NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

IOANNIS AVENTINI ANNALIVM BOIORVM LIBRI VII. CVM DOCTISSIMORVM VIRORVM QVIBVSCVMQVE EDITIONIBVS COLLATI, EMENDATIVS AVCTIVSQVE EXCVSI, QVIBVS EIVSDEM AVENTINI ABACVS SIMVL CVM PERRARVS FRANCISCI GVILLIMANNI DE HELVETIA SEV REBVS HELVETIORVM TRACTATVS LECTORIS CVRIOSI COMMODO ACCESSERVNT, PRAEFATIONEM CVRANTE NICOLAO HIERONYMO GVNDLINGIO, I.V.D. SACRI TRIBVNALIS, QVOD IN DVCATV EST MAGDEBVRGICO, CONSILIARIO REGIO, ELOQVENTIAE, AC ANTIQVITATVM IN FRIDERICIANA PROFESSORE ORDINARIO. [Gap desc: illustration] CVM GRATIA ET PRIVILEGIO S.R.M. POL. ET EL. SAX. LIPSIAE, Sumptibus IOANNIS FRIDERICI BRAVNII, Anno MDCCX.

ANNALIVM BOIORVM LIBER QVINTVS.

PROOEMIVM.

1. Paupertas et parsimonia imperia pariunt et augent, auaritia et luxus pessundant.

3. Christus pacem et concordiam suasit, sed Christiani se inuicem intestinis dissensionibus dilacerant.

5. Inter Theologos, dum alius alium sectatur. Sermocinistae praedicant alii ex libro Legendorum, alii ex Discipulo, alii ex libro, cui Dormi secure nomen est, alii ex Gryzio.

11. Causidici et similes populum Christianum affligunt. Cur Lites apud Romanos sub dio actaefuerint.

12. Clerus, quasi nihil horum ad sepertineat, aetatem luxu et gaudiis vitae transigunt.

[Note: 1] SAEPIVS ac frequenter vulgo genushumanum conqueritur, quod non modo fruges, arbores votis non respondeant, tellus pascendis animalibus non sufficiat, verum etiam annonae sit incredibilis caritas: quamuis pagi, vrbes, vici cultoribus non deficiant. Id quod plane, nisi lapides simus, sentimus. Vniuersa ad egestatem et solitudinem rediguntur. Duae virtutes, parsimonia atque paupertas imperia pariunt, augent, retinent. Itidem duobus vitiis auaritia et luxu pessundantur.

[Note: 2] Studium pecuniae, potentiae, splendoris cupiditas, cuncta regna euertunt. Opulenti ambitione coeci, luxuque perditi legibus solui connituntur, aequitatem detrectant, pacem ferre recusant, vltro cupiunt, occupant, habenas rerum arripiunt, emunt: fraude, dolo, precio, fauore, quouis modo irrepunt, seditiones, factiones, discordiae mala serunt, optimum quemque insidiis circumueniunt, amicos veritatis simplicis, apertos, bonos, veluti stolidos ac ineptos a Rep. gubernaculisque rerum arcent, qui suis moribus congruunt admittunt. Dispares mores disparia studia sequuntur. Dissimilitudo inimicos, similitudo amicos parit. Malus qui voluptatem, potentiam, imperia, opes amat, vt his quouis [Orig: quôuis] modo fruatur, ninil pensi habet, aequalitatem contemnit, aequitatem aspernatur, societatem hominum communem violat, ius sibi cuncta denique suae voluntati seruire vult, rapit, defraudat, simulat. Vbi te dissimilem vitam viuere isthaec aspernari videt, se sperni, irrideri, peti a te arbitratur, vitia sua a te notari, fert impatientissime: quamobrem te velut hostem persequi non cessat, vel insidiis, vel vi tollendum curat. Ita probitas aut paupertatis aut necis causa tibi existit, pauperum autem nulla cura est, bonique ad negligentiam, desidiam rediguntur, coactique suum officium faciunt, priuato commodo et ipsi consulunt. Nec ultra iam quam ipsis vsus est, cum alia ab aliis occupanda cernant, laborant: paulatim denique fortunae malignitati cedunt, vitiisque herbam porrigunt. Honestis manibus omnia laetius proueniunt, quoniam et curiosius fiunt.

[Note: 3] Christus Dominus et Deus noster pacem atque mutuam charitatem pro religiosissimo nobis insigni dedit. At nos intestinis seditionibus adfligimur: quamuis

vnius corporis simus membra, sacrati tamen prophanos, prophani sacratos, negotiis suis, ceu orgiis alienos arcent, quasi vero vnum membrum sine alterius ope suo defungi queat officio, aut oculi pedibus non egeant. Mirarisubit, quod Deus nostris moribus non magis irritetur, et fulmina iracunda tamdiu ponat. At non magis sceleribus nostris irascatur, pridem certarunt.

[Note: 4] Grammatici, et maximum bellum, (cuius et nos pars fuimus) oratoribus atque poetis fuit cum his qui se Theologos et philosophos nuncupant. Exploso Alexandro grammatista, receptis sacris vatibus atque Rhetoribus, et clarissimis aliis rerum scriptoribus pax tandem rediit.

[Note: 5] Nunc Theologi inter se saeuiunt, fremunt, debacchantur. In sua viscera cruentum conuertunt ferrum, inuicem sanguinem sitiunt, inuicem more Druydum sacrificiis interdicunt, digladianturque pro lana caprina: diuinus ille furor vatum, poetis veteri domicilio relictis theologos inuasit. Is se nouum, hic veterem: ille Scholasticum, hoc est, vmbraticum, alius verum ac solidum se appellat. Sunt qui vniuersa adfirment, et contra qui cuncta negent pars in Scoti siue Thomae verba iurat, pars Vilelmio Ocomensi ac Gregorio Ariminensi addicta est: nec hi inter se concordant. Vt quisque maxime a caeteris dissenserit, nouam aliquam sycophantiam excogitarit: ita maxime doctus et acutus reputatur, tot opiniones, quot theologistae: facilius inter horologia quam inter Theologos conueniet, alius sermones et historiam Longobardicam, hoc est meras fabulas, non rem amplectitur. Ille discipulus est, alter dormit secure. Inuenias et Gryzium animal apud Germanos inauspicatissimum, et conuiciis frequentatum.

[Note: 6] Maxima pars, sacras literas antequam discant, docent: quicquid in buccam venerit, magno boatu deblaterant, ut pecuaria Arcadiae rudere credas. Et de his quae penitus ignorant, audacter pronunciant, pluraque verba effutiunt. Summae Maiestatis oracula, superstitio se interpretando, suis moribus apta faciunt. Quicquid nugati fuerint, cum nemo obstrepere aut intercedere audeat, legem Dei putant, quasi plastae cerae molli, quamlibet formam fingunt. Haecque licentia atque imperitia Magistrorum nostrorum in sales apud indoctos etiam crebros abiit. Calceolarii, sarcinatores nisi praescripto tempore manum ferulae subduxerint, et tandem manu solertiam comprobarint, in artificum classem non recipiuntur: solis licet sacrificulis absque praeceptore vltro se ingerere, vltro ad aras nemine vocante gregatim absque delectu currere, adeo vt Theologum habere cogare [Orig: cogâre] , quem mulionem nobis.

[Note: 7] Quidam Ecciani sunt quidam Lutherani nominantur: illi Romanum episcopum plusquam Deum faciunt, hi in ordinem redigunt. Ignauissimus quisque aras adit, alioqui sub diuite domino agricola futurus, flagitia impune perpetrat.

[Note: 8] Sacratae quoque foeminae excusso pudicitiae iugo castitati bellum indixere, nisi me pietas Christiana cohiberet, flagitiosiores prostibulis dicerem, in vno modestiam seruant, virgines quod non sunt, adpellari erubescunt, dominas se vocant. Si veritas unquam acerba fuit, nostro aeuo potissimum odium parit. Omnes quae sua sunt quaerunt, visio a propheta, Lex a sacerdote perit. Canes muti non possunt latrare, os obstruxit pecunia, consuetudo praua, gratia, timor. Tetra et detestabilis Philosophiae et libertatis Christianae est oppressio, crimina feruent, pietas refrixit, paupertas Christiana maximum opprobrium est, maximus honor diuitiis habetur. Amor nummi, lethalis ambitus, quam symoniam vocant, crescit: odia, lites, factiones, partium studia, bella intestina parit: sacerdotia quasi caballi venduntur, permutantur: religiosus est, qui plura inter ceperit, praeripuerit, inuolauerit. Non quot animas bearint, aut coelorestituerint, egregii illi pastores quaerunt: sed quot nummos quotannis, praedia stipendiaria, sacerdotiaue etiam absenti reddant, dextra computant. Omnis sermo horum de pecunia, venere, vitiis aliorum, leuiusculis aliis rebus est, si vnum verbum de Christo, aut ex diuo Paulo Prophetaue adduxeris, veluti impium te abominantur, et Theologum infami iam nomine adpellant, potentia, opes, venter, et ea quae sub ventre, illorum dii sunt. Viuunt, vt bibant et edant. Gloriari quosdam in vinariis tabernis audivi, sese quascunque puellas foeminasue in sui amorem quotlibet pellecturos. Nec secreta, quae

ut vocant, confessionibus rimantur, prodere et temulenti et sobrii erubescunt, prudens praetereo, quae quotidie non sine maximo animi dolore sentire cogor; tantum abest vt rumoribus temere credam, facit indignatio versum.

[Note: 9] Captorum greges in morem porcorum, et sicuti vulgo dici solet, grunniunt, nec vnquam concordes sunt, nisi quando conspirant. Vt quisque maxime a caeteris victu, vestitu, moribus, institutis, religione, cantu, preculis discreparit, ita maxime religiosus putatur: sunt qui carnem fugitant, pisces optimos, vina nobilissima adpetunt. Hi contactum pecuniolae devitant, verum oblatas diuitias arripiunt, testamenta aliena et faciunt et intercipiunt. Funibus alii loco cinguntur, is caeruleus, hic alter: ille candidus est, pars discolores sunt, videas quosdam intus laneos, foris lineos esse. Alius est Francisci, alius Augustini, alius Dominici, alius Carmeli, quasi vero (diui Pauli vtor sententia) isti, non Christus pro nobis mortem obiisset, illi omnes scelera comedunt, crimina bibunt mortalium, virtutes et benefacta venditant sua, hamatasque preculas viscataque murmura cauponantur. Regionibus inter se diuisis, pro quibus et disceptare solent, tumultum carminum (vt est apud prophetam) et precularum murmura nundinantur. Neque per hosce vel manibus, licet esse pacatis, proquorum cadaueribus contendunt, et quotidie in publicis concionibus cum sacerdotibus popularibus conuiciis rixantur, nullum terminum auiditati suae ponunt, nec vnquam aut mendicando aut accipiendo satiantur, vel stipem e flamma, vt aiunt, petunt, inuicem in templo Dei aede sacra mordent sese inuicem, casearios scortatoresque nuncupant. Ista fames, ista pestilentia, non quidem corporum, sed animorum, iste parricidialis tumultus, istud nefandum intestinumque bellum quadringentos et quinquaginta annos continenter sub circo Romano in plebem Christianam grassatur. Quod si fieri posset, vel immortalitati destinatos falli necesse esset. Adeo dira lues tot pontifices, totimperatores, caeterosque inuoluit, extinxit. Quae videmus, cernimus, lapides stipitesque sumus, si non persentiscimus.

[Note: 10] Christus et legati eius omnes non sua morte defuncti sunt. Omnes qui pie volunt in Christo viuere, in hoc mundo persecutionem perpetinecesse est. Haud fieri potest (ita mores sunt) quin caedes, homicidia, discordiae, crimina, simultates, bella edantur: sed viderint quibus autoribus ista committuntur. Imperator coelestis edixit: Non veni admittendam pacem, sed gladium: ipse et comites eius, quod veritatem docebant, crudelissime interempti sunt, pars in crucem acti, pars submerfi, pars combusti. Alii ad bestias, hi ad metalla et latomias, illi ad insulas condemnati sunt. Et nos velut pecus ignauum, ab euentu facta notanda putamus, successuque rerum cuncta metimur, ceu vero temeraria consilia, plerumque foelicitas non excipiat, aut non saepe praua magis quam bona prospere eueniant: taceo scribarum, causidicorum, frumentariorum, quaestorum, lictorum, leguleiorum, versutias atque rapacitatem.

[Note: 11] Vetus dictum est Aristotelis, eos qui caeteris praesunt, nihil ratione atque virtute, cuncta experientia atque vi agere. Et vniuersi quidem quos commemoraui, populum Christianum lacerant, decipiunt, fraudant, attenuant, exinaniunt, deuorant, adterunt, exedunt Miseris iustior atque clementior apud Turcas foret seruitus. Calumnias litium prudens praetereo, nos sub tecto litigamus. Vt controuersiae coeli iniuria diminuerentur, Romani sub dio, Hebraei sub porta litigarunt. Primus Marcellus, Octauia, sorore Augusti genitus, in aedilitate sua, auunculo XI. consule, Calendis Augusti velis forum inumbrauit; vt salubrius litigantes consisterent. Quantum mutatis moribus Catonis Censorii, qui sternendum quoque forum muricibus censuerat. Quid de hac re diuus Paulus sentiat, nolo hic commemorare.

[Note: 12] Pontifices, sacerdotes, monachi, qui nostra lana teguntur, lac omne consumunt, quasi nihil horum ad se spectet, gaudiis corporis dediti, ocio et voluptate perfruuntur. Aetatem silentio transigunt, interim securi nepotantur, canes, equos, scorta alunt: venantur, lauant, potant, amant. Auaritia eorum ac superbia et perditi mores in prouerbium vulgo venere. Ipsi literas sacras prophanas iuxta odio habent. Eruditorum omnium potissimum sacrarum literarum interpretum,

conspectum, colloquia, consilia, amicitiam aspernantur, velut dirum omen fugitant, nullum praesidium in his omnibus pauperibus existit.

[Note: 13] Ita me Deus amet, vt plebeculae inopis et ab omnibus desertae misertum est. Equidem scio exiguo concedi misericordiam, potentesque potenter, ecclesiasticos, populares tormenta passuros, quippe quibus vel ingratis durissimum atque arduum imminet iudicium: tu ergo, Christe, terrarum mundique Rector, audi, audi pacis et concordiae autor, Tu nos tua victrici dextra vindicasti, et tuo sanguine adseruisti, morte tua aere et libra mancipia coemisti: tu nos vnctos sacrosancto cruore tuo pontifices cooptasti: Reges constituisti, nobiscoelos, inferos, homines subegisti. Tunos condiscipulos tuos cohaeredesque deos declaras, nuncupas, designas. Tu nobis ne alium, praeter te in terris magistrum atque Dominum, agnoscamus praecepisti Lupi vndique vlulant, leones circumcirca rugiunt. Nisi tute oues tuas praesenti ope, quemadmodum polliceris, seruaris, actum est. Omneshaud dubie occidimus, atque plane perimus. Da precamur auxilium, rebus succurrere perditis, Carolo maximo Augusto tuo nomine adesto, vt morbos Reip. ad viuum resecet, sanitatem restituat, labentem disciplinam corrigat, pronum in omnia mala saeculum, et in luxuriam fluentes Germanias coerceat: fessis rebus subueniat et mortales iuuando hoc coelesti passu ad aeternam gloriam vadat. Qui hisce diebus dum haec prodo, iampridem Caesar designatus apud Aquas Graneas more maiorum inunctus est. Sed Saxonum originem, qui Boiorum regno potiti sunt, vti tempus postulat, iam exaequat. Rhetoricati sumus, sed lex Historiae coegit. **

CAPVT I. Saxonum origo, Heinricus I. Frater Ottonis, Dux Boiariae, ubi imprimis de Archi-Episcopatus dignitate in Laureacensem Episcopum translata, et irruptione Hungarorum in Germaniam.

1. Saxones Cimbrorum et Teutonum soboles, unde Imperatores Saxonici etiam Teutones vocantur.

2. Nationes sub Saxonibus comprehensae. Imperium Teutonicum et Imperatores Teutonici.

4. Heinricus Ottonis M. frater primus ex Saxonia Dux Boiorum. Eius dotes corporis.

5. Iuditha Heinrici coniux, cuius devotio in extruendis monasteriis et visit anda terra sancta. Ratho Comes ex Damasia.

6. Heinricus Ugros sub Rege Toxo in Boiariam irruentes bis praelio fundit, eius rei monumentum in templo Maur-Kirchen extans.

7. Toxus cum Ugris Itaaliam inuadit, a quo Berengarius pacem decem modiis nummum [Orig: nummûm] emit et censum eius causa exigit. Berengarii auaritia.

8. Otto Imperator Adelhaidem a Berengario in vincula coniectam liberat, sibi matrimonio iungit et in Germaniam secum abducit.

9. Luitolfus filius Ottonis, et Conradus gener, quod Imperator ad eorum intercessionem Berengarii petitis non annuerat, contra eum conspirant.

10. Berengarius in comitiis Augustanis Italiae partem in feudum accipit, reliqua pars Boiariae addicitur.

11. Conradus et Luitolfus res nouas moliuntur. Ottoni vix Moguntiaci admisso sese excusant.

12. Otto paulatim copias auget, Lotharingiam recipit, Moguntiacum ab Archi-Episcopo hostibus traditum obsidet.

13. Heinricus Ottoni suppetias fert, et fratribus uxoris suae Hermanno et Arnulpho familiam et bona committit.

14. Luitolfus Patri rebellat. Hermannus et Arnulphus ad eum deficiunt et Heinrico Boiariam eripiunt.

15. Hermannus et Arnulphus urbem et Episcopatum Augustanum vastant, Episcopum obsident, mox tamen fusi, Hermanno vivo in hostium potestatem perueniente.

16. Brunno Episcopus Agrippinensis et Praeses Lotharingiae ab Ottone constituitur, Conradus

hostis imperii declaratur, Otto et Luitolfus praelium inter se commissuri, vix retinentur.

17. Otto Sueuiam filio ademptam comiti ab Helfenstein confert, Luitolfum et Arnulphum Reginoburgi longa obsidione premit. Luitolfus certis conditionibus se submittere frustratentat.

19. Controversia inter Episcopum Bathauensem Laureacensem ab una, et Salisburgensem ab altera parte, de pallio Archi-Episcopi.

21. Salisburgensis Episcopus cum Conrado proscripto conspirat et Vgros in Germaniam inuitat.

22. Vgri ductoribus Heroldo et Conrado Germaniam quinque exercitibus invadunt, crudeliter, imprimis in monasteria et monachos saeviunt, Boiariam et Lotharingiam depraedantur et vastant.

23. Heinricus secundum tenorem Legis Salicae contra Heroldum procedit, captum excoecat, Conradus ab Vgris ad Ottonem fugit.

24. Heroldo in Synodo Ravennensi degradato Fridericus Episcopus Salisburgensis succedit, cui etiam Archi-Episcopatus iura restituta sunt.

25. Otto Venedis in ordinem redactis copias contrahit Vgrosque ad Augustam et in Thierhaupten quarto Idus Augusti die fatali fundit, in Lycumpraecipitat et ad internecionem delet.

26. Castra hostium direpta, Rex Bultzko cum quatuor eiusdem Ducibus capti ab Heinrico suspenduntur, reliquis captiuis viuis sepultis, ex praeda tintinnabula fusa.

28. Vgri domi se muniunt, de cetero quieti regem Geizonem creant, qui pacem ab Ottone impetrat. Num Arnulphus Vgros duxerit?

[Note: 1] SAxones Cimbrorum Teutonumque sobolem esse reperio: habitarunt ad ceruicem peninsulae Cimbricae: pulsos a Danis esse volunt, ad Albisque hostia vtrinque. Quamobrem sicuti a regibus Francia oriundis, Franci et Germania Francia dicta fuit: ita ab Imperatoribus Saxonia progenitis, a Teutonis originem trahentibus, Teutones nuncupantur.

[Note: 2] Et nationis nomen, non gentis paulatim eualuit: in nomen quoque Saxonum Sycambri, Cauci, Cherusci transierant: atque trans Albim Orientem versus non parua Venedorum pars, quae loca quondam Sueui tenuerunt. Apud rerum scriptores Teutonicum regnum Franco successisse, et in iure pontificio Ottonem Teutonum primum regem, hoc est, Saxonum lego.

[Note: 3] Saxoniae quoque partes treis reperio, Austriacam, Nordmannam, Vestriacam: haec ad inferiorem partem Rheni, altera ad Cimbros, Oceanumque Germanicum: tertia ad Albim, sinumque Codanum pertinet. Significantque illa vocabula, Teutonum sermone, et Germanico, Orientalem, Septentrionalem, Occidentalem.

[Note: 4] Primus Saxonum, qui Boiis imperauit, est Hainricus frater germanus Imperatoris Ottonis magni Caesaris Augusti. Is vultu patrem referebat, idcirco plus a diua Mathylda matre sua amabatur. Huius precibus Otto exoratus fratri Hainrico ducatum Boiariae, mortuo Berchtoldo tradit: Hainricus posthac bonus, fidusque regi mansit.

[Note: 5] Vxor Hainrici fuit Iuditha filia Arnulphi ducis, rarae pulchritudinis, atque pudicitiae foemina, quae Reginoburgii sacratarum foeminarum contubernium, quod inferius [Note: Niedermunster.] vocant, extruxit: vbi eius mausoleum in aditu adhuc monstratur. Diuus [Note: Graff Rath zu Dissen.] Ratho Damasia oriundus, eo tempore orientalis, Boiarici regni limitis dux fuit, cum Iuditha hac supplicandi gratia Hierosolyma profectus est. In ripa Ambronis, in superiore Boiaria mystis D. Benedicti templum construxit, cui a suo vocabulo [Note: Dissen.] nomen indidit: ibidem sepultus, ab accolis adhuc religiose colitur.

[Note: 6] Eadem tempestate Toxus Vgrorum rex, audita morte Berchtoldi ducis Boiorum, duobus exercitibus Boiariae fines inuadit, limitem Austriacum, et Charionas in confinio Italiae deuastat. Hainricus regulus Boiorum contractis copiis obuiam hosti armatus procedit, bis aperto

marte cum Vgris congressus, bis pugna superior fuit: Vgrosque perpaucis fuga elapsis caedit, fudit, afflixit. Nec ausa est gens caedis auida, de caetero Boios bello lacessere. Hainricus, et dux copiarum eius Ratho, in monumentum tantae victoriae coelitus datae, armati equis insidentes, quemadmodum praelio interfuere, e gypso ficti et expressi, induratique igne in templo deiparae Virginis apud Maurkirchen pagum Boiariae Noricorum dedicati, positique anno aerae Christianae DCCCCXLVIII. (quo Berchtoldus Boiorum regulus obiit, Hainricus in regno Boiariae illi successit, atque Vgros in Boiariam ob mortem ducis irruentes deuicit) adhuc visuntur, seruantur, monstrantur, quo tum frequens populus supplicandi gratia, votis susceptis coibat. Vulgus imperitum Hainricum regem, qui ante duodecim annos obierat, credit. Hainricus regulus Boiorum filius eius est: frater Ottonis magni.

[Note: 7] Toxus autem Vgrorum rex a Boiis male acceptus, iram in Italos imbelles, dites, dissentiesque conuertit, Italiam robore Vgrorum aggreditur. Berengarius rex Longobardorum decem modiis nummum [Orig: nummûm] pacem ab hoste mercatur. Lactantes, infantes, pueri, puellae, viri, foeminae, sacrati, prophani, quisque censum pro capite, nempe nummum pependit: templorum aurum, argentum, gemmae tributae sunt. Berengarius haec conflauit omnia, aesque commiscuit, ex paucis summam compleuit, reliquum sibi seruauit, homo omnium auarissimus: qui etiam diuam Adelbaidim Augustam defuncto vita Lothario marito eius in vincula coniecit.

[Note: 8] Obierat iam coniunx Ottonis regis Germaniae Is ab Adelhaide et amicis mulieris in Italiam aduersus Berengarium per nuncios euocatur. Hainricus dux cum Boiis, iussu fratris Italiam inuadit, Aquileiam, Histros, Venetiam, Forum Iulii, Veronam, omnes vrbes vsque Ticinum occupat, atque capit. Eo Otto rex venit, ibidem hyemat, Adelhaidim liberat, eam connubio sibi iungit, nuptiasque regio apparatu facit. Deinde Adelhaidim secum in Germaniam abducit, relicto in Italia Conrado genero suo.

[Note: 9] Huius suasu Berengarius in Saxoniam ad regem, fretus eius clementia, proficiscitur: nihil tamen, quemadmodum postulabat, et quae Conradus promiserat, licet precatoribus etiam Conrado, et Luitolfo filio Ottonis, impetrauit. Verum, repulsam passus est, aegre vita et patria donatus, Eporediam redire permissus est: eaque cuncta consilio Hainrici Boiariae rectoris fiebant. Quamobrem Luitolfus, et Conradus gener regis, adversus Ottonem clam coniurant cum Friderico Mogontino archimysta, cui antea inimicissimi erant, in gratiam redeunt.

[Note: 10] Caeterum Otto conuentum celebrem Imperii mense Augusto, Augustam Rhetiae indicit. Conuenere frequentes Saxonum, Francorum, Sueuorum, Boiorum, et Italiae plerique proceres. Praesto fuit et Berengarius cum filio Alberto, seque in clientelam Ottoni dicauit, Italiam ab eo recepit, praeter Veronensem, Foro iulianamque regionem: ii limites Boiorum duci Hainrico addicti, Boiariaeque regno coniuncti sunt.

[Note: 11] Conradus et Luitolfus nimis impatienter serunt, se minoris apud regem esse, magisque authoritate apud regem ducem Boium pollere, proinde res nouas moliuntur. Otto Ingelhaim cum paucis petit, inde Mogontiacum aegre in vrbem admissus, se confert. Luitolfus et Conradus superbiam Hainrici rectoris Boiariae excusant, [Note: accusant fortasse.] se nihil penitus in regem machinari, verum illum, si aduenisset capturos, in vinculaque coniecturos fuisse confitentur.

[Note: 12] Otto quod paucos fideles secum habebat, dissimulata re, Agrippinensem Coloniam accedit: inde ad Mediomatricum vrbem pergit. Lustrata Lotharingia, paulatim copias auget ad se ab inimicis deficientes benigne adpellat: eis gratiam facit. Brisacum castellum, oppidumque receptaculum hostium, latronumque intrat, complures ibi moratur dies. Tota Lotharingia ad obsequium Ottonis redit, praeter paucos praedones, quibus cordi bella, caedes erant: et qui nisi in bello ob scelera salui esse non poterant. Fridericus Mogontinus mystes vrbem, regiam, caputque Francorum inimicis regis tradit. Otto comparatis quam celerrime copiis, eo cum infesto, robustoque Francorum, Lotharingiorum, Saxonum

exercitu contendit, vrbem arctissima obsidione claudit. [Note: Moguntiacum 60. diebus obsessa, ut scribit Vrspergen.]

[Note: 13] Rector quoque Boiorum cum auxiliaribus copiis ad fratrem transitum facit, tutelam Boiariae, vxorem, liberos, thesauros, Reginoburgium, Arnulpho, et Hermanno fratribus vxoris suae, Schirorum principibus, praefectisque praetorio Boiariae, quos Landgrafios vocant, committit.

[Note: 14] Inter haec Luitolfus, qui Itham filiam Hermanni Ducis Sueuorum duxerat, mortuoque socero, Sueuos a patre acceperat, parenti rebellat, imperata facere detrectat. Arnulphus et Hermannus nacti, vt ipsi rebantur, occasionem opportunam recuperandae Boiariae, cuius principatum pater atque patruus tenuerant, ad Luitolfum deficiunt: cum eo foedus, amicitiamque firmant, sororem Iuditham cum liberis, et amicis Reginoburgio, totoque Boiariae regno exigunt: gazam, supellectilem Hainrici diripiunt, militibus populoque distribuunt. Reginoburgenses caeterosque Boios, sibi veluti iustis legitimisque haeredibus sacramenta dicere cogunt.

[Note: 15] Inde Augustam Rhetiae Pontificiamque prouinciam, quod diuus Vdalricus ciuitatis episcopus, ciuesque rebus Ottonis studebant, inuadunt, capiunt, spoliant, ferro, flamma vastant, diripiunt. Magna praeda potiti D. Vdalricum apud Schuuabmenching, Sueuorum pagum, aut viuum capturi, aut occisuri circumsident. Prouolant in auxilium episcopi cum copiis Albertus [Note: Albertus Comes a Dillingen.] Marthalensis praefectus patruus, Theobaldus [Note: qui et Reginobaldus.] frater episcopi. Fit praelium atrox, Februariis ludis die Lunae ante caput Quadragesimae. Arnulphus victus terga vertit, obsidionem soluit, Reginoburgium aufugit, seque ibi munit. Frater eius Hermannus viuus in potestatem hostium venit, captiuusque abductus est, Albertus grauiter vulneratus, in paucis post diebus ex hac vita migrat, Augustae in templo maximo ante aram Diuae VValtpurgae a nepote humatur.

[Note: 16] Otto vbi haec audiuit, Brunnonem fratrem Agrippinensibus, quorum episcopus tum obierat, pontificem Lotharingiis dat praesidem. Conradum generum, cuius vxor obierat, hostem Reipublicae iudicat. Soluta obsidione Mogontiaci, in Sueuiam propere peruenit ad Ileram amnem, Tussamque pagum Sueuiae castra facit. Obuiam et filius Luitolphus cum copiis armatus procedit, contra patremque considet. Cumque iam pater et filius parricidiali bello manus commissuri, in acie vtrinque starent, diuus Vdalricus Augustanus, Hardopertus, Curiae episcopus vltro citro commeant, sursum deorsum cursitant, minis, precibus, pollicitationibus Sueuos ad obsequium Ottonis redigunt: a detestando bello, et sanguine cognato manus abstinere persuadent, suasu suo in officio continent. Copiae proinde certamen detrectant, Luitholphus in Boiariam Reginoburgium ad Arnulphum se confert.

[Note: 17] Otto tradita Sueuia Burckhardo ab Helfenstain, cui Luitgarda filia. Hainrici ducis Boiorum nupta erat, in Boiariam transitum facit, Reginoburgium obsidet toto autumno: machinas, ferramenta, tormenta, instrumenta, quibus vrbs expugnaretur, parari iubet. Vltimo Decembri ia Saxoniam redit, ibi sacrum Christi natalem rite perpetrat, Februario in Boiariam reuertitur, duos pene menses vrbem quotidie oppugnat: nihil aduehi, nihil intro ferri sinit, fameque obsessos vrget, vtrinque pro portis crebro acriter pugnatum est. Iam obsessi fame laborabant, quam diutius tolerare non erat consilium. Luitolfus cum proceribus vrbe egressus, pacem supplex petit a patre, quam tamen non impetrauit, quod fidei genitoris absque omni conditione se committere recusabat, in vrbem repulsus est.

[Note: 18] Moxque Gerion bellicis rebus praeclarissimus, tum princeps partium regis, portam Orientalem oppugnat, perfringereque tentat. Arnulphus cum suis erumpit, ab hora tertia vsque ad nonam sex horis continenter pugnatur, donec Arnulphus fortiter dimicans equo cadente, telis confoditur, armisque exuitur. Caeteri in vrbem aufugiunt, portamque claudunt. Boii cum nollent pro mortuo bellum trahere, Ottoni se tradunt, Luitolfus quoque absque omni pacto se parenti permittit. Recepto itaque Reginoburgio, Hainrico Boiariae ducatus restituitur. Otto

[Note: 19] Vix haec turba composita erat, mox aliud ex alio matum. Duo episcopi Boiariae, Bathauensis et Salisburgensis pro pallio insigni archimystae decertant. Heroldus [Note: Heroldus comes a Scheura episcopus Salisburgensis.] Iuuauensis honorem a Carolo Magno traditum nuper a Leone ablatum vsurpabat, vique retinere connitebatur. Gerardus Laureacensis episcopus iam a Leone septimo declaratus vetustate Laureaci contra nitebatur. Laureacensis templi fundamenta iacta esse in primordio Christianismi, a primariis authoris nostri legatis diuo Petro, et Paulo, horumque discipulis, Marco Euangelista, Lucio Hermagora, atque Fortunato proponebat, primamque in hisce prouinciis tum Romanorum, quas modo Boii tenent, sacram aedem fuisse: vbi maximus sacrorum testium numerus religionem Christianam suo sauguine consecrasset, pontificem Bathauensem, Laureacensemque hactenus semper fuisse archimystam Boiorum praedicabat, donec Hunni ea loca circum circa omnibus vastatis in solitudinem redegerunt. Carolusque Magnus excisis Hunnis, dum regnum Boiariae orbatum doctore et legato Christi foret, Arnonem Iuuauensem episcopum demum in collegium archimystarum Boiariae cooptavit.

[Note: 20] Hanc rem Gerardus per Hadomarum manachorum Fuldensium magistrum, ad Agapetum secundum Pont. Max. refert, poscitque sibi restitutum honorem confirmari. Agapetus annuit postulatis, Bathauensem episcopum a ditione Salisburgensis soluit, archiepiscopum Boiorum Laureacensem nuncupat, Salisburgensi ob supra commemoratas rationes praeferendum censet. Gerardo mandat, vt Pannoniam, Auaros, Morauos, Venedos in rebus diuinis procuret. Heroldo Iuuauensi, et sociis eius, nisi pareant, sacrifi ciis interdicit, Gerardum eius successores, Laureacensem appellat archimystam: eum Ottoni regi, Hainrico duci Boiorum vt fautores eidem aduersus Heroldum adsint, commendat.

[Note: 21] Heroldus sibi iniuriam illatam ratus cum Conrado duce ab Ottone proscripto, foedus init: eundem in societatem, amicitiam adsciscit, ad seque recipit, templa spoliat, gazam ecclesiasticam Vgris hostibus religionis nostrae distribuit, amboque ad Bultzkonem regem Vgrorum se conferunt, illum aduersus nos concitant, discordiam, infirmitatem nostrorum aperiunt, praedam ingentem ostendunt, se duces fore itineris pollicentur. Bultzko legatos exploratum quasi officii gratia ad Ottonem ire iubet.

[Note: 22] Hisce reuersis, nunciantibusque vera esse, quae Conradus et Heroldus narrabant, cum quam maximo potest hominum numero, et quinque exercitibus, et legionibus, quibus ipse, et tetrarchae eius Laelius, Sura, Toxus, et Schaba praeerant, ducentibus Cunrado et Heroldo regnum Boiariae inuadit. Neminem sibi resistere ausurum opinabatur, tantae erant copiae, insuperabiles se fore, nisi terra dehisceret, aut coelum rueret, iactabant. Portae igitur vrbium clauduntur: homines relictis vicis, agris, oppidis sibi fuga consulunt. Vgri syluis, amnibus vi emensis, pernicibus equis vbique adsunt: declinatis vrbibus monasteria petunt, diripiunt, incendunt, quemadmodum ante quatuor et quadraginta annos factitarant. Monachos, sacerdotes in ignem abiiciunt, caeteros viros, foeminas, pueros, puellas, quos occuparant, captiuos veluti pecudes abigunt. Ab Ebersperg, Fruxinoque repulsi, Damasiam, Rathonis monasterium, Thierhauptum, reliqua Boiaria templa euertunt: Boiariae depraedatione, ferro, flamma deuastata, Danubium, Rhenumque transeunt, ductore Conrado Lotharingiam depopulantur. Omnia caede, incendiis, luctu complent. Tandem diuinitus, vt aiunt, territi, Augustam Rhetiae petunt: quod eo ingentes opes congessisse Boios, Sueuos, Francos fama erat. Vrbem circumsidunt, pars tranato Lyco, in Boiariae ripa Thierhauptum occupant, vtraque potiuntur ora, terram sicuti locustae operiunt.

[Note: 23] Inter haec Hainricus dux Boiorum Heroldum iuxta legis Salicae horrendum carmen (quo cauetur, vt episcopus si cum hostibus conspirarit, hos quopiam inuitarit, et eos quos seruare debeat, perdere voluerit, poenas capite luat) perfidiae condemnat. Eundem apud Müldorff capit, eidem oculos excubi iubet, Conradus

[Note: 24] Quin etiam Ioannes duodecimus Pont. Max. Heroldum ob huiuscemodi facinus Ravennae in conuentu amplius quinque et quinquaginta patrum celebri, septimo Calendas Maii, indictione decima, diris deuouet. Non solum senatu Pontificum, sed etiam tribu sacerdotum [Note: Fridericus comes de Chiemgen episcopus Salisburgensis anno 958.] mouet. Sacerdotes, populusque Boius, communibus suffragiis Fridericum in curiam Iuuauensium episcoporum allegant. Huic postea Benedictus quintus honorem archiepiscopi restituit. Extant haec diplomata.

[Note: 25] Porro Otto qui tum domandis Venedis in intima Germania aberat, vbi haec accepit, copias vndique contrahit, obuiamque pergere hostibus iubet. Ipse quam maximis potestitineribus, cum Saxonibus ad Vgros in Rhetiam contendit. Francorum equitatus duce Conrado, Bolitzlaus Boiemiae regulus cum electis militibus eo properat. Hainricus Boiorum rector, aeger quod praelio adesse nequibat, Eberhardo [Note: Eberhard von der Sempta.] Senonum dynastae exercitum Boiorum permittit. Burckhardus cum Sueuis, et diuo Vdalrico vrbe erumpit. Vbi diluculo copiae nostratium conuenere, placuit Boiemos in subsidiis circa impedimenta consistere. Vgri hos adoriuntur, impedimentis potiuntur, caeteri nostratium contempta iactura instrumenti bellici, rati vniuersa hostium, et sua victoris fore, septem agminibus ab omni parte Vgros inuadunt, aciem perrumpunt, turbant, hostes circumueniunt, fundunt, sternunt. In altera Vindelicorum ripa Boii eius, qui in Thierhaupten considebant, superis fauentibus, pari clade inuoluunt. Nostri itaque vtrinque Vgros in Lycum flumen, quod pro hisce ante erat, agitant, praecipitant, submergunt: alueus Lyci cadaueribus oppletur. Nemo euasit, perpauci capti, caeteri ad internecionem deleti sunt, eo die, quo ante octo et quadraginta annos et ipsi exercitus Boiorum, viresque exciderant, nempe quarto Idus Augusti, isque dies in Romanos fastos relatus est.

[Note: 26] Postridie direpta sunt castra hostium, maximus captiuorum numerus liberatus, honor superis habitus, vota pro victoria suscepta, reddita sunt. Bultzko rex, eius quatuor reguli Schaba, Lelius, Sura, Toxus vna cum paucis capti, traditi sunt Eberhardo Boiorum dynastae. Is regem, et quatuor principes Hainrico duci Boiorum Reginoburgium misit. Vbi ante portam Orientalem, quae Vngariam versus spectat, patibulo affixi, laqueo necati sunt. Caeteros Eberhardus apud Ebersperg viuos in sossam abiecit, terraque et luto obruit. Tintinabula, signaque ex eorum spoliis fudit.

[Note: 27] Nostris quoque cruenta atque luctuosa victoria fuit. Theobaldus frater D. Vdalrici, Regenuuald nepos eius ex sorore, patruus Berthae auiae Hermanni Annalium scriptoris, Conradus gener regis, Starchandus Aichstatensis episcopus occiderunt. Michael episcopus Reginoburgensis in manu vulnus accepit, aegre euasit, ope (vt aiunt) Diui Haimerani. Burchardus Sueuorum dux, gener Hainrici reguli Boiorum, periit. Otto adserta Germania, populo Christiano liberato, eaque caede perpetrata, ab exercitu Imperator, et pater patriae salutatus est.

[Note: 28] Porro Vgri qui domi reliqui erant, tanta suorum ruina animo fracti vallo, fossa, sudibus contra nos sese in locis palustribus muniunt, ne dum fines alienos inuadere, (sicuti per annos quinque et quinquaginta hactenus continenter factitarant) animo posthac conciperent: contusi viribus, territique potentia Ottonis (sicuti et Luitprandus Ticinensis, et Benedictus Sextus Pont. Max. qui eadem tempestate vixerunt narrant) ne mutire quidem de caetero ausi fuere: regem tamen creant Geizonem, [Note: Geiso vel Geizo.] filium Toxi, parentem D. Stephani. Is licet alienus a religione Christi esset, nostros tamen amauit, ab Ottone pacem impetrauit: bonus Christianis, suis saeuus extitit. Sunt qui tradant Vgrorum ductorem fuisse Schirorum principem Arnulphum, quem alii Ottonem, alii aliter nominant, mihi non fit verisimile. Equidem nihil certi, licet curiosius istaec indagarim, comperi: fabulae sunt, nisi forsan Heroldus, [Note: Catalogus episcoporum Iuuauensium ponit Heroldum comitem de Scheurn.] qui et Herulphus, ex ea familia oriundus fuit, et

similitudo nominum peperit (vti fit) errorem, Arnulphumque pro Herulpho imperiti accepere.

[Note: 29] Eodem anno nimirum Christianae salutis Noningentesimo quinquagesimo quinto obiit Reginoburgii Hainricus primus, Calendis Nouembribus, Hainricum filium haeredem Boiariae reliquit. Sepultus est in templo D. Haimerani. Tulit ex Iuditha Ludouicum, Hainricum, Luitgardam, Haelicam virginem sacratam, quae Bathauiae sepulta est.

CAP. II. Heinricus II. alias Rixosus dictus, ubi imprimis de iure Ottonis Magni in Romam, Pontificem Romanum et in Italiam. Vngarorum Conuersio.

1. Heinricus H. succedit Patri Heinrico I. Marchiones Boiariae. Eius matrimonium liberi, cognomina.

2. Monasterium Diui Pauli ab eo extructum, Moniales superioris et inferioris monasterii Reginoburgensis impudicae, Dominae chori volunt appellari.

3. Otto a Pontifice et Italis ad asserendam Italiam contra Berengarium vocatus, huic bellum indicit, filiumque Regem Italiae inungi praecipit.

5. Berengarius et Willa uxor captiui Bambergam in exilium missi. Eius filius Vido in praelio casus, Albertus Italia exactus.

6. Iohannes Romanus Pontifex ab Imperatore desciscit, Alberto Romam tradit. Otto Romam recipit. Romani iurant de Pontifice fine consensu Imperatoris non eligendo. Otto Iohannem remouet, Leonem VIII. substituit.

7. Otto Romanos quod Leonem urbe pepulerant et mortuo Iohanne Benedictum surrogauerant, obsidet et ad officium redigit. Benedictus sacerdotum tribu mouetur. Berengarii et Willae mors.

8. Mortuo Leone VIII. Iohannes XIII. a Populo Romano et Imperatoriis Legatis electus a Praefecto vrbis in vincula coniicitur. Otto Iohannem liberat et correos huius conspirationis punit.

9. Otto filius cum Theophania sibi desponsata Patris iussu Romanus Imperator coronatus, et cum ea nuptias celebrat.

12. Otto Magnus, Vdalricus Burckhardus Dux Sueuiae et Burckbardus Marchio Austriae moriuntur. Austria pagus Boiorum dicitur. Otto, Ottonis M. nepos, dux Sueuiae. Luitpoldus Arnulphi Marchio Austriae inferioris, eius liberi.

13. Reginero et Lambertus Patris Regineronis relegati Praefecturam Bergorum vi recuperare frustra connituntur Ottone II. Buschum ipsorum castellum expugnante.

14. Heinricus Rixosus Dux Boiorum imperium affectat, et rebellat ab Abrahamo, Episcopo Froxinensi coronatur, et foedus cum Bohemis et Danis contra Ottonem pangit.

16. Heraldus Danorum Rex Saxoniam vastans in ordinem redigitur pacemque petitam impetrat.

[Note: 1] Ainricus secundus educatus fuit in Saxonia a D. Machtylda auia paterna. Mortuo patre vniuersum regnum Boiariae a patruo Ottone accepit. Limitis Austriaci Burckardum, Charinorum Hainricum filium Berchtoldi reguli Boiorum, tum duces fuisse reperio. Vxorem duxit Hainricus secundus Gisalam filiam Conradi regis Burgundiae, neptem ex fratre D. Adelhaidis Augustae. Ex ea suscepit D. Hainricum tertium Boiorum regulum, Romanum Imperatorem secundum, Brunonem episcopum Augustanum, Gisalam reginam Vgrorum, Gerpyrgam Chimensium virginum maximam. Frequens habitasse dicitur Abudiaci, [Note: Abach.] proxime Reginoburgium. Ob clementiam primum Pius, deinde cum Ottoni secundo Augusto, dicto audiens

[Note: 2] Vsus est familiariter D. Wolfgango Reginoburgensium episcopo: eius suasu Reginoburgii, quae tum sedes summi Boiariae principis erat, D. Paulo templum dedicat, Antistitem filiam suam capit: aedem sanctis virginibus fecit, vt pudice casteque viuendi exemplar forent foeminis sacratis superioris inferiorisque ibidem [Note: Ober- und Nieder-Münster.] monasterii. Hae enim excusso pudicitiae freno, populariter tum viuebant, seque nescio cuius chori dominas [Note: Chor-Frauen non Closter-Frauen volunt dici.] nuncupabant. Gisala vxor Hainrici in eadem aede, ubi socrus Iuditha humata est: ita crux aurea testatur, quam Gisala regina ad sepulchrum Gisalae genitricis dedicauit.

[Note: 3] Eadem tempestate Italiam graui seruitute Berengarius secundus, nepos ex filia primi, premebat: in pauperes, diuites, sacerdotes, prophanos iuxta saeuiebat. Ioannes duodecimus Pont. Max. Senatus, populusque Romanus, proceres episcopi Italiae per internuncios Ottonem orant, ambiunt, vt Italiam armis Germaniae rursus adserat. Anno igitur ab orbe liberato Noningentesimo sexagesimo Otto Berengario bellum indicit, Reginoburgium in Boiariam in hyberna se confert. Ottonem filium septimum agentem annum regem declarat, et ad aquas Graneas solenni ritu, quinquagenalium die inungi praecipit, eundem Wilhelmo filio suo archimystae Mogontino committit.

[Note: 4] Ipse per Boiariam, et Tridento, Veronaque Italiam petit, obuiam certatim prodeunt primores, episcopi Italiae, laeti regem Germaniae excipiunt: nihil honoris, nihil officii, quo Franco rectori gratificarentur, praetermittunt. Otto Ticinum vi capit, caeteras vrbes subigit, Romam procedit. Vbi a senatu populoque Romano reuerenter acceptus, Imperator, Caesar Augustus salutatur, a Ioanne Pont. Max. consecratur, sibique hunc atque Romanos, se in potestate Imperatoris futuros, per sacra D. Pauli sacramentum dicere iubet.

[Note: 5] Roma deinde egressus Ticini Paschalia celebrat. Berengarium, coniugem eius Willam obsidet, capit, viuos in potestatem redigit. Vidonem filium eorum pugna occidit, alterum filium Albertum Italia exigit.

[Note: 6] Inter haec Ioannes Romanus episcopus ab Augusto deficit, Albertum reuocat, eique Romam tradit. Quod vbi Caesar accepit, celerrime Romam contendit infesto exercitu. Territi Ioannes et Albertus fuga sibi consulunt, in Campaniam elabuntur. Otto Romam in ditionem rursus cogit, denuo proceres, plebem, sacrificos iureiurandi religione adigit, nullum Pontificem maximum capturos, absque consensu Augusti, et Ottonis Caesaris filii sui. Deinde Ioannem abdicat: Leonem octauum Pont. Max. ex patribus legit.

[Note: 7] Spoletum postea proficiscitur. Ioannes et Albertus corruptis pecunia foeminis Romanos viros concitant. Hi Leonem vrbe pellunt, Ioannem et Albertum recipiunt. Leo ad Augustum euasit. Otto castra vbi Romae admouet, eam arctissima obsidione claudit. Inter haec Ioannes mortem obiit subito, Romani Benedictum quintum rebus ecclesiasticis imponunt. Augustus Romanos fame ad deditionem cogit, Leonem octauum restituit, subacta atque pacata Italia, Benedictum secum Hamburgium deportat, Bremensi archiepiscopo, ante Hamburgensi episcopo Adaldago tradit. [Note: Cranzius in Metropol. sua, lib. 2. cap. 4.] Vbi sacerdotum tribu motus, deminuto capite interiit. Berengarius, et Willa vxor eius in Boiaria, nempe Bambergae exules mortui sunt, regioque cultu humati.

[Note: 8] Paucis post diebus Leo octauus ex hac vita migrat. Azo scrinii primarius magister, et Marinus Sutrii Pontifex a Romanis ad Imperatorem legantur postulatum Pont. max. Hanc ob causam Augustus Odogarium [Note: qui et Otogerio.] Spirensem, Lizonem Cremonensem episcopum Romam proficisci iubet. Tum comitiis Pontificiis, ab vniverso populo Romano Ioannes tertius decimus Narniensis deligitur, quem postea Petrus vrbis praefectus, et Rathfridus praeses in vincula coniiciunt. Imperator compositis rebus Gallicis atque Germanicis Romam pergit. Ioannem liberat, tredecim vrbis proceres in crucem agit. Vrbis praefectus aufugit, Rathfridus iam honesta morte obierat.

[Note: 9] Pacata Roma Imperator, et Ioannes Pont. Max. Ottonem iam Caesarem declaratum, literis in Italiam Romamque euocant. Isque Augustam Rhetiae accedit,

inde Romam ad parentem se confert, natalibusque Christi a Ioanne consecratur, Augustusque appellatur: eique connubio Theophania Nicephori Imperatoris Constantinopolitani dicatur, quae duodeuicesimo ante Calendas Maii die, post Paschalia inauguratur, a Pontifice Augusta cognominatur. Et tertia postea nocte, Ottoni iuniori thalamo nuptiali coniungitur, celebratisque magnifice nuptiis, ambo Augusti in Germaniam, Franciamque redeunt. Vrbs Roma, Italiaque quae per sexaginta annos a Germania diuisa fuerat, rursus Francorum iungitur imperio: cui adhuc titulotenus cohaeret.

[Note: 10] In Boiaria sub idem tempus lites erant. Friderico Salisburgensi archimystae prouinciam, quemadmodum a Carolo Magno decretum fuerat, restituit Benedictus quintus. Diuus tum Pilgrinus Bathauensi, Laureacensi templo praesidebat, ad hunc Geizo rex Vgrorum motus sanctitate viri, licet Christianus nondum esset, legatos mittit, atque vt Vgrorum regionem adeat, ibi philosophiam Christianam interpretetur, orat: se cuiuis cultum Christi recipiendi potestatem facere pollicetur. Lupus iuxta diuina oracula, mores suos mutauit, ouemque viuere coepit. Pilgrinus igitur assumpto secum diuo Wolfgango, viro eiusdem aeui doctissimo, ad Vgros profectus, quinque millia eorum sacro fonte lustrauit. Captiui Christiani, quorum maxima pars erat, qui eo vndique terrarum abactifuerant, publice, nemine prohibente, certatim sobolem ad lustricam aquam deferunt: templa extruunt, id quod antea nequaquam licuerat. Nec animi ferocissimae gentis, finitimaeque Venedorum nationes, a Christiana pace iam abhorrebant.

[Note: 11] Pilgrinus cum vnus tanto oneri non sufficeret: et messis copiosa, messores vero perpauci forent, Benedictum sextum Pont. Max. literis, et per duos sacerdotes flagitat, vt se archiepiscopum Laureacensem declaret, collegas cooptandi in Pannoniis copiam faciat: vbi quondam Gepidarum, Romanorumque tempore septem ditiones ecclesiasticae fuerant subditae archiepiscopo Laureacensi quatuorque ibidem manserunt, usque dum Vgri Boiorum regnum inuasere. Benedictus postulatis annuit, ac ita rescribit. Dilectissimis in Christo filiis Ruperto Mogontino, Theodorico Treuerensi, Alberto Magdeburgensi, patriarchae Germaniae, Gerioni Agrippensi, Friderico Iuuauensi, Adaldago Bremensi archiepiscopis: pariter Domino Ottoni gloriosissimo Imperatori, Augusto, atque nepoti suo praecellentissimo duci Boiariorum, caeterisque omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus Galliae atque Germaniae, Benedictus diuina gratia Apostolicae sedis pontifex, seruus autem seruorum dei, in Domino salutem. Ob vetustatem Laureacense templum, ab Iuuauensium iugo soluit, praefertque Salisburgio: illi dignitatem archimystae restituit, quod illic ab infantia religionis Christianae diuina aedes dicata sit, ibique complures pro Christo mortem oppetierint, Pilgrinum successores eius, episcopo Bathauenses, archiepiscopos perpetuo edicto designat, praestareque decernit Iuuauensibus archimystis: illis Pannonias, Noricum Ripense, Morauos, Vgros, Auariam, Venedos addicit: his Noricum mediterraneum, et Vindeliciam attribuit. [Note: Haec ad longum habes in Catalogo Episcoporum Laureacensium.]

[Note: 12] Sub idem tempus Imperator Otto Caesar Augustus ex hac vita migrat Nonis Maii anno Christi noningentesimo septuagesimo tertio. Eodem anno obiere D. Vdalricus Augustanus pontifex, Burckhardus Sueuorum regulus, cuius ducatum Otto filius Luitolfi, nepos Imperatoris Magni, recepit. Burckbardus praefectus pagi Boiorum, qui Osterricha, hoc est, Austria vocatur. Sic Imperator Otto tertius, Caesar, Augustus in diplomate nuncupat, quod Hainrico duci Boiorum cognato suo dedit, quod in Ebersperg seruatur. Luitpoldus filius Eberhardi nepos Arnulphi ducis, pronepos Luitpoldi ab Vgris occisi, amitinus Hainrici reguli Boiorum, Orientalem limitem aduersus Vgros administrare iubetur. Ita ego quidem apud quosdam lego: verum quod ad imagines maiorum spectat, diligentius inquirendum censeo, quae ego accipio, transcribo: non tamen omnia certo scio. Is Luitpoldus progenuit ex Richarda Poponem archiepiscopum Treuerensem, et Hainricum, qui post fata parentis Austriam procurauit.

[Note: 13] Vbi autem mors Imperatoris diuulgata est, vndique (vt fit quando Respublica principe, quasi nauta nauis, orta tempestate orbatur) armorum procellae ingruunt.

Reginero [Note: qui et Raginerius.] Bergorum Hannoniae praefectus cognomento Longi colli, a Brunone archiepisco Agrippinensi, duce Lotharingiae, ante quindecim annos, quod pacem interturbaret, apud Vualentianas captus fuerat, ad Venedosque relegatus exul obiit, bona eius confiscata sunt. [Note: Haec Sigeber. sub anno 959.] Bruno iste primus episcoporum fretus fratris Augusti authoritate, Reipublicae munia obire coepit: studium hactenus episcopis fuerat sacra docere literas. Regineronis filii (inde enim diuerti) Reginero, et Lambertus in Franciam Occidentalem aufugiunt, ibique vsque ad mortem Ottonis primi delitescunt. Vbi certiores facti sunt de morte Augusti, confisi affinitate Caroli ducis, fratris Lotharii regis Galliarum, et Hugonis dynastae Parisiorum, in orientalem Franciam redeunt, paternam praefecturam recuperare connituntur. [Note: Sigibertus sub anno 976.] Vuarnerum, Ramoldum, et Reginonem, qui ea loca tum administrabant, pugna superant, Buschum castellum in ripa Hanni amnis construunt, atque muniunt: incursationes inde in Lutharios (quos nunc Brabantinos vocant) faciunt. Imperator Otto secundus ex Saxonia cum copiis aduolat, castra Buscho admouet, castellum obsidet, vi expugnat, incendit: vniuersos quos intus deprehendit, in vincula coniicit, captiuosque in Saxoniam abducit Reginero, et Lambertus ad Gallos Vestriacos rursus fugam capessunt: ille Gerbyrgam filiam Caroli, alter Haduuidam filiam Hugonis vxorem habebat.

[Note: 14] Inter haec Hainricus regulus Boiorum, consilio Berchtoldi principis Schirorum, et praefecti palatii Boiarici, amitini sui, filii Arnulphi (qui Reginoburgensi praelio, uti diximus, periit) item suasu Hainrici Augustensis episcopi, nepotis Arnulphi ex filia, consobrini sui res nouas molitur. Ottoni Augusto patrueli suo rebellat, regnum affectat: in partes suas trahit Hainricum Charinorum praesidem cognatum suum, regem denique se appellat, et ab Abraamo episcopo Fruxinensi, Reginoburgii in templo D. Haimerani inungitur: nec quicquam D. Pilgrino Laureacensi archimysta, Luitpoldo Austriaco et Vdalrico ab Ebersperg refragantibus. Hainricus nouus rex cum Bolislao Boiemorum, et Mitzkone Polonorum regulis, cum Heraldo Cimbrorum rege, huiusce civilis belli authore foedus init.

[Note: 15] Otto concilium procerum conuocat, Popponem episcopum, Gebhardum magistrum equitum in Boiariam legat, qui postularent, vt Hainricus, accepta fide publica, quam celerrime ad Caesarem se conferret. Quod si recusaret, videri eum contra Rempublicam fecisse. Paret mandatis Boiorum rex, cum Abraamo episcopo ad Augustum proficiscitur. Moxque Hainricus ad Ingelhaim, Abraamus Corobiam relegatur.

[Note: 16] Interim Heraldus Danorum rex tran salbianos vastat. Otto conatibus hostis cum exercitu propere obueniam uenit, omnem vim belli in Daniam transfert. Heraldus territus legatos cum amplissimis donis supplex de pace mittit, filium dat obsidem, tributum annuum pollicetur.

CAPVT III. Otto II. Dux Boiorum et Sueuorom, Bellum Ottonis cum Graecis et Saracenis.

1. Heinricus et Abrahamus custodia elabuntur. Imperator in Boiariam arma mouet et Heinrici sectatores poena persequitar, Ottonem Ducem Boiariae constituit.

2. Imperator Boiemiam et Polonos ad officium redigit. Boiemis proprius Episcopus datur.

3. Heinricus Dux Boiariae cum Heinrico Marchione Carinthiorum et Abrahamo ex Balthauia et Fruxino Ottanianos infestant. Omnes capti in exilium agantur et Episcopatui Bathauino Archi-Episcopatus Laureacensis incorporatus.

4. Otto Imperator Lotharium Regem Galliae Orientale regnum affectantem persequitur, galliamque populatur.

5. Filii Regineronis cum exercitu Lothariano Germanorum impedimenta diripiunt.

monstrat Ottonianis. Pax inter Ottonem et Lotharium, posteriore Germaniam abiurante. Carolus Dux Lotharingiae constituitur.

7. Imperator Graecis in Italia Campaniam, Apuliam, Calabriam et Beneventum eripit. Graeci ingenti multitudine Saracenorum collecta Ottonianos fundant, Imperatorem capiunt, qui tamen natando mirabiliter evadit.

8. Otto Imperator recuperatis viribus Saracenos excindit. Otto Dux Boiariae iussu Imperatoris ex Italia domum remeans in itinere moritur.

[Note: 1] IMperator data pace Cimbris, cum ipsisque amicitia confirmata, arma in Boiariam vertit. Nam Hainricus et Abraamus interea custodia elapsi ad Boios redierant, seque aduersus Augustum muniebant. Ad hunc vbi fines Boiariae attigit, episcopi pontifices, praesides, dynastae, detrarchae, ciues, populus Boiorum, quibus bellum intestinum cordi non erat, prouolant, eum Reginoburgium deducunt. Ibi habito consilio Ramholdus D. Haimerani praesul, quod Hainrico faueret, capitur, Treueros relegatur. Hainricus patruelis Augusti proscribitur, hostis Reipublicae iudicatur. Hainricus Augustanus episcopus, Berchtoldus capti in exilium acti, regnumque Boiariae Ottoni duci Sueuorum, itidem patrueli Imperatoris, filio Luitolfi commendatur. Rex Boius exactus, fuga ad Charinos euasit.

[Note: 2] Augustus Boiemiam, Polonos inuadit. Bolitzlaum, Mitzkonem ad obsequium armis cogit, Vuolfgangus pertaesus arma ciuilia ad Alpium Noricarum deserta secedit: proprius episcopus Boiemis datur Theodomarus, [Note: Theodomarus et Dietmarus episcopus Boiemorum.] Saxo genere, vir sanctus. Hactenus Boiemos Reginoburgensis episcopus.

[Note: 3] Dum Augustus in Boiemia versatur, duo Hainrici rex Boius, et Charini limitis Dux Bathauiam occupant, ibique se muniunt. Ottonianos, et suis rebus non studentes, grauiter adfligunt, ferro, flamma vastant. Idem Abraamus episcopus factitat, Fruxinique resistere Imperatori parat. Otto in Boiariam transitum facit, Reginoburgii copias cogit. Vdalricus Senonum praefectus, et Luitpoldus dux limitis Orientalis, cum auxiliaribus copiis se Caesari coniungunt: Boiemi quoque Ottoni suppetias ferunt. Vdalricus cum parte exercitus Fruxinum obsidet, expugnat, Abraamum capit. Caesar cum militibus Bathauiam adgreditur, ope diui Pilgrini archimystae Laureacensis, nauis ponte facto, vrbe vi potitur: moenia, ne posthac forent receptaculo hostibus, solo aequat, Heinricos ambos viuos in potestatem redigit, Treuerorumque Augustam cum Abraamo episcopo in exilium relegat, sancitque vt Pilgrinus caeterique episcopi Bathauenses, perpetuo sint, et nominentur archiepiscopi Laureacenses: extat edictum.

[Note: 4] Cumque talia in Boiaria fiunt, Lotharius occidentalis Galliae rector, regia antiquorum Francorum proles Orientale regnum recuperare animum intendit, pacem rumpit, foedus exuit, Imperatori Ottoni amitino suo rebellat de improuiso Germaniam inferiorem, quae est in Gallia Belgica, inuadit, Aquas Graneas, sedem Austriacae Franciae occupat, treis ibi dies considet. Augustus infesto intentoque exercitu ad Lotharium contendit, Lotharius cedit, Caesar regem fugientem Sequanam vsque, et contubernium D. Dionysii persequitur: a Calendis Octobribus ad Calendas Decembres, per continuos duos menses hostili animo Gallias percurrit, fines Rhemorum, Suessonum, Laudunensium, Parisiorum depopulatur: cuncta caede, incendiis complet, sola templa intacta esse iubet.

5 Inter redeundum castra ad Axonam flumen facit, relictisque ibi carris, plaustris, caeteris impedimentis, et commeatu cum paucis, qui ea tutarentur, cum copiis amnem traiicit. Inter haec filii, Regineronis transfugae, quos supra commemoraui, cum exercitu Lotharii regis castra inuadunt, milites occidunt, impedimentis, annona potiuntur.

[Note: 6] Huic expeditioni interfuisse D. Wolfgangum, Reginoburgensem episcopum, primumque caeteris haesitantibus vadum inuenisse, superasseque flumen, animumque nostris reddidisse reperio:

quemadmodum Reginoburgenses quoque adhuc praedicant, et depingunt. Amicis deinde vltro, citro commeantibus, Caesar et rex ad Charum flumen conueniunt, pacem faciunt, iuramento eam confirmant. Lotharius Germaniam abiurat, se et liberos suos Augusto commendat. Lotharingiae ducatus ab Augusto, Corolo fratri Lotharii in tutelam traditur.

[Note: 7] Pacatis itaque Germaniis, Galliisque, Otto Reginoburgium petit, inde per Boiariam, comite Ottone Boiorum praeside in Italiam pergit, Romaeque hyemat. Tres prouincias Italiae Campaniam, Apuliam, et Calabriam, quas post translatum Romanum imperium in Germaniam Graeci hactenus Imperatores tenuerant, subigit, in deditionemque cogit. Beneuentum quod Graecas sequebatur partes capit. Verum Graeci comparato infinito Saracenorum, Maurorumque numero, eas regiones inuadunt. In Calabria infestis signis, et animis exercitus concurrunt, fit praelium atrox. Saraceni et Graeci primo victi, fusi, caesi sunt. Deinde cum multitudine abundarent, reparatis viribus, nostros fessos, vt numero, ita et fortuna superant, totum nostratium exercitum trucidant. Hainricus episcopus Augustanus, Otto, Gebhardus, Berchtoldus optimi rei militaris duces, item caeteri episcopi, sacerdotes, tribuni, centuriones, decuriones, occisi sunt: scrinia, gaza Caesarea capta, direpta. Otto Boiorum regulus, Wernherus Fuldensis praesul aegre elapsi sunt. Imperator, abiectis armis, vestibusque fugam capessit, ad sinum Carentinum Rhosanumque eiusdem litoris vrbem, vbi Theophania Augusta, et Theodoricus Mediomatricum pontifex, in subsidiis substiterant, fugam intendit, Vrgentibus vero Saracenis, in mare desilit, natando elabi conatur. Sed ab hostium nauibus intercipitur, in nauimque tollitur: seque gregarium militem esse simulat, magnumque pondus auri depositum habere iuxta Rhosanum. Dumque de precio, quo se redimat, cum Graecis colloquitur, pacisciturque, et nautae ad litus, vbi Rhosanum condita erat, adpellere conantur, rursus Caesar se ex nauigio deiecit, ad naues in portu stantes adnatauit, atque ad vxorem euasit. Diuinitus itaque seruatus, nec ab hostibus agnitus periculo liberatur. Paucinostrorum qui effugerant, impatientes solis, fame, nimioque aestatis calore interierunt.

[Note: 8] Otto reparatis copiis Saracenos excindit, delet, sanguine eorum mare tingit: vnde cognomentum sortitus est. Romam deinde migrat, Ottonem Boiorum regulum domum redire iubet. Is antequam attingeret fines Germaniae, in Italia decedit, pridie Calendas Nouembris.

CAPVT IV. Heinricus III. Dux Boiorum, postmodum Imperator Romanus.

1. Imperator Otto profluuio ventris moritur, competitoribus Imperii Ottone filio et Heinrico Duce Boiorum relictis.

2. Heinricus Ottonem III. adhuc impuberem in potestatem redigit, imperium tutorio nomine administraturus. Proceres imperii Ottonem vi eripiunt, Regem creant et Heinrico rixoso Boiariam restituunt.

3. Lotharius Galliae Rex Germaniam frustra affectat, cui paulo post mortuo succedit filius Ludouicus V.

4. Ludouico defuncto Hugo Capetus et Carolus, Lothariis frater per tres annos de regno Galliae decertant, donec defuncto Carolo Hugo solus rerum potitus fuerit.

5. Ottoni Caroli filio Otto III. Lotharingiam dat in feudum. Heinricus Rixosus Vgros vincit et comitia apud Urbem Tulnam indicit.

6. Luitpoldus Princeps Austriacus quaedam Bathauensium praedia iure seruitutis et dominii vindicat. Episcopus Bathauensis portoria nonnullasua esse probat, immunitatemque praediorum et piscationem Husonum obtinet Visbium.

8. Heinricus Ducis Carinthiae, Wolffgangi Episcopi Reginoburgensis, et Heinrici Rixosi mors.

9. Heinrici Rixosi Patrueles et Duces Boiariae Oto II. et Imperator Otto II. Monasterium

Tegersee ab Ugris combustum et in domum venatoriam versum Monachis restituitur.

10. Heinrici II. Imperatoris natales, educatio et matrimonium copulae carnalis expers.

11. Heinricus II. Imperator Patre Heinrico Rixoso succedit in Ducatu Boiariae. Eius superstitio et liberalitas monachis occasionom liberius viuendi suppeditauit. Venatio ipsis concessa. Monasteria ab Heinrico restaurata, in ordinem redacta et de nouo extructa.

13. Straubingem alias Acilia Augusta. Legatum ibi a Brunone Episcopo Augustano relictum: Alia monasteria fundata.

14. Heinricus Monasteria dotat et contra Crescentium Patriciatum urbis Romae vsurpantem in Italiam proficiscitur.

15. Otto III. Brunonem domesticum suum sacerdotem defuncto Pontifice Romano substituit, Gregorium V. vocat, a quo postmodum Romae coronatur et Crescentio gratiani commissorum facit.

16. Crescentius Consulatum de nouo arripiens Iohannem Placentinum Papam constituit. Sed ab Ottone captus cum Iohanne et correis mortis poenam subit, Gregorius restituitur et post huius mortem Syluestro Pontifex ab Ottone III. datur.

17. Oto III. Urbem Gnesnam ad sepulcrum D. Alberti proficiscitur, huiusque fratrem Archi-Episcopum Bohemiae declarat. Tandem quarta via Romam pergens moritur.

18. Heinricus iure hereditario imperium occupat Augusti et Augustae funus curat, extorsoque voto Archi-Episcopi Agrippinensis a Moguntino coronatur.

19. Electores non tempore Ottonis III. sed Friderici II. temporibus institutos et a Gregorio X. confirmatos esse existimat Autor.

[Note: 1] SVbsequenti anno qui fuit Christi Noningentesimus octogesimus tertius, Imperator Otto Caesar, Augustus Romae profluuio ventris naturae concedit, sexto Idus Decembris, in templo D. Petri magnifico funere sepelitur. Proceres Imperii de constituendo Caesare dissident, pars Ottoni puero, filio Ottonis secundi, pars Hainrico Boiorum regulo imperium destinant.

[Note: 2] Hainricus vbi de morte Imperatoris comperit, callide Treueris, vbi exulabat, relictis, Agrippinensem Coloniam peruenit, fraudeque Ottonem puerum impuberem, qui ibi ab episcopo educabatur, in potestatem redigit: imperiumue tanquam proximus sanguine tutorio nomine administrare contendit. Porro dynastae, sacerdotes, Ottonem vi Hainrico auferunt, regemque salutant, et Hainrico Boiorum regnum restituunt.

[Note: 3] Inter haec Galliae rex Lotharius rursus Germanias repetere in animum induxit, Virdunum vrbem expugnat, vrbis praesidem Godefridum capit. Vbi autem Ottonem Caesarem declaratum esse audiuit, ei Virdunum et Godefridum reddit. In paucis post diebus moritur, relicto filio Ludouico, qui vno duntaxat anno occidentali Francia potitur, nempe absque liberis obiit.

[Note: 4] Tum Hugo nepos ex sorore Imperatoris Ottonis primi, paternamquoque originem ex Saxonia trahens, Galliam Romanam inuadit. Carolus frater Lotharii, dux Germaniae inferioris, Galliaeque Teutonicae, Rhemos, et quaedam alia oppida occupat, se quoque regem Francorum nuncupat. Duo itaque consobrini de Galliarum regno treis annos continenter contendunt, donec Carolus obiit, et Hugo inualuit. Progenies Caroli Magni, dum pro Germaniae Imperio decertat, Celtarum quoque regno exclusa est.

[Note: 5] Otto filius Caroli ab Ottone Caesare, Lotharingiae praeficitur, Hainricus abdicato regio nomine, receptoque Boiariae regno, Vgros irruentes deuicit, conuentum celebrem Boiorum pontificum, praesulum, tetrarcharum, populi, procerum in Orientali limite apud vrbem Tulnam indicit. Interfuere Luitpoldus Austriae, et Hainricus Charionum praefectus, cum episcopis, et antistitibus Boiariae vniuersae, summus Boiorum regulus causas cognoscit, ius dicit, responsa reddit, lites dirimit.

[Note: 6] Luitpoldus Austriacus princeps, et Christianus Bathauensis pontifex iure disceptant. Luitpoldus sibi seruire volebat praedia, quae Bathauini episcopi in orientali pago possiderent: quaedam etiam oppida Bathauensium, vt sua, occuparat. Episcopus portorium in Ebersperg, Traisemam,

vrbem D. Hippolyti, Cisomurum, alia pleraque sui templi fuisse, et esse quinque testibus comprobauit. Hi fuere Boiorum dynastae, Babo Schirorum princeps praefectus praetorio Boiariae, Moenardus, Marichardus, frater eius Rogerius, et Thimo: iiquerem ita se habere iurisiurandi religione confirmarunt. Praedia quoque Bathauensium omnia immunia fore decretum est. Piscatio insuper Husonum, [Note: hausen, pisces.] quam ciues Tullani vendicarant, sacerdoti, sententia reguli Boiorum addicta est. Piscium id genus carthilaginem habet, Siluros Plinius [Note: Lib. 5. c. 9. et lib. 9. cap. 15.] vocat: eos Danubius, et Borysthenes alunt. Praecipua illis magnitudo, nullis ossibus, spinisue intersitis, carne praedulci: etenim optimus sapor, et nulla, vt dixi, ossa sunt. Tradit Plinius hos in Oeno amne, propter Visbium vrbem Germaniae grassari. Visbium autem iuxta Ptolemaeum, sicuti ex computatione partium et segmentorum existimari licet, ad hostia Eni [Note: Enus, qui bodie Enesus, die Ems, dicitur. aliis Anassus.] amnis conditum fuit, quem nunc literatores Enesum vocant. Caeterum alius amnis, [Note: Oenus der Inn.] qui in Danubium Bathauiae erumpit, in prima syllaba per diphthongon vltimam Oe scribitur, et profertur more Graecorum, a Germanis nimirum velut i longum, ille in prima syllaba primam diphthongon ae habet, Latinam servat pronun ciationem.

[Note: 7] In eodem concilio decretum. Quando ea regio Boiariae, taedio vicinorum Vgrorum, ob horum crebras incursationes, in solitudinem redigebatur, et (vt verbo Imperatoris Ottonis Vtar) syluescebat, vt allicerentur noui Coloni indulgentia et largitionibus, qui nomina sua darent, terramque excolerent: tributa, militiae vacationem, terram eam repurgantibus atque incolentibus remittendam esse. Nouos incolas omnium munium expertes fore, constitutum. Dataque Boiorum episcopis, monachis, sacerdotibus, nobilitati ibi castella, oppida, arces, aduersus Vgros construendi muniendique potestas. Extat de hac praerogatiua Ottonis tertii diploma, quod Boiis dedit, quemadmodum Theophania Augusta mater eius rogarat, et Hainricus summus Boiariae princeps, et Hainricus Charionum dux efflagitarant.

[Note: 8] Hicque anno ab orbe liberato noningentesimo, vnde nonagesimo obiit, apud Altaich inferius iuxta patrem Berchtholdum sepelitur, vbi eius monumentum extat, et ostenditur. Ducatum eius postea administrauit Conradus frater Gregorii quinti Pont. Max. Vbi tres et viginti potestatis annos compleuit, relicto filio impubere Conrado decessit. Sub idem tempus D. Vuolfgangus Reginoburgensium episcopus moritur. Proximo deinceps anno, qui fuit aerae nostrae noningentesimus nonagesimus quintus, alter quoque Hainricus Boiariae regulus tertio Nonas Octobris vitam finiuit Reginoburgii, ibi in aede Haimeraniana sepelitur, eius mausoleum adhuc monstratur.

[Note: 9] Huius nunc patrueles, qui Boiaria potiti sunt, referam, Otto secundus regulus Boiorum, filius Luitolfi, nepos Ottonis Magni, Sueuos, et Boiariam simul sexannos administrauit: patruele suo Hainrico secundo, ab Imperatore Ottone secundo Caesare Augusto, itidem patruele suo, in exilium acto, obiit in Italica expeditione, dum domum redire parat: liberos ne reliquerit, vbinam sepultus sit, nemo, quod equidem sciam, tradit. Imperator Otto secundus Caesar Augustus, Boiariae regnum quatuor annos tenuit. Otto eius patruus, vti dixi, sex: dum Hainricus patruelis horum decem annos, partim apud Treueros, partim vagabundus exulat. Atque illi duo Ottones Tigurinam [Note: Tegersee monasterium.] aedem a duobus fratribus illustribus, Boiariae comitibus (ita in diplomate appellantur) constructam, ab Vgris combustam, quam proceres cum vxoribus, et canibus, et equis aliquot annos, monachis deficientibus inhabitarant, monachis cum praediis reddunt, Hartuicum praeficiunt, prophanos migrare iubent, anno nostrae Salutis DCCCCLXXIX. extat diploma.

[Note: 10] D. Hainricus secundus Imperator Pius, felix, Caesar Augustus, regulus Boiorum, filius Hainrici secundi, et Gisalae filiae Conradi regis Burgundionum, nepos Hainrici primi, fratris germani Imperatoris Ottonis Magni, natus est ab orbe seruato, anno noningentesimo altero abs septuagesimo. Abudiaci (vicus est, et arx Boiariae inferioris in ripa Danubii, decem millia passuum supra Reginoburgium occidentem spectat) educatus est, literisque institutus apud Hyldeshaim in Saxonia, doctissimus fuisse perhibetur.

Vxorem duxit D. Chunigundam Mosellanam [Note: Sancta Chunigunda Augusta, Von der Musel.]. Ambo castimonia insignes, Veneri bellum perpetuo indixere, heroicamque vixere vitam: ambo in album superum [Orig: superûm] adscripti, adhuc coluntur.

[Note: 11] Hainricus parenti in ducatu Boiorum successit, religionis studiosissimus fuit. Primus Imperatorum sacerdotes et monachos ditauit: ipsis venationem quoque indulsit. Contubernia ab Vgris, vt explicaui, vastata erant. Monachi arrepta occasione ex paupertate, seuerioris religionis iugo excusso, licentius viuere coeperant, mystae et Augustiniani ac ex atris albi, ex laneis linei facti erant. Hainricus consilio D. Gothardi, in Boiaria apud Altaichium inferius nati, viri perquam eruditi, atque boni, templa virorum, et sacratarum foeminarum, qui labente disciplina, difficile religionis obsequium interpretando detrectabant, reficit: hos ad castimoniarum abstinentiam arduam redigit. Mänsee [Note: Mänsee monasterium.] Noricorum aedem ab episcopis Reginoburgiensibus in paupertatem redactam, sacris diui Benedicti imposito magistro, reddit. Bathuricus episcopus Reginoburgensis illam ab Hemma regina Boiorum impetrarat, anno seruatoris DCCCXXXI. Ipsa ab eodem monasterium superius Reginoburgii ceperat. Idem Hainricus Chiemensibus virginibus Gerpyrgam sororem, Bathauensibus Helicam amitam praeficit. Altaichium inferius, abdicatis popularibus mystis, in ordinem D. Benedicti redigit, Polling reficit. Tigurinis D. Gothardum dat magistrum inuitis monachis, id contra instituta esse vociferantibus: Gotscalco quoque episcopo Fruxinensi Gothardum, quod alienae incubaret provinciae, carpente. Quamobrem Gothardus ad Hainricum redit, peruicaciam monachorum incusat. Hainricus Tigurinos petit, Eberhardum vel ingratis imponit. Deinde de integro in Boiaria extruxit a fundamento Neoburgii supra Angilostadium templum: alterum Reginoburgii, quod plumbo texit, et veterem aediculam [Note: Die alte Capelle.] nominamus. Tertium Mosburgii, [Note: Mosburgenses Canonici.] illud sanctis virginibus, alia flaminibus popularibus dicauit.

[Note: 12] Caeteri Boiorum proceres, viri, foeminae, episcopique secuti principem suum, pleraque construxere phana, annitente et opitulante pientissimo regulo: Angelbertus Fruxinensium pontifex extra moenia vrbis D. Stephani [Note: Weihen Steffan.] aedem symmystis Benedictinis ampliauit et tradidit: sacerdotes inde ad aedem D. Viti, ad radicem eius montis migrare iussit, vbi adhuc sunt. Gebhardus primus pontifex Reginoburgensis cum fratre Rapotone, Damasia, et ab Hohenuuart oriundus, successor D. Wolfg. Prulam [Note: Prül.] in agro Reginoburgensi, et Thierhaupten apud Lycatios D. Benedicto eiusque consecraneis dedicat. Adalbero et Vdascalcus [Note: Vdelschalck, qui et Adelschalck.] fratres, Boiariae primorum clarissimi, Kuepachium non procul a Barro amne, Irmindruda soror D. Kunegundae Augustae, Welphonis secundi satrapis Ambronum [Note: Welfo von der Amper.] in Vindelicia, et Boiaria et Altorff, [Note: hodie Weingarten.] atque Rauenspurgii in Rhaetia siue Sueuia, vxor, sacratas foeminas ex Altorff Sueuorum, in Boiariam ad Altonis monasterium [Note: Alten-Münster.] et hinc monachos illuc transtulit, Garlitam virginum maximam cepit. Ipsa cum Itha socru in eodem Altonis monasterio humata est: vbi nunc simul, diuersis coenobiis virgines, et viri sacrati habitant, vno tamen templo psallunt, Brigittani vocantur. Sub idem tempus Chunegunda soror Ithae, cuius iam mentionem feci, neptis Ottonis Magni ex filia Richlyta, coniunx Friderici in Diessen, et Andechs tetrarchae, D. Stephano, et Aurelianis flaminibus collegium instituit. In eius sepulchro nuper inuentus laterculus coctilis est, cui hoc epigramma impressum est.

[Note: 13] Bruno quoque frater Hainrici reguli Boiorum, episcopus Augustanus, Straubingen, tunc vicum ignobilem, nunc

vero caput inferioris Boiariae, qua Danubio Boiemiaque terminatur, quondam Coloniam Romanam, Augustam Aciliam cognominatam, Augustensibus mystis tradit, vbi quotannis parentalia celebrentur, pauperesque centum, cum scholasticis pueris pascantur: diuoque Mauricio collegium popularium mystarum [Note: Canonici D. Mauricii Augustae.] apud Augustam Rhetiae instituit, vbi et sepultus est. Per idem tempus D. Guntherus apud Turogos nobilissima familia procreatus, in Boiaria Aquilonari, qua Boiemiae continuatur, in Noreta sylua, particula Hercyniae [Note: Rinichnach monasterium im Wald.] Rinichnacum D. Benedicti monachis aedificauit, Altaichio inferiori addixit. Eadem quoque tempestate Aribo dynasta Boiorum, in Boiaria, quae est in Norico Burgilum castellum suum, in templum vertit, Diuo Lamberto dedicat, traditque symmystis D. Benedicti, accolae a lacubus, qui ibi frequentes sunt [Note: Soin.] Soeum vocant.

[Note: 14] Hainricus vniuersa huiusmodi templa largiter (extant diplomata) collocupletat. Mortuoque parente cum Ottone tertio, consanguineo suo, et Gotscalco episcopo Fruxinensi, caeteris Germaniae optimatibus in Italiam proficiscitur. Nam Crescentius consulatum Vrbis Romae, alii patriciatum, quidam Tribuniciam potestatem vocant, Ottonem floccifaciens vsurparat.

[Note: 15] Dumque Rauennae Otto castra facit, nunciatur ei mors episcopi Romani: Brunonem igitur domesticum suum sacerdotem, virum apprime studiosum, atque perquam doctum, filium Ottonis, nepotem Conradi, ab Vgris ad Augustam Rhaetiae ante annos vnum et quadraginta occisi, pronepotem ex filia Luitgarda Imp. Ottonis Magni Caes. Augusti Pont. Max. capit, Gregorium quintum vocat: per Willigisum collegam eius Romam praemittit, ipse cum copiis vestigia horum subsequitur. Nono Calendas Iunii ab eodem Gregorio Romae inauguratur, Imperator Caesar Augustus a Senatu populoque Romano appellatur. Crescentio, precatore Pont. Max. ignoscit, gratiamque facit.

[Note: 16] Vbi in Germaniam rediit, Crescentius rursus se consulem facit: Ioannem Placentinum pecuniosum ouibus Christi imponit, Gregorium vrbe pellit. Imperator Otto secundo Romam petit, Crescentium obsidet, capit, eundem cum duodecim vrbis senatoribus, consciis, ante vrbis moenia in crucem agit. Ioannem Placentinum, nare amputata, oculis exculptis de Capitolio praecipitari iubet: Gregorium ouili Ecclesiae restituit, Senatores plerosque, qui cum Crescentio conspirarant, in Saxoniam secum in exilium deportat: mortuoque paulo post Gregorio quinto, Romam tertio pergit, Gerpertum Belgam genere, praeceptorem suum, philosophum insignem; et Mathematicum (vulgus suo more magum vocat) Romanum declarat pontificem, Syluestrum secundum nuncupat: inde in Germaniam redit, Venedorum regiones, intima Germaniae lustrat.

[Note: 17] Guyson vrbem primariam Polonorum, ad sepulchrum D. Alberti (qui pro Christo apud Boruscos, malorum geniorum cultores, a Sicone Deorum sacerdote iaculo confossus, hisce diebus mortem oppetierat, Caesarique intima familiaritate coniunctus fuerat) votis susceptis, supplicandi gratia proficiscitur, septem prouincias pontificales facit: Gaudentium fratrem D. Alberti Boiemis archimystam designat. Inde ad Aquas Graneas se confert, ossa Caroli Magni. [Note: Aliquid deesse videtur.] Quarto deinde Romam transitum facit, ibique mortem obiit absque liberis, anno ab orbe vindicato, altero super millesimum, decimo Calendas Februarii.

[Note: 18] Hainricus Boius iure consanguinitatis Imperii insignia vsurpat: viam ferro sibi aperit, corpus Augusti in Germaniam defert, intestina Augustae, (extatibi monumentum) reliquum ad Aquas Graneas, vbi Carolus Magnus humatus est, condit. Herbertum, Agrippinensem archimystam (qui tum, vt prudentia, integritate vitae, proinde authoritate caeteris praestabat, ita primas noui principis constituendi tenebat, nam ab eius arbitrio caeteri pendebant) in potestatem redigit, suffragia, comitiaque Caesarea tanquam iure haereditario vi extorquet, conciliatisque sibi aliorum animis, a Vuilligiso Mogontino pontifice, sacro oleo inungitur.

[Note: 19] De septem viris, et primariis Heptarchis, qui sibi deligendi Imperatoris Romani,

Germanicique partes nunc sumunt, nihil penitus, ne verbo quidem vno, neque Herman. neque Romerius, neque Segibert. neque Otto noster, Guntherusue poeta, et caeteri quique proximi horum temporum grauissimi, diligentissimique scriptores, vllam mentionem faciunt: profecto non omissuri tantam rem, si vti nostro seculo sunt, illa tempestate principes illi, constituendi Caesaris legem ac praerogatiuam accepissent. Res aliter est: Nempe longo post tempore instituta, filios semper parentibus, proximos sanguine et affinitate, in demortuorum locum successisse, ab omnibus communiter ducibus, dynastis, satrapis, episcopis, praesulibus, ciuibus, populo Italiae, Galliae, Germaniae designatum esse rectorem, vsus tum, rerum magister indicat. Ego illos demum, post fata Friderici secundi institutos, et a Gregorio decimo Pont. Max. confirmatos esse compertum habeo.

CAPVT V. Heinricus IV. cognomento Hezilo Dux Boiariae. Vgri ad Christum conuertuntur.

1. Heinricus II. post adeptum imperium Henrico IV. cognomento Heziloni Boiariam dat in feudum. Henricus Marchio Austriae, ut et Bruno Imperatoris frater, Poloni, Bohemi et Venedi rebelles ab Heinrico S. in ordinem rediguntur et posteriores ad religionem Christianam coacti.

