19 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging completed - no semantic tagging - orthographical standardization performed - no spell-check
10 May 2006 Katharina Meiszus
MORPHEUS spell-check performed
NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).


image: s001

HENNINGI ARNISAEI Halberstadiensis, DE AUCTORITATE PRINCIPUM IN POPULUM SEMPER INVIOLABILI Seu QUOD NULLA EX CAUSA SUBDITIS FAS SIT CONTRA LEGItimum principem arma movere, Commentatio Politica Opposita Seditiosis quorundam scriptis, qui omnem Principum Maiestatem subiciunt censurae Ephororum et populi. FRANCOFURTI Impensis Iohannis Thimii, Typis Andrea Eichornos. Anno 1612.


image: s002

[Gap desc: blank space]


image: s003

ILLUSTRISSIMO PRINCIPI ac Domino DN. CAROLO FRIDERICO, MUNSTERBERGENSIUM IN SILESIA ET OLSnensium duci, Comiti Glacensi, Domino Sternbergae, Ieischvvitii, et Mesibori etc. Domino suo clementissimo

CUm ex Megarensibus quispiam nimis pro imperio loqueretur, Lysander, non sine specie reprehensionis, Verba tua, aiebat, indigent civitate maiore. Ego quoque Illustriss: princeps, ubi libelli huius, Clientelae et patrocinio tuo humiliter committendi, argumentum recogito, eo maiori mihi opus esse patrono intelligo, quo plures videntur ipsi imminere adversarii. Quam enim difficile sit inveteratam longo errore opinionem, praesertim, quae votis nostris consentit, fortiori rationum mole et evidentia expugnare, Comicus ille subindicare voluit, qui numquam, ut secundus in theatrum prodiret, adduci potuit, laudem omnem praeverti existimans ab iis, quibus contigerit primis animos spectatorum invadere, et actione sua praeoccupare, idque potissimum, si foro ex arte uti sciant, et plausibili in vulgus, lepidove invento sibi de vincire eos, qui gaudent Floralibus. Naturali enim pondere maxima pars nostrum, decepta cupidine falsi, vergit a seriis ad nugas, et quae libenter cupimus, libenter audimus. Nemo quippe


image: s004

nostrum est, adeo a sui amore alienus, qui non sibi bene malit esse, quam alteri, et sicut Romae, cum Mathematicus annum parturire Regem praedixisset, communibus votis inter cessum est Senatus consulto, quo vetabantur istoc anno tolli infantes, eo quod spem nascituri principis quisque eorum, qui domi gravidas habebant uxores, ad se traheret: ita in Republ. nemo est ex altioris animi civibus, qui non occultis suspiriis imperium affectet, tacitoque iudicio, id sibi deberi prae aliis, decernat. Quin etiam multos ad quoscumque principis, sive ex levicula incuria, sive ex imbecillitate, sive quod multitudo negotiorum et imperiosa Necessitas non aliter ferant, errores excandescere, et illud in ore promptum habere videas: Me Regem factum oportuit. Ex quo sit, ut nulla pagina ratius a vulgo legatur, quam, quae sceptra Regum et principum subicit plantis populi, nec ulla disputatio magis invitas subeat aures, quam quae vindicias promittit secundum auctoritatem principum. Quis est, qui absolutam principum potestatem, tamquam tempestatem Tyrannicam et perniciem populi non insectetur, et caeco Zelo condemnet? quasi ius suum principibus asseri nequeat, nisi impune iis, in subditorum fortunas et vitas grassandi fenestra aperiatur. Quis e [Orig: ê] contrario non suspicit et admiratur vindicias Bruti, quia secundum libertatem populi assertae videntur. Et hic quidem tam sollerter [Orig: solerter] fabulam egit, ut multis quoque doctis viris, sed inconsiderato


image: s005

impetu in aliorum sententiam euntibus, os mellita offa subleverit. Aeque enim mihi videntur peccare, tam qui principibus imperium per fas et nefas ex praescripto Machiavelli stabilitum eunt, quam qui ad iniustum pileum conclamant subditos, et non sine sacrilegio, rerum omnium summam detrahunt ad favorem popularem. Utrique procedunt per inexcusabiles iniurias, sed deterius, qui populo, quam qui principi suppara sitantur. Nam si princeps non soli caelo, sed et Ephoris sive subditis suis rationem gesti imperii reddere, ex lege obligatur, quemadmodum Reges Lacedaemoniorum Ephori singulis mensibus ad iusiurandum adigebant, bellum, in quam collibuisset, regionem, ducere iubebant, suspectos donum re vocabant, et in carcerem compingebant, qua quaeso in re differt a Magistratu precario? Aut, quid obstat, quo minus una linea inducamus Monarchias et Aristocratias, solo imperio populari contenti? Nec enim ex forma gubernationis aestimamus formam Reipubl. cum popularis status regie, aut regius populariter saepe administretur, radice potestatis non defluente ad eos, qui praeficiuntur, sed firmiter insistente auctoritati illius unius, qui praeficit, et movet omnia, ipse immobilis, sicut

medium non deserit unquam
Caeli Phoebus iter, radiis tamen omnia lustrat.

Libertatis Romanae, exactis regibus, originem inde magis, quia annuum imperium Consulum fiebat, quam quod


image: s006

diminutum quicquam esset, exp otestate regia, accersit Livius. Omnia iura, omnia insignia primi Consules tenuere [Orig: tenuêre], eosque regio imperio praefectos scribit Cicero. Quin tamen summa rerum reciderit ad totum populum, neminem huc usque reperi, qui ambigeret. Non enim Monarchiam definimus ex eo, quod Rex munera Rei publ. sua [Orig: suâ] opera [Orig: operâ] expediat, sed quod officia Magistratuum omnia ad suum tribunal revocet, et ab iis gesta, vel rata esse iubeat, vel irrita, quod officii genus novi Rerum pub. censores, heri atque hodie inventis Ephoris asscribunt, quemadmodum Casimiro III. ex hac lege Poloni obrogarunt quatuor senatores, et Angli Richardo II. non pauciores, adiectis Tribuniciis minis, si ab eorum praescriptis vel latum digitum abscederent. Esseni mendacii iam condemnatum putabant, cui sine Deo aut iniurato non crederetur. Quanto graviori sacrilegio fides detrahitur principibus, quando non secus ac prodigis tutores, pueris praeceptores, caecis duces: ita iis custodes adiciuntur. Quo enim inaudito tropo Rex vocatur, qui non regit, sed regitur, princeps, qui non praeest, sed subest, Monarcha, cui obsequendi tantum, quocumque ab Ephoris impellatur, gloria relicta est? Ita libertatis dulci succo oblinunt Demagogi [Orig: Daemagogi] amarum bonarum Rerump. venenum, quod incauto populo propinant, et, ipsum ut Graeci mutuis cladibus, falsae libertatis amore, attritos, externae potentiae Macedonum et Romanorum se quasi ludibrium prostituerunt, in


image: s007

praesentaneam et sera paenitentia dolendam perniciem praecipitant. Quod cum serio agant nonnulli huius aevi scriptores, licet agere aliud videri velint, et eo iam audaciam, sacrarum literarum fuco deceptam, deduxerint, ut Maximorum quorumque Regum et principum hinc inde labantia cadavera, lacrimis piis quidem sed heu minium seris, et nihil profuturis deflere cogamur, non dubitavi quaedam huius argumenti scripta ad limam veritatis revocare, et quam subdole auctoritate sacrarum literarum ad sacrilegia sua excusanda, nec non bonis rationib. abutantur, paucis breviterque ob oculos ponere volui, quod, quia publici iuris, sine magno patrono, cum de re agatur non parvi praeiudicii, facere ausus non fui, subiit mihi id ipsum, quantillum est, ad tuam Celsit. Illustr. princeps, et tua ope et commendatione ad Sereniss. parentem deferre, quo nec maiorem mihi parare Maecenatem potui, nec qui promptius votis meis annuere velit, quippe iam olim inconsulta, et si liceret, magno redimenda suorum perfidia agitatus. Nullibi enim locorum ignoratur, quanto conatu tota Sile sirorum inclita natio, patrocinium eius, sub quo non secus ac sub ramosa arbore in utramque aurem secura quie scit, ambiverit, quam facile novis et antehac insuetis eorundem postulatis, Imperatoria Maiestas, calculum adiecerit, quanto denique applausu ubique exceptus sit, cum vel dignitatem illam primus iniret, vel, quae ad eam ornandam facere videbantur, per regiones circumeundo disponeret. Et


image: s008

dubitem adhuc, sub huius tanti principis patrocinio tutus esse, sub quo tota Silesia non dubitat violentum quemque provocare hostem?

Tibi vero, Illustriss: princeps, inscriptionem hanc relinquere voluit testimonium submissi animi, et Clementiae tuae favorem erga se perenniter continuatum cupientis. Quod sipost aliquot messes te quoque illius temporis admoneat, quod, Augustissimi fratris tui Henrici Wenceslai vestigia secutus, auspiciis Serenissimi Electoris, in hac Academia, animo ad altiora, quibus a proavis deducta indoles te destinat, excolendo impendisti, nihil superest, nisi ut laetus salutem portum, quem me attigisse gaudeo. Scriptum Francofurti ad Viadrum, die 14. Febr. Anno 1612.

T. Celsit: Subiectiss. Henningus Arnisaeus D. et Professor.


image: s009

DE VI IN PRINCIPEM SEMPER INIUSTA. CAPUT I. Proponitur status controversiae, et praemittuntur fundamenta, ad eam cognitu necessaria.

SUMMARIA.

1. Enarrantur auctores, contra quos haec disputatio praecipue directa est.

2. In hac disputatione non comprehendi peregrinos, qui non sint subditi.

3. Utrum subditis liceat rebellionem excitare contra principem.

4. Alii principes constituuntur ex pacto mutuo inter se et populum.

5. Alii absolute sine limitatine transeunt in iura regia.

6. Subruitur fundamentum adversariorum, quo probant populum et Regem esse duos correos promittendi, et hinc tam incumbere populo curam religionis, quam Regi.

7. Subruitur alterum, quo dicunt inter principem et populum semper iniri pactum expressum vel tacitum, ut non oboediatur, nisi bene Imperanti.

8. Iudaeis numquam concessum fuit arma capere contra Reges legitimos.

9. Ab una Republ. particulari, ad quamvis aliam non valere consequentiam.

10. Evertitur aliud fundamentum, ex natura constituentis et constituti deductum.


image: s010

11. Non omne, quod constituit, super ius manet constituto.

12. Non omne imperium acceptum referendum est arbitrio populari.

13. Refutatur aliud argumentum, a Vasquio in medium propositum.

14. Non praesumitur in concessione potestatis populus sibi retinuisse ius revocandi.

PHarisaeos quondam, genus hominum asturum arrogans, Regibus ipsis infestos fuisse, adeo ut eos aperte oppugnare non veriti fuerint, probat Iosephus 17. Antiq. c. 3. ex eo, quod cum iam tota gens Iudaeorum fidem Caesari obligassent iureiurando, ipsi soli maluerint, non tantum bonis multari, sed et periculum vitae incurrere, quam magistratui cum ceteris se subicere. Horum vestigiis incedunt non pauci ex recentium scriptorum numero, qui, cum sint de populo, ut suo ordini quisque impensius favet, quam alteri, populi partes ita [Note: Autores opinionis, quae hic in pugnatur.] agunt contra principes, ut satis non habeant, si ab oboedientia populum liberent, quando princeps degenerat, nisi subditis quo queque potestatum et ius tribuant in ipsos reges, et subverso naturae ordine, ex parentibus imperantes, ex subditis Reges, ex vulgo faciant [Note: I. Brut.] principes. Multi quasi bonitati [(transcriber); sic: bonirati] causae diffisi, ne nomina quidem sua adicere ausi sunt. Fictum quippe nomen Bruti vindiciis datum, nemo inficiatur, cum iisdem auspiciis, quisquis auctor fuerit scripti tam petulantis, viam affectet ad legitimos principes calamo, quibus excussit Brutus superbi Tyranni iugum gladro. Peregrinus [Note: Rossaeus.] item Rossaeus, qui de iusta Reip. in principem potestate, librum promulgavit in Belgio, plenum calumniarum, et puerilium tam in Theologia, quam Politica, errorum, nominis sui dissimulatione indicare voluit, quid de scripti totius argumento suspicandum. Nam, qui vel luce indigna tractat, vel iis occupatus est in paradoxis, quorum fallacia a Sole facile detegitur, lucem fugit: ideoque nec vulgaris libellus, qui de officio magistratuum inscribitur, et


page 3, image: s011

Magdeburgensibus asscribitur a Gulardo, in collectaneis rerum memorabilium sub Carolo IX. Gallorum Rege, parentem suum, quasi vulgo quaestus, aut supposititius fetus, laudare potest. Etiam Papicolae mirifice se torquent de oratione Sixti V. pro caede Henrici III., quam nec abiurare possunt, nec aperte tueri audent, cum argumentum tractet et sua natura vel primo intuitu funestum, et rationibus nihilo melioribus idem stabiliat, ut videre est apud Tort. in Apol. et Episc. Cicestr. in respons. pag. 241. Inventi tamen sunt etiam ex viris, alioquin doctissimis, qui vel nimio partium studio de industria, vel inconsiderato Zelo sententiam et argumenta illorum in sua scripta [Note: Buchan.] transtulerunt. Nam Buchananus, acerrimus Regiae potestatis infectator, et vulgi fautor, in Dialog. de iur. regn. Scot. licet proponat de regni Scotiae iure tantum agere: thesin tamen ad omnes alios [Note: Hottoma:] principes circumducit, et uno stylo omnes perfodit. Hottoman. qui et auctor vindiciarum falso creditus fuit, in Francogallia et libr. de iure regn. Gall. pari artificio, quasi acturus de sola Gallia, potestatem [Note: Bucher:] principum impugnat universim: Nec Bucherii argumenta, in libris de abdicat. Henrici III. desaeviunt in solis Regibus Gallorum, sed idem periculum minitantur regibus quibusque absoluta potestate, quam nos Maiestatem vocamus, praeditis, quibus licet adiungas [Note: Antimach: Althus: Hoenon: Danae: Casman: Oberecht: Bellarm:] multas disputationes ex Innoc: Gent: contra Mathiav. et qui uno impetu Brutum sequuntur, Althus. c. 14. et. 15. Polit: Hoenon. disp. 2. et 9. Polit. Danae. c. 3. q. 4. lib. 6. Polit. Casman. c. 10. Polit. Transcripsit etiam Obrecht: disp. 1. de bell. a n. 146. usque ad n. 199. quaedam Bruti argumenta, quibus certe vehementer minor, quod vir tam prudens, suum adiecerit calculum. Quin eiusdem opinionis sit Bellarm: una cum Pontificiis ceteris, qui Papae supremum tribuunt dominium, extra controversiam est. Nam 5. de Pontif. c. 8. in pro. Oziam et Athaliam, affert a solio, iussa Pontificis, ope populi deiectos: c. 7. libr. eiusd. Ex pastoris circa Lupos et Arietes cura, idem deducit, quod scilicet papa possit privare Reges domino, ex quo ostendimus alibi adhuc graviorem educi consequentiam, nimirum, quod non tantum dominio, sed et vita eos privandi licentiam habeat, quod ex traditis a Gregorio Sayro in clav. Reg. lib. 7. c. 11. n. 11. contra


page 4, image: s012

sententiam Bellarmini iam alias evincit Widringt in Apolog. pro iur. princ. n. 48. sed et principem esse propter populum et Ecclesiam, eo sensu, quo eodem argumento utuntur praedicti auctores, docuit alibi, et principatus tradi ex lege et auctoritate humana 1. de Pontif. c. 7. 1. de transl. imp. c. 3. contra Barclai. c. 5. 21. 27. 38. etc. et populum numquam ita suam potestatem in Regem transferre, quin illam sibi in habitu retineat, ut in certis casibus etiam actu recipere possit. [Note: Saresber. Aquin.] in Recogn. lib. 3. q. de Laicis. trahunt in eiusdem sententiae favorem, Iohannem Saresber, in Policrat. lib. 8. nec non thomam Aquin: 1. de regim. princ. c. 6. dicentem: si ad ius multitudinis pertine at sibi providere de Rege, non iniuste ab eadem Rex institutus potest destitui, si potestate regni Tyrannice abutatur. Verum de illius verbis et sententia paulo post videbimus, huius auctoritatem nihil moramur, quia, quicumque fuerit libri istius auctor, ad Thomam referri non potest, quia Scipiones, et Censorinos dignitatis nomina facit apud rom. quia mentionem facit Alberti Imperatoris, cuius tempora Thomas non attigit: quia Christi successorem vocat Petrum, quam phrasin et Catholicis et ipsi D. Thomae repugnare, advertit Bellarum. in praefat. libr. contr. Barcl. quia Marchionem derivat a iustitiae severitate, scilicet a Marcha, quam dicit singulare divitum pondus, per quod significetur recta et rigida iustitia: et quia praeterea multa alia inconcinne et praepostere proponit, ob quae exautoratur etiam a Cuiac. l. libr. feud. t. 1. Sigon. libro. 17. hist. Ital. Barclai. lib. 6. contr. Monarch: c. 20. Alber. Gentil. in lib. de vi in princ. semper iniust:

Satus autem et nodus controversiae consistit in eo: Utrum [Note: 2. Status controversiae.] subditi regem legitimum, si degeneret et improbe praesit Reipubl: licita legitimave potestate, pro iure suo iudicare, et a solio pellere possint: hoc est: Utrum fas sit subditis ullo in casu aram induere contra iustum principem. De subditis tantum loquor, [Note: Peregrini eximuntur ab hac disputatione.] quia peregrini ius Maiestatis non laedunt, nec, quod hic denominatur, crimen incurrunt, ut lib. 3. de iur. maiest. c. 6. n. 12. demonstravimus, quoniam fide et religione peregrino Regi se non


page 5, image: s013

obstrinxerunt, qua de causa eos ab hac quaestone statim in principio eximit Iohannes Saresber. in Polycr. libr. 8. c. 20. quando inquit: Quod auctoritate divinae paginae licitum et gloriosum est, publicos Tyrannos occidere, si tamen fidelitate non sit Tyranno obstrictus interfector, aut alias iustitiam et honestatem non amittat. Et paulo post: Hoc tamen docent historiae sacrae cavendum, ne quis illius moliatur interitum, cui fidei aut sacramenti religione tenetur astrictus, in cuius sententiae confirmationem adducit Davidem, qui Sauli pepercit, confisus de misericordia Dei, qui eum sine peccato poterat liberare. Quin et Chereae nihil tam obiectum memorat Ioseph: c. 3. lib. 19. Antiq. Iud. quam quod cum perfidia herum suum trucidasset. Iael vero non reprehenditur in sacris literis, quod Sisseram, ad se ex fuga divertentem, clanculum occidisset, quia non erat subdita, Iud. c. 4. sicut et Hercules, Dion, Timoleon, Aratus, Respubl. Lacaedemoniorum ab historicis multis cumulantur laudibus, quod iniustos populorum oppressores, quis vel viribus, vel artibus edomuerint, quod ipsis sine iniuria cuiusque fuisse integrum tradunt Bodin. 2. de Republ. c. 5. Tholosan. lib. ult. de Rep. c. ult. quia publica mala arcere cuivis licet, qui arcendo non peccat. Non peccat autem, quem religio a facinore non prohibet.

[Note: 3.] De sub ditis enim merito dubitatur, utrum fidem semel datam legitimo principi, si is officium forte deserat, religionem mutet, ad crudelitatem, scortationem, ebrietatem, neglegentiam [Orig: negligentiam], [Note: Error vulgi] aut alia id genus vitia, ad quae nimia licentia et potestas absoluta, multorum animos, non satis ad virtutes obfirmatos, invitare consuevit, declinet, frangere et oboedientiae iugum excutere, licite et de iure possint. Sic enim vulgus credit, persuasum ab iis, quos Demagogos vacat Arist. in Polit. et seditiosi scriptores in clamant, qui Reges et principes non alio censent esse loco, quam Medicos, qui aegrotis quidem vivendi praescribunt regulas, sed quam diu ipsis videtur. Alber. Gentil: de potest, reg. absol. Ita nimirum ex regibus faciunt precarios magistratus, tam diu obsequentem habituros populum, donec ex causa, iusta an iniusta, iubeantur a scena


page 6, image: s014

decedere, et successoribus locum facere. Cui enim ignota vox vulgi: Fidelis Herus Fidelis Servus: Item. Si princeps promissa servat, et nos servabimus, quod Brutus fere totidem verbis exprimit: q. 1. Bene Imperanti, bene obtemperandum, et Althus. c. 14. Polit. Populus obligatus est conditionaliter, ad obtemperandum magistratui, si nimirum iuste et pie imperaturus est. Latius Gregorius VII. qui primus audaciae subditorum, in perniciem principum coniuratorum, fenestram aperuit, cum Romanos ab oboedientia Henrici IV. abducere allaboraret his verbis: Quemadmodum militem ignavum Imperator exauctorare potest: ita militi Ducem iniustum deserere licet. Avent. 5. Annal. Boi. Auctor, sive unus sit sive plures, libell. de off. magistr. cum Dan. 9. polit: aphor. 2. de off. mag. explicate proponit: In contractibus, licet a conventione alteri contrahentium resilire, quando alter in complendis conditionibus deficit. Atqui regna et principatus dantur per contractus. Ergo si ab articulis contractus recedunt principes, non debet obligatio nocere subditis, tamquam parti immerito laesae, cum suo peccato nemo laetari debeat, nec alterius iniuria verti in detrimentum partis innoxiae.

Priusquam vero personatis hisce argumentis larvam detrahamus, [Note: 4. Utrum de potestate cum populo pacisci possint principes.] praesupponendum est, duos esse ordines principum: Alios potestatis absolutae, seu Maiestatis integrae, alios ex pactis conventis inter Imperantem et parentes limitatae et certis conditionibus circumscriptae. Cunerus quidem de off. princ. Christ. c. 5. et 17. et Winzet. in Velit. contra Buchan. negant posse constare pacta, quibus diminuitur potestas principum, cum potestas tradatur sacris literis, quibus pacta derogare nequeunt. Ceterum, cum Deus tradat etiam potestatem limitatam, et regium ius vel in ipsa Iudaea certis legib circumscripserit, Deut. 17. nec minus mixtae Rei publ. quam absolutae Monarchiae auctor sit, non video qua ratione pactionata, quae vocat Belluga, regna, modo iure et non per vim et fraudes pacta inducantur, contra legem divinam peccent, et iure


page 7, image: s015

subsistere nequeant. Non minus enim Iudicum administrationem, quam imperium Regum, beabat Deus, quia utriusque se conservatorem. declararat. Inter regna autem, quae ex pacto et sub certis [Note: Principes ex [(transcriber); sic: cx] pacto.] legibus adeuntur, numeramus imperium Germanorum, quorum Electores non admittunt Imperatorem, nisi in leges imperii, et si quid iis noviter pro salute imperii adicere velint, Electores, iuratum: Sleidan. libr. 1. Suecorum, qui sub poena periurii non tenentur fidem servare regi degeneri: Chytrae: lib. 2. nec non Ungarorum, qui Uladisalo II. regnum in manus non ante tradiderunt, quam propositis conditionibus, aut satisfecisset, aut se satisfacturum sub iuramento recepisset. Bonfin. Dec. 4. lib. 9. et 10. Nam Andreas Rex iam olim subditis, a se et successoribus desciscendi copiam fecerat, si legibus acta sub non conformarent. In decret. Andr. regis. in fi. vers. statuimus etiam. Quia vero per mutuam conventionem electi in his principatibus Reges sceptra capessunt, merito ex lege contractuum iudicantur, et sic responsum est ab Aliciato, in resp. 167. vers. circa tertium dubium n. 10. Fidem Domino non servanti impune non servari: et gl. dicit. in c. cum ex iniuncto. verb. tam institutio. de haeret. Ad quem pertinet institutio, ad eundem destitutio. Alexand. Carer. lib 2. de pot. Pontif. c. 2. Qui per Electionem Communitatis instituitur, punitur et deponitur per communitatem, quae illum principaliter instituit, sicut Veneti et Genuenses, qui sibi Ducem eligunt et si contra Remp. delinquat, eum deponere possunt. Episcopus Moguntinus, cum ageretur de abdicatione Henrici IV. aiebat: Quem meritum investivimus, quare immeritum non de vestiamus? Helmold. in Chron. Sclav. Ordines Danici in lib. de iust. Christ. 2. abdic,. non aliam suae rebellionis excusationem afferunt, quam quod Christiernus pactis conventis cum Ordinibus initio initis non steterit.

Verum praeter hos principes ex pactis, inveniuntur alii cum [Note: 5. Principes liberi.] libera [Orig: liberâ], et absoluta potestate, sive per successionem regna ineant, sive per electionem, quando regium ius, seu Maiestas, sine limitatione aut stipulatione praevia, universa traditur in


page 8, image: s016

manum et arbitrium unius, quemadmodum populus Roman. transfudit omnem, plenamque potestatem in Imperatorem, quae, quia delegat non erat, sed transfusa, a tradente populo post traditionem repeti non potuit, l. 1. §. sed et hoc studiocum. C. de vet. iur. enucl. Gl. in l. non ambigitur et Zas. ibid. n. 3. de ll. contra Bellarm. lib. 3. recogn. q. de Laicis. ut Valentinianus Imp. respondebat militibus, socium Imperii a se flagitantibus: Ut me ad imperium vobis eligeretis, in vestra situm erat potestate. At postquam me iam elegistis, quod petitis, in meo est arbitrio, non vestro: Vobis, tamquam subditis, competit parere, mihi vero, quae facienda sunt, cogitare. Sozom. lib. 6. hist. Eccles. c. 6. Niceph. lib. 11. c. 1.

[Note: 6.] Ceterum adversarii, quia hac distinctione suis paradoxis iugulum peti, et Maiestate principum asserta, nebulas suarum opinionum facile evanescere advertunt, e contrario nituntur demonstrare, omnes magistratus, quo nomine contra Latinae linguae usum et Politicorum doctrinam simul comprehendunt principem summum, seu summam maiestatem, ac si populum universum Atheniensium, cum Res publ. Democratia [Orig: Democratiâ] regeretur, sui ipsius magistratum vocaveris, adire gubernacula sua ex foedere vel pacto, [Note: Omnia regna non adiri ex pacto.] Brut. q. 3. post med. Auctor lib. de off. magistr. Althus. c. 15. 16. Hoenon: disp. 2. Polit. n. 1. et seqq. quod duplex constituunt et ex sacris literis probare conantur, Unum inter Deum, et Regem una cum populo, qui hic statuuntur, quasi correi promittendi: Alterum inter Regem et populum. Contra prius si peccaverit princeps, libet excidat regno, [Note: Foedus duplex principis [(transcriber); sic: princicipis] et populi.] propter feloniam, quia non stetit promissis, factis erga Deum: tamen et populus potestatem habet de iure peccantem retrahendi, quia, nisi averteret regem a via erronea, cogeretur ipse respondere pro peccatis illius, cum natura correorum utrumque obliget in solidum, ita ut, uno recedente aut deficiente, alter cogatur solus satisfacere in solidum: Imo hinc infert Brut. q. 1. et Bucher. li. 1. c. 18. quod religionis inducendae et conservandae cura non minus incumbat populo, quam Regi, quia non minus spondent coram Deo et obligant se ad pietatem, quam Rex. Atque inde profectum


page 9, image: s017

censent, quod Elias trucidare potuerit Sacerdotes Baaliticos, invito Achabo. 3. Reg. 18.

[Note: 6. Examinatur exemplum Eliae.] Equidem, ubi exemplum Eliae paulo attentius introspicio, non magis inde probari poterit potestas populi, quam Sanderus lib. 2. c. 4. de visib. Monarch. ex eiusdem imprecatione, qua ignem devocavit de caelo et consumpsit Centuriones, probaverit potestatem Pontificis in abdicandis Regibus. neutrius enim sive Pontificis, sive populi typum gessit Elias alterutro locorum, sed Prophetae et legati Dei, mandatum secum habentis, ut per miraculum et Quinqua genariorum contemptum igne vindicaret, et Baalitas coram Achabo attonito iugularet. Actus vero fuit Elias in pium istum furorum, Zelo prophetico, ut ipse confitetur, 3. Reg. 19. v. 10. ex quo potestas aliqua populi non magis iterum evincitur, quam potestas Pontificis ex Zelo Christi eicientis e templo emptores et venditores, aut ex caede Aegyptii, a Mose perpetrati, Exod. 2. aut Pinehas, scortatorem cum scorto transfodientis. Nume. 22. Quae enim ex Zelo fiunt, ad potentiam ordinariam stabiliendam trahi non possunt. Nec vero Elias vim suam vertit in Regem, aut Achabum de solio deicit, quia deseruerat foedus Domini, quam facultatem sub opinione adversarii populo tribuunt. Sed cum Achab mutire non auderer, obstupefactus magnitudine miraculi, ipso connivente, seu contradicere renuente, perrexit, Elias Zelo suo satisfacere, et prophetico Spiritu impios sacerdotes trucidare, quod alicui ex populo non prius licebit, quam ad id a Deo peculiariter missus fuerit.

[Note: Exempla foederis primi refutantur.] Foederis autem huius primi, quo princeps et populus statuuntur Deo correi, exempla trahuntur ex 1. Sam. 12. 2. Reg. 23. 2. Paralip. 15. et 34. quae partim scopum disputationis non attingunt, partim opinioni adversariorum plane refragantur. Ex natura enim correorum evincere volunt, tam ad populum, quam ad principes pertinere curam religionis, cum tamen Iosias id officii soli sibi sumat, [Note: Populum nullibi statui correum Regi.] quod antea David, Assa, Iosaphat, itidem usurparant, sicut et Asa ipse congregat populum ad foedus cum Deo initum repetendum. Nullibi vero legitur, quod populus Pontifices et sacerdotes constituerit, librum legis legendum ordinarit, aut regem ad verum


page 10, image: s018

cultum reducendum et Idololatriam abolendam coegerit, quod ex proposito et opinione ipsorum sequitur: atque hac ratione, modus feriendi foedus ex 4. Reg. 23. 2. Paralip. 15. et 34. adversatur ipsis adversariis, quibus nec suffragatur locus 1. Sam. 12. quia nec illic populus se congregat, sed Samuel, tamquam propheta, qui et ipse obligationem populo praeit, cum Rex expetitus nondum in solio et iure regio se plane obfirmasset. Porro vero, quod populus correus in ullo istorum foederum statuatur cum Rege, nullibi legitur. Obligatio Samuelis proponitur populo, non regi: Asa et Iosias foedus feriunt inter populum et Deum, se ipsos vero nullibi statuunt populo correos. Ioiada quidem et se et Regem et populum pari iure obligat, 2. Reg. 11. ita, ut iam non duo, sed tres correi statuendi sint, Pontifex, princeps, et populus: Nec inficias quisquam ibit, Regem quoque obligari Deo, quemadmodum Salomoni proponit formulam obligationis David, 1. Reg. c. 2. et experti sunt vindicem Dei dexteram, quicumque ab obligatione ex Regibus recesserunt, Verum unusquisque obligatur pro se, et non pro alio, nisi quod Rex peculiariter obstringatur, non tantum ad oboedientiam propriam, quam Deo perinde debet, ut quivis ex subditis, sed etiam ad continendum et regendum subditos in vera religione, Deuter. 17. 2. Paral. 29. et in hos dissidet obligatio populi ab obligatione regis. Populus enim, ad promerendam felicitatem, cogitur Deo servire, cogitur et rex ob eandem causam. 1. Reg c. 2. Ceterum praeter hanc fidem Rex etiam tenetur populum in vera religione et sincera erga Deum oboedientia regere: non autem populus Regem, ideoque haec potestas Regis non prodit ex promissio, quod simul susceperit cum populo (quia si esset, tantum iuris competeret populo in Regem, atque Regi in populum, quod et exemplis Regum Iudae et sacris literis repugnat, ut paulo post dicemus) sed ex peculiari obligatione, [Note: Populus nequit esse correus Regi.] qua obstrictus est Deo, non quatenus homo, sed quatenus Rex. Qui autem diversi mode obligantur, et ad diversa, non sunt correi: Imo tam absurdum est, principem et populum statuere correos coram Deo, ut vel ex hoc unico loco sufficiens testimonium peti posse censeat Barcl. in libr. contra Monarch. contra eos,


page 11, image: s019

qui Bruti vindicias asscribunt Hottomanno. Tantus enim error tanto ICto non excidisset. Correorum enim ea est conditio, ut si unus solverit, alter liberetur, §. ex huiusmodi. ubi Vult: Inst. de duob: reis. l. 3. ff. Eod. quia singuli obligantur in solidum. §. 1. Inst: Eod. Atqui, si populus satis fecerit obligationi, aut Rex, nihilominus pars altera manet obligata, nec populi oboedientia eximit a poena Regem, nec Regis populum, sed quisque sua luit peccata. Praeterea correi non possunt se muto cogere ad solvendum, quia id pertinet ad officium et iurisdictionem praetoris, coram quo contractus fuit initus. Ceterum adversarii ex hac correorum obligatione inferre nituntur, potestatem aliquam, utrique parti communem, qua partem a promissis abscedentem, retinere et ad satis faciendum cogere altera possit: imo, licet adversarii id nulli assererent, tamen utrimque certum est, ad minium, Regi in populum competere iurisdictionem, si a foedere recesserit, quod neutri correorum alias licet.

[Note: 7. Foederis civi is refutatio.] Alterum foedus civile vocat Danaeus lib. 6. Polit. Aph. 1. et pro lege fundamentali regnorum obtrudit, cuius exemplum accommodatissimum petit ex Rep. Lacedaemoniorum, Xenoph. de rep Lac. illique plura alia adicit Brut. q: 3. Althus. c. 15. Hoenon. disp. 2. Nec nos negamus initum esse foedus inter Davidem et 10. tribus. 2. Sam. 5. a. Paral. 2. item inter Ioam et populum, interventu et de consilio [(transcriber); sic: consilo] Ioiadae: 2. paralip. 23. 2. Reg. 11. sed miramur, unde Hoenon. sensum huius foederis didicerit, quem sic nobis explicat. Ut scil subditi repromittant magistratui omnia honesta, si scilicet iuste, pie, et non Tyrannice imperaturus sit. Et addit: haec conditio si mi. nus impleatur, solutus est populus, irritus contractus, obligatio ipso iure nulla. Et iterum: Omni perfidiae crimine vacuus populus, si iniuste imperanti publice renuntiet, quam eandem sententiam habet auctor de regim. princ. li. 1. c. 6. Curtius olim dicebat: Regum exitus, si reputaverimus, inveniemus plures a suis, quam ab hostibus interemptos. libr. 9. Nostro tempore, proh dolor, eo verius id dictum deprehendimus, quo maior licentia


page 12, image: s020

subditis in principes indulgetur, et si Diis visum fuerit, etiam sacrarum literarum pallio tegitur, et piae libertatis nomine in vulgus laudatur.

[Note: Numquam in sacris ligeris potestas populo data est in Reges.] Qua [Orig: Quâ] vero interpretatione id ex sacris literis, aut ex foedere, cuius summa non proponitur, elicitur? cum prorsus contrarium ex historia universa appareat: Annon iniustus erat David, et vir sanguinis, cum Uriam post adulterium insidiose tolleret, cum populum, quasi in multitudine eius triumphans, arroganti censu numeraret? An non Salomon impius, cum, ut meretricibus gratum faceret, in cultum idolorum consentiret? Assa premebat populum, et coniciebat in carcerem prophetam, a quo reprehendebatur. 2. Paral. c. 16. Nullibi tamen legitur, ex vi foederis, data potestas populo animadvertendi in regem impium, iniustum, crudelem. Contra Assam adduxit Deus externos reges 2. Paral. 16. contra Ahas, regem Syriae et Israelis, 2. Paral. 28. contra Hiskiae arrogantem iactantiam, Sennacheribum, 2. Paral. 22. contra Manassae idololatriam Assyrios, 2. Paral. 33. ut foedi fragium eorum puniret, sicut in persona saulis toti posteritati minitatus erat Samuel, 1. Sam. 12. et David in persona Salomonis. 1. Reg. c. 2. Sed populo, vel universo, tamquam ordinario Regum iudici, vel singulis, ne uno quidem in loco potestatem vindicandi scelera regum indulsit, quod merito mireris, si ea potestas ex lege foederis populo competiisset.

[Note: 8.] Falso enim scibit Althus. c. 14. Polit. Iudaei saepe contra Tyrannos, approbante Deo, insurrexisse leguntur. At quo quaeso in loco? Athaliam eiecerunt pontifex et principes, sed ipsa legitimi principes titulum numquam acquisierat, quicquid contradicat Bellarm. contr: Barcl. c 37. Hiskia rebellavit in regem Assyriae, 2. Reg. 18. sed a quo in iniusta servitute detinebatur. Mathathias iniustam oppressionem Antiochi iusto bello repulit. 1. Maccab. c. 3. 4. 5. Iudices ab externorum hostium et Tyrannorum iugo, populum saepe liberarunt, Iud. c. 3. et 4. Absalon, ab affectato regno per vim, iisdem viis repressus fuit. 2. Sam. 18. Sed quid haec ad legitimum principem? quid ad subditos? Nec enim oppressi exstiterunt subditi de iure, sed in iniqua servitute contra fas detenti: nec excussi


page 13, image: s021

Tyranni legitimi principes. Cur igitur haec tam dissona affert Althusius ad animandam iniuriam populi? et cur praeterea conventus Ordinum, de summa Rei publ. consilia capientium? Ios. 22. Esdr. 9. Nehe. 5. et 9. 1. Sam. 12. cum nondum Rex esset in israel constitutus: Deut. 17. perinde ac si Regibus et Monarchis Ephoros et Tribunos obrogandos contenderet, quia in Republ. mixta Lacedaemoniorum, aut Democratia Romanorum tales exstiterunt. Nam cum Regem constituerent Iudaei supra se, ad instar gentium vicinarum, et iuri a Samuele proposito acquiescerent, mutata Reipublic. forma, ius suum regibus cesserunt, cui potestatem in bello et pace, sub verbis iuris dicendi et belli ducendi, aperte tradunt: 1. Sam. 8. v. 20. Et tum non amplius erat in arbitrio populi de Maiestate transfusa iudicare, aut Regem supra humanum iudicium elatum, in ius vocare, legemve transgredienti diem ad populum dicere.

Quis exstitit deterior, et ad omnem idololatriam et rapinam obstinatior Achabo, de quo scriptum legitur: Nemo tam erat ad malum venundatus, quam Achab. 1. Reg. c. 21. Sed numquam iussi sunt ab eo deficere subditi, aut rebellione sua ipsius crimina castigare: quin potius extra ordinem dedit Deus provinciam hanc Iehu, instinctu Elisaei, qui radicitus posteritatem eius exstirparet. 2. Reg. c. 9. et 10. Cur non usus est Deus vel hoc loco vel ullibi alibi medio potius ordinario, si quod esset penes populum, quam extraordinario? quare David cum viris et comitibus suis numquam intulit manus Sauli, si id sibi et populi meliori parti licuisse scivisset, praecipue, cum occasio se aliquoties ultro offerret, et ipse iam non privatus subditus, sed rex designatus et unctus esset, gladio accinctus et vindex in iram, quo quidem praetextu efficaciorem non potuisset quisquam suggerere. Nondum quippe didicerat, omni perfidiae crimine carere eum, qui iniuste imperanti oboedientiam renuntiet, et ingenti errore credebat: Regibus etiam delinquentibus parcendum esse, propter auctoritatem et oleum divinum. Dignus erat Ammon, qui regno exueretur et de vita caderet, quippe, qui et idolis immolabat, et tributis populum onerabat. Qui tamen manus contra eum erexerant, et Sanctum Domini profano ausu


page 14, image: s022

tangere non veriti erant, diligenter a populo ipso conquisiti, et Maiestatis damnati fuerunt. 2. Paral. 33. infi. Amazia eodem iure utitur in coniuratos, qui patrem suum Ioam trucidarant, licet optimo praetextu factum excusarent, quod Ioas parricidiis prophetarum ipsa conscelerasset altaria. 2. Paral. 25. 2. Reg. 14.

