QUi se unum spectat, ceteros negligens, nemini sere magis, quam sibi nocet. Vir opulentus ac nobilis in Italia (EGO a nobis dicitur) quod nimium uni sibi studeret, invisus principi, irridendi sui hanc praebuit occasionem. Gallicii filii necem ulturus, quem Epimetus, nobilis, sed pauper iuvenis, vulnere letali prostraverat, more gentis caput percussoris a principe emit, octo scutorum milibus [Reg: milibus] ei promissis, qui Epimeti caput attulisset. Id ita factum, ut tanta auri vi nil nisi ludibrium ac damnum sibi EGO compararet. Camus Bellicens. in Theatro, hist. 48.
PERSONAE.
CAROLUS GONZAGA, dux Mantuae.
PAULANUS, et FERNANDUS, ducis liberi.
EGO, nobilis Ligur.
PLACENTINUS, Egonis aemulus.
PONTALTUS, nobilis Guardistallensis.
TRIARIUS, civitatis Savonensis Orator.
TRIARII comites duo.
MARCANTONIUS, Placentini famulus.
Scena Mantuae, in horto ducis.
DEMOCRITUS, HERACLITUS, CHORUS AD ARAM VERITATIS, GENIUS VERITATIS IN NUBE.
CHORUS.
O nata caelo Veritas!
O vitae nostrae fax!
Tu lites una resecas:
Te duce venit pax.
Quo es quaerenda calle?
An lugubri in valle?
An laetis
Viretis?
Aprico an gaudes?
Ne fallant nos fraudes,
Te Ariadna auspice
Flectatur noster pes:
Quae cuncta doces noscere,
De te dic: ubi es?
GEN. VER. Gaudet inquiri Veritas,
Suas omnibus ostensura semitas,
Si huic sint similes arae,
Si sciant se omnibus spoliare.
Hoc monet nudum altare Divae:
Me si quaeris, absque praeiudiciis vive.
HERACL. Ores seria Veritas! res gravissima!
Heu levia hominum pectora!
Heu! heu! nemo pondus agnoscit,
Quod doctrina haec solida poscit.
DEMOCR. Ridendo dicere verum quis vetat?
HERACL. Ego. quis risum inter lacrimas [Reg: lacrimas] petat?
DEMOCR. Ego! tales dum lacrimas [Reg: lacrimas] video,
Rideo, ipsas lacrimas [Reg: lacrimas] rideo.
1.
Errores quam stulti,
Quam multi,
Quottidie [Reg: cottidie] offerunt se
Hic ludit Cupido:
Hic aestuat Dido:
Venatur hic laurum,
Hic auram, hic aurum:
Inani hic pascitur spe:
Hic ira anhelat:
Hic omnia celat:
Hic tortor est sui, incolumi re.
2.
Tot somnia cerno,
Et sperno,
Si vigilis somniat mens:
O vultus humani,
Sed cassi et vani!
Hunc trahunt roseta,
Hunc ipsa vepreta,
Hunc lana caprina,
Hunc fraus clandestina;
Hunc dolor inanis, et omnia flens.
3.
Qui lapsus hos videt,
Dum ridet,
Se munit, et cautior stat:
Dum risui litat,
Ridenda evitat:
Iocatur in loco:
Fit doctior ioco:
Alterius cortice nat:
Dum saepe reprendit,
Dum timide tendit,
Videndam se hilaris Veritas dat.
HERACL. Proh Veritatis magisterium
Intra Abderitanum pomerium!
1.
Heu quam crebri vitae fluctus
Quam profundos poscunt luctus!
Qui maerores [Reg: maerores]
Pulsant fores!
Altae curae, morbi graves,
Nunc incautum, nunc dum caves,
Premunt, cingunt,
Iactant, stringunt:
Nulla dies hominis
Suis caret lacrimis [Reg: lacrimis] .
2.
Quis tot malis non fatiscat?
Damnis quis non ingemiscat?
Risus, cede
Hac ex sede:
Ululantum ubi clamor,
Ubi laesa pax et amor,
Horror, metus
Petunt fletus:
Inter tot naufragia,
Turpis risus, exula!
3.
Qui dolentes spectat dolens,
NUllas fert iam plagas nolens:
Doctus flere
Scit lugere:
Usus ipse damna mollit,
Mali sensum usus tollit:
Aliena
Sapit poena:
Multas ciens lacrimas [Reg: lacrimas] ,
Erudit nos Veritas.
GEN. VER. Uterque eodem ex fonte hauritis:
Veritas, quam ambo sectamini,
Quantumvis per diversa feramini,
Vestrae per me erit arbitra litis.
1.
Qui casu dolet tragico,
Scrutatur mali fontem:
In deplorato Oedipo
Deprendit manum sontem.
Dolentem monet Veritas:
Tu tempera ardores!
Ni facis, par calamitas
Te vocat ad dolores.
Sic lacrimae [Reg: lacrimae] te docent,
Prospicere, quae nocent.
2.
Qui risu gaudet comico,
Quid spreverit, vestigat,
Irriso discit vitio,
Quae vulnera infligat.
Magistra clamat Veritas:
Tu morum fuge labes!
Si claudo pede titubas,
Quo sibileris, habes.
Sic te cachinni docent,
Effugere, quae nocent.
3.
Fons idem ambos allicit,
Fons purus Veritatis:
Illimes undas sufficit,
Si rite hauriatis.
Nec semper flere iuverit,
Nec usque sequi iocos:
Quis semper auras petiit?
Quis toto anno focos?
Uterque verum docet,
Ne cupias, quod nocet.
DEMOCR. Plaudite Democrito!
Probor Veritatis iudicio.
HERACL. Heu! ipsa etiam Veritas
Meas non dubitat cumulare miserias.
CHORUS.
Sic, Veritas optima, places:
Non semper in luctu et sordibus iaces:
Permittis et ludum:
Non semper, quae praecipis, rigent:
Ostendis et sudum,
Ne nubila semper fatigent.
Materiam risus quaeramus,
Et verum ridendo discamus!
Quaeramus!
Discamus!
DUX.
COnfide tuttis: decipi non te sinam.
Epimetus olim notus, egregia indoles,
Et spes futuri, vendicant sibi hanc opem.
PONTALTUS.
Dux magne, spes hic omnis est in te sita:
Summum periclum respicit tuam fidem.
Servare solus, quem proscripsisti, potes.
DUX.
Nae tu, depressus mole curarum, facis,
Intelligendo nihil ut apte intelligas.
Favere Egoni posse me inviso putas?
Venit ille flagrans: filii queritur necem:
Latronis Epimeti deposcit caput.
Oppono multa. patriae sed mos vetus
Demum coegit cedere, invitum licet.
Accipio pretium grande, quo, fastu tumens
Iraque, Ego licitatur Epimeti caput.
At salvus ut sit innocens latro, precor.
PONTALTUS.
Quem tu tueris, insontemque iudicas,
Eius, ut opinor, optimo est loco salus.
DUX.
Tamen cavene iubeo: sum geminus homo
In isthac causa, Gonzaga, et dux Mantuae:
Gonzaga tacitus nobili Epimeto favet:
Simulare princeps cogitur, hodie quidem,
Servitque scenae. Consilia nosti mea.
PONTALTUS.
Attentus omnia audii, atque operam dabo,
Ut cuncta lateant, curenturque sedulo.
Ego ut laterem veniens, noctis commodum
Iuvere tenebrae, vestis alienum genus,
Fictisque crine et naribus tutum caput.
At nunc in aula videor mihi tutus satis,
Notus tibi uni.
DUX.
Sed Egonis oculos fuge,
Pontalte: intentus ille te novit nimis.
Meo evocatus nomine est hunc in locum.
Tu me monebis, res prout nostrae petent.
PONTALTUS.
Tibi obsequentem me vides, quoties licet.
DUX, PLACENTINUS, MARCANTONIUS.
DUX.
Hicne ille testis, quem mihi spondebas modo?
PLACENTINUS.
O maxime ducum, famulus et testis mihi est.
Ingrato Egoni quam mala in te sit fides,
Et praedia sibi credita rapaci manu
Ut ille vastet, iste demonstrat meus.
DUX.
Gravis est et atrox isthaec accusatio.
Opus argumento valido, et indicio gravi est.
MARCANTONIUS.
Princeps, quid habeam, paene vereor dicere.
Conditio nobis famulis est deterrima:
Si profitemur libere, damnant heri:
Si, quae iubemur, loquimur, obstat veritas.
Herus mihi equidem facilis et bonus obtigit:
Sed hic haud mecum sentit. Nescio quomodo
Iniquior isti, plus iusto apponit sibi.
DUX.
Servum fidelem nactus es, vir nobilis.
PLACENTINUS.
Si sic fidelis esse pergit paululum,
Pessumdabit herum penitus.
MARCANTONIUS.
Ego vero, ac lubens.
Quid respicis, here testis ego vero, ac lubens,
Praesente charta libero tuam fidem.
DUX.
Manus est Egonis, annulus Egonis quoque.
MARCANTONIUS.
Has Guardistallum literas Ego dedit.
Fatetur hic amico, quae sibi lucra
Ex elocatis a te capiat praediis.
DUX.
Enormis est haec summa, quam fert de meo.
PLACENTINUS.
Deglubit hic, non tondet alienos greges.
Committe, princeps, dexterae hos fundos meae,
Et experire, quanto sit mihi certior
Fidelitatis ratio, quam teneam modum.
DUX.
Haec unde vobis charta?
MARCANTONIUS.
Valuerunt preces,
Ut is ipsa lectas traderet, ad quem sunt datae.
DUX.
Qui scribit ista, nullius modi est memor.
Tabulae sed illae, quas per hos ipsos dies
Ego pro more reddidit, longe impares
Moderata lucra proferunt. Pendeo animi.