2. Heinricus II. Italiam et imprimis Ticinum domat, varias prouincias interioraque Germaniae perlustrat.

3. Gotofridus, filius Gotofridi Ardunensis Dux Lotharingiae constituitur. Heinricus II. Valentinianas a Balduino Comite Flandriae occupatas frustra obsidet. Mox armis in Balduinum versis homagium et quasvis ab eo pacis conditiones extorquet.

4. Episcopatus Bambergensis ab Heinrico fundatus et sicut alii largiter dotatus. Eberbardus primus ibidem Episcopus eiusque priuilegia.

6. Megingothus mortuo Luitolfo Treuerum Archiepiscopus designatur. Fratres Imperatricis Kunigundae eiusque sororis maritus rebellant itidem Episcopi Remensis et Lugdunensis.

7. Imperator rebelles aggreditur, Theodoricum ad officium redigit, Heinricum Hezulonem Ducatu Boiariae mouet. Argentoratum diripitur.

8. Foedus cum Vgris Gisala Imperatoris Soror Duci Vgrorum Stephano, in matrimonium datur, ipse Rex Vgrorum nominatur Vgrique ad Christum convertuntur. Gisalae nomen et omen.

9. Stephanus eques declaratur. De hoc Germanorum more ex Tacito, Stephanus ope Boiorum Vgros a religione Christiana alienos in officio continet.

11. Archi-Episcopus Vgris datus, et regnum in decem Episcopatus distributum. Gisalae cura religionis.

12. Heinricus Hezilo in conspectu Imperatoris Ducem Lotharingiae capit, que dimisso Boiariam recipit.

13. Adalbero Dux Carinthiae eiusque frater Ernestus Dux Sueuiae constituitur, Adalberonis filii.

15. Imperator curam Germanici tumultus Godofredo committit, ipse Italiam petit, Romaeque coronatus Graecos pellit.

17. Gotefridus contra Theodericum Gandauensem arma mouet. Caesariani incognita voce territi fugam capessunt. Gotefridus captus inimicis veniam Imperatoris impetrat.

19. Heinricus marchio Austriae moritur, succedit filius Albertus. Ducum a Zaringen prima origo.

20. Conradus apud Vlmam Adalberonem Ducem Carinthiae fugat. Rudolphus Burgundionum rex a suis pulsus per Episcopum Argentoratensem vi restituitur. Piligrinus Archi-Episcopus Coloniensis.

22. Imperator Calabriam de nouo Graecis eripit, Troiam euertit et Nordomannis contra graecorum incursationes ibidem sedes concedit.

23. Gebhardus II. Episcopus Augustanus. Imperator aegrotans Conrado successore declarato moritur Bambergaeque sepelitur.

24. Foemina quaedam quinque filios simul enixa. Babo Comes ab Abensperg, et Ror, Burggrafio Reginoburgensis XL. liberos ex duabus uxoribus suscipit vivosque relinquit.

25. Babo filios suos Imperatori exhibet, a quo benigne suscepti, pleraeque nobilitatis Nariscae, Vindelicae, Noricae, Carinthicae, Boiae Francae et Rhenensis Autores existunt.

[Note: 1] POrro Hainricus Caesar declaratus ducatum Boiariae committit in fidem Hainrico cognomento Hazeloni (sicut diploma Augusti indicat) fratri Chunegundae coniugis suae. Is Osterhofense templum ab Vgris excisum reficit, ibi collegium popularium mystarum instituit. Hainricus Austriaci limitis dux Luitpoldi (de quo supra mentionem feci) siue vt alii tradunt, Berchtoldi praefecti filius, quod sibi regnum Boiariae, veluti iusto haeredi praereptum, in aliam translatum foret familiam, regi rebellat. Bruno frater regis, ambo Bolitzlai Polonicus et Boiemicus, nondum cladibus satis domiti, nouum aspernantur Imperium. Sed celeriter vniuersi subacti, obedienter imperata faciunt. Hainricus primo in Hainricum orientalis Boiariae praefectum arma mouet, castella diruit, ad officium Austriaci limitis ducem vi cogit. Saxoniam Venedi inuaserant, sacerdotes crudeliter necarant: Venedos deinde intima Germaniae incolentes petit, eosdem celerius opinione superat: quotannis solitum stipendium pensitare compellit, et sub iugum religionis nostrae mittit.

[Note: 2] Pacata Germania, fines Italiae intrat: vniuersas cis Padum vrbeis subigit. Ticinum ipso quo coronatus est die, irrupit: ferro, igne perdomuit, acceptis obsidibus, rebus Italicis compositis, victor in Germaniam reuertitur, Saxoniam, Venedos, Boiemos, Polonos, interiora Germaniae Magnae lustrat.

[Note: 3] Inde reuersus in Galliam, Lotharingiae, morto Ottone duce, Gotfridum, F. Gotfridi [Note: Alias Gotfridus Ardunensis] Ardunensis praeficit. Valentinianas vrbem Hannoniae tum liberam, in limite Lotharingiorum, Francorumque occidentalium, quam Balduinus Flandrorum dynasta occuparat, obsidet. Richardus Nordmannus, Rupertus rex Vestriacorum Gallorum, obsessis in auxilium properant. Hainricus vbi per exploratores certior fit, cedit, obsidionem soluit, vim belli in Flandros vertit: Gandauo castra admouet. Ibidem Balduinum obsidione claudit. Territus is Valentinianas reddit, obsides vltro offert, in verba Hainrici iurat, pacemque iis conditionibus impetrat.

[Note: 4] Caesar reddita pace Germaniae, Galliae, Italiae, quod liberis careret, in castello, oppidoque suo Bamberga, aedem Pontificiam sacrat, diui Benedicti consecraneis templum extruit: pleraque praedia, vicos, syluas, castella, arces, oppida Austriae, Boiariae, Charionum, Styriorum, Liburniae, Noricorum, Breonum, sicuti aliis pontificibus Boiorum Reginoburgensi, Iuuauensi, Fruxinensi, Sabonensi, Bathauensi, Bambergensibus quoque mystis perpetuo donat, quae adhuc possident. His quoque Abudiacum, incunabula sua addicit: arcemque ne a regulis Boiorum occuparetur, solo aequat. Insuper patrimonium suum, dotem Chunegundae, Bambergensibus destinat sacerdotibus: Eberhardum eius vrbis episcopum legit, a ditione aliorum archimystarum soluit, vt soli Romano episcopo pareat, lege sancit.

[Note: 5] Benedictus octauus Pontifex Max. ab Hainrico euocatus, in Boiariam pergit, Bambergensem aedem dedicat, confirmat diplomate immunitatem a Caesare datam. Eius diplomatis hoc est initium. Benedictus seruus seruorum Dei, dilectissimo in Christo semper domino, et gloriosissimo, atque serenissimo regi Hainrico, a Deo coronato, suoque spiritali filio, Eberhardo quoque confratri et episcopo sanctae videlicet Bambergensis ecclesiae venerabili episcopo aeternam in Domino salutem, et Apostolicam benedictionem, praerogatiuam Caesaris sua quoque authoritate confirmat. Indictione XI. duodecimo Calendas Februarii.

[Note: 6] Hisce diebus Luitolfus archimysta Treuerum decedit, Megingothus a rege illi templo praeficitur. Adalbero frater Chunegundae reginae, Pontificatum quibusdam fauentibus ambit. Hainricus quoque dux Boiorum, Theodericus episcopus Mediomatricum, fratres reginae, Welpho secundus Ambronum in Boiaria, Lycatiumque superiorum Tetrarcha, cui nupta erat Irmindruda soror Chunegundae reginae, aduersus regem conspirant, ab eo dotem patrimoniumque Chunegundae sacerdotibus distribui, nihilque aliud agi, quam vt fenestra sceleribus aperiatur, alioqui ociosis sacrificulis, paupertatem Christi professis, nihil illis cum ditati forent flagitiosius futurum, conquerebantur. Augustam ergo Rhaetorum capiunt, diripiunt, incendunt, Brunonem fratrem Caesaris, vrbis episcopum in fugam vertunt, Angelbertum Fruxinensem pontificem cum Caesarianis copiis suppetias ferentem cedere quoque cogunt: itidem agrum Fruxinensem depopulantur. Pontifex Rhemensis, atque Lugdunensis Caesari quoque rebellant. Ergkenbaldus [Note: qui et Horinboldus.] Mogontinus aegre in officio perstitit. Hoc quoque tumultu Argentoratum diripitur, Treuerorum Augusta ab Adalberone occupatur, praetoriumque praesidiis firmatur.

[Note: 7] Hainricus in rebelles arma mouet, ad Rhenum infesta acie contendit: inimicos perdomitat, Sarbrigam, [Note: Sarbruck.] et Mediomatricum, [Note: Metz.] vrbem obsidet, expugnat: Theodericum episcopum, fratrem vxoris suae ad deditionem cogit, Hainricum fratrem eius, quem Boiis praefecerat, ducatu mouet, Boiariaeque regno extrudit. Superatis hostibus, in ditionemque redactis, copias aduersus Venedos mittit, ipse Reginoburgium in Boiariam se confert.

[Note: 8] Adsunt legati Vgrorum, pacem cum Hainrico, perpetuumque foedus componunt. Rectori eorum filio Geizonis, qui obierat anno Christi DCCCCXCVI. Gisala soror Hainrici despondetur, hac lege, atque omine, vt ille explosa falsorum deorum superstitione, Christi vnius et veri et summi Dei cultum, cum popularibus reciperet. Accepit conditionem princeps Vgrus: statim aqua lustrica tingitur, Stephanus appellatur, et a Caesare rex nuncupatur. Gisala igitur fatale sortita nomen, Stephano tamquam obses, et fidei vinculum nuptum datur. Cuius ope et consilio Vgri philosophiam Christianam sectari coeperunt. Gisala autem lingua Teutonum obsidem valet, crebrum apud Germanos foeminarum nomen. Nam maiores nostri, vim quandam diuinam concordiae amorisque mutui inesse foeminis crediderunt, et efficacius obligari animos eorum existimarunt, quibus inter obsides puellae quoque nobiles imperarentur.

[Note: 9] Hanto, Vvolfger, Hermannus, Boso, Wentzeslaus, Boiorum optimates cum Gisala in Vgriam migrant: et more Teutonum Stephanum ense, baltheo militari accingunt, armis induunt. Apud Alemannos quondam (sicut est apud Tacitum) arma sumere non ante cuiquam moris erat, quam solennibus diebus, conuentibusque primores, et populus suffecturum comprobassent, tum ipso concilio, vel principum aliquis, vel pater, vel propinquus scuto, et framea iuuenem ornabant: haec apud illos toga, hic primus iuuentae honos erat: ante hoc, domus pars videbatur: mox, Reipublicae id nomen, ea gloria erat, si numero ac virtute comitatus, emineret. Iuxta hunc morem, a Boiorum proceribus, diuus Stephanus arma sumpsit: atque illorum opera in pace ac bello vsus, gentem suam armorum studiosissimam, proinde a pietate Christiana, quasi inutili, aduersaque viris bellicosis abhorrentem, in obsequio religionis vi continuit.

[Note: 10] Quod vt facilius assequeretur, dotis nomine ei Coloniae Boiorum Vratislaburgium, Pisonium, infra Phiscam amnem Oedenburgium, Sempronium, Sabaria, et alia pleraque oppida, quondam Boiorum, infra Phiscam attribuuntur.

[Note: 11] Archimysta proprius genti nomine Aschericus, qui et Anastasius imponitur, Bregetione, quae et Grana, et Strigonium habitare iubetur. Nam antea in ea regione pontifex Bathauensis, archiepiscopus Laureacensis, sacrificia publica, priuata procurabat, totaque Vgria in decem ditiones pontificias diuiditur. Gisala foemina religiosissima Vvessobrunum extruxit: singula templa lustrauit. Quae ad ceremonias ritumque spectabant, magnifice, simul munificentissime largiebatur phrygionum vice fungebatur, vestes sacras

[Note: 12] Inter haec Caesar Hainricus ad Lotharingios aduersus fratres vxoris suae arma mouet. Hainricus ducatu Boiariae motus, in conspectu Caesaris Theodericum partis Lotharingiae praesidem capit, captiuumque abducit, hocque libere dimisso, pacem a Caesare rursus impetrat, ducatumque Boiorum ab eodem recipit.

[Note: 13] Sub idem tempus Conradus Charionum rector, frater Gregorii quinti Pont. Max. et Hermannus iunior dux Sueuorum decedit. Heinricus Charino limiti Adalberonem praeficit, Sueuis Arionistum, [Note: Ernestus Sueuiae dux.] maritum Gisalae consobrinae suae, et sororis superioris Hermanni imponit. Caeterum Adalberonis filii sunt Adalbero episcopus, et Marichardus, frater vero Arionistus. Ipse et Adalbero dux Charinorum praefuit treis et viginti annos, et priuatus quarto anno obiit: sepultus est apud Geisenfeld, contubernium id est sacratarum foeminarum, in superiore Boiaria, Vindelicorum Ilmus amnis praterfluit.

[Note: 14] Eadem tempestate Gerardus auunculus Conradi, qui postea rerum potitus est, Reginero [Note: Reginero, qui Raginerius a Sigeberto dicitur.] Bergorum, Hannoniae, huius patruus Lambertus Louanii Satrapes, pacem Orientalis Franciae interturbant, Baldricum Leodiensem episcopum, multis occisis praelio superant. In Italia quoque Graeci post Romam, nostros premere coeperunt.

[Note: 15] Caesar Gotefrido duce viro bellicoso, in Germania cum parte copiarum dimisso, cum vxore Chunegunda, cum caeteris militibus, et equitibus Italiam petit: Romae a Benedicto octauo internuncio Walthero episcopo Spirensi data, accepta vtrinque fide, sextodecimo Calendas Martii inauguratur. Inde Graecos Apulia, Calabria, Picentum agro, Campania expulit.

[Note: 16] Interea Gotefridus Lotharingiae inferioris praeses, Gerardum atroci praelio, occiso eius filio, deuincit, et ad obsequium Caesaris cogit: Louanium obsidet, expugnat. Inde in Hannoniam cum fratre Gothelone castra mouet. Regineronem, et Lambertum circa Bergos superat, huncque praelio occidit: victorque cum fratre, pacata inferiore Germania, Galliaque Teutonica ad Augustum, qui iam ex Italia redierat, cum triumpho proficiscitur.

[Note: 17] Inde contra Theodoricum Gandauensem filium Gotefridi imperata detrectantem iussu Imperatoris reuertitur. Dumque in conspectu vtraque acies iamiam dimicatura staret, voce ingenti, incertum vnde edita, Fugite, fugite, Caesariani omnes in fugam coniiciuntur, multique a paucis interimuntur. Godefridus captus in potestatem hostium deuenit, libereque tandem dimissus, ab Imperatore veniam praeteritorum inimicis impetrauit.

[Note: 18] Dum talia fiunt, Caesar interiorem Germaniam Venedorumque regiones percurrit. Per idem tempus diuus Colomannus Scotorum [Note: Stockerau in Osterich.] in Austria ab incolistanquam ab hostibus missis speculator, in arbore suspenditur, laqueo necatur, eius innocentia statim miraculis diuinitus editis declaratur: annoque aerae nostrae M. XIIII. Melici [Note: Melicium, Melck.] ab Megingotho Alberstadiensi episcopo sepelitur, vbi adhuc religiose colitur: In paucis post diebus

[Note: 19] Hainricus Orientalis limitis praefectus subito perit. Vxor eius Suanhyld, filius eius Albertus, qui patri succedit, priuignus Arionistus dux Sueuus, maritus Gisalae, qui in venatione ante annos tres ab Adalberone comite feram appetente, sagitta percussus interiit. Gisalam Conradus, qui post Hainricum imperauit, vxorem ducit. Ab illo Arionisto, Sueuo eiusque filiis Arionisto, et Hermanno Zaringii originem trahunt. Illi etenim Arionisti, et [Note: Arionistus, qui et Ernestus.] Gisalae liberi Sueuorum principatum obtinent, priuigni Conradi, qui postea imperauit.

[Note: 20] Is eisdem diebus cum Conrado patruele suo adolescente coniunctis copiis, apud Vlmam Adalberonem ducem Charionum affligit, in fugamque conuertit, qui paternum iuuenis ducatum tenebat. Rudolphus quoque Burgundionum rex, auunculus Augusti, a suis pulsus ad Imperatorem confugit. Wernherus Argentoratensis episcopus cum Sueuorum copiis, iussu Caesaris Burgundos pugna superat, Rudolphum vi in regnum reducit. Imperator Agrippinam ad hyemandum concedit, Heriberto archimystae, qui tum obierat, Piligrinum sufficit [Note: Haec ex Vrspergen.]

indicit. Peracto conuentu, propter Charum flumen Euasii ipse et Rupertus rex occidentalis Franciae coeunt. Rex procul veniens vt a Caesare conspectus est, equo descendit, ad complectendum eum concurrit, mutuaque gratulatione ambo principes functi, deinde concilio habito Rempublicam Christianam, regnum, Imperiumque Francorum, concordia, optimis institutis legibusque stabilire decernunt: conuentumque solennem Ticinum indicunt. Franci Occidentales, sicuti soboles Germanorum collaudati, muneribusque et praemio onerati sunt ab Imperatore, adeo vt magnificentia Caesaris largitioque opes Persicas superasse ferretur.

[Note: 22] In Italia rursus Graeci Calabriam, Apuliam Campaniam inuadunt. Imperator ad tutandos Imperii fines, Italiam intrat, Troiam expugnat, euertit: exactis Graecis Italia, Neapolim, Capuam, Salernum, aliasque earum regionum vrbes in deditionem accipit, et Nordmannorum examen, qui minuendae multitudinis domi praegrauantis causa Roberto et Richardo ducibus ex Gallia migrarant, in Calabria, Apulia aduersus Graecorum incursationes collocauit: ibidem eosdem domicilia capere, perpetuoque habitare iussit. Ita Calabria, Apulia quae hactenus orientali Imperatori paruerant, Nordmannis subditae sunt. Qui inuitati discordia incolarum, eum omnem tractum Italiae, quae quondam magna Graecia dicebatur, occupant: ad vlteriora quoque manus auaras (vt prima et oblata sordent, quando maiora sperantur, atque auiditatis nullus est modus) paulatim extenderunt. Vtrique Imperatori formidolosi, sed haec suo tempore reseruentur.

[Note: 23] Augustus pacata Italia, victor per vrbem Romam in Germaniam redit, Reginoburgii, vbi frequens habitabat, mortuo tum Gebhardo episcopo, Gebhardum secundum Augustanum mystam cultus vestium curiosiorem, Pontificem legit. Inde Bambergam profectus aegrotare coepit. Accito concilio, consilioque habito, Conradum filium Hainrici, fratris Gregorii quinti Pont. Max. nepotem Ottonis ducis, pronepotem Conradi, occisi ab Vgris, generi Magni Ottonis, maritum Gisalae consobrinae suae Caesarem declarat. Deinde decedit tertio Idus Iulii Anno Christi M. XXIIII. Imperii XXIII. aetatis LII. Bambergae in templo diui Petri sepelitur.

[Note: 24] Hac tempestate in Altaich inferiore mulier simul enixa est quinque filios. Tum quoque Babo ille, qui adhuc canitur, patriae meae Abusinae et Rorae [Note: Babo comes ad Abensperg et Ror.] dynasta ex duabus legitimis vxoribus triginta filios, vel (vt fama adhuc est) duos et triginta, atque octo filias tulit, educauit: totque simul liberos viuos, superstites reliquit: quemadmodum in fastis Vueltenburgensium, et Iuuauensium lego. Fuit autem is Babo filius Babonis Schirorum principis, frater Ottonis primi Schirensis satrapae, et procurator diuae Chunegundae Augustae praefectus vrbis Reginoburgensis, clarus in orbe tum vixit Romano.

[Note: 25] Eundem diuus Hainricus secundus Imperator Augustus, tum Reginoburgii habitans, secum venatum (vt mos est Germanorum principum) cum paucis proficisci iussit. Babo sperans se tempus opportunum nactum, quo tantam sobolem principi maximo commendaret, iuuenesiam pauperes, scitos admodum, et elegantes cultu quoque et arte ornat, vnicuique comitem adiungit, cum tali prolis globo venatum procedit ad Imperatorem. Ille visa tanta multitudine, Babonem accersit, sciscitaturque, cur nam cum paucis aduenire iussus, tot equites adduxerit? Babo respondet, cum vno equidem duntaxat famulo, sanctissime Caesar, praesto sum. Qui igitur alii sunt, inquit Augustus? suscipit Babo. Et tui, inquit, principum optime, famuli, filii mei, quos tuae Maiestati exhibeo, committo, quod bonum faustum, felixque siet, talem electorum iuuenum et fratrum cohortem, in pace decus, in bello praesidium, dono do, vt ingenuam decem sobolem maxima cura tibi educaui. Adolescentes solertes sunt, spero te dignos et vtiles Reipublicae fore. Gratissimum munus tale iuuenum fratrum examen Augusto fuit, singulos adolescentium benigne appellat, dextra et osculo excipit, filios nuncupat, secum in aula consistere lubet. Vniuersos paulatim praefecturis, vicis, praediis stipendiariis, castellis, parochiis collocupletauit. Vnde plerosoque nobilium Nariscorum, Vindelicorum, Noricorum, Charionum, Boiorum, Francorum, Rhenensium genus trahere authores sunt. In patria mea etiam nunc

quotannis statis diebus eius manes placantur: ciues eidem parentant, et inferias dare solent, atque omnis memoriae nominisque honos habetur. Sed plura in vltimo huius Operis libro referam: nunc caetera exequar.

[Note: 26] Hainricus quartus dux Boiorum, frater D. Chunegundae Augustae, et Friderici Mosellanorum, et Lotharingiae superioris ducis, a marito sororis, cum is Caesar declaratus foret, ducatu Boiariae donatur. Osterhofen ab Vgrisexcisam refecit: Augustianos flamines ibi consecrauit, vbi Vtilo quondam regulus Boiorum, D. Benedicti consecraneis templum condiderat, et cum vxore Hyldruda sepultus est. Praetorium ibi fuisse regum Boiariae, et esseMausolea principum, in diplomatibus reperio vetustis. Ibidem et hic Hainricus cum vxore Maria situsest. Obiit anno salutis M. XXVI, potestatis quarto et vicesimo, Calendas Septembris. Nec quicquam vltra de eius maioribus compertum habeo.

CAPVT VI. Heinricus V. Rex Boiorum, postea Imperator eius nominis III. Conradus Saliquus. Finis Regni Burgundiae. Bellum Bohemico-Hungaricum.

1. Heinricus Vanno aetatis decimo a Patre Rex Boiariae constituitur, ipsi Chunyla despondetur Curatoresque dantur.

2. Conradus Saliquus excluso competitore Conrado patrueli Germanorum Rex et Romanus Imperator coronatur.

3. Ernestus et Welpbo III. in comitiis Vlmensibus in deditionem recepti Heinricus III. Rex Romanorum coronatur.

4. Bruno Episcopus Augustanus monitur. Stephanus Rex Vgrorum cum Gisala vxoro Boianiae regnum postulat. Monasterii S. Viti ad Rbodanum origo.

5. Vgri Viennam capiunt. Conradus arma contra Vgros mouet. Pax inter Regem Boiariae et Vgriae initur iuramentoque confirmatur.

6. Mitzko Poloniae et Vlricus Bohemiae Duces imperii iugum excutere tentant. Polonus se submittit. Boiemus Ducatu pellitur, mox tamen in gratiam recipitur.

7. Rudolpbus Rex Burgundionum moritur relicto Imperatore berede ex testamento. Otto Belgicus frustra se opponit, Regni Burgundiae finis.

8. Bruno, Episcopus Wurtzburgensis, Gothilo Dux Mosellanorum et superioris Lotharingiae; Gebhardus II. Episcopus Reginoburgensis, Conradus Dux Carinthiae et Vratislaus Bohemiae constituitur.

9. Episcopatus Sabonensis Brixiam transfertur. Heinritus III. Rex Romanorum, nuptias cum Chunylda celebrat.

10. Conspiratio in Italia. Imperator Mediolanum diripit regionemque circumiacentem vastat, Pontifex rebelles excommunicat.

12. Pestis et solis feruor in Germania Chunyldae, Reginae Boiariae et Stephani Regis Hungariae mors. Petri successio. Imperator Heinricus II. cum Cunigunda canonisatur. Adalberonis, Conradi aliorumque Principum mors.

13. Burgundia homagium praestat Heinrico III. Imperatoris Conradi mors et sepultura.

14. Vgri et Bohemi mouum Principem Heinricum III. aspernantur. Petrus Rex Vgrorum Gisalam et Procetes Regni opprimit. Vratislaus Dux Bohemiae rebellat Regemque Poloniae se nuncupat.

15. Vratislaus submissionem simulat filiumque obsidem mittit. Episcopi Italici antea relegati restituuntur.

16. Imperator intellecta fraude Vratislai partem copiarum per occulta sylvae Herciniae in Bohemiam mittit quae tamen dum in oppugnatione munimenti cuiusdam occupantur, ad inter necionem caesae. Captivi liberato filio Vratislai dimittuntur.

17. Balduinus Archi-Episcopus Salisburgensis. Vratislaus omnes aditus praecludit, et Imperatorem cum exercitu Boiemiam intrare aliquot dies prohibet.

18. Imperator hostes circumuenit, a fronte et tergo aggreditur, insignemque reportat victoriam.

19. Caesariani Boiemiam deuastant. Luitpoldus Marchio Austriae Vrbem Boiemicam in confinio positam capit diripit. Boii per Hercyniam syluam irrumpunt, Boiemiam depraedantur.

20. Status Boiemici per Episcopum Pragensem apud Caesarem bellum supplices deprecantur, Ducemque si resistat captiuum Imperatori offerunt.

21. Vratislaus intellectis Boiemorum insidiis Imperatoris reconcilitionem enixe ambit, vitam sub conditione quavis oblata petit.

22. Imperator conditiones acceptat victorque triumphans Reginoburgum migrat. Luitpoldum obuiam sibi procedentem ob bene merita equo Vratislaui et aliis donat.

23. Vratislaus stato die Reginoburgum supplex venit, pedes gratiam et remissionem dimidii tributi impetrat.

25. Optimates Vgriae Budam a Rege vi abstractum trucidant. Petrus ad hostes Boios fugit; ad Imperatorem deducitur.

26. Petrus in vincula coniectus mox ex intercessione Alberti veniam et promissionem auxilii impetrat.

27. Vgrinouum Regem, Vxonem eligunt, qui Legatione Imperatoris erga se voluntatem explorat.

28. Vuo clanculum copias contrahit et ex improuiso Boiariam tribus agminibus inuadit.

29. Vuo Boios vino et somno temulentos opprimit et magna cum praeda domum reuertitur.

30. Alter Vgrorum exercitus ab Alberto et Luitprando carptim inuasus auxilio captiuorum duplici praelio deletur, Duce Vgro vix fuga elapso.

31. Tertium agmen in Carinthia ad internecionem caeditur captiuique cum praeda liberantur.

[Note: 1] SVccessit illi Imperator Hainricus tertius Caesar Augustus, qui decimum agens annum, ab Imperatore Conrado patre suo, mortuo Hainrico quarto Boiariae principe primario, rex Boiorum constituitur. Et Elsetruda, quae et Chunyla filia Cynitonis [Note: Ab aliis Chunegundus dicitur. Cynito, qui et Canuto Rex.] regis Cimbrorum, et Anglorum eidem despondetur: curatoresque dantur, atque tutores Angelbertus Fruxinensis, Bruno Augustanus episcopus, potitumque illum regno Boiariae vndeuiginti annos reperio.

[Note: 2] Erat Conradus pater eius acer consilio, manuque strenuus, charus Principibus, populo acceptior. Competitor ei fuit Conradus patruelis suus. Huius rebus Ernestus priuignus illius, et Welpho tertius Ambronum, Lycatiorumque in superiore Boiaria tetrarches, studebant, nouique principis Imperium aspernabantur. Sed horum ambitione facile explosa, atque procerum, et Pontificum consensu factione oppressa, Conradus [Note: Conradus R. Imperator cognomento Saliquus.] superior Mogontiaci ab Aribonae archimysta ex Boiaria a Burgilo Noricorum, Damasia, et Andechs Vindelicorum (quae castella nunc in templa commutata sunt) oriundo, sacro oleo inungitur. Deinde comitantibus Rudolpho Burgundionum rege, auunculo Gisalae vxoris eius, et Canutone Anglorum, Cimbrorum, Danorum, Suionum, Finnorum, Gotorum, Norduicorum, Scandiae, Scandiauiae, Britanniae, potentissimo rege, Romam petit, mediusque horum a Ioanne vicesimo Pontifice Max. consecratur Paschalibus, quos dies victoriae Christi, qua deuicta morte superatis inferis reuixit, feltos, solennesque habemus.

[Note: 3] Imperator subacta Italia, in Germaniae fines redit. Vlmae Sueuorum oppido conuentum peragit: Ernestum priuignum ducem Sueuiae, Welphonem tertium Ambronum, Landspergi in Boiaria, Rauenspurgii, et Altorffii in Sueuia praefectum, in deditionem accipit, et quod pacem interturbarat, in exilium aliquot annos relegat. Posthaec Hainricum filium regem Boiorum, duodecimum nactum annum Caesarem declarat, ad Aquas Graneas Paschalibus ab Pilgrino archimysta Agrippinensi inungi iubet.

[Note: 4] Peractoque hoc conuentu, Augustus, et Caesar in Boiariam Reginoburgium transitum faciunt: solenne Imperii concilium concelebrant. Bruno frater D. Hainrici secundi, episcopus Augustae Rhaetorum, flamen Augustalis ibi ex vita excessit. Adsunt legati Stephani regis Vgrorum, et Gisalae vxoris eius, Hainrico filio horum regnum Boiariae, quod maiores, atauus, proauus, auus et auunculus tenuissent, iure haereditario a Conrado repetunt. Quod cum

negatum foret, bellum Imperatori, et re gi indicunt, domosque abeunt. Huic conuentui interfuisse Babonem illum multitudine prolis inclytum patriae meae dynastam: dequo paulo supra dixi, cum filiis, qui iam Germaniae regiones impleuerant, beneficia Imperii possidebant, reperio. Diethmanus [Note: Diethmarus comes de Leonsgerg, et Lungau filius Babonis.] filius eius Leopergensium (arx adhuc est inferioris Boiariae, quam Ifara percurrit) et Lungonum (pagus est Charinorum) praefectus in Vindelicia Rhodanum amnem Elispagum monachis tum condit, post inde duo millia passuum translatum diui Viti [Note: Sant Veit an der Rot. Viana capitur ab Vgris.] appellant.

[Note: 5] Eadem tempestate Vgri repulsam passi Vianam Boiariae Orientalis oppidum capiunt. Conradus arma in Vgriam mouet, vsque ad Arrabonem flumen penetrat: cuncta terrarum caede, praeda, in cendiis complet, ab vlterioribus Vgris fluminibus, et paludibus prohibitus, penuria annonae coactus in Boiariae fines reuertit. Ibi vltro citroque missis oratoribus, de pace agi coeptum. Hainricus rex Boiorum ad Stephanum, et Gisalam in Pannoniam proficiscitur. Iam enim diuus Hainricus filius illorum (Vgri Emericum corrupte vocant) qui haeres regni Boiairiae ob matrem inde oriundam asserebatur, obierat. Rex Boius, et Vgrus amicitiam, quae antea cum diuo Hainrico secundo conuenerat, renouant, religione iureiurandi sanciunt.

[Note: 6] Inter haec Mitzko Polonus, pulso fratre Ottone, regem se appellat: et Vlritus quoque Boiemus occiso fratre suo Iacomaro noua molitur. Hi ambo iugum Imperii nostri rigida ceruice excutere, et sui iuris esse conantur. Otto a fratre Polonia pulsus ad Conradum fugit, ab eoque armis restituitur. Mitzko externi opis egens in Boiemiam ad Vlricum regulum aufugit: quem cum Vlricus Conrado Augusto prodere, ab eoque gratiam inire vellet, Imperator rescripsit. solere Germanos virtute cum hostibus non fraude certare, nihilque acrius, quam perfidiamvlcisci, sceleribus non nomini hostium irasci: oportere armatum esse, quem oderint. Mitzko hisce rebus perfidia nimirum Vlrici, et iustitia Augusti compertis, supplex ad hunc venit, ab eoque diuisa Polonia, partem, ducatumque recepit. Dumque talia fiunt, rex Boius ab Vgris reuersus cum exercitu Boiemiam intrat, Vlricum gubernaculis deturbat, in exiliumque Reginoburgium deportat, Boiemis Vratislaum imponit, reuersusque Reginoburgium proceribus Boiemiae, diuoque Gunthero adnitentibus, Vlrico gratiam facit, ei ducatum restituit, isque in verba Caesaris iurat.

[Note: 7] Inter haec Rudolphus Burgundionum rex moritur, testamentoque Imperatorem maritum neptis suae ex sorore haeredem instituit. At Otto itidem ex sorore nepos, Belgicae, Campaniae atque Caroliae praeses Burgundiam inuadit, castellis plerisque firma praesidia imponit, et ab Imperatore affine suo efflagitat, postulat, vt eius nomine et auspicio liceat sibi regnum Burgundiae tenere. Augustus Burgundiam armatus petit, Munrtenam diruit, cis Rhodanum omnia subigit, Genuam intrat, Lugdunum in fidem accipit. Ibi archiepiscopus Lugdunensis, caeterique proceres in eius verba iurant, Regnumque Burgundiae finitur, quod a morte Imperatoris Caroli tertii coepit, mansitque hactenus annos centum quadraginta quatuor. Imperator subacta Burgundia in Campaniam Belgicae primae arma mouet. Vniuersum eum tractum ferro, igne vastat. Otto his malis coactus supplex venit, imperataque se facturum de caetero, sacramento pollicetur.

[Note: 8] Augustus pacatis Burgundionum, Gallicisque rebus Wurtzburgium Franciae primariam vrbem accedit: mortuoque Meginhardo vrbis episcopo Brunonem patruelem suum, filium Conradi ducis Charinorum, et Machtyldae, substituit. Atque cum eodem anno Fridericus Mosellanorum dux absque liberis ex hac vita migrasset, eundem ducatum, Lotharingiamque superiorem Gotheloni inferioris Lotharingiae praesidi in tutelam, fidemque committit. Post Reginoburgium ad conuentus agendos petit: ibi fratrem suum Gebhardum, vita functo Gebhardo secundo vrbis episcopo, in demortui locum allegit, in albumque pontificum Reginoburgensium adscribit. Hisce confectis Bambergam se confert, Adalberonem ducatu Charinorum mouet: eidem limiti Conradum patruelem suum praeficit. Vratislao,

[Note: 9] Circa eundem temporis tractum, nempe anno Christi servatoris nostri MXXXVIII. Heruicus Sabonae Noricorum episcopus, Brixiam, quae in decem millia passuum distat, migrat: id oppidum moenibus cingit. Posthac est Brixinensis episcopus, qui antea fuit Sabonensis. Eadem tempestate Hainricus rex Boiorum, Caesarque designatus Chunyldam filiam Chanutonis Anglorum et Cimbrorum regis vxorem ducit: nuptiae regio apparatu Neomagi fiunt.

[Note: 10] In Italia vulgus ignobile conspirat, saeuitque aduersus principes, ea seditione episcopus Astensis interit. Ad hunc tumultum comprimendum, Imperator in Italiam mouet, Veroram, Brixiam, Cremonam, Placentiam, Mediolanum percurrit: inde Ticinum, postea Rauennam se confert. Interea Mediolanenses authoribus Placentino, Cremonensi, Vercellensi, Mediolanensi episcopis rebellant. Imperator Mediolanum petit, vrbem obsidet, capit, diripit, vicos, castella imperata detrectantes solo aequat, exurit, vi ad deditionem cogit. Benedictus nonus Pont. Max. Cremonamad Imperatorem proficiscitur: superiores episcopos Augusto obtemperare recusantes, velut impios, et sceleratos pacis Christianae interturbatores deuouet: perfidis, et Imperatori fidem frangentibus male precatur. Illi postremo omnium capti, in exiliumque acti lunt. Imperator Parmae natales Christi celebrat, totam Italiam, superum, inferumque mare, Apuliam, Calabriam, Campaniam, omneis tractus perlustrat.

[Note: 11] Interim Otto Belgicus immemor sacramenti, Lotharingios incursat, Tullum Leucorum vrbem vastat, Barum castellum obsidet. Gothelo dux obsessis auxilio venit, Ottonem superat, occidit, caput ei amputat, atque illud cum signo tanquam certum trophaeum victoriae in Italiam Augusto mittit. Qui compositis rebus Italicis, per oram sinus Hadriatici mense Iulio in Germaniam redit.

[Note: 12] Pestis, feruorque aestatis intolerabilis, plerosque nostratium, inter quos et Chunyldam reginam Boiariae extinguit, decimo septimo Calendas Augusti. Quo tempore, et Stephanus Vngariae rex obiit: cum liberis careret, Petrum nepotem ex sorore adoptat, successoremque declarat. Nepos Stephani ex fratre cum refragaretur, oculos amisit. Migrarunt tum quoque ex hac vita diua Chunegunda Augusta, vxor Imp. Hainrici secundi, cum marito immortalitati consecrata. Adalhero, et Conradus duces Charinorum: Angelbertus quoque episcopus Fruxinensis: Hermannus dux Sueuorum, priuignus Augusti, et Schebus dux Vgrorum vitam finiunt.

[Note: 13] Imperator reuersus ex Italia, Soloduri conuentum agit: ibi Burgundiae proceres Hainrico filio suo sacramentum dicere iubet. Deinde inferiorem Germaniam petit. Dum Traiecti apud Frisios Quinquagenalia concelebrat, pridie Nonas Iunii, repentina inopinataque morte decedit, anno Seruatoris nostri millesimo vndequadragesimo. Corpus Nemetum Augustam transfertur, ibique tumulo contegitur.

[Note: 14] Mortuo Augusto, nouum principem (ita homines sunt) gens efferata, Vgri atque Boiemi floccifaciunt, impetrata detrectant, parere recusant. Petrus Vgrorum rex, cui peculiariter diuus Stephanus moriens Gisalam reginam commendarat, huic praedia, dotem vi aufert: ne cuiquam se inconsulto quicquam tribuat, eandem iurare cogit, insuper in vrbem quandam relegat: vbi diligenti custodia obseruarri iubet: omnem copiam adeundi, prodeundi adimit. Proceres, pontifices, quorum fidem per internuncios Gisala implorabat: quique calamitatem reginae miserabantur, et eam tutaturos diuo Stephano iurarant, regem acriter increpant. Nihilominus Petrus in proposito perstat, illos opprimere, quouis modo affligere, tollere denique pergit, rapit, defraudat: omnia venalia habet, mystas veritatem praedicantes spoliat, tribu mouet, sacrificulos suae farinae substituit: virgines vxores alienas stuprat, vitiat. Non deerat talia perpetranti perniciosa adulatio, perpetuum principum malum, quorum opes saepius assentatio, quam hostis euertit. Atque huiuscemodi omnia maxime consilio Budae sumi venditoris sceleratissimi, fiebant. Vratislaus quoque Boiemiae regulus, suasu Petri, fretus eius auxiliaribus copiis, ab imposito resilit iugo: Caesaris amicitiae renunciat, tributa pensitare pernegat, Polonos

[Note: 15] Rex Boius Caesar designatus in Boiaria Calendis Ianuarii Reginoburgii copias contrahit, in Boiemiam confinem Boiis regionem, et genitale quondam solum, adhuc ab ipsis retinens, expeditionem meditatur. Vratislaus, vbi hoc resciuit, vt a tergo discrimen belli auerteret, dolo legatos, obsidem filium Spitigneum Reginoburgium ad Caesarem mittit, se in Boiariam euestigio venturum, mandata obedienter facturum pollicetur. Credulus his Caesar, diem illi dicit, Reginoburgii hyemat. Primo vere Augustam Rhetorum petit, legatis Italorum iusdicit, responsaque reddit. In Ingelhaim deinde Paschalibus conuentum agit, episcopis Italiae, quos supra in exilium actos commemoraui, gratiam facit, quod errati eos poeniteret, ab exilio reuocat, templisque restituit. Peracto hoc concilio, Reginoburgium tendit.

[Note: 16] Cumque Vratislaus, vti condixerat, praesto non esset, ad conspectumque Caesaris, cui nihil secum negotii foret, accedere contemneret, praemittit partem exercitus, delectissimum quemque ad occupanda itinera occulta, saltus Hercynei, per quem ad Boiemiam penetrandum erat. Nam viam publicam hostis insedebat, nostrisque omnem aditum intercludebat. Hercynia vndique in modum cordis, citharaeue Boiemos cingit, quamuis eos pro natiuo muro a Boiis separet, quotannis tamen fere inuicem, vt quaeque gens eualuit, adhuc praedas agitare solent. Nostri per deuios tramites, anfractusque callium syluestrium, auiis Orcinium nemus penetrare contendunt, per confragosa, vndique obstrusa itinera feruntur. Tandem ad munimentum quoddam, quod firmo praesidio tenebatur, perueniunt. Quod dum defatigati de via difficili oppugnant, repente vndique Boiemi ex insidiis erumpunt, irruunt, nostros caedunt, in fugam vertunt. Perpauci Caesarianorum fuga euasere. Wernherus, et Reginhardus signiferi cum plerisque occisi sunt decimo Calendas Septembris. Capti precatore D. Gunthero vita donati, incolumes diligenti custodia seruantur: quos Caesar reddito Boiemo filio, quem, vt dixi, obsidem habebat, redemit: qui tanto vulnere accepto, Salingstadii proceres cogit, consilium habet, quonam [Orig: quônam] pacto inimicos vlciscatur, cladern acceptam expiet. Legati Boiemorum, qui eo quoque depace, foedereque acturi venerant, iussi sunt excedere concilio.

[Note: 17] Diethmarus secundus archimysta Salisburgensis tum moritur, Baldouinus a Caesare pontifex Boiorum summus capitur. At Vratislaus intellecta mente Caesaris, quod in se hostili animo esset, accito auxilio a Petro rege Vngariae, aditus omnes, vias cunctas, itinera nota Hercyniae, fossa, vallo praecludit: truncis arborum transuersis obstruit, fruticibus obserit, exercitus custodes ponit. Rex Boius cum robore Imperii Boiemos petit. Vbi Hercyniam, qua iter tutum apertumque est in Boiemiam, attigit, aditum sibi interclusum, viam ab exercitu Boiemorum circumsessam offendit: castra nihilominus ibi proxime hostes facit. Supplicatione decreta, coeleste inuocat auxilium, vt quae coeperit, succedant, diuinum numen propitiatur, complures dies eodem in loco statiua habet, frustraque irrumpere tentat, atque consultat, quid agendum sit.

[Note: 18] Non modo dolor, sed etiam pudor angebat: peritos tandem locorum et viae in Boiemiam ferentis, qui non audita, sed oculis comperta haberent, et syluae latebras omnes pernoscerent, omnes eius calles percurrissent, accersiri atque conuocari iubet. Eorum et aliorum, quos idoneos ducebat, consilium habet. His authoribus maiore parte exercitus ad custodiam castrorum relicta praecipit, vt castrorum specie manente, plures de industria ignes fierent, milites quotidie acrius solito irruptionem totis viribus meditarentur: hostes illato terrore retinerent, quo magis Boiemi crederent, ipsmn Caesarem in castris esse. Deinde Caesar mandat suis, cum trepidantium Boiemorum exaudierint tumultum, a fronte vrgeant, ad ipsumque eant, nec ingredi dubitent, quippe hostes ad se conuersos. Caeterum ipse cum expeditissimo strenuissimo quoque Hercyniam circuit, silenti agmine clam hostibus pergit ad demonstratum iter callium: arduaque semita, vbi nullos esse animaduertit custodes, sed longius a statione hostium remota, et qua minime Boiemus rebatur, emensis occultis tramitibus, irrepsit, Hercyniam penetrauit,

ad planiciem et campos Boiemiae, incolumi Milite, nemine resistente euasit: hostium statione conspecta, strenue armati a tergo se ostendunt nihil metuentibus. Quorum pauci, qui congredi ausi erant, caesi sunt, alii cedunt, ad suos recurrunt, integros quoque, antequam discrimen experirentur, infugam auertunt. Fremitu deinde in castra nostrorum illato, ipsi a fronte ingruunt, iterque diuersum ingressi, alium terrorem Boiemis inferunt. Totis trepidatur hostium castris, Boiemi vndique Caesarianorum armis fulgentibus ancipiti malo oppressi, vndique circumuenti, caesi, fugari, victoriam nostris concedunt: neque tamen populus Teutonicus laetam, autincruentam victoriam adeptus est: ignauiam necessitas acuerat, et desperatio spei causa fuerat.

[Note: 19] Caesariani superatis hostibus, coniungunt copias: vniuersam Boiemiam per duos et quadringenta continenter dies ferro, igne depopulantur: agros vrunt, vicos incendunt, cuncta luctu, caede, incendiis complent. Ingenti vi armatorum, et frumenti, captiuorumque numero potiuntur: quippe hostes per occultos tramites, ne quid abscondere possent, anteuenerant. Regulus Boiemiae Pragae se continebat. Inter haec Luitpoldus filius Alberti Austriaci limitis praefecti, cum Boiorum orientalium multitudine vrbem in confinio Boiariae, Boiemiaeque patri suo dolo praereptam obsidet, vi expugnat, filium praesidis capit, in vincula coniicit, captiuum secum abducit, maximum pecudum, hominumque numerum apigit. Caeteri Boii, accolae Hercyniae syluae successu horum erecti, et ipsi per Hercynium nemus in Boiemiam irrumpunt, ingenti captiuorum, pecorum, iumentorum abacta, onusti et ditati praeda incolumes domos reuertuntur.

[Note: 20] Boiemi tot cladibus perdomiti, anxii, miserantesque fortunas suas, sibi, liberisque, et genti Boiemorum prouidere constituunt. Vbi omnibus praeliis sese victos, agrum vastatum, multos mortales captos, occisos, regni opes comminutas esse vident, Seuerum Pragensem episcopum, aliosque proceres, suscepta legatione ad Caesarem proficisci mandant: supplices qui bellum, iramque deprecarentur, ad clementiam prouocarent, misericordiam Caesaris implorarent: ac sine vlla pactione, se, regnumque in illius fidem traderent, liberos nobilissimi cuiusque, quos Caesar imperaret, obsides vltro offerrent, iurarentque, se imperata facturos, perpetuo in potestate Caesarum fore, et ducem suum, nisi pareret captiuum abducturos.

[Note: 21] Interea Vratislaus, vbi quae agebantur ex nunciis accepit, diffidens rebus, tum demum veram deditionem, quam ante simularat, conatur: consilia et insidias suorum anteuenit, legatos cum suppliciis ad Hainricum mittit: qui tantum ipsi, liberisque vitam peterent, alia omnia dederent. Vltro, quod alioqui necesse erat, Spitogneum, Ottonem, Vratislaum, Conradum, filios, suos obsides dat: precibus, dono, pollicitationibus purpuratos, quemcunque opportunum ducebat, ambit, orat, vt Caesarem sibi placarent: se imperata facturum, Reginoburgium venturum, omnes captiuos de Polonia redditurum, argenti pondo octo millia pondere Germano, hoc est vnciarum millia centum viginti octo pensitare pollicetur: quae vnquam vi, fraude vel alio quouis modo cuiquam ademerit, restituturum promittit. Quod si hisce pactis non staret, ius obsides occidendi Caesari foret. Continuo Hercynium saltum aperiri securibus, dolabris arborum ramos amputari, vallum excindere, frutices eradicari, aggeres diuelli, fossas compleri, itinera truncis purgari iubet: quo quam latissime patente via absque omnibus insidiis, molestiisque victus exercitus triumphantis in morem domum reuertatur.

[Note: 22] Conditiones huiuscemodi vltro oblatae a nostris accipiuntur. Qui onusti praeda non sine laetitia domos redeunt. Hainricus Reginoburgium diuertit, ibi Albertus, et Luitpoldus orientalis Boiariae praefecti, reuertenti Caesari obuiam honoris causa procedunt: filium praesidis Boiemi captiuum exhibent, res gestas commemorant, mutua defunguntur gratulatione principes. Caesar gratias agit, se eorum facti semper memorem fore pollicetur: collaudatos, et praemiis oneratos dimittit. Inter caetera Luitpoldo equum regis Boiemiae, ephippium, phaleras aureas, argenteas preciosae artis condonauit.

[Note: 23] Vicesimo deinde die, vbi constitutum erat, Vratislaus cum plerisque optimatibus, et amplissimis muneribus Reginoburgium venit. Caesaris in senatu curuli sella, cultu regio sedentis pedibus lachrymabundus accidit, adoperto capite, calceis pedibus detractis, corpus humi prosternit, suppliciter veniam praeteritorum orat, Boiemiam cum signo reddit, regium nomen, Poloniam, quam occuparat, abiurat. Surgunt pur purati, Pontifices dynastae, Hainricum per Christum Deum Optimum Maximum, per clementiam eius obtestantur, per superos omnes obsecrant, vt misero, et scelus confitenti ignoscat. Annuit Caesar, Vratislaus iussus surgere sacramentum solenne dicit, quae pridem verbis promiserat, reprobat: semissem tributi, quod pactus fuerat, Caesar illi remisit.

[Note: 24] Eodem anno, ventus vehemens sylvas, aedificia subuertit, penuria frugum, annona cara fuit. Isacus et Athebsis Noricorum amnes subito inundarunt, maximam pauperiem accolis dederunt, subito domos, iumenta oppresserunt, et obruerunt. Voragines ingentes concursu torrentium cauatae itinera ruperunt, eluuies vineas nudauit, demolitaque est vsque ad saxa.

[Note: 25] Dum talia fiunt in Boiemia, atque Boiaria, in Vngaria saepius Petrus admonitus a proceribus resipiscere recusat, ad sanitatem redire contemnit, Vgri igitur authoribus Phiscone, Stoitzlao, et Pezilone, gentis optimatibus coniurant, regem adeunt, Budam intimum Petri, tantorum flagitiorum consultorem ad necem deposcunt. Atque dum is ad regis fidem confugit, regis opem implorat, vi abstractus in frusta minutatim conciditur, duobus filiis eius oculi eruuntur. Petrus cum tumultu isthoc tum conscientia scelerum perterritus, ratus se vbique terrarum tutiorem, quam apud suos fore, ad Boios confines Vgris, quanquam sibi infestos, quod Boiemis suppetias tulisset, cum paucis aufugit, benigneque ab Alberto Orientalis limitis duce acceptus Reginoburgium ad Caesarem deducitur.

[Note: 26] Verum primum sicuri Reipublicae hostis, non solum aditu prohibitus, sed in vincula quoque coniectus est. Adnitente tamen Alberto, cuisoror illius nupta erat, et plerisque aulicis fauentibus miserantibusque regiam calamitatem, in conspectum Hainrici admittitur. Moxque principis pedibus flens procumbit, fortunam deplorat suam: veniam delicti, simul vitam precatur. Caesar memor rerum humanarum inopi gratiam facit: eundem bono animo esse iubet, auxilium pollicetur.

[Note: 27] Vgri, vbi aufugisse Petrum viderunt, Vuonem quendam (hunc alii Abantem, alii Obonem [Note: Vou, qui ab aliis, Ouo, Abans, et Obo, et Vban etiam Aba dicitur.] vocant) regem salutant, vti mos gentis est, solenni ritu renunciant, omniaque acta Petri rescindunt. Caeterum Hainricus inter haec, perdomira Boiemia, Burgundiam petit, ius reddit: inde Argentoratum ad hyberna concedit: eo frequentes proceres Imperii coeunt. Ouo quoque cum audisset Petrum ad Caesarem. profugisse, ab eoque receptum esse, legatos illo ad explorandam erga se voluntatem regis Teutonici proficisci iubet: illique admissi satis proterue superba legatione defunguntur. Domine (inquiunt) Ouo rex noster tecum ne bellum, an pacem habiturus sit, sciscitatur. Ambae conditiones in te sitae sunt: vtramuis acceperis, a te certior fieri postulat. Admodum paucis Caesar hisce respondet, Id ipsum quod percontamini, penes vos, et in arbitrio vestro est. Non soleo arma nisi lacessitus capere, quo ad per hostes, inimicosque licet, quietem et ocium amplector, pietatem colo si neque me neque meos iniuria affeceritis, prior crabrones non irritabo, neque aleam iactabo. Quod si nos priores laeseritis, quid armis Christo propitio possimus, haud dubie sentietis. Huiuscemodi itaque dictis, placuit legatos ad Vgros proficisci cum Ouonis oratoribus.

[Note: 28] Qui vbi in Pannoniam cum mandatis peruenere, rex Ugrus virus, quod animo occulebat, tandem effundere decreuit: Boiariam, quarn Austriam, quod ad orientem vergar, vocamus, inuadere statuit. Ne autem rumor ante facinus emanaret, consilium suum proderetur, velocitate, qua celeritatem famae antecederet, ratus opus esse, omnes copias, equites vninersos clanculum contrahit, doloque omnes mercatores, hospites, externos, et legatos accersit, contra ius gentium in vincula coniicit, diligentissimaque custodia obseruari iuber. Deinde legatis noltris pacifi cantibus de improuiso, dum

Boii de pace agi credunt, Boiariae regnum, quatenus orientem spectat, et Vgris continuatur, triplici agimne aggreditur. Pars Charinos petit, ipse Australem Danubii ripam, alteram dux eius sibi deposcit.

[Note: 29] Ambo ludis Februariis, quibus plus aequo Baccho, Cereri, imo etiam Veneri, contra fas et placita religionis nostrae indulgemus: nempe altero, vt sacrificuli nuncupant, Sexagesimae die, noctesilenti absque omni tumultu et strepitu atque maleficio, per latibula, per syluas, a nemine penitus animaduersi, peritis locorum ductoribus ad condictum locum Traesomam [Note: Sed alii Rabam fluuium ponunt, peruenisse Ouonem.] amnem prorepunt. Quo cum crepusculo ante lucis ortum peruenissent, Ouo nostros somno vinoque sepultos, sub tecto in cubilibus stertentes, nec quicquam mali suspicantes, inopinatos, imparatos subito inuadit, resistentes caedit, aedificia incendit, pecora, homines abigit, multi mortales capti. Qui correptis armis se defendere parabant, a multitudine homstium oppressi sunt, a primo diluculo vsque ad occasum solis, cuncta longe, Iateque incendiis, caedibus complentur. Rex Vgrus circa Tulnam vrbem Boiorum in armis pernoctat, postridie incolumi exercitu, cum ingenti praeda, et captiuorum numero in Vngariam reuertitur. Nec vnquam alias tantam de Boiaria praedam Vngaria cepit.

[Note: 30] At in Aquilonari ripa aduersa fortuna Vgris fuit. Quamuis enim, vt rex iusserat, ipse quoque dux cum suis ad hostia Traesomae nemine omnino animaduertente euasisset, ac sicuti Rex nondum orto sole nostros imparatos, nil tale sperantes adortus fuisset, cunctaque depopulatus ingenti vi captiuorum, iumentorum, pecudum potitus esset: tamen Albertus et Luitpoldus duces limitis, subito correptis armis, raptim collecto equite, superis vocantibus, Vgros qui se diuiserant, praedae intentos, palantes, ac ouantes carptim inuadunt, caedunt, proterunt: captiui viri, foeminae, pueri, puellae, vbi nostrum agmen agnouere, et ipsi resistunt, lanceis, cultris, sudibus, sagittis, quicquid ira subministrabat, Vgros appetunt, incessunt: nec in hostem grassari desinunt, donec ea pars ad internecionem deleta, omnis excussa praeda, omnes captiui liberati sunt. Dumque victores gratias Deo Opt. Max. agunt, habentque, alia manus hostium, quae in insidiis hactenus delituerat, demum prodit. Quos vbi nostri, licet fessi post tergum vident, superos, coeleste auxilium vocant, fortiter irruentes Vgros excipiunt: duces nostri in confertissimos hostes incurrunt, aciem perrumpunt ordines turbant, Vgros propellunt, in fugam coniiciunt: fugientes ad Marum [Note: Marus die March.] amnem persequuntur, in flumen praecipites agunt, et sub mergunt: perpaucos hostium fuga seruauit. Dux Vgrus equo flumen tranat, regique suo exhibitus, obrem male gestam ducatu mouetur, oculisque priuatur.

[Note: 31] Qui Charinos inuaserant, a Godefrido eius limitis praefecto, a Vuelphonis ducis, et Lycatiorum Boiariae dynastae copiis, iuxta Petanionem vrbem Noricorum caesi, prostrati sunt: perpaucis fuga elapsis, praeda, captiui omnes recepti.

CAPVT VII. Heinricus VI. Dux Boiorum. Continuatio historiae Imperatoris Heinrici III. et belli Hungarici. Bellum cum Gotefrido Lotharingico. Comites de Sempta et Ebersperg. Dissidium Pseudo-et Anti-Papale.

1. Imperator Heinrico VI. siue Lotharingico Boiariam concedit in feudum et Hagnam sibi sponsam expetit.

2. Imperator adversus Vgros arma mouet, Hunnoburgum obsessum solo aequat Ouonem ad Granum bis praelio vincit.

4. Gebhardus Pontifex Aichstadiensis. Legati Roxolanorum et Polonorum dona offerunt. Gisala Imperatoris Conradi Vxor moritur Carolia.

7. Conuentus Ecclesiasticus Constantiae. Imperator pacem publicam constituit, nuptiasque cum sponsa Hagna celebrat. Luitpoldi Auftriaci mors.

8. Dissidium inter Gothelonis filios Godefridum et fratrem circa Ducatum Mosellanum et Lotharingiae.

9. Ouo promissa non soluit, expeditionem in Boiariam meditatur et cum Bernulpho et Machthuno contra Heinricum conspirat.

11. Coniuratione detecta, correi Caesaris auxilium Petrique restitutionem petunt.

13. Altera Ouonis legatio. Ouostato die non comparet Caesaremque a Bernulpho et Machtbuno ad id hortauts intercipere tentat.

14. Caesar cum exercitu aduersus Ouonem tendit, dies locusque praelii frustra condicitur.

15. Caesar interiora Vngariae petens tandem superato Arrabone bostem in planitie offendit.

17. Epistola Bernulphi et Machthuni ad Ouonem scripta inuenitur, proditores supspenduntur.

18. Gratiae Deo pro larga et incruenta victoria dicuntur, amnestia a Caesare promulgatur.

19. Caesar Alba occupata Rex Hungariae coronatur, quam postea Petro infeudumdat, ac in Boiariam reuertitur.

21. Ouo a suis desertus fugam capessit, inde captus et ad Petrum deductus mortis poenam subit.

22. Reginaldus contra Caesarem rebellis praelio superatur, mox tamen vt et Geroldus cum ipso in gratiam redit.

23. Godefridus de nouo Ducatum Mosellanum contra fratrem a Caesare petit, sed repulsam ferens cum Rege Galliae foedus facit.

24. Godefridus in conuentu Principum comparens, coniur ationisque conuictus poenas luit, Caesarique supplex factus veniam impetrat.

25. Godefridus denuo rebellis et vires recuperans ab Imperatore Germania inferiori exigitur eiusque castellum Beggalemum solo aequatur.

26. Caesar ob annonae caritatem in superiorem Germaniam reuertitur. Pestis et fames grassantur.

27. Petrus contra Vgros Caesarem in Vngariam euocat. Otto Dux Sueuiae, Otto Pontifex Neoburgensis et Baldouinus Dux Mosellanus inuestiuntur.

30. Bosenburg Welphoni III. in feudum datur. Contignatio coenaculi decidit, Brunoque Episcopus Wurtzburgensis casu moritur, caeteras saluis manentibus.

31. Petrus Albae insignia regni ad pedes Imperatoris deponit, quod tamen rursus ipsi in feudum datur Vgrique homagium redintegrant.

32. 33. 34. Senonumpopuli eorumque denominatio. Comitum Senenonum et Ebersperg origo praedia et successio.

35. Caesar ex Vngaria cum Gisala Stephani vidua redit, quae postmodum Bathauiae mortua ibi humatur. Engelbertus Episcopus Bathauiensis. Imperator Lethali morbo decumbit.

36. Caesar expeditione nauali Theodorium in or dinem redigit. Godefridus veniam et Lotharingiae Ducatum recipit, Mosellanum vero Fridericus Boiorum Ducis frater.

37. Conuentus Mersburgensis et Misnensis. Duces Boiemiae, Pomer aniae et Poloniae cum tributo apparent.

38. Benedictus Syluester et Gratianus Pontificatui Romano simul prosunt Imperator babita Synodo Sutriensi omnes sede deiicit suffecto Clemente II. alias Bambergensi Episcopo.

39. Vgri a Petro et religione Christiana deficiunt. Rex nouus Andreas sub conditione explodendi Christianam fidem eligitur, Clerus regno pellitur, Petrus captus priuatusque oculis et genitalibus obit.

40. Andreas rerum potitus Christianismum restituit. Caesari tributum offert confirmationemque petit. Caesar Petri mortem aegre ferens dissimulat.

41. Imperator Romae cum uxore coronatur. Romani omnes iur ant de Pontifice non eligendo nisi quem Imperator voluerit. Imperatrix Rauennae filiam parit.

43. Heinricus Episcopus Augustanus. Gode fridus Dux Lotharingiae de nouo rebellat in terrasque conterminas grassatur.

44. Andreas caedem Petri excusat oblatoque tributo regni confirmationem petit.

45. Caesar expeditionem aduersus Godefridum et socios suscipit, re tamen infecta revertitur Heinricus VI. Boiorum Dux moritur.

46. Clemens II. Papa vita defungitur. Romani ab Imperatore Damasum II. Pontificem petunt Haruicus Episcopus Bambergensis, Eckbertus Abbas Fuldensis.

46. Caesar Alberto Mosellano Duce a Godefrido interempto Fridericum Ducatu Lotharingiae, Eberbardum Alsatium Ducatu Mosellano inuestit. Gotsboldum Patriarcham Aquileiensem, Leonemque IX. Pontificem Romanum constituit. Vrbis Oppenhaim initium. Constitutio de Simoniae [reading uncertain: print faded] crimine, Godofredus excommunicatur.

[Note: 1] HIsce diebus, nimirum in Quinquagesima Caesar Basiliae summum Boiariae principatum in tutelam Hainrico nepoti ex fratre Hainrico diuae Chunigundae Augustae, ex Lotharingia Mosellana oriundo, committit. Paschalibus in Colonia Agrippinensi conuentus agit: frequenti pontificum, sacerdotum, tetrarcharum, satrapum senatu, bellum Ouoni, expeditionem Vngaricam indicit. Posthac Quinquagenalibus Würtzburguim se confert. Brunonem vrbis episcopum, cognatum suum, cum viris et foeminis ad Wilhelmum Narbonensis prouinciae praefectum legat, eius filiam Hagnam [Note: Hagna quae et Agnes.] vxorem sibi expetit.

[Note: 2] Interim contractis copiis in Boiariam aduersus Vgros transitum facit, V. Idus Augusti apud Altaich inferius fuit. Consilio Vratislai reguli Boiemorum (quod Australe latus, paludibus, syluis, amnibus septum erat, incolas omnes Vuo vicis incensis, trans Arrabonem transtulerat) Aquilonarem Vngariam (nam eam Danubius interfluit) terrestri naualique exercitu adgreditur, Hunnoburgium obsidet. Ciues desperata salute, iniecta aedificiis flamma, noctu aufugiunt. Caesar moenibus dirutis, ac solo aequaris, ad Presburg, quod Romana lingua Pisonium vocatur, castra admouet, vrbem oppugnat: oppidani deditionem faciunt. Idem caeteri omnes eius tractus incolae vsque ad Granum flumen, missa legatione factitant. Nouem oppida se Caesari permisere. Ouo bis ad Granum amnem cum nostris congressus, bis superatus, trans flumen est repulsus, maxima clade affectus, vnus nostratium duntaxat periit.

[Note: 3] Caesar Petrum, quem adduxerat, pro uinciae armis partae imponere voluit: prouinciales pertinacissime refragantur: mori se malle, quam huncce rectorem pati, confidentissime asseuerant. Filio igitur fratris Diui Stephani, qui initio belli ad Boiemos aufugerat, ea regio, consensu in colarum committitur: praesidio Boiorum Boiemorumque valido, nempe duobus millipus hominum munitur.

[Note: 4] Caesar dimisso exercitu in Boiariam occidentalem reuertitur. Goslariae deinde in Saxonia concilium regni conuocat, ibique hyemat. Pontificatum Aichstadiensem Gebhardo tradit. Praesto ibi fuere Vratislaus Boiemus, et Roxolanorum, Polonorumque legari, cum amplissimis donis, absentiam principum suorum excusantes. Gisala tum Augusta mater Caesaris obiit, et in Nemetum Augustam translata, iuxta Imperatorem Conradum coniugem suum sepelitur. Caesar Paschalibus in Leodiensi agro, regem occidentalis Franciae (quam eius tempestatis scriptores nostri Carolinam vocant) appellat.

[Note: 5] Inde Quinquagenales ferias in Saxonia Bodoburnae concelebrat. Huc Vuo, nuncio malae pugnae, vt supra dixi, perterritus, legatos mittit, veniam orat, foedus et amicitiam postulat: auri montes, se captinos omnes redditurum, pro his quos restituere non posset, precium persoluturum pollicetur. Caesar se Reginoburgii, consilio Boiorum, qui iniuria adfecti sint, responsa legaris editurum ait: Reginoburgium peruentum est. Vgri rursus, ea quae prius, promittunt. Verum

cum Caesarem iureiurando fidem dare, pacta confirmare postulant, infecto negocio, intra praescriptum tempus excedere Boiaria, domum redire iubentur.

[Note: 6] Caesar cum exercitu vestigia nunciorum insequitur. Cum fines hostium, nemine prohibente intrasset, delectus agit, exercitum lustrat: dumque Meridionalem Vngariam inuadere, munimentum (quod ripae Rabinissae ad arcendos nostros Ouo imposuerat) confectis iam machinis, postridie expugnare parat, Ouo missis nunciis pacem supplex petit, partem regni ab hostiis et fontibus Mari fluminis ad fines Charionum, et quicquid intra amnes Litham, Phiscamque continetur, quae pars quondam Diuo Stephano amicitiae causa tradita erat, Caesari reddit: insuper se quadringenta auri talenta Teutonica, totidem serica pallia mulctae nomine tributurum, et tanto auri pondere, damnum a se datum compensaturum, captiuos omnes, Gisalae reginae quaecunque Petrus ademerit, restituturum pollicetur: Pezilonem ducem, cum septem aliis optimatibus, in quos animaduertendi more maiorum, si pactis non staret, et postridie Calendas Decembris verba promissa, factis non comprobaret, ius foret, obsidem tradit. Vnum postremo orat, vt timori suo concedatur, ne in conspectum Caesaris venire cogatur. Caesar consilio habito, conditiones accipit, Hainricum ducem Boiorum, et Vratislaum Boiemiae rectorem ad Ouonem concedere iubet: coram quibus praeeunte sacrificulo, Ouo sacramentum dicit: pacta iurisiurandi religione sancit.

[Note: 7] Hisce confectis, Caesar regione recepta, eaque in fidem Alberto, eiusque filio Luitpoldo commissa, in Sueuiam se confert. Constantiae conuentum Ecclesiasticum agit, pacem more Germanorum perpetuo sancit edicto. Inde Vesontionem vrbem Burgundiae, Sequanorumque petit, obuiam sponsae procedit: eam Mogontiacum deducit: ibi de ea superos consuli, Reginamque appellari iubet. Deinde nuptias Ingelhaim imperatorio apparatu facit. Interfuere frequentes pontifices, episcopi, duces, tetrarchae, dynastae, ciues Italiae, Germaniae, Galliae. Et ne hoc (vt se habent res humanae) perpetuum ac solidum foret gaudium, Luitpoldus Austriacus adolescens fulmen belli, terrorque Vgrorum fato concedit, sepelitur Treueris a Poppone archiepiscopo patruo.

[Note: 8] Caesar confectis nuptiis Augustam Treuerum in hyberna concedit. Primo vere, nempe Paschalibus Neomagum se confert. Gothelo dum adhuc viueret, inferiorem Lotharingiam, consensu Caesaris Godefrido tradiderat: ipse Mosellanum ducatum, quoad vixit, retinuit: quem Caesar alteri eius filio in tutelam committere destinarat. At Godefridus refragabatur, principatum fratri inuidebat, vtrumque ambibat. Vtrinque diu disceptatum est, nec res iniquitate hominum ad otium et quietem deduci tum a Caesare potuit.

[Note: 9] Interea loci Ouo tanto periculo, metuque liberatus, partem quidem regni, quam commemoraui, et vt dixi, iam Hainrico reddiderat, verum caetera omnia mentitus est, captiuos plerosque, at non omnes reddidit, pactam pecuniam die dicto non soluit. Hyeme tota (adhortantibus duobus fratribus Regino burgio in Boiaria ortis) omnibus viribus expeditionem parat, rursus Boiariae fines, vt priore anno fecerat, incursare fraudulenter meditatur. Erant duo Germani fratres Bernulphus ac Machthunus, obscuris crepundiis apud Boios occidentales Reginoburgii, vt iam narraui, orti: verum per nefas fasque ditati ingentes cumularant opes, in aulamque, freti authoritate Nitgeri episcopi Fruxinensis fratris sui, irrepserant. Et vt natura mortalium auida potentiae et splendoris, praeceps est ad explendam animi cupidinem, supra quam cuiquam imperito credibile sit, ambire praefecturas (quod tum eis per nobiles nondum licebat) frustra coeperunt. Proinde ab Vgris id ipsum se assequuturos sperantes, clam Ouonem literis hortantur, vt simulata pactorum solutione, Hainricum cum paucis aduenientem fiducia pacis circumueniat: nihil mali suspicantem obtruncet, regnum Boiorum inuadat, se Reginoburgium tradituros: sin ille non veniat, nihilominus Boiariae arma inferat, suum studium, suam operam offerunt. Ouo literis acceptis, ipsos collaudat, praemiis onerat: alteri ducatum, alteri praefecturam Boiorum promittit, incoeptis perseuerare hortatur. Illis rursus impensius, quam

[Note: 10] Verum domestica seditione afflictus, ab incoepto supersedere coactus est. Plerosque commissi in Petrum facinoris inuidia, postquam decesserat, in miserationem versa, poenitebat: quosdam fraudis Ouonis, quae in sua capita redundatura foret, taedebat: pars Ouonem rem suam alieno periculo curare, pacem interturbare, fidem frangere permoleste ferebat. Ouo quoque homo ferox et agrestis, nobilissimos quosque contemnebat, humili cuiusque consilio, qui refragari non solebat, vtebatur: agricolas aulicos scribit, obstrepentes indemnatos leui causa obtruncabat. Fit igitur Optimatum in Ouonem coniuratio: ipsum vinctum, aut necatum Caesari tradere constituunt.

[Note: 11] Verum conspiratione detecta, indicium a conscio ad Ouonem delatum est. Lorico princeps coniurationis eius, filium eius immissis percussoribus Ouo obtruncat: illum, et caeteros authores capere nititur. Porro Lorico, sociique fugam capessunt, ad Caesarem euadunt, orbis terrarum domini opem implorant, Ouonis crudelitatem, perfidiam, scelera proponunt: Petri amicitiam ambiunt, cum eo in gratiam rediguntur. Caesarem deinde cohortantur, vt Petrum restituat, ab Ouone perfido poenas expetat.

[Note: 12] Caesar ab hisce, vt Ouonem arte sua tentaret, huiuscemodi re dissimulata in Boiariam cum paucis pergit, duntaxat Boiis, atque Boiemis concomitatus, quasi limitem Boiariae Austriacum lustraturus, pactamque pecuniam absque bello exacturus, potiusque iure, quam armis disceptaturus, Boios orientales petit. Ouo, vt vafer erat, Zudnichonem ducem suum, cum Nannone a secretis, et plerisque aliis primoribus, qui vires et animum Caesaris explorarent, cum auri maximo pondere ad Hainricum legat: inopiam, et paupertatem excusat, tantam pecuniae summam superiore anno, non tam cito cogi potuisse, proponit: Loriconem, et transfugas iure gentium repetit: eosdem mendaciorum loquacissimos, praedones, atque latrones, authores turbarum, discordiae, belli, tumultus esse aperit, primosque qui Petrum expulerint, Vgros aduersus Caesarem concitarint, fuisse narrat: postulat denique in colloquium se admitti. Caesar acceptis muneribus, Ouonem dolo suo adgreditur, legatos benigne appellat, verbis pacem nunciat, caeterum re bellum asperrimum parat.

[Note: 13] Ouo rursus impensius supplices legatos speculandi gratia ad Caesarem mittit, pacem orat, se suam, liberorumque vitam, omnia Caesari dediturum: velle se cum eo de his rebus, quae inter eos coeptae, neque perfectae essent agere, simulat: vti colloquio diem constitueret, petit. Sed tertio Hainrico iam antea experimentis cognitum erat, Ouonem infidum, genus Vgrorum ingenio mobili, nouarum rerum auidum, seditiosum, discordiosumque esse. Itaque quae postulabantur, neque abnuere, neque polliceri coepit, et inter eas moras promissa, retentis secum legatis Vngaricis expectat. Dumque Boiemi atque Boii conuenissent, hisce se subsequi iussis, quasi venandi causa Hunnoburgium [Note: Heimenburg ab aliis.] se confert, ibi septem dies commoratur. Nemo omnium apparet, neque Ouo, vt pollicitus erat, praesto fuit, tantum abfuit, vt promissa compleret. Caesar Pezelinum, quem sicuti supra retuli, obsidem acceperat, Nannonemque scribam Ouonis hactenus secum retentum, nec tum abire permissum, ad Ouonem cum mandatis ire, triduo reuerti, mandata referre iubet. Illi vbi ad Ouonem deuenere, paucitatem nostrorum referunt: facile perpaucis interfectis, Caesarem intercipi posse docent. Idem literis Bernulphus, et Machthunus aulae sorices aperiunt. Ouo ergo, quam maximas omnis generis copias comparat, obuiam ceu officii gratia Caesari pergit. Ipsum cum tam paucis aduentantem circumuenire dolo, simulata pace decreuit.

[Note: 14] Caesar quoque inter haec, cui nota fraus Ouonis iam pridem fuerat, cum Boiorum et Boiemorum intenta atque infesta acie in Meridionalem Vngariam procedit. Iamque exercitus duntaxat vnius diei itinere distabant. Ouo ubi videt Hainricum contra ac ratus erat, magna vi haud imparatum ad se contendere, praelium nisi ipse pareat, minime detrectare, fretus multitudine, atque paucitatem nostrorum contemnens, missis nunciis, statuit die tertio, loco constituto cum Caesare aperto Marte confligere. Caesar

instructos ordines ad locum pugnae destinatum deducit, sed neminem hostium vsquam offendit.

[Note: 15] Accersitis, consultisque locorum gnaris, vlteriora Pannoniae inuadere statuit. Oedenburgio (Sempronium literati vocant) iter facit: cumque ad Rabanisam [Note: alias Raba.] flumen peruenisset, ab interiore Vngaria, locis palustribus, per quos amnis defluit, arcetur. Caeterum Vgris profugis deducentibus, tota nocte, recta via, Meridiem versus ascendit, donec vadum, pontemque inuenit. Moxque praesidio, quod ibi Ouo locarat, pulso paludes simul, ac flumen impune transit: nemine resistente ad Arrabonem aliud flumen, oppidum eiusdem cognominis, quod Scaurinum [Note: quod et Jaurinum.] Romani vocarunt, peruenit. Iamque qui inprincipiis erant, amnem superant, altera ripa potiebantur. Ecce tibi subito latissimam planiciem (vbi quondam deserta Boiorum fuere) armatis, quasi sylua succreuisset, oppletam, consertamque cernunt. Nihilo segnius caeteri amnem superant, sociis se coniungunt, absque cunctatione aciem instruunt.

[Note: 16] Caesar posteaquam videt acerrimorum hostium multitudine se clausum, a tergo flumen obstare, neque fugae vllam spem esse, confisus causa, et arte militari, suos spem in Deum optimum maximum duntaxat collocare, Christumque adprecatus, signo dato, cohortes paulatim incedere iubet. Idem facit hostium exercitus: iam eo ventum erat, vt a ferentariis praelium committi posset: et non longius hostes aberant, quam quo telum adiici posset. Cum repente, siue illud diuinum munus, siue casus fuit, obductae coelo nubes condidere solem. Mox ventus excitato puluere ora, oculos hostium opplet. Deinceps turbo, quo nihil vehementius cum ingenti fragore erumpit, proximos quosque Vgrorum prosternens, contactos amburens, pariter et consternens: largum quoque posthac imbrem procellae excudunt. Ingens aduersus aestum, pulueremque praecipue fugientes persequentibus auxilium. Nam ea loca plana, omnino sicca, adusta, proinde puluerulenta sunt: quibus etiam nostro aeuo illac iter est, aduersus vim pulueris specillis oculariis, thecisque vitreis vti solent. Caesar coelesti beneficio (ita nostri, quos intactos ea tempestas praeteribat, interpretabantur) animatus, Vgros diuina ira attonitos, metu perculsos inuadit, caedit, sternit, terga vertere cogit. Ouo postquam suos partim fusos, partim fugam capessere, seque cum paucis relictum videt, et ipse fortunae cedit. Nostri fugientes more pecu dum inultos trucidant, triginta millia passuum insequuntur: sacrificuli, episcopi capti, hasta regia aurea reperta.

[Note: 17] Nanno scriba interceptus est, in cuius crumenula a zona serica pendente epistola Bernulphi, et Machthuni inuenta, et a plerisque lecta Caesari tandem offertur. Quam cum ipse legisset, Bernulphum, et Machthunum, fidei quam violarant, meritas poenas soluere, crucifigique imperat. Deinde castra facit, receptuique canit. [Note: Contra alii scribunt ingentem turbam Boiorum occidisse, vnde et locus ille hodie etiam Vngarice Vestnempti id est Verlorn Bairn dicitur.]

[Note: 18] Boii atque Boiemi, vbi satiati caede sunt, ad castra reuertuntur: eodemque in loco Caesar laneis duntaxat indutus, item caeteri milites, equitesque corpora in solum proiiciunt, signum coeleste adorant, Christo Domino, Deoque nostro grates agunt, honorem habent. Et quoniam tam laeta, atque incruenta victoria contigit (quippe centum duntaxat ac octo desiderauit) obliuionem omnium rerum, more Christiano decernit. Quicquid hactenus aduersus se a quocunque peccatum sit, abolendum censet: omnibus inimicis, qui poenas meruere, ignoscit. Ingens haec victoria fuit, anno Salutis MXLIIII. quarto Nonas Iulii: isque dies in fastos relatus, adhuc festus est, quem vulgus superstitiosum inter atros computat. Sed confecto praelio, tum vero cerneres homines, equos, sagittas, arcus, hastas, enses, vestes, iacula, tela, caetera instrumenta militiae humi passim strata iacere.

[Note: 19] Caesar ob foetorem cadauerum triduo diuerso itinere exercitum victorem circumduxit, Albamque regiam Vngariae caput, sedemque regni (quamobrem Teutones Stueluueissenburg vocant) cum victricibus signis intrat. Certatim episcopi, proceres, ciues populusque Vgrorum ad Caesarem coeunt, ob tam insignem

victoriam gratulantur: Caesaremque in templum deiparae Virginis deducunt, in regio solio collocant, regem consalutant, in verba eius iurant. Caesar Vgros Boiorum iure donat, conuocatoque consilio, Petrum cum popularibus in gratiam redigit, proceres illi sacramentum dicere, eundem precario regnare iubet, Boiorum, Boiemorumque copias eidem praesidii causa permittit. Hisce peractis, in occidentalem Boiariam reuertitur, Reginoburgiique supplicatione decreta, per omnia vrbis templa (quae complura sunt) sacrificia Deo facit, sacerdotes, monachi, virgines, populus, frequentes salutatum superos iuere.

[Note: 20] At Ouo, cum abiisse Caesarem certior factus est, vires reparat, eos qui fuga sibi consuluerant, et adhuc palantes vagabantur, colligit. Contra Petrus cum Boiemis atque Boiis Ouonem persecuturus, prius ad eum cum mandatis amicos legat, veniam dat, gratiamque facit: obtestatur per Christum eiusque religionem, vt resipiscat, secum, in concordiam, in gratiam redeat, se ducatum, quem superioribus annis tenuerit, concedere, modo regis nomen inane abdicet. Omnia largiturum, quae petiuerit, praeter diadema et sceptrum regni insignia, promittit. Ouo siue auidus Imperii, siue quod se Petro committere non audebat, aleam belli denuo se tentaturum respondit, apertoque Marte dimicaturum: Numen coeli haud dubie, pugnae euentu quinam verus rex sit, declaraturum.

[Note: 21] Porro socii Ouonis rursus cum Boiemis atque Boiis victoribus, cum quibus ante male pugnassent, confligere recusant, fortunaque superioris praelii deterriti, superos vltra lacessere detrectant. Ab Ouone igitur qui aequissimas conditiones abnuebat, ad Petrum deficiunt. Ille a suis desertus, in vicum quendam fugam capessit. Verum villa de coelo tacta, vix euasit, fugamque trans Tibiscum tendit. Dum in quoddam templum confugit, incolae qui ab eo captiui illuc translati fuerant, eundem capiunt, in vincula coniiciunt, vinctum Catenis ad Petrum deducunt. Ipse dicto die communi sententia Vgrorum et Boiorum condemnatus supplicium capite luit. [Note: Alii scribunt Ouonem a [Orig: â] suis in villa quadam crudeliter esse obtruncatum.]

[Note: 22] Dum haec in Pannoniis Noricoque geruntur, in Burgundia Ludouicus praeses, Reginaldum Agnae reginae auunculum Hainrico parere detrectantem, castellum Burgundionum (quod Piligardi montem [Note: Mompelgard Mons Peligardi.] vocant, et nunc ditioni ducis Wirtenbergensis subditum existit) obsidentem, praelio cum paucis superat, plerisque hostium occisis, caeteros in fugam vertit, obsidionemque soluit. Caesar Burgundiae fines adit, Soloduri in gratiam cum Reginaldo et Geroldo primoribus Burgundionum redit.

[Note: 23] Vbi haec Godefridus accepit, rursus precibus, nunciis, muneribus Caesarem fatigat: vtrumque ducatum ambire non cessat: si modo principatibus ambobus potiatur, quiduis oneris imponatur, obedienter se laturum promittit. Quae quidem aduersus nos (Caesar respondet) hactenus Godefridus commisit, vt in Pannonia sciuimus, facile condonamus: cum vero contra ius fasque iniqua appetere pergat, aduersus vinculum fraternae charitatis, citra omnem rationem pietatis, ac sanguinis, germano haereditatem praeripere studeat, ego, cui summum honorem et maximum negotium supremus coeli Imperator imposuit, inauditum hactenus flagitium, ne dicam parricidium, procul a Germania, Imperioque nostro auertam. Etenim viua et iustitiae sum vindex atque adsertor. Dabo equidem operam pro virili, omnes neruos intendam, ne huiusmodi scelus impune abeat. Godefridus bis iam repulsam passus, cum rege Caroliorum, quos occidentales Francos dicunt, foedus facit. Ciues deinde, triennio aduersus quemuis se ducem secuturos, iurare adigit: clamque res nouas molitur.

[Note: 24] Posteaquam id Caesari nunciatum est, conuentum principum cogit, magna frequentia eius ordinis Godefridum accersit, qui, quod quae moliebatur clam adhuc esse opinaretur, apparet. Interrogatusque de foedere et coniuratione, primo fingebat, alia dissimulabat. Post vbi dissimulantem testes introducti, consciique coarguunt, senatus procerum decreuit, vbi abdicatus inferiore Lotharingia Godefridus filium obsidem daret, in liberaque custodia haberetur. Itaque dum vtrique principatui inhiat, ab vtroque excidit. Attamen non longo post tempore,

cum pedibus Caesaris accideret, veniam precaretur, ipse quidem dimissus est, verum filius pro obside retentus, paucis post diebus ex hac vita migrat.

[Note: 25] Godefridus itaque iam liberis orbus, et egentissimus, cui neque sua chara quippe quae nulla erant, a Caesare deficit, arma sumit, de integro bellum renouat: Lotharingiam vnde amotus fuerat, vi recuperare conatur. Praesides inferioris Germaniae, praefectos, ciues, agricolas, sacerdotes, fidos Hainrico, pariter lacessere, opprimere, vastare non desinit. Caesar in Augusta Nemetum hyemat, expeditionem aduersus Godefridum indicit: Ianuario ex hybernis progreditur, inferiorem Germaniam, et Brabantiam, et finitima loca cum exercitu intrat, Beggalemum castellum munimenta Godefridi expugnat, solo aequat, ipsum regione exigit.

[Note: 26] Coactus penuria annonae, relicto ibi validissimo praesidio, ad superiorem reuertitur Germaniam. Dira tum fames in Orientales Francos deuastata est. Haud ignobiles vici, incolis partim hac peste absumptis, partim diffugientibus execrata loca, ad solitudinem redacti sunt.

[Note: 27] Caesar caput Quadragesimae, septem deinceps dies Fruxini in Boiaria commoratus est. Legati Petri regis Pannoniarum, Daciaeque ibi praesto fuerunt. Vgri gens auida bellorum, armis assueta, rapinis et direptionibus finitimorum locupleta, inuita iugum pietatis Christianae sub Stephano rege vxorio acceperat, excutiendi rursus illud non animus, sed occasio et dux deerat. Petrus potentia Caesaris, atque maiestate nominis eius opus esse ratus, quo facilius ferocem populum, nouarumque rerum percupidum in fide atque obsequio contineret, Caesarem in Vngariam crebris nunciis euocat, rem arduam incidisse docet, quae nisi ipse adsit, nequaquam queat componi: periculum non mediocre inesse, nisi maturet. Tertius Bambergae diem solis, quam ab auspicio Palmarum cognominant: inde Goslariae Paschalia concelebrat, dieque festo Ottoni, Imperatoris Ottonis tertii ex sorore nepoti, Sueuiae ducatum, Ebboni a sacris Neoburgensem pontificatum tradit, filio Baldouini praefecturam conterminam, pro qua Godefridus certabat, in fidem atque tutelam committit.

