Asper eram, uxoris charae post fata loquebar
Et, posse abrupto vivere coiugio:
Non mihi no curas ullas Amathuntia, collo
Altera non isti vincla puella dabit:
Inferior ne fide maculosa tegmine lynce,
Inferior ne fide turture dicar ego?
Inte coepit amor meus, in te desiit, uxor,
Tecum flamma omnis nostra sepulta iacet.
Audiit, et Quam sunt hominum contraria nostris
Decretis, dixit, qui regit astra, Deus:
Nec mora, cum tristi paulatim pectore frigus,
Ceu glacies Phoebo victa tepente, fluit:
Strata magis solito nobis iam dura videntur:
Longa mihi nox est, est mihi longa dies.
Do gemitus causa non apparente, Lyaei
Gratia nec stomachum, nec iuvat ora cibus.
Membra notat pallor, gravis est mihi turba sodalis,
Non venit ad curas Musa vocata meas:
Intima subrepens mihi scilicet ardor in ossa
Coniugii insinuat blandulum amorem animo.
Ergo seni propior, primo quam flore iuventae,
Ingrediens rursus templa, maritus ero?
Tergaque praecedet tundat qui taurea, dulci
Praecedet sponsum tibia curua sono?
Cur non? qui saevo Veneris torretur aheno,
Cum posset licito castus amore frui:
Offendit demens numen caeleste, sibique
Ipse est exitii causa caputque sui.
Est melius multo socialia vincla subire,
Gaudia concessi carpere coniugii:
Quam flagrare dies noctesque ut Trinacris Aethna,
Aut lympha Oetaeis Thermopylaea iugis.
Nec tu non veniam facto dabis uxor, amoris
Quae nova succensa est crimine flamma vacat:
Morte soluta fides, et ius sociale, meique
Tam te nil lecti frigida strata iuvant.
Quid mihi maluerim, quam tecum ducere vitam,
Dum vetus inficeret cana senecta caput?
Diis aliter visum: quis ne pugnemus, amori
Non ego me rursus, coniugioque nego.
Cui tamen e multis (nam plurima turba puellae)
Cui tandem dicam, Tu mihi sola places?
Est bona nupta bonum praestans: reperire benigne
Qui talem possim, te nisi dante Deus?
Non ego opes quaero, non pondus divitis auri:
Dos cum mente pia magna pudicitia est.
Nec moveor forma, facie tangor ve: puellam
Exornant mores, est breve forma bonum.
Apta meis studiis, vitaeque accommoda mecum
Quaeque secunda ferat, tristia quaeque ferat:
Haec si contingat, non optem Lydia regna,
Pactoli aut dives quas vehit humor aquas.
At talis longa non Nisa est cyclade terram
Quae signat, flavis non Ligurina comis:
Candida non Crocalis, blando non ore Nigella,
Ligda nec aurato conspicienda sinu.
Talis erit, nisi me fallunt praesagia, CHRISTE
Et si tu dederis, Fusia talis erit.
Non auro mihi sunt fuluo congesta talenta,
Non teneo lati pinguia rura soli:
Non mihi marmoreis domus est suffulta columnis:
Non sum maiorum clarus imaginibus.
Sed neque commendor iuvenis florentibus annis,
Et formae veniet postmodo ruga meae.
Carmina divitiae mihi sunt, sed sacra: pudica
Non facit ad turpes nostra Thaleia iocos.
Artibus erudio teneram linguisque iuventam:
Munus an hoc quisquam dixerit esse leve?
Cum consorte tori contentus vivere paruo,
Et possum exigua delituisse casa:
Dum focus assiduo mihi luceat igne, salinum
Et sine labe meas splendeat ante dapes.
Gloria magna quidem est, praeclarum nomen avorunt
At maius virtus nobiliusque decus.
Et licet est aetas veris mihi pene per acta,
Non erit autumni gratia nulla mei.
Si talis placeo, si nos bona numina iungunt:
Da mihi, da dextram Fusia cara tuam.
En dedit: ante mihi dederat cum fratribus: ipsa
Dixerat et mater, si volet, Anna tua est.
O' si fecisset superi Rex magnus Olympi,
Fusius ut cana viveret ipse coma:
Viveret, et solitis faceret sponsalia verbis,
Traderet inque manum me tibi, teque mihi.
Nunc Volfgange loco patris promitte sororem,
Isace tuque mihi, tuque Abrahame mihi.
Promittunt: coeptis dulces faveatis amici,
Et mecum sacrae tecta subite domus.
Orditur pietas quas relligioque, secundo
Successu numquam res caruisse solent.
Venimus ad templum: nunc procedamus ad aram,
Auditum mystae quae iubet ore Deus.
Esse hominem solum non expedit: ergo paremus,
Quae vivat dulci foedere iuncta viro:
Quae thalamum societ, quae mollia gaudia portet,
Saepius et cara prole patrem faciat:
Sic Deus: et sumit sopiti corpore costam,
Quae fiat verbo virgo potente, iubet.
Deducitque viro: qui visa virgine, nostra
Carne, ait, haec carnem, atque ossibus ossa gerit:
Ista uri ago viri dicetur nomine, membra
De cuius membris, corpore corpus habet.
Non ab amore hominem deducet cura parentum
Coniugis, unus erunt carne animoque duo.
Diligit ut coetu CHRISTUS sua verba professu:
Sic amet uxorem vir sua membra suam.
Ut sponso paret CHRISTO sua sponsa: marito
Pareat in cunctis casta marita suo.
Ipsa quidem partus (meruit hoc noxa parentum)
Dura pericla viro subdita multa feres:
Nec tu nulla feres vir tristia: saepe dolebis,
Et patet in curas area lata tuas.
Sit tellus ingrata tibi, paliurus acutis
Sentibus, et spinis carduus arva tegat.
Quas capias, epulas multo sudore parabis.
Pocula non uno mista labore trahes,
In cineres aetas donec te longa resoluat:
Nam tenui factus puluere puluis eris.
Ut tamen haec ut erunt, vos consoletur in omni
Usque loco praesens dextra benigna Dei.
Credite, non odit, quod opus Deus ipse creavit,
Irrita nec vox, quae CRESCITE dixit, erit.
O felix, Dominum metuis qui pectore toto,
Et legum gaudes illius ire vias:
Non res non deerit manuum tibi parta labore,
Et faciles messes terra benigna dabit.
