26 April 2005 Katharina Meiszus (corrections), Ruediger Niehl (tagging) markup
typed text (without marginalia) - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell check
06/2011 Reinhard Gruhl markup
corrections inserted

image: s001

SPECULUM vitae aulicae. DE ADMIRABILI FALLACIA ET ASTUTIA VULPECULAE REINIKES LIBRI QUATUOR, nunc primum ex idiomate Germanico latinitate donati, adiectis elegantissimis iconibus, veras omnium apologorum animaliumque species ad vivum adumbrantibus, Auctore HARTMANNO SCHOPPERO, Novoforense Norico. [gap: illustration] Cum gratia et privilegio ad decennium. FRANCOF. AD MOENUM, M. D. LXXIX.


image: s002

[gap: blank space]
image: s003

DIVO MAXIMILIANO SECUNDO ROMANORUM, ETC. Regi, et Caesari semper Augusto, HARTMANNUS SCHOPperus Novoforensis Noricus, a Deo optimo maximoque felicitatem precatur.

SI pueris etiam vacat auris aperta Tonantis,
#########MAXMILIANE mihi DIVE parumper ades,
DIVE Parumper ades, post mille pericula qualis
#########Nuper in Augusta visus es urbe mihi.
Nam licet haud fuerit coram data copia fandi,
#########Iuncta sit aut dextrae dexterae nostra tuae:
Maxime sufficiat te conspexisse Monarcha,
#########Quod laudi solum duco Poeta mihi.
Magnificos igitur bonus ad me carmina vultus
#########Dirige, perspicias utile donec opus.
Ipse sciam quamvis te quanta negotia vexent,
#########Inque tuis humeris quale recumbat onus,
Scilicet ut regnis animo sis latior ipsis,
#########Imperiique gravis sub statione gemas
Bella sed inprimis hac tempestate remordent,
#########Ingenii sensus excruciantque tui.
Gentibus indomitis dum Turca potentior urget,
#########Belligerans terra, belligeransque mari.

image: s004

Ipse vel ut patriae regionis amore perustus,
#########Praetulerim studiis dulcibus arma sequi.
Me populosa tuis cum navibus Austria vidit
#########Dulce Viennensis littus adire soli,
Vidit et accinctum valido (quod abominor) ense,
#########Militis hinc illinc currere more vagi.
Degere nec mediis umquam [orig: unquam] piguisset in armis,
#########Aut mala cum tanto Caesare mille pati:
Nostra valetudo nisi collabefacta fuisset,
#########Insuper et febris me cruciasset atrox.
Quippe salutiferis tentavimus omnia sucis,
#########Multaque carminibus, pluraque militia.
Ossibus aegrotis tamen haud depulsa recessit,
#########Aut abiit maesto corpore pestis edax.
Ipsa quousque suum Francfurdia rursus ad amnem
#########Sensit in assueto me properare gradu.
Hic ubi non magno confecimus absque labore,
#########Quod tibi donamus, Maxime Caesar, opus.
Ergo remitte graves, et pectoris exue curas,
#########Otia delectans non onerosa fero.
Et licet ante tibi solacia dulcia praestent,
#########Qualia multa sacer Caesar habere solet,
Nostra tibi certe modicum Vulpecula risum
#########Non faciet, minimos parturietve sales.
Quam ferus abicias prima si fronte revisam,
#########Milibus abicies quod placuisset opus.
Quod mihi ne verear Maiestas inclita vultus
#########Suadet, et in Musas officiosus amor.
Id mihi promittit candor tuus, aurea Virtus
#########Id tua magnificis Regibus aequa iubet.
Iudicio talem quia te meliore notavi,
#########Hospes in Augusta cum miser urbe sui.

image: s005

Vidimus in dextra regalia sceptra tenentem,
#########Testis ut ipse mihi proximus esse queam.
Nec tantum vidi, tua sed mihi nobilis aula
#########Praebuit aurato vina bibenda scypho.
Quae veteres Schedius Charitum mihi propter
#########Ore propinavit, quo prius ipse bibit.
Quod si mens variis potuisset adusta procellis amores
#########Ingenii fetus exposuisse sui,
Iam tibi tanta meo fecissem nomina versu,
#########Notus ut Eois, Hesperiisque fores.
Ergo tuae pulso quia limma serius arcis,
#########CAEsar id ignoscas MAXmiliane velim.
In modico plures effundere tempore versus
#########Non mihi natura liberiore datur.
Nec sine iudicio vult carmen amabile scribi,
#########Quale sequens aetas evehat astra super.
Carmina namque [orig: nanque] fluunt de pectore ducta sereno,
#########Vultque metus numeris omnis abesse bonis.
At mihi pauperies cruciatibus instat amaris,
#########Meque per aereas [orig: aëreas] non sinit ire vias.
Ingeniique potens ut mollibus elevor alis,
#########Sic per egestatis flebile mergor onus.
Tende manum CAESAR, de fluctib. [abbr.: fluctibus] eripe Vatem,
#########Ex animo Vates qui cupit esse tuus,
Bestiolasque meas hominum de more loquentes
#########Excipe corde pio, do quia corde pio.
Invenies illic nostrae fallacia Vulpis
#########Quanta sit, e reliquis quae placet una feris.
Ingenium merito mirabere cuius acutum
#########CAESAR, et in vapido pectore mille dolos.
Omnibus insidiis elabitur hostis avari,
#########Omnibus haec vulpes impetuosa nocet.

image: s006

Fallor? an adverso mea carmina respuis ore
#########Forsitan et nugas arguis esse leves:
Non ego fabellas garrire peritus aniles,
#########Caesaris aut nugax esse poeta velim.
Sed quia materiae sum si mihi verba iocosae
#########Atque verecundo tingo lepore sales.
Id sit ut oblectem, dulci quoque carmine prosim,
#########Quae duo sunt vatis munera iusta boni.
Artibus Oceanus cum mille poesis [orig: poësis] abundet
#########Atque vagis ingens sit velut aequor aquis,
Artis id est magnae vitare poemate docto
#########Taedia, nec vultus semper habere pares.
Tentet ut illectas aures operosa voluptas,
#########Et capiat Lector pectore plura suo.
Iure sed egregiis homines urgere ferarum
#########Exemplis Vates ingeniosus amat.
Ecquis enim, quicquid laudabile bellua fecit,
#########Candidus in vita non imitetur homo?
Quod leo, quod vulpes memorabile gessit, et ursus
#########Aut lupus, aut asinus, qui sibi turpe putat:
Nonne lupo peior, quovis dementior urso,
#########Stultior et quavis vulpe vocandus erit?
Artibus innumeri nullis capiuntur acutis,
#########Quos operosa iocis fabula sola capit.
Fertur in hanc omni quia tempore prona iuventus
#########Atque potest animos plus penetrare leves.
Illa sed inprimis quae nectare tincta virili
#########Blanda sub arcano cortice mella tegat.
Illa regit vulgi sensus ignobilis omnes,
#########Insuper in partes quaslibet illa rapit.
Et quasi filiolo cum mater amabilis aegro
#########Pharmaca dat, dulci miscet amara bono,

image: s007

Non aliter populi cor mobile captat hiantis
#########Fabula iucundis ingeniosa iocis,
Mulcet enim, sensusque rudus dulcedine quadam
#########Lenit, et obscuris fert bene rebus, opem.
Unde Dei vates, generosos atque Prophetas
#########Fabellis usos novimus esse sacris.
Unde nec humanae fons ipse salutis IESUS
#########Talibus erubuit verba docere Dei.
Agricolaeque patrem nunc assimulavit amatum,
#########Nunc iterum magnis regibus esse parem.
Non tamen ulla placet nisi fibula digna relatu,
#########Quaeque sit in laudes officiosa Dei.
Arguit illicitos cuius sententia mores,
#########Iustitiaeque bonam monstrat aperta viam.
Sic olim Romae fabella Livius una
#########Sustulit horrendae seditionis opus.
Sic eques armatus flammante Georgius hasta,
#########Immanis iaculum figit in ora ferae.
Reginamque piam de faucibus eripit atris,
#########Claraque devicto gesta Dracone parit.
Denotat infernas quod Marte subegerit arces
#########Christus, et in caelum clara tropaea [orig: trophaea] tulit.
Christophorus membris ingentib. [abbr.: ingentibus] exit in altum,
#########Et freta fert Christum per violenta maris.
Significat Christum qui pectore gestat amatum,
#########Mille per aerumnas Victor in astra venit,
Sic Catharina piis confundit Rhetoras armis,
#########Est quibus inventum maius in orbe nihil.
Horrida significat quod Daemonis arma nocentis
#########Exsuperet [orig: Exuperet], caelis [orig: coelis] et locet una fides.
Sic fidib. [abbr.: fidibus] blandae testudinis inclitus Orpheus
#########Fertur inhumanas attonuisse feras.

image: s008

Cum rudiore viro, sit quomodo, monstrat, agendum
#########Leniter et blande, dicta quousque capit.
Ergo nec erubui mendacia texere Vulpis,
#########Carmine perpetuos et stabilire sales.
Quos puto Saxonico Beutherus more loquentes
#########Germano iussit cultius ore loqui.
Ast ego facundum cum nocte dieque libellum
#########Iudicii legerem non sine mente mei.
Atque Sigismundus me Feirabendius ipse
#########Acrius urgeret, ut meditarer opus.
Plurima cui certe Germania debet ob artem
#########Eximiam, qua vix conspicit esse parem.
Ipse libris equidem replet immortalibus orbem
#########Cura Medusaeis officiosa viris.
Pingit, et egregia sculpit feliciter arte,
#########Seque bonis effert laudibus astra super.
Dignus ut Aonidum sit honore Typographus amplo,
#########Et velut excelsa Dux habitare domo.
Omnia scriptorum generosa volumina pulchris
#########Auget imaginibus, conspicuisque, notis.
Id de nobilium certamine nuper equestri
#########Quod dedit in lucem, testificatur opus.
Livius Historiae celeberrimus auctor id olim
#########Quem remorantur adhuc vincla probabit idem.
Carmen is ut facerem memorabile, compulit unus,
#########Cum steriles vellem linquere pene Deas.
Huic ferat acceptum pubes studiosa, quod olim
#########Carmina difficili facta labore legat.
Ergo, Sigismundi monitu, quem splendida dudum
#########Gloria commendat conspicuumque facit,
Ordior ipse brevem pugnacibus usus Iambis,
#########A quibus est alias mens aliena, librum.

image: s009

Ordior ipse quidem, sed dulcia numina Phoebi
#########Non finem scriptis imposuere levem.
Sed mea mens quali ratione reliquerit artes
#########Dicere te coram Caesare longa pudet.
Quippe tibi melius liber olim tertius edet
#########Ista, tibi vacuo fac modo pauca legi.
Ad te nunc redeo, tu porrige mitior aures
#########CAESAR adhuc paulum, non ego longus ero.
Pauca sed adiciam quibus utilis istae libellus,
#########Gratus et inprimis non onerosus erit.
Non ego propterea tibi vilius offero carmen,
#########Te quasi praeceptis erudiisse velim.
Tale mihi nolim venerabile sumere munus,
#########Iure quod ingenii divitioris erit.
Nam tua longinquum Sapientia pervolat orbem,
#########Insuper Oceani littus utrumque ferit.
Facta nec institut tua tollere laudibus amplis.
#########Nec patris, aut proavi commemorabo decus.
Haec mihi Phoebus. enim meliores servat in annos
#########Forte geram nitida cum nova serta coma.
Tuque triumphali curru super astra veheris,
#########Et spoliis Geticis Caesar onustus oris.
Nunc humilem nostri pro tempore fecimus aevi,
#########Nunc tibi sed Vulpis gloria rara datur.
Qui mihi supremus currentibus ordine fatis
#########Victor, et immensi Rex Orientis eris.
Tunc Sacra magniloqui perrumpam scripta Maronis,
#########Saevaque terribili bella tonabo tuba.
Nunc dolus astutae, tibi nunc fallacia Vulpis,
#########Fraus quasi simioli, gaudia multa ferat.
Quam rogo ne tetrici ferus abice more Catonis
#########Carmen at attenta perlege mente prius.

image: s010

Nam fateor certe bona plurima continet in se
#########Haec brevibus vulpes ingeniosa modis.
Forte quis obiciet quasi te Vulpecula fallax
#########Ludere figmento liberiore velim.
Ah procul a nostris id moribus absit amicos
#########Fallere, vel reges ludificare dolis.
Non decet ingenuum fallacia subdola Vatem,
#########Candidus ut numeris, sic quoque corde micet.
Huius at utilitas quod sit numerosa libelli,
#########Carmine conabor nunc aperire meo.
Conditor Historiae quicumque sit huius, is unum
#########Hoc tibi principio significare cupit.
Iure quod in terris aliquem decet esse Monarcham,
#########Qui velut acre caput, cetera membra regat:
Qui sit et Heroum, Divumque suprema potestas,
#########Difficiles fatis inveniatque vias:
Fortunamque ferat, sit Iuppiter omnibus idem,
#########Iudicio leges discutiatque gravi:
Aestimet aut factum laudabile sorte potenti,
#########Quodlibet aut iustis partibus aequet opus.
Talem fulminei depingit forma Leonis,
#########Qui gerit has inter fortia sceptra feras.
Insuper egregiis Reges incumbere factis
#########Imperat, et studiis invigilare bonis:
Ne minimos Princeps offendat iniquis hostes,
#########Mortiferos animo concipiatve dolos:
Ad fera nec quemquam certamina provocet irae,
#########Viribus aut fidat, iusve sub ense gerat.
Omnia praeterea rerum molimina tractat,
#########Turpis et evellit criminis omne genus.
Iudice damnetur ne quis delatus iniquo,
#########Credat adulantis vel maledicta viri.

image: s011

Reicit argentum spectabile, reicit aurum:
#########Eius enim vitiat corda frequenter Amor.
Regibus ostendit quam bella potentibus obsint,
#########Indicat et populi pendeat unde salus.
Inde Magistratus regimen distinguit, et aequas
#########Constituit partes, officiumque docet.
Omnibus ut iustum tribuatur et omnib. [abbr.: omnibus] aequum:
#########Subtaceant poenae dives inopsque pari.
Partis ut excutiant causas utriusque forenses,
#########Iudicio dirimant et scelus omne gravi,
Mandat et e medio quod tollere fas sit iniquos,
#########Et Virtute bonos nobilitate viros.
Inde quod innumeri spe decipiantur iniqua,
#########Atria qui Regis celsa potentis amant.
Magnificosque Ducum venantur semper honores,
#########Quale nec officiis commeruere decus.
Iure sed ex aula gravis ambitionis amantes
#########Praemia confusi dura referre solent.
Ut plerumque [orig: plerunque] ruant gravius, tolluntur in altum,
#########Sic animi falsi fraus nocet ipsa sibi.
Praecipit et Reges ut saepe Gnathonicus erro
#########Perdat, inauditis praecipitetque dolis.
Utilius quare paucos et habere fideles
#########Quam servis cinctum pluribus esse malis.
Nam sine consilio nil Principis aula valebit,
#########Nullus ubi sapiens est, ibi nullus honor.
Quod neque conveniat dare blandi loquentib. [abbr.: loquentibus] aures,
#########Sermo gravis quorum saevius ense secat.
Qui tonat, et verbis malem sesquipedalibus usus
#########Fulminat, et nugis perniciosus hiat.
Sicut et hic vulpes animalibus omnib. [abbr.: omnibus] audax,
#########Tristibus illudit, sed tamen arte, dolis.

image: s012

Damnat, adulatur, nocet, invidet, omnia fraudat
#########Inque gravi scelerum flumine mersa iacet.
Et tamen officiis, et honoribus aucta supremo
#########Illa domum vulpes insidiosa redit.
Insuper Augustae sit Cancellarius aulae,
#########Complacet et Regi denique quicquid agit.
Sic Lupus immenso bona decoquit omnia luxu,
#########Regis et absumit simplicioris opes.
Cui se se comitem Bruno casus addit in omnes
#########Ut tendant avidam quo iuvat usque gulam.
Tales mille lupi nunc inveniuntur in aulis,
#########Vix domus his ursis turpibus ulla vacat,
Unica curarum quos sollicitudo fatigat,
#########Ut famulum subigant in sua vota lucrum
Namque [orig: Nanque] voluntatem, nutusque loquuntur ad omnes
#########Dummodo turpe queant pascere ventris onus.
Acrius esugunt loculos hi Regis apertos,
#########Et de ieiuni more leonis hiant.
Quo magis accipiant, minus exsatiantur avari
#########Ceu lupus impastus, ceu facit ursus edax.
Haec liber iste docet, tu Caesar amabilis illum
#########Suscipe, namque [orig: nanque] tibi non grave pondus erit
Non mihi pugnaci perstringitur ullus Iambo
#########Sola fuit mores carpere cura malos.
At sicut Vulpis fallacia displicet huius,
#########Is merito Vulpes mira vocandus erit,
Nam mea propositi cum mens sibi conscia recti
#########Ignotas Vatis sitque secuta [orig: sequuta] vias.
Huius amara libri si quem convitia laedunt
#########Imputet auctori, qui dedit illa, suo.
Respice nunc vultu mea MAXmiliane benigno
#########Carmina, quae vitio non tibi Caesar erunt

image: s013

Est, fateor, magnum regalia tangere tecta,
#########Maius ab illustri Caesare posse legi.
Praemia difficili si consequar ista labore,
#########Atque meo studio laus datur ista, sat est.
Sicque MARIA precor Regina beatius aevum
#########Salvificae tecum plena quietis agat.
Quae nisi digna fuit te coniuge, nata fuisset
#########Quae nisi, tu vita caelibe dignus eras.
Sic precor eniteant, ut in astris nobile sidus,
#########Filiolique tui, filiolaeque tuae.
Sic animosa tuis faveat victoria castris,
#########Saevaque Turcarum sub pede collateras.
Teque sacris Getici spoliis Aquilonis onustum
#########Gloria quadriiugis alta reducat equis.
Hactenus Hartmannum te Maxmiliane Poetam
#########Sufficiat Cithara detinuisse, Vale.

Datum Francoforti ad Moenum, Anno 1566. post natum Christum 20. Decembris die.


image: s014

HARTMANNI SCHOPPEri vulpes Reinike de se ipsa loquitur.

Fortunae varios eludo volubilis ictus,
Sumque vafris Vulpes ingeniosa dolis.
Me licet opprobriis perstringant mille Brunones,
Et lupus insidias, et struat ore lepus:
Me tamen eximiis Rex semper honorib. [abbr.: honoribus] auget,
Tutelamque mei nominis usque gerit.
Regalis maneo quoque Cancellarius aulae
Invideant quamvis Diique Deaeque mihi.


image: s015

LECTORI HARTMANnus Schopperus Noricus S. D.

NUper ex Austria reversus, lector humanissime, cum omnia calamitoso et exitiabili arderent bello, reliquias scriptorum meorum misere hinc inde distractas, non sine acerbo animi perturbatissimi recollegi dolore. Praesens hic quidem liber a me, antequam studiis relictis militatum abirem, inceptus, alteri in absentia mea, qui eum perficeret, traditus est. Quem mihi superiori anno Sigismundus Feyrabend Typographus et civis Francofurdiensis perficiendum, et ex vulgari aut materno potius idiomate latinitate donandum, commiserat. Illum cum diligentius perlegissem, utilitatemque eius altius animo considerassem, facile onus susceptum, licet propter animi infirmitatem, perturbationesque varias, quas hic recensere longum et molestum foret,

image: s016

depositum, sustinui. Iucundissimus enim et festivissimus lectu hic liber est: et ex illo, quo animo erga hostes et amicos, et tam summae quam infimae conditionis, homines affectus esse debeas, ut et honori et saluti tuae consulas, breviter et artificiose discitur. Praeterea etiam omnium flagitiorum sceleratissima colluvies, ob oculos hic posita ad virtutis studium animos nostros incitat, ut plane, bestiarum haec exempla quem non moveant eum mentem habere ferream et in omni malitia submersam existimem. Nec affirmare dubitarim, attento lectori, cuiuscumque dignitatis aut fortunae sit, si varios fortunae casus ad textum sedulo accommodarit, librum hunc ei thesauri instar pretiosissimi [orig: preciosissimi] fore, et promptuarii instructissimi, quod adversus fucatos huius saeculi mores pharmaca exhibeat praesentissima. Nam varios mundi huius cursus multiplicesque omnium hominum machinationes graphice

image: s017

depictos nobis ostendit. Quibus recte cognitis innumera pericula et fraudes vitare, vitamque dextre et prudenter instituere homini non prorsus stupido facillimum [orig: facilimum] est. Quapropter etiam laborem hunc Aetna graviorem facilius pertuli, brevissimisque Scholiis in margine appositis, tum etiam commentariis aliunde interdum petitis, pro ratione temporis, libellum hunc, tamen sine ipsius figmenti, aut auctoris periculo locupletavi. Quibus neminem, nisi qui malevolentia ieiunum animum, iisdemque vitiis, quae in hoc opusculo taxantur, contaminatum habuerit, offendi posse persuasum habemus. Docetur enim hic proximum ut quisque velut se ipsum diligat, Magistratui oboediat [orig: obediat], nemini iniuriam inferat, suo sedulo fungatur munere. Deum inprimis colat, amet et veneretur. Quae talia sunt, ut bonos omnes ad gloriam Dei Optimi Maximi potius inflammare, quam offendere possint.

image: s018

Quare si qui scioli ipsum auctorem reprehendere, aut emendare, et virus acerbitatis suae evomere connitantur, habent professum Poetae nomen, qui illis ea quae noluerint, respondeat. Ego auctorem libelli ubi cognovero, ab ipso libentissime, si quid a me neglectum inconditumque allatum est, corrigi et emendari patiar. Interea omnibus integris, candidis, apertisque animis me hoc libello contractioribus his noctibus lucubrato, insinuatum commendatumque esse volo.

Latratusque canum molestiorum
Omnes unius aestimamus assis.

Tu vale Lector, et fruere, et brevi, si Deus concesserit, meliora cultioraque a nobis exspectato [orig: expectato]. Habemus enim certe quae non solum tuas praesentis, verum etiam omnis futurae demorentur aures posteritatis. Iterum vale et nos ama. Francofurti ad Moenum anno 1566. post natum Christum 20. Decembr.


image: s019

NOMINA SINGULOrum animantium, Latine appellata.

Löw der König. Leo, Rex Nobel.
Bär. Bruno, Ursus.
Wolff. Isengrinius, Lupus.
Fuchs. Reinike, Vulpes, Vulpecula.
Füchsin. Uxor vulpis Giremot.
Zwen jung Füchs. Reinhardeinius et Rosselius duo filii Reinikes.
Grevinck. Grevinckius, vel Grimbardus.
Wild Kader. Catus, felis, Muriceps, Aelurus, Hintzike, Hintz.
Aff. Simius, Martinus.
Affin. Regina uxor simii.
Rambock. Bellinus.
Hase. Lampus, lepusculus.
Kleinhund. Catellus.
Hane. Gallus.
Zwen iung Hanen. Kreyantius et Cantertius duo Galli filii.
Henne. Krassevot filia Galli occisa per Reiniken.


image: s020

HARTMANNI SCHOPperi ad Typographos Epigramma.

Si mihi res quantis stetit ista laboribus, olim
Praemia tot vobis messis opima feret,
Noctibus hibernis non me vigilasse pigebit,
Carmine vel longos continuasse dies.
Vos nec opus praelo breve supposuisse pudebit,
Nam pretium vestri grande laboris erit.


page 1, image: s021

HARTMANNI SCHOPPERI NOVOFORENSIS NORICI DE ADmirabili fallacia et astutia Vulpeculae Reinikes, Liber I.

CAPUT I.

[gap: illustration]

ARGUMENTUM.

Ad sua tecta genus Leo convocat omne ferarum,
Indicens festum pacis ubique novum.
Sola sed exilio Vulpes mutaverat aulam,
Nec porro audebat Regis adire domum.

DUm fata servientium,
Molestiasque maximas,
Quas aula Regum parturit,

page 2, image: s022

Fere coactus profero,
Fave fideli Delie,
Tuumque vatem dirige,
Et absque felle lurido,
Quamvis ab his abhorream,
Acres Iambos suffice:
Ut mira tot vulpeculae
Fallacis ausa concinam,
Per orbis omnes incolas.
Res obstupenda contigit,
Tepente veris tempore:
Amoena prata cum virent [reading uncertain: last letter plotted]
Colore florum plurimo,
Rosasque virgo colligit,
Comas et arbor induit,
Auisque carmen concinit,
Vel melle dulci dulcius.
Serena lucebat dies,
Et Sol micabat aureus.
Rex Imperator omnium
Leo ferarum sceptriger
Totius orbis bestias,
Festum per ingens convocat.
Tum grex ferarum protinus,
Maior, minorque convenit.
Ad Regis aulam splendidam,
Venere coetus plurimi
Lupus, Bruno, Grevinckius,
Potentiores ceteris.
Nam rex parabat omnibus
Sollenne festum subditis,
Et sum tuo sum prandium,

page 3, image: s023

At sola Vulpes unica,
Furti malique conscia,
Et spreta, non interfuit
Regalibus conviviis.
Qua propter impiissimum
Vitae genus nequissimae,
Non Regis aspectum tulit,
Fugaeque terga praebuit.
Sed aula postquam regiae
Sat poculis indulserat,
Latique largis hospites
Famem cibis exemerant:
Acutus Isengrinius
Surrexit, atque maximo
Coram Leone constitit,
Fraudesque Vulpis edocet,
Et cuncta quae commiserat
Passim, renarrat crimina.

QUIDNAM POTISSIMUM his in libris tractetur.

NEmo unquam Poetarum adeo rudis aut delirus fuit, qui ullam excogitarit, aut effinxerit fabulam, quam non ad certum aliquem finem humano generi utilem, et Rei pub. [orig: Rei pub.] salutarem dirigeret. Sic etiam hoc praesens figmentum si Lector diligens sedulo pervoluat atque discutiat, certe id non tamquam nimium humile, et impendio facile, peneque puerile fastidiet, atque aspernabitur, at sententias

page 4, image: s024

rebus temporibusque accommodatas, exempla ad vitae rationem utilia, dogmata Christianae Religioni vicina, et animo recte instituendo salubria, hinc infinita colligere poterit, et Oceanum ad usus rerum maximarum, praecipue ad exercitationes forenses, et negotia aulica sibi aperiri fatebitur maximum. His enim quatuor libellis quam brevissime omnia Magistratus officia proponuntur: Et quali animo, qui ad reipub. [abbr.: rei publicae] gubernacula sedent, erga subditos affecti esse debeant, ostenditur. Per Leonem Caesares, Reges, Principes et omnes iudices exhibentur, qui a Deo Optimo Maximo ad gubernandam Rem publicam [orig: Rempublicam], ut bonos defendant, et malos puniant, constituti sunt. Omnis enim Magistratus, teste D. Paulo, a Deo ordinatus est, gladium ad tutelam omnium bonorum, et vindictam pravorum gerens. Et varia certe mutabilisque huius vitae ratio aeque Magistratu, ac victu communi opus habet quod idem nostri subsequentes fatentur Iambi:

Et pane grex mortalium,
Vinoque semper indiget:
Minus carere possumus
Viris potentioribus.

Praecipuum cuiusque Magistratus officium est, pacem conservare, recte iudicare, probos tueri, malos punire, afflictos e manu violentioris eripere, nemini iniuriam

page 5, image: s025

inferre, nec innocentem profundere sanguinem, peregrinos, viduas, orphanos et pauperes defendere, eosque paterno tractare affectu. Unde Thebani, Viri prudentissimi in Graecia, finxerunt simulacra [orig: simulachra] quaedam ante altaria Deorum sedentia, omnia manibus truncatis, praeter supremum, manibus quidem integrum, sed oculis captum. Exprimere tali figura volentes, summae potestatis atque boni Senatus exemplum. Sedent autem vel ideo, quia Iudices graves, quietos et constantes esse oportet, nec facile commoveri: ut habetur apud Iureconsultos. Vel quia semper observatum, ut Potestas seu iudices pro tribunali sederent, ut iuribus clare expressum, c. fin. de re iudic. lib. 6. 1. qui pro tribunali. ff. eod. tit Sic etiam alibi, et in sacris Bibliis videri licet. Ubi legimus: Sedit Moyses, ut iudicaret populum, qui ei assistebat a mane usque ad vesperam, cui dixit Ietro, cur solus sedes, et omnis populus praestolatur, etc. Quin et novo testamento, Dicente Christo Apostolis suis: In regeneratione cum sederit filius hominis, in sede maiestatis suae, sedebitis et vos, iudicantes duodecim tribus Israel. Carent etiam manibus, ne videlicet ius dicentes vel Senatores accipiant munera, aut se pro. missis quo quomodo corrumpi patiantur: ut et hoc lex divina vetat, Deuteron. Non accipies munera, ea enim sapientum excaecant

page 6, image: s026

oculos, et verba iustorum mutant. Quod etiam iure civili gravissimis prohibetur poenis. Quod autem horum Princeps caecus sit, significatur illum auribus tantum, absque omni affectu seu personarum respectu, vel acceptione constanter, ac iuste Senatus decreta iussaque peragere debere, sine gratia iudicare, sine odio, amore, vel proprio commodo causae merita cognoscere et discernere. Exstat [orig: Extat] hac de re Alciati emblema festivum.

Effigies manibus truncae ante altaria divum
Hic resident, quarum lumine capta prior.
Signa potestatis summae, sanctique senatus
Thebanis fuerant ista reperta viris.
Cur resident? quia mente graves decet esse quieta
Iuridicos, animo nec variare levi.
Cur sine sunt manibus? capiant ne xenia, nec se
Pollicitis flecti, muneribusue sinant.
Caecus at est Princeps, quod solis auribus absque
Affectu, constans iussa Senatus agit.

A quo non longe hoc nostrum dissidet Epigramma.

Quatuor imperium muros habet omne potentes,
Turris at in medio tollit ad astra caput.
Primus Iustitiam, sed munia iudicis alter
Denotat, officium qui sapienter agit.
Et cives inter pacem servare laborat.
Alter ut alterius portet amanter onus.
Tertius imperio quoque, commoda plurima gignit,
Constanti viduas quando tuetur ope.

page 7, image: s027

Quartus is est, poenis ubi convenientib. [abbr.: convenientibus] omnes
Plectuntur, factis quas meruêre [reading uncertain: print blotted] suis.
Quattuor his muris Urbs q [abbr.: quae] circumdata [orig: circundata] fulget
Hac bene stat turris fulta timore Dei.

Rex Philippus Alexandri Magni illius parens cuiusdam viduae causam cum audire recusaret. Respondit vidua. Rex meam nisi audias causam, Rex esse non potes. Nam Regem esse significat tam pauperum causas quam divitum ex aequo audire et discernere. Ad quod munus Magistratus a Deo delectus est, cui si minus satisfecerit, terribilius iudicium imminet, Deo namque [orig: nanque] inspectore adhibito, causas proferet dirimendas. Unde Salomon in Proverbiis nostris inquit,

Quando boni gremio Res publica [orig: Respublica] nixa recumbit
Principis, humanum gaudet ubique genus.
Imperiis homines sedquando fruuntur iniqui,
Flebilibus populus fletque; gemitque modis.

Et alibi.

Erigitur iusti monitis Res publica [orig: Respublica], pravi
Consiliis populus mergitur, urbsque viri.

In aulis hodie Principum, iustitia, omniumque virtutum disciplina, exemplo quasi ceteris assidua exercitatione proponi debebat. Verum illic nihil praeter ambitionem, perfidiam, avaritiam, quae omnium malorum radix est, plerique [orig: plaerique] omnes profitentur: Et hodie, ex aula, si cupis ferre, feras illuc necesse est, Absque munerib. [abbr.: muneribus] enim nihil omnino proficies, nec ullius tibi favorem aut

page 8, image: s028

amicitiam conflabis Principis, Et iuxta versum, semper

Clauditur oranti, sed panditur aula ferenti.

Porro non immerito quidam germanicis Rhythmis in aulicam invehitur vitam, quos sic convertere, non pertaesum est.

Ius, Veritas, Modestia,
Pudor, Fides, et Humilitas,
Nunc exulant ab omnibus
Constanter aulis Principum.
Horum sed occupant locum
Fraus, Livor, et Mendacium,
Contemptus, Arrogantia,
Impunitas, Ignavia,
Risus, Lucrum, Superbia,
Et insolens Lascivia,
Luxusque sordidissimus:
Potare noctes, et dies,
Ridere iustos quoslibet,
Deum putare neminem
Humana facta cernere,
Nec sempiterna credere
Caelo futura gaudia:
Sed in diem sic vivere,
Ut bruta fias bestia.
o Christe clementissime,
Quam saecla sunt haec perdita,
Quibus pecuniae sitis,
Fastus, simultas, ultio,
Et pertinax procacitas
Obsedit omnes Principes.

Ad Principum mores (quia simile gaudet

page 9, image: s029

simili) omnes ii qui in aulis educantur et nutriuntur, studiose se applicant. Vivunt et ipsi splendide, epulantur lautissime, vestiuntur magnifice, incedunt superbe: verbis utuntur sesquipedalibus, praesumunt quaeque maxima: frausque sublimi regnat in aula: et ubicumque alter alterum insidiis, dolo, contentione aut alia mala voluntate occupare, aut praeter exspectationem [orig: expectationem] circumvenire poterit, omnem certe movet lapidem. In conspectu Principis officiis et fide omnibus modis omnes certant, cum tamen spe suiipsius commodi quisque ducatur: mellitis utuntur verbis, quae Dominum nequaquam ad iracundiam, etiamsi alicui iniuriam fieri videat, irritare possint. In tales autem Gnathones et glwssoga/storas2 apte hoc nostrum quadrabit epigramma, in quo Parasitus id de se ipso fatetur, quod Tetrastichon sequens indicat.

Regis in aspectu didici seruire, favorem
Ut mihi blanditiis conciliare queam.
Omne malum Domino clam mens aliena precatur,
Dum facit officium lingua, manusque suum.

Hinc Aristoteles aliquando interrogatus ab amico, quae causa esset, quod regem adeo propitium haberet, respondit, se raro cum Rege, et nihil quod eius auribus absonum foret loqui. Quod et sequens nostrum carmen confirmare nititur.


page 10, image: s030

Candidus ingenuae vir Simplicitatis amator,
Aulas ille diu non habitare solet.
Fortunatus is est potius, qui degere vitam
Servitiis Regum tristibus absque potest.
In teneris aevum qui ducit amabile silvis,
Atque sui fructus mille laboris habet.
Quisquis. enim miseros annos consumpsit in aulis,
Donec adest fragili tarda senecta pede,
Se frustra curas aerumnososque labores
Ille nimis sero pertolerasse videt.

Sunt tamen, qui fideliter serviant: Sed gratiam exiguam vel nullam reportant. Alius licet minus fidelis sit, opes honoresque consequitur maximos. Bona enim Dominorum non ad bene demerentes, sed eos quibus fortuna favet, spectare videntur. Domini autem quicquid faciunt, ex mera gratia fit, quae in donum voluntarium non meritum cedit: hos ubi offenderis, misericordia laborem non debita mercede tibi compensabunt. Quocirca omnes Aulicos hic admonitos velim, ne cum se in gratia Principis positos vident, plus aequo efferantur. Favor enim iste aut benevolentia, quae hereditario iure non conceditur, facilime in iram, odium atque crudelitatem converti potest, quod nos dilucide hoc sequente tetrasticho testamur.

Si quis honorificas virtutibus expleat urbes,
Fiat et unius criminis inde reus:
Tum virtus amissa prior, tum gratia languet:
Ponderat et modulo crimina quisque pari.

Quare beatus ille censendus; qui extra Regum aulas se sustentare potest. Nullius enim licet fidelissimum studium, aut amicitiam magnifaciunt illi, amantque neminem, nisi cuius potentia bonisque vicissim perfrui possint, aut in quem eos vaga mens instabilisque animi voluntas trahit atque inclinat.

CAPUT II.

ARGUMENTUM.

Coram Rege lupus miserae mendacia vulpi
Construit, innumeris insimulatque malis.
Istud adhuc hodie multis scelus exstat [orig: extat] in aulis,
Trudat ut hic illum de statione sua.

CUm ceteri quiescerent,
Et facta iam silentia
Per regis essent atria,
Suam lupus sententiam
Mox explicabat talibus:
Rex o benigne, Rex bone,
Inter feras fortissime,
Te quaeso per potentiam,
Per iura, perque gratiam:
Questus meos ut audias.
Suprema te necessitas,
Et tangat infelicitas,
Quae me, meosque praegravat.
Perversus ille Reinike,
Iste omnium nequissimus,

page 12, image: s032

Mihi, meisque filiis
Iniurias tot intulit
Paritque tot molestias:
Quot ore non percenseam
Ut conticescam cetera,
[gap: illustration]

Is nuper uxorem meam
Perminxit, ut nil amplius
Utroque cernat lumine.
Et constituta cum dies
Dignum foret per iudicem,
Ut aestimaret optimo
Hanc iure controversiam:
Vocatus in ius noluit
Parere coram perfidus:
Munita sed velocius
Castella claudens obserat.
Probare possum plurimis
Id omne testimoniis.
Nec ora si decem forent,
Complectar haec incommoda,

page 13, image: s033

Quae multa quam brevissimo
Confecit ille tempore.
Quin totius si conferam
Chartas librosque Galliae,
Patentis et Germaniae,
Tamen nec omnes exsequar [orig: exequar],
Dolosue scribam Reinikes.
Me probra vexant coniugis,
Anguntque dilectissimae.
Inulta quae non perferam.
Sic dicit, et finem facit.
Post haec tenellam protinus
Vocem catellus extulit.
Is indicabat Principi
Sermone causam Gallico.
Totam, refert, substantiam,
Farcimen unum scilicet
Mihi diu reconditum
Haec sustulit Vulpecula.
Felis secuta ceteros
Furore summo percita,
Rex, inquit, optatissime,
Plus callidam Vulpeculam,
Quam te verentur bestiae.
Nam quod catellus indicat,
Annos id ante plurimos
Tyrannus hic deliquerat.
Farcimen id meum fuit,
Quod me parasse callida
Venatione glorior,
Cum nocte repsi per molam,
Audaxque mecum detuli.

page 14, image: s034

Sibi catellus alteram
Quod iste partem vendicat:
Id debet acceptum mihi.
Vix haec catus finiverat:
Cum raucus Ursus prosilit,
Et criminatur Reiniken,
Modis sed indignissimis,
De rebus, inquit, parvulis
Quid multa frustra dicitis?
Ego tibi Rex maxime,
Hanc vividis vulpeculam
Coloribus definiam,
Quod nequior sit Reinike
Non inter omnes furcifer.
Is natus ex quo tempore,
Vitale lumen carperet,
Praedas secutus impias,
Furtisque vixit deditus.
Ferox, avarus, proditor,
Fur, latro, nequam, permanet
Ad usque vitae terminum.
Quod testibus verissimis
Firmare possum plurimis.
Te spernit invictissime,
Tuamque mortem fervidis
Optat precationibus.
Ut auctus ille commodis,
Et maximis proventibus
Regi tibi succederet.
Heri scelus sic maximum
Commisit, inter cetera.
Hunc ecce perfidissimus

page 15, image: s035

Cum simplicem lepusculum,
In urbe Regis optimi,
Et commeatu libero
Sub pace ficta comprimit,
Et pollicetur plurima:
Dicitque Lampe si mihi
Artis perito musicae
Obtemperare perplacet,
Inflare te dulcissimas
Docebo voce tibias:
Ut buccinarum cantibus
Tibicines excellere,
Omnesque possis bestias.
Et praeter ista singula
Si forte concupiveris
Sacros Sacerdos ordines,
De vesperarum canticis,
Sacroque mystae symbolo:
Praecepta tradam singula.
Haec pollicetur omnia:
Vulpem tamen non exuens,
Miserrimum lepusculum
Mactare dextra nititur.
Tunc ipse velox advolo,
Novosque cantus audio:
Ambo silebant ocius [orig: ocyus],
Eratque prima lectio
Vel omnium brevissima.
Sed cum laterem clanculum,
Nec ilico interrumperem
Vulpeculae negotium:
Vi protinus lepusculum

page 16, image: s036

Aggressus audax Reinike
Morsu cruentat impio:
Et dente collum vulnerat.
In hisce calamitatibus
Si non amico supplici
Opem tulissem maximam:
Misellus hic lepusculus
In frusta mille, Reinikes
Discerptus esset dentibus.
Adhuc in ore saucii,
Letale [orig: Lethale] vulnus cernitis.
Quapropter Augustissime
Rex, Principesque splendidi,
Ni damna vindicabitis
Insanientis Reinikes:
Nihil valebit amplius
Et vestra nil auctoritas
Movebit ullos subditos.
Post verba demum talis
Dicebat Isengrinius.
Superstes iste Reinike
Si vixerit diutius:
Nobis profecto singulis
Pericla mille construet.
Quare mea sententia,
Nihil foret consultius,
Quam mersus atro funere
Si morte vitam solveret.

page 17, image: s037

QUINQUE EX HOC secundo capite observari debent.

PRimo, quod avari et potentes in aulis Principum, prout lupus hic facit, quadam invidia inflammati frequenter causas excogitent, quibus in proximum, qui inferioris conditionis est, magnum concitent odium, et ipsi sic digniora, quae aliis invident officia, consequantur. Divitiae enim Principum non ad servientes, aut bene meritos, sed assentatione plurimum valentes videntur pertinere. Secundo, quod in aulis Principum quam plurimi degant Palatini, qui non modo soli dominari volunt, et omnino primas penes Principem partes obtinere contendunt, sed et multorum debitam mercedem et beneficium impedire, sibique in bonorum perniciem per fas et nefas omnia vendicare: et propemodum ipsum Principem eiusque Rem publicam [orig: Rempublicam] spoliare, exhaurire et expilare summopere student. Praecipue autem eruditione excellentes, et virtutibus illustres persequuntur, timentque ne tales illis palmam, aut principis favorem praeripiant. Nec ex re et dignitate sua esse putant aliquos in curia-illa degere, qui opibus antecellant.

Tertio, invidus, malevolus et contumeliosus homo quo inimico plus noceat

page 18, image: s038

et suae iniuriosae voluntati satisfaciat, existimationem proprii nominis et honoris amittere non erubescit sed quo certiorem iudici fidem faciat, odio incitatus tum quae sibi, tum quae suis dedecori sunt, inaniter effutit. Sicut et hoc loco lupus, quo facilius querimoniis in vulpem effusis credatur, certioremque calumniae fidem mereantur, propriam uxorem coram iudice dehonestare, suamque infamiam detegere non extimescit. Quarto, Duplex genus assentatorum in aulis invenitur, quorum alterum infirmius, ut si Parasitus gratia valens, calumniis alium insectatur, et in discrimen vocare studet. Alterum genus est potentiorum, qui cum aliquem aula extrudere conantur, ilicet omnes quasi facto agmine in eum impetum faciunt. Idem hic contingit, quo lupi querela regi acceptior fiat, pariter canis, felis, et lepus in lupi gratiam de vulpecula conqueruntur, eamque afflictam exstinguere [orig: extinguere] conantur. Quinto, notatur hic etiam adulterium quod Vulpes cum uxore lupi commiserat. Id inter magnates iam adeo vulgare est, ut omnes fere cum honestam aliquam matronam compresserunt, aut virginem vitiarunt id laudi sibi ducendum existiment: iccirco lenociniis amorum illicitorum turpissimis liberrime exagitantur. Unde quidam non ineleganter inquit.


page 19, image: s039

Hic stultus est et desipit,
Quicumque credit coniugi,
Ut osculetur alterum,
Et casta noctem dormiat
In proximi cubilibus.
Talis fides per horridum
Est instituta daemonem.

CAPUT III.

ARGUMENTUM.

Iniustam vulpis causam Grevinckius orat,
Huic etenim patria stirpe propinquus erat:
Se tamen evinci vetat accusator acerbus.
Et renovat Vulpis facta priora lupus.

[gap: illustration]

AMicus inde Reinikes
Verbis tonat Grevinckius,

page 20, image: s040

Oransque causam perditam
Impugnat his Lupum modis:
Absente cuncti Reinike
Clamare nostis plurima,
Praesente quae non hiscere
Auderet illo quispiam.
Si Regis ille gratiam
Ut vos, valeret assequi,
Impune nemo tam diu
Verbis eum lacesseret.
Narratis omne dedecus,
Et quicquid olim fecerat.
Sed conticetis crimina
Quae vestra sunt quam plurima.
Nam fraude vestra Reinike
Fere peremptus occidit.
Cum vos fames inceperat
gap desc='illustration'/>
Urgere, currus piscibus
Onustos agros transiit.

page 21, image: s041

Mirum per infortunia,
Et quanta per pericula,
Pisces pararit Reinike.
Se rure ponit florido,
Spirare totus desinit:
Auriga credens mortuum,
Currus in altos sublevat.
Tunc ille pisces plurimos
Vobis iniquis deicit,
Curruque velox desilit.
Hanc nunc refertis gratiam.
Ad haec suem cum Reinike
Non absque multis morsibus,
Canumque tot latratibus,
Vi sustulisset rustico,
gap desc='illustration'/>
Ingratus illam devorat
Urgente mox lupus fame.
Venator ossa rodere
Relicta porci cogitur.
Centum relinquo ceteras

page 22, image: s042

Iniurias gravissimas,
Meo dedit quas proximo.
Porro lupi dementiam
Demiror usque maximam,
Suae quod ignavissimae
Uxoris acta detegat.
Nam quicquid ille fecerat,
Amoris ergo mutui
Lupus scit actum quod fuit.
Nec hoc perempta [orig: peremta] Reinikes
Est uxor illa vulnere,
Expostulare nec cupit,
Aut Regis implorat fidem.
Ursus quod inde protulit
Vilissimis iniuriis
Plenumque contumeliis
Mentitur atque peierat.
Nam Reinikes Scholasticus
Fuitque servus hic lepus.
Cur non Magister audeat
Servum procacem caedere,
Ut fiat eruditior?
Quod mente raptus ebria
Catellus inde clamitat
Se per didisse maximum
Farcimen, id furtum fuit.
Quod iure partum pessimo
Est, pessime dilabitur.
Cum quisque natus nobilis
Odisse fures debeat,
Quis invidere nunc volet
Vulpi, quod illud abstulit?

page 23, image: s043

Perosa namque [orig: nanque] milites,
Praedis abhorret omnibus,
Semelque quovis vescitur
Die cibis vilissimis,
Vitamque ducit asperam,
Ceu frater esset ordinis
Pauperrimus monastici:
Arcem reliquit patriam,
Et coenobitis [orig: caenobitis] exstruit [orig: extruit]
Domum paternis sumtibus,
Famem, sitimque maximam,
Ut omne crimen diluat,
Vel sponte ferre cogitat.
Finitus ut sermo fuit,
Gallus propinquis cum suis
Aulam subibat regiam.
Gallina fertur insuper
Perempta morsu Reinikes.

HOC IN CAPITE TRIA notabilia occurrunt.

PRimo, quam salutare et utile sit habere in aula fidum aliquem amicum, a quo per adulatores vanissimos quispiam traditus, fideliter defendatur, et excusetur. quo circa sapientum consiliis admonemur, ut amicum sincerum [orig: syncerum] gemmis et auro praeferamus. Mundus enim perfidia cum plenus sit, et nusquam tuta fides, necesse est, ut quisque sibi bene prospiciat, nec omnibus facile credat. Unde non ineleganter quidam dixit:


page 24, image: s044

Fide parum, valido constringe loquacia freno
Guttura, nam raro continuisse nocet.
Casibus adversis cum te Fortuna fatigat,
Milibus e sociis, vix feret unus opem.

Secundo, quod Lupus et Vulpes, per occultas et abstrusas quasdam insidias foedus iniverint, ut suum emolumentum, cum aliorum incommodo facerent, quod tamen Lupus sua in accusatione artificiose occultat. Verum quicumque foedus cum altero icere cogitat, aliam ob causam, nisi communis utilitatis ergo, id facere non debet. Nam illi qui proprium tantum commodum spectare et promovere solent, non foedus sed conspirationem quandam sceleraram videntur conflasse. Ubi res arctissimis literarum vinculis confirmatur, manifestum est, quod alter alteri diffidat, et ex talibus obligationibus oriuntur saepe controversiae, et lites maximae: cum tamen causa constituendae pacis literae initio factae essent. Integri et fide digni homines, qui promissis satis facere conantur, huiusmodi literis obstringentibus non indigent, sed futiles, leves, et fraudulenti, quibus nihil creditur, operosis chirographorum cautelis se invicem devinciunt. Obligatio in eum sane finem dirigi debebat, ut Pax conservaretur publica, verum aliter usu evenit, pactiones enim iam belli excitandi causa conficiuntur: nec ulla res

page 25, image: s045

adeo inhonesta, et periculosa exoriri potest, quae non ad pactiones istas detorta excusetur et stabiliatur. Tertio, Notatur perfidia et infidelitas quam hic Lupus erga Vulpem exercet. Nam quod Vulpes lupi causa se periculis exponit, et pisces Aurigae e curru in utriusque commodum deicit, et tamen per infidum comitem lupum turpiter decipitur: Idem in aulis plerumque [orig: plerunque] contingit, ubi alter laborem perfert, alter mercedem aufert.Quicumque autem tam malitiose agit, isti aliquamdiu [orig: aliquandiu] quidem fortuna blanditur, sed quo ferior eo gravior tacitis poena venit pedibus. Et lento ad vindictam sui gradu divina procedit ira, sed supplicii gravitate tarditatem eam compensat. Achitophel, cuius consilia velut angeli cuiusdam David suspiciebat, Absoloni suadebat ut bellum parenti indiceret, et regnum vi occuparet, cui dum Absolon paret, arbori capillis inhaerens confoditur, et Achitophel se ipsum suspendens laqueo vitam turpissime finiebat, Itaque recte dictum est.

Illaesus ille permanet,
Sincerus esse qui studet.
Sed infidelis disperit.


page 26, image: s046

CAPUT IIII.

ARGUMENTUM.

Saeva dolens Regi Vulpis malefacta recenset
Et trepido Gallus supplicat usque genu.
Qui potes esse domi securior, atria Regum
Sperne, ferox regum fulmen ab arce cadit.

[gap: illustration]

TRibunal ante regium
Iam Gallus audax constitit,
Duobus auctus filiis,
Quorum prior Kreyantius,
Vocatus aequo nomine,
Cui par nec in Brabantia
Repertus est, nec anglia:
Nec alter impar cantibus,
Canthertius qui nomine,
Facem ferebat igneam.
Et flebat alto murmure,

page 27, image: s047

Cum maximis singultibus
Necem sororis impiam.
Pater sed o sus incipit
Orationem talibus:
Rex quem pavescunt bestia,
Te nostra lamentatio
Et luctus angat ultimus.
Damnis medere plurimis,
Quae dirus infert Reinike
Miht, meisque parvulis,
Quos stare cernis, filiis.
Quorum decem pulcherrimos
Et quattuordecim dedit
Praestante forma filias
Uxor mihi carissima.
Omnes alebam splendido
Abbatis in Collegio.
Ibi canes sex maximi
Meos amabant liberos,
Et a feris incursibus
Vulpecularum fortium
Custodiebant sedulo.
Dolebat autem Reinike,
Seposse nullam prendere:
Nocturnus ergo moenia
Obambulabat omnia,
Et sape captus vi canum,
Poenas luebat debitas.
Demum velut cuculliger,
Legenda monstrat nuntia
Signo notata regio,
Illic legebam, quod tuo

page 28, image: s048

o Rex potestas inclita
Pacem dedisset auream,
Cunctis feris silvestribus,
Caelumque pervolantibus,
Ad debat istud in super,
Vitae genus pauperrima
Legisse se vilissimum,
Et coenobitae caelibis
Servare duos ordines.
[gap: illustration]

Ait, nec unquam carnibus,
Nec vescar ovis amplius,
Deoque soli serviam,
Agamque paenitentiam,
Errata deflens omnia.
Quae certius quo crederem,
Atrum cucullum sublevat,
Novasque monstrat literas
Prior is in Collegio:
Vestemque villis horridam.

page 29, image: s049

Post optat, ut feliciter
Noctem quietam transigam,
Dicitque sese debitas
Orare velle vesperas.
Laetabar ergo plurimum
Meumque coetum convocans,
Mox liberis carissimis
Hoc gaudium denuntio.
Omnes triumphant ilicet,
Clausasque portas exeunt:
Et victitant liberrime.
Sed ille callidissime
Clam fur iniquus advolat,
Et optimum de filiis
Ieiunus ore devorat.
Nec vis canum nos postea
Venator aut custodiit.
Noctes diesque libere
Praedatus, errat, enecat:
Quousque iucundissimos
Occidat omnes filios,
Voravit atque filias,
Hanc praeter unam, quam canes,
Dum terga vertit Reinike,
Vi sustulere mortuam:
Nam dente saevo strinxerat,
Et languidam momorderat,
Ad usque summos spiritus.

page 30, image: s050

TRIA EX HOC CAPIte pulchra et fructuosa colligi possunt.

IS qui inimicis circumdatus [orig: circundatus] est, et securus in arce munitissima, aut privata custodia detinetur, non facile voluptatis causa illam, ne in manus hostium incidat, relinquet. Sic enim Gallus, ut primum levitate compulsus muros suos firmissimos deserit, a Vulpecula comprehenditur, et liberis suis carissimis [orig: charissimis] orbatur Quare fideliter Cyrillus, ut omnes attente consideremus, et perpendamus, quo eamus, cui fidamus: etiam in tutissimis rebus nonnumquam dubitemus, et diffidamus, per huiusmodi monet fabulam. Accidit aliquando, ut corvus esurientis Vulpeculae miseria moveretur, gallinis iccirco aliquot ad famem utriusque sufficientibus verba dare cogitans, annuntio, inquit, vobis Gallinae gaudium maximum. Vulpes enim virginum Vestalium ordinem ingressa, dolos, praestigias, et omnem crudelitatem exuit: quare congredimini mihi, ut miraculum hoc spectetis, peplum enim ferens, templum frequentat, et religiose in choro cantat. Gallinae persuasae comitantur corvum, sed inter ambulandum obviam gallus venit, quem et comitem sibi adiungere satagunt, Sed Gallus dole

page 31, image: s051

animadverso gallinis ait, audite me fatuae, una cum ductore vestro ad necem pergitis. Si creditis, quod Vulpes aut corvus quicquam boni in animum induxerint, nocte lucem, et luce noctem, quod impossibile est, exspectatis. Numquid [orig: Nunquid] audistis Sapientis dictum: Ad credendum tardus, ad audiendum velox esto. Nec mendaci aut adulatori fides adhibenda est, verba enim prius ponderanda et trutina quadam examinanda sunt. Denique videtis quam stultum sit fallaci coruo fidere et quam ridiculum credere Vulpeculam mores exuisse, aut pellem Vulpinam peplo mutasse, et in templo more virginum cantare. Abest hoc ab ingenio, abest a moribus: naturam enim furca expellas, tamen usque recurret. Haec gallinae cum audivissent relicto coruo gallum sequebantur. Secundo, ne temere quis inimico fidem tribuat, etiam si blandissimis utatur verbis, eaque sanctissimi Sacramenti sigillo stabiliat, sicut Vulpecula hic blandis et mendacibus dictis fictaque sanctimonia Gallum allectum decipit. Veteres eum qui inimicis facile crederet, viro assimularunt serpentem sinu foventi, qui nesciret, quando se inverreret ipsumque veneno inficeret. Nemo igitur sapiens inimico fidem habere, sed eum peius cane et angue devitare debet. Tertio, cum Tyrannus per imperii insolentiam virib. [abbr.: viribus] abuti, et pro animi libidine,

page 32, image: s052

ut hic Vulpecula inter Gallinas grassari coeperit: difficulter admodum a proposito deterreri poterit. Per exercitationem enim male agendi consuetudo et petulantia intolerabilis gignitur. Ita ut ludus ipsi iucundior esse non possit quam novis subinde gravaminibus pauperes opprimere, et in eorum in nocenti sanguine quoddam quasi refrigerium quaerere. Nec sperandum tales unquam ab immani proposito avocari posse, donec tandem in manus inimicorum deveniant, et iustum luant supplicium. Exemplo sit Maximus ille Persarum Rex Cyrus, qui licet non insignem Tyran ni et crudelitatis apud omnes occuparit titulum, tamen eum Scitharum Regina Tomyris devictum regnoque exutum capitis poena mulctavit, saccoque e corio confecto et sanguine humano impleto involvit, contumeliosum hoc cum summa exprobatione adiciens dictum: Satia te sanguine quem sitisti. Testatur Lucius Florus, quod Germani olim Quintilium Varuw leges odiosas figentem, et inauditas iniuriosaque constitutiones excogitantem, cum omnibus suis trucidaverint, et mortuo abscissa lingua, his verbis insultaverint, Tandem vipera sibilare desiste. Quapropter non minus vere quam eleganter Poeta inquit.


page 33, image: s053

Sic Regum finitur honor, sic gloria languet:
Mersus in humano sanguine Cyrus obit.
Caesaris in toto quaecumque potentia mundo
Exstitit [orig: Extitit], interitum fertur habere gravem.
Exitium crudele ferunt, quaecumque potestas
Esse putat variis inviolata modis.

CAPUT V.

ARGUMENTUM.

Rex pius instaurat Gallinae funus amatae.
Latroni poenas constituitque graves.
Scilicet id regem decet, ut tueatur egenos,
Atque superborum sub pede colla premat.

[gap: illustration]

REx inquit huc carissime [orig: charissime],
Grimbart adesdum percipe,
Quid scurra noster Reinike
Iam coenobita factitet:

page 34, image: s054

Profecto si vel unicum
Superstes annum vixero,
Hunc pessimum Sic arium,
Cum stirpe perdam funditus.
Iam triste tempus postulat,
Humare Galli filiam.
Honore facto funeris
Nos colloquemur invicem,
Et puniemus impium
Vi fas iubet, veneficum.
Sed more quam dignissimo.
Quantisque caeremoniis,
Sollennibusque cantibus
Sepulta Galli filia
Sit, praeterire perplacet.
Nam res foret prolixior,
Narrare cuncta si velim.
Stabat sepulcrum marmore
Sublime candidissimo
Quod enitebat maxime.
Incisa verba grandibus
Notis sepulti nomina
Sic indicabant omnibus.
Hoc nata galli Krassevot
Busto quiescit optima,
Parentis et simillima.
Quae singulis recentia
Diebus ova protulit:
Exstincta dente Reinikes
Latronis est savissimi.
Viator istud inclite
Gallina scire te cupit.

page 35, image: s055

Abi, misertum sat scio.
Sed ante tu levissimam
Precare terram pulveri.
Sed ecce regni principes
Rex convocabat ocius [orig: ocyus],
Verendus inter bestias.
Et conferebant providi,
Non pauca Secretarii.
Quibus modis dignissime
Ulciscerentur Reiniken,
Decernit omnis ilico
Coetus fer arum maximus.
Rerum novarum nuntium,
Cum literis fallacibus,
Ad Reiniken transmittere.
Ut obstupescens, ocius [orig: ocyus]
Augusta regis incliti
Veniret ad palatia.

HOC IN CAPITE Quinto illustria quatuor observari debent.

PEr illustrem Gallinae huius sepulturam et pompam magnificam admonemur, quod omnes illae caeremoniae [orig: ceremoniae], quae in exsequias mortuorum conferuntur inutiles et vanae sint: quod et meum Hendecasyllabum subsequens comprobare nititur.

Magni magnificum Ducis sepulcrum
Quid sedes nisi vermium paratur?

page 36, image: s056

Id multi Pariis tegunt lapillis,
Sub quo colluvies, et umbra dormit.
Sulpendunt clipeos [orig: clypeos], et arma gentis:
Addunt, nobilis hic iacet sepultus.
Verum non clypeum vides avitum:
Busto pinge cadaver, ossa, vermes.
Dic, Adae genus hoc loco quiescit.
Hic qui conciliat Dei favorem
Caelum, cum moritur, beatus intrat.
Nil insignia, nil iuvant honores:
Omnes sole quiescimus sub uno.

Legi olim in coemeterio quodam rhythmos germanicos, quos latinitate donatos a me subicere non piget.

Est ubi nobilitas, honor, atque potentia mundi?
Hic forma vultus conspicis esse pares.
Ecce quis hic pauper? quis dives, iure vocandus?
Quaelibet ossa satis ossibus aequa vides
Heu breve vita bonum nihil est, nisi luctus et angor:
Praemia caelicolum, qui bene vixit, habet.
Quisquis es, humanae perpende novissima vitae:
Imminet heu terris illa suprema dies.
Iudicium statuet cum formidabile Christus
Mercedemque piis, exitiumque malis.

Secundo, cum ad iudicem aut Principem querele de ministro cuiuscumque is status sit, deferuntur: non statim ad iudicandum, cum impetu quodam, aut ex temeritate agetur, nisi et alteram partem audiverit, ut hic leo Vulpem in ius vocat, nec temere aut absque deliberatione iudicium pronuntiat. Nam Poeta teste.


page 37, image: s057

Iudicis officium est, ut res, ita tempora rerum
Quaerere, quaesito tempore tutus eris.

Quaelibet autem pars cum seorsim auditur, suam quam splendidissime potest exornat causam, ut iudex nonnumquam etiam invitus consentiat. Porro cum et alterius partis sententia discutitur, utra nocens aut innocens sit, verius apparet, at is qui iudicat antequam utriusque rationem aut disceptationem probe percipiat et dignoscat, corruptissimi indicis meretur nomen. Errat enim a veritate sententiae, in vertit causas, et iniustitiam defendit, dum fundamentum causae non intelligit. Idcirco investigabilis illa Dei optimi Maximi Providentia praetoribus et iudicibus duas aures dedit, quarum sinistra accusatori, dextera vero reo patens inserviat, et delationes probe examinet. Nam si blandienti utramque [orig: utranque] aurem praebeant, iniqua sequentur indicia, iusta causa opprimetur, gravissimarumque contentionum et inimicitiarum semina spargentur.

Tertio, nullius causam damnandam esse, nisi prius aliquis in ius citatus et testibus certis convictus sit. Defensio enim de iure naturali omnibus libere conceditur. Quocirca necesse est, ut et delati responsio audiatur, nec iudicium nisi utriusque causa cognita pronuntietur. Quarto, ut Reges, Principes, et civitates habent consiliarios incorruptos, honestos,

page 38, image: s058

prudentes, fideles, et multarum rerum peritos, qui veritatem ament, Deum extimescant, et avaritiam [orig: avariciam] exsecrentur [orig: execrentur]. Sic feliciter imperare, et causas tam belli quam pacis etiam gravissimas discernere facilime poterunt. Regis enim salus, et amplificatio regni, honoris, et gloriae, in manu et providentia consiliariorum consistit. Unde Salomon in proverbiis nostris Dilingae editis, inquit:

Quo plures consultores Res publica [orig: Respublica] nutrit,
Hoc etiam donis pluribus aucta viget.

Porro sapientia sine fidelitate nihil valet. Sunt enim Regum consilia et ardua et maxima, consiliariorum vero fidelium numerus perexiguus. Quocirca Rex diligentiores, et sui amantiores, prae ceteris eliget, amabit et colet, corruptis vero moribus et depravata consuetudine infames a se repellere, et abigere conabitur. Bonos pretio [orig: precio] ad bene agendum irritabit, malosque poenis compescet, et a mentis pravitate deterrebit.

Ad haec senatus prudens uniuscuiusque principium causae considerat, finemque accuratius respicit, nihil boni malive Regem caelat, imo etiam ipsum male agentem redarguit, viam Iustitiae declarat, eiusque omnibus rationibus non aliter, quam si sua res ageretur, prospicit atque consulit.

page 39, image: s059

Quibus autem fucis, machinis, praestigiis, hodie plerique aulici instructi bonos in vadant, utque ad divitias, census, honores, invidiam, inflammati aviditate rapiantur, ne odium pariant, omittenda erunt. Aula enim veritatem tolerare non potest. Nec frustra dixit, qui sequentes protulit versiculos.

Non intret aulas Principum,
Ex corde qui Deum colit.
Nam difficulter aulico,
Relinquitur potentia.
Cuius superba gloria
Augetur indies magis.
Hic regnat inconstantiae
Et saepe perversissimus
Est administer Principi
Acceptior fidissimo.
Proinde quisquis gloria
Abhorret, et mendaciis.
Quem nuda tantum Veritas
Oblectat, atque comitas,
Non intret aulas Principum.

Aulae quidem, et Principum servitia per se mala non sunt. Multi praeclari et generosi Viri, tum nobilitate generis tum eruditione et virtutibus praestantiss. his operam navarunt indefessam, et tamen vita integerrime acta cogniti sunt. Sed hoc inprimis spectari oportet, quod aula plerosque propter innumerabiles rerum distractiones, et molesta operosaque negotia a

page 40, image: s060

sanctitate morum, et religionis pietate avocat. Ibi enim pro cultu, et curatione cor poris, quae Deo erat adhibenda, incontinentia omnium perturbationum mater imperium tenet, omnes intemperantissimis ferculis atque perpotationibus sunt dediti. Quid autem inde promanet commodi, cuiusuis iudicio, aut cogitationi liberum relinquitur. Dummodo enim aulici tales Principis sui gratiam et favorem conseruent, vel turpissima quaeque coram Deo et mundo committere non erubescunt. Unde Aulicus quidam apud Poetam de se ipso gloriatur.

Quodennque Princeps expetit,
Meusque mandat: consulo.
Quamvis id urbes perderet,
Aut civium concordiam:
Et omnium Res publicas [orig: Respublicas]:
Tantum meam si consequor
Partem, vel omnes rideo.

CAPUT VI.

ARGUMENTUM.

Charta per hirsutum Vulpi transinittitur Ursum,
Seria quae Regis iussa Leonis habet.
Suscipiunt hodie sic res plerumque [orig: plerunque] gerendas,
Qui tumidi verae nil rationis habent.


page 41, image: s061

REgale sceptrum concutit
Rex et Brunonem sevocans:
o Care [orig: Chare] serue clamitat,
Perfer tabellas regias
Adhostis arcem Reinikes.
Prudenter atque sobrie
Subibis hanc prcuinciam:
Impostor ille callidus,
Molitur omnes machinas,
Et saepe fallit inscios.