Unicum obstat exemplum Ieroboami, de quo plura admonituri sumus infra, qui per seditionem 10. tribus legitimo Rehabeami imperio subtraxit: Sed ex facto, numquam laudato, nec probato, ius deduci non potest. Nam si id iuris competiisset populo, licuisset ipsis fere secessionem facere a quovis Regum, quia plerique Idoloatrico cultu se inquinarunt, nec optimi viris caruere suis: Sed malebant mala etiam durissima perferre, quam contra ordinationem divinam quicquam committere. Regi Coronato, etiamsi Bos esset, tamen obtemperandum dicebat Michael Palatinus Ungariae, cum tota fere Ungaria a rege per rebellionem descisceret. Bonfin. dec. 4. libr. 3. Nihil igitur subsidii suae opinioni afferre possunt Adversarii ex foedere, cuius et verba et mentem ignorant: quodque si ex eventu interpretari velimus, ipsis per omnia refragatur, quia numquam potestas concessa fuit populo regem, a foedere declinantem et vitiis gravissimis sese indignum regno et consortio hominum reddentem, vel e regno eiciendi, vel impia morte multandi. Quin etiam alias in dubio contrahentes praesumuntur se iuri communi confirmasse, et sic inter se pacti fuisse, prout subditis et Regibus, cuique ex suo iure, fas est, praecipue vero eius praesumptionis coniecturam licet capere ex 1. Sam. c. 8. ubi Regem talem petit populus, qui dominetur admodum aliorum Regum in circuitu. Constat autem vicinos Reges absoluto imperio, quod Regium vocamus, in subditos, sine speciali ullo pacto, sine exceptionibus onerum et munerum, usos fuisse, ideoque cum ius Regis absolutum refractario populo ob oculos posuisset Samuel, ut quasi in speculo licentiam regiam contuentes, in se retrogredi mature, lascivamque suam petitionem detestari inciperent, non exceperunt pacta aut contractus, nec ius propositum certis conditionibus limitarunt, aut id responderunt, quod modo Adversarii docent, si qua iure suo abuti et regiones oneribus praegravare velit, se iure


page 15, image: s023

suo quoque usuros, et iniuste imperantem iuste deposituros, sed aperto consensu, propositas conditiones a Samuele acceptarunt, adeoque regem absolutum, qualem omnes in circuitu gentes habebant, scilicet quos Buchan. in dial. de regn. Scot. propter absolutum imperium etiam Tyrannis accensere non veretur, admiserunt, ut recte interpretatur Brent. homil. 27. in 1. Sam. inter cetera ita inquiens: Etiamsi velletis iugum regis excutere, tamen, ut semel susceperitis, nequaquam id vobis licebit.

[Note: Tertium vitium foederis.] Praeterea ex argumento Rhetorico quod Logicus exemplum vocat, seu particularem inductionem, infertur universalis conclusio. Ex eo nimirum, quod David pepigit foedus cum futuris subditis, quod Ioas ductu Ioiadae, colligitur: reliquos quoque reges similibus conditionibus stetisse ad columnam in templo Regibus consecratam: perinde ac si leges Carolo V. a Germanis, et Henrico Andium Duci a Polonis propositas, quia erant extranei, et metum iniciebant subditis insolitae et imperiosae dominationis, pro communibus conditionibus venditarem omnium Impp. et Regum Poloniae. David, quia dispersum populum colligebat, et regnum post Tyrannidem Saulis primus stabiliturus erat: Ioas item, quia ex manibus Athaliae regnum recuperarat, novis idipsum stabilire legib. opus habuerunt, is quidem ut eas primus figeret, hic, ut per Tyrannidem oppressas et tantum non antiquatas ex situ retraheret: Verum absque his casibus non inveniuntur Reges cum subditis pacti esse, sed in ius absolutum Regium sine controversia successerunt. no ipse quidem saul regnum accepit prius limitatum, aut certis pactis traditum, ut Althus c. 15. Hoenon. disp. 2. n. 5. obiciunt. Simpliciter n. ait populus: Constitue super nos Regem. 1. Sam. 10. et licet samuel. 1. Sam. c. 12. obliget populum Deo, ad iectis minis, si ab oboedientia deflexerint; tamen inter Regem futurum et populum novum foedus non icit, satis esse putans, quod legem Regis scriptam, quam eandem cum iure regis 1. Sam. c. 8. explicato facit Ioseph. 6. Antiq. c. 5. reposuerit in aeternam memoriam coram facie Domini. Neque Iosias, quem adducit Brut. q 3. foedus init cum populo, sed foedus constituit inter Deum et populum, cum iam diu sub Idololatricis regib. exorbitasset, ut metu Dei inviam regiam reduceretur.


page 16, image: s024

[Note: 9. Quarum vitium eiusdem.] Denique licet Israelitae Reges non admisissent, nisi ex pacto, an consuetudo illius regionis toti iuri Regio potuit praeiudicium creare? Nec enim recte Calvinus 4. Instit. c. ult. sect. 8. ab Aristocratia Iudaeorum argumentatur ad Aristocratiam absolute, nec Henric. Stephan. in libell. de hac re pecul. recte contendit, in omnes Resp. debere leges Hebraeorum, tamquam ab ipso Deo profectas, et per cons. omnium optimas reduci, quia quod isti populo optimum fuit, absolute non est optimum, ut alibi copiosius demonstravimus. Est in Rebusp. singulis aliquid imitandum. aliquid vero etiam fugiendum. Dux Venetorum dignitate magis potitur, quam potestate, nomine quam re: An ab hoc duce licebit alicui argumentum capere ad Ducem Florentiae aut Sabaudiae, aut Bearni, aut Auraniae, qui se absolutos principes ferunt, et Regibus sola dominandi angustia et corona inferiores? Pari vero sollertia Danaeus libr. 6. [Note: Exempla ex Rebusp: aliis.] Polit. c. 3. q. 4. Brut. q. 3. regium ius deducunt e Republ. lacedaemoniorum, ubi Reges in carceres compingebantur, si vel stella de coelo decurrisset, vel peregrino ipsi habitu uterentur, vel exercitum, quo Ephoris non placuisset, ducerent, vel uxorem non paterentur sibi obtrudi, quae regiae videretur vel staturae vel indolis. Breviter, a personatis regibus ad veros: a regibus secundum leges, ut ait Arist. 4. Polit. c. antep. ad reges absolutos et liberos: a magistratu honorario, ad maiestatem Regiam argumentantur, quod quam sit vitiosum, nemo est, qui non videat.

Quod vero idem Brutus d. q. 3. provocat ad regnum primum Romanorum, acceptamus auctoritatem Halycarn. lib. 2. qui stipulationis quidem nullius inter Regem et populum mentionem facit, sed Romulum proponit, leges sua auctoritate perferentem et ut ait Pompon. l. 2. de orig. iur. omnia sua manu gerentem, aut ut Tacitus 3. Annal. prout libitum erat, imperantem. Danaeus d. q. 4. provocat ad imperium posterius, non minori cum commodo nostrae sententiae. Quam enim libere dominatus fuerit Nero, et qua potestate usus, docet Seneca i. de Clem. et de Traiani regimine Plin. in Panaeg. de qua re alibi a nobis dictum fuit, et ostensum, primorum Impp. imperium exstitisse nomine quidem populare, re ipsa


page 17, image: s025

vere Monarchicum. Sed inquit, Senatus deiecit et damnavit, Neronem, Didium Iulianum, Heliogabalum, Maximinum: Senatus vero cui id iuris neque in libera Republ. competebat, penes totam Remp. iunctim, et in comitiis totius populi residentis? Senatus, inquam, quem sub specie magnae auctoritatis, Tiberius iam in curiam Iudicum redegerat, rebus imperii ad arbitrium et aulam Imperatoriam retractis, causarum vero forensium disceptationibus Senatui relictis? Neronem non Senatus, sed Vitellius et Galba primi deiecerunt, Iulianum Severus, Maximinum Gordiani: Senatus nihil opis attulit, nisi quod Vincenti parti se applicaret, et cadente quercu ligna colligeret. Quod si in partis electione peccaret, ut cum Gordianis calculum daret contra Maximinum, temeraria et irrita sua festinatione non tantum nihil proficiebant, sed totam Rempubl. in praesens discrimen adducebat. nec enim ius suum contra Maximinum defendere potuisset, si ipsi contigisset, prae furore militum, Romam videre, et in curiae limine plantam ponere, cum ne Maximum quidem et Balbinum, contra vota plebis Gordianum Iuniorem deposcentis, in vacuas sedes asserere potuerit, nisi in gratiam civium tertium rivalem, adhuc puerum, coniungi pateretur.

Falso item afferet Gallorum Status, Anglorum et Scotorum parlamenta, quae tantam auctoritatem sibi, nisi in historia Buchanani, non tribuunt, ut paulo post ostendemus: nec spectandum est, quid factum sit, sed quid fieri debuerit. De factis ipsius Pontificis audet dicere Iohan. de Turre crem. de illicitis dispensationibus loquens: Quod si ita aliquando fuerit factum per aliquem summum Pontificem, aut ignarum in literis divinis, aut excaecatum cupiditate pecuniarum, quae pro talibus exorbitantibus dispensationibus solent offerri, aut ut complaceret hominibus, non sequitur, quod potuerit iuste facere. Ecclesia iuribus et legibus regitur sive debet regi, non talibus actibus, sive exemplis.

Falso quoque affert Brutus stipulationem Persarum et Cyri, ex


page 18, image: s026

Xenoph. 8. Cyrop. praeterquam enim, quod ex Cyropaedia, ubi idaea boni principis fingitur magis, quam ex rei veritate describitur, de iure regio Persarum, non magis argumentum peti porest, quam ex legibus a Cicerone, in 2. et 3. de ll. congestis, ad demonstrandum statum Rei publ. Romanae: Etiam nihil stipulantur Persae et Rex, nisi, quod ex natura regis et subditorum procedit, ut Rex scil. defendat, et subditi defendenti manus et operas subministrent. Id enim uterque debet utrique, licet nulla publica stipulatio interveniat, sicut nostri Reges iurant Ecclesiae simul et Rei publ. patrocinium, quod in veteri iuramento Burgundionum, vocatur maniburgium, nec ex eo perdunt vel minimum suae Maiestatis, quia iurati nihil promittunt, nisi quod ex obligatione naturali et communi etiam iniurati praestare tenerentur. Non enim defendere tenetur princeps Rem public. quia iuravit aut stipulatus est, sed quia Rex est, licet communi debito iurisiurandi religo conscientiam arctius et metu gravioris poenae devinciat, et stipulatio publica, officit sui et promissorum [Note: 10.] stipulantes efficacius saepiusque admoneat.

Constat ex iis, quae hactenus disputavimus, non iniri omnia regna, cum pactis tacitis aut expressis, quae Maiestati aut Regio iuri detrahant: Sed, ut illud ipsum clarius adhuc et latius deducatur, quia pacta potissimum irrepserunt in imperia per Electionem, revocabinus ad incudem etiam alterum Adversariorum argumentum, cui palmarium fere in tota controversia tribuunt. Ex eo enim tribuunt populo auctoritatem in Reges et Principes, quod principes constituti sint, et auctoritatem suam nacti a [Note: Argumenta adversariorum.] benignitate et de consensu populi, quod argumentum Zacharias Papa suggessit Francis, cum de Childerici abdicatione consuleretur. Princeps, inquit, populo, cuius beneficio possidet, obnoxius est: Quaecumque enim habet, potentiam, honorem, divitias, gloriam, dignitatem a populo accipit, plebi accepta referat, necesse est. Regem plebs constituit, eundem et destituere potest. Avent. lib. 3. Annal. Brevius Augustinus Triumphus de Ancona, quem idcirco reliquis immisceo, quia Beati nomine ab


page 19, image: s027

Ecclesia dignus iudicatus fuit, de potestat. Eccles. quaest. 22. art. 3. Imperatorem a Papa posse deponi, quis ibit inficias? Eius enim est deponere Imperatorem, cuius est eundem constituere, id quod exempla ipsa declarant. Hinc sic argumentatur Brut. q 3. Bucher. lib. 1. c. 16. Bellarm. in Recogn. libr. 3. q. de Laic. Althus. c. 15. Polit. Aut. libr. de off. magistr. q. 6. Hoenon. disp. 2. Polit. num. 6. Constituens prius est et superius constituto. Subditi vero constituunt reges et principes. Ergo sunt constitutis et priores et superiores, cui consonat et illud eorundem et Bellarmini: quod refutat Iohan. Bed. de droict des Rois chap. 4. Finis et propter quod quidque est, nobilius est eo, quod est propter aliud. 1. Ethic. c. 1. [Note: Solvitur primum.] Principes sunt propter populum. E. [Abbr.: Ergo] Populus est nobilior. Distinguimus enim inter ea, quae totam suam naturam fini subiciunt, et ab eo habent bonitatem et malitiam, ut instrumenta et medicamenta, quatenus talia: Et inter ea, quae respective quidem subsunt, sed praeter respectum includunt naturam et digniorem et utiliorem. Discipulus quidem, quatenus instituitur, inferior est magistro: sed quatenus princeps, aut regius filius, eodem est superior. Ainsi, dit Bede, Les Rois sont pour le peuple, comme l' ame est cree, pour le corps, et le chefpour les membres, a scavoir en degre superieur pour commander, et non pour mettre les pieds, au dessu du chef. Nec nos huic argumento diutius immorari volumus, cum non magis concludat: ac si sic inferam: pastor est propter oves. Ergo, oves sunt supra pastorem: aut pater familias est propter familiam, ad cuius sustentationem omnia sua referre cogitur. Ergo familia est supra patrem familias: aut forma est propter actionem. Ergo actio est nobilior forma, seu accidens substantia [Orig: substantiâ].

[Note: 11. Solvitur alterum, et respondetur ad Maior.] Prius autem argumentum, a natura constituti et constituentis deductum, nulla ex parte potest subsistere, quia nec propositio Vera est, nec assumptio. Nam quod omne constitutum sit superius constituente, in eo fallit, quando in constitutum deponitur omnis, quae erat in constituente,


page 20, image: s028

potestas, ut cum populus Rom. transfunderet omne ius suum in principem. Paenitere enim ipsi post abdicationem non licebat, nec quod semel amissum erat, repetere, ut supra ex Zas. et gloss. ad l. non ambig. de ll. demonstravimus, et ex responso Valentiniani Imp. qui quidem exercitui referebat potestatem acceptam, nolebat tamen post acceptam, a quoquam eorum vel universis iudicari aut in ordinem redigi, quia, inquit, ex constitutionis vestrae vi plenum de imperii rebus disponendi arbitrium obtinui. Sozom. 6. hist. c. 6. Niceph. 11. c. 1. Ita et Brent. hom. 27. lib. 1. Sam. sub persona Samuelis praemonet Iudaeos, in quorum arbitrio adhuc erat petitionem suam aut prosequi aut retractare: Postquam, ait iugum Regium vobis induxistis, non erit amplius integrum excutere, in quod semel vestro applausu consensistis. Servus enim qui ultro se dat in servitutem Domino, ea subire paratus omnia, quae sunt servorum, non tantum superior non fit Domino, quem supra se constituit, sed ne pedem quidem ex servitute retrahendi copiam habet, postquam legi communi servorum se semel subiecit. Dux Britanniae a Philippo Rege contemtim habitus, constituit supra se Eduardum regem Angliae, inque eius fidem omnia sua, ad instar Vasalli Ligii, commisit. Frossard. lib. 1. An vero propterea rege se faciebat superiorem? Qui constituit aliquem infra se, in constitutum merito vendicat sibi imperium: sed qui constituit quemquam supra se, imprimis, quando illi tribuit in se potestatem regiam, quod faciunt subditi, verum Regem eligentes et in Republ. constituentes, si ponatur propterea ius superius retinere, idem ponitur retinere, quod abdicasse, ponitur. Nec enim Rex est supra populum constitutus. si populus reservavit sibi imperium in Regem. Cardinales hodie constituunt Papam, et Clerici Episcopum. Negat tamen Gregorius c. ult. 8. q. 2. semel constitutum ab iisdem iudicari, aut deponi posse, quoniam non semper, qui habet potestatem constituendi, habet itidem potestatem deponendi, ut notat Panorm. ad c. 4. de Clermon resid.

Porro non minus vacillat assumptio, qua omnium principum constitutio tribuitur voluntati et arbitrio populi. Covarr. c. 1. pract.


page 21, image: s029

[Note: Respondetur ad Minorem.] qq. n. 1. 2. et 4. licet falso praesupponat a consensu sive tacito, sive expresso dependere iustam possessionem regnorum, eo quod etiam invitis subditis iuste aliquis dominari possit, si scilicet illi praeter [Note: Iusta imperia etiam sunt sine consensu populi.] ius et fas regis alicuius imperium excutere nitantur, prout quotidie iniusta rebellione etiam Bonos princeps, vel sub specie religionis, vel libertatis eici experimur: tamen praeter consensum populo nihil tribuit. Advertebat quippe Gothos imperium suum in Hispania auspicatos non fuisse cum auctoritate subditorum, sed invitis incubuisse, et belli iure, si tamen hoc ius dicendum, prima regnandi iecisse fundamenta, quod fere unicum ius in tot provincias praetexere potuerunt Romani, quos tamen quis vocare audeat iniustos suarum ditionum possessores? Scoti, Angli, Franci, Hispani, Turcae, Germani in Italia non alio iure primordia imperiorum quaesiverunt, quam gladio, invitis subditis, atque ideo regna sua non fundarunt ex praescripto populi, sed ex suo arbitrio. Et tamen Alphons, de Castr. de potest. leg. poen. lib. 1. pag. 1. cui subscribit Vasquius libr. 1. Controv. c 47. n. 1. et 12. omnem potestatem vocat iniquam et Tyrannicam, quae non habuit initium a consensu populi, quod Hoenon disp. 2. Pol. n. 6. etiam probare audet ex sacris literis, quasi non ipsi Hebraei per vim eiecerint omnes gentes, quarum possessiones occupabant, nedum ut imperium suum a consensu populi [Note: An reges Iudaeorum constituerit populus.] sint exorsi. Adducit autem cum Brut. q. 3. ex Deut. 17. quod ibi dicitur populus constituere Regem, Deus eligere, non secus ac si a constitutione Saulis liceat argumentari ad ius omnium Regum, et sicut Deus elegit Saulem per sortem, 1. Sam. 9. ita eligi debeant omnes Reges, cum ne quidem in Republ. Iudaeorum alterutrum observatum sit, ut reges ex stirpe Davidis, vel immediate eligerentur a Deo per sortem, vel a populo constituerentur, sed successerint iure hereditario, in quod populo nihil iuris unquam fuit concessum. Nam ipse Ierobeam, licet, iam discidium fecisset a domo David, Rehabeamum tamen vocat legitimum Regem, 1. Reg. 12. v. 27. quippe qui successerat, iure filiationis, 1. Reg. 11. in fin. 2. Paralip. 9. in fi. ut et Salomon, cui pater traditi ipse regnum, 1. Reg. 1. recipiente, tantum et non refragante populo. 1. Paral. c. 29. et 30.


page 22, image: s030

Quod enim Rehabeamo Israelitae obtemperare nollent, nisi leniter imperanti, et dicerent: Quid nobis commercii cum domo David? 1. Reg. 12. 2. Paral. 10. id quidem refertur a sacris literis, sed non magis probatur, quam defectio Libnae et Idumaeorum, 2. Regum. 8. quam idem Hoeno: Disp: 9. n. 47. quasi a sacris literis probatam allegit, immemor vulgaris regulae, quod legibus iudicandum sit, non factis. Alias autem ubique legitur: Filius regnavit pro eo: nullibi: Populus hunc vel illum constituit Regem pro eo. Imo in hac ipsa Saulis creatione, vis constituendi numquam tribuitur populo, sed vel DEO, ut 1. Sam: 12. v. 13. Dominus constituit Regem sit per vos: vel Samueli [Orig: Samuêli], tamquam Prophetae et internuntio divino, ut 1. Sam. 8. v. 5. c. 10. v. 19. Constitue nobis Regem, qui et iussu Dei proposuit ius Regis et populo tantum consentiendi gloriam ubique reliquit, in iis locis, quae laudat Hoenon: Constat autem, praedictiones ex eventu, et dubia vaticiniorum explicanda esse ex certitudine et veritate historiae. Proinde Assumptionem, tamquam non nisi certis quibusdam in Casibus veram, reiicimus, cum iusto bello aut iure successionis, immediatave Dei electione, qua Davidi datur imperium, 1. Sam. 16. occupata regna non debeantur populo, nec leges aut iura sua ab eo recipiant.

[Note: 13. Aliud argumentum Vasquii.] Priusquam vero, ad probationem verae sententiae progrediamur, considerandum venit et illud argumentum, quod Vasquius proponit: libr. 1. Contr. c. 47. n. 12. Omnis concessio facta ad meram concedentis utilitatem intelligitur esse revocabilis, praesertim in huiusmodi mandatis, § recte quoque Inst. de mand. et per tot t. ff. et C. de procur: et extr. Eod. t. in Decret. iunctal. quoties ab omnibus ubi Ias: C. de fideicom: l. stipulatio ista § inter certam de Verb. Obli. l. pen. ubi multa per Ias. C. de pact. l. si quis in conscriben: C. de Episc. et Cler: l. filiis matrem C. de inoff. testam. Principatus autem dantur propter utilitatem subditorum, quemadmodum Soto dicit: Rex est propter Rem publ: non contra de iust. et iur: libr. 10. q. 3. art. 1. et lutherus ipse in libell. de potest: Magistr. part. 3. § Auffs erste muß er ansehen , Tom: 2. Ien: et Adrianus Imp: dicebat: Ita se gesturum


page 23, image: s031

principatum, ut sciret rem populi esse, non suam. Possunt igitur subditi, quorum utilitati datur Rex, donationem a se factam revocare.

[Note: Solvitur.] Plurima autem in hoc argumento accipiuntur confusa et incerta. Nam I. praesupponit Vasquius principatus omnes dari a populo, quod, ubi Electio successionem non exclusit, verum non est, cum pleraque regna iustis armis acquirantur et postea inconsulto populo transmittantur, lege hereditatis ad posteros. Nullum hic populi beneficium, nulla intercedit concessio, vel donario, quia non a populo, sed a parentibus filius accipit ius regnandi, nec id possidet, tamquam patrimonium populi, retento sibi tantum onere protegendi et administrandi, ut contra Iureconsultorum quorundam distinctiones disputavimus, in libr. 3. c. 1. de iur. Maiest: Sed tamquam proprietatem, lege regni, a parentibus sibi traditam, quam tenetur quidem regere et tueri, ad salutem omnium, sicut pater obligatus est, ut prospiciat toti familiae, nequaquam tamen prohibetur, quin et suis commodis consulat, cum et bonus paterfamilias id faciat, dummodo privata commoda non distinguat a publicis. Sicut enim in bona Republ: idem est bonus civis, et bonus vir, 5. Eth. c. 1. et bonum privatorum, non differt a [Orig: â] bono seu fine publico. 1. Eth. c. 2. 3. polit. c. 12. 7. polit. c. 2. ita in eadem bonum Regis et civium non differunt, sed dum sua curat princeps, simul curat ea, quae sunt omnium, ut ait Traian: in Panaeg: Plin: id quod patet ex crimine Maiestatis, quod non minus committitur in personam principis, quam in totum Rei publ: corpus, quia huius salus recumbit in salute illius, et vice versa, adeo ut et illud in minore non satis dilucide dicatur: Principatus dari ad solam utilitatem populi, quia consequenter dantur etiam ad salutem principum, quorum bene meritis incolumitas ista indulgenda est.

Praetera, Concessio facta ob causam, non revocatur, nisi ob ingratitudinem acipientis, si causam non compleverit. l. fin. ubi gl. Odofred: cyn: Salic: C. de revocat: donat: § sciendum. Inst. de donat: c. fin: ibi gl. et Dd. de donat: Causa autem, quae in tradendis regnis intervenit, est eorum administratio pro salute publica.


page 24, image: s032

Non prius igitur concessionem suam irritam facere potest populus, quam ingratus fiat princeps, et publicum bonum prorsus evertat. Loquor autem de communi iure, cui in dubio contrahentes se praesumuntur conformare voluisse. Quod si speciatim quid in se receperit princeps, vel specialem aliquam causam in traditionem populus expresserit, quaestio nascitur nova non de iure sed ex facto, quae ad ius commune, cui speciali contractu derogatum est, nihil attinet.

Denique donatio fit irrevocabilis ex mente donantis. Quia licet donatio, collata in extraneum, si post eam donanti subnascantur filii, censeatur irrita, l. si unquam C. de revoc. donat. quia non praesumitur donator, si de nascituris posteris cogitasset, contra legem caritatis voluisse peregrinum praeferre liberis: l. cum avus. de cond. et demonstr. l. gener aluter, § cum autem C. de instit. et subst. l. cum acutissimi. C. de fideicom. tamen, sic constet de expressa voluntate et dispositione donantis, praesumptioni non datur locus, et donatio renet in praeiudicium filii. per d. l. si unquam, et Bartol. in l. Titia Seio. §. Imperator. de leg. II. Pari ratione, quando constat de voluntate populi conferentis, sive omne ius suum, conceptis verbis, deponat in manum Imperantis, ut olim populus Rom. l. 1. ff. de const. princ. §. sed et quod placuit. Instit. de iur. nat. sive oboedientia et factis, quibus magis, quam verbis, voluntas declaratur, l. si tamen. §. Ei qui. ff. de aedil. edit. l. Paulus ff. rem rat. haber: Menoch. libr. 1. praes. q. 19. n. 1. aut etiam tacito consensu, quem iura recipiunt pro placito, l. de quibus ff. de ll. c. super quibusdam de V. S. ut et antiquitatem temporis pro lege, l. 1. §. fin. de aq. pluv. arc. l. hoc iure. §. ductus aquae. de aq. quot. et aestiv. c. ad audientiam de praescript. exercitia iurisdictionis et Maiestatis principum admiserit, vel sine contradictione tolerarit, licet donatio ab initio revocari potuisset: tamen eo ipso facta fuisset irrevocabilis, quia iuri suo potuit populus renuntiare c. quamvis pact. de pact. in 6. c. cum contingat. de iureiur. c. licet. Eod. in 6. et renuntiantibus non datur regressus. l. postquam liti. C. de pact. Quod enim semel placuit, ulterius displicere non potest, et quod fuit arbitrii a principio, ex post facto, factum fuit necessitatis.


page 25, image: s033

[Note: 14. An praesumatur populus omne imperium abdicare.] Nec valet praesumptio Vasquii d. c. 47. n. 11. quod populus praesumatur sibi retinuisse potestatem abdicandi, propter generalitatem. l. omnes populi de iust et iur. § sed natur alia. Inst. de iur. nat. l. 2. §. deinde quis de orig. Iur. Et quia nocentissimum esset populo, si potestatem omnem deponeret. Quod autem nocentissimum, non praesumitur. l. cum de indebito. ff. deprobat. Nam expressa voluntas, quam in responsione praesupponimus, excludit praesumptionem, cum Bald. in cons. 452. statuto civitatis Mediol. col. ult. vers. ad ultim. lib. 1. dicat: sermonis proprietatem praevalere praesumptae menti, quod licet Angelo dubium sit in cons. 26. punctus est in ann. col. 3. vers. si autem nulla coniect. quoad sermonem, tamen cum et sermo et praesumptio ad detegendam mentem redigantur, neutrum locum habet, si de mente et voluntate constet. Et licet praesumptionibus contendere velimus, tamen adhuc iudicandum erit pro principe, quia in dubio praesumuntur contrahentes se voluisse ad ius commune conformare. Ius autem commune Regum est, ex propria natura regni iis debitum, ut scil. plena et absoluta potestate utantur in subditos. Nec id nocentissimum futurum est subditis, quia interest Rei publ. ut potestas omnis transferatur in unum, l. 2. §. novissime de orig. Iur. ex qua necessitate primum prodiit Dictatura apud Romanos, quoties opus erat, ut dicebat Appius Claudius, libero homine, et exsoluto [Orig: exoluto] vinculis legum, sive ad reprimendas seditiones, sive ad mutandum aliquid in Rep. deinde coacti iidem omnem potentiam, cui exsequendae non erat indocta et turbida multitudo, resignarunt in manus Imperatoris, ut ait Tacit. 1. Annal. et a nobis demonstratum fuit alibi in libell. de praestantia Monarch: Recte enim exaggerat Bodin. 2. de Rep. c. 1. Anarchiam, quam ex Republ. mixta oriri fingit, indeque prodire asserit, si populo relinquatur licentia clavum regnandi eripiendi regi, quia imperium eius nequit esse salutare, quod non est nisi precarium, et auctoritate regia destituitur.


page 26, image: s034

CAPUT II. Probatur auctoritate sacrarum literarum, In principem impium et iniustum non licere subditis arma capere, et reiciuntur obratiocinationes Adversariorum ex iisdem deductae.

SUMMARIA.

1. Assertio adversariorum turbat quietem Reip. et implet eam iniustis seditionibus.

2. Non tantum bonis, sed et malis principibus oboediendum ex pracepto apostolorum, contra effugia et responsiones adversariorum.

3. Etiam degener princeps, quatenus potestate utitur legitima, dependet a Deo, propter quam ipsi obtemperandum est.

4. Argumentum ex defectione Idumaeorum et Libnensium refutatur.

5. Imperatores Orientis nullos fuisse depositos a populo propter pravas de religione opiniones.

6. Iussu sacrarum literarum et exemplis primitivae Ecclesiae orandum etiam est pro pravis principibus, nedum, ut contra eos hostiliter machinari liceat.

7. Pravis principibus oboediendum est in iis, quae sunt principum, non in iis, quae sunt Dei aut contra Deum.

8. Imperantibus contra Deum non quidem oboediendum, sed nec resistendum a subditis vi et armis illicitis.

9. Exemplo Ieremiae captivi demonstratur, iuris dictionem non fuisse penes principes populi seu optimates, sed penes solum Regem, contra Brutum.


page 27, image: s035

10. Ioiakimum Regem non fuisse iudicatum a Synedrio, propter homicidium Uriae prophetae, contra eundem.

11. Licet non sit vi resistendum impiis principibus, fas tamen esse, supplicibus literis apud eos intercedere.

12. Aut si nihil profuerint etiam preces, fugam a religione esse concessam.

13. Iterum probatur totae assertio testimoniis et exemplis primitivae Ecclesiae sub Constantio, Iuliano, Valente, Valentiniano, etc.

14. Rebellionis poena et clades solet in ipsos expetere subditos.

15. Probatur pars altera, quod si non in Idololatram, multo minus in aliis vitiis infectum principem vi insurgere liceat subditis.

16. Davidem abstinuisse manum a Saulis sacrosancto corpore, non ex perfectione caritatis, ut Pontificii obiciunt, sed ex debito mandati.

17. Enarrantur sententia auctorum, qui nobiscum idem in hac quaestione docent, sentiunt, et decernunt.

18. Reiictur aliud Buchanani effugium, distinguentis inter potestatem et personam ea utentem.

19. Utrum Paul. Rom. 13. loquatur tantum de potestate iusta, et moderata.

POstquam constat Adversarios statim in limine impingere, et in fundamentis ipsis aberrare, quod propositum fuit nobis demonstrare, in praecedenti capite, pergendum iam est ad Thesin seu assertionem ipsam, et ostendendum, neque ex sacris literis, neque ex iure naturali subditis competere ullam iurisdictionem in principes absolutos, quin potius qui tale quid muginentur, iniurios esse in DEUM et Naturam, cuius leges perrumpant et temere pedibus conculcent. Neque enim, ullo vel divini vel humani iuris consensu probari potest, quod et Rei publicae


page 28, image: s036

[Note: Damnata saepius haec assertio, ut haeretica.] quietem perturbat, et licentiam peccandi impune subditis tribuit, cum omnia iura, id genus assertiones derestentur, l. illud convenire de pact. dotal. I. si unus. § illud tamen. de pact. cum sim. et haec ipsa quoque, quam impugnandam aggredimur, non tantum inter dogmata Wicleffi. in Synod. Const. Sess 8. et 15. damnata sit, quod sit haeretica scandalosa, et ad fraudes, deceptiones, mendacia, proditiones, periuria vias det, sed et a principibus in Francia Senatoribus reiecta, cum ageretur de libello Iohannis Parvi, quo simile paradoxum propugnarat, ad excusandam caedem Ducis Aureliorum, a Burgundo perpetratam. Quartam enim causam reprobationis eius libelli asscribit Gerson in censu Error: assertor: per Iohan. Parv. circa praecept. Non occides. Quod aperiretur via, ad homicidia Regum aut principum quorumcumque ad violationem fidei et iur amenti, si liceret impune eos propria auctoritate enecare, aut in eos fraudes moliri: daretur et occasio subditis rebellandi et contemnendi principes: Nemo enim ambitiosus, aut a principe castigatus non fingeret in eum ingentia crimina, ut eum populo exosum redderet: nulla esset imperandi securitas, etc. Ipse etiam Gerson alibi in tr. de auferibil. Papae. cons. 14. bene dicit ab Aristotele notatum: Pessimum esse consuescere non oboedire principi, sive Regi, quoniam, ubi datur plebi licentia in principem, numquam potest Res publ. a seditionibus conquiescere, quod Ciceronis verbis in orat. Pro domo sua in Clod. quam meis, explicare malo: Date, ait plebi licentiam et intuemini paulisper animis iuventutem, et eos maxime, qui imminere iam cupiditate videntur in potestatem regiam: Collegia medius fidius plebis tota reperientur, hac iure firmato, quae coceant de Regum bonis et vita, praeda praesertim populari et spe impunitatis oblata. Nec enim principis persona unquam concutitur, quin eius ruina trahat secum pernitiem totius Rei publ. ut Sfort. Odd. de rest in integr. part. 1. q. 3. art. 14. n. 90. et Dec. cons. 410. num. 20. lib. 2. docent, et iura ipsa, securitatem personarum principum non minori


page 29, image: s037

[Note: Reprobata a sacris literis.] severitate sancientia, quam Rei publ: demonstrant, imo ipsae etiam sacrae literae, siquidem Ieremias iubet Iudaeos orare etiam pro Rei publ: in quam sint abducendi salute, ex hac ratione: Quia si illi bene erit, et vobis erit, quippe sub illus clientela victuris. Iere. 29. D Paulus 1. Tim. 2. non tantum honorem et tributa Ethnicis principibus adiudicat, sed et preces pro ipsorum salute imperat, quo tutam et tranquillam vitam sub eorum tutela agamus in omni honestate etc. In tantum quippe salva est Res publ: quantum caput salvum manet, a quo regitur, et minori cum malo saepe toleratur malus princeps, quam eiicitur, ut in c. ult: subiciemus. Nec enim Paulus loqui poterat de Christianis Regibus, qui tum nulli erant, sed de impiis, et cultu Idolorum omnia inquinantibus. Pio his vult ab Ecclesia etiam orandum esse, quo ipsa tuta et tranquilla sit cum illis: Tantum abest, ut subditis occasionem aliquam, aut ansam ab illis, propter Idololatriam, deficiendi porrigere voluerit, quemadmodum adversarii contendunt, et Pontifices Rom: non raro sub paena aeternae damnationis subditis imperarunt, Sigon. 9. hist: Ital: cum e contrario Apostoli, eandem poenam inoboedientibus subditis minitentur, quorum praecepta ab adversariorum responsionibus defensa, paulo latius hic nobis explicanda sunt.

[Note: 2. Effugium adversariorum.] Dum enim Rom: 13. dicitur: Quicumque potestati resislit, Dei ordinationi resislit, et 1. Pet. c. 2. Subiecti estote omni potest ati humanae propter Deum, primum excipiunt adversarii Malos principes, quasi oboedientia debeatur tantum Bonis, quam diu, ut ait Brut: q. 1. bene imperant, et praeceptum Petri sic limitant: subiecti estote omni potestati, quam diu limites officii non excedit, nec ad Tyrannorum inclinat malltiam.

[Note: Diluitur.] Quae limitato si hic recte adhibetur, eadem ratione adhiberi debet ad praeceptum de honorandis parentibus, si scil: boni sint, [Note: Etiam malis principibus oboediendum:] si pii, si munera parentum non deserant. Atqui Iustinianus probe: Quamvis legum contemptor, quamvis impius, tamen pater est, §. si vero in fi. Nov. 12. nec Iacob impium fratrem desinit adorare, et venerari et Dominum suum vocare, licet ipsum degenerem et


page 30, image: s038

se in partem benedictionis et primogeniturae receptum certo sciret. Gen. 15. et 25. Haymo Episc: Halberst: in c. 13 ad Rom: non minus apposite ad mentem Apostoli: Sive bona sit illa potestas, sive mala, quicunque ei resistit, subtrahendo servitium ab ea, denegando tributum, et honorem non praebendo, quem ei debet praebere, DEI ordinationi resistit et dispositioni, cuius ordinatione illi principantur. Nam si Petrum iussisset tantum exhiberi oboedientiam bonis principibus, nihil iussisset arduum, aut quo gratiam et benedictionem promereri quis posset, quia bonos amare, in proclivi est cuique, et naturali inclinatione eo ferimur, ut iis bene et ex animo velimus. Si dilexeritis diligentes vos, ait Christus. quam mercedem habebitis? None Ethnici et publicani hoc faciunt? Matth. 5. Sed ea demum est gratia, si pro odio amorem. pro violentia reddamus patientiam, pro Tyrannico imperio oboedientiam: Id quod porro patet ex consideratione Eorum, quibus vult Apostolus, ut propter DEUM obsequium praestemus.

