto insistant: quasi brachiis Tubingensium, Ducatus Wurttembergicus fuerit servatus. Crusius, Annal. Suevicor. part. 3. libr. 10. cap. 4. Hûc etiam Hieroglyphica pertinentilla, ab annis trecentis, vel quadringentis, in admodum frequenti usu, tam in Italiâ, quam Galliâ, et Belgio etiam quae fuerunt: vulgo a Gallis res. Picardiae indigitantur. De quibus le Seign. des Accords, libr. 1. des bigarrures, cap. 2. et 3. agit. Et etiam Uanderburgius exemplum habet, harum immunitatum in fine Amadaei VIII. Primi Sabaudiae Ducis, de Iacobâ Bavarâ, et Francone Borsalio, etc. agens.

XI.

Sed tempus est, ut redeam ad Legatos nostros, et dixi huc. usque, qui Legati non sint. Nunc genera Legatorum explicabo strictin: cum a Kirchnero, libr. 1. cap. 2. sollicite id fuerit factum. Sunt autem Legati, alii residentes, sive perpetui, seu ordinarii; alii temporarii: qui plerumque extra ordinarii indigitantur: quales suerunt olim fere omnes; nam videtur Perpetuorum usus incognitus priscis saeculis fuisse. Hotomannus, l. num. 2. Et ita que Perpetui, non ad definitum, certumqueve negotium, sed ad tempus, sive certum, sive incertum ita mittuntur, ut dum in Legatione degunt, omnia tractent, faciantqueve, quae fuerint e re mittentis. Hi nihil certi in man datis habent: sed diligenter singula scitu mittenti necessaria, observare, ac fidelit er illi referre coguntur: ut et commodum eius promovere, et contra, ne praeiudicium aliquod illi fiat, providere; falsas item delationes suorum dilnere, et si qua quaedam a mittente iniunguntur, exsequi tenentur. Temporarii, in certam aliquam oecasionem legantur; redire iussi, simul

atque quod habent in mandatis, confecerunt. Albericus Gentilis, libr. 2. cap. 5. Illos vero, quos perpetuos vocavi, nonnulli perpetuos exploratores adpellant, Kirchnerus nempe, libr. 1. hîc cap. 2. et Satyricâ venâ in eos invehitur Paschalius, cap. 77. vide Keckhermannum, Disputat. politic. 33. quaest. 4. eos item Henricus VII. Angliae Rexnon admisit. Gentilis hîc libr. 2. cap. 12. in fin. Sed vero hosce, e Legatorum propriâ classe, eximere non possum. Albericus Gentilis, libr. 1. cap. ultim ad sin. Namque inter Principes frequentiora intercedunt negotia, quam ut commodum sit iugiter mittere Legatos, et non hos potius alterum apud alterum habere semper. nec obstat l. 4. C. de commerciis, ubi habetur, neminem in alterius Provinciâ Iure Legationis residere posse. Non evim illa loquitur de Legato ipso, sed qui iter Legati comitatus, merces duxerit commutandas, quiqueve postea Legati reditum ad propria non comitetur. Et posite, rescriptum illud Imperatorum etiam ad ipsos Legatos extendi, nihil ominus hoc Ius Legatorum non ex Imperialibus Constitutionibus, sed communi gentium con ventione, recipit Legem et interpretationem. Georgius Schubhardus, apud Arumaeum, de Iur public. tom. 1. Discurs. 29. thes. 4. fol. 809. Et lex item illa intelligenda est de Provinciali Legatione, nec ad hanc nostram extendenda, quaereciproca est: fere etenim utrinque tales habentur, et expacto mittuntur. Kirchnerus, libr. 1. cap. 2. num. 19. Legati item perpetui sunt Consules illi, qui Gallorum et Venetorum nomine, in Barbariâ, aliisqueve locis Imperii Turcici resident, et negotia Mercatorum tractant, Hotomannus, cap. 1. num. ultim Sed et Legati residetes, si itares ferant, redire domum, et salutaria suae Legationis expedire possunt. Exemplum habet Pierre Matthieu, tom. 1. libr. 2. narrat. 2. num. 9. fol. 321.

XII.

Porro ratione obiecti, seu rerum, de quibus Legati tractant, vel quarum caussâ ablegati, variae exsurgunt species Legatorum. Quidam enim Togati, quidam Bellici dici possunt. Bellici ad hostes mittuntur; alii ad exteros, sed honoris, aut alterius negotii caussâ ablegantur. Sunt et Legati, qui nullam rem dicere, sed aliquam tantum agere habent; qui veniunt, praesentiam tantum in re aliquâ exhibituri. Ac frequentissimae nostrorum temporum Legationes sunt, quae in id solum fiunt, ut praesentiâ ipsarum illustre magis reddatur, quod agitur. Albericus Gentilis, libr. 1. cap. 5. Et item quae ad pacem componendam Legatio est, pacificatoria licet dici mereatur; bellica tamen esse videtur, contra ac sentit Gentilis, libr. 1. cap. 6. cum durante bello mittatur. Et quae alia belli negotia per Legatos expediuntur, puta indicendo bellum, captivos repetendo, ea fere perfeciales, seu

caduceatores expediuntur; rarius, sed tamen aliquando, per legatos. Ac item bellicae res per legatos expeditae; quaedam bellum antecedunt: ut consultatio demferendo bello. Quaedam incidunt, seu inter gerendum bellum accidunt; ut inducias petere, auxilium postulare, deprecari, frumenta et annonam militarem comparare, aliorum societatem ambire, vel eosdem ab hostibus avertere, etc. Quaedam bellum sequuntur, ut pacem facere, conditiones exsequi pacis etc. Legatio item togata, extraordinaria, seutemporaria, aliquando in cognoscendo, quaedam in interdedendo, quaedam in consultando, quaedam in exsequendo versatur, Brunus, hîc libr. 1. cap. 13. ut plurimum tantum officii causâfit: eiusqueve vestigia in sacrisetiam exstant. Siclibr. 2. Samuel. cap. 8. mittuntur ad Davidem Legati, de victoriâ gratulantes. et libr. 2. cap 10 mentio fit Legatorum, quos David miseritad Annonitarum Regem, ut eum consolarentur super interitu patris. Ac de eo genere Legatorum, qui gratulationis causâ mittuntur; habet etiam aliquid Iurisconsultus Paulus, in l. 35. ff. ex quib. causs. maiores Notandum vero hîc est, Legatos gratulationis, vel consolationis caussâ, cito mittendos esse. Sicqueve Tiberius, Iliensium Legatos, paulo serius consolantes, quasi obliteratâ iam doloris memoriâ irridens: Se quoque respondit, vicem eorum dolere, quod egregium civem Hectorem amisissent. Suetonius, in Tiberio cap. 52. Ac quando haec Legation non officii, ac vicinitatis iure fit, sed aliquam necessitatem habet; tum pertinet inter Provinciales; ut monui suprâ. Sicqueve Pontifex Maximus indignabatur quandoque Regi Hispaniarum, (utpote suo Vasallo) quoniam ad se non miserat Legatos, qui ipsi Pontifici creato, pro more exhiberent. adorationem. Guicciardinus, libr. 7. Et etiam superioritatis quaedam eminentia est, ab aliorum Legatis adiri. Ita Traianum, Dacico bello confecto, plurimae Barbararum gentium Legationes, atque etiam Indorum adiêre. Dion. Ita vicennalibus festis sollemnibus toto orbe Romano celebratis; complures ex diversis Provinciis, extra Romanum quoque Imperium positis, ad Constantinum cum muneribus missisunt Legati. eusebius, libr. 4. virae Constant. cap. 7. 8. 9. Sozomenus, libr. 2. cap. 14 Baronius, Anno Christi CCC. XXV. Ita etiam Anno Christi CCC. XXXVI. Constantinopolim ad Constantinum venerunt Legati, ab orientalibus Indis, cum muneribus pretiosissimarum gemmarum, et varii. generis animalium, picturarumqueve ac statuarum; ut declararent, se illum summum omnium Regem agnoscere et profiteri. Baronius. Ita quoque Anno Christi DC. XXVIII. ad Heraclium ob res fortiter gestas, Persicumqueve Imperium debellatum, miserunt exteri Reges, tam ab Oriente, quam Occidente, cum

muneribus Legatos. Baronius. Sic sunt quaedam Legationes sacrae, quaedam prophanae. Brunus, libr. 1. cap. 13. Quales Legationes etiam gentilibus in usu fuerunt. Et talis fuit Fabii Pictoris; qui Delphos missus est, sciscitatum oraculum, quibus precibus, supplicationibusqueve Deosplacare Romani possint, post acceptam cladem ad Cannas. Item Marci Pompeii Mathonis, et quinti Catuli, ad eosdem Delphos missorum, ad portandum donum expraedâ Hasdubralis. Livius, decad. 3. libr. 2. Nec non Christiani Principes per Legatos Deo et Ecclesiis munera afferre solent. Ita Iustinianus Episcopos, Legatos Romam cum muneribus misit, qui et suo nomine romanum Pontificem salutarent, et munera Beati Petri Templo offerrent, l. nos reddentes, C. de Summ. Trinitat. et idem per eosdem Legatos confessionem Fidei obtulit, ut ipse in Epistolâ ad eundem Pontificem scriptâ testatur. Tales item sunt Legati Pontificii, Conciliis Praesidentes, quorum passim Baronius meminit. Item Legati Synodorum. Ita sub Anno Christi CCC. LIX. Baronius scribit, Legatos a Synodo Ariminensi ad Constantium missos, utpote aetate iuniores, et parum cautos, illic otiose agentes, ab eodem Imperatore compulsos fuisse, ad Arianorum perfidiae subscribendum.

CAPUT III. Qui Legatos mittere queant?

LEgatos mittere possunt ii solum, qui potestatem Rei publicae summam habent. Et inde Iuribus Maiestatis accensetur, cum exteris agere per Legatos, eosqueverecipere, Ego, libr. 1. politicor. cap. 4. num. 29. Et proinde hoc, nemini subditorum est concessum: nec mittere subditi Legatos, inconsulto Principe suo ad alium possunt, in caussâ, quae Ius publicum attingat. Nam cum Princeps rerum privatarum Dominus non sit, nuntios earum respectu recte mittunt, recipiuntqueve privati. Videmus nam que passim cum alienis hominibus contrahere Principes, et peragere omne genus privatorum negotiorum. albericus Gentilis, libr. 2. cap. 1. fol. mihi 95. quod tamen etiam prohibere et restringere iustâ ex caussâ ipse Princeps potest, vel si quis alius supremus sit Magistratus. Hi ergo duntaxat Ius liberae Legationis habent, qui ex animi sententiâ et arbitrio vivunt: ut non aliud insignius libertatis symbolum haberi possit, quam ius Legationis. Quod ideo illi solum habent, qui es sese, non ex alterins Imperio pendent, quiqueve nullo fidelitatis Sacramento sunt obstricti. Ac refert

Franciscus le Vayer, cap. 7. Romanos honorarios arbitros constitutos, contra fas et ius Lacedaemoniis Ius Legatorum concessisse: cum tum fuerint subditi Achaeorum. Et Achaeis, eosdem Romanos, refragantibus Aetolis permisisse Ius per se et sine Achaeorum veniâ Legatos Romam mittendi; omnia eo fine, ut Graecos a Graecis distraherent, Achaeorum intensas vires infringerent, et sibi in Graeciam, sub specie et praetextu Legationis patefacere aditum possent. Romanos enim numquam subditis bello victis, Ius Legationis indulsisse, aut eorum selectos, Legatorum instar habuisse. Victis quoties dantur Leges pacis, et interim induciae, saepe imperatur; ne quoquam Legatos mittant. Si qui ad eos venerint, ne eos prius dimittant, quam a Victore visi, auditiqueve sint: et tale fuit imperatum Scipionis, post Annibalem a se devictum. Paschalius, hîc cap. 13 ad fin. Narrat item Livius, libr. 44. Caduceatores Persei retentos a Publio aemilio, ad quem ille legaret. Victus nempe erat Perseus, totoqueve exutus Regno, et ideo impertinenter Iura Regum voluit usurpare. Sicqueve idem ille Romanus, nec literas dignatus Persei est, in quibus is se Regem nominabat, ac eo propterea titulo abstinuit mox. Albericus Gentilis, libr. 2. cap. 1. fol. 93. Sic et olim quidem Legatis Iohannis Wervodae Hungariae Regis audientia publice concessa fuit: sed cum dicerent initio suae Legationis, se missos fuisse a Iohanne Pannoniae Rege, minime sunt auditi. Natalis Comes. historiar. libr. 12. fol. mihi 258. Sic Elisabetha, Angliae Regina, christophorum Assonvilium, ab Albae Duce ad se missum; quod nullas a Rege ipso literas haberet, non admisit. Conestag. 3. de bell. Belgic. Cum Nobiles Genuenses ad Philippum Hispaniae Regem, Stephanum Marium, et Bartholomaeum Comellinum misissent; Talicarnes, contrariae factionis, in Republicâ Genuensi, intercessit: homines privatos, Oratores mittere non posse, dicens. Stephanus Poloniae Rex Gedanensium Legatos, ad se missos, in custodiam tradidit. Philippus Hispaniae Rex dubitavit, an episcopum Conimbricensem ab Ordinibus Lusitanicis ablegatum admitteret; quod illi subiect sui essetn. Conestag. 4. de coniunct. Portugal. Quae omnia suntapud Thuanum: Et apud Metteranum, libr. 24. Histor. Belgic. refertur: Anno Christi M. DC. IV. Hispaniae Regis in Angliâ Oratorem petiisse, ne Bata vorum Legatus Ambassatoris nomine appellaretur. Et etiam multidubitant adhuc; an Belgis Legatio, primario ita dicta, competere possit; cum Imperio adhuc subsint, ac habeant superiorem. Et Imperio quod sint incorporatia Carolo V. Anno M. D. XL VIII. XVI. Iunii, in Comitiis Augustanis, ac in singularem circulum inclusi, habet Metteranus, in der Niderländischen Histori/libr. 1. et idem videre est

in dem Burgundischen Vertrag. Et adhuc novissime Im Reichs Abschiedt / de Anno 1594. Zu Regenspurg/§. So haben wir etc. dicuntur Herrliche Provincien; vnd ansehenliche Reichs Krayßen. Notumqueve omnibus est ex Metterano, libr. 27. quod Imperator Rudolphus II. Anno M. DC. VII. IX. Octobris ipsis scripserit, ut Imperii Vasallis; quibus Ius pacem ineundi non competat se invito: quod et ipsi Batavi agnoverunt, in literis ad Coloniensem datis, Anno M. D. XC. Metteranus, libr. 16. Et se Imperio omnem humanitatem et fidelitatem exhibituros; scribunt ad Status Imperii, apud Metteranum, libr. 18. Item Anno M. D. XCVI. se Imperatori et Imperio omnem subditos decentem reverentiam et honorem ostensuros, et Imperii reputationem conservaturos profitentur. Metteranus, dict. libr. 18. Necest et ab Imperiose derelictos, et defensione destitutos conquerantum huius enim in compositione, fidelitas satis cuivis patet, ex Reichs Abschiedt/ de Anno M. D. XCIV. §. Sohaben wir ect. et de Anno M. D. XCVIII. §. Vnd ob wir/ et de Anno M. DC. III. §. Als wir/ et seq. ac §. Vnd ob man. Sed non desunt et Belgissuae exceptiones.

II.

Principes quidam Germaniae, aliiqueve Status, Iure et Privilegio liberi Imperii, illud Ius obtinere censentur; ut de negotiis sui. Principatus, (vel etiam libertatem communem et legitimam concernentibus) ad alios, cum intra, tum extra Imperium, Legatos mittere et recipere queant. Kirchnerus, hîc cap. 3. Quod et alii negant, eosque secundario tantum Iure, Legatos mittere ad extraneos posse pertendunt. Et ab illis, qui Ius mittendorum Legatorum secundario tantum habent; mittuntur Legati non de rebus universum concernentibus Imperium, sed tantum sui territorii ratione. Eo enim ipsis intuitu tantum datum, ultra igitur terminos non est procedendum. Fieretenim aliâs praeiudicium Imperioac Imperatori, cuius est officii, in publicis negotiis Imperium concernentibus mittere Legatos. Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 3. num. 19. Sed in Arcana Imperii Iura, non inquiro, haecqueve tantum refero ex sensu aliorum. Ego amplio. Sunt sane in Germaniâ et Italiâ etiam plerique, sub Imperii? Maiestate; nec dici possunt, summam se fortunam adeptos esse. Licet namque audacter usurpent, quicquid monstrandor rerum fastigio inventum est, et etiam titulum, Gratiâ DEI etc. Sed videmus istos, ne illis quidem exceptis, quibus dati sunt Imperii Vicariatus, primis in spatiis sui Dominatus, omnino ut beneficiarios adigi in verba summorum nominum; Papae vel Imperatoris: ab hisqueve accipere Privilegia suae libertatis. Hoc certe Regnari verius est, quam Regnare. Et. verissime Sidonius. Apollinarius, in. Panegyr. dixit,

Regna superstat, qui regnare iubet.

Tales enim dominantes omnes, ut Paschalius, hîc cap. 11. censet, assimilandi sunt, partim iis, quos Martia olim Roma, et Domina gentium, aut locavit in Regio fastigio, aut receptos in clientelam, ac Reges disertim nominatos, insignibus Regiis donavit; sibi tamen retento superiori adhuc Iure, quod dabat: partim etiam non absimiles sunt iis, qui Satrapae erant in Persarum olim Principatu: de quibus Aeschylus, in Persis,

—— Duces Persarum
Reges, Regi magno subditi.

Vel sunt alibi Magistratus maiores, ac liberiores, summo tamen alicuius Imperii fastigio adstricti. Et ita non mittere censentur Status Imperii Legatos Iure Maiestatis: sed ur eorum, qui a magnis Regnatoribus Provinciis praeficiuntur, numquam non eadignitas fuit; ut quas ipsi Legationes destinarent, haeeoloco essent, ac siab ipso Imperio mitterentur. Paschalius hîc, cap. 13. fol. mihi 54 Hotomannus, 1. nu. 4. ad fin. qui ait, etiam Legatos esse, et hocce nomen mereri, qui a belli Ducibus suis, Gubernatoribusqueve Provinciarum liberis mittuntur; qui ont un cemmendement absolu, soubs l'auctoritedu souverain, par mer ou par terre, en paix ou en guerre.

III.

Pari Iure autem, quo mittunt Legatos Principes Imperii Germanico-Romani: eodem Iure et hoc faciunt liberae eiusdem Imperii Civitates. Daniel Otto, de iur. public. cap. 14. fol. mihi 363. cum et his Regalia sint communicata, quod in Discurs. de Stat. Rei public. Subaltern. cap. 5. deduxi. Unde Civitatum Legatos, cum Electorum, Principum etc. Legatis ad exteros mitti, ait Praeclarissimus Dn. Arumaeus, ad Aur. bull. disputat. 1. thes. 8. Nobiles immediate Imperio subiecti, ius mittendi Legatos non habere, sunt qui putant. Nec enim sunt Status Imperii, Gail, libr. 1. observat. 21. num. 2. Bertram, in iur. public Arumaei, part. 1. Discurs. 9. thes. 39. Otto, in iur. public. cap. 19. pag. 461. Dn. Cluten. in Syllog. rer. quotid. thes. 26. liter. K. ubi dicit: quod necad Comitia vocentur, nec sessionem ibi, nec Ius suffragii habeant; et COIN radicentem sententiam cum experientiâ et matriculâ Imperii pugnare: cui calculum adiciunt Buxtorffius, ad Aur. Bull. thes. 5. liter. C. Fritz, in iur. public. Arum. de nobilit. Discurs. 16. conclus. 18. liter K. Bôrtius, in iur. publ. Arum. part. 1. Discurs. 33. cap. 3. thes. 9. Syringus, de pac. Relig. thes. 39. liter. E. Krichnerns, libr. 1. de Legat. cap. 3. num. 56. Reichs Abschiedt/de anno 1594. §. Deßgleichen die Freye/etc. et de anno 1598. §. Neben diser der Standt freywillige/etc. Quamvis enim olim Ius Comitiorum habuerint, ut ego suspicatus sum, in Discurs. de Statu Rei public. Subaltern cap.

6. et multi ex his aliqua praescripta aut concessa habeant Regalia: inde tamen non sequi aiunt; quod omnes, et quod adhuc habeant, Cluten. in Syllog. rer. quotid. dict. loc. König, in iur. public. Arum. tom. 2. Discurs. 18. thes. 109. Sed competit certe Collegiis eorum, den Vier thailen/ ut vocant.

IV.

Sed quid de Civitatibus Hansae hîc respondendum? Sane et illud Collegium Legatos mittere potest. Börtius, apud Arumae. tom. 1. discurs. 14. thes. 8. fol. mihi 333. ubi Iura illius Collegii pluribus deducit contra Waremundum. Nam et illud Imperatores, ac Reges, Legationibus suis cohonestârunt, ab eoqueve Legatos splendide et gratiose receperunt: quod cum antiqui, tum recentiores Historici attestantur. Nec impedit, quod Kirchnerus, hîc libr. 1. cap. 3. regerit: Collegia esse loco privatorum, l. 4. ff. de Colleg. privatis vero haud competere publica iura; sed ratio illa de Statu Imperii antiquo verissima, de nostro moderno haud praedicari potest. Et praeterea non Collegio Hansae hanc tribuimus facultatem, ex naturâ et Iure Collegiorum; sed quatenus ex aliâ ratione et modo, id consecutum videtur: nempe ex Iure Imperialium civitatum, quae in eo continentur; et quo ad ceteras, velex Principis concessione, vel praescriptione, quod in casu nostro, fere omnes concludunt. Georgius Schubhardus, apud Arumae dict. tom. 1. Discurs. 29. thes. 5. Namqueve per patientiam Imperatorum hoc Ius per quadringentos annos usurpâsse, Collegium illud, certissime constat. Chytraeus, Chronic. Saxon. fol. 671. Thuanus, historiar. libr. 39. Et sane cum Ius belli et foederis habeat: ut edocui tractat. de foeder. Iur cap. 3. habebit etiam Ius Legationis; Finis enim concessus, nomen suum dimittit, si non simul quoque media ad illum deducentia conedantur, l. 2. ff. de Iurisdict. Sed adscribere hîc lubet, quae hâc de quaestione Dn. Michael Raschius, in dissertat. de Legat. et Legation. (cum ea non multis sit ad manus) thes. 26. commentatus est; Verbaita sonant: Civitatibus etiam Hanseaticis competit ius Legatorum, cum quippe Civitatibus Imperialibus id adscribatur; harum autem cum multae Hanseaticae subsint Ligae, iniquum esset, illis suum hoc Ius denegare, argum. §. 2. Instit de his, qui sui vel alien. Iur. sunt. igitur et velharum. coniunctione, reliquae Civitates huius iuris participes fiunt: cum multa procedant aliis coniuncta, quae non item procedunt, si ab his sint separata; argum. l. 39. ff. de vulgar. et pupillar substitut. l. 7. §. 4. et 5. ff. de pact. l. 24. ff. de contrah. empt. et vendit. l. fin. C. depact pignor. etc. Et dignius trabat ad se minus dignum, Baldus, in l. 2. in princ. C. commun. de Legat. Et interdum Pricilegia minus digno communicet, l. 13. C. de dignitat. l. 8. C. de Senatorib. Novell. 22. cap. 36. l. 10. C. de nupt. iunct. l. 9. ff. de stat.

hom Unde vulgata regula est: aliquem ex alterius personâ consequi, quod ex suâ nequit, l. 10. ff quemadm. servitut. amittant. l. 26. ff. de liberat. legat. cap. 7. in fin. de concess praebend. in 6. Gail, libr. 2 observat. 68. nu. 6. Inde Collegium ex Laicis et Clericis, totum dicitur Ecclesiafticum, Bartolus, in l. fin colum. 3. versic. quaero. ff. de Colleg. Et Ecclesia dicitur Sancta; licet multi in eâimpii. Et actus collegialiter gestus, pariter ab habilibus et inhabilibus; propter habiles personas etiam numero pauciores sustinetur: ab habilibus enim gestus videtur, cap. fin. extr. de procurator. cap. 2. de postulat. Praelator. Gail, libr. 2. de pac public. cap. 6. nu. 21. pro quo etiam pugnat; quod in dubio pronuntiandum sit, ut actus valeat, non ut pereat, l. 12. ff. de reb dub. cap. 25. extr. de verbor. significat. l. 34 ff de pignorib. l. 80. ff. de verbor. obligat. Gail, libr. 2. observat. 143. num. 4. Wesembecius, in paratitl. ffor. de probation. num. 12. Deinde cum Ius belli ipsis competat, ac foederum sanciendorum, quo ad commercia: argum. l. 2. ff. de Iurisdict Ergo et Legatos mittere: quod cum foederum et belli Iure arctissime cohaeret. Sic Anno M. CCCC. LXI. Embecum contra Hassiae Landgravii irruptiones, armis Hanseatici defendebant; et anno M. CCC. XCVI. Lunaeburgum a Ducix Lunaeburgensis in vasione vindicabant. Sic Anno M. CCCC. LXXXV. Hildesheimenses, milite et pecuniâ, contra loci episcopum iuvabant. Idemqueve eos fecisse, in nuperrimâ liberatione Brunsvvigae, contra Ducem Brunsvvicensem, omnium adhuc aures tinniunt. Ita anno M. CCCC. LXVIII. gravissimum bellum, contra Angliae Regem, ob denegatam Emporii Londinensis libertatem gesserunt: quod Traiecti, interveniente Carolo Burgundo sopitum. Ita etiam saepe cum Gustavo Rege Sueciae, et eius successoribus, armatractaverunt. Et anno M. CCCC. LXXXVII. maximo bello cum Rege Galliae fuerunt constricti: quod auctoritate Regum Daniae et Sueciae fuit compositum. quibus alia similia habet Dn. Azarias Sturtz in tractat. (qui brevi, ut spero, lucem videbit) de foederib. sect. 9. cap. 3. Eodem modo foedera ab illis esseinita, nemo non novit: quid nuper cum Belgii unitis. Provinciis factum, interomnes dispallescit. Et Margaretha Daniae ac Norvvegiae Regina, anno M. CCC. LXXXIV. contra pyratas cum illis foedus iniit. Et anno M. D. XXV. Fridericus I. Rex Daniae, et Teutonici Ordinis Magister in Borussiâ, foedus ab illis petiit: prout etiam multorum foederum capitulationibus sunt inclusi. Dn. Sturtz dict. loc. et passim Chytraeus, ac Crantzius. Immemoriali item videntur hoc habere praescriptione: cum hoc Ius per quadringentos annos eos usur pare constet: Schubhardus, apud Dn. Aruma. Dissertat. de Legatconclus. 5. diter. D. ex Chytraeo et Thuano, quo tempore Regalia

praescribi posse, communis est opinio, textus est, in cap super quibusdam, extr. de verbor. significat. Gail, libr. 2. ob servat. 31. num. 4. et libt. 1. observat. 21. num 16. et libr. 1 depac. public. cap. 6. num. 11. Schneidevvinus, in §. ex non scripto, num. 5. I. de iur. natural. gent. et civil. Otto, iniur. public. cap. 11. pag. 221. etc. Accedit non tantum tacitus, sed et expressus Imperatorum consensus; quonon tantum haec Iura exercere Civitates passi sunt; sed etiam confirmatum est hoc Collegium ab Imperatore Carolo IV. Wahremundus ab Ehrenberg, libr. 1. de foederib. cap. 2. nu. 44. ad contribuendum item sollicitantur, Reichs Abschiedt/de anno 1594. §. Deßgleiche die freye/etc. et anno 1582. §. wir wollen da beneben/ etc. et anno 1466. §. die Hain vnd See Stätte/etc. et anno 1598 §. Neben diser der Standt/etc. Id quod non tantum approbationem, sed etiam defensionem inducit. Wesembecius, in paratitl. ffor. de censib. num. 1. Romanor. cap. 13. vers. 6. cap. 2. extr. de censib. Nec ullibi Collegium hoc improbatum. Schubhardus, dict. loc. quin potius probatum: dum a Friderico III. Imperatore, ut Colonienses iterum reciperent, sollicitatae sunt. Crantzius, libr. 3. Wandal. cap. 12. Et Carolus IV. ut Civitas Brunsvvicensis reciperetur, petiit et obtinuit, anno M. CCC. LXXVII. Bremaqueve exclusâ idem commendatione tentavit, anno M. D. LXIII. Maximilianus II. et anno M. D. LXV. quem etiam petiisse, ne corpus distraheretur, habet Sturtz/dict. loc. et rudolphus II. Imperaotr denegato in Angliâ Emporii Iure, Anno M. D. XCVII. in eo adstitit, et omnes Angliae Mercatores finibus Imperii eiecit. Metteranus, in Niderlandisch. histor. libr. 19. Prout etiam Leges Hanseatici foederis saepe allegari, testatur Dn. Rulandus, tract. de Commissar. part. 2. libr. 5. cap. 4. num. 58. Et quid multis? Experientia testatur, eas subinde Legatos ad Imperatores, Reges Galliae, Hispaniae, Angliae, Daniae, Poloniae, Sueciae, Moschoviae, magnâ cum aestimatione ablegâsse; et vicissim ab illis recepisse. Dissentit Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 3. num. 56. et de Republic. Disputat. 14. thes. 2. liter. C. Waremundus ab Ehrenberg/libr. 1. defoederib. cap. 2. num. 44. Hactenus ille.

V.

Sed sunt aliqui, quorum in primis Legati non sunt recipiendi, vel ut Legati tractandi. Screbellibus et seditiosis, publica getium Iura non ministrare censentur: nam aliâs subditi, hocce sublim Ius acquirerent delinquendo. Albericus Gentilis, hîc, libr. 2. cap. 7. quemadmodum eo sub praetextu, Florentius Montmorencius, Baro de Montigni, a Belgicis Provinciis in Hispaniam ablegatus, inibi anno LXVI. captus, mortisqueve supplicio affectus fuit, ut refert in speculo Tragico, fol. mihi 104. Iohannes Dickensonus. Et apud Romanos, missum a seditiosis ad transigendum, incarceratum fuisse Legatum; refert

Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 3 num. 67. Rebellibus coniungo bannitos, qui licet hostes Imperii reddantur, Gail, paessim in tract. de pac public. quibus Ius mittendi Legatos est, l. ult. ff. de Legation. Attamen-hoc tantum intelligi debet, ratione commodorum, nemoqueve dubitat, quin puniri queant, si comprehendantur. Ipsaqueve belli Iuras, banniti et rebelles amittunt, l. 21. §. 1. ff. de capitv. et postlim. revers. l. 4. C de ingen. Sicqueve et praedones in primis haud eo iure gentium fruuntur, ut et pirtae; quoniam ipsi humanam societatem a se omnem penitus repulêle; trahuntqueve, quantum in ipsis est, orbem terrae, ad pristinam illam naturae feritatem, Albericus Gentilis, hîc libr. c.cap. 8. Auscultandum nempe Ciceroni est, qui libr. 3. de officiis, belli Iura negat cum istis intercedere posse, qui sunt omnium communes hostes. Nec etenim Ius belli habent, l. 19. l. 24. ff. de captiv. et postlim revers. l. 13. ff qui testam. fac. poss. l. 118. ff. de verbor. signisiscat. sed instar privatorum habentur; quibus etiam comparantur, in l. 13. in princip. ff. de offic praesid. quibus resistere et arma inferre etiam privatis licet, tot tit C. quand. licunicuique sin. Iudic. se vindicar. Inde memorat Kirchnerus, libr. l. de Legat. cap. 3. num. 78. ex Chronic. Thuring. Latronum Thuringorum Nuntios, Rudolphum I Imperatorem comprehnendere et punireiussisse. In civilibus item factionibus, periculosissimum est mittere Legationes; quod multis exemplis probat Gentilis, dict. libr. 2. cap. 9. cum plerumque per summam rabiem res agatur. Et cum utraque pars rapiat ad setitulum Civitatis, adversariosqueve censeat patriae hostes: hocqueve pariter praetextu, et Ius in Legatos saeviendi sibi adsumere soleat; tamquam in subditos atque rebelles. Excommunicatis etiam ademptum est Ius Legationis. Albericus Gentilis, dict libr. 2. cap. 11. Et exemplum in Venetis non ita priscum habemus, quorum quod extra Ecclesiae communionem positi, a Iulio Papa fuissent, recipere Legatos multi non sustinuerunt. Guicciardinus, libr. 8. Quamvis ahâs Religionis diversitas non impediat Ius Legationis. Nam sic a Catholicis admittuntur Legati, qui a Protestantibus mittuntur, ipsequeve Pontifex Maximus recipit Anglos: nemo recusat Turcorum Legatos-Ceterum aliud de Haereticis et Schismaticis esse videtur; intuitu ipsius causae. Atque ideo Catholici Episcopi, inter quos et Danctissimus Martyr Cyprianus fuit; Maximum Presbyterum, et eum quidem primo solum, deinde etiam alios, ut Legatos a Novatiano missos, quia Novatianum exeorum asseveratione, contra Catholicam Ecclesiam. Episcopum factum compererant, a suâ communicatione reiecerunt, ut scribit idem Cyprianus, ad Cornel. Papam libr. 1. epist. 3. et libr. 2. epist. 11. Sed nec ad Haereticos scribendum, nec eorum literas su scipiendas

esse, Concilii Sardicensis Decreto sacitum suit. Histor. tripart. libr. 4. cap. 24. Et pertinet huc, quod scribit le Vayer hîc , cap. 7. loquens de iis, qui Ambosiacae coniurationis participes, et contra fidem, ut serebatur, datam supplicio adfecti fuerunt. Nec vero quisquam, inquit, factum calumnietur, quod fides data, etiam hostibus et perduellibus sit ser vanda. Nam si quae iniuria illata est ad privatos pertinet: sed si expublicâ utilitate, Regniqueve necessitate sactum metiamur, iure ac legitimeid factum fuit. Ac mox subiungit idem: Nobis sane, qui privatam personam sustinemus, multa intempestive, ne dicam, iniuste, in Rei publicae administratione committi videntur; quae tamen, si aequi rerum aestimatores essemus, remqueve totam ad rationis calculum subduceremus, iuste prudenterqueve facta viderentur. Sed ad Legatos perduellium, similiumqueve quod attinet, quamvis cum superioribus etiam fere consentiat Kirchnerus, dict cap. 3.num. 58. etc. Eam tamen traditionem minie adprobare queo, quod et facit Hotomannus, 4. num. 22. cum hâc ratione, omnia media excusationis et reconciliationis rebellibus adimantur. Legati non sint; nec ut Legati honorentur, sed tamen Agentes ut nunc adpellant, Deputati, atque securi sient. Idqueve non in ipsorum favorem, sed boni publici caussâ, aequum item esse, nemo negare potest; illos se defendere volentes audire: cum defensio sit Iuris naturae, l. 3. ff. de Iustit et Iur. 4. 5. ff. ad Leg. Aquil. Clement. pastoralis desentent. et reiudicat. Gail, libr. 2. de pac public cap. 11. num. 10. Sichardus, ad l. 1. num. 12. C de hered. instit. Bechtius, de securitat. et salv conduct. thes. 119. Et vero abiis, quos paulo ante nominavi, itemqueve ad similis audaciae homines Legationes constat esse missas, utrasque utrinque admissas. Paschaltus, cap. 12. Ut ab Alexandro Magno illam, quam ad enm misit validissima latronum manus. Cum Alexander, inquit Curtius, libr. 7. obsedisset viginti milia latronum, inter promptissimos dimicans, sagittâ ictus est, quae in medio cruore, fixa reliquerat spiculum. Et nec Barbaros fefellit subductus exacie Rex. Itaque postero die miserunt Legatos ad Regem, quos ille protinus iussit admitti. Et item Caesar, libr. 3. de bell. civil. disertim ait, fugitivis e saltu Pyrenaeo, et praedonibus licuisse Legationes mittere. Quodqueve aliud quandoque observabatur, id forsan speciales habuit rationes; et proinde haud ex eo, exemplum regula generalis est facienda. Inprimis, si fuerit fides Legatis data, iiqueve admissi, ea non impedienda erit. Nam et rebellibus fides servari debet. Et certe Iohannes Molanus, Theologus Lovaniensis, intract. de fid. haeretic. servand. libr. 4. pertot. prolixe hâc de re agit: eosqueve convincit, qui scribere videntur: conventiones, quas subditi per rebellionem extorquent, servandas non

esse, Si praedonibus pactum pro capite pretium non attuleris, nullam fraudem esse, ne si iuratus quidem id non feceris; Pactum perpetuae securitatis cum haereticis initum, non obligare. Subditos ad servanda pacta cum Principe inita obligari, etiamsi Princeps ea non servet. Regem esse Dominum terae, quodqueve populus Iure debeat pati, et non resistere, si Rex eorum occupet bona. Quae omnia ille Auctor Catholicus, omni exceptionealiâs maior, vel revellit, vel suis limitationibus mitigat prudenter. Haumanius item est; Nuntios eorum primâ vice audire, Et ne redeant protestari, Ita Carolus V. Imperator, cum Prorestantes ipsi literas bellum denuntiantes, per suum Heraldum transmitterent; impune quidem eum cum literis remisit, sed ne rediret, monuit: aliâs loco muneris et aurei torquis, se collum eius laqueo decoraturum esse. Sleidanus, libr. 17. circ. fin. Ita Aetolorum legatos, quod ab Romanis sine iustâ caussâ defecissent; Consul nisi protinus imperata facerent, vincire, afferiqueve catenas, ac circumsisterelictores iussit: petente tamen Flacco pro Aetolis, dimissi sunt, et decem dierum induciae ipsis datae, Livius, libr. 36. cap. 28. Sed nec in suorum subditorum Deputatos est saviendum. Quemadmodum a Valente octoginta Legati Constantinopolitani, Ordinis Ecclesiastici, ad eum missi, ut ab Arianorum violentiâ liberarentur; necari iussi sunt, operâ Praefecti praetorio navigio in altum ducti, igne a nautis immisso, omnes consumpti fuerunt. hocqueve facinus impium, fames acerbissima per universam Phrygiam pervagans, ulta est. Socrates lib. 4. cap. 13. Baronius, in Annalib. sub Anno Christi 370.

VI.

Et hoc porro addi debet, semper expeditionem Legatorum non ab eo fieri qui Ius Maiestatis habet; sed illud munus aliis committere posse. Et sic Romae, ut Polybius, libr. 6. ait: si Legatio aliqua mittenda fuisset, quae vel aliquos conciliaret, vel hortaretur, vel bellum denuntiaret, aliudve quid ageret: Senatui id incubuit munus; Albericus Gentilis, libr. 1. cap. 9. licet Maiestatem omnem populus habuerit ibidem. Sed rem hanc melius explicat Varro, qui libr. 4. de Lingu. Latin. eos Senatus, populique nomine missos ad se vocat. A Senatu lecti fuerunt, sed communi nomine missi. Et etiam Cicero, libr. 3. de Legibus, ad hoc alludit. Imperia, potestates, Legationes, cum Senatus creverit, populusve iusserit, ex urbe exeunto. Nec consentio cum Alberico Gentili, dict. loc. propter mixtam illam trium Rerum publicarum formam, et admirabilem nexum; totam Senatus liberamqueve fuisse curam mittendi, excipiendiqueve Legatos, et qualiter agi cum iis deberet. Nam haec omnia refero ad ministrationem, non ad Ius ipsum. Ut etiam sub Principatu, diu haecce Senatus viguit potestas.

Et demum, postquam nullis cum arcanis dominatio a Principibus exercebatur, ipsi Imperatores legatis refponderunt in Senatu. Sic et Municipales Legati, de consensu publici, et maioris consilii, totius Civitatis et Provinciae mittuntur. unde Azo Legautm definit: qui gratiâ negotii suae Civitatis, vel Provinciae, ad alium, Decreto Civium, vel Provincialium peregrinatur. Sicqueve interlligedum est; quod Paulus ICtus in l. 8. ff. legation. respondet; Legationem ad Principem mandari debere. Poncetus, tract. de civib. municipaltb. num. 56.

CAPUT IV. Qui et quot Legati debeant mitti?

LEgatorum legendorum, ratio diligentissima est habenda: adeo Lut nec Tacitum asserere credam, sorte aliquando fuisse ductos, qui Legationes obirent. Albericus Gentilis, hîc libr. 1. cap. 10 Et ita Tacitus est intelligendus, lectos qui possent Legatione fungi, sorte ductos qui fungerentur. Prudenti elegantiâ, paucis omnia complexus est, in Argenide, libr. 5. Iehannes Barclaius: Princepsnullam rerum suarum pertem cautius exigere debet, quam delectum eorum, quibus ad exteros Reges, aut pupulos Legationem concredidit. Illi enim venarum instar sunt, quae pro suo habitu occultam salutis aut morbi vim, ex diverso tractu terrarum inspirant in patriam. Compertum est, cum illi se prius, quam Dominum, fidemqueve respicerent; rem patriae, dignitatem, consilia, aut silendo, aut annuendo: cum autem turbu enti impetu animi, aut superbâimperitiâ laborant, hinc quidem asperius obloquendo, illinc vero renuntiando deteriora, saepe turbas coneitare; quae supersluaeinitio, ex mutuâ contentione, et subinde crescentibus causis, in necessarios motus exaestuant. Iam, etsiaequabiles sint: at nisi ingeniivigor accedit, et conscius fraudum; quae in illos parabantur; non modo non consilia gentium deprehendent, ad quas Legati sunt: sed simulatione, et quo dam obsequio capti, Dominos quoque suos, nihil verum aut exactum referentes, pessimâ simplicitate decipient. Praeter haec curandum est, ut genio Regis, aut populi, quem adiri oportet, commodissimus sit Orator; quia consortiamorum ad familiaritatis suavitatem plurimum procedunt, et aegre mortales cavent ab iis, quos amant. Ac nempe opera studio sissima danda est, ut non solum externis fortunae bonis; verum et internis cum primis, animi scilicet ac ingenii muneribus instructissimi, amglissimo huic Rei publicae muneri adhibeantur. In has autem

Legatorum dotes, in eorumqueve necessariam scientiam et dexteritatem non inquiro; cum magis Ethica, quam Iuridica tractatio sit; eaqueve de re egerint iam ante me latissime, Brunus, libr. 2. cap. 4. 5. 7. 9. et 10. Albericus Gentlis, libr. 3. pertot. Magius, de Legat. libr. x. integro. Paschalius, cap. 15. et seqq. Hotomannus, cap. 2. per tot. Dane mitti non possunt, qui Ius postulandi non habent, l. sciendum, ff. de legationib. Quippe qui etiam privatorum desideria, in Iure coram eo, qui Iurisidictionem habet, exponere prohibentur, nullâ ratione Principum ac Rerum publicarum mandata publica exsequentus. Sicqueve propter sexum, feminae Legatione fungi prohibentur. Impedit hoc hon estas, l. 2. ff. de regul iur. earumqueve officium est, generare et nutrire infantes domi; non publicis virorum coetibus, negotiisqueve interesse. Quamvis interdum fuerint et illae missae, maxume ad suos congantos; Hotomannus, hîc cap. 2. num. 33. qui hoc negantem Kirchnerum, acriter reprehendit, easqueve nomine et Iure tum Lagatorum, indignas ait, et Academicos ex libris suam experientiam habentes, in publicis nil recte scribere posse contendit; in quem eundem eo nomineinvehit Paschalius, cap 2. uterque tamen nomine tecto, Sane talis Legatio olim a Romanis, Sabinorum gentis mulierbus ad Sabinos gentiles suos ad pacem petendam decreta fuit; quae et eâ feliciter sunt functae. Livisus, libr. 1. Sic Coriolanimater, et uxor, raptae quasi oestro speciali, ad filium et maritum, patriam oppugnatem se contulerunt, patriaequeve eversionem declinaverunt. Livius, libr. 2. cap. 40 ex Plutarche Paschalius, cap. 20. Simili prope Legatione, seu deprecatione potius, functae sunt feminae Romanae, ad Constantium Imperatorem rogatum missae, ut Liberium Pontisicem, quem in exilium egerat, Summum populo restitueret Pastorem. Theodoretus, libr. x. bistor Ecclesiast. cap. 17. Virgines item Vestales, quoties vel pax erat suadenda, vel venia petenda apud Romanos, Legationibus poterant fungi, Brun', libr. 2. cap. 2. Sic Anno Christi, M. LXXIV. ad Imperatorem Henricum IV. referente Lamberto Schaffnaburgensi et post eum Baronio, in Annalib. Gregorius Papa. in signem Legationem in Cermaniam midsit, ad componendum multo iam tempore fluctuantem illius Regionis statum: quâ functi sunt Agnes Imperatrix, mater henrici Regis, et Episcopi Ostiensis, Praenestinus, Curiensis, et Comensis; Qui cum post Paschale tempus eo pervenissent, obviam habuerunt apud Noribergam, ipsum Regem; nec tamen cum eo sermonem communicaresaepius rogati consenserunt; donec secundum Ecclesiasticas Leges paenitentiam professus, per Iudicium ipsorum absclveretur Anathemate; pro eo quod proter venditas Ecclesiasticas dignitates,

Simoniacae haereseos insimulatus fuislet apud Apostolicam Sedem.

II.

Non item decet, ut a Regibus, aliisqueve maximis Principibus viles et plebeii, aut ab infimis Magistratibus, supremae dignitatis homines mittantur: sed potius, pro uniuscuiusque statu et conditione, Legatos quoque non impares decerni, mittiqueve oportet. Brunus, libr. 2. cap. 3. Sicqueve Senatus Romanus, honestissimas semper Lebationes, et quales ex Maiestat et dignitate populi Romani decuit, ad Reges misit. Nec in his generis Nobilitatem tantum, sed etiam virtutem et industriam spectavit. Idem et supremis Monarchis semper in usu fuit, ut ad Reges, et eos, qui Regiâ dignitate fulgerent, Legatos quoque tam nobilitate, quam virtute clarissimos mitterent. Indequeve Ludovicus XI. Galliarum Rex, irrisus quondam fuit, quod Olivarium Danum,

Quo tondente gravis sibi Regi barba sonabat,

splendidissimo Legationis muneri, in Burgundicâ domo obeundo, adhibuerat. Cominaeus, libr 5 cap. 13. et 14. Quamvis hoc Ludovici factum, non improbet omnino Paschalius, dict. cap. 20. fol. 94. sed ait, cautum Regem, diffidentiâ primorum, solerrer dedisse Legationem, homini fidei expertae etc. Unde olim eriam semper et ab omnibus receptum fuit, non nisi Nobilissimos mittere. Tiraquellus, denebilitat. cap. 20 num. 43. et seq. Inde Schubhardus, apud Arumae. Dissertat. de Legat conulus. 7. in fin. refert, Imperatoris Legatum, apud Papam, propter obscuritatem non admissum esse. Ita Hannibal apud Livium, libr. 30. cap. 29. in Orat. ad Publtum Scipion. sic insit: multum per quos petita sit, ad sidem tuendae pacis pertinet, Scipio: vestri quoque (ut audio) patres, nonihil etiam ob hoc, quod parum dignitatis in Legatione etat, negaverunt pacem. Multum enim Romani ad Legatorum respexerunt dignitatem, ut patet ex Livio, libr. 30. cap. 42. Sic et inter Privilegia Nobilitatis refertur, quod Nobiles prae aliis debeant mitti. Fritz, de nobilitat. conelus.22. lit. H. Sinibaldus de Ubaldis (sive Hippolytus a Collibus) in axiom. de nobilit. thes 57. etc. Cum praesumatur in illis maior virtus, l 31. §. 20. ubi Gothofredus, ff. de aedilit. edict. Alciatus, libr. 1. praesumpt. 48. Fritz, dict loc. lit A. Ita praesumuntur Nobiles habere maiora semina virtutis, et esse proclviores ad impetus Heroicos; prout et Stemma, Insignia Nobilitatis, ac recordationem magnarum a maioribus gestarum rerum, maiorem exisimationem, ac venerationem illis conciliare, art Keckermannus, system. politic. cap. 2. Unde Salustius. in Iugurth. ait, se audivisse praeclaros dicere viros; vum maiorum imagines intuerentur, vehementissime animum ad virtutem sibi accendi, Doctores item et Licentiati, cum

Nobilibus aequiparentur, aliis sunt praeferendi, l. diximus, in fin. ff. de excusat. l. 7. C. de poctuland. ubi Salicetus Doctorem ita dignum dicit, cui etiam Comitissa nubat. Sagittarius, de privileg. Comit. Palatin. Caesar. thes. 28. lit. D Unde et illorum uxores, Nobilium habitu possunt uti. Bechtius, de securit. et salv conduct. thes. 226. Ubi ita pronuntiatum ait, ut etiam illis licitum est, Insignia Nobilium gestare: Wappen mit offnem Schildt und Helm fuhren. Otto. in iur. Public. cap. 19. pag. 470. Inde etiam videmus passim in der Poklcey Ordnung/Tit. von Doctorn/ ipsis Nobilibus eos praeponi: pro quo etiam facit Imperatoris Sigismundi responsum ad Georgium Fiscellum, a Doctoribus ad Nobiles transeuntem: stulte agis, qui litteris militiam praefers etc. Otto, in iur. public. pag. 470. Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 4. num. 153. et pro hâc praelatione pugnat cap. 1. dereliqu. et venerat. Sanctor. in 6. cap. 28. in fin. extr. de praebend. l. 3 in fin. C. de quadrien praescript. Legatio munus honorificentissimum est. et eminens magis, quam quod cuivis conferri queat. Petrus Andreas Canonhiero, dell' introduzz. alla polit. libr. 3. cap. 1. Acpronide etiamsi Imperans hoc velit, non tamen munus id, aliquis sibi deferripatidebet, qui se eo honore indignum novit: ut ptudenter Cominaeus monet, libr. 1. cap. ult. fol. mihi 95. Tales enim mitti, semper cumignominiâ et dedecore mittentis coniunctum est. Cominaeus, libr. 5. cap. 14. fol. 438.

III.

Bene Eberhardus a Weihe, in Aulico politico suo renovate, exiom. 136. et seq. ttem 138 Qui ait: legati, Oratores, Interpretes, Nuntii, sive tempore belli, sive pacis, temporarii, sive perpetui, et ordinarii; ri dicendae, vel agendae caussâ mittendi, debent exploraresuas vires: neque munus illud, cui se putant impares, subire. Recte enim ICtus Gaius: non videturiniquum, si infirmitas culpae annumeretur; cum affectare quisquam non debeat, in quo vel intelligit, velintelligere debet, insitmitatem suam, aliis periculosam futuram; et nihil supra vires tentandum, saeprus monet Scriptura; etiam vetustissimo Apologo de Carduo et Cedro: et generaliter, nemo propriae sapientiae, aut potentiae fiduciâ, res periculosas, et non necessarias moveat; Dicat, non ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me: ne post convitiorum et contumeliarum plagis excipiatur, vel ad Tarpeium saxum citetur:

Non est beatus ipse qui se nesciat.

Ergo; monente Scaligero;

Certo modulo te et tua metire probande,
Ne scande locis, e quibus inde sit ruendum.

Ne assumas arma Aulica, quibus cum Davide uti nescis: est

namque gravissima, ac sanctissima persona Legati, cuius vultum non emnibus licet osculari. Unde Spartianus lepitanum, suum olim contubernalem, fustibus caedi iussit: quod, cum plebeius esset, se amplexus fuisset, et eloqui praeconem praecepit: legatum Romanum plebetus amplecti temere noli. Legatos Aulicos oportet, in quit Cominaeus; esse homines peritos, et circum spectos, et eo pacot in valescent viribus, consiliis, garatiâ et auctoritate. Statuant itaque in omni Legatione, sub cineribus occultos esse ignes. Sint Legati prudentes, veraces, constantes, diligentes, astuti, et versuti, absque dolo: non deflectores: non inhumani, non mendaces, non iniusti, non avari, non obaerati, sed statuâ digni. Hactenus a Weihe. Et notandum etiam est Oraculum eiusdem Cominaei, libr. 1 cap. 9. Mediante stulto, nemo unquamrem bonam effecit, Expertos esse inprimis Legatos decet: scientiam namque et prudentiam talem, quae requiritur in Legatis, maxume experientia efficere solet. Et ideo regulariter. seniores in Legationibus praeferri iunioribus decet. Brunus, libr. 2. cap. 6. At Cominaeus, dict. cap. 9. vult mitti mediae aetatis, ac praeesertim in pace tractandâ: cum senes timidi sint nimis. Vere igitur Cornelius Gallus:

Exsultat levitate puer, gravitate senectus;
Inter utrumque manens stat iuvenile decus.

Hûc pertinet Venetorum exemplum, qui cum duos iuvenes ad Caesarem ablegassent, et Caesar hoc improbaret: Legatos respondisse ferunt; Si Venetorum Res publica sapientiam non in corde, sed in canis et barbâ sitam esse credidisset, ad Caesaream Maiestatem duos Vetulos, et Barbatos hircos misisset. Dn. Arumaeus, in iur. public. part. 2. Discurs. 3. Etindignante Turcarum Tyranno, Gallorum Legatis iunioribus: unum ex his respondisse, refert Kirchnerus, libr. 1 de legat. cap. 4. num. 60. non esse ex barbâ virum, nec ex piloso mento, mentem hominis iudicandam: fore alioquin. ut cum barbatiores hirci sint, prudentiores etiam hominibus censerentur. Aliicensent, iuvenem seni con iungendum. Et optima talis coniunctio reputatur: ut scilicet iuvenilis fervor, senili gravitate temperetur, et senilis tarditas iuvenili alacritate promoveatur, Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 4. num. 67. Eloquentes iis, qui minus eloquio pollent, praeferendi sunt. Et inde olim fere Sophistae, a Civitatibus publico Iudicio delecti fuerunt ablegati, ad res magnas consiciendas: ut exemplis edocet Ludovicus Cresollius, in Theatro vet erum Rhetorum, omnigenâ erudttione referto libr. 1. cap. 8. fol. 956.

IV.

Necinconveniens videri debet, ut Episcopi, aliiqueve Clerici ab Imperatore, et aliis Saecularibus Principibus, Legatimittantur,

sicut et Delegati, ac Consiliarii Principum Saecularium esse possunt iidem. Brunus, dict. cap. 3. et ingeniosissimus Politicus, Thomas CamPanella, semper Ecclesiasticas personas omnibus negotiis, adhiberi suadet: magis enim prudentes cautiqueve sunt, et minus affectibus privatis ob caelibatum indulgent. Et ita Carolus Magnus Episcopum Ambianensem, Constinopolim misit, Irenam Imperatricem, uxorem sibi petitum. Sic Nicephorus Constantinopolitianus Imperator, Michaelem Episcopum, et Petrum Abbatem, ad Carolum Magnum Legatos misit: quin et Pontifices Romani, a Regibus necessistate exigente, Legatos se ad Imperatores mitti passi sunt. Exempla memoranda Brunus, dict. cap. 3. fol. 39. habet. An Monachi et Iesuitae, Legationem debeant obire? disputat Boccalini, centum, 1. ragguagl. de Parnas. 35. fol. mihi 57. Sane in Hispaniâ, et iam olim usitatum fuit, omnia per Reoligiosos, seu Monachos cum exteris agi: vel quod optime simulare sciant; vel ut sum ptuum compendium fiat: ut refert Cominaeus, libr. 8. cap. 16. fol. mihi 826. Et ita pater Iohannes Ney, Belgicas inducias procuavit. Pater Hiacynthus Cappucinus, nuperin maximis Orbis Christiani negotiis Legati obiit munus. Miris item modis commendat Petrus Matthaeus, Historicus Gallus, libr. 1 del hist, dela paix a princip fol. 6. et seq. Monachos sive Religiosos, ab officio praestito summis Principibus, animis et armis a se invicem dissidentibus. Ita Beatus Chrysostomus, Legatione functus est, ad Gainam Celtam, Militum Magistrum Imperatoris, felici successu. Quâ de re ita ex Theodoreto, Historia Triparita, lib. 10. cap. 6. Cum aliquantum transisset tempus, liu meditatam Tyrannidem Gainas patefecit. Collectonam que exercitu, per Thracias universa vastabat. Hoc cognoscentes et Iudices. et populi, terrebantur, et neque repugnare illi quisquam ?debat, neque apudeum Legationefungi: dum asperitatem barbaricam formidarent. Tum ergo alios omnes tamquam metuenteis relinquentes, Chrysostomo, viro Sactissimo onus legationis imposnerunt. At ille haud memor inimicitiarum, quae intereum, et Gainam erant olim; alacriter est prosectus ad Thraciam. Gainas vero cognoscens Legatum, eiusqueve fideuciam, pro pietate animo se assumptam; occurrit eilognoitinere, eiusqueve dexteram suis circumposuit. In super etiam suossilios sacra eius genua oscularipraecapit. Huius ergo virtutis Chrysostomus fuit, ut etiam valde terribileis humiliari cogeret et timere. Sic et Sanctus Bernahrdus, (ut supra dicto loce Petrus Matthaeus scribit) Moguntiam ivit, ut Lotharium Caesaren, eum Cunrado Imperatore conciliaret; et Cunradus Sineta Augustinianus, pacem inter Venetos et Francos tractavit: Sfortius

Savonarola, saepius a Florentinis pacis mediator amandatus. Pontifex Maximus, inter Henricum IV. Gallum, et Philippum II. Hispaniarum Regem, medum se interponens, administro usus est Bonaventurâ Calatagironeo, Franciscanorum Generali, qui ad utrumque Regem sactas et salutares exhortationes pacis referret, Quodque Piccartus, de cad 9. cap. 6. in eodem hoc argumento versans, scribit: hos ipsos Monachos, atrocissimorum quoque scelerum, architectos fuisse partim, partim Ministros; eo quod lateant sub cucullo, et vulgus superstitione irretitum, nil de iis sinistri suspicetur, certe odio in Catholicam Religionem, aliquid in dulsisse videtur.

V.

In loca, ubi de Iure humano et divino disceptandum est; haud decet destinare Oratores potentes, progeniequeve Illustre: sed doctrinâ, scientiâ, atque Iustitiâ in signes. Et ita Alphonsus Neapoleos Rex: cum audivisset, nonullos Europae Reges, ad Basiliense Concilium destinasse Oratores Illustres, magnâ cum equorum, et comitantium pompâ, delegit ipse e suis, Ludovicum Pontanum, vulgo Romanum dictum, Iureconsultorum eo tempore facile Principem, et cuius adhuc Consilia, ac alia scripta exstant: et item Nicolaum Siculum, Archiepiscopum Panormitanum, et hunc in Iure Pontificio ae tatis suae nemini secundum, titulo Abbatis omnibus Iuris cultoribus notum. Antonius Panormitanus, libr. 2. num. 11. de Alphonsi dictis et factis. Sed addit ibi Aeneas Sylvius, non minus occupatam fuisse Synodum, ad reconciliandoshosce duos Legatos, discordiâ animi, et invidiâ laborantes; quam ut Bohemos reduceret ad Ecclesiae Catholicae consensum.

VI.

Non item expedit, ut mittatur Legatus, cuius sagacitas et prudentia vulgo est nota: ne deterreantur ii, ad quos estmissus, quo minus sine suspicione, et libere cum eo agant. Et sane nece ssarium est, Legatum apud eos, ad quos ablegatur, habere opinionem facilitatis et humanitatis; ut eo lubentius animum suum, et veluti viscera apud eun dem effundant. Quod accurate perpendit Rex Hispaniarum Philippus II. cum in Lusitaniam Legatio mittenda esset, in garvissimâ illius Regni successionis caussâ. Hieronymus Conestagius, libr. 3. fol. mihi 124. In gen genere item, quo quis versutior et callidior est, hoc invisior et suspectior esse fsolet, detractâ opinione pbitatis. Decipiunt semel atque iteum tales; sed non saepe: palnequeve qui nimis callidi sunt, inepti redduntur ad aliquid agendum. Qui est des loyalenver al verite, l'est aussi le mensonge. Montaigne, ltbr. 2. des essais, cap. 17. fol. mihi 631. Certe tamen in Legatis mittendis, multa accana persuadendi, aut putius decipiendi usurpare Magnates saepius solent:

praesertim si de caussâ magni momenti tractetur. Adeo ut non praeter tem Henricus wottonus, Regis magnae Britanniae, ad Rem publicam Venetam olim Legatus, Albis amicorum in sctipserit: Legatus est vir bonus, peregre missus, ad mentiendum, Rei publicae causa. Sed iocose haec a viro Illustri scripta, omitto: et verissimum tamen est, Legatorum naturam, rebus formam dare; Et praesertim, si magno affectu negotium amplectantur. et urgeant, ac in conscientiâ persaasi sint, Principem fovere iustam causam. At si serio non velint Legati, quod agitur. perfici, tunc elusoria est opera et expensa. Ideo cautionem hanc Legatis et Principibus, quo minus fallantur, et etiam Legatis, haud semper ut credant; ex Guicciardino hypomnes. Pelitic. 1 aperire placet: qui ait: Princeps legati sui operâ alium circum venturus: primo omnium Legatum ipsum, ut decipiat oportet. Sic enim ille, maiore animi conatu negotium sibi commissum exsequetur. Et repetiit Christophorus forstnerus Meus, hypomnem. politic. 20. Ita Langlaeus, libr. 1. d. memoires. fol 44. etc. et seq. scribit, Legatos von venisse Anno M.D. XVIII. ut inter Imperatorem, et Franciae Regem pax fieret: sed Dominum de Boisy, Legatum Gallicanum mortuum esse, et ita negotium non fuisse conclusum, ac qui substituti, non amaverint quietem Christianitatis.

VII.

Pariter porro non consultum est, emittere personam infeftam; quamqueve minus ei, ad quem ablegatur, gratam, acceptamqueve fore suspicamur. Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 4. num. 25. etc. Nam gratiosus et notus, praeferendus est minus grato et ignoto illis, ad quos mittitur. Gratia siquidem plus velet, quam omnis reliquus prudentiae, et omnis dicendi ac agendi apparatus, Kirchnerus, dict. libr. 1. de Legat. cap. 4. nu. 238. Haec autem gratia plerumque oritur ex sanguinis et affinitatis nece ssitudine, neritis, communi educatione, ac convictu; ut et studio, communi item patriâ, artis excellentiâ, famae praedicatione, nationis bonitate (nam et natio bona, praesumptionem bonitatis gignit, l. 31. § 21. ff. de aedilit, edict. adde Epistolam Pauli. ad Titum. cap. c. versic. 12.) aliqueve quadam insigni excellentiâ. Ita Iustinianus ad Persarum Monarcham Cosrhoem, Medicum (cuiusin dustriâ ante a periculosissimo morboliberatus erat) mittens: non solum (quam petebat) impetravit pacem, sed etiam perpetuam amicitiam, Kirchnerus, dict. loc. num. 348. ex Procopio. Sic et idem Kirchnerus, dictoloco num. 249. Rholdios ad Cassium misisse, ait, Praeceptorem Archelaum; qui unico verbo eum ab obsidione avertit. Nec quis ire ad Principem debet, quem semel offendit, quia odia Principum immortalia, iiqueve pationtes sunt in exspectando tempus commodum vidictae:

ad minimum non gratisunt. Ac si suspectum se eis esse, ad quos mitten dus est, praevideat Legatus, indicet id; et ne mittatur, petat. Kirchnerus, libr. 1. de Legat cap. 5. num. final. et cap. 4. num. 257. et seq. Gratiosum enim mittendum esse, si haberi possit, iam modo dixi. At quae gratia illus esse potest, qui suspectus, vel propter nationem, vel quod minus honorifice de Principe, vel Republica in scriptis fecerit mentionem, vel aliâs male meriuts, etc. Imo et inconsiderantes, ac ambitione caecos illos pronumciat Kirchnerus, dict. cap. 4. num. 260. et 262. qui in talia se praecipitant retia: cum notum sit, saepe deserto Iure gentium, eos captiales poenas sustinuisse. Inde Carolus V. Legato Gallico cixisse, refert Kirchnerus, dict. cap. 4. num. 258. Utinam superiore anno, cum in Angliâ perorares, minus me vituperasses; et nunc minus laudasses, utrumque gratius mihi futruum fuisset, Non Confultum, ut qui mittitur, sit originarius Civis, ad quem destinatur. Hotomanus, hîc, cap. 2. num. 19. Sane minuit auctoritatem Principrs mittentis, si non habeat ipse Cives idoneos, quos mittat; et adhucmagis, si ex territorio, ad quem mittiur Legatus, eos emendicare cogatur. Subditus etiam apud Principem suum non italiber esse audet: nec in magno est apud suum Principen respectu: semperqueve subditi viliores sunt in oculis Principis sui, quam alii. Et Laurentius Medices, Legatum Ducis Urbinatis retinuit, eo nomine, quod Papae subiectus esset: ac tunc vices Papae Laurentius agebat. Iustequeu hoc factum fuisse, Albericus Gentilis ait, hîc libr. 2. cap. 10. fol. 92.

VIII.

Unus, duas, pluresve Legationes hoc est, a duobus sibi demandatas, obire ne quit. Nam et Paulus Iurisconsultus respondit, eum, qui fungitur Legatione, neque alienis, neque propriis negotiis interponere debere, l. 8. § 2. ff. de Legationib. Etin l. o. ff. tit eod. habetur: Legatus, antequam officio Legationis functus sit, inrem suam nihil agere potest; exceptis his, quae ad iniuriam eius, vel damnum parata sunt. Quia ad ea tatum animum intendere debet, quae Legatio postulat et cuius caussâ missus est. Poncetus, de Civib. municipalib. sub num. 57. fol. 226. etc. Et hoc etiam monet Hotomannus, hîc cap. 3. Hum. 11. ubi scribit, in Legationis sunctione, non ut in comoedia, unam personam plures agere debere. Et pernegat Paschalius, hîc cap. 8. eorum Legationes, quiloco, et Imperiis, rebusqueve discretisunt, ab uno, eodemqueve simulobiri posse; cum hoc praecipue desideretur in Legato, ut asserat iura, tueaturqueve Maiestatem Principis sui. Id quod nequaquam facere potestis, qui induit duas personas, quarum neutra ita concolor est, ut alteri non sit uspiam discolor. Ergo utramque Legatus non magis sustinere potest, quam simul esse in duobus locis. Vide

exemplum apud Paschalium, fol. 29 cuius etmentionem facit Hotoman nus, dict. num 11. Aliud est in municipalibus Legationibus, quas uni fimul dari constat, praesertim si hoc sumptus, et itineris compendium suadeat, l. eundem 16. ff. de legationib. Hicqueve in Comitiis Imperialibus, aliisqueve Ordinum conventibus, unus saepe plurium statuum etiam inferiorum, sustinet personam: frequentissimequeve hoc fieri solet, ut illustriorum Civitatum Deputati, ab aliis minutis Civitatibus Imperialibus habeant mandatum. Et porro, Principis alicuius Legatus, etiam causam subditorum Domini sui agere potest. Quamvis dissentiantmuti, Quianempe ten etur Princeps defendere, et curare suos, resqueve surorum. Ergo et idem potest ac debet facere Legatus. Nam gerit Legatus personam Principis sui. Albericus Gentilis, Hispanic. Advocation. libr. 1. cap. 18. Sicqueve Legatus potest velut quilibet, etiam iudicialiter intervenire, pro defensione rerum subditorum Domini sui: maxume cum nemo est, qui defendat causam subditorum Principis sui. Et cessat hîc titulus, ne liceat potentioribus patrocinium litigantibus praestare etc. Nam cessat hîc dolus, et commodum privatum; cum quasi causam suam agat: interest enim Principis, subditos habere locupletes, et eiusdem officio incumbit, defendere suos.

IX.

Verum, ut uni plures dari nequeunt Legationes; ita unam candemqueve rite obeunt plures. Kirchnerus, libr. 1. de Legat cap. 6. Numerusqueve definiri nequit, cum sit arbitrii, sive Principis, sive Senatus. Proviciales quidem, et municipales, ne nimiis sumptibus Civitates onerentur, ex edicto Vespasiani, nequeunt esse plures, quam terni, l. 4 in fin. ff. h. tit. In ceteris numero Legatorum multum splendoris ac dignitatis inest: praesertim quoties foedera percutiuntur, aliaqueve Imperiorum pacta sanciuntur, et sollemnia transiguntur. Sicqueve Virgilius, libr. 11. AEneid.

—— Qui dicta ferant, et foederae firmant,
Centum Oratores primâ de gente Latinos.

Sic Darius ad Alexandrum Magnum decem misit. Curtius, libr. 4. Decem etiam Legati missi sunt, a populo Romano, ad res Asiae componendas. Livius, libr. 37. cap. 55. Quatuor ad Fidenates, idem Livius. libr. 4. cap. 17 Decem in Macedoniam, idem, libr. 45 cap. 1. Decem ad Philippum, Livius, libr. 33. cap 9. Tres ad Carthaginenses, Livius, libr. cod cap. 33. Ad Antiochum duo, idem, libr. 45. cap. 10. Aetoli unum ad Antiochum, unum ad Philippum, unum ad Nabin ablegaverunt. Livius, libr. 35 cap. 12. Ita a Sambostis ad Alexandrum Magnum, quinquaginta, ab Amphychambis quindecim, a Scythis viginti, a

Carthaginensibus ad Scipionem triginta fuisse missos, Paschalius mem orat hîc, cap. 9. Imo Demetrius, tamquam spretus esset, questus est, quod Lacedaemonii unum ad illum miserint Legatum: cui tamen recte Legatus regessit; Unus ad unum. Paschalius, dicto loco. Sed hâc in parte idem Paschalius modo allegato cap. 9. regulam eleganter tradit; Tentando, an tractando unus satis est: consummando plurium interventus desideratur, sollemnium testium ac signatorum (ita Pax Vervini, inter Hispanum et Gallum pacta, confirmata fuit, ex parte Hispani plurium Legatorum, et quaeringentorum Nobiliub, Hispano subditorum interventu. Pier. Matthieu, libr. 1. narrat. 3. a princip.) Si plures materiam, quod dici solet, dedolant; ubique metuendum est, ne res reddatur multiformis et portentosa, aut saltem deformetur, non informetur ab iis, qui quod forte animis sunt discordes, sententiis variant et pertinacibus plerumque. Legatio, non Legio est mittenta, tam mittenti, quam ad quem missa, quae si onerosa. Ubi item multi superflui sunt Ministri; ibi multos superfluos necesse est fieri sumptus. Recte huc applicari possunt verba Hospitalii, de Iudici bus, apud Thuanum, libr. 25. part. 11 et 28. seq. quod numerus eorum quanto contratior, eo honoratior suturus sit: ut et inde dignitatem augeri, aerarium levari; quod cum exiguis stipendiis exsolvendi vix par sit; contracto numero, vel duplicatis abunde sufficiat. Nec tantum Legatorum et Comitum, tanta cohors onerosa: verum etiam supspecta est. Unde Fridericus III. Imperator, cum Ungari tres Legatos, cum tribus milibus comitibus ad illum mitterent: occlusis Viennae portis, ait, non ille adventus Legationis, sed Legionis et hostilis adparet. Ideoque non nisi unum Legatum cum ducentis admisit comitibus. Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 6. num. 58. et seq. Paschalius, hîc cap. 29. ubi multis amplisicat exemplis. His igitur consequens, ut non concedatur, Legatos sibi subdelegatos, subdelegatos sibi officiarios, officiarios sibi Ministros, Ministros sibi famulos, famulos sibi pusiones, et sic in infinitum secum abducere. Ac si plures sumuntur, sumendi sunt numero non pari: hunc enim numerum mundum esse, tradunt Iuris Canonici Auctores, can nuptiae, caus. 32. quaest. 1. Legati vero plutes, qui sint discordes, manat id a nimio amore suspectuqueve sui: unde oritur contemptus collegarum. Aliqui item ad dissentiendum sunt proclives, non publicae utilitatis caussâ: sed studio vanae gloriae aucupandae. Et mittuntur etiam quandoque plures, ne unus corrumpatur: minusqueve suspecti sunt plures, quam unus. Angelus, in l. si vacante, C. de bon. vacantib. libr. 10. Ac Athenislege cautum erat, ne quis Legatotum, solus veniat ad arcanos cum Rege sermones. Demosthenes, de

fals. Legat. Aristides ut omnia, sic et hac in parte rectissime fecit. Etenim ut refert alicubi Plutarchus: is Themistocli discors erat: et tamen cum utrique Legatio data esset: Vis ne Themistocles, in quit, inimicitias in finibus relinquamus: De integro enim eas, si visum fuerit, reversi resumemus. In negotiis quo que magni momenti, consultum est, Legatum sociare sibi virum aliquem fidum, iudiciiqueve magni. Ita Scipio, qui prudentiae nomine ab omnibus commendatur, tamen vel Polybium Historicum, vel Panaetium Philosophum, vel Laelium suum secum duxit. Hotomannus, hîc, libr. 2. num. 24. Ita Apostolus Beatus Paulus, Legationis suae comitem habuit Titum, 2. ad Corinth. cap. 8.

X.

Iam vero et illud omnium gentium obtinuit consensu; inter multos Legatos, ut unus, pluresve, totius Legationis Princeps constituatur. Sic Menippus et Hegesianax, Regiae Legationis Antiochi principes erant, apud Livium, libr. 34. cap. 56. et Phaneas Legationis Aetolicae Princeps dicitur apud eundem, libr. 36. cap. 28. Id quod et moribus nostris convenire, ait Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 6. num. 36. ubi multis exemplis illustrat. adde Keckermannum, curs. philosophic. Disput at 33. quaest. 12. Quorum sane officium est, mandata exponere, responsa accipere, et quic quid in negotiis mandatis dicendum est, aliorum consilio et consensu dicere. Conradus Brunus, libr. 2. cap. 14. Nisi consuetudo gentis sit, ut minor natuloquatur: quod de Venetis Bernhardus Iustinianus narrat, ver. Veneticar. 13. libr. Aut nisi qui minor natu est, seniorem facundiâ praecellat. Interdum vel propter linguae ignorationem interpres adhibetur, Brunus, libr. 2. cap. 8. vel loco Principis Legatorum, alius loquitur Orator. Et id pro Maiestate eius est, qui aditur: Paschalius, cap. 49. Indequeve teste Cicerone, libr. 2. de divinat. Neque Poeni, neque Hispani, ullaeve gentes externae, in Senatu Romano, sine interprete loquebantur; scribitqueve Valerius Maximus, libr. 2. cap. 1. Romanos magnâ cum perseverantiâ semper custodivisse, ne Graecis unquam, nisi Latine responsa darent. Quinetiam eos per inter pretem loqui coegisse, non in Urbe tantum Româ, sed et in Graeciâ, ac Asiâ: quo Latinae vocis honos per omnes gentes venerabiliter diffunderetur. Quod et Imperator Rudolphus I. constituisse fertur. Kirchnerus, hîc libr. 2. cap. 7. num. 32. Ac Victor imperare potest, ut non nisi suâ Linguâ Legatus intonet. Kirchnerus, dict. lec. num. 27. Refertqueve idem Kirchnerus, hîc libr. 1. cap. 1. nu,. 13. Antonium Scharleyum Anglum, Regis Persici Legatum, cum Mauritio Landgravio Hassiae, per interpretem fuisse locutum. Et si enim tum Anglice, tum Gallice, tum Latine, cum Principe Mauritio potuerit fari: interpretem tamen, moris et honoris ergo additum fuisse. Interpres autem plerun que

sumitur ex Aulâ eius, ad quem mittitur Legatus: Oratorem vero, Legatus secum ducit. At longe praestat eos mitti, si non haberi possunt, qui Linguae eorum, ad quos mittuntur, gnari sient, sive iam per interpretem loqui cogantur, sive ipsismet copia sua mandata explicandi detur. Nam neque tutum est semper, interpreti, cuius neque fidem, neque industriam perspectam habemus, concredere mandata nostra. Quippe potest addere, quae nil pertineant ad rem, et vicissim praetermittere, quae necessaria exsistant; idqueve vel inscitiâ, vel malitiâ causante. Quoque ut nil nec addat, nec omittat, non tamen ita commode fortassis dicet, ut vel volet Legatus, vel negotii qualitas exigit. Quâ sane ratione Themistocles, primum Athenis, mox totâ Graeciâ depulsus, cum ad Persarum Regem confugisset, ac admissus, iussus esset dicere; Respondit, Orationem similem esse stragulis picturatis. Nam quemadmodum, inquit ille, dum extenduntur, ostendunt imagines; dum contrahuntur, celant easdem, et abolent, itidem esse in Oratione. Petiitergo anni spatium, ut interim Persicam Linguam, suo perdisceret arbitratu, nec cogeretur Regi per interpretem, ea quae sentiret, explicare. Plutarchus, in Themistocle. Sane gratius quin sit Imperantibus; patrio potius audire quem disserere sermone, nemo non novit; maioremqueve excitare attentionem omnes facile concedunt: quin tutius, ipsius Principis vocem audire ac intelligere, ipsumqueve Principum dicta percipere; quam perinterpretem animi sensa cognoscere, nemo non cognoscit. In affectibus, quae vis lateat, Orat oriae facultatis peritos non latet; Oratio vero si per interpretem secundâ reddatur vice, loquentis calor lentescit, intentio vanescit, acumen hebescit: Interpretamenta enim tantum nativo cedunt sermoni; quantum aut signum, aut tabula corpori effigiato, Paschalius, in Legato cap. 44. Inde a Carolo Magno, in Osnaburgensi Collegio, Graecae Linguae Lectio instituta fuit; ut ad Graecorum Reges inde habere posset Legatos, quos mitteret gloriose. Kirchnerus, libr. 1. de Legat cap. 4. num. 253. Ita Rabsacem Linguâ Iudaicâ Legationem perfecisselegimus. 4. Reg. cap. 18. Et Cambysem ad obeundam Aethiopicam Legationem, non nisi eius Linguae gnaros destinâsse; ait Paschalius, cap. 48.

XI.

Addendum et aliquid est de Comitibus Legatorum. Inprimis autem, numerum Comitum, ut et habitum, ac salaria eorum; ex mittentium dignitate, et eorum, ad quos missa est Legatio, existimatione aestimet; Reges Galliae saepe apud alios in contemptum venisse ob Comitatuum paucitatem et vilitatem; ut et Polonos indigne tulisse, cum unâ rhedâ Legati Imperii Romano Germanici ad illos venirent, annota vit Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 6. num. 67. et seq.

Reputationem igitur ut conservet Legatus, omnibus modis laboret: Quam enim aurocomparare non potest, haec ne auri parsimoniâ pereat, curet. Et porro quaeri solet: an etiam uxor debeat esse in Comitatu? de quo Paschalius, cap. 33. Hucqueve pertinet, quod disputatur apud Tacitum, historiar. libr. 3. An Magistratum, cui provincia obvenisset, uxor comitaretur? Et Caecinna quidem putabat, prohiberi recte, ne feminae in socios, ad gentes externas traherentur. Messalinus contra putabat; uxores maritorum comitatu non arcendas esse; nihil honestius revertentibus maritis, a labore, quam uxorium levamentum. Nec ideo excludendas, quod quaedam in avaritiam et ambitionem suissent prolapsae. Vix praesenti custodiâ, manere illaesa coniugia, absentibus autem maritis, sexum naturâ invalidum deseri, et exponi suo luxu cupiditatibus alienis. Sed occurrit responsum Martiani ICti, in l. observare, ff. de ossic. proconsul. qui dicit: Proficisci Proconsulem melius est, sineuxore, sed et cum uxore potest. Persicum ac Barbarum videtur, mulieres trahere ad longinqua, atque adeo ad bella; testes et incitamenta virtutis. Hotomannus hîc, cap. 2. num. 26. apte meo iudicio distinguit inter Legatum Extraordinarium, et Residentem: ut hic non, ille debeat, si commode fieri potest, secum ducere uxorem.

XII.

Assumitur porro ab ispo Legato, praeter proprios filios, quisquis Legationi usui et ornamento esse potest. Sicqueve Magistratibus in provincias proficiscentibus dari soliti; Scribae, accensi, Medici, auruspices, praecones. Cicero, libr. 2. Academicar. quaestion. Sane Legatus non potest semper esse in conspectu omnium. Ergo adiutrice operâ, et sensibus uti necesse habet. Illi autem Atticâ, ut ita dicam, censendi sunt fide, et alacri industriae spiritu. Paschalius, cap. 32. ubi scribit: inter Comites plerumque eminetis, quem vocant ab Epistolis, aut a secretis. Qui certe, non temere est assumentdus: sed prius explorato, an piuris apud eum sit fides, quam merces; neut trutina, eo propendeat, ubi plus positum fuerit. Quin et fidissimorum etiam Ministerio, in rebus arduis et arcanis, circumspecti Legati perraro utuntur; maluntqueve ipsi, quo ad eius fieri potest, arcana sua intra pectus continere, eaqueve suâ manuperseribere, quam quicquam alienae fidei, et conscientiae credere, quodque pessime habeat eos, si emanet. Neque vero a Comitibus Legati solum, hanc fide subnixam industriam exigo; sed a singulis familiaribus eius. Hos enim necesse est, esse homines cautos, et idoneos; spectandis, cognoscendis, referendis iis, quae Legatum non nescire opus est. Ac eadem ratio est Angariorum, Cursorum, Tabellariorum. Nam sinon modestia horum oculos, silentium linguas, temperantiamanus cohibeat, denique fides totos muniat;

Legato plerumque negotium facessunt. Prudenter Hotomannus hîc. cap. 2. num. 14. de Legatus: que s' estans accompagnez des ralets indiscrets, et des bordez, en ont eux mesmes paye la folie. Frequentissimumqueve esse ait, Secretarios corrumpi. Idemqueve Hotomannus, dict cap. 2. num 25. monet, ut ne Ministros Legatus sumat ex provinciâ illius loci, ubi refidere solet, vel ad quem missus est; totidem enim ait, illum habiturum exploratores, quot Ministros. Adscribere hîc lubet, monitum prudens Reverendi Patris Adami Contzen, libr. 7. politicor. cap. 8. §. 5. Praecipuum in Politicis rudimentum est: Si Legatis quocumque mittendis adiungantur comites illi, qui aliquando partem Rei publica gubernaturi sunt. Numquam facilius negotiorum, hominumqueve natura perspicitur, nusquam maiore cura, cautionequeve verba, nutusqueve alieni observantur, et proprii reguntur. Itaque si res in universo ulla est, quae prudentiâ discitur, illa in Legationibus cernitur. Olim alia mittendiconstitutio erat. Ibant Graeci ad Regem Persarum, servatâ libertatis, etiam in congressu et alloquio dignitate. Romanorum Legati Maiestate Imperii tuti erant. Nuncinter cognatos, amicos, aemulos, diffidentes, perpetuae Legationes commeant, mentem aliorum Principum, et sui interdum ignorant. Legato igiturtres, quatuorue, quasi Comites et Consiliarii adiungantur: non ut eum dirigant, sed ut discant vitare scopulos, qui plurimi sunt et latentissimi. Prodest hoc iunioribus, qui instruuntur: prodest Rei publicae, quia Cives recipit prudentiores, nec Legatus tali vallatus Comitatu, praevaricari potest. Nec alia causa est, cur Romanitantâ copiâ Politices peritorum abundârint, quam perpetuae cum Legatis, Magistratibusqueve profectiones. Omnibus enim Magistratibus, praeter Legatos, Tribunos, aliosqueve vel exercitus, vel Ministros, adiunctiamici, et contubernales: hoc est, Nobiles adolescentes, qui rei bellicae, Rei publicaequeve cognoscendae ergo comitabantur. Haec amicorum cohors, seminarium erat Magistratuum; quoque Illustrior Proconsul, aut Propraetorin provinciam ibat, eo maiore manu Nobilitatis stipabatur. neque nunc usus ille prorsus exolevit. Gubernatores enim et Proreges multitudinem secum trahunt: verum ad consilis publica, et res cognoscendas minus adhibentur.

XIII.

Tandem hoc addo; cogiposse subditum, ut Legationis onerosum suscipiat munus, qui nullâ legitimâ excusatione allatâ. cum alius haberi idoneus nequeat, suam Rei publicae subtrahere operam malevole velit, l. sciendum 4. §. 5. ff. de Legationib. facit l. libertus 17. §. 6. et l. seq ff. ad municipal. Kirchnerus, hîc, libr. 1. cap. 5. Iurisqueve naturalis est, patriae quem parere debere, l. 2. ff. de Iustit. et iur. Et hâc de

re capitulum est, in Lubecensibus statutis, libr. 1. tit. 1. num. 10. Da Ein Raht/ einen oder mehr Rahtspersohnen/ zu einer Legation verordnen wurde / zu wasser/ oder zu Landt / es seye wohin es wolle / die sollen sich solcher Reyße nicht verwaigernes verhindere dan Sie solche Kräckheit/ oder Ehehaffte noht/die dem Raht erwiesen ist. So stehet es als dann bey dem Raht / ob Sie die Persohnen der Reyße erlassen wollen: so wohl auch/ ob nach ihrer widerkunfft sie darfür verehrt werden solle oder nicht. Molestiae Legationis, patriae caussâ devorandae; negotiorum perplexitas, patriae caussâ, ingenio dirigenda est. Sicqueve apud Venetos, viri summi, libenter suscipiunt Legationes; licet multis necessitatibus, domesticisqueve difficultatibus laborent. Kirchnerus, libr. 1. de Legat. cap. 5. num. 15. Iidemqueve poenam in eos statuerunt, qui Legationes detrectant. Magius, libr. 1. cap. 2. de Legat. Quin et ipsi Pontifices Romani, Legationem in rebus difficillimis obire non detrectârunt. Baronii Epitomator Spondanus, Anno Christi D. XXV. num. 1. et Anno Christi D. XXXVI num. 2. et 3. An autem consultum sit, sumere invitum, vide quae dixi, libr. 2. politicor. cap. 3. num. 9.

XIV.

