2004 Ruediger Niehl markup
text typed - no structural tagging - no spell check
03/2006; 07/2010 Reinhard Gruhl markup
structural tagging completed (several italic-tags added) - no orthographical standardization - spell check partially performed
image: s001
IGNATII WEITENAUER SOCIETATIS JESU CARMINA SELECTA, QUORUM LIBER I HEROICA, LIBER II LYRICA, APPENDIX ELEGIAS ALIQUOT COMPLECTITUR. CUM LICENTIA. Augustae Vind. et Friburgi Brisg. Sumptibus Fratrum Ignatii et Antonii Wagner, Bibliopol. MDCCLVII.
image: s002
[gap: blank space]
image: s003
[gap: content list]LIBER I. HEROICA,
I. JEREMIAS In falsos Deos, Carmen Sacrum.
page 2, image: s006JEREMIAS HEBRAEIS.
GEns sancta Isacidum, Babylonia Numina cernes,
Impuros sine mente deos, quos barbarus auro
Cusor, et argento singet; lignumve, lapisve
Gentibus ostendet trepidis: cum vana sacerdos,
Compita per vicosque, irritamenta timoris
Supponens humeros fastu portabit inani.
At tu dissimiles animos, Hebraee, memento
Servare impavidus: ne, si mecus ingruat idem
Et tibi, sacrilegus capiat te protinus error.
Tu, cum circumiens perstringet lumina pompa,
Stipantumque deos, et multo ture litantum:
Astrorum ad dominum sida convertere mente,
Et supplex tecum: Te, te, pater optime gentis,
Cultus honorque decet, te sacra et verba precantum.
Namque ego caelestem genium tibi providus, inquit,
Addere, te tueor media inter vincula custos,
Et, siquis violet, profusi sanguinis ultor.
Haec, quae miratur Babylon, exstructa metallis
Divitibus, torpent simulacra expertia vocis:
Conditor expressas quanquam faber indidit or,
Et multo linguas argento illevit et auro:
Ora polita tacent, non responsura petenti.
page 3, image: s007[ "Exemplar Epistolae, quam misit Jeremias." ] Baruch C. 6.
" [note: 3] VIdebitis in Babylonia deos aureos, et argenteos, et lapideos, et ligneos in humeris portari, ostentantes metum gentibus."
" [note: 4] Videte ergo, ne et vos similes efficiamini factis alienis, et metuatis, et metus vos capiat in ipsis."
" [note: 5] Visa itaque turba, de retro et ab ante, adorantes dicite in cordibus vestris: Te oporter adorari, Domine."
" [note: 6] Angelus enim meus vobiscum est: ipse autem exquiram animas vestras."
" [note: 7] Nam lingua ipsorum polita a fabro, ipsa etiam inaurata et imargentata, falsa sunt, et non possunt loqui."
page 4, image: s008" [note: 8] Et sicut virgini amanti ornamenta, ita accepto auro fabricati sunt."
" [note: 9] Coronas certe aureas habent super capita sua dii illorum: unde subtrahunt sacerdotes ab eis aurum et argentum, et erogant illud in semetipsos."
" [note: 10] Dant autem et ex ipso prostitutis, et meretrices ornant: et iterum cum receperint illud a meretricibus, ornant deos suos."
" [note: 11] Hi autem non liberantur ab aerugine et tinea."
" [note: 12] Opertis autem illis veste purpurea, extergunt faciem ipsorum propter pulverem domus, qui est plurimus inter eos."
" [note: 13] Sceptrum autem habet ut homo, sicut judex regionis, qui in se peccantem non interficit."
page 5, image: s009Additur hic miseris alieno ex munero fulgor:
Haud secus ac pulcrae Corydon Amaryllidis ignes
Pectore concipiens, si plexas arte corollas
Deferat, et collo redimicula, pignus amoris:
Ipsi ornatus inest, sed non et venit ab ipsa.
Aurea sic radios fundit, Belumque corona
Mentitur regem, capiti data munus amico,
Et rapienda eadem, caeca si fraude sacerdos
Invadat, furtoque deum compilet egentem.
Prostibulum ante ipsum visetur nobile donum
Dante popa, et sacro meretrix ornabitur auro:
Quae si forte opibus tandem satiata vorandis
Contemptum revomet bolum, fastidia soedae
Illa lupae immoto placidus deus ore resumet.
At non et tineae parcunt, aerugoque scabra:
Quarum illae, audaces divinam rodere quercum,
Os humerosque dei minuunt, et ventre recondunt;
Haec viridi turpata situ consumere membra
Non cessat, tacitis eradens morsibus artus.
Quamlibet Assyrio veletur murice truncus,
Non minus ore sedet, foedato et yertice pulvis,
Quem densum volvit summi ad laquearia templi
Turba frequens: et ni dextris studiosa resistat
Cura ministrantum, certetque extergere sordes,
Jam facies lateat non agnoscenda videnti.
Quo vero sceptrum laevae, si probra coactus
Cuncta pati, nullas ausis exposcere poenas?
Sie erenim praetor stupidus, si crimina coram
Insultent oculis, virgam suspendat inertem,
Nec sciat aut poenis, aut morte recidere culpam.
page 6, image: s010
Quo gladium dextrae, si non conceditur uti?
Quidve micat ferro ancipiti metuenda securis,
Nullo ex hoste foris dejecto habitura triumphos,
Dignum morte domi non percussura latronem?
Et quisquam, Abramidae, tam vanum numen adoret
Praeterea, aut cassum templis indicat honorem?
Aspice disjectae fragmenta jacentia testae!
Usus abest omnis: partes calcantur inanes.
Unius arma pave, dextra qui fulmina torquet,
Et corpus tumulo, mentes domat igne rebelles
Perpetuo: non hic ostentat fictile fulmen
Immotus, quod cum dextra ferat impetus Euri
Rumpentis terram, sternant ut fragmina templum.
Veras hic flammas, veras e nube coruscat
AEtherea mortes, Dagone tremente ruinam.
Quam caecum caput est, cum longe a corpore scissum
Volvitur in tenebris, tam caecum stabat in ara:
Triste supercilium ride, et sine lumine lumen:
Pulveris immundi nebula pes ipse clientis
Tingit adoratos oculos, caligine caecos
Jam gemina, pridemque sua, demumque suorum.
Excubat id metuens vigilantum turba poparum,
Custodem et regni Belum custodit oberrans.
Ignores, cultumne putes, an carcere clausum
Excubiisque deum: sic namque in postibus haerent
Assidui, cinguntque aedem, ceu cum gravis ira
page 7, image: s011" [note: 14] Habet etiam in manu gladium, et securim: se autem de bello, et a latronibus non liberat. Unde vobis notum sit, quia non sunt dii."
" [note: 15] Non ergo timueritis eos. Sicut enim vas hominis confractum inutile efficitur, tales sunt et dii illorum."
" [note: 16] Constitutis illis in domo, oculi eorum pleni sunt pulvere a pedibus introeuntium."
" [note: 17] Et sicut alicui, qui regem offendit, circumseptae sunt januae; aut sicut. ad sepulcrum adductum mortuum, ita tutantur sacerdotes ostia clausuris et seris, ne a latronibus exspolientur."
page 8, image: s012" [note: 18] Lucernas accendunt illis, et quidem multas, ex quibus nullam videre posiunt: sunt autem sicut trabes in domo."
" [note: 19] Corda vero corum dicunt elingere serpentes, qui de terra sunt, dum comedunt eos, et vestimentum ipsorum, et non sentiunt."
" [note: 20] Nigrae fiunt facies corum a fumo, qui in domo fit."
page 9, image: s013Incubuit regum, spretique injuria sceptri
Compedibus pressit miserum, cui densa repugnant
Tela elapsuro, servantque in funus acerbum.
Sed quid ego attonitos morituris consero Divos?
Exanimis dicenda cohors, et clausa sepulcro est.
Nequis opes rapiat tumulo, funebria dona,
Neu positum quisquam violet post fata cadaver,
Cura serae prodest: ignaro prospicit haeres.
Vos quoque cum gazis, o corpora surda deorum,
Tutari fraudem contra, casumque necessse est.
Quid suspensa tholo certare lucerna diei
Et tenebris pergit, multoque intermicat auro?
Si coeant omnes radii, si sidera toto
Lapsa polo: stabunt damnati nocte perenni
Et sine luce dii, quamvis sit copia lucis;
Usus abest: trabibusque pares, quas plurima cedrus
Composuit templo, densove cupressus in auro,
Exsortes visus, multa cum laude videntur.
O laevaementis Babylon! quid laudibus ornes,
Denique sana vide: pulcro celata metallo
Testa latet, quam subrepens depascitur anguis:
Nec timidi vermes, ligni populare medullam
Instituunt, ac divinas depascere vestes:
Nec sentit Dominus, probrum qui natus in omne,
Dum colitur plena Nabathaei turis acerra,
Pascit odor populos, solusque altaria fumus
Inficit: atra Deus servat vestigia vultu.
page 10, image: s014
O quanta obscoenis avibus ludibria debent!
Insistens humero, sacrove in vertice nitens
Occinit horrisonum feralis noctua carmen:
Luci autem volitans radiantia tempora cireum
Obstrepit, et plaudens alas impingit hirundo.
Nec non et feles, maturo pondere plenae,
Securum sibi perfugium, sobolique futurae,
Et dulcem quaerunt latebram sub numinis umbra.
Quis Deus hic, cives? quadrupes cui foetidaturpi
Incubitu, et quivis impune illuserit ales.
Macti animis igitur, macti virtute paterna!
Temnite quodcunque hoc regni, cui nulla potestas,
Non animus, non vis, non ars est ulla nocendi.
Imponit species oculis: praestringitur auro,
Ni caveas, infirma acies: sed quid tibi tantum,
Gens delecta polo, dives promittit imago?
Siquid agit, siquid fas est sperare clienti,
Seprimum juvet ipse Deus, frontemque, pudenda
Ceu lepra imbutam, depulsa aerugine purget:
Cur aliena miser famulis exspectat ab imis
Officia et curas? nisi quod, primordia nigro
Qui debet folli, scopis formamque decusque
Debet iners, maculasque suas ignorat, utortum.
Siquid inest vitae, si spiritus incitat artus,
Se tanto dignum pretio, votisque precantum,
Dignum se doceat, quas improbus hausit, et haurit,
Undique collatis opibus: mereatur amari:
Circumeat fidos populos: opera omnialustret,
Infestus culpis hominum, virtutibus aequus.
page 11, image: s015" [note: 21] Supra corpus eorum, et supra caput eorum volant noctuae, et hirundines, et aves etiam similiter et cattae."
" [note: 22] Unde sciatis, quia non sunt dii. Ne ergo timueritis eos."
" [note: 23] Aurum etiam, quod habent, ad speciem est. Nisi aliquis exterserit aeruginem, non fulgebunt: neque enim, dum conflarentur, sentiebant."
" [note: 24] Ex omni pretio empta sunt, in quibus spiritus non inest ipsis."
" [note: 25] Sine pedibus in humeris portantur, ostentantes ignobilitatem suam hominibus. Confundantur etiam, qui colunt ea."
page 12, image: s016" [note: 26] Propterea si ceciderint in terram, a semetipsis non consurgunt: neque siquis eum statuerit rectum, per semetipsum stabit, sed sicutmortuis munera eorum illis apponentur."
" [note: 27] Hostias illorum vendunt sacerdotes ipsorum, et abutuntur: similiter et mulieres euroum decerpentes, neque infirmo, neque mendicanti aliquid impertiunt."
" [note: 28] De sacrificiis eorum foetae contingunt. Scientes itaque ex his, quia non sunt dii, ne timeatis eos."
" [note: 29] Unde enim vocantur dii? Quia mulieres apponunt diis argenteis, et aureis, et ligneis:"
page 13, image: s017Massa reses templo sedet, aeternumque sedebit,
Ni subeant, gestentque pigrum per strata viarum,
Impia quos pietas errorque profanus adegit
Subdere colla probro, atque ultro servire minori.
Attollat corpus, terramque relinquere lapsus
Audeat, eversis hominum succurrere rebus
Quem jectant, fontemque boni, columenque salutant,
Cum videant, nulla rectum consistere sede,
Sed mutas velut exuvias et morte rigentes,
Quantumvisstatuas, dempto procumbere fulcro,
Nec se posse manu, nec munera lauta tueri.
Quid Beli tonitru, soboles Jessaea, vereris?
Sacrilegi mystae timeant, vittata bidentum
Corpora, solennesque boves avertere templo
Atque foco soliti: quin impia furta trisulco
Ulciscens telo sequitur? quin crimina frenat
Feminea, altari spreto decerpere lucra
Audentum toties, adytisque refigere dona?
quae si prostratos, si solarentur egenos,
Humana veniam poterant meruisse rapina:
Turpis avaritiae quaestus cur vindice poena
Exitioque caret? Dignum o infamibus ausis
Contemptuque caput, cujus contingere sacra
Impuris potuit muliercula sordida palmis!
Degenerine metu nos hunc dignabimur unquam?
Quem qui lunato veneratur poplite supplex,
Nil metuens ridet: quem femina laedit adorans,
Et consessa deum. Quid nominis hujus honorem,
Nominis aeterni, terraeque poloque tremendi,
Conciliat saxis? quid sic assurgitur auro,
page 14, image: s018
Argentoquelevi? quis fagum consecrat auctor?
Hocne potest effoeta annis, sulcataque rugis,
Custos aedis anus, quae trunco admurmurat atro,
Granaque dinumerat turis, prunamque ministrat?
An sacer hoc lanius cogit, qui vertice glabro
Assidet imberbis, cultrumque addicit avarum?
Hoche damus scissae tunicae, capitique retecto?
Suadetne hoc ululatus atrox, ruptaeque columnae
Carminibus diris? sic et qui funus acerbum
Supremis cumulant epulis, ululatibus aures
Terrificant, et mugitu coenacula complent.
At non et spoliant cineres, ut fana sacerdos:
Ille etenim Phrygios, velamina picta, labores
Detrahit, et sapiens captivum uxoribus aurum
Dividit, et proli bis potas murice lanas,
Dignius esse ratus, vivis ea cedere dona.
Cur tamen hoc nolint? hominum deus ille repertor
Et juris custos, seu centum sternere tauros,
Et fessas libeat dirumpere caede secures,
Nil tibi mercedis statuet: seu vertere ferro,
Aut populare igni sedem, primumque patronum
Non dubites abolere rogo, peccaris inultus:
Expectes eadem, virtute, aut crimine summus.
Non hi, quos magnae rector Babylonis adorat,
Regna sibi, laurumque petens, diademata mutant:
Non horum arbitrio sceptrum donabitur ulli
Assyrium, non hi sanctae translata Sionis
Jura novo tradunt domino, aut Samaritidis oram.
page 15, image: s019" [note: 30] Et in domibus eorum sacerdotes sedent, habentes tunicas scissas, et capita, et barbam rasam, quorum capita nuda sunt."
" [note: 31] Rugiunt autem clamantes contra deos suos, sicut in coena mortui."
" [note: 32] Vestienta eorum auferunt sacerdotes, et vestiunt uxores suas, et filios suos."
" [note: 33] Neque siquid mali patiuntur ab aliquo, neque siquid boni, poterunt retribuere: neque regem constituere possunt, neque auferre."
page 16, image: s020" [note: 34] Similiter neque dare divitias possunt, neque malum retribuere. Siquis illis votum voverit, et non reddiderit, neque hoc requirunt."
" [note: 35] Hominem a morte non liberant, neque infirmum a potentiori eripiunt."
" [note: 36] Hominem caecum ad visum non restituunt, de necessitate hominem non liberabunt."
" [note: ] Viduae non miserebuntur, neque orphanis benefacient."
page 17, image: s021Non his divitiae, non ubere copia cornu,
Non his sorte datum peccati poena flagellum.
Quin etiam si te premit irrevocabile votum,
Et jurata fides: non illos perfida lingua,
Non ingrata illos promissi oblivio tangent.
Sin absumpta salus, mortemque pericla minantur
Proxima: parce deos questu lacrymisque vocare,
Votaque concipere, haud illos habitura faventes:
Janua clausa riget, non exorabilis ulli.
Sive tibi laqueos inimici saeva potestas
Concinnat, victumque agitat: non turba deorum
Eripiet, frangetque iras: periture quid oras?
Futilis haec tenues spes evanescet in auras.
I, pete praesidium, siquis sine lumine vitam
Traducis querulam; si tabes lenta fatigat,
Visceraque exurit; si te malesuada tusosque
Paupertas mersit, victuque exclusit honesto:
I supplex, arasque tene, si perdere vota
Deludendus amas, ac irritus inde repelli.
Vos, quibus excedens vita solamen opesque
Abstulit infausta stipatis prole maritus:
Vos, quos ignaros genitor materque reliquit,
Nominis haeredes tantum, re speque carentes:
Vos levat auxilio, quisquis non barbarus horret:
Tanguntur vestris miserati cladibus omnes,
Omnes in vestros praebent solatia luctus,
Numinibus tantum demptis: haec dura resistunt,
Haec immota manent, haec flecti sola recusant.
page 18, image: s022
Cautibus o aspris similes, quas montis in alto
Vertice surrectas non ros emollit et imber,
Non lenes Zephyrorum animae, non humidus Auster,
Non ululans Aquilo movit: stant omnia contra.
O vere lapides, o ligna immitia, divi!
Qui molem hanc auri, qui monstra argentea farre
Digna putat, precibusque piis, sese obiicit ultro
Turpi ignominiae, probrum immortale futurus.
Cur igitur quisquam velit hoc decurrere campo,
Per quem tota rotas flectit Babylonia pubes?
Quis mentem larvis, quis linguam dedicet istis?
Cum neque Chaldaeos rotet haec vesania cunctos,
Expertos fraudes, et cassum numine nomen:
Nam siquem admorant orbatum munere vocis,
Omnipotens Belus, morbo constrictus eodem,
Reddebat mutum mutus; multumque rogatus,
Ferret opem, quanquam mugiret victima pinguis,
Nec sua, nec miseri sublata silentia rupit.
Quocirca conversi animi, sublapsaque retro
Relligio sterilis: pudet implorare precando,
Quos cernunt sentire nihil: neque posse moveri
Jam sperant votis, motus quos deficit omnis.
Quantum heu porticibus, Salomon queis alta Tonantis
Tecta coronarat, distat vulgata libido,
Publicus et fornix, delubra nefaria cingens!
Vah pietas! vah sancta fides! pertaesa pudoris
Turba sedet, longe prospectans compita circum,
Vixque ferens cestum, corpus quo cingitur ardens.
page 19, image: s023" [note: 38] Lapidibus de monte similes sunt dii illorum, lignei, et lapidei, et aurei, et argentei. Qui autem colunt ea, confundentur."
" [note: 39] Quomodo ergo aestimandum est, aut dicendum, illos esse deos?"
" [note: 40] Adhuc enim ipsis Chaldaeis non honorantibus ea: qui cum audierint mutum non posse loqui, offerunt illud ad Bel, postulantes ab eo loqui:"
" [note: 41] Quasi possint sentire, qui non habent motum, et ipsi cum intellexerint, relinquent ea: sensum enim non habent ipsi dii illorum."
" [note: 42] Mulieres autem circumdatae funibus in viis sedent, succendentes ossa olivarum."
page 20, image: s024" [note: 43] Cum autem aliqua ex ipsis attracta dormierit, proximae suae exprobrat, quod ea non sit digna habita, sicut ipsa, neque funis ejus diruptus sit."
" [note: 44] Omnia autem, quae illis fiunt, falsa sunt. Quomodo aestimandum, aut dicendum est, illos esse deos?"
" [note: 45] A fabris autem, et ab aurificibus facta sunt. Nihil aliud erunt, nisi id quod volunt esse sacerdotes."
page 21, image: s025Quas neque divitiae, neque splendida forma genarum
Commendant oculis, magicas vertuntur ad artes:
Criminis effigies, ossa incenduntur olivae,
Ut, pinguis celeri quam nucleus aestuat igni,
Tam subita veniat flamma correptus amator,
Impellente deo, meretriciaque ossa juvante.
Quae merci emptorem reperit, potiturque cupito,
Praelata exultat, tantoque superbit honore,
contemptrix sociae, flentis multumque gementis,
Se castam, et superum sibi praemia tanta negari,
Dum jactari audit resolutae munera zonae.
Haec his relligio est: haec pulcra et sancta videntur,
Quae, nisi mens coeno demersa obbrutuit, horret.
Leno deus! pudet, atque piget. Compescite linguam,
Sacrilegi, qui prostibulum conjungitis arae!
Sic mores fingunt, huc tandem numina ducunt,
Quae genuere fabri, quae produxere caminis
Artifices fumo e medio, tenuique favilla.
Numen fecit homo: numen quoque destruet idem,
Si volet, et reddet mutata fronte tenebris.
Quidlibet esse ferat deus hic dicique necesse est,
Summa sacerdotis postquam sententia jussit.
Ille dei deus est: cras detrahet ille metallum,
(Lex illi velle est) aliosque refundet in usus:
Et quod adoratur populis placabile lignum,
page 22, image: s026
Illius imperio translatum in jura culinae,
Mactatae pecudis fumantia molliet exta.
Quidni dispereant, properato fine caduic,
Caelicolae falsi? perit ipse magister et auctor
Tanti operis, paucos emensus temporis orbes.
Aeternum nihil est homini: mortalia gignit
Mortalis: saliunca cedrum num protulit usquam?
Conscius ille doli, quisquis finxisse putatur
Primus in orbe deos, gaudens imponere risit.
Credulitas populi, certantis plaudere falso,
Nutriit has artes, et fuco illevit inani:
Quem cum longa dies absterserit, ilicet omnes
Dedecus agnoscent condemnabuntque nepotes.
Nunc quoque sacriferi, qui fana profana tuentur,
Indocta vulgi dum simplicitate fruuntur,
Non tamen ignorant, nebulam se vendere plebi.
Militiae terror pavidas si perculit urbes,
Si cessere malis: age, quo metus urget euntes?
Subsidiumne deos poscunt? quin protinus illos
Adsciscunt fati comites, abduntque latebris.
A quibus auxilium submitti rebus egenis
Fas erat, hos ipsi servant a clade ministri.
Nunc animos, o dii, nunc illas promite vires,
Laudatas toties! en imminet hostis acerbus,
Vos vestrosque premens: depellite tela ruentum,
Invicto tuti clypeo, et caelestibus armis.
Portantur miseri, et stragem defendere tectis
Invalidi, pendent alieno ex munere toti.
O DEUS! o tantum Judaeis note catervis!
Cui pelagus, cui terra ferax, cui lucidus aether
Esse olim coepit: cujus vox omnia firmat,
Omnia dispertit, dijudicat omnia vindex:
page 23, image: s027" [note: 46] Artifices etiam ipsi, qui ea faciunt, non sunt multi temporis. Nunquid ergo possunt ea, quae fabricata sunt ab ipsis, esse dii?"
" [note: 47] Reliquerunt autem falsa, et opprobrium postea futuris."
" [note: 48] Nam cum supervenerit illis praelium, et mala, cogitant sacerdotes apud se, ubi se abscondant cum illis."
" [note: 49] Quomodo ergo sentiri debeant quoniam dii sunt, qui nec de bello se liberant, neque de malis se eripiunt?"
" [note: 50] Nam cum sint lignea, inaurata, et inargentata, scietur postea, quia falsa sunt, ab universis gentibus, et regibus: quae manifesta sunt, quia non sunt dii, sed opera manuum hominum, et nullum Dei opus cum illis."
page 24, image: s028" [note: 51] Unde ergo notum est, quia non sunt dii, sed opera manuum hominum, et nullum Dei opus in ipsis est?"
" [note: 52] Regem regioni non suscitant, neque pluviam hominibus dabunt."
" [note: 53] Judicium quoque non discernent, neque regiones liberabunt ab injuria: quia nihil possunt, sicut corniculae"
" [note: ] inter medium caeli et terrae."
page 25, image: s029Omnia cui parent: cujus nos spiritus implet:
O sancte, o clemens! o nobis rexque, paterque!
Tempus erit (nec enim frustra sperare jubemur)
Tempus erit, quo solius tua magna potestas
Diffundet sese terras vulgata per omnes:
Tum, quotquot late reges nascensve cadensve
Sol videt, et quotquot populos maris ambit arena,
Te solum cernent animo, tibi munera soli
Inviolata ferent, soli tibi templa dicabunt;
Exploso hoc superum populo, quos aurea spuma,
Argentive nitor servavit, et intulit aris,
Ne fierent postes, calcandave limina plebi.
Diffringetur opus, scalpro aut incude creatum,
In quo divinum nihil est, nisi quod dedit error.
Nam quod opus tandem fabrilia numina caelo
Asserit, et regno tanto dat rite potiri?
Tu, noster, tu solus agis? tu perficis unus,
Quidquid magnificum splendet, prodestve salubre
Tu reges populis, pluviam tu dividis herbae:
Illi nec domnios regnis, neque commoda terris
Curare assueti, peragunt sola otia segnes.
Tu, siquid Cores turbavit, siquid Abiron,
Seditione potens: judex discedere terram,
Atque nefas haurire jubes, Aarone probato.
Tu vindex Ezechiae, regnique gementis,
Bella secas, delens una tot millia nocte.
Illis cuncta jacent: jus nullum, nulla tuendi
Aut vis, aut ratio: levis et sine nomine coetus
Non mage regna juvat, quam quae per inane volatu
Incerto temere cornicum turba vagatur.
page 26, image: s030
Si forte ignito vincant incendia fano,
Eripiet mystas celeris fuga: Belus, acernis
Partrabibus, flammae sortem experietur eandem,
Communisque cinis fumantem augebit acervum.
Sed neque, si regis tumidi gravis ira minetur
Perniciem, bellumve fremat circum atria, quisquam
Sentiet esse deum: cedet regique, ducique,
Postremo cedet cacularum, et victus abibit.
Si visum est furi truncum spoliare superbum,
Si grassatorum cupiit deterrimus aurum,
Mygdoniove nitens quaesivit marmore signum,
Fortior invadit: neque telum acuisse cruentum
Hic opus est: nudus dextra superabit inermi.
Intrepidus fulvo donaria fusa metallo
Argentumque rapit latro, neque ditia cocco
Vellera parjetibus, quin corpore numinis ipso
Cessat diripere, imbellis nil fulmina dextrae,
Nil veritus frontis rugas: impune paratas
Tollit opes, vacua linquens in sede penates.
Vos ego praetulerim, claro qui nomine reges
Impletis terrarum oras, populosque trementes
Concutitis, tecti castris, densaque phalange.
Vos quoque stipitibus summa in statione locatis
Antefero, specie licet haud illustria vasa,
Commoda quae vitae, domini quae lucra juvatis,
Quae laudans ostentat herus, quae praedicat hospes.
Denique tu potior, commissae janua custos
Fida domus, non ante seram vectesque resolvens,
Quam dominis placuit venienti pandere limen.
page 27, image: s031" [note: 54] Etenim cum inciderit ignis in domum deorum ligneorum, argenteorum, et aureorum: sacerdotes quidem ipsorum fugient, et liberabuntur: ipsi vero sicut trabes in medio comburentur."
" [note: 55] Regi autem, et bello non resistent. Quomodo ergo aestimandum est, aut recipiendum, quia dii sunt?"
" [note: 56] Non a furibus, neque a latronibus se liberabunt dii lignei, et lapidei, et inaurati, et inargentati: quibus hi, qui fortiores sunt,"
" [note: 57] Aurum, et argentum, et vestimentum, quo operti sunt, auferent illis, et abibunt: nec sibi auxilium ferent."
" [note: 58] Itaque melius est esse regem, ostentantem virtutem suam; aut vas in domo utile, in quo gloriabitur, qui possidet illud; vel ostium in domo, quod custodit, quae in ipsa sunt, quam falsi dii."
page 28, image: s032" [note: 59] Sol quidem, et luna, ac sidera, cum sint splendida, et emissa ad utilitatem, obaudiunt."
" [note: 60] Similiter et fulgur cum apparuerit, perspicuum est: idipsum autem et spiritus in omni regione spirat."
" [note: 61] Et nubes, quibus cum imperatum fuerit a Deo perambulare universum orbem, perficiunt quod imperatum est eis."
" [note: 62] Ignis etiam missu desuper, ut consumat montes, et sylvas, facit quod praeceptum est ei. Haec autem neque speciebus, neque virtutibus uni eorum similia sunt."
page 29, image: s033At vos o quanto praecellitis intervallo,
Sidera, flammifero quae conditor addidit axi,
Auree sol, solisque soror, spes altera luna,
Et radiis certans stellarum exercitus omnis,
Edoctae servare vices, certosque meatus,
Legibus immotis usum et commericia mundi,
Qua manus Artificis signat, ratione tuentes.
Nec temere fulgur discussa nube relucet:
Aeterni peragit mandata severa Tonantis,
Mortalesque monet, ne degant fulmine digni.
Quid levius vento? nunquam tamen Eurus ab ortu,
Nunquam ex adverso Zephyrus consurgit dIberis,
Non Auster glomerat nubes, Aquilone fugandas,
Ni rerum Dominus jussas laxarit habenas.
Quid magis est varium, quid nube fugacius alta?
Illa tamen non ante volat, sparsura per orbem
Aut laetas segeti pluvias, aut fulminis iras,
Seu madidis nivibus tellurem prompta fovere,
Seu spiessa flavam populari grandine messem:
Quam summum ciet imperium, tenuemque ministram
In partes mittit varias DEUS auctor et auspex.
Flamma trisulca ruit, cum providus imperat ultor,
Dejiciens juga scissa, ferensve incendia sylvis.
Fare age, vanorum quis turpia signa deorum
Aequus contulerit judex? ubi forma decusque
Par caeli spatiis, pictis vel sole, vel astris;
Aut nubi elatae, varios cum mille colores
Combibit, et populis spectacula lucida praebet?
page 30, image: s034
Vis ubi vastatrix, qua fulmen ab axe rotatur,
Aut qua tecta vehit Boreas, et dividit ornos?
Res est summa DEUS: DEUS est suprema potestas;
Idem auctor legum, et custos; qui praemia dignis,
Qui justam sceleri poenam decernit et aequat;
Adjutorque operum, casusque levamen acerbi;
Cunctorum fons et pelagus sine fine bonorum.
Tune deos unquam regnare fatebere sanus,
Queis neque judicium, neque sunt sua praemia laudi,
Nil vetitum, nil multatum, non provida cura,
Non nostro auxilium, non spes, donumque labori?
Terrarum has aeces; haec purgamenta cavernae
Tartareae metues, caeli o certissima cura,
Gens mea? nam nec quo noceant tibi, suppetit illis;
Nec si suppeteret, sinat hoc, qui cuncta gubernat,
Et conjuratos gaudet tibi mittere Divos.
Hos sibi concilient reges populique precantes,
Non Belum, Belique tribum, quae dextra sinistris,
Alba atris nullo didicit secernere sensu,
Tamque favet nulli, quam non succenset et odit.
Non illi jus in caelum, dirosque cometas,
Queis promptam intentent populis trepidantibus iram:
Non signis unquam aeriis terrentve, docentve
page 31, image: s035" [note: 63] Unde neque existimandum est, neque dicendum, illos esse deos, quando non possunt neque judicium judicare, neque quidquam facere hominibus."
" [note: 64] Scientes itaque, quia non sunt dii, ne ergo timueritis eos."
" [note: 65] Neque enim regibus maledicent, neque benedicent."
" [note: 66] Signa etiam in caelo gentibus non ostendunt, neque ut sol lucebunt, neque illuminabunt ut luna."
page 32, image: s036" [note: 67] Bestiae meliores sunt illis, quae possunt fugere sub tectum, ac prodesse sibi."
" [note: 68] Nullo itaque modo nobis est manifestum, quia sunt dii: propter quod ne timeatis eos."
" [note: 69] Nam sicut in cucumerario formido nihil custodit: ita sunt dii illorum lignei, et argentei, et inaurati."
" [note: 70] Eodem modo et in horto spina alba, supra quam omnis avis sedet. Similiter et mortuo, projecto in tenebris, similes sunt dii illorum lignei, et inaurati, et inargentati."
page 33, image: s037Numina, non solem radiis vincentibus aurum,
Non blando aequiparant nocturnum lumine sidus.
Quid caelum dico? pecorum tardissima praestant,
Conscia quae stabuli, seu instat ab hoste periculm,
Seu subitos imbres effudit aquosus Orion,
Festinant ad tecta fugam, et sua commoda norunt.
Quid superest igitur votivo sanguine dignum,
Suavibus aut Arabum granis, sacraque lucerna?
Excussum est numen: quid, quod vereamur, habemus?
Caecus uti follis, qui stramine fartus in hortos
Agrestes tutatur opes, dum missile telum,
Ac hominis speciem passer fugit inscius artis:
Cum videt immotum, temnit, laetosque sodales
Evocat in praedam: dapibus pascuntur opimis.
Arte laboratam quercum, rutilansve metallum
Ignari horrescunt, at mox immobile rident.
Virgulti similes dii sunt, quod sepibus horti
Intextum non ulla timet pressisse volucris:
Et vero insistens cur spinam caverit albam?
Corporis exanimi similes, quod honore sepulcri
Fraudatum, in tenebris vermi siruique relictum est.
page 34, image: s038
Purpura nam primum, radiataque murice vestis
Aetatem ac tineas sentit, neque profuit artus
Exornasse dei: mox ipsos transit in artus
Triste malum miseris, exesaque gloria nutat,
Postremoque cadit, probro tumulanda profundo
Vulgi illudentis, cultum excipiente cachinno.
Tu, genus Ifaaci, suprema haec percipe dicta
Helciadae, penitusque hauri: qui Numine vero
Munitus, simulacra fugit stygis eruta fundo,
Sanctae legis amans, et fidus cultor honesti,
Nobilior vivit diis omnibus atque deabus,
Nec probri metuens, vero tolletur honore.
page 35, image: s039" [note: 71] A purpura quoque et murice, quae supra illos tineant, scietis itaque, quia non sunt dii. Ipsi etiam postremo comeduntur, et erunt opprobrium in regione."
" [note: 72] Melior est homo justus, qui non habet simulacra: nam erit longe ab opprobriis."
page 36, image: s040II. GODEFREDI [note: Fuit hic Godefredus, non Bullionius, Hierosolymae deinde Rex, sed Godefredus seu Geofridus a Turre, Nobilis Lemovicensis, qui cum Bullionio ceterisque Principibus sociis Hierosolymam expugnarunt. ] LEO, SPECTACULUM.
Cum sacri late belli justissimus ardor
Ferveret in Syria, Godefredus forte suorum
Stipatus cuneo, terrarum ignota petebat,
Sylvarum explorans latebras, vallesque reductas.
Auditur clamor, commotique ira leonis
De medio saltu caelumque nemusque remugit:
Nec sonitus vincentis erat, trepidosque fugantis;
Sed luctantis, anhelantisque, et jam prope victi.
Terrentur comites, nec se committere tanto
Vult quisquam aut ultro caput objectare periclo.
Ergo heros sese, quo vox insueta vocabat,
Incomitatus agit, certusque ea visere monstra.
Ut ventum in nemus interius, videt ille leonem,
Torva tuentem oculis, resupinum corpore toto,
Et pugnam pro vita ac libertate cientem:
Quem dirus serpens immani mole tenebat,
Bis medium amplexus, bis torta volumina collo
Circumdans, promptamque intentans undique mortem.
page 37, image: s041
Ille simul pedibus tendit divellere nexus
Vinclorum ingentes, et pugnat verbere caudae,
Et rictu prensat nequicquam et dentibus hostem,
Connixusque premit tota se mole volutans,
Si valeat nodos laxare aut frangere vires,
Perfusus sanieque jubas, atroque veneno.
At serpens vasto membrorum pondere pressus,
Postiquam consuetos dolor auxit et ira furores,
Sibilat, et collum suffusus felle virenti,
Sanguineos oculos circumfert undique venans,
Qua feriat, linguisque tribus sine fine coruscat.
Jamque ruens infert dentem, nec differatictum,
Ni fulgens gladio Godefredi dextra resistat:
Illum etenim accelerantem, adversoque ense minantem
Ut primum vidit serpens conterritus haesit,
Quem potius petat incensus, quem vulneret hostem.
Heros magnanimum cupidus servare leonem,
Sublata modice dextra sic temperat ensem,
Serpentem ut solum absumat, spirasque resolvat.
At Leo jam liber letoque ereptus iniquo,
Exilit exclamans assertroremque salutat.
Oblitus fastum veterem, ignarusque nocendi
Accurrit, dominique pedes allambere gaudet:
Nec modo per sylvas fidus comitatur euntem,
Sed mediis etiam castris sectator adhaeret,
Nec turbae pavet occursu, strepitumque fremetum
Fert placidus nulli nec dente, nec ungue timedus.
Cum tandem reditus misso jam Marte paratur,
page 38, image: s042
Desertaque Asia patrios stat visere portus:
Tum quoque cum domino pelagi petere alta parabat
Bellua, nec terrent undae aut insueta viarum.
At cautus nimium, navem qui rector agebat,
Excludit damni metuens de puppe leonem,
Et propere jubet a terra convellere funem.
Provehitur portu navis, quam bellua cernens
Auferri magis atque magis, dominumque per undas
Aufugere, et solam medio se littore linqui,
Infremit, et celeri se librat in aequora saltu.
Ad dominum tendit, spernens fluctusque necemque,
Et clamans pariter, pariter per maxima Nerei
Stagna viam scindens, proram sectatur euntem.
Illa volat rapide, ventis impulsa secundis:
Non tamen idcirco desperat bellua; totis
Incita viribus urget iter, Iongeque relicta
Prosequitur tamen, et propulsat pectore fluctus:
Insueto dum tandem exhausta labore fatiscit,
Et jam vix solo pontum supereminet armo,
Jam solus superat vertex, quem terque quaterque
Excutere adnixa incassum, devincitur undis.
Supremo in gemitu lassum et jam morte gravatum
Extollit caput e pelago, navemque requirit
Luminibus fractis, herois et ora tueri
Postremum cupit: at spe frustratus, in alto
Magnanimam heu insons ponit leo gurgite vitam,
Aeternum fidei gratique exemplar amoris.
page 39, image: s043III. RUSSORUM FONS CASTALIUS, METAMORPHOSIS.
Rus erat, Arctois qua Moscua regnat in arvis,
Rus erat, ostentans duras circum undique quercus,
Quas praepingue solum celsas educit in auras.
