I. TElegonus, Ulyssis filius, missus a matre, ut genitorem quaereret, tempestate in Ithacam est delatus: Ulysses a Telegono filio est interfectus. C. Iulius Hyginus fab. [Abbr.: Fabulae] 127.
II. Negari non potest, ingens emolumentum afferri poetae tragico, si in heroem magni nominis incidat: praeclara enim opinio, quam plerique de eo conceptam, penitusque in animis defixam habent, uti favorem et benevolentiam omnium ei conciliat, ita respondentem favori misericordiam ciet. Atque hoc
nomine confitendum est, debere me Ulyssi plurimum: cuius admirandas laudes praestantissimamque effigiem poetarum antesignanus Homerus literis et immortalitati commisit, eumque secuti Graeci et Romani certatim verbis amplissimis nobilitarunt. Sed liceat profiteri aperte, quod res est: praeter vetustam hanc nominis amplitudinem nihil propemodum Ulyssi debeo, cuius historia mortis, ex Hygino hic recitata, nobilitatem antiquissimam cum ieiunitate maxima coniunctam offert, nec poetae quidquam nisi scenam ultimam subministrat, qua Ulysses moriens exhibeatur. Similis est Ulysses hic meus viro forti et sapienti, ex ultimae nobilitatis familia oriundo, sed quae dilapsis opibus ac fortunis omnibus, ad summam egestatem redacta est. Superest ipse, vir magnus et nobilis; sed rerum omnium egenus.
III. At habes, inquiet aliquis, in hoc argumento duo quaedam praesidia artis insignia; animorum suspensionem, qua ad extremum summa rei involvitur, quoniam Ulysses pater Telegono filio et interfectori suo ignotus est; et affectum tenerrimum, cum infelix Telegonus videt, patrem a se ignaro occisum. Scio esse complures, qui in Tragoediarum materia plurimum esse ponderis arbitrentur, quoties huius generis suspensio et affectus ex historia ipsa obveniunt: quod praeiudicium ne tibi quoque, Lector Benevole, fortassis imponat, utriusque rei commoda cum incommodis brevissime
conferamus. Suspensionem laudant, quae spectatorem involvit: affectum laudant, qui ex agnitione subita nascitur, dum Telegonus vulnerati a se Ulyssis filium se esse intelligit. Laudo et ego, sed cum ea exceptione, quam in magni Petri Cornelii Dissertationibus legimus, ubi de Crispo Tragoedia doctissime disputat. Titillat, inquit, animum, et cum suavitate illabitur voluptas illa suspensionis, qua tenentur personae praecipuae, Constantinus Caesar, Fausta Augusta, Crispus ipse; ille, ne Crispum filium; illa, ne eundem privignum; hic, ne patrem et novercam agnoscat. Decipitur blande spectator, dum veluti alienos cum alienis agere omnes videt, sed in catastrophes exitu repente cognoscit, novercae insidiis Crispum perire, patris ipsius iussu in necem praecipitatum. Bella haec, bella; quis neget? sed sic tamen bella, ut vero et perpetuo Tragoediae affectui sint parum idonea. Longe alii orirentur motus in Constantino, in Fausta, in Crispo, si maximam illam inter se propinquitatem nossent: nunc acres illi affectus, elisis naturae et officiorum stimulis, ante finem Tragoediae se non exserunt. Quare qui miserationem intimam et lacrimas [Reg: lacrimas] quaerit, per haec involucra nihil ad summam profectum putet. Ita Cornelius, vir experientia, successu, gloria, in rebus tragicis maximus. Suspensio nimirum illa, tantopere quibusdam probata, adeo affectum non promovet, ut impediat potius, et per totam paene
Tragoediam excludat. Ubi ad calcem ventum est, tum demum se mutuo filius et pater agnoscunt, et postquam ter quaterve Eheu clamatum est, demisso sipario scena obtenditur.
IV. Accedit incommodum alterum, priore etiam molestius. Si Aristotelici consilii memor, inter multas magnasque Ulyssis virtutes etiam vitium quaero, a quo in ruinam pertractus, ab eodem spectatores absterreat: respondent uno ore, quotquot eius imaginem posteritati transmisere, fuisse iusto callidiorem, et praestantem sapientiae gloriam ad vafritiem deflexisse. Id si accipio, haec mihi erit per universam Tragoediam docenda veritas: Cave, ne astutiam pro prudentia complectare: id vitium ni fugeris, te, ut Ulyssem, serius ocius gravi damno involvet. Huic documento iam quomodo Ulyssis morientis historia consonet, intueamur. Occiditur a Telegono filio. Quare? Quia nequaquam patrem, sed alienum ignotumque hominem Telegonus sibi resistere opinabatur. Viden' ut in diversa abeunt moralis illa veritas, et suspensus iste historiae exitus? Mors Ulyssis non iam calliditatis poena est, sed casus, et infortunium merum. Ignarus parentis filius Ulyssem occideret, etiam si candidissimus in omnes per omnem vitam fuisset: idemque contra, si patrem nosset, quantumvis ille versuti ingenii esset, parricidio horribili se numquam [Reg: numquam] obstringeret.
Viden' ut nihil cohaeret? Speciosa illa suspensio in fumum abit, utilitatem ad mores non affert, nihil docet, et, ut verbo dicam, pulchrum [Reg: pulchrum] somnium est.
V. Cur igitur, interrogabit Lector, vadum hoc elegisti, si usque adeo incommodum praevidebas? Primo quidem idem mihi evenit, quod insignis ille poeta in alio genere cum sensisset, ita conquestus est:
[Qua nolunt nautae saepe vehuntur aqua.]
Ger. Groms. Eleg. 1 de Pace. Tum vero etiam, in hunc alveum aliena magis voluntate inductus, quam mea ingressus, eam mihi spem proposui, quanto essent maiora obstacula, tanto plus loci industriae et arti futurum. Ante omnia pugnandum mihi contra duo illa duxi, quae sunt a me paulo ante commemorata, ut motus animorum per totum Tragoediae corpus diffunderentur, dudum ante plenam personarum omnium agnitionem; et ut documentum de vitanda fraudulentia tum ubique cum Actibus omnibus, tum praesertim cum ultimo, insolubili vinculo connecteretur, et ideo Ulysses periret, quia dolosis consiliis usus erat, non periturus, si aperte candideque agere maluisset.
VI. In Ulysse magna omnia Homerus ceterique proponunt; sapientiam admirabilem, vim ingenii singularem, moderatricem negotiorum omnium prudentiam, sagacitatem acutissimam, eloquentiam flexanimam, patientiam
laborum, animique fortitudinem in adversis invictam. Tot tantisque viri maximi et regis optimi ornamentis notam unam addunt omnes, eiusque versutam ac simulatam loquendi agendique rationem unanimi sententia reprehendunt. Noxium profecto vitium saeculis omnibus, et bono publico infestissimum: quod quo latius serpit, et sibi deditos specie prudentiae fallit, eo maiore contentione, iunctaque philosophorum, oratorum, et poetarum opera ex ingeniosorum hominum animis evellendum est et extirpandum [Reg: exstirpandum] . Neque tamen verendum est, ne, dum Ulyssi hoc in Tragoedia crimini vertitur, spectatorum miseratio infringatur. Scelestos homines in Poetica sua Aristoteles recte et sapienter herois Tragici dignitate exclusit; quippe nulla spectatorum benevolentia, nulla miseratione dignos, atque ideo Tragoediae alienissimos. Tales reor esse Iulianos Apostatas, Nerones, Mahometes; viros impios, religionis expertes, barbaros, et quodammodo humani generis odium publice professos. At si viro principi, cetera laudatissimo, et omni genere virtutum conspicuo, unum aliquod vitium adhaeret, praesertim excusationem recipiens, aut virtutis etiam specie fulgens: nemo fere est in tota spectatorum cavea tam severo supercilio, ut veniam non tribuat facile, et suorum sibi errorum conscius, in aliena culpa clarissimi viri non indulgenter conniveat [Reg: coniveat] . Imo crescit
per ipsum vitium commiseratio: dum enim tot alia herois decora spectator considerat, dolere ac misereri incipit, quod unus naevus gloriae tantae officiat, et calamitatis maximae causa fiat. Quapropter apud se voto tacito ingemiscit: O utinam vir tantus uni huic vitio non succubuisset! Ah cur in istas se pedicas incautus coniecit, unde evadendi facultas non suppetat?
VII. Cum inter poetas axiomatis instar sit, sine adversario theatrum torpere: indagandum fuit, quem dignum hostem Ulyssi opponerem. Illorum temporum historia Nauplium suggerebat Euboeae regem, Graecis universe omnibus, quicumque Troiam obsederant, sed nominatim Ulyssi iratum: filium enim Nauplii Palamedem, ab Ulysse accusatum, Graeci apud Troiam damnaverant, et tamquam proditionis reum saxis obruerant. Necem Palamedis filii Nauplius ad promontorium [Reg: promuntorium] Caphareum ingenti Graecorum strage ultus est; parem haud dubie calamitatem et exitium, ubiubi posset, Ulyssi allaturus, quem ducem facinoris et coryphaeum ceterorum fuisse non ignorabat. Differre vindictam id unum cogebat, quod Ulysse annos ipsos decem absente, et erroribus continuis iactato, nemini constaret, ubi gentium deprehendi posset. Nunc ubi tandem ille in regnum a diuturno exilio rediit, moram non patitur Nauplius, quo minus destinata perficiat, et cupiditatem veterem satiet.
Vitandi tamen erant scopuli duo, in quorum alterutrum incurri facile in hoc negotio poterat: suberat enim periculum, ne vel crudelitas Nauplii esset nimia, vel Ulysses suscepti olim sceleris magnitudine fieret miseratione indignus. Sed Nauplio species quaedam iuris non deest: irascendi enim ea causa est, quam reprehendere vix, omnino damnare profecto non possis. Non hic vel de sacris hominibus, vel de Christianis legibus sermo est. Haec autem si non respicimus, quis vitio dabit Nauplio, si de persequenda filii nece cogitet? Reges sunt, et Ulysses, et ipse: neuter tribunal agnoscit. Si satisfieri sibi cupit Nauplius, per se ipse satisfaciat necesse est: iudicem implorare non potest. Ac ne tam longe abeam, vir nobilis aut militaris quicumque, antiquis praesertim illis moribus, inultos filii Manes relinqueret? aut ad iudicem potius, quam ad capulum suum causam talem referret? Atqui eo usque Nauplius meus non procedit: cohibet enim dexteram, et vindictam, etsi vehementer expetit, ab alio tamen exspectat. Alterum vero erat periculosius, ne, qui toties Nauplium de Palamedis filii nece querentem audit, Ulyssi auctori succenseat, eumque supplicio et odio dignum exsistimet. Qui Virgilii meminit, praefossum ab Ulysse aurum scit in Palamedis tentorio, ut hoc indicio perfidiae convinceretur. Fraudis ergo capitalis, et crudelitatis reus Ulysses videri potest, nec indignus,
qui innocentis sanguinem suo nocentis sanguine expiet. Fraudem insiciari, nec potui, nec volui: meo enim proposito conducebat, Ulyssem dare poenas fraudis, quandocumque commissae. Sed fraus haec ne crudelis, neve capitalis esset, in hunc modum commentus sum. Palamedes apud me, tum in Choro, tum in ipsa Tragoedia, laesae in patriam fidei vere est reus, quippe qui, acceptis ab hoste Priamo clandestinis literis, tanti momenti rem tam diu celaverit. Commeruit ergo supplicium: nec ipse Nauplius diffitetur. Occulto tamen Palamedis crimine exercitus ad eius odium tam facile concitari non poterat, ut regum iudicio assentiretur, qui eum capite damnabant. Argumento plausibili et populari eum Ulysses oppressit, infensus pridem; et auri defossi artificio rei causam afflixit. Sic Ulyssis astus non ad rei summan, sed ad modum pertinet; nec innocentem involvit, quod crudelis est; sed capitali poena dignum dolo excogitato impellit, quod vafri et callidi.
VIII. Telemachi non mores tantum, sed exilium etiam apud Cephallenos, e veterum monumentis hausi. Magnanimum eum facio, et animosum; sed paulo elatiorem: quoniam utrumque illi Homerus tribuit, cuius est in hac re antiquissimum primumque suffragium. Pulsum ab Ulysse patre in Cephalleniam, narrat Dictys Cretensis, Troiani belli historicus. A fratre Telegono sic eum distinxi, ut ille
gloriae sit appetentior et excelsior, hic patris amantior teneriorque. Mavult exulare Telegonus, et ubivis delitescere, quam patrem propter se in metu et periculo esse. Telemachus ambitiosior, aversatur quidem et ipse parricidii nomen, sed ut regnum fugiat, et patria sponte exeat patris causa, animum non inducit. Intererat autem huius Tragoediae, ab eo ipso Ulyssem interfici, a quo tantopere amabatur.
IX. Natales Telegoni difficultatem paene inenodabilem offerebant, cum non appareret, quid de illius matre seu dici, seu reticeri, convenienter historiae mythicae, et auditorum exspectationi posset. Missus a matre, Ulyssem patrem quaerebat Telegonus, ut in ipso argumento ex Hygino narravi. A qua tandem matre missus? Telegonus Ulyssis et Circes filius ab eodem ipso Hygino dicitur, fab. [Abbr.: Fabulae] 127. Plutarchus in Graecorum et Romanorum Parallelis, ut inscribit, ad libri finem, eosdem Telegono parentes assignat; eosdem Eustathius in librum undecimum Odyss. Homericae. Ipsum eius nomen Eustathius (in Odyss. l. 4) hinc derivat, quod esset procul ab Ulyssis regno Circe matre genitus; [ek Kirkhs thle pou gennhqeis] thle enim Graecis procul est. Atque [(reading uncertain: print faded)] id in Mythologis, in Lexicis omnibus, in omnibus adeo Elucidariis ita passim occurrit, ut neminem latere possit, qui modo labris primoribus eruditionem degustarit. Eludi proin dissimulatione haud potuit opinio tam pervagata,
qua Telegonus Circes filius creditur. Atqui vivit Penelope, eiusque memoriam in audientium animis Tragoedia mea identidem refricat. Quid ergo? duas Ulyssi uxores iungerem uno tempore? Equidem id fingere absque honestatis labe ulla inter Theologos et Historicos potuissem, qui legum ac temporum discrimina in numerato habent, et ritus variarum gentium varos norunt. Sed auditorem promiscuum a theatro in scholam deducere, non libebat: nec sperare poteram, probatum iri plerisque rem a nostris moribus, ipsisque auribus, usque adeo abhorrentem. Dividerem igitur uxorum tempora, et post obitum Circes primae coniugis Penelopen demum in Ulyssis regiam introducerem? At obstabant ulta, et illud inprimis, quod ridiculum futurum erat, maiorem natu Telemachum ad coniugem posteriorem reicere [Reg: reicere] : esse autem minorem Telegonum, ita notum est omnibus, ut ne in dubium quidem vocare sine eruditorum offensione auderem. Ex adulterio ergo natum Telegonum confiterer, quod plerique faciunt, et victum Circes amoribus Ulyssem infamiae suae relinquerem? Foedum dictu: turpe tam illustri filio: ipsi autem heroi longe turpissimum. Nego prorsus, Ulyssem Circaeo hoc amoris poculo captum unquam [Reg: umquam] fuisse, aut illecebris petulantibus insidiantis Deae cessisse. Testes edo innocentiae; Homerum, Aristotelem, Plutarchum, Philostratum, e Graecis; Ciceronem,
et Propertium, e Romanis: quorum locos in Testimoniis ad Act. U Scen. IV nominabo. Sustragatores tam nobiles purum et integrum cum praestent Ulyssem, faeci iure, quod fingere per licentiam potuissem, et Circaeos [(reading uncertain: print faded)] illos amores ac delicias inter commenta reieci. Suspensionis tamen occasionem, quae inde nascitur, neutiquam repudiavi.