Fecundis praegnans certabit vitibus uxor,
Innumera faciens te tua prole patrem.
Ut ramis, semper tua mensa, virentis olivae
Florebit blandis obsita pignoribus.
Faustus inoffensae decurres tempora vitae:
Aedibus effugiet noxa repulsa tuis.
Succrescent nati, succrescet turba nepotum,
Et placida felix pace quietus eris.
Haec rata sint: fausto coniunctis omine dextris,
Debita quis genio nos sacra ferre vetet?
Tempora reddamus mensis: considite, mecum
Et celebrate hilari vosque diemque mero.
Gaudia non laedunt superos, quae casta: iugali
Ipse etiam mensae CHRISTUS adesse tulit.
Quis parvam, sed quae fama notissima, nescit,
Quam circum surgit plurima arundo, Canam?
Hanc cum matre sua et sociis advenerat urbem,
Ut thalami ornaret dulcia festa novi.
In re non magna sponso cum paupere sponsa
Convivis epulum connubiale dabant.
A' votis orsi, dapibus funguntur, et hausta
De paruo sumunt pocula plena cado.
Necdum finis erat, cum murmura tristia mensas
Turbari vino deficiente dolent.
Et sentit, natum res et miserata suorum,
Cognatis genitrix ut ferat orat opem.
Ille: Quid hoc ad nos? nihil est mihi femina tecum,
Advenit nondum temporis hora mei.
Nil haec: sed, Dempta quae iusserit ipse ministri,
Vos curate mora perficiantur, ait.
Forte capedo fuit bis illic terna, liquores
Unde lavaturis umere moris erat.
Has iubet impleri CHRISTUS, mirabile visu,
Cum subito spumans, quae fuit unda, rubet:
Mirantur, gustant, latices mollissima vina
Sunt facti, tristes exhilarantque toros.
O' etiam nobis Acheloum mutet, et undas
Coniugii faciat voce potente merum.
Et faciet, taedis et nos felicibus auctos
Prospera ferre, pati tristia posse, dabit.
Sed surgunt cultaeque nurus, comptaeque puellae,
Tibia multiforos fundit eburna sonos.
Vos quoque iam iuvenes, iam pingues linquite mensas,
Ad dulces tempus membra movere modos.
Seligat e multis teneram sibi quisque puellam,
Qui laetus facili cum pede pulset humum.
Foeda sed in vestro non sit petulantia lusu:
Discedas spurco quem iuvat ore loqui:
Discedas tactu qui delectare proteruo:
Cum castis casto ludere more decet.
Quam scite tenera cum Phyllide vertitur Alcon,
Arcte quam collo se implicat illa viri?
Nescio quid tentat molli cum matre Cupido,
Et patre coniungi non prohibente queunt:
Nimirum choreae per coniugalia festa
Coniugio causam saepe dedere novo.
Fulgor hic unde?venit, venit ecce Hymenaee, opusque
Et properat laetus munus ad ipse suum.
Dictie Io Hymenaee Hymen, pueri, o Hymenaee:
Dicimus, o Hymen, io Hymenaee Hymen.
Dicite Io Hymenaee Hymen, Hymenaee puellae:
Dicimus, o Hymen, io Hymenaee Hymen.
Intravit thalamum: sequimur te blande deorum,
Laetus et imperio paret uterque tuo.
Gaudia quid testes differtis mutua, cepit
Nos torus: ite alio, quo lubet, ite procul:
Vocibus ante tamen faustis optate precantes,
Ut noster longo tempore duret amor:
Et, velut exemplum sunt blandae in amore columbae,
Coniugii exemplum simus uterque pii.
Ibitis aerias, et eatis ut opto, per Alpes
Italiam frater tu, comitesque tui.
Sunt Antenoreae quaque urbis moenia, Musis
Et dabitis studiis tempora certa bonis:
Inde per et celeres huc, et properabitis illuc
Oppida Saturni conspicienda soli:
Ut mores hominum varios discatis, Ulysses
Notitia nomen qua sapientis habet.
At tibi quid mande, Oenotriis novus hospes in orie
Quo studiumque probes, officiumque mihi,
Quid? faciens per iter Latium venerare, Poetas
Quae genuere sacros, quaeque aluere, loca.
Suspice Peliaco translatas vertice pinus,
Mille ubi dat vati basia amica viro:
Minciadae tumulo, quem Mars, Liberque, Ceresque,
Ac maestus servat coetus Hamadryadum,
Et violas sparge, et ferrugineos hyacinthos,
Et lacte et dulci cymbia plena mero.
Almoni Nemesin, teneram et gratare Neaeram,
Et quae Clitumno Cynthia rara suo est:
Tum Calabros montes, Venusinaque rura saluta,
Quosque colit nitidos culta Corinna lacus.
Hinc Citrium (nec enim non proxima saecla Poetas
Et magnos tulerunt, et quoque nostra ferunt.)
Ergo petes Citrium nemus, atque Patulcidos antra,
Quae canit aetherea sidera fixa domo.
Pausilypus nassas, et vimineos labyrinthos
Explicat, undivagos sollicitatque greges:
Vagitusque audit rerum Dominique Deique,
Siderea angelicis plausibus aethra sonat.
Hic tu cum sociis nudato vertice pronum
Submittasque caput, concipiasque preces:
Nec minus, ossa loco sita quo veneranda Poetae,
Isaidae cuius carmina vatis amor.
Fallor, an audebit placidam huic turbare quietem
Cacus, Auentini pestis acerba iugi?
Audeat, et tumulo flammis cremet ossa refossi:
Non minus est summo gratus, eritque Deo:
Non minus in gremio recubat, tabescere amore
Cuius ei dulci dulcior ambrosia.
Est animis aptat veteris qui verba Lucreti,
Aonius cui dat nomina docta chorus:
Quem recreat, solus noctis dum frigora captat:
Est sola tergo cui novus exoritur:
Est, frugum genitrix tibi, cui semente peractae
Agrestes ducunt rustica turba choros.
Coppari qua sunt campi, patri Anthia vati
Lassa sub umbrosis concidit arboribus:
At saevas remove clam at puer improbe flammas
Filius, ad duras procubuitque fores.
Bis canit hic genitum regem: qui murmure ab astris
Ni Christum eliceret, cetera quantus erat?