Ut vero privato non licet munera publica detrectare, l. 18. ff de decurionib l. 36. ff. ex quib. causs. maior. Ita etiam excusantis rationes convenit audire. Iure Romano, a Legationis munere, quod personale est, tres liberi incolumes excusant, l. 1. C. de legationib. Item si quis vocetur ad locum sibi suspectum, vel inimicum, l. 8. ff. ad Senat usconsult. Trebellian. filio vero propter patrem, Legationis vacatio non conceditur. Haec enim in intervallis honorum, qui sumptum habent, recte observatur: in impendiis autem Legationum, quae solo Ministerio obeuntur, diversa est causa, l. 6. ff. de Legationib. Legati quoque per se Legationem obire tenentur, Kirchnerus hîc, libr. 1. cap. 5. nu. 32. Keckhermannus, Disputat. 33. quaest. 6. in fin. Ubi enim industria personae est electa, substituere non licet, l. 25. ubi Gothofredus, ff. de legat. 3. Andreas Gail, libr. 1. observat. praecticar. observat. 35. num. 3. Iure Romano, etiam Legati municipales, et Vicarios dare alios non possunt, quam filios suos, l. 4. § Legati, l. 7. ff. de Legationib. Sic et qui Legatione functus est, excusatur, ne ihtra tempora vacationis praefinita, aliam Legationem suscipiat: item ne ad defendendum publicum negotium rursus compellatur, etsi de eâdem caussâ disceptetur et litigetur, l. 8. ff. hoc tit.

XV.

Tandem Legati, deserere Legationem, quae eis iniuncta est, et quam susceperint, non possunt; quod si quis faciat, poenâ afficeretur extraordinariâ, ordine motus, l. 1. ff. dict. tit. Poncetus, de civib. municip alib. fol. mihi 225. sub num. 57. Uno tamen sociorum, in itinere

longinquo mortuo, si res moram non patiatur; reliqui bene Legatienem pertexere possunt. Imo etiam uni Comitum fidelissimorum (Legatorum nullo superstite) munus conficiendum committi potest, argum. l. 2. §. 2. ff. b. tit. Necessitatis enim Ius, Legem non habet, sumptuumque, ac negotii ratio saepius properandum esse suadent. Ita Stephanus Kakasch, Legatus Rudolphi II. Imperatoris ad Persiae Regem in itinere prope fines Persiae rebus humanis valedicens; Tectandro, quem Comitatui coniunxerat, Legationem perficiendam ante supremum Spiritum iniunxit, ut refert ipse Tectander, in itiner. Persic. et non abnuere videtur Paschalius, in Legat. cap. 30. qui et cap. 31. narrat, ex multis Legatis Indicis, tres tantum Romanam perfecisse Legationem, reliquis in viâ mortuis: ex Strabone. Et Diaeum mortuo Collega, Romae Legationem confecisse, ex Pausania. Si tamen res moram patitur, satius est, subito mittentium petere instructionem, et quid faciendum exquirere: vel si Legati superstites, aut Comites se oneri impares esse sentiant, consultius est, illos domum redire, quam fieri iacturam Rerum publicarum. Licet tamen et hoc, ut Legatus morbo impeditus, mittat ad eos, ad quos tendere ipsi iniunctum, et petat; ut mittant ad eum Deputatos, qui ex ipso, quod in mandatis habet, excipint, Paschalius, dict. cap. 31. Sed hîc Legatorerum considerandae accurate sunt circumstantiae.

XVI.

Plerumque insuper, ut apud veteres, ita et hodie, munera splendida per Legatos, mitti solent iis, ad quos legatio est directa; Eaqueut grata siet, curandum est inprimis. Idqueve fit ad benevolentiam contestandam, vel liberalitatem remunerandam; interdum etiam ex pacto. Prout ex pacto in signum pacis durantis, Imperatores, ut Hungariae Reges, Turcae munus mittere solebant ducentos mille florenos; Et e contra Turca Imperatoribus, ut refert Metteranus, In der Nidesländischen Historien/libr. 27. fol. mihi 387. Munera autem talia eumprimis apud Barbaros permultum expeti solent. Et inprimis his Moschorum avaritiam inhiare, notavit Tectander, in itsner. Persic. et satyrico taxat stylo. Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 9. num. 105. et seq. Muneraautem, quo sunt antiquiora, quo in terris rariora, quo sunt ingeniosiora, eo sunt cariora; secundum illud Iuvenalis, Satyr. 11. Volupcates commendat rarior usus.

Vide Paschalium, hîc cap. 69. et seq. ubi cap. 70. monet, ne inter socios munus suspiciosum mittatur, quod praebeat argumentum cavillandi, ac deterius rem interpretandi. Invisum cumprimis est, mittere aliqua quicquam eructantia, quale fuit munus Prolomaei, qui Caesari misit caput Pompeii. Paschalius, cap. 71. Talia etiam sunt munera non

durantia, sed brevi peritura: prout a Venetis missa vasa chrystallina, perdere in conspectu Legatorum, quasi sato perirent, iussit Maxaemilianus I. Romanorum Imperator Augustus, ut ex Bruno Paschalius refert, dicto loco.

CAPUT V. De Receptione et Securitate Legatorum.

LEgati omnino honorificentissime, omniqueve genereofficiorum humanitatis tractan di sunt, late Paschalius, cap 35. Personam enim mittentium repraesentant: et hoc omnium gentium moribus convenire, refert Kirchnerus, libr. 2 de Legat. cap. 2. num. 6. Imo et occursio splendida, apud multas gentes frequentata; splendidiorem reddit Legationem. Kirchnerus, dict. loc. num. 11. et seq. Valerius Maximus, libr. 5. cap. 1. Paschalius, cap. 53. ubi tamen monet: curandum esse, ne nimis sit splendida occursio; et ob summam inaequalitatemmagis obfuscet adventantis Legationis splend orem, et quasi angustias exprobret, ac dict. cap. 35. in fin. hunc occursionis honorem, ab omnibus Christianis Rebus publicis exhiberi, Legatis Pontificis, uno excepto Gallo, qui non ipse, sed per fratrem, aut propinquiotes eis obviare solet, refert. Verum et hîc tenendum, non omnibus esse obviam procedendum, puta hostium et municipalium Legatis. Sicqueve olim Legatis ex ultimis orbis terrarum Romam profectis, publicum hospitium, saepequeve commeatus, large et hospitaliter, vestimenta item, per Praetorem Urbanum, publico nomine praestabantur; ipsisqueve ac Comitibus, ne quid rerum deesset, dicti Quaestoris curae mandabatur. Alexander ab Alexandro, libr. 2. genial. dier. cap. 2. Sicqueve Livius, decad. 5. libr. 5. de Prusiâ, Romam adventante. Datus est, inquit, qui circum duceret eum, Lucius Cornelius Scipio, Quaestor, qui et Capuam ei obviam fuerat missus; et aedes, quae ipsum, Comitesqueve eius benigne reciperent, conductae fuerunt, quod et memorat Valerius Maximus, libr. 5. cap. 1. Idem Livius, libr. cod. scribit: Legato Antiochi Regis, aedes liberas hospitio datas, sumptumqueve decretum, donec in Italiâ esset. Quemadmodum autem diversaest, non solum Legatorum, sed etiam eorum. a quibus mittuntur, qualitas et conditio: ita et varia exsistit ratio Legatorum excipiendorum. Aliter enim Legationes excipiuntur eorum, qui nobis dignitate et potentiâ superiores, aliter qui nobis pares sunt. Sed et aliter amicorum, alitereorum, qui nullâ nobis amicitiâ iuncti sunt, aliter excipimus hostium nostrorum Legatos. Quin et ad eorum

personas, quae mittuntur, respici solet, ut haec Conradus Brunus, libr. 5. cap 6. pluribus perdocet. Et sic Romae olim, non omnium gentium Legatis, haec munera praebelbantur: nam si quae incognitae legationes adventarent, antequam admitterentur, exploratores, minoresqueve Magistratus, profecti obviam, qui et quae petentes venirent, inprimis inquirebant: inqueve aede Apollinis, extra urbem Senatu evocato, postulata noscebant: quos si videbatur, admitti iubebant. Late Albericus Gentilis, de legationib. libr. 1. cap. 16. Sed cum lapsis post temperibus, propagato late Imperio, Legati sociorum, ab exteris, et ultimis gentibus quottidie adirent, cum vix tot commeatibus populus sufficeret, cautum fuit; ut sublato sumptu et viatico, Legati Regum, Municipiorum, et Coloniarum, undecumque Romam profecti, aedem Saturni petant inprimis, ibiqueve apud Praefectos aerarii, nomina dare, et literis adscribi debeant; ut cum commodum foret, noscendis singulorum postulatis, Senatus daretur, et post mandata, singulis in Provincias profecturis consulatur. Plutarchus, problemat. cap. 42 Quomodo sese Princeps in recipiendis, tractandis queve Legatis debeat gerere, vide late haec docentem Cominaeum, libr. 3. cap. 7. fol. 236. Et monet idem, periculosos esse Legatos, cum nescitur, ad quem vere finem mittantur. Cominaeus, fol. 94. libr. 1. cap. 16. Non rarenter quoque monstri quid ali, monet ille idem; si subinde Legati, et semper alii mittahtur. Cominaeus, libr. 6. cap. 2. fol. 501.

II.

Certe autem adten debant Romani multum huic Iuri ac consuetudini, ut non admitterent quo sdam Legatos, Paschalius, cap. 42. Sicqueve ut Dion habet, in select. Numantinorum Legatos non admiserunt, ne foedus, quod nolebant, confirmare eo facto viderentur. Cur vero hostium Legati non admit terentur in Oppidum (ita apud Livium, ea Romae pars dicitur, quae intra moenia erat, et ab urbe differebat) ratio manifesta esse potest; nempe quia et non recip mus privatos inimicos, in privatas aedes. Quin et speculatores Legatis adponebantur, si metus esset, ne quis per eos corrumperetur: et commemorat huiusmodi cautionem alicubi Appianus, de bell. Mith. dat. ac probat Hotomannus, 4. num. 6. Sic alii volunt, datum Romae Legatis hospitium publicum, ne quid intra privatas aedes machinarentur. Et ex Demosthene constat, a Philippo eos punitos, qui Legatos privato hospitio excepissent. Legatus Lacedae moniorum, Athenas missus, in urbem non fuit admissus, neque ei Senatus datus, quod ab hoste armato missus esset, Ergo is hortatore Pericle, dimissus, extra fines agri Attici, eo die manere iussus fuit; additis insuper ei custodibus, ne cum quoquam homine loqueretur. Thucydides, libr. 2. Et ideo

Paschalius, dict. cap. 42. suadet hostium Legatis, ut caduceatorem praemittant, ad limites hostiles, tentamentum omnis rei. Sed quia Legati magnorum Imperiorum, tam fidenter pergunt, ut etiam inexplorato, ineant alienas ditiones; ita scilicet excluduntur, ut dum hoc agitur, aliud praetexatur, atque exclusioni honestior causa praetendatur. Et adest huius doli Architectus Annibal, qui cum Saguntum obsideret, et ab Româ venisse Legatos, nuntiatum esset, ipsis obviam ad mare misit, qui dicerent: Nec tuto eos adituros, intertot, tam efferatarum gentium arma, nec sibi in tanto discrimine rerum, operae esse, Legationes audire, Livius, libr. 11. Si quo que is, qui Legatione aditur, in castris est, habetqueve copias, hominum opinione minores, et invalidiores, certe ubivis potius, quam in castris, Legatio est admittenda. Atque adeo, ne in urbe quidem excipi debet, si in urbe metuendum est, ut turbamenta excitentur. Ideo Ezechias, Legatum Sennacherib Hierosolymâ exclusit. 4. Reg. 18. cap. Contra si qui aditur, specie ingenti, magni validiqueve exercitus, exteros obstupefacere potest; non modo Legatio non est excludenda, sed potius cupide intromittenda, operaqueve danda, ut arbitratu suo, singula perlustret. Et ita Romani Consules, qui Uticae erant, teste Appiano, libr 37. Legationes Carthaginensium admiserunt. Uterque Consul consedit in sublimi Tribunali, adstantibus utrinque Ducibus, ac Tribunis, et agminibus Legionum, fulgentibus Aquilis, fixisqueve ubique signis: ut hinc Legati, agnoscerent numerum prope innumerum copiarum. Iussu Consulum, tubâ silentium indictum, tum praeco: Accedant Legati Carthaginenses. Illi per ordines armatorum transeuntes, pervenerunt ad locum Tribunalis, locus fuit tensis fun bus circumdatus. Ibi Legati iussi sunta Consulibus expromere, quid petentes venissent. Et vero Paschalius, cap. 41. putat, tempore Pacis non admittere regationem, cuiuscunquetandem illa sit, licet missa ab illo, qui nobis est invisus, Scythicum plane esse. Dandumqueve hoc, si non illi, si non nobis, at Iuri gentium, ut indignatio comprimatur. Pono, speculationi impositam esse larvam Legationis, at nostrum tamen est, nudatam iubere relegere iter, qua venit, ne tibi externae astutiae imponant, sed intellectas caveas, contemnas, rideas. Et plane regie, Rex ille Aethiopum makrobi/wn, de quo Herodotus, libr 3. Nempe hunc Cambyses, pro frutice habebat, cum ad eum misit speculatores cum donis, quis se Legatos mentirentur; sed fatuum non in venit. Non exclusi fuerunt, sed ita admissi, ut directo audirent speculatores, nullâ circuitione. Vos, inquit, scio non huc missos de amicitiâ a non desiderante, qui quam sit homo nihili, vel hincliquet, quod fraude grassatur. Nihilominus vincam animum

meum, et quando speculatum missi estis, facio vobis potestatem, singula otiose introspiciendi, quo illi exploratiora renuntietis. Et item Philippus II. Rex Hispaniarum, Legatos Lusitaniae gubernatorum, decrevit audiendos esse, ut Legatos (quos excipiens Rex, caput ipse aperire, et mandata exposituros capita tegere iubere solet) quantumvis Philippus iam ante Gubernatoribus scripsisset, se illorum Commissarios, tamquam subditos tractaturum. Conestag. de Portugall. coniunct. libr. 4. fol. mihi 218. Princeps cum Legatis colloquens, non debet ipsis eloquentiam, et ingenii subtilitatem; sed Regium animum, ad magna quae que natum, demonstrare, vide in Alexandri vitâ Plutarchum, tom. 2. fol. mihi 141.

III.

Si bellum ingruit, Residentes Legati remittuntur. Ita Carolus IX. Ferdinandi Neapolitani Oratoribus tamquam Regis hostis nuntiis edixit, ut protinus excederet Galliae Regno. Guicciardinus, libr. 1 fol. mihi 53. Ita Alphonsus II. Neapolitanus, iussit cedere Legatum, suumqueve revocavit, ibidem fol. 66. Et Henricus IV. Galliarum Rex, cum bellum moliretur adversus Sabaudum; re misit Hispanicum Legatum, etiamsi Rex Hispaniarum non aperte foveret Sabaudi partes, dicens: cum Legati sint etiam in Pace suspecti, stultum esse, iis fideretempore belli. Pier. Matthieu, libr. 3. narrat. 3. num. 12. fol. 598. addens ex Cominaeo: Quelque chose que vienne faire L' ambassadeur, c' est tousiours un boneste espion. Anno Christi M. D. XXVII. cum Galliae Rex contra datam fidem, Imperatori Carolo V. inferret bellum; Legati residentes tam Galli, quam complicum, primo arrestati, sed mox dimissi fuerunt: et vicissim statim idem Iuserga Imperatoris Legatos, usurpavit. Bellaius, libr. 3. fol. mihi 237. ubi fol. seq. omnino legendae sunt Orationes, quibus Imperatoris Legatus Regivaledixit, ipsiqueve Rexrespondit. Ubi et hoc est notandum, quod Caesareus Legatus, exspirato officio suo post revocationem, nec literas a Rege hostiles, voluit acceptare. Quod et factum Anno Christi M. D. XXXVII. ingruente inter Carolum V. et Franciscum I. bello novo. Ubi honorifice Caesareus Legatus dimissus, et muneribus dotatus fuit: qui tamen cum rescivisset, Regium Legatum a Caesare noluisse munera acceptare; iterum ea iam in itinere exsistens remisit. Bellaius, libr. 6. fol. mihi 630. Sed Ludovicus Trabant, Ducis Brabantiae in Galliam Legatus; cum de sui Domini benevolentiâ, Regi Galliarum amplissima quaeque promisisset: is autem se Regi Anglorum coniunxisset, noluit in Patriamredire, sed tristitiâ confectus, in Galliâ vitam finivit. Froissart. 1. cap. 39.

IV.

Statim autem ut advenerunt, Legatos intromitti ad edenda

mandata, non putatur esse ex dignitate illius, qui aditur. Neque enim humanitas sinit, ut qui veniunt ex longinquo, non detur spatium lassitudinis sedandae. Quae tamen comitas, sicest agnoscenda, ut simul abiciatur, quicquid est inutilis cessationis: maxumequeve eam cavere et deprecari debet Legatus. Sicqueve is, vi missu Abrahami, uxorem Isaaco petebat, non quicquam prius gustavit, quam vis invitatus a Labano, quam mandatum peregisset. Vide notabile Atheniensium exemplum ad Antipatrum missorum. Paschalius, cap. 36. fol. 170. Tum demum epulae adlubescunt, si iam impetratâ, et confectâ re, atque animo defaecato, iis indulgere licet. Et hîc sedulo Legatum Paschalius, cap. 36. monet, ne sibi a tali comitate imponi sinat, qui bidem multas notas tradit, quibus Legatus comitatem a fraude secernat. itidem ipse Legatus quandoque mavult differri, quam admitti, atque adeo quaedam Legationes eam re tantum suscipiuntur, ut tempus teratur, dum quicquam subdole ii moliuntur, a quibus missi. Paschalius, cap. 37. et ad cavendum tales calliditates, Principi vel Rei publicae, ad quam ablegati, non vicissim astutiae deesse debent: et iuvat mature sciri, ad quid venerint Legati.

V.

Legationeporro admissâ et susceptâ, moris est, ut petentibus Legatis, Concilium seu audientia detur. Quae res tam sancte etiam apud veteres semper custoditafuit, ut qui id officii neglexissent, in crimen negati Concilii vocarentur. Brunus, lib. 2. cap. 7. a princip. In eoqueve vitio Constantius fuit, et alii Imperatores liaeretici, qui Catholicorum ad se missis Legatis, audientiam denegârunt. Histor. Tripart. libr. 5. cap 22. Lacedaemonii, ad Liganum Tyrannum venerunt, Legatione fungentes: cum ille causationibus frequenter distulisset copiam colloquendi; tandem post omnes excusationesdictum est, illum parum firmâ valetudine esse, sed languere nonnihil, tum Legati responderunt: Per Iovem non venimus huc, cum illo luctaturi. Sive autem ad Senatum, Collegium, aliasqueve multitudines mittantur Legati, atoto eorum consilio audiantur oportet. Sive ad Reges et Monarchas alios mittantur, raro fit, ut nisi adhibitis Consiliariis audiantur. Ad dandumqueve Legatis Concilium, locus et dies certus, ex personarum et negotiorum conditione constitui solet. Illudqueve cavendum videtur, ut Legatos, quos exploratum, inquisitumqueve Consilia nostra, aut alias insidias paratum, ad nos missos suspicamur; non suspendamus, sed statim audiam us, et cum responsis dimittamus. Est enim inprimis periculofum, inimicum alere domi. Et Marcus Cato existimavit, domum recipere Legatum hostium, in cubiculum admittere, et reducere, hominis esse, nihil de dignitate, nihil de periculo cogitantis. Cicero,

Philipp. 8. Si vero ex morâ Legatorum, non solum nullum nobis periculum est, sed etiam ex eorum praesentiâ, in spem alicuius commodi nostri vocamur: tunc expediret eos de industriâ, quo tardius ad suos revertantur, remorari. Ita Persae olim Romanum Legatum, de pace agendâ, ad eos missum, remorati sunt; ac pacem simulantes, tantisper sermonibus distraxêre, donec opus, quod construere adversus hostes coeperant, absolverunt: ac vix tandem opere iam absoluto, manifesto concordiam negantes, remiserunt. Procopius, libr. 2. de bell. Persic. Eâdem prope cautione, Abbas Monasterii Lauxensis, Legatos Henrici Imperatoris elusit. Cum enim missi fuissent nuntiatum Abbati, ut Abbatiâ se abdicaret, et protinus Monasterio excederet: ille compertâ prius Regis sententiâ, benigne Legatos suscipi iussit; atque in diem posterum, audientiam distulit. Nocte paucis comitatus, inde discedens, clam in loca tuta cum omnibus Ecclesiae thesauris se recepit. Ita Legati, die postero non habentes, cui iussa Regis exponerent, multumqueve viri prudentiam admirantes, infectâ Legatione redierunt. Brunus, dict. loc. Ceterum Legatos ipse audiat Princeps. Pertinet enim hoc non tantum ad dignitatem et honorem mittentium Legatos; sed etiam ad optimi Principis officium. Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 4. num. 43. et seq. Imo tutius est, ipsorum Legatorum dicta auribus percipere, quam per Ministros, interdum affectibus indulgentes, et corruptionibus obnoxios, percipere eorum mentem. Legatos item in loco splendido, cum summâ Maiestate, modestiâ, attentione et gravitate audiat. ne aliud quid agere videatur; nec cum Curio rapas torreat, aut cum Artaxerxe manubria fabricet; Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 8. num. 1. Nec cum Alexandro Magno unam, sed utramque praebeat aurem. Nec cum Indorum Regulo, apud Curtium, libr. 8. comas pectat, et se ornet: sed ornatus prodeat. Unde minus beate vixisse Romanum Dictatorem scribit Seneca, in consolat. ad Albin. cap. 10. cum Samnitum Legatis admissis, cibum vilissimum in foco ipse suâ manu versaret. Et merito notatus est Servilis, Regioqueve nomine vix dignus Prusias; quod pileatus, capite raso, obviam ire Legatis Romanis solitus fuerit, Carolus Paschalius, in Legat. cap. 35. circ. mod. Et quid Legatione adeuntur, non eam patiantur publice edi, cum ab illis venit, quorum auctoritas et magnitudo promissorum, aut militem, aut circumfusam multitudinem quatere possunt. Paschalius, cap. 44. et monui etiam supra. Ac in Civitate, in quâ mores pollent, et in exercitu, in quo viget disciplina; nullius vox publice audiri debet: nisi Magistratus, aut Imperatoris. Indequeve si in statu populari, Legatus existimat, se ea multitudini persuadere posse, ad quae venit, quae

primorum malignitas et avaritia deneganda et impugnanda suscepit, sagaciter ea occasio captari debet. Idqueve se aliquando in Rhaetiâ fecisse, Paschalius, dicto loco refert. Aliâs Legati sunt andiendi, quando non multi adsunt. Cominaeus, libr. 1. cap. 9. ad sin. Sane Imperatori Romano, licet mittere Legatos ad Status territoriorum, et Civitatum tribus, Zu den Landtschafsten vnd Zünfsten etc. quia tamquam Dominus superior agere cum subditis censetur.

VI.

Quaeritur hîc; An Legatus habeat sessionem Domini sui: nam et hoc maxume pertinet ad honorem eiusdem? Per se autem magis honorificum est, sedere quam stare, l. quoties, §. sedendi, C. ubi Senaetor. vel Clariss. ibiqueve Baldus, l. final. C. de ossic. diversor. Iudic. Sic et honorare videtur Princeps eos, quibus assurgit. Ac etiam generaliter lege cautum, moribusqueve receptum est, ut idem omnino honor Legationibus in sedendo, subscribendo, ferendis suffragiis, aliisqueve id genus similibus rebus exhibeatur, qui iis, a quibus missae sunt, si praesentes essent, deberetur, can. praecipimus, destinct. 93. can. magnum, caus. 11. quaest. 1. cap. solitae, ubi Felinus, extr de maiorit. et oboedient. Ludovicus Romanus, singular. 362. Doctores, in l. 2. §. Legati, ff. de Iudic. Lucas a Penna, ad titul. Codic. de Legation. libr. 10. Sicqueve Anno Christi M. D. XXVII. Angliae Rex, Gallicum Legatum, plane ut Regem observavit, eiqueve supremum locum concessit: adeoqueve honoravit; ut in comoediis ipsa Regis filia sustineret etiam personam. Bellaius, libr. 3. fol. mihi 236. Sed refert tamen Conradus Brunus, hîc libr.. 5. cap. 8. moribus receptum esse, ut praesentes Electores, ab sentium Legatis, in sedendo praeferantur, idqueve et inter Principes se animadvertisse testatur; ut scilicet praesentes etiam inferiores, superiorum Legatis in sessionibus praeferantur, quod et tradit Guetta, consil. 1. num. 6. In praesente enim Principe, reverâ Maiestas; in Legato tantum dignitas aliena; In Principe rei veritas; in Legato effigiata et adumbrata est. Ut autem umbra cedit luci; ita Principi Legatus. Quamvis enimfictio tantum operetur, quantum rei veritas ipsa: ut tenent Doctores communiter, tamen ubi veritas et fictio ad idem collimant, veritas praevalet fictioni, l. 23. ibi Gothofredus et Bartolus, ff de liber et posthum. Textus est in hunc sensum, in Aureâ Bullâ Caroli IV. tit. 25. §. wann aber penult. addatur Coleri Dissertatio, de Iure Imperii Germanici, sect. 68. ubi in Comitiis Noribergensibus, Anno M. D. XLII. Caroli V. Legatos, postpositos esse Ferdinando germano refert. Quo videtur etiam illud apud Sleidanum, libr. 2. circ. fin. mihi pag. 46 collimare, quod Dux Clivensis praesens, noluerit absentis Electoris Saxoniae Legatis cedere, ut et conscientiâ Britannicorum et Pontificiorum Legatorum;

qui ne Principibus Imperii postponerentur, noluerunt accedere. Et hanc sequitur etiam sententiam Daniel Otto, in iur. public. cap. 18. p. g. 425. Dissentit Paschalius, cap. 38. et seq. ac memorat idem Brunus, quomodo Legati Papae, Caesaris, aliorumqueve Regum et Principum, in Comitiis soleant sedere. Et nempe Caesaris Legatus obtinet locum summum: iuxta eum Pontificis a dextris collocatur Legatus; Caesare autem praesente, Legatio Papae propriâ aliquâ sede, e conspectu Caesaris, honorifice instructâ et ornatâ, locatur. Atque idem Rege Romanorum praesente, cum Oratoribus Caesaris observatur; ut non a latere, sed e conspectu Regis sedeant. Est enim Rex Romanus perpetuus Caesaris Vicarius, et Legatus primarius. Pariter item aliorum Regum, gentium, et populorum Legationes, sive praesentibus, sive absentibus Imperatore et Rege Romanorum, in consessu Procerum, non quidem inter ipsos, sed intra ambitum, in sede aliquâ, vel a dextrâ, vel a sinistrâ paratâ, accipiunt locum. Porro autem Legato Monarchae, ad quem missus est, primum locum concedere absonum non videtur; Summus enim Monarcha quilibet in territorio suo, nec ibi maiorem ullum agnoscit; non igitur hîc fictio plus operari debet, quam rei veritas, nec sit discipulus maior suo Magistro; cum licer mittens ipse praesens esset, superiorem non teneret (nisi ex familiaritate, nox ex iure) locum. Et hanc sequitur sententiam Paschalius, dict. loc. cap. 38. et seq. et Aurea Bulla Caroli IV. tit. 3.

VII.

Incumbit autem maxume Legato, tueri Principis sui locum, nec ulli cedere inferiori, superiorem locum adfectanti. Hotomannus; num 21. etc. Albericus Gentilis, hîc libr. 3. cap. 19. Et Arsaces Legatum suum occidit, quod cesserat Syllae: ut refert Plutarchus. Sunt non raro etiam cruentae hâc de re inter Legatos altercationes. Ita Bellieure, Galliae Regis Legatus, in Hispanum gladium intentavit. Refert etiam ridicula exempla, dicto loco, Hotomannus. Poloniae Regis Legatus, cum Legato Portugalliae de praecedentiâ certabat. Lusitanus, prior in Ecclesiam venit. Polonus superveniens, fingit se colloqui cum Lusitano velle; eiqueve porrigit manum. Lusitanus nil sinistri suspicans surgit, Polonus sedili, quod ille reliquerat aliquantum, dextre se ingerit, et ridendi materiam praebuit Imperatori Sigismundo) aliis que, qui aderant praesentes. Warsevicius refert duorum italiae Principum Legatos, Prage supra pontem occurrentes: cum neuter honoris locum alteri cedere vellet, totâ fere die constitisse, sequeve omnium risui exposuisse. Tutissimum est, hâc in parte vitare occursum, nec in uno eodemqueve loco convenire. Ceterum plerunquefit, ut iudicio illius, qui colitur fre quentiâ Legationum, Legatis hic aut ille

locus Designatore monstreturut suus. Tunc Legatus, in hoc se erigere debet, ut huius tantae rei, non omnem iudicationem patiatur esse illius, ad quem aditum est; sed et suam: non ut ipse quempiam cubito depellat, sed ut ne quis ipsum. Paschalius, cap. 67. Ergo debitum locum, vel saltem litigiosum, tam in sedendo et procedendo, quam subscribendo defendat, quantum potest Legatus: ac si superiori potiri non concedatur, saltem in dubio pendere faciat; vel si quid in dubio admissum, annectat protestarionem de non praeiudicando, quam Actis inseripetat. Quod si plane denegari videat, potius abeat, quam illud admittat. ita passim videmus In Reichs Abschieden hanc clausulam extare: Es soll da beneben die Session vnd Stimmen / auch die subseription einem Jeden an seinem hergebrachten gebrauch vnd Gerechngkeit gantz ohnnachthailig / ohnschädtlich / und ohnvergreisslich sein. Ita Bavariae Ducis Legatus, in Concilio Tridentino, cum de praecedentiâ Venetis litem moveret; admonitus ad fratribus, in Conciliis Religionem, non Regionis sessionem curari, protestationem de non praeiudicando addidit; quae ut Actis inseratur, petiit. Cui respondit Venetus, eum et hâc, et aliâ vice cedere debere: hocqueve annotari iussit. Petrus Iustinianus, de reb. Venet libr. 14. in fin. Ita David Ungnadius, Legatus Imperatoris, cum Sultano Musulmannorum valedicturus erat, et a Persico Legato primum locum sibi cerneret praereptum; insalutato Sultano discedere voluit: quâ re animadversâ, Bassa Vezirazemes, Persam licet Mahumetanum, inferiore sedere iussit loco. Dn. Arumaeus, in iur public part. 1. Discurs. 1. ita Elector Coloniensis, cum Moguntiae favere videretur Henricus VI. Imperator, Abbati Fuldensi, litem Coloniensi moventi: Elector potius abitum tentavit, quam ut hoc admitteret Vide plene Dn. Arumaeum, iur public. part. 2. Discurs. 1. Sic cum Papa priorem Gallico, posteriorem Hispanico locum adsignaret Legato; abiit potius Hispanicus Legatus. Petrus Iustinianus, de reb. Venet libr. 16. pag. 314. num. 40. Et Kirchnerus, libr. 2 de Legat cap. 5 num. 89. testatur, se vidisse in Comitiis Deputatos, eam ob causam congregatione publicâ se abstinere, et domum sine suffragio et votoremeare In congressionibus etiam Legatorum, Legatus alium prior non adeat; sed aut alterum ad se venire curet, aut ad medium quendam locum pari passu contendat. Sane hîc cum Persio exclamare liceret:

O quantum est in rebus inane.

Sed ita observatur, a quâ ut recedatur observantiâ, fas non est: dignitati enim ne punctum decedere allaborant Imperantes; in augendâ eâ omnibus incumbunt nervis. Ita cum pax tractanda inter Gothos,

et Valentem Principem Romanum esset; post altercationem de loco, in medium flumen utrumque venire placuit. Et ad hoc exemplum Iustini et Cabadis Legati, in ipsis limitibus Romani et Persici Imperii, congressi sunt. Ita sub Carolo Magno in congressu primorum Franciae et Daniae, super fluvio Aegodora; Iureiurando utriusque gencis pacem firmatam esse, refert Paschalius, cap. 39. In collocatione Legatorum videat Princeps, ne Iuribus alterius gentis praeiudicet; sed neutralem potius se praebeat: et si non possint partes ami ce conciliari, in dubio litem faciat pendere. Sessionis enim praerogativa, periculi plena est; Dn. Arumaeus, in Aur. Bull epist. de dicat. huic se non implicet, nec alterius partes sequendo, alterius inimicitias sibi creet. Ad hoc autem malum vitandum convenire, Paschalius ait, cap. 67. in orbem sedere, ubi nulla praerogativa, nulla iniurias nullibi primus, nullibi ultimus locus. Quo etiam fortem pertinere ait dicto loco, altennative item sederereceptissimum est, ut primus actus sorti committatur; id quod medium laudabilissimum esse, et inter Principes non insolitum, sed maxime usitatum, referunt in votis Aulicis, in Caus. Vinar. et Altenburg. Duc. Saxon. Adsess. Aul. Caesar. Wackh. et Hegenmill. part. 18. ex Tiraquello. His item altercationibus, unum post alium admittendo, praeveniri potest. Inde Burgundiae Duce, annitente primum locum Electoribus praeripere: ut suum locum Electores retinerent, Burgundus a fronte Imperatoris relatus fuit inter Regios Oratores. Dn. Arnmaeus, in iur. public. part. 2. discurs. 1. etc.

VIII.

Praeterea si plures concurrant Legationes, non semper primum dicendi locum affectat dignior auctoritate, Paschalius, dicto loco. Sic in Consilio Aetolorum, apud Livium, libr. 21. Etsi primus erat locus magnitudinis Romanae, tamen permissu Legatorum Romanorum, Athenien ses et Macedones, primo loco dixerunt. Ipsi ultimum maluerunt, ut obiectis respondere possent.

IX.

Et nunc de securitate Legatorum agam. Publico gentium, lno Divino Iure, inviolabiles, sanctiqueve semper habiti sunt Legati. Paschalius, cap. 23. Et hoc nec Iurisconsultis nostris ignotum est. Ita enim in l. ultim ff. de Legationib. respondet Pomponius ICtus: Si quis Legatum hostium pulsasset, contra Ius gentium id commissum est. Quia sancti habentur Legati: eorumqueve corpora sancta sunt, ut Varro scribit, libr. 3. de Lingu. Latin hisqueve de rebus iudicabat Fecialis. Cuiacius, libr. 11. observat. cap. 5. Et eum, qui Legatum pulsasset, dedi hostibus, quorum erant Legati, Quintus Mucius, solitus est respondere; hacqueve ratione plenius hostibus satis fieri, Romani, quam sripsi in tales Legatorum violatores animad verterent, reputarunt: dum

videlicet illis, ultionis fuae arbitrium relinquebant, argum. l. devotum 5.C.de metaterib libr, 12. Adeo ut si talis ab hostibus nonreciperetur, non amplius Civis Romanus remaneret, dict. l. ultim ff. de Legationrb. l. 4. ff. de captiv. et postlim. revers. Traditumque est, Principis Maiestatem laedi, Legatis, qui apud ipsum sunt, laesis. Quod inde est, quia fidem publicam Legati usurpant, Principisque et publicam idcirco violat fidem, qui violat Legatum. Gentilis, hîc libr.2.cap.13. Imo in Sacrilegii incidunt poenam, et Iure Canonico excommunicantur, Bechtius, de securit. et salve conductu, thes. 176. qui thesi eadem ex Dn. Rutgero Rulando, libr. 1. de Commissar.part.1.cap. 5. num. 3. deducit, quomodo Caesareum Commissarium violans puniatur. Et non solum a privatis laedi Legati non debent, sed nec publicâ auctoritate id fieripotest. Ius namque admissae Legationis, hoc in se continet, ut inter hostium tela, tuti et securi versentur admissi, l.7.ff.de vi. public. Ac si dum admissa Legatio sit, interea, utriusque armorum faces exardescant; nihilominus Legatorum libertas, salva maneat et securitas, Conradus Brunus, hîc cap.1.libr.4. Albericus Gentilis, hîclibr.2.cap.1.et dict.cap. 13. Kirchnerus, libr.2.cap.1. late Franciscus le Vayer, hîc cap.4.per tot. Hotomannus, hîc,cap.4.num.1.etc. Poncetus, decivib. municipalib. nu. 18.fol.230.etc. Casparus Facius, in politic. Livian.part.1.artic.29.novissime et latissime Clarissimus Dn. Iohannes Georgius Bechtius, in tom. 2. Disputat. Basileens. Disputat. de securit. et salve conductu. thes. 173. etc. Namque in saepe dict. l. ultim. ff. de Legationib. Pomponius ICtus diserte respondet; Si cum Legati apud nos essent gentis alicuius, bellum cum eis indictum sit, responsum est, liberos eos manere; quodcerte non aliis hominibus contingit, qui siita apud hostes Principis sui deprehenduntur, servi eorum fiunt. Et hoc si non esset, ommis aliâs cum liostibus suscipiendarum tractationum occasio deperiret. Balthasar Ayala, libr. 1. de bell. cap. 9. Legati hominibus DEUM placant, et adversarios hostibus reconciliant. Qualis itaque iniquitas peioragi posset, quam si Legati, qui pro Iustitiâ loquuntur, interirent. Eoque intuitu. apud Egesippum, libr.1. cap. 36. Herodes inquit: Inter arma hostilia, sola Legatio pacis sequestra est. Sed Legati, ut Iura ea habeant, eos Legacos esse, constare debet, Bechrius, dict.loc.thes.180. Etenim praeter suspicionem, quae subest, ignoti etiam nulla scientia exsistit. Et est hîc culpa penes ipsum Legatum; silaedatur. Paschalius, hîc cap. 3. Hincqueve Legati, cum a Romanis ad hostes, clarigatumqueve mitterentur, verbenâ coronari solebant, ex quibus unus Verbenarius vocabatur; Eamqueve herbam, sagmina vocabant; aliqui Hierobotanen, id est, sacram herbam. Hâc, Iovis mensam verri censebant, hâc domus purgabatur,

lustrabaturqueve. Eam exloco sacro, hoc est, ex arce Capirolii, cum suâ terrâ evulsam, ideo Legati ad foedus faciendum, bellumve indicendum proficiscentes ferebant, ne quis eos tamquam Sanctos violare auderet. Ut et Martianus Iureconsultus refert, in l. sanctum, ff. de rer. divis Necideo solum Legatos occidere, vel rapere in servitutem non decet: sed et nec liceteos pro obsidibus retinere, aut pro aliis an)trwpoleiyi/a Iureve Repraessaliuminter cipere:quod apud Graecos srequentatum, Thucydides et Polybius adfirmant, et Maguentium fecisse Zosimus testatur.

X.

Est porro Ius non violandorum Legatorum, adeo perpetuum et firmum, ut etiamsi id expresse non agatur, vel obtineatur, tacite tamen belli conventionibus insit, ut Legatis hostium securitas servetur. Brunus, dict.cap.1. Et qui bellum denuntiant Legari, vel Caduceatores, sunt securi. Idqueve Ius etiam Tigranes Barbarus, erga Appium Clandium observavit. Plutarchus, in Lucullo. Et Samon Sclavoniae Rex, Feciali Francorum, etiam verbis iniuriosis eundem proscindenti pepercit, Girard. hict.de France, libr. 2 fol mihi 150. sub Dagoberto I. Sic et Chinenses, Legatos honorifice tractant; nec laedunt etiam suspectos. Reverendus Pater, Ivan Gonzales, libr. 3.cap. 23. de l'hist. d. la Chine fol. mihi 100. Quamvis interdum capiantur, ut fecit olim Angliae Regis filius, ei Heral do, qui illum citabat, tamquam subditum, et non venienti bellum denuntiabat. Froissart. libr.1.cap 248. Et sane usrtatum est, capi Nuntios citantes eum, qui non est citandusiut faciunt Officiales Austriaci, si insinuentur Adpellationes, a Provincialibus Sueviae Consistoriis, von den landrgerichrenic. Quamvis ad securitatem Legationis, maxume pertinere videatur (hoc maxume saeculo, ubi nullibi sat tuta fides) numquam mitti eam, nisi explorato, prius queve per praecones impetratâ publicâ fide. Paschalius, hîc cap.22. Sicqueve Ezechias Rex Iudae, non prius Legatos misitad hostem barbarum et impium, populantem omnem agrum, antequam facultatem eius rei per Caduceatores impetrâsset. quamvis quidam putent, si gentium Iura perfidia alicuius gentis non serve; haud existimare debeat Legatus, se fide datâ securum esse. Arumaeus, ad Aur. Bull. Disputat.1.thes. 22. Sed tunc minor est praetextus : et Paschalius etiam obsides exigi posse censet. Ac quoque, quibus praemitten di Caduceatores, nulla facultas est, ut obsidione pressi, signis agunt. Ita Antenor, iussu Priami, non prius ivit ad Graecos, cum mandatis belli penendi, quam ex muro, Legationis ostenderit signum. Dictys Cretensis, libr. 4. Et magis est, ut Ius non adsit Legationis illi, qui nomine, requeve Legatus, advenit, sed interdictum cum esset Legationibus ab eo, ad quem itur.

Albericus Gentilis, libr.2.cap.5. Et ita non raro occurrit in Historiâ Romanâ, denuntiatum Aetolis, habitos eos iripro hostibus, si Legati venirent. Legatis Persei dictum, non venturos tuto. Coriolanus interminatusest, pro exploratoibus se ducturos, qui adfuerint; quod et Athenienses fecerunt, Thucydideteste. Licet hoc Ius rarius, nec nisi ex magnâ caussâ debeat usurpari: nam contra Ius gentium esse, non admittere Legatos, iam modo dixi suprâ, et ex Bodino Dn. Bechtius docet, dict. loc. thes. 178. Iustae autem prohivitionis causae, fuerunt Achaeorum, ne Nuntios, vel regatos admitterent Regum. quoniam sic sollicitari se posse adverterunt; et Senatus Romanus, Legato Pyrthi, nuntiandum Regi iussit, nepostea mitteret Legationem cum donis. Carthaginensibus teiectis, idem dixit; ex more Romano non esse, ut dum hostis in Italiâ degeret, tractarent Romanide pace. Maxentius etiam perfidiae suspectos Legatos repudiavit.

XI.

Insuper securitas veniendi, recedendi quoque includit secutitatem, l.3.C. de navicular libr. 11. late Herculan. Perusius, in tractat. de caution. de non offendend' cap. 30.num.4. Felinus, in cap. ultim.num.1.extr. de treuga et pace, et Clariss. Dn. Arumaeus, ad Aur. Bull. Discurs.1.thes. 20. Pessime igitur fecit Leo X. Pontifex Maximus, si, ut ex Iulio Ferretto, Menochius refert, de arbitrar.iudic.quaest. casu 336.nunr.13.Iohannem Paulum Baionium, salvo conductu libere accedendi concesso, ad se pellectum, recedendi libertate denegatâ, delusit. Falsusqueve est Bellus, in tract. desalvis conductib. qui ambigit, quando sumus in dubio, id est, cum nec clare, nec ex ipsâ subiectâ materiâ apparet, recedendi facultatem fuisse concessum:cum simus in materiâ odiosâ, et in Privilegiis, quae strictam requirunt interpretationem, sed recte ibidem menochius, nam. 17. respondet: salvos conductus odiosos non esse, nec odio ullo laborare, nisi ubi fuerint concessi bannitis: et tum non extendi de uno actu ad alium, cum inteligatur facta concessio, prounâ tantum vice; se din casu nostro unum solum actum esse, iter et reditum; unoqueve alterum praesupponi; sequiturqueve Menochium etiam Alphonsus Moditius, in § Principum placira, dubitat. 213 Sedt??? men Stephanus Poloniae Rex, monitu Turcici Imperatoris, fide datâ ad se Potkovan, militum Ducem, inusitatae fortitudinis evocaverat, qui cum se Regi sisterer, a Legato Turcico incusatus fuit, quod damna contra foederis pacta Turcis intulisset plurimae, capitis damnatus fuit. Cumqueve nonnulli obtenderent fidem datam, Rex eam suggessit interpretationem, quatenus non malam foveret causam. Laurentius Muller / in seiner Septentrionalischen Historien. Sed ut Crantzius, Saxon.libr.11.cap.28. refert, militares viri, suum habent

pretationis genus, in explenda fide, quae in nullis Codicibus invenrtur. Ideoque caute cum iis agendum erit. At semper maior ratio est in Legato: qui ipso gentium Iure gaudet plenariâ securitate, et secundum hane etiam promissio salvi conductus est regulanda, cum per illam Ius illud gentium confirmatum, et ampliatum, non restrictum censeatur. Ac porro securitatem Legatushabet, etiamsi originis eatione, Ptincipi ad quem muttitur, sit subiectus, ut attigi etiam suprâ. Ac licet id neget Hotomannus, hîc cap. 4. nu.23. eo quod semper maneat Ius, quod Domino originis competit, in suos, maxime si ibi reperiatur. Verûm, generali consuetudine introductum esse videtur, ut qui bonâ veniâ Iuri suae Civitatis renuntiat, plane liber abeat, a nexu priori, ut dixi. politicor. libr.1.cap.11.num. 3. Et adest insuper Legatus, non in qualitate Civis, sed ut repraesentans personam Domini mittontis, qui si pro Legato semel recipiatur, etiam ut Legatus tractari debet. Et loquitur etiam Hotoman nus de subditis, clam vel propter delictum qui aufugerunt, hos mittere imprudentia, et tales recipere Legationem stultitia est.

XII.

Insuper quae de securitate Legatorum sunt dicta, ea omnia, ad comites etiam Legatorum extendi solent, accessorii ratione, Gentilis, hîc libr. 2. cap. 15. Keckhermannus, curs. Philosophic. Disputat. 33. quaest. 12. Bechtius, dict.loc.thes. 87. quod Kirchnerus, hîc libr. 2. cap. 1. num. fin. etiam ad eos extendit, qui vilia officia habent. Siquidem vel Scholarium famulis, eadem Privilegia videmus indulta, ut ego dixi, libr.1.politicer. cap. 12. quae ipsis Scholasticis tribuuntur. Et Praesidum comites, Proconsulum, Procuratorum Caesaris, a muneribus vacare, non secus, at que hos Magistratus, ICtus Paulus respondit, in l. 12. ff. de vacat. et excusat. muner. et in l. abesse 32 ff. ex quib. causs. maier. et c. ait Modestinus ICtus, abesse rei publicae caussâ, comites Legatorum, vide Gailium, libr.2.observat. 68. Quaestio autem maior est, num omnes famulos, lixas, seoparios etc. Comites adpellemus? Sane haec quaestio nullam haberet difficultatem, si nomina illorum, exemplo veterum, Actis inscripta essent; quod et adhuc consultum videtur, Daß ein Legat ein Muster Zettel semer Gefährdten vnd Dienervbergebe. Sed et hîc Gentilis, dicto loco, Comites, latiori sumi significatu putat, ac in Iure Civili fieri solet, et omnibus famulis adplicandum, quos pro suis agnoscit Legatus. Ast videatur Hotomannus, hîc cap. 5. num. 1. et 5. hoc item non intelligendum est deiis, qui ut corruptores mittuntur, aut exploratores, ut Paschalius memorat, et exemplis illustrat, hîc cap. 32.

XIII.

Nec solum Legati securi, sed et immunes sunt,

vectigalium exsolutione, l. a Legatis, C. de vectigalib. ubi tamen immunitas ista vectigalium ita restringitut, ut immunes quidem fint a vectigalibus, pro speciebus exportandis: pro iis vero, quas de propriis locis, unde veniunt, in locum, ubi vectigal praestari solet, important, teneantur pendere vectigal. Thomas Maulius, tract. de hemag. cap. 10. nu. 28. hocqueve etiam ad domesticos eorum extendit Hotomannus, hîc, cap. 5. num. 3. si modo non sub huius Privilegii obtentu, mercaturam exercere velint. Legato insuper si commodum hospitium non invenitur, possunt ex communi diversorio hospites expelli. Bechtius, de securit at. et salv. conduct. thes. 179. argum. l. 10. C. de Sacresanct. Eccies. ubi etiam ad hoc allegat Laudensem. Itidem Legato apud extraneos in Legatione mortuo, in eius bonis Ius Albanagii (seu ut fiscus illi suceedat0 non habet locum. In Imperio Romano Iuris id est expediti; ubi etiam omnibus peregrinis potestas datur Testamenti faciendi, et heredem pro placito instituendi, Authent omnes peregrini, C. commun. de successtonib. Apud alios, cum Legatus sit non nisi Iuri gentium subiectus: sequitur, eum Statutis, et Legibus Civilibus non teneri.

XIV.

Laeduntur vero Legati, dictis, factis, et utroque. Dictis, si inclementius adpellentur. Inde enim, immane, quot qualesqueve surgant dolorum aculei. Ob solam contumeliam verborum, Imperia ad ultimonem acerrime exardent: ut est Historias scrutanti notum, et refert Paschalius, cap. 24. Omnia item facta, quibus Legationis impeditur libertas, Iuri gentium inimica esse constat: et tam impii facinoris, tot fere genera sunt, quot generibus iniuriae, humana nequitia, mutuo sese incursat. Tantaequeve pravitatis exempla aliquot, e veterum monumentis, Paschalius, cap. 25. excerpsit, et Conradus Brunus, hîc, cap. 4. nu. 2. Ac exstant etiam in Ecclesiasticis Historiis, similia exempla:utpote Legatorum, Innocentii Pontificis Maximi, et Honorii Imperatoris, ad Arcadium Orientis Monarcham, pro Iohanne Chrysoftomo missorum. Hi, cum Constantinopoli ad portum adpulissent; ab iis, quibus eiusanodi cura demandata fuerat, retro repulsi: conclufi sunt intra Castellum quoddam maritimum, atque variis contumeliis, cruciatibusqueve affecti. Cumqueve ut literas, quas ab Honorio Imperatore, et ab Innocentio Papâ, aliisque Occidentalibus Episcopis deferendas acceperant, darent, exigereturab eis; ii demqueve obfirmato animo recusarent eas, nisi ipsi Arcadio Augusto, ad quem dirigebantur, tradere: adveniens Tribunus quidam, perfracto unius ex Episcopis Legatis pollice, easdem per vim abstulit. Postridiê venerunt ad eos, quia tria milia nummûm darent, ut communicarent cum Attico nuper electo Episcopo, et de Iohannis Chrysostomi iudicio ominno

tacerent: Sed et idipsi penitus agere recusantes, ab eodem Tribune iniecti suntin navim vetustam et patrem; dato pretio nauclero, ut perderet navigantes: verum iidem Divino adiuti autilio Lampsacum adpellentes, inde mutatâ navi in Italiam pervenerunt, post quatuor menses, quam in Orientem fuerant profecti. Baronii Epitomator Spondanus, Anne Christi 406. num 4. Sic quoque Apostolicae Sedis Legati, a Papa nempe Leone missi, impietatibus Eutychianorum fortifsime resistentes, pessime habiti fuerunt, in Synodo Ephesinâ posteriori. Spondanus, annc Christi 449. num. 7. et 12. Eandem fere sortem Apostolicae Sedis Legati perpessi sunt: qui iussu Zenonis detenti; sublatisqueve quaeferebant scriptis, ne Catholicis innotescerent, carcerimancipati fuêre: sed postea blanditiis illecti Achacii Constantinopolitani Antistitis, post adeptam libertatem graviori catenâ praevaricationis adstricti sunt dum contra man data Felicis Papae, non solum eidem Acacio communicârunt, sed et absque contradictione andieruntrecitari in Ecclosiae sacris Diptychis nomen nesandi Haeretici, Petri Mogi, Alexandrinae Ecclesiae invasoris: sicque tandem permissi sunt Romarredire, Spondanus, Anne Christi, 484. num. 2. Hormisda itidem Papa, ad Auastasium Imperatorem propace Ecclesiae Legatos misit: quos cum frustra muneribus corrumpere tentâsset; eosdem navi fragiliac periculosae imposuit cum militibus: quibus vetuit ad nullam Civitatem appellere: ipsitamen operâ quorundam Monacherum Orthodoxorum curârunt, ut Epistolae Hormisdae Papae (secundum quod ipse illis iusserat) publice per omnes Civitates affigerentur, sed eas Episcopi factionis Imperatoris met villius Constantinopolim miserunt: tuncqueve Imperator furore repletus, missâ ad Hormisdam Epistolâ, inter alia scripsit: Se iubere velle, nan iuberi. Spondanus, Anne Christi 517. num. 2. Et postea etiam Thessalonicae, nefaria multa ab Eutychianis in Pontisicios Legatos admissa fuêre. Cum enim Iohannes Episcopus, unus ex Legatis Apostolicis, Thessalonieam venisset, ad suscipien dam ab eius Provinciae Episcopis subscriptionem fidei, libelliab Hormisda Papa i Orientem missi: Dorotheus Thessalonicensis Episcopus, non solum recusavit ei subscribere; sed etiam illum publice conscidit: populumque adeo in Iohannem concitavit, ut ei caput duobus locis fregerint, ac renes dissipa verint; occidissentqueve penitus, nisi Ecclesiae, ad quam confugit, reverentiâ vindicatus evasisset: duos vero ipsius servos, atque hospitem, qui eum domo susceperat, necaverunt. Spondanus, Anno Christi 519. num. 10. Male pariter suscepti sunt, Nicolai Pontificis Maximi Legari, ad Michaelem Constantinopolitanum Imperatorem, et Photium ex Laico

Episcopum factum. Spondanus, Anne Christi, 860. num.2. et Anne Christi, 860. num. 2. et Anne Christic 861. num. 2.

XV.

Et debent qui Legatos mittunt, illatam ipsis iniuriam, omnino ulcisci, acerrimequeve vindicare. Siqui dem illa, adeos quoque, qui eos mittunt, spectat, illisque illara censetur. David propteriniuriam Legatis suis illatam, a Rege Ammonitarum, bellum ei intulit; ac de DEO, propter huiusmodi iniuriam pugnaturo securus, fortiter eum, cum totâ gente devicit. 2. Samuel. cap 10. et 11. Iosephus, antiquitat. Iudaicar. libr. 7. cap. 6. Romani Corinthum, totius Graeciae lumen. exstinctum voluerunt, propterea quod Legati superbius adpellati essent, atque ita verbo tantum violatos ulti sunt, ut Cicero, in Orat. pro Lege Maniliâ, in quâ fuadet, ob eandem causam, Mithridati bellum esse inferendum. Plura habet exempla Brunus, hîc libr. 4. cap. 3. et Gothofredus, ad l. ult. ff. h. t. Albericus Gentilis, libr. 2. cap. 14. Hotomannus, 4. num. 2. Reverendus Pater, Adamus Contz, libr. 10. politicer. cap. 7. §.1. Clodovaeus item Rex Francorum, adversus Gothos exercitum conflavit, ut in iuriam, quam Legato eius intulerant, vindicaret. Quod talirationis genere (quam ad exercitum eum habnisse Aimoinus refert, libr. 1. de geftis Francor.cap.20.) declaravit: Virtutis, inquiebat, vestrae, fortissimi commilitones securus, animositatem vestram nullius adhortationis in digam iudico, quam adeo hostes extimuerunt, ut Legatum nostrum infandâ caede, perimere vellent. Ostendunt profecto, se totius iram gentis non posse perpeti, qui unius expaverunt constantiam legati. Hoc solum vos nosse cupio, pro Divinis simul, humanisqueve Legibus, quae iniuriarum immunes esse sanciunt debere eos, qui mediatores hostilium efficiuntur armorum. Interarma namque hostilia, sola Legatio, pacis sequestra est. Exuit Hostem, qui Legatione fungitur. Festinemus igitur ad proelium, et de divinâ protectione confifi, hostiles phalanges aggrediamur intrepidi. Fuit autem iniuria, quam Gothi Legato intulerant, talis. Quadam nocte, dum ille in solario cuiusdam domus dormitum isset, Gothi tabulatum, quod ante lectum eiuserat, destruxerunt; qui ad requisita dum surgeret naturae, pede lapso corruit, brachioqueve contrito, vix vivus evasit. Sic et Carolus Magnus Imperator contracto exercitu, adversus Saxones transalpinos, qui Legatos eius interfecerant, ut in foedisragos et desertores arma corripuit: et ultor necis Legatorum suorum, quic quid Saxonie. inter Albim et Wesuram intererat, totum ferro et igne vastavit. Aimoinus, libr. 4. cap. 86. Illud etiam a maioribus observatum est, ut Legatis occisis, statuae pro rostris publice ponerentur; scilicet ut qui ob Rem publicam mortem obierant, his pro brevi vitâ, diuturna

memoria redderetur, ut Cicero inquit, Philippic. 9. simulatque, ut huiusmodi honore, homines animati, in bellis periculosis, Legationis munus, alacrius obirent. Qui vero, Legatos suos, vel ab iniuriis non desendunt, vel violatos non vindicant; quoniam sidem ipsi quam debent, non praestant, non minus laedere eos, quam hostes intelliguntur. Quin et Divina Iustitia, non hoc scelus inultum smit. Alicubi Ammianus: Vigilat Iustitiae oculus sempiternus, ultricesque Legatorum dirae. Item Legatorum iniurias, sempitetnus vindicat Iustitiae vigor. Appianus, in select. Atque ita (mala recensuit, quae Senonibus ob violatos Romanorum Legatos obtigerant) Senones ulta Nemesis est. Nemesis, quae Divinae Iustitiae Nuntia, a Platone, libr. 4. de Legib. nuncupatur. Et belle hîc, Nuntia Nuntios vindicat. maxima itaque sanctio est, quae sanctum Ius istud facit, et plura ultionis genera, in eos. qui Iusgentium violârunt in persona Legatorum, congessit Paschalius, cap. 26. Kirchnerus, libr.2.de Legat. cap.1.num. 48. Sane Legatis publicomandato violatis, bellum iuste violantibus inserri potest, argum.can.Dominus, caus. 23. quast.2.unde nullam belli indicendi causam iustiorem esse, Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap.1.num.52. ex Polybio ait; addatur Schonborner, libr. 3. politicor.cap. 27. Crügerus, Dispurat. politic. 6. thes. 27. Imo etiamsi contumeliose habititantum; bello adoriri violantes possint. Id quod probat generalitas, dict. can. Deminus, et 2. Samuel.cap.10. multisqueve aliis id firmat Paschalius, cap. 24. et 25. Sic cum Corinthii, populi Romani Legatos, iniuriosius non solum appellâssent, sed et sordibusperfudissent: Corinthus soloaequata est, omnisque tractus usque ad Macedoniam, populi Romani Imperio cessit. Vide etiam Dn. D. Thummium, in tract. de bello, thes. 24. Ob Legatos autem a privatis violatos, nequaquam bellum inferri permittimus; nisi populus, a cuius inquilinis violatio fuit facta, Iustitiae detrectet administrationem. Iniquum enim esset, onnoxios malevolorum luere malefacta, l.26.ff.de poen. can. 1. distinct. 56. 1. 14. §. 3. ff. quod met. caus. l.3.§.9.ff. de munerilr. et honerib. Nec bellum illis licet inrentare, qui sereferunt ad satisfactionem. Dn. D. Thummius, dict. locthes. 26. etc. Aliud vero respondendum est. si populus tradere nodit violantes. videretur enim hoc casu mandâsse, argum. l. final. C.ad Senatuicons. Macedon.cap.10. extr. deregul.iur.l.1.§. 14. ff. de vi et viarmat. Atque sic invadi possunt, vel Repraesaaliae concedi. Iustitiam etiam denegantibus, aequiparanturilli, qui dolose et apparenter tantum, offerunt satisfactionem: ut est exemphum in Nicanore, 1. Maccabaer. cap. 14. in hosigitur et bellum suscipere liberum erit, Dn. D. Thum. mius, dict. lec. thes. 26. in fin.

XVI.

Violatori autem Legationis, talio reddi haud facile debet. Gentilis, hîc,libr.2.cap. 6. Equidem nil, ut puto, socordius est illo, qui quem violandâ eius Legatione exacerbavit, ad hunc ipse suam mittereaudet. Quae si pari atrocitate excipitur, et homini impudenti iniuria reponitur; nonnullis viden possit Legatio nequaquam violata; sed occasio ultionis potius scienter exspectata. Vide Paschalium, cap. 28. Nec desunt etiam huius talionis exempla. Ettamen impium et inhumanum esse videtur, si id fiat. Vergeret namque hoc in praeiudicium tertii (Legati scilicet innocentis) qui semel securitatis Ius, etiam pro suâ personâ acquisivit; quod ipsi facto alterius Domini nempe sui, auferri nequit. Non hîc necessitas defensionisobtendi potest: nec enim hocce facto defendimus nos, nec nostros recuperamus. Et pertinet hûc, quod Iulius Caesar, admissam in se perfidiam, noluit imitari. Suetonius, in eius vitâ, cap. 75. Nec obstat, quod Obsides Iure stricto, occidi queunt, si violetur fides:ii enim hoc fine, et ut fidei pignus dati fuerunt. Sic Maior Africanus, nihilominus Iura Legationis adservavit Carthaginensium Legatis, in castra Scipionis tempestate depulsis:licet antea Carthaginenses, nefarium facinus, in Carthaginenses perpetrâssent. Rogatus, inquit Appianus de bello Punico, Scipio, quid fieri illis Legatis deberet; Nihiltale, respondit, quale Carthaginenses. Ita Iulius Caesar, libr. 4. de bell. Gallic. Germanorum Legatos, a quibus sub specie induciarum delusus erat. retineri iubet: hostibus postea fusis, Legatis abeundi potestatem fecit: illisquemetu Gallorum manendi animum gerentibus, libertate frui concessit. Aliud autem tunc responderem, si Legati nostri adhuc detineantur; tunc enim ut alieni, Obsidum loco, et ut tessera sint salutis Legatorum nostrorum, detineri, aerrestarive queunt; Gentilis, dict loc. Ita Franciscus I. Rex Galliarum, cum a Carolo Imperatore suum Legatum detineri audivisset; ipse quoque detinuit Legatum Imperatoris. Guicciardinus, libr. 18. aliaque exempla Paschalius habet, cap. 28. sol. mi In 136. Et refert Frontinus, libr. 1. de Stratagem. cap. 8. astutum commentum earum Civitatum, quae bello Punico, destinaverant deficere ad Poenos. Hae cum idagerent, ut datos Romanis Obsides, priusquam desciscerent, recipere quirent: simulaverunt seditionem inter finitimos ortam, quae Ronianâ auctoritate dirimi deberet. Ergo ad id missos a Romanis Legatos, velut contraria pignora retinnerunt; nec prius eos reddiderunt, quam suis receptis.

XVII.

Mentitam, falsamqueve Legationem, nullum Privilegium praebere apertum est. Albericus Gentilis, hîc libr. 2. cap. 2. Hotomannus, 4. num. 18. et seq. adde et Paschalium, cap. 74. Mentiturautem

Legationem quis, qui Legatus etsi sit; non est tamen ad eum, ad quem se missum adfirmat. Mentitur et ille, qui ad neminem est Legatus, qualis nostrâ memoriâ, nescio quis Nobilis Scotus, Legatum se Regis sui finxit, literasque et sigilla supposuit falsa: sed in Palatinatu captus, in Angliamqueve reductus, mortis ibi supplicio adsectus merito fuit. Hotomannus, dict. num. 18. Tandem etiam mentitur, qui nomen Legationis non profert tempore suo: quos quoque postremos, excludunt a Iure Legatorum. Etenim nomen, quodspernimus profiteri, mox patrocinio nobis esse, cum id volumus, sane non debet. Estque rationis summae, ut quod nolueris, quando debebas; id cum velis, non possis, l. 1. ff. de lur. Cedicillor. l. sigenero. C. de iur. dor.

XVIII.

Ad hostem vero missi, an intercipi queant? dispuratum acorrime suit, inter Carolum V. Romanorum Imperatorem, et Franciscum I. Galliae Regem; cum Fregosius et Rinco, Gallici Legari, quod occulte per Italiam, ad Turcam contenderent, inibiqueve multa in perniciem Imperatoris, ac Imperii, imo totius orbis Christiam, molituri: capti occisique fuerunt; Quod Galli impatientissime tulerunt, et nt contra Ius gentium, omnemqueve contra aequitatem factum, omnium in Principum Aulis, conquesti sunt. Historiam habet Bellaius, libr. 9. fel. 913. etc et 923. Sleidanus, libr. 15. Et de eâ iniuriâ abhuc dum in libris suis, de Republicâ, cap. 6. libr 15. fol. mihi 618. Bodinus conqueritur graviter satis. Casum etiam huius quaestionis habet Sleidanus, libr. 14. et Hortlederus, tom. 1. Vom Schmalkaldischen Krieg/libr. 4. cap. 5. fol. 51. et seqq mult.ubi Philippus Hassiae Landgravius, operose se defendit, quod Henrici Brunsvvicensis Catholicae Religioni addictum Secretarium, per suas terras transeuntem detinuerit; literasqueve quas habebat, resignârit. Refert quoque Historiam hanc Laurentius Surius, in Commentariis suis, sub Anno Christi 1538. ad fin. et ait, habuisse hunc Secretarium, apud se literas Principis sin, ad Archiepiscopum Moguntinum, et Heldum Caesaris Legatum: eas utrasque et quaedam alia Secreta, Landgravium resignâsse, et legisse; ipsumque Scribam capti vum detinuisse, hancquerem, primo quidem ipsi Principi Henrico, magnam calamitatem, sed non paulo maiorem Landgravio ipsi attulisse. Kirchnerus quidem, libr. 1. cap. 3. num. 18. etc. Carolum V. praedictos Gallicos Legatos punientem, ita defendit, quod hoc fecerit Iure Imperii Universalis, et Monarchici: quod Imperatori competit, ut Domino mundi:sed haec ratio, vel infirma, vel apud multos non valida censetur. Ego potius generaliter concludo, Ius Legatorum. nullam praestate securitatem, nisi apud eos, ad quos missi, et contra quos missi non sunt. Albericus Gentilis, hîc libr. 2. cap. 3. Hotomannurs,

4. num. 20. et 21. Forstnerus, in bypomnem. politic. num. 43. adde Börtium, apud Arumaeum, tom. 1. Iur. public.Discurs. 14. thes. 16. liter. C. Et ex naturâ Relationis, regulariter non sunt Legati, nisi respectu eorum, ad quos ablegati. Ad hostes ideoque qui mittuntur Legati, eos ex Iure defensionis intercipere licet; quo Iure scilicet concessum esse videtur, ut omnis hostis (hostiles) conatus, modo quolibet possibili avertamus. Hostilia molientes, si passiparia sunt, non habent, quod iuste doleant: non magis, quam miles quisquiam, qui parci sibi ab hostilius velit, quod ipse non pro se, sed pro Principe suo pugnet. Ita intercepti sunt ab Atheniensibus Regis Persiae Legati, ad Lacedaemones proficiscentes. Thucydides, libr. 2. ubi vide Illustrem Enenckelium, in notis, num 93. Xenophon ipse non abstinuit, quin captos alio proficiscentes, Legatos adser vandos iuberet, libr. 6. de expedit. Cyri. Sic apud Livium, decad. 3. libr. 3. Legatos Carthaginensium Romani interceperunt, ad Regem Mac edoniae euntes. Et inde ne Nuntii, vel Legati, perterram hostilem transeuntes intercipiantur, Mendicos (tamquam homines omni suspicione carentes) solere mitti, Cominaeus probat, libr. 1. cap. 5. fol. mihi 370. Non equidem temere litibus ansa est danda, quae ex tali interceptione oriri solent. Inde cum unitae Batavorum Provinciae, Friderici II. Daniae Regis Legatos, ad Hispaniarum Regis belli Ducem intercepissent; ille rursus pro liâc iniuriâ ipsis octoginta naves intercepit. Bôrtius, supr. dict.loc.thes.16.liter. B. ex Metterano, Annal. Belgicor. libr. 14. Necsemper negliguntur Legationes tales: quemadmodum Steplianus Kakasch, Legatus Imperatoris ad Persam, transiensper Poloniam ad Moschos, Polonorum hostes; quamvis irrisus, cum ad Moschos se missum diceret, quod Imperator Romanus, non cum aliis amicitiam coleret: tamen libere dimissus fuit. Tectauder, in itiner. Persic. ubi etiam alium Legatum Imperialem, per Poloniam in Moschoviam eodem fere tempore libere transiisse refert. Sed tamen securitas propria, vel incuriâ, vel humanitatis affectatâ famâ non est negligenda. Ergo saltem excuti, vel transitus ei denegari debet. Sic cum Gallus, liostis Caroli V. Imperatoris, Fecialem ad Comitia Spirensia misisset, ut. Status Imperii ab Imperatore alienaret; magnum capitis periculum illum adiisse ipsi dictum, ideoqueve domi se continere iussus, nec ullum in colloquium admittere privatum: ex clementiâ tamen, ipse delicto condonato dimissus fuit. sleidanus, libr. 15. pag, mihi 405. Ex pari humanitate, vel metu. potius, Salmanasseri Regis Assyriorum Legatus, animum populi a Rege deflectere laborans, libere dimissus fuit, 4.Reg.cap. 18. Verum, si sperte constar, eum propter alia et separata negotia missum; putarem

securitatem concedendam esse. In notoriis enim cessant presumptiones, l. 137. §.2. in fin ss. de verbor. obligationib. Wesembecius, in paratitl. ffor. de probationib. num. 14. Inde Carthaginensium Legatos, mviolatos dimisit Alexander Magnus captâ Tyro:apud Curtium, libr. 4. quia aderant illi, ad celebranda anniversaria Sacra. Ergo tranfire volens per aliena territoria, tutissime facit, si per Apparitores sollicitet de transitu Dominos. Dn. Arumaeus, ad Aur. Bull. Carol. IV. Disputar. 1. thes. 19. quod inprimis in illis obtinet Regnis, per quae non patet sipe Diplomatibus iter; ut de Moschoviâ testatur, itinerarium Persicum Tectandri. Et in Insubriâ capitale esse, occulte per Provinciam transire, habet Börtius, thes. 16. liter. B. Et ita etiam in Imperio Germanico morihus receptum esse, remissive tenet, thes. 22. liter. B. ubi et Sueciae Regis Legatos detentos esse monet; quod salvum conductum non petiissent, ex Chytraeo, historiar. libr. 10. Si vero Legati non ad hostem cant, nec ut contra Principem, per cuius territorium transeunt, aliquid moliantur; tunc Legatis etiam ad se non venientibus, multa omnem praestare Principem debere, expeditum est. Paschalius, hîc cap. 30. Pateant igitur Legatis viae; quibus ut obstruantur, nulla est causa Et id facien dum etiam est; tempore belli, interritoriis eorum, qui volunt esse Neutrales. Hotomannus, dict. num. 20. quod scilicet utriusque partis Legatis transitum permittere, nec eos excutere debent. Et ex hactenus dictis, patescit aequitas Iudicii Cameralis. Cum enim aliquando quaerebatur, si Legatimferiorum Principum arrestetur, qut aliâs iniuriâ adficiantur, anne tamquam in facto omni Iure probibito, statim sine clausulâ, Auss die vier Fäll / mandatum in Camerâ, adversus arrestantem, aut iniuriâ adficientem, petenti Legato, eius ve Principi, debeat decerni? Id quod Dominis Cameralibus displicuit, eo quod censebant, causae quadam cognitione opus hîc esse. Bechtius, de securit. et salv. conduct. num. 177. Sitamen Princeps ratione Legatorum supplicâsset, super constitutione Arrestorum, Processus decreti fuissent, ut est in Srmphoremat. tom.3. qui preiudicia Cameralia habetin verbo, Legatus. Et etiam Nuntii per omnium fines liberum transitum habent, Darunb sie Bottenbuchssen tragent Ac refert Stumpff, libr. 9. fol. 282. eam ob causam Helvetiae pagos, Gallis movisse bellum, Daß Ihnen ein Lauffer ertränckt worden.

XIX.

Legati, speculandi caussâ, qui vere mittuntur, non admitti possunt; ut et ii, qui gratiâ fallendi. Casparus Facius, axiem. politis. 36. Quomodo enim Iure Legatorum inviolabili se poterunt tueri, qui non missi sunt, nisi ut fallant? Ita Caesar Tenchterorum Legatos, cum ante petitis induciis, ex improviso Romanos aderti essent, detinuit:

stoliditatem ratus esse, fidemerga homines infidos acperiuros. Sic et Paulus IV. Pontifex Maximus excusaripotest. quod Albani Legatum, cum sibi ab Hispano verba dari putabat, in carcerem, nullâ Iuris gentium habitâ ratione conici iussit, contra as Thuanus sentit, libr. 17. Et inde porro Legati, gravius aliquid in Principem, ad quem ablegatisunt, si committant; etiam pro admissi mtione puniri queunt. Ac generaliter. Legatus delinquens (multoqueve magiscomites eius) citra Iuris gentium iniuriam, comtemptumve, licenter capi, tetineri, ac puniri quoque potest, ab eius Principis Magistratu, cuius Imperium, Maiestatemve laesit; Arumaeus, volum. 1. deiur. public. Discurs. 12. ac ad Aur. Bull. Discurs. 1. thes. 21. Bechtius, de securit. et salve conductu, thes. 181.183.etc. Auctor Tractatus, Argentorati, Anno Christi 1606. Zetzneri sumptibus impressi, cui Titulus, Quaestio vetus et nova, Au Legatum, adversum Principem, vel Rem publicam, ad quam missus, delinquantem, liceat punire? Hotomannus, hîc cap. 4. nu. 3. Albericus Gentilis, hîc libr. 2. cap. 18. et seqq. Ipse enim prius qui laesit gentium Iura, indignus est, ut ipsi servetur Iuris gentium fides; In universumque Privilegium amittit, qui concessâ sibi abutitur potestate, can. ubi distimct. 74. Brunus, libr. 4. cap. 4. nec debet inde nasci occasio iniuriarum, unde Iura nascuntur, l. 6. c. und. vi. Theodoretus, apud Procopium, libr. 1. de bell. Gothic. ad Legat. Byzantin. hi condemnationes evitant, quihonestatem servaverunt. Erga eos vero, qui inhoneste, et contra decus saeculi, vel honorem militiae versabuntur, non solum condemnatio mansura est, verum etiam gravior poenastatuenda. Diserte Paulus Iurisconsultus, in l. 24. ff. de Indic. Legati ex delictis in Legatione commissis, coguntur Romae Iudicium pati; sive ipsi admiserint, sive servi eorum. Et quamvis haec Lexloquatur de Provincialibus Legatis; utrobique tamen eadem ratio exsistit. Phileas Tarentinus, cum Remae Legatione fungeretur, ad obsides Tarentinos aditum sibi inveit, eosqueve crebris colloquiis sollicitatos, corruptis duobus aedituis, custodiâ eduxit, et comes itineris factus, cum ipsis una aufugit; unde ab itinere cum illis retractus, et in Comitium deductus; virgis, populo probante, caesus et de saxo deiectus fuit. Livius, libr. 15. Ita Anno Christi 1605. Henricus IV. Galliae Rex Secretarium Legati Hispanici, Ministrum Regium corrum pentem carceri inclusit, et Hispanico Legato, eo nomine conquerenti espondit: Vom estes en ma Cour, et vostre Secretaire est troune a heure induem aveun de mes subiects, qui en me erahissant, complotte de me faire perdre une des meilleures ville de mon Reyaume, centre la foy publique, et le devoir d'un Ambassadeur. En quel lieu avez vous appris, que les Ambassadeurs (eu leurs serviteurs.) tel que vous

estes, peuvent machiner contre l'Estat du prince, aupres duquel ils residente Mercure François, tom. 1. fol. 14. etc. Non quidem ignoro, intuitu et Religione gentium Iuris, benignius interdum cum Legatis fuisse actum, inter dum etiam parcitum omnino. Hotomannus, hic, cap. 4. num. 4. Albericus Gentilis, hîc libr. 2. cap. 18. Verom eiusmodi exempla admirarilicet, nec necessario ea sequi debemus. Et factum hoc, faepe ex Status ratione, ne scilicet hostibus detur honesta occasio belli et offensionis; neque ii conqueri possint, contra Iusgentium Legatos suos esse caesos. Sane quemadmodum ipsi Principi, qui aditur, sancta esse debet persona Legati; Itae contra, ipsi Legato, sancta esse debet persona Principis, eiusque Imperium, ne aliâs Ius unius, iniuria alterius fiat, contra l. 12. ff. ad Senatuscons. Trebellian Aliudest, Legatum violare, aliud Legatum punire. Hoc enim includit, et innuit praecedens delictum; illud iniuriam. Hoc Iuris, illud facti est nomen; sub fide publicâ Princeps, ad quem mittitur, Legatus decipi non debet, argum l. 1. C. de his, quiven. aetat. impetr. Celsus Bargal. de dolo, libr. 1. cap. 6. num. 12. Et iura violanti, si Ius non praestatur; ei non violari, sed Ius reddi censeri debet. Apprime Fabius, declamat. 12. in rem nostram. An existimas, hanc Legatis dari peccandi licentiam, nt quaecumque scelera in eo offioio commiserunt, cum omnibus hâc unâ lege decidant? Onimium invidenda Legationis conditio! Si Legato et crimina, et Legamremittit! Dicere, publice illam iniuriam armis et collatis signis esse vindicandam, ratio non est. Cum longe satius ac consultius sit, publica mala, unius facinorosi poenâ, quam publicis cladibus, et insontium sanguine expiari. Et poena etiam, ipsum individumn sequevens, magis deterret a delicto.

XX.

Nechîc excusat Legatum, Domini mandatum. Hotomannus, hîc cap. 4. num. 8. sed ille tale mandatum tam turpiter accipit Legatus, quam turpiter allegat. Nec enim vel sic relevatur: sed Principem onerat, et se non excusat. Rerum enim turpium, non est mandatum, l. 6. §. reiturpis. ff. mandar. et inde in mal esiciis, tam is qui sustipit mandatum, quam ille qui dat, tenetur, l. 2. §. Pius, ff. de iur. fisc. l. 5. C. de accusarionib. l. 11. §. 2. ff. de iniur. Certe si servi in facinoribus parere Dominonon debent; l. 8. C. de vipublic. quamto minus Legari? Sisubditus occiditur et offenditur, qui pro Principe bellum gerit. cur non Legatus punnetur? Et absonos ideo est le Vayer, hîc cap. 6. qui aiteimpune Legatis licere, sive perfas; sive per nesas, quicquid sibi a Principe mandatum est, exsequi ac perficere. Non impedit etiam, quod Legatus, hand subsit ei, ad quem est Legatus, quodque personam Domini surrepraesentat: ideoque crimen Maiestatis, quod subdirus solum

committit, Menochius, libr. 1. consil. 99. num. 16. etc. Decianus, volum. 1. Respons. 18. num. 320. ei imputari non potest. Namque sortitur quis forum in loco delicti: et etiam hospes peregrinus, subditus alique modo eius est, in cuius territ orio versatur: l. 3. ff. de ossic. praesid, ut Ego docui, libr. 1. politicor. cap. 11. num 30. ubi hanc ipsam de Legatis attingo quaestionem, pluresque allego.

XXI.

Quid autem, si ita distinguamus: Legatum, eiusve comites, contra officium hominis delinquentes; adulterium puta, homicidium, vel simile delictum perpetrando; remitti ad Principem suum debere. Vide tamen Albericum Gentilem, hîc libr. 2. cap. 19. Sin autem directe contra Legati officium quidadmittant, quod non puniret mittens, tunc in eos, ut in hostes animadverti, iurequeve belli saevire licere? Etprius quidena quod attinet membrum: licet sortiatur quis iam dicto modo forumin loco delicti:tamen in contemptum Domini sui vergit, (cuius utpote personam repraesentat) ut alibi puniatar. Quod et civile magis est, nec ratione caret. Legatus enim non est plane ut alius peregrinus: duplexqueve Privilegium quasi habet, ut iam alicubi innui supra, ex propriâ, et ex Domini sui personâ; delinquendo non praeiudicat Principi suo (si ipso inscio et invito fiat) Privilegium Domini et patriae suae non amittit perscelus, nec delictum eius manet impunitum, cum mittatur ad Dominum suum ab eopuniendus. Nec item infrequens est, ut quis propter dignitatem haud forum sortiaturin loco delicti, tot. tit. C. ubi Senater. vel Clariß Inde Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 1. num. 126. Persarum Legatos a Macedoniis, apub Herodotum, libr. 5. iniuste caesos dicit; quod Persicis assuetimoribus, liberius cum feminis versarentur, et improbam manum in sinum iniecerint matronalem: ibidem num 129. refertur: Polonorum Legati comite ex sylvâ incaeduâ ligna petente, liberum a Ferdinando Imperatore a poenâ statutâ pronuntiatum esse. Vix igitur probari porerit, quod Amynta, Macedonum Rex, septem Megabizi Persarum Regis Legatos, in Regio convivio, manibus sub vestibus muliebribus ludentes, interfecerit: quam vis id placeat Paschalio, in Legato, cap. 65. vide Bechtium, de securit at. et salvo cenductu, thes. 184 ad fin. Keckhermannum, Disputat. 33. quaest. 11. Et Iulianus Apostata, subdole Legatos a Persarum Rege missos; eo solum nomine, quod Christiani forent, contra Ius gentium iniuriâ affecit: tamquam impios, et Numinum Persicorum contemptores, ex Nicephoro Baroniu, Anne Christi 362. In id enim debuisset animadvertere mittens. Quamvis et tunc, cum conscius est Princeps delicti, et factionis Legati (quando quaestio est d'un faict d'Estat) caute sit proce dendum, nec Iusstrictum

observandum; ut monet Hotomannus, hîc cap. 4. num. 5. qui et ibidem num. 12. dlias distinctiones adfert: inter delictum nempe consummatum, et attentatum, quod et fecit Albericus Gentilis, libr. 2. cap. 21. qui idem etiam putat hic libr. 2. cap. 4. cum regato speculat ore agi durius non posse, quam ut non admittatur, vel expellatur admissus. Nam aliâs improbis lata ianua aperiretur, in Legatos omnes desaeviendi; si ius foret nomine regatiquem spoliare, subditumqueve sibi reddere, quod eum ipse iudicet exploratorem, nec advenisseut Legatum; et idem esse dicit, si Legatus eo solum nomine veniat, ut frustretur, et ludat ac moretur eum ad quem missus. Idemqueve dict libr. 2. cap. 18. numquam ad Legati supplicium perveniri debere contendit; nisi consummatum sit gravissimum delictum aliquod. adde Christophorum Forstnerum, hypomnem politic num. 42. Et etiam Legatus, si hostile quid moliatur, iussu mittentis, non evim poenâ Criminis Maiestatis puniri, censet Dn. Raschius, Dissertat. de Legat. thes. 99. Et saepe Legati custodiuntur, ne communicent cum subditis, et Ministris Principis, ad quem missi: metu coniurationis, proditionisve. Itateste Bembo, histor. Venet. fol. 278. libr. 7. Legato Maximiliani I. sociiisunt atque custodes a Venetis dati; ne quis eum allqui posset, cui Patres id non permisissent. Quod somper in Portâ, seu Aulâ Turcarum Imperatoris observatur.

XXII.

Et porro adeo Legatus ex suâ etiam parte debet fidem servare, pacificumqueve se praestare: ut censeant nonnulliz Legatum non posse in hostem pugnare, etiam regatione defunctum. Casparus Facius, axiom bell. 37. Atque hoc aiunt ex Iure Feciali esse: quo violato, Gallicam calamitatem, non immierito Romae accidisse, reputatum olim fuit. Nam Fabius Ambustus, missus Legatus pro Clusinis, in castra Gallorum, cum asperius sibi responsum putaret; contra Ius omnium hominum commune, hostis ex Legato factus, Gallum quendam deiecit, ac spoliavit. Galli autem omissis Clusinis, exercitum Romam duxerunt, eamqueve incenderunt Sed hoc factum fuit, iam adhuc Legaro exsistente Ambusto. Et ideo ambiguum habeo supra allegatum Faciiaxioma Sed succurrit Cominaeus, libr. 8. cap. 6. fol. mihi 734. qui Orator seu Legatus ad Venetos missus, iam post reditum in Gallica castra, se promediatore gerit, et pacificatore; ac quoque Tassus in Goffredo, cant. 2. num. 95. facit barbarum et ferum Legatum, statim abire post Legationem, et pugnare contra eum, ad quem missus fuit; illudqueve culpat. adde Paschalium, hîc. cap. 27.

XXIII.

Pertinet hûc disputatio inter Franciscum I. Galliae Regem, contra Mediolani Ducem, cuius Langaeus Bellaius, in Commen???ariis suis facit saepe mentionem, puta libr. 4. fol. mihi 350, etc. et

meminit Thuanus, libr. 1. Dux nam que Mediolanensis, punivit Regis Galliae quendam ministrum (sed natione Mediolanensem) de Morveilles, qui simulavit, seprivata sua negotia in Italiâ gerere; in effectu tamen fuit Legatus, aut potius fpeculator; seu eo fine missus, ut fitmatet amicos, quos in Galliâ habebat Franciscus: Vide l'histoire des guerres, entre les maisons de France et d'Espagne, fol. mihi 9. b. et fol. 10. impatientissime hanc iniuriam Rextulit, maxume quia ille Morvillerius, pro Legato a Duce agnitus fuit: seu pro Agentesecreto, qui etiam securitatem habere debet. Hotomannus, hic cap. 1. num. 6. et in gratiam tantum Imperatoris ille punitus fuita Duce, sub praetextu homicidii cuiusdam, quod debuisset a Rege, non a Duce puniri. Vide Montaigne, 1. des Essais cap. 9.

XXIV.