Huc tendens ex urbe frequens properabat Alexis,
Gloria Russiadum, pulcherrimus unus Alexis;
Sed nunc tristitia languens, et vulnere caeco.
Humanos refugit coetus; dulcesque soldales,
Laetitiamque, jocosque, et gaudia cuncta perosus,
Mutum solus agrum, solus querceta revisit.
Hic juvat arcano frenos laxare dolori,
Et procul a sociis questus effundere acerbos.
Urit amor puerum, stimulisque immanibus urget
Pectus inexpertum, nequedum tam tristia passum.
Non illum Kirilea tenet, non quae altera Moscos
Forma trahit juvenes, multosque Nariscis inescat.
Ille puellares nunquam dignatus amores,
Fulgentes oculos et lucida spreverat ora:
Cum subiit gelidum pectus, quem fugerat, ardor,
Et novus ignis habet neque adhuc auditus Alexin.
Tempus erat, sacram quo nondum Russe Pocsin
page 40, image: s044
Audieras, nec fama rudes pervenerat aures:
Tum primum tenuis rumor divina ferebat
Pieridum studia, et tacito narrata susurro
Moscorum laudes desideriumque ciebant
Carmina, per reliquas late florentia gentes.
Audiit hoc puer, et subito correptus amore,
Noctes atque dies Musas almamque Poesin
Volvebat versans, et quae non norat, amabat.
Castaliae fons mirus aquae, gurgesque poetas
Efficiens haustu, menti admirantis inhaeret.
Quidquid agat, quocunque pedes animumve reflectat,
Ante oculos semper divini fontis imago est;
Fontem amat exemploque novo succenditur undis.
Jamque adeo penitis perceperat ossibus ignes,
Atque malo laetus, nutribat et ipse fovebat
Pulcrum animi vulnus: gemituque, gravique querela,
Saepe etiam lacrymis dura est quaesita voluptas.
Arboribus quoties saevum testatus amorem,
O rigidae quercus! fletu clamabat oborto,
O rigidae quercus! non vos miserescit Alexis?
Dicite, post vestrae longissima tempora vitae,
Dicite, nunquando talem vidistis amantem?
Me solum, me fata sibi .... vocemque resorbet.
Saepe etiam incidit Musarum nomina truncis
Aesculeis, Divasque absens in vota vocavit.
At quoties rivi manantes aspicit undas,
Pegasei meminit laticis, geminatque furorem
Multa putans, ultroque sitim malesanaque vota
Incitat imprudens: sed quis prudenter amavit?
page 41, image: s045
Fugerat ore color: macies jam corpore toto,
Expresso in lacrymas succo, tenuaverat artus:
Abstinet et dapibus: potum desiderat unum,
Quem fortuna negat: peragunt suspiria vitam.
Viribus absumptis, vix jam vel lingua movetur:
Vixi, inquit: durus miserum fastidit Apollo,
Atque infesta meam statuerunt Numina mortem.
Attamen, o siqua est pietas morientis Alexis,
Unum hoc Aoniae precor indulgete Sorores!
Divino quoniam spretum me fonte potiri
Non sinitis, saltem haec habeam solatia fati,
Russia post mortem ut nostram mutata Poesin
Hauriat, et vestris plenam se proluat undis.
Dixit, et obticuit. Voto miseratus Apollo
Annuit, et Musae superarunt verba precantis.
Fletibus assiduis torpens se dedit Alexis,
Donec inexpletum lacrymans prae fontis amore
Fit fons ipse novus, sensimque liquescit in undas.
Scissis paulatim venis pro sanguine lympha
Profluit: in lymphas abeunt crinesque fluentes,
Et digiti, et longo tabentia lumina fletu,
Visceraque, et lentis exesi luctibus artus.
Denique de pulcro nil jam spectatur Alexi,
Rivulus est, laetoque invitat murmure Russos,
Insolitas haurire novo de gurgite flammas:
Nam fluere haud passae fontem vulgaribus undis
Thespiades Musae, succo meliore replerunt.
Qui fuerat pueri, nunc fonti est proprius ardor:
Munere Divarum fons effervescit, et acrem
Fundit Aquam, Vitae quam plebs cognomine donat.
page 42, image: s046
Venae dona novae mox vini spiritus ardens
Russiacas late coepit vulgare per urbes:
Indigenas avidos perfundit nectare vivo,
Lentaque Pieriis incendit pectora flammis,
Russorum fons Castalius nunc factus Alexis.IV. MORTIS PANEGYRICUS.
Te quoque carminibus nostris, Mors ultima rerum,
Commemorare juvat, meritaque extollere laude:
Vimque, potestatemque tuam, praeclaraque lucra,
Vulgoque ignotas dotes stat prodere cantu.
Vis tibi suprema est: tibi se diademata regum
Submittunt, laurique ducum fascesque, togaeque,
Splendentesque stolae, vittaeque, sacerque tiaras.
Quo tu cunque vibras dextram falcemque potentem,
Quem tu cunque citas, nemo se subtrahit unquam:
Audiet et siquem tellus extrema refuso
Submovet Oceano, atque ultra Japonesque Sinasque
Quodcunque est hominum, imperio se subdere falcis
page 43, image: s047
Cogitur, haud potes hanc alienae immittere messi:
Tu mundi es domina, et regum regina perennis,
Non te murorum pinnae, non ferrea claustra,
Non mille armatis arcet te Lupara dextris:
Ingrederis, dictasque abitum; parere necesse est.
Nec tua, quo saepe est regnantum invisa potestas
Crimine, inaequali pendit sua pondera libra:
Es cunctis eadem: nullo discrimine habetur
Tros Rutulusque tibi, par est tibi summus et imus.
Quid quod inaequales pridem, dum vita manebat,
Aequantur per te? Saepe haec nos cura remordet,
Cedere cur homines homini cogamur, et infra
Stare alios pressi, fortuna opibusve potentes.
At cum tu, Regina, feris, sublata querela est;
Niljam Irus distat Codro; Mariique, Jugurthaeque
Aequa sorte tacent; color ac odor unus utrisque est,
Et pariter victor victusque jacere jubentur.
Quantumvis ornet reges, inque astra minetur
Barbara pyramidum moles, frigensve cadaver
Marmoribus celent immania mausolea:
Sint solidata licet, medicataque corpora succis,
Balsamaque in seros conservent membra nepotes:
Est mutum, nec habet quidquam vitale cadver,
Nec magis hoc fuco specieque juvatur inani,
Quam quod seu vili flamma, seu tabe solutum
page 44, image: s048
Tu mihi, Mors, animos addis, tu pectus obarmas:
Tu, siquem casum fortuna intentat acerbum,
Aut me siqua dehinc circumstant forte pericla,
Spernere cuncta doces, et lenes ducere somnos.
Sie etenim pensans animo mecum ista revolvo,
Cum video nervos, cum vincula, flagra, catastas:
At moriar. si me morbi, si vulnera terrent:
At moriar. si paupertas mihi dura minetur,
Si mendax famam tingat mihi lingua veneno:
At moriar. si me curae, molesque laborum
Obruat: at moriar citius si denique mortem
Accersant vel fata mihi, vel perfidus hostis:
At moriar sernel: an cuiquam fata altera restant?
Dulce mori miseris. O stultae pectora plebis!
Horrificam mihi vos, miseram vos dicere mortem?
Nec miseros nos esse sinit: medicina malorum est,
Aerumnasque omnes adimit mortalibus aegris.
Illa senes gelidos, et vix jam membra trahentes,
Extrahit in lucem, atque effoetos corrigit annos.
Illa vocans puerum, condit miserata sepulcro,
Ne per inexpertum cogatur currere callem,
Heu durum per iter! praevertique aspera vitae,
Et gemitus tot, cum tot fletibus, et lamentis.
O mitis Lachesis, bona Diva, bonaeque Sorores,
Quam vere Ausonii Pareas dixere vocantes!
Parcunt, non violant; parcunt dum fila recidunt:
Parcunt, dum miserae subducunt denique vitae,
Jactatosque diu pelago saevisque procellis
page 45, image: s049
Seducunt portum in tacitum, tutamque quietem.
Quam bene celabor, quam molliter ossa recumbent,
Cum me pallida Mors vitae subtraxerit arctae,
Extra omnes casus cum frigida me teget umbra!
Nunc aestus mille, et ventorum mille furores:
Tum demum placida compostus pace jacebo.
Mors nostris, Mors o statio certissima rebus!
Cunctorum cunctis tu denique meta laborum,
Tu multis curarum aerumnarumque levamen,
Non paucis etiam votum es: tu temporis olim
Effringis spatia, et campo das ire patenti,
Aeternos annorum orbes et secula pandens,
Eductosque animos emittens carcere caeco."Alcidamus quidam rhetor antiquus, inprimis nobilis, scripsit etiam laudationem mortis, quae constat ex enumeratione malorum humanorum."
Cicero QQ. Tuscul. L. I.
page 46, image: s050V. IDMON, ECLOGA.
[ "Amantium irae amoris integratio est." ] Terentius, Andr. Act. 3 scen. 3. Ostenditur, Morbum animi alium alio non sanari.
Moerin plus oculis fidus dilexerat Idmon,
Formosum Moerin formosi ruris alumnum:
Et nunc sylvestri juvenem recrearat avena,
Munera nunc tulerat, verbis testatus amorem.
Cum tepidi soles sparsissent floribus agros,
Vernaque mulcerent Zephyrorum flamina terram:
Ingratus Moeris, quas primo e flore corollas
Texuerat, rubro donavit ferre Menalcae,
Idmonis oblitus, longique oblitus amoris.
Ille nihil juveni: nec enim dolor ipse sinebat,
Nec violatus amor, nec tanti injuria probri.
Tantum inter celsas, ignota cacumina, rupes
Cantabat miser, et solos explere dolores,
Pectoreque ex imo delere studebat amorem.
O ingrate puer (sic ille ad saxa canebat)
O puer ingrate, o nostri pertaese favoris!
Sic mihi respondes? sic verba et munera curas?
Posttam blanda, mihi quae plurima verba dedisti,
Post tot, perfide, spes, irasci denique cogis.
page 47, image: s051
Nec pecudes notam vocem, neque munera spernunt,
Et timidae cicurantur aves: saevumque leonem
Dicitur Autolycus secum duxisse magister,
Alliciens victu exiguo, plausuque jubarum.
Te neque tam multi domuerunt, Moeri, favores:
Et quae donavi, rapidus tulit omnia Caurus:
Duritiaque praeis pecudes, saevosque leones,
Instabilesque idem superas levitate volucres.
O quoties amens, umbra dapibusque relictis,
Torrida cum radiis medius sol ureret arva,
Ad tua me retuli dicturus tecta salutem?
O quoties sudore fluens, lassusque, et anhelans,
Vix tua deprendi tandem vestigia, Moeri?
O quoties ultro aeternum mihi gratus amorem
Gaudebas jurare, et dulcia reddere verba?
Sed nec te teneo, nec verba aut munera curo:
Non desunt alii, mea quos sibi dona reposcant:
Et mihi visus heri est, qui possit vincere Moerin,
Umbriferas inter corylos cum forte jaceret:
Et placuit visus, neque spernet munera durus,
Nec pro muneribus contemptum reddet acerbus.
O mihi cur tantos elegi sponte dolores?
Dives eram pecoris, lanaeque et lactis abundans:
Aestivos poteram radios lenire canendo,
Nec festivus Hylax me solum errare sinebat,
Qui domini vocem, numeros qui novit avenae.
Quis me sectari Moerin poenasque coegit?
Sed nunc, nunc animo libertas reddita nostro:
Exussi toto Moerin de pectore: totum,
page 48, image: s052
Jam meus et prudens, contemno oblitus amorem.
Non unquam similis fallat me deinde cupido,
Non teneat quisquam: satis est, quod fallere Moeris
Me potuit: nullo tentabor vulnere posthac.
Ille etiam valeat, quantumvis dignus amari,
Qui corylos inter placuit, semperque placebit.
At te, qui rapuit, rapiat, teneatque Menalcas:
Idmone postposito quoniam magis ille probatur.
Quanquam cur stupido cedam luteoque Menalcae?
Non illum metuam, justo si judice pugnem:
Purpureus te, Moeri, color speciesque fefellit;
Et fallat precor usque, dabis sic improbe poenas,
Et seros inter gemitus his rupibus olim
Narrabis lugens: fidum cur Idmona sprevi?
Namque opibus vincit, cantuque, et mente Menalcam.
Sed mihi nil tanti est: spernar, spernamque vicissim,
Rideboque preces. Neque te tamen, impie, laedam:
Alloquio tantum nostro, vultuque carebis.
Talia jactabat, malefido iratus amotri,
Cum Moeris sese accurrenstulit obvius ulrro.
Horrescit visu, trepidansque avertitur mon:
Et fugeret, sed nescio quae vis abdita gressum
Moliri vetat: irarum fervere tumultu
Se putat, ardescit renovato captus amore.
Diriguere pedes: contracta fronte resistit,
page 49, image: s053
Labra tument, silet os, oculi diversa tuentur.
Idmonis hoc viso pallore expalluit una
Cum gemitu Moeris: velut omnes agmine facto
Si pastor vidisset apes celerare volatum,
Praecipitique fuga sua gaudia ferre per auras,
Spemque rapi mellis, quae pars dulcissima vitae est.
Sic stupuit Moeris: culpae non conscius ulli,
Extimuit tamen, et coepit se dicere sontem.
Quem fugis, o semper meus, o dulcissime rerum?
Exclamat lacrymans: neque se jam continet Idmon,
Respicit, utque novo fletu videt ora madere
Candida, vindicta fruitur, poenaque nocentis.
Ille autem, quos me cogis perferre dolores?
Inquit, dum toto te pago atque omnibus agris
Vestigo solum lassus, nunc denique talem
Invenio? quis te misero mihi casus ademit?
Plexueram pulcro tibi primam vere corollam,
Floridulam, halantem: propero tibi pignus amoris
Ferre mei, cum me turbat sine fronte Menalcas,
Ille ruber, nostine? strabo malus ille Menalcas,
Et, mihi da, clamat, contextos ordine flores!
Indignor, munusque nego: nempe hoc feret Idmon,
Subjicit insultans; at non tamen hoc feret ille,
Quale cupis. simul invadit, quam viribus impar
Vix teneo, et lacerat media plus parte coronam.
Addit et usque minas, concerpere dona paratus,
Intentansque manus, cupido ni largiar ultro.
Quid facerem? dono invitus, quae laeserat ante.
page 50, image: s054
Et facilis jactura fuit, neque vertice dignus
Ille tuo cultus, post vim praedonis et ungues.
Altera nectetur melior. Sed tu quibus ardes
Motibus? aut quae res durum te concitat in me?
Ut plena oppositam sensit cum Cynthia nubem,
Lumen abest terris: at ventis nube fugata,
Lumen adest terris, dispellunturque tenebrae:
Sic Idmkon nullas sentit jam protinus iras,
Tam subito paucis absterso crimine verbis.
Te solum jam digna manet vindicta, Menacla!
At Moerin tanto mage nunc amplectitur Idmon,
A flabris boreae quanto est ardentior ignis. [gap: Greek word]
Quisquis mederi vulneribus animi cupis,
Noli actus ira fervere, ut vulnus novum
Addas priori: sola te ratio juvet:
Non impetus, sed ratio dux tibi sit viae:
Haec sola te valere constanter jubet.VI. SIMIUS TYPORUM IMITATOR, FABULA.
Venerat ad Batavos Eoo puppis ab orbe,
Lecta ferens spolia, et longinqui munera caeli.
Simius haec inter captivis vincula lumbis,
page 51, image: s055
Humanosque pati didicit vultusque jocosque.
Ille novos dum mutat heros, Antverpia cepit
Docta pecus lepidum, et noti domus ampla Moreti.
Hic demum toto cum jam mansuescere coepit
Pectore, et humanos imitari Simius usus:
Moretus miseretur amans, et vincula rumpit,
Libertumque jubet per tecta hortumque vagari.
Paret ovans; novitque suas, et diligit aedes.
Cirumiens avido lustrat dum singula visu,
Illa tamen statio placuit magis omnibus una,
Qua praelo labor exiguo tot docta virorum,
Tot spargenda oris, immensa volumina tollit.
Aspicit ingenuas artes, quas maxima Pallas,
Ignarum miserata orbem mersumque tenebris,
Priscos Teutonidas docuit, squallentiaque alto
Secla situ docta jussit detergere dextra.
Incumbunt operi: pars muta elementa fatigat,
In certos fingenda sonos: quadrata tabella
Colligit innumeras, sermonum imitamina, formas.
Paris ubi continuo jam limite densa cohaeret
Litera, qua summos apices extantia tendunt
Aera, nigro tingunt, lympha Parnasside, succo.
Subjiciunt alii praelo, vocesque madentes
In purae cogunt aequor transire papyri.
Ut tamen in speculo, cum fida resultat imago,
Omnia spectanti similis, formamque, coloremque,
Et motus membrorum omnes; sed dextra sinistris
Contra respondent obversa, sinistraque dextris:
page 52, image: s056
Aemula sic doctum nulla non parte metallum
Charta refert, mutans sed dextra sinistraque transfert.
At non hos artis didicit penetrare recessus,
Cuncta licet spectans intento Simius ore:
Summa videt tantum, crassoque imitanda labore.
Sol rapido curru medium confecerat orbem,
Lassatsque peras requies et mensa vocarant:
Cum se Palladiae cupidus clam reddit arenae
Simius, et viso flagrat indulgere labori.
Proxima, quae doctam sperabat pagina lucem,
Aurea divini referebat carmina Flacci,
Quasque operis leges idem justunque canendi
Principium et fontem ventura in secula misit.
HUMANO CAPITI collum duntaxat equinum
Junxerat artificis labor: imperfecta manebat
Pars tabulae reliqua, et campus prostabat inanis.
Hanc operam Eous sibi protinus advena sumit,
Exultans animis, quoniam nunc viribus usus,
Nunc manibus rapidis: nunc, quidquid viderat, audet.
Nunc tabulam cupidus, nunc ille armaria spectat,
Quae divulsa libri servabant membra futuri.
Insiliens elementa rapit, qua casus, et error,
Insanusque imitandi ardor per devia ducit.
Hos loculos, jamque hos loculos omnemque pererrat
Undique cunctarum sedes, spoliatque notarum.
Heu qualis facies, qualique volumine digna
Prodit, Flacce pater! Varias inducere plumas
page 53, image: s057
Si cupiat pictor, collatis undique membris,
Omnia confundens, ut nec pes, nec caput uni
Reddatur formae: melior pingetur imago
Nunc tua, nunc vere velut aegri somnia vanae
Finguntur species, stultus quas miscuit error.
Haec ubi signa pecus tabulam congessit in unam,
Nec jam facundo spatium superesse metallo
Limitibus plenis videt: exilit, et nova prensat,
Successu gaudens stolido, instrumenta laboris,
Continuo informes fuscat sua sepia formas:
Charta super, praelumque gemit, demum exit in auras
Oppletum monstris folium, caecisque figuris.
Finierat: repetunt sublatis atria mensis
Moretus famulique alacres: quibus impiger ultro
Simius occurrit, dextra jactante tabellam,
Et crepitans folium, monstrum mirabile, laeva.
Obstupuit visu indignans Moretus, et arctis
Ite, ait, o famuli, palmasque innectite vinclis,
Et male conjuctis tergumque manusque nocentis,
Quas male tentavit, plectentes tundite formis:
Flamma dehinc meritas super ipso vertice stulti
In cinerem vertat chartas, NE TANGERE POSTHAC
NON INTELLECTAS imitator Simius ARTES
AUDEAT, ET NOBIS SPERET SE POSSE PLACERE.
page 54, image: s058VII. INSULAE MARIANAE, FABULA. [note: Occasionem scribendo huic carmini praebuere Literae Cisalpinae, alibi etiam recusae, quarum auctor assirmare non dubitavit, in sua tantum patria linguam latinam vigere. ]
Hinc procul Indorum distinguit plurima pontum
Insula: nuncpulcro Marianas nomine terras
Dicimus: ac quondam Latronum erat improba sedes.
Pauperior gens nulla fuit; tam curta supellex
In vitam servit miseris, solaque teguntur
Illuvie: irasci naturae posse putares.
Res nova! paupertas hic summa, superbia summa est.
Se solos homines sub toto vivere caelo,
Persuasum populo; vasto, se praeter, inani
Siqua usquam jaceat fortassis terra, teneri.
Talia censebant, cum tempestatibus acta
Littora prensavit tumidorum Hispana triremis.
Accurrunt nudi proceres, et littora complet
Stipatus populus: tenet admiratio cunctos.
page 55, image: s059
En aliam venisse ratem praegrandibus alis!
Arbore quam multa! quaeve haec simulacra ferentem?
Vicinas homini formas: sed forma latebat
Pleraque, nec certam membrorum nosse figuram
Vestis multa sinit. partem dubitatur in omnem.
Dum tanta inter se stupidi miracula versant,
Alteranavis adest: Batavos oneraria nautas
Vexerat, at ventis, et eadem urgente procella,
Lassam detorquens his proram adverterat oris.
Hic etiam nova monstra vident, et quo mage spectant,
Hoc mage deprendunt, quamvis abstaret amictus,
Humanos membrorum artus, palmasque, caputque,
Et similes simili demitti a poplite suras.
Veliades primus, cui indulgentior auram
Ingenii quamdam natura afflaverat auctor,
Quid dubitatis? ait: sunt, sunt humana propago!
Sic oculos, sic ora ferunt, corpusque, manusque.
Interea multus terrae se credere vector,
Ignotam cupidus gentem spectare plagamque.
Corpora dant saltu in littus, mixtique vagantur
Hispani Batavis: obtusis denique certa
Pectoribus tum facta fides, hominesque putarunt,
Quos gressuque, statuque pares, gestuque viderent,
Et sermone super: quamquam se barbara longe
Praefert turba viris, peregrinaque tegmina spernens
page 56, image: s060
Irridet, longisque indulget laeta cahinnis.
Incipiunt conferre gradum, si mutua verbis
Reddere verba queant: sed mentis nuncia dicta
In ventos abeunt; oculis manibusque loquuntur.
Fervidus ante omnes Hispana e gente Sacerdos,
Intenditque oculos, animumque per omnia volvit,
Multo cum gemitu, populos miseratus agrestes.
Ille et Veliaden donis et captat amicos
Veliadis, splendente vitro, ferroque sonoro
Mercatus primos mirantum cuncta favores.
Non intellecta, blanda tamen illice, lingua
Invitat praedam Christo caeloque futuram,
Veliaden sperans, illoque interprete linguae,
Si secum tranet pelagus, sensimque magistro,
Terrarum sitiens ingentia lucra novarum.
Ergo epulis etiam dignatus puppe sub ipsa
Sollicitat comi nutu, vultuque benigno.
Jamque dies, alterque dies mutarat olympum,
Cum trux Veliades, placido mollitus amore,
Sentit inexpertos, sibi quos ciet advena, motus
Speque oftentata ductus, multumque vocantis
In nvavim precibus flecti se denique passus,
Ingreditur, sterili patria sociisque relictis.
Hic ubi Veliades pelago decurrit aperto,
Mansuescit magis atque magis, vitaeque prioris
Barbariem sensim stupidam dediscere gaudet.
Ut leo Marmaricus, quem matris ab ubere raptum
Destinat Europae venator nobile munus,
Dum vehitur puppi, blandum spectare magistrum
page 57, image: s061
Discit, et humano mitescere denique cultu.
Moribus imbuitur nostris, et verba loquentum
Haurit Veliades, redditque interprete lingua.
Quin etiam sacram legem, formante magistro,
Barbarus assequitur, divina oracula Christi
Pectore miratus tacito: terraque potitus
Jam Tartessiaca, caelesti rite liquore
Tingitur, et sanctum nobiscum Numen adorat.
Sic ille Hispanas, socius famulusque magistri,
Circumiens urbes, cernit miracula magnae
Hispalis, et celsi regalia tecta Madriti
Attonitus, Regemque videt, Grandes que Ministros.
Civibus auxilium terrisque recentibus orat,
Et patitur voto, donis cumulatus amicis.
Romanas quoque suppetias exposcere visum:
Committunt iterum ponto se: visere portus
Jam datur Italiae: speciosas barbarus urbes,
Templaque magnifica, et pompam lustrare theatri
Gaudet, et hortorum, spectacula florida, formas.
Ultima Veliaden cepit rerum arbitra Roma:
Hic arces Procerum lustrat, delubraque Divum
Aurea, marmoreasque domos, Regemque Sacrorum:
Altior hic terris, caelum subiisse videtur.
Denique cum longe ventis iter omne remensus
Postaliquot segetes patrias remeasset ad oras:
Gratantes audit veteres amplexus amicos.
At cum sese oculis paupertas ruris egeni
Objicit invitis, et corpora nuda suorum,
Textaque viminibus magalia dedignatur:
page 58, image: s062
Atque illum denso circumstant agmine nigri,
Quae via, qui casus fuerint, ante omniaque illud,
Sintne homines alibi praeter se, quaerere certant.
Ast Indum, Europae memorem, pudor occupat ingens:
Barbariemque videns populi tam vana tumentis,
Nolite, exclamat, socii, von ducere solos:
Sunt, quos nescitis: sunt, sunst, quos esse negatis.
Vidi ego, tantarum doctus regione viarum,
Vidi ego, qui populi, quae regna urbesque supersint,
Quam variae cultu gentes, opulentia quanta,
Quae doctrina viris, qui splendor et usus in armis.
Singula persequitur memorans, et visa renarrat.
Ac tandem increpitans hoc facto fine quiescit:
Ite, mei cives, atque hunc dediscite fastum;
NE, DUM NOSTRA PLACENT, EXTRA NOS NULLA PUTMUS.VIII. C. MUTIUS SCAEVOLA, SPECTACULUM.
Ingemuit graviter deluso Mutius ictu,
Jam nimium gnarus, Porsenam a vulnere tutum,
page 59, image: s063
Et vires errasse suas. Nec jam altera spes est:
Obruitur numero, Thuscumque accedere Regem
Cogitur, extorto reus atque innoxius ense.
Jamque venit densa circum stipante caterva
Mutius, in quem oculos vibrans Porsena minaces
Occupat ipse prior: Vivit Rex Porsena, latro;
Tu propere nomen caussasque edissere facti.
Mutius haec contra: Roma est mihi patria, sanguis
Non humilis: [note: (a) "C. Mutius adolescens nobilis" , ait Liv. l. 2. ] nomen quanquam nil dicere refert,
Mutius appellor. Nomen servile latronis,
Si miles latro, nihil est, quod ferre recusem:
Communis vox ista mihi tecumque tuisque.
Insidias struxi, Porsena, sed hostis in hostem:
Quod Regem petii, laudares tu quoque, judex,
Ni sceptrum gereres; laudaret Etruria tota,
Si Romana foret: nunc quod tormenta necemque
In caput hoc petitis, facitis, quod debita poscit
In Regem pietas, odiumque ac ardor in hostem.
Me caedes decuit: te, Rex, vindicta decebit:
Hoc tibi corpus habe, sed postquam morte piaro,
Quod me Romanum voluit natura Diique:
Tum, Rex, parce odiis, et amicum admitte sub umbris.
Fatus erat: Regi virtus haec tanta probari
Tum nondum poterat, fervebat pectoris imo
page 60, image: s064
Plaga recens, odit, metuitque odisse videri
Immeritum, quare has in voces asperat iram:
Huc tandem recidit violenta protervia plebis
Indomitae, post Regnum animam quoque Regibus aufert.
Tarquinium vobis Leges et Numina Regem
Legitimum dederant, vosmet populusque patresque
Lustris quinque ipsis [note: (b) "L. Tarquinius Superbus regnavit annos V. et XX." Liv. l. I. extremo. ] solio coluistis avito:
Nunc ubi vesanis petulantia perfida surgit
Excussisse jugum, subito nec justa potestas
Tarquinio, dominum quem fassi semper eratis,
Et vos momento perfractis legibus urbis,
Queis Reges vobis jussit Rexipse Quirinus,
Hoc vos antiquo jam jure repente soluti
Libera turba estis: Rex, Conjux Regia, Nati
Pelluntur solio, pelluntur moenibus ipsis,
Contempti, nudi, profugi, rerum omnium egeni:
Non famuli, non aurum illis, non tecta relicta:
Exilium Reges subeunt, hostemque rogati
Respondent cives. Haec gratia digna refertur
Tarquinio, hoc tandem victi meruere Sabini, [note: (c) De Sabinis acie victis Gabiisque sine ulla dimicatione receptis ibid. Livius. Tarquinii item ductu, ut testis est Florus l. 1 c. 7. Valida oppida in Latio capta sunt, Ardea, Ocriculum, Gabii, Suessa Pometia. Idem concepit animo eam amplitudinem Jovis Templi, quae digna Deum hominumque Rege, quae Rom. Imperio, quae ipsius etiam loci majestate esset. Liv. l. d. ]
page 61, image: s065
Hoc Gabii vobis sine ferro et sanguine capti,
Ardeaque, Ocriculumque, et adempta Suessa Latinis,
Amplaque Volscorum spolia, et circum undique plamae.
Hoc Capitolini Tarpeia in rupe merentur
Templa Jovis, vestra queis magnificentius urbe
Est nihil, aeterno moles celebranda stupore
Hunc fructum jam cuncta ferunt, ut vertice cano,
Et vestris curis cano, decussa corona
In vulgus redigat: postquam illo vindice crevit
Roma ferox, postquam monumentis aucta superbit,
Obsequiis Regis postquam immortalibus ula est,
Esse negat Regem. Quin, quo truculentius hosti
Nil faciat, dominum scelerati more latronis
Infami exilio damnat, tot nobile lauris
Proscribit caput, et quod tellus barbara nulla
Ausa unquam est, Romae Regem sua curia plectit.
Et quod inauditum crimen facinusque nefandum
Supplicium meriuit tantum? Lucretia passa,
Quod passae sunt mille aliae; juvenilis hic error,
Culpaque communis, privati injuria, Regum
Exposcit poenam, poenam, quam secula nulla
Viderunt; poenam, quae non subeunda nocenti
Duntaxat nato est, sed juxta utrique parenti,
Quamvis innocuo, quamvis tum sceptra tenenti.
Hac rerum facie non arma parare decebat:
Par erat immanem vestram parferre silendo
page 62, image: s066
Perfidiam, non auxilium praebere roganti,
Vindictam sceleri, spoliato reddere Regnum.
Corripui vero gladium, murosque rebelles
Vindice concussi bello: et juvere faventes
Diique Dcaeque omnes, Regno qui semper amici
Ipsi, immortales quamvis, Regemque Tonantem
Junonemque colunt; quorumque vicaria terris
Majestas Regum est, quos nec sine crimine quisquam,
Nec violet sine suppliciis iraque Deorum.
Hi vos exagitant, hi laeva sorte flagellant,
Tarquinioque adsunt, hi te quoque saeva parantem
Involvere dolo, et furtum repulere cruentum,
Cujus ni socios seriemque aperire latentem
Maturas ultro, pandes arcana coactus.
His instat pulso commotus Porsena Rege,
Exemplumque timens, si demere posse coronam
Spretis Principobus videat se vulgus inultum.
Mutius immoto sic percipit omnia vultu,
Ut Regis Regem credas, responsaque jussus
Reddere, magnanimo contra sic incipit ore:
Pro me pauca loquar; patriae, Rex inclyte, caussam
Suscipio: absolvet simplex narratio Romam.
Tarquinium Thusca stirpem de gente trahentrem
Thuscorum gladiis in pristina regna redire,
Dignum, magnificum, cunctis memorabile seclis
Est opus, et seri pergent narrare nepotes,
Magnanimum Regem validas armaste cohortes,
page 63, image: s067
Immenso sumptus, duros tolerasse labores,
Et saevis ultro caput objectasse periclis,
Non spe, non ulla ductum formidine, solo
Sed juris rectique, et amici orantis amore.
Laudibus his res una nocet, quod tanta parantur
Tarquinio, cujus si tu, Rex optime, mores,
Si vitam nosses, pepulisses primus ab urbe:
Nec modo regnantem, sed secum degere civem
Nemo ferat: solis fors castris possit amari.
Dum blandus venit, et supplex, habituque precantis,
Tarquinius non est: nos illum, Rex bone, soli
Vidimus, et prope ter denis toleravimus annis.
Vicimus haud raro: sed nostro sanguine, nostra
Parta manu palma est: illius turpia furta,
Fraudes [note: (d) "Turnum Herdonium, quem inter Latinorum Proceres habebat infestissimum, oblato falso crimine insontem oppressit." Liv. 1. "Gabios item minime arte Romana, fraude ac dolo aggressus est," ut loquitur idem lib. d. ] mendaces, indignaque nomine nostro
Proditio nostris labem aspersere triumphis.
Splendida stant nobis Tarpeii templa Tonantis;
Aedilis, non Regis opus; mercedeque dignum,
Non sceptro: quim et manibus sunt condita plebis,
Et spoliis nostris, Volsca de gente receptis. [note: (e) Ita T. Liv. l. 1. ]
Hic illi tenuis meritorum splendor, at obstat
Nox nigra culparum, scelerumque exercitus ingens.
page 64, image: s068
Imperium rapuit: [note: (f) Neque enim ad jus Regni quidquam praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret. Ibid. quo loco pluribus narratur caedes Servii Tullii Regis. ] non illum rite Quirites,
Non legere Patres; invasit praedo cruentus,
Non iniit Regnum: mactatur caede scelesta
Servius (infandum memoratu) Rexque socerque,
Sceptraque vi prendit latro, ceu debita dextrae
Praemia sacrilegae. Clemens, Rex Porsena, clemens
Roma fuit, quae non flammis, non usa securi,
Exilio leni culpam condonat atrocem.
Sed quid ego poenam memoro, nec crimina narro
Cuncta prius? Tenuit vi, quam vi ceperat urbem.
Et qualem demum populo se praebeat ille,
Qui natum ipse suum servili caedere fuste [note: (g) "Neque enim filium suum verberare dubitavit." L. Florus l. 1 c. 7. ]
Non horret? cui mancipium fit Regia proles,
Quo civis queat esse loco? jumenta putavit,
Dum fossis, et quas pudor est proferre, cloacis [note: (h) "Miseriaeque et labores plebis in fossas cloacasque exhauriendas demersae; Romanos homines, victores omnium circa populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos." Liv. l. d. ]
Ducendis miseri consumpsit brachia civis;
Romanosque homines messis circum undique lauris
page 65, image: s069
Victores populorum, avidosque instare triumphis,
Fossores, fabros, lapicidas esse coegit,
Dextrasque imperiis dignas foetentibus antris
Demersit. Neque sic, Princeps aequissime, spretum
Credideris vulgus tantum: sensere Typrannum
Patricii, Patres, Equites, Numa, Romulus ipse:
Omnia vulgus erant, pede conculcata superbi.
Et Rex, et legum custos, proh Jupiter! ille
Sit nobis, leges urbis qui proruit omnes?
Qui mores urbis, regumque exempla priorum
Neglexit, spreitis patribus sanctoque Senatu [note: (i) "Hic enim primus regum traditum a primoribus morem de omnibus Senatum consulendi solvit." Liv. l. d. ubi cetera quoque accusationis hujus capita reperiuntur. ]
Consilium fuit ipse sibi? qui foedera junxit,
Qui pacem sanxit, vicinis intulit arma
Injussu populi, ignaris primoribus urbis?
Hic Romae regnet, Latio qui quaerit amicos,
Romanis procul exclusis? haec bellua regnet,
A cujus rabie stagnavit sanguine Patrum
Curia? quae caeco concita furore, rapinis, [note: (k) Alii super alios trucidentur, exulatum eant, bona amittant, Turni in Tarquinium est accusatio ibid. ]
Morbitus, exiliis miseram permiscuit urbem?
Publicus hic praedo, hic latro, haec fax dira Quiritum,
Haec furia, haec pestis, et cunctis hostibus unus
page 66, image: s070
Deterior, rex noster erit? quid? corpora, vitam,
Fortunas, patriam, uxores, natorsque, domosque
Dentibus his rabidis trademus sponte, cruentis
Unguibus in praedam dabimus laceranda scientes?
Hoc tu, Romulidum custos, ne siveris, alme
Jupiter, Imperiique auctor tutorque Quirine!
Porsena Rex, noli vanis illudere spebus
Ipse tibi: nullos reges urbs Romula posthac
Aspiciet, nisi quos captos ductura triumpho est.
Leges, non homines, muris dominentur in istis:
Rex nobis, idem qui Diis est, Jupiter unus.
Externos, teque ante alios, Porsena faventes
Malumus; adversos non formidamus: amici
Seu hostes, homines non cessant esse, sed ensi
Vulneribusque patent nostris, tuque ipse patebis.
Porsena, ni caveas: moneo, tu crede monenti:
Saeva pericla manent. Rupto hic sermone quiescit
Suspenditque minas: vario rex caetera vultu,
Ultima commoto tulit, effarique pericla
Insidiasque truces multa vi fervidus urget
Nequicquam: nulla dignatur voce jubentem
Mutius: ille fremit, pariter stimulante timore,
Contemptu pariter, flagranti et turbidus ira,
Atqui extorquebo, clamat, mysteria! miles,
I propere, lento pereat sicarius igne!
Ast heros risu regem aspernatus amaro:
Miles militibus mortem Porsena minairs?
Quis Martem sequitur, nisi lucis prodigus? eja!
Romanus metuam! sed flammis terreor: esto,
page 67, image: s071
Mutius ardebit, sed non nisi Mutius uret:
Aspice! Nec plura, ad sacros convertitur ignes,
Jamque stat ante focos, atque alta haec voce profatur:
Has ego per flammas Divum, per sacra Quirini,
Juro sciens, non me passurum regis Etrufci
Suppliciis vinci, patriaeque arcana jubenti
Fassurum nunquam: contra si fecero, fulmen
Me patrium coram feriat, manesque sub imos
Ira Deum vindex adigat, noctemque severam.
Mulciber, exstimula vires! videamus uterque,
Quis campo victor sit discessurus ab isto:
Tuque manus, culpam care luitura priorem,
Non iterum errabis: simul his manus inditur igi.
Mutius aspicitur, mortali in corpore plusquam
Mortalis: jam fusca illi caligine nigra
In mediis fit dextra focis; jam fusca videri
Desiit, ignescit, surgentibus agmine denso
Scintillis conferta rubet; jam dicere ferrum
Igniferum possis, Siculo quod candet ab aestu,
Si posset saevos ferrum sentire dolores.