X. Sinon, Ulyssis propinquus, et proditor, iisdem a me coloribus pingitur, quibus eum Virgilius in Aeneide olim expressit. Perfidus hic duo mihi obsequia perquam optabilia exhibet: conservat miserationem, quam adversus Ulyssem in spectatore opto; idemque indignationem lenit, quae contra Nauplium concipi poterat, nisi intercederet Sinon hic, et ictum veluti in se averteret. Calliditatis reus Ulysses est, sed ita, ut ex ipsa huius vitii nebula heroicus animus et excellens magnitudo eluceat. Sinon ostendit, quousque progredi calliditatis vitium possit, et in quam profundum sceleris barathrum denique praecipitet sibi obnoxios, quin usquam iam possint insistere. Cum homine hoc perfido dum Ulyssem spectator comparat, tantam in heroe virtutem reperit, ut paene innocens haberi vel in vitio possit. Unde miseratio incrementum capit, dum dolemus, eodem interitu virum maximum deterrimumque involvi. Sed et Nauplium Sinon odio levat, et crudelitatis invidiam totumque perfidiae titulum ipse sustinet.
Abominandum hominem e Tragoedia impunitum discedere, nemo spectatorum aequo animo ferret: quamobrem inventa est ratio, qua scelus eius detestabile et celerrime detegeretur, et in vestigio puniretur.
XI. Mori meo hic quoque institit, ut fabula Tragoediae tota commissuris historicis coniungeretur. Ex illorum igitur temporum Historia Mythica deprompsi longinquam Telegoni peregrinationem, Telemachi apud Cephallenos exilium, Palamedis cineres in urna aurea ad Nauplium missos, delphinum Ulyssis insigne, hastam Telegoni trygonis osse fatali munitam. Si scelerum artifex et fraudis machinator, si dirus et saevus, si hortator inventorque scelerum apud me Ulysses alicubi dicitur: neutiquam id ex animi mei sententia dicitur, aut a me ceu verum asseritur: sed antiquae sunt inimicorum voces, e scriptoribus vetustissimis repetitae, quae in hostium ore vim paene omnem amittunt, et contrariis laudibus ubique eliduntur; praesertim cum hae quoque non a me confictae sint, sed antiquitati debeantur. Si in Choro altero Apollinis Pythii seu Delii oraculum nominavi, non Lycii: id eo factum, quod ipse Ulysses apud Homerum (Odyss. 1. 6) suae ad Apollinem Delium profectionis meminit, dum Nausicaam regis Alcinoi filiam cum palma succrescente comparat, quam nuper in Delo fecundum altare Apollinis se vidisse ait. Si denique oracula duo in speciem contraria saepius
commemorantur, quorum altero praedidictum erat, periturum Ulyssem a mari; altero, periturum a filio: sola Historiae Mythicae reverentia me permovit, ut ea retinerem, quae nisi in possessione veteri reperissem [Reg: repperissem] , numquam [Reg: numquam] profecto ipse ultro finxissem. Tametsi vetustis his temporibus oracula ius quoddam sacrum et pontificale obtinent, quo deici [Reg: deici] absque iniuria manifesta non possunt: illorum enim saeculorum [Reg: saeculorum] more oracula opinioni hominum et veri similitudini adeo non repugnabant, ut nihil esset usitatius, nec ulla certior sanctiorve negotiorum regula esse crederetur. Sophoclis ille Oedipus, toties apud omnes gentes repositus diversis Europae linguis, duobus oraculis continetur, antiquo altero, de parricidio toroque [Reg: toroque] materno; altero novo, de expianda Laii caede, ut immissa divinitus pestis cohibeatur ac cesset. Est tamen oraculorum, etiam veterum, ingens in theatris discrimen: cum alia soli ornatui serviant, alia necessitati. Si oraculum poemati fulciendo sic inseritur, ut sine illo Tragoedia non consisteret, et labante causarum nexu ipsa fabulae constitutio inclinaretur: sola necessitate coactum esse poetam apparet, qui ad opem hanc divinam, tamquam ad machinam et asylum, confugerit. Quod si vero contingere etiam sine oraculo aeque res eadem poterat, salvo causarum nexu, et fabulae constitutione integra persistente: non iam necessitati, sed ornatui datum esse oraculum
intelligetur. Necessaria parum laudis habent, temporum tamen excusatione se tuentur, et illa Horatii voce, dignum Deo vindice nodum fuisse. Cetera, quae ad ornatum duntaxat pertinent, praesertim si ab antiquis scriptoribus referantur, communi peritorum approbatione semper excepta sunt. Ad postremum hoc genus refertur oraculum illud, quod in Hannibale Tragoedia ex Appiano et Plutarcho posui:
[Libyssa tellus corpus Hannibalis teget.]
Simile est oraculum de Ulysse, quo mare allaturum ei exitium dicitur:
[Ut pereat Ithacus, non nisi ex pelago fore.]
Quam Dei vocem semel et iterum Homerus narrat, Odyss. l. 10 et l. 23. Quandoquidem et in Hannibale, et in hac Tragoedia, etiam absque his oraculis eadem omnia fierent, totusque causarum et eventuum nexus, demptis illis, integer perseveraret. De altero autem Tragoediae huius oraculo dubitabunt non pauci, et iure quidem, utrius sit generis: nam nisi audisset heros, se manu carissimi interemptum iri, personam non tegeret; leque a Telegono occideretur, si personam ipse suam non tegeret. Ita videri sane potest primo Tragoediae aspectu: sed dicam, quid fuerit mei consilii. Si Ulysses, percepto etiam hoc oraculo, nec latuisset, nec mortuum se simulasset: quid erat futurum? Mansisset in regno Telemachus: Ulyssem vivere, et regnare, scirent omnes incolae: idque
advenienti Telegono sive Telemachus frater, sive alius quilibet, aperte et sine ambagibus indicaret: Telegonus autem pro sua in parentem pietate summa, et amore incredibili, gaudio et reverentia plenus ad carissimum Ulyssem accurreret, nec de ulla re minus, quam de exsecrabili parricidio cogitaret. Nunc, dum Ulysses more suo oblique omnia agit, et per cuniculos dolosque se tegit; eo denique proceditur, ut ipse Ulyssis interfector credatur a Telegono, et vindicandi patris studio pater infelicissime perimatur. Non ergo oraculum, sed sua calliditas Ulyssem perdit: cum interire Telegoni manu apud me non posset, si eum vivere filius intelligeret: quod autem occisum credit, ab ipso Ulyssis astu sparsoque de sua morte commento proficiscitur.
XII. Monuit me ex amicorum numero unus et alter, haerere se dubios, satisne sit vero simile, quod in Tragoediae meae exitu Ulysses furenti Telegono se non manifestat: nam tu ipse, aiebant ad me illi, fateris Ulyssem eo esse animo, ut mortem quamlibet optet potius, quam cadere filii dextera velit: cum ergo intentari ignoto sibi necem a filio non obscure sentiat, quidni malum ultimum antevertit, seque Ulyssem profitetur vir sapientissimus? Respondi; quia, ut cetera sapientissimus, ita suis in rebus callidissimus. Alienum penitus erat, non a proposito tantum meo, sed ab ipso Ulyssis charactere, ut mysterium illud tanta arte concinnatum,
tanto studio occultatum, momento proderet, seque de fallacia ipse palam argueret; Nauplio praesertim astante, quem ne in arcani cognitionem admitteret, multa obstabant. Imminentem a Telegono ictum prospicere spectator quidem facile potest, quippe gnarus mendacii, quo perfidus Sinon modo iuvenis animum inflammavit: ut Ulysses, eiusdem ignarus, diu nullum habet indicum, unde furorem tantum suspicari in Telegono possit. Securus perstat, nec habet, quod metuat, donec exclamanten Telegonum audit de Ulyssis sanguine, quo infectam esse hastam sibi traditam falso exsistimat:
[Dilecte sanguis, osculum nostrum hoc habe:
Obliterabit [Reg: Oblitterabit] rite te sanguis novus.]
Tum vero, cum Telegonus aperte cupiditatem vindictae denuntiat [Reg: denuntiat] , Sinon ipse monet:
[Cernis, cuspidem ut quatiat minax?
Cede, obsecro, ne casui detur locus.]
Ita ille, ut proditionem suam celet, et sidus Ulyssi videatur; cum tamen satis videat, regem, etiamsi cedat, effugere tamen aperto in loco iuvenis concitati impetum iam non posse. Ulysses autem, ubi serio rem agi videt, absque mora se in villam proximam recipit, disertis verbis professus, fugere se necem a filio inferendam, quam dii praedixerant.
[Non mucro terret iste, sed voces Deum,]
Sed has ipsas deorum minas ignarus implet Telegonus,
qui protinus insectans, mortiferam plagam infligit. Sicui tamen haec minus satisfaciunt, is per me fingat, abire Ulyssem una scena ante, quam apud me se subducit: sic tempestive vitare periculum velle videbitur, neque tamen in constitutione fabulae aut catastrophes ordine quidquam aliud mutare necessum erit.
XIII. Totius Tragoediae summa in hanc veritatem contrahitur: Illa in agendo calliditas, qua tantopere sibi multorum ingenia placent, nequaquam virtus est, sed vitium periculosum. Philosophus, ad mores formandos disputans, documentum istud his fere argumentis corroboraret. I. Nec omnes, nec semper latebis. II. Deprehenso astu, in odium et invidiam incurres. III. Etiam cum latebis, fortassis alius, consiliorum tuorum ignarus, tibi damnum afferet. IV. Etiamsi nunc evadas, exsistet [Reg: exsistet] olim non leve incommodum. V. Alii contra te tuis artibus pugnabunt; etiam a quibus minime omnium exspectes, vel quorum adeo opera in negotiis usus fueris. VI. Gravem quoque vindictam parere tibi calliditas haec potest. VII. Per quae maxime tutum te opinaris, ea te fortasse pessumdabunt. Orator, si his ipsis argumentis uti voluerit, neutiquam nuda arripiet, sed figuris ad motum animi ciendum aptatis convestiet, ceterisque dicendi ornamentis efficere conabitur, ut in suam sententiam auditores adducat. Poeta
vero theatralis, cuius est non probare tantum, ut philosophi; nec persuadere solum, ut oratoris; sed probare et persuadere agendo; argumenta illa omnia in totidem personas convertet, ac veluti transformabit. Non dicet poeta, ut philopsophus, et orator, Calliditas periculosum est vitium; sed ita: Fuit vir maximus, sapientia regia, eloquentia singulari; sed callidus: is, rebus praeclare gestis, innumeris defunctus periculis, dum astutis artibus securum se reddere conatur, per has ipsas interitum sibi affert. Rex hic Ulysses est. Argumentum primum ex iis, quae supra enumeravi, est Palamedes; alterum, Circe; tertium, Telemachus; quartum, et quintum, Sinon; sextum, Nauplius; postremum, Telegonus. Nam quod argumenta illa solis verbis, hoc personae istae dictis factisque suis probant; et auditorum animis auribusque, imo et oculis ipsis inculcant.
MORS ULYSSIS, TRAGOEDIA.
PERSONAE.
ULYSSES, Ithacae rex, sub nomine Eumeli.
NAUPLIUS, Euboeae rex.
TELEMACHUS, Ulyssis filius.
TELEGONUS, Ulyssis filius, sub nomine Polypemonis.
SINON, Ulyssis propinquus et proditor.
MACAREUS, Ulyssis ac Telegoni familiaris.
BELIDES, et EURYMEDES, filii regis Nauplii.
Scena in littore Ithacae, proxime villam regiam.
NAUPLIUS.
IThacamne felix inscio tetigi pede?
Haecne illa tellus, summa quam vota expetunt?
SINON.
Altrix Ulyssis terra se sponte obtulit:
Et quam negabat nigra tempestas, dedit.
NAUPLIUS.
Bona o procella! citius admovit ratem.
Sed qui fit, ultro littore ut primo obvium,
Sinon amice, te mihi sistas celer?
SINON.
Magnanime Naupli, literis ex quo datis
Tua excitavi vela, numerabam dies,
Oculoque vigili terga lustrabam maris.
Excelsa mihi cum specula velorum sinus,
Et nota pridem insignia ostendit procul:
Te spero, te requiro, nec voto irrito.
NAUPLIUS.
Neptune genitor, debeo pinguem hostian, [Note: (a) Nauplius. Neptuni et Amymones filius, teste PomponioSabino in 2 Aeneid.]
Daboque laetus: filio ignaro ducem
Te praebuisti, dumque te saevum reor,
Tu mihi secundus littus optatum obicis [Reg: obicis] .
Tua persequentem, meaque nunc odia, o pater,
Communem in hostem, me iuva, o Tridentifer!
Tuquoque, fidelem pollicitus operam, Sinon,
Iramque nostram, spemque destituas cave.
SINON.
Servatus a te, non tibi servet fidem?
Ultrice tu cum littus armasti face, [Note: (b) De Nauplio ita Hyginus: facem ardentem eo loco extulit, quo saxaacuta et locus periculosissimus erat. Fab. [Abbr.: Fabulae] 116. Idem habet Sen. sen quisquis auctor est, in Agamemn. Act. 3 scena unica.]
Cum sparsa Achivum membra fluitarent ducum,
Graiasque puppes saxa tua dirumperent:
Sinon perierat naufragus, praeda aequoris,
Rigidive teli, tot peremptorum comes: [Note: (c) Naves - - - - plurimae corum confractae sunt, militesque plurimicum ducibus tempestate occisi sunt, membraque eorum cum visceribus ad saxa illisa sunt: siqui autempotuerunt ad terram natare, a Nauplio interficiebantur. Hyginus Fab. [Abbr.: Fabulae] 116.]
Nisi enatantem tu recepisses pius.
NAUPLIUS.
Placatus illa voce repressi impetum,
Qua Dardanas perisse narrabas opes.
Nec immolari filio te par erat,
Qui, quod petebat filius, cauto dolo
Effeceras impavidus, everso Ilio.
At quanta spes erepta, quam clarum decus,
Quam dulce munus esset, et nato et mihi,
Si te vel aequor, vel mea hausisset manus?
Quam bene peperci, fata miseratus viri,
Devotum Ulyssis qui mihi addicit caput!
Age, quae flagranti pateat ad metam via,
Docere propera, dum meo iussu foros
Deserere nemo sustinet, et hospes procul,
Quem veho, remotus istud explorat solum.
SINON.
Tibi universa consilia et artes dico:
Nec vincere unum nequeo, qui vultu bono
Omnes fefelli Troas et Priamum senem,
Cum pinea unus claustra reseravi impiger,
Et milia [Reg: milia] inter Dardanidum inermis steti.
NAUPLIUS.
Non minus Ulysses unus ingenio potest,
Quam tota quondam Troia, quam vertit potens.
SINON.
Quam diro Ulyssi ad gloriam praesto fui, [Note: (d) Ita ab hostibus appellatus est - - dirus Ulysses. Virg. 2Aeneid. et extremo eodem libro: Custodes lecti Phoenix et dirus Ulysses.]
Tam dirum Ulysses sentiet me nunc sibi.
NAUPLIUS.
Hos iuro cineres, munus Atridae impii, [Note: (e) Palamedis cadaver crematum, et vasculo aureo servatum,misere duces ad patrem. Pomponius Sabinus, in 2 Aeneid.]
Hos iuro cineres filii, nil tam asperum,
Periculosum tam mihi impones nihil,
Quod non paternus audeat furor ac amor,
Quo non iniquam rite Palamedis necem
Ulyssis hostis mutua clade expiem.
SINON.
Nemo Palamedi, foederis taciti reo,
Palam imputasset literas Priameias,
Vox nulla tristi morte damnasset caput:
Dulichius hostis nisi tetendisset plagas.
BELIDES.
Ulciscere ergo, genitor, indignam necem:
Et sterni Ulyssem milite a nostro iube.
NAUPLIUS.
Nil iussa, nil aperta vis isthic queat.
Moderare linguae, nate mi, bilem tegens:
Ni facis, inultus hic revertetur cinis.
EURYMEDES.
O caese frater, tristis odiorum hostia,
Ah cur cruorem nobilem fundi iubes?
NAUPLIUS.
Haec urna fac servetur loco.
NAUPLIUS.
IAm fare tutus: tela quo verti expedit?
Ubi hostis? aut queis [Reg: quibus] Neritius armis patet?
SINON.
Solum docere libere nunc te licet.
Nec suspicaris, quae tibi pandam, intima.
Tu namque Ulyssem te reperturum hac die
Frenos tenentem patriae speras plagae.
Quantum stupebis, lumine ubi cassum audies,
Et publico pronuper absumptum rogo!
NAUPLIUS.
Quid loqueris? aura desiit vesci improbus?
Quis finis illum tam subitus orbe expulit?
SINON.
Mira, nova, multa percipe, et digna hoc viro.
NAUPLIUS.
Arcana differ: praeproperus hospes redit.
TELEGONUS.
O laeta navigatio! o prosper dies!