[gap: illustration]

Post verba Regis mox Bruno
Vocem sonorus extulit.
Obtestor omnes caelites,
Tuamque Rex potentiam:
Quod opto tellus ut mihi
Dehiscat ante per dito,
Quam me sinam per Reiniken
Tam fraudulenter decipi.
Capessit ergo protinus,

page 42, image: s062

Iterque longum conficit
Per densis lustra, per nemus,
Et montium cacumina:
Cum venit altero die,
Conspexit arcem splendidam,
In qua latebat Reinike.
Audacter ipse ianuam
Impellit, et repagula,
Clamatque numquid [orig: nunquid] Reinike
Praesens in arce victitas?
En nuntius ter maximo
Derege missus adfero
Perutiles Epistolas.
Iuravit ille per deos
Si Regis ad Palatia
Non advolabis ilico,
Et me sequere nuntium,
Poenas subibis asperas.
Tormenta nam gravissimae
Minatur et crucem tibi.
Haec audiebat Reinike,
In arce tutus permanens,
Voluebat imo pectore,
Quo nempe pacto debitam
Haberet Urso gratiam.
Non ille me gravissimis
Rumoribus momorderit
Sic absque causa nuntius,
Inquit, potenter obserans
Vallata propugnacula,
Hiatibus squalentia,
Et plena fossis maximis.

page 43, image: s063

In hac latebat Reinike,
Si quando praedam fecerat,
Vel omnium tutissimus,
Has saepe fallacissimas,
Intravit aedes ocius [orig: ocyus]
Quae nesciebat bestia.
At quando vellet anxios
Referre gressus, occidit,
Nec hanc domum recurrere
Est passus unquam Reinike:
Sed devoravit integram.

DUO HOC EX CAPIte diligenter observari debent.

QUod tardioris naturae et hebetioris ingenii homines, qui nullarum rerum experientiam aut usum habent, se arduis saepe negotiis intrudunt, et molestiis importunis implicant, unde se extricare cum volunt, in luto omnino haesitant, aut altero pede evulso, altero altius immerguntur. Idcirco facilime ab acutioribus usu et perspicacioribus natura hominibus decipiuntur: et in gravissima saepe coniciuntur pericula. Sicut crasso, rigido, atque insulso urso hic vulpes imponit astutissima.

At caveat rudibus ne quid committat asellis,
Qui bene curatas res volet esse suas.


page 44, image: s064

Monemur hic, ne quis temere se muneri cuipiam immisceat, aut negotium sua sponte susceptum expedire cogitet, nisi prius vires suas exploraverit, et se idoneum esse cognoverit. Is enim qui se difficilibus et minime decentibus occupationibus implicat, licet bone et honestae sint, tamen absque incommodo se expedire ab illis non poterit, quod idem hic in temerario Urso videre licet. Quare nemo inconsiderate ad periculosam conditionem vocari, aut temeritate quadam ad res arduas conficiendas se transmitti patiatur.

CAPUT VII.

ARGUMENTUM.

Callida sollerti [orig: solerti] meditatur pectore vulpes,
Excipiat missum qua ratione Ducem.
Heu mihi quot numerant haec ferrea saecula Vulpes,
Qui grave mellito virus ab ore vomunt.

BRunonis ut perceperat
Acerba verba Reinike:
Non credulum se praebuit,
Donec videret neminem,
Praeter Brunonem nuntium.
Tunc exit arcem protinus,
Ursumque blandis excipit,

page 45, image: s065

Salutat atque vocibus.
Adventus hic precor tibi
Bruno sit optatissimus:
NOn ante dictas vesperas,
Exire castrum debeo:
Quapropter adsum tardius.
[gap: illustration]

Sed huic agat quis gratias:
Qui te coegit hanc utam
Vorare nobilissime.
Sudore manus anxio,
Labore fessus maximo.
Te credo praeter neminem
Quem mitteret Rex nuntium
Sustentat arce regia.
Cum sis ferarum maximus,
Inter minores belluas
Parem nec aula iactitet:
Mi spero felicissima,

page 46, image: s066

Eritque commodissima
Brunonis haec profectio.
Nam subvenire sontibus,
In Regis aula plurimum:
Te consulendo novimus.
Ventre cras decreveram:
Profectus huc nisi fores,
Morbo licet gravissimo
Me frangat imbecillitas
Et difficulter ambulem.
Cibis enim recentibus,
Dum plenius refercio
Latrantis alui viscera,
Nunc omne corpus angitur
Et concipit molestias.
Bruno sed inquit: Reinike
Dilecte quid comederas?
Quod aeger esse coeperis.
Respondet acer Reinike,
Nos more vili pauperum
Qui victitare cogimur,
Si carnibus non possumus,
Cibisue gratis perfrui,
Tunc lacte, pane, caseo,
Vel melle flavo, vescimur.
Id me gravis necessitas
Vorare nuper compulit.
Inflatus ecce sed mihi
Est melle venter turgidus.
Tument, dolentque viscera.
Sed quando possum carnibus,
Ouisque vesci candidis,

page 47, image: s067

Non mella propter surgerem.
Bruno quid inquis optime,
Dicebat, hoc incognitum
Nisi fuisset hactenus,
Huc advolassent arbitror,
Vel orbis omnes bestiae.
An mella vobis aurea
Sordent in istis finibus?
Quae piscibus, quae carnibus,
Cunctisque prae cibariis
Electa sponte sumerem.
Quod copiam si feceris
Mellis mihi largissimam,
In omne tempus maximas
Memor referrem gratias.
Ridere secum Reinike
Clam coepit astutissimus.
Et mox Brunonem credulum,
Affatur his sermonibus.
Si mellis optas serio
Favum tibi dulcissimum,
Et hoc libenter vesceris:
Frondosa villae culmina,
Scio coloni Rustefeils.
Quotannis ille colligit,
Mellis favos purissimi,
Quot te, vel ullam bestiam
Vidisse numquam suspicor,
Nec villa dicti rustici,
Plus distat illa milibus
Decem, vel octo passibus.
Brunonis os invaseras

page 48, image: s068

Ardor, cupiditas et sitis,
Ut mella votis Rustefeils
Desideraret omnibus.
Vulpem nec orat amplius,
Sed postulat, sed imperat,
Pergamus ergo Reinike
Dicebat atque perbrevem
Viam teramus ocius [orig: ocyus].
Quamvis ob aegritudinem
Deambulatum non eam,
Tamen Bruno carissime [orig: charissime]
Nos inter ambos mutua
Communitas antiquitus
Conflata, ne iam concidat,
Tecum lubenter ambulo.
Nam tu favore me tuo
Iuvare rursus plurimum
Apud Leonem praevales
Adversus infensissimos
Hostesque per fidissimos.
Sic absque diris fraudibus,
Te melle iam refarciam:
Amice delectabilis.
Bruno secutus Reiniken
Ceu stultus ales aucupem:
Tollit moras velocius.
Pro melle sed Vulpecula
Putabat, in te conferam
Bruno licenter verbera.
Et omnium stultissimum,
Te fellis in forum traham.
Postquam Coloni Rustefeils,

page 49, image: s069

Propinquat altis sepibus,
Gaudebat Ursus intimo
Ex corde dementissimus.
Mellis tamen nec particeps,
Factusue compos est favi.
Aetate nostra sicuti
Plerisque stultis evenit.

TRIA HOC IN CAPIte, observatione digna iudico.

QUod inertes, ignavi et somniculosi facile a versutis et vafris superentur, aerumnasque laboriosas perpetiantur. Non solum cum a malitiosis impostoribus callide et indigne, quod adulatoribus proprium est, extolluntur atque laudantur: Verum etiam, cum illis praecipue ea, in quae potissimum proclives incumbere consueverunt, ut superbo honores, gloria: avaro opes, pecunia: guloso cibi potusque deliciae proponuntur. Quemadmodum hic ignavissimum ursum indignis Vulpecula evehit laudibus, dum fucato ex animo inter loquendum ansam ipsum excoriandi quaerit, mellisque, ad quod ursus a natura inclinatus propendet, mentionem facit. Qui enim simultates aut inimicitias exercent, non aperto Marte semper congrediuntur, sed quodam clandestino consilio abstrusisque insidiis, ut versuta Vulpes hic

page 50, image: s070

agit, se invicem ulciscuntur. Quapropter prudentiores se consiliis munire contra versatiles istos homines, et quadam providentia armare debent.

Cum aperti et simplices huiusmodi praestigiis, captionibus, et mellitis verbis ex infido corde profectis fidem adhibent, facile seducuntur, et calamitatibus interdum turbulentissimis immerguntur, quod et urso Vulpi malevolae credenti contingit. Ideoque prudenter Vetustas admonuit, cor hominis ad blandimenta inimici, qui plus de se quam praestare possit, pollicetur, inclinari non debere, ne blanda oratione decipiatur. In simultatibus enim atque odio nusquam tuta fides invenitur. Qui consilia fallacium et infidelium sequitur, facile machinis circumscribitur, et ignominiis condemnatur. Nihil enim periculosius est, quam iis fidem tribuere, in quibus fides non est. Qui bonis se consociat, is honorem et gloriam consequitur, at qui perversis coniungitur, ipsemet etiam pervertitur. Quocirca summopere omnes caveant, ne se dolis aut populari assentatione circumveniri patiantur, et pravorum commercia, licet proximorum, aut consanguineorum etiam, aeque atque angues devitent, omnia eorum consilia, quamvis et prudentiae et fidei plena videantur, suspecta habeant, et sub iis latentes machinationes et fraudes exhorrescant: Ab illis vero, a

page 51, image: s071

quibus fidelitas et honoris quaedam constantia proficiscitur, numquam se segregent, etiam si eorum ex consuetudine paulo minorem, aut nullum fructum percipiant, hoc solo contenti, quod talium fidem, et magnanimitatem honorificam experiantur.

CAPUT VIII.

ARGUMENTUM.

Ecce per infidam Vulpem deducitur Ursus,
Ut rapiat dulci condita mella favo.
Ipse sed hospitii vinclis religatus iniqui
Ingemit, et captus vincula sera videt.
Sic hodie dum mella legunt plerique sub aulis,
Mortiferam lingunt fellis amaritiem.

CUm noctis irent tempora,
Et astra caelo spargerent.
Essetque certus Reinike,
Quod fessa membra languidus
Toro dedisset Rustefeil.
Dulcique somno corporis
Levaret artus debiles.
Fores sed ante rustici,
Qui percolebat strenue
Artem fabri lignarii.
Quercus iacebat ardua
Nondum tamen securibus

page 52, image: s072

Ubique fissa ferreis.
Cuneos adhuc aheneos
Fixos tenebat mordicus.
[gap: illustration]

Ut ista vidit Reinike,
Hortatur Ut sum taliter.
Bruno quid obstat amplius.
Accurre velox, et vola:
Pius mellis huius arboris
Eissura [reading uncertain: Letters hard to decode] lata continet:
Quam fas sit ulli credere.
Tu mella lambe dulcia,
Audacter imponens caput:
Sed plura ne voraveris,
Venter tuus quam digerat.
Edendo nam fasti dium,
Et concitabis nauseam.
Dolebit alvus in super
Et sordide laxabitur,

page 53, image: s073

Rumpetur aut voragine.
Respondet Ursus horridus,
Amice numquid [orig: nunquid] Reinike
Voraciorem neminem
Brunone credis? qui modum
In rebus atque singulis
Observo continentiam.
Sic Ursus in dignissima
Se fraude passus decipi:
Rimas in altas arboris
Pedes priores intulit,
Auresque, mella Rustefeils
Fumante naso quaeritans.
Tunc cogitabat Reinike,
Nunc urse mella Rustici
Gustabis impiissimi,
Cuneosque fixos arbore
Pedum movebat viribus,
Et extrahebat: Fortiter
Diffissa quercus clauditur,
Ursumque captum detinet,
In vinculis arctissimis.
Nihil iuvabant asperis
Cum iurgiis convicia
Brunonis erga Reiniken.
Nec robur ingens corporis
Hunc liberare carcere
Valebat, aut custodia.
Tendebat is virilibus
Pro partibus perrumpere,
Quercusque rimas scindere,
Et plorat alto murmure,

page 54, image: s074

Strepens aduncis unguibus,
Raucique voce gutturis,
Instare letum cogitat,
Salutis et spe decidit.
Quod audiens in horreo,
Colonus audax Rustefeil,
Armatus et securiger
Accurrit, Ursum conspicit.
Tunc hospitem mordacibus
Ridens petit conviciis
Versutus ursum Reinike.
Bruno salutis immemor,
Ne dulcibus cibariis,
Et melle te sic repleas:
Ne forte rumpas viscera:
Satisne melle dulcia
Videntur huius Rustefeils?
En appropinquat ocius [orig: ocyus],
Fructum daturus optimum
Pro melle, pro convivio.
His lusit Ursum cum satis,
Et pluribus conviciis
Acutus ille Reinike,
Aulam profectus ad suam
Sese dolo sus occulit.

DUO HOC IN CAPIte nobis notatissima esse debent.

QUod iis, qui ex animi sententia vivere, et omnium periculorum expertes

page 55, image: s075

esse contendunt, cum malis nullum omnino commercium habendum sit, qui autem talibus sese addiderint socios, isti ignominiis plerumque [orig: plerunque] gravissimis afficiuntur, quod et Propheta David testatur, cum bonis, inquit, bonus eris, cum perversis, perverteris. Qui consortio prudentum et electorum utitur, sapiens et electus evadit. Quare non nisi cum bonis et fidelibus ineunda est societas. Quod eum acutum et providum esse oporteat, qui fallacium et veteratorum astutias effugere velit. Quibus non dextre intellectis, improvisis et repentinis periculis, facile homo insulsus involvitur, e quibus non absque dedecore, aut infamia emergere queat. Nam qui se obscuris genere, aut infimae consociat multitudini, etiamsi ipsemet in res malas aut pestiferas animum non in tendat, tamen vix summa cum industria sine vitae opprobrio evadere poterit. Cuius rei praeter alia infinita exempla brevitatis causa omissa, ab auctore [orig: autore] documentum per Ursi credulitatem dissolutam proponitur: ut intelligamus, nervos atque artus esse sapientiae, non temere credere.


page 56, image: s076

CAPUT IX.

ARGUMENTUM.

Captus ab Agricolis misere tractatur iniquis
Extremam plagis Ursus ad usque necem.
Vixque fuga celeri sibi consulit, atque cruento
Vulnere vicinas saucius intrat aquas.

[gap: illustration]

UT videt ursum Rustefeil
Non vincla posse rumpere:
Mox convocabat ebrios,
Sed e taberna rusticos.
Adeste, dicit ad meam
Ligatus Ursus ianuam,
Abire ne scit maximus.
Vos arma nunc capessite,
Et iuncta ferte spicula,
Ut enecetur bellua.

page 57, image: s077

Tunc ira grandis omnibus
Ministrat arma rusticis.
Insanus ille stipitem,
Rastrum sed alter, tertius
Furcam bicornem corripit.
Minister aedis publicae
Torrem praeustum sublevat,
Quem non secuta tardius,
Iniqua IUTTE femina:
Colum ferebat ligneam,
Et omnibus crudelius
Spirabat ore rusticis.
Ut esse se circumdatum [orig: circundatum]
Bruno videbat hostibus
Tunc colligebat maximam
Vim, robur atque corporis.
Et ora latis rictibus,
Et crinibus deformia
Quercu coactus extrahit
Non absque multo sanguine:
Villos tamen densissimos
Unguesque tristis horridos,
In rimulis hiantibus
Cavae relinquit arboris,
Dolore prae gravissimo,
Vix ambulare noverat.
Immane spirans Rustefeil
Is primus omnium fero
Prosternit Ursum vulnere.
Sequuntur illum ceteri,
Plagisque, mulctant asperis
Tergum Brunonis saucium.

page 58, image: s078

Hastas Faber cum malleis
In ora mittit saucia
Brunonis afflictissimi.
Ludolphus impar gressibus,
Aeonque laesus lumine,
Ruberque crine Tityrus:
Omnes petebant anxium.
Quin et nurus agrestium
Conantur Ursum tollere,
Pars saxa torquet aspera,
Pars in stat et ligonibus.
Adhaec acuto Rustefeils
Cum fuste frater advolat,
Et sic Brunonem verberat,
Ut totus expavesceret,
Invaderetque feminas,
Ira metuque percitus,
Fragore cunctas terruit,
Et morsibus letalibus [orig: lethalibus],
Ut currerent in proximam
Ripam palustrem feminae.
Sed Pastor aedis ut sacra
In amne nare coniugem
Conspexit, omnes invocat:
o filii, carissimae [orig: charissimae]
Nunc subvenite coniugi
Ne mersa lymphis occidat:
Sum namque vobis optimi
Vini daturus dolium.
Urso relicto Rustici,
Ripam subintrant ocius [orig: ocyus],
Opem ferentes feminis.

page 59, image: s079

Quas dum potenter extrahunt,
Ex sordidis paludibus:
Bruno capessit obvii
Ripam cruentus fluminis:
Et cum labore maximo,
Urgebat ut necessitas:
Iter per amnem conficit.
Tunc in recentes quilibet
Exarsit iras Rusticus.
In feminas culpam ferens:
Quod Ursus his gravissimis
Elapsus esset vinculis.
Ungues adhuc in arbore,
Videre Villis cum nigris.
Et Urse nobis, clamitant:
Quid linques aures, et cutem.
En chirothecas accipe,
Pedesque confer horridos.
Nihil Brunonem commovent
Agrestium convitia,
Secans sed undas brachiis,
Calumniatur arborem,
Et criminatur Reiniken:
Demum potitus littore,
Ex ore sordidissimae
Paludis undas evomit.

DUO EX HOC CAPIte lector vigilans annotare potest.

AUtor huius libelli occultis quibusdam verbis innuit, quod in vulgi imperiti

page 60, image: s080

imperio, nec modus, nec ratio, nec discrimen, nec deligentia esse soleat. Nihil enim incertius nihil vulgo inconstantius appatet, multiplex est, et capita tot, quot sensus habet. numquam in eodem proposito aut sententia una permanet, nec a mendaciis sibi temperat, et omnibus modis confusum novatur. Haec est illa hominum multitudo quae furore quodam, et importunissima petulantia utitur, neque modestiam aut prudentiam animadvertit, sed dissoluta quadam consuetudine, et licentia immoderata omnia aggreditur. Quod nulla delectatio, laetitia [orig: laeticia] aut Voluptas mundi integra exsistat [orig: existat], sed doloribus, aerumnis acerbitatibusque variis permixta sit. Terra enim plena est calamitatibus, et miseriis, voluptatumque asseclas assi duis fortuna involvit turbinibus, varieque distorquet, nec facile est sine tristitia quemquam [orig: quenquam] vivere mortalium. Exemplis Poetarumque testimoniis hac super re plena sunt omnia. Vide Chiliad. Erasmi: Homo bulla. Optimum non nasci. Ausonii Eclogam de vita humana. Revolve et hos nostros subsequentes versiculos.

Conceptus aegro semine,
Mortalis in fans editus:
Dolens gemensque nascitur:
Diesque quo suis conterit,
In maximis molestiis.

page 61, image: s081

Nihilque morte certius,
Incertiusque tempore:
Vitam per omnem cogitat.

CAPUT X.

ARGUMENTUM.

Horrificis auctum Vulpecula luctibus Ursum
Inter arenosi repperit amnis aquas:
Insuper illudens verbis mordacibus illum
Stringit, et omnino non periisse dolet.

[gap: illustration]

COnsiderabat Reinike
Eraudes, dolos, et machinas
Quantas Brunoni struxerat:
Et laetus intra viscera
Sese rapinis praepiarat,
Et carnibus pinguissimis.

page 62, image: s082

Ouisque puris vescitur,
Et inde ripam fluminis
Ad limpidam deambulat
Sitimque duram sublevat:
Dicitque iure gaudeo
Meum quod hostem talibus
Exceperim fallaciis,
Non est quod illius minae
Nunc amplius me terreant.
Sublatus atro funere,
Magis nec ille nuntii,
Aut proditoris exiget
Crudele munus impii.
Parumper utque progredi
Ad flumen altum coeperat,
Iacere putri saucium
Ripa Brunonem conspicit,
Fractumque vix sanabili
Percussione vulnerum.
Vexator ergo Reinike,
Insultat his Urso modis.
Quid hospes, inquit, Rustefeil
Rerum gerit? num perfidus
Pro melle vestem careo
Detraxit? et pecuniam
Sic postulavit improbus?
Rictus Bruno quis horridos
Tam rite pinxit sanguine?
Interfuisse te reor
Agrestium conviviis.
Adhucne mel desideras?
Est alter illic Rusticus,

page 63, image: s083

Qui plura vendat, si voles.
Ingressus ecquid ordinem?
Aut Doctor artis es novae?
Ruber quid iste pileus
Insigne clarum denotat?
Electus Abbas forsitan
Gaudes novis honoribus?
Tonsor profecto contegit
Aures tuas novacula,
Rasitque crines optime.
Cum Vulpis ursus perfidae
Audiret atras commata,
Et asperas calumnias:
Dolore praetristissimo [correction of the transcriber; in the print proetristissimo]
Verbum loqui nec unicum
Valebat, amnem transnatans
Latus petebat alterum.
Et garrulis cum questibus
Aulam subibat regiam
Lux quarta cum lucesceret.

DUO HOC EX CAPITEin usum vitae quottidianum collige.

QUod plerumque [orig: plerunque] is, qui damni quidpiam [orig: quippiam] ab altero accepit, ludibrio et despectui omnibus esse soleat. Ne illi, qui ioculari irrisione deluduntur, se verbis sesquipedalibus excusare et defendere cogitent, cum plus tacendo

page 64, image: s084

quam convitia regerendo proficere possint. Qui enim commeruit ut ab inimicis suis irrideatur, merito illusiones perpetitur? Sed qui iniuriam innocenti sibi illatam placide tolerat, is praeclaram et generosam ostentat patientiam, acriusque vexatorem taciturnitate remordet, quam siacri contentione partes suas tueatur. Quod sequentes Iambi, quos e germanico Idiomate sic vertimus, testantur.

Tu multa dura sustine,
Et abstine quam plurimis.
Nec omnibus nudaveris,
Quae te premunt molestiae.
Deo nec unquam maximo
Diffide, qui vel omnibus
Horis beare te potest.
Nam cuius hic fiducia
In rebus arctis est Deus,
Vitaeque vitat integer
Impura quisquis crimina,
Is per recessus ultimos,
Securus orbis ambulat.
Emergit et periculis
Vel omnium gravissimis.
Nec pane semen illius
Aut rebus ullis indiget.


page 65, image: s085

CAPUT XI.

ARGUMENTUM.

Tristia sanguinea lambebat vulnera lingua,
Cum miser intraret regia tecta Bruno.
Tractandus merito sic quilibet esse videtur,
Viribus aggreditur qui graviora suis.

REx cum ministris omnibus,
Brunonis adventum stupet,
Ipsumque vix satellites
Agnoscit inter ceteros.
Hinc sciscitatur omnium
Causam caputque vulnerum,
Bruno sed inquit, omnium
Rex belluarum maxime,
Laboriosas aspice,
Quas exhibet molestias
Mihique semper parturit,
Sed innocenti, Reinike.
Rex incitatus impetu
Responsa reddit talia.
Commissa prava Reinikes
Ulciscar absque gratia,
An audet hic antistiti
Tanto notas inurere?
Testor coronam splendidam,
Per sceptra iuro regia,
Quod pendet huius criminis
Poenas mihi gravissimas.

page 66, image: s086

Haec dicit, et ter aureum
Potenter ensem concutit,
Cunctisque secretariis
Mandata tradit seria.
Ut iura verbis indicent,
Et explicent brevissimis
Poenae genus quod ultima
Lucratus esset Reinike.
Senatus ergo prospicit
Secumque sic deliberat:
Regi molestum ni foret,
Ut advocaret Reiniken,
Per literas aut nuntium,
Et ipse praesens audiat
Edicta iuris aspera.
Felis sed hanc Epistolam
Ad vulpis arcem perferat.

DUO IN HOC CAPITE animadverte.

QUamuis magistratus et constituti iudices, cuiusuis querelas et accusationes au dire, et secundum iustitiam decidere teneantur omnesque reos ad horrorem et formidinem aliorum punire, attamen neminem absque responsione aut defensione audita iudicare, sed reum die indicto in iudicium accersere, et excusationem eius prudenter examinare debent. Sic enim communis hominum parens, ne cuiquam iniuria fieret, aut innocens temere in

page 67, image: s087

vitae discrimen veniret, natura ordinavit. Ne Principes, et magnates et quicumque sua auctoritaterempub. [abbr.: rem publicam] moderantur, fidelium consiliariorum decreta aut consultationes aspernentur, easque bene ponderent, unus enim oculus omnia non videt. Nonnumquam etiam unius deliberatione aut consilio tota Principis Res publica [orig: Respublica] saluberrime conservatur. Quocirca inprimis eos quorum opera utuntur, intus et extra noverint, fidissimorumque tantum sequantur consilia, ceteris autem, quos aversos aut alienos a Republica cognoverint, numquam [orig: nunquam] obtemperent. Nihil autem salubrius viro Principi hac in rerum perturbatione aut humana miseria contingere potest, quam si integros, fidos, et taciturnos habeat consiliarios. Ipsius enim arcana aut consilia cum non reticentur, sed pervagata vulgo innotescunt, in gravissimum discrimen vocatur Res pub. [orig: Respub.] et persaepe tumultus seditionesque importunissimae inde exoriuntur. Taciturnitatis autem praemium testantur hi versiculi.

Quicumque linguam temperans
Gubernat arte garrulam
Illi beato serior
Continget aetas, et bonis
Senectus aucta plurimis.

Et Salomon in Proverbiis per nos carmine redditis capite 18. inquit.


page 68, image: s088

Ingens lingua bonum, sed damnum grandius, omne
Arbitrium vitae, ius habet omne necis.
Hanc qui temporib. [abbr.: temporibus] freno constrinxerit aptis,
Accipiet labiis praemia digna suis.

CAPUT XII.

ARGUMENTUM.

Regis Epistolium Vulpis deportat ad arcem
Felis, inauditis decipiturque dolis.
Regibus inseruis quicumque potentibus, ipsum
Admoneo finem respice, quicquid agis.

[gap: illustration]

REx cum suis concluserat,
Ut Hinz viam capesseret,
Vulpique ferret literas.
Tunc is refert subtristior,
Non esse consultum mihi

page 69, image: s089

Videtur o Satellites,
Et administri regii,
Periculosas nuntii
Quod mi vices imponitis,
En corporis brevissima
Qui sum statura praeditus.
Si nec Bruno fortissimus.
Confecit hoc negotium:
Quid ipse munus nuntii
Nunc expedire moliar?
Tum Rex ait, refert nihil,
Nam saepe Virtus maxima,
Et alta providentia
Vili latet sub corpore.
Dedere fata si tibi
Imbelle corpus, provido
Repende damnum pectore.
Fiat voluntas Regia
Respondet Hintz, lubentius
Nunc iussa Regis exsequar [orig: exequar].
Si nunc volatu dextero
Firmaret omen Iuppiter,
Auisque felix praecinat
Iter, lubenter exeam,
Vix ante portam venerat,
Volare Corvum garrulum
Sed ad sinistram conspicit.
Abominabilis catus
Est ominis perterrita
Pronunciationibus:
Coeptis tamen nec destitit,
Sed pergit audacter viam

page 70, image: s090

Ad usque castrum Reinikes.
Quem cernit ante ianuam,
Salutat atque talibus.
Salute multa Reiniken
Impertit Hintz carissimum [orig: charissimum].
Necem minatur asperam
Poenasque Rex tibi graves,
Mecum nisi te conferas
Ad Regis aedes protinus.
Quod haec docebit litera.
o Hintz vicissim plurimam
Tibi salutem comprecor
Ex corde, dicit Reinike:
Sed plenus ipse fraudibus
Iam cogitabat machinas,
Et qualibus fallaciis,
Tractaret hospitem novum,
Auctumque contumeliis
Rursum Leoni mitteret.
Rogabat ergo saepius,
Dic hospes optatissime
Quibus cibis libentius
Vescaris, aut frequentius,
Cras donec orta proferat
Aurora lucem candidam,
Primoque Regis ad domum
Eamus ut diluculo.
Nam noctis atrae tempore
Securus ecquis ambulat?
Serena quamvis lumine
Iam luna claro fulgeat.
Noctem per hanc mecum bone

page 71, image: s091

Amice si quieveris,
Sunt mella nobis roscida [orig: rosida],
Et dulciora nectare:
Edenda quae tibi dabo.
Aelurus inquit: dulcia
Nil mella curans pinguibus
Delector usque muribus.
Non nectar illis praefero,
Nec caseos mollissimos.
Si muribus salacibus
Libenter, atque gliribus
Prae melle pingui vesceris.
Dicebat audax Reinike.
Quidam Sacerdos incolit
Vicinus aedes proximas,
In cuius altis horreis
Vel mille currunt musculi,
Cum gliribus rodentibus.
Aerulus haec perceperat,
Hortatur atque Reiniken,
Ostende, dicit, aream
Hanc hospes optatissimam.
Prae carnibus vel omnibus
Mures edaces devoro.
Tunc ille per Vulpeculam
Ad horreum deducitur.
Dies sed ante quattuor
Ex omnibus pinguissimum
Vulpes in hoc necaverat
Gallum, Sacerdos quod videns
Quasdam plagas tetenderat.
Si nocte forsan alter?

page 72, image: s092

Rediret huc Vulpecula,
Detenta duris vinculis
Poenam gravem persolveret.
Nec id latebat Reiniken:
Ad dignitatis hospitem
Gradus potentis promovet.
[gap: illustration]

Aelure, dicit callide,
Foramen istud obvium,
Quod intueris lumine,
Te muribus refarciet.
Quin crede nobis maximos
Glires in hoc venaberis.
Aures tuas accommoda,
Mintrare mox intelliges.
Hic ante limen pervigil
Custos morabor aedium,
Tu mille praedas interim,
Praedator atrox collige.

page 73, image: s093

Saturque post revertere,
Ut ambo luce crastina,
Petamus aedes regias.
Impune numquid [orig: nunquid] horreum
Subibo? felis quaeritat,
Certe Sacerdos impiis
Est quisque plenus fraudibus,
Aelure, dicit Reinike:
Imbellis ergo quaelibet
Circumspicit pericula?
Quid obstat, ambo coniugem
Quin ad meam revertimur,
Quae laeta nos lautissimis
Tractare scit cibariis.
Nec aestimemus quoslibet
Mures vel assis unius.
Credatur ut robustior,
Felis laborem suscipit:
In tecta fortis insilit,
Arctosque casses incidit.
Astuta sic Vulpecula,
Tractabat omnes hospites.

QUATUOR HOC IN capite quae devitemus, proponuntur.

REperiuntur hodie multi, qui ad dignitatem aliquam, aut honestius officium vocati, non aliam ob causam respuentes

page 74, image: s094

subire recusant, quam ut aliquot testes sapientiae suae domestico praeconio colligant, talibus nonnumquam imponere facilimum. Quicumque auguriis, Aruspicibusque confudit, aut praestigiis daemonum se consecrat in Deum graviter delinquit, verbumque divinum aspernatur: Quod Deum omnia secundum voluntatem suam sempiternam, investigabilemque providentiam creare et gubernare testatur. Proinde prodigiis, ominibus, aut portentis fidem adhibere, cuiusmodi sunt, avium volatus, cantus, leporum occursus, vinum, aut sal profundere, superstitione non caret, imo peccatum horribile et pertimescendum esse videtur, cui consonat illud in Epigrammatibus nostris.

Qui Daemonum praestigiis
Credit Dei dulcissima
Privatur ille gratia.
Lector licet sanctissimis
Confide ne sententiis,
Quibus Sacerdos impius,
Ad res profanas [orig: prophanas] utitur.
Si, quicquid optat, impetrat,
Fit daemonis praeludio,
Deus frequenter optimus,
Concedit illi talia,
Ut fallat is vanissima
Per signa stultos augures.

page 75, image: s095

Sequuntur hinc incommodis
Peccata mixta maximis.
Exempla passim plurima
In Bibliis sunt obvia.

Ut vir prudens in honesto proposito imperterritus permaneat, nec alicuius minis aut terrore se commoveri sinat, ne prudentiae suae oblitus vitam aliqua turpitudine violet, imo res adversas et quasuis calamitates aequo et infracto perferat animo, silentioque praetereat. Ne inimici harum auctores exsultare [orig: exultare] aut Voluptate immoderata gestire possint.

Gnarus et magni consilii vir, non se totum extemplo omnibus patefacere, aut declarare debet, quibusnam potissimum oblectetur rebus, sed gravitate et constantia se illustrem exhibebit, nec familiarem omnibus praebebit, aut cuiusque levissimi hominis consilium sequetur, sed gravi coniectura res omnes pensiculabit, nec ulli fidem adhibebit, nisi omnia prius accurate ponderarit, et excusserit, supremumque finem, quo felicem res sortiatur eventum, respexerit.


page 76, image: s096

CAPUT XIII.

ARGUMENTUM.

Ut Catus inciderit laqueos circumspice [orig: circunspice] saevos
More suo mures dum iugulare cupit.
Fallacem quemcumque semel cognoveris hostem
Huic posthac debes non adhibere fidem.

VIx horreum subiverat
Aelurus audax, ferrea
Collo gerebat vincula
Ploransque casum, cum suo
Expostulabat hospite.
Sed is triumphans gaudio
His devovebat vocibus:
Felis gravem dementiam.
Dic Hospes, inquit: splendidum
Sapitne iucundissime
Hoc murium convivium?
Profecto si praesentiam
Tuam Sacerdos praesciat:
Ipsius hic in horreo
Carnem ferinam quod voras,
Tibi sinapi mitteret,
Quo fercla mensae condias.
Canora vocis murmura,
Cantusque dulcis indicat.
Te sumptuosis ferculis,
Lautaque cena per frui.
An sic in aulis vivitur?

page 77, image: s097

At quando felem Reinike
Amarulentioribus
Satis modis deriserat,
Adulter impurissimus
Abibat, Isengrinii
Lupi vocatam Giremut
Ut visitaret coniugem:
Cum qua pudenda quaelibet
Is perpetrabat crimina.
Ius omne matrimonii
Foedusque lecti polluens.

TRIA DOCET NOS hoc Caput.

UT praecaveamus nobis a consortio pravorum, neque, ut res subeamus periculosas, nobis persuaderi patiamur. Qui semel est malus, semper praesumitur malus, quapropter nemini unquam, qui semel verecundiae fines transierit, et impudens esse coeperit, confidito. Quam abominabile et exsecrandum [orig: execrandum] delictum sit adulterium, quod Deus non solum temporalibus, verum etiam sempiternis puniat suppliciis, apertius ac luculentius sequens nostrum exprimit Epigramma.

David Propheta sanctior,
Deoque summo carior [orig: charior]

page 78, image: s098

Quo nemo vixit uspiam,
Postquam scelus gravissimum
Adulieri commiserat,
Poenas luebat horridas.
Deique rursus optimi
Heu difficulter pristinam
Est consecutus gratiam.
Olim Deus praeceperat,
Hos nempe saxis obrui:
Promissa qui connubia,
Fidemque matrimonii
Dissolverent adulteri.
Moechos putabant Ethnici
Abiectiores furibus,
Et puniendos acrius:
Ut expiarent ignibus
Illata stupra per viros.
Nunc ligna desunt arida,
Moechantur omnes libere,
Donec perennes desuper
Ignes Olympus depluat,
Deusque poenas maximus,
Ab impiis adulteris,
Sed sempiternas exigat.

CAPUT XIIII.

ARGUMENTUM.

Non sine letali [orig: lethali] vitae discrimine felis
Regia magnamini tecta Leonis adit.

page 79, image: s099

Vita nihil praeter dubios habet aulicac asus,
Hanc fugias quisquis tutior esse voles.
[gap: illustration]

CAtum Sacerdos anxiam
Questus graves effunder
In horreo perceperat,
Corpus grabato sublevat,
Vestigat atque stipite
Fumante prunas in foco,
Ignemque crebris excitat
Et lumen ingens flatibus,
Domusque servos convocat
Et callidam denuntiat
Cepisse se Vulpeculam.
Tum congreantur ocius [orig: ocyus]
Pedisequi [orig: Pedissequi] domestici,
Catumque, virgis verberant
Et fustibus gravissime.
Postquam necem felis sibi
Instare vidit ultimam:
Totis in ipsum utribus

page 80, image: s100

Irata fertur aucupem.
Timenda curvis unguibus
Virile membrum corripit,
Nudumque penem vulnerat,
Letaliterque [orig: Lethaliterque] sauciat.
Ictus velut tonitribus,
Gravique tactus fulmine
In horreum prolabitur
Instar Sacerdos mortui.
Tunc concubina clamitat,
Incusat atque daemonem,
Quod auctor is Tragoediae
Sit huius infestissimus.
Defertur ergo saucius
Ab anxiis pedisequis [orig: pedissequis]
In proximum cubiculum.
Aelurus audax interim
Corrodit arcta vincula,
Discerpit atque dentibus,
Perrumpit in de carcerem,
Antroque rursus exsilit [orig: exilit]:
Penatibusque regiis,
Aurora cum rubesceret,
Succedit infeliciter,
Utroque laesa lumine.
Rex plenus iracundiae
Exarsit, ut vidit catum,
Recolligit satellites
Ut consulant prudentius,
Technis quibus Vulpeculae
Persuadeant, ut ocius [orig: ocyus]
Ad regis aedes advolet.

page 81, image: s101

Tunc inter omnes regios
Servos ait Grevinckius.
Virtute multa praediti,
Leonis o pedisequi [orig: pedissequi],
Dabo meam sententiam:
Quamvis sit absens Reinike,
Relatus inter noxios,
Reus nocensque criminum
Vocetur auctor omnium.
Non hunc tamen praetorio
Damnare iure possumus.
Nec illud, alma gentium
Quod ius honestas sanciit,
Transire Regem convenit,
Absens is est, et forsitan
Leone coram maximo
Partes tuebitur suas.
Quare citetur tertio,
Quod si venire negligat:
Licebit omne frangere
Ius, et reo decernere
Poenam licet deterrimam.
Furore plenus igneo
Rex verba reddit talia.
Vexator iste Reinike
Est omnium nequissimus.
Quis huic magis confideret?
Qui laesit omnes nuntios.
Quis amplius se talibus
Exponeret periculis?
Post ora Regis anxii,
Hac edidit Grevinckius.

page 82, image: s102

Si perplaceret optimo
Regi, tabellas deferam.
Ipsumque fallacissimum
In ius citabo Reiniken.
Nec curo quicquid asperi
Malive nobis accidat.
Rex perge, dicit, gratius
Nihil mihi confeceris.
Tantum caveto ne tibi
Imponat ille, ceteris
Ut fecit incautissimis.
Nec fraudibus Grevinckius.
Dolisue tectis territus
Ad Reinikes audentior
Festinat arcem perfidi.
Quem forte primi liminis
[gap: illustration]

In poste stantem repperit,
Compellat atque talibus.
Rex ipse vestram maximus

page 83, image: s103

Cum ceteris pedisequis [orig: pedissequis],
Miratur impudentiam.
Protervus omnes impiis
Quod machinis deceperis,
Quos misit ipse nuntios,
Mandata Regis insuper
Abomineris omnia.
Prae mentis iracundias
Rugire regem cerneres,
Tuisque nuper omnibus
Promisit adversariis,
Si iam venire negligas
Quod omnibus cum utribus
Omnique cum potentia
Castrum tuum subvertere
Et obsidere cogitet.
Ne differ ergo crastinum
In tempus, adventum tuum.
Insiste sed vestigiis
Meis amice Reinike
Ad limen usque regium.
Omnes tua prudentia
Astutiaque nobili
Spero potes confundere
Ut innocens appareas,
Rursumque liber avoles.

COMMENTARIA.

PEr Sacerdotem auctor huius libelli Cleri libidinem redarguit, qui scortationes matrimonio praeferre solet.

Multi enim impune hodie fatentur melius esse

page 84, image: s104

fideique Christianae magis consonum multas alere meretrices, quam honestam ducere uxorem. Quod ex D. Pauli scriptis non hauserunt. Qui Episcopos non adulteros, sed unius uxoris viros esse voluit, singulisque ad scortationem evitandam, suas ut habeant, imperavit. Sed hoc in loco sacra Scriptura eos sollicite [orig: solicite] non angit. Nam eo iam (proh dolor) res rediit ut plerique voluptatum ille cebris illa queati Deum, ritus Ecclesiae, patrumque concilia fugiant, respuant, et detestentur. Porro Canones antiqui approbarunt coniugium, ubi legitur: Episcopus aut Sacerdos meretricia vita infamis, libertatis beneficiique fructu privari debet. Nemo illius, qui sciens volensque concubinam sustentat, sacrum Sacerdotis audiat. Taceo quam multi ex antiquis Doctoribus et Apostolis sibi uxores adiunxerint, sed nostri qui vitae incorruptae esse debebant, absque omnium libidinum intemperantia scortorumque commercio vivere nesciunt. Observari hic debet, quod nemo, etsi capitalibus de rebus delatus, causa incognita capitis condemnandus sit. Principes enim melius aut tutius imperare nequeunt, quam si furore aut ira se praecipitari non patiantur. Proinde sapiens praetor, iudexque incorruptus neminem per iudiciorum iniquitatem offendet, benevolentiam levitate

page 85, image: s105

audiendi adiunget: non muneribus, ira, favore, aut amicitia ad male agendum conpelletur, nec quemquam nisi re iterum atque iterum praeiudicata condemnabit. Saepe enim vir bonus per simulationem ab adulatoribus nefarie proditur, et tanta indignatio Principis sui in eum concitatur: ut in pristinam numquam [orig: nunquam] restitui possit gratiam. Idque nulla alia ex re quam adulatorum blanditiis oritur: Qui nihil ad veritatem, sed omnia ad Dominorum voluntatem loquuntur, quibus dum altera parte inaudita facile creditur, saepe Principe ex altissimo dignitatis praecipitantur gradu.

CAPUT XV.

ARGUMENTUM.

Innumeros quamvis sibi Vulpes audiat hostes,
Omne penes Regem praeripuisse decus:
Invida mordacis contemnens murmura turba,
Corde tamen casus fert superante grave.

AUdacior Vulpecula
Grimharde dicit, regium
Tecum petam palatium.
Spero salutem: si modo
Cum Rege possim colloqui,
Graves quod iras exuet.

page 86, image: s106

Nec quem sibi fidissimum
Cognovit esse perpetim.
Aut falsa propter murmura
Livoris infestissimi:
Me crimen ob levissimum,
Damnationis aspera
Reumue mortis arguet.
Licet ministros regia
Sustentet aula plurimos
Qui diligenter optimi
Regis salutem fervida
Cura tueri debeant.
Quorum sit infidelitas
In Principem quam maximae
Lux spero grata deteget,
Et paenitebit [orig: poenitebit] plurimos,
Qui nunc obumbrant noxiis
Nephanda facta fraudibus.
Et mentiuntur omnia
Finguntque de me turpia.
Ipsique dura vincula,
Constructa nobis, perferent.
Mea quibus prudentia
Nil omnibus concesserim.
Cum me receptum noverint
In Regis esse gratiam.
Id propter omnes invident,
Et innocentem devovent.
Sed nubibus tristissimis
Emerget istis Veritas.
Ad tecta quare regia
Grimharde tecum commea.

page 87, image: s107

Et dignitatis inclitam
Meae tuebor gloriam.
Licet potestas deficit,
Et omnibus resistere
Vix detur adversariis:
Tamen voluntas strenua
Encomium merebitur.

COMMENTARIA.

QUod aulae Principum assentatoribus carere non possint, qui omnibus conventibus, consiliis et colloquiis intersint.

Et Notantur hic omnes malitiosi, astuti, callidi, Adulatores, mimi, vaniloqui, multiplices, versipelles, balatrones, qui periculosa et pestifera consilia, dummodo ad voluntatem Domini loquantur, sine fide et religione dare audent: quibus non solum pacem communem civiumque concordiam perturbent, verum etiam universam Rem publicam [orig: Rempublicam], ipsumque Principem detestabili violentia pessundent. Demonstratur cum gentilium, tum Christianorum exemplis, quod adulatorum seditionibus et pestilentia civitates concitatae, et provinciae solo fuerint adaequatae. Provideant itaque Principes ne eos pro fidelibus consiliariis agnoscant, qui

page 88, image: s108

assentatiunculis continuis gratiam aucupantur, et non modo ad sensum voluntatemque, sed etiam vultum atque nutum conversi omnia loquuntur: ament potius apertos, et pretio [orig: precio] coemant candidos, qui ipsos labantes sanare et confirmare, lapsos erigere, peccantes arguere serio ausint, quorum admonitiones salutares placato lenique suscipiant animo. Is autem qui ad suum arbitrium libidinemque vivere, omniaque conficere cupit, consiliorum opera nihil indiget. Porro nonnulli Principies assentatorum blandiloquentia se eo redigi patiuntur, ut delirare, aut repuerascere quodammodo videantur, suisque Parasitis principatu tradito ipsi venatum aut lusum eant. Unde urbium eversiones, regnorumque excidia erumpere solent. Illi enim tamquam mercenarii Rei publicae [orig: Reipublicae] salutem non perpendunt, nec ruinas instantes sarcire aut avertere cupiunt. Imo sub praetextu Principum subditos miserabiliter perdunt, et excoriant, quas foedissime crudelitatis notas nec ipsi Domini subirent, si imperium tenerent, et sapientum gubernatione regerentur. Nam et liberorum suorum respectum habere cogerentur: ut nimirum et iis imperium, euntibus ordine fatis, obtenturis viam ad opes suas amplificandas, et populi favorem conciliandum patefacerent.

page 89, image: s109

Fidissimi autem hodie consiliarii, si errores Principum verbis etiam levissimis reprehendant, et benevolentia quadam fideliter corrigant, contemnuntur: aulisque extemplo ab insidiosis sycophantis extruduntur, quibus Reinike tamquam principalis, ceterisque praestantior succedit. Colligitur ex sermone Reinikes, quibus blandimentis versipelles isti adulatores suas orationes condire atque illustrare soleant.

Cum fallaces isti homines in nos mentiuntur, ne statim languescamus, aut animum infringi debilitarique patiamur. Dummodo enim factum ipsum devitemus, mendacia per se evanescunt: Et vis tanta veritatis est, ut contra hominum ingenia, calliditatem, sollertiam facile se per se ipsam defendat.

CAPUT XVI.

ARGUMENTUM.

Dum puro Vulpes male facta fatetur amico,
Nequitiam pulchre dissimulare solet.
At licet occultent homines sua crimina mundo,
Nulla tamen poterunt facta latere Deum.

CUm liberis carissimis [orig: charissimis]
Utrem, domumque coniugi
Laboriosae credidit:

page 90, image: s110

Vulpes ait Grevinckio:
Amice te velim mei
Doloris esse conscium.
Ad funus utrum pergere
Et fata me scis aspera.
Nam multa feci turpia.
Quae diffiteri non licet.
Proinde quaeso crimina
Iam confitentis audias.
Non perferam diutius
Onus malorum grandium.
Tibique cuncta conquerar.
Et spero, quod confessio
Crudelitatis impiae
Eritque vitae sordidae
Salubris expiatio.
Dilecte Frater Reinike
Grimhardus inquit, gaudeo
Vitae prioris impias
Deflere te fallacias.
Nam tempus est ut exuas
Cutem malam Vulpeculae,
Novosque mores induas,
Agasque paenitentiam [orig: poenitentiam]
Vitae prioris optimam.
Quod si fidem dabis mihi
Te nolle fraudes amplius,
Dolos, rapinas, machinas
Latronis astuper sequis,
Dirasque caedes omnibus
Vitare peius anguibus,
Casteque velle vivere:

page 91, image: s111

Iam mille conscientiae
Te liberabo vermibus.
Tum confitetur Reinike
Exorsus istis vocibus.
Primo fateri cogimur,
Magnis quod omnes bestiae
Affecerim molestiis.
Quapropter illis supplice.
Dignentur ut remittere:
Et paenitenti [orig: poenitenti] parcere.
Sic nuper Ursum duximus
Letale [orig: Lethale] mellis in forum,
Plagis ubi miserrime
Exceptus est gravissimis,
Ut mella felle lurido
Amariora dicerer.
Adhaec in antiquissimo
Catum docebam credulam
Captare mures horreo.
Ad usque crudelissimum
Incauta venit carcerem.
Colloque vincla perferens,
Secata multo verbere,
Et hausta plagis milibus,
Fuitque pene mortua.
Sed multa feci talia
Quae propter angor pectore,
Fecisse taedet omnia,
Et criminum me panitet,
Feramque paenitentiam [orig: poenitentiam]
Quam das, licet gravissimam.

page 92, image: s112

COMMENTARIA.

PArentes liberis suis curam adhibebunt maximam, ut liberaliter honesteque educentur, bonisque moribus et disciplinis ad laudabiles in flammentur virtutes. Ab ineunte igitur pueritia, quia consuescere multum est, non verbis solum, verum etiam verberibus moderate castigandi erunt, alias enim inglorios ignobilesque cum ignominia et dedecore nutrient liberos. Hinc est, quod Salomon inquit.

Filiolum, virga genitor quem negligit, odit:
Sed quem mater amat, caedere saepe solet.

Proinde ab initio aetatis dum molles anni patiuntur, a parentibus praeceptoribusque obiurgandi, et honestiora ad virtutum officia compellendi esse videntur. Hoc qui negligunt, eosque ad arbitrium errare et vagari patiuntur, hi liberis suis ansas dant, ut omnium scelerum libidinumque maculis notatissimi, omnes foedissimae turpitudinis notas, nonnumquam etiam ipsam subeant carnificinam. Quamobrem quoniam praestat flere liberos quam parentes, nemo silium tam perdite amet, ut in plorando omnem illi libertatem licemptiamque concedat, eumque flagitiosis libidinibus sceleribusque depravata quadam consuetudine assuefaciat.

Recte dicitur, conscientia mille testes, qui enim se reum agnoscit, plus alio innocente

page 93, image: s113

expavescit: Integer autem vitae scelerisque purus accusationes etiam gravissimas parui pendit, seque innocentia sua, vitaeque integritate consolatur, nam secundum Poetam,

Conscia mens recti, famae mendacia ridet.

Et hinc animadvertere licet, quod nullum scelus aut flagitium perpetuo caelari occultarique possit. Auctor enim sceleris ipsemet terrore conscientiae impulsus, aut temeritate quadam, seu iactatione delictum suum ne incognitum perpetuo lateat, patefacere cogitur.

Omnes, quos scelerum suorum paenitet [orig: poenitet], commissa Deo optimo Maximo confiteantur, ipsius gratiam supplici oratione aucupantes, quoad vitae turpitudinem, scelerumque magnitudinem continentia et integritate emendare possint: haec nisi intimo ex animo fiant, absolutio a confessione nihil dissidet. Superstitiosa enarratio peccatorum supervacanea est, et ea tantum quibus conscientia potissimum gravatur, vulnera indicasse sufficit. Deus enim si confessa saltem delicta remittere velit, quis illis erroribus, quorum oblitus in pueritia es, quis cogitationibus profanis [orig: prophanis], quas recordari, aut in memoriam reducere non licet, veniam dabit? Praeterea cruciatus et remorsus perpetuos tua conscientia sentiet, semperque te labes aliquas negligenter praeteriisse,

page 94, image: s114

et in recitatione o misisse cogitabis. Proinde confitere Deo ex animo peccata tua, et aperi cogitationes tuas, id pluris est, quam si proprium scribam errores tuos annotantem aleres, aut te magis numero peccatorum, quam severitate confessionis excruciares.

CAPUT XVII.

ARGUMENTUM.

Plura iuventutis recitat commissa procacis,
Occultis Vulpes insidiosa dolis.
Iudice supremo coram confessio pura
Optima peccantis sit medicina viri.

[gap: illustration]

QUod cuncta si recogitem
Heu mille fraudes edidi,
Gallumque nuper regium
In maximas angustias,

page 95, image: s115

Gravemque cladem compuli.
Crudelis Isengrinio
Iniurias tot intuli.
Me namque [orig: nanque] lustri tempora
Unius ante lubrica
Abbatis Elemarii
Convenit in Collegio,
Deliberasse nuntians
Se coenobita caelibis
Intrare velle regulane.
Instabat ergo supplici
Oratione plurimum,
Ut dignitatis istius,
Per me gradum conscenderet,
Quod abnegare nolui,
Eiusque plantis maximos
Utrisque funes alligo.
Pulsaret ut sublimibus
In turribus campanulas.
Mox turba venit rusttca.
Armata saevis fustibus,
Novaeque fratrem regulae
Non absque plagis excipit:
Ut devoveret ordines
Quos ante concupiverat,
Vinclis ut his emerserat,
Hunc rustici praedivitis
In tecta duxi fumida:
Ubi suem pinguissimam
Dum devoramus invicem:
Accurrit ordo rusticus,
Lupumque prensum verberat:

page 96, image: s116

Conviviumque postulat
Ut aere solvat, aut bona
Relinquat illis pignora.
[gap: illustration]

Subduco me clam protinus,
Lupique pulchram coniugem
Accedo, cum qua fervidam
Mox expleo libidinem.
Postquam Lupus molestias
Agrestium convicerat,
Me rursus audax convenit.
Et diligenter supplicat.
Et se gravi ieiunio
Fameque dicit confici.
Tunc aio, Gallos plurimos
In horreo cognovimus
Hoc proximo, quod si voles
Fossas profundas ingredi,
Famem levabis asperam.
Angusta trabs in area

page 97, image: s117

Stabat ruinam nuntians:
Conscendit illum protinus
Gallosque quaerens anxie
Cum turbinis vertigine
In horreum delabitur.
Exaudiens id Rusticus
Cum fuste magno prosilit,
Lupum salutat hospitem,
Et mulctat illum verbere
Plus millies durissimo.
Huiusmodi quamplurima
Peccata cum commiserim,
Grimharde te tam supplici
Oratione deprecor,
Nobis ut optatissima
A te viro sanctissimo
Contingat absolutio.
Promitto sic in posterum
Integritatem candidam
Vitaeque continentiam.
Tum callidis Grevinckius
Motus precationibus,
Mox ista verba subicit:
Si confiteris serio
Errata, si te perditae
Vitae prioris paenitet [orig: poenitet]:
Culpas remitto quaslibet,
Et te nefandis omnibus
Absoluo lapsionibus:
Sed lege tali, compleas
Ut ipse paenitentiam [orig: poenitentiam],
Quam sum daturus utilem.

page 98, image: s118

Sic dicit, atque virgulam
Ex obviae ramusculis
Vi detrahebat arboris,
Vulpique tradit improbae:
Hac caede terga Reinike,
Hac ipsemet ter verbera,
Cutemque tunde fortiter,
Post, quo iubebo, proice.
Ipsamque ter, nil murmurans
Cum transilire coeperis,
Exosculare virgulam.
Signum tuae certissimum
Quod est oboedientia.
Quae cuncta cum perfeceris,
Grimhardus inquit, Reinike,
Nefariis erroribus,
Omnique mole criminum
Te liberum pronuntio.
Integrior nunc exue
Procacitatem pessimam,
Et luceas modestior
Inter benignas bestias.
Ut prosit ista plurimum
Peracta paenitentia [orig: poenitentia],
Te macerabis interim
Frequentibus ieiuniis,
Et visitabis languidos,
Iuvabis omnes pauperes:
Orabis atque perpetim:
Sic impetrabis gratiam.
Tum pauca fatur Reinike,
Studebo iam virtutibus,
Scelusque quoduis exuam.

page 99, image: s119

COMMENTARIA.

DOcentur hic Principes, ut suos consiliarios omni cura obseruent et sedulo animadvertant, quid agant, aut quomodo, et quamobrem hoc fecerint, illud omiserint. Quas per res, penitus omnium mentes introspicere et a malitiosis [orig: maliciosis] sibi praecavere poterunt, ne ab illis simili ratione decipiantur, ut hic Vulpes astutia sua regiis se consiliariis imposuisse manifesto gloriatur. Ex avaritia Lupi multa animadvertere licet, praecipue autem arguuntur aulici, qui bonis, honoribus, dignitatibusque exsaturari [orig: exaturari] nequeunt. Accusantur etiam hic avari illi homines, qui inflammati ad divitias aviditate rapiuntur. Et prae iniuriosa appetitione alienorum in foveam repunt, hoc est peccatis se turpissimis onerant, infinitisque implicati sceleribus astu te, callide et impudenter proximi bona devorant et aduncis unguibus subtrahunt, pecuniaeque cupiditate sic excaecantur, ut e fovea peccatorum nec ad extremum usque spiritum emergere possint. Postea quales inveniuntur, tales etiam a Christo iudicantur. Quare facilius est Camelum acus foramen pertransire, quam divitem intrare Regnum caelorum. Cuius rei horribile de Lazaro et divite exstat [orig: extat] testimonium.

page 100, image: s120

Tertio monemur quod blandienti amico facile credendum non sit, sed prius oratio eius bene examinanda: et attenta mente videndum, an tibi tale quid proponat, quod ipsemet numquam subiret, qui enim leviter credit, leviter decipitur, prout hic lupo, ut trabem conscendat, Vulpe persuadet. Quod nemo quottidiani victus causa se in tantas angustias conicere debeat, unde sine corporis, animaeque periculo evadere non possit. Plerumque enim tales in turpissima quaeque prolabuntur vitia. Quocirca.

Quicquid ages, prudenter agas, et respice finem.

Salomon in Proverbiis inquit,

Splendor, et intectae nomen memorabile famae.
Attalicas censu divite vincit opes.

Quamobrem studeant honestae virgines et matronae, ne famam existimationemque nominis aut virginitatis amittant, vel a quoquam stuprum sibi inferri patiantur. Saepe enim raptores pudicitiae, qui eas constuprarunt, ut hic Vulpes de Lupa gloriatur, vitia aperiunt, omnibusque patefaciunt. Prudens itaque pater familias nec uxorem, nec filias, ut honestatem decusque conservent, convivia, ludos inhonestos, Theatra, et commessationes frequentare patiatur, semperque nostri huius meminerit Epigrammatis.

Ne festa bacchanalia
Sinas adire coniugem,

page 101, image: s121

Honestioris corporis
Habere qui desideras.
Aut si frequentat, ilico
Huic tu comes coniungere,
Periculosa cogitans
Res quam sit atque lubrica,
Quem Lupo committere,
Caproque vites credere.

CAPUT XVIII.

ARGUMENTUM.

Gallinam Vulpes conspexit ut inter eundum,
Unguibus invadens hanc iugulare cupit.
Aurea simiolus gestans insignia, mores
Exuit haud veteres similiolusque manet.

[gap: illustration]

DUm Regis ad palatium
Grimhardus atque Reinike
Non ambulare segniter
A parte dextra cernitur,

page 102, image: s122

Constructa solitariis
Arx monte celso fratribus.
Quin de via deflectimus
Grimharde, dicit Reinike.
Castella versus obvis,
Hoc est iter planissimum,
Nec lubricum, sed proximum.
Ad claustra solitariae
Villaeque septa venerant.
Sed ecce galli feminam
Ut vidit audax Reinike,
Totis in illam viribus,
Acrique fertur impetu.
Quid Reinike, Grevinckius
Ait, facis nequissime?
Haec signa paenitentiae [orig: poenitentiae]
Quae polliceris improbe
Ostendis impiissima?
Videtur haec suspendio
Condigna paenitentia [orig: poenitentia].
Excusat acta Reinike,
Tuetur atque talibus.
Huc vana cogitatio
Motusque mentis impulit,
Nec amplius consenserim
Pravissimis erroribus.
Nam sorte nobis accidit,
Omnis voluntas defuit.
Sic dicit, atque proxima
Ad claustra saepe respicit,
Gallosque gallinaceos.
O latro, tum Grevinckius

page 103, image: s123

Clamabat, impurissime,
Quovis Lupo vovacior.
Quousque differs utilem
Quam trado, paenitentiam [orig: poenitentiam]?
Gallos vacillans cogitas
Ad hos, ocellos dirigis,
Praedasque semper sordidas
Et fructuosas cogitas.
Quid dicis? inquit Reinike
Numquid mei tu pectoris
Scrutaris omnes arculas?
Meoque corde libera
Quae sit voluntas conspicis?
Me desinas calumniis
Mordacibus lacessere,
Precationes et meas
Convitiis perrumpere,
Permitte longioribus
Uti rogationibus:
Ut an seres quos prodidi
Et devoravi saepius,
Nunc perfruantur otio
Quietis optatissime,
Ambo viam confecerant.
Sed Regis ut palatium
Versuta Vulpes conspicit
Perfunditur gravissimo
Horrore conscientiae.

COMMENTARIA.

DE vita solitaria aut monastica exstant [orig: extant] Germani cuiusdam rhythmi [correction of the transcriber; in the print rythmi], non inconcinni,

page 104, image: s124

per Musas, neque fastidiendi, quos sic convertimus.

Clam coenobita perditus
Quam saepe mecum conqueror,
Quod more degens caelibis,
Uxoris usum negligam.
Si laeta fata propriam
Mihi dicassent coniugem,
Meae peractae puriter
Nossem iuventae praemia,
Meisque possem liberis
Augere regna caelitum.
Niger, nefandus [orig: nephandus], invidus
Nunc claudor hic durissimo
Maerore plenus carcere.
Sensus vagantur liberi
Totumque mundum pervolant:
Et implicata gaudiis
Mens carnis est vanissimis.
Deus preces, suspiria,
Nostrasque caerimonias [correction of the transcriber; in the print caeremonias]
An laudet, optet, comprobet,
Exaudiatue, nescio.
Nam foeditate pruriens
Vitam traho miserrimam.
Huius repertor ordinis
Quicumque princeps exstitit [orig: extitit],
Hunc noxiis abominor
Diris, modisque pessimis.

Fateri omnes cogimur, quod olim adolescentia, quae in libidines quasque pronior est, coenobiis plerumque se devoverit. Num aut

page 105, image: s125

affectio illius aut studium Deo complacuerit, facile homines morati et bene instituti, qui omnia ad cultum Dei sinceriorem [orig: synceriorem] spectantia pertractare solent, conicere possunt. Multi inveniuntur, qui praedicatione suam fidem, probitatem, devotionemque efferant, et in tolerantissime de religione cum irrisione audientium glorientur, quos tamen nuda fides deinde confusos redarguit. Quamobrem nemo fide aut probitate sua nixus confidat, se salutem animae propriis consecuturum esse operibus, nisi se ad bona opera cupiditate ardentissima inflammati intra se ipsum depraehendat. Videmus autem maiorem hominum turbam, qui religioni convenientia disputare, subtilibusque rationibus conquisitis argute disserere et philosophari solent, non aliter quam si verbum et omnia Biblia cum sacris literis decocta devorassent: Nihilominus interea pecunias fenerari [orig: foenerari], scortari, moechari, et in colluvione sceleratissima omnium flagitiorum volutari. Qui persuasum habent si coram mundo severae frontis integumento tanta vitia occultare et obumbrare possint, coram Deo quoque flagitia sua abscondita esse. Quorum vanitatem hora tandem mortis, ubi advenerit, redarguet.

Naturae sequitur semina quisque suae. Ad quodcumque vitae genus homo nascitur aut natura inclinatur, idque exercitatione nutriat [correction of the transcriber; in the print nuntriat] et confirmet, id exuere numquam pont.

page 106, image: s126

Consuetudo enim altera natura est, ut in Vulpecula videre licet, quam nec minae, verbera, aut capitis poena a venatione gallinarum unquam absterruit. Huc pertinet apologus non absimilis de fele, quam Venus belle adornatam in pedisequarum [orig: pedissequarum] ordinem asciverat, ac satis apta servitio erat, donec mure e cavo quopiam in medium procurrente, ostendit sese nihil aliud esse, quam felem.

Animadverte Vulpis inconstantiam, quae primo quidem integritatem innocentiamque vitae suae magnifice iactat et ostentat, verum conspecto regio palatio statim languescit, et animosa illa spes exstinguitur [orig: extinguitur]. Hinc est quod omnes in secunda prosperaque fortuna constituti, de nostra probitate bonisque gloriamur operibus, verum cum miseria afficimur, et cum rebus in commodis conflictamur, testesque certissimi adversum nos excitantur, tum desperationi sumus proximi.

Quicumque peccata sua confitetur, viteque anteactae non aliter, quam Vulpes hic facit, paenitet [orig: poenitet], animoque semper ancipiti vacillat, nutat atque fluctuat, et erroribus consentit antiquis, is numquam se veniam apud Deum mereri posse confidat, Christo enim teste, is qui manus aratro applicat, et retro videt, aptus regno Dei non est. Proinde confessio et paenitentia [orig: poenitentia] ex intimo cordis affectu procedere debent.


page 107, image: s127

CAPUT XIX.

ARGUMENTUM.

Cum nitidam fallax Vulpecula venit in aulam,
Regales supplex voluitur ante pedes.
Ac velut Orator sermone potentior esset,
Ipsa suam causam tam sapienter agit.

[gap: illustration]

RUmor per aulam spargitur,
Malus quod adsit Reinike.
Omnes queruntur ilico
De fraude Vulpis aulica.
Quae cuncta frater Reinike
Unius assis aestimat.
Iniurias ceu perferat
Is bestiis ab omnibus:
Et absque turpitudine
Damnatus esset innocens:
Erectus, acer, incipit
Audaciorque progredi

page 108, image: s128

Tribunal ante regium
Flexoque fatur poplite.
Rex gratiose per tuam
Tibi coronam supplico:
Ne iura nobis deroges,
Aut aequitatem deneges:
Meam sed innocentiam
Et audias sententiam.
Fideliorem me quia
In regiam Rem publicam [orig: Rempublicam]
Fuisse constat neminem.
Et vestra semper commoda
Adhuc tuebor sedulo,
Meisque rebus praeferam.
Nil ergo te delatio
Movere debet hostium,
In me scelus qui conferunt
Meumque, nomen deferunt,
Reos et inter collocant.
Iactationem regiam,
Tuamque propter gratiam
Me criminantur invidi.
Fideliter quod consulo,
Prosumque vobis plurimis
In occupationibus,
Iniurias tot inferunt.
Quod si meam cognoveris
Causamque Rex discusseris.
Auresque mites praebeas,
(Nam dicitur proverbio,
Patere debent regiae
Aures querelis omnium.)

page 109, image: s129

Delationes hostium
Et captiones comprimam.
Rex inquit, o nequissime
Voces et ora supprime:
Nam te latronem debitae
Poenae haeque maximae manent.
Et vindicabo singula
Peccata iuris legibus.
Non furcifer scelestior
Delatus unquam talibus
Aulam querelis contigit.
Nec signa desunt tristia
Iniuriarum sis nocens
Quod omnium sicarius.
Brunonis infortunia
Felisque saeva vulnera
Testantur, ut satellites
Tractaris hospes regios.
Iam fine dempto desines
Servos meos lacessere.
Nam tanta si remitterem
Tibi nefanda crimina,
Me provocare singuli
Impune vellent aulici.
Brunonis, inquit Reinike
Catique plagas, an mihi
Rex imputabis hospiti,
Ad me nihil quae pertinent?
Quis error, aut dementia
Stultum Brunonem compulit
Vorare mella Rustefeils,
Catumque furta persequi.

page 110, image: s130

Quid obstitit cur non meis
Ambo manerent aedibus?
Cur helluati gurgites
Sic devorant cuppedia [orig: cupedia]?
Percussiones qui petit
Quaeritque plagas, invenit.
Istius insolentiae
Nunc fabricator arguar?
Et perferam calumnias?
Id dignitati Regiae
Graves notas inureret.
Proinde Rex amplissime.
Ex cuius omnis gratia
Salusque pendet legibus,
Benignitate fulcior,
Et in tua clementias
Spem pono vitae maximam.
Quascumque poenas irrogas
Regis potestas, perferam.
Parere namque [orig: nanque] debeo.
Vel ergo me comburite,
Vel in crucem sustollite:
Sed spero, tu me asprius
Responsiones audies.
Hoc ceterae cum senserant
Audiverantque bestiae:
Coepere rursus conqueri,
De turpis ausis Reinikes.
Ut morte dura perderent,
Perstringit illum quilibet,
Recentibus conviviis.

page 111, image: s131

QUATUOR EX HOC capite observabis.