Et vita cassos homines in vota vocaret,
Germanasque tholo figeret exuvias.
Ille refert vatem, humano quo semine natum
Saecula maiorem nulla tulere virum:
Alter at Hebraei, qua sunt septem ostia Nili,
Aegyptum iuvenis subicit imperio.
Quid venit occiduo cui magnus Caesar ab orbe
Ad Latiasque urbes, Hectoridumque decus?
Quid loquar Ogygia numeros qui dividit aure,
Aut nomen nutrix cui Iovis ipsa dedit?
Quid rarum integros qui pangit carmen Iambos,
Qui ve ciet manes docte Catulle tuos?
Denique felices hortos, Sophiaeque vireta,
Laudibus et cumulat qui benefacta Dei?
Adicerem vitreas vatem qui lusit ad undas
Benaci: sed me turba novena vetat.
Nescio quam mentam quod descripsisse, pudica
Et minus iccirco mente fuisse, ferant.
His igitur celebrata colas, habitata frequentes,
Et sunt qui similes, quique fuere, loca.
At si qua fuerint, ut erunt, vestigia adora,
Qui lingua aeternum promeruere decus:
Dum iuvat eloquii per campos ire patentes,
Quos inter primum quis Cicerona neget?
Aurea cui fandi manant Cicerona fluenta,
Quem Suadae celebrat Roma, colitque patrem:
Quem sequitur, captat qui nomen cumque diserti,
Et prope iam noster Sturmius aequiparat.
Quid reliquos memorem, quast, sit facundia quorum
Inclita, non possis subicere ipse tibi?
Quod iubeo, facies ergo: Tithonia quando
Portabit rosea candida luce diem:
Ausonio vivus quo veneris orbe reversus,
Te nobis salvum rettuleritque DEUS:
Ut quibus aut thyrsi dextras, de fronde coronae
Aut lauri doctas impediere comas:
Tempora, et illorum mores, monumenta, sepulchra,
Dictaque cum factis commemorare queas.
Interea sana valeas cum corpore mente,
Teque mihi carum, quod facis, esse puta.
At nostrum quis non fingit sibi, funeris horae
Quod nisi sit sera non aditura via?
En iacet exstinctus vitae melioris in aevo
Dimidium vestri, dimidiumque mei:
Obtegit affinis mihi, vobis fratris in umbram
Mutati terrae corpus inane solum:
Cernere nec vultus datur, et iam tangere dextram,
Aut responsuro mutua verba loqui.
Deseruit, lustris vix septem flebilis actis,
Terras, spem nostram destituitque simul:
Sic tenerae primis messes moriuntur in herbis,
Sic flores subitis decutiuntur aquis.
Non vis ingenii, non docti pectoris artes,
Non deerat linguae copia prompta viro:
Seu patrio eloquio faceret, seu verba Latino,
Non hoc non testis Lipsia tota negat:
Tempore pendebant et quo doctoris ab ore,
Qui studiisque vacant, Pieridumque choris:
Post accivit eum res et cum publica, ferri
Ipsius inque humeris non leve coepit onus.
Iamque procul celso montis de vertice virtus
Monstrabat sacra mollia serta manu:
Esset honoratos quibus ornatura capillos,
Quam primum inficeret cana senecta caput.
At quae cura illi vitam emendare libellis,
Quae caelesti aulae pectora nostra parant?
Dulcis amor, pietas suavis, clementia mitis,
Quae maneat vitam, dant, sine fine, Dei.
Nil agit hic animi vis, nil vitiosa voluntas,
Ipsa poli virtus deficit ante fores.
Hoc igitur tota persuasum mente iuvabat
Esse, ut erat, vultus sic nihil ante Dei:
In Christoque fide SOLA sperare salutem,
Ad caelum sine quo non patet ulla via.
Hinc laudabat, agens grates, fugientibus astris,
Atque celebrabat sole cadente DEUM:
Hinc infensus erat qui veris falsa remiscent,
Fallere docti ovium tergore terga lupi.
Scilicet hoc habuit genitoris dente scelesto,
Quem Stygio occidit nata Chimaera patre:
Ceruice obstipa quam fovit Hypocrisis, aruis
Qua dirimit Boiis arva Sueva Lycus.
Est operosa fides, cunctis et cernitur actis,
Condita cui mentis sunt sacra verba sinu.
Non igitur soli sibi visere lumina solis
Se, credens aliis sed magis esse satum:
Tempora communes vitae impendebat ad usus,
Sedulus usque suo miles in officio.
Accessu facilis, placidoque affabilis ore,
Utilior cuivis, quam sibi, quamque suis.
Non illum ambitio fregit, non dira cupido,
Tempore non ullo quae satiatur, opum.
Contentus paruo mandabat cetera Christo,
Se melius sibi qui, consuleretque suis.
Ergo bonis merito desideriumque reliquit,
Et morte illius Lipsia maesta fuit.
Concussoque graves de funere sicca referre
Lumina cum populo non potuere, patres.
Quid thalami in sociam, natos, matrem, atque sorore,
In fratres qualis vos fueritque loquar?
Me certe letum affine et spoliavit amico,
Qualem nulla dedit, non dabit ulla dies.
Lugubre nec socio vobiscum carmen, et orae
Tristia singultu concutiente, gemo?
Atque gemo, atque gemam vobiscum, morte Camena
Et Fusii semper carmina nostra canet:
Littore, dum stringit summas miserabilis undas,
Qualia deserto concinit Alcyone:
Aut quae ramorum sub densis Daulias umbris
Integrat absumptum Threicium ales Ityn.
Sed quid erit tamen o Abrahame, quid Isace, planctu
Fusius an nostro triste redibit iter?
Exstinctum flevit crudeli funere mater,
Qui primus tinxit sanguine caesus humum:
Flevit Rachelides, flerunt Israele nati,
Ille patrem, sacrum turba sed ista ducem:
Ne ve alios memorem, quibus excussere suorum
Et gemitum et salsas funera lacrimulas:
Ad propiora vocor: dum dextera luctibus istis,
Et seruit maestis officiosa modis:
Editus ante tribus materna mensibus alvo,
Mellitus patrem deserit ecce puer.
Me miserum, in vulnus nunc alte vulnus adactum est:
Me miserum, mihi mens aegra animi moritur.
At neque sunt miseris revocati fletibus illi,
Nec meus hic patris mote dolore redis.
