Nullus erat iustis, reddere iura labor.
PRINCIPIUM
ET FINIS
POLITICAE
DOCTRINAE.
Hoc est,
DISSERTATIONES DUAE.
QUARUM UNA;
PRAECOGNITA POLItices
proponit.
ALTERA;
DE REPUBLICA Curandâ
agit.
AUCTORE
CHRISTOPHORO BESOLDO IC.
[Gap desc: illustration]
ARGENTORATI.
Sumptibus Heredum LAZARI ZETZNERI.
ANNO M. DC. XXV.
Waremund de Erenbergk. tractat. de regn. subsid. cap. 15. num. 4.
NAtura quasi ducente, politicam veritatem amavi, et scriptis etiam quantum potui, (post paucos in Germaniâ) exornavi, propagavi. Videbam enim Rem publicam Politicâ carere non posse, et turbatâ iuris Romani scientiâ, illam superiorem fore. Sed tamen cum Andreâ Knichen, in praefat. de Roman. Imp. autocratia. vereor; ut saeculum nostrum eruditum, nec eruditum; in Politicos, tam theoreticos, quam practicos, sciolos et dicaculos tandem desinat.
Multa scio carpes, quam capies citius.
COmponere aliquid in quâcumque arte, laudabile est. Cardinal. Tuschus. lit. C. conclus. 498. vide Lactant. de opific. Dei in fine operis. Ideo, quamvis, (vel Cicerone monente) sat cognitum habeam atque perspectum; disputare de republica: [Note: Disursos de Estado, vianda para grandes estoma~gos.]rem esse magnam: et Discursus de Statu, cibum esse stomachorum magnorum; ut ait Politicorum prudentissimus, Antonius Perez. in apohorilm. fol. 70. Nemo tamen sine vitio, Mihi (ut puto) vitio vertet; necessarium et nobile studium hoc, si meâ quoque operâ qualicumque adiutumeam: et in simulamicis de auditoribus meis, gustum praebeam quaestionum per difficillimarum, et quae hodie in disceptationem maxume vocantur, ne cum venerint in Theatrum, Mundanam spectaturi vanitatem, super lapidem (ut ille ait) sedeat lapis. Non alique descripsi Civit atis Ideam; hoc est, talem rei public aeformam, qualem esse velim, ex meo sensu: id quod Plato, Morus, Campanella, Val. Andreae, aliique fecerunt. Sed de Politiis, iureque publico disserto, qualia nuncsunt, vel fuerunt olim; id quod proderit forsan, cum ad Historicorum, tum rerum, quae indies geruntur aliqualem diiudicationem. De litibus porro, non Politicis solum, sed et Regligiosis, quas hodie Discor diae Dea, pariter ut olim Dissidii Pomum, inter Reges et Magnates proicit; non nisi rectis Rhadamanti decretis (quae sola iudicii fructum sortiuntur inculpatum) pronuntiandum esse scio: et earum nihilominus subinde feci mentionem; absque praeiudicio enim, de iis dem disserere aliqua, prohibitum haut umque censetur. Et ego omnia discutienda magis a lectoribus; quam statuta ac definita soleo semper proferre. Qui
quaerunt cautâ sollicitudine veritatem, parati cum invenerint, cedere; Haeretici non sunt, ait Divus Augustinus. Puto hanc libertatem, multo minus in Politico scripto mihi denegat am iri. Namque hîc cumprimis, praescribo, imo adiuro tibi Lector, quis quis es: ea, quae de rebus disputo gravissimis, non iudicareme, sed disserere. Haut decisionis me agere Arbitrum; sed Quaesitoris instar, urnae prae esse, variorumque auctorum, hinc inde colligere, et (quod unum ex meo) or dinatim aliquantum disponere Vota. Nolo, ut mihi ullâ in re, sed rationibus et allegatis credatur (pio acspirituali iudicio diiu dicatis) aliorumque opinionis, nudus esse volo relator. Si unus atque alter, in suam me sententiam deduxit, factum hoc, cum pietatem, rectam rationem et publicam tranquillit atem, alicui suffr agari putavi. Ac quoque parere loco et temporis iniquitati quandoque cedere, coactus fui. Rara saeculifelicitas, ut sentire quae velis, et quae sentias, dicere ausis! Etiam dissentiens si invenior, ab eo, quod in prioribus editionibus a me assert umfuit: scias tamen rationes et auctores quibus olim mea firmavi non esse omissos; et iam tum de pluribus fui incertus, ac multa, vix cum script a erant, mihi displicere inceperunt. Fatui item est, dicere, se nihil revocare. Beat. Augustin. 7. epist. 7. Relinquendum aliquid ingenio est, quod dies, atque aetas mitificet. Agell. lib 12. cap. 2. Adhuc dum versor in novorum Academicorum Schola: Quaero omnia, dubitans plerumque, et mihi diffidens. Saepe non tam id sensi, quod dictum a me est; quam exercere ingenium volui, materiae difficultate. vide Montaign. lib. 2. cap. 12. fol. m. 467. etc. et fol. 480. Pherecides morti qppropinquans, Thaleti sua scripta commendavit: de iis ita sensit, nullam ea certitudinem continere, quâ sibimetipsi satis facere possint. Idem ego censeo de meis. Acquiesco solum in perpetuo Ecclesiae vetustioris consensu: sed eum adhuc indago. Scopum mesaepius non attingere, etsi ipse haud lubens faterer: Metamen res ipsa redargueret, et expelle, quod aiunt, appareret. Omnium habere memoriam, et penitus in nullo peccare, Divinit atis magis, que Mortalitatis est: in hac praesertim Architectonica disciplina, quaefere nil non ambitu suo comprehendit: et haud raro
transgreditur ad quaestiones facti. Verum in magnis sat est etiam voluisse: et in tam illu stri argumento, velerr are et hallucinari, si non aliquam laudem, veniamtamen (quod spero et precor) omnius bonorum merebitur iudicio; quo stabo cadamque. Impugnari, lacer ari ab improbo, non infrequens est hodie: vinci a viro bono et doceri, non est probrum. Improbos nihil moror, censuram expeto Bonorum. Sane omnibus placere impossibile est (non sum placenta, ut omnibus placere queam, quod Ianus Drusius alicubi ait) et Hispani adposite dicunt: [Note: No es menester sciencia poca, para contentar un necio.]Haud parum artis opus est, si quis stulto satisfa cere velit. At per niciosissimum, pesti ferumque est stultorum illud genus, et frequens tamen: qui non librorum sinem atque scopum spectant; sed unum aliquem nacti locum, qui cum ipsorum lubidine facere videatur, [Note: Cast alio, praefat. in Ecclesiast. Boccal. 1. rag guagl. 100.]eum arripiunt, et eo suae licentiae patrocinantur. Perinde, ac si talem iudicem sint habituri Deum, quales ipsi dese iudices sunt. Qui facilius culpant, quod excusari tamen aliquâ ratione potest: que laudant, si quid laude dignum. Hos alienae gloriae invidere, certum est. Similes hisce illi exsistunt, qui ex eo, quod auctoris haeresi conspurcati sententia allegatur, vel talis scriptor ad corrobor andam veram sententiam adducitur; ex eo haereseos captant suspicionem. vide Lactant. 6. cap. 8. ad fin. quod nec Hispanici Inquisitores (quos hoc in genere crudelissimos aiunt) facere solent. Ipsique Catholici toler ant patienter duarum praecipuarum familiarum, de concursu gratiae, sat hostiles concertationes. At quorum zelus discretione caret, etiam non pertinaces, haereticos dicunt, nec inter hominem et dictum haereticum distinguunt, vide Epistol. Sadoleti ad Isidor. Clarium. lib. [Note: Libell. de sect. fol. m. 527.]16. epistol. fol. m. 751. Ego hîc illud Leontii usurpo: Non necesse est, omnia quae dicunt haeretici, non admitti. B. Hieronymus, Apolinaris dogmata improbavit; sed tamen eum coluit semper. Epistol. 65. Pie et cate Prima sius, in praefat. super Apocal. lib. 1. Sicut in stercore gemma a prudente debet cur ari, colligi, et repertâ, dignit ingenuaerevocari, ita undecumque veritas clareat. Catholicae defendenda est unitati. Huic enim soli competit, quic quid veritas foris etiam personârit iuste namque fides a perfidis collegit, quod sui iuris esse
cognoverit, nec prodesse potest alienis usurpatum, sed filiis cum verae matri fueritredditum. Ac quoque cum haereticis in literis proficere quimus: Thuani vita. lib 1. fol. 5. aeque deliri, sed festivimagis exsistunt; qui nil, nisi quod ipsi probant, rectum put ant: aut, qui res minus ponder ant, quam verba; pleni verborum, subst antiae inanes. Glingenui vittuosi con animo nobile notavano iconcctti, i maligni pedanti col loro vil talen to vi censura vono le parole. Boccalini. 1. ragguagl. 13. adde Lactant. 5. cap. 1. Parui Senecaemonenti: [Note: Lib. 1. de Trauquillitateanimi. cap. 1.]Occupandi temporis causa, in usium tuum, non in praeconium, aliquid simplicistylo scribe. Melius est, intueri res ipsas, et harum causa loqui. Et licet tandem Vir prudens, Pierre Charron. (vide eius vitam, operibus eiusdem praefixam, §. quant a la mienne) improbet imprimis eos, qui auctorum nomina producunt, et ex alienis centonibus libellos componunt: attamen verba in terminis allegare, bumilitaris esse, censuit Alb. Magnus, auct. eius vitae. cap. 7. ad fin. Iam demum experior verum esse, quod Cornel. Agrippa, in querel. super calumn. ait: Nihil hodie felicius esse, quam nihil scire; nihil tutius esse, quam nihil docere. Sed dudum irrevocabilis alea est iacta. Et haec libuit praefari, Candide ac pie Lector. Atque malui tuis precibus me commendare, que Patrono cuidam magno. Sicquetu mihi semperfave, quis quis es; ac mundanis hic utere, non praeter iustum usum: semperque mentem [Note: In eapitulis patrun.]subeat, monitum hebraeorum Sapientum. Mundus iste, similis est vestibulo ante saeculum futurum; praeparate ipsum in vestibulo, ut triclinium intrare possis!
CUM de Republicâ mihi dissertatio sit instituta; necessario ab eius initiis repetendum existimavi, arg. l. 1. de orig. iur. Sed prius tamen, sua Enca clopaediâ Philosophicâ, Politicae designanda est sedes. Quae res ut altius transferatur, reputo operae pretium esse. Ad id quod bonum videtur, actiones suas universas referunt universi. Aristoteles, lib. 1. Et hic. cap. 1. et lib. 1. polit. cap. 1. Acnaturaliter, tam mali, quam boni, desiderant quietem seu pacem; et omnes aequaliter laborant, ut vitam beatam, seu selicitatem consequantur; ob insertam nempe verae beatitudinis cupiditatem. Kempis. 3. cap. 54. a princ. adde Fr. Thomam Campanell. de sensu rerum et Magia. lib. 2. cap. 26. Nemo vult peccare, sed omnes decipiuntur. Nemo nisi invitus peccat. Malum ut malum, nullo appetitu appeti potest, nisi per accidens. Manuel. Paleologus. oration. 2. B. Thomas, part. 1. summae quaest. 19. art. 9. Et sic in vitis Patrum, part. 2. Senioris cuiusdam apophtegma refertur; si videris aliquem peccantem, ne mittas culpam in eum, sed in illum, qui impugnat eum; apud temetipsum dicens: vaeh mihi, quia sicut iste nolens victus est, sic et ego hodie vel cras; et plange, et inquite Dei solatium. Sane bonum, nec in universali, neque in particulari, odio haberi potest; et inde B. Thomas concludit; nec veritatis odium esse potest apud aliquem. 12. quaest. 29. art. 5. Praeclare Divinus Eccardus (in der Predigt am dritten Sontag nach Ostern der Postill Tanleri beygesügt) alle Cregnnen / die iagen unnd
wirckend/Natürlich darumb/daß sie Gott gleich werden. Der Himmel lieff nimmer/jagte vnd suchteer nicht Gott/ oder ein Gleichnuß Gottes. Were Gottnit in allen dingen/die Natur würckte noch begehrte nichts an keinen dingen: Wann es sey dir lieb oder leid/du wissest es oder nicht (doch heimlich) in dem minsten sucht die Natur/vnd meinet Gott. Nie kein Mensch gedürst so sehr / der ihm trincken geb/ er begehrte es nicht/ were nicht etwas Gottes darinn etc. S. Dionysius Areopagita. de divin. Nominib. cap. 4. fol. m. 207. Si plane, omnique ex parte bonum sustuleris, nec essentia erit, nec vita, nec appetitus, nec motus, nec quicquam aliud. Quod omni ex parte bono est privatum, id nusquam ullo modo fuit, aut est, aut erit, vel esse potest. Ita etiam boni est particeps, hoc ipso, quod movetur, cupitque ea, quae mala videntur, ad id quod bonum videtur dirigere et convertere, etc. Ibid. fol. 217. Malorum etiam omnium principium et finis est bonum. Boni enim causa sunt omnia, et quae bona sunt, et quae mala; quippe cum haec quoque boni desiderio agamus. Nemo enim proposito sibi malo, facit, quae facit. Idcirco non subsistit malum, sed subsistere videtur, cum boni causâ, non sui fiat. Aliud est quod expetitur aliud quod fit. Malum deflexit de viâ, est contra institutum et propositum; contra naturam, praeter causam, praeter principium: a fine, a termino, a voluntate, ab hypostasi deflexit. vide D. Thomam. part. 1. quaest. 48. Illud autem bonum, quod dicto iam modo, quaerunt omnes creaturae; Quies et Tranquillitas est, monente Eccardo (conc. 1. Auff vnser lieben Frawen Himmelfahrt) Fragte man mich das/ daß ich das endlich berichten solt/was der Schöpffer gemeint heit/da er alle Creaturen geschuff? Ich sprach/Ruhe. Der mich zum andern mahl fragte/was alle Creaturen suchten in ihr natürlichem begierde? Ich sprach aber/Ruhe. Der mich zum dritten mahl fragte/ was die Seel suchte in all ihrer Bewegung? Ich sprach aber/Ruhe Et postea, Alle Creaturen suchen Ruhe: Sie wissens oder wissens nicht. Der Mensch gerhut nimmer Aug auss noch zu/ er suchet Ruhe: Entweder er will von ihm werffen das ihn hindert/ oder er will zu ihm ziehen daran er ruher.
At vero, identidem quem plurimi, aut mentis errore, aut morum vitio, inducti, deceptique falluntur: quorum utpote animus, caligante memoriâ, summum quidem bonum repetit; sed velut ebrius, domum quo tramite revertatur, ignorat, Severin. Boet. consolat. philosoph. lib. 3. pros. 2. per tot. et pros. 3. a princip. item lib. 4. pros. 2. Val. Weigelius, tractat. de vitâ beatâ (ex Boetio transcripto) cap. 6. vid. Camerar. decad. 1. probl. 1. in tom 4. Dn. Gruteri. Non potest esse peccatum in voluntate, nisi sit defectus in ratione. Duplex est error; intellectus et voluntatis: sed voluntas semper corumpit etiam intellectum; ut putet verum
bonum esse minus bonum Et hinc descendit hominis, non in viâ ad verum bonum quae tendit, ambulantis, inquietudo, hincque superbus, avarus etc. cum falsam boni imaginem insectentur, numquam quiescunt: ac si assecuti fuerint, quod concupiverunt, statim ex reatu conscientiae praegravantur: quia sequuti sunt passionem suam, quae nil iuvat ad pacem, quam quaesiverunt. Thom. a Kempis, de Imitat. Christi lib. 1. cap. 6. Cumque hominis adpetitus sit infinitus, nec tamen ad vere infinitum, propter innatum errorem tendat inde non solum sufficit ei praedium unum, nec civitas una, nec regnum unum, et adeo non satiatur, ut nec ei mundus unus sit satis. Quodque Alexander Magnus doluerit, cum non quiret ex hoc mundo transferri ad subiungandos Democriti mundos; haec cupiditas nemini non inest.
Idcirco sane, quodnam et quotuplex verum bonum sit? scire omnium interest perquam maxume.
Simpliciter et absolute Summum Bonum, aliud haud esse potest, quam Consortium Divinae Naturae, 2. Petri. cap. 1. v. 4. Seu fruitio et participatio Dei Keckerman. System. Theol. lib. 1. cap. 1. ad fin. adde Alcinoi. Inst. de doctrin. Platon. cap. 20. ibique Carpentarii commentar. Qui quippe unicus, vere et per essentiam bonus, ipsaque bonitas exsistit. Matth. cap. 19. vers. 7. Marc. 10. vers. 18. Lucae, 18. vers. 19. B. Thomas. part. 1. quaest. 6. Sebastian. Franckh. paradox. 4. Desiderius Dialogus, part. 1. cap. 16. Thomas a Iesu, tractat. de contemplat. divin. Irb. 4. cap. 6. ac in quo omnia quae beatitudo continere videtur, unitissime unita inveniuntur, vide hac de re omnino Boetium. lib. 3. de consolat. pros. 10. Hieron. Savonarolam, in solatio itineris sui. lib. 1. ad fin. Weigel. de vitâ beatâ. cap. 11. 13. et seqq. et in Post illa Dominic. Iubilate, ad fin. Louys Guyon. tom. 3. des diverses lecons lib. 1. cap. 4. Qui item, cum sit ipsum esse, totam rationem essendi, rerumque omniumque perfectiones continebit. B. Thomas, part. 1. quaest. 4. Ac eius gratiâ (sive ut ad ipsum respiciant, ab eoque dependeant) condita sunt universa. Proverb. 16. Hominis perfectio seu beatitudo, non in multitudine, seu particularitate bonorum externorum invenitur; sed ab intra, in summo unico Bono eadem est exspectanda atque possidenda. Ubi Deus, ibi caelum Kempis. 3. caep. ult. Quis est mihi in caelis, et tecum neminem volo in terra. Mihi bonum est, me adhaerere Deo. Psalm. 73. vers. 25. et ult. Illudque bonum externum, cum extra hominem situm sit, nec eum faciat felicem, Fortuna vocari meretur; quae suo more potest esse tam prospera, quam adversa, tam noxia, quam utilis, pro diversitate utentis. vide Weigel. de vitâ beaet. cap. 1. ad fin. et cap. 2. per tot. Salus, talis status est, quo quis omnium bonorum possidet summum, eoque fruitur: namque qui ipsum
possidet summum, is utique (et longe quidem exactius) omnibus perfruitur bonis, quae summo subsunt. Cum igitur summum bonum, sit ipse rerum et bonorum omnium scaturigo, et conditor Deus. (utpote, qui ut maxime ens, etiam omnis entis causa est; quique prima causa exsistit exemplaris, omnium rerum. B. Thomas, 1. part. quaest. 44.) Adparet, in nullo alio haberi posse omnium bonorum possessionem, quam in Deo Opt. Max. solo. Quamobrem illi inhaerere, eoque frui, id est, quod nuncupamus salutem veram. Hocque est quod Ethic. lib. 10. Aristoteles dicit: Felicitatis vitam superare hominis naturam; non enim quô homo est, ita vivere, sed quô est quid in ipso divinum. Et etiam legitur Ethicorum lib. 1. Si igitur, et aliquid aliud est Deorum munus hominibus, consentaneum est rationi, et felicitatem a diis ipsis dari. Quibus palam audire licet, rectum humanae beatitudinis iter, non aliunde, quam supercaelestium dono innotescere simul et dari nobis. Paul. Ricius. de caelaest. aegricultur. lib. 1. Sic Mercurius Trismegistus, lib. 6. Bonum in nullo est, nisi in solo Deo; potius vero bonum est, ipse Deus semper vacuum nihil est ipso aut ab eo desertum. Refertur ab Antonio Panormitâ. lib. 1. num. 31. apophtegma Alphonsi Aragonum Regis: Animum hominis a Deo profectum, non prius conquiescere, quam eo rediret, unde profectus esset. Esse procul dubio animum nostrum, Dei et aeternitatis capacem; propterea neque impleri, neque satiari posse iis rebus, quae fluxae et incertae essent; sed Deum ipsum, veluti naturalem sedem, et suum quodammodo perfectum appetere bonum etc. Non possumus alio bono satiari; quia ad eafruenda principaliter non sumus creati. Scholastici Theologi, hâc de re ita rationantur: Beatitudo est summum bonum, quo obtento, adpetitus satiatur. Namque beatitudinem miseriae opponi. Ergo perfectam beatitudinem omnem miseriam excludere, et defectum. At si non esset summum bonum, haut excluderet omnem defectum boni: quia omne bonum quod est infra summum bonum, habet in se defe ctum alicuius boni, ac proinde non potest perfecte satiare adpetitum. Praeterea dicunt, beatitudinem obiectivam, esse bonum illud, cuius possessione beati efficiamur: Formalem esse ipsam illius boni possessionem. Huiusque formalis beatitudinis obiectum, nil praeter solum Deum esse. vide Martin. Becanum, Scholast. Theol. part. 2. tom. 1. tr. 1. quaest. 1. Idem hoc, non uno loco deducit Eccardus: (In der andern Predigt auff Mariae Himmelfahrt) Ein Heilig sprach/und hat zu Gott/ Mein Gott und alle Ding Als ob er sagte: Du bist allein mein Gott/ in dem ich alle Ding hab/die ich such oder begehr. Iiem: Wenn ein ieglich dinglang auß seiner statt ist so verdirbt es/wirff den Vogel herab in das Wasser/er ertrinckt. Wirff den Fisch in den Lufft/er verdirbt. Der Fisch
in dem Wasser geboren/ Wasser ist sein Natur. Bistu auß Gott geboren/ wilen leben ausser Gott/warlich du stirbst. Ist dein vbung zergänglich ich glaub nimmer daß du seyest geistlich. Ist dein Leben geistlich/ so ist auch dein übung Göttlich /etc. Item, (in der Predigt auff Sambstag nach Mitfasten) alle Creaturen tragen in ihnen bitterkeit. Es ist wol wahr / daß alle Creaturen tragen in ihnen etwas Trostes / aber als oben abgefeimet (oder abgeschaumet) diß ist alles Saamen mit einander in Gott/was guts in allen Creaturen gesein mag. Davon stehet geschrieben in der Weißheit Buch: Mit dirkompt mein Seel in alles gut/ vnd der Trost ist von Gott: Aber der Trost der Creaturen ist nicht gantz/ wann er trägt in ihm ein Mangel/vnd vermischung. Aber Gottes troft ist lauter/vnd ohne vermischung /etc. Item, (auff S. Dominic. Tag) was ist gut? daß sich gemeinet; den heissen wir ein guten Menschen /der Gemein vnd Rutz ist. Gott ist das aller gemeinest / kein ding gemeinet sich von dem seinen: Wann alle Creaturen von ihn selber nicht seind / was sie gemeinet/das haben sie von eim andern/ sie geben sich auch nicht selb. Die Sonn gibt ihren schein /vnd bleibt doch da stehende. Aber Gott der gemeinet das sein: vnd in allen den Gaaben die er gibt / so gibt er sich selber je zu ersten /etc. Deus nostra requies est Didac. Stella, de amore Dei, meditat. 12. nec anima nostra placatur, ullâve in re requiem habet, nisi in Deo, suo centro. Stella ibid. meditat. 10. In Deo super omnia dona et bona requiescendum, Kempis, 3. cap. 21. At qui sensuum delitiis incumbit solisque terrenis pascitur umbraculis, parvulus non solum et caecutiens est oppido mente, sed et corpore quidem effigiem gerens humanam, animo expressam pecudis imaginem refert; quemadmodum divina illa et Davidica Oracula clamant; Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Et illud: Homo qui in honore non commoratur, assimulatus est iumentis. Psalm. 31. et 48. Paulus Ricius, in comment. in Psalm. Beaetus Vir. in princ. apud Pistor. tom. 1. artis Cabalist. fol. 199. In solâ Trinitate, quae auctor est omnium, bonitas substantialiter inest; ceteri vero accidentem eam ac decidentem habent, et tunc in beatitudine sunt, cum de sanctitate ac sapientia, et de ipsâ Divinitate participant. Origenes Periarchon. lib. 1. cap. 6. Deus equidem maxume unus est: Card Bellarmin. 1. de Christo. cap. 3. in eoque unitas transcentalis, non numerica exsistit; adeo ut Deus et unus convertantur, seu pro eodem sumantur. Drusius, ad diff. loc. Exod. cap. 47. Sed tamen, cum agnoscamus unum Deum in Trinitate, certe eadem est numero bonitas Patris et Filii: hic namque illius recte imago adpellatur, quia neque aliunde est, nisi ex ipsâ principali bonitate. Vide Origen. ibid. lib. 1. cap. 2. Hinc Sapient. 7. Filius dicitur imago bonitatis. Bellarminus, 1. de Christo cap. 8.
fol. 105. col. 1. Ita itidem de Spiritu Sancto praedicatur. Psalm. 142. Spiritus tuus bonus, deducat me in terram rectam. Haecce vero bonitas Dei, incomprehensibilis est. Etenim, si quid illud est, quod sentire vel intelligere de Deo potuerimus, multis longe modis, eum meliorem esse ab eo quod sentimus, necesse est credi. Origen ibid. lib. 1. cap. 1. fol. m. 422. Ac laudat idem Philocaliae, cap. 15. Platonis de primo et summo bono pronuntiatum qui ait, explicari non posse primum bonum, sed ex multâ consuetudine repente ingenerari, veluti ab igni desiliente lumen in animâ accensum. Cumque homo infinitae cuiuspiam causae soboles sit, non Solis et terrae tantunt (quomodo enim Sol potuisset largiri infinitum discursum homini supra ipsum Solem, si tota humana anima, spiritus foret a Sole generatus) sana non vana imaginatio est, (licet ita Aristoteles putet) tanta superexcogitare in altum, sed potius cum Trismegisto censere, bestialitatem esse, animam vilificare, et curvare deorsum ad ima et pauca. Sapientes ergo plerique, considerantes hominem totâ terrâ, rebusque eius satiari non posse, modum investigarunt, erigendi se ad primam causam per religionem, omniaque mundi bona tamquam exigua et inania desideriis ipsorum, spreverunt. Quod autem Aristoteles alicubi dicit, Deum cum hominibus amicitiam non habere; quoniam non est proportio finiti ad infinitum: Maiestatem, non bonitatem Dei consideravit. Thomas Campanella, de sensu rerum, lib. 2. cap. 25. Rectius Cabalistae: qui monent, ut ab obiecto praesente, per medium suum, exterior sensus transeat in sensionem interiorem, et illa in imaginationem, et imaginatio in existimationem, et existimatio in rationem, et ratio in intellectum, et intellectus in mentem, et mens in lucem, quae illuminat hominem, et corripit in se illuminatum; hocque Deificationem indigitare solent. Iohann. Reuchlin. de art. Cabalist. lib. 5. fol. m. 615. Nec aliud est veterum Theologia contemplativa; quae docet, oportere hominem omnem supertransire creaturam, et se ipsum perfecte deserere, ac in excessu mentis stare, et videre omnium conditorem, cum creaturis nil simile habere. Et nisi homo sit in spiritu elevatus, et ab omnibus creaturis liberatus, ac Deo totus unitus, quicquid scit, quicquid etiam habet, non magni ponderis esse, putant. Quicquid Deus non est; nihil esse, et pro nihilo computari debere. Ideo paucos inveniri contemplativos; quia pauci sciunt se a perituris et creaturis ad plenum sequestrari: magnamque differentiam esse, saoientiâ illuminati et devoti viri; et scientia literati atque studiosi Clerici Kempis de imitat. Christi. lib. 3. cap. 31. Iohann Arnd. dum viveret patris mihi loco colendus, traectat. de unione credent. cum Christo. cap. 10. Vatietate quidem mundus animum delectat, sed non quietat; siquidem non tam multa homo terrenis deditus
videt, quln plura videre concupiscat etc. Te Domine si posse dero, nil moror caelum et terram. Et haec est quies animae, satietas mentis, et vita aeterna. Hinc praeclara illa vox: Apud te Domine est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen etc. Et ita capio, quod habet Seraphin. Fit manus, Speculi intern. cap. 10. ad fin. cum dicit: Nisi similem aequalemve se faciat homo Deo, numquam posse illum cognoscere. Hominem se aequalem Deo debere facere in omnipotentiâ, fieri posse omniscium, omnisapientem etc. Itidem idem hoc urget Petrus Bungius, de Numeror. Myster. num. 3. dum ait: Qui aguntur spiritu Dei, hi filti Dei sunt. Pulsat assidue animum nostrum Spiritus motor, si admittamus, statim Deopleni per orbem religionis ad Dominum reportamur, in eo semper vitam possessuri, in quo et semper, antequam fieremus, vita fuimus. Haec est hominis vera felicitas, ad quam religio nos promovet, dirigit et impellit. Est et his consona, Areopagitica Philosophia: ita enim Dionysius, cap. 1. de divin. nominibus scribit: Divinum Boni nomen, universos omnium auctoris progressus explicat. Item, eod. lib. cap. 4. Bonum est, ex quo omnia constiterunt, et a quo, quasi causâ perfectâ, in lucem prolata sunt, et in quo omnia consistunt, quasi in fundo, quod capit omnia, custodiantur, atque capiantur, ad quam omnia convertuntur, quasi ad suum quidque finem: et quod omnia adpetunt; ea quidem quae mente et ratione praedita sunt, cognitione; ea autem, quae sensum habent, iudicio sensus; quae vero sensu vacant, insito motu vitalis adpetitionis; quae vitae expertia sunt, et tantummodo statum habent, vi quâdam, quâ ad folam essentiae communionem sunt apta. Ita ipsam essentiam divinam, appellat bonitatem; quod hoc ipso quod bonum est, ut bonum perse, et essetiâ suâ, in ea quae sunt omnia, bonitatem diffundat. Ita quae sunt Caelestis Hierarchiae omnia, purificationes Angelis dignissimae, divinae illustrationes, totiusque Angelicae perfectionis efficientia; a bonitate, quae omnium causa est et fons, proficiscuntur etc Ex hoc bono lumen esse ait, imaginem honitatis. Indeque lucis nomine, ipsum bonum celebrari, quasi in imagine primum exemplar expressum. Ita lucem spiritalem dicit bonum, quod superat omnem lucem, quod quasi radius fontis, lucisque manans effusio, mentem omnem quae mundum superat, quae circum mundum est, et quae in mundo versatur, ex suâ plenitudine illustret; omnesque mentis earum facultates renovet, omnes contineat suo complexu etc. Hoc idem summum bonum, laudari a Theologis ait, et ut pulchrum, et ut pulchritudo: ut amor et quod amandum est; et aliis divinis nominibus, quae digna sunt pulchritudine, quae effectrix pulchritudinis et venusta est. Hanc se lucis instar, omnibus cum fulgore immittere pulchritudinis effectrices, primi
radii, effusiones: quod que ad se ka/lei, id est, vocet omnia, ex eo ka/llos, seu pulchritudinem dici, et tota in totis in se colligere. Itaque pulchrum idem esse quod bonum; cum pulchrum et bonum, quâvis de causa omnia expetant: nec quicquam sit eorum quae sunt, quod boni, et eius quod pulchrum est, non particeps exsistat. Hoc porto quod pulchrum et bonum est, ex petendum, amandum, diligendumque omnibus esse: ac propter ipsum, eius que causâ, et ab inferioribus superiora, melioraque relationis, conversionisque vi, ac nomine diligi, et societatis causâ, paria a paribus, prospiciendique ac consulendi causâ, inferiora a praestantioribus; et a se ipso quodque, conservandi sui causâ amari: quaeque faciant ac velint, eius quod pulchrum est, et boni cupiditate ductâ, et facere et velle omnia. Atque hoc amoris verbum, vim habere faciendi unum et colligandi, praestantique modo res inter se miscendi, quae in pulchro et bono, propter pulchrum ac bonum, ante consistit, atque ex bono ac pulchro, pulchri bonique causâ manat; continereque paria communi inter se coniunctione, et superiora ad inferiorum procurationem impellere, inferioraque cum superioribus, conversione corroborare. Eodem etiam modo, de Amore Kempisius ratiocinatur, lib. 3. caep. 5. quem vide. Exinde adparet, quo intuitu Origenes lib. 2. periarchon. cap. 5. dicat: Bonitatem genus esse virtutum, species vero generis, iustitiam vel sanctitatem. Docet etiam S. Dionys. cap. 4. de caelest. Hierarch. Esse hocomnium causae etr bonitatis, quae ad omnia pertinet proprium; naturas ad sui communionem vocare, ut cuiusque captus, modusque postulat etc. Sicque lib. de divin. nomin. cap. 4. ad fin. concludit: Bonum, esse reverâ admirabile, ut principium, finisque omnium, ut eorum quae sunt complexus; ut speciei formaeque eorum, quae non sunt efficiens: ut bonorum omniuâ causa, ut mali nullius causa, ut providentia et bonitas perfecta; quae que tam ea quae sunt, quam quae non sunt, superat: et ma.la bona facit, suique privationem. Omnibus expetendum, amandum et diligendum. Subiungere hîc lubet, arcanam et vere mysticam Philosophiam, Philonic Iudaei, qui lib. 2. de Cherubim. m. fol. 86. etc. sic scribit. Quin et doctius quiddam audivisse memini a meâ animâ, quae nonnumquam divino Spiritu correpta, solet ne sibi quidem nota prodere oracula: quod si reminisci potero, dicam. Dicebat autem mihi: Secundum unicum illum verum Deum, esse duas supremas, primariasque potestates, bonitatem et potentiam. Et bonitate quidem universa esse condita; potentiâ vero creaturas omnes gubernari: Tertium vero conciliatorem amborum, medium esse, sermonem sive rationem. Hoc enim sermone, Deum et bonum esse, et principem: itaque harum duarum potestatum, principatus, bonitatisque, haec Cherubim esse symbola; sermonis vero flammeu???
gladium etc. Et mox: Proinde utriusque Cherubim, ô mens, formam excipe non adulterinam, ut de causae summae bonitate ac principatu, evidenter edocta, fructum capias felicem: mox enim cognosces, immortalium illarum potentiarum coniunctionem, contemperationemque; quatenus Deus bonus est, elucente nihilominus maiestate, quatenus Princeps, eminente hîc quoque bonitate. Ut virtutes quae inde nascuntur adquiras, humanitatem, pietatemque; neque prosperitate insolescens, memor illius Maiestatis Regiae; neque in adversitatibus desperans, affulgente spe meliorum, per bonitatem magni, benignique Dei. Igneus autem, ideo gladius dicitur, quia requiritur hîc, una cum actionibus sermo servens, et igneus, qui numquam moveri desinit, properans semper expetendo bona, fugiendoque contrariae Annon vides, quod et sapiens ille Abraham, quando incepit iuxta Deum metiri omnia, nihil creaturae tribuens; accipit ad ignei gladii similitudinem, ignem et gladium: cupiens resecare ac exurere, quicquid mortale habebat, ut expeditâ cogitatione sublimis ad Deum evolaret. Porro, cum Deus solus, summaeque bonus sit; subsequitur, omnia ad eundem, tamquam ad finem ultimum, esse referenda. Ipse est merces nostra multa valde, Genes. 15. v. 1. Galatin. de arcan. Cathol. verit. lib. 12. cap. 7. Deus debet esse finis supremus, et ultimatus eius, qui vere desiderat esse beatus: ac si se ipsum in aliquo quis quaerit, statim in se deficit et arescit. Sic singula sunt consideranda, sicut ex summo bono manantia, et ideo ad Deum, tamquam ad suam origenem, cuncta sunt reducenda etc. vide Thom. a Kempis, 3. de imitat. Christi cap. 9. Universa propter se ipsum Dominus operatus est, Proverb. 16. vers. 4. Divina bonitas est sinis omnium rerum: et finis creaturae, est consecutio suae perfectionis, quae consistit in participatione perfectionis Dei. B. Thomas, part. 1. quaest. 44. art. 4. et quaest. 65. art. 2. et idem 1. 2. quaest. 1. et seqq. Omnis vero unitionis et adhaerentiae ratio, dilectio est et amor Paul Ricius, de caelest. agricultur. lib. 3. a princ. At item Deus mere, solumque propter se est amandus. Pulchre Nicolaus von Dinckelspiel (tractat. von der Liebe Gottes / cap. 7.) die Menschen seind lebendig Todt/die da Gott nicht vmb sonst lieb haben /etc. Ich hab ihn lieb / vnd dien ihm auch nicht vmb sein Himmelreich; Ich will ihm dienen vnd will ihn lieb haben von sein selbswegen will er mir darüber geben das Himmelreich das mag er wol thun. Divine Eccardus, (in der Predigt auff S. Sebast. Tag) der Gerecht sucht nichts in seinen Wercken Wann die da icht suchen in ihren Wercken/das seind alles Knecht und Mietling: oder die umb kein warumb wirckent / wes sey umb Seeligkeit/oder umb ewt ges Leben/oder umb Himmelreich/oder was es seye/ in Zeit oder in Ewigkeit die seind alle nicht gerecht. Und darumb/ wiltu
eingebildetsein / vnd vbergebilder / in die Gerechtigkeit / so meine nichts nicht in deinen Wercken/vnd einbilde auch kein warumb in dich/weder in Zeit noch in Ewigkeit / weder Lohn / noch Seligkeit / weder diß noch das. Vnd darumb ???eiltu leben vnnd das deine Werck leben/so mustu allen dingen Todt sein / vnd zu nicht werden etc. Deß Gerechten Lohn ist Gott selber. In den Gerechten soll kein ding wircken / wann allein Gott/ etc. Idem, (auff den ersten Sontag nach den H. Treyfaltigkeit) Ausser dem innersten grund soltu wircken all deine Werck / ohn alles warumb. Ich sprich / warlich alldieweil daß du deine Werck vmb Himmelreich wirckest / oder vmb dein ewige Seeligkeit von aussen zu / so ist dir warlich vn recht. Mann mag dich aber wolleyden / doch ist es das beste nicht. Wer Gott sucher in Weise der nimbt die Weiß / vnnd lasset Gott/ der in der Weiß verborgen ist etc. vide omnino eundem, in der Predig auff S. Barnabas Tag. In der Taulerischen Postill/ Anno 1522. zu Basel getruckt / fol. 277. Item, in der andern Predigt/ aufs Mariae Magdalenae Tag fol. 282. Ac quoque in der Nachfolg deß armen Lebens Christi/ lib. 1. cap. 31. fol. 13. Adde Theologiam Germanicam, cap. 10. et 36. In eundem sensum Seraphinus Firmanus, tractat. de discret ione, cap. 13. scribit: Argumentum quod quis perfectum sui ipsius odium sit adeptus, Deique perfectum amorem, illud est; si quis nec tantillum proprium respiciat commodum, nedum corporis, sed et Spiritus; nedum temporis, sed et aeternitatis. Ac vera docet discretio, perfectum amorem, non quaerere praemium aliud, quam pure obsequi Dei voluntati; gratamque ita habere privationem atque posse ssionem: si etenim vel Moyses, vel Paulus, mercedem respexissent, nun quam petiissent; ille e libro deleri electorum, iste anathema esse Christo: qui summae fuit actus discretionis; cum se ipsum nihilo redigere ad Dei gloriam, sit quam maxime rationi consentaneum. Idem in speculo intervo, cap. 3. a princip. quot numero sunt, qui peccatum derelinquunt, ne aliquod Deus illis immittat infortunium, in personâ, re, vel familiâ; et etiam ne gehennam incidant. Hâcque de causâ, nedum mala dimittunt, sed et Templis accurrunt, et Stationibus seu Indulgentiis captendis, multasque Eleemosinas elargiuntur. Haudquaquam tamen Deo possunt esse grati; cum malo more supersedeant ex timore, eandemque asservent voluntatem, quam operi mandarent, ni adesset poena. Auctor libri von der Gelassenheit, Es solte allein Willen vor allem unserm Leben schweben / unnd nicht gunst oder liebe unserer Seelen. Dann die ienigen/ so etwas thun oder lassen/ nicht umb Gottes Willen / sondern daß sie nicht gestraffe werden / oder verdampt / die förchten ihrer Haut/ unnd der Straffe: aber Gottförchten sie nicht/wegen seiner Gerechtigkeit. Ruhn muß gimst liebe/zunergung zu
vnserer Seele ersterben / so wir vnsere Seel in Gottes Gnade zuhaben/ vnd zubehalten gedencken. Allhier sihe wie groß von nöchen vns Christus ist daß er alle vnsere Sünde vnd Gebrechen trage/büsse rnd bessere: das ist/daß er das Recht vnd Reich der Sünden vnd deß Todts breche. Ich wüste keinen Trost / wann ich Gottes Barmhertzigkeit nicht wüste: dann es ist wahr/welcher seine Seel liebet/der verderbt sie vnd ist als ein lebendig Korn/das ohne frucht bleibet Subiungi potest, Frider. Mockel. amicus meus, in eleg. sua de praemiis, dissert. num 8. et seq. Item ego, lib. 2. polit. cap. 2. num. 1. vers. 1. Ex hisce tandem liquet, quam stulti sint ex malo qui lucrum sperant, qui praeter, vel contra Deum aliquid quaerunt:
Si - - -
Pendent ab uno cuncta commoda Numine,
Uno ecquis usquam vivit illo stultior,
Qui se boni ullius futurum compotem,
Boni omnis ipso auctore spreto, somniat?
ut in Epigramm. Th. Beza canit.
Ad metam hanc, in Statu integritatis, hominem sua duxisset natura; quae conditoris excellentiam, pulchertimâ quadam similitudine exprimebat, et inde hominem Deo arctissime coniungebat.
Verum ab Adamo (in quo omnes peccârunt) reatus et mots (quae est reorum poena, summique illius privatio boni) in omnes quoque pervasit. Et nos ergo omni bono, felicitate que privati; tam in temporales, quam aeternas miserias et cruciatus, quibus nil felicitatis est admixtum, digni sumus ut praecipitatemur. Iacob. Martini, Metaphys. lib. 2. exercit. 6. th. 7. adde Dn. Iohan. Arnd. de unione credent cap. 3. a princ. Es mag der Seelen / so von Gott verlassen/nichts zum Leben vereinigt werden nichts zu gutem dienen nichts zum heyl wircken Staupitz, in der Nachfolg deß willigen sterbens Christi /cap. 2. Et inde mors est praeter accontra naturam: Boucardus, tractat. de anima, part. 6. theorem. 1. et 3. cupitque anima separata iterum corpori uniti. Idem, theor. 11. Paulus Ricius, lib. 1. de caelesti agriculturâ: Scito, cum primae vus ille parens, divinum consortium, eiusque adhaerentiam delinquendo amiserit, terrenisque inhaeserit illecebris, mox caelesti Draconi, et terreni orbis potestati, (quam sacra eloquia Principem huius mundi vocant) factus est obnoxius. Tritum siquidem est ore sapientum, quod solus sapiens, qui sublimioribus et supercaelestibus principiis adhaeret, dominabitur astris: qui autem superna illa numina deserit, deseritur et ipse; ac ideo cum impellunt, et suppeditant astra: quapropter et eius seminariam massam, terrenae concupiscentiae fomite contaminari, et versatili
siderum gladio sauciari oportuit. Et paulo post: Bifariam ergo primi parentis praevaricatio abstulit et turbavit aeternam humani generis salutem, Primo, quod ipse, quem prae ceteris mortalibus decebat se exhibere mediatorem, factus praevaricator, se ipsum et universum genus hominum, caelesti orbavit parente et salvatore. Secundo, quod totam posteritatem, servam fecerit peccati, et huius Mundi Principi, caelestibusque elementis reddiderit obnoxiam: quo factum erat, ut universa hominum multitudo, nullo unquam studio, nullâ potentiâ et vi, ab exsecrando Idolorum et Daemonum cultu avocari, et divelli potuerit. Homo, ut iam dixi supra, conditus fuit, appetitque quietem, sed peccato incidit, propagatque turbas, et divisiones. Quod pulchre explicat Franciscus Arias, in exercitio dipino, de praesentiâ Dei, cap. 6. Hominem, ait, eo fine conditum constat, ut in hâc vitâ Deo firmissime coniungeretur, per contemplationem et amorem; in alterâ vero caelesti, per claram visionem. Postquam autem per peccatum se a Deo separavit, et ad creaturas convertit, quietem suam quaerere coepit in ipsis; nec tamen unquam invenit: quia propter illas conditus non fuit, sed nec earum ulla, cupiditatem eius potuit explere. Unde factum est, ut cogitationes suas et desideria, nunc in hanc, nunc in illam transferens, lapsus sit in magnam cordis instabilitatem, quam deplorat Propheta. Ieremias, dicens: Thren. 1. Peccatum peccavit Hier usalem, propterea instabilis est facta, erraus ab uno loco in alium: ac in animâ quidem, variis rerum terrenarum cupiditatibus, in corpore crebris exiliis, et incarcerationibus divexata. Atque hinc mox consecuta est divisio cordis, etc. Sane non tantum a Deo hominum avellit peccatum, sed et Spiritus S. aditum praecludit; ac cum Diabolo unit. Anima peccatorum avulsa est a verâ luce, quiete, et gaudio; optat quidem etiam anima damnata lucem, verum extra Deum nulla est lux, sed tenebrae perpetuae et horrendae: optabit quidem quietem, sed extra Deum nulla est quies, verum horror et terror etc. Arnd. de unione credent. cap. 15. Perfectio hominis est unio cum Deo, in eoque (ut modo supra dixi) summa exsistit beatitudo. Extrema vicissim miseria est, avulsio a Deo. Huic nemo mederi potest, nisi causâ mali sublatâ, expiataque. Reatus poenae, effectus est peccati. Et qui peccat, incurrit poenam, non solum a Deo, verum et a se ipso; per conscientiae remorsum. Et peccatum mortale, quantum dese, inducit reatum aeternae poenae; cumque peccator finem constituat in peccato, voluntatem in aeternum peccandi: ideoque in aeternum punitur. S. Thomas, in sum. 1. 2. quaest. 87. art. 1. et 3. Et B. Gregorius, dialogor. lib. 4. cap. 44. ad illam quaestionem: Quomodo iustum sit, ut culpa, quae cum
fine perpetrata est, sine fine puniatur? Respondit: Hoc recte diceretur, si districtus iudex, non corda hommum, sed facta pensaret. Iniquienim ideo cum fine deliquerunt, quia cum fine vixerunt etc. Tractat it dem de hoc primorum parentum nostrorum peccato, idem Thomas, 2. 2. quaest. 164. et ait: Sicut rebellio carnalis adpetitus ad spiritum, est poena peccati primorum parentum: ita et mors, ac omnes corporales defectus. Mors est naturalis, propter conditionem materiae: poenalis, propter amissionem doni praeservantis a morte.
Id quod etiam omnibus hominibus evenisset; nisi reconciliati iterum fuissemus, iustique constitueremur, per mortem ac oboedientiam Filii Dei. Romanor. 5. v. 12. et 19. Sane peccatum originale nos ita depravavit, ut necessaria fuerit generatio nova, parens novus, scilicet Christus, Staupitz, in der Nachfolgung / cap. 3. In hoc reperimus, quicquid amisimus in Adamo, Val. Weigel. §. 1. deß Gebetbüchlins (qui liber, totus fere insertus est, part. 2. Dn. Iohan. Arnd. vom wahren Christenthumb. cap. 34.) Is sanctificatio est, sine quâ nemo vidit faciem Dei: Is redemptor et pretium; is omnia, ut qui omnia propter eum dimiserit, unum inveniat pro omnibus: et possit libere clamare: Pars mea Dominus! Ierem. Thren. cap. 3. pers. 24. Illum si quis diligit, ad eum veniet, habitabitque apud eum Trinitas Sacro- sancta. Iohan. 14. v. 23. et 26. Et sic mens hominis Christiani, novam accipit formam, ac spiritu Dei informatur quasi: ratione cuius non amplius dicitur animalis homo, sed spiritualis; internus homo, nova creatura, Helisae. Roslin. de operae Dei creaetionis. th. 118. et seqq. De Mysterio redemptionis, ita origenes scribit, 1. periarchon. cap. 2. a princ. Non aliud est mors, quam e vita discedere; et utique non esset consequens, ut ea, quae semel ad vivendum fuerant procreata a Deo, penitus deperitent. Oportuit autem mortem esse talem virtutem, quae futuram dissolveret mortem, et esset resurrectio in Domino ac Salvatote nostro; quae resurtectio in ipsâ Dei sapientiâ, et verbo, ac vitâ consisteret. Franciscus Costerus, in enchiridio edit. An. 93. fol. 295. Causa meritoria iustificationis Impii, nulla prorsus est, vel in ipso impio, vel in ullis aliis; seu viventibus hominibus, seu sanctis in caelo cum Christo regnantibus, quia peccatum non, nisi per infimtum meritum deleripotest. Quod infinitum meritum, in solis Christi operibus, et perpessionibus cernitur, ob infinitam personae divinae dignitatem non autem in ullâ actione, aut merito creaturae. Iacob. Schalling. in Philosophiâ transnaturali, section. 5. fol. m. 27. et seq. Immutabilem, a)lhsqagasqi/an perdere nequit Satanas, et annihilare; quia Spiritus Iehovae, qui supra, per, et in essentiam omnem procedit, numquam
retrocedit; ut eius voluntati quis resistat. Interim perdidit Satanas, et suam et hominis exsplendescentem, acceptamque bonitatem, sive usum (aptitudinem ad suum cuiusque finem) adeoque se pariter et illum reddidit mutilem: nisi regnantis potenter Iesu scintilis, Hoc est, nativae hominum conscientiae succurrat, uniaturque, gratiâ regenerantis, ac novum praestantis usum, seu bonitatem. Pulcherrime Ricius, lib. 1. caelest. agricultur. fol. m. 36. ac multis seqq. usque 44 ubi demonstrat, non posse hominem iungi cum Deo, nisi per hominem mediatorem: nec dari personalem humanae naturae unionem cum naturâ divinâ; nisi in uno tantum individuo generis humani. Unio Dei cum homine, creationis fuit finis, quae per lapsum soluta; per redemptionem iterum est restituta, hancque unionem credentium, mediante Christo Iesu, Ecclesiae capite, late deducit per plurima membra, Iohann. Arnd. tractat. hât de re singulari. De unione nostra cum Deo, ac quomodo cum Christo unifiamus, passim multa et divina habet Gaudier, et Societ. Iesu, in tractat. sing. de praesenti â Dei, praesert cap. 10. Perfectio nostra consistit in unione cum Deo. Alvar. Paz. e Societat. Iesu, de vitâ spirituali, pag. 8. Quo intuitu Martinus Lutherus dicit, in Psalm. 4. Fides est radius quidam divinitatis, in cor credentis infusus. Athanasius, ad Serapionem, Ubicumque dicimur participes Christi, Dei etiam participes dicimut: constat igitur unguentum, quo imbuti sumus, et sigillum, quo signati sumus, non esse naturae rerum conditarum; sed Filii, ob Spiritum, qui in eo est, qui nos cooptat Patri. Et ii, in quibus est Spirtus, deificantur. Quod si ille deificat, ambiguum non esse potest, quin huius natura, Dei sit natura. Sic et, non uno loco dicit Augustinus: Fides tua de Christo, Christus est in corde tuo. Divine (ac sublimiori modo, et hyperbolice aliquantum) hâc de nostrâ cum Deo coniunctione, Seraphin. Firmanus, ad fin. problem. fol. m. 197. etc. Si desideras, tibi innuam, inquit ille, quae sit omnium basis ac fundamentum mirabilium, quae operatur Deus, in Sanctis suis. Dico, Dominum nostrum Iesum Christum, verum Deum, pro nobis hominem factum, cum ad operis sui consummationem deveniret, suo ultimo in Testamento, quando cum lacrumis orans Patrem, suos illi commendabat discipulos, dixisse: Pater sancterogo, ut sint unum, sicut et nos. Non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me; ut omnes unum sint, sicut tu pater in me, et ego in te:ut et ipsi in nobis unum sint etc. (Sed aliter interpretatur hoc dictum historia Tripartita, lib. 4. cap. 24. ad finem.) Desine iam, ô anima mea, demirari copiosa, discipulis in adventu Patacleti concessa charismata. Variis enim loqui linguis, et prophetare, et
infirmos sanare, parum conferunt; quin et huiusmodi conceduntur reprobis munera. Hinc autem obstupescere necesse est, quî fieri possit, ut uniatur creatura creatori, eâ ratione, quâ ipse sibi unitur: illeque idem Spiritus, qui tam perfecte Patrem unit et Filium, ut uniti et unitio eadem sint essentiâ; animas quoque nostras Deo coniungat, in Deumque transformet: in Deoque vivere faciat, vitâ non iam mutabili, sed immutabili, qualis est ipse Deus. Contemplare modum istius unionis; videbisque illam modi nesciam: metire hanc transformationem; inveniesque sine mensurâ. quo vero est magis immensa, eo est et verior. Si hoc non credis, vaeh tibil bene etenim Christiani non aliud te habere ostendis, quam nuncupationem. Plane vero, si Christum fateris, vere esse Deum et Hominem, quare videatur tibi esse impossibile, Hominem fieri Deum, et vere esse Hominem? Quin imo, hâc tantum de causa, factus est Deus Homo, ut Homo in illo fieri possit Deus; fraterque esse Christi, et cohaeres et amicus. Hocque e stupendo, ac singulari miraculo, qui est Deus Homo; educta sunt universa et antiqua, et recentiora miracula: infinitaque id genus, et maiora educi possent; numquam autem quispiam hominum, quicquam patrasset miri, ni divinae participasset unioni; quae adimpleta est in Christo Iesu. Dicerene velis, hanc esse unitionem, qua lis animae intercedit et corpori? Immo immense est maior. Dicerene velis: Creaturam, cum creatori unitur, creaturam desinere esse, fierique creatorem? Immo ipsa est creatura: neque tamen minus est creatori unita; quod iam non in seipsâ sit, neque operetur, qualis in se; sed vivit, operaturque in creatore: in ipsâque vivit, et operator creator (hocque est, quod dicitur. 1. Corint h. 6. qui adhaeret Deo, unus Spiritus est cum illo.) Eheu anima, ne distringaris huius indagandae unionis tationi, sed vaca semper laudibus creatoris tui. Interim otiose non habebis, cum patefacta habeas domini tui vulnera, in mysticae huius unitionis testimonium. Hîc nidum colloca tuum, hûc transfer cogitationes tuas omnes, hoc solum te iuvat meditari etc. Sed haec omnia intelligenda sunt de gratiosâ inhabitatione, non essentiali: nec est quod quis putet, pios in Deum mutari, ut phanatici et vetusti haeretici, qui se liberos Spiritus indigitaverunt, Freye Geister/ (quorum non uno loco in scriptis suis B. Rusbrochius, et etiam Iohann. Nider. in Formicario, mentionem facit) iam olim senserunt. Sed ex super abundanti gaudio atque affectu, loquuntur sancti et pii, nec sua metiuntur ad Regulas Logicorum. Nec intermittere quoque possum, quin addam considerationem pii Eccardi, (quae habetur, in der ersten Predigt auff den H. Auffahrtstag) Ecliche Meisterheissen die Seel/ein Funcken Göttlicher und
Himmelischer Natur; und das füget sich nicht ubel: wann die Seel zu den Himmeln höret von Natur. Wenn/ wo ein Erdscholl hinfallet/da fället die Erden allzumahl hin. Wann ein Erdscholl beweiset/ daß die Erde sein rechte Ruhestatt ist. Bund wo ein Funck fähret von seinem Fewr/der beweiset/daß das Fewrsein rechte Ruhstatt ist. Nun hand wor einen Funcken gesand zu dem Himmel/das ist die Seel unsers Herien Jesu Christi die beweiset uns / daß aller Seelen ruhstatt nienan sey/dann in dem Himmel. Aber der Leib ist gemacht / von den vier Elementen/vnd deß Ruhstatt ist von Natur auff Erden. Nun ist die Seel also gäntzlich vereiniget/mit dem Leichnam / daß sie Ewiglich mit einander bleiben sollen/vnnd doch gehört der Leib zu der Erden/vnnd die Seel zu dem Himmel. Nun hat Gott ein weisen Rath funden / vnnd ist selber Mensch worden/vnd ist mit engner Krafft gen Himmel gefahren/vnnd darumb haben wir an ihm einen Erdenklotz gen Himmel gesand: darvon so höret auch alle die Erde gleich zu dem Himmel. Wann vnsers Herrn Jesu Christi Ruhstatt ist anderst nienan / dann an der Einigung seines Vatters etc. Also hat uns unser Herr Christus bereitet / daß vnser Wesen/unnd auch unser Leben / Ewiglich sein soll an Göttlicher Einigung. Adde, si lubet, eundem in der Predigt auff Mitwoch vor Mitsasten ubi docet, quomodo omnia sint reducenda in unitatem, quam ille paternitatem vocat etc. Consimilia hactenus dictis habet Cardanus, lib. 8. de rer. variet. fol. m. 536. etc. in hoc minime atheus, ut alibi esse videtur.
Quia autem absolute hoc summum, et spiritualem seu gratiae vitam concernens bonum, in hâc vitâ non datur. B. Thomas, 1.2. quaest. 5. art. 3. sed insidelibus quidem, aliquâ ex parte quottidiê reparatur: attamen in lacrumarum hâc valle, tantum incipit: Hieron. Savonarola, lib. 5. de simplicitate vitae Christianae, conclus. 11. (ubi etiam Deus vult credi, non intelligi, vel sciri. Trithem. quaest. 1.) et in futurâ demum gloriâ, omnibus suis numeris consummantur: cûm scilicet nos Christo redemptori nostro, plane conformabimur: Matth. 22. vers. 30. Philippens. cap. 3. vers. 21. ubi Deum visuri sumus sicuti est, ubi plena erit unie cum Deo, ubi sim milistudo erit perfecta. Arnd. de unione credent. cap. 14. Quia ad caeleste illud bonum, omnes invitantur; sed eius haud participes fieri olunt omnes: quia etiam fideles in mundo, et inter homines esse coguntur. Aliud itaque praeterea est bonum, restrictum, et secundum quid consideratum: ad vitam corporalem, seu animalem, et civilem pertinens incolumitatem, vide omnino Iacob Martini, de summo bono politico, disput. 4. th. 1. quaest. 1. et pasim. Ac ut illud, de quo supra
mentio facta fuit, impiis non datur, it hoc electis cum reprobis est commune, Math. 5. vers. 45. et seqq. Quo etiam respectu dici solet; Ethicam facere hominem mortaliter bonum, Paruta, in soliloqui, fol. mihi 493.
Duplicis huius boni ratione, duo in homine lumina sunt; gratiae et naturae: duplex itidem sapientia inibi invenitur. Wigelius, in Informatorio. lib. 1. cap. 7. et idem in dem Güldengriff/ cap. 5. et seqq. Namque ad bonum illud absolute summum, THEOLOGIA collimat: at vero bonum restrictum PHILOSOPHIAE, seu sapientiae humanae finis ac scopus existimatur. Duplexest homo, internus et externus: duplex item hominis conversatio est; interna et externa. Interna, bonum absolutum concernit; Bonum quod externa obiectum existit, restrictum est ad aliquid, sinibusque et conditionibus huius vitae coercetur: sicque non potest esse perfectum. Et tradunt (ii qui cum Chymica Theologiam miscent, Theosophi gestiunt nominari) bonum hoc ad temporalem pertinere vitam; hominemque externum venire ex limbo, seu spiritu sidereo. Bonum vero summum, spectare ad vitam aeternam; et etiam hominem internum procedere ex spiraculo vitae. Homo externus, animalis est, et astralis; eumque considerat et informat. Philosophia, quae sidereo ex spiritu provenit. Internus seu spiritualis, occupatur circa Theologiam; quae ex Deo est. Adde si lubetac licet Wigel. cap. 1. Vom Ort der Welt. Item nosce tiepsum. p. 2. cap. 17. Hâc de re ita auctor anonymus Astrologiae Theologisatae, a princ. Astrologia (quo nonine, ut puto, omnem sapientiam humanam comprehendit) et aptissima scientia boni et mali, quae est et dominatur in rebus naturae subiectis. Quae scientia in homine vigens, nisi a Theologiâ, id est, sapientiâ divinâ regitur ac gubernatur, tamquam famula a suâ Dominâ, vitiosa est. Et per ipsius speciosam apparentiam, et concupiscibilem iucunditatem, homo se ipsum seducit, et quasi de arbore vetitâ comedendo, aut cum creaturis scortando, animam suam meretricem Babylonicam fa. cit, sedentem super bestiam, habentem capita septena: et mortem aeternam sibi suaviter, a se ipso deceptus, asciscit. Theologia vero est totum lumen gratiae, ex Spiritu S. de supernis effusum homini contingens: quod est universa sapientia regni caelestis, rerum divinarum ac supernaturalium salutifera cognitio etc. Ita etiam capio Philonem, lib. 1. allegoriar. ligis fol. m. 35. ubi ait; duplex hominum genus: alter est caelestis, terrestris alter. Caelestis quidem, utpote ad imaginem Dei factus, expers corruptibilis in totum terrenae essentiae; terrestris vero, e seminali materia, quam humum vocat, compactus est: ideo caelestem, non
fictum dicit, sed formatum ad imaginem; terrestre autem sigmentum, irrationalis progeniem esse artisicis. Ceterum homo terrenus, accipeindus est intellectus, qui inseritur corpori, nondum ei concretus: is terrenus reverâ est, et corruptibilis, nisi quod Deus inspiravit illi vim verae vitae. Idem quoque Philo, de opificio Mundi fol. m. 23. fere eadem habet. Quod vero praeter disciplinas, ratione humanâ investigatas, fuerit homini necessaria ad salutem doctrina revelata de his, quae humanam rationem excedunt, D. Thomas in summa Theolog. part. 1. quaest. I. late deducit. Est ea, propter mysterium redemptionis, alis; quam quae fuerit, si homo non peccasset. Estque ita nunc Deus Religionis Christianae obiectum; tum ut creator, tum ut restaurator in Christo Filio, dilectionis suae. Et sic Deus postulat ab homine Religionem, quatenus factus est a creatore creatura; a restauratore, nova creatura. Unde post ingressum peccatum, nulla hominum a Deo salus, nisi per Christum, nullus salutaris cultus Dei, nisi in nomine et respectu Christi. vide Iacob. Arminium, disputat. privat ar. thes. 32. per discurs. Sed anne filius Dei fuerit incarnandus, si peccatum non introivisset Mundum? Quod Scotus et alii, postque eos Andr. Osiander, Senior. tractat singular. adfirmavit.
Theologia, tota practica est. Es muß beydes versucht / gesphlet und geschmeckt werden / sonst weißt oder verstehet man nichts darvon: und bleibt Theologia lo/gos peri\qeou=, daß man von Götlichen Dingen vielschwätzen kan: und nicht lo/gos qeou= peri\ h(ma=s2, daß un Gott unsere Hertzen per verbum rüberet mortificando, vivificando, ducendo ad inferos et reducendo. ex Thaulero et Luthero, Caspar Finckh. canon. Theolog. centur. 1. can. 99. Theologiam nostram, practicam esse totam, etiam circa praecipuas virtutes, censet Scotus; perperam, ut quidem mihi videtur, dissentientibus Thomistis. vide Becan. Scholast. Theolog. part. 2. tractat. 1. cap. 1. quaest. 5. Finem enim habet, qui operatione in subiectum est introducendus. Atque hoc est, quod Christus saepe inculcat; non audiendum tantum esse verbum, sed praxi ipsâ exprimendum. 1. Timoth. 1. vers 5. Iacob. 1. vers. 22 et S. Bernhardus, in tractat. de ordin. vitae. Is, inquit, Divinas scripturas recte legit, qui verba vertit in opera. Et certe fides ipsa, quae est praecipua Theologica virtus, non nuda notitia est; sed fiducia potius in affectibus residens. Keckerman. System. Theolog. lib. 1. cap. 1. Alii, qui se accurate magis loqui putant; dicunt, Theologiam esse passivam: censentque, nec in persuasionibus humani verbi, et contentione rationis; sed in ipsâ passione divinorum, non in discendo, sed patiendo divina, persici hominis
mentem. Osvvald. Crollius, in praefation. admonitor. Basilic. Chymic. fol. m. 26. Quod non discedere puto ab eo, quod Aegydius Romanus: Theologiam non esse practicam, nec speculativam, sed effectivam, ait, ut ex soin conclus. Ioh. Pic. Mirandulanus refert.
Ethomogenee item, de iis tantummodo rebus tractat Theologia, quae secundum cursum naturae, impossibilia sunt: nempe cumprimis de reparatione lapus. Et sublimior etiam, quam Philosophia est, interpretatio Prophetiarum: (Spiritus S. est Deus, qui inspirat Prophetas, et per eos futura praedicit, Bellarmin. 1. de Christo, cap. 13.) quae aequê ac mysterium redemptionis, superat ingenii humani captum. Esaiae, cap. 29. vers. 11. et seq. Oseae, ult. vers. ult. 2. Petri. 1. vers. 20. Actor. 1. v. 7. Paracelsus, de arte praesagâ, tr. 1. S. Thomas, 1. quaest. 57. art. 3 et idem. 2. 2. quaest. 172. Hocque forsan dicitur sensu; nec Filium (qua homo erat) scire novissimum diem, Matth. cap. 24. vers. 36. Marc. 13. vers. 32. (seu potius non didicisse a Patre, ut etiam suis discipulis revelaret. vide omnino Bellarmin. 1. de Christo, cap. 8. fol. 104. col. 2. item, lib. 4. de Christo cap. 1. et seqq.) Deum nemo vidit unquam: et ideo ille ad Mosen dicit; posteriora mea videbis. Ex quo colligunt, non cadere Deum sub apodixin; cum eo nihil antiquius sit, unde et antiquus dierum indigitatur. Druiius, ad loca Exod. cap. 39. et sin. Non etiam Deus definiri potest, pulchre ex Evagrio Historia Tripartita. lib. 6. cap. 21. Quomodo, ac cur Deus invisibilis, vide Bellarmin, eleganter hâc de re disserentem, lib. 1. de Christo cap. 7. Sic et B. Maximinus, in scholiis ad S. Dionys. cap. 4. de caelest. Hierarch. Nullus inquit, cogitare aut explicare potest, vel poterit, quid sit Deus? Si vero factae fuerint aliquibus Sanctorum Dei adparitiones; cogita, quod unusquisque pro merito propriae fidei aliquâ dignus habitus sit visione, ipsi divinitatem repraesentante: per quam illustrationem divinarum ad ipsum venientium cognitionum suscipiebat. Et idem, ad lib. d. Divin. nominib. cap. 1. Deus omnem essentiam superat; cum nihil rerum exsistat, sed res superet, et sit, ex quo omnia subsistunt: nam solius Dei, occulta omnibus divinitas, est potestas ad divinitatis principium spectans, quae imperat iis, qui dii dicuntur; seu Angelis, seu Sanctis hominibus: Sicut etiam Creator est eorum, qui per participationem sunt dii, reapse ex seipsâ, et sine ullâ causâ, ipsa divinitas exsistens. Nemo Deum vidit unquam: ideo Dei sapientes, gloriam Dei, non autem Deum, vidisse aiunt. Et paulo post: Solus Deus ipse sua cognoscit, scienter et proprie se ipsum, pront est, cognoscens: ceteris vero omnibus ignotus est in eo, quid sit, et qualis sit? Nullus emm novit Patrem, nisi Filius; et Filium, nisi Pater. Nam Pater cognoscens suamadorandam imaginem, id est, Filium; se ipsum cognoscit. Eodem
modo S. Spiritum: Nullus enim novit Deum, nisi Spiritus, qui ex Deo est. Ac alibi: Deum nec cogitari posse, dicit etiam Gregorius Theologus; explanans illud vulgatum Platonis, in Timaeo: Deum intelligere quidem impossibile, elogqui autem impossibile magis. Idem Maximus ad cap. 2. Ignoratione Deus cognoscitur. Ignorationem vero non eam, quae ex imperitiâ oritur, accipias; haec enim est caligo mentis: Verum illâ ignoratione, is, qui cognosci potest, cognoscitur, per quam supra cognitiones simplices efficimur: quae, dum multiplicantur, dividuntur, iterumque coniunguntur, cum non sint unitas. Idcirco igitur, omnem de Deo cogitationem transcendentes, simplices efficimur: ignorantes deinde, et non discernentes, propter unitatis statum permanentes, et firmiter in unitate consistentes; ignoramus nos ignorare. In hac siquidem persistentes ignoratione, efficimur forma eius, quod ante omnia exsistic: negligentes quidem formas omnes; in silentio autem, sermone omni praestantiori constituimur, etc. Idem hoc ipse S. Dionysius habet, lib. de divin. neminib. cap. 1. Non audendum est quicquam de summâ, abstrusâque divinitate, aut dicere, aut cogitare, praeter ea, quae nobis divinitus enuntiaverunt. Ign orationis enim summae eiusEssentiae ac Naturae, quae omnem orationem, sensum essentiamque vincit, scientiam eitribuere debemus; eatenusque ad supera contendere, quatenus divinorum scriptorum radius se ipse offert: ita duntaxat, ut ad superiorem splendorem, moderatione et reverentiâ, quam rebus divinis debemus, coereamur. Item, eodem lib. cap. 5. a princip. Nobis hoc loco propositum est, non eam essentiam, quae omnem essentiam superat, quâ ex parte essentiae praestat, exponere, (hoc enim dici non potest, estque incognitum, nec penitus exprimi potest, atque ipsam coniunctionem superat) sed laudare divinae, principatumque tenentis essentiae, ad ea, quae sunt omnia, progrefsum, qui essentiae auctor est. cap. 7. a princ. Est hoc in more positum Theologis, ut in Deo, ea, quae sunt privationis, contrario sensu negent. Sic et non aspectabile dicunt scripta divina, lumen splendidifsimum; et eum, qui multis laudibus ornandus est, multaque nomina habet, inexplicabilem, carentemque nomine; et qui omnibus praesens est, atque ab omnibus invenitur, ut ita dicam, incomprehensibilem. Ac paulo post: Intelligendum est, mentem nostram, vim quidem ad intelligendum habere, quâ ea, quae intelliguntur cernit; sed coniunctionem praeterea, mentis naturâ superiorem, quâ cum iis, quae ipsam superant, coniungitur. Haecigitur divina, non ingenio nostro, intelligere debemus; sed ita, ut nostoti extra nos simus, totique Di fimaus. Praestat enim nos Dei esse, quam nostros. Ita enim demum nobis divinatradentur, si cum Deosimus. Hanc ergo rationis et mentis
expertem, stultamq; sapientiam, praeter modum laudantes, eam omnis mentis, tationis, sapientiae, et intelligentiae causam esse dicamus, etc. et vide passim per discursum in hoc cap. plura: item in tractat. de mysticâ Theologiâ, ubi de caligine divinâ. praesertim cap. ult. ubi tandem concedit, quod Deus necest ratio, nec sapientia, nec bonus, nec bonitas, nec nervus, nec veritas, nec vita, nec lumen, nec virtus, nectrinus, nec Trinitas. Non quod ista nequaquam conveniant Deo, sed quod incomprehensibiliter altius, infiniteque plenius competant ei, quam cognoscere in hac vita, aut comprehendere valeamus. Iunge Thomam a Iesu; de contemplat. lib. 4. cap. 11. 12. lib. 5. cap. 8. et seqq. Sic etiam Lactantius ait: Dei opera, solus Filius scit. lib. 4. cap. 8. passim. Et idem lib. 4. cap. 7. Christi nomen ineffabile et incognitum exsistit. Deus, quia unus est, nomen non habet. Lactant. 1. cap. 6. ex Trismegisto. Item cap. 7. ex Oraculo Apoll. et cap. 8. ex Plaetone, tradit: quod Deus habeat nomen, ne verbo quidem capiendum. Quia Dei principium non potest comprehendi, nec quaeri quidem debet. Lactantius. 2. cap. 5. Cur item veritas divina, sensibus nequeat comprehendi, vide Lactant. 1. cap. 1. Egregius plane locus de Deo exstat apud Arnobium, lib. 1. contra gentes, ante medium: his verbis: prima, inquit, tu causa es, locus rerum ac spatium, fundamentum cunctorum quaecumque sunt, infinitus, ingenitus, immortalis, perpetuus, solus, quem nulla delineat forma corporalis, nulla determinat circumscripsio qualitatis, expers quantitatis, sine situ, motu et habitu, de quo nihil dici et exprimi mortalium potest significatione verborum; qui ut intelligaris, tacendum est; atque ut per umbram te possit errans investigare suspicio, nihil est omnino mutiendum. Da veniam Rex summe tuos persequentibus famulos, et quod tuae benignitatis est proprium, fugientibus ignosce tui nominis, et religionis cultum. Non est mirum, si ignoraris; maioris est admirationis, si sciaris. Plura in hunc sensum B. Angela de Fulginio habet, in prolog. passim. Ex multis in ipsius opuseulo (egregio certe) occurrentibus, pauca adnotabo, cap. 20. fol. 58. Si quaeras, quid vidi, Vidi veracem rem, plenam maiestate, immensam, quam nescio dicere, sed videbatur, quod esset bonum. et cap. 21. fol. 62. Si quaeras, quid vidi, dico quod vidi ipsum; et aliud nescio dicere, nisi quod videbam unam plenitudinem, unam claritatem, de quâ sentiebam in me tantum implementum, quod ego nescio dicere, nec scio dare aliquam omnino similitudinem, nec vidi aliquid corporale, sed erat sicut est in caelo, videlicet pulchritudo tanta, quod nescio aliquid aliud dicere, nisi quod vidi summam pulchritudinem, continentem omne bonum, et omnes Sancti stabant ante illam pulcherrimam maiestatem ad laudandum eam. cap. 22. fol. 65. Nulla creatura potest tibi dare
consolationem, nisi ego solus, ego volo tibi ostendere de potentia mea. Et statim fuerunt aperti oculi animae meae, et videbam unam plenitudinem Dei, in quâ comprehendebam totum Mundum, supra, ultra mare, et citra mare, et mare et abyssum et omnia, in quibus non videbam, nisi tantum potentiam divinam modo omnino inenarrabili, et anima nimis admirando exclamavit dicens: est iste Mundus plenus de Deo? Et comprehendebam totum mundum, quasi quid parum. Et videbam potentivam Dei excedere omnia, et implere omnia. cap. 26. fol. 77. passim. Et post illud vidi eum in una tenebra, et ideo in tenebra, quia est maius bonum, quod possit cogitari nec intelligi, et omne quod potest cogitari vel intelligi, non attingit ad illud. Et tunc data fuit animae fides certissima, una spes secura et firmissima, una securitas de Deo continua, ita quod abstulit omnem timorem, et in illo bono quod videtur ita in tenebra recollegime totum, et effecta sum ita secura de Deo, quod numquam possum dubitare de eo, quin Deum habeam certissime, et in illo bono efficacissimo, quod videtur in tenebra, est modo spes mea tota recollecta et secura. Frequenter igiru video Deum illo modo, et in illo bono, quod narrari exterius non potest, nec etiam cogitari corde. In illo inquam, bono certissimo et incluso, quod intelligo cum tantâ tenebrâ, liabeo totam spem meam, et in videndo quicquid volo habere, totum liabeo, quicquid volo scire, totum scio, et video ibi omne bonum. Et etiam illud, quando anima videt divinam potentiam, et quando videt divinam sapientiam, et etiam id quando videt divinam voluntatem, quae mirabiliter et inenarrabiliter alias vidi, est minus illo bono certissimo. Illud enim bonum quod video, est totum, illa vero omnia alia sunt pars, et quando videntur illa alia, quamvis sint inenatrabilia, adportant tamen magnam laetitiam redundantem in corpus. Sed isto modo quando videtur Deus in tenebrâ, non apportat risum in ore, nec fervorem, nec devotionem in corde, nec serventem amorem, quia corpus non tremit, nec movetur, nec sic alteratur, sicut consuevit fieri in aliis. corpus enim nihil videt; sed anima videt: et corpus quiescit, et dormit, et truncatur lingua, quia tunc nihil potest loqui. video enim Sanctam Trinitatem in tenebrâ, et in ipsâ Trinitate, quam video in tanta tenebrâ, videtur mihi, quod ego stem, et maneam in eius medio: et illud trahit me plus, quam alia res aliqua, quam hactenus habnerim, vel aliquod bonum quod viderim, ita quod istius non est comparatio ad illa. Et quicquid dico de hoc, videtur mihi quod nihil dicam, immo videtur mihi quod aliquid dicendo maledicam, et meum dicere videtur mihi blasphemare, tantum excedit illud bonum omnia verba mea. Cum etiam videam illud bonum, non recordor tunc, quando sum in illo, de Christi humanitate, nec
de Deo homine, nec de aliquâ re, quae formam habeant, et tamen omnia tunc video, et nihil video. In separatione vero ab illo bono iam dicto video DEUM hominem, et trahit animam cum tantâ mansuetudine, ut dicat aliquando, Tu es ego, et ego sum tu, et video illos oculos, et illam faciem tuam placabilem, ut amplexetur, attrahat animam meam cum immensâ arctitudine. cap. 27. fol. 86. Et ideo non potest aliquid dicere omnino de illo: nec aliquod verbum reperiri potest, quod illud dicat vel sonet, nec etiam cogitatio, nec intellectus aliquis potest se extendere ad illa, tantum superant omnia; et sic taliter quod Deus per aliquid quod dicatur nec contegitur, commendari non potest. Scriptura tamen divina est ita alta, quod non est homo ita sapiens in toto mundo, etiam si habeat sapientiam, quantum potest in isto statu: quod possit eam ita plene intelligere, quin superetur intellectus eius ab ea. Et de illis operationibus divinis ineffabilibus illius manifestare Dei, quae sunt et fiunt in animâ: nihil omnino loqui vel balbutire homo potest. Et quia anima mea saepe levatur in secreta divina, ideo intelligo illud quod facta est scriptura divina, et id quo videtur dicere et contradicere: et id quo facta est facilis et difficilis: et illud quo nullam utilitatem habet aliquis de ea: quia non observantes damnantur ex ea: et illud quo alii observantes salvantur in ea. Et sto desuper haec cognscens: et ideo rediens de fecretis Dei, secure loquor aliqua verbula, quae sunt de extra illas operationes divinas ineffabiles, nullo modo appropinquans eis, imo meum loqui de eis, et meum dicere, est devastare: unde et dico me blasphemare. cap. 53. fol. 166. Quandoque quando fui reducta in me, cognovi certissime, quod illi, qui magis sentiunt de Deo, minus praesumunt loqui de Deo: quia eo ipso quod sentiunt de ipso illo infinito et indicabili, loqui de Deo minus praesumunt, reputantes in comparatione quicquid dicunt, nec dicere possunt, quasi nihil. Unde si aliquis praedicator divinorum intelligeret, sicut et ego quandoque intellexi: nihil sciret dicere, neque praesumeret loqui de Deo aliquid, immo obmutesceret et taceret. Unde ita homo videns per intellectum, ita efficaciter in tanto stupore videt in comparatione ad id, quod dici potest verbo corporali, quod si aliquis praedicator esset in isto statu, et vellet loqui de Deo, diceret populo: Ite, quia nihil vobis scio loqui de Deo, quantumcumque esset sufficiens. Et ideo intelligo et dico, quod omnia quae dicta sunt per scripturam, vel per omnes homines a principio mundi, non videtur mihi, quod dixerint aliquid de medulla illius bonitatis divinae, nec unum medium granum milli in comparatione totius mundi. Parilia in vitâ S. Elzearii inveniuntur, cap. 12. ubi ille S. ait: admissum se fuisse ad intimum divinitatis sacrarium, quo omnipotens rerum Pater sanctissimâ
fecunditate Filium generat, illum pulcherrimum sapientiae et mentium flerem, et quo eundem mire sibi iucundum ac placitum dulcissime complectitur, et ab ipso contra ten errime diligitur. Et sensi, inqui, ista ita esse, et rationem intellexi, qua filius a Patre discernitur, et ab utroque Amor, unica tamen ac simplici tres Maiestate et Numine, ô quam felici, inquit, et admirabili? de quo nec verba, nec exempla, neque cogitationes amplius reperio, ut planius exsequar, de quo qui docte et perspecte sapit, tatus ingenti religione sermonem abstinet. Ita etiam S. Augustinus alicubi dicit: Tres esse in Deo personas, non ut dicantur, sed ut non taceantur, vide Illustriss. Bellarmin. 2. de Christo. cap. 2. et cap. 5. fol. m. 124. Quodque Trinitas nequeat sciri: docet Taulerus (in edit. Surii Latin. in 4. fol. 304. etc. 308. etc. ac 313.) Et item Mysteria Hierarchiarum, sunt ex revelatione; eaque B. Paulus didicit, in tertium Caelum raptus. Dionys. de caelst. Hierarch. cap. 6. Imo tota S. S. Scriptura, mysterium iuge et perpetuum est: eoque intuitu Iudaei scribunt: Etiam singulas legis literas, continere intrase sapientiam infinitam: ut etiamsi cui Deus eam det intelligendam; numquam tamen eius finem apprehendat. Dn. Wilhelmus Schickardus, amicus meus, in exaemin. interpretat. Hebraicar. in Genes. solidâ eruditione cumulatiss. fol. m. 7. et seq. Ac ne homo perspiceret operationem Dei; voluit is eum creare, et ducere in hunc Mundum, omnibus iam perfectis. Lactantius, 2. cap. 9. latê.