[Note: 28] Posthaec in Boiariam pergit, Reginoburgii naues intrat, Bathauiam defectus ibi supplicationum ferias, triumphumque Christi ritu solenni perpetrat. Post secunda Danubii aqua Boiariam orientalem petit. Est oppidum Austriae, Greinon vocant, iuxta, supra id praeruptae rupes surgunt, saxeae moles cubant ac prominent, per quas Danubius vasto impetu, ingenti fremitu, qui procul auditur, spumabundus fertur: crebri fluctus hinc proram, hinc latera pulsant: modo cunarum, nunc huc, nunc illuc nauigia succutiunt, vectoresque humido imbre aspergunt Teutones hunc locum infamem perniciosumque nauigantibus a strepitu aquarum Strudelon [Note: Strudel in der Donau bey Stockerau.] nuncupant, tum poenostonos a patiendo dicebatur. Nam si in illas nauis impegerit cautes, illiditur. Vbi hanc perniciem euaseris, aliud continuo malum periculosius cohaerens illi, te excipit. In rapidissimos vertices, quibus intorta, nauis obliqua, et gubernaculi impatiens agitur, incidis. Vorticosum baratharum aquam contorquet, hiatu maximo haurit atque absorbet, nisi remis pro viribus incumbatur, naues attrahit, atque subuertit: sed pertinacibus remigibus euerberatum veluti nauigia, classicis eripientibus cedit. Ergo nautae ingenti certamine concitant remos, quantaque vis humana esse potest, fluctus qui in se vehuntur, euerberant, vndas findunt, gurgitibus nauem eripiunt. Circum circa habitant remiges horum locorum ab ineunte aetate periti, hos nauigantes conducunt, his gubernatoribus haec pericula incolumes euadunt.

[Note: 29] Caesarem tum illac nauigantem Bruno Wirtzburgensis episcopus cognatus eius alia naue comitabatur, dumque saxo cuidam eminentiori allabitur, atra Aethiopis imago, satis nimis aperte, ferale (vt exitus probauit) signum, ibidem constitit, Brunonem appellat, Heus heus episcope, malus sum (inquit) genius, meus es, et quouis gentium proficiscare, meus eris, nil quidem in praesentiarum agere aduersus te habeo, breui tamen iterum me videbis. Cunctis abominantibus, pestilens spiritus ab episcopo signo immortali appetitus, adiuratusque

carminibus sacris, sub oculis omnium euanuit. Atque hoc saxum adhuc monstrari solet, cui imposita turris lapidea, absque tignis, et tecto cognomen [Note: Der Teuffels-Thurm.] ita sortita, adhuc retinet.

[Note: 30] Vnde haud procul (decem opinor millia passuum) Caesar et comites eius in vico Bosenburg (vbi et nos saepe diuertimus) appellunt: Ibidem Caesarem Richlita vidua (cuius maritus Adablero ab Ebersperg, primae Boiariae castelli, nunc templum est, dynasta, superiore Quadragesima decesserat) magnifice hospitio, et conuiuio excipit, oratque ut Bosenburg [Note: Bosenburgvel Posenboig eregione Ipsensis oppidi. Hodie fortassis Botenburg.] , et praedia quae hisce locis maritus precario possederit, Welphoni tertio, nepoti suo ex fratre tradat. Caesar coenaculum conscendit, dum coram Brunone episcopo, et Alemanno praeside Eberspergensi, atque Richlita, extendens dextram postulatis annuit, repente contignatio collabitur. Hainricus in alueum socii balnearii absque pauperie cecidit: Bruno, [Note: Hic Bruno canonisatus est, scripsit commentaria in Psalterium, obiit ex hoc casu 1045. VI. Cal. Iunii.] Alemannus, Richlita margine, tabellisque lignei labri grauiter allisi, paucis post diebus hoc casu extingutur.

[Note: 31] Posthaec Caesar inVngariam nauigat, Albamque regiam petit. Vbi honorifice Quinquagenalibus excipitur. Ipso die festo Petrus aduocata concione regnum Vngariae cum hasta aurata reddit, fasces regni ad pedes Caesaris deponit, cum maximo auri pondere, quod militibus suis Caesar distribuit. Regio inde luxu conuiuium initur, coena dubia apponitur. Caesar armatus, armatisque coeptus ob perfidiam inimicorum epulatur: septem ibi dies commoratur. Abiturus cunctos accersiri iubet, quos idoneos ducebat, eorum consilium habet. Ita more maiorum ex concilii decreto regnum rursus in fidem Petro tradit: Vgros sacramenta redintegrare imperat, eos non alium regem, praeter Petrum et filium eius recepturos, caeterum post horum fata in potestate Caesarum fore, persancte deierare, ritu solenni sancire praecipit.

[Note: 32] Quandoquidem autem de Eberspergo tempus admonuit, vt res postulat, rem paulo altius, quo magis illustris fiat, repetam. In confinio Vindeliciae primae, secundaeque inter Isaram et Oenum Senones [Note: Semones populi, an der Sempta, vel verius an der Zent und Sent, und Comites a Zent.] sunt, a vico, et praecipue fluuio eiusdem cognominis ita dicti: hic infra Mosburgium cum Isara confunditur. Atquehic Vindelicorum pagus apud veteres clarissimis paruit dynastis, quos ex nobilissimo Carolomanni Boiorum, Italiaeque regis sanguine procreatos fuisse reperio. Hi in inferiore Boiaria ad Lauarum [Note: An der Labar.] amnem Peffenhausen vicum, et millia passum decem infra patriam meam Abusinam, Languuaid, [Note: oder Langquard.] et his proximam syluam Schiuerbuech dictam, et Schiuerbach: in superiore Geisenfeld, et Vallatum: [Note: auff den Pfal.] in orientali Boiaria Bosenburg, Ibisum et pleraque alia praedia et castella, quae recensere, nihil est operae pretium, poffedere.

[Note: 33] Schardus (quem Imperator Arnulphus Caesar Augustus dilectum suum propinquum appellat) periit in bello Vngarico, sub Ludouico rege Boiorum, filio Arnulphi Augusti, anno aerae nostrae DCCCCVII. Ebersperg castellum condidit, cum vxore Gothina Fruxini humatus est. Succedit filius horum Ratholdus, ab Arnulpho regulo Boiorum Charinorum limiti praefectus est, migrauit ex hac vita altero atque tricesimo post fata parentis anno: ipse et vxor eius Angilmunda sepulti sunt Salisburgii in templo diui Amandi.

[Note: 34] Excipit soboles Eberhardus, et Adalbero primi: bello Vngarico ab orbe seruato, anno DCCCCLV. interfuere, soror eorum Wilbyrga, templum diuo Sebastiano in arce Ebersperg construxerunt, anno Salutis DCCCCLXX. ipsi in paucis post diebus vita functi sunt. Otto Magnus pleraque his donauit. Eberhardus absque liberis, nempe coelebs decessit: Adalbero ex Luitgarda Adalberonem Vdascalcum [Note: qui et Adelschalck.] et Vlricum tulit, quem D. Vlricus Augustae episcopus aqua lustrica expiauit, ipsique suum nomen fecit. Ambo parentes Vlrici Fruxini conditi esse perhibentur. Vlricus vxorem duxit Richardim, [Note: quae et Richarda.] sororem Marichardi Charini, cui Hadmudam sororem suam vicissim nuptum dedit. Illique procrearunt Eberhardum, Adalberonem

secundos, Augustinianis flaminibus collegium Eberspergii instituere. Richardis obiit anno Christi MXIII. maritus MXIX. sepulti in Ebersperg. Eberhardus connubio sibi iunxit Adelhaidim in Saxonia ortam: hi Geisenfeld contubernium sacratarum foeminarum dicauere anno a Christo nato MXXXVII. Gerpyrgam virginum maximam ceperunt: condonauere huic templo Langkuuald, Sallatum, Siuerpach. Adalberonis coniunx fuit Richildis, ex superiore Boiaria oriunda, soror Welphonis tertii ducis Charionum, filia secundi. Quod liberis hi quoque carerent, Ebersperg in aedem diui Benedicti commutarunt: tradidereque monachis inter alia Peffenhausen, in Austria Bosenburg, Ibisum, haec quod longius sita forent, duci Austriaco longo post tempore, circiter aerae nostrae annum MCLXXX. tribuuntur. Propinquiora praedia Conradus praesul recepit. Imperator Hainricus tertius Caesar, et rex Boiorum author fit, datque diploma Reginoburgii Calendis Ianuarii anno Christi MXL. Huius quoque Adalberonis opera Beurn [Note: Benedictbeurn, simpliciter dictum Beurn.] templum locupletissimum, ab Vgris exustum, ad radices alpium in superiore Vindelicia conditum, cuius curator extitit, monachis, sacrisque Benedictinis, reiectis Augustalibus, flaminibus redditum est. Atque idem Hainricus rex Boiorum Helengerionem praesulem Tigurinum, et duodecim monachos Tigurinos eo transtulit. Obiere isti coniuges eodem anno, nempe MXLV. is sexto Calendas Aprilis, ipsa pridie Idus Iunii: in hisceque defecit familia horum tetrarcharum nobilissima. Haec ex fastis et diplomatibus Eberspergensium, Beurorumque accepta ex fide refero: ibidem huiuscemodi publica instrumenta Caesarum, Pontificum seruantur.

[Note: 35] Caesar ex Vngaria reuersus (vt ad narrationem redeam) secum Gisalam reginam vxorem diui Stephani abducit, Bathauiae, vbi in templo sacratarum foeminarum eius Mausoleum ostenditur, ab Vgris venerabundis aditur, collocauit. Mortuo tum Berengero, qui et Penno, episcopo, Engelbertum vxoris suae sacrificum Bathauensibus episcopum designat. Inde Francofordiam se confert, vbi grauissima aegritudine decubuit, adeo vt desperata eius salute Hainricus summus Boiorum regulus, Otto Sueuorum dux episcoporum plerique, Hainrico filio Hetzilini, huius Ottonis patrueli Imperium destinarint: sed consilium illorum frustra fuit.

[Note: 36] Caesar sanitatem, viresque recuperat, Goslariam in hyberna concedit: expeditionem indicit naualem in Phladirodicos aduersus Theodericum limitis praefectum, traiecit, victorque reuersus Quinquagenalia ad Aquas Graneas facit. Ibi frequenti principum senatu Godefrido in terram corpus abiicienti, non solum ignoscit, sed principatum Lotharingiorumque rutelam, quam viuo patre obtinuerat, reddit. Ducatum Mosellarum Gotheloni fratri eius ob ignauiam ademptum, Friderico germano Hainrici ducis Boiorum committit.

[Note: 37] Conuentu peracto Mersburgium vltimo Iunio, octauo Calendas Iulii petit: ibi apparent cum tributo, donisque Caesare dignis Vratislaus Boiemiae, Pomerorum Zemitzlo, Cathmarus Polonorum regulus. Inde Calendas Iulii ad Moesiam vrbem pergit. Conuentu ibi peracto, Septembri Augustam Rhaetiae adit.

[Note: 38] Per idem tempusnunciis crebris, item literis fit certior, tres Errones, et (vt Clemens secundus appellat) Haereticos Benedictum nonum, Syluestrum tertium, Gregorium sextum Pontificatui maximo incubare, diuersisque locis habitare. Benedictus quod imperitus literarum esset, Syluestrum collegam, qui rem diuinam procuraret, adsciscit, ipse praedia, vectigalia, negotia prophana administrat, censum ecclesiasticum exigit, sacram pecuniam promit, atque condit. Gratianus, qui et Gregorius sextus auro dato Benedicto, diuisis cum eo redditibus, vtrumque munus obit. Caesar in Boiaria copias cogit, Tigurinis Egberdum Herueldensem inuitis Magistrum imponit, Herandum virum eruditum, quem antea praesulem ingratis monachis praefecerat, secum abducit: vt auaritiam lethalemque ambitum, ac reipublicae Christianae perniciosissimas pestes ab orbe Romano abigat, in Italiam cum exercitu maiore, quam priores principes, proficiscitur. Veronae substitit aliquot dies, vltimo Octobri, VI. Cal. Nouembris Ticinum ad conuentus agendos

contendit. Peracto concilio hinc castra Romam versus mouet. Decembri. Sutrium peruenit, vbi consilio habito Benedictum, Syluestrum, Gregorium exaugurat, Suidegerum Bambergensium secundum episcopum, genere Saxonem, bonis artibus et scientia sacrarum literarum praeditum, Pont. Max. legit: Clementem secundum appelllat, Gregorium sextum in Germaniam relegat. Posthaec Caesar, principes, et episcopi simul Romam pergunt.

[Note: 39] Dum talia in Italia fiunt, flagrans in Vngaria armorum flamma exarsit, multos mortales extinxit. Vgri bellis et incursationibus in alias regiones impetum facere assueti, atque inde ditati quod eis per pietatem Christianam, et sub regibus Christianis non licebat, a Petro rege, simul et Christo deficiunt, cum Caesarem longius, quam vt auxilium ferre posset, abesse accepissent. In extremis igitur Vngariae finibus coeunt, Andream quendam hac lege atque oimne, vt nouum Crucifixi cultum explodat, veterem et auitam religionem restituat, regem salutant. Andreas auidus Imperii, qui aliter regno potiri non quibat, tunc quidem annuit. Fit Senatusconsultum, Christus exibilatur. Dii gentis veteres recipiuntur. Proceres, populusque Vngaricus huiusce coniurationis conscii, procul procul, ingeminant, a viris fortibus, garruli, imbelles, ignaui, meticulosi, effoeminati sacrificuli, cum semiuiro grege, cum decimis et mendicis in malam crucem abeant, ad Teutonasque suos redeant. Templa deinde incenduntur, sacerdotes, monachi, episcopi, praeter tres, inter quos Diuus Gerardus, aduenae, hospites, externi indigenae, qui fidem regni seruare, Christum abiurare recusabant, crudelissime passim trucidantur. Vnus quoque principum Zaunico nomine perire maluit, quam fidem violare. Petrus qui hisce diebus in confinio Boiariae atque Vngariae cum Noricis venabatur, de improuiso circumuentus, fortiter triduo dimicans, omnibus suis amissis, tandem intercipitur: ad Albam regiam traductus, oculos, genitalia ferro amisit: ex vulnereque et plaga obiit.

[Note: 40] Andreas tum a tribu, episcopis, quos huic cladi superfuisse commemorauimus, rex renunciatur: potitusque nemine refragante Vngaria, edicto Christianismum instaurat, colere plures deos capitale fore sancit. Deinde legatos ad Caesarem in Italiam proficisci iubet, qui ipsum muneribus, purpuratos donis placarent, docerentque Petrum domestica seditione interemptum: percussores omnes poenas dedisse, se a popularibus regem salutatum. Quod si Caesar author fieret, se tributum quotannis pensitaturum, redditurumque omnis conspirationis authores, pollicetur. Se nihil impensius cupere, quam cum amicitia, et gratia Caesaris regnare. Caesar licet aegerrime ferret necem Petri, vindictaeque auidus esset, tamen pro tempore dissimulata ira, quod tum aliis occupatus foret, legatos secum Romam, visum aedem D. Petri ire imperat, ibi responsa editurum: et quod bonum aequumque sit, facturum asserit.

[Note: 41] Cum ergo Romam peruenisset, anno ab orbe ab inferis vindicato millesimo quadragesimo septimo, octauo Calendas Ianuarii, cum vxore Hagna a Clemente secundo Pont. Max. consecratur, Imperator Caesar Augustus appellatur: riteque rebus diuinis perpetratis, Pont. Max. Augustus, Augusta, Imperatorio cultu, flaminibus, episcopis, sacrificulis, senatu, populoque Romano, equestri ordine, militibus deducentibus, et concomitantibus ad Lateranense praetorium procedunt. Nemo non donatus abiuit, nemo a sermone principis tristis discessit. Imperator, sacerdotes, flamines, senatum, populumque Romanum, nullum posthac Pontificem Max. capturos, nisi quem Caesares, more maiorum legerint, iurare adigit. Posteaquam aliquot dies festa pace Romae commoratus est, partem exercitus cum Augusta domum remittit, quae filiam Rauennae peperit.

[Note: 42] Ipse cum reliquis copiis vlteriorem Italiam, Campaniam, Calabriam, Apuliam, finitimasque regiones perlustrat: castella male obsequium praestantia expugnat, ad deditionem cogit, ius dicit, responsa reddit. Nordmannis, qui iis locis diuersabantur, dat duces. Beneuentanos quod socrum suam a Gargano monte redeuntem, aliter quam Augustae matrem tractarant, nempe ciues tumultum concitarant, male mulctat. Rebus itaque Italicis compositis atque firmatis, in Germaniam rursus reuerti statuit. Mantuae Paschalibus, rebus diuinis operam dedit, morbo ibi grauissimo laborauit.

[Note: 43] Posteaquam conualuit, Augustam vltimo Iunio venit, Ebboni [Note: Ebbo, qui ab aliis Eppo.] vrbis episcopo vita defuncto, Hainricum substituit. Cumque expeditionem Vngaricam meditatur, Godefridus dux Lotharingiorum, Balduinum Flandrum, Theodericum Flerdingii limitis praefectum, in suas partes trahit, ipsis adiutoribus rursus rebellionem facit, Imperatori dicto audiens non est, conterminas sibi episcoporum prouincias depopulatur, Neomagi Palatinas aedes incendit, vrbem Chaborum Virdunum dolo capit, diripit, exurit.

[Note: 44] Eadem tempestate Andreas Vgrorum rector crebro legatos supplex mittit: primo de nece Petri se purgat, deinde se inuitum coactumque ab Vgris regnum suscepisse: eos qui aduersus Petrum coniurarint, partim a se trucidatos, partim in custodia, quos redditurus sit Imperatori, seruari docet. Postremo annuum tributum pollicetur, se inclientelam Caesari dicat, si ejus beneficio, authoritate et pace rerum Vngaricarum potiatur.

[Note: 45] Caesar Vgris respondet, curae hanc rem sibi fore, hasque ob causas dilata expeditione Pannonica, classe et exercitu ingenti comparato, tradito Mosellanorum ducatu Alberto, pedestribus atque naualibus copiis aduersus Godefridum, sociosque eius ad inferiorem contendit Germaniam. Primo Theodericum aggreditur, in Frisiam per Rhenum nauigat, Rinesburgium, et Fleerdingen vrbem capit. Verum perpetuis paludibus et syluis prohibitus, nulla re memorabili gesta, imo mediocri clade accepta reuertitur. Nam aduersarii praedatoriis scaphis, latrocinantium, piratarumque more Caesarianos insequentes, extremos primis cedentibus affligebant. In hac expeditione Hainricus sextus legatus Boiorum obit, dum vxorem ducere, nuptias facere parat.

[Note: 46] Sub idem tempus ex vita migrarunt Otto dux Sueuorum Poppo archimysta Treuerensis, Clemens secundus Pont. Max. VII. Idus Octobris. Imperator nataleis Christi in Saxonia Polethae concelebrat, nunciis Romanis, qui ed venere postulantibus Popponem Sabonae Noricorum episcopum, virum sapientem, ac studiosum Pont. Max. declarat ex consilii decreto, Damasum secundum nuncupat: ab episcopis quibusdam Romam eundem deduci iubet: Haruico [Note: Hardouicus, qui alibi Hezelinus Hazechinus et Hezekin dicitur.] cancellario suo Pontificatum Bambergensem tradit. Eckberto Fuldense coenobium.

[Note: 47] Post Würtzburgium, inde Sueuiam, deinde Boiariam petit. Quadragesima, et Paschalibus Reginoburgii commoratur. Ottoni de Schuueinfurt praefecto, Sueuiae ducatum in fidem, Vratislao Boiemorum regulo, plerisque aliis principibus praesentibus commendat. Dein Sueuiae fines percurrit, triumphum Christi apud Turicos refert, veneratur. Quinquagenalibus Soloduri conuentum Burgundiae agit. Posthaec per Franciam antiquam in Saxoniam pergit. In autumno redit, et in Mediomatricum agro cum Hainrico occidentalis Franciae rege conuenit, more maiorum amicitiam gentiliciam renouat, iurisiurandi religione sancit.

[Note: 48] Inter haec Godefridus Albertum ducem Mosellanum se insequentem, et deinde dimissis copiis, cum paucis agentem, nil hostile suspicantem, dolo subito circumuenit, fortiter dimicantem occidit. Ducatum eius Augustus Eberhardo Alsatio tradit, alterum Friderico. Inde ad hybernacula in Boiariam concedit, natalibus Fruxini: Gotsboldum magistrum Epistolarum Aquileiensem nuncupat Patriarcham. Brunonem [Note: Bruno Tullensium episcopus, qui et ab aliis Bauo dicitur.] episcopum Tullensem diuini, humanique iuris consultissimum, veteri et tetrica Christianorum disciplina abimum temperatum virtutibus habentem, vtriusque linguae peritum, in Alsatia claris natalibus oppido Daboburgio, patre Hugone Hagenauensi, matre Helica, qui Oppenhaim condidere, ortum, Pontificem Maximum designat. Isque continuo deducentibus iussu Imperatoris Hugone episcopo, nuncio Romano, Eberhardo archiepiscopo Treuerum, Adalberone Mediomatricum, Theoderico Virdunensi pontifice Romam migrat, vbi vniuersis fauentibus, maximo honore excipitur, Leoque nonus pridie Nonas Februarii auspicatiore nomine adpellatur: moxque Ecclesiasticum agit conuentum, legem ambitus, quam Simoniam vocant,

denuo redintegrat. Godefridum, Balduinum, Theodericum, hostes Reipublicae iudicatos, et proscriptos, quod Augusto fidem non seruarent, deuouet.

CAP. VIII. Conradus siue Cuno Dux Boiariae. Hunneburgi restauratio et obsessio. Bellum Nordomanni cum in Italia.

2. Theodoricus Flerdingensis interimitur. Go defridus veniam petit, precatoreque Papa Romano impetrans in exilium Treuiros mittitur. Baldouinus vi in de ditionem redigitur.

3. Imperator cum Pontifice Romano Moguntiacum petit. Regiones vltra Romam banno Papali ad officium Imperatoris rediguntur.

4. Conuentus Prouincialis Boiariae de bello Hungarico, in quo restauratio Hunneburgii decernitur.

5. Decretum istud sub Gerhardo Episcopo Reginoburgensi et Conrado executioni datur et Hunnoburgum feliciter restauratur.

6. Vgri se opponunt, castra Boiorum per septem dies frustra oppugnant. Ingens imber sagittarum veneno illitarum.

7. Boii urbis operi ultimam manum admovent, coloniamque deducunt. Vgri vrbem obsident accensisque aedibus per iniectos ignes munimenta solo aequare et scalas admovere parant.

8. Ignis vento coorto extinguitur; obsessi turture circumuolitante animos sumunt hostesque eruptione facta ad internecionem cedunt.

9. Cathomarus Polonorum Dux rumorem ac si Silesiam affectaret de se sparsum Caesari purgat. Balduinus Lotharingiam vastat. Heinricus IV. nascitur et ab Imperatore successor declaratur. Papa interest comitiis Wormatiensibus.

10. Godefridus ab exilio reuocatus iussu Imperatoris ab Archi-Episcopo Coloniensi quaedam praedia recipit. Expeditio contra Vgros feliciter suscepta ortis tempestatibus intercipitur, copiaeque cum damno domum redeunt.

11. Imperator Australem Hungariam per Carinthiae fines intrat. Hostes se abdunt corruptoque pabulo et fontibus Caesarianos dolis fatigant.

12. Caesariani omnia longe lateque vastant, redeuntibus domum Vgri frustra viam intercludere tentant, Caesarianis pontem Rabanisae amni iunctum cum castello expugnantibus.

13. Quidam carnis esum execrantes Imperatoris iussu suspenduntur. Heinricus Archi-Episcopus Rauennensis constituitur. Fruxinensis Rauennam relegatur. Bonifacius interemptus.

14. Imperator rursus Vngariam inuadit, Pisonium frustra obsidet. Leonis industria res ita dirigitur, vt Andreas pacem postulet ac vtraque pars belli gerantium in Leonis arbitrium compromittat.

15. Conradus Dux Boiariae ob iniustitiam et auaritiam a Gebhardo Episcopo Reginoburgensi cum suis castigatus, vrbem Parckstein ad Episcopum pertinentem diripit et incendit.

16. Imperator in Boiariam tendit ibique armis abstinere partes iubentur. Leo litem inter Parisios et Boios de corpore S. Dionysii pro Boiis decidit, Erhardum et Wolfgangum Episcopos Reginoburgenses Sanctis annumerat. Imperatrix filium Conradum enixa.

18. Filius Imperatoris, Heinricus IV. a Proceribus Germaniae in Comitiis Tribuariae habitis Rex Romanorum declaratur. Leo IX. Laudum seu arbitrium inter Imperatorem et Hungariae Regem Andream dicit. Pacis conditiones.

19. Nordmanni in Calabria et Apulia collocati auctis ex Constantia et Nordmannia Gallica coptis totam Italiam affectant et in finitimos crudeliter saeuiunt.

20. Heinricus III. Imperator Leonem IX. ad tutandos fines Italiae cum Godefrido et Friderico dimittit. Pontifex Nordmannos a proposito ut desistant frustra adhortatur.

21. Argyreus cum Italis et Germanis Nordomannis obuiam procedit. Nordomanni pacem dolose petunt interque tractandum

de improuiso copias Pontificis aggrediuntur et victoriam maxime tamen cruentam reportant.

23. Conradus ac Comitia Tribuariae venire detrectat et cum valida manu, relicta magna factione, ad Vgros fugit.

24. Andreas suasu Conradi Imperatori promissa non seruat. Conradus ab eo copiis adiutus Carinthiam vastat Hengstburgiumque munit.

25. Conradus hostis imperii declaratur, ipsumque adhaerentes reuocantur, bona eius publicantur.

[Note: 1] IMperator Reginoburgium Calendis Februarii petit, ducatum Boiorum Chunoni siue Conrado in fidem atque tutelam committit.

[Note: 2] Interea Theodericus superior a Caesarianis interimitur. Caesar aduersus socios eius Godefridum et Balduinum arma mouet, ad Aquas Graneas castra facit. Huc Leo Pont. Max. peracto Rhemis Galliarum occidentalium conuentu Ecclesiastico, venit. Godefridus territus concordia principum, seueritateque, Aquas Graneas cum suppliciis petit, peccatum fatetur: veniam orat, et precatore Pontifice Max. vitam impetrat: caeterum Treueros in exilium relegatur, arcta custodia ab vrbis archimysta asseruari iubetur. Posthaec Augustus Balduinum Flandrum petit, in ditionemque vi cogit.

[Note: 3] Pacata itaque Germania inferiore, Mogontiacum cum primario sacerdote ad conuentus Iuridicos, et Pontificios agendos, se confert. Hisce peractis, Leo per Boiariam hyeme Romam migrat, regiones Italiae vltra Romam sub iugum Augusti fulmine suo mittit: Caesar Polethae [Note: Bulochii habent alii.] in Saxonia hybernat. Traiecti Paschalibus studiis diuinis operatur.

[Note: 4] Perdomitis vndique hostibus atque inimicis Reipub. Vngaricam meditans expeditionem, Norinbergae oppido gentilicio, concilium vniuersae Boiariae cogit. Episcopi Hartuicus Bambergensis, Gebhardus Aichstatensis, Conradus Augustanus, Gebhardus Reginoburgensis, Adouinus Sabonensis, Nitgerus Fruxinensis aduolant. Item Conradus summus Boiorum regulus, duces et tetrarchae Boiariae, Welpho Charionum, Lycatiorum, et Athesinorum praeses: Albertus Austriaci limitis praefectus, Otto Schirorum dynasta praefectus praetorio Boiariae, Fridericus Damasiae princeps et plerique alii Boiorum proceres praesto sunt: totius Boiariae nationes apparent. Narisci, Chamabi, Boethi, Alemanni, Sudini, Ilissii, Bachuni, accolae Hercyniae syluae, Boiemisque continui: capita aliarum nominasse sufficiat, Vindelicos, Noricos, Austriacos, Stirios, Charionas, Iuuauenses, Burghusios, Tyrollios. Cum hisce omnibus de bello Vgris indicando Imperator consultat. Decernunt rei militaris periti, vt Boii vrbem Hunnoburgium [Note: Haunenberg et Hemenburg ab aliis.] superioribus annis ab Augusto dirutam, in confinio Vngariae atque Boiariae, communiter instaurent, aedes, moenia reficiant, fossa, vallo muniant, Coloniam Boiorum eo deducant: ibique dum haec fiunt, et operi Boiorum plebs instat, caeteri castra faciant. Armatorum excubias (qui illos intentos vrbi condendae interim defendant) collocent.

[Note: 5] Gebhardus igitur patruus Augusti pontifex Reginoburgensium Campodunensi [Note: Kempten.] Rhetorum monasterio, a nepote donatus, cum copiis pontificum, mystarum, et praesulum atque monachorum Boiariae Vngariam petit, locum superiorem occupat: Vgros id prohibere conantes in fugam vertit, maxima clade afficit: fines eorum ingreditur, inde praedas agit. Veniunt in tempore Conradus primarius Boiorum princeps, et Albertus Austriacus cum Boiariae dynastis, castra metantur, ea carrucis (vt mos est Germanorum) in orbem cingunt. Caeteri aedes, templa reficiunt, pars moenia extruit, pars fossam ducit, reliqui aggerem iaciunt, ii palos figunt, alii vallum struunt.

[Note: 6] Vgri permoleste ferunt, vrbem nouam, velut claustrum ac obicem suis ceruicibus imponi. Copiis igitur omnibus vndique coactis prouolant, aliquot in subsidiis consident, alii castra vndique, noctu, decimo Calendas Octobris adoriuntur:

imbrem sagittarum veneno illitarum effundunt, vni tabernaculo ducentas amplius sagittas adhaesisse literis proditur. Nemo tamen nostratium, quod mirari subit, vulneratus est. Nam dimenso opere fortiter resistebant, castraque defendebant. Duces et proceres alacres militem cohortabantur, et optimorum Imperatorum, et fortissimorum militum officia simul exequebantur: omnia prouidebant, pugnabant, hostem feriebant, contis, hastis, securibus Amazoniis, telis missilibus submouebant: summa vi septem dies castra oppugnata, summa ope defensa sunt. Tandem Boii conglobati, impetu quam maximo possunt in Vgros oppugnationi intentos, dispersosque erumpunt, caedunt, sternunt, mactant, in fugam coniiciunt: fugientes ad exercitum in insidiis latitantem persequuntur. Et ii diuinitus territi terga dant.

[Note: 7] Boii potiti victoria grates Deo Opt. Max. supplicatione decreta agunt, ad castra incolumes reuertuntur, opus coeptum perficiunt, portas claudunt, colonos deducunt, aedes, agros diuidunt, validissimo ciuitati praesidio imposito, domos quisque suam abeunt. Quod vbi Vgri accepere, vndique ex omni Vngaria, Pannoniis et Dacia, viribus coactis, vrbem obsidione die Solis cingunt: quatuor deinceps continenter dies vallum oppugnant, flammas, feruefacta iacula, ignitas tragulas, candentes glandes, faculas ardentes, taedas, fomenta sulphure ac bitumine illita in casas (quae scandulis more Boiorum, pars adhuc stramentis tectae erant) in vallumque passim iactare, admouere, palis, sudibus coeperunt. Illa celeriter ignem concipiunt, Vgri tum maximo clamore, quasi parta iam, et explorata victoria, nostris extinguendo igni deditis, pars vallum destruere, aggerem excindere, fossam adaequare, pars portas effringere, scalas moenibus admouere: alii irrumpere parant: quidam circuire, missilibus incessere incipiunt.

[Note: 8] Tum repente ventus coortus, conatus hostium frustratur, ab omni coeli cardine ignem extinguit. Turturque obsessos circumuolitat, quod tanquam bonum faustumque omen, atque praesidium oppidani accipiunt: inuicem se cohortantur, quo coeleste signum vocet, in hostem pergere statuunt. Impetu ac agmine facto erumpunt, hostes imparatos, more triumphantium magis quam dimicantium sese agitantes, aggrediuntur, caedunt, in fugam vertunt: inultos more pecudum mactant. Tantaque caede Boii in Vgros debacchati sunt, vt sex naues, hostilibus cadaveribus oppletas fuisse in acta relatum sit. Vgri coelitus territi, posthac Boios incessere supersederunt.

[Note: 9] Dum haec in confinio Boiariae atque Vngariae geruntur, Imperator in Saxonia Goslariae copias cogebat. Rumor erat Cathomarum Polonorum regulum Silesiam, ab Augusto Boiemio praesidi datam, armis affectare. Cothomarus [Note: Catzmair.] vbi isthaec accepit, ad Imperatorem venit, rumorem de se temere natum coarguit. Caesar excusatum eum habuit, domumque redire iussit. Per idem tempus Balduinus iunior Flandrensis Lotharingiam vastat, Honumque [Note: Honum oppidum est Lotharingiae, Sigebertus author.] capit. Augusta filium peperit autumno. Imperator in Saxonia eodem in loco hyemat, natalesque Christi seruatoris nostri concelebrat. Augustam Rhetiae ad conuentus agendos, quibus et Leo vrbis Romae episcopus interfuit, Calendis Februariis in Quadragesima Nemetum Augustam, Paschalibus vero ad Coloniam Agrippinensem proficiscitur, filium sacro fonte lustrat, Hainricum nuncupat: successorem et haeredem Imperii declarat: in eius verba, plerosque qui aderant, principes, episcopos iurare iubet.

[Note: 10] Conuentu peracto, Boiariam petit, coactoque exercitu Vngariam inuadere, Imperioque subigere tentat. Diem, quo Deipara virgo relictis terris ad coelos migrauit, festum Bathauiae agit. Ibi Godefrido ab exilio reuocato, praedia quaedam stipendiaria archimystam Agrippinensem reddere praecipit, et illum Balduino Flandro opponit. Caeterum Gebhardum patruum suum episcopum Reginoburgensem, Vratislaum Boiemiae, Welphonem Charionum rectorem, cum Boiis atque Boiemis, Daciam, Aquilonares Vgrorum regiones vastare iubet. Vbi illi fines hostium attigere, agrosque vrunt, aedificia, vicos incendunt, eiusmodi tempestates sunt consecutae, vt expeditio necessario intermitteretur, et continuatione imbrium,

torrentium, fluminumque diluuiae, plerisque equorum et mortalium absumptis, sub papilionibus milites contineri non possent: itaque cunctis praeda, igne, ferro attritis, domum reuertuntur.

[Note: 11] Porro Imperator cum valida Francorum, Gallorum, Poloniorum, Longobardorum, Venedorum, Sueuorum, Saxonum manu, Pannoniam Australem Vngariae partem, terrestri itinere, absque carrucis, annona [Orig: annonâ] equis clitellariis aduecta, inuadit: sed paludibus fluminumque eluuie iter sibi interclusum offendit: longisque anfractibus alluuiones amnium, qui iugi pluuia aucti excreuerant, alueosque egrediebantur, circuit, per Charionum fines Vngariam intrat. Hostes in continentes syluas ac paludes se suaque omnia contulerant, pugnandi aperto marte potestatem nequaquam Caesari faciunt, pabulum, aquarum fontes corruperant. Interdum se a tergo, a fronte, modo a laeua, dextra ostendunt: postremos in agmine tentant, ac statim regrediuntur, rursus aliis, post aliis minitantur, neque praelium faciunt, neque ocium patiuntur, tam Caesarianos fatigant.

[Note: 12] Romanus Imperator vbi se dolis fatigari videt, neque ab hoste potestatem confligendi fieri, quo ad commeatus, stipendiaque militibus suppetunt, vniuersa quocunque pergit frumentis succisis, aedificiis incensis depopulatur, solis templis manus abstinet, alia cuncta in vastam solitudinem redigit. Vbi annona exercitui deficere, miles fame vrgeri coepit, reditum parat. Vgri Caesarianis fame oppressis, per ripas fluminum, per vadosas paludes copias opponunt, reditum intercludere, famelicos aut ad deditionem cogere, aut vi opprimere tentant. Caesariani interriti, paludes flumina contis explorant: inuicem adiuuando quouis modo queunt, nando, equis, vado, absque cunctatione superant. Vbi ad Rabinisae fluminis pontem (qui castello firmissimoque praesidio communitus erat) peruentum est, hostes traiectu amnis nostros arcent. Quidam Burgundionum, Saxonum et Polonorum flumen non sine periculo tranant, munimentumque firmissimum in altera ripa ponti appositum primo vi expugnant, caesis Vgris in fugamque coniectis exercitui viam ferro aperiunt.

[Note: 13] Imperator ex Pannonia reuersus, dimisso exercitu in hyberna in Saxoniam concedit: vltimo Decembris festos dies, rem diuinam, vt Christianum decet principem, Goslariae rite perpetrat. ** Quosdam religiosulos, carnis vsum execrantes, ne latius malum serperet, in crucem agi praecipit. ** Hainricum archimystam Rauennae esse iubet. Nitgerum episcopum Fruxinensem ob necem fratrum ignominiosam, nimis proteruum Rauennam relegat, vbi subito interiit. Deinde Paschalibus Nemetum Augustam petit. Hisce diebus Bonifacius Italiae potentissimus princeps sagittis a duobus militibus perimitur, Mantuaeque sepelitur.

[Note: 14] Augustus Burgundionum conuentum supplicationibus Soloduri, Quin quagenalibus apud Turicos [Note: Turici, Turicenses vel Tigurini.] agit. Inde rursus Vngariam inuadit, Pisonium, quod Teutones vulgo, diminute Presburgium, integre Vratislaburgium nuncupant, naualibus terrestribus copiis frustra obsidet: saepius frustra oppidanis se fortiter defendentibus oppugnat, machinas omnis generis struit, nihil intactum, nihil intentatum, quo vrbe potiatur, reliquit. Auxilium obsessis praecipuum erant, qui procul hostium conspectu aquam subibant, occultoque lapsu ad naueis vsque penetrabant, easque terebrabant. Hae ita perforatae aquas recipiebant, atque submergebantur. Tandem Leo pontifex eo pergit, vltro citroque missis legatis, Andreas pacem postulat. Caesar annuit: vterque primarium Christi sacerdotem arbitrum capit.

[Note: 15] Eodem quoque tempore, contagio armorum, quasi pestilentia, Boiariam inuasit, perniciosae discordiae ignis exarsit, qui Gebhardum patruum Augusti episcopum Reginoburgensem, et Conradum primarium Boiariae legatum inuoluit, commisit. Conradus eiusque amici maxime auaritiae simul et iniustitiae dediti, venalia omnia habebant: contra diuinas humanasque leges ab his, quos iure suo gratis tutari, quibusque gratis iustitiam administrare debuerant, munera captabant, viduas, pupillos, ciues, agricolas, pauperes, inopes, aulici mures compilabant. Conradus illorum querelas nec

audiebat, nec negocia cognoscebat: cuncta ad praetores relegabat. Qui largiebantur, principem possidebant, caeteris aditus praecludebatur: ne aspicere quidem nisi procul licebat. Episcopus Conradum modeste officii sui admonet. Docet principis munus esse magis dandis, quam accipiendis beneficiis amicitias quaerere, Imperiumque administrare. Patriam, parentes armis tegere: vitae pericula propellere, sapientia Reipublicae consulere, augere, conseruare iusticiam, libertatem ciuium. Inopes ab iniuria potentum vindicare, pauperibus auxilium portare, hos a seruitute diuitum in libertatem asserere. Haec, boni praesidis esse virtutes, Gebhardus commemorat: aliter superbam dominationem esse asseuerat. At Conradus et amici sui aegerrime, facta moresque suos ab episcopo notari ferunt. Parckstain vrbem episcopi (vicus adhuc, et arx est Nariscorum, proxime Videnas vrbem Boiariae antiquae) dolo capiunt, diripiunt, incendunt: quod tum facere absque iussu Imperatoris capitale crimen erat.

[Note: 16] Quamobrem Augustus et pontifex Romanus ex Vngaria Reginoburgium mense Octobri veniunt, episcopum atque ducem Boiorum ab armis discedere iubent, illisque diem vbi iure disceptent potius quam armis dicunt. Maximus deinde Pontifex praesentibus Imperatore, oratoribus Hainrici regis Franciae occidentalis, litem quae de sacris diui Dionysii inter Parisios et Boios, nempe per annos centum atque sexaginta fuerat, velut arbiter honorarius dirimit, diuum Dionysium e Parisiorum suburbano oppido, furto sublatum. Reginoburgii in Boiaria in templo diui Haimerani conditum seruari, [Note: Vide supra libro 4.] pronunciat. Interfuere Baldingus [Note: Baldingus qui alias Balduinus.] archimysta Iuuauensis, Gotboldus patriarcha Aquileiensis, Dominicus Venetus, Humpertus diuae Ruffinae, Orgarius Perusinus, Seuerus Pragensis, Gebhardus Aichstatensis, qui Leoni in Pontificatu Max. successit, Gebhardus Reginoburgensium episcopus, patruus Augusti. Postea Leo diuum Erhardum, diuum Wolfgangum eiusdem vrbis Pontifices, superam albo asscribit. Quibus etiam diebus Augusta filium genuit, cui Conrado aui paterni, cognomen parentis dixerunt.

[Note: 17] Posthaec Imperator et primarius sacerdos in Vangionum vrbem hyematum concedunt: inde Paschalia Mersburgii concelebrant, conuentus agunt. Quo et Gebhardus, et Conradus Boii in ius vocati, se conferunt. Ibi frequenti senatu pontificum, principum, Conradus multa auare superbeque fecisse conuictus fuit. Ducatu Boiariae etiam ob superiora facinora mouetur, priuatamque vitam degere iubetur. Sed domum reuersus, res nouas molitur. Quoscunque potest, pollicitis et auro sibi conciliat: complures breui conscios, plerosque etiam procerum, quibus pecunia, luxus, voluptas, bella, aliaque omnia chariora quam pax atque fides erant, in societatem atque amicitiam adsciscit: vniuersos sacramenta sibi, vt fideliores forent, dicere persuadet: interim quietem ociumque simulat tempus opportunum suis consiliis praestolatur, quod tandem fortuna administrauit hoc [Orig: hôc] pacto [Orig: pactô].

[Note: 18] Romanus Imperator celebre totius Imperii concilium Tribuariae cogit. Hainricus filius eius frequenti procerum senatu Caesar salutatur. Huc Andreas Vngariae rex legatos mittit. Leo summus orbis Romani sacerdos, adnitente Gebhardo Reginoburgensi episcopo patruo Augusti, has pacis conditiones dixit: in quibus comprehensum, vt Andreas, quemadmodum saepius vltro pollicitus erat, auri summam, partem Vngariae, Caesari redderet: et suo periculo atque impendio auxiliaribus copiis Imperatorem belli adiuuaret. Atque has conditiones, haec promissa iam verbis inita, se seruaturos, Vgri sacramento fidem fecerunt: quam primumque sedulo absque omni dolo malo se re comprobaturos. Ita legati absoluti, atque dimissi sunt.

[Note: 19] Dum autem haec in Germania geruntur, Nordmanni, qui a D. Hainrico in Calabria et Apulia collocati fuerant, vbertate soli, discordia Italorum, simul et ignauia illecti, ex Constantia et Nordmannia Galliae, complures receptos ad se socios adsciscunt: subinde copias suas ex genitali solo accitis gentilibus succenturiant. Vbi satis virium comparasse sibi visi sunt, finitimos inuadunt, imperium harum regionum affectant, nec occidentali, nec orientali Imperatori fidi, vtriusque se clientes titulotenus fatentur. Et vt Leo nonus Pont. Max. ad Constantinum Monomachum

Imperatorem Constantinopolitanum refert, crudelius Ethnicis, quo terrorem sui Italis longe lateque incutiant, saeuiunt, veteres Colonos sedibus pellunt, Christianos passim trucidant, hactenus inauditis cruciatibus enecant: non aetati, non sexui parcunt: templa non solum spoliant, diripiunt, sed etiam incendunt, soloque aequant, vrbes capiunt, virgines vitiant, alienas coniuges stuprant, diuina humanaque permiscent.

[Note: 20] Tertius ergo Nonum in Italiam adtutandos fines Romani Imperii dimittit. Isque peritissimum quemque rei bellicae ex Germania, Gotfridum quoque ducem, cum fratre Friderico secum abducit. Vbi Romam venit, legatos ad Nordmannos ire iubet: eos per Christum Deum nostrum obtestatur, orat, obsecrat, vt ab huiuscemodi crudelitate, immani tyrannide resipiscant: si non homines, at Deum Opt. Max. vltorem scelerum metuant, vi rapta partaque restituant ab regionibus, quas iniuste, contra omne fas iusque occuparint, discedant. Vindictam diuinam, iram coelestem non parentibus inculcat, interminatur, fulmine suo territat. Sed haec frustra Nordmannis, qui omne ius in viribus atque armis ponebant, cantitabat: imo magis hoc ipsorum saeuitia incendebatur.

[Note: 21] Hanc ob causam primarius sacerdos, suasu Argyrei ducis Imperatoris Graecorum miseratus Apidiam, statuit vim vi repellere, et vulnus immedicabile ferro ad viuum resecare. Romae igitur consilio habito, Nordmannos contra pietatem Christi factitare videri pronunciat, cum ingenti deinde Italorum Teutonumque vi in Campaniam castra mouet. Nordmanni obuiam procedunt armati, nihilo secius tamen legatos supplices mittunt, pacem petunt, imperata se facturos pollicentur. Dumque de conditionibus pacis refertur, repentino impetu de improuiso extremum agmen inuadunt. Primo a Germanis fortiter repulsi sunt, sed cum multitudine abundarent, et de fatigatis subinde integri succederent, Itali fugam capessunt, quartodecimo Calendas Iulii. Vniuersi Teutones circumuenti, ad internecionem delentur a Nordmannis, non tamen inulti, adeo vt hostis tam cruentam, tam luctuosam victoriam adeptus sit, vt plus tristiciam, quam gaudium, quod vicerit, agitarit. Sicuti idem Leo in eadem epistola narrat: qui amissis suis Beneuentum peruenit.

[Note: 22] Hostes mutato animo, Pontifici obsequium obedienter praestant: quae fore vtilia credunt, subministrant, redireque Romam permittunt. Vbi ipse morbo, quem aegritudine animi contraxit, decedit sextodecimo Calendas Maii, dignitatis anno quinto super menses duos, dies nouem. Ego isthaec ex eius epistola, quam ad Graecorum regem dedit, transcripsi: extat in Bibliothecis nostris.

[Note: 23] Inter haec in Boiariae regno Conradus dignitate motus, ansam vesaniae suae nactus, ad superiorem conuentum venire detrectauit. Interim quibus rebus potuit, opes factionis suae confirmauit. Vbi, quae bello necessaria fore existimarat, parauit, cum valida manu per fines Charionum ad Vgros transfugit: complures conscios coniurationis in Boiaria reliquit, quibus mandauit, vt bono animo sint, ac ita cuncta comparent, vt sibi prope diem cum magno exercitu accedenti auxilio esse possint. Plebes quoque rerum nouarum auida incoepta Conradi studio, more suo, probabat.

[Note: 24] Andreas benigne Conradum excepit, eius suasu ab incoeptis tractus, omnia quae inter se et Imperatorem arbitro Pont. Max. conuenerant, exequi detrectauit. Auxiliares copias Conrado dedit. Is Charinorum fines, pleraque loca vastat, Hengstburgium, vrbem capit, occupat, firmoque praesidio munit. Inde in Vngariam reuertitur.

[Note: 25] Imperator hybernatum in Boiariam proficiscitur, Conradum hostem iudicat, caeterae multitudini diem statuit: ante quem sine fraude liceret resipiscere, et ab armis discedere, ac hostem Reipub. deserere. Omnes quos Conradus in Boiaria reliquerat, et sibi fore auxilio sperarat, resipuere, ad sanitatemque execrantes factum Conradi redierunt. Bona Conradi publicata, confiscataque sunt.

CAPVT IX. Heinricus VII. Boiorum Dux postea Roman. Imp. huius nominis IV. Coniuratio Boiarica. Heinrici III. mors.

1. Imperator filio Heinrico IV regnum Boiariae, et Adalberoni Episcopatum Bambergensem concedit. Theoboldus filius Ottonis Belgici Caesarem recognoscit pro Domino feudi sui.

2. Hengstburgum a Conradinis desertum et direptum. Heinricus IV. Rex Boiorum et Romanorum coronatur.

4. Vgri sub Duce Conrado Austriam incursant, magnaque cum praeda reuertuntur. Boii ipsis iter intercludunt. Vgri victoriam cruentam reportant.

5. Godofridus res nouas moliturus Beatricem Marchionissam in Italia uxorem ducit, iussu tamen Imperatoris Italia pulsus cum Balduino Flandrensi Fridericum Antuerpiae obsidet.

6. Imperator Comitem ab Hirsperg Papam constituit, Victoremque II. nominat, Spignaeum Ducatu, Boiemiae Eckhardum Episcopatu Brixiae inuestit. Beatrix custodiae traditur. Wentzeslaus monachus fit Abbas Cassinensis.

7. Proceres Boiariae contra Imperatorem conspirant, Conradumque Regem Boiariae solutant. Peruersi nobilium mores.

8. Conradus Boiorum Dux exul moritur. Welpho Dux Carinthiae sociusque conspirationis, postquam morbo oppressus, finem vitae adesse videt Imperatori per fidum nuncium conspirationem detegit, ipsique testamento praedia sua legat. Eius mors.

9. Imperator Beatricem secum in Italiam ducit. Hatto Episcopus Tridentinus. Gebhardus Episcopus Reginoburgensis coniurationis socius in vincula coniicitur.

10. Heinricus Imperator Regem Galliae de praerepta maioribus suis Germania conquerentem ad singulare certamen frustra prouocat, cum Pontifice plura circa Remp. Christianam sancit Gebhardo et Conrado ignoscit.

11. Saxones infeliciter pugnant contra Venedos. Heinricus III. moritur, relicto successore filio Heinrico IV. cui testamento vxorem Agnetem tutricem constituit. Imperatoris elogium.

13. Heinricus IV. Aquis Grani solio regio imponitur, Coloniaeque Balduino et Gotefrido ignoscit. Hagnae tutricis bona tutelue administratio.

[Note: 1] POsthaec Augustus Vtini in ripa Oeni Noricorum oppido nataleis Christi feriatur, regnum Boiariae filio suo Hainrico: templum Bambergense Adalberoni consobrino suo (cuius pater Adalbero dux Charionum apud Geysenfeld sepultus est) tradit. Hisce confectis, Reginoburgium ad conuentus agendos proficiscitur, per Sueuiam inde percurrit: ieiunium abstinentiam quadraginta dierum Christianis solenne, apud Turicos obseruat, Mogontiaci Paschalibus sacrificat: vbi Theoboldus filius Ottonis campaniae Belgicae praeses, in clientelam se Caesari dicat.

[Note: 2] Sequenti anno, qui Hengstburgii a Conrado relicti fuerant, crebra oppugnatione a Boiis Charionibus prope afflicti, vrbem ipsi diripiunt, clam in Vngariam aufugiunt. Sub idem tempus Caesar Paschalia in Saxonia Mersburgii, Quinquagenalia Quintlenburgii celebrat, vbi Boiemum ac Polonicum ducem: veteres inuicem inimicos in gratiam redigit, reconciliatosque domum dimittit. Posthaec ad Aquas Graneas se confert, Hainricum filium suum regem Boiorum, Caesaremque declaratum quintum agentem annum, diademate ornat.

[Note: 3] Arma postea aduersus Balduinum Flandrum mouet: omnia ferro, igne proterit. Ascaldem flumen transit, Lambertum copiarum Balduini ducem praelio superat, atque cum multis occidit. Balduinus vix fuga euasit. Caesar fugientes persequitur, plerosque Flandrorum proceres Tornaci (vrbs est Galliae Belgicae secundae) obsidet, et vrbe expugnata capit.

[Note: 4] Interea Vgri Charionum rursus regionem hostili animo incursant, abacta ingenti pecorum, hominum, iumentorum vi, laeti in Vngariam reuertuntur. Saepius vltro citroque duce Conrado perfuga onusti praeda commeant, Boiariam orientalem

crebris incursibus atterunt, plerosque vicos diripiunt: complures mortales captiuos cum pecoribus, equis, bobus abigunt. Donec Boii contractis vndique copiis conuolant, ac iter Vgris cum praeda domum properantibus intercludunt. Fit praelium atrox, ancipiti fortuna diu pugnatum: vtrinque multi caesi, vtrinque complures sauciati sunt: victoria tandem Vgris, cruenta tamen atque luctuosa cessit. Quam ob causam, praeda quidem potiti, amissis multis, domum abeunt: nec de caetero in Boiariam hostili animo transitum fecerunt: aut denique praedas vltra de Boiis agere in animum induxere.

[Note: 5] Gotfridus ocii impatien tissimus denuo noua molitur. In Italiam migrat, Beatritem matrem Machtyldae, coniugem quondam Bonifacii, vxorem ducit. Sed dum rebellionem parat, ab Italis iussu Imperatoris exigitur. Reuersus in Germaniam ad Balduinum Flandrensem se contulit, qui coniunctis copiis Fridericum ducem Lotharingiae inferioris Antuerpiae obsident. Lotharingii aduolant, Flandros repellunt, obsidionem soluere vi cogunt.

[Note: 6] Dum haec fiunt, Imperator in Saxonia Goslariae hyemat, primo vere Reginoburgium in Boiariam ad conuentum solennem agendum migrat. Ibi Gebhardum in Boiaria castello Hirsperg ortum, episcopum Aichstatensem Pont. Max. legit, Victorem secundum nuncupat, et continuo in Italiam praemittit. Spitognaeo quoque Boiemiae ducatum in fidem tutelamque commendat. Nam hisce diebus pater illius Vratislaus obierat: reliquerat complures filios, quorum maximus natu Spitognaeus erat. Caesar his compositis rebus in superiorem contendit Boiariam, tertio Idus Martii Eberspergium diuertit. Inde Italiae Cisalpinae, et Ethruriae fines intrat, Mantuac Paschalia celebrat: Eckhardum Brixiae designat episcopum. Percussores Bonifacii opprimit: Beatricem neptem suam, quod se inconsulto ad secundas transierit nuptias, hosti Italiam prodiderit, diligenti custodia asseruari iubet. Richerus praesul Cassinensis, Leonensem quoque tum monachorum aedem procurabat, hanc Imperatori reddit, qui eam precatore Richero, Wentzeslao Altaichii inferioris consecraneo, admodum erudito ac sapienti Florentiae tradidit. Post haec lustrata Ethruria, pacata Italia cum Pont. Max. in Germaniam iter capessit, Veronensibus mortuo Walthero, Dietboldum dat episcopum.

[Note: 7] Dum itaque per annum in Italia moratur, fortuna saeuire caepit: atrocissimumque scelus in Boiaria occulte succreuit. Amicissimi, sanguine proximi, nempe Gebhardus patruus, episcopus Reginoburgensis, quod templum D. Haimerani in libertatem excusso iugo Pontificio vindicatum, [Note: Templum D. Haimerani iurisdictioni Episcopi Reginoburgensis eximitur.] sibi praereptum esset, Welpho Charinorum dux, caeteri Boiariae proceres, episcopi, puerum quinquennem, regem ignarum omnium, qui monitore ac praeceptore egeat, et alium sibi regem quaerat, sibi impositum esse permoleste patiebantur. In gratiam ergo cum Conrado perfuga redeunt, eum regem Boiorum clandestino conuentu salutant: aduersus Augustum conspirant, ipsum si in Boiariam rediret, insidiis tollere: Conradum ex Vngaria accersere, Boiariae regno praeficere decernunt. Nisi Deus Opt. Max. prohibuisset, indignum tum facinus, atque flagitiosissimum perpetratum foret. Nam quid ego hominum, qui vera pietate sapientiae subnixi non sunt, perfidiam atque malitiam commemorem, quae, nisi iis qui videre, nemini credibilia sunt. Plerique etiam nostro aeuo Imperatorem contemnere virtutem nuncupant, quasi latrocinia agitare, quaecunque libeant licere, nemini parere, iniuria afficere, magis timeri, quam amari: Caesaris edicta et rescripta respuere: impune peiora, quam quae Turcae paterentur, committere, id demum esset vera nobilitas, atque libertate perfrui. Memorare possem, ni ea res longius ab incoepto traheret, quantum discordia intestina et huiuscemodi flagitiis, quae nemo (ita coeci sumus) animaduertat, maiestas populi Germani vastata, atque foede sugillata sit. Sed dabit Deus his quoque finem. Cuius Maiestas tum haud dubie Imperatorem, qui secundum Deum in terris (vt ait Tertullianus) [Note: cap. 30. contra gentes.] maximus est, seruauit.

[Note: 8] Nam Conradus repentina peste correptus, cruciatu atroci subito animam exul

et profugus in Vngaria exhalauit. Welpho quoque eodem morbo laborare coepit. Cumque finem vitae sibi adesse videret, indicium per nuncium fidum ad Imperatorem in Italiam detulit, suppliciter veniam precatus omnes conscios nominatim aperuit, coniurationis scenam detexit, Vtingam gentilitium praedium, caetera quae in Boiaria apud Lycatios [Note: am Lechrain in der Graffschafft Tyrol und im Amersee.] et Athesinos et Ambrones et in Sueuia possidebat, Abuziacum, [Note: Fussen.] Fauces, Schongauu, Landspergam, Phoetinos, Rauenspurgium, Altorff, Weingarten Caesari testamento legat, hisque satisfacit: cumque animam ageret, publice scelus in Augustum cogitatum confitetur, moxque fato concedit.

[Note: 9] Augustus vbi haec ei nunciata sunt, ex Italia in Boiariam contendit: neptem Beatricem secum abducit, Hattonem episcopum, Tridentinis mortuo Vlrico designat, Reginoburgium caput Boiariae petit: conuentus ibi agit. Gebhardum patruum episcopum vrbis, frequenti senatu, parricidii, et laesae maiestatis accersit. Crimen primo dissimulantem, negantemque, deinde manifestis indiciis conuictum in vincula coniicit, diligenti custodia asseruari iubet. Inde hybernatum in Saxoniam concedit, Paschalia Badobrunnae agit.

[Note: 10] Posthaec in Galliam Belgicam proficiscitur: in confinio vtriusque Franciae cum Hainrico Celtarum occidentalium rege coit, eundem, dum Germaniam maioribus suis praereptam, pacta violata conqueritur, ad singulare certamen prouocat. At is intempesta nocte, insalutato Caesare fuga sibi consuluit. Augustus deinceps ad Vangionum vrbem digreditur: ibi cum Victore Pont. Max. pleraque quae Rempublicam Christianam stabilirent sciuit, atque sanxit: Gebhardo patruo, et Conrado nepoti, quod contra se conspirarant, ignouit.

[Note: 11] Circa idem tempus Saxones male aduersus Venedos, quos Litizos [Note: Sigbertus Luticianos vocat Laußnitz.] vocant, pugnavere: pars ferro, pars aquis periit. Wilhelmus quoque dux copiarum, et Theodoricus tribunus cecidere. Albertus Austriacus etiam obiit, Ernestum filium reliquit. Isque annus nimirum aerae nostrae millesimus, quinquagesimus sextus clarus est multorum principum funere. Quo et Imperator Hainricus tertius Caesar Augustus, rex Boiorum tertio Nonas Octobris, declarato filio Hainrico certo Imperii haerede successore, testamentoque Agneti vxori tutela pueri commissa, claudente oculos eius Victore Pont. Max. vita excessit. Corpus Augustam Nemetum translatum est, eo die, nempe quinto Calendas Nouembris, quo natus ille fuit, funeratur. Omnes superiores reges, Imperatores, Caesares, iustitia atque industria superauit, et longo interuallo post se reliquit. Vixit annos duntaxat quadraginta. Coelum tantum principem mortalibus inuidit.

[Note: 12] Sub eo Boiariam, quam ipse vndeuiginti annis absque legato per se regio auspicio administrauit, procurasse hos duos, quos iam referam, reperio. Hainricus sextus Boiorum regulus, nepos ex fratre Chunigundae Augustae Boiorum principatu, a superiore Hainrico Augusto donatus. Basileae, rerum Boiaricarum annos quinque potitus est, coelebs fuit, absque liberis obiit, a nato Christo anno millesimo quadragesimo septimo. Conradus, qui et Chuno ab eodem Imperatore Boiariae praefectus, hanc tres annos, menses duos administrauit: multa auare atque superbe fecisse conuictus, capite deminuitur, tribuque ducum mouetur, anno Salutis altero et quinquagesimo super millesimum. Ipse in Vngariam aufugit, pacis conditiones, quae inter Andream Vgrorum regem, et Imperatorem, arbitro Pont. Max. dictae fuerant, interturbauit, regnum Boiariae affectauit, tertio exilii anno coelitus percussus, subito periit. Nec quicquam amplius de his duobus regulis Boiorum ego quidem reperio. Imperator Hainricus quartus, P. F. Caes. Augustus rex Boiorum, natus est tertio Idus Nouembris anno ab orbe seruato millesimo super quinquagesimum sextum agens annum, eumque iam prope egressus, parentem amisit.

[Note: 13] Vbi iusta parenti facta sunt, a Victore Pont. Max. caeterisque principibus tertio posteaquam inunctus fuerat anno, ad Aquas Graneas, ingenti procerum numero atque apparatu deducitur, in solioque regio more Francorum collocatur. Inde ad Agrippinensem Coloniam diuertit, ibi Balduino

Flandro, Gotfrido Lotharingio, qui iugum hactenus recusarant, gratiam adnitente Rom. episcopo facit. Summa rerum, tutelaque Caesaris penes Augustam mulierem cordatam ex testamento mansit. Ipsa non muliebriter, summa industria, non minore prudentia atque iustitia, festa omnium quiete atque otio, auiti paternique Imperii habenas quinque annos temperauit.

CAPVT X. Hagna Imperatrix regno Boiariae potitur. Bellum Saxonicum et Hungaricum. Dissidium Anti-Papale.

1. Conradus Caesaris frater obit. Papa cum Godefrido et Beatrice in Italiam mittuntur. Conradus Marchio Carinthiae Heinricus Lotharingus coniugem suam interimit. Hagna regno Boiariae potitur per quatuor annos.

2. Saxones antea aduersus Danos latrocinia exercentes, illa rursus introducere, et sub puero Imperatore quasi legitimam consuetudinem vsucapere tentant. Otto eorum Dux.

3. Status Saxoniae ab Imperatore Mersburgum conuocati, hostili animo aduentant Caesarianisque obuiam euntibus atrox praelium committitur. Bruno et Otto cadunt, Saxones se dedunt.

4. Stephanus IX. mortuo Victore II. a Romanis eligitur et ab Imperatore confirmatur. Guntzo Episcopus Aichstadensis, Günther, Bambergensis.

5. Benedictus X pecunia corruptis Romanis post Stephani mortem absque Caesaris autoritate eligitur. Gotefridus Romanos cogit ab Imperatore Pontificem petere, inde Nicolaus III. ab eo constituitur. Eius constitutio de Electione Pontificis Romani.

6. Pax cum Vgris constituta affinitate et iuramento firmatur. Luitpoldus Dux Carinthiae, Rudolphus Sueuiae constituitur. Berchtholdus a Zaringem Luitolfi competitor titulum sibi ab Heinrico promissum Ducis Carinthiae usurpat.

7. Epponi Abbati Fuldensi mortuo sufficitur Sifridus. Episcopus Herueldensis et Halberstadensis ad tribunal Christi prouocantes uno die moriuntur. Sifridus Archi-Episcopus Moguntinus, Burchardus Episcopus Halberstadensis, Ruodhardus Herueldensis, Einhardus Spirensis, Gebhardus Archi-Episcopus Salisburgensis.

8. Nicolaus Pontifex Rom. moritur. Romani diadema Caesareum Basileam mittunt, vbi Heinricus IV. coronatur.

9. Honorius II. Pontifex eligitur, et ante eius consecrationem Alexander II. obtinet tandem Honorius mitram et lituum ab Imperatore.

10. Vgri animo Christianismum abolendi Andreae Regi rebellant, Belam eius fratrem Regem constituunt. Andreas opem Caesaris implorat.

11. Auxilia Andreae missa cum rebellibus feliciter primo confligant, postquam vero Regem sui relinquunt retro in Boiariam cedere statuunt.

12. Nouum praelium ad claustra Vngariae. Andreas equo excussus conculcatus interit. Germani praelio inferiores succumbunt.

13. Wilhelmus Botho atque Aribo tumulum occupant totaque die usque ad noctem impetum hostium propellunt. Bela eorum Virtutem admiratur, cum iis affinitate iungitur.

14. Otto Episcopus Bambergensis Gebhardo Reginoburgensi substituitur. Regina Vngariae cum filio et nuro exules Imperatoris opem implorant, cuius Bela amicitiam supplex petit.

15. Seditio ciuilis inter factiones Alexandri et Honorii. Romani ad eam sopiendam per Legatos Imperatorem implorant.

16. Imperator causam decidendam Boceoni Episcopo Halberstadensi committit, qui Alexandro Pontificatum addicit.

EOdem anno Conradus filius Augustae, cui Boiariae regnum destinatum fuerat, quadrimus obiit. Et Caesar cum matre Augusta in Boiariam Reginoburgium in hyberna, et ad conuentus regni agendos se confert. Victorem Pont. Max. et Gotfridum cum vxore Beatrice, in Italiam migrare iubet: his Italicas res commendat. Conradum

cognatum suum finibus Charionum praeficit. Cuius frater Hainricus praefectus praetorio Lotharingiorum, relicta Republica, vxore et liberis, in agro Mediomatricum, Gorziae monachum profiteri coepit: paulo tamen post ad priorem vitam rediit, atra bili percitus, vxorem interfecit. Boiariae regnum Augustae, quae se grauidam esse, filium parituram ominabatur, a filio traditur: et quoad id retinere velit, potestas eidem datur. Ipsa illud quatuor annos administrauit.

[Note: 2] Sub idem tempus Saxones gens efferata, nempe adhuc cruda carne vescuntur, finitimorum spoliis quaestuosa, viuere rapto more veterum Germanorum insueta, a Francia Saxoniaque oriundis Imperatoribus in vnam legionem conscripti, obsequentes latrones cognominati, Danis, Cimbris, Venedis, hostibus tum Reipub. et nostrae religionis oppositi fuerunt, quo in illos impune furta, latrocinia exercerent: vbi illi armis perdomiti, sub iugum pietatis missi sunt. Saxonum equestris ordo, atque nobilitas, pacem seruare, pietatem iustitiamque colere, finem cum armis vagandi, mandataque facere coacti sunt: coerciti sapientissimorum, pacisque amantissimorum principum superiorum potentia. Posteaquam ergo Caesarem impuberem, aetatem obnoxiam iniuriae, rebus impositum vident, rati eundem vbi adoleuerit, haud dubie aui, parentisque vestigia consectaturum, res nouas in tempore moliri statuunt. Nactique ducem Ottonem quendam, impare natum matrimonio [Note: Otto ex matre Sclauica natus, ait Hersueldensis.] (qui a puero apud Boiemos exularat, auditaque morte Imperatoris, fratrisque sui Wilhelmi Saxonici limitis praefecti, hisce diebus in Saxoniam redierat) atauos aemulari, imperata detrectare, nemini omnium parere, omne ius in viribus ponere, viduas, pupillos (iuxta prouerbium vulgatissimum) deglubere, laniare, inopes opprimere, in seruitutem redigere, ciuibus inuidere, horum opibus insidiari, oppida diripere, mercatores et alios quosuis vltro, citro commeantes, vbi modo spes lucri sit, depraedari, spoliare: latrocinia passim, vt haec sub rege puero quasi vsucaperent, tandem quasi sua iusta vsucapione atque consuetudine defenderent, agitare coeperunt. Istaec et nostro aeuo in plerisque regionibus Germaniae a nobilitate impune committi solent: ipsi libertatem auitam, et ius equestre [Note: Reuter- Recht alias vocantur die Staudenhächtlein, Schnaphahnen.] vocant.

[Note: 3] Caesar in Boiaria concilio soluto, in Saxoniam ad tumultus comprimendos proficiscitur. Proceres Saxonum Mersburgium accersit, ipsique cateruatim armati, hostilique animo aduentare nunciantur. Idcirco Bruno et Eckbertus patrueles Caesaris, fratres germani, rebus militaribus praefecti, cum casu in Saxonum cohortem incidissent, statim Otto Saxonum ductor, signo dato illos inuadit: nec illi pugnam detrectant. Vtrinque maxima vi diu certatur, ancipiti fortuna modo huc, modo illuc inclinante. Primo impetu Bruno et Otto admissis habenis, calcaria equis subdunt, infestis armis concurrunt, inuicem equis deturbant, vterque periit. Eckbertus quanquam saucius, tamen dolore amissi fratris concitatus, in confertissimos irrumpit, Bernardi praefecti filium, alterum huiusce tumultus authorem interficit, caeteros in fugam vertit. Saxones amissis antesignanis, armis abiectis, deditionem faciunt, vltraque armis regem lacessere omittunt.

[Note: 4] Inter haec Victor vbi Romam peruenit, moritur: Fridericus frater Gotfridi Ethruriae praesidis, communi omnium Romanorum suffragio Pontifex Max. consalutatur, Stephanusque nonus nuncupatur. Iisdem diebus Adalbero Bambergensis episcopus, cuius pater apud Geisenfeld in Boiaria prima sepultus est, moritur. Quartus compositis rebus Saxonicis, pace confecta, Paschalia in Vaugionum vrbe ritu Christiano concelebrat. Stephanum primarium sacerdotem vti populus Romanus sciuerat, suo iure comprobat Pontificatum Aichstetensem, quem Victor tenuerat, Guntzoni [Note: in Catalogo Episcoporum Aichstadensium non Güntzo, sed Gündecardus dicitur.] domestico sacerdoti: Bambergensem Gunthero magistro scrinii in fidem commendat. Rursusque in Saxoniam Goslariam hybernatum concedit, sacra Paschalia Mersburgii, Quinquagenalia Augustae in confinio Rhaetorum atque Vindelicorum facit.

obiit. Ioannes quidam admodum diues, corruptis quibusdam Romanis pecunia, absque authoritate Caesaris, principumque Imperii, Pontificatum Max. occupat, Benedictum decimum se appellat. Gotfridus dux limitis Echrusci eundem vi Roma pellit, legatos Romanos in Germaniam ad Caesarem proficisci ab eoque petere ex consilii decreto, more maiorum, episcopum iubet. Illi vbi Augustam deuenere, Gerardum Florentinum episcopum, virum bonum, studiosumque pastorem postulant, isque continuo Pont. Max. legitur, Nicolaus tertius: [Note: quem Platina secundum vocat.] qui anno salutis Christianae millesimo vndesexagesimo, mense Aprili, indictione XII. quod ambitus lethalis Romae inualuerat, quemadmodum in iure Pontificio refertur, lege sanxit, vt defuncto primario mundi pastore, primo flamines, deinde caeteri sacerdotes, senatus populusque Romanus coeant, in communequede capiundo animarum parente consultent: saluo tamen (inquit) debito honore, et reuerentia dilecti filii nostri Hainrici, qui in praesentiarum rex habetur, et futurus Imperator, Deo concedente, speratur.

[Note: 6] Eadem tempestate Andreae Vgrorum regis legati Augustam dona attulerunt, pacem, et, vt ea affinitate confirmaretur, petentes. Caesar acceptis donis: pace et affinitate confecta (nempe sororem suam Sophiam Solomoni Andreae filio despondit) cum matre Augusta, et Vgris ad fines Vngariae transitum facit. Ibi foedus religioni iurisiurandi sanciri iubet, sponsam Vgris tradit. Alteram sororem Iuditham Polono duci nuptum collocat. Hisce peractis, in Franciam migrat: mortuisque Conrado Charionum duce, et Ottone Sueuorum regulo, Charionas Luitolfo cognato suo, frustra eundem ducatum Berchtoldo a Zaringen affectante, Rudolpho de Rheinfelden Sueuos commendat: huic sororem adhuc impuberem despondet, quae mox Rumoldo episcopo Constantiensi educanda traditur. Ottonis superioris de Schuueinfurt oriundi vxor fuit Petrissa Nariscorum sanguine procreata, filia Ottonis ab Amerthal. Berchtoldus autem repulsam passus, nihilominus principatum Charionum cum posteritate titulotenus quidem vsurpauit, quem sibi ab Augusto, parente Caesaris promissum iactabat, tempus opportunum, quo rebellionem faceret, praestolabatur.

[Note: 7] Per idem tempus Eppo, [Note: Eppo ab Hermanno Contracto Eberhardus ab aliis Eckbertus dictus est.] qui et Eckardus Fuldensis praesul moritur: substituitur a Caesare Sifridus. [Note: Baro de Eppenstein.] Eodem anno Reginoburgium duodecimo Calendas Maii exustum est. Caesar in hybernacula Argentoratum concedit. Meginherus [Note: qui et Meginhardus.] Herueldensis antistes, Burckhardus Halberstadensis episcopus, ob decimas decertant, inuicem ad tribunal Christi supremi praetoris prouocant. Ambo die dicto subita morte absumpti sunt. Luitpoldus quoque archimysta Mogontinus vita defunctus est. Hainricus in Boiariam transit, Decembris celebres ferias Fruxini perpetrat. Saturnalia Ianuarii festos dies Vtini, oppido Boiariae, in ripa Oeni peragit. Sifridum magistrum Fuldensis monasterii Mogontinis, Halberstadio Burckhardum, Herueldensibus Ruothardum praeficit. Paschalia in Saxonia concelebrat, inde Augustam pergit. Iisdem diebus Conradus Nemetum episcopus, Baldingus, [Note: qui et Baldouinus.] Salisburgensis archimysta Boiorum decedit: huic Caesar Gebhardum fcribam suum, illi Einhardum sufficit.

[Note: 8] Nicolaus quoque Rom. Pont. circa idem tempus naturae concessit. Romani diadema aliaque munera amplissima Hainrico mittunt, conuocatoque Basileam coetu procerum, episcoporum, caput illius diademate circundant: eundem tribuniciae otestatis Cos. patricium faustis acclamationibus salutant: Cathochus [Note: ab aliis Cadelo et Cadolus.] Parmensis episcopus Senatusconsutto Pont. Max. capitur, Honorius secundus nominatur.

[Note: 9] Dum haec fiunt, Nordmanni quibusdam Romanis auro sibi conciliatis, Anselmum Lucae vrbis Tuscorum episcopum ante consecrationem Honorii Pontificatui maximo imponunt, vi Romam ducunt, moxque inaugurant, Alexandrum secundum nuncupant. Honorius igitur exclusus Roma, quam iam alius occuparat, ingenti pecunia Augustam in Germaniam rediit. Purpuratos pecunia sibi placare, aulicos cunctos auro ambire non cessat, donec Caesar ei (vt tum mos erat) mitram, pedum, siue lituum traderet. Quidam etiam Romani furto sublata aurea cruce,

caeteris pontificalibus insignibus surreptis, quae episcopo Romano praeferri solebant, ea ad illum praeferunt, quibus ipse vsus Pontificem quoque se primarium duxit.

[Note: 10] Eadem tempestate in Vngaria proceres concitata plebe, auitam religionem instaurare, a noua Christi deficere, lapidibus pontifices obruere, sacrificulos in crucem agere, decimas militibus distribuere statuunt. Idcirco aduersus Andream, qui id pollicitus, hacque lege rex creatus fuerat, et promissa tamen complere recusabat, conspirant, Belam fratrem eius, sub quo sibi illud licere sperabant, regem constituunt. Andreas Solomonem filium, nurum atque vxorem in confinem Boiariam mittit. Caeterum opem Caesaris implorat: periculum imminens sibi et cunctis Christianis aperit.

[Note: 11] Caesar Wilhelmum Turogorum ducem, Epponem Episcopum Citissae, Spitignaeum Boiemiae regulum, Ernestumque Boiariae (ita appellant eius tempestatis scriptores) Marchionem, Bothonem atque Aribonem fratres, Boiorum fortissimos proceres (quorum virtus, factaque veteribus heroibus comparantur) Nariscorum, Burckhusiorum, Scalae, Noricorum dynastas cum exercita Boiorum in Vngariam profi cisci iubet. [Note: Hanc historiam ad longum describit Antonius Bonfinius lib. 2. et 3. Decadis 3. de rebus Vngaricis.] Wilhelmus et pontifex non expectatis Boiemis in Vngariam contendunt, Andreae se coniungunt, cum Bela certamen conserunt: ingentem vim hostium primo prosternunt: verum vbi se superari multitudine, Vgros, qui apud Andream erant, regem deserere, fugam capessere, ad hostesque deficere cernunt, retro sensim referre pedem, et cum Andrea in Boiariam cedere statuunt.

[Note: 12] Vbi ad claustra, quae Portas regni incolae vocant, perueniunt, iter sibi fluminibus, paludibus, recisis pontibus et copiis oppositis interclusum offendunt. A tergo quoque Bela cum maximo exercitu ingruebat, qui cedentes quam maximis poterat itineribus insecutus fuerat: atroxmox praelium committitur: vtrinque multi cadunt. Andreas fortiter pugnans, equoque excussus, dimicantium pedibus, carrucis, et equorum calcibus obtritus, conculcatusque interiit. Nostri iniquitate loci, hostium multitudine circumuenti fugam capessunt, ab hostibus inulti caeduntur. Eppo episcopus cum multis captus est.

[Note: 13] Wilhelmus, Botho atque Aribo, eius germanus, quendam tumulum occupant, tota die impetum hostium, tantamque multitudinem fortiter se defendendo sustinent, propulsant: nox praelium diremiti Bela ex odio in admirationem versus, illis si se dedant, incolumes fore, dat fidem. Illi accepta publica fide, fame quoque defatigati, se dedunt, Belaque et filius eius Geitzo admirati virtutem, affinitate eos sibi coniungunt, Belaque filiam suam Wilhelmo despondet: captiuos omnes absque pretio libere abire permittit: suscepta legatione ad Caesarem proficisci, veniam et foedus a Caesare Vgris impetrari mandat.

[Note: 14] Hoc tempore Gebhardus tertius Reginoburgensium episcopus diem obit. Caesar qui tum Mogontiaci hybernabat, Ottonem Bambergensem mystam substituit: et peractis Theophaniorum hybernis feriis, cum Augusta Reginoburgium in Boiariam profectionem facit. Eodem [Orig: Eôdem] regina Vngariae cum filio Solomone, nuruque exul venit, fortunam miseratur suam, opem Caesaris implorat. Is reginam in orientalem Boiariam remigrare, sumptus ex fisco tribui iubet: ipse secum Solomonem, Sophiamque sororem in Franciam abducit, consultatque proceres Imperii, quonam pacto exules, qui ad fidem Teutonum confugerint, restituat. Bela quoque oratores cum suppliciis mittir, nequicquam conatus ope eorum, quos captiuos tenuerat, amicitiam impetrare.

[Note: 15] Romaetum ciuilis seditio grassabatur: Quidam Honorio, alii Alexandro studebant. Romani cum mandatis legatos ad Caesarem mittunt, qui eum Augustae duodeuicesimo Calendas Septembris conueniunt. Atque flamen, qui Alexandrum inaugurarat, ita, data copia fandi, verba facit: Suppetias ferte orbis Reginae, principes pientissimi, opitulamini pro iustitia vestra primariae Christi seruatoris nostri Ecclesiae: cuncta terrarum per prudentiam vestram pace festa fruuntur, soli nos, qui caput mundi, sacrosancti Imperii domicilium incolimus, et vrbis aeternae ciues sumus, domestico atterimur tumultu. Alexander interturbat omnia,

is contra morem maiorum, absque consensu vestro sacerdotium sibi vsurpat, a Nordmannis pontificatum emit, vi et armis tenet, lupus atque latro, non pastor: tyrannus, non pontifex est. Enego, qui ipsum a Nordmannis, Deum testor, coactus consecraui, praesto sum. Quocirca consultissimi patres, huic pesti, ne latius serpat, occurrite: morbum grauissimum, qui a capite longe late diffunditur, adviuum resecate.

[Note: 16] Haec vbi Senatus, principes, pontifices audiuere, Caesar, habito consilio, vtrisque pontifi cibus diem dicit: ad cognoscendam, dirimendamque litem. Bocconem episcopum Halberstatensem Romam legat. Hic vbi Romam venit, partes audiuit, auspicio Caesaris Alexandro Pontificatum addicit.

CAP. XI. Otto III. Dux Boiariae. Heinricus Matri eripitur. Dissidium Anti-Papale. Bellum nouum Hungaricum. Noua Monasteria. Peregrinatio in Palestinam D. Mariang.

1. Agnia Ducatum Boiariae Ottoni III. cedit, de caetero tutela consilio et opera Episcopi Augustani bene fungitur. Proceres imperii inuidia ducti eius administrationem auersantur, etiam stupri cum Episcopo Augustano insimulant.

2. Anno Archi-Episcopus Coloniensis, Eckbertus et Otto Boiorum Dux Imperatorem dolo, cum maximo tamen eius periculo, potestati matris eximunt.

3. Populus indigne id ferens ab Annone lenitur, imperiumque per sex Archi-Episcopos Germaniae administrari coepit.

4. Ratio odministratio is initio perplacet. Increuit tamen auaritia et ambitio, dum Imperator a cura Reipublicae abstrahitur, voluptatibus assuescit, paucis honores et opes ad se trahentibus.

5. Episcopus Hildeshaimensis et Abbas Fuldensis Goslariae in festo natiuitatis et Pentecostes in ipso templo cum multorum internecione de praecedentia certant.

6. Agnes mater Caesaris monasterium ingreditur, tandem Romam concedens ibi vitam finit.

7. Certamen inter Alexandrum et Honorium de Papatu oritur. Honorius cum copiis Longobardorum Romam contendit dum eius factio quaedam muninenta occupauerat.

9. Gotfridus Dux Hetruriae partes ab armis discedere imperat, easque ad Imperatorem in Germaniam ablegat.

10. Causa ad Caesarem defertur qui ob expeditionem Vngaricam saltem in possessorio et pro Alexandro pronunciat.

12. Restitutio Solomonis in regnum Hungariae in comitiis Moguntinis decernitur. Magnitudo expeditionis.

14. Germani Vgris diffidentes Legatos retinent, Bela se contra munit omnes aditus imprimis fauces claudit.

15. Imperator exercitus partem per arundinetum speculandi causa praemittit, qui mox pulsis praesidiis apud Mysburgium eidem se iungit, vrbemque expugnant.

16. Bela moritur, filii eius in Sarmatiam aufugiunt. Vgri se dedunt. Solomonque Albae coronatur.

17. Embricho Episcopus Augustanus. Caesar ad audiendam causam Pontificum Mantuae concilium conuocat. Honorius ibi comparere recusat, Alexander autem praesto est.

18. Alexander accusatus publice crimina sibi obiecta purgat. Ob contumaciam contra Honorium fertur sententia, Alexander vero Papa renunciatur.

19. Anno Archi-Episcopus in altero consessu non comparet. Longobardi armata manu irruentes consessum dissoluunt. Wenceslaus eos increpat, qui aduentante Beatrice diffugiunt. Honorius in bannum declaratur.

20. Opinio de imminente die extremo percrebescit in Germania. Monasteria in Vindelicia

et Norico conduntur eorumque fundatores. Peregrinantium in Palestinum numerus.

27. Peregrinatio in Palaestinam. Proceres Boiariae eam suscipientes. Molestiae et periculaitineris.

28. Germani ab Arabibus caesi obsidentur. Tractatio de pace frustra suscipitur, Arabum Principe insolenter se gerente. Guntheri magnanimitas.

29. Ramulae Praeses metu lucri amittendi obsessis suppetias fert, Arabes diffugiunt, Christiani Ramulam et inde Hierosolymam perueniunt incolumes. Quinam ex hac peregrinatione reduces facti.

30. Hermannus Episcopus Bambergensis. Altmannus Bathauensis, Wolphramus Taurisiorum.

32. Quod Scoti cum Carolo M. in Germaniam peruenerint merum figmentum est. Talium figmentorum causa splendoris et lucri spes.

35. Otto Dux Boiariae, Curator inferioris Altaichi in gratiis Monachorum constituitur.

[Note: 1] SVb idem tempus Augusta ducatum Boiariae, quem hactenus quatuor annis administrarat, Ottoni ex Saxonia clarissimis natalibus oriundo, viro tum ciuili prudentia, militarique disciplina inclyto, in fidem commendat. Tantisper Augusta muliebri tutela recte sapienterque summae rerum praefuit, Hainrici episcopi Augustani potissimum vsa consilio et opera. Caeteri inuidere (ita homines sunt praecipue purpurati) clanculum mordere, conuenire, Augustam, pontificemque criminari, eos incestus simulare, alia huiuscemodi vociferari coeperunt. Quae, malum (inquibant) dementia tot fortissimis atque sapientissimis regulis, principibus, dynastis, tetrarchis, praesidibus, praefectis, tot sanctissimis patribus, tot eruditissimis episcopis, nationi orbis reginae, victori gentium populo, foemina dominatur? haud dubie infaustum, dirumque Reip. omen. Aqua, ventoque (sicuti vulgo dici solet) magis fluxa est muliebris fides: modo ait, modo negat: nunc odit, rursus amat: in vnius potestatem ob stupri consuetudinem, ius atque ditio cessit. Vnus omnia regni commoda, tributa, vectigalia, census potitur, caeteri omnes boni, nobiles, vulgus sine gratia, sine authoritate sumus: iustitia, denique cuncta venalia sunt. Omnis gratia, potentia, honor apud vnum, aut vbi ille vult, existit: ingens ludibrium, atque dedecus bellicosae Germaniae. Caesar qui iam pubescit, procul a viris, in Senatulum mulierem relegatus, inter pensa colusque seruilibus ministeriis effoeminatus. Tempus nunc est, vt columen Reipublicae publica cura adolescat, senatu principum, publicis functionibus, armis et militaribus exercitiis insuescat: ipse denique Imperii munia obeat.

[Note: 2] Haec et huiuscemodi vbi crebro iactata sunt, tandem Anno archimysta Agrippinensis, Eckbertus patruelis Caesaris, Otto Boiorum regulus, communicato consilio, Hainricum muliebri potestate, dolo, ne seditio concitaretur (quippe populo Augustae indoles, mite ac quietum perplacebat imperium) emancipare statuunt. Nauim pretiosae artis magna opulentia adornant, tapetis, aulaeis insternunt, auro, argento, pictura, caelatura, caeteris, quibus animum Caesaris oblectari opinabantur, instruunt. Caesar cum matre Goslaria, vbi hyemauerat, egreditur, Nemetum Augustam petit, ibi Paschalia concelebrat. Anno archimysta, caeteri principes frequentes coeunt: nauim ad insulam Rheni, quam Diui Sudberti vocant, applicant. Caesarem, cum hilarior post coenam foret, ad spectandum nauigium ita exornatum inuitant. Caesar adhuc puerorum more simplex, nihil minus quam insidias suspicatus, nauim ingreditur. Confestim subornati ab Annone latera principis stipant, ex composito nautae soluunt, repente remiges remis incumbunt, nauim in altum prouehunt. Caesar se ad necem praesentem duci ratus, se e nauigio in flumen proiicit: iamque in oculis omnium submergebatur. Euestigio Eckbertus patruelis eius in flumen de naui prosilit, dextra Caesarem prehendit, adnauigatque nauigio. Apparebat anceps periculum, tam praenatantis, quam sequentis.

Qui vehebantur, adnauigant, ambos eripiunt, in nauemque excipiunt. Caeterum optimates Hainricum circumsistunt, caussam edocent: eum blandimentis placant, Agrippinamque deducunt.