Spargamus violas, ferrugineosque hyacinthos,
Spargit et haec frater, dicite, uterque tibi:
Affinis tuus haec tibi spargo Siberus Adamus,
Umbra bonis felix terque quaterque tuis.
Quam dederat mundi genitor tibi vita peracta est:
Ante suum cecidit funere nemo diem.
Coniuge non frueris, natis, coetuque sodali:
An quicquam Christo dulcius esse potest?
Piuper obis: at non pulchrae sine nomine famae:
Antistat magnis gloria divitiis.
Hic te versarunt curaeque et mille labores,
Nunc bona mille tibi, laetaque parta quies:
Incola nunc caeli, luctu sine, crimine purus,
Humanas celsus despicis illecebras:
Et nec opes tibi malueris, nec regna, nec aurum:
Aurum, regna, decus Christus, opesque suis.
Salvete aeternum mentes, animaeque piorum,
Quorum morte obita corpora terra tegit.
Tristia nos alia ex aliis in fata vocamur,
Et quae non causas hora doloris habet?
Accedunt animi, faciunt quae crimina, pestes,
Ut premat offensi nos gravis ira DEI.
Vos dulcis miseratus amor natique patrisque,
Aeternae pascit lumine laetitiae,
Ablutos Christi pretioso sanguine, cunctis
Ereptos, quibus est vita referta, malis.
At patris aetherei soboles, crudelia mortis
Qui rumpis victor vincula morte tua:
Caelestique animas laetas in sede reponis,
Quae te cumque fide non dubitante colunt:
Da curis mentes atris avertere, verbi
Pectoraque in melius luce referre tui.
Nam certus vitae cunctis stat terminus, aures
Vellit, aitque, Pie vivite, Mors, venio.
Certe sanus eras: uxorem ducere salvis
Restibus, et dominam sustinuisse potes?
Sic ait, et muliebre acer diffundit Aquinas,
Quod paucis haeret crimen, in omne genus.
At tu macte animo Strasburge audace, pioque,
Qui taedasque paras, vinclaque sacra subis.
Hoc summus iubet, et rerum probat auctor, amore
Coniugis et non est res prior ulla bonae.
Qualis pacta tibi cum se pede candida fausto
Inferat in thalamos docte Iacobe tuos:
Quae te laeta manent tua praecipe gaudia Musa:
Non mea, Davidides sed canit ista tibi.
O' felix, uxor cui contigit ore pudico,
Moribus et castis quae sit, amansque DEI:
Est talis pretiosa, cavis subducta metallis
Auri quam fului multa talenta, magis:
Rara magis, sub aquis quam quae concha Inda superbit,
Dives et Eoo littore arena nitet.
Ominibus, vir ei, cui conciliata secundis,
Et luce et multo carior est oculis.
Hunc venerata colit, studet huic sit grata, quid ulli
An potius cupiat quam placuisse viro?
An foveat votis contraria vota? marito
Cuncta alit uxoris gaudia dulcis amor.
Ius animi omne sui cui postquam credidit, ipsum,
Quanta est, in tota nil iuvat esse domo.
Pendet ab illa viro, vir amans hanc diligit unam:
Mutua cura duos, et socialis habet.
Hinc illis cornu fundit Concordia pleno,
Auctat divitiis unanimesque DEUS.
Ipsa sui partes iuris studiosa tuetur,
Pro vano nec ei sedula cura cadit:
Gaudet in officio, nullos fugiensque labores,
Suppeditat domui munera quanta viri?
Ditia non aliter ratis ac, quae dona Canopi,
Aut Arabum merces per freta longa tulit.
Nocte toro surgit multa, nec inertia tardat,
Demensum seruis distribuitque suis.
Lumen ad exiguum minuunt sua pensa puellae,
Ante iacent calathis tenuia lina pedes.
Campus et herba quod est, auro sibi comparat aruum,
Ut reddat, qui sit frugibus aptus, agrum.
Conserit aut hortum, generosa fertilis uva
Qui cumulet pleno fervida musta lacu.
Tum succincta latus, dextraque intenta labori,
Quod sit iners nullum tempus abire sinit:
Et fugat humentes cum pulcher Lucifer umbras,
Cum venit et fusco roscidus Hesper equo.
Quid ferat hora seques, quid praesens postulet usus,
Et videt, inque domum damna futura cavet.
Aut molles carpit lanas, affixaque plenae,
Tracta putat niveo vellera dente, colo:
Porrigit aut dextram miseris, stipis aera petentum
Exiguae vacuas nec sinit esse manus.
Non metuit gelidis albet cum terra pruinis,
Non multa quando grandine canet humus.
Namque duplex pellunt paries Boreamque, nivesque,
Et densa adversus frigoris arma minas.
Illa suis manibus tegetes et strata laborat,
Sarranoque rudem murice tingit ovem.
Inde sibi gracili pallam sub tegmine, lymbo
Longa tegat medios instita quaeque pedes:
Inde sinu laxo fulgenti texit amictus,
Inducat quam vir, purpureamque togam:
Ut populo det iura senum stipante caterua,
Excelsum in porta cum premit altus ebur.
Sedula quin telam pingit quoque nexibus aureis,
Atque viro iustas comparat uxor opes.
Quae mercator emat, distinguit cingula bullis:
Haec pretio, laetus merce sed ille sua est.
Non operosa viro se ornat, sed munda: pudico
At nulla in vultu qualis ab arte decor?
Emicat urbanis generosus risus ocellis,
Est et blanda quidem, non tamen illa procax.
Commendant mores pia verba et sancta verendos,
Plurimus in casto semper et ore DEUS.
Perspeculata domum circum omnia lumina voluit,
Utque habeant oculis singula quaeque notat.
Quae iubet aggreditur princeps opera inter, et ore
Non carpit prompto desidiosa cibum.
Iam fecunda facit qua patrem prole maritum,
Ceu vitis fructu feta subinde novo?
Succrescunt nati, succrescit turba nepotum,
Vultibus in quorum spirat uterque parens.
Laetatur sobolem propter, se virque beatum
Coniuge laetatur terque quaterque sua.
Non tibi malueris dotatae mille talenta,
Haec omnes superat nobilitate nurus.
Multos forma iuvat, et rari gratia vultus:
Quae timet, est cunctis anteferenda, Deum:
Huic danda est merito laus, quam pietate meretur,
Hanc merito longum fama loquetur anus.
