BELLA per aethereos dicam civilia campos:
Ut stetit hinc MICHAEL, illinc DRACO miles in armis,
Cum caeli iuvenes, divinae robora gentis
Aeternum vellent sceptris avertere Regem.
VOS o Calliope, tantarum expromite rerum
(Si nostis) caussas. gentem quid in arma beatam
Impulerit: superum quid pacem excusserit Orbi:
Cognatasque acies et rupto faedere [Reg: foedere] fratres
In sua discordi quid viscera verterit ausu.
Anne animis etiam tantae caelestibus irae?
Cum Deus ingentes mundi procuderet orbeis [Reg: orbes] ,
Saeclorumque novus primum procederet ordo;
Extudit aligerum mirando numine turmas:
Quas nulli fas est numero subducere, nulli
Fas dare sub sensum, aut metiri luminis usu.
Omnes praestantes; divinae lucis ad unum
Participes omnes; et cives aetheris omnes.
Non simile his quicquam caeli Mens provida fecit.
Uno quippe deo leviores, caetera summi.
Senserat haec (quis enim non talia sentiat?) in se
Lucifer, ante alios Genius pulcerrimus [Reg: pulcherrimus] omnes,
Flos superum, facieque nimis spectabilis alta:
Tanto consorteis [Reg: consortes] inter praestantior omnes
Ibat in augusta divini Principis aula,
Quanto splendidior, quam sidera caetera, fulget
Hesperus; et quanto, quam Vesperus, aurea Phoebe.
Hinc turget, plenusque sui caput erigit amens;
Et spes in tantas effertur, ut omnia solus
Digerere imperio possit; quia posse videtur.
Nec mora: legatis de pluribus eligit unum,
Ardua qui poterat liquidoque fluentia cursu
Verba, vel abstruso vel aperto pingere flore;
Ac dare subtili vivacia dicta catenae,
Adstrictos quoties in nodum cogere sensus
Vellet, ut adfectus possessaque corda deorum
Irent sponte sua verbis quocunque [Reg: quocumque] vocasset.
Huic animi curas fidam deponit in aurem
Conatusque suos: monitisque audacibus implet,
I, magnis armare animis, mora segnis abesto:
Ito, ait, ito cito; soliumque capesse Iehovae,
Et recta cervice novos edissere motus.
Iste viam invadit: celerique fugacior aura
Provocat excussas Parthi post terga sagittas
Cursibus: inde volans per aperta palatia divum,
Vix leviter summum volucri pede libat Olympum:
Posse putes illum sicco mare radere passu,
Ire per intactas maturae messis aristas.
Ventum erat aetherei [Reg: aetherii] speratam Regis ad aulam,
Effusam spacii [Reg: spatii] longis amfractibus aulam,
Gentis et humanae, coeat si cuncta, capacem.
Sella erat in medio sublimibus alta columnis,
Auri luce micans flammasque imitante pyropo:
cuius ebur nitidum laquearia celsa tegebat:
Quam non ulla manus, non ipsi attingere tuto
Ausint caelicolae, quantumvis perpete cura
Vestibulum insomnes servent nocteisque [Reg: noctîsque] diesque.
Protinus ad visum sua fert vestigia Regem,
Consititque procul. neque enim propiora ferebat
Numina. purpurea redimitus veste sedebat
In solio Deus auratis lucente smaragdis.
Quem stricta facie plenis que ita vocibus audax
Adfatur: Fieri quae mandat Lucifer heros
Dux meus, attentis age iam nunc auribus hauri.
Tune, ait, imperio regere omnia solus? et una
Filius iste tuus, qui se tibi subiicit [Reg: subicit] ultro,
Ac genibus minor ad terram prosternist, et offert
Nescio quos toties animi servilis honores;
Et tamen aeterni proles aeterna Iehovae
Audit ab aetherea [Reg: aetheria] luteaque propagine mundi.
Huic ego sim supplex? ego? quo praestantior alter
Non agit in superis. mihi ius dabit ille, suum qui [(printer); sic: suumque]
Dat caput alterius sub ius et vincula legum?
Semideus reget iste polos, reget avia terrae?
Me pressum le viore manu fortuna tenebit?
Haud ita. tu solus non polles fortibus ausis.
Non ego sic cecidi, nec sic mea fata premuntur,
Ut nequeam relevare caput, colloque superbum
Excutere imperium. mihi si mea dextra favebit,
Audeo totius mihi ius promittere mundi.
Nec sum adeo ignarus; magno caeleste parari
Imperium. scio. sed nobis sunt fortia bello
Pectora, sunt animi, et rebus spectata iuventus:
Qui caput in cunctos damnatum exponere casus
Non dubitant: pridemque meo iurata duello
Sacramenta tenent; meque omni Marte laborant
Erigere in fasceis [Reg: fasces] , et sceptris tradere vestris.
Nec feror indignus, tantis ve laboribus impar:
Quo potuit Genium perducere caelica virtus,
Adscendi [Reg: ascendi] ; supraque nihil nisi regna reliqui.
Non privata cupit, caelesti quis quis in aula
Luciferum transire parat. hinc miles utrinque.
Hinc acies statura ducum est. an Lucifer, an tu
Victor eas. non tam valido trahis omnia motu,
Viribus vt nullis possint labefacta revelli.
Sit subitum, quodcunque paras. sceptrum exsue nostris
Invidio sum oculis; regnoque excede: vel armis
Cerne, utrum domito fortuna imponat Olympo.
Iamdudum sedet haec animo sententia, pleno
Successus urgere meos conamine: dudum
Livor edax tibi cuncta negat: geniosque subactos
Vix impune feres. solio detrudere regni
Te, mihi decretum est. partiri non potes Orbem;
Solus babere potes. nunquam [Reg: numquam] concordia multis
Imperium commune vices produxit in aequas.
Haud capiunt haec sceptra duos: vetat aemula virtus.
Invidiae semper regnum est: omnisque potestas
Impatiens socii. Quid multum? haec summa precandi:
Caelesteis [Reg: Caelestes] Aquilas in visaque regna relinquas
Arce procul, nostroque velis te credere iuri.