[Note: 3] Populus, qui in ripa procurrebat, acclamare, minari, saeuire, in dignissimum facinus vociferari coeperunt, ius violatum, maiestatem Caesaream laesam esse, ferro crimen vindicandum clamitant. Quamobrem Anno ad leniendam inuidiam, quae hoc facinore coorta erat, conuocato concilio, facti sui rationem reddit, Caesarique satisfacit: vulgique tumultu pacato, ne id ob suum compendium fecisse videretur, statuit vt Pontifices Maximi Germaniae sex curiis, iuxta numerum archimystarum Germaniae rem consociarent, singuli publica munia obirent, Imperiumque per omnes in orbem iret, finiretur.

[Note: 4] Vno mense popularia haec, atque praeclara primum videbantur: non tamen ea concordia mansit. Sub huiuscemodi tutela magis auaritia, ambitio inualuit, magis leges spretae, iura contempta sunt, Quippe Caesare a matre abstracto, paucorum potentia creuit: qui nacti habenas rerum adolescentulum a curis Reip. in angulos ablegant: Nemini adire, nemini salutare Caesarem, ne huic quidem salutare quempiam, nisi ex praescripto prinripum, licuit. Tenerae aetati parcendum esse: venationi, gaudiis corporis indulgendum docent. Ipsi interim omnia venalia habent: cuncta vtilitate metiuntur. Honorem magistratus, opes, in se, et quo volunt, transferunt. Caesarem, vt ab eo cuncta extorqueant, suo more viuere, ea quae fert aetas, factitare passim permittunt: quin etiam officia a voluptatibus instituunt, ad omnia conniuent.

[Note: 5] Et vtab vno caetera discas crimina, discordiae quoque malis Rempubl. adterunt. Bezelinus Hyldeshaimensis episcopus, et Wideradus Fuldensis praesul Goslariae natalibus Christi, pugnis, subselliis in templo inter se concertarunt: vterque dextra pontificem Mogontinum assidere connitebatur. Rursus Quinquagenalibus eadem concertatio inter eos fuit. Eckbertus partium pontificis templum armatis militibus occupauit, aduersarios exigere sacris aedibus conatus. Fuldenses sociis suppetias ferunt: res strictis gladiis peracta est. Vtrinque multi occisi, fanum, ara, sanguine humano polluta sunt.

[Note: 6] Augusta autem tam graui affecta contumelia, tamen necessitatem in rationem vertit, vt rumorem de se temere coortum coargueret, maluit tacere, patienterque igno miniam tolerare, quam iniuriam more gentium expostulare, in contubernium sacratarum foeminarum se abdidit: dotalia praesidia retinet, caetera omnia relinquit: beneficio in pauperes insignis. Molestia deinde turbellarum aulicarum, renitentibus aliquamdiu amicis, Romam migrauit, ibi vitam finiuit, sepulta in templo D. Petronellae.

[Note: 7] Dum haec in Germania fiunt, in Italia Cathochus, quoniam pontificatum iure obtinere non potuit, vi eundem extorquere conatur. Rebus eius Romani quidam studebant. Idcirco comparatis haud contemnendis Longobardorum copiis, vrbem versus contendit. Inter Sutrium Romamque castra facit: vbi aliquot dies statiua habet, sperabat metu sui sponte ad se Romanos conuolaturos, atque Alexandrum deserturos. Nam partium eius Romani turrim Crescentii, item aliam ad pontem Miluium occuparant, firmoque praesidio tenebant. Verum Alexandrini explorato Honorii aduentu, vim quoque se armis defendere statuerant, arma, pila, tormenta, arcus, sagittas, machinas, quae ad resistendum necessaria forent, compararant. Parmensis vbi hoc per speculatores comperit, castra mouet, infesto intentoque exercitu Romam contendit.

[Note: 8] Alexandro fauentes armati obuiam procedunt, plebes, quae suo more rerum nouarum auida est, pars indignantes quod quispiam armatus Romam accedere auderet, mixti militibus equitibusque erumpunt. Sed primo congressu Alexandrini Romanique ab Honorianis et Longobardis in fugam vertuntur, caeduntur, trucidantur. Maxima pars ad Tyberim aufugit, nauim irrumpit. Vbi cum se constipassent, Honorianus miles pilo turbam petit: quae telum vitabunda, in diuersum latus cedens, nauem inuertit, aquis obruitur. Hisce peractis, nomen, factio, fauor Honorii gliscit, Alexandri pars diminuitur.

[Note: 9] Cumque iam Honorius Romam intrare in animo haberet, Gotfridus Lotharingius,

qui auspicio Caesaris rebus Italicis praesidebat, aduenit in tempore, partes ab armis discedere imperat. Paret populus, parent milites, desertis Honorio et Alexandro domos dilabuntur. Gotfridus deinde vtrumque ad se vocat. En, inquit, pastores, qui oues (quarum lana teguntur, lac consumunt) committunt, pacem quam Christus Dominus Deusque noster reliquit, violant, pietatem polluunt. Ite in Germaniam ad Caesarem, et ibi potius iure, quam bello, vter Pontifex sit, disceptate. Quem Caesar principesque et episcopi Pontificatu Max. donare dignati fuerint, is absque vi cum pace omnium primario potiatur sacerdotio.

[Note: 10] Placuit vtrique conditio: quippe vterque suae caussae confidebat. Alexander quod inauguratus, a Caesarisque legato probatus Pontificiam possidebat aedem: Honorius quod ipse prior, lituum mitramque a Caesare accepisset, comitiisque curiatis ad huncce honorem (ita enim iam est, olim onus fuit) cooptatus foret. Posteaquam autem ad Caesarem peruentum est, quod expeditio Vngarica vrgeret, et haec res absque Ecclesiastico conuentu componi nequiret, iussus est is interim, qin consecratus erat, et Lateranense templum insideret, nomen et titulum Pontificalem vsurpare, donec concilio edicto, per suffragia more maiorum lis dirimeretur. Alexander ergo Romam, Honorius Parmam se confert.

[Note: 11] At Caesar in Boiaria hyemat, natalem Christi Fruxini celebrat: Wentzeslaum Altaichio inferiori praeficit: Paschalia Goslariae agit. Inter haec in Italia Alexander Romae post Paschalia, more veterum, coetum praesulum, monachorum, mystarum, episcoporum cogit, Honorium ambitus homicidii condemnat, deinde deuouet. Contra Honorius quoque Parmae suae factionis sacerdotes conuocat, Alexandro, vtpote qui absque consensu Caesaris vi Pontificatum occuparit, a Nordmannis emerit, sacris interdicit.

[Note: 12] Eadem tempestate Caesar in Germania Mogontiacum concilium indicit. Vbi frequenti procerum, Pontificum, maximorum, minorum senatu, Solomonem in regnum restituendum. Vgris bellum inferendum decretum. Quartus igitur tertiumdecimum agens annum, quam maximo potest apparatu, hanc expeditionem, quod prima foret, adornat. Copias vndique cogit, delectus frequentes habet: nemo omnium erat, qui non iuueni principi gratificari, et cum eo stipendia facere studeret. Plerique vltro, vt eorum virtus enitesceret, conuolabant.

[Note: 13] Denique fama huius apparatus territus Bela (quippe saepius Teutonum vires senserant Vgri) crebro legatos cum supplicibus mittit, pacem exposcit, filium obsidem offert. Causatur Solomonem nepotem suum sponte sua, nemine persequente, regnum reliquisse absque custode: se inuitum, ne hostes vacuam possessionem et terras relictas occuparent, ab Vgris, a rege suo desertis, rebus impositum esse. Licere Solomoni proximo suo in regnum suum absque armis cum paceredire: se ducatu, quem sub fratre genitore Solomonis administrarit, contentum fore.

[Note: 14] Principes nostri, quibus iam pridem experimentis astus Vgrorum cognitus erat, et ipsi Vgros suis artibus tentant: secum legatos, quos subinde speculatum Bela mittebat, retinent, diligenti custodia, ne elabantur, obseruant. Verbis pacem offerunt, re asperrimum bellum ostentant: ingenti cum exercitu, infestis signis, Histro, terraque pedestribus equestribusque copiis in Vngariam propere contendunt. Nec segnitiei aut socordiae Bela deditus erat, aliud simulabat, aliud agebat: foedus petebat, frequentes de pace legatos mittebat, nihilo tamen secius regnum, praeter quod crebris fluminibus et paludibus, qua Boios Noricosque attingit, munitum est, praesidiis firmat, portas Pannoniae, ita incolae vocant, quas Graeci pilas, Romani fauces, nostri claustra appellant, reficit: militari manu communit.

[Note: 15] Quo cum Caesar peruenisset, omnem aditum sibi praeclusum offendit: statiua igitur ibi aliquot dies habet. Consilio Vgrorum, qui cum Solomone aufugerant, partem exercitus, gnaris locorum deducentibus per harundinetum quoddam in Pannoniam praemittit, mandatque se certiorem faciant, totus ne exercitus illac traduci queat. Illi quidem incolumes in Vngariam penetrant: verum ob itineris difficultatem, et quod omnes loci hostibus obsessi erant, nemini, licet magnis praemiis propositis, persuaderi potuit, vt ad Caesarem nuncium literasue perferret. Compositis igitur ordinibus bidui itinere ad Mysburgium pergunt, eam vrbem prius expugnare, deinde viam Caesari aperire

statuunt. Sed custodes vbi a tergo hostem conspicati sunt, et irrepsisse in regionem viderunt, retro pedem retulere, Caesarque pulsis praesidiis, nemine prohibente, ad eandem vrbem, eodem momento de improuiso peruenit. Oritur confestim tumultus, nostri rursus copias coniungunt, vrbem oppugnant, primo impetu capiunt, diripiunt.

[Note: 16] Apertis post haec vbique faucibus claustrisque refractis, Caesar cum Solomone intima Vngariae percurrit. Bela inter haec exhalat animam. Filii eius Geizo, [Note: Geizo, et Geysa ab aliis.] et Ladislaus fugam capessunt: ex Vngaria in Sarmatiam prosugiunt. Caeteri certatim se Caesari dedunt, in verba Solomonis iurant, quem Caesar Albam regiam deducit, regemque more gentis salutari iubet.

[Note: 17] Restituto itaque in regno Solomone, pacataque Vngaria, in Boiariam reuertitur: inde Augustam profectionem facit. Mortuo Hainrico episcopo, Embrichonem Liningensem substituit. Postea hyematum ad Vangionas se confert. Concilium Mantuam in Quinquagenales ferias indicit: eo Honorium et Alexandrum concedere iubet, decretoque patrum stare praecipit. Proxima igitur deinceps aestate, Anno archimysta Agrippinensis, Wenzeslaus Althaichii inferioris in Boiaria praesul, annalium Boiariacorum scriptor, cum plerisque episcopis et principibus Franciae, iussu Caesaris Mantuam se conferunt. Romani, Itali, Longobardi frequentes coeunt. Honorius cum magno hominum numero ad Aquas Nigras substitit, cum mandatis ad Annonem mittit, qui dicerent, Magistrum a discipulis doceri non oportere: Honorium nequaquam venturum, nisi vicem Christi praesidendo defungi permittatur. Anno consilio habito, paucissimis respondet: Magistrorum sacrosanctae concionis, Ecclesiaeque sententiae parendum, diuino oraculo obtemperandum esse. Proinde Parmensis hisce sibirelatis, venire Mantuam recusauit: caeterum per speculatores fidos singula acta diurna explorat. Alexander quidem praesto fuit.

[Note: 18] Postero die Quinquagenalium episcopi, principes, praesules frequentes in templo conueniunt, opem Dei exposcunt, sacrificium rituale faciunt. His rite peractis, Alexander multa de pace ac concordia Christiana disseruit. Vbi finem dicendi fecit, Anno surgit. Caesar, et Imperii proceres (inquit) fama et literis a plerisque certiores facti sunt, te Pontificatum emisse, atque conscientia huius criminis stimulatum, cum Nordmannis hostibus Reipub. amicitiam fecisse, aduersus Caesarem conspirasse, vt eo etiam inuito, fretus armis inimicorum nostrorum sacerdotium retineas. Nos vt veritatem inquiramus, et hancce rem cognoscamus, hic coiuimus. Suscipit Alexander: Si delatores verisunt, cur hic, in hoc celeberrimo Christiani orbis conuentu, sicuti ego, non apparent? et crimina, quae mihi falso obiiciunt, testibus, vtifas est, comprobant? Quod cum facere non queant, ego vt me purgem suspicione, vos falsa opinione expediam, Deum testor, per Spiritum sanctum, cuius ferias agimus, iuro, me inuitum atque reluctantem ab his, penes quos copiam cooptandi pontificis, maiorum more esse credimus, absque omni penitus ambitus scelere captum esse: Quis innocens erit, si criminari satis est? De Nordmannorum amicitia nihil modo respondeo: quando illustris dominus Caesar filius meus Romam veniet, re ipsa comperiet, nihil aliud magis a moribus meis alienum esse. Haec vbi dixit, cuncti qui aderant, et quorum intererat Honorium, quod venire grauaretur, abdicant: et Alexandrum quem crimina legitime diluisse, insontemque esse existimabant, pastorem recipiendum decernunt, atque ritu solenni renunciant. Deinde Deum Opt. Max. Christum seruatorem nostrum celebri carmine consalutant.

[Note: 19] Postridie rursus cum in templo patres consedissent, et Anno archimysta, quam ob caussam, non traditur, abesset, ii qui Catochi rebus studebant, facto globo, excitato tumultu, strictis gladiis in aedem irrumpunt. Alexandrum haereticum, pestiferum erronem vociferantur, eidem mortem intentant. Caeteri omnes diffugiunt, Alexandrum solum relinquunt. Wentzeslaus praesul Althaichii, Boiariae monachorum antistes, qui probe mores Longobardorum norat (cum minacissimi enim verbis sint, ne digitulo quidem aduersarium attingunt) Alexandrum sibi quoque fuga consulere parantem, retinet: eidem animum reddit, atque considere persuadet. Longobardos acriter increpat, maiestate vultuque tristi

territat. Eodem quoque momento Beatrix vxor Gotfridi ducis, cum multis ad templum procedit, vix limen attigerat, Honoriani omnes aufugiunt. Caeteri redeunt, Parmensem episcopum curia Pontificum mouent, atque deuouent. Peracto itaque conuentu, Alexander Romam, caeteri domos migrant.

[Note: 20] Percrebuit eadem tempestate in Germania constans opinio, imminere excidii fatum orbi terrarum, et adfore tempus, quo mare, quo tellus, correptaque regia coeli ardeat, et mundi moles operosa laboret. Boiorum primores istoc seculo vndeuiginti aedes sacras mystis, monachis, virginibus in Norico, in Vindelicia condiderunt. Et ingens vis mortalium, duodecim ferme millia ex regionibus nostris, in Palaestinam Hierosolyma votis nuncupatis profecti sunt. Ipse Caesar pleraque praedia, complures opes Boiariae templis (sicuti diplomata data ostendunt) distribuit.

[Note: 21] In Rhanshofen proxime Brundunum vrbem (vbi tum Palatinae aedes, fiscusque regius erat, et parens eius Imperator Hainricus tertius parochiam, praescriptis terminis dum Hainricum sextum Boiariae praeficit, instituerat) flamines Augustinianos cooptauit. Wessesprunam, hactenus a popularibus sacerdotibus posteaquam ab Vgris exusta erat, occupatam, pulsis his, sacris D. Benedicti restituit. Eiusdem ope et consensu Ellenhardus Fruxinensis pontifex Fruxini diui Andreae aedem dedicauit: cui Benedictbeurense templum Caesar tradidit, hoc post mortem tamen Ellenhardi rursus immunitate donat. Almannus episcopus Bathaniae auxilio Hagnae Augustae, et Hainrici Neoburgensis extra moenia vrbis Aurelianis mystis collegium in Austria Ketuuein [Note: Alias Ketuueihe bey Krembs.] Benedictinis extruxit. Adalbero Wurtzburgensis pontifex ex Boiaria oriundus (cuius maiores inVindelicia Neoburgium et Varnpach: in Norico Valentiam et Pictauiam possedere) inter Oenum et Anassum Lambacense castellum, in templum commutauit.

[Note: 22] Idem factitarunt eius gentiles Himeltruda, et ex fratre Vlrico nepotes Eckbertus, et Hainricus Varnpach regiam suam, iuxta Oenum, proxime Scharding Boiorum vrbem, D. Benedicto consecrarunt. Hemma vxor Wilhelmi duobus filiis amissis, in Anassi valle Agunti contubernium monachis construxit: in sylua Gurica, in Norico inferiore, qua ad Pannoniam pertinet, septuaginta sanctis virginibus templum dedicauit: sicuti Imperator Hainricus quartus Caesar Augustus in diplomate affirmat, ibidem Gebhardus pontifex Salisburgensis Sueuus Catholdi et Azalae filius aedem Pontificiam construxit, Guntherum eidem fano praeficit.

[Note: 23] Apud Nariscos Berengerius de Sultzpach, Fridericus, vxor Bertha de Castel, cum filiis Ottone, Hermanno ab Heubsch, et Luitgarda vxore Diethboldi a Vogburg, et Cham praefecti, posteri Ernesti et Ottonis dynastarum in Ambergthal (vicus est, riuus et pagus Nariscorum, proxime Ambergam nobilissimum Septentrionalis Boiariae oppidum) castellum, regiam suam in templum commutant, ceremoniis D. Benedicti dicant.

[Note: 24] In inferiore Boiaria iuxta Danubium, Asuinus et Fridericus a Bogen superius Altaichium ab Vgris exustum, instaurant. Propter Vilsi fluenta Bernardus filii eius Rupertus et Calochus Allerspach Aurelianis mystis dicant. In ora Oeni fluminis Angelpertus, vxor eius Tuta Charionum tetrarcha Suben quinque inde millia passuum Reichersperg. Bernardus et vxor Tiethberga, soror Gebhardi Iuuauensis episcopi, filius Gebhardus a Plaien, Chuni a Medling, et Frontenhausen satrapes Garss et Auu. Vxor eius Irmogarda in agro Salisburgensi Bercholdsgaden, vbi sepulta est, filia Adelhaidis cum marito Berengerio, filius Beringerio et Conrado a Sultzpach (oppidum in Nariscorum est) dynastis, ad confluentes Trani, et Alissi Painburg, vbi humati perhibentur, collegia flaminibus Augustinianis institu unt. Monachis etiam dicauerehi principes, amici Caesaris Aetl Arnulphus Damasiae praefectus. Rhod, Conradus, cuius filius Conradus, atque Irmogarda nurus, auus, paterque Boppo, in eisdem templis hi proceres conditi sunt.

[Note: 25] In superiore quoque Vindelicia, eadem tempestate, coenobia, quae subtexam, condita reperio. Otto Schirensis, vxor Hatziga, filii Otto, et Bernardus Eckhardusque

Vischpachauu, in faucibus Peninnarum alpium sacri D. Benedicti initiarunt. Eberbardus et frater eius Albertus ab Euresburg, multum apud Caesarem pollens, cum vxore Bertha, filio Ottone ripa Libusae. Peilberg Aurelianis templum in agro Tridentino diuo Michaeli aedem condiderunt.

[Note: 26] Haud inde procul, nempe ad decimum lapidem, Otto et Berengerius Bardi, Theodoramus sacerdos Cellam auspicati sunt, quam pauco post tempore Otto ab Wolfratzhausen, eius filii Otto et Hainricus, Renopertus Ritensis, cum fratribus Ruperto, Alberto, Liebhardo: Hyldescalcus, quem Tigurinis antistitem Imperator Hainricus quartus imposuit, frater Rudolphi praefecti Vinariae collocupletarunt, mystis diui Aurelii Augustini dedicarunt: Theodoramum magistrum collegii cooptarunt, vnde ab eo Theodorami Cella nuncupatur. Sigbotho superioris Hyldescalci frater Vinariam consecraneis Aurelianis dedidit: eisdem mystis Otto a Valai praefectus, cum vxore Adelhaide Bernriet ad Vermium lacum primae Boiariae. Grysam in Tyrolensi pago condidit. Welpho quartus, qui postea Boiariae ducatu potitus est, filius Chunegundae, sororis Welphonis tertii, et Ecii, quem alii Azonem vocant Astensis tetrarchae, nepos ex filiaWelphonis secundi, ab Imperatore Hainrico quarto Caesare Augusto, rege Boiorum, gentilicia bona, quae auunculus absque liberis decedens, Imperatori Hainrico tertio Caesari Augusto regi Boiorum legauit, impetrauit: in Vindelicia apud Lycatios Amerga Landspergam, Altonis monasterium, Raitenbuech, Staingaden: in Rhaetia Abuziacum, Schongauo, Rauenspurgium, Altorff recepit. Raitenbuch in collegium flaminum Aurelianensium commutauit Nordpertus [Note: Qui et Nordenperlus ab aliis Volipertus.] episcopus Curiae popularibus mystis Heibach: fratres eius Ortulphus et Wildruda filii Rapotonis et Hemmae, Hohenuuart sacratis condidere virginibus Vratislaus Boiemiae regulus Wissegradam dedicauit, id templum Alexander Pont Max. caput Boiemiae statuit: eius decreti aera, data in manus Petri praepositi sancti Gregorii in palatio Lateranensi, sub Hainrico rege, filio Hainrici gloriosissimi Imperatoris septimo Idus Maii. Atque haec omnia ex instrumentis priuatis, publicis excepi.

[Note: 27] Porro sub idem tempus in Palaestinam profecti sunt, Sigfridus archimysta Mogontinus, Wilhelmus Traiectensis, Otto Reginoburgensis episcopus, Guntherus Bambergensis episcopus, Alemannus a sacris Augustae, Fridericus Damasiae, Eckhardus a Scheurn, [Note: motidem Bundschuch dictus.] Orthulfus ab Hohenuuart dynastae, et alii complures Boiorum proceres. Guntherus omnes maiestate corporis anteibat, adeo ut ab omnibus qua iter fuit, Imp. Romanus putaretur. [Note: Contigit haec expeditio anno Domini 1063.] Posteaquam Sauum amnem transgressi, multa a latrunculis perpessi sunt (sicuti idem Guntherus scribit) Vgrorum perfidiam, Bulgarorum furta, latro cinia Vzorum, [Note: Hussarn.] arrogantiam Graecorum, Asiaticorum, sensere saeuitiam. A Byzantio Laodiceam Syriae, inde Tripolim nauigarunt. Vbi ab Arabibus irruentibus orta tempestata fulminibus et tonitru territis hostibus liberati sunt. Inde littus legentes Caesaream Galilaeae, quae et Turris Stratonis, nono Calendas Aprilis, quarto die ante Paschalia duum itinere dierum ab Hierosolymis peruenerunt.

[Note: 28] Postero die Capharsalam vicum intrant. Rursus Arabum globus adest, primos trucidat, spoliat: caeteri cum resisterent, facile inermes a sagittariis et armatis in fugam vertuntur, in proximumque vicum fugam capessunt. Magna caedes nostratium facta, Wilhelmus episcopus Traiectensis grauiter vulneratus, spoliatus, semiuiuus et nudus relinquitur. Reliqui tres episcopi, Sigfridus, Otto et Guntherus basilicam duasque turres ex lapidibus constructas occupant, ibique quod porta angusta nimis erat, muli, equi clitellarii nisi exonerati, intrare non quibant, se defendere parant. Hostes rebus iumentis nostrorum potiuntur, ea diripiunt, deinde turres expugnant: nostrates viriliter resistunt, turres duobus continenter diebus oppugnatas summa vi defendunt. Hostes tandem celeberrimo Paschalium festo die, pacem venalem offerunt, octoque Arabum principes in turrim admittuntur, qui de precio paciscuntur. Ibihostium primarius, linteum

quo caput in modum coronae colligarat, collo Guntheri episcopi, quem principem esse rebatur, innectit: En, inquit, te solo capto, caeteros omnes in potestate habeo, et simul ac iussero, ab arbore cum comitibus pendebis. Guntherus vbi hoc per interpretem intellexit prosilit, pugnum in faciem minantis impingit, vno ictu hominem humi sternit: deinde prosilit, socios cohortatur, caeterosque septem Arabes captos, nudatosque armis, duriter vinculis constringit, telisque seuientium popularium opponit. Arabes eo die sociis parcentes manus abstinent.

[Note: 29] Postridie Ramulae praeses, quem rex Aegypti vrbi praefecerat, audito periculo nostrorum, ad liberandum eos cum magno equitum numero properat: non ob pietatem, sed quaestum suppetias fert. Deminui portoria vectigaliaque suo regi existimabat: praeterea suum lucrum, censum, ciuitatumque compendia attenuari cernebat, si nostri ita accepti, fama in se commissa, dissiparent, neminem posthac Palaestinam petiturum. Arabes autem latrunculi de illius aduentu certiores facti diffugiunt. Satrapes Aegyptius, acceptis quos nostri in vincula coniecerant, fide data, nostrates Ramulam incolumes perducit: vbi ab incolis coacti considere quatuordecim dies. Tandem pridie Idus Aprilis Hierosolyma peruenenere, tresdecim ibi commorati sunt dies. In-Ramulam reuersi, nauim conduxere, Aliquiae applicuere, postea in Europam nauigant. Sighardus et Otto rediere, caeteri interierunt.

[Note: 30] Eodem anno obiere Angelbertus Bathauiae, Rutherus Taurisiorum episcopus. Caesar sacerdotium Bambergense Hermanno, [Note: Ab aliis Ricimannus.] Bathauense Altmanno sacrificulis suis, Thaurisios Volphramo Oziacensi praesuli, monacho Altaichii inferioris tradit.

[Note: 31] Hac quoque tempestate D. Marianus Scotus, poeta et Theologus insignis, nullique suo seculo secundus, cum conphilosophis suis Ioanne et Candido, Clemente, Donato, Murcheridacho, Magnaldo atque Isacio, qui centum vixit annos, in Germaniam venit. Inde Reginoburgium hi concessere, ab Hemma virginum maxima hospitio in superiore monasterio excepti sunt. Willa eiusdem contubernii antistes templum D. Petri extra vrbem, quod Weichs vocatur, consentiente Ottone episcopo, ipsis tradidit. Mathtylda inferioris monafterii zithum ac cereuisiam tribuit. Ipsi ope bonorum domicilia sibi construunt: in diem viuunt, docendo et interpretando sacras literas, scribendo, victum et magnarn gloriam conquisiuere: ob eamque rem Imperator eos immunitate donat, in tutelamque recipit. Hac fama moti complures ex Scotia veniunt paulatim, quibus per Germaniae regna (sicut infra in sexto referam volumine) passim condita templa, adhuc nomina seruant.

[Note: 32] Iam pridem improuisa mihi non est mentientium vanitas, qui illos sub Carolo Magno Reginoburgium venisse mentiri audent. ** Isti nebulones quaestum, pietatem, religionem, praedam putant, mera miracula comminiscuntur. Hoc enim sanctulorum genus, visus, somnia nocturnos superum [Orig: superûm] congressus, nocturna Deorum colloquia simulant, freti credulitate imperiti vulgi pro concione euulgant, somnia qualiacunque velis, venditant, fabulis ad voluptatem confictis imperitos in admirationem sui lactant, vili plebeculae velut pueris inludunt, omnibus corneam fibram esse, neminem sua commenta animaduersurum arbitrantur. Vulgo indocto, multitudinique imperitae, alioquin saeuae, impotenti, mutabili, metum deorum atque superstitionem rem ad animos vulgi regendos efficacissimam iniiciunt: vbi illa vana religione capti sunt, melius falsis vatibus atque falsis prophetis quam veritati obtemperant: rationem quidem illi falsi vnctuli, ipsis perceptam consecraneos suos, at nequaquam vulgus edocent. Ergo orgia mysteriaque huiusce religiositatis in vulgus edam, dogmata prodam, mentiri sibi licere, decipere plebem, modo splendoris lucelliue spes arriserit, inter secreta habent: nempe illud crebro (vt eorum verbis vtar) iactitant, exempla ponimus, non quod ita sint, sed ut discentes addiscant, digni profecto in quos exempla edantur: qui diuina oracula adulterare, crimen verae irreligiositatis committere non erubescunt. Quid vndecimo abhinc anno moliti sint designarintque Veronae apud Suitonas, commemorare nolo.

Ego talia sentientes apertis testimoniis conuincam. Extant Reginoburgii in inferiore monasterio diuini Davidis hymni, cum commentariis in membranis scripti, opus Mariani; eius praetationem, vt fides fiat, subtexo de verbo ad verbum. Anno Dominicae incarnationis 1074. Hainrico iuuene Imp. Machtylda abbatissa sanctae Mariae et sancti Herbardi abbatiam regente, decem noualis cycli XI. anno, indictione XII. Marianus Scotus 7. peregrinationis suae anno collegit modicas istas vndas, de profundo sanctorum patrum pelago, scilicet Hieronymi, Augustini, Cassiodori, Arnobii, et de opusculis S. Gregorii: et pro suae animae salute, in honorem Saluatoris, Domini nostri Iesu Christi, et eius genitricis, semperque virginis Mariae, et S. Herbardi confessoris scripsit, et in vnum librum perstrinxit. Prolixas enim et salubres Catholicorum patrum expositiones non omnes auido cordis amore petunt. Multi sunt etiam, qui etsi tales legere vel habere vellent, tamen minori censu vel intellectu, vel aliqua causa existente occupati, illas inuenire et legere non possunt. Nunquam tribuatur ad transcribendum extra monasterium, nisi pro eo congruum relinquatur vadimonium. Georgii feriis coepit, Mathaei et Hemerami finiuit.

[Note: 34] Seruatur et diploma Imp. cuius caput tale est In nomine S. et indiuiduae Trinitatis, Hainricui Dei clementia Rom. Imp. August. etc. multis verbis commemorat Scotos quosdam Reginoburgium venisse, et ab Ottone eius vrbis episcopo, villaeque superioris monasterii antistite templum huius quod D. Petro dedicatum extra moenia vrbis, Weichs nuncupatur, accepisse. Ita bonos illis domicilia aedificasse, praedia, vectigalia tribuisse tandemque ad se Scotos supplices venisse, illisque ab Ottone episcopo et Hagiza superioris monasterii virginum maxima impetrasse, vt iuri suo et templo, quod ipsis seruierat, cederent, Scotisque condonarent. Huius donationis author fit Imp. Scotos cum praediis, templo, vectigalibus immunitate donat, in clientelam accipit, ut Caesari bene precentur, ac pro eo vota Deo reddant. Aera. Hermannus recognoui. Datum KL. Febr. Anno D. incarnationis 1088. XI. indictione, XXXVI. ordinationis regis Hainrici, Imperii V. Factum regina ciuitate in Dei nomine, amen. Nunc ad ordinem rerum redeo.

[Note: 35] Hainricus IV. Altaichii inferioris curatorem esse iubet Ottonem Boiariae regulum, quod vt Deus haud bene verteret Ottoni monachi ominari sunt.

CAPVT XII Dissidium inter administratores imperii. Bellum Nordmannicum. Conspirationes adversus Imperatorem. Imperator diuortium coniugis quaerit.

1. Archi-Episcopus Bremensis dominationem diutius debito retinet Imperatoremque male educat; caeteri ob id tributa negant, aulicipraedas agunt.

2. Principes et Episcopi Tribuariae conueniunt, decernuntque vt Bremensis Imperatorem sub poena bostium imperii reddat, Imperatorque ad Principes venire detrectans remouendus sit.

3. Tumultus inter aulicos et ruricolas. Caesar aut Bremensi renunciare aut imperio cedere iubetur. Bremensis aula eliminatur, dominatioque ad ceteros redit.

4. Cometa visus. Conradus Phullingensis fit Episcopus Treuirensis et a Praeside loci, Theodorico ter ex rupe praecipitatus necatur.

5. Imperator lethali morbo correptus praeterspem conualescit, et cum Bertha [Orig: Berthâ] , filia Ottonis, Marchionis Italici nuptias celebrat.

7. Dum Caesar adhuc sub tutoribus est Nordmanni contra ipsum et Papam insurgunt.

8. Gotefridus Dux Hetruriae in Nordmannos arma mouet eosque ad officium redigit.

9. Proceres Boiariae bello ciuili inter se grassantur. Otto Dux clam alit discordias. Caesar aegrotat. Heinricus Episcopus Spirensis, Sighardus Aquileiensis.

11. Otto Dux Boiorum cum Proceribus quibusdam Italiam lustrat, quos Papa salute non

13. Praelium in Austria inter Caesarianos et Boios imminens diuinitus declinatur paxque restituitur. Volckger Abbas Altaichii inferioris. Lusatia in ditionem redigitur.

14. Otto Dux Boiorum cum Saxonibus contra Imperatorem conspirat et de Conrado ac Imperatore e medio tollendis consilium init.

16. Archi-Episcopus Moguntinus Imperatori separationem a coniuge legitima promittit, si Turogos ad decimas praestandas adegerit. Imperator se incantatum, cum coniuge congredi non posse causatur et diuortii faciendi gratia, conuentus Ecclesiasticus celebratur.

17. Imperatrix in monasterium ablegatur. Adelhaidis laudem Pompeiam capit et incendio delet. Gotefridus Dux Hetruriae moritur, succedit Gothelo Gibbosus.

18. Nova conspiratio contra Imperatorem. Theodo et Albertus Principes aperte rebellant, reliquis se Caesaris amicos simulantibus.

19. Caesar arma in Thuringiam mouet, Mogontinus cum copiis auxiliaribus insequitur. Thuringi pacem et libertalis sui confirmationem aduer sus Pontificem petunt.

20. Bichlinga et Schidinga captae. Moguntini militis et Turogorum saeuitia. Otto Dux Boiariae belli spectator suos in armis continet. Theodo et Albertus a sociis deserti se dedunt, sociosque conspirationis detegunt.

31. Caesar gratiam delicti facit, de correis poenam sumere ex ratione temporis supersedet. Turogis verbis levioribus decimas imperat.

22. Legatus Pontificis Romani Damianus diuortium Imperatoris impedit Imperatoremque ad vxorem recipiendam cohortatur.

23. Caesar persuasus vxorem reuocat et anno praeterlapso ex ea filium suscipit, Moguntinus decimis excidit.

24. Azilo Taurisiorum Episcopus, Husuuartus Veronensium. Otto inquietus; eius consilium de Caesare e medio tollendo detegitur.

25. Caesar Ottoni Goslariae consilium de se tollendo exprobrat, et se duello purgare iubet. Otto die duello dicto se Caesari committere detrectat, aufugit et proscribitur.

26. Otto in latebris Hercyniae syluae omnes flagitiosos asciscit, Thuringiam et Saxoniam vastat, Welphoni Boiaria sub conditione repudiandae vxoris in tutelam datur. Stabulensium praedia Moguntino conceduntur.

27. Otto per Archi-Episcopum Bremensem restitutionem praediorum gentilitiorum impetrat et rebellat. Intempestiuum misericordiae et iustitiae exercitium.

28. Episcopi quidam Simoniae condemnantur. Theodoricus fit Dux Mosellanus et Gotfrisdus Gibbisus Dux Hetruriae.

29. Ad Tumultus Hungaricos sedandos Imperator expeditionem suscipit, qua intellecta Proceres inter se de pace transigunt. Vichbertus constituitur, ab Imperatore Episcopus Ravennensis et Husuuartus Veronensis.

30. Saxones authore Ottone de nouo rapto et proterue viuere incipientes, ab Imperatore coercentur, inde conuentu habito per Legatos a Caesare restitutionem auitae libertatis frustra quaerunt.

31. Saxones repulsam passi suasu Ottonis rebellant. Imperator in Franciam contendens Ottoni fit obuiam, quem tamen maiestate sua deterret et in fugam vertit.

32. Saxones Hennebergio proditione potiuntur inque cineres infantis Caesarei grassantur, Hercinoburgum obsidentes caesi pacem cum obsessis inire coguntur.

33. Solomon in Vngariam reductus. Russorum Dux regno pulsus Caesaris opem implorat, qui tamen suis ulterius procedere renuentibus exulem restituere nequit.

34. Goslarienses duos Caesarianos suspendunt, id quod horum socii vindicaturi Ciuium Goslariensium agmen caedunt, magnamque stragem edunt. Saxones Caesarianis bellum indicunt.

[Note: 1] CAesar deinde in Saxoniam migrat. Nam cum Imperium per episcopos in orbem iret, vti supra narrauimus, Albertus archiepiscopus Premensis tum vice sua defungens, rebus praeerat, diutiusque, quam licebat, dominationem retinuit: Caesarem per totum autumni hyemisque spacium Goslariae et in Saxonia detinet, statiua Goslariae habere persuadet, suo more viuere adolescentem permittit. Eundem in sua potestate, exclusis collegis habet: nec ex sua classe in alias regiones, sicuti decretum

fuerat, remigrare sinit. Existimabatsuae demptum gloriae atque vtilitati, quicquid accessisset alienae. Quamobrem caeteri fremere, tributa, vectigalia, censum, praeter ea quae monachorum patres inuiti tribuebant, pernegare, sumtusque deficere coeperunt, penusque in diem coemebatur. Aulici praedas agere, pecora abigere, vinum, pabulum incolis vi auferre incipiunt: haecque de industria odio Premensis Episcopi fiebant.

[Note: 2] Principes tandem atque episcopi, Anno Agrippinensis Eberhardus Treuerorum, item caeteri Francorum optimates frequentisenatu Triburiae in ripa Rheni conueniunt: Caesarem more adolescentulorum scortari, venari, potare, huiuscemodi voluptatibus aetatem transigere, iuri dicundo, Reip. negociis nequaquam vacare, ab eodem nobilissimos quosque opprimi, infimos tolli, filias optimatum obscuris, humilibus crepundiis ortis, vi in matrimonium dari, praesidia priuata comparari, principes negligi horum omnium authorem et consultorem esse archiepiscopum Premensem proponunt. Iccirco is senatusconsulto, ni Caesarem confestim reddat, hostis iudicatur. Caesari quoque ad principes venire detrectanti regnum abdicandum esse decernitur.

[Note: 3] Caesar perlato atroci nuncio, Goslaria Saxoniaque relicta ad conuentum principum Mogontiacum properat, cum Bernardo praefecto praetorio. Posteaquam ad Ingelhaim peruentum est, comites Bernardi praedas ex agris agunt: incolae, viri, mulierculae conuolant, vi armisque id fieri prohibent. Bernardus suis suppetias laturus procurrit, fit atrox pugna, saltatricula clauam in caput Bernardi impegit: ipse amissis multis, semiuiuus ad Caesarem refertur. Tum omnium sententia Caesar aut Imperio cedere, aut amicitiae Premensis renunciare iubetur. Sed spacium ad consultandum impetrato, huius consilio clam noctu fugam Goslariam adornat. Cumque intempesta nocte regia supellex effertur, in clitellas componitur: Principes certiores facti, aduolant, strictis gladiis consilii talis inuentorem circumsistunt, mortem minitantur: et procul dubio eundem interfecissent, nisi Caesar suo corpore protexisset, regio praesidio domum deduxisset. Ita Premensis cum hac contumelia aula eliminatus est: dominatio ad caeteros episcopos per vices rediit.

[Note: 4] Caesar Paschalia in Nemetum Augusta concelebrat. In feriis supplicationum stella crinita per quatuodecim continuos dies visa est. Quinquagenalibus Traiecti Caesar Eberhardo Treuerorum episcopo defuncto, in demortui locum Conradum Phullingensem, praepositum Agrippinensis Coloniae, annitente Annone pontifice, substituit. Huncque Treueros adeuntem Theodericus vrbis praeses, ferox ingenio et aetate, concitato tumultu capit, comites in fugam vertit, resistentes occidit, opes diripit, illum carnifici tradit, atque de altissima rupe, tertio, cum bis incolumis euasisset, praecipitari iubet. Quo casu demum is exanimatus est, Vtoque in pontificatu successit.

[Note: 5] Caesar tum Fritislariae subito morbo corripitur, medici de salute eius desperant, plerique Principum regno inhiant, Imperiumque iam animo inuadunt. Sed praeter opinionem omnium Caesar vires corporis recuperat, apud Herueldiam Quinquagenalia agitat, inde VVurtzburgii tertio Cal. Iulii (quo die Petrus et Paulus antesignani religionis nostrae deuictis spinis Reipubl. de diuitiis atque gloria triumpharunt) Bertham sponsam suam, filiam Ottonis et Adelhaidis, Laudis Pompeiae [Note: Laus Pompeia oppidum Italiae, quod Boii aedificarunt, teste Plinio.] tetrarcharum, solenni caeremonia Reginam salutat. In Ingelhaim [Note: Alii Tribuariae nuptias factas esse scribunt. VVilhelmus Nordmannus Anglos vincit.] deinde in agro Mogontino nuptias facit.

[Note: 6] Eadem tempestate VVilhelmus Nordmannus cum Angliis ex Saxonia oriundis atroci naualique praelio conflixit: victor Angliam in suam ditionem redegit. Duodecim amplius millia hominum a victricibus copiis desiderata sunt: eorum qui victi sunt et cecidere, numerus non proditur. Caesar confectis nuptiis, in Boiariam se confert, Reginoburgii hybernat. Goslariam ad Paschalia agenda primo vere petit.

[Note: 7] Dum autem Caesar sub tutoribus degit, et Principes aliis negociis praepediti sunt, Nordmanni per Campaniam, Apuliam,

Calabriam finitimas regiones debacchantur, proteruas literas Caesari scribunt, Principibus responsa superba reddunt, mandata procacia referunt, sese scilicet inuictos armis fore, vtrique Imperatori occidentali et Graeco, Pont. Max. fulmine suo adflanti, atque anilibus terriculamentis absterrenti, vi Italiae portionem abstulisse: haud dubie quae victricibus eorum manibus parta sint, inuitis et Francis et Graecis, Gallis, Italis, sacrificulis Romanis retenturos: soli Deo immortali se dicto audientes esse, cunctos mortales pro hostibus ducere, qui cum vellent, congrederentur, intellecturos quid virtute Nordmanni possent.

[Note: 8] Godfridus praeses Caesarianus Italiae, comparato ingenti Teutonum et Longobardorum exercitu, acceptis auxiliaribus copiis, a Romanis et Alexandro episcopo, hostes deuouente, in Nordmannos arma mouet, pleraque omnia castella vi expugnat, capit, veteribusque dominis reddit. Aquinum arctissima circumsedit obsidione. Iamque vrbs expugnanda erat, Richardus Nordmannorum dux, legati Caesaris colloquium expetit, se in potestate Caesaris fore iurat. Gotfridus soluta obsidione, dimissis copiis, domum redit.

[Note: 9] Per idem tempus Boiariae proceres Charini, Austriaci, Norici, Vindelici, ciuili bello digladiantur, inuicem praedas passim agunt, equis deturbant, caedunt, spoliant, villas, agros succendunt: omnia caede, incendiis, luctu complent. Nemini tuto iter per Boiariae fines patet. Otto summus Boiorum regulus modo his, modo illis auxilium pollicetur, munera ab utrisque accipit, discordiae mala alit: se demum vere principem fore existimat, si illi dissensione domestica vires suas attenuarent: qui si opibus valerent, minus obsequentes essent. Caesar tum in Saxonia Goslariae hyemat, rursus graui aegritudine affectus, lecto decumbit, sed paulatim conualescit. Einhardo mortuo, Spirensem pontificatum Hainrico Goslariensi mystae tradit. Rabingerio patriarchae Aquileiensi Sighardum Epistolarum magistrum substituit. Bibonem scrinio praeficit.

[Note: 10] Posthaec Februario Augustam Rhetiae petit, Italicam meditatur expeditionem: sed dissuadentibus Principibus, in Saxoniam redit. Theodericum, qui Conradum Treueris pontificem designatum trucidauit, cum sociis proscribit: ipseque cum consciis in exilium actus, in Palestinam proficiscitur, quonam gentium abierit, scit nemo.

[Note: 11] Sub idem tempus Anno archimysta Agrippinensis, Hainricus Tridentinus pontifex, Otto regulus Boiorum iussu Quarti, legati cum mandatis in Italiam transitum faciunt, Italiae regiones lustrant, censum, conuentus agunt, ius dicunt. Rauennae ab vrbis episcopo conuiuio excipiuntur, Cathochum pontificem Parmensem obuiam officii gratia procedentem, benigne appellant, familiariter salutant: vtriusque Pontificibus Alexander sacrificiis interdixerat. Quocirca Caesarianos, vbi Romam venere, quod aditum eorum, quos in numero sceleratorum atque impiorum habendos censuisset, non deuitassent, salute non impartiuit. Verum ubi rationem ipsis constare accepit, eosdem datis acceptisque mandatis absoluit. Et post Paschalia more solenni, conuentum Ecclesiasticum agit. Vbi Pontifex Tridentinus, qui diripientes res templi sui sub Leone nono occiderat, homicidioque pollutus hactenus ab aris motus fuerat, vniuersis deprecantibus ouili restituitur. Florentinus pontifex et Otto Treuerensis archimysta, ambitus haereseosque quam Simoniam vocant, postulantur: ille conuictus classe Pontificum extruditur, hic iureiurando se purgans absolutus est.

[Note: 12] Caesariani defuncti Imperio principis Roma discedunt: episcopi domos abeunt. Otto in Italia substitit, cum principibus Italiae, quibus se mandata Caesaris relaturum praedicat, secreto colloquitur. Ei obuiam procedit in agro Placentino cum magno comitatu Gotfridus fama iactitatum, Ottonem res nouas moliri, tentare animos Itatorum occulte, quaerereque, quos in societatem sceleris assumeret. Porro et Italis non fuit consilium incerta pro certis amplecti, pacem cum bello commutare, fidem flagitio posthabere. Idcirco Otto repulsus turpiter ab Italia, in Boiariam rediit.

Iamque huiuscemodi res tentatae, ipsum Caesari eiusque amicis suspectum fecerunt.

Proceresque Boiorum cum sua sponte satis insanirent, instigati ab Ottone duce suo manus aperto Marte conserere statuunt. In Orientali Boiaria, quam Austriam vocant, armatae cohortes turmaeque hostili animo conueniunt. Iam teli iactu distabant, et hastis sublatis, arcubus tensis, ferire destinarant. Mox diuinitus mutato subito animo, ciuile detestantur bellum. Pax pax abiectis armis ingeminant, inuicem collachrymantes salutant: Ottonis reguli Boiorum insidias, moresque communiter incusant, datis dextris, pace confecta, domos abeunt. Wentzeslaus tum antistes inferioris Althaichii moritur. Volckger per suffragia communiter, consensu Ottonis a monachis cooptatur. At Caesar Mogontiaci autumno commoratur, inde in Saxoniam Goslariam hyematum concedit. Ipsa hyeme congelatis fluminibus glacie Luticios [Note: Lausnitz, Sigebertus dicit Luticianorum Hainricum ingressum cum exercitu anno 1069.] petit, vrbes expugnat, vicos exurit, gentem paludibus septam in ditionem cogit: cum ingenti captiuorum numero, magnaque praeda victor reuertitur.

[Note: 14] Inter haec a nobilitate Saxonum, quod latrociniis abstinere, legibus obtemperare, auiditati suae fine dicto pietatem colere cogerentur, in Caesarem conspiratum est. Principem coniurationis Ottonem ducem Boiorum, genere Saxonem fuisse literis proditum. Isque susceptis primis partibus Caesarem victorem, dimisso exercitu, cum paucis redeuntem in oppida, quae Luticianis continuabantur, inuitat. Conradum edueatorem atque nutricium Caesaris, iam pridem inimicum suum ante cubiculi fores excubantem, primo conuiciis, deinde armis inuadere statuit. Heginonem [Note: Ab aliis Egen.] quendam famulum suum pollicitis in societatem adsciscit: huic ensem tradit, quo Caesarem e cubiculo prodeuntem contrucidaret.

[Note: 15] Cum igitur conscii ex composito contumeliis Conradum afficiunt, forte fortuna amici eius haud imparati (vt participes conspirationis rebantur) adsunt, armis opem Conrado ferunt. Ita consilium caedis frustra fuit: sceleris consortes, ne facinus notaretur, tanta spe destituti, abeunt. Nemo tamen praeter conscios, quid sibi hic tumultus velit, intellexit: omnes priuatum odium, veteremque simultatem, qui mores purpuratorum sunt, interpretantur.

[Note: 16] Caesar itaque coelesti haud dubie beneficio ab imminente periculo liberatus, Paschalia Quintelenburgii, Quinquagenalia Agrippinae agit. Inde ad conuentus agendos in Vangionum vrbem concedit. Vbi cum Sighardo [Note: Alii Sigefridus.] archimysta Mogontino secretum sermonem habuit. Turogorum gens Hercynia sylua pro natiuo muro, a Saxonibus Francis, Boiisque antiquis, a Misnensibus siue Sorabis, Sala flumine separatur. Ea sub ditione ecclesiastica archimystae Mogontini censetur, neque decimas sacrificis more caeterorum Christianorum pensitant. Caesar captus illecebris concubinarum, earumque amore occupatus, abhorrebat a re vxoria. Hoc vbi sensit Sighardus pontifex Mogontinus Caesari, si Turogos decimas soluere cogat, se discessionem solenni conuentu iureque suo facturum pollicetur. Grata res Hainrico fuit, omnem operam promittit sacerdoti: [Note: Haec habes in Herueldensi Chronica sub anno Domini 1069.] praedicat se iniquo fato iniisse matrimonium, et fascinatum nondum coniugem attingere potuisse, fama dissipat, vt illa virgo a se integra adhuc sit: nec eam diutius habere, nec eas tolerare posse nuptias, vnde liberos nullos sibi fore speraret: quocirca decreuisse, vt eam integram conuentu celebri itidem reddat, vti acceperit a suis, quo vterque nuptiis auspicatioribus connubio alteri liberum [Orig: liberûm] procreandorum causa copuletur, hancque ob causam Calendis Octobrib. Mogontiacum senatus Ecclesiasticus edicitur.

[Note: 17] Caesar interea in Boiariam Reginoburgium migrat. Vxor eius in Loreshaim monasterium in Vangionum agro ablegatur. In Italia Adelhaidis socrus Caesaris Laudem mandata facere recusantem obsidet, expugnat, portisque praeclusis neminem exire permittit, vrbem incendit, templa, contubernia monachorum, virginum, vici, foeminae, puellae, aedes priuatae, publicae, sacra, omnia prophana igne conflagrarunt. Eadem tempestate Gotfridus dux obiit, Gothelo filius, qui et Gotfridus Gibbosus succedit.

[Note: 18] Dumque talia fiunt, duodecim amplius Francorum proceres, Saxonumque primores, cum Saxoniae incolis, quod praedia stipendiaria, quibus hactenus incubuerant, eis denegarentur, in Caesarem conspirant. Principes coniurationis rursus Otto dux Boiorum, Theodo [Note: Theodo qui ab Herueldense Dedi, ab Vrspergensi Teti dicitur.] et Albertus tetrarchae Saxonum erant. Placuit his Turogos in societatem assumere, animosque gentis (quam, Caesar auita libertate dispoliare, et in seruitutem sacrificulorum redigere conaretur) tentare Theodo et Albertus aperte rebellionem faciunt. Reliqui se amicos Caesaris, quo facilius falleretur, vel si victoria potiretur, particibus veniam impetrarent, simulabant. Theodo Schidingen oppidum Bambergensis episcopi, in Turogorum terra inuadit, praesidio firmat munitissimo: Albertus Neoburgum occupat, ambo praedia Caesarea sibi seruire cogunt.

[Note: 19] Caesar qui tum Reginoburgii in Boiaria commorabatur, quam celerrime potest in Turogorum fines arma mouet. Sighardus Mogontinus episcopus ratus adfore tempus, quo Turogos soluere decimas vi cogat, cum auxiliaribus copiis Caesarem insequitur: summa ope hoc bellum praesens administrat. Turogi qui animum episcopi in se praesenserant, ad Caesarem legatos proficisci iubent, qui dicerent, Turogos fidem principi seruaturos, imperata obedienter facturos, vnum a Caesare petere, ne Turogos de Republ. bene meritos, ludibrio fastuosi antistitis, et auariciae sacrificulorum direptui patere sinat. Malle Turogos mori, quam auitam libertatem amittere, et in seruitutem caluorum effoeminatorum redigi.

[Note: 20] Caesar benigne respondet, Turogos bono animo esse iubet, ipsis opem suam, si modo in fide perseuerent pollicetur. Posthaec Bichilingen, oppidum Theodonis castra mouet, primo impetu capit: atque vbi eam vrbem diripuit, incendit, solo aequat, inde Schidingen obsidione claudit. Milites episcopi iussu principis sui consulto in Turogos acrius saeuiunt. Villas diripiunt, incendunt: agros vastant, pecora abigunt, resistentes trucidant. Porro Turogi eosdem, pabulatum, aquatum proficiscentes, aut denique praedas agitantes capiunt, nullo contumeliae genere abstinent, in crucem tandem agunt. Schidingenses, licet firmissimo praesidio tenerentur, vi expugnati: prima expugnatione multi Caesariani oppressi. Otto regulus Boiorum illi quidem bello interfuit: at quasi spectator, quo fortuna inclinaret, ab exercitu secedit, loco aequo considet, suos in armis continet, nec Caesari, nec hostibus auxilio erat. Caeterum Quartus castellis duobus expugnatis, iam ad alia infelto contendebat animo. Theodo et Albertus vbi se impares Caesari, a sociis desertos ac plane proditos vident, supplices se Caesari, absque omni pactione permittunt: praedia castella reddunt, vitam duntaxat orant: cuncta ordine, consciorumque nomina exponunt.

[Note: 21] Caesar quod eos sceleris poeniteret, gratiam facit, parte maxima praediorum mulctat. De reliquis coniuratis sumere supplicium supersedet, sapienter delicta dissimulat. Nam tot homines nobiles, maximis diuitiis, summa potentia, tametsi verum existimabat, reos simul parricidii facere manifesti, tum sibi tum Reipub. periculosum fore arbitrantur. In tali tempore tanta vis hominum magis leniunda, quam exagitanda videbatur. Pacatis itaque Saxonibus Caesar quo episcopo satisfaceret, ab eoque libellum repudii extorqueret, decimas Turogos quidem imperat: verum verbis leuioribus quasi recusaturos cogere nollet.

[Note: 22] Inde Moguntiacum ad diuortium faciundum transitum facit. Dumque eo contendit, fit certior Petrum Damianum, P. M. legatum ibidem coeptis suis obstaturum esse. Proinde in Saxoniam redire in animo habet. Aegre tamen ab amicis persuasus Francofordiae substitit: hucque qui Mogontiaci conuenerant, se transferre iubet. Quo cum illi frequentes convenissent, flamen Romanus Mogontino, si dissidium facerepergat, sacrificiis interdicit, eundem albo Pontificum eradit, sacerdotum tribu eliminat. Deinde Caesarem docet, facinus quod moliatur, inuidiae, quam ferre difficile sit, obnoxium esse: diuino bumanoque iuri repugnare, ipsique perniciosissimum fore. Omnium deterrimum esse, qui libidini indulgeat: nequicquam aliis imperare, qui sibi ac animo

suo imperare neque at. Caesarem ideo a Deo constitutum, ideo ei ensem strictum praeferri, vt scelera puniat; non exemplo nimium periculoso, committat, et norma sit recte beateque viuendi populo, qui fere regenti similis esse solet. Praeterea Berthae parentes plurimum in Italia pollere, neutiquam aequo animo laturos filiae contumeliam, quam discessione Italiae vindicare que ant. Romanum quoque pontificem iniuriam istam Reginae factam, haud neglecturum. Hosce denique mores tanto indignos esse Imperio.

[Note: 23] Caesar his et huiuscemodi dictis a legato Romano, amicisque persuasus, vxorem recipit, cum ea in Saxoniam migrat, vbi proximo deinceps anno filium peperit. At Mogontinus episcopus decimis excidit.

[Note: 24] Caesar in Boiariam ad hybernacula redit, Fruxini brumales ferias concelebrat. Vuolphramo Taurisiorum episcopo defuncto, in demortui locum Azilonem substituit, Hartuico Veronensi episcopo Husuuartum. Paschalibus Nemetum Augustam, Quinquagenalibus Misniam ad conventus agendos petit. Otto Boiorum regulus, conscientia obstrepente, quiescere non potuit, consilia occulta facit, quoscunque idoneos reperit, praemiorum spe et pollicitis, dolo sibi obnoxios fidosque facit: et hoc assecutus opes factionis iam propalam confirmat, adeo vt Caesari hactenus cuncta dissimulanti, non ferendus amplius videretur, maxime cum Hegino Ottoni intimus, repente mutatus, seu poenitentia actus, seu obstare Deum coepit credens, ad Caesarem vltro profugisset, scelus confessus fuisset, cunctaque ordine narrasset.

[Note: 25] Caesar Ottonem ad se Goslariam vocat, quae ab Heginone audierat, spectante populo in corona Principum, eidem exprobrat: eumque inficias euntem, domum redire, singularique pugna crimen diluere iubet. Die dicto Goslariae, Otto quidem adest: sed se Caesari, nisi publica fide interposita, committere metuebat. Caesar mandat, se vero fidem, quatenus perleges liceat, dare illum incolumem, modo insons sit, abiturum. Otto hanc conditionem nequaquam accipit: mox equo admisso aufugit. Erant qui continuo persequendum, in vincula coniiciendum, supplicium de eo, more maiorum, sumendum, censerent. Sed Otto, amicis eius qui apud Caesarem erant, dicendi mora, de industria diem extrahentibus, fuga elapsus est. Caesar vbi dolum intellexit, subito frequenti senatu a scriba legem Salicam, qua capitale est in Principem coniurare, recitari iubet: et vniuersos confestim iureiurandi, quo cuncti pro salute Reipubl. atque principis astricti erant, admonet, sententiamque rogat. Omnes in sententiam legis pedibus (vt aiunt) eunt: fit senatusconsultum, Otto hostis iudicatur, proscribitur: bona eius confiscantur, praedia publicantur, Boiaria Caesari adiudicatur. Caesariani oppida, castella Ottonis inuadunt, vastant, aedificia, villas, agros incendunt, comburunt.

[Note: 26] Otto profugus in saltum Hercyniae, Chetilam nomine, fugam capessit, in latebris ac montibus eiusdem syluae delitescit, socios sibi omnium flagitiorum, facinorum cateruam, quasi stipatores, assciscit: quicunque alea, ventre, pene bona patria dissipauerat, aes grande alienum conflauerat: postremo quos flagitium, egestas exagitabat, ad illum conuolant. Eumque ducem nacti, crebro [Orig: crebrô] in Turogorum, Saxonum fines erumpunt: praedia Ecclesiastica, Caesarea, igne concremant, diripiunt: omnia incendiis, luctu complent. Caesar natalibus Christi Bambergam ad conuentos agendos proficiscitur, Welphoni Lycatio, cuius supra, memini, Boiariae, ducatum in tutelam committit. Isque sacramenta Caesari dicit, Ottonem superiorem, cuius filia sibi desponsa fuerat, socerum iureiurandi religione abdicat: eidem filiam cum repudio remittit. Iuditham Angliam vxorem ducit. Eius genus et sobolem in sextum transfero librum Caesar (vt ad rem reuertar) Leodii Paschalia celebrat: praedia quaedam Stabulenstum monachorum archiepiscopo Mogontino donat, sed rursus monachis exposcentibus reddit. Quinquagenalia Alberstadii peragit.

[Note: 27] Otto Boiaria pulsus Albertum archiepiscopum Premensem, cuius ante hac inimicus fuerat, sibi muneribus conciliat. Is ergo in solenni sacrificio nunquam instare destitit, vt gratia Ottoni fieret, suadere, orare, vsque adeo, donec perpulit Caesarem, vt Ottoni praedia gentilicia redderet. Quae

quidem precario ille possedit, aliis tributa sunt. Nihilominus tamen Otto hominum ingratissimus atque perfidus, cui nullum scelus est, postea rebellionem facit: maximis cladibus maiestatem populi Romani vastauit. Vbi misericordia opus, nemo clemens est: Viduas pupillos, inopes, agricolas, ciues, compilamus, seruire nobis cogimus, in hosce leui rumore animaduertimus: vbi nihil. opus est clementia, potentibus, latronibus, peculatoribus qui neque patriae neque famae suae, neque diis neque hominibus unquam pepercerunt, ignoscimus. Dumque paucis scelestis parcimus, bonos omnes perditum imus. Sed coeptum persequar.

[Note: 28] Plerique hoc anno antistites monachorum et episcopi, nempe Sigebertus Hyldeshaimensis, Carolus Constantiensis episcopi, Rupertus, Luitpoldus atque Luitpertus praesides Augienses, praesidente Caesare, quod candidati, munere suffragatores pararant, cum hisque interpellantibus pepigerant, ambitus condemnati sunt, sacerdotiis atque dignitate exciderunt. Geraldus tum Mosellanus regulus atque Gotfridus inferioris Germaniae satrapes, praeses Italiae obierunt. Successere vtriusque filii, illius ducatus Theodorico, huius Gotfrido Gibbiso, paruo exiguoque corpore, at magno animo, traditur a Caesare, qui in hyberna in Boiariam concedit. Reginoburgii Decembris ferias concelebrat.

[Note: 29] Sub idem tempus in Vngaria Geyzo et Ladistaus fratres, Solomoni regi Vgrorum patrueli suo rebellare nituntur. Quamobrem Quartus expeditionem Vngaricam parat. Quod vbi Vgri intellexere, internunciis episcopis, patrueles in gratiam redigunt, Vngariam in tres partiuntur partes. Vna Geyzo et Ladislaus potiuntur, magnique praefecti atque duces nuncupantur, reliquas rex Solomon retinuit. Hoc toto anno in Boiaria commoratum fuisse Caesarem, diplomata templis dedisse, dona mystis fecisse, reperio. Hainricus archimysta Rauennae, Husuuartus Veronensis episcopus obiit: illi Vichbertus, huic Bruno a Caesare substituitur. Berchtoldus a Zaringen noua molitur. Otto Boiaria deturbatus in Saxonia rebellionem rursus parat. Subsequenti anno Caesar in Boiaria Bambergae natalibus Christi, Quadragenariae abstinentiae castimonia Aichstadii operatur: ibi Berchtoldo se purganti ignoscit. Paschalia sacra Reginoburgii perpetrat. Quinquagenalibus ad conuentus agendos in confinio Boiorum Suevorumque Augustam proficiscitur.

[Note: 30] Inde in Saxoniam, ut tumultum Saxonum, manusauaras, latrocinia, legibus et armis cohibeat, contendit: quippe illi, authore Ottone (de quo saepe diximus, et quem Caesar conuictum condemnatumque procerum iudicio non solum vita, sed et patrimonio donauerat) arma resumpserant, perfas nefas aliorum bonis inhiabant, sacerdotes, ciues, agricolas iuxta opprimebant: dicto audientes non erant, censum nequaquam pensitabant, nulla reuerentia Imperia ferebantur. Ab hac igitur licentia vagandi, cum armis praesente Caesare, maioreque potestate repressi, pro factisque iudicium timentes, clam conventus agunt, consilia habent, tres proceres ad Caesarem cum mandatis mittunt. Quorum qui natu maximus erat, et armis exercitatissimus Meginfridus ita verba fecit: Nobilissime Caesar, auiti paternique regni clarissimus haeres, Saxonum populus, nulli nationi armis et fide secundus, deprecatur te, vti iura auita, libertatem veterem sibi restituas. Externi, egentes infimique quique, atque inopes, vi opibus nostris potiuntur, indigenas communibus syluis, pascuis, pecoribus arcent. Quod sipatrio more nos viuere permittas, nullam Galliarum, Germaniamue nationem tibi deuotiorem fore senties. Caesar paucis respondet: Si qua iniuria effecti estis, ego sane iure nostro impune abire non sinam. Nemo vnquam meam opem frustra, modo innocens fuerit, implorauit. Quod inopes, viduas, pupillos defendo, pacem seruari iubeo, latrocinia, rapto viuere prohibeo, vi ablata restituo, praedones punio, censum ago, officia atque imperii munia obeo et exerceo, non iniuria, sed pietas est. A Deo Opt. Max. princeps constitutus sum, ensem fero, vt discordiosi atque seditiosi, scelesti quique siue nobiles siue ignobiles supplicia luant. Boni concordiae atque pacis amatores festa pace fruantur. Siquid aliud est, quae populares tui volunt, concilium procerum Imperii conuocabo, ibi potius iure, quam armis disceptandum censeo.

[Note: 31] Haec vbi Saxonum dynastae accepere, suasu Ottonis Boiorum quondam reguli,

arma corripiunt, et concitato magno tumultu, se libertatem armis potius defensuros, quam calumniis compilari, ac plane venire vociferantur. Haud procul Hercinoburgio, vbi tum Caesar epulabatur, castra faciunt. Hainricus nuncios mittit, accerssit singulatim quemque, hisque parere recusantibus, ac minaciter, quae ante petiuerant, postulantibus, quod cum paucis tum ibi degebat, et impar tantae multitudini foret, castella sex in ea regione praefidio firmo commeatuque munit, in Franciamque copias coacturus cedit. Cumque in Ottonem, ob perfidiam Boiariae ducatu motum, qui sibi insidias, cum longe maioribus viribus in itinere pararat, incidisset, eundem maiestate deterruit, per Franciam in Boiariam euasit.

[Note: 32] Saxones interim Hennobergomum obsident, oppugnant: sed multis amissis, a Caesarianis fortiter repulsi, postea frustra fame ad deditionem cogere nituntur. Tandem Eckbertus praefectus praetorio Saxoniae, corruptis quibusdam custodibus, auro, proditione atque pactione castello potitur. Mox Saxones infantis filii regis manes violant, ossa e conditorio eruunt, per agrosque spargunt. Post haec maioribus copiis, nempe viginti millibus hominum Hercynoburgium, quod trecentorum equitum praesidio tenebatur, obsidione claudunt: nec tamen illos, neque auro, neque dolo, neque armis, neque fame ad deditionem cogere valent. Quin ducenti bis eruptione de improuiso facta, magna strage Saxonum edita, incolumes cum praeda ingenti in castellum reuertuntur, obsidentesque pacem petere cogunt. Quam hoc pacto fecere, vt Caesar author fieret. Inde vtrique ab armis discedunt, obsidiones vbique soluuntur: vltro citroque vtrinque impune commeant, omniaque pacata videbantur.

[Note: 33] Caesar ex Saxonia in Boiariam reuersus, pacem quam sui fecerant, confirmat. Vgris qui Solomonem regem exegerant, bellum indicit. Solomonem maritum sororis suae profugum in Vngariam reducit: Vgros in fugam vertit, superiorem partem regni Solomoni restituit. Ibi Russorum regulus a fratre regno pulsus, Caesaris, rerum domini, communisque orbis terrarum parentis, opem implorat, restituique in regnum petit. Dum igitur Caesar postulatis annuit, et vlteriora Vngariae inuadere, Roxolanum in Sarmatiam reducere meditatur, pontifices, proceres, gregarii quoque milites, auro, muneribus ab Vgris corrupti, dicto audientes esse, vltra procedere recusant.

[Note: 34] Accedit aliud malum, Saxones pacem exuunt, fidem rursus frangunt. Adolescentuli duo Caesariani, qui in praesidio Hercynoburgii erant, Goslariam arma comparaturi ingrediuntur, confestim a ciuibus in vincula coniiciuntur, condemnati in crucem aguntur. Socii horum qui Hercynoburgii reliquierant, contumeliam sibifactam rati, necem innocentium vindicaturi, decem qui pecus Goslariensium, vt praedones, abigant, praemittunt. Centum equites in insidiis delitescunt. Vbi illos gregem abigere Goslariam renunciatum est, ciues arma corripiunt, senes, iuuenes, equites, patres, artifices, vulgus inconditum, praedam recuperaturi sine ordine ruunt. Vbi paululum extra septa vrbis progressi sunt, subito equites Caesariani prorumpunt, agmen incompositum ciuium caedunt, proterunt, in fugam vertunt: fugientes more pecudum inultos trucidant: victores Hercynoburgium reuertuntur. Hac clade suorum commoti caeteri Saxones communiter arma resumunt, Caesarianis bella indicunt. Hi fortiter se tutantur, eruptione ex omnibus castellis quae tenebant, crebrius facta, incendiis, caede, rapinis, luctu cuncta complent.

CAPVT XIII. Saxones saepius rebellant. Initia dissidii inter Heinricum IV. et Pontificem Romanum. Hildebrandus deponitur. Caesar excommunicatur.

2. Autor historiam Hildebrandi et Heinrici IV. descripturus non Chronocarios utpote Scriptores

et Historicos indoctos et ineptos, sed epistolas, diplomata et alia documenta sequitur. Historici requisita.

5. Pontifices Romani olim omnes ab Imper atoribus confirmabantur et ad conuentus euocabantur, reliqui Episcopi etiam ab Imperatoribus constitui debebant. Pontificis Romani subiectio et Veneratio Caesari exhibita.

7. Hildebrandus Imperatoris autoritate Pontificatum occupat, seque pro Caesare et Papa venditat. Eius ambitio et superbia.

8. Tempora periculosa tum ingruere coeperunt, donatio Constantini excogitata, doctrina Christiana corrupta, indeque poena secuta.

12. Falsi Propheti ab Hildebrando excitantur. Delicta carnis et auaritia Cleri adaucta.

14. Imperator Episcopum Bambergensem ab officio remouet, et cum exercitu in Saxoniam contendit.

15. Saxones coram statibus imperii ab Imperatore libertatem sibi ereptam esse conqueruntur. Proceres ab iisdem pecunia corrupti Caesarem sequi renuunt, paulatimque domos abeunt.

16. Saxones castella Caesaria obsident ab obsessis tamen ad Hercinoburgum caeduntur, et impedimenta amittunt.

18. Saxones abiectis armis Imperatori supplices facti, gratiam impetrant. Imperator Saxoniam lustrat copiasque abducit.

20. Status imperii Imperatori auxilia offerunt. Caesar ab Hildebrando bannum contra Saxones expetit. Hildebrandus Caesarem armis abstinere iubet.

22. Praelium anceps et atrox ad fluuium Unstrut in Thuringia Caesare superiore existente.

23. Boeiemi Saxonum castra diripiunt. Caesar praemia distribuit, Saxoniam vastat et subigit.

24. Caesar paucissecum retentis suos dimittit, reliquos Saxonum in ditionem redigit ac totam regionem peragrat.

25. Saxones tertium rebelles aduenientibus auxiliis Caesareis supplices facti veniam impetrant, autores rebellionis exilio plectuntur et custodiae includuntur. Imperator Archi-Episcopum Coloniensem constituit.

27. Saxones iterum insurgunt custodia ad eos elapsis qui vltimae rebellionis autores erant.

28. Legati Saxonum ad Hildebrandum missi Imperatorem de nefariis et horrendis criminibus accusant.

29. Hildebrandus, iam opportunum tempus esse ratus Imperatoris iugum excutiendi eiusque autoritatem antiquandi, suam stabilire tentat.

30. Hildebrandus Saxones in rebellione confirmat, Machtyldam sibi deuouet, Nordmannosque socios asciscit.

31. Hildebrandus Heinrici aulicos excommunicat, idemque Caesari minatur, Caesaris legatos iniuria affectos Roma pellit.

32. Hildebrandus accusantibus eum Romanis per Hugonem. Cardinalem in conciliis Wormatiensibus deponitur. Verba Decreti, eiusdemque confirmatio.

33. Heinricus Rescripta ad Pontificem et Populum Romanum de Pontificatu deponendo et alio in locum Hildebrandi eligendo.

34. Hildebrandus Populum Romanum convocat et specioeso titulo libertatis immensisque largitionibus in partes suas trabit. Unde pecunia ist haec desumpta.

35. Rulandus Heinrici Legatus, voluntatem Caesaris annuncians, vitae periculum incurrit.

36. Hildebrandus Heinricum nefandoerum scelerum reum facit. Populus Romanus rebellat.

37. Gallina Romae ouum parit in quo serpentis formatanquam arte celata conspioeitur. Hildebrandus sese exculpat. Eius ad Petrum oratio.

39. Bulla Excommunicationis contra Heinricum IV. in Galliam Germaniam et Italiam emittitur, in qua multa de potestate Pontificiis commemorantur. Bullae sententia.

[Note: 1] EAdem tempestate dum talia fiunt, Alexander Pont. Max. moritur: substituitur a senatu populoque et sacerdotibus Romanis Hyldebrandus, qui et Gregorius septimus. Isque statim praesidi Italiae Caesario, se lectum, literis aperit.

[Note: 2] Scripturusque iam Reipub. Christianae, occidentalis Ecclesiae, Romanique Imperii bella, caedes, homicidia, parricidia, simultates, odia, stupra, furta, peculatus, sacrilegia, dissidia, seditiones, plus quam ciuiles, plusquam domesticas, praefandum operae precium duxi, nos quemadmodum decet historicum, solam veritatem spectare, et ab omni odio atque amore vacuum esse, scribemus. Quippe cui Hyldebrandus et Hainricus, quos narrabo, nec beneficio nec maleficio noti, vt qui ante quadringentos annos, quam ego nascerer, mortui sint. Non conquiram Chronicariorum (vti vocant) mendacia quales sunt: Vincentius, Antorinus et Iacobus, reliquique summularii, specularii, supplementarii, et fascicularii, homunciones perditissimi, et indoctorum arrogantissimi: qui cum nihil calleant, omnia tamen profiteri audent. Hominum ignauissimi procul a Repub. procul a conuersatione humana, inclusi antris, aetatem sub vmbra et tecto transigunt, leges historiae nesciunt: nusquam in aulis principum, nunquam publicis negociis interfuerunt, prudentiae ciuilis, rerum diuinarum humanarumque iuxta imperiti. Nihil penitus eorum quae ad inquirenda veterum gesta pertinent, et ego in Praefatione primi libri commemoraui, norunt, situm, coelum, qualitatem, regiones, populi mores, instituta, linguam ignorant: tamen mortalium stolidissimi horum scribendorum prouinciam sibi sumunt, panegyricos, inuectiuas, clamationes (declamationes volui dicere) impudentissime deblaterant. Legi multos, praefertim Paulum Bernritensem, Gerochum Reicherspergensem antistitem, Augustinianos mystas, in Boiaria ortos. Vterque de huiuscemodi discordia perniciosa libros edidit, vterque pars huius tumultus fuit. Ille Reginoburgii, hic Augustae primariae aedis sacerdos, ambo rebus Hydebrandi studuere [Orig: studuêre]. Quamobrem sedibus pulsi, in exilium acti sunt. Extant praeterea in Bibliothecis nostris epistolae, diplomata, edicta, rescripta Hainrici et Hildebrandi vltro citroque missa. Ego horum instrumentorum publicam sequar authoritatem, vtriusque causam sedulo et ex fide perorabo: vitiis vtriusque (vt homines fuerunt) notandis amicis, in virtutibus praedicandis hostibus credam.

[Note: 3] Nam Hainricum stupris, amoribus impudicitiae et adulterii flagrasse infamia, ne amici quidem negant. Caeterum in pauperes, monachos, sacerdotes munificentissimum: constantia in aduersis, fide in deditios, clementia in hostes, pierate, prudentia ciuili et militari, eximia specie ac maiestate corporis magnorum operum capaci, quibus eum natura dignata, omnes antecessisse, hocque fastigio dignissimum fuisse, etiam inimici fatentur. Et Gregorium virum sanctissimum peruicaciorem extitisse, Paulus Bernritensis, qui eius vitam libris duobus complexus est, et reliqui eius partium acerrimi propugnatores produnt. Gerochus quoque (quo nemo acrius scriptis libris Hyldebrandum tutatus est, vtpote qui crimina Caesari obiecta, quae apud nullum alium legerim, explicat) tandem suae partis pertinaciam, ne dicam tyrannidem hisce verbis, coactus veritate, notat. Romani (inquit) sibi diuinum vsurpant honorem, rationem actorum reddere nolunt, nec sibi dici aequo animo ferunt, Curita agis? Illud Satyricum inculcant: Sic volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas.

[Note: 4] Quaenam felicitas eius temporis fuerit, vel hinc existimari licebit, quod eius tempestatis illustris et grauis inprimis ac eloquentissimus scriptor nomen suum prodere non audet. Et admodum scite acriterque ad factiones, ad fraudes, ad scelera (inquit) peruentum est: vera scribere periculum, falsa crimen.

[Note: 5] Hactenus Pontifices Romani comitiis curiatis, calatis, a sacerdotibus equitatu, plebe, senatu, per omnium generum suffragia electi fuerant, id tum ratum fuisse reperio, si Imperatores Rom. authores fierent, qui illos, sicuti alios episcopos ad concilia iure suo euocabant. Caeteros quoque vniuersos pontifices,

monachorum, mystarum magistros, ex consilii decreto, comitiis centuriatis, per suffragia purpuratorum, more maiorum, Imperatores per Germanias, Galliam, Teutonicam, Italiam, Romanum orbem, sicuti in Carolo Magno commemoraui, capiebant. Sanctissimi patres, quemadmodum Christus dominus et Deus noster, comites et legati eius fecerunt, et alios docuerunt, Caesares in terris a Deo secundos, ante omnes mortales primos, a supremo numine datos, diuinitus constitutos, ab immortali Deo electos, et (vt illi vocant) coronatos, venerabantur: dominosque suos vocare solebant. Eisdem tributum, censum non denegabant, pro eorum salute quotidie comprecabantur. Imperata detrectantes, tanquam coelesti prouinciae resistentes, videri contra pietatem Christianam fecisse decernebant. Grande nomen esse Imperatoris, a Deoque tradi praedicabant.

[Note: 6] Reipubl. turbellis nedum armis, vt milites Christi se non immiscebant: paupertate et modestia cum caeteris Christianis decertabant, quo quisque submissius se gereret, hoc maiorem esse sentiebant. Ensem ancipitem, gladium duplicem, Christianae ciuitati datum, ad seruandum viuificandumque, non occidendum esse putabant: eundemque spiritalem appellabant, qui est sermo Dei, vita et lux hominum: Et mortuos ad vitam reuocat, ex hominibus deos, ex mortalibus aeternos facit: tantum abfuit, vt illi vel regum quempiam, vel impium, vel Arrianum regno pellere, eidem sacrificiis interdicere, populum sacramento soluere tentarent, atque regna euertere, sanguine humano se polluere, pro principatu cum Christianis decertare, sibi permittant. Vicissim hos, principes, sicuti parentes animorum communes amabant.

[Note: 7] Gregorius septimus, qui et Hyldebrandus, fretus armis Nordmannorum, qui tum per Apuliam, Calabriam, Campaniam, quas vi occuparant, debacchabantur, confisus etiam opibus Machtyldae mulieris impotentis, et discordia Germanorum, primus contra morem maiorum, contempta Imperatoris authoritate, pontificatum maximum occupauit. Vtramque personam sibi impositam esse a Christo, se quodcunque, vt liberet, ligare, soluere posse, iactitare, vtramque personam agitare. Occidentem adserere, omnem potestatem in se transferre, neminem parem, nedum superiorem ferre, iusta aliorum diminuere, caeteris ius atque honorem praeripere, cuncta in se transferre: Caesares, reges, augustos, vt precario regnantes, flocci facere: pontifices, episcopos in ordinem redigere, deuouere, capite deminuere, lites, bella concitare, discordias serere, factiones confirmare, iusiurandum, pacta, sacramenta soluere capit: etiam si iniuria vel ipsum Caesarem affecerit, tamen se metui oportere in quadam gloriatur epistola, vtpote qui errare non possit, et a Christo Domino seruatore nostro, Petroque acceperit potestatem, vt soluat ligetque vtcunque libeat.

* [Note: 8] Tum mores ambitione auaritiaque corrupti paulatim inualuere, tempora* periculosa coepere, quae nobis cauenda Christus seruator noster, Petrus ac Paulus longo ante tempore probe cantarunt. Tum illa quae de Syluestro et Constantino vulgo inculcantur, et alia pleraque, quae ob modestiam Christianam referre pudet, non minus imperite, quam impudenter mendaciterque conficta sunt, simulata religio species pietatis inuasit. Compilationes, nundinae sacrorum irrepsere, et sacrosancta philosophia humanis commentis, fabulis anilibus a sycophantis callida interpretatione pollui, corrumpi, violari coepit adeo, vt sine multorum pernicie religio sancta procurari, et ad pristinam maiestatem restitui non possit. Ante haec occidentales Christianos Deus parens indulgentissimus, per alienos a religione, nempe Saxonas, Hunnos, Nordmannos, Venetos, Longobardos, Vngaros, verberibus, flagellis, ferula, saepiusac crebro continenterque castigarit: nunc vero velut ab irato patre neglecti atque exhaeredati, more malorum (vt vulgo dici solet) geniorum, inuicem peius Turcis, per quadringentos amplius annos saeuimus (cantantibus classicum qui prohibere deberent) fallimus, decipimus, circumuenimus, defraudamus, trucidamus, in viscera ferrum conuertimus. Nostrae libidini relinquimur,

nostro vivimus arbitrio, superbe, auare, impune agimus, deum immortalem mendacii arguere non erubescimus.

[Note: 9] Atque is Hildebrandus, qui et Gregorius septimus, primus Imperium pontificium condidit, quod successores per quadringentos quinquaginta continenter annos inuito mundo, inuitis Imperatoribus adeo duxere, vt inferos superos in seruitutem redegerint, atque sub iugum miserint, atque cuncta fulmina perterritent.

Quo bruta tellus et vaga flumina,
Quo Styx et inuisi horrida Taenari
Sedes, atlanteusque finis
Concutitur, mutant ima summis.

Vtcunque libet de coelo ad inferos praecipitant, rursus ex inferis ad astra tollunt, iam Imperator Romanus nihil amplius, appellatio modo est sine corpore, sine specie. Tametsi ex arbore fructus cognoscatur, et nemo ex spinis colligat vuas, et miles signum sui tribuni agnoscat: nobis tamen ante tempus non licet vllum iudicare, sed cum summa potentia maximo coelestis sapientiae studio, secundum diui Pauli praeceptum expectandum est perpetuum aeterni praetoris edictum. Sed vt me hoc fasce molestissimo quam celerrime leuem, Reliqua exequi pergam.*

[Note: 10] Sacerdotes illa tempestate publice vxores, sicuti caeteri Christiani, habebant, filios procreabant, sicuti in instrumentis donationum, quae illi templis, mystis, monachis fecere, vbi hae nominatim cum coniugibus testes citantur, et honesto vocabulo Presbyterissae nuncupantur, inuenio. Caesar tum, quemadmodum in Carolo Magno, et iam explicaui, episcopos, pontifices, antistites, monachorum magistros, virginum maximas, suo iure capiebat. Et vt homines, non dii sumus, nihilque est ex omni parte beatum, eueniebat interim, vt et honorarium scribis pro diplomate, xenium suffragari, condonare necesse foret: sacerdotes illos Nicolaitas, hos Simoniacos appellat: eosdem deuouet, ambitus, incestus condemnat, curia sacerdotum mouet, scribit deinde Caesari, ducibus, principibus, dynastis, tetrarchis, maxime Berchtoldo a Zaringen, Rudolpho Sueuo, Welphoni Boio, Adalberoni, et vxoribus horum, atque mulieribus, caeterisque quoscunque idoneos credidit: item episcopis, praecipue Ottoni Constantiensi, sacrificulis, populo, vt superiores mystas velut sceleratos atque impios deuitent: eorum sacrificia, colloquia, sermones, conuiuia, haud aliter quam contagionem fugitent: illos salutare, resalutareue maximam impietatem esse docet: iisdem parere, si sibi non pareant, aes Ecclesiasticum reddi vetat.

[Note: 11] Grauissima itaque seditio gregem Christi perculit: nec vnquam talis lues populum Christi afflixit. Mystae aduersus Pontifices, populus aduersus Sacerdotes, profani aduersus initiatos saeuire, omnia diuina humana permiscere coeperunt. Viri, mulierculae, vt quisque maxime auarus, ambitiosus aut inuidus erat, bella et lites, odia amabat: leui admodum suspiciuncula excitatus sacerdoti suo resistendi, bona templi diripiendi ansam praeripiebat, populares, sacerdotulos, qui vxores habebant, flocci faciebant, religionem polluebant, sacra temerabant, lustrica aqua passim expiabant, decimas igni concremabant, sacrosanctam hostiam (horresco referens) a mystis, qui coniuges habebant, consecratam, in lutum abiiciebant, pedibusque conculcabant. Tales enim non esse sacerdotes, neque sacrifi care Hildebrandus docebat.

[Note: 12] Hincque occasione arrepta, multi falsi Prophetae nebulas offundunt, fabulis, miraculis exempla vocant, a veritate plebem Christi auertunt: sacras literas interpretando suo negocio seruire cogunt. Porro paucissimis Veneri bellum indicentibus, quibusdam castitatem iactantiae, quaestus ergo simulantibus, maxima pars sub honesto castimoniae nomine stupra, incestus, adulteria passim et impune committunt. Alii verbis quidem ambitus crimen abominabantur, sed plus auri sub magna pietatis superficie, dum se gratis dare cuncta iactant, corrasere, plurisque facra venum dedere.

* [Note: 13] Et tu vigilantisime Gregori, quid nam faceres, si te fortuna ad nostra tempora * seruasset, et nunc demum natus esses, quando amare, potare, stupra, incestus committere, vim puellis inferre, virgines viciare, alienas permolere, vxores, adeo ut eaudax salax sacrificulorum

[Note: Pfaffen-Zagel, Huren-Pfaffen.] in prouerbium vel vulgo protritum abierit, munus sacerdotale censetur: quando diuitias, opes ambire, sacerdotia cauponari, sacra nundinari, et quasi defectos caballos, iuxta commune dictum commutare, ius est et longinqua consuetudo, vulgo dici saepius audio, Caeremoniae cum pontifice, ara cum sacrificulo, templum cum aedituo vniuersa venalia sunt. A pontificibus minoribus quos sacrificos vocemus, sexcenti exiguntur aurei nummi, in tantum vt quosdam hoc munus obiisse poenituerit, et quosdam designatos, rursus quod non esset vnde auaritia Romanensium coruorum satiarent, abdicasse norim, foenus quod ab aliis Pontificibus redditur, quotannis a templis abraditur, maius est quam vt a me, licet numerorum abaci perito, numerari queat. Tum Simonia tibi Gregori erat, nunc absentium confirmationem, annatas ac nescio quibus * aliis nominibus nuncupari audio. *

[Note: 14] Caesar, vt huc, vnde abiui, redeam, vbi ea, quae in Saxoniae fiebant, audiuit, ex Vngaria in Boiariam reuertitur, Bathauiam, inde Reginoburgium petit. Bambergensem episcopum ambitus condemnat, albo Pontificum eradit, Rupertumque substituit. Inde cum robore Boiorum, atque equitatu Vangionum, Sueuorum et Lotharingorum in Saxoniam contendit. Vbi fines hostium attigit, Saxones, posteaquam se peti cernunt, decem principes legatos in castra Caesaris supplices legant. Hi episcopos, tribunos, duces ambiunt, precatores sibi parant, se deliquisse in Caesarem confitentur, diem colloquio postulant, vbi haec controuersia, sententia principum componatur. Caesar vbi ista ad se ab amicis delata sunt, annuit postulatis.