VIr prudens, fortis et animosus licet Herculeas aerumnas laboresque perpetiatur, tamen animo cadere aut debilitari non debet. Fortitudo enim vera in periculorum considerata susceptione miseriarumque perpessione consistit. Quamobrem quod mutari non potest, id plorare aut dolere, timidi, inertis, et demissi videtur esse pectoris. Magnitudinis autem animi et fortitudinis proprium est nihil extimescere, mortem omniaque humana despicere, nec quicquam quod homini accidere possit, intolerandum putare. Ne Principes aut iudices nimis aspere fetociterque accusatos alloquantur. Pauperes enim qui in familiaritate aut congressu potentum rarius aut numquam versantur, timore perculsi, titubant, ut innocentiam suam aperire non possint. Quapropter humaniter circuitionibus et anfractibus quibusdam utentur, ut ipsa defensionis fundamenta, quibus nituntur potissimum, deprehendant. Et sic evidentissima veritas elucet, quia reus respondendo et excusando se ipsum plerumque [orig: plerunque] praecipitat, culpamque patefacit, ut iudex utraque ex parte honorem consequatur. Accustatus enim si innocens inveniatur, Iudicis aequitatem extollit, sin nocens, laudatur

page 112, image: s132

praeses, quod consilio potius, quam violentia iustitiam expiscatus sit. Omnes Magistratui oboedientiam, honorem, vectigal, tributum, portorium divino ex instituto conferre debent. Deus enim a principio rerum reges, Principes Iudicesque ordinavit, et magistratus designavit, ut leges servarent et iura describerent. Humana etiam providentia et communis omnium natura negare non potest, quod imperia ad usum vitae nobis maxime sint necessaria, sine quibus nec in patria, nec apud exteras nationes securitas ulla exstabit [orig: extabit]. Unde insignis illa Philosophi nata videtur sententia, Tolle magistratum e mundo, et solem sustuleris, id est: Sicut sol Dux, Princeps moderatorque reliquorum luminum cuncta sua luce illustrat et complet, Sic et Principum officiis potestatibusque omnia aequiora, clariora et illustriora fiunt. Quapropter insaniunt illi, qui magistratum aspernantur, eiusque potestati derogant, per quam gurges omnium scelerum, ut sunt homicidia, adulteria, stupra, furta, exilio, vinculis, aut morte coercetur atque reprimitur. Multi quidem obstrepunt, nihil nos in digere Magistratu, si vitae pietatem et integritatem amplectentes, nobis ipsis pietate bene volentiaque mutua devincti satisfaciamus. Haud quidem reprobanda haec esset sententia, si quis contione hac omnes ad religionem excitare et in flammare

page 113, image: s133

posset, ut officia caritatis [orig: charitatis] conservarent et exsequerentur [orig: exequerentur]. Sed quia id in nostram potestatem non cadit, nec praedes habemus, qui sponsionem faciant, non fore amplius fures, qui domos furacissime scrutentur, bonisque alienis manus afferant, nec latrones, qui ferro coniugem, liberosque trucident, nec adulteros, qui uxorem filiasque in stupra illiciant, frustra sine omni auctoritate imperii tales obloquuntur. Nec dubito quin hic probra et principatus flagitia aliquis obiecturus sit, quod eius iniquitate et iniuria multa evenire turpissima soleant. Id sic refellimus.

Magistratus si ea quae suae fidei commissa sunt, minus animo suo perpendit, nullamque officii sui rationem habens non attendit se personam gerere civitatis, debereque eius dignitatem sustinere: tui idcirco muneris non est eum condemnare, sed illius, nimirum Dei Opt. Maximi, a quo creatus, et ordinatus est, cui et ipse tamquam severissimo iudici suo tempore rationem omnium gestarum rerum redditurus est. Nihilominus autem tibi, non ut solum obtemperes oboediasque Magistratibus, sed etiam eos colas diligasque, praescribitur. Si vero vim ipsi iniuriasque pauperibus inferunt, sanguinem innocentem profundunt, tributa iniusta exigunt, subditos miserrime affligunt, tua id nihil refert, Deo vindicta relinquenda erit, qui

page 114, image: s134

ipsis omnia ex merito retribuet. Quocirca nemo temere seditionem aut discordiam concitare adversus magistratum, aut adolescentes, ut turbulenti perniciosique cives esse velint, adhortari in animum inducat. Tales enim plerumque [orig: plerunque] temeritatis suae poenas gravissimas dederunt. Ubique exstant [orig: extant] huius rei tam in sacris quam profanis [orig: prophanis] literis expressa exempla. Sic Choreb, Dathan et Abyron tumultuosi cum essent, tellus ad horrendum altitudinem desedit, eosque absumpsit. Absolon cum parentem per seditionem regno eiecisset, in usitato fati genere periit. Quid? nonne ante paucos annos agrestium motus concursusque temerarius cruentos habuit exitus? adeo, ut intra menses fere tres supra centena milia Rusticorum in conflictu, non aliter atque pecora trucidati conciderint. Haec ea de causa adduxi, ne quis de nobis suspicetur nos contra magistratum subditos irritare, aut ad arma seditioso animo capessenda inflammare velle, dum aulicae vitae ipsiusque magistratus passim in hoc libello mentionem facimus. Nec enim, dum sui officii, qui ad rei pub. gubernacula sedent, admonentur, ulli ansa praebetur adversus magistratum insurgendi. Omnes generali hac tenentur regula. Omnis anima potestatibus supereminentibus subdita sit Non enim est potestas nisi a Deo.

Iudex tam tam accusatoris querelis, quam

page 115, image: s135

accusati defensionibus utetur, ne in errorem inducatur: Nec solum quid possit, sed etiam quid deceat, animo suo volutabit, singulaque verba, tam accusatoris, quam rei, gravi cum iudicio examinabit.

CAPUT XX.

ARGUMENTUM.

Iudicis hic Vulpem damnat censura severi,
In cruce dependens ut male factalvat.
Sortis ab iniustae qui turbine liber haberi
Vult, iter antiquae simplicitatis eat.

IAm post querelas hostium,
Defensiones Reinike
Suas iniquus incipit,
Vagisque captionibus
Obiecta mire crimina
Refellit et redarguit,
Omnes ut obstupere scerent.
Sed testium frequentia
Convictus est communium.
Rex ergo rursus convocas
Et iudices examinat,
Qua vindicare reiniken
Acerbitate debeat:
Senatus inde iudicas
Ut expiet suspendii

page 116, image: s136

Iniurias discrimine.
Tunc horror illum concutit,
Postquam crucem turpissimam
Instare sentit Reinike,
Et vinculis constringitur
Ubique crudelissimis.

COMMENTARIA.

QUi acres et diligentes iudices, animadversoresque vitiorum esse volunt, nec accusationi, nec defensioni facile credant, sed omnia testibus adhibitis fide dignis ex-Plorent, causaque optime cognita, ea qua decet severitate iudicium pronuntient.

Ne praetor solus de reo serat sententiam, sed consiliarios et fide et prudentia spectatos sibi adiungat, ex quorum sententia exactius, de cuiusque etiam anteacta vita statuere, cognoscere, et iudicare possit. Iudices autem qui non cum delectu et certo iudicio ad iudicandum ducuntur, sed impetu quodam, et temeritate aliquem damnant, aut morte mulctant, horum sanguis iniquo exorbetur iudicio, contra si quem nocentem, aut Sicarium puniunt, de universa bene merentur patria, plurimosque a maleficiis deterrent. Nemo in Patrum consessu, et Senatus frequentia ad alterius voluntatem quippiam loquatur, sed quisque serio ipsam profiteatur veritatem. Non enim de lana caprina, sed de capite vitaque accusati agitur,

page 117, image: s137

quam semel ereptam restituere numquam potes, etiamsi post factum serio vehementerque te angas et excrucies.

CAPUT XXI.

ARGUMENTUM.

Ad rigidae violenta crucis suspendia Vulpes
Ducitur, et collo vincula saeva gerit.
Hostibus at quamvis cingatur ubique cruentis,
Omnibus ore tamen verba proterva facit.

[gap: illustration]

SEd in crucem deterrimam
Iussu coactus regio
Cum duceretur reinike,
Omnes suos amiculos
Lugere cernit plurimum.
Cuncti dolebant proximi:

page 118, image: s138

Quod de bonis Heroibus
Et literis Baronibus
Genus trahentem nobile
Adeptus esset carnifex.
Quare petunt licentiam,
Et Regis arcem deserunt.
Si, Rex ait subtristior,
Narrare vera perplacet.
Hos extimesco Principes
Cautos, potentes, providos.
Quamvis et esset Reinike
Vel omnibus procacior
Nocentiorque, non tamen
Lubenter hos dimittimus.
Haec dum geruntur, interim
Felis, Brunoque squalidus [orig: squallidus],
Trahunt ligatum Reiniken,
Clamore quorum maximo
Urgetur et convitiis.
Sed omnibus velocior
Et petor Isengrinius
Festinat ad suspendium,
Morasque, clamat, rumpite:
Differre namque [orig: nanque] longius
Nobis nocebit omnibus.
Quapropter alter ocius [orig: ocyus]
Apportet arcta vincula.
Vos interim satellites
Tenete nequam fortiter.
Si iam suis, quod cogitat.
Elaberetur hostibus,
Inureret vel omnibus

page 119, image: s139

Perenne nobis dedecus.
Nec fiet absque maximis,
Id quicquid est, incommodis.
Quid statis ignavissimi?
Hoc tempus optatissimum
Procrastinare nolumus.
In arduis negotiis
Vitanda semper tarditas
Est diligenter omnibus.
Proinde ferte compedes,
Ut sortiatur exitum
Res nostra felicissimum.
Sed ecce quamvis Reinike
Ligatus arctis funibus
Instare mortem cerneret,
Tamen remordet, asperis
Non abstinens conviciis,
Clamatque frater Hintzike
Oblitus ecquid horrei
Illius es, quod incolit
Tibi Sacerdos cognitus,
Glires ubi pinguissimos
Venata nuper crederis?
Transcurre iam velociter:
Est funis illic maximus,
Huc adfer illum, nam tibi
Amicus ille candidus
Nihil Sacerdos abnegat.
Haec dum loquuntur invicem,
Regina rege cum suo
Festinat ad spectaculum,
Istius ut Tragoediae

page 120, image: s140

Videre possit exitum.
Tum rursus omnes invidos
Lupus sodales admonet,
Ut diligenter Reiniken
Custodiant, ne forsitan
Elaberetur vinculis.
Hortatur ergo coniugem:
Constringe furem firmius,
Gravesque contumelias,
Iam tempus est, ulciscere.
Si lapsus e custodia
Fuga salutem quaereret:
Versuta Vulpes omnibus
Turbas daret gravissimas,
Quare Bruno fidissime
Illata nobis crimina
Nunc quaelibet recollige.
Iam punientes acrius
Eum remunerabimur,
Ne tale posthac audeat.
Manus utrasque stringite,
Et acriter comprendite:
Vindicta iam conceditur
Et ultio gratissima.
Has usque commodissime
Scalas ego locavero:
Vos interim viriliter
Tenete furem perfidum.
Vos cura torquet maxima,
Dicebat audax Reinike:
Ne vestra rumpam vincula.
Non Paenitet [orig: Poenitet] damnatio

page 121, image: s141

Probrosa vos amiculi?
Quem sanguis et cognatio,
Ususque iunxit optimus
Vobis sed indignissimis,
Hunc morte vultis perdere?
Si nil moratur aequitas,
Aut laudis aestimatio,
Meaeque stirpis gloriae:
At tale quaeso dedecus
Agente vestra tollite,
Ipsisque vobis parcite.
Lupus quid in me coniugem
Furore raptus incitat?
Quam nostra liber alitas
Devinxit, et benignitas:
Ut ipsa iure debeat
Miht perennes gratias.
Sed imminet miserrimo
Fatalis haec necessitas.
Meamque vitam flagitat
Mors illa quae carissimum [orig: charissimum]
Prius parentem sustulit.
Quapropter affirmavero
Vos omnium stultissimos,
Si negligatis istius
Occasionem temporis.
Tunc clamor alta sidera
Ferit Brunonis horridi.
Quis spem reponet amplius
In hoc latrone perdito?
Qui fretus in solentia
Conviciatur omnibus.

page 122, image: s142

Tu perge Grex sate Unum,
Quid ad crucis suspendium
Cessas? ut impudentiae,
Crudelitatis et suae
Poenas luat dignissimas.

COMMENTARIA.

NE Iudex personas respiciat, nec ullius potentiam, divitias, amicitiasue expavescat, modo ipse officio omnibus ceteris negotiis intermissis respondeat, et iudicium purum, sincerum [orig: syncerum] pronuntiet. Nam si quis sine amore et sine cupiditate, et rursus sine odio, et sine invidia iudicat: iudicium non ipsi, sed iuris constitutionibus imputatur: porro etiam divina favente clementia ab omnibus defenditur periculis. Idem nostro hoc exprimitur Epigrammate.

Officium peragit qui iudicis utile puri,
Altius ille malis exserit acre caput.
Nam nec amicitias probat utilitate potentum,
Corda nec indomiti plena furoris habet.
Non rixis, non ipse minis, non aere movetur,
Nec livor solida de ratione quatit.

Quod nulli reo damnatove calamitas sua exprobanda sit, debemus enim potius tales grata aliqua consolatione permulcere, eorumque molestias sublevare, homines ut et nos esse meminerimus, ea lege natos, ut omnibus telis fortunae exposita sit vita

page 123, image: s143

nostra. Nec iudex eo animo affectus esse velit, ut ex damnatione amarissima reorum, voluptatem quandam concipiat, aut animum refrigeret.

Damnati non recta ad supplicii locum deducendi, sed verbo prius divino erudiendi consolandique erunt. Quod si quis simplicioris aut hebetioris ingenii fuerit, si aut ex longa carceris custodia de mente et sanitate deturbatus delirabit, aut in confideratius loquetur. Spatio [orig: Spacio] aliquot dierum detinendus, et per fideles sacrarum literarum Doctores sanitati restituendus erit. Iustitia enim ipsi corpus non animum damnavit, et hoc in primis Magistratui curae esse debet. Non tamen de quovis malitioso [orig: malicioso], aut veteratore dictum velim, qui ex versuta quadam calliditate, aut alia fallaci nocendi ratione intelligentiam simulatione stultitiae tegere velit, ut ipsi ad arbitrium suum tempus eligere liceat. Proinde commonefaciant eos pii contionatores [orig: concionatores], ut omnibus omissis cogitationibus rebusque mortalibus se Deo reconcilient: Et quia fatalis illa necessitas inflecti nequeat, Deo divinisque meditationibus se totos tradant.


page 124, image: s144

CAPUT XXII.

ARGUMENTUM.

In cruce stans causas innectit rite morandi,
Et mira Vulpes construit arte dolos.
Tutus ubique manes qui calliditate valebis,
Mutat Simplicitas digna favore locum.

[gap: illustration]

CUm triste tempus funeris
In stare Vulpes cerneret:
Fallaciam mirabilem
Excogitando repperit,
Secumque clam submurmurat,
Si Rege coram strenuo
Fandi daretur copia,
Hac luce non suspenderer.
Dicebat ergo, cernitis

page 125, image: s145

Astare coram perditum,
Nec liber ari maximo
Me posse tam periculo.
Quapropter omnes invoco,
Dignentur ut succurrere
In morte nobis ultima:
Regique summo supplicent,
In tempus usque crastinum
Ut differat suspendium.
Quo diligenter omnibus
Possim repletam sordibus
Purgare conscientiam.
Ut actiones quaslibet
Meas sciatis, alteri
Nec imputetur unicum
Scelus, quod ipse fecerim.
Precatione supplici,
Votisque motus omnium
Rex, confiteri Reiniken
Sinit, doli sed inscius.
Tum Spes labantem sustinet,
Et fur salutem cogitat,
Diemque verbis protrahens
Resolvit ora talibus:
O principes lectissimi,
Non turpe mortis horridae
Genus recuso perpeti:
Sed perlubenter occidam,
Saltem reo miserrimo
Iniurias quas intuli,
Donate, nec plus postulo,
Vos maximis offenderim

page 126, image: s146

Cum sape iam molestiis.
Vix namque [orig: nanque] cunis egredi
Tenellus olim coeperam,
Iam moliebar anseri,
Agnis vel imbecillibus,
Aut haedulis periculum.
Hinc furta consuetudine
Usuque sic nutrivimus:
Ut ipse cum perdicibus
Praedarer omnes alites,
Picas, columbas, noctuas,
Hirundines, ciconias,
Coruos, palumbes, passeres,
Et anseres aquatiles.
Post haec ad Isengrinium
Sors me sinistra compulit:
Mox invicem coniungimur
Amoris arcto foedere:
Conflatur atque pactio,
Ut fidus alter alteri
In rebus esset omnibus.
Per densa lustra vadimus,
Praedasque mille fecimus:
Ego minores bestias,
Is compilabat maximas:
Et furta nobis omnia
Erant tamen communia.
Partem rapinae debitam
Sed consequebar rarius.
Nam dividebat omnia
Impunitate libera.

page 127, image: s147

Et quando porcum Rustico
Taurumue clam necaverat,
Torvum videbat ilicet.
Suffusa flammis lumina,
Parvae mihi vulpeculae
Metus dedere plurimos.
Tum rictus atro sanguine,
Spumisque crassis oblitus
Me nauseare compulit.
Si forte vaccam ceperat,
Mox coniugem cum liberis
Invitat ad coniugium,
Ut vix mihi vilissimum
Relinqueretur frustulum.
Sic semper infideliter
Partitus est is omnia.
Magni nec aestimavimus
Lupumque flocci fecimus.
Plus me iuvabat maximus
Thesaurus auri splendidi,
Adhuc in arca conditus,
Quem nullus octo curribus
Equisque centum deferat.
Nam quicquid aut necessitas,
Vitae vel usus postulat:
Auro parabam divite.
Protervus auri Reinike
Cum mentionem secerat,
(Nam torquet usque regia
Auri cupido pectora)
Rex clamat heus dic ocius [orig: ocyus]

page 128, image: s148

Hic unde vobis nobilis
Thesaurus auri venerit.
Respondet illi Reinike,
o Rex ferarum maxime,
Id ture vobis detegam:
Iam quando nempe viximus,
Vitaque cursus ultimos,
Quos fata dant, peregimus:
Me nil iuvabit amplius
Id pondus auri maximum,
Astutia mirabili
Quod turba compilaverat,
Quae propter hanc pecuniam,
Rex, in tuum periculum
Necemque conspiraverat.
Acervus ille dicitur
Meo parenti proxima
Fuisse causa funeris.
Libenter est is mortuus,
Ut exptaret regii
Necessitates exitus.

DUO HINC OBSERVA.

UT quisque in extremo spiritu libenter et ex animo omnibus suis inimicis malevolisque ignoscat, tum etiam ab aliis, ut ipsi ignoscere dignentur, veniam deprecetur. Non enim frustra in Oratione Dominica oramus, Remitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, Ubi nos ipsos iniuriarum condemnamus,

page 129, image: s149

flagellumque quo vapulemus, connectimus, ne videlicet caelestis pater nos venia dignati velit, nisi et nos proximo nostro, ex animo sua peccata condonaverimus. Proinde hortatur nos Christus ut sin gulis diebus erranti fratri parcamus, cum enim a Petro interrogaretur, quoties peccanti fratri suo remittere deberet, num septies? Respondit non dico tibi septies, sed septuagesies septies. Inprimis autem in extremo vitae spatio [orig: spacio] quisque attendat, ne conscientiam suam hac in parte excruciet, aut oneratam relinquat. Proinde consultissimum est, ut quottidie aliquis offendenti culpam condonet, quia nihil incertius mortis hora exsistit [orig: existit]: nec quisquam certus est, num in extrema mortis hora eam gratiam habiturus sit, ut proximo offensas condonare et velit et possit. Omnes autem caveant, ne se ipso fallant, aut fucata paenitentia [orig: poenitentia] Deo se imponere posse cogitent. Is enim non verba respicit, sed arcana cordis scrutatur. Praecaveri oportet apud Reges hoc malum, ne in iudicio corruptos, sed acres, rectos, atque immotos habeant oculos. Ne animos ab honesto huc atque illuc deflectant, aut gratia muneribusue commoti minus severe iudicent. Non enim quid verba magnifica polliceantur, aut praetendant, attendendum, sed causae potius fundamentum respiciendum, et inde veritas

page 130, image: s150

eruenda et diiudicanda, a qua nullis promissis aut muneribus iudex se detorqueri patietur, sed in id sedulo incumbet, ut eundem se et inopi et diviti praebeat, ne locum coram ipsius tribunali habeat illud Iuvenalis.

Dat veniam Corvis, vexat censura Columbas.

Verum eo res iam rediit, ut pecuniae ipsa quoque iudicia oboedeunt [orig: obediant]. Vae autem illis, qui iustitiam pecuniae postponunt, legesque aranearum telis adsimiles faciunt, in quas si quid levius aut imbecillum incurrerit, haeret, sin maius aliquid, dissecat et fugit.

CAPUT XXIII.

ARGUMENTUM.

Quanta fames auri proceres plerumque [orig: plerunque] superbos
Torqueat, et quaevis cogat iniqua pati:
E stolidis avidae Reginae collige verbis,
Vulpis et ex astu callidiore vide.

SEd appetens pecuniae
Interrogabat Reiniken
Regina callidissimum:
Dic, inquit, absque fraudibus,
Quantumque simplex simplico
Concedit ipsa veritas.

page 131, image: s151

Ne mens gravetur anxio
Timore post suspendium.
Dolis repletus omnibus
Nugator inquit Reinike:
Metas quod aevi contigi,
Ecquid velim miserrimam
Mendaciis vanissimis
Gravare conscientiam,
Ut sempiternas cogerer
Post fata poenas pendere?
Quare mihi salubrius
Videtur, ac consultius,
Ut huius omnes indicem
Reos nocentes criminis.
Licet mihi sint proximo
Conglutinati sanguine,
Ut sit nefas hos prodere.
Sed praeparat as horreo
Poenas paludis inferae
Quare coactus proferam.
Rex territus rumoribus
Spes inter haeret, et metus,
Dicitque nequam Reinike
Tu veritatis optimae
Non cultor esse crederis.
Demiror, inquit Reinike
Rex gratiose, simplici
Quod de meae sententiae
Orationis ambigas
Iuvaret ecquid amplius,
Si proferam mendacium?
Hac cum vel hora protinus

page 132, image: s152

Vitale lumen deseram.
Cur mortis in discrimine
Non veritatem detegam?
Essem profecto stultior
Et omnibus dementior.
Commota verbis callidis
Regina dicit, per mei
Iuro coronam verticis,
Me Vulpis huius paenitet:
Rex ergo cum miserrima
In gratiam reducere,
Crudele vel suspendium
Fac quaeso durus carnifex
In tempus horae differat,
Ut omnis haec certissimo
Res explicetur ordine,
Et quisque vocem supprimat,
Ut audiatur aptius.
Hinc voce Regis omnibus
In dicitur silentium.
Non contionis inscius,
Orditur arte Reinike
Mendaciorum copiam.
Si Regis uxor optimae
Haec scire iam desiderat,
Impune cuncta dixero,
Nec auribus pepercero
Ullius hostis impii,
Mihique iuncti sanguine.
In sede vallis abditae,
Noctis silentis tempore,
Invenit olim regium

page 133, image: s153

Parens meus stipendium,
Et pondus auri maximum.
Thesaurus hic Emmerici
Fuisse Regis dicitur,
Fons cladis infestissimae.
Nam cum pater successibus
His auctus esset floridis,
Auroque Croesum vinceret,
Superbus, asper, arrogans,
Fastidiosus, insolens,
Nixusque contumacia,
Magnaeque vi pecuniae
Effertur alto spiritu,
Et regna mente concipit
Nec amplius desiderat
Pars esse vulgi nobilis,
Statim sed aere comparat
Insigne Regis aureum,
Regemque sese nuncupat:
Et nuntios [orig: nuncios] in horridam
Cum fele mittit Ardiam.
Qui cum Brunonem repperit,
Huic iussa patris explicat.
Te nempe, dicit protinus
In Flandriam transcurrere
His literis clam postulat:
Diebus istis proximis
Qui regna vult capessere.
Incepit ergo perfrui
Uterque magnis gaudiis,
Sperant et ipsi commoda
E dignitate regia,

page 134, image: s154

Et patris astu maximo.
Nec impedit cunctatio,
Se conferunt in Flandriam:
Parens utrumque splendidis
Non absque donis excipit.
Scribuntur inde literae,
Et rursus ad Grevinckium,
Lupumque mittunt nuntios.
Nec ceteris hi tardius
Ad tecta Regis advolant.
Tunc orta consultatio
Est inter omnes maximae,
Quibus pater fallaciis,
Aut machinationibus,
Regem neci [sic] demitteret,
Regnumque vi subverteret.
Hi quinque foedus icerant,
In fata regis ultima,
At si quis e regalium
Conventibus satellitum,
Vel stirpe natus nobili
Per arma, vimque militum
Hos vindicare cogitet,
Pars copias conscriberent,
Et fortiter resisterent:
Pars tenderent Aquisgranum,
Et destinarent maximo
Sceptrum Brunoni regium,
Quod ceteris robustior
Is esset atque fortior.
Cui dignitate proxima
Parens meus succederet.

page 135, image: s155

Sic cuncta designaverant.
Audite nunc qua machina
Expertus exploraverim,
Aut ista scire quiverim.
Nam vina quondam largius
Cum sumeret Grevinckius,
Et ebriosus cum sua
Communicaret coniuge
Licentiusque luderet,
Fatale crimen detegit:
Nec alma vino creditur
Inesse frustra veritas.
Tacebat uxor credita,
Dum sola delitesceret:
Quousque venit ad meam
De more prisco coniugem,
Tunc protinus Grevinckii
(Solent ut omnes feminae)
Coniunx resignat abdita,
Et instituta dissipat.
Tamen rogat fideliter
Meam subinde coniugem,
Ut nemini negotium
Istud recludat arduum,
Quod ipsa caelat integrae
Per noctis horas unicae,
Quousque mane surgerem.
Sedista cum perceperam,
Turbabar amens maximo
Dolore vitae nescius.
Recogitabam fabulas,
Et acta prisci temporis.

page 136, image: s156

Pro rege quando Iuppiter
Olim trabem rogantibus
Ranis Olympo mitteret:
Nec instar illam Principis
Vellent tamen cognoscere,
Crudeliorem postea
Ipsis dedit Ciconiam,
Quae ceu Tyrannus impius
Grassata totis finibus
Suos voravit subditos.
Ne forte iam contingeret
Idem, verebar anxius.
Tunc ergo soles condidi
Excogitando plurimos,
Has arte qua mirabiles
Retruderem praestigias.
Quapropter ipse maximis
Nitebar usque viribus,
Ut pondus auri praegrave
Auferre possem conditi,
Tanti caput discriminis.
Quare sequebar omnia
Patrismet vestigia:
Seu rura culta carperet,
Cum Sol micaret aestuans,
Silvasue clam capesseret,
Cum luna fulget aurea,
Per solis aestus ignei,
Nivesque frigidissimas:
Quocumque gressum poneret,
Hunc insequebar sedulo.

page 137, image: s157

COMMENTARIA.

VIde quibus Reinike nitatur fundamentis constituendae fidei, nimirum duobus firmissimis. Alterum est, quod non solum consanguineos suos, verum ipsum etiam parentem accusat, et in summum capitis periculum arcessit. Alterum quod Sicariorum quorundam insidias aperit, qui Regem ipsum trucidare, et de Regiae dignitatis gradu deicere conati sunt, quibus suspicionibus Rex, ut fidem orationi habeat, bifariam persuadetur.

Nemo enim facile sanguine iunctos aut parentem suum in vitae discrimen vocat. Adhaec plerique omnes ad studia gloriae incendimur, et cupiditate regnandi torquemur, unde in suspicionem regni appetendi si qui delati fuerint [correction of the transcriber; in the print fnerint], incidere facilime solent Proinde animadvertat iudex, ne orationi ad speciem veritatis adumbratae cito credat. Inquisitio enim et investigatio veri propria iudicis esse debet, ut finem semper, in quem dicuntur omnia, respiciat et consideret.

Nemo pecuniam, quae est effectrix multarum et magnarum calamitatum, tanti aestimare velit, ut in ea fiduciam dignitatis suae aut omnium rerum spem reponere, eiusque causa maleficium etiam minimum admittere conetur. Pecunia enim fugax, fragilis et caduca cum sit, ab in constantia

page 138, image: s158

et temeritate seiungi non potest. Opes etiam facultatesque, quas per vitae totius curriculum saepe studiosissime cumulasti maximas, et ferreis sepsisti cavernis, harum unius horae spatio [orig: spacio] iacturam facere, et in vitae genus contemptissimae incidere potes. Dei enim opera, poenaeque admirabiles intelligentiae nostrae vim ac notionem fugiunt.

Explicantur hic opera ebrietatis propria. Proverbialis exstat [orig: extat] sententia, In vino Veritas. Significat autem ebrietatem animi fucum tollere, et quicquid in pectore conditum est, in apertum proferre. Unde etiam divinae literae vetant Regibus vinum dari, quod ibi nullum sit arcanum, ubi regnet ebrietas. Unde Salomon in Proverbiis a me carmine redditis sic ait.

Quod prius exitio Reges dedit optime fili,
Hoc rabida caveas aspide peivis iter.
Pocula Principib. [abbr.: Principibus] neque pone capacia, magnos
Obrue nec Reges exhilarante mero.
Vincula divini ne iuris honestare salvant,
Pector a cum nimio sunt madefacta mero.
Et miseros duris cruciatibus urere pergant,
Atque malos spreto iure levare viros
Sunt aerumnosis quicumque laboribus hausti,
Nectar, et his vinum praebibe dulce puer.
Ut mala curarum tormenta relinquere possint;
Pectoris aerumnas excutiantque graves.

Hinc est quod Plinius scripsit vinum

page 139, image: s159

usque adeo mentis arcana prodere, ut mortifera etiam inter pocula loquantur homines, et ne per iugulum quidem redituras voces contineant, vulgoque, inquit, vino attributa est Veritas. Celebratur etiam Persae cuiusdam Apophthegma, qui negavit tormentis opus esse ad exquirendum verum, vino enim rectius elici, quod Horatius approbat.

Tu lene, inquit, tormentum ingenio admoves,
Plerumque duro, tu sapientium
Curas et arcanum iocoso
Consilium retegis lyaeo.

Idem.

Reges dicuntur multis urgere culullis,
Et torquere mero, quem prospexisse laborant,
An sit amicitia dignus.

Rursum alibi.

Quid non ebrietas designat? operta recludit,
Spes iubet esse ratas, in proelia [orig: praelia] trudit inerme.

Et certum est quod largius poti non tantum effutiant sua arcana, verum etiam audacius in alios loquantur, quod enim in corde sobrii, id in lingua ebrii. Unde etiam iactatur adagium, non audiri verum, nisi a tribus hominum generibus, pueris, ebriis, et in sanis. Sed nihil pestilentius, quam impunitas garriendi, aut Senatus ad garriendum optimus, ad loquendum ineptissimus, et nihil salutarius fide et taciturnitate Rei publicae [orig: Reipublicae] accidere potest.

page 140, image: s160

Sed iam experientia docuit, ususque quottidianus confirmavit, quod temulenti libere et tuto, quicquid in buccam veniat, loquantur, quin etiam in circumspecte, et quicquid forte fortuna in animum inciderit, impune nugentur. Perinde quasi sermo illis non in pectore, sed in faucibus nascatur. Unde non solum semetipsos, verum etiam alios infinitis immergunt calamitatibus, quod sobrii certe numquam aggrederentur. Homines itaque frugi, qui parce, continenter, et sobrie vivunt, auro Princeps sibi comparare debebat maximo. Quid multis? innumera temulentiae mala et immensa continentiae commoda, nec liber Iliade prolixior complecteretur. Vinolentiae detrimenta quottidie ob oculos versantur, quod ipsa non solum vitae, aut corporis, honoris aut rei domesticae damna, verum etiam animae ipsius incommoda pariat. Sed ad eam iam, proh dolor, nos Germani redacti sumus dementiam, ut illum quem amiciorem ceteris honorificentius excipere aut tractare volumus, vini copia sic obruamns [sic], ut neque pes, neque mens officium suum faciat. Haec autem quae amicitia, quae familiaritas, aut benevolentia? quod hominum sanum et sobrium de mente et sanitate deturbo, vitam illi breviorem facio, sensus obnubilo, ad maleficium impello, ut se non solum indecenter gerat, verum etiam saepe ea effutiat, quae

page 141, image: s161

mihi et illi incommodo esse possint? Unde non immerito Ebrietas mater et radix omnium malorum, causa et origo damnationis aeternae, praedatrix vitae humanae, venenum bonae valetudinis, omnium arcanorum revelatrix, honestatis, et omnis recti expultrix, intelligentiae, sensuum, memoriae, morum, totiusque humanae naturae et ordinis perturbatrix appellatur.

Quicquid reticeri volueris, id si mulieri credas, idem feceris ac si aquam cribro haurires. Matronae quidem, et aliae honestae virgines omni laude sunt dignissimae, inveniuntur etiam illustriores feminae quae fidelius viris, praesertim ebriosis commissa possunt abscondere.

Sed quia rarissimae sunt hae mulieres, nigrisque similimae Cycnis, caute hac in re agendum est. Pleraeque enim feminae loquacitatis vitio laborant. Proinde si quid occultum, reconditumque esse volueris, ne viro quidem, nisi summa necessitate et urgente occasione coactus aperias, nedum feminae credideris. Honesta autem matrona res graves, et ponderosas, ad se nihil spectantes expicari non debet. Nec mihi quisquam rem gratam praestiterit, si ea quorum mea non refert, dilucide mihi explanet atque recitet, tametsi enim explorata habeam, nihil tamen commodi meis inde rebus accedit. Quod si res percrebuerit, et in sermone

page 142, image: s162

omnium esse coeperit, aeque mihi ac alteri culpa imputabitur, unde plus detrimenti, quam commodi emanare solet.

Docet nos exemplum aut fabula Ranarum, ne facile peregrinos concupiscamus Dominos, sed eum, quem Deus et fortuna obtulit Magistratum, sive asperum, sive benignum, patienter feramus, eique in omnibus obtemperemus, a Deo enim conceditur, cui frequentius deterior, quam clementior succedere solet. Optandum quidem est mansuetum potius et clementem dari Principem, quid suos subditos, quasi pater patriae fideliter tueatur, et humaniter tractet, quam Tyrannum revereri multiplicesque ab ipso illatas perferre iniurias: Verumtamen [orig: Veruntamen] quia et bonus et malus a Deo ad hanc dignitatem ordinatur tolerandi ambo erunt. Tui enim officii est Magistratui oboedire [orig: obedire], eumque revereri, qui si peccat, et ipse poenas temeritatis suae a Deo constituendas dabit.

CAPUT XXIIII.

ARGUMENTUM.

De patre vana suo mendacia dicere pergit,
Se miris Vulpes insinuatque dolis.
Qui semel ingenio conceperit esse dolosus,
Deseret haud facile perditionis iter.

SEmel iacebam clanculum,
In vallis antro deviae,

page 143, image: s163

Sensus et aures erigens:
Parentis ut vestigia,
Et Angulos reconditos
Intelligens cognoscerem.
Nec sors amica defuit,
[gap: illustration]

Quae mater est audacium,
Repellit atque debiles.
Vix tempus horae perbrevo
Unius auscultaveram.
Convallis e cubilibus,
Antroque rupis humido
Furtim parens se proripit
Sursum, retroque respicit.
At rura circum frondea
Postquam latere neminem,
In colle celso conspicit:
Multas arenas congerit
In montis antra concani,

page 144, image: s164

Pedumque signa saltibus
Planis adaequat omnia.
Hinc clanculum se subtrahit,
Et cum nemus reliquerat,
Domumque sese contulit:
Per saxa montis ambulo,
Terraeque scrutor vis era,
In antra repens frigida.
Aurumque lucror maximum,
Opesque patris consequor:
Quas ore non percenseam.
Deferre coepi protinus
Pecuniarum pondera,
In lustra silvae proximae,
Fossaque sat notabili
Recondidi sub arbore.
Cunctis diebus interim
Pater meus convivia
His instruebat splendida,
Qui regis indignissima
In fata coniuraverant.
Adhaec Brunonis asperi
Auctoritas ignobilis,
Cum literis in exsteras [orig: exteras]
Ablegat urbes nuntios,
Ut advolarent ocius [orig: ocyus],
Quicumque iam stipendia
Vellent mereri militum.
Bruno ferarum maximus,
Haec omnibus decerneret
Exercitus consortiis.
Onustus ergo literis

page 145, image: s165

Parens meus benignior
Mox civitates plurimas
Non absque vitae maximo
Perambulat periculo,
Sed sortis huius inscius,
Quod per didisset optimum
Regis levamen pauperis,
Aurique pondus maximum.

COMMENTARIA.

NOn est indicium bonae indolis, aut hominis integri, pluribus et praecipue amicis suis male loqui eosque indignissimis calumniari modis. Homo cui numquam desunt spicula, qui semper cibi aut ventris gratia huic applaudit, illi maledicit, credentem decipit, absentem rodit, et mordet, is odiosum se reddit, et perditionem sibi ipsi acquirit. Et quemadmodum excantu avis cognoscitur, sic facile ex sermone coniecturam facimus cuiusmodi unusquisque esse soleat.

Nemo unquam tam malitiosus, aut impius fuisse creditur, qui non se ipsum defendere, animique malitiam sermone, aut aliqua probitatis specie adumbrare conatus sit, quemadmodum Vulpes ista, quae aurum defoderat, summa cum diligentia omnia sua vestigia occultare nitebatur, verumtamen [orig: veruntamen] aliquod signum apertius semper remanet. Ideoque dicitur, quod nec

page 156, image: s166

ipse diabolus vel mille doctor artium in eam se transfigurare substantiam possit, in qua penitus sic mutetur, ut cognosci nequeat. Semper enim pars aliqua remanet (aut cauda, aut pes) quae diabolum esse ostendat. Sic etiam rarissimum, si attendas, quod non sit mancum et mutilum, et aliqua ex parte claudicet, ofertur mendacium.

CAPUT XXV.

ARGUMENTUM.

Ultima fata patris, mortemque exponit amaram,
Terminat et Vulpes ingeniosa dolos,
Pistillo reprobus si contundatur aheno,
Non tamen in fidias exuet ille suas.

PEr dura Rheni frigora,
Et murmurantis Albidos
Trans flumen urbes plurimas
Parens meus lustraverat.
Exercitus et militum
Vim maximam conduxerat,
Ad tempus optatissimum
Aestatis huius proximae.
Posthaec domum revertitur
Coetumque mos sodalium,
Lupumque quaerit anxius,
Ursumque, Regis aemulum.
Quos in tabernis ebrios

page 147, image: s167

Tumultuosis invenit.
His ergo mores gentium,
Casusque narrat asperos.
Ut mille tot pericula,
In oppidis evicerit,
Canumque tot latrantium
Vires graves effugerit.
Quam saepe celsis montibus
Venator illum per sequens
Non quiverit deprendere.
Post dicit admirantibus,
Quot milites conscripserit.
Ut coptam Subduxerant,
Apparet esse milites,
Plus mille quam certissimos,
Qui bellice turaverant
In militarem gloriam:
Vellent quod omnes strenue
Loco Brunonem Principis
Habere perpetim sui.
Dei per amplam gratiam
Id impedivi sedulo,
Et sum moratus gnaviter.
Dum destinantur cetera,
In antra silvae [orig: sylvae] protinus
Occulta migrat proximae,
Auri sepulti maximam
Auferret ut pecuniam.
Primo parens sub rupibus
Specus odorat sedulo,
Cubile nec non undique
Vestigat antri frondeum.

page 148, image: s168

Hic orta lis, et maxima
Acerbitas est omnibus.
Ablata sentit omnia,
Nec unicum teruncium
Tot inter auri pondera
Quaesitor usquam repperit.
Tum questubus cacumina
Implebat alta montium,
Et cor querelis anxium
Rumpebat, et singultibus.
Patremque desperatio
Tunc occupavit pessima,
Abit, ligatque guttura,
Et colla vinclis implicat.
Hinc proximae ramusculis.
Spe destitutus ultima,
Ab arboris suspenditur.
Sic hostium regalium
Hoc institutum pessimum
Dolo meo compescui,
Et impedivi callidem.
Hic error omnes fascinat,
Ut me velint exstinguere [orig: extinguere]:
Caputque, nostrum devovent,
Et innocentem lividis
Abominantur vocibus.
Neci nocentem tradere,
Regique vitam sistere,
Non esse virtus creditur,
Nec liberat suspendio.
Ut ecce coram cernitur.

page 159, image: s169

COMMENTARIA.

SCientia et Virtus rei militaris et castrensis militum ratio hic attingitur, adumbraturque quam turbulentum illud importunum et temerarium genus hominum sit. Quippe qui pecuniae gratia, quam velut alteram animam venerantur, vel ipsum caelum, duce diabolo, expugnare, superisque Iovem detrudere regnis conarentur. Nemo unquam tam iniquus, inverecundus, aut malus in rerum natura exstitit [orig: extitit] qui non pecunia omnia, quae voluti, comparare sibi potuerit. Quocirca tam omnibus nationibus in ore fuisse haec videtur sententia, quam nunc etiam omnibus est in usu. Pecuniae oboedeunt [orig: obediunt] omnia. Unde Graecus Poenta inquit.

Mortalibus nil carius [orig: charius] pecunia,
Atque inter homines una plurimum valet.

Item Aristophanes,

Proh ut nihil sanum reperias uspiam,
Sed pariter omnes servivut victi lucro.

Idem facetissime persequitur, quicquid rerum vel bonarum, vel malarum geritur inter mortales, id pecuniarum gratia fieri, quin etiam Diis ipsis non aliam ob causam rem divinam fieri, atque inter alia multa refert.

Siquid eximium est, aut splendidum.
Si quid venustum, hominib. [abbr.: hominibus] abs te uno venit
Siquidem opibus universa simul oboediunt [orig: obediunt].


page 160, image: s170

Huc pertinent et versus e Comoedia quadam,

Argentum et anima et sanguis est mortalibus
Hoc qui caret, nec sibi paravit sedulo,
Vivos hic inter mortuus circumambulat.

Proinde Horatius pecuniam Reginam appellat dicens.

Scilicet uxorem cum dote, fidemque et amicos,
Et genus, et formam, regina pecunia donat;

Sed nemo festivius pecuniae Tyranni. dem descripsit, quam Euripides Bellerophontem ad hunc modum loquentem faciens. Referuntur autem a Seneca versus aliquot, fabula ipsa non exstat [orig: extat].

Sine me vocari pessimum, ut dives vocer,
Nemo an bonus, an dives omnes quaerimus.
Non quare, et unde, quid habeas, tantum rogant
Ubique tanti quisque, quantum habuit fuit.
Quid habere nobis turpe sit, nihil
An dives, omnes quaerimus, nemo an bonus,
Aut dives opto vivere, aut pauper mori.
Bene moritur, quisquis moritur, dum lucrum facit.
Pecunia ingens generis humant bonum.
Cui non voluptas matris, aut blandae potest
Par esse prolis, non sator meritis parens,
Tam dulce si quid veneris in Vultu micat,
Merito illa amores caelitum atque hominum mater.

Cum hi, inquit, novissimi versus in Tragoedia pronuntiati essent, totus populus ad eiciendum et actorem et carmen consurrexit, uno impetu, donec Euripides in medium ipse prosiliit, petens ut exspectarent [orig: expectarent],

page 161, image: s171

viderentque quem admirator auri exitum haberet. Ex hoc admirari interim licet perversum praeposterumque mortalium ingenium, sententiam improbam in ficta fabula, sub persona improba ab histrione recitatam in theatro non ferunt, ac per tumultum eiciunt, sibi quisque domi ignoscit. Quotus enim quisque est qui studio vitaque non loquitur, quod illic histrio sonabat? Horrent voces in theatro et non horrent rem in omni vita. Quid infamius, quid exsecratius [orig: execratius], apud omnes, mendacii vocabulo? quid ipsa re in moribus hominum usitatius? Quid periurio detestabilius? excute vitam hominum, periurii plena sunt omnia. Vide quid populo iurent Principes, quid Episcopi, quid Abbates, imo quid in Baptismo Christiani omnes. Confer mores, quamtam invenies periuriorum ? Quam abominantur furis nomen, at in vita nihil aliud invenies. Nisi forte furtum non est, accipere pecuniam mutuam animo non reddendi, negare depositum, mala fide invadere hereditatem aut possessionem alienam, imponere emptori, suffurari non nihil de iis quae tibi concredita sunt, pro gemmis vitrum obtrudere, aliud vini genus pro alio vendere: Denique nullam praeter mittere occasionem fraudandi proximum.

Honesti autem et strenui milites non causa pecuniae omnib. [abbr.: omnibus] suum corpus prostituent, sed iis tantum Principibus operam

page 162, image: s172

locabunt, quos ob amorem patriae, pietatis, Religionis, aut aliam honestiorem causam bellum suscepisse cognoverint. Tyrannos vero, qui sitientes Christianum sanguinem ad abolendam gloriam Dei capessunt arma, angue peius, et cane rabiente devitabunt, et potius mendicitatem perpetientur, quam talibus inserviant.

Animadverte hic, quidnam potissimum ad belli apparatum requiratur, nimirum pecuniae ingens et grandis acervus. Qua semel amissa atque exhausta non solum bellum finitum, verum et tu ipse qui bellum facere atque instruere conaris, postea nullus eris. Quamobrem in bello movendo Imperator summa cura perpendet et secum ponderabit, quidnam emolumenti aut detrimenti inde consequi possit, aerarium enim publicum interdum plus spatio [orig: spacio] trium aut quatuor mensium alendo paucos milites exhauritur, quam si praeposituras, Ducatus, aut officia aliquot Palatina coemisset. Ita ut maiorem pecuniae iacturam faciat, quam bello adipisci aut recuperare possit. Quod si tandem etiam gloriosam consequatur victoriam, nihilominus pecunias facultatesque suas amisit, inimicitias non solum sibi, verum etiam omnibus successoribus suis conflavit immortales, ut hostium extimescens minas non absque magnis sumptibus civitatem denuo praesidiis, custodiis, vigiliisque

page 163, image: s173

munire cogatur, ita nihil praeter molestias, egestatem, curas et calamitates ea ex re accipiet. Deinde cum provinciam ipsam obtinet, devastatam eam, et fame attenuatam invenit, in qua modestia honorque exulant: Adulteria omnisque improbitas regnant, gravissimisque peccatis Deus opt. max. offenditur, cuius omnis rei ipse auctor exstitit [orig: extitit]. Ad haec populi indomiti, rebelles, impotentes, legibus subici nolunt, sed tamquam in gyrum rationis, quo effrenata et furiosa cupiditas impellit, arripiuntur. Postremo aerarium cum ipse sit depeculatus, novas quasdam conficiendae pecuniae machinas excogitare, subditorumque expilatione et direptione opes perditas recuperare cogitur. Unde sibi iram, invidiam et tantum vulgi odium conciliat, ut illum' quem prius hostem licet in festissimum habuerunt, si rediret, omnes expansis ulnis amplecterentur.

Ex his allisque multis incommodis facile colligi potest, quod nulla Regio sumptibus maximis in bellum collatis respondere possit, ut taceam quas violentia militum civibus iniurias, et incommoda inferat cum dimittuntur exercitus. ita ut nihil pestilentius aut detestabilius bello esse possit. Quod et Poeta testatur exclamans.

Nulla salus bello, pacente poscimus omnes.

Tertio monemur hic, ne quis Principum favori se totum committat, aut in

page 164, image: s174

facultatibus suis, rerumque copiis confidat. Nam ut Poeta inquit,

Tutius est, praestatque Deo confidere soli,
Quam se principibus credere mille viris.

Caduca enim pecuniae bona cum sint, et repente evanescant, teque non solum in molestias, miserasque animi cruces, verum etiam [orig: verumetiam] extremam in desperationem coniciant, stultum profecto est in auro aliquem spem dignitatis aut salutis suae collocare maximam. Nam ut Poeta testatur,

Saepe solent auro multa subesse mala.

Et Seneca,

Dii immortales, obsecro aurum quid valet?
Venenum in auro bibitur, expertus loquor.

Sed quis elegantius Iuvenale, cum ait,

Tantis parta malis, cur a maiore, metuque
Servantur, miseraest magni custodia census.
Sed plures nimia congesta pecunia cura
Strangulat, et cuncta exsuperans [orig: exuperans] patrimonia census.

Idem alibi.

Nec plura venena
Miscuit, aut ferro grassatur saepius ullum
Humanae mentis vitium, quam saeva cupido
Indomiti census.

Libet his adicere elegantissimum ausonii Epigramma de Croeso et Diogene.

Effigiem rex Croese tuam ditissime Regum
Vidit apud manes Diogenes Cynicus.
Constitit, atque procul solito maiore cachinno
Concussus dixit, quid tibi divitiae
Nunc prosunt, Regum Rex o ditissime? cum sis

page 165, image: s175

Sicut ego nudus, me quoque pauperior:
Nam quaecumque habui mecum fero, cum nihil ipse
Exstantis [orig: Extantis] tecum Croese feras opibus.

Itaque cum fortunae ornamur muneribus amplissimis, et ad gloriam erigimur, eam stabilem esse nequaquam nobis persuadeamus. Nihil enim tam contrarium est rationi atque constantiae quam fortuna. Quare eius tam prosperos quam adversos, quantum humano consilio effici poterit, motus prudentia quadam gubernabimus, non ilico, cum eaque largita est repetit, desperabimus, sed potius Divum Iobum adhortantem nos, audiemus,

Cum bona de Domini susceperis omnia dextra,
Cur mala non itidem sustinuisse velis?
Quae tibi cuncta Deus dedit, haec Deus abstulit idem,
Fecit is adplacitum cuncta creata suum.
Quisquis es ergo gravi fortunae pressus ab austro,
Laudibus extollas nomen ad astra Dei.

Proponitur hic illustre exemplum proverbii illius quo dicitur, male partum male disperit, qua enim occasione fraudandi bona tua conparaveris, eadem amittes. Idcirco etiam orta est vulgaris illa sententia,

Lucrum malum aequale dispendio.

Quod Hesiodus sic effert.


Ne male lucreris, mala lucra aequalia damnis.

Utinam autem hanc sententiam cum

page 166, image: s176

mortales omnes, tum praecipue negotiatores, non scriniis, sed pectori insculperent suo, ducerentque non esse lucrum, quod iactura bonae mentis comparetur: neque quicquam utile esse, quod non idem sit honestum. Verum illis magis arridet illud Ennianum,

Unde habeas quaerit nemo, sed oportet habere.

Sed contra Sophocles,

Non undecumque lucra gaude quaerere,
Plerosque siquidem turpibus de quaestibus
Auferre damnum, non salutem videris.

Hinc proverbiales quoque aliquot Senarii nati videntur.


Dispendium affert fraude quaesitum lucrum.

Et,


At turpe lucrum adducit infortunium.

Huc item pertinet Pindari sententia.


Quod praeter iustum est dulce, exitum habet amarissimum.

Qui enim furtis, rapinis, aut alio quovis malo dolo res et facultates suas amplificant, horum possessio numquam hereditario iure ad tertium heredem pervenit, evius rei exempla quottidie videre licet.


page 167, image: s177

CAPUT XXVI.

ARGUMENTUM.

Spe Regina levis Vulpis iactatur inani,
Dum promittit opes rupe latere cava.
Credere turpe nimis nulli, verum omnia cuique
Credere, tam stultum quam nocet illud erit.

[gap: illustration]

REgina lucri maxima
Spe capta more feminae,
De plebe Vulpem sevocat,
Dicitque nobis indica,
Qua valle sit reconditum
Tam pondus auri divitis.
Tunc ille quid stultissimus
Narrabo surdo fabulam?
Opesne vel pecunias
Tantas in hostem conferam?

page 168, image: s178

Meaeque fiet particeps
Hereditatis Carnifex?
Quid me iuvabit amplius
Monstrare vobis talia,
Qui mortis indignissima
Desideratis exitum,
Meaque pelle luditis,
Et furibus nequissimis,
Plus quam mihi confiditis?
Regina dicit asperas
Amice curas exue,
Virique pectus indue.
En omne quod te perdidit
Crimen tibi mitissimus
Remittet, et Rex optimus.
Astuta contra protinus
Haec verba dat Vulpeculas
O Regis uxor praepotens,
Et gratiosa femina.
Si rebus his in arduis
Ausim tibi confidere,
Et haesitationibus
Cunctis remotis credere,
Quod crimen hoc ignoscere,
Culpamque Rex dimittere,
Velitque Regiam suam
Praestare gratiam mihi.
Ipsum bearem protinus
Prae Regibus mortalibus
In orbe tam degentibus.
Haec quando fallacissimus
Praefatur esset Reinike,

page 169, image: s179

Rex, inquit, uxor optima
Verbis latronis improbi
Confide ne mendacibus.
Impostor iste fallere,
Furtimque rem subducere,
Et polliceri frivola
Haec arte novit omnia.
Haec scito vulpis propria
Fallacis esse munia.
Nugator is vanissimus,
Est omniumque pessimus.
Tum verba contra regia
Regina dicit garrula.
Confide Rex clarissime,
Vitamque dones perdito,
Iam quippe mores impios
Vitae prioris exuet.
Nam criminis redarguens
Culpavit affines suos,
Nec non amicos proprios.
Quibuslibet nec intimis
Parcens suis sodalibus,
Seni parenti nec suo,
Omnes nefandas omnium
Retexit ultro machinas.
Quae credo numquam diceret,
Sii velet aut mendaciis
Utive contumeliis.
Rex inquit, imis carior [orig: charior]
Si credis uxor sensibus,
Id esse consultissimum,
Ne forte plus incommodi

page 170, image: s180

Hinc exoriri sentiam,
Hunc liberabo vinculis
Et avolare liberum
Cunctis sinam praesentibus:
Rei licet miserrimi
Sie error et gravissimus,
Et omnium deterrimus:
Sed interim tamen mei
Huius supremi verticis
Insigne testor Regium,
Si non volet desistere
Factis suis ab impiis,
Aut in ministros quoslibet
Quicquam meos vel nuntios,
In posterum commiserit,
Maius luet suspendium,
Quam iam paratum viderit.
Quin ultor omnes proximos
Ulciscar atque puniam:
Et quicquid eius uspiam
Amiculi deliquerint,
Regisue plagiarii,
Quos indicavit Reinike,
Id omne vindicabitur
Sed legibus durissimis.
Agentur omnes exules
In orbis oras ultimas.
Haec audiens Vulpeculae
Mox gaudio perfunditur,
Viresque mentis arduae,
Et spem recentem concipit,
Aitque rex mitissime,

page 171, image: s181

Et omnium clarissime,
Quaecumque vobis spondeo,
Servabo cuncta sedulo.
Nam facta numquam talia
Laudem merentur inclitam.
Et est quidem magnum nefas
Et dedecus turpissimum,
Magnatibus promittere
Praestare quae non cogites.
Rex arbitratus omnia
Haec esse vera, protinus
Iubet resolvi vincula,
Et libere Vulpeculae
Peccata donat omnia.

COMMENTARIA.

Hoc unicum praecipue ex hoc capite uxorii discant, quid feminam in consilium adhibere conducat. Qua nihil pestilentius esse Homerus affirmat, inquit enim.


Usque adeo nihil improbius, muliereque peius.

Frequenter autem apud antiquos Poetas male audit mulierum genus, quae quidem et nostro saeculo strenue dant operam, ne Poetae vaniloqui fuisse videantur. Euripides apud Planudem in Aesopi vita inter omnia mala principatum Mulieri tribuit cum inquit.


page 172, image: s182


Furor multo saevit iratum mare,
Pronique fluvii, et ignis acris impetus,
Inopia acerba, acerba alia quamplurima.
Sed nil tam acerbum et noxium, ut mulier mala.

Mulierem autem malam esse perquam venuste Lacon quidam significavit. Qui cum uxorem perpusillam duxisset, dicebat e malis, quod minimum esset, eligendum. Unde non immerito mulieres omnium fere calamitatum auctores fuisse viris dicuntur. Testis Pandora Hesiodea, testis bellum Troianum, testis Hercules a Deianira exstinctus, testis Danaidum fabula, testis Lemniarum mulierum historia, testis Cleopatra, aliaeque innumerae. Ornat autem quam maxime mulierem silentium, ita ut in proverbium hoc abierit. Verum ex ossibus compactas esse feminas constat ossa autem nimis crepitant et perstrepunt, eam ob causam illis a natura propemodum inesse garrulitatem existimamus. Est enim mulier

Mobilis, inconstans, vaga, garrula, vana, bilinguis,
Quae varium et mutabile semper
Vult, non vult, secumque sibi contraria pugnat.


page 173, image: s183

Praesensit, ut arbitror, et hoc ingeniosus ille Phidias, feminam nimirum esse animal admodum loquax, sagax ac versatile. Nam si huc illuc discurrere et circumvagari (quod plurimum desiderat) prohibeatur, saltem speculum aut fenestram aliquam, ut dilectam amicam, frequentat et amplectitur diligentissime. Omitto perpetuum ornatum faciei, atque vestium compositionem, rerumque fortuitarum appetitionem, quae omnia mihi difficilem et dubiam probitatis opinionem pariunt. Phidiam autem Venerem hoc modo fabricasse, ut testu dinem calcaret, auctor est Plutarchus. Porro feminae loquaces a meretrice Leaena tacere discant, cuius feminae, praesertim scorti taciturnitas non immerito admirabilis apud Athenienses, et summae dignitatis exstitit [orig: extitit]: Exemplum enim, quia sane illustre est, percensere hic non gravabor. Harmodius, et Aristogiton iuvenes fortissimi, cives Athenienses de Republica optime meriti: nam libertatis recuperandae, ac Rei publicae [orig: Reipublicae] conservandae gratia de Tyranno interficiendo coniurare, atque id aggredi ausi fuere, ideoque in eorum honorum a civibus publico Decreto constitutum et sancitum, ne unquam ipsorum nomina seruis indere liceret. Hi scortum eius lyrae cantu, et benevolentiae officio maxime coniunctum et familiare habebant, nomine Leaena, quae a Tyranno

page 174, image: s184

capta, torta, et ad mortem usque excruciata, eorum tamen de Tyrannicidio consilia, et conspirationem prodere, nec aperire voluit quin potius praecisam dentibus linguam in Hippiae Tyranni faciem exspuit [orig: expuit]. Idcirco Athenienses ei quoque quid honoris tribuere volentes, nec tamen ut scortum celebrare animal eius nominis in arce Cecropia, a Cecrope rege conditore appellata, per Iphicratem eximium artificem, affabre sculptum statuere, utque clarius honoris causa id factum esse intelligeretur, in opere Leaenae linguam non addiderunt. Quod taciturnitatis exemplum feminae pectori bene insculpant, cum praeter naturam mulierum sit cohibere linguam: Usque ad. eo enim Ioquaces, obstreperae, et garrulae sunt, ut cuidam serio quamobrem mulieres imberbes essent quaerenti, quidam responderit, quia tantum temporis silere, immotisque persistere labris non possent, quousque barba eis abraderetur. Plura de feminarum malitia et furore eaque innumera et mira adducerem, nisi prolixiorem, quam par sit, me futurum vererer. Mulierum quoque astutiam et nequitiam passim detestantur Poetae: sic Seneca.

Sed dux malorum femina, et scelerum artifex.

Sic et Pamphilus poeta.

Fallax, improba, saeva, tristis, amens,

page 175, image: s185

Infirma, instabilis, procax, petulca,
Quaeque est femina.

Idem alio in loco.

Labilis, inconstans praeceps, mutabilis, ardens,
Impetuosa, ferox, insulsa, etc.

Et Terentius:

Censen' te posse ullam reperire mulierem quae careat culpa?

Iuvenalis:

Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,
Cum virides gemmas collo expuit, et cum
Auribus extensis magnos emittit elenchos.

Item Horatius:

Intolerabilius nihil est quam femina dives.

Quocirca Principes qui aliis imperant cautiores prudentioresque esse debent, quam ut mulierum consiliis utantur, aut earum precationibus locum dent. Et cum femina nihil instabilius appareat, vir constantia praeditus se illius blanditiis perturbari haud patietur, sed singula pro magnitudine rerum ponderabit atque discutiet, antequam temere uxoris suae verbis fidem habeat. Id quidem non reprehenderim si maritus uxori aliquando domesticis in negotiis oboedit [orig: obediat]: Verum in rebus magnis aut capi talibus consilio uti mulieris, tam stultum quam vanum esse nemo sapiens ignorat.


page 176, image: s186

CAPUT XXVII.

ARGUMENTUM.

Pollicitis dives vulpes ingentibus aurum
Iactat, et irato spondet, ut ante, Duci.
Plurima nobilitas nostro promittit in aevo,
Rusticitas servat relligiosa fidem.

[gap: illustration]

TUnc rursus audax Reinike
Coram profatur omnibus:
Tot iure Regi nobili,
Eiusque mansuetissimae
Et coniugi clarissimae,
Ago perennes gratias,
Caelo quot unquam lucida
Micant in alto sidera.
Iungentur ante Gryphibus
Equi favore mutuo,

page 177, image: s187

Canemque Dama diliget,
Quam dicar indignissime
Humanitatis istius
Oblitus ullo saeculo,
Aut immemor redarguar:
Omnes et auri maximi
Pecunias habebitis,
Quas dives auri Flandria
Terra sepultas occulit.
Stat Silva densa rusticis
Quae iam vocatur Hustelo:
In parte dextra limpidus
Dulces aquas fons evomit:
Nec defit illic humida
Spelunca pendens pumice,
Implentique caelum dulcibus
Aues ubique cantibus.
Hic quercus antiquissima,
Procera quae cacumine
Excedit omnes arbores,
Comas in auras erigit:
Sub hac sepultus excubat
Thesaurus auri maximus.
Quapropter ipsum consulo
Te conferas in Flandriam
Iterque mox accingere:
Sed nemini mortalium
Fidas nisi uni coniugi.
Hic ponderosam maximo
Auro coronam regiam
Gravemque gemmis erues.
Hanc Rex potens Emmericus

page 178, image: s188

Gestasse quondam dicitur,
Cum vesceretur integer
Auris adhuc vitalibus:
Plus postulavit millies
Illam Bruno stultissimus:
Hanc margaritis undique
Videbis auctam splendidis.
Gemmisque tot mir aberis
Illuminatam grandibus:
Haec aestimantur omnia
Centum talentis milibus,
Sed Atticis maioribus.
At quando Rex clarissime
Opes habebis maximas,
Erisque factus ditior:
Tunc ipse demum laudibus
Summis meae constantiam
Fidelitatis evehes,
Nullique gratiosior
Studebis esse, quam mihi,
Laudabis atque reiniken,
Et fausta comprecaberis,
Quod te bearim caetris
Prae Regibus mortalium.
Ut omnium ditissimus
Sis atque praestantissimus.

COMMENTARIA.

Admirari licet hic quomodo adulatores verbis coquinariis Principum animos demulcere, et spe commodi abblandiri

page 179, image: s189

eosque in admirationem rapere possint.

Animadverte enim quam iucunda, fallax, fucata et artificio simulationis erudita sit vulpeculae oratio: quam dolose Regem circumveniat, et ingeniose mentiri pergat, ut eius verbis sine ullo fuco color veritatis inesse videatur, ita ut letale [orig: lethale] mulsum eius verba non incommode quis appellare possit. Unde tales adulationes ad gratiam comparatae, auriumque pruritum, melleae sunt Principum praefocationes: assentatione enim delectant, ceterum mendacio admittentem strangulant. Impossibile quidem est omnes adulatorum effugere insidias, et ne semel quidem fucata nebulonum istorum specie decipi, tamen qui non facile credit, nec facile decipitur Quas ob causas Principes et Magnates hoc Homericum carmen tamquam pharmacon adversus adulationis venenum in promptu semper habeant.


Hoc est,

Nullum ego sum numen, quid me immortalibus aequas?

et talem parasitorum blandiloquentiam bene examinent, singula verba trutinent, quid, cur, quomodo et quem in finem dicantur, quo consilio, aut proposito novitates, aut nugas istas inauditas evomant, ne rei magnitudine perculsi

page 180, image: s190

in errorem inducantur, et fidelissimos saepe a levissimis scurris vanissime accusatos ministros amicosque dimittant, quorum loco perniciosus alitur adulator, et sustentatur fama solummodo populi, inhiansque cuncta devorat, et superioris sui nigros vitiosoque mores facilime mellito ore turpissima et exitiali adulatione imitatur, ab albis vero et rubris, id est labe carentibus totus est alienus, id quod Alciati emblema in tales doctissimum exprimit:

Semper hiat, semper tenuem, qua vescitur auram
Reciprocat Chamaeleon,
Et mutat faciem, varios sumitque colores,
Praeter rubrum vel candidum.
Hiansque cuncta deuroat,
Et solum mores imitatur principis atros
Albi et pudici nescius.
Quare divus Hieronymus callidam, insidiosam illaudatamque semper esse adulationem affirmat.
Vide divum Hieronymum in Pelagium invehentem.

CAPUT XXVIII.

ARGUMENTUM.