Ex hactenus propositis axiomatibus, tamquam Principiis certis, rite (ni fallor) definiri queunt nonnulla; haud extra controversiam quae posita esse videntur. Exinde enim I. deduco: duas illas disciplinas, Theologiam scilicet et Philosophiam, reverâ distinctas et collterales, nec ita subordinatas esse, altera ut alterius pars fiat. Balthas. Meisner. Philosoph. Sobriae. sect. 1. quaest. general. Iacob. Martini, centur. 1. quaest. illustr. disputat. 1. quaest. 2. Physica et Medicina, quia utraque disserit de corpore naturali, haec tamen magis specialiter: subalternae ideo scientiae exsistunt. Physica vero et Mathesis, quia diversimode prorsus considerant corpus idem, collaterales censentur. Sic itidem Theologia ac Philosophia, eundem informant hominem dispariliter. (1.) Illa in caelum quatenus tendit, et futuram inquirit Civitatem. Philipp. 3. vers. 9. Hebr. ult. vers. 14. Haec pro naturâ praesentis vitae tradit nobis praecepta. (2.) Theologia omni carni abscondita, temporibusque saecularibus tacita, ex solo descendit auditu verbi qeopneu/s2ou. Matth. 16. vers. 17. Roman. 10. vers. 14. et cap. 16. vers. 25. ac 26. Savonarola. 1. de simpl. conclus. 4. et multis seqq. Keckermann. in praecogn. Philosoph. 1. cap. pen. fol. 118. etc. et sapientiae humanae scandalum est. 1. Corinth. 1. vers. 23.
Videtur quippe negare mens humana, hominem ad bonum, a quo semel defecit, posse reduci. Iacob. Martini 2. Metaph. exercit. 6. thes. 7. Inde fides et alia spiritualia Dei dona, non abusu rationis dependent: ac ratio impedit potius spiritualia, quam ut eadem promoveat. Andreas Osinander. disput as. ex libr. Concord. 13. fol. 544. Quo etiam respectu dici videtur; neminem nisi conversum, et effectum sicut puellum, ingredi in regnum caelorum. Matth. 18. vers. 1. Osinander. dict. disput. fol. 546. E contra vero Philosophia ex rationis luce, et naturae internâ oritur commotione, eaque principia habet, ex quibus gentes, quae legem nesciunt, naturâ quae legis sunt faciunt. Roman. 2. vers. 14. et spiritu etiam falvifico cerentes, scientiarum, artiumque indgandarum pollent virtute. vide Hafenreff. 3. locor. theolog. statu. 1. loc. 4. fol. 209. de libr. arbitr. in rebus terrenis. adde Meisner. Philosoph. sobriae sect. 2. cap. 1. quaest. 1. Bened. winckler. 1. de Princip. lur. cap. 14. Ad haec, ut puto, alludunt Paracelsistae, cum dicunt: Theologiam ex Deo, Philosophiam ex sidereo descendere spiritu, ut et supra dixi. In Philosophiâ nos agere; in Theologiâ pati etc. Wigel. nosce teipsum. 1. cap. 3. et 2. cap. 17. Eiusdem, Guldengriff/ a princip. item, cap. 12. et 14. ad fin. Hocque sensu et Philo alicubi scribit, in divinis, passive se animam habere. fol. operum. m. 37.
Philosophia irreprehensibili rationum discursu, etiam divina assequitur. Deus quod sit, quidve possit, intelligit: eum purâ mete colendum esse docet. Sed non eius novit voluntatem, in nos peccatores salvificando. Abscondita enim haec sunt a sapientibus, et revelata parvulis; ut venirent ad eum laborantes et onerati. pulchre Augustin. 7. confess. cap. 9. 20. et 21. Cognoscimus Deum ex operibus et creaturis; sed illa cognitio non prodest ad salutem, tantumque homines inexcusabiles reddit. Reman. 1. vers. 19. et seq. Ceterum de ex cellentiâ reliquae in homine rationis, pulchre disserit ex nostratibus Petr. Heigius. part. 2. quast. 38. Et quantum rationis lumen, ad Dei cognitionem elevari possit; disquirit Henning. Arnisaeus. epit. Metaphys. fol. 284. etc usque ad fin. lib. Iac. Martini, 2. metaphys. exercitar. 4. thes. 1. 2. 7. etc. Item exercitat. 6. th. 6. etc. et in partitionibus metaphys. fol. 659. etc. fol. 681. etc. ac fol. 841. etc. Meisner. philosoph. sobr. part. 1. sect. ult. cap. 9. quaest. 1. Num Philosophia cognoscat Trinitatem, disquirit R. P. Martin. Becanus, in scholast. theolog. part. 1. cap. 3. quaest. 5. fol. 248. B. Thomas. 1. quaest. 32. artic. 1. et quaest. 45. art. 7. An carnis resurrectio ex natura erui possit, lis est inter Protestantes. Iacob. Martini, et Wenceslaum Schilling, ex scriptis utiius que partis nota. Scholastici Theologi, non disputant philosophice, ut ostendant Trinitatem; sed ut solvant sophismata philosophorum. Bellarmin. 1. de Christo. cap. 14. Congruentiae
naturales non demonstrant fidem: Sed eâ suppositâ, ostenduntid, quod asserimus, non esse contra rationem. Bellarmin. d. tract. lib. 2. cap. 6. Et huc pertinet egregius tractatus R. P. Theophili Reinaudi, de Theologiâ naturali, liber omnium lectione dignus. Origo humanae philosophiae est, ratiocinatio ex posteriori. Philo, de Mundi opific. fol. 8. et seq. Et progreditur tamen altiori ex principio, Platonica, Pythagorica, et consimilium Philosophia: ubi multa sunt ex traditione Hebraeorum, aliorumque Orientaiium populorum, quaedam etiam ex revelatione a spiritibus factâ adde Mich. Piccart. de critiriis scient. Et Dn. Tob. Adami, in praefat. prodromi passim. Inde etiam quoad divina, nullam certitudinem Platonici, ex philosophiâ humanâ hauriri posse reputaverunt: quod posterior Academia, ad cuncta alia etiam sensibus patentia perperam traduxit. Lactant. lib. 3. cap. 2. et quatuor seqq.
In S. S. Scripturâ multa philosophica continentur; imo ex iis haurienda sanior, et corrigenda est profana philosophia. Et impius est Paracelsus, qui Moysen optimum Physicum esse negat, lib. de lign. et lin. vitae tit. vom Menschlichen Brot/ tom. 2. oper. fol. 542. Et certe divina philosophia, quâ nostri sapientes, excellentiori spiritu, quam pro humanâ natura usi; non humanitus sed divinitus arcana edocti fuerunt. vide Origen. in philocal. cap. 22. passim, et praesertim. fol. m. 369. Illa divina philosophia, cognoscit creaturas ex priori: eoque intuitu apud Taulerum, fol. m. 279. col. 1. et 2. dicit Eccardus, der ist Weiß/der das Wesen einer Blum erkennt. adde S. Bernhard. in operib. fol. m. 372. ac de Maiestate divinarum literarum, quodque Moyses nil nesciverit, vide Schickardi mei, Bechinat. diss. 1. nu. 2. et 3. Disciplinae certe omnes, quamplurimum iuvari possent; si doctissimi viri, aliis perlustratis, in divinis libris praecipue laborarent, sua quisque tractantes: ut pulchre Franciscus Valesius scribit, in prooemio sacrae philosoph. Nec videtur illorum opinio probanda, qui ea omnia, quae in sacris literis traduntur, statim volunt esse propria theologiae. Keckermann. 1. system. theolog. cap. 8. fol. 167. et seq. item, fol. 492. et seq. Et usus aliquis est legis atque Decalogi politiko\s2; consistens in conservatione disciplinae externae; seque extendit ad omnes pariter non renatos. vide Formul. Concord. art. 6. Eoque sensu scribit Albericus Gentilis, 1. de nupt. cap. 10. et seq. Secundam Decalogi tabulam ad politicos pertinere. Sic ex legibus Moysis, omnes honestas constitutiones provenisse; a Iudaeis gubernandarum et constituendarum rerum publicarum rationem accepisse Graecos, ex Iosepho et aliis, Ioach. Stephani deducit. 1. de iuris dict. 6. num. 9. et 12. ac Zepperus 1. de legib. Mosaic. cap. 13. vide etiam Alsted. Archeolog. cap. 15. fol. 64. etc. ac 86. etc. Et ex Mosaicis scriptis, omnia bona in Munde,
accepisse Philosophos et Legumlatores. Euseb. docet. 1. bistor. cap. 1. veteresque Sophos, divinorum dogmatum fuisse fures, Cresollius habet, in Theatr. Rhetor. 5. cap. 9. singulare vero est Satanae stratagema, rerum inventionem ad Idola, et gentium Deos referre, aut ad eos homines, qui in propagandâ Idololatriâ egregiam operam navârunt. Id namque praecipue cavit, sibi et suo tenebrarum Regno metuens, ne quid homines resciscerent de Scripturis Divinis: et ne quid esse melius Aegyptiorum aut Chaldaeorum, aut Graecorum Scriptis putaretur. Matthaeus Beroald. Chronic. lib. 1. fol. 49. Ex eo artium et Philosophiae Ethnicae vanitas atque incertitudo proventi: protoplastorum nempe vitio impedimur, quo minus etiam in humanis hisce pleno Naturae lumine fruamur. Unde Scorates nihil se scire professus est, Phyrro de omnibus dubitavit: Democritus in puteo veritatem submersam esse, dixit. Vide du Bartas. num. 26. etc. fol. m. 15. de premier iour de la 2. Septmaine. vide il duello dell' ignoranza et della scienza. de Constantino Notari, part. 1. per tot.
Philosophia sine Theologia nil prodest quicquam. Sapient. 13. vers. 1. Marc. 8. vers. 36. Hanc qui negligit, nonis duntaxat, ut in aliis fieri solet, Scientiae; sed ipsius quoque vitae, et aeternae felicitatis facit iacturam. Quamvis namque praesentis, seu brevioris huius vitae ratione, aliquid perfectionis tribui debeat Philosophiae; et subsidio eiusdem, non arum iuventur, ipsimet in hoc Mundo Christiani: et Die enim est donum. Iacob. Martini, centur, 1. quaest. miscell. disput at. 1. thes. 1. et idem, disput. Ethic. 2. thes. 1. quaest. 5. ac disputat. 4. thes. 2. quast. 1. Vicissim tamen Philosophia, omnesque morales et intellectuales, quas illa promovet virtutes, (per se quidem bonae) personam quatenus Deo non placentem ingrediuntur, foetorem contrahunt; nec nisi ad Christum referantur, completae virtutes, sed potius (ut B. Augustinus loquitur, 19. de Civitat. Dei cap. 15. splendida exsistunt peccata. Keckermann. in praecogn. Ethic. fol. 17. etc. Clemens Timpler. Ethic. general. 1. cap. 2. quaestion. ult. Hoc intuitu B. Paulus, non quicquam scire voluit, nisi IESUM Christum, eumque crucifixum, (in cuius sane contemplatione, maximas percipiunt delectationes Christiani. Savonarol. 5. de sim plic. conclus. 13. et 14. nullaque sublior ac utilior etiam meditatio est; quam passionis nostri Salvatoris) et sapientiam se loqui gloriatur, non huius saeculi, neque Principum huius saeculi (id est Politicam) qui destruuntur; sed DEI sapientiam in mysterio. 1. Corinth. 2. vers. 26. vide ad Philippens. cap. 3. vers. 8. Omnes, qui extra Ecclesiam, et multi in Ecclesiâ ipsâ, etsi doctrinâ, honestateque praefulgeant, et coram Mundo decenter, beateque vivant; respectu nihilominus Theologiae, omne in aevum, nisi convertantur, infelicissimi sunt futuri. Caeca est Mundi Theologia, quae
hominibus persuadet, si modo Civilem vitam degant, hoc est, aequos et pacificos se omnibus praestent, neminem laedant etc. coram Deo excusatos esse: Matth. 5. vers. 20. cum in vita, quae DEO placeat, altius aliquid; Fides nempe (novam gignens creaturam) requiratur. Romanor. 14. vers. ult. Galat. 6. vers. 15. Haebraeor. 11. vers. 6. vide Lactantium, 6. cap. 9. Sic licet in gentilibus multis venerabilis fuit virtutum imago plurimarum, et interdum reprimentem quam vocant, habuerint gratiam: ac quam vis eiusmodi naturalis luminis effecta, propenso quandoque affectu dignatus fuerit Deus. Marc. 10. vers. 21. ubi Beza, in annotat. maior. Gesnerus, ad Formulam Concord. disputat. 6. cap. 2. Aegid. Strauch. illustr. quaest. Et hic. dec. 5. thes. 9. Quia vero Christum non cognoverunt, in cogitationibus superbiâ tumescentes, verâ humilitate carentes et humanam gloriam appetentes, ac se ipsos sapientes esse aestimantes ac dicentes: Stulti facti sunt, et in cogitationibus suis evanuerunt. Roman. 1. Augustin. 5. confess. 3. Polycarp. Leyser, Iun. dispitat. ex formul. Concord. dec. 5. quaestion. 3. thes. 22. etc. Quia scilicet non suam vanitatem philosophando invenerunt; sed sibi, suisque viribus omnia adscripserunt, seque deo aequipararunt. Montaigne des essais. fol. m. 456. et seq. lib. 2. cap. 12. Quia rationem et cogitationes suas pro Deo arripuerunt, ex his Deum, et quae Dei sunt iudicantes. Hoc intuitu duplex est conscientia, politice bona et Christiana. Duplices item sunt virtutes, multum differentes; Ethicae et theologicae. Meisnerus, in Philosophiâ sobriâ, sect. 2. cap. 1. quaest. 3 Pariter etiam differentia est, inter Patientiam Philosophicam et Christianam. Strigelius in append. com. ad lib. 2. Ethic. fol. m. 172. Camerar. 2. cap. 58. Louys guyon. tom. 3. des diverses lib. 4. cap. ult. Inter Theologicas et Phrlosophicas consolationes. Camerar. 3. medit at. hist. cap. 31. et seq. Sic item discretio duplex: Seraphin. Firmanus tractat. de discret. cap. 12. duplex item charitas. (Divina, et Naturalis) Firmanus. tractat. de intern. orat. cap. 20. ac etiam duplex contemplatio est: Catholicorum et Philosophorum. Alb. Magnus. de adhaerend. Deo cap. 9. fol. 33. Et differt imprimis iustitia Spiritus ac Carnis. Sic et alia Philosophica, alia Theologica consolatio exsistit. Illa: Stoica non curat casum orbis, et quasi se Deo opponit. Epicuraea, non curare Deum res humanas, credit, ac naturaliter fieri cuncta censet: ac in eo confidit, quod morte omnia finiantur mala. Theologica e contra; Deo confidit et adhaeret, quicquid fiat: Deum non linquit, etiam in morte, manetqu semper in fide, et Spiritu humili erga Deum. At Philosophiam Paedagogiam esse in Christum; Deum per Logicam et Metaphysicam accendere voluisse lucem sui spiritus in hominibus, non ego dicere ausim. Polycarpus Leyser, Iunior. in Disput at. ex formul. Concord. dec. 6. quaest. 7. Quod tamen facere videtur
Nicol. Taurel. Triumph. Philosoph. tractat. 1. cap. fin. fol. 85. etc. vide Colleg. Ethicum Christ. Matth. Dithmarsi, disput. 1. disquisit. 2. et 5. Iacob. Martini, disputat. Ethic. 1. thes. 1. qu. 3. Et cum micâ salis intelligendum est, quod Iacob. Scheckhius. lib. 1. de Demonstratione, scribit. Ego quidem sic iudico, tum demum fore quietas et beatas Ecclesia, si aut Philosophi veri dentoperam Theologiae, aut Theologi philosophentur pie. Magis mihi votis efflagitandum videtur; ut Christum non legendo et disputando solum, sed cumprimis sequendo, adprehendere studeamus: Nam timor Domini initium est sapientiae. Proverb. 1. vers. 7. Epistol. 1. Iohann. 2. vers. 27. Ego hoc video (ait ipse Martin. Lutherus, in praefat. comment. ad Psalm.) non esse Theologum, qui magna sciat, et multa doceat; sed qui sancte et Theologice vivat. addatur omnino Arnd. Vom Wahren Christenchum. 1. cap. 38. et seq. De Vanitate Philosophiae humanae, vide B. Eucher. de contemptu Mundi, m. fol. 35. etc. Quodque ea cum Theologia non sit permiscenda, monet Drusius, ad loca Exod. cap. 46. Certe cautum olim fuit apud Hebraeos, ne scripturarum arcana philosophicis dictionibus enuntiarentur. Ricius. 4. agricult. theorem. 21. huiusque neglectus hereses peperisse videtur. Quemadmodum Luna, humores excitare, non vero concoquere potest. Erasmus, in Adagiis, Lunae radiis non maturescit botrus. ita profanae disci plinae, excitant hominem ad Deum, praestare autem nequeunt veram humilitatem.
Esi Philosophia humana, multiiugi differentiâ a Theologiâ sit separata: cum eâdem tamen neutiquam pugnat. sed una simul consistere queunt ambae. Keckerman. in praecognit. Philosoph. lib. 2. ad finem fol. 181. etc. Regnum etenim Christi, quamvis non sit de hoc Mundo. Iohann. 18. vers. 36. (Non me Pater iudicem, aut partitorem fecit, Luc. 12. vers. 13. Non ego te condemno; vade et ne deinceps pecca. Ioann. 8. vers. 11.) Verum Regnum novum spirituale; hoc est, in corde notitiam Dei, timorem Dei et fidem, Iustitiam aeternam et vitam aeternam Evanglium inchoet. Foris tame interim Oeconomiâ, et politicis ordinationibus legitimis, quarumcumque gentium inter quas vivimus, uti nos sinit, Sicut et non prohibet nos frui Medicinâ, Architectonicâ, artibusque necessariis, et liberalibus aliis; non secus ac cibo, potu, aere etc. Apolog. Confess. Augustanae, in respons. aed argum. 1. adversariorum art. 16. Quâ de re etiam annotanda sunt verba Philippi Melanch. comm nt. ad Coloss. 1. cap. 2. Rursus, inquit, ut desiperent etiam ii qui dicerent; artem sutoriam pugnare cum doctrinâ Christi. ita desipiunt, qui Naturae, et Morum Civilium cognitionem, dicunt pugnare cum Religione. Ideo Paulus non ait, Philosophiam malam esse, sed ait, videte ne quis vos decipiat per philosophiam: abusus vituperatur, res ipsa non improbatur, ut si
quis dicat, vide ne te decipiat Vinum. Similiter Strigelius, in proleg. Ethic. Arist. a princip. Philosophia, ait, non srgnificat opiniones undecumque ortas; sed certas notitias, quae sunt demonstrationes aut earum membra: id est, principia, vel conclusiones. Has veras noritias, quae habent suas metas, et recte accommodantur, non damnat Paulus sed confusionem Evangelii et philosophiae. adde Michael Piccart. dissertat. 3. Ita et Origenes, aliique, utramque coniunxerunt. Euseb. histor. 6. cap. 15. ac de nexu profanarum et sacrarum literarum, vide Filesacum. 1. select. cap. 19. Hocque in sensu (si nempe perperam confundantur) percipio vituperia Philosophiae, in SS. Patrum lectione, quae passim occurrunt. Nempe haereticorum Patriar chae dicuntur a Tertulliano, lib. advers. Hermog. et Hieronymo, epist. ad Ctesiphont. Concussio veritatis, indigitatnr ab eodem Tertulliano, lib. de anima. Et quod haereses a Philofophiâ subornentur, ait idem, de praescript. adversus haeret. Philosophi item Rants et insectis, quibus Deus Aegyptios percussit, a glossâ iuris Canonici, alicubi comparantur. Neminem Theologum fieri posse, nisi id fiat sine Ariftotele; Martin. Lutherus dicere solebat. Finck. can. 17. Sic etiam potest aliquid verum esse in Theologiâ, quod Naturae (ordinario) cursui repugnat: et interim tamen Physica non contradicit Theologiae. vide meisner. Philosoph. sobriae part. 1. section. 4. cap. 2. quaest. 3. Keckerman. in praecognit. philosoph. lib. 1. cap. penult. 106. etc. adde Lutherum, disput. de Anno 1539. 11. Ianuar. tom. 1. lenens. fol. 528. Alsted. archaeolog. cap. 18. Virginem peperisse, impossibile est Philosopho, si refpectum habeat ad Naturam: haud negat, illud per omnipotentiam Dei fieri posse. Et omnino damnanda est Philosophia Galeni, qui, lib. 11. de usupart. cap. 14. ita scribit: Non sat erat, Creatorem pilos duntaxat velle esse tales: neque enim si lapidem repente velit facere hominem, efficere id poterit. Atque id est, in quo opinio nostra ac Platonis, tum aliorum, qui apud Graecos de rerum naturâ recte conscripserunt, a Moysis dissidet. Satis enim habet is, si Deus materiam exornate velit, ea autem repente est exornata. Omnia enim Deum facere posse arbitratur, etiamsi ex cinere equum aut bovem facere velit. Nos autem non ita sentimus; sed consirmamus, quaedam naturam facere non posse, eaque Deum ne aggredi quidem omnino: sed ex iis, quae facere potest, quod melius est, eligere. Hactenus ille.
Quemadmodum Bonum spiritus, et omnis de illo tractatio, non ad corpus referenda; omnisque ibi secundum carnem, historiam et literam, non sufficit cognitio. Ioann. 4. vers. 24. et cap. 6. ver. 63. 2. Corinth. 3. vers. 6. et cap. 5. vers. 16. Iacobi 2. vers. 19. ita bona omnia temporalia, ac ipsa etiam sapientia humana; tum demum cum
spiritualibus simul subsistere possunt salubriter, animum si non intrent, mentemque coinquinent, et Idolum siant. vide Lutheri, explicat. 1. praecepti, in Catechesimaiori. Auctor item Sanctus, libelli egregii, divine; Hoc opus est, ait, perfecti viri, numquam ab intentione caelestium animum relaxare, et inter multas curas, quasi sine curâ transire: non more torpentis, sed praerogativâ quâdam liberaementis, nulli creaturae inordinatâ affectione adhaerendo. Kempis. 3. de imitat. Christi. 30. In quem eundem sensum B. Paulus 1. Corinth. vers. 29. etc. Hoc autem; aio, fratres: ut et qui habent uxores, sint ut non habentes; et qui fient, ut non flentes; et qui gaudent, ut non gaudentes, et qui emunt, ut non obitnentes; et qui utuntur hoc mundo, ut non abutentes. In hoc beata et spiritualis consistit paupertas. Hoc uno opus est, quod qui elegit, paitem bonam eiegit, quae non anferetur abeo. Lucae. 10. vers. ult. Quo intuitu Philosophia (non illa humana, sed Theosophica, cuius gustum aliquem habuerunt prisci quidam gentiles) a Platone, in Phoedone, mortis meditatio indigitatur. Goclenius, quaest. Ethic. 1. Et vera sapientia ab eodem definitur, fuga ex hoc mundo. Augustus Steuchus. 10. de perenni philosophiâ cap. 3. Quae omnia inculcantur a Taulero, in operibus suu passim et praesertim in seiner nachfolg deß Armen Lebens Christi. (quem librum, numquam antea ut puto vulgatum praelo, ex manu scripto quem apud me servo, imprimi curavi) a Caementario, in dem Geyftlichen Kauffmann / a Iohann. Arndro/vom Wahren Christenthumb. Val. Andreae. in Cosmexeno. aliisque: Nempe Eccardo; cuius quaedam Contiones Taulerianis sunt insertae. Henrico Susone, Rusbrochio, (quorum opera ex Germanico vertit, et Coloniae imprimi fecit Laur. Surius.) hen. Harphio. Kempisio, seu quicumque fuerit auctor libelli optimi, de imitatione Christi a patribus e societat. Iesa admodum commendato: ut in Asceticis Nigronius docet, Petro Gerlaco (altero Thoma a Kempis dicto) Auctore Theolog. Germanicae (Coloniae et Antuerpia impressae) Didaco stella. Ioh. Lansp. Fr. Ariâ. e focietat. Iesu in tr. de praes. Dei Constantino de Barbanson. Seraphici Ordin. in tractat. de occultis semitis amoris Divini. Albert. Magno. de adharendo Deo, Ludovico Granatensi, Alcantata, Seraphino Firmano, Ludovico Blosio Praxin horum libellorum suggerunt Vitae Patrum, eorumque argumentum figuris expressit Daniel Sudermannus. Definitur et agitur de hac Mysticâ, seu aff ectivâ Theologiâ, in praefatione Dedicator. operum Tauleri Latinorum. Eaque fere contemnitur a Theologis vel carnalibus, vel philosophicis, etiam et Scholasticis subtilitatibus, nimium immersis. Vide Bellarmin. in tract. de Scriptor. Ecclesiasticis. ubi de Rusbrochio et Taulero. Ac quoque Heinricus Sufo, cuiusdam hereseos suspectus fuit. vide eius vit am passim.
Et Gerson, Rusbrochium, Eccius Taulerum condemnavit. Nec Taulerum et similes, aptum suis discipulis censent Patres e Societ. Iesu. Nigron. in Asceticu. Quemadmodum Arndii scripta, ad hanc normam confecta, respuunt multi Lutherani. Sed certe omnis singularitas, novitas, et affectata ratio loquendi, periculo non caret vide tractat. Dionys. Carthus. de probat. spirituum. Et plurimi sublimia nimis appetentes, humilitateque carentes, falsum lumen sequuti sunt, quod ne fiat, sedulo monet Theol. Germanicae Auctor, cap. vom falschen Liecht. Et olim tales haeretici fuerunt, et iugiter ea secta in Belgio mansit, ibique in Anabaptismum transit, Fren Geister dicebantur, Nolhardi item et Begardi, et nunc etiam idem spiritus Wigelianus, Paracelsistas, Metistas, Stifelianos etc. turbare videtur:qui se iam cum Deo unitos, imo in eum transformatos iactitabant, nec ideo ullâ lege teneri concludebant. vide Rigordum, de gestis Philippi Augusti Francorum Regis, sub Anno 1209. ubi eius opinionis auctorem prodit Almaricum, adde Rusbroch, in Samuele et passim. Taulerum, contion. 3. domin. Trinitat. 13. et aliis in locis, quae Index monstrat. Formicar. Iohann. Nideri, fol. m. 214. et 221.
POrro philosophicum bonum, vel est intellectus vel voluntatis. Intellectus in cerebro, voluntas residet in corde. Pasquier, 7. des recherch. cap. 8. Bonum intellectus, contemplationem veri; seu rectum de natura, et rebus occultis iudicium voco, congruentiam rei cum intellectu, ad Theoreticam seu speculativam pertinens philosophiam. Themistius; in paraphrasi. lib. 1. physicor. a princ. ad quam etiam Physicam commode referri posse puto. vide Talenton. lib. 1. variar. cap. 15. Peterium, de rer. princip. lib. 1. Summum appetitus et voluntatis bonum (de quo practica seu activa dispuntat philosophia) in bene compositis sue honestis moribus est constitutum. Iacob. Martini, disput at. Et hic. 1. thes. 1. quaest. 1. Quibus duabus sapientiae humanae partibus, Logica et alia similia instrumenta rationis, ad miniculantur. Idem Iacob. Martini, centur. quaestillustr. 1. disputat. 1. quaest. 3. et seq. Quae tamen, si non occultentur, sed terminos suos importune ingerant, ingratissimam efficiunt tractationem. D???ellum Scientiae et Ignorant. Italic. part. 1. lib. 2. cap. 15. fol. 87.
Cum inconveniens sit, semetipsum ignorare; dico quod intellectus et voluntas, una sunt res: affectus nempe animi proprii, ratione distincti. Ille apprehendit, haec extendit sese ad rem cognitam, ut eâ potiatur. 3. Ethic. 1. et 1. Rhetor. 10. lib. 10. Metaph. cap. 7. et. 3. de animâ. 10. Scaliger, exercitat. 307. section. 15. et 27. et lib. 3. Poetic. 1. Piccolomin. grad. 8. ae moribus, cap. 1. et seq. Heinricus Alstedius, Szstem. mnemon. 1. cap. 36. fol. 317. Sic pariter Decreta atque praecepta philosophiae, varias appellationes sortita suntÖ non quod reipsâ disiungenda, et singula quaeque extrema sibi delecta haberentö verum accuratioris et facilioris perceptionis fini. vide apo crisin. respons. ad famam Fratern. fol. m. 6. etc. de Anno 1614. Sed gravissimus error est Averroistarum, qui unicum statuunt intellectum, quodque una sola anima intellectualis, in omnibus corporibus exsistatÖ quodque post separationem, non remaneat in omnibus, nisi una animaö et unus intellectus. Petrus de Prussio. in vit â Alb. Magn. cap. 32. fol. 238.
Practica philosophia, a bonis Auctoribus kaq) e)coxh\n nominatur philosophia: quatenus in eâ totiva continetur vis philosophiae; et ea philosophiae pars ita eximia et nobilis exsistit, ut merito sibi vendicet nomen totius, cum in ea totius philosophiae ratio contineatur. Lactant. 3. cap. 7. et 13. adde Philon. de agricult. aprinc. Nihil enimaliud est philosophari, quam virtutem exprimere factis Themist. orat. 1. Ad hanc se philosophiam, omnibus abiectis, Socrates ille, Apollinis oraculo sapientissimus iudicatus dicitur contulisse. Xenophon. 1. memorabile Quin etiam pro axiomate venditavit, caelestia et naturalia, imperscurtabilia esse, Lactantius. 3. cap. 20. Unde pereleganter Cicer. 5. Tusculan. O vitae philosophia Dux, virturis indagatrix, expultrixque vitiorum: quid non modo nos, sed omnino hominum vita, sine te esse pot visset? Tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in societatem vitae convocâsti. Tu inventrix legum, tu Magistra morum et disciplinae fuisti: Ad te confugimus, a te opem petimus: tibi nos, ut anteâ magnâ exparte, si nunc penitus: totosque tradidimus. Ac cerre ut virtus moralis, praestantior est intellectuali; ita et phliosophia practica, speculativae praeferi debet. Consule B. Thoman. 2.2. quaest. 179. Bellarmin. 1. de Pontisic. cap. 12. a princ. Richard. de Sancto Victore. tract at. de 12. Patriarch. cap. 1. et 2. Tyr. Maxim. dissertat. 5. et seq. Piccolomin. grad. 5. cap. 44. etc. Christ. Matthiam Dithmars. colleg. polit. 1. dispurat. 1. quaest. 4. Iacob. Martini. disputat. Et hic. 1. thes. 1. quaest. 2. et 4. ac thes. 3. quaest. 3. henric. Gebhardi. de princip. iur. conclus. 15. Iohann. Cruger. in colleg. politic. disput. 1. thes. 1. etc. Qui omnes, partim pro dignitate Theoreticae, partim pro Maiestate Practicae philosophiae pugnant, et adhuc alios idem
argumentum pertractantes, enumerant. Adde etiam Eccardum benm Tetuschen Taulero, fol. m. 269. b. etc. item fol. 387. b. et notas cuiusdam Religiosi, ad lib. 2. Harphii, ubi de methodo contemplation. Virtus moralis perse est laudabilis: intellectualis non, nisi cum morali iuncta. Haec improbis est communis illâ nemo abuti potest; hâc quilibet. Et adparet id en eo, quod Charitas, non sapientia aliqua, perfectio dicitur vitae. Ludovit. Granatens ??? flurib. part. 8. cap. 3. Quicquid scriptum est in literis sacris, aut charitas est, aut pertinet ad Charitatem. DEUS ipse dicitur Charitas: et ea tam grata,ram accepta est Deo, ut propter Charitatem placet illi omne, quod placet. 1. Corinth. 13. vers. 2. eleganter Bellarmin. 2. de Monach. cap. 2. Kempis. 3. cap. 55. num. 4. Praestantius est diligere Deum, quam eundem contemplari, quia maior unitas in dilectione. imo ipsa contemplatio;quam Theologi tam praeclare commendant; in voluntate, non in intellectu consistit. Alcantara, tract. de Meditat. part. 1. cap. ultim. docum. 8 Becanus, Theolog. Et Scholastic. part. 2. tom. 1. tractat. 1. cap. 1. quaest. 5. Nec enim Metaphysicam intelligunt contemplationem, sed cum simul in actione ex amore effunditur, quod in contemplatione haustum fuit. vide Iohan. Tauler. serm. 2. in circumcis. Domin. Talesque Philosophi contemplativi, olim Monachi fuerunt. Bellarmin. 2. de Monach. cap. 1. Ac de Theologiâ affectiva, vide vitam Albert. Magni. cap. 19. fol. 175. et seq. Etiam contemplativi cum Deo conversantur. Ita et Lactantius dicit. lib. 3. cap. 9. Dei contemplatio est, venerari et colere, communem Parentem generis humani. Et scimus Deum, cum diligimus, non cum eum scimus quod etiam diaboli facere videntur: Dilectio non contemplationes cum Deo unit. Deus voiuntatis renuntiat perfectionem, et defectum punit voluntatis, non intellectus,. Ergo magis vult ut voluntatem purgemus, quam intellectum exaltemus. Alii dicunt, vitam ex contemplativa et activâ mixtam, praestantissimam esse. Firmanus, in speculo inrerno, ad fin. Quo etiam intui dicit Lactantius, lib. 3. cap. 8. Virtutem cum scientiâ coniunctam sapientiam esse. Ac lib. 4. cap.3 probat eleganter, quod sapientia et Religio conhaereant inseparabiliter. Deus vult diligi, et intelligi. ibid. cap.4.
Addere hîc lubet dissertationem, olim a me vulgatam eiusdem argumenti: An Practica Philosophia speculativae sit praeponenda? Practica num Philosophia, speculativae debeat praeferri; seu, quod fere idem est virtusne moralis praestantior sit intellectuali? disputatio est anceps. Et hinc inde varii pro theoreticae dignitate, varii pro Maiestate Practicae Philosophiae propugnant. Virtus tamen moralis, per se laudabilis est; Intellectualis non, nisi cum morali iuncta. Improbis haec communis est, haut rarenter: illâ nemo, quilibet hâc abuti potest. Charitas, (quo
uno, et quasi communi nomine, omnis laudata actio denominatur) haud vero scientia vel sapientia aliqua, perfectio dicitur vitae: adeo ut [Note: Ludo Gic. Granarens. in slorib. part. 8. cap 3.] qui perfectus est in charitate; perfectus etiam sit in hac vitâ. Deus est quasi centrum rationalis creaturae, in quo solo invenitur omne id, quod comprehendere humanus intellectus, et quicquid humana voluntas appetere potest. At inter alias virtutes, quae animam nostram uniat Deo, quae eandem ad suum centrum, finemque suum ultimum adducat, sola Charitas est. Deus est Charitas, et qui manet in Charitate, in Deo, et Deus in eo manet. 1. Iohan. 4. Solus Deus, quema dmodum se ipsum perfecte cognoscit: sic etiam solus perfecte se amat. At homo conditus est, ut diligat Deum et proximum suum. Fonsque ac scaturigo omnis mali, concupiscentia est proprii amoris: cum eâque charitas continuo certat, bellumque gerit. Quicquid scriptum est in literis Sacris, aut charitas est, aut pertinet ad charitatem: eaque tam grata, tamque accepta exsistit Deo, ut propter charitatem placeat illi omne, quod placet. Etenim si habuero prophetiam, et noverim mysteria cuncta, et scientiam omnem, sique habuero fidem omnerm, ut transferam montes, non autem habuero charitatem, nil plane sum. 1. Corinth. 13. vers. 2. Deum haec amplectitur, Angelosque hominibus sociat. Haec Christum de Virgine nasci fecit, et pro humanâ salute crucifigi. Haec de peccatoribus facit iustos, de servis liberos, de hostibus amicos, de peregrinis cives, de ignotis familiares, de vagis stabiles, se superbis humiles, de perversis mites, de tepidis fervidos, de tristibus laetos, de tenacibus largos, de terrenis caelestes et in doctis sapientes. Omnia haec Charitas, in credentium cordibus diffusa, per Spiritum Sanctum eis de caelis datum, operatur. Alas haec latissimas et longas habet: super Cherubim et Seraphim, et super omnes Angelorum choros volat. Infimis summa coniungit, per media transit, et ad summa redit, unum essicit de multis. Non ergo confidamus in nobis, nec alta sapiamus, nec commoda nostra quaeramus: fed in omnibus nos humiliemus, subiecti Deo, et omnihumanae creaturae, propter Deum in verâ charitate. Ipsa perficit diligenter honesta, delectatur viliora sibi ex oboedientiâ iniungi. Non abhorret tangere vulnera infirmorum, lavare pedes, sternere lectulos, purgare vestes, tergere sordes. Ipsa patienter fert aspera, inter opprobria laetatur. Praestantius est diligere Deum, quam eundem contemplari;quia maior unitas in dilectione. Imo ipsa contemplatio, quam Theosophi tam praeclare multi commendant; in voluntaten; non in intellectu consistit. Nec enim Metaphysicam intelligunt contemplationem; sed cum ex amore simul effunditur in actione. Hocce studium actionis, exigit et intendit ipse Deus: ne scilicet duntaxat nobis, sed et proximis inserviamus atque vacemus. Quod ipse quoque
Salvator; abundantissime fecit; et ab eiusmodi vitâ non exhortatus nos solum est; sed et eam in se ipso, omni incolatus sui tempore magnisice expressit. [Note: Alcantara. tr. de Medit. part. 1. cap ult. docum. 8.] Contenti interim simus illâ cognitione, quam nobis fides subministrat, atque huic cognitiont voluntatem et amorem nostrum adiungamus; cum haec sola sit quae Deum amplectitur, et in quâ totius meditationis fructus consistit. Intellectus enim vix aliquid de cognitione Dei comprehendere sufficit, quem tamen voluntas plurimum diligere potest. Innotescit exinde quoque dignitas Iurisprudentiae nostrae; ut pote quae in totâ actione, non in speculatione quâdam consistit, et quae si pietatis fundamento superstruatur, quamplurima suggerit media charitatis exercendae, proximoque inserviendi.
Hominis vero voluntas et affectus, primum, quatenus in se, et per se est homo, ullius sine certi status in hac vita respectu perfici debet. Ethice, quod cura:quaeque civem mundanum (qualem se Socrates, et etiam Marc. Antonius Imperat. 6. de vitâ sua. fol. 248. appellavit) informat, respiciens ad universalem societatem omnium creaturarum, solius Dei, tamquam supremi Monarchae Imperio subiectarum. vide Chr. Iavellum in proem. super libr. Et hic. Aristot. et tract. 2. cap. 7. super lib. 6. Ethic. Casum, specul. moral. 6. cap. 8. Timpler. 1. Ethic. cap. 1. qu. 7. Iacob. Martini, centur. 1. disp. 4. th. 9. et disputat. Ethic. 1. thes. 2. per toam. diss. Bernhard. Sutholt. tractat. de iurisd. num. 11. etc. Et quae ideo tam Naturae, quam doctrinae ordine, primo loco discenda est. Idem Martini, disputat. Ethic. 2. thes. 1. quaest. 3. Insuper, quia ex naturâ descendit, Maris atque Feminae coniunctio, liberorum procreatio, educatio. l. 1. §. 3. de Iust. et Iur. quia omnium primo marem; et feminam, quorum alterum alterius indiget societate, copulari est necesse, procreandi cuasâ, ut scribit Aristot. 1. Polit. 1. Unde is, ibidem probat; uxoriam et herilem societatem, esse omnium primam, ex quâ oritur domus. Idcirco Oeconomicâ quoque prudentiâ indigemus (quae a D. Thoma. 2. 2. quaest. 48. definitur; Prudentia rectiva mulitudinis unius Familiae) cuius finis est bonum Civile, ad Familiam sive Domum restrictum:
Tandem etiam in Civilem societatem, Bonum illud Morale introducendum; atque id adeo ex privato; quantum fieri potest, publicum est faciendum. Maiorque hominum caetus, beatissimâ inde emergenti utilitate, commode frui ut queat, procurari debet. Cui rei politicae meae Dissertationes principaliter sunt destinatae. Exinde patet, errare Antonium Mirandulanum, qui practicam Philosophiam per se consistere in libris Ethicis, putat: librosque Politicos, et Oeconomicos, non ob artis nece ssitatem: sed per accidens ob hominum pravitatem confectos esse putat. vide Heinricum Velstenium, centur. quaest. politic.
decad. 1. quaest. 1 Oeconomica quidem prudentia, Politicen antegreditur. Non enim idoneus tractandae Rei publicae videtur, qui rem privatam suam recte gubernare nescit: non Res publica salva esse potest, ni familiae singulares recte administrentur. Unde sapienter olim Chilon admonebat; ut disceret quisque suae domui praeesse. Diogen. Laertius. Sed tamen Politica ad Practicam Philosophiam constituendam, insuper necessaria est: neque enim homines domestico Imperio, vel etiam naturalibus Legibus potuerunt esse contenti, per rationes, quas Bolognetus, de lege, Iur, et aequitat. cap. 7. num. 8. etc. assignat.
NUnc porro de Civilis Cocietatis (quam singulari disputatione persequitur Dn. Gryphiander) origine, dicendumerit. Quandam inter nos cognationem constituisse Naturam, recte scribit Florentinus IC. in l. 3. d. Iust. et Iur. ubi Coral. num. 9. Generaliter enim ita est comparatum, ut qui cummune aliquid habent, tendant ad id, quod est generis eiusdem. Itaque et omne id, quod est communis mentis particeps, si militer ad cognatum suum contendit. Ac quanto est aliis rebus praestantius, tanto et paratius est, ut commisceatur cum eo, quod est generis eiusdem. Marc. Anton. Imper. de vit â sua. lib. 9. fol. m. 292. et seq. Inde hominem zw=on politiko\n; omni ape, omnique animante gregali, civilius et urbanius animal esse, probe Aristoteles dicit 1. polit. 2. vid. 1. 2. ad fin. ibi: kai\ tw=n fu/s1ei politikw=n zw/wn. ff. de legib. eleg Bellarmin. de Laicis. cap. 5. Homines ad koinwni/an, seu quandam communem societatem et cohabitationem, impetu ac instinctu quodam naturali trahi; aperte indicat sermo, hominia naturâ datus; utpote qui solitario supervacaneus esset. Ad vitam insuper symbioticam amplectendam, ducitur et quasi impellitur homo; dum omni auxilio destitutus, nudus et inermis, quasi ex naufragio, omnibus rebus amissis, in huius vitae eicitur aerumnas:neque etiam in adultâ aetate, propriis viribus, omnia vitae subsidia parare potest. Lactant. de opific. Dei. cap. 4. August. de Civitate Dei. lib. 21. cap. 12. Eugub. Steuch. 6. deperenn. philosoph. cap. 9. Althusius. 1. Polit. 1. a princip. Timpler. 1. polit. 3. quaestion. 5. Et quod Imperatores in l. 5. §. 1. C. ad Leg. iul. Maiest. de filiis reorum Criminis maiestatis rescribunt; mortem illis solatium, et vitam supplicum esse: Ad hoc Albericus Gentilis, disputat. 4. ibid. prudenter adnotat; poenam ipso leto maiorem exsistere, versari inter homines, et hominum suffiagiis carere. Ac item, quia homines si soli
sint, timeant et expavescent; adparet exinde, societatis adpetitum esse a naturâ. Certe etsi homo corpore sit enutritus, non tamen lumen animi exercere, neque in adultâ aetate, etiam externa illa, quibus in vita commode degendâ opus habet, in se vel apud se potest invenire; quo scilicet necessitate adactus, ad coniunctim vivendum, vel Symbioticam vitam invitaretur: Iohann. Althus. 1. polit. a princ. At cum Deus ipse per naturam dederit rebus singulis facultatem se conservandi suisque contrariis resistendi, quantum ad incolumitatem salutis opus est; nec homines facultatem hanc exsequendi dispersi potuissentexequi. argum. Genes. 2. vers. 18. instinctus, iisdem adiectus est gregatim vivendi; societatemque Civilem constituendi. Quâ ratione manifestum est, po/lin seu Civitatem, omnium Societatum perfectionem, in utero naturae conceptam, ab illâ partam, in eiusque veluti gremio et ample xu enutritam, ad legemque naturae referendam esse; post Arist. Casus. 1. poslit. 2. Keckermann. in praecog. System. polit. can. de politiâ generali. Intuitu etiam naturalis huius propensionis, acute Scaliger. 4. Poet. 1. Hominem ab o(mw=s2, derivatum opinatur; quasi ipsâ notatione significetur, illum societatis esse studiosum. Vide tamen. Christian. Becman. de origin. Latin. Linguae, in verbo Pumilus. Che ciascuno attenda solamente a casi suoi, non e altro, cheunrender l'huomo simile alle fiere. Guazo, de Civil. conversat. 1. Quamvis autem ICC. Urbis constitutionem Iuris gentium esse secundarii, ex l. 5. ibi: aedificia collocat a. d. Iustit. et Iur. proben: id tamen ita intelligi debet, quod aedificatio et structura urbium, communi gentium consensu approbata, et postquam aliquandiu homines exstitissent, demum abiis conditae fuerunturbes. Genes. 4. vers. 17. Danae. vetust. primi mundi antiquit. cap. 3. prope fin. Civitas vero, seu ut certi quidam hominum caetus sint, Iuris consensu, utilitatisque communione sociati, id a natura, eiusque primaevâ lege, originem trahit.
Societatem vero, omnium quae habetur, perfectissima omnium aliarum Princeps, quaeque th=fu/s1ei, seu intentiove Naturae prima exsistit, po/lin seu Civitatem vocamus. 1. Polit. 2. in quâ omnes, et singule aliae societates umuntur, ac conspirant: et quae est potissimum eorum, quae humanâ ratione constitui possuut, ut ait B. Thomas. 1. Polit. lection. 1. Hunc caetum Deo gratissimum esse, Ethnici quoque noverunt et inter alios Cicero, qui in Somnio Scipion. Nihil est, inquit, illi Principi Deo, qui hunc Mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius; quam concilia caetusque hominum iure sociati, quae Civitates appellantur: Civitatem autem Venerabilis Beda, in Genes. cap. 19. dictam existimat: quod plurimorum conseiscat, et in unum contineat vitas, aut quod unicas sit Civium. A coeundo nominari putat Cicero, d. loco. quo in illâ
Cives vinculo quodam societatis coeant in caetum unum. vide Bodin. 1. cap. 6. Eaque de finitur, caetus multitudinis, iuris consensu, et utilitatis communione securatus. S. Augustin. 19. de Civitat. Dei, cap. 21. Omnia continens, ad vitam optime degendam necessaria. Et hoc, ut obiter drcam, inter Urbem et Civitatem interst: quod Urbis termini muri sunt, et iisdem ipsa finitur. Civitas autem, non in parietibus aut muris; sed in iure et hominum multitudine posta est. Alioquin enim Atheniensibus, cum se classi marinae comnitterent; (eo quod ab Oraculo Delphico responsum acceperant, Civitatem a Persis invictam moenibus ligneis fore) Alioquin item Senatui, Populoque Romano, cum urbem adventu Caesaris trepidi desererent, non fuisse Civitatem, dicere cogeremur. Urbs, teste Nonio Marcello, aedificia; Civitas, incolas respicit. Cicero, pro Muraenâ. Roma Urbs est, eam Civitas incolit. Hincque olim Roma a Gallis capta, non habita fuit pro Civitate:et recte Camillus reputa vit, obesessos tum in Capitolio, eam repraesentare. Plutarch. Camill. Ut et in Carthaginis deditione, cum Legatis a Senatu Romano responsum esset: obsides cum classibus traderent, Civitati et privilegiis nihil ademptum iri:id male Carthaginen ses de muris quoque sunt interpretati. Appian. in Lybic. Et Nycias apud Thucy didem, lib. 7. Viri, inquit, Crvitas sunt, non moenia aut naves hominibus inanes. Denique una numero Civitas, haud est alligata ad unam aliquam certam Urbem; sed in diversis Urbibus, imo et in pagis consistere potest. Undecumque Clariss. Barthius, lib. 58. animadvers. cap. 5. ut et in tractatu de iureterritorior. cap. ult. dixi. Vide de Civitatis ac Urbis significationc ac differentiis variis. Bodin. 1. de Republic. 6. num. 49. etc. Paulum Busimu, lib. 1. de Republ. cap. 4. sub num. 2. Alberic. Gentil. lect. Vergil. cap. 8 Frid. Tilemann. disp. ff. 3. thes. 24. vol. 1. Arnisae. relect. polit. lib. 1. cap. 5. sect. 2. Schonbörner. 1. polit. 13. Timpler. 1. polit. 6. quaestion. 3. Iohann. Crugerum, Colleg. Politic. disputat. 3. thes. 3. etc. Iohann. Von Elßwich / disputat. polit. 2. thes. 2. et 4. Quamvis non raro hae appellationes confundantur: quod et Interpretibus disciplinae Civilis est familiare. Et Civitas nunc denotat hominum coetum, nunc locum illum, in quo habitat ille coetus: quod et de Ecclefiâ dici solet. Bellarmin. de concil. et Ecclesiâ. lib. 2. cap. 1. De Civitate, item Urbe, Republicâ gente etc. adi Leonhard. Aretin. lib.3. Epistolar. fol. m. 105. etc. Gryphiandr. disputat. de Democrat. thes. 18. et 19. Paurmeister. 2. cap. ult. a princ. Casum. Sphaer. Civit. lib. 3. cap. 2. De Republique, Cite, Ville consule Guyon, tom. 3. lib. 3. cap. 18. et seq.
Hanc igitur in utero Naturae conceptam, ab illâ editam in hanc lucem, in eius gremio enutritam, ad legemque Naturae pertinere (neque inchoative solum et materialiter, sed etiam quoad partium
conglutinationem (extra controversiam positum esse videtur, post Aristotel. Casus, t polit. 2. quaestion. 1. Keckermann. in praecogn. System. Politic. Canon. de polit. generali. fol. 9. etc. Velsten. centur. quaest. politic. decad. 4. thes. 3. Iohann. Arnd. Vom Wahren Christenthumb. cap. 26. Quam vis industriâ hominis excolatur. Sicque agricuitura est naturalis, licet hominum requirat curam et operam. Quamvis item ex metu, indigentiâ, aliisque similibus externis causis impellentibus, politica societas oriatur; attamen causa propinqua, et intrinsecus urgens, est luxnaturae: quae nobis eam habilitatem implantavit, ut ex ternâ aliquâ, etiam leviter quandoque oblatâ occasione, ad Civilem cohabitationem perveniamus. vide Lactantium, 6. cap. 10. Sicut et Matrimonium, quod indubie est iuris naturalis, l. 1. §. 3. de lust. et Iur. non semper naturâ, sed variis occasionibus aliis conciliatur. Numquam fuit tempus, in quo non fuerit societas et communitas aliqua vitae inter homines; nisi vi aliquâ maiore coacti, ab illâ in solitudines abirent. Utridiculi haud immerito videantur, qui audacter affirmant, homines primum more ferarum vitam degisse, in silvis et montibus oberrantes, quod prisci communiter sunt opinati. Diodor. Siculus 1. num. 8. Thucydides, ab initio. Lucretius, et ad eum Lambinus, mibi fol. 679. et vide ibid. fol. 696. 701. adnotat. Unde et Gratius Phaliscus, in Cyneget.
--- Nudâ silvas virtute movebant
Inconsulti homines, vitâque erat error in omni.
donec a quibusdam in coetum inducerentur. Petr. Gregorius Tholosanis 1. de Republic. 2. Bellarmin. de Laicis cap. 5. Keckermann. in praecog. Politic. fol. 11. etc. et disputat. practic. 29. problem. 2 Frideric. Tilemann. disp. ff. vol. 1. disputat. 1. thes. 2. Cruger. colleg. polit. disputat. 1. thes. 38. etc. Velsten. decad. 2. quaestion 2.
Hîc paulatim subsistere lubet, et illam multorum ingeniis iactatam excutere quaestionem; An ea vita, in quasunt homines mis1a/nqrwpoi,, et a)po/lides2, hospitis aut peregrini instar, sine certolare aut domicilio, et sede exsistentes, aut solitariorum, monasticum seu eremiticum, aut contemplativum, ut vocant, vivendi modum amplectentium; a Civili societate penitus abhorrentium, et in latebris suis delitescentium: an, inquam, ea vita beatior sit, quam illorum, qui in communi coetu, qui in civitate vivunt?
-- -- Pars invenit utraque causas.
Sed regulariter tamen (et quoad maiorem hominum partem) id negari solet. Guazzus, de Civil. conversat. a princ. Richter, axiomat. histor. 4. Timpler. 1. polit. 3. quaest. 6. Charron. 1. de Sagesse, cap. 54. Guyon tom. 2. lib. 2. cap. 1. des diverses Lecons. et tom. 3. lib. 1. cap. 26. Montaigne 1. cap. 38.
Et quidem Atistotelis auctoritate. 1. polit. 2. qui scribit: eum, qui non fortunâ, sed naturâ alienus est a Civitate, qui in societate esse nequit, aut nihilo indiget propter copiam, et pars Civitatis non habetur; hunc aut improbum esse, aut homine praestantiorem: bestiam nimirum aut. Deum. Ut qui ab Homero per contumeliam dicitur:
--- Iure, tribuque domoque carens.
Misera est talis vita: hincque Cicero, neminem esse, ait, etiam cui abunde omnia, tamquam virgulâ, quod aiunt, divinâ suppeditar entur, qui in solitudine vivere velit. Sibi ac aliis inutilis est eadem haec vita: recteque Stoicis placuit, ea quae in terris gignuntur, ad usum hominum creari omnia. Homines autem, hominum causâ generatos: ut ipsi inter se alii aliis prodesse queant. Et proximi amorem cultui divino aequiparat: Deus, Matth. 22. vers 39. 1. Corinth. 13. vers. 2. et 3. Atquomodo proximi nostri commoda promovere quimus, societati humanae nisi nos insinuemus propus? Nec qui se a vulgo segregat, minus cum mundo, et munduscum illo commune habet: non ab hominibus; sed a rebus, et primum a suis secedendum est. Te animo populis subtrahe, non pede, atque dura. Seneca, Epistol. 56. Quires et homines fugit, ille est quem cupiditatum suarum infelicitas relegavit: qui alios feliciores videre non potuit, qui se velut timidum atque iners animal, metu occultavit, ille sibi non vivit, sed quod turpissimum est, ventri, somno, libidini: nen sibi vivit, qui nemini. Divine Gregorius Magnus, Pontifex, super Ezecbiel. 9. homil. Saepe cum de vitâ proximorum querimur, mutarelocum conamur, et secretum vitae remotioris eligere; videlicet ignorantes, quod si desit spiritus, non adiuvet locus. Loth enim Sanctus in Sodomis exstitit, in monte peccavit. Quia autem loca mentem non muniunt, ipse humani generis primus testatur parens, qui in Paradiso cecidit: sed minus sunt omnia quae loquimur ex terrâ; nam si locus salvare potuisset, Satan de caelo non caderer. adde Anton. de Sales. Episcop. Genevens. praxin spiritual. part. 1. cap. 3 et part. 3. cap. 24. Anima quidem nostra, tranquilla et sedata esse debet: Sed vera illa e)uqumi/a et securitas, haud ecstasi, et spirituali monastico gaudio; sed potius carnis et affectuum victoriâ definiri debet. Arnd. in praef. lib. 3. vom wahren Christenthumb. Granatensis, in floribus, part. 7. cap. 11. Didacus Stella. 3. de contemptu Mundi. cap. 10. Quodidem emphaticis admodum verbis, docetauctor quidam sanctus, laudatus in Harmoniâ, etlicher punckren und Articuln Christlicher Lehre. fol. 42. b. ita loquens: Welcher Mensch aber sich selber außer Göttlicher Mhne (Liebe) mit einem lautem hertzen / unnd mit einem wahren /vesten / ungestiffien Glauben in allen dingen läßt / und sich Gott gäntzlich ergibt und bevihlet/ in Lieb und in Leide/ und mit
schlechten worte/in allen eeyden/Widerwertigkeit und Betrübnuß/ vnd dem Göttlichen Willen demütiglich mit williger geduit vnnd gelassenheit danckbarlich gehorsam ist. Sthe diß ist rechte/ wahre vnnd gewisse Andacht, vnd ist auch je vnd je gut vnd gerecht/von Gottallezeit/vnnd niche von der Natur/noch von dem bösen Beist/vnd ist auch ein sicher gewiß Zeichen/rechter wahrer Heiligkeit/vnnd rechter Andacht: vnnd daran mag man sich sicherlich wolgelassen/vnd davon halten in der warheit ect. Folgtbatd: Vnnd zu dieser Andacht gehöret nicht engentlich at beit deß Leibes/ oder das man in einen Winckel schlieffe/ oder das man sich versperren lassen in ein Closter/ oder das mann fliehe in einen Wald/ oder das man viel faste/ mit Wasser vnnd Brot alle Tag/ oder das man viel bette/eylff Psalmen/vnd eylff Vigilte/ oder eylff tansendt Pater noster, oder das man ander groß arbeit vnd vbung thue / mit sich selber geißlen/ vnd ein Cilicium antrage/vnd Parfuß gehe/ vnnd auff der Erden lige/ vnd deßgleichen/ ect. vide etiam de hac spirituali solitudine, hoc est, de profundâ humilitate, resignatione, nostri ipsorum abnegatione, et excessu in Deum, piêadmodum disserentem Henricum Susonem, apud Taulerum. Domin. 4. advent. Sermon. 1. Hanc solitudinem quaere, aut socius non eris in conversatione Dei! Tempora et loca, et negotia quae tractamus omnia, quaecumque videmus, audimusque, occasionem praebent multis modis et effectibus corad Deum elevandi. Qui Deum vereamat, in omnibus rebus Deum conspicit: et possunt ad Dei amorem singula ipsum in vitare. Quin et vetustissimi olim Eremitae agnoverunt, in omni ordine humanae vitae, animas esse Deo placentes, et habentes actus aliquos occultos, quibus delectatur Deus. Nectantum professionem vitae, aut habitus speciem, Deo placitam esse; quantum sinceritatem atque affectionem mentis, et operum probitatem. vide Vitam Paphnutii, in vita Patrum. Sed vero solitaria vita, atque in ea contemplatio, res plane sacra est. Beat. Hieron. in epistol. ad Heliodor. Eucherius, delaudibus Eremi. Sed quâ pauci rite uti queunt. Sicque capio, quod Bellarminus, egregie vitam eremiticam desendit, de Monachis, cap. 39. quodque de Laicis cap. 5. dicit: super homines, et contra naturam ex gratiâ fuisse, quod quidam Eremitae vixerint soli. Ac B. Hieronymus, epist. ad Rustic. incip Nil Christiano felicius. docet, tutius esse iuveni vivere in caenobio, quam in eremo. Alia item disputatio esse videtur, an hic vel ille homo, hoc vel illo tempore, solitudinem quaerere debeat: qut num tempora ferant, ut aliquis sese immisceat publicae rei. Futurum enim, imo adest nunc tempus; quo tamquam si in dulcibus aquis inveniuntur salsae, ita amici omnes inter se pugnabunt. Et tunc latebit prudens, et intelligens separatus manebit, tamquam in cellâ snâ conditus, et quaesitus a multis,
non invenietur. lib. 4. Hezrae. cap. 5. vers. 12. 9. et 10. Sapiens illo tempore silebit, ait alicubi Oseas.
CIvilis haecce commutiio, duos fines habent. Quorum primus est, (w(=, aut cui) ut coniunctim viventes; quasi membia membris sibi inservitent: Societates namque hominum, inter ipsos, vitae tutius, commodiusque degendae causâ, inveutae fuerunt. Ad hunc finem respexit Plato. 1. de Republic. ubi Civitatis causam ab indigentiâ victus et cultus exstitisse; sociatosque esse homines, ait, ut mutuis auxiliis adtuti, commoduis feliciusque viverent. Hincque Civilis societatis finis, publica appellatur Salus. 3. polit. 4. Quam supremam Legem vocant; et quae privatae Saluti, a quolibet anteponi debet: nam ita sese curare debent membra, ut semper respiciant ad totum. Quâ ratione dicitur in l. 2. de Iustit. et Iur. ut Patriae pareamus, iuris Gentium primaevi, id est, iuris naturalis humani esse: et in l. 1. §. 15. de ventr. in possess. mittend. Nos non tantum paretibus, sed et Rei publicae nasci. Publica instituta, paternâ pietate potiora esse. in l. 14. in princ. ad Trebell. Sciteque a quodam dictum est: dum nos cavemus singuli, perimus Universi. Hunc finem plerumque a)u/ta/rkeia sequitur, sive bonorum omnium affluentia: publica quippe utilitas singulos beat.
Sed Civitas, quae gratiâ coniunctim vivendi, primûm (ut iam dixi) nata est. bene tamen beateque, et recte utvendi, hoc est actionum honestarum feliciter fungendarum causâ, consistit principaliter. 1. polit. 2. et lib. 3. pol. cap. 4. ac 6. Sicque finis Rei publicae non est bellica potentia, aut magnitudo, Paruta, 1. discors. 1. fol. 23. Isocrat. contra Lacedaem. et Aristoteles. 7. polit. cap. 14. ac 15. Sed ut Benedict. Wincklerus, 3. de princ. Iur. cap. 12. rectescribit, agnitio et fruitio iuris naturalis. Et hoc intuitu aiunt; iuris finem proximum, iustitiam esse: remotiorem, publicam salutem. Matth. Stephani, de art. iuris. cap. 5. In hac etenim societate, summum est bonum quoddam; quod per se, et propter se, atque etiam primo expetituriipsa nimirum iustitia Universalis, Virtutes in sese quae continetomnes: et quae universum chorum, seu comitatum Virtutum complectitur. Quippe institia cum descendat ab ordine rectitudinis, generasster convenire potest omni Virtuti. Est nam que iustare idem, quod rectificare. B. Thomas. part. 3. qu. 21. ubi inquit: quicquid Deus in rebus
creatis facit, facit secundum convenientem ordinem, et proportionen suam, in quâ consistit ratio iustitiae, indeque homo iustus, id est, suae naturae, seu rectae rationi convenienter agens, omnibus Virtutibus est praeditus. Quas Virtutes, ut exercere possit, ad eas Virtutes operandas ut adigatur homo, Civilem societatem natura (hoc est, ut pie et philosophice loquitur, gl. 1. Inst. de Iur. nat. in pr. ipse Deus. §. sed naturalia, ibi: Divinâ quâdam providentia. dict. tit.) humano generi monstravit, implantavit. Quicquid in liberâ Civitate, aut Republicâ geritur; quicquid a Legislatore, vel Iureconsulto, deliberationis atque consilii suscipitur: omne id iustitiae, id est Virtutis et Honestatis gratiâ fieri debet. Ad hanc aliarum rerum usus, commoditatesque et opportunitates, ipsa etiam Salus publica, per se ac primo diriguntur. Christoph. Ehemius. lib. 5. cap. 1. et cap. 6. princip. Iur. Non aliâ de causâ Salus publica colenda, quam ut hoc bono, beatissimaque inde emergente utilitate, Civilis hominum caetus commode semper fruiqueat. Indeque tum demum in Civitate beatitudinem exsistere, et exinde felicitatem exoriti civilem, eutaxianque politicam, si bonum illud morale in Civitatem introducatur, quod bonum civilis communicationis finis primarius est (Aristoteles finem: ou(=, Latini Logici finemcuius, vocant (quem efficiens assequi intendit, et ad agendum movet, motu scilicet amoris et desiderii etc. Sique Bonum illud Morale in civitate exsistat, Beatitudo et Felicitas exoritur Civilis: Politica scilicet e)utaci/a. Hanc pone subsequitur pax interna publica, sive communis tranquillitas, honorque publicus in statu Politico, vide: Hilliger. ad Donell. 2. com. cap. 1. A.
Hîc disputati potest, quatenus Vir bonus distet a bono Cive? vide Tileman. disputat. ff. 1. thes. 3. vol. 1. Sane in optimâ Republicâ eadem est boni Viri, quae boni civis virtus. Aristotel. 3. polit. cap. 3. et lib. 7. cap. 2. ac. 3. Quam vis politice non immediate, sed disciplinarum aliarum adminiculo reddat Civem vere bonum; et per se contenta sit externorum dispositione. (Unde duplex est iustitia, Legalis, quae reddit bonum Civem; et moralis, quae bonum Virum. Aristot. 8. Ethic. cap. 13.) Eleganter Cicero, epistol. 5. ad Lentul. Ego cum ipsâ Republicâ quasi sum collocutus, ut mihi promeritis id praestaret; ut, quem bonum Civem seinper habuisset, virum quoque bonum esse pateretur: videatur idem Cicero. extrem. lib. de opt. gener. orat. et Rabirianâ Orat. extremâ, aliisque eundem locis pluribus. Sed an Res publica faciat viros bonos, tradit Carnin. in turr. Babylon. cap. 12. et cap. 16. ac 17. ex professo.