Sic genus aethereum [Reg: aetherium] spretis sibi consulat armis,
Inque vicem gens omnis amet. pax missa per orbem
Munera militiae volet exercere togatae:
Pacato quisque imperio, sine sanguinis haustu
Mitia legitimo sub iudice bella movebit.
Sin, quae iusta, rogo, porro abnuis ore superbo;
heic [Reg: hic] subito, heic [Reg: hic] pacem temerataque iura relinquam:
Teque sequar Fortuna. procul tunc faedera [Reg: foedera] . si nos
Credidimus fatis; utendum est iudice bello.
Disces tunc demum, quod non in daemone tantum
Sit nomen, sit fama ducis; sed vivida virtus,
Et bellis adsueta manus. meus aethera miles
Impleat; atque humiles saturentur sanguine terrae.
Laus, belli transire modum: mensuraque iuris
Vis erit: armorum rabies ferrique potestas
Confundet decus omne manu: scelerique nefando
Nomen erit virtus: ceptusque [Reg: coeptusque] exibit in annos
Hic furor aeternos: nec profit poscere finem.
Atque aliquis magno dans olim exempla timori,
Inquiet, Haud alios motus tunc fata parabant,
Cum superis bellum Geniis ciuile dedissent.
Iam scis, Luciferi quae sit sententia nostri.
Hoc Deus audito Genii sermone, novarum
Obstupuit subita confusus imagine rerum:
Quaque erat, obtutu tacito sedet: aestuat ingens
Imo in corde dolor: veratque hos vndique motus
Intentos volvens oculos. nec regia sedes,
Nec mouet hunc fidei deceptae iniuria tantum,
Quantum in Luciferi sermone feroce moratur.
Tum quassans caput et sceptrum sic ore profatur:
Hei stirpem invisam! hei votis contraria nostris
Vota operis nuper quod fecimus.! actus olympo,
Sceptrisque exsutus ius imperiumque Iehova
Daemonis accipiet genibus minor? At mea, credo,
Numina fracta iacent, et nomen inane Iehova est!
Dein oratorem intuitus sic excipit ultra:
Siccine ais? Dominum patriis expellere regnis
Decretum est famulo? vix sit mihi credere tantum!
O audax facinus! o caeci et lucis egenteis [Reg: egentes]
Luce sati! Quis vos vobis malus abstulit error?
Tam cito quae vestras cepit vecordia mentes?
Ut spreta ausitis pietate indicere vestro
Bella Creatori. regnum mihi turbine nullo
Lucifer excutiet: quantumuis [Reg: quantumvis] ubere quaerat
Proventu scelerum, subiecto uter imperet Orbi.
Promptius hoc caelum, quam lex aeterna iubebit,
Et mundi textura recens compage soluta
Corruet; et sceptrum prius hoc, quo cuncta guberno,
Non erist; et dextra haec seine robore cassa iacebit;
Quam tuus imperium mecum caeleste vel ullis
Participet saeclis herus impos et improbus heros.
I nunc, atque ipsi, mea quae sententia, narra.
Ibat: at haud illo, quo venerat ante, volatu.
Passibus incedit timidis, ubi fulmina linguae
Principis aeterni non aequa acceperat aure:
Sudant corda metu: stant alto pectore voces
Infixae. mensura metus erat ista; Iehovam
VElle putat quaecunque potest. Sic daemonis aulam
Spemque metumque inter dubius redit: ordine pandit
Omnia. sermo labans aliqua formidine pectus
Arguit implicitum. multa tamen arte furorem
Conceptum saevamque ducis deflectere mentem
Pacifero sermone parat. cura omnis in hoc est,
Tollat ut insanum belli ciuilis amorem.
O praestans, inquit, iuuenis; quantum ipse feroci
Virtute exsuperas et cunctos fortibus ausis
Caelicolas anteis, tanto me impensius aequum est
Consulere, atque omnes metuentem expendere casus.
Sunt tibi consortes (fateor) magnique paratus,
Sunt et opes, sunt et non parvo pondere vires,
Sunt alia ad bellum momenta insignia: certum
Consilium doctique doli nataeque sub armis
Insidiae. verum sine me haec haud mollia fatu
Sublato proferre metu: simul o animo hauri.
Armatam de siste manum conferre Iehovae:
Qui te cunque manent isto certamine casus,
Ut sint felices, metuo! maiore profecto
Quam credi poterit, discrimine sumimus arma:
Sed venient maiora metu. Fors dicta refutet,
Et metui sit nulla fides! Si, Lucifer, unquam [Reg: umquam]
Consilium gratum fuit aut prodesse meorum
Quod potuit; gratum sit et hoc, sit et vtile: Pacem
Cum superis cole, damnatis ciuilibus armis.
Cum Iove certanti semper gravis exitus instat.
At non Luciferi tantis violentia dictis
Flectitur: Exsuperat magis, aegrescitque medendo:
Datque animos furiis, totoque adstantis ab ore
Scintillae abscedunt: oculis micat acribus ignis.
Ut primum fari potuit, sic turbidis insit:
Cepto [Reg: Coepto] ut ego absistam? levis ut mea dicta retractem?
Me frustra terrere minis ignobilis audet
Caelicolum Rex iste, huius que ignava propages.
Quam tu nunc curam pro me geris, hanc age pro me
Deponas: et ne frustra nos omine tanto
Prosequere, in grati certamina Martis ituros.
Et nos tela manu ferrumque haud debile dextra
Spargimus: et nobis animosa audacia cordi est:
Quique fluat nostro, non deerit vulnere sanguis.
Tollite quamprimum Mavortia tollite signa:
Viribus utendum est, quas fecimus. arma tenenti
Omnia dat, qui pauca negat. pete nuntius aethram
Ac refer haud placitura isti mea dicta tyranno.
Iamque dies primos Maritis visura tumultus
Exoritur: tristis stabat super aethere Titan;
Venturamque loquens obiecta per omina cladem
Signa dabat mundas belli manifesta propinqui.
Iste, licet cladem caeli terraeque minentur,
Maior in arma ruit certa cum mente malorum:
Fortunaeque suae per summa pericula gaudet
Exercere vices: nec, dum desae viat ira,
Exspectat: medios properat tentare furores.
