CAMENA Early Modern Latin Texts

image: as001

GEORGII AGRICOLAE CHEMNICENSIS Oratio DE BELLO ADVERSVS TVRCAM, Ad Ferdinandum Vngariae et Bohemiae Regem, et Principes Germaniae. IOANNIS BAPTISTAE RASARII De victoria Christianorum ad Echinadas oratio, cum duabus eadem [orig: eâdem] de re IOAN. STVRMII epistolis. DE SARACENIS ET TVRCIS CHRONICON VVolfgangi Drechsleri, emendatum et auctum a Georgio Fabricio Chemnicensi, cum appendice, Qua [orig: Quâ] historia illa ad haec vsque tempora continuatur: Edita studio et opera IOANNIS ROSINI Ministri verbi diuini in templo Cathedrali apud Naumburgenses. ANNO A NATO CHRISTO M.D.XCIIII. Lipsiae. CVM PRIVILEGIO.

ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO FRIDERICO GVILELMO, ELECTORATVS SAXONIAE ADMINISTRATORI, DVCI SAXONIAE, LANDGRAVIO THVRINGIAE, MARCHIONI MISNIAE ET PRINCIPI HENNEBERGENSI, DOMINO SVO CLEMENTISSIMO, S. D.

SI qua in re, Illustrissime Princeps, Domine clementissime, accurata [orig: accuratâ] opus est circumspectione, singulari prudentia, et multa deliberatione, ea certe in suscipiendis atque gerendis bellis vel maxime requiritur; vbi non de vnius alicuius, vel paucorum aliquot fortunis, sed plurium, eorumque, saepe innocentissimorum hominum vita, atque salute agitur. Quocirca sapientissimus Rex Salomon tam diligenter istud inculcat [note: Prouerb. 20. et 24.]:

Consilijs faciendum esse bellum. Quibus verbis et ante bellum deliberari vult, suscipiendum sit illud, nec ne: quo minus temere quid factum esse argui possit, et vbi constiterit, legitimum esse bellum, diligenter prouideri, vt recte et ordine geratur.

Qua in re miris euehunt laudibus scriptores veteres Graecorum ac Romanorum prudentiam et religionem, quod haud facile aduersus aliquem expeditionem susceperint, sed prius diligenter disquisiuerint, num satis iusta et sufficiens ipsis caussa ad inferendum bellum sit [note: Marcus Terentius Varro lib. 2. de vita populi Romani: Dionysius Halicarnassaeus lib. 2. Antiquitatum Romanarum et alii.]: deinde voluntatem Diuorum suorum per Oracula, aut inspectis libris Sibyllinis, aut alia [orig: aliâ] aliqua [orig: aliquâ] ratione explorarint [orig: explorârint].

Etsi enim veri Dei veram notitiam non habuerunt, et varia, multipliciaque coluerunt idola: hoc tamen ipsis natura dictitauit, aggrediendum hominibus ardui nihil esse, nisi explorata [orig: exploratâ] prius voluntate, et sententia [orig: sententiâ] Dei: victoriamque in manu et arbitrio hominis minime consistere, sed a Deo dari.

Verum multo rectius bellica negotia tractarunt Iudaei. Nam veri Dei sententiam ac voluntatem de ijs suscipiendis ex Prophetis Domini et Sacerdotibus sciscitati sunt, et confirmati iussu atque approbatione diuina, ea quae necessaria fuerunt appararunt [orig: apparârunt], et rem fortiter gesserunt: cuius rei testimonia plurima illius populi historia nobis suppeditat; quae opus non est, singulatim nunc recensere, cum sint passim obuia: istud potius est, vt illustria ista exempla nos sequamur.

Quodsi quis obijciat, aliam nunc nostram esse rationem, quam illius fuerit populi; itaque de Dei voluntate non tam certos nos esse posse, quam fuerint illi; istud quidem aliquo modo concedo, hoc vero minime. Quid enim? de voluntate Dei nihil certi nobis polliceri ausimus? Cum habeamus et nos verbum Dei, atque illud ipsum verbum quod habuerunt Iudaei. Sed nec Prophetae nobis desunt. Vnum certe largitus est nobis Germanis Prophetam clementissimus

Deus, eumque perspectae, ac celebratae fidei, et veritatis, MARTINVM LVTHERVM, cuius responsa atque consilia in varijs ac diuersis negotijs data minime debemus dubitare, quin ab ipso Spiritu sancto sint profecta, quicquid contra afferant, et conuicientur hostes atque aduersarij nostri. Neque. sane Lutherus hoc Prophetae nomen refugit, sed in hoc eodem Turcici belli negotio grauissime sibi non vno in loco adscribit. [note: Tomo 7. Germanico Ienensi, pag. 296. b. et 446. b. et Tomo. 8. pag. 41. b.] Per hunc igitur exploremus voluntatem Dei, et cognoscamus, quid is ex verbo Dei de bello aduersus Turcas gerendo respondeat. Scripsit enim peculiares ea de re libros, ex quibus pauca delibabo.

Is igitur VIR DEI negotium belli Turcici tractans, de hoste primum, et de caussa belli ait, quod Turca sit flagellum irae diuinae, peccatis nostris multiplicibus in nos accensae, inprimis contemptu verbi diuini, et persecutione salutarium Ecclesiae doctorum, vulgique malitia [orig: malitiâ], et improbitate, alijsque peccatis plurimis, quae ipse passim recenset. Reges

(inquit quodam in loco [note: In concione militari contra Turcam, Tomo 4. Germanico Ienensi, pag. 488.]) et Principes, Episcopi, et Sacrificuli hactenus Euangelium, eiusque professores hostiliter persequuti sunt, et suis e ditionibus expulerunt: plurimum innocentis sanguinis effuderunt: ministros Christi, et Euangelij eius miris modis afflixerunt: atque adeo furenter insectati sunt manifestam et agnitam veritatem: ea est praeterea vulgi effrenis malitia, atque improbitas, vt coactus fuerim vaticinari, Germaniam horum criminum breui poenas daturam grauissimas. Cum igitur de caussa belli constet, maximopere a nobis ait requiri [note: In libello de bello contra Turcam gerendo, Tomo 4. Germanico Ienensi, pag. 393. b.], vt ante omnia seriam, non simulatam, non fictam agamus poenitentiam, iramque diuinam sane iustissimam quam humilime placemus.

Hoc praestito, accurate dispiciendum esse ait de genere belli, quod aduersus Turcam geratur; vt scilicet sit propulsatio periculi ab ipsis imminentis, et repulsio iniuriae nobis illatae: cum Turcae, praeterquam quod Deus nobis grauiter iratus ipsum aliquousque progredi patitur,

alias nullae iustae caussae sint ad hunc modum tamque atrociter in nos saeuiendi.

Tertio omnium maxime dicit requiri [note: Libro et Tomo eodem pag. 394. a. b.], vt Magistratus, atque adeo Romani Imperatoris auspicijs, conferentibus tamen auxilia caeteris Imperij Proceribus, et vicinis Regibus, ac Rebuspublicis, bellum istud geratur: idque minime proferendae, aut propagandae religionis Christianae nomine [note: Tomo et libro eodem pag. 398. et sequentibus.], vti iam diu fieri consueuerit, sed tuendi subditos ab hostium incursionibus, ac latrocinijs: quod munus Magistratui diuinitus sit impositum. Monet etiam, vt diligenter de ratione gerendi belli consultetur, viresque contra tantum hostem coniungantur. Sed et hoc admonet, etiamsi caussa nostris sit iustior, ratioque officij flagitet, vt subditos defendant, non tamen nimis confidenter, verum in timore Dei, ac tremore rem gerendam esse. Postremo ijs omnibus, qui nomina ad hanc militiam non dederint, sed domi apud suos manere permittantur, mandandum serio ait, vt ardentibus ad Deum, et ex vera fide factis

precibus caeteros militantes iuuent, Deumque de felici successu, et victoria solicitent: horum etenim precibus non minimam rerum prospere gestarum partem acceptam referendam esse. Haec igitur si ita fiant, et accurate obseruentur, haudquaquam se dubitare dicit, quin victoria reportari, et tanta immanissimi hostis tyrannis ac violentia infringi, atque inhiberi possit: Sin contraria ratione bellum hoc suscipiatur, et geratur, omnem se de felici successu spem deposuisse affirmare non dubitat. Diuinum hoc est oraculum, et diligenter attendendum. Nec ego addam plura, cum ipsa Lutheri scripta sint in manibus.

Quod vero Lutherus inter caetera etiam monuit, vt de modo gerendi illius belli attente cogitetur, et consilia plurium conferantur; neque id sine ratione fecit. Namque, vt taceam, quod a C. Sallustio dicitur [note: Sallustius in bello Catilinario.], priusquam incipias consulto, et vbi consulueris, mature facto opus est [note: Luc. 14.]; etiam Filius Dei eum Regem

minime laudat, qui expeditionem suscepturus aduersus alium Regem non ineat prius consilium, num vires hostis possit sustinere. Et verissimum est, quod inquit Salomon, vbi non sint consilia, ibi cadere populum: salutem autem esse in multitudine consiliariorum. Audiendi igitur iam etiam non vnus, atque alter, sed plurimi consiliarij: nec superstites solum, verum etiam mortui: hoc est, libri hoc ipso de negotio scripti a viris eruditione, prudentia [orig: prudentiâ], et experientia [orig: experientiâ] praestantissimis, consulendi, quos Alphonsus ille Rex maximus consiliarios optimos cognominauit, caeterisque praeferendos esse non dubitauit affirmare, neque erubuit profiteri, se ex hisce ijsdem, libris scilicet, et arma tractare, et armorum iura didicisse.

Fuerunt multi, qui iam olim exquisita oratione, et argumentis solidis suadere bellum Turcicum sunt conati [note: Erasmus in Apophthegmatis.]: nec his septuaginta annis vlla fuerunt comitia, in quibus de hoc ipso negotio tractatum non sit: vti ostendunt, quae extant, orationes

Legatorum Regum Vngariae et Bohemiae, ac Nuntiorum Pontificiorum, et aliae aliorum. Sed prae caeteris placuit Oratio grauissima a Georgio Agricola Chemnicensi (viro summo ingenio, eruditione, experientia [orig: experientiâ], vt alia eius monumenta satis testantur) in hunc finem scripta, et edita, vt ad hoc bellum summis viribus gerendum Principes Germaniae excitarentur. Cuius exemplaria cum desiderarentur, et a pluribus tamen expeterentur, feci non inuitus, vt eam typis denuo describendam curarem, accedentibus praesertim crebris cohortationibus eorum, quorum iudicium magnifacere omnino debeo.

Adieci Orationi huic epistolam Ioannis Sturmij viri clarissimi ad Ludoicum Comitem VVittgenstenium, cum oratione Ioannis Baptistae Rasarij de victoria Christianorum ad Echinadas singulari Dei beneficio ante annos XXIII. parta [orig: partâ]; cum quod in vtroque scripto de continuatione belli Turcici disseritur, et ratio etiam, quomodo id cum fructu

fieri possit, simul monstratur: tum quod in oratione Rasarij clare affirmatur, Turcam haud dubie eam ob caussam tanta [orig: tantâ] clade tum affectum fuisse, quod foedus paullo ante cum Venetis ictum fregerit, contraque datam fidem arma illis intulerit; quod ipsum etiam superiori anno hostiliter in Croatiam irrumpens fecisse perhibetur.

Quamobrem quomodo Xenophon praestantissimus militiae Dux commilitonibus suis victoriam auguratur, et promittit ex hostium periurio [note: Xenophon lib. 3. de expeditione Cyri minoris.]: Multa, inquiens, pulcherrimam salutis spem ipsis polliceri: Deorum enim fidem ratam eos habuisse: at hostes et iurisiurandi ac foederis religionem omnem violasse: quae cum ita sint, et hostibus Deos infensos, et ipsis propitios futuros consentaneum esse: atque eos ipsos quidem Diuos et secunda [orig: secundâ] elatos fortuna [orig: fortunâ] quam celerrime, cum velint, euertere, et abiectos, quum maxime rebus aduersis conflictantur, excitare facile posse: Ita et nos de felici victoria, quam clementissimus Deus hactenus

benigne largitus est, etiam porro, bene sperare possumus. Ac cum Amurathes II. huius Amurathis, qui nunc apud Turcos rerum potitur, Tritauus in proelio cum Vladislao Vngariae et Poloniae Rege ad Varnam commisso, maximo constitutus in periculo, oculis in coelum erectis, Iesum Chrisium rogarit [orig: rogârit], (quomodo proditum est litterarum monumentis [note: Antonius Bonfinius rerum Vngaricarum Decadis 3. libr. 6. Ioannes Leunclauius Pandect: historiae Turcicae capit. 116.]) vt perfidiam Christianorum, qui ruptis foederibus bellum sibi mouissent, vindicaret: quanto iustius nos eundem Dominum nostrum Iesum Christum, de cuius diuinitate minime, vti Amurathes ille, dubitamus, et rogare debemus, vt ob creberrima periuria ac scelera dignas tandem de immanissimis et truculentissimis monstris potius, quam hominibus poenas sumat; et confidere, quod hoc omnino facturus sit, modo nos etiam, quae ipse a nobis flagitat, sedulo praestiterimus.

Additurus eram alia quaedam, vti Claudij Grangei Biturigis de bello Melitensi, a Solimano huius Amurathis auo infeliciter gesto, commentarium; ex quo

appareret, hostem istum inuictum non esse, vti nonnulli falso opinantur: Historiam item captae et occupatae a Machumete II. huius Amurathis atauo, Constantinopolis, a Leonhardo Chiensi Mitylenes Archiepiscopo descriptam: ex qua immanitas perspiceretur istius tyranni, quam in deuictos exercere consueuerit: et Augerij Gislenij Busbequij de acie contra Turcam instruenda consilium: Verum certis de caussis hoc tempore istud intermisi: arbitratus, hoc magis fore commodum si cum caeteris coniungerem Chronicon, (siue Chronologiam quis malit dicere) Saracenicum et Turcicum VVolffgangi Drechsleri summa [orig: summâ] diligentia [orig: diligentiâ], et accurato studio emendatum, atque auctum a Georgio Fabricio, viro clarissimo, et de literis ac iuuentute non Misniae solum, sed totius etiam Germaniae optime atque praeclarissime merito, cuius copiam mihi fecit reuerendus et nobilis vir, erudita [orig: eruditâ] doctrina [orig: doctrinâ], et rerum vsu praestans, Dominus Ioannes a Cracau, reuerendi Capituli Zizensis Decanus,

et Misensis, atque Naumburgensis Ecclesiarum Canonicus, vtque simul cum caeteris emitterem permisit. Prolixiores notationum singularum expositiones peti possunt cum ex alijs scriptoribus, qui ex prosesso ista tractarunt [orig: tractârunt], tum ex Saracemca historia Coelij Augustini Curionis, Zonarae, Nicephori Gregorae, Nicetae, Laconici Chalcondylae, Antonij Bonfinij, Petri Byzari, Pauli Iouij historijs, et Annalibus Turcicis in lucem editis cum appendice et Pandectis a viro clarissimo Ioanne Leunclauio: ex quibus ipse etiam Chronico istud Drechsleri ad haec vsque tempora continuaui.

Ad tuam autem Illustrissimam Celsitudinem hoc quidquid est opellae placuit mittere, cum quod pleraque in ijs terris, quibus Illustriss. Celsitudo tua tutelari cum potestate iam praeest, primum sunt nata. tum quod Illustriss. Celsitudo tua deliberationibus grauissimis de bello Turcico gerendo iam vna [orig: vnâ] cum alijs Romani Imperij Proceribus interest: Ideoque harum pagellarum lectionem eidem non

ingratam, sed potius ad confirmationem in sua grauissima, et toti Germaniae maxime salutari sententia profuturam esse confido: Siquidem, quomodo sapientissime, vt alia omnia, dixit Rex Salomon [note: Prouerb. 15. et 20.]: Cogitationes consilio, vel multitudine consiliariorum firmantur.

Deum optimum maximum ardentibus votis precor, vt et in profectione hac necessario suscepta Illustrissimam Celsitudinem tuam cum toto Comitatu clementer tueatur, et saluam in hasce terras reducat, et in multos annos felicem atque viuentem seruet. Datae Naumburgi, pridie idus Iunias, Anno a nato Christo CIC. IC. VIIC.

GEORGIVS FABRICIVS LECTORI S.

QVVM tanti sint horum temporum motus, vix vt vllum turbulentius fuerit seculum, praeclare mehercule videntur de rebus humanis mereri docti viri, atque prudentes, qui statui Reipublicae iam labanti, ac prope deposito, opem ferre pro viribus conantur. Quorum fidelibus consilijs si tam sedulo omnes parerent [orig: parêrent], quam temerarie, obstinateque renituntur, melius profecto cum Republica ageretur. Quamuis per nullos magis isti tumultus sedari, atque in tranquilliorem statum reduci possunt, quam per eos, quibus summae rerum habenae traditae sunt, atque commissae. Hi enim prudentia, consilio, ratione maxime abundare debent, vt suos fines non solum ab incursione, et maleficio armis defendere, sed a metu etiam iniuriae sua prouidentia [orig: prouidentiâ] queant liberare. Qua quidem in re maiorum nostrorum vel fortitudinem egregiam, vel sapientiam admirabilem, ac pene diuinam, mirari saepenumero subit. A quorum moribus posteriores, quum neque animis, neque virtute degenerent,

in eo merito sunt reprehendendi, quod mutuis odijs, et intestinis bellis vires suas atterant, quum interim fortunis, et ceruicibus ipsorum immineat hostis omni perfidiae, atque immanitatis scelere imbutus, Turca, qui quantas clades, paucis annis orbi Christiano intulerit,

Audijt et si quem tellus extrema refuso
Submouet Oceano, et si quem extenta plagarum
Quattuor in medio dirimit plaga solis iniqui,

vt Poetae doctissimi versibus vtar. Quia vero plerique acceptae calamitatis immemores, periculique imminentis contumaces, aut segniter rem adgrediuntur, aut hostem in bellis exercitatissimum contemnunt: Videbor optimo cuique, et Reipublicae studiosissimo rem facturus admodum gratam, si eam orationem, quam Georgius Agricola, vir cum multis naturae dotibus suspiciendus, tum vario rerum vsu atque cognitione instructissimus scripsit, in lucem darem: In qua ille non solum maximas nostrorum clades, et nefariam barbari istius tyranni crudelitatem ob oculos posuit, sed et multa vere atque prudenter, quae sumus iam experientia [orig: experientiâ] edocti, diuinauit; et nisi sapere nostro malo inceperimus, grauiora (quod CHRISTVS prohibeat) experiemur.

Hostis enim vigilantissimus, dum nos ciuilibus discordiarum fluctibus, et procellis iactamur, ne otio ac securitate militum corpora, animique eneruentur, semper in armis est, non confoederatis ipsis, regnandi cupiditate inductus, parcens. Nam dolo, perfidia [orig: perfidiâ], insidijs, proditione non minus timendus, quam belli artibus videtur. Quod cum ex hac oratione, tum ex ijs, quae sunt intra octo annorum spacium gesta, satis apparet. Triennio enim post Viennae obsidionem (paucos autem post eam menses haec oratio ab auctore scripta, et lingua Germanis vernacula primum edita) instructo validoque exercitu in Austriam, et Stiriam incursionem faciens, ferro, atque incendijs, veluti tempestas quaedam cuncta prostrauit. Altero post anno, vt et terra, marique pugnandi viam sibi praemuniret, Corradinum Barbarossam classis suae praefectum in Africam, Ludouicum Gritum ad expugnandum Sibenburgium in Vngariam misit. Sed hic infeliciter cum hoste manum conserens, a Meilana Vaiuoda est cum exercitu deletus: ille secundis praelijs factis Thunissidiensem Regem expulit; quem tamen insequente anno, ductu, et auspicijs Caroli Caesaris regnum recepisse constat.

Igitur quum euentus votis non omnino respondisset, proximo post amissam Thunissam anno, omnem furoris sui impetum in Persas conuertit, quae gens, quoniam expeditae armaturae, illius vires eludit magis, quam sustinet. Quum iam quietae nonnihil viderentur Pannoniae, securi Apuli, securiores Veneti, bello Persico omisso, ineunte sequentis anni aestate inuadit Apuliam, obsidet Corcyram, et plus quam viginti hominum millia capta Venetis auehit, mox oppugnat alia quoque ipsorum in Illyria oppida. Praeterea commisso cum exercitu nostro in Sauia praelio, Ducum fuga dubijs (vt fit) et perculsis militum animis, aliquam reportat portat victoriam. Hoc ipso denique anno ex hybernis erumpens, Segedeinum, florens Ioannis Vaiuodae oppidum, hominibus in seruitutem abactis, vastat. Vnde facile conijcere est, impijssimum tyrannum neque fidem, neque ius, neque amicitiam cuiusquam colere, sed solum rerum omnium pro effrenata regnandi libidine potiri velle. Hi autem sociorum acerbissimi casus merito Christianis exemplo debent esse, vt ardentibus a Deo precibus contendant, ne istam pestem latius grassari patiatur. minime enim

dubium est, nos in hanc Reipublicae noctem multis nostris criminibus incidisse. Quocirca persuasissimum habere debemus, Deum iratum non prius nobis reconciliatum iri, quam implorata ipsius ope, et sordibus animi perpurgatis, vitae innocentiam fuerimus amplexi. Principum erit, sumptis armis commune incendium extinguere: populi, pijs et supplicibus votis petere, vt Dominus Iesus pacem atque libertatem Reipublicae suae reddere dignetur, vt diuini nominis gloria, et Christiana religio, explosis Mahometis blasphemijs, per orbem propagetur vniuersum. Turcarum mores, et disciplinam militarem planius noscere qui cupit, (hac enim oratione Agricola complecti omnia nec voluit sane, nec potuit) legat Sibenburgij Captiui, et Pauli Iouij librum. Epistolam Bermanni ad finem orationis posuimus, vnde quando sit ea scripta, lector cognoscat. Vale, et Agricolae studijs, prout debes, faue. Kempnicij Caesarei Misenorum, Calend. April. anno a nato Christo M. D XXXVIII.

GEORGII AGRICOLAE Oratio DE BELLO ADVERSVS TVRCAM, AD FERDINANDVM VNGARIAE, ET BOHEMIAE REGEM, ET PRINCIPES GERMANIAE.

QVamquam, Rex et Principes nobilissimi, viros ingenio summo praeditos, egregia prudentia [orig: prudentiâ] claros, singulari dicendi facultate instructos complures vobis esse, qui quod iustum et pium sit, suadere possint, vosque ipsos, si quam maxime deessent, sponte dudum eo animos inclinare non dubito: Ipsa tamen indignitas rei, non arrogantia, me commouet vt de bello aduersus Turcam suscipiendo dicam, Quod ipsum maiore cum fructu, quam superioris aetatis quisquam, me facturum spero, quum quia apud viros non minus prudentes, quam nobiles, magnanimosque dicturus sum; tum maxime, quod tyranni istius atrocitas iam etiam nostrorum animos in se ipsa sic concitauit, vt plaerique magno quodam desiderio contra tam impium hostem arma sumpturi esse videantur. Atque vt inde ordiar; Bellum crudele, et periculosum proxima aestate toti Germaniae, imo Christiano

orbi illatum est a superbissimo, et ferocissimo Turcarum tyranno, qui Vngarorum quorundam ad se defectione, occasionem sibi ad Germaniam primum caede, et incendijs vastandam, deinde penitus occupandam oblatam arbitratus, in Austriam, fertilissimam regionem, cum exercitu maximo irruit. Ibi vero mox vicos exussit plures, oppida nonnulla euertit, agros depopulatus est, omnis etiam generis homines vel passim trucidauit, vel tanquam pecora abegit in seruitutem morte etiam duriorem. Viennam praeterea eiusdem regionis vrbem longe amoenissimam, potentissimam, et celeberrimam mensis fere obsidione arctissime pressit, muros ipsius partim disiecit, cuniculis subtus actis, atque puluere omnia dissipante intus accenso, partim aeneis tormentis, bombardas vocant, confregit, innumeris militibus, qui per loca, muro, et moenibus orbata, facerent assultum, immissis, vrbem vehementissime oppugnauit. Et profecto, nisi in ipso temporis articulo praesidia, quae Viennam suae vitae periculo defenderent, vestra [orig: vestrâ] prouidentia [orig: prouidentiâ] imposita fuissent, iam vrbs illa nobilissima aut vi expugnata, et direpta corruisset, aut repentino pauore oppressa venisset in deditionem, aut dolis prodita et capta item in hostis potestate fuisset, non sine summo Germaniae periculo, non sine maximo dedecore. Mox acre incidit frigus, quod, vt hostis sparsit rumorem,

quia milites eius, et iumenta id non tolerant; vel, quod verisimilius videtur, metus nostrorum exercituum, quos breui fortissimos accepit adfuturos, ipsum obsidione soluta discedere coegit. Sed ita decessit, vt non exiguam exercitus sui partem, (quae fama est) in finitimis regionibus, vt in his hybernet, reliquerit. Quocirca futura [orig: futurâ] aestate si non bellum atrox, inopinatae certe, crebrae, atque funestae velocissimi eius equitatus excursiones vobis erunt timendae.

Caussa belli suscipiendi quae sit, audistis: nunc primum de belli genere; deinde, qua ratione id ipsum sit gerendum; tum de socijs adsciscendis dicendum putamus.

Bellum est eiusmodi, quo nullum aliud animos magis vestros mouere, atque accendere nec debet, nec potest. Non enim in discrimen vocantur transmarinae, vt olim, regiones Christianorum, pro quibus maiores vestri multa et grauia bella gesserunt. Non vicinae, vt nuper Vngaria, agitantur; quibus vos commiseratione et futuro periculo commotos totis viribus suppetias ferre oporteret. Non denique periclitantur solum census vestri amplissimi, et vectigalia maxima, quae pacis ornamenta, belli subsidia recte sunt dicta: Sed agitur nostra omnium libertas, quam conseruasse pulcherrimum; amisisse turpissimum est. Agitur salus amicorum, agnatorum, vxorum, liberorum; qua [orig: quâ] deperdita

nihil esse iucundum potest. Agitur cuiusque vita, pro qua defendenda contra sanguinarium istum tyrannum pugnare licet vel maxime. Agitur postremo sanctissima nostra religio, quam abnegare coacti, quid post hanc vitam sperabimus? Profecto nunquam iustior belli gerendi caussa, quam nunc se vobis obtulit; nunquam enim tantam calamitatem, tam atrocem iniuriam, tam insignem contumeliam Germania perpessa est. Multis et magnis cladibus Romani olim nostros affecerunt; sed iniurijs prouocati; sed lacessiti bello; sed plurimis et maximis ipsi caedibus affecti: Nostri enim vel Rhenum transgressi Gallis contra Romanos auxilio fuerunt; vel Romanorum Prouincias sibi vicinas longe lateque populati sunt, atque ita ipsi vi, necessitateque coacti impetus nostrorum reprimere, et eos intra suos fines cohibere sunt conati. At Turca nulla a vobis affectus iniuria [orig: iniuriâ], sed maxima [orig: maximâ] superbia [orig: superbiâ] inflatus, nimia [orig: nimiâ] sua [orig: suâ] potentia [orig: potentiâ] elatus, incredibili furore inflammatus, Austriam, qua nulla fere Germaniae regio frumenti, et vini simul est fertilior, ingreditur, atque ipsam ferro et igni miserandum in modum vastat, homines a clade seruatos in captiuitatem abducit, sacra omnia prophanat. Qua de caussa hoc bellum cum caeteris, quae alias [orig: aliâs] vnquam maiores vestri gesserunt, collatum, nemini non iustum iudicabitur: Non enim infertur a vobis, sed ab iniquissimo

hoste illatum repellitur. Qui bellum infert non lacessitus, aut diuitijs aliorum inhiat, aut dominandi ducitur cupiditate; quorum alterum insatiabilis auaritiae, alterum impiae tyrannidis vitium effugere non potest. Qui sibi et suis inique illatum repellit, iniuriam iure vlciscitur: quod, qui Rex vel Princeps facere negligit, nec officij sui meminisse satis, nec curare videtur subditos. Sed hic quid dico subditos? non seipsum: In nullos enim alios tantopere saeuit Turca, ac nobiles familias: inter quas, vt Regum et Principum praecellunt caeteris; ita maiori in periculo versantur. Nam quum nostri fere in tres ordines distincti sint; in operarios, sub quibus omnis generis et artificij vulgus comprehendimus: in Sacerdotes, quorum de numero censemus bonis studijs, et disciplinis deditos: in genere claros, quibus omnes in magistratu aliquo insigni constitutos annumerare nunc volumus: Quum regionem aliquam armis Turca subiecerit, iniurius quidem est in plebem multis modis. Etenim fortunarum partem vt tolerabile sit ipsis adimi, tot, et tantis exactionibus, quas de homine iam concepto, vel mortuo, quas quoque anno de masculis singulis, quas de domorum et hortorum portis, vt vectigalia, et decimas taceam, soluunt, quibus tantopere premuntur, vt nulla Christianorum regio tantum iugum ferre posset: intolerandum

prorsus videtur, mortuo patrefamilias [orig: patrefamiliâs] diuite, (pauperi enim quid abripies, et nudo quid detrahes?) aut necato propter leues offensas, vel suspiciones temere ortas, omnia eius bona ita in manu tyranni esse, vt vxoribus, liberis, nepotibus, quantum libet, dare possit. Sed vt omnibus fortunis eos non exuat, et det sane aliquid; sic dat, vt ipse, et Satrapae sibi maiorem et potiorem partem retineant. Hoc non est imperare, sed tyrannidem exercere: non tondere [orig: tondêre] oues, sed deglubere: non iura, vt magistratum decet, subditis dicere; sed eos spoliare, vt latrones solent. Sed quae sequuntur, minus etiam subditi ferre possunt. E liberis filios, quos collibitum fuerit Turcae ad turpem Veneris vsum, quem nominare pudore deterreor: aut ad militiam, quam iniquissimam exercent, abripiunt: filiabus, praesertim Christianorum, magnates pro sua nefaria petulantia turpissime abutuntur: nec minus vxoribus, si quae placuerint, inspectantibus etiam maritis; qui, proh pudor! conniuere et tacere coguntur. Nam qui Christianus Turcam contumeliosius tractat, aut vulnerat, licet id faciat iustissime, vel circumcidi more gentis, fide nostra [orig: nostrâ] abnegata [orig: abnegatâ], se patiatur necesse est, vel viuus crudeli et iniquo decreto comburitur. Nec adeo multo aequioribus conditionibus Turcicae mulieres apud viros agunt, quibus tot licet ducere, quot voluerint, et alere

possint, et quas ductas, ter, ob leues offensiones, magis vero pro sua libidine, repudiare; ter reuocare, lege ista spurcissima admissum est: quod vbi fit, quae coniugij honestas? quod matronarum decus? quis pudor esse potest? Verum sint haec quoque toleranda, quemadmodum non video, vt tolerari possint: Sacerdotum, et eorum, qui optimis artibus student, longe peior conditio est. Nam non modo eisdem eos malis, quibus plebem, adficit; sed sacram quoque doctrinam publicare, et disciplinas docere, prohibet edicto. Timet enim suae impiae, nullisque rationibus suffultae superstitioni, quae verae religionis lucem, Philosophiae splendorem ferre non potest. Necesse itaque est, vt homines, in quos Turca dominatur, maxima ex parte, non ita multos post annos plane impij, et beluini euadant, atque non modo innocentem, et sanctam vitam, quod Christianos decet; sed ne ciuilem quidem, quod homines rationis compotes, agant. Siquidem non nisi pauci e Tyranni familia instituuntur artibus, quibus ingenia ad fortunae cultum excitantur; reliqui nihil discunt, praeterquam Mahometis somnia. Verum quamuis haec bonis viris non possint non esse grauissima: multo tamen grauiora pericula nobilibus familijs, et magistratibus imminent, quibus deuictis non solum non parcit, quamuis primo impetu parcat nemini sed omnes crudelissime trucidat,

quippe quos timet nouis motibus excitatis se de regno exturbare posse. Caeterum eos non vno modo tollit, vbi res suas videt firmas, statim omnes e medio auferre solet: vbi nondum satis stabiles: eos qui ipsi aduersi fuerunt, omnes necat; qui fauere sunt visi, tum quidem seruat; sed non ita multo post etiam ipsos ceruices gladijs submissuros, Non possum hic [orig: hîc] obticere crudele factum, quod Constantinopoli capta [orig: captâ] perpetratum est. Pars nobilium, inter quos erat Constantinus Imperator, quum vrbs expugnaretur, perijt: Pars superstes aut in carcerem coniecta fuit, aut latuit abiectis et sordidis vestibus induta. Quid fit? Perfidus ille per praeconem omnibus salutem promittit: nec mora quicquid fuit nobilitatis se indicat: ille vbi paucos admodum aut nullos vltra latere credit, fide quam promiserat violata [orig: violatâ], omnes inter conuiuia iubet trucidare. O facinus crudele! quod solum te Regem, et Principes illustres mouere deberet, atque in Turcam inflammare. Paucis diebus antiqua Graeciae nobilitas perijt tota, vel vitam abiectam inter seruos egit perpetuo, ne agnosceretur. Omitto hic Trapezuntij Imperatorem, ac Principes Ponti in triumphum Constantinopolim ductos, ibique crudeliter necatos. Taceo Hydruntis Principem vrbe capta dissectum. Praetereo Despotae Mysiae filios oculis priuatos. Certe in tot et tantis regnis, quae

Christianis ablata sunt, ne vna quidem familia vetus et nobilis in suo vigore est: imo in multis locis ne vestigium quidem nobilitatis extat. Sed quid nobilitati Otomanorum cruenta familia parceret? quum in ea (nihil dicam de fortissimis Bellerbeijs, et Bassis, ob leuissimas saepe caussas interfectis) nec frater fratri, neque filius patri, nec pater filio parcat? Siquidem Baiazethes Amuratis filius Solimanum fratrem per insidias interfecit: Cuius deinde filius Moses paternum scelus imitatus, sustulit Orchanem fratris Cyriscelebis filium; alter vero filius Mahometes frater occisi rursus Mosen patruum necauit. Secundus Baiazethes, huius, qui nunc rem administrat, Solimani auus, fratrem. Zizimura vicit, et fugauit. Quem Baiazethem filius Selymus, immemor eius qui se procrearat, expulit e regno, venenoque per Iudaeum dato sustulit: Acomathem, et Corcuthum fratres, vna cum eorum liberis; solo Amurate Acomathis filio dempto, qui confugerat ad Ismahelem Regem Persarum, iussit interfici. Qua [orig: Quâ] parte feras etiam immanitate portentosa haec familia vincit, quas inter se partus et educatio mire conciliant; quum hic communio sanguinis non modo pariat dissidium, sed vitam quoque eripiat: vt longe satius sit feram e fera nasci, quam hominem ex homine in sanguinaria Otomanorum familia. Habetis rationes imperij Turcarum;

quibus, obsecro, quid miserius et calamitosius? quid impurius et turpius? quid funestius et crudelius dici aut excogitari potest? Eant nunc rustici ignari ac stolidi, ac Turcam sibi dominum petant; qui eos vel primi belli motibus interficit, vel in seruitutem abstrahit perpetuam: vel, si perfidi facti, ad eum defecerint, tot afficit malis, et tamis oneribus premit, vt longe satius sit mori, quam in tali miseria et turpitudine agere vitam. Eant Sacerdotes illi vaecordes, qui Turcam tanquam vnicum iustitiae administratorem, et sub quo aequius, quam sub Principibus Christianis, cuicunque religioni dedito viuere liceret, obuijs manibus excipiendum publice proclamabant. Eant nobiles quidam improbi et maligni, et cum Vaiouoda Turcae confoederato contra Christianos Reges, et Principes coniurent, atque rerum imperitis iniquissimam hominis causam probent, qui regnum Vngariae Ferdinando Regi nobilissimo, ad quem antiquo foederis iure, et nouo affinitatis pertinet, nefarie eripere conatur. Sensimus iam miseri, hei nimium sensimus Turcae crudelitatem. Austriae agri vastati sunt, vici exusti, terra respersa sanguine colonum [orig: colonûm], et cadaueribus passim est oppleta, flumina ijsdem referta sunt, religio ludibrio habita. O luctum! o moerorem! o saeuitiam! o indignitatem. Veteres Germani, inter quos sunt Gothi, et Langobardi,

quia indigne ferrent Romanorum imperium; quo tamen regiones fiebant cultiores, latius propagari, Italiam ingressi occuparunt [orig: occupârunt] ipsam, et Romam expugnarunt. Vos Turcam regionum vastatorem inultum esse patiemini? qui omnium vestrum [orig: vestrûm] imperia, imo totius orbis terrarum crudelissime subuertere nititur. Maiores vestri pro Gallijs, Italia, et reliquis regionibus cum Romanis grauia bella gesserunt: vos pro Germania patria vestra non dimicabitis? Illi saepe pro Syria, quae Christianis adempta erat a Saracenis, recuperanda fortiter pugnarunt [orig: pugnârunt]; vos tot Germanis, non in Asia, non in Graecia, sed in ipsa Germania ad focos, et aras misere caesis, quo tandem esse animo debetis? Magna sane, et praeclara laus est Caroli Regis Francorum, et Germanorum, quod Saracenos Hispanias vastantes in Beticae angulum compulit. Nec minor aui tui, Ferdinande, materni, Regis praeclarissimi, quod anno ab hinc septimo et tricesimo reliquias eorundem prorsus eiecit. Sed maxima vestrum [orig: vestrûm] omnium gloria erit, si Turca a vobis ex Europa expulsus, in Asia fuerit oppressus: Quod vt fieri possit, concordi consensu, vt nuper, arma sumite, quibus imperij vestri dignitas, fortunae splendidissimae vna cum vita, patria, et sanctissima nostra religione defendantur.

sit, dixi: nunc quod facile et vtile dicam. Quod antequam fiat, non abs re erit pauca quaedam de Germania, et viribus eius dicere: quae etsi exteris quibusdam, qui sua, vt fieri plerunque solet, magnifaciunt, nostra contemnunt, nimia videri possint; vera tamen esse omnia, non studio et amore patriae ficta, res ipsae conuincet.

