IN omnibus artibus, Zacharia venerande, paradigmata quaedam, ad imitationem virtutum mortalibus proponuntur. Verùm nulla in re melius, quàm in historiis: neque etiam utilius alibi, quàm in sacris inquam historiis, illud fit: veluti in Ionatha fidelitas amicorum depingitur, in Absolon rebellionis vindicta notatur, etc. Homini igitur Christiano non potest esse aliud studium magis ex usu, quàm in quo non solum politica negotia, sed praecipuè regnum Dei tractatur: quemadmodum in sacris literis fit, ubi, spiritus sancti testimonio verissimae historiae leguntur. Unde omnibus studiosis elaborandum censeo, ut saepius
spectanda (quocumque id denique modo fieri potest) proponantur ea, quae Dei nutu acta sunt, aut Iesu Christi ore promulgata. Sic enim Deum ipsum, quo duce nemo errare potest, imbibimus, ipsum imitamur, ipsumque denique nobis propitium reddimus. Quare Zacharia venerande, dum iam tecum pestis iniuria habitare cogor, et interim nihil agere conceditur, quo rei familiari meae consulerem, me ipsum his studiis consolor, quibus hoc tempore incommodis mihi incumbentibus medicari posse putem: simulque spe ducor, perpetuum non esse quod iam me molestat, et incertum planè reddit. ita igitur plus temporis legendo, quàm in agendo aliquid, consumo. Sedne frustra omnino legerem, placuit parabolam Christi, de vinea prolatam aliquo modo repetere, et quantum potui, in Dramatis formam redigere. Quod Drama cum finitum esset, his diebus publicè apud te egï, et nunc
iudicandum tibi transmitto. In quo quidem argumenti gravitatem, et excellentiam ex maiestate primi auctoris, hoc est Christi redemptoris nostri, expendes: non verba, aut numeros, quibus in hac re etiam sanctè ludere conceditur, inspicies. Sin ex stylo, aut nostra facultate metiaris, ne minimo lectore dignum esse arbitror. Tu tamen condonabis nonnihil incommoditati temporis. Ego verò me id tibi debere facile agnosco, qui me, meos, measque fortunas subsidiis multis quottidie foves, sustentas, alis. Idcirco pro tuis in me beneficiis literarium hoc xeniolum suscipe: idemque studium meum, eundem animum, quem tibi saepius testatus sum, et nunc testor, agnosce: plus tamen debiturus sum, si auctis fortunulis meis, mihi ipsi, simulque meis consulere melius potero. Quod ut citius fiat, velit Opt. Max. Vale felicissimè. Datae in Bruck, Cal. Ian. An. Domini M. D. XLVIII.
Felix ingenium tuum, Ioannes,
Suas delicias vocant Camenae:
Te multum cupiunt fovere semper,
Quem solum studiis bonis dicarunt.
Has si temnis, inutilesque dicis,
Iam poenas dabis, et quidem severas.
Idcirco caveas, ne sis protervus,
Immo ipsas veneraberis per aevum:
Queis Dii comiter assident, Deaeque,
His sales nitidi, facetiaeque.
Has laudi fore deputa iuventae,
Nec non praesidium tuae senectae.
Nam servant decus elegantiarum,
Miscent gaudiaque omnium leporum.
Qui contrà tibi suadet, alterumque
Proponit studium, pecunias've
Venari monet, et beatus (inquit)
Mercator poteris sub orbe haberi:
Noli credere. nam sinistra dicit,
Instillans placidum tibi venenum.
Usuras homines in orbe multi
Exercere volunt: quid illi habebunt
Lucri? nil nisi conscientiarum
Suarum stimulos graves frequenter.
Aiunt, est Dominus negotiator:
Verum, sed stomachum facit, movetque
Bilem, commoda proximi quod ipse
Mercator negligit, suumque tantum
Quaerit. Foenora foenorum subinde
Fiunt, quo nihil est in orbe peius:
Praeceptis sophiae sacrae neglectis,
Auri dulce putant habere multum.
Haec mentes hominum regit voluptas,
Quos nil congeries opum iuvabit
Sed mentis pietas, amorque Christi.
Quare te moneo, puer Ioannes,
Musarum in tenero sinu quiescas.
In Musis melior salutis est spes,
Quàm insit divitiis dolo paratis.
Ad coruos abeat, malas volucres,
Quisquis te à studiis vocare tentat,
Ad coruos abeat, crucemque quaerat.
Felices mihi mortales, nimiumque videntur,
Felices nimium turba beata sumus.
Omnibus in Christi siquidem vineta vocari
Contigit, et sacro posse labore frui.
Ille sed aeterno longè est felicior aevo,
Ille etiam superûm praemia digna feret:
Cui tota vita sit Christi vinea curae,
Vitiferum fida qui colit arte solum.
Non operae ullius qui, pertaesus've laborum
Agricolam sese gaudeat esse Dei.
Scilicet aetheream contendere quisquis ad arcem,
Quisquis cum superis astra tenere volet:
Huc, decet, incumbat: sollemne incuset, et aestus
Et sibi commissum quàm bene tractet opus.
Hinc mihi Zacharia tu felicissimus omnes
Ante alios homines, saepe vocandus eris
Huius non solum quòd sis operarius agri,
Quod non haec solum vinitor arva colis,
Quin alios, ô divini fidissime mystes
Verbi, ad vineti rura vocare soles.
Accersisque omnes, fidum hortarisque laborem,
Atque omnes Christi vina sitire doces.
Et quoniam sacros semper versare libellos,
Christique historiam voluere cura tua est:
Haec etiam placeat, quae è sacris Vinea scriptis
Ziegleri studio dramate versa tibi est.
Nam gelidis dum agimus tecum sub piscibus annum,
Pestis et exilium cogit acerba pati,
Zieglerus fessas sinit haud torpescere Musas,
Nec iacet in multis fracta Camena malis.
Ipse Evangelicas solitis transformat iambis
Historias, semper scripta sacrata canit.
Accipe sollicito quos scripsit tempore versus,
Accipe, penè domi carmina nata tuae.
Nam qui es Pieridum non ultima fama sororum,
Te huius patronum Dramatis esse decet.
QUi vineae Christi semel gustaverit
Vuas, nihil dicturus esse dulcius:
Nec ille noctes, et dies parcet sibi,
Donec suis manibus Deo faciat opus,
Manu ligonem conterens facili suum.
Omnes velim mortales hac sub vinea
Aestus diei perferre, usque ad vesperam.
Quid ista tandem cura proficiat tua,
In Vinea sua optimè cavit Deus.
Scimus vocatos Christianos esse nos,
Ad hos labores consecratae vineae:
Hoc est, Dei accepisse praecepta omnia,
Ut impleamus ea pro nostris viribus,
Et ambulemus ut iubet vocatio
Mortalium, quoniam Dei vivi sumus
Factura: mundi machinam ut fecit statim,
Incoepit in nobis opus bonum Deus,
Et perficiet id usque in filii diem.
Sui deditque spiritum nobis sacrum:
Operabitur virtutes ille sedulò,
Remunerabit nostra merita denique,
Olim coronans dona quae dedit sua.
Domino Deo cadimus, stamusque singuli:
Sed insuper coram Christo bonum et malum
Ut gessimus, referemus, quando iudicat.
Audi tamen, tuoque corde collige:
Ego eligo, et iustifico sine meritis tuis,
Meritis tamen gratis te glorifico tuis.
Neque poteris dicere mihi, Cur sic facis?
Ego super vos respicio, dicit Deus.
Verumtamen placuit, et consilio suo
De crevit arcano, se non concedere,
Ut homo operam suam impendat gratis sibi,
Si bona operatus est. in unum transeunt,
[Note: Debitum intellige, scilicet ex libera Dei promissione.] Et debitum mortalium, et gratia
Dei. Igitur in vita quantum facere potes,
Fideliter labora: confidentiam
Noli relinquere, imò constanter tene.
Quoniam Dominus tibi per filium suum
Dabit, quod optimum est. Spera, et serva fidem.
Huius rei ut daremus testimonium,
De Vinea Domini Dei suscepimus
Coram agere vobis, spectatores optimi,
Hoc Drama Comicum. Vos aequo noscite
Animo, quid hac sibi voluit parabola
Christus, suo quinos redemit sanguine.
Placebit omnibus, si verborum Dei
Curam gerere mavultis, quàm vel fabulas
Audire Plauti, vel senis Terentii.
Date rogo silentium, ne nos iniquitas
Plebis, loci've territet, quò postea
Forsan nihil placeat apud vos ludere.
Christus fidelis vinitor, operarios
Hac sub parabola otiosos convocat,
Rex Israel, spes gentium, vitae salus,
In vineam suam, nec ullum respuit:
Solvitque cunctis pro labore praemium.
Tamen dat ultimo, quantum primo dedit.
Id malè ferens servus, qui primus venerat,
Voluit sibi plus deberi: unde murmurat.
In hunc amico conversus vultu Deus,
Non facio tibi, dicit, praesens iniuriam.
En tolle quod tuum est, abique protinus.
Ad hunc modum faciet nobis, cum iudicat.
[Note: Chr.] A'Patre descendens caelesti primitus,
Implere legem veni, non dissolvere.
Lex per patrem Moisem data
est, sed veritas
Per me redemptorem mundi, atque filium
Dei: sedere qui facit me à dextera,
Donec scabellum ponat hostes sub pedes
Meos. Ego ille sum sacerdos maximus,
Qui se daturus hostiam sanctissimam,
Et innocens mundi tollam peccamina.
Verus Deus, verus sed interim sum homo:
Frigus pati, gaudere, flere saepius
Soleo. vicissim sum memor officii mei,
Quo liberos reddam peccatores mihi.
O'Israel, quoties volui mihi filios
Tuos sub alas congregare diligens:
Sed noluisti, negligis periculo
Tuo, vocasti me, praesentem respuis:
Quid amplius faciam tibi? vitam meam,
Animam quoque dabo pro te, modò vivas mihi.
Pastor bonus sum, te probè custodiam,
Si verba saltem audiveris, quae dixero.
Attende, dum potes: lucet lux unica,
Nunc ambula, densissimas tenebras fuge:
Quod si facis, semper salvus futurus es.
Non omnis ille qui dicet, Domine, Domine,
Intrabit in regnum Dei: sed qui facit
Patris voluntatem mei, qui dirigit
Caelos, vagamque terram, et quicquid est ibi.
Praesentis agite paenitentiam status,
Bipennis arboris radices percutit:
Et ventilabrum sub Dei positum manu est.
Quare moneo, dum tempus est, addiscite
Nunc ambulare prudenter, ne vos malus
Tentator oscitantes praesens opprimat.
Namque is vigilat, et quaeritat quem devoret.
Contrà meum est, vos omnes salvos reddere,
Sultis meae voluntati acquiescere.
Iugum meum leve est, et onus suavius:
Qui me sequi cupit, meam tollat crucem.
Petite, dabo vobis, quod postulabitis:
Pulsate fortiter fores, illas statim
Suis videbitis solutas clausulis.
Nam si quis intrabit per alium quempiam
Aedes meas, fur ille et latro dicitur.
[Note: Andr.] Domine Deus, frater venit. Chr. Video.
Andr. Quid est?
[Note: Petr.] Domine vocasti nos, vide relinquimus
Omnia, parentes, atque amicos proximos,
Et te sequemur quò voles, Domine Deus.
[Note: Chr.] Quicumque nomine meo aliquid reliquerit,
Et gratia Dei mundo renuntiat,
Is centuplum recepturus cum foenore.
Igitur bene facitis. Pet. Nec facti paenitet.