Turpe videbatur rapiendi tempora belli
In segneis [Reg: segnis] exire moras. stetit aggere fulti
Cespitis audaci vultu; meruitque timeri
Non metuens: atque hoc socias adit ore cohortes:
Venit summa dies: geritur res maxima, fratres.
Concurrent hodie Rex caeli et Lucifer armis.
Ingenteis [Reg: ingentes] praestate animos. praeclara manebunt
Praemia victorem. bellum nil fortiter ausum
Detegit imbelleis [Reg: imbelles] animos. huc ingeret omnes
Successus fortuna suos: nos iustius arma
Induimus: quando pro libertate tuenda
Detrahimus dominos nobis iuga serva daturos.
O miserum, quicunque [Reg: quicumque] sui ius perdidit! annos
Serviat aeternos, quem maximus ille timorum
Perterret Mortis timor. Armorum unica merces
Conatusque huius libertas aurea nobis.
Nunc socii nunc fite viri. sit prona ruendi
In ferrum in fatum mens. heroi ite capaces
Funeris et famae. timidorum est parcere vitae.
Aethereas [Reg: Aetherias] audax veniam metator in arces.
Nec Iouis imperium neque fas neque faedera [Reg: foedera] legum
Hoc audere vetant. hodie cadat alea fati
Alterutrum mersura caput. Sic dixit, et acres
Irarum movit stimulos, turbaeque calorem
Excitat in nimios belli civilis amores.
Protinus elatis omnes clamare lacertis;
Accipe devotas in cuncta pericula dextras.
Emicat ingenti subito clamore Miastor,
Cui triplici crinita iuba galea alta chimaeram
Sustinet, Aethnaeos [Reg: Aetnaeos] proflantem gutture flammas,
Fulmineum torquens ensem sic ore profatur:
Lucifer Angelici iamdudum maxime rector
Nominis, heic [Reg: hîc] veras si fas expromere voces:
Quod tam lenta tuas tenuit patientia vires,
Indignor. deeratne tibi fiducia nostri?
Dum movet haec vegetus spirantia pectora sanguis,
Dumque alacres ausis animi, dum robur in armis;
Indignum patiere deum fastumque Iehovae?
Usque adeo miserum est, bellis acquirere regnum?
En dextram, en caput hoc damnatu hostilibus armis
Obsequioque tuo! quaqua me iusseris, ibo.
Per caelum hoc iuro magnum, per quicquid in illo est,
Perque nouum regnum, et cui nunc imponeris Orbi,
Pectore si fratris gladium iuguloque Iebovae
Condere me iubeas; quin haec in viscera nostri
Corporis ipsius; si evolvere luminis orbeis [Reg: orbes]
Hos iubeas; prompta peragam tuus omnia dextra.
Dixerat. his cunctae simul adsensere cohortes.
It clamor caelo, pulsusque remurmurat aether.
Qualis, piniferi Boreas cum Thracius Ossae
Rupibus incubuit; et pollens fulmine mugit
Auster ab adverso: iamque hinc iamque acriter illinc
Eruere inter se valido conamine certant
Siluam Dodones: it turbo: it stridor: et altae
Mox feriunt terram concusso stipite frondes;
Moxque recellentes redeunt ad sidera quercus.
Lucifer ut ceptum [Reg: coeptum] tam prono milite bellum
Fata iuvare videt: ne quo languore moretur
Fortunae cursum, iubet ilicet aere recurvo
Stridenteis [Reg: Stridentes] inflare tubas, sonituque canoro
Protinus armatos ad signa ciere maniplos.
Paretur. rapuere flagrantis in omnia belli
Praecipitem cursum: seque exhortantur in arma
Certatim, et tumidos acuunt in corde furores.
Omne placet ducibus fato committere robur
Militis, et nullo fraudari sanguine Martem.
Pandite nunc Helicona, deae: memorate canenti,
Qui bello exciti proceres: quae quemque secutae
Complerint [Reg: compleverint] campos acies. quae funera ferro
Dux Michael, Stragesque Draco quas fecerit: et quem
Quisque manu victrici imo turbaverit Orco.
Has mecum ingenteis [Reg: ingentes] oras evolvite belli.
Ante aciem primam densa inter tela virorum
Magnifice ingreditur rufus Draco. qualis, Orion
Quum pedes incedit medii per maxima Nerei
Stagna, secans undas humero supereminet omnes
Maximus, et celsum caput inter nubila condit:
Terribilem cristis galeam flammasque vomentem
Desuper indutus, loricamque aere trilicem
Sanguineam, ingentem, squamaque horrente rigentem:
Qualis, in aerio nubes cum caerula campo
Solis inardescit radiis lateque refulget.
Hinc atque hinc auro furas inclusit operto:
Dextram stridenti magna vi nititur hasta;
Vix illam famuli Dolerusque Beresque ferebant
Vastis connixi scapularum viribus. ille
Ardenteis [Reg: Ardentes] oculorum orbes huc volvere et illuc
Dentibus infrendens: acresque in pectore vertens
Latranti stimulos, ductores agminis omnemque
Ex alto lustrare aciem, campique patentis
Ingenium faciemque loci, rerumque favorem
Et belli eventus viresque examinat hostis.
Eminus illum omnis castris effusa iuventus
Turbaque miratur superum, et prospectat euntem
Attonitis inhians animis. quem Lucifer heros
Stans ex adverso, magno sic excipit ore:
I decus i nostrum, regni spes una futuri!
Sentiat has vires belli rudis incola coeli,
Quidque Draco possit, hodie experiatur in armis.
Hunc iuxta Satanas, quo non versutior auceps
Temporis ac rerum; casus edoctus in omnes;
Et facere insidias, hostique innectere fraudem,
Et sibi dispositas aperire et fallere fraudes;
Secum armata trahit Mavortis habentia vultus
Agmina: et absenteis [Reg: absentes] avida spe praecipit hostes.
Post hunc Psycholetrus divum contemptor agebat
Mille viros: digni, qui sub meliore mererent
Imperio, et quibus hic bello non praevius iret.
Deinde furens animis aderat Brotoloegus, aperta
Terribilis cono galeae, cristisque coruscis
Horridus: aerias qualis diffundit in auras
Quercus amoena vagos sublimi vertice ramos.