Germania itaque nulli totius terrarum orbis regioni, si vniuersa expendero, mihi cedere videtur. Nam adeo magna est, vt verius regiones, et multa regna, quam regionem, et regnum vnum ipsam dicere possim. Magnitudo vero ipsius perpenditur, qua a mari Adriatico. (siquidem citra Danubium has regiones sibi coniungit, Rhetiam, Vindeliciam, Noricum, Pannoniam superiorem) vsque ad Oceanum protenditur, qua in ipso etiam Oceano complectitur tum Peninsulas Suionum, nos Suedos vocamus, et Noruegiorum maximas, tum insulas multas, et inter eas Gothium, et Britanniam: tenent enim hanc insulam clarissimam Angli, et Scoti, dubio procul Germani: qua in Daciam, vbi Sibenburgiorum regio, et Sarmatiam, vbi Liuonia, excurrit longissime: qua denique Galliarum non exiguam partem, quae Germania superior, et inferior appellatur, occupat: Nam Boemiam in Germania sitam esse, nemini dubium credo. Germanis etiam patere [orig: patêre] Satrapis, quorum nonnulli licet linguam mutarint [orig: mutârint], ipsos tamen

priscarum familiarum nomina, quae adhuc retinent, satis Germanos esse declarant. Deinde metallorum omnium praeter caeteras regiones maximam Germania copiam habet. Cui enim Misenae, et Boemiae celebres fodinae, maxime argenti, quod etiam purum ex ipsis effoditur ignotae? Cui venae Meliboci montis inauditae? Cui metalla Silesiae incognita? Quis Rhetorum cuniculos nescit? Quis Angliam metallis abundare, vnde olim Britannia, ni fallor, dicta fuit, ignorat? Quis de Suionum ferro durissimo, quod vocant Osemutum, non audiuit? Sed ferri fodinae multae admodum in Germania sunt: nec desunt fluuij, atque riui auri feraces. At e metallis nonne fiunt pecuniae? quae pretia rerum, bellorum nerui existunt? nonne ex ijsdem arma quibus et nos defendimus, et laedimus hostes? Non potest igitur ad bellum non instructa esse Germania.

Tum vbertate agrorum nobilis est, siquidem frumenti fertilissimae regiones sunt Thuringia, Boemia, Marauia, Austria, Baioaria, et Saxoniae multo maxima pars. Nec vina desunt. Est Rheticum, celebratum etiam Romanis, Rhenanum, Alsatium, Austriacum, Mosellanum, Francum, Sueuicum ad Neccharum, Thuringium ad Salam, Misenum ad Albim, vt reliqua omittam.

Mansuetis etiam, et feris animantibus abundat propter magnitudinem pastionis: Quae

cum ita sint, neque tempore pacis largus victus, neque belli, sufficiens potest deesse. Quid? quod nostra frumenta, et vina in multos vsque annos illaesa et incorrupta perdurant? quum caeterarum fere regionum frumenta secundo statim anno putredine vertantur in vermes: vina, nisi transfusa fuerint, corrumpantur, et pereant. Sed sit fertilior Italia; at quam parua; et metallorum, vt res ipsa indicat, sterilis est, Germaniae collata? Praecellat Dacia vbertate pabuli? at quam deserta, et inculta est?

Habet praeterea Germania plura, quam vlla alia regio, flumina, et in his maxima, Danubium, qui longissimo tractu in Ponticum mare influit: Rhenum, Amasum, visurgim, Albim, Sueuum, vistulam, quae se in Oceanum Germanicum effundunt: Per haec autem omnia merces nauibus inuehi, et euehi possunt. Per Danubium vero nunc etiam commodissime instrumenta bellica, et ea omnia, quibus opus vobis erit.

Habet etiam familias antiquas, nobiles, et potentes ita multas, vt regiones caeteras plaerasque omnes, bona pace dicam, superet: e quibus tua, Ferdinande, hodie facile Princeps, quae proximis aliquot saeculis multos Imperatores edidit clarissimos, et nunc fratrem tuum, quo nullus a Carolo Magno fuit potentior, nullus magis inuictus, nullus minus plurimis et maximis

victorijs elatus: Cui praeter Germaniam tot regna Hispaniarum, tot Insularum, et tota fere Italia obedit: Cuius potentiam Afri timent, Turca perhorrescit, Scytae [perhaps: Scythae] maxime habent suspectam. Alter tu ab illo es, cui parent multae et nobiles regiones Germaniae, regnum Boemiae florentissimum, atque Vngaria, licet perfidis istis multum reluctantibus, quemque breui, auxilio DEI OPTIMI MAXIMI, recuperata Constantinopoli, Imperatorem Orientis auguramur futurum, non sine summa Germaniae gloria, Graeciae diu optata libertate, maximo Reipublicae Christianae augmento. Vos duos potentissimos fratres sequuntur Anglorum, Scotorum, Danorum, Suionum Reges, partim diuitijs, partim armis celebres. A Regibus secundum locum tenent Principes, non pauci numero, et ita potentes, vt Regibus sint conferendi, quosque veteres Romani dubio procul Reges nominarunt [orig: nominârunt]. Post quos numerosi sunt Barones, aliarum regionum Principibus comparandi: Infinita pene nobilitas, cuius pars soli Imperatori, pars etiam Principibus, pars Regibus tantum paret. Quae cum ita sint, vere aliquis dicere posset, Germaniam tot habere nobiles, quot aliqua alia regio, non adeo parua, omnino homines. Adde ciuitates liberas, quarum aliquas Rhenus, multas Sueuia, plurimas Saxonia continet ditissimas, et potentissimas. Milites

postremo Germaniae semper fuerunt plurimi, robusti, bellique appetentes. Quae enim regio vna posset tot delectos milites dare, quot Germania dedit his motibus Turcicis? Amplius ducenta millia in armis erant, iamque omnes versabantur in castris, aut iter saltem ingrediebantur, nec tamen obseruari poterat viros abesse, nisi quod quisque suos abesse sentiret, nec principes omnes adhuc arma sumpserant, Quod si totis viribus fuisset pugnandum, innumeri potuissent armari: quod nemini mirum videbitur, qui nouerit in Germania vestra, praesertim ea, quam magnam appellant, rarum quemque esse, qui non animum ad bella habeat, et armis vti possit: quum in caeteris fere regionibus, non nisi nobilitas, et pauci quidam alij militiam exerceant. Quid multa? in terris sitis ad Septentrionem populi nascuntur animosi, ne dicam milites: ad meridiem vsu et exercitatione fiunt. Quam vero fortes nostri sint, hinc perspicuum esse potest. Bella multa ab hinc annis circiter triginta in Italia gesta omnes norunt [orig: nôrunt]: At penes quos victoria stetit? Penes eos fere, a quorum parte Germani erant milites, licet numero longe inferiores essent. Nonne pauci nostri, vna cum paucissimis Hispanis, socia [orig: sociâ] gente, annis ab hinc quinque et viginti e regno Neapolitano numerosum Gallorum exercitum, cui Marchio praefuit Mantuanus; ante biennium vero Venetos

cum eisdem Gallis expulerunt? Nonne quinque millia nostrorum, et tria Hispanorum, inter quos erant Neapolitani, Prospero Columnio duce, vicerunt apud Vincentiam quadraginta ferme millia Venetorum? Nonne quarto ab hinc anno cum ijsdem Hispanis Galliarum copijs vel profligatis, vel in fugam versis, vel captis, etiam Regem ipsum ceperunt? Nonne Romam, ante triennium, quae militibus erat refertissima, cuique auxilio venerant Venetorum copiae maximae, his ipsis quasi inspectantibus, et auxilium ferre non ausis, expugnarunt [orig: expugnârunt]? Ea solum nunc meminisse, et commemorare libuit, quae in recenti adhuc memoria [orig: memoriâ] sunt. Nam si, quae veteres Germani fortiter gesserunt, ea dicere vellem, dies mihi, vt tantummodo percurrerem, non sufficeret. Et profecto, etiam si pauci sint nostri, pugnantes tamen plurimi videbuntur: quod et Turcae olim, quum Matthias clarissimus Vngariae Rex pauca [orig: paucâ] nostrorum manu, nigram legionem appellarunt [orig: appellârunt], contra eos pugnaret, senserunt, et nunc non minus in Viennae oppugnatione frustra saepius tentata. Nam Matthias his ipsis Turcarum inimicam gentem saepe profligauit, saepius in fugam vertit, saepissime eidem terrorem incussit: et nuper quum innumeros Turca haberet milites, qui terra [orig: terrâ] et fluuio exitum praecludebant Viennae obsessis, quique ante sibi persuaserant, nullas vires humanas

armis Turcicis resistere posse, pauci nostri ad eos collati, cum hoc muris, et moenibus ad hostem feriendum aptis destituti, adeo fortiter ipsis restiterunt, tantamque iniecerunt trepidationem, vt superbissimus hostis vrbem expugnandi pariter, cogendique nostros ad deditionem spe prorsus amissa [orig: amissâ] fugam, non sine maximo suo dedecore, et ignominia [orig: ignominiâ], duxerit potius inire, quam in infelici, planeque desperata oppugnatione diutius perseuerare. Siquidem Turcae primo impetu satis alacriter vrbem sunt adgressi; at vbi senserunt, quibus cum militibus eis res essent, ne verberati quidem, atque etiam vulnerati compelli potuerunt, vt vltra ipsam oppugnare anniterentur, quod Tyranno, et Satrapis eius inter caetera non parum deiecit animos, et illos elatos spiritus fregit. Quum igitur Germania tanta sit, vt magnitudine nulli regioni cedat: tam fertilis et culta, vt etiam a paucis, et his fertilissimis, non multum vincatur: tam diues omnis generis metallorum, vt alias omnes regiones hodie facile superet. Quum potentia [orig: potentiâ] ciuitatum liberarum Italiae liberas Respublicas aequet, numero longe excellat: nobilitate Imperatoris, Regum, Principum, et reliqui ordinis omnes nationes longissime post se relinquat: fortitudine et copia [orig: copiâ] militum vel maxime praecellat; non modo effoeminatum Turcam a finibus vestris arcere, sed etiam e Graecia, et tota Europa

eijcere, et depellere, in Asia turbare, et affligere, totum Orientem vobis subijcere poteritis. Veteres Germani, quibus multa, quae vobis sunt maxima, et florentissima, deerant, terrori erant Orbi terrarum, nec tamen iunctis viribus. Siquidem soli Gothi Thraciam, et Italiam occuparunt [orig: occupârunt]; Vandali Africam; Sueui, Gothi, Alani Hispanias: Longobardi Galliam, quam vocant Latini Cisalpinam: Franci reliquarum Galliarum non exiguam partem: Angli et Scoti Britanniam; quas regiones, etsi linguam nonnulli mutarint [orig: mutârint], hodie fere tenent. Quin etiam nostri in Dacia septem vrbes, burga nostra [orig: nostrâ] lingua [orig: linguâ] vocant, inuitis tam Vngaris, quam Turcis diu possederunt, et hodie possident. Quid igitur dubij erit, vos Asianos, aut Asiaticis delicijs fractos profligere? Quos Cato mulierculas dicit: de quibus Caesar ait; Veni, vidi, vici; cuius tamen milites, cum Rhenum contra Germanos pugnaturus transire vellet, testamenta fecisse scribuntur: Quos denique Asianos, si Europaeis conferantur, imbelles esse, veteres Medici, et Philosophi declarant firmis naturae rationibus, et res ipsa, atque experientia comprobant. Quos enim Graeci Europaei ad Troiam vicerunt? Asianos. Quos ijdem primum in campo Marathonis, decennio post in Salamine, Xerxe fugiente, mox in Plataeis profligarunt? Asianos. Quos Alexander Macedo

armis subegit? Asianos. Verum, dicet aliquis, in Graecos, et Macedonas, viros ita bellicosos, Turca hodie dominatur: Fateor, sed inter eos sunt Christiani plurimi intolerando seruitutis iugo oppressi, qui nihil magis in votis habent, quam vnum aliquem e Regibus, aut principibus Christianorum Turcis bellum inferre: Se enim sumptis armis in libertatem adserere posse sperant: quod equidem e Graecis ipsis audiui. Quis vero dubitat, eundem animum habere Thraces, Macedonas, Thessalos, Epirotas, Illyrios, Mysos, Dalmatas? Maxima istorum pars, credite mihi, quamprimum de exercitus vestri aduentu certior factae fuerit, spe libertatis plena contra hostem concitabitur, atque ita duplex metus Turcis iniectus eorum res non parum turbabit.

Ipsa etiam rerum natura vestris conatibus videtur fauere, hanc, quam iam dicam, opportunitatem ad superius dictas adiungens. Vobis Danubius fluuius celeberrimus, quod etiam antea nonnihil indicaui, in hostium defluit terras; quam ob rem facilime tum instrumenta bellicae illabefactata, tum victus sufficiens, tum milites integri poterint deuehi: hostibus vero omniae illa aduersa sunt. Quare vobis bellum illaturi contra naturam, quod durum est, videbuntur pugnare.

credit? quum et iustiorem belli habeamus caussam, et meliorem religionem obseruemus: Illi vero contra nobis, ne lacessiti quidem, bellum intulerint; et impiae superstitioni sint addicti Constat autem, plerumque victoriam ab eorum parte stetisse, qui iure pugnauerunt; et qui Deum verum vere coluerunt, praelijs vsos secundis. Quis igitur de victoria dubitabit? quum ex hac nostra parte DEVS OPTIMVS MAXIMVS pugnabit, illinc Mahometes homo sceleratissimus: hinc veri Dei cultores; illinc impie superstitiosi: hinc nobilissimi Reges, et Principes; illinc Tyrannus, et carnifices turpissimi: hinc milites fortes et constantes; illinc praedones timidi et fugaces: hinc Europaei bellicosi; illinc Asiani imbelles: hinc pulcherrima pudicitia; illinc libido turpissima: hinc iustitia et aequitas; illinc vis, et iniquitas: Hinc denique virtutes; illinc omnia vitia et scelera. Quae cum ita sint, satis iam declaratum arbitror, bellum hoc facile vobis futurum. Nunc quod vtile sit, dicam.

Quum Europae populi vniuersi natura [orig: naturâ] sint bellicosi, tum Germani maxime, adeo, vt si externa bella non gesserint, inter se ipsi caussas bellandi quaerant: sic olim Hermunduri cum Cattis pro fluuio sale foecundo, quem Salam etiam hodie vocamus, bella gesserunt: sic Marcomanni expulerunt Boios: Sic Vesogothi cum

Ostrogothis certarunt [orig: certârunt]: Sic Franci afflixerunt Langobardos. Nostra [orig: Nostrâ] etiam memoria [orig: memoriâ], vt multa omittam, Sueui Suiceris, Geldrij Holandis et Brabantis, VVirtenbergij reliquis Sueuis bellum intulerunt. Si igitur Germaniam a bellis et latrocinijs, quod vtilissimum erit, quietam vultis, arma contra Turcam sumite. Nam nostris, vt Cornelius Tacitus scribit, pigrum et iners videtur sudore adquirere, quod possis sanguine parare. Quaerunt igitur semper materiam belli; ea [orig: eâ] in proprijs regionibus non inuenta [orig: inuentâ], pergunt ad proximas. Ita olim in castris Iulij Caesaris militarunt [orig: militârunt]; ita nuper saepius meruerunt stipendia Francorum; ita denique pro Imperatore in Italia maxima bella vna cum Hispanis confecerunt. Semper enim nostris pax odiosa, militia grata fuit: Atque in eam plaerumque innata [orig: innatâ] quadam belli appetentia [orig: appetentiâ] irrumpunt, raro ipsam, vt et caeteri milites solent, pro partium eligunt aequitate. Quum praeterea diuitiae Asiaticae, quibus Constantinopolim ditauit Turca, omnibus celebratae sint: et praedae, quas ex tot regnis locupletissimis direptas in suum congessit et coaceruauit, maximae: milites vero non tanti aestiment pietatem, et iustiorem caussam, quam larga stipendia, et ampla spolia: eo deducendi sunt, vbi haec omnia iustius et vberius consequi possunt.

Non eo modo bellum hoc instituendum est, quo aliquot iam seculis Christiani idipsum instituere consueuerunt, exiguo sane, aut nullo fructu, maximo incommodo, detrimentoque. Fuit vero haec ratio: Fines praesidijs munire, et firmare nitebantur, quod ipsis, vt intelligetis, inutile fuit; et vobis, si idem facere volueritis, non minus erit. Siquidem praesidia, si parua erunt, non solum regiones ab hostium incursionibus defendere, verum se etiam seruare non poterunt: Atque ita diripientur regiones, et praesidia ipsa in manus hostium data opprimentur; quibus modis perdita Rhodos, quum satis firmum praesidium non haberet, et Taururum, atque aliae vrbes et arces ad Sauum et Danubium sitae. Sin magna fuerint; maximis sumptibus erunt alenda; quae vt nos reddant tutos, ita temporis successu omnino exhaurient. Certe si pecunias multis iam annis pro finibus tutandis, et nuper pro Vienna ab obsidione liberanda expositas, in summam colligere voluerimus, iustum et diuturnum bellum inueniemus ea ipsa geri potuisse contra Turcam. Praeterea non video, vt eiusmodi praesidia vos satis tutos possint reddere. Nam si valida Carentanae, et Croacia fuerint imposita; Turca in Stiriam faciet impetum: Si Stiriae;

in Austriam irrumpet: si Austriae; hostiliter in Marauiae fines incursionem faciet; nisi forte ita validos exercitus, vt possint resistere Turcae, in praedictis singulis regionibus alere volueritis: quod vt molestissimum regionibus, ita vobis diu facere, erit difficilimum. Sed sint etiam exercitus illi fortes; nisi Turcis auctis, numero et viribus pares fuerint, non audebunt in aciem copias educere, et cum hostibus confligere; sed intra vrbes et arces munitas se recipient, vt moenibus bellum propulsare possint. Interea Turcae mira quadam celeritate, vt solent, regionem omnem, antequam vos ei auxilio veneritis, populabuntur. Nam si pauci manum conserere ausi fuerint, a multis tandem vincentur. Sed dicet aliquis; non est quod tantopere timeamus; multi sunt anni, ex quo Turca Carentanam ingressus, ipsam vastarit; interea temporis non redijt: Sic etiam nunc, etsi Austriam depopulatus sit, intra plurimos annos non redibit: Ita plaerique secura omnia sibi spe promittunt, et neque praeteritorum recordantur malorum, neque futuris prospiciunt: quod fit, quia quum ipsi calamitatem non senserint, non afficiantur ea tantopere. Sed longe alia ratio Turcae nunc est, quam olim fuit. Habebat bella cum Sultano, cum Rege Persarum, cum Rhodianis, postremo cum Vngaris: Nunc Sultanum Aegypto, atque Syria priuauit; Regi Persarum ademit

quasi non totam Armeniam; expugnauit Rhodum; Vngariam deuastauit. Tot et tantis victorijs, quas in Asia, Africa, Europa ipse et pater eius intra paucos annos consecuti sunt, ita elatus est, vt non modo non quiescere velit, verum etiam sibi totius orbis imperium Christiano funditus euerso, promittat. Deinde si maxime velit quiescere, ipsius milites, imo perditissimi latrones, praedae assueti, non permittunt id ipsum; sed vndique materiam excitandi belli quaerunt; semperque tyrannum, si quando desidem senserint, ad eius comparationem impellunt. Quae quum verissime ita sint; an consultius erit, eius regiones vos ipsos collecto numeroso, hostibusque non impari exercitu ingredi? an ipsi permittere iterum in vestra patria furere? depopulari agros? vicos exurere? matronas et virgines dehonestare? dehonestatas trucidare? atque sic stupro caedem, caedi stuprum addere? pueros et infantes ante ora parentum palis affigere aut dissecare, aut suspendere? foetus in vtero necare? aut exsectos matri apponere trucidatae? parentes liberis spectantibus interficere? sacra polluere? quibus omnibus quid grauius et crudelius accidere aut dici potest? quae nuper Austriam perpessam non sine summo audiuimus moerore, non sine maxima Germaniae patriae nostrae ignominia permisimus. Quae videns nos animo nimis abiecto, tantam iniuriam a

Turca sibi illatam tolerare, neque nunc etiam parare arma, ita tacita loqui videtur:

Nihilne vos mouent tantae, quas perpessa sum, direptiones, incendia, caedes? Turca in mea viscera funestissime saeuijt, meos alumnos abripuit in seruitutem, de mea clade gloriatur arrogantissime. Satius est vos fortiter pugnando mori; quam vestras calamitates alienae superbiae ludibrio esse. Miseram me, quum cogito captiuos nudatos, atque inter eos mulieres et virgines pudicissimas spurcissimis emptoribus turpiter diuendi: Quum mihi in mentem venit, filium a complexu calamitosae, et lachrymantis matris diuelli, ac alio matrem orbam duci in seruitium, alio filium vendi: Quum considero vxorem castitate insignem, marito spectante, vt vile scortum tractari, ac alteri viro tradi inuitam et reluctantem: Quum perpendo, viros nobilissimos ad omnia opera domi, et ruri conficienda paruo precio emi a sordidis rusticis. Nunquam veteres mei Germani passi fuissent, Turcam haec impunitum fecisse; qui non solum hostes fortiter propulsarunt, sed plaerosque meo subiecerunt imperio, nonnullis subactis linguam meam inuexerunt, alijs caesis, et expulsis, meum regionibus nomen intulerunt. Nam quum Romani me sibi subijcere conarentur, dedit mihi dignas suis temerarijs ausis poenas Varus vna cum tribus legionibus ab Arminio caesus. Huni vastarunt Sueuiam, et Franciam;

sed eis Carolus meus alumnus ita vicem rependit, vt ipsos prorsus deleuerit. Sclauos quum loca a Germanis, qui sedes mutarant, relicta occupassent, ac ea ampliare vellent, Othones et Henrici Imperatores non repulerunt modo, sed etiam subiugarunt, ac mihi tributa pendere quotannis compulerunt. Vngaros postremo, quum pulsis Sclauis ad Danubium consedissent, et nonnullas meas regiones bello petere fuissent ausi, Carentani magna quidem caede affecerunt, sed multo maxima exercitus Othonis ad Lichum. Quid plura? nemo hactenus impune me bello lacessiuit. Quod nisi insignem hanc iniuriam nuper acceptam vindicaueritis, omnes, vos meos legitimos filios esse negabunt, nothos, aut prorsos degeneres dicent. Haec quidem Germania patria nostra. Sed quid vobis faciendum? quid? exercitus maximi et fortissimi legendi, atque in hostis regiones primo statim vere deducendi sunt, bellumque inchoandum, quo hostis impij facinora puniantur, quo nostra defendatur patria, quo subueniatur Christianis grauissimo seruitutis iugo oppressis. Si Graeci ob raptam mulierculam decem perpetuis annis bellum cum Troianis in Asia gesserunt: si Romani pro socijs, qui longissime aberant, defendendis saepius sumpserunt arma: si maiores nostri ob leuissimas iniurias, in exteris etiam regionibus fortiter pugnarunt: quae ignauia erit, et iniqua patientia,

Turcam, qui non longe a vobis abest, inultum Germaniae regionem vastasse? destruxisse focos, et aras? in captiuitatem abripuisse nostrae linguae, religionis, et sanguinis homines? atque vos in patria, ac intra tecta, eius aduentum iterum expectare? contra quam Germani veteres, quibus proprium fuit hostem extra patriam quaerere animo magno, et inuicto; non eius aduentum domi timide expectare. Quam vero periculosum sit in patria hosti dare facultatem vobiscum pugnandi, exemplo vobis Romani esse debent, qui fere semper infeliciter se in Italia, et intra tecta defenderunt. Testis est Roma ipsa, a Senonibus direpta: testes sunt Cannae, quae multo Romanorum sanguine maduerunt: testis est tota Italia, quae Cimbrorum armis territa, Gothorum dilacerata furore, Hunnorum saeuitia deuastata, Longobardorum impetu occupata fuit, quum Romani longe a domo ita feliciter gesserint bella, vt cunctas paene regiones suo imperio subiecerint. In hostium igitur regiones, si vestris rebus consultum volueritis, copiae deducendae erunt. Quin etiam iam nulla hyems tam acris videri debuisset, quae vos a tyranno isto mox persequendo retardaret: nulla flumina tam magna, quae frangerent vestram iram iustissimam, qua illatam iniuriam vlcisci decretum erat, amplius ducenta millia viri, ex omnibus fere Germaniae nationibus delecti, vt scitis, apud

Viennam conuenissent, ita omni genere armorum instructi, vt vix totus terrarum orbis, ne dum Turca, ipsis satis resistere posse videretur. Sed quia callidus ille fugit, a proditoribus dubio procul de his omnibus certior factus, vos exercitus vestros commiseratione commotos, ira [orig: irâ] percitos, belli cupidissimos dimittitis? Verum antequam lachrymae, quae cito solent, arescerent, antequam iram leniret tempus, antequam cupiditas pugnandi abiret, sumenda erant arma. Dum vulnus recens est, et dolet, animus vindictam concipit: vbi cicatrice inducta concreuit, paulatim ardor vindictae frigescit: sic dum animus rei indignitate concitatus, arma erant capienda. Quae fuit igitur ista peruersitas, et negligentia exercitus illos dimittere, et impetu potius bella, quam perseuerantia [orig: perseuerantiâ] gerere? frigoris scilicet nostri patientes non sunt. At si alter populus, Germanus frigora facile tolerat. Sed vicerint istae vestrae rationes: iter nobis nimis longum, et hoc anni tempore difficilimum ingrediendum fuisset; victus sufficiens tantis exercitibus tam cito non potuisset haberi: naues, si adeo omnia ad tantum bellum necessaria praesto fuissent, quibus ea deueherentur, paratae non erant, vicerint, inquam; Quid caussae est, cur non ad proximum ver omnium vestrum consensu bellum decernitur? quod aliquot perpetuis annis in hostis astutissimi, et crudelissimi regionibus

geratur? an expectabitis, quo ad Marauia, et Baioaria depopulatae fuerint: quod vbi iam erit factum, vos conscribetis exercitus, vt cum hoste confligatis: versutus iste collectis spolijs iterum e manibus vestris effugiet, quod calamitate proxima docti, recenti memoria [orig: memoriâ] tenere merito debetis; atque iterum vos taedio longae professionis, aut praetextu hyemis, alteriusue cuiuspiam rei dimittetis exercitus, scilicet, quia leuis caussa sit, quae vos ad hostem persequendum stimulet. Quod si tertio Tyrannum cupido capiet inuadendi Germaniam, ipsique redeundi dabitur locus, pari modo (quae tamen omnia Deus auertat) vastabit Sueuiam: quod si tandem arma ad hostem persequendum sumere volueritis, vereor ne nimis sero id fiat. Nam hae regiones fi vastatae fuerint, et vires vestrae distractae, lacerataeque multum minuentur, et animi non parum concident: hosti vero illa vastandi felicitas subdet spiritus, et vestram conspiciens socordiam, dominandi libidine inflammabitur, ac reliquas regiones pro sua commoditate inuadere audebit, vestris fortunis ditatus in dies sperabit maiores: vestram ignobilem, et saepius tentatam patientiam superbe, insolenterque contemnens, magis in furorem vertetur. Germaniae igitur dignitas, et necessitas exposcunt, vt hostis regiones petatis, quas amittat, vel vobiscum confligat necesse est. Non enim se

in tuta recipere poterit; nam non multa loca habet munita, quippe cuius rabies nobilissima quaeque oppida excidio, ac ruinis dedit, et plaerasque arces munitas euertit, et solo adaequauit, quae res in aciem extrahet vel inuitos, vltimaque audere, et experiri coget. Veteres Germani, quod iterum, atque iterum dico, saepius patriam agminatim egressi, regiones bellicosissimas subegerunt, atque eas inter se sunt partiti. Quid obstabit, quo minus hoc tempore idem fiat? armis scilicet nos caremus; hostis vero his ipsis instructus est: At Germania nunquam plura, nunquam meliora arma, quam hodie habuit; Turcae vero, si nostris conferantur, videntur inermes. Nam gladij eorum, cum his, quibus milites nostri in bello vtuntur, collati, cultri esse adparent. Hastas illi fragiles et cauas gerunt; vestri duras, et solidas, atque etiam multo longiores: Arcus illi manibus tendunt; vos instrumentis ferreis, eoque fortius ferire soletis: Capita illorum mitra vel pileus; vestra galea tegit: vos lorica [orig: loricâ] et thorace estis armati; illi culcitra [orig: culcitrâ] induti sunt: vos Caballis; illi equis, ne dicam mannis, vtuntur: Nam Cameli magis gestandis oneribus, quam bello gerendo vsui sunt. Et profecto vos dum res ludicras exercetis, vel ad conuentum aliquem proficiscimini, magis quam ipsi, quum ad bellum eunt, armati estis. Sed equites Asiani crebras sagittas in altum aerem eiaculantur, quae in modum

grandinis glomeratae, in milites decidunt: his sagittis milites primam pugnae procellam sustinentes, qui ante medium agmen quadratum procedent, si fuerint inermes, clypeos aut scuta obijciant, sin armati, tam facile sauciari non possunt.

Sed manuarias bombardas plurimas Ianitscheri habent, contra quas nulla armatura satis tuti esse possumus: quast vero vos harum inuentores, non plures ipsis habeatis, et melius tam vos, quam Hispani, et Itali ijsdem vti possitis.

Sed transfugae Itali inter Ianitscheros apud Turcam sunt, his ipsis et armis instructi: Sint; at quam pauca eorum manus est, et certe omnes lapsi cuiuscunque gentis fuerint, vbi viderint vos fortiter dimicare, poenitentia ducti, arma in hostes fidei pariter vertent, aut si id non fecerint, difficile vobis erit tam paucos Italos nunc vincere, quos saepe ante multos vicistis?

Sed dum castra mouebimus, et exercitus proficiscentur, celerrimi Turcarum equitatus incursiones non poterimus vitare: Non desunt vobis bigae bellicae, quibus cincti, vbi visum fuerit, earum caudas ferratas, vna cum bombardis impositis hostibus obuertetis. bigis etiam proximi sint, liceat mihi in re noua, nouo verbo vti, alij bombardarij, qui equitis ferocis, minime vero stabilis impetus facile repellent.

Sed equitatus Turcicus, vbi iam confligendum fuerit, ad latera discedere solet, vt acies aduersae improuisis magnarum bombardarum ictibus frangantur, et turbentur, quo modo Selimus Persas vicit, et Solimanus Vngaros. Id quum non lateat vos, in medio collocabitis latos peditum ordines, qui vt euitent eiusmodi fulmina, se submittere possunt, et mox surrecti hostes inuadere, nec vestrae bombardae tam leues, quam graues sunt ociosae. Hanc autem pugnandi rationem seruabitis, vt tota vi quadratum peditum agmen inferat pugnam; tam vero dextrum quam sinistrum cornu, quorum vtrumque constet ex equitibus, et bombardarijs, et inferat, et quum res postulauerit, arceat. Bigis autem et bombardis cauebitis, ne bis, qui erunt a tergo constituti, si circumueniri se ab hostibus viderint, terror et fuga inijciatur.

Sed Turcae fuga simulata nostros aut insequentes trahent in locum aliquem insidiarum, vt subito aduersi, et vndique inuadant: aut effuse praelatos multi paucos ab tergo saltem adorientur: Vos igitur hostes primo statim incursu pulsos, et callide fugientes cautius persequimini, aique in tempore copias in castra reducite, nec vnquam temere terga vertentes pertinaciter, et longius insequimini, nisi iam ipsis magna ex parte caesis, et castris captis, quasi debellatum fuerit.

Sed commeatu interceptos nostros, inedia et siti maceratos, confectosque oppriment, anteaquam iustum praelium iniuerint: Ne penuria rerum vestros exercitus exclusos a commeatibus absumat, a Danubio, aut alio fluuio nauigabili non erit discedendum: vel si omnino discedendum fuerit, arcem, vrbemue nullam relinquetis a tergo non captam, aut saltem non obsessam.

Sed denique dicent, animus non est nostris, qui fuit olim: At idem plane est, et longe maior prudentia, quod superiora bella satis indicant. In hoc vero, quum nemo non libens nomen dederit, quis non credit, milites nostros, quam alias [orig: aliâs] vnquam animosiores futuros? maxime quum non Germanus Germanum ferret, non Christianus Christianum, sed Germanus Turcam, Christianus Mahometanum.

Haec vero dixi, non vt vos duces belli clarissimos docerem rem militarem, sed vt hominibus temerarijs ostenderem, Turcam hostem esse non negligendum, formidolosis non tantopere timendum.

Postremo dicet aliquis, si contra Turcam ea, qua dicis, ratione bellum gesserimus, aureo hamo piscabimur, et impensae maiores, quam fructus erunt: Quod vt verum sit, ita Germania cum tanta sit regio, quantam esse iam indicauimus, maximos belli sumptus sustinere potest:

et vos nihil non impendere debetis, vt regiones a calamitate liberentur, quas etiam a metu calamitatis liberari oportet. Perpessa est iam hoc grauissimum malum Austria. Tremit Styria propter periculi imminentis magnitudinem. Carentana tota metu quasi abiecta est. Carneola nunquam est ab hostium incursione secura. Pauet praeterea vehementer Baioaria, perterrita est Marauia, trepidat Silesia, atque hae omnes regiones vno ore vos, vt sui rationem habeatis, rogant, vestram opem postulant, auxilium expectant, quibus est a vobis mature consulendum. Quod nisi fiat, summo belli periculo, et perpetuo irruptionum metu regiones ipsae deserentur. Quis enim agrum sedulo colet, cuius frugibus an vti poterit, quum semper in dubio sit? quis plantabit arbores, quarum fructus an carpere, et gustare sibi licebit, qui nesciat? quis pecora pascere audebit, qui nunquam a praedonis celerrimi aduentu se sciat securum? quis denique merces inuehere voluerit, quum sibi timendum sit, antequam eas vendere possit, Turcam raptas auehere? Quod si agricultura deseritur, negligitur pastio pecorum, arborum plantatio cessat, mercatorum negociatio quiescit: actum est de qualibet regione etiam fertilissima: quae res in primis vobis curae esse debent. Nisi enim regionum salus fuerit seruata, vestri imperij dignitas diu, non poterit stare.