Scribit enim ad fideles in Ponto, Bithynia, et Cappadocia, subiectos, non tantum Ethnicis et impiis principibus, sed etiam, si Buchanano ipsi credimus in Dial: de regn: Scot: Tyrannis, cum omnes Asiae Reges una sententia Tyrannos pronuntiet. Uult igitur, ut impiis quoque magistratibus, et per vim provinciis incumbentibus [(transcriber); sic: imcumbentibus] pareamus: imo, ne malos principes excipere possimus, expresse addit obtemperandum etiam esse Dominis skolioi=j <BetaCode: skolioi=s> ; [Note: Quis sit Dominus skolio\j <BetaCode: skolio\s> ] quod vocabulum vulgata versio, obscurum interpretans per obscurum, alio Graeco nomine reddidit, disko/lois <BetaCode: disko/lois> , quasi dicere voluisset, Difficilibus. Ridicule enim Hugo Carrensis et Beda scribunt, Dyscholos, et Etymologiam, a schola derivantes, detorquent in principes alienos a schola, indoctos, rudes, etc. Ex nativa enim significatione denotat difficilem, quo verbo ipsum nomen skolio\n <BetaCode: skolio\n> , quoque reddidit Fulgentius, teste Beda, nec est ignotum Theologis, quod Fulgentius, 1. de myst: med. Christi. hac D. Petri sententia etiam Arrianos Reges a rebellione Orthodoxorum tutos


page 31, image: s039

praestare velit. Erasmus vertit pravum et asperum, in annot: ad d. c. 2. difficiliorem et asperum, in paraphr: Eiusd: Arria. Montanus, pravum, quem sequitur Beza in Annot, sicut skoliai\ di/kai <BetaCode: skoliai\ di/kai> dicuntur apud Hesiod: in oper: Proprie enim designat tortuosum et obliquum. Significationi vocabuli subscribit totus contextus Epistolae Apostolicae, quando d. c. 2. v. 19. et 20. rationem subicit Petrus, [Note: Pravis principibus oboediunt boni Christiani.] quare servi debeant etiam oboedire Dominis pravis: Quia ea demum gratia est, si quis ob conscientiam malum patiatur, et iniuriam ferat: si quis non ob maleficium quoddam vapulet, aut feriatur, sed ob beneficium. Illis enim Dominis tribuit observantiam, qui opprimunt, qui verberant, qui iniuria et malo afficiunt: seu quos Brut: Bucher: et Buchan: Tyrannos uno nomine vocant. Tiberium si quis crudelem parricidam, imperii decoctorem, adulterum et scortatorem, Idololatram, omnis flagitii et nequitiae artificem dixerit, nondum omnia eius vitia enarraverit: Huic tamen reddi vult Christus, quae sunt Caesaris, Matth. 22. videlicet, vectigal, tributum, honorem, timorem, quae magistratibus deberi ex c. 13. ad Rom: colligit Luther. in lib. de pol: et off. magistr: part. 3. § So sprichstu An: 1523. edito Tom. 2. Ien: et Ambrosius ait: in Epist: Tributum Caesaris est, non negatur, Ecclesia Dei est, Caesari utique non debetur. Conspicetur mihi quisquam Herodem, aut Neronem, specula flagitiorum et monstra hominum. Illum tamen semel Vulpem Christus, Matth. 13. hunc Leonem paulus vocat. 2. Timot. c. ult. quae sola verba duriter contra Tyrannos eius temporis in novo testamento prolata notat Mathes: in libell: an. 2567. edito, sub tit. Wie sich Gottselige Vnterthanen halten sollen, zur zeit der Verfolgung . et Cornel: Iansenius commentar. in concordant Evang: cap. 91. col. 3. putat id verbi non excidisse CHRISTO in contemptum magistratus, sed prolatum fuisse ex auctoritate Spiritus et ad demonstrandam potentiam patris, qui sit Dominus Regum, et cui reliqui omnes rationem reddere teneantur. Caii laudes his verbis enarrat [(transcriber); sic: ennarrat] Ioseph. 19. Antiq: c. 2 Vir et ante principatum maleficus, voluptatibus deditus, et


page 32, image: s040

fautor delatorum, periculorumque metuens, atque ea de causa sanguinarius, unicum fructum potentiae existimans, si abuteretur ea contra immeritos, et praedas ex iniustis caedibus ac rapinis ageret, attollens se supra humanum fastigium, popularique assentatione depravatissimus: Legum cancellos non secus quam virtutum impedimenta abominans, et ne intimam quidem amicitiam pili faciens, quoties ira stimularetur ad vindictam et supplicia: osor bonorum virorum omnium, quicquid collibuisset, citra omnem contradictionem sibi licere postulans, quare ne a sororis quidem Germanae stupro abstinuit. Tot vero ac tantis sceleribus nobilitatum, nullus Divorum Apostolorum ab imperio amovit, aut subditis Christianis, ut id tentarent, auctor exstitit: Sed potius, quod Pontificiis repositum volumus, cum Andreas apostolus ab Egea praetore Achaiae ad mortem raperetur, cuius meminit etiam Nicephor: libr. 2. c. 39. et populus ea de causa tumultum excitare pararet, manu et verbis gliscentem seditionem repressit, si quis Discipulo de Tempore fidem habere velit, ne se martyrii gloriae et speratis eriperent gaudiis.

Quid ad haec Bucherius: praetorem iniustae et impie agentem magistratum non esse, cui non tantum impune non parendum, sed et inique usurpatum imperium a populo eripiendum. Nimirum ita quoque christus censuit, qui etiam scribis et Pharisaeis auscultare iussit: Matth. 17. et 22. Ita Paulus, qui illud Exodi. 22. principi populi tui non maledices, etiam de Anania interpretatur, a quo [Note: 3 Principes pravi habent aliquid legitimum a DEO.] iniuste erat laesus. Act: 23. Habent enim et mali degeneresve principes potestatem, si sit legitima, a Deo, sicut, licet Samuelis filii ab eodem supra tribus constituti, muneribus corrupti ius perverterent, tamen, cum iniusti magistratus pertaesus populus iugum eius excutere vellent, Non te, inquit Dominus ad Samuelem, sed me spreverunt. 1. Regum c. 8. Esseni olim docebant discipulos quam maxime fidem servare, praecipue principibus. Neque enim absque voluntate Dei cuiquam posse principatus potentiam


page 33, image: s041

contingere censebant, Ioseph. 2. bell. Iudic. c. 7. Pilatus abutebatur potestate sua, cum insontem damnaret: et tamen Christus ait: Non haberes in me potestatem, nisi tibi data esset desuper. et Daniel. c. 2. testatur Nabuchadonosori datum regnum et potestatem a Deo, quem tamen statim c. 3. tres in fornacem coniecti viti vocant regem iniustum et pessimum ultra omnes homines. Absolute dicitur, Proverb. 8. Per me reges regnant. et Apostolus Rom. 13. omnem potestatem Dei ordinationem vocans, intelligit procul dubio etiam Romanam, quae impia erat et ex parte Tyrannica. Erat Constantius Arrianismo infectus, et plurimos Orthodoxorum patrum eiciebat in exilium. De hoc tamen Hosius in Epist. Athan. ad solit. vit. agent. Tibi Deus imperium commisit, nobis, quae sunt Ecclesiastica, concredidit. Qui tuum imperium malignis oculis carpit, contradicit ordinationi divinae, etc. Creat quidem Deus etiam mala poenae, de quo dicitur, Proverb. 23. Propter peccata terrae multi principes eius, et Ioh. 34. Facit regnare hypocritam propter peccata populi: Verum Tyrannos sive Tyrannicam potestatem non constituit, nec fovet, nec contra eos legitimis modis nitentes damnat, quemadmodum idem morbos immittit, poenas peccatorum, nec tamen vetat medicamentis contra eos uti. Coniecerat Israelitas Deus in Tyrannidem Cananitarum et Moabitarum: et tamen excitabat Athniel et Ehud, ut horum virtute oppressos liberaret e manibus hostium. [Note: Pravi principes non stat m sunt Tyranni.] Iud. c. 3. Sed, qui machinatur contra potestatem legitimam, licet aliqua ex parte exorbitantem, contra ipsam ordinationem DEI machinari dicitur: ideoque potestas legitima aberrans, distinguenda est a Tyrannica. Nam pravos Reges, quoad sunt pravi, negat Oseas c. 4. esse ex DEO, et Esaias c. 10. Vae pronuntiat iniquas leges condentib., unde elicit Alphons. de Castr. contra haeres. quod Tyrannorum potestas non sit a Deo. Omnibus enim Tyrannis in persona Salomonis minitatur Deus exitium. 1. Reg. 9. quod exsecutus non semel est, quando Abimelechum, Iud. c. 9. Absalonem, Adoniam, 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Ieroboamum, Baasamum Achabum, 1. Reg. 12. 16. 20.


page 34, image: s042

subita vindicta e medio sustulit, quia cum potestas Tyrannica prorsus et funditus sit perversa: nihil a. perversum proficiscatur a Deo. nequit Tyrannis Deus aliter praesto esse, quam connivendo et permittendo, quod propter peccata populi mutare non vult. Potestas vero principum et Regum, licet vitiis quibusdam deturpetur, tamen propterea non sit ex toto illegitima, nec tota est a Diabolo, sed a Deo, legitimi ordinis unico auctore. Ordo a. regiae potestatis non debet vituperari, ait Augustin. c. neque enim. § ult. 14. q. 5. si Rex crudelitate Tyrannica saeviat, sed vitia et corruptelae, quae originem trahunt a Diabolo, seiungendae sunt a potestate legitima, quae quatenus legitima est, et essentiam suam per adiuncta vitia non perdit, a Deo est et fovetur, subditosque propter Deum et conscientiam sibi obligatos retinet.

[Note: 4. Utrum ob mutationem religionis deseri possit princeps.] Ut autem, quod in genere propositum et probatum est, pes species deducamus, et quam constanter primitiva Ecclesia etiam vitia legitimorum principum, licet non probaverit, tamen toleraverit, quaedam ipsorum speciatim in theatrum producemus, et religionis violationem ante omnia, quod nulla ex aequiori causa subditi vulgo creduntur rebellionem posse licentius excitare, quam si vera religio mutetur in falsam Brutus hoc crimine felonia committi clamat, et tamquam ex crimine laesae maiestatis, regni iura et omnem potestatem recidere in manus Dei, quod quidem nos non negamus, sed falso inde deduci statuimus ab eodem: Commissa regna posse auferri a subditis, quia non sunt tradita a subditis, nec commissa per peccatum in subditos, sed in Deum. Nam feloniam committens Vasallus, a nemine iudicatur, nisi a Domino, in quem peccavit. De sententia vero Dei, quia non tantum incerti sunt subditi, sed quia iudicium iis prorsus ademptum est de illis, qui solius Dei examini reservantur, non possunt, nisi peculiari iussu divino, ad poenam incompetenter infligendam properare, de quare uberius disputavimus lib. 1. c. 6. n 8. de iur. Maiest.

[Note: De defectione Idumaeorum et Libnensium.] Rossaeus, de autorit. Reip. c. 9. n. 9. scribit, Hebraeos etiam contra proprios Reges e Davidica stirpe pro religione solitos fuisse bella gerere. Itane vero Peregrine? qui tam peregrinus es in sacris


page 35, image: s043

literis, ut ne ullum quidem tuae assertionis documentum inde proferre queas: Et nos Graeca vivimus fide: gratis nemini credimus, nisi argumenta proferat aut exempla. Nam Idumaeis et Libnensibus affingitur, quod a Ioramo defecerunt, propterea, quod is veram religionem demutasset in Israeliticam, cuius rei ne suspitionem quidem praebent sacrae literae, 1. Reg. 8. 2. Paralip. 21. et quod a sacris literis non affirmatur, facilius reicitur, quam asseritur.

Scribitur quidem in literis Eliae, et causa defectionis adicitur, quod Rex deseruisset Deum parentum suorum: Sed hinc nihil sequitur, nisi quod Deus punierit peccatum Regis defectione subditorum: Quod vero subditi, defecerint ob hoc peccatum, et non ex alia causa, non magis inde sequitur, quam quod Ioas trucidatus fuerit a sicariis propter cultum Idolorum, quia et hic [Orig: hîc] adicitur: Dereliquerat enim Dominum Deum suum, 2. Paral. 24. Deus est, qui punit, et pro qualitate regum disponit corda subditorum, ut ait Gregorius et Eustatius. c. 1. 2. 9. 7. qui ut plurimum, qui ministerio adhibeantur, ipsi ignorant, ut in tract. de causis bell. caus. 2. deduximus. et proinde licet exsequantur voluntatem Dei, quia tamen non ea, qua Deus vult, intentione exsequuntur, excusati a peccato non sunt, cum Deus saepe puniat peccata per peccata, ut de homicidio Ioae ante dictum est. Iuste quippe Ioas occisus est, sed homicida iuste non occidit, quia factum eius aestimatur ex animo. Iure pertulit David lecti sui sceleratam inquinationem, quam adulterio promeritus erat, sed adulteri propterea a crimine non liberantur. Iuste punivit Deus Idoloatriam regum Iudae gladio Assyriorum, Esa. 10. 2. Reg. 17. 23. 24. sed Assyrios, aliud animo sibi proponentes, Zelus DEI excusatos non reddidit, quin potius pari periculo victores absumpti fuerunt, cum victis, ut videre est, Esa. 10. Iud: c. 4. 2. Reg. 19. 20. Iuste igitur punitus est Ioram rebellione Idumaeorum, sed Idumaeorum factum ecquis propterea probaverit? nemo credo, nisi qui non legerit, etiam iniustis armis cecidisse saepe populum Israeliticum [Orig: Israêliticum], propter peccatorum suorum multitudinem. Quod vero Idumaei


page 36, image: s044

non defecerint ob mutationem religionis, ex eo manifestum est, quia non observabant mandata legis Iudaicae, licet circumciderentur, ut notat Hieron. in c. 9. com. in Ierem. in fi. Subacti quidem leguntur a Davide, 2. Samuel. 8. sed paulo post ad vomitum redierunt. Nam, si praetextu religionis defecissent, restituta religione debuissent ad Dominum reverti.

[Note: 5. De exemplis Ecclesiae Orientalis.] Porro, Bucher. lib. 2. c. 19. destitutus exemplis sacris, rem nititur conficere exemplis quibusdam Ecclesiae in Oriente. Basiliscum enim Imperatorem scribit imperio exutum, quod Chalcedonense concilium abrogasset, suasu Alexandrini Episcopi Timothei, quamquam iam sententiam revocaverit, cum Acacius Constantinopol. Episcopus tumultum contra ipsum excitasset. Evagr. lib. 3. c. 4. et 7. Huic subicit Anastasium, Eutychianum, seu ut loquitur Cedrenus, Synchytam, Zenonem, Heraclium, et Philippicum, quos omnes oportuit propter haeresin a subditis imperio privatos esse, ut ad rem praesentem trahi possent. Neminem vero eorum quicquam eiusmodi perpessum fuisse, ex fide historiarum cuivis manifestum esse potest, qui e longinquo saltem eas intueri voluerit. Basiliscus potuit a solio depelli, quia legitimus imperator non erat, sed Tyrannus, imperiumque, Zenoni ereptum per vim invaserat. Nobis autem sermo instituitur, non de Tyranno in titulo, sed de [Note: Basilisc.] principe legitimo. Praeterea Basiliscum non propulit a solio, quisquam subditorum, sed, quem ipse periniuriam excluserat, is, tamquam legitimus princeps, ius suum auctoritate imperatoria repetebat. Zonar. li 3. Evagr. lib. 3. c. 8. Excitarat quidem ante adventum Zenonis seditionem Constantinopoli Acacius, Evagr. 3. c. 7. Theodor. lib. 1. Collect. circa sin. Sed exemplis non est iudicandum. Denique exactus fuit Basiliscus, non propter abrogationem Synodi Chalced. sed propter abrogationem imperii, quod Zeno sibi repetitum veniebat.

[Note: Zeno.] Nec Zeno unquam excidit imperio propter pravas de religione opiniones, aut quod ignavus et viriis deditus esset, nec id infortunii passus est a subditis: sed negligentia eius abusus Basiliscus, Augustae frater, desertam et vacuam occupavit aulam, Niceph.


page 37, image: s045

libr. 16. c. 2. Euagr. lib. 3. c. 3. quo vicissim eiecto, et recuperato imperio, tandem comitiali morbo exstinctus est, Niceph. 16. c. 24. Euagr. 3. c. 29. aut vivus sub terram sepultus ab Ariadne uxore, si Zonar: [Note: Anastas:] credimus et Cedren: quae statim post 40. dies nupsit Anastasio, cuius itidem exemplum frustra [Orig: frustrâ] obiicit Bucher: quia, licet populus Constantinop: contra ipsum insurrexisset, quod ad hymnum Trisagium adiectum cuperet: Qui crucifixus es propter nos: tamen Catholicorum id nemo probat, certe non Euagr. libr. 3. c. 44. nec Nicephor. libr. 16. c. 42. Nam cum Severus Eutychianus Macedonio obiceret, quod seditionis auctor esset, ab utroque sedulo excusatur, nec voluerunt tantum crimen Episcopo Orthodoxo inuri. Imo ne populus quidem ipse eo commotus est, ut propter haeresin Imperator a solio praecipitaretur, sed ut sinceram de Trinitate doctrinam sibi retinere liceret. Cum vero Anastasius, ut furorem populi facilius compesceret, coronam quoque sese paratum esse resignare responderet. Populus, inquit Euagr: quasi divine nutu captus, scelerisque paenitentia ductus, Anastasio, ut coronam retineret, supplicavit. Paule post vero Deus ipse iniuriam sibi ab Anastasio factam subitanea morte ultus est. Ipse enim vindicem gerit dextram: ipse retribuit, quo tempore videtur, quemadmodum Moisi, vindictam in articulo exigenti, respondet. Fulmine territum scibunt Zonar. et Cedren: et ex utroque Funcc: in Chron. Alii peremptum: Ita enim ex oraculis didicerat: Ob perversitatem tuam vitae tuae annos 14. detraho. Zonar. libr. 3.

[Note: Heracl.] De Heraclio, non video, quid obici queat, cum post annos 31. in imperio exactos tandem hydrope mortuus sit. et posteritatem [Note: Philippie:] longa serie post se in imperio reliquerit. Zonar. et Diac: in Heracl: Philippicus, licet suasu Monachi, qui eidem imperium praedixerat, VI. Synodum generalem abrogate niteretur, tamen a subditis propterea non fuit abdicatus, sed a Theodoro patritio Myacesii ex privata factione oppressus et oculis orbatus quam paenam idem Theodorus postridie passus est. Zon: et Diac: in Bardan: Ex quibus omnibus apparet, nullum, nedum praeceptum,


page 38, image: s046

sed ne exemplum quidem ex sacris literis, aut praxi primitivae Ecclesiae produci posse, quo rebellio subditorum, contra principem de religione male sentientem, probetur: Nobis iam e contrario incumbit demonstrandum, tam sacris literis, quam scriptis et factis SS. partum, eam prorsus illicitam esse et prohibitam.

Nam quando Paulus 1. Tim: 2. vult, ut pro regibus boni [Note: 6. Orandum etiam promalis principibus. Ierem: Paul:] publici causa preces ad DEum fundamus, an de aliis, quam Ethnicis loqui poterat, cum nulli dum Christo nomina sua dedissent? Orare autem pro aliquo et in exitium alicuius machinari, an non haec sunt sibi contraria? Ieremias iubet Iudaeos DEO commendare etiam illam Rempubl: in quam Tyrannice erant abducendi: Ierem: c. 29. quemadmodum reipsa Daniel pro incolumitate Nabuchdonosoris orat. Bellarmin: vero, libr. 5. de Pontif. c. 7. arg. 3. ait. Non tenentur Christiani, imo nec debent, cum evidenti periculo religionis tolerare Regem infidelem. Eant nunc S S. patres, et quaerant, qua ratione se sint pontifici excusaturi, quod non tantum sollicitos se non habuerint de abdicandis Regibus infidelibus, sed ad stabiliendum eorum dominatum, iussu Prophetarum et Apostoli, preces quoque ad Deum direxerint. Sic enim Tertullianus, [Note: Tertul.] quem sub Severo Imp: vixisse constat, ex libr. ad Scapul. et ex libr. advers: Mart: ubi 15. annum Severi allegat, de universa Ecclesia illius aevi: Omnibus Imperatoribus precamur, vitam prolixam, imperium securum, domum tutam, exercitus fortes, senatum fidelem, populum probum, orbem quietum, et quaecumque hominis et Caesaris vota sunt. Idem ibidem, cum accusarentur Christiani, quod per genium Imperatoris non deierarent: Nos, ait, pro salute Imperatorum DEUM invocamus, aeternum DEUM, verum, et DEUM vivum, quem et ipsi Imperatores propitium sibi praeter ceteros, malunt. In libr. ad Scap: Marcus Aurelius in expeditione Germanica Christianorum militum orationibus ad DEUM factis, imbres et victoriam impetravit. Cur non ignem potius, ex praescripto Sanderi, libr. 2. c. 4. de vis: Monarch: exemplo Eliae de caelo exorarunt.


page 39, image: s047

ad consumendum Impium Imperatorem cum totis exercitibus? Et ut appareat, quantopere discrepent hodiernae Ecclesiae Romanae [Note: Synod Arimin:] vota ab iis, quibus olim litavit Ecclesia pro principibus Politicis, adiciemus literas, quas Sancta Synodus Ariminensis ad Constantium Arrianum scripsit: Dimitte nos ad suos quemque greges, ut precibus et DEO sancte colendo, tranquillis animis vacemus, oremusque sedulo pro tua salute, imperio et pace, quam DEUS tibi sempiternam benignus largiatur. Sozom. lib. 4. c. 17. in si. Theodor: libr. 2. c. 19. in si: Et iterum in secundis literis: Iterum has literas ad tuam clem: destinamus, obtestantes, ut clementibus oculis et has literas parvitatis nostrae, quibus respondimus pietati tuae, et illas, quas attulere [Orig: attulêre] tuae benignitati legati nostri, quaeque ipsi a nobis mandata habent, libenter suscipias. Quam autem triste fuerit et inconsentaneum felicissimis temporibus tuis, tam multas Ecclesias videri Episcopis carere, non minus, quam nos, tua intelligit clementia. Quare rursum te, gloriosissime Imp: obsecramus, ut ante hiemis asperitatem, si placeat humanitati tuae, iubeas ad Ecclesias nos redire nostras, ut omnipotenti DEO, et Christo filio ipsius Domino et servatori nostro, prostatu potentiae tuae, una cum populo, quemadmodum fecimus ac facimus, maximo studio supplicare possimus, Theodor. lib. 2. cap. 20. Tripart: libr. 5. c. 12 ad si: Cum Innocentuis congregasset conventum Episcoporum Lugdunum, non dabantur literae ad hanc faciem ad Fridericum Imperat: nulla haeresi, nullo notabili vitio, et propter quod vasallus vel minimus potuisset in discrimen amittendi feudi devenire, infectum, sed pro precibus minae imperiosae, pro admonitione, excommunicatio, tam ab Ecclesia, quam Republ: pro debita subiectione, arrogantia mandata rescribebantur. Tanto intervallo distat hodierna Ecclesia Rom: ab illa veteri, quanto illa sanctimonia vitae, morum integritate, et pia doctrinae sinceritate hanc anteibat. Nondum quippe in Synodis auditum erat, vel a quoquam Orthodoxorum traditum, quod si non


page 40, image: s048

singulis, ut Buchananus audet asserere, saltem, ut Brutus. q. 3. limitat. universis, aut Optimatibus, et, ut ait Dionys: Carthus: libr:: de regim. art. 19. communitati universarum Urbium, competat ius abdicandi regem haereticum vel male de Pontificis vita et religione sentientem, ut Canonher: innuit in princ: disc: supra Tacit: Salomon deseruerat viam Domini, et scortatus erat cum idolis scortorum suorum: nec tamen DEUS indulsit populo unquam potestatem, aut hunc, aut quemquam alium, deterius degenerantem, a sede regia deturbandi: imo ne deturbatus quidem fuit Salamon, nisi in posteritate [Note: Deus vindex scelerum regum.] secundum vaticinium Davidis, libr. 1 Reg. c. 1. et 6. quoniam impune non ferunt suas transgressiones Reges, ut obicit Bucher: licet non castigentur a subditis. Deus enim reservavit sibi eorum supplicia, eo futura graviora, quo ipsi libertate et beneficio regali deterius et in plurium perniciem abutuntur. Cum enim, dicente Otton: Frising. in Epist: ad Frider: iuxta Apostolum, Hebr. 10. omni mortali horrendum sit incidere in manus DEI viventis: Regibus tamen, qui nullum praeter ipsum supra se habent, quem metuant, eo erit horribilius, quod ipsi soli DEO peccent, Si enim, ait Heli, 1. Sam. c. 2. peccaverit vir in virum, placari ei potest DEUS, si autem in Dominum peccaverit vir, quis orabit pro eo? Anastasius compescuit furentem populum, et effugit manus Longinorum: sed fulmini caelesti cervicem subtrahere non potuit. Iulianum supra humanas vires evexerat fortuna, etiam perversis blandiri solita: sed vel sua confessione, deiectus fuit a manu Dei, ut ait Nazian. in Iul. orat. 1. Valens superarat insidias et arma Procopii, nec tamen potuit se omnipotentiae divinae subtrahere, cuius providentia ita periit, ut nec, quo genere mortis perierit, inter homines conster, et iustis exsequiis in hunc usque diem caruerit. Marcell. libr. 31. Zonar. in Val: Ut effugiat impius manum Asaelis [Orig: Asaêlis], manum Iehu, non effugiet gladium Elisaei, 1. Reg 19. seu ultionem divinam, quam DEUS saepe miraculose infligere maluit, per imprecationes prophetarum, quam populo, sub specie iustae vindictae, fenestram rebellandi aperire. DEUS ultionum Dominus


page 41, image: s049

libere agit, Psal. 93. et quaecumque vult, facit, Psalm. 113. nec in eius iudicium involandum est privatis hominibus, quia revelatum ipsis non est, utrum degenerem principem ex certa causa diutius tolerare velit Deus, vel exstinguere. Licet enim indignum dignitate sua se fecerit quidam magistratuum, sine crimine tam en Maiestatis eum privatorum nemo invadere potest, quoniam solus princeps de ipso iudicat, et fortasse etiam indignum in officio toleraturus est. Iniuria opprimebantur Israelitae a Tyrannide Pharaonis. Miraculis tamen eos, quo sibi visum fuit, tempore liberavit Deus, et non per inoboedientiam subditorum. Et qua quidem [Note: Ioseph.] conscientia potuit Iosephus, cum esset princeps Optimatum, et totam AEgyptum eum regia pro arbitrio solus regeret, impium regem tolerare, si Ecclesiae infidelis Rex non est tolerandus, secundum Bellarminum? imo qua fide non veritus est Idolorum sacerdotibus praemia distribuere, quia erat in officio Regis? Gen. 47. [Note: Daniel:] Ecquid unquam Daniel vel ipse contra Nabuchdonosorem quicquam molitus est, vel captivorum turbae, ut molirentur, suasor et [Note: 7. Naamam etc.] auctor exstitit? An Naaman regi Syriae, 4. Reg. c. 5. Eunuchus baptisatus a Philippo, reginae Candac. Act. 8. inoboediens exstitit? aut etiam contra infideles principes infideliter se gesserunt illi, quos sub iis vixisse constat et affert Pfeffinger. in libell. An. 1551. 1559. edito, quo probat, licere piis hominibus sub impiis vivere magistratibus, modo in impietatem non consentiant, nec ad eam suas conferant operas, 1. Cor. 10. 1. Iohan. 5 quae est etiam sententia Phil. Melancht. et [Note: Magis oboediendum Deo. quam homini.] Mart. Buceri in libell. de vitand. superst. advers. Pseudonicodem. Anno 1550. Item Wolffgangi Masculi et Iohann. Matthesii, quorum consilia leguntur inter consil. Bidenb. dec. 1. cons. 6, dec. 2. cons. 5. Nam impiare se nemo debet erga Deum, praetextu oboedientiae, quia Deo magis oboediendum, quam homini, Act. 4.

Bene Prudentius hym. 6. de martyrio Fructuosi Episcopi:
Iussum est Caesaris ore Gallieni
Quod princeps colit, ut colamus omnes.


page 42, image: s050

Aeternum colo principem dierum,
Factorem dominumque Gallieni.

Nolite timere eos, qui nisi corpus nequeunt occidere: Eum vero, qui et corpus et animam, timete, Matth. 10. c. nolite 11. q. 3. Accommodate ad propositum Augustinus in Psalm. 124. ad verb. Quoniam non derelinquis, de Christianis sub Iuliano: Iulianus exstitit infidelis Imperator. Nonne exstitit Apostata, iniquus, Idolatra? Milites fideles servierunt Imperatori infideli. Ubi veniebatur ad causam Christi. non agnoscebant, nisi illum, qui in caelo erat. Quando volebat, ut idola colerent, ut thurificarent, praeponebant illi Deum. Quando autem dicebat: producite aciem: Ite contra illam gentem, statim obtemperabant. Distinguebant Dominum aeternum a Domino temporali, et tamen subditi erant propter Dominum aeternum etiam Domino temporali, c. Imperator. 11. q. 1. Sic etiam David vivebat sub externo Rege, nec eius imperium detrectabat, sed ad bellum contra Saulem se adduci non patiebatur. 1. Reg. 27. 29. Distinguendum enim est interea, quae sunt magistratus, et omnem hominem obligant propter conscientiam, et inter ea, quaesunt Dei, iuxta praeceptum Christi: Reddite Caesari, quae sunt Caesaris, et Deo, quae sunt Dei. Matth. 22. Caesari autem debentur honor, timor et tributa in profanis, Deo in sacris, ut docet Hosius in Epist. Athan. ad solit. vit. agent. et Ambr. in Epist. contr. Valent. Nolite gravare Imp. ut putes te in ea, quae divina sunt, imperiale aliquod ius habere. Nolite extollere, sed si vis diutius imperare, esto Deo subiectus. Ad Imperatores pertinent palatia, ad sacerdotes Ecclesiae. Publicorum moenium tibi ius concessum est, non sacrorum. Quod si ad iura principis quoque pertinear religionem introducere et conservare, ministros constituere et ius patronatus exercere, modestum est consilium Wulffgangi Musc. An. 1552. editum, sub tit. wie ein Christ viel lieber gewalt leiden, denn vnrecht thun sol. ubi in med. ita ait: wil der gewaltige dieser Welt nit allein,


page 43, image: s051

dicussere mittel, so vns Christus der Herr zu guten gelassen und verordnet hat, hinweg nemen, sondern dagegen auffrichten, allerley vnglauben, falsche Gottesdienste, dazu auch blinden fürer, Simoniacos, faule beuche, hurenführer, vnd diener des Widerchrists in der Kirchen setzen, das kan ein Christ nit weren, muß es dulden, vnd dem Allmechtigen mit schmertze klagen vnd sprechem: Herr, es sein Heiden in dein Erbe gefallen, vnd haben deinen h. Tempel verwüstet, dein Haus ist worden eine Mordergrube: Nim du die Geissel, vnd treib daraus keuffer vnd verkeuffer. Wil aber der vnbillige gewalt weiter greiffen vnd zwingen zum falschen Gottesdienste: Solche gewalt ist ein Christ nicht schuldig zu leiden, das er in folge, etc. Neque n. [Abbr.: enim] tres viri obsecundant mandato Nabuchdonosoris, Dan. c. 3. nec Daniel mandato Darii, vetantis intra 30. dies quicquam a quoquam, quam erecto novo numine, petere: Dan. c. 6. quamquam erectioni imaginis nullus eorum intercessit, nec restiterunt, cum ad supplicia poscerentur, certi, Sanctos in patientia sua vincere. Apoc. c. 14. Prius est, ait Ambros. ut animam mihi, quam fidem auferat Imperator c. convertor. 23. q. 8. Iudaei protestantur coram Petronio: Feremus fortunam quamlibet, dummodo patria legis religio maneat incolumis. Ioseph. 18. Antiq. c. 11. Cum n. pro nostra fide respondemus, (Verba sunt Fulgent.) in quantum facultatem divinitus accepimus, nulla contumaciae seu contumeliae debemus suspicatione notari, cum nec regiae dignitatis simus immemores, sciamusque Deo timorem, honorem REgibus exhibendum, Apostolica ita nos monente doctrina: Reddite omnibus debita, cui timorem, timorem, cui honorem, honorem, Fulgent: libr. 1. de myster. mediat. Christ. ad. Thrasimund. Arrian. reg. Vandal.

[Note: 8.] Dico, non esse oboediendum principi imperanti contra Dei et naturae legem: sed vi et armis nego eidem resistendum, quia Deus vetuit, et ordo parendi non patitur. Scutum, ait, Livius libr. 3. dandum subditis, sed non gladius. Miles, etiamsi vitem tantum tenuisset, militiam olim mutabat, si de industria


page 44, image: s052

fregisset, vel manum Centurioni intulisset capite puniebatur. l. Milites. 13. §. 4. de re milit. quanto magis subditi, quibus caput Imperatoris non minus sacrum et inviolabile debet esse, quam militi. Dionysius Carthus. li. de regim. Politiar. art. 19. postquam toti, ut ipse loquitur, civitatum communitati concessisset facultatem resistendi principi Tyranno, cautionem hanc subiungit: Nec tamen ob hoc deberent, se a principe suo omnino a vertere, nec contra eum inordinate procedere. Quin imo, dicente AEnea Sylvio in lib. de ort. et auctor: Imp. Rom. c. 16. Tolerandum est patienter, quicquid princeps facit inique, exspectandaque est vel Successoris emenda, vel superni correctio iudicis, qui violentias, atque iniurias non sinit esse perpetuas, Erudite simul et pie Gregor. Tholos. lib. 26. de Republ. c. 5. n. 25. in fin. Potius relinquendi sunt male regnantes iudicio Dei, quam polluendae manus sacrilegio et parricidio per subditum. Non caret Deus modis, quibus possit, quando voluerit, huiusmodi malos principes tollere vel emendare. Et sicut supervacuis ad beneficia laborat impendiis, qui solem certat facibus adiuvare, c. si omnia 6. q. 1. Ita ait Anacletus, oleum et operam perdere, qui, quam Deus sibi reservavit poenam, humano et illicito se putet inferre posse modo. Lutherus idem non uno in loco inculcavit et praecipue in li. de potest. et off. magist. part. 3. § wennnu ein Fürst. § Als daß ich des ein Exempel. part. 3. §. so sprichstu denn. ubi ait: Oberkeiten sol man nicht widerstehen mit Gewalt, sondern nur mit erkentnüß der warheit. Keret sie sich daran, Ist es gut, wo nicht, so bistu entschüldiget, vnd leidest vnrechr vmb Gottes willen, quae eadem est sententia Philippi, et Buceri et imprimis Matthesii, in libellis supra laudatis, qui eam probat ex praxi primitivae Ecclesiae, et utitur exemplo Andreae Apostoli, quod nos iam antea Bucherio, Bellarmino, Rossaeo obiecimus. Imo si oculos in sacras literas reducere velimus, statim occurret Elias, qui se subtraxit furori Iesabelis, una cum septingentis piis hominibus nec quisquam eorum legitur insurrexisse occultis saltem


page 45, image: s053

[Note: Urias. Petius.] machinationibus contra Regem. 1. Reg. 19. Urias, quaesitus a rege Ioiakim, subduxit se in Aegyptum. Ierem: 26. ad sin: Petrus, cum vi usurus privata, ensem suum stringeret in potestatem, notoriam iniuriam inferentem, audiit, quod generaliter in quamcumque privatam vindictam pronunciatum est: Qui accipit gladium, gladio peribit, eaque increpatione moniti condiscipuli, cum idem raperetur ad carceres, non ad arma, sed ad preces confugerunt, Actor. 12. memores eius prophetae: Fortitudo Ecclesiae [Note: Ambros:] consistit in silentio et spe, Esa: 30. unde et Ambrosius responsum traxit, quod regessit Imperatori, cum urgeretur praeceptis Regalibus, ut traderet altaria DEI et Basilicam concederer Arraianis: Volens numquam deseram: coactus repugnare non novi. Dolere potero, stere potero, gemere potero: Adversus arma, milites Gothos, lacrimae meae mea arma sunt. Talia enim sunt munimenta sacerdotis. Aliter nec debeo, nec possum resistere. c. convenior. 23. q. 8. Sola enim haec arma Christianorum vocat [Note: Nazinazerhard.] Nazianzen: orat. 1. in Iulian: et concilium Gangrense c. quis alie. num 17. q. 4. nec non Bernhardus, qui in Epist: 221. ad Ludovv Crass: tom. 2. postquam iniurias a rege illatas recensuerat, addit: Ac quicquid vobis de regno vestro, de anima et corona vestra facere placet, nos Ecclesiae filii, matris iniurias, contemptum et conculcationem omnino dissimulare non possumptis, profecto stabimus et pugnabimus usque ad mortem, si ita oportuerit, pro matre nostra, armis, quibus licet, non scutis et gladiis, sed precibus [Note: Ambros.] fletibusque ad Deum. Sed ut ad Ambrosium redeamus, et ab eo exemplum, nobis quod ex usu sit et ad imitationem, capiamus, de eo sic refert Ruffin: libr. 2. c. 16. Ambrosius adversus reginae furorem, non se manus defensabat, aut telo, sed ieiuni, is continuatis vigiliis, sub altari positus per obsecrationes, defensorem sibi atque Ecclesiae DEum parabat. Volebat quippe Iustina et Valentinianus sibi traditam Basilicam eo, quod et imperator deberet habere Basilicam; Ambrosius negabat tradere, quod non sua esset,


page 46, image: s054

sed Dei, cui praeiudicium inferre non posset: Si, inquiebat, a me peteret, quod meum est, id est fundum meum, et huiusmodi meum, non refragarer, quamquam omnia, quae mea sunt, sint pauperum. Verum ea quae divina sunt, Imperatoriae potestati non sunt subiecta. Si patrimonium petit, invadite: si corpus occurram. Vultis in vincula rapere? Vultis in mortem? Voluntas est mihi. Non ego me vallabo circumfusione populorum, nec altaria tenebo vitam obsecrans, sed pro altaribus gratis immolabor. Horrebam quippe animo, cum armatos ad Basilicam Ecclesiae occupandam missos, agnoscerem, ne dum populus basilicam vindicat, aliqua strages fieret, quae in perniciem totius veniret civitatis. Orabam ne tantae urbis vel potius totius Italiae busto super viverem. Tam sollicitum se habet Ambrosius, ne qua seditio aut strages sui causa fieret. et Imperatoris iniuria armis illicitis puniretur. Imo, si ageretur de rebus propriis, ne quidem negaturum se quicquam Imperatori ait: sed res divinas veretur periculo exponere, ne religio sincera in discrimen deduceretur, quod Episcopus admittere non poterat, quippe cui ea propugnanda commissa est. non armis aut gladiis, sed precibus et pia sollicitudine. Mala enim facienda non sunt, ut eveniant bona, nec, ut ait gl. in c. nos sanctorum, Verb. constricti sunt. 15 q. 6. qualitercumque possumus, convenit vexare malos, ut cessent a malo, sed ita vexare, ne magis nobis obsimus, maiusque malum [Note: Tertul:] contrahamus, quam malis. Tertullianus Christianis summae laudi vertit, quod numquam inter auctores seditiosorum in venti fuerint, licet impio principi subiecti. Sic enim ad Scapul: Circa maiestatem Imperatoris infamamur: tamen numquam Albiniani, nec Nigriani vel Cassiani, (qui seditionem contra Severum excitarant) inveniri potuerunt. Item, in Apol: Sed quid ego amplius de religione atque pietate Christiana in Imperatorem, quem necesse est, suspiciamus, ut cum, quem Dominus noster


page 47, image: s055

[Note: Eusebius Samos.] elegerit, ut merito dixerim: Noster est magis Caesar, ut a nostro DEO, constitutus: Itaque ut meo, plus illi operor in salutem. Memorabile in hanc rem narratur factum Eusebii Episcopi Samosateni a Theod: libr. 4. c. 14. Tripart: libr. 7. c. 16. cui Valens Imper: indixerat exilium per Legatum. Veritus enim, ne multitudo, audito Imperatoris mandato, in furorem ageretur, et vim inferrer legato; amice eum admonuit: caveret sibi et saluti suae, nec palam promulgaret edictum: multitudinem incensam frenis rationis non facile coerceri: se, insciis omnibus, clanculum potius satisfacturum voluntati Imperatoris et iturum in exilium imperatum. Nec mora, noctu profugit Zeugma, quo cum fugientem confertim sequeretur populus, ipse cepit iis Apostolica praecepta declarare, quibus iuberentur modeste et patienter ferre edicta Imperatoria, et repressis, qui ad seditionem spectabant, animis, quietum remisit populum, qui sibi furiosus et plenus [Note: Athanas:] rebellionis occurrerat. Non dissimili exemplo Athanasius non unum in locum, nec uno tempore cessit potestati maiori, et seditiosae defensioni anteposuit securum exilium, Constantinopolin primum, Sozem: libr. 2. c. 24. mox Treverim Theod. libr. 1. c. 30. deinde in Italiam Theod: q. 2. c. 4. et quo denique non profugiens. Theod: libr. 2. cap. 13. Satius quippe putavit et religioni, quam profitebatur, magis consentaneum, patientia [Orig: patientiâ], quam iniusta seditione iniuriam Imperatoris superare: ideoque in Apolog. suis ne verbulo quidem Christia nos ad illicitam vindictam provocat, sed potius suppliciter tumultuaturos rogat, domum se modeste recipiant, et periculum vitent, nihil sui ordinis hominibus relictum sciens pro defensione, quam preces, fugam, et humiles supplicationes, quemadmodum Esther et Mardochaeus, quod vi non audebant, aut seditionibus remorari saltem horrebant, supplicibus precibus a cervicibus Iudaeorum averterunt periculum. Esth. 3.