Insidias rursus vulpes stabilire laborat
Et fabricare graves incipit ore dolos.

page 181, image: s191

Qui cito vaniloquis confidit ubique susurris,
Fallitur, et culpa non vacat ille gravi.
[gap: illustration]

REx e meris fallaciis
Mendaciisque Reiniken
Constare totum sentiens,
Dic, inquit, o vulpecula
An non videtur utile,
Et esse consultissimum
Si te ministrum praebeas,
Viamque mecum conteras?
Nam Flandriam nec vidimus,
Nec huius orae tam viam
Longam prius tentavimus.
Tot urbium praestantium
Audivimus cognomina,
Antverpiam, Coloniam,
Bononiam, Lutetiam,
Romamque mundi Principem,

page 182, image: s192

Quas saepe vulgus nominat
Urbes celebres et graves:
Sed silva, mons, vel oppidum,
Quod nominatur Hustelo,
Nullius unquam Principis
Aures puto percrebuit,
Et vera si fatebimur,
Nemus nec istud omnium
Natura rerum continet:
Quapropter hoc, Vulpecula,
Te credo nomen fingere.
Haec verba callidus lubens
Non audiebat Reinike:
Pergit tamen mendacia
Ornare verbis improba:
Quid cogitabis maxime
Rex, inquit, ullis, dixero
De montibus si gentium,
Quas sol propinquus excoquit,
Et te vel orbis ultimas
Lustrare partes iussero?
Quid Flandria vicinius?
Nec verba permutavero,
Aut facta mendax dixero.
Lubetque coram sistere,
Cui silva non incognita
Sit, quae vocatur Hustelo.
Sic fatus ipsum Regia
Ex arce Lampen advocat
Sermonibusque territum
Compellat audax talibus:
Hic sede coram Regia,

page 183, image: s193

Caput tuum testaberis,
In orbe numquid [orig: nunquid] Flandrico
Nemus vocatur nomine
Quod Hustelo cognoveris?
Tunc ille testimoniis
Res talis ecquid indiget?
Et silva [orig: sylva] plena sentibus,
Et densa dumis horridis,
Quae nominatur Hustelo:
Olim suas vanissimas
Rumore teste Syluius,
Utroque gressu claudicans
Cudebat hic pecunias,
Quibus per omnes Flandriae,
Decepit urbes rusticos:
Hic mille tot molestias,
Aestus, geluque maximum,
Canumque morsus pertuli,
Sic dicit atque conticet.
Cur ergo Vulpes amplius,
Rex inquit, aequum te mihi
Ducem negas adiungere,
Et maximum pecuniae
Monstrare pondus abditae?
Sermonibus cautissima
Respondet his vulpecula:
Si fata vitam ducere
Mihi meo concederent
Arbitrio liberrimo
Res nec mihi iucundior
Aut gratior contingeret,
Quam Rex tibi per Flandriam

page 184, image: s194

Praebere me pedisequum [orig: pedissequum],
Cum rege nam fortissimo
Quis ambulare perneget?
Sed id vetat nunc temporis
Et sortis opportunitas,
Nec ordo dat licentiam
Rerum mearum multiplex,
Statusque commutabilis,
Quae cuncta vobis ordine
Nunc explicabo perlubens:
Quod si deinde perplacet
Rebus relictis omnibius
Non me pigebit Flandriae
In Regna tecum tendere.
Olim recisis calceis
Cucullio superbiens,
Et fune cingens ilia
Mundo videri sanctuius
Cum vellet Isengrinius
Frequentibus ieiuniis
Exhaustus, et molestiis,
Cibique vilis ferculis
Confectus est macerrimus.
Et aeger, et iam debilis
Mihi (velut carissimo [orig: charissimo]
Vitae suae stultissimas
Leges solebat conqueri)
Recensuit prae ceteris
Quod nempe solitudine
Mendicitatis assecla,
Gravique noctis frigore,
Inediaque maxima

page 185, image: s195

Periret, et tabesceret.
Ob hos dolores sanctuli
Movebar Isengrinii,
Ut condolerem perdito
Effunderemque lacrimas:
Quapropter astutissimam
Excogitavi machinam,
Et ilicet monasticis
Hunc liber avi vinculis.
Expertus istud Pontifex
Hypocritam me nominat,
Et ultor excommunicat,
Me clamat infectum haeresi
Et coetibus fidelium
Me separat mox omnium:
Quid ergo vulgus diceret
Adverte, si Rex maxime
Tecum viator ambulem,
Qui pulsus ex Ecclesia
Sum Christiani Principis,
Quem tu volebas perdere,
Et in crucem suspendere?
Non Regiae potentiae
Leves notas inurerem.
Si plenus atro crimine
Vitaeque turpitudine,
Libidinumque sordibus
Vel omnium notabilis,
Cum Rege nobilissimo
In Flandriam discederem:
Quare videtur utile,
Et sortis id necessitas

page 186, image: s196

Requirit immutabilis,
Ne dignitati Regiae
Aspergerem labeculam,
Aut dedecus turpissimum,
Ut ante sordes expiem,
Infamiamque maximam,
Summamque conscientiae
Curem salutem territae,
Magnumque Romae Praesulem
Et deprecer sanctissimum
Episcoporum Principem,
Quin pronus augustissimi
Supplexque patris optimi
Exosculer vestigia,
Pastoris huius pristinam
Et ianitoris Caelici,
Ex arte paenitentiae
Ut gratiam recolligam:
Nam rite paenitentibus [orig: poenitentibus]
Is donat indulgentias
Reis salubres omnibus:
Trans aequor inde currerem,
Fretique vasta littora,
Et antequam reverterer
Tot exsecutus [orig: executus] dicerer
Fuisse paenitentias [orig: poenitentias],
Hinc fama laeta spargeret,
Quod Rege cum dignissimo
Vir Reinike prosperrime
Rerum peritus omnium,
In Flandriam discederet.
Rex dicitista Reinike

page 187, image: s197

Si vera narras omnia,
Auctoritatis Regiae
Illustris aestimatio
Haec nostra contumeliis
Offenderetur maximis:
Quapropter ad negotium
Praesens mihi Lepusculum,
Ut eligam Grevinckium:
Profecto vestrum consulo,
Et institutum comprobo,
Ut nempe vitam perditam,
Tuosque mores corrigas.
Malum bonumque sustine
Et abstine quamplurimis:
Nam sola temperantia
Laudatur in negotiis
Vel omnibus Mortalium,
Virtutis atque maximus
Thesaurus esse dicitur.
Ergo tuam sententiam
Extollo summis laudibus,
Vitae quod indignissima
A peste declinaveris
Et ire rectam semitam
In posterum desideres:
Quapropter ipse comprecor
Ut assequaris omnia
Vitae tuae salubria,
Deoque quam gratissima.

COMMENTARIA.

Observa ex hoc capite.

page 188, image: s198

Quam periculosum sit aliquem, cuius. cumque etiam dignitatis aut fortunae hominem prodere, infamare, et apud viros Principes clanculum deferre. Is enim currente rota fortunae, cuius tu famam prius ignominiose lacerasti, vel honesto aliquo facinore, vel Parasitica blandiloquentia, vel fucatis quibusdam mendaciis se ita insinuare, perditumque favorem reparare poterit, ut ad maximos evectus honores, tibi amicisque terrore periculoque nonnumquam mortis nocere et obesse possit. Norunt omnes ii, qui honeste rem mercaturis faciendis hodie quaerunt, quanta fraus, quanta infidelitas in pecuniis monetisque exponendis per totum orbem terrarum admittatur. Quare monetae ut maximam habeamus rationem hic modeste admonemur. Constat olim excommunicationem apud Pontificios multorum inauditorum flagitiorum originem et operculum fuisse. Qua freti pontifices imperatorum existimationi et potentiae, regum principumque opibus, omnium denique hominum cuiuscumque conditionis fuerint facultatibus et saluti, malitiose insidias struxerunt, ut omnes legum periculis illaqueati ea, quam ipsi deligerent chorda oberrarent, nec contra eos saltem mutire auderent. Caesares et Principes secundum arbitrium libidinemque suam extulerunt et deiecerunt.

page 189, image: s199

Christi vicarii dici et appellari volunt, cum tamen ille talibus se numquam implicuerit negotiis. Veram quidem Christianorum excommunicationem maximi ponderis et momenti esse nemo dubitaverit. Nimirum cum ministri Ecclesiae aliquem, in apertis degentem flagitiis, ut sunt adulteria, latrocinia, rapinae, quottidianae comissationes [orig: comessationes], contumaces haeresis opiniones, nec post frequentes et salubres admonitiones meliora amplecti volentem, ex communi fidelium congregatione excludunt, et a baptismi ceterorumque sacramentorum administratione arcent. Talis vel vilissimi alicuius pastoris simplex excommunicatio plus in oculis Dei valet, et coram omnibus mortalibus valere debebat, quam superstitiosa Pontificum, Episcoporum, monachorum, reliquorumque sacerdotum excommunicatio, quae plerisque pecuniae causa, aut aliarum apud tales usitatissimarum consuetudinum gratia imponitur. Quarto innuit hic auctor non minus stolidas, quam abominabiles et impias, ad castella peregrina, olim Divis consecrata, fuisse peregrinationes. Cum nimirum posthabita uxore, liberis, omnibusque domesticis actionibus, multi partim Romam, visendi studio summum Pontificem, alii ad D. Iacobi insulas, sperantes, imo pro certo habentes se omnium

page 190, image: s200

peccatorum relaxationem, nec non vitae sempiternae praemium consecuturos, cursitarunt. Graviter quidem illi miserrimi et obcaecati homines adversus summam fidei Christianae peccarunt constitutionem, Quandoquidem propriis innixi viribus, suae pietati confidebant, merita et beneficia Christi abicientes, suis venabantur gratiam operibus. Quod autem quidam hic obiciant, non paucos per invocationem sanctorum pristinam recuperasse valetudinem, talesque peregrinationes nonnullis caecis visum, surdis auditum, claudis ingressum restituisse, maximeque salutares exstitisse [orig: extitisse]: Non equidem omnino id negaverim: Verum ideone superstitiones illas probabimus? Et quis affirmaverit ope illud divina et non potius satanae fascinationibus et praestigiis confectum fuisse? Narratur super hac re historia de errone quodam scholastico, qui vetulae febricitantis collo cum appendisset chartam, extemplo febris decessit, mulierque incommoda emersit valetudine.

Quam, ut aliorum quoque infirmitati consuleretur, cum vetula illa describi curasset, exsecrandis [orig: execrandis] Daemoniorum nominibus refertam esse compertum fuit. Istasne Satanae praestigias divinae virtuti adscribemus? Sic hodie praestigiatores et Magi Nonnulli consecrationibus, aliisque dolosis captionibus plerumque [orig: plerunque] Trinitatis nomine

page 191, image: s201

obumbratis multis auxiliantur et nocent. Cum omnia Diabolorum auspiciis agant, horrendisque inauditis et portentosis nominibus et vocibus diabolorum coetui quadrantibus utantur, adeoque ipsimet nesciant, quid illa, quibus utuntur, peregrina velint vocabula. Infelix interim ignaraque harum omnium rerum plebs, non Satanam, sed Deum per huiuscemodi consecrationes suppetias tulisse auguratur et credit. Verum omnes qui huiusmodi artibus dediti sunt, damnatione ignominiaque sempiterna afficientur. Hac de re multa, varia, et utilia in sererem, nisi plures eadem copiosius pertractassent.

Ergo caveto tibi Dominone forte relicto
Flebile secter is perditionis iter.
Vitam monasticam omnium scelerum colluvione imbutam, infinitorumque malorum causam exstitisse [orig: extitisse]
affirmat. Qua de re cum alibi plura agantur, copiosius quicquam addere iam nolo.

CAPUT XXIX.

ARGUMENTUM.

Magnificum Vulpi Rex conciliatus honorem
Exhibet, opprobriis exoneratque novis.
Victa iacet Pietas, reprobi tolluntur in altum:
Sed tamen hinc lapsu quo graviore ruant.


page 192, image: s202

REx occupans subsellium,
Subnixus altis sedibus
Redsidit arcis Regiae.
Et conditorem stirpium,
Rerumque natur altum
Praefatus infit omnium.
Magnoque cunctis bestiis,
Auditus est silentio,
Omnesque sponte regiis
Obtemperabant vocibus,
Pratique floridissimo,
(Sed quisque nobilissimi
Pro dignitate stemmatis,)
Consederant in gramine.
Hic sublevatus Reinike
Superbiebat, lividi
Non hostis absque maximis
Suspiriis, et luctibus,
Iuxtaque Regis coniugem
Locum tenebat splendidum.
Affatur ergo bestias,
Et ore rursus incipit,
Per sceptra vobis omnibus
Rex impero silentium,
Quot hic adestis bestiae,
Quae membra cumque corporis
Ritu ferarum perferunt.
Aut pervolantes aerem
Nituntur alis fortibus,
Vos ampla seu potentia,
Honorue magni stemmatis,
Opumue reddit copia.

page 193, image: s203

Prae ceteris spectabiles
Rerum vel indigentia,
Exosa terris omnibus,
Mendicitasque deprimit,
Sinitque sordidissima
E plebe non emergere,
Quaecumque nostris deditae
Iam subiacent provinciis,
Mentes pias advertite,
Imis et omnes sensibus
Mandata nostra figite.
Coram videtis Reiniken
Astare vinclis liberum,
Qui vinctus ante compede
Erat levandus in crucem.
Precatione supplici,
Meamque sponsionibus
Is impetravit gratiam.
Huic iure quod pepercerim,
Et commeatum liberum
Meae per urbes quaslibet
Provinctae concesserim.
Et si quis hunc in Reiniken
In posterum levissimas
Iniurias immiserite
In se, suosque liberos
Offensionem Regiam
Is concitabit maximam.
Mulctabiturque vinculis
Et morte crudelissima:
Qua propter ipsum Reiniken
Cum filiis et coniuge

page 194, image: s204

Honore dignabimini,
Amplissimisque, laudibus
Frequenter observabitis,
Et gloriam pulcherrimae
Virtutis huic praestabitis
Ad usque vite terminum.
Ne est quod ullus amplius
De fraudibus Vulpeculae
Ad me querelam deferat.
Nam quicquid ante Vulpium
Iniqua per commercia
Seductus unquam fecerat,
Aetatis aut in firmitas,
Et insolens infantia
Peccare quondam iusserat,
Id expiare cogitat:
Et propter hoc gravissima
Viae per infortunia,
Romae ter Augustissimum
Adibit urbis Praesulem.
Hinc vela ventis lintea
Praebebit optatissimis,
Et navigabit ardui
Aquas per altas aequoris.
Nec gurgitem vastissimum
Exsternus hospes deseret.
Redibit aut rursus domum
Donec suis iam singulis
Sit expiatus sordibus.

page 195, image: s205

COMMENTARIA.

Quod superius capitulum de proditoribus innuebat, id in sequenti hoc planius exprimitur et confirmatur. Omnibus enim serio et imperiose Rex demandat, ut Reiniken, quem prius ignominiose diffamaverant, et prodiderant, denuo omni honore et observantia prosequantur. Quamvis absurdum et stultum erat regem tam facile reo variis et infinitis modis delato, antequam suam declararet integritatem et testimoniis confirmaret innocentiam, ignoscere. Quare nemo fortunae inconstantiae unquam confidere debet,

Quae si quando volet, fies de Rhetore Consul,
Si volet haec eadem fies de consule Rhetor.

De Peregrinatione Romana superius dictum satis arbitror. Novi quendam, qui bis homicidii reus factus pro interfectis unum atque alterum aureum nummum Romam detulit, tantasque indulgentias inde secum reportavit, ut a nullo unquam, licet Sacerdos foret, animarumque curam gereret, ob commissa homicidia male audierit. Porro de iniquitate et perfidia Romani Pontificis exstant [orig: extant] Hutteni rhythmi [correction of the transcriber; in the print rythmi], ex Germanico idiomate sic latinitate a me donati:

Venale ius, et gratiam
Habet supremus Pontifex,
Christique partam flebili
Vendit salutem funere.

page 196, image: s206

Maiora qui fert munera,
Maiora tollit praemia.
Quare nec is Vicarius,
Potestue Christi claviger
Apto vocari nomine.
Christus nec auri pondera
Requirit aut pecunias.
Et vina nobis optima,
Praebetque dona lactea:
Gratis ministrans omnia.
Et sponte cunctis imperas
Ad sempiternas optimi
Nos fontis undas currere.
Ipsi voluntas candida,
Vitaque turpis sordida
Cor absque labe sufficit,
Qui nostra mente crimina
Delevit, et placabilem
Deum patrem mortalibus
Suo cruore reddidit.
Haec sponte quamvis omnis
Christus benignus fecerit,
Ab omnibus tamen viris
Romanus aurum Pontifex,
Pecuniamque flagitat.
Iam Roma nummis invida
Nos exuisset omnibus,
Ni res miseratus turbidas
Opem tulisset utilem
Deus deorum maximus,
Iubarque verbi nobilis
Os extulisset aureum.

page 197, image: s207

In astra quod certissimam
Viam recludit omnibus.
Per patris haud vestigia,
Urbs quo superbit Romuli.
Unius at per gratiam
Christi patet credentibus
Superna caeli ianua.

CAPUT XXX.

ARGUMENTUM.

Carcere rex claudi vulpis iubet ocius [orig: ocyus] hostes,
Quos levis extulerat regius ante favor.
Iudice saepe nocens ab solvitur auctor iniquo,
Mortis et innocuus fata dolenda subit.

[gap: illustration]

Cum fama iam praenuntiat
Diffunderet per compita,

page 198, image: s208

Et nuntiaret incolis
Omnes per urbes Regias,
Quod Reinike sicarius
Ex mortis atrae faucibus,
In Regis optatissimam
Receptus esset gratiam.
Is hostibus Vulpeculae
Non rumor acceptus fuit.
Omnes dolebant acrius,
At nullus Isengrinio,
Velest Brunone tristior,
Cus felis inquit territo:
Si vera rumor nuntia
Per nostra sparsit oppida,
Omnes perimus ilicet.
Arborque nobis omnibus
Legetur ad suspendium,
Si Regis illa gratiam
Est consecuta maximi,
Ubique iam Vulpeculae
Omnis lapis movebitur,
Ut laedere contumeliis,
Iniuriisque per sequi
Nos possit indignissimis.
Haec ante lumen alterum
Miht suis fallaciis,
Et abstulit praestigiis,
Nec machinari de sinet,
Quousque lumen alterum
Et ipsa flammis exuat,
Et caecitate puniat.
Tunc maestus Isengrinius

page 199, image: s209

O summe, clamat, Iuppiter.
Quis nunc salubre pharmacum,
Et utilem sententiam
Nobis ministret omnibus?
Quapropter ibant ocius [orig: ocyus]
Ad Regis arcem splendidam,
Coramque Rege plurima
Narrant recentioribus
De fraudibus Vulpeculae.
Rex vota supplicantium
Contempsit, atque respuit,
Auresque conquerentibus
Praebere molles noluit.
Omnesque claudi carcere
Iubebat obscurissimo.
Non immemor tot criminum
Recogitabat omnium
Fraudes inexpiabiles,
Quas falsa coram singulis
Vulgaverat Vulpecula.
Fortuna sic volubilis
Vagatur, inconstantibus
Obambulatque passibus.
Haec ante quem depresserat,
Nunc magna rerum Reiniken
Extollit ad fastigia,
Tantamque Regis gratiam
Adfert, ut unus omnia
Quaecumque poscat, impetret.
De pelle portiunculam
Brunonis orans accipit,
Cui literas involveret,

page 200, image: s210

Haberet atque sacculum,
Quali viator utitur.
Post supplicabat feminae,
Leonis atque coniugi,
Tuusque, dicit optima
Regina, dicor advena.
Nec te latere suspicor,
Quas ipse propter crimina
Vias graves susceperim.
Et hospites pauperrimos
Scis indegere calceis.
Sed noster Isengrinius
En calciatus optimis
Est quatuor peronibus.
Quibus [orig: Queis] frigoris repellerem
Geluque vires frangerem.
His indigerem maxime:
Darique nobis postulo.
His tum nec Isengrinius,
Nec uxor eius utitur,
Quae rarius deambulat
Domique semper haereat.
Respondet uxor Regia
Vitam licet cum corpora
Vel utriusque postules,
Tibi dabuntur omnia.
Regina vobis gratias
Habebo dicit Reinike,
Vel omnium dignissimas,
Quod nempe vita supplicem
Donastis et peronibus.
Meaeque semper, spondeo

page 201, image: s211

Orationis particeps,
Erisque paenitentiae [orig: poenitentiae].
Nam iura poscunt hospitum
Qui nationes exsteras [orig: exteras]
Ceu pervagantur advenae,
Eos precationibus
Omnes suis includere,
Quos omnium fidissimos
Suis patronos partibus
Fuisse semper viderint.

COMMENTARIA.

Plurima cum in praesenti, tum in duobus antecedentibus capitulis, dicenda hic de infinitis aulicorum essent incommodis, sed de eis in sequentibus, nisi prius hoc unum Reges et principes monuero. ne adulatoribus facile aures patentes praebeant. Praeterea etiam serui, qui aliena quadra victuri sunt admoneantur exemplis, qui sint, et quales debeant se sub alieno imperio convictuque gerere. Considerent et iam quod abiectissimi nonnumquam, obscuroque loco nati ad summos maximosque honores evecti fuerint, inque amplissimum gradum dignitatis collocati. Seneca quendam aulicum iniuriarum Palatinarum patientissimum in cultu Regum consenuisse scribit. Qui cum ab aliquo rogaretur, quomodo rarissimam rem in aula consecutus esset? Iniurias (inquit) accipiendo,

page 202, image: s212

et gratias agendo. Sic Ptolemaeus rex Arati virtutem admiratus, ad se illum allexit, decrevitque in omnibus uti adolescente. Exorti mox in vidi criminatum A. ratum Regi omnino alienaverunt. Amicitiae enim Regum repentinae sunt amorisque ardore subito accenduntur. sed expugnari labefactarique facile possunt, ait Plutarch, Praeterea gratia principum, favorque Regum nulli hereditario iure innascitur. Quod sequentes nostri confirmant versiculi:

Regum, potentum gratiae,
Aprilis et clementia,
Amorque dulcis Virginum,
Rosae voluptas candidae,
Odorique delectabilis,
Fallaxque lusus tesserae,
Haec cuncta puncto temporis.
Mutantur in brevissimo.

Favor et invidia, odium et gratia, fortuna item prospera et adversa eadem circumvolvuntur rota, atque ambigue nunc sursum, nunc deorsum, nunc in medium, nunc in infimum exagitantur Iocum. Quare omnes ita suo officio correspondeant, ut facilem urgente necessitate rationem reddere valeant.


page 203, image: s213

CAPUT XXXI.

ARGUMENTUM.

Rege iubente lupus perones exuit unctos,
Quos gravis haud Vulpes induit absque ioco
Principibus quisquis studio confidis inani,
Disce minas sortis, disce timere vices.

[gap: illustration]

MAlignus hospes Reinike
Dolis suis effecerat,
Ut Rex utrosque calceos
Lupo iuberet extrahi:
Eiusque binos coningi,
Scinditque protiunculas
De tristis ursi pellibus.
Quae cum teneret Reinike,
Suos in hostes insuper

page 204, image: s214

Ab ore mordax talis
Mox avomit convitia:
Amiculi pulcherrimi,
Hostes sed implacabiles:
Vestrum bonum qui spernitis
Et devovetis Reiniken,
Quid cogitetis, dicite:
Vestris quod uti calceis
Nunc cogar et peronibus?
Promitto certe singulis,
Meas quod indulgentias
Sic universas partiar,
Ut possit esse particeps
Profectionis utilis:
Quicumque stirpe de mea
Et ortus est origine.
Dolentis Isengrinii
Uxor vocata Giremut,
Nam conticere nesciunt
Passim loquaces feminae,
Tumultuosa Reinikes
Respondet ad convitia.
Deus, precor, ter Maximus
Has puniat fallacias,
Tuasque contumelias,
Quibus cruentas omnia.
Lupus tacebat anxius
Nec mussitabat amplius
Dolore plenus aspero,
Constrictus arcta compede,
Gravique laesus vulnere.
Nec rursus ausus sum fuit

page 205, image: s215

Mutire contra Reiniken.
Quamvis eum procacibus
Iniuriosis, improbis,
Et prorsus in solentibus
Incesseret dicteriis
Si felis hic ex squalido
Praesens fuisset carcere,
Hanc cantionem Reinikes
Et cantitare cum suis
Coactus esset fratribus.

COMMENTARIA.

Facile hic Lector diligens animadvertit, neminem in summo rerum omnium discrimine constitutum a probris et scommatibus, quae inimici et hostes in eum iaciant, immunem esse. Interim autem homini prudenti convenit, multa superando ferre, et dissimulando graves illas animi miserias, quibus circumdatur, evincere. Quo enim erga inimicos nostros fortunaeque impetus intolerantiores fuerimus, tanto magis ab omnibus deridebimur. Quae res acrius animum, quam ceterae omnes iniuriae, penetrare et mordere solet. Quod in tribus prioribus capitulis auctor huius libri innuit, illud ipsum in hoc praesenti rursus aulicis inculcare cogitat Ne principum clementiae, aut favori nimium confidamus, neve maiora quam par est potentiae dominioque nostro tribuamus,

page 206, image: s216

atque ita nulla urgente necessitate, aut dominorum ad id compellente utilitate, nobis quamplurimorum odium, invidiamque conflemus acerbissimam. Sed de his intelligenti dixisse sufficiat.

CAPUT XXXII.

ARGUMENTUM.

Mysta vafer Sathane Vulpem commendat euntem
Ad loca Romani relligiosae patris.
Mille sacer dotes hoc inveniuntur in aevo,
Cuncta solent animo qui simulante loqui.

SEd luce fulgens altera,
Aurora cum rubesceret:
Profectioni se Parat,
Et illinit pinguedinem
Peronibus Vulpecula,
Quos hostibus detraxerat:
Conclave posthaec regium
In gressius inquit talia:
Nunc ex tua provincia
Rex cogito discedere.
Quapropter obnixe rogo:
Tuus Sacerdos ut mihi
Verbis eunti prosperis
Viam precetur utilem,
Impertiarque gratiam,

page 207, image: s217

Acerba ne sors accidat.
Id imperaret ilico
Cum Rex, Sacerdos respuit,
Causatur atque Praesulis
Quod lex vetet sicario,
Et separato de pio
Fidelium consortio,
Quicquam precari prosperi.
Rex inquit, ad me Praesulis
Quid error aut in sania?
Audisne quod Vulpecula
Adire Romam cogitet,
Pravamque consuetudinem
Emendet, atque corrigat?
Quare Sacerdos protinus
Mandata nostra perfice.
Regis minister publicus
Libros revolvit abditos,
Viamque vulpi talibus
Verbis precatur prosperam:
Impostor improbissime,
Nequamque perversissime
Vel omnium deterrimo
Commendo te Diabolo.

COMMENTARIA.

Supra etiam profectionis Romanae mentio facta est. Ceterum in hoc capitulo arguuntur et taxantur contionatores, qui Dei ministros cum agere velint et debeant, tamen potentiam hominum plus,

page 208, image: s218

quam Dei gravissimum iudicium reformidant et expavescunt. Sed dummodo annuos proventus accipiant, stipendiisque ornentur splendidis, ad cuiusuis etiam dementissimi hominis choreas et libidinem canere non erubescunt. Vir quidam magni nominis cum Parochum illius, cuius ipse dominus erat, pagi convenisset, serioque et fraterne ad monuisset, ut relicto tandem missae sacrificio, reliquisque quibus abuteretur ritibus, cenam [orig: coenam] iuxta ipsius auctoris filii Dei institutionem, sub utraque specie administraret, Psalmosque, quibus ieiuna et misera plebecula ad veram devotionem et observantiam divinae maiestatis inflammaretur, publice in Ecclesia cantaret, relictoque vulgari scorto, honestam in matrimonium duceret uxorem, Populo rudi Decalogum, Symbolum apostolicum, orationem Dominicam, usum Baptismi reliquorumque Sacramentorum concederet, crebriusque iterando in iuniores praecipue in funderet, Denique fictis illis et commenticiis sublatis fabulis purum et simplicem Euangelii textum candide interpretaretur: Sinne ulla mora respondit sacerdos iste, Cum hanc tuam mentem esse cognoscam mi Domine, id facere haud renuo, quin imo omnia pro tuo arbitratu exsequi paratus sum. Facete, lepide, laute responsum, nihil supra. Sie enim inter Pontificios usu venire solet,

page 209, image: s219

ut plerumque [orig: plerunque] contionatores [orig: concionatores] ad voluntatem Episcoporum suorum vultum et sermonem commutent. Verum quam severam cum ab ipsis praesulibus, tum ministris factorum dictorumque omnium Deus in novissimo die rationem sit repetiturus, Scriptura hinc inde multis in locis dilucide admodum declarat. Deo potissimum in seruire debebant, verum illi magis suis commodis, ventris voluptatibus, Sathanaeque operam novant assiduam. Verum aeternus Deus mercedem laborum ipsis tribuet dignissimam, oviumque sanguinem innocentem e manibus talium luporum postulabit. Nec stultitiae suae et impietatis excusationem aut satisfactionem ullam in venient, licet se vi humana ad id compulsos, singularique Dominorum consilio inductos fuisse ostenderint. Consultor et transgressor pares sceleris exsolvent [orig: exolvent] poenas. Hic quicumque aures audiendi habes, audias, intellectum intelligendi, intelligas. Sin autem tuas facultates, annuosque proventus, tuae ipsius saluti, oviumque tuarum commodo, imo et sempiternae beatitudini anteponis, praestabilioresque putas: aut Episcopi tui indignationem maioris, quam Dei omnipotentis iram damnationemque formidabilem facis, atque aestimas: Age serue nequam et infidelis, apage te hinc in obscurissimas Auerni tenebras, faucesque inferni profundissimas. Quamobrem iam singuli

page 210, image: s220

officio suo satisfacere debebant, eaque docere, quae veritati consentanea, inprimisque Deo accepta esse certo scirent. Magistratus autem, qui hactenus contionatoribus [orig: concionatoribus], ut Christo abnegato, verbum Dei fallaciter adulterarent, scripturamque, ut dicitur, cereo [orig: caereo] naso suspensam tornarent, causam praebuit, contraque veritatem contionari [correction of the transcriber; in the print concionari] coegit, suam et ipse in terribili illo die, quando caeli et terra commovebuntur, horrendi iudicii audiet sententiam, Cum nimirum formidolosissimus ille iudex dicet: Age, quandoquidem tua potentia et potestate, quam tibi in gratiam meae augendae dignitatis, recteque imperandi, iudicandi, moderandique Remp. [abbr.: Rem publicam] tradideram, malitiose et nefarie abusus es, et non solum plurimos ad pessime agendum compuleris, verum etiam flagitiosis exemplis ad inferos praecipitatos, aeternis suppliciis vivos mortuosque mactaveris: Vade nunc, omnique cum impetu in tartara irrue, machinisue admotis ea expugna, tuosque fideles ministros expulsos eripe, imo ipsis asside, voluntatemque mutuam, societatem, memoremque praesta benevolentiam, in sempiternis angustiis, doloribusque constitutus infinitis. Haec tibi, tuisque debetur merces. Praeterea de Episcoporum contionatorumque [correction of the transcriber; in the print concionatorumque] officiis plurima hic commemoranda et inserenda essent, verum ipsi omnes paternas castigationes,

page 211, image: s221

fidasque admonitiones velut anserum clamores respuunt et flocci pendunt [orig: floccipendunt]. Imo nec caelum, nec Tartara, nec Christi adventum, aut horribile iudicium credunt, alias tam oscitantes, desides, negligentes atque socordes in pietatis singuli officio non invenirentur. Sed alterum nimirum ipsis voluptas exitiosa, alterum honor fragilis et caducus eripuit oculum, ut animi acies caecata erroribus, falsisque mundi illecebris, beatitatem illam caeli gloriosam nec videre, nec aestimare possit, sed vanissimas mortalium spes sempiternis illis anteponat gaudiis. De quibus iam abunde satis, in praeclarissimorum virorum voluminibus tractatum fuit.

CAPUT XXXIII.

ARGUMENTUM.

Innumeris comitatae feris, Vulpecula tandem
More viatoris carpit egentis iter.
Turpib. [abbr.: Turpibus] hoc vitiis quicumque gravatur in aevo,
Sortis ab adversae turbine liber abit.

UT expedivit omnia:
Premit dolorem pectore,
Metusque fingit conscios.
Et orat inde bestias,
Pro sanitate corporis,
Nec non viae successibus,

page 212, image: s222

Apud beatitudienem
Ut sempiterni numinis
Dignentur intercedere.
Tum rex ait, Vulpecula
Maturitas quid denotat,
[gap: illustration]

Et tanta festinatio?
Rex dicit illa, maxime,
Qui factitare vult bonum,
Et sanctiorem paenitens [orig: poenitens]
Vitam sequi desiderat,
Non praeterire lubrica
Permittat ille tempora,
Sed congerendis fructibus
Et rebus in stet caelicis:
Opusque felix urgeat:
Ne forsan absque commodo,
Fugacis anni mobilem
Horam vel unam conterat.

page 213, image: s223

Quapropter illustrissime
Profectionis ultimam
Concede Rex licentiam.
Id exsecutus ocius [orig: ocyus],
Mandat feris Rex omnibus,
Ut consequantur Reiniken,
Tam paenitente [orig: poenitente] cum viro
Et ante portas ambulent.
In rura ventum cum fuit:
O Rex, ait Vulpecula:
Constringe quam durissimis
Ursum, lupumque, vinculis.
Si carcerem perumperent
Actum salute de mea
Foret, quod unice scio.
Sic inquit atque singulis
Relinquit ultimum vale.
Dolore capti Reinikes,
Dolisque versutissimis,
Ramboc sacerdos, parvulus
Lepusculusque commeant,
Sequuntur atque Reiniken
Ad limen aulae patriae.

COMMENTARIA.

Hoc capitulum redarguit simulatores et malitiosos illos hypocritas, quorum animi sub fucata quadam pietatis umbra extrinsecus candidi, simplices, paenitentesque [orig: poenitentesque] apqarent [correction of the transcriber; in the print apparent]: at intus veneno et felle suffusi, avaritia, invidia, odioque abominabili

page 214, image: s224

polluti deformantur. Ex quorum grege Reiniken hunc esse, cetera non sine vitae discrimine extremo, ac dimicatione fortunae, animalia experiuntur. Hac simulata et fucosa probitatis specie homines quidem facile, verum Deus nullo pacto, qui intima cordis sensa rimatur, falli atque defraudari poterit. Notantur ii, qui exemplo huius Reinikes, sceleratas ad Deum preces et nefaria effundunt vota, Deum quodammodo pro ludibrio habentes. Tandem autem iustissimas dementiae et temeritatis suae luunt poenas. Nimirum in rebus arduis, et maximis angustiis, cum serio Deum orant atque obsecrant, similiter et ipsi ludificantur, nec ullo unquam exaudiuntur tempore. Quare eleganter et sancte Hessus noster lusit: (in Solom. Eccles.)

Sacra salutiferi subiturus limina templi,
Ne tuus incipiat pes titubare cave.
Et dociles adhibe dictis praesentibus aures,
Gratior est ipsi victima nulla Deo.
Grata Deo non sunt pingues holocausta per aras,
Nec sacraque stulti per solvere manus.
Cumque Deum timida venerabere voce precatus,
Hunc te audire, tibi hunc semper adesse puta.
Huic ne divinas multis oneraveris aures
Vocibus, immodicas non amat ille preces.

page 215, image: s225

Nam qui nulla suis precibus moderamina ponunt,
Aut raro, aut numquam [orig: nunquam] quod petiere, ferunt.
Ante Deum quis enim cupiat facundus haberi,
Aut nimia inflato gutture verba loqui?
Ipse etenim caeli solio sublimis ab alto,
Omnia caelesti lumine nostra videt.
Utque videt, sic quae gerimus Deus omnia novit,
Qua ratione huic tu garrulus esse voles?
Sicut enim nimiae gignunt in somnia curae,
Sic adimunt precibus plurima verba fidem.
Si tamen orando quicquam promi seris, ipsum
Absque mora studeas persolvisse vide.
Nec tamquam insipiens promittere multa paratus,
Hac ipsa offendas conditione Deum.

CAPUT XXXIIII.

ARGUMENTUM.

Bellinus exspectat foris ante palatia, Vulpes
Dum natis Lampum mactat in arce suis.
Tuta fides toto nusquam reperitur in orbe,
Cunctaque perfidia sunt violata gravi.

CUm venit ante ianuam
Arcis paternae Reinike,
In atrium lepusculum
Repente ducens, ostium

page 216, image: s226

Sublimis ante regiae
Iubet manere Bellinum.
At Vulpis Uxor Ermele
Postquam maritum reiniken
Tectum galero conspicit
[gap: illustration]

Quod et bacillum conferat,
(Ut portat is longinquius,
Qui navigare per mare
Vel ambulare cogitat,)
Perculsa re novissima,
Mox sciscitatur anxia,
Vestitus iste quid velis.
Respondet ergo Reinike:
A rege captus maximo,
Eram ligatus vinculis:
Tamen meis praestigiis
Regis favorem callide
Et aucupabar gratiam

page 217, image: s227

Ut liberum dimitteret,
Mihique paenitentiam [orig: poenitentiam]
Iniungeret levissimam.
In veste tali scilicet
Romam viator ambulem
Pro me spopondit cum lupo,
Et obligatus est Bruno.
Rex in super piissimus
Donavit hunc lepusculum,
Eum neci demittere
Cuicumque nobis perplacet.
Dixitque perfidissimus
Quod is sit ille proditor,
Qui me meosque tradidit.
Quapropter ipse iudice
Me morte dignus est truci.
Postquam stupore territus
Audiret haec lepusculus,
Cursu pedum celerrimo
Cupit salutem quaerere.
Manu sed illum corripit,
Latro cruentus Reinike,
Et invocantem Bellint
Opem supremam, strangulat,
Durisque colla sauciat,
Demor det atque dentibus.
Aitque coniunx optima,
Et liberi carissimi [orig: charissimi],
Quin ocius [orig: ocyus] consumitis
Voratis et lepusculum?
Ultus graves iniurias
Ab hostibus durissimis

page 218, image: s228

Poenas recepi vindices,
Ut convenit Vulpeculae.
At uxor ipsa Reinikes
Super Brunone plurima
Et quaerit Isengrinio.
Aitque, dic vir unice,
Quibus dolis aut machinis
Nunc hostium minacium
Euaseris potentiam.
Ecquid novare me cupis,
Ait dolorem Reinike?
Prius dies defecerit,
Quam mille tot vanissimas
Recenseam fallacias:
Haec colla circum carnifex
Restim ligarat maximum.
Dolo tamen mirabili
Sum mortis e periculo
Ereptus indignissimo.
Cretensibus mendacior
Iocatus impudentibus
Anilibusque fabulis:
Delira tot mendacia,
Nugasque commentitias
In omnium praesentia
Effutiebam Principum.
Miratus ut sim maxime
Quod Iuppiter me fulmine
Ad Inferos nec egerit,
Nec arx ruinam flebilem
Convulsa Regis traxerit.
Sermocinabar maximum

page 219, image: s229

Quod pondus auri nobilis,
Midaeque Gazis aemulas,
Loco sepultas abdito
Congesserim pecunias.
Et has libenter maximo
Regi daturus offeram.
Qui cum profectus in locum
Denominatum venerit
Et se meris praestigiis
Mendacibusque fabulis
Sie esse lusum viderit:
Et innocentem senserit
Necasse me lepusculum,
Profecto fraudes omnibus
Meus parabit maximas
Et duriore, quam prius
Poenas luam suspendio:
Quare petamus Sueviam,
Quae terra plena fructibus
Est omnium dulcissimis.
Hic anseres aquatiles,
Gallosque gallinaceos:
Cum gemmeis pavonibus,
Cuniculisque parvulis
Per arva cernes ludere.
Cum dactylis amygdala,
Legesque ficus caerulas [orig: coerulas].
Hic iusculis frequentibus,
Bonisque vesci piscibus
Licebit, et farcimina
Vorare semper pinguia.
His perfruebar ordinis

page 220, image: s230

Chartusiani [correction of the transcriber; in the print Chartissiani] cum forem,
Si poscis ergo tutior
In pace coniunx vivere,
Tuis fugam cum liberis
Periculosam suscipe.
Tunc illa, vir carissime [orig: charissime]
Non istud, inquit, consulo,
Ut deseramus omnibus
Cum rebus arcem patriam,
Et nunc petamus hospites
Ignota rura mobiles,
Ubi superba rusticis
Nudis egestas imperat,
Non patriae gravissimam
Ignobili dulcedinem
Mutare terra convenit,
Hic vivitur securius:
Quod nostra si molestior
Rex obsidere moenia
Conetur, aut subvertere,
Hanc fulciemus ianuam,
Seraque, postes ferrea.
Ferroque decertabimus.
Non ille victor impius
Impune nos calcaverit:
Arx nostra plena flexibus
Ambagibusque plurimis.
Abundat obscurissimis,
Ut error huius Regiae
Sit hic inextricabilis,
Latere tuto possumus.
Ne quaeso, dicit Reinike

page 221, image: s231

Angaris Uxor optima.
In urbe quondam proxima
Prudens mihi vir dixerat:
In verba quisquis impia
Iurare lingua cogitur:
Illud Deum ter maximum
Odisse ceu periurium.
Quae vera si sunt, tutius
In patria manebimus,
Nihilque Romae perdidi:
Multas quid urbes proderit
Erroribus si compleam
Et corporis pericula,
Rerumque tot discrimina
Nullis necessitatibus
Inops feram cogentibus?
Quod arma si Rex inferat,
Excogitabo machinam,
Qua rursus huic oppedere
Barbamque possim vellere.

COMMENTARIA.

Admonet, quod prava et vitiosa sint maxime devitanda consortia, nec ulli, qui semel malitiosus et fallax repertus est, fides adhibenda. Praecipue autem illi, quem tibi antehac adversarium et capitalem animadvertisti inimicum. Quare inprimis cavendum est, ne mellitis improborum hominum blandiloquiis se quis seduci

page 222, image: s232

patiatur, ut eorum, de quibus numquam virtutis aut honestatis integra mentio facta est, familiaritate utatur. Periculosam esse assiduam loci commutationem, praesertim illi, qui in honesta et tolerabili constitutus conditione, ea quae ad usum quottidianae vitae requiruntur, sufficienter habet. Vetus enim apud Germanos exstat [orig: extat] proverbium, ita a me latinitate donatum, nimisque mihi vere cognitum.

Quaecumque mundi per loca
Egens viator ambulas:
Ubique fraudes hospitum
Spectabis admirabiles:
Cibi nec ulla portio
Gratis tibi donabitur.
Et ni crumenam conferas
Auri refertam pondere,
Ubique contemptissimus
Iacebis ante ianuam.

Quare nunc in hunc, nunc in alterum proficisci locum difficile est, nec angustiis, vitaeque extremis caret periculis. Maneat, igitur quem fatalis non compellit abire necessitas, talemque se erga omnes exhibeat, ut amari et tolerari a quovis possit. Praeterea etiam suum diligenter exsequatur [orig: exequatur] munus, Deoque se consecrans neminem damno, incommodo aut iniuria afficiat ignominiosa. Et sic numquam egestate compulsus panem ostiatim quaeret.

page 223, image: s233

Attamen nemo facultatibus ita addictus erit, ut propter eas vitam suam in discrimen vocet. Vita enim longe antecellit opibus.

Dementissimum esse adversus fortiorem et potentiorem insurgere aut bellum capessere, cum enim formidolosum sit cum pari decertare, eumque sibi subicere, quid quaeso is praestiterit, qui impar hosti suo animi magnitudine, viriumque potentia non aliter atque musca vel culex Camelo ingenti assimilari et conferri potest. Porro quomodo in pace omnia floreant, bello vero collabantur, supra satis ostendimus. Nemo tantam spem et fiduciam, in arce vel castro, licet munitissimum sit, et inexpugnabile videatur, collocare debet, ut potentiorem ad arma irritare, bellumque gerendum provocare connitatur. Tot enim fraudes excogitantur, tot machinae adhibentur. Tot proditores, tot exploratores, praestigiatores iam inveniuntur, ut nulla arx tam praeceps et excelsa, nulla tam profundis urbs fossis aggeribusque circumdata [correction of the transcriber; in the print circundata], in orbe terrarum appareat, quae non incursionibus aliisque militaribus consiliis expugnari et diripi possit. Et licet potentiores nobis nonnumquam parum fortunae habeant, et cum militum tum pecuniarum aliarumque rerum suarum iacturam faciant, ab illorum tamen

page 224, image: s234

partibus quis non stare malit? Etiamsi enim plus detrimenti damnique, quam nos illis longe inferiores acceperimus, perpessi sint, abundanter nihil omnius ipsis omnia, quae ad victum, familiamque alendam exquiruntur, supersunt. Nos vero cum fu pellectilem illam, quam valde exiguam curtamque habemus, amiserimus, Iro pauperiores manus aratro applicare cogimur. Nemo iuxta Davidis admonitionem in malitia sua gloriari, aut superbire debet, Praesertim cum ipsa Fortuna nihil inconstantius, aut fallacius inveniatur, neque quisquam mortalium sciat, quam diu consistat, aut eodem loco perduret. Praeterea vix aliquis in rerum natura tam fortis, ingeniosus, audax, doctus, versutus, prudensque invenitur, aut vivit, qui non similem, aut in ventis suis longe excellentiorem habere possit.

CAPUT XXXV.

ARGUMENTUM.

Bellinus ante fores occlusas, temporis ultra
Pollicitas Lampum dicit abesse moras.
Huic ita se dictis vulpecula purgat iniquis,
Humanos supra mirer ut ista dolos.


page 225, image: s235

IN arcis alto limine
Stans operitur Bellinus,
Et nominat lepusculum,
Morae quousque desidis
Hic damna, clamat, perferam?

[gap: illustration]

Si certa stat sententia
Totum manendi per diem
Domum revertar ad meam.
Id audiens Vulpecula:
Relinquit arcem protinus.
Tibique, dicit, Belline
Renuntiat lepusculus:
Si forsitan molestior
Haec fiat exspectatio [orig: expectatio],
In pace pergas quo lubet.
Exsultat [orig: Exultat] ille cum meis
Laetatur atque liberis,
Et nostra sumptuosius

page 226, image: s236

Nunc uxor huic convivium
Paravit, ire non potest.
Sed clamor inquit Bellinus
Quid denotabat flebilis
Ad usque sparsus sidera,
Quod invocaret lacrimans
Opem meam lepusculus?
Respondet audax Reinike:
Casus renarro dum meos,
Et coniugi denuntio,
Quod arva per Neptunia
Mox navigare cogitem,
Incepit heu procumbere
Prostrata fusis crinibus,
Et morte sensus ponere
Optavit omnes effera.
Amens dolore maximo
Cum vidit hoc lepusculus,
Dilecte, clamat, Belline
Opem fer atque subveni:
Ne Parca trux et impia
Meam sororem deleat.
Quae dicis, inquit Bellinus
Credam libenter omnia:
Sed pertimescens auguror,
Quod clamor iste maximus
Secum mali quid adferet.
Affirmo, dicit Reinike:
Crotone quod salubrior
Et pisce sit lepusculus,
Illius atque gratia
Non ipsemet periculum

page 227, image: s237

Quodvis recusem perpeti.

COMMENTARIA.

Quae perfidia infidelitasque inter nostros hodie regnet et dominetur passim Cyclopas facile iambi subsequentes nostri apertius ostendunt.

Quod omne crimen horridum
In orbe regnet ultimo,
Livoris insantssimi
Effecit infidelitas,
Nam lumen alter alteri
Sic invi det spirabile,
Ut proximum felicibus
Frui vetet successibus:
Fortuna si quem prosperis
Beet benigna vultibus,
Illius ante ianuam
Mox ater osor excubat,
Omnesque fraudes applicat,
Blanditur horis omnibus,
Rudem quousque decipit,
Bonumque sortis abstrahit.
Verbisque blandientibus
Explorat, hinc et hinc rogat,
Secreta donec omnia
Rimetur atque pectoris
Commissa norit intimi.
Hinc undecumque cognitum
Calumniatur, devovet,
Et ore mordet improbo

page 228, image: s238

Letalis [orig: Lethalis] utque Scorpio
Ictu latenti vulnerat
Plenamque pestilentiae
Non ante linguane supprimit,
Quousque coram singulis
Effecit exsecrabilem.
Hic fructus infidelium
Nunc quaestus est uberrimus.

CAPUT XXXVI.

ARGUMENTUM.

In sutum sacco caput heu miserabile Lampi,
Fert simplex Regis bellinus ante pedes.
Dumque putat se ferre datas a Vulpe tabellas
Fert sibi perniciem [orig: pernitiem] nescius ipse suam.

CUm Bellino Vulpecula
Astuta pergit colloqui,
Scis nocte dicit altera,
Quod ipse regi litteras
Promi serim transmittere,
Quas oro tecum deferas:
Nam Regis ex negotio
Hoc consequere gratiam.
Amice, dicit Bellinus,
Id quicquid est negotii
Peregerim lubentius,
Crumena nobis si foret
Cui literas involverem.
Tunc ocius [orig: ocyus] fallaciam

page 229, image: s239

Excogitabat Reinike,
En de Brunonis pellibus
Donabo portiunculam:
Hac optime custodies
Epistolam, ne turbidi
Rumpatur Austri viribus,
Illam vel imber hauriat:
Tantum caveto Belline,
Ne literarum forsitan
Arcana solvas vincula,
Secreta Regis omnia,
Res seriasque continent.
Haec dicit, inde Reinike
Intrabat in palatium,
Caputque mox lepusculi
Involvit ursi pellibus,
Imponit atque Bellino,
Aitque si curaveris
Has diligenter literas,
Epistolamque dixeris
Suasore quod te scripserim:
Confecta miris artibus
Quae spirat eloquentiam,
Et Atticam facundiam,
Regis favorem maximum
In te, tuosque colliges.
Quin et tuam prudentiam
Rex ipse demirabitur
Ette deosculabitur.
Haec verba postquam Reinikes
Audiret optatissima
Mox concipit spem Bellinus

page 230, image: s240

Volatque cursu praepete,
Ut circiter crepusculum
Noctem ferentis Hesperi,
Subiret aulam regiam.
Cum Bellinum Rex conspicit,
Dic inquit istius novae
Quae causa sit Tragoediae
Quod sacculum Vulpeculae
Peramque rursus adferas?
Rex magne, dicit Bellinus,
Pro iure coniunctissimae
Sodalitatis mutuo,
Id flagitavit Reinike,
Ut Rex tibi facundiam
Istas olentes Atticam
Transferre vellem litteras,
Quas pellis arcta continet.
Nam me iubente Reinike
Non absque summae utribus
Confecit eloquentiae:
Ex his acumen nobile
Sagaxque mentis erues.
Rex angue quovis saevius
Mox intuetur Bellinum:
Suosque mittit ocius [orig: ocyus]
Ad Castorem satellites.
(Is scriba Regis optimus
In arduis negotiis
Eratque Cancellarius)
Epistolam qui sedulo
Exsolvat [orig: Exolvat] istam Bellini.
Summaque cura perlegat.

page 231, image: s241

Hic est malorum grandium
Exorta grandis Ilias.

COMMENTARIA.

Quam periculosum sit quasuis epistolas, praecipue ad viros principes et magnificos conscriptas, recipere. Saepe enim usu venit, ut in eis huiusmodi contineantur, quae plus damni incommodique quam emolumenti tibi parturiant. Potest et fieri ut tanti ponderis sint, si eas forte amitteres, aut constituto tempore non offerres, gravissima interdum inde erumpat tempestas, tibique tamquam [orig: tanquam] omnis doli fabricatori multa accumulent infortunia. Quamobrem homo sapiens literarum in negotiis suscipiendis sibi bene prospiciat et caveat, nec cuivis epistolam res serias arcanasque continentem temere committat. Horribilia enim et formidolosissima quaeque per literas conficiuntur.

Quod dementissimi merito omnes ii vocandi sint, qui se earum rerum, quarum neque principium, medium aut finem perspectum habent, participes facere audent. Quamobrem, five quis scribat, sive loquatur aut aggrediatur aliquid, tu repertori suo, quicquid id fuerit, soli perficiendum relinque. Si male deinde rem confecerit, tibi quod imputari possit, reliquum nihil est. Sin bene et dextre munus suum compleverit, ex illo tibi exempla ad imitandum propone, quin et ipse ad illustre tale aliquod negotium, unde

page 232, image: s242

gloriam adipiscaris ex miam, conficiendum magno conatu studioque adnitere. Quam detestabilis et perniciosa sit ambitio, honorumque miserrima contentio. Bellinus hic ob epistolam a vulpe acceptam quam ingeniose et erudite confectam arbitrabatur, non modo a Rege gratiam consecuturum, verum etiam splendidum aliquod munus se aucupaturium [correction of the transcriber; in the print aucupaturum] plane cofidit, Quam tamen pro salutari conscriptam, perniciosissimam sibi, imo mortiferam, nimis sero, postea experitur. Quamobrem nemo unquam se praestantiorem, quam ipsa reprobare possit, iudicare aut praedicare debet Sed illa potius consuetudine exercitationeque utatur, quam gloriose ad finem perducere possit. Quod non cuivis functio cancellarii conveniat, quare nemo molestis operosisque eiusmodi negotiis quibus nec dignus nec idoneus est, se implicari patiatur. Ad tantum enim onus plus, quam literas exarare et cognoscere posse requiritur. Oportet enim hunc singulari cum industria iudicioque gravissimo singula in scribendis literis ponderare verba, tum ad interrogata scriptaque omnia acutem arguteque respondere, interdum etiam occultis quibusdam maledicta improborum flosculis pingere et refutare. Denique singulas res ita illuminare, collustrare et ornare, ut et sui principis honorem tueatur, et Rei pub. [abbr.: Rei publicae] commoda modis omnibus promoveat.

page 233, image: s243

Fideli atque erudito Cancellario et Princeps et ipsa Res pub. [abbr.: Res publica] nihil habent praestantius, tanto enim susceptarum rerum onere is premitur, ut pondus Aetna gravius molestisque sustinere videatur: Imo totius saepenumero Provinciae salus atque exitium in eo consistat et recumbat.

CAPUT XXXVII.

ARGUMENTUM.

Bellinus adversis hic traditur hostib. [abbr.: hostibus] ut Rex
Sarcinulis Lampi vidit inesse caput.
Haec obduratae sunt debita praemia mentis,
Haec tumidae merces ambitionis erat.

CUm Rege coram Bellini
Resolveretur sacculus,
Apparet atro sanguinis
Taboque squalens lurido
Mollis caput lepusculi.
Tum bilis est acerrime
Furore tactus noxio,
Et astra Rex rugitibus
Complevit indignissimis,
Ceu mentis ad dementiam
Redactus esset ultimam.
De stirpe natus regii
Tum Pardus inquit sanguinis:
Quid Rex dolorem luctibus
Testaris in sanabilem?
Acerba quid suspiria,
Ceu mollis edis femina?

page 234, image: s244

Non commoveri Principem
Ob viliores convenit
Res hostis abiectissimi:
Quin tu ferarum maximus
Absconditas Vulpeculae
Iniurias ulciscere.
O Parde coniunctissime,
Dicit leo, facillime
Tu sanus aegro consulis.
Non luctus ossa torqueat,
Dolorue mentem conterat?
Sermocinator in solens,
Fallacibus quod fraudibus
Dolisque plenus omnibus
Fur iste sic, et trux latro
Fefellerit me Reinike:
Et machinis coegerit
Meos amicos optimos
Incluserim quod carcere,
Ursum superbum cum Lupo.
Id me remordet anxium
Et paenitebit [orig: poenitebit ]maxime
Ad usque summum spiritum.
Sed uxor huius impiae
Est nostrae cladis artifex,
Et prima dux incommodi.
Ne propter hoc irascere,
Rex, Pardus inquit, inclite,
Dirempta si coniunctio
Vos inter est arctissima
Per Reinikes mendacia.
Hos caritate [orig: charitate] mutua

page 235, image: s245

Rursum tibi devincias.
Quapropter Isengrinio
Nec non Brunoni, perfidi
Da pingue corpus Bellini,
Ut arduum ieiunium
Pellant, et alvum repleant,
Et perfruantur gaudio.
Nam confitetur Bellinus
Quod caedis hanc iniuriam
Impulsor unus fecerit:
Deinde cum mitissima
Nos iunxerit concordia,
Omnes inextricabiles,
Et machinas absconditas
Audacter admovebimus
Ad hostis arcem Reinikes,
Captusque mox suspendii
Poenas atroces hauriet.
Nec audiemus amplius
Nugas vomentum futiles.
Dicto sed ocius [orig: ocyus] trucem
Nec non latronem perfidum
Captabit in suas manus
Et strangulabit carnifex.

COMMENTARIA.

Quod Magistratus ex animo dolere et paenitere [orig: poenitere] debeat, cum aliquem praeter meritum et spem se iniuriis affecisse recognoverit: Quocirca ut superius admonuimus, non omnium delationibus temere aures patefacere debet, inprimisque perpendere et

page 236, image: s246

considerare an invidia, ira, aut odio quodam accensus delator calumnias evomat, aut num reus antehac quoque, ignominia, aut infamia aliqua scelerumque maculis contaminatus fuerit. Nam cum princeps propter malevoli cuiusdam assentatoris confictam calumniam se eo induci patitur, ut fidelem ministrum reiciat ignominiisque laedat, reliqui certe omnes id animadvertentes ad Domini voluntatem sensumque omnia loquuntur et assentantur, nec quisquam fideliter aut candide quicquam consulit. Verum omnes ne forte Dominum offendant, veriti, et principem et patriam suis consiliis pessundant. Princeps iracundia vehementivi non exardescere, sed animum cohibere, nec insaiae locum relinquere debet cum enim ipse potissimum de consilio, de ratione, de mente exeat, nemini maiorem quam sibi ipsi inurit dolorem, itaque ardorem irarum prohibere, lentoque ad vindictam gradu procedere decorum et utile videtur. Cum autem reum iam certo nocentem cognoverit, omniaque exacte et accurate expiscatus fuerit, tum denique omnes [correction of the transcriber; in the print oemps] abrumpet moras, et tarditatem supplicii conpensabit gravitate severissima. Iuxta vulgi enim sententiam, pauperrimus est hospes, qui unius cenae solutionem ad dies aliquos differe non possit. Quod feminae consiliis publicis non admiscendae sint, et supra fusius dictum est,

page 237, image: s247

et infra quoque non nulla repetentur.

Prudenti viro se omnibus immiscere non convenit actionibus. Qua de re in praecedentibus, cum saepe monuerimus, dixisse iam sufficiat.

CAPUT XXXVIII.

ARGUMENTUM.

Ducitur ex atro lupus et Runco carceris antro,
Delitiosa quibus Bellinus esca datur.
Pontius Herodi cum conciliatur iniquo,
Christus inops pendens in cruce vota facit.

[gap: illustration]

REx factus ergo lenior
Pardi probat sententiam
Aitque, stat sententia
Id exsequi vel ocius [orig: ocyus],
Quodcumque Parde, consulis:

page 238, image: s248

Quapropter atro carcere
Reconditos educito,
Nunc bestiis ab omnibus
Ut excolantur denuo,
Palamque fiat omnibus
Qua fraude latro Reinike
Occiderit lepusculum.
Accedit ergo carcerem
Captosque Pardus evocat:
Solatur atque talibus:
Gaudete fratres optimi:
Nam dulce vobis adfero,
Solaciumque nobile,
Et commeatum regium.
Licet furore percitus
Rex nuper ambos conici
In vincla saeva iusserit.
Vos cogitat concordiam
In pristinam reducere.
Quare Leoni maximo
Praebete vos placabiles.
Sic pingue corpus Bellini
Cum fratre, cum sororibus
Illius atque filiis,
Rex sponte nobis offeret
Horis licebit omnibus,
In rure passim floride
Possessiones illius
Et filios invadere.
Tum dissipare Reinikes
Vulpeculae substantiam:
Qui vos ter indignissimis

page 239, image: s249

Notare probris ausus est.
Vos dignitati regiae
Nunc cambosaltem pectore
Placabiles ostendite:
Hoc foedus ansam praebuit
Agnis adhuc imbellibus,
Quod omnibus provinciis
Tendunt lupi liberrime
Dolos, plagas, et retia,
Fretique pactionibus,
Et Regis isto foedere
Impune lustrant omnia
Et irruunt ovilia,
Ouesque, mites devorant.

COMMENTARIA.

Nemo Principum alteri tantum de suo iure concedet, ut ei contra subditos et inopes saevire liceat, sed caute, et provide despiciet, quid cui, et quantum permittat. Eo enim mehercle plaerique omnes morbo gravicertem et mortifero sunt affecti, ut licentia et potestate sibi in alios animadvertendi facta abusi, per fas et nefas absque modo et discrimine quo suis opprimant, pupillos, viduas, subditos misere affligant, eorum opes et fortunas ad se rapiant, suaque saevitia omnibus et formidabiles et intolerabiles sint. Unde subditorum gemitus, querelae et ploratus oriuntur, omnem culpam in Dominum ipsum transferentium, quem

page 240, image: s250

exitium bonis miseriasque et calamitates has peperisse existimant. Inde seditiones, quibus non solum provinciae, regiones, urbes, verum et domus privatae funditus evertuntur, concitationesque infinitae emergere solent. Et quamquam tales avari importunique Cyclopes ab officio nonnunmquam removeantur, Dominique ipsi sibi consulere partesque suas gerere et administrate cogantur, nihl ominus tamen inopem plebem provincamque sumptibus exhauserunt infinitis, pecuniasque in opum, quibus ad complures annos utantur, concumularunt amplissimas.

Plurima hic etiam de inconstantia, de mobilitate et levitate fortunae in serenda forent, tum de proverbio, quo dicitur: ab ipso facto si tibi caveas, adversus mendacia, infamiamque vulgi facile remedium invenies. Porro etiam deconstantia in adversis, gravitate atque perseverantia, tum etiam mediocritate in prosperis rebus servanda. Verum haec iam saepe et tractata sunt et inferius tractabuntur. Quare hunc primum librum pro exiguo temporis spatio [orig: spacio] absolutum aequo benevoloque Lectori discutiendum relinquimus.

Finis libri primi.


page 241, image: s251

DIVO MAXIMILIANO secundo Romanorum, etc. Regi et Caesari, semper Augusto, Hartmannus Schopperus Novoforensis Noricus, a Deo optimo maximoque felicitatem precatur.

GLoria magnanimi, Rex MAXMILIANE, parentis,
Laudib. [abbr.: Laudibus] haud toto, quem regis, orbe minor,
Nemo fuit validis quo Rege potentior armis
Nullus et hoc nostro tempore sceptra gerit.
Tanta quid infelix meditor praeconia, laudes
Dicere quid cupio, Rex generose, tuas?
Te dites cantent fortunatique Poetae,
Inclita quos caelo Musa beare solet.
Largifluas qui Permessi spatiantur ad undas
Plenaque de scaro pocula fonte bibunt.
Horum scripta legas, gravior anegotia quamvis
Sint maiestati conficienda tuae.
Talia nonnumquam votis puerilibus ausim
Poscere, quae misero fata superba negant.
Nam contentus ero, si carmina nostra legantur,
Cum grave non patriae te remoratur onus.
Anxia curarum cum mens neque fluctuat aestu.
Nec iubet implacidis invigilare malis.
Tunc querulis placidas poteris dare vocibus aures,
Tunc mea sedata carmine mente legas.

page 242, image: s252

Ergo benigne librum Rex Maxmiliane secundum
Excipe placato quo tibi corde fero.
Non Veneris turpes hic laudo furentis amores,
Non do et hoc vetitos carmen amare iocos.
Clara sed innocuae recitat praeconia vulpis,
Et varias animi, quas parit aula, cruces.
Fallor? an hoc releges, Rex clementissime, versus,
Fallor? an et solves talibus ora modis;
Quisquis is est, praestans cui sic indulget Apollo,
Vatibus egregiis annumerandus erit,
Atque novo lauri mihi nobilitandus honore,
Hoc omnes utinam diique deaeque velint.
Nam licet haud tantos mea mens affectet honores,
Ore nec audaci praemia tanta roget,
Sponte tamen verbis haec ornamenta fatetur
In studiis ingens calcar habere bonis.
Hactenus haec: tu vive diu Rex optime, regni
Amplior accedat sic tibi semper honos.
Eximio saltem defende favore Camenas,
Atque ruinosis auxiliare scholis.
Nec tibi turpe puti miseros relevare Poetas,
Regibus haec curae res fuit usque bonis
Sic precor ut Solyma referens de gente triumphum
Subicias sceptris omnia regna tuis.
Imperium terris, animos ut adaequet Olympo
Teutona praesidio terra beata tuo.

page 243, image: s253

Datum Francofurti ad Moenum, Anno 1566, Decemb. 15.

HARTMANNI SCHOPPERI Novoforensis Norici, de admirabili fallacia et astutia vulpeculae Reinikes, Liber II. CAPUT I.

ARGUMENTUM.

Ore graves uno rursum de vulpe querelae
Euomit alituum, quadrupedumque genus.
Ingenium furca idepellere saepe licebit,
Usque tamen coeptum rursus adibit opus.