Quod si qui sunt, qui et ipsi ijs subuenire nolunt, et aliorum honestissimos conatus subuertere nituntur, eos neque patriae, neque nomini Germano, neque Christianis rebus bene velle, sed Turcam clam in pectore alere, aut grauissimam et Germaniae maxime noxiam simultatem in corde gerere crediderim. Verum simultates, et dissensiones, etiamsi grauissimae inter vos essent, pro communi vtilitate, et macula illa, quam proximo bello Germania suscepit, eluenda, ponendae sunt. Concordes vero facile vos fieri posse, proximi motus, non sine summa optimi cuiusque laetitia satis ostenderunt. Nam omnes praeter spem multorum, vno animo, consilioque arma sumpsistis, et profecto vt vestra intestina discordia ab Vngaris quibusdam et alijs proditoribus vulgata Turcam in Austriam trahens bellum externum exciuit: ita pulcherrima, vt videbatur, concordia, quam primum Tyranno nuntiata est, eius animum prorsus deiecit, atque ipsum ex eadem Austria penitus expulit, adeo vt proximas etiam arces, quae sibi proditae erant, non auderet tutari, sed Vngaris sine suo praesidio relinqueret. Habet Turca discordiam pro praecipuo instrumento, quo potentissima quaeque regna funditus euertit. Ipsam itaque, si nulla fuerit, occultis artibus et dolis serere solet: nascentem, nulli pecuniae parcens, auget: sopitam, quibus potest modis, excitat: nouit enim, eam

vnum esse venenum, labemque regnorum. Atque his initijs imperium Turcarum sub Otomano primum se attollere coepit: hoc progressu creuit sub alijs, qui ipsi in regno postea successerunt. Hoc modo sub Solimano astutissimo, in suo veluti statu nunc consistit. Nam, vt inter multa pauca commemorem, atque ea solum, quae in Europa certum est contigisse. Quum Cantacuzenus cum Ioanne Palaeologo Imperatore Constantinopolitano dissideret, Turcae sub Rege eorum Orchane in auxilium a Cantacuzeno vocati, Europae primum arma intulerunt, deinde quum Palaeologus ipse, cui frater, Peloponnesi Princeps, et M. Craiouicus Bulgarorum Regulus bellum mouerant, accersisset sub Amurate filio Orchanis Turcas, strenue Imperatoris iuuerunt partes, sed Amurates hac occasione arrepta, imperij iuuandi praetextu, mox Callipolim, Philippopolim, Adrianopolim, cum alijs multis oppidis occupauit, Graecisque discordibus ademit. Nec quieuerunt Turcae Graecorum imperio fracto; sed Epirum, Dalmatiam, Illyriam, ac Mysiam tam superiorem, quam inferiorem suae ditioni subiecerunt, Principibus omnibus interemptis, vel fugatis. Nuper etiam, quum Ioanni Vaiuodae cum Ludouico Rege non satis conueniret, siue hac [orig: hâc] occasione motus, siue a Vaiuoda, quae fama est, Turca Solimanus in Regem sollicitatus, Vngarorum exercitum, cum quo etiam

Rex ipse perijt, fudit. Quin etiam proxime ab eodem Vaiuoda, in Ferdinandum Regem concitatus, non Vngaria [orig: Vngariâ] contentus fuit, verum [orig: verûm] etiam in Germania vestra grassari ausus, Viennam obsedit.

Videtis, opinor, Turcarum rationes, quibus amplissima, et potentissima regna subuertunt; imo iam sensistis, opinor, eorum astutias, nempe quod Vaiuoda ab ipsis instructus per suos, quosdam pecunijs corruperat, qui et arma parabant, et Vaiuodae iniquissimas partes extollere, et laudare, Regis iustissimas deprimere, et vituperare audebant. Quae res si non fuisset inuestigata, comprehensa, patefacta; quid futurum erat? quid aliud quaeso, quam quod Germania ipsa perniciem suam intra sua viscera aluisset? Alienum enim inimicum cauere possumus, domesticus hoc periculosior est, quo consilia nostra etiam intima facilius explorare, et hosti prodere potest.

Sunt acerba haec, sed longe acerbiora, agrorum vastatio, incendia, praedae, caedes, quae eius generis proditiones, et coniurationes consequi solent; quae omnia Vaiuodae consilijs, et Turcae viribus in Austria perpetrata sunt. et adhuc in Germania nonnulli inueniuntur, animo tam insignite [correction of the transcriber; in the print in signite] improbo et peruerso, pro [orig: prô] scelus! qui Vaiuodae caussas commendant; qui quid aliud agunt? quam quod hosti acerrimo beneuolentiam

concilient, et in Regem optimum odium inique concitent. Nam vulgus vt oderit, aut amet, narratione non minus falsa [orig: falsâ], quam vera [orig: verâ] commouetur. Atque ita sensim pestis quaedam nocentissima in animos hominum irrumpit, quae antea, quam eius venenum possit sentiri, vehementissime laesit. Sed quo vsque tandem sinitis improbos istos suasores impune inter vestros, atque adeo bonos viros agere? nocentissimos hostes inultos communi patria [orig: patriâ] vti? scelestos ac nefarios proditores hac vita, et luce frui? Ostendite vos viros esse patriae amantes, et scelerum vltores: atque omnes, qui Turcae, et Vaiuodae res commendant, si malignitate quadam animi ducti id fecerint, e medio tollite, tanquam intestinos hostes, et patriae proditores: sin simplicitate dolum non senserint, edicto aliquo graui, sed valde vtili patriae, compescite.

Porro schisma, quo Germaniae vnitas disrumpi videtur, per bonos et doctos viros auferri, aut ad minus sopiri potest. Nam ferro, si rem malis consilijs persuasi, egeritis, (id quod Deus prohibeat) et vires vestrae, quo nihil magis Turca exoptat, mutuo in summam vestram perniciem concident; et opes, quae in rem Christianam conseruandam, atque amplificandam erant conferendae, non sine subditorum maxima querimonia perdentur, qua de re non dissensionibus et factionibus domesticum bellum excitandum, sed

conditionibus aequis concordia, qua primo quoque tempore animi coalescant, quaerenda est. Aut si tam cito id fieri non potest; externus saltem timor interea vestros animos suspectos, infensosque inter se iungat, ne praelijs inter vosmetipsos saeuiatis. Quod dubio procul fiet, si res vestras crescere, et hostis ferocissimi minui ex animo volueritis. Vos autem id ipsum maxime velle, discordiamque vestram obstare nolle communi patriae saluti, nihil dubito. Quocirca posita [orig: positâ] simultate, et Germania [orig: Germaniâ] a proditoribus repurgata [orig: repurgatâ], bellum, quod in hostium regionibus geratur, decernite; a quo non ante vobis cessandum erit, quam Turca ex Europa expulsus, ex Africa, in qua Aegyptum tenet, eiectus, in Asia oppressus fuerit. Nam de imperio cum Tyranno certandum, nec finis vllus alius huius belli esse potest, quam perpetua victoria. Quocirca si vestrarum virium non esse putaretis, tam magnum, et tam diuturnum bellum gerere, socij belli sunt adsciscendi, qua de re iam paucis dicturi sumus.

Mihi profecto [orig: profectô] diuino quodam consilio, et prouidentia [orig: prouidentiâ] videtur accidisse, quod Turca nos Germanos infestet, hoc praesertim tempore, quo Imperatorem tantum habemus, vt Germaniae viribus suo quodam iure Hispanias, ac totam fere Italiam coniungat: quo te Ferdinandum Regem celeberrimum, qui praeter Boemiae regnum,

quidquid Vngariae adhuc tibi fidem seruat, nobis connectis: quo vos fratres praeclarissimam adfinitatem iunxistis cum Galliarum Rege potentissimo, et Lusitaniae ditissimo. Nam Anglorum, Scotorum, Danorum, et Suecorum Reges, praeterquam quod cum Anglo vobis adfinitas intercedit, Germanicae linguae, et Originis nomine vobis mutuam concordiam debent: quo Moschorum Principi pulcherrime vobiscum conuenit: quo denique omnes Christiani concordant, Polonis, et Venetis exceptis, quorum alteri cum Turca inducias habere, alteri foedus pepigisse dicuntur. Sed Reges Christianos, si vobis deuincti non essent, commune periculum, quod omnibus ex aequo imminet, ad concordiam, ac belli societatem vocaret. Neque prudenter dicerent Galli, aut Hispani; extra periculum sumus, hostis longius a nobis abest. dicebant etiam hoc Graeci, antequam Asia in Turcarum potestatem plane redacta esset; Vngari, antequam Graecia victa; Germani priusquam Vngaria vastata. Certe citius aliqua Galliarum pars vna deuastaretur, quam in potestatem hostis veniat tota Germania, quae vsque ad Oceanum pertingit; eaque parte, si vspiam, vrbes habet munitas, quaeque in ipso Oceano Insulas, vt supra dixi, praepotentes tenet. Neque Italia extra periculum est, siquidem Turca vel arma transdanubianis regionibus perdomitis,

per Alpes in venetos, et Langobardos vertet: velex Peloponneso traijciens mare cum exercitu Apuliam populabitur. Pars etiam Galliarum, et Hispaniarum, quae respicit Africam, nonne ipsa ex aduerso habet Mahometanos? quos quam facile est cum Turca conspirare, quum eidem superstitioni addicti sint. At Veneti, quibus cum Turca pax est, vt vestros honestissimos conatus, quia multum terra [orig: terrâ], plurimum mari polleant, iuuare, ita prorsus impedire non possunt. Quin etiam si contra Turcam vna vobiscum pugnare noluerint, quod tamen minime facient viri prudentissimi, timeant oportet, ne ciuitates impietate permotae, iustissime ab eis deficiant. deinde ne Turca potentior factus, vt ipsis olim Amurates Thessalonicam, et Mahometes Chalcidem, et Scodram, Baiazetes Methonem, Dyrrachium, et Naupactum ademerunt; ita Solimanus nunc Cyprum, Cretam, et Corcyram armis, et vi occupet. Nec Polonus, vbi audiuerit, vos magno, et constanti animo bellum in Christianorum hostem parare, alienus erit a vestris conatibus, et haud grauatim socia arma vobis iunget, vt qui memor sit, quid Ludouico Vngariae Regi, cuius pater tot annis cum Turcis inducias habuerat, tandem contigerit. Praeterea, etsi inter Polonos sint, qui Vaiuodae, atque ita etiam Turcae rebus consultum velint; tamen maxima, et

Quum igitur omnes, quotquot Christi nomine gaudemus, in eadem naui simus, uel eisdem agamur procellis, uel in eundem securitatis portum deferemur. Non enim Germania [orig: Germaniâ], si ipsam vincere posset, hostis auarissimus contentus esset; sed Italiae diuitijs, Galliarum opibus, Hispaniarum fortunis inhiaret, ac nunquam, dum Regis aut Principis superesset nomen, quiesceret, sed carnifex ille omnibus insidijs et ferro sanguinem vitamque eripere conaretur: imo iam ante victoriam vobis vincula, verbera, supplicia nimis atrociter minatur. Verum nihil hac parte timendum nobis est nam pulchre Christianorum regna potentissima et opulentissima Dei nutu et consilio hodie consentiunt. Vnde non difficile vobis erit minas istius eludere, atque gladios in vos districtos a ceruicibus vestris reijcere, et in ipsius caput impingere. Nam mihi huic familiae Otomanorum scelestissimae suum exitium iam plane videtur instare; huic regno Turcarum cruentissimo suum impendere [orig: impendêre] fatum; huic denique sectae perditissimae suus interitus imminere; Cuius rei certissimum indicium esse puto pulcherrimam illam concordiam vobis, ac reliquis Christianis Regibus, et Principibus diuinitus nunc datam atque oblatam; quae si Maioribus vestris fuisset, tot et tam nobiles vrbes et regna Asiae adhuc

Christianis starent, Constantinopolitanum imperium in hostium non esset potestate. Vigerent in Graecia bonae artes, in qua inuentae, et excultae sunt. Floreret ibidem pietas, vbi olim floruit maxime. Nunc tot regna abrepta nobis sunt, et ita vastata, vt per multos annos vix aliquantum recreari, in antiquum statum nunquam fortasse restitui possint. Graecia impia pene est, et nulla non barbara regione indoctior. Sed ista omnia vt non sine maximo dedecore amisimus, ita summa cum laude nunc poterimus recuperare, quum quasi totius Christiani nominis potestas coniuncta sit. Quamobrem facile vobis erit classes comparare omnibus rebus ornatas, atque instructas, exercitus maximos et fortissimos colligere, eosque annis aliquot alere perpetuis, atque contra hostem terra [orig: terrâ], marique gerere bellum. Agite igitur Rex, et Principes Inclyti, hoc bellum gloriae plenum quam primum decernite, socios belli adsciscite tempore satis maturo, proximo statim vere inchoate, vt hostes poenam suis crudelissimis sceleribus dignam suscipiant, et vires eorum atterantur, ne posthac nocere possint, contundaturque superbia, Deo pariter et hominibus inuisa: vt Christianae regiones iam suis rebus diffidentes confirmentur; nuper misere afflictae vestris erigantur viribus; olim perditae recuperentur: vt denique a vobis splendidissimae

vestrae defendantur fortunae: bonae literae, quae vestra praeclara facta narrent posteris, vindicentur ab interitu: pietas et sanctissima nostra religio in suo vigore conseruentur.

ILLVSTRISSIMO PRINCIPI FERDINANDO, VNGARIAE, ET BOEMIAE REGI, MAGNO HISPANIARVM PRINCIPI, ARCHIDVCI AVSTRIAE, Laurentius Bermannus, S. D.

QVVM nuper, illustrissime Rex, in orationem Georgij Agricolae Medici, quam de bello aduersus Turcam suscipiendo conscripsit, incidissem, mirum dictu, quam placere coeperit, non eo quidem nomine, quod calamitates, quas Germania superiore anno passa est, ante oculos ponat, (quis enim illas sine gemitu et luctu commemorari audiat?) sed quod omne Tyranni istius crudelissimi imperium, quod plaerique magno suo, et publico malo exoptare

videntur, sic explicet, vt nemo, saltem bonae mentis, non debeat iustissimis odijs, iraque in latronem illum commoueri, qui nulla [orig: nullâ] iniuria [orig: iniuriâ] prouocatus, tot mala Christiano orbi intulerit: Tum denique quod rationem indicet, qua iste debellari, opprimi, et maxima cum Germaniae gloria extingui possit: quibus omnibus. Vir ille studium suum in patriam facile declarat. Quum igitur te autore bellum decernendum, tuis auspicijs gerendum speremus, et haec oratio nihil agat aliud, quam vt omnes tecum huc cohortetur, digna visa est, quae ab omnibus legatur. Eam itaque, Inclyte Rex, tibi dedico, subque tuo nomine in publicum exire volo, futurum fortasse, vt si non omnes, certe optimos quosque ad hoc bellum sequendum alacriores reddat. Quis enim vir fortis ad id ipsum non vltro cupiat signa tua sequi, Ducis videlicet iam inde ab atauis fortissimi, prudentissimique? Nam vt omittam Rudolphum Habspurgi Comitem, primum tuae familiae Imperatorem, qui Ottocarum Boemiae Regem bellicosissimum vicit: vt deinde Albertum, qui in Turcam exercitum duxit: certe Maximilianum auum tuum nostro seculo rei militaris peritissimum, et

multis bellis, victorijsque clarum nouimus omnes, in cuius castris me olim militasse, non paruae mihi gloriae duco. Qui nisi morte ipsi matura [orig: maturâ], sed intempestiua [orig: intempestiuâ] Reipublicae subtractus fuisset, iamdudum impius iste sceleribus suis debitas poenas luisset. Hos omnes tu, vt fortitudine, prudentia [orig: prudentiâ], nobilitate aequas, ita potentia longe antecellis. Nec sumptus deesse poterunt. Nam si quondam Germani, non coniuncti quidem illi, sed nunc Franci, nunc Sueui, nunc Saxones saepius expeditiones modo in Italiam, modo in Galliam, modo alio, atque alio parare potuerunt, quanto magis hoc tempore, regione multo cultiore, et rebus omnibus ad bellum necessarijs abundante, quantumuis magno bello sumptus sufficient? Tu tantum, inclyte Rex, accingere, pijs armis patriam, et patrias religiones tuendo Deum Optimum Maximum tibi amicum facito, nomen tuum apud posteros immortalitate consecrato, et munusculum hoc regia illa animi tui magnitudine suscipito. Vale, ex valle Ioachimi, XV. Calend. April. Anno M. D. XXX.

IOANNIS BAPTISTAE RASARII, DE VICTORIA CHRISTIANORVM ad Echinadas, Oratio. ITEM: IOANNIS STVRMII EADEM DE RE, AD PHILIPPVM HANOICVM, ET Ludoicum VVitgensteinium Comites: duae epistolae. AD PHILIPPVM COMITEM HANOICVM IVNIOREM.

AD Ludoicum VVitgensteinium Comitem misi Rasarij orationem de clade Turcica: addidi etiam Epistolam, et meam sententiam de hoc hoste persequendo. Vtrumque mitto ad aequitatem, et authoritatem iudicij tui: quod cuiusmodi futurum esset, in adolescentulo animaduerti: quale iam sit, ex multorum sermonibus audio. Leges quas

nomino, non pono, scio varias daturas esse occasiones ad interpretandum, et ad calumniandum. Expectabo famae impetum; quem facile paucorum dierum sermonibus potero depellere. Verum velim hos sermones non fictos esse, vt esse solent: et nos aliquando inter nos in vtramque partem de tota ista societate, et de ratione belli Turcici, quae optima sit ratio eius conficiendi, inter nos disserere. qui etiamsi triduum requirant: tamen cogitandum est, hunc Annibalem non vno praelio superari posse. Haec ego paucis: sed Dasypodius noster, pro commentario est; qui has reddit. Vale.

IOANNIS STVRMII EPISTOLA DE SOCIETATE CHRIstianorum, et pecunia militari ad Ludoicum comitem VVitgensteinium.

EODEM prope tempore, Ludoice Comes, et tua mihi Epistola reddita est, data decimo octauo Calend. Ianuarias: et oratio allata de Epirotica victoria, venetijs a Rasario habita. Ergo eadem pene hora, et tuae litterae me reficiebant,

plenae prudentiae atque humanitatis; et recreabat me litteratissimi hominis latina puraque oratio. Eam tibi Venetijs diuulgatam, et in nostra vrbe meo suasu rursus a Librario exaratam mitto: vt inter apophoreta aliorum, hoc quoque meum Xenium, quatuor nummorum, vt est apud Martialem, habeas.

Quod conquereris, non adesse in communi calamitate depellenda, et in tali et tam necessaria caussa eos, quos adesse decebat: id etiam metuo: ne in hoc Venetorum periculo eueniat: quod ab illo populo principium quidem sumet: sed in nobis certe desinet, nisi occurramus.

Est profecto praeclara, et gloriosa, dignaque triumpho victoria, inuisa, et non audita nostra, Patrumque memoria: et tanta clade, tot, talibusque detrimentis immanissimi hostis comparata: vt etiamsi quid metuat, non sentiat; tamen quod doleat, sane sentiat. atque vtinam vt Actiacum praelium; quo Antonius et Cleopatra eodem in freto superati sunt: finem fecit ciuilis belli: sic etiam haec clades finem ostendere posset earum calamitatum, quas reliqui populi Christiani nominis a crudelissimo et superbissimo Tyranno metuunt: nisi crudelitas illius

maioribus viribus reprimatur. Sed extimesco mediocriter: cum cogito, et quam nos parum prouidemus: et quas iste hostis iras habeat: quos apparatus bellorum instruat: quos exercitus meditetur: quot qualesque crudelitates moliatur, vt vlciscatur, vt maculam hac clade inustam immanitate armorum, aut eodem si possit mari eluat, aut si non possit in hoc tempore: propter iacturam factam: tamen terra deleat: quae prope nusquam nostra culpa clausa est.

Socij belli huius Maximilianum Imperatorem ad hanc societatem excitant: Veneti etiam ad Electorem Palatinum, et reliquos, vt audio, Principes imperij scribunt, vt opem ferant. Vestrum est, qui in nobilitate non infimum locum tenetis, vestris adesse consilijs atque industria: Nos vero qui ex humili loco vos adspicimus, nihil aliud possumus, quam optare, vt omnibus opibus, atque viribus tandem repugnandum esse omnes Christiani orbis Principes cogitent. Sed optare possum propter solicitudinem: consilium dare non possum propter inopiam: et si quid consilij esset; tamen id metus potius exprimit, quam ingenium inueniat. Video enim quaedam, sed vt

magis magna sint optatis: quam vt argumentis pondus habeant. et tamen in eam sententiam descendo, vt inter amicos non verear dicere: et resistendum esse huic communi, et perpetuo hosti: et ipsum superari posse.

Nam tametsi vires colligat: magnas copias et terra et mari paret: et si quando maiores eius, in primis pater eius, vnquam ostendit: quantum possit: hoc hunc magis elaboraturum verisimile sit, quo patre vult non solum potentior, verum etiam felicior videri: tamen incredibile est, quanto cum metu hic conatus sit coniunctus: et in huiusmodi tyranno quantum dolorem vulnus acceptum concitet: non solum ad audaciam et temeritatem: sed etiam ad metum, et ad fugam: si hunc impetum armorum primo quoque tempore possemus reprimere.

Et Deus in ipso conflictu classium: conuersione ventorum declarauit: vtrius partis velit esse victoriam: et qui mari, et in classe adfuit: eundem etiam terra, et in acie adesse posse: atque etiam velle confidimus: cuius caussa hoc bello agitur, IESVM Filium Dei, Conseruatorem humani generis. Qui in Epiro, et ad Echinadas victoriam dare potuit,

idem in Dalmatia, et Pannonia salutem poterit perpetuam, et sempiternam gloriam concedere.

Vides quid optem Ludoice Comes: animaduertis vnum mihi in optatis esse; vt Imperij Principes, Caesaris auspicijs socia arma contra hunc hostem conferant. Quid ais inquis? an non vides, quid contra dicatur? Primum cur Venetis suppetias, qui huc vsque spectatores fuerunt aliarum calamitatum? aliquando etiam authores? Deinde eosne tu iuuandos putas, a quibus non minus periculi est, quam a Turcico furore, si hoc bellum possent conficere? Postremo, vnde tanta pecunia, quantum hoc bellum requirit: praesertim in hac difficultate annonae: et post tantos sumptus atque impensas factas superiore proximo Sigettano detrimento?

Fuerunt quidem spectatores Veneti: et otio atque pace annos multos frui ipsis datum est. At quid alij faciunt, qui pace fruuntur, quam vt spectatores sint castrensium furorum? Quod a se bellum saepe deriuarunt: idem alij multi Reges, et Caesares fecerunt, et nobis optabile esset, posse a nobis Sophum Persarum Regem aduersus Turcas concitari:

et hunc pro nobis bellum gerere. Hoc enim semper maximis viris in magistratu propositum fuit, a se et suis arma auertere. Cur vero potentia Pontificiorum nobis metuenda sit, parta [orig: partâ] victoria [orig: victoriâ], non video. Facere officium debemus, qui Christiani sumus: etiamsi singulis pereundum sit. Cur non Christianus faceret: quod optimus quisque faceret, vt improbum, vt crudelem, vt tyrannum [correction of the transcriber; in the print tyranuum], vt eum ipsum, qui sibi suisque metuendus sit, sanet, si posset? In Dei potestate consilia hominum posita sunt: Is Deus, Deus inquam exercituum; Dominus inquam IESVS dixit: Diligite inimicos vestros: bene meremini de ijs, qui oderunt vos. Qui istud iubet nos facere: Is etiam potest defendere nos: si hoc nomine sit adeundum periculum. Deinde si pax inter Imperij Principes constituta est: et depositum religionis dissidium Caesarum authoritatibus: cur idem fieri in hac societate non possit?

Quod impensas metuimus: quod sumptus deprecamur: quod pecuniam excusamus: neque istud video quicquam habere ponderis. Bello Euangelico, quod Carolus Quintus maximus Princeps, et

summus Imperator gessit: pecuniae difficultatem homines excusabant, et quanta post inuenta est? Opinor enim, Ludoice Comes, hasce voces, et hoc siue telum, siue detrimentum, in multorum adhuc infixum esse memoria. Ego vero [orig: verô] in huiusmodi quaestionibus deliberandum esse puto: imo in hac ipsa caussa considerandum esse arbitror, primum quale iam tempus sit, et quanta oportunitas: occupandi fauces, et loca munita per hanc hyemem totius Vngariae: dum in hybernis Turcae latent: et non aeque atque nostri milites frigorum sunt patientes. Deinde quanto minore exercitu haec loca contra aduentantem aestate hostem queant defendi: quam si negligatur in hoc tempore occupatio. Aut si opus sit exercitu: aut si omnibus viribus, opibus, copijs, repugnandum sit: an non sit ratio pecuniae conficiendae? Equidem paucas leges opto obtineri posse, atque promulgari: quarum authoritate puto necessariam pecuniam Ducibus nostris non defuturam. quarum vna est, de aerario, et quaestura Imperij: altera de beneficijs demortuorum: tertia de sortibus: quarta Lex epularis: quinta de clientelis Imperij: sexta de nouis colonijs. His inquam

sex legibus fore puto; vt nullo tempore deficere nos possit pecunia: vt annos non paucos exercitus in castris esse possit, et progressus facere: idque nullius viui mortalis detrimento: saluis fundis Ecclesiasticis: nulla huius ordinis iniuria; nulla vllius ordinis querela: nullo tributo populari: consentientium omnium voluntatibus. Quas, inquis, tu nobis hic [orig: hîc] leges nominas; vbi illae scriptae, vbi latae, vbi fixae? Nusquam inquam: sed nullus labor est, et leges hasce conscribere, et illis authoritatem adiungere, et rem conficere; sine qua nullum bellum vnquam potuit consistere. Verum de his coram cum placebit, aut per litteras, si erit otium: et si requiris.

Ad Rasarium redeo, et ad orationem eius, et ad gloriam eorum, qui non solum victores superstites sunt: sed etiam eorum, qui victi, sese pro patria et religione deuouerunt. Vnum certe vellem adhuc viuere, et fructum diutissime virtutis suae accipere Barbaricum: qui tam prudens fuit, vt videret necessarium esse pugnam committere; tam sapiens, vt animaduerteret, hostem vinci posse: tam bonus, vt Ioanni Austriaco non veritus sit supplex fieri. et hunc ipsum fortissimum

classis Ducem, et quasi Proregem; animaeque magnae, vt Horatius ait, prodigum, si necessarium sit; hunc ipsum inquam, siue Ducem, siue Proregem, opto vt multis lustris hac fruatur gloria: cuius sapientia tanta fuit in deliberando, vt viderit, necessarium: tanta animi altitudo in periculo, vt vitam contempserit: tanta alacritas, vt in ipsis vndis, atque procellis fortissime pugnarit [orig: pugnârit]. Omnium et eorum qui occubuerunt, et qui salui euaserunt salutem volo, gloriam volo; atque vsque adeo istos complector, vt etiam velim Venetorum magnas illas nauium moles, quibus acies hostiles effractae sunt: sensum habere huius praeclari facinoris: dignas, me Christus, quae perpetuos in Armamentario instauratores, atque custodes habeant. Vale mi Ludoice Comes, Salue atque vale. Argentorati, septimo Idus Ianuarij, Anno 1572.

IOANNIS BAPTISTAE RASARII, DE VICTORIA CHRISTIANORVM AD ECHINADAS ORATIO, AD principem, et Senatum: habita Venetijs, in Templo Diui Marci, 14. Calendas Nouembris, Anno M. D. LXXI.

QVod a Deo optimo maximo quotidie precabamur, Serenissime Princeps, Illustrissimi Legati, et patres amplissimi, vt postquam exarsit hoc exitiosum, crudeleque bellum, quod immanissimus Turcarum Tyrannus contra Rempublicam intulit, ille periurij ac violati foederis poenas daret: id summo Dei beneficio sumus his diebus cum maximo totius Christiani nominis gaudio cumulatissime consequuti, quod quidem animos hominum eo maiore laetitia compleuit, quo minus erat hoc tempore tale quicquam expectatum. Quare si vnquam vllum fuit tempus, in quo Deo Optimo Maximo gratiae fuerint agendae, hoc profecto esse existimandum est, in quo cum multa diuinitus contigerunt, tum vel maxime, quod hoc vno praelio confecto nostra libertas, quae in periculum vocari videbatur, est

plane constituta: quod XL. veteranorum hostium millia caesa, captaque dicuntur: quod viginti millia Christianorum, quae annis superioribus barbari captiua fecerunt, sunt in libertatem vindicata. denique quod hostibus est data cupiditas, de summa rei nauali pugna decernendi: vt vos victoriam tantam adipisceremini, quantam nunquam adhuc Christiana Respublica ab importunissimo hoste reportauit.

Cum enim Turcarum saeuissimus tyrannus, qui cum nulla societas foedere vllo confirmari potest, nouo regno inflatus, et tam amplae fortunae insolens, a suis purpuratis dominandi cupidissimis, assidue instigaretur, et irritaretur, vt ictum paucis ante diebus cum Republica foedus frangeret; id ille nulla ratione aut diuini, aut humani iuris habita, sine cunctatione facere non dubitauit. Quamobrem Pius V. Pontifex max. vir sanctissimus, et vel hoc vno nomine de Republica Christiana optime meritus, in hoc studium sedulo incubuit, vt Philippum, Regem Catholicum, et potentissimum, ac pietatis Christianae studiosissimum cum Republica foedere iungeret, ac se ipse, suasque opes eodem foedere deuinciret: vt communi consensu, iunctisque viribus incitatos teterrimi hostis impetus retardaretis, nefariosque conatus comprimeretis, quod non minus patria [orig: patriâ] caritate, quam auctoritate, qua proxime ad Deum accedit, ipsum esse consecutum

perspicimus. Itaque cum bellum tam graue, tamque periculosum vobis a potentissimo tyranno inferri videretis, in quo non de dignitate, aut aliqua Prouincia, sed de vita, et toto Imperio: neque ad victoriam vsque, sed ad caedem pugnandum erat: primo quoque tempore de Imperatoribus ad tam necessarium, atroxque bellum deligendis, et tantis rebus praeficiendis, erat accuratissime statuendum. Nam et maximas classes maximis hostium classibus, et summis illorum peritissimisque Ducibus maximos vestros, prudentissimosque Duces opponi oportere perspiciebatis.

Sed non fuit difficile, in tam illustribus, et ad laudem natis hominibus tres reperire, qui tanti belli molem sustinerent. Vnum enim fere omnes designabant, atque in illum vnum intuebantur, qui inter omnes eminebat. Is est Ioannes Austrius, Caesaris Caroli V. Augusti, summi omnium Imperatoris filius, et Philippi, Catholici ac maximi Regis frater, iuuenis tanta virtute, vt facile appareret, hunc caeteris omnibus esse anteferendum. Nam paullo ante in tumultu Baetico suam foelicitatem, auctoritatem, reique militaris scientiam omnibus mirifice probarat [orig: probârat]: cum suo quasi aduentu innumerabilem Maurorum exercitum profligasset: Ducemque illorum ad desperationem perduxisset: vt omnes motus immortali cum laude pacärit, et illius

regni populos Philippi Regis dicto audientes facile reddiderit. Is igitur iustissimis de caussis est Hispaniensis classis Imperator declaratus, ea [orig: eâ] auctoritatis, vt quod communi consilio ab ipsis Imperatoribus decretum, constitutumque sit, ipse exequatur, atque conficiat: et ad ipsum Imperij summa respiciat. E Romanis vero Proceribus, quos appetentes gloriae, atque auidos laudis semper fuisse cognouimus, Pontifex Maximus e Columnia familia, rebus omnibus praecellentissima, delegit M. Antonium, Principem optimum et de Christiano nomine optime meritum, quem suae classi praefecit. Vobis autem cum in hac luce hominum multi suppeterent Duces praestantissimi, et singulari fortitudine, eximiaque prudentia [orig: prudentiâ]: tamen cunctis suffragijs Sebastianum Venerium, rerum maritimarum peritissimum, virum fortissimum, et bello ac pace clarissimum, Imperatorem vestrae classis declarastis. Itaque cum omnes foederati prompto in Christianam religionem animo maximas aedificauissetis, ornauissetisque classes, neque propter longinquitatem, interuallaque locorum vnum in locum statim conuenire vestri Imperatores potuissent: effectum est, vt Turcae et terra marique praepotentes, et omnes despicere, ac floccifacere viderentur. Nam vt primum classem instructam eduxerunt, quod suis inceptis fortuna valde fauisset; se quoque eandem

viam posse insistere arbitrabantur. Ita superato Hellesponto, lecta [orig: lectâ] ora [orig: orâ] Mysiae, Ioniae, et Cariae, recto itinere Rhodum, deinde in Cretam profecti sunt: atque ibi e nauibus egressi, cum non mediocre detrimentum accepissent, reliquas Insulas praedandas, vastandasque sibi proposuerant. Interea vero Pontificiae, vestraeque classis Imperatores, vt se cum regia classe coniungerent, in Siciliam profecti erant; ac Turcis liber aditus ad vestras Insulas, vestrosque portus patebat. Cumque illorum classis trecentarum esset nauium, in quibus ducentae triginta triremes, sexaginta biremes, ac caeterae lintres, ac celoces erant: toto mari praedabundi volitabant. Itaque Cythera, Zacyntho, Cephaleniaque Insulis euastatis, et Corcyrae suburbijs incensis, in Rizonicum vsque sinum peruenerunt, ac nonnulla Epiri, Illyricique castella non satis munita, quae metu sibi consulere nesciebant, in deditionem acceperunt. Sed cum Turcarum Dux vestram nancisci classem non potuisset, nostrosque de pugna nauali cogitantes, atque id iam in animo habere constitutum audiuisset; in Graeciam reuersus, in Corinthiacum sinum inuectus est, vt militibus ex Achaia, et Peloponneso praeter numerum legionum accitis, ad Christianam classem paratissimus reuerteretur. Quocirca collecta [orig: collectâ] ibi, quam maximam potuit, iuuentute, et Praetorianis omnibus, caeterisque

egregijs militibus euocatis, et in classem impositis, et voluntarijs etiam illuc ex multis locis confluentibus, de summa rei sibi decernendum esse constituerat. Interea vero Imperatores vestri Messanae de bello gerendo consilia conferebant. Nam Austrius Princeps excellentissimus, tantae spei plenus de pugna disserebat, vt ex eius oratione, oculis, fronte, vultu denique certissima laetissimaque victoria portenderetur. Nec minus alacriter de re bene gerenda loquebatur M. Antonius Columnius, qui vsque ab initio huius crudelissimi belli, omni opera omnique studio in hanc curam incubuit, vt Christianae Reipublicae iniurias vlcisceretur. Omnia praeterea, quae ad victoriam adipiscendam pertinerent, afferebat Sebastianus Venerius, senex prudentissimus, qui vt optimum ciuem decet, patriam in oculis gerebat: imminens ei periculum cernebat; et eidem opem ferre omnino cupiebat. Quid dicam de Augustino Barbadico, quem vos, freti summa [orig: summâ] eius prudentia [orig: prudentiâ], singularique animi magnitudine, vestrae classis praefectum esse cum Imperatorio imperio iusseratis? Cum enim nihil esset eo propter eximia bona et animi et corporis amabilius, tantopere patriam ipse diligebat, vt res suas omnes contemneret, modo Reipublicae dignitatem, salutemque patriae tueretur. Is enim neque cunctandum, neque procrastinandum esse multis rationibus disserebat. Aduenerant

etiam ex Creta duo classis legati cum LX. triremibus, Marcus Quirinus, et Antonius Canalis, Duces impigri, et quos mirum in modum hostes formidabant: qui cum omnia hostium consilia in itinere explorassent, ita certe de victoria loquebantur, vt eam prope habere in manibus iudicarentur. Idem caeteri omnes classis Legati, idem omnes trierarchi, idem alij plaerique illustres, et praestantes viri confirmabant. Cum igitur vestri Imperatores omnino decreuissent, nauali prelio cum Turcis dimicare, hoc suscepto propositoque consilio, vt veros Christianos decet, coeleste auxilium esse implorandum, et a numine diuino opem petendam censuerunt. Itaque ante profectionem in publico sacrificio, quod summa [orig: summâ] religione, incredibilique ceremonia [orig: ceremoniâ] pro salute Reipublicae Christianae fiebat, a Deo Optimo Maximo pacem ac veniam petierunt: deinde suas noxias Sacerdotibus confessi sunt: denique erratis expiatis, sacrum Christi corpus sumpserunt. atque id a toto exercitu, vno eodemque tempore pie faciundum curauerunt, hisque rebus rite peractis, tanquam diuino praeeunte lumine, simul iuncti omnes, atque concordes Corcyram secundo vento petierunt. tum Cephaleniam praeteruecti, ad Oxias, Echinadasque peruenerunt. Stabat tum forte in portu Naupacti Turcarum classis, et aliquem de Christiana classe nuncium expectabat: siquidem