[Note: Supplicare licet oppressis subditis.] Nullus enim eam extra pietatem abiectus est princeps et ab omni humanitate alienus, qui subditos sibi suos supplicare vetare velit, sicut Demetrius, collectis in sinum


page 48, image: s056

subditorum supplices literas proiecit de ponte in fluvium, et ob hanc causam paulo post ab iisdem desertus est. Plutar in Demet: Natura enim supplicationis remedio patrocinatur, adeo, ut impedita appellatione, non intelligatur tamen impedita supplicatio, quia a iure naturae profluit, et ab eo, cuius naturae perrumpere fas non est, praescindi non potest. Cum Ieremias detineretur iniuria a Rege. intercessit pro eo Ebedmelech Eunuchus et exauditus fuit, Ierem: 38. ubi, priusquam, quae de resistentia supplici cepimus dicere, expediamus, notandus iterum est error Bruti q. 3. qui oggannit nobis potestatem Synedrii, ex hac Ieremiae captivitate, deductam, et ex condemnatione Ioiakimi, ab eodem depositi, propter caedem Uriae prophetae. Utrumque vero exemplum, partim subdole depravat, partim male ad propositum accommodat.

[Note: De supplicio Ieremiae contra Brutum.] Ex Ieremiae supplicio sic argumentatur: Ieremias fuit a Synedrio coniectus in carcerem. E. [Abbr.: Ergo] [Abbr.: Ergo] Synedrium habuit potestatem supra Regem. Improba consequentia, qua liceat mihi senatum Rom: facere Imperatoribus superiorem, quia is ex iussu et indulgentia Tiberii iudicabat summas controversias, coercendo simul et puniendo refractarios, Tacit 1. Ann: idque ex beneficio Adriani, sive provocatione. l. tractandum Aquib: appell: non lic. c. an tenorum. 2. q. 6. An vero propterea, iudice Bruto, Senatui data fuit potestas et auctoritas supra Imperatorem? Falso vero et contra veritatem historiae affert Brutus captivitatem Ieremiae, quando coiciendi prophetam in carcerem potestatem attribuit populo, excluso Rege. Cui enim sini sollicitabat Ebedmelech aures regias, si Rex auxilium ferre non posset: Aut cur instabant principes populi apud Sedechiam Regem, ut Ieremiam e medio tolleret, si ipsi tollendi potestate habuissent? Imo Sedechias evocat prophetam ex domo Ionathan, ubi carceri mancipatus erat, et invitis principibus in carcere regio detinet, quin etiam contra voluntatem et praeterscitum eorum, inde depromit et transfert in vestibulum. Ierem. c. 37. in fi: et c. 38. Sed tamen ait Brutus, Clam habuit populum liberationem et prophetiam Ieremiae. E. [Abbr.: Ergo] timuit


page 49, image: s057

illorum imperium. Annon potius seditionem? Nam et Pilatus ad placitum populi Barnabam liberat, Christum condemnat, ut turbas compescat. Darius proicit Danielem in foveam, quod nollet adversari principum postulatis, qui aequum petere videbantur, et Regem premebant propriis mandatis. Nec tamen Pilatus timebat imperium Synedrii, cum iam sceptrum esset a Iuda ablatum, nec Darius Magorum, quamquam et iis Persarum imperium adiudicat Brutus, nullo verisimili vel argumento, vel exemplo ductus, sed quod ita factum cupiebat, et proposito suo inservire advertebat. Pergit idem suam assertionem eruere ex eo, quod Sedechias dicit: Ecce in manibus vestris est: nequeo contra vos agere, Ierem. 28. quibus verbis tradit prophetam in manus principum populi. quia non poterat ipsorum furori resistere.

An hinc sequitur ullo modo, quod populus iure usurparit potestatem in corpus Ieremiae? Non certe ex traditione, quia Tiberius multorum causas reiecit ad senatum, eumque saepius obiurgavit, quod sententiam suam vel ad absolutionem vel ad condemnationem exspectaret, Tacit. 2. et 3. Annal. Caligula magistratibus liberam iurisdictionem et sine sui appellatione concessit, Sueton. in Calig. c. 16. nec tamen quisquam imperatorum magis tribuit de factis suis iudicandi potestatem magistratibus, quam Pilatus Iudaeis, cum Christum, secundum leges proprias iudicandum iis offerret. Nec vero ex eo, quod dicit, se non posse iis adversari. Nam pari sensu Caius scribit ad Petronium de Iudaeis: Nequeo enim voluntati Agrippae contradicere, Ioseph. 12. Antiq. cap. 11. nec tamen Agrippam, cui propter magnitudinem meritorum nefas ducebat quicquam negare, iudicem sibi, aut superiorem constituebat. Non poterat enim Sedechias postulatis principum resistere, metu seditionis, vel quod causam allegassent, cui satisfacere aliter non poterat, siquidem revera militum animos avertebat prophetia Ieremiae. Nulla igitur populi vel Optimat uni ordinaria iurisdictio vel in Ieremiam, vel in Regem hinc deduci potest, quia ipse Ieremias his verbis utitur, Ierem. 26.


page 50, image: s058

Ecce in manibus vestris sum, quicquid vobis bonum et aequum de me videtur, facite. Nec tamen iniustum Synedrii iudicium de se et vaticinio suo ratum habet, aut propria confessione confirmat, quia illegitima vi, sine causa, in carcere continebatur.

Nam propterea descendunt ex aula Regis Indices, ut iudicent, inter Ieremiam iniuste detentum, et populum iniuria [Orig: iniuriâ] detinentem, qui, re utrinque'>utrimque disputata et considerata, populi vota condemnant, et quem ille neci traditum cupiebat, contra voluntatem et exspectationem, liberum pronuntiant. Unde pater et iniuria detentum fuisse Ieremiam, et contra sententiam Synedrii et populi, a regia potestate potuisse liberari, tamquam a superiori, nedum ut Synedrio vel populo quicquam iuris contra decretum Regis competierit.

[Note: 10. De iudicio Ioiakimi.] Quod porro affert exemplum Ioiakimi, quem a Synedrio damnatum fingit propter caedem Uriae prophetae, ex AEgypto retracti, gravius adhuc, quam in priori impingit. Nam ex facto iudicat et infert de Iure. Scriptura narrat ita factum, sed recte an secus, non addit. Multa vero fiunt furore populari contra regulas, ex quibus, ineptus sit, qui velit regulas condere, aut iam conditas corrigere et limitare. Quin potius ex iis, quae a scriptura referuntur, contrarium colligitur, quod scilicet nihil iuris fuerit Synedrio in Regem, quia libere, et sine contradictione [Note: Synedrium non habuit iurisdictionem in Regem.] de plenitudine potestatis Uriam interfecit. Si enim iurisdictio pertinuit ad Synedrium, cur non obstiterunt? cur non dehortati sunt Regem? cur siverunt sibi ius suum praeripi in perniciem innocentis sanguinis? Nec enim excusari potuissent ex ullo aequitatis articulo, cum extra iudicialiter per vim procedenti magistratui resistendi copiam faciant leges cuique privato, sive damnum sit reparabile, sive non, l. prohibitum. C. de iur. fisc. l. quemadmodum. 39. §. magistrat. ad l. Aquil. l. nec magistratibus. 32. de iniur. quia dum contra officium facit, non est magistratus, quippe a quo non iniuria, sed ius nasci debeat: l. meminerint. 6. C. unde vi Dyn. in c. quod quis. 24. num. 4. 5. ibi. Boer. in addit: lit. B. de R. I.


page 51, image: s059

in 6. Dec. in l. non videntur. 217. num. 4. ff. Eod. Et de hoc neminem dubitare aut dissentire scribit Marant. disputat. 1. num. 14. Quod si etiam procedat iudicialiter, et damnum videatur illaturus irreparabile, idem iuris tradunt esse ICti. Marant. ibid. num. 35. In damno vero reparabili, tum demum ad resistendum quemque teneri putant, si evidenter constet de iniquitate, quod in casibus prioribus non requirebatur, prout decidunt Dd. Iason. num. 19. Dec. num. 26. ad l. ut vim. de iust. et iur. Zoann. in tr. defens. parte. 3. num. 86: et seqq. Mynsinger. centur. 5. observ. 18. Obrecht. de defens: neces. cap. 6. num. 38. Marant. disput. 1. n. 35. Quod si privatus quisque obligatur, ex lege naturae, quae cognationem inter mortales statuit, ut opem ferat contra vim magistratus evidenter iniquam, quanto magis peccassent principes Synedrii, iustitiae faciendae, et iniuriae depellendae causa constituti, si non tantum contra charitatem et cognationem naturalem, sed etiam contra officium, et quo se obligaverant, iuramentum, innocentem sanguinem, libidini incompetentis magistratus prostituissent, et ne verbis quidem, quem potestate ordinaria debuissent, liberare tentassent.

Sed, ut clarius pateat, quam nihil Synedrio licuerit contra Regem, consideremus historiam Ieremiae et Baruch, Ierem. 36. ad quos occidendos cum misisset Ioiakim, nihil aliud principes, nisi consilium dant Baruch: Eat, abscondat se a [Orig: â] furore Regis. Cur autem potestate sua fugientem tutum non praestant? cur agunt consilio, cum agere debuissent pro imperio? Cum Rex librum Ieremiae destinasset igni, non intercedunt principes Iudae aliter, quam deprecando, ne irae tantum indulgeat: sed Rex, ait propheta, iis non auscultabat, nec deprecationi locum dabat. Ostendimus enim alibi, in tract. de praestant. Monarch. errare Ioachimum Stephan. libr: 1. de iurisd. c. 7. num. 7. quod Synedrio concedat potestatem in ipsos Reges de exemplo Athaliae, a Ioiada et Centurionibus deiectae. 2. Reg. c. 11. Nam quia Athalia incubabat alieno regno, nec id ullo iusto titulo sibi arrogare poterat


page 52, image: s060

vacans Res publ, reciderat in manus totius populi, cuius erat de ea pro bono publico disponere, sic de ea disponendi cura pertinet ad legitimum Regem, quam diu ad gubernacula Reip. seder, idque ita quoque observatum in Republ. Hebraeorum notat ipse Ioachim. Steph. d. c. 7. n. 12. ex magistris Hebr. et deducitur ex 1. Paralip. 18. notante etiam Sigonio lib. 6. de Rep. Hebrae. c. 7. Manifeste evincitur ex 2. Paralip. 19. ubi Iosaphat non tantum praescribit leges Synedrio, sed et Zabadiam, Regis vices tenentem, una [Orig: unâ] cum Amaria Pontifice, instituit: Item ex iudicio de Baruch. Ier. 36. Nam cum praesides Synedrii audivissent librum Ieremiae a Baruch lectum, non ferunt statim sententiam contra cum ex auctoritate propria, sed colligunt sermones eius, ad Regem, tamquam supremum Iudicem, perferendos, Atque hinc prodit tertius Bruti error, in unico hoc exemplo, quod Synedrii sententiam separeta sententia Regis, cum tamen Synedrium auctoritatem suam haberet a Rege, 2. Paral. 19. et quod quis per alium, quod Rex per magistratus facit, per se ipsum facere videtur, l. item eorum. § si decuriones. Quod cuiusque univ. nom. c. ult. resp. 1. de praebend. in 6. in quod itidem manifeste indicat Ieremias, c. 26. quando scribit: Iudices processisse missos a Rege ex aula regia, et venisse ad sedandas turbas multitudinis ad novam Portam Domini.

[Note: 11. Supplicare fas est subditis principi opprimenti. Ionathan Pl. n. secund.] Sed, ut redeamus, unde digressi sumus, licet fas non fir, principibus persecutoribus armis resisti a subditis: tamen exemplo Ebedmelechi, et Estheris supplicare iis licet, quia supplices literae nihil habent inordinatum, et non nisi a demente aut crudeli prorsus Tyranno respuuntur. Ita Ionathan, salva pietate, quam parenti debebat, intercessit pro innocentia Davidis. Plinius Secundus, cum provinciam Bithyniam regeret, et in suppliciis animadverteret Christianorum constantiam, nec eos ullis aliis criminibus obnoxios reperiret, non veritus est rem totam referre ad traianum Imper. et rescriptum ab ipso exorare. Christianos inquirendos non esse: Oblatos vero puniri oportere. Euseb. libr. 3. c. 30. quod taxat Tertull. in Apol. c. 7.


page 53, image: s061

[Note: Praefect. Edess.] Praefectus Edessanus, iussus a Valente Christianorum caetus deicere, non tantum de imminente periculo coituram multitudinem praemonuit, ut sibi quisque mature consuleret, et locum, lanienae destinatum, vitaret, Ruffin: libr. 2. c. 5. sed etiam cum adverteret pertinaciam ad Martyrium properantium, et inter eos mulierculae alicuius, puerum secum in ulnis rapientis, re infecta recipiens se in palatium, Frustra, ait, Imperator haec caedes perpetrabitur, ex qua infamiam nos quidem decerpemus, nec tamen promtitudinem illorum expugnabimus, et hac intercessione furorem Imperatoris ab innocenti populo avertit. Theod: lib. 4. cap. 17. Cautionem tamen addit Matthes: modo sine scandalo, [Note: Petron. Iudaei.] aut seditione fiat. Ubique enim observandum illud Origenis lib. 8. contr. Celsum. Quatenus salva pietate licet. Nam clandestinae coitiones, quibus coeundi ius non est, ne in civili quidem Republ: tolerantur. Iudaei, cum audirent Petronium Roma [Orig: Româ] a Caio Imp: mitti, ut eius statuam in templo ponat, nondum regionem ingresso, Ptolemaidem primum, nox etiam Tiberiadem occurrebat, suppliciter orantes, ne se ad eam necessitatem adigeret, neve sacratam urbem pollueret vetitis imaginibus, cumque is obiceret: An igitur bellum geretis cum Imperatore? Non, inquiebant, Pugnabimus, sed moriemur citius, quam discedamus a legibus, simulque procumbentes nudatis iugulis, paratos se dicebant ad excipiendos gladios: quibus quidem pertinacibus precibus a Petronio obtinuerunt, ut ad Imperatorem pro innocentia eorum. scriberet deprecatum et, interveniente Agrippa, cui Caius, cum ab eo magnifice in convivio exceptus esset, nihil denegare receperat, abrogationem iniqui Edicti obtineret, Ioseph. 18. Antiq: cu. 11. sicut iam antea a Pilato eadem via impetrarant, ut signa cum imagine Caesaris, quae primus contra legis praescriptum Hierosolymas intulerat, Caesaream reportaret. Id. ibid: c. 4. et 11.

[Note: 12. Fugere satius, quam resistere.] Quod si ne sic quidem proficiunt subditi, ubi ad extrema deventum est, et secundum praeceptum Salomonis, Proverb. 24. ex morte aliter innocentia sua iis eripere non licet, fuga potius


page 54, image: s062

licet Christiano sibi consulat, quam vim iniustam contra principem experiatur. Nam Petrum DEUS ipse liberavit ex carcere et compedibus, Acto. 12. Mariam et Iosephum fugere iussit. Matth. 2. Cives fideles Damasci-Paulum in sporta dimiserunt de muro. Acto. 9. Abdias, aulae Iesabelis praefectus, Prophetas absconditos protexit, 1. Reg. 18. et abundat primitivae Ecclesiae historia id genus exemplis, quorum magnum Catalogum affert Athanasius in Apol: fugam suam excusans, quod eam capessiverit exemplo multorum piorum et magnorum virorum, Iacobi, qui fratrem Esau fugit, Mosis, qui a terrore Pharaonis abiit in terram Midian, Exod. 2. Davidis, qui a facie Saulis, se abdidit in speluncam 1. Sam. 22. Eliae et aliorum prophetarum filiorum: 1. Reg. 17. 19. Ipsorum Christi discipulorum, qui a Iudaeis sibi metuentes clam e medio recessere. Matth. 26. Et hoc mandatum putat discipulis. Cum persecuti vos fuerint in una civitate, fugite in aliam, Matth. 10. et qui in Iudaea sunt, fugiant ad montes, qui in tecto, non descendant aliquid tollere de domo sua, postquam desolatio posita fuerit in loco sancto. Matth. 24. Probat etiam exemplo Christi, qui nostrarum actionum regula esse debet. Is enim Iudaeorum, Pharisaeorum, Herodis furores fugiendo saepe elusit. Matth. 2. 13. 13. Ioh: 8. et 11. Socrat: libr. 3. hist: Eccl: c. 6. Praeivit igitur Christus nobis viam, ut si nequeamus sub Tyrannis vivere, quin vitae periculo simus [Note: Tractat: Passaviens:] expositi, aut cogamur consentire Idololatricae superstitioni, fuga nos subtrahamus, quod post transactionem Passaviensem An: 1555. pro solatio conscientiae subditis in Germania datum fuit, ut si Domino de proprietate satisfecerint, libere possint emigrare, et alio se conferre. § Wo aber vnsern. In transact: Pass: Mich. Beuth. in supplem: hist: Sleid: An vero etiam bona sua integra transferre? quod emigrantibus concedendum putat Petr Fred: Myndan: libr. 1. de process: Cam: c. 30. n. 7. et seqq: contra quem vide Springer: de pace relig: c. 7. Maluerunt enim hoc proceres Imperii indulgere subditis, quam arma iis in manus asserere, quibus perpetuo Rem publ: [Note: 13. Assertio] infestam tenerent, et seditionibus caedibusque omnia turbarent.

Fortasse non abs refuerit, assertionem hanc totam, quod


page 55, image: s063

[Note: probatur auctoritate, SS. Patrum.] subditi, etiamsi facultatibus praediti sint satis idoneis, non debeant vim inferre legitimo principi, propter mutationem religionis, iterum ex praxi primitivae Ecclesiae, et anctorum patrum exemplis testimoniisque probatam facere, quemadmodum et Barclai: in libr. [Note: Ambross] contra Monarchom: et de potest: Pap: contra Bellarm: abunde et vere deduxit. Poterat Ambrosius militibus et concursu plebis se arma. re contra vim Imperatoris, quia Theodosius Imperii in Oriente consors, quod Orthodoxus esset, ad suppetias ferendas facile exorari potuisset: Maximus, res novas in Gallis moliturus, quem pueritia Imperatoris et muliebre imperium ultro excitaverat, Mediolanum ducebat non rogatus: Theod: libr. 5. c. 13. Milites populusque opem suam obtulerant sponte, sicut innuit Ambrosius, quando ait: Exigebatur a me, ut compescerem populum: Referebam, in meo iure esse, ut non excitarem, in DEI manu, ut mitigaret. Item, Ego Tyrannus appellor, et plusquam Tyrannus. Nam cum Imperatorem comites obsecrarent, uti prodiret ad Ecclesiam, idque petitu militum se facere dicerent, respondit: Si vobis iusserit Ambrosius, vinctum me tradetis. Et tamen maluit respondere: Volens numquam ius deseram: Coactus repugnare non novi. c. convenior. 23. q. 8.

Naziazenus, qui incidit in Constantini, Iuliani, cuius se condiscipulum [Note: Nazianae] fuisse scribit in 2. Invect. in Iul: Valentis, Valentiniani, licet in duos eorum Impp: orationes scripserit, orat. 8. 18. 22. 24. 25. 27. tamen in neutrum eorum vivum scripsit, sed post fata utriusque, et cum ea quidem reverentia, quam fas est principi exhiberi a subdito. Nullibi ne non memor subiectionis est, nullibi verbulum ullum vel incaute effutit, quod ad rebellionem excitandam, et avertendos subditos ab oboedientia trahi possit: imo orat. 1. in Iul. Increpat, qui inter eos, impiorum pacem iniquo animo ferentes, non exspectant Dei consilium in principibus puniendis. Et paulo post: Haec Iuliaenus deliberabat, quemadmodum secretorum illius sodales et hostes propalarunt. Coercitus tamen est Dei clementia ac lacrimis Christianorum, quae multae iam et a multis erant effusae, cum solum hoc contra persecutorem haberent remedium.


page 56, image: s064

[Note: Athanas.] Modestius adhuc Athanasius, in Epist: ad Serap: et solis: vit: agent: postquam parricidium, haeresin, periurium, et alia Constantii vitia nominarat, Nemini, ait, exemplar harum literarum edas, tibi ipsi transscribas. Nam hoc ipsum Monachis quoque iniunxi. Sed pro tuo candore, si quid scriptis dest, addas, et quam primum ad nos remittas. Alias enim de Constantio honorifice ubique loquitur, in orat. 1. ad Episc. Aegyp. et Lyb: Pium. optimum Imperatorem, amicum Danielis per vim oppressi nominans, in Apol: ad Const: cuius mandatis numquam restiterit. Et tamen vel ob id solum Arriani, tamquam nefandum crimen ipsi obiecerunt, quod populum praetextu religionis ad seditionem concitasset. Sozom: libr. 3. c. 8.

[Note: Patres Arim.] Quam suppliciter patres Ariminenses ex Synodo ad Constantium scripserint, iam supra diximus. ex Sozom: libr. 4. ca. 17. [Note: Hilarius.] Theod. libr. 2. c. 19. 20. Hilarius, licet pro libertate Ecclesiae in Constantium duos libros ediderit: tamen Gloriosissimum, Beatissimum Imperatorem vocat, cum quo locuturus sit, cum honore regni, et fidei. In lib. contr. Aux: nominat Sanctum Regem, non [Note: Hosius.] ratione religionis sed imperii. Hosius, in Epist: Ath. ad solit: vit: a. gent: Imperium eiusdem dicit esse a DEO, quodque nemo subditorum sibi possit usurpare. Ita vixerunt subditi: Ita docuerunt pii Episcopi sub Constantino, Iuliano, Valente, licet non tantum ab Ecclesia Orthodoxa turpiter discidium fecissent, sed eandem quoque ferro et igne prosequerentur. Valentem enim legimus 80. Presbyteros una navi combussisse: Socrat: libr. 4. c. 13. legem tuliste, ut Monachi militarent, Niceph: lib. 11. c. 27. Episcopos infinitos in exilium misisse, aliaque gravia perpetrasse, quae enarrat Petrus Alexandrinus in Epist: apud Niceph: libr. 11. c. 28. et ipse Niceph. tot. lib. 11. Tripart. libr. 8. c. 3. et 4: Ruffin. libr. 2. c. 5. Socrat: libr: 4. c. 13. 14. 15. Nec multum aberat, quin prorsus degeneraret in Tyrannum, cum promiscue trucidaret omnes, quorum nomina pro initiali litera habebant o, Socrat d. c. 14. et post debellatum Procopium finem saeviendi nullum faceret. Zonar: in Val. Tamen


page 57, image: s065

represserunt se tam doctores, quam ductores populi, et vim vi, numquam [Note: Ignat.] repellere agressi sunt. Imo non his demum temporibus nata est doctrina de subiectione et oboedientia, sed initium sumpsit et adolevit cum ipsa Ecclesia. Sic enim Ignat. ad Antiochen. Caesari subiecti estote in iis, in quibus subdi nullum animae periculum [Note: Tertull:] est. Sic Tertull. de. Idol. c. 2. Quod attinet ad honores Regum et Imperatorum, satis praescriptum habemus, in omni obsequio nos esse oportere secundum Apostoli praeceptum, subditos Magistratibus, et principibus et potestatibus, sed intra limites disciplinae, quosque ab Idoloatria separamur. Propterea enim et illud exemplum trium fratrum praecurrit, qui alias [Orig: aliâs] obsequentes erga regem Nabuchdonosor, honorem imaginis eius [Note: Iustin:] constantissime respuerunt. Sic Iustin. in orat. ad Antonin. Pium: Nos solum Deum adoramus, et vobis in rebus aliis laeti inservimus, Imperatores ac principes hominum esse profitentes et simul precantes, ut cum Imperiali potestate sanam quoque mentem obtinere comperiamini. Accedit ad doctrinam vita Christianorum, qui sanguine non dubitarunt patientiam suam potius obsignare, quam iniustis viribus iniustam violentiam propulsare.

[Note: 14. rebellio recidit in caput Auctorum.] Plerumque enim hic error subditis ipsis funestus esse solet, et in caput auctorum culpa recidere, quemadmodum ex Sanseverinorum internecione patet, qui passi sibi erant illicita arma a Pontifice imperari. Tota enim familia, usque ad stirpem deleta fuit. Scip. Ammir. in vit. Sansev. Rudolphus ipse, sero errorem suum confessus, cum iam morti proximus esset, dixit ad familiares suos: videtis manum dexteram meam de vulnere sauciam. Hac ego iuravi Domino Henrico, ut non nocere mei, nec insidiarer gloriae eius. Sed iussio Apostolica, Pontificumque petitio, me ad id deduxit, ut iuramenti transgressor honorem mihi indebitum usurparem. Quis igitur finis nos exceperit, videtis, quia in manu, unde iuramenta violavi, mortale hoc vulnus


page 58, image: s066

accepi. Videreint ergo ii, qui nos ad hoc instigaverunt, quali ter nos duxerint, ne forte deducti simus in praecipitium aeternae damnationis. et hoc dicens cum gravi molestia clausit extremum: Helmold. in hist. Sclav. c. 28. 29. 30. libr. 1. Eadem fortuna mansit Hermannum successorem Rudolphi, et fere semper ita fieri, observatum memorat Mathes. d. libell. das wer vber sich hewet, dem springen die scheitern vnter das Angesichte. Omnia autem exempla, quae mox remota didicistis, ait Symmach. lib. 10. Ep. 54. vobis vitanda sunt. Abdas Persidis Episcopus iniecerat ignem tw= purei/w| <BetaCode: tw= purei/w|> , id est, sacro foco Persarum, inconsiderato Zelo, ex quo factum, ut non tantum Persae a recepta et agnita religione refilirent, sed totos triginta annos variis procellis ecclesiam agitarent et sanguine fidelium totam Persiam inundarent, quod improbans Niceph. libr. 14. c. 19. ait: Mihi quidem parum recte sacri foci eversio facta videtur, quandoquidem a D. Paulo, cum Idolis addictas athenas venisset, nulla, quae istic colebatur, ara destructa est. Et ille verbis mendacii amentiam arguens, veritatem pro eo induxit, et per aram adeo ipsam homines potius ad veram pietatem manu duxit.

[Note: 15.] Hactenus plus quam satis probatus fuit error, eorum, qui praecepta Pauli et Petri Apostolorum, oboedientiam subditis erga dominos imperantium, interpretantur de Dominis piis, et non de impiis, cum etiam ethnicis paruerit Christus cum universa Christianorum Ecclesia: consequens est, ut dispiciamus etiam de principibus in alia vitia, quam Idololatriam, prolabentibus, utrum [Note: Utrum aliis praeter Idolatriam vitiis, inquinatis principibus oboediendum.] iis ex hac causa subditi se subtrahere possint, si scilicet scortentur, saeviant, praevaricentur, exactionibus premant Rem publ. in funesta bella subditos pertrahant ex causa non necessaria, aut aliis vitiis se indignos imperio faciant, quemadmodum a Chilperico defecerunt, Franci ad Pipinum, quod ut ait Gregor. VII. in Epist. ad Metens. Episc. tantae moli esset impar, et Lothario Imper. minitatus est Pontifex defectionem subditorum, quod deserta legitima coniuge, in Waldradae contubernio se volutaret. Richardum quoque II. et


page 59, image: s067

Henricum VI. destituerunt Angli, quod ignominiosam pacem fecissent cum Gallis, seu quod sub iis fortuna titubasset belli, qua ex causa olim Burgundiones suos eiurare solebant Reges. Statim autem de his potest iudicium ferri, ex iis, quae huc usque disputavimus. Nam si, ut argumentatur Brut. q. 1. propterea deicitur princeps a gubernaculis, quia committit feloniam erga Deum, quam poterit committere turpiorem feloniam, quam si fidem et religionem, qua Deo soli obstrictus est, frangat, et cultus extraneos, in opprobrium divini nominis, obducat. Si vero ex hac causa, licet regno ceciderit princeps, nullum ius subditis in eum annascitur, multo minus acquirent imperium ex causa multo minori, quia gravius peccatur [Note: Exemplum Davidis explicatur.] in Deum, quam in privatum aliquem ex subditis, in quos ius et imperium habet princeps. Nam et ipse Arist. 5. Eth. c. 5. minus iniurium esse magistratum docet, si verberet subditum, quam subditum, si percutiat pari modo magistratum. David certe gravissime peccabat, cum Uriae legitimam uxorem surriperet, cum ea adulterium committeret, et praeter haec omnia, ignarum fraudis et iniuriae Uriam perfide Ioabo mactandum mitteret. Quod si tum summi sacerdotis loco sedisset aliquis Gregorius aut Innocentius, aut Alexander, sine controversia non tantum a communione Sanctorum, sed et hominum abeundum fuisset Regi. Verum Nathan, a Deo peculiari cum mandato missus, non poenam aliquam temporalem subditis exsequendam denuntiat superbienti in peccato Regi, nec subditos absolvit a iuramento, aut instigat contra legitimam potestatem, sed poenam Deus sibi reservat, adulterium adulterio puniturus, et caedem caede, quo tempore sibi visum fuerit opportunum [Orig: oportunum].

Nullum vero ad hanc rem manifestius adduci potest exemplum, quam ipsius Davidis, qui infideli Sauli fideliter oboediit, et licet potuisset, Sanctum Domini tamen vel immodeste tangere formidavit. Postquam enim Saul semel pietatis limites transilierat, et a Dei praescripto desciverat multa, ut ait Cyprian. lib. 3. Ep. 11. Tyrannice deliquit, imo. si Bucher. ipse li. 1. c. 3. li. 3. c. 18. Hoenon. disp. 9. Polit. num. 34. audiendus est, prorsus degeneravit in Tyrannum,


page 60, image: s068

adeo, ut sint, qui, quod in vulgata legitur, 1. Sam. 13. Saulem duos annos regnasse, sic interpretantur, quasi Saul biennium tantum praefuerit, ut Rex, reliquum temporis exegerit, ut Tyrannus, translato imperio in Davidem. Nihilominus eum licet degenerem, et multis facinoribus nobilitatum, Regis honorifico et Sancto titulo Regem appellat Apostolus, Act. 13. quando eum 40. annos regnasse ait: Thecuitis angelum et legatum Dei vocat, 2. Sam. 14. David ubique Regem, Item Christum sive unctum Domini, 1. Sam: 24, et 31. ita ut vel hinc appareat error Bart. intr. de Tyr. qui Saulem post denuntiationem Samuelis, Tyrannum evasisse censet, nec regii iuris privilegiis amplius uti potuisse, ut scibit Bucher. libr: 1. cap. 6. Erat quidem Davidi regnum destinatum, 1. Sam. 16. 2. Sam. 5. in princ. et cum unctione adiudicatum, ideoque potuisset meliori praetextu arma sumere contra Saulem, ut respondet Alber. Gent. de vi in princ. semp: iniust. cum instructus esset mandato divino, et iam ex ordine subditorum exemptus. Sed David noluit ea licentia ante tempus cum iniuria et sacrilegio abuti. Sciebat enim, se sic per Samuelem unctum fuisse, ut Sauli, dicente Optato Afro libr. 2. advers. Parmen. quod iamdudum datum fuerat, minime tolleretur. Nec ipse Samuel licet de mandato Dei reprobasset Saulem, ab oboedientia eius propterea se retrahit, sed pergit cum eo ascendere ad adorandum Deum, cultuque non minori prosequitur, ut prius, 1. Sam. 15. ne qua [Orig: quâ] suspitionem sinistram subditis de Regis indignitate iniciat, quae fenestram ad defectionem aperire possit. Quin etiam divinitus saepe datus videbatur saul in manus Davidis: qui tamen occasione praepostera sibi non utendum putavit in eum, quem suo Examini Deum reservasse sciebat, nisi ab ipso prius percussus esset, ut dicitur, 1. Samuel. 24. de quo Ambros. libr. 3. officior. cap. 9. Quam etiam honestum, quod David, cum potuisset regi inimico nocere, maluit parcere. Quam etiam utile, quia successori hoc profuit, ut discerent omnes fidem Regi proprio servare, nec usurpare imperium, sed vereri.


page 61, image: s069

Incidimus in exemplum Davidis, quod quidem ab hac thesi amovent, quia, quicquid huius fecit David, ex complemento perfectionis fecisse dicitur, non ex debito necessarii officii. Bucher: libr. 3. c. 18. Nam cum lex aestimetur ex ratione, et rationem facti sui habuerit talem David, quae non minus ipsum, quam omnes homines [Note: 16. David non fecit opus perfectionis, sed debiti.] ex aequo obliget, obligatione hac se prius exsolvisse dicendus est, quam perfectionis specimen edidisse. Ubique enim negat Unctum Domini tangere, nisi eum ipse percusserit, sacrilegii instar habens, si quis manum mittat, in eum, quem Dominus suo oleo in sede regia firmet et detineat de providentiae suae inperscrutabili consilio. Quicumque enim contra superioris placita machinatur, reus est maiestatis, quam spernit, quod si contra DEI quoque voluntatem, simul sacrilegus. Id quod et late et dilucide exponit Optatus libr. 2. advers: Parmen: inquiens, Occasionem victoriae David habebat in manibus, incautum et securum adversarium sine labore, poterat iugulare, et sine sanguine et afflictu multorum poterat bellum mutare in caedem. Et pueri eius et occasio suadebant: Ad victoriam opportunitas [Orig: oportunitas] hortabatur, Stringere iam ceperat ferrum, ire iam ceperat armata manus hostiles in iugulos. Sed obstabat plena divinorum memoria mandatorum: hortantibus se pueris et occasionibus contradicit, tamquam et hoc diceret: Sine causa me victoria provocas: frustra me victoria, in triumphos invitas. Volebam hostem vincere, sed prius est divina praecepta servare. Non inquit, mittam manum meam in unctum DEI. Repressit cum gladio manum, et dum timuit oleum, servavit inimicum, et cum compleret observantiam, vindicavit occisum. Eandem causam explicat Beda libr. 4. Expos: in Sam: Duas maxime ob causas David manum ab occidendo Saulem, quamvis se iniquissime persequentem, continuisse declaratur, quia vid: eum et Dominum suum et regali meminit chrismate [Orig: chrysmate] perunctum: ubi primo regnum vel ungentum, quod et ipsum Dominici, semper vid: inviolabilis regni ac Spiritualis ungenti noverat


page 62, image: s070

praetendere figuram, digno veneratur honore. Deinde etiam nos moralibus instituit disciplinis, ne praepositos nobis, eos maxime, qui sacris ordinibus insigniti sunt, quamvis nos iniuste persequentes, verbi austerioris ense foedare, et vel ultimae superfluae actionis eorum, quasi fimbriam vituperando decerpere praesumamus. Ac ne patrum potius explicationes, quam ipsius Davidis et scripturae verba afferamus, audiamus Davidem, iniustum comitis sui conatum, qui Saulem proprio transfigere volebat ense, ne posthac negotium [(transcriber); sic: negotinm] cuiquam facesseret, universali hoc praecepto reprimentem: Quis extendet manum suam, in Christum Domini, et erit innocens. 1. Sam. 26. Ex quo Concilium Toletanum cant. 74. monstri simile arbitratur, quod cum Dominus dicat: nolite tangere Christos meos, et David: Quis extendet manum suam in Christum Domini, et innocens erit? exsistant tamen quidam, quibus nec vitare metus sit periurium, nec Regibus inferre exitium. Quod autem omnes homines ex mandato divino facere oportebat, ut abstinerent manum a Rege, alias, quacumque de causa eam extenderint, rei futuri coram Regum patrono et Auctore, qui [Orig: quî] poterit ad perfectionem solius Davidis trahi? quod paenam a tergo comitem habet, ex mandato proficiscitur, et non ex libera voluntate. Verbis autem suis re ipsa fidem fecit David, cum Amalecitam mortis reum statim pronuntiasset, quod manum intulisset uncto Domini, 2. Sam: ult: et 1. Reg. c 1. quemadmodum et eo consilio tam severum se praestitit Besso, qui Dario ultimum propinarat, Alexander M. Curt. libr. 6. quia non est audiendus perire volens, l. non tantum 6. de Appell: et subditis quacumque fortuna Sancta debent esse corpora Regum, quemadmodum tam Venerabiles habiti fuerunt Reges Lacedaemoniorum, ut timorem saepe ipsis hostibus, quantumvis mortui, incusserint, nec prostratorum cadavera colligere ausi fuerint, quae sine religione a civibus tangi non posse didicerant, Plutarch. in Agid: in fin.


page 63, image: s071

Nihil igitur fecit David, quod non cuivis ex subditis imitandum incumbat, quia omnibus ex aequo religio est, sacrilega manu Christum Domini tangere: Imo vel in eo arguitur David pii subditi officium praetergressus, quod fimbriam vestimenti Saulis praesciderit, cum cor suum propterea percussisse dicatur, 1. Sam. 24. sive, ut explicat Lyra, a conscientia accusatus fuerit, quod fecisset irreverentiam Sauli, qui honorandus erat, quamdiu tolerabatur in regno a Deo. Et Rabbi Salomon, Eum in simili punitum fuisse putat, cum vestibus et stragulis, quibus nudarat Regem suum, calefieri nequiret. Lyra libr. 1. Reg: c. 1. Constat igitur ex dictis, iniusta esse arma, et iram divinam summopere in se concitare, quaecumque a subditis inferantur legitimis principibus, sive ob errorem in religione, sive quod aliis sint dediti vitiis levioribus, quemadmodum ex hoc Saulis, Davidis adulteri et [Note: 17. Auctores nostae assertionis.] homicidae, Salomonis Apostatae, Achabi Tyranni et Idolatrae, exemplo probat Augustinus c. sacerdos 3. q. 7. ubi et illud adducit Matthaei 23. Super cathedram Mosis sederunt scribae et Pharisaei etc. Nam licet male viverent, et Christus discipulos dehortaretur, ne factis ipsorum insisterent, tamen, Quodcumque, ait, vos iusserint, facite, nec oboedientiam bonis iussis propter mala facta subtrahite. Nihil enim vetat aliquem male vivere, et bene praecipere, quemadmodum de Cambyse, Iuliano etc. patet. Synodus Constant: Sess: 15. Si et hanc audire fas sit, damnat articulum hunc: Quod quilibet Tyrannus potest et debet licite et meritorie occidi, per quemcumque vasallum suum et subditum: Etiam per clanculares insidias et subtiles blanditias et adulationes, non obstante quocumque praestito iuramento et foederatione, factis cum eo, non exspectata sententia, vel mandato iudicis cuiuscumque. Id quod intelligit Gerfon. in tract. de Errorib. circa praeceptum, Non occides, quando ait: In concilio Constant. damnatam assertionem, quod detur qualibet lege cuilibet subiecto licentia Tyrannum occidendi, quodque peccet mortaliter


page 64, image: s072

quilibet subiectus, habens oportunitatem occidendi, si non occiderit Tyrannum, etiam per cautelas, insidias, aut turpiter. Accedunt huic sententiae Theologi, et politici, imprimis M. Britanniae M. Rex. in Praef: Apolog: secund. edit: paulo ante fin: et pag. 20. Maledictus, qui maledicit uncto Domini, pereatque interitu Core, qui peccavit in contradictione Core. Luther: in libr. de offic: magistr: tom. 2. Ien. Brent: hom 27. in c. 8. libr. 1. Sam: Philipp: Melancht: et Buce: in libell. advers Pseudonicod: Pfeffing. In Trostbüchlein, Ann. 1551. 1559. Matthes: in libell: Wie sich ein Christ in Verfolgung. etc, Beza in annot: ad c. 13. Rom: Franc: Iunius de transl: Imp: libr. 1. c. 2. qui ait: Omnes iniurias a magistratu potius ferunt boni, quam atrocissimas, quam ut in eum invehant sermone, scripto, opere, ad ordinis et pacis publicae perturbationem. Erasm. in paraphr. 1. Petr: 2. Cuner: Episc. Leovvard: in libr. de off. princ: Christ: c. 17. Winzet: Abbas S. Iacobi Ratisbon: in velit: advers: Buchan: Carturitus in illud Eccless: 8. Ubicumque Verbum regis est, ibi Dominatio. Ecquis, dicet ei, quid facis? Nua dis: 10. Lips: 6. polit: c. 5: Tholos: de Republ: libr. 26. c. 5. n. 25. c. ult: n. 8. 9. Barclai: libris 4. contra. Monarchomachos. Adam Balcvod in Apol. pro Regib. et libr. 2. de coniunct: relig. et imp: Widrington: Apol. Bellarmin: num. 412. Alexand: Carrer. de pot. pont. 2. c. 3. Un livret Franzois enclove es memoires de la ligue. libr. 3. Alberi: Gentil: indisput: de potest: princip: absol: Bartol: in Extrav: Qui sint rebell: Castald: de Imp. q. 82. Corset: de pot: reg: p. 1. q. 3.