Hunc legio densis late comitatur in armis.
Tum gemini fratres subeunt Scaetesque Phoneusque;
Ille bonus funda, hic longe fallente sagitta.
Hos Planus, et longis sequitur Philocertimus hastis.
Hos Machles animi praeceps, et Martius Haemon.
Quos nimbus peditum iuxta comitatur eunteis [Reg: euntes] .
Ibat et Eurostes caput insuperabile bello,
Cum quo magnanimus haud ausit cernere Mavors.
Hunc super advenit calida de sede Machetes,
Qua nimio subiecta die Sol regna tuetur,
Deside Natura qua torpet Mundus; et annum
Nescit segne solum; neque recreat aeris unquam [Reg: umquam]
Temperie gremium, putri sed pulvere messes
Enecat exsuccas. hinc ducens agmen Olympo
Bellipotens Genium et florentes aere catervas.
Scuta sonant, pulsuque pedum tremit excitus aether.
Quin et Maenalia venit Celeus ab Arcto,
Phelus ab occasu, stabulis Omestus Eois,
Omnes ad bellum facti: populosque Draconi
Sexcentos rapiunt, momentum insigne daturos.
Ibat et Alletae proles, saevissima bello
Cibalus; arma fremans et solis efferus armis:
Horrida praecipue cui gens, quae tesqua [Reg: tesca] fatigans
Venatu invigilat: cunctisque adsueta vigorem
Non mutat, viresque animi non deterit: ipsa
Durum a stirpe genus. semperque parata recentes
Convectare domum praedas, et vivere rapto.
Ultimus ille hominum. Satanaeque interpres Eristus;
Consiliis habitus non plane futilis autor,
Seditione potens; cui semper copia fandi
Larga, patrum quoties implenda est curia verbis:
Dum magnae volitant tuto sine vindice voces,
Murorumque agger seclusum distinet hostem:
Frigida sed nimium bello cui dextera, si quem
Forte virum gladius iusti dissuasor in armis.
Viderat adversis, animoque instare feroci:
Mille trahit secum Genios horrentibus hastis.
Sanguineae rutilant cristae, micat aereus umbo.
Mox tuba terrifico sonitu procul unca secundum
Increpuit: iussitque suam dux quisque cohortem
Matur are moras, atque otia solvere belli;
Et faciem pugnae vultusque inferre minaces.
Nec minus ipse Draco validam connixus in hastam
Stabat acerba fremens, ductoresque agminis ultro
Vocibus adfatur moturis praelia, et omnium
Exacuit menteis [Reg: mentes] , scelerumque inducit amorem.
Arma fremunt omnes; omnes simul arma requirunt:
Saevit amor ferri concorsque insania pugnae.
Sic nuper vidi plenos resonare caminos,
Flammamque ardenti silices fornace solutos
Concipere ignitam liquidarum adspergine [Reg: aspergo] aquarum.
Dein Draco Lucifero: Tu spes age praecipe certas:
Haec te hodie faciet mundi victoria regem.
Tu modo, dum adversae pavitant sine robore partes,
Tolle moras. nocuit multum differre paratis.
Haec fatus, totis agmen procurrere castris
Imperat, et latis aciem diffundere campis.
Planicies [Reg: Planities] ibi forte fuit tellure patenti
In longum porrecta modum; vix lumine quisquam
Metiri poterat spaciosas [Reg: spatiosas] aequoris oras.
Haec placuit belli sedes. heic [Reg: hic] ordine cunctas
Explicuit turmas, numerosque signa cohortum:
Spectandasque ducum vires et militis usum
Amplius ostentans castris indulsit apertis.
Ecce ruit longo Mocus super aequora, et una
Thescelus; atque ambo quammox admittier orant.
Rem magnam, pretiumque morae fore. primitus Haemon
Accepit fessos: ac Mocum dicere iussit.
Qui sic: o Martis suboles Draco, mentibus aequis
Accipe, quae ferimus: neve haec spectentur ab aevo.
Quo sumus impubes. naturam vidimus ipsi
Insidiasque loci. certe in nos commodat omne.
Obsequium fortuna suum; si discimus uti.
Cernitis, ignota ferimur regione locorum,
Et nobis dudum vetitis consistimus arvis:
Ni prompti, fortuna viam qua monstrat, eamus;
Hostis ab insidiis nostros tentabit, et astu
Explorabit opes, et quanti simus in armis.
Comprensum dextra iuuenem Draco clarius omne~
Rem mandat narrare suis. hic pergit: Id ipsum est,
Quod loquor: Exquisita doli modo furta propinquo
Vidimus abscessu, tacitae miracula pugnae
Quae poterunt praebere tuis. iuga saxea rupes
Attollunt geminae: tellus hinc ardua celsos
Continuat colles, et longo prodiga tractu
Excurrit, quacunque sinit promittere visum
Lux oculi: mediisque sedent conuallibus arua.
Hic curvi amfractus subsunt tacitique receptus:
heic [Reg: hic] locus invicto patiens munimine cingi,
Natus ad insidias, fraudique accommodus uni
Armorumque dolis. hunc desis frondibus atrum
Urget utrumque latus: praeruptaque utrinque crepido,
Ceu speculae, insolito consurgit in aera dorso:
Eminus unde hostis liceat deprendere motus,
Atque hos aut signo vel aperto prodere cornu.
Huc tenui primum pede semita ducit eunteis [Reg: euntes] ,
Angustaeque latent fauces aditusque maligni.
Intro si ventum est, iam se non cogi in arctum
Mons latus. effusis campo datur ire patenti.
Dixerat hae Mocus. quos contra sic Draco rufus:
Quae vobis quae digna rear pro talibus ausis
Praemia posse dari? fidissima pectora. Moce,
Vidisti, quo nuper equo, quibus acer in armis
Incessi? illam ipsam galeam cristasque comanteis [Reg: comantes]
Munera concedam tibi. et haec tua praemia, Moce.