[Note: 15] Vbi die dicto proceres Imperii consedere, Saxones Caesarem incusare incipiunt, se iniuriis coactos inuitos ad arma trahi, patrias leges sibi ablatas, auitam libertatem vi ereptam esse proponunt. Quae si reddantur, se fore in potestate Caesaris pollicentur. Duces antea a Saxonibus corrupti, Saxonas aequa postulare censent, Caesarique renunciant, nisi aequa petentibus annuat, se, cum castra moueri, et signa ferri iusserit, non fore dictis audientes: nec aduersus Saxonas arma laturos. Hisque dictis discedunt, deinde paulatim dilabi, atque domos abire coeperunt.

[Note: 16] Saxones quasi iam iugum Caesaris excussissent, castella, quae a Caesarianis tenebantur, inuadunt, obsidione arcta, claudunt: solum Hercynoburgium, quod praesidium firmissimum intus erat, non ausi circumsedere, montem vrbi proximum occupant: mille atque ducentos armatosibi locant, qui aditum prohibeant: eruptione atque commeatu hostes arceant. Caesar nihil discesione principum, doloque Saxonum territus, cum sex millibus, quorum maior numerus Boiorum, Sueui atque Franci perpauci erant, tamen suis subuenire statuit. Magnis praemiis quendam persuasum, ignoto habitu per Saxonas penetrare iubet cum literis ad suos, qui Hercynoburgium, et caetera castella tenebant, hos hortatur, vt forti animo sint, fortiter faciant, se quam primum cum exercitu adfore, hostiumque castra oppugnaturum. Caesariani hoc accepto nuncio, laeti vndique de improuiso erumpunt, custodes, vigiles trucidant: Saxonas caedunt, fundunt, insidiis annonam vehentes circumueniunt, carros cum iumentis et pecoribus abigunt.

[Note: 17] Caesar iam in Saxoniam penetrarat, suis suppetias ferre properabat. Saxones obsidionem soluunt, cum Caesare aperto marte confligere statuunt. Vndique milites, equites, ciues, agricolas cogunt, castraque haud procul a Caesare faciunt, sexaginta millia fuisse perhibentur. Erat acris hyems, fluminaque acuto gelu constituerant, et plaustris veluti continente transibantur, plerique frigore interierunt. Caesar promouet castra, proxime hostes considet, copias pro castris educit, aciem instractam habet, vt si vellent Saxones praelio contendere, eis potestas non deesset. Quod si pugnam detrectarent castra expugnare decreuit. At Saxones castris suos continent, nec copiam dimicandi faciunt. Vbi hoc Caesar intellexit, in castra suos, postridie hostium castra oppugnaturus, reducit.

[Note: 18] Posteaquam id Saxones sensere, abiectis armis, excalceatique supplices in castra Caesaris veniunt, veniam petunt, se peccasse confitentur, se cunctaque absque vlla pactione in fidem

Caesaris tradunt. Hainricus supplicibus gratiam facit, citra sanguinem tanto potitus triumpho Saxoniam perlustrat. Goslariae conuentus agit, ius dicit, responsa legatis, vi ablata dominis, patrias leges Saxonibus reddit: eos ab armis discedere, pacem seruare sancit: oppidis praesidia subducit: portas vrbium, quae metu belli hactenus clausae fuerant, reserari iubet. Pacata itaque Saxonia, in Franciam reuertitur.

[Note: 19] Caeterum Saxones abductis copiis, metu et periculo liberati, authore Ottone, Boiariae regno exacto, vniuersi rursus aduersus Caesarem conspirant: castella eius praesidiis vacua de improuiso inuadunt, expugnant, diripiunt. Hercynoburgium, vbi Caesarea gaza erat, supellectile regia erepta, euertunt. Templum, vbi mystarum virginum collegium erat, solo aequant, sacerdotes pugnis verberant, vestibus exuunt, in mortuos saeuiunt, sacra sepulchralia pollunt, liberum [Orig: liberûm] Caesarianorum ossa effodiunt, per agros spargunt: Saxoniam frequentibus castellis muniunt, templis passim ignem iniiciunt: cuncta incendiis, caede complent.

[Note: 20] Principes vbi se dolo delusos esse a Saxonibus taliaque eos perpetrasse accipiunt, vltro Caesari operam suam pollicentur, eundem ad vindictam concitant. Caesar Gregorio septimo Pont. Max. crudelitatem, perfidiamque Saxonum aperit, postulatque vt pro se oret, et hostes Reipublicae diuinae prouidentiae resistentes, contra Christianam religionem facere decernat. Gregorius interea Caesarem ab armis discedere iubet, se legatos missurum ad Saxonas respondet.

[Note: 21] Verum Caesar, cui cognita erat ferocitas atque perfidia hostium, veritus ne inualescerent inimici, non committendum putauit, vt suos desereret, spacium ad vires augendas hosti crudelissimo concederet, bellum vitando aleret, et quod inferre posset, accipere cogeretur. Copias igitur ex omni Germania propere cogit. Rudolphus dux Sueuiae atque Burgundiae, Welpho Boiorum praeses, Ernestus orientali Boiariae limiti praefectus, Gotfridus Germaniae atquae Lotharingiae inferioris inter Mosam atque Rhenum rector, Theodoricus Mosellanus superioris Lotharingiae legatus, Westphali, Frisii, Boiemi cum valida manu ad Caesarem contendunt. Isque in Saxoniam intento infestoque exercitu proficiscitur. Saxones autem posteaquam certum nuncium de exercitu Caesaris aduentantis accepere, et ipsi cum omnibus suis, sociorumque copiis obuiam Quarto pergere, libertatem armis tutari, cum Caesare confligere statuunt. Comparato igitur ingenti ex omni Saxonia numero in Turogorum fines procedunt, Vnisotardum [Note: Vnstrui fluuius ab Vrspergen. Instruot.] flumen transeunt, in altera ripa castra faciunt: ibi aduentum, Caesaris expectare constituunt.

[Note: 22] Hainrici deinde ferratae acies apparent, compositoque agmine pedetentim pugnandi copiam facturi Caesariani procedunt. Erant autem Boii, Sueui atque Burgundi cum ducibus suis Welphone et Rudolpho. Nam Quartus cum caeteris in subsidiis subsistebat, neque Saxones certamen detrectant. Primus Rudolphus, deinde Boii, Welpho atque Ernestus equis calcaria subdunt, in hostium cuneum, vbi confertissimi erant, impetu quam maximo possunt, prouolant: hastis, telis, clauis, arcubus resistentes prosternunt. Fit praelium anceps, Saxones fortiter resistunt, nemo pedem refert, vtrinque multi occidunt. Ex nostris Ernestus Austriacus, Albertus et Dietpoldus dynastae: in Saxonum parte Gebbardus Saxoniae regulus, pater Lotharii imperatoris cum pluribus occidit: Mox Caesar, qui cum reliquis copiis in subsidiis erat, cum recentibus atque integris in hostes, partim lassos defatigatosque partim saucios irrumpit, obuios quosdam prosternit, aciem conturbat, Saxonas caedit, fundit, tandem in fugam coniicit, ipsique abiectis armis, relictis signis, passim in fugam effunduntur. Ingens vis pulueris excitata Caesarianos paulisper remorata est, conspectumque hostium abstulit. Multitudo ad Vnisotardum flumen fugam intendir, amnemque pars nando, pars pedibus, vadoque transierat. Gotfridus iussu Caesaris, ne hostibus colligendi sui spatium daretur, cedentes insequitur, proterit, trucidat: cum venissent ad superius flumen, in aquam propellit, opprimit. Magno numero interfecto: flumen hostilibus

cadaueribus oppletum, quasi ponte coniunctum transit. Eos qui iam alteraripa potiebantur, non minori clade affecit, noxque finem sternendi fecit.

[Note: 23] Boiemi Saxonum castra diripiunt, commeatum intercipiunt, caesos stratosque spoliant. Accepere hoc vulnus Saxones aerae Christianae Anno millesimo super septuagesimum quintum, quinto Idus Iunii, qui tum dies septimanae quartus erat, a Mercurio cognomen habens apud Romanos, Teutonas vero a meditullio dierum. Rudolphi virtus, ac opera hoc praelio commendatur, eidem palma tribuitur. Caesar posthaec receptui canit, copias in castra reducit, virtutes pro concione collaudat, munera largitur: corpora caesorum humari, saucios curari iubet. Deinde totam Saxoniam vastat, templa quidem immunitate donat. Caeterum agros, vicos exurit, pecora omnia abigit, oppida, vrbes, arces expugnat, resistentes obtruncat. Pars Saxonum de oppidis demigrant, finibus excedunt, vxores, liberos, suaque omnia in syluas deportant: se in solitudines, ac paludes abdunt.

[Note: 24] Caesar principibus discedendi potestatem facit, paucis secum. retenris: latebras syluarum, vligines paludum vbique penetrat: Pontifices, tribunos, duces in ditionem redigit.

[Note: 25] At Saxones contempta Caesarianorum paucitate rursus rebellionem faciunt: rursus quoque Caesar agmina Lotharingiorum, Francorum, Boiorumque accersit. Hique celeriter mandata faciunt, in Saxoniam incolumes ad Caesarem perueniunt Iamque Caesar aut excisurus, aut perdomiturus gentem perfidam, coniunctis copiis castra metatur. Saxones frequentes cum omnibus principibus, episcopis, maioribus natu adhibiris, adoperto capite, excalceatique in castra veniunt, Caesaris pedibus accidunt, absque omni pactione dedirionem faciunt Caesar authores omnes seditionum partim in exilium agit, partim arcta custodia adseruari iubet Pacataque, vt rebatur, Saxonia, in Franciam redit. Agrippinensibus mortuo Annone, Hildolfum pontificem designat.

[Note: 26] Dumque talia in Saxonia geruntur, Vgri quoque rebellionem faciunt, Imperatori bellum indicunt, Solomonem regno deturbant, artaque custodia excruciant. Geizonem [Note: Geizo qui et Geysa.] patruelem eius, regem, fratrem eius Ladislaum praesidem salutaht. Vxor Solomonis, soror Hainrici, in Boiariam euasit.

[Note: 27] Caesarem ergo Vngaricam expeditionem meditantem, quem vi armisque insuperabilem esse Saxones senserant, dolo, insidiis aggrediuntur. Exules quoque partim fuga, partim custodibus pecunia corrupris, in Saxoniam reuertuntur, rursus coniurant, rebellionem facere parant, quoscunque moribus, aut fortuna nouis rebus idoneos credunt, per se, per alios pecunia, literis, nunciis, pollicitis sibi conciliant, famam Caesaris, graui et perenni opprobrio, et ad omnium conuicia exposito, laedunt.

[Note: 28] Crimina (quorum ne nomina quidem Gallis Germanisque nota sunt, et quae ab eo qui Imperatores Suetonii legerit, conficta esse necesse est) Hainrico obiectant, legatos Romam ad ciues, Pontificem Max. mittunt, qui dicerent, auare superbeque imperari, nullum pauperem, nullum inopem audiri, lasciuiam, superbiam, auaritiam, pro aequitate, iure et iusticia inuasisse: praetores, apparitores, scribas tineas muresque aulicos trahere, rapere paucorum potentiam inualuisse, horum arbitrio cuncta agitari, pecuniam vi exigi, a fanis quoque tolli, penes eosdem opes, pecuniam, gloriam magistratus esse: iusticiam, sacerdotia, Pontificatus, prouincias, cuncta venalia esse, Illum qui notior sit stagitiis, quam nomine, venari, lasciuissimum, gaudiis corporis deditum esse, neglecta Republica, non modo inconcessis, permissisque voluptatibus temperantiam non seruare, sed etiam ea scelera designare, quae vix referri, audiriue, nedum credi fas sit. Greges puellarum et adolescentulorum, sacratarum foeminarum, sacrificulorum choros praetorium frequentare: hosque ali publica annona, horum consilio episcopos, mystas, monachorum praesules, ouibus Christi imponi: praeterea illum non solum alienas constuprare vxores, sed etiam (honor sit auribus) sorores incestasse, vxorem suam vi, sede arte ad id facta, prostituere, Veneris sacrificia, vbi amator iuxta amicam consideret, moxque extincto lumine iniret, per petrare: aedes sacras prosluuio genitali polluere: hisque mysteriis etiam Pontifices declarari commemorant.

Proponunt deinde Imperium beneficium esse vrbis aeternae: proinde hortantur atque petunt, vt caput orbis terrarum, Pontifex populusque Rom. iure suo dent operam, atque vna secum Rempub. administrent, decernantque ex consilii decreto et coetu principum, qui regnet, atque tanto Imperio, iusticia atque sapientia inclytus dignus sit. Pleraque huiuscemodi missa facio. Illud praeterire non possum, statim tum hos versus diuulgatos esse:

Abbatissarum, Reginarumque subactor,
Propter adulterium sumpsit episcopium.
Mundi Roma caput, si non vlciscitur illud,
Quae caput orbis erat, cauda sit, et pereat.

[Note: 29] Grata admodum Gregorio, alioqui faciles aures vituperantibus atque criminantibus Caesarem praebere solito, isthaec fuere: tanto cardine rerum nequaquam cessandum arbitrabatur: quippe sibi persuaserat, tempus opportunum venisse, quando Romanos flamines a feruitute vindicaret, Imperatoris iugum, eius opibus deminutis, excuteret, authoritatem antiquaret, omnem potestatem in se transferre liceret, itaque principatum Pontificalem confirmaret. Nihil speciosius videbatur, quam sublato metu, neminem mortalium formidare. Et vt liberet Ecclesiastica libertate perfrui, atque esse Imperatorem, cuius arma, vis non metuerentur: vt qui arbitrio Romani Pont. precario duntaxat regnaret.

[Note: 30] Gregorius ergo haec mente obseruans, Saxonum animos verbis confirmat, sibi hanc rem curae fore respondet: se propediem in Germaniam profecturum, concilium totius Imperii in certum diem indicturum, vbi communi consensu de huiusmodi rebus agitetur, pollicetur. Itaque dimissis Saxonibus, ipse plenus spei, haud tamen inscius quid incoeptaret, quam difficilem rem moliretur, Machtyldam primariam Italiae foeminam, filiam Bonifacii locupletissimam, crebris colloquiis, familiari consuetudine sibi deuouet. Deinde Nordmannos, quibus formidolosa potentia Caesaris erat, socios sibi asciscit: nempe hi Campaniam, Calabriam, Apuliam, Magnam Graeciam vi occuparant, ne hisce locis a Caesare armis pellerentur, metuebant: ne coeptum in neruum erumperet, sensim fortunam Hyldebrandus tentare statuit.

[Note: 31] Primo Hagnam Augustam (quae in paucis diebus obiit, et sepulta est Romae in templo diuae Petronellae) deinde eius prolem Machtyldam matrem et cognatam Caesaris adhibet. Hisce praesentibus, sorices, tineas, purpuratos aulicos, vniuersos a consiliis Hainrici fulmine suo afflat, tonitru suo attonitos facit. Idem Caesari, nisi hosce omnes aula procul a se eliminet, sermones, aditus eorum deuitet, interminatur. Nuncios Caesaris, obiecta crimina a Saxonibus confutaturos, conatibusque eius obstituros in vincula coniicit, frigore, fame, siti excruciat, per vrbem circum ductos Roma pellic. Haec Caesar refert in epistola, quam ad archimystam Agrippinensem dedit.

[Note: 32] Idque facinus plerisque mystis, Senatui populoque Romano displicuit. Quamobrem Hugo flamen Romanus cum literis in Germaniam mittitur. Is vbieo venit, voluntate Caesaris et Sigefridi Mogontini pontificis in Vangionum vrbe Quinquagenalibus concilium cogit. Interfuere omnes episcopi Galliae, Germaniae, praeter Saxonas; lectae sunt frequenti senatu epistolae flaminum, primorum populi Romani, in quibus Hyldebrandum ambitus et periurii accersunt, eundem pleraque auare, superbe facere conqueruntur, hocque reiecto, alium pastorem postulant. Fit patram consultum huiuscemodi: Hyldebrandus, qui se Gregorium nuncupat, primus sine consensu nostro aduersus Imperatoris Romani, rerum domini, a Deo constituti, voluntatem, contra morem maiorum, contra leges, contra auspicia Pontificatum Maximum, quem pridem ambiuit, et iudicio conuictus perpetuo abiurauit, inuasit. ** Quo genere hominum (sicuti vulgo aiunt) nil contumacius esse solet: quicquid in mentem venit, aequum iniquum per fas nefasque perficere conatur ** Monachus desertor est, nouis dogmatibus sacrosanctam philosophiam adulterat, diuinas literas falso interpretando suae causae seruire cogit, concordiam collegii scindit, sacra prophana, diuina humana commiscet, vtrumque iuxra polluit. Diabolis, hoc est, acerbissimorum hostium spurcissimis criminationibus, iniquorum maledictis aurem commodat et credit. Testis, iudex, accusator, inimicus idem est. Maritos ab vxoribus separat, scorta pudicis coniugibus, stupra

incestus, adulteria casto praefert connubio, populares aduersus sacerdotes, vulgum aduersus episcopos concitat. Neminem initiatum rite esse docet, nisi qui ab eo sacerdotium emendicauerit, atque ab eius aurisugis mercatus fuerit: vili plebeculae gratificari studet, vulgi imperiti auram captat, simulata religione decipit, defraudat, circumuenit: in senatulo muliercularum de sacratissimis religionis mysteriis pertractat, supremi numinis legem, qua se idem quoque ligauit, soluit. Vtrunque et Imperium et Pontificatum, sicuti Decii et falsorum deorum cultores factitare consueuerunt, vsurpat. Vtriusque personam, quasi laruae lemuresque agitat. Crimen irreligiositatis laesaeque maiestatis committit, sacratissimo Caesari optimoque principi vitam simul cum regno, quorum neutrum dare habet, auferre connititur. Hasce ob causas sanctissimus Imperator, Pontifices, Senatus, populusque Christianus illum Hyldebrandum abdicandum, sibi eundem non placere, neque oues lupo committendos censent. Huicque decreto non solum Germaniae Galliaeque, sed Italiae quoque episcopi, conuentu Ticini acto, subscripsere, iuraruntque, senunquam Pontificem maximum istoc nomine recepturos.

[Note: 33] Caesar quoque et Hyldebrando, et sacerdotibus, populoque Romano, binas scribit literas, imperat ex consilii decreto, vt ille ad priuatam redeat vitam. Hi deserto Hyldebrando, pastorem more maiorum sibi deligant, atque manus quidem ab Hyldebrando abstineant, supremique praetoris tribunali relinquant.

[Note: 34] Inter haec Gregorius, vbi ista agitari, per Saxonas, et eos qui rebus suis studebant, comperit (cognita ipsis erat Romani pontificis infirmitas, et quod auidus nouarum esset) Romae concionem in templum vocat, cum sacerdotibus, equitatu, plebe, Senatu agit: caput mundi (inquit) Romani rerum domini, victor gentium populus, et Imperium et Pontificatum, in quos libuerit, transferre potest: sicuti ante ducentos et septuaginta quinque annos a Graecis in Germaniam transtulit. Quemadmodum militem ignauum Imperator exauthorare potest, ita militi ducem iniustum deserere licet. Vestrum munus est, Quirites, vestrum est benesicium, vestro sanguine atque sudore partum tantum imperium, quod bonum, faustum felixque sit. Mecum, filii charissimi, decernetis, quinam Romae posthac regnarit: nec me superstite Rex libero populo, quem non crearit, imponetur. Posthaec Gregorius millia talentum, quindecies viritim distribuit. Ea a Nordmannis et Machtylda contributa fuere. Opes quoque Ecclesiasticas, quibus hactenus pauperes alebantur, militibus et rei bellicae peritis largitus est Quod et Hyldebrandini Gerochus et Paulus non inficias eunt, et hic tanquam benefactum excusat, et id licere defendit. Romanos ergo hoc donatiuo oppignoratos, specioso nomine libertatis inescatos, Gegorius facile ad se deficere persuasit.

[Note: 35] Dum autem talia fiunt, Rulandus sacerdos Parmensis literas Imperatoris, concilii decretum deferens, aedem facram ingreditur, et absque omni salutationis honore, Tibi (ad Hyldebrandum inquit) Caesar noster Christianissimus, sanctissimi Italiae, Germaniae, Galliae episcopi, sacer orbis Christianus praecipiunt, vt te munere, quod astu, pecunia, gratia occupasti, confestim abdices. Nec enim fas est, inuitis illis, te aduersus authoritatem Imperatoris, contra Christianae Ecclesiae decretum, ouili Dei vltra incubare. Deinde ad caeteros versus, Pientissimi (inquit) fratres, pastorem iure vestro deligite: deinde sacratissimus consul, tribunus et princeps vester, more maiorum author fiet. Iste enim Hyldebrandus neque pastor neque pater neque Pontifex, fur est, lupus, latro atque tyrannus. Vix haec fatus erat, Ioannes Portuensis prosilit, capiatur, capiatur, ingeminat. Fit tumultus, vrbis praefectus, et caeteri Parmensem gladiis strictis circumsistunt, in temploque confodere parant. Ille vix ope Gregorii (ita Paulus refert) euasit.

[Note: 36] Posthaec Pontifex multis verbis amarissime in Caesarem perorat flagitia, quibus a Saxonibus inustus erat aperte dicit, crimina memoriter recitat. Tum ab omnibus vtimos gentis est, acclamatum, immanis tyrannus a fastigio rerum deturbetur: truculentissimus Reipublicae et Ecclesiae hostis, sacro ense cum sociis et consultoribus feriatur: atrocissimum facinus ferro recidatur. Alius, qui Romano Imperio dignus sit, substituatur.

[Note: 37] Gallina tum Romae ouum, serpente quasi arte celatum, peperit. Gregorius posteaquam illiuscemodi dicta sunt, ouum Imperium, serpentem regem, qui Romae domicilio Imperii conterendus sit,

interpretatur. Multa deinde de innocentia et potestate sua praefatur. Deinde diuum Petrum adprecatur, his verbis: Tibi sanctissime Petre, et nobis tuis successoribus Deus omnipotens dicit, Quodcunque ligaueris super terram, erit et ligatum in coelis. Quotirca qui tuae aedis amplitudinem attenuat, dignus est profecto, vt dignitatem amittat, splendorem perdat. Equidem hacce potestate fretus, functusque tua vice, eidem qui Ecclesiae tuae obtemperare recusat, vnitatem scindere studet, execratos nonfugit, sacris regnoque interdico: vt plane intelligant omnes mortales, quod tu sis Petrus, et super hanc Petram, qui tu atque tui successores sunt, Christus filius Dei viui aedificauerit templum suum, aduersus quod ne inferi quidem inualescant.

[Note: 38] Postremo vbi huiuscemodi multa Gregorius dixit, concionem vt bono animo sit, et se Christo propitio, fortiter ad resistendum sacrilego, lasciuo, temerario, iniusto, imperito, superbo, auaro, crudeli, impuro, iuueni paret, cohortatur. Nordmannos, Machtyldam, Saxones armis inuictos, diui Petri rebus studere, alios haud dubie fulminesacro attonitos, causam iustiorem secuturos: beatos denique esse proponit, qui persecutionem patiantur.

[Note: 39] Post haec concilio dimisso, sexcenta fulmina, totidem tonitrua, diram grandinem, bullas appellant, in Galliam, Germaniam, Italiam mittit. Docet a se regem qui Christianam philosophiam contemnat, templum Dei subuertat, haereticorum author sit, et consecraneus, execratum, regnoque abdicatum. Omnes qui in eius verba religione adacti iurarint, sacramento solutos esse commemorat. Exinde se maiorum vestigia, patrum scita, placita magistrorum Ecclesiae, legem diuinam, summum coelestis thesauri ius se insequi, Christum Dominum Deumque nostrum D. Petro, eius successoribus Romanis episcopis censuram totius orbis humani detulisse, eosdemque coelitus constitutos censores esse, qui iudicarent de moribus, de curia coelesti atque spiritibus aeternis, nedum mortalibus. In arcanis sacrae historiae contineri, diuina oracula esse, Tu es Petrus, et super hanc Petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praeualebunt aduersus eam: et tibi dabo claues regni coelorum, quodcunque ligaueris super terram, erit ligatum et in coelis. Nemo omnium (inquit Septimus) ne reges quidem atque Imperatares hic excipiuntur. Recitat inde veterum gesta, vbi legamus Hyldericum a Romano pontifice non ob flagitia, sed quod inutilis foret, regno amotum, Francosque iureiurando, quo illi astricti erant, a primario vrbis sacerdote absolutos, ab eodem Pipinum regem substitutum esse. Imperatoribus Theodosio, Arcadio, Philippo, Anastasio, Ambrosium, Innocentium, Constantinum, Anastasium episcopos sacris inter dixisse: addit in gestis Diui Petri contineri, eius cui Pontifex maximus infensus sit, sermonem, conspectum tanquam dirae contagionis pestem, vitandam esse. Proinde concludit, qui quidem animam suam saluamesse velit, regi deuoto per sacrosanctam religionem audiens dicto non sit: imo vniuersi imperata mandataque detrectent, rebellionemque faciant.

CAPVT XIV. Imperium Romanum in duas partes scinditur. Transactio Caesaris cum Papa. Rudolphus anti Caesar [perhaps: Anti-Caesar]. Heinricus de nouo excommunicatur. Concilium Moguntinum. Clericorum coelibatus.

2. Factiones in imperio oriuntur, Primoribus quibusdam, inter quos Rudolphus et omnes fere Episcopi, Hildebrandi partes sectantibus, et ad Saxones deficientibus.

4. Quaedam ciuitates Episcopos defectionem ab Imperatore suadentes expellunt, alii Hildebrandum Anti Christum esse,

5. Et Magistratus a Deo, quibus Christus negotia ciuilia dirimenda permiserit,

7. Hildebrandus hactenus gesta excusat. Eiusdem rescriptum ad placandos aduersarios emissum.

10. Saxonum legati pacem fieri resistunt. Caesar negligenter tractatur, Hugo et alii Hildebrandum Tyrannidis incusant pacemque sub conditione per tempus regni insignibus abstinendi promouent.

12. Hildebrandus Caesarem ad Missam et S. Coenam fraudulenter admittit eumque conuiuio excipit.

13. Malitia Hildebrandi ad excludendum Heinricum a Caesarea dignitate tendens. Rudolphus a Papali factione Romanus Imperator eligitur, Imperialique corona ab Hildebrando donatur.

14. Rudolphus Moguntiaci coronatur, oritur inde tumultus et caedes in templo, Rudolphus noctis beneficio elabitur.

15. Rudolphus feuda quaedam imperii concedit, Wurtzburgum obsidet. Sueuia et Boiaria misere vastantur.

16. Caesar Heinricus IV. praeclusis sibi Alpium angustiis, per Venetias Boiariam intrat, Luitpoldum Ducatu Carinthiae mouet. Welphonem capit. Obsidio Wurtzburgensis soluitur.

17. Heinricus IV. Episcopis quibusdam frustra gratiam offert. Eorum odium in eum.

18. Heinricus cultum Caesareum tutandae salutis ergo reassumit. Noricum et Vindeliciam suis concedit Sueuiam in ditionem redigit. Berchtholdi a Zaringem mors.

19. Qui ab Heinrico defecerant certatim redeunt. Rudolphus copias contrahit ab Heinrico IV. fugatus. Caesaris clementia erga captos imprimis Episcopos patibulo suspendendos.

20. Marianus Scotus cum sociis priuilegia et immunitatem consequitur. Meginandus Episcopus Fruxinensis ab Heinrico constitutus.

21. Rudolphus praelio de nouo vincitur Dux Boiemiae eius sceptrum depraedatur. Rudolphiani durante praelio castra Caesaris irruunt.

23. Hildebrandus Heinricum ob reassumpta insignia imperii excommunicatur iisque qui ipsi fidem frangunt, indulgentias impertit.

25. Concilium Moguntiacum habetur, in quo Hildebrandus Simoniae, haereseos, sacrilegii aliorumque criminum damnatur. Sententia decreti.

[Note: 1] SAxonas quoque veteres amicos Gregorius muneribus explet. Neminem spernendum, neminem contemnendum esse decernit: quaecunque potest largiendo, pollicendo parare, nequaquam cunctatur.

[Note: 2] Scinditur in contraria populus Germanus studia. Principes apud Oppenhaim oppidum superioris Germaniae, Rhenum continuum coeunt: pars, sicut Hugo Alsatius, ob egestatem atque inimicitiam (nemo enim est qui omnibus placeat, aut denique hoste careat) omnia misceri bello, vbi ditarentur, ac vindictam sumerent, omnia marte, cui cuncta licent, ardere auebant. Rudolphus Burgundionum ac Sueuorum regulus, senectute venerabilis, domi forisque praeclarus, caeteris principibus bonis artibus praestans, cui soror Caesaris nuptum collocata erat, cum Berchtoldo a Zaringen genero suo, cum hostibus (quos tamen maxima clade pro Caesare fratre vxoris suae pugnans affecerat) spe regni inescatus, sentire coepit. Welpho quoque dux Boiorum noua molitur. Sigefridus Mogontinus archimystes, Hermannus Mediomatricum, Albertus Vangionum episcopus, Wilhelmus Hirsauensium monachorum antistes, in Boiaria Reginoburgii a puero in templo diui Haimerani educatus, insignis eius tempestatis mathematicus, Altmannus genere Saxo, Bathauensis pontifex, cum Gebhardo Sueuo Iuuauensium pastore, Adalberone Boio clarissimis natalibus orto Wurtzeburgensium primario sacerdote condiscipulis suis (quippe eodem tempore Luteciae Parisiorum literis operam dederant) sub toga et censura sanctissimorum patrum,

melius quam sub armis et strepitu forensi Caesarum, tranquillitati et Reipublicae Christianae consultum iri arbitrabantur. Atque hi omnes, quos commemorauimus, ad Saxonas sine cunctatione, deserta Caesaris, optimatiumque causa, deficiunt, ad praetextum mutatae voluntatis, religionem obtendunt, Hainricum communi consilio abiurant, se perpetuo eius fore hostes, quoad vita suppetat, iureiurando sanciunt.

[Note: 3] Postea arma capessunt, Caesari insidiantur, eius rebus studentes oppugnant. Omnia tumultu, cuncta terrore et luctu complentur. Caedes, incendia fiunt: insontes, et qui neutri parti fauebant, qui fidem regi seruabant, rebellare recusabant, pacem et otium bello praeferebant armis se commiscere abnuebant, Simoniaci, Nicolaitae, Haeretici appellantur, proscribuntur, in sceleratorum numero habentur, aris, sacris, conuiuio, colloquio, suppliciis, conspectu a coniuratis arcentur: sacerdotes, monachi, episcopi, fratres germani, amici, cognati, affines, liberi, parentes, miles, tribunus, herus, famulus, pueri, puellae, coniuges, populus, principes inter se discordant, dissentiunt, publice, priuatim altercabtur, rixantur, pugnant, belligerantur: inuicem mutuis vulneribus, caede, parricidio, incendiis, rapina conflictantur: agri vastantur, fana spoliantur, aerarium diripitur, fiscus exinanitur, villae incenduntur, aedes igne concremantur: vrbes, castella vi expugnantur, leges silent, arma feruent, omne ius in viribus est. Quicquid victori collibuisset, victus patitur, virgines rapiuntur, liberi a complexu parentum auelluntur, matresfamiliae vi constuprantur: terra, flumina, humano cruore rubescunt. Animae cum corporibus intereunt, ad inferos raptantur, aeternis suppliciis mactantur.

[Note: 4] Wurtzeburgenses, Vangiones, Mediomatrici, Bathaui, Salisburgenses episcopos suos exigunt, quod contra instituta maiorum ciuibus suis suadebant, solenne fidei polluere, cuius Germaniae populos patientissimos esse inter illustres grauesque rerum authores, licet hostes nostros, conuenit. Pastores igitur illi extorres, sine lare, sine ouibus errabundi, destituto ouili ad Saxoniam tandem se conferunt. Plerique tum priuatim, publice indignum facinus clamitant: pro concione Gregorio maledicunt, Hyldebrando male precantur: ipsum odio atque libidine dominandi praecipitem agi vociferantur, Antichristum esse praedicant, pietatis sub specie (inquibant) debacchatur, honestis nominibus bonum publicum simulat, titulo Christi, negotium Antichristi agitat: In Babylonia in templo Dei sedet, super omne id, quod colitur, extollitur, quasi Deus sit, se errare non posse gloriatur: in excolenda gloria sua, pertinaci spei atque concupiscentiae Imperatoris suo arbitrio constituendi, se deuouit: homines non peccatis, sed lege Christi, atque sacramentis soluit, pacem atque pietatem religionis nostrae labefactat, bella, seditiones concitat: stupro, caedi, periuriis, perfidiae, rapinis, incendio indulget. Non solum ad ambitionem suam occulendam fabulas comminiscitur, annales corrumpit, res gestas inuertit, sed etiam coelestia oracula adulterat: diuinas literas falso interpretando, suae libidini seruire cogit, sacram historiam lacerat, inter mulierculas de sacris philosophatur literis. Quicquid dixerit, legem Dei putat, ad auiditatem suam incongrua conquirit testimonia, sententias deprauat, ad voluntatem suam scripturam trahit repugnantem. Nimium sibi de Pharisaeorum supercilio sumit, vt quosque damnare vel soluere arbitretur, cum apud Deum non sententia sacerdotis, sed vita hominis quaeratur. Praeterea Hyldebrandus ille diuinae maiestati refragatur, Christianissimo principi diuinitus constituto, et a Deo inaugurato resistit: versutus, fallax, obscurus, callidus, imperium orbis, titulo Christi, sub ouina pelle ambit. Alios, pecudes ignauas, stultos, stipites, caudices, asinos qui eius sycophantias vaframentaque non intelligant, putat. Huc omnes neruos intendit, vt duce gregis oppresso, in ordinemque redacto, in oues desertas praesidio Imperatoris, licentius impuniusque grassetur.

[Note: 5] Si omnis potestas a Deo est, maxima quoque, nempe Caesarea ab eo sit necesse est. Christus, cum eum populus rebus imponere conaretur, aufugit: et duos de haereditate ambigentes, qui eum arbitrum ceperant, ad Caesarem, cui Imperium orbis terrarum commissum est, ablegauit. Pontificibus quoque Iudaeorum praecipit, Reddite quae sunt Caesaris, Caesari: cui vectigal soluit, tributum pendit, censum dedit. Idem nos D. Petrus docet, Deum timete, regem honore afficite. D. Pauli praeceptum est, Fidem regi seruate. Quod si quispiam coelitum aliter docuerit, deuotus esto.

Flagitium huiuscemodi Hyldebrandi inexpiabile, scelus hactenus inauditum, procul ab orbe Germano abigendum ense (quem Imperator supremus ad vindictam malorum Caesari tradit) resecandum, lupus sub ouina pelle saeuiens ferro tollendus. Septimus ille non verbis et disputationibus, sed vinculis et carcere fatigandus est. Nempe dictum est a Christo Deo Opt. Max. Petro eius successoribus, Romanis episcopis, Vade retro Sathana, effendiculum mihies: et qui gladium acceperit, gladio pereat.

[Note: 7] Posteaquam autem Pontifex Romanus haec accepit, vt hanc inuidiam leniret, aduersarios placaret, suos confirmaret, episcopis, ducibus, praefectis, vniuersis Teutonibus Christianam religionem defendentibus, ita modestius rescripsit: Et si ea quae fecimus, bene, recte sapienterque in celebri Romae coetu, summa prudentia, summo consilio gesta sunt: tamen accepi, nos contra pietatem Christianam egisse, videri plerisque, qui egregium sane facinus, velut ab odio et liuore, ab superbia atque auiditate profectum, carpunt, abominantur. Quamobrem rationem actorum reddere, rem ordine explicare placuit. Teste conscientia nostra nihil inuidiae, nihil simultati, nihil ambitioni datum est. Quicquid hactenus actum est, amore diuinae iustitiae feci. Dum adhuc priuati essemusm vocabamur amici parentum regis, quem crebro ac frequenter, et amice literis familiaribus commonuimus, vti resipisceret: eundem per natales clarissimos, per auitam paternamque gloriam et virtutem, per salutem, vitam ac maiestatem Imperii saepius obtestati sumus, vt rumorem de eius sceleribus (quae Deus probibeat vt edere in vulgus velim) dissipatum, falsum esse factis coargueret. Idem solicitius Pontificatum Max. adepti, iam communis eius animi parens factitauimus. Ipse itidem subinde nobis rescripsit, aetatem, fortunam, potentiam paucorum, qui summam Imperii obtinerent, excusauit. Idcirco purpuratos quosdam, quorum consilio sacerdotia, pontificatus, contubernia monachorum venibant, ac lupi templis, non pastores praeficiebantur, repetundarum postulauimus, condemnauimus. Postremo illos in malo obstinatissimos execrati sumus. Hainrico vti illos aula, praetorio, curia, sermone exigeret, praecepimus. Verum enimuero tantum abfuit, vt nobis recte consultanti obtemperauerit, vti omnes Italiae, plerique Galliae atque Germaniae episcopi eius suasu atque instinctu, iugum D. Petri, a Christo ceruicibus ouium impositum, excusserint, censuram Romanorum pontificum reiecerint: et vt paucis summam scelerum illius explanem, primo eos quos captae pecuniae accersiuimus, in numero sceleratorum impiorumque computauimus, deuitare noluit. Deinde nonsolum nullam praesefert spem resipiscendi, sed subnotari etiam a quopiam suos mores, graui et iniquo patitur animo. Postremo templum diuinum dissensione labefactare, discordiae mala serere studet. Neque precibus neque minis ad bonam frugem commouetur. Hasce ob causas eundem a societate sacrosanctae concionis amouimus, ex albo Christianorum erasimus, vt qui sponte recte facere negligit, hac contumelia coactus officium suum, et quod se dignum est faciat. Siquidem ipse seruari (quod Deus auertat) non vult, et omnino ad perniciem suam per praeceps tendit, nos qui pastores eius, et rationem Deo de eius anima reddituri sumus, desidiae atque socordiae conuinci, ac perinde perire nolumus. Quod si vtique quispiam, non tam iudicio, quam morbo animi nos vti, nostramque sententiam iniustam esse existimarit, si talis est, vt doceri queat, sacras literas, decreta magistrorum Ecclesiae consulat, veterum annales nobiscum euoluat: comperiet pro certo, nos plus aequo iustoque humaniores, ne dicam segniores fuisse. Quanquam neminem omnium esse credam, qui mesum animo dissentiat, tametsi quae sentiat, palam eloqui forsitan non audeat. Enimuero si ille a nobis iniuste hoc fulmine afflatus foret, tamen eum supplicem venire oporteret, veniam atque piaculum, quo solueretur petere. Proinde pientissimi filii, qui magis Deum, quam homines timetis, qui iustitiam regi, veritatem irae praefertis, bono estoteanimo, labore, patientia, factis fortibus vires exercete, bonis, praeceptis obtemperate, fortiter aduersus insanos facite. Magnae curae magna merces est. Immortalis Imperatoris parteis defenditis, qui si coepto, quoad vita suppetat, perseuer aueritis, immort alitate, praemio virtutis vestrae vos condonabit. Equidem perpetuo Deum Opt. Max. deprecor, vt vobis virtutem praestet, regem ad sanitatem redire cogat: tunt plane intelliget, me et vos longe eum magis amasse, maioremque gratiam ab eo inihimus, quam illi qui ammo indulgentes, assentando, palpando, adulando peruersam gratiam gratificantur. Si ille resipuerit, omnium quae aduersus me gesserit, obliuionem decernam, et consilio vestro cum eo in gratiam redibo, in templumque diuinum reducam.

[Note: 8] Sub idem tempus idem Gregorius Saxonas sociosque certiores facit, Romanis concilium Augustam indictum displicere:

tantam rem Romae (vbi penetrale religionis nostrae, sedes et domicilium Imperii sit) transigendam esse: se tamen, licet inuitis Romanis, Mantuam, quae Machtyldae pareat, profecturum, vbi bene inter bonosagier liceat. Mittuntur igitur a coniuratis ad Hyldebrandum, Mangoldus Veringensis dynasta, frater Hermanni historici, Aribertus mysta cum aliis compluribus, qui Pontificem Max. in Germaniam deducant.

[Note: 9] At Caesar cum animaduerteret, se his calamitatibus nequaquam medicari posse, et tot hostibus resistere, nedum illos perdomitare, difficile fore, nisi cum Pont. Max. in gratiam redeat, vt tantulo impendio ingens victoria staret, in Italiam transitum facit. Canusium, vbi tum Gregorius erat, absque cultu regiopergit, nunciare pontifici iubet, Caesarem adesse, vt pacem cum eo faciat bonorum virorum arbitratu et saluo rerum statu. Scilicet ne sanguis Christianus effundatur, neue stupra, incendia, parricidia, praedae (quae licentia etiam belli iusti impune committuntur) in populo Dei fiant, edantur: vnum postulare, ne contra fas iusque maledictis acerbissimorum hostium magis, quam innocenti sibi credatur. Optimum quemque vituperationibus vulgi imperiti, nedum inimicorum expositum esse, praecipue eum qui in rerum fastigio, quasi illustri loco et theatro collocatus, omnibus pateat. Ita humana sunt, nemo est qui vniuersis complaceat. Gregorium quoque vulgo male audire atque castigari, quod familiarius frequentiusque secreto atque in occulto, quam tantum pontificem deceat, cum Machtylda colloquatur.

[Note: 10] Saxonum legati, qui praesentes erant, intercedunt, ne pax fiat, summopere laborant. Quamobrem toto triduo Caesar in conspectum Pontificis non est admissus. At Hugo monachorum Cluniacensium antistes, caeteri boni minis, precibus hortari, suadere, orare, terrere, quouis modo instare, vociferari, perficaciam hanc tyrannidem appellare, non desistere, donec pepulere vt Gregorius consentiret, et cum Quarto hac lege, vt is Imperii insignibus in certam diem abstineret, in gratiam rediret.

[Note: 11] Quemadmodum in arcanis sacrae historiae est, et apud grauissimos illustresque rerum authores constat, principes cuiusque gentis ad terrorem malorum, quo sanctiores, venerabiliores augustioresque forent, insignia quaepiam Imperii sumpsere: ita apud Romanos fasces duodecim cum securibus, totidem apparitores, ignemque, qui Imperatoribus praegerebatur, sacra principatus fuisse reperio: sicuti apud Persas aureum simulachrum, Hebraeos vnctionem, Germani imperatores apud proauos nostros hastam, coronam spineam, clauos (quibus Christum seruatorem nostrum excruciatum constat) insuper ensem, purpuram, diadema Caroli Magni progerere secum solebant, sicuti adhuc nostro aeuo praefectus praetorio, quem Marescalcum, hoc est, maiorem aulae nuncupamus, strictum ensem Caesari praefert: illa Imperator Sigismundus Caesar Augustus auorum memoria Norinbergae condidit: vbi quotannis conceptis feriis, magna populi, qui vndique coit, frequentia, monstrantur. Antiqui Imperatores secum veluti peculiaria sacrosancti Imperii penetralia, Caesareaeque maiestaris auspicia circumferebant. Norinbergenses ad Aquas Graneas, quando designatus princeps de se consuli superos iubet, et solennibus ceremoniis inaugurari solet, deportant.

[Note: 12] Caeterum Gregorius adhibita Machtylda et Adelhaide primariis Italiae foeminis, Caesarem sacrificio, dape coelesti, epulo Pontificio, coenaque saliari, veluti pignoribus redintegratae amicitiae excipit. Hainricus secum Pontificem in gratiam ex animo, syncereque rediisse credens, in Italia aliquot dies commoratur, rebus Italicis componendis operam nauat.

[Note: 13] Inter haec Gregorius in Germaniam ad coniuratos, Bernardum flaminem Romanum diaconum, Bernardum Massiliensium monachorum praesulem, Christianum quendam, Theologum professione, suscepta legatione proficisci iubet, Saxonibusque rescribit: Ne molestum ipsis sit, quod cum Quarto reconciliatus sit, quem magis obnoxium criminibus reddiderit, et coelesti curiae, non tamen regno, vnde auspicato Romae destitutus, restituerit. Nec enim quenquam inauspicato, et inuitis liberis dominari oportere. Haec vbi Saxones et socii eorum accepere, cum legatis pontificis Romani apud Forchaim, in confinio antiquae Franciae, veterisque Boiariae, medio itinere inter

Norinbergam Bambergamque coeunt X. Cal. Martii Rudolphum Sueuorum et Burgundionum ducem, regem hac lege salutant, vt comitia pontificalia abiuret, clientelas episcoporum abdicet, neue velut haereditario iure filios suos successores declaret. Diadema deinde capiti Rudolphi [Note: Rudolphus de Rheinfelden fuit vt scribit Cuspinianus.] circumdant, a Gregorio missum: illi inscriptus erat hic versiculus,

[Note: 14] Posthaec legati septimi, quos supra nominaui, Romam redeunt, Pontifici renunciaturi, eius auspicio nouum creatum esse principem. Interim Sigefridus Mogontinus archiepiscopus et Rudolphus Moguntiacum (caput tum Germaniae Galliaeque censebatur) migrant. Dumque Sigefridus quinto Idus Martii, qui dies erat media (vt vocant) Quadragesima, Rudolphum inungit, fit tumultus. Ciues arma corripiunt, Sigefridum et Rudolphum tanquam perfidos, fidei ac Caesaris desertores proditoresque vrbe exigere connituntur. Miles Rudolphi plebem armis excipit, complures in templo trucidat, alios in fugam vertit, aedes sacra sanguine humano polluitur. Perpetrato sacrificio, episcopus et Rudolphus Palatinas aedes occupant, coenantque. Mox Mogontini arma resumunt, impetuque facto obtruncatis Rudolphi militibus, faces in praetorium immittunt, idque exurere, cum scelerato tyranno, sacrilego episcopo (ita vociferabantur) conantur, Sigefridus et Rudolphus beneficio noctis sibi consulunt, in Saxoniomque elabuntur.

[Note: 15] Rudolphus ducatum Sueuiae Burgundiaeque Berchtoldo a Zaringen genero suo tradit, collectoque partium suarum exercitu, Wurtzburgium caput antiquae Franciae, arcta obsidione cingit. Adalberonem episcopum a ciuibus, sicut diximus, exactum, quem secum adduxerat, restituere contendebat. Berchtoldus gener Rudolphi in Sueuia, Luithulfus et Welpho in Boiariae regno nouarum rerum auidi, sub specie pietatis, arces, oppida, vicos, agros, praedia Caesariana impugnant, vastant: episcopos, proceres, nobiles, ignobiles, sacros, prophanos, ciues, paganos, quibus charior fides, quam pecunia, atque alia omnia erant, infestant, cuncta aede, incendiis, luctu complent. Dum talia in Germania fiunt, Caesar certior fit fama, crebris nunciis, itidem literis amicorum, quo periculo Respublica sit.

[Note: 16] Quocirca in Germaniam redire parat: verum omnes angustias Alpium sibi praeclusas offendit. Tandem per Venetiam atque Aquileiam, inde per Noricum atque Vindeliciam; regnum Boiariae intrat. Luithulfum cognatum suum Charionum ducatu mouet. Charinis Hainricum, Odagrium Ozionis filium Stiriis praeficit. Inde Reginoburgium peruenit, ibi substitit. Hostes audito praeter spem Caesaris aduentu, subito metu perculsi, obsidionem soluunt, in Saxoniam non tam discedunt, quam aufugiunt, episcopi arces impositas alpibus petunt. Caesar Welphonem summum Boiariae principem Neoburgii obsidet, capit, in deditionem redigit, arcta custodia asseruari iubet. Inde Wurtzburgium petit, ciues collaudat, ipsis gratias agit, praemiaque largitur.

[Note: 17] Adalberoni, Gebhardo, Altmanno, licet comitiis hostilibus interfuerint, gratiam facit, eosdem ad desertas oues redire iubet, pascere gregem creditum suo iure imperat. Atilli tantum abfuit, vt recte monenti, pacemque vltro offerenti obtemperarint, vt ea quae summa tranquillitate, pace Caesaris citra sanguinem retinere licebat, multa caede, cruore ouium, clade, rapina miseri gregis, sceleribus pluribus emere maluerint, et Caesarem ne videre quidem a longe, nedum salutare voluerunt, tanta pertinacia partium fuit. Caesar Reginoburgium in Boiariam redit.

[Note: 18] Cumque videret hostes non solum saluti suae insidiari, sed etiam neque modum propriae vitae, neque rationem periculorum habere, dummodo se tollerent, vt augustior foret, se suosque auspiciis regiis tutaretur, acerbitate hostium coactus, cultum Caesareum, Imperii insignia resumit. Vindeliciam superiorem, et Norici partem continuam, per quam Athesis, Isacus, Oenus amnes decurrunt, Arnulphum de Damasia cum Alberto, Iringoburgensi procurare iubet. Noricum Iuuauense Burckhardo et Berchtholdo fratribus a Mosburg oriundis committit. Inferiorem Boiariam ad vtramque Danubii ripam, et quatenus Boiemiae continuatur, Friderico et Asuino a Bogen, filiis Hartuici commendat. Inde Sueuiam petit, Berchtoldum principatu deturbat, Hugonem

copiarum eius ducem in vincula coniicit, castella, oppida hostium expugnat, moenia diruit, et solo aequat. Berchtoldus ibi resistere non potuit, aegriditudine animi expirat. Caesar Sueuis imponit Fridericum de Stauffen oriundum, eique dat in matrimonium Agnetem filiam suam.

[Note: 19] Perdomita Sueuia, Boiaria victor Reginoburgium reuertitur: amicis animum reddit, inimicis terrorem iniicit. Multi qui ab eo, quod rebus diffisi fuerant, defecerant, certatim ad eum redeunt. Inter haec Rudolphus in Saxonia copias cogit, Adalberonem ex Boiariae castellis Neoburgio, Schardingio, Pictauione, Lambachio genus trahentem, quod eruditione, genere, caeteros praestabat, Wurtzburgium vi reducere, et opem ferre genero conatur: Caesar cum exercitu celerius opinione obuiam venit, hostem inuadit, fundit, terga vertere compellit. Rudolphus vix fuga elapsus est. Eius partium plerique occisisunt. Bernardus Magdeburgensis archimysta, author belli ciuilis, a popularibus inter fugiendum occisus est. Sigefridus Mogontinus, archiflamen ex fuga retractus, cum iam in crucem ageretur, clementia Caesaris superuenientis ab imminenti nece liberatus est. Wernherus Merseburgensis episcopus, Caesaris itidem pietate patibulum euasit, ambobus copia abeundi facta. Ipsi se rursus ad Rudolphum contulere. Neminem, nisi qui praelio cecidere, Caesar occidi permisit: quem Albertus Vangionum pontifex ne aspicere quidem voluit, proinde arcta custodia asseruari iussus. Inde corruptis custodibus pecunia elapsus est, ad Rudolphumque rediit. Magnus quoque dux Saxoniae, Hermannus eius patruus interiere, a Caesarianisque praelio occisi sunt. Facta haec strages Saxonum, sociorumque anno aere nostrae MLXXVIII. VII. Idus Augusti, tertio die Septimanae, quem veteres Marti dicarunt, a quo adhuc Graeca voce Ares apud Teutones [Note: Erchtag.] vocatur.

[Note: 20] Caesar tanta potitus victoria, in Boiariam hyematum concessit, Reginoburgii Calendis Februarii diuo Mariano Scoto, eiusque sociis atque simmystis, viris religiosis, atque eius tempestatis doctissimis, mathematicis, poetis, theologis, historiographis diploma dat, eosdem immunitate donat. Eberspergensibus monachis, Burensi templo praedia quaedam tribuit. Fruxinensibus Meginardum episcopum, mortuo Angelberto designat.

[Note: 21] Insequenti anno Caesar rursus cum exercitu Boiorum, Francorum, Boiemorum Rudolphum primo impetu in fugam coniecit. Vbi dux Boiemiae Vratislaus [Note: Vratislaus qui aliis Fradislaus, dux Boiemiae.] regiam hastam Rudolphi nactus est, eaque a Caesare Boiemo donata, in posterum festis diebus Regulis Boiemorum insigne Imperii solenne fuit. Pars Saxonum dum praelio decertatur, in castra Caesaris vacua viris atque defensoribus, quo pueri diuerterant, irruunt, hosque omnes strangulant.

[Note: 22] Caesar fusis hostibus Osnoburgensem, Virdunensemque episcopos Romam cum mandatis proficisci iubet, postulatque a Pont. Max. vt si quidem secum syncere in gratiam redierit, tyrannum immanissimum, perfidum parricidam (qui affinitatis vinculo, fideique religione violata, bellum plusquam ciuile exercitarit, pacem interturbarit) pro Republica deuoueat. Rudolphus quoque Romani episcopi opem, cuius auspicio regnare iussus sit, supplex implorat, petitque, vt Pontifex Max. communis generis humani parens, saeuissimum sacrilegum, incestuosum, sacerdotum contemptorem, cuius Deus venter atque ea quae sub ventre sunt, sacro ense iugulet. Gregorius huius postulatis annuit.

[Note: 23] Hainricum quod contra, ac pollicitus fuerat, insignia Imperii vsurparit rursus execratur: proceres, populum, sacratos, prophanos sacramento soluit: eos qui Caesari fidem frangant, principi suo rebellent, Rudolpho adhaereant, ab inferis emancipat, coeloque locat, hisce incendia, caedes, et huiuscemodi scelera, quae bello designari solent, indulget, aliis omnibus, qui Caesari fidem seruent, ab eo deficere, armis se miscere recusent, diras inferiasque dicit. Regem malum ob crimina a se deuotum, proinde iam non regem, neque illi parendum esse docebat; quin obsequium praestere Deo pietatisque esse, occidere eos, qui Hainrico fidem seruarant, asseuerabat.

[Note: 24] Sacerdotibus quoque connubiis interdicit, vetat populum sacrificiis eorum interesse, aut illos pro sacerdotibus ducere.

Gratissima haec fuere scortatoribus, quibus pro vna vxore sexcentas mulierculas inire licet.

[Note: 25] Sed isthaec omnia, plerisque episcopis, aliis eruditis, simplicibus, apertis atque bonis, praeter coniuratos, qui suae caussae seruiebant, nouum dogma, pestifera haeresis, quae vnquam Christianum conturbasset regnum, visa est. Quamobrem Italiae, Germaniae, Galliae pontifices, Quinquagenalibus Mogontiaci, septimo Calendas Iulii, apud Brixinam Boiariae (vt ait Otto Fruxinensis episcopus) vrbem conueniunt, Hyldebrandum contra pietatem Christianam, verbis, factis facere, agere decernunt, eundem ambitus, haereseos, impietatis, sacrilegii condemnant, huiuscemodique decretum tum factum est. Quoniam Hyldebrandus, falsus monachus, magus, diuinaculus, somniorum prodigiorumque est coniector, male de religione Christiana sentit. Primus pontificatum Maximum contra morem maiorum, inuitis omnibus bonis emit, ac contra voluntatem nostram, et orbis terrarum domini, vi retinere conatur. Berengarii antiquissimi erroris symmystes et discipulus, coniuratus est hostium Reipublicae atque sacrosancti Imperii, Caesaris Christianissimi, qui saepius pacem ei, eius que sociis vltro obtulit, saluti corporis et animae insidiatur: vitam Imperiumque perdere conatur, ius diuinum humanumque peruertit, falsa pro veris docet, sacrilegia, periuria, mendacia, homicidia, incendia, veluti benefacta indulget, collaudat, ad haec perpetranda classicum canit: tyrannum perfidum suo more tutatur, discordias inter fratres, amicos, cognatos serit, lites nutrit, inter coniuges diuortia facit: suauis homo sacerdotes, qui vxores habeant legitimas, sacrificos esse pernegat, interim tamen scortatores, adulteros, incestuosos aris admouet. Quicquid vsquam pacis Christianae fuerat labefactauit. Nos ergo authore Deo Opt. Max. amouendum decernimus. [Note: haec etiam Vrspergensis.] Quod si, vbi haec audierit, vltro se abdicare, parere huic decreto recusarit, perpetuo repulsam passurum, adytu arcendum censemus.

[Note: 26] Aduersus haec Anthelmus Lucensis episcopus (qui hymnos et alia quae de Seruatoris nostri cruciatibus praescripta sunt, de Gregorio interpretatur) et Wilhelmus Hirsunus, qui suam caussam, seque iustos esse miraculis post mortem declararunt, pleraque scripsere, quae rursus confutata sunt, cum pluribus sacratarum literarum testimoniis ab Herueldensium Theologo. Sed ad Septimum redeo.

[Note: 27] Qui accepto superiore senatusconsulto, vt animos suorum confirmaret, prouidit, Saxonibusque renunciauit, hoc anno falsum interiturum regem, hocque de Hainrico interpretatus est.

[Note: 28] Dumque talia fiunt, Hainricus et Rudolphus in Turogorum finibus sexto Idus Februarii, tertio infestis signis concurrunt, Rudolphus fusus, in fugamque coniectus est. Sed reparatis viribus, animatus vaticinio Gregorii aleam belli denuo iactare, fortunam tentare statuit. Nec Hainricus certamen detrectauit, quarto Idus Octobris ducum copiae in Mysnia iuxta Ellestram amnem, aperto marte quarto confligunt. Quartus superior et hic fuit. Rudolphus cum Saxonibus inuitis superis pugnauit, inauspicato Martem lacessiuit, non solum superatus est, sed et amputata dextra, qua fidem Caesari dederat, interiit. Mersburgii regio cultu sepultus est, anno Christianae salutis millesimo super octogesimum, potestatis quarto.

CAPVT XV. Romae expugnatio. Hermannus Lotharingicus Anti-Caesar. Hildebrandi depositio et mors Heinrici coronatio Synodus Moguntina acta Hildebrandi damnat.

1. Heinricus in Italiam contendit vrbemque Romam biennio obsessam vi expugnat.

2. Hildebrandus in castellum Angelburgium fugit ibique obsidetur. Romani aegre pacem impetrant. Dona ab Imperatore graeco transmissa.

3. Heinricus IV. ad implorationem Romanorum colloquii diem cum Papa constituit et versus Campaniam concedit.

4. Saxones Hermannum Lotharingium Caesarem eliguntur, qui rex allii postmodum vocatus.

5. Luitpoldus Marchio Austriacus rebellat. Welpho et Sigefridus custodia elabuntur. Augustam Vindelicorum capiunt et Wigoldum. Episcopum imponunt.

6. Boiemi Luitpoldum praelio superant et Austriam in feudum accipiunt. Welpho vincitur.

7. Caesar Romam venit, de pace frustra agitur. Hildebrandus ad Nordmannos fugit, a Caesare deponitur substituto Vicberto, seu Clemente III. Nordmanni ad officium rediguntur.

8. Heinricus IV. cum coniuge Imperator Romanorum coronatur. Ordinis Carthusiani initium.

12. Nordmanni et Machtylda Sergium abbatem Pontificem Rom. eligunt, qui mox ventris profluuio moritur.

15. Despoliato ante omnia restituendo et foemina ante rem familiarem domi compositam in iudicio comparere non cogenda.

16. Episcopus Salisburgensis a partibus Hildebrandi stans cui prouincia respondendi demandata, ob mutescit, alius conuentus re infecta Moguntiacum indicitur.

17. Quidem Hildebrandi factionem deserunt, reliqui Quedlinburgi Ottonem excommunicatum Papam eligunt, cum Vrbanum vocant. Allusio ad nomen Vrbani.

18. Synodus Moguntina damnat actu Hildebr. Vrbanum et alios excommunicat. Verba decreti.

19. Episcopatus Pragensis fines ampliantur, et ipsi Cracouia subiicitur. Vratislao Regium nomen conceditur. Eiusdem coronato.

20. Imperator in Episcopatibus desertis nouos Episcopos et Archi-Episcopum Magdeburgensem constituit, Saxones in deditionem redigit et dimisso exercitu Saxoniam.

[Note: 1] HAinricus perempto Rudolpho, pacataque Germania, secundo Italiam, vt aut in gratiam cum Gregorio redeat, aut eum, si pacem accipere detrectet, abdicet, petit. Quicquid resistit, capit, perdomitat. Septimus vrbes, castella, arces communit, ad rebellandum Caesari hortatur. Verum is vi cuncta penetrat, hostium munimenta expugnat, Romamque victricibus signis peruenit. Quinquagenalibus castra ante moenia vrbis facit, fossa, vallo, carrucis munit, statiuaque ibi biennio habuit, vrbem obsedit neminem exire, intrare permisit circumcirca. Vniuersa incendiis, caede complet. Hyldebrandus fretus opibus Machtyldae et Ruperti Vischardi Nordmanni, portas vrbis clausit, fortiter vrbem tutatus est, saepius eruptionem fecit. Hainricus in contraria parte crebro vrbem oppugnat, Romanos erumpentes in vrbem repellit. Extra moenia quicquid fuit, in ditionem redigit. Tandem post annos duos, quarto Nonas Iunii (qui dies sextus Quinquagenalium erat, eum Romani Veneris Alphrodites Graeco, vt alia pleraque solent, vocabulo nuncupant) anno ab orbe vindicato millesimo octogesimo tertio vrbs capta est. Dato signo a gregario milite, qui cum obsessi atque obsidentes nimio aestu laboreque fessi dormitant explorabundus ad vrbis moenia accedit, ex silentio animaduersa solitudine, moenia conscendit, signoque dato, plerosque sociorum excitat. Qui confestim aduolant, murum superant, custodes somnolentos trucidant, portas effringunt, vrbe potiuntur, fit caedes, fugaque. Caesar partem moenium diruit, ac solo aequat. Vrbem infesto intentoque exercitu intrat.

[Note: 2] Pont. Max. in molem Hadriani aufugit, pars Traiani, pars Crescentii praetorium, sunt qui Theodorici regiam nuncupent, Germani Angelburgium, hoc est Angeli castrum vocare solent. Cui Imperator castra admouet, vallo, fossa circumdat. Romani cum suppliciis adsunt, auro aegre pacem impetrant, perfidiam omnem in Hyldebrandum transferunt, obsides viginti dant nobilissimos cuiusque liberos, quos Hainricus postulauit. Hisce quoque diebus, legati Imperatoris orientalis multa auri, argenti pondo, signa gemmata, vestes holosericas aureasque Caesari Romano tribuunt.

[Note: 3] Romani deinde suasu Gregorii, Quartum adeunt, orant vt diem colloquio constituat, vbi ipse et pontifex, Senatoresque conueniant, de rebusque Reipublicae summis comsilium habeant, bonorumque virorum arbitratu pax communiter confirmetur. Non abnuit postulata Caesar, diem Calendarium Nouembrium huic negocio destinat. Exinde quod lues ob aestum in exercitum grassaretur, ad Appenini montis, qua Campaniae continuatur, vmbracula discedit.

[Note: 4] In Germania interea Saxones et socii Hermannum Lotharingium rebus imponunt Islebiae, vrbs est Turogorum, vbi allii prouentus, hanc ob caussam rex Allii vulgo nominatus est.

[Note: 5] In orientali quoque Boiaria, Luitpoldus Austriaci limitis praefectus, suasu Altmanni episcopi Bathauensis res nouas molitur, rebellionem facit. Welpho corruptis pecunia custodibus euasit, contractis perditissimorum copiis, Fruxinum Vindeliciae oppidum, Augustam Rhetiae vrbem, de improuiso inuadit diluculo, capit, diripit. Wigoldum episcopum a Sigefrido Mogontino in Saxonia furtim consecratum Augustanis imponit. Sigefridus Augustae pontifex fuga sibi consulerat.

[Note: 6] Conradus frater Vratislai Boiemorum reguli cum Boiorum, Venedorum viribus, Austriam depopulatur Murbergii Luitpoldum magna clade afficit, quarto Idus Maii: Austriam orientalem regni Boiariae limitem ab Imperatore in tutelam accipit. Fridericus itidem gener Quarti, Boiariae proceres, Conradi duo pater et filius Rhodae iuxta Oenum, dynastae praefecti praetorio Wigoldum Augusta pellunt, Welphonem, tertio Idus Augusti Hochstadii iuxta Danubium superant. Eo praelio Conradus filius cecidit, Rhodam a patre deportatus, ibique in templo, in quod arcem parens commutauit, et caeremoniis D. Benedicti dedicauit, sepultus est.

[Note: 7] In Italia Caesar Cal. Nouembribus, vt condictum erat, Romam reuertitur, maximoque honore excipitur. Nuncii vltro citroque commeant, Gregorium et Caesarem in gratiam redigere conantur. Gregorius, vt Caesar absque vlla pactione, se atque Imperium fidei illius permitteret, postulabat. Caesari non fuit consiliumvitam, dignitatem, salutem suam atque amicorum, arbitrio inimicorum in potestate acerbissimorum hostium credere, se ense suo iugulare, manubrium e manu dimittere: Gregorius tamen simulata pace, fugae ornatu dissimulato, Salernum, ad Nordmannos aufugit. Caesar coacto procerum episcoporum senatu, aduocata concione populi, more maiorum comitia pontificalia habet. Hyldebrandus necessitate in rationem versa, tanquam lupus, fur ac latro, veluti perfidus transfuga, ouium desertor, gregis proditor, Christianae charitatis osor, omnium communiter consensu abdicatur. Ex patribus Vicbertus Rauennae archimysta concordiae ac pacis studiosus, vir bonus atque eruditus, Pontifex Rom. capitur. Caesar Epiphaniorum ferias in templo D. Petri perlitat. Calendis Februariis in Campaniam arma mouet, maximam Apuliae partem fusis, profligatis Nordmannis, ad obsequium cogit.

[Note: 8] Posthaec a legatis Romanorum ad vrbem reuocatus vndecimo KL. Aprilis: qui tum dies decimus erat ante Paschalia, a Senatu, equitatu, plene, reuerenter ac honorificentissime exceptus Romam ingreditur. Moxque Vicbertus a coetu Pontificum inauguratur, Clemens tertius appellatur. Is in celeberrimo Paschalium festo die, anno Christianae salutis millesimo, octogesimo quarto Caesarem cum Bertha vxore consecrat, Augustos acclamante populo Ro. appellat. Eadem tempestate Bruno genere Teutonicus, in Agrippinensi Colonia ortus, mysta atque ludimagister Rhemorum adprime doctus, Carthusianam, Christianorum maxime arduam disciplinam (quae et in prouerbium venit) instituit.

[Note: 9] Imperator pacata Italia, firmissimis ibidem praesidiis relictis, in Germaniam redit: Augustam recipit: Mogontiacum properat: Sigefrido archimysta in exilio mortuo Wezilonem [Note: Wezilo in exilio mortuus Hasungi in Haessia sepelitur.] pontificem declarat.

[Note: 10] Septimus hoc tempore Salerni moritur. Quidam eum omnia acta sua rescidisse mandasseque, vt sui cum Imperatore in gratiam redirent, literis produnt: alii contra referunt, adiurasse socios, ne quenquam praeter Sergium Cassinensium monachorum magistrum, Ottonemue Cluniacensem monachum, episcopum Hostiensem, sibi substituerent.

[Note: 11] Hic in Saxonia tum longius aberat, in opprobrium Segiuini Agrippinensis et Wezilonis Mogontini archimystae contra instituta maiorum, alienam temere ditionem vsurpans, superstitibus adhuc veris pastoribus Constantiae, Bambergae, Mindae, Augustae Gebhardum, Hainricum, Reginardum, Wigoldum nouos episcopos nuncupat. Is tamen ab archiepiscopis superioribus de more atque ritu priscae religionis celebri collegarum conuentu,

cum exulibus Pontificulis ab eo creatis, in numero impiorum sceleratorumque computatur.

[Note: 12] Eisdem diebus Sergius [Note: vel vt Platina scribit, Desiderius.] legatione Hyldebrandi apud Nordmannos fungebatur. Hunc defuncto Hyldebrando Machtylda, et Nordmanni Pont. Max creant, Victorem bene ominato nomine appellant. Verum in paucis diebus profluuio ventris interiit.

[Note: 13] Sublatis itaque Gregorio et Victore capitibus perniciosae dissensionis, fesso tot cladibus orbe Romano, placuit vtriusque partis episcopis iure atque literis, non armis atque ferro more barbarorum disceptandum esse. Fit igitur conuentus Garstungi tertiodecimo Calendas Februarii, conueniunt episcopi Germaniae, Galliae, vtriusque partis.

[Note: 14] Vbi consedere, Conradus episcopus Traiectensis ita verbum fecit: Ad pacem, quam nobis, patres consulti, Seruator noster abiturus reliquit, stabiliendam conuenimus, vim, temeritatem, violentiam, errores pestiferos eorum, qui coeleste donum contaminare non erubescunt, gladio duplici, ense ancipiti ad viuum resecare, vtriusque instrumenti testimoniis iuxta praeceptum Christi refellere, operae pretium duximus. Iosues hostibus astutis, fallacibus iuramentum, quod mendaciter extorserant, seruauit. Nabocodrosoro impio regi Iudaeos regesque eorum fidem frangentes, immortalis coeli maiestas per Hieremiam atque Ezechielem vates suos coarguit, seque spretum testatur. Qui iuramentum contemnit, foedus spernit, pactum soluit, fidem frangit, illum despicit, per quem iurauit: illi facit iniuriam, cuius nomini aduersarius credidit. Viuo ego dicit Dominus, iuramentum quod spreuit, foedus quod praeuaricatus est, ponam in caput eius. Nunquid qui soluit pactum effugiet? Non considerandum cui, sed per quem iuraueris. Multo enim fidelior est ille, qui propter nomen Dei tibi credidit, quam tu, qui occasione diuinae maiestatis hosti tuo, imo iam amico moliris insidias. De Tiberio et Nerone non solum leuissimis tyrannis, sed impurissimis quoque monstris, praeceptum legimus: Reddite Caesari, quae Caesaris sunt, et Deum timete, regem honorate. Principibus qui non sine causa gladium portant, etiamsi mali fuerint, non modo dicto audientes estote, verum pro iisce supremum Deum deprecamini, quo tranquillam quietamque vitam agamus. Omnis enim potestas a Deo est. Qui potestati resistit, diuinae prouidentiae repugnat. Idcirco ambitiosi et superbi sunt, qui illud Domini Deique nostri elogium, Quodcunque solueris super terram, erit et solutum in coelis: et Quodcunque ligaueris super terram, erit et ligatum in coelis, perfricata fronte interpretando adulterant, suae libidini seruire cogunt, et nobis ceu pueris atque omnium rerum imperitis astu illudere student. Quasi vero nesciamus, peculiare esse sacris vatibus diuinae sapientiae consultis, pro capacitate auditorum diuersis nominibus idem appellare, eandem rem pro diuersitate effectuum, modo propriis, modo translaticiis verbis, quod idem valet, nunc figurate, nunc simpliciter dicere, crebris similitudinibus, frequentibus prouerbiis atque exemplis, aptis comparationibus et huiuscemodi tanquam luminibus rem illustrare, animum atque aures tanquam stimulis ferire, et vt sunt varia ingenia, varia orationis sententionarumque supellectile homines instruere, docere, recreare, rapere, trahere, mouere, oblectare. Et vt D. Aurelius Augustinus docet, veritas diuina ita tradita, ita ornatu tecta, plus mouet, plus delectat, plus honoratur, quam si nuda absque veste prostitueretur. Nempe animus noster, quamdiu mortali carcere clausus detinetur, nolit, velit, rebus fluxis, fragilibus quae videri, tangi solent, nimium addictus est. Ad aeterna et clara, quae cerni, tactu sentiri nequeunt, coecutit atque hebetatur, nisi igniculus ingenii hisce fomentis motus excitetur. Proinde Pont. aeternus, id quod subobscure de vinculo dixit, apud Ioannem aperte, apud Matthaeum, Marcum, Lucam apertissime explicat. Pax vobis, inquit, sicut misit me pater, et ego vos mitto. Accipite Spiritum sanctum, quibus remiseritis peccata, remittuntur: et quorum retinueritis, retenta sunt. Et vt concordiam assereret, et vnum se verum pastorem esse indicaret, vni dixit: Siquidem amas me, pasce oues meas, id est, ite in mundum vniuersum, praedicate Euangelium omni creaturae: atque, Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra, ite ergo docete omnes gentes. Hanc ob causam aperuit discipulis mentem coelestis doctor, vt intelligerent scripturas, Mosen, prophetas, et psalmos. Iussitque eos in nomine suo poenitentiam et remissionem peccatorum praedicare apud omnes gentes, testesque horum esse. Has ergo ob causas Hyldebrandus ambitione inpraeceps abiuit, cum potestatem immortalis Dei, cuius nuncius duntaxat est, sibi vsurpauit. Ita mores, ita tempora, ita homines sunt. Male consuluisset rebus humanis supremailla, Maiestas, si ita gladium

in manum mortalis cuiusquam traderet. Quis concupiscentiae humani finem statueret: aut quis moderaretur? Ne sapientissimus quidem aequo animo tantum onus tulerit. Non necesse habemus, vt quispiam nos doceat, quo nam pacto spiritali potestate, vel, vt verius dicam, dispensatione atque procuratione diuini peni (oraculorum enim coelestium promi atque condi duntaxat sumus) Petrus, eiusque collegae vsi fuerint. Clarius luce in libro quem de gestis Legatorum Christi Lucas Medicus scripsit, liquet, arma nostrae militiae spiritus non ferrum neque rapinae, caedes, homicidia, periuria sunt. Nimirum lorica, thorax, galea, baltheus, ensis, scutum, sunt pax, amor, iustitia, spes salutis, veritas, sermo Dei, fides. Quae munera diuina saepius Imperator noster Christianissimus vltro Hyldebrando obtulit: sed ipse accipere recusauit. Non inficias imus, homo est ille, peccare solet. Nam nemo vitiis sine nascitur. Optimus ille est, qui minimis vrgetur. Nulla tamen illi, nisi ex permisso voluptas Veneris, iuxtaque naturale desiderium vsus, quae sicut iuuenta irritari, ita senectute mitigari solent. Iam id fateor, peccatum primum quidem magnum, at humanum tamen, fecere alii saepe, item boni. Et profecto recto aestimantibus principem nostrum, liquet bona natura eius esse, vitia, vel fortunae, vel aetatis: ingentia animibona, illa indoles in rebus moliendis, conficiendis velocitas, periculisque subeundis fortitudo, vis incredibilis animi, laboris patientia, consilium par magnitudini animi, et quantam vix potest aetas eius capere, solertia. Rei militaris, iuris, ciuilium morum, diuinarum humanarumque rerum peritia, fortitudo propemodum nimia, non modo inter reges excellens, sed inter illos quoque, quorum haec sola virtus fuit. Iam perpetuum pacis, pietatis atque religionis studium, in pauperes liberalitas, maiora tribuentis, quam a Deo petuntur. Clementia in deuictos, benignitas in amicos, erga milites beneuolentia, in nullo vnquam Germano Romanoue tanta fuere principe. Quod si flagitiosissimus is foret tyrannus, tamen ei obtemperandum, nequaquam resistendum esset: prohibent humanae leges decretaque patrum aduersarios, hostes, inimicos, accusatores, testes atque iudices esse; Augustus tum in Italia cum Hyldebrando pacem facit, paucorum scelere atque perfidia Saxonia excidit: perfidus tyrannus, qui perfidiae graues poenas reddidit, spreta religione iureiurandi, violata affinitate, necessitudine eam inuasit. Nemini priuato, nisi ante in integrum restitutus fuerit, dica scribi potest.

[Note: 15] Haec vbi dixit, librum dat Pontificalem Weziloni archimystae Mogontino, recitarique legem iubet, qua non licet spoliatum rebus suis respondere, accusari, nedum condemnari. Eundem codicem deinde Wernherus Mersburgensis pontifex accipit, de foeminis idem quoque cautum legit, ne scilicet eae prius in ius ambulare cogantur, quam familiarem rem domi composuerint.

[Note: 16] Posteaquam haecita dicta factaque sunt, Gebhardus Salisburgensis Boiorum primarius episcopus, aetate, eloquentia, scientia, egregie praeter caeteros Hyldebrandinos venerabilis, cui socii respondendi prouinciam demandarant, omnino obmutuit, ne hiscere quidem potuit. Alius conuentus in Maium, Mogontiacumque edicitur: vbi lis ea componatur, paxque confirmetur vtriusque factionis consensu.

[Note: 17] Caesariani peracto conuentu discedunt, Gregoriani manent, inter seque dissentire coeperunt. Tetrarchae Saxoniae, Theodericus maritus sororis Eckberti, huius gentilis Theodericus. Vto Hyldeshaimensis episc. frater eius Conradus, sectam Hyldebrandi velut impiam sceleratamque abiurant: quo magis poenitentiam prioris sectae approbant, ad Rom. Pont. Imperatoremque se transferunt. Caeteri episcopi numero quatuordecim, nimirum Gebhardus Salisburgensis, Harduicus Maydenburgensis, Adalbero Wirtzburgensis, Altmannus Bathauensis, Bernardus Mersburgensis, Guntherus Citiensis, Benno Moesianus, Albertus Vangionus, Burckhardus Halberstatensis, Hermannus Mediomatricus: et hi quatuor deuoti suppositiciique pontifices per studia partium facti, Reginardus Mindensis, Wigoldus Augustanus, Gebhardus Constantiensis, Heinricus Bambergensis, deserta Reipublicae causa, ad priorem factionem redeunt: Concilii indicti tempus ante capere festinant. Quintelburgii cum Hermanno rege Saxonum, Eckberto Brunonici vici praefecto, cum Heinrico Crasso, et Conrado a Beuchlingen, filiis Ottonis, qui Boiariae ducatu motus fuerat, cum Ottone monacho Cluniacensi legato Hyldebrandino, mense Aprili conueniunt, ad praetextum mutatae voluntatis, dictum Wezilonis Mogontini archimystae calumniantur, haereseos condemnant: quasi qui spoliatum rebus suis, legibus diuinis

non oportere parere iactasset: se denique Ecclesiam sacram esse causati, Ottonem superiorem deuomm a Segiuino, Weziloneque archimystis, sibi imponunt Vrbanum, quasi ab vrbe Roma, penetrali religionis, domicilio Imperii electus sit, appellant: licet extorris Roma, deuotusque et profugus sine lare, sine grege diutius errauerit. Extat de hac re noc distichon:

Diceris Vrbanus cum sis proiectus ab vrbe:
Vel muta nomen, vel regrediaris in vrbem.

[Note: 18] Mense itaque Maio, vbi constitutum fuerat, Imperator, proceres, duces frequentes coeunt. Item Petrus Portuensis episcopus, duo flamines Romani, legati Clementis tertii pontificis maximi archimystae, hi atque minores pontifices Galliae, Germaniae, Wezilo Mogontinus, Angelbertus Treuerensis, Segiuinus Agrippinensis, Luitmarus Bremensis, Theodericus Virdunensis, Hainricus Leodiensis, Conradus Traiectensis, Vdalricus Aichstetensis, Meginardus Fruxinensis, Otto Reginoburgensis, Rupertus Bambergensis, Hermannus Spirensis, Otto Constantiensis, Burckhardus Losaniensis, Sigefridus Augustanus, Gebhardus Pragensis, Vto Hyldeshaimensis, Hainricus Badebornensis, Erpho Monasterii, Volckmarus Mindensis, Bibo Tullensis, Burckhardus Basiliensis, Otto Argentoratensis, conueniunt, adsunt legati aliorum Pontificum Galliae, Italiae, Germaniae, communi omnium consensu Hyldebrandi secta pietati Christianae repugnans, explosa, exibilata est. Ottonem, qui et Vrbanus, superiores patres, sacrilegii, ac irreligiositatis accusant, conuincunt, in numeroque impiorum computant. Superiores quoque quos nominaui, quatuordecim episcopos albo pontificum eradunt, senatu sacerdotum mouent: crimine perduellionis, periurii, perfidiae, homicidii, parricidii eosdem condemnant. Hermannum regem, Eckbertum Saxonem, Welphonem Boium proscribunt, eadem censura deuouent, senatusconsultum proscribitur tale. Deuota capita, quae numer auimus, velut contagio ab omnibns vitentur Christianis: quandoquidem a nobis secessionem fecerunt, non nos ab illis, ad concionem sacram, quemadmodum promisere, venire detrectant, pietatem Christianam polluunt, concordiam contaminant, ouibus desertis ad bostes Reipublicae profugiunt, ad bella, incendia, homicidia, parricidia, latrocinia, rapinas non solum cohortantur, verum etiam duces sunt. Crebro benigne vocati, reuerti noluerunt, versutos, obscuros, veter atores, vafros se esse factis produnt, et nos experimentis sentimus. Egregii sane pastores, quibus gregem tuum crederes. Nemo oues persequitur, nullo viso lupo tamen fugiunt. Quidnam designassent, si eos fortuna ad tempora Domitiani Deciique seruasset?

[Note: 19] In eodem concilio Pragensis ditio, sicut ab Imperatore Ottone secundo, Benedicto octauo Pont. Max. consensu D. Wolfgangi Reginoburgensis episcopi instituta fuerat, certis limitibus describitur, in quibus Cracouiam quoque comprehendi reperio. Clemens atque Augustus diploma dederunt. Vratislaus quoque Boiemiae atque Poloniae rex constitutus est Ipsum cum vxore Suataua, Pragae decimo septimo Calendas Iulii, Angelbertus archimysta Treuerorum iussu Caesaris inaugurauit, acclamante senatu, equitatu, populoque Boiemo, Vratislao pacifico Boiemiae atque Poloniae regi, a Deo coronato, vita, laus, victoria.

[Note: 20] Inter haec Imperator desertis gregibus pastores dat, Bathauiae Hermannum, filium Luitholfi ducis Charionum, Iuuauensibus Berchtoldum Mosburgensem principem, Meginardum literis et facundia insignem Wurtzburgio praefecit. Mediomatricibus Brunonem filium Alberti Sueui imponit, sed mox eundem ob saeuitiam abdicat. Posthaec cum exercitu atque archiepiscopis et minoribus pontificibus in Saxoniam transirum facit. Hermannus rex cum coniuratis, sacratis, prophanis trans Albim fugam capessit. Caeteri Saxones deditionem faciunt, iureiurando fidem Imperatori donat. Augustus Hardouicum Herueldensium praesulem, sacrarum literarum perquam peritum, sapientem bonumque archimystam Maydenburgensem designat. Is tertio Idus Iulii a Wezilone Mogontino, Segiuino Agrippinensi pontifice, et aliis plerisque episcopis consecratur, Imperatorque dimisso exercitu Saxoniam perlustrat.

CAPVT XVI. Saxones de nouo rebellant. Expeditio in Palaestinam.

1. Saxones ab Episcopis excommunicatis irritati denuo rebellant. Rebellionis capita. Herfeldensis monasterii obsessio. Imperator collecto exercitu Saxoniam intrat; et pax constituitur.

2. Episcopi in Saxonia iterum rebellant, Würtzburgum obsident. Imperator obsessis suppetias ferens sagitta ictus ob suorum perfidiam praelio vincitur. Würtzburgum capitur.

3. Imperator vires et Würtzburgum recipit. Adalberonis peruersitas, Imperatorisque dementia.

4. Echertus Marchio Brunsuicensis bis ad Caesarem deficit, Hartuicus se submittit.

5. Tumultus Goslariae inter Hildebrandinos. Episcopus Halber stadiensis trucidatur. Rutbardus Archiepiscopus Moguntinus. Imperator mortua Bertha Adelhaidem ducit. Gotofredus Lotharingiae Dux.

6. Echertus tertium deficiens Imperatorem perfidia Hartuici in obsidione Glichae haerentem in fugam coniicit.

7. Machtilda et Nordmanni in Italia tumultuantes ab Imperatore praelio fusi, Italiaque in officium redigitur.

8. Welpho superior Augustam Vindelicorum capit ibique saeuit. Wigoldus ibidem Episcopus impositus post missam a se celebratam moritur.

9. Factionis Hildebrandinae capita uno fere anno male pereunt. Horum nomina et mortis genus.

11. Imperator Orientis Heinrici et aliorum Regum in occidente opem contra Turcas petit, qui occasione discor diae inter Graecos et Armenios inualuerant.

12. Innumera vis hominum ex occidente in Asiam migrat, sub praetextu religionis et Iudaeorum conuertendorum varia crimina perpetrat. Iudaeorum strages et migrationis exitus.

13. Imperator relicto filio in Italia Iudaeis exercitium religionis restituit, Luitpoldum Austriae marchionem et Welphonem Boiariae Ducem declarat.

14. Imperator expeditionem in Palaestinam indicit et cur? Principes qui in ea fuerunt. Hierosolymae expugnatio et Gotofredi Regis Hierosolymitani constitutio.

16. Archiepiscopus Moguntinus ob depraedatio nem Iudaeorum fugans vt et Duces Boiariae noua moliuntur.

[Note: 1] TVm Saxones ab episcopis deuotis concitati, absque cunctatione deficiunt, arma resumunt, Augustum cedere finibus suis compellunt. Hermannus rex hostium, Eckobertus cognatus Imperatoris, Ottonis Boiaria moti duo filii adolescentuli Hainricus et Conradus, cum suae farinae episcopis proxime Herueldenses castra faciunt. Erat loco infestus Hartouicus Maydenburgio extorris, quod suam dignitatem Herueldensis antistes possideret. Imperator per Franciam in Boiariam peruenit, Reginoburgii copias cogit, in Saxoniam intento infestoque contendit exercitu: Herdueldenses liberat obsidione, Turogorum Saxonumque fines percurrit, cunctos imperata facere cogit. Rursus induciae fiunt, pacis conditiones ab vtriusque partis amicis dicuntur.

[Note: 2] Hainricus pacata Saxonia, in Franciam ob Quadragesimae solennem abstinentiam redit. Episcopi odio excoecati, pacem rursus interturbant, copias cogunt, extra fines Turogorum, Saxonum perducunt, domi lacessere armis Imperatorem statuunt, Wurtzburgium obsident. Augustus obsessis auxilio venit. Dumque vtrinque praelio commisso armis dimicant, nonnulla pars equitum, qui lateri regis haerebant, corrupti pecunia ab hostibus arma in Caesarem vertunt, excitatoque tumultu, conclamant, Caesarem, qui ictus, munimento armorum incolumis euasit, interfectum esse, reliquus equitatus illos quidem perfidos particulatim concidit: verum cum conclamatum esset, Caesarem periisse, terga vertunt, pedites qui sibi consulere fuga nequibant, maxima clade affecti sunt, quatuor millia desiderata

fuisse reperio. Capta est vrbs tertio Idus Augusti: Adalbero episcopus restitutus, firmumque praesidium vrbi impositum, Meginardus episcopus aufugit. Reginerus sacrificulus Wetzilonis Mogontini pontificis captus est, quem inerepatum acriter, quod deserta Hyldebranda secta (cui sub Sigefrido sacramento rogatus astrictus fuisset) ad Imperatorem defecisset, Hartuicus quondam Maydenburgensis archiflamen circumducit, hostilia cadauera passim humi strata ostendit, Viden, inquit, penes victores iustitiam esse? exitus probat.