Spe citius Ithacae littora agnovi meae.
Voto potimur ambo: nam salvis licet
Salvum hic Ulyssem cernere, periclo procul,
Nostro, suoque: sic docent mites dii.
NAUPLIUS.
Suis Ulyssem redditum tandem focis
Indicia sida comprobant.
SINON.
Sed quae canis
Oracula deum, propitia nostro duci?
TELEGONUS.
Laetare: domino si Cephallenum faves [(printer); sic: favet] . [Note: (f) Cephallenos et Cephalleniam l geminato. Homerum sequorOdyss. l. 20. eodemque modo scribit Eustathius, in hunc Homeri versum, et in primum Odysseae librum. Inipso autem Homero Odyss. l. ult. semel, iterum, tertio idem reperies. Scio versum, quem Senecae tribuunt [(reading uncertain: print faded)] : Gressus nefandos, dux Cephalenum admovet. Troad. Act. 3. Sed ne ille quidem secunda syllaba nisi longa uritur.]
Mihi namque sors est reddita, precanti diu,
Ut pereat Ithacus non nisi ex pelago fore. [Note: (g) Vaticinatio, qua Ulysses ex mari periturus praedicatur, esiOdyss. l. 11 et 23.]
NAUPLIUS.
Vexatus usque concito ventis salo,
Aptum reperiet exitum, a pelago obrutus.
TELEGONUS.
Atqui pepercit fluctus, ut narras, ferox:
Superavit iras Nerei, evectus domum:
Tentare nec iam caeca properabit vada,
Narrante me si discat has divum minas.
SINON.
Ulyssi amicum prisca me iunxit fides,
Et sanguis ipse, proximo distans gradu. [Note: (h) Autotycus liberos [(reading uncertain: print faded)] habuit Sisyphum, unde Sinon hic natus; et filiam, quae Ulyssis mater fuit. Servius in 2 Aen. Vel certe Sinon hic noster avum habuit Sinonem alium, Autolyci filium, e cuius sorore Ulysses genitus; ut vult Pomponius Sabinus, in 2 Aeneid.]
Sed tu quis hospes? unde hic in Ulyssem favor?
TELEGONUS.
Mihi parentes regii, Polypemonis [Note: (i) Ulysses, dissimulata persona, genus hoc ipsum nominaque confinxit;sic enim ipse narrat apud Homerum, Odyss, l. ult.]
Fecere nomen, patrio Alybantis solo.
Fortuna sed me transtulit in oram exteram,
Alybante pulsum, regio amisso patre.
Hic educatus, patriam hic nactus novam,
Amore vetere gratus in Ulyssem feror.
NAUPLIUS.
Euboeae arenas forte Polypemon venit,
Dum navim in Ithacam vela facturus paro.
Generosa placuit indoles, stirpsque inclita [Reg: incluta] ,
Multo igne flagrans animus, atque Eperito [Note: (k) Hoc sibi Ulysses nomen apud Laertem imposuit. l. d.]
Parente dignus; denique et studium viae
Commune nobis: quippe Laerta satum
Cupidine ambo petimus ardentes pari.
TELEGONUS.
Heroa tantum Graeciae quis non colat?
Virtute tanta nobilem, quis non amet?
Quantum irretorta praestitit Achilles manu, [Note: (l) Homerus, ut in Iliade vires corporis, ita in Odysseaexcellentiam animi ad imitandum proposuit. Plutarchus in Vita Homeri.]
Tantum repostis eminet hic animi bonis.
Tot urbium, tot gentium leges vigil
Moresque vidit, tantum inest menti iubar,
Sapientis olim tulerit ut nomen novum. [Note: (m) Heroicis aetatibus Ulyssem et Nestorem accepimus et fuisse, ethabites esse sapientes. Cic. Tusc. Quaest. l, 5. Ulysses sapientissimus vir. Cic. l. 1 de Oratore, et 1, 2 delegibus.]
Hoc nomen illi, regna post Phrygiae eruta
Nomen tropaeis splendidius unum omnibus,
Hoc nomen illi victor, et victus sacrum,
Europa et Asia, continens atque insulae,
Amici et hostes vendicant: una haec sonat
Vox barbarorum et Graeciae, cum bis decem
Classis coisset gentium, Troiae minans, [Note: (n) Sapientiorem Ulysse neminem in toto Graecorum exercitufuisse, observat Pausanias, in Eliacis [Reg: Heliacis] .]
Consilia Ulyssis prima fregisse impetus,
Prudentiaque neminem ferri parem. [Note: (o) Ita Ulysses appellatur in Plutarchi libro de Ratione irrationalium.Ab Homero autem per totam Iliadem et Odysseam Polymetis seu prudentiae plenus saepissimecognominatur.]
SINON.
Sapientiae non disparem laudem alteram
Geminavit idem: nullus audacem labor [Note: (p) Statius, 2 Achill. - - - - - acer Ulysses.]
Acremque fregit spiritum: nemo arduas
Tot provocavit, ac tulit rerum vices.
TELEGONUS.
Sapiens amatur: sorte sed prava obrutus,
Ac saepe mersus paene, mihi pectus movet,
Gemitusque crebros excitat, dum tot malis
Patiens lacertos ferreos usque obicit [Reg: obicit] .
Sed adfuere rebus in trepidis dii:
Omnis ferendo victus est tandem labor:
Et tot pericla discutit sapientia. [Note: (q) Labores et pericula omnia esse ab Ulysse sapientia et prudentia superata,elogium est Plutarchi, in Vita Homeri.]
NAUPLIUS.
Sapientiae tam strenuae adiecta est nota,
Quae sola regis laudibus tanti officit.
Versutus heroem animus, ingenium duplex
Vocesque versae fraudibus numquam [Reg: numquam] decent.
Fucus hic Ulyssis gloriam vestri inficit: [Note: (r)Plato in Hippia minore, dum Graecorum duces aliquot suaquemque nota distinguit, Ulyssem appellat versutissimum. Nec cursus duplicis per mare Ulyssei. Hor. Carm.l. 1 Od. 6. Ulysses versutus. Hyginus. Fab. [Abbr.: Fabulae] 201. Astutior Ulyxes [Reg: Ulixes] dictus est. Fulgentius, Mytholog. l. 2. c. 11.]
Hoc fugit et odit hostium damnans cohors: [Note: (s) Nec fallacem cernit Ulyssem Chorus primus Troad. Senec.Adest Ulysses, et quidem dubio gradu vultuque: nectit pectore astus callidos. eiusdem Tragoediae Act. 3Sc. I. O machinator fraudis, o scelerum artifex. ait ad Ulyssem Andromacha, eiusdem Tragoediae Act 3 sc.3. - - - Fare, quos Ithacus dolos, quae scelera nectat. ait rursum Andromacha, dictae Tragoediae Act. 4 sc.unica. - - - Subdolo Parens Pyrrhus Ulyssi, Agamemn. Senecaeae choro 3. ubi Delrius Syntagm.Tragoediae latinae, P. 2, ad Agamemn. v. 631: Quae Pyrrho ..... conveniunt optime; fraudes vero Ulyssi.Denique apud Lucianum, in Dialogis Marinis, idem in Ulysse Polyphemus reprehendit, in Dial. Cyclopis etNept.]
Ipsi hoc amici libere fassi arguunt; [Note: (t) Apud Homerum in omnibus paene libris utriusque poematis. Furtisaptus Ulysses. Ovid. l. 6 Fast. Regnum fallacis Ulyssis. Idem l. 13 Met.]
Hoc latam acerbis pandit aerumnis viam.
SINON.
Hoc Ithacus ipse doluit haud raro improbans,
Cum licuit alma luce nobiscum frui.
TELEGONUS.
Cum licuit, inquis, luce nobiscum frui?
Dii melius! an rex luce Dulichius caret?
Quid ora retro vertitis? Naupli! comes!
NAUPLIUS.
Confusus ipse, mente suspensa haereo.
SINON.
Quid nuntiare [Reg: nuntiare] cogitis maestam necem?
TELEGONUS.
Heu me! domine rex, an occubuit mari?
Domi perire oracula deorum haud sinunt.
At fluctuum iras Nauplius victas docet.
Quid credere iubes, horridae o index rei?
SINON.
Hic nuntiabit [Reg: nuntiabit] impiger, qui nos adit.
NAUPLIUS.
Amice quis supervenit?
SINON.
Vester dolor.
ULYSSES.
VObis videtis obvium Eumelum, hospites, [Note: (u) Hom. Odyss. l. 4.]
Cui nuper huius cura commissa insulae,
Servare tutum ab advenis littus iubet.
Dum vestra arenas haeret ad nostras ratis,
Appropero, causas sciscitaturus viae.
NAUPLIUS.
Praeclarum Ulyssis nomen hoc avidis iter
Euboeae ab oris suasit; et fama inclita [Reg: incluta] ,
Gentes per omnes qua celebratur potens,
Maximus Achivum ductor, ac Troum timor.
TELEGONUS.
Dum navis Ithacam quaerit, Aeolius furor
In littus hoc incognitum antennas rapit. [Note: (w) Telegonus ..... tempestate in Ithacam est delatus. Hygin. [Abbr.: Hyginus] Fab. [Abbr.: Fabulae] 127.]
ULYSSES.
Reperistis Ithacam: cursui hic vestro scopus.
Attamen Ulyssi quae parabatis loqui,
His auribus si creditis, Ulyssis loco
Percipio promptus. Nupta reginae soror [Note: (x) Eustathius, in l. 4 Odyss.]
Ad summa rerum fecit Eumelo gradum.
NAUPLIUS.
Regi propinquum nomen Eumelum colo:
Ipsum sed amor est alloqui: ipsius manum
Ut tangeremus, aequora secuimus trabe.
ULYSSES.
O cassa vota! Ne veniat is, quem petis,
Coercet interfusa Styx atro sinu.
Cineres Ulyssis alloquere, Ulyssem haud potes.
TELEGONUS.
O vulnus altum pectoris! Ulysses miser!
NAUPLIUS.
Frustrane tumida venimus mensi freta?
ULYSSES.
Mihi tristiora damna, quam vobis fleo.
Post tot Gradivi, Nerei tot post moras,
Rursum haec tenebat pristinum regem insula:
Et innovarat protinus robur vetus
Audax Ulysses, totque par unus viris
Ultor sagittis straverat et hasta procos.
Post tanta patriae gaudia, exilii modum,
Regno salutem redditam, quis crederet,
Quis heu timeret tam celere fatum incola?
NAUPLIUS.
Stantem quis hostis tam cito in lapsum impulit?
ULYSSES.
Primum calamitas nata probrumque est domi.
Vix bene reversus dederat amplexus patri
Telemachus, exul regia cum pellitur. [Note: (y) Telemachum ab Ulysse in Cephalleniam remotum, narrat DictysCretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6.]
TELEGONUS.
Quae culpa iuvenem strenuum poenae obtulit?
ULYSSES.
Quid suspicetur vulgus, et procerum manus,
Mora est referre: consilia regum latent.
NAUPLIUS.
Sed qua ruina concidit regis salus?
ULYSSES.
Nil cogitantem invasit occultus latro,
Ferrumque vibrans, innocens hausit latus.
TELEGONUS.
Quis ausus atrox tantum in heroem est nefas?
ULYSSES.
Vir exterus se clanculum regno intulit,
Ultor necati filii: hic ira fremens,
Misit sepultis Manibus nati hostiam.
Pietate functus impia, furtim citam
Subducit alnum, repetit Euboeam fuga.
NAUPLIUS.
Quis ultor iste filii, Euboicus latro?
ULYSSES.
Rex ipse fertur Nauplius, acerbus, ferox,
Palamede adempto rabidus, ac impos sui.
Letale vulnus, impetu toto irruens,
Punctum reliquit temporis, quo me ultimo,
Dulcemque fracto lumine uxorem videns,
Moriens mea, inquit, regna Penelope tibi
Relinquo, coniux fida: Telemachi exulis,
Eumele, tu pro patre tutelam gere.
NAUPLIUS.
Erepto Ulysse, vela torqueri retro
Res ipsa cogit. Ante navigio tamen
Quam demus Austros, munus exiguum peto.
Eumele, tantos fervidi tractus maris
Ne permearit puppis omnino irrita,
Viduae relictae liceat aspectu frui.
ULYSSES.
Suadebo: quamquam maesta nunc oculos fugit,
Et littorali [Reg: litorali] tecta solitudine,
Hanc, unde venio, proximam villam colit.
TELEGONUS
NObilis Ulysse! gentis o Ulysse salus!
Talem reperio Graeciae regum ducem?
Dum spero vultum, dexteram mihi dum sacram
Prensare iam iam videor, et premere osculo;
Oracula tuae dum mihi sapientiae
Promitto demens: tu iaces mutus cinis?
Heu! iam quis Ithacae tecta servabit sagax?
Neritia quis iam regna, quis custos Samen, [Note: (z) Et iam Dulichios portus, Ithacamque, Samenque,Neritiasque domos, regnum fallacis Ulyssi, Praeter erant vecti. Ovid. Met. 13. Nec mihi Dulichium domusest, Ithaceve, Sameve. Idem, ubi se cum Ulysse comparat l. 1 Trist. Elegia 4. Iam medio apparet fluctunemorosa Zacynthos, Dulichiumque, Sameque, et Neritos ardua saxis. Effugimus scopulos Ithacae, Laertiaregna, Et terram altricem saevi exsecramur [Reg: exsecramur] Ulyssis. Aeneas Virgilianus, Aen. 3. Ulysses ipse de ditione sua apud Alcinoum loquens, enumerat Dulichiam, Samen, et nemorosam Zacynthum, Odyss. l. 9. Quod et Telemachus repetit [(transcriber); sic: Telemachusrepetit] Odyss. l. 16. His addit Homerus l Iliad. [(reading uncertain: print faded)] Cephallenios, Neritium, Ithacam, Crocylia, Aegilipa.]
Quis tua, Zacynthe, nemora sic unquam [Reg: umquam] teget?
Dulichia squalet [Reg: squalet] , et Cephallenus iacet.
NAUPLIUS.
Non me Ithaca terrae parva lapidosae caput,
Nec saxa mentem Neritia tantum movent,
Quantum alia gravior cura sollicitum premit.
TELEGONUS.
Pia educatrix pectus hoc merito movet,
Austera, nutrix Ithaca sed iuvenum bona:
Sed quae remordet cura te, Naupli, anxium?
NAUPLIUS.
An nomen ipsum Nauplii non te admonet?
Non audiebas tu modo Eumeli sonos,
Cruenta Ulyssis fata tribuentis mihi?
Quamquam innocentem nulla me culpa arguit,
Absentiaeque testis es tute integer:
Me tamen ab Ithacis agnitum quae sors manet?
Plebis furorem quis teneat? aut quis patres?
SINON.
Incognitum te nulla violabit manus.
NAUPLIUS.
Agnoscat imo, me sed insontem sciat
Regina victa testibus: nam tu, Sinon,
Tuque Polypemon, quotquot et comites veho,
Adesse Ulyssis cernitis me post rogum.
TELEGONUS.
Rogum heu dolendum! quisquis hoc ausus nefas,
Miserae benignum patriae eripuit patrem. [Note: (a) Populorum, quos impero regebat, patrem appellat Homerus,Odyss. l. 2.]
Rex, inquietus aestuat in animo dolor:
Repeto biremem: servulum e sociis voco,
Per quem latebras tristis indagem rei.
Spes in Macareo est, saepeque experta fide.
NAUPLIUS.
QUae surgit accusatio in nostrum caput?
Novae quis auctor fabulae?
SINON.
Finxit Sinon.
NAUPLIUS.
Sinonis haec inventa sunt? sicne adiuvas,
Mihi universa consilia et artes dicans?
Quae non patravi crimina, hac fraude astruis?
SINON.
Damnare parce, mira dum, multa, et nova,
Ulysse digna, dignaque Sinone audias.
Differre quae coegit adveniens comes,
Pertexo, Naupli, teque de errore eximo.
Tune ergo Ulyssem credulus in urna situm
Frigere censes? sic tibi notus vir est?
Crede mihi, vivit; vivit, et nectit dolos.
NAUPLIUS.
Quid igitur aures personat luctus recens?
Illae in latronem quid sibi dirae volunt?
SINON.
Abstulit Ulyssem Nemo: Nemo hic est reus. [Note: (b) Neminem ipse se appellavit. Lucian. in Dialog. Marinis, inDial. Cycl. et Nept. Narrat Homerus Odyss, l. 9.]