eius Dux multos iam praemiserat speculatores vt nostros venientes, et imparatos aggrederetur. Cum igitur ei de classis aduentu esset allatum, tanta spe castra mouit, vt non sibi ad praelium, sed ad praemium: non ad communem belli Martem, sed ad exploratam victoriam veniendum esse arbitraretur. Iam enim opinione omnia ceperat, totamque Christianam classem aut depresserat, aut captiuam in triumpho ducebat. neque pluris ille amens et vecors praestantissimos Imperatores vestros, militesque fortissimos faciebat, quam si inanes propugnatorum naues esset inuasurus. Ille cunctationem nostrorum, timorem; ille consilia, temeritatem nominabat. Mouit igitur Naupacto, et velis ventisque ferentibus ad nobilitandas sua clade Echinadas, quae pari fere spatio a Naupacto, et Patris distant, se ludibundus conferebat: vbi nostri constiterant, vt Ioannem Cardonam, Siculae classis ductorem, omni laude cumulatum, quem cum octo triremibus ad exquirenda Turcarum consilia iam praemiserant, expectarent, et certiore itinere ad classem illorum inuadendam pergerent. Cum ecce vno tempore et Cardona redierat, et hostes in conspectu fuere [orig: fuêre], vt ad componenda armamenta, et expediendum remigem ac militem ad imminens certamen, nisi ante parata fuissent omnia, vix satis esset temporis. Et tum forte sub idem tempus vis venti omnis

cecidit: vt hoc praesidio hostes nimium superioribus rebus elati, inflatique priuarentur. O diuinam prouidentiam! Quis hoc non miretur? Quis hoc diuino factum esse numine non fateatur? Quod etiam eo clarius atque apertius intelligi potest, quo minus ventis secundis, et coelo sudo sex iam diebus vsa erat nostra classis: vt omnia illis secunda, nostris aduersa esse viderentur: ac tum mutata [orig: mutatâ] rerum omnium ratione, nostris victoriae spes affulserit. qui etiam, quantum humano prouideri consilio poterat, ita parati ibant, vt non possent nisi victores euadere. quod vt melius appareat, classium ordinem paucis exponam. Prouehebatur Christiana classis ita instructa, vt dextro in cornu Ioannes Andreas Auria, magni nominis dux, cum L I I I I. rostratis nauibus cuncta gubernaret. Sinistrum, quod primum hostibus obijciebatur, regebat cum L I I I. rostratis Augustinus Barbadicus. Mediam aciem, in qua erat robur, et flos exercitus, tres Praetoriae naues tutabantur, medium locum tenebat Princeps Austrius, a dextris Columnius, a sinistris Venerius curabat. Erant hae L X I I. rostratae rebus omnibus instructissimae. Erat in eodem comitatu Lignius, vir summa nobilitate, et bellica virtute praestans, quem cum suis triremibus ad Christianam religionem defendendam, et vt nobis gratum faceret, miserat summa [orig: summâ] animi alacritate, propensaque

voluntate Emanuel Philibertus, Sabaudiae Dux Illustrissimus. Aderant etiam equitum Melitensium triremes, quibus ordinis Magister, singulari pietate praeditus, et omnibus, rebus ornatus, cum imperio praeesse iusserat Petrum Iustinianum patricium vestrum, et Reipublicae, et religionis tuendae paratissimum: qui in bello superiore, quod Solimanus cum ijsdem equitibus gessit, plurima et maxima dederat eximiae prudentiae, mirificaeque fortitudinis documenta. Austrium comitabatur Aloysius Rechezenius, primus ipsius Legatus, vir summa [orig: summâ] auctoritate, maximo rerum vsu, et animi magnitudine singulari. Cum ijsdem erat Franciscus Diodus, maiorum firmiorumque triremium vestrarum Dux peritissimus, et Senator egregie in patriam animatus. In subsidijs erant rostratae duae de quadraginta, quarum ductor erat Aluarus Bacianus, qui ob egregiam virtutem Neapolitanae classis erat praefectus. Ante omnia erant, tanquam munitissima castella, firmissimaque propugnacula sex triremes maiores ita collocatae, vt duae dextrum, duae sinistrum cornu, duae aciem hostium tormentis disijcerent, vt Diodus, dux intrepidus, hostilis classis impetum, Barbarorumque furorem exciperet. Hostium vero classis eodem fere ordine instructa nauigabat: nam et media acies nostra obuiam ibat, et cornua cornibus opposita agebantur:

nisi quod in dextro illorum cornu erant triremes L V. in sinistro fere x c. et totidem in media acie, vt ea esset, quam nostra multo numerosior, caeterae iliorum naues agmen claudebant. Iam Imperatores ad pugnam suos milites hortabantur: cum Austrius Princeps in lintriculum descendens, totam ilico classem circumiuit tam laeto vultu, tantaque animi firmitudine cunctos excitans, vt vicisse iam crederetur. Cum igitur sub ictu teli essent, et vndique Turcae instarent, maiores triremes, quae tanquam vallum ante aciem stabant, missis tormentis hostium classem magno cum damno verberarunt [orig: verberârunt], et horribilem stragem ediderunt. Sed illi, quamuis disiectam multis locis classem, perturbatosque ordines vidissent: tamen furore quodam maiores nostras praeteruecti, non deseruerunt sese: itaque mox Praetoriae omnes ita conflixere [orig: conflixêre], vt non iam missilibus aut tormentis, sed gladijs prope collato pede praeliarentur. nam et prorae inter se iunctae haerebant, et naues ita in arcto erant stipatae, vix vt telum vllum in mare vanum intercideret. Imperatoribus tam atroci praelio decertantibus, iam totis classibus simul ab omni parte pugna conserta erat. At in sinistro cornu, cui Barbadicus praeerat, vario euentu, summisque viribus certabatur, eum animi magnitudo, patriae caritas, odium in Turcas stimulabat. sed oculus sagitta [orig: sagittâ] ictus impediebat, ne iam suo

munere fungeretur. Quo quidem tempore, vt saepe alias [orig: aliâs], Antonij Canalis, legati, eximia virtus, admirabilisque fortitudo enituit, qui sic manum conserebat, et vt hostes trucidaret, et eorum triremes perforaret, atque submergeret. Vestri autem Imperatores et summorum Ducum, et strenuorum militum personas, et partes egregie sustinebant: ac nihil omnino intentatum relinquebant, quo citius victoria [orig: victoriâ] potirentur. Nam Austrius Princeps, iuuenis clarissimus, et manu promptissimus, hostium cruore magnam partem conspersus visebatur. Venerius, licet sextum et septuagesimum aetatis annum agat, tamen innato animi robore, praeter caetera, cum scuto, et gladio irruentes magna vi Turcas fortissime repellebat: et mox acceptum vulnus, sed tam diu dissimulatum, quam diu hostes essent profligati, ita vltus est, vt Praetoriam sibi infestam ceperit atque depresserit. Nec vero minus acriter Columnius pugnabat, et omnia magni Ducis, et impigri militis munera obibat: et iam triremem aduersariam male multauerat. Hoc loco, quanta esset vtriusque exercitus virtus cognosci potuit. Nam licet Turcae Praetoriam, in qua erat insigne nocturnum trium luminum, captam viderent, caputque Imperatoris sui hastae suffixum conspicerent, non tamen aut locum, aut pugnam deserebant: sed velut calamitates suas vindicaturi, obstinato animo pugnabant. Nostri magna [orig: magnâ] contentione

pertinaciterque irruebant, ac summis viribus illos petentes trucidabant: nes desistere, donec acies illorum fluctuare incepit. quo sane tempore non erat opus monitore, aut impulsore; quisque sibi erat auctor, et dux ad victoriam; praesertim cum nefarius ille, astutusque praedo Caracosius iam interfectus esset, et Syrochus item pirata insignis, vir acerrimus, quem hostes propter virtutis opinionem maximi faciebant, a Ioanne Contareno, trierarcho fortissimo, cum sua Praetoria captus, suum latus nudauisset, aditumque nostris praebuisset; ac proelium Etiam iniuissent triremes, quae in subsidijs erant locatae, et fortissime depugnaret Aluarus Bacianus: et Hispani, equitesque Melitenses, quibus est quoddam quasi naturale bellum cum Turcis, certatim impressionem facerent. Sed videte amplissimi auditores, quam incerti sint exitus pugnarum, variaque fortuna. Cum enim Iustinianus cum sua Praetoria in aliquot hostium triremes impetum fecisset, tanta vi tantaque fortitudine in illas inuectus est, vt duas statim ceperit; ac res inibi esset, vt tertiam quoque captiuam faceret; cum ecce sex hostiles transuerso latere ita in ipsum irruerunt, vt omnes fere eius milites, in quibus erant quinquaginta equites, interfecerint, nec tamen ipse dux, quamuis duabus iam confixus sagittis esset, animum despondit; sed suis ad puppim conglobatis, egregie impetum, furoremque

Turcarum sustinuit. Sed tamen parum abfuit, quin hic, qui paulo ante victor in hostes insultabat, eodem fere momento in illorum potestatem veniret. At nostris opem ferentibus, et omni ex parte Turcas vrgentibus, factum est, vt cum illi multas triremes depressas, praetorias captas, Imperatores suos caesos vidissent, sublatis turpiter dolonibus, de fuga cogitarent: ac multi se in mare abijcerent, et sociorum nauibus adnantes, incerti prae metu, quid aut peterent, aut vitarent, foede perirent. Nec profecto superfuisset aut fugae, aut pugnae quisquam, nisi aliqui paruis nauigijs clam euasissent. Vnus autem solus, qui Iuliam Caesaream, quam nunc Algeriam vocant, pro rege gubernat, quique sinistrum latus regebat, quasi cladis nuncius, elapsus est. Nunquam Serenissime Princeps alias [orig: aliâs] tantis animis magnae concurrerunt classes, nec in maioris discrimen rei pugnarunt [orig: pugnârunt]. nam et de Christiani nominis dignitate, et existimatione pontificia [orig: pontificiâ], et Regia, et de salute Reipublicae agebatur. Turcae adnitebantur, vt non modo maris possessione vos pellerent, spemque omnem vobis adimerent, vestras Prouincias, insulasque tutandi, et praesidia vsquam mittendi: sed vt vos, et deinceps, hac illis quasi fenestra patefacta, omne Christianum nomen in seruitutem redigerent: et quos vellent, quacunque de caussa collibuisset, trucidarent. Vos, vt retenta [orig: retentâ] maris

possessione, Deique cultu seruato, patriam, liberos, coniuges, populosque vestros a caede, ab incendio, a seruitute vindicaretis: ostenderetisque, Turcas non iure, sed scelere: non virtute, sed insidijs: non lacessitos, sed rupto ob insitam barbariem foedere, quicquid fecissent, esse conatos: denique id, quod semper fuit in more positum, institutoque vestro, vt Christianam religionem cum Pontifice Maximo, et Rege Catholico tueremini. Haec enim praecipue res Pium V. Pontificem Maximum, vt parentem optimum decet, et Philippum Regem potentissimum, et verae pietatis obseruantissimum impulit, vt Rempublicam, quam decus Italiae, ornamentum totius Europae, domicilium virtutum omnium, et incorruptae sedem libertatis esse norunt, defendendam, et a Turcarum iniurijs vindicandam iudicarent; armaque sua vobiscum coniungere, accommodatissimum, honorificentissimumque censerent. Itaque eo die illa in pugna non erat quisquam omnium, qui non in eius diei casu Christianae Reipublicae euentum consistere existimaret. Quocirca omnes sic strenuam operam nauauerunt, vt innumerabilis ille Turcarum exercitus totus fusus, et ad internecionem caesus sit, tota [orig: totâ] fere classe in pugna amissa [orig: amissâ]. Nam et CLXI. triremes, et multae biremes, alteriusque generis nauigia in Christianorum potestatem venerunt, et caeteras triremes aut incensas, aut depressas

esse accepimus; et quod summam afferre admirationem potest, ex quadraginta triremibus, in quibus essent nocturna luminum insignia, vix vna, aut altera euasit: cum interim nulla nauis ex vestra classe capta, duae solae fractae, aliquot vulneratae memorentur. quod quidem nulla alia [orig: aliâ], nisi diuina [orig: diuinâ] ope factum videmus, vt quo maiore spe, firmioreque fiducia, et detestabiliore scelere hoc vobis bellum Turcae mouissent, eo grauiore supplicio, acriore dolore, et saeuiore cruciatu vobis poenas darent. Fusis autem vndique, caesisque hostibus videre erat, alios sequi; alios fugere; alios occidi: alios capi: alios submergi: tum naues deprimi, tum perforari, tum incendi, tum abduci: postremo omnia, qua conspectus esset, constrata telis, armis, cadaueribus, et totum mare infectum sanguine, vt iam rubrum Turcarum caede, sanie, cruoreque factum videretur. O praesens summi Rectoris et Domini numen! o victoriam omnium vocibus, litteris, monimentisque praedicandam! o diem inter festos referendum, et quotannis maxima [orig: maximâ] laetitia [orig: laetitiâ] celebrandum! Te autem Aloysi Princeps, quis non beatum, quis non ex omni parte felicem putet, quo Rempublicam gubernante, tam mirifica, tamque praeclara victoria sit comparata? haec enim vna res, praeter reliquas tuas eximias, singularesque virtutes, illustrabit tuum Principatum; et faciet, vt cum perpetua

tui nominis gloria in ore omnium, sermoneque versetur. Sed minime mirum Reipublicae id accidit. nouit enim id esse tuae gentis proprium, prudentia, consilio, opibus, animi magnitudine iuuare, atque ornare patriam. Id summa cum laude fecit iam Thomas Mocenigus, pater tuus, omni dignitate ornatissimus, Marcius Procurator, et Venetae classis Imperator: qui vt primum Adrianum mare egressus est, hostes in metu esse, et a vestro Imperio abstinere omnino coegit [orig: coëgit], et a Strophadibus, ac Malea magnam vim praedonum, qui Ionium infestum habebant, statim expulit, et exturbauit: ac tam magno animo filij interitum tulit clari viri, et egregij trierarchi, vt illam maxime fortunatam mortem appellaret, quod naturae debita, pro patria esset potissimum reddita. Idem aliquot ante annos praestitit cum immortali sui nominis gloria Petrus Mocenigus, proaui tui frater, Princeps optimus; qui in bello aduersus Mahumetem Turcarum tyrannum, Cariam, Ioniam, Aeoliam, Lyciam, Ciliciamque victor peruasit, trophaeaque vbique erexit: tum Ciliciam a Turcis recuperatam Cassambeio, Pyrametoque Regibus restituit. denique Cyprium regnum, quod illius Insulae principes, Iacobo Rege mortuo, ad Ciliciae Regem dolo quodam deferre coniurarant [orig: coniurârant], suo aduentu conseruauit; et sumpto de coniuratis supplicio, Catharinae Reginae viduae, quae ex clarissima

gente Cornelia, Patricia vestra erat, et puero infanti reddidit: vt hoc patriae inprimis, tum splendori generis Corneliorum tribuendum iudicaret. Idem denique fecerunt alij Principes, classis Imperatores, Praefecti, legati, trierarchi, Senatores, Marcijque Procuratores, qui perpetuo quodam cursu in Republica floruerunt. Quin etiam sperant omnes boni, ac sapientes viri, multis partibus plura, quam nuper hostium fraude sublata sint, te auspice, et Rempublicam gubernante, propediem esse ad Imperium accessura. Quare serenissime Princeps, et patres Amplissimi, recte, atque, ordine facitis, quod ex animo de tam fausto, faelicique nuncio laetamini: et tantam rem perfectam esse gaudetis; et quod, cum primum hoc est a vobis auditum, omnia templa patefacienda, supplicationesque ad omnia puluinaria decreuistis: et in hanc aedem frequentes conuenistis, et quamprimum Deo honores habendos, gratiasque quam maximas agendas statuistis: quod nos ex furore, immanitateque teterrimi hostis exemerit: quod maximam omnium, quae vnquam a Christianis partae sint, victoriam adepti sitis: quod tot millia captiuorum sint Christianae Reipublicae restituta: quod tot ex Turcis Traetorianis, tot rerum maritimarum periti homines, tot egregij Duces, tot fortes trierarchi, nauarchique; tot nefarij praedones, tot gubernatores ac magistri nauium,

proretaeque trucidati sint. denique quod metu, et periculo Italia omnis, atque adeo tota Christiana Respublica liberata esse videatur. Quanquam autem audio, hanc victoriam morte fortissimorum virorum constitisse, quod aliquot horas pugnatum est vtrinque acriter: tamen quis non agnoscat, Deum Optimum Maximum hanc vobis palmam dedisse, vt ille inhumanus, foedifragusque Tyrannus, apud quem nihil veri, nihil sancti, nullusque Dei metus est, secum animo expendat, quem respectum ad Senatum, ad iusiurandum, et ad religionem non habuerit, et quantos spiritus, quantamque arrogantiam sibi sumpsisset, qui et inuictissimam, et felicissimam classem suam appellare semper auderet, et vt omnes intelligant, quam non sit humanis opibus, prosperisque initijs, ac fortunae muneribus confidendum. Conferte nunc hanc tam laetam, tamque admirabilem victoriam cum decantatis illis Atheniensium, Romanorumque victorijs, vt duce Miltiade Persas ad Marathonem victos: aut duce Themistocle Xerxis vires ad Salamina fractas, qui mare ponte iunxerat, Atho montem perfoderat, et Asiam vniuersam in Graeciam se effusurum cogitarat [orig: cogitârat], aut Lutatij Catuli ad Aegates Insulam ductu Carthaginensium classem victam: aut illam Antiochi, Syriae Regis, Annibale Imperatore, ad Myonessum a Romanis superatam. Profecto illis a suis scriptoribus mirabiliter dicendo

auctas, hanc ex omni parte veram comperietis; illas copias ex imbellibus fere, imperitisque hominibus, has ex fortissimis, exercitatissimisque constitisse: illas arte et dolo, has virtute et aperte superauisse cognoscetis. Sed ego animaduerti, Serenissime Princeps, ita esse nobis natura [orig: naturâ] comparatum, vix vt vnquam vllam puram voluptatem percipiamus; quod cum alijs plerisque in rebus, tum vel maxime in bello accidit. Videmus enim in hac pugna aliquot claros viros, strenuos duces, egregios Centuriones, fortesque milites esse desideratos; quod Mars strenuum quemque sibi decerpit, fortissimumque pigneratur. Augustinum enim Barbadicum, summa [orig: summâ] nobilitate hominem, egregia [orig: egregiâ] animi magnitudine, et singulari in patriam caritate, sublatum esse, cum incredibili omnium dolore accepimus: qui cum omnes honorum gradus, quos per aetatem ei licuit, in vrbe adeptus esset, in illisque, gerendis summam et laudem et gloriam esset consequutus: forumque Iulium prudenter, sancteque gubernasset: et magna constantia, mirabilique eloquentia fines Imperij, cum de ijs regundis esset controuersia, tutatus esset: et perhonorificas legationes obiuisset, et incredibili sapientia, et integritate Praefecturam Patauinam gessisset, nihilque aliud ei adlaudem immortalem deesset, nisi vt decurso aliquot annorum spacio, memoriam principatus optimorum Principum

Marci, et Augustini, gentilium suorum, ipse reuocaret: ecce mors eum sustulit. quanquam nullo vnquam tempore nec gloriosius, nec meliore de caussa hanc lucis vsuram relinquere potuisset, quam patriae dignitatem tuendo, et tam honorifice sanguinem effundendo. Huius fati comites, gloriaeque participes fuerunt aliquot egregij, nobilissimique trierarchi, vt Benedictus Superantius: Catharinus Maripetrus: Vincentius Quirinus: Hieronymus Contarenus: Marinus Contarenus, in quibus quanta iactura facta sit, vix verbis explicari posset. Quid dicam de his praestantissimis viris, qui ipsi quoque mortem contemnendo immortales sunt facti: Ioanne Lauretano, Andrea Barbadico; Francisco Bono: M. Antonio Lando: Antonio Pascaligo? Huius quoque laudis auidi fuerunt, gloriaeque cupidi Ioan. Baptista Benedictus, Cyprius: Iacobus Metius Chersonesius: Antonius Eudaemonicus, Cydon; Iacobus Trissinus, Vicentinus: Hieronymus Bysantius, Asceuiensis: et Andreas Calergus, Rithymnaeus: quorum omnium nunquam esse intermorituram memoriam existimare debetis. nam dum Christianum, Venetumque nomen extabit, quod sempiternum fore polliceri possumus: dum literae manebunt: dum vllus virtuti locus vspiam relinquetur; nunquam de illis gratissimus hominum sermo conticescet. Nam vitam eorum, qui patriam

defendendo, Christianamque religionem vindicando obierunt, non modo alit posteritas, sed etiam, vt a sapientissimis viris accepimus, ipsa aEternitas semper intuetur. Vigent etiam hodie in ore, atque animis omnium, Harmodius, et Aristogiton: vigent Horatij: vigent. Decij: vigent alij plerique, quod de vita exire pro patria gloriosum iudicarint [orig: iudicârint]. Istos autem nunquam satis laudatos milites vestros, qui suo sanguine tantam Christiano nomini gloriam, tantamque victoriam pepererunt, et iam a Deo praemium virtutum suarum esse consequutos confidimus, et a vobis, et ab vniuersa Christiana Republica eis debitos honores hodie persolui videmus. Quod etiam speciosius his contingit, quam Romanis, aut Atheniensibus: propterea quod illi suis legibus coacti, eos qui pro patria pugnando mortui essent, ornabant laudibus: Vos quicquid facitis, id vltro, et sponte illorum virtuti tribuitis, et gratissimorum ciuium munere fungimini. Ac merito quidem. digni enim sunt hi optimi viri, quibus alij etiam singulares a Senatu honores exquirantur, quos ego in praesentia ex altissima coeli specula videre iam videor, gratos animos vestros intueri, proindeque laetari, quod intelligant, ex verborum exornatione perennem laudem ad eos, qui praeclaras res gesserunt, solere apud auditores peruenire. ipsi enim indicarunt, se huius gloriae, quam vitae studiosiores

extitisse, cum hostilis poenae, quam huius lucis cupidiores, pro patria occiderunt. Cumque nossent, hanc vitam peregrinationem esse, corpus, quod esse caducum sciebant, publice impenderunt, vt priuatim laudem, quae nulla mortis fata pertimescit, compararent. Quocirca parentes vti debent hoc solatio, quod cum scirent, se natos genuisse, non immortales, sed quos bonos, atque illustres fore optabant, nunc vtrumque sint omnino consequuti, cum tanta Reipublicae praesidia genuerint: liberi, quod eis domestica virtutis exempla suppeditabunt: coniuges, quod ijs priuatae sint viris, quos laudent potius, quam lugeant, omnes denique, quod intelligant, eos, qui mortem oppetiuerunt, pro mortali conditione vitae, immortalitatem esse consequutos: cum hoc maxime credendum sit, patriae, Christianaeque pietatis propugnatores, hinc migrantes ad sedem coelestium mentium, ex quibus animos delibatos habemus, euolasse: vbi aeuo sempiterno, perpetuaque felicitate perfruantur. Inuitus praetereo nomina aliorum praestantium virorum, qui in acie caesi sunt, vt si quid ego possem, ea ab interitu vindicarem: Sed cum Imperatores vestri nondum singillatim rem, vt gesta est, perscripserint, vosque mihi mandaueritis, vt hanc orationem fere ex tempore habeam: cogor nunc ea silentio transire. Vos autem Serenissime Princeps, Illustrissimi Legati, et Patres Amplissimi,

qui huc frequentes conuenistis, vt fortissimorum ciuium, et Christianae religionis amantissimorum hominum funus vestro conspectu cohonestetis: vehementer commendo: et gratam istam accepti eximij beneficij memoriam vestram sempiternis esse decorandam laudibus existimo. Caeterum Nobilissimi viri, et ornatissimi adolescentes, cum animo iam cernatis, fortissimis viris, qui pro patria occubuerunt, certum esse in coelo, ac definitum locum, vbi aetatem cum mentibus beatissimis apud Deum agant; quo nihil excogitari potest beatius: summosque honores ab optimo et sapientissimo Principe, et amplissimo ordine haberi, vt nihil esse queat magnificentius: consulite posteritati, et memoriae nominis vestri, eosque vobis ad imitandum proponite, et hanc ad gloriam citato cursu contendite, et existimate, nihil esse laudabilius, nihilque praestantius, quam de Patria bene mereri: quam eius dignitatem, salutemque rebus omnibus anteponere: neque quicquam turpius, quam [orig: quâm] gloriam a maioribus acceptam ad posteros non transfundere: neque viro nobili posse magis ignominiosum quid accidere, quam in otio obtorpescere: et occasiones, quae Reipublicae dignitatem attingunt, subterfugere. Nam si locus exercendae virtutis vestrae domi non daretur, esset is vobis omni studio, omnique cura [orig: curâ] peruestigandus: nunc vero, cum domi

vestrae tam praeclara, tamque necessaria caussa vobis sit oblata, arripite, atque vrgete occasionem, atque cum breuis hominibus vita data sit, memoria vero bene redditae vitae sempiterna, hoc in animo constitutum habete, ita vobis esse viuendum, vt etiam vos esse morituros sciatis: sed ita denique moriendum, vt memoria nominis vestri sit ad omnem aeternitatem temporis duratura. Quare pergite patriam defendere, alacri animo in aciem prodite, pro patria opes contemnite, commoda vestra omittite, vitam denique ipsam fortiter, strenueque pugnando profundite. Id a vobis patriae nobilitas, optima educatio, singularis in Deum pietas, et sacrosancta religio vno eodemque tempore postulat, implorat, exposcit. Vos autem illustrissimi Legati pro mea in Christum Dei filium summa pietate, et mirifica in vos obseruantia, mirum in modum rogo atque obsecro, vt quando non iacta victoriae fundamenta, sed ipsam in manibus iam esse cernitis, Caesarem, Reges, Principesque vestros incitetis, atque hortemini, vt vrgeant hanc pulcherrimam occasionem, qua nulla vnquam poterit reperiri praestantior: suasque vires, atque opes cum Pontificijs, Regijs, Venetisque coniungant: vt communi consensu, atque consilio Turcae tandem debellentur, et ipsorum nomen sempiterna obliuione obruatur. Cum enim videatis Turcarum vires non esse inuictas, imo

vero illorum multitudinem, et diuitias virtuti, concordiaeque Christianorum longe cessisse, danda opera est, vt quod priscis temporibus vsu venit, vt virtute Atheniensium in pugna Marathonia excitati reliqui Graeci, omnia pericula subire pro libertate Graeciae non dubitarint: idem nunc ab omnibus Christianis pro sua salute, ac dignitate sit omnino faciendum. et quod Graeci post illam memorabilem pugnam ostenderunt, Persas terrestri pugna [orig: pugnâ] victos, nauali quoque praelio posse superari: id a Christianis conandum sit, vt quando nauali certamine tantam estis consequuti victoriam, quantam vix ausi essetis optare: illos terrestri quoque praelio vinci posse demonstretis. Quod plane sperandum est, si commmuni concordia, iunctisque animis cuncta gerentur: et barbari hostis vires ita distrahentur, vt ille magnis exercitibus terra [orig: terrâ] marique lacessitus, et disiunctis, diuersisque in locis petitus tam ancipiti contentione, et tanta [orig: tantâ] mole belli, tantaque confusione obruatur, vt rebus suis consulere non possit, quod quidem totum in vestra, optimi Legati, et prudentia et diligentia videtur esse constitutum. Interim vero Serenissime Princeps, et Patres amplissimi, quamquam id vos omnino perspectum, exploratumque habetis, estisque in hac vna cogitatione defixi: tamen pro mea in vos pietate, illud Maharbalis de Annibale vobis memorabo, Non satis esse vincere,

nisi victoria quoque vti sciatis: Et dum Turcae perculsi sunt, et res illorum accisae, et quamplurimi e Praetorianis, alijsque egregijs militibus, et rerum maritimarum peritis desiderati sunt, antequam se colligant, viresque reficiant, bellum ex sententia conficiatis, et ad optatum exitum perducatis. Quod vt primo quoque tempore vobis cumulate contingat, Te Deus Optime Maxime, cuius nutu cuncta gubernantur: teque Diue Marce, qui in tua tutela hanc optimam Rempublicam esse perpetuo declarasti, quique eam semper ab hostium impetu, furoreque seruasti, omnes pie, et ex animo vehementissime precamur.

DE SARACENIS ET TVRCIS, CHRONICON VVOLFGANGI DRECHSLERI. Emendatum et auctum, a GEORGIO FABRICIO CHEMNICENSI. Cum appendice, Qua historia illa ad haec vsque tempora continuatur, addita [orig: additâ] a IOANNE ROSINO ISENNACENSI THVRINGO, ministro verbi Dei in templo Cathedrali apud Naumburgenses.

DOCTO ET INSIGNI VIRO, D. GEORGIO FABRICIO, MISENAE SCHOLAE PRINCIPIS RECTORI, VVOLFGANGVS DRECHSLERVS S. D.

LAcedaemoniorum magnus ille Rex Agesilaus aduersus Persas moturus arma, consuluit oraculum Iouis Dodonaei, quod cum annuisset eius instituto, cupiens futurae victoriae geminum habere argumentum, adijt quoque Delphicum Apollinis oraculum, vt cognosceret, num eadem filio recta esse viderentur, quae parenti. Apolline autem Iouis approbante consilium, tandem Agesilaus cogit exercitum. Quod factum admonet, in rebus bellicis nihil temere, omnia sano consilio esse attentanda. Vt autem victoria felix contingat, sciamus malam vitam nostram esse emendandam. Correctione enim vitae neglecta [orig: neglectâ], male bellum successurum nulli dubium est. Quamobrem cum iam cuncta sursum, deorsumque ferantur, volui ob oculos ponere, quae digna notatu a scriptoribus temporum

de victorijs Saracenorum et Turcarum visa sunt, vt cum in his perspiciamus, quae mala perpessi fuerint alij, ipsi quoque reuocemus in animum, eadem nobis mox euentura, nisi malae vitae nos poenituerit. Quod enim apud veteres oracula minata sunt, hoc nos miseri huius temporis, et superiorum annorum exempla docent. Testatiorem autem in te redditurus, optime Georgi, meum amorem, volo hunc laborem tibi dedicatum esse, et inscriptum, quem vt bono animo suscipias, te oro. Quod si quid non satis latine dictum inter legendum occurrerit, rogo vt emendes, et facias latinius. Inter turbas enim rusticae gentis cum verser, praeter rustica, et inepta verba loqui, nihil scio. In numero annorum scriptores temporum non omnes conueniunt; Sed nos sine auctore nihil diximus, et tibi viro erudito, ac plurimae lectionis iudicium permittimus. Vale perpetuo [orig: perpetuô] felix, et Hiobum Magdeburgum Collegam tuum saluta. Ex rure Leubniciano, Non. Ianuarij, Anno Christi nati, M. D. I.

CHRISTOPHORVS SCHELLENBERGIVS AD LECTOREM.

TErrarum quantis vexarit [orig: vexârit] cladibus orbem
Horribili vastans omnia Marte Getes,
Quaeque suis regnis adiecerit oppida: quamque
Florentes Regum debilitarit [orig: debilitârit] opes:
Seu qua sol medio, seu qua prono errat Olympo,
Declarant isto, quae legis acta, libro.
In quo non ratio leuis, aut hortatur inanis,
Vt vereare tuum corde timente Deum.
Nam toties fidei, quod amica, tot agmina nostrae
Hostis crudeli Thracius ense ferit:
Talia peccatum parit infortunia nostrum,
Dum vindex aequi permanet ira Dei.
Si tecum repetas humanae crimina vitae,
Vix sceleri poenam dixeris esse parem.
Ergo vicem doleas miserandae sortis acerbam,
Illorum tantis et moueare malis,
Qui Turcas inter, spe libertatis adempta,
Tractantur miseris corpora capta modis.
Nec peragas nimium secure tempora vitae,
Dum procul instantem credis abesse luem.
Quae mala per Geticum multis illata Tyrannum
Gentibus; et capiti sunt metuenda tuo.
Nam subigunt Turcae quo plura Tyrannide regna,
Hoc opibus pugnant addere plura suis,
Nec nostris vllo satiantur tempore damnis,

ABRAHAMVS FVSIVS.

DE SARACENIS ET TVRCIS CHRONICON, VVolffgangi Drechsleri. SARACENORVM REGNVM.

[note: 596.]. NAscitur Machometus in Arabia X. Calend. Maij, patre Abdara, matre Emma, ex gente Ismaelitarum, temporibus Mauritij Imperatoris, et Gregorij Pontificis Romani.

[note: 623.] Mahometus instinctu et insidijs Ioannis Antiocheni, et Sergij Italici Monachi Alcoranum scripsit, et suo pernicioso dogmate seducens Arabas, aliosque Asiaticos populos, eos Saracenos nuncupauit.

[note: 637.] Moritur Mahometus, aetatis agens annum vnum et quadragesimum, sepultus in Mecha Persidis vrbe.

[note: 641.] Antiochia a Saracenis euersa, Damascus capta, Phoenicia oppugnata, subacta Aegyptus.

[note: 648.] Maximam partem Africae Saraceni suo imperio subiugarunt [orig: subiugârunt].

[note: 655.] Rhodus nobilissima insula a Saracenis oppugnata est, quam capientes, plurimum ex ea auri auexerunt: et Colossum Solis nobilem altum 110. pedes: ex cuius aere Iudaeis vendito, noningentos Camelos onerasse dicuntur.

[note: 656.] Aegaeum mare pyratica infestarunt [orig: infestârunt], et Cycladibus Insulis multa intulerunt damna.

[note: 663.] Saraceni Olympium Italiae Exarchum in Sicilia, cum toto exercitu fuderunt.

[note: 668.] Constantinus IIII. cum Muchamodo Rege Saracenorum hac conditione pacem fecit, vt Saraceni magnam vim auri Romanis exoluerent, cum insigni equo et cum nobile puero.

[note: 672.] Irrupere [orig: Irrupêre] Saraceni in Siciliam, et Syracusis captis, omnique terra [orig: terrâ] deuastata, Alexandriam rediere [orig: rediêre].

[note: 675.] Obsessa est Constantinopolis a Saracenis, qua [orig: quâ] frustra saepius oppugnata [orig: oppugnatâ], cum nauibus conscensis domum redire statuissent, maior eorum pars naufragijs perijt.

[note: 679.] Pax secundo inter Romanos ac Saracenos ad triginta annos hac lege facta est, vt Saraceni Romanis tria millia librarum auri, quinquaginta captiuos nobiles, cum totidem equis annuatim soluerent.

[note: 686.] Saraceni Rege Ammiratho Africam, et Lybiam inuaserunt, multis spolijs ditati.

[note: 687.] Mortuo Constantino, Iustinianus eiusmodi conditionibus cum Saracenis pacem inijt, vt Africa [orig: Africâ] et Lybia [orig: Lybiâ] imperio restituta [orig: restitutâ], per decem annos singulis diebus mille aureos, et equum cum nobili puero loco tributi penderent.

[note: 688.] Hoc foedere rupto, Iustinianus pugnam cum Saracenis iniens, plurimum damni ab ijs retulit.

[note: 692.] Fusis per Saracenos Romanis, nomen Saracenum creuit, dignitas Romanorum valde imminuta est.

[note: 698.] Abimelech Saracenorum Rex Africam inuadens, non diu victoria [orig: victoriâ] gauisus est.

[note: 706.] Contentione de imperio inter Iustinianum, et Leontium orta [orig: ortâ], Saraceni Africam rursus occupauerunt.

[note: 710.] Saraceni ex Lybia nauigantes, primum [orig: primûm] intulerunt pedem Hispaniae, vastantes Tarraconensem, Bethicam, et Lusitaniam.

[note: 718.] Cum trecentis nauibus Saraceni Asiatici Constantinopolim appulere [orig: appulêre], et eam mari, terraque acriter oppugnarunt [orig: oppugnârunt]. Eodem anno in Bulgaris duo et viginti millia Saracenorum caesa.

[note: 720.] In obsidione Constantinopolitanae vrbis multi ex Saracenis, fame, peste, et frigore interierunt. Superstites cum domum reuerti statuissent, exorta [orig: exortâ] tempestate maris, et igne de coelo cadente, partim igni, partim aquis consumpti sunt, adeo vt ex classe trium millium nauium, quinque tantum naues euaserint. Durauit haec obsidio totum biennium. Eodem anno Saraceni resarturi perpessa malae, cum ingenti exercitu in Hispaniam irruunt omnem terram excepta [orig: exceptâ] Gallicia [orig: Galliciâ] depopulantes.

[note: 721.] Abidimarus Saracenorum Africanorum Dux Burdegalam Galliae vrbem, vi captam diripuit, et in Pictauos mouens a Carolo Martello repressus est. Abidimaro autem Principe occiso, Saraceni aliquantulum ab armis quieuere [orig: quieuêre].

[note: 730.] Saraceni deductis secum vxoribus, liberis, ac omni familia [orig: familiâ], in Hispaniam incurrunt, quasi perpetuo ibi habitaturi. Cum ijs pugnam inijt Carolus Martellus, Gallis in auxilium vocatis, et trecentis octuaginta millibus Saracenorum interfectis, ipse tantum mille et quingentorum militum ex suis iacturam fecit.