Sentit palma viri, diro quae percita sensu
Aestuat: infando cruciatu Mulciberi vis
Irruit, et dextram penitus circum obsidet omnem:
Toto Heroe opus est: dolor efferus urit, et arcto
Non capiens sese spatio, ac perrumpere tentans,
Distendit laxatque cutem, fit pustula dextra.
Paulatim resoluta cutis defendere carnem
page 68, image: s072
Jam negat, et palmam flammis exponit inermem:
Objice nunc omni dempto jam libera pestis
Se penetrat, penitusque imis incendia mergit
Ossibus, ingeminans vires, unumque laborans
Extorquere viro gemitum, nec dextera saevam
Sufficit in rabiem, mediis qui bullit adustus
In venis cruor, ardores is corpore toto
Fert circum, atque acrem praecrodia in ima dolorem.
Ast Heros spectat morientis funera dextrae,
Inque suis poenis immotus lumina figit,
Et placet ipse sibi, tabumque adipemque fluentem
Laudat magnanimus victor, fruiturque severa
Laetitia: incassum crepitantes erigit iras
Mulciber, Herculeos iterum rediisse triumphos,
Humanoque suum superari robore Numen
Indignans, nec membra uri mortalia credit.
Aesculus ut mediis limes procerus in agris,
Aeolii Fratres rapido cum foedere juncti
Classica rauca canunt; pulsant velut arjete stirpem,
Haec secura sui perstat, ridensque ruentes,
Ventorum frangit furias, fractasque remittit.
Quae sunt haec, Superi, miracula; dextera talis,
Et talis vultus! quae mens admantina membris
Tam duris habitat? Libycae trux bellua sylvae
Rugiat, et rabida restetur voce dolorem:
Hic inconcusso nescit suspiria vultu.
Signum stare putem saxo durove metallo
Effictum, carnis nisi deflua frusta folutae
page 69, image: s073
Monstrarent hominem: vultus, frons, lumina, coirpus
Non mage mutantur, quam Trinacris Aetna, profundis
Cum succensa cavis eadem simul ardet et urit.
Aspicit e caelo perculsa corona Deorum:
Romulus exultat: prae cunctis gaudia plausu
Alcides celebrat, post tot jam secula tandem
Exemplum nactus, qui Diis non turis odores,
Non caesas pecudes, sed sese adoleverit ipsum.
At qui Thyrrenis animi? stupor unus oberrat
Agmina, torpescunt, simulacraque muta videntur:
Porsena attonitus, quoties trux ore minaci
Heros respectat, tanquam sua dextera flagret,
Ipse timet, laudatque hostem, taciteque minorem
Agnoscit sese, atque illum diademate dignum.
Vix oculis credit: virtus Romana stupori est,
Et metui: reputat tacitus vitata pericla,
Non virtute sua, sed solo innoxia casu:
Fortunae tantum servatam munere vitam,
Terrificasque minas volvit; superesse timores,
Atque alios iterum gladios, incertaque fata:
Tarquinii occurrunt nunquam sat cognita regi
Flagitia; et multo constans molimine bellum,
Nec rarae acceptae clades; [note: (l) "Populum Romanum --- ab iisdem Etruscis obsideri quorum saepe exercitus fuderit." Liv. l. 2. ] ac damna cruentis
Desperatorum manibus graviora parari.
page 70, image: s074
Nunc sibi, nunc regno metuit: mixtusque timori
Surgit amor: fortem jam sensim fortis et ipse
Diligit, exiliensque manu dat signa ministris,
Amoveant tandem poenis indigna ferentem.
Abstrahitur flammis heros, regemque ducesque
Intuitus, dextraque prius, dein ore locutus:
Fervidiorne alius vobis est ignis, Etrusci?
Dicite, restat laeva mihi, quae conflagret illo.
At rex adductum verbis compellat amicis:
En, ait, atque una mucronem reddit ademptum, [note: (m) Ita rem narrat Plutarchus in Public. ]
En tibi, vir fortis, ferrum, quo me ante petebas,
Restituo, quod nulla dehinc jam dextera vibret:
Solus id heroa digne librare sinistra
Tu poteris, Muti: slavus Romana revise
Moenia, nunquam animam talem sub judice Thusco
Amittes, habitet tecum, doceatque minores.
Admiror, laudoque tuae miracula dextrae:
Et nisi quod Romae es, nihil es, quod displicet in te.
Mutius ut captum mitescere sensit Etruscum,
Pro patria sperat subito, tacitoque timore
Conjiciens motum regem, pacique propinquum,
Impellit penitus nutantem, ac talia fatur: [note: (n) Aliter nonnihil Florus: sed quod Livius ac Plutarchus ll. dd. consentiant, duobus credere malui. ]
page 71, image: s075
Porsena rex, hosti, teque ipsum caede petenti,
Promeritam mortem ac poenas quod sponte remittis,
Agnosco regalem animum: nec nuncia fama
Magnanimae laudes mentis, nec Roma tacebit.
Et, quia nec spernis Romama, et te judice dignum
Virtuti est pretium; grates, quas dicere possem,
Malo referre tibi: vitam, Porsena, dedisti:
Reddo vices, ac saeva tuae discrimina vitae
Pando volens, et quod jussisque minisque prementi
Juratus tacui, liber nunc sponte fatebor.
In castris, Porena, tuis Romana juventus
Tecta latet, caput hoc sociato foedere quaerens.
Nec, quod forte putas, pauci vulgusve minantur,
Ter centum (rex, crede meis, nil augeo, verbis)
Ter centum juvenes primo de sanguine Romae [note: (o) "CCC conjuravimus principes juventutis Romanae" , ait Mutius Livii l. d. ]
Te conjuratis tollendum sumpsimus armis:
Me primum sors ire dedit; nunc ordine longo
Sunt reliqui super, et dextra sitiente parati,
Ut sors quemque trahet, festini alacresque sequentur.
Dextra illis eadem, sed non erit exitus idem
Omnibus: ut multas vites, evadere cunctas
Non poteris. Me quod ludens fortuna fefellit,
Laudo Deam servasse virum tam vivere dignum,
Et qui Romulidum foedus, non arma meretur.
page 72, image: s076
At non mens eadem cunctis: vitare tot enses
Vestibulum ante ipsum promptos, mortesque trecentas,
Siqua forte queas, tua, rex, prudentia dicet.
Functus ego monitis, patriae me reddo meisque:
Te Superi in seros servent, rex optime, canos,
Nec pro Tarquinio pretiosam extinguere vitam
Numina justa velint! quin haud procul auguror esse,
Ut bona pax tibi nos, te nobis praestet amicos.
Haec essatus abit, turmae comitantur Etruscae,
Et laeto plausu campi Tiberinaque longe
Ripa sonat: certam meditatur Porsena pacem.
I felix, Heros, nullumque habiture sequentem,
Prodigium Romae, quondam quod posterus orbis
Attonitus dubitansque leget, deceptaque saepe
Mollis posteritas fieri potuisse ngabit.
Te Graiis talem si tempora prisca tulissent,
Alcidi socia Numen colereris in ara:
Nunc statuam certe Capitolia celsa videbunt,
Fulgenti eximius qua conspiciere metallo,
Et sacris manus usta focis, digitique cadentes,
Oraque plena minis: tostae sed fragmina dextrae,
Et cinis exiguus fama spargente volabit
Regna per et terras, vivetque, et secla replebit.
image: s077IX. C. MARIUS In Nobilitatem Degenerem. Satyra.
page 74, image: s078ORATIO MARII, Apud Sallustium, in Bello Jugurthino.
"1 Contemnunt novitatem meam; ego illorum ignaviam. mihi fortuna, illis probra objectantur."
"2 Quamquam ego naturam unam et communem omnium existimo, sed fortissimum quemque generosissimum esse."
"3 Ac si jam ex patribus Albini aut Bestiae quaeri posset, mene an illos ex se gigni maluerint: quid responsuros creditis, nisi sese liberos quam optimos voluisse?"
"4 Quod si jure despiciunt me, faciant idem majoribus suis: quibus, uti mihi, ex virtute nobilitas cepit."
"5 Invident honori meo: ergo invideant labori, Innocentiae, periculis etiam meis: quoniam per haec ilium cepl. verum homines corrupti superbia ita ae tatem agunt, quasi vestros honores contemnant; ita hos petunt, quasi honeste vixerint."
page 75, image: s079C. MARII SATYRA.
Vobis spreta mea est novitas, ignavia vestra
Spreta mihi: objicitur fortuna mihi, probra vobis.
Quamquam judice me communis et omnibus una
Natura est: generosior omnibus ille, Quirites,
Fortia prae cunctis aliis qui pectora gestat.
Fingite permissu Ditis remeare sub auras
Bestiae et Albini patres, scitemur ab illis,
Hosne suo malint an me de sanguine cretum.
Illam, cllamabunt, sobolem nos malumus, illam,
Quam virtus, quantum fas est mortalibus, ornet.
Natales si jure meos se spernere credunt,
Et proavos spernunte suos, quibus inclyta primum,
Haud secus ac mihi, nobilitas virtute parata est.
Invidet enervis nostro cur livor honori?
Invideat quos consuevi durare labores,
Invideat puram mentem, totque ante pericla,
Per quae partus honor. Quae tanta superbia versat,
Corrumpitque animos? vacui sic vivere gaudent,
Vestros, Romulidae, ceu aspernentur honores.
Quos sic deposcunt, pulcrae ceu praemia laudi
Debita, virtuti sacrato pectore, prensent.
page 76, image: s080"6 Nae illi falsi sunt, qui diversissimas res pariter exspectant, ignaviae voluptatem, et praemia virtutis."
"7 Atque etiam, cum apud vos aut in senatu verba faciunt, pleraque oratione majores suos extollunt: eorum fortia facta memorando Clariores sese putant. quod contra est. nam quanto vita illorum praeclarior, tanto horum socordia flagitiosior."
"8 Et profecto ita se res habet: majorum gloria posteris lumen est: neque bona, neque mala eorum in occulto patitur."
"9 Hujusce rei ego inopiam patior, Quirites, verum id, quod multo praeclarius est, meamet facta mihi dicere licet."
"10 Nunc videte, quam iniqui sint. Quod ex aliena virtute sibi arrogant, id mihi ex mea non concedunt: scilicet quia imagines non habeo, et quia mihi nova nobilitas est. quam certe peperisse melius est, quam acceptam corrupisse."
"11 Equidem ego non ignoro, si jam mihi respondere velint, abunde illis facundam et compositam orationem fore. Sed in maximo vestro"
page 77, image: s081Dementes nimium, qui tam pugnantia vota
Concipiant, dum delitias ignavaque captent
Otia, sperantes fructum virtutis honestae.
Quas etiam fundunt voces, seu curia verbis
Impletur, seu vos ducunt sermone, Quirites?
Majores memorant, majorum splendida narrant
Facta pigri, sperantque illa se crescere laude:
Quod contra est: quanto se namque attollit avorum
Gloria celsa magis, tanto demissius istos
Abscondit barathrum, scelerumque infamia major.
Ne dubitate, viri: majorum gloria lux est,
Nec tenebris patitur sese celare nepotes.
Undique cernuntur claris natalibus orti,
Seu ornant virtute genus, sublimiaque audent,
Seu errant turpi scelerum per devia gressu.
Me procul a tanto, fateor, natura removit
Lumine: sed majus jubar est sua prodere facta:
Enarrare mihi fas est mea, nec pudet unquam.
Vos ego nunc appello, Tribus! quid iniquius istis?
Dum cupiunt segnes alienis fulgere lauris,
Non mihi concedunt, quas dextra hac ipse paravi.
Nimirum Cerae desunt: nova Stemmata primus
Ordior: at praestat generosam condere gentem,
Quam veterem maculare probrosae crimine vitae.
Haud equidem ignoro, si dicta refellere verbis
Institerint, non compositae facundia vocis
Destituet linguas: non proflua copia fandi.
page 78, image: s082"beneficio, cum omnibus locis me vosque maledictis lacerent, non placuit reticere: ne quis modestiam in conscientiam duceret."
"12 Nam me quidem ex animi sententia nulla oratio laedere potest. quippe vera, necesse est bene praedicet: falsam vita moresque mei superant."
"13 Sed quoniam vestra consilia accusantur, quimihi summum honorem, et maximum negotium imposuistis: etiam atque etiam reputate, num id poenitendum sit."
"14 Non possum fidei caussa imagines, neque triumphos, aut consulatus majorum meorum ostendere: at si res postulet, hastas, vexillum, phaleras, alia dona militaria; praeterea cicatrices adverso corpore."
"15 Hae sunt meae imagines, haec nobilitas, non haereditate relicta ut illa illis, sed quae ego plurimis meis laboribus, et periculis quaesivi."
page 79, image: s083Sed cum meque suis proscindunt vosque querelis,
Et fora mordaces maledictis omnia complent:
Non ulta, cives, visum est mihi parcere voci,
Ne caput ipse meum credar damnare silendo,
Dicaturque nocens, quem summo ornastis honore.
Non ego sermones vereor, nec me ulla frementum
Laedere verba queunt: quae vera ac integra laudes
Augebunt nostras; bene factis falsa refuto.
At quoniam vestris audent aspergere labem
Consiliis, caecosque meum vos poscere ductum,
Et stultos clamant summas mihi credere curas:
Prospicite, atque animos versate per omnia vestros,
Ne mala prodiderinttantam suffragia caussam.
Si, fidei caussa, plena ostentare jubetis
Atria itnaginibus, veteresque ex hoste triumphos,
Et junctos ferro, majorum insignia, fasces:
Impar confiteor: sed si res postulet, hastas,
Vexillum, phaleras, et fortis praemia dextrae,
Atque hoc non uno signatum vulnere pectus,
Haec ego, si petitis, teneo ornamenta, Quirites.
Haec mihi nobilitas sola est, hae sunt mihi cerae:
Non quas repererit socors aut inscius haeres,
Sed multo sudore mihi multisque periclis
Quaesitum decus est, pretiumque illustre laborum.
page 80, image: s084"16 Non sunt composita verba mea: parum id facio: ipsa se virtus satis ostendit: illis artificio opus est, ut turpia facta oratione tegant."
"17 Neque literas Graecas didici: parum placebat eas discere, quippe quae ad virtutem doctoribus nihil profuerunt."
"18 At illa multo optima reipublicae doctus sum, hostes ferire, praesidia agitare; nihil metuere, nisi turpem famam; hyemem, et aestatem juxta pati; humi requiescere; eodem tempore inopiam, et laborem tolerare."
"19 His ego praeceptis milites hortabor: neque illos arcte colam, me opulenter: neque gloriam meam laborem illorum faciam."
"20 Hoc est utile, hoc civile imperium: namque cum tute per mollitiem agas, exercitum supplicio cogere, hoc est dominum, non imperatorem esse."
"21 Haec atque talia majores vestri faciundo, seque remque publicam celebravere, queis nobilitas freta, ipla dissimilis moribus, nos illorum aemulos contemnit, et omnes honores, non ex merito, sed quasi debitos a vobis repetit."
page 81, image: s085Est incompositus sermo mihi, deliciaeque
Absunt verborum; sperno: satis ipsa refulget
Per sese virtus. illis opus arte dolisque est,
Ampullis vanis ut turpia facta tegantur.
Non Graecos adii, neque enim placuere, magistros:
Doctores ipsos collecta scientia rerum
Et vocum strepitus liquit virtutis inanes.
Quid didici? vestris quae prosunt optima rebus,
Vulnera dividere et mortes, agitare tremenda
Praesidia; ignorare metum, nisi quem facithorror
Criminis infamis; soles, et frigora juxta
Posse pati; nuda corpus prosternere terra,
Somnus ubi cogit; perstare; ubi, juncta labori
Militiae, duris rebus nos urget egestas.
His ego praeceptis hortabor Martia bello
Pectora, par nobis ut sit fortuna laborum.
Non ego divitias componam, miles egebit:
Non mea laus unius erit, labor illius omnis.
Hoc erit imperium Romanis utile rebus,
Hoc civile piumque, et quale urbs libera poscit:
Nam sibi qui cesians indulget molliter ipse,
Supplicioque gravi cogit, turbatque cohortes,
Is non militibus, sed servis imperat atrox.
Hoc vestris proavis studium fuit, hoc super astra
Extulerant nomen celebres, Romaeque suumque.
Freta his nobilitas, antiquos perdita mores
Deseruit; nos qui veterum vestigia avorum
Magnanimi premimus, contemnit, et ambit honores,
Non meritis nitens, sed ceu sibi debita prensans.
page 82, image: s086"22 Caeterum homines superbissimi procul errant majores eorum omnia quae licebat, illis reliquere, divitias, imagines, memoriam sui praeclaram."
"23 Virtutem non reliquere, neque poterant: ea sola neque datur dono, neque acciptur."
"24 Sordidum me, et incultis moribus ajunt: quia parum scite convivium exorno, neque histrionem ullum, neque pluris pretiicoquum, quam villicum habeo."
"25 Quae mihi lubet confiteri, Quirites. mam et ex parente meo, et ex aliis sanctis viris ita accepi, munditias mulieribus, viris laborem convenire; omnibusque bonis oportere plus gloriae, quam divitiarum esse; arma,"
"non supellectilem, decori esse."
"26 Quin ergo, quod juvat, quod carum aestimant, id semper faciant: ament, potent: ubi adolescentiam habuere, ibi senectutem agant, in conviviis, dediti ventri: sudorem, pulverem, et alia talia relinquant nobis, quibus illa epulis jucundiora sunt."
"27 Verum non ita est: nam ubi se flagitiis dedecoravere turpissimi viri, bonorum praemia ereptum eunt."
"28 Ita injustissime luxuria et ignavia, pessimae artes, illis, qui coluere eas, nihil officiunt; Reipublicae innoxiae cladi sunt." ]
page 83, image: s087Sed procul a vero distant inflata tumore
Pectora: quae potuit, majorum cura reliquit,
Divitias, ceras, nomen toto orbe superstes.
At non et virtus natis a morterelicta est;
Nec potuit. dono cum cetera plurima dentur,
Non datur haec, non accipitur: manet unius una.
Incultos in memores sordesque reprendunt,
Quod minus ornatas sterno in convivia mensas,
Quodvillaemimos postpono unctamque culinam.
Quae non inficior: nam quondam sic genitor me,
Sic me saepe alii sancta virtute verendi
Instituere viri, quorum vox haec erat una:
Femina munditias, vir discat amare labores:
Nemo opibus plus quam pulcro ducatur bonore:
Arma decus pretiumque addunt, non lauta supellex.
Quis vetat ergo illos sua quaerere gaudia semper?
Eja litent genio, potuque et amore fruantur!
Quod juvenes didicere, senes sectentur, et inter
Pocula se ventri dedant, stimulisque pudendis:
Sudorem nobis, nobis os pulvere nigrum,
Et quidquid durata exercet membra, relinquant:
Haec satiant animos plus quam convivia nostros.
Haec quoque detrectant! Cunctis ubi flagitiis se
Implerunt animae turpes, haec sola bonorum
Praemia degeneres ad sese avertere certant.
Sic geminae pestes, queis nulla nocentior usquam est,
Luxuria et languor, sibi dedita pectora nullis
Cladibus afficiunt; at te, proh crimen iniquum!
Vulneribus diris, insons respublica, laedunt.
page 84, image: s088Non fraudabo Lectorem elegantissimo carmine, quo hanc ipsam Marii Orationem e Sallustii verbis expressit Jacobus Vanierius. In ejus Epigrammatis Moralibus hi extant Hendecasyllabi, quos, quoniam raro occurrunt, et comparationis utilis ac eruditae occasionem hic praebent, operae pretium facturus mihi visus sum, si adjungerem.
[ "Quod nec dives opum, domo nec ortus"
"Clara, militiae gradus per omnes"
"Armorum decus artigi supremum;"
"Solent carpere dente me maligno,"
"Qui luxu vitiisque diffluentes,"
"Sic vivunt quasi respuant honores:"
"Sic rursum, quasi vixerint honeste,"
"Virtutis pretium ambiunt superbi."
"Qui nostrae volet invidere laudi,"
"Bellis invideat periculisque,"
"Quibus partus honos mihi e parentum"
"Ostentant titulos imaginesque,"
"Suum qui nihil unde glorientur,"
"Praeter nomen, habent: ego triumphos"
"Ego signa meo cruore tincta"
"Monstrabo: spolia, urbium ruinae,"
"Multo vulnere corpus exaratum,"
"Haec insignia sunt imaginesque,"
"Mea haec nobilitas; mihique vestris"
"Honos ut Proavis per arma coepit."
"Malo nobile condidisse nomen,"
"Quam patrum meritis mihi relictum,"
"Inerti decus inquinare vita."
"Malo me patre gaudeant Nepotes,"
page 85, image: s089
"Quam si sub stygio puderet Orco"
"Meos degeneris patres Nepotis."
"Laus est vera, suis sibi periclis"
"Quam quisquis peperit; suumque nomen,"
"Suos qui proavos genusque jactat,"
"Claris alterius superbit actis." ]In Opusculis Jac. Vanierii, ex editione nova Parisina, 1730; inter Epigrammata Moralia.
X. SPECIMEN SECULI VERBORUM.
[Superius seculum verborum erat; nostrum est rerum.] Voltarius.
Specimen seculi Verborum. Lycander Melisso S. P.
LEgo Ciceronis ad Atticum epistolas, eo nomine mihi carissimas, quod latinissimas. Sed haereo nonnunquam, nec auctoris mentem satis assequor, historiae notitia destitutus, aut linguae. Exemplum cape e duobus locis, quos explicandos tibi propono hodie, hesterna lectione deprehensus. Epistola erat in Editione Operum
page 86, image: s090omnium Ciceronis Hervagiana, quae Basileae prodiit anno 1534, ordine decima tertia libro primo ad Atticum. In ea cum de Metello dixisset, consulem esse egregium, exceptionem hanc addit: [ "sed imminuit autoritatem suam, quod habere dicit caussam promulgatam. Illud idem de Clodio avet." ] Sed Editiones aliae, quas consului, vocabulum avet emittunt. Ego vero, sive id addam, sive abjiciam, nihil video. Paucis deinde interjectis, de Pompejo ita habet: [ "Pompejus tegulam illam pictam silentio tuetur suam." ] In aliis vero exemplaribus non tegulam, sed togulam video. Tu, quem utrique loco subjectum esse sensum judices, pro tua humanitate et amicitia perscribas rogo. Vale, et meam interrogandi libertatem tuae bonitati imputa, quae provocavit. Dilingae, 27 Nov. 1743.
Melissus Lycandro suo S. P. D.
FErtile solum est Cicero, e cujus uno alterove nobis versu ampla hodie messis nascetur. Initium ab eo loco ducam, qui prior in fonte occurit, de Metello. Tullis ergo in illa ad Atticum epistola duas Clodii caussas attingit, ambas gravissimas, ambas odiorum inter ipsos immortalium effectrices. Earum altera est de violatis a Clodio Bonae Deae sacris: qua in caussa cum ipse Cicero, vir tantus, et consularis, testimonium adversus reum dixisset, absolutus est ille tamen corruptis suffragiis, et, ut
page 87, image: s091noster hic, [ "afflicta respub. est empto constupratoque judicio." ] atque haec consulibus superioribus, paulo post Attici Roma profectionem. Coss. deinde Metello et Afranio, iis ipsis, quibus haec exarata est Ciceronis epistola, coepta est caussa Clodii altera, quae periculi minus, sermonum et strepitus etiam plus haberet. ea fuit de Clodii a patriciis ad plebem transitione: quam quidem legibus Romanis alienam et iniquam fuisse cum alibi docuit Cicero, tum hic obiter ostendit, cum narrat, reclamasse sein senatu. ae tum subjungit nostrum hoc ipsum de Metello: quod quidem in aliis editionibus aliter esse video. Manutii Veneta sic habet: [ "imminuit auctoritatem suam, quod habere dicit caussam promulgatam. illud idem de Clodio." ] celeberrimi autem Petri Victorii gallica lugdunensis: [ "quod habet, ut dicit, caussam promulgatam. Illud idem de Clodio." ] et haec quidem eodem recidunt: sed loonge divertit maxima Parisina, eademque emendatissima, Dionysii Lambini: [ "imminuit auctoritatem suam, quod habet dicis caussa promulgatum illud idem de Clodio." ] Ego Lambinum sine dubio sequor, qui, vel ipso fatente Lipsio, longe princeps fuit Criticorum eorum, qui in recognoscendis ac restituendis Veterum codicibus operam posuere. Quo sensu locum accipiam, veluti per gradus quosdam expono; ac primum, quid sit promulgare. Promulgo, inquit Festus, veluti provulgo dictum est, idemque erat ac expono, propono, in conspectum do. Qui enim
page 88, image: s092legem rogaturus erat, is eam, domi a se scriptam, loco primum publico promulgabat, id est, proponebat affixam, ut legi ab omnibus et expendi posset, jubendane lex esset, an antiquanda. Promulgatio porro esse debeat trinundinum, seu trium nundinarum, quod est XXVII dierum spatium: ut etiam pagani homines, qui non nisi nundinis, iisque non singulis singuli, commeare ad urbem solerent, de lege ferenda cognoscerent. Neque vero legem, etsi hoc modo promulgatam, perferri deinde semper contigit: plura enim erant, quae impedirent, ne lex, etiam promulgata, ab auctore suo rogaretur; si quis tribunorum plebis intercessisset; si auctor ipse, consilio, auctoritate, meru, quoquo modo permotus, mutasset consilium, legemque refixisset; si consul pro potestate exemisset dies comitiales, quibus solis agere cum populo fas erat; demum, si auspicia et religionum ratio varia obstitisset. Jam quid est dicis caussa? Vir latine doctissimus Facciolatus, dicis, inquit, [ "caussa quid fieri dicitur, quod nulla alia caussa fit, quam ut factum esse dicatur, id est, quod non serio, sed perfunctorie fit, nec ut officio fungamur, sed ut functi videamur." ] Et utitur hac locutione Cicero locis pluribus. Haec praefatus, locum ipsum ita interpretor. Ait Cicero, esse quidem Metellum consulem egregium, ipsiusque amantem; imminuere tamen suam ipsius auctoritatem, quod legem ab Herennio male promulgatam, ac pronde irritam, tamen ferret ac dissimularet,
page 89, image: s093ac pro certa et promulgata haberet, cum posset vel consulari auctoritate, vel suo aut suorum consilio impedire; facere id autem illum dicis caussa, i. e. ne impedire voluisse ipse diceretur: cum enim Clodio principes facerent senatus, Caesar, Pompejus, Crassus: nolebat scilicet Metellus rei non maximae gratia se in discrimen committere, et alienis litibus se implicare. At Cicero modis omnibus premebat Clodium, et hanc ejus transitionem fortassis eo etiam studiosius impeditum ibat, quod mala inde sibi nascitura praesentiebat. hinc enim extitit deinde Tribunatus ille Clodianus, et ex hoc exilium Ciceronis. Qui legunt hoc loco caussam promulgatam, hac eadem explicatione utentur: sed iis erit reddenda ratio de verbis, quae subjiciunt: illud idem de Clodio. nullius haec sensus sunt. quid enim aliud scripserat adhuc Cicero, nisi de Clodio? aut quam comminisci possis caussam, quam promulgatam a Metello haberi dicat Cicero, si ea clodiana non est? quodsi haec est, quomodo repente in duas dividitur? itaque nunquam dubitavi, quin repudiata Manutii et Victorii Lectione standum esset Lambiniana, si vel antiquorum exemplarium fides abesset: demum vero deprehendi, etiam hanc suffragari judicio meo: Lambinus enim in rationibus emendationum, quas re judicata consului, ad hunc locum simpliciter et rotunde definit: [ "sic legendum est." ] quod ille, nisi certissimis monumentis rationibusque instructus non solet:
page 90, image: s094disputator est enim honestissimus, et in hac ipsa epistola lectionem Victorii, etsi a sua diversam, tamen haud improbare se dicit. Tandem jam a lege ad togam. Toga picta triumphantium erat, coloris purpurei, auro intexto: quo quia sive stellarum, sive rerum etiam aliarum imagines fingebantur, acu pictae, nomen vesti inditum togae pictae. Itaque e Ciceronis hoc loco evaserit facile, qui dixerit, togam pictam Pompejo tribui, quod ille tres jam suos triumphos ante Metellum et Afranium Coss. retulisset; eodem adeo sensu a Cicerone hic scribi, quo deinde est factum ab Lucano, qui l. 9.
[ "insignia Magni,"
"Armaque, et impressas auro, quas gesserat olim"
"Exuvias, pictasque togas, velamina summo"
"Ter conspecta Jovi." ]Sed, ut dixi, evaserit sic interpres, non exhauserit. Verus igitur sensus jam altius est repetendus. Toga picta privato nemini Romae, in Repub. quidem, unquam permissa est gestanda pro arbitrio, praeterquam Paulo Aemilio, et Cn. Pompejo. Reprehenditur ergo a Cicerone Pompejus, quod singularibus a repub. ornatus honoribus, satis haberet, eos tueri, involveretque se sua illa, quam irridens hominis vanitatem togulam appellat, parum sollicitus, quid expediret, dum eos ne offenderet, qui privatim honori ejus obesse possent: id enim eo loco deplorat, neminem jam Romae,
page 91, image: s095ne per somnium quidem, reperiri posse hominem civilem, ut graecis verbis praemiserat. Testimoniis onerandam expositionem non censui: habeo e Livio, Plinio, Vellejo, Dione, Dionysio Halicarnasseo, Ausonio, Appiano, Aurelio Victore, alliis. Satisne illusi patientissimis oculis tuis? Gaude, Gaude! littus vides; imo tenes. Vale optime, mei, ut facis, amans, studiosus, memor. Neoburgi ad Danubium, Idib. Decembr. CIC. IC. CCXLIII.
SECULUM VERBORUM, A. Persii more et ore laudatum. Argumentum Satyrae.
I. MIserum fuisse Seculum, quo sola, vel certe potissima, cura verborum fuit, rebus neglectis. Virgilii, Homeri, Ciceronis, Curtii, Pindari membra quaerebantur, spiritus ignorabatur.
II. Superstitiosa de membranis sollicitudo. Ex Ovidio Cnippingii exemplum.
III. Tota plaustra Commentariorum, a Gronovio in Livium, ab aliis in alios latinitatis auctores edita, solius latinitatis caussa.
page 92, image: s096IV. Ingentes de inutilibus contentiones. ut illa, sitne Aeneidos Virgilianae principium Arma virumque cano, an Ille ego qui quondam etc.
V. Plura ejus generis, praesertim apud Caelium Rhodiginum magno numero. Initio fastus ridetur Jul. Caes. Scaligeri, a Burden cognominati, qui meliorem se latinitatis magistrum ipso Varrone praedicare non erubuit.
VI. Eruditionis vanae studium improbum. de veterum crepidis: de togae Romanae forma: Juno, an Diana, Lucinae nomine intelligenda.
VII. Damnantur Priapea Scioppii, et quicunque amatoria Ovidii, ac libidinosa Petronii ante omnium oculos exposuerunt, et illustrarunt.
VIII. Operosa sedulitas in disquirendis literulis, quasi rei cardo in his verteretur. Marii Nizolii Thesaurum Ciceronianum, utilissimum latinitatis studio opus, perperam tamen interpretati illi, quibus nil nisi Tullianum in latinitate probatum.
IX. Notantur, qui latinum sermonem solum tanquam unicum omnis literaturae domicilium colunt, quasi libri omnes, linguis aliis scripti, herbae duntaxat Nicotianae, seu tabaci, involucra fieri mereantur.
X. Seculo Verborum nemo doctus erat, nisi qui hebraice, chaldaice, qui punice, et syrice, et arabice sciret, et utique graece
page 93, image: s097ante omnia. Henricus Stephanus uxorem quoque, et liberos, famulosque latinae graecaeque linguae studio torquebat: ac ne ancillas quidem domi suae alio nisi latino sermone uti sinebat. Quid interest denique, ancora ex graeco fonte derivetur, an, quod Caesar Scaliger mavult, anchora?
XI. Laudanda et verborum cura, non sic tamen, ut sit praecipua. Rebus, rebus, et naturae intelligendae animum impendamus. Omnis Delrii copia, in Senecam Tragoedum scribentis, etsi pererudita, tantum tibi non proderit, quantum breves Petri Cornelii, aut Antonii Clausi, suismet Tragoediis additae animadversiones.
XII. Prae Salmasio commendantur Renati duo. Rapinus de Literis Humanioribus, et Bossuaeus de Poemate Epico.
XIII. Diffusi commentarii, et eruditione undique corrasa pleni, plus fastidii, quam emolumenti afferunt.
XIV. Laudanda in Seculo Verborum diligentia: grates majoribus agendae, quod Graecos Latinosque Auctores nobis perpurgatos reliquerunt, quod Commentarios, quod Lexica omnis generis usui nostro congesserunt.
page 94, image: s098SECULI VERBORUM LAUDATIO, Stylo Persii.
I.
O Veterum curas! o quanta est gloria Verbis!
Haec ex Andino, caeco haec ex principe graii
Carminis, immenso haec ex Arpinate petebant.
Huc omnes remos, huc omnia lintea tendunt:
Sollicitusque Gyas, respectans littora, clamat,
Altum alii teneant: portu conduntur in uno
Aerataeque ducum prorae, tenuesque celoces.
Conjector quicunque bonus numerare vetustas,
Et conserre notas potuit, ceu somnia caeca,
Monstratur digitis populi Tyrrhenus haruspex.
Scilicet haec intus meditari cura lucernis
Testibus, exesosque apices fugiente litura,
Relliquias blattarum, ad triste vocare tribunal.
Ille sedet judex truncati vertice Rufi,
Pindaricas hic censet opes in pellibus atris,
Docti ambo rugas dissolvere membranarum.
Harum committunt paria, has interprete vitro
Pulveris excutiunt hostes, et crimina librant.
Mira fides! tu, codicibus qui vinceris octo,
Septenis subnixe, tamen mutire vicissim?
Fige crucem, puer, i, ducatur litera: damno,
Tollatur. Regnant, intabescuntque Catones.
page 95, image: s099II.
Audin'? Cnippingus solio sic infit ab alto,
Nasonis quintum scindens, miracula promit
Dum sua Cephenum medio Danaeius heros
Agmine commemorans; fremidâ regalia turbâ
Atria complentur: nec conjugialia festa
Qui canat, est clamor; sed qui fera nuntiet arma. [note: (a) B. Cnippingius in Ovidianis Metamorphosibus, quas formis Hackianis Lugduni Batavorum edidit 1670, libri V principium tale posuit: ["Dumque ea Cephenum medio Danaeius heros"
Quae subjecto commentario sic illustrat: [ "FREMITU REGALIA TURBAE ATRIA COMPLENTUR. Florentinus S. Marci, Urbin. pri. Palat. pri. Vatic. tertius et quartus Medicei, primus et sec. Moreti, Arondel. et quatuor alii, fremida turba. quod non est de nihilo. apud Drepanium Florum famidudus occurrit. Vel famido gratas vertat ab ore dapes.
"Agmine commemorat; fremida regalia turba"
"Atria complentur: nec conjugialia festa"
"Qui canat, est clamor; sed qui fera nuntier arma." ]
Flammidi voce usus Apulejus. rubidus apus Plautum non semel. cibus ninguidus apud Prudentium Cathemer. Hymno VI. pro quo alii codices pinguidus. mox connubialia festa rectius unus Basileensis, Calandrae Excerpta, tertius Palat. et Bersmanni codex, quam quod in vulgatis et plerisque scriptis, conjugalia. quod contra metri legem est. primus tamen Palat. secundus Vatican. prior Erfurt. et sex. alii conjugialia non male. sic lib. VI. v. 536. conjugialia jura. et lib. XI. v. 744. conjugiale foedus. ubi veteres plerique pari modo perperam conjugalia et conjugale. Heins." ]]
page 96, image: s100
Audi, inquam, Batavum: fremitu regalia turbae,
Sic vulgus: Florentini sed pagina Marci,
Codexque Urbinas, primusque Palatinorum,
Cum Vaticano primo, nec non Medicei
Tertius et quartus testes, geminique priores
Moreti, Arondeleus, queis quatuor adde
Praeterea, fremida mihi complent atria turba.
Id non de nihilo: Florus quoque raptus ab umbris
Ore dapes famido vertit: tum flammidus aurei
Ex Asini stabulo: rubidos Plautina theatra
Dant plures: et quem condit Prudentius auctor,
Ninguidus ille cibus, seu pinguidus allicit ora.
Non haec jure movent? Mox connubialia festa:
Nam suadet Basileae auspex, Excerpta Calandrae,
Quique Palatina in gaza se tertius offert,
Et Bersmanne tuus: quid conjugalia? crimen!
Expiet hoc quisquam pulmone et lactibus unctis
Musarum ad statuas? atqui sic rudere turbam
Audio: Dii melius! rursusque Palatia primo
Succurrunt trepidis, Vaticanumque secundo,
Et, cum sex aliis, Erfordia docta priore:
Illi etenim leges, et conjugialia servant
Festa pii: noster ceu conjugialia jura
Clamantem posthaec faciet Pandione natam,
Undecimoque loco ceu conjugiale sacravit
Mutatae Halcyones foedus, Ceyce recepto.
page 97, image: s101
Hos quoque flagitio temerabat syllaba nexus
Rupta pari, proh perniciem, certasque ruinas!
Circaeas facies nisi dextera tolleret HeinsI [reg: Heinsii]!III.
Non secus atque oculo plumbum si destinet uno,
Et nigrum ex medio designet providus albo,
Anxius intendit curas Gronovius omnes,
Et metam antecapit, muito deprendere visu
Callidus, et qui sit Patavini certior haeres,
Et quo spes jubeat conamen vertere summum.
Hoc fudit studium Variarum millia mille,
Dum verrucosus tineis Victorius escam
Comparat, et dicta Indigetum Turnebus acervis
Aggerat, ut primus Cicero trahat agmina tota,
Macrobio claudenda, supervacuoque Vopisco.
Hic barbam vellit reliquis oculatior unus,
Illinit et miseris ridens collyria lippis.IV.
Arma Virumque Maro castrorum in fronte locarit,
An magis Ille ego qui, concussis quaeritur armis,
Ceu capienda iterum fabri sint Pergama Phoebi.