Dixi autem hactenus, Legatum contra Ius gentium agentem, securitate illius Iuris gandere non debere. Sed difficultas maxuma est, quando dicatur contra Ius gentium egisse. Sic si Legatus Principi, ad quem missus, maledixerit, libertateve dicendietiam culpabili fuerit usus, puniri nequit Raschius, Dissertat. de Legat. thes. 96. Albericus Gentilis, hîc libr. 2. cap. 20. huncqueve conferunt, quae Rhodii olim Legati, pro alterius Legationis causaâ, apud Romanos, illisillam ob Legationem infensos dixerunt, referete Livio, libr. 45. Superbiam verborum, iracundi odiunt, prudentes irrident; utique si inferioris adversus superiorem est: capitali poenâ nemo unquam dignum iudicavit. Et in eum etiam sensum, loquitur Legatus Iustiniani nostri, apud Procopium, libr. 1. de bell. Gorhic. Orator, qualiacumque a Principe suo se delegante acceperit, profert: quae si minus proba et recta videntur, non ipse propterea iure est incusandus, sed qui miserit forte culpandus. Sic Livius libr. 8. refert, sinisteritatem ac superbiam Lucii Annii Setini: qui ab Latinis Legatus Romam, ita in Senatuloquebatur; tamquam victor armis Capitolium cepisset, non Legatus Iure gentium tutus, sed tunc Senatus bellum adversus Latinos decrevit; nil gravius statuit in Legatum Nec denique Legatis populi illius, qui Iustitiam nostris subiectis denegat, securitas deneganda; nec ut pro repraessaliis detineri queunt. Schônborner, libr. 3. politicor. cap. 31. Bechtius, de securitat et salv. conduct. thes. 178. in fin. Schneidevvein, ad §. Sanctaquoque, num. fin. et in notis Gothofredus, Instit. de rer. divis. Otto, in iur public. cap. 14. pag. 365. Repraessaliae enim sunt species belli iusti. Gail, libr. 1. observat. 28. et de pignorationib observat. 2. num. 2. et 8. per canon. Dominus, caus. 23. quaest. 2. In bello autem, prout inter amicos, tutus esse de bet Legatus, l. final. ff. de Legationib. schneidevvinus, dict. loc nu. 4. Ut. et datâ securitate, Repraessaliae videntur prohibitae. Exemplum

est in Nundinis, quo tempore bona non possunt pro Repraessaiis capi, l. unic. ibi Baldus et Gothofredus, C. de nundin nec item Studiosorum bona, ut tenent Doctores communiter, in au: hent habita, C nefil. propatr. Berlichius, part. 1. conclus. practicabil. 55 num. 86. Ac similiter, non propterea securitas Legatis est deneganda, si mittens populus foedus rumpat, aluidqueve faciat, contra datam fidem. Sic licet foedera a Carthaginensibus rupta: non tamen licentiam Legationis violandae, populus Romanus sibi in de sumpsit. Nec Mithridate, cunctos per Asiam negotiant es, et hospitantes Romanos, uno die migrare iubente; id populum Romanum ad Legatos violandos concitavit, quamvis effecerit, ut ad arma conclamarent: Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 1. num. 100. et seq. Bôrtius, apud Arumaeum, thes. 16. liter. C.

XXV.

Quid autem, si Legatusiniuriam inferat privato subdito eius loci ubi degit, aut si contrahat cum eodem: ubinam sortitur forum? Hotomannus, hîc cap. 4. num. 10. subicit eum iudicio loci. Ac si in loco Legationis, hominem conveniri posse dicimus, et simul hoc dixisse videmur; loci Iudicem, esse Iudicem Legati. Gentilis, libr. 2. cap. 16. et seq. Paschalius, hîc cap. 73. Berlichius, part. 1. conclus. 53. nu. 8. Et sunt item, qui in omni contractu, quem tempore Legationis Legatus init, subire eum Iudicium volunt. Ne aut Legatis potestas detur, res alienas domum auferendi; ut cum iisdem nemo contrabere velit, ut respondet ICtus Iulianus, in l. si leg aitonis 25 ff de ludic. Sic et non semper ea, quae cum minoribus geruntur, rescindenda sunt, sed potius ad bonum et aequum redigi debent: ne magno incommodo huius aetatis homines adficiantur, nemine cum ipsis contrahente, l. quod si 24. §. 1. ff. deminorib. Sicqueve etiam eandem propter rationem, non semper locus est Senatusconsulto Velleiano: l. si mulier 11. ff ad Senatuscons. Velleian. Ut et pupillus cogitur rata habere, quae bonâ fide a tutore sunt gesta; nec potest rem a tutore legitime distractam vendicare: nam aliâs nemo em erer res pupillares, l cumplures 2. §. 1. ff. de administrat. tutor. Necobstat l. 8. ff. de ludic. ubi respondetur: Si quis in Legatione constituerit, quod ante Legationem debuerit; non cogi eum Iudicium pati, ubi constituerit. Nam sane ibi est casus singularis: quia constitutum respicit veterem contractum, et non debet per constitutum causa debitoris deterior reddi. Et aliâs quoque dict. l. 8. ff. de iudic. contraria videtur l. 5. §. 1. ff. de constitut. pecun. quâ de antinomiâ videri Cuiacius potest, libr. 13. observat. cap. 7. Nicolaus a Genoa, in conciliat. Legum in l. si quis in Legatis. ff de Iudic.

XXVI.

Magna porro quaestio est; An Legatus habeat Iurisdictionem in familiam suam? Sane haud parva manus sic existimat, una

cum Legatione datam sibi esse Iurisdictionem in familiam suam. Paschalius nullum ei, nisi O Economicum Imperium concedit, cap. 76. Hotomannus, hîc cap. 4. num. 13. Ac pro inde neque ergastula ei, neque vincula, et compedes, multoqueve minus, carnificem et laqueum ei permit ti constat: sed quic quid illud est Iuris, quod habet in suos, modeste, nullisqueve saevitiis est agitandum. Quae praeter haec sunt, quicquid ex iis usurpatur, eo minuitur Iurisdictio Magistratus, tem erantur publica Iura, laeditur Principis Maiestas, cui uni Leges porrigunt gladium ultorem; et cessat alterius Principis Iurisdictio, in territorio alieno. Sed si delinquant, praesertim in ipsum Legatum, civilissimum est, ei concedere animadversionem. Ita Bessum Darii proditorem Alexander fratribus eius, reliquisqueve consanguineis, ut pro arbitrio supplicium de eo sumerent, concessit. Diodorus Siculus et Iustinus: Sic Legati Gallici, qui sunt Byzantii, itemqueve Veneti, quibus nomen Bailis est, aliquam habent in suos animad versionem. Haectaliaqueve ut Legatis licere debent, ita improbat merito Paschalius eum, qui apud pletosque adole vit morem, ut domus Legatorum sint Asyla improborum. nec domesticâ illâ Iurisdictione abuti debent, ad aliena sceleraprotegenda, Magistratusqueve Iurisdictionem im pediendam. Sicrefert dict. num. 13. Hotomannus, Legatum Danum in Angliâ ab Elisabetha Regina petiisse, ut in Ministrum suum animadvertatur, qui domi suae aliquem occidisset: REginam modestiae caussâ permisisse, ut in Daniam eum secum aveheret, ubi pro merito puniretur. Non probat vero Legati Hispanifactum, qui Venetiis insciâ Signoriâ, dom esticum suum propter enorme quoddam delictum, ex fenestrâ hospitii sui suspendi curavit. Et item Hotomannus, hîc cap. 5. num 2. duo egregia exempla habet, ubi Galliae et Hispaniae Rex aegerrime tulerunt, domesticos suorum Legatorum, in Legati domo captos, captivosqueve abductos fuisse. Vide etiam Pierre Matthieu, libr. 4. narrat. 2. num. 11. fol 78. et seq.

CAPUT VI. De Privilegiis Legatorum, quae in Patriâ, et qpud suos habent, ubi item depoenis, et An munera accipere queant?

NOn sane Ius et Privilegium Legatorum, exteros solum spectat, sed et ii multa in Civessuos Privilegia merito habent. Cum einm

ii Augusti et Sacrosancti, etiam inter ipsa hostium tela sint; in dignum certe ac iniquum foret, nulla prorsus apud suos, a quibus, et in quorum utilitatem mitteuntur, illis statui Privilegia, Vayer hîc, cap. 5. a princip. quae passim in Iure nostro civili referuntur, ac ea habet Gentilis, libr. 2. cap. 22. Poncetus, in tract. de civib municipalib. num. 58. fol. 227. etc. Ac licet ea ad minores, seu Provinciales spectent Legatos, quos vulgo Deputatos vocant: ea tamen pleraque et maioribus, seu Ambassiatoribus sunt apta. Albericus Gentilis, dict. cap. 22. a princip. Illud autem omnibus, qui Reipbulciae caussâ absunt, conceditur Iure civili, ut quam diu suo munere funguntur, Iudiciorum aleam subire non cogantut, l. 2. §. legatis. l. 7. l. 39. §. ult. ff. de iudic. l. 15. §. ante ff. h. t. Sic enim Marcus Tullius Cicero, in suâ pro Sexto Roscio Oratione, et Valerius Maximus quoque, commemorant Memmiam Legem, quae eorum, qui Rei publicae caussâ abessent, recipi nomina vetabat. Vayer, dict. cap. 5. et restituitur Legatus, si per ab sentiam sit laesus. Mauritius, tractat. de restitutionib in integr. cap. 422. Veruntamen eiusmodi Privilegium, iis quiin gratiam et favorem Rei publicae absunt, damnosum esse minime debet. Nam si de eorum utilitate agatur, Iuris praesumptione haud absunt. Eis itaque per negotiatorem, aut man datoreln acquirere, suaqueve si velint Iura persequi, et usucapione praescribere possunt, quam nulli nisi a die reditus et obitae Legationis interrumpere licet, l. 26. l. 30. ff. de adquirend. velomittend. hereditat. Legati si agant in loco ubi versantur, reconveniri ibi non possunt, l. 10. ff. h. t. post Donellum et Gisebertum, Ummius, Disputat. ad process 10. num. 7. Item is, qui functus est Legatione, intra triennium ad aliud publicum negotium compelli nequit, l. 8. §. 1. ff. h. l. 3. C. eod. Atque etiamnum hoctempore, celebres et eruditi viri, qui Legatione functi sunt, eadem fere Privilegia habent, quae et Senatores, qui in sanctiori Regis Consilio admittuntur. Quin et redeuntibus Legatione, et quasi ovantibus, Senatoria Dignita,s in praemium virtutis et laborum, in illo Augustiori Regis Gallicani Consilio magnâ exparte defertur. Vayer, dict. loc.

II.

Illud porro non infimum ex Privilegiis Legatorum est; eos perpetuo quamvis extra Imperii fines discurrant: libertatem tamen, Iusqueve Civitatis retinere. Atque ob id etiam, apud hostes legate, ac testamentum condere posse, aut ex testamento capere alterius, Iusque in patriâ in filios, totamque familiam retinere. Et inde non opus habent, ut eorum liberi alibi nati, naturalisentur: cum non abesse videantur, Hotomannus, hîc cap. 4. nu. ultim. Legato insuper id tempus prodest, ex quo Legatus est creatus, non ex quo venit illuc, ubi fungi

Legatione debet; sed nec finitur eo die, quo est reversus: sed cum quodam itineris laxamento, l. 5. ff h.

III.

Repetit etiam Legatus sumptus, quin et restitui eidem debent damna, quae sustinuit caussâ Legationis, eiqueve dispendium omne est resarciendum, quod passus est occasione Legationis, Cravetta, consil. 525. nisi culpainter venerit ipsius Legati, Bechtius, Disputat. de securit. et salv. conduct thes. 179. (quamquam in eo, qui mercenariam obit Legationem, contrarium respondendum videatur. Gentilis, dict. cap. 22.) Inde si a latronibus Legatus spoliatus esset, vel naufragio, aut alio casu, res suas amiserit, non debet Legatus gravari, ut damnum, quod ita incurrit, patiatur solus, l. euni qui, ff. de iureiur. l. iure ff. de iur. dot. nec assentior Accursio, qui dicit curialiter magis, quam ex Iuris necessitate restitui talia damna. Brunus, dict. cap 7. Non enim alicui debet esse damnosum officium suum; maxume quando tempore mandati itinera erant periculosa, et mandantibus nota: qui poterant cogitate, ista contingere posse, Moditius, §. plebiscitum, quaect. 138. num 4. Ideo debet Civitas casu, quo Legatus fuerit ab hostibus captus, solvere redemptionem. Nisi fuerit in culpâ, transiens negligenter, aut per loca inusitata, Moditius, dicto loco num. 6. et seq. Nonitem Legatis debentur sumptus, nisi moderati, et utiliter expensi, Moditius, dict. §. plebiscitum, quaest. 42. ubi in five scibit: caveant absentes Rei publicae caussâ, ne deglutiant pecuniam communitatis, quia est pauperum sanguis. Absint ergo qui iactatorie dicant. Wann der Herrmeinen Leib gebraucht/so gebrauche ich sein Geldt/vel Dte zu erhaltung jhrer Herrn reputation erlich Tausendt gülden verspielen. Est enim sumptuum moderata aestimatio facienda, nec immoderata cuiusque luxuria sequenda. Et vocatur etiam id, quod datur Legato, nomine viatici et impensae, Legativum, in iure nostro, l. munerum ultim. §. Legati, ff. de munerib. et honorib. Graece to\pre/s1bewn e)fo/dion.

IV.

Est tandem et illud Legato indultum, ut si in munere Legationis, antequam ad patriam reverteretur, decessit; sumptus qui proficiscenti sunt dati, non restituantur, l. 26. §. 6. ff. mandat. l. 10. ff. de Legationib. l. 2. C. eod. tit. Brunus, hîc libr. 4. cap. 7. Mynsingerus, centur. 2. observat. 8. Gail, libr. 1 obsrvat. 44. num. 12. Ex dictaqueve l. 2. C. de Legation. Bartolus colligit, si Legatio duobus sit iniuncta, et unus eorum decedat, ante Legationem impletam; quod tunc Legativum seu salarium defuncti, superstiti haud accrescat, qui solus Legationem obit, et adimplevit. Poncetus, tract. de civib. municipalih. dict. num. 58.

V.

Sane Legatorum diligentia et industria, pro optime ac egregie confectis Legationibus, in bene constitutâ Republicâ, praemiis est

prosequen da. Paschalius, cap. ult. Et vero Athenis, Legati a Legatione reversi, simulatque rationes adaerarium retulissent, corenâ donabantur. Neque vero superstitibus tantum, sed et defunctis Legatis, et nomini ac posteris ipsorum praemia decernuntur. At vero desertores, et praevaricatores poenis sunt afficiendi: suntqueve Maiestatis rei, ut proditores. At poenae debentur sceleri, non infelicitati; ne eo saevitiae prolabamur, ob quam Persae, Athenienses, Carthaginenses, Turcae etc. Duces suos, re male gestâ, accusârunt, damnârunt, interfecerunt. Itaque in Legato nil puniri placet; nifi malam mentem, turpitudinem et dolum. Paschalius, dict cap. ultim. ad fin. Atque huc spectavit actio male gestae Legationis, Graecis usitata. Et etiam Demosthenes, in Oratiene contra Aeschinem docet; a Legatis rationem repetendam, renuntiatorum, sua sorum, mandatorum, et in universum, in corrupre ne ea facta sint cuncta. Sancit etiam Plato, de Legib. ultim. adversus Legatum, perperam se qui gessit in officio, aeque ac contra eum, qui Mercurii, Iovisqueve rationes et mandata im pie ac nefarie fuerit transgressus, agi. Vide Albericum Gentilem, hîc libr. 2. cap. 23. Summopere item caveat Legatus, ne contra Legationis suae mandata, privatim vel publice aliter sentiat, vel dicat. magna enim perfidia est: cum mandatum, si in conscientiâ Legatus probare non potuisset, suscipere non debuisset: eo autem suscepto, aliter sentiendo, ipsi capitale esse asserit. Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 6. num. 7. Inde Mordisius Cancellarius et Legatus Augusti Saxoniae Electoris, aliter privatim Imperatori suadens, in carcere finem vitae sumpsit. Et Paschalius, in Legat. cap. 62. iuste a Mithridate, ait, punitum Mithrodorum Scepsium, ad auxilia contra Romanos impetranda ad Tigranem missum. Eo enim, ex Legato sciscitante, quid ipsi suade ret? Respondit, ut Legatus consulo, ut Consiliarius dissuadeo. Plutarchus, in Lucullo. Sed non operae pretium esse videtur, poenas infideliter gestae Legationis operose recenfere; aut ostendere, curae DE o maxume hanc curam esse, ut non inultam perfidiam relinquat eorum, qui in Legatione contrafidem aliquid cum suis Dominis egerunt, cum id iam fecerit Albericus Genulis, libr. 3. de Legationib. cap. 11.

VI.

An Legatus debeat acciperemunera, seu Lautea, quae Legatis foris dantur et offeruntur? quaerrpotest. Sane id negatur a multis. Munera, inquit Albericus Gentilis, hîc libr. 3. cap. 13. qui semel acceperit, et largitionibus est corruptus; non iam manere potest constans publicorum commodorum iudex. Et etiam Romae, moribus cautum fuisse videtur, neid facerent Legati. Scimus enim Fabricium a Censoribus adm onitum fuisse, iussumqueve reddere rationem, si quid muneris

accepisset, in Legatione ad Pyrrhum actâ. Dionysius, in select. Dux hodie Moscovitarum, ut refert Iovius, in lcon. Hermolai Barbari auferre Legatis ad se redeuntibus munera omnia solet: Veneti suis Legatis poenis gravissimis interdicunt, ab eo aliquam accipere dignitatem, apud quem Legatione funguntur. Inde Francisco Bernhardi, cum a Gallo ipsi annua praemia essent constituta, quod pacem inter ipsum et Anglum procurâsset, Senatus accipere prohibuit. Petrus Iustinianus, libr. 1. circ. fiu. et Hermolaus Barbarus dammatus fuit a Pontifice, quod munera accepisset in Legatione. Kirchnerus, dict. loc. num 56. Quae ego magis probo, quam quod ab interpretibus Iuris Civilis contenditur, pro mun eribus Legato asserendis. Alciatus, praesumpt. 18. regul. 1. Nec hûc pertinet, l. 6 § 3. ff de offic. proconsul. Aliud enim est accipere a subditis, aliud ab extraneis, ubi corruptio adhuc est maior; longe item alia dignitas est Legati, atque Ad vocati vel Patroni. Haec enim venalia prostant. At hercle Legatio, Iudicii similis est, quod non magis venderelicet, quam rapere publicum, aut sacro manus admoliri. Certe qui distinguunt inter ea Lautea, propterea quae dantur, ut Legati corrumpantur; et inter ea, quae honoris ac benevolentiae caussâ conferuntur: ii non tam vetare peccatum, quam, dum docent, admissum quomodo debeat excusari, peccandi ansam praebere videntur. Sic Demosthenes, unus ex Athenie nsium Legatis, Philippi munera recusavit. Nam cum is splendidissima eis donamisisset, Demosthenes orare Philippum coepit, ut iis xeniis Atheniensium redimeret captivos, Legatisqueve mitteret dono. ac propterea falsae Legationis Aeschinem collegam insimulans, munerum eum obtentu corruptum esse, a Philippo ingentibus donis, dicit. Sic Pelopidas Thebanorum Legatus, splendidissima Persarum Regis munera recusavit: et Timagoras Atheniensis, quod ea acceptâ sset, morte mulctatus fuit. Plutarchus, in Pelopid. Sic et Appius Claudius Legatus ad Tigranem, ut ei bellum denuntiaret: dona recusavit amplissima, quae ipsi ofterebantur; sed tamenne Barbarum Regem offenderetid, pateram ex omnibus unam elegit, ac servavit. Plutarchus, in Lucullo. Summae item fuit continentiae exemplum in Andrea Pauli, Electoris Saxoniae Augusti Legato; qui pretiosâ navi rebus pretiosis refertâ a Venetis donatus, abstinuit a reliquis: praeter pretiosa quaedam aulaea, quibus Saxonica intertexta Insignia erant. Ut ita, quod Veneti in suis culparent, ille non incurreret. Kirchnerus, hîc libr. 2. cap 9. num. 98. Et apud Graecos Patriae more, Legatis prohibitum fuisse accipere dona, refert et amplificat Kirchnerus, libr 2. de Legat dict. cap. 9. um. 48 et seq. et in specie apud Athenienses capitalem poenam eo nomine fuisse

constitutam, refert Keckermannus, curs. Philosophic. Disputat. 33. quaest. 13. Et proinde indisferenter, multorum locorum Legibus prohibitum invenitur, ut ne munera accipiant Legati, quod de Corinthiis Plutarchus memoriae mandavit, in apophthegmat. Dionys. senioris. Ducis Bironii perfidiae praebuerunt ansam ea dona, quae Legatus accepit: et quod Hispani, eius animad vertentes ambitionem, summis illum laudibus evehere, et officia splendida ei offerre solebant. Pier. Marthieu, libr 1. narrat. 3. num. 9. fol. mihi 83. Ludovici XI. Galliae Regis, summum studium fuit, donis sibi conciliare hostium Ministros. Cominaeus, libr. 6. cap. 2. fol. mihi 497. et seq. et inde idem refert, ibid. fol. 501. Angliae Regis Legatos ambiguis et incertis responsis, sed ingentibus donis oneratos, dimissos fuisse. Statutum est omni laude dignum, quod adstricti sunt, quotquot Tiguri sunt Cives et Inquilini, ne quis eorum ullum munus, ab ullo Principe accipiat. Melchior Adami, in vita Conradi Pellicani, fol. 297. tom ubi Theologor. Germanor. vitae. Et magis ex affectu, quo ergaliteras trahitur, quam cum ratione, Hermolaum Barbarum a dwrodoki/as2 vitio liberare conatur, litteratissimus Kirchnerus, Disputat de Republic. 10. corollar. 3. cum ait: non ea tam Lautea Legato data, quam hospiti eruditissimo admiratione ingenii donata fuisse, idem Kirchnerus, in Legat. libr. 2. cap. 9. At vero Iohanni Reuchlino, dicto Capnioni, quondam in Tubingensi Academiâ Professori, laudi est; quod, cum alii Lautea acciperent ab Imperatore pretiosa, ille Hebraica Biblia accepit, ut refert Alexander Brassicanus, in praefat ad Salvian. ad de vitam Capnionis, apud Melchiorem Adami, tom. 1. fol. 39. Fuit equidem vetustissimus mos gentium cunctarum, ut Reges et Principes non solum oblata a Legatis munera accipiant: sed rursus etiam tam Reges, a quibus mittuntur, quam ipsos Legatos, iustis muneribus cohonestent. Cunradus Brunus, hîc libr. 4. cap. 6. Paschalius, hîc cap. 81. Sed tamen hîc, non absone differentiam constituo, inter res quae expediendae Legato. Etenim si nuptiae Principi ambiat, vel simile propter negotium si ablegatus sit, quis munera recusaret honeste? Monet quoque Hotomannus, hîc cap. 2. num. 29. non nisi iam abeuntem accipere debere Lantea Legatum: ne in ipsâ tractatione videatur fuisse corruptus. sed tamen quaeri solet, muenra, quae Legatis dantur, num fint Legatorum, an vero Principi mittenti cedant? vide remissive Du. D. Bocerum, tract. de donationib. cap. 3. num. 38. Et verius est, Legatorum esse: tum quia contemplatione Legatorum fiunt, tum quia liberae sunt personae, quae sibi donata acquirere possunt. Brunus, dict. cap. 6. Hotomannus, hîc cap. ultim. num. 1. Accum Fabius Gurges, dona in Aerarium inferret, illa inde iterum prolata, et inter in ferentes

divisa fuête. Valerius Maximus, libr. 4. cap. 3.

CAPUT VII. et Ultimum. De Officio Legatorum in exsequendo mandato, et renuntiandis expeditis.

LEgatorum manus, eorumqueve muneris partes, in his potissimum consistunt, ut mandatum fideliter, ac cum dexteritate exsequantur; et acceptum responsum, diligentissime notatum, referant mittenti. Latus hîc se aperit campus, de industriâ et dexteritate Legati disserendi: sed cum hâc dere, certa regula nequeat dari, Hotomannus hîc, cap. 3. a princip. brevior esse laborabo: remittens me ad Paschalium et Hotomannum.

II.

Sane inter officia Legati, generale illud quidem, sed primum et praecipuum est, ut Legati mandata Legationum, diligenter conficiant et ex fide. Conradus Brunus, late hîc, libr. 3. cap. 4. Legatus enim a mandato vim omnem habet: et sine missione ac mandatis, Legatio esse nequit. Brunus, hîc libr. 1. cap. 5 et cap. 8. Quod militi arma, et gubernatori clavus, hoc sunt Legato mandata. Mandatum est anima Legationis, Paschalius, cap. 21. Suadetqueve Hotomannus, hîc cap. 2. num. 17. ut Legatus non abeat, nisi certum habeat mandatum, et in scriptis; et cautela in odiosis est, ut ei inseratur clausula talis: vnd wir wöllen Sie jhrer Werbüg halben vor Jedermann schadtloß halten/ vnd verrretten. Vulgus, trito nomine vocat Instructionem. Quae aliud nil est, nisi Commentarius, sive libellus, quo Princeps aut Civitas remo omnem, quae Legationi causam dedit, ut gerivult, aperit. Lecto vero Legato, aut retegitur omnis res, aut pars tantum: aut certe negotium legitur omne, mittiturqueve ad aliud dicendum, quam id quod agitur revera; neque vero hoc facto, arguitur dubia aut suspecta Legati fides; sed prudentes subserviunt, negotii ingenio, quod saepe tale est, ut solum desideret notitiam mittentis, misso obtruditur palpum, et innocuo decipulo fides eius ac tacitur nitas illigatur. Nam quae credimus esse vera, in haec et acrius, et intentius incumbimus, quam in ea, quibus nubem obici suspicamut. Et inde saepe Reges, eos per quos fallere altum cogitant, fallunt ut ait Seneca, in Thyeste. Quam ob causam Legatis non femper credi oportet. Paschalius, cap. 63. Idcirco Legatis et Principibus, quo minus fallantur, et etiam Legatis, haud semper ut credant; cautionem hanc, ex hypomnes. politic. Guicciardini I. aperui

iam supra: ubi ait, Princeps Legati sui opera alium circum venturus, primo omnium Legatum ipsum, ut decipiat oportet. Sic enim ille maiori animi conatu, negotium sibi commissum exsequetur. Quod tamen improbat Michael Montanus, libr. 3. des essais, cap. 1. fol. mihi 804. Porro vero quaeri a Iurisprudentibus solet, quibus modis mandata probentur? Et receptius est magis, mandata, non nisi literis probata, recipi Brunus, libr. 1. cap. 10.

III.

Quaeritur hîc; An Legatis certi mandati fines transgredi licitum siet? Ngant id recte perquam multi, Kirchnerus, de Legat. libr. 2. cap. 6. num. 31. etc. ac Disputat de Republic. 10. thes. 3. liter a Paschalius, hîc cap. 56. Hotomannus, hîc cap 3. num 2. et seqq. Hippolytus a Collibus, in suo Palatino. fol. mihi 333. etc. Philippe de Marnix, resolut. poliric. sect. 2. resolut. 8. Petrus Hattron. de Aulâ et otio, libr. 1. fol. 71. etc. Iohannes Gerhardi, quaest. politic. decad. 4. quaect. 9 eiusqueve frater, Andreas Gerhardi, Disputat Iustin. 15. thes. ult. Iovius Pontanus, libr. 4. de oboedient. cap. 6. Pierre Matthieu, libr. 3. narrat. 3. num. 5. fol. 575. libr. 4. narrat. 1. num. 8. fol. 20. Eberhardus a Weihe, in Aulicopolitico, axiom. 133. et seqq. Sane haec publici consilii debet esse Maiestas, ut quae invenerint Primores, Princeps librârit, librata elegerit, seposuerit, creverit; constantiâ et fidelitate obsequiisanciantur. Neque enim aliter asseritur sapientia et potentia, ex quibus est Maiestas. Athenienses, Legatos suos missos in Arcadiam, quamquam re bene gestâ, et laudis compotes, domum reversos capite puniverunt; eo quod alio, quam quo ipsis fuerat mandatum, itinere ierant. Aelianus, rariar. histortar. libr. 6. Memorat Valerius Maximus, libr. 2. cap. 1. Legatos, qui a Senatu Tarentum, adres petendas fuerant missi; cum gravissimas ibi iniurias accepissent, unus etiam urinâ respersus esset, in Theatrum introductos, Legationem quibus acceperant verbis peregisse. Delas quae passi erant, questos non esse; ne quid ultra mandatum loquerentur. Luber hîc referre, quae habet in Iocoseriis Melander, tom. 1. nu. 187. Erant, inquit, missi a Duce Württembergensi tres ad quendam Principem Legati; apud quem debebant exponere et expedire, quae habebant in mandatis a Domino suo. Unus erat Eques Auratus, alter Doctor, tertius senex Nobilis, non tamen Eques Auratus. In itinere coeperunt disputare de mandatis Domini sui, quia innotuerant eis circumstantiae tales, quae videbantur requirere aliquam mutationem. Eques Auratus primum sententiam suam dixit, et ut erat ingeniosus et facundus, disputavit: mandata, quae accepissent, non congruere ad circumstantias praesentes, oportere illa mutari. Secundus, cum esset Doctor, ut ostenderet se quoque non pauciora dicere posse, quam

miles dixisset; disputavit pro et contra, non esse discedendum a mandato Domini. Et tamen moderandum essemandatum. Perventum est ad tertium Nobilem senem. Hic, audivi, inquit, Disputationes vestras; et video rem totam a vobis sapienter cogitatam, et disceptatam esse: sed audite quaeso, quid mihi videatur faciendum? Noster Princeps tres gradus Consiliariorum habet. Primus est Summorum, qui pro suâ sapientiâ vident, ubi sit aliquid mutandum; et habent simul auctoritatem, ut possint defendere eam mutationem, et in gratiâ Principis manere. Tales sunt Cancellarius noster, et Mareschalcus. Secundus est eorum: qui etiam sunt sapientes; possunt iudicare de rebus, et moderari aliquid pro sapientiâ suâ, sed non habent auctoritatem mutandi; quia non sunt ita potentes, ideo non facile audent discederea mandatis: talis est in Aulâ nostrâ Praefectus Quaestorum, et Scriba Provincialis. Tertius gradus est illorum, qui neque sapientes, neque potentes habentur. Qui sunt primum ascitiad consilia Principis, non habent auctoritatem magnam. Ideo rectissimum est, tales facere, quod iussit Princeps: nihil diminuere vel addere mandato, nisi Principe conscio. Ex isto gradu etiam nos sumus. Ideo exsequamur mandata Principis, nec quicquam mutemus. Perperuo nam que recurrendum est, ad Regulam Pauli Iurisconsulti, quod nempe qui mandatum excessit, aliud agere videatur, l. 5. in princip. ff. mardat. Sic et Legatus Hispanicus, a Rustano in Divano Turcico interrogatus: quid Domino suo venisset in mentem, ut, cum suatueri non posset, anena oppugnatum iret? respondit: ad suum Iudicium non pertinuisse; suum munus fuisse, ut quod haberet a Domino mandatum, eâ fide, quâ par erat, expediret. Busbequius, epist. 1. Aeque diligentia superstitiosa, ac neglige ntia culpatur. Minus affectata diligentia, et remotior ab affectatione, commodabilior existimatur. Nimia diligentia curio sitatis ingreditur limites, hominesqueve odiosos reddit. Corrumpitur, inquit alicubi Agellius, atque dissolvitur officium impetrantis, si quis id, quod facere iussus est, nonobsequio debito, sed consilionon desiderato respondeat. Volunt quidam, clientem perpendere Domini sui genium debere, et si facilem mansuetumquevecomperiat, Imperii modum egredi posse: sin adstrictam proiussu operam exigere soleat, nullatenus id facere posse; sed mentem Domini quis adeo introspiciat? Nec qualiscumque Dominus, haec rei suae momenta graviter laturus est; quinaliâs incusare Legatum, et odisse etiam poterit, res minus quam verbasua spectantem. Hattron. dict. loc. Tutius est, utcumque ex voluntate iubentis, quam nimium invito, servivisse. Et inde Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. 6. num. 44. praestare ait, nihil omnino agere,

et re infectâ domum reverti; quam aliud agere, acpraescripti ratio exigebat. Qui idem ibid. num. 41. de Georgio Saxoniae Duce refert; quod Breidenbachio, Utriusque Iuris Doctori, qui a praescrip to, melioribus occasionibus exsortis secesserat, dixerit: Accipio exacti negotii felicitatem: at tu caveas in posterum, ne hoc iterum committas, et a mandati praescripto recedas. Principes sane, diverse a privatis emolumenta metiuntur; saepiusqueve curas, non ad id quod conducit, sed ad famam dirigunt.

IV.

Quae omnia, etsi vera sint, tamen ab hoc vero, flectendum ad aliud, non minus verum: quoties nempe mutantur, et hinc progign untur eae necessitates, quae non exspectant nova iussa, et consilia sera. Quippe quae sunt mortalem supra provisum, et quae dexteritati, sideiqueve relinquuntur Legatorum. paschalius, hîc cap. 57. Et tunc praesentia consilia, qualiacumque sunt, praestat rapere, quamilla quaerere, quae nusquam sunt, ne, dum longinqua exspectantur, proxima effluant, occasionesqueve sese dubducant. Quicquid callidi consilii praesertim si id eventus probet) a Legato, non contumaciter usurpatum, sed necessario fuerit inventum, id eum calumniae eripere merito debet. Et sunt porro duorum generum mandata, quae ad expedienda publica negotia Legatis dantur: quaedam enim libera, seu plena sunt, quaedam definita, et certis quibusdam terminis conclusa, atque limitata, quos Legatos formularios vocare licet. Brunus, hîc libr. 1. cap. 9. Libera mandata (quae et absoluta, ac cum summâ potestate, apud Thucydidem. libr. 5. nominantur) de his rebus dari solent, quae aliter decerni ac constitui, quam in re praesenti, non possunt. Ut fieri solet in disceptationibus causarum, ac publicis consultationibus, de bello ac pace; sed non raro talibus in casibus, handtlet manauff ratification, ut vulgo loqui solemus. Quod etiam tutissimum est pro Legato; autut non solus concludat. Hotomannus, cap. 3. num. 4. Non etiam infrequens est, dari Legato chartam biancam, hoc est, purum folium, sive vacuam papyrum, a Domino sigillatam et subscriptam; Bortius apud Arumaeum, tom. 1. Discurs. 14. thes. 8. fol. mihi 336. (ubi etiam Gunthero, hunc morem cognitum fuisse probat.) ut possit pro lubitu formare mandatum, quod tamen non periculo caret, et fraudibus ansam praebet. Sic Athenienses adponebant, Legati praeterea quicquid boni possunt, agunto. Ac porro cui data sunt libera mandata, iis is vinculis adstringitur omnino, quae validissima sunt viro bono; fidei nempe et pudoris. Paschalius, hîc cap 58. Albericus Gentilis, hîc libr. 3. cap. 17. Malo accipi hanc libertatem, pro incitamento virtutis, quam pro licentiâ potestatis, Suaderemqueve Legatis, ut a quocumque tantum Iuris acceperunt,

hunc modestiâ et reverentiâ studeant remunerare. Utqueve libertate mandatorum, non modo non licenterutantur, sed eâ ad modestiam, et formidinem reddantur proniores. Legati Romani, etiamsi ad plebem missi, cum summo iure promitten di, quicquid illa postularet, tamen statim ut Tribunorum plebis mentio facta est, rem novam et inauditam, Senatuiintegram reservaverunt. Dionysius Halicarnassaesus, libr. 6. In hisqueve Legatis cum libero mandato, requiritur sane prudentia magna; iisqueve Legationibus omnes ex aequo homines fungi non possunt. Aliquando non acceptantur Legati, nisi cum libero mandato: ut in electione Imperatoris, Aurea Bulla Caroli IV. cap. 1. et 19. Etitem numquam mandatum transgrediatur Legatus, dicens senon habere mandatum; quemadmodum Lacedaemonios Alcibiades decepit. Plutarchus, in vita, tom. 1. mihi fol. 1049. Si mandata non intelligit Legatus, aut obscurius posita videntur, eorum leuterationem petat: quae obici posse putat, quid respondendum, sciscitetur. Paschalius, in Legato, cap. 21. ibi, placide tamen et simpliciter singula rogitanda esse monet; adeo ut emineat studium fidelis obsequii, non molesta aut arrogans curiositas: ut appareat, se fidis auribus omnia excipere, non nova animo sitiente captare. quod item Mittentes dissimulate velle deprehendit, in id non inquirat. Nam, ut inquit Paschalius dict. loc. non est Legati, scire, quid Princeps promere velit, non quid premete: sedhoc solum quid, se dicere, quid facere iubeat. nec enim Principes aliter videri volunt, quam quâ formâ se adspiciendos praebent. Sapientis est, hîc quaedam ignorare velle. Dn. Valentinus Winther, in suo Parthenio Litigios. libr. 1. cap. 11. num. 10.

V.

Quaeritur, An, si a Legato Mandata poscantur, is adigi possit ad ea exhibenda? Ac si hoc licet; an ad utraque se porrigat ea vis, tam ad aperta, quam ad occulta? Ego censerem ad neutra. Literae quippe Fiduciae, quas lettres de creance, Credentzbrieff/ creditiv schreiben/ vulgo vocitamus; sat personam habilitant Legati. Potest etiam inter Mandatum generale, et Instructionem specialem, differentia admitti. Recteque Brunus, hîc libr. 1. cap. 11. Mandata quaedam in personam Legatorum concipi ait, quaedam in personam eorum, ad quos mittuntur. Quae dam item mandata manifesta, quae dam occulta esse ait Idem cap. seq. Hanc autem instructionem, Legati personam solum concernentem, poscere immodestum, extorquere impium est facinus et hostile. Paschahus, hîc. cap. 59. Mala eum agitat res, qui in Legati secreta tam irreligiose irrumpit. Maneant igitur in scrinio, aut in sinu Mandata Legati: neque ulla sit procacitas tam curiosa, quae audeat perfringere claustra tam sancta. Ut vero a nemine cogi possunt

Legati, ut promant, quod habent scriptorum arcanorum: ita sane ipsi proferre ea suâ voluntate solent, cum opus est. Imo saepe in hoc ipsum Mandata scribuntur, ut illa ipsa pagina, quibus continentur, promatur. Paschalius, hîc, cap. 60. Inde saepe duplicia et contraria Mandata habet Legatus, quae dam ut promat: praesertim si transeat per loca suspecta: aliaque in pectore recondat. Paschalius, cap. 21. Phaneas Aetolorum Legatus, cum tandem desiisset in haec verba: Aetolos se, suaque omnia permittere fidei populi Romani. Consulqueve ad ea: Etiam atque etiam videte Aetoli, ut ita permittatis. Tum is Decretum, quo id diserte expressum erat, protulit. Livius, lib. 26. Et proferuntur Mandata (1) cum quidpiam agitur tanti momenti, ut promissa dictaque Legati firmanda sint auctoritate Mandatorum. (2) cum res non liquido sciri potest, nisi Mandatis inspectis. (3) cum ea (ut frequenter fieri solet) quae hinc inde acta et pacta sunt, scripto comprehendi, iisque illi omnes, quorum interest, subscribere debent. Neque enim aliter cuncta rite confici, ac plane disertequeve scribi possunt; nisi Mandatum vel insetatur, vel eius mentio fiat. (4) cum Legatus missus est ad cognoscendum, iusque dicendum, inter eos, qui litibus impliciti sunt: Iurisdictio enim delegata, mandato, seu commissione probatur. (5) cum Legatio est odiosa, neque edi potest, nisi simili Oratione.

VI.

Nunc quasi per saturam, Regulas aliquas addam. Ipso in negotio expediendo, nil faciat contra dignitatem officii sui, suique Domini; ita Bironius in Angliam Legatus, maluit stare, quam insidere sellae humiliori, Matthieu, libr. 4. narrat. 3. fol. 97. Gratia item et Modestia Legati, plurimum iuvat celeriori, magisque felici expeditioni. Brunus, late cap. 12. et seq. l. 2. Legatus sane, comitate, affabilitateque animum Principis, ad quem missus est, facile sibi, suoque Domino conciliare potest. Unde Cocci, in Indiâ P ex, de duobus Lusitanis dicere solebat: Lope Suarez mi trat ta secondola suavolonta; et per questo, io, nei' negotii, del Re, faro laemia. Al contrario, Alfonso mitratta va secondo la mia volonta; et percio, io mi reggeva secondola sua. Botero, d. detti, 1. fol. 76. b. Non ergo superbe arroganterve Legatus; Cominaeus, libr. 1. cap. 12. fol 78. Caute item loquatur: nam fieri potest, ut sub pannis, vel in secessu lateat, qui auscultet, ut exemplum habet Cominaeus, l. 4. cap. 8. f. 319. quâ calliditate usus est Petrus de Medices, erga Ludovici Sforziae Legatos, qui ita occultavit ex Galliâ ad se missos. Guicciardinus, l. 1. f. mihi 79. Discrete et parce de omnibus loquatur, nil carpat in Aulâ, ubi versatur: sed modeste potius laudet. Horomannus hîc, c. 2. num. 30. ubi ait: eum non minus scire debere scientiam tacendi, quam

artem loquendi etc. Nil de suo Principe, aut Regno iactanter; nil etiam contemptim loquatur. Hotomannus, dict. loc. n. 31. Addere placuit, quae habet Eberhardus a Weihe, in Aulic. politic. axiom. 145. et seqq. Absit Procacitas, petulantia: vitet superbiam verborum, quam prudentes irrident, iracundi odio habent: Libettate tamen legitimâ utatatur ac modestâ, ne cum Xerxis Legatis, a Lacedaemoniis in barathrum, et puteos praecipitetur; vel cum Caesare ab Antonio caedatur, vel a Basilide cla vis pileus capiti affigatur. Quandoque tamen confidentia in Legato laudabilis, ac necessaria est, licet cum periculo coniuncta. inprimis si moderatum non tulerit responsum: studiose melius rogandum, non tamen timide. Docet enim negare, qui timide rogat. Legatus in Ceremoniis exhibendis, ne sit ultra modum superstitiosus. Gentes dextrâ manu labris admotâ, et ad osculum relatâ, capite submisso, corpus dextroversum circumagebant; quod etiam in Germanis simiis hodie receptum est: cum exiguo gravitatis et integritatis modo. Abiit enim et transmigravit virtus, eruditio, eloquentia in vanas Ceremonias et multiloquentiam. Et Aulici plerique sunt similes sepulchris dealbatis, quae foris apparent speciosa,; intus vero sunt plena omni pudore, spurcitie et foetore: Aulici rapinâ, iniquitate pleni etc.

VII.

Non deiecte nimis loquatur, etansi oppressi nomine auxilium petat. Multi Principes omnino inopes spernunt: nec benefaciunt nisi illis, quos vel timent, vel a quibus lucrum sperant. Misericordia tantum fixam sedem habet in animo eius, quod vere humanum est, et Christianum: raro certe apud Principes Magnos, et Consiliarios eorundem, si credimus Hotomanno, cap. 3. hîc n. 6. Et nec etiam est, quod intrepide munus suum non obeat Legatus, etiam ad hostes, tanto iure munitus, tutusque. Sed tamen fortem praestare se virum Legatus debet, etiamsi quid setius contingat, animumque adversus cuncta obfirmet. Nam sane iuri tantum confidere, maxume periculosum est, cum turbemurrebus non cogitatis, si animus non sit paratus. Albericus Gentilis, libr. 3. cap. 12. Vere Plutarchus, in comparat Pericl. et Fabii: Gignit quidem audaciam, haec non cogitare, sed tantum Ius: at etiam fiduciam aufert. Et Socrates apud Xenophontem, memorabil. 4. Fiduchia negligentiam parit; et rebus improvisis turbamur. Legatus quidem Orator etiam vocatur: sednon tamen is ad verborum, linguaeque anxiam illam sollicitudinem est devocandus. Eamque locutionem Legati esse vult Albericus Gentilis, l. 3. hîc, c. 6. quam Philosophorum esse Cicero in Orat, scribit; castam, verecundam, virginem in corruptam quodammodo; et sermonem potius, quam Orationem. Mandato proposito

respon sionem exigat modeste; re autem in deliberationem protractâ, tempus in dulgeat: instet ad maturandum, vel causis praegnantibus, vel honesto stratagemate maturet. Nec tamen imitetur Helvetios, qui Lutetiae Parisiorum dicebant: ne pouvoir boire de bon coruage, que le Roy ne les eustresolu en leur demandes. Pierre Matthieu, lib. 5. narrat. 6. n. 5. f 404. Civilius forsan Xenocrates Atheniensium Legatus: qui ut eo citius responsionem im petraret, nil gustare voluit, priusquam responsio ipsi fuerit data. Consonat Genes. c. 25. vers. 33. Tob. 7. vers 10. libr. 1. Reg. cap. 16. vers. 11. Perusinorum Legatis, ad Urbanum V. Pontificem Romanum, morbo laborantem admissis; quamvis iniunctum, ut quam fieriposset brevissimis ederent mandata: tamen unus ne labor ipsi suus periret, longam admodum exorsus Orationem, sepositâ nauseâ Papae, eam ad finem perduxit: inquirente Papâ, nunquid aliud in mandatis haberent? Exorsus alter (qui Pontificis fastidium notaverat) ait: Sanctissime Pater, mandatum nobis est, ut nisi quam primum quale volumus, responsum accipiamus; Collega hic meus, longe prolixiore Oratione priora illa repetat. Quo audito, Pontifex sine morâ Legatos dato responso dimisit. Dn. Arumaeus, in iur. publ. vol. 2. Disc. 4. a princip. Antiochus Romani Populi Legatos cum manu excipere vellet: Popilius Legatus, ipsi literas prius dedit perlegendas; quibus perlectis, cum se consideraturum adhibitis amicis, quid faciendum dixisset; Popilius pro asperitate animi virgâ, quam in manu gerebat, circum scripsit Regem: dicens, priusquam hoc circulo excedas, redde responsum, Senatui quod referam. Obstupefactus tam violento Imperio, faciam, inquit Rex, quod censet Senatus, Livius, l. 45. c. 12. Sane Legatus ex officii sui necessitate est adstrictus, ut Domino suo quasi de singulis momentis rationem reddat. Pierre Matthieu, l. 6. narrat. 4. f. 547. Et ideo non aegre ferri debet, si importunus aliis videatur. In graviorum quoque rerum tractatione, responsi scriptum exemplar exigere, tutius esse reputatur. Kirchnerus, l. 2. de Legat. c. 8. num. 26. Bortius, supr. dict. loc. thes. 13. liter. B. in fin. Hoc enim multum facit ad confutandam astutiam, negationem, responsorumque interpretationem falsam. Tutius item est, proferentis verba magis, quam sua referre, quae mutari, inflecti, et neghari facile possunt.

VIII.

Nil magis commendat Legatum, eiqueve apud eum, ad quem missus, maiorem conciliat fidem, quam si sit probus: probitas autem vera nil nisi pietas et devotio est; si praefertim operibus charitatis se prodat. Hotomannus, hîc c. 2. n. 35. Probus nemo est, nisi simul sit verus. Verus autem nil temere promittit, et promissa fideliter servat. Minus offendit negatio, quam perfidia. naturellement on s' offense

moins d' un refus, que a une perfidie; et Gallicum veriverbium est: pense une heure avant que parler, et un iour avant que do promettre. Hotomannus, dict. cap. 2. num. 36. Quaerunt hîc Aulico-politici, an civile magis sit, magis ad recusationem, quam ad promissionem proclivem esse? Hotomannus, hîc cap. 2. num. 39. Guicciardinus putat, nil absolute negandum, et Hotomannus dicto loco addit: nec tamen spem alicui incertam, ac vanam faciendam esse. Non captiosus, et aequivocus esse debet: etenim et cautelae Advocatum, non Erincipem decent. Hotomannus hîc, cap. 2. num. 37. etc. Recte Paschalius, cap. 54. Legatum vult mti veritate, certissimâ virtutum, eiusqueve sido comite, parciloquio. Non vero se ait, ita rustice esse torvum, ut mendacium officiosum omnino excludat ex ore Legati. Nempe si id agatur, ut errato ignoscatur, ultio remittatur, innocentia sublevetur. Eaque illustrat exemplo Gibeonitarum, quorum Legati, se ab gente longinquâ missos dicebant, foedus et amicitiam petentes. cum res poscit, prudenti magis moderatione, quam intempestivâ dignitate ut censeatur, curare debet. Paschalius, cap. 45. Recte premitur ostentatio omnis, rectequeve conduntur inania titulorum, Paschalius, cap. 46. Sed notatu dignum est monitum Petri Matthaei, libr. 7. narrat. 1. num. 9. fol. 647. Et bien qu' il n' y ait profession au monde, en laquelle le mensonge soit plus excusable, qu' en l' Ambassade, quand il retourne au proffit du maistre: Si estoe, qu' il ne faut mentir avec imprudence et flarterie. Mendacio adfinis est is sermo, qui procedit per figuras, iocosqueve. Neutrum Legatio admittit, et ridicularia aufert, utpote quae ubique adspici amat, et retinens est gravitatis, ac scurrilitatis inimica. Condimentum negotii publici est prudentia, non iocus Paschalius, cap. 55. Responsa ironica, a seriis discernere debet. Sicque insipientiae accusatur, nescio quis Gallicanus Legatus: cui Carolus V. Imperator post mortem Francisci Sfortiae, Ducatum Mediolanensem Regis sui nomine poscenti, respondit: sibi idem placere, quod fratri suo Regi Galliae placere videret. Quibus verbis Legatus, ut quae optamus, libenter credimus; Carolum assentiri putat, idque ad Regem suum statim perscribit. At Carolus, Ducatum Mediolanensem, sibi non minus quam Gallo placere, ideoque a se non minori studio retinendum, quam a Gallo expeteretur, sentiebat. Chytraeus, Chronic. Saxon. lib. 19. fol. 509. in Orat. de Carol. V. Nec idem credulus esse debet Legatus. Cominaeus, fol. 831. et seq. libr. 8. cap. 16.

IX.

Temperantia ea virtus est, quae rebus decorum imponere videtur modum; sive id sit in corporis quibusque, sive in animi voluptatibus moderandis et cohibendis. Et est ea qua si mater et

norma ceterarum omnium virtutum. Albericus Gentilis. hîc lib. 3. cap. 13. Et Legatum a muneribus temperare se debere, alibi dixi. Addo hîc, temperandum maxume a voluptatibus esse eidem. Quid enim, si in Philippum aliquem aut Bonosum incidat Legatus, quorum uterque, ad ebrietatem Legatos pellicere consueverat, ut nosceret arcam pectoris eorum? vide Vopiscum, in Bonoso. Et Vinum exquisitissimum; Feminas item lene tormenti genus esse, notat et illustrat Piccartus, decad. 7. cap. 2. et 3. Magnumque indicium est perversitatis saeculi nostri, quod Legati plerumque in sanitatem variorum Principum bibere coguntur, ut non secreta, sed animam fere erumpere cogantur. Pertinet huc Proverbium Ebriorum: Vinum intrat, secretum exit. Drusius, in Adagii Hebrai. 9. Morum studeat honestati Legatus; nec de eo dicatur, quod de Gallico quodam Legato legitur in Tragico-Comoediâ Hispanicâ, (Celestinâ dictâ) facetissimâ, et admodum eleganti, Act. 1. fol. mihi 42. que quando vino por aqui, el embaxador Frances, tres vezes vendio por virgen unae criada, que tenia. Spectant hûc monita Eberhardi a Weihe, in Aulic. politic. Axiom. 157. et seq. Aulicus mores Principum, etiam in his observare tenetur; ut cum potatore strenuo, strenue si potest, bibat: salvâ tamen iudicii dexteritate. Narratur et Prisci Catonis saepe mero caluisse virtus: vel numquam tamen more beluarum potet, vel auri comportandi gratiâ. Tiberium legimus compotatori, Syriam propter nocturnas compotationes tribuisse. Verum ut fias possessor bonorum, animam laedere, nec sanitatem corrumpere, nec ad nutum alterius bibere, extra modum debes. Ridebuntne Aulici, haec legentes? Sed Ebrius

Est Salomon, est et Samson, est Simia, Sus est,
Et Legatus quandoque promit tacenda.
Saepe mero somnum peperi tibi: at ipse bibebam
Sobria suppositâ pocula victor aquâ.

Et ab ebriis eliciuntur, quae sobrii non dixissent. Romani Legatis Scrutatores apponebant: quos tamen Vespasianus sustulit. Assueri Aulici, neminem ad bibendum cogebant: in multis bibitur, vomitur et effunditur Aulis. Illud scimus, temperantiam voluptatibus, et cupiditatibus dominari. Itaque Aulicus, et Legatus convivia vitare debet. nam solutus vino, et aliorum fabulis provocatus, facilius labi, et auctoritatem amittere potest: ebrietas cum sit voluntaria insania, et ingenii sepultura, Augustino teste, etc. Sane ad Legationes inutiles esse constituo, quicumque temperantiâ neglectâ, Vino et Veneri indulgentes, ita vivunt, ut nullas non turpes voluptates persequantur. Nam hi vel turpitudine invisi, nil constanter, nil decore, sed temere omnia et inconsiderate agunt. Brunus, hîc, libr. 2. cap. 11. Solet ebrietati,

plerumque stultitia esse coniuncta, maxime si id vitium sit inveteratum, propter libidinem autem, Legati non solum apud honestos Viros infamiam, levitatisqueve suspicionem incurrunt; sed et in maxuma saepe corporis, fortunarum, et vitae pericula adducuntur. Cuius rei memorabile habet exemplum Herodotus, in Terpsichore. et Iustinus, libr. 7. Diodorus Siculus, libr. 15. cap. 54. quod documento omnibus Legatis esse debet, ut a vino, atque ab illicitis cupidinibus abstineant sancte. Darius Rex Persarum, Legatis ad Amyntam Regem missis, obsides in pignus future pacis, sibi dari postulabat Legati benigne accepti, inter epulas ebrietate crescente, rogant Amyntam, ut adparatui epularum, adiciat ius familiaritatis, adhibitis in convivium suum filiis, et uxoribus, et filiabus. Id apud Persas pignus et foedus hospitii habere. Qui ut venerunt, petulantius Persis eas contrectantibus, filius Amyntae Alexander, patrem rogat, respectu aetatis et gravitatis suae, e convivio abire, pollicitus se hospitum iocos tentaturum. Quo digresso, mulieres quoque paululum e convivio evocat, cultius exornaturus, gratioresque reducturus: in quorum locum matronali exornatos habitu, iuvenes supponit, eosque petulantiam Legatorum ferro, quod sub veste gerebant, compescere iubet. In similem incontinentiae suspicionem venit Legatus quidam Arabum Regis, apud Herodem Regem Iudaeorum, qui invitatus a Rege ad cenam, in Salomen Regis sororem amore accensus, adeo dissimulare nequivit conceptum amorem, ut et nutibus, et oculis omnibus proderet incontinentiam suam. Propter quod et ab omnib. ludibrio habitus, infectâ Legatione, discedere coactus fuit. Iosephus lib. 16. antiquit. cap. 7. Alia exempla Hotomannus habet, cap. 2. nu. 27. aliquorum Legatorum, qui noctu clandestinis libidinibus indulgentes, capti, et proximo mane omnium ludibrio expositi fuerunt. Et monet etiam idem Hotomannus, ut temperet a lusu Legatus.

X.

Unum adhuc restat, de renuntiatione Legatorum ut dicamus Ea est eorum, quae in Legatione postulata, decreta, responsa, acta, gestave sunt, domi sacta relatio. Brunus, libr. ult. cap. 22 Interest autem non tam eorum, qui Legationem mittunt, quam eorum, ad quos mittuntur, ut quaecumque in Legatione dicta, factaqueve sunt, fideliter renuntientur. Nam praeter responsa ipsa, et decreta, multa saepe incidunt in ipsâ Legatione, et velut extra rem aguntur, quae plurimum, tum ad perspiciendos eorum, ad quos mittuntur, animos, tum ad cognoscendas res ipsas, quae in Legatione versantur, conducunt. Suntque responsa propriis referenda verbis. Nec pudeat Legatum, in graviorib. negotiis, eorum, quae responsa, decretave sunt, exemplum seu (ut vocant) copias sibi communicari postulare, quod et iam supra dixi. Legatum

etiam, nil eorum, quae vidit, vel audivit, celare Principem suum debere, Michael Montanus monet, libr. 1. des essais, cap. 16. et Gallicos quosdam Legatos, hoc qui neglexerunt, acerbe perstringit, quorum etiam mentionem facit Bellaius Langaeus, libr. 5. mihi, fel. 519. Sed opere pretium esse videtur referre, prudentiam Interpretis cuiusdam, qui dum non fideliter retulit audita, eo impedivit magnum malum. Historiam habet Iohannes Stumpffius, In der Schweitzer Schronick. lib. 12. cap. 27. fol. mihi 396. Anno Chrifti 1305. ward Ottho ein Freyherr von Gransee/zum Bischoff zu Basel erwählet: war ein Junger/Gerader/vnd frewdiger Mann/Keyser Albrecht was auch diesem Jungen Bischoff ohngnädig/von wegen der vorerkaufften Herrlichkeiten Homburg vnd Liechstall/die er gern m sein Gewalt gezogen hette/etc. Deßhalb verzog er diesem Bischoff Otthen für vnd für/seine Regalia zu verleyhen. Als aber Keyser Albrecht einsmahls gen Basel kam/vnd daselbst in der München Hoff aufs Sanct Peters Berg sein Keyserlichen Hofs hielt/verfügt sich dieser Bischoff zum König/daß fürsatzes/ wa jhme der König seine Regalia zu verleyhen abschlagen würde/daß er jhn wolte erstechen: vnd der Bischoff die Teutsche Sprach gar nicht köndte/ dargegen aber Keyser Albrecht Welscher Sprach ohnberichtet was/da nam der Bischoff mit jhm Hugen zur Sonnen / einen Burger zu Bafel/für seinen Dolmetschen/zeiget jhme an sein Fürnehmen gegen dem König: Aber Hugo zur Sonnen/vermahnet den Bischoff deß vorhabens abzustehen/etc. Nach dem sie nun für den König kamen/sprach der König vnder andern reden verächtlich in seiner Teneschen Sprach: Was will dieser lange Schuler? Auff das fraget der Bischoff Hugen zur Sonnen/in Welschem gespräch also/ Que dit il? Que dit il? Als aber Hugo zur Sonnen ein kluger Mann was/antwortet er in Welsch dem Bischoff: Vnser Herr Königspricht/er habe jetzt nicht weil/aber aufs Worgenden Tag sollen jhr herwider kommen/so wölle er euch die Regalia verleihen/etc. Das glaubt nun der Bischoff/ließ den Zorn fallen/neiget sich gegen dem Köntg/vnd sprach: Grand mercy, vnnd schied darmit wider von dannen. Der König aber ward dieser dingen berichtet/besprget auffsatz vnd ohntrew/fuhr gleich am andern Tag hinweg von Basel/etc.

XI.

Ac memorabile item est, quod Veneti Legati, Relationes conficere tenentur, ubi non solum narrant, quae ad ipsam spectant Legationem, sed omnem statum Rei publicae, et quicquid singulare in loco, ubi resident, vel Legatione functi sunt, viderunt. Soranz, in proemio Ottomanni. Hippolytus a Collibus, sub nomine Werneri Gebhardi, in den Fürsilichen Tischreden. libr. 1. cap. 10. hicque fructus est Legationis, avoir remarque l' estat de la cour, penetre quelque peu dans

les desseings, du Roy: (qui est tousiours la primiere chose ou les Ambassadeurs portent leurs instructions) et remarque la contenance de quelques esprits impatients de leur repos, et desireux de changement, Pierre Matthieu, libr. 2. narrat. 5. a princip. fol. 416. Sic et Eberhardus a Weihe, Aulici politici, axiom. 141. et seq. scribit: Principis unius, vel multorum in Comitiis praesentium ingenium, actiones, mores, gestus, omnesque animi et corporis dotes; tum vitia, animi motus, corporis ac faciei formam, sermonem, vel brevem, vel abruptum Aulicus notet, et ad proprium Prinxipem perscribat: inprimis formam gubernationis observet. Iustitiam num curet, verax, avarus, iustus vel iniustus, gratus, vel ingratus vicinis, cognatis, subditis sit: ametur an timeatur, signific et; adiciatque, quibus rebus incumbat; quibus Ministris utatur, quam prudentes, boni, iusti sint: in quibus rebus ab officio recedant, utrum laude vere digni sint, vel vituperio; utrum opinione et famâ, vel re ipsâ magni. Et quamvis omnia hîc recenseri non possint, neque debeant, et variae de his exstent observationes: Legatus tamen Aulicus paucis sciat; omnia notatu digna bene notanda, et referenda: scilicet quam late pateat Regnum Principis, ad quem missus est, quos habeat vicinos, amicos, hostes, quibus a lateribus offendi, et oppugnari queat, quae maria, quae flumina, quos montes, quos lacus, quos portus, quae stagna et paludes, quam bonitatem soli, quos reditus, non exactionibus mulctas, sed ordinarios habeat; quibus rebus abundet, quibus careat: quae sint in Regione urbes; Arces munitae, consuetudines, exercitati equites et pedites, quae familiae, earumque opes: Subditorum, Nobilium, Civium, Rusticorum natura, mores, studia, Religio, Res publica, Leges, Scholae, commercia, propugnacula: humanitas, barbaries, deliciae, argenti fodinae, salinae, silvae, piscinae. Falsa tamen ne addat suadeo, nec pygmaeam imponat in Colossum, nec faciat muscam Elephantem, nec Sardanapalum Herculem, ne sit Stratocles, qui res prosperas Atheniensibus nuntiabat falso: interrogatus cur fecisset? respondit, ut biduum laetiores viverent etc. Et in primis populi naturam, quem regere vel aggredi quis cupit, noscere prudentis est, ut dixi in tractat. de naturae populor. in princip. Et nihil est adversus exteros ad instruendam Consiliorum aciem expeditius, quam eorum Ingenia, Studia, disciplinas, fortunas ac rationes explorata habere. Kirchnerus, libr. 2. de Legat. cap. fin. num. 29. et seq. Idem a Weihe, axiom. 162. licet Honorius et Theodosius Impp. rescripserint, alieni Regni arcananon scrutanda: Legatus tamen reversus, omnia ea narrare debet, quae ad Rem publicam videntur spectare: videlicet Mores, Religionem, et Leges Gentium; Regionum

situm, Arces, Civitates, vestitum Principum, Consiliariorum qualitates, origines, familias, potentiam, opes, aedificiorum formam, etc. Et sic cum DEO finem huic Tractatui de Legatis eorumque iure impono.

Subiungere placuit Petri Aerodii Rerum iudicatarum, Libri X. Titulum XV. de Legationibus per totum, cum materiam Iuris, quae est de Legatis, egregie illustret, nec multis ad manus sit opus illud, variâ omnino eruditione refertum, et iugi lectione quod dignissimum esseputo.

De Legationibus.

NON OMNES LEGATOS ADmittendos. Qui sint, caute accipi, audiri, dimitti, deducique oportere. Qui minor se inter maiores interponit, quasi Imperio quodam: utrosque laedere. Reges extraneos vix utiliter introduci. CAPUT I.

LEgatus hostium, mutato nomine, explorator est. Nihileminus quisquis sub hâc praerogativâ aut specie proficiscitur, admittendus audiendusque est. Cur ita? quia qui illum arceret, tolleret quodammodo Ius gentium, atque homines ex hominibus, ut apud Livium recte ab Hannone dictum est. Numquam enim via pacis, via amicitiae intercludi debet. Quid superbius, quid iniustius Aequis, qui Legatos Romanorum fatum iussêre alloqui? Sed in recipiendis, audiendis, dimittendisve, magna cautio est adhibenda. Mittendi sunt obviam qui deducant, et qui hoc colore officii eos interim diligentissime observent. Extra urbem habendi sunt: atque in villâ publicâ, non privatâ: denique, si iis Senatum dari

oportet: ad urbem magis, quam in urbe tutius, utiliusque est. Videamus quo exemplo. Persei Legatos non placuit Romam intromitti, propterea quod iam Perseo et Macedonibus Senatus bellum decrevisset, populus iussisset, in aedem Bellonae in Senatum introducti sunt. Sed et cum discedunt, dantur qui custodiant iter: ut Aulus Terentius Varro datus est Aetolis; Sp. Carvilius, Macedonibus, donec naves conscendissent. De his quidem omnibus, quae sunt passim apud Livium, sic Servius. Legati si quando incogniti venire nuntiarentur, primo quid vellent, ab exploratoribus requirebatur. Post minores Magistratus ad eos egrediebantur; tunc demum Senatus extra urbem noscebat postulata: et ita, si visum fuisset, admittebantur. Si id in ignotos Oratores, quid in hostium Legatos? Veruntamen accidit nonnumquam, ut utile sit, imo etiam necesse, omnimodo non admitti. Quid enim si nulla amicitiae spes est? si nisi de servitute, nisi de internecione agitur? si clade aliquâ insigni, aut summâ inimicorum opinione, fides Civium vacillet? solus etiam aspectus vitandus est. nam eo multa conciliantur in hanc aut in illam partem: aut metus, aut fiducia inducitur. Nonne ob eam causam, cum Cyneas, Legatus a Pyrrho, peteret in Senatu, ut pacis componendae caussâ, Rex in ubem reciperetur: Appius Claudius, caecus non animo, sed lumine, sententiâ suâ tenuit, ut id Pyrrho negaretur? Lacedaemonii, ut Philippo? Non mirum est igitur, si quandoque ne Legati quidem admittantur. Legatos Persarum Regis Athenienses iussêre extemplo abire finibus. Romae, Valerio Publicolâ auctore, decretum est in Senatu, ne Legatis Tarqui nii Regis concio ad populum daretur. Periculosum enim erat, ne multitudo, quae potius bella, quam Tyrannidem Aversabatur, iis visis aut auditis, no vi aliquid moveret. Sed et post cladem Cannensem, Cathaloni Legato Annibalis obviam miserunt, qui denuntiarent verbis Marci Iunii Dictatoris, ut Ante noctem Romanis finibus excederet: postea, pro hoste fore. Neque hoc casu laeditur ius Gentium. Non enim violari, qui nec re, nec sermone accipit ullam inmuriam. Cur Legatio hostium non possit reici aliquando, cum reici a sociis, ab amicis, a foederatis, belli quaedam denuntiatio est? ut confecto bello Macedonico, reiecta est Legatio Rhodiorum, censitumque, in iis nullum servandum ius hospitale: utqueve extra urbem, atque in fordido diversorio manerent, quia venirent gratulatum, qui voto, qui voluntate Persei partibus favissent: qui superbe se gessissent, ut soli in orbe

terrarum, arbitros se belli ac pacis inter Romanos et Macedones, quasi Imperio quodam, iniecissent: qui ad utrosque miserant Legatos: hânc clausulâ, ut non Rhodii, sed C. Popilius Legatus Romanorum apud Antiochum et Ptolemaeum, Reges loqui videretur: Placerepacem componi inter eos, per quos stetisset: adversus eos, quid sibi faciendum esset, Rhodios consideraturos. Intempestive (quod de Massiliensibus Paterculus scribit) principalium armorum arbitria captabant: quibus hi debent sese interponere, qui non parentes possunt coercere. In eumene, Rege, qui eodem bello Macedonico se medium egerat, et simili de causâ Romam venisset: placuit, ne aut inimicus iudicatus videretur, si exclusus esset: aut liberatus crimine, si admissus: legem in Comitio ferri, Ne cuiquam liceret Regi venire Romam. Senatu a Bestia consulto, placeret ne Legatos Iugurthae recipi moenibus: decretum est, Nisi Regnum, ipsumque deditum venissent, uti decem diebus proximis Italiâ decederent.

Privatim cum Legato nihil licere. CAPUT II.

CErte cum Legato nihil licet privatim: non hospitio suscipere, non familiariter colloqui, corruptionis, proditionisque vitandae caussâ. Consilia ipsa Rei publicae enuntiari his praecipne modis. quod crimen qui committunt, similes sunt transfugis. Propterea Antenor creditur patriam Graecis prodidisse, quod Legatos, qui propter Helenam venerant, suscepisset hospitio, et in mendici habitu cognitum Ulyssem non prodidisset. Atque eâ ipsâ de caussâ, Philippus, Rex Macedonum, Xenoclidem Poetam, misit in exilium, quod Legatos Atheniensium, licet populares, domi hospitaliter recepisset. Haec Demosthenes, haec Aristides in Panathenaicâ.

Legatos, cum primum advenerint, Magistr atum adire oportet. Missos ab eo, qui Ius Legationis non habeat, pro Legatis non haberi. CAPUT III.

LEgati sunt, quos ii decreverunt, qui Ius Legationis habent, er qui cum sint huiusmodi, et ea gerunt, custodiunt quae sunt moris ac consuetudinis Legatorum. Puta: cum Aetoli desiissent sui iuris esse, quia victi a Romanis, M. Attilio Duce: ideoque A. Cornelius esset Propraetor in Aetolia: misêre Legatos suâ auctoritate, qui pacem, veniamque peterent a Romanis. Quid accidit? Postquam in Senatum introducti sunt, ac statim iussi egredi templo, Senatusconsultum in M. Attilii sententiam factum est, ut eo die iuberentur proficisci ab urbe, et intra quintum decimum diem Italiâ excedere. A. Terentius Varro ad custodiendum iter eorum missus: denuntiatumque, si qua deinde Legatio ex Aetolis, nisi permissu Imperatoris, qui eam provinciam obtineret, et nisi cum Legato Romano venisset Romam, Legatos populum Romanum pro hostibus habiturum. Romae adeo Legati nisi ex Senatus auctoritate non mittebantur, neque audiebantur alio loco, quam in Senatu, inquit Cicero in Vatinium. Ergo per se obire Legationem nemini licet, imo capitale est, inquit Demosthenes. Sed cum primum advenerint Legati, quid eos agere oportet? nam ii saepe ignorantur: neque propterea obviam iri potest. Ne diu in urbe lateant, et omnia antea speculentur, quam se publice ostendant: hoc Romae perpetuum fuit institutum, ut urbem ingressi continuo ad Quaestores in aede Saturni proficiscerentur, edituri sua nomina, ut et Plutarchus inquit Ergo C. Popilio Lenate, P. Aelio Ligure, Coss. cum suspicio esset belli Macedonici, Legati Issenses prodidêre iamdudum Legatos Gentii, Regis Illyriorum, Speculatores Romae esse: Perseo auctore missos, ut quid ageretur scirent. Hic, Illyrii vocati in Senatum, cum Legatos se esse dicerent, missos a Gentio ad purganda crimina, si qua Issenses de Rege detulissent: quaesitumque esset, curigitur Magistratus non adiissent, ut ex instituto loca lautia acciperent: denique sciretur venisse eos, et fuper quâ re venissent: haesitârunt in responso. Itaque iussis Curiâ

excedere, placuit (inquit Livius) nullum responsum dandum ut Legatis, quia adire Senatum non postulâssent.

Quae praestanda a Legatis. Inprimis, ut Domini Maiestatem tueantur, eique ad quem missi sunt, non inserviant. CAPUT IV.

LEgatus vice est Principis, vice Rei publicae. Itaque si quid pro Maiestate atque amplitudine Dominorum, minus splendide, minus honorifice fecerit: quia Mandato id praesumitur fecisse, et falsum est: reus est Diminuti Imperii. Etenim si Praetor, qui in veste servili, aut muliebri ius dixerit, violat humanam Maiestatem, inquit Seneca: Episcopus, divinam, qui facile se Laicis, imo Principibus substraverit, (ut est in VIII. Synodo Constantinopolitanâ) quid Legatus, qui proxime Rei publicae loco est, et in quo publica est Maiestas, inquit Livius? Laudatur Callicratidas Lacedaemonius, quod ad Cyrum missus pecuniae mutuandae caussâ, maluit redire re infectâ, et Cyrô insalutatô: quam ter instare, ut eum alloqueretur. Ipsi Timagorae praecipue nocuit, quod inter officium salutationis, Regi, more gentis, esset adulatus: ut Persa, et ei subditus, Regem adorâsset: non ut Atheniensis, et Atheniensium Legatus, humaniter et liberaliter allocutus. Ad eundem Artaxerxem legaverant Thebani Pelopidam et Ismeniam. Ab illo nihil commissum est humiliter. hic, cum ad Regem accederet, finxit se humi colligere annulum, ut Regem neque adorâsse, neque non, posset accusari. Hâc dissimulatione notatus est. Lacedaemonii Legatum quendam, quem ad Demetrium, filium Antigoni, misissent, pecuniâ mulctavêre, quod inter salutationem, Regem eum appellâsset. Fuit turpior causa phrynonis et Policratis. nam cum Philippo filios suos prostituissent, damnati sunt. Demaclem decem talentis mulctârunt, quod Legatus ad Alexandrum, eum Dei loco habuisset. Quid Arsaces, Rex Parthorum? quod Orobazus, quem Syllae legaverat, permisisset, ut colloquendo, Sylla honoratiore loco esset, affecit ultimo supplicio. Et laudatur Cato Uticensis, quod in eo sermone, quem una

haberet cum Scipione, ac Iuba: non tulit Regem medio loco esse, constituit in eo Scipionem, quamquam inimicum. Laudatur CM. Domitius, qui solus Antonianarum partium numquam Cleopatram nisi nomine salutavit. Nonne vulgare est exemplum Rabirii Posthumi, qui ob foedum crimen servitutis, accusatus est Maiestatis, quod Ptolemaeum secutus esset Alexandriam, licet rei suae, non publicae, hoc est, debiti sui servandi caussâ? Narratur et de Augusto post victum Antonium, maxime propter eam causam occidisse Q. Ovinium, quod Senator populi Romani non erubuisset prae esse lamficio, textrinoque Cleopatrae. Xerxi Hippocrates Medicus, licet privatus, noluit subservire, ne (ut ei videbatur) Graeciae libertati praeiudium faceret. Id igitur Legato non fraudi esset?

Legatorum praecipuum munus, ne Mandata egrediantur. CAPUT V.

LEgati (inquit Festus) olim Oratores appellabantur, a verbo Adorare, quod agere est: quia Mandata populi perferrent, agerent. Itaque fines mandati excedere non licebat, et quamquam in Legationibus haec novissima clausula apponebatur (inquit Aeschines) Legati quidquid praeterea utiliter agere Poterunt, agunto: tamen ad ea pertinebat, quae non nominatim mandata, iussaque essent. Quapropter Athenienses missos in Arcadiam Legatos, quoniam aliâ viâ profecti erant, quam quâ constitutum esset (quod et iidem Athenienses accusârunt in Archiptolemo et Antiphonte) occiderunt, inquit Aelianus: licet alioqui mandata recte perfecissent. Hinc Fabius, libr. VII. in actionibus. Male gestae Legationis, iuris loco quaeri solet, an omnino aliter agere, quam Mandatum sit, liceat?

Hoc alterum, ut etiam verborum, temporumque rationem reddant. CAPUT VI.

PRaeclare Demosthenes, de falsâ Legatione: Legatis non committuntur triremes, arces, legiones: sed verba et dies, ut ex fide

nuntient, quae dicta et edicta sunt, neque Rei publicae praeripiant momenta ipsa et occasiones, in quibus spes omnis rerum bene gerendarum saepissime consistit. Hinc illa controversia apud Ciceronem. Rhodii quosdam legaverant Athenas. Hi. cum sibi Quaestores sumptum, quem oportebat dari, non dedissent: quibus diebus lex, ut in Legationem proficiscerentur, praestituerat, profecti non sunt. Ergo hoc nomine accusati, nihil aliud defen debant, quam sumptum, qui de publico darisolet, sibi a Quaestoribus non esse datum. itaque non suam culpam esse, sed Quaestorum. Accusator contra culpam Quaestorum, si qua est, non ad hoc iudicium pertinere, sed solam eorum qui accusabantur. Suo quemque officio consulere debuisse, nec si illi peccassent, propterea etiam Legatos peccare oportuisse. Si illi deliquerint, posse eos quoque separatim accusari: non cum horum defensione illorum accusationem coniungere. Legatos satius debuisse proficisci suis sumptibus, quam, quantum ad se attinet, commoda Rei publicae prodere. Nam et Rem publicam, cui naturaliter et civiliter obligamur, potuisse quod impendissent, cum maiore foenore refundere. Denique, saltem Magistratum docere debuisse de Quaestorum vel contumaciâ, vel negligentiâ. quae um a Legatis sint omissa, delicto non vacare. Certe si protestati non sunt, Legatorum (ut mihi videtur) causa deterior fuit.

Legatum praevaricari, et privatim dissuadere, quod publice acceperit; summam proditionem esse. In Crimine Maiestatis, in gentem, atque in aedes animadverti. CAPUT VII.

ANtiphon, Rhamnusius (is cuius nimia eloquentia, nimiaque auctoritas in dicendo ita suspecta iudicibus fuit, ut eum non facile sinerent pro aliis orare ac postulare: et de quo etiam dicebatur: Neminem eius usum esse consilio, cui non in alea Iudiciorum lis ex sententiâ cesserit) temporibus belli Peloponesiaci, missus ab Atheniensibus Legatus ad Lacedaemonios um Archeptolemo et Onomacle: accusatus et convictus est, e re Lacedaemoniorum, non Atheniensium, Legationem obiisse. sed et coniurâsse contra Statum

Popularem cum quadringentis. Is, quamquam (inquit Cicero) nemo unquam melius ullam oraverit capitis causam, eum se ipse defenderet, praesente et audiente Thucydide: nihilominus damnatus est poenâ proditorum: in eumque, et in Archeptolemum, praesentes: in Onomaclem, absentem sic est animadversum, bonis publicatis, ut eorum etiam aedes solo aequarentur: gens, familiaque tota, seu li beri legitimi, seu nothi essent, et qui eorum quemlibet adoptâsset, infames, intestabilesque essent: ut denique cadavera damnatorum insepulta extra Atticam proicerentur. Ita est in vitâ Thucydidis, ita in Plutarcho.

CAPUT VIII.

MEtrodorus Sceptius Mithridati Regi (qui tandem a Lucullo, et Pompeio Magno devictus est) tam carus, familiarisque fuit, ut eum Regis parentem appellaret. Hunc Mithridates ad Tigranem, Regem Armeiae, legaverat, in bello, quod suscipiebat contra populum Romanum, cum eo foedus ac societatem initurum. Tigrani periculosum videbatur, tam potentes hostes praelio lacessere: imo vero tutius, utiliusqueve esse, eorum uti amicitiâ: et eâ de re consulebat ipsum Metrodorum. Respondit, se ut Legatum, suadere: ut Metrodorum, dissuadere. Huius consilii, longo post tempore, delatus a Tigrane, capite poenas luit: quamquam id fecisse diceret, non odio Mithridatis: sed, ut destitutus auxilio Tigranis, bellum illud omitteret, quod iis etiam iunctis, sociisque, grave, periculosum, imo exitiale praevideret. Sic Plutarchus: paulo vero aliter Strabo.

Legatos Munera accipere: Principisque sui locum atque auctoritatem non servare: capitale esse. CAPUT IX.

UT Mulier, quae a non Marito accipit, impudicitiae: ita Legatus, proditionis, maleque obitae Legationis notam ac suspicionem non effugit. Quin imo fides, constantiaqueve nusquam est, ubi cupiditas et avaritia versatur. Non est acceptio sine deditione. Dedit autem ipse sese, cui extraneus dederit: et munus pignoris loco est,

quod nisi proditione lui solet. Praeclare Aiax apud Sophoclem, e)/xdrwn a)dwra dw=ra, kai\ ou)k ouh/sima. In donis hostium dolus est. Sinat me esse, et videri optimus, dixit Phocion iis, qui ab Aleandro Magno ei ut optimo Atheniensium centum talenta offerebant. Itaque Corinthii nominatim lege prohibuerunt, ne Legati munera acciperent. et apud Athenienses, Callias, filius Hipponici, ditissimus Atheniensium, licet pacem illam gloriosam fecisset cum Rege Persarum: Epicrates, quamquam populum e Piraeeo reduxisset: tamen quod Legati munera accepissent, huic capitale fuit: ille quinquaginta talentis mulctatus est. Sed et Timagoras Leonte accusatore damnatus, et capitali supplicio affectus est, quod ab Artaxerxe auro, argento, vasis argenteis, lectis, suppellectile plenus et onustus rediisset: imo et clandestina consilia cum Rege iniisset, quibus pollicitus erat, se dirempturum Atheniensium amicitiam cum Lacedaemoniis. In eandem damnationem incidit et Philocrates, collegatus Aeschinis, quod a Philippo pecuniam accepisse non negâsset. Exulavit, inquit Suidas. Et haec quidem praeclare, si pecuniae ergo damnati sunt. Nam de publico Ministerio, nihil cuiquam praeter laudem bene administrati officii accedere oportet. Sed vereor (ait Plutarchus) ne non tam odio largitionum id acciderit, quam livore et invidiâ in Thebanos, quorum Pelopidas Legatus sese in eâdem Legatione abstinentissimum praestiterat, et eo Legato Thebani obtinuissent a Rege, quicquid concupiissent: Athenienses minime. Nam et cur non damnâssent Epicratem, qui non solum confessus erat publice, se munera ab Artaxerxe similiter accepisse: sed ferre se ad populum dixit, ut loco eorum novem Magistratuum, qui singulis annis creabantur, Rei publicae administrandae caussâ: novem Legati e pauperrimis eligerentur, quos, pellendae paupertatis, in annos ad Regem Persarum mitterent? Iocose eam rogationem exceperunt. Longe aliter Romae vel feminae ipsae moratae erant. nam omnes abstinuêre a donis Pyrrhi, Regis Epirotarum. Et cum Opimius, Legatus, pecuniam a Iugurtha, Rege Numidiae, accepisset, damnatus est. Vixit ignominiosus, vixit intestabilis. Atqui Antigonus non laudavit eam legem Corinthiorum. Et Romae ex instituto (inquit Livius) Legatis praeter aedes, libera loca, lautiaque, et adeo cum abirent, munera etiam dabantur: in singulos nunc binum, nunc decem milia aeris: quandoqueve etiam quaternum, quinum aut centum millium: sed et Comitibus dabantur, ut et vestimenta, et alia huiusmodi. Quinimo etiam Rhodiis asscriptum est superbiae, quod, cum de pace inter Romanos advenissent, munera

Romanorum non accepissent. Ista omnia vulgaria sunt apud Livium. Quid igitur? si Legati gratulatum advenirent, ut ob victoriam de Carthaginensibus, de Philippo, de Antiocho: si coronas allaturi: sacrificaturi in Capitolio: si societatem, amicitiamque petituri: certe publice et dare, et accipere, in honore habebatur: Aliter, et privatim non licebat, hoc est, a socio, et amico, tamquam ab hospite, licet publice accipere. quare et Xenia a Graecis munera ista appellabantur. Ab hoste, cum quo bellum decretum esset, ullo modo non licebat. Itaque narratur de Q. Fabio Gurgite, C. Numerio, Fabio Pictore, et Q. Ugolino, non prius ad Senatum retulisse, quam munera, quae a Ptolomaeo Rege privatim acceperant, in aerarium detulissent. Iam sane ordinarium est nostris his Legatis, qui mutuo Principibus adstant, uti eo hospitio et munificentiâ Principali. dum modum non excedant. Sed si bellum enascatur, ideoqueve Legati iubeantur primo quoque die discedere: eo casu abstinendum est a muneribus.

Legatos esse in violabiles. Si quid in eos sit admissum, lui deditione. St ea aliter fiat, speciem habere servitutis. Qui deduntur, cognitioni dedi, non supplicio praecise. Agi ubi crimen contractum est, sireus sit in potestate: si non sit, in domicilio. Delinquere etiam Principes. CAPUT X.

LEgatorum munus perquam utile est, ac perquam necessarium. Nam sine his nec foedera iniri possunt, nec belli Leges, pacisqueve dici. Inimicitiae essent immortales; insidiae, caedes, incendia ubique essent. Praeterea, interdum mediâ acie, atque in ipso ardore belli, Legati proficiscuntur. Itaque merito sunt Iure Gentium Sacrosancti, merito inviolabiles: et (ut Martianus ait) ab omni iniuriâ hominium merito defensos, munitosque esse oportet. Quid igitur? si sint violati Legati, quae competit actio? Si civis pulsatus erit, actio iniuriarum est: si Magistratus, Maiestatis: si Legatus, bello, et Iure Gentium agitur, inquit Fabius. Iure Gentium, id est,

(ut interpretor) sollenni traditione, deditionequeve eorum, qui laeserint, pulsaverint, violârint. Nam quid tam naturale esse, quam unius ob factum omnes non teneri? Itaque deditio, iusta satis factio est, non solum sententiâ Q. Mutii, sed et omnium antiquorum. Laurentium Legati venerant expostulatum de Titi Tatii Regis amicorum et familiarium latrociniis. Romulus (cuius cum Tatio Regnum consociatum erat) continuo censuit, dedendos qui expostulabantur. Tatius contra saltem enim debere antea Romae accusari, et ibi Laurentios deponere suas querelas eâ formulâ, quâ Actor Rei forum sequitur. Nec movere, quod in Agro Laviniensi deliquissent. nam ut ibi agi posset, debuisse apprehendi, eo omisso: Laurentios ius retrahendi non habere. Porro, ita suos dedere hostibus, ita peregrinis: aut genus proditionis esse, aut servitutis, pati sic sibi ab aliis imperari. Et Tatius recte quidem huc usque. Sed cum accidisset, ut neque hos tamen pateretur apud se accusari: atque co amplius, cum discederent Legati, violati essent a Sabinis: quo casu secundâ missâ Legatione, quae bellum denuntiabat, si id impune esset, sapienter et Romulo, et Senatui placuisset, tum reapse dedi qui violassent, vinctosqueve tradi: tunc male omnimodo Tatius, atque contra Ius Gentium, qui sontes in itinere eripuit, et Legatos, qui id prohibebant, interfecit. An igitur, quia a Principe factum est, crimen dici non oportet? non sequitur. Tatius vertit in se poenam. Nam cum longo intervallo Lavinium venisset, sollennis sacrificii causâ: facto concursu, interfectus est a cognatis caesorum Legatorum. Ergo ex novâ caede, nova accusatio, novum Iudicium. Sane qui cum Tatio violaverant Legatos, Romulus absentibus, aquâ et igni interdixit. Laurentes quoque, ne occisi Tatii fraus publica videretur, Romulo dedidêre parricidas. At qui ita sunt dediti, non praecise poenae, sed cognitioni dantur. Itaque Romulus causam amplissime cognovit. Rei premebantur, quod indemnatum, quod Iure Gentium non postulatum, quod hospitem, quod Regem, hoc est, Sacrosanctum occidissent. Sed praevaluit Ius Naturale, quo vis vi compensatur. Praevaluit aequitas, quâ iusto dolori ignoscitur: Ius Gentium denique, quo semel violato, alia etiam possunt violari. Placuit absolutio, inquit Dionysius Halicarnassaeus.

Odio violatorum Legatorum, Iura amitti possessionum. CAPUT XI.