Thescele care puer, qui supra puberis aevi
Iam metas exire paras festinus et audax
Laudis et ingenii, nondum patientibus annis;
Vixque viris implenda facis; quo munere tandem
Te cumulem? Tripodas geminos; bina aspera signis
Pocula; loricam, decus et tutamen in armis,
Hamis confertam tortis, auroque bilicem:
Insuper aeratum multoque labore Cyclopum
Sudatum thoraca dabo. lectissima certe
Munera. Sic fatur. breviter cui Thescelus: O dux,
Per caput hoc iuro, per quod mihi carius hoc est,
Nulla tuis sine me quaeratur gloria rebus;
Seu pacem seu bella geris. te pectore toto
Accipiam, et casus lateri (modo dignus) in omnes
Ibo comes: neque me quisquam tam fortibus ausis
Dissimilem arguerit: fatum quodcunque sequatur.
Finierat iuvenis. Cum sic Draco: Maxime victor
Huc ades, o Satana: Faecundum [Reg: Fecundum] concute pectus,
Atque novam fraudem fraudi super adde repertae.
Nunc opus est furtis. devexo in tramite campi
Ocius in ventas delecto milite fauces
Obside. hinc hosteis [Reg: hostes] inopino in vadere furto,
Hic potes auxilium nostris effundere certum,
Si sit opus, turmis. melius tu caetera nosti.
Extemplo secreta Satan parat ausa: maniplum
Colligit, et pressis iubet ora quiescere linguis:
Neu tuba praemoneat quenquam [Reg: quemquam] : neu diuidat horas
Buccina: neu strepitus turbatas territet auras.
Paretur u(posigmh\n [(printer); sic: Paretur] tacito speratas Marte locorum
Arripit insidias, neque pulvere proditus nullo
Confraga deserti dumeta obsidit opaci.
NUNTIUS interea per regia tecta Iehovae
Praeproperam superante moram pede fertur: et omnem
Occupat insuetis late clamoribus aulam:
Instructos armis patria de sede dracones
Agmine non uno totisque adscendere [Reg: ascendere] coelis:
Praeterea divisse [Reg: divisisse] operas: Satanamque dolosis
Instare insidiis, sed aperto Marte draconem.
Heu nihil occultis fas quenquam [Reg: quemquam] fidere rebus!
Clam Satanas sua furta putat; scit totus Olympus.
Tum pater omnipotens, qui res hominumque deumque
Aeternis regit imperiis, super ardua tecti
Concilium cogit: caelos unde eminus omnes
Castraque Luciferi spectet turmasque Draconis,
Insidiasque loci. considunt. incipit ipse:
(Quo dicente, silet superum domus ampla, cauisque
Terra micans venis intra sua viscera motus
Excitat; et subito rursum tremefacta quiescit
Voce noua: ponunt venti: premit aequora pontus.)
Caelicolae magni, quo res discrimine agatur,
Cernitis: aethereis [Reg: aetheriis] rabies affunditur oris:
Gens vires exosa meas, me ponere regni
Decrevit sceptris. ardet iam milite caelum.
Maturate moram: contra ite: recidite ferro
Improba membra poli: ne pars sincera trahatur.
Hunc mihi tu proprium Michael sate luce laborem,
Hanc da operam: desponsa tuae est haec gloria dextrae;
Gloria quae nullo tenebris damnabitur aeuo.
Posteritas tibi sera canet paeana: mereri
Te volet obsequio sibi, propter id, Orbis et aether.
I modo, damnatis offer te irrise periclis:
Luciferas i frange acies: i sterne Draconem:
Ne noster violetur honos infractaque cedat
Famae loco. neu caelesteis [Reg: caelestes] obsidere fines
Sperent Sattanici, aut alii transcribere regi
Soli sceptra tuo, Michael, devota labori.
Hic sinis fandi. solio tunc se erigit aureo
Iova pater: medium comites ad limina ducunt.
Mox princeps Michael magnus parat arma: coruscam
Induitur galeam, clypeique insigne decorum:
Iamque adeo rutilum thoracae indutus, aenis
Horrescit squamis, surasque includitur auro:
Acer et excussis iam fulminat ense lacertis;
Ensis his ardebat stellatus iaspide fulva.
Sic lucens armis, gradibus sic aureus altis
Descendens subitum spe certa praecipit hostem.
Non aliter vidi, (liceat componere magnis
Parua mihi) cum purpurei patefacta diei
Verna nitet species, Francis in saltibus anguem,
Qui vestem spoliumque cutis tunicamque senectae
Exsuit in spinis; nitidusque per auia vernat
Tesqua [Reg: tesca] ; per et frutices et florida prata renato
Corpore luxuriat; rapidoque volumine longos
Dat tortus, girosque [Reg: gyrosque] rotat, saltumque minatur
Arduus ad Solem; et linguis micat usque trisulcis.
Tum prius ad solium versus sic ora resoluit:
Iova fave ceptis [Reg: coeptis] : non his te prosequor armis;
Nec populum tibi sorte datum, nec sceptra deorum.
En adsum Michael caelo terraque marique
Miles ubique tuus; quamuis sim pacis amator.
Ille erit ille nocens, qui te sibi fecerit hostem.
Stat, caput hoc cunctis devotum exponere paenis [Reg: poenis] .
Me me acies feriant Satanae, me saeva Draconis
Tela petant. diris ruat huc Philocertymus hastis,
Huc ruat Eurostes. cunctis ego pervius armis
Excipiam medius totius vulnera belli.
Hic redimat sanguis, redimi hoc qui sanguine gaudent.
Nec patiar, quoquam fuerit discrimine notum,
Dux an miles eam. media de plaebe [Reg: plebe] quod esset
Militis, ipse feram: neque metam vile pudebit
Ferre ministerium. quoniam tua magna voluntas
Fert ita, magne Deus. Nec coram plura locutus
Corripuit sese, et pulcra [Reg: pulchra] citus extulit aula.
Non minus interea sociis Gabrielus in armis
Quem neque fas telo cuiquam violare nec ense,
Martem acuit, iustamque animos hortatur ad iram:
Militiaeque rudes Genios insuetaque castris
Agmina in arma vocat subito, turbaque sub ipsa
Telum immane manu valida nodisque gravatum
Bellator quatit insignis. Iuxtaque tumultu
Imminet armorum Raphael medicamine pollens
Artifici, et Genium vitas edoctus ad unguem,
Fatorumque moras succo proferre salubri;
Serpentumque greges [(transcriber); sic: gregres] diro exarmare veneno,
Voce iras mulcere, et morsus arte, gravemque
Spiranteis [Reg: Spirantes] saniem tactu sopire chelydros.