[Note: Chr.] Quid est fideli suavius? iocundius?
Quid utile magis? quàm sentire de Deo
Suo bene, meditarierque sedulò
Quòd sit homo nil perse, quàm pulvis et levis
Ventus. Venite sequimini, ac audite me.
Accedat indignus, fiet dignissimus:
Accedat insuper malus, fiet bonus:
Parvus veniat, imperfectus saltem petat,
Perfectus ipse reddetur nulla mora.
Ego vivus ille sum fons: qui modò sitit
Veniat, bibat, saturabitur. Quis me potest
Mortalium exhaurire, quaeso, perpetim?
Qui morbidus valde est, à me sanabitur.
Qui tristis est, is consolabitur probè.
Si quaeritis vel divitias, en sumite
Quas ego dabo aeternas, gratis quidem omnibus.
Promissioni non meae deero, modo
Impleta sit mandatorum observantia.
[Note: Andr.] Quod est, rogo, mandatum Christe maximum?
[Note: Chr.] Ut diligas Deum tuum pro viribus:
Et proximum tuum, sicut te ipsum cupis.
Sic quisquis hic legitimè certaverit,
Feret coronam gloriose apud Deum.
Vocare iustos non veni, sed qui malè
Habent, sibique nesciunt medicarier.
[Note: Petr.] Quis te satis laudabit omnipotens Deus?
Vivam tibi, moriar tibi, me suscipe.
[Note: Chr.] Tu Petrus es, vocaberis semper Petrus,
In hanc petram aedificabo Ecclesiam meam:
Quicquid super terram ligaveris, manet
Ligatum: et omne quod solves, solutum erit
Apud Deum in caelis: tibi claves dabo.
Hominum eritis piscatores in posterum,
Me sequimini. quid amplius fieri velim,
Posthac docebo vos. Restat negotii
Multum, patris voluntatem explebo mei.
[Note: Isaar.] Domini dies haec est, illi vacabimus
Ieiuniis, precationibus piis:
Quoniam labore multos iam consumpsimus
Dies gravi. Sich. Sic est: nec ipse vult Deus
Labore consumi nos: festos hos dies
Dedit, sibi sint gloriae, nobis tamen
Miseris saluti. Qui'nam sunt quos conspicor?
[Note: Puer.] Heus here redi, sunt qui te conventum volunt.
[Note: Isaar.] Abeo. Quid isti dicant, specta paululum.
[Note: Hiram.] Ecquid tibi praesentis anni perplacet
Initium? cui vix similis fuit alius.
[Note: Sich.] Salvos venire gaudeo vos, ô patres.
[Note: Hir.] Ette videre salvum gaudemus Sichar.
Quid tu mihi respondes Malasar rogo?
[Note: Malas.] Fulgore primo captus anni huius novi,
Statimque ver felix futurum cogito.
Nec me fefellit mens, testis mihi est ager,
Qui solus à me cultus unicè, neque
Quid pollicetur, vana nec iactat mihi:
At cum videtur postulare res, meum
Implebit horreum ultro multo foenore.
[Note: Hir.] Seges illa magnum foenus agricolae dabit,
Quaecumque laetis tenera luxuriat satis,
Sicut tibi quod ut vertat quàm prosperè
Opto, nec invideo, vicine candide.
[Note: Mal.] Quid vineam laudem meam? iubet bene
Sperare vinitorem, palmites graves
Extendit, uvae coeperunt iam crescere.
[Note: Sich.] O' ter, quaterque prospero sato dati,
Quibus est abunde, quae praesenti consulant
Vitae, mihi impius gravat fessas manus
Labor, diei qui calorem perfero,
Pro pane quaerendo pauxillo liberis.
Quàm vos facillimè agitis, quàm estis maxumè
Dites, potentes, fortunati, nobiles,
Tam maximè vos aequo animo aequa noscere
Oportet, si vos vultis perhiberi probos.
Verùm quia est vobis satis, non creditis
Pauperrimis quidem nobis operariis.
[Note: Hir.] Taceto, fient, quae fieri aequum est omnia.
[Note: Mal.] Quid enecas vitam tuam? vivit Deus.
Cuinam negatur aliquid in populo? modò
Roget, laboret, obduret: melius habet,
Quisquis potest fortunam adversam perpeti.
Plus est enim durando casus vincere
Saevos, vicesque rerum providere, quàm
Subire fata, et morte ascita frangere
Vitae labores, vel luctu domos gravi
Miscere. Sich. Praestat, ut dicis: sed interim
Esurio. quis vestrûm dabit porro cibum?
[Note: Mal.] Volucres videte caeli parvulos, nihil
Agunt, tamen non sunt solliciti de die.
Tu cum sis homo, molestas quid frustra Deum?
Novit modum dandi, auferre quoque scit viam.
Quare bono vivas animo, grata veniet
Mox hora, quam tu forsan non speraveras.
[Note: Hir.] Nunc concinunt Maias Calendas optimas
Pueri, senesque, feminae, omnes et viri,
Curisque positis lusus nunc varios vocant:
Idem facito tu, pelle tristitiam mero.
[Note: Sich.] Quando valemus, recta consilia damus
Malè habentibus. tu si hic esses, aliter quidem
Coràm modò consuleres: sed quisquis satur
Est, laudat omnibus fructum ieiunii.
Redde huc mihi tuam crumenam, senties
Quid possiem tunc consili boni dare.
[Note: Mal.] Restat laboris paululum mihi, quod est
In vinea, scitis commune singulis.
Hoc si peregero, quis me felicior?
Nullusque prae me gloriam vestrûm feret:
Adeò vocatus iam favet votis meis
Deus, tum is incrementum fructibus dedit.
[Note: Hir.] Deo metus remitto, prospero in statu est
Omnis mihi res, sorte felici domus
Viget: nec anxiam curam rerum gero
Ex gratia Dei, cui me do sedulò.
[Note: Sich.] Quem fata cogunt, hic quidem vivit miser.
[Note: Mal.] At si quis ultrò se malis offert volens,
Et vivit ingratus Deo, dignus bona
Amittat in terra, quae possedit prius.
Odit Deus animum ingratum pro fructibus,
Quos is benignitate summa protulit.
Petentibus thesauros non claudit suos.
[Note: Hir.] Rectè quidem dicis: nec impius furor
Lucri, satisfacit nimium volentibus.
Auara mens perdit, succensum valde agit
Hominem: cruenta praeda maiori minor
Fit quoque statim. Vivamus ergo maximè
Grati Deo, paucisque contenti bonis.
Bonus Deus, qui submovet pericula,
Cogit famem, domat peccata misericors.
[Note: Sich.] Peccavimus si quando, serus tum est pudor,
Nisi sequatur cordis paenitentia.
[Note: Mal.] Verum. Ligonem tu curabis vinitor:
Nostrae scholae est, his de rebus decernere.
Eamus. Sich. Ita'ne agitis, viri? vix coeperam.
Fortasse regnum possidetis vos Dei
Solum, nec ulla pars relinquitur viris
Nobis, pecunia multa carentibus.
[Note: Mal.] Quaeras tibi qui respondere possiet.
[Note: Sich.] Deus profectò fortunare divites
Cum coepit, urget, et felices exitus
Illos habent in hac vita: quid postea
Fiet boni, nemo novit viventium,
Quàm gaudeant isti de fortuna sua,
Quos una posset nubes praecipites dare:
Adeò nihil praestabit. O' fallax bonum,
Quantum malorum fronte quàm blanda tegis.
Cessate divitiae mentem corrumpere
Meam mihi: labore malo vivere,
Quàm tot pecuniae curis cruciarier.
Quid enim iuvat, si homo totum lucratus est
Mundum, et facit animae interim periculum?
Hoc gaudeo, quòd numquam virtus inclita
Defertur ad Stygias umbras, et Tartarum,
Nec saeva fortes fata pertrahunt viros
Unquam per amnes Lethaeos ad inferos.
Sed cum dies consumpta summas exigit
Horas, iter tunc gloria ad superos facit.
Nemo venit, meas qui conducat operas
In crastinum: iamque hesperus de alto venit.
Ergo domum rectà ibo: crastino die
Forsan futurus est aliquis, qui me velit.
[Note: Chr.] HUius videte gentis pertinaciam:
Oculos habent, et non vident: aures habent,
Nec audiunt: manus habent, quibus nihil
Palpare possunt: caeci caecorum duces.
[Note: Petr.] Ergo cadent unam in foveam, quam fecerint
Ipsi sibi, cum te Messiam negligunt.
[Note: Chr.] Generatio prava, atque adultera nimium,
Signum frequens quaerit: sed aliud non datur,
Nisi prophetae signum Ionae, qui fuit
In ventre piscis noctes tres, tot et dies:
Sic filius hominis sub intimis erit
Penetralibus terrae tot noctes et dies.
Surgent viri Ninivitae, quando venero
Hunc iudicaturus mundum, atque protinus
Generationem hanc condemnabunt funditus,
Eo quòd illi paenitentiam egerint
Ad praedicationem Ionae acerrimam.
Et ecce plus quàm Ionas hoc est in loco.
[Note: Hiram.] Quem tu putas hunc esse, de quo plurimae
Feruntur? et qui sese filium Dei
Facit, perambulans Iudaeam cum suis,
Ubique sanat omnes languentes malè.
[Note: Mal.] Lupus, vides, ut dicitur, est in fabula.
[Note: Hir.] Ubi? Mal. Viden? Hir. Quos secum ducit huc viros?
[Note: Mal.] Homines suae farinae, facile congruunt.
Similes habent lactucas labra: si placet
Rogabimus, liceat divortium dare,
An non, viro quavis de causa coniugi.
[Note: Hir.] Age. Tibi succenturiatus hic ero,
Si quando deficis. Mal. Sequere, iam tempus est.
Magister optime, audi. Coniugi licet
Divortium pro qualibet causa dare?
[Note: Chr.] Numquid legis, quòd is qui fecit masculum,
Et feminam, iussit fieri connubium:
Duosque sub carnem coniungi unam simul?
Quare maritus deseret matrem et patrem,
Et coniugi suae conglutinabitur:
Sic illi erunt in carne una prorsus duae
Animae, voluntas par, et sensus unicus.
[Note: Mal.] Cur ergo Moises iusserit, nos id doce.
[Note: Chr.] Divortium, et polygamiam Iudaico
Soli dedit populo Moises, propter malos,
Intolerabilesque mores omnium
Vestrûm patrum, atque ob cordis duritiam impii
Ne forsitan peccarent contra coniuges
Gravius. Nam apud vos Iudaeos huiusmodi
Contra Dei concessa sunt sententiam.
Fuere Moisis haec statuta publica:
Verûm dies praesens alios expostulat
Mores. Ego docebo quid pater velit:
Nam vos docere veritatem missus huc
Sum. Credite mihi, causae sunt levissimae
Aliquando, cur detis librum divortii.
Inter pios divortii nihil loci:
Quoniam maritus uxorem carnem suam
Verè amat, et è contra uxor observat virum,
Nec quaerit à viro suo, nec ille se
Disiungier: quòd hic mulieris est caput,
Et gloriam viri mulierem dicimus.
Quare notate quae dico vobis, viri.
Quisquis virûm uxorem suam dimiserit,
Stupri nisi causa, et tunc alteram sibi
Coniungit, is moechus coram Deo suo est.
Connubium bona est res, et donum sacrum,
Uxor tibi sicut vitis domus tuae est:
Et filii circumdabunt mensam tuam,
Sicut novellae olivarum facere solent.
[Note: Petr.] Sed ecce discedunt, Magister optime.
[Note: Chr.] Faex plebis impia, et vulgi odium publicum.