Coronidis vice subnecto; in solâ virtute Summum Bonum esse, eamque ad beatitudnem sufficere: nec externa aut fortuita requiri, id quod rationabiliter Stoici defendunt, et ex iis passim, in epist. Seneca,
Lips. 2. manuduct. dissert. 20. et seqq. Lactant. 3. cap. 11. Aquibus perperam Aristoteles dissentire videtur. 7. Ethic. 8. Beatitudo enim est aliquid perfectum, perfectum autem perfici non potest; nisi illa perfectio essentiam intret, nuncvero bona externa de essentiâ beatitudinis esse, absurdum est. Nec de exsistentiâ eius sunt illa Bona. Bonum namque quaerendum, assignandumque est, quod nostri sit arbitrii, quod casu non adimatur, casu non detur. elegantissime Boetius, de consolat. Philosoph. lib. 4. pros. 3. adde Originis Philocal. cap. 25. passim. Hocque facile largientur ii, qui cum Proclo, tractat. de animâ et Daemone, finem ipsum in animâ collocant, corporeis non egentem, hominemque ipsum putant esse animam, utentem corpore: qui passiones in strumentorum, ab ipsis utentibus seiunctas esse sciunt. Instrumenta ad beatitudinem necessaria sunt; sed ad veram felicitatem summa sufficit miseria: nam et in rebus adversis exercitium Virtutis (et quidem illustre magis) esse potest. Ex quo porro et hoc resultat, quod beata possit dici Res publica, si exercitia habeat virtutum publica, licet ab hoste obsideatur etc. Keckerman. in praecog. Polit. fol. 26. modo Civitatis nomen adhuc mereatur. Interim, quod Lactantius ait, 7. cap. 7. omnem sectam Philosophorum, vidisse aliquid ex vero: id et in quaestione de summo Bono adprime placet. Nempe sententias tam discrepantes inter se philosophorum, ad veram normam conferendas; et qui ideo propius ad rem ipsam accesserint, qui longius recesserint. (nam nulla simpliciter reicienda videtur) indagandum erit. Inferiori in gradu Peripateticos loco; qui externa admiscent. Inducendo scilicet Bonum, quod non sit in hominis potestate: sicque totum hominem alienae subiugat ditioni. Lactantius. 3. cap. 8. Quibus sul. imiores Stoici sunt, virtutesolâ contenti. Epicurei in super requirunt, ut virtutis possessione delectemut in uttaque sorte. vide Senec. Epistol. 21. Lactantium lib. 3. cap. 7. et 27. Sicque non adeo sunt absurdi. Nec enim optandum est, ut voluptas plane absit ab actionibus nostris. Michael Palaeolog. oration. 4. et 5. Quamvis ignoratione veri Dei in horrendos errores prae ceteris fuerint lapsi. Lactantius, lib. 3. cap. 17. eoque sensu regidior Stoicis dicitur Epicurus. Montaigne. 2. cap. 11. fol. 388. etc. Sicque Aristoteles dicit. 1. er hic. 8. Non est Vir bonus habendus, qui honestis actionibus non laetatur, nec dissentit Sarisberiensis, cap. ult. lib. ult. addatur Bernart ad Boetium, in Comm. fol. 281. Plato plane divine (vide Halloix in notis ad Vitam S. Iustini, fol. 285. Montaigne 1. cap. 19. inprinc.) haud in nostris iuste vel bene factis, sed in aboslutâ virtutis specie et forma (Ideam vocatille) ponit felicitatem: hoc est, in ipso Deo. Iavellus, philosoph. pract. fol. m. 13. hocque intuitu Lactantius. 3. cap. 12. dicit: Euclidem statuere summum bonum, quod simile sit et idem semper, cuius
participatione bonisumus et felices. ut dixi supra. idque sit per veram religionem. Lactant. 3. cap. 10. et seq. vide eundem Lactantrum. 3. cap. 7. et Duellum Scientiae ac Ignorant. 1. cap. 8. part. 2.
In Practicâ ergo Vitâ, Civitatem practicam consectamur, et ad practicum, quae dirigitur finem. Sicque in limine Bodinum. 1. de Republic. 1. impingere videri posset: Civitatis quifinem in pulcherrimâ, suavissimâque sublimium rerum constituit contemplatione. Quando in rerum naturalium, humanarum ac Divinarum cognitione exercentur Cives, iique contemplationis huius fructus, praepotenti Deo, totius Naturae Principi ferunt acceptos. Cum tamen in practicâ vitâ, Civitrtem practicam nosconsectare deceat, et ad practicum directam finem. Dn. Cluten. in paradox. thes. 2. de fine Republicar. vide Carnin. In destruct. Turris Babylon. cap. 12. et 12. ac seqq. ubi de fine Ecclesiasticae Legis. Quodque Patres e societate Iesu, et fere Theologi omnes, qui politica tractant, specioso dogmate Religionem, Cultumque Divinum, Civilis Societatis finem statuunt et fundamentum. Mariana, Rossaeus, et Ribadeneira in Instit. Princip. Bozius, de ruinu gent. lib. 1. hoc forsan explicationem ulteriorem requtrit. Magistratus praecipuum munus esse puto, curare Religionem, hoc est essicere, ut in omni pietate ac honestate vivamus. 1. Timoth. 2. Sed non tamquam id esset Rerum publicarum finis essentialis. Etenim si Civitatis finis esset contemplatio, vel vera Religio, uniformisque ad Deum de votio, eaque ad esse Civilis consociationis, absolute pertinerent: exinde sequeretur, ubi talis finis non est, vel ubi media desunt, ad eum finem deducentia; nec ibi ullam societatem legitimam, sed colluvionem potius, et rurbam latronum esse. Imperantes non veros et iustos Magistratus, sed impostores atque Tyrannos estistere Hocque principio decretum illud, de Principibus Haereticis solio deturbandis, clamve ac palam, ferrovel veneno, a quolibet privato e medio tollendis: iisque populis, quos Pontifex Romanus, perperam de Religione sentire iudicat, nullâ habitâ vullarum pactionum aut foederum ratione, debellandis inniti ait. Keckerman. in praecogn. polit. fol. 24. Et hoc etiam theoremate, finis hominis, qui est vera Dei Agnitio, cum fine politicae conversationis, (hoc est, Divina et Humana) periculosâ mistione confundi, reputatur. Vid. omnino Paulum Busium, lib. 1. de Repub. cap. 4. num. 6. etc. Mitigate quoque hoc dogma videnturea; quae Bellarminus disputat, lib. 5. de Rom. Pontific. cap. 2. ubi ait, Dominium haud fundari in gratiâ ac fide. Et ibidem cap. 3. Christum non abstulisse Regna iis, quorum erant: nam Christum non venisse destruere ea, quae benese habebaut; sed perficere. Augusti itidem Imperium, non veram fpectabat Religionem, et tamen Salvator noster voluit dari Caesari, quae
Caesaris sunt: etiam ab ipsis Iudaeis, qui veram habebant tum temporis Religionem. Sicque Res publica est, ubi non est vera Religio; sed eâ deficiente, nec etiam ibi est vera honestas; et scelera horrenda subsequuntur. Vera Religio finis hominis est, et qui eam non habet, vix hominis meretur nomen. Sed tamen non tam nobilis finis potest esse praefixus toti caetui civili. Namque nostra Res publica, quoad substantiam, non differt a Republicâ Ethnicorum. Sique Religio in animis hominum esset, statim Rem publicam novam, optime constitutam haberemus. Ergo Religio est principium bene constitutae Rei publicae, nonfinis. Ac quoque Tostatus, in anigmat. Sacru. sol. mihi 231. scrrbit: Religionem non esse Rei publicae finem, si consideretuv, ut estapudomnes gentes. Christiana Res publica aliud est, quam Res publica simpliciter. Ac inde est harmonicum et mutuum officium Episcoporum ac Regum. Choppinus de Polit. Ecclefiastic. Hinc etiam non est distributio generis in species, quando aliam facimus Rem publicam profanam; ex principiis naturae, et rectae rationts deductam: aliam Christianam, ex principiis S. Scripturae concinnatam. Timpler. 1. polit. 1. quaest. 6. Nonenim Lex Naturae et ratio recta, SS. Scripturae adversantur.
HUnc in Civitate progignit finem: hunusque Practicae et Civili Felicitatis, isntrumentalis causa est politei/a, Res publica, seu ad ministratio Civilis. Quippe per quam multitudo seu communitas recte instituta, bene beateque vivit; et quae Civilis Societatis Anima est, et vita quaedam. 4. Politic. 11. Iacob. Bornitius, tract. de Maiestat. cap. 5. Lipsius, in notu ad z. Polit. cap. 6. Divine Isocrates, in Areopagit. Est anima Civitatis niliil aliud, quam administratio illius; quae non minores, quam in corpore anima effectus producit. Videlicet haec est, quae de omnibus consulit; simul conservans profectum, simul nocivum devitans. Huic oportet et leges et Oratores, et privatos homines esse similes; et sicunumquemque agere, prout illam sit nactus, hâc cepravatâ, nos nihil habemus pensi, nec folliciti sumus, quemadmodum redintegretur. Civilis haecce administratio (ut Seneca ait) Spiritus ille vitalis est, quem tot
milia trahunt; nihilipsa per se fututa, nisionus et praeda, mens illa si subtrahatur. lib. 1. de Clementiâ. cap. 4. Hanc etiam in rem elegantissimus et Livii locus, lib. 36. De Urbe, agroque (de Capuâ loquitur) reliqua consultano fuit: quibusdam delendam censentibus urbem praevalidam, propinquam; inimicam. Ceterum habitaritantum, tamquam Urbem Capuam, frequentarique placuit nullum Corpus Civitatis, nec Senatus, nec Plebis Concilium, nec Magistratus esse. Sine consilio publico, sine Imperio, multitudinem nullius rei inter se sociam, ad consensum inhabisem fore.
Differt a Republicâ Civitas; quod haec quasi materia est, in quam Res publica tamquam forma inducitur. late Arnisaeus, relect. 1. cap. 5. sect. 3. Rem publicam choris et harmoniis: Civitatem personis et numeris comparat. Interdum sumitur Civitas formaliter, prout formâ suâ est inducta; tum saepissime Rei publicae nomine venit. Sic Cicero 1. de Republic. ait: Omnis Civitas, quae est constitutio populi, Res publica est. Sic etiam Iureconsulti quandoque Urbem pro Republica sumunt. Anton. Faber. inrational. ad l. 3. de offic. Praefect. Vigil. De homonymiâ vocabuli Rei publicae, vide Christian. Matthiam, Colleg. polit. 1. disp. 5. tbes. 4. etc. Ac num Politica, Res publica ac Civitas idem sit? consule Timpler. 1. polit. 2. quaest. 2.
Cum autem Res publica, seu politei/a (quae Synonima sunt, vel invito Scaligero. lib. 3. Poet. cap. 21.) Imperio contineatur et subiectione: (potentia etenim manus iustitiae est) Regere itaque et subici; Regi et Gubernare, consentanea esse apparet, tum Naturae, tum et Divino in sacris literis revelato iuri. 2. Chronic. 19. vers. 6. Psalm. 82. vers. 6. Proverb. 8. vers. 15. Habacuc. 1. vers. 3. Sapient. 6. vers. 3. Roman. 13. vers. 1. et 4. Tit. 3. vers. 1. 1. Petr. 2. vers. 13. Ferdinandus Vasquius. 1. illustr. cap. 1. num. 25. cap. 21. num. 23. etc. Petrus Gregorius Tholosan. 1. de Republic. cap. 2. Bellarminus de Laicis. cap. 5. Reinkingk. lib. 1. class. 1. cap. 2. Athus. 1. polit. cap. 1. adfin Loelius Zecchius. 1. de Princip. administr. cap. 1. num. 2. et 3. Henric. Velsten. centur. quaest. pol. decad. 8. tbes. ???. vide tamen Albert. Bolognet. tractat de lege. iur. et aequitat. cap. 12. Namque et recta ratio, quae finem hominiindidit, etiam instrumenta monstravit; et instrumenta ac media, ad illum finem perveniendi, naturalia erunt. Recteque Oppianus, 5. a(leut. vers. 45.
Benivoli o Reges Caelestes mari et terrae.
Ubi vide in Comment. Rittershus. fol.: 14. Et etiam Aristoteles scribit: Impetare et parere, non solum naturalia; sed et necessaria quoque, itemque utilia Naturae ac rerum naturalium munia sunt. 1. polit. 5. Idem inter homines Imperium exsistit, quod in rebus non viventibus
Harmonia; ut elegantissime Aristoteles 1. polit. 3. Nihil tam aptum esse censetur, ad ius, conditionemque Naturae, quam Imperium. Sine quo nec Domus ulla, nec Civitas, nec gens, nec homium Universum genus, stare; nec rerum Natura omnis, nec Mundus ipse potest. Cicero, 3. de legibus a princip. Nihil est, quod sine Moderatore consistere postet: Sic Domus ab habitatore deserta, drlabitur. Navis sine gubernatore, pessum abit. Lactantius. 3. cap. 21. Ordo est optimum quiddam: at Ordo sine Imperio esse nequit. Aurea notetur sententia Aristotelis. 1. polit. 2. Sicut homo animalium est optimum; ita sine iustitiâ, sine iure ac lege, est omnium deterrimum. Sed iustitia est res maxime politica etc. Quam sententiam docte explicat Ludovicus Vives. 7. de caus. corruprar. artium a princip. ubi dicit: Hominem res ipsa testatur, conditum esse a Deo ad societatem, ac in vitâ hac mortali; et in alterâ illa sem piternâ. Idcitco et glutinum ei societatis addidit, animum ad benevolentiam mirifice appositum: quae benevolenitâ ex ardore interno foras ebulliens ac respectans; refrigerato ardore illo, intro se recipit ad se ipsam, ut quisque tenerrimese unum amet, in reliquos rigidus atque asper. Quae esset maximorum in vitâ tumultuum causa, quando ad se, ac suas utilitates quantum quisque vel ingenio valeret, vel viribus pertraheret: nisi in locum mutuae benevolentiae iustitia successisset, quae avidas manus comprimeret, atque ab hominum convictu, iniuriam omnem arceret etc. No ay animal mas contrario al hombre, que el hombre mismo, veriverbium est Hispanorum. In eandem fere sententiam D. Thomas, 1. de Regim. Princip. cap. 1. Naturale est, iqnuit, homini, ut in Societate multorum vivat; et necesse est esse in hominibus, per quod multitudo regatur. Nam cum unusquisque id, quod sibi est congruum, provideat, multitudo in diversa dispergitur; nisi sit, qui boni communis curam gerat. Unde Salomon inquit; ubi non est Gubernator, dissipabitur Populus. Nec enim idem est, quod proprium, et quod est commune, nam ur sunt propria, differunt, et ut sunt communia, uniuntur: diversorum autem diversae sunt causae. Oportet igitur, ut praeter id, quod movet ad proprium bonum uniuscuiusque; sit etiam aliud, quod moveat ad bonum commune multorum propter quod et in omnibus, quae in unum ordinantur, aliquid invenitur, quod alia regat etc. Cyclopica est eorum vita, inter quos obligatio est nulla, ubi nullus alteri obtem perare cupit: et iuxta illud Poetae: ou)dei\s2 ou)deno\s2 a)kou/ei. Si homo suâ naturâ est socialis; etiam naturâ suâ requirit regimen et rectorem: nam societas est multitudo ordinata. Inde Plato, in polit. recte, primam originem Politiarum Deo adscribit. et 1. de ligib. Legum
ventionem eidem attribuit. Itaque potuit ac debuit saecularis potestas, cum totus populus per se vix possit talem exercere, a multitudine in unum vel plures, iure naturalitransferri. Ether. Mohr. disputat. de Iuris diction. thes. 3. 5. et 6. Si est, quae dutities in Imperio, exaccidenti est. S. Augustinum audi. lib. 1. quaest. super Genes. cap. 153. Haec in dominationibus et servitutibus clara Iustitia est, ut qui excellunt ratione, excellant dominatione: quod cum in hocseculo per iniquitatem hominum perturbatur, vel per natutatum carnalium diversitatem; ferunt iusti temporalem perversitatem, in finem habituri ordinatissimam et sempiternam felicitatem. Nec ex eo, quod multi detestandis artibus Imperia gerunt, velacquirunt, rite colligi potest, Imperia praeter vel contra naturam esse. Nam et Matrimonia (ut iam supra innui) interdum illicitis mediis conciliantur, varieque turbantur. adde Carnin. de Turre Babyl. part. 2. cap. 1. Campanell. cap. 1. polit. §. 1. Ettandem a naturâ introducta esse Imperia, vel ex eo elucescit; quia haec imperandi, parendique diversitas, apudomnes gentes peraeque custoditur; eamque omnibus in Mundi partibus deprehendere licet, ut nec defuit in Occidentalis Indiae, priori saeculo primum pervestigatis Regionibus. Nihil fere nobiscum commune habent eae, nisi aliquam Rei publicae formam. In Americâ namque multae sunt Regiones, quae Regecarent, et Principibus ac Capitaneis, a semetipsis necessitate aliquâ volente electis parent. Peruvanum ac Mexicanum territoria, Reges habent; hîc electione, ibi legitimâ constitutos successione. Ioseph. Acosta, histor. Ind. 6. cap. 11. etc. Levin. Appollon. de rebus Peruvin. lib. 1. fol. m. 36. et seq. Non obstat l. 5. de Iustit. et Iur. ubi habetur, exiure Gentium secundario, introducta esse bella, discretas gentes, Regnacondita etc. iure enim naturae humanae seu gentium primario, communicatio hominum inter se mandatur. l. 3. et ut Patriam non minus ac Parentes amemus, praecipitur. lib. 2. de Iust. et Iur. Iure timen Gentium secundario, humanae communicationis modi quaeruntur eiusque contraria tolluntur, et naturae, ut nunc post lapsum est, accommodantur.
Nec solum necessarium est, ut quam ex cuiusque animo pellebat, vel tarditas cordis, vel prava affectio societatem, vis aliqua maior, Iustitiaeque ac Legum firmaret potestas; hominesque fieri, Imperii beneficio, Circeae quasi Virgulae mitescerent tactu; sed et omnes licet probi praesupponerentur; attamen adhuc Civitas Politiâ, imperantiumque ac parentium indigeret distinctione. l. 2. in fin. ibi: praesidere bonis et malis. et ibi: praeceptriae faciendorum. l. 7. ibi: vetare, permittere. ff. de legibus. Henning. atnisaeus, doctrin. politic. cap. 2. a princip. Quia etenim singuli homines separatim, egregium nullum perficere possunt opus; quasi
ad decorem universi orbis, ad concentumque pertinet, Imperantis ut nutu ceteri commoverentur: non setius atque ad capitis arbitrium, membra reliqua omnia. Optime Guicciardin. hore di recreation. tit. Natura quantumque ella paeia, non esser veramente partigtana d'alcuno. Xenophon. 3. expedit. Si desint, qui imperent, nullâ in repraeclari quicquam geri potest. Hûc pertinet quod scribit Imperator Antonius. l. 7. devit âsua. Quam rationem in unitis et compactis corporibus habent membra; eam obtinent ratione praedita animalia in divisis prae parata ad unam quandam actionem. Licet item hîc usurpare illud D. Pauli. 2. Corinth. 12. vers. 19. etc. Quod si omnia essent unum membrum, ubi corpus? Nunc vero multa quidem membra sunt, unum vero corpus etc. Eâ inde sententiâ, quâ quidam, in statu, quem Innocentiae vocant, suturam non fuisse quandam Rei publicae speciem, domesticae dominationi dissimilem, perhibent, absurda videtur, ut cap. seq. latissime demonstrabo.
Merito itaque Anarchiâ, nihil esse periculosius scribit Plato 1. de legibus: praestareque censetur sub malo Principe quam sub nullo esse. Quâlibet enim confusione, melior est ordo quilibet. Themist. Euphrada. Bellarminus. de laicis cap. 4. Temporibus illis non erat Rex in Israele, quisque quod rectum videbatur in oculis suis, faciebat. Iudic. 17. vers. 6. cap. 19. versa. cap. ult. vers. ult. Quo respexit lex illa Persica, quae iubebat anomi/an e)=inai pe/nq) h(merw=n/, defuncto Rege, ut liceret cuique quinque diebus facere, quod vellet Ac quia Pax publica turbabatur, Subditi Rege denuo constituto, leges et Magistratum revereri et magnifacere, maximique beneficii loco habere discebant. Stobaeus. sermon. 42. Sic quoque sapientes Haebraei dicunt: Ora pro Pace Regni, nisi enim metus esset, (id est Magistratus) alter alterum devoraret vivum. In capitulis Patrum. fol. m. 42. vide etiam Drusii apoph. Arabic. fol. 775. n. 163. Eo pertinet item, quod de Nerva dicebatur: deterius esse sub eo Principe vivere, per quem omnia liceant, quam sub eo, per quem licet nihil. Bolognet. de lege iur. etc. cap. 34. n. 14.
Prorsus damnandi sunt, ex humanâ qui vitâ Politias et Magistratus tollunt: quod non solum anarchi et a)/taktoi faciunt ac seditiosi homines, qui in pessimâ libertate vivere satagunt; sed et olim fecerunt Hessaei. Ian. Drusius. 5. annotat. in Nov. Testam. Actor. 21. fol. 187. et seq. Post Donatistae, teterrimi haeretici; eodemque errore, nostro tempore commaculati sunt Anabaptistae, quorum illi ab Augustino, hi a variis sunt refutati. vide Benedict. Wincklerum, 5. de princip. iur. cap. 5. Antonium Albizium, exercirat. Theolog. part. 1. tit. de Magistrat. quaest. 6. fol. 250. Gerhardi, loco de Magistrat. numer. 27. et num. 48. etc. Quamvis et corum maior pars, Rem publicam fere Platonicam habeat: minime
oboediendi et imperandi ratione prosus carentem. Hincque errant, qui dicunt, Res publicas (sui naturâ) non esse â Deo propitio, sed irato: et poenae loco in genus humanum inductas. Quos vel Platonis convincere potest auctoritas, qui, in politico. prima recte originem Politiarum Deo adscribit, ut et dixi iam supra. Deus enim in hâc generis humani perturbatione ac depravatione, e)utacia/n Imperiorum, et leges hominibus tribuit; ad ipsorum societatem continendam, et amoliendas difficultates, quae ex a)taci/a et a)nhrmosti/a, ac intemperie motuum humanorum proficiscuntur. Certum eis exitium allatura, nisi Imperiorum et Legum obices opponerentur. Verum, an et quatenus impius ac Ethnicus Rex sit a Deo, vide Gerhardi loc. de Magistrat. num. 79 et seqq. Et certe sunt infinitae Res publicae a Deo irato; ut olim fuit Regnum Israelitarum, Bellarminus, de laicis. cap. 6. Hoc quidem negarine quit, Deum interdum regnare facere hominem hypocritam, propter peccata Populi. Iobi. 34. Non semper Princeps populi et Ecclesiae Iudex, per Dei arbitrium datur; sed prout merita nostra deposcunt. Si mali sunt actus nostri, et operamur malignum in conspectu Domini, dantur nobis Principes secundum cor nostrum. Origin. in lib. 1. Iudic. homil. 4. et adde Martam, tractat. de iurisdiction. part. 1. cap. 6. num. 18. Atque tali Principi, etiam invasori, post deditionem oboedientia debetur. Scultetus, in notis ad Matth. cap. 60. Iubet enim dare Caesari, quae Caesaris sunt: hicque Iudaeam obtinuit iure belli.
Regiâ aberrant viâ, qui praetendunt; a Christiano Imperium accipi, gerique illaesâ conscientiâ haud posse. 1. Chronic. 19. vers. 6. etc. Psalm. 2. et 71. Esaiae, 49. et 60. Matth. 22. Rom. 13. 1. Timoth. 2. Titum. 3. 1. Petr. 2. egregie Bellarminus, de laicis, cap. 2. etc. Gerhard. loc. de Magist. num. 57. Laelius Zecchius. 1. de Princip. cap. 5. num. 1. Zepper. de legibus Mosaicis. 2. cap. 5. ad fin. Iohann. Forster. in disputat. ad Decal. dec. 2. problem. 1. Melchior Iunius, quaestion. politic. 80. Henric. Scotanus, in parat. Cod. lib. 1. tit. 26. fol. 129. Dn. D. Harprecht. in process. Iudic. decad. 1. conclus. 1. Dubitari etiam, non praeter rationem, posset, num salvâ conscientiâ geri illud Imperium queat, ubi duris vellegibus vel consuetudinibus, Ghristiani opprkmuntur, contra ius naturale et christianam charitatem: ubi Regnum ad Principis solius utilitatem, plane contra naturalem rationem (extra casum necessitatis) est constitutum; ubi vetera victorum, et dominica iura nimis urgentur, nec cum sale Christianae discretionis temperantur, da man zu hart auff die tägliche Fron tringet/da Grundt und Bonden der Herrschafft zugetygnet wird ect. nec dissentit Bellarminus. de laciis, cap. 3. lit. D. Quod vero dicitur, in Conc Roman. can. 16. Nemo Clericus, vel Diaconus aut Presbyter, propter suam
causam quamlibet intret in Curiam; quoniam omnis Curia a cruore dicitur, et immolatio simulacrorum est. In Concilio Elibert. can. ult. Magistratum vero, anno quo agit Duum-Viratum, prohibere placet, ut se ab Ecclesia cohibeat etc. In deterrimam partem etiam a me olim raptum fuit; sed per Dei gratiam, didici iam, de antiquorum pietate, mitius non solum loqui; sed et praeclare semper sentire. hocque sublimiori videtur niti ratione. Et hic non potuit David Templum aedificare, quia Vir sanguinum fuit. Sic et Iudaei Praetorium ingredi noluerunt, ne polluerentur. Iohan. cap. 18. vers. 28. etc. ubi Drusius, in parerg.
Errare etiam dicuntur, qui assertant, Magistratus et Imperia esse iuris positivi. Eckard. tractat. de ordine Ecclesiast. et polit. fol. 197. pulchre Christian. Matthias, colleg. polit. 2. disput. 1. thes. 10. usque 21. evem quoque errorem errare aiunt, Robertum Bellarminum, qui lib. 8. de Cleric. scribit: Quod Regum auctoritas atque functio, non immediate ex Deo descendat; neque ex iure Divino; sed duntaxat ex iure gentium. Oboedientiam Regi non alio respectu deberi, quam propter ordinem politicum. Vide Anton. Albicum. part. 1. Theolog. exercit. tit. de Magistrat. quaest. 1. fol. 241. Leidresser. dissertation. polit. lib. 1. cap. 2. et 3. At certe Bellarminus, in omnibus locis, ubi ex politicis fundamentis aliquid deducit, egregiae eius disciplinae cognitionem prodit: et hae quoque opinationes diversae, foedere distinctionis optime in concordiam redigi possunt. Imperium est ex iure Divino, sed ratio imperandi, ex humano descendit instituto. Ac consimili ratione Bellarminus. 2. de Pontific. cap. 12. distinguit, inter successionem, et rationem succedendi, ac in tractat. de laicis. cap. 6. optime se explicat, circa hanc quaestionem???dem.
Exinde itidem deduco, legem etiam civilem in Conscientiâ obligare. haud namque frustra tam propter iram, quam ob conscientiam magistratui subicit Christianos. D. Paul. 13. Roman. vers. 5. Servosque monet idem, ut auscultent in omni re Dominis, non ad aspectum oculi; sed vorde simplici. Coloss. 3. vers. 22. ac propter Dominum, cuivis parere iubet ordinationi, S. Petrus, epistol. 1. cap. 2. vers. 13. Leges nempe non solum quatenus ex iuris Divini ac Naturalis visceribus sunt erutae, conscientiam obstringunt; sed nec eae, quae mere sunt Civiles, ex contemptu et pervicaciâ transgrediendae; ac insuper Conci vibus nostris, et proxumo cuique, ius suum, secundum eas est distribuendum. Videlason. in l. 2. num. 143. (de iur. Emphyteut. et eundem, in §. item si quis. ??? de action. Covarruv. inc. peccatum. part. 1. n. 4. Ludovic Molina de iu??? t. et iur. tom. 6. disput at. 73. Bellarminum de laicis, cap. 11. Becanum. Theolog. scholast. tit. de legib. cap 6. quaest. 2. et 3. latissime
Carnin. in Turri Babyl. cap. 18. et seqq. ac part. 2. cap. 2. et seqq. multis. Vasquium. 1. Illustr. cap. 29. Iohann. Gerhard. loc. de Magistrat. num. 267. etc. Calvin. Inst. Relig. Christ. lib. 4. cap. 10. §. 5. Anton. Fabrum, in Bod. in prw/tois2 in 4. et 7. propos polit. ubi Iacob. Lectius, in praescript. Morla, empor. iuris. tit. 1. quaest. 7. 8. 9. Perkinsus, in anatom. Conscient. et ex eo Simon. Goulard. es considerat. touchant la conscience cap. 10. Christian. Matthias. Colleg. politic. 2. disputat. 4. disquisit. 3. Velsten. decad. 6. thes. 4. Iacob. Martini, disputat. Et hic. 6. thes. 1. quaest. 7. Benedict. Winkler. de princip. iuris. 5. cap. 10. ego, in oeconom. tit. de legibus. quaest. fin. Aclicet leges civiles, non quidem immediate a Domino conscientiae proficiscantur; quia tamen Deus constituit Magistratum, ei omnino et ex animi sententiâ parere debemus. Convenit etiam, ut cum proximo secundum leges vivamus, nec eas negligamus. Quo etiam intuitu dicitur, vectigl in conscientia ligare. Klock. de vectigal. th. 82.
Ex quibus adstrui itidem potest, non satis reverenter de Imperiis sensisse Bodinum: qui 1. de Republicâ cap. 6. (ut et Tileman. disputat. ff. part. 1. disput. 1. thes. 2. et 3.) respectu causae primae, Imperia legitima esse concedit. Sed si de causis intermediis quaeras, omnia Regna vi primum coaluisse: et ita imperandi rationem, sui naturâ violentam; vimque et cupiditatem imperandi, Rei publicae causam efficientem esse, censet, vide Herman. Kirchner. disputat. polit. 1. th. 4. Bornit. tractat. de Maiestat. cap. 4. ad fin. Clement. Timpler. 1. polit. cap. 3. quaest. 8. Paschalium, de legat. cap. 12. quamvis interdum per usurpationem, et occupationem Regna nascantur: hocquo modo Annis 249. post Diluvium, (ut Annius ad Methastenem notat) primus potens in terrâ esse caeperit Nimrodus. Genes. 10. vers. 8 et 9. ubi Gualtperius, in collat. Interpret. Philipp. Melanchthon. in Chron. Kirchner, disput. 1. de Republ. coroll. Velsten. decad. 7. thes. 4. Duret. histoir. des langues. cap. 4 Messias. variar lection. 1. cap. 8. quem ideo Interpretes amarum indigitant Dominatorem, quemque fere omnes Magnorum Imperiorum, seu Monarchiarum Fundatores sunt sequuti. D. Marta. de iurisdict. 1. cap. 4. ac de Alexandro eleganter Lucanus. lib. 10. a princip.
Illic Pellei proles Vesana Philippi
Felix praedo iacet terrarum -
-- non utile Mundo
aditus Exemplum, terras tot posse sub uno
-- esse Viro --
Attamen et Magnates fuerunt, Principesque legitimi, ante Diluvium quoque: ita enim Filii Dei. Genes. 6. vers. 2. a Paraphraste Chaldaeo exponuntur; qui postea Gigantes, id est, Tyrannos procreârunt. Marta de
iuris dict. part. 1. cap. 2. num. 2. etc. Mox item a Diluvio, Deus Optim. Max. Imperia firmavit: cum Magistratui ius gladii concessit. Genes. 9. vers. 6. et praecepit, ut homicida quod fecit, exspectet; non a patre, sed publicâ auctoritate. Vide tamen Bortium apud Arumaeum, discurs. 30. cap. 5. thes. 1. fol 901. et 2. Samuel. 14. vers. 7. ac 11. Etiam tempore Nimrodi (quem novorum gigantum, alicubi. S. Augustinus, nominat auctorem) et posteum quoque rationi Naturali quae convenirent, alia Regna exstiterunt: quae Aristotel. 3. polit. cap. 10. Heroica vocat. et vide Piccart. in notis fol. 462. Tali enim Imperio in Europâ nostrâ Aschenaz potiebatur, id est, sacri ignis custos; quem Tuysconem vocant Germani, Spangenberg in der Manßfeltischen Chronick. cap. 4. et 5. mox in Chananaea, Melchisedech, id est, Rex iustitiae; in Philistino Regno, Abimelech. id est Pater meus Rex. Reiner. Reineccius, in prolog. histor. Iuliae cap. 2. Et talis Imperator fuit ipse Moyses, Princeps legationis DEI. et eius Rei publicae constitutus. Marta, part. 1. cap. 3. Rerum publicarum itidem voluntariam constitutionem, Amphionis firmant Thebae; Lycurgi Sparta, et tum Athenarum, tum Romulei initia Regi. Certe etiam quatuor Monarchiae, respectu sucrum Subditorum, naturalia initia habuerunt. Nimrod a suis electus sine dubio suit; et item Cyrus. Alexander, successit Patri. Romulus volentibus imperitavit. Tandem alios sibi, suisque fubiecerunt. Et primitus Regna divisa fuerunt. Secundum Linguas, et samilias, non altera Gens in alteram dominatur. Genes. 10. vers. 5. Idem eleganter firmat iustinus, 1. a princip. cum ait. Principio rerum gentium nationumque Imperium penes Reges fuisse: quosad fastigium l???ius Maiestatis, non ambitio popularis, sed spectata inter bonos moderatio provexerit. Fines Imperii tueri magis, quam proferrre solitos fuisse. Primum omnium Ninum, Regem Assyriorum, veterem et quasi avitum gentibus morem, novâ lmperii cupiditate mutasse, etc. Sicque monet Lactantius. lib. 1. cap. 11. Iovem antiquissimum fuisse Regem, in Olympo habitantem: ad eumque venisse, si quae inter aliquos controversia erat, ac item si quis invenisset aliquid novi. Sic Polonici Regni initia fuerunt tranquilla. Fulstin. 1. cap. 2. Hûc refer, quod probat Conrad. Lancellot. in templ. omn. iudic. lib. 1. cap. 1. §. 1. quaest. 1. leges prius fuisse, quam arma.
Sunt quaedam Monarchae, de quibus dici potest, quod Tamerlanes de se ipso: Tu ne me hominem esse arbitraris? falleris: ira dei ego sum, et vastitas orbis. ex Aenea Sylvio. Abr. Bucholtzer. in Indice Chronolog. fol. 381. Sed de his mihi non hic est sermo. apagegus, quo minor fit praeda maiori: ubi pro iure sunt Vires. vide Illustr. Enenckel. ad Thucydid. 5. fol. 617. Rittershus. in Commentar. Oppiani. 5. Halieut. vers. 54.
fol 315. Bella enim subditis inferre, et inde in cetera procedere, ac populos sibi non molestos, solâ Imperii conterere cupiditate; hoc non Regnum acquirere, grande sed est potius perpetrare latrocinium. B. augustin. 4. de Civitat. Dei. cap. 5. Ac in omni memoriâ, gentibus invisi cunctis fuerunt, qui ita, ut Monarchae nationes sibi sub, ecerunt. Unde Tamyris, Scitharum Regina, caput Cyti ramputatum, in utrem humano sanguine impletum, conici olim iussit, cum hâc exprobratione crudelitatis: Satia te, inquit, sanguine quem sitisti, cuiusq insatiabilis semper fuisti. Iustinus, lib. 2. Quandoque tamen praeter naturalia initia Regnorum, auctoritate Divinâ non destituuntur. Isaiae, cap. 45. Christo meo Cyro, apprehendi dextram, ut subiciam ante faciem eius gentes, et dorsa Regum vertam. Iuste enim Regnum de gente in gentem transfert Deus, propter iniustitias, et diversos dolos. Syracid. cap. 10. Richter. axiomat. historic. 230. Quin et Imperia violenta et scelere parta, nisi mox ad naturalem redeant imperandi rationem, potestatem vix tuentur. Tyranni quoque iustitiam, Politicasque virtutes alias, non propter amorem et excellentiam; sed propter se ipsos introducere et colere sunt coacti: eo ut pacto Regnum firmarent, quod iustitiae absque praesidio et observatione, diu consisterenequiret. Optime Bellarmin. de Laicis cap. 6. Tamerlanis et Attilae bella fuerunt vastationis, nec acquisita durare potuerunt; quia non in formam legitimi Imperii fuerunt redacta. Philipp. in Chron. lib. 3. sub Martiano. Quod et accidit Alexandro Magno. Quamvis is apud Curtium, lib. 8. dicat. Veni in Asiam, non ut funditus everterem gentes, nec ut dimidiam partem terrarum solitudinem facerem; sed ut illos quoque, quos bello subegissem, victoriae meae non paeniteret. etc. Bortius, apud Arumaeum, discurs. 30. cap. 5. thes. 3. fol. 902. Sicque multa qui moliuntur, et pauca firmant, egregii quandoque belli Ducis, numquam prudentis Principis nomen tueri queunt. Traian. Boccalin. centur. 1. di parnaso. ragguagl. 35. fol. 149.
DUplex Hominum genus est, quo saeculum nostrum maxime tur barinunc, et ni DEUS prohibessit bonus, porro magis atque magis
turbatum iri, videtur. Fanaticos autem indigito, atque Ministros Tytannorum. Quorum illi, nil nisi Cerebri sui Figmenta probantes: Imperium Politicum, in veteri Testamento quod floride vegebat, in novo quod Salvator noster non abrogavit, quod Ecclesia primitiva sancte venerata est, cui Imperatores, Reges, alii que Magnates pie praefuerunt; temere conculcant, impieque condemnant. Hi vero, (Tyrannorum puta Ministri) potestatem legitimam, in tempestatem immoderatam transmutantes; ex subditis servos, imo captivos aut in ministerium metallicorum damnatos; ex Principibus Carnifices efficiunt atque tortores. Errorem hunc utrumque, Theologi, quos Scholasticos vocant, homines ingenio praestantes, otio abundantes, nec rerum domesticarum curâ impediti, in docendo et discendo indefessi; acute et subtiliter sane, notârunt haud solum, sed et fortiter penitusque prostraverunt. Dum satis edocuerunt, Servilem quidem subiectonem, Adami post peccatum caepisse: attamen Politicum Principatum, etiam in Innocentiae, quem vocant, statu, futurum omnino fuisse. Id quod B. Thomas. 1. quaest. 96. artic. 3. et 4. ac post eum Cardinalis Bellarminus, lib. de laicis cap. 7. aliique infiniti, firmiter assertant: ac quoque nostrates, consensu fere unanimi probant. Ioh. Gerhard. tom. 6. loc. de Magistr. Polit. num. 25. et seq. Ac item nominatim; quod sententiâ eâ, quâ quidam in statu integritatis futuram non fuisse Rei publicae speciem quandam, dissimilem domesticae dominationi, perhibere audent; nihil ad tuendam hominum Societatem, pernitiosum magis, nihil ad Res publicas retinendas periculosius dici, fingive possit, probe et plene scribit Lambertus. Danaeus Polit. Christl. lib. 1. cap. 4. et id apud Politcos dubio caret. Gregorius Tholosanus, lib. 1. de Republic. cap. 2. Bartholomaeus Keckerman, disput. practic. 29. problem. 3. Clemens Timpler. lib. 1. cap. 4. quaest. 10. Petrus de Andlo. de Imper. Roman. lib. 1. cap. 1. ad fin. Etinconsiderate ideo, Iohann. Driedo, libr. de libert. Christ. neque potestatem iurisdictionis spiritualis, neque saeculare Imperium esse a Deo, humanum genus instituente: Et nempe sub Innocentiae statu, non fuisse opus ullis Legibus, aut a malo coercentibus, aut ad bonum inducentibus; sed potestatem saecularem demum post lapsum, a Deo, per lumen rationis internae docente, primitus institutam, autumat: magisque adhuc impingere videtur Doctor Marta, tractat. de iurisdict. 1. cap. 1. num. 15. etc. dum nec post lapsum, diu in primâ Mundiaetate Politiam aliquam fuisse sentit.
Sed hâc nunc ego dere, verbis et rationibus aliorum, hinc inde coacervatis, paucissimis disputabo. Et quidem Innocentiae statum, non omni prorsus Politiae forma fuisse cariturum, probabile redditur ex eo; quia et tunc quoque, homo naturaliter fuisset animal sociale atque
civile, Ac idcirco propagato genere humano, ex familiis diversis, hinc inde pertotum terrarum orbem dispersis, fuissent constituendae diversae societates Civiles, ad vitam commodius et melius inter se peragendam. Utque familias singulas, quoddam oportuisset habere caput: ita pariter familiae plures, non a)ke/falai, kai\ a)/taktai esse potuissent. Vita etenim socialis multorum, haud subsistit, ni praesideat aliquis, qui intendat in commune bonum.
Cuncta quae sunt a Deo, exsistunt ordinata; Roman. 13. vers. 1. Sine ordine, ut Scaliger, inquit, exercitat. 2. de subtilitat. Natura constare nequit. nihilque absque ordine meditata est, vel effecit ea unquam; quae multa sunt, unum quodammodo per ordinem fiunt. Ordo vero, in disparitate maxime consistit. B. Augustinus, de Civitat. Dei lib. 19. cap. 13. to\ a)/narxon, inquit Naxinzenus, lib. 3. de Theolog. a)/taktone)sti\. Ideo Deus ex Viro Mulierem fecit, et ideo non creavit idem simul multos Viros, sed unicum tantum, ex quo omnes alii nascerentur; ut ordinem et praefecturam indicaret, quam inter homines esse volebat, quod B. Chrysostomus observat, 1. Corinth. 34. Mulier tam ante, quam post peccatum, socia et subiecta fuisset Viro; socia in generatione, subiectâ in gubernatione. Namque quod post prolapsionem, speciatim Viri potestati subdita fuit. Genes. 2. vers. 16. non hoc induxit quamcumque subiectionem, sed voluntariam illam, ac cum tristitâ et timore iunctam: qualem ut plurimum experiuntur Mulieres coniugatae, quod adprobat Augustin. lib. 11. in Genes. cap. 37. nec in illo statu solum, sexus disparitas fuisset; sed et aetatum, ingeniorum, sapientiae atque probitatis. Quae certe disparilitas, praefecturam atque subiectionem necessario exigere videtur: ut scilicet quemadmodum Femina a Viro; sic iunior a sentore, sapiens a prudentiore, et bonus a magis bono regeretur.
Quod autem hae diversitates, etiam tunclocum obtinuissent, operâ facili ostendi potest. In illo quippe statu generatio non defuisset, filiique ac filiae procreatae fuissent, ut eruditiss. Pererius deducit, lib. 4. ad Genes. fol. 256. etc. cum ad illos primos parentes nostros, necdum lapsos, dixerit summus DEUS; ut crescerent et multiplicarentur. Genes. cap. 1. vers. 28. videatur Augustinus, de Civitat. Dei. lib. 14. cap. 22. et seq. Atquemadmodum generationem, necessario praecedit disparitas sexus: sic eandem subsequitur diversitas aetatum, eamque disparilis sapientia et probitas concomitantur. Nec enim nati tum fuissent homines omnino perfecti, sed discere paulatim, et proficere debuissent Namque et Salvator noster, ut aetate, ita sapientiâ atque gratiâ procedebat. Luc. 2. vers. ultim. Fuissent equidem nati omnes benevolente DEO, et plane cum maiori cognitione, quam nunc fieri solet. docente B.
Augustino. lib. 1. de baptis. parv. c. 38. Verum sine dubio non fuissent tam perfecti statim, ac adulti; et inter adultos ipsos poterant, propter arbitrii tum vigentem libertatem, magis alii, alii minus tendere ad perfectionem. Quod enim alicubi B. Gregorius Magnus ait, ubi non deliquimus, pares sumus omnes: id excludit eam disparitatem, quae est secundum differentiam iustitiae et peccati; non quam ordinis pulchritudo requirit. Sicque fuissent tum corpora, magnitudine, formâ, robore, et consimilibus diversa. Non quippe a Naturae legibus exempta fuissent, ciboque et aeris in spiratione indiguissent; ac ita Caelorum influxibus benignis et benignioribus, forsitan subiacuissent. Quae omnia, et ingeniorum efficiunt diversitatem. Et idcirco, quod quidam produnt, singulos homines ante lapsum, sibi suffecisse, nectum mutuo auxilio indiguisse: Omnem una ordinem, conversationem, societatem, et humanitatem, id consequenter tollere videtur.
Haud fuissent inibi forsan, leges coercentes; sed tamen dirigentes, et ad bonum inducentes. Claudius de Carnin. in oppugnat. Turris Babel. part. 2. cap. 5. fol. 428. Illâque directione omnino opus erat, ne Protoplasti laberentur: necenim fuerunt firmati, ut Beati in gloriae statu. Legibus et Magistratibus Civilibus, licet non fuisset opus, ad improbitatem et iniustitiam hominum coercendam: opus nihilominus fuisset iisdem, ad tuendam et regendam hominum societatem; ut unusquisque nempe sciret, quid officii sui esset, ad idque obeundum, iugiter iis excitaretur. Etsiautem de naturâ legis sit coercere, et punire, lib. 7. ff. de legib. At fuissent tamen eaeverae, verique nominis leges cum poena et coercitio actualis, haud requiritur ad essentiam legis, sed coercitio in potestate: id est, ut lex Naturâ suâ sit coercitiva, et coercere possit, suppetente materiâ peccati, coercitione dignâ. Quae cum defutura fuisset eo in statu; ideo peraccidens tantum, et ex eventu, fuissent leges istiusmodi non coercentes. Ac quid, quaeso, ambiguum habemus, num Adam in statu primaevo habuerit legem praeceptivam, aceventualiter, ut ita loquar, punitivam? vide Philonem. lib. 1. allegor. legis. fol. m. 44. etc. Cum sub aeternae mortis poenâ, ipsi fuerit iniunctum; ut abstineret ab arbore scientiae boni atque mali: Genes. 2. vers. 17. quod certe praeceptum, capitula quamplurima habet, ac omnes omnino complectitur Virtutes; vetat et prohibet quicquid ab homine, utcumque speciatim exigi potest: ut intelligunt non difficulterii, quibus notum est mysterium lapsus; qui norunt eundem cuncta simul vitia secum ferre, hominemque in omnibus suis partibus planê deturpare. Theolog. Germanic. cap. 2. 3. 4. et alibi passim. Sebastianus Franckh. von dem Baum deß Wisseus guten vnd bösens. Adde si lubet, et lege, sed caute,
informatorium Wigelii, part. 3. passim, praesertim cap. 5. 6. 7. et eiusdem. Nosce teipsum. part. 1. lib. 2. cap. 6. et cap. 7. item 9. 10. et part. 3. fol. 15. Vide Barthasii, se ptimanam secundam. tit. Eden. vers. 666. etc. fol. m. 38. item in tit. Impostura. fol. 76. etc. Ac quoque de statu Innocentiae egregie disserit Nicolaus Cigninius, in quaesiion. Theolog. Utrum Adam in statu Innocentiae fuisset immortalis.
Et porro, hominem non lapsum, haud politico ordine fuisse cariturum; in conspectum nobis dat omnino rerum Universitas tota, visibilia et in visibilia universim. Ita comparatum est Naturâ; ut praeter Optim. Max. Deum, (absque cuius directione si esset, ne quidem ad momentum persistere aliquid posset) ubique inveniatur aliguis ductor; et pars quaedam Principalis ceteras ordinans et renens: adeo ut etiam in iis, quae vitae expertia sunt, Imperium quoddam velut concentus, cunctis rebus insit, Arsstotel. 1. Polit. cap. 3. Naturam, omnem, quae non est simplex, sed cum alio connexa, necessario aliquem in se habere Principatum. Cicero lib. 2. de natura Deor. inquit: acin om nibus partibus: Mundi, imperandi ac parendi diversitatem deprehendere licere, ostendit Casus. lib. 1. Polit. cap. 5. Sic nempe et discrimen quoddam, ipsas inter stellas, et harmonicam inibi videmus inaequalitatem Hoc cum in iis, quae Naturam retinent integriorem, liceatinvenire, quis homines, utcumque mansissent puri, lege hâc eximere ausit? In animantibus sane brutis, ubivis fere Rei publicae simulacrum adumbratur; quorum Natura primaeva essentialis, etsi propter homines iniquitati subiecta; sed tamen post lapsum immutata non fuit. In Gruibus unus tamquam Rex et ductor, reliquos eminet inter omnes, illisque ducatum praestat. Plinius lib. 10. cap. 23. Sicque et Apis, conversatione gaudet, et mores, Consilia, Rem publicam, Reges, Imperium, et oboedientiam, Leges et instituta, ac propemodum omnia officia Civilia habere videtur: ut illustri opere docuit, conlectis omnibus eruditae vetustatis locis, Ulysses Altrovandus, tom. de insect.
His quidam signis, atque haec exempla sequuti,
Esse apibus partem Divinae mentis et haustus,
Aethereos dixêre. -- --
Etpro miraculo est, formicas umbram quandam Rei publicae habere; sed tamen esse sine Duce. Messia, lib. ult. variar. Lectionum. cap. hâc dere singulari.
Conditio Hominis illo in statu melior non fuisset, conditione Angelorum. At inter Angelos bonos aeque ac malos, praefectura et subiectio omnino exsistit. Nec ratio dari potest, cur idem inter homines non fuisset, puriores si ii permansissent. Sane etiam Diaboli
Principatum habent, et capiti cuidam, impuri quoque illi spiritus subiciuntur. F. M. le Heurt. en la Philosophie des esprits. lib. 5. discours. 3. Binsfeld, de confession. Malefic. praelud. 10. Non hîc ingero Monopolium Sathanicae factionis, seu Daemonum Pseudo-Monarchiam, ex Acharonticorum Vasallorum Archivo subtractam, et ab illo sagarum Patrono, Iohanne Wiero, publicatam: ubi Reges, Duces, Marchiones, Comites et praesides infernales; plebeiorum item Daemonum legiones recensentur, enumerantur, notis et proprietatibus suis insigniuntur. Veruntamen gradus et praefecturas inter eos esse, innuere videtur B. Paulus, ult. Ephes. vers. 12. dum ait; colluctationem nobis esse adversus Principes et potestates, adversus Mundi Rectores harum tenebrarum: nomenque Principatuum ac potestatum; Idem etiam alibi tribuit regno tenebrarum. ad Cotoss. 2. vers. 15. Pariter Diabolus distinguitur ab Angelis suis. Matth. 25. vers. 41. ubi Theodorus Beza, in annot ationibus, monet, numquam Diaboli nomen numero multitudinis dici; cum tamen passim daemonia dicantur: quae pro Angelis subiectis, illum pro Principe sumere debeamus. Consentit Scultetus in notis Critic. ad Matth. cap. 25. Unde a consuetudine scripturae recedunt, qui omnes daemones diabolos vocant, R. P. Petr. Halloix. in vitâ Iustin. fol. 258. Ac quoque Principis Daemoniorum mentio fit, Matth. 9. vers. 34 ube vid. annotat. eiusd. Bezae. Hicque nominatim Beelzebub indigitatur. Matth. 12. vers. 24. Quem sane Principatum haud per peccatum, aut post peccatum suum acquisivit: sed secundum Naturae conditionem, quem ante habebat, retinuit in Angelos eos, qui secuti sunt illum. Quippenam per lapsum, sua naturalia haud amisit. Et est ea praelatio, inter Angelos malos quae invenitur, in naturâ atque Divinâ institutione; ut Scholastici tradunt: sua etenim conditione data est eis vis ministrativa, et etiam talis, apud unum quam alterum potentior quae exsistat. vide Hieronym. Mengum, in fuste Daemonum. cap. 6. Etsi autem ordo pertineat ad rationem boni, non tamen ideo is tolli a daemonibus debet; cum habeant substantiam bonam. Daemonumordinatio, sacra est ex parte Dei: qui utituriis propter se ipsum. At vero ex parte propriae voluntatis, illi potestate abutuntur ad malum. Praelatio Daemoniorum, fundatur super iustitiâ Dei, cuncta ordinantis: concordia eorum, quâ unus alteri oboedientiam praestat, ex amicitia haud est, verum ex nequitiâ communi, quâ homines oderunt, iustitiaeque repugnant. Pariter quod aliqui praesint, non id est bonum ipsorum, cum miserum sit in malis prae esse. B. Thomas. 1. quaest. 109. art. 1. et 2. Politia ergo et concordia exsistit inter eos, qualis invenitur inter latrones, Hocque respectu cassianus, collation. 7. cap. 17. et 32. dicit: Non Daemones omnes universas hominibus inurere passiones, sed unicuique vitio, certos
spiritus incubare; non item cunctos esse eiusdem desi derii atque ferocitatis; ac ne fortitudinis quidem et nequitiae unius; quot in hominibus studia, tot esse in spiritibus immundis. vide P. Ros Weid. ad Vitam S. Antonii, num 14. et 34. lib. 1. Vit. Patr.
Angelos quod attinet Bonos, non ii solum dominium habent in malos. S. Thomas. 1. quaest. 109. artic. 4. sed et inter semetipsos, gradibus sunt disiuncti. Quo intuitu habetur Apocalyps. cap. 12. Michaelem et Angelos suos, pugnasse contra Draconem, sicque ut Dux ille, hi ut Milites praefigurantur. La Philosophie. des esprits. libr. 2. discours. 7. Scriptura item Archangelos ab Angelis distinguit. 1. ad Thessal. cap. 4. vers. 16. Illosque septem esse, pia antiquitas prodit. Sic ex illis unus Raphael, Tob. 12. vers. 18. Se ex septem Angelis esse profitetur, qui iugiter consistunt coram Deo, vide Ian. Drusium, ad loca Genes. cap. 32. Sic et Gabriel, ad gloriosissimam Virginem dixit: Ego sum Gabriel, qui asto ante Deum. Luc. 1. vers. 19. Et accommodant docti Theologi omnes, ad gradus et ordines Angelorum, locum Apostoli Pauli, ad Coloss. 1. cap. 1. vers. 6. per eum condita sunt omnia, quae in Caelis sunt, et quae in terrâ: Visibilia sive invisibilia, sive Throni, sive Dominia, sive Imperia, sive Potestates. Sicque S. Gregorius magnus, Homil. 34. in Evangelia, ait: Nomina Principatuum et Dominationum Angelis attributa, aperte significare, quod alii aliis praesint. Nec solum Rei publicae quandam formam inter Angelos exsistere docent, iisque Poten tatus et Principatus, rerum sacrarum attribuunt indagatores: sed et nominatim tres Hierarchias, in illis spititualibus ponunt; quarum quaelibet contineat tres ordines Angelorum ad figuram nempe Trinitatis, quam et cuncta quae sunt creata, gestant. Card. Cusa. lib. 1. de Concord. Cath. cap. 2. Eorumque Angelorum excellentias in virtute, et nominnm descriptiones: quodque spiritus illi superiores, triplex habere munus communiter dicantur: perficere, illuminare, et purgare Angelos inferiores, speciatim S. Dionysius ponit in tract de Caelest. Hierarch. cap. 36. et 9. B. item Gregorius, in Homil. ac cesserunt ad Iesum Publicani. Glycas, annal. part. 1. fol. m. 105. Tauler. contion, in Fest. S. Michaelis et omnium Angelor. B. Thomas, 1. quaest. 108. perr tot. Hieronym. Savonarola, in revelation. latinis, mihi literam. Philosophie des Esprits. dict. lib. discurs. 5. Aegydius Guthman, in lib. 11. der Offenbahrung Göttlicher Mayestat. cap. 17. 18. 20. 21. et 23. aliique illam materiam pertractantes. Ac quidem Dionysius, in primâ Hierarchiâ, Seraphim ut primos, Cherubim ut medios, Thronos ut ultimos ponit. In secundâ seu media, Dominationes, Virtutes et Potestates. In ultimâ, Principatus, Archangelos et Angelos locat. Haecque nomina secundum convenientiam ad spirituales eorum perfectiones, ex ponit. At vero Gregorius
Magnus, horum in hominum expositione, extersora Ministeria magis attendit. Ex eiusque mente, Angeli dicuntur minima, Archangeli summa nuntiantes. Virtutes, per quas miracula fiunt. Potestates, quod iis adversa imperia cohibeantur: Principatus, quia bonis ordinibus praesunt etc. Adi omnino S. Bernhardum, in Cant. Cant. serm. 19. Quomodo autem hisce novem Angelorum choris inseri queamus, ex revelat. B. Mechtildis recenset R. Drexeliuse soc. Iesu, in tract. de Angelo Custode, hor. noct. 2. fol. 183. Ad primos inquit Angelorum ordines, viam sibi sternunt, qui egenis, aegris, peregrinis, Dei causâ inserviunt. Ad secundam Archangelorum coronam contendunt, qui orationi, rerumque Divinarum meditationi se dedunt. Ad Principatus spectant, qui omnem in se noxiam cupidinem expugnant. Inter Potestates censentur, qui aliis, eâ quâ par est curâ, amore, vigilantiâ praesunt. Virtutibus annumerantur, qui opibus paupertatem praeferunt: qui se patientiae ac oboedientiae totos emancipant. Ad Dominationum chorum anhelant, qui devotissimis studiis, omnem suam voluntatem ad Divinam in omnibus conformant. Throni dicendi sunt, qui assiduis rerum Caelestium meditationibus, cor suum dignam Deo sedem faciunt. Ad Cherubinos extollendi, qui, quod in Deo per meditationem vident; quod in operosâ hâc mentis quiete discunt, in aliorum animos sermone transfundunt. Seraphinis accensentur, qui Deum toto pectore amant, ardentque, et ipsos etiam, propter Deum, inimicos; si quid amant aliud, in Deo amant; solius Dei iniuriâ percelluntur. Et haec via est ad sublimes illas Angelorum hierarchias.
Sunt equidem nonnulli, qui temerarie haec asseri velint. Daniel. Cramer. orat. de Angelis, contra Areopap. Iacobus Martini. metaphys. lib. 2. exercit. 3. ad fin. Ac licet Augustinus cap. 11. contra Priscillianistas, fateatur; se rationem huius distinctionis ignorare: numquam ausim tamen convellere ego, tam consentientem, et vetustam Theosophorum traditionem. Hisque omnibus fere gemina, Proclus etiam Platonicu habet, et ex Dionysio surripuisse, ex parteque contaminâsse, verosimile videtur omnino. Ponit ergo ille tria genera Deorum sive Angelorum: intellectos scil. intellectos et intelligentes, ac intelligentes solum, quae plane sunt tres nostratium Hierarchiae. Unitatem, idem ait, divinas quasdam producere unitates, simillimas ipsi Principi Unitati. Inde esse unam Unitatem, et multas Unitates ante res omnes; unam bonitatem, et multas post unam: ac quae alia Augustinus Steuchus, in tractat. egregio de Perenni Philosophia habet, lib. 8. cap. o. et seqq. multis. Et hos denique ordines, etiam post iudicii diem remansuros, Theologi censent. Cumque differentia naturae, et gratiae tolli nequeat, nisi Naturis
corruptis. Inde etiam in vitâs aeternâ, fulgebunt alii quasi splendor firmamenti, alii quasi stellae in perpetuas aeternitates. Daniel 12. vers. 13. Remanebunt gradus illi, ut in fine, cessabunt, ut ad finem. Sicut pariter alia sunt officia ordinum militarium in pugnâ, alia in Triumpho.
Haec hactenus quae dicta sunt cuncta, eo omnia tendunt; ut eorum destruant opinionem, qui Res publicas generi humano poenae loco inductas esse, putant: quasi tot sint Testimonia Divinae maledictionis, quot inter homines Res publicae atque Regna vigent, et constituta nunc adparent. Patescit ergo hic eorum, qui id dicunt, vehementia minus discreta; imo intemperantia nimis prorsus obstinata, qui non contenti communi vitâ, vitae que civilis societate, dum per anarchiam et pa. trimoniorum exaequationem, maxume communia promoveri iactant, privata communibus praeferunt inconsiderate. Namque eandem illam, quâ toties testibus conscientiis suis Deum offenderunt; propriam scil. voluntatem, nunc iterum Magistram habent. Illa eos non parcere Naturae, non acquiescere rationi, non consilio seniorum, non antiquitatis exemplo obtemperare, docet Exindeque constat, Chorum Virtutis, quem Fanatici iactant, perfectum non esse; dum inibi oboedientia deest, et sub humilitatis larva, ingeniosissima superbia imperiose dominatur.
Sed porro, quemadmodum non pugnat libertas, in quâ creati sumus, cum politicâ subiectione: ita vicissim per iam deducta, simul evictum esse spero; des1po/tikon dominatum, quem multi Magnates nimis exquirunt, et subditos non aliter ac vere et proprie servos, tractant; Primaevae Naturae, et rationi etiam, contrariam esse. Ab hacque servili subiectione, Imperium Politicum omnino differre. Quippenam serviliter subiectus, propter alium est, et operatur: subiectus politice est, et operatur propter semetipsum. Servus regitur non in sui, sed in Domini commodum. Civis autem gubernatur in commodum suum; non in Magistratus emolumentum. Sicut e contrario, Politicus Princeps dum populum regit; sua haud, sed populi utilitatem quaerit: Tyrannus vero, non Populi salutem, sed suam spectat voluptatem, ut Aristoteles docet, lib. 8. Ethicor. cap. 10. Politicum Imperium efficit tranquillitatem; summaeque benedictionis loco est: Dominium autem et Tyrannis, turbationem important, nec sunt nisi poenae subiectorum. Unicuique enim, (ut alicubi S. thomas ait) contristabile est; si bonum quod deberet esse suum, alterius solum in commodum cedat. Itaque reverâ, si ulla est servitus in Politico Principatu, proprie magis meretur dici servus, qui prae est, quam qui subiectus exsistit: quod edocet Augustinus, lib. 19. de Civitat. Dei cap. 14. Hocque et innuit Dominus noster, Matth. 20. dum ait: qui voluerit inter vos fieri primus, erit omnium servus. Hinc,
ut idem inquit Augustinus, lib. 5. de Civitat Dei cap. 12. Rex a regendo et consulendo; non a regnando atque dominando, denominatur. Unde est et illud Salvatoris nostri, Lucae 22. Reges gentium dommantur eorum: quasi aliud facere debeant Christiani. Attilae id convenit, aliisque similibus Dei flagellis, non qui subiectos, in Christo fratres agnoscunt. Quomodo etiam Episcopi boni, servos se plebium suarum, et Pontifex summus, servum se profitetur servorum Dei. Et inde cum Augustino, 4. de Civitat. Dei cap. 3. concludo: si verus colatur Deus, et sacris ei veracibus, bonisque moribus serviatur; utile est, ut boni longe lateque et diu regnent: neque hoc tam ipsis, quam illis utile est, in quos Imperium habent.
Attamen non inficias eo, primaevam et naturalem hanc imperandi rationem, superveniens propter peccatum, mutatam fuisse in multis. Aequalitas quippenam hominum, in essentiâ et specie humanâ, haud permittit quidem, ut unus in alterum dominetur, quomodo bestiis homo dominatur; sed politicum tantum, et directivum Imperium praesupponit: Unde et alicubi B. Gregorius ait; Abaequalibus velle timeri, esse contra naturam superbire. Verum cum nunc per peccatum, homines inaequales fiant, bestiisque similes reddantur: dum degenerant ab ea Naturae integritate, in quâ fuerant creati. Recte nunc unus alteri dominari caepit, cum terrore minando, rigideque puniendo, quod in statu Innocentiae non fuisset. Ast haec non nisi ad delinquentes, potestatique, quae Dei ordinatio est, resistentes, spectare videntur. Quod innuit B. Paulus, cap. 3. ad Roman. Principes, inquit, non sunt timori boni operis, sed mali: vis autem non timere potestatem, bonum fac, et habebis laudem ex illa. Dei enim Minister est, tibi in bonum. Sin autem malum feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei namque minister est. vindex iniram, ei qui malum agit. Fuisset itaque Imperium Politicum ante lapsum, longe diversum ab Imperiis hisce, quae post peccatum, et nunc habemus. Quemadmodum namque Res publicae etiam hodie, pro diversitate subditorum naturae, aliarumque Circumstantiarum variantur: Ita et Imperium tunc civile, multum iis politiis, post peccatum quas habemus, necessario dissimile fuisset, adde Iohann. Wigelium, vom ort der Welt / cap. 24. Aequitate nempe et iustitiâ ordinati ssimum exstitisset, sanctissimum, iustissimumque fuisset; bene superioret omnia imperâssent, sponte inferiores obtemperassent Idque pariter innuunt, et ii qui docent, Imperium seu coeroitionem non sui natura; sed tantum propter malitiam, subsequi iuris dictionem Hanc, non item illam; iuris verenaturalis esse. Conrad. Pincier. tr. de iuris diction. cap. 1. num. 11. 18. et seqq. Sicque etiam Imperium Angelorum bonorum,
benig num maxime est, et quod monui iam supta, in illuminatione magis et purgatione, quam coactione consistit: fortificata scilicet virtute intellectivâ, per conversionem superioris ad inferiorem. Est enim lex Divinitatis immobiliter fitmata; ut inferiora reducantur in Deum, per superiora. B. Thomas. 1. quaest. 106. artic. 1. 3. et 4. Sicque pariter et Principes boni, haud suam quaerere utilitatem, non sibi voluptatem, cum incommodo subditorum, procurare, sed mere pureque salutem illorum promovere debent. Cum quippe Creaturae cunctae, participent ex Divinâ bonitate; sequitur, ut hancce Dei benignitatem imitantes, in alia diffundere gestiant, bonum quod habent. Idque exigit ratio boni. Et proinde, quanto aliqua agentia, magis in participatione Divinae bonitatis constituuntur; tanto magis perfectiones suas, in aliostransfundere niti debent: ni velint lapsu eo periculosiore, quo in alto magis positi sunt, prorui in malum, et cum Daemonum naturâ participare.
Sed quod differentiam constitui inter Rem publicam eam, quae fuisset in statu integritatis; et hancce saeculi nostri. Hoc idem innuere videntur et Poetae, dum aureum aliquod nobis saeculum proponunt; ubi nec litem, nec controversiam, nec arma exstitisse, sed omnia placide et tranquille, per meram dictionem iuris, sine vi, a superioribus administrata fuisse produnt. Lactantius, 5. cap. 5. quem omnino vide. Sic et Ovid. 1. Fastor.
Proque metu populum, sine vi pudor ipse regebat:
Nullus erat iustis, reddere iura labor.
Ac idem Ovidius. Metamorph. 1.
Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo
Sponte suâ sinelege fidem, rectumque colebat:
Poena, metusque aberant etc.
et quae sequuntur: Eaque ex Hesiodi, de operibus et diebus; desumpsit. Sic et Tacitus lib. 3. Annal. cap. 26. de Principiis iuris tractans, ita scribit: Vetusti ssimi mortalium, nullâ adhuc malâ libidine; sine probro, scelere; eoque sine paenâ aut coercitionibus agebant: neque praemiis opus erat, cum honesta suopte ingenio peterentur; et ubi nihil contra morem cuperent, nihil per metum vetabantur. At postquam exui eaqualitas, et pro modestiâ ac pudore ambitio et vis incedebat, provenêre Dominationes: multosque apud populos, aeternum mansêre. quidam statim, aut postquam Regum pertaesum, leges maluerunt. Et haec item pluribus illustrat, ad aliosque plures hanc circa rem nos remittit, nobilissimus Goldastus, in eruditissimo suo seniore, seu de Maioratu. lib. 3. cap. 8. a princip. De eâ dem que re, Lactantius Firmamus. Institution. Divinar. lib. 1. cap. 11. Videamus, inquit, quid in eo (Staturno) fuerit Deo dignum: imprimis
illud, quod aureum saeculum narratur habuisse, quod iustitia sub eo fuerit in terrâ. Quid enim tam conveniens Deo, quam iustum regimen, ac pium saeculum? Proclus item Diadochus, auream sub Saturno vitam, kaqaro\n intelligit, kai\ a)/lupon, kai\ a)paqh=, id est puram, et tristitiae ac perturbationum expertem. Idque et aurum commonstrat, sicut in Cratylo docet Plato: a)dekton enim i)ou= kai\ s1h/yews2, id est, rubiginis, ac putredinis nescium est; quo nomine th=s2 a)paqei/as2, imperturbati status ac lenitudinis quodam modo typum habet. Exinde item Saturnalia apud gentiles restabant, adumbrantia primae vam felicitatem. Pasquier. des recherch. lib. 4. cap. 8. ubi nihilominus Rex creabatur, ut videamus, non fuisse sine Rege, saeculum illud Saturninum. At haec vero omnia in saeculis subsequentibus, mox mutationem esse passa; et argenteum post, demum ferreum, perhibent, successisse. Vera cum falsis hîc commixta latent, ut fere in omnibus fabulis priscorum Poetarum. Veritas sine dubio ex Patriarcharum traditione profecta, et paulatim ipso temporis progressu obscurior reddita fuit. Non post lapsum erat aureum saeculum ullum: nam et mox Cain fratrem Abelem occidit, Cainum Lamech. Cain eiusque filii regni speciem, statum et iura constituerunt. Unde haec statim, haec semper, haec necessario sunt secuta; discretae gentes, dominia distincta, agris termini positi, aedificia collata bella introducta, servitia constituta, obligationes, contractus, et gentium iura, quae iure consulti late persequuntur. Ille Cain hominum secundus, impius et atheus, cum filiis ac nepotibus suis, posuit os in Caelum, providentiam et Maiestatem Dei negans, dicens: non esse post hanc vitam iudicium aeternum, neque iudicem omnipotentem; non praemium immortale pro iustis, nec poenam impiis esse constitutam, neque etiam Dei misericordiâ et bonitate creatum esse mundum, nec ab eo regi, et moveri, ut Iosephus, ac etiam Targum Hierosoly mitanum, scriptum reliquerunt. Atqui iste Cain, cum suâ prole et familiâ, fuit totius orbis, omniumque populorum Dominus et propagator: et talem parentem secuta est sua proles; in sacris volum inibus fam osis huiu smodi titulis notata: latrones, Venatores, Tyranni, Gigantes, potentes a saeculo etc. Vide David d' Argente, in oratione eius notis selectis suffixâ, de aureo hoc saeculo agente. Et ideo quae de aureo hoc saeculo Poetae tractant, aetati nulli, sed statui solum Innocentiae adplicari posse, puto. Egregie anonymus, in libello observationum in mytholog. Natalis Comitis. tit. aetas aurea et ferrea. adde Danaeum de Vetustissimis primi Mundi antiquitat. lib. 1. cap. 3. ad fin. fol. m. 65. etc. Maxime ideoque errant, qui nobis aliud aliquod aureum saeculum, aliam libertatem comminiscuntur, et dispersos per agros, per silvas, per spelaea homines referunt, et ita felicissime eos vixisse, putant. Quemadmodum
etiam Albertus Bolognetus in tract. de iure, Legibus, et aequitat. prodit: Aureum saeculum diversis temporibus, apud diversas gentes exstitisse. Cum nempe viverent in simplicitate; ut Americani, gentesque vicinae ante ad ventum Hispanorum; aut etiam hodie nunc antarctici Meridionales, quod censet Michael Montanus. 1. des essais cap. 30. fol. 172. etc. Sed vero colluvies ferarum haec est, non hominum libertas: non felicitas: sed miseria deploranda; nec in solitudine est libertas, si animus subditus sit peccatis. Iacob. Typotius, lib. 1. de fortun. num. 48. ego, de princip. iur. fol. 13. Idque idem anim advertit etiam eruditissimus Fredericus Tilemannus, in tractat detversion. Rerum publicar. in princip. B. 4. ubi ita scribit: Primum hominum genus nil prius habuisse, quam obvios quosque spoliare, diripere, occidere. Haec fuisse primaevi saeculi praeclara facinora, ait; haec aureum nomen, integramque iustitiam meruisse. Et addit: Dominetur aureum saeculum in contionibus, iaceat in iudiciis, valeat in opinionibus, et sermonibus imperitorum; ab ingeniis prudentum repudietur: rectius veriusque cum historicis sentiunt illi, quibus persuadere difficillimum et quantum recolligo, impossibile erit, ut Scythismum illum ullis statuant virtutibus emicuisse.
Sed nunc finem imponam huic dissertationi, verbis quae a B. Petro se accepisse S. Clemens fatetur. 1. recogn. fol. m. 15. DEUS, cum fecisset mundum, tamquam Universitatis Dominus, singulis quibusque creaturis, Principes statuit; ipsis quoque arboribus, montibusque ac fontibus, et fluminibus, et quae fecerat universis. Multum est, per singula ire. Statuit ergo Angelis Angelum Principem, et spiritibus spiritum, sideribus sidus, daemonibus daemonem, avibus avem, bestiis bestiam, serpentem serpentibus, piscem piscibus; hominem hominibus, qui est Christus Iesus. Hunc Deus constituit super omnem Principatum, potestatem, Virtutem et Dominationem; super nomen omne, quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed et in futuro. Ephes. 1. vers. 19. Huic Imperantes ita subditi sint, et eius se vicarios agnoscant, quasi eius vicem gerentes; per clementiam et benignitatem. Subditi Imperantibus oboedientiam praestent propter Christum, nec propter iram solum, sed et propter conscientiam quoque; ac ita quod caput rei est, nos invicem omnes diligamus. Rom. 13. vers. 5. et 8. Haec est graduatio ab infinito usque ad nihil. Licet namque graduatio media, a primo sit ordinata, nil tamen esse potest, per ipsam totam lineam hierarchalem, quod absque principio fontali (ipso scilicet Christo Deo) a medio constitui possit, adde Cardinal Cusam lib. 1. de Concord. Catholic. cap. 2. Hic si non colatur, adoretur, huius si imitatio negligatur; dissolvitur rerum ordo, dissonat
rerum har monia, remittit gluten, quo omnia cohaerent; pax et tranquillit as abit, subsequitur confusio talis, quam nunc ubique, non nisi cum stupore videmus, cohorremus, formidamus, et quorsum eruptura sit; tunemus.