ATqui bellum, quod suscipitur propter violatum Ius Gentium, non solum iustum est: sed si Iure aut Legibus agatur, re et lite cadunt, qui perfidi fuêre in Legatos. Dum communi consensu Romanorum, Tarquiniiqueve Regis, Porsena, cum filios edens pro tribunali, cognosceret, an bona Tarquiniorum restitui deberent a Romanis? Tarquinius, spretâ, quaeiam coepta erat, forensi concertatione, clam miserat ex insidiis, qui Valerium Consulem, Legatos, et Obsides Romanorum, dum ad Regem reducebantur, interciperent, ut his pro pignoribus uteretur, quoad bona sua recepisset, essetqueve Regno restitutus. Et sane res ad arma venerat? Quid Porsena? odio violati Iuris Gentium, violatarum induciarum, spretiqueve iudicii sui pronuntiavit, Hetruscorum omnium suffragiis, Tarquinios Româ iure eiectos, ac iure etiam, carere postulatis.

Ut Legati sunt inviolabiles, itaius Gentium ab his violari non debere. An ex delicto animadverti possit in Legatum. CAPUT XII.

VUlgare est, tres filios M. Fabii Ambusti, missos a Senatu, populoqueve Romano ad Gallos; ne Clusinos oppugnarent: contra ius Gentium, cum Legati essent, arma cepisse cum Hetruscis, et pugnantes adversus Gallos, Ducem eorum occidisse. Quid Galli? mittunt Romam Legatos, questum de iniuriâ istâ, postulatumque, ut pro iure Gentium violato, Fabii dederentur. Senatui videbatur, ius postulari a Gallis. nam ut nihil liceret in Legatos, ita nihil hostile committi debere a Legatis. Sed quia in tantae Nobilitatis Viri ambitio obstabat, rem ad populum reiecerunt, ne penes ipsos culpa esset, si qua bello Gallico clades obveniret. Populus,

tantum abest qui dederet Fabios, ut eo amplius in sequentem annum eos creaverit Tribunos Militum. Ergo hinc illud bellum Gallicum, quô, laesis Diis immortalibus, Roma, exceptô Capitoliô, capta, incensa, vestata est. At tandem a Camillo restituta, iniustitiae memoriam subiit, itaque statim Q. Fabio, ubi Magistratu abiit, a C. Martio Tribuno plebis dies dicta est, Quod Legatus, in Gallos, adquos missus erat Orator, contra ius Gentium pugnasset. Mors eum iudicio subtraxit, adeo opportuna (inquit Livius) ut multi crederent voluntariam. Coeterum si Legatus ex quâ aliâ caus???â deliquerit, ut si adulterium commiserit, aut furtum, aut homicidium, an iudicio in eum agi possit: aut vero tamdiu non non acusari, quam diu in eo officio est? tractavimus abunde libr. 1. de ordine et formâ publicorum Iudiciorum, quem Linguâ Gallicâ scripsimus.

Ius Gentium violatum, deditione absolvi. CAPUT XIII.

LEgatos ab Apolloniâ Romam missos, Q. Fabius, et Cn. Apronius, Aediles, ortâ contentionepulsaverant. Hos Senatus continuo per Feciales dedidit Legatis: decrevitqueve (inquit Livius) cum his Quaestorem Brundusium proficisci, ne quam in itinere a cognatis deditorum vim, iniuriamqueve poaterentur.

Utcumque acceptiononsit adversaria: eâ tamen averti indignationem Deorum. CAPUT XIV.

SEd et M. Aemilio Leipdo, C. Flaminio, Coss. pace initâ cum Antiocho, L. Minutius Myrtillus, et L. Manlius, quod Legatos Carthaginenses pulsâsse dicerentur: iussu Q. Terentii, Praetoris Urbani per Feciales traditi sunt Legatis, et Carthaginem advecti: Sed si dediti non acciperentur, quod iuris esset? Certe acceptrion non

est necessaria. Cur etenim nolim mihi aliâ re satisfactum? Itaque si bello agi placet: ut Romanis contra Tarentinos, contra Achaeos, contra Corinthios, contra Mithridatem: bellum nihilo minus pium, iustumqueve est: praecipue si publica erat iniuria, non privata. Sed hoc deditio proficit, quod Numinum abstergit itam, quae hoc iure violando, in perpetuum quoque contrahitur. Narratur enim de Sibaritis, cum funditus labefactati essent, consuluisse Oraculum, quo facto id parâssent sibi infortunium. Apollinem respondisse: quod XXX. Legatos Crotoniatarum occidissent, atque ante moenia insepultos proiecissent. De Lacedaemoniis: cum Legatos a Xerxe in puteum demisissent, et terram in eos iniecissent, ut quod Rex imperaverat, terram et aquam obtinuisse viderentur: non aliter cessâsse facto isto contractam pestilentiam, quam, consulto Oraculo, Bulis (aliâs Buris) et Sperthis exstitissent, qui ultro ad Xerxem poenas pro patriâ daturi proficiscerentur. Rex noluit animadverti: et tamen desiit aegritudo. Sed et Megarenses, occiso Anthemocrito, Legato, damnatos ab Atheniensibus, iussosque a Sacris, Mysteriisqueve abstinere, atque in perpetuum pro hostibus haberi (nam qui s2rathgo\s2 quotannis creabatur, sollenniter iurabat, se bis, dum in Magistratu esset, Megaridem invasurum) usque ad Adrianum Imperatorem mansisse impios, polutos atque inexpiabiles, inquit Pausanias. Solos enim eos ex omnibus Graecis, Adrianum, laesi Numinis invidiâ, non sublevâsse.

An solo etiam verbo Legati violentur. CAPUT XV.

Quaeritur, utrum re duntaxat Legati violenter, si pulsati, vulnerati, occisi sint: si quid passi sint obscenum, ut urinam Tarentinorum: an vero etiam verbo? Certe de Genutio, Tribuno plebis Plutarchus narrat, cum Falisci ei iniuriam dixissent, Romanos hôc solô bellum eis intulisse. Et Cicero, pro Lege Manilia: Legat (inquit) quod erant appellati superbius, Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt. Ius Legationis verbo violatum persecuti sunt Nam iniuria quae fit Legato, fit Rei publicae, quae plerumque magis contumeliâ laeditur, quam internecione aut amissione exercitus.

Non idem ius esse Comitum, quod Legatorum. CAPUT XVI.

LEgati a Xerxe venerunt in Graeciam, cum Graeco Interprete. Athenienses, Themistocle auctore, iussêre hunc apprehendi, atque publico omnium Decreto in eum morte animadverti, quod ausus esset Linguam Graecam subicere et accommodare Imperio Barbarorum. Neque ulli sunt, qui notent, eo facto violatum esse ius Gentium. Nam sive Graecus natione esset: Athenienses iure animadvertisse: sive Persa, ratione fori. Porro non eo iure esse Comites, quo Legatos.

Falsum etiam nomen Legatorum quodammodo esse inviolabile. CAPUT XVII.

SCipio Africanus redegerat navem in suam potestatem, onustam multis et illustribus Carthaginensibus. Dicebanthi, se Legatos ad eum missos. Contra: erat manifestum, vitandi praesentis periculi gratiâ, falsum Legationis nomen usurpare. Quid igitur? Eos Scipio dimisit inviolatos, ut Romani Imperatoris potius decepta fides (inquit Valerius) quam frustra implorata videretur.

An Legatus, sit ei adquem missus est, duntaxat in violabilis: an etiam omnibus. Iniuriam privatam neglectam a Magistratu, hoc publicam effici. CAPUT XVIII.

AN aliis etiam omnibus, quam ad quos missi sunt Legati, sint inviolabiles, quaestio est non negligenda? Nam est apud

Livium, bello Punico secundo, Legatos Poenorum atque Macedonum, interceptos a Fabio Maximo, postquam navibus Romam devecti sunt, coniectos esse in vincula: comites vero eorum sub hastâ veniisso. Et apud Valerium: Pompeium, dum Legationis officio fungeretur, a Gentio Rege esse interceptum, tormentisque admotum, ut Senatus consilia proderet. Contra: laudari Timasitheum Liparensem, qui Legatos Romanorum ad Apollinem Delphicum cum paterâ aureâ, prohibuisset violari a suis: proptereaque Romanos ex Senatûs consulto hospitium cum eo fecisse, quod Legatorum nomen, donumque et Deum cui mitteretur, et doni causam eo respectui habuisset. Et in communi omnium Graecorum consilio, hoc est, Amphictyonum, damnatos Megarenses, alios morte, alios exilio, quod Peloponnensium Legatos ad eundem Apollinem Delphicum, dum iter facerent per agrum Megarensem, quidam ex iis spoliâssent et occidissent: rem vero universam Magistratus Megarenses publice neglexissent. Quid dicemus? an causam Religionis separari a prophana? et Deorum immortalium Legatos (qui specialiter apud Graecos, Theori dicebantur) ab Gentium, hominumque? nam qui ad Deum mittitur, quocumque mitti: et Religionis causam communem esse. Ergo Fregosio et Rinconeo, Legatis Francisci I. Principis nostri, ad Venetos, et ad Turcarum Imperatorem, occisis sub ditione Caroli V. non tam videtur Ius Gentium violatum, quam ruptas inducias, sicariis nec deditis, nec punitis suis Legibus. Itaque iustam occasionem belli Carolum praestitisse.

In caussâ et Iure Legatorum, Regulam, Quod quisque Iuris, non valere. CAPUT XIX.

QUod iustum est, quandoque plus imitatione cognoscitur, quam Iure et Legibus. Ut ecce. Quis non aequissimum existimaret, violari a me tuos Legatos, si in meis violaveras Ius Gentium? Atqui licet Amilcar, Poenus, catenas iniecisset Cornelio Asinae, Consuli: Hannoni Legato Romani fidem servavêre. Et quamquam iidem Carthaginenses, ministro Asdrubale, L. Servium, L. Sitium, et L. Fabium, Legatos Romanorum, in mari violâssent: attamen Legatos Carthaginensium Româ redeuntes, et a Boebia comprehensos, Scipio dimitti iussit. Non enim (inquit apud Polybium) tam inspici oportere, quid meruerint Carthaginenses, quam quid deceat Romanos.

Interfecto Legato statuamdeberi. CAPUT XX.

PRaemium Legatorum, qui in Legatione obiissent, fuit statua: ut, cui Legatio ipsa morti fuisset (inquit Cicero) eius monumentum extaret, inque bellis periculosis obirent homines Legationis munus audacius. Si in morbum incidissent, aut si in Legatione decessissent: publico sumptu curabantur, sepeliebantur. Itaque Athenis Anthemocritus ille donatus est statuâ. Romae, cum Lar Tolumnius, Rex Veientium, quatuor Legatos Populi Romani C. Fulcinium, C. Iulium Tullum. Sp. Nautium, et L. Roscium, Fidenis interemisset: eorum statuae in Rostris steterunt usque ad memoriam Ciceronis. P. Iunio, et T. Corruncanio occisis a Teucrâ, Reginâ Illyriorum, in Rostris tripedaneae statuae a populo Romano positae sunt, inquit Plinius. Sed et Cn. Octavius, cum esset missus a Senatu, ad animos Regum perspiciendos, liberorumqueve populorum: maximeque ut nepotem Antiochi Regis classes habere, et elephantos alere prohiberet: Laodiceae in Gymnasio a quodam Leptine est interfectus. Pro brevi vitâ reddita est statua, hoc est, memoria diuturna. Quod si quis morbo interiisset, ut Servius Sulpitius, missus ad M. Antonium: censebat P. Servius, statuae honorem non deberi. Cicero contra, si morbum Legatio attulit. De Gallo Aquilio idem Pomponius scribit. Qui vero salvi rediissent, tam perpetuum erat, eos in Curiam introduci, laudariqueve palam (inquit Demosthenes) ut ne Timagorae quidem sit ea denegata laudatio.

Legatio an sit virile munus. CAPUT XXI.

NIhil plus impedit, Legationem posse iniri a muliere, quam eam obsidem dari. Itaque cum Romae quaesitum est in Senatu, an Veturia et Volumnia, cum aliis Matronis ad Volscos, et ad Coriolanum iure Legationis proficisci possent: quod de eâ re multa verba usque ad vesperam facta sunt (inquit Dionysius) non propterea addubitatum est, quod hoc officium mulieri non conveniret: sed alii verebantur, ne, si neglecto Iure Gentium, hostes tot Matronas

cum liberis retinerent: urbe sine certamine potirentur. Contra, censebant alii: Veturiam et Volumniam, liberosque Coriolani obsides servandos: tantum abest, ut quacumque occasione urbe emittendi essent. Vicit tamen ea sententia, quâ matri et uxori, et omnibus Matronis ire et obire Legationem concessum est.

Quis quousque sit Legatus. Certe usque ad renuntiationem, inviolabilem videri. CAPUT XXII.

CUius filius Legatus erat, is proditionis damnatus est. Revertentem Legatum quidam interfecit. Accusatur (Quintilianus inquit) Legatum, ideoque Sacrosanctum occidisse. Reus caedem fatebatur: sed iure defendebat. Lege enim contineri: Proditor cum liberis exulot. Item aliâ Lege: Si intra fines Exul deprehendatur, occiditor. Ergo exulem occidisse, non Legatum. Ius enim Legationis, non civi, sed externo esse comparatum. Itaque tamdiu et Legatum esse, et Sacrosanctum, quamdiu sit apud perduelles. Simulatque rediit, aut priusquam proficiscatur, esse inter privatos. Nam si his etiam casibus pro Legato teneretur: eo violato, cui deditio fieret? an civis civi dederetur? Praeterea, quod ius violatum esset? Gentium, an Civile? non Gentium: quia nihil commissum in hostem. Si itaque Civile: certum est, Legatum non appellari: quia (ut ex Livio diximus) Legatus, respectu extranei est, non Civis: neque eius intuitu qui misit, sed eorum, ad quos missus, mandatus que est. Denique, damnatione patris, statim desiisse Legatum esse. nam et desiisse esse Civem. Ergo Legati occisi non teneri. Accusator contra: ut proditoris filium licuerit occidere, Legatum non licuisse. Porro, unumquemque Legatum esse, ex quo creatus sit, non ex quo Romam venit, inquit Scaevola: neque ante desinere, quam et redierit. et renuntiaverit mandata et accepta. Ita enim Rei publicae interesse, ut sciatur, in Legatione quid actum sit. Fuisse vero antea Legatum, quam paterproditionis damnaretur. Itaque semper mansisse in eo iure, in quo ante Res publica iusserat. Ad alium forsitan filium pertinere paternam damnationem: ad Legatum non pertinere. Indignissimum enim esse, quemquam magis inter hostes, quam inter cives esse tutum. Denique, Legatum damnationem patris ignorasse. Itaque nullo casu debuisse occidi. Quid

dicemus, si haec vera fuit controversia? Non puto Ius Gentium violatum. Nam et Tribuni plebis, et alii quidam Magistratus, erant Sacrosancti: et tamen iis violatis, non violabatur Ius Gentium. Sed utrum hic alioqui iure sit occisus, pendet (ut opinor) ex scientiâ aut ignorantiâ filii, sciverit, an ignoraverit patrem damnatum esse eo crimine? Nam omnino si rescivit, debuit libello postulare, an sine fraudereverti posset, ut de Legatione renuntiaret: non etiam temere proficisci. Si ignoraverit, debuit ab omni iniuriâ eum tueri Legatio.

De Legatis partium et Rebellium. CAPUT XXIII.

CUm in Republicâ eo progressa dissensio est, ut arma emineant: quin eo etiam casu Legati sint valde necessarii et quin inviolabiles debeant esse, nulla profecto dubitatio est. In libris Romanorum passim audimus, Legationes a Cinnâ ad Syllam: ad Marium: a Pompeio, ad Caesarem: ab Octavio, ad Antonium, et vice versâ. Et hos etiam Legatos temerare (inquit Tacitus) violare est Ius Gentium. Nisi (inquit) partium Vitellii Legati ad partes Vespasiani, dato a Duce praesidio, defensi essent: sacrum etiam inter exteras gentes Ius Legatorum, ante ipsa patriae moenia civilis rabies usque in exitium temerâsset. Sed quod difficultatis in eâ re incidit, plerumque est hoc genus, quod ultro mitti ad subditos, periculosum et ignominiosum existimabatur esse. Hinc propterea Cicero, Philippic. V. minimis momentis Patres Conscripti maximae inclinationes temporum fiunt, cum in omni caussâ Rei publicae, tum in bello, et maxime Civili, quod opinione plerumque et famâ guber natur. Nemo quaeret, quibus cum Mandatis Legatos miserimus. nomen ipsum Legatio nis ultro missae, timoris esse signum videbitur. Et cum ipse Iulius Caesar conditiones in bello civili offerret: dicebat Marcus Cato, moriendum potius, quam ullam conditionem pacis, Res publica a cive acciperet. Sed ubi quid necesse est, nihil turpe est. Itaque secessione factâ in montem Aventinum, quam quam dissuadente Appio, placuit patribus, Legatos ad plebem mitti. placuit ad Coriolanum: ad Syllam, suadente etiam Lucio Valerio Flacco, Principe Senatus. Denique ad Marcum Antonium, licet acriter impediente

Cicerone. Quid, Legatos mitti? nonne eo amplius, iis qui Caesarem occiderunt, Antonii illius ac Lepidi filii dati sunt obsi des, ut a Capitolio descenderent? Ecclesia ipsa in Consilio Africano, pacis conciliandae caussâ, misit Legatos ad Donatistas. At si ii sunt subditi, ut nondum vel hostes, vel Partium Duces possint appellari: sed duntaxat aut latrones, aut rebelles: neque ad eos Legati mittendi sunt, neque missi ab iis Iure Gentium utuntur. Subditi (inquit Cicero ad Plancum) aut positis armis pacem petere debent: aut si pugnantes cam postulent, victoriâ pax, non pactione parienda est. Cum Latini sollicitarentur a Volscis, ut ambo a Romanis desciscerent: Latini Legatos Volscorum vinctos Romam deduxêre, quod factum Romani laudaverunt. Phileas, Legatus Tarentinorum, quia eius facto obsides e custodiâ aufugerant, et a Romanis ad Annibalem descivissent: virgis caesus de saxo deiectus est. nam neque hostium Legatus, neque sociorum erat, sed subditorum. Opimius Consul, missum Legatum a Fulvio Flacco, et Caio Graccho, cum Capitolium obsiderent, ex sententiâ Senatûs iussit in carcerem duci. De Tacfarinate, sub Tiberio, sic Tacitus: Hûc arrogantiae venerat, ut Legatos ad Tiberium mitteret, sedemqueve ultro sibi atque exercitui suo postularet, aut bellum inexpiabile minitaretur. Non aliâs magis suâ, pupuliqueve Romani contumeliâ Caesarem indoluisse ferunt, quam quod desertor et praedo, hostium more ageret. Ne Spartaco quidem, post tot Consularium exercituum clades, inultam Italiam urenti (quamquam Sertorii atque Mithridatis ingentibus bellis labaret Res publica) datum, ut pacto in fidem acciperetur. Sed et Theodosius Imperator, cum Iohannes post mortem Honorii Imperatoris, expulsis Placidiâ et Valentiniano parvulo filio, ex Scriba et Amanuensi, invasisset Imperium: et postea misisset Legatos in Orientem ad Theodosium, ut de eo impetraret, quam sibi arrogaverat Imperatoriam dignitatem: Theodosius, qui a subdito, et Rebelle, et Tyranno mittebantur, pro Legatis non habuit. Itaque in carcerem conici iussit, et hoc amplius, caussâ cognitâ, in Propontidem relegavit.

De Legatis Provincialium. CAPUT XXIV.

LEgati item Provinciales, sive Municipales, hoc sane Privilegium habent, ut Rei publicae caussâ absint, propterea que in eos actio

interim non detur: et ut functi Legatione, biennii vacationem vindicent: aliaque huiusmodi. Sed neque sunt inviolabiles. Itaque eo tempore, quo Athenienses serviebant Antipatro, Regi Macedonum, Demades missus ad eum legatus, a Cassandro, filio, iure in ipsâ Letione occisus est, literâ eius interceptâ ad Antigonum, quâ hortabatur, ut acceleraret, tum Graeciam, tum Macedoniam invasurus, dum uno adhuc filo, atque eo putrido, penderent, inquit Plutarchus in Phocione. Sig nificabat Antipatrum. Quid enim? proditorem esse et Patriae, et Principis: ad quos qui sub diti mittuntur, sunt potius Nuntii, quam Legati.

Legatos sorte, an suffragio legioporteat. Urnâ mores non discerni. Boni Imperii instrumentum, Amici boni. CAPUT XXV. et Ultimum.

CUm de Imperio Vespasiani in Senatu ageretur, placeretque mitti ad Principem Legatos: summa contentio fuit inter Helvidium Priscum, et Marcellum Eprium, a Magistratibus nominatim, an urnâ et sorte eligerentur. Dicebat Helvidius: sorte et urnâ mores non discerni. Suffragia inventa, atque existimationem Senatus, ut uniuscuiusque fama, vitaque inspiceretur. Pertinere ad utilitatem Rei publicae, pertinere ad Vespasiani honorem, illi occurrere, quos Senatus innocentissimos haberet, et qui aures Imperatoris honestis sermonibus imbuant. Fuisse Vespasiano amicitiam cum Thraseâ, Sorano ac Senecione, quorum accusatores etiam si puniri non oporteat, tamen ei ostentari non debere. Hoc Senatus iudicio Principem quasi admoneri, quos probet, quosve reformidet. Nullum magis boni Imperii Instrumentum esse, quam Amicos bonos. Marcello, satis esse oportere, quod Neronem in exitium tot innocentium impulerit: frueretur praemiis, atque impunitate: Vespasianum melioribus relinqueret. Eprius contra: sequenda vetera exempla, quae Legationibus sortem posuissent, ne ambitioni, aut inimicitiis locus esset. Nihil evenisse, cur antiquitus instituta exolescerent, aut honor Principis in cuiusquam contumeliam verteretur. Sufficere omnes obsequio. Id magis evitandum, ne pervicaciâ quorundam, itritaretur animus suspensus novo Principatu, et cultus, et sermones omnium, primo hoc adventu circum spectans. Thraseam non magis suâ oratione afflictum, quam Iudicio

Senatus, saevitiam Neronis per huiusmodi imagines illuxisse nec minus sibi anxiam talem amicitiam fuisse, quam exilium aliis. Denique, ut Helvidius constantiâ, fortitudine Catonibus aequaretur: se unum ex illo Senatu esse, qui simul servierit. Suadere etiam Prisco, ne Vespasianum, Senem triumphalem, iuvenumque liberorum Patrem, quasi praeceptis coerceret. Quô enim modô pessimis Imperatoribus, sine fine dominationem: eô quam vis egregiis, modum libertatis placere. Vicit pars (inquit Tacitus) quae malebat urnam. nam et splendidissimus quisque codem inclinabat, metu invidiae, si eligerentur. Sane, cum Legatio est amplissimi Ordinis, quia omnes sunt in eo Illustrissimi, sortitio valere potest. Sed cum Municipiorum est: hoc munere Curiales, aut Decuriones ordine fungi debent: nisi Legatio desideret primarios. Hoc etenim casu sunt Magistratus implorandi.

DISSERTATIONIS POLITICO-IURIDICAE II. DE PRAECEDENTIA, ET Sessionis Praerogativa.

CAPUT I.

QUAE Arcana locum habeant, erga exteros, sane Princeps, vel Senator, aut Consiliarius, non solum causas ut teneat, suamque ut noscat Rem publicam, necessarium est; quod iam monui, in tract. de Aerar. cap. ult. num. 2. Sed et ipsi perspectum, cognitumque esse debet; quos vicinos, aut socios habeat Res publica, quos Amicos, quos Stipendiarios: quâ quisque sit Lege, conditione, foedere etc. Cicero, lib. 3. de Legib. fol. mihi 460. Et itaque laudabilis est Venetorum consuetudo, a Legatis suis qui non solum ea explorant, propter quae praecipue ablegati fuerunt; sed et Regionis, et Rei publicae, Aulaeque et aliarum similium rerum accuratissimam exposcunt Relationem. Fürstliche Tischreden lib. 1. cap. 10. Ego, supra tract. de Legat. ad fin. Referre coguntur de Principis, apud quem functi sunt Legatione, conditionib. cunctis; de aetate, moribus, deliciis, exercitiis, imperandique ratione. Num bello, vel pace gaudeat, num ad offensionem, aut defensionem paratus exsistat? Num cum fratribus, filiis, concorditer vivat etc. Quae sane cuncta, multum ad id conducunt, ut sciat prudentissimus ille

Senatus, quid in posterum a tali debeat vel metuere, vel sperare. Hocqueve respectu accuratissimus Politicus Traianus Boccalini, cap. 13. d. Pietra del Paragone, fol. mihi 44. scribit: In Politicis, maxume importans negotium esse, scire conditiones sui Vicini. Turcae, cognoscentes, quid esterix prosit, vicinorum Regnorum scire cognitionem: quidqueve noceat Regno suo, si exteri arcana et cuncta alia scrutentur; Legatos includere solent, nec eos vagari, et cuncta rimari permittunt. Et fuit in usu Magnatibus, prudentiâ qui praevalebant omni saeculo cunctis; ut vicinorum, hostium praesertim, nil eos latere possit. Ita de Germanico, libr. 2. Annal. Tacitus scribit; Nil ex iis Caesari incognitum; consilia, loca, prompta, occulta noverat: astusqueve hostium in perniciem ipsis vertebat. De Emanuele Comneno, Nicetas, historiar. libr. 7. refert: non in Italiâ solum; sed et aliis vicinis locis, non pagum fere fuisse ullum, ubi non habuerit aliquem sibi fidum, qui ipsum de omnibus rebus redderet certiorem. Notum insuper ipsi fuisse, quid in consiliis maxume arcanis, Romae agitabatur. Ferdinandus Davalus Piscarius, dicere solebat: nullum sumptum, magis utiliter expendi, quam qui in sumitur in exploratores. Iovius, in vitâ. Qui idem alibi refert; Consalvum Hispanum, quem vulgo Magnum Capitancum vocant, in rationibus suis inter alia sub titulo, quae in Exploratores, Auff Kundschafft auffgewendet / unâ vice sex milia Scuta auri posuisse. Auctor der Fürstlichen Tischreden. libr. 2. cap. 14. omnem fidem superare ait, si quis sciat, quid eodem hoc nomine Hispaniae Rex insumat. Et puto, hoc ipsius incrementi, felicitatisqueve hand minimam essae causam. Taxatque idem ille Auctor, Principes nostrates, quod hanc negligere curam malunt, quam vel exiguam argenti expendere summam. De Ludovico XI. Galliarum Rege refert Cominaeus, libr. 5. cap. 1. fol. mihi 369. ubique Exploratores habuisse, qui eum de Statu Caroli Burgundiae Ducis, quem maxume metuebat, redderent certiorem: eoque fine sub specie Mendicorum, ac peregrinationem Religionis ergo suscipientium, non paucos emississe. De exploratoribus item ac pensionariis, notanter scribit Bodinus, libr. 6. de Republic. cap. 2. num. 648. et seq. Necessariae sunt, magnis Principibus largitiones, ad hostium consilia, copias, opesqueve evertendas: nec potest ullum magnum Imperium speculatoribus carere: ac saepius hostes, corruptis Ducibus ac Magistratibus, quam fusis Legionibus vincuntur. Ita Philippus Macedoniae Rex, largitionibus ac donis, totam pene Graeciam sub Imperium subegit: nec aliis adiumentis Persarum Reges, Graecos ab Asia, quam corruptis Ducibus depulerunt. Nullamque ration em magis promptam esse, ad

liberos populos oppugnandos; quam si eorum Magnates pecuniâ corrumpantur, Herodotus notat, libr. 9. a princ. Et sane hoc experti sunt proxumis annis Rhaeti. Refertqueve Bodinus, dict. loc. Principem aliquem Germaniae fuisse, qui aureos bis mille, pensionis annuae pactus, omnia Imperii ac patriae suae arcana, delaturum se, Regi Galliarum promiserit. Nec dubitant nonnulli, his iisdem artibus Maiestatem suam tueri ac propugnare Hispanum. Les doublons font les coeurs doubles. Quamvis non omnes pensionarios Hispaniae Regis, aureiqueve Velleris Equites, animum induere Hispanicum, censeat Boccalini, ad sin. cap. 13. d. Pietra de Paragon.

II.

At largitiones hae et eiusmodi corruptelae, corruptoribus utiles esse non possunt, nisi lateant: latere autem non possunt, si sint plures, quibus donantur. Reges Macedonum ac Persarum, paucissimis quibusdam Oratoribus ac belli Ducibus, qui plus poterant auctoritate, largiri solebant, ut ad se traducerent Imperia, popularia et Optimatum. Ptolomaeus item, Philopator, Rex Aegypti, Imperium Achaeorum, suis quodammodo Imperiis ac Legibus subiecerat; cum uni Arato annua decem talenta dono daret Plutarchus, in vitâ. Intelligebat quippe, plus Aratum, quam ceteros omnes in eâ Republicâ posse, ac potuisse semper. Itaque improbat Bodinus, quod Franciscus et Henricus Galliarum Reges praeter ordinarias Helvetiorum pensiones, extra ordinem, duobus circiter milibus, qui ceteris dignitate praestabant, tam multa, ac quidem non occulte, largirentur: cum praestabilius fuisset, pauca aureorum milia, paucissimis quibusdam, ac summae auctoritatis hominibus, ac quidem rem otis arbitris dare. Et sic primum arcanum est, speculatores et pensionarios, ubique apud vicinos habere.

III.

Secundo curandum esse aiunt, ne vicini nimis fiant potentes. Idem Boccalini in Pietra cap. 13. fol. 44. dicit, singulis lustris convenire Principes, et videre, ne quis vicinus nimium creverit. Et Principes parvi, non amant Vicinos magnos, aeque, ut parvi pisces, Balenas grandes. Perez, fol. 224. num. 22. Ideoque summâ curâ prospicere omnes cauti Principes solent; ne cuiusquam vicini potentia, eo magnitudinis perveniat, ut ceteros, si velit, opprimere possit. Scipio Amiratus, libr. 20. Discurs. 10. Acproinde et vicini et remotiores populi, debent coniunctis viribus emergenti illi potentiae, et futuro terrori, opponere sese mature, Richterus, axiom. hist. 75. Etenim Res publica admodum potens, ius quaesitum, et quasi specialem hypothecam habere se putat in bonis in feriorum: Ragguagl. d. Parnas. centur. 1. cap. 77. Galli vocant apte le droict de bien. seance In summa fortuna, ait Tacitus 15. Annal. id aequius, quod validius, et sua retinere privatae

domus, de alienis certare Regiam laudem esse. Securitas optima est, si inimicus nocere possit, Ragguagl. 18. cent. 3. In euque sensum adfertur illud Syracidis, cap. 9. Longe esto ab homine, potestatem habente occidendi Et qui Princeps supra ceteros fuerit evectus, deprimi sine deprimentium exitio nequit. Et in de Rhodiis Perseus Macedoniae Rex, per Legatos renuntiavit: saltem id agendum, ne omnium rerum Ius ac potestas, ad unum populum perveniat. Livius, libr. 42. Ita Caonstantinopolitani Imperatores omnem operam navârunt, quo Siciliae Regnum a Regno Neapolitano disiungeretur, et Gallis ereptum, Arragonensibus traderetur. Cum Vice Comitum Mediolani Ducum progenies defecisset; Cosmus Medices, qui tunc Rei publicae Florentinae Principem agebat, nil intentius conatus est, quam ut Imperium illud ad Venetos ne perveniret: quippe animadvertebat, eos Ducatus illius possessores, vix contineri posse, quin ad totius Italiae dominatum adspirarent. Amirato, dict. cap. 20. et olim certe Veneti, suspecti erant, eos universae Italiae Imperium adfectare: ideoque eo nomine omnium odio exponebantur, et passim foedera contra eos pangebantur. Guicciardinus, hist. lib. 1. Et Veneta Res publica non aliam ob causam, sedete Iulio II. libertatem pene amisit; nisi quia ceteri, q ditiones in Italiâ obtinebant, suspicientes ad Imperium Italiae totius, Venetos viam sibi parare; contra ipsos icto foedere unanimiter conspirârunt. Carolus V. Imperator, qui in Oriente, non difficulter nomen gloriamque suam, contra Christiani nominis hostes, nisi pmpeditus fuisset, ppagare potuisse videbatur, idcirco in Occidente molestias, innumeraque impedimenta ppessus est: quia rapere aliena, omnemque dominatum sibi arrogare velle videbatur. Amirato, lib. 1. Discursus. 6. Hoc idem in caussâ est, ut nunc Hispani adhuc ubique habeanthostes, Gallos, Sabaudos, Venetos etc. Et haec eadem ratio in causa est, ut saepe quis eum iuvet, quem aliâs odit, et iuvet contra eum, quem magis amet: (ita Galli Catholici fovent Belgas Reformatos) ideo solum, quod metuit potentiam crescentem. Guicciardinus, lib. 1. histor. fol. mihi 37. ubi exempla habet.

IV.

Vicini autem Regis, vel Rei publicae potentia, variis modis impeditus, de quibus tamen praescribo, ea et similia alia, non nisi inevitabili necessitate licita reddi, necnisi iure defensionis concedi: Ergo impeditur potentia vicina. (1) si turbae ibi concitentur. Curandum quidem populis est, ut pax inter vicinos colatur; quod recte Thueydides ait, bistor. lib. 4. Idque et Christianum est, et eius rei exempla ubivis obvia sunt, apud Principes pios. Sicque Thraciae Rex Poltys, cum tam Graeci, quam Troiani, ipsius auxilium expeterent, respondit: se suadere, ut Helenam redderet Alexander, et a se, pro unâ duas

formosas abduceret uxores. Plutarchus, in apophthegm. Quamvis item res sit exemplo perniciosa, alterius Principis rebelles iuvare: cum id fere eundem morbum, in proprio Regno soleat conciliare. Boccalini, centur. 2. ragguagl. 6. ad fin. Et iuvare alteriusrebelles, sit contra regulas oboedientiae propriorum subiectorum. Perez, fol. 156. etc. num. 76. et seqq. Licet item vicinus non possit praescribere vicino, quomodo suos tractet. Et ita Ariovistus ad Caesarem, 1. de bell. Gallic. si ipse populo Romano praescriberet, quomodo suo iure uteretur, non oportere se a populo Romano, in suo Iure impediri. At vero in Regnis, quae notis sunt formidolosa, et suspecta, seditiones et discordias serendas esse, Tacitus, 2. Annal. suadet. Et sic vicinorum Principum rebelles, quandoque eam ob causam iuvantur a vicinis. Sic et Belgis, vicinorum auxilia, magis prompta reddidit metus, quem Hispani potentia omnibus iniecit: iisque Gallos et Anglos conciliavit, licet Angliae Rex modernus non hoc Arcanum usurpare velit. Sed certe acutissimus Boccalini, centur. 2. ragguagl. 58. magnam machinam Imperii securi, non solidum magis habere fundamentum, quam si divisiones et seditiones in viciniâ seminentur, hocque est, quod Tacitus alicubi ait: consiliis et astu res externas moliri, arma procul habere, ut idem Boccalini, in Pietra del Paragone, cap. 4. ad fin. fol. mihi 25. refert et ad bella Belgica adplicat, quae â vicinis aluntur. Et eo vicissim nomine, apud Gallos male audiunt Hispani, quod Ligae, quam Sanctam vocârunt, patrocinium susceperunt: perpetuumque fertur axioma esse Hispanorum, sibi pacem parare bello vicinorum, si credendum est Petro Matthaeo, hist. de France, lib. 1. narrat. 1. num. 2. fol. 4. qui etiam hunc in sensum illud Metaphysicum, ex Mercurio Trismegisto, adducit: Qui movet, quiescit Passimqueve exstant exempla, ubi vicini seminant dissensiones, in potentibus Regnis. Id quod etiam fecit iam olim in Galliâ, Carolus Burgundus: qui aliquando ad Cominaeum dixit, se adeo studiosum salutis Regni Gallicani, ut velit, quod pro uno Regeibi essent sex. Cominaeus, lib. 3. cap. 8. fol. mihi 242. eiusque ut sui Antecessoris vestigia adhuc hodie, ut iam modo innui, premere dicuntur Hispaniae Reges. Matrimonia etiam potentiora, vicinis sunt suspecta; Piccartus, decad. 6. cap. 3 causamque praebent ambitiosis inceptis, ut hoc nupera exempla demonstrant.

V.

Fertur etiam arcanum adversus vicinos usurpandum: operam dare, ut vicinorum incerta d minia sint, utque ii semper maneant in contentione. Quam ob causam olim Romani litem inter Masinissam et Carthaginenses decidere noluerunt. Petrus Aerodius, lib. 5. rer. iudicat. tit. 21. cap. 3. fol. mihi 407. Ita iidem Romani Achaeorum et

Lacedaemoniorum discordiam aluerunt; sperantes, fore eo artificio, ut Graeciae eis subici possit. Et iidem iurgia Graecorum, facti arbitri, ita composuerunt, ut exasperarent. Aerodius, libr. 2. tit. 17. cap. 1. Itaque, rursus et Lacedaemonios, quos paulo ante restituerant libertati, Achaeis subiecerunt; belli videlicet in eos ciendi caussâ, ut sese mutuis viribus conficerent, et Romana res interim facilius crescere posset. Aerodius, dict. tit. 17. cap. 2. Tale etiam arcanum est; velle ut vicini sui hostes diminuantur, non exstinguantur. Quod Venetorum stratagema refert Cominaeus, libr. 7. cap. 4. fol. mihi 617. Item vicino adesse auxilio, vel non impedire, quo minus confidenter moveat bellum, et vincatur. Ita Ludovicus XI. inducias cum Carolo Burgundo prolongavit, ut eo maiori commoditate bellum Helvetiis, aliisque moveret Germanis, quorum invincibile robur, ipsi cognitum erat. Cominaeus, libr. 4. cap. 1. fol. mihi 276. Pertinet huc, quod Anglia olim metuebat, Galliae et Belgii unionem. Ideoqueve omni conatu Angliae, Rex Eduardus impedivit, ne quis ex Gallorum Regum familiâ, duceret filiam unicam Caroli Burgundi. Cominaeus, libr. 3. cap. 8. fol. 242. et seq. Ita aiunt Politici, qui acute vident: Hispaniam et Galliam in aequilibrio esse debere: idque cupere Principes minores Europae omnes, refert Perez, fol. 154. num. 75. Namquesi quis ex hisce Regibus duobus alterum vincet, plures alios adhuc rediget in suam potestatem.

VII.

Haec et alia adhuc infinita sunt, quibus vanitas humana, sub prudentiae nomine ac larvâ, homines ludit, et satagit illudere Deo; cuius providentia cuncta gubernat, et modum prout vult distribuere, non rarenter tamen hisce mediis humanis, instrumenti loco uti solet. Arcana autem Principum adversus potentiâ ferme ae quales suppeditat plura passim acutissimus Cominaeus, in vitâ Ludovici XI. Galliarum Regis: qui variis eiusmodi artibus Carolum Burgundum oppressit. Porro arcana haec docent, quam cante cum vicinis sit agendum, quodqueve summo studio cavere debeamus, ne in eiusmodi traditionibus decipiamur. Neminem plus amare vicinum, quam semetipsum, neminem non optare, ut vicinus suus minor efficiatur, Perezius ait, Aphorism. fol. 177. Et vix fidem ac concordiam inter vicinos Principes magnos constare, Philippus Cominaeus monet, lib. 1. c. 14. fol. 89. propter suspiciones et relationes, quae ad singulas horas adferuntur. Idemque Cominaeus, lib. 2. c. 12. fol. 170. scribit, exinde cognosci posse Principum et Magnatum miserabilem conditionem, cum nullus alteri fidere, nec securus ab insidiis occultis esse queat; etiamsi inter eos pax iurata fuerit pacta. Quin et cum vicinis si agere velimus, dissimulationem

adhibendam esse, suadet Sr. d. Marnix, sect. 7. refol. 6. Nempe ut etiam erga eos, quos non amat, officia amici non intermittat: subditos eorum in suo territorio iter vel mercaturam facientes, tueatur: de laetis per Legatos congratuletur, doleat de sinistris. Ita olim Legati Syracusani in Senatum introducti, nunciârunt caedem Caii Flaminii, exercitusque eius, allatam, adeo aegre Regem Hieronem tulisse, ut nullâ sui propriâ, Regnique sui clade, moveri magis potuerit. Livius, libr. 22. Sic vicissim alio tempore, ab Eumene, et ab Attalo, ac ab Athenaeo fratribus, communis Legatio de victoriâ gratulatum venit. Inprimis iniuriam, quam vindicare nequit vicinus, dissimulare, acsi eam non aegre ferat, vel excusatam habeat, simulare debet. Marnix, dict. sect. 7. resolut. 8.

VII.

Turpe est, ait Thucydides, libr. 4. Si quae Res publica, ut acceptam iniuriam vindicet, ipsa in maiorem, quam aliis paret, incidat calamitatem, aut se praecipitem det. Impudentissimum est, scribit Guicciardinus, libr. 4. dum nos vindicare velimus, nostra periculo exponere graviori: nec turpe est, suspendere vindictam, dum commoda sese occasio praesentet. Omni prudentiâ politicâ caret, qui bellum periram, aut cupiditatem gerit, et bellum ostendit, priusquam inferat illud. Sic alicubi Livius, libr. 1. scribit: Fit obvius cum exercitu Romulus, leviqueve certamine docet, vanam sine viribus iram esse. Praeceptum Senecae est: Sapiens numquam potentium iram provocat, imo declinat, non aliter quam in navigando procellam. Inanis sumptuum profusio est, alere exercitum, qui ad seria exiguus, ad ostentationem immodicus siet. Tutius sese non defendere, quam impotenter defendendo iram adversarii exacerbare. Ita vicinis rogantibus nil est denegandum, si quod rogant, cogere possunt. Sicqueve de Tusculanis Livius, lib. 6. scribit: Pace constanti vim Romanam arcuerunt, quam non poterant armis. Solosqueve Tusculanos vera arma, viresqueve, quibus abirâ Romanorum sua tutarentur, invenisse ait. Sic de Samnitibus, Livius, lib. 8. Missitum a Senatu Legati, denuntiatumqueve Samnitibus, ut eorum populorum finibus vim abstinerent: valuitqueve ea Legatio, non quia pacem volebant Samnites, quam quia nondum parati erant ad bellum.

VIII.

Arcanum porro Principum et Rerum publicarum minorum est, quo se adversus vicinos potentes tueantur: nempe ut liberi vel minores Status non dissentiant, sed firmissime uniantur. Ita suadet Anonymus Auctor, deß wohlmeinenden Discurs, warumb die Römisch Catholische im Teutschlandt/sich von den Spaniern vnnd Jesuitern absön dern/fol. mihi 185. et seq. ut Status Imperii omnes

uniant vires, privatasque simultates et lites seponant, et mascule contra Hispanos (Libertatis Germaniae quos inimicos nominat) pugnent, hocqueve fundamentum praetendebatur Evangelicae Unionis; in quod ego rerum talium ignarus, non inquiro. Sic Iustinus, libr. 8. Graeciae Civitates, inquit, dum cupiunt singulae imperare, Imperium omnes perdiderunt. Quippe in muruum exitium, sine modo ruentes, ab omnibus victae perierunt: quod singulae amitterent, non nisi oppressae senserunt. Siquidem Philippus Rex Macedoniae, veluti e speculâ quâdam, libertati omnium insidiatus, dum contentiones Civitatum alit, auxilium inferioribus ferendo, victos pariter, victoresque subire Regiam servitutem coegit. Itaque Isocrates, in Panegyr. mihi sol. 179. monet Graecos, ut contra Perseum pugnent, sepositis litibus privatis. Multo praeclarius est, inquit, cum illo de Regno pugnare, quam inter nosmetipsos contendere de principatu. Quod et inculco iis, qui lites seminant inter Catholicos et Reformatos. Cautio item est, quam Res publicae adversus Principes notent, ne sub specie foederis, et defensionis seu clientelae opprimantur: ut monui iam Ego, in tractat. de foeder. iur. cap. 5. num. 16.

IX.

Sunt et Arcana Principum adversus Res publicas. Sicque interdum magis conducit, vicinam Rem publicam liberam relinquere, si scilicet ea ad nutum nostrum vivere cogatur, quam sub Imperium redigere eandem. Hâcque ratione Luca, libera relinquitur a Florentino, et ea certe Statui ipsius plus commodi adfert, libera; quam si illi subdita foret: ut demonstrat Auctor Thesauri politici, part. 1. relat. di Fiorenza, fol. mihi 291. Sic Genua, libera licet exsistat, multum commodi adfert Hispaniae Regi: et certe asserere audet Campanella, tract. de Hispanic. Monarch. cap. 14. fol. 46. liberius Genuae, quam Mediolani dominari, et nec eo nomine sumptus ullos facere cogi Hispanum: dum nimirum Genuenses divitias suas, territoria etiam ampla in Hispaniâ habent, quae ne amittant, nil contra Hispanum moliri audent. Undê nasuti quidam politici dubitare solent, an adhuc libera exsistat? Pietra del Paragone, capite secundo. Dn. Christophorus Forstnerus, hypomnem. politic. num. 12. Sunt et Arcana Rerum publicarum adversus Res publicas; ubi notandum cumprimis, Liberas Civitates, maxume cum liberis Statibus amicitiam coleredebere. Et certe Graecia olim, ac postea Italia, libertatem quod amisit, Civitatum Liberarum discordia effecit. In Germania hactenus libertatem tutata est Concordia Civitatum: quodque inibi, vix famâ compertum est, Civitatem opprimere, vel dissidere tantummodo a vicinâ. Inaestimabilis est magnitudo Liberarum in Germaniâ

Civitatum, si non se separent. Pietra del Paragone, cap. 13. fol. 53. Et malum omen est, quod Hanseaticae Civitates, lites inter se fovere dicuntur, nec eae statim asociis componuntur. Rerum item bella cum Civitatibus gesta; cunctando felicia fiunt. Forstnerus, hypomnem. politic. num. 85. Et tandem hosti potenti ne quidem belli species praeberi debet: et ita enim, qui bello seimparem animadvertit, pacis artibus setueri debet. Forstnerus, num. 16. Concludo haec, monito Lactantii Firmani, libr. 6. Divinar. Institut. cap. 6. Sublatâ hominum concordiâ, virtus nulla est omnino. Quae sunt enim patriae commoda, nisi alterius Civitatis, aut gentis incommoda? Id est, fines propugnare aliis violenterereptos, augere imperium, vectigalia facere meliora. Quae omnia non utique Virtutes, sed virtutum sunt eversiones. Inprimis enim tollitur humanae societatis coniunctio, tollitur innocentia, tollitur alieni abstinentia, tollitur denique ipsa Iustitia, quae dissidium generis humani ferre non potest: et ubicumque arma fulserint, hinc eam fugari, et exterminari necesse est. Verum est Ciceronis illud: Qui a. Civium rationem dicunt habendam, externorum negant: dirimunt hi communem generis humanisocietatem, quâ sublatâ, beneficentia, liberalitas, Iustitia funditus tollitur. Nam quomodo potest iustus esse, qui nocet, qui odit, qui spoliat, qui occidit? quae omnia faciunt, qui Patriae prodesse nituntur. Id enim ipsum prodesse quid sit ignorant, qui nihil putant utile, nihil commodum, nisi quod teneri manu potest, quod solum teneri non potest, quia eripi potest. Haec itaque (ut ipsi appellant) bona, quisquis Patriae acquisierit, hoc est, qui eversis Civitatibus, gentibusque deletis, aerarium pecuniâ referserit, agros coeperit, Cives suos locupletiores fecerit, hic laudibus fertur ad caelum, in hoc putatur summa, et perfecta esse Virtus. Qui error non modo populi et imperitorum, sed etiam Philosophorum est: quipraecepta quoque dant ad iustitiam, ne stultitiae ac militiae disciplina, et auctoritas desit.

CAPUT II. Exempla Controversiarum de Sessionis praerogativâ.

DIxi hactenus, quomodo cum exteris et vicinis agendum siet: ad quod etiam cumprimis spectat, Rerum publicarum inter ipsas dignitatis praerogativa, ubi primo omnium sciendum est, ex eâ sessionis

praeeminentem metiri nos dignitatem; non vero Imperium aut subiectionem aestimare. Aliud enim superioritas, aliud maioritas, seu prioritas exsistit, tot. tit. extr. de maioritat. et oboedient. et iam monui Ego, in tract. de Adpellation. cap. 4. num. 4. fol. 113. arguunt etiam ea, quae habet Arnisaeus, lib. 1. de Republic. cap. 2. num. 1. Ac facit lex 7. § 1. ff. de captiv. et postlim. revers. ubi respondetur, posse aliquem populum superiorem alio populo vel Principe dici, non potestatis, sed comis ob servantiae respectu. Verum de sessionis praerogativâ, commodius disputari non posse videtur; quam ex praeteritarum rerum exemplis, quae ideo ordine proponam.

II.

Et quidem Imperatorem Romanum, sessionis iure, omnibus Christiani Orbis, et aliis etiam infidelibus Principibus potiorem esse, dubitationem exiguam habere videtur. Novell. 30. a princip. cap. 2. a. princip. de re iudicat. in 610. Guetta, consil. 1. num. 9. etc. Reinkingk, de Regim. Ecclesiast. et saecular. libr. 1. calss. 2. cap. 6. Arnisaeus, dict. cap. 2. ad sin. Scheplitz, ad consuetud. Brandenburgic. a princip. Zieritz. tract. depraecedent. apud Arumae. tom. 3. discurs. Ego, tract. de Iurisdict. Imper. Rom. cap. 6. ad fin. et de appellation. cap. 4. num. 8. infin. ac libr. 1. politic. cap. 2. num. 23. ubi lapsum Bodini reieci, qui dicit, in Turcicâ Aulâ Gallum Germano praeferri. Regesitem Germaniae sunt veri successores veterum Francorum Regum, et Gallica Regna tantum accessoria fuerunt Germanici, aviti Imperii Francici. Goldastus, in Seniore, 1. cap. 17. num. 8. et sic certe Barbaria ipsa, ipsi Christianorum, et maxume Germanorum atque Imperii capitales iuratique hostes, Turcae, primas Imperatori nostro tuentur. Cum enim Davides Ungnadius, Caesareus Legatus, Constantinopoli Sultano valedicturus esset, et Legatus Persicus eâdem de caussâ, ad Divanum (locus est audientiae publicae) se contulisset; ille serius adveniens, et Persam iam primum locum occupâsse conspicatus, insalutatô Sultanô discessurus erat; nisi Mechmetes Bassa Vezirames (Consiliarius supremus) eâ re animadversâ; Persam licet Mahumetanum, loco inferiore sedere iussisset. Leunclavius, in supplement. Annal. Osmannidarum. Sic in celebritate circumcisionis Mahumetis III. quae totis quadraginta duravit diebus, noctibusque continuis, praesentibus Constantinopoli, maxumorum prope totius Orbis Principum Legatis; Rudolphi tamen II. Christianorum Imperatoris Augusti, Legati, loco spectaverunt primo. Dn. D. Lansius, Orat. pro German. fol. 115. Hucque pertinet Iudicium Alphonsi, Arragoniae et Neapoleos Sapientissimi Regis, qui Fridericum III. Imperatorem, cum aliquando Neapolim venisset, nullo non honoris cultu prosequutus

et cum ab Aulicis eo nomine reprehenderetur, Alphonsus iis ita respondit: vestrum non est de Regibus iudicare; nos Reges omnes debemus reverentiam Imperatori tamquam Summo Regi, ille est Caput et Dux Regum. Panormitanus, in Apophthegmat. Alphonsi, Dauth, contra Epopsin Knichen, f. 25. b. Hinc etiam heri puto, quod in Imperii Conventibus, nulli Regi Maiestatis, sed saltem Regiae Dignitatis titulus attribuitur. Reichsabscheid zu Eßlingen/de Anno 1526. §. vnd seind diß die Chur Fürsten/ibi, die Königliche Würde zu Böheimb/Reichs Abscheidt zu Regenspurg/de Anno 1527. §. vnd als die Wohlgebohrne/ibi, von wegen Königlicher Würde zu Böheimb/ vnd Hungarn/ Item dict. Recess. §. Vnd als auff gehaltenem Tag/ ibi, Königlicher Würde von Engellandt/ Sic Ferdinandus Romanorum Rex, Imperatoriatri Carolo V. Maiestatem tribuit, sorori vero Mariae, Reginae Bohemiae et Hungariae non item. Reichs Abscheid zu Rürmberg / de Anno 1742. §. darauff wir sambt den Kayserischen: Quamobrem vox illa Maiestatis in Germaniâ nullibi, quam in Aulâ Imperatoris auditur. Arumaeus de iur. public. Discurs. 7. p. 74. in fin. Ac hinc etiam nulli Principi tantam debere Maiestatem, quantam Imperatori, respondet Purpuratus, in l. 1. num. 116. ff. de offic. eius, cui mandat. est Iuris dict. Hinc et cum Caligula Imperator, Reges exteros ac Principes con vivio exceperat; suborta fuit inter ipsos de dignitate ac splendore generis contentio, quam ille Homericô illô versu diremit: Multos prae esse haud expedit rei, Rex unus esto. Suetonius. Et etiam Romanorum Legati, iam sub liberâ Republicâ cedere noluerunt Regibus magnis. Bodinus, l. 1. de Repub. c. 9. n. 144. Imperatorem autem Romanum praeferri debere Imperatori Graecorum (cui nunc successit Turca) licet ipse (ut l. 1. de Repub. c. 9. in fin. habet Bodinus) quatuor b. in suis insigniis usurpârit: quo se Regem Regum, et Regnatorem Regnantium esse voluerit denotare: constare puto ex eo, quia Romanus sustinet quartam Monarchiam, quae originaliter Italiae ac Romae adhaesit semper: licet Imperatores aliquando fixerint alibi sedem. Et Romanus ideo ratione antiquitatis Graeco est praeferendus, vid. Goldasti senior. l. 1. c. 16. num. 7. Indeque merito Nicolaus III. Pontifex Maximus, libr. 1. Decretal. tit. 6. cap. 17. Imperatoris nostri nomen Graeco praeponit, ibi: Nullus Imperator, seu Rex Romanorum, aut alius Imperator, vel Rex, Princeps; etc. ubi per alium Imperatorem, intelligi Graecum, ibidem glossa notavit, et ex eâ Calefactus, de equestr. dignitat. num. 113.

III.

An Papa debeat, sessionis ratione praeferri Imperatori, quaeri potest? Et sane controversia haec iam olim acerrime discussa fuit inter Fridericum I. Imperatorem Romanum, et Hadrianum

IV. Pontificem Maximum, eiusque incendio, universa propemodum Christianitas conflagravit. Videatur Dn. Goldastus, in Seniore suo, l. 1. c. 23. n. 4. Sed usus et ratio, apud eos, qui Romani Pontificis agnoscunt iurisdictionem, non ei denegare primum locum possunt. Non quidem civilibus argumentis, quasi Ponhtifex potentior ratione territorii sit; sed Ecclesiae respectu, quae nostra mater, et cuius illi caput in hisce terris Pontificem Maximum esse fatentur. Ac notat etiam Alciatus, in l. ultim. C. de Sum. Trinit. Papae nomen postponi Imperatoris.

IV.

Sed quid, si Imperator tantum sit electus, non vero a Pontifice coronatus: Anne tunc praecedet Gallum, aliumve Regem unctum? Sane non erubuit Gallus, cum Carolo V. electo Romanorum Rege in certamen de loco digniore venire; ut factum, cum Anno Christi 1521. Caleti eorum Legati convenissent; ubi Antonius de Prato, Iurisconsultus celebris, et Cancellarius Galliae Regis Mercurino, Caroli V. Cancellario, ideo praecedentiae quaestionem movere ausus est, quod Carolus nondum a Pontifice unctionem accepisset; Gallo ideo ut uncto Regi, cedere debere contentebat, quodex Chassanaeo refert Arumaeus, tom. 2. de iur. public. Discurs. 1. ad fin. et memorat etiam Guetta, consil. 1. n. 15. etc. Sed iam alibi non uno loco docui, Imperatorem esse vere Imperatorem, si fuerit electus, et ab Electoribus coronatus ac renuntiatus; licet nondum habeat Pontificiam confirmationem. Ego, tract. de Iuris dict. Imper. Roman. quaest. 5. et tract. de success. ac elect. l. 3. dissertat. 1. n. 6. atque hoc egregie evicit, omni labe odii in Pontificem carens, Magnificus Heer Wartus in tract. pro Ludovic. 4. Imperat. contra Bzovium, fol. 121. et seqq. mult. Et ait Guetta, dict. loc. num. 16. communnem esse Scribentium opinionem, quod Rex Romanus, ante coronationem Pontificis, possitomnia, quae post coronationem.

V.

At Anne Rex Germanorum, vivente Imperatore creatus, Galliae, aliisque Regibus praefertur? Quae quaestio iam Anno Christi 1533. in Comitiis mota, nec decisa fuit. Bellaius, l. 4. ad fin. Sed hoc in casu consuluit pro Germano, Antonius Guetta, consil. 1. et multos alios allegat Goldastus, in seniore, l. 1. c. 16. n. 8. Pro Gallorum Rege adfertur, quod is sit in actuali Imperio Regni Occidentalis; ille vero tantum in spe atque exspectatiâ, Regni atque Imperii Franciae Orientalis. et volunt etiam nonnulli ex quodam manuscripto Chronico Regiae Bibliothecae edocere, Galliae Regem praecessisse aliquando Regem Romanorum. Facit etiam quod Germaniae Rex non habet Maiestatem: Et inde licet in absentiâ Im peratoris, ille ceteris merito praeferatur: tamquam eius Vicarius, et perpetuus quasi Legatus; cum honor, qui Domino debetur, idem debeatur illi, qui Dominum repraesentat. can. sinal. distinct. 93. Et praerogativa, quae est in Principali, eadem esse

debeat in suo locum tenente. Guetta, consil. 1. num. 6. Cardo tamen negotii in eo versatur; an Imperatoris, verbi gratiâ, si adsint Legati, illos pone sequi debent Ambasiatores Regis Romanorum, ante aliorum Regum Legat os? Saepe enim uterque ad sollemnes conventus Legatos mittit, ut factum in Concilio Tridentino. Ac posse etiam Regem in Concilio intervenire, ut Regem, una cum Imperatore, probat Guetta, num. 22. Sed sane ab eo, quod Imperator praeponendus est Franciae Regi, arbitror evidentissime demonstrari posse, eandempraeeminentiam Romanorum Regi debitam esse; cum inter Regem et Imperatorem Romanum modica differentia, praesertim ratione dignitatis exsistat. Nam et Rex Romanorum ab Electoribus eligi, ungi item, et triplici coronâ coronari solet; et idem porro iura Imperii habet, ac omnia administrat sicut Imperator; licet nomine, et auspiciis Imperatoris: ergo idem ius honoris illi debetur. Rex Romanorum, propter spem a iure adprobatam, de succedendo in Imperio; can. in nomine, distinct. 23. et Clement. 1. de iureiur. honorari debet ad modum eum, quo honoratur ipse Imperator, argumento eius, quod glossa dicit, in can. fin. caus. 24. quaest. 1. Quod Filius Regis, etiam vivo Rege, Rex nominari mereatur. Corestus, de potestat. Reg. quaest. 24. Sicque Filius Comitis dicitur Comes, Iason, in tractat. feudor. verb. Comes. Et hoc magis adhuc dicendum est in Rege Romanorum, qui etiam vivente Imperatore habet ad ministrationem, non solam spem: unde eidem honor et praeeminentia etiam debetur. Et Rex Romanorum, ea quae facit, iure proprio facit, et illa tamquam propria Dignitati Regali debita vendicare solet; non tamquam Imperii locum tenens. Et ita: cum Imperatoris, Regisque dignitates, ad se invicem habeant relationem (nam ex Rege factus fuit Imperator, et Rex est futurus Imperator) merito sub eâdem praerogativâ terminari debent, l. final. ff. de acceptilation. l. fin. C. de indict. viduit. tollend.

VI.

Succedit nunc famossissima controversia, de praecedentiâ Galliae, et Hispaniarum Regis: acerrime a multis, ac praesertim Gallis disputata Galli aiunt, eorum Regi (cui post Imperatorem, Regemque Romanum, praerogativa semper fuerit data) ipsos etiam Hispanos, primitus Anno Christi M. D. L VIII. sessionis et praecedentiae nomine, litem movisse. Litem hanc strenue pertendisse Gallos: cumque in Aulâ Pontificis id obtinere non potuisset Hispanus; idem tamen eundem apud Maxaemilianum II. Imperatorem Romanum, consanguinitatis et adfininitatis vinculo sibi coniunctum, effecisset, ut Caroli IX. Legatis, principis loci praerogativa, in Aulâ Caesareâ denegaretur; Hanc insignem iniuriam ad belium Hispano movendum

sufficere; Regi Galliae operose Casparus Colinius, persuadere conatus fuit. Thuanus, libr. 35. et 49. Mendosa quoque, in concilio Tridentino, cum supremum inter Regios Legatos locum, obtinere non posset; declaravit: se nolle quidem anteire, tamen cogi non posse, ut Francorum Legatos sequeretur. Conservata item fuit antiqua possessio Christianissimo Galliarum Regi, non apud Pontificem solum; sed et apud Anglos, Polonos, Venetos etc. et eam apud Grisones Legatus Gallicus armatâ manu defendit, Dn. D. Lansius, in Orat. pro Gall. fol. 195. Bodinus, l. 1. de Repub. c. 9. ad fin. Pierre Matthieu, l. 1. narrat. 1. n. 7. etc. f. 39. etc. Goldastus, in seniore, l. 1. c. 30. n. 6. etc. Mem orat pariter Rudolphus Botereius, l. 5. historiar. sui tempor. fol. mihi 405. Anno Christi MDXCVIII. Vervini in negotio Pacificationis, post longas concertationes, Hispanos Legatos, Gallo loco cessisse: obtestatos tamen inposterum, ex hinc iuri suo nihil detractum iri. Occurrit etiam quod dicit Baldus, consil. 217. volum. 3. incip. Ego puto quem refert Purpuratus, in l. 1. ff. de Iurisdict omn. Iudic. n. 13. quod nemo praesumat honorem, supervexilla Invictissimi Franciae Regis. Vid. Guettam, consil. 1. n. 6. etc. Praeterea Albericus de Rosate, in Rubric ff. de stat. hom. describit nomina omnium Regum Christianorum, ac immediate post Regem Hierosolymitanum, nominat Franciae Regem, deinde Regem Siciliae, quarto Regem Angliae; Et addit, hos Quatuor ex Privilegio, et ex antiquâ ac probatâ consuetudine coronari et inungi; quod dicit habuisse et extraxisse ex quoda libro Ecclesiae Romanae, qui intulatur Provincialis. Quanto coeteros homines Regia Dignitas antecellit, tanto coeterarum gentium Regna, Regni vestri culmen excellit, ait Beatus Gregorius ad Childebertum Regem. Reges Gallorum opposuerunt se tamquam murus inexpugnabilis pro populo Christiano, ait Honorius III. Regnum Galliae est quasi pharetra, quam Christus sibi circa femur accinxit, ex quâ sagittas electas extrahens; ipsas, ut sibi gentes et Regna suiciat, in arcum brachii potentis emittit, ait Gregorius IX. vid. Dn. D. Lansium, Orat. pro Gall. f. 181. Ac pro auctoritate et potentiâ, aliisque praerogativis Regni Gallicani, tractat etiam pluribus Carolus Molinaeus, tract. Monarch. Francor. passim, ubi ait, nullam Monarchiam, nullumque Regnum tam diu duravisse, quam Francorum. Iam ultra mille, sexcentos, triginta duos Annos perseverâsse, nec Interregno interrumptam Coronam Regni; nec unquam translatam fuisse in alium populum, nec in aliam nationem. Nullum quo ad ius succedendi, similius Regno Davidico esse. Hispanicum Regnum recentissimum, diutius sub Romanorum servitute mansisse Hispanias, quam Provincias Gallicanas: Hispanos parum decore gloriâsse, se descendisse a Gothis, qui haeresin Arrianam invexerunt. Eos a

Saracenis Carolum Magnum liberâsse, postquam Romam liberâsset ab impressione Longobardorum. Reges Francorum, Ecclesiae Romanae patrocinium semper suscepisse, a Regibus Gallicanis Pontisicum Romanorum auctoritatem a contemptu vindicatam, opes auctas, potentiam stabilitam fuisse, Bodinus, dict. lib. de Republic. cap. 9. ad fin. ait. Quod non leve argumentum est, apud eos, qui auctoritatem sedis Pontificiae agnoscunt. Et singularis est tractatus, tom. 5. des Memoires de la Ligue, fol. 709. etc qui de Iuribus, Privilegiis et praeeminentiis Galliarum Regis, pluribus agit, et videatur etiam eâdem de re Auctor, des antiquitez et reckerches de la grandeur des Rois de France, lib. 1 cap. 8. fol. 301. etc. Nolunt etiam Galli fateri, Hispanum potentiorem esse, ut tetigi Ego, in tract. deiure territorior. ad fin. et probare nititur Boccalini, cap. 13. d. Pietra. fol. 47. et seq. Et sarcasticum admodum illud fuit, quod fecisse Franciscum I. Galliae Regem, refert Piccartus, decad. 4. cap. 10. ad fin. fol. 228. ad quem cum tempore controversiarum, Augustissimus Caesar Carolus V. pro ratione Maiestatis suae scripsisset; titulique Imperiales, atque Provinciarum, et Dominiorum Inclitae Austriacae Domus magnum chartae spatium implevissent: mordax Gallus, in responso tantundem spatii insumpsit, repetitione Galliae, hoc modo: Franciscus I. Rex Galliae, Galliae, Galliae, etc. eô innuens, unum suum Galliae Regnum sufficere, omnibus Imperii Provinciis domandis, etc.

VII.

Sed vero, ut et innui, tractat. de appellation. cap. 4. num. 4. regerunt Hispani: Ex facto sumitur Ius. Ergo factô mutatô, et Ius mutari debet. Cum itaque factum et circumstantiae sint ratione Hispani mutatae, et antiquum factum tantum concernat Castiliae Regem, merito Ius antiquum Gallo nil prodesse decet. Et Ferdinandus Vasquius, in praefat. illustr. quaest. pro Hispaniae Regis Praerogativâ, Iuridice et Politice, egregieque propugnat; et etiam in Concilio Tritentino, cui interfuit, varia argumenta proponebat. Adeo, ut si praesens tempus inspicere velimus (quo scilicet Maiestas et Imperium Hispaniae Regis, non amplius angustis Castiliae, aut Arragoniae finibus continetur; nec Gallo-Franciae Reges, adhuc Maiestatem Caroli Magni, vel Clodovaei repraesentant) habitô, inquam, praesentis temporis respectu, pondus argumentorum Hispani (utut et ego aliquando in contrarium propendebam) praevalere omnino videtur. Et quidem in eiusmodi casibus respiciendum esse praesens tempus, Bartolus, et alii, in l. ex facto, in princ. ff. de vulgar. et pupill. substitut. tradunt. Namque in omnibus anteponendi sunt Maiores, l. nobiliores, C. de commer. et mercatorib. Hispanum autem Gallo maiorem esse, manifestum satis videtur: cum praeter Hispaniam, Flandriam, et bonam Italiae

partem, ditioni et Imperio suo subiectam, praeter Siciliam utramque et quamplurimas Insulas sibi oboedientes, ad novum Indorum Orbem, ab Hispanis et Lusitanis repertum, cui ipse dominatur, quis respexerit, innumerasqueve fere gentes et Provincias illas sibi obtemperantes; inveniet, ipsius Imperium, non solum longius, latiusque sese porrigere. quam aliorum Principum Imperium, qui nunc sunt: sed etiam omnium aliorum, qui ab origine Mundi unquam fuerunt. Dignitatem etiam ex eo arguit Hispanus, quod puram Catholicam Religionem (id enim et ipse fatetur Gallus) in om nibus suis Regnis observat. Divitiae etiam conferunt ad maioritatem, quas nemo abundantius Hispano habet. Nullus Princeps Hispaniarum Rege nobilior, et in eum omnium Regum ac Magnatum Orbis Christiani, qui unquam fuerunt, sanguinem coaluisse, probat Scioppius, in Consilio Regio, ubi Philippum III. ex Imperatoribus triginta duobus, et Regibus centum et quadraginta tribus descendisse demonstrat.

VIII.

Sed porro absonum magis est, quod Anglus, qui Gallo cedit, Hispano sessionis litem movet: unius atque alterius Insulae dominator, tam potenti, ac longe latequeve imperitanti Monarchae: et se tamen sententiâ Pontificis Maximi vult tueri. Pierre Matthieu, histoir. de France, libr. 7. narrat. 1. §. 12. Thesoro politico, part. 1. relat. d. Spagnia, sol. mihi 82. Goldastus, senioris, lib. 1. cap. 30. num. 8. Et cum Anno Christi XCVIII. Legati Angliae Reginae Elisabethae, Hispaniarumque Regis Philippi II. de pace ut tractarent, convenissent, de hisce caeremoniis non concordes, haud negotio principali principium dare potuerunt. Pierre Matthieu, libr. 1. narrat. ultim. sect. 16. Ita et factum anno Christi M. DC. Meteranus, histor. Belgic. l. 21. f. 76. Rationes pro Angliae Rege, enumerat Meteranus, libr. 13. fol. mihi 698. ubi pluribus de Angliâ agit. Nempe, Anglos antiquissimos esse Christianos (et sane Anglis ac Scotis Religionem Christianam Germania debet) ex familiâ omnium nobilissimâ Angliae Reges ortos esse; et quidem ex Rege Cunobiline, cuius etiam adhuc numismata inveniuntur, qui circa Salvatoris nostri Nativitatem imperitavit, etc. Esse nemini subiectos, sed Vicarios Dei in Regno suo. Absolute etiam Ecclesiasticis imperitare, quod non faciat Hispanus. Verum et il nimis antiquis Argumentis pugnant, et praesenti Maiestati Hispanicae aequiparandi minime esse videntur: et nec Hispanus in temporalibur ullum superiorem agnoscit, eiusque factio etiam ipso in conclavi Pontificio praedominatur fere semper.

IX.

Solent insuper et Sacerdotes, circa eiusmodi aucupia honorum, valde esse ambitiosi. Occurrunt hîc Archiepiscoporum et

Romanorum et Constantinopolitanorum aemulationes, de Patriarchicis Privilegiis, de Iure assidendi, et procedendi, Episcoposqueve creandi: quae etiam Iuri nostro non sunt ignotae. Ac pertinet huc, Lex inter claras ultim. C. de Summ. Trinitat. quam tamen Hotomannus supposititiam esse putat, libr. 7. observat. cap. 2. ut et Biblian der, libr. 2. de Trinitat. fol. 111. et seqq. mult. Sed suspicionem illam inanem esse probat Alciatus, 5. parerg. cap. 23. et Cuiacius, observat. lib. 12. cap. 26. acitem Fachinaeus, libr. 8. controversiar. cap. 1. Verum in illâ Lege Iustinianus subicit et unit Sedi Romanae omnes Sacerdotes universi Orientalis tractûs. Caput esse Romanam, omnium sanctarum Ecclesiarum ait. Apparet etiam ex l. decernimus 16. C. de Sacro sanct. Eccl. Basiliscum quendam, Imperii invasorem, Acacio Patriarchae Constantinopolitano, multas subditas Provincias ademisse, parumque abfuisse, quin expelleret ipsum: sed operâ Armatii Basilisco expulso, Zeno Imperium recepit, et omnia Acta Basilisci infrrmavit. Ac inprimis in dict. l. 16. C. de Sacros. Eccl. Acacio restituit praerogativam, in Episcoporum Concilio, vel extra Concilium, ante alios residendi, etcetera omnia, quae ante habuerat, intuitu Regiae Urbis. Ex quib. patescit, tum temporis praerogativam Episcoporum, ex Urbis dignitate metitam fuisse. Etita videtur pro Constantinopolitani Patriarchae dignitate, ubi tum Regia sedes erat, hanc legem pugnare. Ut et Lex Constantinopolitana 24. in pr. C. tit. eod. quae fertur Iustiniani nostri esse, aperte sancit. Constantinopolitanam Ecclesiam omnium aliarum caput esse. Quae Lextamen tantum Epitome est alterius, a Contio restitutae. Verum in Novell. 131. c. 2. diserte sancitur, secundum Ecclesiasticas Regulas, Sanctissimum senioris Romae Papam, primum esse omnium Sacerdotum: beatissimum autem Archiepiscopum Constantinopoleos, novae Romae, secundum habere locum, post Sanctam Apostolicam Senioris Romae sedem: aliis autem omnibus sedibus praeponatur. Et ita videmus, ab Imperatoribus ipsis, pro diverso affectu nunc ad hunc, mox ad alium propendente, aliquando Romanum Constantinopolitano, interdum etiam hunc illi praelatum fuisse. At si haec res ex veris suis principiis diiudicetur, uter debuerit obtinere, altioris difficiliorisque indaginis est. In l. unic. C. de privileg. urb. Constantinopol. lib. 11. Ipsius Romae veteris praerogativa, tribuitur urbi Constantinopolitanae. Apparet autem ex can. provinciae, et can. seq. distinct. 99. olim dignitatem Episcoporum, Metropolitan orum, etc. ex dignitate Urbis, Aulaequeve primariae sede, diiudicatam fuisse. Ita Constantinopolitanus obtineret. Sed Romanus vicissim Apostolicam praetendebat praerogativam, Petriqueve dignitatem. Regerebat Constantinopolitanus, suae sedis, suaequeve Ecclesiae,

sui denique throni auctorem fuisse Andream; et hunc ante Petrum fuisse vocatum. Ego hanc litem non facio meam, et ad Theologos, Historicosqueve Ecclesiasticos videtur pertinere, diiudicatio talis. Sed certe Catholici Theologi, cladem et eversionem Ecclesiae Constantitinopolitanae acceptam ferunt, quod noluerit Romanae Sedi parere, etc.

X.

Notant autem hîc nonnulli, non Principatum, sed primatum, seu praerogativam tantummodo proeugi/as2, hoc est, Ius in Episcorum Concilio, vel extra Concilium ante alios residendi, ad Theo dosii Magni usque Imperium, solum adfectâsse Pontifices Romanos. Idqueve etiam Estienne Pasquier, lib. 3. des Kecherches, cap. 1. fol. 251. licet Religionem Catholicam profiteatur, non abnuit. Et pertinent huc, quae contra universalem Iurisdictionem, unius atque alterius Ecclesiae, in reliquas disputavit Piissimus Pontifex Gregorius Magnus: a me ex parte relata, in tract. de appellation. cap. 4. §. 10. Sic et in Can. primae, et in duob. can. seqq. distinct. 99. ex eodem Gregorio Magno habetur: Quod primae sedis Episcopus, non adpelletur Princeps Sacerdotum, vel summus Sacerdos. Universalis nec ipse Romanus Pontifex debeat vocari. Quia si unus Patriarcha dicitur universalis, Patriarcharum nomen ceteris derogatur, etc. Ut et in genere contra eos, qui in Ecclesiâ primatum aut Imperium quaerunt, allegari solet. Can. ult. distinct. 40. et can. legimus, distinct. 93. Primus fertur fuisse Bonifacius III. qui a Phocâ Imperatore, magnâ tamen contentione dicitur obtinuisse primus, ut Romana sedes Caput diceretur, et haberetur ab omnibus omnium Ecclesiarum: utque Ecclesiae Petrinae, Pontificique Romano, omnes orbis Ecclesiae obedirent, ut refert Blondus, ac Platina, in Vita Bonifacii III. Scribit etiam de Gregorio eius nominis I. qui Magni meruit cognomen, Idem Platina, eum spretis opibus, posthabitis voluptatibus, atque omni ambitione et potentiâ, gubernacula Rei publicae, invitus quae susceperat, rexisse, hocque modo vixisse, ut usque ad tempora nostra, neminem ex successoribus habuerit parem, nedum superiorem; vel sanctitate vitae, vel diligentiâ in rebus agendis, vel doctrinâ, et scriptis; Unde nostrates nonnulli scribunt, post eum Anti Christos fuisse factos Pontifices Romanos. Cumque Iohannes Episcopus Constantinopolitanus, se ipsum Oecomenicum, id est, Uuniversalem Patriarcham creâsset, monuissetque Gregorium Mauritius Imperator, ut Iohanni obtemperaret, respondit homo constantis ingenii, ut iam supra relatum illius verbis fuit. Sed de Gregorii successore ita Platina scribit: Fuit homo obscuro loco natus, obscurior moribus, rebusqueve gestis Gregorii Viri Sanctissimi adversatus est. Paululum etiam

abfuisse, quin Libri Gregorii comburerentur: adeo in Gregotium, Virum undecunqueve laudatissim um irâ, et invidiâ exarsisse hominem malevolum. Id quod sine dubio ideo illum molitum fuisse nostrates censent: ne ipsius Gregorii auctoritas contra Principatum Romanum allegaretur. Sed et haec altiorem indaginem requirunt, et nisupposititia sit l. 8. C. de Summ. Trinit. diu ante Phocam, Iustinianum, ontifici Romanotribuisse Princip atum, adparet.

XI.

Porro etiam non ignorare debemus, Episcopi Eystettensis et Wormatiensis: Rebdorff Anno 1299. ac item Abbatis Fuldensis, cum ArchiEpiscopo Moguntino et Coloniensi, de Iure sellionis. multorum Historicorum penicillo delineatas altercationes, de quibus Crantzius, Saxon. libr. 6. cap. 46. Nauclerus, sub Henric. 3. Mtinsterus, Cosmograph, libr. 3. cap. 179. Spangenberg, in Chronic. Mansfeld. Dn. Crusius, Annal. Suevic. libr. 11. part. 2. cap. 14. Wolffius, Lection. memorabil. centur. 15. fol. 973. Buxtorffius, Disputat. ad Aur. Bull. thes. 40. liter. g. Nam cum Moguntiae omitia Henricus III. Imperator indixisset; periculi plena sese contentio exseruit deloco, ut a verbis ad verba procedentes, et Iura e vaginâ derivantes, Templum humano sanguine foedarint: Cum item Henricus VI. Friderici I. Filius, Rex Romanorum, Moguntiae Anno Christi M. c. LXXXIV. designaretur, ipso die Processionis, cum in Ecclesiâ sederet Imperator, a dextris habens Archiepiscopum Moguntinum, et a sinistris Coloniensem, Idem Abbas tu rbavit tam celebrem coetum, locum sibi deposcens, ex sinistro latere Imperatoris, quem Coloniensis occupârat; hic vero Abbati cedere inglorium duxit, Imperator autem interpellatus respondit: Veteres adprobamus, u6 tenemur, Imperii nostri consuetudines, quocirca, maior an min or, aequo nobis discrimine est: Surrexit Archiepiscopus: Quando, inquit, Serenissima Maiestas, ita se voluntas vestra praebet, cedo Abbati Archi Episcopus, Monacho Princeps Elector: sed bonâ vestrâ veniâ coetum hunc dimitto, et haec dicens abscessit: eum cum multi alii sequerentur, tot vacuatis sedibus turbatus fuit Rex Henricus; etiam in collum archiepiscopi appen dens, quam sancte rogans, ne festum dieam a moe4rore auspicaretur. Vix et non aliter retentus fuit Coloniensis, quam ut sedes reponerentur in pristinum locum, et etiam addidit Idem: Si nostram Abbas turbaverit sedem, ascendat in caelum, ponatsuam in A quilonem, et similis altissimo fiat. Et quidem Fuldensis in tam sublimen locum irrumpere ex eo praesumpsit, quia perpetuus Imperatricis Cancellarius praefulget, et ita voluit a dignitate suae Dominae aestimari. Etiam Anno Christi M. DC. XIV. inter Abbates, et alios dignitatibus

Ecclesiasticis ornatos, magna lis de sessionis praerogativâ, Decanos prita, Capitulares, aliosque mota in Galliâ fuit: ac Abbates praetendebant, quod propter titulum qualificatum (scilicet ut Praelati) debeant pone sequi Episcopos, eumqueve ordinem etiam in cap. decernimus, et in sap. fin. extr. de dilationib. in cap. dilectus, de offic. Legat. in cap. cum oporteat, de accusationib. observari. Eque de controversiâ late tractat Auctor de Mercure Francois, tom. 3. fol. mihi 434. et seqq.

XII.

Olim cum inauguraretur Iacobus Lusignanus, Cypri Rex, contentio inter Venetos et Genuenses de praecedentiâ mota fuit: favit Venetis Iacobus, et occisi fuerunt aliquot Genuenses. Id quod magnos causavit motus, nec nisi captivitate Regis Iacobi finiti fuerunt, qui tandem post diuturnam captivitatem, rediit ad Regnum paternum. Pedro Mexia, libr. 2. cap. 22. ad fin. Aiunt et Belgicam Rem publicam confoederatam, praetextu omnimodae suae libertatis, aliis Principibus Imperatoris subiectis, sessionis controversiam movere: sat specioso argumento: semper enim dignior est liber eo, qui alterius subditus exsistit. Inde Veneti ceteros Italiae Principes praecedunt. Petrus Calefatus, de Equestr. dignitat num. 124. et seq. Sed tamen Principes nostrates, (et praesertim Electores) non subditi absolute, sed membra simul Summi in Mundo Imperii exsistunt: Glieder deß Heyligen Römischen Reichs. Et de sessione etiam quondam inter ipsos Electores Imperii Romani, turbae motae fuerunt, quas tandem in Bullâ Aureâ. cap. 3. decîdit Carolus IV. Romanorum Imperator: et videArumaeum, Discurs a princip. ac etiam Buxtorffium, et Dn. D. Rümelinum, ibid. Quâ de re ita Dubravius, libr. 22. scribit: Cum Carolus animadverteret, eo usque ambitionem etiam illorum Principum, qui se Electores vocant, exarsisse, ut primum quilibet sibi locum, praecipuamque auctoritatem in eligendo, assidendoque vendicaret: unde simulates in illos, et aliquoties caedes, ex domestico illo dissidio suscitabantur; Decretum ideo promulgavit, quo gra dus, potestatesqueve Principum, et aliorum Ordinum ita discrevit, ut nullus de suo Iure tamquam imminuto potuerit queri. etc. Et ita olim Episcopus Moguntinensis et Coloniensis, uterque sibi dextrum Imperatoris latus competere contendebat; uti patet ex Alberto Argentinensi, cum inquit; sollennitas nuptiarum, quas scilicet Henricus VII. filio suo celebrabat Spirae, paratis sedibus, propter antiquam contentionem, Moguntini et Coloniensis, quorum quilibet ad dextram Principis voluit sedere, interturbata fuit. Aliud exemplum eiusdem controversiae, exstat apud A ventinum, lib. 7. quod sub Alberto Imperatore contigit Noribergae. Similem controversiam habet

Witikindus, libr. 3. gestor. Saxon. inter Trevirensem et Coloniensem, cum Otho Magnus in Caesarem esset designatus, vide Arumaeum, volum. 2, luris publ. fol 6. adde Cuspinianum, in Henrico 7. Dubravium, dict. lib. 22. hist. Bohem Sed hodie Moguntinus primus est, excepto casu, ubi in Provinciâ Coloniensi conveniunt. Arumaeus, ad Aus. Bull. Disc. 3. num. 2. p st hunc Coloniensis, et tandem Trevirensis: Inter Saeculares, olim Bohemo novissimus tribuebatur locus, Cranzius, lib. 4. Sax. cap. 28. nunc est primus: cum sit Princeps Coronatus et Unctus: et Rex dignior exsistat Palatino, Duce, vel Marchione. Sequitur Elector Palatinus, hunc Saxo, et post eum Brandeburgensis, qui ex traditione quorundam primus erat, quod tamen non credit Buxtorffius, thes. 41. liter. e. incap. 6. eiusd. Aur. Bull. Carol. IV.

XIII.

Insuper Ecclesiasticis et Saecularibus ea praerogativa datur, ut in omnib Actibus ad ipsam Curiam spectantibus, nullus Princeps alius, cuiuscumque Status, dignitatis aut conditionis, ipsis ullatenus praeferatur Addito praeterea, quod Rex Bohemiae quemcumque alium Regem, in dictis Actib. antecedere debeat Buxtorffius, th. 84. Arumaeus, ad Aur. Bull. Discurs. 4 a pr. fol. 170. etc. Sunt itaque qui negant, Electores in aliis Actibus, puta, in Concilio, aut alio Principum Christianorum conventu, ceteris pnferri. Et ita in Concilio Basileensi, Anno Christi M.CCCC.XXXIII. Burgundiae Ducis Legati, Decreto Patrum obtinuerunt loci praerogativam, adversus Germaniae Electores: cum Burgundus sexies Dux, quindecies fuerit Comes, et plures dignitates habens, praeferendus sit habenti pauciores. Decianus, cons. 19. nu. 237. lib 3. facit id quod tradit Tiraquellus, in tract. de Nobilit. c 18. nu. 26. etc. Sed tamen dict thes. 84. lit. a. ex Ceremoniali Ecclesiae Romanae Buxtorffius probat: Principes Electores, digniores aliis Principibus haberi, praeter Reges: ut et Arumaeus, volum. 2. fol. 7. iur. publ. idem evincit. Ideoque in Concilio Tridentino, teste Thuano, lib. 8 post Legatos Pontificios, Electorib. praecipuus dignitatis locus attributus fuit. Et habent hanc praerogativam Electores, sicut Cardinales prae aliis Praelatis, ratione Electionis Et etiam traditum invenimus, ob pluralitatem dignitatum quem non praeferri, si nulla per se sufficiens sit ad praecedendum, post Romanum, cons. 333. nu 8. Peregrinus, cons. 3. n. 41. Sed vero, et contra hunc textum Caroli Burgundi Legati, in Comitiis Ratisbonae, Anno Christi M CCCC. LXXI. Electores pncedere nisi sunt. Cum. n. post Legatos Electorum collocati, atque ideo despecti priore consessu viderentur, redire in subsellia recusârunt. Electores, qui aderant, absentib Collegis (summâ tamen cum moderatione) dignitatem communem tutabantur. Burgundi potentiam sui Principis tam in Germaniâ, quam in Galliis maxumam, Electores

parem Nobilitatem. et vetustum morem obiciebant, sequeve e corpare Caesaris cum existant, ne Regibus quidem, si adessent, cedere oportere contendebant. Contentio haec, cum tres prope horas consumpsisset, non antea est sublata, quam Burgundi, alternis subselliis, ad frontem Caesaris, inter Oratores Regios locarentur Tum demum et ipsi, auxisse Principis sui dignitatem, quod in Ordine absentium Regum sederent, et Electores servâsse existimationem suam reputabant, quod exclusi a primis subselliis Burgundi essent, Campanus, apud Freherum, tom. 2. fol. 150. etc. Goldastus, tom. 1. constitut. in Rationali. fol. 99. et vide eundem, tom. 3. fol. 438 Quin et Cardinalibus ac Regibus Electores praecedunt, in actibus talibus. Buxtorffius, dict. thes. 84. liter. C. Neque enim absurdum est, in maiori dignitate constitutum, ratione leci vel temporis, postponi minori, argu. cap. a collatione 11. de appellation. in 6. Et in honorum Ordine collocando, non tam personae atque familiae, quam officii et dignitatis, seu administrationis ratio habenda erit. Modestinus Pistoris, consil. 51. num. 41. volum. 1. Hucque confert, quod ex Constitutione quâdam Rodolphi II. Imperatoris, refert Arumaeus, Discurs. 4. ad Aur. Bull. Carol. IV. thes. 1. fol. 171. Daß der Churfürsten Hoheit vnnd Authoritet/mit eines Römischen Keysers Gewalt vnnd Hoheit/daher sie auch fleußt/dermassen verbunden/daß eine ohne die andere nicht verschmählert werden/auch ohne die ander nicht bestehen kan: Ja daß die höchste Würdeder Churfürsten/darmit sie vor andern Königen vnd Potentaten gezieret/diese ist/daß sie einen Römischen Keyser/dessen Hoheit/Authoritet/vnnd Gewalt/alle andere vbertrifft/von deren auch alle andere herflenßt/zuerwöhlen haben.