Bilbilitanus adest, bellum in sociale vocatus,
Binaque tela ferens, quibus Arma virumque tuetur
Martius, atque hostem multa vi fervidus urget. [note: (b) Joannes Ludovicus de la Cerda, in l. I Aeneidos, verum ejus principium agnoscit: Ille ego, qui quondam etc.
idque tam fidenter, ut subjicere non dubitet: [ "quod statui, certum est." ] Refragantur acriter multi, ad duo illa provocantes Martialis epigrammata, I. VIII quinquagesimum sextum, et l. XIIII 185. Addunt Ovidii, Persii, Sidonii Apollinaris, Vegetii Testimonia. ]
page 98, image: s102
Ille etiam pugnam tenerorum lusor amorum,
Arma virumque toris miscens, tentare jubetur.
Tu quoque, Sidoni; tu, Persi, carminis hujus
Dux mihi; militiae tuque o veterane magister,
Armipotens Vegeti, sub signa coire timenda
Cogimini: pugnat contra Cerdanus anhelans,
Nec quondam gracili modulantem carmen avena,
Gratumque agricolis pelli sinit: hostica strident
Classica: miscetur pede pes, doctusque viro vir.V.
At victor turget veluti cute perditus: et se
Majorem Varrone docet Burdonia proles.
Qui didicit, quoties iteret cantata relapsus [note: (c) Extat propria [ "Dissertatio Philologica de Tavtologia Homeri" ,] auctore [ "August. Petro Bornemanu, Schoenebecca-Magdeburgico." ]]
Maeonides, hoc scire suum nulla tibi vendat
Iliade, te dignus sibi cedro ac aere videtur.
Me miserum, si non teneam, Floralia quare
Ludorum numero Populus Patresque togati
Addiderint, aut cui se Fornacalia Divae
Debuerint olim; vel cui Quinquatria mensi,
Cui assignentur sumosa Palilia flammae,
Num foeni agrestis, num straminis. O ego laevus,
page 99, image: s103
Quem non sub serula Rhodiginus reddere jussit,
Quot socios Ithaco mutarit filia Solis,
Mittero setoso grunnitum e gutture doctos;
Quodve cani nomen, dominum qui in regna reduxit,
Quodve nigri raptoris equis; an Cynthia bobus,
An tacitis mannis gelidum per inane vehatur.
Haec siquem fugiunt, exploso protinus albas
Addunt auriculas, quas multa cicionia pinsat.VI.
Hos o venosos ingenti pondere libros,
Musarum o soboles, versa noctuque diuque!
Hi quondam explebant animos, felicibus annis,
Queis mage captabant haec mitia crustula docti,
Unctus quam succos acipenseris helluo lambit,
Aut pinguem gaudet turdorum nosse salivam.
Hoc se fermento subigebat nobile quodvis
Ingenium: nitens, examenque improbum in illa
Castigans trutina, schola frangebatur in istis.
At quantum decus est, quam dignum ardente metallo,
Post dirum exposuit cum tertia luna laborem,
Mutato toties cornu: quae forma latinis,
Vel que Myrmidonum crepidis, Dolopumve sagittis;
Quisve togae fuerit Romae sinus, imaque margo
page 100, image: s104
Flexu quadrato staret, flueretne rotundo;
Lucinae officium soror et matrona tonantis
Impleat, an triplex Ephesini antistita templi.
Eja age, cresce libens isto caprificus in agro,
Poma quidem non ulla ferens, sed opima vetustis
E seclis spolia, et cana de gente trophaea.VII.
Hic aliquis, primo cui sanctum et nobile fecit
Hellespontiacus nomen deus, abdita profert,
Et juvenes juvenis vocat ad mysteria Cypri.
Non nunc illustris caeci pueri ille minister,
Et Veneris legislator? de littore Ponti
Exilio fessum revocant, praeceptaque luce
Perfundunt nitida. Nunc non cinis ille PetronI
Felix? non chartae donavit crimina Minos?
Grammatici laudant bis deni, avulsaque Penthei
Membra legunt tumulo. nunc non ignominiamque,
Et maculas omnes, stabulumque Cupidinis altum
Disjicient zephyri faciles, eque ossibus ipsis
Nascentur violae? librum tumulare decebat,
Communive rogo domini cum corpore praedam
Dedere: vos, Capri, foetentia fragmina turpi
Eruitis studio, promptisque incendia tectis
Dividitis? vestri o obscoena infamia secli!
Digni, Nasonis quos Pontus inhospitus olim
Abstulerit, strictoque angustet fibula nexu!
page 101, image: s105VIII.
Sic isti chartis miseris, interprete penna,
Multi illudebant, donec lapidosa chiragra
Distorsit dextram, vindex aequissima Pindi:
Verum aliis melior stimulos subjecit acutos
Gloria, linguarum ut defossa cadavera pridem
Extraherent specubus, lentoque labore perirent.
O fibras chalybique pares, duroque adamanti!
O patiens oneris tergum! o constantia secli!
Credo equidem, citius rigido demessuit ense
Agmina Cimbrorum Marius, rediitque triumphans:
Alter quam Marius loculis inclusit ahenis
Ordine sollicitus digesta vocabula certo,
Et quotquot Cicero sermonis membra reliquit.
Ille quidem proceres inter, lectoque recumbens
In citreo: plebi minor est oblata voluptas,
Et stratum inferius. Mandata est saxea multis
Arbitrio Phoebi provincia, sive metalla
In nova damnati, docti memorabile nomen
Emerunt lapides omnes versando sepulcris,
Nummorumque manum foedando aerugine: quare?
Ut scirent, squama an lorica fidelis et auro, [note: (d) Virgilianum de Bitia carmen est l. 9 Aen. [ "Nec duplici squama lorica fidelis et auro Sustinuit." ]]
page 102, image: s106
An duplici squamma fuerit. neque cura pudenda
Exagitat quendam, qua sit ratione perite
Solicitus, num sollicitus mage: litera torquet
Ancipiti ferventem aestu, pectusque fatigat.
Laeli! quas oculis alienis colligis escas?
Quis tantum a Caliga speraret militis unquam? [note: (e) Disputatio peculiaris de Caliga extat in Operibus Laelii Bisciolae, T. 2 Hor. Subsec. l. 17 ad calcem. Popularis quoque ejusdem Nigronus librum edidit singularem de Caliga. ]
Et dubitamus adhuc solerti extendere cura
Ingenium, Caligam in totum duxisse volumen
Si potuit latiae scrutator Laelius artis?
Non unam sinerent vigiles obrepere vocem,
Quam non Fronto acer, non Gellius ipse probaret.
Tu si tentares fucosam obtrudere mercem,
Tam nossent, tamque indigne tua crimina ferrent,
Quam siquis casiam ceraso corruperit unctor.IX.
Quid magis ex merito? nam tota scientia regnum
In Latii tenuit conclusum finibus almis:
Hos extra quidquid jacet, est Boeotia crasso
Aere suffocans, pinguique relicta Minervae.
Eloquium Latio, Latio Saturnius uni
Plectra pater, Sophiamque dedit, mentemque, decusque.
page 103, image: s107
Cetera rus: quidquid non est Romana propago,
Id linguae, quantum sitiat canis Anglica, tantum
Rideat, et nondum lectum sibi temnere Momus
Incipiat, tritoque togam donare Nicoto.X.
Excipe Mopsopias voces, et quidquid Apella,
Chaldaeusve asper rauco de gutture stridet.
Hos posse, ac Poenos sermone referre, Syrosque,
Aut Arabes, illius erat nova gloria Secli.
Non te dignetur Stephanus, Stephanive salute
Uxor, Cecropium ni posses *x*a*i*r*e sonare.
Nam quis Palladio ferretur numine dignus,
Stirpitus ignarus, quid Bdellion, aut Tragopogon?
Illum Budaeus fugeret ceu triste bidental,
Non aequaturus pretio caput unius assis.
Et fuit in media quondam Graecostasis Urbe:
E qua forte redux, Quid tu nunc? inquit acerbe
Helladius: cur hoc peccas? cur anchora scribis?
*a*g*k*u*ra en nihil aspirat! fuge, rejice sontem
Literulam, graeco nusquam de fonte cadentem.
Ohe o mentis inops! contra reclamitat audax
Scaliger: an bardus tetigisti limen Achivum,
Talia qui jactes? age, num Pandionis arces
Ignotae, vervex, tibi? me, me disce magistro:
*a*g*x*u*ra antiquis non aspiratur Athenis?
page 104, image: s108
Non recti finisque extremumque Attica lingua est?
Sic ille emota bacchatur mente, mero ceu
Insanae Eviades, Trieteride sacra petente,
Non ulli laesae, exululant, thyrsumque minantur.
Haecne merebatur, proh Jupiter! halitus unus,
Ut velut e plaustro convicia crassa volarent?
Ancora de prora jaciatur, an anchora, quid tum?
Quid vocem tollis, Caesar, quasi Caesare major,
Qui decies quinis conflictibus abstulit hostem?
Pinge duos angues, ait, Helladioque bibenda
Pocula ceratri tria porrige: sic genuinum
In misero fregit victor, bellumque patravit.XI.
Est aliquid, rutrum cepisse, et rudera graeca
Discussisse manu: sed non haec summa salutis,
Non est materies albis aptanda quadrigis.
Gaudia vestra modum teneant, neque nubila tranent.
Lipsius edictum praetor dedit, et tibi caussam
Addixit facilis: digito compesce labellum.
Augur Lambinus, ne damnarcre tabellis,
De caelo si servavit: tibi plaude modestus
Ipse domi: sed quid terras, mare, sidera misces?
Sordida num tanti est vulsis membrana capillis?
Nondum etiam pulsata tibi penetralia rerum:
Non monitus ullos infudit, ponere totum,
Metirique uno partes qui fine doceret:
page 105, image: s109
Nondum naturae facies tibi visa, nec ultra
Verba sapis. Quanquam Senecae plorabile quidquid,
Eliquat interpres, flumen qui nomine praefert;
Ampullas, et sesquipedalia signa doloris
Testibus amplificat quanquam, spissatque volumen:
Amissa rerum compage, ignarus hiabis,
Nec tantum referes, cornu dum copia vertet,
Quantum pagella traheret Cornelius una,
Aut Stilicone dato, dubioque Themistocle, veri
Qui docuit leges non ignorare cothurni.
Non hic, ut Annaeus, jussit cantare dolentes,
Qui pictos ipsi se naufrago in assere portant.XII.
En pallor, seniumque! hic est Salmasius ille?
Assiduis quem si digitis contrivero totum,
Suffusas radiis nebulas Helicone remissis
Legero. Quam malim bis terve audisse Renatum,
Aut hunc, qui vates omnes distinguit, et omnes
Historicos, propiore nota, Suadamque revelat;
Aut illum, solas heroi carminis artes
Qui duce restituit Flacco, natoque Stagiris?XIII.
Haud equidem moles mihi commentaria laudat,
Quae fessum me dimittant, vanisque moratum
In spumis: oculos cruciat sartago loquendi.
page 106, image: s110
[ "Hostem cum fugeret, se Fannius ipse peremit." ] [note: (f) Martial. l. 2 epigr. 80. ]
Hoc mihi si mordax narravit Bilbilitanus,
Cur mihi nolenti gens Fannia stemmate longo
Tota recensetur? quam Guilandinus in unum
Congessit, nescire juvat. quid somnia Caji
Invitus per te consul mihi Plinus affert?
Caepio, dic verbo, se Fannius ipse peremit:
Nil ultra posco: Tranquillum cur mihi lentus,
Macrobiumque crepas, praeceptoremque Neronis,
Vellejumque una? quid chartam denique fulcis
Confusa illorum posita strue, qui sibi letum
Infausta peperere manu? cur Annibal hic est?
Cur Cleopatra perit? ferrum cur splendet Othonis?
Quid me Uticam revocas? quorsum mihi fata Neronis,
Et quos sexcentos prodis toto orbe refossos?
Absque his efferri, rogo te, num Caepio noster
Non poterat? cur occidis me simplice versu?XIV.
Haec qui vitarunt Verborum crimina Seclo,
Qui non per silices, non per divortia lata
Praecessere duces, multoque labore modesti
Straverunt iter aequatum, praeconia poscunt.
Tu cave, quisquis eris, petulanti splene cachinno
page 107, image: s111
Dilaudanda sequi! proavorum industria solers
Stertentis justo notat ora pudore nepotis.
Gratus ego curas, majores, praedico vestras,
Quae si desierent, quam nostra haec serperet aetas!
Subductis veluti fulcris sors nostra jaceret,
Barbariem nisi tersisset pia dextra priorum.
Salvete, o proceres, o nostri commoda secli!
Quod nostris praesto manibus purgata vetustas,
Pagina quod certa est: Latii quod prompta supellex,
Quod tota Argivum ditat nos lingua superstes,
Ordinibus digesta suis: quod flexibus error
In labyrintheis, aut quod mora nulla retardat:
Quod non jam salebrae, praeruptaque mille locorum
Obstiterunt, purumque solum reperere minores:
Muneris id vestri est, quae si benefacta malignus
Detrectat factus, precor, o Themis aequa, superbum
Exue praesidiis, quae patrum tradidit ardor:
Sentiat infelix majorum dona carendo.[ "Secreti loquimur: tibi nunc, hortante Camoena,"
"Excutienda damus praecordia." ]PERS. Sat. 5.
page 108, image: s112XI. ARDEA, LUDUS. Praefatio.
FAmiliare multis Ludi genus, quod ab Ardea nomen traxit, numeris includere libuit: neque magis argumenti siccitas ab hoc proposito me avertit, quam olim in Miscellis Literarum Humaniorum (L. II Art. IV) ne Ludum Latrunculorum versu persequerer. Tesseris quadraginta hic Ludus absolvitur, quas ordine enumero: et quoniam aliae aliis infestae sunt, et exitiosae, de periculo insidiisque admoneo. Sic Pisci metuendus Piscator est, Lepori Canis, Gallinae Vulpes. Saepe et perniciem, quam aliis comparant, ipsi incurrunt, ab hoste alio strati: nam et Mus, dum Caseum absumit, non raro a fele corripitur; et Cervus, modo Serpentis victor, telo Venatoris dejicitur; et Perna, quae pavidum Judaeum in fugam conjicit, Coci ferro succumbit. Terribilium vero omnium, etiam in joculari hoc mundo, terribilissimum Mors est: quae quoties in conspectum venit, fatali vulnere viventes omnes trucidat. Columnae Ludi cursum inhibent, et stare cogunt: Cancri occursus retro omnes vertit: transilire ad proximum Equus jubet. Regnum Ludi occupavit Ardea, sola immortalis, sola invicta;
page 109, image: s113cui obesse nec Aquilae vires, nec Reguli fraudes possunt. Sed jam ipsas pugnantium imagines videamus.
ARDEA, LUDUS.
Eja! quater denis qua nos vocat orbita signis,
Ardea qua ducit, cursu ludente feramur!
MORIO se GEMINUS primis in finibus offert:
Quos haeres clavae sequitur JUDAEUS Apella.
Ille fugit: trepidum pinguis nam terret Hebraeum
PERNA, loco pellens. sibi quam COCUS, auctor edendi,
Vendicat, et mensae spolium designat opimum.
CASEUS extremae sese infert gloria mensae:
Insequitur tamen hostis edax, dentemque parat MUS.
Ni caveat miser heu! lacerabit proxima FELIS.
Vos quoque, flumineae, ludo succurritis, undae!
PISCIS adest! medio qui dum se gurgite jactat,
PISCATOR cladem minitatur arundine sumpta.
Proximus en ripae collis: LEPUS ardua tentat
Culmina: veloces pedibus timor addidit alas:
Nam sentit properare CANEM, morsusque parare.
Nec minus et GALLINA timet, servatque cohortem
Sollicita, et praedas meditantis conscia VULPIS.
page 110, image: s114
Quisquis es, haec dumeta cave! latet ANGUIS in herba.
Is tamen ipse perit, CERVO data praeda sequaci.
Invita sed quid praedaris, Cerve, Diana?
En tibi fata ferens secat aera missile plumbum,
VENATOR quo te supremo munere donat.
Hic quoque Parca premit! Quid cessas, paster, in umbra?
Incustoditam fasne est errare BIDENTEM?
Nonne vides? LUPUS ecce! Lupus ruit improbus ira!
Ponite corde metum: Ceres haec spectacula tollit,
Nigra Ceres: nigrum praetendit dextera VITRUM,
LUTHEROQUE avido spumantia dona propinat.
Quis novus obtusas clamor mihi verberat aures
RANA loquax! raucum guttur non ante tacebit,
Quam te unco rapiat regina CICONIA rostro.
Siste precor, rapidum cursu qui perpete gressum
NUNCIUS acceleras! lassatum invitat amici
Umbra haec HOSPITII: vocat ipso in limine Bacchus.
Tu quoque, quid volitas? tecto fecede, COLUMBA:
Imminet ACCIPITER, jamque altas circinat auras.
page 111, image: s115
Quid SOLEAE ferrum? mulumne ornabit, equumne?
Arbiter esto, FABER, qui patre Pyracmone natus,
Incudis jus omne tenes, victique metalli.
Evolat interea jam nubibus altior ipsis
ALES AMICA JOVI, speratque elata coronam
Aerei regni: sed REGULUS irrita vota
Illudens rapit, et sublimior exit in auras.
Respicit indulgens aquilae SOL aureus orbem,
Et densis vincit radiis pellitque vapores:
Cum subito irrumpens adversis LUNA quadrigis,
Obscurat vultum, fraternaque lumina tollit.
Infert se medium SONIPES, et calcibus auras
Verberat arrectus: duri non ille lupati,
Non dextrae patiens, prensanti obnititur audax.
Quicunque occurris, ne te petat ungula, Salta!
Nec minus et CANCER, longo cava brachia curvans
Circuitu, obsistensque jubet te cedere Retro.
Herculeas siquis delatus ad usque COLUMNAS,
Immensi cernis regna haud tibi pervia Nerei:
Sta, nec plura petens, vota ambitiosa coerce.
page 112, image: s116
Quod video? trepidate omnes, quos terra creatrix,
Quos almi latices, liquidus quos educat aer!
MORS acuit falcem, Mors ultima tela minatur.
Quin etiam pejora manent, heu impius Orcus
In nos noctivagum post mortem DAEMONA mittit.
At GENIUS MELIOR gladio victore triumphat,
Et caecam suriam tenebrosa in tartara mergit.
ARDEA nunc tandem, caput huic et meta labori,
Exuperat cunctos, celsisque per aera pennis
Longe exultat ovans, quam nec fatalis arundo
Mortis inexpletae, nec quisquam territat hostis.
image: s117XII. UMBRA.
Ex Piis Desideriis Hermanni Hugonis, L. 2 eleg. 14. Experimentum, Quo Carminis Heroici Tiro doceatur, quam illud ab Elegiae stylo recedat.
"Ex noto fictum carmen sequar, ut sibi quivis"
"Speret idem, sudet multum, frustraque laboret"
"Ausus idem: tantum series, juncturaque pollet."Horatius in Arte Poet.
page 114, image: s118"Sub umbra illius, quem desideraveram, sedi." Cant. 2.
FOrs iter ignotas longum meditabar in oras,
Et bona jam coeptae prs erat acta viae.
Utque solet lassus metam spectare viator,
Credebam spatiis pauca deesse meis.
Ut coepi reliquos metiri provida passus,
Majus rat medio, quod superabat iter.
Hei mihi! tum refugae ceciderunt corpore vires,
totque nimis durus millia visa labor.
Ergo oculos caelo misera cum voce tetendi,
ferret an hic aliquis, voce vocatus, opem.
Et mihi quis, dixi, dabit hisce sub aestibus umbram?
Solis ab infesto verberor igne caput.
page 115, image: s119UMBRA.
IGnotas procul hinc via dura vocabat in oras,
Spesque jubebat iter: sed quos ardente labores
Institui superare animo, jam parte peracta
Majores terrent, et crescunt mole futura.
Ut solet exhaustus metam spectare viator,
Credebam vicina mihi jam tecta patere
Splendentis Solymae, jam turres falsa propinquas
Lumina sperabant, et non sibi visa videbant.
Verum ubi, quod superest, oculus ratione magistra
Metiri invitus coepit: jam sentio de nens,
Sentio, clamabam, spatiis decepta malignis:
Heu media nondum teneor regione viarum!
Haec ego cum gemui, tot millia cum prospexi,
Poplitibus fractis fugerunt corpore vires,
Dum laxat totos cedens audacia nervos.
Ergo oculos caelo (nec enim spes ulla dabatur
Praeterea) caelo, palmasque, oculosque tetendi,
Flebilibusque sonis Superos in vota vocavi
Propitios, siquis Divum fortasse labantem
Respiceret, siquis rebus succurreret aegris.
Nemone, dicebam, tantos miserabitur aestus?
Nemone anhelantem gelidas deducet ad umbras?
Namque gravis Phoebi radius, collectaque tela
In caput usque meum, miseram sine fine fatigant.
page 116, image: s120
Nonne vides, quicunque vides mortalia pulcri
Celsus ab axe poli, plantis quam noxia tellus
Frveat, exsuccos circum quae pandit hiatus
Arida, et accensis gradientem heu urit arenis!
O nemora, o fontes, o addita fontibus umbra
Arboreis subter domibus, dulcesque latebrae!
O ubi nunc riguae, pecorum solatia, silvae?
O ubi nunc densi, frondosa cacumina, luci?
O mihi si tendat viridantia brachia fagus,
Aut malus capiti spatiosam commodet umbram!
Audiit ille meus, toties audire querentem
Aerumnas inter solitus, pavidosque dolores.
Auxilii cupidam non unquam spreverat ille:
Sollicitum nunquam vultum, dextramque negarat:
Sed neque cujusquam mihi saepius umbra petita est.
Tum quoque non vanas passus me fundere voces,
Adfuit, et mitis placido sic pectore coepit:
Non est, qua properas, incognita semita nobis,
Non occultus amor: scimus, quae regna quietem
Sollicitare olim, pulcroque accendere voto
Ac tantas avidae potuere immittere curas.
Non latet, auxilium quodnam lassata requiras:
Mens tua caelestes Solymae respectat ad arces,
Magnificam gazis urbem, stellantia regna.
Huc cursus tibi: non aliam fas ponere metam.
Vita via est, studiumque unum per saxa, per aestus,
Ad laetas tandem Superum pertingere sedes.
page 117, image: s121
Aspice sub plantis quam ferveat arida tellus,
Siccaque semustos urat arena pedes.
O nemora! o riguae, frondosa cacumina, sylvae!
O latebrae! o fontes! arboreaeque domus!
O Utinam virides pandat mihi populus alas,
Aut caput hoc mali fronde comante tegar!
Audiit ille meas solitus lenire querelas,
Cujus erat toties umbra petita mihi.
Et scio quo properas, scio, quas, ait, arripis oras;
Et scio, quam toties anxia poscis opem.
Caelestis Solymae longinquam tendis in urbem:
Quamque agis in terris, huc tibi vita via est.
page 118, image: s122
Jamque gravat loni te tanta molestia cursus,
Et cuperea mali fronde virente tegi.
Ecce tuis venio sperata laboribus umbra,
Quamque voves, placido tegmine malus ero.
Aspicis haerentes funesta ex arbore palmas,
quosque fodit geminos cuspis acuta pedes?
Aspicis innumero laniatum vulnere corpus?
Aspieis? heu vix est corporis umbra mei,
Haec tibi quaesitam fessae dabit umbra quietem,
Portus et in duris haec tibi malus erit.
Dixerat, et vires subito rediere jacenti,
Tanta, loquente Deo, visque vigorque fuit.
Tunc ego suspiciens in sponsum lumina fixi:
Hei mihi, suspensus de Cruce sponsus erat!
Et quam [correction of the transcriber; in the print quals], sponse, inquam, haec est, quam tristis imago?
Haeccine erit capiti malus aprica meo?
Hac ego sanguinea languens residebo sub umbra?
Tu crucis infami stipite fixus eris!
page 119, image: s123
Jamque tibi vires longo carpente labore,
Dum fugit illa domus, defesso in corpore languent:
Suspiras ardens umbracula frondea mali.
Ipse ego, quid dubitas? per me solabor egentem,
Ipse ego ferventi fiam tibi malus et umbra.
Cernis, ut hinc, atque hinc ferali ex arbore palmae
Sanguineis gaudent clavis suspendere corpus?
Ut geminos mihi mucro pedes in stipite figit?
Ut numerum excedunt, membris quae vulnera strident
Omnibus, et linquunt pro corpore corporis umbram?
Haec tibi sit sedes, haec sit tibi testis amoris
Umbra recens: hic optatam reperire quietem,
Hic datur erranti malus, portusque carinae.
Vix ea fatus erat, cum numine tanta loquentis
Erigor, et subito languentia membra vigorem
Restitui sensere suum, pellique dolorem.
Suspicio, dulcem quaerens, mea gaudia, sponsum:
Hei mihi! suspensus pendebat ab arbore sponsus,
Vulneribus lacer, et profuso sanguine rorans.
Heu haecne tua est, inquam, species? qualis imago!
An talis mihi sponse venis? o tristia visu,
O ipsa graviora mihi spectacula morte!
page 120, image: s124
Haec mihi spondebas? haec est mihi malus et umbra?
Hic reparare datur vires, hic fessa sedebo?
Sanguine perfundenda tuo, veterique dolori
Adjectura novum? sic respirare potestas,
Infami ut sponsum morientem in stipite cernam?
Arbor o infelix! male fausta o dextera, quae te
Defigens commisit humo! proh impia dextra,
Purpureum insontis cupiens haurire cruorem!
Sed tamen attento si lustrem singula visu,
Tegmine diffuso foliorum exuberat umbra,
Et laetis prohibet solem stirps ardua ramis,
Invitans placidos in molli gramine somnos.
At quid ego somnos, aut qualem spero quietem?
Ah! Lacrymas potius, lacrymas haec malus et umbra
Ire jubent, grati manifestum pignus amoris.
O felix arbor, felix o dextera, quae te
Junxit humo! stellas inter radiare supremo
Dextera digna Polo: tantum mortalia vincit.
Sponse, meae vires, statio gratissima solus!
Non mihi nunc primi per te patuere receptus,
O pridem mihi tuta domus! namque umbra fidelis
Me Domini texit, quoties ursere calores.
Non aliter malus, ramos expansa comantes,
Arboribus circum procerior omnibus una,
Fertiliorque parens, curvatur pondere foetus
Purpurei, et siccis offert solatia labris;
Una nemus, penus una, fovendis hospita lassis.
page 121, image: s125
O mala malus! et infelix, quae te manus unquam
Fixit humo! manus haec caede cruenta fuit.
Attamen haec laetos malus jacit ardua ramos:
Utque cubem, placidos umbra dat apta toros.
Umbra dat apta toros, sed non tamen apta sopori:
Ah! magis hae lacrymas malus et umbra petunt.
O bona malus! et o felix, quae te manus unquam
Fixit humo! hanc sidus jam decet esse manum.
Ah video, cui te similem, mi sponse, vocabo;
Saepe mihi umbriferae munere functe domus.
Qualis onusta rubris late sua brachia pomis
Spargit, et apta siti muncra malus habet:
page 122, image: s126
Talis es aestivis mihi, sponse, caloribus umbra;
Lymphaque dum sitio, dum fameoque cibus.
O quoties ego te! quoties, mi sponse, vocavi
Ut semel illa meum conderet umbra caput!
Hic ego, si liceat, dixi, gemebunda sedebo;
Ut sedet amisso moesta columba viro.
Et modo purpurei concreto sanguine crines,
Et modo materies, labra, doloris erunt.
Nunc oculi ante oculos, nunc frons, nunc pendula cervix,
Nunc os, nunc atro barba cruore madens.
O quoties latus hoc, lacrymansque gemensque videbo!
Ne videam, lacrymis impediarque meis!
Multa tamen dabit hoc unum mihi vulnera vulnus,
Saucia dum geminos labar ad usque pedes.
page 123, image: s127
Tu quoque Sponse mihi, cum pestifer imminet aestus,
Unus es umbra mihi, ne victa calore fatiscam;
Unus lympha mihi, ne me sitis arida sternat;
Unus es esca mihi, ne me jejunia frangant.
O quoties, caput hoc optata ut conderet umbra,
O quoties ego te contenta voce vocavi,
O quoties cupii gemitus hic tollere moestos,
Amissumque meum, viduatae more columbae,
Murmure luctisono revocare et plangere Sponsum.
Nunc mea purpureos libabunt oscula crines,
Oscula concretum sensim bibitura cruorem.
Nunc ego commissis tibi labra exanguia labris
Fida premam, et pulsum incumbens revocabo calorem:
Nunc ego luminibus spectatrix lumina pascam,
Sponse, tuis: frontis nunc me pallentis imago,
Pendula nunc cervix, liventiaque ora tenebunt,
Mentumque, et squallens densato sanguine barba.
O quoties cernam singultus inter, et imbres
Effusos oculis latus hoc! si cernere fletus
Lumina caeca sinat, mihi nec dolor ipse doloris
Abscondat caussam, quam nolo, voloque videre.
Quam multo hoc unum laedet me vulnere vulnus,
Dum te depositum letali ex arbore stringam,
Sauciave ante pedes procumbam victima sacros.
page 124, image: s128
Te quoque complexu crebro, lacrymabile lignum,
Incusans ingam, languentiaque oscula figam,
Dum tandem verba haec longo moritura dolore
Incidam trunco, quae cernens lugeat hospes:
HIC. SIBI. PAR. FIDUM. NOCUIT. PER. MUTUA. FATA.
VICTOR. AMOR. LACRYMIS. HANC. SUSTULIT. IGNIBUS. ILLUM.
page 125, image: s129
Tuncque iterum amplexu lignum lacrymabile stringens,
Subscribam haec plantis verba suprema tuis:
EN DUO, QUI CAUSSAM PRAEBENT SIBI MORTIS, AMANTES;
MERGITUR HAEC LACRYMIS, IGNIBUS ILLE PERIT.HONOR.
In Cap. 2 Cant.
[ "Umbra fit ex corpore et luce, et est itinerantium refrigerium ab aestu, et protectio a tempestate. Arbor vitae, scilicet malus, est sancta Crux; fructus ejus, CHRISTUS; umbra, tutela vel refrigerium humani generis." ]
image: s130
[gap: blank space]
image: s131XIII. AD DEUM Omnium Conditorem.
Ex Boethio, L. I de Consol. Philos. Metro 5.
[gap: prosodic pattern]
page 128, image: s132
Ad Deum omnium Conditorem. Anapaesti Boethiani.O Stelliferi Conditor orbis,
Qui perpetuo nixus solio,
Rapido caelum turbine versas,
Legemque pati sidera cogis,
Ut nunc pleno lucida cornu,
Totis fratris et obvia flammis
Condat stellas luna minores;
Nunc obscuro pallida cornu,
Phoebo propior lumina perdat;
Et qui primae tempore noctis
Agit algentes hesperus ortus,
Solitas iterum mutet habenas,
Phoebi pallens lucifer ortu.
Tu frondifluae frigore brumae
Stringis lucem breviore mora:
Tu cum fervida venerit aestas,
Agiles noctis dividis horas.
Tua vis varium temperat annum,
Ut quas Boreae spiritus aufert,
Revehat mitis Zephyrus frondes;
Quaeque arcturus semina vidit,
Sirius altas urat segetes.
page 129, image: s133Interpretatio.
O Qui stellifero fixisti sidera mundo,
Tu rapido versas contorquens turbine caelum
Perpetuo nixus solio: tu sidera legem
Ferre jubes, ut nunc pleno rutilantia Phoebo
Cornua fraternis opponat luna quadrigis,
Et stellas late abscondat regina minores,
Nunc propior soli mergat caligine lumen.
Tu facis, ut primae qui frigida tempora noctis
Hesperus adducit, consuetas mutet habenas
Titanis pallens redeuntis Lucifer auro.
Tu, cum bruma rigens nudis excussit honorem
Frondibus, angustos orbi das currere soles:
Atque idem, cancro cum se rapidoque Leoni
Reddiderit Phoebus, tenebras decrescere inertes
Cogis, et alipedes noctis properare juvencas.
Vis tua mutatis distinctum temperat annum
Mensibus, ut Boreas et inaequales autumni
Pallentes spolient sylvas, et gramina tollant;
At mites Zephyrorum alae, florentiaque hortis
Tempora tellurem pingant ditentque tepentem.
Mandato, pater alme, tuo,quae semina vidit
Arcturus, sulci tumulo cooperta profundo,
Elatas alte segetes falcemque vocantes
Sirius Icario fervescens sidere torret.
page 130, image: s134
Nil antiqua lege solutum
Linquit propriae stationis opus.
Omnia certo fine gubernans,
Hominum solos resquis actus
Merito rector cohibere modo?
Nam cur tantas lubrica versat
Fortuna vices? premit insontes
Debita sceleri noxia poena:
At perversi resident celso
Mores solio, sanctaque calant
Injusta vice colla nocentes.
Latet obscuris condita virtus
Clara tenebris, justusque tulit
Crimen iniqui.
Nil perjuria, nil nocet ipsis
Fraus, mendaci compta colore.
Sed cum libuit viribus uti,
Quos innumeri metuunt populi,
Summos gaudent subdere reges.
O jam miseras respice terras,
Quisquis rerum foedera nectis!
page 131, image: s135
Nil usquam videas antiqua lege solutum,
Nil usquam rerum est, propria statione relicta
Quod fugiat, jussusque tuos non audiat ultro.
Omnia cum certo librentur pondere, certa
Mole, locoque immota, et tempore fixa quiescant:
O Rector cunctorum, hominum cur denique solos,
Cur solos actus hominum frenare recusas?
Ecquid enim toties mutat fortuna colorem?
Cur versat sine fine rotam? Cur nulla fides est?
Noxia quae sceleri debetur poena nefando,
Insontes heu dura premit! dum celsa tyrannis,
Purpureo recubans strato, dat jura trementi
Et leges populo: caput insuperabile turpi
Jam dudum seeleri praecordiaque inscia labis
Spreta jacent passim, et pede conculcata scelesto
Clara latet virtus, caecisque immersa tenebris
Judicio premitur, dum falso examine lancis
Emicat indignus, justus fert crimen iniqui.
Non damnant fraudes, sua non perjuria sontem
Addicunt poenis, mendaci compta colore:
Sed quoties libuit metuendis viribus uti,
Supremos validi gaudent sibi subdere reges,
Quosque colunt populi, quos regna immensa verentur,
Injusti gladiisque premunt, et carcere caeco.
Ah tandem miseras tanto sub pondere terras
Respice, naturae genitor rerumque repertor,
page 132, image: s136
Operis tanti pars non vilis
Homines, quatimur fortunae salo.
Rapidos rector comprime fluctus,
Et quo caelum regis immensum,
Firma stabiles foedere terras.
page 133, image: s137
Qui sancto gentes elementaque foedere jungis!
Cernis, ut insanis praeceps fortuna procellis
Misceat immanes fluctus, hominesque laborent,
Pars operis non ima tui, neque digna perire?
Ventorum o, turbatarumque reductor aquarum,
Redde aequor placidum, compresso murmure ponti:
Quoque pius vinclo jungis spatia alta polorum,
Terrarum quoque firma oras, animisque furores
Excute, ut aeterno connexae foedere mentes
Te solum, pater, et virtutis jura sequantur.
page 134, image: s138XIV. DIVI INNOCENTES.
Carmen Sacrum Officii Sacerdotalis, ad diem 28. Decembris.
AUdit tyrannus anxius
Adesse regum Principem,
Qui nomen Israel regat,
Teneatque David regiam.
Exclamat amens nuncio:
Succeslor instat: pellimur:
Satelles i, ferrum rape,
Perfunde cunas sanguine.
Quid proficit tantum nefas?
Quid crimen Herodem juvat?
Unus tot inter funera
Impune Christus tollitur.
Salvete flores Martyrum,
Quos lucis ipso in limine
Christi insecutor sustulit,
Ceu turbo nascentes rosas.
Vos prima Christi victima
Grex immolatorum tener,
Aram sub ipsam simplices
Palma et coronis luditis.
page 135, image: s139Interpretatio.
ANxius attonita perceperat aure tyrannus,
Regum regem illum venisse in luminis auras,
Abramidum gentem imperio qui tollat ad astra,
Et proavi teneat palatia celsa Davidis.
Ille autem terrore amens, ardensque dolore,
Pellimur, exclamat: successor, pellimur, instat:
I, miles! propera! ferrum citus, exere ferrum!
Immeritae, meritaeque natent fac sanguine cunae!
Quid tua, barbare, quid tua proficit ira scelusque hoc?
Quid juvat Herodem impietas? quid crimen inane?
Tot mortes inter solus sine vulnere Christus
Tollitur, atque avidos dentes effugit hyaenae.
Purpureae o primi flores salvete cohortis,
Quos hostis Domini primo ipso in limine lucis
Extinxit, mundi cupiens extinguere lumen:
Nascentes ceu turbo rosas a stirpe revellit
Indomitus, rapidusque, atque aufert veris honores.
Christi victima prima, tener grex mactatorum,
Simplicitas te pura ipsam comitatur ad aram,
Palma ac innocuis gaudentem ludere lauris.
page 136, image: s140XV. NOSCE TEIPSUM, Scytale.
PRoposita est a me eruditis Scytale haec Heroica in Miscelis Literarum Humaniorum L. II Artic. VIII, his verbis: [ "In antiquo volumine reperitur fragmentum chartae, in quo haec leguntur: tu, quae deficiunt, supple."
"soles absumere cantu, [reading uncertain: tradition fragmented] "
"doctis implere querelis, [reading uncertain: tradition fragmented] "
"satiatur curia verbis, [reading uncertain: tradition fragmented] "
"si desis, versus inanis [reading uncertain: tradition fragmented] "
"vanus clamator inhaeres: [reading uncertain: tradition fragmented] "
"sum cetera nosti. [reading uncertain: tradition fragmented] "
"stellas metire nitentes, [reading uncertain: tradition fragmented] "
"mera, lunaeque labores: [reading uncertain: tradition fragmented] "
"eque visos ante planetas [reading uncertain: tradition fragmented] "
"artis describe meatus, [reading uncertain: tradition fragmented] "
"ervet labor irritus omnis. [reading uncertain: tradition fragmented] "
"cursu pernice rotetur [reading uncertain: tradition fragmented] "
"praeceps impete tellus [reading uncertain: tradition fragmented] "
"ulvum seu arte metallum [reading uncertain: tradition fragmented] "
"hoc natura negavit: [reading uncertain: tradition fragmented] "
"tus est, gensque altera supra [reading uncertain: tradition fragmented] "
"vivit, non moribus iisdem; [reading uncertain: tradition fragmented] "
"vallesque moventur inanes: [reading uncertain: tradition fragmented] "
"pejor vesceris aura [reading uncertain: tradition fragmented] "
"s, quid cetera prosunt? [reading uncertain: tradition fragmented] "
page 137, image: s141
"sic te sapientia ducet: [reading uncertain: tradition fragmented] "
"fugiant, sic esse beato [reading uncertain: tradition fragmented] "
"bulis procul, et procul umbris. [reading uncertain: tradition fragmented] " ]Satis jam diu aenigma hoc plurium ingenia fatigavit: tandem prodire solutionem par est, quam, a multis desideratam, oculis subjicio.