MARCANTONIUS.
Herus infidelem censet, esse quem cupit.
At mihi videtur gnavus [Reg: navus] , animo industrio,
Ad rem tutandam parcus, ac homo vigil.
DUX.
Omitte laudes: notus est vanus Ligur
Satis superque nobis. Hic multa video,
Commemini multa, cur minus Egonis probem
Ingenium, quae nunc non est narrandi locus.
Egonis animus unius sui est amans.
Opum illi, gloriaeque, par cura et sitis.
Vis auri tanta, quam sua prodit manu,
Si parta vere est, est avaritiae scelus:
Si falsa iactat, gloriae aucupium leve est.
Frequens Egoni utrumque. Disquiro amplius!
Date venienti, quem dudum operior, locum.
TRIARIUS.
Dux magne generis gloria, maior gradu,
Felicitate maxime: hos sisto comites,
Ut modo iubebas. Commendo favori tuo
Multum illos, plus me, plurimum negotia,
Quae nostra per me civitas geri cupit.
DUX.
An huc Savona ducis hos comites viae?
TRIARIUS.
Ipsa Savona ab usque me sequitur minor;
At Guardistallo maior: admisi libens,
Curamque gessi, quod videbatur mihi
Et blanda forma, et sermo forma blandior,
Blandissimusque candor.
DUX.
Maiori loquar.
Mox et minori: sit praesto in vicinia.
COM: TRIARII.
Verende princeps, gravia perpessus mala
Caram reviso Mantuam. Nutu rege,
Semper benigno quem patrocinio tegis.
DUX.
Te video gaudens sospitem, et eodem loco,
Quo mihi fuisti, spondeo posthac fore.
Nunc obsequentem te volo, quod literis
Tibi indicatum sat scio, personam ut tegas.
COM: TRIARII.
Satis imperatum est: metuum, princeps, habe.
DUX.
Simulando Egonem ludere tantisper paro.
Tu, cui ante abitum vita perspecta est viri,
Edic, tibi quis videtur? quid credam, cedo.
COM. TRIARII.
Diu gemensque triste servitium tuli:
Mihi notus hominis animus est meo malo.
His moribus laudare quis possit virum?
Quem dudum amabam: at ille refrixit dehinc,
Et pulsus amor est denique, ut vidi omnia.
Ego sibi unus omnia est: non exteros,
Non patriam ille diligit: non familiam,
Non ceteros; non principem, non liberos;
Nihil amat usquam, curat extra se nihil.
Si gloria ipsi crescat, et opes affluant,
Nil cernit aliud, publico haud natus bono.
DUX.
Quem praedicas, haud civis est, haud est homo,
Qui se huius orbis esse partem non putet.
COM. TRIARII.
Est ille magnus ore, iactator foris:
Angustiae, dolique, sordesue huic domi.
DUX.
Non tu videris degere his rursum aedibus
Magnopere velle, quas mihi tales facis.
COM. TRIARII.
Si mihi triremes nominas, ibo gemens:
Sed si domum huius addideris, ibo tamen,
Peiora nulla ducens his transtra aedibus.
DUX.
Es luculentus. Quod negem, invenio nihil,
Nil quod reponam. Sed minorem iam volo.
COM. TRIARII.
Metalla ut aurum cetera effulget super,
Gonzaga reliquos ante sic splendet duces.
DUX.
Iter Savona te fatigavit grave.
COM. TRIARII.
Utinam fuisset gravius! at nimis leve
Queror fuisse: dum mihi thesaurum auguror,
Misero trinummus exulaturo datur.
DUX.
Quid hoc exilii? quisve thesaurus fuit?
COM. TRIARII.
Argentea de sorte in plumbeam cado.
A patre Egone patruo sum infans datus:
Namque is Savonae civium ditissimus,
Suis carebat liberis. Fratrem rogat:
Me pollicetur filii loco fore.
Quin et promittit ultro montes aureos:
Si me probassem, fidus, attentus, probus,
Pro filio, inquit, mihi puer adoptabitur,
Haeres talentis destinandus omnibus.
DUX.
Apparet, educatum locuplete in domo:
Verbum unum non commutas, quin aurum audiam,
Carosve nummos memori sermone repetas.
COM: TRIARII.
Ita institutus patruo quottidie [Reg: cottidie] ,
Quoties loquebar, addere et nummarium
Cogebar aliquid: vilior teruncio
Quicumque sermo est, decore si tali caret.
DUX.
Quid ergo spes repente subvertit tuas,
Quisve exulare te iubet?
COM. TRIARII.
Mors patrui.
Adoptionem praevenit morbus ferox,
Et spes opesque subitus heu tumulus rapit!
Crumena inanis restat, et mendicitas.
DUX.
O vota! nullane in re esse hominibus satis?
Non tibi relicta patris est opulentia?
COM. TRIARII.
Semisse privor assis: an sat sum miser?
DUX.
Vera illa vox est, saepe qua vulgus monet:
Plus haurientes maior exagitat sitis.
I iam nunc, et doloris obliviscere,
Dives suturus, si tuis uti scias.
PAULANUS.
Nullone frater est tibi visus loco?
COM: TRIARII.
Tam tu tuusque frater ignotus mihi,
Quam nota non est Attica his oculis mina.
PAULANUS.
Qui Mantuae dominatur, est nobis pater.
Sed tibi, adolescens, quod genus, quaeve est domus?
COM: TRIARII.
Filius Egonis, principis veneror caput,
Tibique, fratrique aureas pluvias precor.
PAULANUS.
Filius Egonis? tune? nil fallaciae
Mihi portas, hospes? tune Egonis filius?
COM. TRIARII.
Ne vivam, genitor si mihi non est Ego.
Agnoscet ille filium sibi me hac die,
Mendaciique purum me fatebitur,
Adulterino distat ut nummus probus.
PAULANUS.
O quam praeter spem res mihi tanta evenit!
Continuo ad fratrem propero, fortunae bonae
Nuntius [Reg: Nuntius] , ut animum gaudio hoc illi expleam.
PONTALTUS.
Abiitne dux Gonzaga?
COM. TRIARII.
Sic hinc is abiit,
Ut avolavit patrui a me hereditas [Reg: hereditas] .
Et mihi abeundum, et comites quaerendum est meos.
FERNANDUS.
Pro fratre, quem quaerebam, quem non quaero, adest.
Peregrine, salve, non mihi vise antehac.
Quem poscis? aut quo tendis ignoto in solo?
PONTALTUS.
Ducemne dabitur hodie Gonzagam alloqui?
FERNANDUS.
Ego ipse frustra quaerito, et fratrem, et patrem.
Nullusne rumor pervagatur exteros,
De caeso Egonis filio, deque impio
Latrone narrans? notane est proscriptio?
PONTALTUS.
Est Mantuanis omnibus nota urbibus:
Et aequitatem nemo non laudat ducis,
Poenae nocentem publicae qui subicit [Reg: subicit] .
FERNANDUS.
Sed quid Epimetus? aut ubi vafer later?
PONTALTUS.
Eius de rebus nuntium [Reg: nuntium] duci fero.
FERNANDUS.
Fer et mihi, ducis filio. Age, fare obsecro,
Notus Epimetus an tibi est, et latibulum?
PONTALTUS.
Et ille, et istud abditus haud procul hinc abest.
FERNANDUS.
O magno emenda sortis opportunitas!
Edic, putasne eodem consistit loco?
PONTALTUS.
Proripere se non audet, implicitus metu.
FERNANDUS.
Utamur hoc timore! Quae dicam, accipe:
Felicitatis hoc tibi fiet caput.
Tibi siquid animi, prompta si facto est manus,
Scutum aureorum milia [Reg: milia] octo te manent,
Meaque perennis gratia, et largus favor.
PONTALTUS.
Nil hoc favore optatius fieri potest.
Tantumne Egoni contra Epimetum faves?
FERNANDUS.
Fraterno amore semper ego Gallicium
Amplexus, Egonis filium, nunc sanguinem
Nobilis amici vindicare gestio.
At odi Egonem, Gallicio durum nimis,
Dum vita mansit, et bono iuveni asperum.
Viveret o utinam! sed latro, latro cadat!
Tu fac, quod omnes in te collaudent boni,
Iraeque, o hospes, commoda meae manum.
PONTALTUS.
Urgere, princeps, quando te cerno hoc opus,
Fatebor equidem: possum Epimeti caput,
Si libeat, hac die abicere [Reg: abicere] tuos ad pedes.
FERNANDUS.
O me beatum! vix fero tantum morae.
PONTALTUS.
Mora una, et una lex est, imperium ducis.
Is ubi probabit, cernes Epimeti caput:
Si refragetur, me par est, teque obsequi.
FERNANDUS.
Proscripsit ipse genitor, statuit praemium
Egonis aere plurimo: remne improbet?
Sed exit ipse. Tu, ne paeniteat [Reg: paeniteat] , cave.
DUX.
An exspectatus nondum sese offert Ego?
PONTALTUS.
Nondum etiam.
FERNANDUS.
Genitor iuste, vindictae est locus.
Hic advena Epimeti perfugium tenet:
Addicit operam, sanguinem spondet reum,
Tu modo placere hanc si tibi ostendas necem.
Gallicii per manes, per concordiam,
Fidemque nati, et innocentem sanguinem,
Tua per edicta, mi pater, verbo annue.
DUX.
Scis constitutum praemium, nate optime,
Auctore me. Octo milibus [Reg: milibus] nummum aureum
Emit ultionem splendidam iratus pater,
Laudante me, vulgante, stimulante impetum.
Probo, siquid audet iste, si vota impleat,
Desideratum si caput hodie afferat.
PONTALTUS.