XIV.

Lis etiam de Sessione fuit Sabaudo, et Mediolani Duci. Knichen, de Saxon. non provoc. iur. ad verba Ducum Saxon. cap. 2. nu. 33. fol. mihi. 186. Florentini et Ferrariensis Ducum, de eminentiae et proedri/as2 praerogativâ concertatio; multorum Iurisprudentum consultationibus, nec non et Historicorum, famae et nominis celeberrimi calamis notata est: hacqueve de quaestione multi excellentissimi Iurisconsulti, Consilia ediderunt, quos ordine recenset Knichen, de Saxonic. non provocand. Iur. ad verba Ducum Saxon. cap. 2. numer. 33. et seq. et ut Antonius Colerus, de iur. Imper. Germanic. sect. 66. et graviter inprimis pro Estensi seu Ferrariae Duce, pugnat Tiberius Decianus, volum. 3. consil. 19. pro Florentino, Baptistâ Stratellâ, Avocatus Fivizanensis: quem summe in hoc commendat Cavalcanus, decis. 20. nu. 26- fol. 129. part. 2. Quaerebatur ibi primum, An Florentia tempore suae libertatis, fuerit Duci Ferrariae proferenda? Negabatur hoc in totum.

eo quod nulla Universitas, nulla Res publica, quae careat titulo dignitatis, debeat praeferri Duci, Marchioni. Maxume cum in Republicâ Florentinâ, iam ab eo tempore, quô libertatem a Rudolpho I. emit, omnis potestas fuerit penes populares ac plebeios, usquequo Anno Christi M. D. XXVII. Ducem recepit. Equidem habere merum et mixtum Imperium, et alia Regalia, tribuere quidem videtur Nobilitatem, Andreas de Iserniâ, in cap. 1. §. coeteri, quem sequuntur ibi omnes etc. quis dicatur Dux in usib. feudor. hoc tamen magis spectat ad Rem publicam liberam omnino, nec ulli parentem, qualis non videtur fuisse Florentina, ratione omnimodae supremae iurisdictionis: ad'huc enim imperium Romanum reconoscebat; et emptio illa fuit tantum libertas ab oneribus consuetis, non a recognitione. Et est etiam in Germaniâ, aliisque Regnis, immota consuetudo, quod semper praecedant Civitates, ii qui Titulos dignitatis habent, puta, Comites, Duces, etc. Decianus, dict. consil. 19. volum. 3. num. 28. Urgebant et hoc Ferrarienses, licet de consuetudine, vel iure singulari, Res publica Florentina, dum libera esset, debuisset Ferrariae Duci praeferri: attamen per Constitutionem Ducis, a Carolo V. factum, exstinctam esse Rem publicam Florentinam, eiusque libertatem sublatam, vel saltem itaimmutatum ipsius Statum, ut nova Rei publicae forma censeatur. Atque ideo sublatas videri omnes dignitates, honorumqueve praerogativas, quae prius illi competebant, adeo ut amplius nequeant antiquo iure censeri. Litis item huius famosissimae, non uno loco meminit Thuanus, puta libr. 31. 35. 42. ac praesertim libr 44. fol. 541. antiquae editionis, ubi scribit, eius cognitionem ad se pertrahere Pontificem voluisse, sed Ferrariensem contra, tergiversatum fuisse, ac licet fuerit citatus, numquam tamen potuisse adduci, ut Romam mitteret Procuratorem, sed ut a Caesare. et et in Caesareâ Aula, lis terminaretur, omni ratione contendisse. Id cum honeste Cosmus recusare non posset, quo tamen id cum bonâ Pontificis gratiâ fieret, impetravit, ut Pontifex de Maxaemiliano II. Imperatore, non ut Caesare, sed tamquam Arbitro assentiretur. Maxaemilianus, qui et auctoritatem suam retinere, et inter illas Duces, quorum uterque Sororius ipius erat, Iudex sedens, neutri molestiam facessere vellet, acceptis Pontificis literis, in non levem indignationem exarsit, quod et in sententiâ ferendâ, modus ac conditio praescriberetur, nec sibi causae ad se et Imperatorium Tribunal vere pertinentis, libeta cognitio permitteretur. Et etiam resuscitata haecce controversia fuit in concilio Tridentino, Vide historiam Coucilii Tridentini, Petri Soavi Polani, quam Marcus Antonius de Dominis

vulgavit, libr. 5. mihi fol. 552.

XV.

Nec solum exteri ac absoluti Principes, sed et Ordines ac Senatores, Consiliarii, Professores, etc. saepe de sessionis praerogativâ concertant. Plerumque autem Ordo obsevatur is, ut qui postremus ad officium pervenit: postremo etiam collocetur loco; non habitâ aetatis ratione, argum l. si quis 10. C. de Professorib. et Medic Langlaeus, libr. 7. semestr. cap. 7. Et temporis, quo quisque in Ordinem aliquem receptus est, retionem habendam esse, statuitur etiam in l. semper. 15. C. de iur. immunitat. l. 1. l. 2. C. de offic. praefect. praetor. Afric. l. 1. C. de praepos. sacr. cubicul. l. 2. C. de primicer. l. 1. C. de Comitib. et Archiatr. l. somperimus 13. C. de prox. sacr. scrin. Quodque priori tempote ingressus, in congregationibus praeferatur posteriori in adunantiis et sessionibus, licet posterior, extrinsecam aliquam habeat dignitatem, Marcus Antonius Peregrinus consuluit, consil. 3. num. 31. volum. 2. et adstipulatur Calefatus, de equestr. dignitat. num. 82. etc. ubi late; quod tamen limitant nonnulli: nisi is posterior antea alibi fuerit in maiori dignitate, propter quam ceteris non debeat postponi, vide Decis. Aloysii Riccii 1446. in princip. Ita is, qui primarium aliquem locum in Academiâ obtinuit, si ad aliam, singularibus praemiis propositis evocatus in Doctorum Collegium aggregetur, non postremo loco collocandus erit, ut Franciscus Hotomannus, consil. 105. concludit, idqueve totum tractatui de Academiis inseruit Matthias Stephani, cap. 3. num. 33. etc. Quod tamen adhuc controversiam habet: cum nempe, si Episcopus alibi Canonicus sit, is non praecedat ceteros antiquiores, post glossam, Raigerus, in Thesaur. iur. §. sessio, num. 1. Sicetiam in Actibus Scholasticis, Rector Scholarum Episcopum praecedit, si ibi moretur ut Scholaris, Raygerus, dict. loc. num. 2. Iacobus Benius, tract. deprivileg. iurisconsuitor. libr. 1. cap. 19. Idem tamen Benius, part. 2. n. 27. docet, Canonicum, Doctorem, etiam anteriori non Doctori praeferri, qui idem num. 28. tradit: Dignitates Ecclesiasticas, Doctoribus esse conferendas: et num. 29. ait: Doctorem ad beneficia Ecclesiastica aliis praeferri debere: ut et in tract. de iur. Academiar. tetigi. Antiquiorem autem in data, non praeferri posteriori in data; verum antiquiori in possessione, decidit Aloysius Riccius, in prax. for Ecclesiastic. tit. prax. praecedentiar. decis. 580. Addi debet Iosias Nolden, in elegant. tract. de stat. Nobil. cap. 10. in princip. ubi tradit: Unam eandemque persona, duplici Iurecenseri. Et in Imperio, ut Holsatiae Ducem, aliis postponi Daniae Regem: extra, ut Regem Daniae praeferri. Sic et Abbas praecedit Canonicum Ecclesiae Cathedralis, extra Ecclesiam: sed noninipsâ

Ecclesiâ: quia in Ecclesiâ, et in Collegio Canonici ab Episcopo non separantur. Cardinalis Tuschus, practic. conculus. tom. 1. liter. A. conclus. 5. Sic et differentia est in praelatione: ut alia sit Collegialium actuum ratione, alia extra eos. Calefatus de equestr. dignit at. etc. n. 50. Si plures una simul creentur Senatores, quis debeat praeferri, dubitari ipotest? Sed Riccius in decisionum collectaneis, dict. decis. 1446. decîdit pro illo, in quo concurrit qualitas meritorum paternorum, vel propriorum, item impressionis librorum, aut anterioritas nominationis. Verum Senator es permutatis invicem muneribus, an iidem qui fuerint, quo ad ordinem sedendi maneant: et quid de eo, qui abdicatio munere, quod in su premo consessu obtinebat, mox aliud consecutus sit; an is etiam pristinum locum, vel quem tunc nactus sit, tenere debeat? Item Praesides Classium inquisitoriarum, an Consiliariis Regiis, in amplissimum ordinem ante se cooptatis praeferendi sint? Disputat egregie Langlaeus, dict. libr. 7. semestr. cap. 8. et 9. Pariter, num si quis iresignet, in gratiam certi cuiusdam successoris, is Novitius successor simul quoque debeat occupare et possidere locum istius resignatoris; in stando, sedendo? disquirit Cothmannus, consil. 95. pertot. volum 2.

XVI.

Nobilis, an Doctor, debeat praeferri? disserit Arumaeus tom. 4. discurs. 32. ius. publ. et de praecedentiâ Equitis ac Doctoris, vide Petrum Calefatum, tract. de equestr. dignitat. n. 58. etc. ubi differentiam facit inter Doctores egregios, et Doctorellos; quos ex mente Angeli vocat Dolores. idemque n. 90. etc. disputat, an collegium Doctorum, Collegio Equitum sit praeferendum? De praecedentiâ inter Licenciatum prius, et Doctoratum postea: vide Sfortiam Oddum, consil. 14. per tot. libr. 1. Et item Marcus Antonius Peregrinus, consil. 3. n. 31. volum. 2. sequentes Regulas ad hanc materiam spectantes adducit: cum ait, Dignior est, qui a digniori manu dignitatem accipit, num. 34. Marchio titularis, non debet praecedere Doctorem Nobilissimum, et in suâ Civitate Ordinarium Iudicem, num. 5. Dignitatem maiorem habens, praefertur etiam posteriori in tempore: et dignitatem unam praecellentem habens, praefertur habenti plures inferiores, a num. 39. etc. Raritas est argumentum maioris dignitatis, num. 50. Potens opibus, ceteris paribus, dignior est, num. 53. Dignior est, qui in specie iurisdictionem habet maiorem. Dignitatem habens ex Privilegio, et iure alieno, cedit habenti iure communi et suo, num. final. Marchio habens simplicem iurisdictionem civilem, non praefertur Doctori Nobiliori genere, et iuri sdictionato, num. 60. Dignior est et praeferendus, qui ex naturâ et iuresuo dignior exsistit; quam qui exaccidenti. Peregrinus, dict. consil. tertio, num. decimo rolum. 2. De praecedentiâ

inter Legatos Principis, vide consil. 44. Iohannis Baptistae Costae, ubitractatillam quaestionem: Quis inter Legatum Principis praecedentis, et Prin. cipem in Aulâ Principis exsistentis sit praeferendus? ut Petrus Calefactus, de equestr dignit. n. 122. etc. et tande decidit, Principe Legato esse praeferendum. Ablegatis item Legantis Principis, sedem locum ve tribuendum haud esse, iam supra, in Discurs. de Iure Legator. dixi: et docet nos Aurea Bulla Caroli Iv. tit. 25. §. Wann aber ein Churfürst/Geistliche oder Weltlich/mit redlicher hindernuß begriffen ist/ daß er zu dem Kayserlichen Hoff nichtkommen mag/vnd einen Botten oder Verweser/welcherley Würdigkeit oder wesens der seye/sendet/der also an Statt gesand würd: daß man ihn soll annemme4n/doch gleichwohl an Stul vnd Tisch nicht setzen/ als der ihne dahin sendet. Et sic Anno Christi M. D. XX. XXI. Octobris, in inauguratione Carli IV. Imperatoris, Legatis Electoris Saxoniae (ipse enim Elector ob invaletudinem Coloniae substitit) cum Duce Iohanne Clivensi multa fuit contentio, utri praece derent: ita quidem, ut pompam istam, quâ Germania non viderat illustriorem, nox interpellaret; utnarrat Sleidanus, libr. 2. Commentar. in fin fol. mihi 49. Et ibi postea addit: Latus utrum que Caesaris claudebant, Coloniensis et Moguntinus: pone sequebatur Bohemiae Regis Legatus. Item, quarto Sedunensis et Salisburgensis, et Croius Cardinalis, Regum atque Principum Oratores. Hartmannus Maurus, de coronat. Carol. V. Pontificius tantum aberat, et Anglicanus, quod eo fecisse putantur (idem Sleidanus subiungit) ne postpositi Principibus Germanis, eorum a quibus erant missi, viderentur imminuere dignitatem. Hactenus Sleidanus. Et denique Anno Christi M. D. XLII. in Comitiis Noribergensibus, ipsius Caesaris Caroli V. Legati, postpositi sunt Ferdinando Fratri, etc. Verum id aliam habuit rationem: quia nempe perpetuus et primarius Legatus, imo Vicarius Imperatoris, est Rex Romanus.

XVII.

Sic et unius Romano Germanici Imperii membra, sibi invicem de sessione litem movent. (de Sessione Ordinum, vide politica Imperialia Goldasti Latina, fol. 370. etc) Singulis fere Comitiis, novarum Disputationum, et litium clamoribus atria ac subsellia personare, idque non immerito, aliarum gentium rieprehensionum mereri, Bernhardus Zieritz notat, de Princip um praerogativ. H. 3. fac. 2. qui nunc est in tom. 3. Arumaei, et addatur Bertramus, Disput. de. Comitiis, thes. 6. 7. et seq. apud eundem Arumaeum, volum. 1. iur. public. Quamvistamen etiam Rex Hispaniarum, talibus certaminibus. absumi et retardari, multos confoederationum contra Turcas ineundarum caussâ, in Italiâ institutos conventus conquestus fuerit iam

olim. Matthias Wehnerus, tract. de Metamorph. Rerum public. cap. 7. fol. 89. et nec caruit litibus hisce Concilium Tridentinum; ubi Don Diego, Caesareus Legatus, omnibus Ecclesiasticis (Cardinalibus exceptis) voluit praeferri. Petrus Soave Polanus, in histor. concil. Trident. libr. 2. fol. 142. cum tamen scito Parlamen ti Gallicani, Principes sanguinis fuerint Cardinalibus praelati, dict. tract. libr. 5. fol. 559. Ita Bavarus Legatus, cum Venetis de Sessione disputavit, et tandem cum protestatione cessit, ibid. libr. 6. fol. 659. ut et Theologi Hispani cum Gallis, libr. 7. fol. 831. ac etiam Hispanici Legati cum Legatis Gallicanis, libr. 8. passim. Verum, etsi iam olim, inter Sacri Romani Imperii Principes, tales fuerint controversiae; si tamen historica narratio eorum, qui exstant, Recessuum evolvatur, disputatio de praerogativâ, Anno Christi M. D. Augustae primum resuscitata fuit; Friderico Bavariae, et Georgio Saxoniae Duce, protestantibus. Eadem controversia, in Recessu Spirensi, Anno Christi M. D. XXVI. atque Ratisbonensi, Anno Christi M. D. XXVII. repetita est: ubi promiscue, sine ordine, Principes, inter quos controversia fuit salvo cuiusque iure sederunt; quod et postea non unâ vice factum fuit. Dauth, de testam. fol. mihi 7. Raigerus, in thesaur. iur. verb. praecedentia. De Iudice illarum controversiarum, atque modo procedendi, meminêre Recessus Augustani, Anni 1500. 1548. 1559. 1570. 1576. 1598. et 1603. Reperio autem, eiusmodi controversias, interdum iure partium integro, dilatorie, vel per compositiones, vel medio alternativae, sopitas, interdum plane atque definitive decisas fuisse. Et pertinet speciatim ad Imperatorem, certum sessionum, dignitatum que ordinem definire, tot. tit. C. ut dignitat. ord. servetur. libr. 12. Novel. 1. §. inordinatum, can. ad hoc, distinct. 98. Elbertus Leoninus, consil. 1. num. 2. et seq. late Goldastus. in seniore, libr. 1, cap. ult. Dauth, dict. loc. et cum nuper in conventu Ratisbonensi, inter Illustrissimos Walpurgicos Dominos, Sacriromani Imperii Dapiferos, tempore quo Serenissimus Bavariae Dux Electoriâ Dignitate investiretur, inter Lineam Scherensem et Wolffeggianam, lis exorta esset, cui administratio competeret: ex Sacrae Caesareae Maiestatis Decreto, unus in ingressu, alter in exitu portavit Imperii Aureum pomum.

CAPUT III. Ex quibus fundamentis Ius sessionis disputetur: et Anne Christianum ac honestum siet, de hisce litem operose aliis movere.

GRadus vel casus praeferentiarum, seu praerogativarum subsequentes referuntur a Iacobo Alemanno, in palaestr. consultat. iuridic. consultat. 7. mihi fol. 364. cum. seqq. ut in sedendo, eundo, procedendo, vel subsequendo, votando, instrumentis communibus deponendis, et affervandis, Legationibus obeundis, convocando, Ducem belliagendo, gerendâ tutelâ, scriptione, inscriptione, et subscriptione, nominatione et salutatione; et in his et reliquis quae accidere possunt; ille, cui praeferentia, vel praerogativa, tam ratione aetatis, quam dignitatis debetur, alteri praefertur. at vero Modum de praeferenti is Maagnatum, seu de Iure sessionis disputandi, Ulpianus noster, inl. 1. ff. de alb. scribend. carptim et consise docet; dum Ordinum rationem, vel ex Lege, vel ex dignitate deduit. ac certe sub Lege consu etudimem comprehendimus, quae vim Legis habet, l. 32. et seq. ff. de Legib. quodque maxumum hîc habeat monumentum inveterata consuetudo, probat, cap. cumolim, extr. de consuet ud. et multis deducit Goldastus, in seniorel. 1. c. 30. f. 110. Et quod consuetudo in processionibus ac praecedentiâ sequenda sit, expresse decîdit Aloysius Riccius, dict. decis. 1446. idque ampliat, etiamsi praefata consuetudo repugnaret Iuri communi, ab eaque ex quacumque caussâ non est recedendum, nisi illa consuetudo seu possessio praecedentiae esset turbativa, et violenta; tunc enim vitiosa foret, et nil suffragaretur. Seraphinus, decis. 964. Aliâs attendi debet ultimus actus, per textum in cap. sum Ecclesia Sutrina, extr. de caus. possess. et proprietat. Riccius, dict. loc. ad fin. Knichen, de Saxonic non provoc. iur. dict. cap. num. 142. Quodque in praecedentiis inspicienda sit consuetudo; ac quod ea assignet loca sedendi et standi: quodque sufficiat decenniiconsuetudo, et iudicandum sit secundum quasi possessionem, idem Aloysius Riccius docet, in prax. for. Ecclesiast. tit. praxis pracedentiarum, decis. 578. sed in fin. limitat id; nisi ea esset contra ius, et contra rationem ubi illam pro corruptelâ haberi debere concludit, ac addi debet eiusdem

decis. 579. quod item nec antiquitati familiarum cum Decio: nec titulorum multitudini cum Frecciâ: nec nobilioribus insigniis cum Purpurato adscribenda sit sessionis praerogativa: sed longae, inveterataeque consuetudini, seu actionibus possessoriis, sequentia evincunt: Hâc enim nitebatur Galliae Legatus, in Concilio Tridentino contra Mendozam Hispaniae Legatum, Bodinus, num. 145. in fin. l. 1. c. 9. de Republ. Eodem fundamento usus est Ferdinandus Imperator, in dirimendâ lite Ducis Florentini et Ferrariensis: scilicet quod ita fuerit observatum in Aulâ Caroli V. Romanorum Imperatoris, ut Florentini Oratores praecesserint Ferrarienses. Pistoris, consil. 51. Et item aliâs in dubio pro possessore praesumi debet, l. 76. et ibi gloss. ff. de reivindicat. Wesembecius, in paratitl. ffor. de adquiren. vel amitten. posess. num. 7. Mascardus, volum. 3 de probation. conclus. 1194. ab onereque probandi relevatur possessor, cap. sape, de restitut. spoliat. cap. ad aures, de praescription. cap. ex literis, de probation. l. 14. et 20. ff. l. 2. l. 15. l. 16. l. 24. C. eod. tit. Mednochius, centur. 2. de arbitara. iudic. quaestion. cas. 48.num. 12. et 34. Et hinc est, quod Knichen ait: Germaniae Principes in Comitiis, fundare sese concertantes in nudâ sessurae possessione, vel quasi, allegâdo actus hinc inde exercitos, c. 2. verba Ducum Saxoniae, de Saxon. non provocan. iur. Quodque observantia optima sit interpres, in his quae dignitatem et nobilitatem respiciunt, tradit etiam Menochius, consil. 302. sub. n. 43. volum. 4. ac Ludovicus Rodolphinus, de Ducibus, num. 252. etc.

II.

In considerationem pariter et hîc venit antiquitas Rei publicae, vel Principatus: ut et generis vel familiae, Knichen, de Saxon. non provoc. iur. ad verba Ducum Saxoniae, etc. cap. 2. num. 19. absoluta namque et perfecta nobilitas censetur, antiquâ prosapiâ oriunda, l. 2. §. quae omnia ursic. sed et natlium, C. de veter. iur. enucleand. ac quo antiquior, eo illustrior nobilitas reputatur, quae deducitur exantiquo, l. 1. ff. de censib. l. providendum, C. de postuland. Ita et Augustus Imperator, prout quaeque Res publica antiquitate superior exstitit, ita dignitate voluit esse priorem. Bodinus, l. 1. de Republic. c. 8. n. 149. Ac quoque potentiae haud exigua ratio habetur, l. 1. et 2. ubi Albericus, de Rosate, ff. de alb. scribend. Quamvis non pro bonâ consequentiâ agnoscere velint nonnulli: est potentior; Ergo dignior, argum. can. legimus, distinct. 93. Arumaeus, ad Aur. Bull. Carol. IV. Discurs 4. thes. 1. fol. 172 ad fin. et fol. seq. Non item insuper habendus est dignitatum ac titulorum concursus: Knichen, dict. c. 2. n. 90. etc. et quae similia exsistunt; quâ de re pluribus agunt Zieritz, tract. singular. apud arumae. tom. 3. de iur. publ. Matthias Stephani, l. 2. de lurisdict. part. 1. cap. 4. num. 80. fol. mibi 129. et seq. Knichen, dict. loc. in Operibus, fol. 186. colum.

2. et fol. mult. seqq Nolden, tract. de stat. nobil. cap. 10. pertot. qui omnino videndus, Tuschus, liter. D. conclus. 430. Quamvis fundamentum antiquioris notae considerabile haud censeatur, si quis in altiore constitutus sit dignitatis gradu. Decianus, respons. 58. num. 32. etc. volum. 5. Ac etiam antiquitas Familiae admodum est incerta: namque suasu adulatorum, omnes Principes Germaniae, aut Romani, aut Troiani esse volunt, incertissimâ nisi famâ. Irenicus, exeges. German. libr. 3. cap. 2. et quae ab antiquitate repetuntur, plerumque ficta, et pro cuiusque ingenio, vel celebrata, vel depressa sunt. vide contra hanc vanitatem Knichen, dict. cap. 2 num. 47. etc. item Troiano Boccalini, centur. 1. ragguagl. 50 ut et non semperattenditurid, quod, qui prius dignitatem Ducalem, vel Principalem nactus est, posteriobus praeferatur. namque Serenissimus noster Princeps, in Comitiis sessionemprae aliis habet, qui Ducis, vel Principis titulo prius fuerunt insigniti. Et nec difficultas removetur, si titulos pensitemus. Dux enim alicubi praefertur Marchioni, et hic Comiti; In Galliâ vero Comes praecedit Marchionem, Knichen, dict. loc. num. 87.

III.

Ex ordine inprimis Scripturae, praelatio vel maxume diiudicatur. Modestinus Pistoris, consil. 51. num. 34. Everhardus, in Locis legalibus, loc. ab ordine passim. Tuschus, et. ordo, Rodolphinus, de Ducib. num. 257. etc. ubi num. 289. etc. fallentias aliquot habet, eoque denotatur prioritas excellentiae, dignitatis, et maioritatis. Decianus, respons. 19. num. 223. volum. 3. Ita in Germaniâ, ordo dignitatum desumitur ex subhscriptionibus Recessuum, Knichen, dict. cap. 2. num. 117. et seqq. Dignior porro est, qui a digniori manu accipit dignitatem, Peregrinus, consil. 3. num. 34. volum. 2. Riccius, tit. praxis pracedent tarunt, decis. 577. adfin. Rodolphinus, de Ducib. Ital. num. 70. Et Petrus Calefatus, de equestr. dignitat. num. 45. scribit; ex duobus fratribus militibus digniorem haberi, qui amaiore creatus est, licet tempore posterior exsistat. Ita Principes et Nobiles Germaniae, coeterorum Regnorum praeferuntur, Ego, libr. 1. politicor. cap. 11. Illud et hîc subnecto, quod per contrarios Actus, patientiamque familiarem, nil huic derogetur praelationi. Decianus, consil. 7. volum. 3. num. 69. etc. Nec quippe urbanitas ac modestia, obligationem inducunt, argum. l. operis 31. ff deoper. libert. Menochius, consil. 51. volum. 1. Decianus, consil. 67. num 16. volum. 2. Namque praelatio in dignitatibus non dependet a partium voluntate, sed vel a iure communi: vel consuetudine generali, vela nutu Imperatoris, ut Bartolus tradit, in l. 11. C. de dignitat. lib. 12. et in c. 1. quis dicatur. Dux, in usib. feudor. Raigerus, in thesaur. iur. tit. sessio, num. 8. et seqq. Estqueve praelatio et ea,

quae pertinet ad dignitates publici iuris, sicut et Magistratus. Bartolus, Iohannes de Plateâ, et Lucas de Pennâ, in. l. 1. C. de dignitat. libr. 12. Sunt enim Ordines et dignitatum gradus, favore publico introducti: ut dum minor maiori praeferri non tentat, sed quilibet suum servat gradum, societas humana, in pace et concordiâ conservetur, can. ult. distinct. 89. Et quod talis ordo, in procedendo secundum gradus dignitatem, Iuris sit naturalis et publici, in omnibus rebus, probatur per canon. ordo, causs. 33. quaest. 5. Ex quibus omnibus in fert Decianus, dict. consil. 7. volum. 3. num. 69. et mult. seqq. quod per contrarios actus patientiâ, urbanitate, vel etiam renuntiatione, huic praelationi haud derogatur.

IV.

Vicarius in locum succedit eius, cui suurogatur: item coadiutor, in absentiâ coadiuti, Riccius, tit. prax praecedent. decis. 578. num. 4. At quod Vicarius praesente Episcopo, Capitulum non praecedat, decidit idem Riccius, ibid. decis. 582. Inter pares dignitate, praefertur senior aetas. Et eam veneratioem aetatis, consistere in omnibus rebus, quas morum honestas et disciplina, ipsis hominum mentibus, quae communi consensu instillavit, atque servandas generali quâdam consuetudine iniunxit, sancivitque. Eam item reverentiam consistere in assurgendo, aut loco dando, aut cedendo, in sessione, nominatione, subscriptione etc. late etc eleganter Goldastus, in seniore probat, libr. 1. cap. 5. et late exsequitur in seqq: praesertim, cap. 16. qui tractatus integer, ut alia singularia complura: ita etiam de praecedentiâ multa habet: praesertim lib. 1. cap. 30. et seq. Sed aetate senior praecedit, nisi aliqua singularis dignitas iuniorem decoret. Ita Burgundus, tamquam Decanus, et primus Parium Curiae saecularium in Galliâ, cedere noluit fratri suo aetate priori, Andegavensium Duci, sed pro eo pronuntiavit Carolus VI. Rex Galliarum, vid. Girard. libr. 17. fol. mihi 353. De Senioris vero praerogativâ, sequentia Dauthius habet, de Testam. fol. 7. etc. Ubi personarum, inter quas de ordine quaestio incidit, omnimoda aequalitas est, seniorem iuniori, iure Divino, Naturali, sue Gentium, Canonico, Civili, Communi, et in specie Iure Aureae Bullae, Seudali, et Saxonico praeferendum constat. Ita enim regula ponitur,in l. si ita fuerit, ibi, qui natur maximus, ff. de reb. dub. l. semper, ff. de iur. immunitat. l. 2. C. de offic. praefest. praetor. lib. 12. Quemadmodum et inter habentes eandem dignitatem, is praefertur, qui primo eam adquisivit, latissime Tiraquellus, tract. de iur. primoge. it. in praefat. num. 79. (ubi quinquaginta aetatis Privilegia, et inter illa, etiam praelationem seniorum in consiliis, num. 93. inscriptionibus, num. 110. subscriptionibus, num. 111. sententiis

dicendis, num. 112. sessionibus, num. 115. progressibus, num. 118. refert) Vincent. Francus, decis. 144. num. 2. Schroderus, tract. de feud. part. 10. sect. 9. num. 154 Ancharanus, consil. 27. Ludovicus Romanus, consil. 438. num. 14. Parisius, consil. 12. num. 81. libr. 4. Rolandus a Valle, cons. 47. num. 70. et seq. libr. 1. Cravetta, consil. 489. num. 1. Cephalus, consil. 615. num. 22. Gratus, consil. 4. num. 33. et 34. consil. 116. num. 1. lib. 2. Decianus, consil. 21. num. 60. libr. 1. consil. 7. num. 62. libr. 3. Menochius, consil. 51. num. 39. consil. 126. num. 21. consil. 902 num. 50. et 51. Bursatus, consil. 228. num. 55. cons. 343. num. 5. 6. 7. Simon Pistoris, consil. 18. num. 3. inter consilia Modestini Pistoris, lib. 3. Concordat Ius Divinum Levitci, cap. 19. vers. 32. Hiob. 32. vers. 6. Proverb. 16. vers. 31. 1. Regum. 12. vers. 8. Tiraquellus, tractt. de iur. primogenit. in prafat. num. 85. Gentium atque Naturale: ut ita hoc Ius ordinis immutabile merito videatur. Tiraquellus, ibid. num. 35. et 220. Decianus, multa cumulans, consil. 21. nu. 60. lib. 1. consil. 62. nu. 63. lib. 3. Aurea item Bulla, inter plures filios, Electoris primogenitum, ad Electoratus successionem quae vocat. Ius Feudorum, Henricus a Rosenthal, tract. de feud. cap. 6. conclus. 39. num. 9. atque Saxonicum, seniori agnato et fratri, quo ad successiones, in rebus expeditoriis, tutelis administrandis, atque divisionibus faciendis deferens praerogativam. Num vero Doctor iunior, doctrinâ praecellens, seniori sit praeferendus? Id Portius affirmat consil. 70. numer. 18. (ubi per totum de praeferentiâ Senioris, vel Iunioris agit) et consil. 167. numer. 51. Inde si unius familiae, diversarum tamen linearum Principes concurrant: non considerato, quaenam linea Ius Primogeniturae habeat; solo aetatis ordine servato, incedunt. Cumque haec res ex consuetudine, et quottidianâ observantiâ sit decidenda, hanc in rem aliquot exempla, ab Antonio Colero, in Dissertat. de iur. Imper. German. sect. 69. conquisita, adponam. Et in Electoralibus lineis haec notavit. Nam in Bohemiâ, Anno Christi DCC. LXXX. iam inde usque a Caroli Magni tempore, Uratislaus praeferebatur Fratris Wenceslai Senioris filiis, aeneas Sylvius, et Dubravius, in histor. Bohem. et Reusnerus, in Basil. generat. fol. 134. ubi et hoc addit: quod vel solâ aetatis praerogativâ, Wenceslaus Bohemiae Principatu sit potitus. Sic Anno Christi M. XC. Dux Moraviae Conradus, prae Senioris fratris filiis, sedem occupavit, ut iidem Sylvius, Dubravius et Reusnerus, fol. 136. observârunt. Anno Christi M. CCCC. Iustus Dux Moraviae, patrui filio, Regi Ungariae, in electione Regis Romani est praepositus. Betsius, de pact. famil. Illust. fol. 324. et seqq. In Palatinatu, idem observatur: Nam Rupertus, fratris sui primogeniti filio,

Anno Christi M. CCC. XXVII. in Comitiis Norimbergensibus, praepositus fuit. Et Anno Christi M. D. XLV. Dux Iohannes Simmerius, praefertur Wolffgango Electoris filio, duobus saltem annis minori. In dem Pfältzischen Erbvertrag. Duxitem Wolffgangus Bipontinus idem, praefertur patrui sui Iohannis filiis, Friderico et Gergio, Im Erbrertrag/ de Anno M. D. LI. Vide Pfaltz Newburg kurtz vnd wolgegründten Bericht/ in Causâ Curatelae, fol. 66. et. 69. Pariter Anno Christi M. D. LXII. Francofurti, Georgius Simmerius, Wolffgangus Bipontinus, ut et Ludovicus, ac Iohannes Casimirus; Friderici III. Electoris filios, vel solâ aetatis praerogativâ antecedebant. Vide Reichshandlung Goldasti, fol. 277. In Saxonicâ familiâ Anno Christi M. CC. LXXX. Albertus Saxoniae Dux Iohanni fratris sui senioris, scilicet Iohannis Electoris filio; Et postmodum Anno Christi M. CCC. L. Electoris Roldphi I. tertio genitus filius Wenceslaus, praeferebatur Alberto, Ottonis secundo geniti filio. Item Anno Christi M. CCCC. LXXXV. in Comitiis Wormatiensibus Dux Iohannes, Alberti filios, Fridericum et Henricum praecessit, solâ aetatis ratione; Alberti autem filius, Dux Georgius, Iohannem, antequam Electoratum adeptus est, in Comitiis Ratisbonensibus, Anno Christi M. D. XXI. Anteibat. Vide fabricium, in Saxonic. libr. 7. Sic Dux Henricus, IOhanni Ernesto, Electoris Iohannis filio, in Comitiis Ratisbonensibus, Anno Christi M. D. XLI. praeferebatur. Bucerus, in Act. Colloqu. Ratisbon. Sic denique Anno Christi M. DC. III. Iohannes, lineae Vinariensis parens, non solum senioris sui fratris Friderici Wilhelmi heredibus, lineae scilicet Aldenburgensis; sed etiam ipsi Christiano II. Electori, qua Aldenburgensium Tutori; tam in nominando, quam sedendo praeponebatur. Vide Acta Deß Reichstags zu Regenspurg de Anno 1603. Denique in Familiâ Brandeburgicâ Hugo I. Elector, Anno Christi 990. praeferebatur fratris natu maioris Sichardi filio, Dieterico. Anno Christi M. D. XLi. Ratisponae, Marchio Georgius Anspachius, Marchioni Iohanni, Ioachimi Electoris filio; Et anno eodem Spirae, Idem Georgius sui fratris filiis est antepositus. In aliis familiis idem observare licet. Nam in Badensi, Domini Ernesti secundo geniti Legati, Dominorum Philippi et Christophori Legatis, tam in Comitiis, de Anno M. D. XLIV. quam in Comitiis de Anno M. D. LXVIII. praeferebantur. Et in Ducatu Brunsuicensi, Anno Christi M. D. XCIV. in Comitiis Ratisponensibus, Wolffgangi et Philippi, Ducum Brunsuicensium, lineae Grubenhagensis Legatus, Nicolaus Gerike, pnferebatur Iohanni Iagemanno, Cancellario

Domini Heinrici Iulii, Episcopi halberstadensis, etc. descendentis ex lineâ primogeniti.

V.

Ratione sessionis et honoris, officium Iudicis competit. quandoque actio iniuriarum (praelatio enim unius, sine contumeliâ alterius non procedere potest; ut Tertullianus, apologet. cap. 13. inquit) ant iudicium possessorium, Wehnerus, verb. Session/ex Baldo et Felindo; et copiose ac nervose, de actionibus sessionis et praecedentiae nomine competentibus, eorumque iudicio et processu tractat Nolden, tract. de Stat. nobil. gap. 19. quem vide. Ac de praelatione controversiarum faciunt mentionem, Imperii Romani Recessus passim. Anno Christi M. D. M. D. XXVI. M. D. XXVII. M. D XXX. M. D. XLI. M. D. XLII. M. D. XLIV. M. D. XLV. M. D. XLVI. M. D. LV. M D. LVII. M. D. LIX. M. D. LXVI. M. D. LXVII. M. D. LXX. et M. D. LXXVI. Raiger, in thesaur. iur. tit. praecedentia, num. 1. In Imperio Romano-Germanico, pro rostris Imperii lis pendet, eiusqueve diremptio. Interea ut sileant concertationes, et ne salus Rei publicae sistatur, quidam protestando Ius suum um conservant, quidam vero conveniunt, ut alternatim sessurâ potiantur. Qui vero nec protestatione, nec alternis sedendi iuribus sunt contenti, in abstemiorum castra concedunt. Wehnerus, dict. loc. aut se morbo impediri fingunt. Pierre Matthieu, libr. 7. narrat. 1. num. 12. fol. 651. Et loco accommodatissimi remedii alternatio adhibetur, daß Euter vmb den andern den Vorzug habe. Dauth, de Testam. Goldastus, in seniore, libr. 1. cap. vet. Cothmannus, confil. 25. volum. 1. Knichen, dict. cap. 2. adfin. fol. operum. 190. quos vide. Ferdinandus I. Romanorum Imperator augustus, ne vel Francis, vel Hispanis favere videretur, utrorumque Legatos a Contionibus et consessu publico arcendos putavit. Senatus Polonorum, eâdem negotii difficultate impeditus, nec alios aliis anteferendos, nec vicibus alternis honores communicandos; sed de Legatis in universum censuit, uti quisque prior Poloniae fines ingressus esset, ita dicendi ordine priorem futurum. Sed Legatus Hispanorum ne posteriore loco diceret, omnino tacendum sibi reputavit. Bodinus, libr. 1. de Republic. cap. 9. fol. mihi 146. In Consilio Tridentino, cum lis de sessione mota fuisset inter Gallos et Hispanos, placuit Patribus, ut Theologorum quisque, habitâ illius temporis ratione, quo ad Doctoratus, aut Magisterii gardum promotus fuisset, sententiam ferret. Vasquius, in praefat. illust. num. 13 at 17. Legatorum quidam, taxillis sessionis controversiam terminari posse, alii iudicio sortis honestius hanc decidi litem arbitrantur. Ventura de Valentiis, in Parthen. Litigios. cap. 5. num. 9. libr. 2.

VI

Tradit etiam Bodinus, de Republic. dict. cap. 9. adfin. licere cuique Principi, qui modo non sit alterius Cliens aut Vasallus, aut aliter subiectus, honores iudicio, arbitriqueve suo tribuere, sibi principem locum reservare. Et proditum invenimus; maiorem reverentiam minori debere, quando mai rest in domo minoris. Chassanaeus, part. 11. cinsiderat. 13. in catalog. glor. mund. cum quilibet sit Rex in domo suâ, can. duo ista, caus. 23. quast. 4. Molina, de primogenit. libr. 1. cap. 2. num. 24. Goden, consil. 11. num. 6. hincqueve dicit glossa, nil apud eum ff. de manumiss. vindict. quod inter duos aequales, qui est in suo territorio, altero sit maior: et quod Archiepiscopus in terram Episcopi veniens, Episcopum debeat honorare. Chassanaeus, part. 4. considerat. 22. Guetta, consil. 1. num. 14. Calefatus, de equestr. dignitat. num. 87. et seq. sed tamen plerumque hoc vidi observari, ut hospiti, civilitatis ergo ad dextram ire permittatur.

VII.

Ast anne praerogativa loci, tanti est momenti, ut eius caussâ, tot graves controversiae debeant moveri? Sane hoc negat Nicolaus Mameranus, apud Goldastum, in politic. Imperial. Lat. ad fin. part. 6. fol. 376. ubi ita canit:

Semper Christicolis turpe est contendere honoris
Caussâ praefracte, perrigideque nimis.
Hoc docet, et verum est, sua nos per dogmata Christus,
Utque himiles, mites, semper ubique simus.

Adde alios consimiles versus apud Arumaeum, ad Aur Bull. Discurs. 4. ad fin. fol. 175. et tom. 1. Discurs. 2 fol. 4. ac 5. Pertinet huc, quod Lactantius habet, libr. 5. cap. 16. Tanto quisque sublimior est, quanto iustior. Si enim Iustitia est, quasi parem se etiam minoribus facere, quamquam hoc ipso praecellat, quod se inferioribus coaequavit: tamen si non tantum quasi parem, sed etiam quasi minorem se gesserit, utique multo alriorem dignitatis gradum Deo iudice consequetur. Nam profecto in h^c saeculari vitâ, quoniam brevia et caduca sunt omnia; et praeferunt se alteris homines, et de dignitate contendunt: quo nihil foedius, nihil arrogantius, et nihil a sapientis ratione remotius est. Rebus enim caelestibus contraria sunt ista universa terrena. Sicut enim sapientia hominum, summa stultitia est apud Deum, stultitia autem summa sapientia est; sic Deo humilis et abiectus est, qui fuerit conspicuus et sublimis in terrâ. Culpant fere omnes, quod in arduarum rerum tractatione, de sessione saepe acrius disceptatur et contenditur, quam de rebus ipsis, et exempla habet Richterns, axiom. histor. 165. Et adstipulatur Apophthegma Serenissimi quondam Wurttembergiae Ducis Ulrici, eiusqueve Heroica virtus merito

laudatur, quod disputatione de ordine seu loco, in conventu Principum motâ, hanc generosi animi moderatissimam edidit vocem: Collocetis me sane post fornacem, dummodo efficiamus id, cuius gratiâ congregati fumus. Dauth, de Testam. fol. 7. Bürck/im Regenten Spiegel/ fol. 109. Ac maxume tempore Pacificationis, sessio haud magnopere urgenda esse videtur, Cominaeus, libr. 8. cap. 9. fol. mihi 177.

VIII.

Sedtamen aliter fentit Pierre Matthieu, libr. 1. narrat. 2. num. 7. fol. 39. ubi scribit, nihil hîc diminui posse, quin totum amittatur, et libr. eod. narrat. ult. num. 16. fol. 191. ubi scribit: Populi salutem, supremam esse Legem; sed illam, quae Principis concernit auctoritatem, ordinisqueve praerogativam, semper immutabilem esse. Ac sane hâc de re, inter Legatos, saepe sunt lites etiam cruentae. Botero, d. detri, fol. 70. b. Et Legatos Principum, se in aliorum quandoque locum violenter intrudere, indeque rursus exturbari, notat Adamus Kellerus, libr. 2. c. 8. de. offic. Iuridico-politic. Quin et Doctores nostri tradunt, defendi ordinis et fessionis praerogativam posse, armatâ manu, Pancirollus, consil. 6. n. 2. et qui eâ occasione turbantem occîdit, poenâ ordinariâ haudplecti posse, Aloysius Riccius tradit, decis. Ecclesiast. 584. Et iam recensui supra, iniuriam, in captando priorem locum, ab Hispano, Gallo illatam, tanti momenti visam fuisse Colinio Ammirali, ut putârit, sufficientem causam esse ad bellum inferendum. In Regum itaque et Principum Sessione, series publica turbanda non est, l. ultim. C. de primicer. Fieri enim vix potest, quin non eâ turbatâ, inter eos turbae excitentur periculosae; et generosos spiritus, quidvis potius, quam iniurias perferre posse, exemplis aliquot probat Arumaeus, ad Aur. Bull. Discurs. 4. thes. 1. fol. 174. Recte itaque Menochius concludit, consil. 51. num. 3. volum. 1. eos, qui non ambitu et superbiâ, de ordinis observatione contendunt, laudem mereri. Namque et inter Ecclesiasticos super his saepius contenditur, iure adprobante, ut de praecedentiâ refert glossa, inl. decernimus, C. de Sacrosanct. Eccles. contentionem fuisse, inter Archiepiscopos, Mediolanensem, et Ravennatensem. Et frustra in iure fieret mentio de his, si quaestio iuridica non esset, tot. tit. C. ut dignitat. ord. servet. Nec potest haec contentio praetermitti sine honoris ac famae laesione, quoque nil contra iura fiat, si quis praeminentiam sibi debitam vendicare contendat, tradit Guetta, consil. 1. in princip. Pertinet autem Disputatio, de Regum, Electorum, Principum, et omnium in universo Orbe Statuum, ordine atque praerogativâ, ad Iustitiam Distributi vam: ut proinde ordinis observatio, iustitiae conservatio; inobedientia vero, aut conversio, iustitiae eversio sit. Cum ergo omnis in genere

humano, et maxime dignitatum legitimus ordo, a Iustitiâ Distributivâ, et haec a DEO Optimo Maximo, haudquaquam confusionis, sed ordinis Auctore, atque Iustitiae fonte Augustissimo profluat; nihil dubitandum, recte eos facere, qui ordinem et dignitatem Statuum censervare student. Decianus, consil. 7. n. 2. et 71. l. 3. Menochius, consil. 51. n. 1. et seqq. ac consil. 126. n. 1. item consil. 902. n. 1. Bursatus, consil. 343. n. 1. ut dum quilibet servat suum gradum, societas haec humana, in pace et concordiâ conservetur. can. final. distinct. 89. quem aureum ad hoc textum esse scribit Decianus, dict. consil. 7. num. 71. Illos certe, qui pro Iustitiâ Commutativâ elaborant, nemo non probat: et ita aeque probandi sunt, qui pro Status dignitate conservandâ pugnant: cum maxume Statûs dignitas aut honor, obiectis, circa quae Iustitia commutativa versatur, praestet, Chassanaeus, in Catalog. glor. mund. part. 1. considerat. 2. Ita Carolus IV. quem Historici partim gravissime notant, partim ob eximia animi dona, Salomonem illius aetatis appellant; quaestionem, de Electorum Sacri Romani Imperii praecellentiâ illâ Imperiali, Lege, quam Auream Bullam appellamus, decîdit. Ita in Synodis Oecumenicis et Provincialibus, Imperiique Comitiis; imo, et inter Principum Status Provinciales, atque communi vitâ, de Statuum et Personarum ordine quaeri videmus. Iure namque cautum est, ut praerogativa honoris, et officium praecedentiae non turbetur: sed dignitatum ordo servetur; ut qui aliis digniores sunt, honstiore loco stent, sedeant, et progrediantur, l. 1. et 2. ff. de alb. scirbend. l. quisquis infin. cum. gloss. C. de postuland. l consulta. C. de testam. l. 1. C. de consulib. libr. 12. tot. tit. C. ut dignit. ord. servet. eod. libr. Canonistae, in cap. Clerici, de iudic. Doctores post glossam, in libr. cum quid, ff. si cert. petat. latissime Tiraquellus, de iur primogenit. in praefat. et cap. 20. num. 51. Chassanaeus, part. 4. Catal. glor. mund. Cum ergo Deus, Summum illud bonum, Ordinis Auctor sit: quomodo (inquies) cum his consentaneum est, quod Sacri illi Codices, summis sumae humilitatis exemplis, in medium productis: toties universae Christianitati humilitatem praecipiunt? At vero non pugnant ista: esse humilitatem ab omnibus colendam; et esse gradus seu ordines dignitatum distinctos inter homines: sivelis aliqua de ordine sit, sive non sit. Si nulla lis sit: res omnis tanto magis conspicua est: et facilius diiudicari potest. Nam Deus Princeps Sacrorum, politiarum et familiarum, ita in summam Status sui extulit sublimitatem, et simul eorum, quibus praesunt, servos eos constituit: admirabili sane dignitatis atque humilitatis, inter se temperamento facto. Nulli ergo Reges legitime dominantur, nisi serviant.

Restaur. de Imper. quaest. 44. et licet Regibus atque Magistratibus sua servitus obstaculo non sit, quo minus imperent, et cum magnifico splendore ac pompâ emineant supra subditos: tamen ne illis quidem sese efferre licet. Sic David, Ezechias, aliiqueve pii Principes, etsi sceptro, diademate, solio, aliisqueve insignibus, ut Reges essent, ornati; attamen verâ animi depressione, absque fuco et hypocrisi, omnium voluntarii fuêre servi. Hoc sensu Pontifices Romani se Servos Servorum Dei appellare consueverunt. Hinc et praestantissimi illi inter Ethnicos Viri, Valerius Publicola, Manilius, Pittacus, Marcus Rutilius Censorinus, Fabius Maximus, Scipiio Aphricanus, Epaminondas Thebanus, Plato, Genutius Picus, Attilius Regulus (de quibus Valerius Maximus) cum sapientissimi essent, profundae nihilominus humilitati sese dederunt. Omnis enim superbia stultitia est: Homines sunt naturâ superbi et fi/lautoi. Ecce quomodo aestuet incendium ambitionis: in aliis magis, in aliis minus. Et quo homines sunt stultiores, eo sunt superbiores universaliter, et e contra. si lis exoriatur, tum aut simpliciter de ordine personae quaeritur, ratione bonorum, quae homini propria sunt, aut de ordine personae, respectu bonorum, quae extraria exsistunt; et non tam personam illa obtinentem, quam rem ipsam, et aliorum ius atque iniuriam, concernunt: (ut sunt dignitates, et similia bona) De proprio hominis bono Sic in vitâ Gregorii Neocasariensis, Beatissimus gregorius Nyssenus scribit: Nulla vera laus est, quae eorum, qui laudantur, propria non sit. Proprium autem dicimus, quod prorsus in perpetuum ita permanet, ut auferri non possit. Quoniam igitur (cum omnia nobis eripiantur, divitiae, claritudo, gloria, honor, delitiae atque luxus, voluptas et oblectatio, cognati, amici) solus ille habitus et affectus, quo vel cum vitio, vel cum virtute coniuncti sumus; ita nobis inhaeret, ut separari, aut auferri non possit: solum beatus iudicari debetis, qui virtute praeditus est. Unde Sanctus Augustinus, Psalm. 30. Qui divites esse vultis, tales divitias concupiscite, quas nec in naufragio potestis amittere, etc. De hoc ordine personarum haec regula teneatur: Etsi Res publica illa omnium pulcherrima sit: in qua virtuti suus, iuxta Iustitiam distributivam, locus tribuitur: cum tamen ordo bonorum animi, quae hominis propria sunt, ab ordine bonorum fortunae non pendeat; sed plurimum differat: sapienti de loco pugnandum non esse: cum de hoc ordine bonorum, quae illius vere propria sunt, non tantum sine aliorum in iuriâ, sed honeste etiam, atque sapienter cederepossit. Locus enim, ut praeclara Aristidis sententia habet, virtutem homini neque adfert, neque adimit. Et iuxta Euripidem, ille

demum sapit ad communem utilitatem; qui amicis, id est, Collegis honestissima trubit. Celebratur et Hermocratis apud Thucydidem sententia: Non esse turpe, domesticos domesticis cedere. Hinc Zasius, inl. cum quid, nu. 9. ff. si cert. petat. hanc materiam (ait) tractant Doctores latius hîc: qui multum momenti locant in istas praelationes, uter praecedat, vel sequatur, uter sit dignior? Ego semper posthabui talia: contempsi huiusmodi anxia Curialium studia. Ita Conradus Imperator, cessit de titulo et dignitate Lothario Imperatori sapientiori. Quae magna virtus Conradi, Germaniae multum profuit: et benedictionem a Deo etiam habuit: cum post mortem Lotharii, illi in Imperio successerit. Ita cum in praelio contra Persas, contentio incidisset inter Arcades et Athenienses, utra gens priori loco pugnaret ad plataeas; laudantur Athenienses, quod in illo communi periculo Patriae maulerint cedere: cum dicerent: ubicumque collocati fuerimus, viros fortes nos praebebimus. Quemadmodum e contra Gallorum superbia reprehenditur: qui in pugnâ ad Nicopolim in primâ acie dimicare voluerunt. Nam etsi strenuorum militum officia fortiter obivêre: quia tamen ratio cum Turcis proeliandi illis minus explorata fuit, numero circumfusi sunt: et effecerunt, ut Sigismundus Rex Ungaricus, a Baiazete vinceretur. Attamen si de ordine dignitatis quaestio sit, quales nostrorum Principum de praecedentiâ conflictus sunt: neutiquam peccant, sed recte faciunt, qui ordinem dignitatum, iure sancitum, moderate tuentur: modo personae et rei distinctio fiat. Nihil enim prohibet, personam in dignitate constitutam, ratione bonorum animi, quae propria habet, moderate de se sentire: extraria autem illa, et non tam propria, quam aliena (ideoque sine aliorum iniuriâ irre missibilia bona) maxime eâ lege, ut defendantur concessa; iure, sed ita tamen tueri, ut publicae utilitatis, atque salutis praecipua interim ratio habeatur. Quae ex Dauthii tractat. de Testam. fol. 5. etc. desumpta, notatu digna, et hanc rem dexterrime explicare videntur. Hucque etiam pertinet Italicus Discursus, d. Sperone Speroni, Nobile Padovano, della precedenza de' Principi, Anno M. D. XCVIII. Venetiis impressus.

CAPUT IV. et Ultimum. De Ceremoniis in congressibus et transitibus Magnatum observandis.

TRactari hîc etiam posset, de Caeremoniis quas Vicini, vel Extranei Principes inter se servant. Et sane non semper Iuri Civili, sed et Civilitati opera danda est: ne accidat nobis, quod illi Iuris Doctori apud Melandrum, tom. 1. Iocoserior. num. 564. Historia ita se habet: Iurisconsultus quidam praestantissimus, ac per omnem Europam celeberrimus, cuius egregia monumenta etiamnum, non solum in Germaniâ, verum etiam in Galliâ typis descripta, ab omnibus Legum Studiosis diurnâ nocturnaque manu versantur; cum quodam Germaniae maniae Principe olim pransurus, puero ad mensam assidente, ac DEO Optimo Maximo pro benedictione cibi supplicante, astabat et ipse, laevâ quidem sandalium tenens, dextrâ vero cultellum ad illud ipsum exacuens; Id conspicatus Princeps dixit, Oh Domine Doctor, ubi hoc didicisti? Ille tum crepidam redinduens, tum vero illotis manibus accumbens, respondebat; perquam vero retusus et hebes cultellus hic meus erat. Itaque mihi faciendum putabam, ut eum nonnihil exacuerem. Hisque dictis unguem sinistri pollicis cultello mox subiciens, scabensque infit: Vide, quam pulchre nunc scindat? Idem cum finito iam prandio, nonnihil de pane et esculentis cultello adhaesisse suo animad verteret, eum et conspuit, et sputo suo tantisper lavat, dum sordes omnes detersisset, quas et mantili Principis allinit. Quamobrem Princeps subridens inquit: crediderim equidem Domine Doctor, te ex Grobiani prodiisse Scholâ. Ei Doctor respondet: Ego vero, Clementissime Princeps non morum civilitati, sed Iuri Civili operam dedi, ideoque veniam mihi dari postulo. Ac certe in visitationibus, et conventibus Regum, et etiam Legatorum, quaedam ex more singularia observantur. Sicque receptum est, ut in Conventib. primus se in loco sisitat maior: ut monstret alios ad eum venire, Christophorus Forstnerus, hypomn. politic. nu. 36. Et tunc qui primus advenit, si id sit in suo Regno, visitat posteriorem advenientem. Pierre Matthieu, lib. 1. narrat. 2. num. 6. fol. 39. Ita cum Marsiliae Clemens VII Pontifex Maximus, et Franciscus I. Galliarum Rex convenirent, Rex studio singulari procul ab illâ urbe recessit, ansamque Pontifici dedit, ut primus adveniret, et aliquot dies solus ibi commoraretur, quo itineris molestias oblivisceretur. Quod et fecit Carolus V. Imperator, cum Bononiae, una cum eodem illo Pontifice conveniret Michael d. MOntaigne, lib. 1. des essais, c. 13. Fürstliche Tischreden/lib. 2. c. 31 ubi et alia exempla ex Conestagio, lib. 1. de coniunct.

Portug. et Castil refert. Quamvis apud privatos incivile habeatur, si qui convenire debent, et unus alterum exspectare cogatur. Et etiam id, quod dixi, posteriorem advenientem, a primo veniente visitari, suam quoque habet difficultatem, et non semper fieri solet. Pierre Matthieu, lib. 4. narrat. ult. n. 7 fol. 144. Civile etiam reputatur, ut qui Illustres, sibique pares, ac etiam aliquantum minores hospites habet; eos, unaque omnes eorum ministros, adficiat honore prae suis. Cominaeus, lib. 1. c. 9. fol. 63. Si qui Principes sibi non fidant, ita convenire solent, ut aliquod repagulum in medio sit, ne ipsorum ministri, se invicem offendere queant. Cominaeus, lib. 4. c. 10. fol. 332. Idque tempore Caroli VI. Galliarum Regis, ob diffidentiam Magnatum summam, inter ipsos eiusdem familiae Principes, non unâ vice factum fuit.

II.

Variis a. honoribus hospites accipiuntur, et vicissim hospes seu peregrinus, eum cum quo ut hospes versatur, aliis honorib. adficere solet. Et ita Carolus IV. Imperat 1, cum Galliarum Regis Lutetiae hospes esset, nullis quos attulerat, sed solum Gallicanis Ministris voluit uti. M. Iehan. Savaron, de la souverainete du Roy, traicte. 1. fol. 5. ne scilicet suspicionem diffidentiae alicuius praeberet. Ita hospites honorantur, ut ipsis claves fortalitii concedantur, daß man ihnen die Schlüssel zu einer Bestung in dz Gemach praesentirt, da sie Losieren: Fürstlich Würtembergische Reiß in Italien/fol. 113. et fol. 130 etc. ut ii militib. praesidiariis diariis tesseram militarem dent; daß man von ihnen die Losung fordert/ In coronatione Caroli VI. Galliarum Regis, hat man zu Pferd auffgewartet: Un disuer servi a cheval. Froissart, lib. 2. c. 60. Cum Anno M. D. XL. Carolus V. Galliam transiret, et Baionem veniret, primam Galliae ditionis urbem, receptus a Regis Francisci I. filiis fuit, inibique ac si in proprio suo territorio esset, captivos liberos dimisit, gratias et remissiones concessit. Quod et postea Lutetiae fecit. du Bellai, lib. 8. fol. mihi 906. ac seq. Et memorat etiam idem Bellaius, lib. 1. fol. 47. quod cum Anno M. D. XIX. Galliae et Angliae Rex a Ardres convenirent, equis insidentes sibi invicem occurrerint, et firent leurs acollades a cheval, post demum descenderint, et tentorium intraverint, ei fini destinatum, non nisi paucis et intimis Consiliariis comitati. Est et caeremonia singularis, in recipiendis alterius Principis literis; die Indianer zu Bautam/empfangen der Staden Brieff kriechend/Niderländische Reyß / in Indiam Orientalem, Anno 98. fol. 19. Refert Bernhardus Girardus, Carolum IV. Imperatorem, ad Carolum V. Galliarum Regem Lutetiam usque venisse, et honorifice ubique fuisse accpetum, ac non procul a Lutetiâ, diu de primo loco, non praeripiendo, sed alteri concedendo concertâsse, tandem Imperatorem primum sibi assignatum locum acceptâsse,

secundum Galliae, et tertium Romanorum Regem Wenceslaum, Caroli IV. filium Sed Galliae Regem, hoc observâsse, ut cum ex more prisco, non nisi albo equo insidens, Rex Lutetiam ingrediatur, Imperatorem a Rege equo atro fuisse donatum, ut conspicuum esset, eum nil iuris in Galliis habere, libr. 6 fol. 328. etc. tom. 2. Cum item tempore Caroli VI. Galliarum Regis, Sigismundus Imperator in Gallias veniret, interfuit Parlamento, et tamquam Iudex, summam ac Regiam insedit sessionem; ibiqueve cum inter duos Nobiles, de quandam re lis esset, alter quidem Iure, alter Equestri dignitate se defenderet, eique Adsessores ideo plus favere viderentur, surrexit Imperator, et eundem eâ praerogativâ, sollemni more ornavit. Sed post cum Sabaudiae Comitatum, Ducatus honore ornare Lutetiis vellet Imperator; impeditum id fuit a Regiis Ministris, ne is iure Imperatorio in Galliâ uteretur, Imperio haud subiectâ. Girardus, lib. 20. fol. 657. etc. Congressus inferioris et superioris hoc habet, ut inferior desiliat equo. Et ita apud Dionem, libr. 36. Pompeius sibi descendere equo Tigranem Regem iussit, per lictorem, Plutarchus, lib. 2. fol. 83. Dn. Gruterus, ad Senec. epist. 64. ubi an Romani aperirent caput etc. Persae magnos et nimios, Graeisque invidiosos honores et adorationes adpetebant, hos ne Artaxerxi quidam Graecus exhibere cogeretur, laßt ereinen Ring fallen/vnnd bucket sich gegendem König/ Plutarchus, libr. 2. fol. 754. Quod autem eiusmodi notae non sint negligendae, adparet ex Plutarcho, tom. 1. in vit. Paul. Aemil. ubi dicebatur, fol. mihi 487. eandem prudentiam requiri, ad bene ordinandam unam cenam, ac unam pugnam. etc.

III.

Hîc etiam de Titulis dici posset. Sane iam olim titulum Illustrissimi, Principibus fuisse datum, probat Iustus Reinhardus Robbigius, de rebus Critic. lib. 6. cap. 8. Meritoque Serenissimos vocari Duces Italiae, singulari tractatu evicit Ludovicus Rodolfinus, de Sabloneta. Et Formulas, Ewer Keyserliche Majestet/Ewer Königliche Würde/Ewer Churfürstliche Durchleuchtigkeit/Ewer Fürstliche Gnaden ab Romanis ad Germanitatem traductas, ostendit idem Robbigius, dict. lib. 6. cap. 9. Tituli non rei veritate, sed opinione hominum nituntur: Unde in Italiâ Excellentiae Titulus, communis est Principibus et litteratis. Boccalini, centur. 1. ragguagl. 49.

IV.

Subiungere volui Consultationem Anonymi Auctoris de praecedentiâ et Iure Der ErbEmpter/vnd HoffEmpter: cum conducere videatur ad cognitionem Iuris Publici, Imperii Germanico Romani.

Es ist Männiglich kund und offenbar/bedarff auch keiner

außführung/was gestalt Weyland Keyser Carll der Vierdre / mit gesambrem Rath vnd Zu hun deß Heyligen Römischen Reichs Chur: Fürsten vnd Ständ in Anno 1356. bey verfassung der Güldinen Bullen/ etlicher Aempter halben Fürsehung gethon/ Wie es bey Keyserlichen Höffen/ Reichs: vnnd Wahltägen/ so wol mit der gewohnlichen Keyserlichen Mahlzeit vnd Procession; als sonsten mit den fürgehenden Fürstlichen besehnungen (darinnen sich jetzo allerhand ohngewohnliche Newrungen eintringen wöllen) gehalten werdensolle: Nemblich so wirdt Cap. 29. Den Churfürsten nicht allein das praedicat vnd Gewalt/ quod cunctis Imperialis Curiae officiis praesint, etc. mitgetheilt vnnd zugestellt: Sondern es seind auch denselben in huiusmodi officiis ihre Substituti außgewissen familiis, Als damahln den Erbschencken von Limpurg/ Kuchenmeister von Nordtenberg/Pappenheim vnnd Falckenstein/mit dem offenbarengezeugnuß/ quod etiam antea a Romanis Principibus ad hoc dati et dotati fuerint, widerumb auffs New zugeben/welche auss den Notfall Ihr der Ertz Aempter stell vertretten/deßwegen auch den Namen Substitutorum Officialium, Vice Pincernae, Vice Marschalci, et Sub Camerarii, Item Vnderschencken/Vnder Marsch alcken/vnd Vnder Kammerers/in besagter Gülden Bull / cap. 27. et 29. Wie auch in den Churfürstlichen Lehenbrieffen darvon erlangt haben.

Gleich wie aber dise: substituirte Erb Aermpter/wie erst gemeldt/alleinig dahin angesehen/dz sie der Erß Aempter stell in berührten Ehehassts fällen verwesen sollen/ denen sie auch vigore Aureae Bullae, et Investiturarum, ohnzweiffelich hierzu verbunden seind.

Also vnd damit auch hinwiderum ihr der Erb Aempter halb bey dergleichen Sollenniteten einiger mangel nit erscheine/ist zu allem vberfluß gedachter Güldinen Bull/mit gutem bedacht diese provision eingeruckt worden/daß auff den fall sich auß erwehnten Substitutis officialibus, einer oder der ander als dann abwesend befinden/oder sonstem selbsten absentirn solte/ Extunc Imperialis, vel Regalis Curiae quottidiani Ministri vice absentium, puta quilibet in loco eius absentis, cui in vocabulo vel officio communicat, officium gerere, et sic etiam in praemissis et fructum tollere debeat.

Auß welchem dann Handgreifflich so viel erscheint/daß die gantze verfassung der Keyserlichen Aempter/die da In vnd ausser den Reichstägen zu bedienen stehen/wie in gemein: Also in specie, so viel zu angezogenen Lehens sollemniteten von nöthen/ in drey Classes außgetheilet seyen benandtlichen/

1.

1. In die Oberste ertz vnd Chur Aempten.

2.

2. In die Erb: vnd Asster:

3.

Vnd endlichen in die tägliche Hoff Aempter/ Alles gleichwol mit dieser sonderbaren Maß vnd Bescheidenheit/daß einige confusion darinn mit nichten gestattet / sondern ein jedes in seiner Ordnung verbleiben/ vnd auff sein vorgehenden Ertz: vnnd respective Erb Ampt sein aufs: vnnd abschen haben/auch keines dem andern ohngebührlich eingreiffen solle. Verbi gratiâ: Wann der Erbschenck nicht bey der stell/so soll nicht der Keyserliche Hoff Marschalck / sondern der Mundschenck/vnnd kein anderer Keyserlicher Officier, sem Ampt vertretten/ et sic deinceps.

1.

Wievwol an sich selbsten billich/daß es/ohngeachtet was etwan sonsten in andern sachen vnd fällen der Güldin Bull einverleibt/seithero für mutationes entstanden (welche doch diesen Paß in nichten angehen) darbey steiff vnd vestiglich verbleiben solle/nit allein darumb/ quod Lex fundamentalis sit scripta generaliter.

2.

Quae formam sollemnem, et iuxta Titul. 6. plane immutabilem constituit.

3.

Naturae.

4.

Naturae ipsius ordinem in hoc accurate imitata.

5.

Clausula etiam annullatoria, adversis machinationibus hisce verbis opposita: Hoc totum et omnia ex his, et quolibet eorum. sequentia eo ipso viribus non subsistant, dict. cap. 20.

6.

Tum quod diminutio et incisio horum officorum principaliter in deteriorationem Electoralium munerum vergit, quae per illa repraesentantur.

7.

Nec non totius Electoriae dignitatis, cum quâ iuxta dict. tit. 20. inseparabiliter unita et connexa sunt.

8.

Tum quod in Feudum ab Electoribus Vicariis suis, seu Substitutis data.

9.

A Principibus Romanis peculiariter dotata, adeoqueve contemptus et omne incommodum ad ipsos etiam Principes primarios, Officiarios ac Feudorum Dominos, quin et ipsos Imperatores redundare videtur.

10.

Sondern auch weiln die Langwirige observantz im vornembsten/ vnnd in specie bey dem fall/ welcher secundum subsequentia Heutigs tags ohnnötiger weiß durch die Hoff Aempter in zweiffel gezogen wird/ durchauß nicht einstimmig ist.

11.

Darbey sich auch vermög nachfolgender Anzeig/ sonderbare Keyserliche Decisiones vnnd Entscheid befinden/durch welche solches herbringen/nach außweisung der Güldinen Bullen noch mehrers stabilirt worden.

12.

Ohne daß dergleichen praeposteration vnnd Inversio ordinis bey allen Aemptern gar odios, vnd zu Aufsehbung deß gemeinden Wolstands gereichend ist.

13.

Auch die Association vnd mit einmischung der Hoff Aempter vmb so viel ein richtgiere/aber in den Lehen Rechten vnd Güldin Bull verbottene alienation auff dem Rucken tragen thut.

14.

Bevorab weil in besagter Güldiner Bull einig vnd allein der casus absentiae den Hoff Aemptern den Zutritt eröffnet/ welcher ihnen denselben/ vnd sonsten keinen andern fall reservirt vnd vorbehalten.

1.

So hat sich doch die erste Newerung vnd Restriction bey den Erb-Aemptern [Note: Restrictio sive Limitatio.] Anno 1565. bey Weyland Reysers Ferdinandi I. Christseligsten Angedenckens/Leichbegängnuß zu Wien der gestalt begeben/ daß vnder den Keyserlichen Insignien, Kron/ Apffel/ Schwerdt vnnd Scepter/welche der Keyserlichen Leich von der Burg auß/biß in Sanct Stephani Kirchen vorgetragen / das Keyserliche Schwerdt damahlen Anwesenden Reichs Marschalcken / Weyland Herin Conraden zu Pappenheim Seligen auff inständig anmassen nit mögen gedeyen/ Sondern der Vrsachen durch den Keyserlichen Vice Cantzlern Herrn Doctorn Zasium versagt worden.

1.

Weil gemeldter Actus exquiarum das Reich nicht berühre.

2.

Auch angeregtes Schwerdt nicht deß Reichs: sondern das Jenige seye / so ihr Keyserliche Majestet in Lebzeiten an der Seiten geführt hette/etc. Da doch/wie Pappenheim wol replicirt, nicht allein viel Namhaffte Ständ deß Reichs zu solchem Actu beschrieben/sondern auch das Vngarisch vnnd Böhmisch Schwerdt zugleich vorgetragen/ vnd ober diß ein solch groß Schwerd an Ihr Keyserlichen Majestet Seiten Ihr Lebenlang nie gesehen worden.

2.

Die Ander Limitation ist dahero entstanden / daß gedachter Vice Cantzler/als er sich durch die Pappenheimische Replic hierauff besteckt befunden/den Herrn von Pappenheim damit abgewiesen/daß berührt Schwerdt nicht entblößt/ sondern in der Scheyden gerragen würde. Worauff ihme aber in continenti die gegen anzeig geschehen/ daß auch vorher bey dem Wahltag zu Franckfurt / Herz Veit Conrad Erb-Marschalck/König Maximiliano das Schwert ebenmässig ohn entbläßt in der scheyden vorgetragen/und weil Er Herz Conrad damit nichts richten könen/hat er so wol vor Fürstem/Grafen und Herrn/als nachgehends vor Ihr Königlichen Maiestet selbsten/beywesendt deß Chur Sächsischen Abgesandten/ Graff Ludwigen von Eberstein/zu Newgarten/etc. unnd Herrn Trautsamb/welcher das Schwerdt vor der Keyserlichen

Leich hergeführt/ein protestation eingewendet/ darauff sich ihr Keyserliche Majestet/ post legitimam causae cognitionem, den 3. Iunii 1566. zu Augspurg per Decretum dahin gnädigst erklärt/ daß alles/ was bey solchem Actu Exsequiarum fürgangen/den vier Erb Aemptern/an ihren Aemptern / Privilegien / Freyheiten/ Rechten vnd Gerechtigkeiten/ künfftiglichen keinen nachtheil vnnd schaden bringen oder gebähren/sondern allerdings ohnabbruchig / ohnverletzlich / vnnd ohn schädlch sein solle.

3.

Die Dritte newerliche Schmählerung vnnd eingriff hat eodem Anno 1565. in dem sich herfür gethan/ daß der Keyserlich Hoffmeister die Lebengefäll (welches vorhin der Erb Marschalck zuthun gepflogen ??? zu handen genommen/ vnnd an statt der schuldigen Zehen Marck Silbers/die sich damahln zu Einhundert gulden vnd darüber erstreckt/jedem Erb Ampt mehr nicht; dann Sechtzig Goldgülden geliffert.

4.

So dann vnnd zum Vierdten/befindt sich/daß damahln der Keyserliche Hoff Mrschalck ihme Herrn von Pappenheim/bey der Holsteinischen belehnung/ in zustellung erwehnter Sechtzig Goldgülden/das gebühend Pferd der vrsachen versagt / vnnd hingegen ihme selbsten zugeschätzt/ weil der König in Dennemarck die Lehenempfängnuß nicht in der Person verzichtet / sondern durch einen Abgesandten vertretten lassen. Es haben aber ihre Keyserliche Majestet/ in offt angezogenem. Keyserlichen Decret für billich erachtet / daß er deß Reichs Erb Marschalck bey altem herkommen gelassen werde.

5.

Auff dieses ist das Fünfste Attentatum erfolgt / welches sich der gestalt erhaben / daß man den Jenigen / so deß Reichs Erb Aempter tragen/ ob sie gleich selbsten Persöhnlich zu Hoff gedienet/aber etwan durch Schwachheit/vnd andere Ehehaffte Zufäll vnd verhindemingen bey verseyhung der Fürstlichen Regalien, in der Person nicht haben sein können/ ihre Gerechtigkeit abzustrecken vnderstanden/welches gleichwol ihre Majestet in gemeldtem Keyserlichen Decret, vom dritten Junij abgeschaffet. Es hat aber nicht nur hierauff in Anno 1575. off@wolgedachter Herz Conrad von Pappenheim/sich de novo beschwert / daß ihme sein Amptsgefell zuwider solcher Keyserlichen resolution vorgehalten/ derhalben ihr Majestet auch ihme per Decretum zu Bescheid gegeben/ daß sie es bey vormahls gegebnem/vnd vnder dato den dritten Junij/ Anno 1566. Zu Augspurg datirtem Abscheidt/in causa der Erb Aempter beruhen liessen. Sondern als derselb eodem Anno in Erain hat verreissen sollen/vnd damit er der Chur Sachsen stillschweigend nichts begebe / vmb Verordnung Keyserlicher Commissarien, auß dem Mittel/so auff dem Reichstag diesem Streit beygewonet/ad

aendiendum et probandum jedes Rechten contra Herrn Hofs Marschalcken gebeten / ist abermahlen zu bescheid gefallen/ daß es bey voriger Ihrer Majestet verordnung den 3. Iunii Anno 1566. verbleibe.

Es haben aber nicht desto weniger die Erb Aempter zu keiner würcklichen Exsecution können gelangen/so gar/daß Sie sich samptlich den sechsten septembris, Anno 1582. zu Augspurg derwegen vnterthänigst beschwert / vnd Ihnen das Churfürstlich Collegium mit einem Voto Recommendatitio ad Caesarem beyfällig gemacht/warmit man zwar sovil erhalten/ daß mehrberührte. Kayserliche Reslution, de Anno 1566. zum drittenmahl/ daß es darbey verbleiben solle/ erwidert worden.

Dessen jedoch ohnangesehen / auch ohnbetrachtet / daß Kayer Rudolphus, den sechsten Decembris, Anno 1593. per Decretum gleichwohl cum reservatione mehrer beweisungverordnet/daß bey empfängnuß der Reichs Lehen/welche an Ihrer Kayserlichen Majestet Hoff geschehen/ den Erb Aembtern/wann dieselbe an Ihr Kayserlichen Majestet Hoff erfordert/oder in würcklichen Ihrer Majestät diensten seind/ vnd nicht für Ihr Persohn/ oder in andern. Herrn Geschäfften ankommen/bey dergleichen Sollemniteten angesagt werden solle.

6.

Demnach die Hoff Aempter am sechsten einen newen Funde erdacht/ vnd zwischen den Lehen empfängnussen/ welche bey den Reichsversamblungen/oder sonsten am Kayserlichen Hoff/ in praesentia deß belehneten Chur oder Fürstens mit den Sollemniteten vnd offentlich geschicht: vnd zwischen den jenigen/so privatim in der Kammer gegen seinen Rähten vnd Gesandten fürgehen/ ein distinction eignes gefallens einzuführen/vnd diese letstere/oder vielmehr den genießdarvon/für sich allein zu ziehen sich vnderwunden.

7

Welche auch durch die langwirige connivenz so weit animirt worden/ daß Sie zum sibenden an denen Lehengeltern/ welche die Erb Aempter bey nechstverschiener Reichsversamlung de Anno 1613. vnd den sollennischen Investiturn persöhnlich bedienet/ ex aequo betheilt worden/ da doch sie die Hoff Aempter die Hand darbey niemahln angelegt/auch sich bey der Persohn deß Herrn Graven von Zollern/vnd Herrn von Limpurg/die Kayserliche würckliche Rahtsdienst/ vnd also die jenigen requisita notorie befunden/welche vorerzehlte Kaylerliche Resolutiones vnd Decreta in allweg gleich (gleichwohl ohne beschwerliche restriction der Güldin Bullen) praesupponirt vnd gewährt haben wollen.

Ja es ist ohnverneinlich/ Als Herr Philippus zu Pappenhe imb/ in Anno 1595. zu Prag/umb die Ansag/ zu Furstlicher

Braunschweigischer belehnung/bey Kaysers Rudolffs Obersten Hoffmeistern/Herrn Rumpffen Seeligen angehalten/ welcher hierauff bey Herrn Hansen von Häusenstein der observantz halben erkündigung gepflogen/ dz derselb Ihne Herrn Rumpffen mit einem Handt Zedel berichter / was massen deß Reichs Erb Schenck / Erb Marschalck / Erb Cammerer / vnnd Erb Kuchenmeister außerhalb der Reichstäg; oder da Sie am Kayserlichen Hoff gedient/ Ihre Aempter nie vertretten hetten/ wie dann weilandt Herr Christopff Erb Truchsäß Seeliger in Anno 1605. als Erb Kuchenmeister dem Kayserlichen Hoff Kuchenmeister Jacob Huetern vorgezogen / vnd seinen Lehen portion zugesprochen worden.

Es hat aber diese clare bewandnuß der Erb Aempter nichts fürtragen mögen / sondern die Hoff Aempter seindt so weit furgetrungen/ daß Sie derowegen ein Kayserlich Decret erhalten / in welchem die theilung bewilligt/vnd offtgedachten Erb Aemptern ein Rechtlicher process darbey vorgeschlagen/ Hauptsächlich (wie man eusserlich vernommen) vnder dem schein/ alldieweil dieser Casus in terminis terminantibus vorhin niemahln gestritten worden / daneben die Hoff Aempter sich in possessorio auff etliche actus ziehen thäten/ welchs aber ganz vnd gar Erroneum, vnd darumben den Erb Aemptern hochbeschwärlich ist/ vber lauter nicht nur in der Güldin Bull geordnete/ sondern nachgehends außtrücklich decidirte sachen ein new vnnöhtig Recht vnd gesecht anzutretten.

Dann daß Sie die Erb: wider die Hoff Aempter fundatam intentionem; primo ex Aureâ Bullâ, Caroli IV. Romanorum Imperatoris, maxime beneficio clausulae annullatoriae: Item secundo ex naturali ordine: tertio Vi substitutionis, et Vicariatûs: quarto dignitatis, quae eidem inhaeret, perpetuae et hereditariae haben/ vnd derowegen billich darbey handgehabt werden sollen/ das ist hieroben zu Eingang mit wenigem bereit vermeldt.

Darzu hilfft quinto nicht wenig / daß dickbesagte Erb Aempter auff gewisse familias: et quidem quod sexto maximopere notandum, sine ullâ loci, temporis, aut sollemnium subscriptione gewidmet/ septimo welche also ipsam personam in universum afficirn. Octavo vnd indubitanter pro ordinariis, denem die succedentia officia in allweg zu weichen vnd platz zugeben/schuldig gehalten worden. Nono, dahere auch veluti Notorii Officiales, der probation oder Legitimation ihres Ampts von Rechtswegen penitus enthebt seindt. Decimo bingegen so haben sich die Hoff Ampter als Ministri quoti diani. vel generales aut (quoad hunc passum) supernumerarii ex Aureâ Bullâ, allein in

casu absentiae, vmb den Dienst nicht cumulative, multo vero minus exclusive, Sondern allein Iure substitutionis anzunemmen. Undecimo, darumben Sie sich auch keiner gleichen Privilegien oder dignitet mit den Erb Aemptern berühmen können. Duodecimo, welches dann dißfalls desto minder statt haben kan/ weil diese Aempter a Romanis Principibus so viel hundert Jahrhero ante confectionem Aureae Bullae, ermeldte Regalia vnd nutzung ad onera officii sustinenda, für ihren gehörigen dotem erlangt: die Hoff Aempter hinwider ihre gute richtige vnd gewisse Besoldung haben. Decimo tertio, Ohne das solche Erb-Aempter den weltlichen Churfürsten/ als dem Capiti, vnd toti Universali omnium officiorum Curialium, per modum Vicariatus, allerdings incorporirt seindt. So gibt fürs ander/ die numer. 5. angezogene Kayserliche resolution, de Anno 1565. Item den Sechsten Semptembris, Anno 1593. lauter vnd clar zu erkennen/ daß dieser Paß dazumahln der gestalt sein decision erlangt/daß vnd wann ein Erb Ampt in würcklichen Kayserlichen diensten/ oder an Kayserlichen Hoff erfordert/ als dann demselben beydes die bedienung/ vnd die davon wegen gefallenden Regal nutzungen gedeyen sollen.

Vnd jrret hingegen nicht/ daß in specie keiner privat Cammer belehungen darbey gedacht worden: Dann sufficit, daß weder ab ipsâ lege, noch in praedictâ sententiâ einige distinction eingeführt/ sondern alles bey deme gelassen worden/ quod natura officii constituti et dotati, innhalts der Güldinen Bull erfordert/ quod officium certam in unoquoque genere familiam afficit, quottidianos vero Imperatorum ministros, in absentiae tantum casu admittit; Sonsten dieser inconvenientz nicht würde gestewret werden können/daß imfall sich nächsten Tags noch ein anderer/ newer modus investiendi, veluti in Castris, velin it inere Imperatoris, nach gelegenheit eines Römischen Kaysers/ oder bey vorstehenden Läuffen vnd Zeiten herfür thun würde/ die Erb-Aempter abermahln außgeschlossen; Vnd also ihr conditio abincerto eventu, vel alieno arbitrio dependirn würde.

Das possessorium betreffendt / darauff es die Hoff Aempter/ wiewohl sine ullo titulo vermeindtlich setzen / bezeugen obberührte YKlagen/ vnd darauff erfolgte Kayserliche Decreta, daß denselben Alters halben noch lang keine Zähne außfallen werden. Dann das Kayserliche Decret de Anno 1566. Item de Anno 1593. (de quibus supra) haben in terminis terminatibus diesen fall / mann ein Erb Amptin Karserlichem würcklichen Diensten/ odernach Hoff erfordert/ sine ullius casûs exceptione, aut distinctione hereit erörtert: Ratio Legis et sententiae, ist in unnd bey einem wie dem andern: In der Kayserlichen

Cammer dienen die Hoff Aempter (ausser deß Huts vnd Buchhaltung/ welche auch in sollemnibus von ihnen ohn ein recompens geschehen muß) gar nicht kommen/ dahero auch keine actus possessorii erzwungen worden.

Tum quod non Entis, nullae sint qualitates: tum quod is, qui officium iuste et legitime non acquisivit, etiamsi salarium percipit et commodum, officium tamen nullo modo habere dicatur.

Gesetzt auch den gegenlauff/ daß die Hoff Aempter seithero Anno 1593. (Dann darvor kans nicht sein/ were auch ohngeandet nicht verblieben/) einigen actum vrkündlich vnd de facto erhalten/würde derselbe doch propter continuam contractionem, nec non Aureae ipsius Bullae reclamationem, et clausulam annullatoriam, indeque resultantem malam fidem; adeoque etiam propter confusionem, dedecorosam, et naturalis ordinis inversionem keinen rechtmässigen verfang vnd Crafft haben. Idque eo minus, quod attentata eiusmodi in Capitulationes Regni impingerent: quas in officiorum constitutione omnes gentes accurate postulant observari. Nec desunt in simili exempla, quod substitutio Officialium, vel ita ubi Lex Regni Ordinarios eligere iubet.

Dieweiln dann bey diesem allem evidentia et notorietas rerum summa vor angen/vnd die Erb Aempter sich hierinn non ad ipsam Legem et testimonium beruffen/die Hoff Aempter auch als bestelte diener/ welche keine Erb Statten bey ihren officiis schlagen/ sondern beyderseits ausskündtlich seindt/ im Rechten kein legitimum contradictorem vnd Gegenpart vertretten können.

So getrösten sich demnach die Erb Aempter vestiglich/ daß ihnen kein Recht einigen process auffdringen/ sondern in claris der text/ in dubio vero die Ordnung der Natur hierinnen vor deß gegentheils ohnzeitiger exposition vnd turbation respectire vnd angesehen/ sie auch gebührlich manutenirt werden sollen.