Es seind vil Bisthumb/Apteyen und Probsteyen abkom~en/daß man ietz nicht weist/wo die Bisthumb gestanden seind. Mag dieser unfall auß dem entsprungen sein/daß etwa erliche Geystliche ein Gottloß/schandlich/ärgerlich Leben geführt/ die Gottesdienst nit gebührlich verrichtet/ das Wort Gottes nicht lauter und rein gepredigt/unnd also ihrem Ampt nicht außgewartet / dardurch viel Seelen verführt worden. Darumb wird Gott der Herr verhängt haben / das Sodoma und gomorra zu einem Spiegel unnd Schawspiel/unnd den zukünfftigen Gottlosen zu einem Ebenbild gesetzt worden / daran sich alle die Ienigen/ so allda fürüber gehen/stossen/unnd fragen sollen / was das fürbild bedeute. Also seind auch etliche Weltliche Für stenthumb verändert/verkehrt und zerrissen worden / da die Fürsten zu grossen Pracht getrieben / ihre Underthanen beschwert/die benachtbarte Mitfürsten bekriegt/und alles anders ubel gestifftet / biß sie umb Leib und Leben / Land und Leut kommen / und ihre Fürstenthum~ zu stücken zerrissen sein worden. Das alles ist auß dem erfolgt/ daß sie ihrem Obersten fürgesetzten Keyser kein rechte Gehorsam geleistet / von ihm kein Friedbott noch Ordnung angenommen/und ihn noch darzu veracht. Derhalb hat sie Gott der Herr in schand unnd spott fallen lassen/auch zugesehen / daß sie von Land und Leut vertrieben / verdorben und erschlagen worden / An etlichen Orten steht es auch in Regimenten / als wolte alles zugrundt gegen / da schreyen Wittwen unnd Weisen / auch die armen Underthanen / und werden Hilssloß gelassen: Niemand ist da / der Einsehen there/ also daß ihr geschrey unnd seusstzen durch die Wolcken und gar in Himmel hinauff tringen. Und wo etwa der Oberherr deß Landsselbst Hoffhelt / da ist etwa das Regiment nicht dermassen/wie es sein soll/besetzt. Da ist kein Hoffrichter/noch Cantzler: dort ist etwann kein Secretari/ Gerichtschreiber/ Hoffmarschalck / oder Hoffmeister / da mangelt man etwa der Räth / daß dieselben nicht nach nothturfft ersetzt werden. So kein Raths oder Gerichtsordnung. Etwan sitzen kaum zween oder drey bey wichtigen Gerichtshandlungen / unnd
Rechtsführungen. Da sie es gleichwol treffen / so gilt es darnach bey den Partheyen nicht. Da treibt man auß dem Regiment das gespött/die müssen bey dem gemeinen Mann/vnnd sonst allenthalben in keiner Achtung sein. Da wird erst das appelliren wolfeyl / dardurch sich aller erst das verderben der Partheyen anfahet / so einer den andern / Arm kriegt/ von Hauß vnd Hoff tringet. Solch hinlässigkeit/vnd das einer/dem von Gott das Regiment vbergeben / in seinem Landt / vnnd im Haupt Regiment/die Ampter nicht recht vn~ nothürfftiglich besetzet/Wittiben vnd Weisen / vnnd den Vnderthonen mit befürderung deß Rechten nicht beschützt. Da muß Gott der Herr Hagel / Schawer / Wolckenbrüch/ Krieg/Thewrung vnd Pestilentz schicken/allein vmb deß Oberherrn willen/daß er dem Rechten nicht besser außgewartet: da muß der Fromb deß Bösen entgelten. Vnd wan~ diß alles für vber ist da stehet erst dem Oberherrn die Raitung seiner Verwaltung / vor dem strengen Richterstul Gottes bevor etc. Daselbst wird es sich nicht verthädigen lassen/daß man so vbel gehauset/so nachlässig Recht gefordert/Wittiben Weisen/vnnd die Armen nicht beschützt etc: Daselbst wird erst der rechte Lohn der lässigkeit folgen/vnd bezahlet werden. Der dann den Keyser für augen gehalten / seinen Bevehl vollnzogen / die Regiment vnd Ampter mit verstendigen Persohnen besetzt/gute Policey vnnd Landtsordnung auffgericht/ vnd darob gehalten hett / wie es die Keyser erstlich bevohlen / so were das Regiment besser geführt / die Gerechtigkeit gebührlich befürdert / vnd jederman seines Rechtens habhafft worden. Dann diß alles ist allein auß dem hergeflossen / daß die Willen der Keysern nicht vollzogen / vnd das ein jeder vngehorsamblich gethan / was jhne gelust hat. Darauß wird wol geschlossen / daß diß weltlich Regiment dem Himmelischen durchauß vngleich ist: dann im himmel geschicht allein der wille Gottes / dem alle himmelische Heer gehorsamb leisten / dagegen geschicht deß Keysers Will auff Erd gar nicht / dem Niemand / wie sichs gebührt / gehorsam leistet: da will einer vber den andern herschen / vnd keiner thut / was jhm wol anstehet. Gott der Herr schicket es zum besten / das ein mal ein einiges Regiment in der Welt werde / vnnd das jederman dem Obersten Haupt in der Welt/die rechte gebührliche gehorsamb willig leiste damit solches allein Gott zu Lob vnnd zu Ehr/den Vnderthanen zu Wolfahrt/vnnd Menniglich zu Ewiger Seeligkeit gereiche.
CUm vero Imperia propterea sint institut, ut medio hoc, ad Politiarum, et Civilis Societatis finemper veniamus; inde sequitur: Scopum omnium Imperantium, non alium esse debere quam iustitiam, et publicam omniumque subditorum salutem. 1. 23. in princ. C. de nupt. l. 19. de interd. et releg. l. 3. ad fin. C. de quadrien. praescription. l. 3. in princ. ff. de offic. praefect. Vig il. l. 1. C. de Sc. Claudiano. l. 2. C. communia deleg. l. 1. §. 14. C. de caduc. tollend. lib. 2. feudor. tit. 52. a princip. et tit. 55. a princ. pulchre Lipsius. 2. polit. 6. et in notis ibidem. Bornitius, de Maiestat. cap. 6. et cap. 12. fol. 104. Petr. Fab. ad tit. de Iustit. et Iur. fol. 25. Laur. Grimalius, de optim. senat. 2. fol. 133. etc. vide Frideric. Tileman. disput at. ff. part. 1. disp. 2. thes. 4. Sarisberiens. in policrat. lib. 3. cap. 1. Lehman. in der Speyrischen Chronick. fol. 65. Montaigne. 3. cap. 6. fol. 612. Estienne Pasquier, au pourparler du Prince. Campanel. polit. 1. §. 5. cap. 3. §. 7. Lather. de censu. fol. 7. Instrumentum quippe omne, omnino debet regulari secundum suum finem: Et finis, est quasi de essentiâ Instrumenti. Aristoteles. 1. de anima. text. 18. et lib. 4. Meteor. cap. ult. Zabarell. tract. de constit. scient. natur. cap. 32. Sane potestas, non est ultimus hominis Finis. B. Thomas. 12. quaest. 2. artic. 4. ac Stultus est, qui in potentia summum bonum quaerit. Wigelius, de vitâ beatâ cap. 8 Rectissimeque iam olim Sapientes definiverunt, Imperium nil aliud esse, nisi cutam salutis alienae. Rittershusius, ad Novell. part. 2. cap. 1. num. 2. Populi bonum, id est, directionem eius et tutelam, non ipsummet Principatum (reputationem scil. vanam et inanem gloriam) sibi finem esse; nec inventum fuisse Principum, aliorumve Imperium, suis ut ipsorum commodis illi studeant, (neque enim in gravissimam servitutem, sponte alieni commodi causâ se quisquam coniecisset) sed subditorum ob salutem; eos scilicet, ut bene regant, eorumque omm tempore, commoda non tam investigare, quam incommoditatibus mederi prpcurent, multis illustrat Ferdinand. Vasquius, illustr. controvers. 1. cap. 1. num. 10. etc. Et vide meum tractat. de Appellat. cap. 1. num. 2. Perfectum Imperium Politicum est censendum, ubi a)/rxonkai\ a)rxo/menon, dia\th\n s1wthri/an iunguntur. Hoc idem ostendit S. Paulus, cum ait de Magistratu. Dei Minister est, tibi in bonum. Roman. 13. vers. 4. Quemadmodum omnia entia, esse suum dependens, et participatum habent a summo illo ente; Ita et Imperia ab unico illo benefico fonte. Franciscus
Patricius lib. 1. de Regno. cap. 11. Principes sunt distributores bonorum, quae largitur Deus. Augustinus Steuchus. 6. de perenni Philosoph. cap. 7 Hincque Oppianus. 5. halieut. pulcherrimâ translatione, Reges et Principes, vocat muros orbis terrarum caelestes: o)lu/mpiatei/xea gai/hs2. vide Rittershus. in comment. ibid. fol. 314. Dicuntur etiam ab Hebraeis, scuta terrae. Psalm. 47. vers. 9. Drusius, Ebraic. quaestion. 1. cap. 37. ut Gubernatoris cursus secundus, Medico salus, Imperatori victoria; sic moderatori Rei publicae, Beata Civium vita proposita est: ut opibus firma, copiis locuples, gloriâ ampla, virtute sit honesta. Cicer. 5. de Republic. Tyrannorum proprium est, omnia quae in Republicâ agunt, potissimum ad suam utilitatem, honorem, gloriam, seu ambitionem aut lucrum agere. Gregor. Tholos. 24. cap. ult. num. ult. Hûc omnia sunt referenda, ab iis, qui aliis praesunt, ut qui eorum suberunt Imperio, sint quam beatissimi. Cicer. ad Q. Fratr. epistol. 1. Hoc est, quemadmodum Xenophon. 1. Inst. Cyri fol. 26. explicat: Universi ut tales sint, quales esse convenit et res necessarias omnes affatim habeant. Aut ut B. Paulus scribit: 1. Timoth. 2. vers. 2. Ut Pietas et Honestas inter homines cum pace vigeat. Indeque frequenter pascere et regere, synonima sunt. Bellarminus de Pontific. 1. cap. 15. Ac Homerus, Agamemnonem poime/na law=n appellat, curam quod Rex subiectorum debeat habere, velut Pastor Ovium: Deoque summo Principi, de singulis, non secus ac Pastor suo Domino, rationem reddere habeat necesse. Camerarius. dec. 11. problem. ult. in tom. 4. Lampad. Critic. Gruteriani, fol. m. 105. Idque etiam consonum est idiomati Spiritus Sancti: qui de Regibus pronuntiat, eos pastores esse, et pascere populum. 2. Samuel. 5. vers. 2. Et laudata illa vox est Principis Hadriani; ita se Rem publicam gesturum, ut sciret rem populi esse, non suam. Ut tutela, sic procuratio Rei publicae ad utilitatem eorum, quibus commissa est, gerenda. Cicero. 1. offic. Rex eligitur, non ut se molliter curet, sed ut per ipsum ii, qui eum elegerunt, bene beateque agant. Xenophon. 3. memorabil. Socrat. Ammianus, Marcell. lib. 29. Imperium nil aliud esse, tradit, quam curam alienae salutis: quae iustitiae administrationem conciliatur. Aristoteles. 3. polit. cap. 4. Medico assimilat Imperantem, et vide eund. lib. eod. cap 8. ad fin. Addatur Reinhard. Lorichius Hadamar. Instit. Princip. m. fol. 33. b. Imperare, gubernare, et praesidere, nihil aliud est, quam aliorum utilitatibus inservire, et consulere. Uti parentes liberis imperant: ut vir uxori, B. Augustinus, de Civitat. Dei, 19. cap. 15. Seneca, epistol. Rex verus, est servus fuorum, non herus. Bellarmin. in append. lib. de Pontif. cap ult. fol. m. 384. ita Antigonus cum cerneret filium suum, se violentiorem, et immodestiorem gerere erga subditos: Annon, inquit, novisti fili, Regnum nostrum nobilem esse servitutem? Atqui haec Antigoni
maximam mansuetudinem prae se ferre, autumat Aelianus, 2. var. histor. cap. 20. eumque qui id non adprobat, non videri neque Regium, neque civilem nosse Virum quemquam; sed cum Tyrannico potius aliquio convixisse. Hucque referenda sunt egregia Tiberii verba, in pleno prolata senatu. Dixi et nunc, et saepe alias, P. C. bonum et salutarem Principem, quem vos tantâ, et tam libera potestate instruxistis; senatui servire debere, et universis Civibus, saepe ac plerumque etiam singulis: neque id dixisse me paenitet. Quod et Mexicani ex lumine Naturae sciunt. vide omnino Iohann. Acostam. 7 de l' histoir. des Indes. cap. 8. fol. 327. Usu et ministerio omnium, omnes pene indigent; et ob hoc necesse est, alium operari, alium operanti praebere mercedem, alium servire, alium dominari, alium regere, alium regi. Sed hanc inaequalitatem, quae mortalium vitam necessario est subsequuta, Divina providentia, in occasionem iustitiae, misericordiae, humanitatisque convertit. S. Clemens. 9. recognit. Eâque ratione, Rex non est, ut dominetur: sed ut illas exerceat virtutes: quod ni faciat, omnium infelicissimus exsistit. Sapient. 6. Quin et subiectorum salutem, propriae saluti praeponere debent imperantes: exemplo Moysis, qui ait. Dele me potius ex libro vitae, et populo peccatum condona. Exod. 32. vers. 32. vide Clapmar. 4. de arcan. Rerum publ. cap. 2.
Nec moror eruditissimum Politicorum, Alberic. Gentilem, qui, disputat. Regiâ 1. fol. 16. fundamentum theseos nostrae atterere, suffode reque conatur; dum maxime illud ait falsum esse, in Principatibus per vim partis. Quod ex parte concedo: et videntur mihi imperia eiusmodi violenta in triplici esse differentiâ. Nam Tyrannica (1) sunt, nec speciei alicui Rerum publicarum non aberranti, accenseri queunt; de quibus hîc sermo non est: neque iis in Sacro SS. Scripturâ ornantur epithetis, imperium quibus insignitur iustum; sed potius punitionis loco, ea interminatur populo peccanti Deus. Pedro Mexia, 1. de la silva de varia lecion. cap. 35. Sunt et (2) violenta imperia, e re interdum subiectorum, qui ita regendi sunt virgâ ferreâ, quod non cedunt ferulae; ut dixi, in tractat. de rerum publ. inter se comparat. Quandoque (3) victricis tamquam potioris, non victae Rei publicae consideratur emolumentum. Quâ ratione Cancellarius Polonicus, subactionem Livoniae suadet; apud Rainol. Heidensteinium, lib 2. quod (ut ipse ait) in pari omnium libertate, onera etiam exaequata sint inter omnes: Polonicoque ideo Regno maximorum quorumcumque Imperiorum instituto, novum etiam Imperium adiciendum; in quod tributis, vectigalibusque in eo constitutis, gravior communium onerum pars derivari possit. At quod porro subdit Albericus, neque id, quod urgemus, verum in totum esse in aliis Regnis, quae per populos sunt inducta: quod honor Principibus qui
eligebantur debitus, virtutibus ipsorum tribuebatur. Ad haec respondeo: tum virtutem ipsam privato inimicam commodo, manus, oculosque ad publicum semper collimantem; quam virtus ut muneretur, spectasse populos; magis ut virtute cluentem haberent Principem, quam eius ut recompensent, non potius excitent virtutem Restat ergo: quemadmodum primo quaerenti Regnum Dei, et iustitiam eius, cetera adiciuntur omnia: Matth. 6. vers. 33. Scholomonique eo quod non petiit dies multos, neque petiit sibi divitias, animam nec inimicorum suorum, sed sibi quod petiit discretionem ad intelligendum iudicium; etiama Iehovâ ter Maxumo, insuper quae non postulavit, data fuerunt. 1. Reg. 3. vers. 11. et 13. imperantem, salus cui populi meta est, raro non illam, et unâ semper cum illâ, auctarii instar adipisci reliqua, quae alii, alio tendentes, numquam velnanciscuntur; vel adepti, non unquam animo obtinent tranquillo.
Unde Tyrannica est, et principiis Naturae repugnat descriptio iustimae Thrasymachea; quod sit id, quod pertinet ad potentioris utilitatem. Plato. 1. de Republ. Pessimi sunt Politici, qui Principibus persuadent; Bona a subditis haud alio iure possideri, quam olim peculia a servis. vide Marquard. Freher. ad Petr. de Andlo, 2. cap. 8. fol. 187. Nec enim imperium Civile Libertatem hominis, quae cuique naturalis est, tollit: sed tantum, ne ab aequo et bono vacillet, aut deflectat, dirigit. Bornitius. de Maitstat. cap. 12. fol. 103. politikw=s2 namque, non des1potikw=s2 imperat Lex. Iacobus Cramer. disput at. ad Institut. 2. thes. 6. in not. Totoque genere Imperium a Dominio differt, nemini suarum rerum proprietatem autert. vide Cotas. ad l. 28. ex Ciceron. ff de adopt. Eberhard a Weihe, de praerogat. success. llit. C 4. b. Quam vis apud Güntherum, lib. 3. ita dicat Imp Fridericus:
Quicquid habet locuples, quicquid custodit avarus,
Quicquid in occultis abscondit terra cavernis,
Iure quidem nostrum est; populo concedimus usum.
Quamvis item rerum Domini, sollemnis Caesarum titulus sit: nihilominus recte Seneca. 7. de benesic. cap. 5. ait: sub optimo Rege, omnia Rex imperio possidet, singuli dominio: et cap. 6. Caesar omnia habet, fiscus eius privata tantum acsua: et universa in imperio eius sunt, in patrimonio propria. Sic etiam plerique inter interpretes, illud Romani iuris pronuntiatum, Imperatorem esse Mundi, rerumque Dominum; tantum intelligi debere dicunt, de dominio, ac superioritate iurisdictionis ac protectionis. Atque hoc solum modo omnia esse Principis, non vero privatam cuiusque rem et substantiam arg. l. 2. § si quis ff. ne quid in loco public. Dominia privata, aiunt, ratione originis ac temporis, iuris
gentium esse, a possidenteque pro arbitrio usurpari sed cum ad Rem publicam referuntur, tamquam parstoti adhaerere, iureque publicis cedere. Inde census et tributa exigi, in signum et recognitionem subiectionis, iurisdictionis et dominii illius universalis. Caspar. Facius, in polit. Livianâ part. 1. artic. 31. Waremund. de Regnor. subsia. cap. 15. num. 7. et seqq. Gregor. Tholosan. 7. de Republ. cap. 10. adde Keckerman. disputat. practic. 34. quaestion. 9. Bortius, apud Arumaeum, discurs 30. cap. 3. thes. 42. fol. 893. Rex vero Turcarum tam personarum, quam terum, et bonorum sui imperii dominium se habere dicit, non modo directum, (quod quidem ius est honorificum iurisque intellectu constat) sed etiam plenum et perfectum, cum proprietate iunctum. vide Divid d' Argente, notar. iuris. tit. de feudis, fol. 222. etc. At sane aequo durius videtur, contraque ius, quod Christus in peculii siu et servorum corpora atque animas plenum obtinet; quod corporum passim proprietates apud multos personant, cum de subditis est sermo Zepperus, 3. de legib. Mosaicis, cap. 5. a princip. et antiqua Hunnorum, Francorum, aliorumque Barbarorum iura (contra rationem et findem Rei publicae naturalem) adhuc hodie impie urgentur: cum imperiis tantum quae sunt instar flagelli divini, competere videantur. Potiusque imitandum Nehemiae exemplum: qui propter timorem Dei, antiqua non ursit iura. Nehemiae, cap. 5. vers. 15. et c. ac 19. Imprissimusque fuit Vitoldus, Dux Lituaniae, qui laesae Maiestatis reos, ursorum pelle consutos, ursis, quos domi nutrierat, laniandos obiciebat. Cuius severitatem, ne dicam crudelitatem adeo Provinciales extimuerunt; ut cum dixisset aliquando duohus, pluribusve: Ite ocius, ac laqueo vos appendite: nemo imperium recusaverit, auditusque nonnumquam sit, qui currens hortatus alios; Eamus quam properanter, dixerit, ne bildem Domini commoveamus, Aeneas Sylvius, in parall. Alphonsinis, lib. 2. num. 19.
Ex quibus porro rectissime, et illud inferri reputo: Principem non propter se ipsum; sed propter subditos praefici Rei publicae. Timaeus Faber, disputat. ad Instit. 1. thes. 5. Betsius, de pactis Famtliar. cap. 5. fol. 126. Freher, ad Petr. de Andlo 1. cap. 3. fol. 148. b Hincque iam convellitur impudens Machiavellistarum, novorumque Statistarum dogma, qui dicunt: Subditos simpliciter esse propter Magistratus; ac si non aliam ob causam mures conderet Providentia Divina, quam ut pinguefacerent feles. Boccalini, 1. ragguagl. 84. Subditos quasi ex Principum semine primitus natos etc. Lambert. Danaeus, 1. Polit. Christian. cap. 4. Principem totam Rem publicam, et Patriam esse, etc. Marius Salomonius, 3. de Principatu. Nolite existimare, a Deo creatum Mundum, et in eo homines, ut Principum servirent emolumentis: ab surdum quidem est, supra
quam dici potest, propter Principes factos homines opinari etc. Populus Principe quodammodo prior exsistit. Alphons. Moditius, in Decision. §. Magistratus, quaest. 3. Naturale Imperium a populo est: et inter subditos ac Principem, contractum quendam, et reciprocam agnosco obligationem. Imperium originarie a populo est, et liberâ electione. Cusa, de Concord. Cathol. cap. 13. et 14. Naturâ sumus aequales, et a populo auctoritas est. Beliarminus. 2. d. Concil. cap. 16. Princeps a Deo, in populi gratiam est datus. Guil. Onciacus, quaestion. iur. Philosoph. 27. Tyranni sceleste omnino praetendere satagunt idem, quod Deus optimo iure; Non vos me, sed ego elegi vos! Dii quidem sunt Magistratus, at certe ut plebei homines moriuntur. Psam 82. vers. 6. et in altero mundo, mundanam dignitatem amittent: vide Wigelii Orth der Welt / cap. 24. et seq. quae illis merito superbiae, et arrogantiae fugam persuadere deberent. Hucque confert totus Sapientiae liber. vide Savonarol. de simplic. concl. 8. circ. med. Zehner, in adag. fol. 221. 286. 347. Attamen graviter errant, qui exinde subditos Magistratu superiores, praestantioresque esse contendunt; ut recte docet Christianus Matthias, Colleg polit. 2. d. sputat. 8. thes. 31. et seqq. Princeps, proprie loquendo, non proptet subditos, ut eorum servus, est factus; sed falutis, bonique publici causä: ideoque ipsa politei/a seu Res publica supra Principem est, non subditi ipsi eo sunt superiores.
REs publica ita definiti posse videtur: ut sit hominum plurium, ac rerum privatarum, tum inter se communium; summâ cum potestate ac ratione gubernatio. Aristoteles. 2. polit. 1. l. 3. cap. 4. et lib. 4. cap. 4. Bodinus, multis locis, quae index mostrat. Paul. Busius, disp. polit. 1. thes. 3. etc. Timpler. polit. 1. cap. 2. qu. 1. Cluten, Paradox. 1. Estque Civitasmateria, in quam Res publica inducitur tamquam forma. Arnisaeus, polit. cap. 6. fol. 125. Rem publicam a Re, hoc est, imperio publico dictam esse, Busius putat. 1. de Republ. cap. 2. nam Res, non raro pro Imperio sumi solet Virg. 3. Aeneid.
Postquam Res Asiae. --
Et lib. 2. eodem:
Res Agamemnonias.
S. vero Augustinus, 7. de Civitat. Dei, cap. 12. Res publica, Respopuli es??? inquit. Populus autem non est omnis multitudo; sed caetus iuris consensummâ su, et utilitatis communione sociatus etc. Addo in Definitione,
cum potestate) Recte enim loquendo, nulla ibi Res publica est, ubi non est summa imperandi facultas. (Licet etiam olim municipiis quibusdam datum fuerit Rei publicae nomen: Albericus Gentilis, ad l. bona 15. de V. S. et varie accipiatur. Paurmeister. 1. de iuris diction. cap. 3. num. 2. et 3.) Quemadmodum enim in uno corpore Physico, una est anima, quae imperat, in Mundo unus Deus, qui omnia moderatur. Ita et in Republicâ oportet esse unam et summam potestatem, quae tamen plures administratores admittere potest. Velstenius, decad. 5. quaestion. 1. Ordo refertur ad unum primum, a quo cetera dependent, ut Averrois ait: 5. Metaphys. text. 15. Ac quemadmodum ex ordinis unitate in rebus exsistentis, Aristoteles unitatem colligit gubernantis Dei, 2. Metaph. Ita pariter in Rei publicae ordine, caput et principium est summa potestas, quae alia subordinat cuncta. Bornitius, de Maiestat. cap. 2. ad fin. Sicque in Polyarchico statu, ubi imperium summum, paucis quibusdam, aut etiam maiori parti populi inest, ii omnes ob individuam imperii unitatem, unius tantum sustinent vicem. Bornitius, de Maiestat. fal. 11. Ex quo patet, cur olim, una urbs Roma, iure proprio civitatis et Rei publicae meruerit nomen. Cur abusive publicum dicatur, quod alterius est Civitatis. l. 15. de verb. Sign. Cur civitates Municipales, et aliae praeter Romam, non Res publicae dicantur; sed loco privatorum habeantur. l. 16. de V. Sign. Guil. Forner. 2. select. cap. 22. Et Rei publicae causâ abesse negentur, qui pro ci vitate Legatione funguntur. l. 26. §. item inquit Praetor. ff. ex quib. caus. maiores.
Quibus vero notis, legitima Res publica dignoscatur a caetu praedonum, priatarum, seditiosorum, minus est expeditum. Omnibus quibus finis est, universitatem caecus sui, vel constituere vel conservare, et quidem ad finem communis boni atque honestatem, Rem publicam esse putarem, An vero id fiat iuste, sineque iniuriâ aliorum, in facto consistit: et quamvis illud saepe sit controversum; pro eo tamen in dubio, qui in possessione est, responderem. Vide Paul. Busium, disput. polit. 1. thes. 10. 12. 13. 15. et seqq. adde meum tractat. de cap. 2. num. 8. Quo intuitu ius Principis Sedanensis, in possessione 60 bombardarum consistere, ait auctor Mercurii Gallici, fol. 75. part. 1.
Non ergo ceterae confaederationes, Rem publicam faciunt unam: aut ii, quibus de rebus importandis pacta, ac de Belli societate foedera perscripta, et de prohibendâ vi, certae sunt Leges; unius velut civitatis, aut Rei publicae cives, subditive haberi debent, Aristoteles 3. polit. cap. 6 Cum enim Foedera, inter diversarum Rerum publicarum Magistratus fiant; intelligitur amicitiae ac Foederum ius, non subditos facere, sed socios ac amicos, non Rerum publicarum ac dominiorum tollere
distinctionem; sed Res publicas inter se, finibus ac Magistratibus distinctas, coniungere mutuâ benevolentiâ, officiisque, Zacharias Fridenreich / polit. 24. fol. 640. Ita nec Amphyctionum consessus apud Thermopylas, qui totius Graeciae sanctissimum Concilium fuit, de quo lacob. Stephani, 2. de iurisdict. cap. 6. ex totâ Graeciâ unam Rem publicam efficiebat. Nec igitur Helvetia omnis, unius Rei publicae nomine includitur recte. Sed quae olim imperii Germanici provincia fuit; nunc continet Res publicas, plus quam viginti. Quae licet aequo foedere convenerint in societatem. id tamen factum est, Legibus et conditionibus diversis. Singulis sua iura sunt Maiestatis, proprii Magistratus, Aerarium, suis divisus finibus ager, iurisdictio, Leges, mores, et instituta a se invicem separata. Aliud itaque est, libertatem eandem, commercia, connubia communia habere, summâ necessitate coniungi; aliud legibus iisdem, eodem imperio ac iure comprehendi. Franciscus Guilliman. de rebus Helvet. 3. cap. 14. Bodinus, 1, de Republ. cap. 7. num. 71. Simler, de Rep. Helvet. a princip. Adhuc minus unicae Rei publicae nomen meretur Societas civitatum Hanseaticarum, quâ de re, in tractat. de foederib. dixi. Confaederationes non ita sunt universales societates; non sese extendunt ad omnem Imperii, seu Maiestatis Civilis usum, quemadmodum summa Potestas, in Republica unâ; sed restringuntur ad certa capita, in foedere comprehensa. Qui foedus paciscuntur, non eo animo faciunt id, quod se alteri subici velint, (vel uni vel maiori parti confoederatorum) sed ut tamquam amici, sibi invicem sint obligati tantum ex pacto, seu iure societatis, non imperii vi. Non est inter subditum et Magistratum tam reciprocum, et aequale officium, ut inter foederatos.
Vicissim Res publica Cives unâ continet omnes, eiusdem qui imperii colligantur Maiestate: tametsi nonnumquam Legibus, institutis, moribus, ac infinitâ gentium varietate, discrepare inveniantur. vide Paul. Busium. 1. de Republic. cap. 3. num. 8. Magnum imperium, multas gentes unâ pariter potestate coercens, recte magna Res publica nominatur: et una Res publica habetur, ubi corpus Politicum, etiam quam plurima habens membra, unius Imperii vivificat vigor. NOn ex aedificiis, sed ex iure, in magnis Rebus publicis et ditionibus civitas aestimatur. Eâque ratione apud Cassiodor. 9. var. 2. Athalaricus dicit: Res publica non est unius Civitatis cura; sed totius Regui provisa custodia. Sic olim Res publica Romana, ex municipiis, Praefecturis, coloniis etc. constabat. Busius, disputat. polit. 1. thes. 8. adde Onuphrium, in lib. de imper. Roman sub tit. de praefectur. Hoc sensu Alexander magnus, imperium orbis tetrarum mente complexus, proprio significatu aiebat: totius Mundi unam civitatem, eiusque arcem, castra sua esse. Plutarchus, in vitâ
Sic in Germaniâ nostrâ, quamvis Imperator primum, dein reliqui Principes, ac postremo liberae Civitates, suas quaeque ditiones, iura, consuetudines ac subditos, in quos ipsis ius vitae et necis est, habeant: tamen quia simul omnes imperio Germanico subsunt, et ipse Caesar imperii caput, publicis legibus est obnoxius, universi proinde unius Rei publicae exhibent speciem. Thuanus, lib. 2. a princip. Ideoque singuli status, non privatim solum quilibet sui territorii: sed omnes in universum, ac ante omnia imperii ac imperatoris salutem, conservationem, ac incrementum prae oculis habere debent. Hoc vincolu rupto, quis nescit tot Res publicas fore, quot Civitates hodie vigent? Videbimus Provincias collidi, dum novo suo et absoluto imperio protectorem quaerent. Maiora inter novos regulos, quam cum hoste, vel parte adversâ, odia nascentur, dissipataeque Provinciarum vires nudum latus hosti ostendent. Hinc non oppidorum tantum, sed et Provinciarum ac Regionum territoria exsistunt. Bornitius, tractat. de Maiestat. cap. 7. Quin et territorium unius Rei publicae, alterius imperii Dominiis interruptum esse potest. Quae tamen discontinuitas, magnas parit confusiones, ut in tractat. de territor. dixi.
Plura vero Regna, ab uno licet administrentur; ob id non sunt unum Regnum. Sic Quam vis Wurtembergici Principes, huic Ducatui, et insuper Montbelgardensi Comitatui dominati fuerint: attamen territorium Wurtembergense et Montbelgardense, non fecerunt Rem publicam unam. Et ideo Hispaniarum Regis Imperium, haut unius Rei publicae admittit nomen: sed plurimum Rerum publicarum plane separatarum, ipse caput exsistit, iurisque interpretatione plura capita unus Rex habet. Unde rectius Hispaniarum, quam Hispaniae Rex vocatur. At hoc, cum difficillimam reddat gubernationem et monstrum fere sit, unum caput, plura diversa corpora habere: proinde ex Castellanorum senatorum instinctu, omnia sua consilia eo direxit Philippus II. ut singula ab eo detenta Regna, in Provinciae redacta formam, Madridae regeretur. Quibus conatibus praecipue obstitêre Arragonenses et Lusitani: qui, hâc ne unione privilegia sua suffocentur, metum habebant: Et certe si subditorum prompta voluntate annuente, Hispania tota arcte uniretur: vix video aliquid, quod Hispanorum potentiam magnificentius augere posset: Cuius rei nec Carolus V. in Belgio potuit esse effector. Meteranus, vom Niderländischen. Kriegswesen. 2. fol. m. 50. Feliciori, ut puto, successu, in Brita~niâ qui nuper regnavit Rex sapientissimus, Angliam et Scotiam unire conatus est, et ex universâ Brita~niâ unum imperium formare. Alberic. Gentilis, disput. Regiâ 2. Rudolph. Botereius, lib. 11. fol. 175. Pierre Matthieu, lib. 7. del. hist. de la paix. fol. 652.
Cui unioni insidias quoque struxerunt Sicarii illi, qui ante aliquot annos detestando ausu, pulvere pyrio Regi et Optimatibus Angliae, necem intentârunt, Mercure Francois, fol. 19. b. part. 1. Pariter, Anno 1907. Henricus IV. Navarricas, ceterasque ditiones, quas privatim avitis patriisque titulis possidebat, sic Gallicis agglutiinavit, ut in posterum nequeant diverlli. Botereius. 14. fol. 355. Unire etiam voluit Margatetha, Sueciae, Daniae, ac Nor Wegiae Regna, et adhuc sub iudice lis est, Suecine an Dani hanc Unionem violârint. vide iani Minoris, retors. adversus Petrum Parvum. cap. 10. ac dixi, in tract. de increm. imper. Sic olim Christophorus Würtembergiae Dux, Ducatum suum ex duobus Ducatibus, Teccensi, et Urslingensi seu Schiltachensi, multisque Comitatibus, Baronatibus, ac Nobilium Castris et pagis constantem, quae cuncta diversas mensuras, pondera, leges, consuetudines, privilegia etc. habebant: univit, et in unam Rem publicam uniformem redegit. Iuridicum huius dogmatis effectum, vide apud Schraderum, part. 10. sect. 7. num. 24. fol. 232. etc. Si unus Princeps duo habeat Regna separata, ea pro lubitu pluribus heredibus relinqui possunt, ut dixi in tract. de succes. Itam, si alicui Principi acquiratur aliqua Civitas, propter hoc non debet mutare titulum suae dignitatis, sive nobilitatis. Si illa Civitas fiat de Principatu, seu ei uniatur. Secus si non, id est, simpliciter acquiratur a Principe. Ac retinet iura Principatus, quae antea habuit. Iason. a a §. item Persona. num. 9. de action. Sic Florentinus non se nominat Senarum et Pisarum Principem, quia unitae Ducatui Florentino. Sic Rex Galliae, non se nominat Burgundiae, Britanniae, Nortmanniae etc. Ducem. Sed recte Rex Hispaniarum se nominat Regem Castelliae, Arragoniae, Lusitaniae etc. Sic Populus Romanus nullibi insignitur titulo suorum Regnorum; quia Romano imperio fuerunt incorporata Nec solum unus idemque, plures Res publicas separatas, diversique iuris regere; sed et unius Provinciae respectuliber, alterius intuitu subditus esse potest. Sicque Daniae Rex, Vasallus est imperatoris in quâ dam Holsatiae parte: ut et Hispaniarum Rex, ratione Burgundicarum Regionum, imperii status exsistit. vide Cluten, in Syllog. thes. 10. sub lit. e. et dixi etiam alicubi in tractat. de adpellat.
Commode hîc quaeri potest: Num civitas, in quam diversis Principibus imperium ac potestas, regionibus locorum est divisa, recte una Res publica censeatur? Quod quidem non evenire, dicendum est, si forte uni aut alteri, in urbem aut oppidum vicinum, potestas sit, iure quasi servitutis. vide Andream Knichen. tractat. de Reg. territor. iure. cap. 4. Busium, 1. de Republica cap. 3. num. 5. et seq. et disputat. 1. thes. 6. et seq. Quod Coloniae Agrippinae deprehendere licet; ubi non Magistratui
Urbano tantum, sed et Principi Electori Ubiorum, ut et Comiti Nieu-Wenario, certa quaedam species competit iuris dictionis. Ar. Baerdt. in addit. adpract. Crimen. Iacob. de Bellovis. cap. 10. ad verb. duo iudices. Sic civitati Spirensi in Camerales exsecutionem, quae facti nudi est; Camerae vero ipsum merum imperium, quod in cognitione, processu, et condemnatione versatur, competere. Denaisius docuit, Camer imperial. quondam Assessor. Sin vero diversis Principibus, in distinctas unius Urbis partes competat Principatus; aut si (ut evenire testatur auctor der Donawertischen Erinnerung / fol. 20. in unius muri complexu, plures sint status: tunc sane diversae merito dicuntur Civitates. Cluten, paradox. 1. ad fin. et etiam Territoria diversa. Exemplum praebet Lindavia, Dona-Werta, Ratisbona.
Potest et Res publica ac Monarchia esse in unâ civitate, vel spatio exiguo terrae. ut dixi in tractat. de appellation. cap. 4. section. 4. vide etiam Paschalium, de Legatis, cap. 11. a princip. Hincque Agellus in Nortmanniâ d'Yvetot dictus, titulo olim et Privilegio Regni donatus fuit, a Clotario I. Rege Francorum. Iehan. de Serres en l' histoire de France. Auctor, desantiquitez et singularitez des plus celebres places du Royaume de France, fol. m. 272. Dissent. Matth. Stephani. 2. de iurisdict. p. 1. cap. n. num. 27. ut et Fauchet. tom. 1. des antiquit. lib. 3. cap. 8. Non sane in Latifundiis, nec in Personis aut moenibus Res publica subsistit, aut Regnum; sed in civium omnium caetu, sub eiusdem imperii potestate summâ. Etenim quemadmodum Elephas non magis animal est, quam musca; sic et imperium Hispanorum non magis Rei publicae meretur nomen, quam Regusa etc.
Tandem et Zingari, Hamaxobii, allique de loco in locum commigrantes, anne Rem publicam obtinere videntur? Dubitationem movet, quod licet consensus hîc deficiat in uno loco cohabitan di: Duce tamen sint instructi, et adsit consensus civiliter inter se communicandi. vide Christian. Matthiam, colleg. polit. 1. disputat. 4. thes. 6. Scythae quidem olim illustre imperium obtinuerunt; quamvis hominibus inter se nulli fines, nec domus ulla, aut tectum aut sedes fuerit; armenta ac pecora semper pascentibus, et per incultas solitudines errare solitis, Uxores, liberosque secum in plaustris vehentibus. Iustinus. lib. 2. huiusque vitae generis auctor fuisse videtur Iabal. Genes. 4. vers. 20. Quod et Hamaxobii, in usu habebant. Pomp. Mela. lib. 2. Sed utrisque territorium fuit amplum, et in quo nemo alius ius dicere fuerit ausus. Aliud de Zingaris, et similibus erronibus, sentiendum esse puto; qui utpote nullibi locorum imperant, sed ubique pro vagis mendicis habentur. Quâ de quaestione etiam disserui, intract. de Territorio.
STultum esse, recte Socrates olim decernebat; putare eas attes, quae minores sunt, haud posse absolutas reddi sine Instructore: Civitati vero praeesse, quod omnium est maximum, posse quemquam ex sesa???is nosse. Xenophon. in memorabil. Marnix. resolut. polttic. section. resolution. 1. Vernulaeus, in prooem. polit. quaest. 1. Et hinc Pythagoras, auditoribus suis, regendae rei publicae disciplinam, ultimo tradebat: iam doctis, iam perfectis, iam beatis. S. Augustinus, lib. 2. de ordine. Scite Cicero 1. officior. Nullam dicere maxumarum rerum artem esse, cum minimarum sine arte nulla sit: hoc est parum considerate loquentium, atque in maxumis rebus errantium. Verum prudentia illa artificiosa, quae de hâc Politicâ iudicat e)utaci/a, eamve in republicâ instituit, administrat atque conservat, politikh\, seu civilis dicitur doctrina: quae est te/xnh tou= e)u ka\ kalw=s2 polite/ueqai. vide Busium 1. de Republicâ cap. 1. Timpler. 1. pol. 1. cap. 2. Vernulaeum, tbide, quaest. 2. De genere Politices hîc quaeri posset, an sit scientia vel Prudentia? Ego disciplinam practicam proprie dici, puto. vide Christian. Matth. colleg. polit. 1. disput. 1. thes. 4. etc. Piccart. in prolegom. Polit. Aristotel. fol. 3. in thesi. Politice vera et satis firma ac perpetuo ita se habentia praecepta tradit: quae tamen propter varietatem infinitam circumstantiarum, facile fallunt.
Ea reliquarum facultatum et scientiarum (ad vitae huius usum necessarium) longe Princeps habetur et Domina. Canonhiero, dell. introduzz. alla polit. 1. cap. 1. pas1w=n e)pistatikh\, ut Plato; kai\ ma/lista e)sti a)rxitektonikh\, ut Aristoteles, 1. Et hic. 2. ait. Eo quod Architectoris velut ductu et auspiciis, officinatorum sed operâ variorum, Basilica, aliudve aedificium perfabricatur magnificum: ipsi ita Politicae, non ut partes, sed ut ancillantes subiciuntur, Oeconomica, Rhetorica, peritia rei militaris, universimque artes et disciplinae in actione quae versantur aliae, quarum opera et actiones, non equidem illa facit, veruntamen factis, operibus et actionibus, imperat: eas nimirum ad communem accommodans usum, et gradum aliquem addens perfectionis; ex privatis publicas faciendo. Ita ut cum Iphicrate apud Plutarchum, in apophtheg. dicere queat:
Nil horum sum; sed his omnibus didici imperare. Haec omnes alias humanas superat artes, omnium praecellentissima exsistit, haec est vera illa, et non simulata philosophia. l. 1. §. 1. de iustit. et iur. Petrus Faher. tractat. de iustit. et iur. fol. 6. et docui ego, add. l. 1. quaestion. 10. Huic Medicina, vel ipso Fr. Valesio, praestantissimo Medico, teste, cap. 74. tractat. de sacrâ philosophia. palmam cedit. vide Hilligerum ad Donell. 3. comment. cap. 10. lit. N. Lipsium, oration. ult. Sic et Metaphysica sapientia kat) e)coxh\n dici solet: quia dirigit scientias alias cunctas. Martini, in partit. Metaph. fol. 1.
Huic iurisprudentia subordinatur; quae quod in genere philosophus Practicus docet, specialiter et particulariter per circumstantias Personarum, rerum, locorum et temporum deducit; perque distinctas partes, et processus actionum atque iudiciorum. Dn. Elver. epipistol. 91. Riemer. decad. 1. thes. 1. Politice fert omnium gentium leges, tam publicum quam privatum ius concernentes: explicat easdem ex aequo et bono, ars iuris Iurisprudentia autem, est habitus animi perfectum constituens iureconsultum; qui habitus, politices, artis iuris, et multarum aliarum terum indiget cognitione. Politia specialis Romano Germanica, est cognitio multarum singularium rerum, ad Rem publicam Romanam administrandam necessarium. Sic ars iuris Romani, tractat, quomodo singulatim leges Romanae sint enodandae, factoque applicandae Keckerman. lib. 1. praecognit. Philoph. cap. penult. fol. 111. et polit. cap. 17. fol. 293. vide omnino Christ. Ehemium, 2. de Princip. iuris. cap 4. et seq. Giphanium ad Ethic. Aristotel. 6. cap. 8. fo.. 488. etc. item me, ad tit. ff. de iustit. et iur. in l. 1. quaest. 3.
Cum Politice et Iurisprudentia, ut iam modo evici, disciplinae sint subordinatae; omnino dicendum esse videtur: iureconsultum, ut est, et nomen Iureconsulti sustinet, sine politicâ scientiâ perfectum videri non posse. Ut ergo Medicus sine Physicâ, non nisi empiricus est; ita politices ignarus, rationalis iureconsulti nomen tueri nequit. Non est iureconsultus, sed iuris stultus, qui practicâ caret philosophiâ. Iacob. Martini. disputat. Ethic. 1. thes. 1. quaestion. 4. Christ. Matthias. colleg. Ethic. 1. disputat. 1. dis quisit. 2. (De Polymathia, et an ea necessaria sit iureconsulto? dixi in templo iustitiae) Ethices cognitio, quid prosit iureconfulto, eleganter admodum monstrat, Iohannes Petrus de Ferrariis, Papiensis IC. in praxi aureâ, tit. 16. gloss. 6 In iure Civili multa sunt subtilia, et parum utilia, quae faciunt ipsam scientiam magnis ornatam et decoram: sed minûs utilem, et magnis difficilem et laboriosam. ideoque esset melius pro Republicâ, si hae supervacuae et pomposae subtilitates de medio tollerentur. Sed quia Imperatores circa talia non vigilant; optima
etiam facta fuit provisio, cum Civitates se sapuerunt regere per statuta. Unde mihi visum est, quod Principes, qui delectantur tenere generalia studia in territorio suo, debeant praecipue oculos dirigere in Doctores moralis philosophiae. Nam qui discunt Leges et Decretales, sunt homines cavillosi: qui autem discunt Tullium et Senecam, sunt liomines virtuoso. Qui vero discunt Medicinam, sunt homines gratiosi; et qui discunt Theologiam, sunthomines devoti: unus tamen omnium est idem interitus; nec est, qui vitae unam diem possit adicere; et plamum unum suae staturae. Propter quod inquit Salomon: vidi et aliud sub sole mirabile, quia ita morimur prudentes sicut stulti Agamus itaque de singulis gratias Omnipotenti Deo etc. De cognitione Politices, et quam necessaria es sit iurisperito, periti et prudentes sciunt. Sed ita est, (ait Scipio Gentilis, in praefat. disput. tllustr.) Iurisprudentia hodie putatur in stillicidiis et cautionibus, aliisque iuris privati rebus consistere. Atque hâc scientiâ (nostrâ scrl. humanarum disciplinarum Principe) Servius, Papinianus, Paulus, Ulpianus, innumerabiles alii, non Rei publicae solum Romanae, sed orbi terrarum praefuêre. Porro, quo fato et pacto studium Politicum, superiori saeculo neglectum fuerit, quaeris? Certe Civilis Scientiae cognitionem descivisse ab istâ veteri gloriâ, scias, non tam imperitiâ ingeniorum, et desidiâ iuventutis, quam praecipientium inscitiâ, negligentiâ docentium, temporis iniuriâ. Quod malum in Rem publicam invectum, licet sero tamen serio curari nobis gratulamur, et praedicamus multorum conatum: quorum exemplum constitui imitari etc. verba sunt Waremundi de Erenberg. 1. de foeder. cap. 1. num. 138. fol. 95.
Hâc scientiâ qui praediti sunt, POLITICI vocantur, quod nomen is demum meretur, Rei publicae qui tractandae vias omnes tenet, eiusdemque naturam, ut qui maxime perspectam habet. Vernulaeus, in proaemio, quaestion. 4. Ita ut temere de Ardelione quovis, de iisve, qui in conversatione cum aliis, tempori, loco, et personis sese accommodare queunt, et simulare ac dissimulare nôrunt, politikou= usurpetur nomen: ac cum politro/pw| perperam dum confunditur, ex abusu parekba/s1ews2, exosum, vileque reddatur. Velsten, decad. 1. thes. 6. Christianus Matthias, Colleg. polit. 1. disputat. 1. quaestion. 13. In tantum, ut dubitetur an in Christianorum numero sint habendi? Thomas Stapletonus Anglus, in oration. Academic. quem refutat Velsten, centur. quaestion. polit. d. decad. 1. thes. 5. Cresoll. in Theatr. Sophist. 1. cap. 3. Piccart. in proem. polit. Aristot. fol. 5. Ens, Morosoph. lib. 2. fol. 274. etc. adde disputat. Gryphiandri singularem. de politico. item Gumpotrheimeri dissertationem singularem, de eodem, iunctam suo Gymnasmati. Arumaeum disc. 4. tom. 5. Politica graece Meretrix dicitur, Meursius. in glossar. fol. 434. ad Italorum Imitationem,
qui eam vocat Cortesana. Inprimis astutus talis Politicus Alcibiades fuit, qui ad omnium mores se callide mutabat, indeque Chameleon dicebatur. Plutarch. in vit a fol. m. 391. Vicissim incivilis erat Dion. Plutarchus, in vitâ fol. 771. Econtra Cleomenes horum duorum extrema vitabat, et veri politici laudem meretur. Plutarch. fol. 459. in vitâ. Graphice Kirchnerus, de Legatis, 1. cap. 4. num. 16. et seqq. Illene Politicus erit, quem hodie vulgo nobis laudant? quem digito monstrant/ aulicis moribus imbutum, et artibus callidis? qui, quod in Comicis spectaculis Gnathonum esse videmus, ad omnium nutus frontem componere, omnibus arridere, gestibus peregrinis, crurumque flexionibus scite uti, seria salesque tempori accommodare, Principum gratiam venari, hominum favori aucupari; qui cum omnibus ludere, bidere, naso quemvis suspendere, dicteria iacere, et in communis vitae scenâ quamvis, ut dicunt, personam apte, hoc est, simulate agere norit? His enim si quem praeditum moribus et ingenio vulgo vident, Politicum egregium nuncupant. Mallem per Deum immortalem, quod apud Ecclesiasticum sapientem est, aureo torque potius, baccatoque monili scrofam suem exornarent, quam Politici nomen tam indigno titulo prostituerent. Mallem inter famosas Thaisas castissimam Penelopem, quam in eo hominum genere Politicum constituerent. Quos eo loci si habuerimus, Politicorum hodie maior erit proventus (verba sunt Clapmar. lib. 1. de arcan. rerum publicar. cap. 6.) quam Magistellorum, qui in Scholis ternas docent, aut muscarum in meridie, cum maxime calet. Istos nostritemporis cothurnos reicimus, illos accipimus, qui Rei publicae tum Pacis, tum belli tempore bene administrandae prudentiâ, morum et Legum civilium, Iurisque publici scientiâ praediti sunt. In eundem fere sensum Christ. Colerus, epistol. de stud. polit. iuncta eiusd. commentar. ad Tacitum de German. Illorum, inquit, fucus, te quidem nonlatet, quos hoc aevum proventu uberrime gignit, qui dum Politicos dici se postulant, nihil pensi habent, modo fraudulenti, falsi, improbi sint. Sed iidem dum omnia simulare, ac dissimulare facile se posse iactitant, animi tamen nequitiam sui non possunt. Nihil nunc moror ista monstra, qui se politikw=s2 potare, grassari, palam profitentur. Atqui Ciceroni aliter visum, qui ad Atticum scribens: ut me geram, ait, politikw=s2. Apte opinor, graviterque vult se gerere politicus ille togatus etc. Verus ergo Politicorum Magister debebit aestimari; qui historiis et cognitione Rerum publicarum, legumaque imbutus, nec non longo publicorum negotiorum usu exercitatus sit: atque omnino Divinarum et humanarum rerum, ad perfectionem corporis plotici necessariarum, notitiam habeat: quarum scientiâ et collatione didicerit, quibus regulis unaquaeque Res publica in universum
contineretur, singularia vero, quae subartem non cadunt, observationi et prudentiae politicae relinqui decet. Iacob. Bornitius, in discurs. de prudent. polit. comparandâ.
Attamen et illud monendum esse videtur, prudentiam politicam inprimis, non vulgarem illam, sed heroicam; haud duce naturâ semper et curâ, acquiri posse. Etenim motus heroici excellentium virtutum, in Ethnicis quoque a Deo excitantur, iisque utitur ille (ut alicublait B. Augustinus) ad constitutionem imperiorum, et ad conservandam saeculi creaturam. Unde quasi Numen quoddam in animis Principum ac Regum agnoscunt. Christian. Matthias, Colleg. Ethic. 3. disp. 6. disquis. 3. Et parilem propter rationem Socrates olim eos, qui praeclare domus et Urbes administraturi essent, arte divinan di egere pronuntiavit. Xenophon. 1. memor abil. Eoque intuitu optimi sunt Politici naturales, (quos Deus excitat et dotat) non scientifici et fucati. Sicque in Republicâ Iudaicâ, semper Divinatio fuit. Cunaeus, de Republ. ludaeor. fol. 192. Ita cum Foedus fecissent cum Gibeonitis, nec prius os Domini interrogassent, impegerunt, Iosuae, 9 vers. 14. Habebant scilicet Haebrei, Urim et Thumim, de quibus Serarius, in Sacerdotibus Iosuanis cap. 2. Drusius, ad loca Exod. cap. 51. Et Psalm. 74. vers. 9. Ponitur loco desolationis extremae; signa nostra non videmus, nec est nobiscum sciens usquequo. Ita Pietas Theodosii primi, meruit eum habere prophetam. Ruffinus, 10. cap. 19. et cap. 32. Ac itam Ethnicis persuasum fuit, sine auxilio Dei, oivitatem non rite gubernari: vide Campanell. de Monarch. Hispan. cap. 36. Ita Philistaei quaesiverunt suos Divinos, omnesque gentes tales habuerunt. Drusius, ad loca Samuel. 1. cap. 6. vers. 2. Sic Romani omnia magna facinora, fato attribuere, et gratae Deorum gratiae acceptam ferre, consuevêre. Plutarch. in public. prope fin. neque permisêre, ut observationes vel praedictiones vatum negligerentur, ritibusve aut consuetudinibus priscis, ullam propter utilitatem vel felicitatem primâ facie apparentem, debito minus satisfieret, tutius, Reiquepublicae salutare magis arbitrantes, Magistratus suos, ceremonias circa cultum Deorum revereri, quam inimicos iusto profligare praelio. Plutarch. Marcell. num. 2. Ac ridiculus et atheus est Machiavellus, qui putavit, si quis constitueret Rem publicam ad normam veterum Romanorum, posse eum acquirere imperium orbis, Paruta 2. cap. 1. fol. 272. etc.
Politicem commodissimâ qui methodo tradere velit; huic (iam fine cognito et obiecto) omnium primo, ex quibus Res publica constituatur, arbitror esse edocendum; tum porro ratio gubernandi, sive conservatio: tandem artis civilis consequentes partes; augmentatio nempe et conversio, ac contra eam, quae sint remedia, explicanda erunt. Methodum
in Policis dari, dubitationem exiguam habere puto, Iacob Martini, centur. quaest. illustr. 1. disput. 4. thes. 10. Henric. Velsten. centur. quaestion. politic. dec ad. 1. th. 8. Quae nam vero Methodus adhiberi hîc debeat? difficultatem habet difficiliorem, vide Henning. Arnisae. doctrin. polit. cap. 1. Cruger. Colleg. polit. disputat. 1. thes. 9. etc. Iacob. Martini, centur. 1. disputat. 2. thes. 7. et disputat. Et hic. 2. thes. 1. quaest. 4. Ego Methodo analyticâ disciplinarnm operatricum partes, disponi, non inficias eo: nempe ut a notione finis, progressus fieri debeat ad notitiam principiorum; seu mediorum, per quae finis introducitur in suum subiectum. Accurate tamen discernendum esse, autumo, inter methodum universalem, quâ tota disponitur disciplina; et inter particularem, quâ partes disciplicae ordinantur: et in quibus potest esse syntheticus ordo; etiamsi disciplinae systema in se totum, suo principio ac fine, non nisi analytice disponatur. Keckerman. systemat. Logic. 3. cap. 1. fol. 594.
Non porro placet (in practicis praesertim disciplinis) methodus eorum, qui anxiis definitionibus, superstitiosisque divisionibus, lumen dum addere satagunt, ex professo rem obscuram reddurt. Nec enim Aristoteles ita docuit, et observatu dignum est Senecae effatum: epistol. 89. Divisionis partes innumerabiles, et parvas esse non debere, idque vitii habere nimiam, quod nullam divisionem, taediosam hancce diligentiam, salse ridet OWenus:
Definis primum, tum dividis omnia; rursum
Definis, iterum dividis, omne genus
In tot particulas gener alia singuta scindis,
Longior ut me/qodos2 sit tua, quam sit
o(do\s2.
Res publica, ex duabus cum partibus constituatur: summâ scilicet potestate, et iis quae huic subiciuntur. 7. polit. 14. a princip. Hill. num. 257. Rei publicae ideoque caput ante omnia, tum reliqua membra, resque huic compactioni servientes sunt considerandae. Quemadmodum ordo refertur ad unum primum, a quo cetera dependent: sic quoque in Rei publicae ordinatione, caput et principium est summa potestas, quae ceterâ omnia subordinat. idque naturâ prius est eo, quod parec et subordinatur. Keckerman. disputat. practic. 29. problem. 5. Timpler, polit. 5. cap. 3. quaestion. 2. Iohann. Ulric. Wolff. disputat. polit. 1. thes. 25. vide supra. In eoque praecipua pars Politices consistit, Xenophon. 1. Institut. Cryi. fol. mihi 31. Leges pleraeque haec duo maxime docent: nimirum imperare, et sub Imperio esse. Et cum ei, qurrecte imperat, recte pareatur, totam rem in bene imperando consistere arbitror. Et Res publica ab initio male constituta, non corrigitur. Hill. num. 42. Cumque nulla
sit talis, quae non ab initio male, vel imperfecte sit constituta: sequitur nullam perpetuam, sed omnes esse vanitati subiectas.
QUemadmodum causis morborum non satis cognitis; imo ne vix quidem est, ut homo afflictus, pristinae restitui valetudini queat: Ita Res publica curari omnino nequit, nisi causas, quibus ea mutari everti et labefactari assolet, accurate cognitas, exploratasque habuerimus. Keckerman. 1. polit. cap. 26. a princ. De mutationibus et conversionibus Rerum publicarum, vide Canon hiero dell. introduzz. 6. cap. 4. usque ad fin. libri. Tileman. et Zieritz tract at. singul. Campanell. in polit. cap. 11. usque ad fin lib. Harum causarum una generalissima Quicquid ex multis partibus constat; id naturâ comparatum esse videtur, ut semper eius aliqua pars mutet. Quâ de re inserere lubet dissertationem, a me olim publice habitam, nunc revisam et auctam.
Cum in hoc Virorum prudentissimorum consessu; cum in contione hâc lectissimorum studiosorum, dicendi mihi munus, officii necessitas iniungat; non est quod de argumento dissertationis, animipendeam diu: cum facies orbis universi, illud mihi non suggerere, sed ingerere; non offerre, sed maximâ cum importunitate obtrudere videatur. Si quis nunc enim non dicam Regna, non Provincias dicam, non Urbes, sed singulos fere pagos, cogitatione vel leviter dispicere velit; totidem sane consepta se videre cladium humanarum, censebit vere. Respice longe, late, prope; aliud nil pervidebis, nisi clades, vastationes, vastationumve aut cladium praesagia funesta: ubivis
nil audies personare aures, nisi belli rumores, bellumque metuentium suspirationes. Adeo fortuna nunc universum nobis notum orbem, Amphitheatrum et arenas effecit, in quibus illa nobis exhibeat ludos, certe admodum cruentos. Permovent haecce me, ut subsidium aliquod, et nobis impendentibus malis, calamitatibusque parem. Haud equidem tale, quo illae averti, vel evitari: sed quo facilius animo tolerari laetiusque sustineri queant. Et vero nemo difficulter feret, Imperii utut vetusti, Patriaeque utut carissimae ruinam, qui Deum omnia et singula gubernare, qui cuncta providentiâ Divinâ dispensari, vel saltem historicâ fide credit: et adhuc multo magis, fixis oculis vel caeli adspiciet ruinam; si qui eundem optimum esse optimeque suis prospicere, experientiâ propriâ perspectum habet. Duplex hinc consolationis suavissimae scaturigo ebullit: rationem una, altera spiritum concernens. Quippe nam ratio sobria, ratio non affectibus inebriata; perspicit fatis abunde, Deum qui sapienter [Note: Iul. Caesar. Vaninus. in amphith. aetern. provident. cap. 28. sl.. 168. etc.] disposuit cuncta, Legem hanc generalissime universalem posuisse: ut quicquid ex multis partibus constat, ita sit naturâ comparatum, ut eius semper pars aliqua nutet. Etenim quod causam essendi a se ipso non habet, naturâ suâ desinere, seu non esse potest. Omne ab alio dependens, si id principium voluntarium exsistat, ab eo, a quo dependet, mutari potest: quare ipsae quoque mentes immateriales, etsi a Peripateticis Deo coaevae et aeternae ponantur; prout tamen a primo dependent; unico ipsius primi nutu, ab eâ essentiâ deici, dimoverique possunt, in quâ ab illo primitus sunt constitutae: si enim hoc fieri nequiret, haberent in se aliud principium resistendi illius infinitati; et per consequens ipsum illud principium non esset.
[Note: Vide Dn. Hieron. Elver. delit. apodemicar. epist. 17. Sulpitius Servast. Iun. in append. Vergil. fol. m. 232.] Cumque inprimis omnis noster status, sub perpetuo motu consistat, quid quaeso stabile inter homines, et ita immobile erit, ut nullam mutationem patiatur. Novel. 7. cap. 2. Nihil in hoc mundo suo permanet statu: Luna et quicquid sub ipsa, variâ Ideâ ludit. Nihil est periculo mutationis exceptum; non terra, non Caelum, non totus hic omniu! rerum contextus.
Omne quod Natura Parens creavit,
Quamlibet firmum videas; labascit
Tempore, ac longo fragile ac caducum
Solvitur usu.
Certis cuncta temporibus erunt, nasci debent, crescere, exstingui.
Constat, aeternaque positum lege est,
Ut constet genitum nihil.
[Note: Boêr. de consolas.] Verum est quod cecinit
sacer
Thressae sub Rhodopes iugis,
[Note: philosoph. lib. 2. metr. 3. Seneca, in Hercul. Oet.] Tangens Thractam
chelym
Orphcus, Calliopaegenus:
Aeternum fierinihil.
Quod natum est, poterit mori.
-- -- Nihil est tot quod perstet in orbe.
Cuncta fluunt; omnisque vagans formatur imago,
[Note: Ovid. Metamorph. lib 15 fab. 3. et seqq.] Ipsa quoque assiduo labuntur
tempora motu,
Non secus ao flumen: neque enim consistere flumen
Nec levis hora potest. Sed ut unda impellitur undâ.
Urgeturque eadem veniens, urgetque priorem:
Tempera sic fugiunt pariter, pariterque sequuntur.
Et nova sunt semper: nam quod fuit ante, relictum est;
Fitque quod baud fuerat momentaque cuncta novantur.
Tempus edax rerum, tuque invidiosa vetustas,
Omnia destruitis: vitiat a que dentibus aevi,
Paulatim lentâ consumitu omnia morte.
Haec quo que non perstant, quae nos elementa vocamus.
Nec species sua cuique manet: rerumque novatrix
-- -- -- -- Nascique vocatur.
Incipere esse aliud, quam quod fuit ante: morique,
Desinere, illud idem. Quum sint huc forsitan illa,
Haec translata illûc: summâ tamen
omnia constant.
Nil equidem durare diu sub imagine eâdem
Crediderim: sic ad ferrum penistis ab auro
Saecula; sic toties versa est fortuna locorum.
Fati in omnibus rebus perpetua lex est, uti ad summum perducta, stare loco nesciant, finisque omnium adpetat, ubi incrementa sunt consumpta. Cunaeus in Satyr.
[Note: Heurn. ad aphor. Hippocr. lib. 1. aphorism. 3. n. 5. Auson epigram. 135.]
In se magnarunt laetis hunc Numinarebus
Crescendi posuêre modum -- --
Ita placuit Fato, nullius rei eodem semper loco fortunam stare.
Fortuna numquam sistit in eodem statu,
Semper movetur, variat et mutat vices.
Et summa in imum vertit, ac versa erigit.
[Note: Lucan. lib. 1.] Invida Fatorum series, summisque negatum
Stare diu: nimique graves sub pondere lapsus.
Non hoc singularibus tantum accidit rebus: sed et Mundustotus, hâc
tandem solvetur ratione; id quod non incognitum fuit Poêtarum gravissimo Lucano, qui lib. 1. ita canit:
--- --- Sic cum compage solutâ.
Saecula tot mundi suprema coegerit hora,
Antiquum repetens iterum chaos: omnia mistu.
Sidera sideribus concurrent: ignea Pontum
Astra perent; tellus extendere littora nolet,
Excutietque fretum. -- -- --
[Note: Arnisaeus lib. 2. pol tap 1 fol 44. et seq Caiman. polit. eap. 60 a pre. Eluct delitiar. Apodem 37. Coctatino de Notari, in duell. dell. ignor. de della sctenza. lib. 3 cap. 6 divisit. f. 398 et Kirchocr. disput. polit. 21 th 1 a Waremund 1. de foedeaeib. 1. n. 1. et seqq.] Utautem omnia orta occidunt, et aucta senescunt; sic pariter naturalis est interitus rerum publicarum: nascitur, crescit, floret, decrescit, moritur? Ovid. 15. Metamorph.
-- -- -- Sic omnia verti
Cernimus, atque alias assumere robora gentes,
Concidere has -- -- -- --- --
Ut corporis sic et rei publicae auxesis quae dam est, secundum naturam deinde vigor, postea tursus diminutio. Poly b. lib. 6. Ac ea una labes, civitatibus opulentis est reperta, ut magna imperia mortalia essent. Livius, lib. 2. Res publica, etiam quae optime constituta, fatali huic rerum vicissitudini obnoxia est; ut Plato in libris, de republ. deducit, quem ob idiniuste, arrogantissimus discipulus reprehendit, lib. 5. potit. cap. 12. Sententiam veredivinam, divini praeceptoris, male et pro more, calumniose alio rsum torquens. Sane nullum imperium, regnumve nullum; velsuccessione firmatum, vel electione utcun que bene ordinatâ decoratum; vel vi vel arte comparatum: sive iam sit potentiâ, finibus, opibus, virtute sive auctoritate regnantis, tum oboedientiâ procerum ac populi, severâ item militari disciplinâ, milite domestico, benevolentiâ subditorum, per quam optime constitutum, tum quasi stabilimento cuiusvis Imperii, religionis puritate, unitate, et libertate, vitae sanctimoniâ, legibus optimis, iudiciorum rigore, praemiis et poenis communitum: senatorum (generis humani partis optimae) prudentiâ, consilio, gravitate exornatum, et ad sum mam perfectionem evectum, ac omnibus numerisabsolutum. Nullum, inquam, Imperium est; quod non variis modis, potentiâ imprimis, praecipuo eversionis instrumento; Fato adveniente, et alapsâ periodo, quae unicuique certa et inevit abilis praescripta ac deter minata fuit, (summo illo rerum omnium chorago et moderatore permittente) ruptis vinculis omnibus modestiae ac pietatis: tum ipsâ status mutatione, et legum ac iudiciorum abolitione incidente, tum tyrannide exortâ, tum seditionibus ac conspirationibus excitatis, sumptis iniustis armis, contemptu Dei, crudelitate, persidiâ, luxuriâ cresoeute; studio rei privatae exorto saluberrimis consiliis neglectis,
Nullum inquam regnum est, quod non hisce vel similibus rationibus ad principium revertatur, mutetur nempe, atteretur, decrescat, actandem evertatur: mutatione semper in contrarium tendente. Id quod profecto in conditionererum humanarum longe miserrimum exsistit, de quo etiam conqueritur Lucanus, lib. 1.
O faciles dare summa Deos, eademque tueri
Difficiles! -- -- -- -- --
[Note: Cunaeus 1. de Republ. Hebr. cap.15.] Scipio Africanus, cum censor esset, et lustrum conderet atque in sacrificio sollenne carmine ei Scriba praeiret; quo dii immortales rogabantur, ut populi romani res meliores, amplioresque facetent: sa tis esse eas bonas ac magnas, dixit. Et ideo ita precatus est, ut eas perpetuo incolumes servarent: ac protinus in publicis tabulis ad hunc modum emendari carmen iussit. Utique vide bat cordarissimus vir, neutiquam fieri, ut muneribus suis semper faveat benignitas caelestis, aut propria ea faciat populi cuiusquam. Quare conversiones, vicissitudinesque formidavit, atque omnino eas causas animo suo peregit, quae ex ipsis rebus publicis enatae, nullo etiam extrinsecus impellente, turbant eas plerumque, vitiamtque. Hoc si quis humanâ prudentiâ evitare, et rem publicam constituere aeternam, aut labenti, ad prae cipitium que adpropinquanti, lat us supponere venit, ille certe, velut naturae repugnans, et adversus fatalem reluctans necessitatem, qeomaxei=n, seu cum diis proeliari velle, merito diceretur. Quid nam que est aliud, gigantum more bellum gerere cum diis, nisi naturae repugnare? M. Tul. Cicer. de Senect.
*qew=| ma/xesqai dei/non e)/sti kai\ tu/xh.
Pugnare cum diis, cumque fortunâ, grave est.
Idque festive exprimit, omnium qui felicissima seria tractavit iocose, Traianus Boccalini, centur. 1. ragg. 4 Non e possibile rimediare, che un paio di scarpe, per astilatissime che elleno si fossero, in progresso di tempo, non divenissero brutissime ciavatte. Quin et Machiavell. 3. hist. Florent. notqt; ne quidquam in humanis perpetuo constet, atque vigeat, esse in singulis rebus publicis familias fatales, quae ear um exitio nascantur. Ex eo dependet vanitas, et imperfectio Politicae disciplinae. Quod lubet explicare verbis Hieronymi Cardani, de libris propr. fol. m. 110. Aristoteles, airille, octo libros Politicorum in hoc argumento scripsit, sed minus tamen quam oportuit sufficienter. Multo minus Plato: non enim connisi sunttenere veram rationem Rei publicae gubernandae. At non id est mirum: nihil enim difficilius quam concordiam retinere. Quod, si homines sint militares, nolunt superioribus parere; si enerves, rem publicam exanimas: si infeliciter bella cedant; periculum est ab exterris; si feliciter, quis comprimet insolentes? Siaequalitas est, parere
nolunt; si inae qualitas, oderunt quibus invident. Paupertas despicitur, et ad bella gerenda impedita est: divitiae efficiunt luxum. Contigit hoc, ut reor; quoniam humanum regnum, in praecipiti circulo perpetuo revolvitur, nec unquam stare potest. Hacenus Cardanus. Sane non aliter atque homo, radicali absumpto humore, et cessante vitalicalore, in mortem refrigescit: ita res publicae omnes, si non a morbis per violentiam contractis; tamen impotentiâ quâ dam naturali, demum ad defectum [Note: Frid. Tileman. de convers rerump. c. 6. et seq. Bern. Zier z dissert. de convers. rerum pub. fol. 13. etc.] rediguntur. Atque ut exploratum est, communi medicorum decreto; rarissime accidere, ut quis ad sanitatis perveniat a)kmh\n; aut propter maxumam materiae instabilitatem, in eâdem diu consistat: ita pro Canone Politicorum indubio, receptum merito ab omnibus fuit: rem publicam per innumera periculorum vada eluctantem, si ad summum perveniat; propter incerta casuum humanorum, dubiam que rerum varietatem, in supremo illo fastigio, florentique statu, haud diu perennare posse. Et quo modo, quaeso, res publica humanis rebus constans, aeterna esse queat; cum cuncta humana volubilia sint, et in continuâ mutatione? Quemaqmodum enim varius est homo, ita et res publica aeque. Lehman. 6. cap. 1. Sane quod Aristophanes scribit, in Equit. A. 1. S. 2. Nihil ad doctos pertinere rem publicam, nihil ad probos; sed ad impuratos et rudes; videtur mihi facetissimus ille poetarum, causam praecipuam humanae infelicitatis salse notare: et etiam causam citioris mutationis.
Ex quo historiarum memoria se extendit, quamplurima historiarum a memoria, in mundo fuerunt regna: sed omnia illa felicitatem calamitate mutaverunt.
[Note: Manil 1. Astron. v. 53.] Quo post ex cidium Troiae sunt eruta regna?
Quor capti populi? quoties fortuna per orbem
Servitium, Imperiumque tulit, varieque reverrit
Troianos cineres! -- -- --
[Note: Ovid. 15. metamorp.] -- -- Sic magna fuit, censuque vitisque
Perque decem potuit tantum dare sanguinis annos:
Nunc humilu veteres tantummodo Troia ruinas,
[Note: De ruderilus Troia vide Petr. Belson. in observ. lib. 2. c. 6. item Guyon. 2.
des divers. lecons. c. 10.] Et pro divitiis tumulos ostendit avorum.
Clara fuit Sparte, magnae vigêre Mycenae;
Necnon et Cecropis, necnon Amphionis arces:
Vile solum Spaerte est, altae cecidêre Mycenae;
Oedipodioniae quid sunt nisi nomina Thebae?
Quid Pantlioniae reftant, nisi nomen, Athenae?
Ac siquis drposcat comparationem, per eam facile clarum reddi potest
non paria solum in omni genere cladium olim evenisse, sed maiora; et gratand materiam huic aevo esse, magis quam querendi. Imo ni fidem oraculis sacris velimus derogare, ad huc graviora vel instare, vel ad fine saeculi eventura; quam quae in Germaniâ per hosce annos conspecta, vel nobis narrata fuêre.
Primum in mundo Imperium, quod orbis dominatum, vicinorumque populorum oboedientiam affectavit non solum, sed et acquisivit (quodque cum ultimo magnam analogiam habere, ii produnt, qui curiose prophetica scripta tractant.) Id quam magnum fuerit et potens, vel satis demonstrare possunt admiranda primariae eius urbis. Sane si, quae de Babylonis pulchritudine ac venustate, literis et memoriae, apud Herodotum, Dioorum, Siculum, Strabonem, Plinium, Curtium, aliosque prodita sunt, hîc inserere velim, excresceret membrum [Note: Barnabas Brissen. l. I deregro Persarum principat. f. m. 57. et Perer. in Geret. l. 6.] hoc in magnitudinem monstrosam. Nec enim pensiles modo horti, sed et ipsa moenia urbis, omnium in se ora et oculos converterunt; usque adeo, ut inter septem orbis opera stupenda, numerarentur. Inclutae illius urbis murus, laterculo coctili, bitum ine harenae vice interstrato, interlitus, eiusque spatium 32 pedum latitudinem amplexum fuit; ita ut quadrigae inter se occurrentes, sine periculo commearent. Et secundum Curtium, altitudo muri, quin quaginta cubitorum spatio eminebat. Turres denis pedibus, quam murus, altiores erant. Totius operis ambitus CCCLXVIII. Stadia complectebatur. Certe Imperii huius, [Note: Iul. Caesar Bulenger. Ecclogar. ad Arnob. lib. 2 cap 3. fol m. 324. etc.] omnium quae unquam fuerunt maxumi, quodque in prophetiâ Danielis, per caput aureum, ingentis illius statuae designatur. Huius, inquam Imperii metropolis Babylon, primum, merito suo, mundi miraculum iudtcatum fuit; in illudque stupens Antipater; in quodam Graeco Epigrammate exclamat: Quis aggerem illum lapideum Semiramidis, Cyclops unoculus exstruxit, aut quales gigantes terrae filii extulerunt in altum prope accedentem ad septem Pleiades aggerem: qui nequit inclinari aut quassari: aequalem cacumini montis Atho, latae terrae pondus subactum acmacer atum.