[Note: 3] Imperator autem collectis rursus viribus, Wurtzburgium petit, praesidium, hostesque continuo in Saxoniam elabuntur. Adalbero a suis desertus obsidetur; vrbs expugnatur. Capitur Adalbero, nec precibus, nec minis, neque a principibus, neque episcopis persuaderi potuit, vt vel ad conspectum Caesaris, vel colloquium veniret, mori se posse respondit, at vt Hainricum videat, cogi non posse. Augustus aequo animo contumeliam hanc tulit. Hostes Reipubl. proscriptos atque deuotos, non solum impunitos dimisit, verum Adalberonem etiam incolumem Weinspergium deduxit. Recepta itaque vrbe, restituto Meginardo, in Saxoniam castra mouet. Hermannus nescio quam ob causam a Saxonibus exigitur, abiectoque regio nomine, ab Hainrico domum redire permittitur. Is Turogorum, Saxonum fines peragrat, cuncta terrarum subigit, statiua apud Herueldiam habet. Saxones atque Turogi non ausi fuere copiam pugnandi facere.

[Note: 4] Eckbertus limitis Brunonis vici praefectus, cognatus Caesaris, cum suppliciis in castra venit, in verba Imperatoris iurat, fidem dat, se atque populares suos imperata, deditionem, mandata facturos, si ille exercitum reducat. Quartus postulatis annuit. Eckbertus ad Saxonas reuertitur, ab Hartuico, Burckhardo, deuotis episcopis, spe regni lactatur, fidem frangit, noua molitur, rebellionem facit: Imperatori nunciari iubet, se non posse deserere fidem, quam popularibus suis dederit, aut denique seruare, quae pactus fuerit. Sed cum a caeteris episcopis pax peteretur ab Caesare, Eckbertoque regnum denegaretur, atque ipse ita repulsam pateretur, rursus a Saxonibus ad Augustum deficit. Hartuicus quoque, qui fuerat Maydenburgii archimystes, veniam delicti impetrauit.

[Note: 5] Goslariae tum seditio inter coniuratos orta est, plerisque omnibus pax placebat, Burckhardus [Note: Burchardus episcopus ab Vrspergen, Buggo dictus occiditur.] episcopus Halberstadio exactus, ferocius decernebat, bellum concordiae praeferebat, ideo a caeteris cum compluribus, Nonis Aprilibus, quarto ante Paschalia die trucidatus est. Bertha tum Augusta obiit, in Nemetum vrbe sepelitur. Imperator pacara rursus Saxonia, vxori more Caesareo magnifice iusta facit. Brumales ferias Mogontiaci concelebrat, in Wezilonis episcopi demortui locum Ruthardum sufficit. Inde Agrippinam petit, Adelhaidim vxorem ducit, auspice Hartuico superiore nuptias regio apparatu facit Godefrido filio Eustachii Boloniensis, nepoti ex sorore Godefridi Gibbosi, ducatum Lotharingiae, Antorphensem Marchiam in tutelam committit.

[Note: 6] Inde aduersus Eckbertum principem atque ferocem adolescentem rursus rebellantem, Saxoniam petit, Quintelburgii sorore atque vxore relicta, Glicham oppidum Eckberti obsidione cingit. Eckbertus vt Caesarem a Glicha abstrahat, mulieribus opem ferre cogat, Quintelburgium arma transfert. Hartuicus superior eum parte copiarum iussu Imperatoris ad liberandas Augustas proficiscitur. Homo tamen perfidus neutri parti fidus, certiorem Eckbertum facit, Imperatorem cum paucis in obsidione relictum, facile intercipi posse. Ipse diuerso itinere, ne Eckberto obuiam veniret, Quintelburgium peruenit Eckbertus interim nono Calendas Januarii dies Solis erat, de improuiso Imperatorem inuadit, copias eius in fugam vertit, ipsum retro ferre pedem cogit. Burckhardus Losannae episcopus, qui eo die hastam sacram Caesari praegesserat, occisus est. Hoc ideo euenisse Imperatori quidam in literas retulere, quod nisce, quos concio sacra impietatis condemnarat, gratiam absque concilii decreto fecerit.

[Note: 7] Sub idem tempus in Italia, quarto post mortem Hyldebrandi anno, Machtylda et Nordmanni, authore Vrbano grassari incipiunt Nam quos Imperator in

praesidiis reliquerat, iam vita defunctierant. Romani quoque tumultuari coeperunt. Augustus cum exercitu Italiam intrat, Nordmannos, Machtyldam atroci praelio superat, castella, oppida, vicos, Mantuam, Florentiam obsidet, expugnat, capit. Romanos supplices obuiam procedentes, datis acceprisque mandatis domum dimittit. Vrbanus in Hispaniam ausugit.

[Note: 8] Eodem anno interea dum Caesar in Italia belligeratur, Welpho, cuius mentionem saepius fecimus, quarto die ante Paschalia proditione Augustam Rhetiae capit, populus, sacerdotes praedae fuere. Complures qui in templum maximum confugerant, ab irato hoste ibidem contrucidati sunt. Sigefridus episcopus ab ara retractus, in vincula coniicitur. Wigoldus Hyldebrandinus author huiusce belli, ciuibus episcopus imponitur. Postridie licet pollutus homicidio, saerificat. Vix sacra perpetrarat, morbo corripitur, atque expirat.

[Note: 9] Circa eundem temporis tractum, vniuersi episcopi, principes, faces et antesignani ciuilis belli, quo septem decim annos Respublica attrita fuit, vno anno extincti sunt. Hermannus rex Saxonum dum hostili habitu suorum vires ac constantiam periclitatur, ignoto cultu suum castellum oppugnat, a foemina saxo in eius caput deiecto opprimitur. Eckbertus itidem regii nominis adfectator, simili fato raptus est. Ad Hyldeshaimenses Augusto fideles obsidendos, praemissis copiis cum paucis contendit, atque de via publica diuertit, per colles syluestres pergenti, aestu sitique defatigato granis somnus obrepit. Qui cum eo erant, molam forte conspicati eundem excitant, ipseque equo descendit, casam vilem subit, molarium in proximum vicum allatum potionem ablegat: illi forte fortuna Caesariani obuiam veniunt, rogant, quonam ita anhelabundus properet? Homo causam absque cunctatione aperit, hospitem nil mali suspicatus prodit. At hi calcaria equis subdunt, ad tugurium aduolant: Eckbertum cum suis inopinatum imparatumque aggrediuntur, nec quicquam resistentem contrucidant. Saxones qui vrbem obsederant, audita ducis clade, diffugiunt, obsidionem soluunt. Luithulfus Charionum dux, qui regnum ambiuerat, Berchtoldus Rudolphi regis filius, Nordmannorum principes, Hugo Alsatius saeuitia in Caesarianos insignis, eodem anno mortui sunt. Hainricus quoque ac Conradus filii Ottonis quondam Boiariae reguli misere perierunt. Hi quoque deuoti episcopi Gebhardus Iuuauensis, Altmannus Bathauensis, Adalbero Wurtzburgensis, Hermannus Mediomatricus, Albertus Vangionum animam efflarunt. Conradus Medullorum in Boiaria princeps, Diethmarum, Altaichii inferioris monachum, praesulem monachorum Iuuauensium, cognatum suum, Salisburgio pastorem imponere conatur. Berchtoldus archimysta, frater Burckhardi Mosburgensis dynastae, iuxta Saldorff in Norico, agroque Salisburgensi Diethmari copias fundit. Conradum Medulli tetrarcham, curatorem templi Iuuauensium, eius fratrem, cum compluribus occidit. Diethmarus qui et Thiemo captus a Starichando et Verigando fratribus, atque a Poppone Charionum praefectis in vincula coniicitur.

[Note: 10] Huiuscemodi sociorum fato territi Saxones, sublatis authoribus belli, sponte ab armis discedunt, pacemque inter se componunt. Welpho quoque in Italiam cum suppliciis ad Imperatorem proficiscitur, peccasse se fatetur, veniam petit et impetrat. Sigefridum Augustanum episcopum dimittit, quod violatum est, officiis compensat: Fruxinensibus et Augustanis satisfacit.

[Note: 11] Eadem tempestate Alexius Comnenus Imperator orientalis, qui Michaele Parapinaceo et Nicephoro Botaniata, auxilio Sueuorum, Theutonumque conducticio rebus deturbato, Constantinopolitanum inuaserat, atque tenebat Imperium, Roniani Caesaris, caeterorum occidentalium principum, regum opem implorat aduersus Turcas, quorum tum arma in Asia inualuerant, Armenii atque Graeci ciuili discordia se debilitabant, illi Turcarum a rege, Persarum auxiliares impetrauere copias. Turcae superatis Graecis, in socios victoresque Armenios arma conuertunt: Asiam, Syriam inuadunt, pulsis, fugatis, trucidatis Armeniis, Graecis, Saracenis atque Aegyptiis, Hierosolyma, plerasque item alias vrbes vi oppugnant.

[Note: 12] Ex Germaniis igitur, coelitus edita voce (ita praedicant) Deus vult, Galliis, Hispaniis, Britanniis, Italia, Sicilia, innumerabilis

hominum vis, duces, praefecti, tetrarchae, dynastae, episcopi, sacrificuli, monachi, foeminae sacratae, ciues, opifices, agricolae, viri, mulierculae cum cunis, pastores cum pecore, relictis regno, vrbibus, castellis, sacerdotiis, templo, contubernus, vxoribus, liberis, praediis, aratro, in Asiam gregatim migrant, sub specie religionis, (ita sunt humana) nefanda scelera impune perpetrant, Anserem praeferunt, spiritum sanctum esse, Carolum Magnum reuixisse praedicant. Petrus [Note: Petrus Eremita. vid. Nauclerum in volumine 2. generatione 37.] quidam monachus, quindecim millia hominum per Germaniam, Rhaetias, Sueuiam, Boiariam, Pannoniam duxit. Pars in Danubio nauigiis vecti, pars terrestri itinere pergunt. Emicho [Note: Emicho de Lyningen.] quoque dynasta, cum Rheni accolis, vnde oriundus erat, ad Pannoniam processit. Iique omnes Iudaeos sub iugum religionis nostrae mittere conantur, philosophiam nostram recipere recusantes compilant, bonis omnibus spoliant, extorreis vrbibus agunt, domibus eliminant, atque contrucidant. Duodecim tum millia Iudaeorum in nostris regionibus caesa fuisse in annales relatum est. Pars Iudaeorum amore legis suae, mutuis se vulneribus conciderunt: alii simulato Christianismo, rursus, deserto Christo, ad Mosen relapsi sunt. At illi qui in Asiam properabant, onusti praeda Iudaeorum, in angustiis Pannoniae (pernegante Colmanno rege Vngariae, inconditae multitudini praedarum auidae, transitum per regnum suum) ob penuriam commeatus interiere. Aliquot in fugam versi nemine persequente retro domum pedem retulere.

[Note: 13] Imperator eodem tempore pacata Italia, perdomitis Machtylda atque Nordmannis, septimo posteaquam in Italiam migrarat anno, relicto Conrado filio suo maiore natu in Italia, in Boiariam redit, Reginoburgii complures commoratur dies, Iudaeis ritum priscae religionis restituit. Diuo Luitpoldo Austriacum Boiariae limitem, Welphoni summum Boiariae principatum reddit, eius filios haeredes instituit. Inde in hyberna, ad conuentus agendos, pacem perpetuo edicto more Germanorum sanciendam, ad Rheni oram procedit. Argentorati Epiphaniorum feriis operatur.

[Note: 14] Cumque plures, quam qui pace pace alerentur, ob bellum ciuile (quod per tres et viginti continenter annos orbem Romanum afflixit) armis, militiae, praedae, manubiis insueuissent, eos in Asiam militatum ire iubet: ipse quoque eo proficisci decreuit, atque pro concione renunciauit. [Note: contigit haec expeditio anno 1098.] Tum consensu Augusti, mandatoque ex inferiore Germania Gotfridus, cum fratribus Balduino et Eustachio, Rupertus Flandrensis, ex Boiaria Welpho dux Boiorum, Otto et frater eius Eckhardus a Scheurn principes, Herrandus Antoburitus, Hainricus a Riettenburg, vrbis Reginoburgensis praefectus, Diethmarus, qui et Thiemo superior, Vta mater D. Luitpoldi Austriaci, per Boiariam, Pannonias, Maesias, Thraciam, Byzantium, in Asiam, Syriam penetrant: quarto demum anno, cum domo emigrassent, Hierosolyma, cum plerisque vrbibus, victis, pulsis, superatis Turcis, Saracenis, Graecis expugnant, rebus Palaestinis Gotfridus impositus est.

[Note: 15] Alia quinquaginta millia per Noricum Charionumque fines, Imperatoris, Hainrici ducis Charionorum consensu, Vgris a tergo relictis, per Maesiam, Thraciam et Hadrianopolim eodem penetrarunt. Classicum tum, nunc nauticum celeusma est, carmenque solenne Germanis esse solet, dum soluentes sibi bene precantur. Braxea calciamenti genus, tessera fuit: vnde adhuc in prouerbio [Note: Prouerbium in Rhaetia vulgo tritum. Ich will dich beschuhen, i. e. Ego faciam vt tuaeres in optimo collocentur statu, adiuuabo te.] esse solet, dum plura intelligi quam dicimus, significamus.

[Note: 16] Dum talia in Asia geruntur, in Germania Imperator Mogontiacum petit, eos qui Iudaeorum opes compilarant, repetundarum postulat. Mogontinus quoque archimystes huiusce praedae particeps erat. Ideo reorum patrocinium suscepit, conuictusque atrocitate caedis in gentem calamitosam commissae, clam discedit ad Turogos, resque nouas moliri ansam nactus decreuit. Welpho quoque ac Hainricus Boiariae duces, filii Welphonis rebellionem meditari nunciantur, sed beneficiis a Caesare deuicti ab incoepto destitere.

CAPVT XVII. Conradus rebellat Patri Heinrico IV. Hildebrandi factio reuiuiscit. Heinricus V. Caesar declaratur.

1. Postquam Imperator de hostibus suis triumphauerat, filius eius Conradus contra omnem admonitionem aduersus patrem rebellat.

2. Clemens sede pellitur. Vrbanus restituitur. Vtrique se inuicem excommunicant, acta Hildebrandi alter tueri, alter rescindere tentat.

3. Factio Hildebrandi reuiuiscit et increscit. Sub specie Christi et libertatis Ecclesiae quiuis suum honorem quaerit.

4. Vtraque factio Hildebrandi et Heinrici se miraculis tutatur. Miracula et apparitiones tum excogitatae narrantur.

6. Sigberti tum temporis Iureconsulti celeberrimi iudicium de Hildebrandinorum doctrina.

9. Heinricus IV. Coloniae comitia indicit. Eius oratio ad Status imperii, qua auxilia contra filium Conradum exclusionemque eius a successione et eam in Heinricum filium transferri deposcit.

10. Heinricus filius Caesar salutatur, qui iuramentum praestat, se nunquam a patre defecturum. Belli contra filium praeparamenta.

11. Vrbanus et Clemens moriuntur, moritur et Conradus, constituto antea Paschali Pontifice, qui tamen usque ad rebellionem Heinrici filii nihil rerum nouarum molitus est.

12. Conradus et Heinricus Duces Saxoniae trucidantur. Moritur et alter Heinricus Dux Saxoniae. Imperator Saxones beneficiis sibi deuictos in officio continet.

13. Fridericus Archiepiscopus Coloniensis constituitur, Heinricus Limburgensis ad officium redigitur, Constitutio contra latrocinia hactenus usitata.

14. Imperator Romam ire et expeditionem in Palaestinam parat. Conradus Archiepiscopus Salisburgensis, Otto Bambergensis. Sigfridus Burckhusianus in tumultu interimitur.

[Note: 1] AVgustus iam ad statum pristinae maiestatis, vniuersis pacatis, Hyldebrando sublato, Vrbano profugo rediisse videbatur, et redierat, nisi filius suus Conradus, aemulus paternae potentiae, fax et turbo nouae discordiae fuisset. Is suasu Vrbani et Machtyldae filiam Rogerii Nordmanni Siciliae reguli vxorem ducit, a patre desciscit, Italiae regnum sibi vendicat, moxque ad eum omnes inimici Augusti prouolant. Augustus frustra crebro ad filium legatos mittit, sibi insidiari non desinentem, ex professo sub magna superficie pietatis, exercitus, proceres, milites sollicitantem nequicquam orat, obsecrat, ne tam infandum scelus aduersus genitorem (qui eum hactenus consortem Imperii, successorem testari perseuerauerit) committat. Sed surdo cecinit Augustus.

[Note: 2] Clemens tertius vrbe a Conrado pellitur, Vrbanus restituitur: mox inuicem diras inferiasque dicunt. Vrbanus acta Hyldebrandi tueri, Clemens rescindere pergit. Imperator quoque summa ope contra Vrbanum nititur.

[Note: 3] Moueri rursus ciuitas Christiana, et dissensio ciuilis, quasi permistio terrae erumpere coepit: scinditurque populus Christianus, pauci reperti, qui veram pietatem iniustae potentiae anteponerent: partium studia, quae extincta erant, gliscunt. Neque illis modestia, neque vllus est modus contentionis, vtrisque cupiditas victoriae haud satis moderata, multos mortales ea lues extinxit, remque Christianam pessundedit. Dum alteri alteros quouis modo vincere volunt, Vrbanus criminando Imperatorem, plebem Christianam exagitat, occulte largiendo, indulgendo, pollicitando magis incendit, ita ipse clarus, potens factus, ex libidine sua victoria vtitur, plusque sibi ac successoribus spinarum ac potentiae, quam pietatis atque amoris comparauit sub titulo Christi, pro sua magnitudine amplitudineque laborauit. Namque vti paucis

verum absoluam, post illa tempora, quicunque concionem diuinam agitauere, honestis nominibus, quasi iura Ecclesiae, libertatemque religionis defenderent, et quo Romani episcopi authoritas maxima foret, bonum publicum simulantes, pro sua quisque potentia certauerunt.

[Note: 4] Imperator quidem contra haec summa ope connisus fuit: vtraque pars miraculis se tutata est. Paulus Beireutensis narrat, episcopum quendam, dum pro concione Hyldebrandum vituperat, fulminetactum esse: dumque ageret animam, dixisse, ignea cathena constrictus trahor ad inferos: ite nunciate Caesari, vt resipiscat, et flagitium in deum, diuum Petrum, eius vicarium commissum, officiis compenset, nisi me antecedentem ad aeterna supplicia subsequi malit. Eodem quoque die, nempe Paschalibus quarto Calendas Martii, vtidem Paulus recitat, episcopus Spirensis, Septimo iniquus, ab eodem Cal. Martii deuotus animam efflauit. Gregorio Salernum profugo intrante, ciuis quidam dixerat, author dissensionis, qui totum orbem terrarum armis et bellis inuoluit, huius vrbis quoque quietem conturbaturus aduenit. Mox ille, his dictis obmutescit: deductus ad Gregorium errorem suum confitetur: ab eodem sanitati restituitur. Bernried collegium est flaminum Augustalium, superioris Vindeliciae, propter Verrem lacum, supra Monachium quindecim millia passuum, ibi Herlucae sacratae foeminae sepulchrum ostenditur. Ea illa tempestate vixit et nocturnis superum, inferum congressibus secretisque colloquiis interesse consueta, narrare solita fuit, Execratos flamma omnium ardentissima excruciari. Contra sacerdos expiranti similis triduo in Saxonia decubuit. Is vbi ad se rediit, apud inferos Hyldebrandum, Rudolphum, Hermannum tyrannos, aeternis mactari suppliciis reuelauit.

[Note: 5] Falsi tum prophetae, falsi apostoli, falsi sacerdotes emersere, qui simulata religione populum deceperunt: magna signa atque prodigia ediderunt: et in templo Dei sedere atque extolli super omne id quod colitur, coeperunt. Dumque suam potentiam dominationemque stabilire conantur, charitatem, simplicitatem Christianam extinxerunt.

Sigebertus horum temporum scriptor, vir alioquin etiam, vt quisquam illa tempestate esse poterat, omnis diuini humanique iuris consultissimus, Perniciocissima (inquit) seditio, et vt pace bonorum dixerim, haeresis omnium pestilentissima, populum Christianum percellit. Sacrificuli illius, qui dixit, se pueros effoeminatos, falsos prophetas, tyrannos (qualis Imperator noster, princeps optimus non est) populo ob scelera imponere, his a Deo datis, non solum non parendum esse, verum etiam fraude, vi, quouis modo tollendos, populum Christianum docere audent: periuria, homicidia, ciuilia bella, caedes, perfidiam, pietatem vocant: huiuscemodi Deo placere praedicant, sacramento rogatos, religione iurisiur andi Caesari astrictos, exauthorant: fidem frangentes, foedera dissoluentes, pactum praeuaricantes, iuramentum violantes, perfidos atque periuros non esse, sibi credi postulant. Quin eos, qui fideles sunt qui rebellionem, incendia facere, stupra, incestus committere, praedas agitare, proximos opprimere, occidere, compilare, sanguinem Christianum effundere summopere cauent, in numero sceleratorum atque impiorum computant: ceu vero non extet perpetuum immortalis praetoris edictum: Qui pactum soluit, non effugiet, et periuri regnum Dei non possidebunt.

[Note: 6] Plerique omnes boni, aperti, iusti, ingenui, simplices, tum imperium antichristi coepisse, quod ea, quae Christus seruator noster tot annos ante nobis cantauit, euenisse eo tempore cernebant, memoriae literarum prodidere. Orbis terrarum tum a cardine bellorum procellis iactatus est. Genus humanum vndique turbine armorum inuolutum est. Orientales atque occidentales inter se armis concurrerunt. Mortales cuncti mutuis se vulneribus afflixerunt. Nordmanni, Galli, Germani, Saxones, Vgri, Itali, Britanni, Christiani occidentales, domesticis dissidiis, ciuilibus armis attriti sunt. Graeci et Armenii, Turcae et Arabes, Hispani et Saraceni, Asiatici et Africani inter se infestis concurrere signis. Hierosolyma bis capta, bis expugnata est.

[Note: 7] Crebra prodigia, superstitiosius atque scrupulosius etiam quam Christiano conuenit, notata atque obseruata, terruere mentes hominum: coelum ardere frequenter visum: sol atque luna crebro, praeter solitum defecere. Complures stellae de coelo in terram cadere visae, faces ardentes, iacula ignita, ignis volans

saepius per aera ferri, conspecta sunt. Noua astra visa, papilionum castra, ignei vermiculi, atque ignoti per coelum volarunt, solis lumen in nubium morem abstulerunt: fulmine, grandine, ventis, turbine templa, aedes, casae, homines, pecora, agri afflicti, frumenta, legumina, poma, truges attritae. Ignes coelestes multifariam orti. Igneae acies, turmae equitum, peditum cohortes, ciuitates, enses, gladii, arma cruenta in coelo visa, inuicem conflixere. Diluuie, sterilitate, annonae caritate, fame, pestilentia saepius laboratum, ignotis morbis, igne, flamma, ardore inuisibili homines excruciati atque absque nota adustionis extincti, sanguinis riuos extitisse dicunt: sub ipsis flammis, cum panis clibano esset impositus, vt coqueretur, cum forte panem quidam frangeret, manantis guttas sanguinis inuenit. Signum immortale subito vestimentis hominum adhaesit. Foemina biennio vterum ferens, marem loquentem enixa est. Monstrosi partus editi, pecudes, homines bicipites nati: domesticae aues, pauones, gallinae, anseres, ex vicis, pagis, vrbibus, aedibus in syluas migrarunt, ibi habitantes efferati sunt. Lupum triginta homines esitasse in Annales relatum est. Pleraque alia, huiuscemodi prudens praetereo, ad ordinem rerum gestarum, et Imperatorem Hainricum Quartum Caesarem Augustum, vnde abiui, redeo.

[Note: 9] Is vbi filium ad sanitatem reducere non potuit, in Agrippinensi Colonia hybernat, octauo Idus Ianuarii ad Aquas Graneas, ad conuentus procerum Imperii agendos concedit. Ibi habito eorum, quibus venire, sententiam dicere iuserat, consilio in Senatu verba fecit: O fidissimi ciuium, piissimique amicorum Romani Imp. proceres, Christianaeque familiae columen, id vos oro et per Deum immortalem, per maiestatem Imperii per salutem et dignitatem vestram, per iurisiurandi religionem, qua nobis et Reip. astricti estis, obtestor, vt positis gratia atque odio, in commune consulatis et Rempublicam capessatis: pietatem, pacem iam pridem, factione atque perfidia paucorum terris depulsam, vestro labore, vestraque industria reducem stabilite: saeuior tempestas rursus fluctibus obruit. Me in Imperio natum, educatumque, quem Deus summus rerum arbiter, et vos Imperatorem rebus humanis imposuistis, non inimicus, neque hostis, sed quod falsum esse, et neminem credere percupiam: filius meus illecebris foemineis captus, quem genui, participem regni feci, successorem declaraui, contra ius gentium, aduersus ius naturae et sanguinis necessitudinem, contra diuinum edictum, immemor beneficiorum, oblitus naturae, non solum dignitate, sed et vita priuare conatur parentem: cui vitam, dignitatem quicquid denique habet, acceptum referat, necesse est, extinguere connititur. Dux facti foemina est: diutius quam filio placet, me Deus seruat. Vitam, quam natura mihi donat, proles mea mihi inuidet. Expectare senis fata recusat. Quae sane nostrae sunt iniuriae, nihil ad vos. Verum nunc vestrum duce foemina occupauit regnum, vi et armis tenet. Vos in mea iniuria despecti estis, vestra beneficia mihi erepta sunt, non me, sed vos contemnit. Vestra res agitur, audaciam hominum spectate. Non opus est malis geniis, homini ex homine plurima mala. Vni animalium homini ambitio honoris, auariciae immensa cupido: nulli rerum maior libido, nulli rabies acrior. Quid reliquum est, nisi vt caeteri omnes, ab hoc quasi in loco illustri constituto, exempla sibi sumant, parricidia passim impune committant? Si vlla apud vos est memoria Conradi aui atque Hainrici parentis mei, maiorumque vestrorum, nolite pati, Imperium vestro sanguine atque sudore partum, per scelus, et parricidia tabescere, per amplitudinem, salutemque vestram, per immortalem maiorum gloriam obsecro, auferte procul in vltimas terras ex Germania victrice gentium flagitium hocce, hactenus inauditum. Defessum tot ciuilibus praeliis orbem Romanum asserite, a vitiis, scelere immanissimo Rempublicam Christianam vindicate, poenas impietatis scelerati reddant, sentiant sacrilegii impostores, Germanicam virtutem nondum a maioribus degenerasse, vos maiorum vestigiis inniti decet, terrori pessimis quibusque, bonis patrocinio esse. Quod tum fiet, si vno consensu filium meum minorem natu, maiore ob scelera exhaeredato atque proscripto Caesarem declaraueritis.

[Note: 10] Haec vbi Augustus dixit, pauci, quibus omnia alia, atque fides, et Respubl. chariora erant, contra nitebantur. Caeteri omnes indignitate facinoris commoti, aequa postulare Augustum censent, eiusque postulatis annuunt: ex consilii decreto, more maiorum Hainricum filium Augusti impuberem adhuc Caesarem consalutant,

isque se nunquam a patre defecturum solenni ritu iurat. Iam ciuile bellum, parricidialisque pugna parabatur.

[Note: 11] Consuluit suprema maiestas generi humano. Eodem quippe tempore Vrbanus secundus, Clemens tertius de Pontificatu armis disceptantes extinguuntur. Conradus filius Imperatoris, rex Italiae, et Romani Raginerum [Note: Raginerus qui et Rainerius.] Pont. Max. faciunt, Paschalem secundum nuncupant. In paucis post diebus Conradus fato concedit, Florentiaeque regio cultu sepelitur. Paschalis cum cerneret bonis Imperatorem cordi esse, eiusque res repentina hostium morte stabiliri, nihil nouarum rerum molitus est. Quaecunque fiebant dissimulauit, nec legatos cum mandatis in Germaniam misit, donec filius Hainricus aduersus patrem rebellionem fecit. Illum primo partibus parentis fauisse quaedam diplomata ostendunt, et sunt qui tradant.

[Note: 12] Iisdem diebus Conradus atque Hainricus Saxoniae tetrarchae, filii Ottonis ducis Boiariae, a popularibus insidiis contrucidantur, alter dum noctu iter facit, hic ad Oceanum Albi flumine fugitans, a nautis vulneratur atque praefocatur. Item alter Hainricus Saxonici limitis praefectus animam efflat. Caesar igitur in Saxonum fines transitum facit. Vbi ciuitates honorifice appellando, principes maximis praemiis afficiendo, nulla noua onera imponendo, defessam tot aduersis Saxoniam, conditione parendi meliore facile posthac in pace continuit.

[Note: 13] Inde Boiariam petit, Reginoburgii concilium habet, ibi tum Rapoto et Vdalricus patrueles eius praefecti praetorio mortem obeunt. Inter haec Hermannus Agrippinensis archimysta moritur. Imperator eo contendit, Fridericum pontificem ciuibus designat. Inde Hainricum Limburgensem [Note: qui et Lembergensis a Sigeberto sub anno 1101. dicitur.] parere recusantem oppidis exuit, sed supplici non solum ignoscit, sed et ampliorem Imperii honorem imponit, nempe Lotharingiae ducatum eidem tribuit. Postea in Rupertum Flandrensem ex Palaestina reuersus, Cameracum vrbem liberam infestantem, arma mouet, castellis quibusdam expugnatis, asperitate hyemis redire cogitur Leodium. Ibi conuento solenni celebrato, pacem ex veteri instituto Germanorum perpetuo edicto confirmat. Latrocinia, quae per tot annos, vastata maiestate Imperii cladibus inualuerant, iure et vi prohibet, munimenta grassatorum solo aequat.

[Note: 14] Posthaec Mogontiacum petit, Romamque proficisci, vt cum Paschale Pont. Max. (quem ipse pacis amatorem, a caede et sanguine abhorrentem vocat) de summis Reipublicae Christianae rebus colloquatur, atque inde in Palaestinam transitum faciat, statuit. Hancque expeditionem meditans, in hyberna cum filio in Boiariam Reginoburgium concedit. Bambergensibus diuum Ottonem a secretis et precationibus, Iuuauensibus Conradum sacrificulum suum ex principibus Abusinae patriae meae oriundum episcopum designat. Aribo tum atque Botho fratres potentissimi Boiorum proceres obire. Sigefridus Burckhusianus eorum patruelis, orta seditione inter Saxonas atque Boios, quamuis intercedente Caesare, interemptus est: sex horis continenter saeuitum est, fores diuersorii effractae. Sigefridus vi extractus, caesus est.

CAPVT XIIX. Heinricus filius rebellat Patri, eum capit et Imperio abdicare cogit.

1. Heinricus filius Imperatori suasu nonnullorum rebellat. Ratio eum mouens, praetextus et auxilia.

2. Heinricus filius siue V. Saxones in partes suas trahit, comitia Nordhusii indicit, vbi acta Hildebrandi tutantur, Badebrunnensis et Halberstad. Episcopi ipsius partes sumunt.

3. Heinricus IV. literis ad Paschalem Papam scriptis de filii perfidia conqueritur, et eius animum erga se explorat.

4. Heinricus filius Papam in Germaniam inuitat. Legati eius Tridenti capti mox quidam sub conditione dimittuntur. Welpho Boiorum Dux Tridentinis Gebhardum Episcopum

5. Heinricus filius Heinricum Episcopatui Magdeburgensi restituit, idem cum Ruthardo Moguntino tentans, Moguntinum vbi Parens erat, frustra obsidet, Wurtzburgensem Episcopum mouet, Norinberga iussu Patris sese filio dedit.

6. Heinricus Parens filium insequitur et Reginoburgii recipitur. Castra vtriusque partis sibi ex opposito collocantur flumine intermedio intercedente.

7. Exercitus inducias paciscuntur. Heinricus Parens a Boiemis et Austriacis desertus ad Confluentes Rheni fugit, plerisque a se deficientibus.

8. Heinricus filius Reginoburgum Wurtzburgum et Wormatiam sub ditionem redigit; et vbique alios Episcopos constituit.

9. Pontificis aduentus in Germaniam nunciatur. Heinricus Parens Comitia Moguntiaci indicit.

10. Heinricus filius Patri metu eius potentiae supplex factus veniam impetrat, mox tamen ipsum vt copias dimittat dolose inducit et Bingi capit.

11. Heinricus Parens suppressis partibus ipsius Moguntiae excommunicatus deponitur, filiusque substituitur.

12. Heinricus Parens insignia imperii reddere, imperio publice abdicare et Hildebrandi acta iusta pronunciare metu mortis cogitur, Ingelhaimi vitam priuatam agit.

13. Heinricus filius ex vrbe Ruffach pellitur, insignia imperii et Caesarea suppellex diripitur.

15. Heinrici IV. literae ad Regem Galliae aliosque Principes Christianos, de cauenda Pontificis Romani quippe Anti-Christi tyrannide.

16. Heinricus filius Patrem persequitur. Parens a filio vt Leodii degere sibi liceat frustra petit.

17. Trecenti equites Heinrici filii ab Heinrico Lotharingiae Duce fugati in Mosa submerguntur, ipse Heinricus filius Colonia exeluditur.

19. Heinricus IV. literis filium obiurgat, et vt secum iure non armis contendat, iubet.

20. Filius Patri Heinrico IV. terminum dicit octiduonam intra quem in castris compareat. Pater de angustia termini et loci non tuti vt et de iudice conqueritur.

21. Filius Patrem in continenti ad se venire iubet. Heinricus IV. moritur. Anni eius imperii et regni Boiariae. Otto sub eo Dux Boiariae.

[Note: 1] AVgustus peractis hybernis, Romamque inde in Asiam profecturus Mogontiam petit, relicto filio in Boiaria. Is interim consilio Diethboldi Chamabensis limitis, Vogburgensisque praefecti, Berengarii a Sultzpach, Ottonis ducis, Welphonis, et Hainrici octaui regulorum Boiariae, Hainrici Lotharingii suasu, Alberti magistri epistolarum, et sacrificuli instinctu a patre deficit. Si parens inimicus pontificum Romanorum fato concederet, sibi ab alio praereptum iri Imperium metuebat. Specie igitur pietatis rebellionem facit. Primo se in potestate Romani pontificis futurum dat fidem, eius se partes veluti communis orbis terrarum pastoris tutaturum pollicetur, patrem deinde abiurat. Ad praetextum huiusce facinoris, honesto nomine, quo scilicet authoritas Pont. maximi maxima in posterum existat, et Respublica Christiana, quae tot annis ab Augusto vastata sit, stabiliatur, se aduersus vires Imperatoris operam nauaturum praedicat, moxque equites qui ob latrocinia atque crebra bella plures comites, quam alere possent, habebant, adsunt. Atque illi qui pace egebant, bello, diuitiis aliorum collocupletabantur. Hi omnes miscere rursus omnia, studebant, filii coepta probabant, ad eumque confluebant.

[Note: 2] Cum hisce et aliis suae factionis sociis Caesar in Saxoniam contendit, ad veteres parentis inimicos, a quibus maximo honore reuerenter exceptus, Quintelburgii Paschalia concelebrat: ope Ruthardi Mogontini episcopi (qui ob caedem et compilationem Iudaeorum octo annos apud Turogos exularat) et Gebhardi Constantiensis pontificis, tota Saxonia breui deditionem facit. Inde Nordhusii quarto Calendas Iulii concilium cogitur. Ibi Caesar, Saxones omnes, Pontificis Max. parteis, actaque Hyldebrandi tutanda decernunt, diem constituunt, ante quam ab Augusto non desciuisse, fraudi foret.

Tum hi episcopi, Vto Hyldeshaimensis, Hainricus Badeburnensis, Fridericus Halberstatensis, suasu Ruthardi Mogontini Caesaris pedibus accidunt, veniam precantur, in verba Pontificis Max. absentis iurant, cuius aduentui res integra reseruatur.

[Note: 3] Porro Augustus vbi haec accepit, Paschali Romano episcopo scribit, Nicolai, Alexandri, Pontificum Maxim. sanctitatem, modestiam, erga se reuerentiam praedicat, Hyldebrandi Vrbanique superbiam atque odium in se proponit, quorum factione multum sanguinis Christiani effusum sit, complures corpore et anima perierint. Paschalem collaudat, studium pacis, alias virtutes eius commemorat, studiosissimum concordiae appellat, de perfidia filii conqueritur: aperit tandem, se amicum cum mandatis legasse, cui ille fidem habeat, cum quo arcano sermone colloquatur, consiliumque capiat, se denique certiorem faciat, quidnam sibi de eo sperare liceat.

[Note: 4] Postulat filius quoque Brunonem Treuerensem archimystam, Hainricum Maydenburgensem, Gebhardum Constantiensem, Eberhardum Aichstatensem, Ottonem Bambergensem episcopum, Wichbertum dynastam, cum mandatis Romam legatos, qui Pont. Max. in Germaniam deducant, proficisci iubet: iique per Boiariam transitum faciunt. Et dum Tridenti diuertunt, ab Alberto praeside capiuntur, in vinculaque coniiciuntur. Solus Gebhardus per calles syluestres in Italiam euasit, ope Machtyldae ad Paschalem peruenit. Nam et Wernherus Aquini praefectus in Italia Augusto adhuc fidem seruabat. Albertus, Ottonem, Brunonem, et Wichbertum ea lege liberos abire dimittit, vt ab Imperatore veniam petant, cum eo in gratiam redeant, in eius verba iurent atque renuncient, quid ille de sociis imperet. Vix illi abierant, Welpho Boiorum regulus partium filii cum exercitu Tridentum petit, Gebhardum a Caesare episcopum designatum Tridentinis, licet se nunquam illum recepturos coniurassent, imponit, Albertum captiuos reddere cogit. Qui spoliati omnibus rebus ad Caesarem properant.

[Note: 5] Is tum Mersburgii Quinquagenalia concelebrat, Hainricum a Maydenburgio pulsum a fidelibus Augusti restituit. Inde collectis viribus Ruthardum Mogontiacum vi deducere conatur, vnde ob compilationem et caedem Iudaeorum pulsus fuerat. In vrbe Augustus erat, extra moenia filius castra facit. Vltro, citro internuncii mittuntur, bonorumque ope, qui parricidiale bellum et studia partium detestabantur, absque praelio discessum est. Caesar Wurtzburgium petit, Erlongum [Note: qui et Ehrligus, comes a Calau.] episcopum, quem pater Aynardo [Note: qui et Emmenhardus Comes Rotenburgius ad Tuberam.] defuncto substituerat, vrbe, templo exigit. Ibi Rupertum a sacerdotibus atque populo communiter electum, a Ruthardo Mogontino episcopo consecrari iubet: dimissisque Saxonibus, Norinbergam, paruum tum oppidum, nunc vrbem omnium Germaniae amplissimam, cum viribus Boiorum frustra aliquot menses obsidet Oppidani fortiter se tutati sunt, donec Augustus iussit, vt se filio traderent.

[Note: 6] Is tum Wurtzburgii, pulso Ruperto, Erlongo restituto, degebat. Caesar Reginoburgium petit, vestigia filii absque cunctatione subsequitur Augustus, a ciuibus scelus filii aduersus parentem execrantibus, in vrbem admittitur: flagitium esse vociferabantur, Imperatori de Republ. omnibusque bonis bene merito portas claudere. Caesar ab vrbe profugit. Augustus Vlricum ibi episcopum designat. Chamabos, Vogburgenses, per Boiemiae regulos deuastat, filio vires colligente, cumque copiis in altera ripa Regni fluminis, qui ibi Danubio miscetur, considente, aduersam ripam cum Borisboio Boiemorum regulo, atque D. Luitpoldo Austriaco, cuius soror Heliopyrga Boiemo nupta erat, occupat, ibi castra locat. Intercedebat flumem (quod non ponte lapideo, vti nunc, iunctum erat) quo minus parens ac filius committeretur, scelestas manus consererent, parricidiali certamine cognatas acies polluerent. In vado tamen leuia atque parua, tumultuantium more, vbi Hartuuicus partium Augusti occubuit, praelia fiebant.

[Note: 7] Tandem exercitus vnius diei inducias pacti, familiariter colloquuntur, nefandum abominantur bellum. Filius maximis praemiis, pluribus pollicitationibus inductum regulum Boiemiae, Luitpoldumque, huic Hagnam sororem suam pactus, domos redire persuasit. Augustus ab hisce et aliis desertus, fuga sibi consulit, per Hercynium iugum in Boiemiam penetrauit, ab duce Boiemiae, qui eum ante paucos dies deseruerat, maximo honore excipitur. Inde ab eo ad Wigbertum Misnensis limitis praefectum, ab hoc et Saxonibus, qui odio in commiserationem conuerso, reuerenter eundem exceperant, ad Rheni oram, Confluentesque Mosellae deducitur. Plerique cognita fuga Imperatoris, ab eo deficiunt, vt animi hominum se, quo fortuna, fere inclinant.

[Note: 8] At filius Reginoburgium repetit, fideles Augusti, qui intus erant, sibi praemiis conciliat, ciuitatem in deditionem cogit. Pulso Vlrico, Hartuuicum filium Engelberti reguli Charionum, fratrem Rapatonis primi Artobergensis dynastae, et Engelberti Carnoburgensis limitis, et Histriae praefecti, episcopum vrbi designat. Inde Franciam petit, Wurtzburgium capit. Erlongum Pontificatu motum inter sacrificulos suos esse iubet, Rupertum restituit. Posthaec Augustam Nemetum petit, Caesarea gaza potitur.

[Note: 9] Iam Richardus Albanus pontifex, Gebhardusque Constantiensis episcopus Roma venerant, pontifi cemque Romanum in Germaniam vltimo Decembri venturum renunciant. Augustus Richardum coniunctum sibi familiaritatis necessitudine Mogontiaci honorifice excipit, benigne appellat. Inde Confluentiam petit, conuentusque solennes Mogontiacum ad octauum diem ante Calendas Ianuarias edicit. Caesar Ruthardum Mogontiacum reducit, quo et Augustus venire quam maximo potest apparatu meditatur.

[Note: 10] At filius horum suasu, qui potentiam Augusti metuebant (nam populus parenti fauebat, scelus filii execrabatur) quam maximo potest miserabili, Confluentiam ad genitorem se confert, pedibus eius accidit, errorem suum, scelusque confitetur, veniam petit, atque ab indulgentissimo patre impetrat, deinde iuramentum dicit, se in potestate fore Augusti promittit, modo is pontifici Romano obtemperet. Pater et filius inuicem mutua gratulatione defunguntur, rem omnem ad consilium conuentumque deferunt. Et cum Deo propitio in gratiam redacti forent, Caesar tantum apparatum armorum, tot copias frustra esse, sumptuosioraque fore, quam quae ciues atque populus ferre possit, admonet, cum paucis ad senatum veniendum censet, vbi armorum metu sublato, libera potestas decernendi sit, et potius iure quam ferro disceptetur, resque omnis lege potius, quam armis ad otium deducatur. Facile tam salubris consilii ratio recepta est. Augustus igitur dimissis, quas contraxerat tutelae ergo [Orig: ergô] , viribus, cum trecentis duntaxat equitibus, comite filio, e Confluente Mosellae atque Rheni egreditur, ad conuentum agendum Mogontiacum procedit, quo interim hostium atque inimicorum Augusti magna vis undique ingruit. Vbi Bingium sexto septimanae die ante ferias brumales (quas celebres natali Seruatoris nostri habemus) peruentum est, nuncius ingentes copias Boiorum atque Sueuorum, item aliorum aduersariorum Augusti, Mogontiaci conuenisse renunciat. Idem Ruthardum quoque archimystam, caeterosque pontifices, et inimicos Imperatoris apud plebem proceresque concionantes deierasse, nolle se vllo pacto contagione pollui, eiusque cui sacrificiis interdictum sit, colloquio, aspectu, sermone, conuersatione contaminari, principibus narrat. Mox filius Augustum appellat, Pater pienitissime (inquit) in hoc oppidum quod proximum est, paulisper tibi secedendum est, donec illos tibi placem, atque vos in gratiam redigam, confestimque tertio fide data, operam parenti pollicetur, se eidem sedulo inimicos conciliaturum iurat. At vbi Augustus Bingium quartus intrauit, portae vrbis clauduntur, caeteri Imperatoris fideles exclusi oppido, diffugiunt. Continuo custodes Augusto, acerbissimi eius inimici, ne fuga elabatur, adhibent. Filius quasi re bene gesta, triumphabundus Mogontiacum properat. Populus qui plus patri quam filio fauebat, saeuire coepit, indignissimum facinus clamitant,

Augustum invincula a filio coniectum, inauditum scelus, haud leui vniuersae Reipublicae malo expiandum esse vociferantur.

[Note: 11] Inter haec legatus Romani Pont. duo et quinquaginta episcopi, principes, item alii proceres frequentes coeunt Mogontiaci, et referunt de Republica, sententias dicunt graues, vt quisque acerbissime censuit, crudelissime dixit, ita quam maxime ab inimicis Augusti laudatur, dixerat aliquis leuiorem sententiam, mox conuitio aliorum correptus exagitatur. Tandem perscribitur Senatusconsultum, et nemine obnunciante promulgant, hostes Augusti sacrificiis interdictum, e fastigio generis humani abdicant, vniuersa acta Hildebrandi comprobant, infirmiores terrent, dubios confirmant. Filius Augusti iterum communi omnium suffragio Caesar nuncupatur: eidem sacerdotes, proceres more maiorum sacramentum dicunt. Author fit flamen legatusque Romanus.

[Note: 12] Wigbertus dux Misnensis limitis, suscepta legatione iuit ad Augustum, ei voluntatem concilii proponit: siquidem saluus esse velit, sibi insignia Imperii, sacri penetralia regni reddere iubet. Augustus hisce territus, nihil cunctatus paret, Crucem, hastam, sceptrum, globum atque orbem, quem Teutones malum vocant, ensem, diadema reddit, haecque mox ad filium deferuntur. Isque vbi ea accepit, exclusis amicis parentis, suis rebus studentium frequentia ad Ingelhaim procedit: eo ad se patrem deduci iubet, ibi in frequentissima corona omnes Augustum circumsistunt, comminantur, necem intentant praesentem, nisi imperata confestim faciat, imperio sponte cedat, insignia ipse vltro filio tradat, castella, munimenta, quae praesidio teneat, reddat. Augustus tanto rerum articulo constrictus, de vita cum illis, quo rationem salutis animae in posterum habere queat, duntaxat paciscitur, orat, obsecrat. Caetera quae imperentur, cupidissime se facturum pollicetur. Tum Richardus Romanus flamen respondet Augusto, nullam spem salutis penitus fore, vitam omnino in dubio esse, nisi publice in celebri conuentu confiteatur, Hildebrandum iustum fuisse, seque illi iniuste Wigbertum supposuisse, at que Ecclesiam templumque Dei, cathedram Apostolicam, totius orbis primariam, iniuria affecisse, iniuste, crudeliter, vti saeuum. hostem persecutum fuisse. Augustus vbi haec audit, lachrymis obortis, pedibus sacerdotuli accidit, per Deam immortalem obtestatur, obsides illis quos petant, offert, comitia principum, quorum sententia, si quid perperam fecisse comprobatum fuerit, satisfaciat, vbi libera potestas decernendi sit, et tantae res componantur, postulat. Omnibus his resistitur, opponitur decretum concilii, legatique Pont. Max. Rursus Augustus cum nulla alia ratione eripi manibus hostium posset, sciscitatur, siquidem illa omnia confiteatur, an execratione expiatus sit? Suscipit legatus Romanus, sui hoc iuris non esse, Romam migrandum, praesentem Pont. Maximo satisfacere oportere ait. Imperator ergo vt gladios ceruici impendentes euitaret, salutem seruaret, quae inimici imperarunt, et dixit et fecit. Posthaec Caesar relicto in Ingelhaim, vbi priuati more viueret, parente, Mogontiacum redit.

[Note: 13] Dimisso conuentu Burgundiam petit, superiores regiones Rheno contiguas perlustrat. Est oppidum Alsatiae, Ruffas Aquas [Note: Ruffach.] vocant, armis tum, atque viris fortibus potens, ibi dum comites Caesaris multa auare superbeque in oppidanos committunt, ciues correptis armis, vim vi prohibere, ab iniuria se defendere conantur. Excitatoque tumultu, Caesar suis opem laturus, non cognita causa armatus aduolat. Saeuit ignobile vulgus: ciues suis dant signum tintinabulo: viri, puellae, pueri, mulierculae, famuli, liberi concurrunt, furor arma ministrat: hastas, iacula, ligna, lutum, lapides, puluerem in aduersarios iactant: perfidos, sacrilegos, impios, parricidas appellant. Caesarem in fugam vertunt, moenibusque cum copiis expellunt, insignia Imperii, Caesareamque supellectilem diripiunt.

[Note: 14] Caesar ea clade atque contumelia accepta, ratus id fraude parentis factum esse, ad Ingelhaim, vt eum capiat, contendit. Certior fit Augustus ab amicis, qui

secreto eius rebus studebant, fugam capessit, ad Agrippinensem Coloniam profugus peruenit. Ciues exulem libentissimis animis, maximo honore atque amore, non secus atque rerum dominum recipiunt: omnibus rebus iuuant, quaeque imperarit cupidissime se facturos pollicentur. Ab ipsis Imperator in extremos Germanici Imperii fines Leodium deducitur.

[Note: 15] Vbi reuerenter ab Otberto episcopo, et Hainrico duce Lotharingiae excipitur: et ad omnes deinde Christianos principes, maxime ad Philippum primum occidentalis Franciae regem, literas dat: tragoediam suarum calamitatum explicat. Quemadmodum omni honore atque dignitate expoliatus sit, atque sibi ereptum Imperium, detegit. De acerbitate hostium, factione Romanorum pontificum queritur: Hildebrandi Vrbanique, omnium temporum iniurias inimicorum in se commemorat: a quibus filios suos inductos et deprauatos queritur: in se commissum esse quod et apud hostes religionis nefandum habetur, refert. De obtrectatione, inuidia et conspiratione in se Hildebrandi, cuius ipse et honori et dignitati adiutor fuerit, plura dicit, se seruasse, vt essent qui se perderent, aperit. Nouum exemplum e Republica tollendum, ne in perniciem populi Christiani latius serpat, docet. Se oppresso omnium capitibus insultaturos sacerdotes Romanos praedicit. Proinde hortatur vt reges rationem posteritatis habeant: maiestatem, Imperium, regnum, populum Christianum, suam existimationem et dignitatem a saeuissimis tyrannis vindicent, qui sub honesto Christi titulo publicam Christianorum libertatem, a Deo Opt. Max. sanguine emptam opprimere conentur, et vniuersos Christianos m seruitutem redigere durissimam, diu noctuque, manibus pedibusque connitantur: et facturos nisi reges caueant, neque cessaturos admonet, donec more Antichristi in templo Dei sedeant, atque ab omnibus, quasi Deus colantur et adorentur. In hanc sententiam complura, quae in Bibliothecis leguntur, Imperator tum scripsit.

[Note: 16] Cuius filius vbi resciuit, eum Leodii esse, eo Paschalia ibidem celebraturus properat: poenas de episcopo atque duce, quod hostem recepissent, sumpturus, aut patrem in potestatem redacturus; Cumque quarto die ante Paschalia in vrbe, quam Aquas Graneas vocant, resideret, a parente legati veniunt, qui peterent, vt Caesar alibi Paschalia hoc tempore perpetraret, sineretque parentem in extremo Imperii fine vitam degere: neque beneficia amicorum illi eriperet: malle Augustum, agricolam in alieno regno, quam in suo ludibrio ese: atque denique alieno scelere, quam filii perire. Filius vbi haec mandata parentis accepit, nihilominus in proposito perstat.

[Note: 17] Trecentos equites, qui pontem Mosae occupent, praemittit. Augustus in Franciam occidentalem ad regem Philippum aufugere certabat: sed ab episcopo et Hainrico confirmatus, manet. Huius filius in crepidinibus ripae equitatum in insidiis locat. Ipse cum paucis pontem transit. Antecursores Caesaris, qui pontem occupare connitebantur, inuadit lacessitque, donec totum agmen Caesareum adueniret. Posthaec simulata fuga per pontem aquae citus fertur, hosteis ad infidias trahit. Nam Caesariani omnes auidius fugientem insequuntur. Vbi pontem superarunt, ac post se paululum reliquerunt, hi qui latitabant, prosiliunt. Hainricus quoque dux Lotharingius cum nouis copiis aduolat: filius eius qui hactenus fugam simularat, restitit. Caesariani circumuenti caeduntur, in fugam vertuntur, ad pontem properant, seque ibidem stipant. Ponte grauitate ponderis corruente, in Mosa submerguntur. Hacque clade Caesar tertio die ante Paschalia accepta, Agrippinensem Coloniam petit. A ciuibus portis clausis, Friderico archimysta vrbe pulso, aditu prohibitus, Bonnae Paschalia celebrat. Postridie inde mouet, superiorem Germaniam petit.

[Note: 18] Mogontiacum procerum conuentu vocato, Hainricum ducem proscribit, ducatuque mouendum decernit, expeditionem in Lotharingios edicit, copias Wurtzburgii. Kal. Iulii conuenire iubet. Vbi hoc Hainricus dux Lotharingiae, Agrippinenses et Leodienses accepere, quae vtilia fore credunt, comparant, moenia reficiunt, vallo, fossa muniunt, totis se viribus ad resistendum parant. Mense

Iunio [Note: Mense Iulio fortassis legendum.] Caesar cum tribus legionibus Agrippinam inuadit, vrbem obsidere conatur. Sed fortiter erumpentibus, qui vrbem tutabantur, procul a moenibus castra facere cogitur: ibique vnum et viginti dies frustra considet. Nam ciues saepius erumpebant, commeatum ad castra conuehentes intercipiebant. Caltoburgii dynasta, Saxonum clarissimo genere ortus, intimus Caesaris, occubuit, literis rebusque bellicis praeclarus.

[Note: 19] Dum haec fiunt, Augustus filio literas mittit, beneficia huic a se collata eiusque item perfidiam commemorat, ad Deum Oprimum Maximum in ius vocat: paratum se esse, ut decretis pontificis Rom. caeterorumque principum stet, affirmat. Iubet proinde eundem ab armis discedere. Scribit in eandem sententiam episcopis, prindipibus, populo, insuper acerbitatem hostium commemorat, quemadmodum secum fraude actum sit, inculcat. Orat vti iussibi iniuria affecto reddant, filiumque moneant, vt ab armis discedat. Non vi, sed iure gentium in coetu principum secum agat.

[Note: 20] Filius in exercitu pro concione recitatis literis, ex consilio procerum, ducum, episcoporum, praefectorum Richuuinum et Albertum sacrificulos, quosdam proceres, cum mandatis ad Augustum legat, qui eum fide publica, priuata interposita, octauo die in castra ad concilium deducant, vbi armis, exercituque dimisso, coram episcopis, ducibus, militibus, equitibus, lege potius, quam ferro disceptaret. Caesar interea ab Agrippina Lotharingiam versus castra mouet, ad Aquas Graneas statiua habet. Richuuinus et Albertus Leodium perueniunt, ibi Augustum reperiunt, postulata filii, exercitusque renunciant. Hisce auditis, Augustus petit, vt qui filii mandata detulerint, sua quoque ad eum scriptis mandata deferant. Horum haec summa erat: iniquam esse conditionem postulare, vt ipse ab armis discederet, atque se inimicis intra octauum diem, cum longius in priuato cuilibet negocio leges concedant spacium, committeret. Se quidem paratum esse, omnia perpeti Reipublicae causa, modo domum armati proficiscantur, ab armis discedant, omnis metus tollatur, et libera comitia, atque omnis Respublica Senatui populoque Germano permittatur. Tum fore, vti per colloquia, absque vi, omnes controuersiae componantur, se placitis, consilioque principum obsecuturum esse. Rem tantam absque Mogontino, Treuero, Bremensi archimystis: item sine his episcopis Curiensi, Fruxinensi, Augustensi, Basiliensi: atque his ducibus Magno Saxonum regulo, Theodericoque Boiemiae praesule, praefecto Burgundiae atque Flandrensi, aliisque quibus ius dicendi, veniendi in senatum sit, pacari et tantulo temporis spatio non posse.

[Note: 21] Haec vbi in castris Caesaris recitata sunt, placuit rursus eosdem legatos ad Augustum proficisci, vti, si is vere pacem amaret, propediem, vbi lubeat, ad Aquas Graneas ad filium veniat. Dumque illi Leodium venere, Augustus morbo corripitur, vitaque excedit. Per eosdem filio annulum, ensem suum, extremum munus, et pignus patrii amoris, cum mandatis mittit. Obiit septimo Idus Augusti, anno vitae sexto et quinquagesimo: potestatis totidem, minus duobus, Christi domini deique nostri centesimo super sextum et millesimum. Regnum Boiariae administrauit annos undetriginta. Sub eo ducatum Boiorum procurauit annis decem Otto III. nobilissimis maioribus in Saxonia Northaimii ad Visurgim ortus. Deinde crimine laesae Maiestatis in iudicio conuictus, proscribitur, in exilium Boiaria pellitur. Nec habeo plura, quae de eo narrem. Successere Welphones genere Sueui: sed hos in sextum differo librum.

ANNALIVM BOIORVM LIBER SEXTVS.

PROOEMIVM.

1. Transitio. Causae belli superioris secundum quorundam temerariorum et impiorum opinionem non fuere mores tyrannici Heinrici IV.

2. Sed eius infantia, sub qua Proceres imperii curam Reipublicae neglexerunt, pauperes similes direptui suorum reliquerunt, latriciniaque tum temporis inualuerunt.

3. Huic malo Heinricus IV. iam maiorennis medelam allaturus Saxones et Turagos in se concitauit.

4. Nordmanni et Machtyda dominantur in Italia, quorum amicitia adiutus Hildebrandus in gratiis Caesaris Romanum Episcopatum occupauit, imperium Romanum affectat, pro quo obtinendo quatuor axiomata seu Maximas excogitauit.

5. (I) De Papa vicario Christi (II) de tyranno e [Orig: ê] medio tollendo (III) de Episcopo non ab Imperatore dando, sed a populo et sacerdotibus deligendo (IV.) de sacerdote vxorato sacrificare non valente.

6. Posterioribus tribus axiomatibus in vulgus editis factiones binae ortae, donec Heinricus solio deturbatus mortem obierit.

7. Decretum Paschalis de obedientia Papae sub poena excommunicationis praestanda et sacerdotibus a prophanis non eligendis.

9. De his iuribus per longos annos disceptatum est, donec Romani Pontifices voti compotes facti.

10. Pontifex Rom. Caesari et populo ius circa comitia eripit, Clerum tributarium facit.

11. Pontifex inhabiles et indignos Episcopos praeficit; dispensatio circa ieiunia bis vendita.

16. Olim sub poena excommunicationis Clerus a nemine nisi ab Imperatore eligendus. Differentia sacerdotum superioris et hodierni temporis.

[Note: 1] TANDEM ex ciuilium armorum procellis, ex parricidialis dissensionis fluctibus emersimus, altoque ad littus appulimus, iamque in portu nauigamus. Quam illa bonis, simplicibus, apertis viris, non dicam Christianis, qui ea tempestate vixerunt, doluerint, nescio. Quid ego molestiae, hisce duntaxat cogitandis ac commemorandis senserim, non facile verbis explicavero. Illud tacere non possum, me velut grandi onere leuatum, gaudium laeticiamque iam nunc agitare, et quidem serio. Inuenias tamen plerosque fascicularios, supplementarios, summularios, specularios, atque chronicarios (indigni sunt vt nominentur) qui de huiuscemodi dissensione multa prodant, multa mentiantur, cum rationem, causam, originem huiusce mali penitus ignorent. Homines temerarii, ac plane impii, qui de rebus sibi incognitis arcanisque, soli Deo notis, audacter pronunciare audent, indulgentissimo parenti personam saeuissimi tyranni imponunt, quasi ipsi dii sint, et non errent, neque misericordia Dei egeant. Cum interim ipsi simulata religione animi sint sub vulpe latentes, vitia, virtutes, coelum inferos, cuncta venalia habeant, quorum Deus honor, pecunia, venter, et ea quae sub ventre sunt.

[Note: 2] Ego superioris dissensionis ac seditio nis, (vt breuissime verum hic quoque absoluam) has causas fuisse reperio, quas ordine, quoniam res magna est, atque memoranda, et ad subsequentium facit cognitionem, subtexo. Imperator Hainricus quartus Caesar Augustus, septimum

nondum natus annum, patrem amisit, ob aetatem obnoxius fraudi fuit. Principes proceresque tum omnia voluptate atque vtilitate metiri coeperunt, laborem fugitare, sudoris, pulueris impatientes esse, leuissimis rebus, gaudiis corporis vacare, venationi indulgere, curam Reipublicae deserere, negocia in alios a se relegare, inopum querimonias neque audire, nedum cognoscere, viduas, pupillos, pauperes, ignobiles, obscuros, sacerdotes, populares, agricolas, ciues suos tineis, et soricibus direptui exponere insueuerunt, eosdem stellionibus, fumi venditoribus, aurifugis, praetoribus, scribis, lictoribus, leguleis seruire siuerunt. Latrociniis quoque eadem tempestate ex consuetudine licentiaque bellorum ciuilium, proceres iure suo dediti fuerunt.

[Note: 3] Hainricus vbi ex ephebis excessit, ista quoad licuit, iure, edictis, vi, quouis modo prohibere conatus est, pleraque pessimi exempli correxit, quae in perniciem publicam aut etiam per pacem extiterunt. Grassatores dispositis per opportuna loca stationibus prohibuit. Pleraque retractauit, alia seuerius emendauit. De pace ex integro sanxit, pluribus factiones, quae titulo collegii noui ad nullius non facinoris societatem coibant, aboleuit. Omnia collegia, praeter antiqua et legitima dissoluit, legibus parere omnes nobiles, ignobiles coegit. Hanc ob rem Saxones atque Turogi, qui in ordinem cogi recusabant, potissimum rebellionem faciunt.

[Note: 4] Nordmanni quoque grassantur in Italia vltra Romam, citra Machtylda, locupletissima foemina dominatur. Hyldebrandus cum hisce omnibus etiam adhuc priuatus, societate atque amicitia inita, non solum absque voluntate, et sine consensu Caesaris, quod hactenus non licuerat, Pontificatum Maximum occupauit, verum Imperium etiam Romae sibi ac successoribus asserere coepit. Eius hoc consilium atque ratio fuit, sicque animum induxit, probabilia haec atque verisimilia, quae iam subnectam, paulatim obtinere posse coniectatus est: quae cum obtinuisset (vti tandem euenit) tum facile, dictum, factum inueniri aliquam causam, quamobrem abdicaretur et deiiceretur fastigio rerum, atque in ordinem redigeretur, vel potentissimus Imperator: atque ratiunculae tales fuerunt.

[Note: 5] Omnem potestatem a Deo Christo, a Christo Petro, eius successoribus Romanis episcopis datam, iisdem religione iurisiurandi, conditione parendi perpetua, caeteris vero principibus duntaxat temporario sacramento, quoad illis libeat, quemuis Christianum astrictum esse. Licere proinde primario sacerdoti Imperatorem precario duntaxat regnantem, vbi Romano Pont. (qui Christi Domini Deique nostri vicem in terris gerit, eius religioni praesidendo perfungitur) non obtemperabit, abdicare, eidem, sicuti cuilibet Christiano, diras atque inferias, more Pontificum dicere. Imperium enim beneficium Pont. Max. esse. Item tyrannum quouis modo e Repub. tollendum, neque liberis regum quempiam, nisi ab ipsis creatum, quam diu illis placeat, receptum, dominari posse. Episcopum communem animorum parentem atque pastorem, non ab Imperatore in curia, sed a sacerdotibus populoque communiter in templo deligendum esse. Et sacerdotem qui vxorem habeat, diuinam rem non facere, eius sacrificia summopere a populo, ne contagione polluatur, euitanda. Neque illis vllo pacto decimas et huiuscemodi donatiua tribuenda esse.

[Note: 6] Hasque vltimas tres rationes Hyldebrandus in vulgus edidit, reliquas sibi quidem perceptas. Nequaquam imperita multitudo omni vento doctrinae (sicuti ait diuus Paulus) circumduci solita, tanti honoris specie atque vmbra et astu lactata, aures arrigebat. Hocque furore tum concitati Germaniae, Galliae, Italiae populi, ferrum in sua viscera conuerterunt, per triginta tres annos a Gregorio et Vrbano continenter sanguine ouium belligeratum est. Hic fretus Conradi filii Augusti amicitia, vterque armis et pecunia Nordmannorum et Machtyldae adiutus. Acriter contra ab aliis repugnatum est, donec Augustum Paschalis per filium Hainricum e fastigio rerum, in priuatum statum deturbauit, pollicitus se in Germaniam ad conuentum solennem Augustam Rhaetiae venturum.

[Note: 7] Dumque eo contendit, certior fit de morte Augusti, ad Padum ergo substitit, atque coacto suae partis coetu, acta Gregorii Vrbanique comprobat, Clementis tertii, caeterorum episcoporum atque Augusti rescindit, pollui religionem, si quispiam sacrificus suffragio prophani cooptatus fuerit, fidemue principi dederit, necesse esse cuiuis Christiano in

Romani pontificis leges iurare, decernit. Quisquis posthac eius decretis non steterit, albo Christianorum eradit, nullique alii ius in Christianum senatum veniendi esse, rogationem perfert, legem promulgat.

[Note: 8] Ante hac mystae, monachi, sacerdotes, virgines, sacratae foeminae, episcopi, rebus diuinis, studio literarum, scribundis libris (delegata domus, penatium, agrorum, cura in prophanos) duntaxat operam dabant, rerum fluxarum caducarumque administratione contaminari, pollui se credebant. Pecuniae igitur, praediorumque, rei familiaris curam in procerum quempiam, qui vicinus aut author contubernii erat, a se relegabant. Illum Caesar dabat, qui sacerdotibus victum et vestitum, pauperibus inde alimenta tribueret, huncque Boetum [Note: Vogt.] germanico atque graeco vocabulo, hoc eu patronum curatoremque vocabant. Primum tum immunitatem libertatemque, amoto huiuscemodi administratore, sacerdotes receperunt. Polliciti quotannis Romano pontifici nummum aureum (quem Byzantium vocant diplomata) pensitare, facile tum Paschale de alieno largiente, tributumque accipiente, qui atiam quoque rationem in vulgus dissipauit. Communem pastorem communiter ab omnibus, grege, ouibus et arietibus, hoc est, sacerdotibus, plebe deligendum esse.

[Note: 9] Atque rursus per sexdecim continuos annos, pro hisce aucupiis, armis, non citra sanguinem decertatum: omnia diuina humanaque permixta sunt. Contra Caesar, et alii plerique episcopi et proceres summopere nitebantur, nec animi tamen Romanorum pontificum frangebantur, sed admonebantur, quo maiores necessitudines compararent, quibus cogi possent Imperatores, reges, principes, episcopi, senatus, populus, nisi id probarent, quod ipsi constituissent. Nec per septies septem annos destitere, donec voti compotes facti sunt, tantumque bolum ex faucibus Imperatorum eripuere.

[Note: 10] Imperatorque comitiis pontificis, Repub. Christiana non solum excidit, sed et comitia Caesarea irrita esse, extortum, nisi pontifex Romanus author fiat. Caesareque primum excluso, mox populo, paucorum potentia creuit, Imperatoris maiestas, principum authoritas, res populi deminuta est. Nec diu hac licentia sacerdotes ac episcopi laetati sunt. Sacrificuli, mystae, episcopi, omnes Max. Pont. et Romanensibus seruiunt, hisce tributarii, vectigales, stipendiarii sunt. Hi qui minus habent, quicquid corradunt, quicquid vnciatim defraudando genium miseri comparcunt, ditioribus addere coguntur, idque illi vniuersum arripiunt, haud existimantes quanto labore partum sit. Cuncti episcopi pro sua inscitia in ordinem redacti sunt, vniuersis seruitus imposita est, in vnius cuncta potestatem redacta sunt.

[Note: 11] Quando vero eius tanta potestas est, cur non illa perpetuo, ne non nobis tot sint domini, vtitur? modo ait, modo negat, quasi pilam quolibet propellit, rursus vbi vsus venerit, arripit. Cum tanta messis, cur non metit? cur non amat? cur non pascit, quando tot oues fame pereunt? Cur ouili capros, hircos, lupos, libidinosos, adulteros, virginum, sacratarum foeminarum stupratores, cocos, muliones, latrones, argentarios, nummularios, fucos, pecuniarum aucupes, luxu perditos, perfidos, periuros, literarum omnium penitus rudes imponit? Non audita loquor, ea quae hisce oculis video, narro. Cur lupis oues committit? Cur gregem suum simulatoribus religionis perniciosissimis, rem suam duntaxat agentibus seruire, cur pueros et effoeminatos agnis suis dominari permittit. ** Xistus quartus Pontifex Maximus clarissimo Principi Alberto genitori ducum nostrorum, illiusque popularibus vt absque precio, sextae septimanae, quoque die, item aliis solennibus ieiuniis, ouis, caseo, lacte libere vescantur praecipit, extat diploma, cur Reginoburgensium personatus vicarius contra edictum summi pontificis, non veritus eius fulmen, illa nos a se emere cogit, atque nostra nobis vendit, hasque nundinas demum ante triennium ab hinc instituit? **

[Note: 12] Episcopi nostri quales sint, pudet dicere. Pauperum alimentis, canes, equos, ne dicam scorta alunt, potant, amant, literas omnes velut contagionem vitant. Nullam curam inopum, quorum opibus incubant, agunt. Nihil in eisdem praesidii est pauperibus, superbia, luxu, armis cum quouis, vel Persicis regib. locupletissimo Imperatore decertant. Qui imperat leges

imponit, praescribit, iubet, vetat, si tacet, satis laudat. Cur canis mutus est, et non latrat? Luposque claua Herculis in malam crucem abigit?

[Note: 13] Imperatores, reges et principes nostri, tot coelites, paupertatis Christianae amatores et nullius praeterquam pacis ac literarum studiosos nobis dedere? Nempe diuuos Corbinianos, Lampertos, Hemeranos, Erhardos, Hyldulphos, Vergilios, Rupertos, Pilgramos, Columbanos, Gallos, Eberhardos, Hardouicos, Conrados, Ottones, Wolffgangos, Albertos, Marianos, Sympertos, Vdalricos, Gothardos. At si diis placet, nunc venatores inauspicatissimum in sacris literis genus hominum, omnibus imponuntur, sanctissimis patribus ad haec conniuentibus. Christus summus rerum Imperator, Deus natus sempiternus, cui totius orbis imperium, hominum deumque fatis pater destinauit, coeleste solium, imperium aeternum reliquit: homo factus, mortuus et sepultus est, vt nos collocupletaret. At illi obscurissimis crepundiis, atque egentissimi, sine tribu, sine nomine procreati, vt ditentur, vt opibus, potentiam, imperio rerum, quae Christus spinas vocat, potiantur, ferre parem, nedum superiorem non possunt, Christi sanguine redemptos in maximam seruitutem redigunt, in gregem eius crudelissime saeuiunt. Ea est temporum infelicitas, non licet loqui, quae sentis, nec sentire, quae loqueris. Oues tondere, deglubere, occidere, vti libuerit, sub specie religionis longinqua est consuetudo.

[Note: 14] Si quis in legem Christi praeuaricatus fuerit, si quis conuitium in maiestatem diuinam, in Deiparam Virginem, in reliquos coelites iactitarit, superos maledictis execratus fuerit, impune abit. Nemo huic negocium facessit, aut diem dicit: at qui illos homines, non Deos esse, errare posse docuerit, ad modestiam, paupertatem Christi cohortatus fuerit, humanae imbecillitatis admonuerit, erro pestilentissimus iudicatur, sexcentas ei scribunt dicas.

[Note: 15] Sacrosanctam philosophiam diuinitus a spiritu sancto editam, interpretando suis moribus aptam faciunt, ambitioni suae seruire cogunt, scita decretaque Christi non seruare, sed seruire sibi volunt Legibus a Christo latis semetipsos soluunt, placita eius contemnunt, nedum illis parere studeant.

[Note: 16] Multum refert, in quae quisque tempora inciderit. Extat decretum in libro pontificalibus et Annalibus Europae, praecipue in Carolo Magno, vbi regibus, Imperatoribus sacerdotia omnia largiri, pontifices Maximos, minores capere licet, hos in illorum verba iurare, ius fasque esse declaratur, contra sentientibus dirae atque inferiae dicuntur, et id quod anteareligio atque pietas fuit, nunc pagina (vt aiunt) versa, iniusticia atque irreligiositas esse coepit. Mali, auari, lasciui, parum studiosi, olim non esse sacerdotes censebantur, eorum sacra, ne quis contagione pollueretur, populus iussus fugitabat: nunc contra est pietas vera, charitas mutua, libertas Christiana extincta est, superstitio, proteruitas, peruicacia, periurium, amor sui creuit, boni mores interiere. Crimina feruent, squalens legum sylua, lites, calumniae adolescunt. Humanorum decretorum ergastula increuere, inuasere, mortalium commenta sacram philosophiam contaminant, sanctissima, leuia praecepta Christi extrudunt.

[Note: 17] Fastus, auaritia, luxus, ambitio, simulatio inualuere. Vnius auaritiam totus orbis explere nequit. Inuicem saeuiendo, mordendo, inuidendo, criminando, insidiando, rapiendo, fraudando, paciscendo, fallendo occidimus, atque perimus. Sic fit, sic homines sunt, regnare omnes concupiscunt, parere recusant, plures mali, quam boni. Nusquam fides tuta, pietas, iusticia (sicuti in vulgato est prouerbio) terris exulat, in coelum remigrauit, ibidem habitat. Hisce enim moribus iusticiam nemo dabit, nisi qui Christum mendacii insimulauerit, frustraque eundem vniuersis, viuis et mortuis, diis et hominibus, geniis, laribus, superis, inferis, medioximis diem dixisse crediderit. Ipsa si cupiat salus, seruare nos prorsus non potest, imbecillitate aliorum, non nostra virtute valemus. Vnde tot vanae leges, et proximae quaeque duriores. Quis igitur etiamsi maxime velit, Rempub. plurium arbitrio temere committat, ac non potius in retinenda perseueret? Equidem mundum ad antiquum morem, veterem disciplinam reuocare, aut ad pristinum splendorem mortales redigere nolim. Iampridem increbuit veritas rustica, atque acerba est, odium parit. Insanus sit necesse est,

quiid quod vult, dicere pergit, et id quod non vult, confisus factione, non Deo, perpeti detrectat, et testis, et beatus esse recusat. Non enim sapientiae Christianae (sicut est coeleste oraculum) sed pecuniae omnia obediunt, quamobrem:

Quisquis habet nummos, secura nauiget aura,
Fortunamque suo temperet arbitrio.
Magna loquor, quiduis nummis praesentibus opta,
Et veniet, clausum possidet arca Iouem.

Sed de hisce satis superque; nunc ad incoeptum redeo, et de Sueuis, qui posthac Boiaria aliquot annos potiti sunt, pauca prius explananda sunt.

CAPVT I. Sueuorum origo et situs. Welphonum stirps et genus. Welpho I. Dux Boiariae.

3. Duae gentes Sueuiae ab Altdorff et Bebelina sibi innicem aemulae, Welphonibus et Gibellinis originem dedere.

4. Welphonum nomen vnde; Welpho quid Teutonico sermone denotet. Welphonum familia ex Principibus Sueuiae orta Boiariam tenuit.

5. 6. 7. 8. 9. Stemma Welphonis Primi, Ducis Boiariae. Welpho ab Imperatore Heinrico IV. Ducatui Boiariae praeficitur.

10. Welpho factioni Hildebrandi addictus in vincula coniicitur, postea fuga elapsus viginti annorum exul restituitur.

11. Monasterium Raidenbuch Augustinorum. Welpho expeditioni in Palaestinam interest et ad Hierosolyma penetrat.

[Note: 1] SVeuos antiquissimos, latissimos, bellicosissimos, atque notissimos Germaniae magnae populos fuisse, interiora Germaniae, partemque maiorem intra Danubium, Albim, Vistulam amnes, Hercyniam syluam, sinum Codanum, vbi nunc Saxones partim, partim Venedi, Boiemi, Moraui, Bolii, Lusatii, Pomerii et aliae Sclauorum nationes ferocissimae consident, obtinuisse, propriis nationibus, nominibus discretos, a Sueuo octauo rege Germaniae cognominatos esse, apud illustres constat scriptores. Hylderico atque Ludouico Magno regibus Francorum in Germania, atque Gallia contra Ligerim et Albim imperantibus, auitas dereliquere sedes, ad fontes Rheni, Danubiique in Germania, et in Gallia, atque Rhetia, Italiam tenus, pulsis Romanis domicilia coeperunt: vbi quondam habitasse Hermunduros, Heluetios, Rhetos, sobolem Ethruscorum inuenio.

[Note: 2] Et sicut Strabo Teutonicus suae tempestatis doctissimus tradit, Sueuia triplex est, pars in Germania magna inter Rhenum Danubiumque amnes continetur, pars intra Hercyniamsyluam, Lycum, Rhenum, Danubium ad Italiam pertinet. Caeteri in Gallia Celtica consident, nunc Suitones Heluetiique adpellantur. Qui Germaniam incolunt, propriis nominibus sunt Rhetii, Rhemi, Wirtenbergenses, Badenses ducatuum: haec nomina ad vtramque Nigri [Note: Nigrus qui et Necarus.] amnis ripam. Qui Rhetias tenent Alpini, Hoegii, Engadini, Curienses, accolae Vallis Venustae, atque Oeni, superioris nuncupantur.

[Note: 3] Fuisse autem in Sueuia gentem ab Altdorff praecipuam et huius aemulam Bebelinam atque Gibelinam (vicus est vbi educatum Imperatorem Fridericum primum Caesarem Augustum aiunt) authores habeo. Hinc Friderici, Hainrici, Conradi, illinc Welphones [Note: Welphon. Wulffinger.] qui et Wolffhardi (quos Itali Guelphones nuncupant) procreati sunt. Hi Imperatoribus rebellare, illi obsequentissimi esse soliti. Quamobrem adhuc ab ipsis Italia fautores atque amicos Caesaris Gibelinos, hostes Guelphos vocitat.

Qui primus ab Altorff Welphonis cognomen tulit, ab auspicio rei militaris, bonoque omine belli traxit. Canis enim, lupus atque vulpes, quorum catulos Welphones Teutones vocant, Germaniae

genti bellicosae animalia peculiaria, Martique dicata. Welphones autem ab Altdorff castello, Rauenspurgio oppido, familia vetere et honorata, atque ex Principibus Sueuiae orti, centum atque nouem annos potiti sunt Boiariae ducatu: Lycatibus, pago superioris Boiariae, trecentis amplius annis.

[Note: 5] Non ab re fuerit stemma proponere, imagines et elogia vniuersi generis exequi, longum est: familiae breuiter attingam. Tempore Pipini regis Francorum, Varinum, eius filium Eisenobardum, in aula Caroli Magni clarum fuisse reperio.

[Note: 6] Familiam post hos illustrauit Welpho, cuius liberi Iuditha Augusta, vxor Imperatoris Ludouici Pii, mater Imp. Caroli Calui Caes. Augusti, Rudolphus et Conradus: soboles horum Eticho progenuit Hainricum, Litogardam vxorem Ludouici secundi regis Boiorum, et Bardonem, qui a Cimbris necatus est aquis, Ludouicus secundus rex Boiorum atque Francorum, filius Ludouici illustris, frater germanus Imp. Caroli tertii Augusti, et Carolomanni regis Boiorum et Italiae, socero adfinibusque suis Ambrones Lycatiosque [Note: an der Amper und am Lechrain.] primae Boiariae pagos, dono dedit. Etichonem apud Ambrones contubernium duodecim monachis (quos Hainricus filius deinceps ad Altonis monasterium [Note: Alten-Münster.] migrare iusserit) consedisse, ibidem sepultum esse literis traditur.

[Note: 7] Eius nepos Hainricus ex Hatta de Hoheuuart, Diessen et Andechs castellis Boiariae orta, atque educata, diuum Conradum pontificem Constantiae. Etichonem, authorem nobilitatis Rhetiae Curiensis, dictae de Schuuitz, Heszel, Vster et Rapoltzuueil, et Rudolphum tulit: Rudolpho Vuelpho secundus progenitus, hoc alter quoque Rudolphus, ille in Welphonen (quae nunc villae sunt in ripa Geloni in Vindelicia superiore) habitauit, vnde is locus ab eo cognomen traxit, Welphonis praetorium valet ab Vnderstorff monasterio tria millia passuum abest. Huncque Welphonem primum, nimirum Lycatiorum atque Ambronum tetrarcham scriptores Boiariae vocant.

[Note: 8] Rudolphus secundus huius filius vxorem habuit Itham Sueuam genere, haud longe a lacu Brigantino ortam, filiam Conradi Oeningensis, neptem Imperatoris Ottonis magni ex filia Richolita, sororem Chunegundae coniugis Friderici in Diessen et Andechs principis. Ex qua liberos Welphonem secundum et Hainricum atque Richolitam procreauit, quorum minimus natu Hainricus in venatione ab apro percussus periit Loeniis, pagus est Noricorum, Athesis praeterfluit, inter Pisonium atque Meraniam vrbes Richolita Adaloberoni comiti ab Ebersperg nupsit. Welpho matre adnitente Altonis Monasterium ab Vgris excisum, direptum, instaurat, consecraneis diui Benedicti reddit. Rudolphum magistrum, deinceps Erhardum, Hainricum praeficit: Itham genitricem ibi sepelit. Diuo Hainrico et Conrado secundis, Imperatoribus Romanis repugnare ausus, cum Brunone episcopo Augustensi, fratre diui Hainrici bella gessit.

[Note: 9] Eius coniunx fuit Irmengarda soror diuae Chunigundae Augustae, transtulit ex Weingarten Sueuiae templo sacratas foeminas in Altonis monasterium, aedem Botariae, hinc monachos illo commigrare iussit, in Boiaria humata est. Ab his sunt Chunigunda mater Welphonis ducis Boiorum, et Welpho regalus Charionum, auunculus huius, qui absque liberis ante matrem anno Christianae salutis millesimo quinquagesimo quinto obiit. Chunigunda in matrimonium data fuit a parentibus, Aetio [Note: Aetius qui et Azo Ferrariae marchio.] (aliis est Azo) Astensi praefecto, quem nunc ducem Ferrariae esse quidam tradunt. Vnde ortus est Welpho dux Boiorum, qui adnitente matre atque auia, ab Imperatore Hainrico quarto haeres auunculi institutus, et ab eodem ducatu Boiariae praefectus est, anno ab orbe seruato M. LXXI.

[Note: 10] Sexto deinde anno quod Hyldebrandi Rodolphique rebus studeret, ducatu motus atque proscriptus, in vincula coniectus est. Vnde elapsus Rauenspurgii se muniuit, Augustam Rhaetiae, Fruxinum Vindelicorum de improuiso cepit, dirupit. Segifridum episcopum Augustanum captiuum abduxit, biennio in diligenti custodia Rauenspurgii seruauit. Viginti annos exulauit, tandem deserta Vrbani et Hyldebrandi secta, ab Imperatore restituitur, ducatum Boiariae non solum sibi, sed et filiis suis Welphoni et Hainrico, quos ex Iuditha filia Baldouini Flandri tulit, impetrauit. Mystis, et ciuibus Augustanis, et Fruxinensibus certis praediis, atque pecunia satisfecit, quod violatum erat, certis operis, atque officiis compensauit.

flaminibus in superiore Boiaria instituit. Postea in Palestinam KL. Aprilibus cum Herrando, Antoburito, Bernardo, Charino, et Hainrico Reginoburgensi praefecto, Ottone et Eckardo, Schirorum regulis, Vlrico episcopo Bathauensi, Friderico Comite a Bogen, cum Vta matre diui Lupoldi Austriaci, et Diethmaro archimysta Boiorum, per Charionum fines a tergo relictis Vgris, militatum profectus est. In vrbibus Maesiae atque Hadrianopoli hybernauit. Inde per Thraciam Constantinopolim peruenit, honorifice ab Alexio Imperatore excipitur, a quo nauibus per Bosphorum Thracium in Asiam transuectus, per Bithyniam, atque Nicomediam iter fecit, magna difficultate, Turcis vndique lacessentibus, fame, inopia, peste comitibus absumptis, Hierosolyma penetrauit, viam ferro sibi aperuit. Tandem omnibus amissis, dum reuerti domum parat, in Cypro Paphi decedit, ibique humatur anno aerae nostrae millesimo, centesimo super primum. Bernardus, et Hainricus Fridericus Hierosolymis perire. Vtha, et Diethmarus trucidati sunt ab hostibus. Itinerarium huiusce expeditionis, atque historiam extare, sunt, qui prodant: sed ego nondum legi, neque inueni.

CAPVT II. Welpho II. Dux Boiorum. Certamen Imperatoris cum Pontifice de iure constituendum [perhaps: constituendi] seu inuestiendi Episcopos. Monasteria de nouo extructa. Imperatoris excommunicatio.

1. Welpho II. Machtyldam in matrimonium ducit. Machtyldae prosapia et mausoleum.

2. Corpus Iuris Ciuilis auspiciis Machtyldae per Wernerum in lucem protrahitur. Machtylda patrimonium Petri legasse dicitur.

3. Welpho II. durante bello inter Heinricum IV. et filium ab huius partibus stetit.

4. Heinricus Dux Lotharingiae ab Heinrico IV. in vincula coniectus elabitur et Lotharingiam recipit, vnde mox a Gotefrido pellitur.

5. Heinricus V. frustra Paschalis aduentum in Germaniam expectat. Paschalis concilium Episcoporum in Italia habet; concilii decretum de infallibilitate et autoritate Pontificis in Gallia.

6. Papa Caesarem a iure constituendi seu inuestiendi Episcopos excludit, omnemque Clerum sibi in hoc iuramento obstringit.

7. Heinricus V. Papae obnititur, et iurasua ex capite nullitatis decreto patrum tempore Caroli Magni, dotatione Cleri et obseruantia defendit, Pontifici obiicit, ipsum imperium Romanum affectare, et sese contra Patrem concitasse.

8. Caesar rescribit: si Clerus praedia ipsis donata restituat, velle cedere iuri suo, quod a Pontifice acceptatur, et in eam rem legem promulgendam esse conuenit.

9. Caesar expeditionem Italicam Maximo apparatu suscipit, assumptis secum viris Iureconsultissimis. Aequitas Potestatis Pontificiae specie talis.

10. Copiae Caesarianae Italiam intrant. Caesar Machtyldam in tutelam accipit, et quicquid resistit perdomitat.

11. Tractatio inter Caesarem et Papam Sutrii celebratur, vi cuius clerus praedia et vectigalia reddere, Caesar vero eius constitutione abstinere debeat.

12. Caesar Romae honorifice excipitur. Dum pactum superius in templo D. Petri et consessu Episcoporum confirmari debet, contradicit Conradus Archi-Episcopus Salisburgensis.