DISSERTATIONIS POLITICO-IURIDICAE III. DE PACE PACISQUE IURE.

CAPUT I. ENCOMIUM ET DEFINItionem Pacis continet.

IN Pace summa felicitas esse videtur. Et inde Christus Discipulos suos salutans, pacem illis optat: Pax vobis: Lucae, cap. 8. versic. 24. Item, pacem do vobis, pacem relinquo vobis etc. Iohannis, cap. 14. versic. 27. Ipse Messias est mediator pacis: pacem namque gentibus loquetur. Zachar. cap. 9. vers. 10. loquetur pacem in plebem suam, Psalm. 85. vers. 9. In eius Nativitate pax hominibus annuntiata fuit. Lucae, cap. 2. vers. 14. Indque vocatur Rex Salem, id est, Pacis, Hebrae. cap. 7. vers. 2. Apostoli annuntiaverunt pacem per Iesum, Actor. cap. 10. vers. 36. Eo iustificamur, ut pacem habeamus, Romanor. cap. 5. vers. 1. Erit opus Iustitiae pax, Esaiae, cap. 32. vers. 17. Fides tua te salvum fecit, vade in pace. Lucae, cap. 7. vers. 50. et cap. 8. v. 48. Et tunc pax Christi exsultatin cordibus nostris, Coloss. c. 3. vers. 15. Et dat nobis Christus tandem pacem sempiternam, 2. Thessalon. cap. 3. vers. 16. Econtra non est pax impiis. Esaiae, cap. 57. vers. 21. nesciunt viam pacis. cap. 59. vers. 8. viam pacis non cognoverunt. Romanor. cap. 3. versic. 17. De pace hâ c divinâ, egregie philosophatur Areopagita noster, libr. de divin. nominib. cap. 11. Ea est, inquit, quae omnia coniungit, atque inter omnia concordiam, connexionemqueve et gignit, et absolvit. Itaque eam omnia expetunt, quod dividuam ipsorum multitudinem, ad totam coniunctionem traducat, intestinumque bellum huius Universitatis, ad eiusdem generis domicilium coniungat. Ea prodit ad omnia, manens intus, totâ singulari, quae omnia superat, coniunctione: quae nec cogitari, nec intelligi potest. Hincqueve dicitur Deus vis ipsa, aut vita ipsa, ac vitae ipsius, aut pacis, aut potentiae auctor. Hancqueve pacem Christi humanitas diffundit, facitqueve pacem, quae verbis

exprimi non potest, et ex omni aeternitate est profecta; nosque sibi in spiritu, et per se Patri reconciliat. etc. Necesse est, quod omne appetens opteipacem: appetit enim tranquille et sine impedimento pervenire ad id, quod appetit: in quo est ratio pacis, quae ordinis tranquillitas reputatur. etc. Beatus Thomas, can. 2. caus. 2. quaest. 29. artic. 2. Pax est proprius effectus charitatis. Idem, artic. 3. Pax quodammodo est finis ultimus, et ponitur inter beatitudines, ibid. artic. 4. Egregie Beatus Frater David de Augustâ, de septem process. Religios. cap. 18. Ex charitate et humilitate nascitur virtus patientiae: haecque ordinat nos ad fruitionem summae pacis. nihil enim pati molestiae, est pacem habere; quod sit duobus modis; scilicet aut nullam molestiam sentiendo, quod erit tantum in patriâ (post hanc vitam) aut molestias non moleste ferendo, quae est magnanimorum, etiam in viâ (seu in hâc vitâ) et haec est Patientia. Exstat Liber de imitatione Christi inscriptus, et Thomae a Kempis, non a vulgo solum, sed a Viris doctissimis, ac nominatim a Reverendo Patre Heriberto Ros Weido, singulari dissertatione addscriptus. Is certe scribit: Auctor huius Libelli, Thomas a kempis, infine autographi sui fatetur, se hunc libellum scripsisse Anno Domini M. CCCC. XLI. sed certe erat mihi manuscriptum exemplar eiusdem Libelli, in Linguam Germanicam conversi, quod et adhuc exstat in Bibliothecâ Incliti Monasterii ZWyfaltensis, ubi ad finem tertii Libri (quartus enim alienâ et recentiori, ut videtur, manu immediate subiunctus est) disertis habetur verbis: hunc librum Lohrae (in Marchionatu Badensi oppidulum est) conscriptum, et Anno M. CCCC. SLVIII. absolutum fuisse; ita ut vix probabile mihi videatur, libellum hunc, statim post septennium in Linguam Germanicam superiorem conversum, et in partibus hisce cognitum fuisse. Adeo ut iam fere accedam Constantino Abbati Caietano, qui eundem hunc libellum kempisio antiquiorem, ac adeo a Iohanne Gessen, italo, Abbate Ordinis Sancti Benedicti compilatum fuisse censet: sed parum sane refert, cuiâs ac quisnam fuerit auctor Sed vero is egregia etiam de pace spirituali compluria habet, utpote lib. 1. cap. 6 resistendo passionibus, invenitur vera pax cordis, non autem serviendo eis. Non est ergo pax in corde hominis carnalis: non in homine exterioribus dedito: sed in fervido spirituali. Item cap. 7. ad fin. Iugis pax cum humili, in corde autem superbi Zelus, et indignatio frequens; lib. 2. cap. 6. Nobli laetari, nisi cum bene feceris. Mali numquam habent veram laetitiam, nec internam sentiunt pacem; quia non est pax impiis, dicit Dominus. Et si dixerint: in pace sumus, non venient super nos mala; et quis nocere audebit? Ne credas eis,

quoniam repente exurget ira Dei: et in nihilum redigentur actus eorum, et cogitationes eorum peribunt, libr. 3. cap. 12. Non volo totalem quaerere pacem, quae tentationibus careat, aut contraria non sentiat; sed tunc etiam aestimare, te pacem in venisse, cum fueris variis tribulationibus exercitatus, et in multis contrarietatibus probatus. Et alia adhuc plura ibi passim inveniuntur, quae monstrat index, verbo Pax. Alludit hûc Christianissimus Poeta, Aurelius Prudentius, in Psychomachiâ:

Pax plenum virtutis opus, pax summa laborum,
Pax belli exacti pretium est, pretiumque pericli.
Sidera pace vigent, consistunt terrea pace.
Nil placitum sine pace Deo. etc.

II.

Sed nostrae crepidae non est, eam tractare pacem, interna quae vocatur, seu divina, quae scilicet est conscientiae tranquillitas, et gaudium, gratulantis sibi condonata esse peccata. Octavianus Vulpellus, tract. de pace, quaest. 1. in princip. Et nec tamen illa civilis, et humana, cuius tractationem, utinam omine fausto, auspicor, suis maximis commodis caret. Unde Philemon, in Pyrrho:

Inquirunt, ut audio, Philosophi,
Et multum in hoc absumunt temporis:
Quidnam sit bonum, nec dum ullus invenit quid sit?
Alius virtutem, alius prudentiam, inquit, et
Haec etiam intrican: magis, quam quid bonum sit.
At Rusticus ego, terramque sodiens,
Nunc bona quae sint pacis inveni, ô Iuppiter carissime!
Amabilis illius et benignissimae Divae.
Nuptias, festa, cognatos, liberos, amicos,
Divitias, sanitatem, amorem, vinum, voluptatem,
Pax confert. Quod si omnia haec defecerint,
Periit omnis communiter viventium vita.

Silius Italicus, libr. 11.

— — Pax optima rerum,
Quas homini novisse datum est, pax una triumphis,
Innumeris potior: pax custodire salutem. etc.

De Studio item pacis, edidit Librum Frater Iohannes a Iesu Maria, Carmelita discalceatus, quem vide sis, et plura pacis commoda collegit Oldradus, in consil. 95. num. 7. et Baldus. in c. 1. §. haec sunt nomina, n. 3. de pac. constant. Quâ ratione Idem Baldus, in consil 195. in fin. l. 2. Principibus Italiae persuadet, ne eius Paradisus propter bella deformetur. Emaque ob rem genus humanum naturaliter bonum pacis appetit:

quia in hâc vitâ mortali nihil potest esse iucundius, nihil gloriosius, nihil denique utilius, secundum Beatum Augustinum, in libr. de civit. Dei. Adde Rainaldum Corsum, de privat. reconciliat cap. 1 et commoda item pacis, sigillatim recensuit Waremundus ab Ehrenberg, libr. 1. de foederib. cap. 2. num. 93. etc. fol. mihi 194. Eaque non modo ii, quibus sensum natura debet; sed etiam tecta atque agri laetari videntur: ut Cicero, pro Lege Agraria, et Philippic. 2. ac 13 dixit. Addi potest Polyanthea, a Domino Iano Grutero lucultnissimo Auctario non locupleta, sed de novo compilata, tit. Pax.

III.

Ulpianus Iurisconsultus, in l. 1. ff. de past. Pactum a pactione dici, et inde etiam, nimirum a pactione, pacis nomen appellatum esse, respondet; quae originatio eadem et Sinnii Capitonis fuit: Auctore Sexto Pompeio. Eaqueve non Grammatica est, sed ex rerum ordine desumpta, Gudelinus, de pace, cap. 3. a princip Pacem Graecia pau=s1ai dicunt, quod est quiescere. Pace namque cum hostibus facta, laboribus liberamur. Apuleius, libr. 1.

Tu saevis exantlatis laboribus pausam pacemque tribue.

Hinc et Pausii Dii, pacis moderatores, ac praesides, ut ex Arnobio discimus, libr. 1. adversus gentes, quos fuisse Castorem et Pollucem, opinatur Scipio Gentilis, in origin. verb. Pactum, Pax, quorum aedes Romae, pacis usibus erant dicatae. Est autem pax, species conventionis: dict. l. 1. §. 3. ff. de pact. quâ nempe hostilia, velin iurias passi, eas remittunt. Bartolus, consil. 66. n. 1. Antonius Corsetus, de privileg. pac. n. 9. Unde Baldo, ad Rubric. extr. de transaction. n. 8. aliud nihil est, quam transactio quaedam, quae et ipsa est species contentionis, l. 9. §. 1. ff. de transaction. et dict. §. 3. l. ff. de pact. Ex hoc concludit Dominus Andreas Dinnerus (quem, ut diligentissimum Ducem, utplurimum hîc sequor) non intelligi pacem, nisi cum hostilitas, vel iniuriae praecesserunt, Disputat. de pac. thes. 2. Eoque nomine, separat ab induciis et pace, promissionem de non offendendo, quod et facit Vulpellus, quaest. 73. Huicqueve opinioni favere videtur l. conventionum 5. in fin. ff. de pact. ubi Pax restringitur ad belli Duces. Sed vero etiam pax vocari potest nudum pacis foedus; cum vicini, quibus nulla lis fuit, paciscuntur de servandâ pace. Nam sane olim omnes vicini hostes erant, et passim latrocinia exercebantur in peregrinas regiones,e tiam honeste: ita ut Aristoteles, libr. 1. politicor. inter genera venationum ea retulerit. Indeque hostis erat, idem quod peregrinus, l. quos nos 234. in princip. ff. de verbor. significat.

IV.

De Pace autem tractaturus, sepono de pace privatorum, de quâ Fabius Albergati italicum egregium edidit tractatum, del modo di redurre a pace l'inimicitie private, et etiam Rainaldus. Corsus,

in elegant tract. de privat. reconiciliat. Anno Christi 1611. Francofurti sumptibus Ionae Rosaerecuso. Nec item de pace publicâ agam, prout in Imperio Romano de eâ disputatur, et de quâ Gailius scripsit: sed de pace inter Reges, et Res publicas alias belligerantes. Puto ergo, pacem esse conventionem publicam, l. 5. ff. de pact. quâ invicem promittitur amicitia, quae inter vicinos iure naturali et gentium esse debet: sive iam fuerint hostes, sive non; Et ita ab hâc separari debent transactiones de damnis etc. Estqueve pax, conventio gentium iuris: Martinus Laudensis, tract. de confoederat. Princ. quaest. 33. nam et pacta servari, naturalis aequitas suadet, l. 1. in princ. ff. de pact. Cumqueve ex iure gentium descendant bella: l. ex hoc iure 5. ff. de instit. et iur. eiusdem iuris etiam erit pactio pacis: cum eadem sit ratio contrariorum. Praeterea etiam bonae fidei est, argum. l. 2. in princip. et §. ultim. ff. de obligat. et action. Et ita alter alteri obligatur de eo, quod alterum alteri ex bono et aequo praestare opportet. Cardinalis mantica, de tacit. et ambig. convention lib. 27. tit. 5. a princ. Et quoque contractus omnes initi cum Principibus et Rebus publicis bonae fidei censentur. Laudersis, dict. tract. de confoederat. Princ. quaest. 36. Decius, consil. 4. num. 2. in fin. Tiberius Decianus, consil. 11. num. 3. lib. 3. et dixi, in tract. de foeder. iur. cap. 2. num. 2. Nec impedit, quod Iurisconsulti pacem assimilant transactioni. Baldus, volum. 2. consil 19 5. num. 7. infin. Socinus senior, consil. 7. sub num. 2. volum. 1. quam stricti iuris esse constat, argum. l. in summu 65. in princ. ff. de condict. indeb. cap. in nostra. 8. extr. de iniur. Nam ut iam modo dixi, separari debet transactio de damnis, etc. ab ipsâ pacificatione; pax item assimilatur tantum, non vere transactio exsistit. Et quoque hoc intelligi potest ad effectum: scilicet ut pax difficilius rupta videatur; et ne quis videatur in poenam in cidisse: neque enim pacem nimpit, qui non facit contra capitula pacis, quae ob id stricti iuris intelliguntur. Unde etiam in contractu pacis, masculinum non concipit femininum, nepoena commissa intelligatur. Mantica, dict. tract. de tacit. et ambig. convention. tit. 5. num. 3. et infra etiam dicam. Cumque Pax conventio sit, sequitur, duorum vel plurium consensum necessarium esse. Nec ideo recte pax vocari pocest, si quis moribundus, hosti absenti iniurias remittat: nisi sit qui pro absente expresse recipiat pacem, puta Notarius, vel alius, nomine eiusdem. Antonius Corsetus, tract. de privil. pac. n. 26. Clarus, lib. 5. recept. sentent. §. final. quaest. 58. nu. 37. Sic et is. qui in foro paenitentiali, et animae iudicio (ut Casistae loquuntur) offensam alteri remittit, propterea iniuriarum actioni tacite non renunciâsse, sed eam nihilominus apud Iudicem competentem movere posse, reputatur. Covarruvias, variar. resol. lib. 2. cap. 10. num. 7.

V.

Sed et nec tum pax coiisse dicetur inter inimicos: quando promissio tantum de ineundâ pace facta est, per ea, quae habet Borcholt, tractat. de transaction. cap. 1. numer. 8. Tiraquellus, de retract. convention. ad fin. num. 26. et plurib. seqq. Mantica, de tacit. et ambiguit. convention. titul. 4. numer. 1. Multa enim tractantur, quae non perficiuntur: Et non omnia, quae fieri potuerunt, pro factis haberi debere, Apuleius ait, in Apolog. et solum ideo conclusio in contractibus est spectanda. Menochius, de arbitrar. iudic. quaestion. cas. 470. pertot. In pace etiam privatorum, hoc singulare est, ut solâ dissimulatione iniuria censeatur remissa. Inde si quis iniuriam dereliquerit, hoc est, eam passus ad animum non revocaverit, eam postea recolere non potest, §. ultim. Institut. de iniur. l. non solum 11. §. 1. ff. eod. tit. Inde tacite iniuria censetur remissa, si contumeliâ assectus salutavit iniuriantem, si libere eidem porrexerit dextram, aut alia amici officia praestet, vel amice conversetur, etc. Mantica, dict. titul. 4. pertot. ac in Disputat. de iniur. et ego docui nuper, quae in Fascicul. 2. Disputat. Tubingens. habentur. Hoc tamen non pertinet ad publicam pacem, quae tacite numquam facta censetur. Id enim in actione iniuriarum speciale omnino est; et conservandae inter Cives concordiae causâ receptum: aliâs namque actio, haud tollitur nudâ voluntate creditoris, l. Pomponius 9. ff. de negoc. gest. Et nil frequentius est, si non sit bellum internecinum, ut ipsi, qui bellum gerunt, et belli etiam Duces, omnia sibi invicem exhibeant officia civilitatis: nec tamen propterea pax censetur facta. Quin et pacis mentionem interdum iniciunt quidam, ut se interim melius parent, et viribus auctioribus hostem invadant. Atque hic usus quoque est militiae Turcarum, pacis tractione hostem negligentem et dubium reddere, in consiliis definiendis, et apparatibus faciendis. Et militaris est cautela, quam debent observare obsessi: Tempus ubi de traditione arcis disputatur, et utrinque tractatur, omnium periculosissimum esse; Interim enim saepe, dum obsessi minus cauti sunt, arx clam ascendi et occupari solet: ut puto me alibi dixisse, et habet Michael Montanus, des essais, que la heure de parlementer, soit la plus dangereuse, etc.

CAPUT II. An et quando Pax sit facienda: ac quae dexteritas in eius tractatione requiratur?

QUaeri a Doctoribus nostris solet, An qui iniuriam passus, est a Magistratu, vel Iudice ad transactionem, vel compositionem cum adversario ineundam cogi possit? Et quidem hoc negari solet. Excipiunt tamen casum ambigui, et controversi iuris, argum. can. placuit, distinct. 90. Antonius Corsetus, de privileg. pac. num. 17. et seq. Hartmannus Hartmanni ab Eppingen, practicar. observat. libr. 1. tit. de arbitr. observat. 1. Tessaurus, decis. Pedemont. 89. per tot. Dn. Rulandus, de Articul. lib. 7. cap. 4. num. 3. Quae exceptio instantiam pati videtur. nam et tunc via iuris nemini est praecludenda: quodque ad pacem nemo cogi possit, tradit etiam Octavianus Vulpellus, tractat. de pace, quaest. 3. a princip. Magis adprobo illam exceptionem: quâ pacem tum praecipi a Magistratu posse dicunt, quoties metus est, ne civili aliquâ dissensione inter Cives primarios ortâ, Res publica ex eâ laedi possit, per l. si quis ingenuam 21. §. 1. ff. de captiv. et postlim. revers. l. si cuius 13. §. sed si inter 3. ff. de usufr. Corsetus, dict. loc. nu. 18. Lancellottus, in Templ. omn. Iudic. lib. 1. cap. 1. part. 6. conclus. 102. fol. 256. etc. Idque a Serenissimâ Republicâ Venetâ, summâ observari religione, tradit Cardinalis mantica, in Vatican. lucubrat. part. 2. libr. 27. tit. 3. numer. 7. Imo Vulpellus censet, dict. quaest. 3. num. 10. Si cautionibus de non offendendo, induciis, armorum depositione, et similibus, publica quies tuta non foret: principaliores et magis suspectos eici, vel relegari posse. Sed haec de privatis, vel iis, qui superiorem habent, apud Catholicos quaestio moveri potest: An Pontifex Maximus Principes Christianos absolutos, sibi invicem bellum moventes, ad pacem componendam cogere possit? Sane negare non possum, magna bella a Pontificibus fuisse sedata; Et is item habetur a Catholicis, etiam quo ad pacem civilem, et tranquillitatem externam, inter Orbis Christiani Principes, aut servandam, aut facilius recuperandam, unus veluti arbiter et moderator: huiusqueve studii felices complures effectus, Stapletonus, de magnitud. Eccles. Rom. lib. 2. cap. 2. refert. Et nostrâ etiam memoriâ, Pontifex Maximus, Clemens VIII. pacem generalem inter Gallum, Hispanum, omnesqueve

Catholicos Status procuravit; quod tamen studium felix, Reformati, libello singulari, Repraesentatio pacis g eneralis inscripto, sat odiose sugillârunt: quasi ea pax eo fine facta fuisset, ut armis communibus Haeretici oppugnarentur: Ego in talia non inquiro. Illud autem dico, Pontificem non coactive: sed per suasionis modum hîc procedere posse. Vulpellus, dict. quaest. 3. num. 4. etc. Si vero pax utriusque partis honore salvo fieri posset, tunc etiam per censuras Ecclesiasticas ei procedere licere adversus illos, qui eius Imperium speciale agnoscunt, reputarem.

II.

Finis belli pax, negotii otium. Negotium namque suscipimus, ut otium habeamus; Bellum gerimus, ut in pace degamus. Nemo enim expetit bellum gerere, gerendi gratiâ belli, neque bellum ob bellum parat. Lancellottus, dict. loc. conclus. 102. fol. 255. Sane Mundus non stat per assidua bella. Seneca, in Herc. Furent.

Si aeterna semper odia mortales gerant,
Nec coeptus unquam cedat ex animis furor,
Sed arma felix teneat, infelix paret;
Nihil relinquent bella, tum vastis ager
Squalebit arvis, subditâ testis face,
Altus seqpultas obruet gentes cinis.

Quamvis magna, quamvis diuturna bella, pace finienda sunt: cuius et nomen dulce est, res vero ipsa cum iucunda, tum salutaris; quâ non modo ii, quibus natura sensum dedit, sed etiam agri laetari videntur; Iustus Lipsius, politicor. lib. 5. cap. 19. At vero utcumque laudabilis, optandaque paxsiet: ea tamen numquam debet esse perniciosior bello. Philippede Marnix, sect. ult. resolut. 23. Pax iniqua, regulariter deterior est bello. Sicque Cicero, Philipp. 2. Nomen pacis, dulce profecto est, et res ipsa salutaris: sed inter pacem et servitutem, plurimum interest. Pax est tranquilla libertas: Servitus malorum omnium postremum. Piccartus, observat. historico-politic. decad. 13. cap. 8. Ita Palaeologus, Imperator Constantinopolitanus Saracenorum ingluviem atque avaritiam, pecuniâ sedavit: eorum (ut dicit Nicephorus, libr. 7.) exemplo; qui ut Luporum gratiam ineant, venas sibi proprias incidunt, quo suo sanguine ipsorum voracitati satisfaciant. Nova igitur tributa per ditiones suas imperavit, atque imposuit, quibus subditorum animos protinus a se alienavit, et ad seditiones ac rebellionem concitavit. Traduccius, in Turcâ vincibili, fol. mihi 203. Nihil est faciendum iniuste, aut patiendum turpiter, ut pacefrui valeamus. Polybius, lib. 4. Timendum sub pacis nomine involutum bellum: ut Cicero alicubi scribit. Pace suspectâ, tutius est bellum. Tacitus, histor. 4. Non tam

cogitandum de sarciendâ in praesens amicitiâ; quam opera danda, ne relinquatur in posterum ulla materia belli renovandi. Dionysius Halicarnassaeus. Principes item curare debent, ne eos lateat, quo animo sint, qui aut bella finiunt, aut amicitiam constituunt, quando temporibus cedentes, et quando vere animis fracti, pacem ineunt, ut illos quidem subsessores, et insidiatores temporum observent, ac caveant, istis fidem habentes, tamquam vere amicis, quicquid evenerit, impeperent, quod Polybius, libr. 3. monet. Pax item iniqua, non est diuturna, Plutarchus, in Agesil. mihi num. 10. fol. 33. Et ita Galli dicunt: Paix des avantageuse, ne dure longuement. Girardus, lib. 2. fol. mihi 124. Pacem ideo etiam iniquam non solum non accipere, sed nec dare semper est consultum, Feschius, Disputat. de foederib. thes. 22 liter. C. Unde Privernatium Legatus in Senatu Romano interrogatus, qualem ab iis pacem exspectaret? Si bonam dederitis, inquit, et fidam, et perpetuam: sin malam, haud diuturnam. Livius, libr. 8. Et pacem firmam futuram, si paritas undequaque foret, respondet Epaminondas apud Plutarchum, in Agesil. Quae tamen conditionum paritas non crasse ex re ipsâ, sed ad proportionem virium et statûs, quo positi sunt paciscentes, erit metienda. Albericus Gentilis, libr. 3. deiur. bell. capit. 13. frustra enim pacem petis usquequaque parem ab eo; qui proximus est victoriae, aut armis saltem, vel milite longe superior exsistit.

III.

Et porro interdum, etiam iniqua pax non est repudianda. Verba sunt, iam aliquoties laudati Ciceronis, libr. 7. ad Attic. epist. 14. Equidem ad pacem non desino hortari; quae vel iniusta utilior est, quam iustissimum bellum: in quam sententiam eandem, et ad Caecinnam, scribit alio loco idem. Eleganter. Horatius, lib. 1. Satyr. 7.

— Duos si discordia vexet interteis,
Aut si disparibus bellum incidat, ut Diomedi
Cum Lycio Glauco: discedat pigrior ultro
Muneribus missis. —

Ac sane a pace, nec is, qui victor est, alienus esse debet; Lipsius, lib. 5. politicor. cap. 20. cum fortunae rota, numquam non volubilis exsistat. Marnix, dict. sect. uli resolut. 13. et sic Franciscus I. etiam Victor, ab Helvetiis redemit pacem, Anno Christi M. D. XVI. Stumpffius, hrstoriar. lib. ult. cap. 9. (sed vero Victor, statim post victoriam, pacem facere debet, antequam inimicus recolligat suas vires. Girardus, lib. 2. fol. mihi 124.) Et ita Galli de pace dicunt. Estre utile au vain queur, au vaincu necessaire. Pax tuta, turvis bello. etiam iusto, est praeferenda: ut alicubi Thucydides scribit. Melior tutiorque est certa pax, quam

sperata victoria; haec in tuâ, illa in Deorum est manu. Ne tot annorum felicitatem, in unius horae dederis discrimen. Livius. Cum victoriam prope in manibus habeas, pacem non abnuere debes: ut omnes sciant, te et suscipere iuste bella, et finire. Idem. Ita. n. bellum est suscipiendum, ut nihil aliud, qu Pax quaesita videatur; consultum est, non raro, ut victor pacem faciat cum victo: nam saepe victo succurrit, qui nondum victum, sed reb. florentem odio sunt prosequuti. Thuanus, ubi de clade Ticinensi Et ideo non sempter vindictae studio, in aliena est irrumpendum: sed contentus quis esse debet, sua se recuperâsse Aliena enim si quis aggrediatur, et suum Imperium augeat: aemulationem et invidiam, imo metum concitat vicinorum Piccartus, obser. historico polit. decad. 2. c. ult. fol. 133. Vicissim, victus conditiones, quaecumque ipsi offeruntur a victore, amplecti debet: pour laisser dissiper sa vigueur, et sa force, ut Galli loquuntur; id est, ut cursum victoriae interrumpat; quae est instar torrentis, obvia quae resistunt, proruens: si non obstas, consumitur violentia pededentim suâ sponte. Sane etiam nulla pax, quae utilis siet, inhonesta reputari debet. Ita turpem fere cum Burgundo, suo. Vasallo et subdito pacem fecit Carolus VI. Galliae Rex, abequeve veniam submisse petiit, ob occisum eius patrem. Sed tamen hâc mediante conventione, Burgundum ab Anglis alienavit, Anglosqueve passim in Galliâ dominantes, omni ibi Imperio privavit. Girardus, lib. 23. fol. 903. etc.

IV.

At vero pax, ut firmior, ac diuturnior sit; sub Clypeo, ut in proverbio est, fieri debet. Lipsius, lib. 5. polit. c. 19. fol. mihi 198. etc. Et hoc est, quod Caesar, summus sane artsex Politicus, libr. 3. de bell. civil. scribit: Hoc unum tempus est de pace agendi, dum uterque sibi confidit: et pares ambo videntur, sicque ea pax optima censetur, quae fit armata, Boccalini, 2. d. ragguagl cap. 5. fol. 25. et deditio fere magis, quam pax reputatur, ubi non audiuntur, nisi inermes de pace tractaturi. Aerodius, libr. 3. ter. iudic. tit. 5. cap. 15. fol. mihi 255. Et sic Galli dicunt, que les plus belles factions se font sur le maniement de lapaix, ascavoir pour en avoir une meilleure. Et item notanter Bellaius, in quad. orat. eleganter scribit: A fin qu' en demandant paix la main armee, nous semblions la donner autant, comme la prendre. Ut et pro Arcano politico venditatur; non diu cum uno eodemque populo gerere bellum: hocque monitum, Legibus suis, quas Rhetias vocavit, inseruit Lacurgus, Plutarchus, in Agesil. Sic etenim apud eundem Boccalinum, cent. 2. c. 80. loquitur Othomanica Monarchia Di piu contre gli inimici miei faccio anco corta guerra, pergoder quel beneficio importante, che davinte tutte le imprese, di sempre co' miei essercitit veterani affrontar popoli imbelli, ignoranti nella militia etc. vide Forstnerum, hypomnem. polit. num. 92.

V.

Bella inchoare, quorumlibet est, finite vero paucorum. Imo Deus solus compescit bella. Psalm. 46. versic. 9. Et praesertim bella, quae fatali, si ita loqui licet; seu ex periodicâ proveniunt ratione, magis quam ex solâ temeritate humanâ, graviora sunt: et ideo non facile pace finiri solent. Bellum ad eius quidem arbitrium, qui istud coepit, inchoatur: verum non eiusdem arbitrio componi potest. Machiavellus, libr. 3. histor. Florent. fol. 136. Multi facile concitant seditiones vel civilia bella. Sed sane, nemo sibi persuadeat, posse se Civitatem semel a se concitatam, vel pro arbitrio iterum sedare, vel deinceps ex sententiâ suâ, regere eandem, dict. libr. 3. fol. 141. Mala etiam, quae difficulter initium sumunt, facillime tamen crescunt: Et bellum instar incendii est, quod progrediendo crescit, et quo diutius durat, eo difficilius, nec nisi ruinâ, et clade totius alicuius aedificii, vici, imo urbis, exstingui solet. Et inde mage facilis est plerumque pax ea, cum vires deficiunt utrinque. Quod pro more, festivissime Rabelaisius demonstrat, libr. 3. cap. 39. et seq. ubi Panurgum inducit iactantem, se lites, etiam habitae quae fuerint immortales, suâ prudentiâ componere posse. Non tamen eum easdem immaturas, aggressum fuisse: cum nempe litigantes in principio processûs, calore et sumptûs largiendi promptitudine exsultant, Sondern wann man beyderseits Müd vnd Arm sich gerechtet.

VI.

Et porro tractatio pacis, magnum ac circumspectum iudicium requirit: id quod nos docere possunt Meterani, Baudii, Meursii, etc. Historiae, quibus inducias, earumque initia, ac progressum, praeteritis annis, inter Hispanos et Belgas pactas, describunt. Et sane multo maior prudentia requiritur, in pace faciendâ, quam in bello gerendo. Canonhiero, introduzz all. politic. libr. 3. cap. 12. Aliae sunt belli, aliae pacis artes: ac longe facilius est, gerere bellum, quam pacem firmare. Piccartus, observat. historico-politic. decad. 2. capit. 10. Et insuper quamvis militaribus animis, fomenta quae dam adhibeantur, ut pacem ferre velint: tamen sunt pauci aliqui, quibus res bellicae quaestui fuêre, aut qui aliâs pacis tempore bonis claruêre, qui ut anguillas capiant, (hoc est, rem faciant) turbant aquas, et novorum bellorum semina spargunt: si non foris, in ipso etiam Rei publicae gremio, ut Tacitus, libr. 1. Annal. scribit, et saeculi nostri faciem etiam describit. Occurrit hîc Principum callidissimus Tiberius, de quo Tacitus, libr. 2. Annal. laetiorem cum fuisse scribit, quod pacem in Germaniâ sapientiâ firmaverat, quam si bellum per acies confecisset. Is est vere Optimus Imperator, qui ex bello diuturno, pacem constituere diuturnam novit. Laudabilis

et vere politica prudentia est, pace vincere: quod ut facerent, Hispani Belgis inducias dedêre, quibus ipsimet consumerentur: et pacem ipsis magis nocere, quam bellum etiam sinistro fortunae eventu gestum, quod prudentissime in quad. epistol. Iustus Lipsius, vir vere magnus et prudens, coniecit: quae nunc addita est: Dissertationi politicae Eryci Puteani, de induc. Belgic. et in illo ipso tractatu, eandem ob causam Puteanus suadet pacem, ut eâ magis, quam bello Ordines consumerentur. Sic Angli semper Gallos in bello vicisse; in pacificationibus vero numquam non se fuisse deceptos conqueruntur, Cominaeus, libr. 3. cap. 8. fol. 236. et libr. 4. cap. 10. fol. 338. Cautelae quoque loco, Politici ingerere solent; a tertio aliquo pacem esse conciliandam, ut neuter eam expetiisse videatur: et ad utrumque uno eodemque tempore simul, Legatos mitti debere. Richterus, axiom. histor. 160. Quo in negotio consideranda sunt mittendorum ingenia, non personae, prudentia magis, quam eloquentia: et dignitas magis, quam idoneitas. Et Cominaeus, fol. mihi 80. plura in pacis compositione non negligenda, quique ad eam homines idonei sint, tradit Inprimis vero hâc in re Religiosorum operam fuisse utilem, saepe et felicem, exempla testantur. Ingenia turbis et confusione huius mundi segregata, magis idonea, aptioraqueve sunt: quam eorum, qui se a violentis illis affectibus, qui velut tauri furiosi septum rationis semper transiliunt, superari patiuntur. Petrus Matthaeus, lib. 1. histor. Henric. IV. Galliar. Reg. narrat. 3. pag. 34. Religiosorum opera necessaria existimata fuit ad pacem conciliandam. Debent enim esse Angeli Pacis. Idem ibid. Sic et Sanctus Bernhardus Moguntiam ivit, ut Lotharium caesarem, cum Conrado Imperatore conciliaret; recentiora exempla, dict. axiom. hist. 160 Richterus habet. Monitum quoque politicum est, pacis compositores iurare debere, de silentio servando, dum ea nondum pacta est atque publicata Botereius, histor. lib. 5. fol. mihi 405.

VII.

Difficile est, antiquarum inimicitiarum fidam stabilire reconciliationem; siquidem eam necesse est impediri, aut suspicione, aut vindictae cupiditate. Forstnerus, hypomnemat. politicor. num. 44. Ita etiam veriverbium est Gallorum, vulnus iam modo consolidatum, recrudescere, si ibi quid remaneat puris. Playes nouvellement clauses, s' apostument, quand' il y dimeure quelque lordure. Guilhelmus Paradinus, historiar. Burgund fol mihi 483. Opera ergo danda est, ut omnis tollatur, si fieri potest, rancor: et ut capita pacis talia sint, quae non unam partem magis offendant, quam animum omni contumeliae vacuent suspicione. Non etiam fidere potest iuratae pactioni, is qui antea pacem fregit, memorabili exemplo probat Cominaeus, libr. 3.

cap. 9. fol. 251. Magna prudentia requiritur, ut fictapax, induciaequeve simulatae cognoscantur. Etenim qui alios repentino bello adoriri, aut aliorum in se impetum remorari volunt, et pacem et concordiam speciosis, et irritis nominibus iactant, et missis Legatis qui depace mentionem iniciant, aut ad se missis detentis adversarium ludificant. Nonnun quam etiam dimittuntur hostium Oratores non alio cum responso, quam secuturos mox relaturos responsionem: ii autem deinde aut plane non mittuntur: aut non nisi compositis necessariis rebus, tarde nimis expediuntur. Forstnerus, hypomnem. politic. num. 64. ubi ex Connestagio refertur. de Philippo Rege Hispaniae, Cardinalem Riarium a Pontifice ad se missum, in itinere per Praefectos suos magnifice excipiente, Iudisqueve et spectaculorum varietate tam diu detinente, donec Albae Dux Lusitaniae Regnum (de cuius successione Pontifex sibi cognitionem arrogabat) subegisset. Ita et nostrâ memoriâ, in famosissimâ Ostendae obsidione, Albertus Archidux Austriae hoc modo a praesidiariis delusus est. Cum enim inducias pepigissent, quasi de deditione acturi, dum simulant colloquium, furtim quinque cohortes auxiliares, cum ingenti vi commeatûs intromissi sunt. Rudolphus Boterius. libr. 8. histor. sic et usus militiae Ottomannicae est; tractatione pacis, hostem negligentem reddere, et dubium, in consiliis definiendis, apparatibusqueve faciendis. Sorantius, in Ottoman. cap. 68. ac innui etiam supra, adfin. cap. 1. Et Apophthegma fuit Matthiae I. Ungariae Regis, Turcicam pacem ad gravius bellum praeparationem esse. Achilles Traduccius, in Turcâ vincibili, fol. mihi 311. et adde eundem fol. 318. Haec Sophismata iuste, an secus usurpentur? si quaeras, dicam equidem, facti quaestionem esse, et principalem causam trahere hanc veluti consequentem: ut si iusta sit belli causa, iusti sint etiam hi doli: sin iniusta, etiam istas technas improbas pronuntiem. Quidni enim summam publicae rei quibuscumque modis salvam praestemus? Modo illud fidei sanctum numen nullo scelere violetur. Si item post pacis tractatum, oppidum quoddam capiatur; illud ante omnia reddit debet; et nec prius Imperator Carolus V. Anno Christi M. D. XXI. cum Gallis pactam pacem voluit iuramento firmare. Bellaius, libr. 1. fol. mihi 84.

VIII.

An cum subditis (aut rebellibus) pax firma fieri queat? disputari solet, hoc est, an conveniat Principis reputationi, ut cum subditis suis faciat pacem: ac, num subditi talem pacem, non pro simulatâ, et conquisitâ vindictae occasione, debeant habere? Sane Balthasar Ayala, de iur. bell. libr. 1. cap. 6. scribit: conventiones, quas iniustus populus, per rebellionem a Principe suo extorquet, servari

non debere. Etenim cum rebelles, eo ipso, quod in Principem insurgunt, violent fidem, frustra sibi servari postulant eandem: posse item Principem restitui, ut Minorem, putat, si ex tali contractu sit laesus: et omnium maxume si maiestati Principis quid detrahatur. Indeque Bodinus, libr. I de Republic. cap. ultim. dicit: nullas conventiones minus firmas esse, et plus cautionis opus habere, quam quas subditi faciunt rebelles, cum Principe suo. Ideoque rebellibus suadet, neipsi contrahant, sed alius Princeps extraneus, et vicinus pro eis, ac utiliter taliin casu eos intervenire, ac adhiberi. Siqueve Princeps cum subditis pacem, vel etiam inducias sit pactus, sequeve iuris iurandi religione, peregrinis quibusdam obligârit Principibus, subditos se minime violaturum; ruptâ fide, peregrinos Principes ultionem iure reposcere, idem Bodinus ait, libr. de Republic. cap. 6. num. 605. Sed nec hoc remedium semper plus malo valet: exemplum habet Cominaeus, libr. 7. cap. 1. fol. 599. in Regno Neapolitano, ubi non obstante fideiussione Pontificis Maximi et Venetorum, Barones Neapolitani a Ferdinando capti fuerunt. Sunt enim Principum a subditis offensorum animi irrecoonciliabiles quandoque. Verissimumque est, quod Rudolphus Gualtherus, cent. 2. Epistol. Belgic. num. 47. fol. 735. scribit: est hoc proprium Regibus, ut inexpiabile scelus putent, si quis adversus ipsos vel dicto, vel facto aliquid audeat: et avamvis interdum se placatos simulent, in omnem tamen vidictae occasionem sunt intenti: neque desunt interea, qui ut Reges quos laeserunt, sibi demereantur, civivem suorum libertatem produnt. Recte ergo meus Forstnerus, hypomnem. politic. num. 44. Stolidus est, et parum suae salutis amans, qui cum in Principem nefaria est molitus, in gratiam post receptus, sinceram credit reconciliationem, quae simulata esse solet Cum enim nihil turpius sit, et magis detestandum, quam patriae solum teri scelestis vestigiis illius, qui scelus anhelans, pestem eius meditatus est, minore utique flagitio putat se Princeps negligere promissorum fidem, quam iustitiam, in victimam deposcentem tale devotum caput. Quare quae offensarum obliviones insignem reddunt Principem, perenni clementiae et benignitatis laude, eae demum verae, fidaequeve esse solent; contra fictae, quae Principi ignaviam et iniustitiam quottidie quasi exprobare videntur, quod desumptum ex Parnasso Boccalini, cent. 1. raggvagl. 35. ad fin. fol. mihi 160. etc. Suadet ergo Ayala, supra dict. loc. ut redeuntes in viam, humiliter veniam orantes, paenitentiâ potius clementiam Principis demereantur, quam iniustis et iniquis pactis animum irritent. nihil enim magis pungit Principem, quam pacisci cum suis subditis rebellibus,

iisdemqueve fidem servare. Et numquam inprimis secura esse possunt capita rebellionis: propter vindictae cupiditatem, cui magis, quam homines privati, Principes obnoxii sunt; propterea quod magis se iniuriatos censent. Nec infrequens est, Principum quoque inferiorum, et Nobilium etiam, qui subditos habent, axioma: numquam se cum subditis suis transigere velle. Sed et hîc nimia pertinacia nocet: et videmus, Hispanorum constantiam in tuendâ sui Regis auctoritate, non multum profuisse, sed res evertisse: facilitatem vero Gallorum Regum, in componendis civilibus bellis, ignoscendoque Rebellibus et factiosis, Regnum illud hactenus conservâsse. Nullibi facilius oritur civile bellum, quam in Galliâ: sed nullibi etiam pronior pax esse solet. Reges enim Victores, eas ut plurimum Leges scripserunt, propter quas vincere voluerant rebelles. Quodqueve ex Iure Gentium et Naturali, rebellibus sit servanda fides, docet luculenter Gudelinus, cap. 11. per tot.

IX.

Addo et illud Beati Fratris, Davidis de Augustâ, in formul. Novitior. fol. 32. Sicut multum nocet discordia inter bonos; ita valde dolendum est, quando pax est inter malos. Tunc enim augentur omnia pessima, quae fieri, quae cogitari inter homines possunt, quando mali pacifice vivunt: quando vero discordant, tunc Mundus aliqualiter tranquillat. Nam sicut concordia bonorum, contraria est malorum concordiae: ita optandum est, quod pacem habeant boni, et mali discordes sint. Nam per discordiam mali, aliquando optimi efficiuntur; cognoscentes quid sint. Nam dum tribulantur, et eorum faciesignominiâ repletur; aliquando quaerent Nomen Domini: quod tamen tempore pacis numquam amabile erat in corde eorum. Siqueve Pax fieri nequit; indicium id est, fatalem instare ruinam: quod et Herodotus animad vertit, de bello Troiano loquens, libr. 2. Sed nec poterant reddere Helenam, nec verum dicentibus eis Graeci fidem habebant; Numine (ut quod sentio dicam) disponente, ut funditus eversi, planum facerent hominibus, magnarum in iuriarum magnas a Diisesse ultiones.

CAPUT III. Pacem vel ad tempus, velin perpetuum fieri; ac itemde Pactis, seu conditionibus Pacis.

PAx fit vel ad tempus duntaxat, vel in perpetuum. Priotis generis pax, proprio nomine, Induciarum adpellatione venit. Ac maxume notandum est, Pacem ab Induciis, multum differre. Cardinalis Mantica, tract. de tacit. et ambig. convention. libr. 27. tit. 2. Waremundus ab Ehrenberg, tract. de foederib. libr. 1. cap. 3. num. 25. etc. item. num. 35. etc. Dictae autem induciae sunt; quod in certam diem a pugnando otium prebeant: ut apud Ciceronem, libr. 1. officior. vel (ut Gellio placuit) libr. 1. Noct. Attic. cap. 25. a tribus dictionibus, Inde, uti, iam: quod lapso induciarum tempore, deinceps omnia belli iure uti iam peragantur; ac si per quendam coitum et copulam, nomen induciarum connexum sit. Aldus Manutius Iunior, de orthograph. liter. 1. alias notationes habet Feschius, Disputat. de foederib. thes. 21. liter. b. Earumque Lycaon Inventor fuit, si Plinio credimus, libr. 7. natural. histor. cap. 36. Est vero Pacis perpetua causa: licet non raro accidat, ut paces rumpantur: sed id fit praeter intentionem, votumque illorum, qui pacem contrahunt; nec id continetur eâ, quae interipsos fit, actione, sed causis quae postea eveniunt, quas ominari triste est; Quemadmodum scripserunt Veteres Iurisconsulti de Nuptiis; quae sunt dictae, individiam vitae consuetudinem continere: et de dotibus, quae dictae sunt ita dari, ut semper apud Maritum manerent; quamvis saepe acciderint divortia, ac tunc dotes reddi solerent. Pdetrus Gudelinus, de iur. pac. cap. 1. Fiuntqueve induciae in horas certas, ad plures Annos: ut inter Hispanum et Belgas, inter Christianum et Turcarum Imperatorem, Feschius, dict. thes. 21. liter. g. et h. Waremundus ab Ehrenberg, de foederib. libr. 1. cap. 3. num. 29. etc.

II.

Induciarum autem tempus, perinde ac foederum, non ut aliâs in civilibus plerumque fieri solet, de die in diem; sed praecise de momento in momentum numerandum, ptuo: Corneus, volum. 4. consil. 273. ex communi Interpretum opinione.

Albericus Gentilis, libr. 2. de iur. bell. cap. 12. p. 306. quo elapso omnia, nisi pactis aliud placuerit, pristinum statum recipiunt. Quid ergo, si hostis; cui induci arum tempore liberum fuerit nobiscum versari, et casu fortuito, puta adversa valetudine, aut tempestate maris disiectus, ultra induciarum tempus detineatur invitus? belline iure contra ipsum agi poterit? Bartolus, in l. Caesar. 15. num. 13. ff. de publican et vectigal. etiam interfici posse putat, cui merito contradicunt Albericus Gentilis, libr. 2. de iur. bell. cap. 13. Bodinus, libr. 5. de Republic. in sin. Froto Danorum Rex (dolorum et stratagematum artifex, Cranntzius, libr. 1. Dan. cap. 10.) eas numquam hosti dandas esse contendebat, ne instrueretur novis consiliis et auxiliis: inducias enim et Legationes novas in bello, semper dolis novis munitas, exemplis docet idem Crantzius, libr. 1. Vandal. cap. 10 adde Feschium. Dissertat. de foederib. thes. 21 lit. f. Ac notatitem Cominaeus, tempore induciarum non esse permittendum, ut Milites ad versorum exercituum, familiariter conversentur, libr. 1. cap. 9. fol. mihi 67. et seq. hoc enim nonsolum coniurationibus, proditionibusqueve ansam praebet: sed et ardorem et odium erga inimicum tepidiora reddit.

III.

Sunt autem induciae, cum in breve, praesensqueve tempus convenit, ne invicem hostes sese lacessant: ut Paulus Iurisconsultus respondet, in l postliminium 19. §. 1. ff. de captiv. et postlim. revers. Gailius, libr. 1. de pac. public. cap. 4. num. 44. Barbari Treugam dixerunt, Galli adhuc Treves, Itali Tregue, Hispani Treguas, omnia a Germanico Traw. Licet nonnulli Treugam ab induciis ita secernant; ut illa intelligatur de tempore longiori: attamen boni auctores hanc distinctionem ignorant, Mandica, tract. de tacit. et ambig. convention. dict. libr. 27. tit. 1. num. 8. Et adde Cardinalem Tuschum, liter. P. conclus. 171. Sic quidam etiam cum pacis conventione, eam confuderunt; sedmale, can. illi qui peregrinos, caus. 24. quaest. 3. Paulo nostro consentit Varro: cui induciae sunt pax castrensis, paucorum dierum, belliqueve feriae. Agellius, libr. 1. Noct. Atticar. cap. 25. Vergilio pax sequestra dicuntur, Aeneid. libr. 11. vers. 134. Subtilem ex hâc temporis differentiâ, Doctores nonnulli distinctionem commenti sunt, quod videlicet inducias violans, offendi nequeat, ante tempus induciarum transactum: sicuti dicunt, Hispanorum, Florentinorum et Genuensium consuetudinem esse: possit autem impune offendi, qu pactam prior pacem violavit. cum ea perpetua exsistat. Martinus Laudensis, tract. de confoederation. Princip. quaest 16. Quae sententiaminime recipienda, nec fundamento aliquo idoneo

niti videtur, Corsetus, de privileg pac. num. 33. et seq Petrus de Benintendis, in decis Rotae Bonontens. conclus. 65. num. 4. et Decius, consil. 531. num. 8. et seq. Mantica. libr. 27. tit. 2. late, ut et Vulpellus, tract de Treug. et pac. quaest. 72. Semper enim frangenti fidem, fides servari non potest: et aeque induciae ac pax correspectivi sunt contractus. Neque potest reddi, quo ad hoc, ratio diversitatis, inter inducias et pacem: quia utroque casu agitur de contractu, in quo aequalitas inter paciscentes servari debet, l. quaere § inter locatorem, ff. locat. Diversae quidem sententiae etiam Mynsingerus adstipulatur, centur. 4 observ. 7. ubi num. 2. scribit, sententiam eam, ut saniorem et aequiorem, amplexos esse Camerae Adsessores, in caussâ Comitis Wilhelmi de Hennenberg / contra Bavariae Duces, latequeve hanc quaestionem tractat idem Mynsingerus, respons. 21. num. 51. etc decad. 3. Etrationem addit, cur aliud sit in Treuga, ac in pace; et cur, licet aliquis inducias ex suâ violaverit parte, alter nihilominus, quod in se est, debeat observare: quod scilicet Treuga sit ad tempus, quare lapisa die, ulcisci se potest, quod non est in pace, quae nempe perpetua exsistit; sed certe, pace tanti viri, ratio haec non est bona, et promptior estfacultas ulciscendi, si quid fiat in continenti, legisqueve mora magnum saepe damnum in bello causlat; Videatur etiam meus Tractatus, de iur. Iader. cap. penult. num. 5.

IV.

Induciae, pro diversâ ratione, modo bello, modo paciaequiparantur. Pax tamen potius censeri debent, quam bellum: additionator ad Speculatorem, libr. 4 tit. de Treug. et pac. Corsetus, de privileg. pac. num. 36. Mantica, dict. tit. 2. num. 19. etc. Quâ ratione concludit; durante Treugâ, ea quae capta sunt, restitui debere, tamquam capta contra legem conventionis, gentiumqueve Iuris. Bello autem induciae propterea comparantur, quia durantibusiis, inimicitia non est sublata: sed a momento post finitum tempus induciarum, intelligitur et bellum, Mantica, dict. loc num. 23. etc. Ex quo dependet et decisio illius quaestionis: Num haec belli dilatio aut depositio tantum operetur; ut induciis finitis, ex reassumptione armorum, bellum dici possit novum? De quâ Feschius (post Alciatum et Albericum Gentilem, sibi invicem contrarios) Disputat. de foederib. thes. 21. ad fin. Sed sane quandoque ita induciae, vel etiam pax, (ad aliquot annos) initur; ut excursiones utrinque praesidiariis militibus non prohibeantur; utqueve liceat ex insidiis vel irruptione arcem vel oppidum occupare, non obsidione vero cingere, bombardisqueve ferire, quod in Ungariâ inter Turciae et nostrum Imperatorem fierisolet, Thesoro politico, part. 1. relat. del Turco, fol. mihi 149. Ac Pax

inter Austriacos et Turcas, nullo modo intelligiturrupta, nisi machinae et tormenta bellica proferantur. Achilles Traduccius, in Turca vincihili, ad fin. fol. mihi 388. Ad hasqueve inducias Agellius alludit forsan, cum scribit: libr. 1. dict. cap. 35. Namque neque Pax est induciae, bellum enim manet, pugna cessat.

V.

Inducias, earumque verba, stricte convenit interpretari: quando videlicet continent poenam, cap. odia 15. de regul. iur in 6. l si praeses 32. et l pen ff. de poen Eâ tamen, ratione, minime excusari Thraces possunt, qui dierum induciis constitutis, noctu agros Baeotiorum populabantur; dicentes, se non noctium, sed dierum inducias esse pactos, Cicero, libr. 1. Offic. Strabo, Geograph. libr. 9. Plutarchus, in apophtheg. Mantica, dict. libr. 27. tit. 1. n. 10. Semper enim in fide, quid senseris, non quid dixeris, cogitare debes: ut alicubi Cicero praeclare scribit, et omne laribulum perfiiae, boni Viri detestantur. Sed tamen puto, uti induciis licere, in alium finem, quam est conventum: nec peccavitindicio meo Philippus, Demetrii filius, qui petitis indiciis a Romanis, ad coesos sepeliendos, in loca tutiora se recepit. Livius, libr. 13. Frontinus, libr. 2. c. 13. et Lucius Sylla, qui postquam ab Archelao praefecto Mithridatis, inducias obtinuisset, agendi de pace, cum suis aufugit. Idem, libr. 1. c. 5. Item apertius adhuc Monpenserius, qui pactus arcem dedere Ferdinando Arragonio, in bello Neapolitano, si intra mensem auxilia non adessent, arce munitâ cum copiis discessit. Guicciardinus, hist. libr. 2. ad fin. Dissentit Feschius, Disput. de foeder. thes. 21. lit. f. Interdum vero cum iis, qui obsessi, induciae fiunt: ita ut ex neutrâ parte aliquid innovetur, hocque ut observetur, in urbem mittitur aliquis, qui videat, num id rite observetur; et vicissim obsessorum ex parte aliquis in adversis castris versatur. Ut factum in Galliis fuit, Anno Christi M.D.LXXVII. in obsidione oppidi Brovage dicti. Quodque tempore induciarum, haud quidem liceat hostile quid de facto adtentare; sed tamen praeparare bellum, et captare occasiones; in quâdam oratione, ad Germaniae status, deducit Belaius, quae est histor. libr. 9. Anno Christi, 1541. fol. mihi 937. licet etiam induciarum tempore corrumpere alterius ministros; Girardus, libr. 15. sub Iohanne I. in princip. fol. mihi 216. ubi hoc Ius contra Gallos praetendunt Angli.

VI.

Porro autem multa sunt, de quibus paciscendo cum hoste, seu in foederibus conveniri solet: verum haec plerumque de exercitu educendo, belloqueve amplius non gerendo, de captivis et urbibus captis reddendis, et ut pristinas suas possessiones quisque habeat, vel ut quaedam ex his apud occupatorem maneant: ut a mbo liberi suis Legibus vivant, vel unus alterius Maiestatem

comiter colat, ut controversiae restantes, non ferro, sed Iure et Iudicio disceptentur; ut ne sit societas cum quibusdam, et ut in foedus et amicitiam quidam al i???ecipiantur; ut hostes idem habeantur, et pariter bellum contra aliquos geratur: quemad modum ostendunt passim apud Livium, Polybium, ceterosqueve Historiarum Scriptores, paces et Leges earum variae, quae ab eis recitantur: quarum plurimas in unum collectas, si quis videre desideret, adeat Barnabam Brissonium, libr. 4. de formul. Ceterum fere ad duo capita omnes huiusmodi conventiones reducuntur: nempe ad depositionem inimicitiarum, et ad retentionem, restitutionemve captorum. Illud ad animum, alterum ad res, possessionesqueve refertur. Gudelinus, cap. 3. Legem vero a)mnhs1i/as2, seu oblivionis, ac ut deinceps amicitia sit, generale esse caput, foederibus ad poni consuetum, tum Pax Constantiae, aliaeque praecedentis aevi, tum nostrae aetatis paces, palam faciunt. Merito: quoniam in eâ re consistit substantia pacis, et absqueillâ nequit esse pax; atque adeo paci inesseista Lexintelligitur, quamvis nominatim non fuerit dicta. Et praeterea Gudelinus, cap. 4. censet: Non fore per pacem postliminio, et restitutioni captivorum, locum; sed utii recipiantur, seu redeant, lytron, seu pretium redemptionis fore persolvendum, nisi exprese convenerit eos reddi: ac parem esse rationem rerum captarum, ut recipiantur, l. si captivus 20 l. si quid bello 28. ff. de captiv. et postlim. revers. ubi emendat textum in l. in bello 12. in princip ff. dict. tit. et adstipulatorem Coiacium habet, observat. libr. 24 cap. 32. et ad l. conventionum §. ff. de pact. Quod vero dixi, restitutioni non esse locum, nisi pactis fuerit comprehensum: id sic est accipiendum, si bellum habuerimus cum hostibus iustis, id est, cum Principe, aut populo aliquo libero. Aliud dicendum videtur, si cum piratis aut latronibus, autsi cum rebellibus. Cum enim his iure belli nihil acquiri potuerit: consequens est, non posse quidquam rerum nostrarum ab eis retineri, ac postliminium, aut pactum restitutionis supervacuum fore pro rebus, quarum Ius nequaquam bello amisimus. l. hostes sunt 24. et l. si quis 21. §. ult. ff. de captiv. et postlim. revers. Itaque Ius retinendi res nostras, tunc solum illi habebunt; quando pax expresse id comprehenderit. Imo talis pactio, ut illi res, quas diripuerunt, retineant, vel redimere ab eis cogamur, turpem causam continere videtur, Baldus, ad l. ultim. C. de condict. ob turp. causs. At quid de rebus rebellium ex parte nostrâ occupatis? Dicendum est contra: ut illi pristinas possessiones recuperent, pactione vel gratiâ Principis expressâ ipsis opus esse; ut et in pace Constantiae est

factum, §. 1. et §. possessiones omnes. Cum etsi illi ad versus nos Iura belli non habeant, nos tamen ea adversus ipsos habemus: quoniam qui Cives hostili animo contra Patriam, vel Principis Maiestatem insurgunt, pro hostibus habentur, l. postliminium 19 §. transfugae 4. ff. de captiv. et postlim. revers. etl. amissione 5. §. 1. ff. de capit. minut.

VII.

Pertinet hunc celebris controversia illa, cuius meminit Quintilianus, libr. 5. cap. 10. Cum Thebas evertisset Alexander, invenit tabulas, quibus centum talenta mutua Thessalis dedisse Thebanos continebatur: has, quia usus erat commilitio Thessalorum, dona viripsis ultro; postea restituti a Cassandro Thebani, egêre ad versus Thessalos, Thessali remissam sibi ab Alexandro Victore, obligationem aiebant; Thebani contra, remittere Alexandrum non potuisse, quod ipsi minime debebatur: quasi ea duntaxat Victoribus acquirantur, quae manu capiunt. Ius vero crediti cum incorporale sit, transire in eos non posse. Quid Amphyctiones, ad quos lis delata erat, iudica verint, non refertur. debile fuit Thebanorum istud argumentum; cum enim Victi in Victoris potestatem transeant, tenendum est, omnia Iura eorum ipsis posse a Victore adimi, argum. l. qui in servitute 118. ff. de regul. iur. Quamobrem cum Francus cuidam Belgae ex mutuo obligatus, publicato postea contra Belgas bello, Quaestori Regni Franciae solvisset, recte ei solutum, debitoremqueve absolutum iudicavit Curia Parisiensis. Paponius, arestor. libr. 5. tit. 6. arrest. 2. Plura consimilia habet Gudelinus, cap. 5. per tor.

VIII.

Insuper Pax, est vel aequalis; quae inter hostes praelio pares, aequo iure, et restitutis plerumque ademptis, damnisqueve utrinque remissis contrahitur: vel inaequalis; quam Victores victis captivis aut deditis, certis pro arbitrio suo parescriptis Legibus largiuntur. Quam pacem vulgo foedus miserabile vocant, Feschius, Disputat. de foederib: thes 22. Si autem in pacis articulis caveatur, ut utrinque occupata loca reddantur; sorte dirimi plerumque solet, quis debeat esse primus. Plutarchus, in Nicia, ubi de pace Atheniensium et Lacedaemontorum.

CAPUT IV. Qui pacem facere queant?

SICUT Summi Principis est arma movere, bellum gerere, exercitum goere, et delectum habere; l. 3 ff. ad Leg. Iul. Maiest. Sic

e contrario, pacem et inducias pacisci cum hoste, aut derebus spectantibus ad Rem publicam cum extraneis agere, summi quoque Imperii reputatur, Ayala, libr. 1. cap. 6. fol. 107. C botius, libr. 2. Disputat. cap. 15. Ac quod Princeps potest in Monarchiâ; idem Optimates in Aristocratiâ, et universus populus in Democratiâ poest. Gudelinus, de pace cap. 2. a princip. Ego, libr. 1. politicor. cap. 4. Itaque a Ducibus belli, citra Principis aut populi consensum, cuius nomine ac auspiciis geritar bellum, pax constitui nequit. Ayala, libr. 1. deiur. et offic. bellic. cap. 7. num. 6. fol. 138. etc. Inducias autem facere, etiam belli Ducibus licere, tradit Laudensis, de bell numer. 8. quod tamen ad breviores inducias restringi debet. Paulus Busius, in politic. Gudelinus, de pac. ad fin. cap. 2. Remigius Feschius, Dissertat. de foederibus thes. 21. liter. c. Quare apud veteres Romanos, quo tempore penes populum summa Rei publicae fuit, paces populo inconsulto factae, vim nullam habuerunt: quin etiam acriter reprehensi, punitiqueve fi êre, qui id attentârunt. Inde Salustius de paceinter Aulum exercitus Romani Ducem, et Iugurtham Numidarum Regem factâ, loquens: Senatus (inquit) ita uti par fuerat, deceruit, suo atque populi iniussu nullum potuisse foedus fieri. Ac pactionemillam, quam Sulpitius Tribunus Mlitum cum Gallis facerat, de obsidione ab eis relinquendâ, Senatus ratam non habuit, Livio teste. Gudelinus, dict. cap. 2. fol. 8. Quin et si pacem aut foedus, Belli Dux absque populi Romani consensu fecislet; is hostibus dedebatur; hacqueve ratione fidei satis fieri reputabant. Aerodius, ver iudicatar. fol. 250. 252. 259. et per tot. Christophorus Forstnerus, hypomnem. politicor. num. 41. Sic quoque hostem in fidem recipere, itidem Duci non licet: nec Princeps populusve, hâc conventionetenetur. Exemplum habet Forstnerus, dict. loc. Et certe nec Consulibus Romanis, nec Praesidibus Provinciarum, neque Magistratibus aliis ullis quantacunqueve potestate essent, liberum arbitrium pacis ac belli fuerat: praeterquam pacus, quibus specialiter permissum fuit, etiam bellum pacemve facere: ut Public Scipioni cum populo Carthaginensi, et Tito Quintio cum Philippo. Aliâs enim Senatus Carthaginensis, Romanorum Legatis illud non obiecisset. Vos (inquit) cum Lutatius Consul primo nobiscum foedus icit, quia neque auctoritate Patrum, neque populi iussu ictum erat, negastis vos teneri. Ac idem clntra Manlium, Alic Proconsulem: Gallograecis (inquit) bellum illatum non ex Senatur auctoritate, non populi iussu: quod quis unquam de suâ sententiâ

facere ausus est? ob eandem causam foedus a Caio Mancino Consule, cum Numantinis percussum, irritum factum est; quinetiam ipse, ut temeritatis poenam lueret, deditus hostibus; sicut et spurius Posthumus Consulob ignominiosam pacem cum Samnitibus factam, quamvis toto exercitu intercluso, et summâ necessitate: exstatqueve eius elegans Oratio culpam suam fatentis, in haec verba: Neque ego inficias eo (Patres Conscripti) tam sponsiones, quam foedera sancta esse apud eos homines, apud quos iuxta omnes Religiones fides humana colitur; sed iniussu populi nego quidquam sanciri posse, quod populum teneat. Et paulo inferius: Ne illud quidem (inquit) quod quosdam forsitan moveat, refert, Consul, an Dictator, an Praetor sposponderit. Testis et horum Livius est, et refert Gudelius, dict. cap. 2. Pariter etiam Romanorum cum Brenno, iniquam pactam pacem, rupit Camillus; prius Dictator populi creatus; Plutarchus, in Camillo.

II.

Et quidem, si in forensibus negotiis, Procurator, qui vel generali mandato constituitur ad actionem; transigendi, decidendiqueve; negotii facultatem non habet: l. mandato generali 60. l. procurator 67. ff. de procurator: pugnantia namque sunt, agere et transigere: qui enim agit, movet litem, qui transigit, litem finit, l. transactionis 7. C. de transaction. Quin nec procurator universorum bonorum, transigere ac pacem cum offendente pangere, absque speciali mandato potest, cap. ad agendum, extr. de procuratorib. Huius consequens est, eum qui belligerandi caussâ exercitui praepositus est, pacem cum hostibus faciendo, excederemuneris sui fines; id quod in re militari maxime vitiosum semper habitum fuit, arg. l. 3. §. in bello, ffl. de re militar. Quare etiam Duareno, in l. conventionum, ff. de pact. assentiri non possum, qui hanc sententiam veram esse putat in eo, cui ducendi tantum exercitus, regendique cura commissa fuit; non autem in eo, cui plena, liberaqueve rerum omnium potestas est concessa; quem etiam ius pacem cum hoste faciendi habere censet, arg. l. procurator, cui generaliter 56. ff. de procurator. et l. 2. C. de offic. eius, qui vicem alisuius Iudicis, vel praesidis obtinet. et ibi Bartolus, cap. 4. extr. de procurator. adstipulatur Gregorius Tholosanus, libr. 28. Syntagm. cap. 2. num 24. Quod non admitti puto, Dn. Dinnerus, Disputat. de pac. thes. 21. et seq. Valentinus Guilielmus Forsterus, de pact. cap. 4. membr. 4 fol. 93. Nam ea, quae sunt Iuris publici, et Regii, separatam habent a Iure privato causam, l. 1. §. 1. ff. de iustit. et iur. l. conventionum, ff. de pact. Bartolus, ad dict. l. conventionum, 5. n. 2 ff. dict tit. Decianus, volum 3. respons. 19. n 105. pulchre Connanus, lib. 5 cap. 1. et cum privatis communicari numquam possunt: ac ea quae Iuris Reg isunt, haud veniunt sub quibuscumque generalibus

verbis cap. quod translatione, extr. de offic. Legat. Molinaeus, in consuetud. Parisiens. tit. 2. §. 1. gloss. 5. Mindatum ergo Rei publicae, vel Principis requiritur speciale indifferenter. Vulpellus, de pac. quaest. 4. Feschius, Dissertat. de foederib. thes. 21. liter. b. Aut agitur sub spe rati. Quin et morte mandantis, eius modi Mandata evanescunt. Vulpellus, quaest. 5.

III.

Attamen in Republicâ Romanâ, nonnumquam Senatus de pace decernebat inconsultâ plebe: ut cernere est in foederibus, quaeinter Romanos et Latinos percussa fuere, et in sociali bello. Non mirum, cum Senatus spaientiae et dignitatis nomine tantum valuerit apud populum, ut eius Decreta pro Legibus haberentur, populo eis tacite et ultro assentiente. Cuius rei causam quoque praebuit difficultas convocandi universi populi; Quinimo more interdum belli Duces ipsi, de bello ac pace, iniussu Senatus et plebis, aliquando statuebant: praesertim cum procul atque extra Italiam bellum gereretur, aut cum ipsi ab hostibus obsiderentur: veluti secundo bello Punico, Scipiones foedera cum Afris et Hispanis confecerunt: verum quicquid egerant Duces, non prius ratum erat, quam populus expresse vel tacite assensisset. Gudelinus, de pac. cap. 2. fol. 11. Ita et Ambrosius Spinola, prudentissimus Belli Dux, de Pace cum unitis Germaniae Principibus, Moguntiae convenit; sed sub sperati.

IV.

Tutor et Curator, de re pupilli, vel minoris, transigere potest, et pacificare quoque etiam super delictis, dubiâ probatione; dummodo ad poenam non obligetur pupillus, vel minor, l. pactum curatoris 22. C. de pact. l. tutor. 35. ff. de iureiur. Gomezius, variar. resolut. tom. 3. cap. 3. num. 66. Corsetus, de privilegiis pacis, num. 27. Decius, consil. 297. num. 5. Decianus, respons. 38. num. 1. etc. volum. 1. Vulpelius, quaest 18. ita et Pater pro filio, pacis foedus inire potest, Bartolus, et Doctores, in l. sed siunius, §. filiofamiliâs, ff. de iniur. Vulpellus, quaest. 8. et seqq. Dubitari hîc licet: An successores, quorum mentio, in pacis conventionibus, nulla facta est, iisdem contineantur, et obstringantur? Et certe si cum populo facta pax, vel alia transactio est, transitoriam illam ad successores esse, ambigere nemo potest. Quia scilicet Res publicae sunt aeternae. Tacitus, libr. 3. Annal. eademqueve semper illa manet, licet mutentur quottidie personae: pariter ut Iurisconsulti nostri de nave respondere solent, asseribus paulatim exemptis, ac denique totum novâ. Sed dubitatio maior in Principe est, qui morti obnoxius exsistit, et cuius successores, non tamquam heredes, sed tamquam aeque principales, ac ut

novi ad ministratores venire videntur, ex sententiâ Alciati, quem citat Albericus Gentilis, de iur. bell. libr. 3. cap. 22. fol. 685. Sane non transactum de bello dici potest, si belli acerbitas a successoribus adhuc sit exspectanda; et plerumque tam heredibus nostris, quam nobismetipsis cavemus, l. 9. in fin. ff. de procurat. Gentilis, dict. loc. pag. 677. Pax item sin naturâ perpetua est, sequitur. successores quoque eorum, qui pacti sunt, pacis conventionibus obligari. Gudelinus, de pace, cap. ult. ut qui iniurias remittit, in perpetuum eas remisisse intelligatur, per textum, in §. ult. ubi gloss. Instit. de iniur. Alciatus, de praesumptionib. regul. 2. Corsetus, de privileg. pac. num. 13. et porro hicce contractus, non a Rege, pro suâ personâ, sed nomine Regni initur: ac ideo successores ligat, ut iam multis docui, in tractat. de success. et elect. libr. 3. Maxime cum pax conventio publica exsistat, id est, ad statum Rei publicae spectans, l. conventionum 5. ff. de pact. quam idcirco Princeps, non tam proprio, quam Rei publicae, quae perpetua est, nomine contraxisse intelligitur. Sicut ergo Praelato ratione dignitatis contrahente, Ecclesia ipsa, omnesqueve in eâ dignitate successores tenentur, cap. edoceri, extr. de rescript. Ita et Res publica, Principe contrahente; quinetiam gens ipsa, cuius nomine conventum est, quasi ipsamet contraxisset, ad pacta foederis observanda tenetur, etiam mutato Rei publicae statu: puta si ex Monarchiâ versus sit in Aristocratiam, vel Democratiam. In quo cavendum est a Vincentio Cabotio, qui contrarium scripsit, Disput. lib. 2. cap. 14.

CAPUT V. De aliquot Privilegiis, iureque singulari Pacis.

COnventionis huius de pace, non favor modo maximus est; sed vis quoque, ac efficacia insignis, vide Cardinalem Tuschum, lit. P. conclus. 172. et seq. Et hic quoque in iure nostro civili, pacto etiam nudo, contra regulas communes, ipso iure tollitur actio iniuriarum, l. si unus 27. §. 2. ff. de pact. Et sic etiam Bartolus tradidit, minotem viginti quinque annis, ex pacis con ventione laesum numquam censeri, proindeque in integrum restitui non solere. Cardinalis Mantica, in Iucubrat. Vatican. part. 2. libr. 27. tit. 3. num. 9. Cui simile est, quod si Minor captivus pactus sit cum hostibus, de lytro persolvendo, aut de re vertendo ad eosdem, quamvis sollemnitas non

intervenerit, quam in obligatione Minoris requirebant Iura Municipalia, obligatio tamen ista ex eo impugnari non potest. Ita in terminis decidit Ludovicus Romanus, consil. 316. incip. circa propositam consultationem, per totum. Albericus gentilis, de iur. bell. lib. 2. cap. 11.

II.

Eodem pertinet quoque, quod Pax pro iustâ caussâ habeatur, propter quam Princeps damna et iniurias, sub dictis suis, belli tempore illatas remittere possit. Quod tamen sic est accipiendum, si pax aliter fieri non possit, argum. l. 1. §. 2. ff de iustit. et iur. et l. in bello 12. in princ. ff. de captiv. et postlim. revers. Laudensis, tract. de foederib. quaest. 1. Pacificatione quidem peractâ, adhuc privato acceptarum antea iniuriarum ultionem reposcere licet. Bodinus, de Republ. num. 605. et faciunt tradita a Vulpello, quaest. 29. sed hoc tamen libitatur, si pactis aliud diserte sit cautum. Quodque in huiusmodi pacificationibus, vel aliâs etiam, Princeps damna privatis illata publici boni caussâ, remittere possit: vel etiam bona civium hostibus concedere, passim tradunt nostri Doctores, in l. conventionum 5. ff. de pact. et in l. bene a Zenone, C. de quadrien. praescript. Vasquius, libr. 1. illustr. quaest. cap. 4. et cap. 5. num. 8. Bodinus, lib. 1. de Republic. cap. 8. num. 103. Clapmarius, lib. 4. de Arcan. Rerum public. cap. 6. Waremundus ab Ehrenberg, lib. 2. de foederib. cap. 1. num. 22. et verisimil. 8. num. 9. Betsius, de pact famil. Illustr. fol. 127. Pruckmannus, in §. soluta potestas, fol. 408. Tilemannus, Disputat. 7. thes. 25. volum. 1. egregie Feschius, Dissertat. de foederib. thes. 22. liter. C. et h. Mantica, dict. tit. 3. num. 14. etc. Gudelinus, cap. 6. late, ibique dicit, hoc non solum esse sancitum ab omnibus Doctoribus nostrae professionis, sed et Theologis. Gailius, et ibi Graevaeus, libr. 2. observat. 57. qui plures allegat. Sane, pacis studio, odia et damna remittenda facile esse, Pierre Matthieu prodit, lib. 1. fol. 35. Et quidem quod ad res bello captas attinet, dubium non est; cum etiam sine ullâ Principis pactione, iure belli, factae sunt hostium. Idemqueve dicendum est de aliis damnis et iniuriis, iure belli illatis. Quod ad alia vero, quae non sunt hostibus adquisita, vel ab iniustis hostibus ablata; si aliter communi omnium saluti consuli non possit, etiam illa civibus adimi et hostibus concedi poterunt. Communis enim utilitas, singulorum commodo praeferri debet, Authent. quaeres, C. commun. de legat: l. actione §. Labeo, ff. pro soc. l. unic. §. penult. C. de caduc. tollend. Et ut Plinius ait, Epist. lib 3. oportet privatis utilitatibus publicas, mortalibus aeternas anteferre, vide Ayalam, dict. cap. 7. fol. 144. etc Quinetiam tam favorab lem pacis conventionem istam alii dixerunt, ut propter eam vel obtienendam, vel conservandam a Iuris regulis discedi possit. Mantica, dict. tit. 3. num. 11 Antonius Corsetus, de privil. pac. nu. o allegans illud Baldi, quod quicquid fit propter pacem, Legis habet vigorem.

Et a Domino feudi ipsi quoque Vasalli inviti alienari, et in alium Dominum transferri queunt. Antonius Gabrielius, commun conclus libr. 3. rubric. de iur. quaesit. non tollend. concl. 8. nu. 12. et 16. allegans Barbatiam consil. 11. volum. 2. column 3. adstipulatur Mantica, dict tit. 3. n. 13. Quod de iure aliâs non licet, arguml. l. liber homo 103. ff. de verbor. obligat. l. si in emptione 34. §. 2. ff. de contrahend. empt. cap. 1. § 2 tit. 22. et cap. 1. §. 2. tit. 27. lib. 1. feud. Franciscus Hotomannus, illustr quaest. 1.

III.

At vero, aequissimum esse videtur, ut damnum, aliquibus ex civibus, vel per bellum, vel pacis gratiâ illatum, iis omnium Civium contributione, vel in totum, vel pro parte, resarciatur, quia et placet Gundelino, cap. 7. Sicqueve Appianus natrat, lib. 2. de Civilib. Romanor. bellis, Brutum et Cassium, post necem Caesaris, statuisse veteribus possessoribus, quibus Sylla et Caesar bellis civilibus bona ademerant, saltem pretium ex publicâ pecuniâ reddi: quo et illis satisfactum, et aliis securior possessio esset Porro duae sunt exceptiones regulae, quam modo tradidi, et quibus cessat damnorum, quae aliqui per pacem patiuntur, compensatio. Una est, si quid sit, quod privatim illis imputetur. Quod enim quis ex suâ culpâ damnum sentit, non intelligitur damnum sentire, l. quod quis 203. ff. de regul. iur. Id obici potest illis, quorum aedificia in suburbiis, iussu Principis, vel Magistratuum, vigente bello diruta fuêre, propter Arcadi et Honorii Imperaturum constitutiones, quib. cautum: ne aedes exstruantur, moenibus sic cohaerentes, ut ex iis insidiae reformidari queant: si secus factum erit, ut temerarii aedificatores futurae quandocumque destructionis, detrimentum exspectent, l. aedificia, C. de operib. public. l. si cui, C. de aedific. privat. Altera exceptio est, si desit, unde damnum resarciatur: puta ob multitudinem privatorum, qui res suas perdiderunt; et quia damna sunt infinita quibus fisci et Principatus bona vix sufficerent; et aeraria Civitatum exhausta, vel causis necessariis reservanda: et cuncti cives adeo depauperati, ut nullum onus novi vectigalis, ex quo damna sarciantur, referre possint. Quin et de Religione ac Principatu diminui aliquid, pacis caussâ posse, edocet Gudelinus, cap. 9. Ac licet inter Turcas constitutum sit, ut quae semel ipsorum equi pedibus conculcârunt, ubi ea occuparunt, numquam restituant: et tamen hoc maioris mali evitandi, vel magni commodi adquirendi caussâ, facere solent, Soranzius, in Ottoman. cap. 69.

IV.

Illud non tam ex fonte isto, quam ex ipsis penetralibus Christianae Religions, Iuris Utriusque interpretes hauserunt; quod credunt, promissionem etiam iuratam de pace non ineundâ cum adversario, obligatoriam non esse, argum. cap cum contingat 28. de iureiur. in fin c. 1. extrd. de iureiur. libr. 6. cap. non est obligatorium, 58 extr. de Regul. Iur. in 6

Adde glossam notabilem, in cap. 2. ad Apostolicae, in verb. pacem, tit. de sentent. et re iudicat. libr. 6. ibi, Neque enim heres Christi dicitur, qui pacem eius testamento relictam non habet; Mantica, dict. titul. 3. numer. 8. Quam vis etiam bellum iniustâ de caussâ motum fuisset, pacis tamen conventiones subsecutae ratae erunt, Mantica, dict tit. 3. nu 26. etc. nec pecuniae eam ob causam datae, quasi ob turpem causam repeti poterunt, argum. l. quod debetur 51. ff. de pecul. l. 2. C. de transact. Nec etiam dubium est, quin pax pretio redempta sit firma, atque rata: l. argum. l. servi 23. §. 1. C. ad Leg. Iul. de adult. Vulpellus, hîc, quaest 28. Quamvis non sine dispendio famae, hâc ratione pacem mercentur privati, vel verius, ut Ennii voce utar, cauponatur, ut bene ostendit Clarissimus Iurisconsultus, Andreas Dinnerus, in Disputat. de pac. thes. 32. et seq. Vulpellus, quaest. 27. concludit: transactionem et pacem, in casibus vetitis, super certo delicto factam, sufficere ad condemnationem: in licitis vero, et in generali pace, si maxume diffamatio praecedat, iudicium ad torturam sufficiens esse.

V.

Pacis etiam privilegiis adnumerare licet, quod capta per Ducem hostium, postquam foedus Principes inierunt, de quo tamen Duces, in terris forsan remotioribus versantes, nescierunt, illa capientium non fiant, ut disputat Albericus Gentilis, lib. 1. Hispan. Advocat. cap. 16. Quamvis enim Statutum non liget ignorantes, quibus non est publicatu, tamen a die in Pacificatione praefixâ, ligat; potestqueve lex ligare etiam ignorantes, exceptâ tamen poenâ, exceptoque peccato. Menochius, de arbitrar. iudic quaestion casu 181. Favor etiam pacis adparet exeo; quod si ita pax convenisset, ut potestati hostis sui se quis committeret, conventio illa intelligi debet arbitrio bon viri. Notae enim sunt formulae istae deditionum, ut potestati, voluntati, arbitrio, gratiae, misericordiae, aequitati, conscientiae, declarationi et discretioni, (ut loquuntur) hostis victi vel obsessi se committant; Idemqueve adhuc dicendum est, si libero arbitrio hostis sui se quis exposuisset: Quod observandum est contra Romanorum, Hispanorum, Pisanorum, et Longobardorum consuetudinem, quae obid a sanioribus Doctoribus omnibus damnatur. Nicolaus Boerius, decis. Burdegal. 262. num. 4. per l. liber homo 13. ff. ad leg. Aquil. cap. contingit. 36. extr. de sentent. excommunicat. l. si idem 11. §. 1. in fin. ibi, ne in potestate calumniosâ adversarii mei sit, etc. ff. de Iurisdiction. omn. iudis. Mantica, Vatican. lucubrat. part. 2. libr. 27. titul. 3. num. 21. et seqq. De formulis istis deditionum, vide omnino Albericum Gentilem, libr. 2. de iur. bell. capit. 17. Quaerenti, quibus rebus contineatur arbitrium istud viri boni, respondebimus verbis,

vel Sancti Paulini, inter Epistolas Beati Hieronymi, epistol. 14. cap. 4. sic dicentis: Quotiescumque talem in alterum habueris animum, qualem in te ab altero servari cupis, aequitatis viam tenes: Quoties vero talis erga alterum fueris, qualem in te vis neminem, iter Iustitiae dereliquisti; Hoc est, Ius Naturae, can. 1 in princip. distinct. 1.

VI.

Tandem etiam ut pax firma magis siet, obsides dantur: qui pace, vi datâ licet teneantur; Aerodius, rer. iudicatar. fol. 246. cap 5. non tamen occîdi possunt conscientiâ salvâ, Cominaeus, libr. 2. cap. 2. fol. mihi 107. ubi refert, eum qui contra Leodienses obsides, sententiam crudelem dixit, a Deo punitum, hancqueve poenam ipsi statim, cum votum tale protulisset, praedictam fuisse. Sed absurdum est, quod quidam dicunt, et etiam Bodinus, libr. 1. de Republic. cap. 8. assertat; Obsidibus datis, quempiam a fide datâ liberari: ut Ayala docet, libr. 1. cap. 6. fol. 104. et seq. Etenim Obsides non ita dantur; aut ego servabo promissa, aut tu ages cum obsidibus, quid velis; quis tale iniret pactum; mens paciscentium est, ut servet promissa iurans, et quo minus fallat, obsides relinquat; ut pignus in securitatem contractûs, non ut debitori liberum sit relinquere pignus, et et non solvere. Cuiacius, ad l. obsides 11. ff. qui testam. fac. poss. Setserus, de iurament. libr. 2. cap. 8. Expresse haec confirmat Historia Claeliae et reliquarum, quae custodiam fallentes, Tyberim transnatârunt et tamquam pig nus a Porsennâ repetitae, a populo Romano ipsi restitutae fuerunt; Claeliae virtute motus, ipsi, et quas eligere vellet, libertatem sponte permisit. Livius, libr. 2. Sed usus est Bodinus illis, quae scenae inserviebant: non etenim aliâ ratione potuit excusari Franciscus Rex Galliae, quod non redierat in captivitatem, exemplo Reguli (quod Carolo V. Imperatori in pace Madrica iuraverat Interdum ditio bello capta restituitur quidem, sed ad tempus reservantur loca munita aliquot, usque dum pax vel plenior fiat, vel suspicio pacis violandae cesset. Guicciardinus. libr. 1. histor. fol. mihi 46. Et item Pax, matrimoniis Magnatum roborari solet: suntqueve sponsae tunc obsidum quasi, seu potius Mediatricum loco. Duarenus, de nupt. cap 3. Ita eo fine tractatae fuerunt Nuptiae Galliae Regis cum Hispanâ, Hispani cum Gallâ, Angli nunc cum Hispanâ.

CAPUT VI. et Ultimum. De interpretatione Pacis, quomodo ea finiatur, ac quando facta censeatur?

CErtum est, pacem sanctam et inviolabilem haberi debere. Sicut fidentia facit, ut pax coalescat; sic diffidentia, ne ea coalescere possit. Igitur firmamentum et stabilitatem omnium pacificationum pendere ex fide, dubio caret; et egregie hoc Balthasar Ayala docet, de iur. et offic. bellic. libr. 1. cap. 6. a princip. Fidem Cicero definit, in officiis, doctorum, conventorumqueve constantiam. Hanc virtutem Praecipue populum Romanum coluisse, eaque potissimum e parvâ origine ad tantam amplitudinem evectum fuisse, Agellius scripsit, libr. 20. Atticar. cap. 8. Ac eo magis fides in pace locum sibi vendicat: quod pax iureiurando utrinque confirmari, sanciriqueve consueverit: §. hanc igitur, et seqq. de pac. constant. Atqui nullum vinculum ad fidem adstringendam arctius est, quam iusiurandum, non modo ex Christianorum, verum etiam Ethnicorum doctrinâ. Cicero, libr. 3. de offic. Non me praeterit, tritam fuisse olim quaestionem, utrum data hosti fides servanda esset? Verum nemo nunc dubitat, servandam esse, can noli, caus. 23. quaest. 1. Bartolus, et alii, ad l. conventionum 5. ff. de pact. Ac tantam vim esse fidei in omnibus conventionibus, ut contra hostem quidem durante bello, perfidia magnopere vituperetur; Illud namque Virgilii,

Dolus an virtus quis in hoste requirat?

ad Stratagemata et sollertiam referendum est, minime autem ad fidei, quae semel data fuerit, violationem, l. ff. de dol. mal. can. Dominus, caus. 23. quaest. 2. Sane si hosti, dum adhuc hostis est, fides debetur: quanto magis postquam hostis esse desiit? Ac si etiam a privato fidem falli grave est, quanto magis a Principe? Nonne si secus fiat, omnia misceri, perturbarique est necesse? Si quis obiciat, sponsiones, quae vi aut metu extortae sunt, ratas non haberi: dicam hoc de eo metu, qui iure licito, quale est belli iusti, alicui, seu publicae, seu privatae personae illatus est, non intelligi debere.

II.