Scytale cum Supplemento.
Quid juvat Aonio -- soles absumere cantu,
Quid caveam late -- doctis implere querelis,
Aut clamore forum? -- satiatur curia verbis,
Non animus: tibi tu - si desis, versus inanis
Funditur, et rostris - vanus clamator inhaeres:
Si tu te lateas, incas - sum [orig: incassum] cetera nosti.
I, conscende polum, - stellas metire nitentes,
Et solis maculas numera [orig: nu - mera], lunaeque labores:
Cornua dic Veneris, neque [orig: n - eque] visos ante planetas
Adde Jovis lateri, Martis [orig: M - artis] describe meatus,
Immemor ipse tui: fervet [orig: f - ervet] labor irritus omnis.
Seu rapidus Titan - cursu pernice rotetur
Tellurem circa, seu - praeceps impete tellus
Circumeat solem: fulvum [orig: f - ulvum] seu arte metallum
Confieri possit, seu - hoc natura negavit:
Incola seu lunae datus [orig: da - tus] est, gensque altera supra
Sanguine non nostro - vivit, non moribus iisdem;
Seu vacat ille globus, - vallesque moventur inanes:
Non ideo melior, non - pejor vesceris aura
Aetherea: te si careas [orig: carea - s], quid cetera prosunt?
Te, Te Nosce Ipsum: - sic te sapientia ducet:
Omnia te quamvis - fugiant, sic esse beato
Contentoque licet, nebulis [orig: ne - bulis] procul, et procul umbris.
page 138, image: s142XVI. DAVID, et SAMSON; Scytale altera.
PRiorem Scytalen in Miscellis meis eodem loco sequitur altera, quam Lectorum divinationi hunc in modum exposui: [In Pinacotheca tibi ostenditur antiqui et pretiosi operis tabula, sed cujus partem alteram in vehementi incendio flamma consumpsit. Quod superest latus, hominem monstrat audacem et lacertosum, luctantis specie, et sive pardum, sive leonem discerpturi, cujus non nisi extremum os et priorum pedum ungues apparent. Versuum, qui picturae subjecti erant, haec vestigia oedipo Vulcanus reliquit.
"Amphitryoniadi [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Victori Nemees: t [reading uncertain: tradition fragmented] "
"In tabula, non me [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Dictaei Patris, ve [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Monstrorum domi [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Quid stupidi tre [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Vester io vincit cla [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Immanisque ferae [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Macte animo, gene [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Te manet ille tuae ster [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Non impar turri [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Castraque tota unus [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Invidiam soceri fra [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Major ab insidiis, so [reading uncertain: tradition fragmented] "
page 139, image: s143
"At tua progenies ho [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Cum Patris imperio regna [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Sublimem caelo stirp [reading uncertain: tradition fragmented] "
"Efferet, ac toto] [reading uncertain: tradition fragmented] "Enimvero Oedipum non unum torsit captiosum aenigma hoc, cujus primi versiculi promittere Herculem videbantur, dum Amphitryonadis victoris Nemees, ac Dictaei Patris meminere. Sed extrema Herculi cum non respondeant, alius huic nodo quaerendus est cuneus. Do solutionem, nec simplicem tantum; sed, quod in argumento tali fieri vix posse crederes, gemeinam, aequaliter cum eadem Scytale congruentem.
Scytale cum Supplemento.
Amphitryoniadi - laudatrix Graecia plaude,
Victori Nemees: - hac major cernitur heros
In tabula, non mendaci [orig: me - ndaci] qui sanguine cretus
Dictaei Patris, vero [orig: ve - ro] sed Numine plenus,
Monstrorum domitor [orig: domi - tor] didicit superare leones.
Quid stupidi tremitis [orig: tre - mitis] pavidis sub matribus agni?
Vester io vincit clavae [orig: cla - vae] sine pondere pastor,
Immanisque ferae - rictum discerpit inermis.
Macte animo, generose [orig: gene - rose] pugil! majora supersunt:
Te manet ille tuae sternendus [orig: ster - nendus] verbere fundae
Non impar turri - Golias: tu bella fugabis,
Castraque tota unus -: tu post mala cetera diri
Invidiam soceri franges [orig: fra - nges], et Numine dextro
Major ab insidiis, Solymorum [orig: So - lymorum] regna tenebis.
page 140, image: s144
At tua progenies hominum [orig: ho - minum] spes unica Christus,
Cum Patris imperio regnandum [orig: regna - ndum] sumpserit orbem,
Sublimem caelo stirpem [orig: stirp - em] pastoris Hebraei
Efferet, ac toto - David cantabitur orbe.
Eadem Scytale cum Supplemento alio.
Amphitryoniadi - quas olim Graecia laudes
Victori Nemees - tribuit, sibi verior alter
In tabula, non mendaci [orig: me - ndaci], deposcit hic heros.
Dictaei Patris, veterum [orig: ve - terum] quem somnia fingunt,
Monstrorum domitor [orig: domi - tor] natus, pejorque, minorque est.
Quid stupidi tremitis [orig: tre - mitis], sine spe, sine Judice, Hebraei?
Vester io vincit claro [orig: cla - ro] qui robore Samson,
Immanisque ferae -, Gazaeorumque domat vim.
Macte animo, generose [orig: gene - rose] DEI pro nomine victor!
Te manet ille tuae sternendus [orig: ster - nendus] Mars maxillae:
Non impar turri - Gazeia claustra revelles,
Castraque tota unus - sine ferro et milite vinces:
Invidiam soceri fraterna [orig: fra - terna] caede piabis,
Major ab insidiis, Solymaeae [orig: So - lymaeae] gloria gentis.
At tua progenies hostilia [orig: ho - stilia] conteret arma:
Cum Patris imperio regnabit [orig: regna - bit] denique JESUS,
Sublimem caelo stirpem [orig: stir - pem] hanc celsamque trophaeis
Efferet, ac toto - Samson novus orbe canetur.
page 141, image: s145LIBER II. LYRICA.
I. TETRACHORDOS In quaterna D. Walburgae Festa totidem Sacra Cantica offerens.
page 142, image: s146I Maji, Festo Canonizationis S. Walburgae.
"Sanctitatem miracula probant, vita justitiam." S. Bern. s. de S. Benedicto.
[gap: prosodic pattern]Hymnus.
FErtiles florum veniunt Calendae:
Majus effundit violas rosasque:
Flammeae tollunt caput ex aprico
Gramine calthae.
Sed mihi major meliorque surgit
Flos in Almonis viridante ripa:
Laeta ridentis Zephyri propago,
Cedite, flores.
Quis tuam, caelo Rosa de Britanno,
Purpuram nostras tulit huc in oras?
Franconum quis te, Speciosa, jussit
Visere tractus?
Regio flagrat rutilans colore:
Fronte protendit media coronam:
Spirat, ac hortos superante totos
Halat odore.
page 143, image: s147
Diva, regali radiata cocco,
Purpuram virtus rapuit nitentem:
Sed latus fulgens meliore cinxit
Murice velans.
Namque te caelo cumulante donis,
Caritas multo decoravit auro:
Nunc tibi splendor superum perenni
Ardet ab ostro.
Viva Paestano rosa quae stat horto,
Nobilem fundit resoluta succum,
Multus ut stillas medici liquoris
Sentiat aeger.
Viva spargebas radios, Virago:
Nunc tuum succus penetrat sepulcrum,
Quique de sicco fluit osse, morbos
Diluit humor.
Vita Walburgae celebrat Tonantem:
Ossa Walburgae celebrare pergunt
Unius nomen Triplicisque toto
Axe refulgens.
page 144, image: s148XXV. Februarii, Die Obitus S. Walburgae.
"Plena Spiritu Sancto obdormivit in Domino. " Philipp. Ep. Eystett. in vita S. Wilib.
[gap: prosodic pattern]Hymnus.
AGe velox age Navis! pete Portum!
Scopuloso tolerasti mala ponto:
Pete portum! fuge tristes levis undas!
Fuge gaudens!
Mare vastum, mare dirum, mare frendens,
Rapidorum furor atrox aquilonum,
Et Orion freta tollens, hyemesque
Tibi cessant.
Tege Portu latus Euris agitatum:
Sinuosam rate tanges stationem,
Nec arenam cupienti tibi differt
Polus ultra.
Vehe gemmas, vehe gazam rutilantem,
Opulentum vehe pondus spoliorum:
Gere toto lucra ponto repetita:
Pete Portum!
Sed et alni trepidantis miseresce!
Mihi fluctus minitantur truculenti,
Mihi Cauri reboantes, mihi saxa,
Mihi syrtes.
page 145, image: s149
Fremit aer, mare mugit, scapha nutat:
Neque malus mihi firmus, neque transtra:
Neque remus satis acer furibundum
Ferit aequor.
Vada terrent: et abundant freta monstris:
Quot iniquos, quot acerbos aliorum
Mihi casus trepidanti tumidi vis
Maris offert!
Nisi clemens titubanti polus adsit,
Pereundum miserando, pereundum!
Nihil aurae tribuendum male fidae,
Nihil arti.
Moderatrix bona prorae, pia virgo!
Rege cursum, freta placa, solitoque
Pede calca maris iram, metuentem
Tege puppim!
Duce Diva, Deus adsit, Deus ille,
Cui pontus, cui turbo silet omnis;
Cui fulmen, cui saxum, cui subsunt
Fera cete.
page 146, image: s150IV Augusti, Festo Egressionis Ex Anglia.
Quod propter perpetuum Olei Walburgini prodigium celebratur.
"Apud Deum et apud homines glorificata est." Eccl. in offic. S. Luciae.
[gap: prosodic pattern]Hymnus.
DIva, quam veretur Almo,
Cujus imam vestis oram
Suaviatur Aureatum, [note: (a) Eustadium. ]
Adque nomen exilit.
Te corona non fefellit:
Regna contempsisse fortis,
Vela poscis, atque velum,
Exulasque regie.
Numini probare magnum,
Inquis, ac illustre pectus,
Aureas exosa nugas,
Ampla mens desiderat.
Quod petisti, donat aether:
Exulantem terra nescit,
Summa sed te dextra sponsi
Ambiens amplectitur.
page 147, image: s151
Quin et ipsa nunc adorat,
Quam premebas calce, terra,
Sacra multo dum vaporat
Ture pulvinaria.
Pectus illud, grande pectus,
Nulla regna quod replebant,
Nunc perenni fonte dives
Dura vincit marmora. [note: (b) [ "De membris ejus virgineis, maxime tamen pectoralibus, sacrum emanat oleum." ] Philipp. Episc. Eystettens. in Vita D. Wilibaldi. ]
Gloriam si fontis almi
Culpa laeserit clientis,
Limpidus vaneseit humor,
Sede cedens impia. [note: (c) [ "Si immunde vel irreverenter teneatur, vel ad loca, ubi peccati illecebrae perpetrari consueverunt, deportetur, omnino evanescit." ] idem ibidem, loquens de sacro oleo Walburgino. ]
Umbra gloriae relicta
Gloriam quam gignit amplam,
Teque toto spargit orbe
Ac olympo nobilem!
Gloriae sons prime, Numen,
O ut uni serviamus
Patris almi Filiique
Spiritusque gloriae!
page 148, image: s152XII Octobris, Pesto Translationis D. Walburgae.
"Fuitque illo tempore Heidenheimensis Ecclesia asylum et portus omnium laborantium." Adelbert. Abb. de Monast. Heidenh.
[gap: prosodic pattern]Hymnus.
SI quem tristitiae nubila presserant,
Heidenhemiacam poscere Virginem,
Sperataque potiri
Suerat nil dubitans ope.
Te nunc, Eystadium, nobilis Incola,
Te nunc Diva beat, te miseris jubet
Curis esse levamen,
Et fessis ratibus sinum.
Virgo, spes inopum, subsidium potens,
Non unquam vacuis quae precibus soles
Implorata vocari,
Genti o Sospita supplici.
Vivunt in tabulis vota clientium,
Circumplexa tuum densa sacrarium,
Et me tollere vocem
Plenum spe simili jubent.
page 149, image: s153
Mortis Diva potens frangere arundinem,
Cassis luminibus restituis diem,
Palloremque, febresque
Membris ejiciens agis.
Crimen letiferum, deterior lues,
Quo noster moritur spiritus heu nocens,
Te, Patrona, tuente
Mentis finibus exulat.
O quae tot recipis vota precantium,
Nostris perfugium mite laboribus,
Cui tot millia sese
Debent, terrigenum salus!
Me num rejicies, optima virginum?
Soli num mihi te ferrea subtrahes?
In me deficis uno?
At non deficis, o pia!
O qui tergeminus cuncta moves Deus,
Walburgae facili nos releva manu!
In te cuncta redundat
Laus et gloria caelitum.
page 150, image: s154II. THABOR POETICUS, Seu non esse Theologo indecoram Poesin. Ode Galliambica.
Galliambus.
[gap: prosodic pattern ]
QUo feror repente? quaevis Aquilone celerior
Cava nubila super in dissita littora rapuit?
Immensa, video, me trans freta suscipit oriens;
Galilaea, video, jam jam super advolo spatia.
En ad Cisonis undas, ubi vortice rapido
Obices repellit, et vi ruit undique tumidus,
Cessat volatus, et jam meus infima repeto.
Quis mons hic, alta qui vertice nubila penetrat?
Agnosco: sacra cerno viridis juga Thaboris,
Ubi sedem domina fixit altam Theologia,
Arcanaque docet. Ut fulgura crebra micuerunt,
Infra, supraque, et hinc, et hinc, monteque medio!
page 151, image: s155
Ut multus ignis advertere non sinit oculos!
Ut summa ab arce personant laeta tonitrua!
Sic Sina fulsit, atque ignibus auctus, Abramidum
Cum lex dabatur, perterruit exanime genus.
Salveto, sincte, quisquis praees, o mihi genie,
Salveto, supplicantique faveto propitius.
Vosque Indigetes, sacrata qui culmina tegitis,
Praestitesque montis, hospitem admittite placidi.
Tene autem intueor, o non sine numine Superum,
Te primum video, Josephe, Poeseos ocule, [note: (a) Vir sanctissimus, Josephus Hymnographus, Poetarum Patronus. colitur ad diem III Aprilis. ]
O qui serena caeli colis inclytus adyta,
Decus o perenne, montis et gloria bifidi,
Quid in hoc te video monte? num vatibus etiam
Fas est adire sublimia culmina Thaboris?
Namque exulare fama nos hinc mala perhibet.
Concussit ille bis ter sacra tempora stomachans,
Et me laurigera jussit Examina latere
In utroque montis obvios cernere temere.
Ascendo: cithara passim, numerosaque resonant
Nemora per umbrifera, et editos carmina tumulos.
Josephe, quis vir ille est, rogo, quem globus avide
Circum audit omnis? Ille, inquit, Eleutherius [note: (b) Livinus Meyerus de Ira, is qui nomine Eleutherii volumen de Auxiliis edidit. Eleuqeros2 liber. ] hic est,
page 152, image: s156
Qui strinxit arma liber, et compede voluit,
Et compedum timore nostrum eximere genus,
Hic iram placidus extinguere carmine satagit,
Durosque mollit, atque aspera pectora subigit.
Neque procul hinc alius, icta quem nobilitat Hydra,
Vulnusque passa nulli medicabile manui,
Nunc flore cinctus, hortulum sedulus adamat,
Parnassioque sic irrigat omnia latice,
Ut, Rapiniana si forte rosaria videat
Phaeax Alcinous, et viri pomifera sola,
Quibus invidere victus queat arte, reperiat, [note: (c) Libri Hortorum Renati Rapini, qui et adversus Jansenii affeclas scripsit. ]
Tum mihi patuere longe terebinthina nemora,
Ramisque tectus ingens chorus: ardua fidibus
Resonabat ora, multusque Rogacius, et hugo,
Et quos mihi umbra subduxit, opacave fruticum,
Certabant patula circum juga pellicere sono:
Juga pulsa carmen aurea ad sidera referunt.
Tum demum Thaboris ad summa cacumina venio,
Rursumque cantus aures mihi complet et animum.
Lauro olim duplice quem fulgere Sequana stupuit,
Gerson tonante nunc increpat aera lituo:
Nunc cui Deus Homo paruit, carmine celebrat. [note: (d) Gersonis Josephins, Poema Epieum. ]
page 153, image: s157
Quid quod, cui nomen ipsa fecit theologia,
Lauro revinctus ardebat Achaica premere
Vestigia omnia, omnibus currere numeris
Doctus Gregorius, omnium gloria tribuum,
Quascunque Pindus educat vertice gemino.
Nec te tacebo, nominis gemma Seraphici,
Bonaventura pater: et te super edita Thaboris
Vidi audiique: tamque me vox tua rapuit,
Quam quae omnes superat aemulas Thracia volucris. [note: (e) D. Bonaventurae Philomela. ]
Demum quem video? quis cingitur undique radiis?
Num Phoebus ipse se vatibus inserit oriens?
Cum dux itineris: hic fabula nulla, nec Helicon,
Heliconiumve numen: hic sole nitidior,
Hic Aquinas rutilus, alta qui primus in adyta
Theologiaeque sacra gressum intulit, et face rosea
Tenebras et ipse vicit, et vincere docuit.
Hic idem aggreditur excelsa ubi carmina rapidus,
Sobolem Sionis evocat, [note: (f) Hymnus D. Aquinatis, Lauda Sion Salvatorem. ] nubila superans,
Laudansque nomen, alta quod nomina trepidant,
Cui terra curvat, et polus, tartaraque genu.
I nunc, Poeta, visa vulgare memineris,
Ne pectora vanus error male credula capiat.
Haec ubi ille, me repente vis sustulit eadem,
Et carmina mihi, et ipsum rapuit mihi Thaborem.
page 154, image: s158III. VILLICUS Ad Vestalium Januam.
Hendecasyllabi.
[gap: prosodic pattern ]
NArrabo tibi negligente versu,
Quod magno didici libens magistro.
Suadae delicium, Calinus ille,
Notus mille laboribus Calinus,
Interpres Samuelis ille doctus,
Sacrae non timuit loquacitatis
Sacris Virginibus referre culpam.
Me, qui versiculis jocor latinis,
Matres veliferae, nihil dolentes,
Permittent lepidum sequi Calinum. [note: (a) Celeberrimus Caesar Calinus id narrat in Dissertationibus ad Virgines DEO Sacras, Edit. Venet. 1724 P. 3 Vol. 2 Dissert. 8, quae est de Janitricibus. ]
Est (non nomino: nam nec ipse novi)
Est quaedam Superis domus dicata:
Trojanas, Rutulasve tu putato;
Aedes est satis esse feminarum.
page 155, image: s159
Illis aedibus Asprius navabat
In villis operam recens agrestem.
Is par tergeminum columbulorum,
Donum Matribus, inferebat urbi.
Miratur nova tecta Mopsus haerens,
Miratur sacra templa, claustra, portas.
Sensim cratibus Asprius propinquat,
Et circumspiciens cupit rogari.
Nec voto pia defuit Quirina,
Quae solers teretem rotabat ornum, [note: (b) Ruotaja. Windenmeisterin. ]
Palma circumagens volucre lignum,
Seu fasces veniant epistolarum,
Seu munuscula recreent videntem.
Ut sensit gemitus columbulorum,
Conjunxit gemitum suum Quirina,
Et coenae memor, ausa spem fovere est.
Tum sic blanda rogat: reponit ille.
Q. Salveto, bone vir: petisne quandam?
A. Illam, cui penoris suprema cura est.
Q. Mi vir, ne mora te retardet ulla,
Sisto jam tibi jamque, quam cupisti.
Curro protinus - - - - Id tamen docebis,
Quod nomen tibi, quive sis, et unde.
A. Vestris Asprivs esse nuper agris
Coepi villicus ad Lacum Minorem.
Q. Tune is villicus ad Lacum Minorem es?
Hem! tune is novus? Asprius vocaris?
At quantis spartiis ab urbe distas?
A. Ad quintum lapidem Lacus recedit.
page 156, image: s160
Q. An conjux tibi, liberique parvi?
A. Est uxor mihi, liberique parvi.
Q. Quot conjux bona liberos creavit?
A. Sunt heu! quinque superstites alendi.
Q. Omnes an pueri? puella nulla?
A. Soli tres pueri, duae puellae.
Q. Transistine forum? frequensne turba est?
A. Transivi: populo scatet frequente.
Q. Vidistine (placere namque dicunt)
Pupas artisici manu moveri?
A. Puparum mihi nulla visa pars est.
Q. Mores illepidos, et invenustos!
Tantas delicias omittis ultro?
A. Nummos perdere non placebat ultro.
Q. Quid flores? an emuntur elegantes?
A. Flores cernere non mihi vacabat.
Q. A quot mensibus arva nostra curas?
A. Rus istud colo mensibus duobus.
Q. Quid fers? an penui dabis columbas?
Certe vox mihi prodidit columbas.
A. Sex pullos fero: munus est culinae.
Q. Expecta modo paululum quiescens:
Non te particulam morabor horae.
Puncto temporis, optime o virorum,
Praesentem tibi sisto Janitricem.
Sic se proripit illa, Janitrixque,
Esse ut audiit hospitem novellum,
Gaudet viesere, duplicatque gressum.
Sermonum variant vices easdem.
Hospes, dent Superi tibi salutem,
J. Quam prodire cupis? A. Penus magistram.
page 157, image: s161
J. Audivi: sed et ocius vocabo.
Asper diceris, ut puto; Aspriusne?
A. Nomen Asprius est mihi paternum.
J. Tu nunc villicus ad Lacum Minorem?
A. Sum. J. Quot millia passuum hae ab urbe?
A. Ad quintum lapidem. J. Tibine conjux?
An domi tibi liberi educantur?
A. Est conjux mihi, satque liberorum.
J. Quam magnam numeras pater cohortem?
Omnes an pueros? an et puellas?
A. Tres crescunt pueri, duae puellae.
Magnis laudibus efferenda conjux,
Quae quinos tibi liberos pararit.
An multus populus sorum replevit?
A. Stant densi cunei, teruntque tempus.
J. Pupae mirisice regi feruntur:
Famam an dexteritas meretur istam?
A. Haud sane scio: nulla visa pupa est.
J. O bardum caput, atque o insicetum!
Pupas praeteriisse te stupendas?
Pupas, prodigium, decusque secli?
A. Istud prodigium decusque secli
Solis divitibus lubens relinquo.
J. Quid foro ex olitorio refertur?
Florum copia num decora venit?
A. Quae florum mihi cura possit esse?
J. Quam pridem tibi villa nostra paret?
A. Mensis conditus unus est et alter.
J. Quodnam subsidium penus tulisti?
A. Sex vobis teneros dabo columbos.
J. Quae praeest penui, meo vocatu
Te mox audiet, ac onus levabit.
page 158, image: s162
Defunctus modo villicus secunda
Post tot taedia quaestione tandem,
Metam femineae loquacitatis
Sporabat, celeremque missionem.
Sed spes futilis Asprium fevellit:
Nam venit, monituque Janitricis,
Ingentique cuqidinis flabello
Instigata: Lucretia otiosa,
Longae tertia quaestonis auctor.
Nullus psittacus in plagis Eois
Reddit voce fideliore vocem,
Quamcunque audiit aemulator ales:
Quam Lucretia vocibus priorum
Succeit, totidemque dicta promit;
Ac ceu proferat e penu parata,
Cui Lucretia praesidet struendae. [note: (c) Celeraria. Fr. Grosskellnerin. ]
Rursum poscitur Aspriique nomen,
Sedesque, et nova cura villicandi,
Et menses duo villicationis,
Et quintus lapis, et fidelis uxor,
Et quinaria turma liberorum,
In qua tres pueri, duae puellae.
Tum forum misero remetiendum,
Et multae numeranda plebis unda,
Et pupae (gravis, et pudenda culpa!)
Neglectae reprehensio ferenda.
Nec flores aberant, foro petiti,
Incassum sed ab Asprio petiti.
Agmen claudere ter duo columbi,
Duleis praeda Lucretiae, jubentur.
page 159, image: s163
Praeda hac ne queat ocius potiri,
Obstat celsior Angelae potestas.
Quantus versat in urbe Quaestor aurum,
Tanta aerario in aedibus sacratis
Infert Angela detrahitque nummos. [note: (d) Camerlenga. Fr. Schaffnerin. ]
Huic quaestoria dignitas tributum
Pendi cogit, et Asprii columbos
Dextra non patitur capi minore.
Hoc Lucretia mittit ad tribunal
Repto tempore villicum frementem.
Grates Angela, nec diu morata,
Mansuete petit, hospitemque lento
Quarta examine denuo fatigat.
Instat non minus, elicitque nomen,
Munus fertile, munerisque tempus,
Et quintum lapidem, et Lacum Minorem,
Uxorem, numerumque liberorum,
Et sexus utriusque portionem,
Et pupas agiles, novosque flores,
Vectigalque columbulos tenellos.
Sic pullos recipit, sed ante fata,
Noscendam quoque JULIAM videri,
Coetus virginei ducem caputque,
Virtute, ingenio, pedo verendam.
Spera, mi Corydon: suprema tandem
Audit Julia, post quies sequettir.
Vix Antistita se dedit videndam,
Cum mox occupat Asprius, genuque
page 160, image: s164
Lunato, prior incipit profari:
O princeps dominarum, agrique nostri:
Adsum villicus ab Lacu minore:
Nomen Asprius est mihi, patrique;
Nequis censeat Asperum vocari.
Ad quintum lapidem remota villa est.
Est uxor mihi juncta, liberique,
E quorum numero duae puellae,
At tres sunt pueri; perinde quinque.
Ingressus medium forum petivi:
Stipatum id populi fremente turba est.
Puparum tamen artibus jocisque
Sane non libuit mihi interesse:
Gratis non sinimur videre pupas,
Nec dignas pretio Asprius putavit:
Pauper, illepidusque, et invenustus,
Bardusque Asprius est, et insicetus.
An florum genus elegans novumque
Emptores trahat in foro fragrante,
Nemo me docuit, nec ipse vidi.
Ex quo tempore rura vestra servo,
Lumen menstrua luna bis recepit.
Primum hoc indicium fero laboris,
Sex pullos, genitos meis columbis,
Hic finem dedit Asprius loquendi.
Hac ceu grandine deprehensa vocum,
Matrum maxima substitit renidens:
Et secum reputans chaos remistum,
Quod profuderat Asprius salutans,
Arvis ingemuit suoque ruri,
page 161, image: s165
Queis hunc inscia villicum dedisset,
Corrupto stolidum pecus cerebro.
Ergo, vir bone, quid mihi recenses?
Inquit: congeries quid ista poscit?
Cui haec providus Asprius reponit:
Matres quatuor allocutus ante,
Jussus singula singulis referre,
Incerta dubitare mente coepi,
Vestris legibus idne sanciatur,
Haec ut singula protinus rogetis.
Quae vos regula cunque stringit urgens,
Tanto, Antistita, parce jam labori:
Praeveni tua dicta, protulique
Uno cuncta recolligens tenore.
page 162, image: s166IV. OLYMPUS, ad abeuntem amicum, MARIUM LUPINUM.
Jambo puro.
[gap: Greek words]ABis Amice, gaudium et decus meum:
Abis, nec ingemisco. sed tacet dolor,
Stoa jubente, clauditurque pectore.
Viden'? serenus ultimum cano vale,
Lyramque pulso lenibus MARI sonis.
Tui ergo vota vatis ultima accipe,
Memorque conde pectoris sinu intimo.
Procul facessat Antium regens Dea,
Inane nomen: ejus in favoribus
Profana turba spes suas putet sitas.
Tua, LUPINE, credito, tua in manu est,
Beatus esse quo queas, velis modo.
Quid, inquis, ergo? Mentis est Serenitas.
Quietus esto semper, hoc precor bonum:
Tibique quidquid accidat, mane tuus.
Amice, dives affatim et beatus est,
Cui dedere caelites schola hac frui.
Lubens carere ceteris queam omnibus,
Modo absque nube mentis esse det polus.
Adesto semper, o quies, bonum optimum!
Latebo spretus, exulabo fortiter:
Queo esse pauper, et situ putrescere,
page 163, image: s167
Nec invidere quidpiam cuipiam,
Quies amata, conditus tuo sinu.
LUPINE docte, quid studemus artibus?
Quid erudita nos terunt crepundia?
Nec hujus artis ingredi sacrarium
Paramus ante ceteras? Sine, o MARI,
Suo furore vulgus abripi sine:
Cupido vana, vanus et nocens amor,
Timorque vanus, ira vana, vana spes,
Dolorque vanus aegra corda torqueant.
Amant dolere: si malum deest, vocant:
Sibique sponte sentibus replent sinum.
Furant, furant, LUPINE, stulta pectora;
Tuum Sophia servet, et supra erigat
Inane vulgus. Emineto, Thessalus
Olympus esto! cernis? ille verticem
Ut alta ad astra tollit? Africi minas,
Tonitruumque fulminumque vim feram
Ut usque spernit? integer, quia altior,
Suusque semper. Talis, o MARI, emine,
Et altiore cuncta de cacumine
Videre disce; nil tibi nocentia:
Olympus esto: cuncta, cuncta despice!
Ubi virile pectus haec Stoa imbuet,
Trucemque spiritum Laconis indues:
Serenitatis aureae tibi jubar
Perenne, Amice, spondeo: Quies tibi,
Quies beata claudet illico latus,
Et assidebit inter atra permanens
Ut inter alba, lacteaque dextera
Fidele nectar usque et usque porriget.
Nihil sibi petentibus Quies adest:
page 164, image: s168
Nihil mali timentibus Quies adest:
Nihil dolere fortibus Quies adest.
Nihil timere, nil sitire, nil pati,
Nihil dolere, fortis ars et inclyta!
Sed ars, LUPINE, longa quam docet dies,
Capitque sero multa diligentia.
Docebat hanc magister orbis Atticus,
Cui bibenda non magis fuit gravis
Cicuta, quam racemus in Clio satus.
Quietus ille vidit horridam necem:
Iniqua verba judicum audiit tacens:
Gementibusque ceteris necem viri,
Serenus ipse, Mitte lacrymas, eit,
Cohors amica: Socrates tuus migrat;
Sed innocens; sed interire nescius.
Relinquo membra: spiritus nequit mori.
LUPINE! cernis hanc necem? triumphus est.
Levemus eja pulvere obsitum caput,
Et exigamus alta probra pectore,
Quibus popellus ingemiscit et stupet.
Adesto (provocare sic juvat mala)
Adesto casus omnis, omnis impetus:
Inerme pectus offero: feri, irrue!
Carere, possidere; dejici in lutum,
Vel in cacumen evehi Diis parem;
Erit perinde: quaelibet mala ingruant,
Feram serenus: haud erunt bono mala.
Amice, sic poeta te tuus jubet
Valere semper, omnibus malis procul.
Dolor metusque vulgus enecat rude,
Et, ut tumultuantis in freto aequoris
page 165, image: s169
Referta cuncta fluctibus feris fremunt,
Sequentis impete unda truditur prior:
LUPINE, portus ecce! si sapis, subi.V. LONGOBADORUM LEX, Fabula.
IN vetere rudium Longobardorum plaga
Ipso e Senatu nobilis Provinciae
Coiere laeti quatuor primi senes.
Baccho litabant, tetricis curis procul:
Et Libero cum liberas mentes darent,
Unus calidior, pectore hos rupit sonos:
Grandaevi amici, quos dies junxit bonus!
Agite, audeamus, patria quod narret stupens:
Id pignus hilaris erit amieitiae novum.
Vulgare votum est, prandiis notum omnibus,
Uno rigari poculo, ut amicum bibas.
Annos salubres voce qui larga vovet,
Is majus aliquid tentet in Bacchi sacris.
Fecere veteres, nomine emensi hospitem,
Favente cum tot verterent cyathos manu,
page 166, image: s170
Quot scriberetur literis gratum caput. [note: (a) Martialis docet, cum l. II epigr. 37 ad Hypnum ait: [ "Quincunces, et sex cyathos, bessemque bibamus, Cajus ut siat Julius, et Proculus." ] Bes enim erat octo cyathorum. Idem l. 9 epigr. 95 ad Calatissium: [ "Nunc niibi dic, quis erit, cui te, Calatisse, deorum Sex jubeo cyathos fundere? Caesar crit." ] Ita legit Raderus. ]
Superare et istos hoc dic, socii, juvat!
Annos bibamus, quotquot ipsi viximus,
Totque repetamus pocula, quot hyemes pigras
Fugando nostrum quisque ver tenuit novum.
Plaudunt sodales, ebrii jam tum mero,
Bonumque factum, clamitant, factum bonum!
Nunc, nunc parantur in novos usus cadi,
Queis se repositis amphorae vivae impleant.
Jam multa compotoribus nix squallida
Olim capillos insicit: quotquot bibunt,
Vicere sexagesimam solis rotam.
Certatur ergo mutuis carchesiis,
Ventribus obesis ut tot autumnos ferant.
Sed tanta vis et copia Ignigenae Dei
Inflare venas rancidas magis et magis,
Liquidique flamma incendii aetatis gelu
Calore nimio solvere, senecta opprimi.
Cariosa rumpit dolia excedens modum,
Frangensque vires corporis vinum aestuat.
Populatur ardor viscera: exusti cadunt:
Una quaternae victimae Bacchi jacent.
page 167, image: s171
Abominandi funeris rumor volat,
Omnemque Longobardiam hic horror replet.
En huc recidere nesciam freni sitim!
Hoc sanitatem posse, quaesitam in vitris!
Crebrescit hic tumultus, ac totum forum
Odio vetusti moris incensum rapit.
Regis tenebat mortui Interrex locum:
Is potor undae, et omnis osor Massici,
Immite subito vulgat edictum palam:
Ncquis suorum bibere quemcunque audeat,
Amicum, amicam, conjugem, dominum, patrem,
Ipsius Interregis aut Regis caput. [note: (b) Vide de compotatione ac lege hac Longobsrdica R. P. Franciscum Hunolt, Orat. Sacr. Vol. 2 Orat. 21. ]
At qui potitus deinde dominatu ac throno
Rex Longobardis praefuit, legem abstulit,
Ita fatus: Equidem abusus est rerum omnium.
Sed non abusum tollere ac usum decet:
Nec obesse debst unus aut alter reus,
Ut, ille quod peccavit, hoc omnes luant.
page 168, image: s172VI. J. C. SCALIGERI Epidorpides. Pharmacopola, Fabula Aesopica.
Censura de Libris Epidorpidum J. C. Scaligeri, eodem, quo ipsae Epidorpides, genere carminis scripta.
Jonicum.
[gap: prosodic pattern] "FAbella tegit cortice conditam medullam,"
"Quem cuique sibi frangere, cum velit, licebit:"
"Unam hic igitur ponere me, jubet voluntas." [note: (a) Ipsius Scaligeri versus sunt, 1. 4 Epidorpidum. ]Quidam lituos a puero et castra secutus,
Mavortia tandem arma reliquit veteranus,
Tandemque novus Pharmacopola coepit esse.
Morbos cupiens pellere mortalibus aegris,
Sese subito Paeonias vertit ad artes.
Ergo impiger herbas sibi, succosque salubres
Conquirit, et arma omnia, queis vulnera cedunt,
Tabisque latentis mala, tristesque dolores.
page 169, image: s173
Jamque omnibus ex vallibus, altisque jugorum,
Congesta tenet plurima, collibusque apricis,
Ipso ex pelago, et litoribus procul remotis.
Unum superest, ordinis ut cura decorque
Accedat, et ut pharmaca quaeque sortiantur
Certam seriem, qua cumulata digerantur.
At cuncta malus Pharmacopola negligensque
Commiscet, acervum temere et jactat in unum.
Non hic series ulla, nec ullus ordo rerum:
Congesta jacent, et pariter sparsa videntur
Armaria, cistae, vitra, pyxides, cuculli,
Et scrinia, cumque oenophoris nigra papyrus.
Quodque est vitium deterius, nocentiusque,
Saepe utilibus mista latent verena succis,
Falluntque aconita hic oleo juncta salubri,
Vitalibus et pulveribus virus Echidnae,
Tectumque laser stat grave cinnamis odoris.
Nec vasa satis vel bona, vel satis polita:
Neglecta jacent plurima, passimque fatiscunt:
Multa aspera sunt, plurima hiant paene soluta.
Merces novus has Pharmacopola cum parasset,
Primum novitas, ut solet, excitare turbam;
Merx cognita postquam est, subito frigus oriri,
Sensimque senescere ille famae prior ardor,
Ac denique succedere mira solitudo.
Desertus is est nunc locus, ignotus, egensque:
Evanida merx in tenues exiit auras,
Blattisque epulas ac tineis struxit opimas.
Hae Scaligeri sunt Epidorpides severi,
Qui quam Medicus corporibus reddere vires,
Tam carmine vates studuit pellere lein
page 170, image: s174
Morbos animis: sic docuit, redarguitque,
Ut, plurima cum congereret gnavus et acer,
Ex ordine nil digereret segnis et impar;
"Ter nectareo carmine, limplicissimoque" [note: (b) Verba Scaligeri ipsius, initio Libri primi Epidorp. ]
Uti sibi visus, sibi sed scilicet uni.VII. CANIS PRO SE In Comitiis animalium, de Dignitate Regia certantium.
Anapaesti.
[gap: prosodic pattern ]
PRoceres regni!
Cui diadema
Destinat almae
Themidis libra?
Homini quisquis
Propior degit,
Ille meretur
Jura verendi
Inclyta sceptri.
Hominis caussa
Vivimus omnes:
Hominis caussa
Maxima mundi
Machina certae
page 171, image: s175
Condita servit
Legi Auctoris.
Homini servit
Maxima barri
Libyci moles:
Fomini minimus
Conditus est mus.
Homini mugit,
Homini rugit,
Homini balat,
Gannit et hinait,
Fremit aut latrat,
Aut barritu
Territat Indos,
Quisquis nostrum,
Duce natura
Implet numerum.