13. Heinricus Kauffring Conradum iugulaturus a Caesare prohibetur. Romani arma contra Caesarianos sumentes in Tyberi submerguntur, Caesar abducto Papa et aliis moenibus vrbis excedit.

14. Transactio arbitrio potissimum Welphonis II. initur et Caesari ius constituendi Episcopos; his vero bona vti dicuntur Ecclesiastica addicuntur.

15. Heinricus V. coronatur, iura controuersa recipit, in confirmationem sacra Synaxis porrigitur et contradicentes excommunicantur.

16. Imperator clericis dona distribuit, honorifice Roma deductus, Spirae iusta parenti magnifice facit, Albertus, comes a Saarbruck, Archi-Episcopus Moguntinus.

17. Heinricus V. Almum, Colomanni Regis Vngariae fratrem regno pulsum restituit, Bolios Boiemos et Flandros ad officium redigit.

18. 19. 20. 21. 22. Monasteria tunc temporis extructa et ampliata, ordinisque Praemonstratensium origo.

Heinricus V. cum Mechtyldae Anglia nuptias celebrat. Lotharius se submittit. Conspiratio contra Imperatorem.

25. Vniuersa Germania praeter Sueuiam, Franciam et Palatinum Rheni rebellant. Misera Germaniae facies.

26. Legati Imperatoris Graeci Romanos ad iugum Germanorum excutiendum publice concitant.

27. Paschalis Heinricum IV. et eius filium conuitiatur, quibusdam contradicentibus tumultus exoritur.

28. Paschalis in conuentu Episcoporum suae factionis coniectis in Caesarem convitiis Hildebrandi et Vrbani acta confirmat, Imperatori omnem potestatem circasacra adimit, prius diploma vi metuque extortum decernit, Imperatoremque ex communicatum esse datis ad Archi-Episcopum Coloniensem et Salisburgensem declarat.

29. Conradus Archi-Episcopus Salisburgensis ad Saxones deficit, Episcopos ab Imperatoribus constitutos hinc inde mouere et consecrationes templorum ab his factas resecare tentat. Heinricus Episcopus Fruxinensis decreta Paschalis solide refellit. Conradus Salisburgo excluditur.

30. Factio Papalis Imperatorem et Episcopos ab eo constitutos excommunicat, rebellantibus indulgentias promittit.

31. Imperator Saxones et hostes in Francia, Sueuia, ad Danubium et Rhenum superat. Vngaria vastatur.

32. Welpho II. Dux Boiariae cum coniuge Machtylda moritur. Imperator Machtyldae hereditatem occupat.

33. Paschalis II. moritur, qui primus annum Imperatoris in scriptis omisit, collegiis immunitatem tribuit. Romani Imperatorem ad eligendum Pontificem inuitant.

34. Gelasius a quibusdam Pontifex electus aduentante Imperatore in Galliam fugit, vbi paulo post moritur.

35. Heinricus V. cum Romanis Gregorium VIII. eligit, cui contraria factio profuga Calistum opponit.

36. Calistus Romam intrat, Gregoriumque in vincula coniicit. Heinricus V. cum eo reconciliatur eiusque iura circa conuentus Episcopales et inuestiendos Episcopos Papae adiudicantur.

[Note: 1] WElpho secundus dux Boiorum, Ambronum, et Lycatiorum quintus, ab Altdorff sextus, huius cognominis dynasta, Machtyldam, illam primariam Italiae foeminam vxorem duxit. Ea fuit filia Bonifacii, neptis Diethboldi, proneptis Ottonis, templum amplissimum Padalironae consecraneis diui Benedicti in agro Mantuano, haud longe a Pado extruxit, vbi eius Mausoleum extat, quod vidimus anno abhinc sexto, dum ibi benigne excepti sumus, cum Illustri principe Ernesto. Is tum amore literarum in Italiam Ticinum profectus, atque arma Francisci Galliarum occidentalium Regis (qui capto Maximiliano duce, profligatis Suitonibus, militis Germani auxilio, Mediolanum occuparat) fugiens, ad Franciscum Mantuanum regulum, amitinum suum diuertit, illoque spectandi causa profectus est.

[Note: 2] Wernherus [Note: Wernherus Iurisconsultus, alias Yrnerius.] quoque Iureconsultus, rogante atque iubente hac Machtylda, Welphonis secundi, ducis Boiorum vxore, leges Romani populi a Iustiniano Imperatore inuulgatas, hactenusque neglectas situ et carie obsoletas, cum tineis et blattis depugnantes, recognouit atque publicauit, continenti scriptura expositas, in libros, capitaque diuisit, sententiam paucis summatim praescripsit, legendo, commentando, interpretando, easdem etiam caeteris notas fecit, parum adhuc diuulgatas diligentius retractauit. Aeneas Syluius, qui est Pius secundus Pont. Max. tradit hancce Machtyldam Romano episcopo testamento legasse, id quod patrimonium Petri nominant, tumque vox coelitus audita (vti a grauissimis accepi Theologis) venenum melle litum foeminam propinasse Christianis. Sed ad secundum maritum mulieris redeo.

[Note: 3] Is Hainrico quinto Caesari aduersum Augustum parentem fauit. Romam ad Pont. Max. Paschalem cum mandatis missus, Caesaris legatos Tridenti captos, ductis eo copiis, liberat. Gebhardum a Caesare Tridentinis episcopum designatum, a ciuibus, qui partium Augusti erant, exactum, armis restituit.

[Note: 4] Per idem tempus Imperator Hainricus quartus Caesar Augustus Leodii mortem obiit, finem parricidiali bello fecit. Filius

eius Hainricus quintus, qui aduersus parentem arma nefanda mouerat, composita, Germania inferiore, caeteris omnibus, qui parenti adhaeserant, gratiam facit, solum Hainricum ducem Luthareorum, ex consilii decreto dignitate abdicat, in vinculaque coniicit: Luthaream Godofrido Louaniensi tradit. Verum Hainricus ex custodia sua industria elapsus, ducatum vi recipit, Aquas Graneas occupat. Godofridus subito irrumpit, Hainricum terga vertere cogit. Eius vxorem fuga sibi consulere, ignominiosum, foeminam capere ratus, permisit.

[Note: 5] Caesar pacatis rebus, in Boiariam concedit Reginoburgium, inde Augustam Rhetiae petit, frustra ibi diutius Paschalis Pont. Max. aduentum expectat. Nam eo is se venturum promiserat. At vbi de morte Augusti certior factus est, ad Padum substitit, in Germaniam proficisci detrectat. In Italia XII. Kal. Octobris concilium episcoporum concelebrat. Hyldebrandi acta, opes factionis, absentium animos literis, praesentium verbis confirmat. Gebhardum Tridentinis, Conradum Iuuauensibus consecrat pontifices, collegia, contubernia immunitate donat, tributum annuum (sicut diplomata eius ostendunt) imponit. Ad se deficientibus absque cunctatione gratiam facit, obstinatis, nisi ante diem praescriptum resipiscant, sacrificiis interdicit. In scrinio sacri pectoris Romani episcopi, omnia iura contineri, iusta omnium condita esse, nec eundem religione mendacii astringi posse pronunciat. Proinde debere homines consideratius iam loqui cum illo, atque pro legibus habere, quae dicat. Quicquid aduersus Romanum Senatum, pontificalemue se extulerit, contundendum esse decernit.

[Note: 6] Conuentu peracto ad Caesarem legatos cum mandatis mittit, se in Germaniam venturum, vbi de summis vtriusque rebus colloquatur, promittit. Inde Romam ipse, at Caesar Reginoburgium ad hyemandum petit, aduentum Paschalis praestolatur. Verum is se in Gallias Cluniacum confert. Postea Augustobonae in Trecassiorum et Galliae Lugdunensis vrbe, conciliato sibi Galliae episcoporum fauore, ad captandam plebis auram, leges turbulentissimas rogat atque perfert. Caesarem de creandis pontificibus ad disquisitionem vocat: ipsum pontificalibus comitiis excludit: ea ad plebem transfert, nempe communem omnium pastorem, communiter omnium suffragio capiendum esse statuit, pollui religionem, si quispiam sacris addictus coelestis atque immortalis Imperatoris ceremoniarum consors sit, terreno atque mortali regi se in clientelam atque seruitutem dicauerit. Sacer dotiorum administrationem ad Pont. Max. armorum ad Caesarem pertinere. A singulis igitur episcopis iusiurandum exactum, futuros in potestate Romani Pont.

[Note: 7] Quintus per edicta ita obnunciat: non licere Gallis curiosis, aliena, quae nihil ad eos attinent, curare, cuilibet facile esse de alieno largiri. Christiani orbis Imperium sibi a Deo Opt. Max. impositum esse, proinde se de veteri more et ritu priscae religionis, sacris supremae maiestatis placitis non defuturum, daturumque iure suo operam, ne quid Respublica detrimenti capiat, extare vetustissimam sanctissimorum patrum legem, tempore Caroli Magni perlatam, qua Paschalis, atque cum eo sentientes, per omnium sacerdotum religiones deuouentur, atque proscribuntur. Nullo pacto fas iusque esse, fastuoso pontifici, leuissimis Gallis, magis superstitiosis, quam religiosis, tot diuos, tot pientissimos, Pontifices maximos, minores, mystas, monachos, reges, Imperatores, superos atque coelites impietatis condemnare, se quo ad vita suppetat, non passurum, ut instituta a maioribus accepta, per tot annos hactenus obseruata, fraude et astu paucorum, cum maxima Christianorum morum pernicie, obliterentur, pontifices, episcopos, mystas, monachos ab Imperatoribus, atque regibus collocupletatos esse. Vbi his pares opibus facti sunt, more perditorum, quo plura donata fuerint, plura concupiscere, illisque sordere prima quaeque, vbi maiora sperarint, titulo honesto libertatis ecclesiasticae fraudulentos homines grassari, illud conari, vt se excluso, paulatim etiam populum, sacerdotes, episcopos, alios in ordinem atque seruitutem tandem redigant, atque arma in eos, quorum beneficia possident, ne haec aliquo pacto repeti queant, vertant. Pontifices Romanos orbis Imperium animo cogitare, regnum Christiani populi adfectare, non quieturos, donec oppresso Caesare, omnibus iugum seruitutis, quod ipsi excussere, imponant, Christi cruciamenta declarare, quaenam sit rabies sacerdotum, aduersus immodicam concupiscentiam, cui se semel animus deuouerit, nullum stare terminum, se pene impuberem, imperitum omnium

rerum ab illis egregiis pastoribus dolo circumuentum in patrem charissimum concitatum esse, armaque horum consilio sumpsisse. Nunc genitore oppresso, aduersus se conspirasse, neque modum ambitioni ponere, nisi alios omnes dignitate, honore expolient, et quo ipsis, quicquid lubeat, liceat, ab singulis iuramentum, se futuros in eorum potestate, quicquid illi dicant, pro legibus habituros, atque tandem pro Deo adoraturos, exigant.

[Note: 8] In hanc sententiam multae vltro citroque datae sunt Epistolae. Nouissime Caesar rescripsit: Quamuis veterem consuetudinem atque ritum, a tot sanctissimis patribus, per tot annos obseruatum, iure atque armis retinere possit, nihil tamen sua referre, si pontificalibus Comitiis excidat, modo episcopi, mystae, monachi praedia stipendiaria, fiscos, neruos Reipubl. arces, ciuitates, vrbes, oppida, vicos regios, castella Reipublicae atque Caesari reddant, decimis contenti viuant, Dei et pauperum, populique caussam, philosophiam diuinam interpretando, vota illustrando, crucem Christi praeferendo, agant, atque vniuersis Christianis paupertatem atque simplicitatem Seruatoris nostri, comitum eius aemulando, praeluceant. Conuenit itaque inter pontificem Max. atque Caesarem, vti sacerdotes, flamines, pontifices maximi, minores, medioximi, omissis huiuscemodi Reipublicae (vt Christus magister noster appellat) spinis, victu parabili ac parco contenti. Christi praeceptoris nostri, quoad liceat, modestiam, paupertatem sectentur, studio literarum operam nauent. Atque ad hanc legem promulgandam iam Paschalis Romam ex Galliis redierat.

[Note: 9] Et Caesar quam maximo potest adparatu Italicam expeditionem meditatur, conuentuque Reginoburgii peracto, eam indicit. Mense Augusto ex Germania in Italiam cum copiis mouet, quosque, (inter quos praecipuus fuit Dauid Scotus harum rerum scriptor) diuini humanique iuris consultissimos, quorum arbitrio domesticus motus, perniciosa discordia, ciuilis seditio, qua per duodequinquaginta annos continenter Respubl. attrita est, tolleretur atque penitus extingueretur, secum ducit. Pontificia potestas, specie quidem Ecclesiasticae libertatis tuendae in cuius auxilium comparata est, re autem dominationem sibi acquirens, studium populi, sacrificulorum fauorem legibus popularibus, pontificalibus decretis, aucupabatur. Ipsa atque eandem occupantium, inexplebilis honorum et regni fames omnium seditionum caussa fuit. Inerat omnibus species aequitatis. Quid enim tam iustum, quam pastorem communem communiter omnium ouium suffragio deligi? Quid tam aequum, quam vt nihil in Republica Christiana temere, nihil auare, nihil superbe fieret, sed cuncta, quasi praesente Deo, eius legato authore gererentur? Quid porro tam rationi consentaneum, quam sacris aris addictos immunes esse, ne fidem dextrae humano sanguine pollutae, dare adigerentur? Quid denique tam populare et ad ius libertatis Christianae aequandae tam efficax, quam vt liberis, nemo nisi iustus rex et ab ipsis creatus, et quam diu bene beateque viuat atque illis libuerit, imponatur? Sed haec re ipsa in perniciem erupere. Latuit anguis sub herba, et misera Respublica Christiana dilacerata est discordia parricidiali. Primam facem certaminum accendit Hildebrandus, qui et Gregorius septimus. Hic pulsus Roma, extorris aris, focis Salernii interiit. Statim Victor et Vrbanus vindices legum Hildebrandi, non minore motu incaluere, terrore atque tumultu omnia compleuere. Hic filios aduersus parentem Caesarem Augustum arma sumere persuasit, ipsoque sublato, nihilo minus Paschalis eadem via rem adgressus, acrius conflauit incendium, dum leges Hildebrandinas asserere non destitit.

[Note: 10] Caeterum pars exercitus (inde enim diuertit oratio) per iuga Tridentina, pars Cottias alpes in campos Italiae penetrarunt. Caesar Eporedia egressus, coniunctis copiis, Nouaria expugnata, combusta, in ditionem cis Padana Italia recepta, Padum transit, Placentiae castra facit, statiuaque habet. Parmae Machtyldam vxorem Welphonis reguli Boiorum in fidem atque clientelam accipit, quicquid resistere ausum fuit, perdomitat. Apennino superato Florentiae substitit, ibique brumales ferias concelebrat. Inde Aretio vi ad obsequium subacto, ad aquam pendentem procedit, ibi legatos suos cum mandatis Romam missos, atque cum Rom. pontificis atque populi oratoribus reuersos offendit. Rursus alios in vrbem ad Pont. Max. proficisci iubet.

[Note: 11] Interim Sutrium progreditur, ibi amici Caesaris atque Pont. Romani conueniunt, Caesari referunt, Paschalem postulare, vt Caesar clientela episcoporum se abdicet, caeterum ab sacerdotibus, et templis ducatus, praefecturas, tetrarchias, vectigalia, praetoria, tributa, praedia stipendiaria, agros, vicos regios, arces, vrbes, castella, ius cudendae monetae, Imperii, Caesarisque beneficia, regia munia, et huiuscemodi Imperii patrimonium, neruosque Reipublicae recipiat. Annuit postulatis Caesar hac lege, vt id in conuentu procerum, pontificum Imperii celebri fieret, diplomateque ex consilii decreto confirmaretur. Vterque hanc conditionem accepit. Pontifex obsidibus datis pactum confirmat, fidem dat sic fore.

[Note: 12] Caesar acceptis obsidibus, Romam accedit, a pontifice, senatu populoque Romano eo honore, quo principem orbis atque vrbis decuit, excipitur. Per portam argenteam ad templum D. Petri deducitur: ibi recitato foedere, lectis epistolis vltro citroque missis, Maximo pontifice illud iure suo, ritu solenni confirmare conante, atque id quod aequum bonumque foret, iuxta promissa se comprobaturum adseuerante, episcopi plerique, maxime Conradus archimysta Iuuauensis, ex Abusinae patriae meae regulis ortus, intercedunt, obnunciant, vociferantur, nullum ius spoliandorum, episcoporum, templorumque, opes ecclesiasticas Deo dicatas in prophanos transferendi, Paschali esse: se vero vectigalia, portoria, oppida, regiones, a maioribus sibi relicta, quaesitaque, hactenus possessa, non tam facile amissuros.

[Note: 13] Hainricus Kauffringo Castello superioris Boiariae ortus, stricto ense Conrado Boiorum primario episcopo, obstinatius refraganti, mortem, nisi principibus Romanis adsentiatur, comminatur. Atque ille impauidus porrecto iugulo, Feri sane si lubet (inquit) deuotum caput. Caesar intercedit, ab imminente nece Conradum eripit, Hainrico, Apage, ait, nondum tempus est. Ita dies ille Solis, qui tum eratmedia Quadragesima, disceptationibus protractus est in noctem. Noctu Romani arma corripiunt, copias Caesaris inuadunt. Caesar suis auxilium fert, fortiter resistit, hostes in fugam vertit, in Tyberimque agitat, ibique submergit: moenibusque vrbis dirutis, dispositis per regiones stationibus, perdomitis hostibus, vrbe egreditur, ante moenia Romae castra locat, secum pontificem, Romanos flamines abducit, atque Vlrico, fratri Hainrici ab Eppenstain, reguli Charionum, monachorum Diui Galli in Sueuia, antistiti, patriarchae Aquileiensi commendat: Paschales ferias in castris perpetrat.

[Note: 14] Ibi tum bonorum virorum opera, potissimum Welphonis Boiorum reguli, mariti Machtyldae, controuersia composita est, hac lege atque omine, vt Caesar posthac perpetuo, absque ambitu, sine pretio pontifices assumeret, sicuti hactenus semper more maiorum factitatum foret: sacer dotia, pontificatus sine pecunia daret, sicuti hactenus, quasi iure haereditario consueuisset. Sacerdotes, episcopi, regia beneficia, Salica praedia, quae possiderent, retinerent, Pontifexque Romanus harum conditionum author fieret.

[Note: 15] His itaque confectis, Caesar octauo post Paschalia die, a Senatu populoque Romano magno gaudio in templum D. Petri deducitur, a Paschali consecratur, Augustusque cognominatur. Posteaquam Euangelium recitatum est, Paschalis pro concione testes vniuersos esse iubens, veterem ritum assumendi pontificis Caesari restituit, eidem iuxta patrum decreta addicit. Deinde lege hac atque diplomate dato, porrectaque sacra hostia, Domine (inquit) hic est Dominus Deusque noster ex Maria virgine natus, pro nobis in crucem actus, sicuti sacrosanctus Christianorum coetus credit, accipe pignus verae amicitiae, qua mutuo reconciliati sumus. Factum hoc Idibus Aprilib. indictione quarta, Anno ab restituta salute millesimo centesimo vndecimo. Mox contradicentibus Pontifice Max. more maiorum, diras atque inferias dicit. Nemo non tumlaetitiam agitabat, pacem tot annis desideratam, terrisque depulsam, coelo tum reducem gratulabantur. Ad pristinam maiestatem Imperium, Resque publicas rediisse, concordia perpetua stabilitum videbatur.

[Note: 16] Paucis post diebus Imperator reditum parat, Paschali, flaminibus, pontificibus, maximis, minoribus, medioximis amplissima, supra quam cuiquam credibile est, dona facit. Posthaec a pontifice, sacerdotibus, Senatu populoque Romano abeunti bene precantibus, per aliquot spatia itineris deductus, Apenninum transit, in Germaniamque reuersus

Spirae iusta parenti magnifice facit. Albertum comitem a Sarbruck cancellarium suum, more maiorum pontificem Mogontinum declarat. Inde Boiariam petit, Reginoburgii atque Bathauiae conuentus agit.

[Note: 17] Colomannus tum rex Vngariae Almum fratrem suum regno pellit. Is profugus Bathauiam ad Imperatorem se confert, opem eius implorat. Augustus facile copias auxiliares pollicetur. Nam Colomannus quasdam vrbes, liberas atque maritimas Dalmatiae occuparat. Infesto igitur exercitu in Vngariam Quintus contendit, Pisonium [Note: Presburg.] vrbem primam Vngariae obsidione claudit. Colomannus rex ad colloquium Caesaris venit, vrbes Dalmatiae restituit. Augustus fratres in gratiam redigit. Inde Bolios, Boiemos, Flandros imperata detrectantes, pari facilitate ad obsequium cogit.

[Note: 18] Dumque in Boiaria Reginoburgii hyemat, diuus Otto Babobergensis episcopus contubernium monachis extra moenia vrbis construxit, Prufling vel Priuening vocant. Abudiacum vicum, caeteraque praedia, quae diuus Hainricus Babobergensi templo condonarat, monachis tribuit. Eadem tempestate Hainricus, et filius eius Ernestus a Kirchberg comites et reguli, arcem suam Mallerstorff [Note: Mallerstorff an der Labar.] in inferioreVindelicia propter Lauarum amnem sitam, in templum commutant. Hardouicus Reginoburgensis episcopus dicat, sacris diui Benedicti initiat, Burckhardum magistrum legit.

[Note: 19] Per idem quoque tempus Berchtoldus ab Andechs et Diessen dynasta in vertice Matronae montis, qui in prima Vindelicia diuo Petro dicatus Oeno continuatur, aedem consecraneis diui Benedicti condit. Damasiae quoque collegium cum filio Poppone auxit. Otto in Witelspach, Berchtoldus Lechomondi, [Note: Lechs-Gemünd.] id est, Lycostomatis regulus, ambo ex Schira oriundi, progenitores principum nostrorum, in ripa Gelani [Note: Ilan.] fluminis Eysenhouiae in monte diui Petri aedem monachis dedicant. Et paucis post annis Bruno magister eius collegii cum symmystis, consilio Alberti Mogontini, et Conradi Iuuauensis archiepiscopi Schiram migrat. Nam id castellum incunabula principum nostrorum, Beatrix vxor Arnulphi comitis a Dachau cum filiis Conrado et Ottone, Otto in Wittelspach habitans, cum patruelibus suis Ottone, Bernardo et Eckhardo in templum commutauere. Huiusque rei Heinricus quintus, et Paschalis authores facti sunt.

[Note: 20] Circa eundem temporis tractum diuus Nordobertus ex Santhone oppido inferioris Germaniae, quod Traianam Romani vocant, ortus, collegium nouorum mystarum, quos Premonstratenses vocant, fecit. Eodem etiam tempore Hardouicus episcopus Reginoburgensis Valentiam templum diuo Georgio dicatum, pulsis monachis, tradit Augustalibus flaminibus, accito Hardouico magistro eius sectae ex Norico de aede diui Floriani. Conradus itidem episcopus Reginoburgensis quinque post annos monachos rursus restituit, ipsisque Fridericum praefecit. Monasterium id Danubio septum, quinque millia passuum ab Abusina patria mea, Aquilonem spectat. Ibi cineres Attobrigae (quae teste Claudio Ptolemaeo, diligentissimo Cosmographo caput olim Vindelicorum erat) monstrantur, sicuti in secundo et tertio volumine scripsi, Thessalonus primus illud condidit.

[Note: 21] Per idem tempus Dietpoldus Vogburgensis, Dietpoldus Chamaborum limitis praefecti, et Litogardae filius cum vxore Adoleda Richopagum [Note: Reichenbach an der Reng.] apud Nariscos in ripa Rhegi diuo Benedicto condidit. Idem quintodecimo deinceps anno Valdosassoniam [Note: Waldsachsen] amplissimam Nariscorum aedem monachis Cisterciensibus extruxit. Diuus Otto Babobergensis episcopus accepto a Caesare commeatu, Pomeranis accolis sinus Codani, religionem Christi interpretatur.

[Note: 22] Diuum Marianum Scotum, conterraneos eius Isacium, qui centum et viginti vixit annos, Clementem, Muricherodachum, Ioannem, Candidum et Donatum, Imperatore Hainrico quarto imperante Reginoburgium in Boiariam venisse iuxta templum D. Petri extra moenia a ciuibus, praecipue Bezelino quodam, eis aediculas conditas esse, supra in quinto libro retuli. Hac fama moti plures Scoti de Hybernia aduentarunt, quibus septem

illi praefuere, quorum vltimus Clemens fuit. Vbi angustius habitare coeperunt, Fridericus Phronthusius, Otto Ritoburgensis praefectus vrbis, frater eius Hainricus, cum vxore Bertha, quae filia fuit D. Leopoldi Austriaci, Litogarda vxor Friderici comitis de Bogen curatoris templi Reginoburgensis, Gundackerus et Wernherus de Labar, grande monasterium D. Iacobo, et Gertrudae intra moenia vrbis condunt. Comites de Labar, et Rietenburg praesidia apud Nariscos tribuunt, illorum ibidem monumenta extant. Bertha ibidem sepulta, vineas in Austria donauit. Hartouicus episcopus Reginoburgensis templum dedicauit, Anno ab orbe seruato MCXX. primus praesul fuit Mauritius, authores fiunt Calistus pontifex maximus et Imperator Hainricus quintus Caesar Augustus. Mauritio successit Christianus. Fabulae igitur sunt, hoc monasterium a Carolo Magno conditum esse, qui ante trecentos annos ex hac vita migrarat. Conradus tum quoque Salisburgensis archimystes apud Richenthal in Norico collegium mystis Augustinianis instituit, Zenonis vocant. Primus antistes fani eiusdem Lanzo. Sed ad Hainricum Quintum redeo.

[Note: 23] Is Reginaldum Barrensem dynastam in confinio vtriusque Franciae imperata facere cogit, Barrio castello, nunc est Luthareorum reguli, expugnato, captiuum abducit. Moguntiaci Mechtyldam, filiam Hainrici regis Angliorum vxorem ducit, nuptias facit. Omnes principes potentia Caesaris territi, metuque perculsi ob amicitiam, quam cum Pont. Romano inierat, apparuere. Lotharius Saxonum dux in celebri procerum corona nudis pedibus, et discinctus procumbens veniam petiit, et impetrauit. Verum Alberto Mogontino pontifice authore, plerique proceres et sacerdotes, maxime Saxones, aduersus Imperatorem conspirant, domum iugum excussuri remeant. Augustus indicio ad se delato, Albertum Mogontinum in vincula coniicit. Vnde elapsus ad Saxones se confert. Fridericus quoque Agrippinensis episcopus cum ciuibus rebeilionem facit. Gotofridus atque Hainricus Luthareae inferioris duces imperata etiam detrectant.

[Note: 24] Pleraque tum prodigia bellum ciuile portendisse in fastos relatum est, sanguine pluit, lauans caput cruore manus pollutas inuenit: terra intremuit, vrbes, domus euersae. Dormitantes noctu cubilibus excussi sunt. Tonitrua, fulgura crebra, mortales attonitos fecerunt. Dira grando segetes, homines, pecora attriuit. Leodii subito tranquillo aere turbo coortus fulmine tres sacerdotes comprecantes in templo, vesperi, pridie eius diei, qua Christus triumphabundus coelos conscendit, extinxit, moenia, aedes subuertit, foetor pestilens subsequutus est. Nubes solutae, fluminumque more effusae, pecudes, casas, villas cum hominibus aquis operuere. Nubes sanguineae, crux, homo candens in coelo visus, exitium orbi terrarum aduentasse credebant.

[Note: 25] Rursus Germania in sua viscera ferrum conuertit. Solum Fridericus et Conradus, hic Franciae, alter Sueuiae regulus, et Godefridus praefectus praetorio Rheni Imperatoris tutabantur partes. Caeteri omnes iugum excutiunt, saeuiunt, cuncta incendiis, caede complentur. Vrbes, oppida, vici, arces, castella diripiuntur, ad egestatem et solitudinem rediguntur, licentiaque et consuetudine belli ciuilis, grassatores plurimi, passim villas, ciuitates, itinera obsident. Viatores, ciues, rusticos, sacerdotes sine discrimine spoliant, fana donis referta expilant.

[Note: 26] Dum haec in Germania fiunt, legati Caloioannis, qui Alexio parenti successerat, Imp. Constantinopolitani Romam venere et honorificentissime excepti sunt. Romani eisdem ad quintum lapidem Officii gratia obuiam procedunt. Postridie Pont. Max. sacerdotes, Senatum, populum, acturos de communi omnium salute atque libertate vrbis reginae mundi, in templo Constantini coire iubet. Legati orientalis Imperatoris introducti, super omnes ad dextram Paschalis collocantur. Deinde paucissimis ita verba faciunt: Salutat vniuersos orbis terrarum Dominus Imperator orientalis, postulatque, vt relictis insanis, discordiosis, furibundis, et ebriosis Germanis, saeuissimis praedonibus, qui famem et egestatem suam latrociniis explere coguntur, ad verum, antiquum et legitimum Imperatorem redeatis. Is nonsolum Ecclesiae se propugnatorem praestabit, sed etiam viduas, pupillos, infimumque quemque auro, argento ditabit.

Haec ubi dicta, acclamatum est more gentis, Perplacet, reddamus diadema legitimo et antiquo rerum Romanorum principi. Deficiamus a Teutonibus seditiosis et stolidis ad veterem Romani Imp. moder atorem, vetus Roma cum noua, Occidens cum Oriente rursus coniungatur.

[Note: 27] Post haec Paschalis concionatur in Imp. Heinricum quartum, atque eius filium Quintum, crimina, iniurias, vitia commemorat. Petrus Leon praefectus vrbis, Ioannes Caietanus, Hugo Cluniacensis antistes, caeteri pacis studiosi, obnunciant, clamant, perstrepunt, vociferantur, Paschalem maximo Reipubl. Italiae, Romae, omnium denique incommodo, contra fas atque aequum pacem exuere, foedus dissoluere, pactum praeuaricari, Christianam religionem discordiae malis scindere atque polluere. Fit tumultus, conuentus dissoluitur.

[Note: 28] Postridie in eandem aedem episcopi partium Paschalis, vocato ad arma populo, frequentes obstinatique concurrunt, confluunt. At Paschalis excluso populo, accitis in curiam quibusdam flaminibus Italiae, Siciliae, Galliae, Britanniae episcopis, maxime Conrado Prenestino, Beluacensi, Rhemensi episcopis, legato Burgundiae, quibus omnibus potentia Germani principis formidolosa erat: contra nitentibus pacis studiosis, ac statum temporum, perniciem communem, clades futuras, ciuilia arma, Christianorum necem, dissensiones, seditiones deplorantibus in Imperatorem Hainricum Quintum concionatur, ingratum vocat, eundem a se patronum D. Petri nuncupatum, tamen cuncta caede, incendiis, rapina, sacrilegio complesse, castella vi expugnasse commemorat. Alia conuitia, quae ira suggessit, in Caesarem iactat, sacrilegii, caedis, homicidii, latrocinii, tumultus concitati condemnat. Deinde Hildebrandum atque Vrbanum amplissimis verbis collaudat, acta eorum comprobat. Imperatorem, prophanos quosque, a rerum diuinarum cura, a sacerdotiorum procuratione, ab opum ecclesiasticarum, rerumque ministratione, decreto submouet, comitiis pontificalibus arcet, excludit, omne ius interdicto Caesari adimit, nullam eius rationem in illiusmodi habendam censet, Pontificem Max. mendacii religione obstringi non posse decernit inductoque priore decreto, diploma priuilegiumque sibi captiuo, vi atque armis, in castris, sub papilionibus a tyranno extortum, vt sua Roma seruitute, atque saeuitia immanissimorum latronum liberaretur. Prauilegium nuncupat, quod modo ratum erat, irritum facit, quod dictum indictum est, contra sentientibus sacrificiis interdictum. Deinde Friderico Agrippinensi, Conrado Iuuauensi archiepiscopis scriptum Imperatorem in numero impiorum computatum esse, e curia Christianorum submotum, et ad auxilium Ecclesiae Romanae inuitantur illi archimystae. Extant epistolae atque huiusmodi, quae ego breuiter perstringo, quemadmodum gesta sunt, seruantur in Bibliothecis nostris, relata a quodam legato Augusti, qui interfuit, et quid quoque die a singulis dictum factumue fuerit, Imp. renunciauit.

[Note: 29] Dumque talia in Italia et Romae fiunt, Conradus archimysta Boiorum ad Saxonas deficit, Hugonem episcopum Caesarianum Brixina mouet, Renoberthum monachorum Salisburgensium praesulem sufficit, Hainricum quoque Fruxinensem episcopum abdicare conatur. Vischopagum, alia templa, quae is consecrarat, resecat, Fruxinum inde se confert, Hainricum Paschalis decreta refellentem dignitate moturus. Verum mystae eiusdem fani, qui tum doctissimi omnium sacerdotum Germaniae censebantur, acta Paschalis velut sacris literis contraria rescindunt, Conradum vrbe exigunt. Qui a Salisburgensibus quoque exclusus, in Saxoniam aufugit.

[Note: 30] Saxoniae proceres, episcopi, archimystae hi, Conradus iuuauensis, Albertus Mogontinus, Fridericus Agrippinensis, Theodericus legatus Paschalis in Agrippinensi Colonia coeunt, Augustum, et episcopos ab eodem more et ritu priscae religionis in senatum pontificalem allectos deuouent, Imperatori hisque pastoribus rebellantibus mandata detrectantibus, belligerantibus aduersus Caesarem veniam scelerum condonant, coelum aperiunt, caeteris claudunt. Fidem igitur seruantes oppugnantur, sub specie religionis, stupra, incestus, sacrilegia, passim committuntur, caedes, imcendia impune fiunt.

in Saxoniam tendit, cum Saxonibus contendit. Segifridus ac Horo Manoueltae [Note: Comites a Mansfeld.] proceres Saxonum praelio succubuere, atque occisi sunt. Inter haec Conradus in Francia, et ad Danubium, Fridericus in Sueuia, et iuxta Rhenum, sorore Imperatoris geniti fortiter acta auunculi tutantur. Emicho dynasta, partium Alberti Sarobrigae, episcopi Mogontini, authoris huiusce belli ciuilis, a Friderico occiditur. Stephanus Colomanni regis Vngariae filius, Lupoldus Austriacus cum duce Boiemiae Ladislao subsequuntur vestigia Vngarorum ad Eysenostadium (quod ferreum oppidum significat) progrediuntur. Agris circum circa vastatis, incolumes reuertuntur. [Note: Kaufring am Lechrain.]

[Note: 32] Iisdem diebus Welpho secundus dux Boiorum absque liberis Caupheringii (vicus est Lycatiorum) obiit anno potestatis duodeuicesimo, aere Christianae millesimo centesimo vndeuicesimo. Corpus ad Altorff deportatum est. Tum quoque vxor eius Machtylda in Italia vita defuncta est, Augustus cum vxore Italiam intrat, illius opes iure haereditario (nam cognata fuerat) possidet.

[Note: 33] Eodem tempore Paschalis Romae, ad quem Augustus cum mandatis legatos miserat, moritur. Priores Pontifices Romani ad diplomata, epistolas, libellos omnes hactenus Imperatoris annos addiderunt, primus Paschalis hisce tacitis, suae potestatis numerum adscripsit, huncque primum immunitate donasse collegia, licet ab aliis extructa, reperio. Hocque vita defuncto, Romani certiorem faciunt Imperatorem, petunt vt Romam veniat, atque Comitia pontificalia cum sacerdotibus, senatu, populoque more maiorum habeat.

[Note: 34] Inter haec quidam Ioannem Caietanum magistrum Epistolarum, pontificem designant, Gelasium adpellant. Is vbi aduentare ad Vrbem Imperatorem accepit, in Galliam aufugit, tertio ab Augusto et Romanis reuocatus, redire ad ouile noluit, Cluniaci obiit.

[Note: 35] Tum Quintus et Romani, veteri consuetudine Mauritium Burdinum archiepiscopum Braccensem Hispanum pontificem legunt, Gregorium Octauum adpellant. Profugi dissimulata huius consecratione, Vidonem archiepiscopum Viennensem, germanum Stephani Burgundionum tetrarchae, auunculum Baldouini Flandri, consanguineum Imperatoris, pontificatui Maximo imponunt, Calistum vocant.

[Note: 36] Is a sociis emendicatas pecunias, vbi Augustus ex Italia in Germaniam redit, Romanis distribuit, ad Vrbemque triumphabundus deductus est. Gregorius Sutrium aufugit, atque in vincula coniectus est. Quintus impar factioni pontificum Romanorum diffidens rebus suis, atque euentum causae desperans, cum Calisto in gratiam rediit, ex summaque discordia principes Romani reconciliati sunt. Augustus Comitiis pontificalibus, clienrela episcoporum destistutus, arbitrio coetus ecclesiastici excidit, pontificatus vniuersi, sacerdotiaque beneficia Romani Pontificis facta sunt. Nunc rursus ad Boios redeo.

CAPVT III. Heinricus VIII. Dux Boiariae. Heinricus IX. seu Superbus, Saxoniae, Ethruriae, Noricorum, Vindelicorum, Nariscorum, Rhetorum Princeps. Lotharius Imperator. Anti-Papae. Monasteria. Ius Pontificum. Philosophi.

1. Heinricus VIII. Dux Boiariae mortuo fratre Welphone II. solus Ducatum administrat. Eius matrimonium, liberi, et mors.

3. Heinricus VIII. primus sua imagine ad exemplum Imperatorum signauit. Interregnum.

5. Lotharius, exclusis Friderico Sueuo et Conrado Franco, Caesar declaratur. Fridericus et

Conradus insignia regni ab Heinrico in se transmissa reddere recusant. Conradus Rex Italiae constituitur.

6. Heinrico IX. Lotharii filia despondetur. Heinricus Rempublicam curat, latrocinia sub poena capitis prohibet.

7. Heinricus IX. a socero Imperatore feuda accipit, operamque suam aduersus sororis maritum, Fridericum, iuramento pollicetur.

10. Heinricus Fridericum Sueuum in fugam coniicit, Castellum Falckenstein quod Comiti a Bogen parebat, obsessum expugnat et incendio delet. Wormatia se dedit.

11. Heinricus Friedericum Sueuum astu capere tentat. Alter alterius vrbes diripit et exurit.

12. Cives et Sacerdotes Reginoburgenses citra consensum Heinrici Boii Heinricum, comitem a Wolffrathshausen Episcopum deligunt, Heinricus electionem irritam reddere tentat.

13. Comes a Wolffrathshausen inauguratus, Abbatem Divi Haimerani cum monachis banno ferit eorumque fanum compilat.

14. Dux Heinricus Episcopatem agrum vastat, Stauff arcem Danubianam expugnat et paulo post accendit, in itinere periculum imminens mutato equo euadit.

15. Heinricus fratri Welphoni Vtam, comitis a Kalb filiam dat inmatrimonium. Praelium prope Sindlfing inter Albertum Sueuum et Heinrici Boii copias.

17. Conradus Dux a Zaringen Schonburgium frustra obsidet. Albertus Dux Sueuiae Welphoni supplex factus veniam et amissa impetrat.

18. Heinricus Wolffrathshusium obsidet, veniunt in auxilium obsessis Lupoldus Austriacus, comes a [Orig: â] Bogen cum reliquis Comitibus Boiariae, excepto comite a Wittelspach, qui Comitem a Bogen vt et Ottonem a Wolffratshausen persuadet, vt se submittant et posterior vicum atque arcem dedat. Episcopus Reginoburgensis Hochoburgio pacem emit.

19. Lotharius Caesar cum Conrado et Friederico Ducibus Franciae et Sueuiae reconciliatur.

20. Anacletus et Innocentius de Papatu certant. Innocentius Roma pulsus ad Lotharium fugiens restituitur et Imperatorem in templo Constantini Romae coronat.

21. Lotharius Danos, Bolios, Venedos et Boiemos in ordinem redigit. Cimbri, qui Caesarianos, in regno suo trucidauerant, se submittunt.

22. 23. 24. 25. 26. 27. Monasteria tunc temporis in Boiaria, Vindelicia et Norico exstructa et restaurata, eorumque fundatores et restauratores.

28. Ingens aestus anni 1135. Pons Reginoburgensis extruitur, Eiusque descriptio.

29. Lotharius Rogerium qui a Papa nomen Regis Italiae extorserat, cum Heinrico IX. ex Italia pellit. Heinricus IX. Tusciam in feudum accipit.

30. Lotharius in Germaniam tendens moritur. Mors Brunonis et Hugonis Agrippinensium, Alberti Moguntini Archi-Episcoporum, Luitperdi Marchionis Austriaci et Heinrici Episcopi Fruxinensis.

32. Rucelinus Petri Abelardi Praeceptor. De Realibus et Nominalibus. Philosophia Scholastica.

36. Wilhelmus Occomensis Philosophiae Aristotelicae restaurator. Epigramma in Rucelinum.

38. Comitia Moguntiaca. Heinricus Superbus imperium affectat, cumque Status imperii comitia anteuertunt et Conradum III. eligunt atque coronant, electionem tanquam nullam oppugnat, et insignia Caesarea reddere recusat.

39. Saxones in Comitiis Bambergensibus se Conrado submittunt. Heinricus superbus in comitiis Reginoburgensibus insignia exhibet.

40. Noua Comitia Augustae Rhetiae habita. Conradus feuda Heinrico concessa repetit. Heinricus proscribitur et administratione Boiariae et Saxoniae submouetur.

[Note: 1] HAinricus octauus frater Welphonis secundi, primi filius, Wulphyldam Magni, ducis Saxoniae filiam coniugem habuit, ex ea septem liberos, tres mares, quatuor foeminas, Hainricum, Welphonem, Conradum monachum: Iuditham, Sophiam, Machtyldam, Wulphyldam procreauit. Cum fratre vndeuiginti annos, post mortem illius quinque ducatum Boiariae administrauit. Rauenspurgii decessit anno ab orbe seruato MCXXV. Fatum mariti subsequitur vxor die deinceps sextodecimo. Amborum corpora ad Altdorf delata sunt.

[Note: 2] Eodem anno diuus Otto, qui Pomerios vt religionem Christi reciperent, persuasit, Babobergomum rediit. Et Imperator Hainricus Quintus Caesar Augustus Traiecti obiit, decimo Calendas Augusti. Successit Lotharius secundus, Saxoniae regulus.

[Note: 3] Atque hunc Hainricum octauum regulum Boiorum, primum omnium, priuatis auspiciis, donationem fecisse, diploma dedisse, hoc sua imagine signasse, id quod antea Imperatores, Reges et Caesares duntaxat factitarunt, reperio. Initium, finem, exemplum eius tabulae subscribo. Innomine sanctae et indiuiduae Trinitatis, Hainricus diuina fauente clementia, DVX BAVVARIORVM consensu Wulffhyldae vxoris, decimas in pago Ranneshofen de nemore Willebart tradit ad aram diui Pancratii, et alia quaedam praedia. Actum Ranneshofen anno Christi MCXXV, praesente Ottone Palatino, Friderico de Regenesburc aduocato, Helperto de Geren, Heinricus Dei gratia dux Bauariae. Data Ranneshofen in palatio III. KL. Aug. per manum Bernhardi notarii. Interregnum tum fuit. Liberos deinceps narrabo.

[Note: 4] Conradus ad Agrippinensem Coloniam, erudiendi gratia missus: vbi adoleuit, inde cum quibusdam condiscipulis ad Claram vallem, celebrem diui Bernardi aedem migrauit: eiusdem caeremoniis initiatus Hierosolyma supplicandi gratia profectus, morbo corripitur, reuertitur, Barii municipio Appuliae ante parentem obiit. Iuditha vxor fuit Friderici praesidis Sueuiae, mater vero Imperatoris Friderici primi Caesaris Augusti, quem Itali Barbarossam vocant. Sophia Berchtoldo Zaringio nupsit. Hoc mortuo ad secundas transit nuptias. Venit deinde in manum Lupoldi, Stirii limitis praefecti, peperit Odagrium, ille obiit post natum Christurn anno millesimo, centesimo, vndetricesimo. Machtylda primo Dietboldo iuniori Voccioburgensi dynastae nuptum collocatur, eo defuncto, Gebhardo comiti de Sultzbach in matrimonium datur. Wulphyldam Brigantinus Rhaetorum tetrarches vxorem duxit. Heinricus nonus, Superbus cognomento, patri Heinrico octauo in ducatu Boiariae succedit.

[Note: 5] Iisdem diebus Lotharius Saxo, exhaeredatis Friderico Sueuiae, atque Conrado Franciae regulo, fratribus germanis, nepotibus Hainrici quarti, astu fraudeque archimystarum Alberti Mogontini, et Conradi Salisburgensis, Caesar declaratur. Nemo erat qui Imperium Friderico, sanguini Augustorum non destinabat. Verum, vt dixi, Lotharius astu Alberti atque Conradi opera rebus impositus, illius potissimum suasu Fridericum et Conradum, prolem Caesaream, sobolem Augustorum opprimere, atque plus aequo in ordinem redigere conatur. Quamobrem illi sacra Caesarea et Imperii insignia, quae morte auunculi ad eos redierant, Lothario tradere recusant, sed et armis sumptis, se atque suos tutari pergunt. Conradus ab Italis inuitatus, Mediolanum penetrauit, ibi ab incolis rex Italiae constituitur, ab Anthelino vrbis archi-episcopo inungitur.

[Note: 6] Lotharius Gertrudim vnicam filiam Heinrico rectori Boiorum despondet. Isque confestim equitatum cum primariis Boiariae foeminis, qui sponsam ex Saxonia abducant, mittit. Inter haec ipse more gentis auspicaturus bonis ominibus principatum, concilium Reginoburgii cogit, pacem publico edicto sancit: lites dirimit, ius dicit, proceres Boiorum ab armis discedere, concordiae bona colere praecipit, latrocinia vetat, capitaliaque fore decernit. Praetorem, qui praesidendo iuridicundo intentus vicem suam fungeretur, Reginoburgio imponit. Peracto conuentu, sponsam Augustae in confinio Rhaetorum atque Vindelicorum excipit. In campo Lyci supra Augustam inter Fridbergam et Moring, qui locus Concio legionum [Note: Concile.] vocari solet, nuptias octauo

Quinquagenalium die facit. Frequentes Boiariae atque Sueuiae primores interfuerunt.

[Note: 7] Confectis nuptiis, nuptam Rauenspurgium migrare iubet, vbi tota aestate degit. Dux ad socerum in Saxoniam se confert. Marsoburgii in celebri conuentu, Gredingam, Noreiobergam, episcoporum praesulum Boiariae tutelam, ab eodem in fidem accepit. Operam suam aduersus Fridericum sororis suae maritum, iureiurando pollicetur.

[Note: 8] Interim dum in Saxonia longius abest, Fridericus comes a Bogen, aedis Reginoburgensis curator consobrinus illius, coniunctis sibi quibusdam proceribus Boiorum, quibus pax odiosa erat, praetorem ducis, Reginoburgensibus datum, interficit: dolebat honorem atque commodum suum in vrbe deminutum iri, Henricique augescere.

[Note: 9] Caesar et Boiariae praeses versus Boiariam arma ex Saxonia mouent. Lotharius comite Vlrico Boiemorum duce Noreiobergam obsidione claudit frustra. Ciues fortiter se defendunt, aduentantibus in auxilium obsessis Conrado Francorum, Friderico Sueuorum procuratore erumpunt, Caesarem cedere cogunt. Isque Bambergam, inde Wurtzburgum se confert, hinc Rheni oram lustrat. Nemetas, qui rebus Conradi atque Friderici, tanquam cognatorum Caesarum, qui apud eos sepulti erant, fauebant, circumsidet. In eiusdemque vrbis agro Limburgium castellum, et monachorum templum, quod Fridericus firmissimo praesidio tenebat, fame ad deditionem iam coegerat, nisi Vlricus Horningensis Sueuus, socios ad deditionem faciundam consultantes, confirmasset, satis superque annonae superare, nimirum satius esse dictitans, ventribus crassis monachis pasci, quam castrum tam turpiter in manus hostium tradere. Quod vbi monachi accepere, abunde commeatum praesidio militari largiuntur.

[Note: 10] Interea Henricus in Boiaria Falckhenstain (a principibus nostris ante paucos annos Hieronymo a Stauff datum) vicum et arcem Boiariae transdanubianae munitissimam, Boiemiae atque Hercyniae saltui continuam, quae tum Friderico comiti a Bogen parebat, obsidet, relictisque ibi octingentis equitibus, quibus sororem suam Sophiam, quae, mortuo marito Lupoldo Stirio, ad fratrem concesserat, praeficit, ipse ad socerum cum sexcentis equitibus contendit. Vltra Rhenum aduersus Friderici incursationes considet, Fridericum noctu irruentem, exploratis eius conatibus in fugam vertit, fugientem vsque Gruningiam persequitur. Nemetes Alberto episcopo Mogontino arbitro, Caesari se dedunt. Henricus ad Boios reuersus Falckhenstain expugnat atque incendit.

[Note: 11] Posthaec Fridericum Sueuum, sororis suae Iudithae maritum, apud Zuuyfalten monasterium ad colloquium inuitatum, dolo capere nititur. Fridericus euasit, Memmingiam, Rauenspurgum, Altdorff, plerosque Sueuiae vicos, qui sub ditione Henrici erant diripit, exurit. Par pari Henricus refert, fines Friderici cum copiis ingreditur a Tegendorff Danubiano vico, vsque ad Hohenstauff, Vlmam quoque depopulatur, cuncta caede, incendiis complet.

[Note: 12] Moritur tum Conradus, qui et Chuno, Reginoburgensis pontifex. Ciues, sacerdotes, authore Friderico procuratore mystarum, non expectato aduentu ducis, nulla eius ratione habita, citra eius consensum Henricum Comitem a Wolffrathshausen, patruum Ottonis reguli a Wolffrathshausen, episcopum designant. Hoc vbi Henricus Boiorum rector resciuit, edita comitia irrita facturus ad Caesarem festinat.

[Note: 13] Wolffrathusius Comes eius conatus anteuenit, consiliumque frustratur. Iuuauiam propere se confert, a Conrado archimysta ritu solenni inauguratur. Angilofridum antistitem diui Haimerani abdicat, monachos deuouet, hisque a capite ieiunii ad septimum Calendas Augusti sacris interdictum fuit. Censum a Paschale impositum reddere detrectabant. Episcopus igitur iussu Innocentii secundi, Pontificis maximi vi templum occupat, calices aureos comminuit, bullas, diplomata, priuilegia comburit, plumbea monumenta reperta in sepulchro Berchtoldi praesulis liquefacit, fanum compilat.

[Note: 14] Dux praedia, vicos episcopi deuastat, Stauff Danubianam arcem de improuiso inuadit, expugnat, praesidioque firmat.

Quam rursus episcopus obsidet, fameque obsessis, annona deficiente expugnare conatur. Dux vi obsidionem episcopum soluere cogit, commeatum in arcem deportat. Inde superiorem Boiariam petit, quam cum paucis peragrat. Otto nepos ex fratre episcopi, de improuiso de Wolffratshusio erumpit, hostili animo ad ducem adfectat viam, quippe eius equum agnoscebat. Quidam comitum rectoris Boiorum equo suo hunc imponit, ipse equum eius insedit, atque terga vertit, Otto hunc Henricum esse ratus, insequitur, deprehensumque multis vulneribus confossum trucidat. Interea Henricus elabitur, comparatis copiis agrum Wolffrathusianum Februario deuastat, intra, extra alpes Penninas cuncta depopulatur. Homerasium castellum obsidet, expugnat, igne concremat A Wolffrathusio, quod ieiunium Quadragesimae solenne imminebat, abstinet, accito in commilitium fratre Welphone, Reginoburgium petit, praesidium a Stauff deducit, arcem incendit.

[Note: 15] Inde in Sueuiam se confert, fratri Welphoni Vtham filiam Godofridi ditissimi reguli a Kalb, paternis opibus instructam, dat in matrimonium Albertus patruelis Godofridi ratus sibi partem haereditatis praereptam, arcem Kalb dolo capit, praesidioque firmat. Deinde copias Welphonis apud Sindlfing noctu de improuiso adoritur, partim capit, partim in fugam coniicit, equis, armis, rebus potitur. Vicum succendit, praedam omnem in arcem suam Wirtenberg deportat.

[Note: 16] Henricus et Welpho absque cunctatione castello castra admouent, balista saxa in moenia iaculantur, ariete muros diffindunt. Albertus opem Friderici, et Conradi, Ducum Sueuiae atque Franciae implorat. Dumque hi obsessis suppetias ferre festinant, Henricus et Welpho, qui oppugnationem non intermittebant, arce Wirtenberg potiuntur. Praeda omni recepta, cunctis qui intus erant in vincula coniectis, atque captiuis abductis, castellum comburunt.

[Note: 17] Inter haec Conradus dux Zaringius, auunculus coniugis Welphonis Schonburgium, quod Welphoni parebat, circumsidet. Lotharius Caesar cum exercitu adueniens Zaringium cedere cogit, Welpho inde Leonstain, quod sub ditione superioris Alberti erat, vi expugnat, ad Kalb castra mouet. Albertus vbi se imparem Welphoni esse videt, supplex abiectis armis in castra procedit, pedibus Welphonis accidit, veniam petit. Welpho eidem non gratiam solum facit, sed etiam omnia, quae abstulerat, reddit.

[Note: 18] Pacatis rebus in Sueuia, Heinricus in Boiariam post Paschalia redit, Wolffrathusio castra mouet. Henricus episcopus Reginoburgensis ex illo oppido ortus, proceres Boiorum, atque tetrarchas orat, ambit, atque auxilium nepoti laturus, aduersus superbiam et dominationem ducis, exercitum imperrat. Nempe Lupoldus Austriacus, Fridericus Comes a Bogen, Albertus eius gentilis, et caeteri Boiorum dynastae, excepto Ottone a Wittelspach praefecto praetorio, progenitore nostrorum principum, ducem Boiaria deturbaturi, propter Isaram amnem proxime Wolffrathusium castra locant. Cum acies instruerentur, Otto superior, consobrinus ducis, et Friderici comitis a Bogen, socer Ottonis obsessi, apparet, copias reguli explorat, vltro, citro commeat, vires summi Boiorum principis aduersariis commemorat, certam cladem ostendit, terroremque illis incutit, fama hostilium copiarum, eas amplificando perterritat, scrupulum iniicit. Friderico a Bogen consobrino suo (nam Adoleda mater Friderici, Richardae matris Ottonis soror erat) persuadet, vt secum in castra veniret, pedibus ducis accideret, veniam oraret, quam et impetrauit. Idem Otto a Wolffrathshausen i socero persuasus facit, se atque castellum Henrico absque conditione permittit. Ipsum praeses Boiorum in exilium Rauenspurgium agit, iurare eundem, ne in Boiariam, nisi a se restitutus redeat, cogit. Posthaec Wolffratshusium vicum atque arcem, primae Vindeliciae ad Confluentes Isarae atque Libusae conditam, diripit, atque igne concremat. Verum Iustitiam, vxorem Ottonis, filiam Ottonis, praefecti praetorio, quae in oppido cum marito obsessa fuerat, benigne adpellat, eam cum rebus suis ad parentem abire permittit. Ita proceres Boiorum perdomiti in gratiam cum duce redeunt. Episcopus Reginoburgensis Hochoburgio praefectura,

[Note: 19] Pacata igitur Boiaria, eodem tempore diuus Bernardus Lotharium Caesarem, Fridericum et Conradum nepotes et haeredes, Augustorum veteres inimicos Bambergae conciliat: eaque ciuilis discordia decem annos Germaniam adflixit. Fridericus mortua Iuditha Boia, Hagnam de Sarpruk, neptem Alberti episcopi Mogontini ex Friderico fratre vxorem ducit, ex qua Conradum Palatinum Rheni et Clariciam vxorem Ludouici Turogi progenuit.

[Note: 20] Dum haec in Germania fiunt, duo Romae de Pontificatu maximo decertant, Anacletus et Innocentius: ille fretus opibus Rogerii Siciliae, Apuliae, Calabriaeque reguli Innocentium vrbe pellit. Isque in Germaniam ad Lotharium aufugit, ab eodem Conrado Abusino, Iuuauensi archiepiscopo deducente Leodii reuerenter excipitur, in Germaniaque fere duos menses commoratur, donec eum Lotharius frustra clientelam pontificalem repetens per Boiariam, Tridentinaque iuga Romam cum paucis (Italis eius paucitatem contemnentibus) deduxit. Vbi in aede Constantina a pontifice reduce inauguratur. Nam templum D. Petri Anacletus tenebat.

[Note: 21] Imperator accepto cognomine Augusti in Germaniam reuertitur, Danos, Bolios, Venedos, Boiemos perdomitat, Rugii, Pomerii, Vgri muneribus immensis eius amicitiam ambiunt. Nicolaus rex Cimbrorum cum filio Magno Alberostadii [Note: Halberstat. vide Daniam Crantzii lib. 5. cap. 13.] in verba Lotharii iurauit, se suosque successores perpetuo fore in potestate Romanorum Imperatorum. Dum Lotharius Innocentium Romam deducit, Cimbri omnes Caesarianos, qui in regno illorum versabantur, vno die contrucidarunt.

[Note: 22] Sub idem tempus sexdecim contubernia monachorum, collegia mystarum in Boiaria instituta sunt. Circum patriam meam Abusinam ad Septentrionem Schamhaubten Gertrudis vxor Berchtoldi cum filia Litogarda. Ab Orientis ora Ror Magnus filius Ruperti, nepos Babonis, cum vxore Irmogarda, et filio Alberto. Et finitimi horum Conradus, Henricus, Gebhardus mysta Reginoburgensis, fratres Germani de Raning et Rotenburg reguli, cum matre Machtylda Paring, et diuum Magnum ad confluentes Danubii atque Regni, in aduersa Reginoburgii ripa flaminibus Aurelianis dedicant.

[Note: 23] Ab Occiduo vero sole, et Austro consecraneis diui Benedicti Monacho monasterium, olim ab Vgris excisum, Henricus nonus regulus Boiorum, et Dietpoldus Voccioburgensis instaurarunt: Grimoldus vero, atque Aribo, Conradus, Henricus fratres Germani, filii Thimonis, et Willbergae Piburgium regiam suam in templum commutant. Diuus Eberhardus, filius Henrici et Berthae, frater Vlrici praesul eligitur, posteri horum Vom Stain auff dem Nordgeuu, cognominati sunt a ciuitate Nariscorum.

[Note: 24] In Boiaria Aquilonari Henricus de Lechsgmund et Graispach tetrarches, Litogarda vxor, filius Volcardus Caesaream, Otto filius Henrici, nepos Ruperti, pronepos Babonis, Comes de Rietenburg, vrbis Reginoburgensis praefectus Walderbach condunt, caeremoniis Cisterciensibus initiant. Albertus comes a Bogen, filius Hartuici et Litogardae, vxor Heduica, liberi Albertus, Berchtoldus, Hartuicus, arcem Windenberg symmystis diui Nordberti archiepiscopi Maidenburgensis tradunt. Eius sacris Osterhofen quoque, in inferiore Vindelicia, pulsis popularibus mystis, procurante diuo Ottone episcopo Bambergensi, a fummo Boiorum regulo traditur.

[Note: 25] Itidem in Boiaria secunda Geroldus atque Christina coniuges Aspach praetorium suum Benedictinis tradunt. Otto de Vittelspach ortus, praefectus praetorio Boiorum, author generis principum nostrorum, cum vxore Helica Ensdorff apud Nariscos D. Benedicto, in Meridionali Boiaria Vnderstorff, Augustinianis mystis dedicat.

[Note: 26] In superiore Vindelicia Beiharting, Iuditha, atque eius frater Meginogothus, Aurelianis flaminibus extruunt: Romanus episcopus Gurcensis, iussu Conradi archimystae Boiorum templum consecrat. Nam Henricus episcopus Fruxinensis, vir admodum eruditus, rebus Imperii studebat, Conradus factionem pontificis Maximi sectabatur. Vinariam itidem superioris Boiariae

praefecturam Segibotho, Adolaedo coniuges, cum liberis Segibothone, atque Gertrude Aurelianis sacris addicunt.

[Note: 27] In Norico Conradus Iuuauensis pontifex, ex Abusina patria mea oriundus, Chiminum templum olim a Thessalono secundo, regulo Boiorum, diuo Benedicto conditum, ab Vgis ad egestatem redactum, mystis Augustinianis, itidem eiusdem ceremoniis iuxta eundem tractum proxime Reichenthal, Diui Zenonis aedem tradit. Is quoque Iuuauenses sacerdotes, symmystas, vt cultum D. Aurelii Augustini reciperent, persuasit. A quo nostro aeuo, opera Matthaei Langi, eiusdem fani Archiepiscopi et flaminis, Romani pontificis omnium clarissimi, soluti sunt.

[Note: 28] Per idem tempus, annum aerae nostrae MCXXXV. feruentissimum fuisse, amnes siccatos esse, syluas cum montibus arsisse, fomitem, et quicquid alendo igni aptum est, in terram ingestum, mox ignem concepisse, literis proditur. Reginoburgenses tum, atque dux Henricus, Danubio pontem lapideum imposuere, qui vrbem, cum suburbano municipio, tum demum condito, quod Amhoff vocant, iungeret, inter mirabilia Germaniae opera numeratur. Quippe strues saxorum triquetrae subinde lapidibus ex fundamento cumulatae truncis arborum, et stipitum compage, veluti quodam nexu continentur. Fronte recta fluctus excipiunt, amnem morantur, qui retentus, acrius quam si libero cursu mearet, illiditur. Spumabundus perstrepit, ingenti sonitu sermonem astantium obtundit. Quindecim fornices ingentes saxo quadrato structae, viginti pedum interuallo distantes, quae ex fundamento, vt dixi, lapidum cumulis coniecto, surgunt vtrinque, atque concameratae sunt, opus sustinent, supra quas lapide quadrato solum stratum, saxorum moles, coruis ferreis, harpagonibusque continentur, phambo obduratae, ataue oblitae. Turres in capite meditullio, et calce erectae, pyramidum altitudinem aequant.

[Note: 29] In Italia (ad historiam redeo) Innocentius Pont. Max. cum Rogerio Siculo confligit, atque superatur. Rogerius redacto pontifice in potestatem, regium nomen ab eo extorquet. Imperator Lotharius comparatis copiis, per Tridentinam vallem in Italiam arma mouet. Henricus Boiorum legatus gener eius cum omnibus Boiariae proceribus in gratiam redit, eosdem socios militiae adsciscit, mille atque quingentos equites auxiliares socero ducit. Propter lacum Benacum, [Note: Lacus Benacus. Gartsee.] quem nunc Gardam vocant, oppida in fidem ab Augusto accipit. Qui citeriorem Italiam omnem in ditionem cogit. Cremonam, deinde Ticinum, vbi Otto comes a Wolffrathshusio sagitta percussus interiit, expugnat. Aemilia atque Bononia genero fautore ad obsequium redacta, inde Thaurinorum Augustam progreditur, cuncta terrarum, citra Apenninum montem, sub radicibus alpium, a supero ad inferum mare, imperata facere adigit. Posthaec diuisis copiis, ipse oram sinus Hadriatici lustrat. Ancona, Spoletum, vniuersae vrbes obedienter mandata faciunt. Inde Troiam, vsque Barium, Pediculum, maritimam vrbem (quae ante Iapyx a filio Daedali dicta est) penetrat. Henricus Boiorum dux gener eius per Tusciam profectus, eam ab Imperatore in fidem accepit. Romam peruenit, pontificem Max. secumducit, Albam expugnat, diripit, Beneuentum capit, Capuam, Salernum imperata facere cogit, Barii cum Pont. Max. Imperatori Lothario occurrit.

[Note: 30] Inde coniunctis copiis Rogerius tota Italia pellitur. Reginaldus parto regno imponitur. Imperator in Siciliam transfretaturus, principibus Germaniae eam militiam detrectantibus, pacata Italia tota, redire in Germaniam cogitur. Tridenti morbo correptus, in sylua, quae est inter Oenum, Lycumque amnes, octauo Idus Decembris, anno Christi seruatoris nostri millesimo centesimo tricesimo septimo expirat Corpus per Augustam Rhetiae a genero in Saxoniam deportatur, in Lutharia [Note: Zu Lauthers im Closter.] humatur. Resab eo gestae in aesincisae, eodem conduntur. Eodem anno plerique alii principes interiere: Bruno atque Hugo Agrippinenses archimystae, Albertus Mogontinus pontifex, diuus Luitpoldus Austriaci Boiorum limitis dux, Henricus episcopus Fruxinensis septimo Idus Octobris.

[Note: 31] Sub idem tempus Gratianus ille ius Pontificale dilaniauit atque confudit.

Etenim, vti est in nostris Bibliothecis syncerum, duas continet partes: prima acta sunt vniuersorum Conciliorum, quae quidem recepta esse constat: altera, Constitutiones, epistolas, rescripta Maximorum pontificum complectitur, vt quaeque gesta fuere, causae, adsessores, testes, adductis locorum, temporumque momentis, commemorantur.

[Note: 32] Hisce quoque temporibus fuisse reperio Rucelinum, Britannum, magistrum Petri Abelardi, noui Lycaei conditorem. Qui primus scientiam vocum siue dictionum instituit, nouam philosophandi viam inuenit. Eo namque authore duo Aristotelicorum, Peripateticorum genera esse coeperunt, vnum illud vetus, locuples in rebus procreandis, quod scientiam rerum sibi vendicat, quamobrem Reales vocantur: alterum nouum, quod eam distrahit, Nominales ideo nuncupati, quod auari rerum, prodigi nominum atque notionum verborum videntur esse adsertores. In hisce duobus generibus dissidium et bellum ciuile est, illius Thomas Aquinas Italus, et Ioannes Duns Scotus: huius Wilhelmus Occomensis Anglius (cuius sepulchrum marmoreum apud nos in Boiaria Monachii in templo Franciscanorum monstratur) Marsilius Haidelbergensis Academiae, Ioannes Buridanus Viennensis Gymnasii institutor, Gregorius Ariminensis Viennae humatus, antesignani sunt. Alios, et tot munitos Peripateticae familiae philosophos, et proximos quosque a prioribus dissentientes praetereo. Aliis subinde aliae opiniones, alia placita sunt, ita fit, vt nulli duo concinant Acutissimus censetur, qui maxime ab aliis discreparit. Eruditionem discordia metiuntur, se inuicem iugulant, se ipsos inuicem conficiunt atque consumunt. Nunquam concordes, nisi cum conspirarint: sunt qui armati aduersus omnes omnium reprehensiones inter se collegant, eamque pestem Grammaticae, Theologiae que inuexere, nimirum Scholasticae atque Vmbraticae. Nihil potest sinesuo interitu sibi esse contrarium, illa interiit, haec nunc in se victas conuertit manus. Singulae sectae iudicio multarum sectarum stulticiae conuincuntur.

[Note: 33] Veterani scientiam, vtpote aemulam naturae, de rebus siue in rebus existere (nempe notatio naturae, et sensus animaduersio peperit artem) ea quae confusa sunt notione, mente, cogitatione duntaxat distinguuntur: diuersa quoque esse contendunt, sicuti est numerus, et res quae numeratae sunt, magnitudo, et res magna, caecus et caecitas, atque huiuscemodi alia. Tyronum caterua haec quae solum intelligentia et cogitatione separantur, idem esse censent. Nec enim aliud numerum, quam resnumeratas, caecitatem quam caecum esse, ipsis placet. Hi scientiam quoque, potissimum de dictionibus, et nusquam nisi in animi notionibus atque rationibus esse docent. Eam enim comparari, vbi verborum explicatio, definitiones, communes animi sententiae, postulata, ratiocinationes adhibentur, perceptis, et ad omnia, de quibus disceptatur, vbi proloquiis, pronunciatis, argumentis, quasi rerum notis, ducibus, ad probandum et concludendum vtimur. Haec vninersa, haud dubie, orationes, ratione conclusae sunt, quae ex verbis et nominibus componuntur.

[Note: 34] De Ideis quoque, quas Cicero formas atque species, vulgus philosophorum vniuersalia, naturas communes, communicabilesue nuncupant, sicuti et antiquissimi philosophi digladiantur. Socrates Sophronisci, Plato Aristonis filius, Athenienses, Ideas seiunctas a materia et corpore, aeternas in sensis visisque Dei, id est, mentis esse existimant. Plato enim tres Principesin arce diuinitatis collocat , hoc est, ipsum bonum, omnium primum, et siue , id est, mentem, originales rerum species continentem, spiritum atque animam mundi omnibus incubantem, de qua Lucanus:

Principio coelum, ac terras, camposque liquentes,
Spiritus intus alit, totamque infusa per artus,
Mens agitat molem, toto se corpore miscet.

Hisce Plato insuper materiam subiectam (quam Poetae Chaos vocant, et Ouidius in praeclaro opere describit) adiunxit quae accipiendi atque quasi patiendi vim haberet cui imagines Idearum imprimerentur atque insererentur. Aristoteles filius Nicomachi Stagirites primus huiuscemodi

species labefactauit. Theophrastus Lesbius eius discipulus, atque in Schola successor, vehementius etiam fregit. Nam quamuis has ille relinqueret (vt ait Plutarchus) attamen neutiquam a qualitatibus, singularibusque rebus disiunxit atque separauit.

[Note: 35] Stoici a Zenone originem duxere nullam talem Ideam in natura rerum, sed notiones in animo esse dixerunt, hoc est conformationem insignitam et impressam intelligentiae. Antiqui Aristotelis opinionem, recentiores Stoicorum sectantur.

[Note: 36] Isthaec noua Aristotelicorum secta a veteribus pene explosa et exibilata, a Wilhelmo Occomensi rursus excitata, aucta, atque de integro instaurata est. Hanc ob caussam a suis Venerabilis ille incoeptor vocari solet. Vicitque manus Wilhelmi, adeo vt celeberrima Athenaea, Galliarum Lutecia, Germaniae magnae Erdfordia, Nariscorum Angilostadium, Noricorum Vienna, in illius verba iurarint. Extat in Rucelinum superiorem Epigramma decastichon, quod non nitoris cultusue, sed testimonii gratia subscribo:

Quas Ruceline doces non vult Dialectica voces,
Iamque dolens de se non vult in vocibus esse.
Res amat, in rebus cunctis vult esse diebus:
Voce retractetur, res sit, quod voce docetur.
Plorat Aristoteles, rugas docendo seniles,
Res sibi subtractas per voces intitulatas.
Porphyriusque gemit, quia res sibilector ademit.
Quires abrodit, Ruceline Boethius odit.
Non argumentis, nulloque sophismate sentis.
Res existentes, in vocibus esse manentes.

Haec ex Platone, Aristotele, Cicerone, Plutarcho Cheronensi, Alexandro Aphrodiseo, diuo Hieronymo, Seuerino Boethio, Ottone Fruxinensi episcopo excepimus: atque quamuis haec nihil ad historiam attineant, tamen in haec diuertisse non fuerit alienum, propter vulgatas in Scholis assidue quaestiones de huiuscemodi rebus.

[Note: 37] Mortuo autem (vt redeam vnde euectus sum) Imperatore Lothario, bella intestina Europam attriuere. Francia occidentalis Ludouici regis atque Dietboldi Blesensis: Anglia Machtylde Augustae, filiae Heinrici regis Angliorum, et Stephani huius nepotis ex sorore, domestica seditione adflictae sunt. De regno quoque Vgrorum Stephano rege mortuo, Bela caesus filius Almi, et Borithius frater Stephani, filius Colomanni regis, armis contendunt. Borithius ducem Boloniae in auxilium exciuit. At Bela Alberto Austriaco, marito sororis suae, filio diui Luitpoldi ad se recepto, obuiam Borithio processit. Is vbi ex sermonis sono Teutonas aduersus se venisse accepit, cum duce Boloniae, amissis multis in fuga, terga vertit. Albertus paucis post diebus moritur.

[Note: 38] Inter haec Principes German. ad Quinquagenales ferias comitia Caesarea Mogontiacum indicunt. Henricus Boiorum regulus, gener Imper. Lotharii Imperium affectat, insignia Imperii retinet: nam socer in eius ducatu obierat. Primores Imperii infensi Henrico, quod eius potentia formidolosa erat, Comitia Caesarea Mogontiacum indicta anteueniunt. In media Quadragesima (ieiunium solenne est Christianis, quod dies quadraginta ante Paschalia seruant) apud Conftuentes Rheni atque Mosellaefrequentes coeunt, Conradum nepotem Augustorum, Franciae ducem, Caesarem consalutant, confestimque ad Aquas. Graneas deducunt, vbi eundem Theodouinus Legatus Romanus inungit. Henricus et Boiorum et Saxonum regulus summa ope restitit, interpellat, refragatur, obnunciat, Comitia facta aduersus auspicia, leges, contra intercessiones, atque morem maiorum, pro irritis habere conatur, imperata, mandataque detrectat, sacra Caesarea reddere noluit.

[Note: 39] Hanc ob rem Boiis, et Saxonibus, et ipsi Bambergam ad quinquagenalia dies dicitur. Richissa Augusta atque Saxones apparent, se in potestate noui principis futuros pollicentur, Conradus, vbi Henricus cum Boiis praesto non fuit, ad tertium diem Calendarum Iuliarum Reginoburgium ad conuentus agendos petit. Ottonem fratrem suum filium D. Luitpoldi Historiographum, Fruxinensem designat episcopum. Henricus ibi quidem praesto fuit, atque imperialia signa reddidit:

[Note: 40] Conradi Abusini archiepiscopi Boiorum opera Augustae in Rhetia aliud cogitur concilium. Eo Henricus cum amicis, atque magna Equitum vi venit, castra ante moenia vrbis fecit. Caesar in vrbe erat, frustra vltro citro, conciliandae pacis gratia amici commearunt. Conradus Ethruriam, oppida Italiae, atque Noreiobergam, quae Imperator Lotharius genero tradiderat, postulat. Dux Boiorum accepta a rerum domino, hactenusque bona fide possessa reddere noluit. Caesar posteaquam coenauit, abire se cubitum simulat, at cum paucis, nemine salutato, noctu vrbe egreditur, Wirzeburgium in Franciam se confert, ibi frequenti senatu Hainricus fit reus, atque laesae maiestatis condemnatur. Et post haec in Saxonia Goslariae ab administratione vtriusque ducatus sententia Principum submouetur, edictoque proscribitur. Saxoniam Conradus in fidem Alberto committit. Inde Noreiobergam, vbi insignia Imperii erant, obsidet, atque ad deditionem cogit.

[Note: 41] Tabulae proscriptionis vbi in Boiariam delatae sunt, nouus princeps, haud dubie potentissimus, parque regibus, qui a mari inferno supernoque ad oceanum Germanicum, sinumque Codanum longe lateque dominabatur, leui momento perculsus, omnibus ab eo breui deficientibus, quatuor duntaxat comitibus profugus in Saxoniam elabitur, animique aegritudine inualescente decubuit, Gertrudin vxorem, infantem Hainricum, calamitatem ac statum suum deplorando Saxonibus collachrymantibus commendat, eodemque anno nempe a Christo nato millesimo centesimo vndequadragesimo, exul animam efflat, in mausoleo soceri sui conditur, potestatis anno quartodecimo.

CAPVT IV. Leopoldus Dux Boiariae. Heinricus X. Dux Boiariae, primus Dux Austriae. Austriae, et Stiriae situs, origo. Bellum Vngaricum. Monasteria Scotorum in Germania. Expeditio contra Saracenos in Palaestinam.

1. Luitpoldus, Diui filius Boiariae praeficitur. omnibus in fidem eius praeter comitem de Valai iur antibus, Luitpoldus arcem Valai obsidens a Welphone Heinrici Superbi fratre funditur.

2. Welpho Weinspergum frustra inuadit, Reginoburgi tumultum excitat, et irruente in eum populo feliciter euadit; Reginoburgenses, vastatis agris et positis extra moenia castris, pacem redimere cogit.

4. Conradus III. Heinricum Austriacum Ducem Boiariae constituit, Gertrudin Heinrici Superbi viduam Heinrico X. Austriaco dat in matrimonium.

6. Portenta. Iudaeorum interitus a falsis Prophetis intentatus per Bernhardum auertitur. Edessa a Turcis occupatur. Vbinam D. Thomas sepultus sit.

7. Motus in Gallia. Romani arrepta libertate Senatum restituunt, Pontificem ab administratione Reipublicae excludunt.

8. Arnoldus Brixinensis contra auaritiam et fastum Cleripraedicans suspenditur. Italiae ciuitates se mutuis armis atterunt.

9. Varii tumultus in Germania Polonia et Vngaria. Stiria a Sclauis et Vgris afflicta, contra quos Conradus quosdam misit, Vgrosque ad pacem adigit.

10. Fridericus contra comitem a Wolffrathshausen in Boiariam contendit, Proceres Boiorum in arcem Wolffratshausen cogit, comitemque a Dachau capit.

11. Imperator Graecus Manuel cum Conrado foedus renouat et Bertham, a Graecis Irenam dictam in matrimonium ducit. Borithius Caesaris opem implorat contra Vngariae Regem.

12. Rogerius Siculus vt Conradum ab Italiae et Siciliae finibus aceret negotium ipsi domi per

13. Welpho assistentibus Episcopis Boiariam ingreditur et infestat. Heinricus X. amicos Welphonis, imprimis Clerum atterit.

14. Welpho cum Heinrico pugnaturus recedit. Caesar et Heinricus Conradum Ducem Dalmatiae et Meraniae ad deditionem cogunt. Welpho Caesarem lacessit.

15. Heinricus X. cum Geizone Rege Vngarorum bis ad Litham praeliatur. Posonium captum et ab Vngaris occupatum.

17. Adimplorationem Graecorum expeditio in Asiam a Statibus imperii decerniutr.

21. Scoti quando ad religionem Christianam conuersi et in Germania religionis nomine inclaruerunt. Vienna restaurata.

22. Alia monasteria Scotis concessa. Scoti ob inscitiam atque scelera vbique pulsi sunt. Eberhardus Archi-Episcopus Salisburgensis.

23. 25. Expeditio ab Imperatore Conrado et Ludouico Galliarum Rege cum multis proceribus et 700000. sine successu suscepta dum fraude Graecorum, et aliis casibus ingens ista multitudo attrita sit.

24. Gallorum leuitas notatur. Ingens fames exercitus Christianorum affligit. Turcae praelium detrectant, Christianos tamen incursationibus fatigant.

26. Conradus Constantinopolim reuertitur. Welpho domum remeans a Rogerio Siculo honorifice exceptus ad bellum Conrado inferendum coemitur. Ludouicus Rex Galliae vxorem dolo et vi amittit.

27. Caesar Damascum obsidet, sed ab Hierosolymitanis desertus obsidionem soluit et Constantinopolim redit. Heinricus X. Theodoram filiam Manuelis Imperatoris Graeci in matrimonium ducit. Caesar in Germaniam redux.

28. Welpho Conradi caestellum oppugnans in fugam coniicitur, mox tamen Caesari reconciliatur.

29. Otto comes de Wittelsbach ob direpta bona Ecclesiastica a Caesare circumsessus a curatione templorum sese abdicare cogitur. Conradus Caesar expeditionem Italicam meditans moritur. Reginoburgum conflagrat.

[Note: 1] TVm Luitpoldus filius D. Luitpoldi a Conrado Caesare fratre suo Boiis Reginoburgii imponitur. In eius verba quidam sponte, pars metu coacti iurant. Primi Reginoburgenses mandata atque deditionem faciunt. Deinde nouus princeps, vti mos est, copias cogit, vniuersos Boiariae fines usque ad Lycum perlustrat, negocia cognoscit, ius dicit, totam Boiariam pacare contendit, iusiurandum exigit, ad Lycum castra facit. Solum Otto atque Conradus comites de Valai rebellionem faciunt. Luitpoldus aduersus eos castra mouet, Valaiam arcem superioris Vindeliciae, quam amnis Mangualt e lacu. Tigurino effusus ambit, obsidione claudit, nunc Ahamsstain dicitur Welpho frater Hainrici reguli, Boiorum atque Saxoniae, Boiariae ducatum haereditario iure ad se post fata fratris rediisse causatus, arma corripit, obsessis suppetias fert. Subito Idibus Augusti Luitpoldum adgreditur, occiso sagitta Alberto Comite a Bogen, et Hainrico Comite de Raning caeso, aliis plerisque occilis, multis captis, illum in fugam vertit, obsidioneque castellum liberat.

[Note: 2] Deinde Caesarem lacessere ausus Weinspergum eius oppidum inuadit. Verum a Caesarianisfortiter exceptus, plerisque suorum caesis, multis amissis, cum paucis vix euasit. Porro Luitpoldus dimisso exercitu, Reginoburgium se confert. Dumque praetorio fungitur officio, excitato tumultu, ob Ottonis praefecti praetorio licentiam, a ciuibus alioqui Welphonis rebus studentibus, inuaditur. Irruente vndique populo mox arma corripit, quasdam regiones vrbis incendit, ita incolumis cum suis extra moenia, ciuibus tam armorum, quam flammae terrore sine ordine errantibus, euadit. Vastatis circa agris, discedit, collectoque exercitu proxime Reginoburgium castra locat. Reginoburgenses paucorum perfidiam, qui Welphoni fauerent, excusant, pacem emunt, auro arbitro, rursus deditionem faciunt.

[Note: 3] Post haec Luitpoldus cladem acceptam correcturus, arma in fines Lycatiorum promouet, aduersarios vbique expugnat.

Perdomitis inimicis, ad officiumque compulsis, per Fruxinensem agrum Reginoburgium (vbi tum sedes atque praetorium regulorum Boiariae erat, sicuti adhuc ostenditur et nominatur) reuertitur: Vbi compositis rebus, morbo correptus orientalem Boiariam, mutato vatetudinis ergo coelo, petere parat. Cum ad Altaichium inferius peruenisset, absque liberis, decedit, duodecimo Cal. Nouembris, Anno aerae Christianae millesimo centesimo quadragesimo primo. Corpus inde ad aedem Cistertiensem viginti millia passuum a Vienna Noricorum, quam parens sacrosanctae Cruci dicarat, transfertur. Tres duntaxat annos potitus est Boiaria.

[Note: 4] Conradus Caesar posteaquam de Luitpoldi morte certior factus est, Boiariam intrae, Reginoburgii in celebri conuentu, Hainricum Austriacum Luitpoldi germanum, suum vero vterinum fratrem, summum Boiorum ducem adpellat. Dein de Saxoniam petit, Saxones clementia atque beneficiis sibi conciliat. Gertrudim filiam Imperatoris Lotharii, quae Hainrico nono regulo Boiorum nupta fuerat, Hainrico decimo, Austria oriundo dat in matrimonium, illa altero anno absque liberis obiit.

[Note: 5] Austriam (quoniam eius tempus admonuit) esse partem Norici atque Germaniae magnae, ad vtramque Danubii ripam antea Hunniam, eandem et Auariam vocatam, demum pulsis Hunnis, excisisque Auaribus, a Carolo Magno Colonias deductas esse, a quibus Osterricha atque Osterlandia (id est, regnum atque terra orientalis, dicta sit, vnde Austriae vocabulum, idem valens Romana incude formatur) praefectos a summis Boiorum Principibus datos esse, Austriamque beneficium regum, Imperatorum, ducum Boiariae fuisse, supra abunde docuimus. Diplomata quoque Imperatoris Friderici primi, et aliorum Imperatorum fidem faciunt. Geroldus a Carolo Magno datus, primus eius limitis dux fuit, ab Hunnis occisus est. Excipiunt hunc Geroldus secundus, item Wilhelmus et Engelscalcus fratres, qui sub Imperatore Ludouico Pio, eius filio Ludouico illustri, et nepotibus Ludouico et Carolomanno regibus Boiorum eandem portionem Boiarici regni administrarunt. Imperator Carolus tertius, deinde Aribonem: Imperator Arnulphus, filius eius Ludouicus, Boiariae reges, Angilodiconem, qui filiam Arnulphi Augusti rapuit, et Luitpoldum, progenitorem Principum nostrorum eidem regioni praefecere. Hic praelio Vngarico propter Pisonium occidit. Post hos Rogerium atque Tetricum, quorum Metellus Tigurinus in Lyricis meminit, Vgris oppositos reperio, cum summum principatum Boiorum obtinerent. Arnulphus et Berchtoldus fratres, filii Luitpoldi superioris. Hainricus primus [Note: Hic Hainricus huius nominis primus et marchio 2. Austriae ab aliis dicitur.] regulus Boiorum, diuo Rathoni Damasio: secundus Burckhardo in tutelam Austriam commisit, sicuti in Imperatoris Ottonis secundi diplomatibus legi. His succedit Luitpoldus secundus, filius Eberhardi, nepos Arnulphi reguli Boiorum, pronepos Luitpoldi primi. Huic filium Hainricum (sub quo diuus Colomannus necatus est) et nepotem Albertum, pronepotes Luitpoldum et Ernestum adsignant. Ab hoc bello Saxonico occisi sunt Luitpoldus quartus auus, diuus Luitpoldus quintus, parens Luitpoldi atque Hainrici regulorum Boiariae vniuersae, quos nunc narro.

[Note: 6] Crebra portenta hac tempestate in coelo visa, armorumque ciuilium strepitus intonuit. Falsi Prophetae facticiis miraculis populo imposuere, Iudaeos trucidare conati sunt. Diuus Bernhardus eosdem seruauit, ab ipsis manus abstinendum esse coelesti oraculo admonuit, ne scilicet Deum mendacii arguamus, qui se reliquias eorum seruaturum pollicetur. Carnibus pluit, cometae et coelum arsit: lupus triginta homines deuorauit. In Asia Graeci, Armenii, Turcae tumultuati sunt. Edessa secundum Stephanum atque Ptolomeum, primaria vrbs Mesopotamiae citra Carras, Romani exercitus Crassique caede nobiles, atque Abraamo authore insignes, nostris ablata est, Christiani omnes cum episcopo contrucidati sunt. Ibidem diuum Thomam sepultum quidam tradunt. At Sophronius, diui Hieronymi discipulus, Calaminae, quae sit vrbs Indiae, conditum refert.

[Note: 7] In Gallia Diethboldus dynasta et Ludouicus rex, armis disceptant. In Italia Rom. populus contra Pont. Max. conspirat, consilium viribus parat, senatorum

ordinem instaurat, patres legit. Iordanum filium Petri Leontis dictatorem dicit. Pont. Romanum more maiorum, omisfis rerum prophanorum turbellis, Reipublicae solicitudine repudiata, Christum aemulari, Euangelio operam dare, decimis contentum esse iubet. Episcopus vrbe Viterbium cedit.

[Note: 8] Arnoldus tum Brixia oppido Italiae ortus, sacras literas professus, discipulus Petri Abelardi, in auaritiam fastum que sacerdotum pro concione crebro perorauit, tandem captus, in crucemque a sacrificulis actus, poenas temerarii coepti luit. Veronenses et Patauini, Veneti et Rauennates, Vicentini et Senenses, [Note: Vicentini et Senenses nunquam inuicem pugnarunt: error est.] Mediolanenses et Ticinenses, caeteraeque ciuitates domesticis armis inuicem se adterunt.