Ad hanc condendam urbem, Semiramis, operarum vicies centena milia coegit, narrante Diodoro, lib. 2. Eam adhûc mire auxit, ornavit que Nabuchodonosor, ut Iosephus narrat, et inde ille idem apud Danielem fastuose exclamat: Haec est Babylen illa magna, quam aedificavi, etc.
Urbis illus ea amplitudo fuit, ut Provincia seu natio potius, quam urbs esse videretur eque per vim eapta cum esset, tertio post die, quaedam in urbe partes fuêre, quae calamitatis illius adhûc exsisterent ignarae, ut Aristoteles 3. polit. cap. 2. scribit. Per ambitum centum portae stabant, aereae omnes cum cardimbus itidem, postibusque: Paucis multa comprehe: idem. Urbs fuit, quam vel manu homintum exstrui potuisse, vel destrui, supra fidem fuit. Porro Babylon fluvio Euphrate inter secabarur, cui pons inenarrabilis in cum bebat; et Praetoria quae in Ripis erant, ita coniungebat, ut vix coniunctionis ratio per spiceretur. Erat is stadia quinque longus, in altum artisiciose columnas defigens, quae a se invice pedibus 12 aberant/ lpides autem simul astrictos ferreis repagulis, ac vinculis amplexa, eorumque commissiones ac iuncturae plumbo infuso repletae. Pons hic trabibus cedrinis et cupressinis, palmatumque truncis, et ramis ingentibus obtectus erat. Iosephus Nabuchodonosori tribuit pensiles hortos: quiantiquae Regiae, regiam aliam adiciens, in opere illo ascensus lapideos aedificavit; et faciem montium exprimens, omne genus arboribus locum consieum, varie distinxit, et pensilem illum [Note: Ioann. Coiovicus, ??? Itin. Hierosol. c. 6. f. m. 204 et seq. Leonhard. Rauwolff. in seiner Orientallischem Reiß ica. 8. fol m. 203. Sed perperam dissen tit Guyon. tom. 2. li. 5. c. 19. Nam et Pedro Teixera. in suis relat. Hisp aniae. del succession de los Reyes de Persia, eade de ruina illius urbis oculatus testis, affentar.] hortum instruxit; quod uxor eius montanae illius ainoenitatis studio teneretur:utpote quae in mediâ (regione silvestri et montosâ) educata esset. Sed floruit olim illa urbs, si ulla unquam saeculo ullo; nunc tamen nullibi adparet. A pollonius Thyanaeus, eam adhûc fere integram, et Regem habentem conspexit. Philostrat. lib. 1. fol. m. 35. Sed iam olim ante annos quadringentos, de eâ ita scribit Beniamin Tudelensis, itineris sui, quo totum fere peragravit orbem, descripton. fol. m. 70. Babel, inquit, illa antiqua, triginta miliarium spatium complex iam funditus est eversa in quâ Nabuchodonosoris regiae ruinae, adhuc visuntur, hominibus inaccessibiles, propter varia et malefica serpentum, draconumque genera, quae ibidem degunt. Et adhuc hodie quoque plurimae reliquiae Babylonis, prope Felugiam, quae pagus est ad ripam Euphratis; vetustissimi inprimis, atque omnium maxumi pontis arcus aliquot femidiruti, flumini Euphrati (qui eo loci quingentos circiter passus, latitudine continet) impositi. Moenium quoque rudera, atque arcis amplissimae ruinae. Turris item, vulgo Danielis dictae, e lapide nigro, nec non plurimae aliae et turres et arcus, ac rudera ingentia, prisci illius saeculi monumenta. Haud procul inde conspicitur mons excelsus, quin gentos fere passus, suo ambitu complectens, atque ob bestiolarum tricipitum (quae Eglo nominatur) valde noxiaru, ac serpentum copiam ingentem, inaccessibilis: qui celeberrimae illius turris fastigium esse reputatur. Sed et tota illa ora, quam occupant antique illius Babyloniae suinae, in eam abiit vastitatem atque desolationem, adeoque sterilem se
ex hibet, horridam et ubique desertam; ut nusquam vel arborem, vel virentem ullam conspicias herbam: imo nec aedificium, nec casulam aliquam obviam habeas, praeter veterum aedificiorum reliquias et ruinas: indubitatum testimonium maledictionis divinae, quae solum, terramque ipsam, et loci ipsum genium commutavit. Verissimumque conspicitur Vaticinium Hieremiae, qui dum illa adhûc potens, et orbis domina esset, de eâ ita vaticinatus fuit. cap. 50. Ecce inquit, novissima erit [Note: De sterilitate agri Ba bylonici vi de Henric. Steph. apolog in Herod fol. m. 36.] ingentibus, deserta, invia, et arens. Ab irâ Domini non habitabitur; sed tota insolit udinem redigetur: omnis qui transibit per Babylonem stupebit, et sibilabit, super universis plagis eius. Et paulo post: Quia terra sculptibilium est, et in portentis gloriantur, propterea habitabunt eam dracones, cum fatuis sicariis, et habitabunt in eâ struthiones, et non habitabitur ultra usque in sempiternum; nec exstruetur usque ad generationem.
[Note: Nicol. Fuller. miscell. sacrar. lib. 3. cap. 6.] Diodorus Siculus refert, Ninum (quam Niniven scriptura sactavocat) longe amplissimam, planeque stupendi ambitus fuisse urbem. Nam cum forma eius, alterâ ex parte longior; ita ut duorum laterum inaequalium; maius 150 stadia complecteretur, minus 90, totus utique ambitus, in unam collectus summam 480 stadia, (hoc est 60 milliaria) efficiebat. Et hinc illud est apud Prophetam Ionam, cap. 3. Nivinen civitatem longe maxumam esse, itinere trium dierum; hoc est, in circuitum itinere tridui patere. Iter erenim unius diei, 20 fere milliaribus aestimari solet. Atque Strabo lib 16. post quam ipso stat im exordio aperte asseveravit, Niniven multo maiorem fuisse Babylone: ilico longe minore Babylonis amplitudine declaratâ, idem quoque demonstrat. Merito ergo itidem a Propheta Ionâ, d. cap. 3. vers. 3. pronuntiatur Ninive, urbs magna Deo; vel divinae et summae admirandaeque magnitudinis, qualis sunt divina: ut et Graeci usurpant vocabulum i(ero\n, pro eo, quicquid in suo genere praestat. Et tamen tanta, ac tâm nobilis urbs, haud solum hodie non exstat; sed et ubi sira fuerit ignoratur. Quod et Numantiae accidit, civitati olim clarissimae Celtiberorum, Romanis acerrimae et quae multos eorum exercitus fatigavit. Bernardo Aldrete, antique dad. e'Espagnae et c. lib. 1. cap. 4. et seqq. multis. Olim Carthage celeberrima civitas. Claudianus.
Urbs etiam magnae quae dicitur aemula Romae.
Nunc cadaver est urbis, imo bustum. Guyon. tom. 2. lib. 1. cap. 29. Quot, quaeo populi, in et circa Iudaeam fuerunt, quibus sancit Prophetae excidium minitabantur; et qui nunc funditûs deleri, eorum terra inculta, vacua habitatoribus, et ipsa illorum lingua exstincta fuit. Petr, Cunae. derepubl. Hebraeor, lib. 2. cap. 15. fol. 262. etc.
Fuit in Hierosolymâ aedes sacra, Deo Maxumo cara, et electa; domicilium religionis verae unicum in toto orbe. Fuit ea ab omni aevo magnis tempestaribus quassata; quippe Assyriorum primo, Babyloniosumque, mox Antiochi Epiphanis, aliorumque Regum, ac postremo Romanorum quoque sensit arma. Capti cives, moenia diruta, vasta omnia atque maesta fuêre. Nec tamen huic suo templo pepercit Opt. Max. Deus. Vetus Templum destruxerat Nabuchodonosor, in stauraverat denuo Zorobabel. Sed ad altitudinem priscam de erant cubi sexaginta. Herodes itaque multo post opibus, omnique copiâ rerum abundans, eximium illi reddidit decus. Etiam haec aedes, inter orbis miracula erat. Nulla inveniebatur tam barbara aut seposita gens, ex quâ non ad Syriam venerat spectatur. Verum et hunc cumulum tantarum rerum [Note: Descriptionem Urbis et Templi Hierosoly morum haber Iosephus de Bello tudaie. lib. 6. cap. 6.] diruit Deus. Obsedit, vastavitque Hierosolymam Titus, ac ne Templo quidem abstin vit manus; quod manserat antea tot cladibus in suâ incolumitate. Accurata est excidii scriptio, apud Iosephum: Saneque, ait ille, tam tristem tuncrerum faciem fuisse, uti eam hostis quoque sit miseratus. Etenim Titum, cum eversa omnia, cirutaque cerneret, ingermuisse cum dolore, et desectionis auctoribus succensuisse; quorum scelere exsecrando, acceleratum erat urbis fatum. Iacebat dirutum, flammisque exustum templum, quod per annos 46. vix exstruxerant exules reversi: quodque refercerat tandem, et ad invidiam ornaverat Herodes; nil ut iaminimici in eo, nisi pulchritudinem culparent, Verissimus vates apud B. Matthae um, Salvator noster fuit, cum dicebat: Non relinquetur lapis super lapidem qui non dissolvetur. Inter magnificentiam summam, et reliquias deformes, momentum, intercessit. Ita subito cuncta vertuntur, et omnino natura, quae ad originem rerum, parceutitur viribus suis, ad ruinam toto impetu venit. In hâcque ipsâ Hierosolymorum [Note: Lipsius, a. de constant. cap. 21.] urbe per omne tempus obsidionis, mortui autcaesi decies cetena milia: capti milia septem nonaginta. Quis nunc audeat comparare cum unius gentis, unâ clade, aliquot annorum in orbe Christiano bella? At quantula tamen illa hominum, terrarum que pars, si conferatur cum Europâ. Fuit Regio, in qua illa sita, fecundissima olim, maxume culta atque populosa. Baronius. ad Ann. Chr. 34 num. 7. nunc vero stenlis et deserta.
De Ptolomaeo Philadelpho Aegypti Rege, Theocritus scribit; Idyll. 16.
Neque quis quam tam multas urbes hom inum artisicum tener.
Tres enim illi urbium centuriae exstructae sunt,
Tria insuper milia, super triginta milia,
Duo item terniones, et praterea ter undecim;
In quibus omnibus Ptolomaeus regnum obtinet.
Quae quide licentiâ Poetica magis, quam historicâ fide a Poeta narrari, [Note: Casaubon. Lection. Theocrit. cap. 18.] censent nonnulli. Et tamen Bellonus 2. obser vat. cap. 38. 42. et. refert, Fabricas Romanorum, et opera antiqua, nil ad Aegyptiacarum pyramidum accedere superbiam atque splendorem. Haecque satis regni illius maiestatem ostendunt; quod nunc provinciatantum est, Tutcarum Imperatoris iliis etiam a gentibus habitata, veteri linguâ prorsus exstinctâ, nil quicquam nisi in ruderibus mon strans magnitudinem antiquam.
[Note: Thesoro Politic. parte 3. fol. m. 41. cap de Pelopeneso.] Graecia vetus, in orbe clara olim, rebusque gestis admiranda fuit; side Pausaniam passim. una Peloponesus, Peninsula quondam, nobilissima Europae: quae lic et sit circuitus non ita ampli, res publicas tamen et populos potentissimos in se continebat, Spartanos, Eleos, Messinios, Argivos, Corinthios, Achaeos, quorum potentis non potest literato esse ignota. Et hodie tamen obscura et inculta regio est. Tot delitias inquit Gerbelius, in Pelo ponesi descriptione. tot urbes, per totam undique Peloponesum dispersas, magno sane ingenio, magnoque sumpru exstructas, atque olim rerum copia florentes, si quis hodies e Taygeto contempletur, [Note: De magnificenriâ tepli D. Sophiae vide etiam Bel lon. observ lib. 1. c. ult. Georg. Dousam, in Itin. Co~ stant. fol 36 adde Mich. Glycam, annal. part. 4. Hist. Tripart. 2. c. 18. Itinerat. Beiamin. Tudelens. fol. 29. (aur ut ex Rab. Da vid Ganes, in suo Zaemach. p. 55. h. Schikhar dus meus legit Tereilensis.] videbit eas fere omnes aut eversas, aequatasque solo, aut semiustas flammis, aut dirutas, aut in rudera foedissime disiectas. De Constantinopoli, scribit Conftantinus Manasses, ann al. fol. m. 386. Si lubeat alicui beatam urbem Constantinopolitanam, cum globo caelesti comparare, ac sacrosanctas eius aedes, cum lucidis sid eribus; non prorsus ab refecerit Ac splendentom nia quidem huius urbis templa, perpetuis quasi luminibus, suis que gratiis corruscant; ipsam rerum creaturam collustrantia, tamquam mortalium sidera lucida: verum ubi exortur sol, aliorum omnium faces occuoltantur. Etenim inter haec sidera minora, quae sacra sunt delubra, templum Divae Sophiae dicatum, et divinitus exstructum, terrae totius ornamentum, veluti sol alter, caelestisque Cigas, insigniter fulget. Delubrum Dei nostri, caelum terrestre, quos ipsos etiam Seraphos, arbitror cum veneratione admirari. Nam si Deus commorari dignatur in iis, quae hominum manus perpolierunt; omnino heic, nec alibi usquam, habitare eum puto. Haec de illustria a Iustiniano nostro condito Templo Manasses, qui ib idem fol. 350. de urbe ipsâ faciens mentionem, eam vocat magnam, Romam novam, Romam carentem rugis, numquam senescentem, sed per petuo iuvene scentem, seque tenovantem; Romam illam, dle quâ gratiarum rivi fluunticum que de Occidentali Româ, a Genserico Vandalorum Rege captâ, verba fecisset, Manasses ita fol. 357. etc. exclamat: Barbar is Roma vetus sese submittens, ab its que calcata, perque summam infelicitatem capta, regibus eorum, nationumque Principibus et Satrapis paruit; palaneque spoliata
Consulibus, Imperatoribus, Senatu, Patritiis, iugem Barbatorum suis humertis tulit: quae denique prius erat indomita, et expers vacui iugi, Principibus aratoribus oboediens est facta, et condemnata, ut eius solum arator inverteretur! Et haec ait romae vete riaccidisse; suam autem illam florere, augescere, frui Imperio, iuvenescere. Sed ut quaeso, sunt rerum vices! Nunc roma nova vetus est, servit mancipiis, et quae vetus erat, adhûc non modicum obtinet splendorem, suamque magnitudinem ostentat, Ecclesiis et Monasteriis Christianis: quibus nova illa nunc prorsus caret. vide etiam de Constantinopoli, Petr. Messiam. I. cap. 12. [Note: V. Stapleton. de magnit. Eccl. Rom. lib. 2. cap. 12.] item Zosimum. m. fol. 689. etc. Capta tamen in ea A. C. 1452. Maii 29. perpessa omnia illa est, quae potuit crudelia excogitare impietas Barbaorum, omnem excedentia captum humanitatis. Direptio sacrorum vasorum, profanatio divinorum templorum, consecratarum Deo feminatum raptus, violatio virginalis pudoris, frequentes erant. Raptabantur ingenuae, nobiles, illustresque feminae, ser vilem in modum violenter: [Note: Crusius. Turograec. lib. 1.] omne genus contumeliae et torturae patientes. Trahebantur sacerdotes, ac solitariae vitae sectatores, funibus victi. Quis tantâ eloquentiâ esset, ut verbis consequi aut oratione percensêre, singulas illus temporis calamitatum species, iraque divinae posset? Aliud nihil dici verius potest, quam hoc; Horribile est, in manus incidere Dei viventis. Quomodo contumeliam tantam feree potuit, quae de nomine divini Lgi condita fuit, S. Sophia? Illud terrestre caelum (verbasunt historici Graeci) nova illa Sino, quam construxit ipse Dominus, non homo: gloria illa orbius universi, illud de cus Excclesiarum; eminentissimus illud omnium [Note: Similia fere habet Aen. Sylv. Europ. lib. 7.] per orbem terratum aedificiorum. O rem miram! Nobilissimum Dei templum, templum factum est impiroum Ismaelitarum. Scribit Tucydides, lib. 1. de bello Pelopones. Si Atheniensium rubs desolaretur; quod duplo maior, quam potentia eorum reverâ tum fuit, urbis faciem intuenti censeretur; propter templa et aedificia sumptuosa. Sed nec potentiae, nec magnitudinis ullius vestigia ibi apparent. Peucer. lib. 5. Chronic. Carion. fol. m. 580. ibique arcem et pagum ignobilem esse, numerat Cardanus, lib. 2. de sapitent. fol. 245.
Roma, Imperiumque Romanum, cuius potentiae olim fuerit, vereor explicare iis qui haec vel sciunt, vel scire praesumuntur. vide Lipsii admiranda. Sed tamen illud Imperium concidit totum; et quod nunc videmus, aliud haut est, nisi umbra priris, surculuc ex cineribus renascens.
Qui romam in ined â quaeris norus advena Româ,
Et romae in roma nil reperis mediâ?
Aspice murorum moles, praeruptaque saxae,
Obrutaque borrendo vasta theatr a situ.
Haec sunt Romae; viden vel ut ipsa cadavera tantae
Urbis ad bus spirent imperiosa minas?
Vicit ut haec munaum, visa est se vincere: vicit;
Ase non victum ne quid in orbe foret.
Nunc victa in Româ victrix, Roma illa sepulta est;
Atque eadem victrix, victaque Roma suit.
[Note: Du. Hiero. Eiver. deliciar. Apodem. epist. 9.] Ad locum Baiarum (olim deliciarum, ideoque vitorum diversorium) cum venias, propa de liciosissimum montem Falernum; ubicircumcirca Cumae Puteli, et C. Iulii Caesatis, Pompeii, Caligulae, Ciceronis, aliorumque Romanorum Villae, delitiarum ergo olim structae fuêre: totque Deorum Deatumque Templa, de libra, sepulcra Heroum et Imperatorum; balnea, thermae, theatra, pons supra mare, et quicquid ad pompam, et delicias mundanas reliquum. Nil nisi rudera quaedam atque istarum rerum umbras reperite licet; quid umbras dico? pulveres tantum. Ille locus omnium deliciossissimus habitus olim: Romani namque Heroes animi causâ eum eligebant, ut hunc ibi paululum remitterent et relaxarent: Villas suas ibi habe bant; ut amoenissimo loco, quandocumque libuisset, fruerentur. Campum Elysium ibi habuêre, montes et Valles, maria atque rivulos, generosissima Vina, optimas fruges; et quicquid naturae, ad delectandum hominem, producere, possibile videri potest, ibi inverêre. Hodie vero omnia sunt desolata atque deserta. vide Turlerum, in libello de arte peregrinandi. et Scipione Mazzella, d. Sito et antichita della citta di Pozzuolo. Sed placuit hîc Iacobi Sannazarii, de Cumarum ruinis, sequentes adscribere versiculos, ex lib. 2. Elegiar.
Hîc ubi Cumeae surgebant inclita famae
Moenia, Tyrrheni gloria prima maris;
Longinquis quod saepe hospes proper abat ab oris,
Visurus tripodas, Delie magne tuos.
Et vagus antiquos intr abat navita portus
Quarens Dadalia Conscia signa fuga;
(Credere quis quondam potuit, dum facta manebant?)
Nunc silva grestes occulit alta feras.
Atqut ubi fatidicae latuêre arcana Sibyllae,
Nunc claudit saturas vespere pastor eves.
Quaeque prius sanctos cogebat curia patres,
Serpentum facta est, alituumque domm.
Plenaque tot passim generosis atria ceris,
Ips suâ tandem subruta mole iacent.
Calcantur que olim sacris onerata trophiaeis
Limia; distractos et tegit herba Deos.
Tot decora, aeritificumque manus, tot nota sepulcra.
Tot que pios cineres una ruina premit.
Et iam intra solasque domos, dis iectaque passim
Culmina setigeras advena figit apros etc.
Gotthi, Longobadi, aliae que Barbarae nationes, vastârunt Europam, amplitudinisque Romanae omnumentis destructis; de domitore gentium populo triumphârunt. Philipp. Melanchthon. tom. 6. declamat. 1. 2. Ex alterâ parte Saraceni, ex Arabiâ erumpentes, nobilissimas [Note: Vide meum discurs. de Saracenu.] Asiae partes, quae tantis immanissimarum borealium gentium inundationibus intactae fuerant, devastârunt: omnibus bonarum literarum, ingenuarumque artium studiis, et (quod maxumum est) religionis verae cultu in iis exstinctis; ac non solum Asiae Provincias, sed et Africam pene totam, ac Hispaniae maximam partem, barbaris ritibus, ignorantiae tenebris, impiaque et nefandâ religione foedârunt. Quin et nulla unquam gens e Scythia egressa, tam copioso numero, ut Sclavi, habitabilis terrae partem inundavit: nam quicquid est a Mari Sarmatico et Baltheo, ad Pontum usque et Adrinticum mare, nec non a Tanaide fluvio, usque ad umbilicum Germaniae, cum tota Sarmatia Europaea, ac magnâ patte Asiaticae, nec non bohemia, Dalmatia et Illytra, suâ repleverunt multitudine. Quod si eisdemartibus, quibus regna parantur, etiam conser varentur, proculdubio omnium gentium potentissimi essent Bilibald. Pirckeimer, in descript. German. Sed Sclavorum et Arabum potentia etiam mltum fuit diminuta. Verum ad Romanum vetus Imperium redeamus, eiusque ruina falsum convincit Poetarum Principem, dum de Romanis suis ita scribit, Aeneid.
His ego nec metas rerum, nec temporae pono,
Imperium sine fine dedi ------
Ac sane magis prudenter, iamolim coniectavit; qui ita vaticinatus est, exstant versus in append. Vergtol. fol. m. 180.
Haec, urbem circa, stulti monumenta laboris,
Quasque vides moles, Appia, marmoreas:
Pyram: dasque ausas, vicinum attingere caelum,
Pyramidas, medio quas fugit umbra die:
Et Mausolaeus miser aesolatia mortis,
Intulit aeternum avo cleopatra Virum;
Concutiet, sternet que dies: quoque altius exstat
Quodque opus, hoc illud carpot edetque magis.
Nil miserius cogitari potest, quam facies fuit oribs universi, cum Barbari Imperium Romanum destruxetunt, ipsamque urbem aliquoties captivam, vastamque reddiderunt. D. Messias. 1. cap. 30. et seq. Lubet solum hîc referte, quomodo B. Hieronymus alicubi descripserit deploraveritque occidentis vastitatem. Praesentium, inquit, miseriarum pauca percurram. Quod rari hucusque residemus, non nostri meriti, sed Domini misericordiae est. Innumerabiles et ferocissimae nationes, [Note: Francise. Guilliman. de reb. delvet. leb. 2. cap. 6.] universas Gallias occupârunt. Quicquid inter Alpes, et Pireneum est, quod Oceano et Rhodano includitur, Quadus, Vandalus, Sarmata, Alani,Gepides, Heruli, Saxones, Burgundiones, Allemanni, et hostes Pannonii vastârunt. maguntiacum capta atque subversa est; et in Ecclesiâ multa hominum milia trucidata: Vangiones, longâ obsidione deleti, Rhemorum urbs praepotens, Ambiani, Atrebates, extremique hominum Morini, tornacus, Nemete, Argentoratus, translati in Germaniam. Aquitania Novemque populorum, Lugdunensis et Narbonensis Provinciae, praeter paucas urbes, populata sunt cuncta. Non possum absque lacrumis Tolosae facere mentionem, quae ut hucusque non rueret, sancti Episcopi Exsupetii merita praestiterunt. Ipsae Hispaniae iam iamque periturae, quottidie contremiscunt. Et Salvianus massiliensis Episcopus, eodem de evantus; Excogitata est, inquit, in perniciem nostram, ac dedecus gens ignavissima, quae de loco in locum pergens (alludit ad Vandalorum nomen) de orbe in orbem transiens, universa vastaret. Ac primo de solo patrio effusa in Germaniam primam, nomine Batbaram; natione Romanam, (nempe propter frequentiam inea Coloniarum Romanorum et Praesidiorum) post cuius exitium primum arsit regio Belgarum, deinde opes Aquitanorum. Unde igitur, ait, exotdiar, nisi a tuis Gallia malis, quas illa pestis insederat? Haud in iuria tibi vindicas privile gium miseriarum. Meruisse vero peccatis Gallias, adeoque orbem Romanum, et suis sceleribus tradi praediae, poenaeque et supplicio barbaris, sanctisimis supra memorati Ecclesiae Doctores, Hieronymus et Salvianus prodidêre. Nostris, inquit B. Hieronymus, peccatis Barbari fortes sunt, nostris vitiis romanus superatur exercitus. Postea. Infelices nos, qui tantum displicemus Deo, utperrabien Barbarorum, illius in nos ira desaeviat. Quam fuerit Galliarum mores dissoluti, vitiis omnibus corrupti, pluribus perscripsit Salvianus; qui eadem semper ante oculos habebat, perpetuam flendi et lacrumarum causam. De Aquitanis enim loquens: In omnibus, inquit Galliis, sicuti divitiis Aquitani primifuêre, sic vitiis, Nusquam enim improbior voluptas,
nusquam inquinatior vita, nus quam corruptior disciplina. Hanc pro muneribus sacris dederunt Domino retributionem; ut in quantum eos beneficiis suis ille ad se illexerat ad propitiandum: in tantum illi flagitiis suis laboraverint ad eum exacerbandum. Sed de his multo fleblius, et generatim, alibi: Ipsa, in quit, Ecclesia Dei, quae in omnibus dedet esse placatrix Dei, quid est aliud quam exacerbatrix Dei? Aut praeter paucissimos quosdam, qui mala fugiunt; quid est aliud omnis caetus Christianorum, quam sentina vitiorum? Quotum enim quemque invenies in Ecclesiâ, aut non ebriosum, aut non helluonem, aut adulterum, aut fornicatorem, aut raptorem, aut ganeum, autlatronem aut homicidam. Et quod his omnibus peius est; praeter haec, cuncta sine fine? Interrogo enim Christianorum omnium conscientiam, ex his, vel flagitiis, vel sceleribus, quae nun diximus,m quotusquisque hominum non est aliquid eorum? Facilius quippe invenies, qui totum sit, quam quinihil. Et quod diximus, Nihil; nimis fortases gravius videatur esse censurae: plus multo dicam; Facilius in venies reos malorum omnium, quam non omnium. Facilius maiorum criminum, quam minorum: id est, facilius qui et maiora crimina cum minoribus, quam qui minora tantum, sine maioribus perpetrârit. In hanc enim probrosittem morum. pro peomnis Ecclesiae plebs est redacta; ut in cuncto populo Christiano, genus quoddam sanctitatis sit, minus esse vitosum. Addit ille stylo Iugubri plura, tamquam alter Hieremias, peccata populi deplorans. Idemque firmiter asseverat, adeo excrevisse magistratuum iniquitatem Romanom Imperios, pauperum et viduarum oppressionem, et contemptum; ut optabiliores visi sint Barbari: imo plures eos praevenerint, ad ipsos fugiendo. Ait enim: Interea vastantur pauperes, viduae gemunt, orphani proculcantur; in tantum, ut multi eotum, et non obfcuris natalibus orti, et libernaliter instituti, ad hostes fugiant, ne persecutionis publicae afflictione moriantur: quaerentes scilic et apud Barbaros Romanam humanitatem; qui apud romanos barbaram immanitatem ferre non possunt. Tu cetera lege, quae vir disertissimus et Pientissimus, octo libris, hoc argumento, hoc barbarico tempote, hâc ex causâ complexus est; et ad nostros mores, ffagitiaque comparat. Sane non est, quod aliud aliquid exspectemus; namque peccata, quae eversionis causa, ea magis nunc, quam allo in saeculo abundant. Et tamen nos nobis persuademus, ac defendimus quoque (omnem ut quibusdam videtut, praeter rationem) Imperii nostri aeternitatem.
Quodque finem mundi, antecesurus sit interitius Imperii Romani, probat diserte Englebertus Abbas Admontensis in Austriâ, deertu et fin. Imp. Rom. cap. 21. apud Goldast. in Politic. Imperial. part. 18.
fol. m. 770. ex eo; quod tempralia cuncta, ex ipso temporis successu deficiunti in seipsis; iuxta illud ad Hebraeos: quod antiquatur et senescit, prope interitum est Etenim tempus, dicente Aristotele, 7. Physic. plus est causa corruptionis, quam generationis; quia distare facit res,m et elongaria suo principio originali: quanto atem plus distat alqivid, et a suis principiis originalibus elongatur, tanto plus debilitatur. Et S. Hieronymus, super illud Daniellis cap. 2. Ex parte erit regnum illud solidum, et ex parte contritum etc. scribit: Quod sicut in principio Romano regno durius nil; ita etiam in fine, nil eodem debilitus erit. Sed nolo more nunc quidem vulgari, futura indagare; nec audiam illud: quod centum ante annos, in Asophum Pseudopropheten de Interitu Germamici Imperii vaticinantem, Bebelius noster lusit, et exstat apud Goldastum. d. tit. 18. fol. 778.
Unde superstitio haec, aut spiritus iste profanus,
O Asophe, inflatur, Daemonicusque furor
Namque suis Christius momenta et tem pora scire,
Non, ait, est vestrum, scire nec ullus babet.
Consiliumque Dei nec perscrutabile cuiquam est,
Ut bene scriptur aete docuisse solent.
Iamque diu sancti mundo cessêre Prophetae,
Queis cum dii soleant mytica verba loqui.
Nunc insi merdosi nascuntur in orbe Probetae,
His Pluto inspirat praestigi iesa, strofa/s2.
Sed tamen utut se habeant haec, haereticum vel seditionsum non est, nominare intertum regni Romani: nam et Magnus Bellarminus. lib. 3. de Pontisic. cap. 4. scribit: Duo signa Antichristum ipsum praecessura: [Note: Vide Rema clum. de Vaulx. in Harpecrat. divin. in 2. signo Adventun Antechristi. fol. m. 233. etc.] nempe praedicationem Evangelii in toto Mundo, et Imperii romani integram desolationem. Ribera ad Apoclyps. cap. 14. fol. m. 409. Nec item Pontificium regnum sempiternum creditur, ab omnibus illis qui eiusconfessionis asseclae sunt. Quâ de re videndus omnio Nocolaus Cusa, Cardinalis, 1. de concor d. Cath. cap. 12. de controversiis poten tissimae Rei publicae Venetae, cum Pontifice M. aliquot ante annos quae intercesserunt, ex ipsis Iuris Canonici limpidiorbus fontibus, pro Venetis decidi posse putant ii, qui a Pontifice Max. in totum fecerunt secessionem. Attamen, nescio quis novus homo, in supplicat ion. super causis Concilii generalis. Paulum V. Imperio reputat in dignum, quod pacem cum Venetis fecit, et decimas Ecclesiarum illis concessit, ut expensas belli reficere possent, vide hâc de re quae scripserunt Iohann. Marsilius, Nicolaus Crassus, Paulus de Venetia, dell' ordine de scrvi. M. Fulgentius Brescianus Servita, Ventura Vincentius. Hieron. Vendramenus.
Anton. quirinus etc. qui oppugnantur vicissiam a Bellarmino et Baronio, Cardianlibus, ac cumprimis doct. Martâ. Intra eosdem fere terminos consistit libertas Ecclesiae Gallicanae. vide Estien. Pasquier. 3. de recherch. per tot. et Memoires du Tillet, sur les libertez. de l' Eglise Gallicane, Sed ex causae Venetae Patronis, futuram regni Pontificii ruinam optâsse, vel auguratos fuisse nonnullos; argumento mihi sunt figurae et emblemata quibusdam scriptis praefixa: et quod Nicolaus Crassus, in Antiparaenesi ad Baronium, cum Abbate Ioachimo, Romam Bobylonem vocat, Ieremiaeque caput 51. ad sedem Romanam accommodat. Quin hic idem fol. 45. ex Sybillinis oraculis, et Lactantio 7. divinar. institution. Romae excidium, ab igne impendere praedixit.
Tunc sane generatio decima post haec apparebit
Hominum, cum terrae concussor, Astrorum conditor,
Idolorum zelum franget, populumque concutiet
Romae septicollis: magna autem divitia peribunt
Irrigatae multo igne, aflammâ Vulcant.
Veniet tibi aliquando caelitus, ô superba Roma,
Caelestis plaga, et incurvabis cervicem prima;
Et allideris terra, et ignis te totam absumpt:
Inclinatam novae terrae sedibus etc.
(Hispanicae nempe Monarchiae Indicoque auro ut quidam interpeetantur.) Sane quod Esaias praedicit. 11. vers. 4. percutiet terram in Virgâ oris sui, et in spiritu Iabiorum suorum interficiet impium: hoc Chaldaeus Metaphrastes, de Romano interpretatut; Armilos quod verbum ego pro Romulo sumo, et editio Antverpiensis omnisit. Etiam Thargum Chaldaicum veteis testamenti, mala multa de Romanis habet. vide Eliae Levitae. Thesbiten. in verbo Roma. De interitu etiam Romae habet quaedam B. Gregor. magnus, dialoger. 2. cap. 15. B. Hieronym. in Danielem, fol. m. 587. tom. ubi ad Castra Chilastarum fere secedit, Sed anne haec intelligi debent de Ethnicâ Româ; cuius Imperium a Barbaris vere destrusctum fuit. Vide Miraei annal. belgic. fol. 51. etc. et me supra num. 13. Verum omnibus inculco illud. Tertulliani, in apolog. cap. 32. dum ait: Fidelibus incumbere necessitatem pro Imperii statu, rebusque romanis orandi, quod vim maximam universo orbi imminentem, ipsamque clausulam saeculi, acerbitates horren das comminantem, Romani Imperii commeatu scimus retar dari. quod cap. 5. et seq. latius adhuc deducit. Summa rerum eo redit; Regale ius esse summi Dei, ut omnia occidant, ille solus in saeculum non mutetur. Eius solius esse, est immutabile esse. S. Thomas. 1. quaestion. 9. artic. 2. Solius christi mysticum regnum, quod nullo modo de hoc mundo exsistit, hanc gloriam habet; quod nec
temproe, nec loco sit cirumscriptum, eiusque ut participes fiamus, quottidiams precibus nos ille docuit orare, hocque etiam solum aeternum esse decet, quod utpote non vi humanâ caepit: etenim omme quod violentum initium habet, talem etiam sortitur finem. Decet que ideo Christianum omnia quae in mundo. utcumque sublimia, utcumque magna, iis oculis videre, quibus templum sanctum Ierosolymitanum adspe xisse salvatorem nostrum, monui supera; quasi scilicet non lapis super, lapidem [Note: Ego Coroll. miscell. 29. subuexis. Comment. ad aliq. tit. lib. 1. ff.] sit mansutus. Conculcat Deus omnia haec mundana, ut edoceat nos de pretio eotum. Recteque Lucretius, lib. 6.
Usque adeo res bumanas vis abdita quaedam
Obterit, et pulchros fasces, saevasque secures
Proculoare, ac ludibrio sibi babere videtur.
Vana haec omnia, instabilia, perpetius que mutationibus obnoxia sunt, ne quis iis fidat; ut superbia et potentia humilis fiat.
[Note: Boet. 2. metr. 3.] Rara si constat sua forma mundo,
Si tantas variat vices;
Crede fortunis hominum caducis,
Bonis crede fugacibus!
[Note: Seneca, in Medea.] Confide regnis, cum levis magnas opes
Hûc ferat, et illûc casus.
Fit hoc, ut sciamus sat luculenter, generationem praesupponere corruptionem. Decet nos haec vicissitudo, mysterium illud; ex morte renasci vitam. Docet non aegre ferre nos debere, si nos moriamur, si privatim nostra non constans sit Fortuna; quia ipsae etiam intereunt civitates. Quod ad M. t. Cicerone scribit prodenter servius Sulpitius noster. lib. 4. epistol. famil. epistol. 5. Ex Asia rediens, cum ab Aeginâ Megaram versus navigarem; caepi regiones circumcirca prospicere: post me erat Aegina, ante Megara, dextrâ Piraeus; sinistra Corinthus: quae oppida quodam tempore florentissima fuerunt, nunc prostrata, et diruta ante oculos iacent. Caepi ego met mecum sic cogitare: Hem nos homunculi indiguamur, si quis nostrûm interiit, aut occisus est, quorum vita brevior esse debet, cum uno loco tot oppidorum cadavera proiecta iasceant? Visne tute, Servi, cohibere et meminisse, hominempte esse natum? Crede mihi, cogitatione eâ non mediocritex cum confirmatus. Notum hoc fuit Temut Chamo, illi Tartarorum invicto Regi, qui ad Baiazetem Turcarum Imperatorem, praelio a se superatum, captumque, ita quondam dixit: Ab Indiae finibus ad Sivasten usque, Regem me Deus constituit, a Sivaste ad Ungarorum usque limites, tibi Deusregnum donavit. Quod si Mundus hic, apud Iustum illud Numen,
aliquo esset in pretio, sane dedisset, eum aliis; quam mihi, qui claudus sum, et tibi qui mancus exsistis. Nimirum sanctis et batis hominibus eum tribuisset. Leunclav. histor. Musul. Turc. 7. fol. 36. Nec animineque etiam corporis dona habuit Carolus VIII. Rex Galliarum, et tamen italiam turbavit, eiusque faciem immutavit ex toto. Guicciardinus, lib. 1. fol. 85. etc. Nec fere est certius aliquod, Vanitatis huius Mundi documentum: quam quod animi tranqullitas, et salus aeterna, pauperibus plerumque conceduntur; Dignitates vero et magna Mundi Imperia; indignissimis haud roro obveriunt. lubet addere adhûc duorum ita philosophantium Regum exempla De Sesostre, Rege Aegypti, refertur; quod folitus fuerit vehi in curru aureo, qui a quatuor regibus captivis traheretur. Cum autem unus ex illis saepe respiceret rotam, interrogatus a Sesossri, cur faciat id? Rotae volubilitatem, inquit ille, dum intuero, in quâ cito ea, quae summa fuerunt, fiunt ima: cogito simul de fortunâ nostrâ. Silile accidit Imp. Iustriniano, qui cum Gelimerem, Vandolotum regem, vinctum catenis, unâ cum uxore et regiâ familiâ in triumpho duceret; hic in conspectum Imperatoris ductus, Pleno ore rissie, scribitur. Cum itaque eum mente captum esse putaret, dixit. Se ridere fortunae humanae vicissitudines, ut qui modo Rex fuisset, iam inserviret. B. Gregorius, Pont. Max. lib. 3. dialogor. cap. ult. ad fin. fere eadem scribit: Effera, ait, Longobardorum gens, de vagina suae habitationis educta, in nostram cervicem grassata est: atque humanum genus, quod in hâc terrâ prae nimiâ multitudine, quasi spissae segetis more surrexerat, susccisum aruit. Nam depopulatae urbe,s eversa castra, concrematae Ecclesiae, destructa sunt monasteria, virorum ac feminarum; desolata ab hominibus praedia, atque ab omni cultore destituta, in solitudine vacat terra: nullus hanc possessor inhabitat, occupaverunt bestiae loca, quae prius multitudo hominum tenebat. Et quid in aliis mundi partibus agatur, ignoro. Nam in hâc terrâ, in quâ nos vivimus, finem suum mundusiam non nuntiat, sed ostendit. At quibus oculishaec adspicit vir sancuts. Tanto ergo, inquit, nos necesse est instantibus aeterna quaerere, quanto a nobis cognoscimus velociter temporalia fugisse. Despiciendus a nobis hic mundus fuerat, etiamsi blandiretur: si rebus prosperis demulceret animum. At postquam tot flagellis premitur, tantâ adversitate fatigatur, tot nobis quottidie dolores in geminat: quid nobis aliud, quam ne diligatur, claamat? Eucherius paria fere habet, tr. de contemptu mundi. fol. m. 30. Quicquid est, illarum rerum facies adumbratis quondam nitoribus expolitia, iam obsole vit, omnisque fucatus splendor intercidit. Vix iam hoc habet mundus, ut fallat. Periit imago illa rerum ad decipiendum usque decora. Prius nos seducere vero cogitabat
fulgore, non poterat; prope iam non valet, et ipsa nos fala ostentatione corrumpere. Soldis bonis carebat, esse deficit etiam caducis. Non hunc aut ad tempus speciosa orant, aut in posterum mansura confirmant. Nisi nosmetipsi decipimus, pene mundus decipere nos non potest. Sed quid dissimulamus ea expromere, quae fortiora sunt? Dissipatas loquimur opes mundi, cum iam ipse mundus in finem suum vergens, spatiis. agatur extremis? Quanto istud maius et gravius est, quod iam ipse non in longum erit? Quid commemoramus attritam eius rem ac supellectliem? Nec immerito in defectum viribus aevo consumptis urgetur, adminiculisque suis destituitur, cum iam in senium nutanti oneri succumbat. Postrema mundi aetas referta es malis, tamquam morbis senectus. Visa sunt, videnturque iamdudum ista cano saeculo, fames, pestilentia, vastitas, bella, terrores. Hi sunt in ultimis iam annis languores sui.
Theophrastes Paracelsus ex aliâ, quam vulgari peripateticâ philosophiâ; ita haecce considerare solent, in fragmentis astrologicis part. 2. oper. fol m. 661. Es ist von Alter hero ein Wort/was auffs höchste kommpt/nimbt wider ab: vnd ist bewehrt vnd also. Dann Gott last ein Ding aust sein Zeit kommen: vnd so sein Erndt ist/so schneidet ers durch seinen saturnum, durch seinen Martem, durch sein Solem. Dann also steig Rom auff/vnd da es kam auff die Höhe/wie die Sonn am höchsten Steinbock da fiel es wider nieder: da muste der Steinboch wider ab/vnd der Krebs auff. So müssen auch die Indischen also auff vnd abgehen/wie der Mond/der ist hübsch/aber er muß wider Jung werden so er am besten ist/wie der Mensch vermeinet. Das ist/abwiche er länger/er würde ärger dann alles vbel. Darumb hat gott allen Dingen sein Lauff gegeben. Wie hoch vnd wie weit/vnd nicht darüber/nicht darunder. Alsodienweil die Menschen von ihnen selbst wollen allein in solchen Einflüssen leben / so seind sie auch also / steigen auff vnnd ab. Magna sane mysteria, verrbis hisce comprehensa videntur, et ea nempe docent, quid sit inevitabile fatum; quâ ratione, eius iniquitatem effugere qvenamus: quod solummodo fiper fidem in Christum; ut docebo, etiam cum infra de Astrologiâ iniecero mentionem. Ex hisce porro perspicere licet, quibus ex fundamentis, consolationes in publicis malis desumi possint: quo in argumento totus est magnus Lipsius, in egregiis de constantiâ libellis, omnium lectione maxume dignis. Scribit equidem Guicciardinus, hypomnes. 141. Minus felicem eam civitatem non esse dicendam, quae, postquam multis saeculis fsoruit, de gradu suo deicitur. Cum hîc omnium rerum humanarum finis sit: nec infelicias aestimari debeat, subiectum esse legi omnibus communi. Verum
infelices cives esse, quibus potius patriâ suâ ruente, quam florente nasci contingit. Aliam rationem consolationis proponit Epictetus, apud Arrianum lib. 3. cap. 24. Omniosoum, ait, dic soliorum quoque defluxum, et caricam e ficu, et aridas uvas e botro fieri: nam haec omnia ex iis, quae antea fuerant, in alia mutantur. Non internecio ista est, sed quaedam ratio atque administratio certa.
Verum ex Epicuri, Stoicorumque cistis, haec quae petita, talia quidem sunt, ut videmus exinde, Natura quid et quantum possit, aut quid ab ea debeat exspectari, quidque ea intendat? consolationes nempe violentas, et cum desperatione coniunctas. Non equidem in eâ sententiâ sum, ut putem, nihil ad sapientem, de Rei publicae Statu, vel lapsu pertinere; illumque de eius eversione, nequaquam anxiari aut turbari [Note: Nicol d. Clemang. epsit. 134. et seq.] debere. In quo enim potest laudabilius cura spientis occupari, quam in rei publicae vel studio, vel zolo? quo in tantum sapientes antiquos legimus flagrâsse; ut etiam pro illâ mori ducerent gloriosum. Et ita, non minori curâ se sollicitari, alicubi Cicero scribit, qualispost se exstinctum res publica futura esset, quam qualis se vivente foret. Cum enim mior quisque, pars politiae sit, necesse est, morbum, quo Corpus universus, vel caput inpsum affligitur, in memmbra omnia effundi. Sed nec tamen in pbulicis malis, ad sodalitium sollicitae Marthae nos aggregare debemus; sed potius animo percipere attento, quod de hisce ultimis temporibus nostris dicat Salvator noster. Qudituri estis proelia et opiniones praeliorum. Videte ne turbemini: oportet enim haec fieri, sed nondum est finis. Surget gens contra gentem, et regnum ad versus regnum; et terraemotus magni erunt per loca, et pestilentiae et famaes, terroresque de caelo, et signa magna erunt. Matth. 24. vers. 6. etc. Luc. 21. ves. 10. etc.
Sed omnia haec videns oculus spiritualis, non exinde turbatur; maxime si suo sine cirmine miser exsistat: videtque ita fieni non opertere solum, Matth. cap. 24. vers. 6. sed et hbonum esse. Itidem qui ex suo delicto miser est, debet se committere Voluntatio Divinae. l. Samuel. 3. vers. 18. Luberet philosophiam hanc vere Christianam, docere exemplo cuiusdam mendici, sed vereor, ut aures distinctionibus subtilibus minis teneras redditas, offendam. Verum in gratiam tamen simpliciorum, historiam, cui veritatem non ausim denegare, adponam; quae exstat apud Iohannem Taulerum, in Surii editione latiiona fol. 833. Fuit olim insignis quidam theologus, qui annis octo precibus continus a Domino id cupiebat obtinere; ut ipsi hominem quendam ostenderet, qui eum viam veritatis edoceret. Cumque vice quâ dam, vehementissimo huius rei desiderro flagraret, vox quaedam caelitus lapsa, ita ipsum allocuta est: Exi
foras ad limina templi, et offendes illic hominem, qui te viam edoceat veritatis, Exiens igitur, in ventit Mendicum quendam, diruptis sordidis, luto isque pedibus, cuius vestes in universum, vix tribus obulis supputares: quem salutaus, ita affatus est: det tibi Deus prosperum mane. Respondit Mendicus: Non meminime unquam adversum mane habuisse. Et Magister: Eia, inquit, ut sortunatum te faciat Deus, quid ita loqueris? Respondit Pauper: Sed nec infortunatus aliquando sui. Et ille: Selix esto; ait, quid sibi haectua verba volunt? Et Pauper: Numquam, ait, infe lix fui,. Rursus itaque magister: Salvet, inquit, te Deus, iam nunc apertius loquere: neque enim capio quid dicas. Tum pauper respondit: Libenter id faciam. Optabas mihi Domine Magister, prosperum mane, et ego me numquam adversum mane habuisse, respondi., Quando enim fame premor, Deum laudo: si frigus patior, si grando, si nix si pluvia cadit, si aura serena est velturbulenta, deum laudo; si miser sum atque despectus, Deum similiter laudo: et ideo numquam triste mane mihi contigit Optabas etiam fortunatum me fieri; et ego me numquam infortunatum fuisse, respondi. Novi enim cum Deo vivere, certusque sum quicquid ille cascit, non posse non optimum esse. Unde quicquid ipse vel dabat, vele venire mihi permittebat, sive gratum id esset, sive contrarium; dulce velamarum, laetus id, tamquam optimum ab ipso suscepi, et ideo numquam infortunatus fui. Dicebas praeterea, ut felicem me facerer Deus; ad quod ego similiter, numquam me infelicem fuisse, subiunxi. Soli namque Divinae Voluntati inhaerere statui in quam sic integre omnem meam transfudi voluntatem, ut quicquid ille vult, et ego velim. Et hâc de causâ numquam infelis fui; cum, ut dixi, illius duntaxt vountati inhaerere velim, et meam ipsi voluntatem ex integro refignârim. Haec cum mendicus ille retulisset, itam eum rursus Magister affatus est: Quid, obersecro, dicturus esses, si te Dominus maiestatis in abyssum demergere vellet? Et ille: In abyssum, unquit, me demergeret? Et reverâ si id faceret; duo mihi brachia sunt, in quibus eum amplexaret Unum est, vera Humilitas: et hoc illi suppono, atque per ipsum sacratissimae Humanitati ipsius unitus sum. Alterum, idemque dextrum, est Amor, qui Divinitati ipsius unitus est; atque per hunc ipsum cirum pleclotr, ita ut mecum ad infernum descendere cogeretur Optarius autem nulto mihi foret, in inferno cum Deo esse, quam vel in caelis sine illo. Ex his gitur Magister ille didicit, veram resignationem, cum hum ilitate profundâ, (verae fidei tamquam fundamento superstructam) compendiosissimam ad Deum semitam esse. Dehinc iterum ex illo mendico percontatus est, unde venisset? Cui ille, a Deo se venisse, respondit. Cumque Magister, ubi Deum reperisset? sciscitaretur. Ibi
inquit ille, ubi creaturas omnes dererliqui. Et Magister: Ubi vero ait, Deum reliquisti? respondit pauper: In mundis cordibus, et hominibus bonae voluntatis. Et Magister, Qusnam, ait, es tu? Respondit ille, fe regem esse. Sciscitante Magistro, ubi nam esset regnum ipsius? In animâ sua id esse respondit. Sic enim, ait, et externos et internos sensus meos regere novi, ut cunctae affe ctiones et vires animae meae, mihi subditae sint. Quod profecto regnum, cunctis mundi huius regnis praestantius esse, ambigit nullus. Et rursus Magister:Quid inquit,ad hanc te perfectionem perduxit? Respondit pauper: Nimirum lentium meum, sublimes meditationes, et unio cum Deo. In nullâ e,quae Deo minor foret, quie scere potui. Iam vero Deum meum in veni et in ipso pacem et quietem habeo sempiternam. Quod ut et nobis omnibus contingat, veneror summam Patris maiestatem, amplector meritum Christi, et summe desidero Spiritus sancti unctionem.
SUmma etiam rerupublicarum prosperitas, divitarumque copia, omnium vitiorum materia; et porro interitus occasio, atque causa est certissima. Fatetur hoc Livius, qui, 1. in princip. Rem publicam Romamam ita concidisse, ait;ut temporibus suis Romani nec vitia sua, nec remedia ipsi pati potuissent. Quae cuasa? Nuper, inquit, divitae avaritiam, et abundantes voluptates, desiderium per luxum, atque lubidinem pereundi, perdendique omnia, in vexêre. adde Patercul. lib. 2. a princip. ibique Shegkium, Camerar. 2. cap. 30. et quando luxus Romam invaserit, vide Piccart. obserat. lib. 18. cap. 3. Iuvenal. Satyr. 6.
Unde haec monstra tamen, vel quo de sonte, requiris?
Prima peregrinos obscena pecunia mores
Intulit, et turpi fregerunt saecula luxu
- -Divitiae molles. - - -
Sic et Lucanus 1. vers. 160. etc.
Rebus Mores cessêre secundis;
Quae populos semper mersêre potentes.
Adde elegans Petronii Carmen, de mutatione rei publicae Romanae, in append. Vergil. fol. 125. et de Graeciâ. ibid fol. 196.
Graecia bellorum longâ succussa ruinâ,
Concidit immodice viribus usa suis.
Fama manet; fortuna periit; cinis ipse iacentis
Visitur: et tumulo est nunc quoque sacro suo.
Ita Sodomae factum, Genes. 13. vers. 13. ubi omnino vide Oncker. et Gualtperium. Esaiae, cap. 16. Idem de Burgundiâ memorat cominaeus, fol. 13. et se1. item fol. 55. et de Turicis, Thesauri Politici compi ator, part. 1. fol. m. 121. Ac ita res publica augendo perimitur. Res publica fere crescit, vel decrescit: si crescit, eo ipso ad interitum properat; quemadmodum homo, qui quo vegetior in virili aetate, quam in adolescentiâ; eo propior morti. Facilius item destruuntur regna, quam eliguntur. Anton. Fayus. in emblemat.
Mirandiarum inter spectacula maxima rerum,
Est arces, Babylon, mos numerare tuas.
Has fuit immensus labor extreuxisse superbas:
Destruxisse labor sed fuit exiguus.
Quî fit id? haxc hominum sollertia curaque struxit:
Destruxit iusti cur a manus que Dei.
Deus etiam odit mana et conterit. H. Stephani in Herodot. apolog. fol. m. 25. etc. Quia ex magnificentiâ publicâ, sequitur luxuries privata: ex luxuria vitia cuncta, et sic impietas ad versus Deum. Lactant. 2. cap. 1. Quodque abundantia mater luxuuriae sit, multis illustrat Piccart. observ. 18. cap. 3. Corruptelarum in regupblicâ Iudacia quae fuerint causae, indigitat SS. Scriptura. Coluerat quidem populus Iehovam Omnibus diebus Iehoschuae, omnibus eitam idebus seniorum, qui proongârum dies post Iehoschuam, qui viderant tutoum opus Iehovae maximum, quod fecerat israeli. Sed cum tota illa aetas aggregata esset ad maiores suos, et surrexisset aetas altera post illos, qui non agnoscebant Iehovam, etc fecerunt filli israelis quod malum in oculis Iehovae, colueruntque tute lares Deos. Nam cum excitaverat illis Iehova vindices, fuerat quidem Iehova cum unoquoque vindice,(iudice) et servabat eos a manu inimicorum eorum omnibus diebus, cuiusque vindicis. Sed erat, mortuo vindice, ut reversi corrumperent se supra patres suos. Iud. 2. cap. 2. Sicque interitus et mors proborum magistratuum, rem publicam perdit. Alibi spoliatis me dicimis et oblatione afferte omnes decimas in Thesaurum, ut sit cibus in domo meâ, et probate me iam in hoc, ait Iehoba. Si non aperuero vobis catar ractes caelorum, et proferam vobis benedictionem. Et increpabo vestri causâ exedentem, ut non corrumpat vobis fructum terrae, neque orbet vos vitis. Itaque beatos vos praedicabunt omnes gentes, quia eritis terra oblectationis. Nunc felices
praedimus suerbos, et aedificantur, qui facuiunt improbitatem. Maleaci 3. Tunc timentes Iehovae frequenter praedicant, alter apud alterum, dicentes: enim vero attendit Iehova et audit, atque con scriptum est in libro Commentarii coram eo pro timenti bus Iehovae, et cogitantibus de nomine eius. Hi erunt mei, quo die ego confecturus cum peculium, et clementiâ utar erga ipsos,quemadmodum quid utitur clementiâ erga filium, qui colit ipsum. Tunc conversi videbitis inter iustum et improbum quid intersit. Malerci 3.
Sane mundus, casu haut gubernatur: Marnix. section. 1. resolut. 2. Sed Dei providentiâ, ut in omnibus: winckler. 1. de princip.iur. cap. 4. ita et hoc quoque in negotio, primas sibi vendicat partes merito. Omne enim a Domino est malum. Amos 3. Deus est, in cuius manu gubernatio politiarum: Sirac. 10. is est, qui regna transfert; ut cognocant viventes, quoniam dominatur excelsus in regno hominum. Daniael. 4. ille definit terimnos Imperiorum, Actor. 17. vers. 26. Cominaeus. 5. cap. 9. ad fin. adde Malecai. 1. vers. 3. Zach. 1. vers. 19. etc. Habacus. 1. vers. 10. etc. et vers. 16. Ille delet memoriam popublorum, ille bellum contra aliquos gerit. Exod. 17. vers. penult. et ult. Ruinam minatur illis Propheta, qui dicunt, Deum non curare res humanas; quod faciunt impii Politici, qui suis artibus omnia regere volunt. Sophoniae. 1. vers. 12. ubi Andr. Osinader. Interim tamen Stoicum excludo fatum. Hattron. in piet ate num. 2. Gruger. disput. polit. 9. thes. 13. etc. vide Lucanum, lib. 2. a princ. Plotinum, lib. de Fato. qui in tertiâ Aeneade est primus. Tileman. E. 6, late Iul. Caes. Vaninus, in amphitheatr. c. 43. et 48. Winckler. 1. cap. 15. et seqq. Piccart. decad. 2. cap. 9. richter. axiomat. histor. 279. Marnis. section. 1. resolut. 3 et 4. Non fatum, sed nostra peccata nos perdunt. Homor. Odyss. 1. a princ. De Fato, Lactantius. 1. cap. 11. fol. m. 19. Ammian. Marcellin. fol. 263. Val. Maxim. 1. cap. 6. Contra Fatum et Fortunam S. Paulinus, in epistol. 37. et seq. Barthol. Sybilla. in quaestion. peregrin. dec. 1. cap. 9. quaest. princ. 3. fol. m. 265. et quaest. 4. pr. de Fortuva. Martini, in partit. metaphys. fol. 487. Fatuus etiam dicitur a Fato: nam et Fauni uxor, Fatua dicta est, quod mulieribus Fata canere consue visset. Lactantius. 1. cap. 22. Itidem Deus Opt. max. cum transfert regna, non secundum leges humanas, nostrive intellectus aequitatem procedit Cominaeus. mihi fol. 24. lib. 6. cap. ult. fol. 583. Zieriz. de praerogatio. C. 7. b. ideoque insulsi videntur, qui post conversionem rerum publicarum, ex iure rationcinantur, quod adhunc integro statu valebat.
Reicio autem hoc loco, cuperstitionis Astrologicae opiniones. Ptolomaei, Gaurici Leo vitii et aliorum; qui certis astroru constitutionibus, cometarumque et Eclipsium operationibus; mutationes,
ortus, et obitus terum publicarum necessario assignant: in quâ etiam sententiâ Prudentium fuisse, videri possit. lib. poster. ad Symmach.
--- Urbibus adfert
Hora, diesque suum cum primum moenia surgunt
Interitum. ----
Et hos errare et decipi, cum Tholosano, de republic. 21. cap. 9. num. 19. assero: adversus eosque etiam disputant Bodinus, 4. cap. 2. Arnisae. in polit. pag. 448. etc. Danae. phys. part. 2. tractat. 4. cap. 32. 34. etc. Bernhard. Zieriz dissertat. de conversion. rerump. fol. 40. etc. Iohannes Cruger, disputat. polit. penult. thes. 22. etc. Tileman. de eversion, rerum public, E. 1. etc. Iohann. Tazil libro, cui titulus l' Astrologie en son splendeur. cap. 8. adde Canonhiero, 9. dell. introduzz. cap. 8. Communiter etiam dici solet: Cometas ad Dei voluntatem certo tempore singulariter productos, iterumque dissolutos; aliquid mali regnis et regibus aliquando portendisse. Val. Flaccus. lib. 6.
-- Iratosque vocati,
Ab Iove Fatales ad regna iniusta Cometae.
Et tamen Dudithius hoc negat; et Elias Maior, omnem Cometam, boni aliquid notare, contendit. Consentit Thomas Erastus. Eric. Puteanus. libellis singular. vide Binsfeld. de malefic. fol. 370. Et cum primis astra nova, novitatem preanuntiant non malam. vide Helis. Röslini tractat. hâc de re singulares, et non contemnendos, praesertim illum, von heutiger zeit Beschaffenheit; contra quem Dn. Kepplerus etiam Germanice scripsit. Qui idem Keppler de novâ stellâ. fol. 197. et in libellis tribus de Cometis. Hûc pertinet, quod habetur, Iudic. 5. v. 20. De caelis pugnaverunt stellae: de aggeribus suis pugnaverunt cum Siserâ. Nam impios astra exagitant et oppugnant. de stellâ Magorum consule Baronium. A. C. 1.
At operae pretium esse videtur, pressius adhuc indagare de Astrologiâ, et quid sentiendum sit de eâ Christiano, non immerito quaeritur? Sane veterum Ethnicorum Theologia, nil nisi Astrologia fuit. 2. Paralip. 33. Theodoret. sermon. 10. ad Graecos infideles. Henric. Cornel. Agrippa. 3. de philosoph. occult. cap. 14. videatur Nicolaus Fullerus, 1. miscellan. theolog. cap. 16 Selden, de diis Syris syntagm. 1. cap. 1. et cap. 2. addatur etiam de Astris, Philo, de opificio Dei, fol. 7. etc. Non etenim statuas, ut multi sibi persuadent, adorabant: sed ea fuerunt apud antiquiores praesertim spirituum astralium magica signa, quorum interventu, suis se astris et geniis devinciebant. quâ de re passim in philosophia occultâ. Agrippa, et Ficinus, lib. 3. de vita per discurs. Idque etiam explicat Trismegistus in Aesculapio. fol. m. 84. etc. ubi de diis terrenis. add.
Theodoret. d. serm. 10. contra Graecos. Haecce Theologia, incognita hodie, totum fere regit orbem: Da man sich von Gott abwendt/ vnnd an das Ascralisch vnd Weltlich hänget. Hominis certe captum, inventio huius artis superare, et a daemonibus inventa videtur. Lactant. 2. cap. 17. Viderunt hoc Chaldaei, qui 470 milia annorum, in experiundis puerorum nativitatibus sese posuisse, affirmabant. Cicero in libr. de divination. non ausi sunt breviorem numerum ponere, quia suspectam fecissent artem. adde Lucianum, de Astrolog. Ammian. Marcell. ad fin. lib. 22. Polydor. 1. cap. 17. Ego, quod maximus sit Astralium inclinationum effectus, ut negare non possum, ita summe mihi arridet illud Rabi Abraham Aben Esrae, quod Bodinus. 1. de daemonoman magorum. cap 5. refert: Filios Israelis non transire sub Rotâ. vide Numeri 23. vers. 12. et 15. Post Paracelsum, tractat. de lunatic. de arte praesagâ. et tractat. 1. de generat stultor. Trithem. epistol. 34. lib. 1. Ioann. Arnd. vom wahren Christenthumb. lib. 4. cap. 4. fol. 88. adde Lactantium. 2. cap. 16. Faium. in emblem. et epigram. fol. 237.
Ter felix hominum genus,
Si sanctis animis amor
Veri numinis imperet!
Non illos orucians timor
Astrorum dubios trahet.
Astrorum Domino Pius
Nam qui servit, habet nihil
Quod formidet, et aureâ
Libertate fruens, pede
Conculcat validominas
Martis, Mercurii, Iovis,
Verum nam Iehovam timet.
Cui simile est apophthegma Reginaldi Poli; qui astrologiae perquam perito, cum eius se genituram ad astrorum positus examinâsse diceret, respondit: Iterum se natum esse, atque eum quidem natalem diem, quo renatus esset, priori illi tenebras offudisse; sacrum innuens baptismatis lavacrum. Duditius, in eius vitâ fol. 41. adde Henric. Alstedium system. mnemon. 1. cap. 24. fol. 314. etc. Iul. Caesarem Vaninum, in amphitheatr. fol. 40. 43. 53. 295. etc. Schvvenckfeld. part. 1. epistol. 60. Pierium, de Magiâ, lib. 3. per tot. et idem in Commentariis ad Genes. lib. 2. Del-rio disquisition. magicar. lib. 4. cap. 3. quaest. 1. Bulenger, tom. 1. systematis opusculor. Binsfeld. de malefic. fol. m. 362. Picus Mirandul. tractat. singul. contra astrologiam. Raynaud. in theolog. natural. fol. m. 222. P. Merula, Cosinograph. part. 1. lib. 2. cap. 16. fol. 72. etc. Langius. epistol. medic. 36.
lib. 1. Campanell. de sensurer. lib. 4. cap. 20. Aerod. lib. 8. tit. ult. Lips. 2. annal. Tacit. num. 60. Agrippa, de vanitare scientiar. cap. 30. Exstant etiam scripta contraria, de Astrologia Feselii et Schereri, cui liti, tamquam tertius interveniens, immiscuit se Dn. Kepplerus. Vere sapiens est, qui inter spiritum Dei (quo si non ducamur, filii Dei non sumus, Romanor. 8. vers. 14.) et spiritum sidereum seu astralem diiudicare novit. Hoc qui novit, scit quomodo Fortunaerota, et caelum astrale concordent. Wigelius, de vitâ beatâ cap. 2. et mult. seqq. Sciet item; quod omnes scientiae ab astris nec ideo ad salutem prodesse possunt. Idem cap. 9. adde eius dem tractat. vom Ort der Welt. cap. 7. et cap. 13. ad fin. et item tractat Nosoe teiusum. lib. 1. passim. Hominem astralem vocant Theosophi, ammalem; unde is animalibus comparatur, et exinde sumuntindicationes Physiognomi, Mira de Astrologia habet Ens, Morosoph. part. 2. fol. 64. etc. Rara item Astrologiae exempla habet, Plutarchus in Anton. num. 7. Xiphilin. lib. 45. Suetonius, in August. cap. 94. De Tiberio Dio lib. 55. Tacit. annal. 6. fol. m. 106. De Nerone Sueconsus, cap. 4. et Xiphilin. de Viteilio. Xiphilin in Galba et Vitell. Sueton. in Vitellio cap. 14. de Domitiano, Suetonius cap. 5. de Adriano, Sparta, in Andr. et Aelio Vero? De Severo, Spart. in Severo et Geta. de Anton. Diadumeno, Lamprid. in vit. de Alexandro Severo, idem Lamprid de Gordiano, Capitolinus in Gordian. Iun. de filio Constant. Magn Zomar. tom. 3. annal. de Heraclio. Abbas Stadens. Anno Christi, 638. Bernard. Girard. lib. 2. fol. 147. De Silvestro Pont. Max. Girard. lib. 6. fol. m. 534. etc. De Roberto Siciliae Rege, Froissart. tom. 1 cap. 43. etc 52. Girard. lib. 14. fol. 156. De Nostradamo Consule histor. Natalis Comitis, lib. 10. Blaise du Monluc, lib. 4. fol. 260. Sed quod Astrologicas praedictiones, non debeat curare Princeps contrariis exemplis, Francisci nimirum 1. et Saluzii Marchionis, docet Bellaius, fol. 475. 784. 551. 611.
Cumque ob Dei voluntatem, abditam et occultam, (sed tamen per Prophetas suis manifestatam, Amos 3. vers. 7. Rerum publicarum conversiones, adeo sint incertae; aberranta viâ pariter it, qui mutationes rerum publicarum, ex certis periodorum et temporum metis et circuitibus metiuntur. Veluti, qui statuunt unamquamque rem publicam, supra quingentos aut 700. annos non durare etc. Ex quorum classe sunt Peucerus, de divinat. gener. pag. m. 30. etc. Gregorius Richter, axiomat. polit. 1. etc. et axiomat. oeconomic. 5. usque 15. Kerckerman. 1. cap. 26. fol. 408. etc. Ranzov. in Catalog. Impp. etc. qui astrolog. amarunt. Contra quos recte sentiunt Bodin. 4. de republ. cap. 2. et in method. histor. cap. 6. Herpinus, apolog. Bodin. Casus sphaer. civ. 5. cap. 12. Res publica quaelibet, certas periodos habet; sed mysticas omnino. Daniel 5.
vers. 25. et cap. 7. vers. 12. adde Zieriz. fol. 57. etc. quas frustra sine illuminatione divinâ, indagaverit menshumana. Sunt namque de reservatis divinae maiestatis. Tileman. E. 3. b. Et tunc est periodus ruinae Imperiorum, quando peccata populi sunt completa. Genes. 15. vers. 16. Itidem Plato, de republic. cap. 8. tractans de Imperiorum mutationibus, multa de numeris adeo loquitur obscure: ut Cicero, 7. epistola ad Attic. numeros Platonicos in Proverbium rapiat; vide Ersam. in adag. Et Marsilius Ficinus, diligentissimus aliad Platonis interpres, Apollinis auxilium ad cos numeros explicandos, advocet. Quas obscurissimas coniecturas, obliterandas censeo. Aristoc. 5. polit. cap. ult. et ibi Casus, in sphaer. Gerhard. decad. 10. quaest. 2. Crüger, disputat. polit. 9. th. 7. et seqq. Quem in modum Plato, animam mundi ex numeris fabricatam esse docuerit, et quod hinc etiam probari possit, concentum quendam esse caelestium corporum, exponit macrob. in somn. Scip. lib. 2. cap. 2. vide et Laertium. lib. 3. adde Zieritz. fol. 36. et fol. 50. etc. Tileman. D. 1. etc. E. 5. etc. de annis climactericis scripsit tractat. singul. Bapt. Codronchus. Sunt et Angeli, seu genii Imperiorum, de quibus agam ex professo cap. seq.
Commode hîc quaeritur, an mundus decrescat, ac ratione naturalium et moralium indies deterior evadat? Vide Balthas. Castilion. in aulico. lib. 2. a princ. Henr. Estienne, en l' apolog. 1. cap. 34. du Bartas. 1. iour de la sepmaine. vers. 154. etc. Gumpolzheimer, in Gymnasinat. part. 1. section. 1. num. 10. etc. ac idem dissertat. politic. quae est subiuncta. fol. 54. etc. Lather. de censu. fol. 519. Sententia Machiavelli, in praefation com. 2. probabilis videtur: Nullum enim aureum fuit saeculum, nisi status innocentiae: Gabriel Rollhagen / in den warhafften Lugen. cap. 20. et dixi supra, ubi de republic. in innocentiaestatu. et ipse Salvator noster, ultima tempora confert, cum primis. Dissent. Uranckheim. in e)pikri/s1ei Achillis pano/plou. Richter. axiomat. histor. 22. adde Bodin. method historic. cap. 7. fol. m. 304. Mundum et mores, in peius ruere, conqueruntur senes: sed ipsi immutantur magis, quam mundus, Montaign. 2. cap. 13. fol. m. 577. etc. Horat. 2. Satyr. 7.
--- Laudas
Fortunam et mores antiquae plebis, et idem
Si quis ad illa Deus subito te agat, usque recuses.
Mundus non solvetur fatigatione: non enim instrumenti consumptione, vel diminutione, vel depravatione. Materia quippe prima in genere semper manet eadem, etiamsi in specie mutetur. Sed vid. Psalm. 102. vers. 27. Hill. n. 243. B. Cyprian. tract. 1. ad Demetrian. a princip. Multo minus mundus finem habebit iniustâ proportione, quae intercedere potest inter motum et motorem: ex dictâ ratione et aeternitate
materiae, vide Scaliger. de sub til. exercit. 76. sect. 4. Hûc confert, quod Seneca scribit, 1. de benef. Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur; eversos esse mores, regnare nequitiam, in deterius res humanas, et in omne nefas labi. Huc pertinet quod habet vetus et elegantissimus Franco-Galliae Poeta, apud Estienne Pasquier. 7. des recherch. cap. 24, fol. 1014.
Li siecle fut ia bons, et grans,
Or est de garcons et d' enfans,
Li siecle scachiez voirement
Faudra per amenui sement,
Per amenuisemant faudra,
Itant peraeptissera,
Que vingt homs batront en i. iour
Afleaux le ble tout le iour,
Et dui hommes voire bien quatre,
Se pourront en un pot combattre,
Itieux li siecla devenra
Scachiez de voir ce aventa.
Cur autem olim vita fuerit diuturna magis? vide Petr. Messiam. 1. cap. 1. et seq. Rolhagen. d. loc. fol. 304. etc. Guyon, 2. des divers. lecons. cap. 5. Elegantis admodum quaestionis est, an fuerint olim Giantes: et num humana statura diminuatur? vide Magium. 1. miscella. 4. Arngrim. Ion. de rebus Island. 1. fol. 3. etc. Filii Anakim, non staturâ, sed auctoritate gigantes erant. Anak namque denotat, collum cinxit: anakin torquati: hinc a)/nac, a)/naktes2, filii et fratres Regum, grosse Hausen. De gigantibus vide Barthium, lib. 48. animadv. cap. 14. et seq. Perer. in Genes. lib. 8. Torreblanca, de divinat. lib. z. cap. 31. Et hodie invenitur terra gigantum. des divers. lecons 5. cap. 7. Bertius, in Cosmographia, fol. 656. ubi de Peru. Ostentantur et passim inveniuntur ossa gigantum: et ossa Enakim vidit Beniamin Tudelens. in Itinerar. fol. 53. De ossibus etiam gigantum in Hebron, mentionem facit Ioseph. 5. cap. 2. De gigante quodam, vide Aventin. 4. historiar. Bavar. fol. 285. De Heimone gigante, vid. Abb. Stadens. fol. m. 184. b. Caput item, ut dolium, alicubi inventum fuit, Bornavius, de Imper. Turcic. sub Anno Chr. 1481. Passim mentio hominum fit staturae, et roboris praealiis maxumi: ut fuit Maximinus, Capitolin. in vita Maxim iunior. Marius septimus, ex 30. Tyrannis, Trebell. Pollio, in eius vitâ Firmus et Proculus, Vopiscus, in eorum vitâ. Hercules, Gell. 1. cap. 1. Orestes, idem 3. cap. 10 et talia multa sunt apud Phlegontem, de mirabil. ac mira de proceritate Burgundionum, Chifletius habet part. 1. cap. 47. Sed nescio an statura hominum, in commune ita
decreverit, ut gigantes fuerint omnes olim. Nam et in Pyramide Aegyptiâ, conductus ita sunt angusti, ut vix per illos transeant homines moderni. Bellonus. 2. cap 42. Ac de gigantibus, iudicium Plutarchi, vide in Theseo. fol. m. 6. Multa de gigantibus habet Kornman, de miraculis vivor. fol. 9. et seqq. Philo etiam de iis scripsit librum singularem: sed allegoricum. De nominibus gigantum consule Drusium, ad loca difficil. Genes. cap. 18. et Gualtper. in collat. interpret. Genes. cap. 6. vers. 4. Et de gigantibus, eorumque reliquiis accurate scripsit Iohann. Cassanio Monostroliensis, ubi Goropii perstringit errorem, qui in suâ gigantomachiâ, nulla gigantum corporatanta, quanta dicuntur fuisse, affirmat. Sed memini tamen apud Mercurium Gallicum, tom. 3. fol. 195. me legisse, ante paucos annos, itidem de ossibus gigantum controversiam, inter rerum naturalium Doctores enatam; proditum ea terrae lusus esse, cum non habeant vestigia alicuius civitatis, cui inesse potuisset medulla. Fabularum de gigantibus Wormatiensibus, mentionem facit in Itinerario suo, Grasserus, fol. 10.