Homini propior,
Magni Porceres,
Quisquis Domino
Fuerit rerum:
Major et ipse,
Reliquos ultra
Eminet omnes,
Sceptraque ferre
Dignior extat.
Nunc mihi quisquis
Pondera rerum
Dispicis aequus,
Ades, et mecum
Disquire sagax,
Quam vicinus
Hominum generi
Catulus vivat,
Sanctumque decus
Nostri haud impar
Prendere regni.
Ne mihi laudes
Ultro cumulem
Prodigus pise,
Vos mihi verba
Fundite testes,
Orae Phariae!
Tu mihi, sedes
Prima sophorum,
AEgypte ferax
Mentis et aequi!
Tu mihi gentem
Cynicam lauda!
Tu, Nile pater,
Tu caput alto c
Gurgite tolle!
Fallor, an ultro
Septemgemina
Surgere ripa
Deus, ac tales
Promere voces
Incipit ore?
Huc, huc oculo:
Vertite vestros,
Quisquis pretium
Didicisse canu, et
Nominis ampli
Jura laborat.
page 172, image: s176
Respice sacra
Respice saxa:
Cernis veteri
Pulcre insculptas
Arte figuras?
Nondum calamo
Reperere notas
Celeres Graji,
Cum pontificum
Arguta manus
Abdita rerum
Signa in duro
Marmore sculpsit.
Cernisne Canem?
Cernis, ut armo
Purpura fulget?
Haec nota regis:
Summa potestas
Permissa Cani
Sacro in saxo est,
Quem veneranda
Purpura celat.
Non hic elephas,
Non leo frendens
Spargensque jubas,
Non Sarmatico
Ursus ab antro,
Non saeva tigris
Placuit Phariis:
Canis apparet.
Haec mihi Nilus:
Decus hoc nostrum
Tollere, Patres,
Invida nunquam
Poterunt secla.
Nempe placebat
Sacrae AEgypto
Specata fides
Ardorque Canum,
Gentem humanam
Servare sagax.
Ullusne locus,
Tempus an ullum est,
Quo mea cesset,
Nutetve fides?
AEdes petite:
Muti parietes,
Canibus, clamant,
Canibus nostra
Fidis Canibus
Nos debemus.
Saepe Autolyci
Piceata manus
Damna minatur:
Spoliare domum
Saepe parabat
Dextera Caci,
Abacis pretium a-
Vertere docti.
Ego latratu
Prodere primus,
Ego commissam
Servare domum,
Me custode
page 173, image: s177
Superest aurum,
Unus Hylactor
Rutilas gemmas
Torquesque tegit,
Gemmea dignus
Milla fideli
Tollere collo.
Quis tibi villam,
Tityre, servat?
Cum Meliboeus,
Cum Galatea
Servit in agro,
Aut farra metens,
Aut sollicitae
Semina terrae
Procul hinc mandans:
Per me tenuis
Cultor agelli
Conservat opes:
Mea praesidia
Furem avertunt;
Atque tuentur,
Quidquid sudor
Divaque Vesta
Auferre dedit.
Jam siquod iter
Vocat in longos
Hominem cursus,
Fidus Achates
Gaudet herili
Lateri solers
Haerere Canis.
Saepe latronis
Impia sica
Denso e saltu
Ruit in jugulum,
Vitamque petit,
Lucraque vitae.
Tunc ego pulcras
Surgere in iras:
Tunc ego voce
Terrere animum
Caede furentem:
Tunc ego saltu,
Tunc ego ricut,
Tunc ego dente
Pugnare ferox,
Vulneraque ipse
Pectore prompto
Ferre paratus,
Caput ut fidus
Domini servem.
Jamque acceptam
Ferre salutem
Ipse fatetur
Mihi se dominus,
Mulcetque manu
Nobile pectus,
Fidumque caput:
Ipse vicissim
Dominum blanda
Mulceo cauda.
Forte hic aliquis
Quaerere, patres,
page 174, image: s178
Satagat, tantae
Unde in canibus
Ardor fidei?
Non ego magno
Servor pretio:
Non mihi densam
Fundit avenam
Herus indignans:
Non gemit unquam,
Non dolet alti
Gutturis haustum,
Utque voraci
Ex cornipedis
Ventre laborat.
Os mihi nudum
Bolus inanis
Satis in victum est;
Nutrit corpus,
Nutrit amorem.
Quis neget, aequum
Vos quoque contra,
Homines, nobis,
Debere deeus?
Hinc mea millus
Redimit colla
Splendidus auro,
Hinc versicolor
Taenia summo
Splendet in armo.
At equum turpi
Stigmate ferrum
Signat et urit:
Quos ego cernens
Saepe dolores,
Rideo, totus,
Et postici
Vulneris expets.
Hominis mentem
Genus in nostrum
Discite, Patres.
Saepe ego vidi
Homines inter
(Namque ego totas
Homini medius
Exigo luces,
Exigo noctes)
Saepe ego vidi
Sugere caulas,
Saepe et noctu
Surgere flammas:
Cumque rogabam,
Haec mihi verba
Reddidit AEgon:
Ne lupus ardens
Vastet ovile,
Trepidus valla
Mihi circumdo,
Ne mihi tigris
Laniate greges
Audeat, igni
Terreo saevam.
At mihi caulas
Credere gaudet,
Medioque sinu
page 175, image: s179
Recipit fidum,
Et, canis, inquit,
Gregis auxilium
Spesque relicti,
Tu facis, ut me
Tuto liceat
Tradere somno;
Tu gregis una
Spes dominique es.
Quis Marmaricos
Urbe leones
Recipi vidit?
Aut cui tigridum
Patuere fora?
Quisve Ursinae
Gentis in aulam
Missus apertam est?
Horrida tesqua
Jussi colere
Atque Polonas
Errare vepres
Inter, et altas
Versare nives
Miserum corpus;
Aut Hyrcanas
Sulcare pede
Cernis arenas.
Me vocat unum
Lupara [note: (a) Regia Parisina. ] splendens,
Me vocat alti
Rector Iberi,
Me Teutoniae
Nomina summa,
Me vocat omnis
Regia, meque
Cernere gaudent
Lumina regum.
Non ego vobis,
Laeta Sonipedum
Turba, invideo
Acer honores.
Vos quoque movit
Gloria regum:
Auro et phaleris
Saepe superbi
Pernitis, atque
Collo erecto
Despicitis me!
Non ego cedo:
Thracica mecum
Ite in regna,
Asiam per quae,
Perque Europam,
Libyaeque latus
Undique manant.
En mihi quanta
Purpura fulvo
Diditur auro!
En argento
Nobile pectus
page 176, image: s180
Ut mihi fulget!
En ut Phrygio
Terga Molossi
Acus exornat
Docta labore!
Sic ego Bassas
Stipo socius,
Sic claudo latus,
Neque Sultani
Timidus dominos
Cernere vultus.
Sed neuqe tantum
Stragula laudo,
Intima quantum
Tecta et celebres
Fascibus aedes.
Quos magnorum
Gratia regum
Tollit et ornat,
Hos ego magnos
Dico coloque.
Maximus ille est,
Cui sua Reges
Tecta indulgent.
Vos, turba, boum,
Angique leves,
Olidique capri,
Vosque superbi
O cornipedes,
Stabuli paedor
Claudit et horror.
At mihi sese
Regia pandit:
Mihi se Tyrium
Subjicit stratum,
Inque cubili
Regis amici
Vellera Serum
Premo porrectus.
Et mihi certet
Densa luto fus?
Namque, o probrum!
Cerno et pingues
Astare sues,
Regnaque vestra
Coeno insicere,
Clari o Patres!
Ite, o fordes,
Ite per alta
Atria, qua se
Regia tollunt
Tecta per auras!
Atque ibi mecum
Certate, Sues!
Non ibi Circe,
Filia Solis,
Pabula vobis
Praebuit unquam:
Sed lutulenta
Conclusit hara.
Visere tantum,
Quae colo tecta,
Si quis vestro
De grege tentet:
page 177, image: s181
Cuspide versa
Scse, et torvo
Ore satelles
Porco opponat,
Inque omentum
Torqueat hastam.
Ejicite, Patres,
Pellte nostro
Probra concilio:
Soli pugnent
Solio digni.
Tu quoque coetu,
Si sapis, exi,
Dire Lycaon,
Aeterne hostis!
Namque tibi hostem
Me profiteor:
Homini quisquis
Invidet hostis,
Cynicae stirpi
Dissidet hostis.
Quas tibi laudes
Arrogat ullo
Titulo vita?
Tibi praedari est
Vivere: solis
Nam te spoliis,
Impie, nutris.
Fulmine summi
Uste tonantis,
Tu Diadema
Sperare tibi?
Verum ego, seu me
Sceptra beabunt,
Seu me potior
Solium scandet,
Hoc tibi juro:
Per Jovis ignes,
Quos sensisti,
Saeve tyranne,
Tibi polliceor
Dejeroque sciens,
Nocte dieque,
Ubi ubi totum
Caula per orbem
Colliget agnos,
Ubi ubi sese
Pascua pandunt:
Caput hoc vitae
Atque saluti
Gregis insontis
Ego devoveo:
Semper in hostem
Vigil ac acer
Ibo, ruamque.
Non tua terrent
Lumina flammis
Accensa novis:
Non ululatus,
Non movet alto
Gutture rictus.
Et mihi dentes
Ore minaci
page 178, image: s182
Stare in praedam
Sentiet hostis.
Didici pridem
Pugnare, Patres:
Vos mihi testes:
Namque et video
Coetu in vestro,
Qui mea quondam
Vulnera passi,
Nunc quoque pugnae
Monumenta tenent:
Multa cicatrix
Te, Leo, signat;
Te quoque, tigris.
Cumque insigni
Nomine nobis
Se jactet aper,
Et fulmineo
Dente timendus
Se ferre Jovem
Nemorum, voce
Audeat alta:
Hjus ego Jovis
Victor in armo
Vulnera pridem
Multa reliqui.
Adeo magni
Corporis artus
Non sua semper
Scquitur palma.
Saepe minores
Daphne viridis
Fronde incinxit.
Non sibi tantum
Mole immani
Placeant quidam,
Pondera nati
Tollere gibbo,
Non diadema
Vertice ferre.
Tu mihi, taure,
Testis, et urse.
Laeta Diana
Cum jubet alta
Ire in nemora,
Cornua cum me
Rauca vocarunt,
Vos quoque toto
Agito saltu,
Atque insilio,
Atque intrepido
Teneo dente.
Sunt mihi pugnae
Vulnera testes,
En haec media
Fronte cicatrix!
Leo Getulus
Fecit, ut imo
Fixi immotus
Pectore dentem.
Verum haec imo
Quae mihi ventre
Sunt monumenta
Martis iniqui,
page 179, image: s183
Scis bene, tigris,
Qua mihi fylva
Fuerint saevo ab
Ungue relicta.
Te quoque nuper,
Nobilis urse,
Vix bene fugi,
Cum tua, forti
Pendulus aure,
Brachia jamjam
Dirum amplexum
Prompta parabant.
Quas tamen illinc
Audio voces?
Aelure comes,
Tecti socie,
Semper at hostis,
Audio probrum:
Atram invidiae
Objicis usque
Maculam nobis,
Meque invisum
Vocibus uris,
Verum immerito
Crimine scindit
Fama insontem.
Cui invideo?
Non ego levibus
Pascua cervis,
Non ego magno
Antra leoni,
Non ego quercu
Fusa patente
Flumina mellis
Urso invideo;
Non tibi, fortis,
Pabula, taure.
Equus objectam
Haurit avenam:
Simia pomis
Satiare gulam
Ludicra gestit:
Tuque, sciure,
Frangere duras
Dum dente nuces
Celerans pergis:
Video tacitus,
Nulli invido:
Quisque fruatur
Quod sibi donum
Dedit alma parens.
At mihi proprio
Munere vesci
Quaenam invidia est?
Quam peto pauca!
Quam prope nulla!
Cereris durae
Frustum ignobile,
Marmore duro
Durius, ori
Fido invideat
AEmula felis?
Quaerat et ipsa
Qua licet arte:
page 180, image: s184
Plurima namque
Arte dolosa
Callida fingit:
Quaerat; acerbos
Mittere questus
Denique discat.
Si mihi porro
Stomachum dictis
Moveat frendens:
Non ego contra
Ferre querelas
Insistam ultor:
Homines tantum
Narrabo brevis
Jure querentes.
Saepe ego vidi,
Quae puer ore,
Virgoque manu,
Conscia felis
Stigmata gessit.
Saepe gementem
Audimus Hylan,
Saepe Camillum,
Ac Atalantam.
Perfida, clamant,
Perfida, nobis,
Vulnera felis?
Lambit adulans:
Mulcet simulans:
Instat, et haeret,
Veluti Pylade
Et generoso
Major Oreste,
Cineres ipsos
Vincat amore:
Improba! subitum
Exerit unguem,
Et mihi sulcat
Ora manumque.
Nostro e genere
Quis videt unquam
Semina fraudis?
Si melitensem
Gremio catulum
Alcina ferat,
Non timet unguem.
Vulnera quod si
Tulerit casus,
Non ea fraudis
Esse docebit
Amor immotus
Constansque fides.
Ista fidelis
Perstitit usque,
Quoad abscisso
Lachesis filo
Traxit ad atri
Limina Ditis.
Te, Masanissa,
Te perpetuis
Laudibus orno:
Romae et Canibus
Semper amicus,
Homines ipsos
page 181, image: s185
Saepe infidos
Crimine multo
Cum didicisses,
Aquilas Romae
Tibi praesidium
Foris exquirens,
Catulosque domi,
Summo imperio
Me junxisti
Arbiter aequus.
Stulte Augustus
Trabeam et fasces
Donavit equo:
Consule quanquam
Bruto dignus
Collega fuit:
Canibus custos
Quod Masanissa
Corporis usus,
Sapuit prudens,
Generis sidi
Tutus in umbra.
Tu quoque, prudens
Ithacaerector,
Homines nobis
Ferre minores
Sat didicisti.
Te dum longo
Tenet exilio
Ira profundi,
Nescit Polybus,
Dirusque Medon:
Regno Eurymachus,
Regno Antinous,
Thalamoque sacro
Inhiant Irus,
Tuque o tabo
Uncte Melanthi.
O Penelopes
Magne marite,
Homines reducem
Te nosse negant:
Canis agnovit.
Blandus reducem
Canis excepit,
Teque in avita
Regna reduxit
Nobilis Argus.
Hoc Maeonidem
Attica Musa
Memori jussit
Celebrare tuba.
Maxime vates,
Tibi nostra sides
Cognita quondam,
Tibi nostra alto
Laudata sono
Martia virtus.
Dum fera miscet
Tela Gradivus,
Morsque per omnem
Saeva frementum
Aciem volitat:
Fortia bello
page 182, image: s186
Pectora totis
Ferimur campis:
Vulnera iidem
Doctique dare,
Ferreque fortes.
Patet haec nostrae
Ultima tandem
Area laudi:
Sociare homini
Arma dccorum est,
Vincere certis,
Aut sua Leto
Tradere membra.
Patre Tonante
Judice, tanta
Virtute canes
Meruere polum:
Sidera celso
Stamus olympo.
Stella Icaria!
Funus herile
Quaerere solers,
Tantaque fide
Domini fatum
Mera secuta,
Quanta Erigone
Filia Patrem!
Tuque o Major
Canis, aurorae
Nobile donum,
Cephalique comes
Per juga perque
Ima litentum
Tesqua ferarum!
Vos, precor, ambo
Caussae illustri
Summa c caeli
Arce favete.
Tuque, Diana,
Si fida tuis
Studiis turba
Nare sagaci
Quaerimus hostem,
Si pede forti
Perdimus armos,
Denteque fixo
Vulnera summo
Indimus hosti;
Si tibi nostro
Sanguine saepe,
Diva litamus:
Patrum o animos
Impelle, Dea,
Nosque tuere.
Te quoque trino
Cerberus ingens
Ore tuetur,
Limina servans
Hecates imae.
Te, cum toto
Fratre repleta
Cynthia fulges,
Colimus festo
Usque latratu.
page 183, image: s187
Vos quoque supplex
Canis implorat,
Numina forti
Juncta Dianae,
Virides hilari
Cryades cultu,
Et juga Oreades
Summa colentes,
Satyrique leves,
Et Sylvano
Dedita semper
Nomina, Fauni:
Vosque, o glauca
Corpora, Nymphae,
Quoties vestro
Plaudente choro
Meiis sylvis
Egimus apros,
Mediis cervos
Egimus undis?
O polliciti
Munera saepe
Pan atque Pales!
Nunc hora vocat,
Nunc tempus agi.
O quorum aras
Sanctosque focos
Vigili custos
Oculo servat
Canis immotus,
Decus o nostrum
Curate, Lares.
Cynici Manes,
Surgite ab umbris:
Dure Antisthenes;
Magne Sinopeu,
Incola dolii;
Nude Menippe:
Surgite cuncti
Cynicae Patres
Catulique scholae,
Sociosque canes
Prompta auxilio
Turba levate.
Pallas Achaea,
Cujus adorat
Daunia templum,
Si rite tibi
Atria servat
Cura Molossum,
Cunctos arcens
Praeter Achivos:
Tu quoque Diva
Limine regni
Reliquos arce
Propitia tuis.
Sol auricomae,
Rutilo pridem
Coetu astrorum
Dignate canes:
Jupiter almae,
Cui Tarpejam
Fidae excubiae
Teximus arcem.
page 184, image: s188
Nunc respicite
AEqua petentem,
Et nostra boni
Ore sereno
Vota probate.
At vos, Proceres,
Cynicum Nomen,
Superis carum,
Propiusque homini,
Sinite excelso
Fulgere throno.
Humeros cocco
Pridem assuetos
Nili in templis,
Hic quoque per vos
Purpura cingat.
Nos colit ipsum
Genus humanum,
Regnumque cani
Tribuit Libye:
Regna Ptoembari, [note: (b) [ "Ex Africae parte Ptoembari, Ptoemphanae, qui eanem pro rege habent, motu ejus imperia augurantes." ] Plinius Hist. Natural. 1. 6 c. 20. ]
Regna Ptoemphanae
Summa dicarunt,
Regem haud alium
Passi utrique,
Quam generosum
Et metuendum
Hosti erecta
Fronte Molossum.
Huic se proceres,
Hic se populus
Non dubitavit
Dedere Regi.
Unius egit
Omnia nutu,
Unius ora
Utraque regni
Vocem extimuit,
Nomen amavit.
Hecubam genti
Nostrae asseruit
Jupiter ipse,
Troadas inter
Regia quondam
Sceptra ferentem.
Denique, quantum
Sis habiturus,
Inclyte coetus,
In Cane regem,
Atria dicent
Templaque claro
Structa Canopo,
Lateque omni
Sparsa AEgypto,
In quibus audit
Vota clientum;
Turaque densis
Sibi fumare
Cernit acerris
Rexque deusque
Sanctus Anubis.
page 185, image: s189VIII. LAUREARUM OPTIMA, LAUREA THEOLOGORUM.
Cum Friburgi Brisgojorum ea insignirentur Plurimum Reverendi, Praenobiles, et Excellentissimi Viri, jam tum omnes Parochi;
Franc. Joseph. Frideric. Wolfius, Rector Parochiae Ehingensis ad Danubium;
Franc. Ignat. Knechtius, Parochus Staufensis;
Et Josephus Krembschius, Parochus Lehensis et Pezenhusanus.
ODE.
[gap: prosodic pattern ]
PUgnam multiplicis dicere Laureae
Astris lapsa jubet me Polyhymnia:
Me parere jubenti
Ad lenem citharam juvat.
Nuper cum rediens orbita temporum
Annum principio restituit novo,
Sacra ad templa PRONOEAE [note: Pronoea Divina Providentia. ]
Divum se glomerat chorus.
page 186, image: s190
Dum rerum Dominam, qua duce sidera
Certo calle meant, obsequio colunt:
Lis emersit amica,
Sermonum varia vice.
Excitis studiis voce Poeseos,
Ardent quisquee suae plaudere Laureae,
Qua, donante PRONOEA,
Laetas implicuit comas.
Jam regina jugi Diva biverticis
Se cantat, clario non sine pectine,
AEstu fervere sueta,
Cum laudum subiit calor.
Effectrix hominum barbitos Orphei,
Ac Amphionio moenia personant
Se debentia plectro,
Bustumque Hectoris, et Tibris.
Quid risu doceat natus ad Aufidum,
Bolaeusque sagax. parque Canizius
Vobis, Attica turba,
Et fletu, et salibus, refert.
Gellertus lepidis quid valeat jocis,
Poraeus gravibus quid moneat sonis,
Qua vi Poliniacus
Caussam suscipiat DEI.
Sic jactata vagae serta Poeseos
Moverunt stimulis aemula pectora:
Jam vicina Sophia
Rumpit voce silentia.
page 187, image: s191
Quod vitae dederit praesidium Plato,
Annaeusque rigens, et Cicero prior;
Quae sit parta Stagiris
Quondam laurea praedicat.
Ad curas veterum quae nova lumina
Campis aethereis addiderit vitrum,
Jungens orbibus orbes,
Et nos fulmine territans.
Qua ruptis properans arte repagulis
Regnum protulerit nobile Veritas,
Ut mens ficta relinquens
Securos radios amet.
Mox et Paeoniis artibus inclyta
Morborum Domitrix, Cedite Laureae,
Dixit, cedite nostrae!
Haec, haec Civica major est.
Docti non eboris largior otia,
Non mentem dubiis nutrio pabulis:
Per me vita salusque
Conservant bona cetera.
Succis Hippocratis reddite gratiam:
Regna erepta colant Pergameum senem,
Majoremque Galeno
Summum Borhavium ferant.
No Astraea tacens hoc decus audiit:
Quae lauri duplicis fulget honoribus,
Nil se majus utraque
In solis reperit domo.
page 188, image: s192
Jactat Caesareo se genitam thoro,
Nativoque humeros murice fulgidos,
Vaticana tueri
Solers ponderibus bona.
His, inquit, moderor legibus omnia,
Seu quae purpureo sub solio pavent,
Seu quae Roma sacratis
Petri Clavibus asserit.
At non haec placido pectore telifer
Elatae genius Militiae tulit:
Dudum torva tuetur,
Summas concutiens jubas.
Ut Laurus mea vos! infremit acriter:
Noster per populos si micuit chalybs,
Jam decussa corolla
Vestris temporibus jacet.
Cantu raucisono dum strepit Ennius,
Ferro Scipiades dividit Africam:
Augustusque tenebat,
Algens quae cecinit Maro.
Pellaeo juveni serviit obsequens,
Qui regno Sophiae praefuit Attico:
Figens atque refigens
Leges dat Macedo novas.
Sordens Jasides in grege militum,
Lentum sollicitat forcipe spiculum:
Victor Troius heros
Terrarum imperium parat.
page 189, image: s193
Sie fidens gladio detonat igneo,
Cum dilecta polo Virgo supervenit,
Cui divina Tonantis
Fas mysteria pandere.
Hanc Diva e solio praevenit occupans,
Et, Salve, o taciti conscia Numinis,
Blanda voce PRONOEA
Inquit: vincis et inscia.
Quae vincat reliquas Laurea celsior,
Quaesitum satis est. Fabula debiles
Evanescit ut umbrae,
Cum splendet tua Veritas.
Nec doctae nebulae, quas Sophiae labor
Naturae dubio lumine miscuit,
O caelestis alumna,
His certent radiis pares.
AEgris corporibus si placuit salus,
Si leges populis: gloria si juvat,
Et congesta trophaea,
Stragis sanguineae decus:
Per te fert animis obvia se salus,
Per te lex adytis prodit ab intimis,
Et se summa recludit
Terris gloria Numinis.
His Lauri foliis, nexae adamantibus,
Friburgi celebres cinge TRIUMVIROS,
Quorum lux nova puram
Ornabit Cathedram Petri. [note: *Eo Festo collatum est supremae Laureae munus. ]
page 190, image: s194
PASTORES populis SOLLICITOS dedi,
Qui LUSTRIs alacres pervigilant TRIBUS:
Addat Fama coronam
CAELI VINDICIBUS sacris.THEOLOGORUM INSIGNIA PASTORALIBUS comparata.
Epomis.
O Fortes humeri! tegmen nunc denique fertis
Purpureum, toties qui tuleratis oves.Pileus.
Digntim operite caput, quod per tot fervidus annos
Torruit in campis aestus, et ussit hyems.Torquis.
Coccineis agnos sueti deducere vittis, [note: Sicut vitta coteines, labia tua. Cant. 4. ]
Aurea nunc, meritum, vincula ferte, decus.Annulus.
Lia ferax sobolis pridem VOS sponsa tenebat:
Pulcrior en Rachel nobiliorque vocat.
page 191, image: s195Sertum.
Exemplum Gregibus, quin et Pastoribus ipsis!
Exornet philyra nexa corolla manum.Cingulum.
Vidimus accinctos noctuque diuque labori:
Cingat VOS hodie laeta brevisque quies.Cereus.
Pastorale Pedum quodnam anteit omnibus unum?
Cereus: ut possis irradiare gregem.Liber.
Quae sacris populi Pastoribus optima Pera est?
Qui tenet e caelo verba profecta Liber.
page 192, image: s196IX. SECULI FELICITAS, Quaesita, Inventa, Laudata,
Cum vir Excellentissimus, ANDREAS HAASIUS, Vienna et Wezlaria redux, Nunc in Inclyta et Perantiqua Friburgensi Brisgojorum Academia Legum professor celeberrimus, Doctoris Insignibus ornaretur.
page 193, image: s197SECULI FELICITAS JUSTITIA. Carmen Seculare Anno cIo. Io. CCL.
Trochaici.
[gap: prosodic pattern]SECULI FELICITATEM
Praedicabat aere cuso;
Aureove grata nummo,
Caesarum professa laudes,
Posteris annunciabat seculis antiquitas.
Purpurata saepe monstra
Finxit assentator auro,
Et premente moesta regna
Mole barbari tyranni
Sola fulsit in metallo SECULI FELICItAS.
page 194, image: s198
Veritatis lux, Thaia!
Pande SECLI certiorem
Proferens FELICITATEM:
Profutura quaerit orbis:
Pande profutura cunctis temporum mysteria.
Advolat (favete linguis)
Advolat jucunda Diva:
Audio vocale plectrum:
En resolvit ora virgo,
Dulcibusque juncta nervis Musa fundit earmina.
Orbe nata cum recenti
Pirma dum virebat aetas,
Aureum fluebat aevum,
Utque fruges absque cultu,
Sic vigebat alma virtus lege nulla vindice.
Candidas perambulabat
Approbans Astraea terras,
Non minaces ense jussus
Dividens, secansve lites:
Nullus ensis, libra nulla, nulla librae pondera.
Non, avaros qui coercet,
Tum notabat arva limes:
Nulla claustra pessulive,
Nulla tunc timoris umbra:
Rauca tantum flabra venti separabat janua.
page 195, image: s199
Quidquid ars, natura quidquid
Fertili gignebat orbe,
Omnibus commune donum
Obvio patebat usu:
Nemo quidquam cum teneret, nemo pauper aruit.
Sed fugacior sagittis,
Parthicus quas nervus egit,
Tam beata cessit aetas:
Posteros reliquit aurum,
Jamque parciore fato lustra sunt argentea.
Jam suorum quisque custos,
Numen Antii fatigat:
Jam timentur, et pavescunt:
Hic abundat, alget ille:
Servit hic, superbit ille: Croesus, atque Codrus est.
Dividit Fortuna sortes,
Sed quadrata dum rotundis
Miscet, infimisque summa,
Omnium querela fervet,
Omnium luctantur irae, nemo se non despicit.
Laesit hic Tonantis aures
Aeger impetus frementum:
Impotens Astraea clamat,
Voce spreta tum jubentis,
Plura quisque poscit ardens, spemque caecus prorogat.
page 196, image: s200
Patre tum vocante Divum,
Aureis Astraea tectis
Constitit: cui inter astra
Porrigens dat ille libram,
Quae dirempta lite gentis sopiat certamina.
Spondet ergo damna passis
Duplices Astraea lances,
Omniumque pensat aequans
Vota, jura, res, dolores,
Ut quieta mitigaret sors gementum pectora.
Prosperas invidit horas
Tartarum Megaera linquens:
Afflat agros, et veneno
Sparsa nigro tecta scindit:
Mox et altero metallo cassus orbis ingemit.
Aere tum rigere cruda
Impioque secla ferro:
Criminum saevire turba,
Furta clanculum lucrosa,
Et rapina bellicosam luce praedam convehens.
Sanguinis manare rivi,
Cuncta posse vis manusque,
Imbecilliora frangi,
Fortiora rupta sterni,
Diripi vendique leges consciis perjuriis.
Territans Astraea voce,
Fulminum minatur imbres,
Aeacique intentat urnam:
Libra sed contempta sordet,
Et monentis verba venti dissipant inermia.
page 197, image: s201
Additur timendus ensis:
Quemque libra repperisset
Machinatum digna ferro,
Percuti jubetur ictu,
Ut recisa pars putrescens sana praestet cectera.
Dum refulget ensis ultor,
Dum nocentum fulminantur,
Sanguinemque colla fundunt:
Fraus, et ira, vis, furorque
Antra quaerunt, et latebras, aut revisunt inferos.
Inde mixta secla mundo,
Non eodem quae metallo
Fusa manant ad nepotes:
Aere quaedam, multa ferro,
Pars et auro parva constat, major est argentea.
Quis dat hujus absolutam
SECULI FELICITATEM?
Libra, quae magistra morum,
Acta pendit, ac agenda:
Et verendus ensis ille, qui repellit crimina.
Tolle pondus, deme lances:
Dormiens Astraea ferrum
Negligat, vibretve languens:
Exulabit jus fidesque,
Interibit universa Seculi Beatitas.
page 198, image: s202
Mater o Astraea pacis,
Fons quietis, dux salutis,
Praeses o securitatis,
Inclytae virtutis altrix,
Criminis severa clades, SECULI FELICITAS!
Surgit ecce, qui tueri
Sacra possit arma Vindex,
Cujus aequitate freta
Jura gaudent, rura plaudunt!
Finit hic Thalia carmen: Vindici nos plaudimus.
IN SIGNIA SUPREMAE LAUREAE. Epomis.
Purpura est onus suave,
Sed imponit jugum grave,
Rei bonum publicae.
Digna TE est tanta moles,
Ferre qui jam pridem soles
Onus multis utile.
Non TE gravat, o A NDREA,
Quidquid jubet Themis Dea.
Pileus et Torques.
Nullam Themis habet laurum,
Nullum ulla torques aurum,
Quod TE tantum decoret;
Quantum virtus, qua refulges,
Cui totum TE indulges,
page 199, image: s203
Quae in TE sic eminet,
Omnibus ut vitae curis
Doctor AEqui sis et Juris
Annulus et Liber.
Dreisama, subsistens plaude!
Quem VIENNA tulit laude,
Docta quem WEZLARIA,
A te diu expectatum,
Omnibus desideratum,
Tua servant moenia.
Plaude? despondetur tibi,
Sumit te docendum sibi.
image: s204X. HERMANNUS BORHAVIUS, Princeps Medicorum, Carmine laudatus,
Cum in Friburgensi Brisgojae Academia Excellentissimi Viri, QUARINUS, WEISSIUS, SCHWENGLINUS, Suprema Medicinae Laurea ornarentur: Quorum primus edito paulo ante eruditissimo de Insectis libro, quem ENTOMA inscripsit, publice sine Praeside disputarat.
page 201, image: s205MAGNO BOERHAAVIO Hecatombe, Metris C. [note of the transcriber: scil. 100 lines. ]
SAnitatis o HYGIA
Praeses alma,
Patris Aesculapii
Gaudium decusque!
u sacerdos immolandas tange centum victimas:
Leida poscit hunc cruorem, poscit ara,
Sempiternam docta Leida quam sacravit nobili
BOERHAAVIO.
Surge tanto nominique, gloriaque, tura
spargens,
Atque laudes voce juncta concinens.
Hic Vir, hic, unus
Qui mille magistros
Imbuit arte Machaonis,
Divina mirandus voce magister;
Nullo unquam praeeunte magistro, [note: (a) BOERHAAVIUM nullo in medicis magistro usum, testatur in praeclara Oratione Funebri Albertus Schultens. ]
Adytis sese intulit ultro,
Qua via lubrica,
page 202, image: s206Qua via nulla fuit,
Aut laevas caeca in salebras, lamasque ferebat.
Quos Helmontius avios,
Quos praeceps Paracelsus
Raptabant veri immemores,
Innumera illusos vigilantum somnia
Pascebant umbris levibus, fucoque nitente trahebant.
Gemebat flens expultrix Medicina malorum,
Hippocratempque suum comitem trahens,
Cois se latebris aversa a lumine dedit.
Secula fermentum corruperat inficiens,
Cum mortale genus miserans BOERHAAVIUS accelerat.
Sperate o!
Quos opis ignaros
Exanguis discruciat dolor,
Levamen sperate propinquum!
Exilio Medicinam
Eripiet reducem pia manus,
Coumque senem, servatricemque reducens.
Chemia dum BOERHAAVIO
Auctor viaeque dux est,
Medicina supplices
Audit volens,
Interpretes naturae,
Ambosque ducentes secuta,
Miratur, has ut cernit officinas,
Repente detersa fuligine,
Non situ Vulcanio
Oculum videntis dexteramque terrentes:
page 203, image: s207Purgata, amoena, culta rident omnia:
Nitida se domus tota
Commendat inuentibus lumine plenissimo.
Naturae patula ubique miracula videas,
Quae sic caminis artifex eduxit ignis,
Mysteriorum ut ordinem, caussasque simplicissimas,
Nexumque praesentissimum Chemia docta monstret.
Age, nova Medicae
Lux affulge genti!
Non ulli deprensa unquam majorum
Sese nune HERMANNI curis
Via tibi aperit;
Facilis, hilaris, avida
Mille plantis teri.
Astitit certa BOERHAAVIO,
Cunctarumque aequum dimensa est pondus rerum,
Fluidaque, solidaque
Mechanica separavit docens,
Archimedea nunc corpori virgula
Sanguinem dividit: sanitas legibus certa libratur.
Iter o planum!
O inoffenso pede curriculum
Laetum soboli Podaliriae!
Quem simplicitas tanta,
Quem purae non trahat hic radius lucis?
Te, BOERHAAVI, firmae Genium salutis,
Batavus coluit: tc Francia foedere,
page 204, image: s208Te complexa Britannia: [note: (b) In Academiam Gallicam receptus est 1728, in Societatem Regiam Londinensem 1730. ] te Teuto nubibus aequat: Te (mira fides!) feritate repulsa, Docilis prensat Turcia, laudans Turcia te legit. [note: (c) Institutiones ejus, in Arabicum versas, formis Constantinopolitanis supremus ipse Sacrorum Antistes vulgavit. ] Medicinae pater alter, Renovati pretiosum decus orbis, Cui nullum prior aetas, cui nullum sua praefert: [note: (d) "Vir Consummatae eruditionis HERMANNUS BOERHAAVE, cui parem Medieina non habuit, consensu omnium." JOh. Wilh. Albrecht de Effect. Mus. §. 112. ET Cl. Trillerus, Poem. P. 2 Reissgedicht 17: Diess ist Boerhavius, der weltberühmte Mann, Der seines Gleichen sucht, und nirgend sinden kann. ] Es Amussis data Vero, [note: (e) Idem, P. 3 Poem. Carm. in Mortem BOERHAAVII: Er müsse stets der Aertzte Richtschnur bleiben! ] Levitati datus Hostis, Deus Artis. [note: (f) Ita in Epitaphio suo appellatus est a Brandino Risero: De God der Arzeny. ]
Quae Socratis aemulum modesti
Dicere te docuit virtus tua, "Nil Sciri" ? [note: (g) Argumentum praecipuum Orationis ab immortali BOERHAAVIO habitae 1731. ]
O contemptor honoris, atque famae, [note: (h) "Christianam HUMILITATEM .... tanquam virtutis florem, honoremque, unice amplectebatur." Schultenus, in laudata Orat. funebri. ]
page 205, image: s209Dedoce fastum, tumidasque cristas
Da vano positas spargere vertice.
Qui solitus cunctos credere candidos, [note: (i) "A suspicionibus integer plane, omnia in meliorem partem interpretabatur candidus; vel excusabat benignus." Idem, ibidem. ] Nescius ipse doli, candidus omnibus, [note: (k) Horrebat "alia dicere et simulare, alia sentire et dissimulare: affectuum studiis rapi, regi." Ipse de se BOERHAAV. in Commentario Rerum Suarum MS. ]
Vitae o tanta probis norma viris, quanta scientiae!
Sana quieti corpora reddens,
Non minor aufers vulnera mentibus,
Voce monens calamoque cives: [note: (l) "Semperque dixit Amicis, pacem animi haud reperiundam nisi in magno Mosis praecepto de sincere amore Dei et hominis, bene observato." Idem, in eodem. ]
Qui requiem cupitis beatiorem,
Vox docet una satis; vox nota, certa, clara:
Numen amate pii, legemque sanctam Numinis,
Humanaque omnes conditione pares.
HERMANNE! sic nos perge reducere!
SWIETENOS largire orbi, mediocritate spreta
Qui te sequantur, consimilesque sui
Aut Vindobona missitent Dreisameos ad agros,
Aut reversos Vindobonam, Dreisameisque corollis
Claros excipiant, lumen Hygiae!
page 206, image: s210Insignia Triplicis Supremae Laureae.
I.
Epomis.
Qui stetit nuper, quo loco magistri
Assolent doctis imperare pugnis;
Omne qui doctus praelium diremit,
Qua solent prompti copia magistri;
Dat sibi circum Pallium QUARINUS,
Ante qui munus functus est magistri.Pileus.
Phoebe, qui succos languidis salubres
Primus attenta dextera parasti:
En per adversas impiger sagittas
Victor emergit, nulla tela passus:
Vertici tu nunc mille per pericla
Semper illaeso Lauream repone.Torquis.
Mulciber, doctos imperat labores
Torque cingendus nobili QUARINUS.
Annulis vespas aureis apesque,
Et leves muscas fingat officina:
Adde formicas, duplicesque Seres:
Centiceps Torques ENTOMOIM abundet.
page 207, image: s211Annulus.
Nobilem norunt Teutones QUARINUM,
Magna quem pridem debitis Vienna
Laudibus tollit, consulitque fidens.