[gap: illustration]

PRomissa cum sollemnitas [orig: sollennitas]
Et lux statuta venerat:
Ex omnibus Provinciis
Grex bestiarum maximus,
Et multitudo praepetum [sic]

page 244, image: s254

Ad alta Regis atria
Auicularum confluit.
Beata iucundissimis
Domus fremebat gaudiis
Et lusibus procacibus
Omnes terebant tempora.
Miser sed unus abfuit,
Exstinctus albo Reinike
Regalium satellitum.
Iam siderum coegerat
Octavus agmen Lucifer.
Et sat, superque poculis,
Ludis, choris, spectaculis
Indulserantque cantibus.
Iocis relictis omnibus
Aggressus est Rex seria,
Omnemque rem Vulpecula
Amplissimis rectoribus
Custodibusque detulit.
Quare senatus maximi
Postquam patres consederant:
Supervenit Cuniculus
Et praesides dignissimos
Compellat ore taliter:
Rex glorio seconqueror
Hoc de latrone Reinike.
Quod mane nobis accidit.
Ad vestra dum palatia
Accedo, me necessitas
Transire cogit hospitis
Fallacis aedes Reinikes.
Hunc implicatum candido

page 245, image: s255

Nuper cucullo conspicor:
Terrebar ergo plurimum.
Sed cogitabam pectora,
Moresque Vulpis impios
Mutavit istis vestibus.
Et ambulantem maximi
In commeatu Principis
Audebit haud invadere.
Sed quando me cognoverat:
Mox appropinquat proxime.
Rebar quod ipse plurimam
Mihi sodali candido
Vellet salutem dicere.
At ille me crudeliter
Armatus uncis unguibus
Confixit, et circumdedit,
Confectus alto vulnere,
Foremque diris morsibus
Occi sus a sicario:
Sed corporis velocitas
Me transvolare compulit,
Pedes coegi currere.
Tamen reliqui dexteram
Aurem meam Vulpeculae.
Letale [orig: Lethale] vulnus in super
Accepimus, quod saucia
In fronte nostra conspicis.
Nunc prata per virentia
Quis tutus ibit amplius
Securus aut vagabitur,
Si iura contra regit
Sic commeatus rumpitur?

page 246, image: s256

Haec iam prosatus conticet.
Tunc corvus ora garrulus
Modis resolvit talibus:
O rex tuae Provinciae,
Et principatus gloria
Omnis profecto corruet,
Si non voles sicarios
Poenis feroces plectere.
Cum mane nuper exii
Domo mea cum coniuge
In ruris udo cespite [sic],
Par putrido cadaveri
Latro iacebat, Reinike
Obstructus oris spiritus
Vocis viam praecluserat.
Monstro novo perterritus
Saxo fui similimus [orig: simillimus].
Ut invocarem numina,
Testarer atque caelites,
Prae frigidis timoribus.
Raptum dolebam funere
Verbisque flebam tristibus
Quis te mihi sodalium
Casus peremit optime?
Dic quaeso te charissimum [orig: charissimum]
Ales vocat Phoebeius?
Sed ille quercu durior,
Marisque fluctu surdior:
Iacebat hic immobilis.
Mox nostra coniux intimum
Scrutator oris spiritum,
An ulla vivi corporis

page 247, image: s257

Deprenderet vestigia.
Rostroque vulpis admovens
Os iungit ori proxime.
Sentit dolum Vulpecula,
Erumpit, atque coniugem
Meam cruentans morsibus,
Discerpit audax dentibus.
Maritus instar aequoris
Exhorrui Neptunii:
Opemque supplex maximi
Mox invocavi numinis.
Alisque velocissimis
In arborem me sustuli,
Praesens conactus cernere
Cruenta fata coniugis.
Iam Rex precor iustissime,
Acerbius, considera,
Ad hunc dolorem maximum,
Quem nulla lux emolliet,
Quid accidisse debuit?
Quod si scelesta Reinikes
Haec facta non ulcisceris,
Tibi proterva quilibet
Servi canent convitia.
Quicumque debet asperis
Poenis latrones plectere,
Et illud omne negligit,
Hortator est iniuriae
Et criminis fit particeps?
Quapropter hunc sic arium
Compesce Rex viriliter:
Ne principatus gloria

page 248, image: s258

Tuaeque famae dignitas
Probris notata concidat.

COMMENTARIA.

Ex hoc capitulo observa, Primo, cum homini fallaci, vafro et veteratori, qui semel se malitiosus [correction of the transcriber; in the print malitiosius] gesserit, indulgentiam tribuis, benevolentia magis magisque depravabitur. Ideoque ubi turpitudinis aliqua macula penitus insedit et inveteravit in obdurato alicuius pectore, numquam ea eluitur. Qui autem casu, fortuna aut vi aliqua compulsi paulo gravius peccarint, eorum imbecillitati ignoscendum esse videtur. Quod conscientia nocentis et natura improbi hominis semper timeat, et lucem, quoad fieri potest, exhorrescat. Et quamvis interdum in lucem is prodeat, tamen prudens vir facile quo sub praetextu faciat, cognoscere et discernere poterit. Diabolus enim, in quamcumque figuram habitumque se transfundat, semper aut ex pedis, aut caudae signo deprehenditur.

Aequum et bonum est reges, principes, eosque qui magnis imperiis et provinciis praesunt, interdum laetari, hilariusque vivere: epulis, choreis, spectaculis, aliisque ludis honestioribus sese recreare, variasque curarum et temporis molestias pellere. Non enim ipsi levibus curis, aut domestica

page 249, image: s259

laborant difficultate. Sed nunc partem in illam, nunc in alteram provinciam curae cogitationisque suae derivare, Reip. [abbr.: Rei publicae] salutem sustinere, subditosque magna cum fidelitate defendere coguntur. Unde tantum onus ipsis incumbit, ut non mirum videri possit, Imperatorem, qui diligentius suas regiones imperiique fines administret, nimio labore et sollicitudine sic confici, ut in ipsa aetatis viriditate mortem occumbat, nisi laboriosas animi aegritudines iucundarum rerum delectatione molliret.

Laudabilius nihil in magistratus persona exsistit [orig: existit], quam seattentum suis praebere auditorem. Nam si id alienis saltem committitur officium, tum leges plerisque [orig: plaerisque] pro gratia feruntur: Pauper vero ubique iacet, et ex egestate iniuriosus aestimatur, unde rursum aliud ex alio exoritur malum. Summa autem perfectaque gloria amplissimis viris, iudicibusque hac ex re constat, ut ipsos serui, et non ipsi servos, revereantur atque extimescant. Unde Theopompus Laconicus, dicente quodam, Spartam ideo servari, quod reges scirent imperare: Minime, inquit, sed quia cives parere. Quare principem minime decet, aut ob auri copiam aliudue leve munusculum a iuris via deflectere. Nam cum ex equo et bono iudicat, non solum sua dignitate iustos ad recte faciendum allicere, sed et malos metu a foedissimis factis

page 250, image: s260

potest avocare. Verum cum prave et dissolute iudicat, iniustos emolumento captat, bonos vero a se abalienat. Quapropter non illepide Quintilian. inquit: Cum irasci iudices, favere, odisse, misereri coeperunt, agi in rem suam existimant. Et sicut amantes de forma iudicare non possunt, quia sensum oculorum premit amor, ita omnem inquirendae veritatis rationem iudex amittit, occupatus affectibus. Quem versipellem et in omni semper malitia exercitatum esse cognoveris, de illius fucato candore morum aut verborum nihil unquam tibi boni persuadeas. Natura enim semel studio atque artificio malitiae condita, numquam aut rarissime expellitur. Narratur de Aegyptio quodam, qui simias aliquot ad saltationem instituerat, Adductae igitur cum in conspectum essent ad saltationem personatae, e sepectatoribus quispiam faceto ingenio, saltantibus simiis nuces obicit. Illae relicta saltatione ad nuces conversae sunt, proque nucibus inter se depugnarunt.

Summa adhibita severitate iudex in es animadvertet, quae plebis concitationem et seditionem erga magistratum, et Reip. [abbr.: Rei publicae] concordiam conflare solent. Qualia sunt, pacem propter avaritiam eripere, insidias facere, commeatum intercludere, mandata principum infringere. Nam si eo res deveniat, ut vulgus nulli amplius mandato

page 251, image: s261

Caesarum oboedire [orig: obedire] velit, omnesque fidem publicam, poenas, senatusque totius placita respuant atque contemnant, extrema inde rerum erumpet confusio: nemo in domo tutus fenestra prospicere, nedum domo egredi poterit. Adeoque tanta inde exardescet perturbatio, ut gravissimo Dei supplicio vita tam viciosa et flagitiosa per barbarissimos atque crudelissimos punienda sit populos. Inprimis igitur prospiciat magistra tus sibi hac in re, ne sua privetur auctoritate, aut spolietur existimatione. Quod fiet, si contemptores sui, maleficos praecipue, latrones, praedones, sicarios, seditiosos severissimis afficiat suppliciis. Vir bonus et honestatis amans uxorem suam quam in legitimo matrimonio habet, amore perpetuo diligat, mirificeque colat. Nec secus illius atque sui ipsius maerore, luctuque affici, ipsam tueri, defendere, et quoduis pro ipsa subire periculum, et ab omni quantum fieri potest, arcere debet iniuria. Si enim virum se praestare, imperiumque in eam iuxta verbum Dei, exercere vult: omne illi vicissim obsequium, benevolentiam animique alacritem exoluere cogitur.

Is qui flagitium aliquod avertere et punire potest et debet, nec facit, ipsius se facinoris reum efficit. Unde Seneca in proverb. ait: Iudicem damnari, cum nocens absolvitur.


page 252, image: s262

CAPUT II.

ARGUMENTUM.

Sidera testatur Leo, regalemque coronam.
Ulcisci vulpis quod male facta velit,
Scilicet iniustos punire bonosque tueri,
Hoc decet, hoc Regem fasque piumque iubent.

CUm causa iam cuniculi,
Essetque corui cognita.
Rex noxia libidine
Iraque dicit concitus,
En iuro per monilia,
Et per coronam gemmeam:
Barbamque testor hispidam,
Gravi quod has iniurias
Severitate puniam,
Ut quisque possit dicere,
Sacrata iuris optimi
Decreta me defendere:
Et diligenter omnium
Habere curam pauperum,
Probos tueri serio,
Et irrogare sontibus
Poenas viris iustissimas,
Pacemque rebus publicam
Iuvare coner omnibus.
Nam me licet mendacia
Fefellerint vulpeculae,

page 253, image: s263

Id ante multis accidit.
Nec primus 25, nec omnium
Fuisse dicar ultimus:
Quem credulum deceperint
Linguae procacis murmura:
Aut feminae dementiae,
Et insolens procacitas.
Non ille me fallaciter
In posterum fraudaverit.
Quare fideles invicem
Deliberare Prinipes,
Poenis quibus dignissimis
Nos vindicemus Reiniken.

COMMENTARIA. Observabis ex hoc capite.

Quod piae matronae dignitas id praecipue requirat, ne sit improvida aut stulta, sed perpendat sedulo, quid marito suo consulat. Ne cum res minus feliciter cesserit, probri plena stultitiae suae poenas luat. Quare in primis rem domesticam procuret, viro suam nudis declaret verbis sententiam, aliudque monenti obtemperet: gravioribus autem se non ingerat negotiis. Nec quicquam sane matronarum dignitati detrahitur, si viri prudentiorum quam suarum coniugum in rebus arduis utatur consilio. Praeclare apud Livium M. Portius Cavo in oratione, quam habuit in Mulieres ornatum pristinum ex lege Oppia sublatum

page 254, image: s264

reposcentes: Maiores quidem nostri, ait, nullam ne privatam quidem rem feminas sine auctore agere voluerunt: in manu esse parentum, fratrum, virorum: nos si diis placet, iam Rem publicam [orig: Rempublicam] etiam capessere eas patimur. Date frenos impotenti naturae et indomito animali. Sic Hector Andromachae uxori ne concederet ad pugnam dissuadenti: Tu vero, quod da te attinet, ait, abi domum, et quae tibi curanda sunt, cura, telam, et colum, ancillasque exerce. Menon apud Platone, Mulieris, inquit, virtus est domum recte gubernare, dum custodit domestica, viroque obedit.

Quodnam magistratus officium sit, de quo superius clarius dictum est, id autem si minus exsequitur [orig: exequitur], nihilominus suam retinet dignitatem, nec quicquam subditis, quo ipsum reprehendant aut puniant, conceditur. Is enim a Deo, per quem gubernationem accepit, puniendus est.

Omnes subditi, praecipue ditiores semper parati et prompti exsistant [orig: existant], ut magistratum sua vitia, omnesque iniurias propulsantem, piorumque virtutes et gloriam defendentem summa cum industria, et animi fortitudine protegant: quo felicius Rei publicae [orig: Reipublicae] salus, tranquillitas civium, honestasque publica morum procedat, et conseruetur.


page 255, image: s265

CAPUT III.

ARGUMENTUM.

Obsidione cupit Rex moenia cingere vulpis,
Hinc Lupus, hinc gaudens induit arma Bruno.
O fuge laetitiam neque pectore concipe turpem,
Lapsus in aerumnas cum tuus hostis erit.
Qui modo Croesus erat, cito sit pauperrimus Irus:
Croesus et est subito, qui prius Irus erat.

GAudebat Isengrinius,
Brunoque villis horridus,
Punire quod Rex cogitet
Crudelitatem Reinikes.
Insumque verbis asperis
In ultionem concitant.
Tunc Regis Uxor florida,
Perpende, dicit optime
Rex atque splendidissime,
Quod aequitati Regiae
Tuaeque famae convenit.
Ne mentis iracundiam
Exerceas in Reiniken,
Res has priusquam cognitor
Planissime perspexeris,
Et quaslibet Vulpeculae,
Iuris secundum regulam,
Responsiones audias.

page 256, image: s266

In Reinikes praesentia
Hi credo conquiescerent,
Et forsan intermitterent,
Quas nunc querelas evomunt.
Si vera dicunt omnia,
Iniurias Vulpeculae
Iniuriis facilime [orig: facillime]
Tu vindicare praevales,
Qui Rex es: atque belluis
Per maximam provinciam
Cunctis potenter imperas.
Quis regiam potentiam
De plebe natus infima,
Aut vim potest evadere?
Haec ipsa Pardo maxime
Regis voluntas complacet,
Ut Rex peritus omnia
Die citato callidae
Responsa Vulpis audiat,
Et rem prius praeiudicet:
Quod se nisi purgaverit,
Culpaque liberaverit,
Poenas amaras hauriat.
Post verba Pardi, lividus
Sic inquit Isengrinius,
Ad arma regem concitans:
Quae Pardus insit, omnibus
His corde toto congruo,
Quod iura damnent neminem
Praeiudicata non prius
Causa atque plane cognita.
Sed ecce corui ludi cras

page 257, image: s267

Omitte vel cuniculi
Quas deferunt iniurias.
Crucis tamen Vulpecula
Poenam meretur horridam
Prioribus mendaciis.
Quod ipsa detestabile
Nuper scelus confinxerit:
Bonoque Regi fecerit
Fraudes inexpiabiles,
Et innocentes iusserit
In carcerem nos conici.
Si cogitaret Reinike
Adire tecta regia:
Iam saepe factus certior
Dies is ante plurimos
Huc commeasset ocius [orig: ocyus].
Rex, miror, inquit, futilis
Quid prosit haec loquacitas.
Quin arma cuncti sumitis,
Et iuncta tela promitis?
Quin machinas aheneas
Satellites capessite:
Belli gravi certamine
Lassabimus Vulpeculam,
Ipsamque casigabimus,
Quae nostra turpi nomina
Habet sibi ludibrio.
Omnes proinde corneis
Armate vos hastilibus,
Ut ensibus micantibus,
Auctusque telis fortibus
(Cum sexta pulchro sparserit

page 258, image: s268

Aurora caelum lumine)
Grex totus hic compareat.
Tum vulpis obsidebimus,
Et diruemus moenia:
Et Reinikes ientacula
Parata degustabimus.
Haec omnibus sententia
Probatur, atque perplacet.

OBSERVA EX HOC CAPITE.

Ne quis alterius incommodo triumphet aut gaudeat, iuxta Poetam enim:

Passibus ambiguis fortuna volubilis errat,
Et manet in nullo certa tenaxque loco.

Cras tibi id, quod hodie vicino tuo evenit, contingere potest, cum sis itaque homo, communis memineris fortunae, quae celerrime ea, quae modo dedit, reposcit. Probae, ingenuae honestaeque convenit matri familias, ut se libenter ab errore per maritum suum averti sinat, nec asperis, sed lenissimis utens verbis errorem placide excuset, et iis de rebus, quae marito inutiles videntur, demissius loquatur. Viro autem obstrepere, eumque reprehendere, discindere, obiurgare, conviciari, maledictis lacessere, exagitare, dictis fulminare et pertinaciter se tamquam innocentem defendere, non honestis matronis, verum pessimis, maledicis, scelerosis sagis et veneficis foedissimis congruit, et talia capita

page 259, image: s269

sunt Anticyris tribus Helloboroque purganda. Haec si non sufficiant, addantur colaphi, fustes, furcae, coli, pugni, et id genus similia, quibus perunctae et bene crebroque mulctatae repelluntur tales sibilantes aspides et compescuntur. Bonae autem quae per se officio suo non desunt, pharmacis his non indigebunt. Senatoribus perpetuo hoc dictum in iudiciis et poenis adhibendis ob oculos versari debet, quo infertur, ut et altera semper audiatur pars, quemadmodum Alexander Macedo, orante accusatore alteram manu aurem solebat occludere, ut ipsa reo conservaretur.

Ut saepe iam monui, ne quis facile verbis malitiosis aut inimico et livido ex animo profectis credat. Nullo enim os inimici nititur fundamento. Sed atra hominum, teste Plinio, ceu serpentium lingua vibrat labesque animi contrectata adurit culpantium omnia.

Quod iam crebrius dictum, ut magistratus praecipue in vitia publica, ut sunt latrocinia, depopulationes, seditiones, poenas graviores constituat: quae si minus corriguntur, tandem profecto tota provincia, aut Dei gravissimo supplicio aut admirabili perturbatione funditus evertitur, atque solo aequatur. Ut magistratum suum subditi in Rei publicae [orig: Reipublicae] administratione et iustitia conservanda

page 260, image: s270

indefesse sublevent, atque defendant.

CAPUT IIII.

ARGUMENTUM.

Nuntius infaustis Vulpem rumoribus implet,
Quod fera Rex illi bella parare velit.
Scilicet officium fidos decet illud amicos,
Rebus ut alterius porrigat alter opem.

[gap: illustration]

HAnc quando Rex sententiam
Cum sub ditis concluserat,
Quod cogitet subvertere
Palatium Vulpeculae:
Lumen Senatus Regii
Profectionem suscipit,
Festinat et Grevinckius

page 261, image: s271

Ad Vulpis arcem callidae.
Huic cuncta Regis indicat
Et instituta detegit,
Haec insuper submurmurat.
Amice care [orig: chare] Reinike,
Nunc machinis gravissimis
Afflictus oppugnabere.
O fama nostri stemmatis,
Caputque nobilissimum,
Quam me gravis necessitas
Tuaeque gentis exitus,
Casusque detestabilis
Et angit infelicitas?
Quae iure semper conquerar.
Vix ista cum finiverat,
Aedes anhelis passibus
Is introibat Reinikes,
Patente stans in area,
Qui tempus ante perbreve
Duas columbas ceperat,
Quae non habebant undique
Vestita pennis corpora,
Sedante tempus debitum
Nidos tepentes liquerant.
Quas deserit Vulpecula,
Salutat et Grevinckium:
Ipsumque blande suscipit,
Amice, dicit, candide:
Inusitatum quid refers,
Praeterque consuetudinem?
Dolens, ait Grevinckius,
Tuae salutis gratia

page 262, image: s272

Huc care [orig: chare] veni Reinike,
Ut indicarem pessimas
Tibi paratas machinas
A rege fervidissimo.
Est rebus actum de tuis:
Rex nuper omnes Principes
Per astra iurans omnia
Ad arma congregaverat,
Discrimen atque militum
Habere coepit omnium,
Et luce sexta protinus
Exercitum huc adducere,
Ex vestra magnis copiis
Vult obsidere moenia.
Votis quod omnes expetunt.
Sed primus ursus omnium
Et gaudet Isengrinius:
In arce quicquid regia
Ipsi Leoni consulunt,
Id exsequuntur [orig: exequuntur] ceteri.
Proinde vobis auguror
Instare casus ultimos.
Ut auribus perceperat
Renuntiantis Reinike
Sententiam Grevinckii,
Dulci cachinno diffluit:
Totusque risu gestiens,
Hoc, inquit, an negotium
Tibi videtur arduum,
Ob quod manum non verterem?
Eamus in palatium
Et splendido convivio

page 263, image: s273

Nos recreemus invicem.
His namque [orig: nanque] mox prospexero
Meisque rebus consulam.
Res quando septem, vel novem
Procrastinatur in dies.
Cras astra pellens omnia
Aurora cum surrexerit:
Petemus aulam Regiam.
Quodsi mihi succurrere
Opemque ferre cogitas:
Meamque causam proteges,
Non aestimabo singulos
Unius assis Principes,
Qui me volunt exstinguere [orig: extinguere].
Tunc dicta reddit mutua,
Respondet et Grevinckius:
Amice iucundissime,
In rebus arctis optimam
Opem lubenter conferam
Fratremque sicut alterum
Fide tuebor integra.
Narem tuam, quod audio,
Mirabitur prae sentiam:
Nec ut Tyrannus impius,
Te vindicabit ilicet.
Tuas sedante sedulo
Responsiones audiet.

COMMENTARIA.

Cum de aliquo consilium aut iudicium exquiritur: inconsultum et perniciosum

page 264, image: s274

videtur si amici eius aut consanguinei adhibeantur. Inter fidos amicos alter alterum amicissime admonebit de futuro incommodo, et quiduis prius ob fidelem et egregium amicum sustinebit, adeoque animam relinquet potius quam eum deserat. Quod nihil viro magno sit aptius, nihil praestantius, quam ut nullis fortunae irascentis ictibus, nullis rursus arridentis successibus exagitari se patiatur, sed semper fui sit similis. Atque huc allusit Horatius, ubi fortem virum his versibus scite descripsit:

Iustum et tenacem propositi virum,
Non civium ardor prava iubentium,
Non vultus instantis Tyranni
Mente quatit solida neque Auster
Dux inquieti turbidus Adriae:
Nec fulminantis magna manus Iovis:
Si fractus illabatur orbis,
Impavidum ferient ruinae.

CAPUT V.

ARGUMENTUM.

Laudibus extollit proprios Vulpecula natos,
Quod patrios norint fingere mente dolos.
Heu male filiolis patris indulgentia parcit,
Mature erudias, qui cupis esse bonos.


page 265, image: s275

IN aedibus consederant,
Cum filios Grevinckio
Monstrat suos Vulpecula.
Amice dicit optime,
An haec meorum liberum

[gap: illustration]

Natura vobis perplacet?
Quid quaeso Reinhardeinii
De moribus recolligas,
Audaciaque nobili,
Dic sentias Rosselii.
Parentis hos simillimos
Fuisse dicent posteri.
Vix namque [orig: nanque] paruis vagiens
Uterque cunis exiit.
Et ambo tam cibaria
In rure quaerunt strenue,
Pullosque gallinaceos,
Et pinguiores anseres,

page 266, image: s276

Auiculaque prendere
Norunt paternis fraudibus,
Et copiosa pabula
Hinc saepe per mirabilem
Sibi parant industriam.
At non tamen per omnia
Debent vagari libere,
Aut ambulare pascua,
Quousque norint omnia
Venantium vestigia,
Canumque vim compescere:
Omnesque casses rumpere,
Et machinas evadere.
Tum singulis terrestrium
Ut exhibere bestiis
Possint honorem debitum:
Grimhardus inquit, omnibus
Debebat id parentibus,
Et esse curae matribus,
Suos honeste scilicet
Ut educarent liberos.
Nam sempiternam gloriam,
Paritque dulce [correction of the transcriber; in the print dule] gaudium:
Praeclara nempe filii
Praestantis educatio.
Quae dum loquuntur invicem,
Suadent soporem sidera,
Proinde dulci languida
Dant ambo somno corpora.
Quousque mane Lucifer
Os extulisset aureum.
Iturus ergo Reinike

page 267, image: s277

Hortatur ipsam coniugem:
Ut rem vigil domesticam
Procuret, atque liberos:
Iterque cum Grevinckio,
Ad Regis aulam suscipit.

DOCEMUR IN HOC CAPITE,

Quam iucundum et honorabile sit pios, oboedientes [orig: obedientes], modestos, et bene educatos habere liberos. Id tamen inprimis absurdum et indecorum parenti, si filiorum suorum virtutes ipsis praesentibus et audientibus commemorat. Nam id quod hic Reinike in filiis suis commendat, honestius tacendo praeteriisset. Tenera sane aetas instar mollis cerae ad quiduis, sive bonum sive malum sit, facilime flecti potest. Qui ergo liberos nactus fuerit, omnem lapidem moveat, quo inprimis ad gloriam Dei in flammentur, Deinde ad sui ipsius commodum, proximique utilitatem eorum dirigantur actiones. Ad pietatem vero eos accendet, si a teneris statim unguiculis adpreces, timorem Dei, omnemque Ecclesiae cultum assidua exercitatione eos assuefecerit. Et hinc purus, apertus, simplex et castus in ipsis excitabitur animus. aveat [reading uncertain: First letter unclear] porro ne in otio, quod Sathanae pulvinar est, eos nutriat, sed artibus instruat, et laboribus exerceat continuis: quo discant inopem defendere vitam, nec mendicitatem

page 268, image: s278

perpetiantur, aut furtum faciant. Et huc quidem omnem curam, operam, studium et industriam dirigent. Natura enim cum in vetitum semper nitatur, cupiatque negata, per se parum, aut nihil praestare potest Idcirco in prima aetate virgis saepe emendandi et corrigendi sunt pueri: ne in senectute carnificinam subeant, aut alia tormentorum perferant genera. Parenti autem quid in hoc saeculo honorabilius, aut magnificentius contingere potest, quam si gloriosos in grandiori aevo et magnificentius virtutibus ornatos suos conspiciat liberos? Quod sine diligentia assidua, aut frequentibus ad Deum effusis precibus, raro aut numquam consequentur. Heroum enim filii (ut proverbio dicitur) plerumque noxae sunt. Et quam difficile sit oriri bonos filios a magnis viris, ostendit Africani filius, foede a parvulo Antiochi praesidio captus: Qui etiam praeturam petiturus candidam togam turpitudinis maculis obsolefactam in campum detulit. Sic Q. Max. Fabii filius tam perditae fuit luxuriae, morumque foedorum, ut Q. Pompeius praetor urbanus paternis bonis ei interdixerit: publiceque sit ex heredatus. Sic Clodii Pulchri filius eneruem frigidamque vitam sub meretricis imperio egit. Minerva, 2. Homer. Odyss. ait, paucos filios honestos nasci ex honestis parentibus: sed sequentem semper

page 269, image: s279

peiorem esse priore aetatem. unde Horatius inquit:

Damnosa quid non imminuit dies?
Aetas parentum peior avis, tulit
Nos nequiores, mox daturos
Progeniem vitiosiorem.

Sed verba Spartiani super ea visum est reponere. Ea enim sunt in vita Severi in hunc modum: Et reputanti mihi Diocletiane Auguste, neminem prope magnorum virorum optimum et utilem filium reliquisse satis claret. Denique aut sine liberis viri interierunt: aut tales habuere plerique, ut melius fuerit de rebus humanis fine posteritate discedere. Et ut ordiamur a Romulo, hic nihil liberorum reliquit. Nihil Numa Pompilius, quod utile posset esse Rei pub. [abbr.: Rei publicae] Quid Camillus? num sui similes liberos habuit? Quid Scipio, quid Catones qui magni fuerunt? iam vero de Homero, Demosthene, Vergilio, Crispo, Terentio, Plauto, Ouidio, ceterisque aliis quid loquar? quid de Caesare? quid de Tullio? cui soli melius fuerat non habere. Quid de Augusto, qui nec adoptivum bonum filium habuit: cum illi eligendi potestas fuisset ex omnibus. Falsus est etiam ipse Traianus in suo municipe ac nepote deligendo. Sed ut omittamus adoptivos, veniamus ad genitos. Quid Marco felicius fuisset, si Commodum non reliquisset

page 270, image: s280

heredem? Quid Severo Septimio, si Bassianum non genuisset? haec ille. Sic Demosthenes dicebat, a viris bonis quasi fatis voluentibus filios improbos nasci. Sed de his satis.

CAPUT VI.

ARGUMENTUM.

Turpia narrantis commissa Grevinckius audit
Vulpis, et haec memori singula corde notat.
Cum res iratos sit habere gravissima Divos,
Omnibus hos horis conciliare stude.

[gap: illustration]

PEr arva rivis humida
Cum Vulpe, dum Grevinckius
Non ambularet segniter,
Astutus inquit Reinike:

page 271, image: s281

Cum nesciam profectio
Quid portet haec incommodi,
Num largiantur prosperam
Reversionem numina,
Proinde vobis omnia
Iam confitebor crimina:
Ut inter antiquissimas,
Recentiores sedulo
Offensiones colloces.
Non te latent fallaciae,
Quas nuper Isengrinio,
Eiusque feci coniugi,
Tum quomodo fefellerim,
Regique mira finxerim,
Auroque vano luserim,
Caputque Lampi mortui
Cum Bellino transmiserim.
Et mortis in periculum
Coniecerim gravissimum,
Ut insuper Cuniculum
Acerbius compresserim,
Ad usque vitae spiritum,
Coruique nuper coniugem
In rure deprehenderim,
Prehensamque [orig: Prensamque] devoraverim.
Haec hactenus confecimus,
Prioris a novissimo
Confessionis tempore.
Malis relictis omnibus,
Quae non recordor amplius,
Sic nuper Isengrinium,
Mecum profectum longius

page 272, image: s282

Ad elegantes consitas
Spumantis urbes Odera
Miris fefelli fraudibus:
Ut esurire coeperat,
Equae videbat filium
In ruris almi mollibus
Lascivientem pascuis.
Abi, refert, equam roga:
Quanti velit pinguissimum
Hunc filum divendere.
Accedo matrem protinus
Et diligenter sciscitor:
Num iuniorem vendere
Equum velit, ferociens
Ipsum Lupus pecunia
Quod cogitet persolvere.
Respondet illa, si placet:
Afferto mox pecuniam.
Proscriptiones ungula
Quibus velim divendere:
Pedis sinistri continet.
Concede, si vis perlege.
Praesentiens fallaciam,
Me literas cognoscere
Humaniores pernego.
Et mox ad Isengrinium
Responsiones defero
Ipsique dico singula.
Tunc ille, quid stultissime?
Non literas cognoscerem,
Graecas, Latinas, gallicas,
Germanicas, Hebraicas?

page 273, image: s283

Ephordia qui tempora
Tam multa cultor omnibus
In artibus contriverim.
Hic opperire Reinike
Quousque scriptum perlegam.
Abit, rogatque feminam,
Quanti velit divendere.
Pedis, sed illa, corneam
Attolle, dicit, ungulam.
Hic scriptionem perlege.
Lupus propinquat ocius [orig: ocyus],
Et os famescens admovet:
[gap: illustration]

Hinc litteras in ungula
Proscriptionis quaeritat.
Mox impetitus ictibus
Equae tribus gravissimis,
Humi cruentus sternitur,
Ceu tactus esset fulmine,

page 274, image: s284

Suaeque vite nescius,
Inanis atque sanguinis,
Horam iacebat integram.
Equam videbam currere,
Fugaque vitam quaerere:
Et vulneratus acriter,
Rigabat ora fletibus:
Et eiulabat turpiter
Supinus Isengrinius.
Accedo, blandis in super
Adulor illi vocibus,
Virumque dico nobilem:
Tum quaero, num persolverit,
Equumque devoraverit
Mihique portiunculam
Infidus abnegaverit,
Num leniter dormiverit,
Cibo refectus optimo.
Respondet Isengrinius:
Quid saucio letaliter [orig: lethaliter]
Convitiaris Reinike?
Tam grandis infelicitas
Surdas moveret arbores,
Crudelis haec venefica
Pedis potenter ungula
Improvidum crudeliter
Percussit, ut prosternerer,
Essemque pene mortuus.
Sic noster Isengrinius
Fere peremptus fraudibus
Meis fuisset innocens.
Nunc ergo providentior,

page 275, image: s285

Viam relinquam perditam:
Nec tale crimen horridum
Unquam deinceps fecero,
Malamque consuetudinem
Hanc diligenter corrigam.

HINC DISCENDUM,

Ut suo quisque se pede metiri discat, nec de gestis propriis impudenter gloriari ausit, ne cum res factis testanda est, turpiter atque ignominiose confundatur. Notatur hic etiam arrogantia studiosorum, qui pretiosum et irreparabile omnino tempus in Academiis saepe illustribus inutiliter deperdunt, parentesque sumptibus exhauriunt infinitis, domumque reversi cum fructus, quos ex literis percepere, depromendi sunt, ipsi scientia inflati, cristas erigunt, omniumque rerum scientiam sibi arrogant. Verum ubi examinantur, imperiti rerum omnium, rudesque ignarique erubescunt, expallent, et titubant. Quibus sane consulerem, si studiis ad immortalem nominis gloriam contendere nollent, operam tamen darent, ne quasi extremi scabie occuparentur, aut tempestive satis fastum istum ex animo exspuerent [orig: expuerent] et proicerent [orig: projicerent]. Praeterea autem de arrogantiae vitio nonnulla in medium proferre lubet. Si itaque principium invisibilis sapientiae esse consideraverit homo non oblivisci suiipsius, et semper

page 276, image: s286

ante oculos habere originem suam: si cogitaverit se pulverem et umbram, aquam et cinerem iam inde a creationis suae exordiis, per crimen arrogantiae numquam inflabitur: quae est (ut inquit Salomon) abominatio Domini, et a qua semper haereses omnes exortae sunt. Haeresis autem nihil aliud, quam propriae opinionis electio, contra sanctam determinationem Ecclesiae, quae sane absque arrogantia esse non potest. Et haereticus est divisus, ac separatus a fide catholica. Arrogantia modestiae contraria est, ex impudentia, vanam auctoritatem sibi comparat, superbiae filia: haec ver o ambitionis comes, rapientis etiam homines ad honores, nec quicquam pensi habentis, qua sit eundum vel quo. Quocirca ne hominum invidiam vel odium incurramus summopere ea vitanda est, vel saltem, si eam aliquo modo contraxerimus, castiganda: Ut Epamin undas fecit, qui solitus erat lauto corpore, hilarique vultu prodire in publicum. Quique postridie eius diei, quo feliciter pugnatum fuerat in Leuctris, processit squalidus ac summissus, amicis vero sciscitantibus, num sibi molesti aliquid accidisset, nihil inquit, sed heri sensi me plus aequo mihi placuisse, hodie (adeo arrogantiam metuit) illius gaudii insolentiam castigo. Haud quaquam ergo sapientiam sibi aliquis arrogabit, quoniam solus Deus sapiens est. Thales, cum Mileti inventam auream mensam iussisset

page 277, image: s287

Apollo sapientissimo donari, civitasque eidem dari decrevisset, magnitudinem huius laudis non agnoscens, oraculi sententiam interpretatus est, Apollini mensam offerendam esse docens, quod Deus hoc verborum involucro significasset, neminem mortalium scilicet, sed solum Deum (ut diximus) sapientem esse. Ex quo fit ut aliquando riserint Ephesii Heraclitum, qui iam senium ingressus, se neminem audivisse, sed a se ipso didicisse omnia et nihil denique ignorare affirmabat. Maiori laude dignus videtur Socrates, qui frequentissime dicebat, tametsi oraculo Delphico sapientissimus fuisset iudicatus, se nihil scire, nisi hoc unum, quod nihil sciret. Pythagoras ut crimen hoc vitaret, non sapiens, sed Philosophus, id est, sapientiae amator appellari voluit. Sapiens enim vere se ipso contentus est, extra se vero nihil appetit, nihil quaerit aut curat, similis mundo, qui undique teres est, quique rotundus tantum sibi constat. Moses ut arrogantiam vitaret, de se loquens, quasi de alio loquitur. Haec sunt, inquiens, verba quae locutus est Moses. Sic Iob, Vir erat in terra Hus, nomine Iob. Sic Ioannes, hic est discipulus ille qui testimonium perhibet de his. Nec arrogantiae vitio est asscribendum, quod aliquando Paulus se habere S. S. professus fit, Augustinus vero se parem prophetis

page 278, image: s288

esse dixerit, et istorum exemplo etiam se laudarit Imperator noster Iustinianus, quia illud ipsum non inanis gloria fuit, sed veritas et virtus loquentium longe maxima et excellentissima. Sed infra de arrogantiae vitio plura dicemus.

CAPUT VII.

ARGUMENTUM.

Mota per exemplum vulpecula Regis et aulae
Se peccasse refert idque licere putat.
Scilicet Empedocles ardentem frigidus Aetnam
Infiliat, stupida cur ego mente sequar?

[gap: illustration]

TUnc Reiniken Grevinckius
Compellat his sermonibus:
Amice quo nec carior [orig: charior],

page 279, image: s289

Aut ullus est iucundior:
Vitae tuae nequissimae
Commissa sunt gravissima,
Culpis tamen te liberum
Ab omnibus pronuntio.
Sed nil periculosius,
Nihilque pestilentius,
Quam simplicem lepusculum
Quod perfide necaveris:
Caputque Lampi mortui
Ad Regis arcem miseris:
Haec in solens audacia,
Feroxque contumacia
Vitae tibi periculum
Longe facesset maximum.
Dolosus inquit Reinike,
Nos ista parvi pendimus,
Semperque flocci fecimus.
Hoc namque [orig: nanque] cautus saeculo
Audacter affirmaverim,
Quicumque se negotiis
Nunc implicat mortalium,
Is purus exsecrabili
Non vivet absque crimine.
Si quippe coram, suspicor,
Lasciviens lepusculus,
Et pinguis hic assisteret,
Facetiisque luderet,
Amor profecto mutuus
Exstingueretur [orig: Extingueretur] ilicet,
Vel ipse Lampi pinguibus
Non abstineres carnibus,

page 280, image: s290

Occasione fertili
Mens arctior diffunditur,
Et pura conscientia.
Iam tempus admirabile,
Et appropinquat ultimum.
Hoc namque [orig: nanque] saeclo principes,
Exempla qui laudabilis
Praebere continentiae
Debent, et innocentiae,
Vel omnium gravissime
In cuncta peccant numina.
Interque mystas impies,
Qui sancta patrimonia,
Aurumque Christi decoquunt,
Nunc regnat appetitio
Iniuriosa censuum,
Livorque detestabilis,
Contemptus atque maximus
Scholasticorum munerum.
Et principatum sordidus
Ubique luxus obtinet.
At praeter haec in principum
Ut vivitur palatiis;
Non ipse Bacchanaliis
Indulget impiissimus,
Omnique Rex libidini?
Quicumque portat munera,
Licet sit ille pessimus,
Et omnium nequissimus,
Huic parcit, atque maximas
Culpas remittit ilico.
Quis ergo perversissimis

page 281, image: s291

Non rebus his seducitur,
Cum nempe liber aliter
Peccare cernit principes?
Exempla quamvis talia
Nos haud movere debeant.
Summis proinde viribus
Conabor atque sensibus:
Ne dicar esse pessimus,
Aut omnium renuntier
Mortalium nequissimus.

COMMENTARIA.

Monemur hic quam grave et intolerabile, ut praecedenti etiam monuimus capitulo, sit arrogantiae crimen. Audacia quidem sine temeritate viro forti convenit, sed ostentatio, aut vanae gloriae praesumptio stultorum et improborum sic est propria, ut apud prudentes locum habere non possit. Non enim videtur audacia, sed incredibili armatus insolentia, qui confisus importunitate sua sese contra longe fortiorem aut potentiorem effert, et longius quam deceat digreditur. Quae res felicem raro sortitur eventum. Quicumque igitur audacia ad gloriam aspirat sempiternam, bene caveat ne temeraria exagitetur cupiditate. Nam cum pedem offenderit, risum potius inde, quam plausum populi aut honorem consequetur optatum. Nam iuxta Poetam


page 282, image: s292

Non habet eventus placidos temeraria Virtus.

Sic arrogantes blandiuntur sibi plurimum, et suae eruditionis opinione ita insolescunt, ut in ea sibi renati videantur. Quemadmodum Epicurus, qui se solum sapientem professus est, quique a discipulis adorari voluit, cum Praeceptores suos petulanter contemneret. Vel sicut Palaemon ille Grammaticus, qui iactabat secum natas et perituras literas, et qui rursum omnes aevi sui quamquam doctissimos habebat contemptui [correction of the transcriber; in the print contemptui], adeo ut M. Varronem Porcum appellaret. vel Gorgias Leontinus qui in maximo literatorum hominum conventu poscere ausus est, de quare quisque audire vellet, de quovis subiecto sermone disserere. Vel Menecrates medicus, qui Iovis cognomento delectabatur, quique Agesilao regi sic scribere, Menecrates Iuppiter Agesilao regi salutem, non erubuit. Vel et ultimo Satanas, qui regi regum, et domino dominantium, dicere ausus est, si cadens adoraveris me, tibi dabo omnia regna mundi, cum tamen Domini sit terra, et plenitudo eius. Cuius imitatores non modo fuerunt ii, quos paulo ante retulimus, verum alii multo plures, praesertim Cato Maior, qui dicebat populum Romanum longe maiora Catoni debere, quam populo Romano Catonem. Nec non Chrysippus qui se omnia scire solus profitebatur,

page 283, image: s293

atque adeo, ut vulgus Ironice diceret saepe, solus Chrysippus sapit, ceteri velut umbrae agitantur. Quod et Hippias tota Graecia audiente de se praedicare ausus est. Quid quod Sextus Pompeius, Magni filius, victoria nautica elatus, Neptuni filius vocari voluerit. Deque militari disciplina coram Hannibale Phormio delirus senex disputare nil veritus sit Qua mentis ebrietate caeca profanos effascinante spiritus, nec caruit egregius ille pictor Zeuxis Heracleotes, quem, cum athletam depinxisset, invisurum potius pictorem quam imitaturum, subscripsisse ferunt. Helenamque adeo eleganter, ut talem nec partu Laedam edere potuisse affirmaret, nec Homerum divino ingenio suo versibus exprimere. Imo quod opera donabat dicens, ea ratione se id facere, quoniam parem non invenirent emptorem. Nec Parrhasius se artis principem esse praedicans. Nec ex recentioribus, Donatus Florentinus sculptor, facile cum antiquis comparandus, prodigiosa hac ambitione ardens. Qui cum Florentiae in sublimi parte maioris templi D. Mariae statuam sculpsisset, et mirum in modum sibi placuisset, eidem colaphum impegit, exclamans, loquere, quasi vivam effecisset, nec aliud maius posset ab ea desiderari. Et usque in diem praesentem vocatur, Il Zuccone di Donatello.

Dicebat rursum Democritus a nullo in

page 284, image: s294

ostendendis lineis se victum fuisse. Attila vocabat se flagellum Dei. Tamerlanus Scytha, gentium terrorem. Optimum erit igitur nomen arrogantis non subire (ut diximus) hanc infamiae notam effugere, et cum Lycida Vergiliano potius canere:

Me quoque dicunt
Vatem pastores, sed non ego credulus illis.
Nam nec adhuc Varo videor, nec dicere Cinna
Digna, sed argutos inter strepere anser olores.

Quam caduca, perniciosa, honestatique contraria sit, huius mundi voluptas: quae ubi alicuius sensu penitus implicata insidet, is imitatricem quidem boni, sed malorum matrem habet omnium. Virtus enim, teste Palingenio, aut salva conscientia in voluptatis regno consistere non potest, cum de voluptate,

Principio, non est, ut forsan creditis, inquit:
Haec Dea: nec prorsus divum de sanguine creta,
Ad quam nunc itis, cuius vos iungere castris
O caeci cupitis: sed dira et pessima Erinnys,
Incautos blanda semper sub imagine ludens:
Promittensque favos, aloen [sic] infida ministrat.
Neu vos decipiat, facies quod pulchra, quod extra
Tota nitet gemmis atque auro. namque [orig: nanque] sub ipsa
Nescitis quam sit turpis, quam sordida veste.
Intus mille latent mendae, perditque clientes
Ipsa suos, falsa captos dulcedine, sicut
Perduntur pisces quos fallit arundine longa

page 285, image: s295

Piscator, dum littore as demittit in undas
Fila, sedens scopulo: atque hamos tenet esca latentes
Illi concurrunt avidi, rapiuntque tenaces
Ore cibos, sed mox haerent, ac fila sequuntur.
Non tantum Libycae syrtes, vel tecta nefandi
Antiphatae, vel Scylla vorax, vel saeva Charybdis
Vel quodcumque aliud, quantum est fugienda voluptas.

Cavendum igitur, et summa cum industria enitendum, ne ratio domina omnium et Regina illaudabilibus et in honestis illis animi unquam succumbat affectibus. Nam ruinam istam plerumque peccata, paupertas, et quaevis sequuntur ignominiae. Sensus voluptatis nostrae si quis est, ad breve exiguumque horae tempus durat: Et quamvis illam impunitus per totum vitae curriculum, quod, tibi natura circumscripsit brevissimum, exerceas, vix quadraginta (quod ipsum rarissimum est) in illis gaudiis transactos habebis annos. Quod si iam illam fragilem in firmamque aeternae damnationi conferas iucunditatem: quanto tibi empta constabit dolore? Considera gaudium unius momenti et aspice poenam integri anni, et videbis quam iniquissima inter se distent proportione. Nam aeterna felicitas huic brevissimo vitae stadio, velut umbra soli comparata apparet, quod certe omnibus modis iudicioque indefesso ponderandum, nec populari, sed divina examinandum trutina videtur.

page 286, image: s296

Id certissimum est, quod nemo in hoc exulceratissimo saeculo absque vitiis vivere facile possit. Ut merito aliquis cum Terentiano illo Demea exclamet: o caelum, o terra, o maria Neptuni, o tempora, o mores. Quam misere illa antiqua integritas, fides, probitasque refriguit. Iam nisi quis omnis plenus flagitii, dedecorisque sit, contemptissimus despectissimusque ab omnibus reputabitur. Eo proh dolor, res rediit, ut si quem videant, qui nihil atrox, nihil malitiosum, animo concipiat, vitamque puram et simplicem sine omni ad decipiendum astutia honestissime sanctissimeque degere exoptet: ilico exclament omnes, eum hominem nec mundo, nec Deo inseruire, nec ullo officio, conditioneve honestiore dignum esse. Id certe multos commovet, ut amicorum causa gravissimos in errores se interdum sua sponte praecipitent atque demergant. Sed vir bonus ad haec nequaquam respiciet, sed potius in animum revocabit secuturam veloci pede immedicabilem Dei irati ultionem. Certe communis illa hominum rerumque parens Natura constituta in libra, fluctuare videtur. Et iuxta versum celeberrimi nostri Poetae P. Lotichii Secundi vere de hac mundi senecta dicere licet.

Volvimur huc illuc, veluti spoliata magistro
Cymba per Aegeas naufraga fertur aquas.


page 287, image: s297

Imminet dies irae, dies calamitatis appropinquat, sicut fur in nocte hora Domini. Pereat quod mihi concessum non est, si non in supremo, in infimo apparebo splendoris gradu, minusque periculi curaeque ex eo ipso nascetur. Si enim alto in Imperii domicilio collocatus non sum, alte cadere non possum. Interea meae licet laboriosissimae ita satisfaciam vocationi, ut reposcenti Deo optimo maximo rationem reddere atque exponere possim. Forsitan et ipsi mihi meum sufficiet demensum, ne mendicitatis pastu cogar vivere. Unus quisque enim pro se, Deus pro omnibus. Iniquitas autem mundi, aut multitudo errantium, non excusat delictum. Nec si quis in conspectu meo se in puteum aut amnem praecipitaret, sequi eum ullo modo velim. Reprehenditur Ecclesiasticarum personarum dissoluta et flagitiosa vita, quo omnibus scandalo sunt, ita ut suae ipsius auctoritati omnem dignitatem detrahant. Illi ipsi enim qui debebant docendo verbum Dei, et vita sanctissimis moribus imbuta populo praeire, viamque iustitiae ignaris praeparare: Hi omnes eorum exempla doctrinamque sequutos miserrime deperdunt, et Abyssi in speluncam sulpure ignique in exstinguibili [orig: extinguibili] ardentem coniciunt. Nam id omnibus apertum est, hactenus tam sceleratam omnium scelerum colluvionem

page 288, image: s298

inter Pontificios regnasse, ut non mirum fuisset, si repentinis eos terra hiatibus absumpsisset. Ibi nihil nisi omnes voluptatum libidinumque illecebrae colebantur. quas qui aspernabantur, sine periculo capitis evadere talium manus vix poterant. Cuiusmodi adhuc hodie infinita reperiuntur monasteria, quae luxu diffluunt insatiabili, quod unicum certe multos in detestationem et contemptum Ecclesiae incitavit, et nostro adhuc instigat tempore. Quod et ipsum detestabile abominandumque est, doctrinae enim potius quam malis eorum operibus adhaerere tales debebant. Si enim aliquid animadvertis quod maxime eos dedecet, tibi ab illo praecaveas malo. Tuum non est rationem vitae ab altero reposcere, sed vide ut tuae possis reddere. Si peccaverint, tu pro iis non respondebis nec satisfacies: Ipsimet onus Aetna gravius sustinent, eorumque societas aut familiaritas tibi in inferno nihil proderit. Quapropter hominum istorum turpitudo te ab impia vita absterrere debebit, tuque Deum, ut a populari lapsu multo varioque tuam continere temeritatem possis, etiam atque etiam inde finenter precaberis.

Admonetur hic etiam officii sui Magistratus, ut non solum omnibus subditis, verum etiam posteris suis sint vita candidissime peracta omnis nobilitatis initium

page 289, image: s299

et virtutis exemplum. Nam cum Abbas ipse tesseras mensae apponit, fratribus colludere inconcessum non est. Quis enim eum feret, qui quod ipse factitat, in aliis reprehendit? Unde recte Cato inquit:

Quae culpare soles eane tu feceris ipse:
Turpe est doctori, cum culpare darguit [sic] ipsum.

Inexcusabilis propterea est Magistratus, qui de alterius errore, in quo ipse versatur, iudicat. Nam bene dicere, et male operari, nihil aliud est, quam propria se damnare voce, quod stultis convenit. Et sane difficulter vulgus superiorum malefacta conspiciens se corrigi aut emendari patitur: Et sic privatis omnium scelerum magnitudo crescit inimicitiis.

CAPUT VIII.

ARGUMENTUM.

Quod mala seducant exempla volubile vulgus,
Pluribus hic vulpes testificata docet.
Cur Proceres, cur me Romana palatia vexent?
Faciam, quod me lexque pudorque iubent.

GRimharde, dicit Reinike,
Considera quid Principum
Exempla saepe fecerint,
Et vulgus ut seduxerint.

page 290, image: s300

Licet nec omnes quispiam
Vocare possit improbis,
Tamen mihi probatius
Videtur atque certius,
Quod praeter admirabiles
Mortalium fallacias,
Nefanda stupra coniugum,
Excursiones impias,
Fraudes. dolos, mendacia,
Praestigias, periuria,
Nihil locis in omnibus
Supermanere cernimus.
Rapina, feneratio [orig: foeneratio],
Et omnium permistio,
Ferocitasque criminum,
Et livor ater imperat.
In omnibus turpissimis
Malis iuventus nascitur,
Et educatur sedulo.
Ut nemo sancte, vel probe
In orbe possit vivere.
Aut forte si quis integram
Sectatur innocentiam,
Ubique spretum sentiet
Se mille damnis affici,
Vulgique crudelissima
Is sustinebit scommata,
Ut longa vitae tempora
Optare nemo debeat.
Nec dignus orbis amplius
Bono videtur Prinoipe.
Vulgus potentes respicit,

page 291, image: s301

Et quando deliraverint,
Illos sequuntur ilicet
De plebe nati sordida
Et ultionem postulant,
Ceu more fingit aemulo
Humana facta simius.
Quod si quis unum puniat,
Accusat ille protinus
Dei ministros publicos.
Scortum Sacerdos nobile
Iam quisque nutrit impius,
Omnes, ut horum liberos
Superbiores omnibus
Tu iure summo dixeris.
Bonis abusi sordido
Plerique luxu diffluunt,
Et omne Christi maximi
Caeleste patrimonium
Malos in usus collocant.
Grimhardus inquit, Reinike
Status quid ad te pertinet
Aut Clericorum crimina?
Quicumque Mysta persequi
Munus suum neglexerit,
Poenas luet dignissimas.
Hic fine facto conticent,
Et regis intrant limina.

COMMENTARIA.

Nemini incognitum absconditumve reor mundum hunc omni perfidia malitiaque

page 292, image: s302

esse plenissimum: sed singulariter hic calumniatores reprehenduntur. Nam licet hoc in saeculo Polypi mentem induas, omniumque te moribus quam prudentissime accommodes, calumniam hominum evitare non potes. Sed quia pestis haec ubique semper invaluit, suoque tempore quisque detractores habuit: Homerus Sagarim, Xenophontem et Zoilum: Hesiodus Cecropen, et Xenophanem: Simonides Thimocreantem, Pindarus Amphimenem: Alcibiades Hyperbolum: Thales Pherecidem, Anaxagoras Sosybium, Cicero Clodium, Scipio Carbonem, Plato Aristotelem, et Eubilidem: ipsae denique non magni calumniae faciendae sunt. Maxime quia sic obtrectat etiam Lusciniae cuculus. Et quia regium est (dicebat Alexander) cum bene feceris, male audire. Nostri fusius, maledictum si ex levitate processerit, contemnendum, si ex insania, miseratione dignum fore, si vero ab iniuria, remittendum. Verum quod effrenati [orig: effraenati] oris, atque iniustae amentiae finis sit infelicitas, tum quae detractorum merces, visum est iis Ronchis, Sisennis, Barrisque ostendere sequentibus exemplis. Zoilus quidem Sophista, ausus pluribus commentariis Homerum lacerare, Ptolomaeo Regi Aegypti eos obtulit, ingens se sperans munus a Rege assecuturum Cum vero nihil mitteretur, penuria coactus

page 293, image: s303

misit, qui peteret. Ibi Ptolomaeus se mi rari ait, cum Homerus iam olim vita defunctus, tot milia hominum pasceret, Zoilum Homero doctiorem egere, eumque occasione oblata supplicio affecit, atque is Homeromastyx dictus est. Memnon pro Dario contra Alexandrum pugnans, cum militem e suis unum nefaria contra Alexandrum obloquentem audiret, lancea illum percussit, addiditque ego te pasco ut pugnes contra Alexandrum, non ut maledicas. Daphitas Grammaticus, cum versibus reges incesseret, ab illis crucifixus est in monte, qui Chorax appellabatur. Xenophanes Colophonius Homeromastyx, cum apud Hieronem Siciliae regem, suam lamentaretur paupertatem, quod vix a se duo famuli possent nutriri, At Homerus, inquit, cui tu detrahis, plus quam decem milia hominum alit vel mortuus. Opilius Macrinus imperator delatores, si non probarent, capitis supplicio afficiebat: si probarent, delato pecuniae praemio infames dimittebat. Martianus Non tantum ait, delator punitur, si non probaverit: sed et mandator, quem ipse exhibere debet delator. Martialis in Mamercum maledicum scripsit hoc epigramma ad Aulum:

Ut bene loquatur sentiatque Mamercus,
Efficere nullis Aule moribus possis:
Pietate fratres Curios licet vincas,

page 294, image: s304

Quiete Nervas, comitate Drusones,
Probitate Marcos, aequitate Mauricos,
Oratione Regulos, iocis Paulos,
Rubiginosis cuncta dentibus rodit,
Hominem malignum forsan esse tu credis,
Ego esse miserum credo cui placet nemo.

Agesilaus maiori odio calumniantes, quam fures insectabatur. Adversus calumniatoris morsum non esse remedium, ait Aristophanes in Plut. Et quidem adeo iniquo snnt animo calumniatores isti, ut putent etiam obtrectatione alienae scientiae, famam et gloriae fumum, veluti templi Ephesini incensor ille, sibi posse aucupari. Unde Hippasus Metapontinus Pythagoricus detractorum calumnias veritus, scriptum nihil reliquit silentioque perpetuo tacuit. Pyrrho eodem pudore percitus, compluresque alii doctissimi et praestantissimi viri. Praesertim quia eorum natura est, laudabilia tacere, calumnias quaerere, Theonino dente laedere, nec cominus cum ullo congredi, sed a tergo sparsis probris hominem contaminare. Sed hoc hominum genus (ut dixi) contemnamus et cum Plinio dicamus: Optima quaeque malunt contemnere plerique quam discere, reperient aliquando similes labra lactucas, continget malo nodo malus cuneus. Putemus autem semper nobis nec animum nec otium esse, cum hac luctari scabie, quodque reprehensiones vitare non potest,

page 295, image: s305

nisi qui omnino nihil dicit aut scribit. Quare nobilissimum quidem est in homine, de omnibus bene et placide loqui. omniaque candido et benevolo interpretari animo. Oblique autem diffamati hac nos consolatione sustentabimus, ut ab ipso nobis caveamus flagitio, mendacia enim per se evanescunt. Scripsi super hac re elapso anno ad Episcopum Viennensem, D. Urbanum, cum et ipse inter calumniatores medios agerem, Dialogum de infamia, in quo prolixius paulo de hoc hominum genere tractatum fuit. Dicendum hic etiam de aliis notabilib. [abbr.: notabilibus] flagitiis esset, ut de adulterio, latrocinio, scortatione, odio, invidia, usura, ira, mendacio. Sed quia singula sacris literis satis diffuse tractantur Ecclesiae ministris, piisque contionatoribus [orig: concionatoribus] discutienda latius haec relinquo. Notatur scurrilitas et inconstantia plebis, quodcumque enim proximum ipsi arridet, in id toto rationis fertur impetu. Rari autem paucorum honesta et bona imitantur exempla. Idcirco non ea, quae plurimi aut pene omnes, sed illa quae pauci faciunt, exprimere atque consectari debemus. Nam id quod plerique agunt, plerumque etiam vitiosum est, Quare si totum mundum videres ruere ad infernum, eo magis extimescendum tibi considerandumque foret, poenam divinam non procul abesse, sed tempus instare, quo vitae emendatio requiratur,

page 296, image: s306

ut certam officii tui rationem aeterno iudici reddere valeas. Quandoquidem autem multitudine populari nihil insipientius, insolentiusque invenitur, sine consilio enim praeceps, torrenti similima ruit, iudicium eius omnino contemni debet. Vulgus enim haud immerito connumeratur inter malas bestias, sexque plebis est, quae semper bonos odit, sui vero similes amat et diligit. Ex quo Nasicae a Senatu optimus iudicatus, ob id repulsam bis passus est. Coriolanus, Camillus, innumerabilesque alii, honestissimi cives contumeliis a populo affecti. Aristides cognomento iustus, hoc solo proscriptus. Socrates mulctatus morte, non modo hominum consensu, verum etiam Apollinis oraculo sapientissimus existimatus. Vulgus fabulosas orationes libenter audit, imo libentius quam salutaria praecepta, calumniis facile credit. Pessimus rei bene gerendae auctor, pauca e veritate iudicans, ex opinione vero multa, Amicitias utilitate probans et damnans quae nescit. Et breviter in eo non modo non est ratio, non (ut diximus) consilium, non moderatio, non discrimen aut diligentia, verum etiam improbi plurimi, et ut quisque audacissimus est, ita plurimum gratia et auctoritate pollet. Proinde qui gratum facere vulgo studet, non utilissima, sed nugacissima quaeque dicat et faciat, quia nullam

page 297, image: s307

excellentiam aequo animo ferre potest, nec mente utitur sed abutitur, iudiciaque eius turbulenta, et omnino inconsiderata. Ideo prudentes stultitiae ipsius seruire non debent, nec pecorum ritu sequi antecedentium gregem, pergentes non quo eundum est, sed quo itur. Hinc vulgarem substitutionem, et quaestionem nostri appellarunt, id est vilem et quam quilibet ex vulgo facit. Et vulgarem uxorem ex vulgo. Et vulgarem actionis formulam ad exceptionem. Et vulgare pactum, et filium vulgo quaesitum, qui non nascitur ex iustis nuptiis, et vulgarem clausulam. Quodque vulgaris actus a iure improbatus est, si non producat effectum legitimum. Et vulgare quid, hoc est illiberale, si unum filium fecerit, alium vero privignum, quandoquidem sit inter eos servanda aequalitas. Sed haec ad Iurisperitos potius pertinere videntur, quare de vulgo pauca declarasse sufficiat. Nemo dubitat propter immania et perversissima delicta orbis Remp. [abbr.: Rem publicam] interdum per crudeles et flagitiosos puniri Monarchas. Praecipue cum populus tanta dementia hodie depravatus sit, ut etiam Magistratum quamcumque viam ingredientem, et omnia tentantem, quo vocationi suae respondeat, calumnietur, irrideat, mendaciis oneret, insidiisque passim clandestinis adoriatur, ita ut longe

page 298, image: s308

deteriorem a Deo promereri in dies soleat. Stultitia igitur extremaque obcaecati amentia deliri videntur Anabaptistae, qui somniant Magistratum aut plene perfecteque debere officio legibusque morem gerere, aut imperii honorem deponere. Superius diximus Magistratum si bonum nactus es, habes de quo in dies Deo gratias agas. Sin malum, qui scis tibi in poenam an gratiam positus sit, tuum propterea de eo liberius iudicare non est. Quamobrem omnes sine discrimine magistratum qualemcumque a Deo constitutum revereantur, colantque: et in omnibus civilibus honestisque actionibus Deo gratiam habeant. Praesentem enim quem habes nosti, futurum ignoras. Praeterea nemo exemplo peccantis Domini se commoveri sinat, ut eius vitiosis vestigiis statim insistere velit Plus enim semper in hac vita dominis licet quam seruis. Etiamsi autem potentia sua abutitur dominus legesque sacrosanctas contumaciter violat, propterea tamen eum dominatu suo servus pellere non potest, multo minus eundem supplicio afficere debet. Id enim Deo soli committendum est. Quare ubi perversos domini mores famulus imitatus fuerit, exempla eum non excusabunt, sed suas iusto tempore luet poenas. Detestabile igitur videtur, cum vulgus primatis sui vitia aemulatur, et ipsa corrigere studet, quod magistratus nullo

page 299, image: s309

modo ferre debet, ne eius confundatur auctoritas, aut funditus eradicetur dignitas. Hoc idcirco a me toties repetitur, quod nec his primoribus a Deo iam ordi natis, digni esse videamur, cum longe peiores imo pessimos nostris promeriti simus flagitiis. Tamen nec hic ullius tyrannidem, aut alium crudeliorem dominatum a me confirmatum velim: sed id quod textus requirit, breviter significo. Ne quis aut Ecclesiasticarum aut popularium personarum auctoritate et exemplo ad male agendum impellatur. Earum enim lapsus nihil te iustificat, neque tales in inferno pro te cruciabuntur, sed quisque suum exsolvet [orig: exolvet] debitum. Accusatur hic praecipue spiritualium personarum status, et multa de his amarulenta et dura textus commemorat. Verum quia cuncti eas convitiis proscindere et insectari solent, nos ea obiter percurremus saltem huncque perbrevem sermonem in duo partiemur membra. Ecclesiasticorum duo genera sunt hominum, alterum eorum qui sub matrimonio vivunt, et se evangelicos nominari volunt. Alterum qui caelibatui adhaerent, et Pontificiis se addixerunt ritibus. De utrisque autem quottidianae exstant [orig: extant] querimoniae. De illis qui uxores habent, conqueruntur quod sint avari et insatiabiles, rapiant, furentur et compilent, quodque liberos suos uxoresque

page 300, image: s310

in omni superbia et splendore, more nobilium educent. Imo arrogantia et contumacia animisque inflati antiquitati generis nihil cedant, vivant in deliciis [correction of the transcriber; in the print delitiis], multa effutiant et docent [correction of the transcriber; in the print doeeant]: ipsi vero nihil horum operibus demonstrent, ad haec invidia, ira odioque flagrent aliisque infinitis vitiis immersi succumbant. De his qui caelibes esse nituntur, rursus aliae nascuntur querelae, quod domi suae nescio quas meretrices aut lupas alant, et quando illud scortum displicet, cum altero quod proximum est, volutantur. Civium quascumque coniuges filiasque fallere possunt, liberrime vitiant. Et si quam diutius secum retinent, ita ut liberos ex ea procreent, et illos nobilitari volunt, nullis dignitatibus, praebendis aut honoribus se expleri sinunt. Mercantur et nundinantur, quo splendidius et magnificentius spurii illi vestiantur atque alantur. Alii quotannis censibus amplissimis, et tributis Principum maximis indigent, nec paruo esse contenti possunt. Quae omnia non in licitos aut honestos usus, sed comissationes [orig: comessationes], convivia, aleam, nutrienda scorta, et omnes voluptatis illecebras per luxuriam effundunt, et omnes fortunas consumunt: immemores officii quo pacto interea oves commissae regantur aut pascantur. Ad coniugatorum vitia quod spectat,

page 301, image: s311

certe eos omni ex parte excusabiles non video, sed plurimos in gravissimis malis depravatos haerere. Quamquam ita fere se res habet, ut si iam centum aut ducenti quotannis Ecclesiae ministro numerentur aurei, omnes ilico obstrepant: Auaritiam eius insatiabiliter bonis expleri. Sic ubi pauper aliquis parochus annuos suos reditus reposcit, aut de diminutione eorum conqueritur, rursum eum satiari non posse omnes oblatrant, nemine interea considerante, quid ipsi in quottidiana deficiat sustentatione. Olim omnes lubenter sacerdotibus bona sua impartiebant et communicabant, ut saepe unus tantum eleemosynae, quantum iam solarii duobus datur, acceperit. Iam si omnes provincias, urbes, oppida et vicos sursum deorsumque cursites, vix obolum [correction of the transcriber; in the print obulum], quo restim emas, in gratiam omnium sanctorum accipies: Ad haec vigiliae, decimae, sacra pro defunctis, et huiusmodi multa abrogata et irrita facta sunt. Considera iam temporis nostri calamitatem et longe eam graviorem quam olim videbis. Mercator ea quae coemit, semper studet carius vendere, quam ipse emit, ita ut semper aliquid lucrifaciat. At sacerdos idem semper salarium habet, sive frumenti modius uno aureo, sive in caritate annonae tribus aut quatuor detur. An igitur operarius non dignus mercede sua tibi videtur? An cum uxore

page 302, image: s312

et liberis suis ostiatim victum quaerere debet? Si prius rudi indoctoque sacrificulo scortum, cum aliquot spuriis sustentare coactus es, qui nihil tibi in extremo spiritu solacii conferre potuit, et fabulas potius aniles, quam verum Euangelii textum recitare ausus fuit, quid obstat, quo minus honestum et bonum virum, cum coniuge fideli, liberisque de mendicitatis pastu eruas? Hoc itaque apertum est, quod pauci pastorum paganorum in abundantia rerum vivant, et de avaritia eorum conqueri necesse non sit. Sin vero urbanis affluune divitiae, eo maiores etiam sumptus in urbibus facere coguntur. Dignus enim est fidelis Dei servus, ut honestam, non bestiarum more vitam exigat. Quamvis autem ducentos quis habeat quotannis aureos, anno exacto parum, aut nihil ipsi restat: Nec aequum est, ut omnes liberi eius bubulcos agant. Quisque iam eorum aspernatur filios, quibus si parentes e vita demigrantes nihil relinquerent, ubique contemptissimi et abiectissimi haberentur. Consideret iam quisque quo amore suos prosequatur liberos, ut mea sententia fideli et bene instituto, edoctoque Ecclesiae praesidi, satis pro labore numerari vix posse censeam. Id tamen sedulo cavendum, ne quis bonis Ecclesiasticis, ad luxuriam, honores, voluptates, odium, iram, contemptumque proximi abutatur, ut scandalo cuiquam

page 303, image: s313

exsistat [orig: existat]. Nam in eo, quod liberos bene fideliterque enutrire desiderant, reprehendi non possunt. Hic autem posset exoriri quaestio, an melius sit Sacerdotibus prohiberi mulieres, aut concedi, quia nullis impediti curis domesticis fidelius diligentiusque officio suo satisfacere possent. Adversus id movetur contraria quaestio, an melius sit nubere, quam uri: et utrum praestet cum scorto, aut fideli et honesta uxore vivere. Hoc dissolvit Paulus, affirmans melius esse nubere, quam uri. Quamobrem igitur iubentur sacerdotes uri, et prohibentur a matrimonio? Scilicet respondent: quia Christianum et divinum est, in sancta et bona militare militia, et castigare suam carnem, ut castus fias et mortificetur in te vetus ille Adam, nec fragilibus in servias rebus, quae a servitio Dei abstrahunt, sed mandata eius maiori cum spiritu et feruore exsequi possis. Quod licet plane absurdum aut contemnendum non sit, tamen iuxta Pauli sententiam errare videntur. Nam quis in rerum natura exstitit [orig: extitit] qui se leges Dei perfecte complere potuisse gloriari ausus fuerit? Nimirum fi omnes Sacerdotes, qui et vivunt et victuri sunt, D. Pauli, et S. Iohannis Baptistae a vestigiis ne latum unguem discederent, aut electi serui Dei forent, facile omnis sopita fuerit disceptatio. Quia autem tales non sunt, a cogitationis peccato se continere

page 304, image: s314

nullo modo possunt. Quod si cogitatione peccant, uruntur, et sequitur quod melius sit nubere, quam uri. Quod si consulerent, ut D. Paulus monet, abstinendum esse illi, qui continentiae donum habeat, eos merito audiremus. Verum isti deridendi esse videntur, qui sine coniugis conversatione ardentius nos Deo seruire posse contendunt, et sacerdotibus coniugium interdicunt. Quod tamen nec ipse Paulus conatus est, qui ex S. S. gratia plenius scivit, quid utile aequumque foret, quam omnes Episcopi et Pontifices. Unde in plures animi fluctus, mentis procellas, et cogitationes malaque opera tales coniciuntur, magisque a divinis absterrentur officiis, quam si legitimo uterentur connubio. Sed quia et hodie paucis et rarissimis matrimonium dextre cedit, meam sententiam hac super re Deo optimo maximo, eiusque sponsae lectissimae, Ecclesiae nimirum universalis iudicio subiectam volo. Supra etiam monuimus, propter errantium multitudinem neminem iustificari, caveat igitur sibi quisque, ne aliorum erratis innitatur, quicquid enim alterum confundit, tibi eandem in urit ignominiam. Quivis fere idiota et rusticus non doceri amplius, sed docere et reformare suum et hodie studet Parochum, quod et ipsum detestabile est. Quod si in peccatis ille vivit aut flagitiis immersus est: a legitimo magistratu

page 305, image: s315

corrigatur: tibi non congruit: ut vitia eius diligentius quam verba obserues. Te primum recognosce, et satis superque, quod emendes, invenies. Nec id quoque dixerim, quod sacerdotum lapsus notari non debeant, sed ne quilibet insulsus et quadratus rusticus, qui melius ligonem tracta re, quam literas novit, Sacerdotes contemnere, vituperare et corrigere, nec non de arduis et spiritualibus rebus disputare et cum aliis conferre audeat. Ut quisque suo muneri et vocationi fideliter praesit, quod si secus fecerit, periculum quod illi imminet, alter non perferet. Quisque igitur sibiipsi proximus sit, et caute prospiciat.