[Note: 18. Solutio Buchanani. redarguitur] Abirem iam ab hoc capite, quo potestatem sacrosanctam principum in subditos ex sacris literis deducere propositum mihi fuit, nisi superesset adhuc praeoccupandum aliud effugium Bucham: in dial. de iur: regn: Scot: qui distinguit inter potestatem seu sanctionem et personam cum Theophylacto. Dicit enim Apostolum Rom. 13. loqui de potestate in abstracto, cui vult, ut subiecti sint omnes Christiani, sed in ea negat includi personas Regum et principum, quo minus in eas impetus fieri possit salva potestate, quae ab iis avelli, et novis tradi potest successoribus. Quod si recte dictum


page 65, image: s073

est, et Paulus non loquitur, nisi de potestate, exclusis regum personis, nec personae debent tutae esse per potestatem, quam gerunt. inconsiderate transtulit Petrus, ad regum et magistratuum personas, quod hic fingitur Paulus concepisse de potestate abstracta. Regi enim quasi praecellenti, et magistratibus, quasi ab eo missis, iubet nos subiectos esse et paulo post: Deum, inquit, timete Regem honorificate. 1. Pet. 2. Imo nec David recte interpretatur praeceptum Domini de honorandis magistratibus, quando a persona Saulis manum cohibet propter oleum, et 1. Sam. 26. ait: Quis extendet manum contra Christum Domini, et erit innocens? Non autem potestas ungitur, sed persona, quae potestatem gerit, ideoque non tantum potestas, sed et persona propter unctionem tuta est. Paulum vero non loqui de potestate abstracta, ex circumlocutionibus manifestum est, quando gladii gestationem potestati attribuit, et eidem tributa exhiberi iubet. Non enim potestas abstracta, sed persona magistratus gladium gerit, et tributum recipit. Non potestas, sed princeps ipse minister Dei est, et vindex in iram, quibus verbis itidem utitur Apostolus in describendo superiori, cui nos vult oboedientiam praestare.

Nec refert, quod potestatis abstracto vocabulo utatur, quia Romani, ad quorum phrases verisimile est, quod se voluerit Apostolus accommodare, ipsam abstractam vocem accipiunt pro concreto, ut notat Barclai. lib. 3. c. 10. ex Plin. lib. 29. c. 4. Sueton. in Claud. c. 23. Tertull. advers. gent. l. 27. de pignor. l. 17. §. pen. de Aedil. edict. Quin etiam per hunc angiportum non effugit Buchan. quin in eandem incidat foveam, quam nititur circumire. Nam si ipsa potestas in abstracto sumpta exorbitet, et nimium sibi sumat, utpote, si Monarchia regia cadat in dominatum, et utatur licentia, quam proposuit Samuel, 1. Sam. 8. quid tum responsurus est Buchananus? eritne nimiae potestati oboediendum? aut, si accidat, ut dicente Augustino Ep. 48. Potestas sit aliquando inimica veritati, an sine discrimine imperio potestatis obligabit Buchananus conscientias subditorum? Certe si omni potestati abstractae oboediendum esse censet [(transcriber); sic: enset] propter praeceptum Apostoli, etiam nimiae oboediendum


page 66, image: s074

erit, quia Apostolus non distinguit, et ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus. l. pretio ibi gl. Bart. de publ. in rem act.

[Note: 19. Non loqui Apostolun de sola potestate bona.] Nititur vero Buchan: ex solutione obiectionum, quas proposuerat Apostolus, Rom. 13. argumentum trahere, quod eo loci non loquatur de potestate, nisi iusta, et ex Dei praescripto vindictam exercente. Dicit enim potestates constitutas in timorem, non bonis, sed malis, et addit: Propterea, si non vultis timere potestatem, operamini, quod bonum est, et laudem inde reportabitis. Sed licet descripsisset Paulus tantum bonos magistratus, et eos simul de officio admonuisset: tamen in de non sequitur, malos et ab officio degeneres, non esse magistratus. Nam et praetor non debet, nisi ex praescripto iustitiae ius dicere, et tamen etiam inique dicendo ius facit, relatione scilicet facta ad id, quod eum facere oportuit, l. pen: de iust. et iur. eo, quod publice interest, ut ait Martian. l. servo: 56. §. cum praetor. ad SC. Trebell. Sic quoque magistratus obligatus est mandato divino, ut iustitiam subditis dispenset, bonis in laudem, malis in terrorem: Sed si id facere negligat, non propterea desinit auctoritate publica defungi, aut potestatem legitimam perdit, cui omnes mortales convenit oboedire propter Deum. Tum vero, inquit Buchan. vanam consolationem suggessit Apostolus morigeris subditis, quos dixit reportaturos laudem a magistratu suae oboedientiae. Non reportabunt autem a malis principibus, qui positi magis videntur in terrorem bonis, quam malis. Imo reportabunt etiam laudem, si malis principibus fideliter morem gesserint, ea ratione, qua explicat Augusti. Ep. 48. Sive, inquit, potestas veritati favens, aliquem corrigat, laudem habet, ex illa, qui fuerit emendatus: sive inimica veritati in aliquem saeviat, laudem habet ex illa, qui fuerit coronatus. Latius Haymo Episc. Halberst. in c. 13. Rom. Non dicit, ait, laudabit te potestas quia multae potestates sunt, quae in subditis magis malum quam bonum diligunt, sed habebis laudem ex illa potestate, id est, ipsa potestas erit occasio, ut laude dignus sis. Quia, si tuo exempio ad fidem vel iustitiae opera fuerit perducta, laudaberis tam ab illa, quam etiam ab aliis et apud


page 67, image: s075

Deum quoque laude dignus eris. Aliter, si potestas illa usque ad mortem poenis te afflixerit, tu quoque legitime decertando mertem, aut aliquam iniuriam patienter pertuleris, habebis ex illa potestate laudem, id est, illa praebebit occasionem, ut tu lauderis, quia percipies pro persecutionibus tibi irrogatis perpetuam beatitudinem et laudaberis apud Deum et hominem. Et secundum hanc interpretationem non modo a bono, sed et malo principe laudem reportant fideles subditi: nec timet, qui recte facit, etiam malum principem, quia timor arguit degeneres animos et nascitur ex conscientia peccatorum, ut ait Cic. in Parad. Scitum autem est illud, quod proverbii loco usurpavit Henricus Iulius Dux Brunswic. et Lunaeburg. Recte faciendo neminem timeas.

CAPUT III. Deducitur ex lege naturae et principiis Politicis, subditos non posse imperium usurpare in principes absolutos.

SUMMARIA.

1. Rebellio subditorum invertit ordinem naturae.

2. Princeps debet tutus esse a vi subditorum, ut pater, et ut caput magistratuum, quos alias gentium consensus tutos facit.

3. Caedes principis gravior parricidio.

4. Utrum subveniendum sit patriae contra principem.

5. Princeps non tantum est tutor et administrator Reipubl. qui abigi possit, propter suspectam tutelam, aut malam administrationem, sed etiam quodammodo possessor.

6. Princeps nequit iudicari a subditis, ut nec patronus a Clientibus.

7. Utrum subditis fugere liceat a ditione regum saevientium,


page 68, image: s076

ut servis ad statuas, austeri imperii vitandi gratia.

8. Diluuntur argumenta petita a Vasallis et Monachis, respectu Dominorum suorum aut Abbatum.

9. A minoribus magistratibus non est inferendum ad summum principem.

10. Utrum seditiones contra malum principem iustae sint et in Republ. vel praecipiendae vel tolerandae.

[Note: 1. Ordo naturae non patitur, ut sub diti imperent principi.] QUod hactenus ex sacris literis dispuravimus, Iniustam et impiam esse omnem vim, quae a subditis infertur principi, Idem nunc ex rationibus politicis et ordine seu lege Naturae, probare pergimus. Est enim generale pactum societatis humanae, oboedire Regibus suis, c. 2. dist. 8. seu, ut explicat. gl. ibid. generali lege a natura imperata est subditis oboedientia, quia ordo naturae non patitur, ut inferior dominetur superiori, minor maiori, Servus Domino, c cum inferior. de maior. et obed. c. inferior dist. 21. cum nec par in parem habeat imperium, c. innotuit. de Elect. l. nam magistratus. de arbitr. ex quo recte infert Lupold. de iur. Imp. c. 17. non potuisse Francos destituere Childericum regem, multo minus pro imperio deponere, quia subditorum est oboedire, et principum imperare, ut dicebat Imp. Valentinianus ad milites, cuius verba supra retulimus.

[Note: Princeps, quia pater Rei pub. nequit a subditis eiurari] Quin etiam princeps est instar patris in Republ. ut docet Homer. Odyss. 1. et Arist. 8. Ethic. c. 10. 1. polit: c. 8. 3. polit. c. 11. et si successione an nascitur Reip. non minus ipsi subdi i, quam liberi parentibus naturaliter obligantur, quia a naturat constitutus fuit communis omnium pater. Si vero ex votis et suffragiis populi fuerit obductus, licet principium imperii non habeat acceptum referre naturae, tamen perinde obligatos sibi retinet subditos, ac si a natura datus fuisset, quia surrogatum fruitur privilegiis eius, cui surrogatur, et qui succedit in locum, succedit in ius, quemadmodum filius adoptatus locum filii Naturalis subit, et legitimatio perfecta legitimatio tribuit omnia iura, quib. gaudent legitimi. Electus a. princeps et in plenam q. possessionem Maiestatis immissus, subit locum principis


page 69, image: s077

naturalis, ideoque ut eodem loco, ita et iure censetur, nisi quid in conventione sit exceptum, Modus enim acquirendi non tollit naturale ius possidendi, quemadmodum alibi demonstravimus: quocumque modo res acquisita sit, possessionem eius esse de iure gentium, seu ut Arist: loquitur et accipit 5. Eth: de iure naturali, Pinell: part. 1. rub: fin. c. 2. n. 4. 26. C. de rescind: vendit: Zas. ad I. princ. n. 17. de LL. et ad l. cum hered. n. 13. acq: poss: Cravet. de antiq: temp. part. 1. c. 1. n. 53. ex quo sequitur, non minus turbare naturae legem, qui Electum regem opprimit, [Note: Magistratus quam diu in dignitate est. non convenitut.] quam qui succedentem, quia uterque ex naturae iure imperium obtinet in subditos, utrique ex iure naturae subditi debent oboedientiam, adeo ut vel magistratus a vi inferiorum tuti sint, quamdiu magistratum gerant. Dictatorem enim, ante depositum magistratum, in ius vocare fas non erat, sicut Papyrius obtinebat contra provocationem Fabii, Liv. libr. 6. et Mamertino non prius dicta fuit dies, quam Dictatura abiisset. Liv. libr. Praetorem edictum non ligat, quamdiu magistratum gerit, l. in ius vocar. 2. de in ius voc: multo minus principem, cuius potestas perpetua est, et Quis est tantae auctoritatis, ait Iustinianus, ut nolentem principem possit coarctare Nov. 23. c. anteriorum. 2. q. 6. Quin etiam magistratuum [Note: Sacrosanctus est.] quorundam corpora sacrosancta habebantur, ut religionis metu ab iniusta subditorum vi redderentur securiora, sicut de Regibus Lacedaem: tradit Plutarch in agid: et de Tribunis Romanorum constat apud omnes, quibus hac lege de securitate prospiciebatur: Tribunum nemo invitum, ut unum e vulgo, quicquam facere cogito, nec verberato, nec alium verberare iubeto, nec occidito, nec occidere iubeto. Si quis contra fecerit, sacer esto, Liv. libr. 2. Halycar: libr. 6. Cic. 3. de ll. Forster: libr. 1. Iur. Civ: Rom. c. 21. n. 2. id est, interprete Livio lib. 3. Eius caput Iovi sacrum esto, familia ad aedem Cereris, Liberi, Liberaeque venum ito. Nec i de solis tribunis cautum erat, sed et de Aedilibus, Iudicibus, Decemviris, teste Liv. libr. 3. Militem, qui Centurioni castigare se volenti restiterit, veteres notaverunt: Si vitem


page 70, image: s078

[Note: Ergo multo magis Imperator aut Rex.] tenuit, militiam mutat, si ex industria fregit, vel manum Centurioni intulit, capite punitur, l. milites. 13. § 4. de re milit: An igitur Imperatore militiae, cui miles non nisi ex pacto ad tempus pro sacramenti ratione obnoxius est: An tribuno plebis, quem ne inter magistratus quidem reponit Plutarch: in probl. Rom: auxilii tantum ferendi causa constitutum, Gell: 13. c. 13. deterior erit princeps? quem instar parentis Rei publ: praefecit natura. Equidem, dicente Origene Homil: 10. in Levit: patri vel matri nullo modo contradicere debemus, dicant, faciant, quae volunt, et Salustio in Ing. Vi regere Patriam, aut parentes, quamquam et possis et delicta corrigas, importunum est, et Iustinus libr. 16. ad parricidium excusandum nullam satis iustam causam reperiri posse dicit. Igitur nec parricidium Regium, nisi sacrilega manu, et inexcusabili scelere, a quoquam committi [(transcriber); sic: commiti] potest, sicut Iohannes Maior, libr. 4. de gest. scot: c. 3. cum narrasset, Iohannem Regem Anglorum veneno exstinctum fuisse a Monacho, quod et caxton refert, ac nescio, si quis alius, adicit haec de suo: Regem propria auctoritate interficere huic monacho grande nefas erat. Licet enim Regibus malis vitam in mortem commutari Rei publ: expediat: nullo tamen pacto viro auctoritate privata, et signanter Monacho eos occidere licet: quod velim mihi notent nostri catholici, qui sui gregis homines soliti fuerunt subornare in Reges, quae provincia olim dabatur Iudaeis Medicis. Et miror, quid Barclaio in mentem venerit libr. 3. c. ult. de iur: regn: quando pium et animosum factum vocat, quo Hispani sustulerunt principem Auraniae, subornato in eius iugulum audaci iuvene. Si n. privato homini id licet in principem, frustra [Orig: frustrâ] cadunt omnia, quae tam sollicite is ubique disputavit contra parricidas principum, separato negotio religionis a regimine politico.

[Note: 3. Parricidium principis quantum sit scelus.] Parricidium privatum, sunt, qui ea ratione exaggerent, quod non sola persona patris, sed et fratres et sorores una caede trucidentur, quod licet serio examinatum subsistere nequeat, eo quod


page 71, image: s079

eorum, qui nondum vivunt, homicidium secundum sacras literas non fiat, cum alias nullum simplex homicidium perpetrari posset: tamen recte praesupponit, eo gravius esse scelus, quo plures una iniuria comprehendat. Iam vero, quo princeps parens est communio, et eius pernicies plurium interitum secum trahit, eo sceleratius in ipsum peccatur, quam in parentem privatum. Huius enim caedes in familiae fortasse unius aut stirpis perniciem redundat: illius in universam Rem publ: nec unquam caput in corpore, quantumvis morbidum, quatitur, quin una [Orig: unâ] corruat rota compages corporis. Praestat habere caput aegrotum, quam nullum. Sub illo licet vacillet corpus: sub hoc tamen prorsus concidit. Aegrotum dico, quia si prorsus gangraena insideatur, tamquam membrum putidum, et quod capitis munia obire non possit, nec caput dici amplius mereatur, praescindendum est, priusquam inficiat reliquum corpus et secum in pernicem abducat: qui vero ita se gerit princeps, officii sui prorsus oblitus, is desinit Rex esse, et mutato nomine Tyrannus vocatur, de quo post sumus acturi. Crimine autem aliquo alio infectus princeps, quia non desinit praeesse Rei publ. [Note: Crimen in iudice non exstinguit officum.] non magis ex crimine amittit Maiestatem suam, quam iudex Ecclesiasticus iuridictionem, §. ul. 3. q. 7. uti probare intendit Gratian: propter crimen, quo quis sit infectus, non amitti iurisdictionem Eclessiasticam, ut notat Innocent: c. cum super. de off: deleg: respondens ad c. cum suis. 3. q. 7. Imo idem ibid: et Hostiens: in c. sub literis. de rescrip: tenet, quod etiam Iudex delegatus procedere possit non obstante criminis exceptione, quod in magistratu quoque politico notavit Barclai: libr. 3. de iur regn: Iustinianus etiam impium parentem, vocat parentem, §. si vero in fi: Nov. 13. et Iacob etiam impium fratrem et in suum caput iuratum fraterno amore et honore afficit, Gen: 15. 25. Rom. 9. Ita quoque degener princeps loco parentis manet, et suis subditis perpetuo sacrosanctus esse debet, quippe, cum ipsi etiam plus, quam parenti deberi scripserit Bart: in Extrav. ad reprim. et Alciat: ad l. 1. C. ius vot: dicat: Iure naturali [(transcriber); sic: natuturali] non minus dandum magistratui, quam patri, unde infert Alber: Gent: disput: 3. de vi in princ: semp: iniust: quod, licet patri,


page 72, image: s080

amore patriae, filius licite possit inferre manus, l. minime de religio: et sumpt: fun: l. postliminium. §. filius de captiv. et pestlim: revers: arg: §. fin. hic: fin: lex, tamen in principem id non liceat: Et certe cum principem eodem favore prosequi debeamus, quo patriam, ut apparet in crimine laesae Maiestatis, quod tam committitur in personam principis, quam in Rem publ: Hottom: et Briss: verb: perduell: quia princeps est caput patriae, et huius salus dependet a salute illius: sicut contra patriam nemo unquam potest conspirationis causam habere probabilem, ita nec contra principem. Platonis sententiam ait Cic: sibi vehementer probari, qui hanc causam sibi fuisse dixerit Rei publ. non attingendae, quod cum offendisset populum Atheniensem prope iam desipientem senectute, eum nec persuadendo, nec cogendo regi posse vidisset, cum persuaderi posse diffideret, cogi fas non esse arbitraretur. Cic: 1. famil: Epist: 9.

[Note: 4. Obiectio quaedam diluitur.] Nec quicquam valet discrimen, quo rationem hanc, a parentis reverentia deductam, quidam adversariorum eludere laborant, quando ex sententia cretum, qui patriam mhtri/da <BetaCode: mhtri/da> vocabant, patriam matri assimilant, et inde inferunt laboranti matri succurrendum esse contra iniurias patris. Nam ita favendum est alterutri parentum, ne favorem unius torqueamus in odium et iniuriam alterius, et semper praemittendum illud Origenis: libr. 8. contr. Cels. Quantum salva pietate licet. Euripidem enim laudat Clemens Alexandr: in paraenet: quod Apollinem insectetur, qui iusserat matrem interfici ab Oreste, quia licet ipsa mortem promerita fuisset, parricidio tamen filii puniti non debuisset. Unde et Ovid: 1. Eleg. 7. Patris malus ultor Orestes. Deianira hortatur filium, ut matrem in ultionem patris occidat, sed addit: Hoc erit pietas scelus. [Note: Inexcusabile parricidium Gregor. VII.] Sen: in Herc: fur: Nec unquam excusabit Gretserus in Apol: pro Greg: 7. parricidium Hildebrandinum, quo armavit duorum filiorum manus in Henricum IV. patrem, ne divina quidem unius ultione de territus, quia licet is dignus fuisset quam maxime, qui imperio spoliaretur, illi tamen indigni, qui spoliarent, sive pontificem spectes, coius professio a sanguinis profusione et omni re impia et


page 73, image: s081

sacrilega abhorrebat, sive filios Imperatoris, qui contra pietatem a natura etiam animalibus implantatam, contra gratitudinem parentibus ob tot beneficia debitam, contra subiectionem religione confirmatam, contra ipsum denique praeceptum divinum, passi sunt se, sive vana superstitione, sive intempestiva ambitone, in honorem, et salutem parris parricidialiter armari, Deus minitatur adulterium Davidis punire adulteriis et stupris uxorum suarum, 2. Sam. 12. sed Pontifici id non licere magis, quam suum cuique sine causa eripere et ad alium possessorem transferre, quod Deum quoque, tamquam Dominum Universi, facere posse constat, c. dixit Dominus. 14. q. 5. c. discipulos, de consecr. dist. 5. c. si non licet. §. sed bis. 23. q. 5. recter tradidit Occham, in tr de potest. Ponitf. et Imp. et ex eo auctor somn. virid. Id enim caput est in omnis supplicio humano, quantum pietas permittit: et ne supplicium sit peius peccato. Porro vero princeps a Republ. distingui non potest, sicut mater a patre, quia semper manet pars Rei publ. et quidem praecipua, licet vitium quodammodo contrahat, quia nec caput propterea abrumpitur, quod Epilepsia concutiatur, aut veterno torpescat, aut vertigine transversim agatur, nisi prorsus sphacelo vitietur, prout paulo ante diximus. Pater vero non est pars martis. a qua per divortium separari potest, ut nihil interim decedat matri. Sed princeps nequit impeti, quin simul impetatur Res publ. cuius pars est, nec trucidari, quin interitus eius secum rapiat perniciem totius Reip. quae melius saepe habet sub principe deteriore, quam sub periculosa et incerta mutatione ad meliorem.

[Note: 5. Princeps an tutor magis, quam pater Rei pub.] Quod hactenus Principem patri similem esse demonstravimus, uno verbo eludit Bucher. lib. 1. c. 19. quando principem non Patri, sed Tutori, assimilandum contendit, et inde infert, sicut Tutor accusatione suspecti removeri potest, ita posse etiam principem, quae est sententia et argumentatio Rossaei. c. 2. n. 9. de iust. Reip. auctor. Sed in libr. 3. de iur. mai. c. 1. n. 4. et 5. ostendimus, non tam tutorem, quam possessorem et patrem Republ, esse principem, quippe, quam transmittat in heredes, et de qua etiam pro arbitrio, sive testamento, sive decreto disponendi facultatem habeat,


page 74, image: s082

modo id sibi cordi esse ante omnia sinat, ne quid disponat, quod vergat in detrimentum Rei publ. Nam ne privatus quidem pater familias sua bona prodigere potest in praeiudicium liberorum. Sed esto: sit tutor subditorum princeps, ecquid inde elici potest, pro auctoritare populi contra maiestatem principis? Equidem pupillo non licet tutorem postulare suspecti, quam diu impubes est, et subtutel 1. l. pietatis. 6. in si. C. de susp. tutor. l. impuberem. 7. ss. Eod. et § Impuberes. Inst. Eod. Res publ. vero sub perpetua tutela est, quia semper indiget rege, tamquam tutore, nec eum unquam abdicare potest, ut pupillus, adepta legitima aetate, quoniam ad eam numquam adolescit aetatem, ut Maiestate, tamquam gubernatrice summa, carere3 possit. Sed si et hoc indulgeamus, quod pupillus possit tutorem postulare suspecti: adhuc nihil obtinebunt adversarii, quia nihilominus prohibetur in propria causa sententiam et iudicium ferre, suspective damnatum tutorem sua autoritate removere, cum potestas haec pertineat ad magistratum superiorem, a quo tutori fuit mandata et confirmata administratio. l. 1. § suspecti ad SC. Turpil. l. 1. §. damus, de susp. tutor. Ergo nec subditi, qui pupillis comparantur, propriam causam contra tutorem suum decidere, et ultra iurisdictionem suam, in Dei ipsius, qui tutorem cum mandatis populo et Rei publ. praefecit, imperium involare possunt.

[Note: 6. Dissimilitudo aliorum exemplorum, afferri solitorum] Et hoc eodem vitio laborant cetera exempla et praeiudicia, quae confertim ab adversariis obtruduntur. Patrem enim, saevientem aiunt puniri, l. 1. de his qui sunt sui iur. et patronum sacrum fieri, si clienti fraudem nexuerit, ex l. 12. tabul. Serv. 6. AEneid. in illud: Aut fraus innexa clienti, atque hoc torquent ad Regem,. quasi is eadem iudicari lege debeat, qua patronus ex iure municipali, aut quasi, quod Decemviris visum fuerit de patronis ob singulares causas, cum prae Graecis clientum ordinem maximo favore prosequerentur, Halyc: lib. 2. Gell. lib. 5. c. 13. adeo, ut ne derisui quidem haberi sine scelere a patronis potuerint, Gell. l. 20. c. 2. ide transferri debeat ad Reges, qui omni iudicio et supplicio humano sunt superiores, nec cum patronis nisi secundum quid comparari possunt. Multa constituta sunt de Dominis, Vasallorum


page 75, image: s083

respectu, multa de patronis respectu clientum, et alia quidem in aliis rebus publ. ex quibus efficacia argumenta ad magistratus et Reges trahi nequeunt, tum quia constituta sunt tantum in Dominos et patronos, tum quia diversa est natura horum a natura Regum et magistratum. Sed etiamsi comparationis vim admitteremus, tamen nihil obtinerent, quia paterfamilias propter saevitiam non punitur a liberis, nec patronus, ut sacer fiat, convincitur coram clientibus, sed coram et a magistratu, Nam, si hic quoque ius clientelare attendendum, tantum abest, ut provincia de patronis iudicandi data fuerit clientibus, ut, vel testimonium contra patronum ferre clienti religio esset, imo, inquit Plutar. in Rom. neque pium neque fas erat alteris alteros iniudiciis convenire, aut inimico animo impetere. Cic. lib. 1. de Invent in fi. Quod si quis in aliquo huiusmodi facinore deprehensus fuisset, proditionis lege, quam Romulus sanxerat, tenebatur, Halyc. lib. 2. Hac lege tenebantur etiam subditi, qui Regem, tamquam patronum iudicare temere praesumunt, quia et clientes, qui id faciebant, Diti sacri erant. si enim de fraude subditis innexa iudicandus princeps, non ab iis, quibus fraudem nexuisse arguitur, idem enim foret actor et iudex, quod Gregorio VII. Henricum IV. Imperatorem de solio deturbanti, obiecerunt Episcopi Germaniae, Avent. Annal.) sed a competente Maiestatis regiae iudice vel damnandus vel absolvendus venit, quem illi designat Ambros. in Apol. David c. 4 et 10. Solum Deum, quo solo minor est, secundum Tertull, in Apol. a quo solo in regia constituitur et confirmatur, secundum Hincmarum Rhemensem Episcopum, lib de off. Reg. Reges, ait Otto Frising. in ep. ad Frider. Barbar. utpote constituti supra leges, divino examini reservati, saeculi legibus non coercentur.

[Note: 7. Reiciuntur argumenta alia. A Domin. et serv:] Nec quod de servis obicitur, apposite ad rem accommodatur, quia licet servi indigene habiti confugiendi ad statuas, et dominum mutandi copia haberet, l. 2. de bis qui sunt sui. Item C. de Lat. haered. toll. tamen praeter fugam, nulla iis potestas in Dominum concessa erat. Sed et ad Dominum retrahebantur, qui temere profugissent, et Caium reprehendit Iosephus, 19. Antiq. c. 1. quod servis fecerit


page 76, image: s084

licentiam deserendi Dominos, et sustinuerit Claudium patruum causam capitis dicentem, a Polluce mancipie suo accusatum. quod si princeps Tyranni vestigia tam presse sequatur, ut subditos deprimat usque ad conditionem servilem, et cum Nerone putet sibi eos ictu uno praescindendos, non tantum fugere, sed et aliis rationibus Tyrannidi obviam ire licere Rei publ. Paulos post subiciemus Dum vero legitimam potestatem retinet, et nondum prorsus degenerat in Tyrannum, cuius est omnia referre ad commodum privatum, suppresso publico, naturali obligationi nondum possunt subditi renuntiare, quia arctius, quam servi Dominis, tenentur obstricti, Servitutem enim ICri tradunt esse praeter naturam, l. 5. de Stat. hom. § 2. Inst: de iur. pers. c. 3. §. Et sicut Nov. 89. quib. mod. nat. eff. sui. nec id vel ipse Arist. de maiori parte servorum negaverit: A violento autem, et quod est contra naturam facilis est relapsus ad principium et naturam, unde libertati iura et leges maxime favent: Verum subiectio subditorum naturali ordini adeo consentanea est, ut etiam in apid. c. in apib. 7. q. 1. ex Hiero. 4. ad Rustic. Monach. Plin. 11. c. 17. Virg. 4. Gaeorg. et Grubius, Cas. lib. 3. Sphaer. c. 7. ex Arist. 1. hist. anim. adumbrata sit. Naturalem autem oboedientiam et obligationem tam facile rumpere non licet, ut subiectionem violentam, quia ne liberis quidem licet eiurare patrem, si vel praeter pietatem paternam feverum se exhibeat, vel bona sua liberalius prodigat, quam filiorum necessitates patiantur. Magis autem est, ut patri principem, quam Domino, et subditos liberis, quam servis comparemus. Naturae quoque consonum est, ut plus debeat, qui plus accepit. Qui enim plus dat, plus obligat, ait ipse Salvator. Luc. 7. Quantillum vero id est, quod accipit servus a Domino, si referatur ad beneficia, quibus cumulantur subditi a principe, liberi a patre, Imo cum servus vitam et omnia sua cogatur Domini libidini consecrare, nullam inde remunerationem expecatre habet: Sed rex dum se devovet pro Repul. et perpetuis torquetur sollicitudinibus, dum res curat non suas, sed Rei public. adeoque alienis commodis sua deterit, et aliis inserviendo) se consumit, annon ipsi pro tot laboribus, tot


page 77, image: s085

periculis, tot molestiis, plus debetur et reverentiae et praemii' ab iis, pro quorum salute perdius et pernox vigilat, quam Domino, a servis, qui nihil emolumenti sentiunt ex cura [Orig: curâ] herili. Inique igitur aestimant subditi, qui principis voluptatibus strenue invident, laboribus non condolent: qui uno eius maleficio infinita beneficia deleri censent, et non potius aliquid mali mussitare volunt, ut multa bona levicula [Orig: leviculâ] patientia redimant.

[Note: 8. A Dom. et vasallo.] Porro comparatio deducta a vasallo et Domino, multis modis claudicat et inepta est, quia vasallus et Dominus contractu mutuo ad certas conditiones se obligant, et proinde vel mutuo consensu ab eo resilire possunt, vel altera pars liberatur, quando altera acceptis contionibus non satis facit. Tum etiam Dominus feudi, licet servitia a, vasallo, nisi possideat feudum francum, exigat, iuris dictionem tamen in eum sibi vendicare non potest ratione feudi, Alber. in l. 5. C. ad Iul. Maiest: et sic minus subiectus est vasallus Domino, quam principi subditus, minus eidem obligatus est, minus honoris et reverentiae debet. Denique nec vasallus in causa propria iudicare potest Dominum, quemadmodum adversarii subditis tribuunt iurisdictionem in Regem. Caeterum, cum dissimilitudinem copiose declaraverit Barclai: Contra Monarch: non est, ut crambem recoctam bis apponamus.

[Note: Ab Abbate et Monacho.] Obiciunt denique exemplum Monachorum, qui licet nec velle nec nolle habeant, c. 27. de Elect: in 6. saevienti tamen in se Abbati resistere possunt, Dec. in l. ut vim, de iust: et iur: Verum Monachus non tam sancte, nec perpetuum obligatur Abbati, sed ad regulae observationem etc. ideoque minori scelere abicit baculum Abbatis, quam subditus sceptrum Regis, quod ipsi vel annatum est, vel tamquam perpetuum obductum. Deinde alive est resistere, aliud vi a loco, dignitate et imperio deicere. Scutum quidem dandum subditis, sed non gladius, ait Liv. et cui licet fugere, aut iniuriam impendente declinare, illi non licet statim vim contra inferre. Porro si exemplum Monachi, tamquam militis religiosi valet, quini eadem verisimilitudine valeat


page 78, image: s086

exemplum militis saecularis. Is autem etiam tum notatur, si verberanti Centurioni restiterit.

[Note: 9. A minori magistratu ad principem.] Denique semper a minori magistratu, precario et ambulatorio, vitiose colligitur ad principem, quia in hunc crimen Maiestatis proprie, in illum non nisi improprie committitur, Bald. in l. data. C. de his qui accusant: in sin: Angel. in l. fallaciter. num. 4. C. de abolit: Bartol. in const: qui sint rebell. Cyn. et Salyc: ad l. quisquis C. ad l. Iul. Maiest: Clar: 5. rec. sent: §. laes: num. 5. Gig. de crim: Maiest: q. 23. num. 9. Eman: Soar: verb. Maiest: Nam Magistratus non habet maiestatem, nisi fictione, ideoque nec tanta ipsi debetur reverentia, quanta principi, nec naturalem obligationem frangit, qui se illi opponit, quia obligatio subditiorum tendit ad principem, et ad magistratus tantum propter principem, cuius auctoritate praesunt, et pro eiusdem arbitrio tolluntur, quod et D. Petrus innuit. 1. Petr. 2. quando iubet nos oboedire Regi tamquam praecellenti, et ducibus, tamquam ab eo missis. Nequaquam igitur sequitur: in magistratum aliquem ex minoribus sine sacrilegio tolluntur manus. Ergo et in summum principem, quia solus summus princeps Sacramento fidelitatis habet sibi obligatos subditos per se, sola huius persona propter se sacrosancta est et inviolabilis, reliquorum, quatenus ab hac dependent: Solus princeps pater est et protector Rei publicae, quam Consulem, aut Ducem, licet uterque sustineat officium publicum. reliqui eius tantum ministri, et vicem gerentes. Nec dubium est apud quemquam, quin gravius peccetur iniurius fiat in Abbatem, Ita quoque Monachus, etiamsi iniurius fiat in Abbatem, vasallus in Dominum, cliens in patronum, numquam tam graviter peccat, quam si eadem iniuria afficiat supremum principem, quia augetur iniuria ex dignitate personae dignioris, sanctioris, reverentia maiore afficiendae.

Et hoc modo diluimus ea, quae ex traditis a ICtis obici possent, de potestate resistendi magistratibus. Quam diu enim datur spatium et facultas appellandi, vi resistere non licet, quia recurri potest ad superiorem, nisi damnum inferatur irreparabile, quia


page 79, image: s087

frustra post illud appellaretur. Marant: disp: 1. Zoan: tr. 3. de defens. Mynsing. obs. 18. Cent: 5. Obrecht: de defens: necess: c. 6. num. 36. ex fundamento reprobat opinionem Ludovvici Romani in l. l. ff. de re iud: quod in re reparabili magistratui licite resistatur, dummodo conster notorie die iniquitate. Nam quam diu quis venire potest per directum, non debet venire per indirectum, nec tentanda via extraordinaria, dum patet ordinaria, et recursus datur ad superiorem, Si vero superior iustitia deneger, ecquid remedii tum sperandum? An illi fas est resistere, ut alicui ex magistratibus minoribus? Cerre nec sanctitas Maiestatis, nulli unquam impune premenda, nec ordo naturae, nec religio patitur, ut scelerato ausu quicquam supremo principi per vim extorquetur, Tholos: lib. ult: de Repub. c. ul: n. 9. Sed provocandum superest ad eum, qui dicente Turonense lib. 5. c. 17. se dixit iustitiam, qui corda regum in sin manu gerit, et inde dispensat pro meritis subditorum, ut ex Gregorio notat Lyra 2. Samuel. 21. qui retributionem et vindicta sibi reservat, Deut. 32. Prov. 20. et 17. Eccles. 28. Rom. 12. tanto gravius ad insperatam vindictam processurus, quanto minus regum peccata humanis suppliciis in terra explari possunt.

[Note: 10. Utrum seditiones ex utilitate publica laudandae.] Interim tamen seditiones multi commendant, quibus Tyranni et mali principes, qui se contra omnem vim obfirmarant, e Republ: cui iniuste incubabant, eiciuntur, quemadmodum Antonia ait in orat: pro C. Norban: Multos saepe populi impetus non iniustos esse: multas etiam e Republ: seditiones saepe factas, ut cum Reges essent exacti, ut cum tribunitia potestas esset constituta. Cic. 2. de orat: Eo enim argumento pugnat Hottom: c. 19. Francog: quando tumultum populi contra ludovvicum XI. quem auctores indigetarunt, pour le bien public, excitatum propter severiores Regis exactiones, non tantum excusat, sed iure excitatum defendit, plane ad exemplum Machiavelli, 1. discurs: in Lev. cap. 4. qui seditiones quasdam utiles Rei publ: et salutares non veretur asserere, ut et Cyr: Sponto: coro del princip: Hurault, libr. 1, des offic: d' estat. ch 3.


page 80, image: s088

Boterus mitiori nomine vocat motus bonorum, quales in Republ: Rom: producit contra Tarquin: et Neron. e Syracusana contra Dionysium lib: 4. de polit: Illustr: c. 1. Ceterum, quod tales sive seditiones, sive motus populi non sint utiles Rei publ: libr. 2. Polit: c. 4. ostendimus, et in relect: polit: plenius testatum faciemus: Modo respondemus non esse iustos, licet bene saepe cedant et bonum in eventum et mutationem Rei publ: salutarem desinant, nisi is, contra quem excitantur, prorsus degenerarit in Tyrannum, de cuius iusta eiectione paulo post agemus. contra principem legit num, si exoriantur, quia illiciti sunt, et sine iurisdictione ordinaria ducuntur, numquam propter bonum eventum laudem merentur. Nam et venenum aliquando pro remedio fuit, ait Sene: 2. de benef. c. 18. in fin: non ideo numeratur inter salubria. Multis morbi occasionem dederunt probae vitae, ut memorat Tiraq: de nobil. c. 31. num. 518. non ideo praeferuntur sanitati, nec ad morbos alios abigendos excitantur, nisi plus ex abigendis instet periculi, et subsidia aliunde non suppetant. Nec enim minor morbus maiori suffocandus, nec facienda mala, ut eveniant bona. Lutherus probe dixit in libell: de pot: et off. magistr: par. 3. §. Kürtzlich An 1523. edite: Wer vnrecht nicht straffen kan, ohn grosser vnrecht, der laß sein Recht fahren, wie billich es immer sey, et perperam e contrario Iohannes Parvus in orat: pro duce Burgund: Assassinio: Non est mors magis propria et conveniens Tyrannis, qua cum ipsi turpiter occidantur per insidias et speculationes, sicut turpiter vixerunt, insidias aliis locando. Nam peccata in iudicio humano per peccata non sunt punienda, quemadmodum olim Romae adulterae publice cum publica infamia prostituebantur, facta conpia cum iis consuescendi, quibus liberet. Evagr. libr. 3. Niceph: libr. 16. Nec satis distincte inferunt, qui sic argumentantur: Malum omni Iure tollendum est. Degener princeps est malus. E. [Abbr.: Ergo] Omni iure tollendus. Nam malum tollendum est quidem, sed cum minori malo et sine peccato. Quod mervit, auget, qui scelus scelere obruit: ait Sen. in Agam: Act. 2. Patria liberanda est omni conatu et quacumque via, sed multi tamen negant, pro


page 81, image: s089

salute patriae esse parricidiales manus inferendas patri, quia vindicta non careret peccato, et in eo errat arguementatio Opimii apud Ciceron. in par. Orat. Iure feci, salutis omnium et conservande Rei publ. causa: nec non mandatum et legatio Senatus Romani ad Claudium his verbis: Nihil esse honestius, quam pugnare pro libertate patria. Ioseph. 19. Antiq. c. in fin. Semper enim praesupponendum est illud Origenis: Quantum salva pietate licet. Iubebat Varanes Persarum Rex, ut Abdas Episcopus restitueret templum ignis, cui ignem iniecerat, salvas fore Ecclesias Christianorum et liberum iri relictum cultum Verae religionis. Sed Abdas maluit certum Martyrii periculum subire, quam salutem et quietem Ecclesiarum tanto peccato emere, Niceph. 14. c. 19. Iustae igitur nequeunt esse seditiones, sed ex bono eventu, et Zelo iustave auctorum intentione aliquando excusatione merentur, et referuntur inter ea, quae bonus Politicus quidem non probat, nec fieri iubet, sed facta dissimulat, id quod ipse Antonius innuit, dum ita se explicat: Si unquam popule Romano concessum fuit, ut iure concitatus videretur, accedente imprimis necessitate, ex metu praesentanei periculi, quae regulas et leges funditus subvertit, ut dicit Ioseph. 19. Antiq. c. 1. Ius publicum, nisi sublato Caio, salvum esse non potuit, Hae enim iniuriae, dicente Cicer. 1. offic. a iusto metu proficiscuntur, cum quis, qui nocere alteri cogitat, timet, ne nisi id fecerit, ipse maximo afficiatur incommodo. Sic enim et bellum diversivum alibi excusavimus, in 5 caus. iust bell. quando seditiosos homines alia quaesitum diversoria e nostris provinciis amandamus, aut quod nobis imminebat bellum, alienam Remp. effundimus. Ipsae leges connivent illius iniuriae, qui vinci aedes diruit, ut suas eripiat incendio publico, l. si quis sumo. §. quod dicitur. ad. l. Aquil. aut qui iussu Tyranni alium occidit, ne ipse occidatur. gl. in l. si familia verb. agio poterit, si sam. furt sec. dicat. Bald. in c. 1. §. iniuria. col. pen. n. 19. vers. pone de pac iur firm.


page 82, image: s090

CAPUT IV. De Tyranno, quid sit, qua in re differat a legitimo principe, et Utrum a subditis, sive coniunctis, sive singulis possit a Republ. secludi

SUMMARIA

1. Tyrannum occidere olim gloriosum fuit, et praemiis divinisque honoribus remuneratum.

2. Multi legitimi principes a subditis aut occisi aut interfecti, quod ex privatis quibusdam criminibus crederentur Tyrannorum loco esse.