Quamvis autem res mortalium omnes, mutationibus sint obnoxiae, et pro Dei optimi maxumi liberrimo arbitratu; prout Ecclesiae expedire ipsi videtur, vel evertantur vel stabiliantur Imperia. vide Paracelsum, de verâ influentiârer. fol. 156. Neque tamen naturâ haec semper eveniunt; sed stultitiae saepe culpâ: ubi luxuria, rerumque abundantia et satietas ignavis interitum accersit. Ut apud Stobaeum, sermon. 96. recte monet Hippodam. Pythagoricus. vide Esai. 3 aprincip. Quibus consonat Solon, in Elegiâ, citatâ alicubi a Demosthene, ubi ita canit:
Non urbem superi, cupiunt evertere nostram;
Et nobis nisi sint numina laesa, favent.
Ipsi sed patriam sceleratis mentibus ultro
Conantur cives dilacerare suam.
Nam pretio quidam vendunt legesque, fidemque.
Hinc dicit vir sapiens, Sirac. 10. vers. 8. Regnum a gente unâ ad alteram traducitur, propter in iuste facta et contumelias, pecuniasque dolo partas. Richter axiomat. histor. 253. Recte apud Tacitum. 1. histor. ait Galba: sit ante oculos Nero, quem longâ Caesarum serie tumentem, non vindex cum inermi Provinciâ, aut ego cum unâ legione; sed sua immanitas, sua luxurta cervicibus publicis depulerunt. Etiam Deus non semper ius ordinarium observat: sicque in conversionibus perperam urgetur originarius Status. Dauth. de civit. Saxon. in refutat. 4. oppos. fol. 96. etc. Et quod ab Virgil. 2. Aeneid. ita loquitur Venus:
Non tibi Tyndaridis facies invisa Lacoenae
Culpatûsve Paris, verum inclementia divûm
Has evertit opes, sternitque a culmine Troiam:
Hoc intelligendum est, de ultimo peccato; quod potius occasio fuit, quam causa. Sic ad Matrem Hecubam, apud Euripidem in Hecubâ. ait Polydorus:
- At te aequo libramine usus,
Perdit Deorum aliquis, pro pristinâ felicitate. etc.
Eoque intuitu Matthaeus Visconti, a Guidone della Torre, Principatu exutus, dicere solbat: tum se in Patriam rediturum, quando i peccati de Turriani fossero maggiori, che i suo i. Bottero, de detti fol. 21. 6. Ita persecutio Christianorum, sequuta est mores malos. Cyprianus, in sermon, de lapsis, quem allegat Bellarminus, de gemitu columbae, 2. cap. 4. fol. 147. Sic olim Israelitae pulsi fuerunt, quod non observarunt Psalmum 15. vide Flaminum, in eius Psalm. argumento. Ita et Eusebius graviter describit, quomodo Christianismus fuerit moribus et dissensionibus corruptus, et ideo immiserit Deus corruptionem, histor. 8. ab init. ubi de persecut. sui temparis. Sic et Esaias cap. 1. propter peccata populi, dicit, terram desolatam, urbes succensas, et Sionem factum, ut umbraculum in vinea, an statt einer grossen Burg ist Sie wie ein Gartenhäußlein worden. Et ideo ex eventu de religione non iudicare, nec iudicia Dei scrutari debemus. Montaign. 1. des essais cap. 31. De Gothorum incursionibus, haec refert Pientissimus auctor Salvianus. lib. 7. fol. m. 271. Illa utique caelestis manus, quae eos ad punienda Hispanorum flagitia illûc traxerat, etiam ad vastandam Africam transire cogebat. Ipsi denique fatebantur, non suum esse, quod facerent. Agi enim se divino iussu ac perurgeri. Ex quo intelligi potest, quanta sint mala nostra, ad quos vastandos atque cruciandos, ire barbari compelluntur inviti. Secundum illud quod vastator terrae Israeliticae, Rex Assyriorum ait: Numquid sine Domini voluntate ascendi in locum istum? Dominus dixit mihi: Ascende ad terram hanc, et demolire eam. Unde agnoscere possumus, cuncta quidem, quae affliguntur, iudicio Dei percuti, sed tamen propter peccata subverti. Ac per hoc, quicquid actum est, peccatis, non Deo ascribendum: quia recte illi rei factum ascribitur, quae, ut ita fieret, exegit. Unde et quod Wandali ad Africamtransierunt, non est divinae severitati, sed Afrorum sceleri deputandum etc. Etenim, vel invito Anti Machiavello, 2. theorem. 8. perinde Gothi Imperii Romani partem usurparunt, ut Iudaeam Moyses. Et ita Israelitae non ipsi, sed Deus per eos expulit gentes. Psalm. 44. Excitat enim Deus Spiritum virorum magnorum, ut hoc vel illud agant. Esdrae. 1. cap. 1. Graviter Lucanus:
Felix Roma quidem, civesque habitura superbos;
Si libertatis superis, tam cura placeret,
Quam vindicta placet--
Sic et Tacitus, 1. histor. Nec enim unquam atrocioribus populi Romani cladibus, magni ve iustis iudiciis approbatum est; non esse curae Dei securitatem nostram, esse ultionem. Quae verba perperam Lipsius explicavit, et auctorem suum, cum vel maxime providentiam ingerit; irreligiositatis temere reum fecit. Boccalin. 1 ragg. 2. fol. 83. etc. Saepe scelera parentum, evertunt imperia filiorum. Richter, axiom. oeconom. 23. Inprimis autem, lubidinum passim grassantes furores, ruinam praecedunt Imperiorum, Richter axiomat. oeconom. 29. et seqq. usque 34. item axiom. 222. et seq.
Sane impiis omnes resistunt creaturae, Arnd. 1. Vom wahren Christenthumb/in praefat. §. Nicht allein aber. Sicque criminum reos, necessario inopiam sequi, tradit Philo, de opific. mund. fol. 13. E contia Huzziiam, quibus diebus quaesivit Iehovam, secundavit Deus. 2. Chronio 26. vers. 5. Deus ipse charitas est, anima illa est, seu calor nativus, civilis societatis. ideoque ubi ea frigida, usurae et oppressiones, pauperumque neglectus frequentiores: aeque in propinquo est Imperiorum interitus, ac in corpore humano, exhalantem nativum calorem, mors sequitur continuo. vid. Amos 8. vers. 2. etc. Quin et populi nonnulli, omnes calamitates, etiam externas, Principi ascribunt. vide Lipsium ad cap. 6. lib. 2. polttic. Richter, axiom. histor. 2.
Quamvis autem non tam rerum publicarum, quam etiam familiarum Imperiosarum interitus, fere ab his causis proficiscantur: Idololatriâ, tyrannide, superbiâ, libidinibus, perfidiâ: Reinec. in prolegom. histor. Iulia cap. 3. ad fin. Mons. de la Nove. 1. et accidere etiam plerumque soleat, ut Imperia non diu maneant apud illos, qui ea rapuêre; sed avolent cito, quasique auffugiant, tamquam si paulatim incipiant Dominos agnoscere; ut scribit Constantin. Manass. part. 79. fol. m. 374. Richter axiomat. oeconom. 22. Singulari tamen optimi et sapientissimi Dei nostri consilio, non perpetua est haec regula, et non numquam optimus Princeps ab alio pellitur, iniustique invasoris prosperare videntur posteri. Hocque magnates huius terrae, certiores reddere debet de eo, quod olim Magnus Temur Chan, ad Baiasistin dixit. Et ego retuli supra cap. 1. Qui praeter ius et meritum acquirunt Principatum, prae oculis habere debent Epigramma, quod est lib. 1. antholog.
Non fortuna favens, te ad summos vexit honores;
In te, sed docuit cuncta licere sibi.
At qui scit rerum fines, et veram sententiam de mundi gubernatione; numquam homines nequam, atque nefarios, potentes, felicesquearbitrabitur. Boet. pros. ult. lib. 1. Saepe ius Principis, vel civitatis iustum, oppressum conspicitur: sed tamen sub cineribus scintilla latet, magnam
olim datura flammam; quâ forsan comburetur is, qui nunc iniustê triumphat.
TRactatio haec propria esse videtur Cabbalistarum; sed tamen et Politici scriptores, in eo versantur argumento. Ego nudum nunc me geram relatorem; sobrie etehim, nec nisi singulari gratiâ illuminatis de hisce mysteriis statuendum esse videtur. Sed quid nocet indagare, quid senserint alii viri magni, viri etiam sancti atque pii? vid. Casman. astrolog. part. 1. cap. 1. quaest. 1. Et discent exinde profani; non callidis consiliis, humanâque prudentiâ dari, vel adimi regna: sed in Dicasterio magis sublimi; nec ex iure; legibusque nostris, inibi hisce de rebus decerni, quod et innui aliquoties iam supra. Discent pii, spem ponere in Deo, et contemnere mundum atque mundana; discent soli adhaerere Christo, solumque sequi nostrum Salvatorem: verum Deum et aeternum, Angelum foederis non creatum.
Singulis provinciis atque regnis, etiam infidelium, singulos [Note: Add. Ioh. Napier, en Pouvertur. del' apocal. c. 12. lit. g. fol. m. 239. et seq.] Angelos praepositos esse, dicunt plerique Patres; et confirmant id, ex cap. 10. Danielis. Ubi introducuntur quatuor Angeli; quorum unus erat Princeps Persarum, alter Princeps Graecorum, tertius Gabriel, Princeps captivorum in Perside, quartus Michael, Princeps populi Dei. Inter Principem Persarum et Gabrielem dissensio erat, an Iudaei ex Perside essent liberandi? Negabat id Princeps Persarum; Gabriel affirmabat: nimirum uterque causam agebat, pro gente sibi commissâ. Nam Gabriel contendebat, Iudaeos liberandos esse; ne si diutius in Perside haererent, paulatim imbiberent mores Persarum, et relicto vero Deo, converterent se ad Idola. Alter contra urgebat, in Perside esse persistendum: tûm quod Persae discerent a Iudaeis, cultum et religionem veri Dei; tum etiam quod Iudaei meliores essent rebus adversis. Quem locum ita Scholastici interpretantur. S. Thomas, 1. quaestion. 113. art. 8. Martinus Becanus, Theologus Societat. Iesu, Scholast. Theolog. tom. 1. part. 1. tract. 3. de Angel. cap. 6. fol. 388. etc. La Philosophie des Esprits, lib. 2. discurs. 7. vide Firmanum, problem. 40. in fin. Sicque iidem pro certo habent, Michaelem in veteri Testamento praefuisse Iudaeorum Synagogae. Idque probant ex illo ipso capite Danielis. Nemo est ad iutor meus, in omnibus his, nisi Michael Princeps noster. Idem deducere conantur ex gestis
eiusdem Michaelis; quorum mentio fit, quatuor in locis scripturae. Primo, apud Danielem capite iam saepe dicto: ubi dicitur egisse causam Iudaeorum, ut possint liberari ex Babylonicâ captivitate. Secundo apud eundem Danielem, cap. 12. ubi praedicitur, venturus tempore Antichristi, et pro populo suo pugnaturus. Tertio in epistolâ Canonicâ Iudae: ubi habetur, contendisse eum de corpore, et sepulturâ Moysis. Illud, aiunt, voluisse Diabolum in apertum proferre, ut Iuda os ad idololatriam invitaret: Michaelem vero se opposuisse, ut populo praescinderet peccati occasionem. Quarto, in Apocalyps. cap. 12. ubi ipsius pugna cum Lucifero describitur; quae apud danielem ante praedicta erat. Haec omnia evincere putant; Michaelem habuisse curam et protectionem Iudaeorum. Quin et hunc eundem Michaelem, nunc praeesse Christianae Ecclesiae, assertant: idque demonstrare conautur ex apparitionibus variis D. Michaelis; quibus partim in Occidentali, partim in Ecclesiâ Orientali, permulta miracula conspicuum se fecisse perhibent. Hinc tot Basilicae in orbe terrarum illi erectae conspiciuntur. Quarum merito praecipua est illa in Apuliâ, in Gargano monte; si ab ipsomet Michaele, ut credunt, aedificata fuit. Secunda Romae, in monte Adriani, a Bonifacio Papa, quod ibi visus sit Michael (in signum pestis cessantis) gladium exsertum in vaginam recondere. Tertia Romae, in Piscario foro. Quarta etiam Romae, apud Vaticanum, a Leone IV. Papâ, ob devictos Saracenos. Quinta prope Byzantium, quae multis miraculis (ita ferente fama) est illustrata. Histor. Tripartita, 2. cap. 19. Sexta, in Galliis, a S. quodam Episcopo, Ansperto. Et enumerat Procopius, in libr. de aedific. Iustiniani. Sex Basilicas ab eodem Imperatore, in honorem S. Michaelis excitatas. Certum et exploratum esse ait, Robertus Bellarminus, lib. 1. de Pontific. Roman. cap. 9. a princip. inter Angelos, praeter summum regem omnium Deum, esse unum, qui aliis omnibus praesit. Ac ab initio quidem, dignitate hâc praeditum fuisse eum, qui nunc Diabolus vocatur. Post casum vero Diaboli, S. Michaelem Principem esse omnium Angelorum unde et in Ecclesiastico officio, S. Michael Paradisi Praepositus, et Princeps caelestis militiae indigitatur. At vero Franco - Galli iactant: Divum Michaelem, Hebraeis olim iure divinae primogeniturae inter omnes populos gaudentibus adtributum; nunc Christianissimorum Gallo - Francorum Regum (utpote Filiorum Ecclesiae, priorum natu) singulariter habere curam. Unde et sub eiusdem tutelâ Archangeli, Equestrem illum ordinem, (olim maxime illustrem) instituerunt. Claude Duret, histoir. des langues, cap. 67. fol. 761. In Poloniâ etiam visus fuit D. Michael, ac post subsequuta est victoria, contra Lithuanos, nullo Polonorum exstincto, ac tandem Basilica eidem aedificata est Lublini, Fulstin. lib. 8. cap. 2.
Sed utut haec curiosa nimis et incerta, omnibus fere iis esse videantur, qui ab Ecclesia Romana fecerunt secessionem. Sancti tamen, priscique Ecclesiae Doctores unanimi consensu prope omnes. Angelos esse Imperiorum certos, adfirmarunt. S. Clemens (cuius S. Paulus meminit ad Philippen ses, cuiusque etiam fertur Epistola, quae est ad Hebraeos inscripta, sed vide Bellarmin. 1. de verb. Dei cap. 17.) Recognit. lib. 2. a Ruffino e Graeco versa. Est, inquit, uniuscuiusque gentis Angelus, cui credita est gentis ipsius dispensatio a Deo, qui tamen cum apparuerit, quamvis putetur, et dicatur ab his, quibus praeest Deus; tamen interrogatus non sibi dabit ipse tale testimonium. Deus enim excelsus, qui solus potestatem omnium tenet; in septuaginta et duas partes divisit totius terrae nationes; eisque Principes Angelos statuit; uni vero, qui in Archangelis erat maximus, sorte data est dispensatio eorum, qui prae ceteris omnibus, excelsi Dei cultum, atque scientiam receperunt. Non equidem me latet, quid de hisce Clementis recognitionum libris, senserit Lucas Osiander, centur. 1. histor. ecclesiastic. Baronius anno 44. section. 42. Sixtus Senensis, lib. 2. biblioth. et ipse pariter Bellarminus, de lib. arbitr. lib. 5. c. 25. et tractat. de scriptoribus ecclesiasticis, ann. Dom. 100. Sed tamen Sichardus noster, (qui opera Clementis recensuit) pro gnhs1i/w| illum librum agnoscit: quam litem non ego facio nunc meam. Porro Dionysius Areopagita (qui unus fere est ex omnibus scriptoribus [Note: Aliter tamen sentiu~r de Diony sii scriptis, nostratos, v And. Riverum. in specimine cricici sacri. lib 1. c. 9. Et Scaliger. quem refu tat Delirio, disquisit. Magic. lib. 6. c. 3. f. m. 638. adde Bellarm. de Monach. c. 5. et 4. de Verb. Det. cap. 7.] antiquitatis, in quo nemo in doctrinâ prolapsionem ad hodiernum usque notavit diem, si credimus Petro Lansselio, e Societate Iesu, Quamvis eum a haeresi monothelitarum vix vindicet Bellarminus, lib. ult. de Christo cap. 7.) hâc de re ita scribit, de caelest. hierarch. cap. 9. Theologia Hierarchiam Angelis adtribuit, populoque Iudaeorum Principem Michaelem adpellat, aliosque aliarum nationum. Statuit enim altissimus terminos gentium, secundum numerum Angelorum Dei. Quod si quaerat aliquis, cur populus Iudaeorum, ad divinas illustrationes solus efferretur, et excitatetur: respondendum est, errores quo aliae nationes in eos, qui dii non sunt, deflexerint, rectis Angelorum praefecturis non esse tribuendum; sed illis ipsis, qui proclivitate suâ, de rectâ ad Deum ferente viâ, deflexerint amore sui, contumaciâ, eorumque qui eis digni Dei nomine videbantur, veneratione opinioni suae conformi. Hoc etiam ipsi eidem populo Hebraeorum usuvenisse docetur: Agnitionem enim, inquit, repulisti, et post cor tuum inisti. Exod. 32. et Oseae. 4. Unus est simplex, eodemque modo semper se habens, et valde explicatus, fususque divini fontis radius: Praesertim cum aliis gentibus non alienigenae quidam dii, moderatores aderant ad immensum, copiosumque; quod vero omnibus se communicandum aperit, ex Deo nascentis lucis
pelagus, sed unum Principium omnium, et ad illud Angeli, qui unicuique nationi praefecti erant, sequaces deducerent. Considerandus est Melchisedech, qui sacerdos erat Deo carissimus, non eorum, qui non sunt, sed altissimi Dei, qui vere est Deus. Etenim non simpliciter atque omnino Melohisedech, Theologi Deo carum, sed sacerdotem quoque eundem vocaverunt; ut sapientibus plane significarent, non solum eum ad eum, qui reverâ est Deus, conversum esse: verum etiam aliis praeterea, ut Pontificem, ducem ad verum solumque Deum perveniendi fuisse, etc. Unum enim estominium Principium, una providentia: nec putandum est ullo modo, Iudaeis quidem quasi sortito Deum praeesse; Angelos autem proprie, aut ex aequo, aut contrariis voluntatibus, vel Deos aliquos imperare aliis nationibus. Quin etiam oraculum illud hac intelligentiâ accipiendum est, non quasi Deus Imperium nostrum cum aliis diis, aut Angelis diviserit, sortitoque ipse Israelitico populo Dux aut Praefectus creatus sit; sed quod una quidem de omnibus altissimi providentia, omnes homines salutis causâ, Angelis suis ad se deducendos distribuerit: solus autem fere prae omnibus Israeliticus populus, conversus sit ad veri Domini illustrationem accipiendam et notitiam. Itaque Theologia, cum Israeliticum populum se ipsum veri Dei cultui in sortem dedisse narrat: hic, ait, factus est pars Domini: cum autem exponit eundem, eodem modo quo ceteras gentes alicui sanctorum Angelorum traditum et commissum esse, ut eius opera unum omnium principium agnosceret, Michaelem Iudaeis praepositum esse dixit: nos aperte planeque docens, unam esse ad omnia pertinentem providentiam, quae omnibus virtutibus, et quae obtutum oculorum effugiunt, et quae sensu oculorum percipiuntur, infinitis partibus praestet; omnes autem Angelos, qui singulis gentibus praesint, ad illus ipsum principium, ut proprium, eos qui ultro ac sponte sequantur, deducere. Dionysius autem, ut ibid. in Scholiis, S. Maximus docet; extremum, ait, ordinem caelestium virtutum digniorem esse, adpellarique Angelos, ut ad homines accedentem: per quem etiam, divina homines edoceantur. Et quoque ex illo postremo sanctorum Angelorum ordine, Michaelem esse dicit, Iudaeis selectum. Et pariter Maximus censet; visiones in somniis, per Angelos fuisse factas Pharaoni, et Nabuchdonosori: eorumque insomniorum interpretationes, per Angelos illarum gentium fuisse revelatas. Et quae ibi alia habentur, ut apud ipsummet Maximum videre licet.
[Note: Origenes variora iudicia, ac quidem severa saris subis passim; nec nisi Eusebium, Ruffinum, Ioh. Pisum, et Gilb. Genebrat. habet, qui de co mitius audcant cem sere. v. Card. Bel larm. tr. de Scrip. ecclif 81 etc. quam vis de co ctiam sa tis benigne sentiat Eccius, in Chrysopasso. etc. cent. 2. n. 26 et vicumpri mis And. Rivecum, in specim. critic. sacr. lib. 2. c. 12 et seq. Tom 4 oper. S. Augustim Pam phil Marryris, et Russin Apologiae, pro origine habem turtac tom 6. exra: tr. to~na priscillia nistas et orgen stas Egam cum caipit S. Hicronymus ad Avitum ad Pamma ch um et Oceanum. Item in apolog. ad Vers. Ruffin. vid. passim Baronium, originem esse da~na tum. ex visione evin cir Bellar. 2 de pur gat. c. 8 f 261. con tracum congregata fuit Synodus quin tauniversalis, Idem, 1 deconcil. c. 5. Ve rum origenem ma gnum odium fuisse conciliacum ab Anno pomorphitis, qui Deum corpor um statuerum, momo rat. histor. Tripart 10. cap. 7 Primoque damnatum fuisse ex affectu privato, ducentos post re libros, et inde se, fecisseque, ut mortem annos, ibid lib 10. cap. 10. ac seqq. Etiam origenis inimicos eiusd. legeproficere, cap. 14. Eumque semper aeternitatem Christi nostri Salvatoris statuis Arriana haeresis fuerit mitigata, lib. 11. cap. 6.] Origenes adamantinus, magnus ille vetustusque scripturarum interpres, ac quem Ecclesiae post Apostolos magistrum secundum, indigitat Gilbertus Genebrardus, Theologus Parisiensis, sparsim hoc in argumento prolixus est. Et in Philocalia, cap. 21. ita scribit: ac primo
refert verba Celsi, Philosophi Pagani, quae sic se habent: Iudaei, gens propria et peculiaris, leges sibi Patrias statuerunt, easque hodie circumferunt, et religionem qualemcumque servant, cum Patria instituta retinent; non aliter atque reliquae gentes faciunt; quae singulae Patria instituta, qualiacumque fuerint, persequuntur. Quod et consentaneum videtur; non solum quia aliis aliae leges in mentem venerunt, et servandum est, quod publice sancitum fuit: sed etiam quia (ut credibile est) terrae partes, ab initio aliis aliae praesidibus attributae, et in Praefecturas quasdam divisae, hoc modo administrantur etc. Haec cum prolixe et operose Origenes refutasset, (in gratiam, ut ille ait, diligentiorum et accuratiorum) subsequentia subiungit. Et quidem mihi videtur, inquit, Cellsus, reconditiora quaedam, de terrae divisione, quasi per nebulam audivisse, quae et quadantenus Graeca historia adtingit, quae aliquos ex illis diis suis, de Attica inter se contendisse, refert. Sed et Deorum fictores Poetae, Deos introducunt, qui certis locis praecipue delectentur. Et barbarica historia, praesertim Aegyptiorum, tale quidpiam de Praefecturarum Aegypti distributione demonstrat, cum ait; Minervae illi quae Sain sortita est, Atticam quoque obvenisse. Sexcenta his similia commenta Aegyptiorum sacerdotes exproment, et Iudaeorum regionem forte illâ quoque distributione, ut alicui praesidi obtigerit, comprehendent ac dicent, suam regionem ad eum modum esse divisam. Sed de his nunc quidem satis, quatenus extra divinas literas tractantur; sed et Dei Prophetam, verumque famulum Mosen in Deuteronomii cantico, cap. 32. de divisione terrae haec cecinisse dicimus: Cum divideret altissimus gentes, cum dispergeret filios Adam, statuit fines gentium, secundum numerum Angelorum Det; et fuit pars Domini populus eius Iacob: funiculus hereditatis eius Israel. Quin etiam quod dicitur Geneseos, cap. 11. de linguae primigeneae confusione, populorumque in faciem universae terrae dissipatione, etc. ab Angelis singulos eorum, qui propriam sibi linguam fecerunt, in terrae partes abductos fuisse, censet. Hi in ardentem puta et aestuosam, alii in eam regionem, quae Incolas suos immodico frigore divexat, abstrahantur: in duram et cultu difficilem alii, illi in mansuetiorem, alii in eam, quae feris scateat, in liberiorem a ferarum noxâ alii transferantur. Haec si quis deinde potest, ad modum historiae, quae rem quidem gestam contineat, sed et arcanum aliquid ostendat, consideret; eos, qui primam illam linguam servarunt, quod se ab oriente non abduxerint, sed in oriente, et in orientis linguâ permanserint: atque
hos solos partem fuisse Domini, et populum ipsius vocatum Iacob, et funiculum hereditatis ipsius Israel, animadvertat; et hi soli regantur a praeside, qui suos non inpoenam, ut alii, regendos acceperit. Unde et de iis, quae in confusione linguarum evenerunt, cum facta est divisio in terra; hâc de sapientiâ, in libro sapientiae praeferens in scriptionem, cap. 10. praedicantur: Haec in consensu improbitatis gentium confusarum cognovit iustum, et servavit inculpatum Deo, et in Filii visceribus fortem custodivit. Et insuper attendat, qui humano more potest, in eorum civitate, qui in eximiam partem Domini selecti sunt, peccata fuisse, primum illa tolerabilia quidem et eiusmodi, ut non plane abiciendi, et relinquendi essent, plura deinde, sed ferenda etiam, idque diu, et multum semperque adhibita remedia, et hos per intervalla resipuisse. Sed et videat ipsos, pro magnitudine criminum aliarum regionum praesidibus derelictos, qui levius puniti, et poenâ quasi eruditi, domum redierunt: eosdem videat asperioribus Dominis, quales Assyrios et Babylonios scripturae nominant, postea traditos: deinde adhibitis remediis animadvertat, eos, qui gravius etiam peccarent; ideo a praedatoribus et direptoribus suis, qui ceterarum gentium aliis partibus praeerant, dissipatos: et qui his imperat, eos de industriâ sub aliarum gentium praesidibus dispersos condemnat, ut se ipse quasi iure ultus, qui a ceteris gentibus retrahendi quos potest ius habet, id praestet, et leges ipsis ponat, et vivendi normam praescribat, ut ipsos eo tandem adducat, quo qui ex primâ gente non peccarunt, adduxit. Et in fin. dict. cap. 21. Impium et efas est, ei, qui omnibus Principibus purior et potentior adparuit, se non subicere: cui, ut Prophetae multis ante saeculis cecinerunt, dixit Deus; postula a me, et dabotibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. Ipse enim fuit exspectatio nostra, qui exgentibus credidimus in ipsum, et in Patrem ipsius, Deum universorum. Verum adhuc plurimis aliis in locis idem Origenes, argumentum hoc attingit. Et nempe Periarchon, seu de Principiis, lib. 1. cap. 5. fol. m. 429. etc. Invenimus in Ezechiele Prophetâ, cap. 26. 27. et 28. duas quasdam Prophetias scriptas esse ad Principem Tyri, quarum prima fortasse videbitur alicui, antequam audiat et secundam, dici de homine aliquo, qui Princeps fuerit Tyriorum. Et ideo nos interim nihil de primâ illâ sumemus. Secunda vero, quoniam evidentissime talis est, ut nihil prorsus de homine, sed de virtute aliquâ superiori intelligi debeat, quae delapsa fuerit a superioribus ad inferiores, et ad deteriora deiecta, ex ipsâ deferemus exemplum: ex quo manifestissime demonstretur, contrarias istas, magnasque virtutes, non naturâ tales esse conditas, vel creatas; sed de melioribus venisse in peius; atque in deterius esse conversas. Si enim is,
qui dicitur Princeps Tyri refertur, quia inter sanctos erat, et immaculatus erat, et in Paradiso Dei constitutus, coronâ quoque decoris et plenitudinis exornatus; is, qui talis erat, quomodo aliquo sanctorum inferior putandus est? Corona enim decoris et pulchritudinis ipse fuisse, et in Paradiso. Dei ambulasse immaculatus, de scribitur: et quomodo ab aliquo putari solet, quod iste talis non unus fuerit de illis sanctis, beatisque virtutibus, quas utique in beatitudine positas, non alio quam tali honore, praeditas esse, credendum est? Sed videamus tandem, quid etiam ipsa Prophetica verba nos doceant. Et factus est, inquit, sermo Domini ad me, dicens: Fili hominis accipe lamentum super Principem Tyri, et dic ei, Haec dicit Dominus Deus: Tu signaculum similitudinis, et corona decoris in delitiis paradisi fuisti; omni lapide vel gemmâ bonâ exornatus es, et indutus Sardio et Topazio, et Iaspide, argento et auro insertus, auro quoque replesti thesauros tuos, et promptuaria tua in temetipso. Ex qui die creatus es, cum Cherubim posui te, in monte sancto Dei fuisti, in medio lapidum igneorum fuisti immaculatus tu in diebus tuis, ex quâ die creatus es tu; donec comminuendae sunt iniquitates in te, ex multitudine negotiationis tuae. Replesti iniquitate promptuaria, et peccâsti, et vulneratus es, et a monte Dei eieci te Cherub de medio lapidum igneorum: et elatum est cor tuum, in decore tuo, corrupta est disciplina tua cum multitudine tuâ, propter multitudinem peccatorum tuorum, et iniquitatum tuarum, et negotiatione tuâ polluisti sancta tua. Et educam ignem de medio, et comedet te, et dabo te in cinerem ac favillam super terram in conspectuomnium videntium te, et omnes, qui sciebant in gentibus, maerebunt te. Arbitrantur ergo dici hoc de Angelo quodam, qui Tyriorum gentis dispensandae sit sortitus officium; cui etiam animae eorum procurandae videntur esse commissae. Quem sane Tyrum, vel quas Tyriorum animas sentire debeamus: utrum hanc quae in Phoenices Provinciae regionibus sita est, an aliam aliquam, cuius haec quam in terris novimus, forma est? Et animas Tyriorum utrum horum an eorum, qui domestici sunt illius Tyri, quae spiritaliter intelligitur, in hoc loco non videtur requirendum: ne forte velut in transitu, de tantis et tam absconditis rebus videamur [Note: Vid. Tho~. Campanell. de Hispan. Monarch. cap. 4.] inquirere; quod utique proprium vel opus exigit, vel laborem etc. Origenes, tractat. eod. lib. 3. cap. 3. Doceri, inquit, nos monet sanctus Apostolus, magnum aliquid et reconditum, de scientiâ et sapientiâ, in primâ ad Corinthios epistolâ, cum ait: Sapientiam autem loquimur inter perfectos: sapientiam vero non buius mundi, neque Principum huius mundi, qui destruuntur; sed loquimur Dei sapientiam in mysterio absconditam, quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam nostram: quam nemo Principum huius mundi cognorit. Si enim cognovissent, numquam Dominuns
maiestatis crucifixissent. In quo ostendere volens sapientiarum differentias; describit esse quandam huius mundi sapientiam, et esse quandam fapientiam Principum huius mundi, aliam vero etiam Dei sapientiam. Sed et hoc cum dicit: Sapientiam Principum huius mundi, non arbitror eum unam aliquam omnium Principum huius mundi sapientiam dicere; sed singulorum Principum propriam quandam, mihi videtur, indicare spientiam. Est igitur sapientia mundi hyius, est et sapientia per singulos fortasse Principes mundi huius. De ipsâ vero unius Dei sapientiâ, illud sentimus indicari, quod minus quidem in antiquioribus et veteribus operata sit; amplius vero et manifestius revelata per Christum est. Verum de sapientiâ Dei in locis propriis requiremus. Nunc vero, quoniam quidem in manibus est tractatus de virtutibus contrariis, qualiter moveant etiam ea certamina; quibus falsa scientia etiam humanis mentibus inseritur, et seducuntur animae, dum se putant invempsse sapientiam, necessarium puto dicere: atque distinguere quae sit sapientia mundi huius, et quae Principum mundi huius; et per hoc qui sunt etiam patres huius sapientiae, per quos veram differentiam sapientiarum harum possimus advertere: Arbitror igitur, sicut supra diximus; sapientiam esse huius mundi aliam quandam praeter illas sapientias, quae sunt Principum huius mundi: per quam sapientiam intelligi videntur ea, et comprehendi, quae huius mundi sunt. Quae tamen in se nihil habet, ut possit aliud vel de divinitate, vel de mundi ratione, vel de quibuscumque excelsioribus rebus, vel de bonae ac beatae vitae institutione, sentire: sed est talis, (verbi causâ) ut est omnis ars poetica, vel Grammatica, vel Rhetorica, vel Geometria, vel Musica, cum quibus adnumeranda est fortasis etiam Medicina. In his omnibus sapientiam mundi inesse, sentiendum est. Sapientiam vero Principum huius mundi intelligimus; ut est Aegyptiorum secreta, quam dicunt, et occulta Philosophia, et Chaldaeorum astrologia, et Iudaeorum de scientiâ excelsi pollicentium: sed et Graecorum multiplex variaque de divinitate sententia. Igitur in scripturis sanctis invenimus, Principes esse per singulas gentes, sicut in Daniele legimus; Principem esse quendam regni Persarum, et alium Principem regni Graecorum, quos non homines esse, sed virtutes quasdam, evidenter ex conse quentiâ ipsius lectionis ostenditur. Sed et in Ezechiele Prophetâ, Princeps Tyri virtus esse quaedam spirita lis, manifestissime designatur. Ii ergo et huiusmodi, id est, habentes singuli sapientias suas, et astruentes dogmata sua, variasque sententias, ut viderunt Dominum et salvatorem nostrum pollicentem et praedicantem; se ob hoc venisse in hunc mundum, ut destrueret omnia illa, quaecumque essent falsi numinis dogmata, quae obtegerentur
intrinsecus; continuo ei insidiati sunt, et astiterunt Reges terrae, et Principes convenerunt adversus Dominum, et adversus Christum eius. Quibus eotum in sidiis cognitis, et his quae adversus Filium Dei moliti sunt inteilectis cum gloriae Dominum crucifixerunt, ait Apostolus etc. Et. paulo post: Sunt praterea, etiam aliae praeter hos Principes, spiritales qua dam mundi hu us energiae; id est, virtutes spiritales aliquae, certa quaedam operantes, quae ipsae sibi pro arbitrii sui libertate ut agerent, elegerunt: ex quibus sunt isti Principes, qui operantur sapientiam huius mundi; verbi causâ, ut sit propria quaedam energia ac virtus, quae inspiret Poeticam, alia quae Geometriam, et ita quasque singulas huiuscemodi artes, disciplinasque commoneant. Denique quamplurimi Graecorum opinati sunt, artem poeticam, sine in saniâ non posse constare: unde et in historiis eorum refertur, aliquoties eos, quos vates appellant, subito insaniae cuiusdam spiritu esse repletos. Quid autem dicendum est de his etiam, quos divinos appellant; a quibus per incorporationem daemonum eorum, qui eis praesunt, versibus arte modulatis, responsa proferuntur? Alia adhûc Origenes, in Exod. cap. 20. homii. 8. et mira magis, obscuraque magis habet; cum decem Decalogipraecepta explicans, ait: Non erunt tibi dii alii, praeter me. Secundum vero: Non facies tibi Idolum, neque ullam similitudinem etc. Incipiamus ergo a primomandato. Sed et ego auxilio indigeo ipsius, qui hcc praecipit, Dei, ad dicendum, et vos purgatioribus egetis auribus, ad audiendum. Si quis ergo vestrûm habet aures audiendi, audiat, quomodo dictum est. Non erunt tibi dii alii, praeter me. Si dixisset, non sint dii praeter me, absolutior sermo videretur. Nunc autem quia dicit, non erunt tibi dii alieni praeter me, non negavit quia sint; Sed ne illi sint, cui haec praecepta dantur; inhibuit. Hinc puto Apostolum Paulum sumpsisse illud, quod ad Corintheos scripsit, dicens: Siquidem sunt, qui dicuntur dii, sivein caelo, sive in terrâ. Et addit, et sicut sunt dii multi, et Domini multi, nobis tamen unus Deus Pater, ex quo omnia, et nos per ipsum, et unus Dominus Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. Sed et in multis aliis invenies scripturae locis, Deos nominari, sicut et alibi dicit: Quoniam Deus summus, terribilis, et Rex magnus super omnes Deos. Et, Deus Deorum, Dominus loquutus est. Et, in medio autem Deos discernit. De Dominis idem Apostolus dicit: sive Throni, sive dominationes, sive potestates, omnia per ipsum, et in ipso creata sunt. Dominationes autem nihil aliud sunt, quam ordo quidam, et multitudo dominorum. In quo, ut mihi videtur, sensum legis lucidiorem fecit Apostolus Paulus. Tale est enim, quod dicit, licet sint multi Domini, qui aliis gentibus dominentur, et dii multi, qui ab aliis colantur. Sed nobis, unus
Deus, unus Dominus. Quid autem causae sit in diis multis, vel dominis multis, si intente et patienter auditis, ipsa nos scriptuta poterit edocere. Ait enim idem Moses, in Deuteronomii Cantico: Cum divideret, inquit, excelsus gentes, et dispergeret filios Adae, statuit terminos gentium, secundum numerum Angelorum Dei etc. Angelos igitur, quibus regendas gentes commisit excelsus, vel Deos appellari, vel Dominos, constat. Deos, quasi a Deo datos; et Dominos, quasi a Domino sortiti sint potestatem. Unde et Dominus dicebatad Angelos, qui non servaverunt suum Principatum: Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes; vos autem ut homines moriemini, et sicut unus de prin cipibus cadetis: imitantes scilicet diabolum, qui princeps omnium factus est ad ruinam. Unde constat, quod exsecrabiles illos fecit prae varicatio, non natura. Tibi ergo, ô populus Israel, qui pars Dei es, qui funiculus haere ditatis eius effectus es; non erunt, inquit, alii dii praeter me. Quia vere Deus, unus est Deus, et vere Dominus unus est Dominus. Ceteris vero, qui ab ipso creati sunt, contulit nomen istud non naturâ, sed gratia. Verum ne existimes, haec tantum ad illum dici Israel, qui secundum carnem natus est, multo magis haec ad te dicuntur, qui Israel effectus es: mente Deum videndo, et circumcisus es corde, non carne. Nam etsi in carne gentes sumus, in spiritu Israel sumus; propter eum, qui dixit: Pete a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Et propter eum, qui terum: Pater, omnia meatua sunt, et tua mea sunt, et glorificatus sum in his; si tamen ita agas, ut dignus sis pars esse Dei, et in funiculo hereditatis eius metiri. Alioqui, si indigne agas, exemplo sint tibi illi, quiad hoc vocati fuerant, ut essent pars Dei, et peccatis suis hoc meruerunt, ut dispergerentur per omnes gentes. Et qui prius educti fuerant de domo servitutis, nuncrursum, (quia qui peccat, servus est peccati) non iam Aegyptiis solis; sed omnibus gentibus serviunt: Ergo dicitur et tibi, qui per Iesum Christum exiisti de Aegypto, et de domo servitutis eductus es, non erunt tibi dii alii, praeter me, etc. Sublimia haecsunt, et superant captum meum: Sed porro eundem audiamus. In Lucam cap. 2. homil. 12. De eo, quod scriptum est; Angelum venisse de caelo, et ortum Domini nuntiâsse pastoribus. Posuit, inquit, Deus in Ecclesiâ Apostolos, Prophetas, Evangelistas, Pastores, Doctores, omnia in perfectione sanctorum. Et haec quidem sunt dicta simplicius. Ceterum si ad sacratiorem oportet ascendere intelligentiam; dicam quosdam fuisse pastores Angelos, qui res humanas regerent. Et cum horum unusquisque suam custodiam conservaret, et dibus ac noctibus vigilans, iam laborem ferre non posset, et hoc ageret industrie, ut gentes quae sibi creditae fuerant, gubernaret, venisse
Angelum nato Domino, et annunciâsse pastoribus, quod verus esset Pastor exortus. Verbi gratiâ, (ut ad exemplum veniam) erat quidam Pastor Macedoniae, hic necessarium habebat auxilium Domini: propterea apparuit in somniis vit Macedo Paulo, dicens; Transiens in Macedoniam, adiuva nos. Quid de Paulo loquar? Cum haec non Paulo, sed qui in Paulo erat, locutus sit Iesu! Indigent itaque pastores, praesentia Christi. Quamobrem Angelus descendit de caelo et ait: Nolite timere, Ecce enim annuntio vobis gaudium magnum, etc. Vere gaudium magnum, his quibushominum fuerat, et provinciarum cura permissa, Christum venisse in mundum. Multum utilitatis accepit Angelus, qui dispensabat Aegyptias res, postquam Dominus de scendit e caelo, ut Aegyptii Christiani fierent. Profuit et cunctis, qui diversas provincias ob tinebant. Verbi gratiâ, praesidi Macedoniae, praesidi Achaiae, reliquarumque regionum Neque enim fas est credere, malos Angelos suis praesse provinciis, et bonos non easdem provincias habere permissas. Hoc autem, quod de singulis provinciis dicit; puto etiam de universis hominibus generaliter debere credere. Unicuique duo assistunt Angeli; alter iustitiae, alter iniquitatis. Si bonae cogitationes in nostro corde fuerint, et in animo iustitia pullulârit; haud dubium, quin nobis loquatur Angelus Domini. Si vero mala fuerint in nostro corde versata; loquitur nobis Angelus Diaboli. Quomodo igitur per singulos homines bini sint Angeli; sic opinor, et in singulis dispares esse provinciis; ut sint et boni, sint et mali. Verbi gratiâ, in Epheso; propter eos, qui in illa urbe peccatores erant, pessimr Angeli praesidebant. Rursus, quia multi erant credentes in eâ, erat et Angelus Ecclesiae Ephesiorum utique bonus. Hoc autem quo de Epheso diximus, super omnibus provinciis cognoscendum. Ante adventum Domini Salvatoris, isti angeli parum poterant creditis sibi utilitatis afferre; et conatus corum sequi, non valebat effectus. Quoddam est signum, quam parum prodesse poterant subiectis: Ausculta quod dicimus; Quando Angelus Aegyptiorum Aegyptios adiuvabat, vix unus proselytus credebat in Deum: et hoc fiebat, Aegyptio Angelo dispensante. Denique, quia plerique de Aegyptiis et Idumaeis proselyti accipiebant fidem Christi, propterea scriptura dicit. Non abominaberis Aegptium, quoniam advenae eratis in terrâ Aegypti, et Idumaeum, quia frater tuus est. Adhûc unum Origenis adducam locum, in Lucam homil. 35. Infelices nos atque miserabiles! Quotiescumque peccaverimus, adversarius noster exsultat; sciens quoniam habet facultatem apud Principem saeculi huius, qui se miserat exsultandi et gloriandi; eo quod adversarius (verbi gratiâ) huius vel illius, eum secerit Principi huius saeculi esse subiectum, per talia totque peccata,
per hoc illudque delictum. Evenit autem interdum; ut si quis fuerit praeparatus armaturâ Dei, et ex omni parte se texerit; conetur quidam adversarius vulnus inferre, sed facultatem non habeat percutiendi. Semper nobiscum adversarius graditur, numquam nos deserit, quaerit occasionem insidiarum, si quo modo nos subvertere queat, ut in principali cordis nostri malam subiciat cogitationem. Quando vadis ad Principem. Quisnamiste princeps est? Quando dividebat altissimus gentes, quando disseminabat filios Adam, statuit terminos nationum secundum numerum Angelorum etc. Igitur Principibus, id est, Angelis, ab exordio terra divisa est. Daniel quippe manifestius, quos Moyses Angelos nominarat, Principes esse testatur, dicens: Princeps regni Persarum, et Princepsregni Graecorum, et Michael Princeps gentium. Et unusquisque nostrûm secum habet adversarium cohaerentem, cuius opus est ducere nos ad Principem, et dicere: ô Princeps, verbi gratiâ, regni Persarum, iste qui subter erat tibi, eumut opus fuerat, custodivi; nullus enim de reliquis principibusad se potuit transducere, ne ille quidem, qui hoc se venisse iactabat, ut de cunctis hereditatibus Persarum, sive Graecorum, omniumque nationum raperet homines, et hereditate Dei faceret esse subiectos. Christus, Dominus noster, omnes principes vicit, et terminos eorum transiens, captivos populos ad se transtulit in salutem. Et tu de parte alicuius principis eras; venit Iesus, et rapuit te de potestate perversâ, et Deo Patti obtulit. Adversariusergo noster ambulat, ducens nos ad principem suum etc. Maxima in hisce verbis Mysteria latere, putare quis possit; monitiones et praecepta contra ambitionem et vanitatem mundanam; sed non ego talis, qui haec indagare queam!
S. Hieronymus, prope cum Origene consentit: nam ad cap. 10. Daniel. ita commentatur. Princeps autem regni Persarum. etc. Videtur mihi, hic esse Angelus, cui Persis credita est; iuxta illud quod in Deuteronomio legimus: Quando dividebat Altissimus gentes, et disseminabat filios Adam, statuit terminos gentium, iuxta numerum Angelorum Dei. Isti sunt principes, de quibus et Paulus Apostolus loquitur: Sapientiam loquimur inter perfectos, quam nullus principum huius saeculi cognovit. Sienim cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Restitit autem Princeps, id est, Angelus Persarum. faciens pro creditâ sibi provinciâ, ne capitvorum omnis populus dimitteretur. Et forsitan, cum primo die, ex quo posuit cor suum Propheta ad intelligendum exauditus sit a Deo: idcirco non statim missus est angelus, qui ei Dei indulgentiam nuntiaret; qui viginti et uno diebus restitit ei princeps Persarum, enumerans peccata populi Iudcorum, quod
iuste tenerentur captivi, et dimitti non deberent. Et ecce Michael unus etc. Resistente Persatum Angelo precibus tuis, et meae legationi, qui orationes tuas Deo offerebam; venit m adiutorium mihi angelus Michael, qui praeestpopulo Israel. Principes autem primos, Archangelos intelligimus. Et ego remansi ibi iuxta regem Persarum etc. Regem Persarum, Angelum, id est, principem vocat: et ostendit, quod iuxta Michaelem sit paululum moratus, qui contra principem Persarum loquebatur. Ac alibi Hieronymus, in Ezechiel. cap. 28. traditae sunt Angelis ad regendum Provinciae, quasi iudicibus ab Imperatore. Sic et Rufinus, S. Hieronymi amicissimus quondam (dein tamen aemulus factus) in exposit. symbol. Ab initio praefectae quaedam virtutum caelestium poetestates, quibus regeretur et dispensatetur mortalium genus. Imo vero Deus [Note: Lips. Phssiolog. Storcor lib. 1. dissert. 20.] pulcherrmo ordine, et ut cuiusque natura, aut dignitas erat, spar sit, per hoc Corpus universi: *fula/ttontas2, (ait Damscenus) me/rh th=s2 gh=s2, kai\ e)qnw=n kai\ to/pwn proi/s2tame/neous2: Cutantes terrae certas partes, praefectosque gentibus et locis. B. Theodoretus, ad cap. 10. Danie! is. Singulis Angelis uniuscuiusque nostrûm creditam esse curam, ut custodiant, tueantur, et a pravi daemonis nos liberent insidiis: Archangelis vero illud munus impropositum esse ait, ut gentium sint praefecti.
Vere Illustris Iohann. Picus, Mirandulae Comes, Vir ingenio [Note: Card Bellar de scripror. eccles. sub anno 1400. ad 1500.] et doctrinâ (proaetate) saeculo supetiori maximus, (vixit enim solummodo tres ac triginta annos) et cui, censente Bellarmino, omnino nil, nisi maturitas defuisse, videtur. Is contra Astrolog. lib. 4. cap. 4. ita scribit: Quemadmodum elementariam molem, utpote deteriorem, per caelestem, qui melior est, regit et moderatur Deus: ita res huinanas, non corporum, sed angelorum mysterio, qui naturâ dignitateque mediant inter nos et Deum, convenit gubernari. Quare cum a Deo descendis ad terram, descende per caelum: cum a Deo descendis ad homines, descende per angelos. Sic angelum Persarum, Graecorum, Hebraeorum, legis apud Prophetas, suis populis providentes, et apud Platonem, omnesque Platonicos locales Deos, urbibus, regnis, hominibusque praepositos. Verum idem, late magis explicat in Heptapli lib. 3. cap. 5. rem hanc eandem, ubi ex S. Dionysii traditione, tres facit hierarchias, ac porro inquit: Suprema hierarchia, cum soli vacet contemplationi; merito per aquas figurata est, quae super caelos, id est, super omnem circa mundana, sive caelestia, sive terrena, actionem sunt constitutae, et Deum perenni sono in desinenter laudant. Medius autem ordo, cum sit caelestibus officiis delegatus, prosecto non poterat congrue ntius, quam per siumamentum, idest, percoeitm significari. Postrema hierarchia, etsi naturâ super omne sitcorpus, supraque caelum, curat tamen ea quae sunt
sub caelo: et cum dividatur in principatus, archangelos et angelos; omnium horum operatio omnis circa ea est tantum, quae sunt sub lunâ. Principatuum, circa res publicas et Reges ac Principes; ut ex Daniele cognoscimus; Archangelorum circa mysteria et sacras ceremonias. Angeli privatis sudent rebus, et singuli singulis hominibus adhibentur. Recte igitur hic subcaelestis exercitus, per subcaelestes aquas est figuratus, qui et rebus praest fluxis atque caducis, et illi ordini subest, qui circa caelestia versatur. Et item ille idem, cap. 4. Quemadmodum Platonici, ita et nostri crederunt; variis mundi huius corruptibilis rebus varias spiritale, substantias a Deo praefectas. Quocirca et Augustinus, nullam esse visibilem rem apud nos, cui non praesit angelica potestas, et corpora omnia per rationalem spiritum vitae regi, constanter asseruit: id quod et Gregorius postea confirmavit. Origenes similiter, in Commentariis in libr. Numerorum opus esse, inquit, mundo angelis, qui bestiis praesint, et animalium natalibus, virgultorumque etiam et plantationum, et ceterarum rerum incrementis. In quâ sententiâ cum esset et Damascenus; credidit angelum, qui peccavit, ex his fuisse, qui despicatissimae notae sint, et terrestriordini praesint etc. Parilia habet Paulus Ricius, Cabalista; lib. 4. de agricultur a fol. m. 136. ac de angelis bellorum, vide eundem in portâ Lucis fol. 150. ac 154. ubi, quod Israelitae sub solo Deo; harao, sub Ariete. Ac fol. 207. scribit: Ideo Solem ac Lunam non adorasse Israelitas, quod iis haud fuerint subiecti, sed exstiterunt populus hereditarius Dei, item fol. 262. gentes ac etiam filios Kethurae gentis angelis malis attributos, ait. Sed haec cum micâ salis omnino sunt intelligenda. Hac pariter de re, ita scribit Martinus Lutherus, In der Vorred auff den Propheten Dantel que est in tom. 5. Ienens. German. fol. 2. b. Ein jegliche Herischafft hat ihre Fürsten auß der Helle je grösser Herschafftje grösservnd ärger Teuffel /die den König vnnd Herrn alle Plagen anlegen: mit hindern / mit reitzen zum Zorn / Streit Mordt/ Stoltz/Vnzucht vnd allen sastern/das Gott widerumb muß auch aute Engel/vnd Fürsten auß dem Himmel/bey den Königen vnnd Herrn wider die Teuffel halten. Suggillant haec nostrates, Dn. Iohan. Ulric. Wolff. colleg polit. dispult. ult. rb. 13. Sed de angelis singularum urbium et gentium, plura habent Theoph. Raynaud. in theolog. naturali distinct. 3. num 126. etc. Bartholom. Sybilla; in quaestionib. peregrinis. Pererius, ad cap. 4. Genes. fol. 5. 7. Alvaxez de Paz, lib. 5. de vit â spirituali. cap. 1. fol. 6. Excellentissim. Dn. Magerus, de adrocati â armatâ cap. 4. num. 16. Reverend. Pat. Drexelius, de ang elo custode m. fol. 261. quem etiam vi de fol. 224. ubirefert, quod praelio Pragensi interfuermt angeli Dei. Rosset. Histoir. Tragiq. cap. 18. fol. m. 565. Sic Apocalyps. 1. ad fin.
Septem Stellae, angeli sunt septem Ecclesarum, et cap. 2. vers. 5. Candelabra Ecclesiis lucent, si illa moventur Ecclesiae dissipantur.
Meum non est abditissimas res, numerisque Platonicis quae obscuriora videntur, explicare: non hîc Heracliti Scotica et tenebrosa scripta, non lexaliqua Africani, sed Prophetica oracula, undique obscuris metaphoris involuta, essent investiganda; ubi inprimis locum habet:
--- Vos turba profana
Obturate fores ----
Odi profanum vulgus, et arceo.
Illud tantummodo subiungo. Per angelos Deus Imperia administrare, vel ex eo non absonum dictu mihi videri: quod ille per angelos punivit reges et civitates, Genes. cap. 19. vers. 13. Quod angelum praemittit Herbraeis in Canaae terram; Exod. cap. 23. vers. 20. qui idem, ibi vers. 27. Terror Domini vocatur: et sane ubi Panicus terror armatos turbat; contra eos Deum pugnare, suspicio est; quod et Pindarus innuit, in Nemais:
*e)/n ga\r daimoni/ois2 fo/bois2, feu/gontai kai\ pai/des2
qew=n.
In divinis terroribus, fugiunt et filii Deorum.
Et porro idem ille angelus, Iosuae adparet, et Princeps exercitus Dei indigitatur. Iosuae 5. vers. 14. Mali vicissim Imperiorum angeli, ex quorundam opinione sunt illi gentium dii. Et certe per angelos malos, Deus male immittit. Sic vastatus fuit Iob, et tempore Achabi angelus malus spiritus fuit mendax in ore Prophetarum: etiam pestis est immissio malorum angelorum. Psaelm. 77. vers 49. Sicque Iudicum cap. 11. v. 24. de Camos Amorrhaeorum Deo, Iephte dicit, eum possidereterram; et ius posiessionis tribuere suis. Est autem Chamos, qui alio nomine Beel Phegor; Stygius Iuppiter: qui Moth Phaenicibus dictus, id est, Pluto, sive mortuorum Deus. Iohann. Selden, de diis Syris, syntagmat. 1. fol. 73. et seq. Ita ut videri posset Chamos, angelus Imperii Amorrhaei (etsi perversus) qui huic populo dederit terram: sed tamen dissentire videtur, S. Augustinus, quaestion. super iudic. lib. 7. cap. 48. ubi ita scribit: Inter cetera, quae Iephtemandat, per nuntios regi filiorum Ammon, etiam hoc dicit, Nonne quaecumque hereditabit tibi Chamos Deus tuus, haec hereditabis: et omnia quaecumque hereditabit Dominus Deus noster, a facie vestâ, haec hereditabimus? Quod quidam Latini sic interpretandum putaverunt, ut dicerent: Nonne quaecumque dedit tibi in hereditate Chamos Deus tuus, haec possidebis. Ubi videri potest, confirmâsse Iephte Deumistum, qui vocatur Chamos, potuisse aliquid dare in hereditatem cultoxibus suis. Quidam vero sic hunc locum interpretati
sunt: Nonne quaecumque possedit Chamos Deus tuus, haec possidebis? Et hoc ita sonat, quasi aliquid potuerit possidere. Anforte secundum hoc dictum est, quod sub angelis constitutae sint gentes, iuxta canticum Moysis, famuli Dei: Numquid nam ergo ille angelus, sub quo erantfilii Ammon, Chamos appellatus est? Quis hoc audeat affirmare, cum possit intelligi secundumeius opinionem dictum; quia putabat Deum suum hoc possidere, vel in possessionem sibi dedisse. Magis autem iste sensus elucet in iis verbis, quae Graecus habet, Nonne quaecumque hereditabit tibi Chamos Deus tuus, haec hereditabis? Ut in eo, quod positum est, tibi intelligatur ita dictum, ac si diceretur, sicut videtur tibi. Tibi enim hereditabit qui hoc putas, non quod ille aliquid possit hereditare. Pertinet hûc, quod habet in Apologet. Tettullianus. Unicuique provinciae et civitati suus Deus est: ut Africae Caelestus. Quem Salvianus, de gubern. Dei lib. 8. fol. 265. Afrorum daemonem vocat, vid. ibid. Rittershusium in notis.
Seneca apud Lactantium; 1. cap. 4. ex mente suae sectae; Deus ait, cum prima fundamenta molis pulcherrimae iaceret; ut omnia sub ducibus suis irent; quamvis ipse pert totum se corpus intenderet: tamen mimstros regni sui Deos genuit. Genuit, id est, fecit: ut explicat Lipsius, 1. physiolog. dissertat. 20. et addit: Quid magis pie, pulchre, et vere potest? Nam et agnoscit sub initium conditos, ut theologi fere nostri etc. Utanimae nascentibus, ita populis fatales genii dividuntur, ait Symmachus, epist. ult. Angeli Imperiorum Ethnicis erant dii, quos populares Anthistenes vocat: et praeter illos, agnovit alium artificem totius [Note: Aug. Steuchus Eugubin. lib. 9. de perenni philosoph. c. 9. add. Eused. de praeparat. Evang libr. 11. cap. 19.] naturae. Lactantius 1. cap. 5. Magis haec Platonici credunt, ac a Magorum Chaldaicorum carminibus delibârunt. Proponunt ii ac describunt potestates post altissimum Deum; easque describunt, ut mundi. intelligibiles sustenatores. quae vocantur etiam in literis nostris auctoritates, virtutes, do minatores. Quemadmodum enim dominatores, regunt, aguntque, ac sustentant ea, quibus imperant; sic qui sustinent, dominantur et praesunt. Plato clariora adhuc nomina habet; e)pimelh/tai, e)pista/tai; curantes, praefecti: pastores item et gubernatores. Hoc et explanans Psellus scribit: Potestates statuunt, in mundo Chaldaei, easque appellârunt mundi ductores; ceu quae mundum agant motibus providentiae. Has igitur nunc vocat sustentatores, videlicet mundum suffulciendo tenentes. Ac quod eas vocat inflexas, designat stabilem, firmamque eorum potestatem; quod susten tatores, indicat custodiam. Has autem potestates definiunt permanentiae, perennitatisque mundi, et ordinis immoti causas. Sunt autem et aliae potestates, quae dicuntur ab eis Amilicti, quod est intensi, invertibiles, ad ea quae sunt hîc, et facientes
animasillecebris et affectibus non demulceri. Haec Psellus. Ecce igitur claro prope in lumine, omnis omnium gentium consonat Theologia. In vetustissimis Hebraeorum literis, Princeps provinciarum, populorum, et in bella duces, protectoresque, contemplatores humanorum factorum declarantur: a Platone Graecâque Theologia, similiter Principes, legati, interpretes: a Chaldaeis, nunc sustentatores, custodes, conservatores mundi: nunchumanum genus tuentes, agentes, moderantes, prospectores. Sic et Raphael in libro Tobiae, ex Ebraico a Munstero verso, vocatur Princeps et Praeses sanitatum.
Civitatum genii in lectione Poetarum, aliorumque scriptorum Ethnicotum ubivis occurrunt. Quin et cuilibet loco, certum suum genium assignarunt antiqui, vide Petr. Crinitum. lib. 9. de honest. disciplin. cap. 3. Servius ad 1. Georg. fol. 85. Genium dicebant antiqui, naturalem Deum uniuscuiusque loci, vel rei aut hominis. Inscriptio vetus: IOVI OPT. MAX. ET GENIO LOCI. Dionys. Halicarnass. lib. 8. fol. 513. kai\ u(mh=s2, w)=qeoi\kth/s1ioi, kai\ e(sth/a patrw=a, kai\ de/mones2 oi( kate/xontes2 tou=ton to\nto/pon, xai/rete. [Note: Gebhard. Elme~horst. in obser et. ad Arnob. fol. 14.] Et vos ô dii propitii, paternique foci, et daemones hunc totum inhabitantes locum, valete. Prudentius contra Symmach. lib. 11.
At sollers Orator, ait: fataliter urbem
Sortitam, quonam genio proprium exigat aevum,
Cunctis nam populis, seu moenibus inditur, inquit;
Aut fatum, aut genius, nostrarum more animarum,
Quae sub disparili subeunt nova corpora sorte.
Deinde:
Quamquam cur genium Romae mihi fingitis unum,
Quum portis, domibus, thermis, stabulis, soleatis
Assignare suos genios, perque omnia membra
Urbis, perque locos geniorum milia multa.
Sane genios hos, daemones fuisse, Lactantius ait 2. cap. 15. Ac quomodo Iamblichus genium fonti evocârit, Eunapius commemorat, in eius vita. Ac etiam Psalm 94. vers. 5. habetur: dii gentium, daemonia sunt, ubi quidam ex Hebraeo sculptitia supponunt, sed potius dicendum esse, deiculi, vel deastri, ibi docet Bellarminus, qui addit: Vocem illam 70. interpretes retulerunt ad daemonia potius quam ad simulacra, quoniam [Note: Danicl Hein sius, in not. ad Sylium Ital. lib. 13. a princ.] daemonia habitabant in simulacris, et erant ii, qui potissimum a gentibus adorabantur, iuxta illud Apostoli, 1. Corinth. 10. Quae enim gentes immolant, daemonibus immolant, et non Deo. Genii autem illi locorum, Heroes Graecis dicuntur, famuli Latinis: inferiora enim numina sunt. Ut ecce fons ille quem scatificaturi accedebant Sparti, Martis erat,
teste Pausaniâ, Genius autem loci, et famulus, ut loquuntur Poetae, ipsius [Note: Vid et de genits, Il Mundo Magico d. Caesare del la Riviera. fol. 124.] Martis, fuit serpens ille celeberrimus; qui Martius propterea a Nasone dicitur, non autem ut docti arbitrantur, quod fuerit bellicosus. Quem et quod violârit Cadmus, a Marte punitus fuit. Famulus enim serpens ille Dei illius erat, ut cervus apud Silium, Dianae. Sic anguis ille, quem apud eundem violârat Marus, Nympharum Famulum fuisse dicitur. E quibus omnibus conspicuum est; Deum cum famulo suo singulis locis fuisse praefectum. Romani certe, inferiora quoque Numina, Deos, deasque ministerio aliorum devotos; Anculos, anculasque dicebant: ab anculare (nos ancillare) quod ministrare erat. Atque haec erat causa, cur terram, montes et agros osculari antiqui et salutare soleant: non quod montibus aut agris id praestarent, sed eorum praestitibus diis et famulis eorum. Est igitur in diis famulus, quod in homine genius. Circumspecte itaque Maro Anchisae famulum non genium tribuit; apotheosin enim eius intelligi obiter vuit, Deumque fuisse tum temporis, nec hominem amplius. Genius autem Civitatis et Impericrum, loco interdum cedere putabatur; eiusque excesium, Imperii ruina subsequebatur. Hucque Vergilius alludit. 2. Aeneid.
Excessêre omnes adytis, arisque relictis
Dii, quibus Imperium hoc steterat.
Ac certe etiam Rabbini dicunt, nullum regnum vinci, evertique posse, [Note: Claude Du rer en l'hist. des langues fol. 756. 759 et seq Pertiner hûc, quod olim angeli dixe rum, Templum Hicrosolymitanum derelinquentes: Migremus hinc. vid. Bellat. 3. de cult. sanctor. ca. 5. adfin.] nisi intelligentia ipsi praefecta inde amoveatur. Hincque evocatio illa geniorum introducta, Romanisque usitata fuit: hinc et nomina Deorum tutelarium studio summo occultabantur, ne quirent evocari. Et erat illa evocatio, talibus verbis sollemnibus concepta. Si Deus, si Dea est, cui populus, civitasque est in tutelâ, teque maxime ille, qui urbis eius populique tutelam tecepisti, precor, venerorque; veniqmque a vobis peto; ut vos populum, civitatemque talium deseratis: loca, templa, sacra, urbemque eorum relinquatis, absque his abeatis; eique populo, civitatique metum, formidinem, oblivionem iniciatis; proditique Romam ad me, meosque veniatis: nostraque vobisloca, templa, sacra, urbs acceptior, probatiorque sit; mihi quoque, populoque Romano militibusque meis praepositi sitis, ut sciamus, intelligamusque. Si ita feceritis, Voveo vobis Templa, ludosque facturum etc. Sic quoque Ulpianus IC. in l. sacraloca. ff. de rer. division. respondet: qui sanctum locum li berare a religione volunt, solent inde sacra evocare. Quâ de re plura vide sis, apud Philipp. Camerar. centur. 1. medit at. cap. 60. ac 2. meditat. cap. 10. ac seq. item 14. et centur. 3. cap. 13. De geniis quoque publicis ac privatis, multa habet Censorinus, de nata!. cap. 3. ubi Lindenbrogius, in notis remissive. Dn. Kepplerus, de Harmoniß lib. 4. fol. 171. etc.
Barthius, animadvers. lib. 52. cap. 12. ac ad Rutilium, fol. 110. et seqq. multis, usque 128. Rosinus et ibi Dempster, libr. 2. antiquitat cap. 14. Delrio, in Mede â Senec. A. 1. in princip. late. et in Agamemnon. A. 2. ad fin. n. 388. Puteanus. 1. Genial. dier. fol. 22. ad vv. genius loci sic edico. Merula. 5. memorabil. cap. 10. Prudent. lib. 2. contr. Symmachum vers. 375 etc. ubi vide, qui ad eum annotarunt, Iul. Caesar Scaliger. Poet. fol. m. 292. Sedannoto haec, eo tantummodo fine, ut pateat, superstitionem Ethnicorum fuisse Magicam, et astralem theologiam, quodque Paganorum dii daemones fuerint. Sane autem, rebus mundanis, aliter quam Dei et proximi intuitu qui ancillantur, ii re ipsâ, eandem illam colunt ignari religionem: nec Christo, sed Mammoni, principibusque huius mundi aliis famulantur.
Sunt autem morbi rerum public arum in duplici differentiâ; interdum enim evertitur, et interit res publica, cum nempe universus populus unâ cum rei publicae forma deletur; vel cum victoris Imperio adiungitur; cum scilicet populus, qui ante Imperium habuit, vel dissipatur, vel ipsi Imperium aufertur. Bodin. num. 381. Interdum convertitur in suis tantum formis et gubernandi generibus. Interdum pervertitur; cum nempe status non in aliam formm; sed in contrarium transit vitium; puta legitima. Monarchia in tyrannidem, quos morbos cqora\s2, corruptiones et labes, appellat Aristot. 5. polit. 1.
Eversiones seu interitus rerum publicarum, vel ab hostibus, vel vi maiore obtingunt; Cum scilicet terrae motibus, hiatibus, incendiis, fulminibus, diluviis, peste etc. Civitates et regna, vel pereunt vel affliguntur. Uti Sodoma olim deleta fuit. Et imperante Nerone, Lugdunum in Galliâ, fatali igne interiit. Paradin. 1. historiar. de Lyon. cap. 23. et seq. alia exe mpla habet Cruger, disput. penult. thes. 4. Et sunt etiam res publicae a minutis animalculis eversae. Mexta. 2. cap. 42. ad fin. Sic et olim incluta Basilea, terrae motu et igne afflicta fuit: et corruerunt tum, in diocoesi solum Basileensi 46. castra rupibus imposita, ex more saeculi illius. Actum enituit virtus, Alberti Austriaci Ducis: qui cum ad bellum Basileensibus (cum quibus ipsi lites multae erant) inferendum
adhortantibus respondit: Si Deus pugnavit cum Basileensibus, et contrivit terraemotu et igne, nequaquam nos pugnabimus cum eis: absit a nobis tanta crudelitas, ut deiectos, vulneratos ac humiliatos occidamus. Aedificent, erigant deiectam urbem, et ad placitum muniant, ad quod et manus nostras eis porrigemus; et dum aequales fortunae nobis fuerint si libuerit, pugnabimus cum eis. Sic vero, ut nunc sunt, non solum non impugnabimus, sed adiutorium praestabimus, ut memorat Felix Fabri. Has cum vel oculis inspicimus, vel animo lustramus ruinas; cogitare debemus, id quod Hieronym. Turlerus scribit lib. 2. de peregrinat. fol. m. 90. Erant ante nos vestigia illius civitatis, de quâ modo dixi: a tergo Cuma, ad alterum latus Baiae, nec longe aberant Puteoli;quae oppida cum quodam tempore florentissima fuissent, nunc prostrata iacent anteoculos. Ita mirabar conditionem acfortunam rerum humanarum, et cogitabam, quid de nostrisregionibus aliquando futurum esset; quae nti neque ita excultae sunt, neque tantis opibus refertae, neque famâ adeo celebres ut istae olim: eo facilius eas posse interire. Memineram etiam illius, quod apud Batavos antea, in Oceano Germanico, et Selandiae Insulis videram, pagos aliquot oppidaque submersa, quorum turres et editioral loca, passim sese e mari attollerent, tamquam speculae quaedam: evidens argumentum fragilitatis humanae, et quam nihil stabile aut perpetuum sit in vitâ.
Verum integritas rei publicae non solum aetatis, aut urbis ac moenium diuturnitate metienda, quibus salvis, non minus res publica perire, nedum corrumpi: et vicissim muris aratrum passis, civitas remanere potest. Bodin. 1. cap. 6. vid. l. 21. ff. quib mod. usus fruct. solv. Ut et non quaelibet mutatio, sive illa circa leges, sive religionem, aut aliâ quacumque eveniat ratione; Statu manente incolumi atque illaeso, conversionis appellatione continetur, ut Zieritz docet, fol. 16. Et estmutatio quoque rei publicae, eâ dem manente formâ et sine motu, tatione scilicet administrationis. Philipp. Berterius, Pithanon. Diatrib. 1. in corellar. adde Elver, epist. 37. fol. m. 137.
Nunc inprimis haec enodanda est perplexa quaestio; quaenam rei publicae species sit diuturnior, et conversionibus, perversio nibusque minus obnoxia? Hoc quidem extra controversiam positum esse videtur; quod quemadmodum ferro ruibigo, ligno vermiculi ac teredines agnascentes, pernitiem adferunt; sic, etiamsi cuncta externa nocumenta effugiant, ab istis tamen quae agnata habent, absumantur. Ita etiam cuilibet rei publicae pro naturâ ipsius, quaedam agnascitur et adhaeret malitia peculiaris. Polyb. 6. histor. Est et hoc certum, rem publicam quae in thesi vel ideâ optima videtut, minus facile conservari. vid. 6. polit. 6.
Optimum etenim in suo statu haud facile permanet (et homines illius excellentis bonitatis non sunt capaces.) Cuius rei exemplo nobis esse potest complexio plethorica seu athletica; omnium quae iudicatur esse periculosissima. Nobis ergo status, quem mixtum vocant, hisce mutationibus minus subiacere videtur.
Quidam etiam, certos rerum publicarum constituunt circulos, ita Machiavell. 1. comment. 2. primam esse Monarchiam dicit, quae in tyrannidem abeat; cui Aristocratia succedat, e quibus emergat porro Oligarchia, quam Democratia excipiat, a qua denuo ad unius principatum redeatur: alii aliter sentiunt. vid. Gerhard. decad. ult. quaest. ult. Paruta, discurs. 1. lib. 1. fol. 18. ubi, quod ex tyrannide populi, fiattyrannus unus. Sed hâc in re, certi nihil statui posse cen seo varias propter circumstantias rerum humanarum, quae incertissimam certitudinem reddunt.
Est et hoc mente tenendum: Parva dum negliguntur, sensim nos perire: sed vitium vix adparet ante ruinam. Causabon. ad Theophrast. Characteres fol. m. 159. Et porto, Conversionum, perversionumque rerum publicarum causas; aut ex parte regnantium, aut vero subiectorum proficisci. Herman. Kirchner. disputat. de republic. 18. thes. 1. lit. f. et g. Deus punit Principes per subditos, et e contra. 4. Reg. 24. vers. penult. et ult. Cominaeus, lib. 5. cap. 9. fol. 413. et lib. 5. cap. ul. fol. 469. Quandoque peccata subditorum obstant bono regi, quo minus emendare rem publicam queat. 4. Reg. 23. vers. 25. et seqq. Saepe faciunt populipeccata, ut Princeps peccet, et ita consequenter populus puniatur. 2. Samuel. cap. ult. a princip. Et tamen infima plebs, rarius quam Princeps aut etiam Optimates, promovet ruinas Imperiorum. Namque ea patitur semper, pauper ubique iacet; ac si delinquit, punitur per magistratum: Deus vero eos castigat demum, qui eludunt leges, eorumque exsecutionem, vid. Cominaeum, lib. 5. cap. ult. fol. 478. et seq. Hincque, quod et iam supra monui, bona, malaque populi, Principi imputantur. Dn. Gruter, in disiurs. ad illud Taciti 13. annal. Nihil regente eo, triste ab exteris accidisse, pronis animis auditum. Sic a parte subditorum, causa quandoque tyrannidisest, improborumque regum; contemptus Principum tolerabilium, quam ingratitudinem Deus hoc modo punit. Exod. 16. vers. 7. et seq. Num 12. et 17. Iunius, quaestion. polit. 5. et hoc idem, notissimâ illâ ranarum, et ciconiae fabulâ, docere volueruntantiqui.