Promitto fidus, iuro: quod cupis, afferam.
Sed est et aliud ....
DUX.
Contine vocem, ac abi.
FERNANDUS.
Praeclarus hospes! iamiam in portu navigo.
DUX.
Frenare, fili, satius est omnem impetum.
EGO.
Imperia semper alacer exspecto ducis:
Ego, siqua mandas, advolo impatiens morae.
DUX.
Hodie quidem alis plumbeis forte advolas,
Opinione tardior. Laeta audies.
Vix iste nocti cum successisset dies,
Perfertur ad me nuntius [Reg: nuntius] certa fide,
Desideratum verticem in manibus fore.
Paulo ante mihi iuratur in diem hunc idem.
FERNANDUS.
Ego ipse praesens gaudium his hausi auribus.
Gallicio caesus hodie Epimetus cadet!
DUX.
Tanti volebam nescius ne esses boni.
EGO.
Ego consilio facile prospicio omnia.
Ego, omnia auro perfici, teneo probe.
Ego, quid deceat nobilem virum, scio.
Ego duco nihili quamlibet summam gravem.
Ego gloriam longe omnibus praefero bonis.
DUX.
Vir fortis es: non paenitet [Reg: paenitet] pulchrae [Reg: pulchrae] rei.
EGO.
Ego hoc amori debeo Gallicii.
Quanti quanti recte emitur, si postulat honor.
Ego percussoris si caput teneo impium,
Gravissimum auri pondus est pondus leve.
DUX.
Hodie videre, quod cupis, tibi datur.
Est in propinquo, triste qui donum ferat,
Traiecti sica filii solatium [Reg: solacium] .
Tu gloriam, tu fructum providentiae,
Tu magni praemium animi, tu summum decus,
Tu tibi sementis colligis messem aureae.
CHORUS I. Philautos se hominum generi offert, sua cuique Temperamento commoda promittens.
PHILAUTOS, SEU AMOR SUI. CHORUS. TUM CHOLERICUS.
PHIL. Me, me, gens hominum!
Lege patronum, aut dominum.
Nemo ulli temperamento commodior:
Prosum singulis, singulis blandior.
ODE.
1.
Est mihi nomen Ego:
Nam mihi soli dego:
Tabescant per me alii,
Si Ego affluam:
Urantur luctu ceteri,
Si Ego rideam:
Sum primum mihi studium,
Sum cura unica:
Quid meum ferat commodum,
Est vitae trutina.
Dum uni mihi dego,
Sum mihi Mundus Ego.
2.
Hac vivens una lege,
Beatus aevum dege:
Si multo bullis sanguine,
Da mentem gaudiis:
Elato cunctis vertice
Insulta ceteris.
Si langues miti phlegmate,
Indulge otio.
Laborem a te amove,
Portandum socio.
Hac vive una lege:
Te solum spectans dege.
3.
Si bile agitaris,
Me medico sanaris:
Si surgit aestus animi;
Effunde turbinem:
Te ferant omnes pavidi,
Tu ferto neminem.
Humore [Reg: Umore] atro percitus
Transmitte taedia:
Depulsis imple nubibus
Vicina pectora.
Qui sapit, vivit sibi:
Tu centrum esto tibi.
Omnis temperamenti antistites,
Humani generis praesides,
Quantus Ego sim, docui,
Et ut suffragaturi hic conveniant, monui.
CHOR. Tu vitam nobis suavem,
Tu nullo iugo gravem,
Tu laetam,
Quietam,
Tu commodam indulge:
Tu fave dormientibus:
Tu labris sitientibus
Perenne lac immulge.
PHIL. Cholericus advolat,
Iamque me diademati destinat.
CHOL. Dii male perdant mendacem!
Turba demens! neque sentis fallacem?
ODE.
1.
Improbe, perfide, mendax et barbare, hostis crudelis!
Litibus obruis, implicas odiis, obicis telis:
Tibi tu uni
Aggerem muni!
Non prospicis iras aeternas,
Si ceteros altior spernas?
Non enses minaces?
Non saxa, et faces?
Stulte, qua fidis immodicus spe?
Omnes in uno deficient te?
2.
Digne conviciis, digne suppliciis, digne ruina [(reading uncertain: print faded)]
Saecli [Reg: Saeculi] incommodum, artifex criminum, cordium [(reading uncertain: print faded)] spina!
Cuncta disiungis,
Undique pungis:
Num ferat haec hominum coetus?
Tot plagas, pericula, metus?
Perpetuum astum?
Tyrannicum fastum?
Opera tua pessumdatur pax:
Odio plecteris, odii fax!
3.
Bulla tumidior, alga futilior, maior Thrasone!
Scylla voracior, peste nocentior, peior dracone!
Omnium luctus
Tuus est fructus:
Ultricem hanc sentiet manum,
Qui ducem sequetur insanum:
Non sino, non fero,
Quod torqueat sero!
Iuro, non ego Cholericus sim,
Tuam si tacitus perfero vim!
PHIL. Ego haec audiam?
Ego tam luculentam iniuriam?
Abeo loco ingrato.
CHOL. Si tu abes, beato.
PHIL. Exhala tuae bilis vaporem.
Vos, cum revocabo postea, promptum gerite morem.
CHOL. Ego quoque invocatus interero,
Tuo incommodo.
FERNANDUS.
EGo quoque liquidum gaudium hoc cepi loco.
Quam grata scena se mihi obiecit modo!
Dum pater Egoni necem Epimeti nuntiat [Reg: nuntiat] ,
Quam torsit ille sese, Gallicii sui
Fingens amorem perperam! risi virum,
Cui pectus alto vulnere intus laeserat
Vis auri tanta, victima gloriae levis.
Tu vero, frater, quod mihi spondes gaudium?
PAULANUS.
Fernande, si perosus Gallicii patrem es,
Quod non paterno fuerit in filium animo,
Gaudesque plecti perdita pecunia:
Laetitia quanta iam tibi laxabit sinum,
Comperto a me Gallicii summo bono?
FERNANDUS.
Haec prima affertur a te mihi fallacia.
Dignumne visum est, hos mihi ludos reddere?
Tu me admones Gallicii? de cadavere,
Moto et sepulto, scilicet ut sperem bene?
O quot ego lacrimis [Reg: lacrimis] fata Gallicii boni,
Quot deploravi perditus singultibus!
PAULANUS.
Tantone amore dignus is iuvenis fuit?
Ignotus etenim mihi, Guardistallum hinc abiit,
Ego priusquam repetiissem Mantuam.
FERNANDUS.
Nosses o utinam! qualis adolescens erat!
Quam vividus, quam candidus, quam cereus!
Sed heu! talis erat. me miserum! haud est, haud erit.
PAULANUS.
Frater, resume spiritum: est ille, ac erit.
Attonitus audis: certa sed tibi nuntio [Reg: nuntio] .
FERNANDUS.
Utinam faventes dent Superi superstitem!
Sed quis Divorum membra de tumulo extrahet?
PAULANUS.
Quae de sepulchro, quae de Gallicii nece
Narrabat aula, dedocuit hic me dies.
Hisce oculis vidi, quem tu luges mortuum.
Florens, vigensque, more vernantis rosae,
Filius Egonis hic mihi occurrit modo:
Et libere professus, esse se, qui erat,
Me recreavit plurimum causa tua.
Eius videndi copia ut fieret tibi,
Unus meorum missus est, qui adduceret.
Prodite! me iubente consistunt foris.
Ego parentem, ut constitueramus, adeo:
Nam praevenisse te sentio.
FERNANDUS.
Bene ambula.
FERNANDUS.
Quid hoc erroris, vel quid est fraudis novae?
Heus, o adolescens! sicne me contemnitis?
Egone fingis patre te natum improbus?
COM. TRIARII.
Merci statuere nomen et pretium licet.
Cur me negarem Egonis esse de domo?
FERNANDUS.
Utinam vel surdus hac hora frater meus,
Vel tu fuisses mutus. Egonis tu genus?
COM. TRIARII.
Non aurum obryzum purius est dictis meis.
A Patruo educatus in Ligurum solo,
Id audii quottidie [Reg: cottidie] sexcenties [Reg: sescenties] ,
Me Ligure Egone, nobili genitum patre,
Precario Savonae nutriri cibo.
FERNANDUS.
Quae te Savona Mantuam res compulit?
COM. TRIARII.
Patruus ferebat, Chymicos promittere
Facturos aurum; sed fumum ex auro dare.
Hoc ille fecit: nam cumulos auri mihi
Vivens spopondit, tradidit moriens nihil.
FERNANDUS.
Tuane culpa quapiam?
COM. TRIARII.
Culpa sua.
Monedularum e genere mihi patruus erat,
Quae, quidquid est pecuniae, rostro auferunt.
Sic iste, si metallum cernebat micans,
Inhiabat ore, et advolabat ilico.
Tantum, ubi nihil erat, ille rapiebat nihil.
FERNANDUS.
Cuinam reliquit occidens tantas opes?
COM. TRIARII.
Piget referre. cui reliquit? nemini.
Dixi, aurum id omne fumus est purus putus.
Artes honestas postquam ad imum exercuit,
Et Gryphis instar spolia servavit vigil:
Morbo in supremo sit mihi religiosior.
Male faustus ei sacerdos evertit caput:
Male parta abicere iussit, intentans stygem.
FERNANDUS.
Nempe hanc refugiens obsecundavit senex.
COM. TRIARII.
Nimiopere quidem. Me vocat anhelans malo,
Tussique verba interpolans, Nepos, ait,
Vale ultimum (flebamque ego, non sponte lacrimans [Reg: lacrimans] ;
Hereditatem [Reg: Hereditatem] elicere sperabat animus)
Vale ultimum, inquit: ad Egonem patrem redi,
Tabulasque defer, publica scriptas fide:
(Hereditatis [Reg: Hereditatis] nempe, dicebam mihi)
Unius assis esse me dominum nega.