Amen quidem vobis dico, melius erit
Et tolerabilius Sodomorum viris
Eo die, quo iudicaturus sum ego,
Quàm civitati huic quae me nihil audiat.
Ego patrem rogabo pro vobis meum,
Ne vestra deficiat fides. Vos interim
Abite, congregate ceteros meos
Operarios ad vineam: nam tempus est.
Cras forsan ipsemet conducam plurimos.
Necesse procuratorem meum alloqui,
Ut sit paratus ad labores vineae:
Ne sit mora in illo, reliqui quando adsient.
[Note: Petr.] Venit dies, sicut propheta dixerit,
In quo Deus germen Davidis suscitat
Iustum: ille regnabit, et sapiens erit,
Et faciet inter populum iustitiam suam.
In hoc die Israel sancto salvabitur,
Et omnis equidem confidenter ambulat.
Ecclesiae status triumphat splendidè,
Securitas in ipso felicissimè
Vigebit, aeterno sub saeculo aureo.
Iustum vocabunt hunc Deum populus suum:
Nam propter hunc adest dies, dicit Deus.
Quis dubitat hunc Messiam dudum patribus
Nostris, Adae primò, Abrahae deinde, et ceteris
Quàm pluribus promissum, multis saeculis?
Redemptor inquam promissus, qui de gravi
Diaboli nos liberet tyrannide.
[Note: Andr.] Promissus ille est Messias dubio procul.
[Note: Petr.] Venit hodie, quo summa regnat tempore
Iniquitas. Et missus est huc maximè,
Ut gratiae, de caelo, divitias suae
Verax abundantes, sicut promiserat,
Nunc exhiberet, regnum constituens novum.
Hic verus agnus est, qui peccata auferet
Mundi: sibi reconciliabit omnia.
[Note: And.] Quanto patres affectu nostri istum diem
Videre sperabant, et adventum illius?
[Note: Petr.] Venit. sed illum quis recipit: et in sua
Venit. suique non cognoverunt eum.
Ast interim dum illa exspectabatur salus,
Lex à Deo data est, ex qua cognosceret
Homo miser peccatis sese obnoxium,
Ardentiusque Messiae adventum sui
Sitiret, ipsum qui à peccatis solveret.
[Note: Andr.] Si vera sunt quae passim dicunt Biblia.
[Note: Petr.] Verissima quidem sed nostris non sensibus
Subiecta: nondum enim venit tempus Dei,
Quo cuncta nostro suggerat intellectui.
Ut saepius nobis ait praesentibus.
Quis non in hunc tot dicta testimonia
Credat? prophetarum libri plenissimi
Testantur, hunc redemptorem mortalium.
Audivimus Baptistam, monstrantem Deum
Digito suo: quo nemo natus sanctior.
[Note: And.] Quantum lego scripturae testimonia,
Oportet à populo suo multum pati
Mortalium redemptorem. Sed haec ego
Propter metum, palàm non ausim dicere.
Nosti quid insidiarum summi principes
Contra parent Christum, quo morti traderent.
[Note: Pet.] Quicquid velint: tamen negare quis potest,
Hunc esse Messiam, quem nobis miserit
Altissimus? Quid passionem praedicas?
Nisi me animus fallit, prophetae perdocent,
Et ipse saepius nobis eiusmodi
Futura dicit. Iam Davidis audies
Praenuntium. notarunt hoc multi boni.
Manus meas foderunt (inquit) et pedes,
Et ossa mea dinumeraverunt omnia.
Hieremiam legisti, dicentem tibi:
Mittemus in panem eius lignum protinus.
Dei virum Zachariam non intelligis?
Quando inquit exclamans, repletus spiritu,
Quae sunt graves in medio manuum dicite,
Plagae? Quid hoc tibi videtur optime
Frater? Quid Esaias dicat, percipe:
Corpus meum percutientibus ego dedi.
Figura passionis Isaac erat.
Rexque Moabitarum, qui morte filii
Cives suos captivos reddit liberos.
Serpens loco deserti pendens aeneus
Quid signat? in figura facta haec omnia.
O' frater, exspecta, videbis plurima,
Quae modo tibi valebo numquam dicere,
Nec illa satis intelligo, rudis nimis.
Sequere tamen, sequere Christum verum Deum.
[Note: Andr.] Sequar, nec unquam terga cupio vertere.
Sed quid moramur conducere operarios
In vineam Domini, sicut praeceperit?
[Note: Pet.] Quisquis potest, laboret in die, ne eum
Nox opprimat. Nescimus qua Dominus Deus
Hora veniat, et exigat rerum omnium
Rationem in hac praesenti vinea sua.
Ite, moneo, sacrum dat Christus praemium.
Quin et patres nostri laborarunt diu:
Quanto magis iuvenes laborare addecet.
[Note: Ab.] Lucescit, huc prodire per forum lubet,
Si fortè quis labores conducat meos.
Quoniam meo sudore panem quaerito.
[Note: Hir.] Salvus sies. Quid cum ligone tam cito?
[Note: Ab.] Rogas? necessitas est ingens vinculum.
Quare ne quid somno plus nimis indulgeam,
Et negligentia indigeat uxor mea,
Media frequenter surgo nocte, faciam opus:
Nequeo famem tamen quandoque pellere,
Cum vix parare panem liberis licet,
Expertus ipse saepius quid sit fames.
Proinde antequam se firmet, aut vires paret,
Sedanda paucis est, si non multo potest.
Natura siquidem contenta est paucissimis.
[Note: Ab.] Rectè philosopharis, crumena quia vales
Tibi: quid autem de me fiat cogita,
Qui coniugem solus tribus cum liberis
Alo manu. si nil defit, superest nihil.
Vobis graves gazae sunt, auri copia:
Et quicquid usquam terrarum est, vobis paret.
Vobis datur census certo sub tempore:
Labore nullo repletis vestra horrea.
[Note: Hir.] Quis influentis dona fortunae abnuit?
[Note: Ab.] Nemo. nec ipse facerem, si me modò bona
Fortuna tangeret: sed errat impiae.
[Note: Hir.] Satiaberis, ne metue. Abd. Credo firmiter
Si non in hac vita, pòst fiet id tamen.
Hir. Vale. Abd. Domine me commendo, tibi serviam.
Abiit: rogasse vellem mutuum. Sed hinc
Vicinus advenit meus. Quò nunc abis?
[Note: Rod.] Nusquam. Sepultum me vicine mi velim,
Quàm tam diu frustra labores ferre tot.
Nam vix cibum miser meis manibus paro.
Vestitus ubi? profectò taedet vivere.
Vide quàm iniquè comparatum siet, ut hi
Qui nunc minus bonorum habent, frequentius
Et semper aliis ditioribus dare
Coguntur, interim genium fraudant suum:
Numquam satis quod comedant, servant sibi.
De me tibi (miseret) quid dicam plurima.
Substantiam cum dote coniugis meam,
Rei familiaris dudum cura abstulit.
Quare beatis utpote excussi bonis,
Quae nulla reddunt posthac unquam tempora,
Maesti tenebris egimus vitam diu,
Et forsan hinc acturi in omne saeculum.
[Note: Abdon.] Quid dicis? in mundi regnat medio scelus:
Nec cura iuris: sanctitas, pietas, fides
Nulla est: pudor valet: fas est, quod est nefas.
Regnant modò, quos fama vel populi nihil
Adversa terret: maximum hoc cuivis bonum est,
Quòd facta domini cogitur populus sui
Tam ferre, quàm laudare. Qui Deum timet,
Contemnitur, malè audit: insuper iacet
Amator ipsius veri, mendacium
In orbe praevalet, assentatio viget,
Calumniae crescunt vires: et pessimum
Quod est, regit numus, pauper contemnitur.
O' lenta nimium maximi Dei manus,
Et ira patiens post nefas tantum. Vide
Vis magna mentis divitum, philautiae
Student: iuventus perditur luxu, otium
Nutritur inter laeta fortunae bona.
Hoc esse poenae maximam causam reor,
Quòd omnium rerum summa est iam caritas.
Vix sustinere poterit haec scelera Deus
Diu: tamen Deo statuo nullum modum.
[Note: Rod.] Multa patiar licet, tamen numquam excidunt
Mandata maximi Dei, dico et, Doce
Me, et da mihi intellectum, ut discam ea omnia.
[Note: Abdon.] Non displicet, roganti subvenit Deus.
Exempla Bibliae locis multis docent,
Sic contigisse quondam nostris patribus.
[Note: Rod.] Invitat ad labores sol hinc oriens.
[Note: Ab.] Haec hora constituta mercenariis,
Nec dubito quin mox adsient qui nos velint.
[Note: Chr.] Sunt'ne parata Lamuel iam singula,
Opus quibus fuerit in vinea mea?
[Note: Lam.] Etiam Domine, deest nihil. Chr. Quare ibimus.
An'ne laborant, quos conduxi, strenue?
[Note: Lam.] Pro viribus funguntur officio suo.
[Note: Chr.] Sed quos volo, video. Quid, ô viri, placet,
Mercede pacta iusta vineam meam
Intrare? singulis quod iustum erit dabo.
[Note: Abd.] Quid ergo de die in diem nobis dabis?
Mercede mercenarius dignus sua est:
Nosti Domine. Ch. Nec frustra postulo mihi
Fieri labores. Singulis denarium
Numerabo, postquam diligenter videro,
Et strenuè gessisse vos in vinea.
[Note: Rod.] Esto, recipimus: operas spondeo tibi
Nostras. Ch. Abite, mox sequemur nos duo.
Quicquid potest manus vestra, instanter agite:
Quia nec opus, nec ratio, nec sapientia
Apud inferos erunt, homo quò properat.
Non sufficit, necesse plures mittere est.
[Note: Lam.] Illic viden, Domine, alios stantes viros.
Et tertiam sonare iam mox audies.
[Note: Chr.] Ite in meam et vos vineam: quod postea
Iustum fuerit, id ego dabo vobis viri.
Quantum laboris absolvent isti putas?
Si diligenter operam modò nauaverint.
Quanto quoque fuerint plures operarii,
Tanto quidem plus gaudii capio. meae
Ego vineae curam gero, quam mihi neque
Vel rapidus amnis, vel procellosum mare,
Pontus've saevus, horrida aut vis ignium
Adiuta flatu, nec tempestas grandinis,
Nec fulmen è caelo dimissum saevius
Disperdet illam, sic custodiam bene.
Horam video sextam esse. Cur hic tam diu
Statis, nihil laborantes? ite potius
Et vos in ipsam vineam rectà meam:
Et quicquid inde debebo, lubens dabo.
Omnes velim quotquot viventium forent,
In vineam venire proximè meam.
Dulcis labor, certumque praemium datur.
Fraudes ibi nullas volo fieri quidem:
Et crede, nulla nube respersus iubar
Laxabit ardens fervidum Titan diem.
Bonus paterfamilias sum, qui praemium
Nullo laborum respectu numerarier
Volo, in mea quando laborant vinea.
Unum requiro saltem, diligentiam,
Laboris atque parui nullam nauseam.
[Note: Abed.] Quis'nam venit, qui nos sibi servos velit?
Nemo est: nisi qui per forum rectissimè
Incedit, omnium qui vivunt optimus.
Huic ego laborabo, vel si gratis licet.
[Note: Ch.] Quid hic viri statis? iam nonam cernite
Horam. labore vestro opus quidem mihi est,
In vineam meam statim, volo, pergite.
[Note: Helim.] De praemio dixit nihil quicquam, roga.
[Note: Abed.] Nihil etiam paciscemur cum ipso, tace:
Plus forsitan nobis, quàm tu speras, dabit.