CAPUT IX.

ARGUMENTUM.

Simia Pontificis perstringit facta, quod omnis
Romana virtus exulet acta domo.
Heu mihi, Simiolos quot tempora nostra tulerunt,
Facta magistratus qui vitiosa notant?

VEnisse vulpem Reiniken
Martinus intellexerat,
Qui tecta Romae quaerere
Long inqua destinaverat.
Is Vulpe visa protinus
Fratrem salutat talibus:
Amice iucundissime,

page 306, image: s316

Aequam memento perpetim
In rebus afflictissimis
Servare mentem Reinike:
Tu sicut in successibus
Et sortis almae commodis
[gap: illustration]

Non alta tollis cornua,
Sed vela rite turgida
Vento secundo contrahis.
Nam Vulpis acta subdola
Nihil latebant simium.
Ex arce cordis intima
Altum trahens suspirium,
Ait protervus Reinike.
Martine rursus aspera
Perferre cogor fulmina,
Minasque sortis perpeti:
En rursus indignissime
In iura ducor ultima,

page 307, image: s317

Vocorque quaevis crimina.
Legatus ecce Regius
Rursus mihi gravissimum
Verbis diem denuntiat,
Ut mille totus anxiis
Iam concoquar maeroribus.
Sed spes tamen relinquitur,
Tot inter infortunia,
Fovetque vitam credulam,
Quod nempe liber omnibus
His evolabo vinculis,
Et dignitatem pristinam,
Meique famam nominis
Forti tuebor pectore.
Id nam remor det unicum
Quod sim supremi Praesidis
Papae, per acres literas
Exclusus a fidelium
Et segregatus coetibus,
Persuasor Isengrinio
Quod exstiti nequissimo,
Ut ordinem relinqueret.
Id, vera si loqui velim,
Fecisse valde paenitet [orig: poenitet].
Nam Rege coram maximo
Me pessimis convitiis
Perstringit, et calumniis,
Omnesque diras evomit.
Quod si coactus maximum
Adibo Romae Praesulem,
Heu rebus in domesticis
Incommodi quid perferam?

page 308, image: s318

Nam coniugem cum liberis
Vexabit Isengrinius
Modisque laedet omnibus.
Nihil tamen negotia
Curare vellem cetera,
Si liberatus vinculis
Papae forem gravissimis.
Tunc esse vita praeditus
Integriori crederer,
Meamque causam rectius
Et verius defenderem.
Nil te molestent talia,
Martinus inquit, Reinike.
Cras quando mater Memnonis
Diem reducet aureum:
Adibo Romae Praesidem,
Armisque causam providis
Tuebor hanc prudentiae,
Nec te propinquum deseram,
Sinamue curis confici,
Enitar atque sedulo
Ut, quod reposcis, exsequar [orig: exequar].
Quin urbis altae maximum
In ius citabo Praesidem,
Novasque lites ingeram.
Nec huc revertar amplius,
Quousque finem viderit
Sortita res prosperimum [correction of the transcriber; in the print prosperrimum],
Mihique Patris optime
Scribatur absolutio.
Nec me latet coemptio [correction of the transcriber; in the print coemtio],
Qua Roma fallax utitur.

page 309, image: s319

Cursusque gentis Italae
Velante lustra quatuor
Mirabiles cognoveram,
Ut fraudis haud sim nescius,
Ad hoc tuum quae plenius
Requiritur negotium.
Illic amicis plurimis
Meum Simonem praefero,
Qui dignitatis in gradu
Est collocatus splendido,
Qui fert opem promptissimam
Placatus amplo munere.
Huic proximus Schalcksfundius,
Et Doctor Heischgeldt assidet.
Fraterque Greiffzu cum suis
Nos asseclis amplectitur.
Iam mensis ante tempora
Ad Praesulis palatium
Transmisimus pecunias,
Quibus parantur omnia.
His aucupamur gratiam,
Nec non favorem Principum.
His eleganter omnium
Convello causas hostium.
Et propter amplitudinem
Tuam vel omne perferam
Onus laboris ardui.
Quare nihil tristissimis
Pallesce curis amplius.
Hic uxor ecce Regia,
Coniuncta nobis foedere
Qua coniugali, maximam

page 310, image: s320

In Regis infestissimi,
Regalis atque coniugis,
Quos vult, reponit gratiam.
Haec fraudibus plenissima,
Quaecumque vis excogitat:
Hanc alloquare libere,
Mox ipsa machinabitur,
Lapsus tuos astutia
Ut nobili resarciat.
Haec in bonis sententiis
Excogitandis plurimum,
Dolisque vafris praevalet.
Et mentis ob clarissimum
Acumen, occultissima
In ture quaevis perspicit.
Quin et meis cum liberis
Deliberato quae voles.
Quod si tibi negaverint
Edicta iuris omnia,
Fac esse possim certior.
Sic grande tu miraculum
Brevi videbis tempore:
Cum iunioribus senes
Viros, et omnes feminas,
Totius in Provinciae
His oppidis amplissimis,
Papae ligatos offeram,
Ut hos severioribus
Constringat ille vinculis,
Ab optimisque, segreget.
Nam grandiori Pontifex
Confectus aevo tradidit

page 311, image: s321

Iam res agendas alteri,
Quod ob senectae debilis
Parui aestimetur sarcinam.
Is ergo Cardinalibus
Aulamque Scribis credidit.
In hac vocatus nomine
Est Cardinalis Ungenug,
Qui pro sua libidine
Figit refigit omnia.
Est ipse formosissimae
Amore captus feminae:
Quae nota nobis optime
Clam literas huic offeret.
Haec namque [orig: nanque] voto supplici,
Quodcumque poscit impetrat.
Ad haec Iohan Parteischius,
Qui rite Scribae munere
Amplissimo perfungitur,
Abundat atque machinis
Dolisque plenus omnibus.
Huic Schleiffius Notarius
Et iure VVendes assidet
Utroque Baccalaureus.
Praetor vocatur Munera,
Favorque Iudex dicitur.
Hi iura cui denuntiant,
Is nil queratur amplius.
Ut hos amicos integros
Seruem, studebo maxime,
Error per illos quilibet
Gravissimus remittitur:
Et liberantur horridi

page 312, image: s322

Quos carceres constrinxerint,
Et hinc tibi solatium
Vivum doloris colligas,
Iam Rex meam sententiam
Percepit in palatio
Sedis Latinae maximo,
Quod te iuvare cogitem:
Ipsi nec est absconditum,
Benignitate qualiter
Me prosequantur aulici.
Nil ergo vobis asperi
Incommodive conferet.
Memorque sortis improbae
Recogitabit omnia,
Beatus horis omnibus
Quod nemo sit mortalium.
Nam Diva saeva lubrica
Fortuna voluit omnia,
Nunc auget hunc honoribus,
Nunc innocentem cladibus
Poenisque rursus afficit,
Virosque iustos sordida
Mendicitate praegravat.
Et rebus in dignissimos,
Et impios nummis beat,
Caduca mundi gaudia.
Nunc luctus amens occupat,
Et atra se dignissimis
Miscent triumphis funera.
Et insuper prosapia
Est Simiorum nobilis,

page 313, image: s323

Magnumque stemma Vulpium.
Nostraque Rex industria
Et saepe rebus indiget.
Id te levabit omnibus,
Conside, tempestatibus,
Astuta tum Vulpecula
Paucis renarrat, optime
Amice, nec non maxime,
Solacium quod anxio
In his procellis arduis
Tu fluctuanti porrigis,
Non excidet, dum sidera
Convexa adhaerebunt polo,
Agamque semper gratias.
Id pollicetur Reinike,
Valeque dicit simio,
Deinde cum Grevinckio
Leonis intrat atrium,
Nil gloriosum cogitans,
Ob partis adversariae
Nimis molesta scommata.
Nam livor ater maxima
Plerumque [orig: Plerunque] verbis impetit.
Quod nostra certe tempora
Modis probant quamplurimis
Quicumque sese continet,
Malisque factis abstinet,
Vitaeque, vivit integer,
Is pondus est inutile,
Pepoque terrae dicitur.
Quis non procellas saeculo
Instare credat ultimas?

page 314, image: s324

Iam bella percivilia
Fumare campos sanguine,
Et arva tot squalentia
Iam cerno, iam tumescere
Operta passim proelia.
Iam turbidae Germaniae
Cladem minatur horridam,
Et fata Turcus ultima.
Fac quippe ver sum concidit,
Honor nec ullus amplius
Datur decoris artibus.
Iam falx in ensem ferrea
Conflatur omnis impium,
Vicina leges oppida
Rupere, vulgus fluctuat,
Cunctisque Martis impetus
Tumultuatur urbibus,
Rex in Getarum belluas
Et arma Caesar induit.
Vates vagantur exsules [orig: exules],
Musasque mulas nominat
Crudele vulgus militum,
Heu fama nostra fit fames.
Vale Camena, pro meae
Amore dulci patriae,
Nunc en se cingar horrido,
Sacrumque Musis optimis
Caput premetur casside,
Portabit hastam dextera,
Novique mores militis
Sumentur, et ferociam
Fingemus alto pectore.

page 315, image: s325

Iam iam sodales (o dolor,)
Valete delectabiles,
Non fata me quiescere
Sinunt acerba numinum,
O quanta corde gaudia
Imo reversus evomam,
Cum Parca nostris effera
Expleta damnis, patriam
Concesserit revisere!

COMMENTARIA.

Ex capite hoc observabis, primo quod fidelis amicus alter alterum libenter salutet, et cum eo colloquatur: ipsique in rebus perditis salutare impartiat consilium. Amicitiae enim comes est concordia, veritas et religio, eiusdemque lex, ut bona omnia communia sint, nec minus amicum diligamus quam nosmet ipsos. Et ut denique finiamus cum Epicuro sentientes, qui dicebat omnium rerum quas ad bene beateque vivendum sapientia comparavit, nihil esse maius aut praestantius amicitia, nihil uberius ac iucundius, tales nobis amicos parari optemus, non quales Brutus aut Cassius, vel Ponti rex Ptolomaeus Caesari et Pompeio fuerunt, sed Pylades et Orestes, Theseus et Pirithous, nec non Scipio et Laelius, fuisse feruntur. Qualesque sic exclamans cecinit Poeta:

Felices ter et amplius

page 316, image: s326

Quos irrupta tenet copula, nec malis
Divulsus querimoniis
Suprema citius solvet amor die.

Delphinum etiam puerum adamantem, vel aquilam virginis amore flagrantem, vel magnetem ferrum ad se trahentem imitati, ut ab amicis seu amicitia alieni non simus. Afflictus et tribulatus animi spiritus, non verbis asperis exagitandus, sed ad magnitudinem cordis excitandus et consolandus est. Ne omnia, quae in rerum natura tibi accidunt, Fortunae adscribas, sed tuae nonnumquam [correction of the transcriber; in the print nonnumquam] ipsius voluntati, cum ea interdum, quibus carere possis, tibi moribus, tuoque perverso accersas genio. Quod utile et Rei publicae [orig: Reipublicae] necessarium sit, eos qui in iudicio versantur, ad religiosam aliquam admitti affirmationem, ne ex singulari quadam petulantia lites alicui intendant, et iudices mendaciis onerent, vel a negotiis gravioribus avocent, alique multa incommoda parturiant, dum animi vafri machinationibus, astutisque et malitiosis suis credunt procuratoribus. Multi enim quamvis causas turpissimas quasque habeant, tamen iura nihil expavescunt, imo se quiduis rabularum patrocinio obtinere posse confidunt. Quicquid in hominem ingratum beneficii collocaveris, id omne amissum perditumque

page 317, image: s327

est. Quamobrem nemo facile se in periculum aut odium alicuius, propter hominem quem semel ingratum expertus est, conicere aut immergere debet. Ingratum enim cum dixeris, omnia vitia dixeris. Similis enim est bestiis et quovis cane perfidior. Ingratitudo liberalitatem ac munificentiam exstinguit [orig: extinguit], foeda, turpis, et ab omni humanitate penitus aliena. Ideo malle mori quisque debet, quam ulla vel minima ingratitudinis macula inuri, et cupere ut non modo gratissimus habeatur et sit, verum etiam studere, ne (ut dicebat Simonides Poenta Graecus) beneficium consenescat. Et imitari Leonem, seu Draconem nutricium a latronibus obsessum eripientem, ne simus in grati. Quantum deliraverint illi, qui adolescentiores homines sine omni discrimine et iudicio carceribus Ecclesiasticis, seu coenobiis concluserint non adhibito aetatis, personae, aut naturae respectu. Cum ne bestiae quidem, quas delectationis causa incluseris, facile se se patiantur contineri. Et hinc tot errores, mala peccata, abususque gravissimi emerserunt. Vir bonus Uxorem, liberosque suos non secus ac creatorem suum diligat colatque, id qui non praestat, amore Dei indignissimus est. Superius idem monuimus, Ecclesiam frequentare, domesticas non remoratur actiones. Pauperibus eleemosynas

page 318, image: s328

conferre, nihil detrahit: Et bona male quaesita, male dispereunt: Sed plerumque [orig: plerunque] obsurdescimus, cum nobis de bonis nostris dicitur. Qua in re certe omnes meminisse debemus nos Christianos esse, ne, dum opes, aut mundi consectamur gloriam, amittamus sempiternam. Cuius in vita tua actionibus et ornamentis semper adversatus es, eum tibi numquam reconciliari posse confidas. Quapropter erga omnes te talem geras, ut in necessitatibus tuis amicos invenias sinceros, in quibus aliquam dignitatis tuae spem collocare possis. Nemo enim tam dives, potens aut providus reperitur, qui non et aliorum ope et consilio interdum indigeat. Nemini, ut iuris edicta testantur, quia pertissime in peccatis degit, aut manifeste excommunicatus est, leges administrare, aut quemquam [orig: quenquam] accusare conceditur. Sed hoc aevo idem est sive viri boni, sive adulteri, scortatores, praedones, aut aliis affecti ignominiis, supremum in solio Iudiciali occupent locum. Hinc illae lacrimae, quod multi causam ex omni parte claudicantem obtineant. Amicus certus et constans sodalem mutua conspiratione consentientem observantia retinere, sed in illicito proposito obdurantem tueri non obligatur. Arguitur clericorum usura, et fenerationis [orig: foenerationis] fructus, quem ex annuis recipiunt

page 319, image: s329

censibus, et multa de curia praedicantur. Quae in feudis quadruplex est, Domini, omnium partium complexive, partium electarum, et iudicis ordinarii, et Romana, quae ubi est Papa, varia fragilis et incerta, suis tamen temporibus sequenda. Et varia propter mutationes Pontificum, auditorum, et advocatorum, quia necesse etiam est, ut observantias suas mutet, sequenda tamen (ut dixi) quia magistra est omnium, stylusque eius et consuetudo constitutioni innititur, et pro constitutione observandus. Nam inter cetera orthographiam valde curat, quia eius vi literae Apostolicae iudicantur defectivae et rescribendae, omniaque subtilissime ruminantur ibi, et transeunt quasi per purgatorium quoddam. Neque facile est cuique eam adire pro iustitia [orig: iusticia] obtinenda, ob sumptus expensas, quae fiunt ea de causa, Dicta ipsa quoque a cura, propter frequentes curas, quae ibi adhuc sunt. Ceterum possem ego multa hic in vituperium Romanae curiae, quae textus requirit, commemorare: verum quia male dictis numquam [orig: nunquam] certavi, nec calumnia adhuc delector (abest enim hoc a natura mea, abest a moribus plurimum.) Invidiae illa et obtrectatoribus, aut potius novatoribus exagitanda relinquam: nam et antehac latius quam volui discussa, longiori explicatione non indigent. Quod munera et favor iudices Romanos

page 320, image: s330

agant. Sed nec illud solum Romae, verum aliis ferme omnibus in locis vulgatissimum esse coepit, nam iuxta Poetam: Munera crede mihi, placant hominesque deosque, Placatur donis Iuppiter ipse datis. Sed iudices tales nimis amarulentum aliquando pro delictis suis, luent supplicium. Quod infinitum vulpium simiorumque genus in terris degat, id omnibus ita ante oculos versatur, ut res nulla interpretatione indigeat. Porro de mea in militiam profectione, cuius obiter hic mentionem feci (quia ex animo dolet) nihil superaddere volo.

Finis libri secundi.


page 321, image: s331

DIVO MAXIMILIANO secundo Romanorum, etc. Regi, et Caesari semper Augusto, Hartuannus Schopperus Novoforensis Noricus, a Deo optimo maximoque felicitatem precatur.

PLutus opes, longos dat Parca potentior aunos,
More Poetarum si licet ista loqui.
Grana Ceres, Diana feras, meliorib. [abbr.: melioribus] auctam
Dotibus uxorem donat amica Venus.
Mel Rhea, nectar et Ambrosiam largitur Iacchus,
Pan calamos, Nymphae lilia, Flora rosas.
Laetitiam Genius, felices Aeolus Euros,
Neptunus pisces, Regia Iuno domos.
Dona iuventutis pretiosa dat Herculis Uxor,
Somnia sed Morpheus, mille Cupido soles.
Dulcia suppeditant tibi Musa carmina, solus
Immortale tibi donat Apollo decus.
Carmina pro nitido quae Regib. [abbr.: Regibus] offerat auro,
Nil praeter vates ingenio sus habet.
Tertius hic igitur Rex Maxmiliane libellus
Provida tutelae pars sit, opusque tuae,
Quod me sorte putas hoc si meruisse labore
Gratia pro donis ut sit habenda meis,
Non precor ut dones mihi praedia culta, vel hortos,
Iugera fecundi nec pete multa soli.

page 322, image: s332

Hostis adest nobis noctesque diesque timendus:
Quineque Germanus, est neque Gallus homo.
Sed qui pauperies cunctis odiosa vocatur,
Victor in hunc quaeso suffice tela mihi.
Sic ego, quae tristes numquam sensura ruinas
De lauro nectam serta virente tibi.
Perque Medusaeas tua fama vagabitur urbes,
Laudibus et caelos ibit ad usque, Vale.

page 323, image: s333

HARTMANNI SCHOPperi, Novoforensis Norici, de admirabili astutia et fallacia vulpeculae Reinikes, LIBER TERTIUS.

CUm terra sese fertili
Vestiret alma gramine,
Veris tepentis aureo
Amabilique tempore,
Dum fine tot carentium
Certo recordor nubium,
Spumantiumque fluctuum,
Haec inter infortunia,
Subibat in dignissima
Imago nostri carceris,
Ubi Poetas optimos
Brisgoia dignos scilicet
Honore tellus excipit,
Sicut Friburgum splendido
In me probavit carcere,
Quo vincla passus aspera,
Fidemque supra pertuli.
Iam cogit are coeperam:
Offensa quam perpessio
Sit nostra damnis pluribus,
Ingratiusque saeculum,
Herusque perfidissgimus,
Mentem premebant debilem.
Ergo relinquens omnia
Tot coepta praeclarissima,

page 324, image: s334

Annisque scripta pluribus,
Mavortis erro perfidi,
De sertor ac Apollinis,
Audax iuventa fervida,
Et in caloris impetu:
Vexilla clementissimi
Maxmiliani bellica
Sequi volebam Caesaris.
Quem mox et inter principes,
Et nobiles Germaniae,
Per mille casus turbidos
Augusta cultrix gentium
Mihi videndum praebuit.
Cum quo sed inter nobiles
Virtute multa praeditos
Istri secundo flumine
In Austriam traiecimus.
Sed hic nec apta viribus
Caeli meis clementia,
Aut aura fulsit lenior.
Imo iacebam viribus
Exhaustus aeger omnibus.
Nec in gravi molestia,
Aut funeris periculo,
Nos unus e sodalibus
Miti fovebat dextera,
Solaciove nobili.
Sed ipse flagrantissimis
Urebar usque febribus,
Inops, egens et omnium.
Vix ora vocis arida
Iter dederunt amplius.

page 325, image: s335

Laboriosus in super
Vix duxit auras spiritus,
Sed evomebam languide
E ventre fercula omnia.
Nec somnus unquam lumina
Mulcebat optatissimus:
Non herba cum radicibus,
Aut mixta sucis, debili
Opem ferebat amplius.
Quin nec mihi decumbere
Molli licebat in toro,
Sed in plateae dolio
Cubare sordidissimo,
Aut limen ante regium
Iacens in atro pulvere,
Derisus, et conviciis
Iactatus, impiissimos
Cogebar inter milites
Pudenda multa perpeti,
Fameque pene commori.
De mille vix sodalibus
Meis Iosias unicus
Restabat Huffnagelius
Nec ante nobis cognitus,
Quodam repente qui mei
Honore raptus nominis
Ubique contemptissimum
Vili levabat stercore.
En semenque nobis Martium
(Qualem mihi deterrimus
In nocte fur subtraxerat)
Donabat atque pallium,

page 326, image: s336

Nec cura Phoebi Schedius,
Nec scriba Martis Leichtius,
Muslerus aut Georgius:
Nec Paulus hac Fabricius,
Paulus medendi qualibet
In arte praest antissimus,
Sambucus et doctissimus
Poeta virque splendidus
Mihi relicto militi,
Hac defuerunt ultima
Necessitate: quin meum
Favore quisque pro suo
Ex parte morbum sustulit.
Nemo tamen praesentius
Me sublevavit perditum
Quam Rector ille caelitum,
Deus Deorum scilicet
Supremus immortalium
Ter optimus, ter maximus.
Is liberavit febrium
A peste me gravissima,
Precesque clementissima
Audivit aure supplicis
Et ima tot suspiria,
Is mille per molestias,
Et tot procellas fluctuum,
Imbres, nothosque turbidos
Nives, geluque pallidum,
Per saxa, per cacumina
Altissimorum montium,
Per frigus et tumentium
Fluenta rauca fluminum,

page 327, image: s337

Priscam reduxit ad domum,
Nec non amicos nobiles.
Nam cum viderem Martiis
Turbata bellis omnia,
In Austriae nec finibus
Meis Camenis uspiam
Domum vacare commodam:
Sed esse caeli numina
Adversa nobis omnia,
Instaret etsi mitibus
Autumnus vuis largior,
Mutare terram duximus.
Quarere lictis omnibus
Rerum viator omnium
Egenus, aeger ambulo,
Viamque repo maximam.
Et iam racemos undique
Vindemitor collegerat:
Mensisque tempus integri,
Novem diebus additis,
Viae tot ignavissimis
Erroribus consum seram,
Repente cum Francfordia
Propinqua circa vesperem
Paterque Moenus cernitur.
Ergo malorum cogitans
Finemque tot discriminum,
Meum saluto Cnipium:
Sedemque noctis expeto:
Is solis ustum lampade
Saevoque Cauri frigore
Me dicit haud cognoscere.

page 328, image: s338

Quousque lingua prodidit
Vultusque voce cognitus
Me comprobavit verius:
Proinde consuetudine
Pioque ritu patriae,
Me fluctuantem suscipit:
Cenamque [orig: Coenamque] praebet optimam,
Et vina iucundissima
Ultro biben da porrigit.
Is ut vir humanissimus
Est atque iucundissimus
Pater leporis Attici:
Me coepta dulci compulit
Sermone scripta prosequi,
Opusque Pacis aurea
Vocale carmen fingere.
Is solus auctor exstitit [orig: extitit],
Ut Reinikes absolverem
Libellulos Vulpeculae.
Quod ilicet promisimus
Et dextera spopondimus.
Vos ergo Musae virgines,
Puellulaeque nobiles,
Deaeque mellitissimae,
Dulces, potentes, aureae,
Puellulae puellulis
Venustiores omnibus,
Amore quarum maximo
Perculsus, atque gratia,
Perenne nomen ambio:
Vos quaeso delicatulae,
Pulchellulae, venustulae,

page 329, image: s339

Quae, quando vultis igneis
Omnes ocellis gratias
Spiratis, et cupidines:
Labrisque mella pressulis,
Papillulisque saccharum
Afflatis, aut si dulcius
Quid invenitur saccharo.
Vos in recessus intimos,
Sinusque delectabiles,
Montesque rursus Aonas
Me fluctuantem ducite,
Et tincta dulci nectare
De fonte limpidissimo,
Vestro precor (tenerrimus
Adhuc puellus intimo
Qui vos amavi pectore)
Donate Vati pocula.
O gemmeae Virgunculae,
Prostratus ad vestros pedes
En tendo vobis brachia.
Iam vos alumnum perfidum
Martisque mercenarium,
Apud Choros Apollinis
Vestri priorem numinis
In gratiam reponite.
Mihi nec obsit exuli,
Quod sim secutus proelia.
Furente Martis turbine,
Imbuta numquam sanguine
Est innocenti dextera.
Nec me rogos in sontibus
Iuvit casis supponere,

page 330, image: s340

Aut tecta flammis urere.
Quin inter enses et tubas,
Poema vobis coeperam
Et lene carmen fingere.
Nec longa vixi tempora
Mavortis inter milites,
Statimque gressum rettuli
Ad vestra rursus otia,
Onus relinquens turbidum.
Vos ergo nunc ignoscite
Scelus fatenti, virgines:
Errasse sit semel satis,
Nam Martis is periculo
Nunc discet esse cautior.
O fontis humor lucide,
Qui tam potentum virginum
Vireta sancta perfluis,
Et ora sanctis irrigas
In orbe tot vatibus,
O ceterorum fontium
Ocelle, funde largius,
Effunde lymphas uberes,
Ut militari sordidum
Ubique corpus pulvere,
Manusque fuscas abluam.
Illota membra candidae
Abominantur virgines,
Sed antra per virentia
Castum Poetam culmina
Ad montis alta dirigunt.
Limis ocellis altera
Arrisit ecce virginum,

page 331, image: s341

Et ferrea pro casside
Rutae virentis germina,
Laurosque monstrat innubas.
Quaecumque sis pulcherrima,
Ex optimis sororibus
Novem Dearum virginum,
O omnibus beatior,
Rosaque delicatior,
Olim Corinna, Lesbiae,
Lygda, Neaera, Cynthia
Praestantior, celebrior
Meo futura carmine,
Faveto saltem, quo brevi
Coeptum laborem finiam,
Longique damna temporis
Ut crebritate sarciam,
Rerumque magnitudine.

CAPUT I.

ARGUMENTUM.

Magnifici vulpes ut venit ad atria Regis,
Uritur occulto protinus ipsa metu.
Scilicet ut mens est, ita pectora conctpit intra
Quilibet ex factis spemque metumque suis.

DUm cum suo Grevinckio
Regis subibat atrium
Iniuriosus Reinike,
Extemplo multos lividos

page 332, image: s342

Hostes adesse conspicit.
Omnesque plenos scommate
Tumultuoso colligit.
Secumque voluens pectore
Recogitabat clanculum,
[gap: illustration]

Iam mortis in discrimine
Sum constitutus ultimo.
Nam perpetravi plurima,
Quae cautus intermittere,
Et debuissem linquere.
Tamen premebat asperum
Alto dolorem pectore,
Confisus hoc solamine,
Sibi quod ipse plurimos
Viros amicos nobiles
In arte spectet regia.
Spes inter et graves metus
Haerere sentit anxiam

page 333, image: s343

Vulpeculam Grevinckius,
Solatur atque talibus.
Quid in gemiscis Reinike?
Sepone curas fervidas,
Fortuna fortes adiuvat,
Viros trementes respuit.
Pergrata nobis maxime
Est vestra consolatio,
Respondet acer Reinike:
Nec immemortam nobilis
Posthac ero solacii.
Sic inquit, et civiliter
Pedes is ante regios
Flexo genu prosternitur,
Humaniterque lenibus
Salutat ipsum vocibus.
Hine fatur, immortalium
Rector Deorum maximus
Regi Leoni splendido
Mentem precor fortissimam
Aspiret et iustissimam,
Ut ista nunc consultius
Acutiusque iudicet,
Quisnam sit innocentior:
Et altero conspectior,
Infida mundus pectora
Habetque fallacissima,
Qui singularis optimam
Virtutis umbram praeferunt,
At intus ignavissimi
Et nequiores sunt lupis
Rapaciores omnibus,

page 334, image: s344

Si crimen omne quilibet
Vitae suae mortalium
In fronte scriptum conferat,
Non res egeret testibus,
Tunc Rex meam cognosceret
(Cui sit nefas diffidere)
Benignus innocentiam,
Sed nec quid expavescimus,
Nam tanta Regis gratia
Laudatur et clementia,
Quod nemo vel mortalium
Sit iuris observantior:
Is lance iusta ponderans
Responsiones omnium,
Suum cuique conferet.

COMMENTARIA.

Proverbiali dicitur sententia: Conscientia mille testes. Quapropter tu qui aliorum mores ambitiosos corrigere studes, tibi ipsi inprimis ut correctionem adhibeas, facere necesse est. Nam et illic quod reprehendas, reperies. Cum ergo te omnino culpa vacare non videris, indignatione aut furore apud alios parum proficies. Quamobrem excusationem tuam ita trutina examinabis, ne ad probandum cum defecerit, maiora incidas incommoda.

Quod paenitentia [orig: poenitentia] facti salubris in vita necessaria fit, et quemlibet profecto errorum ineptiarumque suarum paenitere [orig: poenitere] debet.

page 335, image: s345

Sed illa peccati recordatio ne duret in unum aut alterum diem, quemadmodum furis, qui liberatus a suspendio in ipsa hora rursus furtum facit. Errare quidem semel atque iterum humanum, sed in errore perseverare, et semper post factum velle paenitere [orig: poenitere], id Diabolicum est, et rarissime felicem habebit eventum.

Ut saepe iam dictum est, ne cuivis in tribulatione aut calamitate magna constitutus, animum tuum penitus denudes atque aperias.

Quod plerumque [orig: plerunque] caeca volubilisque fortuna amplissima quaeque munera non timidis aut ignavis, sed audacibus atque elatis conferat animis. Quod consilio et solacio plus fido amico interdum quam pecunia gratificari atque inseruire possimus. Quamobrem etiam quicumque in rebus turbulentis unquam solacione aliqua opus habuit, is quale sit in consolando officium, agnoscit, et pro ea gratias agit quam maximas. Consolandum autem esse praepropere amicos, ostendunt Tyberii Imperatoris verba. Is enim cum Drusum filium amisisset, Iliensium legatis paulo serius consolantibus, quasi obliterata iam doloris memoria, irridens responditese vicem dolere eorum, quod egregium civem Hectorem amisissent. Sic Solon, cum dolentem adolescentem vellet consolari, in arcem eum produxit,

page 336, image: s346

hortatusque est, ut per omnes subiectorum aedificiorum partes oculos circumferret. Quod ut factum animadvertit: cogita nunc tecum, inquit, quam multi luctus sub his tectis et olim fuerint, et nunc sint et posthac sint futuri.

Quod Regibus, Principibus, aliisque Monarchis debita sit exhibenda reverentia. Deus enim ipse eos Deos appellat. Si igitur ab ipso auctore nimirum Deo, honoribus afficiuntur, cur ab hominibus mi nus colantur aut obseruentur? Ab haec parum aut nihilis impetrabit, qui coram iudice, clamando et litigando causam suam defendere aut obtinere voluerit. Non enim modo leges et mores, ac instituta maiorum ab omnibus servanda esse, verum etiam magistratus, urbium principes, honorandos, eisque obtemperandum pariter, quos tamquam Heroas praestantioris animi dedit nobis Deus optimus maximus, egregie traditum est, ut sub eorum imperio pie, sancteque et tranquille viveremus. Imo quod sine magistratuum prudentia ac diligentia civitas esse non possit. Quodque eliguntur etiam, ut omnium officiorum religione obstringantur, igitur ob omnibus honorandi erunt. Buturius enim ultimo affectus est supplicio, quia de via non decesserat (ut moris erat) Trib. [abbr.: Tribuno] Plebis in foro deambulanti. Paruitque lictori Fabius cum filium consulem obvium habuisset,

page 337, image: s347

ex equo iussus descendere, ipsumque magnopere collaudavit, quod IMperium Populi Romani non indecore retinuerit, nec patri etiam pepercerit. Et plus quod nostri hac de re caecum postulare prohibent. Quia magistratum intueri non potest, ipsumque revereri ut decet, his verbis. Caecum utrisque luminibus orbatum Praetor repellit, quod insignia Magistratus videre et revereri non possit. Et certe qui magistratum venerari nescit aut non curat, is se facile in quod libet facinus pro lapsurum arbitretur. Et alibi serio oboedientia magistratui praestanda mandatur. Qui non oboedierit [orig: obedierit] principi, morte moriatur. Quippe est lex animata in terris. Lex vero in ventio quaedam et donum Dei, dogma sapientum, correctio peccatorum, et civitatis denique compositio, cui omnes homines decet oboedire [orig: obedire], et secundum eam vivere. Iudex inprimis, antequam se in sellam aut tribunal conferat, gratiam a Deo optimo maximo pro sapientia, bonoque iudicii intellectu deprecatur.

Quod fides nusquam tuta sit, multi enim aliud ore effutiunt, aliud caelant pectore. Neminem iudicandum aut condemnandum esse, nisi causa utriusque partis bene discussa et perspecta fuerit.

Ut Iudex amore solum virtutis ad bene

page 338, image: s348

recteque iudicandum in flammetur, ne unquam iniustum de illius ore processisse dicatur iudicium.

CAPUT II.

ARGUMENTUM.

Mirificis vulpes confundit fraudibus hostem,
Seque ream falsi criminis, inquit, agi.
Scilicet ille parum valet accusator, iniquis
Absentem dictis rodere quisquis amat.

[gap: illustration]

MIrantur amnes aulici,
In regium palatium
Accessionem Reinikes.
Et quilibet desiderat
Audire, causam qualibus
Suam dolis defenderet.

page 339, image: s349

Sed ecce mentis impetu
Rex concitatus, crimina
Diffundit in vulpeculam,
Verbisque laedit asperis.
Maligne nequam Reinike,
Tu Vulpium deterrimus,
Mendaciis suspendium
Mereris impudentibus,
Quam saepe scis, me subdolis
Verbis tuis deceperis:
Sed mentiendi clausulas
Iam ter minabis ultimas.
Illam tuam quam praedicas
Cuniculi percussio,
Et atra corui vulnera
Testantur innocentiam.
Quae sola quamvis ceteris
Culpis vacares omnibus,
Furoris ansam praebeant.
Ubique vulgus mobile
Narrat tuas fallacias.
Dolis refertus omnibus,
Celas latronem pectore
Furemque perversissimum.
Sed nolo longioribus
Certare tecum iurgiis,
Nam rem probabis exitu
Mortis tuae gravissimo.
Haec audiens Vulpecula
Terretur, atque fluctuat,
Domumque saepe cogitat,
Qua nempe consultoribus

page 340, image: s350

Ipsa uteretur proximis,
Fatalis at necessitas
Concedit haud discedere.
Sic fatur ergo flebili
In mentis aegritudine.
Rex quando Clementissime
Necem meremur ultimam,
Indicta fiet aequitas,
Ne propter unum debitis
Quid detrahatur iuribus:
Submissus autem deprecer
Oratione supplici,
Concedat unum tradito
Ut hostibus respondeam.
Cum vestra me Clementia
In consulendo providum,
Deliber an do strenuum
Et aulicis negotiis
Non defuisse senserit,
De mille vobis unicus,
Bonis adhaesi cum meis,
Cum ceteri discederent,
Vestrasque partes linquerent,
Qui nunc volunt innoxium
Privare vestra gratia,
Meaque sic absentia
Iniuriose deferunt.
Quapropter oro fluctuum
Ne forte magnitudine
Audaciaque supprimar.
Id nam latebit neminem,
Ni mentis imperterritae,

page 341, image: s351

Foremque culpae conscius,
Non regium praetorium
Gradu subirem libero:
Sed terga vellem vertere,
Fugamque mox capesserem:
Nam tot cavernas abditas,
Spelaea tot cognovimus,
Quibus manere clanculum
Possimque delitescere.
Ni grande culpis omnibus
Vacare det solacium,
Quod mox patebit clarius,
Id praeter unum, Pontifex
Supremus excommunicans,
Quod me ligavit vinculo.
Quo spero, quamvis hostibus
Rumpantur ipsis ilia,
Elabar absque temporis
Cunctatione, vel mora.
Nam nuper ut Grevinckius
Me Regis invictissimi
Rumoribus momorderat,
Mihique maturissime
Venire demandaverat,
Romana versus atria
Profectionem ceperam,
Ut expeditus cassibus
Erumperem gravissime.
Sed obvianti Simio
In rure commodissime
Id omne declaravimus,
Qui per fidem sanctissime

page 342, image: s352

Promisit almam dextera
Se velle nostri gloriam
Bonam tueri nominis,
Nec non in urbe Romuli
Id exsequi negotium,
Quod spectat ad partes meas.
Nec est quod angat amplius,
Mentemue nostram torqueat.
Nam constat, haud formi dine
Quod hostium perterrear,
Audire sed mendacia
Sim praeparatus omnium.
Nunc ergo perfidissimos
Nequam velim procedere,
Qui me remotum lividis
Rosere tot convitiis.
Praesente me licentius
Nunc conquerantur omnia.
Tamen patebit Veritas
Peribit et mendacium.
Nam iudicandum cognitis
Utrimque [orig: Utrinque]causis censeo.
Hi sunt latrones per diti
Et corvus et cuniculus,
In quos parum feliciter
Benignitatis intimae
Tot collocavi munera,
Nam proxime cuniculus
Me rite circa vesperem
Horas legentem debitas
Salutat, ut carissimum [orig: charissimum]
Solet parentem filius,

page 343, image: s353

Fameque dicit aspera
Exhaustus, et ieiunio
Iter voravi maximum,
Et oro vile pabulum.
Ipsum miserti protinus
In patris aedes ducimus,
Et dulce cum recentibus
Lac caseis apponimus.
Nam tunc agebam Simonis
Apostoli ieiunium,
Ut carne nulla vescerer.
Sed cum famem represserat,
Cibisque se repleverat,
Natu minor de filiis
Accedit et superflua
Vult fercla mensae tollere:
Insaniente dextera
Quem percutit Cuniculus.
Luctuque nares vulnerat
Largum vomentes sanguinem.
Minoris id Fraterculus
Maiorque natu viderat,
Accurrit, et Cuniculo
Necem parare nititur,
Colloque nectit vincula.
Id forte cum perspexeram.
Compesco lites ilicet,
Minasque natis ingero.
Haec ipsa, Rex, est veritas.
Quod porro corvus incipit
Fideliorem conqueri
Se perdidisse coniugem,

page 344, image: s354

Quae sana toto corpore
Mortem voravit ultimam.
Impasta namque [orig: nanque] pallidam
Volens famem restinguere,
Pisces comedit integros,
Nec inde spinas eruit.
Si postea quid accidit,
Id ipse novit optime.
Quid ergo me proclamitat
Fuisse causam funeris,
Cum forsan ipse perfidus
Hanc corvus interfecerit.
Quem detur accuratius
Examinare si mihi
Semet reum cognosceret.
Hac namque [orig: nanque] cum volucribus
Alis eat per aerem,
At ipse tardus ambulem,
Repamque sicut quadrupes:
An quiverim deprendere?
Si quis tamen probabili
Probare teste nititur,
Ut usus antiquissimus
Id servat inter nobiles,
Tunc ius mihi non amplius
Natum negabo sed feram.
Quod acre testimonium
Si ne sciam convellere,
Diem mihi certaminis
Is ponat, atque nobilem,
Parique natum stemmate
Transmittat, ut conflictibus

page 345, image: s355

Rem comprobemus mutuis.
Ex parte cuius Martia
Fortuna tunc pependerit,
Is innocens putabitur.
Id moris inter principes
Virosque non inglorios
In atriis regalibus
Est, et manebit perpetim.
Sic absque labe nominis,
Honore stirpis integro
Enitar hinc discedere.
Quicumque verba reinikes
Audacis intellexerant
Mirum stupebant in modum.
Quod rege coram maximo
Se mille tot vanissimis
Ausit dolis defendere
Et tam potenter obloqui.
Tum corvus et cuniculus
Atra pavens formidine
Fugam parabat ocius [orig: ocyus],
Neutrique voce clanculum
Id esse dicunt integrum,
Ut vulpe cum nequissima
Se prae parent certamini.
Nec candidis negotium
Firmare possunt testibus.
Quare doloso Reinike
Diras precantur impias:
Domoque Regis exeunt.

page 346, image: s356

COMMENTARIA.

Ne unquam illi quem semel fallacem cognoveris, fidem denuo adhibeas. Nam semper credere non facile debemus, quoniam is qui cito credit, levis est corde.

Magistratus aeque tantam sibi in pauperibus ac pupillis defendendis atque in divitibus et potentibus curam incumbere sciat: si modo officio suo correspondere, gratiamque populi retinere velit. Ne in absentia quicquam de altero male loquaris, ipso enim se defendente, iudicis, quod insidiose et immerito a te accusatus sit, suspicionem adaugebis. Et pessima certe in homine consuetudo est, et reprehensione dignissima, aliorum dicta et opera reprehendere, et maxime absentium, quibus praecipue parcere oportuit. Omnis namque [orig: nanque] humanitatis obliti videntur hi, qui absentes praeter meritum, ex mera linguae petulantia, laedunt roduntque. Hos Horatius insectatur, ut digni sunt, his versibus:

Absentem qui rodit amicum,
Qui non defendit; alio culpante solutos
Qui captat risus hominum, famamque dicacis:
Fingere qui non visa potest, commissa tacere
Qui nequit, hic niger est, hunc tu Romane caveto.


page 347, image: s357

Nec Augustini hac de re versus videntur negligendi:

Quisquis amat dictis absentum rodere vitam,
Hanc mensam vetitam noverit esse sibi.

Ingenuus autem adolescens semper ob oculos habeat illud, quod veteres parietibus inscripserunt: De ab sentibus nil nisi bonum! Sic se consuefaciant, sic ingenia attemperent, sic moderentur, ne quid de quoquam mali dicant, aut calumnientur absentium vitam, mores, dicta aut facta, nisi forte sint talia, de quibus publica sit et vox, et fama, notoriaque omnia, et infames isti, quorum sit mentio. In aliis modeste et circumspecte loquamur, ne quemquam [correction of the transcriber; in the print quemquam] absentium laedamus, sed de omnibus bene, aut certe, si res omnino secus fert, condition aliter et non sine cautela sermonem instituamus. Experientur adolescentes hoc praeceptum esse utilissimum in vita, et hac diligentia prudentiaque omnibus modis opus esse in omnibus congressibus, et cumprimis in peregrinationibus, ubi multis ignotis hominibus varia itinera nos coniungunt, cum quibus una cibum capere, dormire, proficisci, congredi cogimur.

Quod nemo, qui poenam excommunicationis incurrit, aut iuris, aut Christianae Ecclesiae libertate uti possit. Quod is, qui absentem quempiam iudici defert, raro ea quae veritati sunt consentanea proferat. Si vera enim essent, connixus

page 348, image: s358

veritatis studio ea in faciem coram adversarii sui effunderet, Quare inprimis iudices hac in re cauti et providi esse debent, ne invidis aut vafris illis delatoribus auscultent, sed excusatione audita et re utrimque [orig: utrinque] examinata iudicent.

Quod homine ingrato nihil pestilentius dici aut nominari possit. Pulcherrimum fuisse Chilonis Lacedaemonii verbum aiunt quidam dicentis, cum esset vetulus, se ingratitudinis sibi in tota vita conscium non esse. Quo vitio tamen laborant multi adeo exsecrando [orig: execrando] ut eo nihil sit exsecrabilius, nec quicquam sit, quod eo pugnet magis cum natura et societate humani generis. Nec ab re in ipsius detestationem scriptum est; non recedet malum de domo ingrati, qui reddit malum pro bono, non recedet malum de domo eius, imo quod morte plecti debeat ingratus, exilio vero si quid per metum facere. praetermisisset, ut putavit Hippocratides a Cariae satrapa acceptis literis quid de ingrato agendum foret. Et recte a Bernhardo dictum est, quod ingratitudo sit ventus urens siccans fontem misericordiae, rorem pietatis et fructum gratiae, a superbiae radice proveniens et pullulans, quia plerique putant sibi deberi ab omnibus omnia. Et breviter

page 349, image: s359

ingratus est qui non reddit, neque beneficii accepti memor est, quique dissimulat, omnium vero ingratissimus qui obliviscitur. Philippi Macedonis miles naufragus ab agricola servatur, benigneque accipitur, cuius ille praedium a rege impetrat. Iniuriam vero aegre fert iste, et rem Philippo narrat, exauctoratur itaque miles, praedium agricolae confirmatur, et exauctoritati fronti, Philippi iussu, verba haec in scribuntur: Hospes ingratus. Ingrati symbolum cuculus, qui incubante curruca [sic] natus et nutritus, eam crudeliter laceratam devorat, ut aquilae pullus e nido eiectus Kabin avem alumnam suam similiter necat. Ingratus clericus privatur Ecclesia. Maledictaque cuncta dicemus, si ingratum dixerimus. Qua dere maxime laudatur Cicero, qui quamquam effecisset omni obsequio ut Caesari esset carissimus [orig: charissimus], Pompeium tamen sequi maluit, ne foret ingratus, veritus saluti illius deesse, cum ipse aliquando (ab exilio enim eum revocandum curaverat) non defuisset suae contra ingratitudinis exempla quamplurima reperiuntur. Aesculapius salutem mortalibus praestitit, et nihilominus fulmen (ictus enim periit) pro gratia reportavit Thimoleon qui fratri patriae salutem praetulerat, fratricida appellatus. Et Socrates

page 350, image: s360

denique iniuste accusatus ab Atheniensibus tamquam impius. Themistocles ac Miltiades post infinitas et in numerabiles victorias, Graeciae proditionis suspicione haud caruerunt, et cum exilio Theseus etiam mulctatus fuerit, et a Romanis civibus Camillus, et ab urbe pulsus Apollodorus architectus Adriani iussu, postea occisus, aliique alia huiusmodi vulnera ab ingratis hominibus acceperint, certe omnia undique ingratitudinis nota aspersa atque etiam coinquinata penitus esse facile cuivis patebit. Ne quis facile alteri collata tamquam [orig: tanquam] immemori beneficia exprobret, ea enim in re se ipsum perturbat et confundit.

Quod honesto viro nihil magis conveniat quam Hospitalitas. Est enim valde decorum patere domos hominum illustrium illustribus hospitibus. Nam licet ea qua decet liberalitate omnes tractare non possis, tamen pro ea quam temporis occasio patitur humanitate saltem bonum excipias amicum. Nescis enim ubi et quando illius opera auxilioque et tu indigeas. Praeterea interdum beneficium, aut officium, licet vilissimum, in necessitate administratum, acceptius gratiusque maximo in nulla angustia allato habetur. Adhaec hospitalitas maximam habet laudem, contra vero Amixia inhospitalis reprehensionem rationabilem. Non ab re Abraham

page 351, image: s361

civitatibus a Domino subversis incendio ob solitudinem alio se transtulit, ut hospitalitatem exerceret. Quin et Iovem hospitalem coluit antiquitas, et si quis peregrinum post solis occasum non suscepisset, reus erat poenae. Unde non absurde Lycaonem, quia susceptos hospitio necabat, aliquando in Iupum a Iove suscepto pariter, postquam epulas ei apposuisset humanas, conversum fuisse Poetae fabulantur. In lyncem vero feram coloris varii a Cerere mutatum Lyncum Scythie regem, quod Triptolemum ab ea missum frumenta hominibus monstraturum interficere cogitasset, ut in se gloria tanta migraret. Busiris etiam Neptuni filius hospites Diis immolabat, et ipse quoque ab Hercule hospite occisus est. A Theseo vero Sciron latro, ne suos in mari, ut facere consueverat, praecipites daret.

Amicus candidus frustum sicci panis aut casei pro tenuitate hospitis appositum aequi bonique consulere debet, non secus ac si lautissima principis in mensa delicatissima quaeque comederet. Notantur hic sacerdotum ieiunia, qui interdum illis diebus quibus carnibus abstinent, se variis omnium piscium generibus ita referciunt gulaeque inserviunt, ut lautius quam aliis diebus, quibus carne vescuntur, vixisse videantur.

Ne quis pueris iniuriam, vim, aut manus

page 352, image: s362

inferat, dementissimi enim sunt qui aut id faciunt, aut occasionem facti praebent. Quam periculosum sit fratribus invicem litigantibus se immiscere, dum alter enim alteri adversatur, antequam res ad conflictum perveniat, in minimo rursus momento coniunctissimi sunt. Omnibus piis parentibus a teneris statim ad pacem concordiamque assuefaciendi educandique erunt liberi. Et si in aliquo contentionis, discordiae, superbiae aut contumaciae lapsu deprehendantur exemplo corrigi humaniter castigarique debent.

Quicumque se pueris, muleribus, aut stultis consociat, is stoliditatis suae vel temeritatis poenas aequo ut ferat animo, necesse est. Interdum enim detrimentum irrisionis accessio auget. Ne te ita cibo suffarcias, ut inter porcos videaris educatus. inprimis venustus est versus:

Non vivas ut edas sed edas ut vivere possis,

Turpe enim et detestabile est, ita ventrem replere, ut vix cibo sumpto tormina, aliasque toleret passiones. Nec quid maiorem videtur irrisionem mereri, quam fi aegritudinis tuae causam in superfluum cibum potumque conferas infusum. Vidi ego olim in coenobio quodam (qualia hodie pauca) religiosos fratres singulos cantharis suis hunc inscripsisse versum:


page 353, image: s363

Sume merum modice, modico natura fovetur.

Periculi plenas esse quaestiones illas, quae per tormenta adhibentur, ipsa coarguit experientia. Multos enim scimus vi tormentorum eo redactos, ut faterentur talia, ad quae numquam facienda perpetrandaque animum induxerant. Tu considera qua Iudicis conscientia aut salute id factum sit. Quapropter sine aliqua certa et evidenti coniectura sollicitis illis investigationibus non utatur, aut si eo perveniatur, modum saltem non excedat Iudex enim sine aliqua suspicione firmissima, si cuiquam in quaerendo temere tormenta adhibeat, eadem poena qua captivus erat afficiendus, afficietur. Praeterea si quis tormentis, ex iudicis violentia adhibitis necaretur, certe Iudex capitis reus esset. Accusator locupletissimis certissimisque armatus sit testibus, nisi enim testimoniis delationem tuam confirmare poteris: accusatus sive nocens sive innocens absolvitur. Non quoduis iocosum aut ridiculum valebit testimonium ad interficiendum hominem praecipue liberalem et ingenuum. Idcirco iterum atque iterum ponderandum et trutinandum est, quibusnam innitatur ille rebus aut consiliis, qui auferre atque eripere alicui vitam conatur. Non autem is solus nobilis est, qui ex

page 354, image: s364

nobili et antiqua oriundus prosapia maiorum suorum innititur imaginibus: Sed potius is qui factis praeclaris et gestis illustribus, vitaque honestissime acta suam testatur et probat nobilitatem. Ille enim de alio, hic de suo sibi splendorem amplitudinemque gentis vendicat. Elegantes hac de re exstant [orig: extant] Palingenii versus:

Nimirum stulta haec sententia, si fit ab auro
Nobilitas, certe de terra nascitur aurum.
De fraude, et furto, de fenore [orig: foenore] nobilitas. o
Iudicium vulgi in sanum, o sine pectore turba.
Nobilitare hominem non ulla pecunia, nullae
Divitiae possunt: pretio [orig: precio] nam dignior omni est
Nobilitas, haec non emitur, nec venditur auro.
At genus ille suum iactat, laudesque suorum
Inculcat, cum sit turpissimus: atque recenset
Gesta patris, monumenta atavi, patruique tropaea.
Et quamquam innumeris, demens, ignavus, abundet
Criminibus, virtutis inops, tamen esse putatur
Nobilis est alto quoniam de sanguine natus.
Cur aliena tibi tribuis, laudemque tuorum
Esse tuam censes?

Et reliqua ibi multa, quae brevitatis studio omittimus. Nobilitas omni honore, ut respectus et discrimen inter personas conseruetur, nec

page 355, image: s365

importuna fiat commixtio, dignissima est. Verum ut nobiles hanc suam dignitatem conseruent, bene humaniterque erga omnes affecti esse debent nec tamen cuivis bubulco aut rustico temere se agglutinabunt, ne in contemptum veniant. Necesse est enim ut subditi dominos superioresque suos reformident et timeant, ne perturbata aut confusa aliqua exoriatur permistio.

Ne quis ingenio, potentiae, viribusque suis tantum confidat, ut infirmitatem inimicorum suorum contemnere aspernarique omnino, deque omnibus fortunis suis gloriae aut iustitiae causa dimicare velit. Is enim tentat Deum, et impunitum id non auferet.

Ne quid maius viribus tuis aut ingenio excellentius aggrediaris, si quid enim ea ex re detrimenti tibi acciderit, non solum id tacite tolerari cogenris, verum omnibus despectui ludibrique habeberis. Quisque igitur conscientiam suam prius examinet, geniumque suum perspectum exploratumque habeat. Accusator quod et supra monuimus inprimis sit providus et circumspectus. Res enim veris incorruptisque indiget testimoniis.


page 356, image: s366

CAPUT III.

ARGUMENTUM.

Corvus ut egressus fuit, atque cuniculus aulae,
Multa Bruno metuit, pluraque damna lupus.
Conscia mens sceleris minimis impellitur Euris
Pace vel in media vir timet arma malus.

MEtu recenti pallidus
Tremebat Isengrinius,
Sed nec minus doloribus
Bruno molestis carpitur,
Quod corvus aulam regiam
Liquisset, et cuniculus.
Tum Rex ait severior,
De Reinikes iniuriis
Qui tam labor at conqueri,
Is, iuris ut vult regula,
Suas querelas proferat.
Quam miror hoc silentium?
Obmutuere, qui prius
Queri volebant singuli.
An innocentis Reinikes
Terremini praesentia?
Profecto Rex clarissime
Sie est, refert Vulpecula.
Plerumque multi fortius,
Absentibusque durius
Queruntur adversariis,
In hostium praesentia
Quae forsan intermitterent.

page 357, image: s367

Ut corvus ignavissimus
Iam fecit et cuniculus:
Qui me favore regio
Privare nec non pessimo
Leto studebant tollere.
Qui mille nugacissimas
Absente me calumnias
Sparsere, nunc se subtrahunt.
Cum nempe praesens impia
Refello tot mendacia:
Quibus tamen sime rogent,
Ob regis amplitudinem
Culpam velim remittere.
Tum Rex ferox interrogas,
Fraudator astutissime,
Et vane nequam Reinike:
Dic causa quae commovorit,
Quod nuntium lepusculum
In regiis negotiis
Tam turpiter necaveris.
Errataque commiseras
In me, tibi donaveram
Hac lege, quo maturius
Sanctas adires insulas
Claras Iacobi nomine,
Exinde Romae Praesulem
Inviseres ter maximum.
Quibus peractis in tuam
Tutus redires patriam.
Quae cuncta nos indulsimus
Vulpi tibi nequissimae,
In posterum quo cautior

page 358, image: s368

Vitam scelestam corrigas.
Primum mihi sed omnium
Quod contigit resciscere
Correctione de tua.
Id mors erat gravissima
Miserrimi Lepusculi,
Quem morsibus durissimis
Crudeliter necaveras
Caputque tabo squalidum
Mihi ministrum Regium
Per Bellinum transmiseras.
Pedum tuum cum sacculo,
Quibus viator utitur,
Huc ipse nobis attulit.
Quae propter acre Bellinus
Vitae tulit periculum,
Tibique mox sicarie
Continget idem perfide.
Tunc Reinike suspirium
E cor de ducit intimo,
Et ter quaterque largius
Incepit ingemiscere.
Quid, inquit, an lepusculus
Occisus est cum Bellino?
Heu luctus, heu tristis dolor,
Cur vel diem unum vidimus
Amabilesque luminis
Vitalis auras hausimus?
Heu quanta Regum munera,
Opesque delectabiles
Inops miserque per didi?
Quot mille Gazas Persicas,

page 359, image: s369

Gemmasque nobilissimas
Cum Bellino transmisimus?
Quis crederet mortalium,
Quod ampla propter munera
Opesque nostras Bellinus
Necasset hunc lepusculum,
Fidum laboris asseclam,
Viaeque servum lubricae?
Quae verba vix finiverat
Paraestigiator Reinike.
Rex mente perturbatior
Exsurgit [orig: Exurgit], et cito subit
Conclave gressu regium:
Furore summo percitus
Quod aure numquam dextera
Perplexa verba Reinikes
Aperta posset noscere.
Saevis eum lictoribus
Donare iam decreverat.
Sed in cubili Regio
De publicis negotiis
Regina cum lectissima
Clam conferebat Rigena,
Quae cum Leonem concitum
Furoris iracundia
Supervenire conspicit,
Non litis huius, aut novae
Ignara controversiae
Vulpi cupit succurrere:
Aitque, clementissime
Quid, oro, Rex irasceris?
De stirpe cretus nobili

page 360, image: s370

Est Simiarum Reinike,
Minasque temnens omnium
Et liber in praetorio
Nulliu aspectum pavet,
De patre nobilissimo
Trahit genus clarissimum,
Is exstitit [orig: extitit] virtutibus
In omnibus spectabilis,
Brunone tum praestantior
Tum maior Isengrinio,
Qui iuris expertes nihil
Interpretantur dextere.
Tum Rex ait, ne Rigena
Mentem trahat miratio,
Quod scilicet severius
Irascar huic Vulpeculae,
Lepusculum quae funere
Extinxit indignissimo,
Et causa mortis Bellino,
Multisque pestis exstitit [orig: extitit].
Respondet ipsi Rigena,
Praesente nonne Reinike
Prius locutos plurima
Statim tacere vidimus?
Quis ergo vera dixerit
Quae conqueruntur, omnia?
Ob singulare pectoris
Acumen et sollertiam,
Odere cuncti Reiniken.
Nam Rex adhuc clarissime,
Facti recordor illius,
Cum nuper inter Rusticum

page 361, image: s371

Ortasque lites aspidem
Is unicus componere
Vafris valeret fraudibus,
Ut ipse Rex astutiam
Extolleres Vulpeculae
Et praedicares gloriam.

COMMENTARIA.

Primo docetur hic accusationem clandestinam ipsi fere auctori [correction of the transcriber; in the print auctori] periculosissimam esse, ut saepe iam dictum fuit.

Quod quilibet Christianus, iuxta legem divinam proximo suo errores delictaque omnia teneatur ignoscere et dimittere. Quomodo enim pater caelestis ei qui aliis ignoscere dedignatur veniam concedet? Praeterea is qui proximo non parcit, quottidie orationem Dominicam cum recitat, se ipsum condemnat et reum ostendit. Quod omnes tabellarii singulari quadam fruantur licentia. Quantumvis enim Princeps nullum maleficium impunitum praetermittere debeat: inprimis tamen tabellionum caveat securitati. Quibus si nulla in profectionibus concedatur libertas, sed eos quisque pro suo arbitrio invadat, nullae ad quemquam [orig: quenquam] salvae perventurae essent literae. Qua ex re sine dubio maximae Rebus publicis [orig: Rebuspublicis] erumperent clades.

page 362, image: s372

Quod non sit sapientis viri dicere, non putaram. Prudens enim vir non tantum praesentia ponderare, verum et futura respicere in illudque animum intendere debet, quod humana voluntate nihil inconstantius, fideque perfecta nihil inveniatur rarius: Denique in omnibus humanis plus de mobilitate, quam stabilitate sibi persuadeat.

Periculosissimum esse alicui fidem temere adhibere. Quam nec inter fratres, sorores, aut proximos consanguineos hoc pestilentissimo saeculo tutam invenies. Quoniam secundum Poetam verissime,

Vulgus amicitias utilitate probat.

Quod merito principes fidelium suorum consiliariorum liberos protegant, ament, ac defendant. Magna sane est gloria, si honorificam de parentibus tuis audias fieri mentionem, apudque omnes propterea gratior acceptiorque fias. Quid autem peius aut detestabilius quam si titulis virtutibusque maiorum confisus in quaevis corruas flagitia? Quamobrem is qui ad veram nominis accenditur gloriam, se humanum, affabilemque erga omnes ita gerat et exhibeat ut posteris non secus suos filios, atque ipse propter parentum amplitudinem acceptus fuit, caros [orig: charos] commendatosque relinquat. Vix maiorem in aulis principum esse perniciem quam cum omnes omnis eruditionis expertes,

page 363, image: s373

iurisque ignari sunt consiliarii. Varia enim subitaque quottidie incidunt negotia, quae certe non nisi a prudentibus et ingeniosis commode apteque discerni explicarique possunt hominibus. Tum magni interest, ne Secretariorum negligentia in causis diudicandis [orig: dijudicandis] laus principis imminuatur, salusque interdum omnino deseratur.

Quod maiorem ars non habeat inimicum quam ignorantem. Quemadmodum sapiens neminem nisi stultum odit. Quo autem plures stultos, hoc plures etiam habebit inimicos. Simile enim simili gaudet. Ne amici laudem eloquentia tua ita cumules, ut inimicum factum non rursus culpare, aut vituperare possis. Ceterum laudari potest homo, dum se laudabilem gerit. Qui idem ubi se culpabilem exhibuerit, culpandus erit maxime.

CAPUT IIII.

ARGUMENTUM.