Aliena tenui: ut redderem, impulit salus.
Mihi haec salutem propemodum abstulerat salus:
Adsto pallidior aureo Batavico.
FERNANDUS.
Quorsum ille tantas contulit pecunias?
COM. TRIARII.
Confectis tabulis imperat magnam domum,
Qua nutriantur pauperes, quos fecerat.
Dum deprecor, dumque eiulo, implorans fidem:
Ille animam, quae sola super erat, extussiit.
At Gallicinus, naufragus, eiectus mari,
In littore sedet nudus, amissa rate.
FERNANDUS.
Hem? Gallicinum te dicunt?
COM. TRIARII.
Nempe. FERN. Audio.
Atque id narrabat saepe Gallicius meus,
Esse sibi Savonae nomine hoc fraterculum.
Convenit et oris forma: neque vocis modus
Abludit in te, fulgent et oculi pares.
COM: TRIARII.
Quando occupatus caede Gallicius iacet,
Tu Gallicinum esse tibi Gallicium sine.
FERNANDUS.
Tristem memoriam refricas. Heu Gallici!
Nunc alter ab illo tu mihi, adolescens, eris.
Verum edic, advenisse te num scit pater?
COM. TRIARII.
Celant parentem paululum: Triarius,
Qui me Savona ducit, sese inquit novo
Parcere dolori velle tantisper viri.
FERNANDUS.
Bene est. Rependam fratri nunc per te vices,
Simulque Egoni. Commodum frater subit.
Tu, Gallicine, similis Gallicio vale.
PAULANUS.
Ducis parentis nusquam sunt vestigia.
FERNANDUS.
Grates referre, frater, huic studio velim,
Quo mihi reducis Gallicium hunc ab inferis.
PAULANUS.
Fuine verus? an tibi optato advenit?
FERNANDUS.
Optatius nil posset. Atque alium scio,
Cui suavis aeque vita Gallicii foret.
PAULANUS.
Quis est?
FERNANDUS.
Egonis non adhibes tu memoriam?
Quantum doluerit filio erepto pater,
Quas exitarit Mantuae tragoedias,
Quanto latronis poenam impendio emerit,
Non ipse nescis. Tute, frater, aestima,
Quam volupe [Reg: volup] facias homini, si natum, diu
Defletum patri, reddis hac die integrum.
PAULANUS.
Equidem potestas huius hilarandi datur.
Humanum est, admonere tanti gaudii.
Adesse Egonem iubeat huc aliquis mihi.
Quid ille vero, quem peremptum finxerant?
Fabulane totum hoc vulnus et funus fuit?
FERNANDUS.
Renuntiavit [Reg: Renuntiavit] is mihi cupido omnia.
Mentita non est fama de vulnere gravi.
Aerumna magna non opinanti incidit,
Ab eo parata, quem minime timuit puer.
Prostratus alto vulnere is cecidit quidem:
Sed vita superest, viriumque illi affatim.
Quin et cicatrix vulneris, quamquam [Reg: quamquam] gravis,
Ducetur ultro, si remedia accesserint.
PAULANUS.
Id ego parenti, et filio, et tibi precor.
PERNANDUS.
Habes Egonem. laeta laeto nuntia.
PAULANUS.
Sequitur acerbam laeta sors, ac te beat.
Gallicius te gaudio miro efferet.
EGO.
Vindicta me Gallicii praesens manet,
Et multa fama; gaudii certe parum.
PAULANUS.
Latent in alto consilia Superum bona.
Quid si reversus hac die Gallicius
Tuam osculetur vivus ac sanus manum?
EGO.
Quis talibus nos decipit praestigiis?
PAULANUS.
Praestigiator hic ego tibi sum probus.
Ego excitabo filium, ego vegetum dabo.
Quid plura? vidi (ne dubius ultra haereas)
Vidi ipse praesens, quo loquimur, ipso hoc loco.
Iuveni locutus, quid tibi narrem, scio.
EGO.
Confundis animum. Quid mihi narres, nescio.
PAULANUS.
Fidem atque nomen interpono principis:
His tutus oculis crede, crede his auribus.
Firmum ac valentem vidi, quem caesum doles:
Oculos micantes vidi, et florentes genas.
EGO.
Quid ergo missae literae? vel quid scheda
Nati sepulti testis? haec teneo domi
Mihi Guardistallo missa. Tu, princeps, vide,
Ne nati manes forte videris uspiam.
PAULANUS.
Nulli timori conscius, non horreo.
Umbra speciosa, blanda, succosa haec fuit.
Tu captus es, tu chartulis fallacibus
Irrisus a quocumque: res fraudem arguit.
EGO.
Heu credo nimium! credo deceptus dolo!
PAULANUS.
Tune ingemiscis? gaudium summum voca.
Gallicius si vivit, quid petis amplius?
EGO.
Quam nulli tibi sunt oculi, queis [Reg: quibus] meum hoc malum
Animumque aegrotum videas, o princeps bone!
Si ficta mors Gallicii nos terruit,
Quorsum aureorum milia [Reg: milia] octona abdidi?
Et praeter haec crudelius vulnus latet.
PAULANUS.
Quid lateat, unus sentis; haud ego assequor.
Sed quae dedisti, cur gravi torquent metu?
Redibit ad te, quidquid effusum est opum,
Si causa tota concidit, et natus redit.
EGO.
Heu me! consilia principum vulgo abdita
Plus mihi timoris offerunt hic, quam spei.
Nescire tu nos artes aularum iubes?
Quid nisi vorago est aula, quae facile accipit,
Hauritque cuncta, deinde sed reddit nihil?
PAULANUS.
Harpyias esse principes iuxta viros
Sat credo multas: sed tu fac ipsum ducem
Adeas repente: reddet is, quae sunt tua.
EGO.
Princeps benigne, siquid hinc est commodi,
Debebo tibi, sic qui in commune consulis.
Eia, ad parentem pande tu praesens viam,
Precesque precibus iunge, devinctum ut ducem
Flectam facilius, eque his emergam malis.
PAULANUS.
Isthoc periclum facere, mihi non est grave:
Est hominis, homini ferre, quam possis, opem.
Inquiro patrem: repete post paulo hunc locum.
FERNANDUS
QUid cum parente nunc tibi sermonis fuit?
PAULANUS.
Miseri misertus, deprecor Egonis loco:
Sed nulla patrem oratio movit mea,
Ut restitutis, quos edixit, aureis,
Rescinderet acta pristina. In coeptis manet.
FERNANDUS.
Mi frater, ars hinc nulla dimoveat patrem.
PAULANUS.
Quis tamen Egonis non videt damnum grave?
Et ultra damnum, tristis is modo et gemens
Plagam altiorem questus inflictam sibi est.
FERNANDUS.
Divino, quod sit vulnus: hic quoque conscius
Arcana pandet, obvius qui infert pedem.
PLACENTINUS.
Satis exploratis omnibus, non futile
Intelligo fuisse, quod dudum intuli.
FERNANDUS.
Eloquere: fratris auribus credas licet,
Paulo ante fidus quae commisisti meis.
PLACENTINUS.
Dum res Egonis vigili perscrutor oculo,
Suspecta multis esse multa intelligo:
Atque ille primum de nece Gallicii dolor
Suspectus ut sit, certa spes praedae facit.
Moriens Egonis uxor ubi scripsit suis
Hereditatem [Reg: Hereditatem] filiis pinguissimam,
Isti salivam movit et cupidinem
Opima praeda. Dum perit Gallicius,
Avaro Egonis sit desiderio satis.
MARCANTONIUS.
Tua absque bile me loqui hoc sinas, here.
Nos docti, siqua non queant intelligi
Audita primum, quae est opus, praemittimus.
Duos reliquit uxor obiens liberos,
Gallicium unum, Gallicinumque alterum.
Adoptione submovere hunc e domo
Constituit Euclio catus: ad Ligures procul
Dimissus Gallicinus est, rerum inscius,
Materna si sors non peteret illinc bona.
Iam de Gallicio, quae supersunt, expedi.
PLACENTINUS.
Nec ista praeterissem, nisi praeverteres.
Gallicii ergo morte (namque ita coniugis
Tabulae supremae postulant) haeres Ego
Subit maritus. Audii gnaros rei
Tricena nummum milia [Reg: milia] dicere aureum.
Iam tanta summa, filio rapto altero,
Dimidia iure confestim ad Egonem redit;
Spe devoratur tota, dum minor hinc abest,
Et in familiam fratris e sua migrat.
MARCANTONIUS.
Habet hoc meus herus, ut mihi relinquat sere,
Cum multa secit verba, supplendi locum.
Namque addi oportet, ceu oratores solent:
Quae cum ita sint, atque ut, unde ducta oratio est,
Ibidem finiatur, est supra fidem,
Dolere Egonem filii diem ultimum,
Sibi lucrosum, pulchrum [Reg: pulchrum] , vitalem diem,
Quem calculo sibi candido in fastis notet.
Dixi. Siquid habes, domine, pertexe reliquum.
FERNANDUS.
Satis haec Egonis indolem vafram docent.
Uni sibi studet, immemor carae domus.
PLACENTINUS.
Sapienter haec; o princeps; et vere arguis:
Qui talis est in liberos, qualem fore
Aliis putamus, siqua contingit bona?
PAULANUS.
Nullius in nos ille compertus doli,
Coargui ni possit, argui haud potest.
PLACENTINUS.
Sapienter hominem, princeps, et recte tegis,
Arguere non est par, nisi reum noxiae.
MARCANTONIUS.
Euge, o here, belle! sic places rite omnibus.
Arguere, non arguere, momento potes.