A parte regnantium rem publicam perdunt, magistratuum, seu eorum vitia, penes quos Imperium; quae ipsam rei publicae formam exosam reddunt. Inde, cum remedia huic malo quaerere deberemus, status mutatur totus. Sepulveda, ad Aristot. polit. fol. 231. Sic filiorum Eli,
id est, optimatum vitia, procurârunt Monarchiam. Sic populi seu plebis Romanae iniquitas, monarchiae viam stravit. E contra propter Tarquinii vitia, regnum in Democratiam mutatum fuit; eandemque etiam ob causam monarchia, diu exosa Romanis erat. Et sunt, qui putant: Libidinem magis nocere Principi, quam credulitatem. Botero, d. detti fol. 4. cum illa simul pariat contemptum. Si filios peccantes non punit Princeps, acceleratur ruina. 1. Samuel. 13. vers. 3. Sic et David punitus fuit, quod nimis tenere Absalonem diligebat, nec eum propter fratricidium punivit. Vicissim laudi cedit Philippo II. Hispaniarum regi, quod filio unico indigno, qui ei succederet, non pepercit. Saevitia vel in veram religionem, vel in vere pios, etiamsi aliquibus in articulis impingant; plura Imperia evertit, quam si haereses tolerentur: ut politici volunt. Magna etenim spientia est, agnoscere Dei visitationem; peccatum maxumum, eam repudiare. Sane etiam nequit iram Dei effugere nequitia, nec invalida res est insustitia; sed quandoque sui temeratores ulciscitur; et graviorem poenam ingerit criminosis, cum iam se liberatos esse crediderint; eo quod non statim luêre commissa. Ioseph. 7. de bell. iudaic. cap. 20.
Monarchas perdit nimia licentia, deinde rerum copia, amici improbi. Vopiscus in Aureliano. Canonhiero. 8. dell. introduzz. cap. 5. Non enim deest pernitiosa adulatio, perpetuum malum regum: quorum opes saepius assentatio, quam hostis evertit. Curtius 8. historiar. de Alexand. Magn. Confidentia quoque priscae famae, multas res publicas, et nunc Imperium Romanum perdidisse visa fuisset: nisi modernus felicissimus noster Imperator Ferdinandus II. Princeps Romanus summus, quid possit, ostendisset. De Pompeio eleganter Lucanus, lib. 1.
---- Famaeque petitor
Multa dare in vulgus: totus popularibus auris
Impelli, plausuque sui gaudere theatri:
Nec reparare novas vires, mult umque priori
Credere fortunae. Stat magni nominis umlra:
Qualis frugifero quercus sublimis in agro
Exuvias veteres popul, sacrataque gestans
Dona ducum: nec iam validis radicibus haerens,
Pondere fixa suo est: nudosque per aeraeramos
Effundens, trunco non frondibus efficit umbram.
Et quamvis primo nuter casura sub Euro,
Tot circum silvaefirmo se robore tollant;
Sola tamen colitur.
Idemque de Imperio Ottomannico praedicit Boccalini. 2. raggl. 43.
Convertitur et saepius regnum legitimum, ut et Status Mixtus, in tyrannidem, seu dominatum et potestatem absolutam, sive regnum plenum: quemadmodum nostrâ memoriâ, libertatem nimiam, quâ absui dicuntur, ademit Arragonensibus Hispaniarum Rex Philippus II. Pierre Matthieu, histor. de la Paix. part. 1. lib. 1. narrat. 4. Simon Gouland. histoir. de nostre temps part. 2. fol. 217. Commutatio haecce fit; cum vel regni ordines, Ephori et libertatis communis custodes, negligentes sunt timidi, et imperiti: vel cum Aulico - politicis facile aurem praebet Princeps; et secus ac olim Spartanorum Rex Theopompus. 5. polit. 11. Plato, epistol. ad Dionys. famil. sibi persuasum habet, tutius esse regni firmare potentiam; quam id moderatius relinquendo, ad posteros stabilius transmittere Mutatur etiam regnum mixtum, cum Status libertate abutuntur, et Principis iura legitima satagunt violare.
Non raro etiam ex regnis electivis, hereditaria; ex hereditariis, electiva regna fiunt. Cabot. 1. disputat. 10 fol. 48. Quorum illud accidit, cum saepius ex una familia sumuntur reges. c. venerabilem extr. de elect. Interdum de stirpe in stirpem transfertur regnum: ut cum Merovingis Pipinus, Pipini posteris regnum ademit Capetus.
Aristocratiae morbus Oligarchia est; cum nempe pauci quidam, ita ceteris, ut servis imperant: cum pauci illi se (etiam singulatim consideratos) cives esse fateri nolunt Ita dicunt quidam, die Geschlechrer seyen allein Burger die andere nur Beysitzer (cuius rei exemplum praebere potuisset Francofortum; si vera fuissent, de Senatu, quae prodiderunt Plebei Cives.) Ex quo fit, ut vel populus ipse ad se trahat Imperium, vel unius alicuius potestati lubentûs, quam eiusmodi factioni magnatum se subiciat. Hancque ob causam, olim Oligarchia Nobilium, in Imperialibus Civitatibus immutata fuit: et vel in Democratiam, vel mixtum abiit statum. Lehman. lib. 6. per tot. praesertim cap. 4. item cap. 9. fol. 696. et cap. 10. Haec Oligarchia eo perniciosior tyrannide reputatur, quo pernities omnis nocentior est, multiplicata, quam sola. Guicciard. histori. lib. 2. Hicque Status interdum locum facit Monarchiae. Sicque Iudic. cap. 10. vers. 2. nonnulli dicunt: an melius vobis, ut dominentur 70. viri, quam ut dominetur unus.
Frequenter in Monarchiam vel Tyrannidem, Democratia mutatur; cum unus aliquis pinnatâ caudâ, populi adulat Imperium, Unde haut praeter rationem Dionysius Halicarnass. fol. 577. scribit: Ex plebis adulatione, omnem fieri Tyrannum. Sic Caesar, nullum largitionis, aut officiorum genus, in quemquam, publice privatimque omisit. Sueton. cap. 20. 26. et seqq. Idem et Pisistratus fecerat iam ante. Laert.
in Solone. fol. m. 34. Omnia serviliter pro dominatione: ut de Othonone Tacitus 1. historiae. ait. Saneque numquam aliter evenit, quam ut ii qui tyrannidem affectant, aut Agrarias leges, aut aeris alieni liberationem, aut mancipiorum libertatem, aut criminum impunitatem, multitudini proponant. Aerodius. 4. rer. iudicatar. tit. 1. cap. 3. Est etiam liberalitas nimia unius, in liberâ republicâ, non absque suspicione. Boccalini, cent. 1. ragguagl. 90 fol. m. 437. Numquam non suspectum esse debet, si aliquis nimiam popularitatis famam affectando; Nobilium et Optimatum deprimit auctoritatem. Sic Caesari multos inesse Marios, coniecturâ sagaci prospexit Sulla. Sueton. cap. 1. Ac passim ex eodem Suetonio apparet; Caesarem semper Optimatum factiones oppugnâsse, partes vero Marianas fovisse. Sueton. cap. 11. Sicque idem, auctores Tribunitiae potestatis iuvit: Suetonius 5. ipsique praetextus civilium armorum fuit, defensio Tribunorum. Sueton. cap. 30. Comparia Imperii fundamenta iecit Augustus. Primum contra leges fieri voluit tribunus plebis: Sueton. August. cap. 10. nec nisi in Antonii oditim Optimatibus, (quos tamen mox deseruit) adhaesit. Sueton. cap. 12. At vero posteaquam Imperium adeptus fuit, dubita vit milites alloqui familiari titulo commilitonum. Sueton. cap. 25. Sic et Dioces apud Medos, sub specie iustitiae, privatus antea, ad regnum pervenit. Qui posteâ reputatione Barbaricâ, Regiam Maiestatem auxit. Herodotus 1. fol. m. 41. et semper Demoratia parit absolutum dominatum. Quomodo Pisistratus, Athenis Tyrannidem introduxerit, tradunt Iustin. lib. 2. fol. m. 22. Laert. in Solon. fol. 44. Athenae, lib. 12. fol. m. 530. etc. ac pluribus in Pisistrato suo doctissimus Meursius. Decausis aliis, conversionis Democratiarum, vide Petr Gregor. Tholosan. 22. de republ. cap. 2. In Democratiâ item periculosae sunt potentum factiones: qualis Romae fuit, Caesaris, Crassi, Pompei. Sueton. Caesar. 19. Etiam qui tyrannidem affectat, consortio utitur vitiorum. Iudic. 10 vers. 4. Ansa praecipua est, quae libertatis amissionem praecipitat; si populus adulationi et servituti fiat aptus. Sicque nemo mirari debet, populum Romanum, tam stultam Imperatorum quorundam crudelitatem fuisse passum; cum optimis, ferocissimisque per acies, aut proscriptionibus caesis, ceteri ita fuerint iam facti serviles, ut Tiberius eos non dubitaverit appellare, manicpia togata. Quin et docti quoque, ita in adulationem proni erant, ut me saepe taedeat legere, quae de Iulio et Augusto, Virgilius, Ovidius, aliique multi prodiderunt: quorum tamen flagitia pudenda, nota tum erant; eaque Suetonius, ac si qui alii boni et candidi, non dissimulârunt. Cuius etiam mores alii Poetae, obscaenissimis versibus deturpârunt. Catullus:
Pulchre convenit improbis Cynaedis,
Mamurrhae Pathioque, Caesarique.
Idemque alibi, Epigramm. 26.
Quis hoc potest videre, quis potest pati. etc.
Ac de moribus Romanorum, vid. Martial. lib. 4. epigramm. 5. Fiunt et regna, si ex populo potentiores, tenuiores opprimant. Haec enim est causa regni: Cicero, 1. officior. tunc namque plebs, contra vim Nobilium, optat regem. Ubique plebs et pauperes, in omni scilicet Statu opprimuntur. Ergo non curant, quis imperet, sive unus, sive plures; et malunt saepe unum. Nam et in Democratiis pauci rem publicam administrant; et fere plebs non sentit commoda libertatis. Ita plebs haud raro exposcit unum Rectorem, cum Senatus asserere vellet communem libertatem. Sueton. Claudio cap. 10.
Democratiae itidem morbus, Ochlocratia est; Furentis ac turbulentae plebis impotentia. Danaeus 1. polit. ult. Unde tandem emergit Anarchia: quae omni tyrannide, omnique corrupto civitatis statu deterior iudicatur. Keckerman. 1. polit. 28. fol. 421. ut dixi supra in polit. praecognitis. Et quae saepe oritur post tyrannidem unius depulsam. Quam in rem prudenter, ut omnia Guicciardinus, lib. 2. histor. Si qui e tyrannide sunt elapsi, sese, nisi retineantur, in effrenatam licentiam praecipitant; quae quidem et ipsa, iure tyrannis potest appellari. Nam et populus cum indignis dat, quod adimit dignis, cum gradus et merita civium confundit; tyranno est similis; cuius tyrannis eo forte pernitiosior est, quo periculosior ignorantia, quae nec pondus, nec mensuram, nec legem habet; quam malitia, quae tamen ipsa aliquâ regulâ, aliquo freno, aliquo termino gubernatur, Helvetiae Propheta, Frater Nicolaus, sequentia ad libertatem tuendam praecepta suis olim dedit. Iohann. Ioachim. Eichhorn von Bruder Clausen Leben/ cap. 15. add. Stumpff 7. cap. 4. (1) Liebe Aidgenossen/sagter/ lasset nicht zu/ daß Uneinigkeit/ Neidt/ Haß/Mißgunst und Partheyen/under euch ausskommen und wachsen: Sonst ist ewer Ding und Regiment auß. (2) Machent den Hag oder Zaun der Aydtgnoßschasst nicht zu weit/damit ihr desto in besserer Ruhe und Frieden/ ewere saur erarnte Freyheit besitzen unnd geniessen mögend. (3) Beladent euch nicht frembder Sachen/ und verbindent euch nicht mit frembder Hersschafft. (4) Verkauffent nicht ewer Vatterland umb Mieth und Gaaben: unnd hütendt euch vor eygnem unredlichem Nutzen. (5) Beschirment ewer Vatterland und bleibent darbey: Auch nemment frembde Schwärmer und Banditen nicht an/zu Burgern und Landleuten. (6) Ohne hochwichtige Ursachen solt ihr niemand Feindlich/und mit Gewalt uberfallen. So man euch aber
vndertrucken wolte/als dann streittet dapfferlich für ewer Freyheit vnd Vatterlandt. (7) Vor allen dingen aberhabent Gott vor Augen/vnnd haltendt mit fleiß seine Gebott/etc.
Est et omnibus rerum publicarum formis communis pernicies, partis alicuius Imperii alienatio. Quam plane inutilem esse, tum officii Imperatorii rationem; tum conditionem rei arguere, dicit Dn. Bocerus, 4. de regalib. nu. 21. etc. et vide pariter Dn. D. Harpprechtum, in proem. institut. ubi plures alii allegantur. At ego puto huic rei necessitatem, et ordinum consensum, robur addere, vix negari posse. facit c. intellecto 33. extr. de iureiur. et hâc de re pluribus egi, in tractat. de maiestat. in genere, cap. 2. num. 7. Subnecti hîc potest disputatio, de Imperii (ut loquuntur) exossatione, sub Caroli IV. Regno, maxume agitata. Fascicul. temp. sub ann. 1354. Waremund. de subsidi fol. 82. Et passim concludunt nostri interpretes; Italiam, Helvetiam, Belgium, multa in Galiis etc. ad Imperium pertinere, ab aliis de facto detineri, et iure recuperari posse: multas quoque provincias contra ius, et ita nulliter se exemisse. Thom. Michael. Paurmeister. D. Marta. Zieriz. commentar. de Principum praerogativ. Lather. 3. de censu. cap. 24. Bacchov. ad Treutler. disputat. 3 th. 7. lit. c. Cluten, in Syllog. Kirchner. orat. 27. et seq. vol. 1. Interim tamen et hoc sciendum est; praescriptionis immemorialis robur, maiorem partem argumentorum profligare videri. arg. Iudic. 11. vers. 28. et alia insuper adferri argumenta, quibus adversarii suam in tuto locare conentur causam. Sic et Belgae, Baudius de induciis fol. m. 75. vid. Arumae. discurs. de iur. public. fol. 135. atque Helvetii (quos liberos Imperii esse Status, probat in replicat. Goldastus, cap. ult.) praetendunt, se iniuria oppressos, ab Imperioque derelictos, propriis armis libertatem acquisi visse; et ideo eam nunc optimo iure tenere. Sed non est quod hanc litem despondeam mihi: et vide quae contra me disputat Cl. Dn. Reinkingk. lib. 1. Class. 2. cap. 8. ubi num. 87. etc. contra mepugnat. De Venetis etiam videri potest Constant. Porphyrog. tractat. de administration. rei publ. cap. 28.
AD remedia antequam accedam; prius de praesagiis, seu prognosticis ruinarum ac conversionum, disserendum est. Non absonum
autem videtur dicere, rerum publicarum conversiones praesciri posse. 4. Esdri 9. Iosephus. 7. de bello iudaic. 7. Alexand. ab Alexandr. 2. cap. 31. et 3. c. 15. Bodinus, 4. cap. 3. fol. 424. Machiavell. 1. commentar. 56. Iuni. polit. 5. Richter. oecon. axiomat. 3. et axiom. histor. 181. Tileman. de conversione. E. 5. Ens, convival. 1. fol. 120. Cruger, disputat. 9. thes. 5. et 6. Arnd. vom wahren Christenthumb/ 4. fol. 100. qui idem. fol. 128. eiusd. lib. noranter scribit: Quicquid meretur homo, hoc prius naturam pati, creaturae miserescunt hominum casus; hancque suam commiserationem, signis, ostentisque produnt. Harmonia est in universo; si homo, qui principalis nervus est, dissentit, omnia discordant. G. du Bartas, des Furies, vers. 40. Sicque malitia habitantium terram sterilem fecit. Psalm. 107. vers. 34. Et Dei iudicia omnes creaturae exsequuntur. Bartas, die 7. fol. m. 318. advocat Deus caelum et terram, ut iudicet populum suum, Psalm. 50. v. 4. Et unus homo peccando, naturam affligit. Firmanus, ad fin. tractat. d. sui ipsius cognit. fol. m. 448. adde Philonem, de mundi opific. fol. 13. ad fin. et fol. seq. Non tamen omino spernendum est monitum aucotirs Fasciculi Temp qui sub anno 1364. de Iohanne de Rupescisam scribit; Pene ab initio fidei, prognosticatores fuerunt; et quotquot tempus determinatum praedixerunt, de huiusmodi arcanis, temporumque opportunitatibus seu momentis, quae Pater posuit in suam potestate, Actor. 1. vers. 7. decepti sunt. Ideo non est huius modi revelationibus fidendum. Et de vaticiniis Merlini, vide Stanihurst. de rebus Hibernic. fol. 128. Ruinam appropinquante, fere semper apparent prognosticatores: Camerar. cent. 3. cap. 10. ac de iis prudens iudicium, vide apud Guicciardinum, lib. 1. fol. m. 45. loquens de Artagonensium expulsione ex regno Neapolitano. Ut et factum praeteritis annis, cum Bohemia Germaniam, imo Europam inciperet turbare: nec adhuc dum fieri cessat. ita ut spiritus mendax egressus videatur in ora multorum. Etiam Savonarola tum temporis forsan non vero prophetico spiritu praeditus fuit; de quo tamen dubitare licet. De Prognosticis ac Prophetiam late agit Campanella, de sensu rer. lib. 3. cap. 8. et seqq. De divinatione Peucer. Delrio, Daemonolog. Saresberiens. lib. 2. per tot. Ostentaac etiam rari casus, sunt verba Divina. Pastor Fido, Act. 5. scne. 6. Sic prodigia praecesserunt Italicas turbas. Guicciard. lib. 1. fol. 80. Goulard. tom. 3. des histoir. admirabl. fol. 331. Ens, de adparatu Convival. lib. 1. fol. 120. Omnia auguria, diabolica et fallacia esse, Lactantius scribit, 2. cap. 17. Binsfeld. de malefic. fol. 407. etc. adde Originem, in philocal. fol. 250. et seqq. ubi fol. 252. edocet, cur quaedam animalia habeantur impura. Sed tamen superstitiosi sunt, qui etiam omnia minima curant: ut faciunt Turcae; quos constat ab officio removisse Bassas, propter equi lapsum. Busbequius,
epistol. 1. fol. 35. Verum Athei sunt, qui nullas praedictiones curant, ut fecit Iulius Caesar Vaninus, dial. 51. et seq.
Certe Principes non libenter audiunt infaustas procognosticationes: Iosephus de bello Iudaic. lib. 7. c. 12. Boccalini, 1. ragguagl. 35. fol. 160. Sueton. Caesar. cap. 77. adfin. vide Piccart. 12. cap. 7. eoque fundameuto innititur odium, quo in iure quoque nostro, Chaldaei atque Mathematici praegravantur. Quin et miserior est is, qui gnarus est miseriae futurae. Recteque Terentius, Hecyr. 3. Scen. 1.
Nam nos omnes, quibus est alicunde aliquis ob iectus labos;
Omne quod est interea tempus, prius quam id rescitum est, lucro est.
Sic et Lucanus 2.
- - Cur hanc tibi rector Olympi,
Sollicitis visum mortalibus addere curam;
Noscant venturas, ut dira per omnia clades?
Sit subitum quodcumque paras: sit caeca faturi
Mens hominum Fati; liceat sperare timenti.
An autem liceat scire futura? disputat Paracelsus, in praefation. artis praesag. adde Montaigne. 1. des essais, cap. 11. Doctissimi quique, ac etiam Sancti, in explicatione Prophetiarum, propheticorumque praesagiorum falluntur. Ita decepta fuit Eva, Genes. 4. vers. 1. ubi Gualtper, quae putavit se peperisse Messiam, Drusius ad loca Geneseos, cap. 13. Sic et Lamech, Genes. 5. vers. 29: Sic et Moses erravit hâc in parte. Actor. 7. vers. 25. ubi Beza. Sed tamen hoc quoque verum est; Deum suos nihil caelare. Fortunatus lib. 2. et 3. de Martino.
Noscens clausa Dei, quasi conciliator amici,
Cum sua participat caro secreta cliente.
- Donec nova nuntia portet,
Quae mandet Dominus, nil absconsurus amicum.
Sic et passim in historiis notantur eventus, certa omnia subsecuti. Puta ruinae aedificiorum, et fulmina facientia ruinam. Richter. axiom. oeconom. 1. ruinae, fragores. Richter. axiomat. histor. 172. et in Rhaetiâ superioribus annîs id docuit eventus. Item venti, Richter. axiomat. historic. 274. inundationes. Pisces item saepe Prophetae sunt. Richter. axiomat. oeconom. 261. ut et bubo. Richter, axiomat. historic. 173. Turbatio elementorum, et eorum constitutio praeternaturalis. Nithard. histor. Francor. ad fin. Interdum vivi praecones, instantia nuntiant mala: Richter. aximonat. histor. 282. quandoque daemoniaci. Richter. axiom. eccles. 153. quandoque spectra. Münster von vortlagen tractat. von Gespensten. fol. 36. 38. 47. etc. Habent et quaedam familiae, suas singulares praedicitiones. Cardanus. de rerum varietat. fol. m. 1096.
Richter. aximoat. oeconom. 2. Sunt et statuae, ac libri fatales. Camerarius, 2. cap. 11. ac cent. 3. cap. 14. 15. ac 20. Nec contemnendi sunt Cometae. Keckerman. System. physir. lib. 6. theorem. 2. fol. m. 724. et dixi etiam supra. Pertinet hûc, quod Lucanus, lib. 1. canit:
- - - Addita Fati
Peioris manifesta fides, superique minaces
Prodigiis terras implerunt, aethera, Pontum.
Ignota obscurae viderunt sideranoctes,
Ardentemque polum flammis caeloque volantes
Obliquas per inane faces, crinemque timendi
Sideris, et terris mutantem regna Cometen,
Fulgura fallaci micuerunt crebra sereno:
Et varias ignis denso dedit aere formas.
Ac quoque Vergilius, 1. Georgicor.
Sol tibi signa dabit, solem quis dicere falsum
Audeat? ille etiam caecos instare tumultus
Saepe monet, fraudemque et operta tumescere bella.
Ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,
Cum caput obscur ânitidum ferrugine texit,
Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.
Tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti,
Obscenique Canes, importunaeque volucres
Signa dabant: quoties Cyclopum effervere in agros
Vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,
Flammariumque globos, liquefactaque volvere saxa?
Armorum sonitum toto Germania Caelo
Audiit: insolitis tremuerunt motibus alpes etc.
De insomniis divinis, aliisque revelationibus, vide du Bartas, en Eden fol. 68. Pierium, de Magiâ 2. Richter. axiomat. 263. Pastor Fido, Act. 1. scen. 4. fol. m. 49. Plutarchus, in Syllâ fol. m. 1005. Ac de praesagiis in genere, et cursomnia, aliaque praesagia, per aenigmata ludant? dissertat Cardanus, de rer. varietat. lib. 15. cap. 87. et Keppler. de stellâ novâ fol. 193. etc. Sane signa et literae naturae, hyeroglyphicae sunt: ex eoque pendet forsan Phythogmonica, Physiognomia, Chyromantia, etc. Et sunt etiam oracula ac pradictiones, plerumque ambiguae, ac ita periculosae. Pastor Fido, Act. 1. sc. 4. a princip. Hebraei Deum semper consuluerunt, vide Pererium; in Genes. tom. 4. fol. 719.
Cum nemo non hodie magnas rerum immutationes, omniumque rerum publicarum impendentes conversiones ac eversiones, vel praesagiat vel de iis vereatur: non abs re esse puto. Si in thesi
tantum, ex prudentia civili, ea praesagia repetantur, quae ruinas ac conversiones rerum publicarum praecedere, earumque vel causae, vel notae et indicia esse solent. Et certe, mutationes rerum publicarum impendentes, ab homine circumspecto, rerumque praeteritarum probe gnaro, praevideri posse, dubium non est. Frider. Tileman. in dissertat. de eversione rerum publicar. et idem, disputat ff. 2. th. 21. vol. 1. Bernhardus Zieriz, dissertat. de convers. et evers. rerum publ. fol. 10. (ubi etiam aliquot politica praesagia refert.) Minimeque Philippum Cominaeum historicum, et politicum excellentissimum sententia fefellit, quando Caroli Audacis, Burgundiae Ducis nimiam arrogantiam, qua non modo Ludovico XI. Regi Galliarum, sed et cunctis aliis Principibus sese invisum reddebat, omnemque fortunae faventem auram, prudentiae suae non divinae benedictioni adscribebat; haut diu duraturam (certissimo eventu to\prognwstiko\n politici comprobante) palam praedixit. Nec Albani praesagium caruit eventu, cum Sebastiani Regis Portugalliae fatum et interitum verissime praenuntiavit. Conestag. lib. 1. histor. Horum vero politicorum praesagiorum sane vel praecipuum esse reputatur, si quando tanta securitas hominum mentes obsedit et occaecavit ut signa atque omnia appropinquantis cladis, in caelo, terrâve, ac in communi quoque vita, rei publicaeque statu, obvia quae sunt tristia, ambigua, manifesta, nemo curet, vel advertat, sed secure spernat pars maior: aut cum publicae calamitates non sentiuntur amplius, vel metuuntur. Hincque Tacitus lib. 1. histor. ait: Quae fato manent, quamvis significata non vitantur. Et Ammianus Marcellinus lib. 14. Manum iniectantibus fatis hebetantur sensus hominis, et obtunduntur. Ac fuit axioma fixum, gentilis philosophiae; haut unquam fatalibus miseriis deesse omen. Sed eadem Numina, quae clades auguriis significant, admonitos mortales suis consiliis raro sinere uti. Melius autem Christiani, ex eorumque disciplina, Augustinus Callias, Silvae Mysterior. lib. 2. fol. 59. impaenitentiae obdurationique cordium nostrorum hoc adscribunt:
Nemo sed id reputat, nemo etiam resipit.
Sic anteire solent tristes praesagia casus
Frustra, dum tantae nemo rei satagit.
Sicque nec ostenta et prodigia mortem Christi concomitantia impiis profuerunt, Idem Callias fol. 69.
Cum pie pro nobis paterere, redemptor, iniquis,
Terra parens tremuit, piceâ ferrugine caelum
Ora tegens tenebris orbem stupefecit obortis,
Inquam duas partes templi velamen abivit,
Corpora raeclusis surgentia multa sepulcbris
Sanctorum sanctam palantia visa per orbem,
Visaque saxa modis sunt dissilientia miris,
Naturae auctoris velut indignant ia mortem,
Ac miserum exitium Solymis minit antia, quando
Omnia naturae rident ostenta sagacis.
Sic gemitus Nohae veteres risêre profani:
Extremisque ita nunc plagis occalluit orbis.
Je näher die Straffe ist/je ärger die Leute werden/vnnd je mehrman ihnen predigt/je höher sie verachten / das man greifft / wenn Gott strassen will / daß er die Leute verstocken lässet / auff daß sie ja ohn alle Barmhertzigkeit vntergehen/vnd mit keiner Busse Gottes Zorn versöhnen. Aber es will vnd muß so sein, daß sie sicher werden / vnd singen Pax, es hat nie noth/vnd nur veracht alles was Gott haben will/vnnd alles dräwen der Zeichen in Wind geschlagen / biß sie / (wie Paulus sagt) plötzlich das verderben vbereylet / vnd verstöret / ehe sie es gewahr werden. Gregorius Richterus axiomat. ecclesi ast. 187.
Sicque interiit Pharao, qui credere noluit signis. Et contemnere indicia talia manifesta, obdurationis quandoque signum est: quod et attestatur Flavius Iosephus, de bell. Iudaic. agens. lib. 7. cap. 12. Certis, inquit, prodigiis, et futuram solitudinem praenuntiantibus, neque attendebant animo, neque credebant, sed velut attoniti, nec aut oculos habentes, aut animas, edicta Dei dissimulavêre. Et paulo post addit, Deum quidem hominibus consulere, modisque omnibus praemonstrare, quae sint eorum generi salutaria: ipsos autem ob dementiam suam malis voluntariis interire. Alii etiam, inquit, signorum quaedam pro suâ libidine interpretati sunt, alia contempsêre: donec patriae excidio, suâque pernicie, eorum iniquitas est confutata.
Regni itidem, iam paulatim labentis, nota habetur, quando Principes ignari sunt mali, quod eos obsidet circumcirca. Cum scilicet omnibus fere, politicorum vitiorum inscientia adest, quando sub specie honesti civilis, latent insidiae perniciosissimae, easque nemo peritorum animadvertit, nemo cavet, omnes laudant, sequuntur, amplectuntur: optimâ spe suffulti, nihil inde eventurum, quod rei publicae possit nocere, sed omnia in eiusdem stabilitatem muniendam optime cessura. Pariter ut in aegro corpore Medici pro laethali signo habent, cum aeger iam haut amplius morbum advertit, nec quid in toto corpore doleat, scire potest: Sic quando publicae calamitates amplius non sentiuntur aut metuuntur; certum est instare totius regni aut rei publicae extremam eversionem. Iohann. Baptista Lencius observ. polit. 218. Hisque signis Alexander Magnus, magis, quam ullâ re aliâ invitatus, Asiam
et Darium, cum iam nimis voluptatum delitiis totus obrutuisset, aggressus est, et quod voluit, perfecit. Q. Curt. et Plut. Pompeiani, paulo ante ultimam illam cladem, tam securi ob omni metu fuêre, ut inter apparatus magnificentissimos, de summis magistratibus in urbe gerendis consilia tractârint, Iul. Caesar. de bell. civil.
Nec solum summa securitas indicium est appropinquantis ruinae, ac quanto exitio propior, tanto etiam securior est mundus. Sed et quando pro lusu habentur, piae et propheticae admonitiones: nec solum minae eiusmodi ridentur, sed et prorsus fieri non posse reputatur, ut tristior aliqua immutatio subsequatur, tunc finis haut longe abest. Sicque cum Loth loqueretur ad generos fuos, qui accepturus erat filias eius, ac dixit: Surgite et egrediemini de loco isto, quia delebit Dominus Civitatem hanc, visus est eis quasi ludens loqui. Genes. cap. 19. v. 4.
Huic plane compar est, quando malis praesentibus, non adpropriata remedia adhibentur: vel ex ignoratione causarum, vel occultam aliquam ob rationem. Quando modo haec, modo illa Aulico politiciusurpant: tam in pace et domi edicendo sanciendoque, quam bello et foris arma expediendo, et copias producendo. Cum, secundum similitudinem Socraticam non nisi Hydrae capita amputantur, et pro uno plerumque damno, tria alia renascuntur. Porro etiam prognosticum minus faustum esse Politici censent, quâdo boni, prudentes ve moriuntur multi, et iis succedunt iuvenes, illis veteranis non pares: qui tamen antecessores multi iugâ prudentiâ et eruditione multis se superare parasangis, sibi persuasum habent. Equidem quando multos viros bonos habitantes in aliqua urbe videmus, eam beatâ praedicamus: cum quippe Deum ultra modum, mensuramque in gratiam dignorum, etiam in indignos profundere soleat divitias suas. Genes. cap. 18. Merito itaque si ii decedant, certissimum civitatum munimentum dirutum esse, reputare debemus, nisi, tamquam in arbore, de quâ maturi fructus defluunt, parens naturae alios substituat recentes, quibus alantur, fruanturque quibuscumque est datum. ut ait Philo de sacrific. Abel et Caini fol. 117. et sequenti.
Ruina appropinquat, cum qui aliis ad virtutem auctores, ductoresque esse deberent, ipsi eâ carent et polypragmosini laborant: ac insuper eo nomine se culpari, graviter ferunt, ac omnino piaculi loco habent. Dissimiles in eo patribus, qui Anno Domini 881. Synodo interfuerunt Macrensi, qui ingenue confitentur, et aiunt, Quomodo nos vitam corrigere valeamus alienam, qui negligimus nostram? Curis enim saecularibus intenti, tanto insibiliores intus efficimur, quanto ad ea quae foris sunt, studiosiores videmur. Usu quippe terrenaecurae, a caelesti
desiderio animus obudrescit, et dum extraneis actionibus implicamur, ministerium negligimus nostrae actionis, Domini causam relinquimus, ad terrena negotia vacamus; locum sanctitatis accipimus, et terrenis actibus implicamur. Impletum est in nobis profecto, quod scriptum invenitur: Et erit sicut populus, sicut sacerdos. Sacerdos enim non distat a populo, quando nullo suae vitae merito, vulgi transcendat actionem. Ecce iam pene nulla est saeculi actio, quam non sacerdotes administrent. Quanto autem mundus gladio feriatur, aspicimus, quibus quottidie percussionibus intereat populus, videmus: cuius hoc nisi nostro praecipue peccato agitur? Ecce depopulatae urbes, eversa Castra Ecclesiae, et Monasteria destructa, in solitudinem agri redacti sunt: sed nos pereunte populo, auctores mortis existimus, qui esse debuimus duces ad vitam. Ex nostro etenim peccato, populi turba est prostrata: quia faciente nostrâ negligentiâ, ad vitam erudita non est. Pensemus ergo! Qui unquâ per linguam nostram conversi, de perverso suo opere nostrâ increpatione correpti, paenitentiam egerunt? Quis luxuriam ex nostrâ deseruit eruditione? Quis avaritiam, quis superbiam declinavit? Hîc pastores vocati sumus; et cum ante aeterni pastoris oculos venerimus, eo gregem nostrâ praedicatione conversum non ducemus? sed utinam, si ad praedicationes virtutem praesufficimus, loci nostri officium, in innocentiâ vitae teneamus. Christoph. Lehman. lib. 3. cap. 25.
Malum insuper signum est, quando non solum occulta scelera non vident magistratus; sed vix aperta iam et protracta in lucem. Quando Primatibus optimi, qui Deo pessimi, et reiecti contra, qui illi electi. Lipsius 2. de Constantia. 16. Quando ob virtutes certissimum exitium; quando boni, quibus deest inimicus. per amicos opprimuntur. Tacit. 1. histor. a princ. Et mali ideo saeculi indicium est, cum honores impedit eos promeruisse. Pierre Mathieu, en l'advertissement de l'historie de France ad fin. quod certe elegantissime exprimit, La Diana de Montemayor, Estamos a tiempo que merecer la cosa, es principal parte para no alcancarla.
Quando, qui obtinent locum optimatum, non nisi pessimos iuvât. Si Magnatum praecipui ministri recedentes seu infidelescunt, et socii furum; si munus accipiunt, et tantum sequuntur retributionem: si pupillo non iudicant, et lis viduae non ingreditur ad eos, Isaiae cap. 1. v. 23. Quippe pecunias ex officiis corradere, omnium malorum est causa, omniumque flagitiorum principium et finis, quod ait Iustinianus noster, in Novell. 8. §. 1.
Sane incredibile dictu est, quam non difficulter Principum et Praefectorum sordibus, ac actionibus immoderatis publicae res ad interitum
inclinent. Memoratu valde pulchrum est, quod apud Dionem Cass. lib. 55. histor. Rom. habetur: Batto Dalmatarum rebellantium Dux, cum Tiberio Romano Caesare de pace ineundâ conferens, Caesari, cur ita deficerent, et rebellarent, quaerenti: Vos, inquit, ipsi in culpa estis, qui ad vestros greges custodiendos non canes, pastoresve, sed mittitis lupos.
Certum et minime fallax signum rei publicae mox ruiturae esse existimatur, quando turpia exempla nimis late vagantur, neglectio et contemptus disciplinae supra modum augetur, et praeterea rarus in puniendo magistratus existit: tumque demum toti regno aut civitati terminus suus prope adest. Lacedaemones cum nollent punire nefarios adolescentes, qui stupraverant per vim filias Scedasi, in ipso facinoris loco victi, cum libertate omnem vim et potentiam simul amiserunt. Nimirum tunc malorum ultimum est, et consummata infelicitas, ubi mali mala sua amant, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent, et desinit esse remedio locus, ubi, quae antea vitia Fuêre, mores fiunt. Quod ex Seneca Iohannes Baptista Lencius, observat. polit. 317. refert.
Si homo non punit, Deus cogitur punire, necesse namque omnino est, scelera vindicari. Infinitam licentiam in moribus, divinae subsequuntur poenae. Richter. axiomat. oeconom. 107. Morumque corruptela, omen certissimum est futuri mali, et laxatio disciplinae, signum est mutationis Imperioreum. Ac sine ullâ dubitatione poenae sunt propinquae, quandocumque prorsus corruit disciplina. Richter. axiomat. oeconom. 108. Quamquam enim in quacumque frequentia hominum, multa sint vitia, et multi tetri lapsus: tamen donec manet disciplina, gubernatorumque severitas petulantes coercet, lapsusque et contumaciam punit: tantisper Deus civitatibus parcit; sed quando ad hunc gradum est ventum, ut impunitas licentiam confirmet; et iam petulantia pene ducatur esse virtus: hîc statim Deus est vindex; et horrendis malis punit totas gentes. Regula ideô est, omni fere maior exceptione: Cum magistratus atrocia scelera non punit: poenae publicae divinitus opprimunt populum et magistratum. Richter. axiom. histor. 77. Quando non puniuntur atrocia scelera; totae gentes et res publicae evertuntur. Non evertuntur res publicae tam propter peccata et hominum lapsus: quam propter atrocium scelerum impunitatem. Cum magistratus polluit scelerum societate, cumque negligens est in puniendo: totae delentur gentes. Quando nimitum laxatur disciplina: tunc veniunt maiores poenae. Quando vero gubernatores antevertunt poenas suâ severitate: tunc Deus non plane, aut mitius punit. Richter. axiom. polit. 11.
Hocque semper est observatum, quod, quando magnorum
scelerum poena differtur, praesagire nos posse poenam duriorem. Semper maxima pars generis humani vivit in perpetuo stupore, negligente iram et iudicium Dei, et omnibus libidinibus frenos eo liberius laxante: quia non statim Deus omnes sontes obruit poenis: sed interdum eas aliquantisper differt, ut fpacium paenitentiae miseris concedat. Hacque morâ, quâ ad salutem suam homines uti, et pro quâ Deo gratias agere debebant, plerique ad confirmandam securitatem, et cumulanda scelera abutuntur. Ideo et poenae tandem horribiliter cumulantur. Lento enim gradu ad vindictam sui divina procedit ira: sed tarditatem supplicii gravitate compensat. Nec quisquam hominum speret, se impune sua scelera esse laturum. Richter. axiom. histor. 180. Quin et saepe integrae civitates sunt devastatae, quod scelerato civi, propter admissum scelus poenam non irrogâssent. Hesiod. lib. 1. oper. et dier. ibique Iohann. Tzetzes, fol. m. 90.
*polla/ki kai\ cu/mpas1a po/lis2 kakou= a)ndro\s2
e)pa/urei.
Saepe universa civitas malum ob virum punitur:
Et huc quoque pertinent nescio cuius Tragici versus:
Ubi sophistices potentum detinet
Mentes amor, Deoque summo praeferunt
Terrae patriaeque cum suas iniurias:
Ubi petulanter facere quod libet licet,
Legumque vox et ira Dei vindicis
Ridentur, et inane nomen est pudor;
Magno ruet ventis secundis impetu
Mox in profundum mersa tota civitas.
Initia mutationum in regnis et rebus publicis plerumque a domesticis dissidiis exsistere solent. Quando regna sunt ruitura: incidunt domesticae simultates quibus evertuntur. Imperia, quae amplitudine suâ fulta ac maiestate, solius potentiae nixu, et sese sustentarunt, et omnem vim externam respuerunt, tandem intestinis conquassata, convulsaque motibus, corruerunt. Primus gradus ruinae Imperiorum est, civilis discordia. Secundus, infelicitas consiliorum. Tertius, amentia et caecitas. Quando instat finis alicuius regni, et quando regnum debet everti: praecedunt multae seditiones. Quia sicut aedificia, sic etiam Imperia, paulatim ac per partes ruunt. Periodis regnorum circumactis: ruinam proxime antecedunt discordiae: quae si quid reliquum est: id labefactant. Nec fere nisi fatalibus discordiis magna Imperia evertuntur. Richter. axiomat. polit. 10. Generalibus ideo rerum publicarum evertendarum terminis prw=tws2 summo iure accensentur seditionum intestinarum flabella: quibus tribunitiorum spirituum Aeoli, tam lata saepe
incendia excitârunt, ut non modo urbes magnificentissimae, sed splendidissima etiam regna et imperia penitus deflagrârint. Eo certe nil vanis ambitiosisque hominibus usitatius est, qui privatim degeneres, ut ait Tacitus, 11. annal. in publicum exitiosi, nihil spei nisi per discoridas habent, quique honores, quos quietâ republicâ desperant, perturbatâ consequi se posse arbitrantur. Nam ut Imperium evertant, libertatem praeferunt, si everterint, ipsam aggrediuntur. Suboluit hoc ipsum Baldo nostro, ad l. unic. C. de caduc. toll. qui ait, Partialitas in civitate, est tamquam vermis in caseo. Cui Andr. Barbatius ad. c. licet col. 15. de probat. adstipulans, discordiam, inquit, esse portam patentem ad introducendum inimicos. Zieriz. d. dissert. fol. 32. Literis est mandatum, Baydonem seu Bathyn, Hoccatae Tartari filium, educturum exercitum hostilem, ac consuluisse vates suos, ac simulacra quaedam consecrata de eventu belli. Et tunc responsum esse datum tale. Pergeret sine cunctatione, et mora: Iam enim praecessisse spiritus tres profligatores ad versariorum ipsius: Primum contemptae neglectaeque sanctae religionis atque pietatis: secundum, dissensionum et alienationum; Tertium, ignaviae et timiditatis. Ioach. Camerar. innarrat. Turcic. fol. 34.
Universa pariter antiquitatum et historiarum series certa u(polh/yh| conclusit facilem et temerariam patriae morum, ac rituum mutationem certissimum eversionis krithrion. Portentique loco esse, morum, vestiumque omnimodam immutationem. Quemadmodum enim ex nominis velpraenominis, aut agnominis mutatione, fraudulentae alicuius machinationis suspicionem arguunt leges nostrae. Sic etiam ex mutatione habituum receptorum. Quando nostra nobis displicere incipiunt, et aliena nimium placere, verissimam, imo urgentissimam praesumptionem Politici colligunt, et aliorum ritus nos facile secuturos, et nostros relicturos. Zieriz. d. dissertat. fol. 27. et seqq. Tileman. d. dissert. C. 4. b. Neque difficulter et ex divinis oraculis colligere hoc licet: quando se visitaturum, ait Deus Ipse, apud Sophoniam, cap. 1. vers. 8. super Principes et Filios Regis, et super omnes, qui induti sunt veste peregrinâ. Insigne huius rei exemplum, apud elegantissimum Historicum Q. Curtium, lib. 3. de gestis Alex. habemus, ubi inter alia krith/ria transferendi Imperii Persarum a Dario in Alex. M. recensetur; quod Darius principio Imperii vaginam acinacis Persicam iussisset mutari in eam formam, quâ Graeci uterentur, protinusque Chaldaeos superstitionem rei eventu comprobante, hoc interpretatos, Imperium Persarum ad eos, quorum arma esset imitatus, transiturum. Ac generatim: temeraria patrii moris mutatio, Graecis ac Romanis extremam perniciem intulit, ut Tullius politikw/tatos2 edisserit apud Augustinum lib. 2. de civitate Dei. cap. 21.
Non absimiliter aptâ quâdam conclusione, literariae rei publicae magnam quandam stragem praedicunt eruditi, si utilissimis disciplinis posthabitis, mera a)/doca, mera paradoxa scaiose tractantur; quae vel scire vel nescire non magis interest nostra, quam quod subtilis et sublimis Germaniae ICtus, Udalricus Zasius retulit, in l. non omnium. ff. de legib. An Aeneas dextro pede primum an sinistro conscenderit navem. Zieriz. fol. 31.
Si item loca, ubi bonae literae, moresque iuventuti inculcentur, sint vel moribus depravata, vel institutio ibi non rite tractetur, mutationes periculosissimae instant: quâ de re ex Eilhardi Lubini, Theologi magni Stayricis declamationibus, quaedam repetere lubet, mores Academicos non vulgi, sed maiorum gentium qui sunt, ubi ita describit:
Petrus et Andreas, Zebeaedo et natus uterque
Retibus abiectis patriamque patremque relinquunt,
Unius admoniti mandato, et voce magistri,
Omnia deseruêre unum ut sequerentur lesum.
Quem quotus, heu! nostrum sequitur, nisi opes et honores
Incutiant pietatem, et amorem Numinis adflent,
Exstimulentque sacro ardentem de nomine zelum?
Haec nostra est pietas, cuius sine honore opibusque
Paenitet atque pudet. - - -
- - - - Quod ipsum
Se putat indignum, nisi dote accedat opimâ,
Nauseam et exsecutiat sponso Procathedria. Quantus
Annuus et reditus? Quot culti consequar agri
Iugera? quam magnâ laut aque paropside vivam?
Quove loco aut cathedrâ capiar? Erimâ anne secundâ?
De vita aut studiis, aut moribus auditorum,
Et quâ ec clesia ibi vigeat, quâ parte
laboret,
Quaestio semper erit, vel nulla vel ult ima.
Quorum si libros, et Eristica scripta revolvas
Queis arcana Dei, et sacra non temeranda profanant,
Dispeream in fronte auctorum si nomina demas.
Etrivio scurras, convicia, iurgia, lites.
Et probra ni ingessisse sibi, et se incessere iures.
Quis furor! Impuris gemmas protrudere porcis,
Et morbos animi, adfectusque odii, invidiae, irae, Aethereis sacris confundere, sancto
et amictu
Divini verbi scelera obtegere intima cordis,
Atque his suggestum sublime ascendere, et inde
Invisos quos cumque merentes inque merentes
Fulmine percutere, at Anathemate sternere diro;
Aut sacris libris animorum involvere morbos,
Pestifera inque alios linguae iactare venenum?
Quis ferat haec vernas inter? - -
Qui recta incurvant, qui nigrum in candida vertunt,
Interea mystae cupiunt audire Themistae.
Hei mihi! tam sanctae qui, qualis, quantus abusus
Cernitur esse rei! - - -
Grammatici errores memorant patientis Ulyssis,
Atque ipsi in vita et factis rationis aberrant
Aregione procul, quantum Orcus ab aetbere distat,
Quid Logico magis est alogon, cum tempore vitae
Quâ sit Iudi cium, quâ Inventio parte
locanda,
Quae, quotuplex methodus, quaerit, deque ordinererum,
Iudicio ipse carens, quânam methodo, ordineque ipsa
Invenienda siet mortalis regula vitae?
Nostrâ aetate adolescentem verecundia prorsus
Destituit, Iuvenum ille decor, certissimus index
Virtutis, contraque audacia ferrea frontem
Occupat huic, omnem que abstergit ab ore ruborem.
Disputat et magno contendit vocis hiatu,
Eximium decus ingeniiratus esse cuique
Fortiter adversari, et contradicere cunctis,
Et quia iam imberbes ante Alpha et Beta docentur
Rixari, et perfricta atiis contendere fronte.
Inde minus mirum est totrixarum omnia plena,
Iam pasem e toto profligare undique mundo.
Inde sit ut thesibus iam Academia perstrepat omnis,
Queis pleni foruli, et totae sunt Bibliothecae,
Et queis port andis Magelosae haut sint satis octo.
Scilicet edendis fervent his Cbalcogr aphorum
Nunc omnes operae, locus et vix restat in illis
Christi Evangelio, quo solo scanditur aether.
Aedific Iillius simili ratione modoque
Pler aque iam sacris studiis operata Iuventus
Illa sui studii tam celsa palatia, cuius
Deserit omnia bumi, caelumque tuetur, acumen
Incipit. A summo primum orsa cacumine tecti,
Scilicet haec linguae vix fundamenta Latinae
Prima scbolae patriae didicit, praeeunte magisiro,
Vix tria singultim coniungere verba. Sed illa
Ut primum celsas Academi accessit adarces,
Mox infans vocalis erit. Non lacte nutriri
Se, sed adultorum solidam sibi posiulat escam.
Disputat atque docet, sacra templi pulpita scandit,
Iamque docet populum. Verbi mysteria sacri
Omnia iam novit. Iam controversia nulla,
Haeresis et toto vix ulla innotuit Orbi,
Cuncta resutabit, decidet que omnia, nil est
Quo se horum Heroum grave non penetr arit acumen.
Euge! satis tuta es iam his defensoribus, orta
Nempe tibi lux est Ecclesia solibus istis,
Nempe laboranti poterunt succurtere lunae.
O qualis facies, et quali digna labellâ
Christi Ecclesiae Atlas, cui mentum glabrius ovo?
Linguarum interea quanta ignorantia, qualis
Occupat horum animos Graecae Hebraeaeque sacrarum.
Scilicet hosce ferunt haec tot praepostera, et haetot
Pernicies Iuvenum, et pestes Collegia, fructus.
Ut numquam solido et certo fundamine nixus
Quid verum falsumve queas ostendere, et inde
Haeraetico os possis, et diram obtundere linguam,
Atque venenatos dirae bydrae effringere dentes,
Quin etiam hos Iuvenes quondam non defuit inter,
His qui Colleg Is multos iam impenderat annos
Cuius non Pluteus, nec Eristica Scriptatot inter
Bibliotheca libros sacra Biblia viderat unquam.
Quis furor est aliquando alios te velle docere,
Discere nolle prius. - - -
Intereatotus dum nunc Academicus orbis
Disputat, at que implet tota Auditoria, et illis
Vocibus: Oppono, Respondeo: Sic ego contra
Hasce theses insurgo tuas subsellia tota
Frangat, et adravim ac sudorem se usque fatiget,
Sit iam Respondens tibipraestantissimus et doctissimus
Opponens, quos nemo ascenderit ultra:
Quando Scholae Rector Trivialis quaeritur, ille
Amplius hoc toto iam non reperitur in orbe.
O factum nostriturpe et miserabile saecli!
Scilicet huc scabies haec et prurigo redegit
Illa alter candi quondam haec Academicatempe.
Neque porro incertius est interiturae rei publicae krith/rion, ss Princeps una cum Primiceriis suis luxu, otio et voluptatibus diffluat; quae lues rerum publicarum teterrima est: ubi scilicet aulam maxima invasit levitas atque petulantia, intolerabilis superbia, profusi sumptus, insolens elatio, inhumanissimum fastidium, negligentia atque plane contemptus omnis severioris disciplinae et veterum morum. Unde porro a capite in reliqua membra manat summa vitae dissolutio, cupiditatum effrenata excursio, et foeda iamplaneque intolerabilis in victu cultuque luxuria, et eorum, quae ad Deum atque homines manifestam gravium peccatorum habentturpitudinem, impunitas. Ioach. Camerar. in narrat. Turcic. fol. 34.
Nihil est certius, quam uttalis nutet, languescat, et tota collabatur res publica, quando hoc illi proprium, ut in ea, suum quisque privatum spectet emolumentum. vid. Philipp. Camerar. certur. 1. medit at. histor. cap. 32. et centur. 2. cap. 44. ac seq. Semper enim in republica res privatae, publicis offecerunt, ubi ergo male-sana stoliditas et incuria omnes infatuavit; ut nemo publica, quilibet sua saltem satagat procurare, communium malorum plane incuriosus; instat dissolutio Imperiorum. Hucque pertinet Valerii Maximi monitum, lib. 5. memorabil. cap. 6. Salutem rei publicae omnium privatorum salutem complecti, stante republica omnes cives stare; cadere eâ cadente.
Si vitia inter subditos crescant, acceleratur ruina. Hoc enim certe perspicuum et planum esse videtur: Qualis ubique locorum ac gentium, quibusque temporibus vita sit, talem esse fortunam quoque rerum publicarum solere; ac ex privatorum modificatione comunem statum perpetuo concinnari Ioachim. Camerar. in narrat. Turcic. fol. 33.
Praesumptio etiam ruinae est, si reputationem in externis, et apud exteros splendenti quodam fastu quaerimus; et magnitudinem negligimus internam. Etenim nihil impotentius, quam fama potentiae, non suâ vi nixa. Vere item dixit Philosophorum summus, 5. polit. 6. Fiunt mutationes in republica, quando per luxuriam patrimonia consumpserunt homines. Optant enim res novas huiusmodi homines Misera certe humanae potentiae conditio est, quae cum optime floret, a voluptatum tineis, et ferrugine petulantiae paulatim attrita, tandem in exitium per praeceps ruit. Memorabile huius rei exemplum est Regnum Portugalense, quod de vastatum fuit non quidem Maurorum armis, sed delitiis Indianis. Circumspice quaeso Lector, et quam potes altâ memoriâ repete excidium rei publicae Romanae vetustioris.
Invenies profecto lamentabilem tam floridi Imperii interitum voluptatibus et luxui acceptum ferri. Immoderatae siquidem voluptates, cum Asia et Graecia ut incapacioribus capi nequirent, atque ob id in Italia sedem quaererent; Romae omnes fenestras offenderunt apertas: blando itaque suo veneno clanculum omnibus irrepserunt. Sic Romanus armis antehac invictus, ab inerti luxu fractus in feminae abiit naturam, pro viro femina, pro iustitiae patrono, iniquissimus praedator et tandem praeda hostium factus fuit. Quis itaque, ut cum Grimalio loquar, lascivientam vitiis rem publicam, luxu que perditos cives, non sumptuariâ potius velit, quam sanguinariâ lege coercere? Nam omnes sumptuariae leges, quibus et gulae et vestibus, et servitiis ceterisque pompis modus imponitur, nihil aliud spectant, nisi ut subditi non depauperentur. Pulchre Scip. Amirat. lib. 17. dissertat. polit. 6. pag. 269. Praeclare Tullius, avaritiam, inquit, si tollere vultis, mater eius tollenda est luxuria. Et ita minime diuturnum Imperium esse potest, ubi rerum precia et prodiga luxuria, ad summum pervenerunt. Notatuque dignum est, quod de Cardi Burgundi Principatibus. post mortem eiusdem varie distractis, in varias que miserias redactis, scribit Philipp. Cominaeus, lib. 5. cap. 9. fol. 414. Ie n'ay cognu nulle Seigneurie, ne pays, tant pour tant, ni de beaucoup plus grande estendue encores, qui fust tant abondant enrichesse, en meubles et edisices, et aussi en toures prodigalitez, despenses, festoyemens et cheres, comme ie les ay veus, pour le temps que i'estoye.
Inprimis autem luxum et superbiam sexus muliebris praecedere ruinam Imperiorum, testatur ipse Spiritus sanctus Esaiae, cap. 3. v. 16. etc. Pro eo quod elevatae sunt filiae Sion, et ambula verunt extento collo, et nutibus oculorum, ibant et plaudebant ambulabant, et pedibus suis composito gradu incedebant: Decalvabit Dominus verticem filiarum Sion, et Dominus crinem earum nudabit. In die illâ auferet Dominus ornamentum calceamentorum, et lunulas, et torques, et monilia, et armillas, et mitras, et discriminalia, et periscelidas, et murenulas, et olfactoriola, et inaures, et annulos, et gemmas in fronte pendentes, et mutatoria, et palliola, et linteamina, et acus, et specula, et Sindones, et vittas, et theristra. Et erit pro suavi odore, fetor, et pro zona, funiculus, et pro crispante crine, calvitium, et pro fascia pectorali, cilicium. Pulcherrimi quoque viri tui gladio cadent, et fortes tui in praelio. Etmaerebunt atque lugebunt portae eius, et desolata in terra sedebit.
Quo magis etiam pauperum. oppressio crescit, eo propius abest mutatio Imperiorum. Et quando onera publica crescunt, regiminamutantur, ac Capnionis apophthegma fuit; Quando duplicantur lateres, tunc venit Moses. Richter. axiomat. ecclesiast. 8.
Gemidos, y lagrimas de opprimidos, memoriales a Dios. Anton. Perez. aphorism. fol. 41. num. 229. Secundus enim sanguis est, et loco sanguinis hodie pecunia habetur. Alphons. Moditius. §. plebiscitum quaest. 42. in fin. Et Hesiod. oper. ac dier. lib. 2.
*xrh/mata ga\r yoxh\ pe/letai deiloi=s2 brotoi=s1i.
Pecunia enim anima est miseris mortalibus.
Summa ideoque in iustitia est, sia divitibus pauperes opprimantur, hocque Pisarum, Florentiae et Senarum Rem publicam evertisse, monet idem Moditius §. eod. quaest. 24. ad fin. Dominus ad iudicium veniet cum senibus populi sui, et Principibus dius: vos enim depasti esti vineam, et rapina pauperis in domo vestra: Quare atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis, dicit Dominus Deus exercituum? Isaiae. cap. 3. pers. 14. et seq.
Pariliter item symptoma letale est, oppressio, lacrimae, et sanguis innocentum, eleganter, ut omnia, Antonius Perez, aphorism. fol. 151. et seq. num. 67. 69. fol. item. 248. num. 110. Veneno al alma, y al cuerpo la sangre de innoacentes. Mas peligrosa, y fverte una avenida de lagrimas de pacientes iniustamente, que la de un diluvio arrebatado. Los mas fvertes solliacitadores de toda la naturaleza inferior la innoacenacia, y el aggravio. Lagrim as de innoacentes paacientes mas peligrosas, que un diluvio. Pessimum sane prognosticum est, si iustitia sustineat partes rei, hocque saeculo magis ipsi, quam oppressis nocet. Anton. Perez. fol. 121. nu. 7. Pietad de syglo en que esta hecha Reo la Iustiaeia.
Regnuma gente in gentem transfertur propter iniustitias, et iniurias, et contumelias, et diversos dolos. Ecclesiast. lib. 10. vers. 8. Et Hesiodus Ascraeus, admodum eleganter et ex mente priscorum Hebraeorum:
Iustitiae vero impetus, tractae quocumque homines duxerint
Donivori, pravis autem Iudiciis iudicarint leges.
Haec vero sequitur flens, urbemque et mores populorum,
Aereve in tuta, malum bominibus adferens,
Quique ipsam expellunt nequerectam distribuerunt.
At qui iura tam hospitibus quam popularibus dant
Recta, neque a iusto quic quam exorbitant,
Iis viget urbs, populique florent in ipsa:
Pax vero per terram alma, neque unquam ipsis
Molestum bellum destinat late cernens Iuppiter.
Nec unquam iustos inter homines fames versatur,
Neque noxa: in conviviis vero partis opibus fruuntur.
His fert quidem terra multum victum: in montibus vero quercus
Summa quidem fert glandes: media vero apes.
Lanigerae autem oves velleribus onustae sunt.
Pariunt vero mulieres similes parentibus libros.
Florent autem bonis perpetuo, neque navibus
Navigabunt: fructum vero profert fecundus ager.
Sed quibus iniuria que mala curae est, pravaque opera,
Iis poenam Saturnius destinat late cernens Iuppiter.
Sed inprimis perniciosum malum est, ubivis regnans atheismus: Lubrnus supra d. declamation.
Non menoro toto quam vastum Epicurus in orbe
Imperium obtineat, quam vix e milibus unum
Invenias, cuius praecordia non Deus ille
Intima, non cordis fibras penetrârit ad imas,
In caetu horum etiam, qui Christi a nomine nomen
Sortiti, quorum insideat non sensibus imis
Notum Evangelium hoc, quod Praeco Epicurus ab imo
Inferno elatum humano generi enarravit,
Filius ille Deo mundi, Cacodaemonenatus:
Provida cura Dei quod mundum nulla gubernet,
Quod per mortem animae pereant cum corpore, quodque
Cbristi Evangelium nil sit nisi fabula, caeco
In mundo casu quod cuncta vagentur et errent;
Denique quod totonon sit Deus ullus in orbe,
Qui scelerum vindex quondam et iustissimus ultor,
Pro merito aeternis poenis malefacta rependat.
Occultum fuit hoc Evangelium bactenus, at nunc
Suggestum impietas scandens sublimius altis
Nubibus illa palam parte orbis praedicat omni
Eusebiâ e mundo procul hinc procul inde fug at â
Cordibus ex hominum, Christum quoque qui ore fatentur,
Nempe Deum fassi ore, Epicurum in corde foventes.
Nos utinam vani! sed voce tubâque sonorâ
Pleno ore Impietas toto hoc ebuccinat erbe,
Et toto auditum Mundo Taratantara clangit.
At vero supra positas et similes si quis praesagitiones probe perpendat, vix est, quin non exclamaturus sit, multiiugas multis Imperiis impendere mutationes, extremique multorum tempus in unum convenisse dies. Tu bone Deus omina sinistra averte. Verissimum. Franco-Gallorum Proverbium est: De desordre en decadence. Saeculumque inordinatum se ipsum prodit, quod ait Antonius Perez. in
aphorism. fol. 233. num. 50. Dezia ungran personage de un siglo desconacertato, dexalde correr, que presto morira: su mismo desconacierto le sera el veneno. Notatu digna sunt verba S. Martyris Cypriani, serm. de ieiun. et tentat. Domini. Si Moysen, et Aaron, et Samuelem hodie haberet Ecclesia, cum invocarent, exaudirentur. Et orantibus Iob, et Noe, et Daniele, populo parceretur. Rarus hodie Phinees, qui perfodiat impudicos: rarus Moyses, qui occidat sacrilegos: rarus Samuel, qui inobedientes lugeat: rarus Iob, qui pro filiorum negligentia sacrisicium offerat: rarus Aaron, qui coram Pharaone comminationes divinas edicat: rarus Noe, qui his, quibus submersio imminet, arcam bitumine litam provideat. Flens cum Apostolo, dico: Inimicos Crucis, qui terrena sapiunt; Magistratus, quorum Deus venter est, qui in his, quae dicere nefas, impudentes laetantur et gloriantur. Venerunt periculosatempora, quae praedixit Apostolus, in quibus voluptatum amatores magis, quam Dei, speciem pietatis habentes, virtutem vero abnegantes; inveniuntur Praepositi innumerabiles, qui ieiunia et orationes, nec digito movent: in quorum manibus iniquitates sunt, et muneribus eorum dextra oneratur, frustra ab his quaerantur miracula, frustra exilia implorentur; non sunt idonei intercessores, Dominicontemptores, nec convenienter ad placandum eum accedunt, nec conciliant, quem offendunt. His non absimilia habet Eucherius ad Valerian. Dissipatas loquimur Mundi opes, cum iam ipsemundus in finem suum vergens, spatiis agatur extremis, postrema mundiaetas referta est, tamquam morbis senectus. Visa sunt, videnturque iam dudum isto cano saeculo, fames, pestilentia, vastitas, bella, terrores, etc. Hi sunt in ultimis iam annis languores sui. Hinc saepe illa caeli cernuntur signa, motusque terrarum, permutatae temporum vices, monstrosae animantium fecunditates: quae omnia procedentis adhuc prodigia sunt temporis, sed iam deficientis. Puta verunt nempe Sancti Patres, iam tum instare mundi finem, sed appropinquabat tantummodo finis Imperii Latialis; tum enima Gothis ablata Romanis omnis fere Graecia, insuper Italia et Hispania; a Bulgaris Dacia atque Mysia; a Vandalis tota Africa; a Francis Germania et Gallia; a Saxonibus Britannia; a Sclavis Sarmatia, Dalmatia, Illyricum: nec multo post a Saracenis Aegyptus, Arabia, Syria, Chaldaea; a Tartaris Armenia, Hircania, Colchis, et quicquid ad Mare Caspium et Hircanum spatii interiacet; a Turcis universa minor Asia, cum Cappadocia, Ponto, Bythynia, et reliquis ad Persarum usque terminos Asiae Provinciis; a Persis quicquid in Indiam usque porrigitur. Quaenam autem hasce mutationes sequutae fuerint miseriae et calamitates, verbis exprimi non potest.
De hoc nostro saeculo, quale fuit superioribus annis (et nunc de
malo in peius ruit,) multa conqueritur Eberhardus a Weihe, tractat. de quaestione, utrius regni conditio melior sit, iliiusne cuius Rex nascitur, anne eius, cui eligitur, a prin. Incurrunt in omnium oculos confusiones et discrimina varia, bella atrocia, fusus innocentum cruor, libertatis et legum interitio, dissensiones, insidiae, calumniae, et infinita mala: et hoc amplius omnium scelerum et vitiorum, morborum ac periculorum maturitatem, malitiam, stultitiam, quam sororem malitiae dicebat Euripides, vesaniam ac saevitiam, omnium penem mortalium immoderatam atque intolerandam morum huius saeculi in dicendo, disserendo, constituendo, iudicando, faciendoque licentiam, in nostra tempora erupisse quis dubitat? Quid ergo obstat, quo minus acclamemus tragice cum Sophocle: Nunc haec est dies, quâ luctus atque noxa, mors, opprobrium, et quicquid malorum est omnium, in nos ingruit. Conversionem itaque ac eversionem necessario consequuturam quis negabit? Quorsum enim respexeris, in quemcumque mundi cardinem, sub caeli fornnice oculos converteris, quamcumque regionem et rem publicam consideraveris, omnia, prudentum imbutus monitionibus, nutare, pessum ire, labi, in fatalem quasi gyrum duci, et fere funera rerum publicarum luctuosa ante oculos poni cernes. Numquam orbis terrarum tot iactatus fuit procellis bellorum et dissidiorum, numquam flatibus a(ire/s1ewn, controversiis et rixis politicarum et Ecclesiasticarum rerum et quae ibidem sequutur plura. Et certe saecla nunc sunt saxea viliora ferro, eleganterque Antonius Fayus, in Emblematibus et Epigrammatib. fol. 185.
Quod Chaos antiquum digestis ordine cunctis
Disposuit summi provida cura Dei;
Mirandum testatur opus roburque potentis
Artisicis, cuius stant elem enta manu.
At Chaos eversis quod moribus haec videt aetas,
Cardinibus quo sunt omnia mota suis,
Virtuti dum vix locus est, sus deque feruntur
Omnia, sunt etiam praemia criminibus,
Quanta Dei nunc sit monstrat tolerantia: iustam
Ostendent olim flammea tela manum.
Et nescio quis alius:
Tempora sunt magni quae praedixêre Prophetae,
Et quae non vani concinuêre viri.
Discessit virga, desunt Saturnia Regna,
Venerunt duro ferrea saecla pede.
Aetate bac prorsum cecidit sanctissima virtus,
Regnat ubique malum, regnat ubique scelus.
Quando adeo morum probitas iacuit, pietas que,
Quando adeo sidei, iustitiaeque decus?
Quando adeo infelix regina pecunia mundus
Sic tibi servivit? sic quoque tecoluit?
Quando adeo neglecta fuit dilectio fratrum?
Quam toties Christus praecipit omnipotens.
Sunt et Politicorum horum morborum Symptomata varia. Interdum latenter sine motu, vel sanguine, interdum cum turbâ graviore, Rei publicae et Status mutatio fit. Machiavell. 3. commentar. 7: Sic conversio Aristocratiae in Democritiam, fere cruenta est; non e contra. Kirchner. 20. th. 3. lit. a. Monarchia numquam, nisi violentam patitur mutationem. Recteque dicunt Galli; il n'y a des degrez, pourmonter a la Royaute; et n'y en a point, pour descendre sans precipice. De regno nemo descendit, sed deicitur. Beroald. ad Sueton. fol. m. 124. Itidem, quandoque in mixtum Statum simplices transeunt, ut initia fere nesciamus; quod Romano-Germanico accidit Imperio: vel mixti in simplicem, ut Gallia. Sciendum hîc est, aliud esse occasionem, aliud causam. Occasio omnino accidentaria est causa; quae facit ut causa vera sortiatur effectum. Sic multa hodie Imperia sunt, laborantia variis morbis, quae levi occasione everti possent. vid. Crugerum, disputat. 9. th. 28.
Eversio fere semper ab externo hoste, vel vi procuratur maiore. Conversio violenta, per civile fit bellum; quod vel est factio subditorum inter se; vel seditio civium contra magistratum; vel Tyrannis magistratus erga subditos. Et ita utitur Deus malis, ad castigandos probos, Drusius, ad loc. Genes. cap. 84. Nil miserius est civili bello, Lucan. 2.
- - - Omnibus hostes
Reddite nos populis; civile avertite bellum.
Hinc Dacus premat, inde Getes.
Et semper internus hostis, externo magis est timendus. Cominaeus, lib. 5. cap. ult. fol. 484.
Rem publicam emendare, difficile est: 4. polit. 1. et prohibere, ne convertatur, maior habetur virtus, quam eam constituere.
Grimalius, de Senat. fol. 129. Operosiorem hanc reddit Medicinam; quod remedia propria et specifica, hoc in casu plerumque spernuntur: et non raro, gaudio ac tripudio pereunt regna. Ut de regno Hungarico quidam ex Aulicis olim dixit, narrante Herberstenio. Sardoicis quodammodo herbis, multos populos putares esse saturatos; moriuntur et rident. Interdum tutius est, tolerare magis, quam emendare praesentem statum. Arnisaeus, 2. relect. 2 sect. 4. a princip. Et quae emendari non possunt, toleranda sunt, ne morbus per motum gravior fiat, vel Medicina contemnatur. Pierre Matthieu, in Seian. fol. 290. etc.
Curando fieri quaedam maiora videmus
Vulnera; quae melius non tetigisse fuit.
Non est medendum rei publicae, mediante conversione, seu mutatione Status; sed qui praesens est, conser vari debet: nisi Deus aliud velit. vid. Montaigne, 1. cap. 27. ad fin. acin temerarios reformatores invehitur, Boccalin. 2. raegg. 76. fol. 344. etc. et in Pietra del Paragon. cap. 8. et adde eund. Boccalini, 2. ragg. 25. Numquam hoc in casu rem publicam nostram perieulose laborare credimus; et quemadmodum incendium, citius ab extra, quam ab his, qui in domo sunt, dignoscitur; sic et eminens ruina regni: Perez. in aphorism. fol. 39. num. 216. et fol. 152. num. 72. citius eam observant exteri, Richter. axiomat. oeconom. 82. Botero, d detti. 1. fol. 16. tit. Disordini di stato. vel qui Imperiinon sunt participes. hi enim quasi fluctibus abrepti dissolutionum, caecitatis merguntur gurgite, et probos consiliarios spernunt. Henric. Suso. in operibus fol. m. 434.
Pessimum hîc est, quod calamitatibus plerumque homines fiunt peiores; Richter. axiomat. oeconom. 116. 197. et 202. quod spoliati atque vastati, minus tamen rebus sunt, quam moribus: ut putares, poenam ipsorum criminum, quasi matrem esse vitiorum. Credo, manifestare vult Deus cur pereamus, cum per quam rem ad perditionem ultimam venimus, eam ipsam agimus, cum perimus. Salvianus 6. de gubern. Dei fol. 198. etc. Ad quid percutiemini, adhuc addetis defectionem. Esaiae, 1. vers. 5. Hocque si fit, indicium est, corpus totum morbidum esle, ac instareruinam. Et ideo nequaquam uti meremur prosperis, quia non corrigimur adversis, Salvianus, 6. fol. 206. quia monita ridemus; Monitis corrigi non quimus. Interdum quoque non agnoscimus eum, per cuius manus daturus sit nobis Deus salutem. Actor. 7. vers. 25. Saepe optimus Princeps, confusionibus ab Antecessore relictis, impeditur vel obruitur. Interdum saeculum respuit Medicinam, vid. Die Reformation der gantzen Welt ad fin iunctam Famae Frat. R.C. qui tamen tractatus verbatim ex Boccalini Parnasso conversus est. 1. cap. 77. Et adulatores sunt, qui praesentia tempora commendant, idem Boccalin. 2. ragg. 89.
Primo omnium autem hoc sciendum est: mederi rei publicae non esse in potestate humanâ. Ergo ante omnia placandus est Deus; Nicolaus, de Clemangis, epistol. 77. et epistol. 80. namque ubi peccata adhûc vigent, ibi in vanum laboramus, rationibus Politicis rem publicam stabiliendo. Tunc enim dicit Iehova; ipsi aedificant, sed egodestruam, et vocabuntur terminus improbitatis. Maleaci. 1. pers. 4. Insolens et obstinata illorum oratio est: Lateres ceciderunt, sed quadris lapidrbus aedificabimus. Sycomoros succiderunt, sed Cedros plantabimus. Esaiae, 9. vers. 9. Zehner. in adag. sacr. cent. 2. adag. 48. et seq. adde Albadam. in epistol. Belgicis, fol. 739. Deus dissipat consilia gentium. Psalm. 33. vers. 10. Et vanumest, quod Nicetas, lib. 2. in Andronico, ait: Nil est, quin ab Imperatoribus emendari queat, nec ullum peccatum est, quod superet eorum vires. Sed pauci boni in causa sunt, ut toti regioni parcat Deus. Genes. 18 Aut etiam unus Princeps, qui suam salutem populi saluti postponit. Exod. 32. vers. 11. etc. Proemendationis proportione remittiturpoena. Dionys. Carthusian. de probat. Spirit. fol. 87. vid. 1 Samul. 12. vers. 10. ubi proponitur ratio, quomodo Israelitae olim sese liberârint ab oppressoribus suis: clamando scilicet ad Deum, eique serviendo, ac confitendo sua peccata. adde Psalm. 107. vers. 27. et seq. Hîc quaeritur, an conversionibus, praesertim naturalibus et malis maioribus, Sapientia Politica remedium adferre possit? seu Prudentiane an Fortunâ res publicae constent? Sane est in republicâ aliquid divinius humano intellectu. vid. Xenophontem, in memorabil. lib. 1. a princip. Unde Vopiscus, in Aurelian. fol. m. 276. Adulatores esse, ait, qui dicunt: Tantam Principis esse virtutem, ut opus non sit Deos consuli. Fatalibus impendentibus poenis, omnia fere salutaria consilia spernuntur. Richter. axiomat. eccles. 42. ut iammodo innui supra. Ac in rerurn mutationibus, fatum consilia nostra sibi aptat. Lenccius, observat. polit. 310. Deus ita ridet consilia humana, ut ea plerumque nos perdant; vel fallant. Richter. axiom. oeconom. 84. et 230. Prudentes is spoli~at sensu. Cominaeus, lib. 5. cap. ultim. fol. m. 483. et seq. Ea etiam mala, nec fugâ evitant, qui noxii sunt. Ovidius, 4. metamorph.