Et nec Praetorium Edictum, quo per metum gesta, in integrum restituuntur, perinet ad eum metum, qui ab hoste, sed a cive civi infertur: post bodinum, Ayala, libr. 1. capite 6. fol. 101. At vero foederum, pactionumque publicarum robur, non ex Regulis iuris civilis, sed iure communi omnium gentium, quod Faciale nominant, definiendum est. Non enim hic Actus geritur inter eos, qui unius hominis, vel populi potestati subiecti sunt, cuius iure et statutis, tamquam Magistratus, parere et obedire tenentur; sed inter eos, qui nullo iure sibi invicem subiecti, superiorem habeant solum Deum. Utuntur itaque solo iure gentium, quod apud omnes hactenus tale fuit, ut etiam vi vel metu extorta iuramenta, strictissime servanda, nec fides, quacumque caussâ data, frangenda sit: modo promissio licita, nec impossibilis inveniatur; perspicuaqueve fidei servatae exempla, Romanorum prima et incorrupta aetas exhibet; ita eo tempore, quo ex insidiis captus Marcus Attilius, sub iuramenti fide Romam missus, omnibus aequum iusumqueve visum est, ut rediret, quamvis sciebat, ad exquisita reverti supplicia: nec tamen vel vim, vel metum excusavit. Idem fecit Mancinus Consul, cum pacis conditiones Senatui persuadere non posset, quod si Posthumius Consul, et sexcenti illi Obsides, qui fraude hostium in Caudinis furculis conclusi erant, ita ut nec progredi, nec regredi, nec cum hoste pugnare poterant; de dolo, de vi, de metu excipere voluissent, nae sat causae habuissent; nisi ius gentium contrarium eos docuisset, Livius, libr. 9. Nec huius iuris Auctor quisquam gravior exsistere potest, quam Senatus Consulesqueve Romanorum, a quibus omnis iuris fontes ad nos sunt derivati. Sic et adprobare non possum, quod Franciscus I. a Caesareanis captus, multa promisit, ut liberaretur: sciens (ita loquitur Bellaius, historiar. libr. 3. fol mihi 223.) promissa carcerati nullius esse valoris.

III.

Insuper, quo ad subditos Principis, qui contraxit, traditur, pacem seu huius pacta erga eos vigorem Legis habere; et quomodo Cives ad Legum observationem coguntur, vel transgressores earum puniuntur, idem ius esse de capitulis pacis; nec non inso iure nullum esse, quicquid contra ea fit, sicut id quod connra Leges, Baldus, de pac. Constant. Matthaeus de Afflictis, decis. 43. Antonius Corsetus, de privileg. pac. num. 20. Adiuvat hoc, quod dici solet: Contractus Principum vim Legis habere, l. donationes, C. de donation. int. vir. et uxor. l. Caesar, et ibi Bartolus, ff. de publican. et vectigal.

IV.

Ad tractationem, quando pax rupta censeatur, maxime oportet considerari: quânam pace comprehendi videantur. Verum conditionibus pacis, quas inter se belli auctores poenâ adiectâ pepigerunt, socii et adhaerentes ipsorum non continentur, nisi expresse eorum mentio facta fuerit, argum. cap. 2. ad Apostolica, circa medium ibi, et omites Amicos suos, sibique adherentes, extr. de senten. et reiudicat. libr. 6. Philippus Francus, ibid. num. 5. et ante illum Dominicus de Sancto Germiniano, ad dict. cap. num. 10 Aut nisi effectu alio quin pax caritura esset argum. l. ossa 8. § ultim. ff. derelig. et sumptib funer. l. ultim. §. 1. C. de usur. rei iudicat. l. si stipulatus 111. ff. de verbor. obligation. ubi Alexander ab Imola, num. 1. et 2. et Iason, num. 1. 2. et 3. qui hoc pulchre declarat, Angelus, in l. quae religiosis, ff. de rei vindicat. quem citat et sequitur Martinus Laudensis, in tract. de confoederation. princip. quaest. 35. Mantica, libr. 27. tit. 5. num. 4. et c. Vulpellus, quaest. 32. Quod si maxime comprehensi sint socii in pace, (id quod omnino fieri debere, contendit Angelus de Perusio, consil. 391. incip. sub aliis quidem terminis) adeo ut nec Imperator, nec Papa pacem facere debeat, nisi prius adhaerentes optimâ securitate gaudere faciat, et principales sub poenâ adstrinxerint se ad pacem servandam, quo nomine etiam Ecclesiam Romanam commendat Innocentius in dict. cap. ad Apostolicae 4. extr. de sentent. et re iudicat. libr. 6. quod numquam pacem habere voluit, nisi prius de impunitate prospectum esset adhaerentibus, Martinus Laudensis, tract. de consoederat. princip. quaest. 21. Tamen ad socios, qui postea accesserunt, hoc non pertinebit. Idem dicitur de eo, qui de pace cum alio convenit pro se et filiis suis, ut solumm odo nati contineantur, non nascituri, neque posthumi, aut adfines postea facti, argum. l. si a colono 89. de verbor. obligation. cap. Clericus, 35. extr. de iureiur. et l. si quis ita 16. in princip. et §. ultim. ff. de testam. tutel. Archidiaconus, ad can. ex cellentissimus, caus. 11. quaest. 3. num 1. Baldus, in cap inquisitioni 71. num. 8. et seq. extr. de appellation. Hippolytus de Marsiliis, in practic. §. aggredior, n. 47. et seqq. mantica, dict. tit. 5. num 8. et Vulpellus, quaest. 31.

V.

Ergo ut constare possit, an pax rupta sit, primo et ante omnia est inspiciendum, quid pacis conditionibus fuerit comprehenfum? Nec enim ex Iure communi hoc sumitur; sed ex pacto, Albericus Gentilis, lib. 2. de iur. bell. cpa. 13. in princip. Baldus, consil. 195. num. 8. versic. porro et num 10. volum. 2. per l. quamvis. 11. ff. de in ius vocan. l. 3. §. Si quis viventem, ff. deliber. homin. exhibend. Et dixi ego alicubi supra. Quod tamen non sic est accipien dum, quasi nihil plane praeter id, quod verbis, conditionibus queve pacis diserte nuncupatum

est, debeat attendi, sed ita, ut arbitrio viri boni pax servetur: qui proinde aestimabit, non tantum quod verbis est expressum, sed et alia quae aequitas in bonae fidei contractibus introducit. Quin et ea interdum, de quibus nec cogitatum fuit, venient in considerationem, l. 2. §. ultim. ff. de obligation. et action. Albericus Gentilis, dict. cap. 13. libr. 2. in princip. de iur. bell. Ut ecce, in Induciarum pacto continebatur, ut hostis, qui nobiscum erat, ante Martias Idus solveret e portu: is adversâ valetudine, vel tempestate abnavigare prohibitus. vel vento in portum relatus est; Dein de iterum postidus Martias exire voluit. Quaeritur, an beneficio Induciarum uti possit? Respondit Bartolus in his ipsis terminis, repertum in portu hostem impune occîdi posse, nec curandum esse de modo, quo ultra tempus retentus fuerit. bartolus, in secundâ et sollemni reperitione l. Caesar 15 num 13. ff. de publican. et vectigal. per l. ff. de Senatorib. l. 1. §. occisorum 17. ff. de Senatus consul. Silan. l. 7. §. 1. ff. ad Leg Aquil. l. mulier 20. §. ult. ff. de condition. institut. l. item 20. §. petitam 11. ff. de hereditat. petit. Ego vero repudiatâ tam in humanâ sententiâ, et a iuris textibus alienâ: d. l. Caesar, 11. et l. seq. et. si propter 8. ff. de publican. et vectigal. l. 2. §. quod diximus 6. et duob. §§. seqq. ff. si quis caution. in iudic. et c. l. qui commeatus 14. in princip. ff. de re militar. Alexander ab Imolâ, consil. 7. num. 1. et 2. libr. 3. et ab aequitate naturali remotâ prorsus, per ea, quae habet Baldus, ad l. bonam fidem 4. C. de obligation. et action. Etiam isti ius induciarum tribuendum esse, nec pactionem contrariam, aut casum improvisum quicquam illi obesse contendo: hâc tamen adhibitâ moderatione, hisi ita se arctâsset, ut omnino necesse fuisset, illum in casum incidere talem, per textum, in dict. l. 2. §. 6. et seqq. ff si quis caution. iniudic. l. continuus 137. §. 2. cum ita, ff. de verbor. obligation. Albericus Gentilis, libr. 2. de iur. bell. cap. 13 praedicta notanda sunt contra Bodinum, libr. 5. de Republic. cap. 6. pag. 921. qui statuit, iure quidem clarigationis capi, ac pretium captivo dici posse: occidere vero ius non esse, cum nihil contra inducias fecerit, qui vi tempestatis in hostium fines abreptus sit, per l. aut facta 16. ff. de poen. et dixi etiam supra, ubi de Induciis egi, de eaque dubitatione, an in pacis contractu, verba stipulationis large, vel proprie sint accipienda, lubet adscribere verba Octaviani Vulpelli, quae ille habet, in saepe laudato tractatu de pace, quaest. 56. Cum simus in poenalibus, videtur quod propriissima fieri debeat interpretatio articulorum pacis, cap. inter dilectos, extr. de frd. instrument. cap. ex literis, de probationib. Sed quicquid sit in stipulatione de non offendendo; savore pacis, dubitavêre Gratus, consil. 114. num. 2. et Socinus Iunior, consil. 103. num. 3. Verum pacis favorem tunc

demum operari censeo; cum de eius celebratione tractatur: et id propter respondetur; valere foedus, quo hinc atque inde inter hostes, direpta remittantur; etiam in eorum damnum, quibus ablata sunt; Non autem postea, cum de pacis fractione tractatur: prout dicimus, in Statutis delicta punientibus: quae licet publicam respiciant utilitatem, et ob id extendenda videantur; tamen in delinquentis odium stricte intelliguntur; Imo pacis favore ea in dubio fieri deberet interpretatio; ut adhuc esset integra; ob bonum publicum, et quietem conservandam; non autem fracta: quo casu et scandali, et tumultus immineret periculum. Hactenus Vulpellus.

VI.

Perfidum quoque est, callide interpretari Articulos pacis; Qualem fraudem reperio, in Annalibus Turcicis, editis a Iohanne Leunclavio, eaque usus est Rex Caramanorum: quae gens a perfidiâ, calliditateque mirum in modum celebratur. Nam cum is pecem cum Mahomete initam, foedusque violâsset; Viri praestantes, quorum interventu atque auctoritate foedus illud coitum erat, Caramanidem accedentes, his dicuntur verbis usi: Tu nos, ô Princeps, pacis conficiendae caussâ, intercedere voluisti, teque pacem operâ nostrâ factam, septem annis observaturum promisisti: cur ergo et c. Quibus ille, Equidem ait, minime sum susus voce HL. quâ denotantur Anni, sed HEL. quâ venti significantur: adeoque me pacem observaturum promisi, non ad septem annos, qui sunt HEDIIL, sed ad septem ventos, hoc est, HEDIEL. Hactenus autem a pacis initae temporibus non septem modo, sed centies mille venti praeterierunt. Cavendae sunt eiufmodi stultae calliditates; fefellisse, non est cavisse. Licet dolo uti cum hoste, cum vi et viribus agitu; aut quam diu captivi iun vinculis habentur; ubi autem fide, foedere, pacto, iuramento transigitur: ius gentium, ius publicum, ius Divinum praevalere debet. Vitandi sunt omnino nimis callidi Interpretes exsolvendi iuris iurandi. Scite de Eurycratide Lacedaemonio praedicatur; qui interrogatus, cur de contractibus singulorum, Ephori tam diligenter ius quottidie dicerent? respondit; ut etiam assuescamus cum hoste bonâ fide agere, Aerodius, dict. tit. 5. cap. 14. et nimis callida interpretatio, manifestam in iuriam habet, Aerodius, dict. tit. 5. cap. 16. Gudelinus, de pac. cap. 10. fol. 51. et seq. Ayala, libr. 1. capite 6 fol. 103. et c.

VII.

Ac item cum quaeritur, an contra pacis conditiones factum aliquid sit, verba generalia in iisdem posita, sic interpretabimur, ne contineant casus dissimiles expressis, super quibus pax convenit. vide manticam, libr. 27. tit. 6. a princip. et per Discurs. Exempli gratiâ: cum antea inter vicinos excursionibus ac direptionibus

certatum fuisset; composito bello, si alter castrum in territorio suo aedificet, vel flumen ponte iungat, pax violata non dicetur. Debet enim offensa eiusdem esse generis, et similis damnis ac iniuriis praeteritis, quibus pax imposuit finem, ad hoc, ut rupta pax dicatur, argum. l. ultim. §. 1. ff. de tritic. vin. et ol. legat. baldus, consil. 195. num. 1. in fin. num. 2. et num. 13. volum. 2. Idem namque in privatorum etiam conventionibus cernere licet. Si enim de certâ re, pacto transactionis interposito, hoc comprehensum erat, nihil amplius peti; Etsi non additum fuerit, Eo nomine: de ceteris tamen quaestionibus integra permanet actio. Imperatores, in l. si de certa 31. C. de trasaction. Sane pax arbitrio boniviri servari debet: et ideo offensio dicitur illud factum, ex quo competit actio iniuriarum. Unde qui iuste aliquid facit, non frangit pacem: nec qui ex levi, vel levissimâ culpâ, Mantica, dict. tit. 6. num. 6. etc.

VIII.

Pariliter, quando pacis compositionem offensio est sequuta, causa facti considerari debet; vetus ea num fuerit, an nova? Mantica, ibid. num. 18. etc. Vulpellus, quaest. 45. Ex novâ siquidem caussâ, offendens hostem reconciliatum, nil adversus pacem facit, nec poenam transactioni adiectam committit. Sicque pax dicitur rumpi, si ex veteri caussâ offensio sequatur; non si ex novâ: ut et promissio de non offendendo, tacitum habet intellectum; rebus sic stantibus, et nisi superveniat offensio nova. Gail, libr. 1. de pac. public. cap. 4. num. 45 et seq. Et ita qui est offensus, si se contra offensionem novam defendat, haud censetur frangere pacem. Nam et ubi per rem iudicatam finis controversiae imponitur, toties alia res intelligitur, quoties causa petendi eadem non exsistit, l. et an eadem 14. ff. de exception. rei iudic. dict. l. 31. C. de transact. l. quidam 132. versic. quod ergo dicemus, ff. de verbor. obligation. l. quaero 54. §. 1. ff. locat. cap. nulli, extr. de election. et elect. potest. libr. 6. Philippus Francus, ibid. num. 3. Bartolus, quaest. sive Disputat. 1. num. 9. ubi exemplum affert in bannito post factam pacem, et concludit, eum pace etiam iuratâ non obstante occidi posse. Iulius Clarus, libr. 5. recept. sentent. §. final. quaest. 47. num. 9. Mantica, libr. 27. tit. 6. num. 42. et c. Vulpellus, quaest. 36. et seq. Multo vero magis id dicendum est, quando nova ista causa, et a priori diversa, ac simul etiam legitima fuisset, puta ut propter eum iudicio tecum experiretur ad versarius: nec enim per controversiam iudicialem, vel publica pax laeditur, vel privata, l. venditores 102. ff. de verbor. obligation. cap. 9. in nostra, extr. de iniur. Baldus, consil. 195 num. 6. volum. 2. Bartolus, dict. quaest. 1. num. 9. Idqueve quod supra dictum, extendi etiam potest ad eos Principes, qui sibi invicem

promittunt pacem, et alter postea banno Imperiali notetur. Et sanc in tali (maxume si id praecipiat Imperator) cum offensio propter publicam utilitatem permittatur: ea privatorum pacto tolli nequit. Quatenus itaque fieri possit pax cum bannito? vide Cardinalem Tuschum, liter. P. conclus. 176. In dubio vero, an ex caussâ veteri, vel novâ offensionem processisse existimabimus? Sunt, qui causam veterem pra sumi aiunt, ubicumque nova non adparet: quod non placet; quia in dubiis benignior sententia est eligenda, ut nimirum minus delictum commissum intelligatur, et poena pacis violata excludatur, l. penult. ff. de paen. l. si praeses 23. ff. eod. tit. l. factum 155. in fin. ss. de regul. iur. Minus autem delictum est, simpliciter aliquem offendere, quam cum violatione pactorum, et pacis fractione. Noscertius ex hoc modo et caussâ offensionis deprehendi posse arbitramur, ut si minus ea respondeant odiis atque inimiciis antiquis, ex caussâ novâ, nec animo ulciscendi illata offensio dicatur: ideoqueve pax per eam non solvatur. Petrus de Benintendis, decis. Rot. Bononiens. 65. num. ult. at videatur Vulpellus, quaest. 47. Qui idem quaest. 46. assertat: si urgentes adsint coniecturae, iuramento locum esse, quo offendens probet, se ex novâ caussâ offendisse.

IX.

Et quoque, ut ab uno paciscentium cum effectu pax abrupta dicatur, omnino requirimus, quod alter pacis conditiones impleverit ex suâ parte, nec etiam aliter agi poteritad poenam, si quae capitulis pacis fuerit promissa. Idque in aliis etiam transactionibus cernitur, l. cum proponas 21. C. de pact. l. cum mota 6. et l. si profundo 33. C. de transaction. l. 7. si fratres, C. commun. utriusq. iu dic. argum. l. Iulianus 13. §. offerri 8. ff. de action. vendit empt. Insuper hosti fidem fallenti, fides servanda non est, etiam iurata: secundum illud:

Fallere fallentem, fraudemque repellere fraude,
Exemploque licet ludere quemque suo.

Generalis enim Lex est omnium conventionum; ut nemo illis stare teneatur, nisi ex adverso, quae convenerunt, praestentur: nam frustra quis fidem ab eo praestari postulat, cui fidem datam servare recusat, atque dolo facit, qui id iuris in adversarium valere postulat, quod in se non admittit, late Ayala, libr. 1. cap. 6. fol. 122. et c. Quaeri hîc solet; An poenâ certâ constitutâ, pacem vel inducias violanti, offensus, qui vim repulit, in super etiam poenam petere queat? Negat hoc Dn. Dinnerus, Disputat. de pace, thes. 95. et seq. cum iniquum videatur, ut poenam exigat, qui altero pacto contraveniente, et ipse postea contravenit, quamvis hoc ipsi licuerit: nec simul quis ex crimine agere queat, et ex pacto; nisi poenali stipulationi, sub quâ pax est

firmata, subdita fuerit clausula illa, rato manente pacto, Albericus Gentilis, libr. 3. de iur. bell. cap. ultim. fol. 711. Estqueve formula illius stipulationis: Si contra feceris, ea quae data sunt restitui, rato manente pacto, et hoc amplius centum dare spondes: Sed vero et in priori casu, nempe si nec illa clausula adfuerit, puto poenam peti posse: cum defen sor propriae salutis in nullo peccâsse videatur, l. 3. ff. de iustit. et iur. addatur Mantica, dict. titul. 6. numer. 29. et c. Sic nec omnino placet, quod Idem Dn. Dinnerus dict. Disputat. de pac. thes. 67. ex Baldo docet: Si opus aliquod, vel aedificium fiat, ex quo pacis turbatio metuatur, ante opus illud absolutum, atque perfectum, nihil contra pacem factum videbitur, nec poena committetur. Quamvis enim et adfectum opus in optentiâ sit nocendi, id tamen his in rebus non attendimus, iuxta Baldum, nisi aliud convenerit, baldus, dict. consil. 195. num. 1. versic. sed quid sit de potentia, volum. 2. Idque; ex illo confirmat, quod potentia, priusquam deducatur in actum, similis est conditioni, quae nisi impleatur, obligationem non parit, l. interdum 73. ff. de verbor. obligation. l. 1. in fin. ff. de condition. et demonstration. l. Arescusa 15. ff. de stat. homin. adde l. 4. §. huius 2. ff. de pact. l. cedere diem 213. ff. de verbor. significat. Sed nec hoc adprobare possum. aliter enim se res in publicis, ac in privatis habet, et si quis diutius exspectet profligatâ caussâ, vix remedium habebit. Violans itidem pacem, ex intervallo quoque percuti potest: sine poenae conventionalis metu. Vulpellus, quaest. 103.

X.

Aliud porro est traditum Doctorum nostrorum, numquam propter levem offensionem recessum a pace videri; nisi forte generaliter ita fuisset conventio concepta: ut quomodocumque, vel qualitercumque alter alterum offendisset, in pacis violatae poenam incideret. Hippolytus de Marsiliis, consil. criminal. 80. num. 31. et seqq. et numer. 46. volum. 2. per textum, in l. 3. ff. de adimend. vel transferend. legat. et l. 3. §. idem 2. ff. de bon. eor. qui ant. sentent. mort. sib. consciver. Requiruntur ergo hîc causae probabiles et magnae. Non tamen necesse est, quod causa sit iusta, omni ex parte. Nec enim ita passim abuten dum est regulâ illâ, quod quaelibet causa, etiam iniusta, temeraria et colorata, excuset a poenâ. Vulpellus, quaest. 48. et seq. ac item quaest. 101.

XI.

Subtilis quaestio est, si pax inter aliquas convenisset sub promissione, quod confoederati absentes ratam illam habituri essent, an uno absentium offenso ante ratihabitionem, fides rupta, et pax violata dicatur? Mantica, libr. 27. tit. ultim. numer. 55.

Vulpellus, quaestion. 53. Qui in terminis istis contra pacem fieri tradiderunt, tria ista praesupponunt (primo,) quod in pace comprehensi absentes intelligantur, quorum ratihabitio exspectatur; quasi quo ad illos implicitus pacis status fuerit, argument. l. ultim. ff. si ex noxal. caus. agat. qquemadmo. caveat. (secundo) quod ratihabitio subsecuta quandoque retrahatur, etiam re non integrâ, quoties per promissorem factum sit, quo minus stipulator conditioni pareret: quia conditio pro impletâ habetur, l. iure civili 24. ff. de condition. et demonstration. (tertio,) quod licet culpa aliqua sit ratum non habentium, ea tantum sit omissionis. Corneus, libro secundo consil. 40. Franciscus Ca???inalis Mantica, vatican. lucubrat. part. 2. libr. 27. tit. 6. num. 55. poenam igitur committi putant. Ego vero captiosum et monomere\s2 pactionis genus istud esse perpendens, pacis violatae crimen, et poenae interpretationem eo usque non producerem. Quis enim non videt, absentibus quidem hoc modo ante ratihabitionem offensionem permissam, paciscentibus autem interdictam iudicari? Quam inaequalitatem nec bellici negotii simplicitas, nec natura bonae fidei contractuum admittit, argument. l. 2. ff. de rescind. vendit. hanc sententiam tenuit Dynus, referente Bartolo, in l. si uxor 13. §. 6. si quis uxorem, num. 4. ff. ad Leg. Iul. de adulter. Albericus Gentilis, de iur. bell. libr. 2. cap. 10. pag. 292. ex Cephali consil. 690.

XII.

Frequens item est, ut de pace transigentes, alienum quoque factum sub poenâ promittant, quod per omnia etiam civili iuri consentaneum est: hoc modo, quod neque ipsi, nec quisquam ex sociis, vel adhaerentibus, quemquam ex parte, vel factione alterâ offendere velint aut debeant, l. stipulatio ista 38. §, alteri 17. ff. de verbor. obligation. §. Alteri, Institut. de inutil. stipulation. Ac item pace inter plures factâ; sequutâ postea offensâ in persona unius, ea respectu omnium fracta reputatur. Vulpellus, quaestion. 57. Et item Pacis capitula, quomodo sint interpretanda, ac quando censeantur rupta? vide Cardinalem Tuschum, liter. P. conclus. 178. et seqq. Tandem sciendum est: Ecclesiam habere Iurisdictionem in Larcos, qui sunt Violatores pacis; et ideo pro pace tuendâ potest adiri etiam Iudex Ecclesiatsticus, Innocentius, in capit. movit, numer. 7. extr. de Iudic. Abbas, in capit. sicut, numer. 1. in fin. extr. de Iureiur. Felinus, in Rubric. de treug. et pac. in verbor. extrem. et in capit. cum sit, numer. 43. de for. compet. Martinus Laudensis, tractat. de confoederat. Princip. quaestion. 22. Quod si verum est, potestas Pontificis Romani latissima videri posset. Et de hisce hactenus satis; Faxit DEUS Optimus Maximus, ut Pax sit in diebus nostris,

nosque pacem si non externe, interne tamen habeamus cum DEO. Addoqueve illud Ioachimi Beustii, pii Iureconsulti,

Lites, quas praesens oetas, nec postera tollet;
Tu tolle Adventu, Christe Benigne, tuo.

Addere et hîc placuit Petri Aerodii ICti, Rerum Iudicatarum, Libri III. Titulum V. De pactis publicis.

DISSERTATIO IURIDICO-POLITICA DE IURE PACIS.

ANTE INITUM FOEDUS fraudem legitimam videri. CAPUT I.

QUanto magis fidei humanae congruit, servari ea pacta, quae ex publica causa fiunt: si quae ex privata, naturali aequitate, lege, edicto conservantur? Foederibus freti (inquit Isocrates) Graeci, Barbarique con venimus: inimus commercia invicem: et cum privatas inimicitias, tum bella, armaque deponimus; hoc uno tanqui communi bono omnes homines utimur. Itaque hoc amplius quam privata, publica pactâ religione, sacramento, capitis consecratione, obtestationeque legis muniuntur, inquit Cicero pro Balbo. Eorum tria sunt genera, ut apud Livium Menippus ait: unum, cum bello victis dicuntur leges. Hoc casu, cum omnia dedita sint victori: quae ex iis habere et multare velit, ipsius ius atque arbitrium est. Unde ille idem Isocrates, hoc genus, potius mandatum esse ait, quam foedus. Alterum, cum pares bello, aequo foedere in pacem atque amicitiam veniunt. Tunc res repeti, redeiqueve per conventionem, et si quarum turbata bello possessio est, eas aut ex aequo simul aut ex formula iuris antiqui, aut partis utriusque commodo componi solent. Tertium, cum qui hostes numquam fuerint, ad amicitiam sociali foedere inter se iungendam, coeunt. Eos neque dicere, neque accipere leges. Ut vero prudentis Viri officium est, dare operam in bello qui omnibus modis hostem superet, pace vero constitutâ, ne quid foederi, ne quid iuriiurando anteponat: sic, prius quam ineat foedus, ut

singula consideret diligenter. Falli enim turpe est. Praeterea icto foedere, si fraus anteacta obicitur, conventio violatur. Postremo, ii quandoque pacem petunt, qui bellum quaerunt. Hinc Polybius: Qui in publicarum rerum administratione versantur, id imprimis debent observare, ne eorum animum ignorent, cum quibus aut coniungi fodere, aut pace conciliari volunt: ut ab iis qui nocendi opportunitatem captant, caveant sibi: aliis secure ac fideliter utantur. Quid igitur? si, cum putarem, me cum alio foedus et amicitiam iungere, iunxero tecum, idque dolo ac machinatione tua: fraus fraudatori proderit: mihi bona fides, mihi religio nocebit? Hoc quaesitum est, olim inter Iudaeos et Gabaonitas. Moses praeceperat Iudaeis, ut nulli Chananaeo parcerent. Itaque Iosue duce, plerosque devicerant, atque deleverant funditus. Gabaonitae, ad quos proxime periculum pertinebat, (a Chananaeis originem ducebant) non vi, sed astutiâ agen dum putant. Mittunt Legatos eo habitu, quasi e longissimo itinere et loco advenirent: quique dicerent, Gabaonitas, adductos famâ et celebritate Iudaeorum, concupisse eorum societatem et amicitiam. Quid pluribus? contracta est. Atqui apparuit statim et finitimos esse et e Chananaeis, Itaque pactum in quo fraus admissa esset, videbatur sine fraude posse violari. Non consensisse qui errâssent, quiqueve Gabaonitarum originem ignorâssent. Gabaonitae contra, sollertiam prudentiamqueve, non dolum appellabant. Pronunciâsse se esse gabaonitas, itaque iudaeos in Personam consensisse. Utrum vero finitimi, aut unde oriundi essent: ab aliis, et per exploratores potuisse perquirere. Sed et si dolus intervenisset, in hoste bonum videri. Atqui, vitae servandae causâ, vi omissâ contra potentiores, ad astutiam hanc, si quae est, confugisse: iustum legitimumque esse quicquid fit cum necessitate. Denique utnt sit, fide et religione consecratem societatem; vocatâ concinne, consultis Sacerdotibus, Dux Iosue pronuntiavit: DE, DUM ALIEN AM PERFIDIAM ARGUNNT, ARGUERENT SUAM: VALITURUM IUR AMENTUM. Sed quia duntaxat vitae conservandae causâ legationem subornassent: viverent sane, et sua possiderent: sed addicti in perpetuum operibus pblicis. Gabaonitas ob dolos et insidias foederis impetrati, in aquarios, lignariosque damnavit, inquit Hieronymus ad Eustochium. Clementior sententia, sed diuturnior, inquit Ambrosius.

Foedus initum iniussu eius, penes quem summa est, non tenere. Non violari, nisi id dolo malo, et consilio publico fiat. In foederibus, unumquemque iurare suâ formulâ. In auctorem violati foederis, morte: in universitatem, damno earum rerum, quae sunt universitatis, animadverti. In publico excidio, a templis tamen abstinendum. CAPUT II.

VESPASIANUS instrumentum Imperii pulcherrimum, atque vetustissimum confecerat, quo continebatur, pene ab exor dio urbis, quae olim in aeneis tabulis incisa in Capitolio conspiciebantur Senatusconsulta, et Plebiscita, de societate, foedere, ac privilegio, quod unicuique Romani concessissent. Hoc, si extaret, nihil (ut opinor) memorabilius, utiliusque legi posset. Nunc frustra quaedam sparsim colliguntur. Sed Romani et Albani foederis nulla vetustior memoria est, inquit Livius. Nam Romuli et Tatii, post raptum Sabinarum, quo Civitas una ex duabus effecta est, nec ritus, nec verba sollemnia inveniebantur. Albanum ictum est iis legibus, ut cuius populi Cives, Horatii, Curiatiive certamine vicissent, is alteri populo cum bonâ pace imperaret. Foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt: praeterquam Magistratus Romanus numquam quidquam paciscebatur, post meridiem, inquit Plutarchus. Hic quidem erat. Fecialis M. Valerius Regem Tullum Hostilium rogavit: IUBESNE ME, REX, CUM PATRE: PATRATO POPULI ALBANI FOEDUS FERIRE? iubente Rege: SAGMINA (inquit,) TE REX POSCO. Rex ait, PURAM TOLLITO. Foecialis ex arce graminis herbam puram attulit. Postea Regem ita rogavit: REX. FACISNE ME TU REGIUM NUNCIUM, POPULIQUE ROMANI QUIRITIUM? VASA, COMITESQUE MEOS? Rex respondit: QUOD SINE FRAUDE MEA, POPULIQUE ROMANI

QUIRITIUM FIAT, FACIO. FOECIALIS verbenâ caput capiliosqueve tangens, facit Sp. Fusium Patrem Patratum ad iusiurandum patrandum, id est, faciendum. Is peracto foedere, et legibus recitatis, pro simulacro Iovis sceptrum tenens: AUDI (inquit) IUPITER, AUDI PATER PATRATE POPULI ALBANI, AUDI TU POPULUS ALBANUS. UT ILIA PALAM, PRIMA POSTREMAQUE, EX ILLIS TABULIS CERAVE RECITATA SUNT SINE DOLO MALO, UTIQUE EA HIC HODIE RECTISS. ME INTELLECTA SUNT. ILLIS LEGIBUS POPULUS ROMANUS PRIOR, NON DEFICIET. SI PRIOR DEFECERIT PUBLICO CONSILIO, DOLO MALO, TU ILLO DIE IUPITER POPULUM ROMANUM SIC FERITO, UT EGO HUNC PORCUM SIC FERIAM: TANTOQUE, MAGIS FERITO, QUANTO MAGIS POTES, POLLESQUE. Id ubi dixit, Porcum saxo silice percussit. Sua item carmina Albani, suumqueve iusiurandum per suum Dictatorem, suosqueve Sacerdotes peregerunt: sed per lapidem iurabant, hoc modo: Foecialis sumpto lapide, postquam de foedere convenisset, ita pronuntiabat: SI RECTE AC SINE DOLO MALO HOC FOEDUS, ARQUE HOC IUSIURANDUM FACIO, DII MIHI CUNCTA FELICIA DUINT, SIN ALITER AUT AGO, AUT cogito, ceteris omnibus salvis in propriis patriis, in propriis legibus, in propriis laribus, in propriis sepulchris: solus ego peream ut hic lapis e manibus decidet: et manu lapidem deiciebat. Cum itaque vicissent Horatii, Albani ditionis alienae facti sunt. Ergo roganti Metio Suffetio, ex foedere icto quid. Tullus imperaret: imperat, uti iuventutem in armis habeat, usurum se eorum operâ, si bellum cum Veientibus esset. Pax haec Albana non diu mansit. Invidia vulgi, quod tribus militibus fortuna publica commissa fuerit, vanum ingenium Dictatoris corrupit. Ad bellum palam, atque ex edicto gerendum, alios populos conciliat: Suis, per speciem societatis, proditionem reservat. At Tullus partâ victoriâ, ita de Albanis supplicium sumit. Albam, licet parentum; quia attamen aemulam, diruit: tecta omnia publica privataqueve adaequat solo: Deûm templa excipit: populum omnem, omnesqueve opes traducit Romam, plebi dat Civitatem: primoribus,

locum in Senatu; unam urbem, unam rem publicam. facit: nempe ut consanguinea civitas non periisse, sed in suum corpus (inquit Iulius Florus) rursus rediisse videretur. De Metio Suffetio, auctore produitionis, quod foedera, quae sancta sunt, violasset: hoc vero exigit quod primum, ultimumqueve apud Romanos supplicium fuit exempli parum memoris legum humanarum, inquit Livius. Quadrigis admotis, in currus distentum Suffetium, dum equi in diversum concitantur, hîc et illîclacero corpore distrahi iubet.

Non posse se dedere, nisi qui in suâ potestate est: neque esse deditionem sine acceptione. Foedera transire ad successores. CAPUT III.

SI QUI ultro, aut victi se dederent, ut Collatini Romanis: deditio hâc formulâ peragebatur: Tarquinius Priscus interrogavit: ESTISNE VOS LEGATI, ORATORESQUE MISSI A POPULO COLLATINO, UT VOS POPULUMQUE COLLATINUM DEDERETIS? SUMUS. ESTEN POPULUS COLLATINUS IN SUA POTESTATE? EST. DEDITISNE VOS, POPULUMQUE COLLATINUM, URBEM. AGROS, AQUAM, TERMINOS, DELUBRA, UTENSILIA, DIVINA HUMANAQUE OMNIA IN MEAM, POPULIQUE ROMANI DEDITIONEM? DEDIMUS ET EGO RECIPIO. Fuere qui deposito capillo et barbâ se dederent. Porro et hi, et Apiolani foedus initerant cum Anco Martio Rege, quo mortuo existimabant id solutum esse, quasi foedera et paces ad successorem non transirent? et quod Rex aut stipulatur, aut promittit, sibi soli, non etiam Rei publicae heredique suo stipuletur. Sed falso existimabant, ut et Demetrius, qui obses datus ab Antiocho fratre, eo mortuo, dicebat, se obsidem disiisse esse. At Senatus Romanus aliter sentiebat, inquit

Iustinus. Verumtamen cum eo errore Collatini et Apiolani fines Romanorum populabundi peragrassent, eos bello Tarquinius ultus est. Post victoriam, deditio ista est subsecuta. Sane si in foedere aliquid Personae tribueretur: quemadmodum Tarquinio Prisco concesserant Latini, ut si communi consilio bellum gereretur, is imperaret: ea praerogativa cum Persona exstinguitur: nisi filii, nepotesve nominatim continerentur, quae Turni Herdonii Aricini cum L. Tarquinio Superbo disceptatio fuit, et exstat apud Halicarnassaeum lib. IV. Sed tutius est foedera renovari, atqueve ita est in usu. Nam Perseus respondit Romanis, foedus cum Philippo Patre, Rege Macedonum, nihil ad se pertinere, inquit Livius. Et dicebant Normanni, inducias quas cum Carlomanno pepigissent, eo mortuo non tenere.

Fugiti vos obsides, salvo foedere non admitti. Mulierem raro obsidem dari. CAPUT IV.

EIECTO Tarquinio Rege, bellum inter Romanos et Porsenam, Regem Clusinum fuit. Tandem pax inita: cuius conditiones fere ignorantur. erat enim Romanis ignominiosa, sed necessaria. Unde Plinius: In foedere, quod expulsis Regibus Populo Rom. dedit Porsena, nominatim comprehensum invenimus, NE FERRO NISI IN AGRICULTURA UTERENTUR. Praeterea, expressa est necessitas obsides dandi, et ager Veientibus restitutus. Decrevit Senatus: Populus scivit, eo excepto, ut de bonis Tarquiniorumrestituendis nihilcontineretur. Dati sunt Obsides 20. Nobiles puberes et impuberes. In his (quamquam Suetonius, longopost tempore, sub Aug sto, novum esse ait, Mulierem Obsidem dari) P. Valerii Cos. filia nubilis, Cloelia, et aliae quaedam, quorum obsidum mediusfidius aetas, naturaque opportuna iniuriae est. Accidit, ut Virgines, Cloeliâ duce, frustratis custodibus, noctu inter tela hostium, Tyberim traicerent, Romamqueve ad suos commigrarent. Eo facto, fuêre qui apud Regem Romanos violati foederis accusabant. Pignora enim pacis adem pta,

fraude et machinatione. Contra, qui dicerent pro Romanis hanc seu fugam, seu discessionem publico consilio non accidisse. Pudori, pudicitiaeque dandum, quod, cum ei Virgines studerent, aufugissent. Atqui Romae erant Obsides, neque remittebantur. Itaque perinde videbatur, ac si publico consilio evasissent. Quid eniminteresle, publice evaserint: an elapsae suâ sponte, publice retineantur? Igitur Rexmisit Legatos, qui repeterent Obsides. Se Virgines intactas in violatasqueve habiturum. Placuit remitti.

Si fides frangatur ab iis, qui Obsides dederunt, obsides teneri. CAPUT V.

OBSIDES habentur pro captivis. quare nec testari possunt, nisi permittatur, et fere eorum bona ut vacantia Fisco applicantur. Propterea si fides, ob quam Patriae praestandam, Obsides, quasi obfides dantur, frangatur abiis qui dedête: puniuntur ac si ipsi suofacto, non alieno deliquissent. Samnitibus (inquit Livius) obsides dati, qui capite luerent, si pacto non staretur: ut merito quasi poenae destinati, ac dediti sub conditione dici possint. Quod disciplina militaris, atque humana necessitas exigit. Exemplo fuere 300. obsides a Volscis P. Servilio dati, ut eos Romam, quasi pignora foed ris, adduceret. hos enim trecentos, postquam Volsci bellum integrârunt, rapto foedere sine iusta causa, neque lacessiti,, Consul Appius Claudius in forum adduxit, atque spectante populo, et approbante, virgis caesos securi feriri iussit. Galli dederant obsides Ariovisto. Huic, si enuntiata essent, quae Divitiacus ex totius Galliae concilio ad Caesarem diceret: non dubitarese adiebat, quin de omnibus obsidibus, qui apud eum erant, gravissimum suppliciumsumeret. Thessali 250. obsides interfecerunt, quod fide violatâ, Phocidenses Magistratus omnes suos quos habebant, ex Thessalia occidissent, ut Plutarchus ait, libr. de claris Mulieribus. Quare et Vitiges, Rex Gothorum, quo tempore pugnabat in Italia adversus Belisarium, secutus est hoc ius, ut Procopius scribit. Namviolatâ fide, iam pure hostes esse, non obsides. Itaqueve, ut nihil ita placuisset, iuremilitari licere in eosquicquid libet. Sed omnino humanius, aequiusqueve est a sanguine abstinere. Nam iiicerte quid delinquunt, aliis suâ sponte delinquentibus?

Nonne obsidum munus necessarium esse? et saepe dari et allegari invitos? Itaque quod Agrippa M nenio, et P. Posthumio, Coss. cum Pometia et Cora, Coloniae Latinae, ad Aruncos defecissent, victis hostibus, ne quidem ab obsidibus Romani abstinnerunt: id irâ belli factum esse, Livius ait. Quid de Ta rentinis? custodi ebantur in atrio Libertatis, minore curâ, quia neque ipsis, neque eorum civitati Romanos fallere ex pediebat. Hos Phileas tarentinus, qui iam diu Romae per speciem legationis erat, crebris colloquiis sollicitatos, et corruptis aedituis, eductos e custodiâ abduxerat, simul profugerart. Erat in ipsis quod argueretur: fraus propria, fuga et perfidia. Quapropter omnes virgis caesi, de Tarpeio deiecti sunt. Sed quid Livius? huius poenae atrocitas Graecarum civitatum animos irritavit, tum publice, tum privatim, ut quisque tam soede interemptos aut propinquitate, autamicitiâ contingebat: Sed et eâ re maxime Tarentini defecere, et Thurini, et Matapontini. Praeclarius itaque Samnites, qui, non servatâ sponsione a Sp. Posthumio factâ, obsides non occiderunt. Narses etiam praeclare, Dux Iustiniani, qui (ut ab Agathiâ scriptum est) non modo abstinuit ab obsidibus Lucensium, licet semel iterumque fefellissent: imo ultro ac liberaliter remisit. Hoc beneficio dedêresese. Adeo praevalet, uti aequitate, quam stricto, summoque iure.

Lites privatorum exiguo tempore finiri, rei publicae interesse. CAPUT VI.

SP. CASSIO et Posthumio Cominio, Coss. post reductionem plebis e sacro monte, quia aliia Romanis desciverant, dum istâ secessione laborabant: Latini vero in fide et amicitiâ permansissent: soedus cum omnibus Latinis, columnâ aencâ insculptum, inierunth iusmodi, inquit Dilonysius: ROMANIS LATINISQUE OMNIBUS CUM COELO ET TERRA DURATURA PAX ESTO, INTER SE BELLUM NE GERUNTO: ALIUNDE NE INDUCUNTO. NE QUEM EXERCITUM QUI CONTRA ROMANUM LATINUMQUE ADDUCETUR, PER SUOS FINES

TRANSIRE SINUNTO, NEVE ULLA OPE IUVANTO. SI CONTRA ALIOS DUCANT, TOTIS VIRIBUS AUXILIUM FERUNTO. SPOLIA PRAED A QUE COMMUNIA SUNTO. PRIVATORUM CONTRACTUUM IUDICIA, APUD QUOSCUNQUE FIANT, INTRA DECEM DIES FINIUNTOR. HIS FORDERIBUS NIHIL ADDI, ADIMIVE LICEAT, NISI QUOD ROMANIS LATINISQUE VIDEBITUR.

Pactionem initam ab inferiore, iniussu superioris, non valere. CAPUT VII.

CUM Galli Senones, Duce Brenno, Capitolium obsiderent, et Romani fame urgerentur, neque aliquod auxilium a Camillo dictatore appareret: induciae inter eos factae sunt, colloquia permissu Imperatorum habita. At tandem, dum Camillus delectum Ardeae haberet, Capitolinus exercitus (qui vix mille hominum fuit) stationibus, vigiliisqueve fessus, fame vero imprimis, quaeneque dissimulari, neque post sex menses ferri ultra poterat: vel dedi, vel redimi se quacumque pactione iussit. Senatu itaque habito, Tribunis Militum negotium datum, ut paciscerentur. Inter P. Sulpitium Tribunum et Brennum, Regulum Gallorum, colloquio transacta res est: Mille pondo auri solvendae obsidionis imperatum; sed priusquam merces perficeretur, per altercationem nondum omni auro appenso, dictator intervenit, auferriqueve aurum de medio, et Gallos summoveri iubet. Cum illi renitentes, pactum allegarent? Negat eam pactionem ratam esse, quae postquam ipse dictator creatus esset, iniussu suo, ab inferioris iuris Magistratu, imo a privato facta esset, (nam creato dictatore, aliis omnibus abrogari Magistratum) denuntiatqueve Gallis, ut se ad proelium expedirent.

Non posse, salvo foedere in praeiudicium veterum, novas contrahi amicitas: posse tamen deditios accipi: a quibus, ut a sociis, si non abstineatur, violari foedus. CAPUT VIII.

SOCIETAS amicitiaque iuncta erat Romanis cum Samnitibus. Hi Sidicinis iniusta arma, quia plus poterant viribus, inferebant. Itaque Sidicini coacti inopiâ, confugiunt ad opulentiorum auxilium; Campanis se iungunt; Samnites, omissis Sidicinis, Campanos ipsos adoriuntur, unde aeque facilis victoria, praedae ac gloriae plus esset. Campani cum saepe fusi essent, a Romanis societatem atque auxilium petunt. Erant (ut diximus) Samnites, priores amici, sociique: itaque videbatur, non posse soedus amicitiamque contrahicum Campanis, quin Samnites violarentur. Sed foedere Samnitium cautum non erat, ne qua Romani nova foedera iungerent. Igitur, quod alii priores amici essent, adid non valere, ne novi in amicitiam susciperentur. Satis vero iustam causamesseamicitiae, velle eum amicum esse, a quo ultro appeteremur. Sedhoc amplius, Populo Romano magnam accessionem fore, si Campani in amicitiam venirent. Quidigitur? consulto senatu, his utilitatibus fides antiquiorfuit. Quare ex auctoritates Patrûm, Consul Campanis sicrespondit: AuXILO VOS. DIGNOS CENSET SENATUS, SED ITA NOBISCUM aMICITIAM INSTITUI PAR EST, NE QUA VETUSTIOR AMICITIA AC SOCIETAS VIOLETUR; SAMNITES NOBISCUM FOEDERE IUNCTI SUNT. ITAQUE ARMA VOBIS NEGAMUS ADVERSUS SAMNITES. LEGATOS, SICUT FAS IUSQUE EST, PRECATUM AD EOS MITTEMUS, NE QUA VIS VOBIS FIAT. Ad ea Princeps Legatorum (ita enim Mandatum attulerat domo) Quandoquidem (inquit) nostra tueri non vultis, vestra certe defendetis. Populum Campanum, urbemque Capuam, agros, delubra Deûm, humanaque omnia, in Vestram P. C. Populique Romani ditionem dedimus.

Quicquid deinde patiemur, dedititii vestri passuri sunt. Tum iim fides agi visa, deditos non prodi: neque facturum aequa Populum Samnitium censebant, si agrum, urbemqueve per deditionem, factam Populi Romani oppugnarent, Legatos ad Samnites placuit mitti. Mandata data sunt, ut preces Campanorum, responsum Zenatus, postremo dededitione exponerent; peterent pro societate amicitiaque; ut dedititiis suis parcerent. Si leviter agendo parum prosicerent, denuntiarent Samnitibus, Populi Romnai Senatusqueveu verbis, ut Capuâ urbe, Campanoque agro abstinerent. Cum hi alia omnia Patres, Foecialibus ad res repetendas missis, quia non redderentur: decreverunt ut primo quoque tempore de ea re ad Populum ferretur: Populus bellum iussit, inquit Livius.

CAPUT IX.

AT nonne poterant Romani respuere istam deditionem, ut postea Si diciorum respuerunt? Cum enim Samnites pacem, bellique ius advetsus Sidicinos postulassent: et ea impetratâ his verbis, NEC QUO MINUS PERPETUA AMICITIA ESSET, PER POPULUM ROMANUM STETISSE: NEC CONTRA DICI, QUIN, QUO NIAM IPSOS BELLI CULPA SUA CONTRACTI TAEDIUM COEPERIT, AMICITIA DE INTEGRO RECONCILIETUR, QUOD AD SIDI CINOS, NIHIL INTERCIDI, QUO MINUS POPULO SAMNTI PACIS BELLIQUE LIBERUM ARBITRIUM ESSET: Sidicini, periculi vitandi causâ, Romanis sese dedidissent: Patresdeditionem istam, ut seram, et nisi ultimâ necessitate expressam, aspernati sunt. Cur non igitur aeque de Campana? Aliud est, admittere nolle: aliud, non licere Praeterea, is non videtur in sua potestate esse, qui, in extremâ necessitate, se alterius ditioni, tuitionique subicit etsi passim reciperetur, praeclarissima quaeque victoria sociis, hostibusve indigne et turpitur eriperetur.

Rupta foedera expiari deditione. Cadaver etiam dedi posse. Non semper necessariam esse acceptionem. Interdum publicam acclamationem haberi pro probatione. CAPUT X.

DEDITIO proficit, ne videantur pacta non servata: ideoque vel bello non agatur: veliam pio iustoque, si non secuta sit acceptio. Nam pie belligeranti quod deditur, necesse est accipi, nisi si publico consilio, et dolo malo laesa conventio est. Hoc etenim casu, quod publice committitur, publice lui pensarique debet. Quapropter Samnites illi, qui paulo ante pepigerant inducias annuas: statim ubi acceperunt, Papyrium Cursorem abiisse magistratu, cum bellum redintegrassent, neque in eo quicquam prospere atque feliciter agerent, id minime mirum existimârunt, quia contra foedus bellum impium suscepissent. Quid igitur? eius expiandi luendive causâ, censuerunt, auctores armorum, raptores que induciarum dedi: praedam, captivos, quaequeve res per Foeciales es foedere repetitae essent, restitui. Hic cum de auctoribus quaereretur, consensu omnium acclamantium exauditum est nomen Brutuli Papii. Ergo isto testimonio publico, eâ acclamatione communi, in re urgenti, in re necessariâ decretum est, ut Brutulus dederetur. Is ut se ignominiae, supplicioque subtraheret, mortem conscivit. Irritane igitur deditio sacta est? nam si sine acceptione pro nullâ habetur, quî mortuus iam accipi posset? an quemadmodum debitor interitu speciei liberatur, ita constitutâ deditione, mortuo Brutulo, Samnites religione soluti, expiatique sunt? Nonne si Brutulus per Foecialem Romam duceretur, atque in itinere decessisset, nihil iis qui dedissent, posset imputari? Sed aliud est, debere ex contractu: aliud, ex noxâ: aliud privatim, aliud publice debere. In hâc ambiguitate visum est, ne quid ex noxae contagione remaneret, cadaver cum bonis quae ad defunctum pertinebant, rite dedi posse. Romanus et corpus, in quod pro arbitrio saevirent: et pecuniam quae in locum ereptae personae successisset, in fisco, cui debentur eorum

hereditates, qui sibi mortem consciverunt, habituros. Cum haec misissent Romam, accepta non sunt. Consules de Samnitibus triumphârunt. Sed veluti iratis Diis, ob spretam deditionem (semper enim praeferenda misericordia est) clades illa Caudina accidit.

Nullum, excepto populo, aut Principe, ius Pacis foederiqueve habere. Si pax per sponsionem facta est, sponsorum deditione reyci posse. Turpe, pro iniusto haberi. Paruisse Imperatori, privato non nocere. CAPUT XI.

OBSESSO Romano exercitu ad Furculas Caudinas, Sp. Posthumio Albino, T. Veturio Calvino, Coss. cum frustra multi conatus ad erumpendum suscepti essent, et iam omnium rerum inopiâ premerentur: Consules victi necessitate, legatos mittunt qui pacem peterent. Pontius Thelesinus, Dux Samnitium, respondit: INERMES SE CUM SINGULIS VESTIMENTIS SUB IUGUM MISSURUM. ALIAS CONDITIONES PACIS AEQUAS VICTIS AC VICTORIBUS FOPE, SI AGRO SAMNITIUM DECEDERETUR, COLONI ADDUCERE NTUR. SUIS DEINDE LEGIBUS ROMANUM AC SAMNITER AEQUO FOEDERE VICTURUM. Cum Consules nihil aut pro soedere tam turpi, aut contra soedus tam necessarium obloqui possent: L. Lentulus Princeps legatorum, censuit conditiones accipiendas. Servando enim exercitu, patriam servari: dedendo ad necem, prodi ac deseri. Si foeda, ignominiosaqueve conventio est: eam esse patriae charitatem, ut tam ignominiâ, quam morte, si opus sit, servari eam oporteat. Saltare sapientem, cum patriae consulturus sit, turpe non videri. Solere dici, Optimis auspiciis ea geri, quae pro Rei publicae salute geruntur: quae contra Rem publicam fierent, fieri contra auspicia. Parendum esse necessitati, quam ne Dii quidem superant. Armis posse

redimi Civitatem, quam maiotes auro redemislent. Itaque ad Pontium profecti Consules, cum de foedere victor agitaret, negâruntiniussu populi foedus fieri posse, necsine Foecialibus, Caeremoniâque aliâ sollemni. Ergo non foedere, sed per sponsionem facta pax est. In foedere, precatione res transigitur, nec nisi duorum Foecialium praesentiâ opus est: PER QUEM POPULUM FIAT QUOMINUS LEGIBUS DICTIS STETUR, Ur EUM ITA IUIITER FERIAT, etc. In sponsione.: Sponsoribus, obsidibusque opus est, SENATUM POPUL MQUE ROMANUM, HIS LEGIBUS FOEDUS INITUROS. Spoponderunt Consules, Praefecti, Legati, Quaestores, Tubuni militum. Sexcenti Equites obsides dati, qui capite luerent, si pacto non staretur, Consules, Lictoribus abire iussis, detractisque paludamentis, primi sub iugum miss: tum, ut quisque gradu proximus erat: postea, singulae Legiones. (Inventum L. Quintii Dictatoris, quia rustici operis imitatione, unde evocatus est, victos, more pecudum, sub iugum misit: inquit Florus lib. I.) Novis vero Coss. Q. Publio Philone, L. Papyrio Cursoreiterum, ante omnia de pace istâ relatum est. Publius, penes quem fasces erant, primum rogavit ipsum Sp. Posthumium. Is, quando neque de noxâ suâ, neque de poenâ retulissent: omissa defensione, quae non diffcillima erat apud non ignaros fortunarum humanarum, necessitatumqueve: censuit, cum pax illa iniussu Populi facta esset, Populum eâ non teneri: neque quicquam ex eâ praeter corpora sponsorum Samnitibus deberi, tamquam servum, pro noxâ. Rationem potius habendam honestatis, magnificentiaeque rei publicae, quam utilitatis. Nihil turpe, utile ac necessarium esse. Deleto illo Exercitu, fuisse nrhilominus eas vires Populi Romani, ut cum iis stare posset. In turpitudine, neminem praevalere. Duces bis deliquisse, et cum angustias non praeviderunt, et cum tam depacti sunt turpiter. Censêre itaque sponsores omnes, et se imprimis, nudos, vinctosque dedendos per Foeciales, ut si quâ religione populum obligaslent, eâ exolverent. Cum omnes in eius sententiam pedibus irent: T. Numitius et L. Aemilius, (fecundum Ciceronem) aut (secundum Livium) L. Livius et Q. Melius, Tribuni plebis, quorum etiam auctoritate, pax erat constituta, quique spoponderant: intercesserunt. Neque populum exolvi religione, deditione suâ, nisi omnia Samnitibus, qualia apud Caudium fuissent, relituerentur: neque se pro eo quod spondendo pacem, servassent

Exercitum Populi Romani, poenam ullam veritos esle. Qui bello praeficiuntur, libera mandata habere, pugnae, induciarum, pacis, prout quaeque humanitus accidunt. Quare sufficere omnia bonâ fide, atque utiliter acta. Quae sunt huiusmodi, rata haberi oportere. Id fidem, id iusi irandum, id religionem exigere. Si qua Imperantium culpa est: quid obsides deliquerunt? peribunt igitur non suâ, sed alienâ perfidiâ? Alextremum, solos Coss. dedi posle, penes quos summum ius, summum imperium fuit. Alios, parere magis, quam suadere. Equidem Tribunes, qui suntsacrosancti, neque dedi, neque violariopsle. Rursus Posthumius: Quod ad Tribunos attinet, si nunc slavâreligione non possunt dedi: dedendos cum primum Magistratu abierint. Non inficiari, tam sponsiones, quam foedera sancta esse apud eos homines, qpud quos iuxta divinas religiones fides humana colitur. Sed iniuslu Populi nec quidquam sanciri posse, quod populum teneat. An si hostes eâdem superbiâ, quâ sponsionem istam expresserunt, coegissent verba legitima dedentium Urbes nuncupare: deditus Populus Romanus diceretur? urbem, templa, delubre, fines, aeque Populi Romani Samnitium essent? Sed quando non de deditione, sed de sponsione agitur: quid si spopondissent urbem relicturum Populum Romanum? si incensurum? si Magistratus, si Senatum, si leges non habiturum? Atqui non indignitas rerum sponsionis vinculum levat: et si quid est, in quo Populus Romanus obligari possit, in omnibus potest. Nec referre, Consul, an Praetor, an Dictator spoponderit. Nam et hoc ipsum Samnites iudicâsse, quibus non fuit satis Coss. spondere. Legatos, Quaestores, Tribunos militum coegerunt. Neque tamen potuisse pacem sponderi a Consule, cuius arbitrii non est: nec Consulem, aliumve quicquam promittere pro Populo Romano, qui nihil ei de pace mandavisset. An hostibus difficile fuit, mittere Romam Legatos? cum Senatu, cum populo de pace ac foedere agere? rem interea habere in induciis? Id securti non sunt, placuit sponsionem interponi, quae praeter sponsores neminem obligat. Omnium vero auctoritate consilioqueve factam sponsionem, iuramentum interpositum, itaque teneriomnes. Movit Patres Conscriptos tum causa, tum auctor: nec ceteros solum, sed et Tribunos. ut se in Senatus dicerent fore potestate. Magistratu se extemplo abdicârunt: tradidique Foecialibus, cum ceteris Caudium duoendi. Sane de Nobili Adolescente quaesitum est, qui iussu Imperatoris porcam sustinuerat; dedine

itidem oporteret. Nam summae religionis in turpissimo foedere participem videri: sed aliter placuit. Non enim ullum officium eius, aut potestatem fuisse in exercitu; cum privatus, et id aetatis esset, nihil ei debere imputari, si summae potestati paruisset. Progressi Foeciales, ubi ad portam venere, vestem detrahi pacis sponsoribus iubent: manusque post tergum vinciri. Tum ubi in caetum Samnitum, et ad Tribunnal Pontii ventum est: A. Cornelius Arvina, Foecialis, ita verba fecit: QUANDOQUIDEM HICE HOMINES INIUSSU POPULI ROMANI QUIRITIUM FOEDUS ICTUM IRI SPOSPO NEDERUNT, ATQUE OB EAM REM NOXAM NOCUERUNT: OB EAM REM, QUO POPULUS ROMANUS SCELERE IMPIO SIT SOLUTUS, HOSCE HOMINES VOBIS DEDO. Samnites deditionem non acceperunt.

An hosti fides sit servanda. Iuctam poenam desinere esse, quae crudelitate exsuperat. Captivum iura amittere Civitatis. CAPUT XII.

MATTILIUS Regulus, primo bello Punico, captus in Africâ a Carthaginensibus, missus est ab iisdem ad Senanatum, ut de pace: et si eam minime impetraret, ageret de captivis commutandis. Si nihil placuislet, adstrictus est iureiurando, se rediturum. Postquam in urbem venit, tamquam capitis minor, nihil quasi Romanus egit. Dixit enim, se ex illâ die, quâ venisset in Afrorum potestatem, Romanum esse desiisse. Itaque et pudicam uxorem, et parvulos natos, quasi eos iure Quiritium non attineret, removit a complexu. Ubi vero in Senatum venit, ab eo ipso susceptâ causâ ut esset Iudicium Senatus, suasit utrumque, ne pax fieret cum Poenis, et ne captivi commutarentur; illos, fractos tot casibus, spem nullam amplius habere: se tanti non esse, ut tot milliam captivorum propter se unum et senem et alios paucos, redderentur:

ut unus pro multis hostibus viveret. Quin et Carthaginenses sibi venenum dedisse (quod falso allegabat, ut persuaderet) non praesentaneum, sed iusmodi quod mortem in diem proferret, eo consilio ut tantisper viveret, quoad permutatio fieret: post, grassante veneno, tabesceret. Itaque et honestius et utilius esse, ut neutro impetrato, fide custoditâ reverteretur: ita obtinuit. Quid enim? conditiones, pactionesque bellicas, et hostiles periurio conturbasset? cum legitimo hoste multa iura esse comunia, ius bellicum, ius soeciale, iusgentium, Legatorum, iusiurandum, et aliaid genus. Quod si quis dixerit, ratum esse non debere, quod per vim actum est: sed et eam VIM MAIOREM appellari, quae proficiscitur ab hoste: respondemus, ut vis sit, attamen iustam, legitimamque esse; sed et neque ita appellari, nisi quandiu ferro res agitur, aut qui captus est in vinculis retinetur. Sed si quid cum eo pactum est, si fide, si religione interveniente: conditionem, non vim: ius, non iniuriam esse. At vero si quodimperatur, turpe atque inhonestum esset: idne etiam praestandum? non certe quidem. Quid igitur? Mori satius est, quam vinci: pulchrumque mori succurrit in armis. Sic viro forti vis fiet numquam. Mors non metuenda viris. Ergo, reverso Attilio, Poeni de eo longâ morte, ut saepius mori se sentiret, supplicium sumpsêre. Id quia crudelissimum fuit, (nam resectis palpebris, illigatum in machina vigilando necavetunt) Senatus liberis Reguli, nobilissimos Poenorum captivos dedidit, a quibus iisiimiliter poenas suo arbitrio exegerunt.

Clausula, UTRORUMQUE SOCIIS, futuros quoqueve comprehendi. Novos enim asciscere non prohiberi, nisi nommatim caveatur: modo ne alterius populi socysint, quos neque sollicitare ad defectionem, neque desciscentes suâ sponte, recipereoportet. Ratthabitionem foederis longo tempore et silentio induci.

---

page 224, image: s224

CAPUT XIII.

FOEDUS erat Romanis cum Carthaginensibus, ictum ab Asdrubale, quo continebatur, ut finis utriusque Imperii esset Iberus amnis: necum Carthaginenses transirent armati: utque, mediis S guntinis, inter Imperia duorum Populorum, libertas servaretur. Non exceperat Asdrubal, ITA ID RATUM FORE, SI POPULUS CENSUISSET. Quin et Carthaginenses, silentio multorum annorum, ita vivo Asdrubale hoc foedus comprobaverant, ut ne mortuo quidem auctore quicquam mutavissent. Postea, orot bello Punico I. et confecto a C. Luctatio Cos. petentibus Carthaginensibus pax data erat, qua SOCIIS UTRORUMQUE cavebatur. De Saguntinis, nihil n9minatim, neque enim adhuc erant socii. Diserte vero Luctatius pacto apposuerat, UT ITARATUM ESSET, SI POPULUS CENSUISSET. Itaque quia neque auctoritate Patrum, neque populi iussu ictum erat, negaverant Romanise eo teneri, inquit Polybius. Proptereaqueve de integro aliud foedus publico consilio pepigerant: atque aliquo intervallo Saguntinos asciverant in societatem. Accidit, (quod initium fuit belli Punici 2.) ut Annibal oppugnaret Saguntum: utaqueve a Romanis Saguntini auxilium implorarent. Placuit Legatos mitti in Hispaniam ad res Sociorum inspiciendas, ut si eis digna causa videretur, Annibali denuntiarent, utaa Saguntinis sociis Populi Romani abstineret: postea Carthaginem traicerent, ibiqueve sociorum querimonias deferrent. Sed quia hâclegatione nondum missâ, celerius omnium spe allatum est, Saguntum oppugnari: placuit maturius mitti ad Ducem ipsum in poenam rupti foederis deposcendum; si bello non abstineretur. Cum Carthaginenses respondissent, Bellum a Saguntinis, non ab Hannibale ortum esse: fierique iniuste a Romanis, qui Saguntinos vetustissimae Carthaginensium societati anteferrent: Romani, utante bellum omnia iusta et sollemnia agerent, rursus mittunt Legatos ad percunctandos Carthaginenses, publicone consilio Annibal Saguntum oppugnasset. Si annueret, bellum indicerent. Legatis senatu dato, responderunt Carthaginenses: Censêre quaerendum esle, non utrum privato, publicove consilio Saguntum oppugnatunsit: Sed an iure, aut iniuria. Suam hanc quaestionem, animad versionemqueve esse in Annibalem Civempsuum, privato an publico consilio fecerit, cum Romanis, unam hanc: num licuerit per foedus. Atqui eo quod a Luctatio ictum esset, in quo UTRORUMQ,

SOCIIS cavebatur, nihil de Saguntinis esse comprehensum, imo neque cogitatum, quia eotempore non erant socii. Quod vero foedere Asdrubalis continerentur: non minus hoc foedus Carthaginenses obligâsse: quam Luctatii, Populum Romanum. Sed ut obligaverit, non debuisse Saguntinos admitti in societatem, qui uti medii essent, foedere actum erat. Q. Fabius princeps Legatorum, dixit: Si verborum disceptationis res esset, apparere, iniuriâ Saguntum oppugnari. Carthaginenses foedus Asdrubalis, et re, et tempore, et taciturnitate approbâsse. Praeterea, clausulam, UTRORUMQUE SOCIIS, generaliter omnes continere qui essent, quique futuri essent. Neque enim adiectum, NE QUI POSTEA ASSUMERENTUR. Quis itaque aequum censeret, cum assumi non prohibetur, vel ob nulla merita quemquam in amicitiam non recipi? aut in fidem receptos, non defendi? sufficere ad foedus conservandum, ne Carthaginensium Socii sollicitentur ad defectionem: neve recipiantur, si desciscerent suâ sponte: ut cum ab iis veterani, qui in Sardiniâ erant, defecissent, misissentqueve Legatos, qui Insulam Populo Romano traderent: Romani audire noluerunt: atque Uticenses, quise dedere voluerunt, non acceperunt. Sed assumere socios novos, ac praesertim Saguntinos, nihil impedîsse: quibus plenalibertas propterea relicta erat, ut sese aut dederet, aut adiungerent sponte, quibus e re suâ videretur. Sed placere bellum directo indici, id magis ex dignitate populi Romani esse.

Qui fidem publicam violârit, dedi: qui privatam. notâ et infamiâ affici. CAPUT XIV.

POst Cannensem pugnam, Annibal captivis (erant octo hominum milia) redimendi copiam dedit. Itaque ex se decem elegerunt, qui eius rei causâ Romam proficiscerentur, nullo alio fidei pignore accepto ab Annibale, quam ut iurarent se redituros, si nihil de redimen dis captivis impetrassent Egressi castris, unus ex his Legatis, velut aliquid oblitus, rediit in castra: postea, assequitur comites. Ubi Romam venerunt, re a Senatu non impetratâ, alii quidem, ut iurati erant, ultro ad Annibalem redierunt. Neque enim in patriam postliminio venisse, qui nisi sub conditione venerant, et ea mente, ut reverterentur. Non satis esse quem domum corpore rediisse, si mente alienus sit: neque statum eorum integrum videri qui alteri fide et sacramento devincti sunt. Olim cum Pyrrhus, Rex Epirotarum, pacem a populo Romano non impetrasset, Senatum decre visse, uti omnes captivi, sub poenâ capitis, ad hostem remearent.

Nihil hîc varium esse. At qui regressus erat in castra, voluit manere domi. se enim re verâ postliminio rediisse, exolutum sacramento Cum ad Patres id relatum esset, magnâ contentione res in Senatu acta est. Aliis videbatur, veteratorem, callidumque hunc iuris publici interpretem, publice datis custodibus, vinctum deducendum esse ad Annibalem. Fuisse illic stultam calliditatem non prudentiam: fefellisse, non cavisse. De reditu post legationem, cogitasse paciscentes: non de fallaci isto et simulato: Fraudem distringere, non dissolvere periurium: Aliud esse pugnando, aliud paciscendo decipere. Licere dolo uti cum hoste, cum vi et viribus agitur: aut quandiu captivi in vinculis habentur. Ubi fides foedere, pacto, iuramento transigitur: ius gentium, ius publicum, ius divinum praevalere. Sed et ius bellicum esse. Itaque etiam hosti iusto, legitimoqueve fidem conservandam. Scite praedicari de Eurycratide Lacedaemonio, qui interrogatus, cur de contractibus singulorum Ephori tam diligenter ius quottidie dicerent: respondit, ut etiam assuescamus cum hoste bonâ fide agere. Considerandum, quid Romanâ, non quid Punicâ fide debeat agi. Aliis contra: Solutum liberumque religione esse, satisfecisse conceptis verbis. Nam cum iam vallum egressus esset, dessissetque in hostium potestate esse, in castra rediisse, quorum erant potiti poeni. Annibali eo casu imputari, qui liberatione partâ, sibi iterum non cavisset, aut ab initio legem apertiorem non dixilet. Cum cive, latius: cum hoste, verba strictim accipienda: licere contrahentibus mutuo sese decipere: hostem, non licebit? Imo eum bonum dolum appellari, qui in hoste adhibetur. Praeterea, multum interesse. obtendatur fides publica, an privata. Publicam ex dignitate: privatam, ex formulâ accipi. In libero homine equidem considerari posse, quid inter bonos oporteat agi: in captivo, quid servitus, quid discrimen, quid humana conditio exigat. facile itaque pro libertate respondendum. Nonne ut differentia inter hostes, it afidei differentiam esse? Bona illa et uberrima fides, aut Pyrrho aut Porsenae debeatur. Poeno foedifrago, nonne eam sufficere, quae ad syllabam exacta est? sit fortasse vituperandus, aut dubiae famae habeatur, qui privatus fefellit hostem. Sed an continuo damnandus, dedendusqueve est? Non omnis, qui turpiter facit, delinquit. Hi paucis sententiis alios vicerunt, inquit Livius. Ideoque visus est ille postliminio reversus. Huic enim magis opinioni, quam ut deductus, deditusqueve sit, et Acilius apud Ciceronem, et apud Gellium accedit Cornelius Nepos. Praeterea, siveis, sive etiam plures comprehensi, deducti essent: quî postea P. Furius et M. Attilius, Censs. hos nimis callidos exolvendi iurisiurandi interpretes citavissent, equos eis ademissent, movissent tribu, atque aetarios fecissent? summa est in

contrarium auctoritas Polybii. Sed animad versio Censorum aperte in dicat, Senatum sive iure, sive odio Annibalis, deditionem improbâsse.

Qui pacem petit, inermem posiulare oportet. Paci contrahendae, speciali mandato opus esse. Obsidem non dari, minorem 12. annis: nec maiorem 40. sed neque Praetorem, Praefectumque Equitum, aut Scribam publicum. Hosti enim sociove caveri sufficit: non exarmari adversarium. Eundem, bis obsidem non dari. Bis captum, indignum esse redemptione. CAPUT XV.

AEtoli, perculsis rebus, communi decreto, Legatos cum liberis mandatis ad T. Quintium Flaminium, Consulem, miserunt, ut pax, si fieri posset, aequis: sin minus, tolerandis conditionibus peteretur. LEGATI PHANEAS ET DAMOCLES, QUOD E RE AETOLORUM, UT IN TALI CASU FIDEQUE SUA ESSE CENSERENT, AGERENT. Flaminius respondit: Aetolos, nisi inermes de pace agerent, non auditurum. Arma, equosque omnes traderent: praeterea, mille talenta argenti, cuius summae dimidium praesens numeraretur. Postremo si pacem habere vellent, hoc etiam in foedere adiecturum, UT EOSDEM, Quos POPULUS ROMANUS AMICOS, HOSTESQUE HABERENT. Legati, qui haec tam gravia audiissent, domum regrediuntur, ut re integrâ Aetoli consulerent quid agendum. Nec tuto, nec considerate de re tam magni momenti sine mandato speciali agi posse. Ubi de summa agitur, semper inesse hanc exceptionem, ut qui Procurator est cum auctoritate constitutus, nihil ex sua tamen, sed ex communi sententia agat, transigat. Narrari apud Romanos de Sp. Cassio, qui honoris causâ eam potestatem adeptus, ut Hernicis foedus conscriberet: Senatus, a quo eam acceperat, invidiam tulisse, quod solus id conscripsisset, parique honore, quo affectus erat, Patres itidem non affecisset. Quid in hâc causâ, ubi non de legibus dandis, sed accipiendis tractabatur? Redire igitur Legati, et quamcumque pacem referre iussi. Consul, postquam accepit, Concilium Aetolorum, pacem approbasse: iussit Legatos Romam ad Senatum proficisci. De conditionibus convenere: hae fuerunt huiusmodi. IMPERIUM MAIESTATEMQUE

POPULI ROMANI GENS, AETOLORUM CONSERVATO SINE DOLO MALO. NE QUEM EXERCITUM, QUI ADVERSUS SOCIOS, AMICOSQUE EORUM DUCETUR, PER FINES TUOS TRANSIRE SINITO: NEVE ULLA OPE IUVATO HOSTES EOSDEM HABETO, QUOS POPULUS ROMANUS, ARMAQUE IN EOS FERTO, BELLUMQUE PARITER GERITO. PERFUGAS, FUGITIVOS, CAPTIVOSQUE REDDITO ROMANIS SOCIISQUE, PRAETERQUAM SI QUI CAPTI, CUM DOMOS REDISSENT, ITERUM CAPTI SUNT. OBSIDES 40. ARBITRATU CONSULIS ROMANI DATO, NE MINORES 12. ANNORUM NEU MAIORES 40. OBSES NE ESTO PRAETOR, PRAEFECTUS EQUITUM, SCRIBA PUBLICUS, NEU QUIS QUI ANTE OBSES FUERIT APUD POPULUM ROMANUM. et reliqua. Certe exprobratum est Agesipolidi, quod cum Rex esset Lacedaemoniorum, ob fidem datus esset. Et contra cum Antipater, victo Agide obsides peteret Ephoebos: respondit Eteocles, unus ex Ephoris, malle seniores, imo etiam feminas: ne si dedissent iuniores, eos aliter institueret, quam patrio more.

Nimis callidam interpretationem, manifestam habere iniuriam. In foederibus mitti, qui vicissim exigant iusiurandum. CAPUT XVI.

CUm Romae in Senatu tanta contentio fuit, dedereturne Annibali, qui fallaci reditu interpretabatur se liberum, solutumque esse. Cumque eius apud Ciceronem nimis callida et malitiosa calumnia est, (nam et ius esse cum hoste) qui pactus cum inimico. 30 dierum inducias, noctu populabatur agros: quod dierum pactae essent, non noctium induciae: quasi dierum appellatione noctes non continerentur, (quae Thracum adversus Baeotios: Phoenicum, cum ad Lybiam appullissent: Cleomenis contra Argivos, fraus et cavillatio fuit) an verisimile est quod Valerius scribit, cum Q. Fabius Labeo, a Rege Antiocho, ex foedere icto partem dimidiam navium accipere deberet: eum medias omnes secuisse, ut dasse privaret Antiochum? Nam neque verum est, quod ait, Regem victum esse a Labeone. Vicit eum P. Scipio, et foedus ipsum apud T. Livium legitur, in quo nihil est de illa dimidia parte navium. Imo quae ad classem pertinent, sunt huiusmodi: TRADITO ET NAVES LONGAS, ARMENTAQUE EARUM: NEVE PLURES, QUAM DECEM ACTUARIAS, NULLA

QUARUM PLUSQUAM 30. REMIS AGATUR, HABETO: NEVE MINOREM EX BELLI CAUSA, QUOD IPSE ILLATURUS SIT. Et postea ita Livius scribit: Consul iuravit in hoc foedus. Ab Rege qui exigerent iusiurandum, profecti Q. Mutius Thermus, et L. Manlius. Q. Fabio Labeoni, qui Classi praeerat, scripsit, ut quaeque Naves Regiae essent, concideret, cremaretqueve, Profectus ab Epheso, quinquaginta tectas Naves aut concîdit, aut incendit. In hoc Lacedaemonio nihil fuit fraudis. Pactus erat cum Clitoriensibus, si is et totus exercitus qui siti conficiebatur, eorum licentiâ bibisset: se omnes possessiones, quas eis antea adem isset, rediturum. Cum is unus abstinuisset potu, non reddidit.

Dolus, qui dat causam conventioni legitimae, conventionem non vitiat. Legatos eâ dignitate se gerere oportere, quâ gerunt Domini. CAPUT XVII.

PATRES, quod faustum felixque Populo Romano esset, centuriatis Comitiis primo quoque die ferre ad Populum Coss. iusserunt, ut, quod Perseus, Philippi filius, Macedonum Rex, adversus foedus cum patre Philippo ictum (quod quandiu vixit, bis quottidie legebat) et secum post mortem eius renovatum sociis P. R. arma intulisset, agros vastâsset, urbesqueve occupâsset: quodque belli parandi ad versus Populum Romanum consilia iniisset: arma, milites, classem eius rei causâ comparasset: ut nisi de iis rebus satisfecisset, bellum cum eo iniretur, Populus iussit. Cum Q. Marcius, et A. Attilius, Legati cum Perseo in colloquium venissent (in quo apparuit, nequaquam ex pari dignitate congredi Regem cum Legatis. nam et prior transgressus est, et obsides dedit, nihil fraudis in colloquio fore) animadverterunt Regem omnia praeparata atque instructa habere, et suo maxime tempore, Romanis alieno, bellum incipere posse. Itaque pacis spe vanâ propositâ, Regem eo adduxerunt, ut iterum Romam mitteret Legatos, omnia ad ultimum experiretur. Interea inducias facerent. Marcius et Attilius cum rediissent, Legationem ita renuntiarunt in Capitolio, ut nullâ re magis gloriarentur, quam per inducias, opinionemqueve pacis decepto Rege Spatio

induciarum, nihilo eum venturnm paratiorem: Romanos contra, omnibus rebus instructiores bellum incepturos. Quae egissent, petebant approbari. Magna pars Senatus, ea, ut summâ ratione atque utiliter acta, comprobat. Ut omnes alios contractus: sic foedera, inducias, paces, ab initio esse voluntatis. Nonne Perseum scire debuisse, ei utile, an inutile esset pacisci inducias? praevidere quâ mente, quo animo ab hoste peterentur? vanâ allicere opinione pacis: artem, non perfidiam esse. Alii, et ii quidem Seniores, memores antiqui moris, quibus hae nova minus placebat sapientia, negabant, se in ea legatione Romanas agnoscere artes. Non per insidias, et nocturna proelia, nec simulatam fugam, improvisosqueve ad incautum hostem reditus, nec ut astu magis, quam verâ virtute gloriarentur, bella maiores gessisse. Prius bella indicere, quam gerere solitos: etiam denuntiare: interdum finire locum, in quo dimicaturi essent. Eâdem fideindicatum Pyrrho Regi medicum vitae eius insidiantem: eâdem Faliscis traditum proditorem liberorum. Haec Romana esse, non versutiarum Punicarum, neque calliditatis Graecae: apud quos fallere hostem, quam vi superare, gloriosius fuit. Interdum in praesens tempus plus profici dolo, quam virtute: sed eius demum animum in perpetuum vinci, cui confessio expressa sit, se neque arte, neque casu, sed collatis viribus, iusto ac pio bello esse superatum. Comprobata est Legatio Marcii. Memorabile est sane apud L. Florum, vituperari Aquilium, qui reliquias belli Asiatici confecit, mixtis veneno fontibus, quo sese urbes maturius dederent. Nam contra fas Deûm, maiorumqueve mores, medicaminibus impuris arma Romana violâsse, quae in id tempus fuerant sacrosancta.

Pace improbatâ, quae inita est foedere: sufficere Auctorem dedi. CAPUT XVIII.

CHOSTILIUS Mancinus, Cos. sine Senatus auctoritate foedus ignominiosum pepigerat cum Numantinis: huicque T. Grachus, quaestor, interfuit. Eo foedere improbato, rogationeque latâ ex S C. a L. Furio, et Sex. Attilio Tribunis pl. ut hostibus Hostilius dederetur, ut in eo quem Auctorem foederis habebant, iniuriam rupti, solutiqueve vindicarent: eam ipsam rogationem Hostilius suasit. Itaque accepta rogatio est, et ex SC. Hostilius a patre patrato

nudus, post tergum religatis manibus, deditus est Numantinis. Expositus ante portas, ibique usque in noctem maneos, desertus a suis, neque susceptus, lacrimabile spectaculum praebuit. Numantini ideo non receperunt, quod dicerent, publice fidem violatam, non lui unius sanguine. Se per Legatos auti inviolatam pacem, aut omnes, quos, pignore pacis accepto, vivos dimississent, repetituros. Atqui severitas illa Senatus T. Graccho dolori et timori fuit. Similis vel iudicii, vel poenae metuens discrimen: praeterea graviter ferens aliquid a se factum infirmari, descivit a bonis, inquit Cicero. An iusta igitur erat indignatio Gracchi, Hostiliiqueve deditio iniusta? Paulo Orosio videtur. Curenim (inquit) Mancinus dedendus fuit, qui victi exercitus impendentem trepidationem praetento umbone pacti foederis, dispulit? qui periclitantes patriae vires in meliora tempora reservavit. In comparatione malorum, boni locum obtinet levius. Porro levius esse, foedus quomodocumque contraxisse, quam periisse exercitum Romanum; nihil per se utile aut inutile, turpe aut honestum esse; pendere ex interpretatione, quo animo, quo tempore, quâ de causâ quid actum sit. Si pax displicuit: cur miles eâ redemptus, aut cum reverteretur, receptus est? aut cum repeteretur, non redditus? sin placuit servati militis qualiscumque conditio: cur qui pegigit, deditus fuit? Cur Q. Pompeius, quipaulo ante aeque infame foedus cum eodem hoste pepigisset, non deditus est itidem? cur non itaque et T. Gracchus, quo suasore, auctoreque foedus ictum erat? Haec Orosius: cui videtur adstipulari Paterculus. ait enim: Mancinum, non recusando, et verecundiâ magis, quam defectu bonae causae, eo perductum ut dederetur; sed crimen male initae pugnae, erat Hostilii Mancini: servati militis ex quocumque foedere beneficium. Tib. Gracchi. Praeterea, quaestor paruerat Consuli. Ddenique sufficit dedi auctorem. Nam in omnibus foederibus, quorum acerbissima diligentia est (inquit Cicero pro Balbo) hostes sibi imputare oportet, qui non omnia mature considerant. Non enim debuissse exercitum dimittere sub solâ sponsione Imperatoris, cui iniussu S. P. Q. R. nullum foederis iciendi ius est. Uniuscuiusque populi morem inspici oportere, (qualis etiam noster est,) num foedera inita sic rata sint, SI SENATUI PLACUERUNT. Quod ad milites attinet: nullâ fide obstringi erga hostem. Merito igitur solum eum teneri, cuius culpâ et auctoritate, pax inita, improbata sit.

Pacem ignominiosam sine Mandato factam, non tenere. Porro, ne sit huiusmodi, interpretatione facile admitti. CAPUT XIX.

A. POSTHUMIUS Albinus Legatus fratris Sp. Albini, Consulis, adversus Iugurtham male avaritiâ pugnavit. Sed et circum ventus cum exercitu, discessit eo foedere, ut sub iugum mitteretur, et diebus decem proximis Numidiam exiret. De decore potius quam manu armatus salutem quaesiit. Itaque ob ea Consul ex delicto fratris invidiam ac periculum vitans, Senatum de foedere consulit. Senatus, ita uti par fuerat 9inquit Salustius0 decrevit, SUO ATQUE POPULI INIUS SU NULLNM FIERI POTUISSE FOEDUS. Ipsis mulieribus Chiis (ut refertur a Plutarcho) non placuit, quod mariti cum Erythreis iniissent, nempe ut cum solâ veste et sago liceret eis discedere. Equidem strenuis militibus telum, pro veste: clypeum, pro sago esse. Itaque eâ interpretatione, sicessere armati.

Conditionem dandorum obsidum, esse ignominosam. CAPUT XX.

QPUBLIUS, Legatus L. Cassii, Consulis, interfecto in Gallia Consule, postea etiam Legato L. Pisone: ne residuus Exercitus, qui ex ea clade in castra confugerant, deleretur, obsidibus datis, et dimidiâ parte rerum omnium, armorum, impedimentorum, cum Tigurinis depactus est, ut incolumes dimitterentur. Romam reversus, die ei dictâ a Caelio, Tribunopl. quod obsides dedisset, in exilium profugit, ait Livius. Sed si is est, dequo Auctor ad Herennium, lib. 1. et Cicero, lib. 11. de inventione, C. Pompilius nominatur.

Qui turpiter paciscitur, laedit Maiestatem, itaque puniri. CAPUT XXI.

SEd rarius est omnino, quod de M. Clodio Valerius scribit: Senatum non solum eum dedisse Corsis, cum quibus turpem pacem inierat: sed et repudiatum ab hostibus, iussisse necari in publicâ custodiâ. Et hanc Senatus animadversionem meruerat, inquit Valerius. Nullâ enim re Maiestatem Imperii laedi magis, quam turpitudine et infamiâ.

Pacto obsidionali non comprehendi absentem. CAPUT XXII.

CUm oppidum obsideretur, unusque ex Praefectis, colloquii causâ, apud hostes esset: interea priusquam rediisset, qui in oppido erant, pactum transegerunt, quo continebatur, ut et Praefectus ille fidei obses esset. Quaesitum est; an pacto teneretur? dicebat hostis Neapolitanus, teneri: itaque custodiae dandum. Quod enim placitum sit omnibus, in singulos valere. Nihil obstare, quod eo momomento aberat, quo foedus ictum esset. Nam et animum, et necessitatem habuisse redeundi. Praeterea, qui rei publicae causâ abest, haberi pro praesente. Denique ex pacto sentire emolumentum. Nam cum exercitu, cui praeficiebatur, liberatum obsidione esse. Itaque onus sentire etiam debere. Pro Praefecto dicebatur: ut pactum ei generaliter prodest, posse et generaliter nocere; sed privatim: non convenire, nisi aut conventioni interfuisset, aut nominatim consensisset: sine mandato, aut ratihabitione, neminem ab alio obligari: plane, absentem pro praesente haberi, ubi de eius utilitate agitur: ubi de incommodo, non haberi: debuisse exspectari, et audiri legationem, fortasse aliud placuisset: emori potius, atque fortiter agere, quam hoc modo depacisci Quod ignominiosum est, haerereiis, qui pepigerunt. Turpitudinis strictam societatem esse: in eam neminem cogi invitum: Ducum, Praefectorumqueve omnium suffragiis liberatus est, ut Bellaius scribit.