[note: 735.] Carolus Francorum Rex Auinionem, claram Galliae vrbem, a Saracenis dolo captam sua virtute liberauit.

paci ac libertati restituit. Amortheo altero eorum duce occiso, Athino altero fugato.

[note: 738.] Idem adiutus Luitprandi Longobardiae Regis auxilijs, ex tota Gallia Saracenos eiecit atque expulit.

[note: 744.] Constantinus Copronymos Imperator Constantinopolitanus classem aduersus Saracenos Aegyptios duxit.

[note: 759.] Saraceni in Oriente suo imperio semper aliquid, quod Romanorum erat, subiecerunt, Romanis intestinis odijs dissidentibus, et in solos Galliarum Reges intentis.

[note: 778.] Carolus Magnus contra Saracenos pugnauit feliciter in Hispania. Rolandus Saracenum Christianos saepe prouocantem duello vicit, eoque strato suis faciliorem victoriam praebuit.

[note: 779.] Rolandus fortissimus vir, Berthae Caroli Magni sororis filius, a Saracenis cum quadraginta millibus Christianorum deletur.

[note: 780.] Leo quartus Imperator in Saracenos Syriam inhabitantes incursionem fecit.

[note: 803.] Aaron Saracenorum Princeps, cum trecentis millibus expeditis equitibus, Nicephorum Regem Constantinopolitanum oppugnauit, eumque tributarium reddidit, impositis legibus iniquissimis.

[note: 828.] Saraceni Asiatici in Palaestinam: Africani in Siciliam irrumpunt.

[note: 830.] Bonifacius Corsicae Comes, Christianorum auxilio destitutus, exceptis Hetruscorum populis, traiecit in Africam, et inter Carthaginem et Vticam, quatuor praelijs victor extitit, et terrore nominis sui ex Sicilia Saracenos domum ire ad propria defendenda compulit.

[note: 835.] Asiam inuadentes Saraceni, Amoriam capiunt, Theophilum Imperatorem Constantinopolitanum in fugam bis vertunt, et castris ipsius potiuntur.

[note: 836.] Multis terris Saraceni maxima intulere [orig: intulêre] damna, et metu ciuitates plurimae hinc inde ad eos defecerunt.

[note: 843.] Saba Rex Maurorum, Saracenorum Dux, Siciliam, et sinum Crotoniensem vastat, Tarentum capit, cui Theophilus Imperator, et Venetorum classes frustra restiterunt.

[note: 844.] In Dalmatia latrocinia exercentes Saraceni, Ragusiam vrbem claram, magnis incommodis afficiunt.

[note: 845.] Saraceni inuadentes Hetruriam et Latium, Romam depraedati sunt; sed antequam domum redirent, plurimi naufragijs perierunt.

[note: 846.] Illyrico et Dalmatia vexata [orig: vexatâ], Adriaticum mare transeuntes, Anconam Piceni vrbem direptam incenderunt.

[note: 847.] Leo quartus Pontifex reliquias Saracenorum e portu Ostiensi eiecit, et Transtiberinam regionem contra eos muniuit.

[note: 867.] Saraceni praedae caussa iterum irrupere [orig: irrupêre] in Italiam, et Beneuentanum agrum in Samnitibus igne, ferroque vastarunt; sed a Ludouico, et Lothario Regibus in fugam sunt conuersi.

[note: 870.] Cum Persis Saraceni iterarunt bella. Persae Turcico milite vsi (montem Caucasum tum Turcae habitabant, et vocabantur Tartari) illorum auxilijs vicerunt. Ab eo vsque tempore Turae nunquam postea reliquerunt Asiam, et in Saracenicum tam regnum, quam nomen transierunt.

[note: 878.] Ex Sicilia Saraceni, quam septimum et quadragesimum annum tenebant, penitus expelluntur.

[note: 881.] Carolus Crassus irrumpentes Saracenos Italia [orig: Italiâ] arcuit.

[note: 891.] Nicetes dux Constantinopolitani Imperatoris, egregiam victoriam de Saracenis reportauit.

[note: 913.] Ad Lyrim Campaniae fluuium, Saraceni Romanorum ciuitates vastantes vincuntur.

[note: 934.] Saraceni Fraxineto irrumpentes ad aquas vsque peruenerunt, vbi Sagitus dux eorum cum toto exercitu deletus est.

[note: 935.] Genuam Liguriae vrbem Saraceni depopulati sunt, collectaque ingenti praeda [orig: praedâ] in Africam redierunt.

[note: 944.] Radamirus Rex Galliciae maximum exercitum Saracenorum fudit in Hispania.

[note: 951.] Saraceni Calabriam, Apuliam, Lucaniam caedibus et incendijs replentes, virtute Alberici Hetrusci Marchionis repressi sunt, et in agro Minturnensi in Campania ad Lyrim fluuium superati, cum accessionem ad vrbem Romam instituissent.

[note: 952.] Saraceni ex Gargano monte, in quem se contulerant, incursiones frequentes in finitimos faciunt, Beneuentum captum incendunt.

[note: 969.] Otho primus, Germanorum Imperator, Saracenos Italia [orig: Italiâ] expulit, et Garganum montem recepit.

[note: 970.] Saraceni Consentiam recuperarunt, ex qua paullo ante ab Vngaris eiecti erant.

[note: 982.] Otho secundus, cum Saracenis, quibus cum socia arma ex foedere Graeci coniunxerant, in Calabria, magna [orig: magnâ] sua [orig: suâ] clade conflixit, Idibus Iulij; fortissimis autem suorum interfectis, ipse fuga [orig: fugâ] vix saluus euasit, peritus linguae Graecae a Piratis

se redemit. Delatus ad Siciliae littora, quadraginta ex ijs, qui illum ceperant, interfecit.

[note: 1000.] Alphonsus Hispaniae Rex, Saracenorum praesidium quoddam, nomine Viseum, obsidens, sagitta [orig: sagittâ] percussus, vitam cum morte commutauit.

[note: 1007.] Saraceni duplici exercitu Italiam ingressi, Capuam ceperunt, Barum obsidione presserunt.

[note: 1009.] Saraceni Asiatici Hierosolymam occuparunt [orig: occupârunt].

[note: 1013.] Henricus secundus Germanorum Imperator Saracenos Capua expulit, et duces quosdam eorum partibus fauentes, graui bello persequutus est.

[note: 1018.] Calyphas Aegypti Praeses Saracenico exercitu, et Turcico, (qui tum Persidem occupauerant) adiutus, templum Domini Hierosolymis diripuit et spoliauit.

[note: 1048.] Calypha mortuo, Imperator Constantinopolitanus cum Dobire filio, et successore eius foedus inijt, et eius permissu Dominicum templum instauratum est.

[note: 1056.] Robertus Nortmannus Capuam a Saracenis obsessam liberat, et Graecos cum eis confoederatos Calabria eijcit, Sacerdotibus tantum relictis.

[note: 1094.] Reinaldus, vnus e Christianorum ducibus in oppido Syriae obsessus, deditione facta fidem abnegat.

[note: 1096.] Ex Hispania Gallia, Anglia, Scotia, Dania, Lotharingia, Alemania, Burgundia, Lombardia, Italia, multi exercitus, contra Saracenos in vnum confluxere [orig: confluxêre], animo exturbandi illos ex Hierosolymis, et tota terra sancta.

[note: 1097.] Praedicti exercitus apud Niceam vrbem duabus stragibus Saracenos fuderunt. Receptae quoque sunt Eraclea, et Tarsus.

[note: 1098.] Christiani ex Antiochia expulere [orig: expulêre] Saraceno, quam obsederunt mensibus vndecim. Hostium centena millia occisa, quod praelium commissum est quarto Calend. Iulij.

[note: 1099.] In agro Hierosolymitano bellum a Christianis contra Saracenos commissum est, et Dei beneuolentia Saraceni victi, Hierosolyma a Christianis recuperata, Idibus Iulij mensis.

Gotfridus Bolionius Remensis, Lotharingiae dux, qui primus muros adscenderat, Rex Hierosolymorum a Christianis victoribus creatur.

Eodem anno Saraceni duce Calypha Babylonio, cum centenis millibus equitum, et quadringentis millibus peditum, contra Christianos parauerunt exercitum. Christiani autem quinque millibus equitum, et quindecim millibus peditum victores extitere [orig: extitêre], centum millibus virorum occisis, et Hierosolymis conseruatis.

[note: 1100.] Gotfridus Ascalonem cepit, magnoque auri pondere ibi potitus est. Eodem anno Gotfridus

[note: 1102.] Balduinus magna strage vincitur, et vix fuga incolumis euadit. Ramae moenia, in quam reliquiae eius confugerant, ab hostibus diruuntur.

[note: 1103.] Boemundus Apuliae Rex cum caeteris in expeditionem Hierosolymitanam profectus, a Saracenis capitur, et postea a Tancredo nepote suo liberatur.

[note: 1104.] Christiani Accaron ciuitatem Palaestinae, quam alij Ptolemaida appellant, post vigesimum diem obsessionis capiunt.

Eodem anno Alexius Imperator Constantinopolitanus conditiones pacis a Balduino oblatas, accipere cogitur.

[note: 1106.] Balduinus Berythum et Sidonem, vrbes maritimas subigit. Apud Carrhas seditio inter Christianos Principes orta, maximo illis damno fuit. Irruentibus enim in illos ex improuiso hostibus, quidam capti, quidam duces fugati sunt, exercitu misere destituto. Hanc notam paulo post recenti de Saracenis victoria emendauit Balduinus.

[note: 1113.] Saraceni in regnum Hierosolymitanum ex Perside incurrentes, Regis copias forte oblatas fugant, et caedunt.

[note: 1117.] Pisani inter Hetruscos nobiles populi, Saracenos ex Balearibus insulis, armis eiecerunt.

[note: 1118.] Balduino secundo Hierosolymorum Rege mortuo, alter eiusdem nominis succedit, qui Regem Persarum deuicit, atque occidit. Damasci Regem fugauit. Sed Parthorum Rege sibi resistente, et illos vlcisci volente, Balduinus capitur, et vinctus vltra Euphratem custodiae demandatur.

[note: 1119.] Balduinus post octauum et decimum mensem insidijs e carcere liberatus ad suos reuertitur.

[note: 1122.] Venetorum classis in Syria Saracenis molesta fuit, Dominico Michaele duce, qui Tyrum et Ioppen cepit. Fuerunt Venetis propter merita et virtutem concessa magna priuilegia.

[note: 1125.] Pugnatum contra Christianos est quadringentis millibus militum, quibus occurrerunt tribus millibus virorum Christiani, et Dei benignitate, septem millibus hostium gladio caesis, et quinque millibus aquis suffocatis, Christiani victoriam consecuti sunt.

[note: 1127.] In Syria Christiani duabus stragibus fudere [orig: fudêre] Saracenos, vbi in prima pugna duo millia Saracenorum, et quingenti desiderati. In altera, quamuis vterque exercitus afflictus est, Christiani tamen victores extitere [orig: extitêre].

[note: 1129.] Rex Ascalonitarum a Balduino repressus, Rex Damasci tribus praelijs victus.

[note: 1130.] Balduino tertio Rege Hierosolymitano e viuis sublato, Fulco quartus Rex constituitur.

[note: 1131.] Tripolitanus comes proditus occiditur. Fulco Rex ab hostibus fugatur, et iniquas conditiones, vt ex obsidione liberaretur, accepit.

[note: 1142.] Fulco quartus Rex in Hierosolymis, insequens leporem, et ex equo decidens, efflauit animam: cui successit Balduinus filius, qui quintus Rex fuit.

[note: 1143.] Vrbs Edissa, et tota fere Mesopotamia a Saracenis, et Alapho duce Turcarum, qui iam in Oriente magni nominis erant, deuicta est, multa et miserabili Christianorum strage edita, matronis in aede Diui Ioannis Baptistae supra altare stupratis.

[note: 1144.] Balduinus III. quintus Rex Hierosolymorum, Gaza et Ascalone Saracenos eiecit, et apud Hierichunta Noradinum Damascenae militiae Principem, quinque millibus hostium interfectis, vicit et fugauit.

[note: 1145.] Emanuel Constantinopolitanus Imperator exercitus Christianorum contra Saracenos euntes, multis insidijs fatigauit, ne quid vtile Christianae Reipublicae efficerent.

[note: 1146.] Rogerius Siciliae, et Nortmannorum Rex Saracenos Africanos Rege ipsorum capto, ad triginta annos sibi tributarios reddidit.

Eodem anno Conradus secundus Imperator ingentes copias pugnatorum contra Saracenos parat, sed pugnat infeliciter.

[note: 1147.] Ex Flandria, Anglia, Lotharingia, Germania magna, instructis ducentis nauibus bellum contra Saracenos institutum est.

Hoc anno Conradus Imperator transmisso feliciter Bosphoro, prope hostes accessit, et expugnauit Iconium; verum deficiente commeatu, et (vt nonnulli asserunt) frumento a Graecis gypso corrupto, coactus est continere cursum, et copias reducere. Quo cognito Saraceni a tergo insequentes; aliquot hominum millia trucidauerunt.

Eodem anno confluit ad Imperatorem Rex Franciae, adiuuandi illum studio, sed exercitu fame confecto nihil praeclari actum est.

Eodem tempore Veneti instructa [orig: instructâ] classe profecti sunt in Asiam, opem laturi Imperatori, qui Saracenis bellum faciebat.

[note: 1148.] Hispani expulsis Saracenis, Almariam, et Tortosam, turrigeras vrbes recuperarunt [orig: recuperârunt].

Eodem anno Damascus a Syris, Gallis, Alemanis, Hierosolymitanis oppugnata est, ac extremi muri diruti, cumque iam spes esset potiundae vrbis, et expugnandi Saracenos, exorta [orig: exortâ] dissensione inter Principes, quisque conuocato

[note: 1149.] Rex Antiochiae Raimundus cum toto exercitu deletus a Saracenis est, omnique terra [orig: terrâ] eius deuastata [orig: deuastatâ], sola Antiochia a Rege Hierosolymorum aegre seruata est.

[note: 1159.] Balduinus multas ciuitates, eiectis Saracenis, in pacem, et libertatem restituit.

[note: 1164.] Moritur Balduinus Hierosolymitanus Rex, subrogatusque est frater eius Almericus, Sextus Rex.

[note: 1175.] Almericus Hierosolymorum Rex febri extinctus, Balduinus filius eius in Regem vngitur, septimus Rex.

[note: 1177.] Balduinus Saladini Aegyptiorum Regis copijs bis victis et deletis, multum auri Hierosolymis intulit.

[note: 1180.] Filia Regis Saracenorum, quae Pagano Principi nupserat a Rege Siciliae in mari, cum sponso domum deduceretur, capitur.

Eo anno Christianae religionis Professores, qui Hierosolyma inhabitabant vincuntur.

[note: 1181.] Maximis impensis ac sumptibus Carthago a Rege Saracenorum Mausamuntho instaurata est.

[note: 1184.] Balduinus septimus Rex in Hierosolymis, quem lepra infecerat, absque haerede vita excedit. Nepos eius ex sorore Balduinus nomine, Rex quidem declaratur, sed fatorum inuidia [orig: inuidiâ] ex illo honorum gradu eripitur, cui successit octauus Rex Guido Lusignanus.

Inter Guidonem Hierosolymitanum Regem, et Raimundum Tripolitanum Comitem orta dissensio, caussa extitit, vt Christiani in extremum discrimen inciderent.

[note: 1186.] Congressi Christiani cum exercitu Saladini Regis, viginti millibus, ac quingentis suorum interfectis, misere occumbunt. Guido Rex capitur, Tripolitanus Comes subitanea morte extinguitur.

[note: 1187.] Octoginta et octo annis, cum Hierosolyma a Christianis habitata essent, hoc anno Regi Saracenorum, occiso Patriarcha, et expulsis Christianis, deditione traduntur, die secundo Octobris.

Eo anno vniuersam Iudaeae regionem hostis Saracenus Christianis eripuit, Tyro, Tripoli, et Antiochia vix conseruatis, ductu et auspicijs Marchionis Montferratensis.

[note: 1188.] Fridericus Romanorum Imperator cum Friderico filio, Philippus Galliae, Richardus Angliae

Reges, cum plurimis alijs Principibus, in comitijs decernunt, relictis in Iudaea Christianis subueniendum esse. Instruitur bellum: Fridericus Imperator deductis in Syriam copijs, Armeniaque minore recepta [orig: receptâ], aestatis tempore lauandi caussa Selephium amnem ingressus, perijt. Fastum hoc in die Barnabae Apostoli, qui est duodecimus Iunij: Intestina Antiochiae, corpus Tyro est conditum. Exercitus Imperatoris male dissipatur.

Eodem anno Danica et Flandrica classis Africana littora infestant, Sylua [orig: Syluâ] vrbe capta [orig: captâ] et incensa [orig: incensâ].

[note: 1189.] Guido collectis copijs Aconem, olim Ptolemaidem dictam grauiter obsidet: sed Saladini astutia [orig: astutiâ] semper vincitur, magna clades Christianis illata, morbo, same, armis. Sibylla Guidonis vxor cum quatuor filijs in castris moritur dysenteria [orig: dysenteriâ] [note of the transcriber: in the print: dijsenteriâ].

[note: 1190.] Angliae et Galliae Rex coniunctis suis nauibus cum Guidonis exercitu, Aconem oppugnant.

[note: 1192.] Inter Philippum et Richardum Reges simultate orta [orig: ortâ], copiae disiunguntur, et Rex Galliae domum redijt. Angliae autem Rex diutius aliquantulum experiebatur belli fortunam, sed frustra.

Eodem anno Venetae quoque, et Pisanae classis disiunctio, Christianae Reipublicae pernitiosa fuit, quia et ipsae discessum parantes, odiorum caussas domum secum attulerunt.

[note: 1193.] Sultanus Saladinus Imperator Saracenicae gentis, rebus gestis, moderatione, et fortitudine insignis efflauit animam, filijs eius regnum inter se dispertientibus.

[note: 1195.] Saraceni Africani in Hispaniam irruentes, binis, vt nunc sunt, regnis potiuntur, Castellae et Granatae.

[note: 1198.] Henricus Imperator Moguntino Archiepiscopo, et Othone Duce Saxoniae, belli praefectis, ac plerisque alijs magni nominis viris, nouas instruxit copias contra Saracenos, et receptis ad certum numerum ciuitatibus, constituunt Christiani Regem. Hamericum nominatum. Fuit in eadem expeditione Hermannus Landgrauius Turingiae.

[note: 1199.] Henrico Imperatore mortuo, duces modo dicti, victoriam desperantes, in Germaniam reuertuntur.

[note: 1200.] Saraceni post captam crudeliter Ioppem, saeuierunt in omnes Christianos.

[note: 1202.] Africani Saraceni vtramque Hispaniam igne et caede vastarum [orig: vastârum], excursionibus in Galliam quoque factis.

Eodem anno in suburbio Aconis ciuitatis, exercitus Christianorum confluunt, et Damiatam Aegypti vrbem ab impijs munitam obsident.

[note: 1217.] Quatuor Hispaniae Reges collecto in vnum exercitu Saracenos represserunt, ex Betica tamen eijcere non valuerunt.

[note: 1221.] Damiata [orig: Damiatâ] Sultano reddita [orig: redditâ], Christiani Aconem, et Tyrum redierunt.

[note: 1228.] Fridericus Imperator in Syriam profectus inducias cum Saracenis pepigit, et Hierosolyma [orig: Hierosolymâ] Christianis restituta [orig: restitutâ], cum suis copijs Regio diademate ornandus ingressus est.

[note: 1237.] Christianorum exercitus, cui Theobaldus Nauarrae Rex praefuit, inter Gazam et Ptolemaida occubuit.

[note: 1238.] Immissi a Saracenis Tartari, multa hominum millia trucidarunt in Vngaria, et Polonia.

[note: 1244.] Saraceni a Ferdinando Rege forti et celebri, ex Hispanijs expulsi.

[note: 1247.] Saraceni Asiatici auxilijs Tartaricis Christianos in Syria vexarunt [orig: vexârunt] et sepulchrum Christi ignominiose defoedarunt.

[note: 1248.] Ludouicus Rex Galliae, animo expugnandi Saracenos, et cupiditate liberandi Christianos, exercitum traiecit in syriam.

[note: 1249.] Congressus Ludouicus Gallite Rex cum Saracenis Damiatam ciuitatem populosam, ac turrigeram cepit.

[note: 1250.] Cum inter procellas pugnae, ad Faramiam a Saracenis comprehenderetur Ludouicus Rex cum Carolo, et Alfonso fratribus, reddidit Damiatam, quo facto suae, suorumque saluti consuluit, et ex vinculis liberatus est. Captus Rex est die 5. Aprilis.

[note: 1252.] Saraceni Baleares amiserunt insulas, quas occupauit dux Tarraconensium.

[note: 1255.] Bela Rex Vngarorum auxilijs suis adiuuat Christianos in Syria, a quibus diu vario euentu pugnatum.

[note: 1261.] Hispaniae Reges inter se discordes, alius Gallos socios ad se alle xit, alter Saracenum militem aduersus fratrem conduxit, suo suorumque maximo incommodo.

[note: 1262.] Factiones Veneta, et Genuensis, Christianos Ptolomaidem et Tyrum incolentes, intestinis odijs exercuerunt.

[note: 1265.] Expulere [orig: Expulêre] e Syria Saraceni Christianos, et Bodegarus Sultanus Azotum, Caesaream et Calipham cepit.

[note: 1266.] Sultanus cepit totam Galilaeam et Hierosolyma, Ordinis Teutonici milites ad duo millia primum vinxit, postea immaniter obtruncauit.

[note: 1267.] Reges quidam Christiani, audita suorum calamitate in Syria cruce signati ad resistendum Saracenis proficiscuntur.

[note: 1270.] Iterum Rex Galliae Ludouicus cum filijs tribus ingentes copias contra Saracenos in Africam duxit, vbi cum contra illos feliciter pugnatum esset. Carthaginem obsedit: sed pestis exercitum inficiens, Regem, simulque filium eius Ioannem vita priuauit, et sic soluta est obsidio.

[note: 1281.] Armenij et Scythae ad Gamalam Iudaeae vrbem cum ipsa pene vrbe a Saracenis delentur.

[note: 1289.] Sultanus Tripolim incendit, Christianos inter se dissentientes vincit, et in seruitutem abigit.

[note: 1290.] Tyrus, Sidon, Tripolis, Berythus, ab eodem incensae, et complanatae. Ptolemais, fuga dispersis Christianis, sine vi capta atque diruta, fundamentis quoque effossis. Christiani qui orbem reliquerant, Cretam fugientes, perierunt naufragio.

[note: 1291.] Post tot clades vniuersae Christianorum reliquiae passim e [orig: ê] Syria eiectae, Omnibus, qui fuga non euaserant, aut vinctis miserrime, aut occisis crudelissime.

[note: 1300.] Othomanus rapinis et praedationibus ditatus, intra decennale spacium bonam Bithyniae partem, et adiacentia Ponto Euxino loca, suo

[note: 1310.] Alphonsus [correction of the transcriber; in the print Aphonsus] Rex Castellae cum Saracenis signa feliciter contulit, duabus potentissimis vrbibus captis, Alcala, et Bencaia.

[note: 1311.] Sultanus a Rege Tartarorum, qui auxilijs pugnabat Armenicis, ingenti praelio victus est.

[note: 1328.] Othomanus Turcarum Rex moritur, cui successit Orchanes filius, Turcarum Rex secundus.

[note: 1338.] Graecis de Imperio inter se disceptantibus, Prusiam amplissimam vrbem Orchanes vi ademit.

[note: 1350.] Orchanes contra Tartaros (ita Scythae appellantur) infauste pugnans cum multis suorum interficitur. Regni habenas accepit Amurathes Turcarum Rex III.

[note: 1363.] Amurathes auaritia et perfidia Genuensium Hellesponti angustias ad Abydum, conductis eorum nauibus, superat, et Philippopolim, et Hadrianopolim vrbes in potestatem redigit.

[note: 1372.] Seruia, seu Mysia superior Christianis est adempta, Lazaro Despota capto, in Campis Cassouijs.

[note: 1373.] Seruiam ingressus Amurathes, a fideli seruo Lazari, qui mortem Domini vlcisci cupijt, pugione in inguine percussus interijt. Amurathis interfecti regnum consecutus est filius eius Baiazethes, fratre interfecto, Turcarum Rex IIII.

[note: 1374.] Marcus Craieuicus [perhaps: Craiouicus] [note of the transcriber: see p. 56: Craiouicus] Bulgarorum Rex, cum vniuersa sua nobilitate a Baiazethe in praelio deletur.

[note: 1377.] Sigismundus Imperator Vualachis opem ferens, Turcarum praesidia eijcit, et corum latrocinantium reprimit impetum.

[note: 1383.] Bosna, Croatia, Illyria, Albania, Vualachia vastatae, multis millibus Christianorum partim occisis, partim in seruitutem abstractis.

[note: 1489.] Constantinopolis ab immanissimo Turcarum Rege totos octo annos vexatur, et obsidetur.

[note: 1390.] Franci et Angli socijs Genuensibus obsederunt Tunetum, et Saracenos Africanos compulerunt, vt captiuos Christianos redderent, et decem millia aureorum penderent.

[note: 1392.] Vualachi auxilijs Turcicis vtentes contra Vngaros, profligati sunt. Nicodia oppidum ab Vngaris captum.

[note: 1395.] Praelio inter Christianos et Turcas ad Nicopolim commisso, die profesto Diui Michaelis victoria penes Baiazethem fuit, qui in armis plusquam trecenta hominum millia habuit, in quibus sexaginta millia equitum fuerunt. Christianorum exercitus, qui ex Gallis et Vngaris constabat, non excessit numerum octoginta millium, inter quos circiter viginti millia equitum fuere [orig: fuêre]. Gallorum duces maxima ex parte capti, Sigismundus Vngariae Rex fuga sibi vix consuluit. Ex Christianis viginti millia, ex Turcis sexaginta sunt occisa. Haec quoque clades Christiani

exercitus discordia contigit, modo Callis, modo Vngaris primas praeliandi partes deposcentibus. Post praelium ad Constantinopolitanam obsidionem recursum fuit.

[note: 1397.] Tamburlanus Scytharum Rex, obscuro loco natus, tantopere [orig: tantoperê] creuit, vt mille ducentos equites in aula sua aleret. Hic cum infinita armatorum multitudine in Asiam descendens, prope Stellam montem in Galliciae, Bithyniaeque confinio, ad ducenta Turcarum millia caecidit. Regem Baiazethem cepit, et caueae inclusit, aureis cathenis ligauit. Conscensurus equum eo pro scabello vtebatur, et in ludibrium per totam Asiam secum circumducebat. Tersas fugauit, Medos vicit, Armenios strauit, totam Aegyptum deuastauit. Damascum euertit: Marchantum vrbem condidit, quam omnis generis captiuis impleuit, et vrbium captiuarum spolijs ornauit. In eius exercitu pene supra fidem duodecies centena millia hominum militasse traduntur. Triplici tentorio vsus est, cum in conspectum hostium veniret albo, quo spem gratiae sese dedentibus significabat. Tum rubro, quo sanguinem et flammam. Postremo atro, quo extremam rerum omnium euersionem.

Eodem anno Vualachia, Transyluania, Moldauia, et omnis transdanubiana regio Duce Stephano Vaiuoda tumultuatur contra Sigismundum: vnde intellectum est, prioris

[note: 1398.] Cyriscelebes, quem Calepinum alij appellant, post deletum a Scytharum Rege exercitum, et captum patrem, fuga liberatus, ad regnum aspirauit, quod etiam obtinuit. V. Turcarum Rex.

[note: 1399.] Turcae Rege suo capto, et caeso exercitu, sub Cyriscelebe nihil memoria dignum egerunt.

[note: 1403.] Tamburlanus totius Orientis terror, tyrannorum nobilissimus, e vita migrat.

[note: 1404.] Cyriscelebes Turcarum Rex moritur, relictis Orcanne, et Mahometo.

Orcannes Thraciae Regulis fauentibus admodum adolescens imperio destinatur, sed in pugna ad Gazarum, non longe ab Hebro fluuio, Mosis patrui sui scelere opprimitur.

[note: 1405.] Mahomethes VI. Turcarum Rex, sublato fratre, regno solus potitur.

[note: 1408.] Mahometes Seruiam, Vualachiam, et non exiguam Sclauoniae partem subegit.

[note: 1411.] Sigismundus Vngarorum Rex in Salumbezinis campis, qui Philadelphiae olim appellati sunt, contra Turcas pugnans, viribus inferior, victus atque fugatus est. Calabotia munitissimum praesidium amissum.

[note: 1412.] Vualachis grauia tributa Mahometes imposuit. Ex Bithynia in Thraciam, sedem Regiam transtulit, et Prusiae vrbi praetulit Adrianopolim. Primus Danubium traiecit, Macedoniam

[note: 1419.] Amurrhates VII. Turcarum Rex, Mustapha Baiazetis filio hostiliter deuicto, regnum paternum arripuit.

[note: 1420.] Turca in Georgium Despotam Seruiae expeditionem facit, Nouemontum, et Scopiam, quadriennium obsidet, Synderouiam infestat, Despotae filios duos captos, oculis et pudendis priuans, tetro carceri includit. Filiam eius in vxorem ducit propter pulchritudinem.

[note: 1438.] Thessalonica insignis vrbs Venetae ditionis in Turcarum potestatem venit, qui nullum genus iniuriae, aut contumeliae in Christianos omiserunt.

Amurrhates Belgradum obsidens, circa decem millibus hominum in fossis amissis, cum dedecore septem mensium obsidionem soluit, et inducias expetit.

[note: 1439.] Ioannes Huniades Turcis se opposuit, inter Sauum et Drauum regiones Vngariae vastantibus, eosque in fugam vertit. Vno die quinquies collatis signis est superior.

[note: 1440.] Ladislaus Poloniae et Vngariae Rex eodem Huniade duce, in Haemi campis illustri victoria potitus, Turcam ad conditiones pacis compulit.

[note: 1444.] Pax cum Turca inita, Eugenij Pontificis hortatu violatur, quae res nomini Christiano perniciosa extitit. Primum enim septuaginta triremes Christianorum ad Hellesponti angustias superatae:

deinde commisso ad Varnam praelio, die profesto Diui Martini, vltra triginta millia ceciderunt, plurimi in paludibus submersi sunt. Interierunt Iulianus Caesarinus Cardinalis, qui ad foederis violationem impulerat, Rex ipse Ladislaus, qui bellum cupide nimis susceperat, Episcopus Varadinus, qui aciem in praelio nudauerat. Huniades vix fuga [orig: fugâ] euasit. Turca per Bosphorum Thracium traijcere classem non potuisset, nisi Genuenses, in singula Turcarum capita aureo nummo accepto, id permisissent.

[note: 1445.] Isthmum Corinthiacum Amurrathes occupat, et Graecorum praesidia cum fratre Constantinopolitani Imperatoris fundit, et populationibus totam deuastat Peloponnesum.

[note: 1446.] Rex Poloniae cum Turcis in Vngariam irruentibus conseruit manus, et victor euasit. Turcae vltionis cupidi, magna [orig: magnâ] vi coacta [orig: coactâ], reparant vires, ac bellum instaurant, in quo vtraque pars tulit cladem circiter octingentorum millium: grauior tamen Turcarum iactura fuit, quam Christianorum; quamuis occubuerat Princeps belli, cuius caput ad Turcarum Regem allatum est. Occubuit et Turcarum Regis filius in eadem pugna.

[note: 1448.] Vngari duce Huniade deuastaturi Turcicas Prouincias numero circiter sexingentorum millium, regiones eorum ingrediuntur, pugnantesque cum Turcis ad Basila, prima [orig: primâ] quidem pugna [orig: pugnâ] retulere [orig: retulêre]

victoriam: altero vero praelio cecidere [orig: cecidêre] pene omnes, exceptis circiter mille, qui fuga [orig: fugâ] sibi consulebant.

Eodem anno Despota Georgius Fricebechum Turcicum praefectum cepit, Bidinum Bulgariae vrbem incendit.

[note: 1449.] Turca Croiam vrbem in campis Aemathiae sitam, Scanderbeco resistente frustra multis mensib. oppugnat, suorumque multis deletis infecta [orig: infectâ] re discedit.

[note: 1450.] Amurrhates Turcarum Imperator de vita discedit, relicto successore, filio Machomete, VIII. Turcarum Rege, qui fratrem suum Thursinem, adhuc infantem, ne pater solus sepeliretur, statim interfecit, et eodem sepulchro condi iussit.

[note: 1451.] Machometi initium belli fuit contra Scanderbecum. Turca Croiam octuaginta millibus hominum obsidens, cum dedecore discessit, et relicto in Croiae obsidione duce Ballabano, ab vrbe fugit.

[note: 1452.] Athenae, omnium artium et disciplinarum inuentrices ab immanissimo Tyranno solo aequatae sunt, etiam fundamentis quibusdam in locis effossis, et Munychia, atque Piraeo dirutis.

[note: 1953.] Machometes Constantinopolim die nono et vicesimo Maij expugnauit, quam nono die Aprilis coeperat obsidere, omnibus Christianis gladio dissectis, et Constantino interfecto, cuius caput ludibrij caussa pilo affixum in castris circumferri iussit, vniuersa eius stirpe deleta, et nobilibus omnibus inter conuiuia per ludibrium trucidatis.

cui Cardinalem Aquileiensem, virum ferocem, et Sacerdotem venatorem praefecit: statim igitur dissipata est.

[note: 1456.] Machometes Belgradum, quam Albam Graecam, et Taurinum vocant, cum centum quinquaginta millibus hominum expugnatum adijt. Conuocatis autem Christianis, et Ioanne Capistrano adhortante. Huniades dux vltra quadraginta millia hostium occidit, alijs in fugam turpissimam versis, et ipso Machomete sagitta percusso. Turcae castris exuti sunt. Hoc praelium commissum in die Magdalenae.

[note: 1457.] Cum Assimbeco Persarum Rege, quem Vsuncassanum, quasi heroa magnum appellant, praelio primo Turca congressus ad Euphratem, quadraginta millia militum amisit. Secundo praelio Machometes superior fuit, occiso Vsuncassani filio.

[note: 1458.] Capta est Corinthus a Machomete, Peloponnesiis imperatum tributum.

[note: 1460.] Rex Turcarum Imperium Trapezuntium suae potestati, decollato Dauide Commeno Rege, subdidit.

[note: 1461.] Paphlagoniae, et Cappadociae regna Turcicis armis cesserunt. Reguli, et Principes omnes cum vxoribus et liberis vexati contumelijs, et mutilati membris, ducti in triumpho, postea ad vnum omnes, vxores ante oculos maritorum,

[note: 1463.] Veneti instructam classem, liberaturi Corinthum, in Graeciam miserunt, sed re infecta sunt reuersi.

Eodem anno Rex Vngariae Geisam Bosniae vrbem recepit, quam Turca secundum obsidens, audito Christianorum aduentu, quatuor Bombardis ingentibus in Drinam fluuium demersis, in fuga spe posita reliquit.

[note: 1464.] Stephanum Principem Mysiae inferioris, simulata [orig: simulatâ] pace ad se Machometes euocans, captum excoriauit. Fratrem eius et sororem in triumpho duxit.

[note: 1465.] Turca in Epiro munitionem validam, vrbis instar, mira celeritate triginta dierum spacio extruit, ex qua finitimas regiones excursionibus vexare, territasque et exhaustas facilius posset armis subijcere.

[note: 1466.] Rex Epiri Georgius Castriottus, cognomento Scanderbecus, ingenti clade Turcas strauit, atque repulit.

[note: 1468.] Machometes Syros et Aegyptios cum eorum exercitibus fudit. Narrantana, et Scandalora vrbibus vi captis, et incensis omnem populum miserabiliter interfecit, et nobiles de locis editis, et turribus praecipitauit.

inijt, cui nobilem puellam ex suo gynaeceo cum regali munificentia et donis Imperatorijs in vxorem misit.

Eodem anno Nicolam Canalis, classis Venetae praefectus, magnum damnum nauali bello intulit Machometi, occisis duobus millibus Turcarum.

Eodem tempore multi Christianorum in Stiria, et aliqua parte Germaniae a Turcis capti, et abducti sunt.

[note: 1470.] Missis quadringentis nauibus ac centum viginti millibus hominum in Euboeam insulam, Omario duce, in oppugnando quadraginta pene hominum millia Machometes amisit, sed eam post trigesimum diem cepit, Italos milites palis affixit, et omne genus crudelitatis, et libidinis in incolas flagitiosissime edidit.