Pone Uriel volitat, longumque per aether a claris
Exsuper at telis et luce coruscat aena,
Agmen agens Genium; magnique ipse agminis instar.
Una ingens venit Hierameel, clementior heros:
Multa super fastu queritans super agmine multae
Luciferi. sociam qui mallet iungere pacem,
Quam sibi cognato generi dare praelia ferro.
Ibat et Agastus bello, pulcerque [Reg: pulcherque] Melictes:
Ille bonus tractare fides; hic carmina nervo
Alternis sociare modis et voce canora:
Aetatis mentisque pares: ambobus et idem
Ardor virtutis; geminusque utrique cupido
Laudis, et ad pugnam Martemque ferocia concors.
It pubes divina simul: clypeataque [Reg: clipeataque] campis
Agmina densantur. armis fremit horridus aether.
Tum Michael sese multis cum millibus [Reg: milibus] heros
Incessu medium tulit. utque indixerat alta
Maiestate manus tranquilla silentia turbae;
Sic, ensem attrectans, veneranda voce profatur:
O scelerum ultores, melioraque signa sequuti [Reg: secuti] :
O vere divina manus, fortissima pubes:
Flos Genium virtusque poli: quos iustus in hostem
Fere dolor, et merita succendit Lucifer ira;
Ad magnum virtutis opus componite mentes.
Vadimus ad belli rabiem summosque labores:
Durum iter. abiecta vitae dulcedine pergant
Indomita cervice mori, mea castra sequuti [Reg: secuti] .
Idque edico prius. neque enim mihi fallere quenquam [Reg: quemquam]
Est animus, tectoque metu supponere fatis.
Illi abeant mecum, quos ipsa pericula ducunt:
Qui, me teste, pati durissima quaeque, decorum
Divinumque putant. ego semper praevius ibo:
Primus et obiiciam [Reg: obiciam] venienti pectora ferro.
Me petat ense Draco: diris mihi perfidus hastis
Occurrat Stomphax. vos vestra pericula fato
Praetentate meo. vis, bellum, vulnera, letum
Dulcia virtuti. Sed ne diffidite nostris
Viribus, aut aliquem frustra sperate timorem.
Caussa pia, et magno se iudice nostra tuetur.
Ite modo, et plenis pugnam deposcite votis.
Hoc Draco dat bellum: nostra est victoria belli.
Militiae licet iste rudes nos dicat, et armis
Indociles. caelum iuro; Prius omnia mistis
Sidera sideribus concurrent: totaque discors
Machina concussi turbabit faedera [Reg: foedera] mundi:
Quam mendax frustretur eas victoria parteis [Reg: partes] ,
Pro quibus omnipotens princeps stat in agmine miles.
Dixerat. exclamant, En nos rape in omnia tecum:
En dextras (dextrasque levant) animasque sub armis
Proiicimus [Reg: proicimus] vileis [Reg: viles] , iuguloque lacessimus hostem:
I Michael: sequimur: nihil ultra fata moramur.
Ilicet adsensu conspirant cornua rauco:
Armorumque fragor clangorque per aethera mugit.
Solvuntur statione Duces: Raphaelque Urielque
Hierameelque ruunt. reliquae simul impete crebro
Agglomerant acies. miscetur pulvere caelum.
Vertitur in medio circumdatus agmine, vasti
Suspectus Michael, et toto vertice supra
Eminus apparet, claraque in luce refulget
Os humerosque deo similis. namque ipse Iehova
Huic frontis decus augustum lumenque iuventae
Purpureum et laetos oculis adflarat [Reg: afflarat] honores.
Cum paullum a prima digressi sede fuissent;
Quin prius heic [Reg: hic] cursum subito deflectimus, inquit,
Quaestum Satanae fraudes in valle propinqua,
Obruimusque viros, artemque eludimus arte?
Iussi prorumpunt: atque ocius alite lapsu
Transmittunt campos, pronique ad Daemonis antrum
Qua iuga, qua valles, et qua via nulla, feruntur.
Iamque humiles iamque clatos sublime videres
Per rapidamque viam ferri et volitare sub aethram.
Qualis, cum Pindi summo de vertice saxum
Avulsum ruit in praeceps, quod turbidus Auster
Rescidit, aut fracta exedit radice vetustas;
Fertur in abruptum, et longo sursum atque deorsum
Limitis exsultat sulco, celerique rotatu
Vix oculos patitur ad se pertingere nostros.
At vigil, excubiis cui tunc obsidere colleis [Reg: colles]
Amfractusque datum, vicino ubi serius agro
Prospicit obscuram glomerari pulvere nubem;
Acriter e celso proclamat vertice saxi;
Quis globus, o Satana, tenebris ibi volvitur atris?
Ite citi socii, rapite arma, scandite rupem;
Hostis adest, certe hostis adest: toto agmine proni
Vallis ad insidias et iam loco nota feruntur:
Mille trahunt populos: vixque (autumo> longius absunt
Quam quater excussus metatur arundine nervus.
O scelus! his nostros quis tam cito prodidit actus.?
Ingens cor Satanae rupit pavor ocius: omnes
Deficiunt artes: dolor iraque mista pudori
Turbatum in diversa trahunt: arma arripit amens,
Praecipitansque moras summae fastigia rupis
Adscensu [Reg: Ascensu] prior exsuperat. cumque agmen ad ipsas
Radices iam montis agi strictoque latebras
Conspicit ense peti; Quanam spe praelier? inquit.
Vincimur heu numero. fatumne draconis ad aureis
Nuntius hoc referet? iampridem cuncta salutis
Interclusa via est. tutone exibimus antro,
Collatisque palam signis pugnabimus host?
Deficiunt vires. veniamne petemus inermes?