Tandem venit Amor, Cum dulci Abrahame parente
Coniugio portat vinclaque flava tuo?
Optabat mater, fratresque sororque monebant,
Quaere aliquam, dicas cui, Mihi sola places.
Hortabatur idem, quae plurima, turba sodalis:
Coniuge quid sine te tam iuvat esse diu?
Sume animos, quo te vocat et natura, Deusque,
Ne dubita placido subdere colla iugo.
Sit, quae pulchra suum te nominet uxor amorem:
Sit, quam corque tuum, deliciasque voces.
Patria te civem, cultorem flagitat aether,
In quos ne gratus non satis esse velis.
Vota Deum tetigere, audisti verba tuorum:
In collo mollis iam tibi nodus inest.
Captus es, et tecum societ quae tempora vitae,
In thalamos intrat nupta pudica tuos.
Hanc tibi rem dulces cum tot gratentur amici,
Qui taedis optant prospera quaeque tuis:
Concipere affinem quae par est vota Siberum,
Quis sua testari gaudia carminibus?
Iam verbo e nihilo caelum, terrasque, profundi
Maximus extuderat stagnaque vasta DEUS.
Certa per anfractusque suos reditusque meabant,
Quae fulgent celso lucida signa polo.
Aerium sese librant per inane volucres,
Occulit errantes plurima silva feras.
Squamoso per humum labuntur ventre cerastae,
Innumero pelagi pisce natantur aquae.
Irrita nec Domini, dum sese cum pare iungit
Quisque sua, vox, quae Crescite dixit, erat.
Solus homo terra effictus superabat, ad ipsum
Adplicet et quae se, non habet ille suam.
At sine nec socio, sine et adiutore laborum,
Aspiret curis lenior aura viri:
Nec nisi parte tori, quae sit fecunda, recepta
Propaget generis saecula longa pater.
Ergo iubet somnus fusco illum velet amictu
Arctior, in molli gramine compositum.
Nec mora, compagem nudato et viscera, costam,
Qua latus est laevum, subtrahit ipse DEUS.
Induit hanc tenerae in faciem formamque puellae:
Non illa virgo pulchrior ulla fuit.
Corpus erat solidum, plenum succique: figura
Oris, quam dederat dextera docta DEI.
Ambrosiam nivea spirat ceruice capillus,
Dividua aureolus colla tegente coma.
Lumina, quis laetos opifex afflarat honores,
Formosi radiis aemula solis erant.
In cute quid puro mistum candore ruborem,
Lacteolasque loquar, purpureasque genas?
Nix minio non sic Maeotica certat Ibero,
Lilia non inter sic amarante micas.
Adice marmoreos humeros, et pectus eburnum,
Quique tumet nitido pectore rarus honos.
Qua formosa movet vestigia cumque, pudicam
Gratia componit, subsequiturque decor.
Arridet dominae tellus, gestitque, beato
Proque teri gaudet quaelibet herba pede.
At iuvenis postquam proprios in virgine vultus,
In iuvenis facie virgo suamque videt:
Concipit ille operis divini laetus amorem,
Concipit ardorem laetior ista viri.
Ipse Deus blando iungit duo corpora nexu:
Coniugibus plaudit terra polusque novis.
Membra homines gemini co alescite, mentibus unus,
Prole subinde nova continuate genus:
Sic ait, atque illos, fausta et tranquilla precatus,
Pro sequitur placide, qua regit astra, manu.
Hinc nexus sacer hic, sacra coniugalia iura,
Et sacro vivunt femina virque toro:
Ad fuit hinc prima nascentis origine mundi,
Coniugibus praesens, semper eritque DEUS.
Nec vero instituit tantum felicibus aruis,
Coniugiumque suo comprobat ore pater:
Ipse se humana lustrans sub imagine terras
Filius immenso de genitore satus,
Dignaturque epulis laetis accumbere, taedas
Et donis hilarat, concelebratque suis:
Cum cana caeruleas generosi munere vini
Mutari lymphas vidit, et obstupuit:
Ipse sed et triplicis flatus pars tertia regni,
Qui natum dulci iungit amore patri,
Et nexus sancit castos, et foedera firmat,
Atque metu, atque pio ventilat igne facem.
Quid socia aligeris curae quod sacra ministris,
Qui solio apparent turba beata DEI?
Angelus Abramidae amplexus, thalamosque procurat,
Quem vieto ridens ubere mater alit.
Angelus Asmodeum vinclis et carcere frenat,
Tobiadae Saram conciliatque suo.
Ergo hac Iaredo natus, qui corpore coniunx
Raptus ad aetherias regna beata domos:
Lamechides vita hac, mediis servatus in undis,
Credentum placuit Thariadesque pater.
Et quos praeterea est numero tam dicere, celso
Quam quae fixa micant lucida signa polo.
Vita pios creat haec omnes regesque patresque,
A quibus est ortus maxime Christe tibi.
Vita sacri fons est haec coetus, verba salutis
Qui colimus verum turba professa DEUM.
Haec nisi sit, domus, et res nulla est publica, terras
Quique colat, tempus post breve nullus erit.
Huius quo mentem, quo vertas lumina vitae,
Cernere naturae quot simulacra potes?
Ipse polus terram certa sibi lege maritat,
Et peragit partes, officiumque viri:
Imbribus in gremium descendit coniugis ille,
Fecundo fruges fundit at ista sinu.
Iungit amor volucres silvis, animalia campis,
Quae lato vivunt aequore iungit amor.
Mollia quae praebet gemma est incendia gemmae,
Ardor inest dulcis mutuus arboribus.
Quid, Christi non ne est haec vita dulcis imago,
Et sponsae, aeternus quam sibi iungit amor?
Hanc nisi te includas in vitam, vota precesque
Quas fundis, surda praeterit aure DEUS.
Sanguine quod constas et carne, urare necesse est,
Ut caeles aestum, dissimulesque tuum.
At, qui cuncta notat, mens est castissima, sese
Vultque coli caste, nec nisi casta probat.
Non audit, somnos Marathus cui noctibus aufert,
Non gremio cuius foeda Corinna cubat:
Non animo obscoenos quisquis suspirat amores,
Et recolit Veneris furta scelesta suae.