Eodem anno Turcicus exercitus in Vngaria vsque ad Zagabriam praedando grassatus, circiter decem hominum millia captiua abduxit.

Eodem anno Turcae in Dalmatiam, Forum Iulium, Stiriam, excursiones fecerunt, multa ex hominibus et pecoribus praeda abacta.

[note: 1471.] Rex Portugalliae, freto Gaditano traiecto, multas ciuitates in Mauritaniae finibus a Turcis liberas fecit, suoque imperio adiecit: duas autem praecipuas, Tingam, et Argillam.

[note: 1472.] Vsuncassanus Rex secundis praelijs factis, plures ciuitates Othomanicis ademit, quod factum aeternum nomen in Orientis partibus illi peperit.

Nicolaus Thronus eodem anno classem Venetam cum Regis Parthorum exercitu contra Turcam coniunxit.

[note: 1473.] Vsuncassanus leui praelio circiter triginta millia ex Machometis exercitu fudit.

Eodem anno Turcae cum ingenti multitudine traijcientes in Vngariam, finitimas ciuitates ad fluenta positas depopulati sunt.

[note: 1474.] Commisso cum Persarum Rege ad Euphratem fluuium praelio, Turca victor extidit [perhaps: excidit], sex hostium millia, et octingentos cepit. Ex quibus domum rediens, in singulis locis, vbi statiua habuit, quingentos per diem gladio secari iubet, et insepultos dispergit, totamque Armeniorum regionem impleuit tetro, horrendoque funerum spectaculo.

[note: 1475.] Ad Istri fluminis partem, quam Muldauiam appellant, Turcae caesi sunt a Stephano Muldauiae Palatino. Quatuor duces Turcici capti, et XXXVI. signa militaria ex hostibus recepta.

[note: 1476.] Matthias Vngarorum Rex ad Sauum fluuium castellum Turcarum magna cum laude sua expugnauit.

[note: 1477.] Clausit supremum diem Vsuncassanus, qui Persis, Parthis, Medis, ac toti pene Orienti praefuit. Cui successit filius maior natu, hic capite plectens fratres suos, solus regno potiebatur.

Eodem anno Nicosiam Turcae classe piratica infestarunt [orig: infestârunt], non sine magno vrbis eius incommodo.

Veneti cum Machomete foedus iciunt, Chalcide armis, Scodra deditione extorta [orig: extortâ]. Polliciti eidem sunt quotannis octo aureorum millia, vt Pontica nauigatio pateret mercatoribus. Tradita eodem tempore Insula Lemnos, et Taenarum Laconiae promontorium.

[note: 1479.] Magnam classem Machometes in Apuliam misit, sed et ipse in Vagariam cum exercitu profectus est, et ex vtrisque locis plurimos greges captiuorum Christianorum abegit. Inde Leucadiam, Neritum, Cephaleniam, et Zacinthum insulas armis domuit.

[note: 1480.] Machometes cum exercitu est in Aegyptum profectus ad occupandam Alexandriam; domi vero ad Rhodianam expeditionem res sunt necessariae comparatae.

[note: 1481.] Machometes duce Mesicho Rhodum obsedit, et eam quatuor classibus grauissime oppugnauit, sed trucidatis suorum nouem millibus, et quindecim millibus vulneratis, ab oppugnatione,

quae vndenonaginta dies durauit, turpiter desistere coactus est, Petro Dabusonio pro Christianis propugnante.

Eodem anno cum classe ingenti irruens Turca in Apuliam, Hydruntum ciuitatem maritimam amplam, et populosam, duce Acomato expugnauit, et incolas omnes gladio occidit.

Eo anno sex millia Turcarum ad ciuitatem Mantineam in Laconia occubuerunt. Pirametus Ciliciae Rex magnum illis metum incussit, et prospera [orig: prosperâ] aduersus eos fortuna [orig: fortunâ] vsus est, sed non diuturna [orig: diuturnâ].

Eodem anno Machometes Rex Turcarum, qui Imperatoris nomen primus accepit, qui duo Christianis imperia Constantinopolitanum, et Trapezuntium subuertit, regna duodecim ademit, ducentas vrbes Christianam pietatem secutas cepit, magna [orig: magnâ] et suorum, et hostium laetitia [orig: laetitiâ] propter crudelitatem inauditam, et omnibus hominibus grauem, animam impiam et blasphemam euomuit. Hic, vt fieri saepe in magna fortuna solet, suam quoque religionem irrisit, et omnem Dei cultum futilem, et inanem existimauit.

[note: 1482.] Baiazethes IX. Turcarum Rex, et secundus. Imperator, domestica [orig: domesticâ] dissensione sedata [orig: sedatâ], et fratre suo ex tota Asia eiecto, regnum stabiliuit.

Eodem anno Ferdinandus Neapolitanus Rex, misso filio Alphonso cum exercitu, Hydruntum ciuitatem a Machomete expugnatam, Turcis eripuit.

Eodem anno Ioannes Castriottus, Scanderbeci filius, ditionem per Machometem patri suo vi ereptam, coactis agminibus recuperabat.

Eodem anno Stephanus Vaiuoda, et Matthias Rex inferiorem Mysiam, quam nunc Bosnam nominant, Turcae ademerunt.

[note: 1483.] Baiazethes contra Sultanum Aegyptium saepius suo incommodo pugnans, foedus cum eo mijt. Pacem quoque cum Rhodijs fecit, nec non alios Christianos sollicitauit, propter metum fratris Zizimi, qui apud Christianos exulabat.

[note: 1486.] Turca Getarum gentem circa paludem Moeoticam antiquis suis sedibus eiecit.

[note: 1488.] Zizimus Baiazethis frater, apud Rhodios exul, Romam ad Innocentium VIII. Pontificem mittitur, tandem cum Pontificis filio Alexandro veneno tollitur.

[note: 1490.] Alphonsus Lusitaniae Rex cum decem millibus equitum, et quinquaginta peditum, Saracenis Granatae regnum eripuit, eorumque reliquias vltra mare compulit.

[note: 1492.] Cerauniorum montium incolas, tractumque illum Epiroticum, liberarum semper gentium, seruituti Baiazethes subijcit.

Eodem anno in Ciliciae finibus cum Sultano pugnauit infeliciter, et suorum triginta millibus amissis recessit.

Eodem anno Matthias Vngarorum Rex Sabatium, quod Turcae munierant, firmissimum praesidium expugnans, fines tutiores reddidit, et regnum suum magno metu liberauit.

[note: 1493.] Misso in Vngariam exercitu, cui praeerat Cadumus Bassa, septem millia Vngarorum deleta, et in testimonium stragis Christianis illatae, multa capita, ac nasi illis abscissi Constantinopolim missi sunt.

[note: 1494.] Irruerunt Turcae in Croaciam, quos Maximilianus in fugam vertit.

[note: 1497.] Hieronymus Thronus Venetus pecunia [orig: pecuniâ] corruptus, Naupactum vrbem, quam Reipublicae nomine custodiebat, Turcico imperio subiecit.

Eodem anno Turcae Stiriam, et Carinthiam infestarunt [orig: infestârunt] rapinis, et latrocinijs.

[note: 1498.] Bellum Venetis Turca intulit, et Iadrensem, ac Sibenicum agrum in Dalmatia igne, ferroque desolauit, ingenti praeda [orig: praedâ] abducta [orig: abductâ]. In Foro Iulio item capita hominibus plus quater mille, quos abducere propter inundationem Tiliauenti non poterat, amputari iussit. Venetiae in periculo et metu constitutae fuerunt.

[note: 1500.] Metho vrbs Venetis erepta, die Diui Laurentij. Episcopum eius loci decollari iussit Baiazethes in suo conspectu, oppidanos ad vnum omnes necauit, aedificia maxima ex parte incendit.

[note: 1501.] Quidam ex Christianis Regibus, Venetis amici, vna cum ipsorum classe, cui Benedictus Pisaurus praeerat, Aeginam et Mitylenem depopulati sunt, Tenedum incenderunt, Samothracem et Carystum diripuerunt. Pylum receperunt Cephalenen et Nerithum, quae hodie Diuae Maurae appellatur, ceperunt, Naupliam obsidione liberarunt [orig: liberârunt].

Eodem anno Venetus praefectus Leucadiam munitiorem factam, pacis caussa, Turcae restituit.

[note: 1502.] Turca sibi timens, propter rumorem de Elia Propheta Persico acceptum, supra ducentas domos Constantinopoli imperauit vna cum habitatoribus cremari. Fuit autem tantae aestimationis ille Propheta, vt supra centum quinquaginta hominum millia eius sectam et castra, quae ornatissima fuerunt, sequerentur, et inter se omnia haberent communia.

Eodem anno cum Lauredano Venetiarum duce, et Ladislao Rege Vngarorum pacem et foedus Turca inijt. Intestinae inter Baiazethem, et Zeymum coeperunt discordiae.

[note: 1503.] Alexium adiacentem Illyrico Insulam, arce destructa, et deductis in coloniam incolis, Turcae tradiderunt Veneti.

[note: 1505.] Rex Persiae conserens victrices manus in Asia cum Turcicis copijs eas deleuit.

[note: 1509.] Granum Africae ciuitas populosa, et opulenta ab Hispanis occupata est.

[note: 1511.] Zelymus minimus natu ex Baiazethis filijs patri aetate confecto insidias, fratribus interitum streuit [perhaps: struxit]. Fratres tandem cum ipsorum filijs strangulari iubet, patrem toxico per Iudaeum tollit.

[note: 1512.] Zelymus factione militari, et studijs popularibus Imperator salutatur et eligitur X. Turcarum Rex.

[note: 1513.] Acomathes Zelymi frater Persicis auxilijs adiutus, bellum mouet, sed fortuna [orig: fortunâ] illi inuidente capitur et strangulatur.

[note: 1514.] Pacem cum Venetis atque Vngaris Zelymus renouans, contra Ismaelem Persarum Regem proficiscitur, eumque ad Calderamum oppidum vincit, et fugat, Taurum regiam ciuitatem, olim Artaxata nominatam, sine sanguine, et sudore capit.

[note: 1515.] Zelymus vincit Ioannem Cepusiensem Principem, et bellum contra Aladulum Cappadociae Regem suscipit, ducemque eius in fuga captum decollauit, caputque in victoriae signum Venetias misit.

cum omni suo exercitu deuicit, Sultano etiam in fuga pereunte. Belli autem fortuna [orig: fortunâ] prospera [orig: prosperâ] vsus Alkairum, Alexandriam, ciuitates turrigeras, ac populosas, totamque Aegyptum suo imperio subdidit. Damascum Syriae, amplam ac celebrem ciuitatem debellauit.

[note: 1517.] Pons a Zelymo naualis supra Nilum constratus, vt Tomombeium Aegypti nouum Sultanum insequeretur, quem per proditionem captum, et omnibus tormentis, ac contumelijs vexatum, suspendi ante regiam mandauit.

[note: 1518.] Maranos Saracenae gentis reliquias, Carolus Hispaniarum Rex e regno suo expellit, et barbarorum circiter quadraginta millia occidit.

[note: 1520.] Zelymus mense Decembri extinguitur vltricibus furijs, eo in loco, quo patrem fuerat hostiliter persecutus. Huic successit Solimanus XI. vel si Moises, qui ante Machometem. L sed non diu, rerum potitus est, connumeretur, XII. Turcarum Rex, Imperator quartus.

[note: 1521.] Solimanus Belgradum vrbem Daciae munitissimam expugnauit, Sabatium cepit, multasque arces, et castella in Vngaria diruit. In Croatia praedas agens, quinque hominum millia abripuit in seruitutem.

[note: 1522.] Rhodum insulam quadringentis nauibus adijt, et cum maxima hominum multitudine obsedit,

sub Iunij mensis finem. Rhodi milites conserentes cum eo fortiter manus, post varias et insignitas strages, viribus exhausti, ciuitatem tradidere [orig: tradidêre], quam Turca ipsis Christi natalibus ingressus est.

[note: 1525.] Sirmiensem Episcopatum, et omnem eius agrum Turca suo subiecit imperio.

[note: 1526.] Ludouicus Vngariae Rex, contra Turcam Vngariam inuadentem pugnaturus, suis ipse copijs praefuit. In acie victus, et sibi fuga consulere cupiens, in palude interijt. Multi insignes viri eo praelio desiderati, ex quibus Stephanus Slico maximum suis dolorem reliquit. Praelium commissum die decollationis Iohannis. Buda Regia vrbs direpta, et nobilis Bibliotheca Matthiae Regis incensa.

Eodem anno Solimanus redit in Vngariam, Budam munitissimam arcem, receptam a Rege Ferdinando, secundum obsidet, quam cum frustra laboraret euertere, ijs qui eam tenebant, certis conditionibus propositis, persuasit, vt eam traderent. Inde ad Viennam Austriae perrexit, quam secundo et vicesimo die Septembris obsidet, et quinquies oppugnat, murosque quadam parte rumpit; sed cum multos suorum amitteret, desperatione

adductus, fugae sese tradidit. Ipso obsidionis tempore ex finitimis locis innumeras praedas egit, et hominum multa millia abduxit, virgines, et matronas nudas proiecit, infantes et pueros palis, stipitibusque affixit. In exercitu centum quadraginta millia virorum habuit, ex quibus circiter octoginta millia tum in oppugnatione Viennae, tum in fuga frigore et inedia [orig: inediâ] perierunt. Dux exercitus Christiani Viennam defendentis fuit Philippus, Dux Palatinus, Princeps optimus.

Modonam ciuitatem maritimam Rhodij equites astu occuparunt [orig: occupârunt].

[note: 1532.] Gunsium Vngaricum oppidulum, defendente forti et claro viro Nicolao Iurizio, cum ducentis armatorum millibus Solimannus terdecies oppugnauit, non captum tamen vi, sed deditione traditum. Audito autem Caroli Caesaris aduentu, qui octuaginta peditum millia habuit, et triginta fere galeatorum equitum ex Germanis, Italis, Hispanis collectorum, exceptis Vngaricis equitibus, Turca non expectandum sibi ratus, per Noricorum montana fugit, multa [orig: multâ] praeda [orig: praedâ] onustus demum rediens.

[note: 1534.] Solimanus Africanum simul et Vngaricum bellum molitus est, Corradinum enim Barrarossam classis suae praesectum in Africam, contra

Tunetanum Regem misit, quem etiam regno priuauit. Ludouicum vero Gritum, Andreae Venetiarum Ducis filium, in Vngariam, vt Vaiuodam eijceret. Occupata autem Medeuischa Transyluaniae ciuitate, quam Gritus tenebat, Meilanus Vaiuoda ipsum cum exercitu obtruncauit, eiusque filios duos ante oculos patris in frusta conscidit.

[note: 1535.] Carolus V. in Africam traijciens, Altachenum Tunetanum Regem restituit, et ad viginti captiuorum millia e seruitute liberauit. Tunetam cepit die Ioannis Baptistae.

Eodem anno Taurus Persiae ciuitas a Turca vi capitur, in qua cum securius agerent milites, improuiso Tahamae Persarum Regis aduentu sex et quadraginta Turcarum millia opprimuntur. Spolijs amplis, et Imperatorijs concubinis Persae cum magno hostium dedecore potiti sunt.

[note: 1536.] Cambaiae Rex Indicus, bello lacessitus a finitimis Turcae fauentibus, Regi Lusitaniae se faciens tributarium, ab eodem defenditur.

[note: 1537.] Solimannus ex Ponto, et Propontide centum quinquaginta triremes, biremes octoginta, ducenta simul, et septuaginta varij generis nauigia collegit, quibus Corcyram Veneta ditionis insulam, aggressus, decem dies obsidet, incensisque suburbanis, et agris deuastatis, multisque incolarum aut occisis, aut captis discedit. Zacinthum, et Cythera populatur, Aeginam

expugnat, et complanat, Parum capit, Naxum tributariam facit. In Apuliam maiorem, et meliorem classis partem, in quam decem millia lectorum peditum, et duo millia equitum robustissimorum imposuerat, mittit, et totam Tyrrheni maris oram ibi depraedatur. Classes Imperatoris, Pontificis, Venetorum coniunctae, ducum ambitione, et discordia dissipatae sunt.

[note: 1538.] In Stiriam incursiones fecerunt Martilosi nominati, genus hominum agreste, et latrocinijs deditum, sed incolarum virtute repulsum est.

Eodem anno classis Turcicae praefectus Adenam Indiae ciuitatem copiosam adit, Regem ad se pacifice euocatum suspendit. Dium emporium ad Indi fluminis ostium tentat, a quo non tam armis Lusitanorum, quam insidijs repellitur, cum summa trepidatione vt fugeret.

Eodem anno Calciani ducis perfidia [orig: perfidiâ] a Christianis infeliciter contra Turcas in Sauia pugnatum est.

[note: 1539.] Veneti cum Turca pacem renouarunt [orig: renouârunt], traditis illi trecentis millibus coronatorum, et Nauplia [orig: Naupliâ], ac Monembasia [orig: Monembasiâ] oppidis, in finibus Macedoniae.

Eodem anno iuxta Epiri littora Turcicae naues quinquaginta naufragio perierunt, hominum millia viginti, quos tempestas non hauserat, fames ac pestis absorpsit.

Eodem anno Castellum nouum in Dalmatia, Ducatus S. Sabae vocati oppidum, et Rizanam ceperunt Christiani.

[note: 1540.] Castellum nouum, quod Hispani et Germani milites tenebant, conniuentibus Venetis, a Turcis receptum, et direptum est, incolis et militibus, de more, gladio occisis.

[note: 1541.] Turca relictus tutor Ioannis Vaiuodae infantis filij, cum in Vngaria Ferdinandus Rex Budam oppugnaret, a Georgio monacho Vaiuodae gentili vocatur. Qui Buda [orig: Budâ] capta [orig: captâ], infantem vna cum matre sequi castra iubet, ipse arcem ingreditur, et Pestum e regione positam ciuitatem, omni apparatu bellico tum instructam, sui iuris facit, die Natiuitatis Mariae.

Eodem anno Carolus Imperator contra Barbarossam, ad capiendum Argierae portum, in Mauritaniam Caesariensem serius nauigans, et (vt aiunt) Pontificis colloquio Lucae detentus, naufragium fecit. Ipse in Baleares insulas vento reiectus est, multis nauibus ex pulcherrima illa classe vi et iniuria tempestatum amissis. Germanus miles Italo fugiente fortiter contra Mauritanos pro Caesare pugnauit.

[note: 1542.] Expeditio in Vngariam facta, ad recuperandam Budam, Duce Ioachimo Brandeburgensi Electore, plures milites morbo, quam armis perierunt. Oppugnationem tentauerunt quidem,

Eodem anno Strigonium nouendecim dies obsessum proditione Salamancae capitur postridie Laurentij. Quinquecclesiae Episcopalis vrbs solo aequata.

[note: 1543.] Pacis conditiones Ferdinando Regi cum Turca initae ad certum tempus, quae vtrique parti armis fessae gratae fuerunt.

Eodem anno Catharum Dalmaciae Barbarossa Turcicus praefectus obsedit ducentis triremibus, sed virtute Ioannis Matthaei Bembi repulsus est. Portum Villaefrancae, et Niciae idem Barbarossa incendit, sed praedam et captiuos ei extorserunt Garsias Neapolitanus, et triremes Rhodiae non procul a Siciliae littoribus.

[note: 1546.] Poloniae Rex Sigismundus castellum quoddam Turcae prope regni sui fines aedificatum, duce Brete uitio diruit, et euertit.

[note: 1547.] Mustapha Solimani filius, reliquis liberis a patre sublatis, solus imperio destinatus, cupidus paterni imperij, sollicitauit populos Aegyptios, et commouit Persarum arma in patrem.

[note: 1548.] Solimanus contra Tolcham Regem Persarum maximo cum exercitu profectus, signis infelicibus pugnauit, suis fame et inedia [orig: inediâ] amissis in Persia, et Tartaris socia arma iungere volentibus, caesis in minore Armenia.

biremibus, et triremibus contra induciarum pacta, Siciliae et Campaniae littora infestauit, improuisosque accolas adoriens, ingenti praeda [orig: praedâ] ditatus est.

Eodem anno Saraceni Mauritani, auspicijs Regis Sarsensis tumultuantes, ducum Caesarianorum Sestiani et Albani virtute repressi sunt; Portugallia, et Hispania ab incursione liberatae.

[note: 1549.] Turca vt vindicaret recentem ignominiam, nouos exercitus conscripsit contra Persas, et primum milites suos stipendiorum amplificatione inuitauit, deinde sociorum animos per legatos confirmauit. Sed copias apparatissimas foris fame et peste amisit, et eodem morbo Constantinopoli grassante, quam centum triremium praesidio absens munierat, ad septuaginta hominum millia sublata sunt.

[note: 1550.] Ineunte hoc anno Solimani mors falsis rumoribus nunciata est, qui triginta annos populum Dei afflixit.

Hic annus autem cum Iubilaeus habeatur, et apud Ebraeos olim annus mitigationis et leuationis fuerit, te oramus Deus aeterne, mitiga propter Filium tuum mala tot annos Ecclesiae tuae illata, conserua pro immensa misericordia tua doctrinam Euangelij, vt sublatis Machometanorum blasphemijs, gloriosum fiat nomen tuum in gentibus: excita ad necessarium bellum

Principum Christianorum animos, vt liberato grege tuo ab impijssimo Tyrannidis iugo, tuam bonitatem et potentiam agnoscat, atque praedicet orbis vniuersus.

APPENDIX CHRONICI TVRCICI ADDITA A Ioanne Rosino.

[note: 1550.] INeunte vere, Dragutes Raisus pirata celebris, auspicijs Solimani Aphricam Barbariae oppidum, (veteres Aphrodisium appellarunt) occupauit, et praesidio munijt. Verum Andreae Doriae Imperatoris classis Caroli V. Augusti industria [orig: industriâ], atque vigilantia [orig: vigilantiâ] et Monasterium Aphrodisio proximum oppidum expugnatum, caesis ex hostium praesidio trecentis: mancipijs autem mille ac ducentis abductis: et adiutante suis cum copijs Ferdinando Gonzaga Siciliae Prorege, Aphrodisium ipsum receptum; vbi plurimi ex barbaris caesi; capitum septem millia capta.

[note: 1551.] Sinan Bassa, quia instructa cum classe, et adiunctis sibi Dragute, Salaque Raisis, arcem Melitensem frustra tentasset, transiectis in Africam copijs, Tripolim arcem, et oppidum ditionis Equitum Melitensium, eorumque praesidio munitam, fraude Dragutis et Salae Raisorum, et proditione Aramontani, Henrici Galliae Regis Legati, occupauit. Factum hoc die x v. mensis

Augusti. Solimanus Tripoli Dragutem cum imperio Sangiacibegi praeficit, qui non contentus suis finibus, Caruennae Regem Maurum maiore principatus sui parte spoliat.

[note: 1552.] Temesuarum Daciae oppidum a Turcis, ductu Alis Bassae Budensis obsidetur, ac deditione capitur, interfecto per scelus violatae fidei Stephano Losoncio, illius loci propugnatore. Descripta extat haec huius arcis expugnatio a viro clarissimo Ioanne Sambuco.

Lippa quoque Solimosus, Chianadia (Vlpianum veteribus dictum) Daciae oppida, cum alijs Castellis occupata: Erasmus Teifelus, Ferdinandi Regis excitus dux, Sfortia Palauicinus, et Augustinus Sbardellatus, Vaciensis praesul ad Palastum caesi: Dregeltum arx, Giarmatum, Zezenum, aliaque loca vicina, sub iugum Tyranni Turcici missa. Zolnoccum vltro cedentibus praesidiarijs occupatum 3. die Septembris. Agria summo quidem cum impetu ab eodem Ali Bassa Budensi, Achmate Romaniae Beglerbego, et Casanae, alijsque pluribus begis oppugnatum, sed irrito conatu, et magno cum Bassarum dedecore: qui in ea erant Ducibus, alijsque fortibus viris eam feliciter defendentibus. Extat hac de re Ioannis Sambuci narratio.

[note: 1553.] Classis Turcica cum Gallicis coniuncta copijs ditiones maritimas Caroli V. Imperatoris infestans, grauissima Neapolitanis, atque Siculis littoribus

damna infert. Capitur et Corsica Genuensium insula, incolis et praesidiarijs partim caesis, partim crudeliter habitis. Haec tamen insula anno post sexto, cum pax inter Philippum, et Henricum, Hispaniae, Galliaeque Reges coiuisset, Genuensibus est restituta.

Eodem anno Solimanus filium Mustapham ex Circassa susceptum, exercituique charum, veritus, ne ab ipso imperio excuteretur, e medio tollit, et paullo post filium etiam eius vnicum Amuratem, qui Prusae apud matrem educabatur. Zianger minimus natu Solimani filius ex Roxolana vxore, conspecto interempti fratris Mustaphae cadauere, et exprobrato Patri verbis acerbissimis tam impio diroque facinore, statim suis manibus in propria viscera pugionem adigit, et cadaueri fratris incumbens exspirat.

[note: 1555.] Turci copus Gallicis auxilio missi, Plumbinum in mari Thusco obsidione cingunt, sed non sine clade reiecti, Elbam insulam conatu itidem irrito tentant.

Ferdinandus Bohemiae, Vngarae, et Romanorum Rex Legatos de pace cum Solimano acturos Constantinopolim mittit, qui totum ibi biennium coguntur haerere.

Bassa Budensis Capenisuarum, praesidiarijs ad deditionem compulsis, et Babotzam nihil dum ab hoste perpessam grauius, fide militari deserta, sese dedentem occupat. Zigethum adoriturus,

quum fortiter in hostem praesidiarij sese gererent, suique monerent, ne temere tentatam obsidionem soluere coactus, Solimanum offenderet, ab instituto discedit. Gesta haec apud Vngaros per Autumnum.

[note: 1556.] Sequentis anni vere Solimanus Alim Bassam cum copijs denuo in Vngariam misit, qui Zigethum obsidione premeret, atque in potestatem redigeret. Is continuata ad tertium vsque mensem oppugnatione, cum Christiani omnem vim hostilem magna cum strage Turcarum intrepide repellerent, infecta [orig: infectâ] re militem cum machinis bellicis inglorius abduxit. Priusquam tamen soluta [orig: solutâ] Zigethi obsidione se Turci reciperent Sammartinum, Gerosgalum, Seliam, Sanlaurentium, et Caliangem (alijs Calamancia dicitur) partim flammis iniectis absumpserunt, partim solo aequarunt [orig: aequârunt]. Extat huius Zigethanae obsidionis expositio edita a Ioanne Sambuco.

Ferdinandus, Ferdinandi Regis Filius, Archidux Austriae, et Comes Tyrolis, validissimis copijs pro tempore contractis in Vngariam descendit, hostem aggreditur, et cum immortali praeclarae victoriae monumento reprimit. De his clarissimus D. Petrus Raymundus Amadonus Medicina Doctor, et in ea expeditione Physicus.

[note: 1558.] Selimus, Baiazethesque fratres, Solimani filij, superstite patre inter se de imperio, et successione dimicant, victusque Baiazetes e Caramania cum viginti millibus armatorum, et quatuor filijs ad Regem Persicum Tecmasem (Thammasum alij nominant) profugit.

[note: 1559.] Solimano, qui Selimi partes fouebat, sollicitante, Baiazetes cum quatuor filijs in Persia, praesente Solimani praegustatore, cui illi noti erant, adhibito neruo suffocantur, et genere mortis genti Ottomanicorum familiari de medio tolluntur: Cadauera necatorum Sebastiam deportata pro more monumentis inferuntur.

Classis Hispanica, flagitante magno Magistro Melitensi ad recuperandam Tripolim missa, cum eius expugnandae, quia praesidium auctum erat, spe deiecta esset; Gersensem Insulam (quam ante Dragutes, Regulo Insulae sub amicitiae praetextu Tripolim euocato, et suspendio necato, interueniente proditione occuparat [orig: occupârat], eiusque dominium alteri Regulo, sex aureorum millia tributi annui nomine pollicito permiserat), petit, nec magno negotio Regulum Maurorum adigit, vt tradito castello, deinceps Hispano se Regi pariturum, et quotannis sex aureorum millia tributi nomine soluturum stipularetur:

post congressa cum Turcis magnam accipit cladem, qua vel ab hostibus caesi, vel aquis absorpti, vel in seruitutem abducti fuere [orig: fuêre], vel alioqui varijs periere [orig: periêre] casibus decem et octo Christianorum millia, triremes amissae XXVII. naues onerariae XIIII. Gasto, Medinensis Ducis Hispani filius, in hostium potestatem venit.

Eodem anno Turci Fileccum in Vngaria superiore locum satis munitum occupant, vbi Sangiacum Solimanus constituit, qui Budensi Bassae subiectus esset. Neque multo post inducias Ferdinandus Augustus, ac Solimanus pepigere [orig: pepigêre], quae vtrique parti gratae durarunt [orig: durârunt], quam diu Ferdinandus superstes fuit.

[note: 1561.] Iacobus Heraclides Basilicus Despota, corrogatis quorundam Poloniae procerum auxilijs, Moldauiam inuadens, Alexandrum eius regionis crudelem Principem fundit, fugatque, et Moldauiae regno pellit: ipse Principatum illum occupat, profusisque apud Portam largitionibus a Solimano, vt in eo pro more confirmaretur, impetrat.

[note: 1563.] Idem Despota a suis Valachis, hominibus improbis fraude circumuentus, vt elabi non posset, die V. Nouembris occiditur. In huius locum vocatus a Valachis Dux Demetrius Visnouecius, non multo post, Solimano Constantinopolim vinctus ad certam necem mittitur. Cuius loco Thomsa Princeps a factiosis salutatur: sed

cum perexiguo tempore rem Valacham administrasset, ab Alexandro iam reuerso expellitur, et in Russiam vsque fugatus, Sigismundi Augusti Poloniae Regis iussu ad Podoliae Leontopolim capite plectitur.

[note: 1564.] Duce Garzia Toletano feliciter occupata suit arx in ora maritimae Aphricae, siue Barbariae sita, quam Pignonem siue rupem Velezi oppidi vocant, Turcicorum hactenus piratarum Hispanum pelagus infestantium, quod esset in praeruptis posita scopulis et vndique mari circumfluo munita, receptaculum. Factum hoc mense Septembri.

Sub exitum eiusdem anni demortuo prius Ferdinando Augusto, die XXV. Iulij, filioque Maximiliano vix imperium auspicato, Ioannes Sigismundus Princeps Transsyluaniae, (Erdelij begum Turci vocant) fretus viribus potentis patroni Solimani, et perduellium quorundam Procerum, in primis Georgij Bebeci consilijs incitatus, Zatmarum haud exigui momenti munitionem, eiecto Melchiore Balassa, praefecto Caesaris, ac thesauris eius, coniuge, liberisque captis, suam in potestatem redigit.

[note: 1565.] Lazarus Suuendius Baro altae Landispergae Dux exercitus Maximiliani Imperatoris, copias equitum, peditumque Germanorum in agrum Cepusiensem educit, media [orig: mediâ] bruma [orig: brumâ] Tocaium locum munitissimum Turcis defendentibus,

admirabili celeritate expugnat: quo capto, neque multo post ictu sclopeti occiso Francisco Nemethio praefecto, arx etiam a praesidiarijs dedita fuit. Expugnationem hanc diligenter descriptam edidit Ioannes Sambucus. Inde Zerenzium in potestatem redigit: et Zatmarum, quam Transsyluaniae Princeps superiori anno occupatam, de eius defensione desperans, indefensam reliquerat, ob naturalem situs commoditatem mox instaurat. Hinc transmisso Tibisco Erdeudam, Cuuaram, Batorem, Vibaniam, Sendereuiam, arces et dominia amplissima, aliaque insignia loca Maximiliani imperio subijcit.

Eodem anno Solimanus ingentem classem, quae triremibus, onerarijs alijsque diuersis nauigijs 250. constabat, ad Melitem insulam oppugnandam misit: quae S. Helmo, castello in ipso portus ostio expugnato, atque euerso, post diuturnam, validissimamque oppugnationem munitionis S. Michaelis, Hierosolymitanis equitibus incredibili virtute locum tuentibus, cum quatuor menses hoc bello absumpsissent, et hyems iam appeteret, re infecta, et magna clade accepta, amissis scilicet suorum viginti tribus millibus, recessit. Ex Melitensibus 240. equites, militum tria millia, bello inutilis turbae capita 1700. caesa. Descripsit res hoc bello gestas Claudius Grangeus Biturix.

rebus ad Meliten infeliciter gestis Constantinopolim contendebat, ipsis ferijs Paschalibus insidiose in potestatem Imperatoris Turcici redigitur, Praefecto Insulae cum XII. viris Rempublicam administrantibus dolo ex vrbe in classem Turcicam euocatis, et detentis, qui postea cum familiabus, et alijs primarijs Constantinopolim missi, et hinc inde varias in regiones deportati sunt. Turcicus magistratus Chiensibus datus, et templa Christianorum solo aequata: Vnicum S. Dominici relictum, ritibus Turcorum initiatur, vt Messitae (sic templum Mahometicis sacris dedicatum Turci appellant) loco Turcis esset. Captiui tamen subsequentibus annis, intercedente Rege Galliae Turcis confoederato patriae restituti fuerunt, et vmbra quaedam administrationis, iudiciorumque pristinorum miseris Chiensibus concessa.

Solimanus a Ioanne Sigismundo Transsyluaniae Principe exoratus suscipit expeditionem in Vngariam aduersus Maximilianum Imperatorem.

Palota a Budensi Bassa militum corona circumdatur, sed Turcis inopinato aduentu Georgij Comitis Helfestainij territis, ac in fugam se conijcientibus, obsidione liberatur.

Vltimo die Iunij Vesprinium ab eodem Comite Helfestainio, et Egone Salmensi Comite expugnatur, barbaris ad vnum omnibus, praeter quinque trucidatis. Capitur etiam Tata.

Maximilianus Imperator cum numerosissimo, expeditissimoque Christianorum exercitu generaliter parato, in regnum Vngariae Komaron vsque ad hostium vim reprimendam descendit, ibique non solum Vngariae, sed et totius Christianitatis propugnacula contra hostiles incursiones tutatur.

Tatari, gens immanitate barbara, a Solimano exciti, superioris Vngariae partes vltra et citra Tibiscum late discurrunt, praedas abigunt, omnia flamma [orig: flammâ] vastant, omnisque aetatis et sexus homines partim caedunt, partim in seruitutem perpetuam abducunt. Horum ad decem millia a Suuendio superantur, caeduntur, ac finibus eijciuntur: Ducibus ipsorum begis Turcicis altero interemto, altero lethaliter sauciato.

Ab eodemque Suuendio Georgij Bebeci perduellis arces aliquot, Zabatica, Pelsozium, Gombazzecum, Crasnahurca, Gadige, aliaque his vicina tum castella, tum munitiones expugnantur.

Giula, et Zigethum munita Vngariae loca in Turcorum potestatem veniunt, fortiter pugnante, et tandem occumbente Comite Zerinio, cum insigni nobilium Vngarorum, strenuorumque militum numero interemto. Descripsit hanc duarum munitionum expugnationem Ioannes Sambucus.

cum antea etiam vt fama fuit, epilepsiae paroxismis, item apoplexiae, podagrae, et gangraenae obnoxius fuisset, in castris moritur dysenteria [orig: dysenteriâ], die IV. Septembris, anno aetatis 76. vel, vt nonnulli malunt, 67. postquam imperio praefuisset annos 46. menses sex. Eius obitus tantisper occultatus fuit, astu vaferrimi Veziris bassae Mechmetis, (necato etiam noctu Solimani archiatro, ne per eum Imperatoris mors emanaret [orig: emanâret]) dum Selimus Solimani filius, occupato citra tumultum imperio, ad exercitum in castra venisset. Ferunt hunc Solimanum, qua [orig: quâ] fuit barbarica arrogantia, et iactantia, saepius dicere solitum, Romae, ac totius Occidentis imperium ad se pertinere, propterea quod ipse Imperatoris Constantini, qui imperium Byzantium transtulit, successor sit.

Occupato Zigetho Baboza, cui Turci iam appropinquabant, ab incolis incensa deseritur: quorum exemplum Sacchani, et Zorgenses imitantur.

Hoc eodem anno, XXIII. die mensis Septembris, Selimus II. aetatis annum agens 42. in imperio Solimano patri successit, Turcarum Rex XIII. Imperator V.