FERNANDUS.
Audita sunt, audire quae libitum fuit.
FERNANDUS.
Cognosce, frater, quod, ut opinor, te fugit,
Periclum Egonis maximum.
PAULANUS.
Quid est rei?
FERNANDUS.
Sua manus illum criminis peragit reum.
Lege peculatus quas dabit poenas duci!
Non pollicetur hoc sibi, nescit miser.
Si nunc paterna protinus imperia ingruant,
Omnemque Egonis aestiment pecuniam,
Si deprehendant iudices summam lucri
Adulterinam, quod feret pretium nefas?
PAULANUS.
Heu! instat amplis dira fortunis lues.
Num nulla ratio est, qua sit incolumis Ego?
FERNANDUS.
Res impedita, et perdita est: siquid potes,
Medere causam languidam: in me nil opis.
PAULANUS.
O Ego! minatur turbo violentus rati:
Nisi praecaves, te naufragum fluctus agent.
EGO.
Tamne asperum Gonzaga responsum dedit?
PAULANUS.
Non cedit ille precibus: immotus riget.
Ait esse tempus iam promissa perfici:
Nec in obstinatum mea quidquam valuit fides.
Lugubriora quin de te dehinc comperi:
Male parta suspicatur cum damno suo
Artibus iniquis, quae domi servas bona.
EGO.
Ego? ego hac in aula perfidi titulum fero?
Ego? hoccine duci credibile fit, aut tibi?
PAULANUS.
Tua revinci diceris tamen manu.
EGO.
Ego revinci? dexteraque adeo mea?
Nil interverti: non id est mihi decus,
Non nomen, ut tam vile me crimen premat.
Iniuriam hanc expostulo cum quolibet.
Aequer ego plebi? sunt tabulae ducem penes,
Quibus huius anni reddo rationes palam.
Eae innocentis vindicant famam probe.
PAULANUS.
Sed si nocentem te tua docet epistola,
Nonne illa cunctis derogat tabulis fidem?
EGO.
Epistolam quam dicis? Ah! sine paululum,
Ut ad me redeam. Literis numquid mali
Mihi concinnavi, meque pedicis indui?
Heu! heu memoria suggerit plus quam velim!
Scripsi: Savonam scripsi: quam longae manus
Oculique acuti sunt tremendis regibus!
Inde ex Liguribus literas nostras legunt.
PAULANUS.
Sed tu qua tandem scribis haec fiducia?
Aut cur nocentem te fateris innocens?
EGO.
Princeps, aperiam me tibi, coactus malo.
Ego ut tenerem nomen in patria inclitum [Reg: inclutum] ,
Me possidere scripsi, quae non sunt domi.
Heu gloriae quo futilis me rapit amor!
PAULANUS.
Haec si asserueris, nil tamen promoveris.
Verbis repugnat charta, teque it perditum.
Audi artificium, teque fortunae eripe:
Namque opitulari ine iubet miseratio.
Quod reddere aurum dux negat, sponte recipe,
Istasque saltem casui subduc opes.
Scio, quo repositi sint tui nummi loco,
Clavemque teneo, quam tibi dabo clanculum.
EGO.
Sed haec si res erumpat, quantum dedecus!
PAULANUS.
Indecore non est, vindicare, quod tuum est.
Nec deprehendi metue: nam loco avio
Tua sita praeda est, nemo quo testis venit.
EGO.
Quantum addis animi! plura succurrunt nova.
His aedibus, quas habito, contigua est domus,
Incendio semiruta, deserta incolis.
In eius subterranea est mihi transitus.
PAULANUS.
Nec suspicionem tale latibulum movet.
EGO.
Hunc eligo gazae conditorii sinum:
Addam aureorum milia [Reg: milia] illa ter decem,
Hereditatem [Reg: Hereditatem] liberis partam meis.
Sic exonerata navis hanc hiemem [Reg: hiemem] maris
Tolerare levius poterit. Ubi missi a duce
Arcas excutient, et fortunarum modum
Dimetientur, ipsa me summa reliqua
Absolvet ultro, quaeque scripsi, corriget.
PAULANUS.
Clavem recipies ilico e nostra manu,
Stans ad sinistram, qua patet hortus, ianuam.
EGO.
Tu rebus Egonis ancorae sacrae loco es.
TRIARIUS.
Quaerebam Egonem, et invenire gaudeo,
Cui me natura adstringit arcto vinculo,
Sed arctiore fama, arctissimo fides.
Natura civem te mihi Ligurem dedit:
Te fama celebrem ac divitem mihi tradidit:
Promissa patriae me tibi addicit fides.
PAULANUS.
Quis iste, sua qui verba in orbem circinat?
EGO.
Triarius, Savona quem magni facit.
TRIARIUS.
Salutem amicam mittit per me patria,
Amiciores literas; cum literis,
Et cum salute, dat munus amicissimum.
EGO.
Iubeo vicissim patriam, atque audio hilaris.
Etiam hoc molesto me die sors respicit.
TRIARIUS.
Sperare bene te sors iubet, tibi favens:
Sperare melius patria iubet, amans tui:
Sperare denique optime tua indoles,
Te dirigens, te sublevans, te prosperans.
EGO.
Ego superum ope, meaque ipsius industria,
Adhuc gloria opibusque sum florens satis.
Sed ducere quid me dictis istis postulas?
Quod munus est? age profer: da, si das mihi.
Neque hunc verere principem: testem volo.
TRIARIUS.
Monere placuit: quod parato opus est, paro
Tum tu videbis munus hoc libentius;
Libentius, postquam paulum exspectaveris;
Libentius, ubi apud te divinaveris;
Libentius, ante cum desideraveris.
PAULANUS.
Abit, loquendi perperam nova formula.
Tu destinato siste te loco: sequar.
FERNANDUS.
An confecisti Egoni sollicitudinem?
PAULANUS.
Confeci magnam; partem consilio abstuli.
FERNANDUS.
Quid auctor illi es?
PAULANUS.
Plusculum habet audaciae,
Quod suadeo homini: verum in extremis malis
Extrema quoque remedia tentari probes.
Revocabit ad se, quas patri dederat opes.
FERNANDUS.
O te suasorem callidum! Vide stropham!
Hebes intelligere numquam [Reg: numquam] quivi isthoc ego.
Quid vero si iam pervestigatur domus?
PAULANUS.
Hanc tragulam prospeximus, et exsivimus.
Hereditas [Reg: Hereditas] Gallicii, ac aurum patris,
(Pretium latronis, inquam) mox domi haud erunt;
Habent receptum proximum. taceo sciens.
FERNANDUS.
Arcana probus es qui tegas silentio;
Nunc utique, cum se nobis hospes admovet.
PLACENTINUS.
Parentis animo cum mihi opus est maxime,
Per filios facillime expugnavero,
Meam si causam vester commendat favor.
Ablata Egoni rura mihi tradi peto,
Fideliori, commodo certo ducis.
PAULANUS.
Quod si meum animum ex animo spectasti tuo,
Falsus es, o hospes, hac tua in causa quidem.
Praesente a vobis avocor negotio.
FERNANDUS.
Premendi Egonis en tibi pando modum.
An casta famuli lingua? non rimas agit?
MARCANTONIUS.
Lingua ad silendum est ossea mihi, aut aerea;
Eadem ad loquendum turbinea, si petit herus.
FERNANDUS.
Perfidia Egonis nota mihi furto improbo.
Ut praedia ducis, teste te, exhausit rapax:
Ita aureorum milia [Reg: milia] nunc bis quatuor,
Duci parenti data in Epimeti caput,
Tentare non est veritus audaci manu.
Haec actor urge crimina: haec dux audiat.
PLACENTINUS.
Ingentia pandis, mihique opportunissima.
Sed argumenta exspecto, quae iugulent nefas.
FERNANDUS.
Dabo certa: sequere deinde: sit famulus comes.
Intus docebo, facinoris qui sit modus,
Quod accusandi tempus, et siquid aliud
Sese offeret, quo sternas eversum aemulum.
PLACENTINUS.
Aspirat aura velis. ut nihil aliud,
Certe accusando fuero tibi gravis, o Ego,
Animoque morem gessero.
MARCANTONIUS.
Et me nocuero.
PLACENTINUS.
Quamobrem?
MARCANTONIUS.
Nescio, nisi tibi Superos satis
Scio esse iratos, qui tu te ipse vulneres.
Vidistin' unquam [Reg: umquam] arundinem in ripa lacus?
Si spirat Eurus, annuit: Notus? annuit:
Favonius? annuit: Boreas? usque annuit.
Arundo non est magis arundo, quam tu, here
Ventos ad omnes flecteris: negas, ais;
Laudas, reprendis, aliena sententia.
PLACENTINUS.
Invita lingua cogitur, ut placeat magis.
MARCANTONIUS.
Scio: voluntate cogeris tua, o bone.
PLACENTINUS.
Cur me enecas?
MARCANTONIUS.
Cur? quia tua id poscit salus.
Non desines annuere cunctis omnia,
Contraria quoque, donec tibi malum seras.
Nunc si repugnet, ut solet, Gonzaga dux,
Et accusanti coeperit obniti tibi:
Actore posito fies patronus rei,
Et te damnabis.
PLACENTINUS.
Hunc metum licet amove.
Reum incusabo fortiter: scio, quid velim.
MARCANTONIUS.
Libet experiri: sim tibi dux hic ego.
Age, quid repones, si te sic excepero?
"Quod crimen obicis nobilis tu nobili?"
"Causis leviculis tanta in causa niteris."
Praeter spem pupugi: sentio. turbavi virum.
PLACENTINUS.
"Dux magne ...."
MARCANTONIUS.
Ego habeo gratiam, quod me putas
Tandem esse magnum, te qui sim prudentior.