Fama, QUARINUM Filium Parenti
Additum narra, comparemque sponde:
Dignus hic Haeres Annuli paterni.Liber.
Quas Viro trades paginas, Hygia,
Divitis testes eruditionis?
Illa, Quid quaeris? detur, inquit, iste
Aureis scriptus literis Libellus,
Grandium succo quem replet librorum
Auctor in Parvis Maximus QUARINUS.II. Epomis.
VIndobonensis gloria rursum
Laeta Brisgojae transit in oras.
Muneratorem nactus eundem
WEISSIUS, cum quo dira Viennae
Saepe pellebat vulnera membris,
Ejus a dextra Pallia sumit.
page 208, image: s212Pileus.
Romulo quisquis praelia miscens
Cive servato juverat urbem,
Abstulit quernam fronte coronam.
Te, sacra cives arte Machaon
Plurimos servans, debita doctae
Multiplex dextrae Civica stringat.Torquis.
Teutonum princeps, sacra Vienna,
WEISSII longae conscia curae!
Aureis Torquem necte coruscum
Annulis, quorum copia febres
AEquet oppressas, et genus omne
Luridi morbi cedere jussum.Annulus.
Annulum priscus Teuto gerebat
Indicem coeptae litis, et hostis.
Publicae custos fide salutis,
Annulo pugnax insere laevam:
Hostis immanis lite premendus
Perpeti deinceps est Tibi: Morbus.Liber.
Scita majorum prodita libris
Sedulus versas, atque revolvis.
O sagax rerum! vincere Mortis
Tela qui tendit, vimque, dolosque,
Creber attento lumine lector
Mortuos testes consulat artis.
page 209, image: s213III. Epomis.
SCHWENGLINE! indefessa laboribus
Mens jubet Te plus trieteride
Humeros supponere fortiter,
Dignos, quos Tibi splendida Pallii
Decoret lux munere publico.
Justus namque Oneris comes est Honos.Pileus.
Saepe Athletis in medico foro
Lauream dat sola Scientia,
Nondum evictis clara periculis.
Quod decus vertex repetit Tuus,
Cui tot morbo libera corpora
Debens Waldishuta canit tua?Torques.
Semel victor Manlius hosticum
Usque Torquatus spolium tulit.
Aurum Te toties precor ambiat,
Cervicem irradians adamantibus,
Quoties Te Patria gratulans
Leti vidit frangere spicula.
page 210, image: s214Annulus.
Quam notam tibi praeferet Annulus,
Insculptam gemmae in nitido sinu?
Non hic scutum ego multifidum peto,
Quod sectis multa inserat areis.
Una et simplex effigies sat est,
Ancora: innumeris caput es spei.Liber.
Cur, succorum o Phoebe salubrium
Repertor, librum vacuum explicas?
Quin Hippocraticis potius placet
AEgros volumen placitis levans?
Librum en, inquit, do vacuum Tibi,
Implendum Serie Medicaminum.
page 211, image: s215XI. RUBENIUS, Fabula Aesopica. De Satyrae et Eclogae Stylo.
BElgarum Apelles, nobilis Rubenius,
Docto colore tinxerat geminas recens
Domi tabellas, omnibus spectaculum,
Quicunque adirent. Tela naturam utraque
Sic aemulatur arte quadam simplici,
Multum ut relinquant inter se discriminis.
Rus haec adumbrat, illa Desertum horridum.
Hic prata videas pinguia, et laetos agros,
Et lenis agmen rivuli pellucidum:
Numerare fundi calculos omnes licet.
Errant per herbam paene balantes oves:
Proculque villa, sylvulae sub tegmine,
Galatea malo Tityrum ridens petit,
Latere simulans velle se, cerni volens.
Diversa species alteri est imagini:
Inculta solitudo, rupes asperae:
Torrens ab alto spumea praeceps aqua,
Et saxa volvens, fragminaque rupta arborum:
Truncique veteres quercuum, rigens larix,
Piceaeque nudae, brachiis pendentibus:
Vulnificus anguis, sibilam linguam exerens:
page 212, image: s216
Satyrusque capripes, ultimo in telae angulo,
Ridentis ore, dextera scuticam vibrans.
De plebe quidam lustrat has censor diu,
Demumque talem sponte fert sententiam:
Quam tu, Rubeni, dispar hic ipse es tui?
Rus est venustum: cuncta distinguit lepos:
Haec mulcet oculos; altera tabella est rudis:
Incompta facies arte et ingenio vacat.
Subrisit illi, non ferens ultra artifex,
Sui et stuporem judicis coarguens,
Communis, inquit, laus et ars imaginum est:
Nam docta utramque negligentia peperit,
Qua, rite siquis aestimer rerum sciens,
Nihil videbit esse diligentius.
Seu lenis illic recreat jucunditas,
Dum censet oculus illaboratum decus:
Seu gratus isthic horror occurrit tibi,
Et imperitum fallit, incultam ut puter,
Quae culta forma est, tecta sed studio latet:
Utraque laborem res sibi poscit parem,
Opus artis est utrumque, mihi crede, o bone:
Utrumque, siquis tentet, ingenii est opus.
Scribenda tibi seu Satyra sit, seu Ecloga:
Intelliges, hanc fabulam non fallere.
page 213, image: s217XII. LIS, Aenigma.
DUo inter sese litigabant acriter,
Utrius esset jure major dignitas.
Ego, inquit alter, aureum duxi ad thronum,
In quo imperavit regum sapientissimus.
Per me stupendus ille fuit orbi gigas,
Olim Davidis quem dedit leto nepos.
Fortuita siquem caedes peragebat reum,
Secura per me statio fugienti fuit.
Cum Roma nondum staret, auspicium Remo
Ego colle visus super Aventino dedi.
Semel iterumque exercui magnum Herculem,
Semideus alto dignus ut fieret polo.
Mel dulce Hymetti prodiit meo e sinu:
Vinumque, quo non rarius Chios tulit,
Ager aut Falernus, prodiit meo e sinu.
Sed melle dulciora sunt et nectare,
Quae do Poetis dona, non tamen omnibus,
Et per Poetas, non tamen in omni plaga.
Quid plura de me? quantacunque sit tibi
Vis dignitasque, quod potes loqui, meum est:
Meum est hoc ipsum, quod potes contendere:
Sine me taceres mutus, et fremeres iners.
Haec ille dicta, talia sed alter dedit:
Pro te attulisti magna, majora affero:
Miracula etenim clausa ssunt meo sinu.
page 214, image: s218
Ego fortium urbem, Greaeciae Thebas decus,
Ciausi atque aperui: Roma me, mundi caput,
Suspexit usque, et suspicit me nunc quoque,
Antiquiorem moenibus et armis suis.
Nili potentis ruptum ego abscindo alveum,
Ipsumque Nilum dissipo, et spargo in solum.
Ego diei et noctis accendo faces,
Continua per me temporum series fluit.
Praecepta pridem tradidi sapientiae,
Do sancta mundo, do Sacerdotum choros.
Ego ta, pudice, carceris tetro e specu,
Josephe, raptum, principem AEgypto dedi:
Ego te frementem parvula vici manu,
Tyranne Epiphanes: teque, o AEnea pie,
Per mille casus, mille per discrimina
Profugum vagumque, portui admovi hospitem.
Per me Cleopatra turgidam elusit Rhodon,
Ipsanvque vicit arte naturam potens.
Quid multa? seu sanctissima Superos prece
Pius fatigas, seu laborantes juvas,
Seu justa solvis mortuis, munus meum est.
Haec jactitabant decora, et alternis sibi
Sepraeferebant: nemo sed judex erat.
Uter ergo vincat, judicabit Oedipus.
Responsio. Lis Numerorum, Senarii et Septemarii.
E Copiosa forte Numerorum tribu
Duo litigabant acriter de gloria:
page 215, image: s219
Sonarius erat, atque septenarius.
Quorum ille decora sic ait jactans sua:
Qui vicit omnes Principes sapientia,
Sex gradibus Salomon aureum imposuit thronum.
Quem stravit acer, editus patre Samaa,
Nepos Davidis Jonathan, senis fuit
Digitis stupendus trux Araphaeus gigas.
Si eivem Hebraeus forte dediderat neci,
Illi refugium mite sex urbes dabant.
Urbi struendae fratres dum capiunt locum,
Remo auspicanti colle Aventino super
Auguria praebet vulturum senarius.
Bis sex labores Herculem dignum polo
Deique dignum reddidere nomine.
Mel dulce Hymetti cera dat sexangula:
Et vina rariora vinis omnibus
Galilaea vidit sex Canae fusa hydriis:
Et haec, et illud e sinu est Senarii.
Sed melle dulciora sunt et nectare
Commenta vatum, versibus Senariis
Quae more Phedri fabulas dulces tegunt.
Sed nec Poetis omnibus senos pedes
Vincire placuit, nec id omnis ferret plaga:
Hispana namque Musa, Lusitanaque,
Sororque Italica, maximi Tassi parens,
Clausere quinto carminum lapsus pede.
Quid multa? dic, o aemule, ecquis dat loqui?
Quis Consonantum muta ne taceat cohors,
Quis efficit? Senarius Vocalium.
Senarius enim est: siquis id forsan neget,
Is quinque Latiis literam Samii senis
page 216, image: s220
Adjiciat, et Senarium cernet palam.
Vicisse se credebat hie Senarius,
Disserere cum sic aemulus contra institit:
Si magna tua sunt, maxima mea sunt bona.
Miracuia orbis claudo Septenarius:
Idemque Thebis inclytis portas dedi,
Montesque Romae, fertili et Nilo ostia,
Quae dissipatae finiunt aquae alveum,
Latoque slumen aequoris spargunt solo.
Septena mundo lumina Planetae micaut:
Statosque cursus, temporumque circulos,
Septem diebus hebdomas fastis notat.
Septem fuere Graeciae doctae Sophi:
Divina septem cernimus Mysteria,
Fontesque sanctae gratiae ac omnis boni:
Quorum ministri, facra sacerdotum manus,
Hoc culmen ipsum septimo ascendio gradu,
Septem elevata per suos rite ordines.
Septenae aristae, corporaque totidem boum,
Praelaga Regis somnia, insontem virum
Et liberarunt carceris foedo situ;
Et paene Regis solio fecerunt parem.
At Machabaei debilis fratres manus
Ferocem Epiphanem vicit, et risit minas
Anciochi selix ille Septenarius.
Terra marique septima AEneam pium
Jactavit aestas: stadia per septem Pharon
Terrae Cleopatra junxit, irridens Rhodum,
Dum continens ex insula fecit solum.
Precationum prima, summaque omnium,
Quam docuit Auctor ipse supremi boni,
Caeleste Numen vocibus septem vocat:
page 217, image: s221
Et qui misericors mortuum aut vivum juvat.
Is ex operibus unum septenis obit.
Haec jactitabant mutuo Numeri duo,
Cum transeuntem forte Meliboeum vident,
Rogantque, litis arbiter fiat suae.
Ergo audit ille multa narrantes sibi,
Tandemque profert simplicem sententiam:
Quod judicavi semper, et nunc judico,
Sex esse paulo nempe quam septem minus.XIII. AENIGMA ALIUD, ex natura rei involutum.
REs involuta et dubia sum, time Oedipe:
Ipsa involutam, cum primum orbi nascerer,
Natura voluit esse, fatoque impari.
Ubi sistra tinniebant, cum sancta Iside,
Cumque cane Anubi caelitum ritu sacro
Me plebs colebat, et sacerdotum cohors.
At vulgo spernor: et Poetarum cocus
Halece me damnavit insontem putri.
Nunquam rogatam Roma me vidit vetus:
Tunicata tantum visa, nec cara Patribus,
Rogis amica, Praeficis praesto fui.
Die Oedipe meum nomen, illudque insuper,
Quis ille rex sit, cui Prienaeus senex
Me commendatam voluit in Lyda domo.
page 218, image: s222Responsio Oedipi.
Me Cepa ludis? at non me ludes diu:
Namque evolutum protraham in lucem caput.
Multa tibi circum tunica nascenti obtigt,
Fatumque dispar: stuita te coluit Pharos,
Et cetera inter monstra te posuit Deum,
Quasi Numen hortus possit et gleba edere.
At Roma risit foetidam Aegypti Deam,
Vulgoque cunctis sperneris vilis cibus:
Et Martialis ille, notus gentibus,
Halece te natantem derisit putri.
Quid, Cepa, tibi cum Patribus? aut quid cum toga?
Tunieas trioboli tu tibi tuas habe,
Aptaque ciere lacrymas, rogos pete,
Et Praeficarum coge mendaces aquas
Stillare ab oculis, emptus ut abundet liquor.
Nec est honori tibi Prienaeus Bias:
Namque evocatus Lydiae ad Regem senex,
Dum te comedere jussit Alyatten minax,
Tristem dolorem jussit atque lacrymas.
page 219, image: s223XIV. AENIGMA METRICUM, in Saturnalibus propositum.
SPHINX OEDIPO.
Oedipe, versus si duodenos
Liceat quovis condere metro,
Quot metrorum mihi tu genera,
Versibus indiscretis, intra
Bis duodenos claudere versus Impiger audes?RESPONSIO OEDIPI.
I. EOne, Sphinx, reducis, utcanam duplex?
II. Non id ferunt mores,
III. Sacra quibus alere Sophia didicit animum.
IV. Aurea vox Flacci mihi lex et linea sacra est:
V. Vivo Simplicitate.
VI. Quorsum o,
VII. Docta virgo latentibus
VIII. Cadmeam prolem stringere nodis,
IX. Sermo biformis?
X. An, quia prodigium tibi triplex,
XI. Diis parum faventibus,
XII. Varios membris sociat discordibus artus;
XIII. Calamitas similis in carmina
XIV. Migrabit?
XV. Virgo, tu frontem speciosa vfram
page 220, image: s224
XVI. Praefer, dulce malum videnti:
XVII. Simul alas, grave monstrum, quate pernix, humerorum love pondus:
XVIII. Et minaces dira leaena
XIX. Expedi ungues innocentum in vulnera.
XX. Urbibus esto procul,
XXI. Phoebeique procul finibus imperii!
XXII. Nolo monstrum, nolo monstri leges:
XXIII. Vise Poenorum
XXIV. Fraudulentos agros.Mitto en versus bis duodenos,
Sphinx ingeniis data tormentum:
Indiscretos numera versans:
Quot metrorum claudi genera
Carminis hoc foecundo in gremio
Callida censes? Sexaginta.ENUMERATIO Metrorum LX, Quae his XXIV versiculis, indiseretis, seu non diruptis, continentur.
I. Eone, Sphinx, reducis, ut canam duplex?
1. Jambus sex pedum purus.
[gap: prosodic pattern]2. Scazon ex jambo puro.
[gap: prosodic pattern]
page 221, image: s225II. Non id ferunt mores.
3. Jambus 3 pedum.
[gap: prosodic pattern]4. Bacchiacum 2 pedum.
[gap: prosodic pattern]III. Sacra quibus alere Sopbia didicit animum.
5. Senarius Phaedri.
[gap: prosodic pattern]6. Pyrrhichium octo pedum.
[gap: prosodic pattern]IV. Aurea vox Flacci mihi lex et linea saera est.
7. Hexameter heroicus.
[gap: prosodic pattern]8. Myurus.
[gap: prosodic pattern]
page 222, image: s2269. Anapaesticum sex pedum.
[gap: prosodic pattern]10. Agelicum Aristophanicum, seu Priapeum.
[gap: prosodic pattern]V. Vivo Simplicitate.
11. Pherecratium.
[gap: prosodic pattern]12. Alcmanium trium pedum.
[gap: prosodic pattern]13. Anapaesticum trium pedum.
[gap: prosodic pattern]VI. Quorsum, o?
14. Jambicum unius pedis.
[gap: prosodic pattern]15. Trochaicum unius pedis.
[gap: prosodic pattern]VII. Docta virgo latentibus.
16. Glyconicum molle.
[gap: prosodic pattern]
page 223, image: s22717. Trochaicojambicum.
[gap: prosodic pattern]18. Finis Senarii.
[gap: prosodic pattern]VIII. Cadmeam prolem stringere nodis.
19. Mixtum Boethianum.
[gap: prosodic pattern]20. Alcmanium quatuor pedum auctum.
[gap: prosodic pattern]21. Anapaesticum quatuor pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]IX. Sermo biformis.
22. Adonicum.
[gap: prosodic pattern]23. Anpaesticum duum pedum.
[gap: prosodic pattern]
page 224, image: s22824. Jambus duum pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]X. An, quia prodigium tibi triplex.
25. Phaliscum.
[gap: prosodic pattern]26. Alcmanium quatuor pedum.
[gap: prosodic pattern]27. Anapaesticum quatuor pedum.
[gap: prosodic pattern]XI. Diis parum faventibus.
28. Jambus dimeter.
[gap: prosodic pattern]29. Trochaicum Euripidium.
[gap: prosodic pattern]
page 225, image: s229XII. Varios membris sociat discordibus artus.
30. Jonicum Scaligeri.
[gap: prosodic pattern]31. Simmieum auctum.
[gap: prosodic pattern]32. Dactylicum Aeolicum sex pedum.
[gap: prosodic pattern]33. Anapaesticum quinque pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]
page 226, image: s230XIII. Calamitas similis in carmina.
34. Creticum trium pedum liberius.
[gap: prosodic pattern]35. Paeonicum trium pedum.
[gap: prosodic pattern]XIV. Migrabit?
36. Jambicum unius pedis procurrens.
[gap: prosodic pattern]37. Choriambicum unius pedis.
[gap: prosodic pattern]XV. Virgo, tu frontem speciosa vafram.
38. Sapphicum.
[gap: prosodic pattern]39. Dactylicum quatuor pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]40. Logaoedicum.
[gap: prosodic pattern]???
page 227, image: s23142. Antispasticum duum pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]XVII. Simul alas, grave monstrum, quate premx, humerorum leve porndus.
43. Jonicum a minore, quinque pedum.
[gap: prosodic pattern]44. Anapaesticum septem pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]XVIII. Et minaces dira leaena.
45. Trochaicadonieum.
[gap: prosodic pattern]46. Dactylicum Aeolicum quatuor pedum defici ns.
[gap: prosodic pattern]XIX. Espedi ungues innocentum in vulnera.
47. Priapeum mutilum.
[gap: prosodic pattern]
page 228, image: s23248. Trochaicum quinque pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]XX. Urbibus esto procul.
49. Hymeniacum procurrens.
[gap: prosodic pattern]50. Choriambicum duum pedum.
[gap: prosodic pattern]51. Anapaesticum chericum.
[gap: prosodic pattern]XXI. Phoebeique procul finibus imperii.
52. Asclepiadeum.
[gap: prosodic pattern]53. Pentametrum.
[gap: prosodic pattern]XXII. Nolo monstrum, nolo monstri leges.
54. Spondaicum quinque pedum.
[gap: prosodic pattern]55. Trochaicum quinque pedum.
[gap: prosodic pattern]56. Anapaesticum quinque pedum.
[gap: prosodic pattern]
page 229, image: s233XXIII. Vise Poenorum.
57. Pancratium.
[gap: prosodic pattern]58. Dactylicum Aeolicum duum pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]XXIV. Fraudulentos agros.
59. Trochaicum trium pedum liberius.
[gap: prosodic pattern]60. Creticum duum pedum.
[gap: prosodic pattern]
page 230, image: s234XV. AENIGMA ejusdem generis aliud.
SPHINX OEDIOPO.
Omnia tempus habent.
Hoc mihi versiculis,
Oedipe, sex recita.
Quot metra te varia
Sex mihi versiculi
Cogere posse putas?OEDIPUS SPHINGI.
I. Nunc laxo mentem fando, nunc reprimo pigros
II. Ore sonos: neque nox mihi nigra
III. Tenebras semper volitans offundit inertes.
IV. Nigra tu probra rejice
V. Culparum semper: non tamen urat
VI. Crabro te.ENUMERATIO Metrorum latentium.
I. Nunc laxo mentem fando, nunc reprimo pigros
1. Hexameter heroicus.
[gap: prosodic pattern]
page 231, image: s2352. Myurus.
[gap: prosodic pattern]3. Anapaesticum sex pedum.
[gap: prosodic pattern]4. Angelicum Aristophanium, seu Priapeum.
[gap: prosodic pattern]5. Senarius Jambus.
[gap: prosodic pattern]II. Ore sonos: neque nox mihi nigra.
6. Phaliscum.
[gap: prosodic pattern]7. Alcmanium quatuor pedum.
[gap: prosodic pattern]8. Anapaesticum quatuor pedum.
[gap: prosodic pattern]
page 232, image: s2369. Dactylicojambicum deficiens.
[gap: prosodic pattern]III. Tenebras semper volitans offundit inertes.
10. Simmieum auctum.
[gap: prosodic pattern]11. Jonicum Scaligeri.
[gap: prosodic pattern]12. Dactylicum Aeolicum sex pedum.
[gap: prosodic pattern]13. Anapaesticum quinque pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]
page 233, image: s237IV. Nigra tu probra rejice.
14. Trochaicojambicum.
[gap: prosodic pattern]15. Glyconicum molle.
[gap: prosodic pattern]16. Finis Senarii.
[gap: prosodic pattern]17. Anapaesticum duum pedum cum Pyrrhichio.
[gap: prosodic pattern]Quodsi vocabulum rejice in Trochaeum contrahas (ut in superiore Carmine ad Sphingem imperii et Diis contracta sunt, ut illud trium, hoc unius syllabae fieret) haec praeterea Metra invenies:
18. Pherecratium molle.
[gap: prosodic pattern]19. Adonicum auctum.
[gap: prosodic pattern]20. Trochaicum trium pedum ex Anapaestum.
[gap: prosodic pattern]21. Creticum duum pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]
page 234, image: s238V. Culparum semper: non tamen urat.
22. Mixtum Boethianum.
[gap: prosodic pattern]23. Anapaesticum quatuor pedum procurrens.
[gap: prosodic pattern]24. Alcmanium quatuor pedum auctum.
[gap: prosodic pattern]VI. Crabro te.
25. Dactylicum sesquipedaneum.
[gap: prosodic pattern]26. Jambicum unius pedis procurrens.
[gap: prosodic pattern]27. Trochaicum unius pedis procurrens.
[gap: prosodic pattern]28. Pyrrhichium unius pedis procurrens.
[gap: prosodic pattern]29. Choriambicum unius pedis.
[gap: prosodic pattern]
page 235, image: s239Amice Lector.
Metra haec omnia, cum suo unumquodque auctore, reperies in meis Literarum Humaniorum Miscellis, libro II, in Caelitibus Eloquentiae Patronis.
page 236, image: s240APPENDIX Aliquot ELEGIARUM.
page 237, image: s241I. ELEGIAE Laudatio, et Proprietates.
DIva, leves elegi cui curae sunt et amori,
Quae das imparibus ludere posse modis!
Me tibi semper habe: mea tu mihi cura laborque,
Donec Parnasso servio, semper eris.
Non soccum, non vito tubam, celsosve cothurnos:
Sector amoque tuas, ignee Balde, fides.
Sunt haec magnifico resonantia flumina lapsu;
Sed multas syrtes, multa pericla tegunt.
Tu placido serpis per non sublimia cursu,
Et sequeris rivi lene fluentis iter.
Nonne velim potius remo me credere tuto,
Quam dare praecipiti lintea magna mari?
Cum nunquam visum scandit novus advena Pindum,
Obvia sponte venis prima, viamque doces.
Cum timidus reptat manibus pedibusque poeta,
Cum numerat digitos, articulosque fricat:
Cum totas miserum carmen torquetur in horas,
Nec venit in numerum syllaba jussa suum:
page 238, image: s242
Cum reliquae rident, aspernanturque Sorores:
Tu spretum toleras sola, tuumque vocas.
Te duce Castaliis assuescere discimus undis,
Et sorbere cava sacra fluenta manu.
Non tu sublimi raperis super astra volatu,
Sed graderis facili conspicuaque via.
Non hebetas, non obtundis tu lumine visum:
Sed mulces oculos: visa videre sinis.
Non par Titani spectantes luce repellis:
Sed velut Aurora aut Cynthia suave rubes.
Materies par ipsa stylo est: nam suavia cantas,
Sive dolenda gemis, sive fidelis amas.
Mollia cuncta, et dulcia cuncta, et blanda propinas:
Nectare perpetuo pocula grata madent.
Est tibi dulcis amor (careat modo crimine flamma)
Est tibi judice me dulcis et ipse dolor.
Non te delectat Pharsalia sanguine stagnans,
Non asper Turnus, non ferus Aeacides.
Torta quidem, memini, misisti spicula in Ibin;
Sed semel: et facti poenituisse ferunt.
Vidi ego conantes nimium sublimia vates:
Et vidi aligerum saepe resistere equum.
Excusso trepidos jactavit Pegasus armo,
Qui promittebant astra propinqua sibi.
Est mihi, sitque precor, Parnassi in valle reducta
Hortulus, et violas educat atque rosas.
His ego te cingam, tecumque in valle sedebo,
O Diva, et tecum, si sinis, usque canam.
page 239, image: s243
Praecipe tu numeros: tu me, rogo, voce magistra
Fac senis quinos rite jugare pedes.
Haec etiam brevitas, qua carmen amabile stringis,
Me trahit, et paucis dicere multa jubet.
Planitie in vasta laxos describere gyros,
Sit modo non claudus, quilibet audet equus.
At paucos videas, spatium quos comprimat arctum,
Clausus et artisici cursus in orbe ferat.
Parva placent: libro non est decus Ilias amplo;
Qui nuce constrinxit, nobile nomen habet.
O igitur salve, tot laudibus inclyta Diva:
Usque mihi faveas, usque favebo tibi.II. JUSTITIA OCULATA, Elegia.
JUstitiam quisquis caecam sine lumine credis,
Incipies monitu certior esse meo.
Jura dabat populis, certoque examine librae
Aequabat meritis praemia Diva Themis.
page 240, image: s244
Noxia sulmineo terrebat crimina ferro,
Plectendo faciens, plectere ne sit opus.
Omnia dum spectat, dum temperat omnia lege
Composita, timor est orbis, amorque Themis.
Nulla tamen virtus, etsi purissima, linguas
Effugit, et carbo candida quaeque notat.
Audiit has laudes Momus, crimenque putavit,
Esse aliquid vacuum labis, et absque scobe.
Momus enim, fato terris data lima poloque,
Rodit, quaeque potest rodere, quaeque nequit.
Hic, velut elatis serpens Epidauria cristis,
Explorat vigili lumine cuncta Deae.
Dum quaerit maculas, et dum tam cernit acutum,
Justitiae partem, qua valet ipse, petit.
Hos oculos, inquit, laudem quibus illa meretur
Omnia dispiciens, perdere fraude juvat.
Nec mora (quam semper cognata calumnia falso est!)
Mendaci forma seque dolosque tegit.
Mercurium simulat: talaria non sua sumit:
Aurea virga manus ornat, et ala caput.
Jupiter haec, inquit, per me tibi nuncia mittit,
Cara Deo, sed jam cara futura magis.
Cetera namque pater Saturnius omnia laudat:
Lumina sola sibi posse placere negat.
Centuplici, Virgo, cum sis oculatior Argo,
Omnia te caecam jura, Diique volunt.
page 241, image: s245
Judicis hoc munus, solas cognoscere caussas:
Quidquid res cogit cernere, mente videt.
Personarum habitus, momentum litis iniquum,
Te lateat potius, si bona fama placet.
Sic ait, et niveam, qua velet lumina, vittam
Porrigit, austeri ceu nova dona Jovis.
Accipit haec summi Virgo mandata Tonantis,
Digna praeesse homini, docta subesse Deo.
Excludit, velo frontem circumdata, lucem,
Judiciique modum praecipit inde novum.
Hunc primae arripiunt, doctrinae mater, Athenae,
Collis ubi a Martis nomine nomen habet. [note: Areopagus. ]
Illic extinctis caussas agitare lucernis
Instituunt, lucem nocte premente, Patres.
Gratia nequa reum, conspectaque forma juvaret,
Aut lacrymae, tenebris impediere viri.
Ne gestu aut oculis animos incenderet actor,
Dicentem tenebris occuluere viri.
Non tamen haec aliis, quanquam suasistis Athenae,
Usquam judicii forma probata novi est.
Circumstant omnes Themidem, quos Graecia cunque,
Aut praeter Graecos exterus orbis habet.
Una voce rogant, caecum ne velle tribunal
Pergat, et ex oculis eripuisse diem.
page 242, image: s246
Aeacus, et mediis, clamant, Rhadamanthus in umbris
Cassa suis membris sic simulacra vocant.
At nobis tabulas, nobis vestigia caussae
Plurima, ne lateant, exhibet alma dies.
Talibus impulsam Themidem sibi cedere cogunt:
Latorem legis spondet adire Jovem.
Constitit ante Deum: tacitique modestia vultus,
Nulla dum missa voce, diserta fuit.
Dicere jussa, refert, sibi quae mandata per auras
Interpres tulerit, quem Jovis esse putat.
Nec mihi parendi studium, nec defuit, inquit,
Protinus ad jussus curia prompta tuos.
Sed tamen una fuit: reliquae sibi lumina poscunt:
Si quaeras, nulli nox placet ante diem.
Impete si caeco feriam, quis jura probabit?
Si caeca absolvam, justa quis acta colet?
Pondera ponderibus libra conferre ministra,
Non est orbatae sidere noctis opus.
At res sola mihi, non rerum quaeritur auctor:
Caussas, non homines, noscere velle meum est.
Ipsas, summe Deus, cui mens est discere caussas,
Refert personas discere posse prius.
Refert, quis fuerit, quem probro injuria laesit,
Inclyta virtutis praemia quisve petat.
page 243, image: s247
Verbera saepe canis dum fert, ignosco leoni,
Illius ut doceat plaga timere feram.
Quid quod saepe latens non est distinguere Verum,
Si solo fuerit lis dirimenda sono?
Sic ego Sinenses extremo in cardine terrae
Edocui, Virtus quos amat, atque Labor.
Non tantum, objecto qui crimine mutus et exspes
Haesitat, aut trepida voce patrata negat;
Cum dubio stat caussa loco, saepe indice vultu
Sinenses inter dicitur esse reus.
Si trepident oculi, si frontem invaserit horror,
Si rubor invito tinxerit ore genas:
Si subitus pallor vultum deformat honestum,
Si tremor incerto corpore membra quatit:
Est, inquit censor, reus est, fecisse videtur:
Nec nisi confesso desinit urna reo
Ergo oculis etiam, legum supreme repertor,
Sit locus in nostro, qui fuit ante, foro.
Jupiter auditam placido tulit ore querelam,
Et Divae jussit pondus habere preces.
Ecquis, ait, fraudes Themidi struit impius auctor?
Nil ego Mercurio, nil tibi Mercurius.
Non impune feret, quisquis tam turpia finxit:
Sed cur in Superis lumina caeca placent?
Fabula nam fimilis caecum vulgavit Amorem,
Et Plutum, et notam mobilitate Deam.
Atqui divitias regit alter, et altera sortem,
Consiliis certis, auspiciisque meis.
page 244, image: s248
At lynces oculis superans, Amor omnia cernit:
Multa videre cupis? multa videbis, ama.
Te quoque, justa Themis, par est discernere cuncta:
Hanc vittam immunis rejice, lucis amans.
Id facit illa quidem, sed caecam fingere Momus
Pergit, et errorem spargit ubique suum.
Vos, quibus exemplo mens est cognoscere verum,
Praeclarum specimen nil dubitare sinit.
En ut ALEXANDER [note: **Excellentiss. Vir, Alexander Blau, cujus honori scriptum carmen hoc, quo tempore Friburgi apud Brisgojos Supremam Juris utriusque Lauream capessebat. ], Sophiae Themidisque sacerdos,
Effigies vivens est utriusque Deae!
Quam felix acies, qua sacrae pondera librae
Metitur, falli nescius, atque capi!
Quae Dea cunque videt, torvo quae lumine spectans
Improbat, aut leni blanda favensque probat:
Haec et ALEXANDER subtili lumine cernit,
Prava idem damnans omnia, justa probans.
page 245, image: s249
INSIGNIA SUPREMAE LAUREAE.
Epomis.
Plaude, Eleutheria!
Plaude Stirpi, Patria!
In quo Pater, in quo Avus
Diu fulsit Pallio,
Id Haeredis humero
Fit illustris Latusclavus.
Tot Doctorum Patria,
Plaude, Eleutheria!
Pileus et Torques.
Themis! adde splendidas
ALEXANDRO infulas!
Torquem adde locupletem!
Hic Pellaeo dignior,
Fulmine qui saevior
Regnis abstulit quietem:
Jura Magnus proruit;
Major Iste protegit.
Annulus et Liber.
Cantu se Homerico
Oblectavit Macedo,
Annulumque geminavit.
Nostro unus annulus,
Codex placet alius,
Jura orbi qui signavit.
Dignum huic tu donum das,
Nominis aeternitas!
page 246, image: s250III. In Morbo Ad amicum Epistola, Cum ex Medicorum praescripto esset mihi omni aqua Castalia, et igne poetico interdictum.
REVERENDE IN CHRISTO PATER.
FElix o quondam, totos cum fallere soles cantando licuit! nunc sine voce gemo. O quoties dico: Musae - - - - Quid facio demens, vetitasque relabor in artes? Si pergo, Pacis mite peribit opus. Quid mihi vobiscum est,mea maxima vulnera, Musae? Ejuro rursum: non licet - - - - Nolo dehinc pedibus numerosas nectere voces: quidquid dictabit mens mihi, sponte fluat. - - Verum quid video? dum carmen abominor horrens, in numeros ultro verba loquentis eunt. Cessate ah Musae! non est mihi pangere tanti, perfidus ut peccem foedus in ipse meum. - - Quid scripsi? demens rursus mea erimina cerno! Invitus cecini: nolo, repugno, nego. Cum populo loquor, et verbis sine lege solutis: nec me jam fallet versus, et aura nocens. Quis labor est, consueta loqui,
page 247, image: s251nugasque canoras spernere? Jam tandem sum meus, arte vaco. O quam difficile est, veterem deponere morem, sive sit ille bonus, sive sit ille malus! Non jam quaero, bonus fuerit meus ille, malusne: depono certe: vincula nulla tenent. - - - Dum scribo, lateri quidam meus astat amicus, quidque agis? an rursum carmina fundis? ait. Inficior. Quisnam te ludit amabilis error? inquit, et ostendit carmina seripta modo. Quid faciam? exclamo: nolens quoque foedera rumpo: et dum devoveo versiculos, facio. inscius hoc certe: fidei nil derogo pactae: imperjuratum foedera pondus habent. At mihi si praesens scribenti Morbus adesset, rideret, quos haud sobrius edo sonos. Olim gaudebam mirans, cum jussa veniret ocyus in sedem syllaba quaeque suam: nunc, cum dec volui, venit ultro syllaba, seque injussi obtrudunt sponte, caduntque soni. Ergo foedifragus ne sim, Morbumque lacessam, ne cantem, tantum conticuisse queo. Lusi Neoburgi, ad Danubium, in pergula Baldeana, prid. Cal.
Febr. Anno Christiano cIc. Ic. ccXLIV.
page 248, image: s252OLYMPIADIS, MATRONAE NOBILIS, AD JOANNEM CHRYSOSTOMUM EPISTOLA de paucitate eorum, qui aeterna salute potiuntur.
page 249, image: s253Summaria.
1. Narrat Olympias, relatum ad se esse dictum illud Chrysostomi ad Antiochenos: Quot esse putatis in civitate nostra, qui salvi fiant? infestum quidem est, quod dicturus sum: dicam tamen. Non possunt in tot millibus centum inveniri, qui salventur: quin et de his dubito. (Legitur terribile hoe Chrysostomi effatum in ejus Homilia XL ad populum Antiochenum.)
2. Terror Olympiadis ex his Chrisostomi minis.
3. Non posse haec ejus verba referri ad Ethnicos, aut Haereticos: cum religio orthodoxae eo tempore in urbe tota floreat.
4. Si dixisset Chrysostomus, e sexcentis incolarum millibus solum centesimum quemque salvum fore, id ipsum futurum fuisse horribile. quid nunc sentiendum, cum universe centum dixit?
5. Saepe se audisse, veteres quoque Patres majorem hominum numerum aeternis poenis addicere.
6. Legis etiam Mosaicae tempore paucos evasisse, et a B. Joanne non nisi duodena millia signatorum e singulis tribubus fuisse conspecta.
7. In eundem sensum figuras quasdam affert e Lege Naturae et Scripta; diluvium solis octo pepercisse; Abrahami posteros stellis et arenae comparari, immenso discrimine; Sodomae incendio unum Lotum cum filiabus subductum; in terram promissam solos pervenisse
page 250, image: s254Josuen et Calebum; et toto Gedeonis exercitu delectos CCC.
8. In Lege Gratiae a Paulo dictum: unus accipit bravium. 1 Cor. 9, 24. Divini seminis partem maximam interire. Latam esse ad inferos viam, arctam ad caelum. Multos vocatos, paucos electos numerari.
9. Ait, ex omnibus, quaecunque respiciat, pessimum omen se capere.
10. Quae utilitas e felicitate praesenti, si decretoria damnatio sibi immineat?
11. Imo quae utilitas ex ipsa vitae superioris probitate, si a DEO nihilominus rejiciatur?
12. Epilogus, in quo remedium contra desperationem petit.
Olympias Chrysostomo.
TErrita perpetuam, Chrysostome, mitto salutem:
Tu, precor, ejusdem spem mihi redde Pater.
Solamen pavido tua poscit Olympias ore,
Teque rogat medicum, vulnere laesa tuo.
Vera queror: sum laesa tuis, Chrysostome, verbis:
Quanquam tu nescis forsitan, atque doles.
Percipe, si dubitas, quae sit mihi caussa querendi:
Nec vano, dices, illa dolore gemit.
Venerat a vestris quidam mihi cognitus oris:
Ut soleo, de te mox ego multa rogo.
page 251, image: s255
Multaque narravit, gaudenti, et cuncta probanti:
Nec potuit dictis me satiare suis.
Cum mihi gratanti, nec quidquam triste timenti,
Nuncius infelix talia dicta dedit:
At nuper sermone novo conterruit urbem:
Nunc etiam a verbis femina virque tremit.
namque ubi conscendit templi sacra rostra disertus,
Fudit et ardentes aurea lingua sonos:
Judicis aeterni rigidas denunciat iras,
Et nunquam auditas intonat ore minas.
Addidit horrendasque minas, populique timorem:
Et mihi, dum recolo, corque manusque tremit.