[Note: 9] Neque Germania quieta fuit. In Bolonia tres fratres de principatu contendunt. Geizo filius Belae coeci rex Vgrorum, cum Borithio filio Colomanni regis, fratre Stephani II. ferro decertat. Boiaria quoque incendiis et caede crudeliter adflicta est. In Stiria quoque, in solitudinem pene redacta, Boii, Sclaui, Vgri debacchati sunt. Conradus Abusinus archiepiscopus Salisburgensis cum Chunone Reginoburgensi, Eckberto Monasteriensi, Hippolyto Gurtzensi aduersus Vgros proficiscitur. Petanionem, Richoburgium, Hunnoburgium munit, legatos ad Vgros Bregetionem, quae et Grana et Strigonium, mittit, ope Feliciani vrbis archiepiscopi cum Vgris pacem facit.

[Note: 10] Fridericus quoque adolescens, qui postea rerum potitus, bellum Hainrico comiti a Wolffratshausen indicit, de improuiso in Boiariam cum equitatu contendit. Boiorum proceres, militari tyrocinio Wolffratshusii intentos, inuadit, in arcem cogit: Conradum comitem a Dachau, qui postea Croatiae, Dalmatiae regulus appellatus est, captiuum abducit, liberumque rursus dimittit.

[Note: 11] Caesar conuentum Principum Imperii in Boiaria Reginoburgii agit, cum Manuele Imperatore Constantinopolitano, qui eo legatos miserat, de veteri more societatem init. Eidem in vxorem dat Bertham sororem Gertrudis coniugis suae, filiam [Note: alii Berengarii.] Gebhardi comitis a Sultzbach et Boiorum dynastae. Embricho Wurtzburgensis episcopus sponsam auro onustam in Graeciam deduxit. Nuptiis celebratis reuertitur. Illa a Graecis Irena, hoc est Teutonice Frideruna dicta est, quod Romane pacem valet. Eandem post mortem mariti in Germaniam rediisse, in castello apud Nariscos sepultam esse, sunt qui tradant. Borithius quoque Reginoburgii a Labeslao [Note: alii Boleslao.] regulo Boiemorum, ad quem confugerat, ad Caesarem deducitur, cuius opem implorat aduersus Daciae Pannoniaeque regem.

[Note: 12] Rogerius Siculus, cui formidolosa erat potentia Conradi, metuebat, ne itidem ab illo vt a Lothario acciperetur, suspectum habebat foedus, quod princeps Romanus cum Orientis rectore inierat. Vt autem ille in Germania armis detineretur, Welphonem pondo auri quingentis sibi conciliat, quotannis tantundem pollicetur, si auitum, paternumque Boiariae ducatum a Conrado armis repetat. Geizo quoque rex Vgrorum accitum in Vngariam Welphonem auro explet, stipendia annua, copias, arma vltro promittit, speique plenum in Boiariam redire, vt Conradum bello lacesseret, ad sua tutanda domi rerineret, ab alienis impetendisabstinere cogeret, mandat.

[Note: 13] Mandata gnauiter Welpho exequi pergit (nam sacerdotes, episcopi eius rebus studebant) contractis copiis Boiariam ingreditur. Sub conspectu Caesaris atque Hainrici decimi reguli Boiorum, qui dimisso exercitu Reginoburgii ciuilibus rebus vacabant, caede, incendiis cuncta complet, incolumisque domum repetit. Decimus copias cogit, fautores Welphonis adterit, praedia sacerdotum, opes diripit, castella, vicos, agros vastat. Fruxinensis vrbis muros, munimentaque destruit, quippe ciues ac mystae, vti rumor erat, Welphoniani erant. Deinde episcopum Reginoburgensem itidem mulctat, Odagrium Stirium amitinum Welphonis perdomitat.

[Note: 14] Welpho collecto exercitu, cum Hainrico confligere statuit. Verum vbi Conradum Caesarem cum auxiliari manu Henrico suppetias laturum, aduentare per exploratores cognouit, ratus potestatem maiorem temere lacessendam non esse, fortunae cedit. Caesar, et

Boiorum procurator coniunctis viribus Dachunum, superioris Boiariae arcem vicumque obsidione cingunt: Conradum ducem Dalmatiae atque Meraniae, qui solus partium Welphonis adhuc erat, vastatis circum circa omnibus ad deditionem cogunt, arcem exurunt. Welpho impar viribus in tutis delitescit locis, modo in Boiaria, modo Sueuia, nunc ad Rhenum, nunc Danubium eruptione facta, Caesarem lacessit, in Germaniaque ad sua tutanda detinet.

[Note: 15] At Hainricus Boiorum regulus Vngariae fines intrat, depopulatur, bis propter Litham flumen cum Geyzone rege conseruit certamen. Ratboldus dux copiarum eius Posonium de improuiso adgressus, quibusdam Vgrorum captis, nonnullis occitis, aliis fuga elapsis, capit. Geyzo Posonim obsidet cum Vgris, cuius iussu id teneant, Boios rogat, an Caesaris, an Hainrici Boiorum reguli, sciscitatur. Illi neutri, sed Borichio se militare aiunt. Pacti ergo deinceps tria millia librarum, oppidum reddunt.

[Note: 16] Geyzo ratus id factum dolo ducis Boiorum, coacta maiori manu, auxiliaribus quoque copiis contractis, Litham transit, orientalis Boiariae fines inuadit, propter Litham castra facit. Hainricus Boius rector, qui ad Phiscum amnem consederat, obuiam Vgris terram vastantibus procedit, hostibus irruentibus fortiter resistit, auxilium primum, deinde Vgrorum principia perrumpit, in fugamque vertit. Iam res ad triarios redierat. Rex Vgrus, Bela auunculus eius ex subsidiis prodeunt, integri fessos adoriuntur, victoribus triumphum excutiunt, Boios magna clade adficiunt, septem millia occisa referuntur. Ratboldus et Otto proceres capti sunt, reliqui cum duce terga vertunt, Fauiumque semidirutum tum oppidum, quam nunc Viennam vocamus, fugam intendunt.

[Note: 17] Hisce diebus crebris legationibus Graeci, Syri, Caesaris, orientalium occidentaliumque Francorum opem implorant, statum Reipublicae Asiaticae deplorant, perituram ibidem esse religionem, nisi mature suppetiae ferantur, denunciant. Diuus Bernhardus cum mandatis Eugenii pontificis maximi in Germaniam proficiscitur, Calendis Februarii Francofordiae res Germanicas pacat, Welphonem Caesari reconciliat. Inde expeditio Asiatica vna omnium Principum sententia ad futuram aestatem decernitur.

[Note: 18] In Boiaria tum hae aedes sacrae dedicantur. Hainricus dux Boius, Otto frater eius episcopus Fruxinensis in superiore Boiaria quatuor templa sacrarunt, de integro aedificant, extra moenia Fruxinensis oppidi, praemonstratis Neostephotam, [Note: Neustifft.] Silurnum, [Note: Schliers.] Schlechdorff, Scaphulariam [Note: Scheffilarn.] olim ante annos amplius trecentos conditam, sub Thessalono tertio diui Benedicti sacris initiatam, ab Vgris euersam, reficiunt: mystis popularibus Augustinianis, Nordobertinis dicant. Diebus his quoque Welpho apud Lycatios Staingaden construit, vbi eius Mausoleum ostenditur.

[Note: 19] In inferiore Boiaria Allerspach in valle Vilsina, Cisterciensibus monachis contitinente diuo Bernhardo. Haud inde procul propter Danubium Osterhofen, diui Ottonis opera, Nordberti sacris, submotis vtroque popularibus mystis, initiantur.

[Note: 20] In Norico quoque in agro Burghusiano Rotenhaslach, quod Iuuauus alluit, ab Wolfframo et Hemma coniugibus, filiis eorum Wolfframo, atque Hainrico de Tegrnuuang, diui Bernhardi consecraneis conditur, ab Conrado Abusino archiepiscopo Iuuauensi consecratur, Gerion Augius magister designatur.

[Note: 21] Hybernia insula est, quae vltra Britanniam in Oceano Septentrionali cubat, cuius Plinius, Ptolomaeus mentionem faciunt, Rheba caput gentis fuit. Caucorum, Maenapiorum, Brigantium ibi nationes considere, refert Ptolomaeus, Romana prouincia fuit. Mansuetus eo a diuo Petro missus, religionem Christi illis tradidit. Is quoque Illyricos, Cisalpinam Galliam, Belgas Christo subegit, Tulli Leucorum vrbe sepultus est. Vt vero Ruffinus narrat Bachutius, Rex gentis, Palaestini limitis dux, sub Imperatore Constantino maximo eosdem philosophia Christiana imbuit. Ea de qua dico, Hybernia apud maiores nostros foecunda religiosissimorum, doctissimorumque vatum fuit. Inde Columbanus, Chilianus et plerique alii in Germaniam migrarunt, Scotos nunc nuncupant.

Diuus hinc Marianus cum sex condiscipulis Reginoburgium deuenit, in templo extra moenia vrbis habitauit. Magnus eo gentilium eius numerus beneficentia Boiorum prouocati breui confluxere, intra moenia, vt dixi, templum amplissimum bonorum ope extruunt. Vbi difficilioris religionis obsequio, castimoniarum abstinentia satis ardua, scribendo, docendo, maximam sibi gloriam conquirunt, spectatum satis magnum exemplum pietatis, non solum Boiis, sed et finitimis erant, Omnibus placebant, vno ore omnes omnia bona de ipsis dicebant, famaque hac impulsus Hainricus dux Boiorum Fauium veterem Romanorum Coloniam, quam nunc Viennam vocant, instaurat, Scotis templum dicat. Sanctinum cum quatuor et viginti sociis Reginoburgio Viennam emigrare iubet.

[Note: 22] Waldobrunus de Rauchshouen Aichstadii suburbabum templum, rotundumque extruit, Gerardo cum condiscipulis Reginoburgio euocato tradit. Emericus quoque Wirtzeburgensis episcopus Macarium adprime doctum, abstemiumque e Boiaria accersit, eidem atque conphilosophis templum in vrbe condit. Gregorius et Carus primarius D. Petri Reginoburgensis antistes, Conrado Caesari, Gertrudi vxori eius a sacris fuere, ab hisque Noreiobergae templum D. Egidii accepere. Vbi post eos Declanus sacrifi culus Imperatoris Friderici primi a fundamento Scotis, popularibus suis monasterium extruxit. Nostro aeuo ob inscientiam atque scelera vbique pulsi sunt, Reginoburgii vix subsistunt. Sub idem tempus Conradus Abusinus archimysta Boiorum ex hac vita migrat Succedit diuus Eberhardus, antistes Piburgensis, ad secundum a patria mea lapidem, ortus ex clarissimis de Hilpoltstain Principibus.

[Note: 23] Iisdem diebus Conradus Caesar, Ludouicus occidentalium Francorum rector, Asiaticam expeditionem exequi statuunt, per Boiariam, Vngariam, Maesiam primo, Conradus, Hainricus regulus Boiorum, Fridericus dux Sueuus, qui post imperauit, Welpho tetrarches Lycatiorum, Hainricus pontifex Reginoburgensis, Boleslaus [Note: Sobeslaus.] Boiemorum regulus. Post hos eadem via Ludouicus Franciae rex, Lotharingii, Stephanus Mediomatricum, Hainricus Leucorum episcopus, Otto Fruxinensis pontifex frater Caesaris et Hainrici Boiorum reguli. Bernhardus frater Hainrici, et Engelbertus Chariorum dynasta, Odagrius Stirius Bizantium peruenere, septuagies centena millia fuisse in literas relatum est, quae nullo memorabili facinore edito, ad internecionem pene deleta sunt, fraude Graecorum, qui gypsum farinae, miscuere, crebris incursationibus hostium, siti, inedia, fame, pestilentia, aquarum eluuie, intestina discordia afflicta.

[Note: 24] Quanquam vaticinia ex libris Sibyllinis vsque repetita, orbis Imperium vniuersi, Herculis atque Cyri ritu pollicerentur regi Galliarum. Quae nationes (sicuti est apud illustres scriptores, et nos nostro aeuo cernimus) gentilicia superstitione leuissimae sunt, et Imperii auidissimae, facileque ea, more humano, quae volunt, credunt.

[Note: 25] Longe tamen aliter euenit, peregrinique Dei (ita vocabant) spiritus ille Germanis simul ac Gallis imposuit, equorum carnes, pelles ouium tonsas coxere, cadaueribus aduersus frigus, et sagittas hostium vsi sunt. Octo grana fabae nummo argenteo, panis, quo vnus pascebatur homo, centum quadraginta venibat. Lycaonia apud Romanos tetrarchia fuit Cappadociae, in Asiaticam tamen iurisdictionem versa in ea Iconium, qua parte Galatiae conterminata est, ciuitatibus quatuordecim quondam celeberrimum, vbi diuus Paulus, et Barnabas aliquot dies commorati, religionis nostrae mysteria Iudaeis, atque falsorum deorum cultoribus inter pretati sunt, tandem discessere, cum hostes religionis concitato tumultu eos lapidibus obruere conarentur. Est et Ciliciae Iconium, illud praetorium Turcarum Rectoris tum fuit. Quod Conradus per Asiam minorem, ducentibus Graecis frustra petit, hostes facultatem pugnandi non dabant, a fronte, a tergo, dextra laeuaque diu, noctu nostros incursationibus fatigabant.

[Note: 26] Conradus alioqui tot malis, quae commemorauimus, oppressus omnibus fere amissis, ingens spacium, scilicet totam

Asiam minorem remensus, cum paucis Byzantium, qua venerat, rediit, ibique hyemat. Fridericus Reginoburgensium mystarum curator obiit, Hierosolymis sepelitur. Welpho morbo correptus, desperata salute domum redit, nauibus mari ad occidentem vehitur, in Silicia appulit, a Rogerio honorifice excipitur: Donatus amplissimis muneribus, et vt Conrado bellum inferret, coemptus, in Boiariam reuertit. Ludouico regi Franco, dolo atque vi vxor ablata est. Bernhardus Charionum dynasta occubuit. Otto Fruxinensis episcopus nudis pedibus, sciscis tunicis, omnibus rebus amissis, vix euasit.

[Note: 27] Caesar primo vere in Palaestinam, quo et Ludouicus venerat, nauigat, eam omnino vacuam bello reperit. Ne tanti conatus frustra forent, Damascum caput Syriae placuit obsidere. Caesar pomerium ciuitatis irrumpit, proxime moenia castra facit. Hierosolymitani accepto ingenti auri pondere, cum obsessis pacem ineunt, in sententiam clanculum Franco rege tracto, obsidionem insalutato Caesare soluunt, eundem solum in castris relinquunt. Qui vbi secum dolis actum videt, Constantinopolim redit, Theodoram neptem Manuelis Imperatoris ex fratre Isacio, Hainrico regulo Boiorum dat in matrimonium, nuptiisque confectis, nauibus ad occidentem mari vehitur. In Histria Polae, quae tum imperio et tetrarchis Damasia oriundis parebat adplicat. Inde Aquileiam ipetit, Iuuauiae (quae metropolis, vt ait Otto, est Boiariae) Quinquagenalia celebrat. Dein Reginoburgii conuentus agit.

[Note: 28] Vixque Germaniam attigerat, Welpho quod induciae exierant, Flochberg Conradi castellum obsidet, atque oppugnat. Caesariani eius copias inuadunt, et in fugam vertunt. Welpho plurimis sociorum captis, fuga sibi consuluit. Tandem Fridericus Sueuiae dux, Caesaris ex fratre, Welphonis ex sorore nepos, auunculum patruo reconciliat. Caesar omnes captiuos reddit Welphoni: Merdingam vicum (quem postea Imperator Heinricus sextus episcopo Bathauensi reddidit) alia praedia stipendiaria tribuit.

[Note: 29] Deinde Ottonem de Wittelspach cum, vxore et liberis (quod praedia sacerdotum, a quibus curatione templorum motus erat, diriperet) apud Kelhaim (ciuitas et regia est inferioris Boiariae, prima ad confluentes Danubii et Alemani sita) circumsidet, ad deditionem cogit: Ottonem filium maximum natu obsidem dare, tutela sacrarum aedium se abdicare cogit. In paucis post diebus Bambergae Italicam expeditionem parans moritur XV. Kal. Martii, ab orbe seruato Anno M. C. LII. Quo anno Reginoburgium cum sex templis conflagrauit, duodeuicesimo Kalendas Maii.

CAPVT V. Heinricus XI. cognomento Leon, Saxonum et Boiorum occidentalium Dux. Boiariae diuisio. Veterum marchae et marchiones. Papa Imperatorem suo beneficio regnare gloriatur. Anti-Papa Welpho III. et IV. Lycatium comites, Principes Sardiniae. Stemma Comitum de Spanheim, item de Scala.

1. Fridericus I. Imperator Romanus. Heinricus Leon, Heinrici Superbi filius cum Heinrico X. vitrico suo de Ducatu Boiariae concertat. Bellum Hungaricum Proceres imperii auro corrupti impediunt. Imperator inter Heinricos Boios inducias facit.

2. Fridericus Romae coronatur. Welpho patrimonium Petri infidem accipit. Imperator in Italia recipit, ab expeditione in Siciliam impeditus in Germaniam tendit, fauces Veronenses armata manuper comitem a Wittelsbach occupat.

3. Fridericus in conuentu Reginoburgensi causam Heinricorum de Ducatu Boiariae disceptantium cognoscit. Nomina Procerum qui conuentui interfuerunt.

4. Lis inter Heinricos priuignum et vitricum deciditur, ita vt Heinrito X. Austria; Heinrico XI. seu Leoni Boiaria cedat. Cuiusque portio et nomen.

3. [perhaps: 5.] Veterum marchae et Marchiones. Marchiones Boiariae antea vasalli Ducis fuerunt. Ladislaus Bohemus Regio axiomate pro sua persona donatus sententiam recitat. Diploma.

6. Hainricus XI. Saxoniae et Boiariae Dux homagium recipit. Conuentus Prouincialis Boiariae, Status ibi praesentes et acta.

7. Fridericus retenta dote vxorem Adilam repudiat, Beatricem filiam Reginaldi Bizontiniducit. Galliae Narbonensis Comites Imperatori iurant. Legati Pontificis capti a Boiariae Duce liberantur.

8. Imperator Mediolanensibus et Longobardis bellum indicit. Otto Comes de Wittelsbach Signiser Imperatoris praemissus Graecos pellit. Wilhelmum comitem Rauennae castigat. Mediolanenses in ordinem redacti.

9. Wilhelm Rex Siciliae cum Hadriano Pontifice Romano contra Imperatorem foedus ineunt. Hadrianus Pontifex Imperium suo beneficio ad Imperatores venisse contendit.

11. Legati Pontifices talia in conuentu referentes, ab Ottone Comite a Wittelsbach mortis periculum incurrunt, ab Imperatore increpantur, ab Archi-Episcopis Germanis coarguuntur, totusque discordiae fomes sublatus.

12. Imperator contra Mediolanenses et Longobardos rebelles cum Ducibus Boiariae et aliis in Italiam mouet. Welpho Iulio Caesari comparatus. Principes qui in praelio cum Mediolanensibus cecidere.

13. Mors Ottonis Fruxinensis et Pontificis Hadriani IV. Schisma, duobus, Victore IV. et Alexandro III. de Papatu concertantibus. Episcopipartes vtriusque sectantes. Tertia factio eorum neutrum ex his recipientes. Alia notabilia de hoc schismate. §. 14. 15.

17. Crema Heinrico XI. se dedit. Mediolanenses quidam suspensi. Welpho per provincias suas ius dicit et filio prouincia commissa in Germaniam tendit.

18. Heinricus XI. Episcopo Reginoburgensi Stauffium et fiscum Pontificalem curatoris nomine praeripit. Reginoburgenses ob id inter se discordes per Archi-Episcopum Salisburgensem, item Heinricus XI. cum Episcopo reconciliantur. Heinricus X. et frater in gratiam redeunt.

20. Ciuitates quaedam conflagrant. Mors Ducum nonnullorum. Certamen de successione in Vngaria. Carinthiae descriptio.

24. Stemma Comitum de Spanhaim et Artenburg, alias Lauenthal. Magi ex oriente Coloniam transportati.

25. Hugo comes de Tubingen Welphonis castellum, Moringen capit. Bellum exinde ortum. Proceres Welphoni auxilio venientes.

26. Hugonis opitulatores. Praelium Welphonianis inferioribus committitur, induciaeque vnius anni factae.

27. Heinricus XI. coniugem repudiat. Conuentus in Burgundia celebratur, cui etiam Ludouicus Rex Galliae interest. Legatio ad Regem Angliae de pace cum Gallis seruanda. Nuptiae inter Heinricum XI. et Machtyldam Anglicam. Alexander Papa Gallia excedit.

28. Welpho Hugonis castella occupat. Boiemi Hugoni suppetias ferentes Boiariam vastant. Imperator causam iure dirimit. Hugonem Welphoni in vincula tradit.

29. Imperator Stephano Vgro contra Ladislaum opemfert, et Agnam Austriacam despondet, Legatio Constantinopolim missa. Heinricus XI. ad pacem faciendam in Galliam missus.

30. 31. Dux Boiariae Heinricus XI. Gebhardi defuncti Comitis a Burckhausen bereditatem occupat. Vrbis Burckhusii descriptio et Stemma Comitum de Burckhusen et Scala.

33. Victor Papa decedit. Alexander ope Wilhelmi Siculi Romam deducitur. Saxones rebellant.

[Note: 1] IMperator Fridericus primus tum patruo succedit. Hainricus Leon, filius Hainrici Superbi, iam pubertatem attigerat, ad Imperatorem amitinum suum se confert, eius fidem, leges implorat, per vinculum sanguinis, per aequitatem obtestatur, Boiariae principatum patri, se puero, iniuste praereptum, repetit, ius sibireddi postulat. Vitricum

suum Henricum decimum in ius trahit, sententiae Imperatoris amitini sui, decreto principum se staturum promittit. Itaque duo Hainrici, decimus atque vndecimus, vitricus atque priuignus de summo ducatu Boiorum disceptant, ille patruus, alter amitinus Caesaris erat. Qui maximam operam nauat, quo illos in gratiam redigeret, hancque controuersiam componeret, ne eorum discordia Reipublicae, sibi Italicam expeditionem meditanti officeret. Reginoburgium igitur petit. Vgrorum regi bellum indicit. Verum principibus Imperii muneribus a Geyzone corruptis, et promissis inescatis, hoc bellum abrogantibus legatos Apuliae, opem aduersus Rogerium petentes audit atque absoluit. Heinricus vtrisque Wirtzeburgum diem dicit, alteri Boiariam reddendam, alteri nomen tamen ducis retinendum censet. Interim inducias inter eos, dum Roma redeat, facit.

[Note: 2] Posthaec Romam transitum facit, ab Hadriano quarto pontifice in templo diui Petri, inuitis Romanis inauguratur, iussuque Dei regnare declaratur. Welphoni auunculo suo Spoletum, Ethruriam atque Sardiniam, quicquid Mathylda vxor patrui eius possedit, quod nunc patrimonium diui Petri vocitant, in fidem atque tutelam committit. Isque ciuitates, vicos, oppida adit, proceres obsides dare, sacramenta sibi dicere iubet. Vniuersi mandata obedienter faciunt, honorariis principem suum excipiunt. Caeterum Fridericus Imperator atque Caesar appellatus, in Apuliam aduersus Rogerium Siculum arma mouere appetebat. Sed principibus hancce militiam detrectantibus, ex Italia in Germaniam atque Boiariam ad componendam de eo ducatu controuersiam, proficiscitur. Vbi ad Athesim claustraque, vt appellant, Veronensia [Note: Claustra Veronensia, Berner Clausen.] peruenit, Veronae quidam ciues fauces armati insederant, firmo praesidio tenebant, transitum Augusto intercludebant. Eius iussu Otto de Wittelspach in Boiaria ortus (vnde paternam originem reguli nostri trahunt) signifer cum ducentis militibus atque Aquila non sine magna difficultate, aduersa parte rupem conscendit, ad claustra peruenit, his potitur, quingentos qui intus erant, capit, in crucemque agit.

[Note: 3] Caesar deinde per Tridentinos fines, Pisonium (quae vrbs est, vt ait Otto noster in confinio Italiae atque Boiariae) petit, postea vlteriora Boiariae, Vindeliciamque percurrit. Apud Kelhaim propter Danubium atque Alemanum amnes, in arce Ottonis signiferi sui Quinquagenalia perpetrat. Reginoburgii in conuentu celebri Hainricos de ducatu Boiorum disceptantes audit, caussamque diligenter cognoscit. Interfuere cum aliis compluribus, proceres, dynastae, terrarchae, episcopi Boiorum, Nariscorum, Vindelicorum, Noricorum, quos nominatim ex diplomate Imperatoris recenseo. Eberhardus Bambergensis, Conradus Aichstetensis, Conradus Bathauinus, Hartuicus Reginoburgensis, Otto episcopus Fruxinensis, Piligrinus patriarcha Aquileiae, Eberhardus archimysta Boiorum, Hartmannus Brixinensis, Albertus Tridentinus pontifex. Item hi Boiorum tetrarchae et dynastae: Welpho Hetruriae atque Spoleti, Sardiniaeque et Lycatiorum in Boiaria regulus, Engelbertus Histriae atque Carnoburgii Marchio. Odagrius Stiriae, Berchtoldus Damasiae princeps, Hainricus dux Charionum, Diethboldus Vogburgensis, Chamaborum praefectus. Otto de Wittelspach praefectus praetorio Boiariae, cum fratre Friderico. Engelbertus Halliorum dynasta, Gebhardus Comes de Sulzbach, Gebhardus Burchkbusianus, Fridericus filius regis Conradi, Conradus frater Imperatoris, Hermannus Palatinus a Rheno.

[Note: 4] Lisque inter Henricum decimum, atque Henricum vndecimum, vitricum atque priuignum, consilio illorum hoc pacto composita est. Vitricus Boiariae ducatu, priuignus Austria (cuius limitis praefectos beneficiarios Ducum Boiariae fuisse constat, et Imperator Fridericus in diplomate refert) vterque iuri suo perpetuo cedit. Decimus septem signis summum Boiariae ducatum, vndecimus vero Austriam, tresque praefecturas tribus vexillis Augusto reddit. Deinde sententia superiorum Principum ea portiuncula Norici atque Boiariae, quae ab hostiis Oeni, ad hostia Anassi, Orientis ad oram, cum Danubio sexaginta millia passuum extenditur: totidem vero lapides inde recta Taurum montem, Matichae amnis fontespertinet, et supra Anassum regio [Note: Das Land ob der Ens.] cognominari solet, diuulsa occidentali

Boiaria, orientali coniungitur: Boiariaque in duos ducatus diuisa, sub duobus legatis Caesaris constituta est, alter Austriacus, hoc est orientalis: alter occidentalis simpliciter, Boiarici exercitus dictus est ductor.

[Note: 5] Maiores nostri vnumquodque regnum, quo interiora eius tutiora forent, iuxta cardines coeli, in limites, quibus praefectos cum praesidiis militum, equitum imposuere, diuiserunt: illos marchas, hos marchigraphos appellarunt. Ita Boiaria apud veteres ab Euro Austroque Austriam, Stiriam, Histriam: ab Austro et occidente Andechysiam, quae nunc Tyrolia, a Septentrione Chamaborum, siue Vogburgensem, limitaneas habuit praefecturas. Haeque tetrarchiae beneficia fuere summi Boiorum ducis, eidemque illarum dynastae seruierunt. Paulatim tamen huiuscemodi Tetrarchae excusso reguli Boiariae iugo, Caesaris procuratores facti sunt. Vniuersae Boiariae Reginoburgium caput sedesque regum et ducum Boiorum (sicuti et Otto Fruxinenses prodit) fuit. Austriacus ergo ducatus ex decreto consilii Hainrico decimo vitrico, eius vxori Theodorae, patruo Augusti: occidentalis Henrico vndecimo, priuigno amitino Imperatoris in tutelam committitur. Hancque sententiam Ladislaus, cui Gertrudis soror decimi nupta erat, renunciauit, qui et ipse rex Boiemiae ab Imperatore, ob egregia facinora, et fidem salutatus est. Ea tamen lege, ne ea dignitas ad posteros transiret, sed ei honori successor exhaeres foret. Atque isthaec Reginoburgii tum facta sunt, vti diploma, vnde haec excepimus, Imp. Friderici primi ostendit. Cuius calcem et caput ad verbum testimonii gratia subnecto. IN NOMINE SANCTAE et indiuiduae Trinitatis, Fridericus diuina fauente clementia Romanorum Imperator Augustus, etc.

Signum domini Friderici Imp. [Gap desc: unknown sign] inuictissimi. Ego Rainaldus cancellarius, vice Arnoldi Mogontinensis archiepiscopi, et archicancellarii recognoui, regnante Domino Friderico Romanorum Imperatore in Christo.

Datum Ratisbonae XV. KL. Octobris. Indictione IIII. Anno Dominicae incarnationis MCLVI. Feliciter, Amen, Anno regni eius quinto, Imperii secundo.

[Note: 6] Posthaec Hainricus vndecimus Saxoniae atque Boiariae rector, ciues, proceres sacramenta sibi dicere iubet, ab Reginoburgensibus obsides, quos imperauit, accipit. Deinde more solenni Carphaemis [Note: Carphaim bey Scherding.] conuentus agit. Interfuere Berchtoldus Comes a Bogen, Berchtoldus Comes ab Andechs, Gebbardus Comes ab Hall, Hainricus vrbis Reginoburgensis praefectus, et frater eius Otto. Aliique Principes, et episcopi Boiariae. Pax firmata, leges, praerogatiuae, priuilegia recognita sunt.

[Note: 7] Porro Imperator Adilam vxorem, filiam Theobaldi marchionis de Vogburg, repudiat. Egram, Neuenmarckt oppida Nariscorum, dotis nomine sibi data, retinet. Beatricem filiam Reginaldi Matisconensis Burgundionum reguli, neptem Symonis ducis Lotharingiae vxorem ducit, Vesontione nuptias facit. Galliae Narbonensis dynastae, Syluius Arelatensis, Stephanus Viennensis, Heraclius Lugdunensis, Godofridus Auinionensis, Odo, Valentinus Archiepiscopi cum collegis in verba Augusti iurant. Formidolosaque Imperatoris potentia regi Celtarum, atque Aquitaniae esse coepit: Legati tum pontificis Romani, cum Tridento Augustam Rhetiae properant, in Valle Athesina ab Henrico et Friderico dynastis capti sunt. Hainricus Noricorum occidentalium, atque Vindelicorum, Saxoniaeque rector eosdem liberat: Hainricum et Fridericum ad deditionem et satisfactionem cogit.

[Note: 8] Sub idem tempus Imperator Mediolanensibus, et caeteris Longobardis mandata detrectantibus bellum indicit. Ottonem de Wittelspach (vnde genus ducibus Boiis) praefectum praetorio Boiariae, atque signiferum suum cum copiis in Italiam praemittit. De illo ita Guntherus [Note: Guntherus poeta lib. 2.] eius tempestatis Poeta scribit:

Signiferumque suum, quem Norica misit Otonem
Terra, virum magnis spectatum saepe periclis,
Praecursare iubet, etc.

Isque Graecos specie fallacis amicitiae Anconam, Rauennam, Ariminum, finitimas ciuitates tentantes, Italia extrudit. Wilbelmum dynastam Rauennae in vincula, quod Graecos orientalis principis Oratores, quam se legatum occidentalis Imperatoris, honorificentius tractaret, coniecit. Fridericus subsequitur, hostes mulctat, perdomitat. Mediolanenses vi coacti, accito Ottone superiore, cum caeteris principibus in consilium, absque omni pactionis conditione, deditionem faciunt. Primus, pacata Italia in Germaniam redit.

[Note: 9] Interim Wilhelmus rex Siciliae, dux Apuliae, princeps Calabriae, cui suspecta erat virtus Imperatoris, scilicet metuens, ne id mali nancisceretur, quod olim euenerat Rogerio patri suo, Hadriano episcopo Romano, clientelam sacerdotiorum, ob quae cum Innocentio, Eugenio, atque caeteris Romanis pastoribus ipse, et maiores sui hactenus armis decertarant, concedit. Ambo deinde aduersus Imperatorem societatem ineunt. Hadrianus nodum in scirpo (vt aiunt) quaerit. Imperium beneficium Romani sacerdotis, Augustum precario duntaxat regnare asserit.

[Note: 10] Extat eius ad Hillinum Treuerorum, Arnulphum Mogontinum, Fridericum Agrippinensem archimystam Epistola, ex qua verba ipsius Hadriani subtexere operae precium esse duximus. Romanum (inquit) imperium a Graecis translatum est ad Alemannos, vt rex Teutonicorum, non ante quam ab Apostolico coronaretur, Imperator vocaretur. Ante consecrationem rex, post, Imperator. Vnde igitur habet Imperium, nisi a nobis? Ex electione principum suorum habet nomen regis, ex consecratione nostra habet nomen Imperatoris, et Augusti, et Caesaris. Ergo per nos imperat. Recolite antiqua. Zacharias promouit Carolum, fecit ei nomen grande, vt esset Imperator: et vt posthac perpetuo rex Teutonicus esset Imperator, et aduocatus sedis Apostolicae, vt Romano episcopo Apulia, per eum pacata esset subiecta, quae nostra cum Vrbe Romana est, non Imperatoris Romae nostra sedes est. Imperatoris est Aquis, in Arduenna, quae est sylua Galliae. Imperator quod habet, totum habet a nobis. Sicut Zacharias transtulit Imperium a Graecis ad Teutonicos, ita nos possumus ab Alemannis transferre ad Graecos. Ecce in potestate nostra est, vt demus illud, cui volumus. Propterea constituti a Deo, super gentes et regna, vt destruamus, et euellamus, et aedificemus, et plantemus, etc. Deinde Germanos imbelles vocat: imbecillitatem illis obiicit, qui Rogerium Itatia pellere, Danos, Frisios perdomitare nunquam valuerint.

[Note: 11] Haec itaque in conuentu celebri legatos Hadriani referentes, Otto de Wittelspach, de quo supra saepius diximus, stricto ense, quem ante Imperatorem progerebat, territat, et forsitan confodisset, nisi Imperator intercessisset, qui acriter respondit, quae ego, vt ampliora tenuitate ingenii mei, praetereo. Caeterum ea Guntherus versu, Otto et Radeuicus mystae Boiorum Fruxinenses prosa complexi sunt, et Conradus Adelmannus, vir iuxta nobilis atque eruditus, Augustanus primarii templi sacerdos, propediem publicabit. Arnoldus [Note: Arnoldus heres a Selenhofen e Ringonia.] Mogontinus, et D. Eberhardus Iuuauensis archiflamen, Romanos sacerdotes, cardinales, archiepiscopos, episcopos, presbyteros, diaconos (ita enim vocant) literis admonent, pertinaciam, fastum, superbiam coarguunt, auaritiam, perfidiam, aliaque facinora, quibus pauperes compilent, et imperium conturbent, commemorant, obtestantar vltimo, vt Hadrianum ad pacem seruandam cohortentur. Imperatorem id quod bonum aequumque fuerit, facturum referunt. Hisque maxime Henrico Boiorum atque Saxonum duce, Ottone Fruxinensi episcopo authoribus, ea scintilla discordiaetum extincta est.

[Note: 12] Ansa hinc arrepta, interim Mediolanenses, Longobardi plerique rursus rebellionem faciunt, praesidia Imperatoris partim expellunt, partim in vincula coniiciunt. Imperator intento infestoque exercitu in Italiam contendit. Eo Henricus dux Boiorum, atque Saxonum cum Augusta tria millia equitum, Welpho eius patruus trecentos equites, duo millia peditum adducunt, ad Benacum lacum castra faciunt, resistentes domitant,

castella expugnant, diripiunt, incendunt, praeclare operam Imperatori nauant. Welpho eius auunculus, Henricus amitinus erat. Hunc Catoni Radeuicus Fruxinensis eius tempestatis scriptor, illum Iulio Caesari comparat. Hi deinde cum Imperatore rege Boiemiae, Henrico Austriaco, Berchtoldo duce de Zaringen, Conrado fratre Imperatoris, et caeteris principibus Mediolanensem agrum vastant, arbores succidunt, segetes proterunt, cum Mediolanensibus erumpentibus manus conserunt. Cecidere ibi ex Boiariae dynastis Catulus, et Conradus dux Dalmatiae, ex Dachau vico superioris Vindeliciae ortus. Eckobertus Neoburgensis vltimus Schardingii oppidi secundae Boiariae, Pictauionis Noricorum praefectus. Henricus Histriae regulus ex Damasia Vindelicorum arce oriundus. Huic Berchtoldus, Eckoberto Odagrius Stirius amitinus eius, cui nupta erat Chunegunda filia Diethboldi a Vogburg, partim Berchtoldus superior maritus sororis Eckoberti, succedunt Conradus fratrem Arnulphum, filium Conradum superstites reliquit. Conradi Corpus Schiram, Henrici Damasiam, Eckoberti Varnpachium translatum est. Monasteria haec sunt Boiorum atque Vindeliciae, illa in superiore sita Boiaria, hoc in secunda, proximum Oeno, haud procul Bathauia. At Otto Palatinus Boiorum, cum fratribus Friderico et Ottone minore natu, porta, quam ipsi obsidebant, erumpentes hostes oppressere.

[Note: 13] Per idem tempus Otto Fruxinensis episcopus historiographus, et patruus Augusti moritur. Hadrianus quoque pontifex Max. pridie Calendas Septembris fato rapitur. Duoque Octauianus et Rulandus de Pontificatu maximo certant, hic Alexandrum, ille Victorem se adpellat, vtrisque tertio Idus Februarii ex decreto consilii more maiorum dies dicitur. Octauianus adparet, Rulandus fretus opibus Wilhelmi Siculi, neque ipse venit, neque legatos misit. Quamobrem Octauianus a concilio, Pilegrino patriarcha Aquileiensi, Renaldo Agrippinensi, Mogontino, Maidenburgensi archimysta, caeteris episcopis recipitur, consecratur, victor adpellatur. Germaniae atque Italiae episcopi et proceres eius rebus studuerunt. Partes Alexandri solum duo Boiorum episcopi Eberhardus Iuuauensis, et Hartmannus Sabonensis tutati sunt Causabantur Celtas, Siculos, Anglios, Hispanos (quibus vires nostri Imperatoris in suspicionem venerant) maiorem nimirum Christianorum portionem eidem fauere. Nam Alexander ad Franciae occidentalis, Angliorumque reges tum dissidentes secessit, pacem inter eos fecit, quam illi quotannis fregere, quotannis renouarunt. Plerique tamen, quorum maxima pars fuit, neutrum pontificem recipiebant, illud diui Pauli vsurpabant: Omnia vestra sunt, siue Paulus, siue Apollo, siue Petrus, vna fides, vnus Deus et pater omnium. Atque illud Christi in ore erat, vnus magister vester est, vos autem omnes fratres. Gerochus Richenbergensis praesul de hoc dissidio complura scripsit, quibus tirulum de Antichristo dedit.

[Note: 14] Mansit haec seditio duodeuiginti annos in Christiano orbe, minusque quam pro longinquitate temporis incommodi Reipublicae iniunxit. Pastores mitia atque erudita ingenia sortitit, inuicem duntaxat sacrificiis interdixere, ouibus non molesti fuere, nec gregem contaminarunt. Legi in Bibliothecis Boiariae vtriusque epistolas, quas Alexander ad Eberhardum Iuuauensem, Hartmannum Brixinensem Noricorum episcopum, alter ad Imperatorem, patriarchas, archiepiscopos, episcopos, duces, praesides, praefectos sacrosancti Romani Imperii dedit. In illis reperio, Alexandrum Turonis in conuentu Angliorum Celtarum celebri haec statuisse: Sacris initiatus rebus prophanis abstineto. Leges, Physica non audito. Sacra venire, religionem, societates, inferias atque huiuscemodi caeremonias precio dedisse, atque pecuniam pro hisce postulasse, decimas prophanis tribuere, inexpiabile flagitium esto. Si quispiam sacerdotia locarit, commutaritue, vti contra Christianam pietatem fecit, ita eius ciuitatis atis, focis, extorris esto. Agri oppignorati, si creditor redditus receperit, vltra sortem foenus, licet leuissimum videatur, censeto. Foeneratorem Reipublicae fure peiorem ciuem existimato.

[Note: 15] Idem Alexander in omnibus epistolis, quas superioribus duobus episcopis scripsit, petit et multis suadet, vt Imperatorem placent, atque illum secum in gratiam redigant, pollicetur, vti dignum fuerit tam potentissimo principe, honorando, ornando, tollendo nulli se secundum

[Note: 16] Ea tempestate Petrus Longobardus Lutetiae Parisiorum creatur pontifex. Is quidem Theologumenon quatuor libros scripsit, sed sacrosanctae philosophiae veritatem, fontemque purissimum, sicuti plus millies a Iacobo Fabro, Iodoco Clichtoueo praeceptoribus meis accepi atque audiui, coeno quaestionum, riuulis opinionum conturbauit, id quod et vsus rerum magis (nisi coeci simus) satis superque docet. Sed ad ordinem rerum reuertor.

[Note: 17] Crema Pilogrino patriarchae Aquileiensi, ac Henrico duci Boiariae atque Saxoniae se dedit. In cuius expugnatione Ottoni Palatino Boiorum palma datur. Idem Henricus rector Boiorum et Saxonum aliquot Mediolanenses cepit, Augusto reddidit, qui eos in crucem in conspectu municipum egit. Welpho Hainrici patruus, Imperatoris auunculus, suae deditionis prouinciam perlustrat, apud diuum Genesium conuentus agit, legatis responsa dedit, ius dicit, leges parendi praescribit, mandata dat, septem praefecturas cum signis, vti mos est, proceribus suis in fidem atque tutelam commendat. Oppida, castella, ciuitates, oratores mittunt, quibus Lycatiorum praefectus ius atque sua iura reddit, praedia stipendiaria, principalem seruitutem, quae ciues atque nobilitas interceperant, repetit et vendicat. Conuentu peracto, pridie Paschalium se Pisam confert, vernas ferias maximo apparatu ibi perpetrat. Inde Lucam petit, de rebus omnibus cognoscit. Nemo omnium est, qui ius dicenti non obtemperaret. Quocunque ille pergit, strenue suo imperio perfungitur, praesidia castellis imponit. Eius aduentus nullo non honoris genere adhibito vbique excipitur. Inde Spoletum arma mouet. Vbique compositis rebus, eam Italiae partem sibi ab Imperatore auunculo in tutelam traditam Welphoni filio committit, per vallem Tridentinam ad Lycates suos in superiorem Boiariam redit. Filius eius pastoris boni munus exequi pergit, pecus tondere, non deglubere studet, suae fidei commissos ab iniuria, rapinis militum, equitum (vti bello fieri necesse est) non citra offensionem tutatur atque defendit.

[Note: 18] Henricus huius patruelis Saxonum et Boiorum praeses in Boiariam Reginoburgium reuersus, quod videret Hartuicum vrbis episcopum, aes ecclesiasticum dilapidare, canes, equos, venatores alere, pauperum curam nullam habere, populum non docere, neque literis operam dare, adulteros, assentatores, propinquos ditare, Stauffium regiam atque vicum, pontificalem fiscum, titulo curatoris occupat (Friderici a Bogen soboles veteris eius templi procuratoris defecerat) Hartuicus homo imprudens furere, insanire coepit, cuncta seditionibus atque incendiis complere studuit. Erat tum Reginoburgium omnium ciuitatum Germaniae populosissima, praetoriumque regulorum Boiariae. Ciues partim cum duce suo, partim pontifice sentiebant. Nam et proceres quosque potentissimos Boiariae, ibidem ciues, senatores atque consules fuisse, in diplomatibus vetustis reperio, sicuti Argentorati, et apud Suitonas adhuc esse solet. Diuus Eberhardus archimysta Boiorum illo properat, connitentibus Friderico de Wittelspach, praefecto praetorio Boiariae, atque Conrado de Raning dynasta, ducem, episcopum, ciues in gratiam redigit. Inde orientalem Boiariam petit, inter Henricum Austriacum vitricum Henrici occidentalis, et Conradum fratrem Bathauensem episcopum pacem facit.

[Note: 19] Episcopi omnino immunes esse conantur, omnia munia in pauperes relegant, suis legibus fraudem faciunt, praedia, sacerdotia libertate ab Imperatoribus donata, censu, vectigalibus, extra ordinem onerant. Duces quae a se condonata sunt, sibi seruire concupiscunt. Vnde pleraque bella ciuilia, seditiones intestinae oriuntur.

[Note: 20] Eadem tempestate Iuuauia, Reginoburgium, Fruxinum igne conflagrant. Piligrinus patriarcha Aquileiensis naturae concedit. Geyzo rex Vgrus moritur. Frater eius Ladislaus et filius Stephanus regnare, vterque patruus et nepos contendunt. Henricus dux Charionum in Ionio mari interiit. Quoniam de Charionum regione tempus admonuit, paucissimis situm, praesidesque gentis exponam.

Charionum regio a Venedorum natione Germaniae Magnae, quam Ptolomaeus Charionas, Plinius Charinos, Antoninus Charionos vocat, adpellata est: pars Norici est, ad fontes Draui fluminis, subiecta Ocrae, Taroque montibus, Histriae, Stiriis, Carnis, Venetiae, Dalmatiae, Panomae, Liburniae confinis. Venedi transgresii Danubium Romanos, Theodorico rege Italiae, exegere. Iulia Carnorum, fiue Iulium Carnicum, Romanorum quondam colonia fuit. Plura in secundo atque tertio dixi libro.

[Note: 21] Peculiares Charini habuere principes vsque ad Dagobertum magnum regem Francorum, cuius iussu a Boiis subditi sunt, Boiorumque ibi tum coloniae deduci coeptae. Tempore Pipini regis Francorum Boii eosdem religionem Christi recipere coegerunt. Nam Thessalonus tertius Boiorum regulus atque diuus Vergilius Salisburgensis pontifex eo sacrificulos proficisci iusserunt.

[Note: 32] Post Caroli Magni mortem, sicuti vetusta diplomata ostendunt, regibus, ducibusque Boiorum posthac paruit, Boiariaque oriundis praefectis obtemperauit. Imperator Otto tertius anno Christi noningentesimo, vndenonagesimo mortuo Henrico duce Charionum, folio Berchtoldi ducis Boiorum, ambo apud Altaichium inferius sepulti sunt, eundem ducatum Conrado filio Ottonis ducis Francorum, Fratri Gregorii quinti pontificis maximi tradidit, qui potestatis anno tertio atque vicesimo, relicto filio impubere Conrado decessit. Imperator tum diuus Henricus secundus, quem Charionum quoque regulum vocari reperio, eam prouinciam Adalberoni, qui apud Geysenfeld in prima Vindelicia sepultus est, commendauit Imperator Conradus secundus, Conradum filium superioris Conradi, patruelem suum, Charinis, pulso Adalberone praefecit.

[Note: 23] At Imperator Henricus tertius Caesar Augustus rex Boiorum eam partem Norici Welphoni commisit, is obiit aerae Christianae anno MLV. Huic Lithulphus, qui moritur ab orbe seruato anno MXC. ab Imperatore Henrico quarto, rege Boiorum substituitur. Lithulpho succedit Henricus ab Eppenstain, is absque liberis obiit, adoptauit Henricum filium Engelberti, haeredemque ducatus instituit. Huius stemma proponere decreuimus.

[Note: 24] Fridericus Comes de Spanhaim, fratrem habuit diuum Hartouicum [Note: Hartuicus Comes de Spanhaim et Artenburg, alias Lauenthal.] Salisburgensem episcopum, genuit ex Richard Engelbertum primum, Segifridum, Lauentinum: illo genitus Engelbertus secundus, Histriae praefectus, bellum gessit aduersus Henricum ab Eppenstain ducem Charionum. Lauenti templum Diuo Paulo construxit, monachos a Wilhelmo de Hirsan impetrauit, vbi uxor eius Heduuiga humata est, quae ex hac vita migrauit anno Christi MC. super secundum. Quinque procreauit liberos Hartuicum archiepiscopum Maidenburgensem. Hainricum ducem Charionum, qui absque liberis obiit. Engelbertum, is fratri in ducatu successit, et in Boiaria apud Seos cum vxore Vta sepultus est. Segifridum Libodunum, patrem Segifridi Libodunensis, Bernardum Struchinosinum. Engelberto orti Vlricus dux Charionum, Engelbertus Histriae, et Carnoburgii praefectus: Hartouicus episcopus Reginoburgensis et Rapato Artoburgensis dynasta. Vlricus Henricum, et Hermannum procreauit, ille in Ionio mari, vt dixi, periit, anno Salutis MCLXIIII. Successorem honoris fratrem Hermannum habuit. Vnde genitus Vlricus itidem dux Charionum. Sed ad Fridericum Barbarossam reuertor. Is exciso Mediolano, pacata Longobardia, in Germaniam redit. Tres magos, qui primi Christi incunabula adorarunt, quos Eustorgius archimystes Mediolanensis Constantinopoli ortus Mediolanum, consentiente Imperatore transtulerat, in Agrippinensi Colonia, vbi adhuc omnis honos, atque memoria nominis habetur, condi iubet. Hi ex sinu Persico, Magorum cognomento, atque Arabia felici continua regione Byzantium a Romanis Imperatoribus translati fuerant.

[Note: 25] Circa eundem temporis tractum Hugo Comes de Tubingen, Moringen Welphonis castellum capit, quos intus reperit, crucibus adfigit. Welpho pater filium ex Italia reuocat, ipse ed proficiscitur, patrimonium matris ex asse filio tradit. Welpho iunior Hugoni caedem expiare aspernanti, satisfacere recusanti,

bellum indicit, copias cogit. Auxilio ei veniunt tres episcopi Nemetum, Vangionum, et Augustanus: et ex Sueuia hi proceres, Berchtoldus dux de Zaringen, Hermannus Marchio Badensis, Rudolphus de Pfullendorff, de Kalb, Bergensesque reguli, Gotfridus, et Rudolphus de Rumsperg, Hermannus Comes de Kirchberg, Henricus Comes de Vering, Conradus templi Constantiensis curator, Albertus Comes de Habspurg. Ex Boiaria Berchtoldus de Cham, et Vogburgensis. Hi coniunctis viribus cum bis mille, atque ducentis armatis castra non longe a Tubingen vesperi, ac sabbato, octauo scilicet Idus Septembris faciunt, diemque festum postridie otio sacrare, more Christiano statuunt.

[Note: 26] Hugoni suppetias tulerant, Tubingaeque erant, Fridericus dux Sueuiae, filius Conradi Caesaris, et de Zolen Dynastae. Amici vltro citro commeant, inimicos reconciliare conantur. Inter haec Welphoniani quidam vesperi e castris, caeteris ignorantibus, clam prodeunt, quosdam qui ex arce progressi fuerant lacessunt, inuadunt, manus conserunt. Quod vbi qui in castris erant conspicati, sociis suis auxiliatum certatim prouolant, Qui Tubingiae erant, erumpunt, suis laborantibus subuenire contendunt, aequum locum, ripam nempe editiorem, difficilem aditu, occupant. Henricus Comes de Veringen signifer Welphonis ad illos infesta signa confert, illi fortiter resistitur, duabus horis continenter pugnatur. Nemo retro pedem tulit, aut loco cessit. Tandem Welphoniani, loci iniquitate defatigati, hostibus superne acriter vrgentibus, in fugam vertuntur. Paucis admodum occisis: noningenti capiuntur: Tubingamque abacti cum praeda sunt, reliqui beneficio noctis, atque syluarum, montium, vicinorum castellorum, atque oppidorum euasere. Welpho Achalmam cum tribus duntaxat comitibus vix elapsus est. Pater eius vbi filium male pugnasse accepit, ex Italia in Germaniam properat. Hugo pactus vnius anni inducias, omnes captiuos dimittit.

[Note: 27] Henricus Boiorum dux nescio quam ob causam Constantiae Clementiam vxorem, filiam Conradi ducis de Zaringen repudiat, cum Imperatore in Burgundiam proficiscitur. Nam Augustus in agro Vesontino propter Ararim amnem conuentum egit, cui Ludouicus rex Galliae interfuit, cum quo foedus de more initum est, atque ad Henricum regem Anglum Renaldus Agrippinensis archimysta, magister epistolarum Rotomagum missus, qui reges ad pacem seruandam cohortaretur, et filiam eius natu maximam Machtyldam Henrico duci Boiorum atque Saxoniae amitino Imperatoris desponderet. Annuit Anglus postulatis, atque cum filia maximo adparam, ingentique dote instructa oratores in Germaniam legat. Alexander Galliis excedit, in Siciliamque ad Wilhelmum regem Siculum se confert.

[Note: 28] At Welpho finitis induciis, Kelmuntz, Weilar, Hugonis castella expugnat, sexaginta qui intus erant Hugonis equites in vincula coniicit. Hugo ad Friderici Sueuorum reguli, filii Conradi Caesaris opem confugit, eius suasu Boiemi in auxilium acciti, Boiariam, Sueuiam, cuncta terrarum, ab Hercynio saltu, vsque ad lacum Brigantinum caede, incendiis complent. Imperator ab armis vniuersos discedere iubet, Ianuario diem partibus Vlmam dicit, vbi causa cognita coram Henrico duce Saxonum atque Boiariae, Hugonem Welphoni tradit. Hugo Welphonis pedibus supplex accidit, veniam precatur, a Welphone in vincula coniicitur, in custodia atque captiuitate annum et sex menses, quoad Welpho iunior vixit, detinetur.

[Note: 29] Hisce confectis Augustus in Austriam mouet, receptis quadraginta vnciarum auri millibus a Stephano rege Vgrorum, eundem aduersus Ladislaum, patruum eiusdem regem declarat Vngariae. Eidem Hagnam filiam Henrici Austriaci patruelem suam despondet. Ottonem de Wittelspach Palatinum, siue Landographum Boiorum (saepius eius mentionem fecimus) Henricum Austriacum, cum mandaris ad Constantinopo litanum Imperatorem proficisci iubet. Hique regio luxu magnifice condonati, reuertuntur. Cum ipsis Byzantium vsque profecti sunt, voti soluendi causa, Hierosolyma petituri. Welpho pater, Fridericus Ottonis de Wittelspach frater, Otto praefectus Reginoburgensis, Odagrius

Stirius, hic in Vngaria in vrbe, quam Quinque templa vocant, obtt. Caeteri ferias vernales Hierosolymis celebrant. Sub idem tempus Henricus dux Saxonum atque Boiorum, iussu Imperatoris ad socerum in Galliam pergit, pacem inter eum atque regem Francum Ludouicum facturus.

[Note: 30] Eodem tempore anno Christi M CLXV. in Boiaria decedit Burckhusii regulus Gebhardus. Eius opes dux Boius vendicat. Est autem Burckhusium ciuitas atque arx munitissima, claustrum Boiariae in Norico sita, quam Iuuauus amnis praeterfluit. Praetorium coniugum regulorum Boiariae, fiscus hic principalis est atque conuentus iuridicus Noricorum. Nunc ducibus nostris paret, apud veteres suis regulis inclyta fuit, quos varie cognominatos reperio, a praetoriis nimirum suis. Vtrunque horum genus nobilissimum fuit. Paternum traxere ab Aribone quodam nobilissimo, simul vetustissimo Boiorum dynasta, qui in venatione, a Visonte percussus obiisse canitur, atque abtiquis celebratur carminibus. Alii eum filium Babonis, illius Abusini fuisse suspicantur, pictura, monumentaque Abusinae fidem faciunt. Eius soboles Hartuicus atque Sichardus Scala fratres, ille procreauit Aribonem et Bothonem posthumum ex Frideruna nobilissima foemina, filia Rothingi, qui pronepos fuit Imindi, fratris Diuae Machtyldae Augustae, genitricis Imperatoris Ottonis Magni et Heinrici primi Boiariae rectoris, genus ducens a Witechundo Magno, qui triginta amplius annos cum Carolo Magno continenter belligeratus est. Quatuor procreauit liberos, diuam Machtyldam, Witechundum, Regnerum Danorum domitorem et Imindum.

[Note: 31] Ab hoc sunt Botho primus abauus, Rotingus primus proauus, Botho secundus auus Friderunae [Note: Quae alias Irena dicitur, Auentino est Frideruna.]. Huius filius Aribo in cunis amisit parentem, Charionum nobilissimus dynasta, praefectus praetorio Boiariae, admodum senex obiit, anno Christianae salutis MCII. Botho posthumus, cognomento Fortis, altero deinceps anno Reginoburgii naturae concedit, Tharisii [Note: Zu Deress im Franckenland am Main.] quod dicarat sepultus est. Ambo fratres praeter caeteros Boios, Germaniaeque proceres literis, atque armis insignes fuere, proceraque corporis statura, antiquis comparati heroibus, quorum virtus maxime aduersus Vgros enituit. Aribo Haegiromosae, Botho Bothostonis habitauit, vnde et cognomen, vti mos est, recepere. Sighardus qui et Syrus Scala, patruus horum Sighardum Rantherouiae procuratorem progenuit. Is ab orbe adserto anno M CIIII. Reginoburgii interemptus est, et ex Sophia, quae prius nupta fuit Henrico duci Chariniano, Gebhardum Burckhusianum, Sighardum et Henricum Scalas tulit. Huius filii sunt Henricus, et Sighardus. Gebhardi, vxor Itha, filius Gebhardus, nurus Sophia. Atque hic Gebhardus absque liberis maribus obiit anno, vt dixi. MCLV. Burckhusium tum Henricus vndecimus Saxonum, atque Boiariae regulus occupauit. Quanquam patrueles Gebhardi Henricus, et Sighardus Scalae superstites forent, quos in Italia consedisse non est vana coniectura.

[Note: 32] Hos quidem Scalas Romano vocabulo, pro Scala Teutonico, ab imperitis dictos esse satis constat. Haec ex diplomatibus Bathauiae, Varnpachii, Rantzenhouiae, Rotenhaslachii accepimus. Extat Rotenhaslachii diploma Latinum, vbi anno aerae nostrae MCLVI. Henricus Scala testis est. Interpres, qui illud in Teutonicam vertit linguam, Henricum a Laitera, hoc est Scala interpretatur. Item de Comitibus de Bogen, eadem tempestate factum literis proditur, quos Itali Romana interpretatione, de Arcu vocant.

[Note: 33] Sub idem tempus Sigefridus Libodunus, Litholdus Plaiensis, gener Gebhardi Burckhusiani, proceres decedunt. Et Victor Pont. Max. Romae moritur. Alexander a Wilhelmo rege Siciliae, Campaniae, Apuliae, Calabriae principe, corruptis quibusdam Romanis in Vrbem deducitur. Saxones tum Henrico duci Boiariae rebellant, imperata detrectant, dynastae aduersus eundem conspirant.

CAPVT VI. Iura Imperatoris circa Electionem Papae. Monachium extruitur. Heinricus XI. proscribitur, Boiariaque distrahitur. Ducum Brunsuicensium origo.

1. Paschalis Nouus Papa Würtzburgi eligitur. Decretum Procerum Imperii iuramento confirmatum de non alio agnoscendo Pontifice Romano quam consensu Imperatoris creato. Iuramentum detrectantes pro hostibus Imperii iudicati. Episcopus Fruxinensis Papae sub notabili conditione iurat.

2. Conradus Archi-Episcopus Salisburgensis, Eberhardus Reginoburgensis, Albanus Brixinensis, Otto Bathauiae Episcopi a [Orig: â] Moguntino inaugurandi.

3. Imperator Romanos caedit, vrbem capit et incendit, Paschalis vi introductus Imperatricem coronat.

5. Welpho filio defuncto bona sua dissipat, terrasque Italicas Imperatori, Sueuicas Heinrico XI. vendit. Mox tamen voluptatibus coecitatem sibi contrahens adfrugem redit. Eius mors.

6. Paschali mortuo Romani Calistum III. eligunt. Conradus Archi-Episcopus Salisburgensis ob contumaciam vicis, praediis et vrbibus priuatur.

7. Heinricus XI. in Palaestinam proficiscitur. Legatio ab Imperatore pro connubiis liberum [Orig: liberûm] Constantinopolim missa.

8. Albanus Episcopus Bathauensis quod a Mogontino non initiatus fuerat, vrbe pellitur. Albertus Archi-Episcopus Salisburgensis ab Vlrico Aquileiensi Patriarcha consecratur, ideoque Ladislaus Rex Bohemiae regno pellitur, Albertus Archi-Episcopatu remouetur.

9. Monachi ab Ilsenspach commigrant. Rebdorff monasterium extructum. Heinricus Episcopus Bathauensis a Mogontino inaugurari renuens remouetur, Ditholdo suffecto.

10. Albertus communi statuum suffragio ab Archi-Episcopatu Salisburgensi remouetur. Heinricus Berchtolgadensis sufficitur. Chuno Episcopus Reginoburgensis sub conditione inaugurationis a Moguntino constituitur.

11. Imperator Alexandriam a rebellibus Mediolanensibus obsidet, mox tamen ab Heinrico XI. malitiose desertus cedere et mutato habitu per Burgundiam aufugere cogitur.

12. Monachium extruitur, et mercatus salis portorium et via salaria a Veringen Fruxinensi municipio istuc transfertur.

13. Heinricus XI. contumax Imperator et Alexander reconciliantur. Albertus degradatur, Otto, Comes a Wittelsbach Archi-Episcopus Salisburgensis. Conuentus Ecclesiasticus Venetiis celebratus.

15. Heinricus XI. accusatus, communi suffragio laesae Maiestatis condemnatur. Ducatus Boiariae Ottoni comiti a Wittelsbach traditur.

16. Saxonia Principi Anhaltino traditur. Heinricus exul in Anglia factus. Duces Brunsuicenses unde?

17. Boiaria distrahitur. Stiria in Ducatum redacta Odagrio conceditur. Bertholdus Dux Dalmatiae et Meraniae constituitur. Stiriae descriptio. Odagrii Genealogia.

[Note: 1] MOrtuo igitur Victore Alexandro Romam tenente, Imperator mense Maio, atque Quinquagenalibus apud Wirtzburgum conuentum episcoporum, senatusque Imperii cogit, coeunt frequentes archimystae, minores pontifices, praesides, duces, praefecti, Vidonem Pontif. Maxim. legunt, Paschalemque vocant. Fit senatusconsultum nullum posthac fore pontificem Maxim. nisi qui more maiorum, consensu Imperatoris creetur, atque nuncius duntaxat Christi, successorque Petri, non etiam Caesareae potentiae pertinax aemulus esse velit. A singulis exactum iuramentum haud alium aut recepturos, aut passuros pontificem Maxim. perpetuo, etiam mortuo Imperatore. Sacramentumque primus dixit Christianus Moguntinus pontifex designatus (nam Conradus Boius frater Ottonis a Wittelspach, quod iurare detrectaret hostis iudicatur, atque proscriptus sacerdotio, et dignitate excidit, Mogontiacoque exactus est) deinde caeteri episcopi, postea Imperator, et principes iurant. Albertus

Fruxinensis episcopus hoc pacto fidem suam astrinxit Paschali, quam diu videlicet Imperium eius rebus studeret, aut ipse Caesarea praedia, castella, vicos, oppida, beneficia stipendiaria possideret.

[Note: 2] Obierant per idem tempus Eberhardus Salisburgensis, Hartouicus Reginoburgensis, Hartmannus Brixinensis, Rupertus Bathauiae episcopus. Eberhardo Conradus patruus Imperatoris, Hartouico Eberhardus, Ruperto Albanus, Hartmanno Otto succedunt. Vtque noui episcopi ab Christiano Mogontino archimysta inaugurentur, edicto praecipitur.

[Note: 3] Imperator in Italiam Rainoldum scribam suum, Agrippinensem pontificem, et Christianum Mogontinum praemittit. Ipse cum exercitu, et aliis principibus subsequitur, agrum Romanum caede, ferro, flamma vastat, Romanos ausos conferre pedem ad internecionem delet, octo millia Romanorum caesa, tria capta esse, in fastos relatum est, vrbem deinceps Barbarossa capit, incendit, Alexandro fuga sibi consulente. Templum diui Petri, quod hostes munierant, praesidio firmarant, deinde inuadit, munimenta solo aequat, effractis portis aedem aperit, Paschalem vi introducit. Isque duodeuicesimo Calendas Septembris, quem diem celebrem Deiparae virgini, quando superos petiuit, habemus, Beatricem consecrat, Augustamque adpellat.

[Note: 4] Posthaec pestilentiae dira lues exercitum, vrbemque Romanam inuadit, extinxitque de nostris episcopos septem: Danielem Pragensem, Eberhardum Reginoburgensem, Conradum Augustanum, Gotfridum Spirensem, Rainaldum Agrippinensem, Hermannum Verdunensem, Gerioenem Halberstatensem. Et hos proceres, cum pluribus aliis, Fridericum filium Conradi Caesaris, Beringerum a Sultzbach Nariscorum regulum, Henricum comitem a Tubingen, Welphonem iuniorem, huius corpus ad Staingaden, superioris Boiariae apud Lycatios templum, translatum est.

[Note: 5] Welphopater, vbi filio defuncto nullos amplius sperat liberos, ab re vxoria abhorret, Vtam coniugem ad Alpes migrare iubet. Ipse Memmingae crebro habitat, potat, obsonat, commessatur, amat, conuiuiis, nimio vestitu, venationibus, gaudiiscorporis indulget, ocio aetatem transigit. Equites, milites obaeratos, proscriptos ad se confugientes, benigne adpellat, hos sodales sibi adsciscit, cum illis libenter viuebat, et libenter victitabat. His equos, vestes, sumptus suggerit. Cumque necesse forethis moribus pecuniam redditusque dilapidari, aes grande alienum conflauit. Cumque sufficere hisce sumptibus nequiret, Hetruriam, Sardiniam, Spoletum Imperatori Friderico nepoti suo ex sorore patrimonium vero in Sueuta atque Boiaria Henrico duci Boiorum, nepoti ex fratre vendit. Imperator auro, argento, gemmis auunculum explet. Dux Boius precium dolo differt, rebatur propediem ad se gratuito reditura cuncta, quando legitimus senis capularis haeres esset. Vbi haec patruus sensit, omnia Caesari exhaeredato Henrico venundat. Tandem obsaturatus voluptatibus, luminibusque captus, reuocata ab alpibus vxore, pleraque pauperibus elargitus dedit, voluptati bellum indixit, in summa pietate vitam finiuit, anno Christi millesimo centesimo nonagesimo primo. Eius et filii Mausoleum apud Staingaden Lycatiorum templum ostenditur.

[Note: 6] Eodem tempore Paschalis obiit, intemplo diui Petri sepelitur. Romani sacerdotes, Senatus, populusque Ioannem Albanum episcopum, Pontificem Max. eligunt, Calistum tertium nuncupant. Porro Fridericus pulsus peste in Germaniam, Conradum Salisburgensem patruum suum, frustra Henrico Austriae ducefratre eius caeteris principibus cohortantibus, vt obtemperaret, quod decreto consilii parere recusaret, oues pascere, decimis viuere iubet. Lupha [Note: Lauffen] Boiorum est oppidum in Norico inter Burckhusium atque Iuuauiam medio fere itinere, eo quarto Calendas Aprilis Imperator venit, conuentus agit, sententia principum, vicos, praedia, castella, vrbes Iuuauenses proceribus committit.

[Note: 7] Henricus Palaestinam supplicandi gratia proficiscitur, relicta Machtylda vxore grauida Brunonis vici. [Note: Braunschuueig.] Comites eius fuere, Conradus episcopus Lubecensis, Henricus abbas Brunonis vici, Berchtoldus abbas Luneburgensis, Probislaus Mechaloburgensis princeps, alii proceres ex Boiaria. Henricus comes de Sultzbach et Stirius marchio, Wormatiae quoque pontifex

missus ab Imperatore Neoromam, pro connubiis liberum [Orig: liberûm]. Calendas Februarii opertus octauo Idus inde egreditur, a vitrico magnifice excipitur, Viennam ducitur, ei matris sepulchrum ostenditur, nauibus condonatur a vitrico. Ab eo Granam vsque Danubio deducitur, et vsque Vngariam, cuius regina soror vitriri. Strigonii exceptus ab Vngaro vsque ad confluentes Saui et Danubii maximo honore deducitur ab Vngaris.

[Note: 8] Eandem ob causam (vt reuertar ad Imperatorem) Bathauenses Albanum episcopum, quod ab Vlrico patriarcha Aquileiensi, non a Christiano Mogontino, iuxta decretum consilii initiatus foret, vrbe exigunt, Henricusque legitur. Inter haec Conradus Iuuauensis diem obit, ipsi Albertus ex sorore nepos, filius Ladislai regis Boiemiae succedit. Hic quoque ab Vlrico Aquileiensi patriarcha, contempto Mogontino, consecratus fuit. Idcirco Augustus Ladislaum regem Boiemiae regno mouet, Sobeslaum patruelem eius Boiemis imponit. Albertum filium eius pontificatu abire, administratione praediorum cedere iubet.

[Note: 9] Deinde Bambergam petit, Ladislaum cum filio Alberto qui eo venerant, a conspectu prohibet. Posthaec Salisburgium pridie Nonas Augusti pergit, Iuuauensia castella in deditionem accipit. Boiemi, Austriaci, Carini mutuis vulneribus se adterunt. Henricus dux Boius supplicandi gratia Hierosolyma proficiscitur. Ab Ilsenspach Vindelicorum vico, diui Benedicti consecranei, ad templum D. Viti, proxime Neuemarckt, commigrant. Consentit Wolframus Dorobergensis, nepos Theodomari, qui monachos in Ilsenspach collocarat. Conradus primus Aichstetensis pontifex Rebdorff iuxta Aichstadium in ripa Alemanni, inpago Boiariae (verbis Friderici primi Augusti vtor) mystis Augustinianis extruit. Subsequenti anno Imperator rursus vndecimo Cal. Martii Salisburgium se confert. Alberto, qui eo vocatuserat, non apparente, Bathauiam pridie Cal. eiusdem mensis petit. Henrico a Mogontino consecrari renuenti, eius fratrem Dietboldum substituit. Is ab Henrico praesule Gurcensi consecratur, quarto Idus Iunii Quinquagenalibus. Filius fuit Dietpoldi Sueui Bergensium, dynastae, Geysaeque ab Andechs, frater eius Mangoldus Tigurinorum praesul.

[Note: 10] Augustus postea Reginoburgium ad conuentus agendos petit. Interfuere omnes principes regni, omnes antistites Iuuauenses. Omnium sententia Albertus pontificatu submouetur, Henricus Berchtolgadensis praesul Salisburgio praeficitur. Eam sententiam Richerus Brixinensis episcopus renunciat. Imperator illi vrbes, oppida restituit. Albertus in Vngariam Scaurinum ad Waltherum Albanensem episcopum se confert, isque frustra scribit Iuuauensibus, vt Albertum recipiant. Chum quoque Reginoburgensium episcopus designatus, aut a Christiano Mogontino inaugurari, aut abire pontificatu iubetur.

Inter haec Mediolanenses iterum rebellant, Alexandriam vrbem in odium Imperatoris condunt, ab Alexandro hoste eius nomen indunt, ibi se munire staruunt, Caesar sexto Italiam petit, Alexandriam obsidet, oppidum solo aequat. Henricus dux Boiorum atque Saxoniae, qui ibi cum quinque millibus equitum erat, corruptus pecunia, suasu Iordoni Truchsas, ab Imperatore amitino suo deficit, cumomnibus copiis suis absque commeatu ex castris discedit in Rhaetiam. Cum Zornensibus et Veringensibus, caeterisque societatem init, aduersus Augustum conspirat. Mediolanenses vbi abiisse equitatum Henrici accipiunt, Imperatorem inuadunt, ipsum cedere, obsidionem soluere cogunt. Ipse aegre mutato cultu atque habitu, per Burgundiam in Germaniam euasit.

[Note: 11] Caeterum Henricus in Boiariam reuersus, in prima Vindelicia, in ripa Isarae, vbi tum villa mystarum erat, in agro Schafftlarensis collegii nouum oppidum condit, Monachium adpellat, quae nunc omnium vrbium, quae Imparatoriae non sunt, sed ducibus parent, clarissima habetur. Richallii Boiariae ciuitas in Norico, sub radicibus alpium Noricarum, quas Curuancas Ptolomaeus vocat, cubat, vbisal partim fit, partim gignitur. Puteus ibi salis est, aqua Salsa a dulci arte separatur, in fornaces aeneas deducitur atque largius coquitur, fitque sal omnium salsissimus, siccissimus, atque condidissimus, maximae apud Germanos authoritatis. Quamobrem Richum Salem, hoc est, diuitem vocant. Maximum inde ad fiscum

principalem vectigal redit. Via salaria ad Isaram in superiorem Boiariam tendit, illa in Rhaetiam, Sueuos, Francos, ad Galliam, Suitonas, Rhenum et caeteras Germanias portari consueuit. Veringiorum vicus infra Monachium ad quintum lapidem, tum municipium Fruxinensis pontificis. Vbi emporium, mercatus salis atque pons erat: Henricus dux Boiorum, noctu de improuiso Veringios occupat, diripit, pontem demolitur, aedificia igne concremat, Salinas, salinarios omnes, pontem, portorium, in Monachium nouum oppidum transfert, illa posthac salem deuehi iubet.

[Note: 13] Albertus episcopus Fruxinensis ad Imperatorem, qui ex Italia redierat, se confert, iniuriam sibi illatam a duce Boiorum commemorat, opem Caesaris implorat. Augustus saepius Henrico diem dicit, minatur, praecipit, imperat. Is saepius aspernatur, floccifacit. Caesar rebellem tandem Gemundiae, quae vrbs est Sueuiae in Germania Magna, proscribit. In tempore tum ad Imperatorem Cluniacensium, Cisterciensiumque monachorum magistri veniunt, horum atque Eberhardi, episcopi Bambergensis, maxime Calisti, qui sponte pontificatu maximo abiit, authoritate et opera concilium Mogontiacum Iulio mense nono Calendas Augusti edicitur. Ibi omnium rerum obliuione decreta, Imperator et Alexander reconciliati sunt, veteresque inimici ex Republica, quam summa discordia hactenus gesserant, amicissimi facti sunt. Albertus quoque Boiemus archymista Boiorum, qui solus Alexandri partes in Germania sectatus fuerat, quod in Vngaria suppositicio legato, qui quaestus gratia se ab Alexandro missum commentuserat, insigne archimystae acceperat, classe episcoporum submotus est, Conradusque de Wittelspach in prima Vindelicia oppido natus, frater Ottonis, ducis postea Boiorum, vir doctus, cognatus Imperatoris, Iuuauensibus episcopus declaratur, primarius flamen Boiis designatur, iussuque Imperatoris, ac mandato Alexandri a Salisburgensibus recipitur. Alexander conuentum Ecclesiasticum Venetiis Augusto cogit.

[Note: 14] Posthaec Imperator Fridericus primus Caesar Augustus (quod Heinricus Boiorum atque Saxonum rector mandata facere detrectaret) tertio Calendas Iulii anni Christianae aerae mille simi centesimi super octogesimum in Boiariam Reginoburgium, quae vrbs tum Boiorum caput et praetorium regulorum erat, cum principibus se confert, Henrico diem dicit. Ille nec apparet, nec legatos mittit. Tum Imperator Saphodomum Mantuanum episcopum, item aliostres flamines pontificis Max. legatos, Conradum Archimystam Boiorum, Diethboldum Bathauensem, Albertum Fruxinensem, Chunonem Regino burgensem, Agilulphum Aichstatensem, Richardum Sabonensem Boiorum episcopos. Praeterea hos Boiorum dynastas tetrarchasque, Odagrium Stiriae limitaneum ducem, Henricum Reginoburgensium, Conradum Norinburgensium vrbis praefectos: Berchtoldum de Vogburg et Cham, Berchtoldum ab Andechs Histriae praesidem: Sigefridum et Henricum Scalas, Sigibothum comitem de Weyarn Chunonis episcopi fratrem, Hartouicum comitem a Bogen, Henricum ab Altdorff, Demardum de Holenstain, Fridericum et Albertum monachos, Amalobertum de Lochausen, Henricum Pabonaemum, Burckhardum, Azonem, Rugilam Camerarios, Rudulphum de Waldeck, Henricum Seligochindum, Atholdum Doropagum, Angilomanum et Henricum fratres ab Achdorff, vbi nunc est Landeshutae condita: Berchtoldum abs Richershausen, Segibothonem et Voliphorum Holethusios. Insuper Saxoniae mystas atque dynastas, Romarium Halberstatensem antistitem, Vichomannum Maidenburgensem, Theodoricum Landoburgensis limitis praefectum, Symonem Rechburgensem. Praeterea Omnes vndique optimates, praefectos, duces, praesides, omnes Senatorii ordinis, quibus ius dicendi sententiam in Senatu Caesareo esse solet, accersit.

[Note: 15] Dumque illi frequentes conuenissent, atque vti mos est, consedissent, Imperator Henrici facinora commemorat, eundem fidem sibi datam fregisse, religionem sacramenti violasse, contra necessitudinem sanguinis atque sacrosancti Imperii et Reipublicae Christianae maiestatem, vitae Caesaris insidiari proponit. Accusator quoque conscius fuisse, cum soceroque Anglo consensisse in necem Thomae Cantuariensis. Albertus etiam Fruxinensis episcopus illum iniuriae suo templo illatae postulat. Idem Saxones faciunt. Illiusfraude Saxoniam ciuili bello laborare, templa prophanata a Venedis, Saxoniam totam vastatam esse queruntur.

Haec vbi dicta sunt, Augustus sacramenti admonet, deinde sententias rogat. Tum vno ore omnes Hainricum maiestatis laesae condemnant, vtroque ducatu submouendum decernunt. Itaque ex consilii decreto tertio Idus Iulii Caesar ducatum Boiariae in fidem tradit Ottoni signifero suo, cuius crebro mentionem fecimus. Mox omnes proceres Boiorum, oppida in eius verba iurare iubet. Otto itaque regulus Boiorum declaratus cum fratribus suis Conrado archiepiscopo Iuuauensi, Friderico et Ottone iuniore, Boiariam peragrat, ciues, agricolas, praesides, praefectos in fidem accipit.

[Note: 16] Subsequenti anno cum Conrado Mosburgensi, et caeteris Boiis, cum Imperatore in Saxoniam arma mouet. Ibi Bernardode Anhalt filio Alberti gentis ducatus traditur. Henricusque potentissimus haud dubie omnium Europae, secundum Caesarem atque reges, princeps, vt qui a sinu pene Hadriatico, ad sinum Codanum, Oceanumque Germanicum, Boiis, Sueuis, Rhetis, Vindelicis, Noricis, Caucis dominabatur, vno anno tamleui momento, vrgente eum parentis fato, omnibus vicis, castellis, ciuitatibus, oppidis quae amplius centum possedit, genitali solo, patriis penatibus, exactus exul cum vxore Machtylda, liberis paruis, Ottone, Henrico et Wilhelmo (qui Brunonis vici duces postea dicti sunt) in Nordmanniam Galliae, ad Henricum Angliorum regem, socerum suum aufugit, ab eo exul, egens omnium rerum, sine lare, sine pane et sale pastus est, quotidie quinquaginta libras Andenses precario accepit. Nec tamen desperauit, quin soceri opibus atque potentia deperditas terras se recuperaturum confideret. Ita concupiscentia, cui semel nos deuouimus, praecipites imus, adeo vt ne ea quidem, quae ante pedes sunt, videamus, nedum illa, quae futura sunt, prospiciamus.

[Note: 17] Eadem etiam tempestate Stiria, quae hactenus Boiariae prouincia fuerat, a proconsule ducis Boiorum gubernata, praesidialis facta est. Duxque primus Stiriae constitutus Odagrius, in Andechs quoque et Damasiae, Tyroliique et Histriae tetrarches. Berchtoldus dux Dalmatiae atque Meraniae adpellatus est. Amboque hiprincipes legibus regulorum Boiariae soluti, posthac procuratores Caesaris, legati Augusti fuerunt. Est autem Stiria pars Boiariae (vnde et caput gentis adhuc Boiorum Graecia [Note: Grätz. Imo Boiorum finis, quia Gretz breuitatis causa pro Grenitz pronunciamus.] vocatur) sita in Norico, subiecta Tauro monti, et oriente Pannoniae, meridie Charionibus, septentrione Austriacis continuatur. Drauus, Muraque amnes eam ambiunt, a Stiriis antiquissimis Boiorum populis cognomen accepit. Sunt qui Tauriscos Graeca interpretatione nominis esse volunt. Id enim quod Tauriscus Graecis, Stirius Teutonicis valet. Odagrius autem primus Stiriorum dux absque liberis obiit, parens eius Odagrius quartus, mater Kunegunda, filia Diethboldi comitis a Vogburg, ille moritur anno MCLXIII. Auus ducis Lupoldus, qui decessit aerae nostrae MCXXIX. Auia Sophia soror Henrici noni Saxonum atque Boiariae reguli, Lupoldi autem parentes, Odagrius tertius, Elissa, filia Lupoldi Austriaci, soror D. Lupoldi: obiit ille anno Seruatoris nostri MCXII. Partium Imperatoris fuit, aduersus Romanos et Iuuauenses pontifices, haeres Henrici ab Eppostain, et Waldodorici. Tertiique parens Ozio, auus Odagrius secundus, proauus Odagrius primus.

[Note: 18] Circa eundem temporis tractum Reginoburgium, tum Germaniarum ciuitas potentissima (hactenus sedes ducum Boiariae fuerat, vbi etiam nunc praetoria principis, episcoporum, procerum Boiorum, nominantur et ostenduntur) excusso reguli Boiariae iugo, in libertatem se vendicauit, vrbsque libera et Imperialis facta est. Otto ille dux Boiorum declaratus, ex Schirorum clarissimis principibus oriundus, a Wittelspach oppido superioris Boiariae ortus, author est omnium principum et regulorum Boiariae, qui in Vindelicia, Norico, apud Nariscos, in Germania magna ad Danubii Rhenique confluentia, in Galliisque Celtica atque Belgica, longe lateque dominantur. Sed haec diligentius in septimo libro explanabuntur.

ANNALIVM BOIORVM LIBER QVINTVS.

PROOEMIVM.

CAPVT I. Saxonum origo, Heinricus I. Frater Ottonis, Dux Boiariae, ubi imprimis de Archi-Episcopatus dignitate in Laureacensem Episcopum translata, et irruptione Hungarorum in Germaniam.

CAP. II. Heinricus II. alias Rixosus dictus, ubi imprimis de iure Ottonis Magni in Romam, Pontificem Romanum et in Italiam. Vngarorum Conuersio.

CAPVT III. Otto II. Dux Boiorum et Sueuorom, Bellum Ottonis cum Graecis et Saracenis.

CAPVT IV. Heinricus III. Dux Boiorum, postmodum Imperator Romanus.

CAPVT V. Heinricus IV. cognomento Hezilo Dux Boiariae. Vgri ad Christum conuertuntur.

CAPVT VI. Heinricus V. Rex Boiorum, postea Imperator eius nominis III. Conradus Saliquus. Finis Regni Burgundiae. Bellum Bohemico-Hungaricum.

CAPVT VII. Heinricus VI. Dux Boiorum. Continuatio historiae Imperatoris Heinrici III. et belli Hungarici. Bellum cum Gotefrido Lotharingico. Comites de Sempta et Ebersperg. Dissidium Pseudo-et Anti-Papale.

CAP. VIII. Conradus siue Cuno Dux Boiariae. Hunneburgi restauratio et obsessio. Bellum Nordomanni cum in Italia.

CAPVT IX. Heinricus VII. Boiorum Dux postea Roman. Imp. huius nominis IV. Coniuratio Boiarica. Heinrici III. mors.

CAPVT X. Hagna Imperatrix regno Boiariae potitur. Bellum Saxonicum et Hungaricum. Dissidium Anti-Papale.

CAP. XI. Otto III. Dux Boiariae. Heinricus Matri eripitur. Dissidium Anti-Papale. Bellum nouum Hungaricum. Noua Monasteria. Peregrinatio in Palestinam D. Mariang.

CAPVT XII Dissidium inter administratores imperii. Bellum Nordmannicum. Conspirationes adversus Imperatorem. Imperator diuortium coniugis quaerit.

CAPVT XIII. Saxones saepius rebellant. Initia dissidii inter Heinricum IV. et Pontificem Romanum. Hildebrandus deponitur. Caesar excommunicatur.

CAPVT XIV. Imperium Romanum in duas partes scinditur. Transactio Caesaris cum Papa. Rudolphus anti Caesar [perhaps: Anti-Caesar]. Heinricus de nouo excommunicatur. Concilium Moguntinum. Clericorum coelibatus.

CAPVT XV. Romae expugnatio. Hermannus Lotharingicus Anti-Caesar. Hildebrandi depositio et mors Heinrici coronatio Synodus Moguntina acta Hildebrandi damnat.

CAPVT XVI. Saxones de nouo rebellant. Expeditio in Palaestinam.

CAPVT XVII. Conradus rebellat Patri Heinrico IV. Hildebrandi factio reuiuiscit. Heinricus V. Caesar declaratur.

CAPVT XIIX. Heinricus filius rebellat Patri, eum capit et Imperio abdicare cogit.

ANNALIVM BOIORVM LIBER SEXTVS.

PROOEMIVM.

CAPVT I. Sueuorum origo et situs. Welphonum stirps et genus. Welpho I. Dux Boiariae.

CAPVT II. Welpho II. Dux Boiorum. Certamen Imperatoris cum Pontifice de iure constituendum [perhaps: constituendi] seu inuestiendi Episcopos. Monasteria de nouo extructa. Imperatoris excommunicatio.

CAPVT III. Heinricus VIII. Dux Boiariae. Heinricus IX. seu Superbus, Saxoniae, Ethruriae, Noricorum, Vindelicorum, Nariscorum, Rhetorum Princeps. Lotharius Imperator. Anti-Papae. Monasteria. Ius Pontificum. Philosophi.

CAPVT IV. Leopoldus Dux Boiariae. Heinricus X. Dux Boiariae, primus Dux Austriae. Austriae, et Stiriae situs, origo. Bellum Vngaricum. Monasteria Scotorum in Germania. Expeditio contra Saracenos in Palaestinam.

CAPVT V. Heinricus XI. cognomento Leon, Saxonum et Boiorum occidentalium Dux. Boiariae diuisio. Veterum marchae et marchiones. Papa Imperatorem suo beneficio regnare gloriatur. Anti-Papa Welpho III. et IV. Lycatium comites, Principes Sardiniae. Stemma Comitum de Spanheim, item de Scala.

CAPVT VI. Iura Imperatoris circa Electionem Papae. Monachium extruitur. Heinricus XI. proscribitur, Boiariaque distrahitur. Ducum Brunsuicensium origo.