Sed perge iam. Dux magne.
PLACENTINUS.
"Dux magne, haec levi,"
"Si tibi videntur indicia niti solo,"
"Non iam molestus actor intento scelus."
MARCANTONIUS.
Ohe triumpha! falsus ego vates fui:
Non te accusator deseris, non is retro.
Videsne, qui sis? resilis, ut coepi loqui.
Sed persequar, dux magnus. "O hospes, nihil"
"Erit hic tibi mirum, sponte dum causa abstines,"
"Si de te exemplum capio, nec damno reum."
Eia age! quid adstas? quippe pugnas fortiter.
PLACENTINUS.
Prudentis est, tenere in pugnando modum.
MARCANTONIUS.
Hac exitum prudentia dignum auguror.
PLACENTINUS.
Sed iam minorem principem praestat sequi.
PONTALTUS.
Heus Marcantoni!
MARCANTONIUS.
Tune scis nomen meum?
PONTALTUS.
Numquam mereri tibi lubet mercedulam?
MARCANTONIUS.
Mercedulam? opera si mea cuiquam placet,
Et danda merces placeat: at mercedulam
Si tantum spondes, tantum opellam spondeo.
PONTALTUS.
Pertenue id est negotium, perque facile.
Peto, ut tantisper commodes nomen tuum.
MARCANTONIUS.
Pertenue nomen est meum: haud mentitus es.
Fierine pro me tu vis Marcantonius?
PONTALTUS.
Intellige, dicam apertius. Latro est opus.
MARCANTONIUS.
Pertenue id est negotium, perque facile?
PONTALTUS.
Non rem manumque, sed tuum nomen peto,
Ut latro dici temporis puncto velis.
MARCANTONIUS.
Ubi spes affulget, quidlibet dici feram.
Sed quid latronem dici me tibi expedit?
PONTALTUS.
Scies. Id addo: conscio hoc petii duce.
MARCANTONIUS.
Duce ipso? duxne mihi dabit mercedulam?
PONTALTUS.
Sat liberalem tibi dabit, quisquis dabit.
MARCANTONIUS.
Habes paratum, siccus ut fiam latro.
Vestigia sed nunc quaerere necesse est heri.
CHORUS II. Philautos, nulli hominum Temperamento idoneus, ab omnibus repudiatur. PHILAUTOS,
CHOLERICUS, SANGUINEUS, PHLEGMATICUS, MELANCHOLICI NUNCIUS [Reg: NUNTIUS] , CHORUS.
PHIL. Omnesne, quos volui, praesentes intueor?
Cholericum quoque propitium mihi polliceor.
CHOL. Quae tu polliceris, non est meum praestare.
SANG. Melancholicum nemo potuit excitare.
NUNC. [Reg: NUNT.] Agit per internuntium [Reg: internuntium] .
Mihi suum commisit suffragium.
PHIL. Quid igitur ego Sanguineo?
Num videor hominum dignus imperio?
SANG. Imperio? audi,
Dum tuae indulgeo laudi.
ODE.
1.
Laeta me gaudia
Ducunt et ludicra:
Aspera fugio:
Tristia horreo:
Turbida nubila, mentis ludibria, odi:
Sollicitudine, cordis uredine, rodi
Non placet.
Viva alacritas,
Mobilis levitas,
Iugis hilaritas,
Impigra comitas,
Mea sunt munera:
Displicet assecla,
Qui tacet.
2.
Ego dum garrio,
Ludis indulgeo,
Tuo in cerebro
Fervet ambitio:
Verba annumeras, exigis syllabas, gemis:
Ponderas trutina umbras et somnia, fremis:
Non Placet,
Ego dum mellea
Haurio pocula,
Tibi tu fellea
Misce carchesia:
Vita sit hilaris!
Absit, in vinculis
Qui iacet.
3.
Amor me publicus
Alligat omnibus:
Saevis tu peteris
Omnium odiis:
Mille aculei, mille te stimuli urunt:
Agmina civium hostem in publicum furunt:
Tu taces.
Ego non alia
Sentio spicula,
Amor quam aurea
Promit quae pharetra:
Diligor, diligo:
Obrutus odio
Tu iaces.
NUNC. [Reg: NUNT.] Non alius de te Melancholici sensus.
SANG. Brevis, Philaute, tuarum laudum est census.
CHOL. Age, nuntie [Reg: nuntie] !
Communem hostem animose aggredere!
NUNC. [Reg: NUNT.] Melancholici verba recito:
Nil addo, nil detraho.
ODE MINOR.
Me piget,
Me piget interesse
Tam putido conventui.
Quid confert nostro generi?
Non emerim hunc besse!
Quam friget!
Quam friget, quidquid spondet!
Qui praeter se nil respicit:
Se solum solus deperit,
Qui sibi uni frondet,
Quam friget!
Me hominis piget!
SANG. Belle! bellissime!
Tu vero, tuo demersus in phlegmate.
Quin tandem expergisceris?
PHLEG. Lente festino in negotiis.
ODE.
1.
Contendere non amo:
Non frendeo [Reg: frendo] , non clamo:
Pacato dicam animo
De bono publico.
Hic Ego non probatur:
Imperium procatur.
Sperantur iuga aurea:
Parantur vincula.
Qui libertatem prodit,
Humanum genus odit:
Patronum te non nomino
Non subsum domino.
2.
Cavete hamum caecum:
Cavete dolum graecum:
Promisso bucca utraque
Inflatur ubere.
Nunc messes gaudiorum,
Nunc iugera honorum,
Ostentat nunc dulcicula
Praelargus crustula.
Cum sceptra tutus geret,
Promissa Notus feret:
Servabit Ego omnia,
Sed sibi propria.
3.
Beatus vivit ille,
Qui nescit curas mille:
Me dulce iuvat otium,
In portu tacitum.
At hic procellas movet:
Hic maesta bella fovet:
Minatur Ego omnibus
Timendus civibus.
Est solus sibi scopus:
Hoc sit illius opus!
A nobis procul exulet,
Et sibi incubet.
CHOL. Exulet! exulet!
SANG. Io! hostis publicus emigret!
PHIL. Nisi mentem ad saniora flectitis,
Non me, sed vos inconsulti plectitis.
ODE.
1.
Non dolebo sortem vestram,
Cum feretis,
Quae timetis:
Istam desero palaestram:
Flebitis vos sine me.
Nemo absque me beatus,
Nemo sibi non iratus:
Dum se vestrum quisque laedet,
Tum, tum credet,
Credet tum, errasse se.
2.
O maesti quoties, me suspirantes,
Et vosmet incusantes,
Superbis
Irati verbis,
Me revocabitis!
Oppressis hoc dolore
Non adero favore:
Relinquam fati telis,
Crudelis,
Inexorabilis.
Ego mihi sufficiam:
Ego mihi solus prospiciam.
Male valete!
A me cavete!
ODE GEMINA. PHLEGM. ET NUNC. [Reg: NUNT.] MELANCH.
1.
PHLEG. Si alienis commodis
Invigilas ut tuis:
MEL. Fraternis si dispendiis
Moveris velut tuis:
AMBO. Innumeris periculis
Ereptus numquam [Reg: numquam] ruis.
PHLEG. Dum neminem tu violas,
Non ipse violaris.
MEL. Dum omnes plus adiuvas,
Et ipse adiuvaris.
2.
PHLEG. Si mala forte ingruant,
Incumbent in insontem.
MEL. Adversa te si terreant,
Oppones tutam frontem:
AMBO. Quem fata purum evocant,
It laetus ad Charontem.
PHLEG. Qui secum omnes diligit,
Non legem ullam laedit.
MEL. qui legem nullam transilit,
Timori nulli cedit.
3.
PHLEG. Si fata te sustulerint
Amantem ceterorum:
MEL. Si fata te sustulerint
Fautorem aliorum:
AMBO. Non ipsa te rapuerint:
Viventum auges chorum.
PHLEG. Superstes vivit gloria,
Cadaver dum quiescit.
MEL. AEterna est memoria,
Et amor non marcescit.
CHORUS.
Valebit nemo melius,
Quam te qui fugerit:
Felicitatem stirpitus
Hic Ego diripit.
Sit male foedo pectori,
Quod se duntaxat amat:
Est membrum absens corpori:
Naturae lex reclamat.
Vivamus alter alteri,
Sic nobis vivimus:
Communis expers vinculi,
Se caedit inscius.
PLACENTINUS.
Iamque a duce redis? celere colloquium fuit.
MARCANTONIUS.
Dux pauca, ego non multa: sic sermo est brevis.
Sed paruisti principi salubriter,
Ut adire me iuberes, et ducem alloqui.
Feliciter acta sunt mihi, quae placuit geri.
PLACENTINUS.
Sperabam id equidem: sed mihi seriem refer.
MARCANTONIUS.
Iam primum Egonis pluribus laudo fidem:
Tua decora, tuas laudes paulatim elevo:
Magis magisque detero tua: aemuli
Res celebro, magni facio, commendo, probo.
PLACENTINUS.
Haec dicta tibi sunt?
MARCANTONIUS.
Prorsus haec.
PLACENTINUS.
Quid ais, scelus?
Si me mei omnes conici [Reg: conici] in barathrum velint
Hodie inimici, quid aliud ibi dicerent?
MARCANTONIUS.
Nihil, ut opinor. sed tibi nocerent nihil.
Sic par fuit: natura sic poscit ducis.
Est oblocutor, idque cum multis habet,
Potentibus, doctisque, contradicere
Ut amet. Id hodie protinus persensi ego.
Egonem deferebas: protegebat hic.
Ego extollebam laudibus: at ille omnia
Deprimere Egonis, criminarique omnia.
PLACENTINUS.
Probe meministi: non eo adverteram animum.