Is, qui hoc inani nomine Cyclopem efferum
Irrisit olim, solus e medio tulit,
Sed salvum Ulyssem, sanguine et plenum suo.
Postquam pepulerat ille Telemachum solo,
In se reductus, aeger ignoto metu.
Fugiensque lucis, terruit amicos diu,
Euboica donec exposuit hic me ratis.
Gaudere visus, meque participem ratus
Ut sanguinis, ita amoris, has technas struit,
NAUPLIUS.
Conficta mortis fama quid praebet spei?
SINON.
Fassus timorem Macareo soli et mihi,
Responsa divum narrat, horrenti edita, [Note: (c) Vaticinatio haec refertur Act. 3 sc. 4 lit. d.]
Periturum Ulyssem dextera carissimi.
Ne pereat ergo, se perisse rex ait.
Nam quis cadaver cinget insidiis putre?
NAUPLIUS.
Verum illigari fabulae me cur decet?
Cur interemptor, rebus infectis, putor?
SINON.
Nauclerus aderat vester, exspectans Notos,
Ut me reducto, peteret Euboeas domos.
Qua nocte solvit ille, per tenebras migrans,
Vento secundo carbasa: ego late incolis
Impono falsis vocibus: regis necem
Divulgo passim; Nauplium ablatum fuga;
Cecidisse Ulyssem, perditum Euboica manu.
Fictum cadaver flebili impositum rogo,
Cinisque mendax, urnaque illata aedibus,
Suasere tristem fabulam vulgo levi.
NAUPLIUS.
Utinam peracta fabulae series foret!
Utinam iaceret stratus hac Ithacus manu!
SINON.
Non est Ulysses debitus, Naupli, tibi:
Carissimi sed dexteram exspectat pavens.
Nec cariorem filio quemquam rear.
Ille evocatus e Cephallenis agris,
Nisi fallat aura, tanget hac portum die.
Oraculi Telemachus implebit fidem.
Per otium spectare tibi casum licet.
NAUPLIUS.
Fabella mihi nunc vestra praesidii loco est:
Quis me, cruore regio tinctum modo,
Ausum redire credet e trepida fuga?
SINON.
O perspicacem! quem vides fructum, et capis,
Is ipse mihi spectatus est, cum fingerem.
NAUPLIUS.
Sed nunc, amice, nulla mihi cura est prior,
Quam conscias Ulyssis ut latebras sciam.
O si videre detur!
SINON.
Id nempe est datum.
NAUPLIUS.
Quid ais? Ulysses vius est praesens mihi?
SINON.
Ille ipse Ulysses: visus est tibi, quem cupis.
NAUPLIUS.
Ubi? quando? magna Numina! eloquere, o Sinon!
SINON.
Paulo ante Ulyssem, rex, tibi hoc littus dedit.
Eumelus ille, nomen alienum gerens,
Tegebat hostem filii: is Ulysses erat.
NAUPLIUS.
Cur nesciebam ah? nec Sinon fidus monet?
SINON.
Moneo. Cruenta consilia rursum immemor
Revolvis animo? Vi procul et armis tace:
Dixi. aderit alius, qui tuam sedet sitim:
Carissimam hostis sentiet Ulysses manum.
NAUPLIUS.
Menti quietem reddis: exspecto silens
Promissa divum. Si tamen cessant dii,
Non deerit ipse Nauplius tantae spei.
SINON.
Nunc persevera fingere, et Ulyssem sine
Veluti latentem callido ingenio frui.
His ille suetus artibus, ut olim Ilii
Credula fefellit tecta, personam tegens:
Decipere furtis gaudet, et veste haud sua,
Ut sanguinem se rite Sisyphium probet.
Nescire simula cautus: Eumelum puta.
NAUPLIUS.
O ars inanis, et fragilis, astutia!
Ille architectus, mille labyrinthos struens,
Se Daedaleis flexibus frustra occulit.
SINON.
Annosa vulpes sit licet, laqueo capi
Ignara poterit, te modo ignarum putet.
NAUPLIUS.
Pergam videri nescius fictae necis:
Quamquam ultionem filii impatiens amor
Et ira spiret. O mihi redeat velim
Eumelus ille! verba non parce ingeram,
Quae vel latentem puniant Ithacum satis.
SINON.
Reddine fictum, rex, tibi Eumelum cupis
NAUPLIUS.
Cupio, ea tibi si copia est.
SINON.
Reddam celer.
Mihi tibique spero tam laetum hunc diem,
Quam laeta nox est acta Teucrorum in foro,
Incendiis cum miscui Troum lares.
NAUPLIUS.
Grandine o iniqua nate saxorum obrute! [Note: (e) Palamedes lapidibus interemptus est. Servius, in 2 Aen. Idemhabet Philostratus in Heroicis, de Palamed.]
Vivo tuorum vulnerum, vivo memor!
ULYSSES.
Vetus laborum socie, laudisque, o Sinon, [Note: (a) Sinon Ulyssis socius appellatur a Pausania, in Phocicis.]
Pericla mecum multa perpesse aspera,
Hoc quoque periculum sustine mecum recens.
SINON.
Discriminis, rex provide, minatur nihil.
ULYSSES.
Nescire tu me Nauplium iratum iubes,
Non te Caphareus sat docet, mihi quid paret. [Note: (b) Saxa triumphales regere capharea puppes, Naufraga cumvasto Graecia tracta salo est. Propert. l. 3 Elegia 6.]
SINON.
Ignotus illi, nomine Eumeli lates:
Creditaque Ulyssem mors Ulyssis nunc tegit.
ULYSSES.
Mihi ille nusquam visus hunc ante est diem:
Nec Nauplio unquam [Reg: umquam] visus ego, fallo inscium.
Munitus hac spe, rursus aspectum audeo
Subire saevi vindicis: neque me chalybs
Terret furentis Nauplii; promptum manu,
Et destinatum heu cariori dexterae!
Sed animus explorandus infensi hospitis:
Atque reparandus, qua potest, error prior.
SINON.
Cuivis medetur vulneri prudentia.
ULYSSES.
Si vera sit, si candida, et laevis doli
Pigmenta fugiens. Mi Sinon! quanto stetit
Ars ista pretio, quam populus inhiat stupens!
Vitam per omnem fucus hic amatus mihi,
Auxitque famam saepe, clademque intulit.
In hac arena non bene effictus furor
Prima Palamedis odia, demumque ultima
Progenuit illi damna, mihi poenae hunc metum,
O sancta coniux, vera tu, vera admonens,
Flebas, carere posse successu dolos.
SINON.
At quanta, rex, praeclara versutus geris!
Nunc per te Achilli falsa detrahitur stola;
Tuus est Achilles totus, atque Hector iacens.
Hunc regia unus victima classem Aulide
Spargenda ad alta Pergama et lauros moves.
Nunc fata transfers, Palladis signum efferens,
Irasque iustas Caesiae complens deae,
Nunc tela, Troiae moenibus fato addita,
Ipsumque dominum, blandus e Lemno vocas.
Telamonii nunc victor herois sagax,
Fortissimi fers arma sapientissimus.
Nunc fabro Epeo machinam dictas novam,
Lauro coronans Graeciam, ac annos decem.
Nunc denique fugis arte Polyphemi gulam,
Superasque inermis lumine orbatam feram.
ULYSSES.
Eheu amice! multa, sed frustra aggeras.
Quam tristis est haec gloria, malorum seges!
Quae me iuvabant subdolis artes modis,
Eae implicabant; nuncque miserandum implicant.
Qui fallit, odiis omnium expositus gemit,
Periculisque mille cervicem obicit [Reg: obicit] .
Ille ego Priamidum victor, heu vincor domi!
SINON.
Rex magne! soli qui minabantur proci,
Tua repulsi dextera mordent humum.
Quidquid Zacynthus, quidquid opposuit Same,
Centena fundis corpora, et tollis luem.
ULYSSES.
Quid fracta prodest impia procorum manus?
Quid verba prosunt dulcia, et lenes soni? [Note: (c) Ulyssem in omni sermone omnibus affabilem habes apud M.T. Cic, I de Off.]
Affabilis quid comitas, manans labris, [Note: (d) --- --- Quod vobis semper, Achivi, Profuit ingenium: meaqeuhaec facundia, siquo est, Quae nunc pro domino, pro vobis saepe locuta est. ita Ulysses Ovid. 13 Met.]
Si nulla flectunt verba terrentes deos,
Si victimam orco dextra talis me immolat?
SINON.
Confide melius rebus afflictis, precor:
Natum timebas? exulat. an hostem, lates.
ULYSSES.
Cur me per ora gentium fama extulit?
Curve populorum tradidit habenas deus?
Melius latebam tugurii in parvi sinu. [Note: (e) Tale est Ulyssis votum apud Platonem, l. 10 de Republ. (sed apudlnferos.)]
Mortalium oculos fallerem, vitae integer:
Nunc ipsa lux me prodit; imperii, et mea.
O vos beatos, simplices! ego qui dolis
Omne superare videor humanum genus, [Note: (f) Ita de se ad Penelopen Ulysses ipse, adhuc tum ignotus, Odyss.l. 19.]
Laedo omne, et omne vereor humanum genus.
SINON.
Paucas vereris syllabas dubii dei?
Oraculum ipse publicum, oraclum times?
Vatemne tu audis, vatibus oculatior?
Tu pectus istud fertile et plenum excita:
Praei sagaci mente, non deerit polus.
ULYSSES.
Ah ne lacesse Numinis telum grave!
SINON.
Mentem dedere Numina; ac uti sinunt.
ULYSSES.
Utebar olim candidus, et inter meos,
Consilia sectans Mentoris, [Note: (g) Mentor Ulyssis comes. Homerus Odyss. l. 2.] vitae genus
Placidum sequebar pridem inoffenso pede.
O care Mentor! Mentor o morum artifex!
Ex cuius ore visa mihi Pallas loqui! [Note: (h) Homer. Odyss. l. 2 et 24.]
Tibi obsequens, colebar, et amabar meis,
Quod irreprensum [Reg: irreprehensum] tramitem decurrerem. [Note: (i) Nomen ireprehensi [Reg: irreprehensi] saepius Ulyssi ab Homero tribuitur.]
Cur stultus ah, relinquo naturam ducem,
Laqueis molestis memet aliosque induens?
SINON.
Mentor tibi, Pallasque, sapienti favent.
ULYSSES.
Solatium [Reg: Solacium] , o Minerva, spesque in tot malis! [Note: (k) Bellatrix illi Diva ferebat opem. Ovid I Trist. elegia 4.Gloriatur hoc ipse, apud Euripidem in Rheso, Act. 4 sc. 2. Idem legitur apud Homerum Iliad. 10, et Odyss.13.]
Te duce subivi tot maria, teque auspice
Exsire salvo contigit: tu nunc quoque
Me sapere vere, et fugere tot pedicas doce.
Sequar, o Minerva, fata quo divum trahunt!
Sed nunc, amice, devoca e navi hospitem.
SINON.
Descendit ultro, tua prior vota occupans.
ULYSSES.
Idem mea utinam cuncta sic vota impleat!
NAUPLIUS.
Eumele, dum te conspicor littus prope,
Occurro sponte, siqua peregrino imperas.
ULYSSES.
Nil imperatur regibus, magne advena.
Naupli, potentis inclitum [Reg: inclutum] Beli genus, [Note: (l) Belidae nomen Palamedis, et inclita [Reg: incluta] fama gloria, Virgil. 2 Aen.]
Hanc nescienti da mihi veniam bonus.
Modo ab Sinone doctus, Euboeae colo [Note: (m) Dum stabat regno incolumis. Virgil. 2 Aen. Ubi Cerdanus:Regem vocat, ut proceres alios belli Troiani, Aiacem, Achillem, Nestorem, Homerus. In eumdem [Reg: eundem] Virgilii locum Pomponius Sabinus: Palamedes unus ex ducibus, id est, regibus erat. Et Servius: quia et ipse unus de regibus fuit: Iacobus vero Pontanus: Nauplius autem Euboeae rex. in Ovid. Met. ad l. 13. De eodem Delrius: fuit namque rex Euboeae. Synt. Tragoediae Latinae, P. 3, in Sen. Medeam, ad v. 658.]
Regem verendum gentibus, carum hospitem.
NAUPLIUS.
Tuo a Sinone proditus, nil iam tego.
Sum Nauplius: sed Nauplius non sum latro.
ULYSSES.
Purgare culpam hanc propero, iam gnarus satis,
Procul abfuisse regiam Nauplii manum,
Cum nostrum Ulyssem perculit fatum repens.
Rumore vulgi nempe ne reges quidem
Servare semper nomen intactum queunt.
NAUPLIUS.
Regina tantum ne mihi tribuat scelus,
Paulo ante fandi copiam petii innocens.
ULYSSES.
Tam iusta desideria Penelope audiet.
NAUPLIUS.
Fors et querelas audiet, Ulyssis loco:
Quas premere nescit maeror [Reg: maeror] orbati patris.
Audiret haec, superstitem si cernerem
Rex ipse Ulysses: repeterem ereptum mihi
Obsessa ad Ili tecta Palamedem miser.
ULYSSES.
Rex, damna quereris tristia, immensa, aspera.
Lacrimis [Reg: Lacrimis] Ulysses maduit, hanc narrans necem.
NAUPLIUS.
Nec flere quisquam hanc iustius potuit necem.
Auctor facinoris, Graeciam totam impulit.
Hocne Palamedis meruit eloquium potens?
Hocne illa mens consilia profundens sacra? [Note: (n) Palamedes consilio et eloquentia plurimum valebat.Pompon. Sabin. in 2 Aen.]
Hocne illa Martis praesidia, signum datum,
Ordo, vigiliae, tesserae, inventum unius? [Note: (o) Ordinem exercitus, signi dationem, tesseras, vigilias invenitPalamedes Troiano bello. Plin. hist. natural. l. 7]
Hunc omnia illa decora meruere exitum,
Ut leto eodem duxque milesque utilis
Stratus periret, quo cecidit Hecuba impotens? [Note: (p) Hecubam, cum victorem exercitum devoveret, actumultum cieret, Maroneae Ulyssis iussu lapidatam, tumulumque ab eo sepulchrum canis appellatum esse,narrat Suidas, in Canis Monumento.]
Sed hanc lapidibus hostis ululantem obruit:
Palamedem amicus et socius imbre hoc tegit.
ULYSSES.
Rex, dicta Ulyssis repetis: ah indigna mors!
(Ita ille saepe gemuit) hic animus sagax, [Note: (q) Palamedi nomen sapientis tribuit Eustathius, in Odyss. l. 11.]
Haec lingua suavi melle Musarum fluens, [Note: (r) Chorus in Euripidis Tragoedia, Palamed. verba recitat (ipsaenim Tragoedia intercidi) Philostratus in Heroicis, de Ulysse.]
Hoc literarum pariter et belli decus,
Quae non didicerat iuvenis, Argivos docens, [Note: (s) Philostratus, in Vita Apollonii, l. 3 c. 6.]
Hic tantus, ah! cur praecoci morte occidit?
NAUPLIUS.
Cur? cecidit ideo, quia melior alacri manu,
Sapientiaque clarior [Note: (t) Philostratus in Heroicis, de Ulyss. Xenophon in Apologia pro Socrate. Denique etD. Greg. Naz. [Abbr.: Gregorius Nazianzus] Oratione priore in Iulianum observat, Palamedem propter sapientiam invidiae fuisse obnoxium, ideoque damnatum.], famae obstitit
Hostis latentis, luce cui gestum est nihil.
Hanc quoque tenebris consciis caedem edidit:
Praefodit auri pondus [Note: (u) Ostendit, quod iam praefoderat, aurum. Ovid. 13 Met. Narrat Hyginus, fab. [Abbr.: Fabulae] 105, ubi et de literis ad Priamum.], ut teste improbo
Convinceretur noxa Palamedis rei,
Ac veritas occumberet nato prior. [Note: (w)Philostratus in Heroicis, de Palamede.]
ULYSSES.
Non ipse Ulysses vivus inficias eat,
Solitus fateri, proditum hoc auri dolo
Auctore se perisse Palamedis caput;
Sed proditoris: literae ad Priamum datae,
Responsa Troum, perfidum silentium
Nil indicantis, haec peregerunt reum,
Haec perdiderunt Nauplii infelix genus.
Ithacus quod aurum credidit furtim solo,
Vulgo movendo, non rei summae datum est.