[note: 1567.] Selimus ob imminentis hyemis asperitatem Constantinopolim redit, relicto in Vngaria cum satis magnis Turcorum, Valachorum, Tatarorumque copijs Pertauo Bassa, Transsyluaniae Principi

Transsyluanus Tocaium obsidione cingit, sed eam soluere cogitur, Tataris, Turcis, et Valachis auxiliarijs, illius ipsius ditionem populantibus, et inaudita crudelitate passim in fortunas, et corpora miserorum cuiusuis aetatis, et sexus grassantibus: quos postea accepta haud exigua clade territos, atque in Podoliam et Russiam fugatos Palatinus Russorum debellauit.

[note: 1568.] Zatuarum haud leuis momenti castrum in finibus Transsyluaniae situm, Suuendij virtute, medio mense Ianuario expugnatur: quo in loco Suuendius parum abfuit, quin tormentarijs globis petitus occubuisset.

Muncazio loco munitissimo in Transsyluaniae finibus per deditionem capto, induciae quaedam fuerunt, vt de pace actiones institui possent: sed earum parum obseruantes Transsyluani duces, quia videbant Suuendium, ne spem pacis interturbaret, Cassouiam abijsse; collectis non magnis copijs, impressione nec opinata Risuarum adorti capiunt, et thermas, quas Riuulos Dominorum appellant, biennio ante a Suuendio ipsis ademptas, occupant: sed Ruberus Suuendij Legatus vtraque recipit, praesidiarios Risuari interficit: Riuulis autem exorto incendio, propugnatores maiori ex parte extinguuntur.

Hoc denique anno pax, octauo quoque anno renouandae, inter Maximilianum Augustum, et Selimum coijt, qua Transsyluanus etiam comprehendebatur. Eius cum aliae leges, et conditiones erant, tum, vti quisque sibi retineret, quicquid eo bello cepisset. Id quod Maximiliani rebus plurimum profuit: qui fines suos opera [orig: operâ] Suuendij sic ampliarat, vt ad quadraginta milliaria Germanica cis, et vltra Tibiscum late dominaretur.

Splendidissimum, et instructissimum Venetijs nauale sub medium mensem Septembrem, accenso tormentario puluere, maximo cum Reipublicae detrimento conflagrauit. Ibidem tam in vrbe, quam terra continente, diuturna et inusitata quaedam erat annonae caritas. Quo Venetorum aduerso casu permotus Selimus, (licet initio regni pacem a Solimano patre cum Venetis initam confirmasset,) vel propria [orig: propriâ] ambitione, vel suorum impulsu, bellum ijs inferre statuit, sub praetextu regni Cyprij cuius possessionem nullo iure a Venetis hactenus vsurpatam, Selimus ob successionem gentis Otomanicorum in iura Sultanorum Aegypti, ad se pertinere contendebat.

XXVII. Septembris die incendium Constantinopoli exoritur, quod totum biduum durat, et domorum, ac multiplicis mercimonij tabernarum circiter triginta et sex millia absumit, Ianizaris,

[note: 1570.] Selimus per Legatum Venetias missum Cyprum insulam a Senatu repetit, ferensque repulsam, bellum ei denuntiat. Hinc Cyprium bellum, quod a Ioanne Baptista Contareno Veneto, et Petro Bizaro Sentinate descriptum habetur, exortum: ad quod gerendum Selimus tres Bassas, Mustapham cum copijs terrestribus, Pialin, atque Alin cum classe mittit.

Pialis Bassa prouectus cum suis ad Tenum Insulam Venetorum in Aegaeo, ferro ac flammis eam, non sine graui tamen suorum iactura, direptam vastat.

Sebastianus Venerius, Insulae Corcyrae maxima cum potestate praeses, mense Iunio Suppotoum castrum Albaniae non procul a Corcyra situm expugnat, praesidioque imposito rebus necessarijs munit.

Sub eiusdem mensis exitum Marcus Quirinus, classis Venetae in Hadriatico mari praefectus, arcem sinus Mainensis ad portum, quem vulgo Qualliarum, siue Coturnicum vocant, positam feliciter expugnat, actisque sub ea cuniculis et supposito incensoque puluere tormentario, funditus euersam diruit, ne barbaris amplius receptum praeberet.

Nicosia Cypri metropolis sub exitum mensis Iulij a Mustapha Bassa obsideri coepta, et acerrime

tam oppugnata, quam defensa, decimo tandem Septembris die in hostium potestatem venit, misereque diripitur, caesis praesidiarijs, extincta nobilitate, perexiguis reliquijs seruituti mancipatis.

Quarto Octobris die in Famagustae vrbis conspectu Praetoria Mechmetis Veziris Bassae primarij triremis, et aliae duae naues magno captiuorum vtriusque sexus numero, flore nimirum iuuentutis Nicosiae, et multa, atque preciosa praeda onustae, vt Constantinopolim Imperatori Selimo dono mitterentur, puluere tormentario vel ipsius gubernatoris negligentia, vel studio captiuae faeminae nobilis, quae mori, quam indigna ab immanissimis hostibus pati maluit, incenso, in vniuersum disijciuntur, omnibus, qui in ijs fuerant, exceptis gubernatore cum tribus captiuis, qui aufugerant, misere pereuntibus.

Turcica classis Duce Ali Bassa, Cretam insulam (nunc Candiam vocant) petit, vbi exposito in terram milite, saeuitum in obuios immaniter. Rhetymum oppidum ab incolis desertum, mense Iunio, nemine resistente vastatur. Caeterae ciuitates munitae, et oppida detrimentum nullum accipiunt. Desiderati Turcicis e copijs tria millia septingenti.

dixere [orig: dixêre]) maiori ex parte diripitur. Zazynthi, et Cephalleniae suburbia, et vici excidio dantur. Suppotoum arx, caesis, captisque praesidiarijs, a Turcis recipitur: cuius etiam praefectus Manuel Murmuris, vir bello strenuus, in hostis potestatem venit.

Dulcinium situm in Albaniae, Dalmatiaeque finibus oppidum, mense Iulio Turcis se dedidit, ciuibus libertatem suam, militibus vitae pactis incolumitatem: qui tamen contendentibus inter se de possessione oppidi Bassis, plerique omnes in seruitutem abducuntur.

Potiuntur Turci etiam Antibari, per summam ignauiam deditionem faciente Alexandro Donato Praefecto: item Butua, quae, quod versus mare parum munita esset, defendi non potuit. Liesenae insulae (Farum Dalmatae vocant) suburbia depopulantur, arcem tentare non ausi. Insulae Curzolae (quam Corcyram nigram vocant) Vlatim pagum flammis iniectis exurunt. Oppidum insulae, quod ipsum quoque Curzolae nomen habet, a viris desertum cum aggrederentur, foeminis animose patriam defendentibus, memorabili cum marium Curzolanorum, et ipsorum hostium infamia, foemineique sexus immortali laude, reijciuntur.

Famagustani aliquot menses obsessi, cum fortiter hactenus omnem vim hostilem sustinuissent, tandem mense Augusto, in extrema rerum

omnium penuria deditionem fecere [orig: fecêre], certis conditionibus a Mustapha Bassa approbatis, ipsiusque manu subsignatis: quae tamen seruatae non sunt. Marcus enim Antonius Bragadinus, sub quo defensa hactenus Famagusta fuerat, cum illustri nobilium virorum Comitatu in Mustaphae castra veniens, eique claues ciuitatis, quod in deditionibus fieri solet, offerens, exceptus initio comiter a Mustapha Bassa mox ab illa crudeli bellua per summum scelus violata [orig: violatâ] fide, cum alijs per ludibrium adficitur exquisitis iniurijs, tum ad extremum viuus excoriatur. Laurentius Teupolus Paphi Praefectus, qui et ipse cum alijs Famagustam singulari virtute propugnarat [orig: propugnârat], suspendio necatur: caeteri dedititij immaniter contrucidantur. Turcorum, qui obsidionis principio in vniuersum ad ducenta millia censebantur, obsidione durante octuaginta millia perijsse constat.

Die VII. Octobris committitur a classe Hispanica, et Veneta praelium cum classe Turcica ad tres exiguas insulas, vel marinos potius scopulos, quos Strabo Echinadas insulas, Apollodorus Strophadas, hodie Cuzolaros tam Graeci, quam nostri vocant. Victoria potiuntur multis a saeculis inaudita Christiani. Perit occisus Alis Bassa, Pertauus Bassa animaduerso praesenti suorum interitu, non magno nauigio fugiens ad terram euadit. Vluzalis mari profugit

cum triginta plus, minusue triremibus. Caesa fuerunt ad XXV. millia hostium, capta quatuor millia, classis hostilis vniuersa cum spolijs immensis Christianorum in potestatem venit, ijs duntaxat exceptis triremibus, quos euasisse diximus. Liberata Christiana mancipia supra quatuordecim millia. Cum haec foederatorum Principum naualis victoria in Perside nuntiata fuisset, multique Proceres ad arma palam in Turcos capienda Regem suum Tecmasen adhortarentur, non prius se capturum respondit quam vidisset vtiliores Christianorum progressus: parui referre, ligneas scutulas demersisse, dum sunt incolumes syluae, ac possidentur, vnde possint aliae exscindi.

Hac Turcis illata clade, Veneti Margaritanum, in Chimeriotarum regione, quae Albaniae pars est, haud procul a Corcyra situm, deditione capiunt, XII. Nouembris die, barbaris vitam, facultatesque paciscentibus: ipsum castrum mox igne concrematum diruunt. Suppotoum quoque desertum a Turcis Albani occupant, et Venetis restituunt; a quibus redditum deinceps Selimo fuit.

Hoc eodem anno obijt Ioannes Sigismundus Transsyluaniae Princeps; cui cum onere tributi annui Turcarum Imperatori soluendi successit Stephanus Bathorius Somlianus, nobilis Vngarus.

[note: 1572.] Mense Maio anni proxime sequentis tentata fuit a [orig: â] Venetis obsidio Castelli noui in Dalmatia, captaque suburbia: sed succurrentibus barbaris ab obsidione discessum.

Veneti, cum tantopere a Turca terra [orig: terrâ] marique premerentur, omnia ad bellum necessaria rursus apparant, sed socijs classibus tardius aduentantibus, et Turcica classe vt plurimum retrocedente, nec pugnae copiam faciente, nulla re fere memorabili gesta in hyberna reditum. Caesi tamen aliquot Centeni Turcorum, et in his Begus Mitylenensis, Dragutis gener in frusta dissectus.

[note: 1573.] Turci duce Vluzali Bassa, excusso Amida Rege Thunisino,(vel Thunetano) auctoritate Selimi alium in eius locum suffecerunt.

Ioannes de Austria nauali de Turcis victoria toto iam orbe celebris, ab Amida Rege Thunisino a Turcis fugato, et Guletae, quae Hispanorum praesidio tenebatur, priuatam cum duobus filijs vitam agente, regni autem recuperandi desiderio flagrante exoratus, insigni cum classe, comitatus etiam cum alijs triremibus a Duce Suessano, et Ioanne Andrea Doria in Africam traijcit, Thunisim occupat, Regem a Turcis datum in potestatem redigit, vrbem captam militi suo diripiendam concedit, Abidam fluxae fidei hominem cum duobus filijs in Siciliam transuehi iubet, Machometem Abidae fratrem regno

praeficit, accepto prius ab ipso Sacramento, quo se perpetuo fidelem Hispano Regi clientem futurum promitteret. Inde communicato cum alijs consilio nouam munitionem inter Guletam et Thunisim ad interiectum vtrique lacum extruere instituit, vt hoc modo et Culeta firmior efficeretur, et tanto facilius in fide barbari continerentur.

[note: 1574.] Initio sequentis anni Veneti certas ob caussas, non consultis, et inuitis adeo Pontifice, atque Hispano, contra leges foederis, pacem cum Selimo faciunt.

Selimus aegerrime Christianorum in Aphrica progressus ferens, Sinanem Bassam classi supremo cum imperio praefectum in Aphricam mittit, qui cum noua munitio nondum perfecta, et praesidiariorum etiam numerus, exauctoratis temere nonnullis, quos omnem in euentum retentos oportuit, deminutus esset, munitiones illas omnes nullo prope negotio in potestatem suam redigit. Guleta [orig: Guletâ] expugnata [orig: expugnatâ], et solo aequata [orig: aequatâ] Christiani omnes, exceptis quatuordecim ex Proceribus, qui vincti Constantinopolim sunt missi, crudelissime trucidati sunt. Carrera Guletae praefectus, quem quidem proditionis nonnulli insimularunt [orig: insimulârunt], praemij loco pro vili mancipio aliquandiu habitus, et prope Corcyram in ignominiam Hispanae gentis ad necem vsque fustibus, iussu Sinanis, caesus.

Gabriel Serbellonius Mediolanensis, nouae munitionis perficiundae caussa a Ioanne Austrio cum praesidio relictus, crudeliter a Sinane Bassa tractatus. Hoc modo prorsus eiecti sunt Hispani ex Aphrica intra trigesimum et sextum diem: amissaque per summam ignauiam ea, quae Carolus V. Imperator in potestatem optimo consilio redegerat, vt securitati Siciliae, regni Neapolitani, totiusque tum Italiae, tum Hispaniae consuleret.

Sinan Bassa ex Aphricano [correction of the transcriber; in the print Aphriacno] bello rediens, et Corcyram insulam exscindens, in insulanos, reiectis etiam muneribus, quae ipsi offerebantur, immaniter grassatus, Corcyrae muniendae Venetis caussam praebuit.

Selimus Maronitas et Truscos populos, Libanum montem inhabitantes, religionemque profitentes Christianam, sub iugum mittere, sed frustra tentat.

Princeps Iuonia, (sic Ioannem vocant) Valachiae Despota, quum iniqua petentibus Turcis denegasset, adiunctoque sibi non magno Polonorum equitum, militumque numero, nec contemnendis suorum coactis copijs, nimis graue barbarorum iugum excutere conaretur; a fidelissimis sibi creditis proditus, qui missi fuerant, vt a traiectione Danubij Turcos arcerent, indignam magnanimitate sua mortem oppetit. Ei Petrus alterius Valachiae

Principis frater, fauentibus Turcis sufficitur. Caesa ab Iuonis exercitu Turcorum, Muldauorum, et Vngarorum supra ducenta millia. Descripsit huius historiam belli Leonhardus Gorecius, eques Polonus, vbi sub finem haec addit: Post tam ignobilem caedem Iuoniae, Selimus totam Muldauiam occupat: omnes fere stirpis Valachicae, tam summos, quam infimos crudeliter e medio tollit, totaque Valachia occupata, arcibusque ipsius firmo praesidio munitis alia multitudine alibi in colonias deducta, in Russiam intentus est.

Mense Augusto Seraglium (sic arcem vocant Turci) Portae Imperatoris fere contiguum incendio perit, quod intra biduum vix integre restinctum est. Damnum quod fecit eo incendio Imperator, decies centenis millibus, a quibusdam pluris aestimatur.

II. Solimani filius, cum regnasset annos octo. Ferunt huic diuinos quosdam hoc imperij tempus praedixisse: quod cum breue ipsi videretur, solitum fuisse dicere, voluptatibus impendendum esse. Quare etiam Venere, et vino exhaustus febre extinguitur. Bella non nisi per Legatos gessit.

[note: 1575.] Extincto Selimo II. filius ipsius Amurates III. imperium auspicatus est, annum agens aetatis XXVII. Turcarum Rex XIIII. Imperator

VI. Hic ante omnia recepto more barbaro strangulari quinque fratres natu se minores in praesentia sua iussit: quorum minimi ceruicibus et iugulo, cum pro more neruus adhiberetur, incertum an tenerioris in hunc amoris caussa motum, an conscientia [orig: conscientiâ] patratae crudelitatis in omnes, illachrymasse quidem ipsum constat.

Eodem hoc anno Ismael II. Tecmasis (vel Tammasi) filius secundogenitus, fratre eius Haidar Mirise decimosexto regni die a Proceribus quibusdam occiso, Persarum Rex, Sangiacum quendam Curdum, qui a Turca defecerat, receptans, accedentibus etiam alijs caussis ex superstitionum dissidijs, et vana somniorum apud Turcos obseruatione, falsaque eorum interpretatione, occasionem praebuit bello atrocissimo inter Persas et Turcos gesto, quod descriptum extat a Petro Byzaro Sentinate, latina [orig: latinâ], et Ioanne Thoma Minaduo Italo, patria [orig: patriâ] lingua [orig: linguâ], inde in Germanicam etiam linguam translatum.

Turci limitanei Duce Husreue Bassa, VVani Beglerbego, Persicis finibus damnum per incursiones inferre incipiunt.

Imperator Turcicus memor cladis, quam Iuonia cum Polonis Cosaccis superiore anno ditionibus Turcicis intulerat, vt aliquando Polonos vlcisceretur, immissis mense Octobri centum et vndecim millibus Scytharum (siue Tatarorum

Praecopiensium) regiones Russicas quaqua versus ad quadraginta milliaria peruastat; ducentas domos equestris ordinis, ac pagos permultos flamma [orig: flammâ] iniecta [orig: iniectâ] immites isti hostes exurunt: senioribus e plebe, puerulisque plorantibus contrucidatis: Nobiles circiter triginta vel in praelijs occidunt; vel cum vxoribus, liberisque in Valachiam miseris modis colligatos abducunt; mulios boum, ouiumque greges, multa equorum armenta abigunt. Interea Cosacci Borysthenis accolae ductore Bogdano Rosinskio in Scythiam irruunt, flamma et caedibus omnia complent, faeminarum vbera abscindunt, alias excaecant, liberos illarum collidunt, et veteres captiuos liberant.

[note: 1576.] Stephanus Batorius Transsyluaniae Princeps, Turcis Erdelianus Begus dictus, commendatione Amuratis Patroni sui Poloniae Rex factus est, cum Henricus Valesius Gallus a morte Caroli IX. fratris in Galliam se recepisset.

Ismaeli II. Persarum Regi propter nimiam saeuitiam veneno, quod sororis opera [orig: operâ] propinatum ipsi fuerat, sublato, succedit frater natu maximus, Tecmasi filius primogenitus, Muchemetes, cognomine Hodabendos, quod Dei seruum significat. Hic bellum Turcicum a fratre inchoatum prosequuturus, filium Emir Chan Mirisen, magni iuuenem animi, gerendarumque rerum in primis auidum supremo cum imperio suis copijs praeficit:

prius tamen quam hostile quid faceret, legatos ad Amuratem, de pace inter cognatas, et eiusdem superstitionis gentes conseruanda tractaturos mittit.

[note: 1577.] Muchemetes Persarum Rex cognito Amuratis animo a pace alieno, vires suas vt confirmaret, et cum populis Vlu Chan Chitaino, et Kezes Bassae subditis foedere inito, eos sibi bello contra Turcos gerendo socios adiungit; et a quibusdam non paruae auctoritatis Turcis auxiliares, et a Georgianis quoque, antiquitus Iberis dictis, copias non exiguas impetrat.

[note: 1578.] Exercitus Turcicus, qui erat numero ad ducenta millia, cui Mustapha Bassa supremo cum imperio praefectus erat, Georgianorum (Christianam hi religionem Graeco ritu colunt) res per summam crudelitatem agere, ferre, incipit.

Mustapha Bassa Principis cuiusdam faemina inter Georgianos filios duos, subiectionis, et obedientiae erga Amuratem caussa [orig: caussâ] sub fide publica ad se missos, nulla [orig: nullâ] datae fidei habita [orig: habitâ] ratione, Constantinopolim mittit, Amurati insinuans, modo ditionem illam iugo subijcere suo vellet, daret operam, vt vel vterque, vel alteruter duntaxat Turcicam amplecteretur religionem, id quod a fratre natu minore factum: alter natu maior, licet multum tentatus precibus, promissis, minis denique formidabilibus, cum adduci non posset, vt Christianam fidem desereret, vbi

primum cum fratre in patriam reuersus esset, expirat, veneno vel a fratre, vti existimatum fuit, vel a Turcis propinato sublatus.

Idem Mustapha Bassa post varios conflictus, et pugnas, quibus modo cum Persis, modo cum Georgianis insigni cum exercitus iactura congressus est, (vno enim praelio mense Augusto, duce Tecmase Reuani Domino XV. millia Turcorum caesa) Tiphlisium vrbem in Georgianorum regione, mense Septembri capit.

Redacto in potestatem Turcici imperatoris Tiphlisio, ac Beglerbego, et Quaestore ei Praepositis, Mustapha Bassa, transmisso cum copijs flumine Ares, vbi vno duntaxat die XVII. millia suorum amisit, quos vorticosus amnis praeter equos, Camelos, et mulos absumpsit, Siruano, Siruani, siue Mediae metropoli, nemine resistente potitur, cum Persae facultates suas omnes auexissent, totamque viciniam ferro et igni vastassent. Verum digresso Mustapha, et relicto Siruani cum praesidio Beglerbego, Persae cum eo praelio congressi, victoriam insignem consequuntur, Beglerbego omni cum exercitu caeso: Siruanum recipiunt, res a Turcis relictas diripiunt, Siruanum muris nudant, et propugnacula a Turcis aedificari caepta diruunt. Perijsse hoc primo belli Persici anno dicuntur Turcorum LXX. millia.

Portae factus, et cum exercitu in Georgianorum finibus a Mustapha relictus, Siruano a Persis recepto, cum paucis suorum Temircapim, sine Derbentum aufugit. Principem eius loci amicum sibi reddit, filia eius matrimonio sibi iuncta, cuius opera [orig: operâ] postmodum socerum veneno tollit, et totam istam regionem, possessione sibi ab Almurate confirmata [orig: confirmatâ] occupat.

Hoc eodem anno Bassa Budensis, nec multo post, vel certe anno sequenti etiam Alexandrinus Praefectus Amuratis iussu strangulantur.

[note: 1579.] Osman Bassa acceptis auxiliaribus copijs LX. Tatarorum millibus, quibus duo Tatariae Regis fratres praeerant, et rebus alijs bello necessarijs, ex arce Temircapina solitis in Siruani fines excursionibus damna [correction of the transcriber; in the print damnam] Persis inferens, eos ad praelium elicit, quo Tatari ad internecionem vna cum altero Tatari Regis fratre caeduntur, ac delentur; alter frater viuus ab hostibus capitur. Osman ipse Bassa cum paucissimis suorum vix saluus euadit; quibuscum more latronum quotidie vicinas sibi ditiones praedis agendis infestare incipit, nullo nec amicorum, nec hostium discrimine, rationeque habita.

Mustapha quoque Bassa exercitum ad fines Persicos. ducit, diuersisque praelijs modo cum Persis, modo cum Georgianis confligens, inferior semper, insigni cum suorum clade discedit. Carseum tamen munit, et Beglerbegum ei cum

Vluzalis Bassa, praefectus maris, ab Amutate in Mengreliam, regionem populorum Colchidis missus, ijs in locis munitionem, Fassam nomine aedificat, quo facilius in Georgianos duci copiae possent: sed ea non multo post Vluzalis discessum penitus ab hoste diruitur, et vastatur.

Persa de dispersis hine inde propter egestatem, contagiosae luis vim, et imminens hybernum frigus, profugisque Turcis factus certior, in hosticum profugit, praedaque ingenti onustus, in hyberna militem et ipse dimittit.

Mustapha Bassa ob res infeliciter gestas ad Portam ab Amurate reuocatur, eiusque in locum sufficitur Sinan Bassa, cui confestim imperatur, vt primo vere semet ad expeditionem Persicam rebus ab omnibus egregie paratus, et instructus accingat.

Vndecima Octobris die Machumetes Bassa, homo pene octoagenarius, quique trium Imperatorum supremus Vezitres, siue locum tenens fuerat, hora [orig: horâ] quarta [orig: quartâ] pomeridiana [orig: pomeridianâ], a quodam mendico Turcico, (talem quippe se simulauerat) supplicationem exhibente, in aulico suo Senatu (Diuanum Turci appellant) interficitur, percussus cultello in dextrum pectus illiso, ex quo vulnere duabus post horis moritur: homicida pariter sequenti die in quatuor partes dissecatur.

[note: 1580.] Mustapha Bassa in summo vitae versans dis crimine, immensis largitionibus aliquam apud Amuratem gratiam redimit.

Sinan Bassa supremo cum imperio, Veziris azemis, hoc est, supremi Consiliarij Portae insuper dignitate ornatus, contra Persas mittitur: sed propter militum ab antecessore relictorum paucitatem nihil admodum memoria [orig: memoriâ] dignum efficere potest: ingressurus Georgianorum regionem, magna clade afficitur, multis ibidem etiam bellicis machinis amissis.

Eiusdem exercitus Tiphlisio ab hostibus circumsesso auxilio missus, tanto cum impetu a Persis et Georgianis inuaditur, vt omnibus rebus amissis, prope nullus ex eis saluus ad Sinanis castra reuerteretur. Quo factum est, vt intra Tiphlisium obsessi Turci, dira [orig: dirâ] fame, gustatis etiam canum, muriumque carnibus, extinguerentur.

Mense huius anni Augusto, Regis Persici orator Maxudes Chan, pacis cum Turcis componendae caussa Constantinopolim missus, quia Turci nimis iniqua postularent, vt nimirum Tersae ipsis omnia tam Siruano comprehensa, quam extra Siruanum posita loca, tentoriaque relinquerent, quibus hoc bello Mustapha Bassae equus calces suas impressisset, quod Persis faciendum non fuit, re infecta Constantinopoli discedit: domum reuersus aliquanto post perduellionis crimen incurrit, et Rege suo deserto,

Amuratis se fidei permittit, Ferbatemque Bassam deinceps ad bellum Persicum proficiscentem sequitur.

Eiusdem mensis Augusti die sexto Mustapha Bassa Constantinopoli moritur, vel morbo ex esu melopeponum contracto, vel sumpto veneno, metu supplicij, quod vereretur ne priores ad caussas, ob quas Amuratis indignationem incurrerat, accedente Persici Oratoris accusatione de suppressis aliquot Regis sui Legationibus, magna cum infamia vitae periculum adiret. Facultates mortui fisco fuerunt illatae, portione quadam nepotibus relicta.

[note: 1581.] Sequenti anno nihil fere memorabile gestum fuit, propter extremam in limitibus et castris inopiam, ipsis etiam militibus ab hoc bello prorsus alienis, et quacunque ratione possent, se subducentibus. Pactis igitur inducijs de pace agi caeptum. Sinan Bassa relictis castris Constantinopolim proficiscitur, et magna pompa ab obuiam sibi prodeuntibus Portae proceribus excipitur.

Eodem anno Constantinopolim vocatus venit Beglerbegus ciuitatis, et dominationis Ezerumensis, qui quod inauspicati belli suasor extitisset, capitis poenas dedisset, nisi matre et vxore Amuratis centum millibus aureorum sibi conciliatis, et exinde pro se intercedentibus, veniam ab Imperatore ita impetrasset, vt continuo

[note: 1582.] Machometes Amuratis filius, maxima [orig: maximâ], et hactenus inusitata [orig: inusitatâ] atque inaudita [orig: inauditâ] pompa [orig: pompâ] Constantinopoli circumciditur, praesentibus Imperatoris Romani, item Galliae, Poloniae, Persiae, et Africanorum, Maroci, et Fessae, ac Tatarorum Regum, Erdelij, Moldauiae, Valachiae, aliorumque Principum, ac Senatus Veneti Legatis. Egit tum Machometes aetatis annum decimumquintum, vel vt alij, decimum septimum. Durauit ipsa festiuitas, in quam impensi sumptus aestimantur decies centenis millibus ducatorum, totis quadraginta diebus, et noctibus continuis. caepit enim XXVIII. die mensis Maij, et durauit ad VII. Iulij, quo sub ipsum noctis initium a Mechmete Bassa postremo inter Vezires, qui Solimani tonsor aliquando fuerat, non publice, sed in Patris cubiculo circumcisus fuit. Munera Machometi oblata aestimata dicuntur vicies centenis millibus ducatorum. Exitus huius tantae festiuitatis fuit aliquanto tristior, propter filium Amuratis alterum Mahumetem tertio post ortum die extinctum, id quod factum XVII. Iulij; propter excitatum incendium in publicis, et amplis nonnullis diuersorijs; et exortum inter Ianitscharos, et Spahios, siue equites tumultum, qui tragicum paene et cruentum huic festiuitati exitum praebuisset, Amurates certe cum filio

Machomete paucis admodum suorum comitatus, summo mane diei XXII. Iulij, tantum non sese subduxit, atque in interiorem aulam recepit. Extat historia totius huius festiuitatis descripta Germanice.

Dum haec Constantinopoli geruntur, Osman Bassa per inducias Siruanum inuadens, maximum Persis damnum infert: Sed vicissim ab eis caeditur, omnisque praeda recuperatur: cuius cladis nuntius Constantinopolim perlatus, maximum Persico Legato periculum creat.

Eodem anno Persae ac Georgiani coniunctis viribus Turcos adoriuntur, qui Tiphlisio recentes copias cum annonis, soluendisque, militi stipendijs inferre conabantur, multis eorum millibus occidione deletis, et annonis, atque pecunijs interceptis.

Principis illius faeminae annosae inter Georgianos, cuius mentio ante facta, filio, quod huius cladis Turcis auctor fuisset, Amuratis iussu astute struuntur insidiae, quas tamen ipse patefactas sibi per amicos euitat, fuga sibi consulens, et ab Amurate deficiens, ditionem suam ab Otomanico iugo, tyrannideque liberat, seque cum alijs Principibus tam Georgianis, quam Persis coniungens, perpetuis excursionibus fines Turcicos infestare non desinit. Has vt prohiberet Ferhates Bassa ab Amurate magno cum exercitu, et non exiguo numero fabrorum eos

ad fines missus, castellum primum inter Carseum, et Reuanum (regionis hoc, et ciuitatis simul Tocmasi Principi subiectae nomen est) extruit: inde cum copijs progressus, arcem Reuani fabricat, praesidioque, et alijs rebus necessarijs firmat, vnde Turci per Reuanenses agros aliquoties excurrentes omnia rapinis exhauriunt, sed sua potius cum iactura, quam lucro.

Potocoua nobilis Polonus, qui cum Cosaccis Benderiam Turcici iuris oppidum versus nigrum mare situm, ceperat, ac diripuerat, aliaque Turcis, qui ab alijs laedi se nolunt, quum maximam sibimet ipsi nocendi licentiam in finibus sumant, damna grauissima dederat, cum fraude amicorum in Stephani Poloniae Regis potestatem venisset, Amurate per Legatum res repetente, et non sine minis supplicium eius exquirente, contra datam ipsi salui commeatus fidem capite plectitur. Tantum in hoc Potocoua robur fuit, vt equorum soleas ferreas etiam recentes, nullo negotio manibus, instar chartae vel alterius rei fragilis rumperet.

Eodem anno sex, plus minusue Turcorum millia Duce Sangiaco Solnoccensi, qui deinceps Bassa Sasuarensis, siue Zigethanus nominatus fuit, praedae faciundae caussa collecta, celeritate quadam inexpectata regionem Cepisiensem inuaserant, Onodium, quod ijs in locis oppidulum est, direptum incenderant, multa Christianorum

capita cum amplissima praeda secum abduxerant: Sed in reditu a nostris ad Agriam, siue Erlam duabus pugnis vincuntur, et in fugam conijciuntur; plures eorum caeduntur, nec pauciores capiuntur: praeda cum mancipijs Christianis recuperatur. Huius rei nuncius Constantinopolim perlatus, primum magnam Legatis Imperatoris Rodolphi inuidiam conflauit; Cognito autem postea, Turcos nulla [orig: nullâ] lacessitos iniuria [orig: iniuriâ], regionem istam inuasisse, irae nonnihil sopitae sunt.

[note: 1583.] Ferhates Bassa Georgianorum in agros eductis aliquoties suis, duas in ijsdem finibus arces aedificat. Cigaloglis arcis Reuanensis a Ferhate Bassa aedificatae praefectus, siue Beglerbegus, semel atque iterum a Principe Tocmase Reuani Domiti, praelio vincitur, aliquando etiam vulneratus tantum non in hostium potestatem venit.

Osman Bassa, qui ad Temircapim haerebat, acceptis ab Amurate exercitus supplemento, artificibus machinarum fundendarum peritis, triremiumque architectis, nauigia quaedam multo milite instructa mittit ad infestanda maris Caspij littora: terrestres vero copias ablegat, vt tam Siruanensium, quam aliorum sibi finitimorum agros, non minus amicorum, quam hostium, rapinis dirum in modum agerent, ferrent: sed plaerumque magno cum detrimento, suorumque caede reuertuntur. Ne tamen nihil ageret, ciuitates

quasdam, Sommachiam, Tabassaram Cabbam, et alias, quarum illa ad Siruani fines, hae non longo a Temircapi interuallo sitae, capit, in quibus omnibus gubernatores, et praefectos idoneis cum praesidijs, machinis bellicis, rebusque ad id necessarijs, et annonis relinquit.

Sinan Bassa Vezirazemes, hoc est, supremus Portae Consiliarius, conquerenti Amurati de clade exercitus Turcici in Perside accepta, et illius beili difficultate, praeter expectationem, et ipsius quidem Sinanis pollicitationem sibi accidente, (qui, qua fuit tumida superbia, et arrogantia, aliquoties affirmauerat, se, si belli Dux amplissima cum potestate designaretur, penetraturum vel ad intimam Regis Persici regiam Casiminum, et inde Regem viuum in potestatem redactum Amurati missurum:) cum temeraria quadam audacia respondisset, vt his rebus obuiam eundo remedium inueniatur, Scachum Scacho (vel Regem Regi) opponendum esse; istud volens innuere, aduersus Regem Regis opus esse opera: planeque necessario requiri ad obtinendam de hoste victoriam, vt ipse Amurates Dux belli aduersus Muchemetem Persarum Regem proficisceretur: consilio matris Amuratis confestim omnibus honoribus, in primis dignitate supremi Veziris exuitur: ac parum abfuit, quin occideretur. Bona tamen eius condemnati fisco applicantur: Ipse relegatus et exul Malagrae,

oppido Macedoniae aliquandiu vixit. Sufficitur ei in Vezirazematus officio Siauses Bassa, natione Vngarus, quo cum nupta fuit Amuratis soror.

Vel hoc, vel superiori anno factum, vt Amurates vnius sacrificuli ex offensa aliqua Iudaico nomini infensissimi suasionibus adductus, Iudaeos ad vnum omnes, qui tum Constantinopoli erant, interfici mandaret; quod contempta sua maiestate, atque conculcata, nefarios de se rumores sparsissent, nec solum regni administrandi imperitum, sed stultum etiam atque insanum appellarent, qui regnum virtute maiorum suorum, et sapientia quaesitum, stultitia atque ignauia sua praecipitaturus esset: Ita enim persuasus Amurates fuerat. Verum antequam iussa executioni darentur, intercedente Amuratis matre, animus eius mitigatur, et mandatum reuocatur. Eosdem tamen Iudaeos Constantinopoli paulo post eiecturus Amurates, re cum summo Pontifice suo communicata, tum religione, tum alia [orig: aliâ] caussa [orig: caussâ] prohibetur. Fuisse in eodem tum periculo etiam Christiani, qui Constantinopoli degunt, ijsdem criminibus accusati perhibentur.

Podolouius nobilis Polonus, stabuli Regij suppraefectus mittitur Constantinopolim, vt impetrato Amuratis consensu, in Anatolia aliquot generosos equos Regi Stephano compararet. Is emptis equis viginti quatuor insignibus, ac plane regijs, cum in reditu esset, instructus saluo Amuratis

commeatu, posteaquam noui Cosaccorum motus, et excursionis nuntius ad Portam peruenerat, Amuratis iussu ex itinere retrahitur, et famulis eius quatuor ac triginta, quos in comitatu habebat, vno tantum excepto puero, qui solerter in syluam profugiens euasit, trucidatis, ipse post conceptas ad Deum preces capite plectitur. Res omnes ipsius, et Comitum regijs cum equis Constantinopolim reducuntur: Equi iussu Amuratis partim in regium Saraium, ad ipsius Imperatoris vsus recepti, partim inter Bassas distributi, digitisque singulari cum ignominia Stephani Regis passim monstrati fuerunt. Factum hoc mense Augusto.

Hoc eodem anno XXIX. die mensis Nouembris, Hama Cadum, Selimi II. relicta vidua, et huius Amuratis mater, diem suum obit, ac propter virum suum Selimum, vbi et quinque strangulati Amuratis fratres iacent, sepelitur.