3. An Angli Henricum VI. et Richardum II. Galli Childericum III. et Carolum Simplicem iure exuerint regne

4. Propter insufficientiam et imbecillitatem rex nequit destitui a subditis.

5. Neque propter crudelitatem et saevitiam.

6. Neque propter severam exactionem tributorum et impositionem Vectigalium.

7. Neque si negligat imperium et decreta Senatuum

8. Neque ob alia vitia, quae Angli imputarunt Richardo II.

9. Tyrannus non aestimatur ex vitiis quibuscumque, quantumvis gravibus.

10. Sed ex neglectu officii publici et destructione Rei publ.

11. Vera et perfecta Tyranni definitio ab Aristot tradita explicatur.

12. Tyrannum in titulo, ab iis, qui iure non sunt subditi, licite deponi posse.

13. Etiamsi bene administret male occupatam Rem publ.

14. Aut consensu populi curet se proclamari principem legitimum.


page 83, image: s091

15. Quid iuris in Tyrannum in Exercitio.

16. Licet propositum subditiorum, qui perfectum Tyrannum excludunt e Republ. excusari possit ratione bonae intentionis: non tamen est utile Rei publ nec praemiis invitandum aut legibus comprobandum.

DIsputatum est pro salute et incolumitate legitimi principis, quem ab iniuriis et seditionibus subditorum tutum praestat ordo et potestas divina, a qua dependent et sustentantur omnia legitima imperia: Sed ne quis pravus disputationis nostrae arbiter, quae de legitimo principe dicta sunt, trahat ad Tyrannum, et populum manifestae Tyrannidi subici occlamet, neve communi atque quam tentet, quod in Tyrannum licere vetustas credidit, ordo disputationis tenter, quod in Tyrannum licere vetustas credidit, ordo disputationis exigit, ut Tyrannum doceamus separare a Rege, ne utrumque funesto errore confundamus cum Paride de Put. tr. de syndic. quando quaerit: An liceat occidere Regem Tyrannum, Perinde enim est, ac si quaerat, an liceat appetere virtutem vitiosam, ut paulo post dicemus, Tyrannum vero licere etiam cum pernicie vitae suae a Repub. amovere, non tantum ICti et politici docent, Luc. de Penna in l. ult. vers: porro Tyrannum. C. ut armor. usus insc. princ: Bartol. in tr. de Guelf. et Gibell: n. 9. Gail. 2. obs. 61. n. 9. Fab. et. Angel. in §. ius gent. Inst. de iur. nat. gent. Alphons. de Castr. de boeret. verb. Tyrannus. Caietanus. 2. 2. q 64. art. 3. sot. de iust. et iur. libr. 1. 9. 6. art. 4. li. 4. q. 4. art. 1. in fi. li. 5. 1. 1. art. 3. Barclai: contra Monarch. li. 3. c. ult. in si lib. 6.c. 19. Bodin, 2. de Rep. c. 5. Thol: li. ult. c. ult. n. 5. quorum quidam distinguunt inter principes degeneres, et iniustos usurpatores, quidam minus, de qua distinctione videbimus paulo post, sed Cicero quoque 3. off. circa princ. maxime honestum id esse affirmat. quod, inquit, potest esse maius scelus, quam non medo homine, sed hominem familiare occidere? Non igitur se obstrinxit scelere, si quis Tyrannum occidit, quamvis familiare? Populo quidem Romano no videtur, qui ex omnib. praeclaris factis illud pulcherrimum existimat, Vincit igitur utilitas honestate, imo honestas utilitatem


page 84, image: s092

sequitur, Nec Romanorum solum, sed et Graecorum iudicio Tyrannicidae divinos merentur honores, ut idem cicero testatur per Milone, et legem Graecorum refert libr. 2. de Invent: qui Tyrannum occiderit, Olympionicarum praemium capito: Et quam volet, sibi rem amagistratu deposcito et magistratus ei concedito. Apud Romanos ex eadem lege volebat Sentius Saturnius Chaereae praemia decerni: Ante omnia, inquit, Tyranni interfectoribus honores quam maximos decernite, Chaerea praecipue, qui vir, Diis faventibus, tum consilio, tum manus nobis libertatem peperit, cuius rationem haberi decet, ut pro adito libertatis amore periculo, a libertatis digna praemia accipiat. Honestissimum enim est bene facatoribus praemia reponere, qualis et vir hic habendus est, Brutorum et Cassiorum aemulus, interfectorum Caesaris, Ioseph. 19. antiq. c. 2. Ideoque mirum non est, si praemiis et immortali honore invitati cives certatim se animarint in Tyrannos, licet perpetuitatem poenae praesenti vitae periculo sibi emendam certo sciverint.

Victima haud ulla amplior
Potest, magisque opima mactari Iovi,
Quam Rex iniquus. ait Sen. in Hercul. Fur.

Aristoteles. 5. Polit. legem sceptris innatam scribit, ut propier Tyrannicam administrationem e manibus regnantum excutiantur, non quod ius et fas sit ea excuti, quo sensu sententiam Aristotelis citat Bucher. lib. 1. c. 19. sed quia plerumque ita fieri soler, dum Tyrannis odio est omnibus, et quem oderunt, periisse cupiunt, atque etiam, ubi accedit licentia, legibus firmata et praemiis armata, cum gaudio ad interitum rapiunt. Reges consenescunt, ait Senec. 1. de Clem. liberisque ac nepotibus tradunt regna: Tyrannorum exsecrabilis ac brevis potestas est. Thales interrogatus, quid vidisset vita difficillimum, Tyrannum respondit Senem. Laert. in Thal. Diogenes cum incidisset in dionysium Corinthi vitam, procul omni timore, degentem,


page 85, image: s093

uti ipsum dicebat conditione se ipso indigna, quod, cum dignus esset in Tyrannidis arce miserrimam vitam trahere, nunc cum summa animi tranquillitate tuto et impune viveret. Adeo plerumque sua Tyrannis flagitia exitio esse solent, et ne in privatis quidem aedibus tutos et sine suspitione vivere sinunt, quin subinde cum Domitiano in porticu respicere cogantur, ne qua vel amici securis incautis a tergo immineat. sueton. in Dom: Quosdam enim ipsi parentes, ut Cassium, Liv. libr. 2. quosdam fratres, ut Timophanem, Plut: in Timoth: quosdam uxores, ut Alexandrum Pheraeum, Plutar, in Pelop. ad fin. Cic. 2. Invent: quosdam consanguinei, ut Iulium Caesarem, plut: in Coes: quosdam domestici et ministri, ut Caium, et Domitianum, sueton. in Cai et Dom: Ioseph. 19. antiq: quosdam servi ipsi, partim privatis exacerbati iniuriis, partim publica moti calamitate, trucidarunt. Usque adeo.

Ad generum Cereris sine cade et sanguine pauci
Descendunt Reges, et sicca morte Tyranni, Iuven: Sat. 10.

[Note: 2. Error vulgi non distinguentis Tyranum a principe] Quia vero in hac thesi, plerique aut nimis temere concludunt, aut sine discrimine vagantur, sedulo distinguendus est Tyrannus a legitimo principe errante aut male ad ministrante Rem publ: Etenim vulgus impetum facere solet in principem degenerem non minus, atque in Tyrannum, an vero vulgus imo Pontifices ipsi, qui se supra errores efferunt, et alii non pauci, qui longe supra vulgus sapere volunt. Nicolaus enim Papa Lotharium [Note: Lothar: Henric IV. Imp: Ludowic: Pius Philip. Gall. Henric: 8. Angl: Childeric. 3. Carolus Crassus.] Imperat: negat verum Regem esse, propter adulterium, quod arguebatur cum Gualdrada commisisse. c. ult. 2. q. 1. Henricum IV. inter ceteras hac quoque de causa abdicat Hildebrandus, quod suspitio erat, ipsum uxorem dimissurum. Sigon: q. Ital: Ludovvico Pio detraxerunt Episcopi coronam, quod coniugis suae Iudithae impuritatem improbe dissimularet, et pollueret Caesareae culmen dignitatis, Crantz. 2. Saxon: c. 25. a qua coniuratione, quicquid in contrarium nitatur Baron tom. 9. an. 833. et Gret: contr. Haiminsfeld: nequit excusari Gregorius IV. pontifex Romanus, ut videre est apud Nithard: lib. i. aucto: coaet: Lud: pii. Masson. in


page 86, image: s094

Synop: doctr: Agobardi. Leschasser. de lib. Eccl. Gall. apud Bochell. lib. 4. 5. 19. c. 1. Idem obiectum fuit Philippo Gallo. et Henrico8. Anglo inter causas, ex quibus non modo ab Ecclesia, sed et a Republ: arcebantur. childericum III. Francorum Regem destitverunt subditi, quod esset insufficiens, ut dicitur in c. alius 15. q. 6. seu, ut Hildebrandus expicat, non pro suis iniquitatibus, sed quod tantae potestati non erat utilis, in Epist: ad Episc: Metens: quod repetit Trithem: lib. 1. compend: Annal: de orig: Regum et gent: Franc: Hildericus rex Francorum tamquam inutilis regna de unanimi omnium procerum consensu a regno deiicitur, Ross. de Reip. autor: c. 2. n. 7. Lupold: Pabeburg: de iur: Imp: cap. 17.

Carolum Crassum deseruerunt Germani et Itali subrogato Arnulpho de consensu pontificis, Sigon. 5. bist. Ital: lib. 3. propter effaetam virtutem, ipsi substituerunt Odonem, Aemil.: lib: 3. propter effetam virtutem sive ob segnitiem corporis ingeniique tarditatem, ut ait Platin: in Steph: 6. sive quod corpore et animo cepisset aegrotare, ut ait Rhegin: libr. 2. Chron, qui causam depositionis reicit in DEUM, dum hac dokimasi/a| <BetaCode: dokimasi/a|> pium Imperatorem tentatu scribit, qui alias fuerat Christianissimus princeps, Deum timens, mandata eius ex toto corde custodiens, Ecclesiasticis sanctionibus devotissime parens, in Elemosynis largus, orationibus et Psalmorum melodiis inde, sinenter deditus, laudibus Deiin fatigabiliter intentus. Cum. his tot ac tantis virtutibus non effugit Carolus notam Tyranni ac fortunam depositus a rebellibus subditis, qui eius imperium nequiter contra Normannos defensum, flocci facere ceperant.

Bucherius collocat Henricum 3. Gallorum Regem in ordine Tyranonrum, abdicandumque censet quod esset periurius. libr. 2. c. 2. homicida et Assassinus ob caedem Guisiorum c. 6. haereticorum [Note: Henric 3. Gall:] fautor. c. 16. Imo multo minutoria et partim etiam ridicula obicit d. lib. 2. adeo, ut et illud pro nefasto crimine reputer et abdicatione puniendum urgeat, quod cum alii dixerint: Noster populus, noster Clerus, is solitus fuerit dicere: Meus populus, meus Clerus. Iohannes Parvus in oratione, quam habuit coram Rege,


page 87, image: s095

pro excusando parricidio Iohannis Ducis Burgundiae, in durcem Aurelianum, [Note: Dux Aurelian:] unicum Regis fratrem commisso: Monstrel: libr: 1. c. 38. 39. postquam praemiserat: Tyrannum a quovis vasallo et subdito absque iussu magistratus posse interfici, qui articulus una cum aliis quibusdam ab Academia Parisiensi damnatus est, quod, ut ait Ger. in cens. Error: assert: per iob: Parv: circa procept: non occides, repugnet legibus divinis et naturae et moribus: Ut porro evincat, aurelianum ducem fuisse Tyrannum, et potuisse iure sine venia aut iniussu Regis a Burgundo tolli, aliquot congregat vitia, quae licet falso ipsi impingat, tamen ut vera fuissent, ad Tyrannidis convincendum Ducem nequaquam suffecissent: utpote, quod per incantationes cuiusdam Monachi annulum et ensem infectum pro necando rege sibi comparasset: Quod foedus inierit cum Duce Lancastriae, qui contra regem suum Richardum conspiraverat: Quod reginam et liberos regios conatus fuerit in suam tutelam deducere. Quod conatus fuerit pomum intoxicatum Delphino dare: quod Papae blanditus sit, inque exigendis pecuniis opem suam praestiterit, quo eius favore aditum sibi ad coronam pararet: Quod militem conscripserit subiectis molestum, et denique nova tributa imposuerit subditis regiis. [Note: Ludow. XI Gall:] Antimach: libr. 3. theor: 8. ad sin. Galli rebellionem concitarent contra Ludovvicum XI. quam boni publici nomine, pour le bien public, indigetabant, ut populum vectigalibus pressum, ac pene servum in libertatem vindicarent, quae oppressio contra patres, saepissime exstimulavit plebem apud Romanos, et vix ex ulla alia causa frequentius nascuntur seditiones, quam ex nimia tributorum exactione, ut in polit: de caus: corrup: docemus. [Note: Matthias Corvin:] Matthiam Corvinum propterea deserverunt Ungari adeo, ut ex 75. conventibus, non superessent nisi novem, qui ducibus Gabriele Archiepiscopo et Michaelae Palatino in fide regis remanerent, et coronatum sacra corona, ut Michael dicebat, etiamsi Bos esset, adorandum putarent, et pro sacrosancto Rege ducendum et observandum Bonfin: dec. 4. libr. 3.


page 88, image: s096

[Note: Ptolemae:] Ptolomaeum a regno propulerunt Aegyptii, quod pecuniam severius exigeret Romanis impendendam, quo titulum socii et Amnici [Note: Caius Imp.] Regis, cui nimium inhiabat, admercaretur. Dion: libr: 39. Caio haec crimina impingit Ioseph. 19. Antiq. c. 1. ex quibus Tyrannide eius evincere, et caedem iuste a Chaerea factam defendere conatur: Quod caedibus Senatorum et Equitum omnia miscuerit, divinos honores sibi arrogaverit, servis licentiam dederit deferendi Domino, germanam stuprarit, leges sibi obstare passus non fuerit. Pauca alia adicit Sentius in oratione, qua Chaeream non tantum a scelere parricidii immunem tueri laborat, sed et praemiis audacem eius virtutem mactandam contendit, Iose: c. 2.

[Note: 3. Henricus VI. Angl:] Henricus VI. Anglorum Rex exutus fuit regno, non alia de causa, nisi quod esset ingenii statarii, et fugitantis molestias bellicas, ita ut nec Gallorum de novo vires acquirentium moli, resistere feliciter, nec motus domestico potentum subditorum reprimere posset, Nam infortunium et bellicas clades et iacturam Galliarum velle principis ipsius personae imputare, ut a vulgo ut [Note: Burgundion.] plurimum fieri solere ostendit Gruter. disc: in Tacit: et ut Burgundiones olim regem multabant exilio, si belli fortuna titubasset, aut segetum copiam negasset terra, Marcell: lib. 27. quoniam infelicitas facit homines contemptibiles, quid hoc est, quam aliquem punire de scelere, evius particeps non sit. Fur quidam apud Lucianum restim effugere quaerit, dum fato se excipit compulsum ad subtrahendum res obvias, et Atreus apud Varium se excusans: Iam fero, inquit, in fandissima, sed facere cogor. Multo vero magis principes excusati sunt saepe de infortunio, quod sua culpa non accersiverunt, quia Deus regna occulto consilio transfert, et multi sub iusto cadunt clypeo, ut in ll. Longobardorum dicitur l. 3. t. qualiter quis se defend: nedum ubi causae proximae in propatulo sunt, quae in hoc casu Gallis vires addebant et Anglis detrahebant, vid: pueritia regis, et dissensiones principum, quorum curae et ipse et regni bellique summa commissa erat. Nec Gallorum quispiam aliter aut sentit aut scribit, quam divina manu per


page 89, image: s097

Iohannam Lotharingam pulsos esse Anglos. Pasquier, lib. 5. des Recherch. de France ch. 16. Bellefor. in Car. 7. chron. Gill. Cur igitur eventus malus imputatur regis imbecillitati? cur eius iugum propterea excusserunt subditi? qui, cum rogaret dominus de Fauconbridge, utrum vellent amplius audientes esse imperio Henrici, et iis abnuentibus, utrum Eduardum Ducem Eboracensem sibi regem constitutum cuperent, non alia sibi opus esse causa vel potestate putarunt, quam, ut se illius pertaesos, hunc pro rege velle responderent, [Note: Eduard: II.] nec alio iure exspectato, eduardus in regiam seintulit, et legitimum successorem exclusit, non secus ac olim gothi pro libidine mutabant Reges in Hispania, satis causae putantes, si populo displicuissent: Aimon. lib. 2. c. 70. libr. 4. c. 35. in qua regum vicissitudine illud amplius occurrit vituperandum, quod licet deponendi potestas penes populum mansisset, quam Bellarmin, in Recogn. lib. 3. q. de Laicis iure a M. Rege in Apologiaae praefatione reprehensus, numquam in universum abdicari a populo et in Regem transferri posse censet, et audacter Archiepiscopus Cantuariensis pro contione propugnare non erubuit, cum in carcerem compactus esset Eduard. II. explicans illud Thema. Vox populi, vox Dei, Thom. Walsing. et Richard. SouthWel.. in Eduar: 2. Frossar lib. 1. in pr. ea tamen populus non potuisset uti, nisi ex causa sufficienti. Nequaquam vero sufficit ad regis depositionem, si sit sedatioris animi et tantae molis incapacis, quod Angli iam ante Eduardo II. et Richardo II. inter causas abdicationis imputarant, et Galli Childerico III. Carolo Carsso et Carolo Simplici Nam ne mulier quidem [Note: Richard. II.] aut puer ea ratione admitti debuit in locum Regis, quia nec sat habent virium corporis vel animi ad continendos subditos gliscentes [Note: 4. Simplicitas regis non est sufficiens causa abdicationis.] in officio, et armis reprimendos hostes. Et licet in pueris possit exspectari aetas adulta; in mulieribus tamen non potest, quae naturaliter simplices sunt et imbecilles. Imo cur pertulerunt Galli imperium Caroli VII. et Iohannis, nec unquam adduci potuit Pontifex, ut confirmaret pacta inter Carolum VII. et Henricum V. quibus curatela et ex parte possessio Galliae Anglo asscribebatur? An non illi in mentem veniebat ratio


page 90, image: s098

Hildebrandi Childericum iuste depositum fuisse, ob hoc solum, quod tantae potestati non erat utilis, in Epist. Ad Herm: Mentens. Scoti sanctius, qui Ethodio II. quod stupidor esset, quam regni administratio requireret, in singulis provinciis praefectos praeposuerunt, curatorio nomine regnum administrantes, Buchan. libr. 4. Scot. Imo ipse Pontifex Innocentius IV. Sanctio II. Portugaliae regi curatorem dandum censuit, Duard. Nonius in hist. reg. Portug. quemadmodum de iure Canonico observatur in praelator, qui muneri Ecclesiastico defungi inidoneus est. c. petiisti. 7. q. 1. c. quamvis Ead. c. 2. de supplend. neglig. praelat. in 6. adeo ut non tantum insidioso et proprii commodi di magis, quam publicae honestatis studioso, sed et impio et nefasto suasu Bonifacius 8. adegerit Caelestinum V. simplicem hominem et eremo magis, quam foro aut aulae assuetum, summum Pontificatum sibi in manus resignare, quod tanto muneri pares vires non haberet, subornatis etiam clanculum, qui quasi de caelo in aurem ipsi insusurrarent: Caelestine, Caelestine, dimitte Papatum, si vis salvus fieri, negotium supra vires est. Continuat. vincen. lib. 31. Stella. et Plat in Bonifac. 8. Nec enim, iustam fuisse Childerici abdicationem, recte ab Eventu probat Bellarm. libr. 2 de Pontif. c. 17 ut et de imperii translatione, nimis quam argute ratiocinatur. libr. 5. de Pont. c. 8. exempl. 7. in resp: ad l. libr. de transl. Imp. c. 12. §. Porro. quo argumento Alexander Magn. iustitiam suae causae defendit contra Darium, scilicet quod Dii pro meliore causa steterint. Curt. lib. 4. An vero Crassi et Alexandri expeditiones causis differunt, quid differunt eventu? Pulchre Plutarch. in compar. Crass. et Nic. Qui Alexandri M. propositum expeditionis faciendae probant. Crassi culpant, non recte ii ex postremis de primis iudicium ferunt. Idem ante Crassum Pompeius et Lucullus tentaverant, viri boni et apud omnes laudati, Idem tenuerat Caesar in subigenda Hispania, Gallis, Germanis, Britannis etc. Non propterea deterior est causa Catonis, quia deteriori expedivit e. ventu. Victrix causa, ait Lucan. Deo placuit sed victa Catoni. Quin etiam licet feliciter lilia floruerint sub Carolo M. tamen diffensione filiorum, et ignavia posteritatis, brevi emarcuerunt,


page 91, image: s099

donec ab Hugone in aliam stirpem transplantarentur, et occulto Dei iudicio Pipini posteritas puniretur, in quo peccaverat. Quod vero etiam Bonifacium adducit,, qui Pipinum iussu Pontificis unxit, et [Note: Iuiqua depositio Childerici.] suo consensu facti iniquitatem delevisse putatur, prius demonstrare debuisset S. Bonifacium errare non potuisse, Errarunt Moses et Aaron, licet hic esse summus Pontifex, cum illo Deus loqueretur de facie ad faciem, et diffidentia sua traxerunt in sua capita iram. Dei. Lev. 20. 27. Deut 32. Quidni potuit etiam Bonifacius errare, cum humanas exuvias in hac vita no exuisset, quamquam eum excusandum putet Barclai: c. 40. de potest. Pap. quia tenebatur Papae sententia exsequi, licet iniustam, c. pastoralis. §. quia vero. de off: iud. deleg. et ideo licet reum fecisset Zachariam iniquitas imperandi, innocentem Bonifacium esse ostendisset ordo serviendi et parendi necessitas. c. quid culpatur. 23. q. 1. c. miles. 23. q. 5. ipsum vero factum a crimine rebellionis liberari non potest, quia Pontifex subditos a iuramento absolvere non poterat, quia id fuisset dispensare contra praecepta Apostolorum, nec quicquam ad hunc actum contulit praeter consilium: Subditi vero auctoritatem publicam in Regem non habebant, nec si habuissent, ad extremum remedium abdicationis provolare debuissent, cum Reip. per curatorem potuissent prospicere, prout iure receptu esse testatur Bald. in c. 1. § hoc quoque de success. feud. et in Auth. hoc amplius c. de fide iuss. Montan. tr. de iure tut. et curat. c. 28. n. 87. aut non debuissent potestatem suam exserere sine causa. Perinde enim est, causam afferre inidoneam, aut insufficiente, atque nulla. Animus autem pacatior et ad res magnas gerendas ineptus, si satis probabilem causam praebet principes abdicandi, quisnam eorum firmo stabit pede? Quotus quisque invenitur adeo ab omni parte instructus, ut sub alio principe Rei publ. non possit esse melius? An igitur statim fas est ad mutationem proclamare illicitam, et deteriorum principem mutare in meliorem? Certe numquam facienda sunt mala, ut eveniant bona, quod docet ipse Arist. 3. Eth. c. 1. nec recte Calo Iohannes Isaacio, tamquam hebetioris ingenii in iure primogeniturae et successionis praetulit Manuele secundo natum, Nicet. 1. Annal. Calo Ioh. nec Aristobulus probe excusatum se reddidit Pompeio, quod Hircanus deseruisset sceptra, quibus se


page 92, image: s100

expertus fuisset imparem, cum simplicitati eius per fraudem imposuisset, Ioseph. 14. Antiq. c. 2. Ex eadem enim causa violant ius gentium, ex qua rebelles subditi perrumpunt ius Divinum et naturale, Nam Spartani maluerunt Cleomenis, quamvis impotentis animi, iustum imperium qualecumque tolerare, quam contra fas et aequum Dorieo prudentiori sceptra tradere. Herod. lib. 5. Ungari vel ex monasterio retraxerunt, Colomannum Geisae filium, et testamentum Ladislai, quo rerum summa Armo minori natu tradita erat, irritum fecerunt, ne sub praetextu salutis regni cogerentur in ius gentium peccare. Riccius in Compend. hist. reg. Ungar. Ita nec salus Rei publ. cui simplicior aliquis princeps Dei providentia contigit. per iniurias et sceleratam inoboedientiam, sed modis legitimis et a Deo concessis, procuranda est.

Sed ut ad Henrium VI. redeamus, Abdicationis causa et haec praetexebatur, quod egisset contra decreat Parlamenti, At quis ipsum violatorum parlamentorum accusabat? is scilicet, qui ulceribus scatebat, papulas observabat alienas: qui Nemesin gestabat in tergo, naevos in alterius facie notabat. Is, qui acta parlamenti maiori temeritate eluserat, ad idem condemnandum crimen prorumpebat, cuius ipse reus erat, quod leges et ICtorum placita fieri non permittunt. Iudicet, ait Ambrosius, ille de alterius errore, qui non habeat in se ipso, quod condemnet: Iudicet ille, qui non agat eadem, quae in alio putaverit punienda, ne, dum de alio iudicat, in se ferat sententiam, c. iudicet in pr. 3. 9 7. Si enim Henricus deponi potuit, quia actis parlamenti contra venerat, multo minus admitti debuit Eduardus, quia graviori crimine contra eadem egerat. Rex enim parlamento non alligatur, nisi de suo arbitrio, et quia melius est pro salute Rei publ. ut non tantum ex iure Maiestatis generali, sed et ire regni Anglicani alibi a nobis deducendo, pater: Ducis vero temeritati nulla satis iusta causa, quo excusaretur, praetendi potuit. Praeterea decreta, contra quae peccasse arguebatur Henricus, invito per vim et tumultum a novarum rerum studiosis principibus extota erant, ideoque ipso iure nulla, tum quod per metum, cadentem in iustum


page 92, image: s101

virum expressa essent, tum quod vergeret in praeiudicium et detrimentum Maiestais Regiae, quae negat Pontifex servanda, etiamsi iuramento firmata sint. c. intellecto, de iurei: vide Uhethamst: Hall. stow. in Henr. 6. et Eduar. 4.

[Note: 5. Crimina Richardo II. obiecta.] Operae pretium autem fuerit, postquam in Vulgatum errorem incidimus, articulos 33, quos pro abdicatione Richardi II. publicatos refert. M. Hall: obiter ad examen et limam revocare, ut appareat, quam iniurii sint subditi in principes, quos, postquam odisse ceperunt, conquisitis undique criminibus onerant, ut ex quibus singulis non possent, ex iis omnibus dignos eos ostendant privatione regnorum. Primo igitur loco arguitur clanculum interfecisse Ducem Glocestrensem, quod idem facinus, caede Guiliorum [Note: Caedes ducis Glosestrensis.] perpetratum Bucherius in Henrico 3. homicidium vocat et Assasinatum, lib. 2. c. 6. quasi Assassinatus a legitimo iudice committi possit in perfidum subditum, et certo Maiestatis damnatum. De Assassinis egimus in tract: de coniur: et ostendimus ex Hatt. Arm. c. 24. M. Paul Ven. hist: Orient: lib. 1. c. 28. Nicet. in Annal. Isaa. lib. [Note: Quid Assasinium?] 2. Wihel. neubrig. lib. 5. bist. Angl. c. 14. Ianvill: in Lud. S. Crantz. lib. 7. saxon: c. 38. Sarracenos fuisse quosdam in Christianorum capita coniuratos, quorum nomen non nisi ad eos trahi potest, qui pretio per insidias innocentem trucidant, c. 1. ibi Archid: et Ioh. Andr. de homic: in 6. quemadmodum subornati ministri a Burgundo Aurelianum Ducem e medio sustulerunt, et nostro tempore simili persi dia perierunt Henricus 3. et IV. Gallorum Reges, Dux Auraniae, et complures alii. Nihil vero huic sceleri confine habet, vel Ducis Glocestrensis, vel Guisiorum caedes, quia Guisos contra Henricum 3. conspirasse et cum Catharina Medicaea regia matre, clandestina consilia de revocando regno in stirpem Caroli M. seu in familiam Lotharingorum, iniisse, certis argumentis demonstra Cancellaris Navarraeus in disc: de stat. Gall Henr. III. quem vehementer laudibus extollit Petre: Matthaei en l'. histoire des dern: troubl: De ducis Gloscestrensis rebellione res eo certior erat, quo apertius armis contra Regem usus fuerat, cui tum quidem prae multitudine, causae iniquitati faventium, parcere et vitam condonare


page 94, image: s102

coactus fuit, sed cum non dubiis signis iterum contra pueritiam nepotis machinatus fuisse argueretur inque eam rem Thomas Warwicensis testis prodiret, non putavit secundum sibi impetum denuo exspectandum Rex, sed melius censuit esse, praevenire, quam praeveniri. Iustum autem hunc metum esse tradit Cic. 1. offic. quando periculum est, ne nisi facias, graviora patiaris. Nec obstat, quod sine processu et strepitu clanculum damnati sint et occisi, quia in crimine Maiestatis fas est ita progredi, Extrav: ad Reprim: Vers: hac edictali et ibi Bart: Paul: 5. sent: t. 29. §. in reum. in fin. imprimis, quando motus impendet seditionis, et propter personae peccantis vires et consortium multitudinem formam processus interruptum [(transcriber); sic: interuptum] iri certum est, Sic Servilius Hala Melium indicta causa obtruncavit, et a Dictatore laudatus est. Liv: lib. 4. Salomon fratrem Adoniam, misso Benaia, occidit, cum ille bonum exspectaret de sponsa responsum. 1. Reg. c. 2. Quin etiam, deteriori crimine, Eduardus III. patrem, seu, si id credere malis, Mater ipsius non sine filii consensu: Item Henricus IV, hunc ipsum Richardum et Eduardus IV. Henricum VI. legitimos suos reges, sine omni processu, partim etiam contra datam fidem, innocentes in carceribus necarunt, nec tamen regno propterea abdicati sunt, sed partim inter praecipuos Angliae Reges numerantur.

Licet enim et Henricus 3. Guisiis et Richardus 2. Duci Glocestrensi iniuriam fecisset: tamen privata iniuria non satis ponderis habuisset, ad regem, instar Tyranni, iure suo et vita deiciendum. Nescio enim annon aeque graviter peccaverit David, cum innocentem Uriam, et nihil tale cogitantem, quo uxore eius potiretur, Ioabo perfide mactandum transmitteret: 2. Reg. 11. nec tamen Nathan illi vel stirpi illius abiudicat regnum, sed iram tantum et paenam divinam denuntiat, stuprum uxorum publicum et mortem filii ex adulterio nati, 2. Reg. 12. Quot animas credis perdidisse Theodosium Thessalonicae, cum ad vindicandam praefecti unius necem, septem milia innocentum civium et hospitum crudeliter trucidari iuberet. Ruffin. lib. 2. c. 18. Niceph: lib. 12. c. 40. Theodor: li. 5. c. 17. nec tamen Ambrosius, dum ipsum, ut loquitur Otto Frisingens.


page 95, image: s103

libr. 6. hist: c. 35. a liminibus Ecclesiae sequestravit, simul exuit imperio, aut subditis ab eius iurisdictione sese subtrahendi ansam et licentiam dedit, quod nec Gregorius 7. affirmare ausus fuit in Epist: ad Henr. Epis: Met: licet exemplum Ambrosii pro potestate pontificis [(transcriber); sic: ponticifis] inconsiderate afferat, ut intr. de pot: pontif. c. ult. ostendimus. Annon Severus iudicatus fuit necessarius princeps, licet saepe peccaret contra SCtum, quo cavebatur: Non licere Imperatori, inconsulto senatu, occidere Senatorem. Et Imperatorem quidem, si Senatori mortem afferret, eumque, cuius opera ad eam uteretur, liberosque ipsorum hostes Rei publ. futuros. Xiphil: ex Dion:Spart: in seu: Itaque nec caedes Senatorum, quam Ioseph 19. antiq. c. 1. maxime exprobrat Caio, sufficiens Tyrannidis constitutae testimonium praebet, quia hostis unius ordinis aut unius civitatis, aut unius personae, nondum est hostis totius Rei publ: nisi cum Caligula incipiat universo populo unam optare cervicem, ut uno impetu abscindi queat, aut Senatui edicat, se neque civem neque principem amplius cuiquam fore, Sueton: in Calig: cap. 31. quo spectabant etiam vota Neronis, se vivo gestientis videre terrarum orbem conflagrantem, cum iam fumum incensae urbis laetantibus oculis hausisset. Sueton in Neron: Omnia enim machinari in perniciem Rei publ: et rapere omnia in suum commodum, id demum est Tyrannum esse, et qui sic vivit, abdicari potest, non qui in unam atque alteram personam saevit, imprimis si saeviendi iustam causam habeat, ut de Henrico III. Gallor: et Richardo II. Anglor: rege demonstravimus.

[Note: 6. Prodigalitas, et tributorum ex actio.] 2. Secundo loco vitio dabatur Richardo, quod prodigaliter thesauros regios dissiparet, et bona feudalia concederet indignis. Idem Ludowico XI. exprobrarunt Galli, et per rebellionem, quam susceptam videri volebant pour le bien public, contra eum insurgebant. Adeo, inquit Guagnin: libr 10. cap. 7. ubi haec narrat, sollers est male errantium cautio, ut boni publici velamen suae nequitiae praetendant. Iohan: Parvus, in saepius citata orat.


page 96, image: s104

ultimam hanc facit notam Tyrannidis, cuius convincere laborat Aurelianum Ducem. Suetonius exprobrat Caio, quod pro eduliis, quae tota urbe venirent, statum certumque exegerit. in Calig: c. 40. Zosimus, cum collegisset omnia vitia, quibus verisimiliter poterat, onerare Constantinum M. tandem obicit etiam Chrysargyrum, tamquam ab avaro principe ex prostibulis, scortationibus, aliisque sceleribus exigi solitum, quod refutant Evagr libr. 3. c. 41. Niceph: lib. 16. c. 42. quia quem Zosimus ipse praeter modum liberalem et magnificum praedicat, qui verisimile est, eum adeo in contraria versum ad tantas sordes prae avaritia descendisse. Exegerunt tamen id genus vectigal multi Christiani Imperatores, usque dum Anastasius illud edicto tolleret, Evagr: c. 39. Niceph. c. 40. nec tamen propterea a populo Christiano, vel deserti sunt, vel armis impetiti, nec Basilium Porphyrogenetum quisquam pro Tyranno habet, licet allelengio subditorum bona gravaret. Zonar. in Basil. nec Iustianianum, cetera quidem bonum, sed ad extremum haereticum, et severissimum tributorum novorum exactorem. Quin imo cum impatiens onerum populus Constantinoplitanus per seditionem Hypatium dixisset Imperatorem, Tantum abest, ut Iustinianus iusto populi, tamquam supremi iudicis sui, furori cedendum putaverit, ut rebellionem potius caede non tantum Hypatii, qui se passus fuerat purpura circumdari illegitima, sed et quadraginta millium civium vindicaverit, Diac: et Zonar: in Iustin: Quod si Bellarminus hic arbiter accerseretur, annon ex eventu iustam colligeret fuisse Iustiniani vindictam, iniustam populi rebellionem. Is enim in solio se confirmavit: hi cum Core, Dathan et Abiron, interierunt. Margareta, Norwegiae, Sueciae et Daniae regina adeo subdita sibi regna tributis exhausit, ut non tantum in singulos focos florenum, sed et in coniugia marcam Stokholmensem, et in singulas caudas iumentorum certum numerum imperaret, Ioh. Magn: lib. 21. c. 19. Nec tamen Dani eam imperio exuere ausi sunt, perinde ut Christiernum, Libell: Stat: Dan: de abdic: Christ: aut ut Ungari Matthiam Corvinum deseruerunt. Bonfin: Dec: 4. libr. 3. in pr. Anglia numquam gravius quassata fuit


page 97, image: s105

exactionibus, quam sub Henrico. III. et V. et Eduardo III. qui perpetuis bellis thesauros regios dissiparant, nec tamen subditi ad rebellionem, tamquam ad equum claudi confugerunt, quia nondum didicerant naturales principes contemnere, felicitate eorum deterriti. Vespasiani avaritiam excusat ipse Sueton. quia exhaustam accipiebat Remp. quam negabat stare posse, nisi magna pecuniae vis in parato esset. Suet. in Vesp. c. 16. Cur igitur non et Richard. II. et Henric. VI. excusarent subditi, cum uterque regnum susciperet longis et sumptuosis bellis ad paupertatem redactum: nec tamen vel bella continuare poterant, vel magistratibus salaria, bene meritis praemia largiri, sacris tributis non illatis, ut ait Iustin. c. ac sane, Nov. 149. Quod igitur in thesauris dilapidatis non inveniebant, unde sumere poterant, nisi a Republ. et subditis, cum in subditos et Rem publ, impendendum esset. Samuel inter Iuris regii, quod subditis iussu Dei perferendum exponit, exactiones onerosas exaggerat, 1. Sam, 8. et Non poterunt, ait Brent. in homil. 27. in 1. Sam. manus contra exigentem levare. Quin esto: facta sit iniuria subditis nimia concussione magistratuum: non tamen fas est provolare statim ad extrema et cruenta remedia, quae sint ipsis morbis graviora. Sed, quemadmodum sub Eduardo I. et III. Henrico III. et V. factitatum legimus, obviam eundum fuisset iuvenili Richardi fervori, supplicando, concilia cogendo, inutiles sumptus praescindendo, curatores regios adiciendo, et quibus modi praeterea fas est subditis uti contra principem.

[Note: Subditorum in armis exercitatio.] 3. Tertio loco obiciebatur Richardo, quod Lancastrenses et Cestrenses cives in bellum produxisset, contra adversantes sibi proceres, quasi regi non licuisset subditos oboedientes in acie sistere contra rebelles et sibi iniurios, quales erant isti proceres, qui regium ius non tantum imminutum et ad se traductum cupiebant, hoc est, Aristocratiam in regno malebant, quam Monarchiam, sed et iuventutem Richardi, et pacis magis, quam belli studiosum animum iam diu exosum habebant. Quid superest, ait Cicer. contra vim praeter vim, et unicuique fas est contra iniurias se defendere, et sua tuta facere, nedum Regi, cui legitima in hunc


page 98, image: s106

finem a Deo commissa est potestas. Sed quo modo armavit subditos in proceres? Ducebat eos arma tractare, et ex officio boni cuiusque principis, exercebat velitationibus bellicis. Hoccine vero est in aciem producere cives? hoccine in proceres armare? In quemcumque hostem armentur subditi, certe ex re non tam Regis est, quam Rei publ, ut subditi discant arma tractare, et qui velitationes bellicas instituit in pace, docetque subditos meditari arma, in hostes expedienda, eum oportet subditis nihil timere, quod proprium Tyrannorum est, sed amore et benevolentia praesupponit reprimi manus, ne verso impetu arma obvertant ipsi magistro, quae docti erant tantum inferre hosti.