MARCANTONIUS.
Igitur Egonem quoties tibi modo praetuli,
Toties resistens ille dat palmam tibi.
Et tum nocentem maxime faeci aemulum,
Diluere culpam cum sum aggressus maxime.
PLACENTINUS.
Spe ducor haud vulgari [(reading uncertain: page damaged)] , si advigilaveris.
MARCANTONIUS.
Tantum advigilabo [(reading uncertain: page damaged)] , quantum ad ostium canis.
Te cogito unum, et hoc, o here, tibi debeo,
Sincipite, occipite, manibus, et pedibus simul
Tua promovere, pellere alterum loco.
FERNANDUS.
Parentis animum famulus, ut volui, impulit:
Modo allocutus sensa percepi ducis.
Sed una res est, arte quae nova indiget.
Ubi delitescat gaza, quam hinc ad se extulit
Famelicus Ego, frater exsculpi haud sinit.
Iratus est, o hospes, in te concitus,
Praesente quod se dicta probaveris mea,
Damnans Egonem. quare pertinax silet.
MARCANTONIUS.
En here, quod augur ante praecinui malum.
Placere utrinque niteris: offensam subis.
Ut prora, ripas quae simul prensat duas,
Attingere nequit alteram, aut neutram tenet.
PLACENTINUS.
Mihi satis est, o princeps, tu mihi si faves.
Delinietur frater officiis novis.
FERNANDUS.
Ego ipse demulcebo, ne ferat aegrius.
Sed nunc, utut erit, hoc mihi inventum date,
Quae sit repostis caeca sedes aureis.
PLACENTINUS.
Sublucet aliquid, elici quo res queat.
Quid si ipse Egonem consulo, quid suadeat?
Fingam, attulisse me pretiosas sarcinas,
Haud mole magnas, verum sumptu nobiles.
Rogare me, quo condere thesaurum loco
Securo iubeat: me mea ipsi credere,
Et iudicare tuta, ubi ipse iudicet.
FERNANDUS.
Acutus hamus.
MARCANTONIUS.
Si tamen piscem attrahat.
Si te rivalem noverit, an facies fidem?
PLACENTINUS.
Nescire spes est: Mantuam modo venimus.
Fortasse studium gloriae, quo flagrat homo,
Ita blandietur pectori, ut possit capi.
FERNANDUS.
Frater mihi nihil aliud, nisi Egonis bona
Receptum habere proximum; domi haud fore.
MARCANTONIUS.
Audin' here? domi non erunt, quae poscimus;
Neque procul aberunt: proximum receptum habent.
FERNANDUS.
Conamini, num protrahi possit fera.
MARCANTONIUS.
Conabor: est odora vis nasi mihi.
PLACENTINUS.
Ne desere meum, coepta dum perago, latus.
MARCANTONIUS.
Subolet mihi aliquid. Sic ego hostilem domum,
Tamquam arcem, capere quam velim, exploro prius.
Propinqua regio quae sit, qui loci situs,
Quae valla, fossae, speculae, qui circum aggeres,
Antiquus imperator inspicio sagax.
PLACENTINUS.
Laudo: aperit aliquid ipsa conditio loci.
COM. TRIARII.
Quis mihi praesentem nunc Savonensem dabit?
PLACENTINUS.
Tibi Savonensis quaeritur, nobis Ego.
Nosti huius aedes?
COM. TRIARII.
Non ego illas noverim,
Ubi servitutem passus, prope contabui?
PLACENTINUS.
Neque servitutem credere me de te sinit
Ingenua species oris, neque tabem color.
Egregie iuvenis, possumusne te duce
Domum petitam cernere?
COM. TRIARII.
Hinc non prodeo,
Duce id vetante. sed dabo certas notas.
Ad superiorem porta quae ducit lacum,
Propinquam Egonis, quam petitis, habet domum.
Speciosa, et alta, non habet circum parem.
Adhaec, prope nudum est proximum portae latus:
Contigua namque deflagrarunt limina,
Pauci ut supersint parietes nudi loco.
MARCANTONIUS.
Here, audiisti? facile iam sit quaerere.
PLACENTINUS.
Intelligo: magis iam magisque accedimus.
MARCANTONIUS.
Here, ibo solus: tu pete diversorium [Reg: deversorium] ,
Ubi certiorem te facio, quid sit rei.
PLACENTINUS.
Grates tibi, index.
COM. TRIARII.
En Savonensem meum.
COM. TRIARII MAIOR.
Tui memoria, custos o nostrae viae,
Officia multa, quae tuo amori debeo,
Et amor hic ipse, non mihi ad dieculam
Unam alteramve paululum in animo insidet.
Oblivioni, crede mihi, numquam [Reg: numquam] dabo
Te tuaque faceta. Quin etiam, si tu sinis,
Apertum amoris mutui indicium paro.
TRIARIUS.
Ignotum amavi non parum: amo notum magis:
Amantem amabo maxime. Dic, quid petis?
COM. TRIARII MAIOR.
A morte matris . . . . alibi promam cetera?
Vicinum Egonem sentio: hinc me amolior.
EGO.
Tuo vocatu venio: promissum mihi
Fortasse trades munus. O numen DEI!
Quem video? fili, quid meo iniussu venis?
Praesagit animus calamitatem flebilem.
COM. TRIARII.
Triarius loquetur: ego taceo, pater.
TRIARIUS.
Non sponte natus deserebat Mantuam:
Non sponte natus Mantuam tuus redit:
Non sponte recipi natus debet a patre.
Non sponte te deseruit, sed tibi oboediens:
Non sponte remeat, sed fatis obtemperans:
Nec sponte recipis, iure naturae tuum.
EGO.
Quid verba eqvuleo nectis, et inanes sonos
Sine mente glomeras? filius, dic, cur redit?
COM. TRIARII.
Mors patrui coegit . . . . .
EGO.
Heu! quid audio?
TRIARIUS.
Mors patrui, urbis est Savonensis malum:
Mors illa, Gallicini fit malum alterum:
Mors eadem, Egonis tertium et summum malum est.
Has patria tibi literas, quae te docent.
Iniquam fratris antehac opulentiam,
Generosam fratris posthac paenitentiam [Reg: paenitentiam] ,
Tibi relictam denique patientiam.
EGO.
Heu literas! heu gurgitem, non literas!
Una haec Charybdis spes meas haurit vorans.
Nilne esse certum cuiquam? male fausta soboles!
COM. TRIARII.
Adoptione posse sperabam inseri
Auriferae stirpi, qualis Hesperidum fuit.
Sed arbor illa, mi parens, exaruit:
Vacuus remittor, et mihi, et tibi gravis.
EGO.
Mihi, mihi magis, quam tibi! O frater levis!
In faecem humani generis te profundere
Opes paratas? Sit tibi tumulus gravis!
TRIARIUS.
De mortuis honesta fas tantum est loqui;
Quin imo tantum sancta de bene mortuis;
Et gloriosa de praeclare mortuis.
EGO.
Praeclara mors, quae ditat alienas manus!
TRIARIUS.
Vides, in uno facinore quot insint bona:
Savonae sempiterna paritur gloria:
Pauperibus sempiternum est natum commodum:
Tuique fratris sempiterna agitur salus.
EGO.
Suae saluti prospiceret quoquo modo!
Quid pauperes, quid patria ad meos focos?
Ego damna patior! ego spolior! ego pereo!
O puer! o animi saeve cruciatus mei!
Ut superi irati te eradicent stirpitus?
TRIARIUS.
Abeo, locutus, quae decent virum bonum,
Bonumque civem, denique legatum bonum.
Furit homo in patriam, mortuum in fratrem furit,
Furit in insontem filium superstitem.
EGO.
Devoveo diras literas cum baiulo!
Ego haec? ego fero haec? Recipe te mecum, puer.
COM. TRIARII.
Tua beneficia, quae scio immortalia,
Dux maxime, animant, nunc quoque ut petere audeam.
DUX.
Mitte id, quod de me scio: de te dic, quid petas.
COM. TRIARII.
Nota tibi Egonis vitia, nota aversa mens,
Infensaque mihi. Nulla sat certa huic fides,
Privata causa si poscit: nil iam sacrum,
Nil intentatum. Iura naturae labant,
Et summa quaeque nomina exsuperat Ego.
Id nomen unum cuncta delet cetera.
DUX.
Trudit alia aliam Egonis accusatio.
COM. TRIARII.
Hoc fugio verbum: non ego accuso virum.
Natura prohibet, et mea me pietas vetat.
Sed nulla virtus obstat, quo minus velim
Securus esse cassium, et frui otio.
Expertus annis pluribus dirum iugum,
Pleno procellis nimbo subduxi caput,
Et Guardistalli velut in portu constiti.
DUX.
Sed ipse portus paene naufragium attulit.
COM. TRIARII.
Ut enatavi rursus, admonitu tuo
Me Mantuanae reddo subtristis plagae.
Hoc ergo summis precibus a te flagito,
Hereditati [Reg: Hereditati] ut consulas meae, et mihi,
Meque ex Egonis unguibus eripias pius.
Infidus ille est, et meas quam sitit opes,
Tam me perire barbaro voto cupit.
Non pugioni, non veneno parcitur,
Ubicumque spes est aurea, et pravus animus,
Quem non honestum, sed sui amor unus tenet.
DUX.
Timorene vacas, alius si tutor datur?
COM. TRIARII.
Notus ab itinere, mihi Savonensis placet,
Cui ego placere me quoque vicissim autumo.
DUX.
Curabo, ut auspicato ad nos huc veneris.
Sed hic quis, obvoluto qui capite venit
Suffarcinatus?
COM. TRIARII.
Propius se tibi admovet.
MARCANTONIUS.