Nullis enim prius, vel plus unquam datur,
Quàm qui Dei plus confisi sunt gratiae.
[Note: Hel.] Rectè mones, eamus ergo proximè.
[Note: Isa.] Frustra video nos hic stare, et nemo venit:
Quin ibimus domum, tempusque prandii
Instat: quia undecimam signari cernimus.
Spero melius, ergo manebo paululum:
Si nulla causa exspectandi modò tibi est,
Haec una abunde erit, quòd ipse nescias,
Quid hesperus serus ferat. Quare mane,
Non paenitebit inquam te. Vide, procul
Incedit ille quem prophetam nominant.
Is neminem mortalium, vel infimae
Sortis reicit, aut contemnit: quin suscipit
Omnes, modò laborando sibi serviant.
Sed otiosos respuit, pigros odit,
Seruis opus compluribus habet. Vineam
In hac quidem regione nemo possidet
Meliorem, et inquam maioris nemo pretii.
[Note: Isa.] Fortasse nos conducet mercenarios.
[Note: Sich.] Certè tibi affirmo, conducet proximè.
Numquam ipse tam manè egredior, neque vesperi
Domum revertor, quin hunc semper conspicer
Hic in foro ambulantem, non se respicit,
Nullum remittit tempus, imò sedulò
Operarios in vineam mittit suam:
Hoc sibi voluptati esse, satis certò scio.
[Note: Isa.] Igitur eum exspectabimus. Sich. Cur non vel hic
Totum diem sedebimus? novi ingeni
Mores. Ubi videbit nos, iubet statim
Intrare vineam suam, sub vespere
Etiam, adeò quidem laborantes amat:
Et solvit ipso nemo liberalius.
[Note: Ch.] Quod iusseram dudum, factum est Lamuel?
[Note: La.] Factum domine. Quid amplius fieri iubes?
[Note: Ch.] Fac diligenter mercenariis meis
Nummum diurnum solvas, nec cui detrahas
Quicquam: pecuniae numerabo tibi satis.
Id modò volo labore non parcant suo,
Cultusque discant vineae meae probè.
Huic subest solo natura fertilis,
Non terra segnis ulla iaceat ibi vide,
Quin exuat silvestrem animum, sudoribus
Operariorum. Vina proferant mihi
Per vineam universam vites singulae
Spargant fimo pingui, multa deinde occulant
Terra, comas stringant, brachiaque tondeant,
Ramos fluentes compescant ex ordine,
Quoniam diu nunc iam pedata vinea est.
Nec inter ipsas vites corylum mihi serant,
Cura, nocet corylus vinetis omnibus:
Sed melius oleae truncis ibi propagine
Vites bonae respondent, et servant genus
Vini optimum. La. Curabo Domine sedulò.
[Note: Ch.] Vineta nostra non solem cadentem habent,
Denique et apertis collibus gaudent suis.
Non salsa, non amara tellus est ibi,
Sed omnium sub orbe fertilissima.
Vallos novos fieri iube, reice veteres,
Sepesque texendae sunt lento vimine,
Antes resarcias extremos. Ceterae
Dicam domi. Sed quos stantes video, volo.
Cur hic diem totum otiosi sic viri?
[Note: Isaar.] Quia nemo nos conduxit. Ch. Ergo in vineam
Etiam meam ite et vos: quod iustum denique
Fuerit, dabo vobis. Sich. Imus Domine statim.
Non ne tibi dixi? Isa. Dixti bene, permansimus.
[Note: Ch.] Iam Lamuel sequere: quid fiat, postea
Intelliges. Sine hos abire in vineam,
Quando laborant, ut decet servos bonos,
Fructum sui laboris accipient sacrum.
Maledictus est, qui fraudulenter opus facit
Domini sui. Quare monebis sedulò,
Ut de mea bonitate confidant, quia
Numerabo singulis ultra meritum suum.
Si me timent: laborabunt fideliter:
Et quando amant, habebunt summum praemium.
Homines mali cum sint, et norunt optima
Dare filiis suis: quanto magis pater
Caelestis omnibus petentibus bona
Dabit? si ab ipso postulaverint fide.
Iustum diei omnes vide faciant opus,
In vinea laborent usque ad vesperam.
Nam quisquis ad finem perseueraverit
Faciendo opere, salvus tandem futurus est.
[Note: Lam.] Igitur abeo, monebo quid sit facto opus.
[Note: Mal.] SI vera sunt quae praedicas, nequeo satis
Mirarier, fieri passim miracula.
[Note: Hir.] Fiunt: Dei virtute dicunt firmiter.
Nam quis sub orbe facere tanta possiet?
Caecos videre fecit, et claudi ambulant,
Lunaticos restituit, daemones fugat,
Peccata dissolvit, remittit plurima.
In se fidem probat. Quid amplius tibi
Dicam? Dei se dicit esse filium.
[Note: Mal.] Audaciam specta. Hir. Quantivis omnibus
Preci videtur esse, plebem omnem facit
Suam. Sed hoc quod nuper admodum palàm
Dixit, novissimos quidem primos fore,
Primos vicissim fore tandem novissimos,
Quid sibi velit, nemo nostrûm discernere
Quivit, nisi tu, quid sit hoc, intelligas.
[Note: Mal.] Nodum tibi hunc solvet, quem illic in ultima
Prodire platea vides. ex intimis
Huius prophetae est, pergit huc. Hir. Rogabimus.
[Note: Petr.] Ego mihi cavendum intelligo modò,
Ab his duobus perditis nebulonibus.
Nam conferunt sua semper consilia viri
Nauci, mali, nihili, quo pacto perderent
Nos, atque Christum filium vivi Dei.
Abeo domum: nihil mihi negotii
Est in foro. Mal. Petre audin? Pet. Quis nam me vocat?
[Note: Hir.] Huc perge proximè, vel ibi stato ilico.
[Note: Petr.] Satis quidem pro imperio. Quid me? dicite.
[Note: Mal.] Quid vult sibi dictum domini tui, quòd is
Nuper frequenti in contione dixerit,
Primos novissimos fieri, novissimos
Primos vicissim? durus est sermo quidem:
Namque hoc nec ipse mundus, nec ratio probat.
Igitur doce nos veritatem, quaesumus.
[Note: Petr.] Vocatio ad cognitionem verbi Dei
Non uniformis est, nec aequalis etiam.
Nam alii vocantur alio iam modo, loco,
Tempore alio: quidam vocantur protinus
Ex gratia, quidam ducuntur spiritu:
Plerumque multi conversationibus,
Alii sua vita. Verùm sive hoc modo,
Alio've ducimur, vocari nos tamen
Certum est, ad Euangelium unum, unum praemium,
Ad unum, eundem inquam denarium quoque,
Ad vitam eandem aeternam cum Deo patre:
Ad quam vocamur non merito mortalium,
Sed gratia divina gratis praestita.
Hinc inter illos qui vocantur ordine,
Magnus solet fastus, magnaque contentio
Oriri, ut ipsi saepius cognovimus.
Quoniam vocati primi, plus dari sibi
Semper volunt, quàm illis qui sunt novissimi.
Hinc gloriatio fit de laboribus,
Studiis, periculis, atque aliis rebus. Has
Bene dirimit rixas Christi sententia,
Quam protulit divina voce saepius:
Certò vocatos esse (dicens) plurimos,
Verumtamen paucissimos hinc eligi.
Sic facile primi sunt tandem novissimi,
Novissimi verò primi sunt denique.
[Note: Mal.] Rectè quidem, si vera praedicas Petre.
[Note: Pet.] Vos sentietis, cervicis durae viri,
Qui verba Christi Messiae contemnitis.
[Note: Mal.] Abi, nihil agis, somnium dicis Petre.
Quid tibi videtur? Hir. Nescio: nemo docet
Hoc, praeter ipsum. Credin tu illi protinus
Quod dixerit? deliberandum censeo,
Quid huic Petro respondeam sub crastino
Die. Sed ecce pergit huc Christus Petri.
Discedimus, ne nos videat hoc tempore.
Illi sumus nihil, quàm vana fabula.
[Note: Lam.] Quisquis suos labore consumere dies
Vestrûm necesse habet, ventat in vineam
Domini mei. Labores sunt graves, tamen
Dulcissimi. Merces parata singulis:
Pecunia prompta: nemo exspectat diu.
Heic sunt amica civium commercia,
Dominique grata semper hospitia mei,
Tum fida fiet tota cohors sodalium,
Qui vineam frequentant iusto munere,
Duri levamen sentietis exili,
Manere quando vos vestrae taedet domi.
Ergo relictis privatis laboribus,
Manibus pedibusque eniti plurimum decet,
Donec ligone concedatur vertere
Hanc vineam. Dominus laborantem impigrum
Amat, fovet, ditat, beatum quoque facit.
Interea amicis hinc et hinc sermonibus
Laboris omnis sunt levanda incommoda.
Miles Gradivum cantat, upilio Palen,
Numeris suis udus Lyaeum vinitor.
Quare venite, quotquot estis optimi,
Carpite cupita gaudia, et fructus bonos
Hos nescientes lacrimarum, mox carpite.
Nec tu laborem differ vinitor impiger,
Qui vina nostra bibere gestis dulcia.
[Note: Ch.] Advesperascit. Advocasti ex vinea
Operarios? Lam. Adsunt Domine sub limine.
[Note: Ch.] Intrent iube. Mercedem solve protinus.
[Note: Lam.] Intrate vos, quotquot laborastis, viri.
[Note: Chr.] Hunc sume saccum, et expedi pecuniam.
Numera, satis collectum erit pro singulis.
Noli negare mercedem fratris tui
Pauperis. et indigentis mercedis suae.
Reddas eadem ei die, quo opus tibi
Fecerit, et ante solis occasum: quia
Est pauper, ex eoque sustentat suam
Animam, ne clamet contra te ad dominum Deum,
Et id tibi in peccatum vergat forsitan.
[Note: Lam.] Quid singulis Domine iubes persolvere?
Labore sunt enim, pars maior, impares.
[Note: Chr.] Ab ultimo qui venerit, primùm incipe,
Et usque ad ipsos primos tandem perveni.
Denarium da singulis pro praemio.
[Note: Lam.] Do quod iubes domine, et quod vis fieri, iube.
Accedat ultimus, qui venerit omnium,
Deinde ceteri sequantur ordine.
Habes denarium. Isa. Bene est. La. Denarium
Habes. Sich. Ago tibi gratias ter maximas.
[Note: Lam.] Accipe pariter et tu denarium tuum.
[Note: Abdon.] Quid hic dabit nobis? multo plus arbitror.
[Note: Rod.] Cur non? La. Venite vos viri, quod vestrum erit,
Accipite singuli denarium. Rod. Quid est?
Hi qui novissimi venere in vineam,
Aequantur hic nobis: at isti non nisi
Horam unicam laborarunt, hos denique
In praemio nobis aequas? Iniuria est.
Quoniam diei nos aestum portavimus,
Et in labore perduravimus tuo.
[Note: Lam.] Quid murmuras multis? reddo tibi tuum.
[Note: Rod.] Nolo. La. Iubet dominus haec vobis solvere.
[Note: Chr.] Quae subita vultus causa mutavit tuos?
Quid ira fert? quid postulat murmur, doce.
[Note: Rod.] Aequavit illos nobis, qui novissimè
In vineam venere, cum nos hoc die
Toto gravem solis tulimus aestum. Quid hoc?
Quare cupio numeres nobis plus quàm alteris.
[Note: Ch.] Amice, cur benignitatem aliis meam
Nunc invides? Mea in alios benignitas,
Aut liberalitas, te non laedit. Tace,
Nullam tibi facio praesens iniuriam.