[Note: Damnatio procerum quorundam.] 4. Quod, cum publico testimonio ducem Glocestrensem et Comitem Arundelium a proditione immunes declarasset, nihilominus eos, ut proditores damnasset. Sed et hoc testimonium favori procerum magis datum erat, quam ex rei veritate, et timore inportunisque oppugnationibus, timido et circumvento Regi, expressum. Nec vero proscribebantur ob primam proditionem, a qua testimonio Regis liberati erant, sed ob iteratam coniurationem, de qua certi testes producebantur.

[Note: Multae irrogatio.] 5. Quod multasset pecunia horundem amicos. Quidni enim liceret regi multare, quos tamquam conscios coniurationis, aut saltem a scelere non alienos, quive regi, ut debuissent, machinationes amicorum non revelassent, ad supplicium rapere potuisset. Decuit non immunes relinqui a poena, qui non fuerant immunes a peccato. Quam cito vero, quod hic obicitur Richardo, tamquam exitiale crimen, Henrico IV. post paucos menses summae laudi vertitur, cum is fautores et amicos Richardi promiscue e medio tolleret, et quod magis dolendum fuisset, plerosque indicta causa, quemadmodum olim satis erat, si quis familiariter usus fuisset Seiano, aut in via cum domesticis constitisset. Sed ut ille ait: Sat annorum habuero, si populus Romanus voluerit: Ita idem nunc iure, nunc iniuria factum censetur, prout videtur populo Anglico. Et poterat quidem populus Rom. nemini subiectus, et iure Maiestatis praeditus, veniam aetatis cuivis contra leges facere: sed


page 99, image: s107

populo subiecto et regem supra se habenti legitimum, fas non erat contortam aliquam causam conquirere ad excutiendam oboedientiam, quae non ex pacto, aut iure aliquo civili, ut contra illud dispensari potuisset, sed ex lege naturae et divina competebat, nec ab eo, qui iurisdictione destituebatur, perrumpi poterat.

[Note: 7. Magistratuum ab. dicatio.] 6. Quod deposuisset quosdam ab officio, quos conventus Ordinum, seu generale Parlamentum instituerat. Quid hoc aliud est, quam obicere Regi, quod potestate Regia utatur. Cui enim potestate regia uti non licet, is rex non est, nisi titulo tenus. Ad iura autem potestatis Regiae pertinere magistratuum et institutionem et abdicationem, quis est, qui negare audeat. Sed excipis, sine consensu Senatorum abdicari non potuerunt. Consensus subditorum a rege requiritur, non ex necessitate, sed ex humanitate et quidem in iis rebus, quibus subditi dedita opera contra ius et fas non adversantur. Nam ubi subditi obstinant iustis Regis postulatis sese praefractariis ausibus opponere, Maiestas frustra gladium non portat, sed caelitus commissa sibi potestate pro utilitate Rei publ. ex plenitudine arbitrii decernendi et ordinandi vim habet. Magistratus autem illi instituti erant in invidiam, odium, et opprobrium Regis, ab eo parlamento, cui rex puer et minorennis, invitus subscribere cogebatur, ideoque multas eos abdicandi causas habebat Rex. 1. Ne potestatem constituendi magistratus, silentio et conniventia sua, ad proceres a se devolvi pateretur, et praescriptionem praetendendi causam subditis indulgeret. 2. Quod non teneretur magistratus, adversae factionis studiosos, tamquam serpentes in sinu gerere. 3. Quod, cum adhuc minorennis esset Richardus, in suum praeiudicium, multo minus in decrementum regiae Maiestatis, a proceribus, qui se gerebant pro tutoribus, nihil agi, concedi, aut introduci potuerit, nec consensus regis pueri, adulto praeiudicare potuit, quia pupilli, ut Monachi, consensus habetur pro nullo, etiam si interponatur in commoda pupilli, nisi ex post facto roboretur. Supergressus vero Richardus annum aetatis vicesimum [Orig: vigesimum], publico loco, non sine Ceremoniis, regni curam quasi de novo auspicatus, extra curatorum aut tutorum imperium se constitutum


page 100, image: s108

declaravit, et ex eo momento, cepit regia manu Remp. suo arbitrio moderari, quae contra ius regium a populo et proceribus, hactenus vel constituta erant, vel decreta, abrogans, et magistratus eodem iure sibi obductos deponens. Nihil credo in eo peccavit Rex, si ius suum, sub praetextu tutelae, sibi vel ablatum vel certe imminutum, prudentior aetate factus, pro viribus repetere laboraverit. Quod enim iniuste eripitur, iuste recuperatur. 4. Nam eo tempore, inde usque ab imperio Henrici III. disputabatur inter Regem et conventus statuum, de divisione iurium Maiestatis, cum omnia ad se trahere parlamenta contenderent, Reges vero inde a Wilhelmo I. usurpata et legitime possessa iura retinere non minori conatu anniterentur. Utrius vero censetis causam potiorem, dum lis adhuc fervet et contentio inter partes nondum decisa est vel sopita: An eius, qui bono titulo possidet, an qui iniuria [Orig: iniuriâ] ereptum venit? Certe iura civilia etiam Latronem in possessione defendunt, nisi constet aperte de spolio. Maximam enim iniuriam intulit Gregorius Papa Henrico IV. et Innocentius Friderico II. dum uterque ab Ecclesia exclusus et a sceptris gubernaculi sequestratus fuit, propterea, quod ille ius investiendi Episcopos, divino et humano iure ab infinita memoria sibi competens, hic vero possessiones imperii, contra Tyrannidem, ambitionem et avaritiam Pontificum retinere conaretur. Nec primus Richardus iniuriam hanc procerum expertus est, et repellere paravit, sed gravissimis etiam contentionibus agitatus fuit Henricus III. qui, cum aliud profugium saepe non reperiret, a sede Romana suppetias emendicatum ivit, nec defuerunt Bullae Pontificum, quibus iniquas subditorum emotiones, in favorem Regis, supprimere tentarunt. Et si propterea, quod contra Parlamenti decreta, quid praesumpserit vel egerit Rex, a gubernaculo abigi iure potest, qua singulari fortuna tam impune evasit Henricus III. imo quo praetextu poterit ipse Henricus IV. excusari, quod ut Episcopus Carleiliensis in publico conventu ipsi exprobrabat, cum in exilium damnatus esset ex decreto Parlamenti, tamen sine venia pedem retulerit, non sine suspitione animi rerum novarum cupidi, cuius eventus paulo post cum


page 101, image: s109

pernicie boni Regis apparuit. Si Rex, quem constituit mos inveteratus, et armis acquisitum ius supra parlamentum, non potuit parlamenti decretis contraria agere, quin regno de parlamenti auctoritate et decreto exueretur, qui potuit contra eiusdem sententiam ex exilio domum se referre subditus, nec regis potentiam, nec parlamenti auctoritatem reveritus? imo, quo facto Rex regnum perdidit, eodem et multo graviori idem subditus meritus fuit. Adeo ambulatoria sunt hominum iudicia, et ut venena eadem diversis subiectis nunc obsunt, nunc prosunt; Ita et peccata, quae aliis internecionem afferunt, alios extollunt ad summos honores, prout turbidis et praeoccupatis hominum iudiciis videtur.

[Note: 8. Iterum de exilio Lancastrii] 7. Quod lege praeclusisset Henrico Lancastrio reditum, et ea quoque teneri voluisset, si quis pro eo revocando intercessisset, aut aliter se sollicitum habuisset. Henricus vero, regnum adeptus, excluso Richardo, legem de Richardo tulit, eiusdem argumenti, ut capitis supplicii reus esset, si quis consilium de liberando Richardo iniisset, eamque excusans Archiepiscopus Cantuariensis, recte sancitam dicit, propter pacem publicam. Ubi vero eadem ratio, ibi eadem lex: quod per pacem publicam excusari potuit in Henrico, cur non excusatum fuit per eandem in Richardo? Nam Lancastrius, qui animi sui in Regem satis spectata documenta iam dederat, nova, ut sibi videbatur, iniuria magis exasperatus, procul dubio litem movisset, non tantum adversario, sed et regi tamquam iudici, et totam Rem publ: a qua suo merito exulabat, in intestina dissidia coniecisset, quae mala funditus excisurus Rex, portus illi omnino occludendos censuit, idque intuitu publicae quietis. Sibi vero manus non ligarat, quin exulanti gratiam facere, et propter inoboedientiam eiectum, propter oboedientiam revocare [Note: Refugium ad Papam] pro suo potuisset arbitrio.

8. Quod cum Angli non agnoscerent superiorem, praeter Deum, ipse confugisset ad auxilia Pontificis Romani. Equidem Iohannem Regem iure potuisse a suis deseri, tradunt Barclai; libr. 3. de iure regn. cap. ult. in fin. Winzet: contr: Buchan:


page 102, image: s110

quando secundam causam amittendi regni faciunt, si Rex Rem publ: sibi commissam abalienet, in servitutem alienam, et se cum regno subiciat extraneae Maiestati, quemadmodum Balliolus Scotus se submissit Eduvardo I. Anglo. Ideoque in Iohannem dictum fuit a proceribus: Heu Anglia, princeps provinciarum, facta es, sub tributo, non solum flamma, fami et ferro, sed servorum ignobilium et advenarum imperio subiecta et supplanata, cum nihil infelicius, quam servorum subici servituti. Legimus quod multi alii Reges imo et Reguli, usque ad mortem pro liberatione terrae suae subiecta dimicarunt, sed tu Iohannes lugubris memoriae profuturis saeculis, ut terra tua, ab antiquo libera, ancillaret, excogitasti et operam impendisti: Et ut alios tecum traheres in servitutem, quasi cauda serpentina medietatem stellarum a firmamento, te ipsum primo depressisti, facto de Rege liberrimo tributarius, firmarius et vasallus servitutis: terrarum nobilissimam Chirographo servitutis aeternae obligasti, numquam a compede servili liberandam, nisi miseratus ille, qui toti mundo prospicit, dignetur quandoque liberare. Matth. Paris. in Ioh. Ceterum, si quis externa imploret auxilia, an ille iugum aliquod inducit Rei publ: et libertatem Patriae prodit, ut, tamquam Tyrannus a male administrata provincia arceri possit? Franciscus I. Galliarum Rex vel Turcas ipsos in subsidium vocavit contra Carolum V. Imperatorem: Nec tamen Franciam subiecit Turcae, aut propterea a suis proditorie abiectus fuit: imo idem et Carolus V. prout res dederant sese, certabant utrimque pari contentione, ut subsidium et assensum Papae in suas quisque partes traherent et promererentur, quia voluntates hominum eo inclinare sciebant, quo favor Pontificis, qui communi errore non credebatur facile in Electione partis erraturus. Simili consilio Henricus III, rebus contra proceres pene desperatis, bullas excivit Roma, ut quos ferro et igne non posset, plumbo et Papyro terreret. An igitur perfidiae aut proditionis propterea unquam accusatus fuit? an regni sui libertatem plantis Apostolicis, ut


page 103, image: s111

Iohannes, supposuit? Certe Pontificiorum, quibus tum temporibus regebatur Anglia, nemo salvis articulis fidei id asseret, cum secundum Canonistas, in casu desperatae iustitiae, ad Pontificem summum unicuique se liceat recipere: aut saltem Spiritualem eius opem implorare, quod salva libertate, et suo cuiusque iure fieri posse, nemo est, qui in ficas ire possit. Nec quicquam praeterea a Papa petiit Richardus, quam ut Anathemate feriret rebelles, et immori geros subditos, adeoque bonitati causae sua accessione pondus afferret. Inde vero saeculari potestati praeiudicium non creari, vel ex eo pater, quod quivis opinione sanctitatis conspicuus Ecclesiae minister, animos subditorum in utramque partem movere possit, sine ulla iurisdictione [(transcriber); sic: iuridictione] in populum, aut Rem publ:

[Note: Iterum de exilio Lancastrii.] 9. Quod Henricum Lacastrium sine causa egisset in exilium. An vero sine causa, cum Lancastrius admonitioni et iussui regis locum dare refugeret, et in gratiam cum adversario redire nollet. Non poterat enim controversia aliter dirimi, nisi uterque abiret extra patriam, quam funestis caedibus, et ut utrimque densum trahebant complicum comitatum, seditionibus incestassent. Uno enim verbo potuisset exilii paenam antevertere Lancastrius, si in gratiam cum adversario redire, voluntati Regis consensisset, sed ipse maluit exilium praeeligere, quam honorem hunc adversario habere. Sibi igitur imputare habet paenam, non Regi, qui alterutrum vellet, eligendum proposuerat. Sed et si iniuria actus fuisset in exilium; non peccatum fuisset a Rege in totam Rem publ: sed in privatum principem. Peccata autem in privatos non debere abdicatione publica imperii, nedum regi cidio puniri, paulo ante diximus, et ICti docent, quando magistratur negant etiam notorie iniuriam inferenti licite resisti, si damnum non sit futurum irreparabile, et via pateat ordinari ius ablatum recuperandi, nedum ut id subditis liceat in Regem, si ex causa aliquem ableget in exilium, quem precibus evictus, vel meliora edoctus, post intervallum revocare et amisso honori iuribusque restituere possit.

[Note: Abdicatio praefectorum.] 10. Quod praefectos quosdam urbium et castrorum, lege electos, abdicaverit. Quid si iure quidem electi, postea se indignos electione fecerint, aut erga Regem impiarint? Etiam


page 104, image: s112

iure acquisita, iure amittuntur, si quis iure suo abutatur. Sed magistratuum constitutionem pertinere ad ius Regium iam supra pluribus probavimus, quae idcirco regi, sine summa iniuria et diminutione Maiestatis abiudicari non potuit.

[Note: Aes alienum.] 11. Quod aere alieno gravatus nemini solveret. Unde vero solveret, postquam reditus et subsidia, quae sperare in Anglia rex habet, ex vectigalibus et tributis, pertinax subditorum rebellio negarat. Se ipsos potius accusare debuissent proceres, quod debita sibi solvi vellent, nec unde solvi possent et deberent, tributa sacra, ut iterum cum Iustiniano loquar, aut vectigalia inferri paterentur. At quantillum hoc quaeso, ad rem tanti praeiudicii astruendam? Debet. Ergo est Tyrannus, aut ab hereditario regno deturbandus. Si Henrici et Eduardi, utriusque nominis eius tertii, debita, ad calculos revocata, cum huius in statera appenderis, tanto illa graviora deprehendes, quanto in militiam et Dominia externa plus coacti fuerunt prodigere. At his opprobii loco, nedum pro crimine nefario, et ad abdicandum a regno sufficienti, id numquam a subditis improperatum fuit: Quin potius consilio et auxilio, quantum in quoque fuit, fidem principum liberare nisi sunt, quod potius hoc quoque in casu facere debuissent proceres, qui Senatores regni et Consiliarii regis audiunt, quam abrupto cursu in regiam coronam involare, et in solutionem debitorum eam deripere. Potuisset enim hoc malum remedio alio multo mitiori corrigi, quemadmodum Franciscus I. ab Henrico 8. commodato accepit pecuniam ad redimendos liberos, nec refugerunt subditi bona et possessiones suas creditori pro Regis fide oppignorare.

[Note: Tributorum exactio, et dilapidatio.] 12. Quod tributa multa indiceret, et extortam pecuniam in res nihili prodigeret. Magnum vero hoc et extremo statim supplicio puniendum. Quis annus Henrici IV. caruit nova exactione? Ipsa etiam Ecclesiarum bona, cum publica et Regia prodegisset, diripere cepit, nec tamen necessariis bellis, in quae regni divitias profundere potuisset, implicitus fuit. Walsingh: in 6. Anno regn: Henr 4. Plus igitur peccavit, quam Richardus, et tamen


page 105, image: s113

Minores fures penduntur, Maiores in triumphis feruntur. Sumptus faciebat richardus paulo liberalius: Atqui Regem se meminerat, et iuvenili impetu ferebatur, qui cum tempore deferbuisset, aut auctoritate principum supprimi et in melius demutari debuisset potius, quam tanta cum iniuria vindicari. Prodigum non privant iura Dominio rerum suarum, sed curatorem [(transcriber); sic: curarorem] insanienti animo adiciunt, qui tam diu in medium consulat [(transcriber); sic: cunsulat], donec is rerum suarum curam cum parsimonia gerere discat.

[Note: Summa potestas.] 13. Quod leges in suo capite et pectore esse diceret, id quod Caio quoque obicit Ioseph: lib. 19 antiq: cap. 2. Qui minus, quam Pontifex, c. proposuit de conc: praeb. et Eccl. cum simil: aut Imperator leges in scrinio se condere dicit, l. omnium. C. de testam; legem animatam se hominibus in terra constituens, Nov. 165. in fin: Speculat. de fer: §. 1. et in lib. 2. de iur. Mai. ostendimus Regem non esse, qui legum civilium in sua Republ: Dominus non sit aut arbiter. Nec enim parlamenta eo tempore vim condendarum legum ad se traxerant, sed trahere conabantur, quorum conatibus, in subsidium Regiae Maiestatis, obviam ire, et ius suum, a maioribus per manus traditum et acceptum, sartum tectum sibi reservare, omni iure poterat Richardus, imo ad id ex officio Regis obligatur, et ne deterius imperium relinqueret posteris, quam ipse a [Orig: â] Maioribus accepisset.

[Note: De eodem.] 14. Quod leges in Parlamento latas acceptare negaret, id est, quod subditorum imperio regiam Maiestatem subicere nollet. Superior enim est, qui leges ferre potest, cum legum virtus sit nolentem cogere. Legum igitur condendarum potestatem asscribere subditis, quid est, nisi imperium iisdem in manus tradere, et Monarchiam detrahere in dominatum paucorum. Nihil igitur ab Antecessorum factis alienum fecit Richardus, quando, exemplo Henrici III. et Eduardi I. parlamentorum decreta contra placitum suum perlata, legum loco haberi, et se illis constringi, pati non potuit.

[Note: Magistratuum mutatio] 15. Quod frequenter in singulos saepe annos, nonnumquam in biennium, praefectos urbium, Schiriffes vocant ipsi, mutaret,


page 106, image: s114

Ergo et hoc inter Tyranni notas refertur, si ambulatorios princeps malit constituere magistratus, quam perpetuos. Tyrannice igitur Tiberius, qui tempus honorem capessendi contraxit, quod perpetuitate superbire magistratus animadvertisset. Tac. 2. Annal. Tyrannice Claudius, qui vetuit magistratus, vertente anno, cum legatione manere in provincia, ne magistratuum continuatione tempus reddendarum rationum eluderetur. Dion. in Claud. Tyrannice Romani, qui brevissimo tempore et Dictaturam et Censuram circumscripserunt, ut quibus potestatis non poterat, temporis modus poneretur. Ceterum Richardus nihil potuit facere minus Tyrannicum. Nam et sibi consuluit, ne magistratum aliquem longitudine temporis insolescentem, in caput suum enutriret, et Rei publ: ut pluribus aditum ad publica officia et lucrosa aperiret, et praefectis pinguescendi e bonis subditorum occasionem praescinderet.

[Note: Peregrinorum promotio.] 16. Quod praeter nobiles et cives, aliis quoque in conventibus et officiis publicis locum daret. Itane Romani indigne et Tyrannice, Numam et Tarquinium peregrinos, non tantum in primum civitatis locum, sed et sedem regiam receperunt, et improbe Harmodii consilio usi sunt in describendis legibus Graecorum, Iosephus dominabatur toti Aegypto, ubi peregrinus erat, Daniel apud Nabuchdonosorem, Esther et Mardochaeus apud Asverum. Casimirus M. Polonorum rex, etiam Iudaeos inter intimos Senatores asscripsit, et Iohannes Albertus habebat in deliciis Callimachum Italum. Cromer: libr. 10. Nemo tamen ex hoc in peregrinum quempiam impenso favore, Tyrannidis quemquam arguere audeat, cum aliud sit peregrinos [(transcriber); sic: perregrinos] in contemptum et odium civium omnia administrare ad deprimenda commoda inquilinorum, ut Carolus Andegavensis in Sicilia, Mammeluci in Aegypto, Franciscus Delphinus in Scotia, quod ad Tyrannidem quam prope accedit: aliud peregrinis quoque Rei publ: fores prorsus non obserare, sive propter bene merita digni sint, quorum ratio in Republ: habeatur, sive propter ingeniorum bonitatem et excellentiam artium, plurimum Rei publ: videntur auxilii allaturi.


page 107, image: s115

[Note: Speculatorum delatio.] 17. Quod speculatores aleret, qui populi dicta sibi referrent. Sollicitus fuit Rex de vita et salute, cui insidias locari non ignorabat. Leges vero et illi ignoscunt, qui quocumque modo se salvum praestare voluerit. Speculatores vero emittere nulla prohibet religio, quos licet in publicis negotiis improbent imperatores, l. sing. 14. C. de accusat. propter periculum, quod innocentiae inde creatur, tamen in multis Rebusp: adhuc hodie praemiis conducuntur, et Darius et Hieronymus Syracusarum Rex, licet a Tyrannide vehementer alieni, eorum opera animos et sermones subditorum explorarunt. Quod igitur Richardus dicta subditorum per speculatores sublegerit, Tyrannicum non est, modo ex nuda illorum delatione, instar Valentis Imp: in notos iuxta et ignotos, nocentes et innocentes, sine discrimine non saevierit, quod ipsi quidem in mentem numquam venit.

[Note: Tributi exactio ab Ecclesia.] 18. Quod tributum exegisset ab Ecclesiasticis. Nimirum, ut Manuel [Orig: Manuêl] Comnenus Imp: poterat se iure divino tueri, quia, ut ait Ambros: Tributum caesaris est: petenti non negatur, et Hugo de S. Victore: Numquam possessiones a Regia potestate ita elongari possunt, quin si ratio postulaverit, et necessitas, et illis ipsa potestas debeat patrocinium, et illis ipsae possessiones debeant in necessitate obsequium. Sed non ea mens, non is animus Richardo, qui ad expeditionem extraordinarium in Hiberniam ab Ecclesiis exigebat, quod et a prisca memoria in Anglia, et in universa Christianorum ditione conferre obligati erant, ut in tract. de Exempt: Cleric: c. 4. num. 13. pluribus probavimus. Carolus M. ad regalis numinis expeditionem, etiam angarias et parangarias ab Ecclesiis exegit: Otto I. et Fridericus I. quod fodrum Saxonico nomine dicunt: Franciscus I. subsidium imperavit Clericis, cum exhaustum esset aerarium continuis bellis contra Carolum V. Imo licentius grassatus est Henricus IV. in bona temporalia Clericorum, ac parum abfuit, quin ad exemplum Nicephori, possessionibus eos prorsus multaret, quod etiam auditum erat ex ore Henrici V. Unde Archiepiscopus Cantuar: timens, ne minas in


page 108, image: s116

effectum deduceret, cogitationes eius alio sibi avertendas putavit, eoque fine non destitit audacem et magna moliturum animum ad repetendum bellum Gallicum, cum magna Christiani populi pernicie, propellere.

[Note: Auctoritatis defensio.] 19. Quod non pateretur, ut sibi obloquerentur proceres, nimirum Verbis obiurgatoriis, quemadmodum Dux Glocestrensis, nimis pro imperio, facere consueverat, quem idcirco fratres quoque reprehendebant, quod immodestius, quam subditum deceret, Regi sese opponeret. Nam et Ptolomaeus Aristomenem praeceptorem, et Alexander M. Clitum e medio sustulerunt, quod acrius, quam ipsos decuisset, et quidem non sine ignominiae publicae suspitione, Reges suos increpassent. Richardus autem tantum indicio ostendit, se Regem esse, et iurgia subditorum pro consiliis audire noluit.

[Note: Regiorum thesaurorum abalienatio.] 20. Quod thesauros regios sine consensu parlamenti abduxisset in Hiberniam. Quomodo sine consensu? Consenserant proceres in bellum, et consequenter in sumptus bellicos, quia bellum sine sumptu expediri nequit. Fac autem sine consensu abductos thesauros. Atqui abducebantur non in fraudem, sed in salutem Rei publ: et in iis, quae vergunt ad commoda Rei publ: consilium Regis, quantumvis privatum, reprehendi non potest.

[Note: Sophistica scriptio.] 21. Quod obscure et Sophistice, sive Romam, sive alio scriberet. Quid potuit futilius obici ad evincendam Tyrannidem. Argutias in literis quaerere, non esse principum, sed Advocatorum, dicebat Mauritius Elector, cum Carolus V. aequi vocationem captaret in duabus voculis. Quin etiam, quod romam scripserit sophistice, et pontifici imponere voluerit, ex eo articulo ipsi laudi verti debuit, quo accusabatur nimium tribuisse pontifici. Non enim nimium tribuit, qui callide illudit.

[Note: Sophisticae [Orig: Sôphisticae] leges, et iuramenta] 22. Quod nova et sophistica iuramenta a subditis exigeret, eosque cogeret iurare in leges nondum visas, sicut Claudius edicta sua proponere solebat tam exiliter et obscure scriptas, ut, cum accurate legi non possent, facilius in eas peccaretur. At quae sunt


page 109, image: s117

illae leges, in quas nondum visas coacti fuerant iurare subditi? quaenam illa iuramenta Sophistica? Evidentem enim oportet esse probationem contra Regem, pro quo semper praesumitur. Et cuinam ex subditis nocuisset dementia Regis, nisi sibi ipsi, si se salvum fore putasset iis iuramentis, a quorum observatione excusati potuissent reddi subditi, propter solam ignorantiam. Impune enim ignorat, in cuius potestate non est, ut sciat.

[Note: Potestas absoluta.] 23. Quod diceret vitas et bona subditorum esse in sua manu. Regie, quia si paterfamilias olim bona et vitas liberorum atque; adeo etiam uxorum habuit in sua manu, pro quo iure reducendo multa disputat Bodin: 1. de Rep: multo magis Regi competit ius vitae et necis in suos subditos. Nam si Regi non competit, (competere autem alicui in Republ: debet) cuinam competet, cum in Regno solus rex rerum et iurium Maiestatis potiatur? Adeo plerumque accusatur Richardus, quod regiam potestatem integram sibi contra affectatas iniurias procerum vindicare et reservare nisus fuerit, quemadmodum et Bucherius invehitur in Henricum 2. Gallum, quod dixerit: Meus clerus, meus populus. Quanto iustius idem torqueret argumentum suum contra Carolum M. et Ludovvicum Pium, quia tam populum, quam clerum, ita suum putarunt, ut de iis non dubitaverint testamentis cavere et disponere, quod de re aliena ipsis numquam licuisset.

[Note: Legum violatio.] 24. Quod contra chartam Magnam, iuberet senes pugnare cum iuvenibus in casibus, qui nisi Monomachia, decidi non poterant. De Monomachia nihil obicitur, quam et charta magna permittit, sed, quod hanc siverit inire iuvenes contra senes. Coegit certe neminem, sed sivit fortunam experiri, qui vellent. Non igitur ipse peccavit contra chartam Magnam, quae vetat praecipitare Senes in duellum contra iuvenes, sed ipsi Monomachi, qui cum suis viribus tantum tribuerint, nec Dares reformidaret vires Entelli, per coniventiam [Orig: conniventiam] Regis, manus conferre maluerunt, quam honestis pacis conditionibus acquiescere. Et quis est ex omnibus Regibus, qui post natam chartam Magnam vel de


page 110, image: s118

Forresta, omnes eius Articulos observarit ad unguem? Multi saepe utramque abrogarunt, quibus supplicando obviam iverunt proceres, quod et hic facere debuissent, nec dubium, quin mobilem iuvenis animum facile, in quamcumque partem voluissent, flexissent.

[Note: Potestas ab soluta iterum] 25. Quod, cum negaret Cancellarius sibi commissum sigillum Regi commodare, Rex concessioni privatum suum sigillum appressisset. Neque enim Cancellarius regi legem dare poterat, aut manus ligare, quippe cum sigillum haberet, non ad suum, sed ad regis arbitrium adhibendum. Senator quippe erat Cancellarius, non Imperator: consilium dare poterat, iussum perferre non poterat. Iussus quippe a senatu non exspectatur, sed consilium.

[Note: De exilio Archiepiscopi Cantuariensis.] 26. Quod Archiepiscopum Cantuariensem egisset in exilium sine causa. Conspiratio scilicet contra regiam Maiestatem satis causae non est ad exilium indicendum, cum satis fuisset, ad supplicium capitis inferendum? Conspiratio autem multis indiciis deprehensa patebat, tum quod Arundelio fratri contra Regem perpetuo patrocinaretur, quod seditionem principum contionibus urgeret et iustam diceret, quod veniam laesae maiestatis fratri convicto indulgendam, publicis literis a Rege expressisset, in quo Rex se subdole supplantatum sero deprehendebat. Fac autem archiepiscopum sine causa ivisse in exilium, an privata iniuria, publica Regis caede vindicari statim debuit, imprimis cum damnum non immineret, nisi reparabile. Anselmus a Wilhelmo Ruffo: Thomas Becketus ab Henrico in exilium actus, et post reditum, connivente ad minimum, ut videtur, Rege, in ipso templo Cantuariensi, misere trucidatus est: nec tamen eo audaciae progressa erat ambitio popularis, ut, quamvis adiuta ope externa, et exsufflata flabellis Romanorum pontificum, ultra Christum Domini exurgere, et quam imposuerat, coronam detrahere auderet. Sed, si quid peccatum a rege esset, Domino tamquam supremo Regum vindici, ulciscendum reliquerunt: ipsi se subditos meminerunt, et


page 111, image: s119

sine sacrilegio excutere non posse, quem Dominus dominorum, a se institutum, placide ferret.

27. Quod Archiepiscopum damnasset, indicta causa. Evidentia facti non indiget clamore accusantis vel defendentis, imprimis, quando impendet metus seditionis. Nam si in publicum concilium produxisset reum, qui et lingua pollebat, et gratia valebat apud populum et causam fovebat plausibilem, libertatis amico pallio obductam, facile imprudenti vulgo glaucoma ob oculos obiecisset, et vel iniustissimae causae spectatum obtendisset praetextum, quemadmodum et Essexius omnium animos in se convertit, et a colloquio Reginae callide submovebatur, ne sui intuitu, et memoria praeteritae conversationis, et morum corporisque elegantia, et flexanimi loquela, animum eius a sententia deflecteret, et veniam peccati, cum pernicie [Orig: pernitie] totius Curiae, impetraret.

28. Quod Archiepiscopi bona successori donasset, modo in leges Regis iuraret: Quidnam in hoc articulo peccavit Rex, an quod bona Archiepiscopi in successorem transtulerit, an quod in leges suas adegerit successorem? Cui potuisset propter coniurationis conscientiam auferre vitam, qui non potuerit bona? Bona vero caduca aut indigno ablata, cum iam vindicata essent fisco, annon potuit transferre, in quem voluerit? Aut quid id peccati est: Magistratum et subditum non acceptare, nisi iuratum in leges? Iustinianus exigit iuramentum ab omnibus iudicibus, et Romani non sinebant iniuratum magistratum in provincia versari, praeter paucos dies. Solo quippe iuramento, ait Symmachus, Inolyti principes tuti sunt, et magistratus obligantur ad oboedientiam et diligentiam.

[Note: 9. Vitia leviora non sufficiunt ad Regem abdicandum.] Hi sunt articuli, iunctis quinque aliis, qui ad Ecclesiam spectant, ob quos Angli abdicarunt Richardum II. Quis iam principum vivit adeo circumspectus, adeo perfectus, et populi observans, quem non transversum rapiat, vel necessitas, vel pertinacia subditorum, vel humana imbecillitas, et in unum aliquem ex his scopulis praecipitem ferat. Nullus regum in Anglia [Orig: Angliâ] inde a [Orig: â] primordiis


page 112, image: s120

Wilhelmi Conquaestoris habenas tam feliciter moderatus est, cui non aut paria, aut, pene dicam, maiora impingi crimina possint, si omnes eorum actiones ad limam revocare velimus, et ad calculos officii regii. Absit autem uno stylo propterea omnes Reges perfodiendos putemus, et ad ordinem Tyrannorum redigamus, ac si privilegia Regum perdantur male utendo. Cum Tiridates videret Corbulonem, res Neronis, quamvis mali principis, bene et feliciter gerentem, O quam bonus servus, inquit, quam mali principis. Dion: lib 63. Ita et nos, DEI providentia, nacti malum principem, quem, cum mutare et excutere nefas sit, ferre cogamur, malum imperium non debemus male oboediendo ulcisci, aut peccatum regis, nostris peccatis punire, sed patienter ferendo, iram DEI, qui nos merito nostro persequitur, emollire, et meliorem patiendo promereri rectorem ab eo, qui corda regum sua gubernat manu, et reges dispensat pro meritis populorum. Quia vero in Tyrannum, quippe cui DEI iussu obligati non sumus, (Deus enim non obligat ad illegitima, iniusta, et inhonesta) si exurgat Res publ: eiusque iniquis oppressionibus pro sui conservatione se opponat, non peccat, nec sacrilegium committit, diligenter ab initio tenenda est essentia et definitio Tyranni, quem nescio, an hodierni [Note: Notae Tyrannidis.] Politici recte et ex arte definiant, dum eum per notas describunt, petitas quidem a posteriori et proinde essentiam ipsam Tyranni non exprimentes, sed nec sufficientes nec uno ordine ab omnibus proponi solitas. Bartolus in tr. de Tyrann: decem affert, ex quibus praecipuas facit, quando dissidia inter cives alit, quando subditos depauperat, et in eorum fortunas ac corpora saevit. Claudianus de bello Gildon: has proponit:

Instat terribilis vivis, morientibus haeres,
Virginibus raptor, thalamis obscenus [Orig: obscaenus] adulter.
Divitibusque dies, et nox metuenda maritis.
Quisquis vel locuples, pulchra vel coniuge notus,
Crimine pulsatur falso, si crimina desunt,
Accitus conviva perit, Et paulo post,


page 113, image: s121

Si quisquam vultu praesentia damnet,
Liberiusque gemat, dapibus crudelis in ipsis
Emicat ad nutum stricto mucrone minister.
Item de 4. cons. Honor.
Sors ista Tyrannis,
Convenit, invideant claris, fortesque trucident,
Muniti gladiis vivant, septique venenis,
Ancipites habitent arces, trepidique minentur.

Haec et multa id genus congregant, Bodin. 2. de Republ. c. 4. et ex eo Althus. c. 14. Polit. Tholosan. 6. de Republ. c. 18. Antimachiavellus in praefat. lib. 2. et lib. 3. theor. 15. Lips. 6. de Republ. c. 5. Iohan. Maria li: 1. de reg. et regn. Instit. c. 5. Gail. 2. observ: 61. n. 9. Iacob Middendorff. in Theol. Iurid. et Polit. qq. q. 16. Henric. Stephan. in reg. et Tyr. Cas. in Sphaer. civit. libr. 5. c. 10. Waremund ab Erenb. de reg. subsid. et oner: subd. c. 11. n. 32. et 33. Gregor. Richt. post axiom, Polit. 91, et ex eo Hoenon. disp. Polit. 9. a n. 35. ad n. 43.