Historiam, Regi quo concilietur, anilem
Rigena de Vulpis calliditate refert.
Simplicitas nostro germana refrigeravit [correction of the transcriber; in the print refriguit] aevo,
Omnia sunt nugis, omnia plena dolis.


page 364, image: s374

HAec verba postquam Rigena
Rex auribus perceperat,
Quaecumque, dicit, praedicas
Praeclara gesta Reinikes
Diu vetustas obruit,
Meisque rapta sensibus
Oblivioni tradidit.
Respondet Uxor Simii,
Ni forsitan molestius
Sit auribus regalibus,
Aproxima vulpeculae
Narrabo res origine.
Secundus annus ducitur,
Ni fallor, hic in compitis
Quod implicatus retibus
Iacebat anguis maximus,
Exstinctus et ieiunio
Fuisset improbissimo.
Viator ecce praeterit,
Quem voce serpens invocat,
Ut impeditum compede
Dissolvat atque liberet.
Benignus inquit rusticus,
Fidem tuam certis mihi
Astrinxeris si legibus:
Nullam quod atro toxico
Inferre vis iniuriam,
Plagas resolvam nexiles.
Promittit anguis, dat fidem.
Sed quando iam durissimis
Solutis iret vinculis:
Ieiunitate corporis

page 365, image: s375

Urgetur is gravissima,
Viroque bella comparat:
Magnisque cum stridoribus
Fulgoribusque prosilit,
Ut innocentem rusticum
Neci queat demittere.
Toruo furentem lumine
Viator aeger respicit,
Aitque, latro perfide,
Num sponsionis immemor,
Votique factus es dati?
Respondet anguis rustico,
Fame premor gravissima
Quae multa suadet impia.
Iam mentis impos rusticus
Procumbit, angui supplicat,
Ah parce, vitam perdito
Concede, donec quispiam
Huc appropinquans venerit,
Qui iura nobis explicet,
Meamque causam iudicet.
Letalis [orig: Lethalis], inquit, vipera
Volo tibi volubilis
Per tempus horae parcere.
Sed dum potenter ambulant,
Duos agelli fertilis
In fossione Rusticus
Sedere coruos conspicit.
Quibus suam sententiam
Et narrat in fortunium.
Uterque, portiunculam
Sperans rapine, viperam

page 366, image: s376

Extollit amplis laudibus,
Bonumque damnat Rusticum,
Qui territus sententia,
Hac ipse dicit viperae
In parte nil concesserim,
Coruos rapaces odimus:
Uterque praedo pessimus
Nil iuris in me continet.
Quin ergo dicit vipera,
Nunc latius procedimus?
Tunc obviam decurrere
Ursus lupusque cernitur,
Quorum miser sententiam
Exspectat acrem Rusticus.
Ursus lupusque, qui novam
Litem volebant tollere,
Id ore firmant protinus.
(Cum praeferenda legibus
Per saepe sit necessitas)
Ut absque causa rusticum
Impastus anguis devoret,
Famemque duram comprimat.
Tunc acris infit rusticus.
Nam saevus anguis denuo
Quod tura bis per arbitros
Pronuntiata iam forent,
Hunc devorare nititur.
Qui rursus humanissimo
Se purgat ore viperae,
Aitque, quamvis arbitri
Die bis uno pessimi
Innoxium damnaverint,

page 367, image: s377

Id omne flocci pendimus,
Ipsos enim sicarios
Fuisse constat iudices.
Hanc ergo controversiam
Dabo ministris aulicis:
Hi quod sinistrum duxerint
Rectumue iudicaverint,
Ratum maneto perpetim.
En parcimus diutius
Respondet ursus, cogitans
Ad regios devenerit
Res ista si notarios,
Pronuntiatae per lupum
Consentient sententiae.
Ad Regis ut praetorium
Pervenerant, miserrimus
Tremit pavetque Rusticus,
Opemque vestram flagitat
Iniuriasque noxii
Serpentis ernnes [reading uncertain: folt in the page] explicat.
Tunc vestra Rex o dignitas
His condolebat plurimum,
Et iura proutdentius
Examinabat omnia.
Lex namque [orig: nanque] causa viperae
Mori vetabat rusticum.
At ceteri, ieiunio
Quod nil foret molestius,
Pronuntiabant legibus,
Quod iure possit optimo
Hunc devorare Vipera.
Sic fluctuare Regii

page 368, image: s378

Coepere Secretarii,
Quousque venit Reinike.
Qui rite causa cognita
Lites diremit omnium.
Nam consulebat, vipera
Ut denuo prioribus
Involveretur retibus.
At si colonus aspidis
Casses secundo rumperet
Aut sponte rursum solveret [correction of the transcriber; in the print solverett]
Deberet omne perpeti
Quodcumque serpens Rustice
Inferret infortunium.
At liber are viperam
Si nolit ipsam vinculis
Ad munus illud Rusticum
Nemo queat compellere.
Sic vindicabat Reinike
Serpentis astum callidi,
Laudabilique Rustica
Euectus est praeconio.
Is mille tot scientiis,
Sublimioris ingeni
Abundat atque dotibus.
Idem Leonis seriis
Regina verbis approbat.
Non, inquit Isengrinius
Brunoque sunt spectabiles
Et inter aulae Regiae
Viros habendi nobiles?
Fortes, potentes, strenui,
Cedunt nec ulli maxima

page 369, image: s379

Velocitate corporis,
Audaciaque virium,
Sed nil vale ut prudentia.
Sic in Gigantis saepius
Robustiori corpore,
[gap: illustration]

Inest param sollertiae,
Salisque nil absconditi.
Id omnibus concesserim.
Quod noctis atrae tempore,
Ob robur ingens corporis,
Multis timentur aulicis,
Nec sumptuosis uspiam
Libenter absunt ferculis.
Iam Reinikes industria
In arduis negotiis
Perspecta multis est modis,
Brunonis ast ignavia,
Lupique negligentia,

page 370, image: s380

Cunctis parant fastidium.
Saltem valentis corporis
Cordisque magnitudine
Nituntur, atque viribus,
Cum res ad actum pervenit,
Et dimicandum cominus
Est forsan, ignavissimus
Uterque turpi cernitur
Fuga salutem quaerere.
Ursi, lupique principum
Quieta turbant atria,
Et dissipantes omnia,
Tributa regum decoquunt,
Praedantur et provincias.
Nec aestimant, seu civium,
Domusue Regis ardeat,
Ruatue, prunis dummodo
Se publicis calfecerint:
Sinunt perire cetera.
Carnes et ossa devorant,
Ollas inanes omnium
Rerum relinquunt pauperi.
At iuris obsernantior
Bonique vivit Reinike.
Qui cum semel negotiis
In regiis deliquerit,
Id evenire pluribus
Potest, quod illi contigit.
Is inrepertis principum
Regumque factis omnium
Excogitandis praevalet.
Rogamus ergo supplices

page 371, image: s381

Rex in favorem pristinum
Tuum reponas Reiniken.
Rex cautus inquit, Rigena
Nos invicem de Reinikes
Virtute consultabimus:
Quamvis enim negotiis
In sustinendis dicitur
Exercitatus omnibus:
Dolo tamen circumvenit
Et fallit omnes fraudibus:
Moresque vulpis occulit,
Et foedus omne negligit:
Suisque scit praestigiis
Se vinculis ex omnibus
Tam subdole subducere,
Ut ipse fallacissimas
Demirer eius machinas:
Catum, lupum, cuniculum,
Corvum, Brunonem, Bellinum,
Is unus omnes decipit.
Sie dicit atque curiam
Alti subibat atrii,
Multos ubi vulpeculae
Bilinguis hostes conspicit.

COMMENTARIA.

Licet ex officio Christianae caritatis [orig: charitatis] alter alteri benefacere, et de quovis bene promereri teneatur: Tamen certum in conferendis beneficiis personarum habere respectum nulla lex prohibuit. Is enim cui

page 372, image: s382

semel liberam tuam gratificandi voluntatem significaveris, abeoque deceptus et fraudatus fueris, is nec in posterum benemerenti refert gratiam.

Ne verborum tuorum pactionem quibus iusiurandum complexus es, facile dissolvas aut negligas, nisi extrema coactus necessitate, aut aetatis tuae imperitia, aut propter honorem Dei, dignitatemue nominis violare compellaris. Affirmationem enim religiosam qui diligentius ponderaverit, non facile eam, quam Deo teste promisit, fidem dissolvet Quapropter bene faciunt iudices, qui non temere ad iusiurandum compellunt alios. Si tamen veritatis explorandae gratia aliter fieri non potest, praelectis explicatisque prius Sacramentis, arctiori ad stringendam fidem utuntur vinculo. Quam periculosum et grave sit coram livido et invidioso, (qualis hic per corvum significatur) Iudice habere causam.

Praetor numquam solus causas capitales iudicare aut damnare contendat. Verum plures et prudentes in iudicium adhibeat Senatores. Non enim inanis aut levis res est, alicui vitam adimere, quam, etiam si per mille annos paenitentia [orig: poenitentia] ducaris, restituere numquam potes. Quod nemo avarus aut fenerator [orig: foenerator], qui iniuriosa alienorum laborat appetitione bonorum, ad Rem pub. [abbr.: Rem publicam] gubernandam munusve

page 373, image: s383

praetorium deligendus sit. Invenirentur enim plurimi, qui inflammati ad di vitias donisque corrupti aperta mendacia astruere, et manifestae veritati se opponere haud verituri sint. Non minus difficile quam taediosum esse coram insulso, stulto, et illitterato Iudice causam orare Caecus enim de coloribus quid iudicet? Hoc itaque officii onus bonis, doctis et prudentibus vitis sine respectu interdum generis aut familiae deferendum est.

Quod necessitas nullis astricta legibus ferrum, silices et adamanta frangat. Quamvis autem per hanc quaevis excusari non possint flagitia, tamen in decidendis et diiudicandis causis numquam negligenda est. Quam iucundum et salutare sit, cum subditi omnium laborum suorum et sollicitudinem [orig: solicitudinem] profugium et praesidium in Magistratu collocare et reponere possint, Quod facilius non fiet, quam si a principe vel rege Integris, piis et incorruptis Res publica [orig: Respublica] gubernanda committatur hominibus. Iudex semper in iudicando respectum dignitatis suae celebritatemque nominis intueri debet. Non enim levis ignominia est tamquam iudicii corruptorem legumque violatorem digito omnium demonstrari.

page 374, image: s384

Ingratos sua haud dubie poena manet, nec ulla ipsis unquam fides apud eos, quib. [abbr.: quibus] subdole semel imposuerint, habebitur, et redeuntibus occinetur,

Sta foris, et pausa, etc.

Multo plus sapientiam et animi industriam in homine, quam fortitudinem cor poris atque audaciam extollendam et laudandam esse. Ex his enim furiosa quaedam stultitia et inconsiderata persaepe oritur remeritas: Illis amplissimae salus et utilitas conservatur provinciae. Quod nemini qui in operosis quottidie Rei publicae [orig: Reipublicae] versatur negotiis incognitum esse plane confido. Quod lupi ursique voraces, id est, Auaritia et Usura non solum immensas destruant regiones, verum etiam res omnes communem utilitatem continentes labefactent et comminuant. Indies enim videmus, quam difficiles emptiones, et subdoli contractus ex clandestinis Danistarum in forum invehantur insidiis. Nam etsi Deus optimus maximus ubertim fructus terrae largiatur, et abundanter omnibus profundat: ipsi Timiopolae (ut Graeci vocant) nullis exsatiantur bonis, verum omnia coemunt et praemercantur, ut rerum pretia accendant et annonam flagellent, laboresque inopis populi longe durissimos exsugant [orig: exugant]. Tales autem ut accurate impediantur emptiones, magistratus officium proprium

page 375, image: s385

est. Nec ipsemet se talibus occupare debebat negotiationibus. Si autem quis in opia compulsus, frugum fructuumque perceptiones divendere cupiat, aestimatione adhibita incommodum pauperum, illud ita facere poterit, ne emendi aut vendendi quaestu et lucro ductus fecisse videatur. Verum quis sua, inquiunt, sine remuneratione abiciat? ita quilibet beneficium serere contendit, ut et fructum in de metere possit uber imum. Dum itaque pauperes ob penuriam se in vicem iuvare nequeunt, divites autem erga inopes liberalitatem aliquam exercere negant, qui Rei pub. [abbr.: Rei publicae] corpus salvum et incolume esse poterit? Quod viro bono et candido, qui semper probitatis commendatione boni viri speciem tueri solitus est, si casu aliquo delinquat, ignoscendum sit, nec ignominiose propterea de eo loqui conveniat. Qui enim sine vitio vivit, primus in eum lapidem iaciat suum. At qui ex malo proposito pertinacius in peccato obdurat atque perseverat, is humanus non est, sed diabolicus. In omnibus igitur erit modus pulcherrima virtus, et medium tenebunt semper beati.

Principes fidelium, prudentum, et literatorum hominum opera aut conversatione omnino carere non possunt. Quamobrem etiam ab iis humaniter liberaliterque tractari debent, ita tamen ne cuiusquam petulantiae aut iniuriosae voluntati indulgeant.


page 376, image: s386

CAPUT V.

ARGUMENTUM.

Innocuum vulpes Lampum mactasse probatur,
Ipsa tamen mira calliditate negat.
Quam nostris hodie fallaci aregnat in aulis?
Quam male mens illic nescia fraudis agit?

[gap: illustration]

TUm denuo Vulpeculam
De flebili lepusculi
Rex sciscitatur funere.
Fucosus inquit Reinike,
(Simulque lumen humidum
Utrumque [orig: Utrunque] tergit dextera)
Mallem per auras aetheris,
Quod noster evanesceret,
Volaret atque spiritus.
Tu quaeso tantum regias
Benignus aures applica:

page 377, image: s387

Molesta nam nam convitia
Si veritate simplici
Vulgi furentis vicero,
Mitis lubensque perferam.
Per mixta nam constantia
In rebus arctis lenitas,
Adversa vincit omnia.
At si nocentem repperis,
Convincor et lepusculi
Ut latro crudelissimus,
Demitte morti noxium.
Non hora certa temporis
Sustollet aegritudinem
Mentis meae gravissimam.
Nec ulla me suspiriis
Dies levabit anxiis.
Quod proditoris impiam
Per Bellini fallaciam,
Opes meas amiserim.
Quibus pares nec India
Nec tota vidit Africa.
Quas propter is lepusculo
Necem scelestus intulit.
O qui vel omnes sedulo
Interrogando maximi
Rimetur orbis angulos
Ut has opes offenderet.
Mox inquit uxor simiae,
Adhuc tuas capacior
Si terra gemmas continet,
Confide, percontabimur
Regalis aulae clericos

page 378, image: s388

Valgique multitudinem.
Dic ergo gemmae propriis
Cuiusque de virtutibus.
Repertor admirabilis
Dicebat astus Reinike:
Fuere nobilissimae,
Id propter extimescimus.
Nam quis quis has invenerit,
In scrinio reconditas
Servabit occultissimo.
Heu fortis infelicitas,
Si namque [orig: nanque] id affines mei,
Aut uxor intellexerit:
In pristinam cum coniuge
Numquam redibo gratiam:
Vetante qua negotium
Hoc Bellino commisimus.
Quamvis enim propter meam
Absolvar innocentiam,
Numquam tamen sedabitur
Haec aegritudo pectoris,
Quousque maestus oppida
Urbesque perditissimis
Erroribus complevero,
Ut vel remotas omnium
Perconter oras gentium,
Etsi gravi periculo,
Et debeam cum sanguine
Vitam meam profundere.

COMMENTARIA.

Diligenter iudicem omnia percunctari

page 379, image: s389

decet, quo severius flagitia commissa puniantur. Quamobrem nec quavis vana aut ludicra excusatione contentus esse debet.

Quod in adversis rebus nihil melius, nihil praestantius, nihil denique nobilius patientia exsistere [orig: existere] possit. Et iuxta Poetam,

Leve fit, quod bene fertur onus.

Patientia autem constantiae soror quamvis laesa in furorem saepe convertatur, tamen exempla hic bonorum fortiumque virorum unum atque alterum, quia iucunda lectu sunt, in medium adducam, quae si adolescentes imitanda proponent, non modo non incident in illum hominum ingenio inimicum furorem: sed et meliores fortioresque, ac non fine immortali admiratione illustriores evadent. Dion Alexandrinus Philosophus, multis convitiis probrisque a quopiam lacessitus, non respondit. Ceterum ubi intra aedium suarum vestibulum venisset (nam eo usque convitiator insectatus fuerat) nihil se turbatum ostendens, hoc tantum insinuavit, ne grii [correction of the transcriber; in the print gry] quidem, Conviciator animi impotentia superatus, laqueo vitam finivit. Socrates a quodam calce percussus, admirantibus illius patientiam dixit. Quid si me asinus calce impetisset, num illi diem dixissem? Idem colapho percussus, nihil aliud fertur dixisse, quam molestum esse, quod nescirent homines, quando cum galea prodire deberent. Diogenes pinguem salivam a Lentulo, in facie cum accepisset,

page 380, image: s390

nihil motus ait: affirmabo o Lentule, amodo falli omnes, qui negarent te os habere. Aethiopes, illos qui ultra sinum Arabicum sunt si quis ense percusserit, non diffugiunt, et verbera et iniurias perferentes: neque quisquam vel alterius vulnere vel damno movetur. Sed saepe filios aut uxores, sine ullo dolore interfectos aspiciunt. Denique omnia mala quieto animo perferunt, ad percussores tantum prospectantes, ad singulosque moventes caput. Pittacus sapiens cum convivio hospites accepisset, mulier superveniens mensam ob iracundiam evertit, turbatos hospites et ipse solatus est, et patientissimo animo pertulit. Quicumque res pretiosas [orig: preciosas], aurum, gemmas, aut pecunias per ignotas transferre cupit regiones, nulli eas communicet aut ostendat. Id enim periculosum inprimis est, multosque persaepe nihil tale suspicantes, ad maleficium compulit.

Vir se in aedibus suis dominum virumque esse meminerit, nec potestate aut arbitrio mulieris suae (ut multis hodie accidit) conculcari patiatur. Quod tamen non idcirco dictum velim, ut quis uxorem quam fidelem quasi domus custodem, rerumque omnium procuratricem agnovit, abiectissimae ancillae aut pedisequae [correction of the transcriber; in the print pedissequae] loco habeat, sed velut acerbitatis omnisque hilaritatis sociam amplectatur. Nec quicquam temere, quod res domesticas attinet, sine consilio

page 381, image: s391

uxoris adhibito et discusso commutet. Fidelis enim uxor ad suum commodum spectantia fideliter etiam considerat.

Ne quis leviter aut improvide ob fragilia et caduca huius mundi bona se in periculum vitae coniciat. Ob splendorem autem et gloriam noministur quiduis potius perferas. In exiguo enim temporis spatio [orig: spacio] persaepe erepta recuperatur pecunia. At vitam semel amissam, aut dignitatem tuam ademptam numquam reparare aut redimere potetis. Nec is qui vitam lucri causa profundit, detestabili caret ignominia et dedecore.

CAPUT VI.

ARGUMENTUM.

Plurima de gemmis recitat mendacia vulpes.
Occulat ut verum simplice pelle lupum.
Sic homines stolidi falluntur imagine veri,
Dum sibi quisque sapit, et sibi quisque placet.

REx oro nobilissime,
Ait dolosus Reinike,
Aurem faventem praebeas,
Meas tibi clarissimas,
Per infidelem Bellinum
Male remessas omine
Quousque gemmas explicem.
Rex ergo, fandi copiam,
Ait, tibi concedimus.
Tamen caveto futiles

page 382, image: s392

Pro more ne licentius
Ineptias effuderis,
Aut sorte longioribus
Utare nunc ambagibus.
Tunc multa versans pectore
Orditur istis subdolam
Orationem Reinike.
Eheu mihi miserrimo,
Qui sortis amplas maxima
Possessiones perdidi.
Primo recordor, annulum
Amisimus mirabilem:
Hac dextera quem Bellino
Fideliter commiseram.
Qui totus illustrissimo
Lucebat auro splendidus.
Huic artifex incluserat
Mira lapillum dextera,
In ambituque circuli,
Decircinarat provide
Recentiores literas,
Triplexque nomen additum.
Quod arte certe sculpserat
Magister admirabili.
In Regis alta curia
(Licet nec ullum despuam)
Haec scriba nullus perlegat,
Nec Doctor ullus explicet,
Apella quam doctissimus
Noster Magister Abrion,
In urbe qui Tremonia
Aedes superbas incolit.

page 383, image: s393

Huic annulum pulcherrimum
Non occupato seriis
Negotiis ostenderam.
Is asserebat annulo
Hoc esse nil praeclarius,
Et inveniri rarius,
In scripta namque [orig: nanque] desuper
Ex patris hortis optimi
Dei beatioribus
Seth attulisse nomina,
Quae si quis omni tempore
Occulta secum gesserit:
Illi nihil tonitrua
Aut Daemonis praestigiae
Vel iactus ingens ignei
Potest nocere fulminis.
Nec Bruma cum densissimas
Nives reportat horrida,
Periret acri frigore,
Nec in virente perditus
Aetate contabesceret,
Sed ut vir annis integer
Polleret omni robore,
Dulcemque securissimae
Metam senectae tangeret.
Sed praeter haec in annulo
Auro lapis circumdatus [orig: circundatus]
Erat niger carfunculus,
Qui noctis obscurissimae
Graves tenebras auferens,
Dabat gerenti lumina.
Hunc si quis aeger dextera,

page 384, image: s394

Aut veste saltem tangeret,
Lues abibat ilicet.
At in sinistra nobilem
Hunc qui gerebat annulum,
Securus orbis quaslibet
Abibat in provinctas.
Vi fluminum minacium,
Ignemque, spernens fulguris
Nec proditoris machinas
Ullius expavesceret,
Claudive possit carere
Quicumque saltem gemmulam
Ieiunus hanc aspexerat:
Is mille quamvis agmina
Vincebat unus hostium.
Adhaec venena quaelibet
Virtute magna sustulit.
Coramque summis Regibus
Manu ferentem dextera
Is gratiosum reddidit.
Quem propter excellentia
Virtutis almae munera
Regi tibi transmiseram.
Nam cogitabam pauperem
Quod dedeceret nobilem,
Et conveniret optimo
Regique nobilissimo,
A quo salus certissima
Et subditorum dignitas
Dependet omnis unico.

COMMENTARIA.

Ne, quando Principibus loqui studes,

page 385, image: s395

nisi cum magna res efflagitat, multis verbis perplexis, aut circuitionibus utaris. Alia enim illis incumbunt negotia, quam ut tuis auscultent ineptiis.

Cum iacturam aliquam fortunarum tuarum facis, virum te ostendito, nec statim muliebri consternaris animo, aut honorem cum reti amisisse cogites. Illa enim quae tantum pecuniae causa conflata est gloria, variabilis et fucosa levissimo quovis vento impellitur et commutatur. Ne unquam absentes calumnieris, aut cum de maiori honorificentius aut gloriosius praedicas, minorem interea ne contemnas aut culpes.

Ut Deo indies pro incredibilibus herbarum, lapidum, radicumque potestatibus ingentes agamus gratias. Tantam autem in iis, atque in Deo ipso, spem locare, ita ut non ad laudem eius, sed potius abusum dirigas, dementissimum est. Ipse enim pro arbitrio suo et voluntate ineffabili omnia, quandocumque vult, mutare et variare potest: et ut nostri testantur Iambi,

Adhuc Magister omnium
Rerumque factor permanet,
Et permanebit omnia
In sempiterna saecula.

Quod certum et honorabile discrimen inter personas esse coveniat, quocirca se quisque in tali habitu ornatuque corporis talem exhibeat, ut inter praestantiores positus.

page 386, image: s396

pro suae dignitate personae dignosci et censeri queat.

Quod, secundum Deum, universa salus et Reip. [abbr.: Rei publicae] perditio in magistratus auxilio et voluntate consistat. Is enim si fideliter provinciam suam defendit et gubernat, ita ut bella, caritasque annonae, reliquaque infinita incommoda exulent, feliciter prospereque succedunt et administrantur omnia. Quamobrem subditi debita reverentia. timore et pietate sic magistratum suum obseruent et colant, quo ad ardentiorem curam Reip. [abbr.: Rei publicae] adhibendam inflammetur. Porro cum provinciae alicui bonus et fidelis contingit princeps, nullo puncto temporis intermisso, populus pro eius conservatione atque incolumitate apud Deum instare debet, ut ipsi ad communes utilitates pie et pacifice conservandas, pravasque hominum opiniones evellendas gratiam inspirare, et contra inimicos victoriam concedere dignetur.

CAPUT VII.

ARGUMENTUM.

Magnifici memorat speculi vulpeculis laudes,
Quale vel in terris amplius esse negat.
Que maior arudes homines mendacia fingunt,
Hoc meliora gravi tempore dona ferunt.

AD haec tibi lectissima,
Cum Bellino pulcherrimum

page 387, image: s397

Regina misi pectinem,
Vitrumque splendidissimum,
His quale nemo finibus
Vidit, videbit, aut videt,
Propter tuam clementiam,
[gap: illustration]

Et singularem gloriam,
Virtutis et praeconium.
Adhuc recordor scilicet,
Alto sepulta pectore
Tot signa mansuetudinis
In me locata perditum.
Tu namque [orig: nanque] tactum regio
Me sublevasti fulmine,
Regina formosissima,
De stirpe nata maxima.
Ut Rex mihi concesserit
Vitamque condonaverit.
Hoc ergo concinnavimus
Speculi tibi munusculum:

page 388, image: s398

Quod expolitum pumice
Ignotioris bestiae
Ex osse fabricaverat
Levi stupendus artifex,
Id res ad utilissimas
Accommodatur plurimas,
Nec non suavi proxima
Odore complet omnia.
In osse miris fabulas
Coloribus distinxerat
Regumque claras aurifex
Imagines incluserat.
In montis Idae vallibus
Ut pastor ille Dardanus,
Oblata dona Palladis
Iunonis et contemferit:
Deaeque pomum Cypriae
Dans, iussit ipsam tollere,
Duasque forma vincere.
Hanc quisque nor at optime
Leonis in palatio
Narrationem Reinikes.

COMMENTARIA.

Quod matrona honesto oriunda genere, quae se laudabilem gerit, omni laude fit dignissima, meritoque apud omnes extollatur et praedicetur.

Observa et perpende historiam Paridis, quae certe, si recte exponatur, multa iucundissima et utilissima lectu in se complectitur. De qua alias, cum per otium licuerit.


page 389, image: s399

CAPUT VIII.

ARGUMENTUM.

Historiam speculi vulpes in imagine narrat,
Quam varia sculptam fecerat arte faber.
Fabula quam nostro mendax oblectat in aevo?
Hanc refer o vulgo qui placuisse voles.

[gap: illustration]

NUnc explicabo latius
Speculi decus pulcherrimi,
Ornabat illud ignea
Glaucus Berillus lampade,
Is omne quicquid accidit
In quinque milliarbius
Mox rettulit spectantibus.
Hinc arboris carissimo
Ligno fuit circumdatus [orig: circundatus],

page 390, image: s400

Multi quod auro praeferunt.
Hic res vetusti temporis
Cum vividis coloribus
Pictas licebat cernere.
Hic e vetustis erutam
Annalium scriptoribus
Dignam relatu fabulam,
Speculoque scalptam dixero.
Erat caballus invidus
Qui cursuum certamine
Cervo volens contendere,
Cuidam Bubulco supplicat,
Aitque pastor optime,
Parere si mihi voles,
Vehique nostro tergore,
Tecum volabo protinus
In lustra silvae [orig: sylvae] proxima,
Ubique as pinguissimum
Altis superbum cornibus
Tuis sagittis figere,
Humique cervum fundere.
Rumore laeto gestiens
Exsultat [orig: Exultat] acri gaudio,
Equoque pastor insidet:
Passu caballus alite
Silvas opacas transulat
Cervumque pinguem conspicit,
Quem dum labor at in sequi,
Cervi fugacis segnior
Alacritate vincitur.
Nec non bubulcum flagitas
Descendat ut velociter.

page 391, image: s401

At ille lassi murmure
Nihil movetur supplici:
Nec abstitit, celerrimum
Quousque cervum sterneret.

COMMENTARIA.

Cui mendacia dicere studio est, is circumspectus [orig: circunspectus] erit, ne in absurda nimis impingendo parum sibi ipsi constet. Quamvis enim homine mendace et periuro nihil sit detestabilius, tamen in tempore ingeniosa adhibere mendacia perutile multis fuisse experientia comprobavit: Tria autem ab Augustino ponuntur mendacii genera, perniciosum [orig: pernitiosum], officiosum et iocosum. Perniciosum [orig: Pernitiosum] genus mendacii id recte dicitur, si non habeas quem decipias, tibi mentiaris et temet ipsum fallas. Ut Psalmista testatur: mentita est iniquitas sibi. Ab hoc mendacio cavendum sacrae ubique scripturae monent: Sic Ambrosius inquit, cavete fratres mendacium, quia omnes qui amant mendacium, fratres sunt Diaboli, qui est pater mendacii, et per illud homicida. Interdum quidem concessum est Diabolo, Chrysostomo testante, vera proferre, sed non in alium finem quam ut mendacium suum rara veritate commendet. Hinc consequitur pessimum esse genus hominum qui mendaciis student, et praecipue in Doctrina religionis. Nam mendacium in religionis causa,

page 392, image: s402

una cum corpore interficit et animam. Secundum dicitur officiosum, quod ita intelligendum est, ut in gratiam alicuius amici liceat mendacium comminisci et proferre. In mendacio autem qui esse potest officium, aut potestne virtuti cum mendacio commune aliquid esse? Saepe accidit ut alicuius fortunas, vitam, pudicitiam et similia, commentitia narratione redimas, tum non proprie mentiri diceris, a proximi enim corpore, vita, bonis et dignitate avertere incommoda, veritatis adminiculum merito existimabitur. Si vero ad secreta revelanda quis alludat, non obsto quo minus officiose aliquid, quod utile sit Rei pub. [abbr.: Rei publicae] aut Ecclesiae, nec ad falsitatem, sed ad veritatis custodiam pertineat, si id necessitas postulet, excogites. Nam si fidelitatem in hac re, officioso huiusmodi commento redimere opus sit, non mentieris. Is enim qui honestam causam habet ingeniose aliquid excogitandi, quo magnum malum publice aut privatim avertat, et acumine suo insidiis inquirentium arcana elabatur, veteratorumque tergiversationes eludat, mentiri dicendus non est. Tertium mendacii genus iocosum appellatur. Quod in iocosis salibus, lepore, et sermonis consistit comitate. Quamvis autem in gratiam amicorum veteres Philosophi, nihil veritati detrahi voluerunt, ad quem modum et Cicero dixit: Nulla est peccati excusatio,

page 393, image: s403

si amici causa peccaveris. Quod et lex Christi testatur, cum dicit, sit sermo vester est est, non, non. Et iuxta Menand. versum. Omnis prudens et sapiens odit mendacium. Tamen non omnino reprehendenda aut abicienda videtur , nec volo ceu Curius aliquis, aut Heraclitus, hominem statuae similem perpetuo durum et tristem esse. Nam et maximi viri, Iulius Caeser, Augustus, Cicero, D. Hieronymus, ut naturam aliquando in magnis sollicitudinibus molestiisque levarent, ingeniumque licentius recrearent, iocis, lepore, et sermonis delectati sunt urbanitate. Comitas enim veritate tincta saepe ad leniendos aliorum dolores, aut ad placandos in ira multum prodest. Quamobrem qui in conviviis honestis fabularum ex Poetis, aenigmatum, et similium ex aliis scriptoribus recitationem vetant, dementissimi vocandi sunt. Sed hactenus de triplici mendaciorum genere dixisse sufficiat.

Ne, alicuius praeclarum [correction of the transcriber; in the print preclarum] aut artificiosum opus cum vides, statim aemulari aut imitari nitaris, nam fi ab eo quod exprimere coeperis, deerraveris, inimicis ludibrio eris turpissimo. Ergo quam quisque Spartam nactus fuerit, hanc exornet, id est, quamcumque provinciam adeptus fuerit, huic se accommodet, et pro eius dignitate se gerat. IIII. Quod is qui singulari quodam odio

page 394, image: s404

inflammatus in alterius detrimentum, curas, molestias et labores suscipit, merito, si ipsi secus quam exspectarat [orig: expectarat], res eveniat, ab omnibus despectui habendus et ludificandus sit. Duplicem enim iure invidia habet mercedem: Alteram, quod plerumque periculum, aut dolus in proximum conflatus et excogitatus in caput auctoris recedit: Alteram, quod sibiipsi poena exsistit [orig: existit] gravissima, et suo plus nocet, quam alterius corpori. Ut praeclare divinus noster Vergilius in Epigrammate de Livore ostendit:

Livor tabificum malis venenum
Intactis vorat ossibus medullas.

CAPUT IX.

ARGUMENTUM.

Historiam vulpes percenset iniqua secundam,
Picta super speculo quae radiante fuit.
Fallere qui didicit, felicibus utitur auris,
Gratus et in terras quaslibet hospes abit.

QUin praeter hanc et alteram
Audite prisci temporis
Rem, quam peritus artifex
Speculo meo depinxerat.
Asellus ut plaustrarius,
Canisque blandus diviti
In serviebant rustico:
Heri catellus gratiam

page 395, image: s405

Adeptus optatissimam,
In omnibus conviviis
Sedebat, atque piscium
Et portiones carnium
Certas habebat omnium.
Herusque dilectissimum
Velut tenellum filium,
Nunc in sinu reconditum
Fovebat, et mollissimo
Dormire secum lectulo
Ferebat, atque ludere.
[gap: illustration]

A fellus hoc intelligens
Se mille diris devovet,
Vocatque detestabilem.
Heu, inquit, ignavissimus
Novis herum fallaciis,
Gnathonicisque moribus
Cur palpitare nescio?
Quapropter ipsi blandiar.

page 396, image: s406

Canisque mores induam:
Herique verbis lenibus
Sic aucupabor gratiam,
Pati labores asperos
Ne cogar omni tempore.
Asellus ergo tardior
Rudens agresti murmure
Herum, velut licentius
Canis solebat proximum
Invadit atque suscipit,
Et ore lambit sordido.
Herus pavescit ilico,
Et in fugam convertitur.
Mox servulorum clanculum
Armata turba fustibus
Accurrit, et gravissimo
Pulsans asellum verbere
Ad usque mortem percutit
Gravique claudit carcere.

COMMENTARIA.

Ut in sua quisque quam a Deo accepit, permaneat vocatione, nullique suam sortem, licet longe splendidiorem invideat: ad unam enim eandemque vitae non sumus creati conditionem. Et secundum Tetrastichon nostrum patet.

Quod si divitias cuncti teneamus opimas,
Simus et aequali conditione pares,
Hinc omnes mensa simul assideamus in una,
Quaeso quis in mensam fercula ferre velit?

Oportet in huius fragilis et aerumnosae

page 397, image: s407

vitae miseria alterum alteri inseruire, certumque personarum delectum atque discrimen exsistere [orig: existere]. Quapropter in suo quisque obduret statu, nec indecore tentet artificium, cuius est imperitus, et a quo natura eius abhorret. ut multi inveniuntur, qui se omnibus humanis absolutissimos credunt esse dotibus, nec ullis officiis aut magistratibus gerendis inutiles, imo omnium commercio Principum dignissimos arbitrantur, Ad quae ubi devenerint non aliter atque afini ad lyras capessendas idonei inveniuntur.

CAPUT X.

ARGUMENTUM.

Turpis adhuc alio rem Vulpes tempore gestam,
Quae fuit in speculi margine sculpta, refert,
Verbaque de priscis ne semper inania fingat,
Ipsa sui memorat dedecus omne patris.

REx quaeso clementissime.
Ne forte mente concipe
Nunc in solens fastidium,
Quod inviis ambagibus
Verbisque longioribus
Orationis utimur.
Nam praeter haec quae diximus.
Caelata facta plurima
Speculo fuere, qualiter
Catus parente cum meo
Sit orbis in longissmi

page 398, image: s408

Profectus urbes exteras.
Nam pactionem fecerant.
Fortuna sive lubrica
Noceret, aut successibus
Iuvaret ambos prosperis,
Labore velle mutuo
Id ferre concordissime.
[gap: illustration]

Sed accidit dum pignia [correction of the transcriber; in the print pingnia]
In rure quaerunt pabula,
Auctus molossis acribus
Venator audax advolat.
Tum felis inquit heu mihi
In rebus bis arctissimis
Quis nunc queat succurrere?
Pater nihil perterritus,
Se gloriatur machinis
Et esse plenum fraudibus.
Respondet illi municeps,
Nil praeter unicum mihi

page 399, image: s409

Dolum relinqui sentio,
In culmen huius arboris
Velocius conscendere.
At vix parens evadere
Canum minas gravissimas
Valebat in sequentium,
Quousque sese turpiter
Atris cavernis abdidit,
Opes ubi reconditas
Omnes habebat clanculum,
Quas et molossis fortibus,
Malisque venatoribus
Aelurus audax prodidit.

COMMENTARIA.

Ne te in potestatem alterius, aut ullam societatem vinculo arctiori, in re minus honesta, constringi et obligari patiaris. Qui enim ad id animum induxit, ut clandestinis cuipiam noceat insidiis, nec ei, cum quo societatem iniit, fidem servabit. Et quamvis se omnibus religionis obstrinxerit votis, necessitate urgente fugit, suisque, quam maxime potest, rebus consulit atque prospicit.

Ne nimis insolenter de tuis glorieris virtutibus, aut efferaris scientia, nam cum res factis declaranda est, cave ne confusus,

Lene velut rapido lique fit sub sole butyrum,
Aut solet admoto cera perire rogo,

erubescas et despectui habearis, apudque omnes male audias. Quemadmodum et hic de

page 400, image: s410

suis vulpes gloriose loquitur artibus. Quibus cum uti debebat, inops expersque confilii quidnam in primis aggrederetur, vix in spelunca servatur proxima. Sic multi hodie de pinguioris ingenii, tamquam sapientissimi Salomonis industria essent praediti, caput praedicant et cristas attollunt, assidente interim aliquo qui tacet suamque occultat intelligentiam, quem tamen si glorioso illi, aut iactatori, ingenii dotibus conferas: ne manus quidem digito coresspondeat, sed in auricularis minimo ungui plus falis, quam alter in vasto crassoque habet corpore.

CAPUT XI.

ARGUMENTUM.

Ore recenset adhuc altam vulpecula fallax
Historiam, speculi quae super orbe fuit.
Scilicet inter dum decet assentire loquenti,
Fabula si qua vetus si qua iocosa placet.

QUin et stupenda, quae loquar,
Speculo peritus sculptili
Caelator hoc dolaverat.
Ut scilicet deformius
Equi cadaver mortui,
Lupus vorax invenerit.
At ossa diligentius
Protecta cum corroderet,
Incautus ingens devorat
Os, quod via tenerrimi

page 401, image: s411

Haerebat arcta gutturis.
Hinc is dolores maximos
Molestiasque perferens,
Promissiones omnibus
Medicis facit fidelibus,
Si forte quisquam tristibus
Eum levet doloribus,
Huic velle se pecunias
Remunerari maximas.
Sed ecce cum tam neminem
[gap: illustration]

Habere posset, proximam
Gruem salutans invocat
Rubro decoram pileo.
O Doctor, inquit, maxime
Feras opem miserrimo,
Digno laborem munere
Pensabo, tu nil ambigas.
His capta Grus fallaciis
Os exhianti gutture

page 402, image: s412

Lupi potenter eripit.
Cui postulanti praemium,
Lupus quid, inquit, perfida
Reposcis a me praemii?
Qui dente te discerpere,
Et colla duris morsibus
Mihi molesta frangere
Cum quiverim, miserrima
Donasse vitam nil putas?
An non tibi suffecerit
Mei favoris gratia,
Quod te ream dimisimus,
Nec ore devoravimus:
Cum pene nostra rumperes
Et vulnerares guttura?
Hoc omnium stipendium
Est rite servientium.
Haec cuncta quae narravimus,
Speculo fuere lucido
Caelata miris artibus.
Quod ipse, tamquam nobilis
Indignus isto munere,
Regina vobis miseram.
Sed tam latronem perfidum
Non credidissem Bellinum,
Quem laude summa praeditum,
Et rebar integerrimum
Vel omnium mortalium.
Spero tamen gratissima
Dies quod olim deteget,
Quis latro crudelissimus
Vitale lumen optimo

page 403, image: s413

Ademerit lepusculo,
Aut fur rapaci dextera
Gemmas meas subduxerit.
Cruenta facta scilicet
Sicariorum turpium,
Vel una formidabilis
Dies revelat omnia.

COMMENTARIA.

Ut in honore fidelem habeas medicum, a Deo enim tuum in commodum incolumitatemque creatus est. Quamobrem nemo mortalium medicinam asper nari aut contemnere debet, multis enim laborantibus succurrit, aegris medetur, afflictos excitat, ut fugientem nonnullis persaepe sistat vitam et valetudinem recuperet. Quamvis enim vulgus vociferetur, quid ad me medici curatio? si moriendum est, moriar: sin vivendum, voluntas divina facile medicinam meo applicabit morbo: Vult nihilominus certe Deus ut intermediis suis fruamur, et cum gratiarum actione utamur. Id enim Deum esset tentare, si lecto decumberes, et ieiunio te continuo conficeres, exspectans [orig: expectans] quousque angelus e caelo descenderet, et aegroto tibi apportaret pharmacum: Posthabitis interim omnibus mediis, quae ad vitae necessitatem et sustentationem corporis creasset. Deus enim non ad cuiusque voluntatem libidinemque sua commutabit opera. Quod iam saepe inculcatum est, ne illi

page 404, image: s414

quem semel fallacem aut perversum expertus es, nimium confidas: praesertim si in ipsius potestate relictum sit, ut tibi nocere possit: id qui secus agit dignus est qui decipiatur, et despectui multis exponatur. De vitio ingratitudinis hic monemur, de quo superius diffusius et copiosius diximus. Ne medico solutionem in longinquum differas tempus Si enim illi qui infirmissimae valetudini diligentissime inseruit, pretium [orig: precium] inhibes, et pro opera tibi locata mercedem protrahis, in confideratissimus dementissimusque homo appellandus es, qui discrimen inter incolumitatem vitae, imbecillitatemque corporis humani non agnoscis.

Quod verissimum hoc sit proverbium, quo affirmatur, nullum a Deo homicidium diu occultatum aut impunitum praetermitti. Experientia enim iam edocuit eos, qui homicidii rei essent, et per annos aliquot factum celassent, potius quam flagitium omnino delitesceret, aut casu aliquo, aut importunitate, aut ebrietatis tormento compulsos sua in vulgus disseminasse maleficia, et ante omnium oculos posita denudasse.

CAPUT XII.

ARGUMENTUM.


page 405, image: s415

Enumerat benefacta sui Vulpecula patris,
Qualia contulerit plurima Regis avo.
Signa vetustatis licet afferat omnia Vulpes,
Illa recordari Rex tamen acta nequit.

[gap: illustration]

NOn miror altis regibus
Quod mira vobis accidunt,
Et multa saepe desidi
Oblivioni traditis.
Illius in felicior
Imago nunquid [orig: numquid] temporis
Subit tibi gravissimi,
Cum peste vester corporis
Correptus in sanabili
Parens toro decumberet,
Nec inveniret quempiam,
Cruenta qui salubribus
Sanaret herbis vulnera,
Quousque nempe literas
Meo parenti mitteret.

page 406, image: s416

Qui mille perfectissime
Artes meden di noverat.
Huic passiones maximas
Is explicabat pectoris.
Salubre miscens pharmacum
Parens meus fideliter
Hoc consulebat languido.
Lupi iecur pinguissimi
Septennis herbis quattuor
Ut devoraret additis.
Lupus quod e vestigio
Ferociens audiverat.
Annosque sese comprobat
Vix esse natum quattuor.
Parens cachino diffluit,
Lupique lamentabilis
Nihil movetur questubus,
An natus inquit quattuor
Annosue septem vixeris,
Patebit omne protinus
Iecur tuum cum videro.
Vocatur ergo carnifex,
Lupoque pellem detrahit,
E parque Regi porrigit.
At ille coctum devorat,
Et convalescit ilico,
Seruisque mandat omnibus.
Doctoris Ut clarissimi
Meum parentem nobili
Dignentur omnes nomine.
Quod ut tamen praeclarius
Foretque circumspectius:

page 407, image: s417

Haec posset atque ponderis
Habere plus auctoritas,
Donabat ipsi pileum
Colore tinctum purpurae,
Monile dives in super
Auro refulgens textili,
Plenumque gemmis annulum.
Apparet at nunc verius,
Et eminet conspectius:
Quid ista secum tempora
Periculosa conferant.
Parentis ex industria
Nec hactenus percepimus
Vel omnium vilissimos
In arce fructus regia.
At summa nempe gloriae
Honoris et fastigia,
Mei relictis omnibus
Locantur adversarii.
Nihil Valet prudentia,
Vel artium scientia
Praeclara liber alium,
Amore lucri quilibet
Sed quaestuoso ducitur.
At forte siquis barbarus
Onus potentis nobilis
In Caesaris palatio
Illitteratus [correction of the transcriber; in the print Illiteratus] accipit:
Is est molestus omnibus:
Nec, ante tempus perbreve
Qualis fuisset, cogitat,
Tantumque lucro sordido

page 408, image: s418

Incumbit et pecuniis.
Haec Rex stupende singula
Speculo figuris aureis
In sculpta misi Bellinum
Tibi per impiissimum.
Quod fata si concederent
Haec comparare maximo
Vitae velim periculo.

COMMENTARIA.

Certum est Principes et Reipu. [abbr.: Rei publicae] gubernatores quottidie molestis operosisque implicari negotiis, ita ut omnia recordari aut omnium meminisse divinum potius quam humanum sit. Unde mirum non est, si actio aut causa nonnumquam [orig: nonnunquam] differatur, aut in longinquum procrastinetur tempus. Cuius rei idcirco hic mentionem facere libuit, ne quis in aulis, cum tardius expeditur, propterea principibus indignari aut succensere velit. Debent tamen et illi suo officio satisfacere, nec quemquam [orig: quenquam] temere causam eius de die in diem prottahendo vexare, sed omnibus Iustitiam, ut decet, administrare.

Ne quicquam quantum ad morbum spectat, non aliter quam reus advocato suo causam capitalem agenti omnes defectus aperit, medicum tuum celare velis. Id qui facere negligit, medico, quicquid in ea re detrimenti accipit, imputare sine iniuria non potest.

page 409, image: s419

Notantur hic imperiti et illitterati Medici, qui consuetudinem aegrotantis, aut naturam corporis non cognoscunt, imo ubi casu leviusculum aliquem curarunt morbum: confestim sine omni iudicio gravioribus morbis periculosas curationes et ancipites adhibere volunt, a talibus abstineat, et nullo modo vir bonus se curari sinat. Nam et modico gravius aegrotantes sanare aut ingravescentem ratione providere morbum difficile est: praesertim si cum talibus ipsi res sit, qui iudicio minus pollentes, suas passiones animique affectiones expromere nesciunt, et doloris impatientes pharmaca omnia potationesque respuunt. Quod medico fido et perito pro labore nihil detrahendum liberaliterque merces solvenda sit, nihil enim carius [orig: charius] aut pretiosius [orig: preciosius] vita exsistit [orig: existit], et bona valetudo omnes mundi antecellit divitias. Ne quis de providentia, honore, divitiis aut amplitudine parentis sui tantum sibi persuadeat, ut in ea confisus in quoduis flagitium ruere, et omnia ad voluntatem suam agere velit. Omnes potius ita beneficiis demereri studeat, ut et posteris liberos suos commendatissimos et carissimos [orig: charissimos] relinquat. Ne principes sordidos istos, tenaces et avaros homines ad publica elevent aut promoveant officia. Non enim Domino

page 410, image: s420

ipsi solum iniuria fit, cum fortunas facultatesque eius insidiose subtrahunt et compilant, verum etiam subditos misere affligunt, excoriant et deglubunt. Unde populus indigne in odium principis dominique sui devotionem in flammatur et contionatur. Quod inprimis magistratui summopere cavendum est. Quam nimis verum sit, hoc nostro ingratissimo saeculo, lucro et pecuniae virtutes, omnesque praeclaras artium postponi scientias, ita ut bene exclamare cum Tibullo nostro liceat:

Heu male nunc artes miseras haec saecula tractant,
Iam tener assuevit munera ferre puer.

Aut cum Horatio qui dicit:

O cives cives, quaerenda pecunia primum,
Virtus post nummos.

At nos cum Lotichio nostro potius hunc in modum dicamus:

Ah pereat quisquis praefert virtutibus aurum,
Ingenium cunctas nobile vincit opes.

Verum miserabilem plerumque [orig: plerunque] isti bonarum artium et virtutis contemptores habent exitum. Quottidiana autem nobis ob oculos quia versantur exempla: res testimoniis prolixioribus non eget. Multi indies opulenti mercatores brevi tempore quaestuosissima emendi et vendendi sic emergunt mercatura, ut

Iam iam tacturos sidera summa putes.
page 411, image: s421

At demum cum iam amplius cadere non posse, atque omni ex parte beatissimi omnino iudicantur: repente tandem tam ignominiose et turpiter lapsi praecipitantur, ut eos

Iam iam tacturos Tartara nigra putes.

Quod is qui ex humili aliquo genere aut obscuritate hominum in altum extollitur, animo se nimium efferre aut intumescere non debeat Deus enim eum quem in altitudinem gloriae aut fortunae extulit, rursus de statu honorifico deturbare, et cum dedecore sic ut omnibus sit ludibrio, deicere potest. Quamobrem quisque secum diligenter animo perpendat, quid fuerit, sit, aut fieri possit: semper memor, quam varia volubilisque fortunae rota, huiusque universae humanae vitae fluctuosa exsistat [orig: existat] commutatio, se erga omnes benignum, affabilem et tractabilem exhibeat. Unde non illepide Poeta hortatur:

Fortunam reverenter habe, quicumque repente
Dives ab exili progrediere loco.

Licet quidem et fas est, ut proximus quisque sibi ipse sit, eaque potissimum quae ad suum faciunt commodum, requirat: tamen semper aequitatem et excellentissimam ante oculos habeat iustitiae virtutem. Salomone enim nostro teste:

Parva viri dominum metuentis iugera praestant
His, sunt iniusta quae bona parta manu.

Is igitur qui honorem, favorem populi,

page 412, image: s422

splendorem, immortalesque consequi laborat gratias: his duobus potissimum iustitiae in nicatur fundamentis. Quorum primum est, ut ne cui noceatur, deinde ut communi utilitati magis, quam privatae inserviatur.

CAPUT XIII.

ARGUMENTUM.

Exprobrat hic vulpes ipsi benefacta leoni,
Invidiamque lupo comparat inde gravem.
Hoc opus et labor est mendacia fingere, saevis
Hostibus ut noceas, subveniasque tibi.

REx in superba curiae
Profatur ore talia:
Ut fas tuam vulpecula
Percepimus sententiam.
Verum quod ad praeconium
Tui parentis attinet,
Id ante non audiveram.
Eiusque de virtutibus
Nihil recorder amplius.
Quin forsan ante saeculum,
Quae tu renarras plurima,
Haec contigisse credimus.
Sed de tui vilissima
Opinione nominis,
Et fraude detestabilt
Nimis recordor plurima.
Et constat omni saeculo
Meaeque vitae tempore

page 413, image: s423

Vulpecularum plurimas
Fuisse semper machinas,
Nec quempiam mortalium
De dignitate Reinikes
Vel mentionem candidam
Fecisse, vel praeconio
Hanc extulisse nobili.
At forte vulgi mobilis
Si fallimur mendacio,
Innoxiusque pessimis
Iniuriis offenderis,
Id iure detestabilem
Certe tibi molestiam,
Et mentis aegritudinem
Afflictioris adferat.
Haec audiens vulpeculae
Paulo dolebat acrius:
At dignitatem nominis
Tuetur ore taliter:
Aitque, formidabilis
Rex, miror hoc licentius
De me quis ausit spargere.
Nullaque me quod dixeris
Vitae diebus omnibus,
Fuisse laude praeditum.
Num tempus illud excidit?
Nec amplius recogitas
In te locatam graiam,
Munusque, numquid [orig: nunquid] immemor
Benignitatis es meae?
Scis ante menses quindecim
(Sed absit exprobratio)

page 414, image: s424

Cum fortis Isengrinius
Mecum colono diviti
Suem dolis exceperat.
In pascuis improvidi
Deinde quam mactavimus.
Ut vestra forte dignitas
(Recordor) intervenerit,
Gravique de ieiunio,
Laboribusque conquerens,
Pro maxima pecunia
Frustum rogarit filius.
Auarus Isengrinius,
Non illa, dicit, vendimus
Multo laboris improbi
Sudore quae paravimus,
Huiusmodique plurima
Is obstrepebat murmurans:
Tunc ipse lenioribus
Verbis lupum demulceo,
Et flagitans humillime
Uxore cum dulcissimae
Te reddo voti compotem,
Et diligenter sciscitor
Quis partiatur fercula:
Iubetur Isengrinius.
Is sed triumphans gaudio
Suoque more dividens,
Tibi, tuaeque tertiam
Dat portionem coniugi,
Aures suillas et iecur
Mihi relinquit, cetera
Sibi reservat omnia.

page 415, image: s425

At cum tuas absumpseras,
Rex magne, portiunculas,
Illis nec indignissimam
Ad huc famem sedaveras:
Numquam lupus voracior
Volebat hoc advertere:
Sed ut protervus helluo
Is devorabat omnia:
Quapropter ipsum calcibus,
Pugnisque pene pessimis,
Et conscidisses unguibus.
Ni clanculum se subtrahens,
Bonique pugnam consulens,
In montium confinia
Fugam dedisset utilem.
Quem tu vocabas denuo,
Et edocebas, qualibus
Deberet uti moribus:
Si regis in convivio,
Vel assideret principis.
Post imperabat regias
Nobis duobus dignitas:
Es rure plura fercula
Ut promeremus proximo.
Statimque iussis moriger
Oboediebam [orig: Obediebam] sedulo.
Ibamus ergo rustici
Ad divitis praesepia:
Vitulumque vobis attuli
Primis minacem cornibus.
Tunc evehebas laudibus,
Et praedicabas Reiniken:

page 416, image: s426

Eratque solus Reinike
Satelles acceptissimus.
Tunc imperabas Reinike
Pactire tu carissime [orig: charissime],
Fortuna quicquid obtulit.
Partem tibi mox alteram
Impartiebar integram,
Tuae secundam coniugi
Hinc obtuli, superflua,
Ut sunt lien, cor et iecur,
Tuis reliqui filiis:
Fibras caputque spumiger
Vorabat Isengrinius:
Pedes mihi vilissimos
Velut tenebam servulus.
Iam tu rogabas protinus.
Quis me magister optimis
His imbuisset artibus,
Quod separarem singulas
Belleque partes scinderem.
Id plaga me, respondeo,
Docebat Isengrinii.
Rex magne nunc considera
Benignitatem Reinikes
Meamque gratitudinem.
Nam quicquid aut paravimus
Aut indies laboribus
Adhuc parere possumus:
Vobis lubenter offeram.
Sed me tamen licentius
Laudare nolo, proprium
Cum sordeat praeconium.

page 417, image: s427

Perpende vulpis scilicet
Partitionem Reinikes,
Lupique portiunculas.
Et ilico videbitur,
Quisnam Vocandus integer.
Tibique sit fidelior.
Sed laudis ad fastigium
Euectus Isengrinius,
Praefectus est in omnibus,
Nihil tamen regalibus
Inseruit ipse commodis,
Sed helluatur improbe
Et impudenter omnia
Perdit, profundit, decoquit,
Et quicquid aut deliberat,
Aut cum Brunone conficit,
Id sicut ex oraculo,
Lapsumne cedat aethere
Tuis probatur auribus.
Sed nullus audit simplicem
Orationem Reinikes,
Non Rex negabo maxime,
Quod multa de me perfidi
Querantur adversarii,
Sed ibo nunc audentius
Adversa contra spicula:
Malisque nolo cedere.
In arce si quis aulicos
Versatur inter nobiles,
Qui Veritate praeditus
Suas querelas firmiter
Probare norit testibus,

page 418, image: s428

Aut copiam pecuniae,
Is corpus aut oppignoret,
Si vana sit conquestio,
Mecum pacisci quod velit.
In universa curia
Sed cerno talem neminem.

COMMENTARIA.

Cum semel de aliquo sinistra increbuerit fama, aut rumor improbus dissipatus fuerit, illi propter speciem quandam probitatis aut virtutis fucosam umbram ne facile unquam credideris. Quamvis enim necessitate quadam coactus, aut aliam ob causam se honestum probumque exhibeat, tamen naturam non exuit aut commutat. Quamobrem famoso, quia rumor popularis non semper fallit, ne nimium confidas homini: Animadverte quid ex disiunctione animorum aut aequali proveniat societate. Quemadmodum una hirundo non facit ver. Sic nec una candoris pars hominem virtutibus aut integritate fidei absolutum efficit, qui alias intus et extra cutem nebulonem sceleratum occultat. Quod beneficium metu coactum non possit esse voluntarium. Vulpes hic multa in Regem commenorat promerita et tandem ipsamet fatetur se lupi exemplo deterritam, id quadam ex animi timiditate praestitisse. Ut subditi omnes possessiones suas fortunasque pro salute Magistratus sui redimenda

page 419, image: s429

conservandaque, libenter interponant: Deus enim ipse Principes terrestres appellat Deos, quia tamquam dii, adiuvante tamen superna gratia, subditorum vitam, bona, opes, uxores, liberosque contra insolentiam fastumque improborum tueri, defendere et protegere coguntur.

Nota quod pueri ex Catone discunt.

Nec te laudaris, necte culpaveris ipse,
Id faciunt stulti, quos gloria vexat inanis.

Propria enim laus sordet, et ab omnibus plerumque [orig: plerunque] odio haberi solet.

CAPUT XIII.

ARGUMENTUM.

Conciliat Vulpi mendax oratio Regem,
Huic ut is ignoscat protinus omne scelus,
Vincere magnates, et Reges fallere nugis,
Munus id astutae nobile Vulpis erat.

IAm vincis o Vulpecula,
Rex inquit, invictissimi
Favore Regis quolibet
Est aequitas dignissima,
Ut innocentes Reinikes
Probetur excusatio
Cadantque ausa ceteri.
Nam iurat contra regia
Punire nolo quem piam.
At plura si quis crimina
Intendat, aut calumnias,

page 420, image: s430

Pro turis antiquissima
Is conqueratur regula,
Testesque secum conferat.
Tunc exsequemur [orig: exequemur] omnia
Quaecumque comprobaverit:
Sed absque testimoniis
Damnare possum neminem,
Nec amplius cuiuslibet
Delationi creditur.
Tunc laetus inquit Reinike,
Ago tibi clarissime
Rex sempiternas gratias,
Quod nec mihi miserrime
Statuta Regis abneges,
Viroque sicut nobili
Nunc aequitatem conferas.
Nam vinculis obstringere
Possum fidem certissimis,
Postquam viator linquerem
Cum Bellino lepusculum,
Valeque triste dicerem,
Prae nube mentis anxiae,
Angustiaque pectoris,
Me constat exsecrabili [orig: execrabili]
Foedasse fletu lumina.
Nec credidissem, Bellimus
Quod morte tali perderet
Innoxium lepusculum.
Heu tale crimen quod cadat
In quempiam mortalium.
Ob verba vulpis talia,
Quibus sibi gratissimam

page 421, image: s431

Regis pararat gratiam,
Fidemque cunctis fecerat
Ast antibus certissimam,
Assurgit in palatio
Sceptrumque ter Rex concutit,
Et verba fatur talia>
Nunc denuo vulpecula
Tibi damus licentiam,
Per Regis ut provinctam,
Quocumque [orig: Quocunque], vis, liberrime
Tutus viator ambules,
Et scisciteris sedulo
De per diis munusculis,
Gemmisque splendidissimis.
Si forte diligentior
Quaesitor expiscaberis,
Opem meam promptissimam,
Quamcumque [orig: Quamcunque], possum suggeram.
Tunc eloquenter Reinike
Concludit, invictissime
Rex atque praestantissime,
Noctes diesque sedulo
Enitar illud unicum.
Nullas licet gravissimas
Vias omittam carpere,
Nec me gravabunt frigora
Aut solis aestus ignei,
Quousque gemmis de meis
Certi bonique quippiam
Repertor intellexero.
Vix talibus concluseras
Orationem Reinike,

page 422, image: s432

Novo furore concitus
Tumultuatur, intonat,
Iraque frendens asperae
Exclamat Isengrinius,
Rex gratio se qui furor
Te vexat, aut insania?
Deceptor iste Reinike
Te credo nondum subdolis
Satis fefellit fraudibus.
Quaecumque nequam contumax
Ex ore spargit improbo,
Impura sunt mendacia.
Quare cavebo, ne tuam
Is, magne Rex, potentam
Nugis lacessat amplius,
Istisue liber horridis
Emergat hinc periculis.
Nam triplici de crimine
Nobis in hunc est actio,
Id propter haud dimittimus,
Ut tecta Regis transeat.
Quod si querelas nescio
Probare testimoniis,
Mox conferemus dexteras,
Armisque dimicabimus.
Res omnis haud praesentibus
Potest probari testibus.
Quapropter ex palatio
Non hunc sinam discedere,
Quin ante mecum praetae
Campis apertis misceat.

COMMENTARIA.


page 423, image: s433

Ut in omnibus actionibus iustitiae [orig: iusticiae] patrocinemur, et cuivis secundum edicta iuris libenter auxilium praestemus, omnibusque causis, inprimis rebus capitalibus, evidentia signa et certiora petamus testimonia, sine quibus nulli leviter credendum erit.

Ut superius dictum est, quod plerumque [orig: plerunque] sub avaro et pecuniarum avido iudice sinistre administretur iustitia [orig: iusticia]. Quamobrem tales ad officia Magistratus sustinenda deligendi non sunt: Imo potius suppliciis et poenis gravioribus coercendi, ut aliis, ne et ipsi similiter iudicent, exemplo esse possint. Unde rebus publicis [orig: rebuspublicis] non exiguum accedet emolumentum.

Magnopere placet mihi quod in quibusdam locis praetores in curia diem aut imaginem extremi iudicii adpingi curaverint. Unde iudices semper ante oculos habeant, et in memoriam revocent, ut quisque remota omni fallacia, integre, sincere et pure sententiam ferat, iudiciumque pronuntiet, ne in formidabili illo Iesu Christi die qui severissimus Iudex in horrendo et terribili sedens apparebit tribunali, et potestatem habebit proiciendi et demergendi animam simul cum corpore in Abyssum, eandem Iudicii sententiam accipiant, quae sic se habet: Abite maledicti in ignem aeternum, in sempiterna tormenta et incessabiles animi cruciatus, nulloque temporis

page 424, image: s434

puncto intermissos conscientiae remorsus, quae aprincipio rerum vobis aeternus pater destinavit et ordinavit. Ego ipse vos honoribus affect. Iudicium et Iustitiam dexterae vestrae commisi, Deosque terrarum appellavi: Et ne pauperum iura inflecteretis imperavi; munerane acciperetis, prohibui, et quod excaecadre oculos sapientum, et cor ad iniustitiam impellerent, inculcavi. Vos Autem fidem meam, mandata et admonitiones paternas petulanter et proterve contempsistis, et caduca et fragilia pro sempiternis elegistis: nec Deum ullum in caelo habitare, aut iudicii diem faturum esse credidistis. Quod iam reipsa verissimum experiemini.

Hartmanni Schopperi N. N. De admirabili fallacia et astutia Vulpeculae Reinikes, libri tertii finis.

IN ZOILUM HARTmannus Schopperus Noricus.

SEd iam laboris ardus
Peracta par sest tertia,
Dolet, furitque Zoilus,
Qui me ferebat aggredi
Maiora multe viribus.
An Martis erro, clamitat,

page 425, image: s435

Opus Marone dignius
Absolvat? aut praeconiae
Tam subdolae vulpeculae
Laboriosa finiat?
Est vilis, inquit, gloria,
Maiora quamvis vatibus
Quis auspicetur omnibus.
Finire laus est grandior.
Cum Marte Musis est nihil
Commune, si se scilicet
Bonum poetam iactitat,
Quid Martis in discrimine
Rerumque quaerit turbine?
Sermocinator impudens,
Pudorque nostre saeculi,
Et efferate furcifer,
Quicumque sis, nomen tuum
Caelabo, ne superbias.
Sed interim nugas tuas
Quis, senties, remordeat.
Tu qui latro nequissimus
Meis triumphas casibus
Reumque vitae perdiae
Me fine dempto nominas,
Horrenda ferri semina
Circum geris praecordia,
Et lac bibisti Tygridis,
Es saevior Busirde,
Es in super crudelior
Siculis Tyrannis omnibus,
Quid busta saxis omnibus
Umbramque nostram proteris?

page 426, image: s436

I, victor arces subrue
Quid est, quid ultra, quo tamen
Trux ira sese porrigat?
Quid triste restat, quid meis
Malis abesse cogitas?
Quae tot fuere, fidera
Quot alta lucent aethere,
Quot sicca conchas littora,
Amoena quot rosaria
In vere flores nutriunt.
Baccas quot arbor Palladis
Alitue silva bestias,
Quot obstrepentis aequoris
Natatur unda piscibus,
Auesque penni aera
Quot pervolant circumfluum [orig: circumfluum].
Tot damna, tot pericula
Indigna Vate pertuli,
Exilis ut tantummodo
Super sit umbra nominis.
Nunc ergo corde gaudia
Tumultuoso concipe,
Measque poenas, quod velim,
Ne forte credar fingere,
Nunc experire protinus.
Aevis fatura pestilens
Sequentis exsecratio,
Quid te molestant carmina
Meine dotes ingeni?
Deo iuvante maximo
Quod inchoavi prospere,
Te spero, nequam contumax

page 427, image: s437

In saniante finiam,
Ut illa cordis ilia
Oculique lividissime
Labore Vatis strenuo
Rumpantur indignissime.
Tu nostra carpe carmina,
Et rode Musas ut libet,
Terrebor haud calumniis.
Livore quisquis improbo
Caret, vir est miserrimus.
Nam summa livor murmure
Oppugnat acri, maxima
Ut perflat Auster robora.
At forte si licentia
Te nostra laedit, legibus
Tu quaeque certis exige.
Heroicis ingentia.
Volunt referri proelia.
Furor decet Tragoediam
Et luctuosus exitus,
Elegique melles lusibus
Amoribusque perplacent.
Sed Thais his in artibus
Est nulla, nugis indigens,
Lasciviaque pessima.
At liber in calumnias
Et hostis insolentiam
Iambus acer stringitur,
Suamque Vulpes prodita
Defendit innocentiam.
Cui nostra quamvis subdolae
Si scripta correspondeant,

page 428, image: s438

Vicit Camena iam mea,
Quam criminis falsi ream
Ferox agebas Zoile.
Nunc ergo Livor rumpere,
Nam magna Vatis nomina
Habemus, et brevissime
Maiora fient tempore,
Iuvante Rege caelitum,
Nec non superna gratia.
Quantum Maroni Principi
Culex, Arator Tityrus,
Lascivus aut passerculus
Docto Catullo debuit,
Tantum mihi Vulpeculae
Debebit audax Reinike
Ad castra nato Norica.
Nunc ergo linor rumpere,
At vos camenae nobiles
Vestro Poetae parcite,
Si scilicet calumniae
Mordaciori carmine
Aures pias offendimus:
Nam concitavit improbus
Iram hostis atque contumax,
Ut arma iusta sumerem.

page 429, image: s439

DIVO MAXIMILIANO secundo Romanorum, etc, Regi, et Caesari semper Augusto, Hartmannus Schopperus Novoforensis Noricus a Deo optimo maximoque felicitatem precatur.

Carmine pro rigido si Chaerlius ille Philippos
Rettulit acceptos arte poeta rudis,
Tympana si Macedum rex inter rauca tubasque
Admiratus opus legit Homere tuum,
Supposuitque suis ea pulvinaribus ipsae
Militis indomiti qua tulit arma manu,
Carmine pro quovis sestertia si maro denae
Caesaris Otiavi coniuge dante tulit:
MAXMILIANE meam non aspernabere vulpem
Caesar at exiguum spero probabis opus.
Carmen amat certe qui carmine dignus habetur,
Digna gerit quisquis carmine carmen amat.
Longa dies ferrum consumit et omnia frangit,
Clara Poetarum sed monumenta manent.
At tu Caesar opus cum sponte feraris in istud,
Iam nihil hac nobis parte monendus eras.
Sed tamen interdum sessor calcaria subdit,
Sponte licet iusso tramite currat equus.
Quod superest, gemmas nec Regis adopto, nec aurum,
Divitis aut Croesi mille talenta rogo.
Ergo brevi Caesar tibi MAXMILIANE libello
Hoc aevo gratis fit placuisse satis.


page 430, image: s440

HARTMANNI SCHOPperi Novoforensis Norici, de admirabili fallacia et astutia Vulpeculae Reinikes, Liber IIII.