Hoc pudor hoc prohibeto nefas. fiducia campi
Saxorumque morae cursu Michaelis in ipso
Praecipiteis [Reg: Praecipites] frangent motus. hoc limite bellum
Haereat: heic [Reg: hic] lentis terat otia miles in arvis:
Dum iuvet hunc aliqua melior fortuna laborem:
Aut Draco (quod potius reor) huc felicibus armis
Adferat auxilium. citius praesaga mali mens
Huic dabit augurium, monitumque per omnia ducet.
Interea natura loci, properatus et agger
Securas intra dabit haec tentoria curas.
Talia vociferans, parvo discrimine leti
Itque huc itaue illuc; nec sat rationis eundi est.
Iam fragor armorum clarescit, et ingruit horror
Militis. hi primas trepidi formidine fauces
Aggere confirmant, tutoque pericula vallo
Defendunt inopina suis. Dux scandere montem
Cum sociis ardet; Michael si forte supines
Tentaret scopulos: prospectumque arripit omnem,
Auxilio si forte Draco si forte veniret.
Caetera pars intus subitum partita periclum
Discurrit, variatque vices; quod cuique tuendum est.
Hae Michael ubi claustra venit, rotat acriter ensem,
Fortunamque loci, tutelamque aggeris, omneisque [Reg: omnîsque]
Explorans aditus volat huc volat ocius illuc;
Qua tentet ratione vias, et qui modus hostem
Excutiat vallo clausum, atque effundat in agros.
Tum caput attollens Satanam sic increpat; Ecce,
Quem votis optastis, adest! en arma virosque!
Ito foras lumbrice, foras: nunc tempus agi rem.
Ecquis erit, tecum qui iam moriturus in hostem?
Fortia quando vides gladio tua dicta reposci.
Me frustra oblatras tuta de rupe, nec ullo.
Spectatus ferro. dextra, non ore protervo
Bella cie, pro te siquid praesentius audes.
Dixit: et extemplo ductores cogit, et illos
Consulere ad rerum summam iubet. Optima bello
Pectora, ait; magnis video statura periclis
Et longas tractura moras haec robora valli.
heic [Reg: hic] duo consistant quarta legione Melictes
Omestusque, animis spectati et rebus uterque.
Obsidione aditum firment, custode coronent
Undique Sattanici divortia nota receptus:
Ne quisquam sese eripiat. nos porro Draconem
Quaerimus. Haec dicens, totis discurrere castris
Imperat, infestoque hostem deposcere vultu.
At Draco fortunae sociorum ignarus, opacam
Ut procul adspexit campo consurgere nubem;
Ardenteisque [Reg: Ardentîsque] acies Phoebi radiantis ob ictu
Spargere fulgorem diverso lumine; clamat,
Arma viri rapite arma viri; ruit agmine pleno
Huc Michael: campos aufert pedes obvius omnes.
Iamque intra teli iactum divisus ab hoste,
State viri, Michaelus ait: hei ordine bello
Ibitur: heic [Reg: hic] stabit civilibus exitus armis.
Instaurate acies et signa minantia pugnam:
Ne qua mora ignavos tardet, si iussero pronum
Hostis in occursum sparsas extendere parteis [Reg: partes] .
Iamque acies campo directae utrinque patenti
Stant avidae ad flictus; exspectanturque sub ictu
Terga virum: vix tanta morae dispendia parvae
Mente ferunt aequa. pugnae tam dira cupido,
Tam saevae increscunt animis discordibus irae!
In medium cessere duces Michaelque Dracoque:
Cui Michael: Qua quaeso tui spe talia tentas?
Ut praeter morem, contra iura omnia, contra
Fata Dei, bellum perverso numine poscas.
Tantane te propriae tenuit fiducia dextrae?
Sane grande nefas civilia bella fatemur.
Atque utinam nosses! neque tam furialia mentem
Vota tuam traherent. mallemus parcere ferro,
Grataque concordi traducere faedera [Reg: foedera] nexu;
Quam tua crudeli vexare pericula bello:
Sed quo fata trahunt, virtus animosa sequatur:
Crimen erit vobis, et me fecisse nocentem:
Non nostra, sed sponte Dei nos sumpsimus arma;
Queis [Reg: Quibus] tu sacrilego iam pendens sanguine paenas [Reg: poenas]
Experiere adeo. Non esse ad bella fugaces
Qui pacem potuere pati. Cui sic Draco contra:
Egregium vero ductorem, garrule, praestas
Agminis egregii! virus si futile linguae
Sterneret adverso congressas Marte cohortes,
Iampridem Draco despretis occumberet armis.
Scilicet, ut cernis, quantus sim milite forti,
Te piget incepti, cuperesque recedere bello:
Hinc adeo blandis me delenire [(printer); sic: delinire] querellis
Tentas more tuo. sed non, nisi sanguinis haustu
Occupet imperium rufus Draco: sanguine regnet.
Gratius est, quoties magno sibi constat, honestum.
Huc igitur periture veni, neque differ in horas:
Hoc dabitur campo belli tibi finis et aevi.
Sic ait: et magnis contorquens viribus hastam
Adflixit caelo: tremefactus inhorruit aether.
Sic Draco. Sic Michael; Non haec me fervida terrent
Dicta, ferox, aut vana tuae convicia linguae:
Ingenio facis aequa tuo, cui plurima caedes
Semper, et indomiti ventosa superbia fraeni,
Iraeque insidiaeque et prava calumniae cordi est.
In facies te verte omnes, et contrahe quicquid
Sive animis sive arte vales seu robore belli:
Non tamen aethereis [Reg: aetheriis] errare licentius oris
Te sinet hic ensis, neque vindex ira Iehovae
Sic eat. hac ego te dextra sub tartara mittam,
Teque tuamque manum. tumidos deponite flatus.
Plura locuturum Draco rursum excepit; An armis
Venisti, an lingua mecum certare magistra?
Nequidquam [Reg: Nequiquam] meos; dum spe caussaris [Reg: causaris] inani
Garrulitate meos; dum spe caussaris [Reg: causaris] inani
Nescio quem Iovam; qui se non vendicat ipsum
Despectu fatoque, meis quod molior armis.
Dextra mihi Deus et stridens haec lancea, quacum
Experiar, sitne in caelo, quod Marte domari
Non queat et nota rufi virtute Draconis.
Nulla salus paci; bellum te poscimus omnes.