[Note: Non constituunt essentiam Tyranni] Verum si hae notae simul sumptae constituunt Tyrannum, non aliter de Tyranno philosophandum est, atque de Republ. Platonis, aut optimo viro Aristotelis, aut oratore Ciceronis, aut Architecto Vitruvii. Nam sicut ideae horum quidem depingi possunt, res ipsa vero in natura non invenitur, tam propter imperfectionem humanam, quam propter incertam vicissitudinem omnia turbantis fortunae: Ita nec perfectus et omnibus iis numeris absolutus Tyrannus per rerum seriem subsistere potest, quia tot mala tum se ipsa mutuo, tum subiectum, quod inumbrant, destruerent. Fingitur enim Tyrannus quasi acropolis malorum, et summum malum se ipsum destruere dicunt philosophi. Si vero separatim sumptae notae vel singulae constituant Tyrannum, vel quaedam simul coacervatae, prout Antimachiav. praecipuas colligit ex Bartolo, quotus quisque principum Rei publ. praeerit, cui non iure possis secundum hanc opinionem nomen Tyranni inducere. Pharaonem, Saulem, Achabum ex hac ratione Tyrannos facit Hoenon. d. disp. 9. n. 34. quibus tamen nec Moses, nec Samuel, nec Elias unquam vim iusserunt a subditis inferri, vel consilia agitari, quo pacto sceptra e manibus


page 114, image: s122

male administrantium possent excutere, ad quod subditos ex decreto eiusdem n: 44. obligari dicuntur. Pharao oppressit peregrinos, sive incolas, et iam longi temporis lapsu, legitimos cives effectos, quod Tyrannicum esse non negamus, sed sicut una prava actio non facit hominem absolute pravum et vitiosum, nec una severa punitio iniusti Iudicis, seu una bona actio, constituit agentem extra omne opprobrium, aut facit absolute bonum. Ita Tyrannica actio, aut vitium privatum, non sufficit ad inducendam Tyrannidem, ideoque Moses non petebat coronam Pharaonis, sed [Note: Crimen privatum non facit Tyrannum.] dimissionem populi et tutam fugam.: Potest enim quis peccare in uno: cetera probus esse. Quis enim proditoriam in subditos saevitiam non refert inter Tyrannidis signa? At hac arte oppressit David Uriam, quod nescio annon aeque grave peccatum sit, atque Achabi. Uterque enim subdito iniuria mortem intulit, at David proditione iniuriam auxit, et uxorem eripuit, cum Achab non eriperet, nisi vineam. Quo iure igitur Achab ex hoc facto Tyrannus magis, si negotium religionis a negotio Rei publ. separes, evadit, quam David? Impius fuit Saul, et, ut supra ex Cypriano dixi, multa Tyrannice deliquit: Rex tamen, etiam cum Sacerdotes trucidaret, et Davidem iniuria persequeretur, nec non Unctus Domini ab ipso Samuele, et Davide, habetur et dicitur. Nam dum quadringenti, a Saule oppressi, 1. Sam. 22. confugiunt ad Davidem, quo argumento inde elicit Hoenon. d. disp. 9. n. 45. quod voluerint Sauli resistere? Cur igitur recipiunt se in regionem Moabitarum, et abeunt in voluntarium exilium. Imo si Abimelech Pontifex iure potuisset partes Davidis sequi, et coniurare contra Regem, cur ita se excusat expostulanti regi, quod nesciverit inimicitias esse inter Regem et Davidem, tamquam generum Regis. Alias sibi nihil rei futurum fuisse cum domo Isai. Confluunt quidem ad Davidem universus populus, 1. Paralip. 12. ut ipsum regem salutent et reducant, sed non, nisi postquam Saul fatis concesserat. Sequuntur eundem exules, quotquot ad ipsum profugerant, 1. Sam. 25. sed non contra Saulem, verum contra Nabalem. Contra Saulem vero nec David, nec viri eius unquam manus levarunt, nedum, ut


page 115, image: s123

proceribus, quos Hoenon, ephoros, novo et insolito officio, constituit regis Corycaeos, et sub poena perduellionis ad resistendum regi degeneri obligat, ea cura incumbat. Nec enim iure filii excidit statim filius, si quid committat contra reverentiam parentibus debitam: nec honorem matris familias perdit uxor, si sit bibula, si aliis obnoxia vitiis, quae vinculum matrimonii non attingunt: nec haeres ab hereditate repellitur, si non persolvat statim fideicommissum codicillis relictum, ex voluntate defuncti. Ita nec Rex uno impetu degenerat in Tyrannum, aut perdit omne ius et potestate legitimam, si non praesit ex amussim ad utilitatem omnium, ut confitetur ipse Gerson in tract. de aufer. Papae cons. 14. part. 1. Operum licet part. 4. Alphab. 66. lit. L. cons. 7. immodestius paulum de hoc negotio loquatur, principem occidi posse statuens, a subditis, si eos manifeste et cum obstinatione, iniuria et de facto persequatur. Iulianus talem se praestabat Christianis: Eum tamen Nazianz. orat. 1. in Iul. vocat omnium prudentissimum et optimum Rei publ. administratorem, nec alius erat, si Marcellino credimus, quippe, qui tam caram et commendatam sibi habebat Remp. ut per eius salutem iuraret: Ita salva sit Res publ. Ita bene habeant cives imperii. Augustin. in Psalm. 124. etiam oboediendum eidem praecipit, nec vult detrectari illius imperium, si intra terminos politiae se contineat, c. Imperator. 11. q. 1. perinde ut S. Ambrosius, qui ait: Iulianus Imperator, quamvis esset Apostata, habuit sub se Christianos milites, quibus cum dicebat, producite aciem pro defensione Rei publ. oboediebant: Cum autem diceret eis, producite arma in Christianos, tunc cognoscebant Imperium caeli non terrae, idque exemplo Davidis, 1. Sam. 27. qui licet peregrini Regis subditus non esset, sed sub eius patrocinio tantum viveret, securus ab insidiis Saulis, tamen evocatus ad bellum, detrectare non ausus fuit, ne tum quidem, cum ducendum esset in patriam, sed oboedientem Incolam Deus occulto consilio liberavit, ne qua sub praetextu clientelae cogeretur populo Dei aut legitimo suo Regi arma inferre.


page 116, image: s124

Et haec doctrina nova non est, sed a primis Ecclesiae incunabulis per manus traducta, ut ex Ignat. in epist. ad Antioch. Iust. Mart. in orat. ad Anton. Pium. Tertull. ad Scapul. c. 2. et de Idol. c. 2. ex Hieron. ad Tit. 3. super illud: Admone illos principibus et potesta. subditos esse: Ambros. August. Athanas. supra demonstravimus, et ne quis necessitati magis, quam virtuti aut voluntati SS. patrum hanc patientiam imputet, cum Bellarmino, qui in disput. Contra Barcl. illud [Note: Exempla et praxis primitivae Ecclesiae.] Nazianzeni ex orat. 1. in Iul. Lacrimas solas superesse Christianis contra persecutiones Iuliani, sic interpretatur, quasi Iulianus iis nihil reliquum fecerit seu quasi vires Tyrannide sua omnes praesciderit, quibus alias [Orig: aliâs] iis contra Apostatam et impium Imperatorem, uti fas fuisset, adeat Gregor. Tholos. lib: 26. de Rep. c. 7. n. 10. Barclai: lib. 6. de regn: c. 26. et de patest. Papae. c. 7. et 8. Caspar Ulendberg. in lib: qui inscribitur. Graves et iustae causae. caus. 22. Wincer, in flagell. sectarior: pag. 100. Blacvodae: in Apol. pro Regib. 6. 30. et libr. 2. de coniunct. Imp. et religio: Widdringt: in Apol. Bellar. an. 249. usque ad n. 267. qui pluribus argumentis deducunt, vires Ecclesiae non tantum sub Imperio Iuliani non defuisse, sed et multo ante sufficientibus copiis, ad deiictendum a solio Imperatores, Christianos instructos fuisse. Nam suae aetate iam his verbis audet Tertullianus multitudinem Christianorum efferre: Si hostes exsertos, non tantum vindices occultos agere vellemus, deesset nobis vis numerorum et copiarum? Plures nimirum Mauri, et Marcomanni, ipsique Parthae, vel quantaecumque unius tamen loci, et suorum finium gentes, quam totius orbis? Externi sumus, et vestra omnia implevimus, urbes, insulas, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias, palatia, Senatum, forum. Sola vobis reliquimus templa. Cui bello non idonei, non prompti fuissemus etiam impares copiis, quitam libenter trucidamur, si non apud istam disciplinam magis occidi liceret, quam occidere? Imo quid opus erat copiis et armis, si unus Catisbeius, aut Iacobus Clemens huic negotio suffecisset? An non tam promptum fuisset, quantumvis paucis in caput Imperatoris coniurare


page 117, image: s125

atque Garnetto cum asseclis in perniciem regis Angli, Nec enim Christianis magis defuisset animus, quam Scaevolae, cum multi militum, qui ex errore tus adoleverant imposturis Iuliani decepti, per regiam discurrentes, non tantum manus, sed totum corpus ad ignem offerrent, ut igne polluti alio igne repurgarentur. theodor. li. 3. 6. 17. Reprimebant autem manus, et occasioni cum Davide renuntiabant, quia, ut Bernhardus ait Epist. 170. non ignorabant, ubi legissent: Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Nondum enim in eorum animis invaluerat praeposterum dogma, quod princeps haereticus, qui alios vel exemplo, vel praecepto ad haeresin pertrahere vellet, non sit tolerandus, ut docet Bellarm. libr. 5. de sum. Pontif: c. 7. arg.3. et quod provincia haec cui, vis fraterculorum aut popularium dari possit, ut disputat Bucher. Nam sicut is, qui ad ignem congesto pulveri supponendum subornatus erat in Anglia, sperabat cum fumo subvolare statim in caelum, ad exemplum Eliae, persuasus abiis, qui hac spe animare solent iuvenilem audaciam, si fides habenda libro Delphis excuso, de processu, quo Iesuitae consecrare solent parricidas principum: Aut qui inter Aphorismos suae doctrinae et hos habent: Fideles haeretico non obligari, ideoque licite quemlibet vasallum et subditum, veneno aut quacumque ratione, posse principem ê [Orig: ê] medio tollere et hoc facinore mereri beatitudinem aeternam, in ipso momento sibi, de imperio Papae, qui claudere potest caelum et aperire, exspectandam. Anton. Arnald. in Philipp: in Iesuit. Paul. Floremus in colloq. Iesuit: Auctor de studiis Iesuit. abstrus. et sanguin. cor. consil. 10 Ioachim. Vrsinus in Specul. Iesuit. Pasque in Catech. Iesuit. Ita e contrario SS. patres et sinceri Christiani, Core, Dathan, et Abiron, quos vivos terra absorbserat [Orig: absorpserat], ob oculos sibi ponebant, veriti, ne parem sibi accerserent calamitatem, si minimum divinae ordinationi se opposuissent. Gregorius M. totidem verbis suae patientiae hanc rationem reddit, quando per tot annos Longobardorum incursus a se toleratos scribit, quod prae timore Dei in nullius morte se commiscere voluerit, libr. 7. Epist. 1. et libr. 11. Epist. 45. Nec aliter suspicandum est de ceteris, qui religionem Christianam, sub impiis Imperatoribus, constanti fide profitebantur,


page 118, image: s126

imprimis, cum tanto numero essent, ut omnes fere mortales Deorum cultu relicto, Christianorum genti se commiscuisse, iam ante Constantini imperium scripserit Maximinus. Euseb. libr. 9 6. 9. Quid, si etiam vires defuissent, ecquid tam excordes fuisse Christianos milites putabimus, ut, si Ecclesiae pomaeria suo sanguine propagari licite et meritorie potuisse credidissent, non aliqua [Orig: aliquâ] fortitudinis et militiae Christianae rudimentum dare ausi fuerint, et improbuli principis caput, quamvis cum praesenti vitae suae periculo, invadere, quemadmodum nostro tempore, postquam disciplina ea desiit, qua, ut ipse Francisc. Romulus, sive mavelis Bellarminus in respons ad Apolog. Cathol. pro Navarr. confitetur, potius ad martyrium subeundum Episcopi, quam ad principes coercendos parati esse iubebantur, passim, atque proh dolor, quottidie fieri experimur. Abstinuerunt autem manum, Deum, suae ordinationis vindicem reveriti, quia quam diu legitimam potestatem retinet princeps, tam diu Deo praeside et auctore tutus est sanctusque.

[Note: Discrimen private et publicorum delictorum. Henr 8: Angl.] Legitima autem potestas iis peccatis non amittitur, quae potestatem non attingunt. Licet enim Henricus IIX. rex Angl. adulteriis et scortationibus regium splendorem improbe commacularet, nec obscure in eo puniretur, in quo peccaverat: licet in uxoribus abdicandis nimis facilis esset, et libidini suae magis quam dignitati consuleret: licet praeter modum in eos, qui suae libidini adversabantur, et qui caput Ecclesiae, quod novum et insolens Pontisiciis videbatur, ipsum agnoscere tergiversabantur grassaretur: Non tamen a Bellefor, in hist. Ducis Nortfolc: et Paulo Iovio in Imag. Henr. S. monstrum hominis, pessimus mortalium, et Tyrannorum omnium maximus proclamari debuit, praecipue, cum Rei publ. bene de cetero praefuerit, Carolo V. non minus, quam Francisco I. qui tum temporis de Imperio Europae certabant, terrori, et etiamnum hodie inter praecipuos Reges, et regni conservatores [Note: Elisabeth: Regin.] a subditis colatur. Et quid non imputant osores Elisabethae, huius filiae, propter Mariae, Scotorum reginae, et Comitis Essexii caedem, propter severiora decreta in eos, qui Maiestatis rei apud


page 119, image: s127

Anglos habentur, quod, summum imperium in Ecclesia regibus competere non posse, pertinaciter disputando, animos subditorum ab oboedientia debita distrahunt et abalienant. La Vall. in hist. haeres. Eizing. in Monarch. de Mar. Scot. Laborabat Henricus IV. suspitionibus quibusdam, ut et Lotharius Imperator, et Ludovvicus Pius impense favebat Iudithae uxori, ut Richardus II. Anglus sponsae. Nec tamen satis probabiliter ex amore iuvenili, quo sponsam Gallicam ardebat, qui brevi, cum tempore deferbuisset, animum a Republ. alienum et ad Gallos nimis propensum, praesumpserunt Angli: Frossard. lib. 4. adfin. nec Ludowicus Pius Regali ornatu propter nimium uxoris favorem iuste spoliatus fuit ab Episcopis: Thegan. in Ludow. nec Lotharius ex albo regum a Nicolao Pontifice merito deletur, propterea, quod uxori concubinam superinducere videretur, c. ult. 2. q. 1. Et de Henrico IV. recte Philippus: li. 4. Chron. Quamquam ex vitiis quibusdam laboravit, tamen propterea a Pontifice, ut Tyrannus excommunicari, et consequenter imperio exui non debuit, quo de Sigebert. Gemblacens. in Catal. dicit se respondisse Epistolae Hildebrandi ad Herm. Metens Episc. scriptae in potestatis Regiae calumniam. Vincent. in Spec. libr. 25. c. 84. eius verba refert: Nimirum, ut pace omnium dixerim, haec sola novitas (ne dicam haeresis) nec dum e mundo emerser at, ut Sacerdotes eius, qui dicit Regi Apostata, et regnare facit hypocritam propter peccata populi, doceant populum, quod malis Regibus nullam debeant subiectionem, et licet ei sacramentum fidelitatis fecerint, nullam tamen debeant fidelitatem, nec periuri dicantur, qui contra Regem senserint: imo, qui Regi paruerit, pro excommunicato habeatur, qui contra Regem fecerit, a noxa iniustitiae periurii absolvatur. De Caio nepote Marii dicit Plutarch. in Mar. non laborabat notabili alio vitio, nisi quod pueros amaret. Si idem de Rege liceat dicere, si iniuriam alicui ex subditis inferat, si matrimonii sui vas non servet sincerum, si aures gerat adulatorum vocibus nimis apertas, si prae venandi studio innocentiam periclitari sub iniustitia patiatur,


page 120, image: s128

etiamsi graviter peccet, et DEO de peccato sit redditurus rationem, tamen nisi libidinosas manus extendat in totam Rem publ: et in populi totius interitum omnia machinetur, Tyrannus nondum dici potest, aut a potestate, tamquam illegitima, abigi.

Perfectorum quidem tantum esse dicit Augustin: contr. [Note: 10. Delicta publica faciunt Tyrannum.] Adim: cap. 16. non odisse in peccatoribus, nisi peccata, nec minus arduum est, distinguere peccata a potestate, et adulterium Regis detestari, potestatem vero venerari: id tamen ut diligenter faciamus, rei, de qua agimus, natura exigit: Sicut enim alia sunt delicta civis, alia militis, Menand: libr: 1. de re mil: l. in militibus. 13. C. de test: mil: quae Castrensia peccata vocat Vopiscus, in Aurel: ita aliter peccat Rex qua Rex, aliter qua homo, Vitia enim distinguuntur, ut virtutes. Nec enim quaevis virtutes cuivis competunt, nec iisdem perficitur et laudatur servus, aut uxor, aut maritus et Dominus, ut docet Arist: 1. polit: c. ult: Nec omnes, quae vulgo enarrari solent et ad Regis complementum requiri, virtutes, In statu: Polon: Prilus. libr. 1. c. 1. Isocrat: in Nicocl: Lips: in 1. et 2. Polit: Castellan: de off: reg. Ioh. Mar: 2. de instit: reg: Gregor: Thol: libr. 8. 9. 10. 12. ab essentia Regis, ut regis, profluunt, ut eleganter tradit Augustin: in c. si Eccles: in fi: 23. q. 4. cum maximam partem a [Orig: â] privato quovis homine exigantur, sed virtus, quae nihil aliud est, quam perfectio rei cuiusque, ex eodem haurienda est rerum ordine, in quo res ipsa consistit. Si rex igitur est Monarcha, ad totius salutem, Rem publ: administrans: Tyrannus ex opposito erit, Monarcha, qui omnia referat ad destructionem totius et sua commoda privata, quo animo Caligula unam cervicem populo Rom: optabat, quo uno ictu posset amputari: Suet: in Calig: c. 30. Queri etiam palam de conditione suorum temporum solebat, quod nullis calamitatibus publicis insignirentur, atque subinde exercituum caedes, famem, pestilentiam, incendia, hiatum aliquem terrae optabat: Id. cap. 31. Exercitus quoque integros, qui olim post excessum Augusti seditionem moverant, contrucidandi consilium inierat: c. 48. Senatui se neque civem, neque principem


page 121, image: s129

amplius fore edixerat. Proposuerat quoque Antium, deinde Alexandriam commigrare, interempto prius utriusque ordinis electissimo quoque. c. 49. Nec longius abfuit Nero, cum urbem incenderet, alioque se translaturum sedes suas minitaretur, Vicit. in Net. de quo ferebatur versus:

Roma domus fiet, Veios migrate, Quirites,
Si non et Veios occupat ista domus. Sueton. c. 39.

Quamquam Sueton, alium praetextum adducit, quod offensus fuerit deformitate veterum aedificiorum, et angustiis flexurisque vicorum. c. 38. Cardan: pro Nero. Vitellius, cum inambularet inter civium a se trucidatorum cadavera, reliquis nares obturantibus, ne foetore laederentur, nihil dixit suavius olere, quam civem occisum, Suet. in Vit. Quid hoc aliud est, quam interitu populi et Rei publ. animum pascere, et a cura paterna, quae regi incumbit, e diametro ad Tyrannidem recedere.

Propterea veram Tyrannidem definit Arist. 4. Polit. c. 10. quod sit [Note: 11. Definitio Tyranni.] Imperium summum unius in pares et meliores ad salutem privatam, non publicam, eiusque mentem accurate assecutus est Averrh. tract. 3. polit. ex destructione rei publ. Tyranni naturam tantum aestimans. Thomas in comm. ad d. c. 10. ad hunc modum reddidit: Tyrannis est nullis subiacens legibus incorrigibilis principatus similium et meliorum, propter bonum suum, non propter bonum subditorum, Principatum ponit loco generis, loco differentiae, Incorrigibilitatem, pro materia, Aequales et meliores, pro fine ad privatum commodum et in detrimentum salutis publicae. In qua definitione redundat verbum: Incorrigibile, quod ipse interpretatur: Malum in sua natura, ita ut eius naturae repugnet [Note: Tyranni a [Orig: â] rege differt fine.] verri in melius. Nam pravitas Tyranni in fine includitur, et differentia bonarum vel malarum rerum publ. non aliunde, quam a fine, petenda est, ut in Polit. lib. 1. c. 7. ostendimus, Immerito enim Barclaius lib. 4. de regn. c. 10. reprehendit Brutum, quod Tyrannum per vitia opponat regi. Nam licet non quaevis vitia constituant et segregent a Rege Tyrannum, tamen Tyrannus a rege non differt, nisi fine, ut paulo post dicemus. Rex est, dicente Ausonio, non


page 122, image: s130

qui dominatur, sed qui recte agit. E contrario ab hac rectitudine deficiens, abit in viam Tyranni. Nec moramur, quod obicit Barcl: Ut probitas non confert regnum: sed successio: Ita nec vitium tollit idem. Bouderius in compend. conc. t. 9. art: 11. t. 11. a. 31 Nam successio non facit regem, sed tamquam legitimus modus acquirendi, confert potestatem legitime, qua si successor abutatur, non obstante legitima successione vel electione, Tyrannus evadit. Duplex enim est Tyrannus, in Titulo, qui nullo modo legitimo Rem publ. sibi subiugat, et in Exercitio, qui, licet legitime et bono titulo auspicetur imperium, male tamen utendo illud convertit in Tyrannidem, quia potestates et imperia distinguuntur non aliter, nisi ex fine, quem cum sibi praefixum habeat Tyrannus privatum, adeoque malum, consequens est, ut ipse quoque malus sit, et a recta regis virtute degener.

[Note: Omnis Monarcha imperat sine provocatione.] Optime vero notat Thomas, quod aliis in mentem non venit, haec verba: Nullis subiacens legibus, quae reddidit Giphanius d. c. 10. Sine provocatione, non constituere partem definitionis, seu notam essentialem Tyrannidis, pro qua eam accipiunt Giphan. et Stapul. ad d. c. 10. Luddow. Valentin, in Epit. conclus. lib. 4. Pol. Tholosan. 6. de Republ. c. 18. n. 10. Smitius et Ioh. Buden. lib. 1.de Rep. ANgl. 6. 7. sed circumscribere tantum genus, ut intelligatur aequalis potestas Regis et Tyranni, quia, dicente Thoma, propterea dicit Aristot. Tyrannum et Regem esse contraria, quia sicut in regno principatur unus secundum voluntatem suam et ratione ordinata ad utilitatem subditorum. Sic in Tyrannide principatur unus secundum voluntatem suam, sed secundum utilitatem privatam, Species fortunae ac licentia ipsa par est Tyranno et regi, inquit Sen. 1. de Clem. c. 11. et ipse Aristot. verum Regem a regibus secundum legem distinguit ex eo, quod verus Rex gubernat, secundum voluntatem suam, 3. Polit. c. 12. et 13. seu Manu sua, ut loquitur Pompon. in l. 2. de orig. Iur. alter autem secundum praescripta legum. Thomas enim Morus in sua Republ: potius vult causas committi decidendas arbitrio boni principis, quam


page 123, image: s131

iudicio legum: Absit vero, eum Tyrannidem in sua Republ. efformare voluisse putemus. Quod igitur est de essentia omnis Monarchiae, non debet pro nota singulari Tyranni venditari, sed sicut Tyrannus commune nomen Monarchae participat, ita communem eiusdem participat essentiam, quae consistit in imperio summo sine provocatione. Hoc vero limitatur in Tyranno per adiunctum vitium ex pravo fine, scil: studio commodi privati depromptum.

Ex quo sequitur necessario, Tyrannum esse pessimum, et per [Note: Tyrannus dominatus invitis.] consequens non posse dominari, nisi melioribus aut aequalibus, quia peior creatura Tyranno non datur. Cumque contra naturam rerum sit, ut meliores subiciantur deterioribus, merito colligit Aristot: Omnem Tyrannidem esse violentam, quod vocabulum Lipsius libr. 6. cap. 5. male producit ad genus, tamquam partem, tum quia posterius est natura Tyranni et proinde in definitione non assumendum, tum quia pertinet ad eorum propriorum classem, quae non reciprocantur, quia multa exsistunt regna violenta, quae Tyrannica dicenda non sunt, utpote, quando Boni dominantur peioribus, aut iure belli subiugantur populi inviti et libertati iniustae assueti. Propterea non recte explicuit Laertius libr. 3. in Plat: mentem Aristot: quando ab eo Tyrannum definiri scribit, qui per vim civibus imperat, quam definitionem retinuit Smith: 1. de Rep. Angl: cap. 7. et sequuntur omnes illi, qui legitimum non censent esse imperium, quod a consensu populi non dependeat. Alphons: a Castr: lib. 1. de pot. leg: poen: pag: 1. Vasq: 1. Contr: s. 47. num. 1. 12. Covarr: pract: qq: cap. 1. Iniuria etiam eandem flagellant Bodinus 2. de Rep: cap. 5. quasi perperam ab Aristotele traditam, cum Tyrannus statim non sit, qui contra voluntatem populi quid imperat, aut ab invitis tributa et vectigalia extorquet. Nam una quidem actio Tyrannica, non magis sufficit ad Tyrannum constituendum, quam una actio iusta ad iustum virum. 2. et 5. Eth: Aristoteles vero, non unam aliquam, sed omnes actiones Tyranni tradit esse violentas: Ita vero hoc attribuit Tyranno, ut omni quidem Tyranno competat, sed non soli, quemadmodum


page 124, image: s132

substantiae: Non recipere magis et minus, et esse subiectum Saepe enim suo vitio subditi etiam a bono principe deficiunt, postquam vel aetate eius, vel infortunium, vel lenitatem despectui habere ceperunt, quod sibi quidem in Scotia, cum regnum nimia comitate sibi confirmatius reddere speraret, accidisse, luculenter testatur Iacobus Rex libr. Basil: Dor: et dissolutus populus, licentiaeque Democraticae assuetus, severas leges numquam, nisi invita cervice, subire solet.

Quoties a Cyro defecerunt Babylonii, et Lidii? Herod: lib. 2. Iust: lib. 2. quoties a Carolo M. Saxones? adeo, ut Monachus Egolism: in vita Car: M. et alius Annalista a Pithaeo editus ad an. 793. eos rebellionem in consuetudinem et morem vertisse scribat. Quoties ab Ottone 1. Itali et Romani, nec non a Friderico Barbarossa? Galli ab Eduardo III. et Henrico VI? Absit vero omnes hos principes inter Tyrannos concludamus propter inoboedientiam [Orig: inobedientiam] subditorum. Non ex parte principum stetit, quo minus pacate imperarent, sed ex parte pervicacium subditorum, quorum inoboedientia [Orig: inobedientia] principibus fraudi esse non debuit.

[Note: 12.] Postquam, quid sit Tyrannus, patuit, ut distincte rem propositam decidamus, cum Bartolo in tr. de Tyr: distinguendus est, qui [Note: De abdicatione Tyranni in Titulo] in Titulo dicitur, et sine legitimo titulo alienam maiestatem usurpat, ab eo, qui legitime quidem potestatem in se transtulit, sed ad destructionem Rei publ: Tyrannice convertit, et hinc dicitur Tyrannus in Exercitio. Uterque enim publica commoda postponit privatis, et prae his destruit illa. De priori res plana est, et sine difficultate decisa apud omnes, quod sine peccato repelli possit, aut si per vim solium conscenderit, licite inde detrudi, quia legitimam potestatis micam nullam habet, cui obsistere non liceat metu DEI aut propter conscientiam, et praeterea non alio, quam hostis loco esse debet, et

Iustus in hostem Fert dolor. Virg: 8. Aeneid:

Chaereas interfecto Caio magnificum perpetrasse facinus credebatur, sed id vitio ipsi vertebatur, quod perfidia gloriam, quam


page 125, image: s133

inde sperare debuisset, extinxisset. Ioseph 19: Antique c. 31 Nullus vero perfidiae aut sceleris metus, si Tyrannus in titulo deiciatur, cui nemo obligatur. Et hoc probatur ex sacris literis, Iud. 3. et 4. quae exempla afferunt Lucas de Pena in l. ult: vers: porro Tyrannum. C. ut armor: us: insc. princ. interd: Gail. 2. obs: 61. num. 9. sed male accommodant ad Tyrannum et Tyrannicidas quoscumque, quia Eglon, qui iniusta servitute, permittente [(transcriber); sic: permitente] Deo, premebat populum Israeliticum [Orig: Israêliticum], in aedibus suis, quae unicuique tutissimum debent esse perfugium, astu trucidabatur ab Ehudo, quem Deus populo suo praefecerat: Ideoque nec ipse subditus erat Moabitae, nisi per vim iniustam, nec Eglon legitimus princeps, sed Tyrannus in titulo, quia, lice DEUS per huius manum visitaret peccata populi, ipse tamen iustam causam cogendi populum in servitutem nullam habebat, Pari ratione, cum Sissera viginti annos in servitute populum eundem de mandato Iabis, regis sui, exerceret, et Debora Baracum ad iugum excutiendum animaret, non defecerunt, a legitimo principe, sed iniusti tituli Tyranno: et Sissera intersectus fuit, non a quoquam de numero suorum subditorum, sed a Iaele [Orig: Iaêle], uxore Heberi, quae nec Israelitarum [Orig: Israêlitarum], nec Cananitarum imperio continebatur, Iud. cap. 4. et proinde laudatur a [Orig: â] Debora, licet dolo usa fuisset, quia, cum subdita non esset, ad fidem non obligabatur. Iud. cap. 5. v. 24. Probant igitur haec exempla arma sumpta in Tyrannos in Titulo, sed non a subditis, verum aut ab extraneis, aut ab iniusse oppressis.

[Note: 13. Quid? si mutetur in iustum principem.] Si vero Tyrannus in Titulo, legitimum Regem se praestet in Exercitio, et malum titulum bono regimine expiaturus, male occupatam Remp:bene administrare incipiat, an tum non hostis, sed legitimi principis loco habendus erit? quemadmodum Pelopidas nitebatur Alexandrum Pheraum Tyrannum in iustum mutare principem, Plut. in Pelop: ad fin: et Pisistratus non minus se subiecit legibus Solonis, quam quivis alius civium, ut Solonis in Tyrannidem suam consensum promereretur, quem is, quantumvis humiles et plenas abiectionis literas scribenti plane denegavit, Laert: in Sol: Nam non tantum ipse leges non mutavit, sed ne et alii quid in eas tentare


page 126, image: s134

auderent, serio, sancivit: imo homicidii causa in ius vocatus apud Areopagitas, libenter et modeste ad dicendam causam affuit. Leges item utiles permultas legib. Solonis addidit, de vitando otio, et diligentius colendis agris, de publice alendo eo, qui membrum in militia perdidisset, quae nihil minus, quam Tyrannidem sapiunt. Breviter eius ingenium sic depinxit Plutarch. in Sol. Erat in colloquio blandus, iuvandorum pauperum studiosus, circa inimicitias moderatus: praeterea, imitatione eorum, quae natura a ipsi non aderant, effecerat, ut probitatis ac modestiae opinione eos etiam, qui revera tales erant, vinceret. Plut. in Sol. Eodem consilio Sylla, quamquam Tyrannice et libidinose viveret, cives tamen ad frugalitatem, modestiam, et honestatem optimis legibus, quarum usus ne nunc quidem in imperio Rom. eviluit, composuit: Plutar. in Syll. et Artevellius, Gandavensium per seditionem creatus moderator, licet per vim iura civitatis in suas aedes contraxisset, utiles tamen leges tulit, de praescindendo luxu, de claudendis tabernis, et Rei publ. de pluribus rebus necessariis prospexit. Frossard. lib. 1. Manus vero populi non magis effugit, quam Iulius Caesar Bruti et Cassii, licet ex victoria, dicente Seneca. 3. de Ira c. 30. nihil sibi vindicaverit, nisi dispensandi potestatem. Quem ut iuste caesum fuisse evincat Sueton. in Caes. c. 76. in longum se diffundit ambitiosorum facinorum catalogum, et insolentiam eius exaggerat, qua censet secures libertati assuetorum civium sibi in caput detraxisse, quasi absque insolentia fuisset, non potuisset vel hoc solo nomine a Reip. gubernatione depelli, quod libertatem patriae proditorie eripuisset. Martyr. in Iud. c. 3. Gent. disp. 3. de Pot. absol. ex alio capite putat, excusandos Caesaris interfectores, quod Caesar tantum Magistratus aut Dictatoris munere functus fuisset, sicut disputat Bodin: 2. de Rep. c. 5. Ex nomine principis, de primis rom. Imperatoribus, usque ad Maximinum, iudicandum, tamquam de Ducibus. Venetorum et Genuensium, cum tamen lege regia omnem potestatem nacti, et ea liberalissime usi fuissent, ut constat ex Senec. 1. de Clem. in pr. Et nihilominus recte fecisse iudicati sunt coniurati, quia Caesar, licet principem et Dominum Reip. se


page 127, image: s135

fecisset, Tyrannus tamen erat in titulo, proditor patriae, et iniustus alienae libertatis possessor, quod vitium nulla modestia, nullis bonis legibus corrigere aut delere poterat. Nec enim Tyrannicae factionis perversitas laudabilis est, si regia clementia Tyrannus subditos tractet, ut ait August. c. neque enim. §. 14. q. 5. Nec expiat faenus et usuram, qui ex feneratis [Orig: foeneratis] liberaliter dat pauperibus. Dona iniquorum non probat altissimus, nec respicit in eorum oblationibus, nec in multitudine sacrificiorum, eorum propitiabitur peccatis. Qui offert sacrificium, de substantia pauperis, quasi qui victimat filium in conspectu patris sui. Eccl. 34. c. Immolans. c. Forte. c. denique c. Scriptum est. 14. q. 5. c. in gravibus. 3. q. 7. Nec excusatur a crimine Simoniae, qui ex pecunia contracta, monasteria vel Xenodochia excitat, quia hostiae Impiorum abominabiles sunt Domino, quae offeruntur ex scelere. Quicquid in dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, sed irritat. Scriptum est: proverb. 3. Honora Deum de iustis laboribus tuis. Qui ergo male [Orig: malê] tollit, ut quasi bene praebeat, constat, quod sine dubio Dominum non honoret. c. non est putanda. 1. q. 1. Scelus enim nulla coalescit virtute, et iniqua fuit liberalitas Syllae, quando ex bonis inique proscriptorum magnifica populo exhibuit convivia, iniuriam aliorum, aliorum beneficiis obscuraturus. Plut. in Syll.

Quaeritur item, utrum Tyranni macula elui consensu populi [Note: 14. Aut consensum populi sibi elaboret.] possit, ut ex postfacto valeat, quod nullum fuit a principio. sicut Sylla in annos 80. curavit se creari Dictatorem, Caesar in perpetuum, et Herodes post triginta unum annos demum populi consensum elaboravit. Philo in Breviar. de temp. Ioseph. 17. Antiq. Wilhelmus 1. qui primus ex Normannis Angliam sibi subiugavit, Iuramentum praestitit Archiepiscopo Eboracensi, ut publica inunctione, ipsius et populi consensum obtineret. Satis enim cautum regno suo putabat, si praetextum aliquem publicum consensus popularis, pro iure suo laudare posset. Dunelm. Malmesbur: in Wilh. Consensum spontaneum quidem in dubium non vocamus, sed qui


page 128, image: s136

a Tyrannis exprimitur, pro spontaneo haberi non potest, cum voluntas coacta, voluntas non sit. tot. t. ff. quod met. caus. Preces vero vel rogationes principis iustum metum inducant, ut notat gl. in l. c. verb. Quemadmodum. ff. quod iussu. Imprimis si princeps sit severus vel Tyrannus. Ioh. Andr. et Abb. c. insinuante. Qui clerici, vel card. Pavis. cons. 5. n. 82. lib. 4. Hipp. de Mars. sing. 645. Gigas de crim. Maiest. rubr. de Rebell. q. 4. Potentum enim preces iussa sunt, et iussa inducunt rationabilem metum vel necessitatem. §. pen. Inst. de Attil. tut. Absque metu vero, si populus, ad exemplum Romani, deponat omnem potestatem in principem, aut consensum tacitum confirmarit praescriptio immemorialis, quae vim habet privilegii, acquiescendum esse consilio illorum, qui censent inveteratas causas non esse renovandas, alibi prolixius deduximus.

[Note: 15.] De Tyranno in Exercitio dubitant, idem sc. quod a Republ. abigi possit, asserere nonnulli, ut tholos. lib. ult. de Repub. c. ult. Barcla. lib. 6. c. 19. Bodin. lib. 2. c. 5. quorum rationes non alio eunt, nisi ut demonstrent, propter legitimam successionem, in Tyranno manere potestatem legitimam, et proinde subditorum obligationem. Sed nec eo in casu recte discernunt Tyrannum a principe degenerante. Saul enim licet conscium coniurationis Abimelechum, cum 80. Sacerdotibus crudeliter trucidasset, Davidi contra mandatum Dei et praeter meritum infestus esset, tandem etiam, desperatis rebus omnibus ad veneficia confugeret: nabuchdonosor, licet Iudaeos iure belli captivos abduceret, et statuam adorari iuberet, quod erat Idololatricum: tamen, quia Rem publ. dedita opera destructum non ibant, neuter consummatis Tyrannis accensendus venit. In Tyranno enim, etiam quam legitimam nactus erat, potestas male agendo perit, et nihil omnino obtinet a Deo, tamquam a causa constituente, cuius ratione subditi maneant, tamquam ex iure divino, obligati ad oboedientiam. Legitimae enim potestati propter Deum et conscientias obligamur: In Tyranno vero nihil est legitimum, nihil ordinatum a Deo, sed omnia Deo adversa, et Rei publ. detrimentosa. Nec obstat, quod Barclai: obicit lib. 6. c. 19. Sua re posse quemque et uti et abuti, l. sed etsi 25. §. consuluit, l. si quid possessor. 31. §. sicut. de pet. hered. quia rei quisque suae moderator est et


page 129, image: s137

arbiter. l. in re mandata. 21. C. mand. Nam nec re sua privata quisquam abuti potest directe in praeiudicium Rei publ. l. ius publicum de pact. cuius exempla ponit Corras. lib. 7. Misc. c. 20. et in l. si quis pro eo. de fide iuss. ex vers. consideravimus. Nov. 8. ex l. servum quoque §. publice. de procurat. Diserte enim Rei publ. interesse dicitur, ne quis sua re male utatur. §. penult. De iis, qui sunt sui. Res publ. vero non est ita de proprietate principum etiam hereditariorum et absolutorum, ut res privatae, cum inde dicatur publica, quod ad omnes pertineat. Traditur enim principi in eum finem, ut illi praesit ad salutem omnium, a quo si prorsus desciverit, etiam de potestate cadit, quam non alio fine sibi commissam habebat. Vide Thom. 2. 2. q. 24. art. 2. Bartol. in tr. de Tyran. Anton. in sum. t. 4. c. 8. §. 1. Laudens. in tract. de princ. §. 3. Sot. de iust. et iur. lib. 1. q. 6. art. 4. lib. 4. q. 4. art. 1. Dd. in l. decernimus. C. de sacros. Eccles.

[Note: 16.] Patet ex dictis: Tyrannum consummatum et notorium, contra quem non datur aliud remedium, vel a subditis ipsis posse a Republ amoveri, (nam de caede eius relinquimus rem piis animis considerandam, aut ex Theologorum scholis petendam) sine magno scelere: Interim, ut exclusio illa excusari possit et tolerari, quemadmodum supra de seditione pro liberatione Rei publ. disputavimus: lege tamen subditis vel concedi vel imperari, nedum praemiis affici, non debet, nec tam crudeli remedii genere utendum, nisi extrema necessitas id exegerit: quia Extrema remedia extremis tantum morbis applicanda, ut ait Hipp. 1. Aph. 6. cum numquam adhibeantur sine pernicie [Orig: pernitie] et gravi vulnere corporis. Crudelis autem Medicus, qui ut dolorem sopiat, caput, unde principium sensus et doloris, statim abrumpendum sibi putet, et non potius dolorem anodynis temperandum. Praeterea, licet deus non sustentet Tyrannos, quibus exitium ubique minitatur, prout sustentat potestatem legitimam a se ordinatam: tamen non dubium est, quin peccata subditorum puniat saevitia principum, Iob. 34. Proverb. 28. Guerrer. in Spec. princ. c. 16. n. 6. Vasq. 1. Contr. 21. n. 14. de quo scribit Irenae. lib. 9. advers. Valent. Quidam Regum ad correctionem et utilitatem subditorum dantur a Deo, et conservationem


page 130, image: s138

iustitiae. Quidam ad timorem et poenam et increpationem. Quidam autem ad illusionem, et contumeliam et superbiam, quemadmodum et digni sunt Dei iusto iudicio in omnib superveniente. Sicut igitur Luther: recte dixit: Frustra a nobis pugnari contra Turcam, nisi causam victoriae toties de nobis relatae prius amoliti fuerimus, hoc est, nisi peccata prius nostra expiaverimus, de capt. Babyl. ita operam saepe ludimus, dum temere Tyranni iugum excutere quaerimus, nec vindicem Dei manum prius emollire studemus. Ad principes enim accommodari potest, quod Euaristus tradit de Episcopis, Ep. 2. ad Episc. AEgypt. inquiens: Non est a plebe aut vulgaribus hominibus arguendus, aut accusandus Episcopus, licet sit inordinatus, quia pro meritis subditorum, disponitur a Deo vita rectorum. c. 1. 2. q. 7. Bene Tacitus. 4. histor. Quemadmodum sterilitatem, aut nimios imbres et cetera naturae mala, sic luxum et avaritiam dominantium tolerare debemus: Morbos item patienter ferre cogimur, donec idem proficua monstret remedia, qui meritum inflixit vulnus, idem erigat, qui deiecit. Nam remediis quidem a Deo productis et concessis piaculum non est uti Christiano homini, licet morbi non grassentur sine conniventia Dei: sed iis solis velle pugnare, non exorata prius divina clementia, aut plus iis tribuere, quam divino auxilio, id demum in Asae praepostero ordine reprehendit propheta. 2. Paral 6. in fi. Quin etiam eiecto uno Tyranno, novus plerumque succedit multo deterior, quemadmodum Anus Sicula pro Dionysii, cuius interitum omnes alii avidis votis votis exspectabant, salute quottidie orare solita, cur id faceret contra totius civitatis vota, a Tyranno rogata: Ne, inquit, si tu fueris absumptus, deterior in locum tuum succedat. Bonis saepe mali, ait Valer. lib. 6. c. 2. ubi haec narrat, raro meliores succedunt, et Senator apud Tacit. 4. hist. An Neronem extremum Dominorum putatis? Idem crediderunt, qui Tiberio, qui Caio superstites fuerunt, cum interim intestabilior et saevior exortus est Vitia enim erunt, donec homines, ait Tacit. ibid. et Digne [Orig: Dignê] indigniorem recipiunt, qui indignum indigne eicere


page 131, image: s139

praesumpserunt, ait Gregor. lib. 4. expos. in libr. Reg. Denique minori saepe periculo toleratur Tyrannus, quam eicitur. Ostendit enim Cardan. in orat. pro Ner. pauculis post necem Neronis mensibus, plus sanguinis Romani, trium Imperatorum intestinis proeliis fusum fuisse, quam totis quatuordecim annis, quibus Tyrannis eius Rei publ. incubuerat, idque subobscure innuebat Marius, cum diceret, sui necem luctuosam futuram Rei publ. Cic. 11. fam. Ep. 28. Raro quippe, ait Tacit. lib. 4. Ea moles convelli sine convellentium exitio potest. Numquam enim tam profunde et radicibus imis eruitur Tyrannis, quin ex reliquiis ultor renascatur, et ex favillis non probe dispersis novum excitetur incendium, quod si non absumat totam Remp. bonam tamen eius partem pervadere, et acquisitis viribus, in discrimen maximum belli civilis conicere et solet et potest. Quam vero civile bellum funestius sit Rei publ. quam iniustum imperium, apud Plutarchum legere licet in Bruto.

[Gap desc: INDEX CAPITUM]