CUm Martis in discrimine
Granique nuper turbine
Tuba tremendai tristium
Ducum tonarem proelia,
Mihi sinistram militi
Vellebat aurem Cynthius.
Relinque, dicit, proelia [orig: praelia]
Regesque formidabiles,
Prius poetam pauperem
Oves decebat pascere,
Humique vilem repere
Deducta per poemata.
Ergo tui si dignitas
Te tangit ulla nominis,
Musas redibis ad tuas,
Tuique gesta Reinikes,
Ut inchoasti, Finies.
Tibi laborem maxima
Mercede compensabimus,
Fame daturi nobilem
Vivacioris gloriam.
Vultu monentis territus,
Tubas procul recedere,
Et castra iusst Caesaris.
Sacerque vatis impetus

page 431, image: s441

In nostra venit pectora:
Ut devoverem proelia [orig: praelia],
Armisque detestabiles
Diras precarer omnibus.
Nunc ergo me licentius
Iuvabit aevum dulcibus
In artibus consumere,
Et eleganti carmine
Certare priscis vatibus.
Lepore quod mirabili,
Et suavitate posteri
Moretur aures saeculi,
Memorque nostri nominis
Aetas futura perlegat.
Sed nec canam vulgariae
Prisci Iovis mendacia:
Meae puellae perfidam
Nec conquerar superbiam,
Viam sed ipse nobilem
Tentabo magnis viribus,
Qua victor ora per virum
Volare possim strenue,
Humoque me sustollere.
Vos ergo nobilissimae
Adeste Musae virgines,
Fallacis admirabilem
Aevo futuro Reinikes
Testemur ut fallaciam.
Ex rebus abiectissimis
Poeta saepe maximam
Potest referre gloriam.

page 432, image: s442

CAPUT I.

ARGUMENTUM.

Insidiosa lupi trucis accusatio vulpem
Arguit ecce novi criminis esse ream.
Quam vetat hoc aevo tenebris emergere livor?
Quam violenta gravi proelia dente movet?

[gap: illustration]

PRimos suorum iudices
In curia coegerat,
Cum Rex et inter nobiles
Sedebat aevo maximus.
Extemplo fari Martium
Suo decenter ordine
Iubebat Isengrinium.
Tunc facta sunt silentia
In arce linguis omnibus,
Dictoque parens regio,
Sic coepit Isengrinius,

page 433, image: s443

Deceptor iste Reinike
Impurus, illaudabilis,
Nefariusque proditor,
In me genusque patrium
Confingit impurissima
Eructat et convicia,
Tot ille contumelias
Mihi scelestus intulit,
Meaeque plura coniugi
Inussit usque crimina.
Sic nuper illam simplici
Nil suspicantem pectore,
Cum frigus esset maximum,
Casasque vix absconderet,
Ad stagna duxit humida,
Bonis referta piscibus.
Hunc uxor Isengrinii
Hunc inquit, hunc in gurgitem
Demitte caudam clanculum
Et mille pisces unius
Habebis horae tempore.
Id stulta credens fallitur
Paludis et virentia
In stagna caudam deicit:
Quae congelatur ilicet
Dictoque quovis ocius [orig: ocyus]
Fuit ligata frigore.
Tunc uxor amentissima
Tot corde pisces concipit
Quot hanc gravabant pondera,
Id Reinike praesentiens
Accurrit impurissimus

page 434, image: s444

Adulter, illi vim parat.
In amne capta lubrico,
Valebat haud resistere
Sed triste perfert dedecus.
Vix dulce cum peregerat
Opus scelestus Reinike,
Hunc in recenti comperi
Dum praeterirem crimine.
Exclamo, mitte coniugem,
Sceleste quo te proripis?
At ille ridens avolat
Fugamque tentat impiam.
Natator amnis ilico
Labor per undas frigidi.
Gelu quousque rumperem,
Et brachiis discinderem.
Hinc e palude sordida
Vi nixus omni corporis
Dum liberare coniugem
Enitor, ipsa clamitat
Dolore prae gravissimo,
Nam magna caudae linquitur
Pars alligata flumini.
Clamore moti rustici
Coepere mox concurrere:
Hic ense cinctus horrido
Accurrit, hic bipennibus:
Armatus alter lancea.
Certamen illo tempore,
Periculosum sustuli,
Currendo vix evasimus,
Totamque pene coniugis

page 435, image: s445

Caudam paludis lurido
In alveo reliquimus.
Crudele sed spectaculum
Tunc coningis miserrimae
Me qualiter momorderit:
Vir quisque secum cogitet.
Rex iuste nunc considera,
Et crimen ingens pondera:
Fur, latro, moechus, proditor,
Est factus illic Reinike,
Quod is fateri cogitur
Nec praevalebit callidis
Id machinis refellere.
Tu sume poenas impio
Rex de latrone vindices,
Ne rursus ausit talia.

COMMENTARIA.

Ne mulieres aut virgines omnium sermonibus temere credant, aut omnes sursum deorsumque [orig: deorsunque] discurrendo investigent angulos. Vana enim et stupenda inquietis procacibusque illis puellis eveniunt. Quamobrem nusquam lubentius quam domi suae residere, et rem familiarem Dominorum suorum procurare debent. Nimia autem curiositas, seu indagatio superflua rerum ad ipsas non pertinentium, de domo nimirum in domum discursus, aut novos quottidie nunc captare, nunc in vulgus disseminare rumores, perspicua et

page 436, image: s446

evidentia malae mulieris signa sunt, nec etiam honestum quemquam [orig: quenquam] decent virum. Quam turpe et ignominiosum sit si amicorum, tuorum aut consanguineorum vitia occultare nequeas, eosque quibuscumque [orig: quibuscunque] possis ignominiis afficias, talis enim se ipsum diffamat, et magis ignominiae, quam honoris causa ab omnibus nominari debet. Qui uxorem suam ut hic lupus in adulterii flagitio deprehensam offendit et patitur, quales multos invenire licet, vir bonus et innocens appellari non potest. Is enim improbissimus et periurissimus omni fide neglecta non solum totam proviniam tradere, verum suae ipsius salutem patriae hostibus nefarie prodere non erubesceret. Numquam [orig: Nunquam] igitur huiusmodi impurissimo homini fides adhibenda erit. Porro autem nihil differt is a praenominato qui posthabita legitima uxore fornicatione aut adulterio se polluit. Nam id a boni viri candore et dignitate longe abesse debet. Talis autem neque fidem, neque salutem alicuius aut sui ipsius aestimationem videtur magnifacere. Exstant [orig: Extant] de quodam thalami violatore Sabini elegantes et iucundi Elegi, quos non solum propter suavitatem carminis, verum ut exemplo dehortemur adolescentiam a tam immani et exsecrando [orig: execrando] flagitio, ut videat quomodo Deus optimus maximus id gravissime puniat,

page 437, image: s447

apponere libuit. Exstat [orig: Extat] historia in Hodoeporico itineris Italici, cum inquit:

Inde Tridentinae portas intravimus urbis,
Hospita nos illic excipiebat anus.
Quae tam facta licet rugosa senilibus annis
Esset, adhuc scortum Thaide peius erat.
Haec ad amatorem veniebat adultera noctu
Contemerare sui coniugis ausa torum.
Atque ita nescio quo discessit ab urbe profectus
Vir meus, ante diem non rediturus, ait.
Dum locus ergo datur, cupidisque occasio furtis
Praebeat hac nobis gaudia nocte VENUS.
Dixerat, ingreditur thalamos, ultroque sequentem
Turpis amatorem duxit amica suum.
At simul in Venerem, somnosque fuere soluti
Criminis exigitur vindice poena Deo.
Vir, procul a laribus quem discessisse putabant,
Tecta gradu strepitum non faciente subit.
Vidit ut ingressus temerati crimina lecti,
Crimina cordato non patienda viro,
Intumuit, iustaque fremens expalluit ira,
Ultrici gladium corripuitque manu.
Conscia mens scelerum formidine terruit ambos,
Attoniti gelido stantque paventque metu.
Iratumque virum pretio [orig: precio] precibusque fatigant,
Cum pretio [orig: precio] vanas respuit ille preces.
Fulmineoque petens meretricia pectora ferro,
Perforat infidae coniugis ense latus.
At se praecipitem dedit ex bipatente fenestra
Legitimi thalami qui violator erat.

page 438, image: s448

Fugerat elapsus metuendi tela mariti,
Sed non iudicium fugerat ipse Dei:
Nam loca nocturnis tenebris dum caeca pererrat
In puteum fato mortis agente cadit.
Sic ubi praeteriit vitatae monstra Charybdis,
In Scyllam stolidus navita tendit iter.
Reddidit hic animam sontem, culpamque piavit,
Talia sed fatus cum moreretur, ait.
Heu mihi quanta fero proiecti damna pudoris?
Res est insani plena furoris amor.
Alterius violare torum qui coniugis audes,
Hoc scelus exemplo disce cavere meo.

Quod adulterii flagitio caedes et proditio coniunctissima et quadam societate finitima esse soleat, et a moechis non solum in praesenti, verum etiam futuro saeculo Deus poenas exigat sempiternas, ex historia iam commemorata clarius perspicere licet. Possent huiusmodi infinita adduci exempla, verum temporis brevitas id prohibet.

Quod magistratus aut iudices in animadversione poenaque adulterorum graviores et duriores censores esse debeant: adulterium enim tale flagitium est, in quod a natura vulgus ignobile inclinatum atque propensum nititur. Id iam si magistratus ipse non deviter, neque delinquentes in eo acerbe et graviter puniat: omnia reliqua cum isto indies maleficia sic accrescunt atque augentur, ut tandem Deus optimus maximus sine ullo discrimine

page 439, image: s449

adhibito servos pariter atque dominos abolere et praecipitare cogatur.

CAPUT II.

ARGUMENTUM.

Quam ferus obiecit culpam lupus ore protervo,
Diluit hanc vulpes ingeniosa dolis.
Crimen honorificis grave posse refellere verbis,
Ingenii donum divitis esse solet.

[gap: illustration]

REx inquit, his super lupi
Deliberabo questubus,
Prius tamen vulpeculam,
An cedat istis, audiam.
Respondet audax Reinike:
Non haec lupo concedimus,
Quae me, meumque dedecent

page 440, image: s450

Genus, nec unquam feceram,
Sed hoc fatemur libere,
Illius ipse coniugem
In stagna quod liquentia
Ad hunc modum deduxerim
In struxerimque talibus
Ut ipsa pisces optimos
Captare posset artibus.
Sed consulentem provide
Spernebat ipsa Reiniken:
Improvideque gurgiti
Immergit et stultissima
Ceu vacca caudam deicis.
Quam si statuto tempore
Traxisset aut maturius
Non alligata frigore
Haesisset in paludibus.
Lubenter e periculo
Hanc sublevassem gurgitis,
Sed maior ille viribus
Erat labor Vulpeculae.
Contaminabat insuper
Me mille contumeliis
Iratus Isengrinius,
Minatur et crudeliter
Quod me velit discerpere.
Fugam capesso protinus
Camposque libo cursibus.
Conversus ad blasphemias,
Tunc mille diras evomit
Et latrat Isengrinius,
Quousque stagnis coniugem

page 441, image: s451

Suam vadosis eripit.
Quod porro nos iniuriis
De Rusticorum turbidis
Accusat insequentium,
Illud salubre corpori
Fuitque membris utile.
Nam cursus is caloribus
Refecit artus frigidos.
Sed unde laudes ordiar
Istius ignavissimi
Lupique dementissimi?
Infamiam qui propriae
Celare nescit coniugis
Gravique pestilentior
Quo fiat adversario,
Se cum suis contaminat.
Tunc Uxor Isengrinii
Irata dicit, Reinike
Fur omnium nequissimet
Qui captiosus omnibus
Illudis, et nefariis
Omnes dolis circumvenis,
An immemor fallacia
Illius es trifurcifer?
Cum tristiorem vidimus
Scaturientis in cavo
Sedere fontis urceo
Nec posse prae formidine
Gradum referre maxima.
Tui miserta protinus
Accedo, fatis condolent
Et diligenter sciscitor,

page 442, image: s452

Quis casus huc deiecerit.
Dolis refertus credulam
Cum me salutas feminam,
Noctemque te per integram
Vorasse pisces optimos
Mox impudenter praedicas.
Extemplo me miserrimam
Tunc appetitus piscium
Novusque pulsat impetus.
Tuisque tussis alterum
Conscendo fontis urceum.
Rotamque per volubilem
Ad ima praeceps deferor.
In alta tu reverteris
Et fonte liber exilis.
Hoc caritas in tempore
Est facta magna piscium.
Nam dum protervus vitreas
Hauriret undas rusticus.
Suos sodales convocat.
Qui duriter gravissimis
Me verberarunt fustibus,
Ut plena tabo lurido,
Vibicibusque [sic] pessimis
Non absque vitae maximae
Euaserim discrimine.
Hic clanculum vulpeculae
Sermo cachinnum concitat:
Deo sit inquit gratia.
Quod viva saltem tristibus
Emer seris periculis.
Nam duriore cautibus

page 443, image: s453

Has pelle plagas acrius
Tu sustinebas, quae meam
Cutem scidissent plumeam.
In posterum sis cautior
Et negligenter omnibus
Non crede nugatoribus.
Fidemque nunc mortalium
Seias in orbis omnibus
Non esse tutam partibus.
Tunc duit Isengrinius,
Id teste te levissime
Probabo verum Reinike.
Qui semper infortunia
A te recepi maxima.
Scis qualibus fallaciis
Me tradidisti saepius,
Omnesque concitaveris
Cercopitheci filios,
Ut voce me lacesserent,
Et unguibus discinderent.

COMMENTARIA.

Quod numquam de ullius etiam causa, nisi utriusque audita controversia et lite bene perspecta, indicium pronuntiandum fit. Hic non incommode in iudices iniquos Alexandri Macedonis torquebitur exemplum, qui orante accusatore alteram manu aurem tollebat [correction of the transcriber; in the print tolebat] occludere, ut ipsa reo conservaretur. Brutis animalibus potius quam ratione

page 444, image: s454

praeditis convenire, si omnibus, quae passim sparguntur, sine iudicio admisso, an veritati etiam consentanea sint, fidem adhibeant. Unde Seneca non illepide ait: Utrumque [orig: Utrunque] vitium est, omnibus credere, et nulli: sed alterum honestius dixerim vitium, alterum tutius.

Quod conveniat frui tempore, servireque scenae utique foro, ut dicitur, omniaque quodam astu, consilio et providentia incipienda et perficienda sint, unde non immerito Thales sapientissimum esse tempus, quod omnia inveniret, affirmavit.

Quam periculosus animae laqueus sit avaritia, non enim ullis potest satiari rebus, qui ea semel captus fuerit, quousque in ipso cupiditatum congelatur, et durescit gurgite, ex quo salva et integra cauda non emergit, sed partem digniorem et maiorem nive pruinaque aviditatis concretam relinquere, id est, non solum detrimentum famae nominisque sustinere, verum etiam sempiternam caeli beatitatem deserere, et in ipso mortis spiritu iacturam omnium divitiarum facere cogitur. Exstant [orig: Extant] in historiis multa passim praeclara exempla et facinora quae instigante avaritia fuerunt confecta et perpetrata. Tyberius Imperator adeo avaritiae obnoxius fuit, ut Galliarum, Hispaniarum, Syriaeque

page 445, image: s455

et Graeciae principes confiscarit ob leve impudensque calumniatum genus, ut quibusdam non aliud sit obiectum, quam quod partem rei familiaris in pecunia haberent: C. Cassius tam nefariae homo fuit avaritiae, ut Syllum et Calphurnium cum pugionibus occidendi eius gratia deprehensos, quinquagies sestertium ab illo, ab hoc sexagies pactus, dimiserit. Vespasianus Imperator tam indomitae fuit avaritiae, ut appositis amphoris in viis ad urinas excipiendas, quae fullonibus venderentur, vectigal commentus sit, sed increpatus a Tito conticuit. Mox vero pecuniam ex prima pensione ad nasum filii admovit, sciscitans num odore offenderetur? Illo negante, atqui ait e lotio est. Midas Phrygiae Rex cum incredibili amore auri teneretur, Deos precatus, ut, quicquid attingeret, in aurum commutaretur, exoravit. Sed mox cum omnia quae apponebantur ad mensam, aurum fierent, inedia miserabiliter interiisset, nisi voti secuta fuisset relaxatio, ut est in fabulis. Idem Midas cum Celenum Phrygiae oppidum hiaret, atque plures domus cum mortalibus absorptae essent, monitus oraculo, ut res pretiosas [orig: preciosas] eo coniceret [orig: conjiceret], nihil attulit. Unde optime a Platone dictum, ei qui velit esse dives, non cumulandam pecuniam, sed minuendam cupiditatem. Haec

page 446, image: s456

et alia multa peperit habendi libido, adeo ut in proverbium cesserit: Auaros nisi cum moriuntur, nihil recte facere.

Qui omnibus calamitates, angustias, et miserias suas recitare et commemorare cupit: a multis interdum despectui habeatur oportet.

Dementissimus homo est, qui sua vitia dedecusque, proprium, aut amicorum infamiam, quo aliis tantum noceat, detegit ac revelat. Nam si in proposito malo decipitur, alterque, cui insidias fecit, immunis atque liber elabitur, is merito ab omnibus deridetur, et ludibrio exponitur.

Quod merito in turpissima quaeque incidant opprobria, qui adeo gulae ventrique deserviunt, ut vel ob sumptuosiora unius cenae [orig: coenae] fercula, in quaevis flagitia abhorrenda antecessores comitentur. De voluptatibus hic multa dicenda forent, quae omnium vitiorum pestilentissimae radices praestantissimos etiam homines nonnumquam in horribilia et extrema eum animae tum corporis coniciunt pericula. Adeo ut D. Hieronymus inter illecebras voluptatum et ferreas mentes libidine domari affirmare ausus sit. Verum quia vulgaria et quottidiana satis ob oculos versantur exempla, diu ius hic immorandum non existimo. Animadverte cui fidas, non enim illepidum exstat [orig: extat] Proverbium, quo dicitur,

page 447, image: s457

Fide, cui autem, vide: Cum imprimis hoc saeculo Fides tuta aut illaesa nusquam, aut apud rarissimos inveniatur.

CAPUT III.

ARGUMENTUM.

Facta modis Vulpes sua grandib evehit audax,
Invidiaeque Lupo non leve conflat onus.
Scilicet interdum miscere sacrata profanis [orig: prophanis]
Convenit, et verum dissimulare iuvat.

[gap: illustration]

ME quando rursus nominat,
Infamiam nec propriam
Occultat Isengrinius,
Rem dicit acer Reinike,
Narrabo vobis integram,
Nam serecordor optime,

page 448, image: s458

Secundus annus ducitur:
Quod ambo pertransivimus
Oras potentis Misniae
Et nationes Saxonum.
Immanis ecce cernitur
Spelunca montis ardui.
Ut vidit antrum scrupeum,
Ex corde maesta clanculum
Lupus trahens suspiria
Famelicus [correction of the transcriber; in the print Famelicosus] ingemit,
Quem pene nullis ferculis
Explebilem praesensimus,
Ut rite posset omnium
Pestis vocari maxima.
Quapropter illum vocibus
Instigo sic mordacibus.
In hoc specu reconditae
Dapes latent lautissimae.
Quid immoramur? incolam
Cito petamus impetu,
Quod si tamen ferocior
Resistat, aut cibaria
Nobis molestus abneget,
Hunc ense perforabimus.
Dilecte perge Reinike,
Exclamat Isengrinius,
Hic immorabor interim.
Tu diligenter omnia
Perquire montis ostia,
Et redde, si quid invenis,
Me certiorem protinus.
Sodalis Isengrinii

page 449, image: s459

Meique ventris gratia,
In antra repo proxima,
Fossasque diligentius
Inquiro montis singulas.
Offendo tandem luridos
Matris trahentes ubera
Cercopitheci filios.
Hique omnium nigerrimi
Erantque crudelissimi:
Vel angue quovis saevius
Oculi micabant ignei,
Ut totus expavescerem.
Hic cogitabam, quippiam
Auferre qui vult, maxime
Huic est necesse moribus
Utatur ut Gnathonicis,
Verbisque demulcentibus.
Quare saluto lenius,
Matrique blandientium
Primos honores defero,
Mihique iunctam sanguine
Appello, laudo, praedico:
Modestiamque fetuum
Admiror, atque laudibus
Extollo pulchritudinem.
Id complacebat auribus;
Eratque dulcis cantio.
Mox adferunt cibaria?
Lautamque mensam praeparant.
Tam sumptuosi fercula
Mirarer ut convivii,
Et iure quis recogitet,

page 450, image: s460

In rupe montis inviae,
Rerumque solitudine
Quibus pararent fraudibus.
At cum famem sedaveram,
Carnem fugacis optimam
Mater serebat hinnuli:
Hanc, inquit, adfer siliis,
Tuaeque porta coniugi:
Ago perennes gratias,
Valeque dicens ultimum,
De valle montis exeo.
Hic omnium miserrimus
Fagi sub umbra proximae
Sedebat Isengrinius
Illius indignssimam
Miseratus unice famem,
De carne pinguis hinnuli
Huic offerebam pallido
Bolum sed optatissimum,
Quod ipse dudum pessimae
Oblivioni tradidit:
Memor nec optat amplius
Mihi referre gratiam.
Obtecta postquam pabula
Ieiunus et famelicus
Vorasset Isengrinius,
Non dum refertus undique
Aut ferculis explebilis
Situm requirit cano avi
Et qualitatem liminis.
Spelunca dico, quam vides,
Sinus habet mirabiles:

page 451, image: s461

Tamen sodalis ut meo
Fratri, quod Utilissimum
Videtur esse, consulam:
Adire rupis limina
Aut hic manere, liberum
Tuis relinquo partibus.
Intrare si sententia
Stat: delicata fercula
Mensae dabuntur optimae.
Sed veritati parcere,
Et multa debes fingere.
Nam vera si loqui voles,
Hoc frater antrum desere,
Et linque limen impium.
Qui veritatem dicere
Incautus omni tempore
Connititur, mendaciis
Et nescit hanc conspergere,
Is fluctibus gravissimis
Iactatur et tumultibus,
Et multa perfert asperae.
Respondet Isengrinius,
Meas amice Reinike
Obtundis aures fabulis.
Haec nostra providentia
Audivit a cunabulis,
Sic fatur et rupem petit.
Cum mox marinas simias,
Ceu Ditis atri filias
Cum matre turpi conspicit,
Exclamat atque talibus:
Heu quid sibi deformia

page 452, image: s462

Orci volunt haec pondera?
Dic mater o turpissima
Talesne gignis liberos?
Aut ex paludis inferae
Suam trahunt originem?
In omnium deterrimo
Vel Daemonum cognomine,
Suffige tales in crucem,
Aut semen hoc inutile
Immerge ripae proximo,
Quod fata dant in flumine.
Fortuna si tales mihi
Habere donet filios,
Omnes profecto pessimam
Hos ad crucem remitterem,
Aut mox Abyssi luridos
Venarer illis incolas.
Haec verba postquam percipis
Mater furens irascitur,
Aitque, quid vanissime
In rupe nostra quaeritas?
Nos numquid [orig: nunquid] omnes ludicras
Tu reris esse Simias?
Quid forma nostri stemmatis
Te vexat, atque liberi?
Heroas amplos vidimus
Qui laude summa praediti
Mihi meisue filiis
Non intulere dedecus.
Sic noster illos Reinike,
Rerum peritus omnium,
Ad astra caeli sustulit.

page 453, image: s463

Tunc pergit Isengrinius
Conviciari simiis,
Dapesque ture postulat,
Matremque dementissimam
Turpissimamque nominat.
At illa iuncta filiis
Vires suas recolligit
Lupumque plagis anxium
Discindit indignissimis,
Ut plenus atro sanguine
Taboque vix discederet.
Quae cuncta, Rex, incommoda
Ex mentis impudentia
Sibi lupus confecerat,
Parere dum vult nemini
Quod si mihi Vulpeculae
Unquam fuisset moriger
His sortis in feliciter
Non actus esset fluctibus.

COMMENTARIA.

Rursus perstringitur avaritiae vitium, nam verissime hoc saeculo iuxta Poetam

Creverunt et opes, et opum furiosa cupido,
Ut cum possideant plurima, plura petant.

Elegans sane et perutilis hic de veritate attingitur locus: Nempe ut is qui in saeculo hoc versari cum hominibus desiderat, ita affectus sit, ut opportunitatem temporis, loci et personae in omnibus seruet et respiciat, linguamque ad ea et omnes

page 454, image: s464

actus suos dirigat et disponat Nemo enim vivit, qui semper id quod cupit, loqui audeat, aut perpetuo veritatis nitatur studio. Quamobrem pro commoditate temporis adhibenda et dicenda erit veritas. Omnes quidem aperti, simplicis veritatis cultores, fraudisque inimici adhibito tamen discrimine esse debebamus. Mea enim quid interest, quid Romae, Venetiis, aut alibi geratur? At si quando ab aliquo tamquam teste veritas exigitur et extorquetur, tunc noli parcere, imo in veritatis lucem defensionemque aliorum omnia quae potes, profer. Sed illud hominis acuti et ingeniosi proprium erit, veritatem suo loco sine aliqua nominis, famaeque detractione aut dedecore occultare. Et hoc de saeculi huius rebus et moribus dictum velim. Nam in divinis rebus veritas etiam e mediis nubibus erumpat oportet, et si fractus illabatur orbis, tamen per veritatis studium vult laudari Deus, et ab omnib. [abbr.: omnibus] gloriose praedicari,

CAPUT IIII.

ARGUMENTUM.

Vult cum Vulpe lupus confligere cominus armis,
Cum sua verba gravi teste probare nequit.
Omnia vir sapiens prius experiatur, ad arma
Quam ruat, aut hostem cominus ense petat.


page 455, image: s465

TUnc rursus implacabilis
Exardet Isengrinius:
Imbellis, inquit, femina
Quid more litigabimus,
Verbisque disceptabimus?
Quis sit reus vel innocens
Dicto patebit ocius [orig: ocyus].

[gap: illustration]

Has Chirothecas accipe:
Nosti quid illae denotent,
Quod conseremus dexteras,
Pugnaque, dimicabimus,
Ne probra tanta scilicet,
Tuumque possis longius
Celare cunctos plagium.
Tunc Reinike subtristior
Rerum mearum cogitat
Et corporis periculum
Iam sustinebo maximum.
Nam robur ingens corporis

page 456, image: s466

Habetque vires, is mihi
Si conferatur Herculis.
Idcirco vulpinabimur,
Novasque cogar sub dole
Excogitare machinas.
Audacter ergo Martium
Accedit Isengrinium:
Si sumis, inquit, cornua,
Et me lacessis in super,
Aut poscis in certamina,
Licet mihi Vulpeculae
Sit dextra bello frigida,
Tamen nec omni Reiniken
Spe decidisse senties,
Nec hoste viso protinus,
Agni instar expavescere.
Si Marte, Rex exclamitat,
Vobis lubet decernere,
Fidem piis adstringite
Verbisque compromittite,
Vadesque coram sistite,
Quod nempe, stellas tertia
Aurora cum fugaverit,
Ambo velitis dexteram
Conferre more bellico.
Non immemor vulpeculae
Catus lupi pro partibus,
Brunoque spondet invidus.
At vota pro vulpecula
Cum iuniore simii
Dat filio Grevinkius.

page 457, image: s467

COMMENTARIA.

Non esse boni viri officium, nec robusti vel excelsi animi indicium, si cum adversario tuo multis contendas verbis, aut diem (ut vetulae loquaces solent) altercatione absumas. Proinde brevibus tantum responde et sesquipedalibus fulminantem relinque litibus, aut si honori tuo quicquam detrahit, viriliter et honeste defende.

Ut omnis qui candide et aperte pugnare aut dimicare vult, prius inimicitias bellumque suo indicat adversario. Id enim si negligit, et vincitur, ignominiam et infamiam cum dolore refert maximam. Sin vincit, cum dedecore et contumelia vincit, omnesque eum non aperte aut palam, sed occultis ex insidiis, dolis, atque machinis a tergo aggressum superasse affirmabunt.

Quod multa consilio et prudentia in rebus humanis gerantur, quae viribus aut potentia confici non possunt. Multa de equestribus nobilium certaminibus dici possent, sed ea iam nihili penduntur omnia, quod varietas commiscuit, et sursum deorsumque abiecta versavit fortuna. Multi iam magnifice ver bis sua stemmata praedicant, sed interim annonam flagellantes sordidam mercaturam exercent et negotiantur, nec unquam

page 458, image: s468

toto vitae spatio [orig: spacio] ad equestre se conferunt exercitium, aut in certamen descendunt. Magnifica certe olim et praeclarissima res fuit inter nobiles talibus vacare ludis et spectaculis. Quae nisi denuo instaurentur, salus sperari nulla potest. Nobiles enim dum negotiantur, numquam, quamvis uno anno tanta ubertas frugum, quantum aliis tribus terre fetu profundatur, vilescet annona, quae in bono si foro non est, nec cetera minoris aestimantur omnia. Porro in dies omnia magis magisque poenis deficientibus accrescunt flagitia. Quis autem vere nobilis, quis generosus ea puniet? Num qui ipse immersus vitiis volutatur foedissimis, sibique ipse diffidit, ne redarguatur, et ex proprio oculo festucam extrahere inbeatur.

CAPUT V.

ARGUMENTUM.

Ungitur unguento vulpes, variatque capillost
Ne capiat gravius vulnus ab hoste lupo.
In super instruitur quib. [abbr.: quibus] artib. [abbr.: artibus] ipsa triumphum
Ducere, vel capiti serta parare queat.

AT vulpis intellexerant
Hoc cum propinqui nuntium,
Mox congregati consulunt,
Uxorque cara [orig: chara] simii

page 459, image: s469

Romam profecti Rigena
Sic prima fatur omnium:
Dilecte frater Reinike,
Vis ut tibi victoria
Det gloriosa maximum
Ex hoste victo gaudium:
Praecepta quae praescribimus,
Servare discas omnia.
Nam dira contra vulnera,
Ensesque praesentissimam
Benedictionem novimus,
Quam mane quisquis dixeris
Ieiunus, is levissime
Adversa vincet omnia.
Sed interim considera,
Tuasque partes respice.
Martis priusquam fervidi
Feraris in certamina,
Tuos capillos radere
Debebis et perungere
Liquore myrrhae nobili,
Succoque fragrantissimo.
At hinc rotunda circuli
In septa cum perveneris,
Sis cautus atque providus,
Primumque velocissimis
Lupum fatiga cursibus,
Tuumque fontem detine,
Nec ante minge, quam prius
Lupus potenter urgeat,
Et instet importunius.
Tunc largiore propriam

page 460, image: s470

Perminge caudam flumine,
Et turpis Isengrinii
In ora spargens percute,
Urina sic mordacior
Utrumque [orig: Utrunque] lumen hauriet,
Nec quid Videbit amplius.
Ventum notabis insuper.
Aspiret Unde sibila:
Ut in sequentis aptius
In ora spargas pulverem.
At inde cum laboribus,
Eritque fessus cursibus,
Apprende tunc velociter
Illud quod est carissimum [orig: charissimum],
Prae melle, prae pecunia
Bonisque semper omnibus,
Amant quod omnes feminae,
Scis quid notem? tu dextera
Id apprehensum comprime.
Sic est dolo nequissimus
Vincendus Isengrinius.
Quae dicta consolantia
Cum Reinike perceperat:
Dolor levatus paululum
Verbis resedit mollibus.
Dat fessa somno corpora,
Quousque pulcher alterum
Diem referret Lucifer.
Exsurgit [orig: Exurgit] acer Reinike,
Cum dives ipsi Rusticus
Fit obviam feliciter,
Gratatur et victoriam,

page 461, image: s471

Pinguemque donat an serem
Ad lautius ientaculum.
Hoc absoluto Martium
Circum petebat Reinike.

COMMENTARIA.

Ut in necessitatibus tuis angustiisque amicos sinceros [orig: synceros] et fideles cognoscas, eosque ad exemplum Augusti Caesaris non facile quidem admittas, sed admissos constantissime retineas. Amicitiae autem species tres ponit Plato: Naturalem, qua parentes naturae instinctu in liberos afficiuntur, aut cognati in cognatos, in ceterosque animantes est diffusa. Socialem, quam fine consanguinitatis vinculo sola consuetudo conciliat: cuiusmodi Pyladis fuit atque Orestis. Hospitalem, qua es commendatione vel hospitio iungimur. Amicitia autem nihil melius esse multa passim exempla indicant. Sic Dion de regno inquit, soli amicitiae contingit, ut rerum omnium sit utilissima atque iucundissima, Sed Cicerone teste: Prima lex in amicitia haec sanciatur, ut ab amicis honesta petamus, amicorumque causa honesta faciamus. Amicorum autem paria quae celebrentur a veteribus, vide L. Domitii Brusonii Contursini Lucani viri clarissimi libros, ubi multa scitu digna de amicitia ponuntur exempla.

page 462, image: s472

Quam superstitiosum et alienum a vero pietatis cultu sit, nimirum Dei optimi maximi potestatem et vim certis quibusdam verbis, radicibus, lapidibus et herbis tam arcte alligare et obstringere, ut omnipotentia numinis posthabita plus creatis, quam ipsi creatori attribuatur. Superius etiam monuimus, quod illis tamquam mediis quibusdam utendum sit, non tamen omnino fidendum, aut contumaciter in haerendum, quasi ea Deus ad suum arbitrium voluntatemque divinam commutare, aut aliquid iis detrahere non possit. Ipso enim non cooperante, creata nihil operantur.

Quod sapientia in agendis administrandisque rebus potentiae, quae in vi et armis posita est, praevaleat. Non enim incommode Afranius Poeta eam usus, memoriaeque filiam appellavit, constat enim scientia et exercitatione: Eius versus sunt,

Usus me genuit, mater peperit memoria,
Sophiam vocant me Graii, vos sapientiam.

Quod fidele et providens consilium, ipso facto non opportune adhibito, longe salubrius et gratiarum actione dignius merito dicatur.

CAPUT VI.

ARGUMENTUM.

Et lupus et vulpes circum clauduntur in Unum,
Saevaque collato proelia Marte gerunt.

page 463, image: s473

Quisquis honor fico te iactas stemmate natum,
Fac maneas verae nobilitatis amans.

REx ut perunctum Reiniken
Aromatum liquoribus,
Tonsoris et novacula
Ubique rasum conspicit:
Miratur, atque sedulo
In arma verbis incitat.
Nunc macte totis utribus.
Virumque praesta Reinike,
Ut martis e certamine
Veram reportes gloriam.
Agit modeste gratias,
Genuque flexo principi,
Nec non Leonis coniugi,
Cunctisque spectatoribus.
Suos honores exhibet.
Post acer intrat circulum.
Alacriterque perfidum
Tuetur hostem Reinike,
Oculis ubi flammantibus,
Nimisque frendens dentibus
Astabat Isengrinius.
Praefectus at certamini
Utrimque [orig: Utrinque] votum postulat:
Mox quisque iurat alterum
Cadaver esse pessimum,
Scelusque detestabile.
Id propter ambos asperum
In proelium descendere,
Et velle iam confligere.

page 464, image: s474

Magister inde circulum
Claudit patentem pessule,
Et dimicantes deserit.
Hic rursus uxor simii
Invitat ore Reiniken,
Mandata ne gravissima
Oblivioni traderet.
Timere parce Rigena,
Modestus inquit Reinike.
Id omne prudentissime
Quod imperasti persequar,
Agoque summas gratias.

COMMENTARIA.

Ne amici tui consilium, si ab optima fide, et optimo proficiscatur animo, abicias, quod humaniter et benevole susceptum, gratiarum potius actionem desiderare videtur. Nam iuxta rhythmos [correction of the transcriber; in the print rythmos] Germanicos a nobis conversos:

Consilium fidae qui respuit Utile mentis,
Omnia pro libitu qui violenter agit:
Numina fortunae nihil aestimat ille potentis,
Sed miser in curas et mala quaeque, ruet.
Vir sapiens numquam [orig: nunquam] mandata salubria spernit,
Atque probat leges utilitate datas.
Plurib. [abbr.: Pluribus] Urbs constat quo consultoribus aucta,
Pluribus hoc etiam rebus abundat opum.
Stultus is est canib doctas qui posthabet artes,
Quem magis aut cantus, vel lyra rauca iuvat.

De veterum nobilium exercitiis ludoque

page 465, image: s475

equestri proxime monuimus, de vera autem nobilitate, pauca quaedam adicienda videntur, quae Platone teste, quadrifariam dividitur. Prima est eorum qui claris, bonis, iustisque maioribus fuerint orti. Secunda, quorum parentes, principes, potentesue fuerint. Tertia eorum qui sint aut fama, aut opinione celebres, cum ex rebus bellicis, praeclaris gestis vel certaminibus coronas reportaverint. Quarta et praestantissima, cum quis per se animi ingenuitate excellit, illum enim dici vere nobilem, cui non aliena, sed sua virtus ad nobilitatem opitulatur. Sed merito mihi hac tempestate nobilitatem nuntianti Lector idem quod Euripides olim patri dicat: Pater nobilitatem mihi noli enarrare, haec enim in pecuniis est sita, eas mihi tantum relinque, nam ex servo statim nobilis evadam.

CAPUT VII.

ARGUMENTUM.

Aptant se pugnae lupus, et vulpecula fallax
Viribus hic praestans corporis, illa dolis.
Quae trucis exsuperat [orig: exuperat] crudelia membra Gigantis,
Saepe brevi Virtus corpore magna latet.


page 466, image: s476

RObustus Isengrinius
Livore plenus impio,
Et extimendus unguibus,
Rictus suos gravissimi
Distendit instar fulminis.
Omnique totus impetu
Irrumpit in vulpeculam.
Quae nixa miris fraudibus
Resistit ipsi fortiter:
Contraque nunc assultibus
Insurgit et contrariis
Eludit urgens ictibus.

[gap: illustration]

At quando tam viriliter
Se sat superque gesserat
Memorque semper Rigenae
Olente cauda plurimum
Diuque multis cursibus
Vexarat Isengrinium:
Et insequentem luserat

page 467, image: s477

Pedum citis ambagibus,
Tandem lupi comprenditur
Ferocientis unguibus.
Tunc qui prius maledixerat,
Verbisque fulminaverat:
Hostemque sat notabili
Vexatione carpserat,
Iam pisce quovis mutior
Silebat ager Reinike.
Lupusque magnis virium
Quassabat illum motibus
Ut de salute corporis
Actum putaret is sui.
Quare lupo Mavortia
Manus inermes porrigens
Is supplicabat talibus.
Per te per omnes Caelites,
Per ossa matris optimae
Manesque patris comprecor,
Vocem precantis accipe
Vitamque serues integram.
Tibi quousque vix ero,
Me dedo totus in iugum,
Lubenter atque serviam,
Dum sensus hoc in corpore
Latebit atque spiritus.
Sed id furens vulpeculae
Recusat Isengrinius
Vitamque saevus abnegat,
Haud verba dudum talia
Dabas, ait, nequissime,
Bonos, virosque nobiles

page 468, image: s478

Illa tua fallacia,
Et ore mendacissime
Iam desines lacessere,
Opprobriisque ludere.
Non te sepultum splendido
Plorabit uxor marmore,
Carive [orig: Charive] flebunt liberi,
Sed praeda turpis omnibus
Coruis eris rapacibus.
Aut te profundo gurgitis
In amne mersum vitreis
Cibum relinquam piscibus,
Ut atra lambant vulnera
Et dente morsum distrahant.
Haec ore dum durissimo
Profundit Isengrinius,
Vulpes memor recentia
Consulta versat, altera
Manuque mirum per modum
Lupi pudenda corripit
Hostiliterque comprimit:
Dolore prae gravissimo
Ut maximis resolveret
Os turpe cum clamoribus.
Astuta Vulpes interim
Ex hostis ore subtrahit
Manum potenter alteram,
Hic pugna surgit aspera:
Utrasque nam cum Reinike
Manus haberet liberas,
Duosque pugnos fecerat,
Lupum molestum vinculis

page 469, image: s479

Constringit arctioribus,
Remordet, urget, opprimit,
Ut cordis ex angustia
De ventris antro turgidi
Ingens onus reponeret
Largumque stercus omnium
In vultibus spectantium
Cacaret Isengrinius
Clamaret atque mor [sic] dio.
Id intuentes proximi
Turbantur omnes et lupi
Confusioni condolent,
Statimque Regi supplicant,
Misertus ut finem gravi
Imponat huic certamini.
Extemplo Rex benignior
Suis ministris imperat,
Ut bella dimicantium,
Pugnamque tollant horridam.

COMMENTARIA.

Ut locis omnibus atque temporis momentis fortunae inconstantiam consideremus, quam incertus et instabilis sit omnium causarum ex fato originem trahentium concursus. Quamobrem in rebus prosperis maxime cavendum, ne animo plus quam decet, efferamur, aliosque aspernemur. Is enim qui florente et benigna utitur fortuna, adversam afflictamque exspectet, oportet. Nam plerumque

page 470, image: s480

haec (ut vocatur) Dea cum blanditur, maxime nocere cupit.

Cum in militia alicui conditio pacis offertur, melius et securius est eam accipere, quam incertum exitum, et ancipitem belli exspectate [orig: expectate] fortunam. Hostis enim tenuior quamvis nec plenis pecuniis copiisue abundet maximis, tamen contemnendus non est. Nam ubi deficit potentia, plerumque [orig: plerunque] abundat scientia, et rerum omnium salubris atque providens gubernatio, per quam non minus quam potestate opibusque violentis confundi et superari poterit adversarius. Possem rem hic gravissimis non solum veterum, sed et recentiorum auctorum diligentissime comprobare testimoniis, quae breviter summatimque hoc tempore descripsisse sufficiat.

CAPUT VIII.

ARGUMENTUM.

Rex inimicitias deponere mandat utrimque [orig: utrinque]
Martis et abrumpi proelia saeva iubet
Heu miser et ferus est qui bella frequentius optat,
Quam pacem, melius qua nihil orbis habet.

POstquam novum silentium
Rex imperasset omnibus,
Iuberet et certaminis

page 471, image: s481

Ut luctuosa tollerent,
Cum lynce pardus ilicet
Intrant capacem circulum,
Et iussa Regis explicant.
Te magne victor Reinike
Rex deprecatur optimus
Ob laudis, et pulcherrimam
Palmae recentis gloriam,
Victo salutem conferas,
Lupumque vinctum compede
Digneris ipsi tradere.
Omnes tibi victoriam
Nec non triumphum deferunt,
Ob gloriosa Reinike
Tropaea mox alacrior,
Exsulto, dicit, gaudio,
Et corde laetor intimo,
Quod nostra venit in diem
Integritas clarissimem,
Meaeque vitae sanctitas
Aperta constat omnibus:
Nunc Regis exoratio
Et ceterorum supplicum
Me tangit intercessio,
Quapropter Isengrinio
Non immemor volubilis
Et sortis et victoriae,
Mea subacto dextera
Piam lubenter gratiam
Nec non salutem largiar,
Idem mei tantummodo
Si nunc amici sentiant.

page 472, image: s482

In astra clamor omnium
Mox ibat assidentium,
Fiat voluntas Regia.
Finita sic certamina
Fuere dimicantium.
At tunc amicos cernere
Statim licebat plurimos
A parte stare Reinikes,
Ipsum prius qui luride
Serpente peius oderant
Necemque votis omnibus
Ipsius exoptaverant.
Omnes triumphant gaudio.
Mox ante regis atria
Cum tympanis et fistulis
Deducitur vulpecula,
Ioque vulgus mobile,
Io triumphe clamitat.
At Reinike civiliter
Regis pedes amplectitur,
Tenditque supplex brachia.
Ut vidit hunc procumbere
Rex, ipse dextra sublevat,
Additque verbis insuper:
Exurge victor Reinike,
Nam iure nunc laetaberis.
Quod nempe partes ad tuas
Deflexerit victoria,
Faustoque pugnas omine
Ut lex iubet commiseris:
Opus sed esset vos duos
In gratiam componere,

page 473, image: s483

At cum sit Isengrinius
Defectus ager viribus,
Utroque passu claudicans,
Concordiae placatio
In tempus ista proximum
Ut differatur, impero.

COMMENTARIA.

Perpende vulgare et commune adulatorum genus et vitium pestilens, qui tuam, cum omnibus abundas et circumfluis rebus, blanditiis et assentationibus aucupantur gratiam, at cum duriore, mala afflictaque conflictatus fueris fortuna, te omnes abiectum, contemptum despectumque eodem proterent et conculcabunt pede.

Quam in considerata et demens sit temeritas contra aliquem facere atque instruere bellum, in quo caedes indignissimae maximaeque fiunt, multumque Christiani profunditur sanguinis, qui adversus scelerosos illos auctores discordiaeque impulsores et socios sceleris in extremo illo iudicio clamabit. Finito enim praelio multi in vallo fossaque oppidi, qui corporis, vitae et animae irreparabile bonum pro exigua vendiderunt pecunia, calamitose et miserrime trucidati, truculenterque pluribus vulneribus confossi inveniuntur. Tunc demum inducias facere, pacemque inter hostes volunt conciliare, quae tamen longe facilior iustiorque

page 474, image: s484

ante conflictum fieri poterat. Profecto in formidabili illo Dei Optimi Maximi iudicio, quisque omnium rerum operumque perfectam exponet dabitque rationem. Quare semper ita vivamus, ut vitiosa emendata consuetudine de omnibus verbis, factisque rationem nobis aeterno illo iudici reddendam arbitremur.

CAPUT IX.

ARGUMENTUM.

Quam sit avaritiae grave, quam miserabile crimen,
Historia vulpes non rudiore probat.
Tristibus emersit tenebris ubi ferrea virtus,
Invida clam livor supprimit ora malus.

TUnc victor inquit Reinike,
Quaecumque mandas optime
Rex, atque nobis praecipis,
Haec me decet capessere:
Tibique summo principi
Parere quovis tempore.
Coepere multi conqueri,
Quos ipse nec conviciis,
Iniuriisue laeseram,
Vestris priusquam regiis
In vultibus comparui.
Nam quisque diligentius
Decus favorem, gloriam,
Pecunias, potentiam

page 475, image: s485

Notabat Isengrinii.
Nunc sorte pressus aspera,
Nec unicum de milibus
Sibi videt succurrere.
[gap: illustration]

Iam nil Poetae carmine
Recordor esse verius:
Tu donec, inquit, ditior
Fruere rebus prosperis,
Laetos habebis omnibus
Locis amicos plurimos:
Adversa sed cum depriment
Te fata telis invidis,
Mox solus, ante maximo
Qui cinctus ibas agmine,
Deflebis atra tempora.
Tales amicos perplace?
Turbae canum componere:
Stans in coquinae limine,

page 476, image: s486

Quae de cibis herilibus
Dapum solebat in dies
Captare frusta vilia.
Canum sed alter proprio
Nickel vocatus nomine,
Carnem coquo subtraxerat,
Qui terga furis in mali
Aquas calentes fuderat.
Canes sed ante ianuam
Hunc cum viderent egredi,
Et portionem carnium
In ore ferre maximam,
Omnes loquuntur talia,
Si frusta tanta carnium
Capit diebus omnibus,
Sodalis hic est intimus,
Cocique frater optimus.
Nickel sed illud audiens,
Combusta pallientibus
Aquis aheni tergora
Ostendit, atque pustulas.
Quas cum viderent ceteri,
Quid hic moramur, inquiunt,
Diutiusque sistimus?
Fratres fugam capessite,
Et Ditis hoc a luridi
Procul sodale cedite.
Hac magne princeps principum
Oratione criminor
Nec non avaros arguo,
Qui nempe propter gloriam
Opumue magnitudinem,

page 477, image: s487

Lautaeque mensae commoda
Falsos amicos induunt.
Quod ipse vitans sedulo
Studebo sanctimoniae,
Ut fata post novissima
Fuisse dicar integer,
Scelerumque purus omnium.

COMMENTARIA.

Quod vir natura peracutus et prudens nec suae nec alterius potentiae favori, copiis aut facultatibus tantum confidere aut inniti debeat, ut ob eas sibi inimicitias grandes, aut exercitus perditorum hominum clandestino scelere, aliudue magnum malum conflare et conficere repente audeat. Honor enim, potentia, corporis fortitudo, innumerabilis pecuniae potestas, omnia denique sub sole universo fluctuant, mutantur, imo brevissimo minimi temporis puncto, etiam quae tu firmissima arbitraris, sensim obscurata evanescunt et occidunt. Id qui certo iudicio studiose diligenterque ponderaverit, is hercle sine dubio nullas scelerum nefarias pactiones societatesque conglutinabit, imo scelerosae conspirationi ne mediocri quidem sermone et congressu coniungetur.

Quod in aliorum amicitia benevolentiaque hominum potentum, aut principum familiaritate magnopere confidere non

page 478, image: s488

debeamus. In illa enim amoris constantia calamitoso fortunae adversantis non perseverant tempore. Nihil esse miserabilius aut periculosius aulica vita, quae in numerabiles vitae aerumnas molestiasque quottidianas in se complectitur, ita ut sine labore ac sudore maximo ibi nihil acquirere aut comparare possis. Quamobrem aulicis possessiones suas in videre nemo debet. Porro usitatissimum et frequentissimum est, principum offensione recedere facile neminem.

CAPUT X.

ARGUMENTUM.

Augustae vulpes fit consiliarius aulae,
Scriniolis Regis praeficiturque sui.
Quicquid adhuc hodie vulpes conantur, ageuntque [correction of the transcriber; in the print aguntque]
Innumeris gratum regibus esse solet.

SEdens in alta curia
Rex inquit ornatissimus,
Quid indiget res pluribus
Verbisque longioribus?
Satis superque Reinike
Causam tuam cognovimus
Et pectus intelleximus.
Iam digna reddens praemia,
Inter supremos regiae

page 479, image: s489

Virosque nobilissimos,
Te collocabo curiae,
Noctes diesque singulos
Tu Regis ut negotia
Secreta tractes omnia,
Meisque praesens seriis
Deliberationibus.
Non interesse negligas.
Per me salutem pristinam
Nunc restitutam suscipe.
Pro dignitate regia
Tu diligenter excuba,
Et aufer infortunia.
Ab arce nostra, muneris
In functione pervigil.
Tum cuncta sollers omnibus
Interpretare candide,
Sua fore te diutius
Nequit senatus curta
Carere, nec collegia.
Illis tuis Fallaciis
Dolis stupendis insuper
Ad nostra tandem commoda
Utaris et negotia.
Sic in supremo Regiae
Splendore collocaberis,
Et ante nostri spiritus
Relinquet ossa corporis,
Quam denuo vel invidi
Ullius ullas aulici
De te, querelas audiam.
Meoque cuncta nomine

page 480, image: s490

Legationum munera
Obibis, atque singula
Responsa posces omnium,
Regnique Cancellarius
Ab omnibus vocaberis.
Et iam tuae committimus
Fidei sigillum Regium.
Tu quicquid obsignaveris,
Notaris, atque scripseris,
Ratum manebit perpetim.
Sic Reinike fidissimus
Adhuc in aulis principum,
Et omnibus negotiis
Consultor est carissimus [orig: charissimus].
Nam seu salutem patriae,
Seu damna fallax parturit:
Is ceteris fidelior,
Praestantiorque creditur.

COMMENTARIA.

Fidelis consiliarii officium quod sit, nimirum omnia honeste, aperte et candide agere, omnia mitiorem in partem scientissime interpretari, ut negotia quaevis tum ad domini ipsius commodum, tum etiam Rei publicae [orig: Reipublicae] subditorumque utilitatem cedant communem, denique ad honestum et laudabilem dirigantur exitum.

Quod calliditas hominum vaferrimorum, malitiosorum [orig: maliciosorum], et veteratorum, qui ad quasuis machinationes, fraudes atque

page 481, image: s491

insidias excogitandas idonei reperiuntur, non vera appellanda sit prudentia, sed is iure sapiens dicendus, qui admirabili inflammatus gloria ingenii omnem intellectum et acumen ad sancta et casta incredibilium virtutum dirigit officia.

CAPUT XI.

ARGUMENTUM.

Officis [correction of the transcriber; in the print Offiiis] Vulpes et honoribus aucta recedit,
Et patriam repetit nobilitata domum.
Victor ad exemplum quicumque subegeris hostes,
Mane Deo grates, vespere rursus agas.

FRactis sed ingens cornibus
Opprobrium recolligens,
Et huc et illuc fluctuat
Incertus Isengrinius,
An propter ingens dedecus
Gravemque contumeliam
Mucrone se vita exuat,
Aut monte celso proximi
In amnis undas deferat,
Ne rumor ingens dedecus
Labemque victi latius
In orbis oras spargeret.
At hostis ex opprobrio
Multum triumphans Reinike,
Spes corde magnas concipit

page 482, image: s492

Viaeque sese praeparat,
Ut Dux amicis cum suis.
At rex honoris gratia
Huic commeatum maximum
Adiungit atque Principes
Qui Reiniken fideliter
Domum reducant ad suam,
Ipsumque dictis insuper
Hortatur ut frequentius
Aulam revisat regiam.
Nec ipse continentiae
Ignarus, aut modestiae
Caput renudat Reinike.
Et osculatur dexteram,
Pedesque flexo poplite
Procumbit ante regios.
Valeque dicit ultimum
Non absque splendidissima
Orationis gratia,
Rex summe, Rex piissime,
Et feminarum principum
Regina nobilissima:
Et ceteri virtutibus,
Virique laude praediti,
Sit salva vestra dignitas,
Seros in annos Nestoris,
Omnique tempus aureum
Beata parte transigat.
Sic dicit, et velociter
Non absque Regis gratia,
Applausibusque principum
Profectionem suscipit.

page 483, image: s493

Sed in via sequentium
Is asseclarum pectora
Mulcebat his solaciis:
Nunc plena luctus tempora,
Gravesque curas pellite,
O cara [orig: chara] fratrum portio.
Durate, vosmet integre
Mecum quietis sedibus,
Rebusque, post molestias
Servate felicissimis,
Favore regis optimi,
Vos unus omnes ceteris
Beabo prae mortalibus.
Nam quicquid ore flagito
A Rege, victor impetro.
Est ergo gemmis omnibus
Praestantior sollertia
Auroque fuluo pulchrior.
Sic Regis audax Reinike
Receptus est in gratiam,
Dolos obumbrans pectoris
Et ausa nigri cantibus
Iniquiora nubibus.
Adhuc in isto saeculo
Qui novit artem Reinikes,
In omnibus negotiis,
Et rebus est gratissimus.
Quicumque [orig: Quicunque] sed fallaciam
Vulpemque perversissimam
Caelare nescit pectore,
Vocatur ater omnibus,
Inutilisque creditur

page 484, image: s494

Iacetque plenus pulvere
Ubique sordidissimo.

COMMENTARIA.

Quod fama in delibata nominisque existimatio non minoris quam ipsa vita salusque corporis aestimari debeat. Dignius enim multoque praestantius est, cum aliqua famae celebritate mori, quam cum dedecore et ignominia vivere.

Quod is, qui mundanis se implicat negotiis et in mundo versari cupit, artem, praeceptionem, et Reinikes fallaciam

Nocturna versetque manu, versetque diurna.

Quae quidem per se malitiosa non est. Ideo enim haec iuventuti inculcantur et proponuntur, ut, quicquid hac in disciplina bonum rectumque perspexerint, sequantur, reliqua vero inhonesta et scelerosa quovis angue peius fugiant et detestentur: Hominibusque potentioribus se insinuare per animantium exempla, eorumque moribus accommodare sciant. Quod multi saepenumero favore, auraque populari ad maxima dignitatum evehantur fastigia Quamobrem cum omnium rerum, quas ad beate vivendum sapientia comparavit, nihil maius sit amicitia, omnibus quibuscumque poteris artibus, aut mutuis officiis, benevolentiaque homines tibi devincies quamplurimos: Nec id ex malo

page 485, image: s495

animi proposito, sed ad tuam necessitatem et gloriam. Hoc enim saeculo, ubi gratia deficit, multi sub iudice adverso offensoque etiam iustissima cadunt causa. Scientiam multo nobiliorem et excellentiorem auro esse, hac enim aurum, opes, favorem, amicitias, potentiamque acquirere potes plenissimam, imo ea omnia, quae aliis nullis in universa rerum natura comparantur rebus, hac una facile conficies et impetrabis.

CAPUT XII.

ARGUMENTUM.

Quod pater ereptus sit tempestatibus atris,
Filioli vulpis gaudia magna ferunt.
Nempe pererrato pax ut fit gratior orbe,
Sic exhausta iuvat commeminisse mala.

AD civitatem Reinikes,
Male parta dicta quae fuit,
Ut commeantes venerant,
Stans ante limen Reinike
Suis amicis omnibus
Summas agebat gratias,
Quod sortis his in tristibus
Fidelitatem fluctibus
Non denegassent utilem,
Sed quilibet pro maximis

page 486, image: s496

Opem tulisset viribus.
Quare favorem debitum
Fidemque rursus omnibus
Spondet suis sodalibus.
Deinde dat licentiam
Cuivis eundi quo lubet.
[gap: illustration]

At rumor ut laetissimus
Uxoris aures contigit,
Virum venire Reiniken,
Prae maximo liberrime
Gestire coepit gaudio,
Quare relictis omnibus
Rebus potenter advolat
Cum liberis carissimis [orig: charissimis],
Et gloriosum dulcibus
Verbis maritum suscipit.
Et quid sit actum sedulo
In arce Regis quaeritat.

page 487, image: s497

Relaxat ora risibus,
Et sic profatur Reinike:
Immensa regis gratia
Fatis mihi felicibus
Summos honores obtulit,
Regisque Cancellarius
Nec non Senator nominor,
Et omne quicquid Reinike
Scribit, facit, deliberat,
Id esse scriptum candide
Et corde prudentissimo
Deliberatum creditur.
Quodque amplius, fortissimum
Potenter Isengrinium
Hac dextera compescui,
Meisque vici viribus,
De me querelas fundere
Ut ausit haud in posterum.
Sed nunc velut pedissequus
Subiectus ipse Reinikes
Cogatur esse legibus.
Illius ut potentiam,
Genus, propinquos, filios,
Unius assis aestimem.
Haec vulpis uxor audiens,
Magis magisque gaudio
Triumphat, atque plausibus
Gratantur itidem liberi,
Omnesque lato murmure,
Valete curae clamitant:
Nunc saecla semper aurea
Diesque candidissimos

page 488, image: s498

Agemus, et prioribus
Medebimur molestiis
Quiete, lusu, gaudio.
Prae ceteris mortalibus
Sic est adhuc felicior,
Beatiorque Reinike.
Curisque liber omnibus,
Amore, pace, gratia
Abundat et sodalibus.
Ut carmen haec libelluli,
Laborque vatis explicat.

COMMENTARIA.

Quod homine grato nihil praestantius aut laudabilius inveniri possit: Isque omnibus virtutis praeclarissimae dignissimus sit praeconiis.

Quam iucundum, delectabile et Christianum sit maritos cum uxoribus liberisque concordes una eademque mentis affectione coniunctissimos aspicere, in prosperis nimirum pariter gaudere, simulque adversis condolere rebus. De exsecrabili autem meretricum amore nihil hic dictum velim, qui primo aspectu libidinosus leviter accenditur, levius conficitur, levissime autem refrigescit et exstinguitur [orig: extinguitur], verum de amore sanctissimi matrimonii, qui incredibilis et perpetuus est. Quam grave et periculosum sit, cum in potestatem violentiamque adversarii tui venias, Quamobrem operam navare decet

page 489, image: s499

maximeque in id incumbere, ut erga omnes te affabilem benevolumque ostendas et exhibeas, quo paucorum hominum odium invidiamque in te concites. Nemo enim scit quidnam varia volubilisque Fortunae ratio nunc per illum, nunc per alterum hodie depressum cras rursus elevatum parturire possit inimicum. Saepe enim vilissima et abiectissima persona ad tantos honores emergit, ut omnibus mirationem faciat mortalibus. Contemptos idcirco noli flocci pendere inimicos, is enim iam mundi cursus est, ut alter extollatur, alter deiciatur. Ne propter collatos honores potentiamque adeptam superbiamus, aut ob res secundas effrenata quadam efferamur violentia, nam iuxta Poetam:

Multa cadunt inter calicem supremaque labra.

Et haec de Reinikes fallacia pro angustia temporis qua circumscribor, donec plus otii habuero, breviter absoluteque scripsisse nunc sufficiat. Spero autem planeque confido, hac brevitate me apertam planamque adolescentibus patefecisse viam, qua maiora et utiliora animo concipere et excogitare possint. Nec institueram initio hunc ad unguem castigare aut perficere omnino librum, tam innumera enim hinc inde perpendenda et examinanda occurrunt, ut vel opus Iliade prolixius ex eo quis conficere posset.

page 490, image: s500

Quamobrem interdum longius, quam decebat, digressi sumus ex aliisque auctoribus, quorum hic mentio nulla sit, exempla adduximus: Lectori nimirum ansam praebentes, ut ipse plus temporis hisce meditationibus impertiat. Et ad usum vitae quottidianum sibi inde quasdam recolligat et contexat observationes, quomodo nimirum se in omnibus negotiis et functionibus gerere, quid credere et exspectare, laudare et vituperare, suadere et dissuadere, agere et omittere debeat et possit.


page 491, image: s501

PERORATIO.

TU lector ergo candide
Para tibi scientiam,
Ipsamque pro pecuniis,
Terraeque donis omnibus
Ama, teneto, percipe.
Virtutis et vestigia,
Malum relinquens, elige,
Vitaeque simplicissimae
Sectare sanctimoniam.
At quae libellus perbrevis
Iuvabit iste nonnihil
Si diligens frequentibus
Hunc usibus contriveris,
Quem condidi florentibus
HARTMANNUS annis integer,
Ad castra natus Norica
Cum quattuor natalibus
Annum videns vicesimum [orig: vigesimum],
Dum Caesar inferos Getas
SECUNDUS armis fortibus
MAXMILIANUS fulminat,
Hunnosque bello subicit,
Viamque victor arduam
In alta caeli triplicis
Affectat usque sidera.
Illo fovebat tempore,
Videbat et contexere
Hos vulpis astus improbae,
In urbe me Francfurdia
Potens ocellus amnium,

page 492, image: s502

Decusque Moenus urbium,
O Turca perversissime.
Crudelis, ater, improbe,
Inter Poetas nobiles
Dudum volasset Reinike,
Nisi fuisses saeculi
Tu grande nostri dedecus,
Quare tibi, quod aureum
Errando tempus perdidi,
Exopto nunc potentium
Adversa vatum spicula,
Omnesque diras imprecor,
Ut arma formidabilis
Nunc expavescas Caesaris,
Et vincla luridissimo
Collo gerens immania,
Huic ante vultus procidas,
Captamque tradas Turciam,
Ut ora rursus Pannonis
Metu soluta bellico
Concepta ducat gaudia.
Tunc Victor ausim Caesaris
Tuba tonare proelia.
Modo Redemptor omnium
Protector et mortalium
Vitam mihi concesserit.
Quid ergo Livor amplius,
Annos inertes obicis
Opusque mentis desidis
Imbelle carmen nominas?
Quod more patris strenui
Dum fortis aetas sustinet

page 493, image: s503

Nec bella secter horrida,
Aut militarem gloriam
Nec ora nostra iurgiis,
Vel arte iuris excolam.
Vanum, caducum, perbreve
Id est opus quod exigis:
Nam fama clari nominis
Mihi perennis quaeritur.
Ut gloriosus maximo
In orbe semper concinar.
Dum clara lucent sidera
Vivent Poetae nobiles.
Dum pura Rheni flumina
Aquas habebunt limpidas,
CELTES legetur inclitus [orig: inclytus]:
Qui primus in Germaniam
Phoebeia duxit numina.
HUTTENUS ortus nobili
Ex stirpe patrum, Nestoris
Centena vivet saecula.
In amne mersus Musico,
Phoeboque plenus HELIUS,
Vatum suo Rex tempore
Cantabitur dum nobiles
Viros habebunt posteri.
Dum MARTIALIS vixerit,
CORDUS legetur callidus.
Nec GLAREANUS occidet,
Dum poma cum flaventibus
Autumnus vuis proferet.
Spes magna nec tacebitur
Sui MICYLLUS temporis,

page 494, image: s504

Dum rure sub Germanico
Curvis Ceres agrestium
Cadat resecta falcibus.
Nec ulla te MELANTHONA
Aetas PHILIPPUM nesciet.
Cum solis alti lumine
CAMERARIUS laudabitur.
NASONE Sulmo dum suo,
Et cum TIBULLO nobili
Urbs Romuli superbiet
SABINUS ET GEORGIUS,
Et omnium cultissimi
Mei SECUNDI CLAUDIA,
Legentur ob mirabilis
Reperta clara carminis.
Par vena priscis STIGELII
Canetur omni tempore.
SIBERUS inter optimos
Nec ipse vates occidet.
FIDLERUS arte praeditus,
Fidibusque praestans aureis,
Perenne nomen abstulit.
Novem Dearum LEMNIUS
In amne lotus Musica
Ponetur inter nomina,
Dum Luna curret aurea.
Quae carmen aetas nesciet
MAIORIS aut ACONTII?
Dum terra flores proferet.
Erit per antra cognitus
Phoebeia SECCERVITIUS.
Belli fabri GEORGII

page 495, image: s505

Deo sacrata carmina
Nullo peribunt tempore.
Nec stella Phoebi POSTHIUS,
BOCERUS aut tacebitur,
Dum terra portat robora.
SCHOSSERUS et CODICIUS
Versu pararunt nomina,
Casura nullo tempore.
Cum tempus ergo conterat,
Et cuncta lamentabilis
Absumat aevi terminus,
Caret POETA funere,
Rogosque sola carmina
Vincunt potenter et domant.
Cedant triumphi vatibus,
Cedantque Reges carmini,
Et dives auri copia.
Miretur hic ignobile
Vulgus caduca munera.
Nobis APOLLO pocula
Impleta sacro nectare,
Versusque dulces suggerat.
Post fata livor ultima
Quiescit, atque proprius
Honor tuetur quemlibet,
Vivisque tantum pascitur.
Ergo loquar vel invidis
Nunc mille circumstantibus.
Quod hos libellos Reinikes
De callidis vulpeculae
Subtilioris astibus
Iovis nec ira, nec ferox

page 496, image: s506

Ignis trisulci fulminis
Delebit, aut potentia
Romana terrae maximae.
Nec curo quando finiam
Aevi volantis terminum,
Diesue nigra venerit,
In membra saltem corporis
Caduca nostri ius habens.
Tamen superstes nomine
Cantabor indelebili.
Quin astuantis insuper
A solis ortu, frigidum
Ad Occidentem cognitus,
Si vera sunt praesagia,
Sacerque vatum spiritus
Nil suggerit mendacii,
Per orbis omnes incolas
Per cuncta victor saecula
Legetur iste Reinike.

FINIS. Sit Trinitati gloria In sempiterna saecula.