Quid pactus es mecum? nónne ut pro opera tua
Denarium darem tibi per singulos
Dies? Habes mercedem pactam: quid tibi est
Rei amplius? Tolle ergo quod debeo, et abi.
Ego diurnus ille sum denarius,
Tibique sufficiens. quid amplius cupis?
Quid plus habere postulas, quàm me? tuus
In me appetitus protinus satiabitur.
Ego sum bonum summum, praeter quod est nihil.
Si suscipis me, habes quicquid desideras.
Tu mercenarius conductus es, tuam
Operam modò praestares, non ut nunc mihi
Praescriberes quid facerem, erras longissimè.
Visum mihi est, ut huic qui postremus modò
Venit, darem tantum, quantum darem tibi.
Nil de tuo decedet, si quid additur
Huic alteri. An mihi per te non liberum
Erit, facere quod ipse volo? an oculus tuus
Livore torquetur? quoniam me iam vides
Benignum in illos, in quos est libitum mihi.
Quis arguet me de peccato, te rogo?
Exaggeras frustra: voluntas benevolae
Mea est: agam ut volo, discede protinus,
Homo malus, qui se meritorum plus putat
Habere, quàm potest. Dei est irrisio.
Sic evenit, quod qui veniunt novissimi,
Fiant facile primi: contrà primi quoque
Novissimi. Quoniam multi sub orbe sunt
Semper vocati, pauci electi sunt tamen.
Sed ecce eamus Hierosolymam, filius
Ubi Dei scribis, atque sacerdotibus
Prodetur: in manus plenas de sanguine
Illum dabunt, flagellis caedent percitè,
Nec illi quiescent, donec condemnent eum.
Et gentibus tradent, ut illudant ei,
Ut conspuant, ut suffigant illum in crucem.
Sed mortuus, sepultus, et tandem die
Sub tertia resurget rursum ex mortuis.
Quò cuncta fiant, quae sunt dicta caelitus
Per ora multorum prophetarum sacra.
[Note: La.] Si quis labores vineae sub crastinum
Subire vult, veniat ad me. Vos plaudite:
Valete pariter praestantissimi viri.
Finis Dramatis de Christi Vinea.
Vidistis, ô viri clarissimi, modò
Quam vineae curam suae gerat Deus.
Is est paterfamilias, iustus vinitor,
Qui vineam suam voluit fidelium
Ecclesiam esse, firmiter credentium.
In vinea hac iusti vocantur palmites,
Vuas ferentes dulces omni tempore,
Donec bonos à degeneribus segreget,
Eo die, quo procurator vineae,
Hoc est redemptor Christus mundum iudicat,
Et omnibus solvit laboris praemium.
Quot palmites frugiferos Domini protulit
Vinea? vel inde quot feret? si sunt boni
Operarii, Dei conducti in vineam,
Et non novorum doctores sint dogmatum.
Hic labor, et opus est, quo modo faciat satis
Vocationi mortalis modò suae.
Operarios vocamus hos, qui praesident
Christi gregi, veri docentes tramites,
Verboque membra Ecclesiae pascunt Dei.
Praesint bonis exemplis, atque moribus,
Vita pia sub conversationibus,
Viri probabiles, opere iustissimi.
Huiusmodi viros ad se vocat Deus,
In hac sua digni laborent vinea.
Non otiosos quaeret, aut pigros, quibus,
O' negligentes, dicturus semel pater
Caelestis, profanum ite quin vulgus procul,
Quis vos in hanc meam conduxit vineam?
Vel quis vocavit unquam nesciente me?
Non novi ego vos pharisaei pessimi,
Ventres pigri, devastatores vineae,
Et vitium pestis, calamitas, et lues.
Iniusta vestra lingua cogitat die
Tota: dolum facitis sicut novacula.
Quare tuam radicem de viventium
Terra auferet, videbunt iusti, et insuper
Te publicè ridebunt cuncti, quia vales
In vanitate, loqueris et mendacium:
In vestimentis ovium intrastis vineam,
Intrinsecus lupi feroces, belluae,
Immanitate praediti, viri nequam.
Iram Dei fugere, dum est tempus, discite,
Et vineam illius colere forti manu.
Vobis loquor, qui Christi pascitis gregem,
Curate commissum populum verbo Dei:
Operarios vos inveniat dominus Deus
Iustos, pios, fideles, impigros, bonos.
Quòd si minus, non sufficient haec quae loquor,
Imò sua vos expellet de vinea:
Eò loci ponet, ubi stridor dentium est,
Mortaliumque eiulatus miserrimus:
Id equidem opinor esse lamentabile.
Sed est paterfamilias huius vineae,
Multum misericors, semper plenus gratia.
Venite modò, agite vitae paenitentiam.
Vos suscipit operarios sub vespera
Etiam, dabit veniam delictis omnium.
Finem facio dicendi, consulite boni:
Christus redemptor noster, filius Dei
Faxit precor gratum sit spectatoribus.
AMEN. Laus Deo omnipotenti.
QUàm primùm munus docendi iuventutem in Republica vestra, Amplissimi patres, suscepi, statim id negotii mihi dari intellexi, ut pueros meae fidei commissos, et in bonis literis, et honestis moribus rectè instituerem. Quod quidem eo diligentius facio, quòd sciam pium opus esse, et videam vos hanc nostram scholam (quam poeticam vocant) liberalissimè fovere: tantum abest, ut eam vestra auctoritate, omnique benevolentia, non quottidie magis iuvare, et promovere cupiatis.
Quamobrem cum proximê praeterita hieme, saeviente apud nos peste, rus habitatum, cum quibusdam discipulis concessissem, cogitavi honestum, et ex usu discipulorum fore, si sub reditu nostro in urbem, puerorum ingenia ludicra quadam actione exercerem. Sed quia profana, ob gestus aliquando petulantiores, non omnibus probantur, sacrum propositi nostri argumentum elegimus. Quo sanè invento, rem (quod dicitur) factam habere, non difficilis mihi coniectatio erat. Statim igitur id quod erat sacrum, et Euangelicum, poetas imitatus nostri saeculi plures, in formam Comicotragici Dramatis, numeris Iambicis redegi. Deinde pueris dedi, et publicè agere institui. Neque leviusculis causis ductus: quippe sciebam, disciplinam iuventutis publicam esse debere: maiorum ex Platone officium, curare, ut tenella iuventutis germina ad iustam frugem virtutis adolescant:
in publico loqui discant: ut de rebus cum gravitate, alieniore aetate facilius disserere possint: et in summa, nihil non tentent pueri, quod sibi non possit laudi esse et duci. Quod maximum est, vobis Amplissimis viris, sui profectus specimen ederent publicè. Huiusmodi denique ludo sapientia comparatur, quod versatur in contemplatione. Est autem in sapientiae contemplatione, oblectatio eximia, iucunditas inenarrabilis: quae ut propria ex ludo petitur, delectamur utique earum rerum contemplatione, quas appetimus, vel quas agere instituimus. Unde Proverbiorum octavo: Delectabar per singulos dies, ludens coram eo, et ludens in orbe ter rarum. Quis potest esse ludus Deo gratior, quàm ille quem ex Euangelii veritate nobis, tamquam ludum verissimae sapientiae inculcamus? Utinam in frequentiori usu esset huiusmodi Comoediarum actio: sed ita, ne in
theatrum veniret innocens illa pueritia, ut derideretur à spectatoribus, ut plerumque fit, sed potius ad maiora exhortaretur: quod demùm fit, si placet, et stat Comoedia. Hic ego non moror quorundam cavillationes, qui hoc studiorum exercitium ê scholis planè, quasi Histrionicum, eiciendum clamitant, probroque ludicram artem et scenam ducunt. Dicet fortassis aliquis: Christus non lusit, non ludendum cum Euangelio, non in scenam trahendus Christus, aut sancti eius, verba Christi non in rhythmos trahenda, etc. Bene. Nemo bonus id in contemptum tentavit unquam. Ego verò non malè illos agere puto, qui haec, et huiusmodi alia exempla ad imitationem Christi, sive per comoediam, sive alio Dramatis genere plebi proponunt: unde quilibet imperitus, vitae suae ad gloriam Dei instituendae rationem inveniat. Quoniam ferè omnes homines huiusmodi piis actionibus
delectamur, et capimur: quas et Ecclesiae hodie conservat auctoritas, ut videmus multis in locis annuatim ferè fieri ludos sacros, passionem Christi imitantes. Quis improbavit? Igitur nec huiusmodi nostros ludos sacros è schola reiciendos puto. Quod si quis aliter sentit, oportet hunc ferè maiorem partem sacrarum Comoediarum delere, et abicere. Quare aliorum patrocinio auctoritateque fretus, in hoc genere ludorum memet antea saepius, et adhuc exercere soleo. Non docemus pueros lascivire, immò cum summa modestia et reverentia Evangelio digna, imitari Christum. Legimus quidem Comoediarum actores à Tiberio et Nerone Italia pulsos, sed ob flagitia plurima. Qui verò artem puram, cum continentia imitati sunt, in gloria erant. Sic Cicero Roscium histrionem oratione elegantissima defendit, eo quòd populus Roscio gestum agente, tumultuarit.
Quin et idem Roscium suas delicias dictitare solitus fuit: et id tantum ob summam artificii peritiam. Augustus Caesar histriones singulari privilegio donavit. Graecis verò etiam prodiisse in scena, honori fuit, nec probro datum est. Certum denique erat apud veteres, doctissimum in scena propter artificium, dignissimum quoque curia propter abstinentiam. Porrò cum Ophileten nostram publicè in vestra Republica, Ampliss. patres, saepius spectandam proposuerim, non indignum videtur, eandem etiam vestris dominationibus defendendam tradere. Igitur Amplissimi patres, libenti suscipite animo parvam hanc opellam nostram, bonique consulite, quod bono animo publicavi. Praeterea sic statuatis velim, me tam esse deditum vestrae iuventuti, quàm qui maximè: et si qua in re opera mea, puerorum rationibus, studiisque melius fieri potest, omnem me moturum lapidem, certius
vobis polliceamini, licet. His ego me V. D. commendo subditè. Valete felicissimè. Ex Musaeo nostro, Kalendis Maii, anno Domini M. D. XLIX.
V. D. Deditissimus, M. Hierony. Zieglerus Rotenburgensis, poeticae Scholae praefectus, etc.
Si quid Ophiletes potuit, clarissime Doctor, Musis
Nosti: iudicio statque caditque tuo.
Omnia praestitimus, querimur licet improba
Tempora, quòd soleant laude carere sua.
Nos tamen officio satis est studuisse frequenti,
Exiguum quamvis carmina pondus habent.
Nemo suae merito fraudetur laudis honore:
Quod potuit, praestat, si meliora nequit.
Quare ne grave sit, sacras defendere Musas,
Tempore quo deceat, conciliante loco.
Orbe in vago, Rex omnium ditissimus
Posuit suis cum servis rationem semel.
Hos inter unus debuit milia decem
Illi talentorum: solvendo non erat.
Luget, rogat patientiam. Rex protinus
Eius misertus, donat debitum. Sed is
Tanti benficii immemor, servum alterum,
Et debitum ob parvum, vocat, tractat malè
Scelestus, inque carcerem mittit virum
Rectà, miser donec sibi dat debitum.
Et ecce postquam Rex hoc factum comperit,
Gravissima punit poena servum nequam,
In carcerisque mittit tenebras pessimum:
Unde ille non exiret, donec solveret.
Sic omnibus facturus impiis Deus.
VObis, mihique spectatores nuntio
Bonam salutem, divino de numine.