[note: 1584.] Initio sequentis anni Legatus ab Amurate ad Poloniae Regem Stephanum, qui tum Grodnae in Lituania erat, mittitur, vt caedem Legati Regij Podolouij excusaret, quasi is necatus fuisset nullo Amuratis interueniente iussu: quum praescriptos legationi limit es egressus, copias Turcicas, quae tum temporis contra Persas mittebantur, spectatum venisset: cumque diceret Legatus mandato Amuratis adduci a se caedis auctores, (qui tamen non erant, sed fortassis aliud ob

maleficium capitis anquisiti) de quibus Rex Stephanus supplicium sumeret. Quia vero Cosacci recens magnum finibus Turcicis damnum intulissent, vicissim petere Amuratem, vt ablata restituerentur, et Cosaccorum Dux (erat hic vir bellicosus, et Turcos in finibus more suo semet insolentius gerentes aliquoties caeciderat) ad necem sibi dederetur: Dux ille fraudulentis verbis Grodnam vocatus cum venisset, intercedentibus apud Regem pro eius incolumitate praecipuis regni Proceribus, non quidem Turco deditus: sed tamen incertum quo deportatus, nunquam ex eo tempore conspectus fuit. Praeda Cosaccorum omnis cum captiuis absque cuiusquam impedimento Legato Turcico restituta, et quasi cum triumpho Constantinopolim perlata est.

Hoc eodem anno constituta fuit inter Rodolphum II. Imperatorem, et Amuratem III. induciarum prorogatio, quae Calendis Ianuarij inciperent, ac nonum ad annum vsque durarent.

Tauricae Chersonesi partem Borealem, quae Tatarorum Praecopitarum sedes iam aliquot saeculis fuerat, Osman Bassa, ex Persico bello per Colchidem, et Pontum Euxinum redux, mense Maio occupat, et in prouinciae Turcicae formam redigit: Rege ipsorum Muchemete, quod ex foedere, quo obligatus Amurati erat, acceptis insuper eo nomine ab ipso ducentis plus, minusue millibus florenorum, vestibus etiam armisque,

profectus ad Persicum bellum non fuisset, cum duobus filiolis a proprijs, et quidem intimis, et selectissimis Consiliarijs pecunia [orig: pecuniâ] corruptis, in casa rustica, in qua diuerterat, in frusta conciso. Sic Tatari, qui hactenus liberi et indomiti fuerunt, ex socijs et fratribus Otomanorum ipsi facti sunt serui: quem amicitia Otomanica finem plerumque habere solet.

Siauses Bassa, cum alias ob caussas, tum vero, quod mittendorum Tataro pecuniae, reliquorumque subsidiorum auctor Amurati fuerat, interuenientibus etiam occultis aduersus Osmanem Bassam inimicitijs, quae postea patefactae fuerunt, in publico diuano condemnatur, et a Vezirazematus officio remouetur: eius loco princeps Amuratis Consiliarius constituitur, Osman Bassa, facile Turcorum omnium secundum Otomanicos, nobilissimis. Fuisset Siauses, fatente ipso Amurate, in pleno diuano, sine vlla commiseratione interfectus, nisi in matrimonio habuisset Imperatoris sororem, qua deprecante et vitam, et annonas, et alios reditus, quae octo circiter millibus florenorum aestimata fuerunt, seruauit, inque domum suam ad litus Asiaticum in hortis sitam migrauit.

Aestate huius anni Amurates, dum se cum multis suis (sunt hi in delitijs Turcicis Imperatoribus) oblectat, quos equis praegrandibus, et ob corporum molem tardis impositos, ipse maxime

agilibus, ac praesertim Arabicis vsus sequebatur, et modo in hunc, modo in illum prouectus, nerui bubuli verberibus tam mutos, quam equos eorum caesos ad cursum impellebat; Comitiali morbo sibi familiari correptus, tam graui lapsu ex equo decidit ad pauimentum allisus, vt omnino per vrbem vel iam moriturus, vel mortuus crederetur: et Ianizaris pro more, velut extincto Imperatore, Christianorum, Iudaeorumque tabernas inuolantibus, easque diripere incipientibus, maximus paene in vrbe tumultus fuisset sequutus, nisi Ianizarorum tribunus, sumpto de nonnullis supplicio, mature iuisset obuiam. Ita paene de vita Amuratis, et imperio actum fuit. Paullo post tamen is conualuit.

Die XXIIII. mensis Octobris aliquot Begi Turcici suis cum copijs, in quibus erant ad decem millia hominum, Carniolae fines ingressi grauissimam impressionem fecerunt: direptis passim vicis, ac pagis, magnaque Christianorum mancipiorum multitudine secum in seruitutem abacta: Quos Iustus Iosephus Comes Turrianus, et Thomas Erdendius Comes Muslouinae et c. coactis subito duobus hominum millibus, nulla interposita mora maximis itineribus hostis tergo inhaerentes, tertio tandem die, qui XXVI. Octobris fuit, ad Slunum Croatiae adsequuntur, inuadunt, et caedunt, captiuos liberant, et praedam recipiunt. Perierunt Turcorum circiter quatuor

millia. De hac clade certior factus Amurates, cum intellexisset asuis iniuriae factum initium, iure caesos pronunciauit, affirmans nolle se quidquam a suis contra leges induciarum ad turbandam pacem in Vngariae limitibus attentari, iubensque Rodolphi II. Imperatoris Oratori suarum ad vtrumque Bassam Vngariae, Budensem, ac Temesuarensem litterarum exemplar exhiberi, quibus seuere mandabat, vti milites suos limitaneos in officio continerent. Idem vt a nostris quoque praestaretur, imperari vicissim petijt.

Eodem anno Ramandanis Bassae Tripolitani vidua, cum filio, familia, et mancipijs vtriusque sexus quadringentis fere Constantinopolim profectura, facultatesque suas amplissimas, octies centenis millibus nummum [orig: nummûm] aureorum a Turcis aestimatas secum auectura, coorta [orig: coortâ] subito tempestate, in sinum Hadriaticum reijcitur, et a Prouisore eius sinus, Petro Emo, Patricio Veneto in potestatem redigitur, vbi diro quodam, et inaudito furore in captiuos tam mares, quam faeminas saeuitum: Maribus occisis ducentis quinquaginta, filioque Ramandanis Bassae, matris in complexu, et gremio confosso, faeminae quadraginta, prius nefarijs pollutae stupris, vberibus mutilatae, (quae quidem viuis adhuc, spectantibusque misellis a quibusdam crudelitate plus quam barbarica in mare proiectae perhibentur) dissectae tandem atrociter ad vnam omnes

in aquas a piscibus deuorandae praecipitantur: et praeter has vna insigni forma [orig: formâ] puella Christiana, et in Cypro nobili nata familia [orig: familiâ] vel summis precibus impetrare non potuit, quo minus ab Emi fratris filio violaretur, et suffocata cum alijs mancipijs Turcicis in mare proijceretur: Sed Amurate grauissime apud Venetos de ista immanitate conquerente, et perpetrati sceleris poenas flagitante, suisque ob damnum datum satisfieri volente, alioqui se bello suorum caedes, et iniurias vindicaturum, minitante: Petrus Emus capite plectitur, et ipsa triremis cum omni armorum et instrumenti genere, totidemque mancipijs, quot in ea Veneti reperissent, redditur.

Hieremias Patriarcha Constantinopolitanus nocturno tempore e Patriarcheio [note of the transcriber: with some Greek letters in the print: Patriarcheio] extrahitur, catena [orig: catenâ] collo iniecta [orig: iniectâ] per vrbis vias ducitur, ludibrijs laeditur, et bonis omnibus exuitur; post durum denique carcerem Rhodum in exilium mittitur, quod communicatis cum Pontifice Romano Consilijs, Calendarium nouum Gregorianum recepisset: quod tamen Amurates iratus statim abrogat. Succedit ei Caesareae Cappadociae Metropolita, homo indoctus, quique annis aliquot ante Caupo fuerat. Hic praeterquam quod pensionem, quam nouus Patriarcha Imperatori solet persoluere, ex millibus ducatorum augeret, etiam alia duo millia eidem Imperatori, nec etiam Purpuratis nihil dat.

[note: 1585.] Die XV. mensis Martij, anni sequentis concessum in Diuano fuit Siausi Bassae, Amuratis sororio, vt libere, quibus in locis vellet, versari posset; quod decretum viam ipsi aperuit priorem ad dignitatem redeundi, id quod non multo post accidit.

Osman Bassa Persicos ad limites accedit, sed occurrentibus intrepide Persis, modo mille, modo plures, ad decem vsque millia de ipsius exercitu carptim caeduntur. Tandem mense Augusto, Persis inscijs, nihilque tale cogitantibus, Tebrisium accedit, voluntaria id deditione capit, regiam in eo Persarum, dierum circiter triginta opere cum propugnaculis, tum firmo praesidio, machinis bellicis, et rebus alijs necessarijs egregie munit: Ipse abducturus Tebrisio vniuersas copias, quinto post die in itinere dysenteria [orig: dysenteriâ] moritur.

Extincto Osmane Cigaloglis Bassa, Beglerbegus Reuanensis supremum nactus imperium, suos in tutum reducere nititur, quibus Persae instant, et acerrimo conflictu, eoque aliquoties repetito maximam Turcorum stragem edunt: Verum ijs impostura [orig: imposturâ] quadam deceptis maxima cum celeritate cum suis aufugiens Cigaloglis elabitur, et Vuanum reliquias incolumes ducit. Persae fugam hostis conspicati Tebrisium reuertuntur, et vrbe recuperata mox arcem obsidere incipiunt. Perijsse constat in hisce conflictibus haud

dubie Turcorum ad LXXX. millia, in quibus fuerunt veteranorum, militum lectissimorum ad quadraginta millia. Praelia totum continuata triduum, trinoctiumque. Captae centum ac plures machinae bellicae maiores. Rex Persarum re bene gesta, regno semet abdicasse fertur, idque sic tradidisse filio, vt eum sacramento prius obstringeret, quo sancte polliceretur, nunquam se cum Turcis pacem facturum, ni prius recepisset omnia, quae iuris aliquando Persici fuissent.

Hac etiam aestate bellum aduersus Maronitas et Truscos Libanum montem inhabitantes, et Christianam religionem profitentes gestum fuit: quorum libertati ac fortunis cum decem annos insidiati Turci fuissent, nunc tandem eos domuit Ibraimus Bassa, Cairi, vel Aegypti Beglerbegus: qui de spolijs thronum regium ex auro puro puto Constantinopolim misisse Amurati dicitur, aestimatum sexies centenis aureorum millibus. Idem Amuratis coniugi, cuius filiam natu maiorem ambiebat, alijsque aulae istius mulierculis fertur misisse munera, quorum precium ducenta Sultaninorum millia aequarint [orig: aequârint].

[note: 1586.] Persis arcem Tebrisianam ab Osmane Bassa superiori aestate munitam obsidentibus, quum obsessi propemodum ad extremam rerum omnium penuriam redacti essent. Cigaloglis Bassa insigni strategemate Persas ab obsidione abstrahit: quo factum, vt conclusis succurreretur,

tur, eaeque res omnes, quarum inopia [orig: inopiâ] laborabatur, cum nouo militum supplemento inueherentur.

Magnus Chaitanus Chan, Persarumque Rex nouum inter se foedus pepigere, quo mutuis se subsidijs aduersus Turcos ferendis obligarunt [orig: obligârunt]. Maioris coniunctionis caussa [orig: caussâ] contractum fuit inter liberos vtriusque matrimonium, Tatari Chanis vel Regis filia [orig: filiâ] Persici Regis filio nuptui data [orig: datâ]. Simul etiam stipulatus est Tatarus ad vsum Persae, hominum se viginti millia proprio aere tam diu contra Turcas in armis habiturum, donec bello finis ex voto Persici Regis impositus esset.

Mense Maio huius anni Constantinopoli summa cum festiuitate celebratae sunt nuptiae Ebraimi, siue Ibraimi Veziris Bassae cum Huma Kissi, filia Amuratis natu maiore: Dotis nomine numerata sponso fuerunt ducenta ducatorum millia.

Iunio mense orta quaedam obscura Constantinopoli nebula fuit, qua desinente, locustis pluit, quae fructus omnes, et arborum absumpsere [orig: absumpsêre] folia.

Sub finem anni, mense Decembri Croatinis in finibus aliquot millia Turcorum a nostris numero longe imparibus caeduntur. Perit inter alios Bassae Bosnensis frater, (natus ex familia Mechemetis Bassae Vezirazemis,

cum quo nupta fuit Selimi II. filia, Amuratis soror) cuius caput a ceruicibus recisum, cum captiuis quibusdam Viennam ad serenissimum Austriae Principem Ernestum mittitur.

[note: 1587.] Mense Februario anni insequentis milites limitanei Imperatoris Rodolphi Copanum arcem non procul sitam lacu Balatone, tum temporis congelato, quo tres Turcorum begi conuenerant, ex inopinato adorti capiunt, ex mille plus minusue Turcis, qui in arce, cum inuaderetur, erant, praeter alios vilioris fortunae, centum nonaginta nobiliores, cum septuaginta foeminis in potestatem redigunt, reliquis aut fuga [orig: fugâ] dilapsis, aut sub terra semet intra specus abdentibus: equos generosiores abducunt centum, praeda potiuntur aestimata quadraginta nummum [orig: nummûm] aureorum millibus: De tribus Begis, qui id temporis illic fuerunt, Sangiacus Copanensis, Niger Alis dictus, capitur, et Viennam prius, inde Pragam ad Rodolphum Augustum mittitur: alter in loco subterraneo concamerato, quo se defendebat, igne vi tormentarij pulueris accenso, suffocatur: tertius fugae tum beneficio seruatur. Huius cladis caussa Vezir Ali Bassa, Amuratis affinis (cuius sororem, relictam viduam Mechemetis Vezirazemis, vxorem habebat) Bassa tum Budensis, non multo post Amuratis iussu strangulatur, vel quia non bene successerat Begorum irruptio ipso conniuente facta: vel vt confirmaret

nostros Amurates de sua voluntate in seruandis pactis foederis, et improbatione excursionum a suis in fines nostros factarum. In locum Alis Bassae iterum Budam mittitur Sinan Bassa, qui paulo ante Constantinopolim inde fuerat accersitus.

Anno eodem mensis Augusti die octauo quatuor Begi Turcici, Sasuarensis, siue Zigethanus Bassa, Sangiacus Mohaziensis, Petscheuius, siue Quinquecclesiensis, et nouus ille captiui loco suffectus Copanensis, quinque suorum millibus collectis, intra fines Rodolphi Imperatoris irrumpunt, et pagis aliquot cis et vltra Limpacum vna cum oppidulis Moracio, Dobronacis ambobus, Resneccio, Tarnoco, septem ac decem in summa pagis repentina impressione obrutis, ac miseris vtriusque sexus incolis captis, omnia depopulati diripiunt: Hos illustris praesidiariorum castri Canisani Tribunus Georgius Comes Zerinius, Nicolai, illustris Herois, filius, cum vicinis sibi Proceribus, Cisdanubiani limitis custodibus, collecta aliqua militum ex praesidijs et subditis manu, reuertentes cum praeda, magnoque captiuorum cuiusuis aetatis et sexus Christianorum numero, supra Catzerolacum, ad vnum a Canisa milliare, necdum dissipatis omnino tenebris, sub primum diei crepusculum viriliter adoriuntur, manum conserunt, animose caedunt, omni armorum genere vulnerant, cedentibus

instant, aduersos mactant: eo denique trepidationis, ac desperationis adigunt, vt acinaces nostris suos vltro porrigerent, obijcerent, itidemque caeteris armis depositis alij vitam et incolumitatem voce, gestuque lamentabili deprecarentur, alij quacunque via possent, in syluas ac saltus aufugerent, ipsisque se paludibus immergerent. Sangiacus Quinquecclesiensis, Alis Bassae filius, qui in superiore irruptione fugae beneficio euaserat, hic [orig: hîc] nostrorum in potestatem venit. Sinan Mohaziensis Begus sclopeti per mediam frontem petitus ictu occumbit. Zigethanus Bassa, cum res suas iam desperatas cerneret, vna cum Bego Copanensi fuga [orig: fugâ] se subducit e praelio: Copanensis prima [orig: primâ] post pugnam nocte, quodam in saltu oberrans, cum alijs capitur: Zigethanus euadit. Caeterorum captiuorum ferme mille trecenti fuerunt, de quorum numero multi grauissime vulnerati post expirarunt [orig: expirârunt]. Caesi tam in ipso praelio, quam deinceps et in paludibus, ac syluis extincti multo plures ad duo millia. Capita caesorum quadringenta pro more militari eorum limitum cum sexcentis viuis Canisam duntaxat relata. Potiti praeterea nostri mille quingentis, ac eo amplius Turcorum equis: Praedam cum captiuis Christianis recipiunt. Ex nostris, quorum mille quingenti pedites, et quingenti equites fuerunt, vndecim

duntaxat desiderati, nonnulli, sed pauci tamen, vulnerati. Non multo post Sasuarensis, siue Zigethanus Bassa Amuratis iussu Constantinopolim vocatus ob res infeliciter gestas strangulatur.

Mense Decembri huius anni Croatinis in finibus ad VVihitzium, Caroli Archiducis Austriae castrum, quasi nubes quaedam anatum, et anserum, aliquot sane myriadum aduolauit, seque proximum in stagnum demisit, vbi noctu strepitus ingens pugnantium inter se volucrum in tota vicinia, seque mutuis conficientium vulneribus auditus fuit. Egressi postridie milites, ciues, agricolae, tantam et anatum, et anserum copiam ad fumum, ad aerem exsiccandorum congesserunt, vt diu tam opima [orig: opimâ] commode victitarint [orig: victitârint] praeda [orig: praedâ]. Nam alij centum, alij ducentas, alij trecentas, alij plures, paucioresue collegerunt mactatas ab se inuicem volucres. Tandem e prato quodam spaciosissimo sublatis superstites alis auolarunt [orig: auolârunt].

[note: 1588.] Anno proxime sequenti maximus, et Turcis hactenus inauditus Constantinopoli tumultus exoritur propter non numerata militi stipendia, et monetam adulteratam, exhaustis nimirum bello Persico amplissimis, et fere immensis Turcici Imperatoris thesauris: et proster noua, eaque intolerabilia tributa

ab Amurate imperata, quae omnes cuiuscunque ordinis, aut status excepto nemine conferrent. Huic acerbissimae exactioni cum iuxta plebem non Ianitschari tantum vehementer sese opponerent, ac prae indignatione, officij immemores, praefectum suum, Amuratis futurum generum, ipsos ad obtemperandum Imperatori cohortantem paene interfecissent, et exorto noctu incendio, nec ipsi ad restinguendum, quod tamen officij ipsorum erat, accurrerent, et alios etiam, quo minus id facerent, impedirent, insuperque tabernas mercatorum diripere inciperent: Sed omnes etiam Sacerdotes, ac iudices, cum supremo Turcorum Pontifice contradicerent, eamque ob caussam statas, certasque preces hebdomatim pro Imperatore Turcico fieri solitas intermitterent, eosque omnes, qui Imperatori auctores huius expilationis fuissent, quin ipsum etiam Amuratem diris deuouerent, suaque resignarent officia, coactus fuit Amurates tributa ista hac vice tollere, et quibuscunque modis Pontificem suum cum Clericis et iudicibus placare.

In Persia Gentzium vrbs, hominibus, et rebus alijs omnibus vacua a Turcis duce Ferathe Bassa occupatur; incolis tamen paulo post, promissa eis a Ferathe securitate, in vrbem reuersis, volentibus ipsis quinque millia ducatorum tributi nomine quotannis pendenda imponuntur. Non multo post progressurus Ferathes, parce

exercitus ab hostibus caesa, milite suo vrgente, a quo in militari tumultu vulneribus aliquot affectus fuerat, retrocedere cogitur. Beglerbegus Temircapensis Siruanum inuasurus, cum omni exercitu ad internecionem caeditur. Cigaloglis Bassa transmisso Euphrate Nehauentum amplissimam vrbem voluntaria deditione capit: Ea occupata, et praesidio satis firmo munita, cum Persis semel atque iterum, multis vtrinque cadentibus, confligit.

Hoc eodem anno Aethiopes in Barbaria Turcis rebellant, et seditio Catri in Aegypto commouetur, quae tamen non multo post componitur.

In Vngaria mense Octobri, Sinanis Bassae Budensis mandato aliquot vicini Begi, et Sangiaci cum vndecim millibus tum equitum, tum peditum Turcorum e Filleco in superiorem Vngariam irruptionem faciunt, direpturi ac vastaturi omnem illam regionem, quocunque venire possent: Castellum etiam Sixum incendunt: sed a praesidiarijs Imperatoris Romani, quorum mille septingenti sese ipsis opponunt, praelio vincuntur, et fugantur: duo millia quingenti, inter quos plurimi Ianitschari, et alij, flos quasi ipse exercitus Budensis, caeduntur. multi capiuntur, cum ex nostris trecenti perijssent. Cadit ex Turcorum parte Begus Setschinensis: Belgradensis accepto vulnere vix fuga euadit. Machinae

quoque bellicae campestres, cum sexcentis plaustris commeatu, et armis onustis in nostrorum potestatem veniunt: qui hac [orig: hâc] potiti victoria [orig: victoriâ], numero aliquot millium aucti vicissim in hostium fines impressionem faciunt, Plauensteinium, et Gestes castra occupant, atque incenso puluere tormentario disijciunt. Sinan vero Bassa Budensis ob acceptam cladem, et amissa castra, honoribus ac dignitate exutus, et fortunis spoliatus omnibus, vinctus Constantinopolim adducitur: in cuius locum Ferhates Bassa, Beglerbegus Bosnensis, miles acerrimus, Budam mittitur.

[note: 1589.] Neque sequenti anno quieuerunt tumultus superiori anno Constantinopoli excitati. Pactis enim cum Persarum Rege inducijs, cum milites et fame enecati, ac ferme nudi solutionem stipendij flagitarent; idque non solum non acciperent integrum, sed nec in moneta proba: conquesti primum de isthac iniuria humiliter, sibi satisfieri, integra [orig: integrâ] solutione, et pura moneta petunt: Quod cum ipsis denegaretur, innotuissetque, adulteratam monetam a Graeciae Beglerbego Rumulo importatam fuisse nouis excitatis turbis flagitant milites, Beglerbegum istum cum Quaestore suo ad necem sibi dari: nec desistunt prius, quam id ipsum impetrent. Nec hoc tamen modo omnia componuntur. Namque Amurates irarum plenus, cum summum

suum Pontificem, (quem Mufti appellant Turci) et Bassas Vezires (siue Consiliarios) quod tumultus istos non sedassent, nec Beglerbegum de seditiosorum manibus liberassent, ab officijs remoueret; excitatum militum opera incendium, nemine ad restinguendum accurrente, dimidiam paene Constantinopolim absumit: nec igne solum, sed etiam direptionibus plurimum incolis damni datur. Conflagrasse isto feruntur incendio templa Turcica (Meschitas isti nominant) septem; viginti quinque amplissima diuersoria; quindecim millia cauponarum: viginti octo millia aedium priuatarum ciuium, et centum triginta millia tabernarum, omnis generis mercimonijs instructissimarum. Rumuli Graeciae Beglerbegi opes relictae, et aliquot millionibus aestimatae, in Amuratis thesauros relatae sunt. Eidem Amurati a Messia Bassa Eunucho, homine nonagenario mortem obeunte, relicta supra decies centena millia ducatorum.

Hoc eodem anno Cosacci Nisouij in Turcicos et Tataricos fines irruptionem facientes, damnum ijs, quod fidem paene excedat, dant; et saeuitiam ante inauditam ac plus quam barbaricam exercent: Turcicum oppidum Codon mercatibus celebre inuadunt, inque eo trecentis circiter tabernis mercatorum direptis, atque expilatis, praedam ingentem

plurimis interfectis asportant. Quam quidem iniuriam Turci vindicare ipsimet nolentes, Tataros ad inuadendum vicissim Podoliam excitant: quorum numero ad quadraginta millia Polonis minime exspectantibus, repentino impetu, inaudita celeritate, nusquam positis statiuis contento quasi cursu vniuersam Podoliam percurrentes, incredibile dictu, quas caedes, rapinas, vastationes fecerint: Verum cum in reditu hi essent, et in tria diuisi agmina domos suas repeterent, ad internecionem paene a Cosaccis eos praestolantibus caeduntur, in quibus etiam Regis Tatarici frater occumbit: pauci fuga [orig: fugâ] elabuntur: captiui Christiani omnes liberantur, et praeda recipitur.

In Persia Nehauentum, et tota Prouincia Hamidan, superiori anno a Turcis occupata, a Persis recuperatur.

Sinan Bassa Budensis Constantinopoli a duobus nobilibus pueris propter crudelitatem atque tyrannidem occiditur.

Sinanis Bassae Vezirazenis (primarij consiliarij, et locum tenentis) auctoritas minuitur: filius eius Beglerbegus Graeciae omnibus honoribus, et dignitate exuitur: ad quam tamen postea redit.

[note: 1590.] Anno sequenti Amurates irritatus Cosaccorum Nisouiorum successibus, Poloniae Regis ac

regni oratori de veteribus pactis, et foederibus, et haereditaria pace renouandis Constantinopolim misso, quatuor pacis conditiones regno Poloniae parum honestas ac fere intolerabiles proponit, de tributo annuo Turcarum Imperatori, nomine regni Poloniae pendendo: de arcibus limitaneis solo aequandis: de Cosaccis extinguendis; ac vt in Comitijs electionis noui Regis Turcicus Legatus suffragium teneat; cuius, vt in tribus proximis electionibus factum erat, ratio haberetur. Quae cum Polonis iniquissimae viderentur, interuentu Legati Reginae Angliae per Zamoiscium Regis Poloniae Secretarium in aula Turcica res eo deducta est, vt Turcarum Imperator adquiesceret, si pro damnis, quae Cosacci Nisouij in campis amplissimis inter Borysthenis, et Tyrae ostia vagantes Turcicis subditis intulerant, centum Quadragenas, (Zimmer vulgo vocant) pellium Zabellinarum Poloni Turco penderent, et Nisouios ex illis locis deinceps remouerent, vel ita coercerent, ne in vicinos Turcorum subditos et socios grassari caedibus et rapinis amplius possent.

Hoc eodem anno mensis Septembris die quinto terraemotus horribilis Viennam Austriae, et multa Morauiae, ac Bohemiae loca concussit: Viennae aedes quamplurimae labefactatae: Turris Diui Stephani ita conquassata, vt ruina illius metueretur, et de fastigio destruendo consilium capi

necesse fuerit Templum coenobij Scotorum, et hospitium ad Solem aureum, Patrona, et familia illius diuersorij, et hospitibus aliquot oppressis, concidit. Castellum Canisianum in finibus Vngaricis media ex parte, magna militum strage facta corruit. Praga quoque haud parum contremuisse fertur: Haud procul a Vienna Austriae agri mephitim exhalarunt, et solum pluribus locis atris locustis constratum fuit, quae sub pedibus calcatae odorem teterrimum efflarunt [orig: efflârunt]. Praesignificatae haud dubie sunt hisce terraemotibus paullo post secutae excursiones, et bellici motus Turcarum.

[note: 1591.] Sequentis anni initio in Comitijs regni Poloniae, et munus pellium Zabellinarum, et magnus ad Portam Imperatoris Turcici Legatus, qui pacem et foedera antiqua cum Turcis renouet, ac confirmet: Munera etiam Beglerbego, et Bassis Turcicis, qui tractationem pacis Byzantij iuuerant, ad octuaginta millia aureorum decreta sunt. Verum cum munera ista tardius mitterentur, nec remouerentur finibus Cosacci, qui toties subditos Turcicos depraedati fuerant; accederet etiam noua Poloniae Regis cum Austriaca domo contrahenda affinitas: nouae inter Turcicum Imperatorem et Poloniae Regem ortae sunt offensiones, quae etiam in bellum videbantur exiturae.

ex Bossena progressi extremum Croatiae oppidum, et arcem VVihitsch, quae annos iam centum quinquaginta orbis Christiani propugnaculum in eo tractu aduersus Turcas firmum et incolume manserat ex improuiso obsessum aliquandiu, et deditum occupant: trucidatis, vt ferunt, duobus cuiusque sexus, ordinis, et conditionis hominum millibus: caeteris in vitam captiuam, ipsa morte duriorem deductis. Nouam in vicinia ad Colapim fluuium ex roboribus arborum munitionem Petriniam, vna cum ponte paucis diebus excitant, et in amoenissimum agrum inter Colapim, et Sauum longe lateque rapinis, et incendijs grassantur: Copias Stiriacas et vicinorum a Thoma Erdend Sclauoniae Bano collectas, et e regione nouae arcis Petriniae, ac pontis recens aedificati considentes, a tergo circumuentas profligant, ac elapso equitatu, pedites, inprimis Stiriacos immaniter concidunt [orig: concîdunt], et maioribus aliquot tormentis potiuntur. Inde per totam Thuropoliam, et populosissimas Saui, et Colapis ripas impune vagati, ad quatuor hominum millia partim in deplorandam seruitutem, ac morte tristiorem abducunt, partim trucidant. Siseckium arcem ad Colapis et Saui confluentem sitam propter transitus in Stiriam, Carinthiam, et Carniolam opportunitatem aliquoties antea tentatam, omnino in suam redigere potestatem cogitantes, Nicolai Miccacij praefecti, et militum

praesidiariorum virtute ac fortitudine singulari repulsi eo tempore, obsidionem Sissecki, aliquot oppugnationibus frustra susceptis, deserere coguntur. Insperata haec Turcarum impressio ingentem terrorem omnibus finitimis gentibus Austriacis, et toti Germaniae incussit.

Panicus quidam terror Labacensem Carnorum metropolim ita concussit, nuntiato quantumuis falso, de celeri ingentis Turcarum exercitus aduentu, rumore, vt repente tota vrbe trepidatum fuerit, et ad vasa conclamatum: festinantibus omnibus sua quisque arripere, quae duceret preciosiora; equos, currus, vehicula, qui haberent, conscendebant; caeteri sibi pedites de fuga prospiciebant; matres paruos liberos complectebantur: incondita turba tumultuabatur: clamor ad coelum tollebatur; vlulatus, planctus, vocesque miserabiles omnibus vijs audiebantur, denique qua visus erat, lachrymabile vbique spectaculum cernebatur. Tandem cum Turcam veluti Hannibalem ad portas vrgere sibi quisque persuaderet, fuga omnium praeceps portis certatim sese effundebat, atque in tuta auolare pro se quisque nitebatur [correction of the transcriber; in the print mitebatur]. In caeco isto, tumultuosoque impetu, aliquot pedibus hominum, atque equorum obterebantur pueri; nonnullae etiam mulieres exanimabantur. Qua ex re tanta trepidatio, animique consternatio omnes inuaserat, vt vix triduo, quamquam veri indices, alij super alios aduentantes,

rem periculo carere, hostem viginti, et eo amplius milliaribus ab vrbe abesse nuntiarent, domum redire quisquam auderet.

Rodolphus Imperator Romanus, et caeteri Principes Austriaci ingentem exercitum Turcis opponendum, et amissa recuperaturum ex Stiria, Carinthia, Austria, Vngaria, et superiore Germania colligunt: sed cum hae serius conuenirent copiae, ac mense Octobri demum castra mouerent: nullum tanto apparatu, et tantis sumptibus respondens operae precium hoc anno fecerunt.

[note: 1593.] In sequentis anni aestate Hazan Bassa Bosnensis cum aliquot Sangiacbegis, quorum nouem suo subiectos imperio habet, reuersus, expugnata primum Treschina, Episcopi Zagabriensis castello, ad Sisseckij obsidionem initio mensis Iunij redit, et disiectis vi tormentorum muris, interdiu, noctuque oppugnationes continuat: sed Rodolphi Imperatoris copiae licet minores Turcas adorti, eos profligant, plurimos in flumen propellunt: caeteri qui trans flumen haeserant, ob suorum cladem fuga [orig: fugâ] dilabuntur. Perierunt flumine obruti Hazan Bassa Bosnensis ipse cum fratre, et Sinan Begus, siue praeses Clissae, ex sorore Amuratis Turcici Imperatoris natus, et Memybegus, seu praeses Hertzegouinae superioris Bosnae metropolis.

supplicibus Sororis ipsius vindictam filij poscentis lamentationibus, et Sinanis Bassae Vezirazemis, acerrimi Christianorum hostis cohortationibus, statim bellum aduersus Rodolphum Caesarem apertum decernit: ad quod gerendum summo cum imperio Sinanem Bassam Vezirazemem mittit.

Copiae Caesaris Rodolphi Petriniam Castellum obsidentes, cognito Beglerbegi Graeciae aduentu, obsidionem soluunt.

Turci Sisseckum vi expugnant, praesidiarijs omnibus, atque in his aliquot Germanis immaniter trucidatis, et concisis, inque praeterlabentem Colapin abiectis.

Iidem Sauum transgressi ad Zagabriam vsque direptionibus, atque incendijs grassati, circiter quinque millia hominum in tristissimam seruitutem abducunt.

VVesprinium totum qua triduum continua oppugnatione conquassatum, tandem in Sinanis Bassae potestatem venit: Praesidiarij secreto exitu egressi, fuga [orig: fugâ] sibi salutem quaerunt, sed ab insequentibus Turcis plaerique conciduntur: pauci, et in his Ferdinandus Samaria praefectus, capiuntur.

Pridie Michaelis Palata deditione Sinani Bassae traditur; discedentibus incolumitas, et saluus conductus promissus, sed non praestitus

Sinane Bassa ab Amurate, quod Persae, ac Georgiani res nouas molirentur, Constantinopolim reuocato, Alba Regalis a Caesarianis copijs obsidetur, et vnum suburbium occupatur, atque incenditur: discedentibus postea nostris, et Turcis insequentibus, praelium committitur mensis Octobris die XXIIII. et nobilis a nostris, duce Ferdinando, Comite ab Hardeck obtinetur victoria. Ianizari in fugam vertuntur; eorum Aga, siue praefectus capitur: Budensis Bassa tribus sclopetorum ictibus vulneratus, Budam refertur.

In superiori Vngaria Fridericus Baro a Tieffenbach, munitam arcem Zabacca vi expugnatam Turcis adimit: Fileccum arcem, et oppidum celebre obsidet, concurrentes auxilio obsessis Turcarum copias profligat, incensum tandem ab ipsis Turcis, et deditionem facientibus praesidiarijs corporum incolumitatem pactis, in potestatem accipit. Idem Castella Diunum et Hamascum, Turcis sponte diffugientibus; oppidum et arcem Zethschin cum vicinis Castellis Holloc, Samos, et Plauenstein, quae praesidiarij sponte deserentes hosti venienti aperta reliquerant, occupat. Nouigradum item, celebris Sangiacatus in potestatem nostrorum venit.

in arcem Palattam recens occupatam deducentes, ab Husaco Petri Pappae praefecto fortiter profligantur.

[note: 1594.] Mense Ianuario insequentis anni Begi Copanensis filia praecipuae auctoritatis Turco elocanda in itinere, comitibus profligatis, intercipitur, atque Maximilianum Archiducem Austriae adducitur.

Expeditione in Vngariam aduersus Turcos suscepta, exercitui summo cum imperio praeficitur Ferdinandus Archidux Austriae, Ferdinandi Imperatoris Filius: locum tenente Maximiliano Rodolphi Imperatoris fratre; Ab his Granum obsideri caeptum; sicut a Friderico Barone a Tieffenbach Hattuuan: quorum expugnatio indies speratur.

Hactenus continuatio Chronici Turcici; quam maximam partem ex Ioannis Leunclauij, viri clarissimi Appendice Annalium Turcicorum exscripsi, paucis quibusdam aliunde acceptis. Quia vero ex consignatione earum rerum, quae proximis his annis gestae sunt, et adhuc geruntur quotidie, haud obscure perspicitur, quantum et quantis periculis plenum Germaniae bellum incumbat, quantoque; in discrimine versemur; quae mala non alia caussa, quam multiplicibus peccatis nobis accersiuimus, quae vt puniat iustissimus Deus, crudelissimum istum hostem nobis immittit: quid nunc nobis facere conueniat, attente

cogitandum est. Id vero docet ipsemet Dominus per Prophetam Ieremiam inquiens: Momento, vt loquutus fuero de aliqua gente, aut regno, vt euellam, extirpem, et perdam: vbi redierit ea gens (contra quam loquutus eram) a malitia sua; iam et me quoque paenitebit mali, quod ei facere constitueram. Momento quoque vt loquutus fuero de gente aliqua, aut regno, vt aedificem, et plantem: vbi malum fecerit ea gens in conspectu meo, neque audierit vocem meam; iam et me quoque paenitebit boni, quo eam afficere constitueram. Huic igitur salutari Domini praecepto vt obsequuti veram ac seriam agamus paenitentiam, diuinam placemus iram, tantum hostem ceruicibus incumbentem nostris auertamus, praesentissimumque declinemus periculum, praestet in nobis clementissimus Deus, propter vnigenitum Filium suum, per Spiritum sanctum suum: cui laus, honor et gloria in saecula saeculorum, AMEN.