O cives! cives! sic te dixisse ferebat:
Quam paucos vestrum regna superna manent!
Quot fore speratis, cum sint tot millia vestrum,
Quos toto e numero tollat ad astra DEUS?
Aspera sunt equidem, quae dicere me jubet ardor,
Aspera, sed quamvis aspera, vera tamen.
Si numerem, centum non est reperire beandos:
Haec quoque spes certam vix habitura fidem est.
His ego perceptis, subito sine voce tremiscens,
Frigidior glacie, pallidiorque fui.
Haud aliter stupui, quam qui rapiente procella
In scopulos, jamjam praeda futura mari est.
Haud aliter gemui, quam qui tellure movente
Cum tectis turres praecipitare videt.
page 252, image: s256
Naufragium cunctis eheu commune videbam:
Quis mihi prae cunctis spondeat auctor opem?
Communi interitu summi eliduntur et imi:
Excipietne meum tanta ruina caput?
O Pater! o nostrae custos fidissime vitae!
Maxima spes olim, nunc timor, atque dolor!
Post tot conatus, post tot documenta salutis,
Qua solabaris, denique voce necas?
Pollicitus toties caeli jucunda sereni
Gaudia, nunc nobis limina clausa tenes.
Omne, dicebas quondam, DEUS advocat omnes:
Non est, quem superis arceat ille plagis.
Omnibus auxilium, dicebas, providus offert,
Vestibulum pandens, votaque nostra petens.
At nunc mutatus subito, quos advocat, arcet:
Vix est, participem quem sinat esse sui.
Vestibulum celans, et pleraque vota repellens,
Sperati paucis dat penetralis opes.
Aureus Orator, mutato nomine, coepit
Ferreus, et ferro durior esse suis.
O censor nimium nimiumqne severe tuorum,
Quantula pro Superis est tibi lecta cohors?
Quem statuis numerum? Centum, Chrysostome? centum
Dat solos cives Antiochia polo?
Antiochia ferax, sexcentaque millia paene
Complexa immensum vulgus alente sinu;
Tanta parens natos centum vix inferat astris?
Nam dubitanda tibi est haec quoque visae manus.
page 253, image: s257
Si colerent urbem simulacris dedita caecis
Agmina, tam diro fulmine digna forent.
Sed jam nulla Jovi, jam pridem nulla Gradivo
Tura calent: aedes procubuere solo.
Ne permixta quidem muris numeratur in illis,
Quae vitiet sedem, turba profana sacrae.
Nec prava Haereseos soboles has inficit auras:
Teter Arius abest, Nestoriusque tacet.
Qui favor est Superum, late dominatur ubique
Intactus purae relligionis honos.
Nos igitur solos, nos prisca et casta professos,
Hostibus exclusis, haec tua dicta petunt.
Nos, qui cuncta poli jura intemerata veremur,
Nos, veri gnaros, nos fugit alma salus.
Semper ego populos lucis miserabar egentes,
Incertum quos per devia fallit iter.
Millia tot flebam sola caligine vinci:
Clamabam: ah quorsum tenditis, o miseri?
Nunc geme, nunc defle te tristis Olympias ipsam!
Quid ploras alios? te miserare prius.
Te medio natam rutili sub lumine solis
Felicem ad metam semita certa vocat.
Quid prodest miserae, procul essugisse tenebras,
Si radios inter non minus illa perit?
Si cernens hos ante oculos metamque, viamque,
In barathrum populo me rapiente feror?
Quid quod deterior sors est, graviusque dolenda,
Vidisse haud dubiam, nec tenuisse viam?
Hocne feres, caelum, tantum ut supereris ab orco?
Mille paret praedas tartarus, astra nihil?
page 254, image: s258
Christiadae quotquot vivunt, sacrantur olympo:
Debuerat nigram nullus adire stygem.
Si tamen hic furor est multis, ut perdere semet,
Quam summi malint sceptra tenere DEI:
Cur intervallo distant caelestia tanto?
Quove modo infelix hoc meruere probrum?
O utinam saltem decimas sibi vendicet aether!
torqueret levior pectora nostra timor.
Id quoque si nimium tibi, Pastor maxime, visum est:
Unum e centenis opto precorque caput.
Dixisses utinam: Centesima quaeque legetur
Victima Caelitibus, non temeranda rogo.
Sic de sexcentis populosae millibus urbis
Ad laetum redeunt millia sena polum.
Stulta quid optasti? quaeve in discrimina vitae,
Vitae, quae leti est nescia, sponte ruis?
Affligis spes ipsa tuas, si ferre jubetur
Non extinguendos copia tanta focos.
Solane de centum lances vitare severas
Tu te posse putes? vota superba nimis!
Unde tibi soli tanta haec fiducia standi,
Post ter triginta si cecidere novem?
Nunc quae stultitia est, sexcenta ut millia speres
Te vitae meritis vincere posse tuae?
Tene inter centum proceres gestare coronam,
Dum reliquos omnes vincula saeva premunt?
Haec ego dum lugens mecum tristissima volvo,
Ecce novam geminat sollicitudo vetus.
Hoc erat, hoc, olim quod nos docuisse feruntur
Praecipua clari relligione viri.
page 255, image: s259
Quique inter sylvas atque aspera saxa latebant,
Quique tuebantur pontificale sacrum;
Unanimis ornnes narrantur vocibus usi,
Et non dissimiles increpitasse minas.
Stellatum, ajebant, pauci nituntur ad axem:
Plerique in terras pectora prona gerunt.
Nec desideriis levibus votoque fugaci
Panditur aeternae porta severa domus.
Vi magna rumpendi aditus, rapiendaque forti
Regna ausu, facili non capienda manu.
Quae quia perpaucis durant in praelia vires,
Non nisi perpaucis claustra beata patent.
Jam pridem haec animum stimulis pupugere molestis,
Saepe audita mihi, lectaque verba patrum.
Sed tum neglectae caruerunt pondere voces,
Dum tuus accessit denique sermo, Pater.
Omnia nunc redeunt, et me formidine complent:
Palpito nunc repetens, admonituque fleo.
Jam subit illius tristissima Legis imago,
Quam Moyses Sina monte flagrante tulit.
Tum quoque quam licuit paucis evadere flammas!
Maxima pars orbis pessima semper erat.
Unius Abrami, gens una et parva, nepotes
Legitimi norant foedera sancta jugi.
Conscius ergo DEI terrarum hic angulus unus,
Ast erat ignarum solis utrumque latus.
Ipsi autem, Judaea, tibi, pars optima mundi,
Quam tristis facies, quamque puden da fuit?
page 256, image: s260
Sacrilegae bis quinque tribus, vitulisque dicatae,
Projectis tabulis, dedidicere DEUM.
Quod superest regni, Solymae damnata propago,
Perpetuis auxit crimina criminibus.
Quid quaero? summam confert certissimus auctor,
Exilio Patmi nobilis ille senex.
Bis sex e tribubus quot sunt bis mille per annos,
Quos vitae signo dextera sancta notat?
Quaeque tribus caelo bis sex dat millia tantum,
Cum dederit terris millia mille virum.
Si memini veteres, divina volumina, libros:
Non unam effigiem, qua moneamur, habent.
Fluctibus infusis terras DEUS obruit omnes:
Nec fuit effugio, praesidiove locus.
Quae tum clamantum vitae pro munere vota!
Aversa Vindex perstitit aure gravis.
Nec minus interea ponto increscente sepulti
Victima justitiae nil miserantis erant.
Undarum victrix octonos extulit arca:
Omnis gens hominum cetera succubuit.
Contigit Abramo, caelestia jussa secuto,
Foecundum innumera posteritate frui.
Tantae sed sobolis pars aequiparatur arenae;
Pars astris, caelo quae radiante micant.
Fortuna o dispar! numerum pars utraque vincit:
Sed quantum stellis distat arena levis?
Nempe ornant alii ceu lucida sidera caelum:
At steriles alii, sub pedibusque jacent.
O quanto major cumulus squallentis arenae,
Singula si quovis littore grana vides!
page 257, image: s261
Tanto etiam plures reprobat domus aurea caeli,
Quam patitur cives jugiter esse suos.
Cernimus et Sodomam, Sodomaeque amplissima rura,
Ac socias urbes, flagitiisque pares.
Hei mihi, quam celeres multiplicat ignibus ignes,
Moenia sulphureo qui cremat imbre polus!
Quatuor e cunctis horrenda incendia vitant:
Atque ex his etiam quatuor una perit.
Mempheos imperio fracto quot millia Moyses
In sibi promissas dux jubet ire plagas?
Pervenere duo: tantoque ex agmine soli
Gustavere duo divitis uber agri.
Nec tibi qui paret, Gedenon, exercitus omnis
Se palmae testem participemque videt.
Tercentum demptis, qui castra hostilia scindant,
Omnes judicibus rejiciuntur aquis.
Altera lex etiam, cui nomen amabile fecit
Gratia, moerentem non leviora docet.
Non solos damnat Pauli vox missa jacentes,
Quos suus ipse stupor segnitiesque premit.
Hos quoque, qui cursu certant, fortuna relinquit:
Unum condecorat laeta corona caput.
Dextera ruricolae quod sparsit nobile semen,
Parte sui minima culmus adultus erit.
Saxa, rubi, volucres, conjunctis viribus una
Incumbunt, praedam dum sibi quisque rapit.
page 258, image: s262
Quod reliquum fecere isti, subit horrea demum,
Et redit ad dominum portio parva suum.
Sed nil terrificum magis est quam certa Magistri
Verba affirmanntis, multiplicesque minae.
Arctos, inquit, habent aditus, quae spondeo regna:
Quae patet ad mortis limina, lata via est.
Multus ad interitum tenditque venitque viator:
Qui celsa attingat sidera, raus erit.
Ex omni numero voco multos, eligo paucos:
Norma sit ista spei, norma sit ista metus.
O normam, quam mens refugit, dum respicit aegra!
Spes metui pugnat jam minus atque minus.
Quaecunque intueor, luctu mihi pectus acerbant,
Et minitabundae pondera vocis habent.
Sidera si video, mihi dicere cuncta videntur:
Indigna o nostris sedibus, usque vale.
Ignem si video, crepitantes audio voces:
Tu mihi, tu de te pabula longa dabis.
Aethereum si respicio conterrita lumen,
Perpetuis umbris condere, lumen ait.
Si mihi frugifero sese offert arbor in horto,
si pleno in sulco cernitur alta seges:
Inclamant ambae Truncum sterilemque, putremque,
Et lolium infelix flamma profunda vocat.
Sub pedibus queritur tellus, et laesa remugit:
Ecquando infausto pondere fessa levor?
O miseram vitam, cui nil solaminis usquam est!
Nam quae laetitiam reddere caussa queat?
page 259, image: s263
Quo mihi divitiae? quo fulgens marmore limen?
Quo veteri surgens nobilitate domus?
Quid quae finitimos implet vindemia colles?
Jugera quid lato continuata solo?
Atria sollicito quid prolunt plena cliente,
Et quotquot famuli me famulaeque pavent?
Me miseram! famulis paveo magis omnibus una,
Ac tacito dico murmure: Qualis ero?
Permenso leviter fugitivae tempore lucis,
Cum nulli parcens cogar adire forum:
Qualis ero? cum me solam, splendore remoto,
Pensabit justae caeca statera manus?
Olim magnanimo currebam ad sidera passu,
Freta polo, sceleris nescia, plena spei.
Nunc jaceo, Pater: heu omnis fiducia cessit,
Et conturbata taedia mente furunt!
Quidquid spe regni per tot mihi lustra peractum,
Si feror in praeceps, utilitate caret.
Frustra tot gemitus, frustra tot vota precesque,
Jejunique dies, lunaque saepe vigil.
Trans mare si redeat gazis onerata triremis,
Ipfoque in portu naufraga perdat opes:
Incassum evicit ventorum immania flabra,
Sollicita incassum nobile vexit onus.
Non ego divitias animi, Pater optime, jacto:
Quidquid id est, periit: quae fero, damna queror.
page 260, image: s264
Fer Pater auxilium: natae miserere jacentis:
Erige, quam fractam vox tua stravit humi.
Tu nist succurris, nemo medicabitur aegrae:
Haec etenim soli vulnera pando tibi.
Irruit in fragilem fera desperatio mentem,
Scintillam oppugnans, relliquiasque spei.
Consternat timidam, meque impetit undique moeror:
Nocte quies non est ulla, nec ulla die.
Mene perire jubes, Erebique augere tot umbras?
Nam qui non labar, quo prope cuncta ruunt?
Vivere mene jubes? sed prae tot millibus uni
Eximios inter quae mihi caussa spei?
Inter utrumque tremo, laurone, an fulmine digna?
Deficit heu animus! deficit ipsa manus.
Magne Pater, celeri recreetur filia charta:
Res est attonito plena timore Salus.
image: s265Responsum JOANNIS CHRYSOSTOMI, Quo celeberrima ejus sententia de paucitate beatorum explicatur.
page 262, image: s266Summaria.
1 Solatur Chrysostomus Olympiadem, et afflictam erigit.
2. Narrat ipse totam illius Homiliae seriem. Ipso ejus principio se admonuisse: De se ipso desperet nemo. Is vere dignus est desperatione, qui de se ipso desperat.
3. Sed quoniam animadvertisset, inter tot tantaque scelera Antiochenos de copia sua et orthodoxa religione gloriari, adidisse se in Homilia: Quoenam, precor, utilitas, multum esse foenum potius, quam paucos lapides pretiosos? Non in numeri multitudine, sed in virtutis probitate multitudo consistit. Et mox: Melior ejt unus DEI faciens voluntatem, quam decem peccatorum millia: nam decem millin nondum ad unum pervenerunt.
4. Tum demum transiisse se ad illud gravissimum, de quo Olympias scripserat, Dubitare se, an e tot
millibus centum salutem consecuturi sint.
5. Rejicit Chrysostomus illam dicti sui expositionem, locutum eum de innocentia in sacro fonte seu baptismo impertita.
6. Multo minus eos probat, qui haec per hyperbolen dicta censent.
7. Veram sententiae suae rationem prodit, morum videlicet depravationem, omni aetati et conditioni hominum Antiochiae tum communem. Atque hanc ipsam rationem ait in
page 263, image: s267eadem Homilia se continuo et publice adjunxisse. Non possunt in tot millibus centum inveniri, qui salventur: quin et de bis dubito. Quanta enim in juvenibus, quoeso, malitia? quantus in senibus torpor? filii curam gerit nemo; nemo zelum babet, ut senem respiciens imitetur: exemplaria deleta sunt, propteres neque juveses evadunt laudabiles.
8. Nequaquam paucitatem illam a se intelligi de aliis quoque orbis Christiani partibus: nisi forte sint, ubi scelera aeque grassentur, atque Antiochiae.
9. Perire multos, sed et multos coronari. Semper id se docuisse, atque etiam nunc docere.
10. Veteres Ecclesiae Patres, cum dicunt plures interire, vel loqui generatim de hominibus omnibus; vel, si nominatim id de Christianis scripsere, annumerasse illis Haereticos etiam, et Schismaticos. De Orthodoxis neminem Patrum pronunciasse, majorem eorum partem caelo excidere.
11. Infirmum esse argumentum, quod ab Ecclesia Mosaica ducitur.
12. Respondet singillatim ad figuras ex historiz vetere petitas.
13. De Pauli bravio, et semine evangelico.
14. Vocem Christi, Multos esse vocatos, paucos electos, exponi de Judaeis, qui cum omnes essent vocati ad legem Evangelicam, pauci obsecundarunt: quorum loco gentes in Ecclesiam militantem ac triumphantem vocati successerunt.
page 264, image: s26815. Quaecunque oculis usurpamus ad optimi DEI amorem et fiduciam nos excitare.
16. Neutiquam poenitendum Olympiadi esse, quidquid obsequii per omnem vitam DEO impenderit.
17. Orthodoxos, etiam qui viventes alternaverint, ante mortem tamen plures se respicere, et mysteriis Divinis expiatos, facie exiguum illud tempus gravi culpa abstinere.
18. Olympiadem bene sperare jubet, ac diffidentiam precibus et amore DEI intrepido peliere.
Chrysostomus Olympiadi.
VIsus Olympiadi non jam Chrysostomus esse,
Joannes Christi nomine dicit ave.
Ferreus ut fuerit noster te judice sermo,
Non erit haec certe ferrea charta tibi.
Qui mare turbatum verbo pacavit et Austros,
Filia, tranquilla det tibi pace frui.
Ille tibi per me loquitur, melioraque spondet:
Ponere disce modum fletibus: ille jubet.
Restituant utinam veterem mea dicta quietem,
Nec levis in monitis sit medicina meis.
Si mea tam prono valuerunt pondere verba,
Ut te praecipitem me renuente darent:
Sit jam vis eadem verbis solantibus aegram,
Et plus admonitu, quam nocuere, juvent.
Quae tibi nescio quis de nobis attulit auctor,
Ancipiti in pejus te rapuere sono.
Certior interpres narrabo protinus ipse,
Quem peterent a me tela vibrata scopum.
Dicenti quae prima mihi vox excidit ore,
Erexit mentes provida, spemque dedit.
page 265, image: s269
Non ulli, o cives, fas desperare salutem est:
(Hic fons sermonis, principiumque fuit.)
Qui sibi diffidens spes omnes abjicit ultro,
Is demum solus spe medicoque caret.
Haec ego praefatus, quo posthac flectere sensus
Aut potuisse rudes, aut voluisse puter?
Vestibulo a tali num deduxisse videbor
In barathrum, quo tu ceu ruitura times?
Cur igitur tantos sparsit mea lingua timores,
A quibus urbs trepidans nunc quoque tota stupet?
Non te consilii fraudo ratione severi:
Audiit et populi concio tota palam.
Infandis erepta diis, et libera priseis
Haereseon monstris, Antiochia viget.
Incola stipatus sexcenta ad millia crevit:
Tanto cum numero crevit et omne nefas.
Urbs tamen hoc numero tumefacta et tuta superbit,
A sola repetens relligione decus.
Hunc aggressus ego sermone retundere fastum,
Dedocui vanam spem, fragilemque nimis.
Quid vobis, dixi, fiducia surgit inanis,
Quod soli Christo flectitur omne genu?
Curanimos inflat numerus, quem crimina foedant?
Moribus a vestris dissidet ista fides.
Cui optanda magis videatur copia foeni,
Eoae lapides quam duo tresve plagae?
Non magnos numerus, non multos efficit unus,
Dat multos virtus: impietas nihil est.
Da mihi, qui caeli monitis obtemperet, unum:
Prae denis sontum millibus unus erit.
page 266, image: s270
Da mihi Christiadum vel millia dena reorum:
Unum non aequant millia dena probum.
Haec ubi frenandis tumidis et plura locutus,
Reclusi solers ad graviora viam:
Scitari incipio, qua spe tot millia vivant,
Quotve potituros Numinis ore putent.
Suspensis hac voce animis, jamjamque remissis,
Erupi, misso fulmine corda domans.
Me tanto e populo centum sperare negavi,
Qui sua justitiae Judicis acta probent.
Vix effatus eram, caussae cum pondere victa
Concio tristitiae conscia signa dedit.
Vidi ego mutatos vultus, trepidosque repente
Conceptum exangui prodere fronte metum.
Vidi ego sublatis rigidos assistere dextris:
Vidi plangentes pectora dura manus.
Fletus ubique acer, gemitus et clamor ubique:
Vox e sexcentis vocibus una sonat.
Certatim cuncti Superum sibi poscere pacem,
Et de se gestu supplice multa queri.
Post ubi Divinis sacrato ex more peractis,
Moenia percurrit didita fama rei:
dissimilis sensus spatiosam dividit urbem:
Judicat, ut vivit quilibet, utque cupit.
Horret hic, hic plorat: desperat hic, ille precatur:
Hic nostris credit vocibus; ille negat.
Ingenio si forte queant eludere dicta,
Quorundam, ut fertur, tendit acumen hebes.
Me solos numerasse ajunt, queis prima lavacri
Mundities culpis intemerata manet.
Esse perexiguum tam laeta sorte maniplum,
Intactam ut servent, et sine labe stolam.
page 267, image: s271
Non tamen idcirco, quotquot deplebe supersunt,
Detrudi in stygios pabula certa lacus.
At mea vox sensu tantum distabat ab isto,
Quantum a Caucaseis Anriochia jugis.
Non mihi fons dictus, de cujus nascimur undis;
Non primae constans integritatis honos.
Omnes digessi, grege qui pascuntur in illo:
Enumcravi omnes, urbs mea quotquo talit.
Non centum puros, centum sed dico beandos
Me nostrae in patriae vix reperire sinu.
Hic subeunt alii, medicamentique salubris
Elidunt vires turpiter arte nova.
Dicendi studio provectum longius ajunt,
Auxisse artifici vera pericia sono.
Haec de me quisquam? populone im ponere prave,
Quaesito fuco, sponte sciensque velim?
Num vestris ideo dicor Chrysostomus oris,
Quod struo facunda calliditate dolos?
Tollite plausibilis funestam nominis umbram:
Tollite de sancta Numinis aede probrum hoc! [note: (a) Si SS. Patres, cum talia dicebant scribebantque de paucitate beatorum, non serio ita sensissent, "non amplificassent, sed mentiti essent" . Ita orator aureus Italorum, Paulus Segnerus, in Christ. Inst. P. I Dissert. 5. ]
Mene in re summa pictis sermonibus uti?
Terriculo strepitum mene ciere levern?
Hocne sacerdotem decuit? coetumque sidelem?
Et majestatem, quam petit ara DEI?
Seria res acta est: et seria verba fuere,
Non in supremis verba creata labris.
page 268, image: s272
Quant ulacunque mihi vis est et copia fandi,
Tum certe explicui, spicula torta vibrans.
Tu quoque sensisti, licet absens, filia, telum;
Sensistique magis, quam mea vota ferant.
Naufragium metuis: metuis perterrita motum,
Quo tumulant civem diruta tecta suum.
Parce metu: non hac veheris tu nave per aequor:
Es procul a tali parjete: parce metu.
Hi metuant, quos terrebam: terrere coegit
Verus amor, pietas debita, cura vigil.
Proh mores hominum! non aetas criminis expers,
Non sexus, tota nullus in urbe status.
Haec mihi caussafuit, cur tam funesta minarer:
Audiit hanc caussam concio tota probans.
Si specto juvenes, vitium dominatur ubique:
Vos si specto senes, omnia torpor habet.
Negligitur proles: nemo sua pignora, nemo
Respicit, et genitor cum genitrice silet.
At vestro, o juvenes, ex ordine nemo priores
Respitcit, extinctos nemo veretur avos.
Hac olim, hac nostra veteres narrantur in urbe
Christiadum nomen promeruisse novu. [note: (b) Ita ut cognominarentur prium Antiochiae discipuli Christiani. Act. 11, 26. ]
Quis vestrum, juvenes, sanctum hoc et nobile nomen
Implet, et exemplis se regit ipse patrum?
Heu non jam superest priscae virtutis imago!
In solis etenim cernitur illa libris.
Hoc facit, ut jaceat vera sine laude juventus:
Nullos prava bonos, quos imitetur, habet.
page 269, image: s273
Antiochia ferax, hominum ditissima partu;
Et scelerum monstris Antiochia ferax:
Donec eris talis, repeto, vix nomina centum
Albo Caelicolum commemoranda dabis.
Non tamen hinc alias sententia tristis ad oras [reading uncertain: print faded]
Extendi parili jure modoque potest.
Civibus haec nostris, quorum mihi cognita [reading uncertain: print faded] vitae
Improbitas, dixi: non aliena noto.
Sunt sua, sintque precor, morum ornamenta beatis
Urbibus, haud dictis inficianda meis.
Absit, ut his numerum ponam, metasque salutis:
Salva illis per me praemia justa manent.
Absit, ut in cunctos privata haec damna propagem,
Utve meae tangant secla futura minae.
Non ego Christiadum censor temerarius orbem
Juri subjicio judiciove meo.
dira hic pestiferi patimur contagia morbi:
Addita funeribus funera cerno miser.
Ex his vaticinor: sed nostra cadavera tantum
Promulgo lacrymans, dum furit ista lues.
Felices populi, puri quos aeris haustus
Recreat: in sanos nil mea dicta valent.
Siqua tamen fuerint vel regna, vel impia quondam
Tempora, quae referant crimina nostra suis:
His ego nil dubitans similes denuncio poenas,
His ultor totidem busta tremenda struo [reading uncertain: print faded] .
Non tamen haec reliquis obstant, servantibus aequi;
Non aequam meritis spem retinere vetant.
page 270, image: s274
Si Pelusiacas [reading uncertain: print faded] communi sorte catervas
Demergat rubrum cum Pharaone salum:
Isacidum e castris amisso nemine Moyses
Securus spectat, quas superavit aquas.
Dispereunt omnes stratae Jerichuntis alumni,
Una tot gladios effugiente domo.
Sed latus gestit victorum exercitus omnis,
Palma nec unius sanguine tanta stetit.
Hinc trahit exitium multos, perditque volentes.
Et multos illinc aura benigna levat.
Desine lugubribus frustra indulgere querelis:
Nulli non Superum limina prompta patent.
Non ego mutavi vocem: DEUS advocat omnes:
Non est, quem rutilis arceat ille plagis.
Vestibu lum pandit, nullius vota repellens:
Ornnibus optati dat penetralis opes.
Sic olim docui; tu testis, Olympias, ipsa es:
Sic doceo; testis charta sit ista tibi.
Sic veteres docuere viri, quorum inclyta facta
Atque libri nomen commeruere Patrum.
Producis sanctos, contra te sedula, testes,
Auctoresque tui scribis habere metus.
Vidi ego, quae laudas, legique volumina solers,
Assidua versans pignora docta manu.
Quod jussit Paulus, sacro quod carmine David,
Hi quoque praecepto nos sapiente jubent.
Noctes atque dies operari rite saluti
Qui cupit, is metuat, sollicitusque tremat. [note: (c) "Cum metu et tremore vestram salutem operamini." Phil. 2,12. ]
page 271, image: s275
Qui Domino servit, ne serviat absque timore:
Exultare licet, sed trepidare decet. [note: (d) Servite Domino in timora: et exultate ei cum tremore. Psalm. 2, 11. ]
Sed castus timor est, spe firma nixus et audens:
Gaudia nec menti detrahit ille tremor.
At fore perpaucos hi dictavere magistri,
Queis reseret caeli claustra beata Tonans.
Haec illi, fateor; sed tu perpendito mecum,
Quem sibi scribentes praeposuere scopum.
Namque alii non Christiadis haec fulmina solis
Intentant, hominum sed genus omme petunt.
Christiadis alii tam dira pericla minantur,
Sed per Christiadum, qua patet, omne genus.
Haereseon sectas, et Schismata junge profana:
Pars sunt Christiadum, seditiosa licet.
Haec totos implent populos, et maxima regna,
Victima perpetuae non dubitanda necis.
Vere igitur patres, summam si colligis omnem,
Vere Christiadis pluribus astra negant.
Nam male credentes socius comitabitur ille,
Qui, bene cum credat, non bene vivit iners.
Jam si mortales in summam contrahis omnes,
Quod faciunt alii, quid superesse putes?
Christiadum faeci, vitaque fideque nocenti,
Addito sacrilegis regna dicata deis.
page 272, image: s276
Heu quanto major numerus transcribitur igni!
Heu menito patrum damnat utrosque chorus!
Sed de Christicolis, fidei sacra pura secutis,
Qui tam sentiret tristia, nemo fuit.
Nec terret merito veteris te Legis imago,
Cui justa in trutina perleve pondus insest.
Hebraeos extra fines quae turba perivit,
Non est Christiadum turba timenda solo.
Nos quippe, Abrami felix et vera propago,
Legitimi scimus foedera sancta jugi.
Nec jam solius judaeae regnat in oris
Augusto terrae limite clausa salus.
Sol audit Christi nomen, surgensque, cadensque:
Audit idem Boreas, et Notus audit idem.
Millia, quae vates Patmi sub rupibus exul
Vidit, in Isacidum distribuenda globos;
Nec numerant omnes illa de gente beatos,
Nec jam sunt nostri temporis atque fori.
Nos, nos ille refert exercitus infinitus,
Nullis quem numeris dinumerare licet.
Omnibus e linguis, tribubusque, et gentibus, idem
Hunc stupuit vates Numinis ante thronum.
Tu memoras exundantem sine littore pontum,
Qui nulli parcens, omnia mersit aquis.
Cerne triumphantem victis de fluctibus arcam:
Quod sibi commissum perdidit illa caput?
Fida inter fluctus arca est Ecclesia felix:
Nulla salus ulli, praesidiumve foris.
page 273, image: s277
Tu mihi Thariadae narras de gente nepotes
Esse pares sabulo, sideribusque pares.
Atque haec Abramo sponderi praemia censes,
Munifica Domini praemia digna manu?
Hoc mercedis erat, plures ut gigneret orco?
Haec DEUS addicit praemia laeta seni?
Hac spe sustentat fidei nostrumque parentem?
Sedulus haec Moyses postera secla docet?
Quid tu supplicii probrive minaberis hosti,
Gratia si meritis redditur ista piis?
Filia, disce precor terrores spernere vanos:
Nec finge in sanctis non sua sensa libris.
Nam Sodomaea etiam video te busta referre,
Ceu flammas Loti fugerit una domus.
Pentapolis numerum, si nescis, impia Segor
Implere, et pariter digna perire fuit.
Perstitit illa tamen, Loto defensa patrono,
Nec sensit meritas urbs scelerata faces.
Sunt duo sexcentis soli de millibus, inquis,
Promissi fines qui tetigere soli.
Sed dux alter adest, sexcentaque millia transfert,
Jordanis sectas Josua mensus aquas.
Non minor hic numerus, quam qui Pharaone relicto
Divisum fugiens per mare fecit iter.
Transit ad haeredes promissio firma tonantis:
Tot subeunt nati, quot cecidere patres.
Quid sociis praefers comites Gedeonis inermes!
Deletusne hostis, partane Draeda placet?
page 274, image: s278
Sed, bene si statuas, non tam vicere trecenti,
Quam qui corripuit pectora caeca furor.
Ipse suum Madian vertens in mutua telum
Vulnera, cognato sanguine tinxit humum.
Hoc pugnae auspicium: conjuncto exercitus omnis
Robore perdomuit cum Gedeone duces.
Laurea communis, communis gloria cunctis,
Communis cunctis praeda, salusque fuit.
Ecquid cognoscis? num sentis, optima, tandem,
His veterum gestis roboris esse nihil?
Omnia torqueri vota in contraria possunt:
Omnia fas quovis flectere jure pari.
Si tamen antiqui facta oblivisceris aevi,
Forte jubes legis nos meminisse novae.
Omnibus in stadio jus est contendere cursu:
Cum multi currant, una corona datur.
Quam tribuis mentem scribenti talia Paulo?
Sperabatne uni praemia danda sibi?
Num sperare jubet, num desperare magister?
Nos miseri, palmam si rapit ipse, sumus.
Indignas Paulo voces affingere parce:
Non ille extingujit spem, sed adurget alens.
Optatam quisquis poterit contingere metam,
Certa coronato vertice dona feret.
Tu modo ne cesses, sed anhelo concita cursu,
Denique conficias, quod bene carpis, iter.
Quo pede coepisti, procurre, nec illa timebis
Caelesti agricolae semina jacta manu.
Pars teritur pedibus, pars cedit praeda volucri:
page 275, image: s279
Pars spinis, et pars ariditate perit.
Mundus ager, semen verbum est: quod spernere multos
Testatur moerens conqueriturque sator.
Semina doctrinae num terra Hebraea recepit?
Si numerem partes, vix bene quarta viret.
Nunc etiam peccatur idem: si dividis orbem,
Pars Christum sequitur parvula, magna deos.
Sed nos, qui sapimus, qui nomina stulta deorum
Respuimus, Christi portio quarta sumus.
Nos aditus arctos regni, nos limina vitae
Scimus, et ad Superos semita certa patet.
Illa tamen multos Domini sententia movit,
Et jam cum multis te quoque, nata, movet.
Electos paucos e multis esse vocatis,
Verba inculcantis bis repetita monent.
Sive fatigatis mercedem vinea reddit,
Exaequans omnes: vox sonat ista DEI.
Sive pater sponso convivia regia nato
Apparat, haec eadem vox iterata sonat.
Sed quorum capiti cladem geminata minentur
Fulmina, Matthaei penna sacrata docet.
Hebraeam Divina vocat Sapientia gentem,
Et blando Legem praecipit ore Novam.
Abnuit illa ferox, et spreta voce jubentis,
Dura jugo suavi subdere colla negat.
Fida quidem, sed parva cohors sub signa vocantis
Convenit, sanctum devenerata ducem.
page 276, image: s280
Pauci hanc militiam, victriciaque arma secuti:
Aeternae pauci praemia laudis habent.
Dic Superis grates, seclis melioribus orta,
Et certam semper rite professa fidem.
Dum fidei jungis dignos, o filia, mores,
Concipe perpetuae gaudia justa spei.
Hanc tibi laetitiam tellus, hanc pontus, et aer
Suadent, ac dio pectus amore replent.
Sidera nonne tibi promittere cuncta videntur,
Et tacita fari voce, Beata veni?
Ignem si videas, quot flammas vibrat in altum,
Tot linguis rutilis, Dilige Numen, ait.
Diffusum liquido cum cernis in aere lumen,
Quam radians, inquit, gloria lumen alit!
Si tibi pomifero conspecta est arbor in horto,
Fer fructus, inquit, dum tibi vita manet.
Quae seges undanti pubescens fluctuat agro,
Horrea caelicolum spondet aperta tibi.
Nil est tam dictu parvum, tam nobile nil est,
Quod non hortetur te meminisse poli.
Jucundam vitae seriem fateare necesse est,
Dum te solatur, quidquid in orbe vides.
Magnanimo curris jam pridem ad sidera passu,
Freta DEO, sceleris nescia, plena spei.
Perge precor, neu te tam pulcris subtrahe coeptis:
Sed qua spes jussit currere, curre via.
Freta DEO, Superis constans tot lustra dicasti:
Sic et, quod superest, transige, freta DEO.
Nescia quid sceleris metuas? quis criminis expers
Justitiae ultricis ferrea jura pavet?
page 277, image: s281
Plena spei, semper virtuti rite litasti:
Virtuti gaude vivere, plena spei.
Quae navem facile gazis provexit onustam
Hactenus, et posthac aura secunda vehet.
Cumque dies aderit, quae finiet ultima cursum,
Indelibatas ripa tenebit opes.
Hunc aliae portum tetigerunt mille carinae,
His ipsis victis syrtibus, atque flabris.
Nunc etiam innumeris subeunt haec ostia velis,
Jactatum Cauris qui secuere salum.
Antiochena tibi ne sint exempla timori:
Hic ruptis frenis perfurit omne nefas.
Sed de Christiadum mea quae sit opinio plebe
Per reliquas orbis, percipe nata, plagas.
Labuntur multi (nam quis manifesta negarit?)
Lubrica dum fallit semita, pesque labat.
Non omnes tamen usque jacent, pluresque videmus
Nitentes uda tollere corpus humo.
Pars damnis edocta suis, jam cautior instat,
Et reliquum certo tramite carpit iter.
Pars magis infirmo tendit per laevia gressu:
Alterna miseri stantque caduntque vice.
Cum tamen exactae ventum est ad limina vitae,
Qua demum occumbit morte suprema dies?
Non tam praecipiti plures rapit incita fato,
Poscendae veniae tempus ut omne neget.
Morbus ubi vehemens leti praenuncius anteit,
Vicinoque patent tartara nigra sinu:
Tum vero conversi animi meliora precantur,
Et flectit trepidos mixtus amore timor.
page 278, image: s282
Iratum placant, damnato errore, tribunal:
Prospiciuntque imos, Praeveniuntque rogos.
Hos inter gemitus, cum jam momenta superfunt
Paucula, perdurat mens sociata DEO.
Quam sic haerentem mors occupat arbitra rerum,
Felicique ictu cuncta pericla secat. [note: (e) Hoc argumento permotus, sententiae benigniori astipulatur Eximius Suares, his verbis: Pensatis omnibus, verisimile est plures ex his Christianis salvavi. Orthodoxis nimirum, ut explicaverat; seclusis haereticis, apostatis, et schismaticis. Nam, inquit, licet major pars hominum soepius mortaliter peccet, tamen soepius resurgunt, et ita cadendo et vesurgendo vitam transigunt. Tandem vero in fine pauci sunt, qui per Sacramenta non proeparentur ad mortem, et de peccatis doleant, saltem per attritionem: hoc autem sufficit, ut in eo tempore justificentur. Et postquam justisicantur, facile solent illo parvo tempore perseverare sine novo peccato mortali. Ita Suarez 1. 6 de praedestin. et reprob. c. 3 n. 6. Simile est argumentum Corneliii a Lapide, in Apoc. 21, 17; et Georgii Stengelii, l. 1 Labyrinthi, seu de Laudibus Labyrinthi, c. 15 §. 6. Nobiles Triumviri, et Theologorum, Interpretum, Ascetarum ordine. ]
Haec ego de cunctis: de se quid Olympias ipsa?
Quid series vitae par habet ista tuae?
page 279, image: s283
Hos quoque cum jubeam dubiis confidere rebus,
Mene infausta tibi nuncia ferre putes?
Effer laeta caput, viresque resume priores:
Nil mea vox certe, quo movearis, habet.
Vivere te jubeo, nunc spe meritisque refertam,
Sollicitamque minus, magnanimamque magis.
Vivere te cupio quondam, super astra receptam:
Id cupit, o felix! id jubet ipse DEUS.
Tu modo provideas, nequis divellat amores,
Ut maneat certo foedere nexa fides.
Perge, DEUM quondam largiri coge, quod optat:
Quam tibi regna dari, tam cupit ipse dare.
Crede mihi, anxietas quaecunque in pectore surgit,
Mentis ut obscuret noxia lene jubar:
Est nebula infestis emissa paludibus orci,
Inducens tenebras, insidiasque tegens.
Has intendentes sese cum filia sentis,
Discute, nec caecis excruciare dolis.
Respice mox caelum: DEUS est, qui corda serenat:
Huic quoties loqueris, lux redit atque vigor.
page 280, image: s284
Huic immersa bono, quod solum summa bonorum est,
Hoc impleta bono, filia cara, vale.
Denique, complecti si me jcupis omnia verbo,
Dicam: Ubi spes et Amor sunt, ibi certa salus.Soli DEO.