Quaeso benignis accipiatis auribus,
Rem non novam fero, sed hac facie antea
Fortasse non visam. Noli mirarier,
Quòd Drama Comicum feci de re sacra.
Nec vos mihi iure irasci posse arbitror,
Quòd bona bonis ferri reor aequum maximè.
Nam cogito decere mortales, dies
Noctesque (militamus qui Christo Deo)
Heic illius tractare verba sedulò,
Qui nos redemit Daemonis de faucibus.
Si quaeritis, quod nomen huic sit Dramati,
Dicam: Ophileten voluit auctor dicier.
Rex qui suis cum seruis rationem cupit
Ponere, redemptor Christus est mortalium:
Cui pater de cunctis iudicium dedit.
Sed debitores serui, nos homines sumus.
Ad quos sacrorum mandatorum pertinet
Impletio. Talentorum sub maxima
Summa, tenetur peccatorum enormium
Tantum, sua quantum pietate nullus est,
Qui posset expiare longo saeculo.
Nunc vos rogo praesentes date silentium,
Ne terreat pueros vel plausus insolens,
Vel clamor aut strepitus, sicut fieri solet,
Ubi artium bonarum nullus est honos.
Talis iocus, risus, lepos heic fingitur,
Qualis decet mentem piam, et dignam Deo.
[Note: Dat.] NIsi me animus fallit, dabit magnum malum
Iesus, fabri illius Iosephi filius,
Nova sua doctrina, quam vulgo docet
Quae si non astu providetur, proximè
Rem publicam nostram, scio, pessumdabit.
Et oscitantes nos omni amoto metu,
Nihil timentes, protinus planè opprimet.
Quem non pudet quicquam, contemnit omnia,
Quaecumque patres nostri multis saeculis
Et sancta et immutata conservant. Vide
Modò quid ipse designarit, proferam:
Namque illa quae antehac facta sunt, obmittimus.
[Note: Le.] Quaeso quid est? Da. Manibus illotis passus est
Capere cibum suos discipulos publicè.
[Note: Cal.] Quid audio? tantum facinus ille ausus est?
Disrumpor iracundia: vellem nimis
Ipsum mihi dari, hoc irae evomere in eum.
Nunc quicquid est, ulciscier cupio scelus.
[Note: Dat.] In ore iam est omni populo, indignissimè
Factum boni clamant omnes. Et denique
Si conferendum est exemplum, nos non videt
Facere haec. Quid inde fiat, vos discernite.
[Note: Cal.] Manibus pedibus esse elaborandum puto,
Ne latius serpat mali hoc in publico.
[Note: Dat.] Quid si rogemus ipsum, quo respondeat,
Quid hac sibi tanta velit licentia.
[Note: Le.] Astutus est, responsum protinus dabit,
In Protei morem potest se vertere.
Expertus ego loquor: nam saepe interfui,
Quibus modis viris bonis illuserit.
[Note: Cal.] Verum est: inultum non feret tamen, mihi
Credas velim. Nam iam seniores quaeritant
Causam nec is, eum quia decrerunt tollere
Prorsus, molestus ne posthac nobis siet.
[Note: Dat.] Ubi locorum nunc est, nescis tu Levi?
[Note: Le.] Exisse nuper civitatem novimus.
[Note: Dat.] Igitur eò pergentes, mox rogabimus.
[Note: Cal.] Sic censeo: nec differendum est amplius.
Quod si id suo exemplo fecere ceteri,
Nobis relictus est obiurgandi locus:
Et illa ab illo animadvertenda iniuria est.
Si vultis, illum dictis confutabimus
Facile: vide tristis vultu severitas
Inest, videturque esse quantivis preci,
Et territat minis stultam plebeculam.
Nobis scio non imponet, qui novimus
Eius parentes pauperes, quibus fides
Nulla est. Ego ostendam quid sit periculi
Fallere viros, summa hic quibus committitur
Rerum. Quod utinam numen avertat Dei.
Si quid sibi fuerit praesentis consili,
Consumat, age, modò cum nil obsint doli.
Facit magis id adeò, nobis incommodet,
Quàm ut veritati consulat, mihi credite.
[Note: Dat.] Adeste quaeso, quid possit videbimus.
Negare non potest, illotis sumere
Manibus cibos sese, et suos, contra patrum
Decreta. Quid respondebit? nihil, scio.
Non est facile, patrum decreta infringere.
[Note: Le.] Inicies scrupulum homini, credas mihi,
Timere visus est: animus haeret metu.
Nam quisquis in culpa fuit semel gravi,
Dimissus, odit omne quod dubium putat.
[Note: Dat.] Igitur aliò secessit, interim ut sui
Heic nulla fiat sceleris prorsus mentio.
[Note: Cal.] Non effugiet hodie scio nostras manus.
[Note: Le.] Quid vos? mihi restat parum negotii.
Quod cum peractum est, illuc ibimus statim,
Ubi modò est: prudenter observabimus
Tempus, ne possit se verbis defendere,
Aut excitare turbam nobis publicè.
Plebem, suam omnem fecit signis plurimis,
Quae principis fiunt instinctu daemonum.
[Note: Cal.] Sic est, quis etenim non novit fabri illius
Gnatum, esse genitum de Maria coniuge,
Eiusque fratres, Ioses, Iudas, et Symon,
Et illius cunctae sorores sunt apud
Nos: unde tantae virtutes illi forent?
[Note: Le.] At de his melius in crastinum, atque plurima.
[Note: Cal.] Sine eveniat id quod volo, ipse sentiet.
[Note: Dat.] Eamus ergo nunc domum, tuque ad forum.
[Note: Iam.] Si me quis ex iussu domini quaesiverit,
Dic praesto me domi sub crastinum fore, et
Lectum esse dudum quantum numûm debeo.
Nunc amplius spectare non vacat mihi,
Qui iam domi frustra totum sedi diem.
Sed ecce conservus, quem quaesivi, venit.
Num'nam quod olim credidi, secum feret?
Nihil video, nisi quod in sinu est manus.
[Note: Lab.] En accipe hoc argenti, quicquid est tibi,
Quod erit apud me reliquum pauxillulum,
Id proximo dissolvam tibi die quoque.
[Note: Iam.] Accipio, et habeo gratiam dedisse te
Hoc, quia necessitas urget gravissima.
Sed quid adeò tristis praeter solitum? quid est?
[Note: Lab.] Ab nescis in quo res meae statu sient,
Quanto in periculo. Iam. Quid istud est?
Lab. Scies,
Modò ut tacere possis. Iam. Abeas insciens,
Ego tibi in pecunia non ambigo
Habere saepius fidem, tu mihi tamen
Verere verba credere? ubi lucri quid est,
Te fallere? Lab. Ergo ausculta. Iam. Operam dico hanc tibi.
[Note: Lab.] Non te fugit, dominum dixisse proximè,
Se velle cum seruis rationem ponere.
Quod si fit, ipse pereo funditus miser.
In eius aere sum, nec unde solvere
Queam, invenio: salus mea ancipiti in loco est.
Quid amplius dicam? numquam solvendo sum.
[Note: Iam.] Licet timore debiti prorsus vacem,
Videamque iam nil tale, sum infelix tamen,
Quod liberis meis panem laboribus
Gravissimis vix comparo, reliquum nihil
Manet: tamen me consolatur unicè,
Quod dicitur vulgo vetus diverbium,
Felix is est (aiunt) qui debet nemini.
Tu porrò despondere animum noli, quia
Dominus misericors est, supplex eius pete
Clementiam [(transcriber); sic: Cementiam] : crede mihi invenies gratiam.
Quin debiti tam magni terminos pete.
[Note: Lab.] Hem debiti à me dura supplicia exiget,
Quae poena maneat memet, hanc certus scio.
[Note: Iam.] Imò ominare melius, mores ingeni
Domini probè novi: quid est multis opus?
Quae posse fieri non putas, fieri tamen
Videbis: ignavos metus fac nescias.
[Note: Lab.] Posthac scio incolumem satis me nunc fore,
Hoc si malum devito. namque in posterum
Cavebo, si servari modò contingeret.
[Note: Iam.] Fiet. Vide me, polliceor istud tibi.
[Note: Lab.] Hem reddidisti animum: mihi fugit metus.
[Note: Iam.] Istud placet, laudabis consilium meum.
[Note: Chr.] Quid me? quid est, quòd me iam dudum quaeritis?
[Note: Cal.] Quare tuos pateris discipulos transgredi,
Id quod patres nostri ratum esse sanxerint.
Quoniam manus non abluunt suas, cibum
Si quando sumunt: nobis id respondeas.
[Note: Chr.] Quod si videntur vobis discipuli mei
Peccare tantopere in leges vestrûm patrum,
Dicite mihi nunc, quantopere delinquitis
Vos? qui Dei leges prae vestris temnitis.
Proinde si me interrogatis de meis,
Multo magis ius à vobis perquirere
Erit mihi de his, quae cultum cernunt Dei.
Nescitis esse dictum vobis omnibus,
Honore summo patrem matremque affice:
Et qui patri, aut matri suae maledixerit,
Is morte moriatur. Vos autem dicitis:
Quicumque dixerit patri aut matri suae,
Si quando munus offero in templum, pater,
Tibi puta datum, aut tibi mater mea:
Nam maximo quod offero patri Deo,
Non tam meo dabo, quàm vestro nomine.
Et hoc nihil minus vobis doni datur,
Quàm si istud in vestrum privatum commodum
Versum fuisset, aut necessitatibus
Vitae datum: vos etiam mecum habebitis
Commune praemium, quod exspecto à Deo.
At interim nec patrem, nec matrem suam
Honorat, aut necessitate subvenit
Illis, ut exigit lex ipsa tradita
Vobis: Honorabis parentes omnibus
Diebus, ut sis longaevus terram super.
Nostis? Quid hoc? an'ne etiam vos negabitis,
Hoc esse vestris olim dictum patribus?
Quod porrò spectat, ut laves manus tuas,
Prius cibum quàm sumpseris, non à Deo
Vestro quidem, meoque caelesti patre
Dictum est, nec ipse vult adeò observarier,
Sed ab hominibus, humanis traditionibus,
Vobis sacrae rei loco dictum fuit.
Hoc ergo pacto lex divina solvitur,
Dum vestra pertinaces observabitis.
Hypocritae, non'ne Esaias protulit
Verbum, sacro repletus olim spiritu:
Populus mihi (inquit) appropinquat, qui suo
Honorat ore me, labiis me praedicat,
Cor autem eorum longe â me est. Discernite,
Utrum videtur mandatum praestantius,
Id quod Deus sancivit, vel vestri patres?
Videte, dico, et iudicate vos penes,
Num vos, mei've iam gravius peccaverint.
Divinus ille cultus vester, nil valet:
Nam vanus est, et displicet vero Deo.
Audite vos, quotquot iam adestis optimi.
Quod ingreditur in os, non impurat hominem:
Sed hoc, quod egreditur, impurum omnem facit.
[Note: Levi.] Venite discedamus, ne nos opprimat
Ignobile hoc vulgus: Viden sequitur ducem
Suum. Cal. Omnis est grata novitas, ut accidit.
[Note: Dat.] Haec cantio, quae in aures primùm venerit,
Celeberrima est, et omnium gratissima.
[Note: Phil.] Vides, Domine, Pharisaeos offendier
Illo tuo sermone, quare abeunt procul.
[Note: Chr.] Plantatio omnis, quam non plantavit pater
Caelestis ille meus, eradicabitur.
Obmittite illos caecorum quasi duces.
[Note: Pet.] Domine parabolam nobis edissere.