Qui sim, quive haud sim, nosse qui desiderat,
Utrumque eodem intelliget vocabulo.
Sum latro: nec sum latro. nam dici volo,
At esse nolo.
COM. TRIARII.
Scisne tu, quis te audiat?
MARCANTONIUS.
Est notus alter alteri: dux hic quidem est;
Ego hospes Guardistallo Marcantonius.
DUX.
Cur latro sis, cur non sis, assequor satis.
Sed nunc quid affers?
MARCANTONIUS.
Materiam praebuit Ego.
Si solus es, dux provide, incipere iube.
DUX.
Sum solus: isthic, quem vides, iuvenis probus
Mysteriis Egonis haud quidquam officit.
Incipe.
MARCANTONIUS.
Suspectos ego duos cepi manu:
Ambos adduco fida sub custodia.
Fugitivus alter, alter est servus malus.
DUX.
Quae causa, quodve crimen? aut quonam loco
Cepisti? an solus? aut ubi captos tenes?
MARCANTONIUS.
Uno ore respondere vis me haec omnia?
Sed tamen in arctum conferam. Magna est domus,
Vicina lacui, cuius ad latus alterum
Contigua pridem deflagrarunt limina,
Pauci ut supersint parietes nudi loco.
COM. TRIARII.
Domus est Egonis, quam designabam tibi.
MARCANTONIUS.
Ea est. ibi solus cepi, quos dico, reos;
Non ausos deprecari, non resistere.
Adsunt praesentes ambo, hic . . . . hic, sub pallio.
Prodite, capti! advolvimini genibus ducis,
Clementiam implorate vestri iudicis.
DUX.
Istosne tradis mihi reos iocularios?
Nota haec videtur esse mihi cistellula.
COM. TRIARII.
Inscriptio fortasse prodet addita:
Egonis octo milia [Reg: milia] , Gallicii ob necem.
Illatam, an inferendam Gallicii ob necem?
DUX.
Illata credebatur Epimeti manu.
Caput latronis emit hoc auro parens,
Mihique summam tradidit.
MARCANTONIUS.
Gnarus rei,
Ego fugitivi persequor vestigia,
Et persecutus assequor feliciter.
COM. TRIARII.
Dux iuste! monstrum! cistulam vide alteram!
Hereditas [Reg: Hereditas] materna Gallicii mei
Et Gallicini. Egonis est signum, et manus.
DUX.
Est, video. Felix praeda! praeda commoda!
MARCANTONIUS.
Utraque latebat uno sub terra in specu,
Infra parietes illos semustae domus.
Patuere facile, lapide non multo obrutae.
DUX.
Amavit ipsa nos hodie opportunitas:
Iam convocatis omnibus, Scenae ultima
Pars est agenda, cum velut lapsi polo,
Captivi hi duo se fabulae nostrae offerunt.
Sed pallium inice: liberi veniunt mei.
PAULANUS.
Amande genitor, praestolantur iam foris
Ego ceterique.
DUX.
Neminem excludo loco:
Sed Egonis ante ceteros praesentia
Opus est hac hora: distinete hunc paululum,
Dum redeo, nati. Vos intro me sequimini,
Ut doceam, de captivis quid fieri velim,
Et quid latronis poscat officium probi.
PAULANUS.
Appareat Ego, ephebi.
FERNANDUS
Quis finis manet
Egonis et Gallicii causam abditam?
EGO.
Accede mecum, pondus o Egonis grave!
PAULANUS.
Pondus tuum Gallicium apte praedicas:
Gratulor amoris pondus hoc, quod te trahit.
EGO.
Pergisne, princeps? quem mihi tu Gallicium?
PAULANUS.
Nam cui succenses? illum, qui claudit latus.
FERNANDUS.
Mi frater, erras largiter: haud est, quem putas.
PAULANUS.
Quid ita? professus nonne Egonis filium
Tu te appellabas, parvule?
COM. TRIARII.
Et sum, proh dolor!
O potius utinam, quam mala haec tristis feram,
Lateam in fodinis intimis Peruvii!
EGO.
I, naviga! gratum facis: num te moror?
FERNANDUS.
Est Gallicinus, filius Egonis minor:
Heu maior, ad nos non reversurus, iacet!
EGO.
Iaceat! non illum lugeo: vivens dolet.
PAULANUS.
Talis in utrumque es? sic tuos genitor amas?
DUX.
Quod debeo tibi, reddo responsum duplex,
O Ego, de nati caede, meisque praediis.
Dic ipse primum, literaene hae sunt ratae?
EGO.
Ego quae spopondi, et tradidi, etiam nunc probo.
Octo aureorum milia [Reg: milia] , quae tibi, tradidi,
Illius sunto praemium, quisquis caput
Epimeti attulerit, percussoris filii.
DUX.
Huc aurum, ephebe: scis, quo sit positum loco.
Dic deinde, notus Epimetus tibi est, Ego?
EGO.
Notissimus, videre si detur mihi.
MARCANTONIUS.
Vide ergo, velum removeo. Nosti hoc caput?
Non pallor omnes abstulit huic ori notas.
Cernis Epimetum?
EGO.
Cerno perspicue. Bene est.
Magnifice filium ultus, aliud nil peto.
MARCANTONIUS.
At ego peto aliud, octo Scutum milia [Reg: milia] .
DUX.
Aderit ephebus.
PAULANUS.
Sed vacuus aderit, pater.
Paulo ante, notum cum mihi ingrederer locum,
Cistellula aberat, furis occulto dolo.
EGO.
Ego, quae spopondi, fidus et promptus dedi.
DUX.
Fateor dedisse: nec tuam hic fidem arguo.
Verum mea tuam praedia requirunt fidem.
EGO.
Fidem, quas nuper attuli, tabulae docent.
DUX.
Tabulis resistunt a te scriptae literae.
His te refutas: et ego quid possim, scio.
Nolo tamen in opes ne quidem inquiri tuas.
EGO.
Facis benigne, nempe quod semper soles.
DUX.
Pacti sed auri, siquid ablatum dolo est,
Praestabo damnum.
EGO.
Gratias addis novas.
COM. TRIARII MAIOR.
Dux magne, praedam utramque prolatam vides.
FERNANDUS.
Superi! quis astat? Gallicius vivit meus?
COM. TRIARII MAIOR.
O care princeps? vivo: vivo, mi pater?
EGO.
Vivis? dolende fili!
COM. TRIARII MAIOR.
Dum vivo, doles.
Vulnus Epimeti docta medicantum manus
Induxit arte: nuntio [Reg: nuntio] falsae necis,
Meique tumuli, factus es tu fabula.
FERNANDUS.
Gallici o salve, gaudium mihi novum!
EGO.
O liberos mihi noxios, hostile par!
COM. TRIARII MAIOR.
Fecunde [Reg: Fecunde] genitor, gratulor tibi plurimum,
Die uno geminos qui pepereris filios.
EGO.
Heu! heu! pecunia avolat! soboles redit!
DUX.
Quando redivivus Gallicius exit necem,
Epimeti iniqua nex est: vivat hic quoque.
Epimete, surge!
MARCANTONIUS.
Surge, redivivum caput,
Ruptaque mensa, corpori haerens emica.
COM. TRIARII MAIOR.
Epimete, vitam gaudeo intactam tibi
Durasse: ego auctor iurgii, culpam lui:
Tu iusta librans tela, pugnasti innocens.
EGO.
Ego risus unus omnium, Italiae iocus.
Iam reddite aurum: vivus est hostis super.
DUX.
Non sentio eadem: praemium pactum auferat
Epimetus ipse: nam percussoris caput,
Quod poscebatur, sponte fidusque attulit.
PONTALTUS.
Dux liberalis, dona qui veniae adicis,
Huc me, Pontalti nomine, auspiciis tuis
Ausus conferre, spondeo aeternam fidem:
Semper Epimetus vivet accepti memor.
EGO.
Ego quoque vivet cladis heu tantae memor!
FERNANDUS.
Tu, qui consilio prospicis facile omnia;
Tu, qui omnia auro perfici, tenes probe;
Tu, qui, quid deceat nobilem virum, vides;
Tu, cui pro nihilo est summa quamlibet gravis;
Tu, gloriam qui ceteris longe antefers;
Felicitate si cupis posthac frui,
Amare disce, te minus, alios magis.
COM. TRIARII MAIOR.
Cistella iam secunda cuinam traditur?
Committere aurum hoc an Savonensi licet?
DUX.
Properare nil iam cogit. Hospes si annuit,
Leges Savonae si ferunt: tutor novus
Custodiet materna pro vobis bona.
TRIARIUS.
Faveo ego pronus utrique adolescentium:
Felicitati faveo Gallicii simul,
Simul miseriae Gallicini, tum spei
Utriusque iuvenis: nam primum felicitas
Reddit viventem ex mortuo: morte patrui
Miseria spoliat alterum: spes optimum
Promittit ex utroque mihi pretium operae.
COM. TRIARII MINOR.
Dux magne, natos libera tali patre,
Qui quinque drachmis liberos vendat duos.
DUX.
Confide, numquam [Reg: numquam] tanget indignus pater
Matris reliquias: tutior dabitur pater.
MARCANTONIUS.
Deflere Egonis multiplex cogor malum,
Cui sola paene praedia iam restant ducis.
DUX.
Restare censes? his quoque merito excidit.
Si tanta lucri est summa, quantam ipse indicat:
Sat est locupletatus, et tantum alteri
Obtingere bonum par est: is herus sit tuus.
PLACENTINUS.
Tibi placere semper obsequio et fide,
Dux optime, unum dein erit studium et labor.
EGO.
Ego spretus, ego desertus, ego plenus probri,
Ego ipse me iam fugio, me damno, horreo,
Odi ipse me, cunctosque, cunctaque omnium.