--- Luctu, serieque malorum
Victus, et ostentis, quae plurima viderat, exit
Conditor urbe suâ: tamquam fortuna locorum
Non sua, se premeret. -----
Quidam morbi, sunt Dei flagella; ubi Medici sunt tortores, non salvatores. Paracels. fol. 21. et seq. tom. 1. Quae autem fatalis ruina sit, is demum nevit, cui, ut Virgilius, 2. Aeneid. canit;
--- Omnis. quae nunc obducta tuenti
Mortales hebetat visus. ---
Erepta nubes est. Is solus videt Deum et angelos, hostibus animos, viresque sufficere secundas.
Apparent dirae facies, inimicaque Troiae
Numina magna Deûm. -- --
Tunc ergo, cui fuga patet, abeat: vel ipso Salvatore nostro suadente, apud Matth. Sicque Vergiliana Venus:
Eripe nate fugam, finemque impone labori.
Interdum miraculose restituit res Deus; nec etiam utitur personis ad hoc qualificatis: ut factum tempore Caroli VII. Galliae Regis. vid. Pasquier. 5. cap. 7.
Quidam etiam rei publicae morbus, sui naturâ diuturnior est, disficiliusque curatur. Factio Optimatum longissime durat, cum tyrannis plerumque morte unius finiatur. Gerhard. decad. ult. quaest. 9. quamvis etiam Tyrannus, vel negligens Princeps; tantum confusionis interdum relinquat, quantum vel tres Boni vix corrigere queunt.
In curatione morbi fere desperati, sensim est procedendum; Pierre Matthieu, in Seiano, fol. 291. Boccalin. 1. ragguagl. 77. perinde ut corpus cacochymicum, violentâ catharsi affligi non debet: quod Medici dicunt. Nam et ea, quae a naturâ fiunt mutationes, sensim perficiuntur, et asperae curationes, periculosos solent excitare paroxismos, ipso morbo perniciosiores. Nec omnia in republicâ ad amussim sunt exigenda. Piccart. decad. 13. cap. ult. At porro in hisce remediis, leges nonnumquam transgredimur civiles: vide omnino Clapmar. ult. de arcanis, cap. ult. et remedia callida usurpamus. Sueton. Caesare, cap. 19. ubi Casaubonus. Ergo principiis obstare debemus: nec initia negligi debent. Thesor. polit. 1. fol. m. 187. Bene gubernare, est perite medicari. Plato, polit. Periti ergo Medici sunt imitandi; qui aegroti venam tentare, noxios humores explorare prius solent, quam ipsam aggrediantur curationem. Ita et hîc, ingenia, natura, mores, affectus hominum, accuratius indagandi sunt: priusquam ad salutaria remedia descendere possis, Iacob. Britann. Rex. lib. 2. institut. fol. m. 39. Iuvat etiam reformationem simulare, licet nil efficiatur: ut tantum mali progressus impediatur. Boccalin. 2. ragguagl. 16. Nil magis periculosum est asperâ medicinâ; et Medici plus interdum quiete, quam movendo et agendo perficere solent. Chytraeus, in Chronic. fol. 878. Interdum excidio opus est: ut in Medicinâ, igne, ferro; ut nobis adimatur id, quo nos peccare fecit; divitiae, luxus, voluptates. Ezechiel. 16. v. 41. Opus est quandoque corruptione, quae efficiat generationem, quam nulla reformatio perficere quivit.
Un disordin' tathora, concia un ordine. Adde Cominaeum, fol. 207. lib. 3. cap. 4. Interdum Deus per calamitates et bella, a scoriâ populum purgat: et post restituit priorem statum Esaiae, 1. vers. 25. et seq.
Optimum ad mala, ex vi maiore pervenientia, remedium, paenitentia est. Esaiae. 1. v. 16. et 19. etc. Malach. 3. vers. 10. Zachar. 7. vers. 6. et 9. et cap. 8. vers. 16. cap. 10. a princip. Aggae. 2. vers. 18. etc. et cura ne ex fame, vel aliis calamitatibus similibus, ditiores rem familiarem augendi, pauperesque opprimendi captent occasionem. Ac inprimis Esaiae, 1. vers. 10. etc. detestatur Deus Caeremonias externas, internâ resipiscentiâ, peccatorumque cessatione cassas. Antiquissimi, sed pessimi moris fuit, civitates peste, aut fame laborantes purgare morte hominis in eâ turpissimi: quem catharmum et pharmacum adpellabant; eumque ad locum quendam sacrificio illi constitutum, deducebant. Quem postmodum septies caprifico, et scyllâ agresti, aliisque virgultis silvestribus, partes pudendas verberatum, scrobe eo locifactâ, lignis silvestribus comburebant, confectumque cinerem, pro urbis illius expurgatione et piaculo, in mare proiciebant. Leonicus, de variâ bistor. ult. cap. ult. Item in omni seditione, humilis patientia prodest. exemplo Davidis. 2. Samuel. 15. vers. 26.k Quomodo autem vitia radicitus tollantur, non palliativâ curâ (quae Deo non grata) obducantur, exemplo Wandalorum, egregie docet Salvianns. lib. 7. fol. m. 287. usque ad finem libri illius. Aliena item reddi debent, si velimus nostra cum pace, retinere. Botero, d. detti. fol. 21. Civile bellum utiliter curatur a)mnhstei/a|, Lysias, Orat. 17. fol. m. 288. Richter. axiomat. historic. 5.
CIrca Tyrannidis Medicinam, in pleno vel legitimo regno, hoc primum quaeritur: An Monarcha a subditis corrigiqueat? Tyranni ferendine, an auferendisint? vide Canonhiero, 5. dell. intro duzz. 6. Dn. Lather. de censu fol. 1128. etc. item fol. 1155. usque ad fin. Ritter, de homagio num. 221. etc. Hortleder, tom. 2. lib. 1. (ubi multorum inseruntur responsa; quod Caesari praesertim in causâ religionis non sit resistendum) Pierre Charron. discurs. singul. iuncto tractatui de la sagesse. ubi fatetur, se aliquando Ligistam fuisse; nunc eandemk detestari: posito etiam quod
omnia vera fuerint, quae contra eum ferebantur. Et ita censent nonnulli, nefas esse omnino, ullo in casu violare regem, vim subditorum numquam esse iustam. Alberic. Gentilis, disput at. Reg. 3. Henning. Armisaeus, tractat. de auctoritat. principum in popul. semper inviolabili. Guil. Barclai, contra Monarchomach. Ian. Gruter. discurs. fol. 19. etc. ubi deducit, Reges facto, dicto, cogitatione violare, nefas esse. Vietor, disputat. de exempl. conclus. 14. Sunt, qui hâc de quaestione, non disputandum esle censent: Sicque Argente, notar. Iur. tit. de interdict. unde vi, fol. 34. scribit: In hoc, nostrâ aetate, quidam scriptores nimium diligenter laborârunt, et contra D. Pauli praeceptum, sublimiores potestates pernitioso exemplo suis quaestionibus admiscuerunt. Bono civi, viro bono, nedum imbuto Christianâ mansuetudine, haec tractare et disputare nefas; etiam recensere et refutare malum: cum refutata etiam haereant praestigiatis et fascinatis mentibus. Aerod. rer. iudicatar. 10. tit. 14. fol. 965. etc. num. 2. 3. 4. 6. Sed cum de Deo, et contra Deum passim tam temerarie disputetur: cur non et hâc de quaestione, sobrie disputandum esset.
Potestatem utcumque summam et absolutam, esse pro arbitrio, id est, pro voluntate boni viri; fatetur Alberic. Gentil. disputat. regr. fol. 27. Sed hunc bonum virum (qui nempe de Principis diiudicet factis) Principem ipsum esse, affirmat Arnisaeus, item, tractat. demaiest. 1. cap. 3. num. 3. de Davide, paenitentiamagente, loquens, ex eo, quod Psalm. 51. dicit: Tibi soli peccavi Domine, infert; eum ita locutum fuisse, quia Rex erat, et alium non timebat. Etinde Principem, quo ad vim coactivam, legibus liberant nonnulli, omnino omnibus. Fachinaeus. 1. controversiar. 2. Hocque etiam vult Boccalini, qui ovibus cornua ideo adempta esse, ait, ne feriant pastorem. 1. ragg. 88. Quia nempe Monarcha, quatenus talis, nullum recognoscit superiorem, praeter solum Deum; ideo legis ab eo violatae, neminem nisi solum Deum vindicem dicunt. Et quia magistratus, etiam impius est a Deo Dn Reinking. lib. 1. class. 1. cap. 3. Ergo recurrendum esse ad Deum: ubi populus finit, suosque clamores et planctus ad Deum dirigit, tum eum ipsum mirabilia sua incipere operare. Perez. fol. 195. num. 151. vid. Boccalin. 1. ragg. 18. Waremund. de subsidiis. fol. 59. et seq. Cominaeum, lib. 5. cap. ult. fol. 482. ac Bellarmin. 2. de conoil. cap ult. et 3. de Pontific. cap. 19. Sebastin. Franck. In der Kenser und Bäpst Chronick fol. m. 236. ubi contra bellum rusticorum. Consentit Wigelius, in der Postill. Domin. posi Epiphan. adde Arrian epictet. 1. cap. 9. Iohann. Ferrar. Montanum, de republ. bene instit. lib. 8. cap. 3. Domini est terra, et propterea is miracula facit, ac punit Reges, Exod. 9. cap. 29. vom Trost wider Gewglt / consule Arndium,
Psalm. 103. contione 3. part. 2. et in contion. 6. ad Psalm. 102. de horrendo exitu tyrannorum, Camerar. 3. cap. 3. Sane Davidem, non in Uriam (quamvis eius subditus fuerit) peccâsse; inconsiderate dicunt nonnulsi ex Patribus quoque. Sed certe peccavit erga proximum, peccavit contra ius naturale, quo omnis homo homini est obstrictus. Tibi soli, inquit, peccaveram; id est, tu sciebas peccati gravitatem, cum adhuc non palam esset. vid. Tremell. in not. ad Psaim. 51. Deo soli, caecum domus scelus, ut Vergilius loquitur 1. Aeneid. retectum erat. ut docui tractat. de maiestat. in genere cap. 8. ad sin. Et in dissertatione de iure monarchiae liberae Iacobus Augliae Rex, contra Buobananum de iure regni Scotici scripta, multis deducit, praesertim fol. 13. etc. non esse resistendum Regi, misi suspiriis et lacrumisad Deum fusis. Georg. Hackevvill, in Scuto Regie. Et quam grave sit de superioribus iudicare, edocet Firmanus, cap. 4. speculi interni. fol. 498.
Alii omnem Principum maiestatem, Ephororum et populi censurae, per omnia subiciunt. Buchananus, tractat. de iur. regn. Scotic. Iun. Brutus, in vindic. contra Tyrann. (quem tract. sing. oratione defendit Iessenius a Iessen.) et Auctor anonymi libelli, de iure magistrat. in populum. quem Thuanus maxime improbat, lib. 57. fol. 1149. Forster. de iuru dict. fol. m. 676. Casman. in polit. fol. 45. etc. P. Faber, in respons. contra carpentar. fere pertot. Vox populi, vox Dei est. Populum voco regnum totum, omnium statuum conventum; cui et maxumâ praefulgens potestate, sui suarumque actionum, reddere necesse habet rationem. ut ait Anton. Perez. in aphorism. fol. 191. num 142. Et ita Caroli Magni Maiores, ad se Regnum Francicum transtulerunt, Statuum ac Pontif. Maximi auctoritate. In oppressione, optimum remedium preces; sed post preces mittit Deus quandoque Moysen, Exod. 2. vers. 23. et cap. 3. vers. 16. iubentur congregari senes. Sic Deus contra Rehabeam, Ieroboam excitavit.
Omnium pessime Iesuitae, Patres Societat. Iesu nonnulli, sentire dicuntur etiam a privato; veneno ex insidiis modisque clandestinis similibus aliis occidi, necarique posse Regem. Mariana. 1. de instit. regis, cap. 6. et seq Ludovic. Molina, tract at. de iustit. et iure tom. 4. disput. 6. consentit Saresberiens. in polycr at. lib. 8. cap. 20. etc. vid. Isaac. Causabon. epist. ad Fruntonem Ducaeum. Tractat. Gall. hâc de quaestion. singularem, cui titulus Contrasassin. Goldast. in replicat. Haec opinio multo periculosior videtur superiore. illa concedit spatium se defendendi, et innocentiam contra falsas quandoque calumnias, asserendi, resipiscendi etc. Illa vicinis Principibus, antequam Rex pellatur, causam suam probat, et scriptis publicis omsi nationi notam facit: ad totius mundi
provocat iudicium, et tunc potest se itidem defendere Princeps. Illae non statim extremum remedium tentat, sed gradus quosdam habet. Eadem etiam haeretico non subtrahit oboedientiam, et quoque infideli: honestatem modo non spernat et aequitatem naturalem. Eadem statibus tantum, non cuilibet privato, concedit iudicandi potestatem; et itae optimis, causâ publice cognitâ. Haecque ideo opinio pessima decantatur (a Calvinistis, quorum tamen asseclae quidam pro eadem prius propugnaverunt) quia fraude et insidiis, bonam causam defendere dicitur, quod nec Ethnici probârunt; privato iudicium tribuere, et Enthusiasmos iactandi occasionem, et inde Diabolo illudendi ansam praebere. Ut videre esse aiunt, m Ravaillac. vid. Mercure Francois fol. 9. De novâ tyrannidis significatione, Iesnitarum; quâ Principes excommunicati habentur tyranni, multa odiose congerit Leidresser, in dissertat. 1. cap. 7 Falli huius opinionis asseclae videntur, quod non distinguant inter legitimum Regem, et oppressorem extraneum.Quis extendet manum suam in unctum Domini, et innocuns erit, 1. Samuel. 26. vers. 9. Ehud tamen ex insidiis occidit Regem Moab. Iudic. 3. vers. 21. Etsi vero Ehod multa in toto hoc facto simulavit, et Dominum suum regem trucidavit, tamen non est sceleris accusandus, quia fuit a Deoexcitatus ad liberandum populum Dei, inquit gloss. Osiandri Parile exemplum est Iahelis Iudic. 4. Hincq, an Patres Societatis parricidii, in personâ Henrici Magni, Galliarum Regis commissi, culpa aliquâ teneantur? inter P. Cottonem, et quosdam Boni publici (ut prae se ferebant) ini Gallia studiosos, magna ante paucos annos et ex hinc inde editis libris, satis nota controversia fuit. Certe nonnulli etiam qui Catholici videri volunt, omnemcontra rationem Iesuitas excusari putant. Sermonibus enim et scriptis per orbem divulgatis, id iam praestitisse aiunt, ut securi possint esse spectatores Insidiarum, contra reges positarum; necipsi peri culo se offere habeant necesse. Auctor Mercurii Gallici, Catholicae alias teligioni addictissimus, fol. 8. inquit: Miserable assassin de Ravaillac, qui n a pru pour subiect de faire un tel parricide autres maximes, que selles de Chastel. Et idem sol. 313. de prodigio illo hominis (Ravaillacum dico) loquens, ita scribit: a ceux qui demandoient, qu'il avoit meu a cest attentat, ilrespondit; Les sermons que i'ay ouys etc. et fol. 235. Ravaillac entoutes sesresponses aux demandes sur le parricide, s'aidoient subtilement des maximes de Mariana Iesuite, et autres, qui ont escrit, qu'il estoit permis detuer les Rois etc. Unde et amplissimus Thuanus, in poematibus sacris ita canit:
Scilioet has arteis nuper gens gnara nocendi,
Exitio invexit Gallia nata tuo;
Hesperiae fuscis gens emissaria ab oris etc.
Sunt tamen et cur sunt ? qui nunc quoque crimine in isto
Obtendunt causam Relligionis agi.
Certe mors Henrici IV. mirabilis fuit: Sed tamen per eam Deus multorum humanorum confilrorum vanitatem ostendit. Addunt alii: Quemadmodum Domitiani necis gloriam, Apollonio Pythagoraeo, Philostratus lib. 8. de eius vita. et vid. eund. lib. 5. fol. m. 228. tribuit: Iuventutem, inquiens, omnem Senatorii ordinis, et quicumque prudentia maxime pollere videbantur, eos adversus ipsum concitavit: Provincias peragrans, et cum Proconsulibus, Praesidibus ac Praefectis sermones philosophicos serens, Tyrannorum vim et potentiam non esse invictam, et quo terribiliores haberi volunt, eo facilius circumveniri. Memorabat igitur Panathenaeorum celebritates, quibus Harmodius, et Aristogiton celebrantur, et facinus in Castello Phyle inchoatum, kai\ to\ a)po\fulh=s2 e)/rgon, unde triginta Tyranni oppressi etc. hoc idem de Iesuiti, nullo verbo mutato, dici posse pertendunt. Vide sis Lerdresseri Dissertationem politic. super controvers. inter Paris. Aoadem. et Iesuttas lib. 2. cap. 9. Petr. Molinae. de Monarch. cap. 7. Capellus, in assert. Bonefid. adversus Rosvveid. fol. 5. etc. adde Pasquier. 7. des reoberob. cap. 18. ubi de Assassinis. Sed Patres Societatis iam alrquoties publicis scriptis se excusârunt Et ipsimet supra positae sententiae non subscribunt. Ioh. Argentus, de Statu Socier. in Polon. Proving. fol. 145. et seq. Certe iam olim Pontifices fuerunt accusati, quod Heinrico IV. Imp. hostes concitârmt, et rebelles fecerint subditos suos. Helmoldus. 1. cap. 19. Sed haecres altiorem antiquitatis indagationem requirit.
Sed meam quod attinet opinationem: hocquidem dubitationem habere non videtur; quod administratione tantum, si quis sit Tyrannus, et superiorem alium agnoscat: ad supremum tunc iustitiae tribunal, recte confugiant oppressi. Quin et magna in Deum, ac nosmetipsos iniuria foret. inferioris et immediati si nostri Magistratus Tyrannidem, vim vel miustitiam, per superioris, itidem a Deo praepositi invocatum auxilium, a bovis vel cervicibus nostris, haud averteremus. Et ad hoc Imperator et quilibet supremus Princeps, tamquam in speculâ collocatus, super inferiores eminet potestates; omuem ut cohibeat iniquitatem. Quod scribit Clariss. Petr. Fr. Mindanus, 1. de process. cap. 13. sect. 4. et 11. add. Maulium, de homag. cap. 2. num. 6. etc. Moditium, 5. magistratue, quaest. 5. Paurmeister. 1. de iurisdict. cap. ult. num. 13. etc. vide Reinkingk. 2. class. 2. cap. 16. num. 4. etc. ac num. 20 etc. Anne autem Princeps inferior, subditos suos declarare potest rebelles? Sunt, qui negant: cum nequeat in causâ propriâ esse iudex. t. t. C. ne quis in
sua causae ius dic. l. 10. ff de iuris dict. et ad superiorem recurrere possit. vide Brunning. disputat. de Universitat. th. 93. Coler. cons. 1. Et facit hûc, quod in Imperio Germanico Romano Dominus ac subditi certas habent Austrogas. Lather. 1. cap. 12. nu. 6. etc. Ziegler. ad Calvol. fol. 62. Similis quaestio est, an Dominus a subdito offensus, desuper cognoscat? vide Menoch. consil. 40;. a princip. Acad. Ingolstad. in tom. 1. consilior. var. ICC, consil. 1. num. 46. etc. Hinc recepta est Germaniae Iureconsultorum decisio; Cameram Imperialem, mandata contra Dominos, subditos Imperii maletractantes decernere utiliter: sicut et Imperatc???em, sub poenâ privationis beneficiivel iurisdictionis. Vasallos item, subditos feudales male tractantes, poenam incurrere privationis, etiam nullâ admonitione praeviâ: si de crebrâ in subditos saevitiâ notorie constet. Rosenthal. de feud. cap. 10. conclus. 33. nu. 45. et multis seqq. Wesenbec: consil 146. Cod Fabrian. tit. 18. definit. 2. lib. 3. De Rusticis quibusdam seditionis nomine accusatis, consilium habet Dn. Volzius, in tractat. de inquisit.
Est et res expedita in eo Principe, tyrannice qui imperat et tamen magistratus seu primus magis Senator, quam Princeps est; licet Princeps, aut etiam Rex appellitetur: qualis est Dux Venetorum, et qui sunt similes, magnâ nonnumquam potestate fungentes; sed rei publicae interim formâ, adhuc intra metas Aristocratiae, vel Democratiae consistente. Tales enim, Senatus vel populi Syndicationi omnino obnoxii videntur.
Magis etiam est ut dicam, Principem lege qui fundamentali constitutum Inspectorem habet, (quales in Lacedaemoniorum regno Ephori, et in republicâ Arragonensi, qui magna iustitia dicebatur, exstiterunt) ab eo in ordinem ex inordinato adduci posse. Tunc enim Rei publicae, maior Regis potestas est. Mariana. 1. cap. 8. Et ephori, ad regni tuendum statum, publicâ, totamque rem publicam repraesentante funguntur auctoritate. Steph. Iun. Brutus. quaest. 6. Et expedit interdum ut ostendant, quid possint. Boccalini, 2. ragg. 93. De depositione Imperatoris Romani, vid. Conrad. Lancellot. Templ. Iudic t. cap. 1. §. 2. fol. 96. qui idem, fol. 589. agit de causis propter quas Pontifex deponi queat. Et de submotione Imperatoris, solos Electores, nil reliquos Imperii Principes participare dicunt, Arumaeus, discurs. de ???urepublico 9. thes. 11. fol. 100. In hanc poenam incurrit olim Ludovicus Pius, de crius depositione per Episcopos, et eiusdem restitutione per Synodum, vid. Fauchet. tom. 2. des antiquitez. lib. 8. cap. 12. et 14. Carolus Grassus. Lehman. fol. 186. lib. 2. cap. 44. Henric. IV. Guilliman. in Hahspurgicis. fol. 160. etc. Lehman. lib. 5. cap. 27. fol. 426. et seq. item, ibidem. cap. 32.
34. 39. 40. Bellarmin. lib. 1. de translat. Imperii cap. 2. fol. 391. ut et ibid. cap. 12. Adolphus de Nassau. Avent. lib. 7. Textoris Nassawische Chronick nick fol. 78. etc. Lehman. 5. cap. 119. Siffredus, a Georgio Fabricio editus, fol. 332. et Wenceslaus, Filius Caroli IV. Cuspin. in Wenceslau. adde den Calvinischen Model / fol. 83. et Lehman. ultim. cap. 59. ac 71. Chronicon Riddagshusense Meibonii, fol. 58. et in Constitut. Goldasti sententia habetur Electorum, contra Wenceslaumprolata. Et Franco-Galli, iam ante Pontificis Max. interventum, ultimum ex Merovingis propter inertiam deposuerunt, Albert. Stadens. sub Anno Christi. 751. 752. et 754. Bellarmin. 2. de Pontific. cap. 17. m. fol. 254. col. 2. ac item de Iure Gallorum, in eligendo Pipino, vid. Fauchet. des antiquit. tom. 1. lib. ult. cap. ult.
Lex itidem principatu quae exuit Principem, contra leges qui aliquid molitus fuerit sundamentales (qualis recensente Meterano, in Brabantiâ et reliquis Belgii Provinciis vigebat) supra recensitam admittit opinationem. Qui namque in deditionem, certis venerunt foederibus: ut, quia sibi reser vârunt suas leges et privilegia: ii, quantum ad plenitudinem potestatis, haud subditi dicuntur; quod disertis verbis fatetur Gentilis, disput at. reg. 1. fol. 14. et seq. ibique Belgarum, et Helvetiorum olim, pro suâ libertate feliciter per aliquot annos confecta, haud improbat Bella. vid. eund. disput. reg. 2. fol. 52. et disputat. 3. fol. 114. adde Hugon. Grotium. de antiquit. rei publ. Batav. cap. ult. Oration anonymi, de iure belli Belgici. Baudium, or at. ad regem Angliae, de foedere cum Hispano non faciendo Quod et porro ad omnem fere Statum extendunt Mixtum; eo quod partis alicuius Imperii participem qui iure suo fraudare satagit, rebellis magis subditus, quam Princeps censetur Tyrannus. Dn. Reinkingk. class. 1. lib. 1. cap. 3. num. 40. etc. Generosus Dn. Steno Bielke, discurs. de iureregio. nu. 3. Maiestas enim regnantis, maiestate regni obstringitur: Kirchner. 2. th. 3. b. Hoennon. 9. th. 11. Iun. Brutus, quaestion. 6. adde Buxtorff. thes. 11. et 76. etc. Hocque nist concedatur, leges fundamentales nil nisi umbra sunt. Naturâ etiam evenit, ut omnis obligatio habeat actionem: Ergo cum hîc civilis deficit; succedit iurisgentium, nempe Bellum. Non semper rebellio est, quando cum Attaliâ clamatur, seditio, seditio. Sic praeteritis annis Ungaria et Bohemin, praetextu Status Mixti, deposuerunt Ferdinandum II. Caesarem nostrum, eâque de re, varia et contraria edita sunt scripta. Sed eo conatu inconsiderato, sibi magnas calamitates procurârunt. Sueci, idem iam non semel tentârunt. De Erico Pomerano, et processu contra eum servato, vid. Iohann. Magnum. lib. 2. cap. 22. ac de remotione Sigismundi Poloni, vide Orat. Skyte, item exeg esin eius historiae
singulatim editam. Sed et adde relationem Typotii, de rebus Suecicis, Ericusetiam, Sigismundi Patruus, unâ cum posteris fuit remotus. vid. d. exeg esin. fol. 27. et Ionam Koldingensem, in Daniae descript. fol. 136. etc. Et regu lariter tamen etiam in Statu Mixto, rebellio est periculosa. Boccalin. 2. ragg. 11.
Verum si Princeps sit absolutus, planeque summus, hoc est, si neque intra, nec extra rem publicam habeat superiorem: quales tamen fere nullos esse dicit Waremundus, de subsid. fol. 149. et seq.) Et tamen non putare debent, sibi omnia et in omnibus licere. Sicque Theodosius a S. Ambrosio excommunicatus, publice paenitentiam egit: ac etiam Ludovicus Pius, Galliae Rex, ob occisum Filium Fratris, Pasquier. 5. cap. 1. fol. 650. Subditorum vero resistentiam quod attinet, hîc inter eum, qui exsistit dus1ko/lws2, et inter eum, qui o(loklh/rws2, ac omnia pietatis, iuris ac honestatis repagula nefarie perfringit, distinguendum est: quod in priori prorsus non liceret, id fortasse in hoc posteriori permissum; ut scilicet publicâ auctoritate contra eum procederetur; cum talis Tyrannis, non amplius potestas sit, sed purum latrocinium. Gerhard decad. ult. quaest. 6. Vernulaeius, 1. polit. tit. ult. quaest. 3. et seqq. Si nempe Tyrannis ipsius sit nota et obfirmata, aliaque desint remedia. Tholosan. 26. derepublic. ult. num. 8. etc. vide omnino Bechtii disputat. de securit. thes. 141. et multis seqq. Gerhard. loco de magistrat. num. 485. Et hîc plenario resistiturregi, non viiurisdictionis; quia nemo iudicat Principem, cum nemosupra eum sit; Vernulaeius, 1. polit. cap. 19. quaest. 5. nec populus in propriâ causâ possit esse Iudex sed defensionis hoc fit iure, quam etiam adversus Parentes, nonnullis in casibus concedunt nostrates; et quae semperlicita, cum iurisdictio deficit ordinaria. arg. tot. tit. C. quando lic. unicuique se def. adde Camman. disputat. 2. tb. 40. etc. Betsium, tractat. de pact. famil. fol. 747. etc. Responsum iuris, von der Reichsstärt Ständt / Regalten / etc. im sechsten Puncien / per tot. consil. 6. in causâ Brunovicensi. Maul. de homag. cap. 3. num. 4. etc. Secret. de Finances, †††. 7. b. Molan. tractat. de fide haeretic. serpand. lib. 4. cap. 12. etc. David. Parae. com. epistol. ad Roman. cap. 13. Bene Bacchovius, ad Treutlerum disputat. 1. th. 6. fol. 23. Interest plane inter delictum Principis simplex, et quod committitur in Statum, et vitiattotam administrationem, vel etiam Principem transformat in Tyrannum; quo casu ex veris rationibus Politicis, imo ex iure gentium, populis iugum excutere fas est: sed inde Principem legibus poenariis obligatum esse, minime efficitur. De notis Tyranni vide Waremund. de subsid. fol. 147. Boccalin. 1. ragg. 76. Ac quomodo differat Tyrannus a vero Rege, vide Sieur de Goyon. 4. d. divers. lecons. cap. 8. Tyrannus non est, qui uno atque altero vitio
laborat; nam nemo hominum vitiis caret, maxime Princeps, propter multiplices occasiones. Non etiam Aristotelis definitio placet; Boccalin. 1. ragguagl. 76. Sed Tyrannus est, qui si toleretur, regnum totum interiret. Aliud est resistere, aliud iudicare et punire. Bellarmin. 2. de Pontific. cap. 29. et lib. 2. de Concil. cap. 19. adde Barclaium, contra Monarchomach. lib. 3. cap. 8. in fin. Sic David, etiam privatus, defendit se contra Saulem: quem tamen non occidit in speluncâ: et occidisset forsan, si in acie ipsioccurrisset. Subditi non puniunt peccata regis, nec propterea eum regno privant; nisi forte evertat plene, vel alteri subicere velit regnum. Ac etiam ubi defensio conceditur, non ea permissa censetur, nisi salvo regis iure, (Nam et impius Rex est a Deo, Bellarm. d. Lacc. cap. 8.) et cum moderamine certo: quod consistit in repulsione, non expulsione; nisi offensio urgentior et pertinax hoc velit.
Ac sic Monarchia licet Romana plenum regnum fuerit; nihilominus tamen Nero, Claud. Caesar, hostis a Senatu iudicatus, et ut more maiorum puniretur, quaesitus fuit. Sueton. cap. 40. Sic Commodo, pugionem Senatus misit, et de eo acclamationes Senatus fuerunt: hosti patriae honores detrahantur, parricida trahatur. Hostis Deorum, parricidia Senatus. Qui Senatum occidit, unco trahatur, qui innocentes occidit, unco trahatur etc. Lamprid. De Maximinis; Hostis publici caput in profluentem abiciatur, corpus eius nemo sepeliat. Qui Senatui mortem et vincula minatus est, ut debebat, interemptus etc. Capitolin. et de iisdem in Gordian. Seniore. fol. m. 236. scribit idem Capitolin. Usus est Senatus eâ potestate, quâ debuit. De Heliogabalo Lamprid. Statuarum eius titulos, luto tegerunt, utfieri solet Tyrannis. Exempla sunt etiam in promptu aliorum populorum. Weihe, de suecess. D. 2. Et ita etiam haereticus Papa, ipso iure amittit dignitatem. Bellarmin. 2. de Pontific. cap. 30. Traianus magistratum a se constitutum, gladio, quem ei dedit, etiam uti debere contra dantem, pronuntiavit. Dion. in Traian. An vero Citatio ad Tribunal Dei sit licita? vid. Richter, axiomat. histor. 290. et 299. item me, tractat. de appellat cap. 2. §. 13. Mexia. 3. cap. 22. De Lynconiense, P. Max. Innocent. ad Tribunal Christi vocante, vid. Ioh. Hussitam, d. eccles. cap. 18. 22. 4. et dicam proxime (Deovolente) intract de poenis.
In regno Successorio legitimo, etiam agnatis et primogenito, ius aliquod regis corrigendi tribuit Ichann. de Terrâ Rubeâ. fol. 102. usque 116. Sicque fecit Eduardus III. Angliae Rex, cum Patre nominis eiusdem. Froissart. 1. cap. 5. usque ad 16. Aliquando primogenitus summam rerum habet: sed ex Patris voluntate, consiliorum participes debent esle fratres; qui mos inter Austriae Principes sollemnis fuit.
Gerard. d. Res. fol. 112. Debet etiam Rex vicinus, iniuriâ oppressis subditis alterius Regis, auxilium ferre. 5. polit. 9. Perez. in aphorism. fol. 15. num. 68. et fol. 157. et fol. 165. num. 97. et seq. Brutus, in Vindic. quaest. 4. fol. 137. Dn. Bielke. d. discurs. num. 8. Sed vide Forster, in hypomnem. n. 76. ubi diss. Et potest a subditis vocari. Reinkingk. lib. t. class. 1. cap. 3. nu. 38. fol. m. 10. et vocatus debet sequi. Parae. 1. exercitat. cap. 3. maxume in causâ religionis, ut censet Gerhardi, de magistrat. n. 211. Quienim non est Tyrannus, Tyrannidem odit, et tollit vicinam: et homo hominem ivare debet, Deuteron. 23. vers. 15. et seq. add. meum tract at. de appellat. cap. 2 §. 14. Sicque Petrus Castiliae Rex, a Papâ propter Tyrannidem Regum vicinorum auxilio eiectus, eique frater nothus suffectus fuit. Froissart. tom. 1. cap. 230. etc. Saltem per interpositionem vicini Pax commodissime inter Principes et subditos conciliatur. De rebellibus, dissertationem edidit Iohann. Albanus. Ritter. ad Const. Henric. VII. Imper. qui sintresttes. Ac quomodo se Princeps pius gerere debeat, si subditi sunt rebelles, docet exemplum Samuelis, 2. cap. 16. Ac de Tyrannis etiam electa habet Filesacus 1. select. cap. 9.
Sed hîc sciendum, in Monarchiâ difficilia esse remedia. et periculosa maxime: quia fere semper, fortius boni, pro libertate loquuntur, quam pugnant. Aemylius Probus, in thrasybulo. Ipsi oppressi interdum respuunt occafiones libertatis. Exod. c. vers. 21. ac quandoque adeo serviles sunt, ut non intelligant eorum visitationem. Exod. 6. v. 9. Necitem fortiter, etiam iam liberati, libertatem tuentur. Exod. 14. vers. 11. et seq. ac cap. 16. vers. 3. Ita quoque populus Romanus, ingratus fuit erga Caesaris occisores. Et de periculo coniurationum, vide egregie disserentem Machiavell. in discurs. lib. 3. cap. 6. Forster. bypomn. n. 7. adde Canonhiero, 5. cap. 4. et Cominaeum, lib. 3. cap. 8. fol. 241. Et quomodo motus periculo carere possint? cum etiam viri boni, hâc in parte fere non nisi improbis uti cogantur Indic. cap. 9. et 11. vers. 5. Cominae. lib. 6. cap. 9. fol. m. 557. et ipse David contra Saulem talibus se defendit. Reges ergo tolerandi sunt. Richter. axiomat. histor. 13. et facile est, alicui alrqua Imperia vituperare, si ipse difficultatem Imperii non noscae. Richter. axiomat. histor. 24. Ovid. 2. metamorph.
Tunc sciat ignipedum vires expertus equorum,
Non meruisse necem, qui non bene rexerit illos.
Sapiens item vix dignatur Patriam, et Imperium mundanum, ut machinetur coniurationem. Montaigne, 1. cap. 50. ad fin. Et Stultus est, qui in gratiam vicini Principis, contra proprium Regem aliquid molitur. Boccalin. 2. cap. 2. Bonus etiam Princeps confidens esse debet, si populus rebellis sit, nectimere mortem, Montaigne, 1. cap. 23. fol. 97.
Quod autem non sit rebellibus cedendum, sed potius in regno (ut Rex) moriendum; vodque regnum sepultura sit sane praeclara: reputavit Theodora, uxor Iustiniani, tempore seditionis Hypatianae, Glycas, fol. in. 372. Interdum etiam, pro temporis diver sitate, pariles coniurationes non sunt eiusdem effectus. Ita Brutus Tatquinium feliciter regno deturbavit, alter Brutus Caesarem occidit, in felicissimo eventu. Boccalin. 2. ragguagl. 30. Merovingis, sine motu fere, ademit Regnum Pipinus. Girard. late tom. 1. fol. 170. et c. item lib. 3. a princip. ac etiam fol. 208. etc. a Carolinis pervenit regnum ad Capetum, Girard. fol. 524. et item 588. Sed licet fere eaedem adfuerint causae et occasiones: non potuit tamem ab Henrico III. ad setransferre Regnum Guysii Dux. Etiam coniurationessunt periculosicres, quae habent unum caput. Gravius est nomem Imperii, quod non potest e republicâ tolli, nisi per alium Imperatorem, Vulcatius in Avid. Cassio. Sed an in seditionibus rigor vel lenitas praectet, in utramque partem exstant exempla, Bellay. 8. fol. 907. et seq. ubi de Caroli V. rigore contra Gandavenses, quo nomine male audiebat a Francisco I. Bellay. 9. fol. 989. et seqq. multis. Ac rebellibus vitam atque privilegia relinquenda, arguit liber de Pace Constant. in usib. Feudorum. Quodque contra seditiosos clementer sit procedendum: nec ideo non statim rebellioni resistendum, ut ansam praebeant seditiosi, ipsis privilegia adimendi, monet Pierre Matthieu, in Galiaula, fol. 8. Boccalin. 2. ragguag l. 7. Seditiones itidem, non nimis crudeliter puniendas, censuit M. Ant. Imp. cognomento Philosophus, Rittershus. in Principe civiliter bono. fol. 178. Acnimis severam Medicinam, Belgico bello ansam dedisse, opinatur Conestagius, in praefat. tractat. della guerra dellae Germania inferiore. In Galliâ, quod Reges satis faciles fuerunt erga protestantes, et bonis saepe conditionibus pacem sanciverunt, id ex no~nullorum sententia, videtur servâsse ill ud regnum. De poenis etiam rebellium ac seditiosorum, vid. Aerod. rer. iudicatar. fol. 588. etc. fol. 607. etc. Quin imo Tyranni saepe necessarii, et erepublicâ sunt. Richter. axiom. oeconom. 26. Siloco castigationis paternae habeantur. An autem post mortem de Principibus sit iudicandum, dispicit Montaigne, 1. des essais. cap. 3. fol. 8. ad fin. Cavendum etiam, ne exinde Anarchia oriatur: Richter. axiomat. histor. 194. Boccalin. 1. ragg. 18. et 2. ragg. 11. vel ex uno decem Tyrannisiant. Pierre Matthie, de l' histoir. d. derniers troubl. fol. 85. vid etiam hisier. Sebastian. Francken, universalem, ubi de Daniae Rege Christierno. Acseditiones quoque a malo Angelo immittuntur, ut eo puniantur populus simul et Reges. Saepe posteriores confusiones prioribus oppressionibus sunt peiores. Lehman. 5. cap. 6. fol. 519. qui idem, lib. 6. cap. 8. fol. 691. et 695. tradit: Seditiosos esse pertinaces, ipsis
iudicium perverti, nolle moneri, vel errorem fateri. Multi privatum ob commodum, volunt componi bellum civile. Lehman. 5. cap. 29. fol. 436. et seq. Multi etiam sub praetextu communis libertatis ac salutis uniunt se et coniurant contra superiorem; interim privatas vindicant iniurias, iniusteque parta tuentur, Lehman. 5. cap. 32. fol. 453. Sane non omnes reformatores, bonum sinem habent. Seditiones probe diiudicandae: habent plerumque praetextum recuperationis libertatis; sed privata commoda a plerisque spectantur. Mercure Francois, fol. 9. b. vide omnino Amirato. 19. cap. 10. Zieritz. de convers. fol. 32. Cominae. lib. 1. cap. 12. fol. 79. Dominos recipiunt interdum, qui maxime repellunt. Magna itaque imprudentia est, rebellionem concitare, et se subdere Regi deteriori, Boccalin. in pietra del. Parag. cap. 17. eiusque imprudentiae exempla proponit Siculos et Belgas, qui Alenconium vocârunt, Cl. Lansius, compater ac amicus meus certus orat. contra Gall. fol. 186. Saepe, qui libertatis tutelamprae se ferunt, Imperium evertunt; et everso Imperio, ipsi libertatem aggrediuntur. Pauci sunt, de quibus tempore civilium bellorum praedicari potest, quod de Bruto Lucanus, lib. 2.
------ Tibi uni
Per se bella placent -----
Accipient alios, facient te bella nocentem,
Quemque suae rapiunt scelerata in proelia causae.
Hos polluta domus, legesque in pace tim endae;
Hos ferro fugienda fames, mundique ruinae
Permiscenda fides. - -- -- --
Et lib. 1.
Non erat is populus, quem pax tranquilla iuvaret,
Quem sua libertas, immotis pasceret armis.
Inde irae faciles, et quod suasisset egestas
Vile nefas ----
----- Et multis utile bellum.
Cavendum item, ne dicatur, quod idem, dictolib. 2. de Syllâ, Lucanus canit:
-- Dumque nimis iam putrida membra recîdit,
Excessit Medicina modum; nimiumque secuta est
Qua morbi duxêre, manus -----
Et sic merito taeduit Carolum, Ludovici XI. Fratrem, boni publici causâ, tot homines fuisse caesos. Cominaeus. lib. 1. cap. 5. fol. 44. De seditione in Flandriâ, a lacobo Artevillano mota, vid. Froissart. 1. cap 30. 51. et 116. De coniuratione Thrasibuli et Pelopidae, vide Plutarchum in Pelopid.
De Cassii et Bruti, eund. in Bruto. Quodque in bello civili non sit discursus, et libelli famosi ferendi, monet Barclaius, in Argenide, fol. mibi 202.
Hîc quaeritur, an licitum sit subditis, religionis causâ, a Rege deficere, ac contra eum arma capere? Sane quamdiu per vim ad faliam religionem neminem cogit, pro Tyranno haberi nequit; et idcirco oboedientia ei et honos debetur. vide Scioppium, in Consil. Regio, fol. m. 29. Sivero aliquid iubeat potestas, quod facere haud debeas, Deum magis, quam ullum time hominem. Gerhard. decad. ult. quaest. 7. ac loco de magistrat. num. 480. etc. Keckerman. fol. 521. et seq. Hortleder. lib. 2. tom. 2. Arumae. tom. 4. discurs. 18. Ego, de maiestat. dissert. 2. Nec tamen pro Tyranno censendus, si non aperte saeviat, totasque urbes ac provincias exscindere nitatur; et ita non iam persecutor religionis, sed etiampolitice Tyrannus exsistat. Robert. Abatus, in demonstr. Antichr. fol. 150. Euseb. in histor. ubi de Dioclet. Hackevvil. in scuto Regio lib. 2. et 3. Caret enim dolo: cum putat hoc Deo placere. Sicque Traianus Optimus fuit Princeps, et tamen saevus in Christianos. Etiam magna differentia est, inter Principem veterem religionem defendentem, et eum, qui novam inducit. Sed Catholicis, ac praesertim Patribus Societatis adscribitur hoc dogma, quod omnem Principem Tyrannum pronuntient, quicumque a religione Catholicâ dissentit; et porro Regem haereticum a quolibet, etiam privato, impune occidiposse, statuere dicuntur. Hoennon. disputat. 2. thes. 16. a. Gerhard. in coron. th. 19. ubi plures allegat, add. Hoennon. dict. disputat. th. 14. et 15. Mercure Francois, fol. 21. b. item Boccalin. i. ragguagl. 18. Sane Apostasia, haud dominium tollit. S. Thomas. 2. 2. quaest. 12. artic. 2. Et haeresis fuit Galilaeorum, ethnico vel infideli magistratui non esse oboediendum, Baronius, A. C. 1. num. 16. et seq. Hodie in Germaniâ a Catholicis magistratibus, si subditi beneficio emigrandi uti nolint, libertas conscientiae, et securitas rarissime relinquitur. Id num constitutioni de pace religionis conveniat, nunc non disputo, eâque de re dixi in tractat. de maiestat. dissertat. 2. cap. 6. num. 13. Illud tantum addo, emigrandi hâc necessitate duriuscule urgeri Vasallos, aliosque ditiores subditos: quorum res familiaris, discessum maxumâ sine patrimonii iacturâ vix patitur. Quatenus oboediendum sit regi impia praecipienti, vid. Rein King. 1. class. cap. 4. Sed non debet ad seditiones quasi urgere subditos Princeps. Quia ultimus punctus patientiae, desperatio est. Perez. in aphorism. fol. 125. num. 3. et ex desperatione fit furor, qui plerumque regem et subditos perdit; ac de causis, quae ansam seditionik praebere possunt, agit Avenarius, disputat. polit. 15. thes. 11. Notandae etiam sunt regulae sequentes. Intercedere
quandoque et impedire populus potest, si quid inique perpetrare velit Princeps. i. Samuel. 14. vers. 45. Si Tyranno est resistendum, hoc ad ordines nes spectat; non ad privatos, licet eorum sint multi. Raro felicem resistentia sortitur eventum; quia plerumque qui resistunt, malis affectibus sunt onerati. Si liceret populo deponere Regem malum: nullus Princeps esset tutus; nullus populus esset absque tyranno. Raro enim subditi de principis sui Imperio non conqueruntur. Non fidant principi offenso, qui rebelles olim, post gratiam impetrârunt. Bocalin. 1. ragg. 36. fol. m. 161. Aca Principe exacerbato, non speranda administratio clemens. Boccalin. 1. ragg. 80. Numquam tyranno est resistendum, nisiomnium odio laboret, non si magnam partem populi habeat faventem. Boccalin, 2. ragg. 30. Non sollicite ac nimis curiose principi cavendum, ne Imperium ei adimatur. Namque successorem suum nullus occidit. Volcat. in Avid. Cassio.
Rex a principibus, regnique sui magnatibus non opprimetur, si quae sui contemptum pariant, vitabit; et Vasallorum, officialiumque potentia, nimis ne crescat, esticiet: quod non animadvertens Childericus, Pipino regnum cedere fuit coactus. Iisdem artibus ad Imperium perium Gallicarum pervenit Capetus; Capetique posteris, insidias fecerunt Guisiani. Adodo et hoc ex Fulvii Paciani tractat. dell' arte digevernare. fol. 197. quod Vasallorum subditis consulendo, Vasalli humiliantur; et superiori magis, quam immediato Domino ut adhaereant, procuratur. vid. Froissard. vol. 2. cap. 89. in Argenide. Barclai. fol. 281. 288. ac 297. Magni, potentesque Vasalli student, ut Principes eorum numquam careant turbis, Perez. fol. 175. ubi in notis, remedium invenitur. Et inter tales aequalitatem esse servandam, monet idem Perez, fol. 180. n. 123. Caveat ergo Princeps, ne unus prae ceteris extollatur nimium, et potens fiat: in eoque peccavit Tiberius, qui Seiani potentiam postea vix repressit. Spartian. sn Getâ. Esse in amore omnium, nulli privato satis tutum est. Et quidam Gallicus scriptor, non praeter rem scribit: Que ceux, quine se sont aidez du nom Souverain, ou se sont laisse dessa; sir de la persone du Roy, n'ont iamais ou bien peu manie souvent leurs affaires. Quandoque etiam coniurationes, magnoindigent capite, monet in Bruto fol. m. 822. Plutarch. Accerte, capita partim in factionibus ac seditionibus tandem Domini ac Principes fiunt. Guicciard. 1. fol. 47. etc. Qui legitimo Principi adimere vel pervertere regnum cupit, facit hoc per speciem popularitatis. Antonius, nothus Lusitanus, populum, a quo Rex salutari cupiebat, variis artibus demulcebat, rogans, minitans pollicitans. conestag. 5. fol. 263. Esse enim se in tutelâ populi, et ideo ad illius voluntatem omniasuaconsilia, accommodare cogi fol. 265. et seq.
vide modum, quo pervenit ad coronam, fol. 264. Amor populi erga Antonium, apparet ex eius fugae ratione, etc. lib. 8. fol. 421. usque 423. Sic eodem intuitu Imperatores perpetuâ tribunitia potestate gaudebant, Spart. in Adriano. Princeps autem, non debet facile irritare magnos Vafallos: quod non observans Franciscus I. Caroli Borbonii defectionem procuravit, Bellay, 2. fol. 148. etc. Eiusmodi magnates, aut non sunt capiendi, aut non dimittendi. Quelli uccelli, non si mettono in gabbia, per trarli fuori; non si prendene per doverli poi liber are: Botero d. detti fol. 70. b. non sunt irritandi, aut supprimendi, Pierre Matthieu, des derniers treubles. fol. 69. Sin autem inter ipsos subditos, factiones exsistant, tutissimum est, governarsi come Prencipe commune. Percbe qui e Prencipe commune, e si fa d' una fattione, perde il nome di Prencipe, ene acquista quel di capo di parte. Botero d. detti fol. 15. b. Nimis libertati faventes, funt cavendi. Capitolinus, in Albino. Qui Principem unum in republicâ esse debere, quique asserit, a Senatu oportere totam rem publicam geri: is per fenatum sibi petit Imperium. Remedia etiam sunt principis, contra populum seditiosum, pacis et boni publici turbatorem. Combatre le peuple, par le peupie. Pasquier. recbercb. fol. 688. Dissipandi item sunt rebelles et seiungendi. Cominaeus, lib. 1. cap. 8. fol. 59. Utimur et hîc auxilio ac milite externo, satellitibus, etc. Plerumque temporis tractus, legitimo principi ac iustitiae favet: turbatoribus nocet. De remediis coniurationum, seditionumque, vide Canonhiero 5. cap. 5. Ayalam, d. bello 3. cap. 14. Chytrae. Cbronic. Saxon. fol. 879. Campanell. de Monarcb. Hispanic. cap. 17. Boccalin. 2. cap. 11. fol. 55. Arridet maxime, quod Ludovico XI. Galliae Regi, suasit Francesco Sforza, Che concedessine airibelli tutto cio, che sepessine demandare: con questo pero, che gli restassino subditi. Botero, de detti. fol. 66. b. Lenitas item, semper affectanda, Fridenreich / in polit. fol. 484. Seditionis causa primaria est, gravitas peccatorum, quibus principis conspurcatur vita; potissimum ideoque remedium rebellionis est, paenitentia, et clamare ad Dominum, Exod. 17. vers. 4. Et inde, haut seditiosi censendi funt, qui magnates admonent officii sui, qui montibus et collibus, ut scriptura loquitur, sua indicant peccata: sed potius Medicorum optimorum loco haberi debent. Fidelitatem subditorum, avaritia et crudelitas pellit: Boccalin. 1. ragg. 30 Optima ergo turbarum medicina est, removere causas, oppressiones, etc. Pierre Matthieu, histoir. d. dern. troubl. 3 fol. 68. clementer ac iuste imperate, Richter. axiemat. 100. Rex item si non audiat populum. facile filius vel alius Imperium ipsi adimere potest. Sicque fecit Absalon Davidi, 2. Samuel. 15. Prodest quoque in me dio terrae, et illustri aliquo loco commorari, Piccart. dec. 4. cap. 9.
Popularis Status, contra unum conservatur; si nulli infinita et nimia, aut longior potestas in magistratu detur. Non tamen semel, qui dati honores sunt, simul omnes postea auferre oportet, sed paulatim. Quod monitum negligens praestantissimus Cato, Caesaris potentiam frangere non potuit. Ergo clavus clavo trudendus, et magistratui potenti, aeque potens opponendus: dicis causâ, vel sub specie legationis, ableganda est potentia formidabilis. Aedificia quoque suspecta, dirimi debent, Piccart. dec ad. 2. cap. 1. Nimia item civis unius, erga plebem liberalitas non ferenda, Boccalin. 1. de Parnasso, fol. 437. Sic Ostracismus Graecorum, in populatibus Statibus, adversus novitatis studium, potentiamque moderandam, remedio fuit vid. Aemil. Probum, in fin. Miltiadit. Aerod. lib. 6. rer. iudicatar. tit. 8. cap. 21. Piccart. decad. 3. cap. 9. Paul. Paruta, 2. discurs. ult. Mexia, 2. cap. 20. ac seq. Boccalin. 2. ragg. 33. fol. 183. Christ. Forstner. num. 10. Iustus Reiffenberg. in discurs. Wer die Hochgelehrten bey Hoff am meisten schlage fol. 37. et seqq. multis. ac dixi etiam ego, in discurs. de Demociat. Id quod iustitiâ non carebat, cum ad rei publicae salutem retinendam conducebat. 3. polit. 13. Sic populus Atheniensis, ob timorem hunc, Miltiadem et Themistoclem testarum suffragiis, divitate eiecit, innoxium Alcibiadem plectere maluit, quam diutius esse in timore. Aemil. Probus, in vitis eorum. Ostracismi descriptio est apud Plutarchum, in Aristide, et Tzetzem, in histor. Chiliad. Sed neque Venetorum leges, quempiam virtute et indole maiore praeditum, potentiâ, gratiâve supereminere patiuntur. Kirchner. 20. th. 4. ad fin. Et narratur de iis dem, habuisse illos, eum affectatae tyrannidis suspectum, qui ortam seditionem, adveniens solo aspectu, solâ praesentiâ discussisset. Aerod. d. loco. Qui nimium sese effert, plane contra Statum, legesque liberae rei publicae fundamentales, peccat. Quo quisque maxime excellit, ita maxume vult Princeps omnium esse, vel potius folus. Spernit aequitatem, optatque tandem, vi potius superior esse, quam legibus par. Itaque post invidiam, succedit timor: quibus non virtus illa accusatur; sed vir qui eam adeptus, facile in vitium declinat. Sic quoque iure merito pelluntur, qui patriae auspiciis, sumptuque magnas gerunt res; non ut patriae, sed ut sibi: quod Pisistratus fecit, Iustin. 2. fol. 22. Et etiam Caesar, qui maluit ab exercitu auxilium petere, quam tantis rebus gestis, causam apud Iudices dicere, et periculum subire condemnationis. Suetonius, Caesar. cap. 30. Sic Agesilaum ephori multârunt, quod amorem civium sibi conciliasset. Montaigne. 2. des essais. cap. 32. fol. 695. adde Boccalin. 1 ragg. 18. ubi etiam suspiciones levissimas sufficientes censet. Hûc pertinet, quod in Chabriâ scribit Aemyl. Probus, (sive ut alii volunt, Cornel. Nepos.) Est hoc commune vitium, in
magnis, liberisque civitatibus; ut Invidia gloriae comes sit, et libenter de iis detrahant, quos emergere vident altius: neque animo aequo pauperes alienam opulentum intuentur fortunam. Itaque omnes fere Principes, quod eis licebat, Athenis aberant: quod tantum se ab invidiâ putabant futuros, quantum a conspectu suorum recessissent. In Valesiâ Ostracismum sapit, einem die Matzen bringen / Simlerus, de Valesiâ 1. fol. 6. et c. Sebastian. Munster. lib. 3. Cosmograph. cap. 34. Sed non propter iniuriam Ostracismi, debet bonus cives, patriam odisse. Sicque Themistocles, licet patriâ pulsus; et reditus fuerit denegatus, pro eâ tamen maluit mori, quam bellum ei inferre, Diodor. Siculus, fol. m. 383.
In populari statu, seu liberâ in republicâ aliâ, qui Imperium invadit, hunc iuris Tyrannum, seu absque titulo vocitant. Is vero non ferendus, sed mox auferendus est: eumque a quolibet, quocumque modo interfici posse, communiter placet. Tholossan. 26. de republ. c. 7. Bodin. 2. cap. 5. Iun. Brutus, quast. 3. Auctor, de iure magistrat. quaest. 6. Iohann. de Terrâ Rubeâ, tractat. 2. artic. ult. arnisae. de auctoritat. princip. semper inviolabili, cap. 14. num. 12. et c. Nulla quod hîc legitima sit potestas, nulla dominatio iusta: iuratum ergo tunc rei publicae hostem submovere, concessum est cuilibet: non enim iure agi debet adversus eos, qui omnia iura violârunt, vid. Sueton. Caesar. cap. 30. ad fin. Sunt et in republicâ Monarchicâ, tales tyranni; qui scilicet Principi legitimo adimere conantur regnum: vel tempore interregni, modis non legitimis id invadere nituntur. Ita sub Gallieno et Valeriano, triginta tyranni, Imperium Romanum dehonestârunt, ac hinc inde discerpserunt: Trebell. Pollio, in Gallieno et 30. Tyrann. ac aliis quoque temporibus alii fuerunt. Gothofred. ad l. decernimus 16. C. de SS. Eccles. Sed anne Rex illegitimus invasor alieni regni, a privato etiam occidi poest? Ita Ehud occidit Eglonem, ita Samson et omnes iudices iugum tale excusserunt. Sed idem cum post erga Assyrios facerent Iudaei Reges, eo nomine puniti fuerunt. Tyrannus quoque eiusmodi est, qui in Aristocratiâ sibi Imperium assertat, ut mox infra dicam.
Quod ut asseveranter pronuntio de eo, qui Tyrannus est iure et exercitio simul: ita sunt, qui dicant, evenire interdum; ut qui non iure Imperium occupat, iniuriâ tamen interficiatur. Quâ ratione Iul. Caesaris quidam excusant dictaturam perpetuam, reosque faciunt eiusdem interfectores. Kirchner. orat. 21. et seq. vol. 1. Conrad. Zerneman. in polyteum. laborum Caesaris. Ego, in corollar. philolog. ad tit. aliq. lib. 1. ff. num. 19. vide Sueton. in Caesare cap. 76. et ibi in animadversion. Causabon. fol. 38. col. 1. num. 42. Aerod. rer. iudicatar. lib. 8. tit. 4. cap. ult. fol. 693. Tileman. disputation. ff. 2. thes. 30. adde, quae dixi in tract at. de
comparat. rerum public. Sic Florentinum excusat, in tract at. de leg atis, lib. 2. cap. 7. Alb. Gentilis. de Coniuration. Tiopoli in rem publ. Venetam, vide Rosset Histoir. Tragiques num. 18. Contra eos, qui in liberâ republicâ Tyranni fiunt, egregie invehit Boccalin. 1. ragguagl. 21. Et maxime e contra laudat Andream Doriam, Ariostus, cant. 15. quod Patriae suae maluerit firmare libertatem, quam eidem ipse imperitare.
Veggio ch' il premio, che di cio riporta,
Non tien per se, ma fa a la Patria darlo:
Con preghi ottien, che in liberta la metta,
Dove altri a se l' hauria for se soggetta.
Questa piet a, ch' egli a la Patria mostra,
E digna di piu onor d' ogni battaglia,
Che in Francia, o in Spagnia, o nella terra vostra
Vincesse Giulio, o in Africa, o in Tessaglia.
Ne il grande Ottavio, ne chi seco giostra
Di par' Antonio, in piu onoranza saglia
De i gesti suoi; ch' ogni lor laude ammorza,
L' havere usato a la lor patria forza.
Questi, et ogn' altro, che la patria tenta
Di libera far serva, si arrossisca;
Ne dove il nome d' Andrea Doria senta,
Di levar glio occhi in viso d' huomo ardiscae.
Sic et Gedeon, cum Israelitae eum regem facere vellent, propterea quod eos liberârit a manu Midianitarum, respondit: Non dominabor vestri, nec dominabitur in vos filius meus; sed dominabitur vobis Dominus, Iudic. cap. 8. vers 23. Ita nec Pompeius, orbis victor, Imperium affectavit Dio fol. 40. Verum enimvero Florentinae quod attinet postremam rei publicae conversionem, summi Imperatoris ibi intercessit auctoritas. Iulii Caesaris vero gesta, nullo modo excusari possunt. Non enim, nisi quando populus desperato Anarchiae morbo laborat, bono civi regnum occupare licere, putarem. vid. omnino Zieriz. h. fol. 18. Sicque Lactantius. 1. cap. 15. Caesarem vocat patriae parricidam. Interdum tame Democratia senilis, indiget curatore. Tileman. h. C. 8. b. Et quando laude digni sunt, qui rem publicam mutant. Typotius, de famâ. num. 41. ad sin. fol. 210. Ita fere Pisistratus, in epistol. ad Solonem, se defendit. Laert. in vit â Solon. fol. 35. et seq. Consentit S. Augustinus, 1. de libero arbitrio, cap. 6. Si populus sit bene moderatus, et gravis communisque utilitatis diligentissimus custos, in quo unusquisque minoris rem privatam, quam publicam pendat, nonne recte lex fertur, quâ huic ipsi populo liceat creare sibi magistratus, per quos sua res, id est, publica, administretur:
Recte prorsus. Porro si paulatim depravatus id em populus, rem privatam rei publicae praeferat, atque habeat venale suffragium, corruptusque ab eis, qui honores amant, regimen in se flagitiosis consceleratisque committat, nonne item recte si quis tunc exstiterit vir bonus, qui plurimum possit, adimat huic populo potestatem dandi honores, et in paucorum bonorum, vel etiam unius redigat arbitrium. Hocque iure Caesar Tyranidem suam voluit excusatam esse. Suetonius. cap 86. Constat quidem, ex Lucan. lib. 1. bello civili Pompeiano, ius, ut ille loquitur, sceleri datum, et in commune nefas fuisse certatum; hoc est, cum scelere nefario utriusque partis. Et Romam, iam tum ante, tribus Dominis communem~ fuisse factam.
Nec quemquam iam ferre potest, Caesarve priorem,
Pompeiusve parem. ----
At vero utut Caesaris partes tueatur hic aut ille; Patriae is se numquam excusabit, vide Boccalin. 1. ragguagl. 71. Iam enim ab initio ad Reges retulit familiam suam. Sueton. cap. 6. et ingemuit, Alex. Magni staturâ conspectâ. Sueton. cap. 7. Omnes eius mores supra civem erant. Lucanus.
--- -- Nescia virtus
Stare loco; solusque pudor, non vincere bello.
Acer et indomitus, quo spes quoque ira vocâsset,
Ferre manum, et numquam temerando parcere ferre.
--- Impellens quicquid sibi summa petenti
Obstaret: gaudensque viam fecisse ruinâ.
Imo genium ille habebat, qui eum perpetuo stimulabat, ad rem publicam occupandam. vid. omnino Hieron. Cardan. lib. 16. de rer. varietat. sel. 1110. etc. Nemo Suetonium sine stomacho legere potest; cum videt perfidas artes, quibus sese extulit Caesar. Hincque bonis omnibus exosus fuit. Causabon. ad Sueton. Caesar. cap. 86. fol. 45. col. 1. num. 12. et seq. Et tamen iam ab initio belli civilis, praedixerat Figulus Vates: apud Lucan. lib. 1. ad fin.
--- Scelerique nefando
Nomen erit virtus. ---
Sane Caesar idem egit, quod antea conatus fuit Catilina; et tamen felicior eventus, illius factum probavit, infaustus huius damnavit. Hattron? de aaeula, folg. 202. et c. Non sufficit, quod quidam dicunt, Caesaris Imperium, a populo fuisse approbatum: Reinking lib. s. class. 1. cap. 5. num. 10. etc. quippe consensus i le non spontaneus, nec ab illis profectus fuit, qui iure consentire potuerunt. Et certe Dumnorix Gallus, ad rem publicam occupandam, Caesaris Praeceptor fuit. Piccart. 8. cap. 2. et multis seqq.
Interim nullus nego, coniurationem in Caesarem, multis solaecismis politicis, fuisse conspurcatam. Boccalin. 2. ragg. 30 Quodque Caesaris interfectores, ab ipso Deo male habiti fuerunt; hoc Fati adscribunt quidam iniquitati: aut potius, quia nec ii bono fine hoc facinus peregerunt. vid. Sueton. Caesar.cap.ult. Sic nec Augustus probis artibus, sibi rem publicam vindicavit, et crudelis fuit. Sueton. August. cap. 12. et seqq. item cap. 27. Eiusque artes graphice Tacitus describit, lib. 1. Annal. fol. m. 5. Sed voluit Deus fieri Monarcham. Paracesus, de bonâ et malâ fortunâ. fol. 210. tom. oper. 2. Hîc disputari posset non inelegans theorema civile: Ignoscendumne sit viro bono, qui vocatus, adiunxit se improbis iam rerum potientibus; quos sciat, sea proposito avertere non posse. vid. Iodocum Vanderheidium, ad Lysiae Orat. 19. fol. m. 323. et ad orat. 256 num. 4 fol. 407. qui id affirmat. Bonusille, ait, pravo homini aditum praecludet. Bonus ille, nil mali molietur, quod improbus fuisset facturus, si boni viri locum, inter pravos occupasset. Bonus ille, si non pravis palam adversari, saltem quaedam dubitando proponere potest. Occasione item oblatâ, bonis opem ferre, et conatibus malorum obsistere ipfs licebit adde Plutarch. in Solon. m. fol. 161.
Ex Optimatibus, si aliqui ad rem publicam opprimendam conspirent, tum reliqui optimates resistere debent. Tholosan. 4. de republ. cap. 5. Qui si non sufficiant, vel omnes simul degenerârint; tum populus potest peragere ea, quae in Monarchia contra Tyrannum.
Tyranni, vel paucorum, aut etiam plurium rem publicam occupantium acta, an valere debeant? hîc quaeritur. Ad quod cum distinctione responderem, vid. l. 6. C. de SS. Eccl. ubi Gothofred. et Casum. 3. pelit. 1. fol. 140. et seq. Bodin. de republic. lib. 2. cap. 5. fol. 214. Vietor. disput. de exempt. conclus. 15. Iohann. Gerhard. quaest. politic decad. ult. quaest. 8. Nempe si fieri potest, omnia eius decreta sunt rescindenda; ut omnis memoria tyrannidis aboleatur. At si aegra rei publicae constitutio, hoc forte remedium non ferat; rata sint legitima tyrannorum acta, sed iniqua convellantur: ni et hanc medendi methodum adhibere, propter periculum novorum motuum, haud tutum videatur. Nec valent, quae cum civitate tyrannide occupatâ, pacta sunt: 3. polit. 1. ad fin. et cap. seq. Cod. Theodos. lib. 15. tit. 14. de infirmandis his quae sub tyrannis. vid. Thom. Michael. disputat. de iurisdict. thes. 66. Maurit. tractat. de restitut. cap. 409. Quemadmodum qui in carcere est, non irrevocabiliter contrahere videtur. Trentacinqu. 1. variar. resolut. tit. de his quae vi metusve causâ resol. 1. nu. 25. etc. Tuschus. lit. C. conclus. 89. An vero ad ea, quae a republica pacta fuerunt, aut acta, post mutatam formam rei publicae, civitas teneatur? late disputat Arnisaeus, relect. polit. 1. cap. 5.
section. 4. fol. 384. Et tandem civitatis adhuc durant privilegia, quamvis ea destructa, vel in hostium manu fuerit aliquandiu; si pristinam recuperaverit libertatem; quasi posiliminii iure. Brunning disputat. de Universitat. thes. 99. Moditius, §. Principum, quast 237. Chokier. de exempt. part. 3. quaefl. 19. et seq. vid. Andr. Gail. 2. observat. 61. et ibi Graevae. Vietor. de exempt. conclus. 16. Maurit. de restitut. cap. 404. Pseil. consi l. 200. Atdestructo molendino, an si illud reaedificetur, privilegia resuscitentur tractuat. Chassanaeus, tit. des forests rubr. 1. §. 2. gloss. 1. num. 17. At vero civitatis, castri etc. auctoritate superioris, ob delictum facta vastatio, privile giorum infert amissionem, Tuschus, lit. D. conclus. 228. addatur Aerod. 2. rer. iudicat. tit. 2. cap. 1. et 2. talesque civitates delectae, sale asperguntur, Iudic. cap. 9. vers. 45 et adde Semestria Petri Fabri.
Sed his similibusque meditationibus, non est quod contentisimus; succedat ergo experientia (qui assai practica, impara assai) et signularis cuiusque rei publicae cognitio. Gymnasiii Politici loco possunt esse historici, et politici discursus: vid. Thom. Sagitar. disputat. de Peregrin. thes. 8. et seqq. multis. adde lib. 10. et hic. cap. 10. et Giphan. et hic. lib. 6. cap. 8 fol. 488. et seqq. ac Taciti historia cumprimis, omnia arcana Principum prodit. Boccalin. 2. ragg. 71. De systemate politico constituendo, ita dissertat. in discurs. de prudent. polit. comparand. Iacob Bornitius: ut a)pote/les1ma, et corpus politices perfectum constitueretur, opus esset, ut omnium philosophorum, seu potius politicorum disputationes, rationibus suis innitentes cum historiis rerum publicarum, earumque moribus ac legibus conferrentur. Ex quarum collatione, certitudo et perfectio artis politicae; rationibus nimirum et exemplis florentissimarum rerum publicarum fundata, deduci posset. Et tamen haec sufficere, nullo modo reputandum est: nam et ipsa praxis necessaria habetur; et a theoriâ (si ita loqui licet) differt omnino. Canonhiero. 1. dell introduzz. cap. 2. Porro autem, non ex discursibus politicis, sed potius ex legibus fundamentalibus, res publica administrari debet: recteque admonitus fuit Henricus Andegavensis, ad Imperium Polonicum vocatus; che la forma del governo di quel regno, si doveva trare dalla natura, e da gli bumeri de' Polac chi; non da discorsi portati di Francia. Botero, d. detti fel. 4. Sic et rectissime dici solet; regulas generales facere bonos discurrentes, practicos vero malos. Botero, d. loc. fol. 8. Ergo iuvat habere politicam specialem rei publicae, in quâ verseris. Cuius ideam Keckermannus, in disputationibus specialibus: Alstedius vero in Poloniâ et Germaniâ, nobis adumbravit. Addo etiam iudicium Camerarii, de Discursibus politicis, seu de republicâ, nostro tempore nimium multis: epistol. ad Lazar. a Schvvendi tom. 2. epist. fol. 43. Sane quidam et
ingenio excellentes, et usu multiplici rerum instructi, et eruditione literarum eximia praediti, de ordinandâ republicâ, vel saltem fulcientis ruinis huius, edunt scripta accurata. Sed quid prodest, ad surdas si cantet Phemius aures? secundum Poetam. Quamquam ut verum fatear, sique mihi res tantas iudicare licet, licet autem, ut opinor, neque ab his cogitationibus alieno, et in lectione monumentorum sapientiae diligeter versato) in istis scriptoribus interdum requiro attentionem, et respectum sollertiae ad praesentia tempora; atque adeo rerum ipsarum, quae disser untur naturam.
Interim hoc obiter dico, inter politicos scriptores iure merito palmam reportâsse Bodinum; nec esse quod alius quispiam eam porro exspectet. Attamen fateor lubens, id verissimum esse, quod in libro Politicotato, cui titulum fecit Miroir des François, scribit Nicol. Montand. lib. 3. fol. 684. Il ne tit pas tout ce qu' il en sçait; ni en autres affaires, ou il pallie, et passe par dessus un peu trop legerement, pour un homme de sçav oir et de bonne nature, comme il est. Car quand un Historie met lam ain a la plume, il faut qu'il die la verite, sans flatter le Princes: et s' il eust fait ainsi, sa Republique estoit digne d' eternelle memoire. Abundat hodie orbis Christianus Politicis, ut olim Graecia Sophistis: et nomine utut differant, ita videntur convenire reipsâ. Adscribere lubet Sophistarum characteres, quos annotavit Andronicus Rhodius. Ethic. Aristot. prudensparaphrastes, lib. ult. cap. ult. Hos si conferas cum ieiunis, et ridiculis politicis novis, ovum ovo haut ita simile erit. Arbitrantur, ait, leges aliquot corradere, et ex iis praestantissimas eligere, hoc esse, quod leges ferre dicimus: at vero diiudicare eas, optimasque excerpere, nullâ cum difficultate coniunctum esse. Atqui primo omnium non facile est, nec cuiusvis qui velit, recte quae de singulis proponas, iudicare: Sed mirabilis ad hanc facultatem intellectus requiritur, et vis mentis. Soli enim qui peritiam singulorum habent, bene quoque ivoicare possunt de iis. Deinde licet hoc concedamus; sine hâc civili scientiâ, aliquem de legibus iudicare, et ex iis optimas posse colligere: ne hoc quidem tamen, ut in civili aliquis, aut legum ferendarum scientiâ excellat, poterit sufficere; sicut nec Medici, libros colligendo ac perlegendo Medicos, fiunt Medici. Et tamen illi non de remediis tantum, sed et quomodo pristinam, qui his usi sunt, consecuti sint valetudinem, et quomodo singuli curandi sint morbi, deque habitibus singulorum ac differentiis morborum, loqui conantur: et ne ita quidem tamen sunt Medici. Nam et experientia quaedam requiritur et consuetudo. Scripta vero et eiusmodi contemplationes, eos quidem, qui periti sunt, magis reddunt idoneos: imperitis vero nihil in curandis prosunt morbis. Quodque
in Politico experientia requiratur, eleganter probat Boccalin. 1. ragg. 76. fol. m. 324. Ac quantum a terrâ caelum; tantum a practicâ politica Theorica, praeceptis ac regulis contenta, distat. Boccalin. 1. ragguagl. 29. fol. 109.
Sed caput politicae sapientiae mihi est, penitus scire; non artem, vel disciplinam, aut etiam industriam vel diligentiam, practicum in politicis efficere felicem: Hill. num. 419. 447. et sorte ut plurimum res geri, Paruta, discurs. fol. 28. aut potius cum egregii et magni aliquid in mundo efficere intendit, homines simul idoneos excitare, donis necessariis instructos, feliciores, promptiores, magisque dextros, quam eos eruditio ulla, studiumve ullum, reddere possit. Sicut et in Israelitico populo, eo versante in deserto (ante rudi et ad labores durissimos assueto) suscitavit operarios in omni arte, fabros auri etc. Exod. 28. vers. 3. cap. 31. vers. 2. etc. cap. 35. vers s. 30. ac 34. vide et supra in praecognit. Ita et Saul postquam ad regnum divinitus vocatus fuit; mutatus est in alium virum. Samuel. 1. cap. 10. vers. 7. Unctio omnia bona docet, in spirituali et civili vitâ. Cum quo scito, concludo: et simul secundum SS. Scripturam, et internum restimonium Spiritus Sancti, piorumque iudicium, omnia hactenus dicta ut intelligantur, corrigantur et aboleantur etiam, voveo et opto!
LAUS DEO OPT. MAXIMO. Laurentius Pisanus, Num. 185.
Ille sapiens est, qui in paucis multa cognoscit; ille Divinus, qui in uno omnia.