DISCURSUS POLITICI IV. DE ARCANIS RERUM PUBLICARUM.

CAPUT I. DE ARCANIS CONVENIentibus statui omni.

NOn solum subditi, Religione, educatione, legibus aliisque similibus mediis ad Politicam deducendi sunt felicitatem: sed et Maiestas Imperii, salutis cum sit tutela; ideo statum formamque Rei publicae, et suam etiam auctoritatem, mediis quibusdam tueri debet is, qui imperat. Quae arcana Rei publicae, vel secreta Imperii, communiter vocitantur; et quae Aristot. l. 5. polit. c. 8. tw=n politeiw=n sofi/s1mata, alibi, kru/fia, item, katas1kea/as1mata appellat, vid. Conrad. Cernemann. in laboribus Iulii Caesaris. num. 214. et Facium, in praefation. politic. Livian. Et haec ita per consequentiam populi quoque salutem concernunt: cum salus Principis ac status, spectet cumprimis ad publicam tranquillitatem. Ea ab Arnoldo Clapmario, prudentissimo iuvene, primum ordine sunt digesta, in opere illo luculento, quod de arcanis Rerum publicarum, inscripsit: cuius tamen contenta pleraque Waremundus ab Erenberg, seu Eberhardus a Weihe condictione suppilatoriâ sibi vendicat; in tract. d. subsidiis cap. 3 n. 4. et cap. 6. num. 26. ac etiam cap. 7. n. 31. Confert item ad horum arcanorum cognitionem, Tacitus cumprimis, ac Suetonius quoque (quem ut praeclarissimus Berneggerus, eruditissimo suo Commentario, porro illustrare pergat, e re literariâ esse puto) inter recentiores vero Guicciardinus ac machiavellus.

II.

Arcanum Imperii veterum olim superstitionum quoddam velut adytum erat: ceremoniae, et ritus, et Numinum statutae antiquissimae, quibus conservari et conservatis constare Imperia, fatua gentilitas credebat. Pleraque enim huius regna, talia figmenta consiliosorum hominum in intimis penetralibus fanorum colebant, quibus appensam veluti salutem publicam persuaserant vulgo; ne quis inquireret fundamenta Religionum, aut inquisita, praeiudicatâ sanctitare

deterritus, prodere auderet. Caspar. Barthius, ad Rutilium libr. 2. vers. 42. Sicque nomen Tutelaris Dei, urbis Romae, cuius auspiciis ad tantam eminentiam pervenisset, palam facere nefas reputabatur, Plutarcho et Macrobio teste. Aliud sunt Rei publicae arcana, de quibus hîc mihi sermo; eaque cum Clapmario. h. l. 1. c. 4. definio: esse intimas et occultas rationes, sive consilia eorum, qui in Republicâ obtinent principatum; cum ipsorum tranquillitatis, tum etiam praesentis REi publ. status conservandi, et fere boni publici causâ. Haecque Lipsius vocat, consilia arguta, a virtute aut legibus devia, imperantis Imperiiqueve bono, quem etiam dolum bonum vocare possis: Deo autem esse occultas artes. Nam sane si cuius vis specialis Dominationis arcana, a vulgo scirentur, multum eis detraheretur auctoritatis. Et certe de iis, vel in genere agere, cum gratiâ Politicorum mihi liceat: qui intima civilis scientiae penetralia recludi (ut in simili loquitur Govianus ICtus) fortasse nolint. Quin ipse quoque Deus, sua arcana consilia habet, in quae homini inquirere nefas. Scrutator enim Maiestatis, opprimetur a gloria. Quale est illud de tempore interitus Mundi, quod nec Angeli ipsi norunt. Et alia Mysteria, non nisi sanctis communicata. Quomodo Paulus gloriatur, se in tertium Caelum raptum, audivisse arcana verba, quae non licet homini loqui. Et quoque Principes ac Aulico-politici (quorum arcanum maximum est, eorum arcana non prodi) aegre ferunt talia publicari; odioque prosequuntur libros, ubi ea pertractantur: id quod festivissimus Boccalini monet etiam, qui cent. 1. ragg. 89. eam ob causam Machiavellum ex Parnasso pulsum, refert, quod talpis restituerit visum; et cen. 2. raggual. 71. Tacitum accusatum a Principibus fingit, quod conspicilia Politica fabricârit. adde centur. 1. ragg. 86. f. m. 400. At vero in peregrinatione, cuiusque Rei publ. arcana inquirere, Guevara, Iulius Bellus, Lipsius, aliiqueve monent. Et etiam in Theoria ex usus fuerit, arcana Politicorum investigare, quantum ex literis licet, ne incautos opprimant, si quando e schola in forum, quasi in alium terrarum Orbem ad actionem perventum sit. Nam tela minus praevisa nocent. Quae superimere forte invidia sit, sicut ICtus quidam prodidit, esse arcana iurisprudentiae, quae Dd. discipulos suos caelent, quo semper plus illis sapere videantur. Quod nec Syracides nec Magnus Scaliger probat, nec imitatus est Aristoteles, cum contra voluntatem Alex. M. politica sua edidisset. Dn. Iohann. Gryphiander. velitat. iuridico-polit. de arcanis polit. th. 12.

III.

Subtiliter haec arcana Clapmarius distinguit. libr. 1. cap. 8. in arcana Rei publicae, nempe quae spectant ad praesentem Rei publicae formam atque speciem conservandam; et arcana

Dominationis, pertinentia ad securitatem eorum, qui principem locum obtinent in civitate. Quod et innuit Dn. Gryphiander d. loc. th. 64 etc. ubi scribit: Arcanorum alia quidem primario ad utilitatem publicam tendere, alia consequenter. Illa esse, quae ad ipsius Imperii salutem pertinent, haec quae ad illorum, qui Statui praesunt. Haec enim distincta esse, subtiliores nôrunt, et satis manifestunsit; si quando in comitiis Ordines Imperii ab ipso Imperante dissident, ut saepe in partes eatur. Quod in bello Protestantium accidit, cum Principes se contra Carolum V. non contra Imperium arma sumere protestabantur. Est enim Imperatoris persona ab Imperio distincta, ut illâ sublatâ, hoc nihilominus duret. Sicuti Tiberius Caesar, Principes mortales esse, Rem publicam aeternam dicebat: et in simili Alfenus singulorum iudicum personis mutatis, idem tamen iudicium manere, respondit. Unde licet crimen perduellionis et maiestatis, fere a ICtis confundatur; proprie tamen illud, in ipsum Rei pub. statum, hoc in Principem committi, Cuiacius et Vulteius docuerunt. Magna sane etiam Imperantium ratio est habenda, cum in eorum salute salus Rei publicae maximâ ex parte recumbat; quod toties apparuit, quoties Duce caeso, validissimi exercitus facile sunt profligati. Unde quicquid eorum tram quillitati conducit, credendum est, in commune prodesse, quia caeso capite, cetera membra salva esse non possunt. Veruntamen ab his, privati affectus, saepe utilitatis publicae praetexu velantur. Sicque de Augusto; licet Pompeius ICtus dicat; ipsis rebus dictantibus, necesse fuisse Rei publicae, per unum consuli, propter factiones, quae crebrae tunc Rem pub distrahebant; tamen, inquit Tacitus, dicebatur contra: tempora Rei pub. obtentui sumpta, ceterum dominandi cupidine acta omnia. Proinde cum sit natura mortalium avida Imperii, et praeceps ad explendam animi cupidinem, ut Salustius fatetur, cauti Politici, ea! ab utilitate publicâ separare nôrint. Et porro Imperii arcana, cum iuribus Maiestatis, seu Imperii, minime confundi debent. Etenim Arcana haecce, aliud nil sunt, quam abstrusae artes, per quas ab Imperii iure, ipsaque dominatione, homines seditiosi prohibentur. Clapmar. l. 1. c. 9. Callida quaedam commenta, sive rationes, ad avertendum eos, qui intentioni Politici adversantur, inducta, Gryphiander. d. loc. th. 1. vicissim Imperii iura sunt aperta, iisque minus, quam arcanis, Res pub. carere potest. Arcana haec sunt ratio Status. vide me l. 1. polit. c. 2. n. 37. Quam Boterus d. ragion. distatio in princ. describit: Notitiam mediorum et rationum, quibus fundatur, firmatur et augetur Status. Eo nomine a Traiano Boccalini, tecto nomine reprehensus, qui cent. 2. ragg. 87. eam definit, essere una legge, utile a glistati, ma in tutto contraria alle legge d' Iddio, e de gli huomini.

IV.

Et sane arcanae eiusmodi rationes, a multis gravissimis Politicis, pessime audire solent. Unde Prudentissimus Paruta, in soliloquio fol. m. 496 ait. In questo corrotto secolo, concerto vano nome di ragion di stato, si vanno spesso perturbando, e confondendo le cose humane, e le Divine. Haeque rationes, ut interdum non sunt negligendae: Kirchnerus, disputat. politic. 20. in not. ad thes. 3. ita earum haupt prima ratio est habenda: cum nullum maius arcanum sit, quam iuste imperare, et non offendere deum. argum. Proverb cap. 18. vid. Nicol. Betsium tract. de pactis fam l. fol. 747. Civis est, qui diligit patriam suam, ac salvos incolumesque desiderat bonos omnes. Cicer. Verr. hoc qui negligit, nec est bonus Princeps. Veruntamen ex duobus malis, id quod minimum est, eligi quandoque debet: et in hoc fundantur haecce arcana: iis, ut in medicinâ venenis uti solemus, usurpamus ea, quasi iure defensionis. Gryphiander th. 20. etc. Ad defensienem autem id fieri patet; quod hisce arcanis Viri politikoi\ factiosis hominibus imponunt, et tranquillitatem Rei publicae ab iniuriis vindicant, ut iis delinimentis (praesertim Imperii simulacrorum) inescati, ab Imperii cupiditate sponte desistant: quod alias vi aut metu poenarum facturi non erant. Nimirum est hoc duplex officium prudentiae civilis: cives non solum vi ac metu poenarum, sed etiam astu, praemiorum exhortatione, et persuasiunculis in officio continere, quorum illud ICti, hoc Politici proprium reputatur. Scio, id Theologisquibusdam non probari, qui di+uli/zontes2 to\n kw/nw/pa, th/n de\ ka/mhlon katapi/nontes2, illud Divi Pauli nobis obicient, non esse facienda mala, ut eveniant bona. Quibus id facile largimur: si toto genere ac naturâ sint mala, quae nullius boni publici praetextu excusari possint. Cetera quae Lipsius in polit. recte a prioribus separat, simpliciter mala non sunt, sed pro intentione nocendi: quae si absit, quasi apicularum morsus sunt, quibus dempto aculeo, non subest virus. Ac utut subsit, tamen id per necessariam defensionem absorbetur, ob quam etiam homicidium in terminis inculpatae tutelae commissum, in foro poli excusabile exsistit. Quae et ratio est, cur etiam civilia Iura dolum dolo vindicari permittant, ut utrobique fiat compensatio. Unde contra actionem doli, non exceptio doli, sicuti nec contra exceptionem replicatio datur: quasi prior dolum commiserit, qui posterius allegat. Arcana talia, Biblicae Historiae suggerunt quoque. Sic David, non occîdit Ioabum, multipliciter mortis reum, sed filio in Testamento, ut id faceret, praecepit, etc. Nec itaque vera ratio Status est, contra religionem. Marnix. sect. 1. resol. 5 Navigandum interdum est, non navigatione primâ, seu primum optandâ, sed secundâ, seu secundo loco petendâ. Aristotel.

lib. 3. polit. cap. 9. ubi Sepulveda. Sic dolus aliquis est bonus. l. 1. §. 2. ff. de dolo, et ut Plautus ait:

Versipellem frugi convenit esse hominem,
Pectus cui sapit: bonus sit bonis.

Regum asperat mores populus, aut mitigat, et eos etiam arcanis artibus uti cogit. Sicque pro arcano Principes reputare solent, nec etiam negligere suspicionem, quae salutem concernat: Bottero d. detti. 1. fol. 2. et fol. 17. cum hîc imprimis, tutius sit praevenire, quam profligatâ casuâ remedium indagare. Sed et ICti sua habent arcana, quae Pomponius ac Ulpianus remedia vocant. Herennius, e(ugh/mata, sive Eurematica, de quibus librum singularem scripsit, Practici Cautelas, quae sunt callidae quaedam rationes, sive subtilia ICtorum inventa, ut Brederodius explicat, ad victoriam causae obtinendam. Quarum farraginem Baldus, Caepolla, Durantes, et alii tradiderunt. Sunt haec iudiciorum secreta, ut alicubi Ulpianus vocat, in quibus nervus sive ut Imperatores loquuntur, ambigua fata causarum consistunt, quibus neglectis causa ipsa facile amittitur. Ac eorum quaedam ita sunt comparata, ut in fraudem legis tendere videantur, ac iuri oblique adversentur. Qualia ICti veteres ipsi quoque admiserunt, ut exemplis demonstrat Iohannes Fichardus. Idque ob iuris veteris duritiem, ac rigorem mitgiandum, quâ summum ius antiqui, summam putârunt crucem, ut Columella prodidit. In quem usum etiam fictiones sunt inventae, iuris civilis scilicet commenta, ad usum vitae communis, contra naturam, ac rei veritatem accommodata, ut Hotomannus definit. vid. Gryphiandr. thes. 51. etc. Sed et Medici, quorum curationes in multis Politici imitantur, salubres, sed voluptate carentes cibos, blandioribus alloquiis prosequuntur. Praesertim pueris absinthia tetra medentes Cum dare conantur, prius oras pocula circum Contingunt mellis, dulci flavoqueve liquore, ut pluribus eleganter Lucretius expressit. In contractibus quoque et mercaturâ (ut de militaribus stratagematibus nihil hîc dicam) dolus quidam bonus admittitur, quando in emendo et vendendo naturaliter concessum est, quod pluris sit, minoris emere, quod minoris sit, pluris vendere, et invicem se circum scribere, ut Paulus et Ulpianus docuerunt, in quorum clariv verbis frustra se torquent Doctores. Siquidem hâc spe quaestûs sublatâ, teste Seneca, omnis mercatus langueret. Quod si obtinet in negotiis privatis, quidni etiam in publicis ad Rei publicae salutem? Hunc enim finem unicum horum arcanorum dixi, extra quem pleraque sint odiosa et vix toleranda. Namque certissimum exsistit, media eiusmodi nihil proficere ad

Rerum publicarum conservationem: nisi bono fine, summaque urgente necessitate, usurpentur. DEUS enim, qui Regna constituit, eorum etiam continendorum rationes iustas et legitimas, contra incommeda, (quae homines quandoque malis etiam artibus, propter maius bonum tollenda existimant) novit, et tempore opportuno subministrare solet. Spera in Domino, et fac bonitatem, et inhabita terram. Revela Domino viam tuam, et spera in eo, et ipse faciet. psal. 38. v. 3. etc. Dominus dissipat consilia gentium, reprobat cogitationes populorum, et consilia Principum. Consilium autem Domini in aeternum manet: Cogitationes cordis eius, in generatione et generationem. Beata gens, cuius est Dominus, Deus eius: Populus quem elegit in hereditatem sibi. Non salvatur Rex per multam virtutem: et Gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae. Fallax equus ad salutem: in abundantiâ virtutis suae, non salvabitur. Ecce oculi Domini, super metuentes eum, et in eis, qui sperant super misericordia eius. Anima nostra sustinet Dominum, quoniam adiutor et protector noster est. psal. 32. vers. 10. etc. Ideoque cum Clapmario, limites huius artis sunt ponendae: Religio, fides, pudor, quos egredi non licet. in quo a nobis abit Machiavellus, qui pro salute Principis, nec eos quidem observandos docet. Vitam, inquit, Princeps tueatur, curetque imperium conservare: quibus autem id fiat ratio nibus, nihil interest, modo aliquam honesti speciem prae se ferant. Nec multum laboret, si in eorum vitiorum infamiam incurrat, sine quibus Dominatum non facile tueri possit. Plane ut Neroni Tigellinus suggerit: non se ut alios, diversas spes, sed solum incolumitatem Principis spectare: cui caveri utcumque ab insidiis ex usu sit etiam per scelera. Gryphiand. thes. 43. et dicam infra ego, Deo volente pluribus, cum de flagitiis Dominationis agam. Quae aliter non sunt noscenda, quam quomodo Haereticorum opiniones discendas, B. Hieronymus, monet, non ut sequamur, sed ut convincamus, et iudicemus: quomodo in Ethicis, non de virtutibus tantum, sed etiam de vitiis praecipitur. Quomodo item a ICto, Ulpianus non iusti saltem, liciti aut aequi, sed etiam iniusti, illiciti, et iniqui notitiam requirit, ut in Electione alterum ab altero, bonum a malo (quod proprium est prudentiae munus) discernere possit. Ac proinde Aristoteles rectissime sophisticam partem Logices facit, non ut falsum in ea doceat, quod contra finem eius artis foret, quae veritatem semper ob oculos habet: sed ut sophistas, falsa intentantes, avertere, ac supplantare erudiat, pro consequendo vero. Ut non admittenda sit Doctrina eorum, qui de vitiis in artibus nil quicquam praecipi volunt, quia rectum sit Iudex sui et obliqui. Gryphiand. th. 17. etc. Miserrime periit Pharao,

qui cap. 1. Exod. vers 10. etc. ait: Ecce populus filiorum Israel multus, et fortior nobis est. Venite, sapienter opprimamus eum, ne forte multiplicetur: et si ingruerit contra nos bellum, addatur inimicis nostris, expugnatisqueve nobis, egrediatur de terrâ. Praeposuit itaque eis Magistros operum, ut affligerent eos oneribus: aedificaruntqueve urbes tabernaculorum Pharaoni. Unicum adhuc addo Exemplum Achitophelis, acutissimi Politici, et cuius consilia ita erant ac si quis divinum consuleret Oraculum: cuius tamen prudentiam callidior aliquis elusit. Tales exitus habere solent consilia humana, Rerum publicarum nimis callidae et abstrusae rationes, Deo illudentes, et populum opprimentes. Miserrimi ergo sunt Imperantes, quia violenta et arcana media, contra conscientiam quandoque usurpare coguntur. Trebell. Pollio in triginta Tyran vitis num. 20. Impii plane et athei sunt Imperantes, eorumque ministri, qui nunc fere omnes, in eiusmodi arcanis, rationem politiarum consistere censent, qui magis ut imperent enituntur, quam ut sint Imperio digni: qui magis se adstrictos putant, Imperium ut tueantur, quam conscientiam illaesam ut conservent: qui Principi suo obligatos se putant, ut ei prosint, non ut consulant iusta. Subiungere lubet iudicium hisce de rebus, acutissimi Campanellae. polit. cap. 4. §. 6. et seq. Ratio politica, quam nunc vocant de Statu (olim aequitas et e)piei/keia) transgreditur legis, scripto vel vocepromulgatae, literam, sed non sensum et finem: quoniam non nisi propter melius bonum et commune, abrogat, irritat, interpretatur et dispensat, quando Fabio Vibuliano, senatus Romanus vitam concessit, qui secundum legem mori debebat; et Horatio, qui tres occiderat Curiatios, pro Imperio Romanorum. Ratio autem status hodierna, est in ventio Tyrannorum ad aequitatis similitudinem: arbitrantium, se posse pro sui status parvi acquisitione et conservatione, omnes transgredi leges: non modo proprias, sed etiam divinas. Verum differentia est inter rationem status et aequitatem: quoniam haec bonum pulicum respicit verumqueve: illa verumprivatum apparensque Dominatoris. Ut autem hoc nomen, iam pro impio agnitum, postquam Machiavellus Achitophelizavit; tegerent, dicunt Principes, ratione de bono regimine. Quae nomina etiam sensum bonum continere possunt, licet a pravo imposita fuerint. Verbi gratiâ: Rectâ ratione status, Cleonymus occidit Ephoros in lacedaemone, non rectâ Rex Turcarum fratres: quoniam licet hic ob commune bonum id facere videatur, tamen quum sit contra legem DEI, et aliâ viâ provideri queat, ne Regnum occupent, irrationabiliter operatur. Princeps bonus non indiget hâc ratione status, quoniam probitate

perpetuâ se tuetur: si quis autem contra ipsum insurgit, populos omnes habet auxiliatores; ut David, a filio privatus Regno. Principem malum nec millies mille artes Machiavellisticae tutantur: quoniam et populis odiosus est, et DEO, omnium Regi. Qui autem a primâ causâ discordat, fallaciter secundis innititur. Quemadmodum et Caesar Valentinus Borgia, sub Magisterio machiavelli providissimo, vitam et statum amisit, semperqueve capiuntur in astutiâ suâ Machiavellistae, quoniam scientiis rerum Divinarum et Caelestium carent, putantque propriâ prudentiâ metiri sese omnia et praveidere posse.

V.

Omne Imperium, omnemque Rei publicae formam, validissimo munimento tuetur auctoritas eorum, penes quos summum Imperium existit. Et ea describitur; tum subditorum tum exterorum de celsitudine imperantium praeclara existimatio, eiusqueve veneratio. Quemadmodum medicus, cui fidit aegrotus, felicius, quam alius curat; Galeott. martius, d. doctrin. promisc. capit. 15. Ita praeclara de Imperio existimatio, (seu Reputatio) multa efficit, et plura nonnumquam, quam vis atque arma. Boccalin. 2. ragguagl. 15. haec patrimonium Principis est: Bottero. 1. de detti fol. 7. Certissima haec est Imperii, et salutis pulicae tutela, quâ nihil adversus odium et contemptum, (capitales gubernationis pestes, quae contumaciam et defectionem secum trahere solent) potentius. Kirchnerus. Disputat. Candidator. ordin. 5. thes. 3. et idem disputat. d. republ. 20. thes. 1. a. (ubi tamen auctoritatem, unius tantum Imperio, male attribuere videtur) Aeschilus sept. ad Thebas.

Oboedientia erga Principes, est felicitatis
Mater, servatoris uxor.

At vero hanc auctoritatem (quam oboedientia promptior subsequi solet) conciliant virtutes moderatrices, pietas, iustitia, prudentia, natura et usus ac quisita; fortitudo, liberalitas, temperantia, clementia severitate temperata: constans Imperii forma, diligens et uno tenore fluens, mutationum crebrarum expers: arma, boni et fideles Consiliarii, foedera vicina, etc. Kirchnerus disput. 20. th. 2. Hoennon. disp. polit. 3. th. 52 seqq. etc. Christ. Forstnerus hypomn. polit. 15. Et sic Salomonem timuerunt sui, cum viderunt, eum ita sapienter obscuras discernere lites. 3. Reg. 3. vers. ult. Sicqueve et eo respectu Itali dicunt: La riputatione, si mantiene principalmente, con il prudente negottare. Semper autem Davidicum illud, animo infixum haereat: DEUS effundit contemptum super Principes. Psalm. 107. 2. Samuel. 16. Iob. 12. Reputatio et existimatio, eo est modo acquirenda, quo suam tuetur DEUS Optimus Maximus, magnâ iustitiâ, et maxumâ clementiâ. vid.

Iohann. Gerhard. cent. quaest. polit. dec. 3. quaest. 3. Et sunt nempe viae Domini, misericordia, clementia, longanimitas, iustitia, aequitas, pax, concordia, pietas, omnisque adeo aequitas. Drusius ad loca diffic. Exod. cap. 6. Haecque Reputatio, licet faciat, ut Imperans timeatur, una tamen cum amore consistere potest: namque et DEUM amamus, ac timemus. Et Amor ac Reputatio virtutem pro fundamento habet: Ambedue si fondano su la virtu: mal' amore si contenta anco d' und mediocre virtu: la riputatione, non si ferma se non nell' eccellenza. E se questa stima e fondata su la religione, e pieta, si dice riverenza; se su l' arti politiche, e militari, si chiama riputatione, si che le cose atte a far. che un Prencipe sia nella maniera del suo governo amato; sono anco a proposito per far, che sia riputato, ogni volta che haveranno una certa quasi divina eccellenza, ut inquit Boterius, della ragion di stato fol. 15. et seq.

VI.

Non quaerere, vel captare debet Princeps vanam Reputationem, solo in externo subsistentem splendore, nullo durabili innitentem fulcro, sed vera potius Politiarum fundamenta evertentem; aerarium nempe quae exhaurit, et subditorum evacuat amorem. Et sane Reputatio, si non veris virtutibus, internaequeve magnitudini innitatur, a vi levissimâ vinci solet. Boccalin. cent. 2. ragguagl. 15. Potentia vel vis, haud suâ vi nixa, nullius, vel exigui admodum est momenti, Iohann. Baptista Lenccius, observ. polit. 28. Quo et intuitu Alexander Severus olim dixit: Imperium in virtute esse, non in decore. Et vanam Hispanorum Reputationem salse satisque ridet Boccalini. 2. ragg. 4. adde Michel de montaigne. 1. des essais. cap. 41. Ac vera opinio fuit Antonii Imperatoris, lib. 1. posse eum, qui in aulâ vivat, et stipatoribus carere, et vestibus pictis, et facibus, statuisque certi generis, reliquoque luxu: sed licere ei, proximum privato homini habitum sumere, imo vero eum splendorem, eos, qui Principes Rem publicam gerere velint, demissiores segnioresque efficere Montaigne lib. 3. cap. 6. fol. m. 911. Piccart. dec. 14. c. 1. et Tasso cant. 2. nu. 60.

Verace valor, benche negletto,
E di se stesso a se fregio assai chiaro.

Hocqueve vento pascitur tamen nunc totus Mundus. Et quod de Portugallensibus Conestagius in praefat. dicit, eos vivere ex opinione, et sustentari potius eo, quod se esse putant, quam quod sunt revera: hoc nunc de omnib. fere populis Orbis Christiani dicere licet, add. Boccalini cent. 1. ragguagl. 34. fol. m. 133. Optime, amicus mihi optimus, Dn. Antonius Winterus: part. 1. Assessor. cap. 5. num. 56. etc. Mihi valde placet gravitas morum, et pietas vera: quae gravitas et Reputatio non est virtus per se, sed virtutis et pietatis effectus, in

aliis hominibus conspicientibus et admirantibus procreatus Postquam autem nostris moribus, reputationi pecularis virtutis species induitur; fit larva, latentem dissimulans improbitatem. Per falsam Reputationem, nihil caste facias licet, modo caute: clam sis trup ssimus, modo plam laudatus: rectius hi, quibus bona et mala sui naturâ aestimantur etc. Et idem paulo post: Sed quid in aulis hodie frequentius, istâ perversâ Reputatione? cuius propria sunt, famam virtutis affectare, veram odisse virtutem; mentiri conditionem, humilitatem et humanitatem exuere, nullius amicitiam, omnium admirationem, metum ac respectum, paucorum vero studia velle: consequentia sunt, tumor titularis, vacuatio patrimonii, bonorum odium, superiorum ira, inferiorum contemptus, fumos denique emere et vendere etc. Sed tamen licet Principi dissimulare suas imperfectiones, Philippe de Marnix. sect 7. resolut. 5. Turcarum Rexauthoritatem sibi conciliat, turbasqueve et motus praecavet, dum curat, Iustitia ut administretur, et annonae ullo unquam tempore caritas ne oriatur. Renat d. Lusinga, de increm. Imper. 2. cap. 4.

VII.

Secundum generale Imperii cuiuslibet munimentum, est. Amor subditorum. Cetera cognomina honori magis damus: Magnos et Felices et Augustos dicimus, et ambitiosae Maiestati quicquid possumus titulorum congerimus: sed Patrem patriae vocamus, qui utitur potestate patriâ, quae est temperatissima, liberis consulens, suaqueve post illos ponens. Cum tarde sibi pater membra sua ab scindat, etiam cum absciderit, reponere cupiat, et in abscindendo gemat, cunctatus multum diuqueve. Quare paternus Regum in cives suos amor tantum potest, utipsorum corda et intimos affectus plerumque possideant in solidum, atque unico saepe verbulo benigno, et intuitu blandulo, veluti potentissimo quodam fascino eorundem voluntates, arcas et scrinia expugnent Dn. Lansius pro Gallia fol. 193 Et maiorem vim habet ad tenendos in officio etiam feroces homines, ae quitatis, gravitatis constantiae et sapientiae opinion, quam Regium sceptrum, quam etiam carcer, bonorum confiscatio, proscriptio, virgae denique et secures. Iohann Herbrutus de Fulstin. histor. Polon. lib. 20. cap. 2. Eaque demum Res publica fortissima censetur, ubi Princeps vel Imperantes, a civibus amantur. vid Senec. 1. declamat tertia. Nullum quippe Imperium tutum est, nisi benevolentiâ munitum, ut in Dione ait, Aemil. Probus. Et nemo se alterius Dominum per violentiam nominare potest. Perez. in Aphorism. fol. 246 Boccalini d. Parnas. 1. ragguag. l. 99. Et idem in pietra del Paragon. fol. 20. Multum

imperando, plus amando Rex potest: Amor et Oboedientia, fratres sunt germani. Anton. Perez. fol. 21. num. 105. Impii, et ipsi etiam Spiritus impuri DEUM timent, sed quia non amant, non ei oboedientiam praestant. Metus et Odium inseparabilia censentur. Perez. fol. 329. apherism. 389. vetusque versus est:

Nemo potest esse fidus ei, quem timet.

Male veneratio terrore acquiritur, longequeve valentior est amor, ad obtinen dum quod velis, quam timor. Plinius. 8. Epistol. Imo, amor est de essentiâ Regis: Arnisaeus relect. lib. 2. cap. 3. sect. 2. Louys Guyon, rom. 3. des diverses lecons. lib. 1. c. 22. et seqq. nec Imperium vi retinetur. Marnix sect. 4. resol. 1. Faciant ergo Reges subditos sibi amicos. Perez. Aphorism. fol. 260 num. 144. Ita Alexander Severus, cum ipsi et mater, et uxor obicerent nimiam civilitatem, saepeque dicerent, molliorem tibi potestatem, et contemptibiliorem fecisti: ille respon dit, sed securiorem atque diuturniorem. Animorum inclinationem, sequitur inclinatio, et ruina Imperiorum: Typotius de fama fol. 131. et seqq. signumque mortale habetur Principatûs, si Princeps suis diffidere cogatur. Perez. fol. 227. num. 33. Ea demum felix est Regis fortuna, sitimeant subditi, non eum, sed pro eo: quod Bias olim dixit. vid. Scip. Amirato. Discurs. lib. 15. cap. 7. et lib. 17. cap. 5. Tutissimum hocce satellitium est. Richter. Axiom Histor. 189. Etenim, quem omnes oderunt, hic singulos ut metuat, est necesse: ac ut ait Dionysius Halicarnassaeus libr. 6. sub num. 34. Quicquid est formidabile, id necessitate naturali maxume est omnibus exosum: ac firmissimum idesse Imperium ibid. dicit T. Largus, quod beneficiis, non supp liciis, subditos in Imperio continere solet. Illorum enim benevolentiam, horum timorem esse comitem. Ausonius:

Multis terribilis, caveto multos.

Praeclara, et quae hûc referantur plane digna verba sunt Marci Imperatoris apud Herodian. lib. 1. Neque enim, aut pecuniae vis tyrannidis luxuriam explere, aut stipantia satellitum agmina tueri Principem possunt, nisi eorum, quibus imperat, prius adsit benevolentia. Quippe ii demum diu tutoque imperant, qui non metum ex crudelitate, sed sul desiderium ex bonitate, civium suorum animisinstillant. Neque enim quos servire necessitas coegit, sed quos obtemperare sua quemque voluntas adegit, ii sunt in augendo patiendoqueve, a suspicione omni, assentationeque vacui: et numquam Imperia detrectant, nisi violenter, contumelioseque habiri sint. Scique Caesar maluit semel mori, quam metuere semper. Suetonius cap. 86 vide Nemesin iustam, a quâ superbiâ, absolutaeque potestatis abusus ita punitur, ut etiam minimum timere

cogatur. Perez. fol. 269. et fol. 39. n. 217. et seq Cuius regulae illustre praebuit exemplum Ludovicus XI. Galliae Rex De quo Cominaeus, libr. 6. cap. 12. fol. 569. item 572. ac passim. Hincqueve vere gloriosa, ac vir principi digna gloratio fuit, Celsissimi Eberhardi, Wurtembergiaci Ducis; qui in Principum Germanorum sollemni conventu, hoc uno gloriabatur: quod in cuiusvis suorum subditorum gremio, etiam in vastissimâ solitudine somnum capere securus posset. Ioachim Camerarius in vita philipp. Melanth. Mart. Crusius. Annal. part. 3. l. 7. c. 14.

VIII.

Amor autem ille, cum veneratione quâdam et timore coiunctus esse debet. Quod dextre explicavit Imperator Sigismundus: qui audiens a quibusdam disputari, num melius esset amari, an timeri a subditis? respondit: quemadmodum superi amari et timeri volunt, ita et Reges. Neque enim bene ames, nisi etiam timeas. At in Regibus quoque situm est, ut amentur et timeantur: si ita moderentur vitam, ut nec inferioribus sint terrori, nec superioribus despectui. Aeneas Sylvius 4. comment. in res gestas Alphonsi. Fugienda itaque familiaritas, levitatem comitem habens, quae olim Iohannem Albretanum, Navarrae Regem pessundedit: histo 7. de Navarre. fol. m. 603. et seq. quique eo nomine â suâ uxore acerbe exagitatur. ibid f. 623. Fugienda compotatio familiaris etc. Kirchnerus disp. d. Repub. 20. in coroll. Olaus Magnus l. 13. c. 34. Amoris illecebra est, non solum universorum, sed et sing ulorum cura (nam et minimos etiam timere debet. Perez. f. 39. n. 217. et seq.) et ita singulorum ipse percipiat querelas. vid. Iust. Lips in Dissereatiuncula: ubi de Rodolpho Austriaco. Ac Barbarus est modus auctoritatem acquirendi, si Princeps nun quam conspiciatur. Kirchnerus disput. de Republ. 20 th. 2. b. vid. Pierre Matthieu. l. 1. narrat. 4. n. 11. f. m. 118. si solus edat, Piccart. dec. 17. c. 6. Nam semperque comitas est melior fastu. Dn. Gruterus part. 2. discurs. ad Tacit. f. 18.

IX.

Hactenus dictorum consectaria sunt, (1) quod Princeps non debet supplicia spectare. Facii pol. Livian. part. 3. error. 27. Ferina rabies est, sanguine ac vulneribus gaudere, et supplicia, nisi dolente et commiserante animo decernere. (2) Vicissim praemia ipse, non per alium offerre debet. Kirchnerus disput. 19. th. 1. a. Favorabilia, personae Regiae reservanda, odium in officiales derivandum. Boccalini. 1. d Parnas. cap. 61. Sententia fuit Rudolphi I. Imperatoris: Severum et immitem fuisse me aliquando paenituit; lenem et placabilem nun quam. Plerumque enim civiles dissentiones, mansuetudine et et moderatione multo facilius, quam severitate et armis sedari possunt. Ita ver apud Euripidem Rex Menelaus inquit: Si vela tendas nimium, navis mergitur, sed si relaxes rursus, vehitur tutius. Odit

DEUS nimis vehementes impetus, odêre cives: gratior est moderatio: Chytraeus hist. Saxon. m. fol. 549. (3) opera cumprimis danda; ut subditi contenti sintstatu praesenti, nec Imperii sit pertaesum: id enim Imperium firmissimum est. Anton. Perez. fol. 155. Subidti namque male contenti, sunt desperati. Guicciard. in hypomnes. pol. n. 56. et regna male contentis, ut vocant, plena; instar turris sunt, argento vivo inaedificatae. Perez. f. 22. n. 113. Magnum ideoque est arcanum, subditos non habere male contentos: facilequeve evertitur regnum, ubi subditi Dominum tantum, non Imperium sunt mutaturi. Boccalini, cent. 2. ragguagl. 6. f. m. 21. Sed subditorum antimos maxume perturbant, novorum rumorum, vel incertorum, vel ex affectu cuiusvis confictorum sparsores: qui ideo maxime sunt puniendi. Optime Langlaeus Semestr. l. 8. c. 11. Quales hodie sunt die Newe Zeitungen spargiren: et tam Principes, quam subditos. in has vel illas partes proclives reddere studet: vanissimum pessimumque hominum genus, om nibus mortalibus libertatis desi derium est in natum; et iis qui inviti, et coacti miserias perferunt, quae vis vel levissima occasio ad res novas idonea videtur. Diony s. Halicarnass. l. 4. Ideoque iustis populi petitionibus satisfaciendum: Perez. fol. 160. aphor. 80. multo minus eorum privile gia sunt violanda. Pierre Matthieu. l. 6. narrat. 1. n. 4. f. 452. Sicque Traianus ad Plinium l. 10. Edistol. 110. rescribit, sequendas esse leges uniuscuiusque civitatis. Nam (de Bithyniae ac Ponti civitatibus loquens) sive habent Privilegium, quo ceteris creditoribus anteponantur, custodiendum est: si vero non habent, in iniuriam privatorum id dari a me non oportebit. Et Epist. 114. Id ergo, quod semper tuti ssimum est, sequendam cuiusque civitatis legem puto At si fieri nequeat, ut omnes praesenti statu sint contenti; ea tamen pars civitatis, Rem publ. quae salvae esse cupit, potentior exsistere debet. Arist. 4. poltt. 12. quo et semper Lysander respexit. Aemilius Probus in vitâ. Ac item, quam vis Princeps plus timere debeat subditorum maledictiones, quam inimicorum arma: quod fuit Apophthegma Henrici Castiliae Regis: Botero d. detti. f. 3. nattamen Friderici III. Imperatoris mansuetudo imitanda est; qui, cum nonnullos dicta probrosa in eum iecisse aulicireferrent, nihil plane commotus, dixit: Principes et alios praestantes viros, quasi signum, ad quod omnes virulentae linguae tela conicerent, expositos esse; ut tuires praealtas fulmina feriunt, humilia praetereunt tecta. At bene nobiscum agitur, cum verbis tantum impetimur. Et in magno praesertim Regno, multa negligere, multa pati necesse habet Princeps: ac ita Catharina Medicaea dicere solebat; che glieffetti, di piccioli modelli, non riuscivano ne' grandi, Botero de detti, fol. 17.

X.

Sed inter arcana, de quibus nunc tracto, generalia sunt,

quae omnibus negotiis, in unaquaque Republ. pro ratione temporis ac loci ad hiberi posunt; ex quibus specialia deducuntur. Inter quae primum agmen ducit simulatio, quod arcanum generalissimum, ex quo cetera omnia tamquam riv uli ex suo fonte descendunt. Simulatione ICtus dolum vocat, cum aliud agitur, aliud simulatur. Quo nomine non innuo turpem simulationem, neque quali arrogans uti solet; uti Nero ad quinquennium, Herodes iunior ad sexennium suêre, post quod tempus simulatio detecta, et natura hactenus occulta erupit. Quam licet Tyranno valde necessariam dicat Aristoteles, qualis Tiberius fuit, artifex in vitiis occultandis: Ego tamen Catonem probo, quem Velleius scribit, numquam recte fecisse, ut fecisse tantummodo videretur; sed honestam nihil ominus simulationem, quae non multum a virtute recedit, utilem esse, et in tempore assumendam, B. Hieronym' docet. quâ etiam iusti homines ad suam et aliorum salutem sunt usi Sicque in civilibus simulare, Politici vocant; aliam actionibus speciem praeferre, quam revera subest; quod Plautus vocat, glaucoma oculis obicere; Ulpianus, sub specie, sub praetextu agere; Marcianus sub colore: sicut actum ipsum Marcellus colorem, seu titulu` quaesitum appellat; quam falsam expositionem interpretatur Quintilianus. Quales sunt omnes actus imaginarii, cum fides facti simulatur non intercedente veritate, ut Modestinus definit. Et hoc omnino fieri opus est, quando Rei publ. expedit, consilia esse in occulto; ne, si causa deprehendatur, in ipsâ herbâ supprimantur, priusquam perveniant ad maturitatem. Multa sub eo praetextu, et ab aliis fieri vidi, et feci aliquando ipse callide et insidiose, inquit Cominaeus. Quo artificio Principes, proprios Legatos quandoque fallere folet, dum sub alio praetextu eos ablegantes, verâ causam celant, ne, si sciant, remissius agant, ut supr. in dissertat. de legatis, dixi. Huic parti toties locus est, quoties alia causa praetenditur, ne quod agimus, id agere tamen videamur. Gryphiander. th. 70. et seqq. multis. Omnium validissimus est praetextus religionis; quo solo Bodinus scribit, Austral es subditos suos in officio continere. Summa enim ratio est, quae pro Religione facit, ut inquit Papinianus: ut omnia post religionem ponenda civitas Romana duxerit, teste Valerio Maximo, etiam in quibus summae Maiestatis decus voluit apparere. Hac veluti theyrso percutiuntur mentes humanae, ut facile in eius imagine, etiam falsa et simulata acquiescant: maxime vulgus, cuius mobiles ad superstitionem perculsas semel mentes, dicit Tacitus, ut nulia res efficacius multitudinem, quam siiperstitio regat Hinc et Gaius ICtus, maximum remedium expediendarum actionum vocat. Gryphiander, th 77. etc. ego l. 2. pol. c. 1. Pariter usitatissimus est praetextus iuris, ut pene nimio sui usu eviluerit. Nec enim est quisquam hominum, maxime Principum,

qui quod agit, non iure agere videri velit: ut admodum insulsus videatur Politicus, si instar praedonis Ulpiani, interrogatus cur id faciat, responsurus sit, quia facio, nec ullam causam suae actionis possit red dere, saltem fatuam et ineptam. Imo speciosam noverit, et quae etiam peritioribus imponat. Quod Principisuo suggerit Machiavel. lus: utilitati saltem ac Imperio consulendum; nun quam defuturas causas, quibus in actiones color aliquis iuris inducatur: Homines autem specie magis et colore rerum, quam rebus ipsis permoveri et iudicare; praesertim vulgus, quod specie recti, et rerum eventu captivum perpetuo ducatur. Et pene nihil quam vulgus in toto orbe versari, ut paucorum sapientum ratio haben da non sit. Quin ex his quando que Patronos se offerent, sicuti Philosophus quidam caedem Clyti ab Alexandro per ebrietatem recte factam contendit, effecitque ut iure facta a militibus decerneretur. Thomas Wolsaeus Cardinalis incaestum, et crebra divortia Heinrici Angliae Regis, apud Pontificem excusare tentabat. Nimirum est hoc, quod in simili Cicero conqueritur, nihil tam monstrose a quoquam dici et fingi posse, quodnon aliquis Philosophorum asseruerit. Gryphiander thes. 96. etc. Nec multi Papinianum ICtum im itantur: quem aiunt occumbere maluisse, quam Imperatoris fratricidum excusare. Et itidem generale est arcanum; occultare odium, iram, dolorem, gaudium, et ceteros affectus, ne anim advertantur. Quod in speciem dissimulationis incidit, quae est simulationis quasi soror ac comes individua: quia eo ipso, dum dissimulamus quod est, simulamus etiam quod non est. Hocque summe necessarium esse Politico reputatur, adeo ut Magnus Rex non temere dixerit, qui nescit dissimulare, nescit regnare: imo nescit vivere. Cum enim in vitâ multa Politico obveniant, quae nolit; ut ad effectum consilorum suorum veniat, multa simulet oportet invitus, et dissimulet cum dolore, ut alicubi M. Tullius inquit, Gryphiander. h. th. 134. etc. Ita iniurias dissimulare quandoque oportet, saltem ad tempus. Et licet in privatis, iniuriam dissimulatione aboleri dicat ICtus: in Principibus tamen manet altâ mente reposta; quousque occasio ad animum revocandi, ut ICti vocant, se offerat. Sic que in praesens Tiberius iniuriam civiliter habuit, in quit Tacitus, sed in animo revolvente iras, etiamsi impetus offensionis languerat, memoria valebat. Ita Saul dissimulabat despectum filiorum Belial, ac erat quasi surdus. David demum moriturus a Semei iniuriarum vin dictam sumere filio prae cipiebat. Crebrum pariter Politicis est, falsâ spe deludere alios: quâ se in vicem lactâsse Ludo vicum XI. et Carolum Burgundum, apud Cominaeum est videre; sicut apud Thuanum, quomodo Carolus V. Francisco de restituendo Mediolano

frustra spem fecerit. Pertinet hûc persuasto, quâ callide allicimus animos eorum operasque qui alieni sunt iuris, ut Lipsius definit. Quod proprium esse prudemiae statuit Cicero, conciliare sibi animos hominum, et ad usus sucs ad iungere. Ita Metellus apud Salustium, Legatos I girthae alios ab al is diversos aggreditur, ac paulatim tentand, post quam opportunos sibi cognovit, multa pollicende, persuasit. Sicuti et e diveiso distrahere advefsarios, serere odia ac rumores, alere factiones. Quomodo Cato inter servos simultates nutriebat, ne cori incti in Dominum conspiratent. Quam artem Ludovicus XI. callebat, qui et quandoque utram que partem in bello pecuniâ aut milite adiuvabat, et in omnibus pene Principum aulis suos habebat w)takous2as2, ut Philosophus vocat: exintimis Consiliariis, quibus annuum salarium furtim dabat, ut suae causae faverent. Quod si tamen ultro citroque fides data sit, neque perfidiae, neque per iurii auctores cui quam esse debemus, ut in simili Imperator Alexander rescripsit: cum ICto teste, grave sit fidem fallere, utpote sanctissimum in vita, teste Cicerone. Hocque iure gentium, ita inter omnes populos convenit, absque quo esset, nec hominum commercia, necipsa civilis societas stare posset. Quod cum in aliis, tum maxime in Principibus, obtinere debet; quorum simplex assertio habetur loco iuramenti: ut dixi in dissert. de Foederum iure. Unde eos ab omni malitiâ vult esser emotos Cacheranus, et Baldus unam linguam habere et unum calamum, immobiles, sicut est lapis angularis. Verum quam multi sunt, apud quos dictis promissisque nulla fides, nisi quatenus expedit? quod de parthis prodidit Instinus. Et etiam Bodinus. 5. de Republ. cap. 6. attestatur: Fidei Religionem plerosque Principes reputarenullam esseo portere, si publica utilitas agatur. Et itade Geflis aiint: eos fraudibus agere, et sidem publicam, quae perire non debet, specie quâ dam Iuris, alegitimis etiam conventionibus exterminate, vanissimis ratiunculis innitentes, Dn. Lansius, Orat. cont. Gall. f. 291. Qui pacta et iuramenta pro decipulis habent, quibus incautos supplantent; sicut Lysander dicere solebat: Pueros quidem astragalis, viros iuramentis fallere oportere. Quo sensu ille apud Ennium ait: iuravi linguâ, mentem iniaratam gero Sed his Isidorus commodepraecludit viam: Quacumque arte verborum quis iuret, DEUS tamen, qui conscientiae testis est, sic illud accipit, sic ut ille, cui iuratur, intelligit. Alii alio pacto solent perplexatier. pactum non pactum est, non pactum pactum est, cum illis lubet: Imo cum tabulae notantur, adsunt testes duodecim, tamen invenitur orator, qui factum neget. Si non aperte, saltem occulte

quandoque Gryphiander, th. 169. etc. multis. Ita utilitas plerumque pro iustitia esse solet. Dn. Christ. Forstnerus Hypomn. polit. 27.

CAPUT II. De Arcanis specialibus cuiusvis Politiae.

I.

ARSANA Rei publicae specialia, triplicia Clapmarius facit: 2. cap. 1. ex triplici Imperii statu. Ego formam Rei publicae commixtam, sua pariter vel maxime habere Arcana, puto. quod nec Clapmarius alibi diffit etur. lib. 5. cap. ult. et 6. cap. 19. Et hûc pertinent fines secundarii Rerum publicarum, de quibus Aristoteles 3. polit. 5. Et sic Oligarchiae finis Divitiae sunt; aequalitas Democratiae: iiqueve fines minus principales, praecipuestatum concernunt. Ergo, Arcana sunt rationes, hancce finem adipiscendi.

II

Arcana Regni, quod obvenit successione, pauciora sunt. Satis enim est, ne Princeps suorum maiorum transgrediatur institurta; deinde ut tempori ad novos rerum casus inserviat: ita ut si Princeps huiusmodi, communi et vulgari saltem praeditus in agendo industriâ sit; semper in Principatu se conservare possit. Nisi enim extraordinariis et praevalidis vitiis, in odium offensionemque populi incurrat, merito naturali quodam iure a suis diligitur; et in ipsa vetustate cohaerentis et continuati Dominatus, omnium mutationum memoria obruta iacet. Nicol. Machiavellus, in Principe c. 2. et discurs. lib. 3. c. 5. Icon animorum Barclai, cap. 13. Hoennonius disp. polit. 9. th. 26. 27. et 29. Anton. Perez. fol. 180. n. 124 Ego in prodromo tract. d. success. et elect fol. 15. num. 15. quam vis maior pars Regum, rationem diversam se qui malit; huncque vulgarem et popularem impeandi modum detestetur; teste eodem Perez. apherism. de las segundas sars as. n. 5. ac adde fol. 153. aphorism. 74. Hinc Princeps talis, antecessoris Consiliarios mutare et dimittere non debet. 3. Reg. 12. Cominaeus 1. c. 3. Serenissimus magnae Britanniae Rex, 2. Instit. Regiae, fel. m. 69. Iohann. Gerhardi, decad. 4. quaest. 7. Ego, de Consilio politico cap. 6. Si quis tamen post Principem invisum, et cuius Imperii paenitet, Principatum acceperit, aut si veteris Aulae Consiliarii, populo invisi sint admondum; is abiectis illis, probos et expertos asciscat. Fama defuncti, insuccessorio maxume Imperio, est custodiends. A mirato. 17 discers. 7. Casp. Ens. 2. convivael. fol. 166. Ego in prodrome disp

nomicopolit. num. 10. fol. 24. Et im primis initio cavendum, ne contra consuetudines patrias, Regniqueve leges delinquat. Habetur enim pro comperto, quod is, qui exorium regiminis sui, a contemptu legum suscipit, multis ut iniuriam faciat, comminetur. Olaus Magnus, histor. Septent. 8. cap. 3. Ad Arcana successivi Regni refero, quod Principatus minime dividendus est: quodque successioni certae debent esse fixae leges, et quod pacta fiunt gentilia, de mutuâ successione; et quidem dum ad hûc incertum est, an illae casus unquam sit eventurus. Bodinus de Republ. fol. 1124. et seq. Ego tract. de success. et Elect. Regiâ lib. 1. dissertat. 14. num. 3.

III.

Vicissim infinita sunt Arcana Regni novi, seu nuper parti: quorum nonnulla recenset in suo Principe Machiavellus, et Amirato, lib. 1. disc. 8. ut et lib. 20. discors. 7. Facius item in Polit. Livian. Richterus axiom hist. 76. Suetonius Caesar. cap. 75. Forstnerus hypomn. 55. Regnum no vum multa Arcana habet, et quidem etiam ad erudelitatem quam proxumê ac cedentia. Unde apud Vergil. 1. Aeneid. Dido.

Res dura, et regni novitas me talia cogunt
Moliri. —— ——

Et Ariosto, cant. 9.

—— Sempre, mai piu quando e nurova,
Seco ogni signoria sospetto perta.

Sicque etiam Tiberii crudelitas defenditur, in Boccalini Parnasso cent. 2. c. 33. Et Imperium, praesertim flagitiis partum, nemo unquam exercuit artibus bonis. Tacit. 1. Histor. Sueton. Caesar. c. 72. vid. Campanellam. polit. cap. 9. §. 6. Sic. et in Republicâ liberâ ad unius Dominatum redactâ, institutio pristina cumprimis, libertati apta, mutari debet. Paruta lib. 1. discurs. 1. fol. m. 27. Ita Philistaei, fil is Israel omnes conventus et congregationes inter dixerunt, cum eos ultimo praelio sub iecissent. Drusius ad locae Samuel lib. 1. c. 7. v. 7. sdem quoque omnia ferramenta ademerunt. 1. Samuel. 13. vers. 18.

IV.

alia rursus sunt Arcana Regia, sive Arcana Imperii Menarchici contra Plebem; alia co`tra Patricios; alia contra unum: de quibus Clapmar. 2. 6. 15. etc. et Ami: ato, lib. 13. disc. 8. Si Nobilium timentur factiones, plebs est tu enda. Boccalini, 2. vagg. 43. ut in Regno Neapolitano, et Ducatu Mediolanensi fecit Philippus. II. Rex Hispaniarum. Debilitandi sunt, qui potentes nimis; Ludovici XI. Galliae Regis exemplo botero d. detti f. 10 Plebst o exsugenda, et contra Nobiles defendenda et hoce est, tenerei popoli bassi. Boccalini. 1. c. 67. Alii, eo fine dissi dia Nobilium fovent. Boccalini 1. ragguagl. 35. fol. 145. qui idem, 1. ragguagl. 68. disputat, quid commodi, quidque incommodi

ferat, Optimates in Regno potentes habere? Atcontra Plebis furorem, Imperium firmat Nobilium favor. Nobiles enim fere, uni Monarchae favent, et malunt unum superiorem ferre, quam plebem sibi aequari. Boccalin. 2. ragg. 6. fol. 27. et seq ut experientia testatum fecit, in Belgicis Provinciis, cum Rege reconciliatis: teste Meterano, non uno loco. Unde Machiavellus, 2. hist. Flor fol. 104. de Duce Atheniensium, a Florentinis vocato, loquens: Non aliâ, inquit, ratione populum istum, a quo tot iniur ie oppressi hactenus fuerant, subi igari posse constituerunt, quam si sub unius Principis Imperium mitterentur, a quo virtuti suus honor haberetur, atque contumacia coerceretur. Quo itidem respectu, Tacitus de German. Et apud illos (Suiones) et opibus honor; eoque unus imperitat, nullis iam exceptionibus, non precario iureparen di. Alia adhuc ar cana, intuitu Nobilium usur panda, suggern Campanella, Monarch. Hispan. c. 14. Arcanum item habetur contra plebem, ta nin Regno, quam Acistocratiâ, subditis adi merearma. Idem Tacitus, ubi Althamer. fol. m. 500. De iisdem Soionibus: Arma non, ut apud ceteros Germanos, in promiscuo usu, sed. clausa sub custode, et quidem servo. Ita in hoc Ducatum post bellum rusticanum, rusticis adempta arma, et certis armam entarii, in oppidis quae erant, inclusa fuerunt. Cavere etiam Principes solent, ne unus prae ceteris nimis fiat Mignus, quod Tiberium monuit August. Dio. m. fol. 588 Sicque Ferdinandus Rex Hispaniae, Consalvum, magnum Capitaneum dictum, sibi Regnoque cavens, depressit; vid. Sepulved. com. ad Aristor 3. polit. 9. num. 12. Sic postea Pescarius Carolo. V. et Don Iohan. de Austria, ac etiam Parmensis, Philippo II. fuêre suspecti: quasi imperium ambirent earum Provinciarum, quas administraverunt: et Bellisarium Iustinianus humiliavit. Et enim in negotiis statûs, quic quid fieri potest, illud metuen dum est, ne fiat. Est namque humanum ingenium ita comparatum, ut ubi facultas, et occasio est, fere ambitio eos captet. Et qui potest imperare, vix negligit occasiones, etiam si id contra ius siat. Arcanum Principis, adversus eiusmodi magnos ministros habetur, ut ad Matrimonium adigantur: quod incaute Henricus IV. Galliae Rex, in Bironio neglexit Mercure Francois, tom. 1. fol. 111. Non enim ita temerarii sunt, qui sibi liberisque metuere necesse habent. Quam propter rationem in crimine Maiestatis, liberos quoque adsicit poenâ: quo scilicet nemo delictum illud committat, metu poenae ad liberos etiam innocentes transeuntis. Sic et sub specie honoris, aemuli removentur. Dn. Gruterus, Discurs. part. 2. fol. 124. et 132. Quidam etiam Principes, eam propter causam, Magistratus eligere solebant, qui negotiiis pares, non superiores erant. Tacitus 6. Annal.

ubi bi de Poppaeo Sabino. Hûc pertinet, quod Statistae suadent, Magistratus non continuare, nec magnis familiis dare. Botero de detti. fol. 14. b. Perez. fol. o. n. 43. 44. 46. Belli gestionem extraneo committere, cui solius Principis respectu, non propriae magnitudinis intuitu, oboedientis praestetur; Boccalini. 1. ragguagl. fol. 127. magnos non procul abl gare. Perez fol. 11. num. 48. ut eorum actiones eo magis sint in conspectu. Arcana Dominatus. Birnab Brissonius recenset. tr. d. Regio Persarum Princ. per discurs. Bocalini cent. 1. ragguagl. 29. Hocque; Regnum facile cadit, ut censet Boccalini. 2. ragguagl 48. et etiam Machia vellus in Principe alicubi. ubi Francicum Turcicu` Imperiu inter se confert.

V.

Iterum sing ularia sua habent arcana Ordines, in Regno Electivo. vid. Henning. Arnisaeum doct. pol. fol. 209. add. Auct. von der Freystellung/part. 1. fol. 66. b etc. Huncque referunt, ne ex unâ familiâ saepius sumantur Regis: c. venerabilem; 4. v. nam si prout olim Fridericus extr. de Elect. quae Decretalis, in vulgatâ Decretalium compilatione mutilata, inte greponitur in tr. Sim. Schardii, de Elect. c. 4. vid. etiam Windeccium de Elect. ubi probat, etiam in Regno Electivo non facile negligi posteros vel familiam Regis; hancque eandem explicat Decretalem. Adde Mich. Piccart. obs dec. 6. c. 7. Huc itide pertinet, quod Curtius lib. 10. inquit: Sine certo Regis herede, Regni publicas vires ad se queque tracturum. quod pro arcano Regio adversus Ordines sumo. Ubi enim successor in incerto est, ibi facile, ad pristinum statum relabitur Res publica; ideoque Augustus, Germanicum asciri per adoptionem a Tiberio iussit, ut pluribus munimentis insisteret. Tacitus. Annal. 1. §. illud inst de adopt. Immodicus tamen honor successoris destinari, est impediendus. Suet. Tiberio c. 17. vid. Me, in tr. de Suc. et Elect. l. 3. c. 3.

VI.

Aristocratiam adversus Populum tuetur maxume iusta potentia Optimatum; acsi Populus ab iniuria defenditur, non ei tamen ullum Imperium datur. Adversus autem unius imperium Aristocratiam tegit concordia et aequalitas Concors enim paucorum Dominatio, non facile ex sese perit. Arist. t. pol. 6. Videndum etiam, ne magna Imperia, ab unâ familiâ praescribatur, vid. Clampar. 6. c. 20. ubi arcana Rei publicae ci iusdam, quae ocellus est Germaniae (Noribengam intelligo) recenset. Arcana et sir gularia multa Rei publicae Vemetae, enarrat Boccalini, 1. ragg. 5. Quae eade Patriciis bella non committit, ne unus nimium crescat. Cominaeus lib. 7. c. ult. fol. 685. Omnis quoque Res pub. libera, hocobservare debet, ut sibi subditas Provincias non servili Imperiog ibernet, sed cae quoque libertatis communis commoda sentiant: cuius rei neglectio, Romanam evertit Democratiam. Sic enim Tacitus, 1. Annal. Lcribit: Neque Provinciae illum

rerum statum abnuebant, suspecto Senatus populique Imperio, ob certamina Potentium, et avaritiam Magistratuum, invalido legum auxilio, quae vi, ambitu, postremo pecuniâ turbabantur. Sic Florentinorum ruinae occasionem dedit, oppressio Pisanorum. Cominaeus l. 8. c. 3. fol. 709. Liberaeite Civitates seseinvicem iuvare, non destruere debent Consultum pariter est, non nimis extendere Imperii fines: et prudenter ut omnia Boccal. 2. ragg. 6. fol. m. 20. Il migltor precetto Politico, che altri possa ammirare nelle Republiche Alemane, sia Phaveren sommo borrore gli acquisti delle Nationi. Ita ut Ulmenses, immerito carpere videatur, Felix Fabri in Hist. Sueviae, quod noluerint emptionis titulo acquirere vicinas ditiones: cum id fuerit Arcanum, ne sibi molestias et invidiam vicinorum simul compararent. Contra defenditur Aristocratia; si plebeis aliqua munia, sed nil tame de potestate tribuatur. Adam Konzen. l. 1. Pol. c. 17. n. 4. et seqq. usque ad fin. Et hîc caput est, ne sing ulari etiam a Senatu acceptâ in iuriâ, contra Senatum sentire, et novi quicquam moliri; sed pluris Rei publicae commoda, et Civium quietem, quam fortunae fuas, quam liberos, quam caput ipsum facere. Aon. Palearius, Orat. pro Ant. Bellante, fol. m. 298.

VII.

Popularis administrationis fundamentum est, et scopus; libertas, deinde aequalitas. Et libertate quide facile obtinet populus, aequalitate difficilime. Quam vis enim in eo pares sint, quod omnes viciffim imperent et pareant; imperandi tamen vices ad paucissimos perveniunt. Libertas aunt in eo versatur, non ut vivas pro arbitrio, sisque omnino in tuâ potestate, sed ut vivas iuxta leges, subditus tuo Magistratui; atque eaconditione, ut tibi quoque sit imperandi potestas. Sic enim est omnibus par Civitaris ius, atque honor Conzen. lib. 1. cap. 19. 11. 2. Et ita popularis status, (cui maxumâ pruderiâ gubernationis opus) coservatur contra unum; si nulli uni insinita et nimia, aut longior potestas in Magistratu detur. Kirchnerus disp. de Rep. 20. th. 4. b. Paruta, 1. dise. 1. fol. m. 11. hâc enim populi indulgenciâ, Caesar ad Monarchiam arripiendam est abusus. Illud itidese dulo praecavendum, neuniex Magistratib. tanta tribuatur potentia, ut consuetas Reip. actiones, sistere aut impedire possit. Machiav. 1. disc. c. 15. aut ne populus sibi adulari sinat. Omni conatu impediendum, ut ne una familia, nimis potens evadat, hâc enim ratione Medicaei, Floron inum Dominatum acquisiverunt. Cominaeus l. 5. c. 5. fol. 623. et seq. et in eo quoque Floi entini impegerunt, quod Laurentium Medicaeum, satellitio uti permiserunt. Comin. dict. locis f. 627. Arcava ad captandam plebe in Democratiis, earum quiad Tyrannidem aspirant, habenturrut vehem enter popularest, tum vero in milites studio ac liber alitate insignes sint; quib. artib. ad Imperium Romanae Reip.

pervenit Caesar: Suet. in vitâ c. 67. et c. seqq. usque 71. adeo, ut primus auctor militarium privilegiorum circa Testamenta censeatur. Enenckel 2. deprivil mil. privil. 16. a princ. Numquam ergo permittatur, ut unus potens sibi devinciat Milites, autii non ita in Reip. manu sint; ut talem quocumque tempore exarmare possit. Notet hoc Europae ocellus! ut ita Taciti monitu, cavendum semper populo sit ab iis, qui falso libertatis vocabulum obtendentes, privatim degeneres, in publicu exitiosi, nihil spei, nisi per discordiam habent. Quibus vero ratio nibus, Magistratua Tyrannidem prohibuerint Romani, tradit Ens. 1. conviv. fol. 146. Arcanum item est; ut Cives non externa admirentur; non in aulis vivant, non Principes exteros adulentur. Si cque Romani, Reges haudin magne pretio habuerunt. M. Cato, Eumenem noluit audire, et Civem in liberâ Repub. magno etiam Rege praestantiorem esse dixit. Plut. in vitâ. Nicemedes econtra, raso capite pileum sumpsit, et se Romanorum libertum esse, professus fuit. Plut. d. fort. Alex. Contra plures tuetur Democratiam; qui contra Universos crescere opes, et potentiam paucorum non concedit. Quo usu ostracismus Atheniensium, et petalismus aliorum institutus fuit olim, 3. polit. 13. alia habet Clapmar. 2. cap. 13. etc. Quin et delenimento honori, saepe turbulenti homines alio amandantur: ut Vitellius in Germaniam, quo interim Res publica pacatior sit. Ita Rheam ab Amulio in collegium virginum Vestalium detrusam, scribit Iustinus: additâ iniuriae specie honoris, ut non damnata, sed sacerdos electa videretur, ne quis vindex Regni ex genere Numitoris oriretur, Gryphiander th. 95. Hinc ephesii, cum civitate expellerent Hermodorum, ita sunt loquuti: Nemo de nobis unquam excellat; sed si quis exstiterit, alio loco, et apud alios sit. Cicer. Tuscul. 5. adde Christoph. Forstner. bypomn. 10. Democratici enim cavent, ne omnia et maxuma officia, patriciis et antiquis familiis concedantur: eâ enim ratione popularia Imperia in Aristocratiam, tractu tempris converti putant. Hinc Argentinae Der Ammeiffer (cuius maior est potestas, quam deß Stattmeisters) non nisi ex plebeia sumitur familiâ. Sic Genuae non in Ducem eligebatur olim, nisi plebeius; et is a Nobilibus nominabatur. Cominaeus, lib. 8. c. 15. fol. 820. Sed populus, non tantum ontra unum, et patricios; sed et contra ipsam plebe est desevendus: quod fit aequalitate, et cuilibet ordinisuâ dignitate servatâ. Et ita olim contra plebe defenderunt Optimates, Romae Senato um optimi quique. Unde Cic. pro sest. Qui ita se gerebant, ut sua consilia optimo cuique probaentur, Optimates habebantur. Et ita ab Optimatum partib. stantes, magis defendere videntur libertatem, quam plebis parteis tuantes. Sulla Optimatib. qui accensebatur, multa impotenter

egit; sed Rem publicam non extinxit: Gaesar, cui multos Mirios inesse, acri iudicio cito conii ciebat Sulla; Sueton. Caesar. 1. clementiâ sub dole usus, libertatem et Rem publicam evertit.

VIII.

Scite Aon. Palearius, Orat. pro concordiae Civium, in fol. 410. scribit: Libertatis proprium est, sic vivere ut velis: eam si sic illi interetentur, ut solent, quae ista vox? quae pestis? quae pernicies? quod exitium verae libertatis? quanto gravius et sapientius, Decemvit Rei publicae Lucensis, peregrino audaci et temerario, qui ad sensum et voluntatem esse videndum, iucta bat in libera Civitate, respondit: Si in liberâ Civitate es, liber esto, modo sic vi vas, ut debes. Nam cum diversae sinthomium naturae et voluntates, non dici potest, quae dissidia, quae damna, quae mala sint, ubi cui vis, quod vis licet: vix crediderim, in silvis, cum more ferarum vitam sibi homines propagabant, istam vocem istis interpretibus ferri potuisse. At unum fere malum Democratiarum est, libertas immoderata, ac licentia contionum. Hoc uno modo, vetus illa Graecia periit, quae quondam opibus, Imperio, gloriâ florebat. Praeclarus e contra fuit mos Romanorum, qui nullam vim Contionis esse voluerunt, quae scisceret plebs, aut quae populus iuberet; summotâ contione, distributis partibus, tributim et centuriatim descriptis Ordinibus, auditis Auctoribus, re multos dies promulgatâ, et cognitâ, iuberi vetariqueve voluerunt. Cicer. pro Flacco fol. m. 500. Magnum arcanum est, ut in Democratiâ nesciat populus se habereomnem petestatem: sed putet. Legibus, Magistratui ac Senatui se esse subiectum. Quod Patres olim Romae studios e efficere statuerunt. Arcani huius Leg ilei non capaces, absone tradunt; Principem romanum, maiorem quam populum, vigente libertate, potestatem habuisse. Quod iam monui. in oeconom. tit. 3. et 4. lib. 1. si. quaest. 9. ad fin. et disp. sing. ad lib. 1. ff. th. 11. Inde in Republicâ liberâ, Senatus esse debet; eiusque defectus nocuit Rei publicae Atheniensi: profuisset item Rei publicae Romanae, si Senatores plures, maiorisque auctoritatis exstitissent; populusque tantum Magistratum, electionem, et correctionem habuisset. Paruta. 1. discurs. 1. fol. m. 38. Nobiliores item plebi adulari haud debent: inde de Optimatibus Romanis. fol. 9. discurs. 1. lib. 1. Paruta. Et sivede havere per l' ordinario tenuto quei Nobili strada diversa da quella, che si conviene usare con la plebe, con la quale molto piu giovar suole certa maniera grave et severa, chela dolce, et humile nonfa. Ma l' ambitione accieco talmente gli animi loro, che tale errore non conoscendo, o non surando, cercapano p uno a gara dell altro, con doni, con spettacoli, et con procedere dimesso, di insinuarsi nella gratia del Popolo

arcano huic compar est, facere ut Rei publicae callentes sint cives. Quam vis enim paucorum plerumque virtus, omnia faciat in Demoeratiis: Aemil. Probus in Epamin. ad fin acre tamen in illos populi iudicium, et prudens esse debet. In liberâ item Republicâ, liberam linguam esse decet: hacqueve ratione Romae etAthenis Comoediae, Satyrae, etc. frequentes, et etiam in triumphis, summa dicendi licentia erat. Sueton. Caesar, cap. 49. et ibi Commentatores.

IX.

In statu mixto arcanum est, Ordines habere potentes; vitare ea, quae ruina huius statûs accelerare queunt: qualia sunt: Ordinum supina negligentia, et Rei pub. ignoratio, tim iditas, adulatio superioris, discoridia, comodum privatum, proditio secretorum, in eiusmodi Ordinum numerum referre homines viles, mercenarios, superiori multis nominibus obstrictos, et quos Princeps officio, quo inter Ordines vel alias funguntur, utcumque libuerit, privare potis est. Quique statui mixto nocere volunt, non simul offendunt plebem et Nobilitatem. Boccalini cent. 1. ragg. 35. fol. m. 145. et seq. Ergo haut se separare debet.

X.

Arcana Imperii, ab Imperii iuribus differre, iam supra est dictum, c. 1. nu. 3. et difficultatem non habere videtur haec res ullam. Arcana vero Imperii, et arcana dominationis, confinia valde sunt atque coniuncta: ita ut subtilis magis videatur esse haec distinctio, quam tractatio Politica admittit. vid. Clapmar. 3. cap. 1. De iure Dominationis loquitur Meleager, apud Curtium, lib. 10. c. 29. cum Alexandrum monet, Ius Imperii Perdiccae morte sanciendum esse, ne occupertur impotens animus rerum novarum. hinc, Mort d' estat, Iura itidem dominationis, Clap marius, 4. cap. 2. et 3. perperam ad arcana solum dominationis tuenda, pertinere dicit: cum ius Dominationis nihil aliud sit, quam extraordinaria, et legibus soluta potestas; quâ in omni parte Rei publicae uti potest is, qui Maiestatem habet: modo id bono fiat rei publicae, et communis salutis causâ.

CAPUT III. De Flagitiis Dominationis.

CAvendae hîc sunt foedae et barbarae rationes, atque scelera Dominationis conser vandae et augendae; ac ut uno verbo hodie loquimur, Consilia Machiavellistica, quae Princeps, quantum potest, vitare debet. Vere ac supra sexum, Livia ad Augustum: Oportet te, inquit, nihil facere per iniuriam, sed nec omnino facere videri. Nam privatis quidem Hominibus, satis est nihil delinquere; Principibus, ne quidem suspectis esse licet. Quemandmodum interdum veneno, ustione, sectione

etc. curarc licet, numquam sortilegiis, coniurationibus et similibus: ita licite nonnumquam utimur arcanis, numquam flagitiis. Ethaec certe flagitia, etiam Ethnicorum conscientiam exagitarunt. Salust. in Iugurtha, cap. 72. Bomilcare, aliisqueve multis, quos socios insidiarum cognoverat, interfectis, iram oppresserat,ne qua ex eo negotio seditio oriretur: neque post id locorum Iugurthae dies, aut nox ulla quieta fuit, neque loco, neque mortali cuiquam aut tempori satis credere, cives, hostesque iuxta metuere: circumspectare omnia, etomni strepitu pavescere, alio atque alio loco saepe contra decus Regium, noctu requiescere: interdum somno excitatus, arreptis armis tumultum facere, ita formidine, quasi vecordiâ, exagitari, At vero, num haecce flagitia doceat Machiavellus, ambigere licet. Is quidem semper suspectus et invisus fuit Gallis: Secret des Finances, lib. 3. fo! 417. sed ea consilia, quae Galliam sub ultimis Valesiis perdidit, non Machiavellistica fuerunt. Nec item solus Machia velli Princeps, sed et alia eius opera, ac imprimis considerandus est scopus, ad quem ille collimavit, vide me in fascic. corollar. miscellaneor. comment. meis ad aliquot tit. lib. 1 ff. subiuncto nu. 4. et Christ. Forstner. hypomn. 27. Male ergo eiusmodi flagitia iuris nomine teguntur, vid. Thuan lib. 52. fol. 4. Hinc Tacitus: Nam quae alii scelera, hic remedia vocat, dum falsis nominibus, severitatem pro saevitiâ, parsimoniam pro avaritiâ, supplicia et contumelias vestras, disciplinam appellat. Haec qui probant, qut DEUM non credunt res curare humanas, aut Principes supra hommes esse credunt: contra ac vult, Psal 82. Sap. 6. Baruch. 3. Sed eo iam progressi sumus, ut multi talia flagitia, necessaria esse dicant: quaeque sint usurpanda, aut non imperandum. Ut de Antonio Levâ, refert Bottero. d. detii fol. 105. Et talis item Politicus suit Achitophel: suadens Absolomi, ut novercis abuteretur. 2. Sam. c. 16. v. 21. Hûcque pertinet, quod Augustus Imperator Rom. et eduardus Angliae Rex, adulteriis grassati fuerunt, ut sibi maritos devincirent. Cominaeus lib 3. c. 7. fol. 231. Viros probos et sapientes, quive auctoritatem in Republ. habent, e medio tollere, hisque sublatis, ceteros vel nutu, vel vi ad serviendum compellere, seu spicas eminentiores mutilare: quia consilium olim Thrasybulo dedit Periander, teste Herodoto: Et Tarquinius filio suo, apud Gabios exulanti, ut Liv. recenset: contra quod flagitium Apollonius, apud Philostratum disputat, lib. 6. sol. m. 231. Sunt certe boni semper Tyrannis suspecti, Dn. Gruter. part. 2. disc. ad tacit. fol. 116. ut et impii, ac religione omni carentes, ferre nequeunt pios: eosque Hypocriseos reos facere audent Flagitiosa item sunt arcana: populum excoriare, et bonis spoliare, quo magis oboediens reddatur. Secret des Finances, 3. fol. 416. etc. Prohibere, ne cives inter se ineantsocietatem: necongressus, colloquia, conventus, convivia

celebrent. Odia inter cives seminare, ut odiis, simultatibusque privatis intenti, mutuo se seditionib. conficiant et bellis. Legum simulare observationem, et easdem transgredi sceleste. Michael Piccart. obs 4. decad. 1. quemadmodum Tyberius noluit, virginem supplicio affici, sed prius stupro pollui eandem curavit Parile est; exteros alere Praetorianos, ut Ianithsaros Turcae, Thesoro pol. 1. fol. 120. voluptatib vincere, armis in victos, Dn. Ian. Gruterus disc. part. 2. fol. 48. Alia similia habet Boccalini. 1. ragg. 29. Comin. lib. 5. c. ult. fol. 470. etc. Hucque pertinent ii modi atque rationes, qui in discursu quodam Gallico exstant, ex Italico traducto, quomodo in absolutum Imperium Gallia sit redigenda: cuius et meminit Thuanus. lib. 57. sol. m. 1149. etc. Confert et huc instructio secretissima, Friderico Palatino de administrando Regno Bohemico praescripta: ubi congeruntur pleraque arcana, quae ad subigendum Regnum Electivum et liberum, noviter partum, conducunt. Scopus autem illius scripti fuisse videtur, ut Ordinibus Bohemicis, odiosum et suspectum redderetur Imperium novi sui Regis.

II.

Hûc pertinent Arcana Domus, qualia in Turciâ sunt perpetua illa parricidia, vid. Sueton. Tib. c. 22. item cum aula non discreta est a Republ. vid. Clapmar. 5. c. 6. et quae sunt alia Tyrannoruum ppria, utet ea, que in Ochlocratia et Laocratiâ observantur: ubivis in historicis obvia, eta Politicis notata. Subtilium eiusmodi rationum non ignarus fuit Boris, non ita multos ante annos qui in Moscoviâ imperitavit: qui s'advisa de faire un acte pour ruiner le peuple, et puis relever de sa perte, a fin d' avor sa bienveillance, etc. Mercure Francois, tom. 1. fol. 33. Quod in Moscoviâ, adolescentes tantum legereet scribere discunt, reliqs artium et disciplinarum omnium rudimentis explosis, hoc barbarae Dominationi conservande convenientissimum iucicat Kirch. disp. de Repub. 19. hypot. 1. Hûc ptinet quoque otium negotio inani a plebe arcere, ne novis conatib. studeat, et si quae alia contra israelitas usurpavit Pharao. Ex. 1. 10. et seq. successorem malum optare, ut sit magis desideratus antecessor. quo nomine Caliqulam ad imperium Tiberius pmovit, Dion et Suet. Tib. c. 21. Mandare facinus et mandatum non agnoscere, sedpunire Suet. Tib. c. 22. adde Leidhresseri diss. pol. 1. c. 11. ad fi.

CAPUT IV. et Ultimum. De Simulacris Imperiorum.

PErtinent quoque ad Rei pub administratione Simu! achra Imperiorum. Sicut a arcana Imperii, pleraque sunt occulte, sed valide artes, q opponu°tur hominib. seditiosis, quive a Rei publicae administratione rem oventur: ita hec simulacra, occulte sunt artes, sed inanes, sed casse, et ut Iovius appellat, inania iubendi iura: q iis indulgentur, q extra Remp.

sunt, et quibus aliud agitur, aliud simulatur. Clapmar. 6. cap. 1. optime Gryphiander disp. de Arcanis th. 110. Et arcana penes Principem sunt: simulacra penes subditos: sed et ea respectu Principis sunt arcana. Subditi putant se habere veritatem, cum tantum habeant Idolon seu simulacrum. Porro qui ipsum Imperium habent, haud adeo magni saciunt haec, quae speciosa tantum sunt etumbratica; contra, qui re ipsa carent, videri malunt, quam et non esse, et non videri. Clapm. 4. c. 1. Hinc Tacitus; Apud Romanos, inquit, ius Imperii valet, inania transmittuntur. Hîcque praesertim locum tuetur, quod dicitur: In Republicâ gubernandâ, non minus (atque haut scio an plus) opinionem valere, ac simulationem, quam rem ipsam. Maxumeque in Rerum publ. con versionib. non repente, qui mutationes eiusmodi moliuntur, Rem publicam commutant; in deque etiam pristinae leges remanent: sed ii, qui Rem pub. diverterunt, dominantur. Arist. 4. polit. 5. in fin. Machiavel. 1. discur c. 25. Et sunt certe etiam simulacra, quae in novâ religione introducendâ observari solent: cum aliter et longe mitius agendum sit cum iis, qui in fide sunt etiam recentes, etim becilles: aliter cum adultis, etin fide iam corroboratis, sive qui firmâ radice in fide fuerint solidati, ut loquitur ibi textus; qui eo recte accommodat dictum Pauli 2. Corinth. 3. Lac dedi vobis potum, non escam, seu cibum solidiorem. Eademque ratione Nor-Wegis, novellis Christianis P. M. se accommodavit, eorumque infirmitati condescendit, ut docet Cuiac. ad c. 3. de cons. et affin. Et etiam Theologi concedunt: Nonnumquam consultius esse deferre, id est, nonihil indulgere multitudini, et observatae consuetudini, quam aliud in dissensionem et scandalum populi statuendum, quâdam adhibitâ novitate. Rittershus. de diff. iur. Civil. et canon. lib 1. cap. 9.

II.

Ad haec simulacra pertinent ea omnia, quae de pristinâ Romanorum Republicâ fuerunt reliqua, in Principatu, et quod in speciem etiam ea, quae maiora sunt, nonnumquam obtulerunt populo vel Senatui Principes: ex quibus ideo male Regnum a Principatu seiungere volunt nonnulli, vid. meum discurs. de Monarch. cap. 4. n. 2. etc. caesar cum populo Comitia est partitus, ettamen caetus atque conventus populi veta vit: Sueton. cap. 41. poenas auxit etc. Sueton. cap. 42. De Caesare et Augusto, dictum est, in d. meo discurs. d. Monarch. c. 2. adde de Augusto, Dionem, lib. 52. et 53. et Appianum d. bello Civil. lib. 2. et idem lib. 54. de eodem scribit: Cum in Asiam venisset, omnia ibi, et in Bythinia constituisse; nec neglexisse eas Provincias, qui populi erant, sed omnium illarum curam gessisse, ut quae eius essent, w(s2 kai\ e(autou= o)/ntwn. Sicque simulacrum fuit, quod populo quasdam Provincias reliquit, debiles puta, et Pacatas, nec ad res innovan das aptas. Strabo. ad fin. Et nec

Magistratuum creationem, populo ex toto ademit Lipsius in excurs. ad libr. 1 Annal. Tacit. lit. E Itidem et ille simulandi artifex Tiberius, cuncta per Consules incipiebat, tamquam vetere Republicâ. Edictum quo patres in curiam vocabat, non nisi tribunitiae potestatis praescriptione posuit, sub Augusto acceptae: interim cohortibus, ut Imperator signum dedit; milite in forum, milite in curiam comitabatur, nec usquam nisi cum in foro loqueretur, cunctabatur. Tacit. 1 annal. ubi Annib. Scotus sol. 18. Dion. libr. 57. Idem in aliis reperitur successoribus; quitamquam Argi oculati, perspicaciâ, acumine, astutiâ, et insidiosis artibus, quas apud populum et Senatum, atque apud exercitum etiam, probe exercere sciebant; sub specie iuris antiqui, retentis quibusdam Rei publicae liberae insignibus, dominati sunt. Frater Gabriel Barlietti, suspicion. d. 4. Monanch. et Antichr. cap. 6. fol. 191. Usque dum Senatui Consulibusque sua tandem prorsus adempta fuit potestas: vid. Coras. de offic. Consulis; omnia que tandem officia popularia cessavêre. Bacchov. ad Treutl. disp. 1. f. 22. Hincque Boetius 3. de consolatione Philosophiae pros. 4. Praetura olim magna potestas; nunc inane nomen; sed de arcanis Principum Romanorum argute Gryphiander d. loc. th. 113. Sic et Florentinus Principatus, sua habet simulacra: Thesoro polit. 1 fol. 283. § quanto et § seq. et etiam ipsâ in Româ Pontifex Romanus, Thesoro politic, part. 1 fol. m. 34. etc. Sic et Romae species est libertatis, licentia Pasquillorum. Floresta Espagnola, part. 1 cap. 1 num ult. Quemadmodum etiam Augustus et Tiberius, summam linguae libertatem permiserunt: ut Res publica adhûc libera esse videretur. Pierre Matthieu in Seiano fol. 103. etc. Simulacra etiam sunt Privilegia subditis data, Damit grosse Herm Ibre schwirige Vnderthanen/ wie die weinende Kinder mit den docken geschwengen/vnd selbige hernacher mit sonderbahrer manier wider hinweg nemmen. Ut Boccalini scribit, cent. 2. ragguagl. 1. Lubet ad dere censuram Dn. Gryphiand. velit. polit. de Arcanis, th. 127. et seq. qui ait: Huc pertinent Privilegiorum concessiones, tributorum remissiones, immunitates et alia indulta, quibus plebs demulcetur, ut Imperio Dominantis lubens acquiescat. In quibus concedendis Principes morosi esse non solent, maxime in novo Imperio; ut subditi novis ex rebus auctituta et praesentia, quam vetera et periculosa malint, ut Tacitus loquitur. Eam enim vulgi naturam esse, Aristoteles tradidit; ut si utilitatem percipiat, Imperii cupidine non magnopere ducatur. Quâ liberalitate usi, aut potius abusi Principes Romani, epulas, spectacula, congiaria, missilia et alia vitiorum delenimenta, ut Tacitus vocat, in plebem ac militem erogârunt, ultra

vires ac modum. Quod ipsis humanitas vocabatur, cum pars servitatis esset, ut idem auctor animadvertit. Quibus deliciis populus sensim ad voluptates corporis assuefactus, curam omnem Rei publicae in sinum Principum ultro reiecit. Ita conquerente Satyrico: qui dabat otim Imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet, atque duas tantum res anxius optat, Pane ac Circenses. Idemque Gryphiander th. 91. et seq. prudenter scribit: Libertatis quoque praetextus in negotiis gerendis, savorabilis est; utpote quam omnibus rebus favorabiliorem ICtus Gaius, Paulus rem inaestimabilem dicit, quo nihil gratius homini obv enire possit: sicuti contra, servitus omnis misera est, eiusqueve iugum grave omnibus in libertate educatis, ut Cicero fatetur. Hocqueve praetextu populo saepe imponitur, dum quandoque libertas ad speciem offertur, quae in se meram servitutem habet; quam Plinius vocat libertatis umbram: tanto erupturam ad infensius servitium, quanto maiore libertatis imagine tegitur, ut Tacitus praesensit: sicuti et in quibusdam Hanseaticis et Belgicis civitatibus videmus; cives specie libertatis in populari statu durius haberi, quam si sub Principe viverent.

III.

Notandum vero est omnino; simulacra probe separanda esse a temperamento salubri, quibus temperatur Monarchiae impetus, ac ad mixturam propendet, per leges fundamentales. Sic interdum quoque Democratia, Aristocraticis rationibus optime regitur. Sicut Romana Res publica, cum penes populum summa rerum esset, interim tamen aristocratice, per Consulatum, et maxume Senatorium ordinem, administrata fuit. vid. Kirchnerum 5. th. 1 lit. c. Pariter Monarcicus status, Aristocraticum temperamentum longe saluberrime suscipit. Ita Regnum Francicum, temperamentum Aristocraticum Comitiorum et conventuum, semper habuit. Vicissim Aristocratia, ratione Monarchicâ (nempe per Ducem) regitur Venetiis, et alibi: ubi probe diiudicandum, an Aristocratia regatur rationibus Monarchicis, an vero Monarchia, rationibus Aristocraticis. vide Discurs. mei, de Monarchia, cap. 2. in princ.

A. T. S. †. C. T. C.