Oculis patebat iudicum verum scelus:
Exercitum astu perpulit ficta haec nota.
NAUPLIUS.
O mens Ulyssis maior humano modo,
Summoque magni gemina consilio Iovis! [Note: (x) Non dubitavit ita pronuntiare [Reg: pronuntiare] Homerus, nec uno tantum loco; Iliad. l. 2. totidem verbis id dicit Iliad. l. 10. rursum in Boeotia libri 2 Iliados.]
ULYSSES.
In laudibus, probrisque, cave nequid nimis. [Note: (y) Exstat [Reg: Exstat] is versus Iliados l. 10, et laudatur a Plutarcho in septem sapientum Convivio.]
At gloriam sapientiae fama arbitra,
Laudem hanc probante Graecia, tribuit viro.
NAUPLIUS.
Nec laudem Ulyssi Nauplius veram eripit
Et odit artes, filii exitium sui.
ULYSSES.
Has reprehendens, Graeciam totam arguis: [Note: (z) - - Vobis quoque digna pudore Obicit [Reg: Obicit] . An falso Palameden crimine turpe Accusasse mihi, vobis damnasse decorum est? Ovid. 13 Met.]
Qua iudice, male gesta Palamedes luit.
NAUPLIUS.
Punita per me Graecia Euboico salo,
Per saxa quod peccarat, in saxis luit.
Neque culpa nati me latet, lapsi male:
Sed ne daretur venia, quis clausit viam?
ULYSSES.
Ipse sibi: mutus adstitit, et exspes palam:
Defensionis vacuus, et fugiens precum. [Note: (a) Sed neque Naupliades facinus defendere tantum Tamquepatens valuit. Idem ibidem.]
Tu Graeciam ultus, perditum et Ulyssem videns,
Sufficere tantas filio inferias puta.
Ulterius odiis tendere, o rex, cur iuvat?
Ignosce passo fata: fit cineri quies.
NAUPLIUS.
Fandi ille fictor, gloriaque prima aucupum,
An te reliquit oris heredem [Reg: heredem] eloquens?
Non filii, sed patris es tutor potens:
Nec ipse plura posset, ex urna redux.
BELIDES.
At parce flecti! firmus hanc veniam nega!
Ulyssem abominare, vel in ipsa Styge!
EURYMEDES.
Crudelis est, qui mortuos odit dolor.
Umbrae fruantur abditae aeterno otio.
ULYSSES.
Te per ego Achillem, Doricae classi datum:
Te per ego victum Pallade avulsa Ilium:
Per vulnera ac tropaea Neritii ducis
Per quidquid ille patriae lucri attulit,
Seu arma, seu consilia proferret vigil:
Iras remitte manibus Ulyssis pius.
NAUPLIUS.
Dulcibus abundas, blandus et felix precum.
Eumele, crede, regia certus fide,
Quae spondeo hodie manibus Ulyssis tui.
Nihil ego cineri, mortui tumulo nihil,
Nihil iacentis nomini noxae afferam.
BELIDES.
Utinam superstes cerneret Ulysses diem,
Promissio ne vinciat talis patrem!
NAUPLIUS.
Ulyssis umbrae quae spopondi, sunt rata.
Vir mente pollens, mille consiliis ferax,
Sublimia agitans semper, ad summa editus,
Summus fuisset, tanta nisi virtus dolum,
Obscuram ut umbram, lucis adamasset loco. [Note: (b) Ulysses fuit homo sublimis consilii, et praegrandis ingenii,fraude an virtute plus valens, incertum. Ioann. Bocatius, de Genealogia Deorum l. 11 c. 40.]
Ipsos fefellit callidus Ulysses deos,
Oraculorum denique elusa fide:
Non dextera carissima leto datus,
Hostile sensit vulnus, et ferrum exterum.
ULYSSES.
Oraculorum densa caligo latet.
Regis benigni verba sufficiunt mihi:
Hoc recreandae gaudium et viduae fero.
TELEGONUS.
DImissus a me nuspiam apparet comes.
Me longa dudum torquet ardentem mora.
SINON.
Haud dissita procul villula remittet brevi,
Quem vota tam calentia videre expetunt.
NAUPLIUS.
Sed inde quis nos hospes aut civis petit?
SINON.
Idem hospes atque civis, hic Ithacam redux,
Meo vocatu, post Cephallenos videt.
NAUPLIUS.
Hicne ille?
SINON.
Ulyssem semper in regem pius,
Sapientia [Note: (c) Telemachus constanter ab Homero appellatus est prudens. Odyss. 1, 2, 3, 4, 15, 16, 17, 18,19, 20, 21, 22, 23, 24. Ipsorum etiam hostium, procerum, procerum Penelopes, confessione, iuvenis fuitconsilio et mente pollens. Odyss. l. 16.] annos anteit: celsa indoles,
Magnanima, celeris, proxima arrogantiae. [Note: (d) Ita semel, iterum, saepius, Odyss. l, 2 et 17.]
TELEGONUS.
Amice, quis te casus inopinus refert?
Quid frons severum maesta languorem notat?
TELEMACHUS.
Care Polypemon! nuntie [Reg: nuntie] o luctus, Sinon!
Heu quos dolores audio! quosque affero!
SINON.
Fuit heu Ulysses! nosse sed refert tua.
TELEMACHUS.
O Patria! o absens nate! regina o dolens!
Quid cum audietis funus effari alterum?
SINON.
Quid acerba cumulas? morsne funestat nova?
TELEMACHUS.
Et Anticlea Ditis accessit domos.
SINON.
Genitrix Ulyssis? auctor an certus rei es?
TELEMACHUS.
Prudentia haud dignatur efficta eloqui.
Falsa esse o utinam funera haec ambo queant
Ut codicillis e tuis didicit, Sinon,
Auctore diro Nauplio factum nefas,
O nate! clamat: nate mi! sic heu peris?
Mortalium gravissima o passe omnium!
Nec plura: victam stravit immanis dolor.
Revocata tandem, muta, pallens, frigida,
Morique certa, texit has furias tamen:
Itaque fefellit paululum, donec tacens,
Occasione adiuta, dum famulae gemunt,
Praeceps in undas se Cephallenas dedit. [Note: (e) Anticlia vitam morte voluntarin finiit, cum ei persuasum esset,Ulyssem Nauplii dolo periisse. Eustath. in l. 11 Odyss.]
TELEGONUS.
O amice! quis repente geminatur dolor!
SINON.
Solos sinamus libero fletu frui:
Conferre nos consilia per littus iuvat.
TELEGONUS.
O Quantum ab illo vultus hic differt tuus,
Nestorea primum quem mihi ostendit Pylus,
Cum transeuntes forte nos iunxit via!
TELEMACHUS.
O quantum ab illa sorte praesentis rigor,
Spe quantum ab illa distat heu ista orbitas!
Amice, quem tunc quaesii, nunc plangitur!
Rex ille magnus, quem Pyli sapiens senex
Totius ingens Graeciae lumen canit.
TELEGONUS.
Amice, crede, quam tuum pectus gravat
Letum hoc Ulyssis, tam mihi angustat sinum.
Heu vana spes! solamen hic gravibus malis,
Longique itineris terminum rebar fore.
Nunc omne vitae gaudium hic aufert locus,
Quem quaesii, sperare me nusquam sinens.
TELEMACHUS.
An tu quoque indagando lassaris vagus?
TELEGONUS.
Me quaerere patrem, matris imperium iubet. [Note: (f) Telegonus missus a matre, ut genitorem quaereret.Hyginus fab. [Abbr.: Fabulae] 127. Item Plutarch. in Parall. Graec. et Rom. [Abbr.: Parallelis Graecorum et Romanorum] ipso fine.]
TELEMACHUS.
Patriam Alybantem fassius es nobis Pyli.
Cui tanta decora, teque cui debes patri?
TELEGONUS.
Alybante natus, venio Tyrrheno ex agro, [Note: (g) Eustath. in l. 11 Odyss.]
Patris requirens abditi vestigia.
Erat ille imago regiae sapientiae, [Note: (h) Quis est enim Ulysses? an non sapientia, quae invicta per omniapericula intrepide pertransit? Natalis Comes, Mytholog. l. 9 c. 1. Fulgentius quoque Ulyssem velutisymbolum et effigiem quamdam facit sapientis. Mytholog. l. 2 c. 11.]
Qua nemo divis propior immortalibus. [Note: (i) Homer. Odyss. l. 1.]
Consilia semper hostium vicit prior.
Oreque diserto Nestoris vicit sonos,
Qui verba librans pondere impleret gravi,
Flos ac medulla dulcis eloquentiae.
TELEMACHUS.
O amice! generis quas mihi promis notas?
Communia meo cuncta genitori refers.
Perge, obsecro: incunabula parentis doce.
TELEGONUS.
Ipsum Tonantem tertio accedit gradu, [Note: (k) Nam mihi Laertes pater est, Arcesius illi, Iuppiter [Reg: Iuppiter] huic. Ovid. 13 Met. Adde Eustathium, in Odyss. l. 16.]
Cyllenioque iunctus a matre est avo. [Note: (l) Est quoque per matrem Cyllenius addita nobis Altera nobilitas.Deus est in utroque parente. Ovid. 13 Met. Nam Anticlea, Ulyssis mater, Autolyci erat filia, Mercuriogeniti. Homerus Odyss. l. 11.]
TELEMACHUS.
Qua voce, o hospes dulcis, attonitum feris?
Quae signa cumque prodis, in Ulyssem cadunt.
An ille, amice, spiritum genitor dedit,
Fratremne iunxit te mihi clemens polus?
Ulysse namque patre me genitum vides.
Quid obstupescis? Telemachus est, qui rogat.
TELEGONUS.
O dii potentes? tune Telemachus mihi?
Tune celebratus ille, Laerte nepos,
Tune ex amico frater, ignotum beas!
TELEMACHUS.
Te gloriari fratre, Polypemon, iuvat:
Verum remota penitus Alybantis plaga
Verane prole Ulyssis augebit genus?
TELEGONUS.
Nomen Alybantis absit, et Polypemonis.
Pater ipse Ulysses, haud mihi visus quidem,
Hac iussit uti fabula, exemplo suo.
Natus ego, genitor quo petiit anno Ilium,
Clamque educatus, haud meae sortis sciens,
Fratrem Macareum nomino, puerum puer:
Eius latentem me soror alebat domi.
TELEMACHUS.
Quis te repente regium edocuit genus?
TELEGONUS.
Regina dum me quaerere parentem iubet,
Nominat Ulyssem; meque Telegonum suum,
Commune utrique pignus, appellat gemens.
Testis Macareus, qui meo iussu huc venit:
Regina testis, cuius aspectum expeto:
Hasta illa testis, quam tibi abeunti Pylo,
Donatus ense hoc, mutuum donum obtuli.
TELEMACHUS.
Fatalis hasta!
TELEGONUS.
Quam mihi genitor notam
Reliquit abiens, regii indicium patris.
Nam genitor armis, maximeque hasta inclitus [Reg: inclutus] ,
Hastam osse firmo trygonis claram dedit, [Note: (m) Eustathius in l. 11 Odyss. De osse Trygonis etiam testaturDictys Cretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6.]
Quondam futurum pignus, ac testem domus.
TELEMACHUS.
Nunc frater es, nunc certa dictorum fides!
Haec hasta prodit, credita heu patri nimis!
Deceptus illa, me sacrum, dirum, impium,
Me fratricidam clamat, arcetque exulem.
TELEGONUS.
Heu quanta fratri damna conflavi insciens!
TELEMACHUS.
Sed cur, amatus atque amans primo die,
Fratrem tamen latere malebas Pyli?
TElEGONUS.
Tu me latebas ipse: nam stirpem tegens,
Virtute sola amabilis visus mihi es.
At me vetuerat cauta Penelope loqui,
Donec Ithacenses denuo adiissem lares.
TELEMACHUS.
O frater oculis carior! lux o Sames!
Ah cur Ulysses gaudiis tantis abest?
TELEGONUS.
O me sinistra perperam egressum hinc ave!
Patre ut potirer, patriam muto mari:
In exteris quem sedibus quaero miser,
Ibi, unde fugi, cernitur, et illic perit!
MACAREUS.
COnspectus improvisus aufert me mihi,
Telemache salve! tuque Polypemon meus!
TELEMACHUS.
Quid decipis! salvere Telegonum iube.
Germanitatis conscium effecit volens.
TELEGONUS.
Germanitatem an dicere, o frater, licet?
Incerta origo pectus hoc dudum exedit.
MACAREUS.
Haud dubium Ulyssis germen, hoc dubio angeris?
TELEGONUS.
De patre certus, matre de vera haereo.
MACAREUS.
Non verba tibi percepta reginae satis?
TELEGONUS.
Audite, amice, et frater, agitatum salo,
Et fluctuanti, fi licet, tabulam date.
Circaea cum me ventus ad regna appulit,
Quem quaererem professus, ad dominam trahor
Studium hoc Ulyssis protinus monuit catam,
Ut filium deprenderet. Taceo moras:
Post lacrimas [Reg: lacrimas] , post oscula, et blandos sonos,
Quid tantus, inquit, spiritus humiles alis?
Iuvenis, parentem tune Penelopen colis?
Mortalis haud est, quae tibi membra haec dedit.
Patre tibi maior mater est, expers rogi.
Nondumne sentis? te sibi Circe arrogat.
Hoc nuptiarum germen ad Ulyssem redit.
Ego mater, immortale tibi ego sum decus.
TELEMACHUS.
Has nuptias, mi frater, innuptas puta.
An casta tanto digna Penelope probro est?
MACAREUS.
Tune educatus insulae in nostrae sinu
In iura nunc Circaea traduci queas?
TELEGONUS.
Ferebat illa, me suae natum domi,
Amoris ergo, mutua ex pacti fide,
Huc esse missum protinus, pignus tori.
MACAREUS.
Caligo rerum mira iudicium impedit.
Multa teneo equidem consilia Ulyssis comes: [Note: (n) Neritiut Macareus, comes experientis Ulyssei. Ovid. 14Met.]
Celare solitus plura, nil certum sinit.
Hesperia dum me littora absentem tenent, [Note: (o) Pertimui, fateor, nactusque hoc littus, adhaesi. Macareus,apud Eundem ibidem. Littus autem illud erat Italiae, ubi dein Caieta aedificata est.]
Fortuna quid turbaverit, fors me latet.
TELEMACHUS.
Quid casta verba fundimus? Macareu, abi:
Adesse utrumque filium mater sciat.
TELEGONUS.
Tibi mater, et regina: mihi quid si extera?
Parentem utrumque perdidi, morte, aut dolo:
Vivente genitrice orbus, et patrio solo,
Et matre careo, dum teneo matres duas.
TELEMACHUS.
Ulysse dempto, sola Penelope est super,
Natalium explicare quae nodum sciat.
TELEGONUS.
Praecede Macareu: nuntia, penetra, roga,
Viamque nobis pande. Si coram adsumus,
Patebit oculis lynceis fraus aut parens.
Properare tu memento.
TELEMACHUS.
Nequa obstet mora,
Hunc mitte gladium, frater, indicium tui.
Insigne, capulus quod gerit, delphin natans,
Monumentum Ulyssis, coniugi faciet fidem. [Note: (p) Ulysses delphinis insigne in scuto praetulit. Alexander abalexandro, Genialium dierum l. 6 c. 22. Idem habet Caelius Rhodigin. antiquarum lectionum l. 8 c. 6. sedneuter fontem prodit, e quo haec hausta. Is est Plutarchus, qui l. Quae animalium prudentiora, Stesichorumnarrare inquit, Ulyssem clypei insigne habuisse delphinum.]
Telegone ferrum commoda, munus meum,
Donata pro quo reddidit abunde vicem,
Quam tu vibrabas, hasta.
MACAREUS.
Tu dono dabas,
Telegone, signum generis, et Ulyssis notam?
TELEGONUS.
Egone ut amico nil redonarem novo?
Ille mihi Radius Trigonis [Note: (q) Pastinaca latrocinatur ex occulto, transeuntes radio (quod telum est ei) figens.Plin. histor. natural. l. 9 c. 42. De hoc pastinacae seu trigonis radio meminit idem Plinius l. 32, c. 7, 8, et10.] desit licet,
Me vel carentem hoc indice agnoscet parens:
Si modo parentem veritas dici sinit.
Capesse ferrum hoc: teque fac liceat sequi.
TELEMACHUS.
Reducem opperimur, quisque te puppi ex sua.
SINON.