Haec turpes rident Satyri, Faunique bicornes,
Rasaque Lampsacii turba proterua Dei.
Ipse Anomus ridet, frater quem nominat Orcus
Semideumque hominem, semihominemque deum;
Cuius inundarunt, vastum ceu flumen, in orbem
Stuprorum exemplo qua patet omne genus.
Quid vero obstipo quae incedit Hypocrisis ore,
Seque putat meritis scandere posse polos?
Quae praestare nequit vovet, et noctesque diesque
Aestuat, incesta sacra facitque manu:
Cauta quibus quae sit, quamvis non casta, tegendo
Vitam, ipsi rentur se dare verba DEO.
O' caecos animos, et captos pectore, legi
Ergo'ne divinae fraus fieri ulla potest?
Corpora non'ne vides maris et distincta puellae,
Non'ne velint positu membra quid ipsa docent?
In sexum sexus est mollis flamma medullas:
Urit amatorem pulchra puella virum:
Igne calet iuvenis virgo, furit ossibus ardor,
Mutuaque amborum pectora cura coquit.
Ipse, Bonum non est ut homo sit solus, Olympi
Et terrae, maius quo nihil, auctor ait,
Et tamen o audes scelerata dicere lingua,
Esse malum sociae coniugis igne frui?
Et de caelitibus tamen o te poscis haberi,
Nec pugnare putas turpe scelusque DEO?
Tramite quem caelebs traducat vita pudico,
Quam pluma nigra est rarior ater olor,
Non tibi tu dabis hoc, ut sis sine coniuge castus:
Humanis maius viribus illud opus.
Quos pater aequus amat superum, paucissima turba
Laudem illibatae virginitatis habent:
Quod non, obliti sese caelestia propter
Regna, viri dubitant caedere membra sui,
Non hoc communi capimus qui sorte creati,
Naturae sequimur semina quisque suae:
Quae nisi legitimo, quo par est, more ferantur:
Quot non, et quantis est caput inde malis?
Polluitur corpus, Stygiis mens ignibus ardet,
Ardet ut inducta taeda corusca pice:
Aedes famosae complentur Laidos, et plebs
Thaide in obscoena ludit Erichthonia:
Impetus in quamvis sit foede more ferarum,
Estque una atque eadem filia, sponsa, nurus:
Conscelerat sexus sexum, positoque pudore
Virque viro, puero pormoliturque puer:
Et quae praeterea monstrosa patrare libido
Non timet, at metuit lingua modesta loqui.
Recte Abrahame igitur, quam non sibi vendicat alter,
Qui castam casto iungis amore tibi.
Dulcius esse alius dicat nil caelibe lecto,
Cui tamen haud ullo tempore parcat amor:
Nocte velut rupes sed Vesuia flagret, ut igne
Ardeat et saevo Sicelis Aethna die.
Delicias alius, lascivaque furta sequatur,
Aspera nec sit ei difficilisque Venus:
Dum sine perpetua non sit formidine, seque
Infesto credat, cum tonat, igne peti:
Dum tetram illuviem, turpes et corpore achores,
Immundam membris Syphilidenque ferat:
Contabescentem quem qui conspexerit, omnis
Despuat in molles femina virque sinus.
Tu felix, tu faustus eris, tibi gaudet Olympus:
Et mala, quae noceant, cuncta timere vetat.
Damna Dei timeat Sodomitica turba furoris,
Quique Gomorrhaeos gaudet inire toros.
Angelus e flammis te duxit et ignibus uxor,
A' Domino tibi quae culta decensque venit.
Iam tibi certa domus: domus aedificata marito,
Corpore de socii certa marita viri, est.
Texta tibi sepes iam rebus firma tuisque
Conservat, quas vir comparat, uxor opes.
Ast ubi nulla tori consors, res spargitur omnis,
Puluis ut, hic ventis diripiturque cinis.
Ante, velut tenebris, caeca caligine septo,
Lumen erat nullum, quod sequerere, tibi.
Nunc tibi lux orta est: caelo micat aureus ut sol,
Uxor consortis sic nitet aede sui.
Maxima pars deerat vitae: nunc vivere demum
Incipies: vitae dimidium uxor habet.
Cum tibi praebebit sese fortuna secundam,
Quae tecum posthac gaude at uxor erit.
Dissimilis fuerit cum sors effecta priori,
Quae doleat tecum non minus uxor erit.
Et velut arentes vitreus sol excitat herbas,
Quas premit Icarii fervida stella canis:
Sic blando aerumnas tristes sermone levabit,
Atque tibi toto pectore sollicito:
Afflictes ne te, dicet, mea vita, feretque
Suaviolum suavi suavius ambrosia.
Parva loquor, tecum coniunget vota precesque,
Tempora seu lucis, seu tibi noctis eant.
Tecum laudabit divinum numen, habebit
Non tantum positum molle marita caput,
Hoc DEUS ipse tibi spondet, moresque puellae,
Quaeque illi a claris fama refulget avis.
Nam genus Hausmanam gentem quis nobile nescit,
Ingens Misniaco nomen habere solo?
Quis sponsae ignorat te patrue magne, Luthero
Nicoleos gratum, principibusque viris?
Inspice Fribergos monumenta insignia fastos,
Urbs ea non tulit hoc sanctius ingenium.
Quid memorem pro re, pro libertate suorum
Sanguinis atque animae prodiga corda suae?
A' quibus orta tibi, tua gaudia mille marita,
Mille voluptates, commoda mille feret.
At qua voce patrem caeli venerabere, fausto
Sidere cum nitido fulserit illa dies:
Cum fecunda dabit natos tibi, turba patrisque
Ante pedes ludent parvula Fusioli:
Qui vultusque tuos referant, vultusque tuorum,
Seu fratris docti, seu veneranda patris:
Usque solo clarum qui nostro nomen habebunt,
Sidera dum caelum, dum vehet Albis aquas.
Sed iam signa procul dant connubialia vobis,
Quae cava sub celsis turribus aera sonant.
Vos vocat et castus sacra intra templa sacerdos,
Ut firmet verbo foedera vestra DEI.
Ite igitur, numen quae fatur et omina laeti
Accipite, atque imis condite pectoribus.
Sic in amore fides vobis stet semper: amari
Quodque inerit, facilis diluat omne DEUS.