Dixit: et ingenti sese clamore cohorti
Reddidit, ante illas digna atque indigna relatu
Vociferans; Rerum spes et fortuna mearum,
O domitor caeli, miles: quod saepe vocasti
Tempus adest: toties quaesitae copia pugnae
In manibus vestris. haec lux praestabit honores
Haec libertatem sceptrumque: haec, iudice ferro,
Pandet, uter melior sit bello; uter arma pararit
Iustius. heic [Reg: hic] medio posuit Mars omnia campo.
Ense petas iuguloque, cupis quicunque [Reg: quicumque] potiri
Talibus. ille ego sum, cui vobis, Marte peracto,
Quae caelum tellusque tenent, donare licebit;
Ut virtus dextraeque vigor cuiusque merentur.
Iccirco eventus audax sperare secundos
Pro se quisque potest. neque longo arcessere voto
Est opus imperium: camporum limite parvo
Absumus a regno; neque multo sanguine constat.
Gymnasiis aderit doctis exercita pubes,
Non castris; vix arma ferens: quibus otia cordi
Et citharae et cantus: tantumque sonare Iehovam
Laude suum docti. tali cum milite res est.
Ite per ignavas animo praesente catervas:
Unica victricem vobis parit hora triumphum.
Cernitis? ista manus nostris non sufficit armis:
Vixque virum, alterni si congrediantur, habebunt
Phelus et Eurostes: reliqui spectabimus hostem.
Sed mihi da veniam, tua qui moror arma loquendo,
Prodiga gens animae, dudumque cupidine belli
Hanc exosa moram. Sic postquam dixerat; hastam,
Principium pugnae, magna vi torquet in altum
Turbidus: illa volans celeri per inane volatu
Permissum ventis abscondit in aere robur;
Quaque aiit, longo lucem dat limite sulcus
Pone viam signans. liquida sic noctis in umbra
Sidera transcurrunt crinemque volantia ducunt;
Aut si non volitant, possunt volitare videri.
Magno erat augurio monstrum hoc; ut et exitus ingens
Post docuit. terrent sed numina nulla Draconem:
Obtutu sequitur torvo: dein flagitat alta
Voce manuque novis instructum mortibus ensem,
Quem succo et magica docuit crudescere lingua.
NON minus adverso princeps obit agmina campo
Nomine quemque vocans Michael: ac talia fatur:
Ne miles, ne verba time violenta Draconis:
Caussa iubet melior caesus sperare secundos:
Nusquam abero vobis: hac spe praesumite pugnam.
Ipse ego vim belli excipiam, solusque ruenti
Obiiciam [Reg: Obiciam] telo caput, atque in me omnia vertam.
Hos inter motus media inter talia verba,
Ecce Duci a laeva stridore vibratur acuto
Lancea: nec scitur, quo sit contorta lacerto.
Illa (fide maius) pleno stetit impete, nullo
Verberis incussu; nec pondere vergit ad imum;
Sed nisu librata suo medio aere pendet.
Iam, Michael, iam nulla mora est: qua duxeris, imus,
Miles ait: nobis data sunt haec omina, nobis:
O deus haec firma, si pro te stamus: in armis!
Concurrunt animis, quantis concurrere par est,
Quos regni furor exagitat: subitoque tumultu (ictus
Hinc atque hinc pugnam in vadunt. stat pronus in
Quisque suos; animique ferox ora undique portat
Obvia ductori; ceu solus bella capessat.
Horrescit strictis atrox seges ensibus illic:
Illic et totis in vulnera viribus itur.
Surgunt undantes glomerato pulvere nubes,
Tempestasque oculis instat, caelumque tenebris
Clauditur: atque acies caeco involvuntur amictu.
Sentitur plerisque prius, quam cernitur ictus.
Classica dant animos: inflataque cornua fracto
Infremuere sono: raucis it stridulus aer
Elisus lituis sparsoque fragore tubarum.
Ingeminat clamor, iactaeque per aethera voces
Horrendo incendunt nubes plangore: tot aegre
Audiri potuere tubae. caelum omne resultat
Terrifico late fremitu: lustra alta remissos
Excipiunt sonitus imis pulsata cavernis.
Ipsae [(printer); sic: Ipse] acies lituosque graveis [Reg: graves] vocisque tumultum
Expavere suae toto simul Orbe relatum.
Spargitur innumerum diverso missile voto:
Nec vacat heic [Reg: hic] ullum teli genus. hic sude pugnas,
Hic pinu flagrante ciet, hic pondere pili;
Ille pilis, quas flamma volans iacit aere cavato,
Flamma salisque nitrique et sulphuris acta furore.
Contremuere poli: strident hastilibus aurae:
Telorum effusus glomeratur in aere nimbus:
Eripiturque dies, ferroque obtexitur aether,
Noxque super campos telis conserta pependit.
Inde cadunt mortes inopina strage, nec ullum
Pondere frustrato rediit sine vulnere telum.
Arva natant prohibetque viros consistere torrens.
Qua vero admotos distringitur ensis in ictus,
Clade nova pars magna ruit, nullumque sub uno
Vulnere procumbit corpus: super ipsa suorum
Consistunt avidi prostrata cadavera. pelli
Ordine nemo suo patitur se: qua stetit, istic
Oppetit et mortem. contemptrix turba pericli,
Quaese praecipitem primo dedit obvia ferro,
Sternitur in medium. non iam procumbere terra
Corporibus licet arctatis [Reg: artatis] ; stant caede peracta,
Victoremque premunt densis suffulta catervis:
Dumque labant, lapsu partem dant cladis in ipso,
Vivorumque suis elidunt corpora truncis.
In terram primi labuntur, in agmina summi.
Ad molem stetit hostis iners, dextramque movendi
Amittens spacium [Reg: spatium] vix eluctatur ad ictum;
Sed gladios timet ipse suos compressus in arctum.
Tunc metuens Michael, ne frons sibi dextera tanto
Incursu distracta labet, caesoque fatiscat
Milite; nil motis actutum cornibus agmen
Ad latus immittit, qua se Draco saevus agebat,
Ante quod in taleis positum damnaverat usus.
Hoc bellum iuvenili confidentia attentatum, debellare nunc non libuit.