POllicita praesto laetus, et felix doli.
Non suspicabar vanus arcana hostium,
Hostem indicare suetus in Troiae solo. [Note: (a) Specularem significationem eodem bello Troiano, invenit Sinon.Plinius histor. natural. l. 7 c. 56. Et Calaber, l. 13; ac Tryphiodorus [Reg: Triphiodorus] in Halosi Troiae.]
Impertiendus nuntio [Reg: nuntio] non es levi.
Ille Polypemon, magne rex, quem tu vehis,
Alybantis ille alumnus, est fumus merus.
Tam lusit ille Nauplium, simulans genus,
Quam mors Ulyssis ludit Ithacorum tribus.
NAUPLIUS.
Quam tectus igitur iste personam occulit?
SINON.
Sperare Ulyssis filium iussit Sinon;
Adduxit etiam, literis iuvenem ciens.
Fortuna liberalis hoc geminat bonum,
Tibique Ulyssis obicit [Reg: obicit] natum novum.
NAUPLIUS.
Quid? Ulyssis hic est surculus? perge, assere!
SINON.
Cum natum Ulysses vertere iuberet solum,
Raptum sibi nece questus est natum alterum,
Cui traditam hastam Telemachus ad nos tulit.
At ille gestans hanc sibi dono datam
Tuetur hastam; seque munus par pari
Remunerasse, nobili gladio patris.
Ensem hunc Macareus tendit ad villam gerens:
Accedo: Ulyssis nosco delphinem notam.
Hic ille gladius: ergo hic ille filius.
NAUPLIUS.
Ratiocinator callidus verum eruis.
Argenteum delphina vidi ipse ad latus.
SINON.
Insigne Ulyssis.
NAUPLIUS.
Telemachus ensem hunc dedit:
Cui dederat, illum filium Aeolides vocat.
Ergo ille, cuius dextera hoc ferrum attulit,
Soboles Ulyssis altera in patriam redit.
Hocne erat, amore cur vetere in Ithacum ducem
Flagrare sese ferret, et salvum hoc loco
Cuperet Ulyssem cernere, periclo procul? [Note: (b) Telegoni verba, Act. 1 sc. 3.]
SINON.
Vix obvii se viderant, qui mox amor?
Quae gaudia salutantium toto sinu?
Fraternitati haec, non amicitiae dabant.
BELIDES.
QUousque, genitor, degere in navi iubes?
EURYMEDES.
Quando oppidis inferre permittis pedem?
NAUPLIUS.
Cave, mea soboles: oppida haec hostem tegunt.
Quid vero? an hoste si potiremur simul,
Simul hosticis et liberis, iusta ultio
An cum parente prolis involvet caput?
BELIDES.
Hostile quidquid spirat, exspiret iacens.
SINON.
Sententiam aequam! munere hoc uti deum,
Et cum parente liberos tolli expedit.
EURYMEDES.
An cum parente filius damnum intulit?
NAUPLIUS.
Ignare soboles intulit damni nihil.
BELIDES.
Sed sunt nocentes filii, si sit pater.
SINON.
Vindicta pulchra [Reg: pulchra] est, cum ferit totum genus.
EURYMEDES.
At innocenti parcere, est pulchrum [Reg: pulchrum] magis.
Si nos teneret hostis, ac odio patris,
Licet innocentes, dederet rabidus neci,
An hoc probares, frater? insons ne luat!
NAUPLIUS.
Mi nate, laudo: maior aetate hac sapis.
Si consulo iram, dulcis est omnis cruor:
Sed gloriam si consulo, hic aestus perit.
A filiis non repeto Dulichii scelus.
Contentus ille filii nostri nece,
Nil gravius ultra Nauplio incolumi parat.
Contentus et ego patris unius nece,
Natis Ulyssei nil gravius aliud paro
SINON.
Rex, in propinquo est unus ex illo pari.
TELEMACHUS.
LEnta Polypemon consilia vixdum expedit.
Haeret Macareus: quem mea incastum ex rate
Diu arbitratus, quaero toto littore [Reg: litore] .
SINON.
Inicere [Reg: Inicere] quasdam villula videtur moras.
NAUPLIUS.
Est pro Macareo qui veniat alius prior.
Pugnare rursus callido Eumelo haud lubet.
TELEMACHUS.
CUi hic relinquor? quis oculis sese obicit [Reg: obicit] ?
O generis auctor Iuppiter [Reg: Iuppiter] ! an umbra, an vir est?
Vivisne, Ulysse genitor? an verus venis?
ULYSSES.
Verus rebelli filio genitor venit.
Deserere iuga te quis Cephallenum sinit?
Sic tu paterna imperia post crimen colis?
Reversio violenta quid vult haec sibi?
Quod fratricida coepit, an regno imminens
Nunc parricida absolvet? an vixi satis?
Cur mutus es, Telemache? vae misero mihi!
Ad littus alnum conspicor forte alteram:
Fert animus explorare suspectum hospitem:
Occurrit ecce, non peregrinum caput,
Sed exul ille filius, subito redux,
Me nil iubente, nescio, prohibente me!
TELEMACHUS.
Vel duriora si pater nato ingerat,
Omnem dolorem gaudium absorbet recens.
Te, te reperto, quidlibet dicar libens.
Ah quae trementi fama mihi de te ingruit!
Vulnere (dii, absit omen!) exstinctum gravi,
Tristis ferebat rumor, at fallax io!
ULYSSES.
Rumore vano tune metiris fidem?
TELEMACHUS.
Cum patris agitur vita, nil vanum mihi est.
Mora nulla, redeo: patrium ut funus colam,
Idemque fortis vindicem, si fors sinat.
Amice genitor, dexteram an dulci osculo,
Veniamque inexorabilis proli negas?
ULYSSES.
Undique patente in littore caveto arbitros.
Eumelus hic sum, et ipse succedo mihi.
TELEMACHUS.
Iam sat remotos, quos times, ducit Sinon.
Nobilis Ulysse, morte dum ficta tuos
Tu sponte terres, lacrimas [Reg: lacrimas] vera imperat.
ULYSSES.
Cuius?
TELEMACHUS
Paternum gaudeo exstinctum rogum:
Materna sed te funera ad luctum vocant.
Heu Anticlea spiritum amisit parens!
Tuae hanc peremit nuntius [Reg: nuntius] vanus necis:
Periit in undis, se sequi natum rata.
ULYSSES.
Neptunium proh semper elementum nocens,
Mihi, meisque! peior at fraus est aquis!
Haec, haec Ulyssem conficit semper malis.
Sentisne iam, sentisne quid demens struas?
Caram Anticleam filius latro enecas:
Tuum latronem filium revocas domum.
TELEMACHUS.
Ah sancte genitor! flebiles voces preme!
Egone nefastus, egone formidabilis,
Abominandus in te ego tollam manus?
Parens verende, mille me mortes prius
Tradent nigranti Tartaro, quam te enecem.
Quo scelere meruit tam tui soboles amans,
Ut tale de se suspicareris malum?
ULYSSES.
O nate, mecum flende, sed melior patre!
Es innocens, Telemache: quid iniquus negem?
Magnam (fatebor namque) et insignem indolem [Note: (c) Odyss. l. 1 et 3.]
Tibi dederunt Numina: ingentem fidem,
Meique amorem semper hic aluit sinus:
Tibique amorem reddidi semper parem.
TELEMACHUS.
Unde igitur atrox lancinat pectus timor?
Fraternus aut cur maculat insontem cruor?
ULYSSES.
Diis, patrique haec tribue: tu culpa cacas.
Neritia sceptra cum capessivi redux,
Se consulenti dii mihi iussa horrida
Sic reddidere: filii caveas manum:
Carissimi nam dextera stratus cades. [Note: (d) Quod ei responsum fuerat, ut a filio caverer mortem. Hygin. [Abbr.: Hyginus] Fab. [Abbr.: Fabulae] 127. Idem narrat Dictys Cretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6 et 7, additque, idcirco suspectum telemachum in Cephallenios agros remotum.]
Causas timoris, nate, fatalis vides?
Haec ut ab utroque fata removerem impia,
Tibi perempti fratris affingo scelus.
Quod metus, amorque me iubent, iram voco:
Fratris latronem dico te, ne sis patris.
Hastam cruore tingo, ceu signum necis.
TELEMACHUS.
Tulisse patris hanc iram et exilium iuvat,
Si iudice ipso patre discessi immerens.
ULYSSES.
Amare suetus utilem fallaciam,
Memet fefelli, ceteros astu petens.
I nunc, Ulysses! fata certando impedi,
Procul remotae filium manda insulae,
Secede tutus, [Note: (e) Secessisse Ulyssem, seque abdidisse, discriminis Vitandi causa, affirmat Dictys Cretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6.] mortuos inter late.
O fata nostris nescia infringi artibus!
Haec ipsa mortis latebra me tradit neci.
Diffeminata haec fabula reducit manum,
Quam sic cavebam. Luctor incassum, o dii!
Promissus ille vocibus vestris, adest.
TELEMACHUS.
Si certa, genitor, nostra tibi mens est parum,
Si me vereri pergis, age, ferrum expedi:
In me deorum praeveni horrificas minas.
Peribo amoris victima, et morte auferam
Mihi futuram infamiam, exemplum et scelus
Orbi exsecrandum [Reg: exsecrandum] postero, patri metum.
OLYSSES:
Exulcerant praecordia hae voces. - - - - tace!
Aut mite siquod est tibi remedium super,
Deprome, miseri vulnus ut patris leves.
TELEMACHUS:
Superi! hucne posse deici [Reg: deici] tantum virum,
Ut filium aut formidet, aut sperans roget?
Parens verende, si mihi tribuis nihil,
Si vita amorque fragile sunt fu crum spei:
Diffide de me: natus est alter tibi.
Dabit ille praesens, quod mihi vires negant.
Iubesne adesse? littus hoc ipsum occupat.
ULYSSES.
Quis?
TELEMACHUS.
Cuius ego dicebar occisi reus.
ULYSSES.
Quis prole genitor vivit infelicior?
Unum repello filium; invadunt duo.
O futilem artem! Bella dum Troiam evocant,
Cunas recentes abdo, Telegono cavens:
Effingo nomen, nuncupo Polypemonem:
Alybanta patriam dico, patrem Eperitum:
Ne, ceu tibi, pericla Palamedes novus
Instruat et illi: filium in latebris ali,
Hastamque iubeo capere, quae stirpem approbet.
TELEMACHUS.
Haec omnia patris providi ingenium docent.
Notumque firmant nomen indicio novo.
ULYSSES.
Haec omnia patrem providum ludunt modo,
Vanumque nomen ridet iratus polus.
Quid iam? recipio filium, an fallo latens?
Decipere sive pergo, seu fateor patrem,
Non muto fata: quid meus differt dolus,
Seu nescius, seu gnarus hoc fodiat latus?
Ah nati! uter, uter vestrum in hoc corpus ruet?
Edicite! utri debeor opima hostia?
TELEMACHUS:
O magne Ulysses! lacrimae [Reg: lacrimae] vocem auferunt.
Valeant, agantque cuncta rectores dii:
At hoc deorum nulla vis, nullus dies
Efficiet unquam [Reg: umquam] , ut ille me sanguis lavet,
Unde meus iste profluens venas rigat.
ULYSSES.
Transadigere furens non mihi Ciconum cohors [Note: (f) Homer. Odyss. l. 9.]
Hoc pectus olim potuit? an nullus Phrygum
Aptam vibrabat cuspidem in Ulyssis necem?
Soboli reservor! sic pepercisti, o Tonans?
TELEMACHUS.
Quaecumque moveo, tantus haud cedit dolor.
Permitte, genitor, frater ut disertior,
Adductus a me, flebiles questus domet.
ULYSSES.
Siquid potestas patria in sobolem valet,
Gravissimis obnuntio [Reg: obnuntio] iussis vetans,
Ne vivere patrem Telegonus ex te sciat.
Prospicere vobis, et mihi, meus est labor.
TELEMACHUS.
Implebo iussa candidus.
ULYSSES.
Ulysses quoque
Candidus o utinam fraude vixisset procul!
Non tanta ferret, tanta prospiceret mala.
TELEMACHUS.
O Quamdiu exspectatus huc gressum refers!
TELEGONUS.
Regina quid?
MACAREUS.
Suspensa penelope novo
Haud leviter haesit nuntio [Reg: nuntio] : andem stylo
Tradenda vobis protinus verba exarat.
TELEMACHUS.
Non filiis Ulyssis accessus patet?
MACAREUS.
Regina nil inconscio Eumelo movet.
Excipiet ille, cum sciet, utrumque hospitem.
TELEMACHUS.
Hi codicilli, frater, exproment fatis
Scribentis animum. Te quoque salutat parens.
Penelope Telemacho, et Telegone, suavissimis liberis.
TELEGONUS.
Utinam noverca ne sit!... O dii! quid lego?
Audesne, frater, credere hoc tantum boni?
TELEMACHUS.
Censesne, Macareu, seriam cerae fidem?
Dilecta o soboles [Reg: suboles] , adventus gaudia differ:
Mox cernes laeta cum genitrice patrem.
TELEGONUS.
O me renatum denuo, o superis parem,
Si genitor umbris tristibus nondum occubat!
TELEMACHUS.
Nihilne Macareus? fare, cur lentus taces?
TELEGONUS.
Non ego macarei dicta iam posco anxius,
Cum laetus ipsam cerno Penelopes manum.
Differre te, regina, laetitiam sino;
Perpetior aequus omnia, incolumi patre.
TELEMACHUS.
Istasne duxit laeta Penelope notas?
Thalamone viduo casta laetari potest?
TELEGONUS.
Impressit istas laeta Penelope notas:
Ergo incruento vita genitori manet:
Nam casta viduo nulla laetatur toro [Reg: toro] .
Erigere, frater! gaudii pondus cape!
TELEMACHUS.
Dic, fide Macareu: nilne signorum edidit?
Qui vultus haec tradentis, aut vox quae fuit?
MACAREUS.
Micare in oculis visa laetitia et genis:
Circaea donec audiit mendacia.
TELEGONUS.
Num prodidisti? Sed age, quid porro addidit?
MACAREUS.
Contractiore fronte, Quos, inquit, dolos
Mihi meisque mulier insidians struit?
An vertere etiam filios illi datum est?
Disces parentem, Telegone, venias modo.
TELEGONUS.
Materna me iam gaudia afficiunt minus,
Dum restituto tota mens est in patre.
MACAREUS.
De patre demum nescio quid protulit,
Oracula esse prodita, nefanda, et piae
Tremenda stirpi.
TELEGONUS.
Fusane in nostram domum?
MACAREUS.
In natum Ulyssis alterum, hoc fulmen cadit.
TELEGONUS.
Parcite, faventes caelites! Macareu, tremo!
Fratremne, mene, tela designant poli?
MACAREUS.
Telemachus ipse conscius fata explicet.
TELEMACHUS.
Quid me referre crimen ambiguum iubes,
Fratris, meumve?
TELEGONUS.
Frater ah! edissere!
TELEMACHUS.
Telegone, nostrum alteruter in patrem impius
Inimica stringet arma, vitaque exuet.
TELEGONUS.
Heu me! quis horror concutit praecordia?
Quae vox deorum? quem petit tantum nefas?
Tuumne pectus sceleris est tanti capax,
Telemache? an istam dexteram huic credis parem?
TELEMACHUS.
Abominemur facinus indignum licet,
Decreta divum nn queunt flecti irrita.
TELEGONUS.
Habeo beatus, habeo, quo vitem scelus!
Excedo promptus patria: exilium sequor:
In ultimum orbis sponte me condo angulum,
Servire diris dextra ne fatis queat.
O expetita tot mihi votis domus!
O dulcis Ithaca, desero carum solum.
Valete regna! cara Penelope vale!
Tuque ipse Ulysses absque Telegono vale!
Praesente nato ne tua laboret salus,
Nolo intueri, nolo iam patrem alloqui.
Pandantur hodie vela: celerabo fugam,
Cariturus uno gaudio, aeternum miser.
TELEMACHUS.
Virtute tutus sat tua, crimen fugis?
TELEGONUS.
Non ulla virtus debiles munit satis,
Si nos tremendo crimini obiciunt [Reg: obiciunt] dei.
Cum crederetur traditus Ulysses Stygi,
Atrox remedia nulla capiebat malum.
Dum vivit ille, certus auxilio est locus.
Telemache, de te statue: me nihil hic tenet.