Qui sacer aetheria Musae venit impetus aula,
Auctori debet fertilis esse suo:
Et memorare Patrem rerum, versuque sonare
Illius in nostrum tot benefacta genus.
Hoc Linus, hoc Orpheus, hoc vates vidit Achaeus,
Non motum in tenebris qui cecinere DEUM:
Sed mage felici viderunt lumine mentis:
Qui tracti ex rapido flumine nomen habet:
Et pastorali funda, citharaque decorus,
Saecula cui vatem nulla tulere parem.
Quoque fuit regum nemo sapientior usquam,
Quos videt exoriens, occiduusque dies.
Dissectusque senex querno de robore serrae
Quique necem regis flevit Amone sati.
Nec non Abiades, nec non auctore salutis
Viso cantator funeris ipse sui.
Tum sacrae Erinnae, pugnax Lapidothis, et aucta
Laudibus extollit quae Samuele DEUM.
Assyriique ducis secta ceruice superba:
Quaeque dedit partu virgo parensque DEUM.
Viderunt Christi post nati tempora vates,
Quis sine quae crevit nomine charta DEI?
Heu cadit, ingenium divini numinis aura,
In quemquam tantum, quod movet ipsa, scelus:
Conserat in vanas ut res, et carmine turpi
Foeda canens, vitiis pectora sancta paret?
Non hoc SEPTIMIUS secit, non prodigus ipso
Pro Christi vitae nomine CAECILIUS.
Non sacro gaudent quo praesule Pictones, et quo
Urbs quae lanigero de sue nomen habet.
PAULINIque senes: quibus et victoria clarum,
Cuique oris titulum lactea vena dedit.
Continuat CLEMENS hymnis noctesque diesque,
Sacraque conculcat Roma, deosque tuos.
Dicta canit Christi vates, et maxima IBERUS
Facta, quibus miseris vita salusque venit.
SEDULIUS, quicumque dapes conviva requiris
Paschales, praebet, queis satiere, cibos:
Extusum e nihilo mundum canit ALCYMUS, ortum
Peccatique refert, iudiciumque Dei:
Tum pollutum undis ultricibus eluit orbem,
Et pelagi regem mittit in ima Phari.
Carmine Apostolicos actus describit ARATOR,
Gestaque Tharsensis Paule itinerque tuum.
Pugnat in ingratos, falsa et virtute superbos,
Unde docens pietas PROSPER, et unde fides.
Quid fortunatum, MAMERTUM, teque Draconti,
Te Drepani, Helpidium, Gregoriumque loquar?
Atque alios, chartis queis cura intexere laudes
Numinis, et famam maxime Christe tuam?
Hos, similesque sequi, nomen quicumque Poetae
Captatis, vos par est, pietasque iubet.
Abice non numeros, magni nec verba Maronis,
Sed res: proque armis sacra, DEUMque cane.
Abice lascivi turpes Nasonis amores,
Et dic, nos quantum diligat ipse DEUS.
Divitias Christi sancto tibi congerat auro,
Qui culta eloquii verba Tibullus habet.
Cynthia carminibus teneri laudata Properti,
Aeterno fundat vota precesque DEO.
Sint nostri exemplo, paruus quo se Aedera iactat,
Et cui Pelignas porrigit Ilmus aquas.
Nec non Oenotrii, cui nuntius aliger astris
Munera fert castae virginis in gremium:
Quique homini partum divinae mentis inesse,
Praemia quae maneant et sua quenque refert.
Tum patrem celebrare iuvat quem versibus, a quo
Ex nihilo vates omnia facta canunt.
Tum qui bis genitum regem deducit ab ortu
Ad dextram aetherei, qui regi astra, patris:
Parceret hic vita functos in vota vocare,
Nunc illo melior nemo poeta foret.
Nos quoque (si sacros inter me ponere vates
Fama volet, scriptis non aliena meis)
Vota patrum, regumque preces, divina canendo
Et Latiis numeris carmina Iessiadae:
Scribendi ex aliqua formamque modumque docemus,
Parte, tibi quae sint maxime grata DEUS.
At tu qui nobis non tantum docte Georgi,
Pindaricaque pios dividis aure modos:
Militiamque canis sacram, caelique triumphos,
Hymnisona Christi suppliciumque chely:
Flaminii ingrediens tum per vestigia, caeli
Paeanas geniis nobile pangis opus:
Eruta sanctorum sed nunc quoque puluere vatum
Das scripta, ut passim docta per ora volent:
Quos et tempus edax tractantes sacra, vetustas
Et reliquos nobis invidiosa facit.
Quam bene de rectis studiis, cunctisque mereris
Quos iuvat Aoniis invigilare choris?
O' utinam nobis multos superesque per annos,
Talibus et possis utilis esse libris:
Ex quibus addiscant pia dicere carmina regi,
Et servatori virque puerque DEO.
Portat in Italiam Troiam, Phrygiosque penates
Aeneas, et iam Tyrrhenum navigat aequor:
Hippotades pelagus precibus Iunonis iniquae
Evertit ventis, et disicit aequore classem:
Turbine quo Troes Libycae advertuntur arenae:
Solatur natum media Venus obvia silva.
Excipit hospitio Teucros Sidonia Dido.
Paret amor matri, faciem mutatus et ora
Pro puero Ascanio reginae munera portat.
Conveniunt, mediis celebrant convivia tectis
Troesque Tyriique viri: memorare iubetur
Excidium Aeneas urbis, casusque suorum.
Ergo refert Danaum insidias, votumque Minervae
Instar montis equum: periuri fraude Sinonis
Dividitur murus, sacrata sistitur arce
Machina feta armis: instructos navibus hostes.
Adsunt, claustra Sinon laxat, incendia miscet:
Urbs capitur: maestus commendat sacra deosque
Aeneae in somnis Hector: concurritur arcem
In summam: misere Priamus sine nomine truncus
Occubat: at natum Cytherea per arma, per ignes
Eripit. Ergo sacra, et tollit sacra altera patrem:
It comes Ascanius, servat vestigia coniunx:
Quam frustra amissam quaerit, sociosque revisit.
Tum campis ubi Troia fuit, portuque relicto,
Fertur ab Antandro, scelerataque littora Thracum
Pervenit: instaurat Polydoro funus, et inde
Ortygiam, inde venit Cretam: Cretaque relicta
Accipiunt illum Strophades, quas dira Celaeno
Harpyiaeque colunt: tum qua nemorosa Zacynthus,
Effugit, et celsam Buthroti ascendit in urbem.