[Note: Chr.] Quid? quaeso adhuc ne vos intelligentiae
Caretis? an nescitis quod transit per os,
In alvum abit, posthac secessu excernitur:
At quicquid ex ore proficiscitur, illud ex
Corde intimo egreditur, id hominem polluit.
Nam ex corde cogitationes exeunt
Malae nimis, caedes, adulteria quoque,
Tum furta, falsa multa testimonia,
Convicia, et id generis scelera quàm plurima.
Haec sunt quidem, quae reddunt impurum modò
Hominem, quòd cuncta corde proruunt malo.
Verùm cibum illota capere saltem manu,
Non reddit impurum te, animus cum est integer.
Eamus hinc in partes Tyri, et Sidonis,
Venite mecum. nam ubi ego sum, vos ibi eritis.
[Note: Syr.] Miserere Domine mei, Domine fili David
Audi meam vocem, clamantem respice
Fili David, miserere inquam. nam filia
Mea miserè à daemonio, et sedulò quidem
Agitatur: obsecro, iuva fili David.
Miserere saltem, miserere meae filiae.
Solus potes misereri, si voles modò.
[Note: Phil.] Ab quid molesta haec est nobis mulier, frequens
Obtundit, usque clamat, quis'nam isthaec feret?
[Note: Syr.] Miserere Domine mei, Domine fili David.
[Note: Bart.] Monendus est Iesus, quo ei respondeat.
Domine, rogamus mitte mulierem, quia,
Non desinit clamare post nos: vel iube
Aut taceat, aut abeat, vel redde compotem
Voti, molesta est suprà quàm dici potest,
Implet querelis vel ipsum caelum suis.
[Note: Chr.] Ad perditas oves Israel sum missus huc,
Prodesse debeo meis, haec ethnica est:
Cum qua nihil quicquam mihi est negotii.
[Note: Syr.] Succurre mihi miserae, Domine fili David.
[Note: Chr.] Non est honestum panem sumere filiis,
Eumque dare catellis: quin sine me prius
Dare filiis quicquid volo. Syr. Non refragor,
Verùm catelli etiam de micis comedunt,
Quae de suorum dominorum mensa cadunt.
Novi Domine, populum Israelitas tuum,
Et esse filios tuos: non protinus
Tamen repelles me, quae nunc tantum peto,
Quod non negant domini catellis parvulis,
Micas puta. Iudaeis panibus licet
Vesci, canes qui nos omnes prae se vocant.
[Note: Chr.] Propter tuum istum sermonem vade mulier,
Exibit ecce daemonium de filia.
Magna est fides tua mulier, quare tibi
Sicut petis fiet. Quis non laudabit hanc?
Fides mulieris huius, est solidae typus
Fidei. Procul discedat gens Iudaica,
Quae sedulò fallacias struit suas,
Donec suum Messiam morte comprimant,
De me triumphabunt superbifica manu,
Quando dolori spiritum reddent meum,
Iramque sanguine exstinguent meo suam.
[Note: Pet.] Domine, tibi sis propitius, nequaquam erit
Istuc tibi. Chr. Satana abi post me protinus,
Obstaculo es mihi: quia ea quae sunt Dei,
Nihil sapis, sed ea quae sunt mortalium.
FINIS ACTUS PRIMI.
LAudate Dominum omnes gentes quas circulus
Mundi capax ubique continet, sit et
Nulla adeò muta, quae non praedicet Deum
Ex ore gratifico, qui neminem premi
Unquam sinit. Pietas eiusdem permanet,
In saeculumque durat illius fides.
Cuius sequitur aeternum regnum veritas,
Vera et salus, et caritas, spes, gloria.
Quin insuper animis tollite gaudia nova,
Quicumque colitis puro corde ipsum Deum.
Nam recta dixit, veraque loquutus mihi,
Quae filiam iacentem sanam reperi:
Illa sub hora, qua tunc dixit daemonem
Debere gnatam protinus relinquere.
Quicquid facit, factum probandum perficit.
Et iusta iudicat, bonum considerat.
Terrae Deum proiectae, tota machina
Metuat: timeat hunc, quisquis terras incolit.
Quod voluit ipse, factum est, et quo tempore
Dixit: peracta quando vult, is obtinet,
Fraudique nullum permittit fieri locum.
Felix populus ille est, colendum cui dedit
Sese Deus. Felix quem sic is diligit
Aeternus haeres, ut sit nominis sui.
Mentes regit suorum, et firmat pectora,
Operaque cuncta illorum quos regit, videt.
Hunc qui metuit, eundem respicit quoque.
Nunc igitur ad Dominum voluntas est mea
Directa, fortia scuta qui tenet meae
Salutis, et rata illius spes nomine est,
Quicquid petitum venero, solus dabit.
Non denegat, non respuit gentes quoque:
Quantum modò intellexi, quid fecit mihi?
Quae visa sum esse Iudaeis contemptui,
Hanc suscipit Deus Israel benignius.
Micas rogavi, pro micis dedit mihi
Panem quidem vitae sacrum terque et quater.
Quo pane cuiusvis cor intimum salit:
Exsultat ipse spiritus in eo meus.
Quam perdidi daemoniorum de fraudibus,
Hanc liberavit, reddidit forti manu.
Meam, meam dico sanavit filiam,
In qua amplius spes nulla vitae mihi fuit,
Hanc fecit uno verbulo vivam bene.
Si quis dolet, requirat hunc medicum, quia
Solus potest, solusque vult, solus cupit
Prodesse singulis mortalibus statim.
Cui laus, honor per saeculorum saecula.
[Note: Phil.] Mirum modò, quod ipse narravit Petrus,
De transfigurato Christo, praesentibus
Illis tribus: dictu quidem mirabile.
Ab quàm videre vellem splendorem Dei
Tantum. Bart. Quid hoc quaeso sit factum, edissere.
[Note: Phil.] Hem illinc tibi viden? Ioannes advenit,
Qui huic rei cum ceteris interfuit.
Tute adeò verba mox coràm eius audies.
[Note: Bart.] Quaeso Ioannes, dic dum quid' nam videris.
[Note: Ioan.] Nequeo satis pro maiestate maximi
Dei eloqui. Tamen quod oculis his meis
Vidi, auribusque audivi his, proferam ordine.
Primùm videte, montem quum conscendimus
(Quoniam secuti Christum sedulò sumus)
Fit transfiguratio multum mirabilis,
Christi Dei verè viventis filii,
Praesentibus nobis. Facies eius quidem
Splendentis instar solis, et vestes nive
Albae magis. Quae cum fieri sic cernimus,
Et ecce protinus Moises ipse adfuit
Atque Elias, loquentes Christo plurima.
[Note: Bart.] Quid tum Petrus? vix sese continet scio.
[Note: Ioan.] Bonum est, ait, Domine nobis hic vivere.
Faciamus ergo, si vis, Christe, de novo,
Hoc in loco sancto tria tabernacula,
Unum tibi, unum Moisi, unum Eliae patri.
Adhuc eo loquente, et ecce lucida
Nubes obumbravit nos, et vox edita est
De nube, dicens: Hic est filius meus
Dilectus, in quo complacui mihi optimè.
Nos ibi statim in faciem lapsi, atque exterriti
Iacuimus. at Iesus nos accedens ait:
Surgite mei, quid'nam timetis? surgimus,
Sed ossa et artus gelidus invasit tremor.
Et neminem tunc praeter Iesum vidimus:
His omnibus gestis, montem descendimus.
[Note: Bart.] Quid tum? nihil dixit vobis de rebus his
Dominus? quid esset, vel quid'nam portenderet?
[Note: Ioan.] Nihil, nisi ne publicè dicamus id,
Mandavit omnibus: quod facturi sumus.
[Note: Phil.] Sed ecce Christus advenit, spectabimus.
[Note: Chr.] Quid audio dudum multos contendere
Vos inter, anxiosque saepe quaerere,
Quis maior in regno futurus sit Dei?
[Note: Phil.] Etiam Domine, rogamus id quaeso doce.
[Note: Chr.] O' natio distorta, quàm diu feram
Vos? aut patiar? Hunc in medio puellulum
Vestri videte parvulum, discernite
Quanto minus habeat annorum nunc singulis
Vestrûm? Quid hoc tantisper disputabitis?
Amen quidem dico vobis, attendite,
Nisi futuri sitis sicut est puer
Hic, et nisi efficiamini ut sunt parvuli,
Numquam Dei regnum potestis ingredi.
Quisquis igitur sese tantum demiserit,
Quemadmodum puer praesens est, credite
Hic maximus futurus in regno Dei:
Et qui receperit puellum huiusmodi
Nomine meo, is recepit omni me modò.
At quisquis unum ex paruis his offenderit,
Qui in me fide firma credunt, huic expedit
Et satius est, profundo submergi mari.
[Note: Pet.] Quoties, Domine, peccabit contra me meus
Frater, remittam ei? nónne usque septies?
[Note: Chr.] Non septies dico tibi, nota bene,
Sed usque septuagesiesque septies.
Imò toties, quoties in te peccaverit
Frater tuus. Nam in condonationibus
Eiusmodi, faciles oportet esse vos:
Sicut pater meus remittit saepius
Petentibus veniam pro peccatis suis.
Verùm quod ipse constitui, id erit ratum,
In crastinum quidem rationem conferam
Cum servitoribus meis, et subditis.
Videbo quantum fecerint lucri mihi,
Aut quomodo rerum suarum satis agant.
Adeste seduli, siquid fortè est opus
Opera mihi vestra, praesentes conspicer.
Grave est negotium: nostisque plurima
Debere servos. Vereor ne minus sient
Solvendo cuncti. Debitum augent debito.
Nec mutui finis versuram solvere
Non desinunt, sese implicant multis modis:
Igitur meum est cavere, ne tot debita
Me, aut servitores ipsos nunc eò loci
Redigant, acerba perferamus maxima,
Et tunc periclitemur negligentia.
[Note: Logistes.] Regis dies haec est, qua de suis servis
Sumpturus est expensi, acceptique tabulas:
Subducet omnium rationem. Iustus est,
Non fallitur, nullique facit iniuriam.
Habere vult suum, quod debetur sibi.
Quis arguet porrò illum de levissima
Causa? Quis inquam plus remittit debiti
Debentibus? Nec ipsus unquam debuit.
Vos inter hic praesentes plurimos scio
Regi meo debere. Quid cessabitis
Diu? quid hanc trahitis moram longissimam?
Accedite huc, date rationemque omnium
Rerum. Bonum si quis operatus est, ei
Bene fiet: è contra si quis domino meo
Debebit, hunc animo bono esse postulo.
Nam mitis est nimis, precibusque vincitur.
Quare veni, quid cessas? teque ipsum adiuva,
Pars sanitatis, velle sanari, haec erit,
Ut debitorem regis esse te modò
Fatearis, hoc est unicum effugium mali.
Videte, prodit Rex: dominus meus venit.
[Note: Chri.] Frugi est homo Logistes, sedulò bonus,
Cui meas res esse curae iam diu
Novi. Sed ecce quem volo, venit. Quid est?
Iam nunc vocasti servitores regiae
Aulae meae: rationem iussisti dare?
[Note: Log.] Iussi Domine. Veniunt, vide adsunt singuli.
[Note: Chr.] Ergo sede, rationum libros expedi,
Album novum, necnon et adversaria,
Accepti et expensi porrò tabulas meas.
Nunc servitorem quemque ex ordine advoca.
Scribe, et lege, atque illorum signa nomina.
[Note: Log.] Heus Iamnis adsis. Chr. Perlegas, quid debeat.
[Note: Log.] Numos ducentos percepit, centum dedit.