Te perdo, perdo patriae summas opes,
Omniaque vitae commoda, atque ipsum patrem.
Sed me paternus reicit in fluctus amor.
TELEMACHUS.
Admiror animum, frater: at praeceps vide
Nequ feraris: non tibi dico vale.
NAUPLIUS.
SIste, Polypemon! quae tibi Macareus redux
E villula responsa sollicitus tulit?
Non ego aliena penetro secreta impudens:
Mea curo tantum: nilne Penelope mihi?
TELEGONUS.
Tibi per Macareum, quod sciam, reddit nihil,
Ego ipse vero te nova prece ambio.
Si lintea paras, patere me comitem viae:
Sin immorari pergis Ithacorum solo,
Me scito gratum regio officio fore,
Quocumque me fortuna circumagens feret,
Commendo tantum Ulyssis herois caput.
NAUPLIUS.
Quae mira misces, hospes? agitasne hinc fugam,
Cum pridem anhelus alteram hanc patriam expetas?
Quam vero Ulyssi mortuo exoras opem?
TELEGONUS.
Ludibrium id rumoris est: lucem videt.
NAUPLIUS.
Quis hic Ulyssem ab inferis rursum excitat?
SINON.
Indicia vivum quae tibi eripiunt rogo?
TELEGONUS.
Indicia fida, certa, sed latitantia.
Umbras Ulysses fugit: at noxam gravem
Hostis minatur tacitus, et miserum premit.
NAUPLIUS.
Quis hostis ille? fraudibus, an armis potens?
TELEGONUS.
Huc ille ab oris exteris egit ratem.
NAUPLIUS.
Hostisne notus Nauplio, atque ipsi tibi est?
TELEGONUS.
Duo sunt, Ulyssis a quibus pendet salus,
Cladesve summa. Tu bonus Ulyssem tege:
Oppone fidus, siquid auxilii potes,
Ne rex verendus impia dextra cadat.
NAUPLIUS.
Quid, filii, reponere oranti decet?
BELIDES.
Mortuus Ulysses si iacet, merito iacet,
Si vivit ille, frater ut cecidit, cadat.
EURYMEDES.
Me deprecantis miseret, an iuveni probo,
Forti, eleganti, regio, hanc veniam neges?
SINON.
Semper benigniora placuere optimis.
Vir est Ulysses, aut fuit, clarus manu,
Et mente celsa clarior ....
BELIDES.
Scelerum artifex, [Note: (a) -- -- scelerumque inventor Ulysses. Virgil. 2 Aen. Hortator scelerum. --- Ovid. 13Met. Hortator scelerum, Aeolides. Virgil. 6 Aen. Sed haec Ulyssis hostes, Deiphobus, Aiax, Aeneas.]
Hortator ardens criminum.
SINON.
Si quid dolis,
Dedit labori plurimum, patriae memor.
Rex, qui tot hostes, tot maria demum exiit,
Eum perire ne velis asper domi.
NAUPLIUS.
Ut eloquenti me premis lingua potens!
SINON.
Pluraque subiciam.
NAUPLIUS.
Cetera in puppi audiam.
ULYSSES.
Responsa, rex, haud mollia referri iubet
Regina concitatior. Nullum hospitum,
Immersa lacrimis [Reg: lacrimis] , aut sibi sisti iubet,
Aut trahere nostro patitur in portu moras.
NAUPLIUS.
Hodie migramus, imperant reges domi.
Polypemonis sententiam ex ipso elice:
Euboea mecum an littora, Alybantem an suam,
An celsa adire tecta Penelopes velit,
Ut flectat illam, vota quae regum abnuit.
TELEGONUS.
Abigit volentem: iussa me nulla teneant.
Felix Ulysses insulam teneat diu:
Haec mihi gementi summa votorum est brevis.
ULYSSES.
Numquam [Reg: Numquam] hac Ulysses insula excedet dehinc,
Quieta in urna perpeti somno fruens.
NAUPLIUS.
Tu reliqua nobis effice in navi, Sinon.
ULYSSES.
Post obsequetur Nauplio: parum morae est,
Dum cum Macareo praebet hic aures mihi.
ULYSSES.
Quid garriebat civis hic Alybantius,
Polypemonis qui nomen haud verum gerit?
Viventem Ulyssem praedicat: quonam indice?
Praeter Macareum, te Sinon praeter, dolos
Quis pandere meos potuit inviso hospiti?
Uter fefellit proditor dominum loquax?
SINON.
Sic dii sereno lumine Sinonem beent,
Ut vita per me nemini patuit tua.
MACAREUS.
Regina missis literis auram spei
Afflavit animo iuvenis.
ULYSSES.
Incautam manum!
Vos protinus, quam texuit telam male,
Dissuite mecum. Literae ambiguos sonos,
Macareu, retractans in meam torque necem.
Cum praeparatum senties pectus satis,
Post hoc adesse mox iube iuvenem loco.
Ego Sinonque deinde supremum arietem
In advenam admovebimus, nequam auferat
Opinionem nomini adversam meo.
SINON.
Facundia Ithaci, quo cupit, cunctos rapit.
ULYSSES.
O quam severi incumbitis nobis dii!
Oracula urgent vestra: dum natum horreo,
Fortasse nati incurro fatalem in manum!
NAUPLIUS.
Ubi illa nunc promissa, quae largus crepas?
Ubi alius ille, qui meam sedet sitim?
Per otium spectare quid licuit mihi?
Oraculi an Telemachus implevit fidem?
Sensitne Ulysses dexteram carissimi? [Note: (a) Sinonis dicta, Act. 1 se. 6.]
Eicior [Reg: Eicior] hospes turpiter: versus retro,
Altum secabo rebus infectis mare.
SINON.
Nondum relucens Hesperus finit diem:
Repetita nondum dividis rostro aequora.
Oraculorum sentiet Ulysses fidem,
Cessante te: namque in suos casses ruet.
Interpretabar fata, Telemachum ratus:
Proles latebat altera: [Note: (b) Nec enim alium quisquam Ulyssis filium noverat, praeter Telemachum, ut aitDictys Cretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6.] sed illam quoque
Protraxit ipse Nauplius, natum vehens,
Oracla divum terminaturum hac die.
NAUPLIUS.
Spes vana, cuius nuspiam columen patet.
SINON.
Sat est, latere. Fallat ut Polypemonem,
Conduxit ipse me socium Ulysses sibi.
Videre solitus omnia, [Note: (c) Ab inimico Aiace Ulysses appellatur omnia videns, in Sophoclis AiaceMastigoph. [Abbr.: Mastigophoro] Act. 2 sc. 2.] hoc nondum videt,
Quod comparavit in suam cladem Sinon.
Securus edic navitis, transtra ut parent:
Iube refigi mobile tabernaculum:
Cetera videbis gesta me solo duce.
NAUPLIUS.
Tentorium, quod fallere inimicos queat,
Spolium relinquo facile: tu dicta effice.
NAUPLIUS.
Responsa repetens nostra, Polypemon venis?
Auctore do Sinone: qui lenis petit,
Tuis, o hospes, ut precibus indulgeam.
Tuus in Ulyssem flagrat effulgens amor.
Et quidquid optat, sperat aut credit probans.
Per me ille vivat, si potest: regnum senex
Obtineat usque, Parca dum sera avocet.
TELEGONUS.
Ah avocavit! sentio errorem nimis.
Inutilis, rex magne, pollicitatio
Herois animam nil in Elysio iuvat.
Indicia rebar certa, Penelopes manum:
Blandita spes est, voce me fallens levi.
NAUPLIUS.
Etiamne certum est, linquere Ithacenses agros?
TELEGONUS.
Imperia cogunt regia, et luctus iubet.
NAUPLIUS.
Patet carina nostra. Nunc nautae impero:
Velis paratis, hospitem ad cursum voco.
TELEGONUS.
Amore magnus regio, miserum foves.
TELEGONUS.
Eumele, iussum abire, quid rursum vocas?
ULYSSES.
Eademne tibi nunc summa votorum sedet?
Nondum precari desinis voto irrito,
Felix Ulysses insulam ut teneat diu?
TELEGONUS.
Dedocuit idem, qui mihi tabellas tulit.
MACAREUS.
Regina cernet laeta dilectum hospitem:
Sed maesta maesto ostendet, ut poterit, virum;
Flammae reliquias scilicet in urna brevi.
TELEGONUS.
Spectaculum ferale luminibus piis!
Pollicita tamen hoc, qua mea culpa fidem
Regina violat? insula cur me exigit,
Non ante viso cinere, quem lacrimis [Reg: lacrimis] rigem?
ULYSSES.
Meo ore Ulyssis vidua tibi causas refert.
Primum remittit nobile hoc gladii decus.
Restitute, Macare, regii generis notam:
Virtutis iste sit monitor, et gloriae.
Tum tibi reponi dona Penelope imperat.
Data afferatur hasta Telemacho Pyli,
Cinerisque pars, Ulyssis ex igne ultimo.
Macareu, reposta defer ex villae atrio.
MACAREUS.
Tollo pretiosa munera, et memini locum.
ULYSSES.
Sinon, propinquus patere tantillum morae:
Polypemonem tum testis, ut dixi, erudi.
SINON.
Pars nulla veritatis effugiet latens.
ULYSSES.
Sopi querelas: plura promissis feres.
Videre Ulyssem, qualis est, permitteris;
Quin possidebis, et tibi partem auferes.
TELEGONUS.
Triste monumentum! sed sacrum, sed amabile!
Ferocia cui tanta, cui animus fuit,
Tam nescius mitescere, ut tali reum
Pollueret orbem funere, in Ulyssem furens?
ULYSSES.
Incerta manus est, certa sed caedes nimis:
Quam vidit unus tum superveniens Sinon,
Cum iam latronem celeris auferret fuga.
TELEGONUS.
Hoc prode nomen, o Sinon! utinam scias!
Si nosse detur, testor ego proavum Iovem,
Non haec quiescet dextra, dum plectat nefas.
At nunc inultum destituo Ulyssem miser:
Ac dura dum regina conspectum negat,
Et alterum, quo torqueor, votum perit.
ULYSSES.
Quae vota memoras?
TELEGONUS.
Pendeo incertus mei.
ULYSSES.
Sortis, domusne te tuae incertum doles?
TELEGONUS.
Aculeum hunc eximere Penelope potest;
Revellet alius nemo.
ULYSSES:
Quid si ego te iuvo?
Arcana Ulyssis multa sunt mihi credita.
TELEGONUS.
Hodierna primum me tibi ostendit dies:
Abdita mihi ipsi, pandere ignoto queas?
ULYSSES.
Opinione notior, o hospes, mihi es.
Promitto plura: notior mihi quam tibi es.
Polypemonem te dicis, Alybantis genus.
Eperito te rege venerantur satum.
Polypemonem te fingis: Alybanti nihil
Debetur a te: nomen est Eperitus.
Movisse videor.
TELEGONUS.
Me mihi quando eripis.
ULYSSES.
Commentum Ulyssis pervetus novi satis.
Hanc fabulam in te transtulit Ulysses pater.
Quid extimescis? quid refugis? an te pudet.
Genitoris huius? crede mihi, te filio
Indignus ille non fuit, quamquam optimo.
TELEGONUS.
Utinam quidem unquam [Reg: umquam] me dii tantum evehant,
Ut dignum Ulyssis filium quisquam putet!
ULYSSES.
Propago Ulyssis certa, quid simulans negas?
Verone vis te nomine appellem? scio.
Telegone, salve. Video, non ultra abnuis.
Pergamus, hospes indigena nostrae insulae.
Pergamus, inquam: visne tibi narrem palam,
Quis ille, quo configeris, sit aculeus.
Velle hoc videris. Candidus faciam satis.
De matre dubitas: nam patris gnarus probe es.
Tu mente Circen atque Penelopen simul,
Complexus haeres, matreque bimater cares.
TELEGONUS.
Quis ista de me? quaeve me demum edidit?
ULYSSES:
Telegone, nostris ipsa regina auribus,
Notis fidelibusque, te modo prodidit.
Eadem eierare [Reg: eiurare] perfidam Circen iubet:
Suum esse partum te, deos testes vocat.
Iam te Macarei fida nutribat domus,
Cum nondum Ulysses cerneret Xanthi alveum,
Circaea nondum cogitaret littora.
TELEGONUS.
Circen quid igitur, fingeret ut ista, impulit?
ULYSSES.
Dicam, ex Ulysse saepe quae certa audii.
Triremis ut Dulichia Circaeo solo
Allapsa sero est, fervidam cepit deam
Inscius Ulysses. Sensit arcanas faces,
Turpique Circe cupida pugnavit dolo.
Fictum subornat nuntium [Reg: nuntium] , uxorem domi
Morbo solutam: vacuus ut pateat torus [Reg: torus] .
Hunc ipsa poscit: concitans arte omnia,
Novas Ulyssem ad nuptias pellax vocat. [Note: (d) --- laborantes in uno Penelopen, vitreamque Circen. Horat.carm. l. 1 Od. 17.]
TELEGONUS.
Quam vereor ilios melleae Circes scyphos!
ULYSSES.
Vitavit unus iste, nec amorem bibit.
Semper voluptas spreta Neritio duci, [Note: (e) Contemptum voluptatis in Ulysse laudat Plutarchus, in VitaHomeri]
Nec tunc amoris spiculo laesit sinum. [Note: (f) Ogygiam et Aeaeam insulas, et illum dearum amorem, nullamfidem mereri, iam olim observavit Philostratus in Heroicis, de Ulysse.]
Fletum gementis praeteriit ore aereo, [Note: (g) Et thalamum Aeaeae flentis fugisse puellae. Propert. l. 3 Elegia11.]
Nec ipsa fortem movit immortalitas: [Note: (h) Sapientissimus vir, Ithacam ut videret, immortalitatem scribiturrepudiasse. Cic. l. 2 de Legib. ut Ithacam ...... sapientissimus vir immortalitati anteponeret. Idem Cic. l. 1 deOratore. Laudavit id Aristoteles quoque, l 1 Oeconom secundum divisionem Sylv. Mauri c. 9. Obtuleratimmortalitatem Ulyssi Circe. Odyss. l. 5 et 7.]
Hoc munere prior nostra Penelope fuit.
Elata quamvis, sic tamen tenuit virum,
Ut repudiaret et dei iura, et deam. [Note: (i) Ulysses Circaeos amores contempsit. Gryllus Plutarchi, de RationeIrrational Animal. Idque ipse de se dicit Ulysses, Homeri Odyss. l. 9.]
TELEGONUS.
Qua fronte Circe spreta iacturam tulit?
ULYSSES.
Ut ferret aequiore, simulator vetus,
Blanditur Ithacus, et fovet plenam spei:
Donec secunda provocent navim flabra,
Sponsamque clandestina devitet fuga.
TELEGONUS.
Decepit ergo filium, illusa a patre,
ULYSSES.
Versare totam fabula hac una domum
Aggressa, dum te filium mendax rapit,
Parenti utrique regio quantum probri,
Discordiarum fomitem quantum obicit [Reg: obicit] ?
Hereditatis [Reg: Hereditatis] parte Telegonum exuit;
Ut nudus armis noxiis quaerat bona.
En illa Siren se tibi matrem canit,
Ut merset odiis pectora, et populos malis,
Sed tu, parentis more, Sirenem effuge.
Sero illa adornat non cohaerentem stropham.
Troiana te post bella, post annos decem,
Ad se receptum, spoliat aetate impudens.
TELEGONUS.
Aetate fractum concidit mendacium:
Troiana mihi si tempora haec aufert parens,
Qualis remaneo? vah! doli crassi piget.
ULYSSES.
Vera ergo mater, sola Penelope tori
Consors Ulyssi, invita tibi dicit vale:
Et fratre, teque, ne sibi visis quidem,
Privare sese cogitur tristis parens.
Hortatur illa, patris ut Ulyssis memor,
Sortis procellas semper experti asperae,
Quidquid iubebit casus, erectus feras.
TELEGONUS.
O dura virtus! pondera heu quanta imperas?
ULYSSES.
Quis plura Ulysse solus exhausit mala?
Virtute vicit, atque confilio omnia.
Minus arma, quam consilia, vel in armis queunt.
Sectare patris cetera; unum illud fuge,
Ne quidpiam unquam [Reg: umquam] lubricis moveas dolis.
Hoc fama Ulyssi pertinax unum obicit [Reg: obicit] ,
Quod miscuit bilinguis aliena et sua.
TELEGONUS.