Inde Heleni instructus monitis, certusque futuri
Provehitur: tandem Cyclopum allapsus et oris,
Servat Achaemenidem: Polyphemum cernit, et Aethnam.
Hinc Drepani portum subit, illaetabilis ora
Exstinctique sinu patris Anchisae excipit artus.
Ardet amans Dido, magis Anna inflammat amore
Incensam: Iuno Libycas avertat ut oras
Italiae imperium saltus dum indagine cingunt,
Aeneae iungit reginam: it fama per urbes
Haec Libyae, ad regem et cursus detorquet Iarbam.
Supplicat ille Iovi. Maia Iove missus ab ipso
Natus adest, fugiatque Aeneas mandat. abire
Ergo parat: sentit Dido, saevitque, relinquat
Neu sese rogat: illius Deus obstruit aures.
Dido mori statuit, irarum et fluctuat aestu.
Aeneas abit: erectos accensa furore
Conscendit Phoenissa rogos seque induit ense.
Trinacrias rursus vento defertur ad oras
Aeneas, patri sollennes ordine pompas
Ad tumulum exsequitur: Teucris certamina ponit,
Ducit avo turmas, et sese ostendit in armis
Ascanius: caelo mittit Saturnia Iuno
Irim, qua matres auctore exurere puppes
Non dubitat: densis quas servat turbidus austris
Imber: consilio genitoris moenia condit
Aeneas, matresque illis populumque volentem
Transcribit, lectosque viros, fortissima corda,
Navibus imponit: tum classem a littore soluens,
Per noctem amissum Palinurum quaerit in undis.
Accedit Cumas, precibusque oracla Sibyllam,
Ad patrem Ditis sibi pandat et ostia poscit.
Flent Teucri exstinctum Aeoliden, conduntque sepulchro,
Aeneas auri Iunoni munus Auernae
Ut reperit ramum, nocturnas inchoat aras,
Invaditque viam, se antroque immittit aperto.
Per loca senta situ graditur, Stygiamque paludem
Cocytumque videt: tandemque recentia rivis
Prata venit, laetosque locos: in valle virenti
Invenit Anchisen, superumque ad limen ituros
A' genitore Itala discit de gente nepotes,
Romanas animas, portaque evadit eburna.
Littoribus nomen Latiis Aeneia nutrix
Dat: velis dux tendit iter, portusque relinquit,
Optatae et laetus proras advertit arenae.
Centum oratores ad moenia deinde Latini
Ire inbet regis: parent, pacemque reportant.
Iuno fremit, dirarum Alecto ab sede sororum
Et ciet, ut belli serat inter crimina Teucros
Atque Italos. mora nec, Stygiis infecta venenis
Consilium vertit furiis aulamque Latini.
Vulnerat Ascanius Tyrrhi, quae causa malorum,
Ceruum: bello animi subito accenduntur agrestum.
Turnus adest, duce quo Latium coniurat in arma.
Aenean tristi turbatum pectora bello,
Edocet ipse Deus fluvii Tiberinus amoeni,
Expediat victor quanam ratione quod instat.
Ergo rogaturus, sociis et classe relicta,
Tecta Palatini socia arma petit Euandri.
Dum venit, in luco ante urbem rex Arcas honorem
Alcidae, ob caesum Cacum, divisque ferebat.
Excipit hospitio Aenean, et foedera iungit.
Arma rogat nato Vulcanum Erycina, sub antro
Quae properant vasto Cyclopes, et impia contra
Tela Latinorum, clypeum, genus omne futurum
In quo stirpis erat, Romanorumque triumphi.
De caelo interea Iuno Thaumante creatam
Mittit, ut audacem vocet in fera proelia Turnum.
Ille moras rumpit, Teucrorum navibus ignem
Inici: tat verso puppes in corpora ligno,
Aequoreae fiunt nymphae. lux conditur umbra:
Ductores Teucrum, Aeneae quis nuntius iret,
Consilium capiunt: offert se Nisus, et una
Euryalus, sed non sequitur fortuna laborem.
Mane erat, oppugnant Rutuli nova moenia: Turnus
Irrumpit, caedemque facit: sed ubi agmine denso
Constiterant Troes, cedit, saltu omnibus armis
Et sese in praeceps dans mollibus insilit undis.
Concilium cogit, rerum cui summa potestas:
Indignos Teucrum queritur Cytherea labores.
Acta furore gravi contra Saturnia, dictis
Assurgit: fore se pronuntiat aethereus Rex,
Tros Italus ve fuat, nullo discrimine eundem
Omnibus. interea Aeneas comitatus Hethruscis
Improvisus adest, in quem rapit agmina Turnus.
Concurrunt Troianae acies, aciesque Latinae:
Occiso Aeneas Rutulum Pallante superbum
Quaerit: subducit bello Saturnia Turnum.
Succedit pugnae Mezentius acer: at illum
Cum Lauso Aeneas obtruncat, et exuit armis.
Aeneas ponit tibi rex Gradive tropaeum,
Tyrrheni Ducis exuvias, fulgentiaque arma:
Exanimum Euandri Pallanta remittit ad urbem,
Quique viros supremum addit comitentur honorem.
Concedit pacem exanimis, et tempus humandi.
Constituere pyras: legati ex urbe reversi
Aetola, pacem suadent ab rege petendum
Troiano: violenti alia est sententia Turni.
Aeneas aciemque movet, murisque propinquat.
Furta parat belli Turnus: pugna aspera surgit:
Volscorum regina cadit, fugiuntque Latini,
Ante urbemque sedente Aenea, moenia vallant.
Infractos Turnus funesto Marte Latinos
Defecisse videns, certamine provocat hostem:
Aenean leges pacis dicuntur et inter
Ausonios: Iuno concepti foederis orsa
Iuturnam hortatur turbet: quae paret, et ecco
Stringuntur gladii. Aeneas stridente sagitta,
Incertum dextra qua pulsa, excedere pugna
Cogitur; at Genitrix dictamnum carpit ab Ida,
Qua dolor omnis abit: rursum ergo corripit hastam,
Fertur et ad muros: nec diis nec viribus aequis
Concurrens Turnus, vita spoliatur ab hoste,
Cum gemituque anima fugit indignante sub umbras.