[Note: Chr.] Centum mihi debes. Iam. Dabo Domine lubens.
[Note: Chr.] Rectè est, abi, laudo tuam sollertiam.
[Note: Log.] Heus tu veni Mesech. Chri. Quid hic debet? lege.
[Note: Log.] Primûm vide, Domino debes, prioribus
Rationibus positis tecum, denarios
Paulo minus ducentos. Mes. Debeo tibi.
[Note: Log.] Deinde mutuum quod Rex tibi dedit,
Quo sub manu foret, tunc unde viveres,
Nosti? facit quinquaginta denarios.
[Note: Mes.] Fateor, Domine: solvam prompta pecunia.
[Note: Chri.] Facis ut decet, quando impetro cum gratia,
Quod iure debes. Mes. Cur, Domine, non solverem?
Fidei meae facere satis semper volo.
Vale Domine. Chr. Vale multum feliciter.
[Note: Log.] Beniamin accedas. Hic omnium minus
Debet. Chri. Legas. Log. Nummos hic saltem quindecim,
Quos mutuò dedisti, debet, amplius
Nihil. Ben. En accipe. Rex ago tibi gratias.
Serui boni officio functus, bene sit tibi.
[Note: Chr.] Decreta mors est, quaeritur fati genus,
[Note: Lab.] Laqueóne vitam finiam, an ferro incumbam,
Utinam esset aliquid quo me praecipitem darem.
Heu nescio quid iam, quid huic respondeam.
[Note: Log.] Laban, quid ipse murmuras tecum? veni.
[Note: Chr.] Quid hic, legas, debeat. Log. Est summa maxima.
[Note: Chr.] Quantum sit hoc, dicas. Log. Talentorum decem
Milia quidem debet. Chr. Quin redde protinus.
[Note: Lab.] Solvendo non sum, cui vix est teruncius.
[Note: Chr.] Divende quicquid est bonorum, et insuper
Tam liberos, quàm coniugem, donec mihi,
Quae iure debes, cuncta solvas integrè.
[Note: Lab.] O'Rex piissime, et mundi magni arbiter,
Iam statue quaeso gravibus aerumnis modum,
Solvendo non sum. Nulla lux mihi amplius
Secura fulgebit, nisi remiseris.
Patiens mihi esto Domine, reddam, et omnia
Solvam tibi. Fateor tantum debere me.
Antapocham sub optima forma cape.
[Note: Chr.] Meliora mente concipe, atque animum excitae.
Te compotem voti reddam, dono tibi
Quicquid mihi debes, remitto debitum,
In posterum ut discas mercari cautius.
Expunge de libro, Logistes, debitum.
[Note: Lab.] Quis me omnium vivit nunc fortunatior?
Ago tibi Domine rex gratias, ago
Habeoque quas possum modò ter maximas.
[Note: Chr.] Eamus hinc Logistes: nam sub crastinum
Aliud negotii faciundum erit tibi.
FINIS ACTUS II.
[Note: Ben.] QUid creditori nunc respondeam meo,
Incertus omnino: moram nullam feret,
Scio: suam cupit pecuniam, licet
Parvam, sibi dari. Quàm molestus coniugi
Fuerit meae, domi quum me non invenit,
Dictu facile non est, irasci non satis
Potest, nec interim placandi tempus est.
[Note: Lab.] Heus tu, gradus sistas volo statim, scelus.
[Note: Ben.] Horrore victum trepidus astrinxit rigor.
[Note: Lab.] Quin debitum redde huc. Ben. Centum tibi debeo
Numos: fateor, et solvam proximo die.
Esto patiens erga me, reddam singula.
[Note: Lab.] Quod posco, redde. Ben. Si possem iam, redderem.
Patientiam in conservum habe tuum, rogo.
Nam reddo cuncta, aut infandos quaeso procul
Averte sensus, pectoris sani parum
Compesce motus, dementem mitte impetum.
[Note: Lab.] Non audio te. Nostra non parcet manus,
In carcerem te coniciam, donec mihi
Reddas meum. Quid creditorem fallere
Siet, docebo, si vivo. Ben. Moram rogo.
Permitte paululum modò, inveniam viam
Quam quaero, quae me ab debito extrahet citò.
[Note: Lab.] Nihil audio, tume sic ludificabere?
Huc ergo mecum rectà te tradam meo,
Donec pecuniam dissolvas, carceri.
[Note: Ben.] Ibo, ibo quò me vis lubens, duc protinus.
Unum rogo hinc iam solve inhaerentem manum
Collo meo. Quid tantum stringis guttura?
[Note: Lab.] Absiste, nullas animus admittit preces.
Scio quid queraris, scelere cogitas scelus
Purgare, donec effugias manus meas.
[Note: Ben.] Eheu. Lab. Nihil facis, quin perge proximè.
[Note: Ben.] O'facinus indignum. La. Geminabo, nisi caves.
Et pugnus in mala haerebit, nebulo, tibi.
[Note: Ben.] Heu miseriam. Lab. I praenuntia, quid cessas diu?
[Note: Ben.] Tetigi tui quicquam? Lab. Si tentasses modò,
Ferres quidem infortunium. Dissolve
Huc debitum. Ben. Nequeo. Lab. Intrò te accipiam, atque ibi
Usque ad necem operiere loris pessime.
[Note: Ben.] Hoi hoi. Lab. Quid hic lacrimis opus multis? eas.
[Note: Mesech.] O'magne vasti regnator freti Deus,
Minimè quidem miror, si qui occipiunt modò
His moribus fieri insani, ex iniuria
Tanta? quis unquam vidit impium magis?
Suppositae serui colla comprimit manu
Ob tam pecuniae parvam summam: pudet
Profectò, nullum caruit exemplo nefas.
Concutite pectus, acrior mentem excoquit,
Quàm qui caminis ignis Aetnaeis furit.
[Note: Iam.] Sensere terrae pacis auctorem suae,
Et huic viro veniae locus nullus datur.
Dicamus hoc factum Regi nostro statim,
Nec servus ille feret inultum. namque habet
Ad omne dirum facinus audaces manus.
Nec cogitat quantum dimiserit sibi
Nuper dominus: ingratum valde sentio.
Regi placet servus pius: sed impio
Succenset, ignavumque semper respuit.
[Note: Mes.] Quid ergo cessamus? Iam. Mecum Mesech veni.
Ego ordine, ut sit actum, dicam proximè
Regi. Videbis quid facere tandem paret.
Novamque poenam sceleribus quaeret parem:
Tanta in magistrum scelera vertentur suum.
[Note: Mes.] Nunc tempus est, quin dimove vocis moras.
En Rex adest tibi, suscepta perfice.
[Note: Iam.] Miserere dicentis, nos audi Rex, brevi
Dicam quid actum sit, piget tamen loqui,
Verum libet. Chr. Dic dum nunc quónam istud malum est?
[Note: Iam.] Te imperia regere, me decet iussa exsequi,
O Rex, vide quid servus ille fecerit,
Cui nuper, omnibus corâm tot debita
Remiseris, valde ingratus, nec mage potest.
Conservus alter illi centum debuit
Ex mutuo denarios, hunc viribus
Adortus est, tractavit pessimè quidem.
Quod est in isto scelere praecipuum nefas,
In carcerem coniecit, donec solveret.
Nefas nocere, vel malo servo, puto.
Hic est bonus, frugi, labori deditus.
[Note: Chri.] Tantum nefas est ausus? et nostri immemor
Beneficii? Iam. Rex vidimus. Nônne est ita?
Rex impium magis numquam vidi, mihi
[Note: Mes.] Credas velim. Chr. Iubete servum progredi.
[Note: Iam.] Haec dum stupentes cernimus, nullam moram
Nobis dari silentii putavimus.
[Note: Chr.] Bene facitis. punire scelera me iuvat.
Lex nulla sceleri parcit, aut poenam impedit.
Quod ipsa lex vult, non vetat fieri pudor.
[Note: Lab.] Quis me vocat? Chr. Sceleste serue, et impie
Nequam, tibi nuper non'ne omne debitum
Ultrò remisi, eo quòd me rogaveras?
Cur non oportuit vicissim te tui
Pariter misereri conserui, sicut et ego
Tui misertus sum? Te ergo tortoribus
Tradam meis. Dromo veni, veni, rape.
[Note: Dro.] Quem'nam. Chr. Scelestum intrò, quantum potes, rape.
Cura optimè ad servandum vinctum, atque interim
Constringito quadrupedem, donec omnia
Dissolvat. abduc hinc in carcerem. probè
Custodias volo, molestus ne siet.
Sic et pater meus caelestis omnibus
Vobis faciet, si non imis de cordibus
Vestris remittitis delicta fratribus.
[Note: Lab.] O'morte dira tristius fati genus.
[Note: Chr.] Quaecumque vultis ut faciant vobis bonae
Fratres, facite et illis eadem. Quod oderis
Fieri ab alio tibi, vide ne feceris
Et alteri. Nam qua mensura fueritis
Mensi, pari vobis remetietur quidem.
Date, dabitur vobis: facile remittite,
Remittitur vobis etiam facillimè.
Quod à Deo speras, hoc praestes proximo.
Deus pater meus benefacit omnibus,
Cur non homo benefaceret homini quoque?
Quid indiget Deus operis mortalium?
Nihil. Sed homo numquam non proximo indiget.
Ergo nisi remiseritis delicta, nec
Pater meus vobis remittat debita.
FINIT ACTUS TERtius, et ultimus.
AUdistis optimi spectatores viri,
Parabolam de Regis debitoribus.
Et quomodo benignè Rex tractet suos:
Vidistis etiam poenam delinquentium.
Hinc nemo non facile potest cognoscere
Deum bonorum largitorem maximum.
Sententias plures habemus in sacris,
Non aliter acturum esse nobiscum Deum,
Nos atque cum nostris agimus confratribus.
Nam tunc Deos homines sequuntur optimè,
Cum benefici sunt ultrò proximis suis.
Quoniam est Deus, quicumque mortalem iuvat,
Nec certior via est ad caeli gloriam.
Cur ergo legis obliti Dei sumus?
Quae mandat omnibus quidem mortalibus,
Ut diligamus mente tota proximos.
Quòd si minus faciemus, actum protinus
Erit, salusque nostra fluctuat statim.
Sed mundus est mundus, spernit caelestia,
Quaerit suum: quid proximo fiat, nihil
Curat, sibi bene esse quisquis cogitat
Prius. Quid est in causa, multi quaeritant:
Hoc est, amor friget fratres in proximos.
Cur negligis praecepta tantum homo Dei?
Oras, quid? ut remittat debitum Deus,
Sicut remittis ipse proximo tuo.
Laudo, bene facis, si tamen remiseris.
Quod si minus, quomodo remittentur tibi
Peccata, quae facis diebus singulis?
Nulla est mora in Deo, sed in mortalibus.
Nobis sit exemplo regalis debitor,
Qui si remisisset, fecisset optimè.
Nec perdidisset gratiam tantam Dei.
Vos hortor quotquot estis praesentes modò,
Sic cogitetis, caritatem nunc sitam
Ut quisque de quàm plurimis quantum potest
Bene mereatur, cogitetque se Dei
Benignitate cretum, posse et vivere
Eius voluntate omni felix tempore.
Homini lupus noli esse, sed sies Deus.
Sic proximum lucraberis Deo tuo.
Vos nunc valete spectatores suaviter,
Consulite nostros actus obsecro boni.
Posthac melius acturi, si modò datur
Vestra licentia iuventuti locus.
BASILEAE, Ex officina Ioannis Oporini, Anno Salutis P. M. D. LI. Mense Martio.