Summe o Ulysse, quo, viris magnis ferax,
Diviniorem [Note: (k) Divinus ab Homero Ulysses Iliadis et Odysseae locis innumeris dicitur. ipse adeo Iuppiter [Reg: Iuppiter] eum hoc nomine appellat Odyss. l. I et 24.] neminem haec aetas tulit!
Tene violatum magnanima proles sciat,
Te tamen inulto spiritum ducat stupens?
ULYSSES.
Cupidinem tam nobilem sobolis piae
Forsan iuvabit testis exitii Sinon.
TELEGONUS.
Adeo propinquum: plura de patre is mihi.
TELEMACHUS.
PRohiberi arena hac hospites omnes ferunt,
An hospitem me censet Eumelus fugans,
An filium me iudicat Ulysses amans?
ULYSSES.
Quia filium te iudicat Ulysses amans,
Arcere parricidio diro cupit,
Teque ingemiscens hospitem Eumelus fugat.
TELEMACHUS.
Vale ergo, genitor, carior patriis plagis!
Diuque vive, filii absentis memor!
ULYSSES.
O miser uterque nate! miserior pater!
Iactatus alto gurgite, et terra, et freto,
Passusque, in hominem quot quot aerumnae cadunt,
Graviora nunc exantlo [Reg: exanclo] , totusque obruor.
TELEMACHUS.
Eunt volentes filii, aerumna ut vaces.
ULYSSES.
Sic in tenebris gloriam tumulo meam,
Et ante mortem mortuus, cesso videns
Pars orbis esse, quo careo, qui me caret.
Heu ille Ulysses, regna qui fama replet,
Metuens suorum, trepidus, in villae abditus
Arctos parietes, ultimos dies agit.
TELEMACHUS.
O magne genitor, ambo dum nati absumus,
Spirare fas est libere, et regno palam.
Sit vita nobis misera, ne paveas necem.
ULYSSES.
Absit ab Ulysse mortis ignavus timor.
Metuere letum me negant bella et salum.
Qui provocavit millies, mortem an timet?
Nefas, et unam filii timeo manum.
Exstingui [Reg: Exstingui] ab alio, munus est misero patri.
Si Nauplius, si quilibet telum exserat,
Fortiter Ulysses, fronteque serena cadet.
Sed filii mucrone .....
TELEMACHUS.
Si pelagus fugis,
Vitata crede, quae tibi fata imminent.
Oraculis conferre fas oracula.
Ne spreveris responsa Telegono data,
Paulo ante frater, quae mihi laeto attulit:
Tibi exstituram non nisi ex pelago necem.
ULYSSES.
Fatale semper pelagus! an Ulyssis caput
Immite pergis insequi, in terris quoque?
Neptune, solus Numinum ex omni choro
Infeste Ulyssi! quas tibi poenas dedi,
Sufficere tandem patere, Polyphemi immemor.
Noctes tot hiemis [Reg: hiemis] , tot dies culpam eluant,
Ne posteri ferociam damnent dei.
Ipsa Polyphemi vota satiavi omnia:
Puppe in aliena, solus, et sero, et male,
Patriam revisi, et casuum inveni chaos.
Desiste, Numen! sorte me laesus Cyclops
Meliore vincit: invideo Telamonio.
TELEMACHUS.
Ni maria tentes, ille non laedet Tridens.
ULYSSES.
Ut mare, ita natos fugere me cogit polus.
Vale exul, o Telemache! virtute ardua
Vel ultimis a posteris laudem pete. [Note: (l) Sic Telemachum hortatur Minerva Odyss. 1. Quod Nestor reperit l.3. Id ei cumulate praestitit Celsiss. Fenelonus in opere immortali De rebus gestis Telemachi: quodfloridissimo stylo latine conversum Amicus noster eruditissimus edidit Pl. R. D. Gregorius Trautweinius,ad Insulas Wengenses Ulmae Canonicus Reg.]
Sublime, forte, liberum ingenium tibi est:
Sed parce verbis, fastui parce, et vale.
Ambo valete filii, avulsi domo,
Tu, quem paternis brachiis stringo gemens;
Tuque heu, o absens! filium mihi quem palam
Vixdum tribuere nomine exserto [Reg: exserto] audeo.
TELEMACHUS.
Propinquat ipse.
ULYSSES.
Telemache nautas adi,
Levesque tonsas regio iussu expedi.
TELEGONUS.
SUprema spero munera Eumeli a manu.
ULYSSES.
Stimulo Macareum: pollicita iamiam feres.
TELEGONUS.
TU iam illud oro, exsequere [Reg: exsequere] , tam coeptum bene:
Tibi namque cognita omnia, oculato arbitro.
Quis interemptor perfidus? nomen tenes?
SINON.
Care Polypemon, teneo; nam quid iam abnuam,
Eumelus ipse quando me testem facit,
Confessus, occurrisse me sceleri novo?
His visus oculis est fuga in mea latro.
Telum relictum manibus his tenui tremens,
Stillante Ulyssis sanguine e plaga madens.
TELEGONUS.
Age ergo! prode nomen auctoris fieri!
SINON.
Luctum quid ipse quaeris atque auges tuum?
Quid proderit, si dixero: praesens adest?
Si dixero, vidisse te vivum scelus?
Si dixero, non fallere deorum fidem,
Et clari Ulyssis fata venisse ex mari?
TELEGONUS.
Quid aequori commune cum regis nece?
Marine periit?
SINON.
Non mari, verum ex mari.
Transfixus hasta, cui venenatam dedit [Note: (m) Nihil est venenatius usquam, quam in mari pastinaca, utpote cumradio eius arbores necari dixerimus. Plinius l. 32 c. 2. Dixerat id autem de Trygone seu Pastinaca, l. 9 c. 48,ubi ait: Arbores infixus radici necat. Arma ut telum perforat. Idem de arboribus narrat Aelianus, l, 2 deanimalibus, c. 36. Eiusdem l. 2 c. 50 praesentissimum id esse venenum testatur. Rursum l. 8 de animalibus,c. 26, radium illum appellat mortiferum. Idem testatur Nicander in Ther. [Abbr.: Theriaca] ]
Trygon marina cuspidem, subito iacet.
Tristi deorum dicta conveniunt rei.
Virus marinum, corpus in Ulyssis furit.
TELEGONUS.
Letalis osse Trygonis mucro riget?
Dii! hasta nostra est! quis aliam vidit parem?
Tuo an cruore, rex, meum telum rubet?
Hocne mihi donum redditur, patris cruor?
Quis fudit autem? per deos! latro quis est?
Vindicta stimulat, intimis venis calens.
SINON.
Pia, sed inanis ista vindictae sitis.
TELEGONUS.
O amice! dextra sufficit: decus et mori est,
Si patris umbrae gaudium mea mors emat.
SINON.
Est praepotens sicarius, cautus metu,
Timendus armis: nemo prior his in plagis.
TELEGONUS.
Visum mihi inquis: nemo eum maior praeit.
Quem suspicari me iubes? hicne est reus?
Nam tantum in unum congruunt isthaec virum.
SINON.
Hic innocenti Nauplio labem affricat,
Mendacii compertus, absentem arguens,
Aliumque nullum caedis auctorem afferens.
Domesticum si diceret sceleris reum,
Convincere et punire non erat obvium.
Dixit alienum: quem tamen iusti dii
Huc appulere, fraudis horrendae indicem.
TELEGONUS.
Aperta criminatio prodit reum.
SINON.
Ambitio nullum refugit in regno scelus.
Hunc, per cadaver regium, ascendit gradum
Eumelus ille, nemo quem non hic pavet.
Regina ceu captiva custode hoc gemit,
Optatque frustra vindicem infelix manum.
TELEGONUS.
Dabo, quod optas, fida Penelope, dabo!
Manes Ulyssis, spondeo magnam hostiam!
SINON.
Frenare, o hospes, impetum disce, et modum
Periculosis providus pone ausibus.
TELEGONUS.
Venit ecce, mente quem peto tota, venit!
SINON.
Audi monentem rursus, et sapiens cave.
ULYSSES.
PArata Macareus dona mihi sponte obvius
Dum tradit, opportunus imminuit viam.
Ulyssis hoc perenne memnosynon cape,
Partem verendi cineris. hanc serva memor. [Note: (n) Solita iam tum comburi cadavera, argumento est urna aurea,in qua Palamedis cineres ad Nauplium missi: ut dixi ad Actum I ex Pomponio Sabino, in 2 Aen. AddeHomerum, qui in Elpenoris funere arma etiam cum domino flammis tradit, Odyss. l. 12.]
TELEGONUS.
Non huius ante quam mei vivam immemor.
Cinis o amate! marmore ex Pario struam
Heroi Ulyssi templa: cui plena manu
Ture et dicato sanguine litabit nepos. [Note: (o) Fuit Lacedaemone Ulyssis aedes. Plutarchus, in CapitibusGraecis, quaest. 48.]
Litabo et ipse sanguine, ita testor deos.
ULYSSES.
Accedit hasta, pignus ac donum alterum.
Quam transtulisti in hospitem carum Pyli,
Hanc Ithaca reddit, dextra quam fortis vibret.
TELEGONUS.
Vibrabo gestans, tela iam pridem mea:
Vibrabo: Ulyssis hasta quoque mentem admonet.
ULYSSES.
Ab Ulysse primum venit: ab Ulysse ultimum
Ad te reversa, te sui memorem petit.
TELEGONUS.
Hic mucro regis stirpe me dignum probet.
SINON.
Multum an cruorem cuspidi haerentem vides?
TELEGONUS.
Dilecte sanguis, osculum nostrum hoc habe:
Obliterabit [Reg: Oblitterabit] rite te sanguis novus!
NAUPLIUS.
CAre Polypemon, prompta te navis vocat.
Age, deseramus nos repellentem insulam,
Scopulis dolosam: fallit hic ipsum solum. [Note: (p) Et nocens saxis Ithace dolosis. Troad. Senec, Choro 3.]
Utamur isto, qui datur solus, die.
TELEGONUS.
Obsequia navis accipio, et utar die.
Rex, an valere nobilem Eumelum haud iubes?
BELIDES.
Quid ferat honoris ille, iactatum aequore
Qui Nauplium proturbat hospitio ferox?
ULYSSES.
Regina me, regina vos quidvis iubet.
NAUPLIUS.
An et maritum perditum tribui mihi
Regina iussit, regiam famam opprimens?
TELEGONUS.
Calumniator, transferens atrox nefas!
Quam paene abibam, sceleris admissi inscius!
Sed tute, ne te nesciam, imprudens sacis.
ULYSSES.
Quod exprobras, o hospes, insonti nefas?
TELEGONUS.
Ut hospitis me nomine hoc abigat solum,
Effecit ille, qui trucidavit patrem.
Perempte Ulysse, respice Elysia e domo!
Telegonus audet sanguinem ulcisci tuum.
Non iam recondo nomine adscito genus:
Telegonus Ithaco genitus has poenas petit.
Rex, nunc Ulyssis disce latronem impium!
Illustre facinus testis illustris vide.
SINON.
Eumele, subitus hospitis crescit furor:
Nec dignitati consulis, perstans loco.
ULYSSES.
Nil innocens veretur, aut magnus timet.
TELEGONUS.
Fatetur innocentiam hic hastae cruor.
SINON.
Eumele, cernis cuspidem ut quatiat minax?
Cede, obsecro, ne casui detur locus.
ULYSSES.
Non mucro terret iste, sed voces deum.
Sub tecta me recipio: sectare o Sinon.
MACAREUS.
TEmerarie o Telegone! nam quae te rotat
Vertigo? cui minaris?
TELEGONUS.
Hunc ictum aspice!
MACAREUS.
Succurre, Naupli! Telegone! siste ah miser!
EURYMEDES.
POlypemonem quo cursus insanus rapit?
NAUPLIUS.
Nunc, filii, nunc iusta Palamedi meo
Persolvet aequa dextera Polypemonis.
EURYMEDES.
Eumelus opera num sua fratri obfuit?
NAUPLIUS.
Ipse, ipse Ulysses hoc sub Eumelo latet.
Io patratum facinus! en reducitur!
TELEGONUS.
TELEMACHUS.
SUbicite [Reg: SUbicite] sedem proximam e tentorio!
Quem specto casum heu? sicne subtraheris mihi?
Fratrem salutaturus accurro ultimum:
Hoc me manebat impium spectaculum? [Note: (q)Telemachum adfuisse morienti patri, docet Hyginus, fab. [Abbr.: Fabulae] 127.]
TELEGONUS.
Hostem parentis impium sterno pius.
Telemache, nescis: huius Eumeli manu
Cecidit Ulysses: vidit, ac docuit Sinon.
TELEMACHUS.
Error cruentus! huius est auctor Sinon?
TELEGONUS.
Suis hic oculis hausit Eumeli scelus.
TELEMACHUS.
Hastam mihi, hastam, frater! adsis tu patri.
TELEGONUS.
Cui ille adesse me iubet patri?
MACAREUS.
Tuo.
Moritur Ulysses!
NAUPLIUS.
Telegone, grates ago.
Meo fidelis filio, te orbum facis.
ULYSSES.
Est, est Ulysses hic tuus.
TELEGONUS.
O astra! o pater!
Imo o Ulysses! dicere haud ausim, pater!
Insons, amansque filius, qua se putat
Te vindicare cuspide, heu traicit furens! [Note: (r) ulysses a Telegono filio est interfectus. Hyginus ibidem. Narratet Dictys Cretens. [Abbr.: Cretensis] l. 6. Meminit et Eustathius, in Odyss. l. 10 et l. 11. Horatius quoque: Telegoni iuga parricidae. Carm. l. 2 Od. 29. Nemo nescit Ovidianum illud: Oedipodas facito, Telegonosque voces. Trist. l. I elegia I. Imo apud ipsum Aristotelem id exstat [Reg: exstat] in Poetica c. undec. secundum divisionem Sylv. Mauri: e quo loco constat, iam tum exstitisse [Reg: exstitisse] tragoediam, Ulyssem Vulneratum.]
NAUPLIUS.
Oraculorum laudo nunc demum exitum:
Filius Ulyssem pectit, et maris e sinu
Educta cuspis hoc peragit ingens opus.
TELEGONUS.
O impia manus! credula o, o stulta mens!
Miserande rex! en genua complexus tua,
Excuso nil, nil deprecor: queror et fleo.
Nam quid relictum est aliud? Ah veniam, pater!
Veniam scelesto tribue! sed poenam irroga!
En offero ensem, qui tuam praefert notam.
Vires supremas collige, et macta reum!
ULYSSES.
Accipio ferrum. Macarei servet fides.
Ne falsa pietas peccet errore altero.
TELEGONUS.
Quae vita, genitor, morte iam mihi acerbior?
ULYSSES.
Mi nate, surge! nulla te culpa inquinat.
Paterna venia delet hunc lapsum manus.
TELEGONUS.
Vivam parentis carnifex, orbis probrum?
Quae nemora sat me, quive celabunt specus?
NAUPLIUS.
Memento, soboles, hunc diem fratri sacrum.
BELIDES.
Alacri triumpho gaudio! inimicus luit,
Peritque Ulysses: frater exsulta obrute!
EURYMEDES.
Humana pectus tangit hoc miseratio:
Nec clari Ulyssis cernere exitium queo.
TELEMACHUS.
IUstas scelestus proditor poenas dedit.
Euboica transtra dum per ambages petit,
Fugam assecutus mucro sceleratum impulit.
Haec hasta, qua meruerat, interitum attulit.
TELEGONUS.
Hanc parricidae, frater, immerge in latus!
ULYSSES.
Ego ipse, nati, fata promovi dolis.
Virus marinum properat .... o soboles mea,
Valete. Valeat fida Penelope domi.
TELEMACHUS.
O summe regum, pignus hoc fidei ultimum,
Hoc osculum, atque has lacrimas [Reg: lacrimas] nati cape!
TELEGONUS.
Heu! osculo contingere verendam manum
Non sustinet, qui sanguinem fudit latro.
ULYSSES.
Telegone ....
TELEGONUS.
Sacram porrigis, genitor, manum!
Per osculum hoc te, patriam te per manum,
Ignosce precor ah! ....
MACAREUS.
Maximus Ulysses fuit!
NAUPLIUS.
Puppim repetimus, filii! visum est satis.
TELEMACHUS.
I nunc, dolose, quisquis es, tacito pede:
Sapientiae si iungitur et astus vafer,
Per mille damna damnum in extremum ruit.