10 March 2004
Ruediger Niehl
could not identify Errata-item _248. 8. nata._; editorial description: typed - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check
15 December 2004
Angela Reinthal
Morpheus spell-check performed
OTII MARPURGENSIS LIBER SEXTUS, Qui est DE ORGANIS ANIMALIBUS. Quid sit supremus venter, et cur cerebro praecipuo organo animali sua sedes in eo sit constituta.
SUpremum aggredior, postremumque ordine ventrem,
Quem cava multiplici calvaria construit osse,
Contenta ut valido defendat pignora muro.
Hunc etiam, lector, non dedignabere nosse.
Ut structas habitant plerunque in montibus arces,
Quos penes arbitrium populos ac jura tuendi,
Tutius ut vivant, majestatemque verendam
Ipsa loci positura creet. sic ventre supremo
Nobile viscus agit, dignumque ante omnia honore;
Sacrum animo cerebrum, et celsâ quasi corporis arce
Aptam sublimi sortitur munere sedem.
Nanque ministerio cerebri mens utitur, antro
Corporis organici donec captiva [(transcriber); sic: capitva] tenetur,
Atque per id varios edit mirabilis actus.
Audit, odoratur, gustat, tangitque videtque,
Accipit oblatas species extrinsecus, atque
Subicit internae censurae, judicat, haeret,
Consentit, renuit, vult non vult denique rerum
Actarum meminit, quasque alta oblivia cano
Obduxere situ, seris reminiscitur annis.
Inde Iovis cerebro natam finxere Minervam,
In fabellarum qui vertunt ludicra verum,
Quod favet ingenio (nugis adhibenda vetustis
Si qua fides) artesque bonas non invida monstrat.
Figmento nimirum isto voluere docere,
Absque Deo haud fieri, cum mens opera ardua tractat.
Quocirca cerebrum est mentis quasi regia, servi
Cui sensus astant, et herilia jussa capessunt,
Quaeque foris discunt, mox regis in atria portant.
Quid cerebrum, cerebellum et spinae medulla.
QUo vero tractanda mihi, magis obviares sit,
Haec ego dum cerebro tribuo, uno nomine bina
Corpora significo, cerebellum ipsumque cerebrum
Sic proprie dictum: si possunt bina vocari,
Inferiore loco quae continuata cohaerent
Atque unita adeo, nulla ut confinia cernas,
Verum animo dicas fines utriusque regente:
Desinit hîc cerebrum, cerebellum exordia sumit.
Sed, quia sunt discreta supra, quia munere distant,
Et specie, me bina dehinc dixisse juvabit.
Spinalis pariter juncta est utrique medulla
Tractu continuo, et massâ respondet eâdem.
Sed quoniam officio differt, specieque situque,
Diversum quoque nomen habet, quo discrepat illis.
Sic tria sunt unum; possunt quoque dicier unum,
Sed specie atque situ fiunt et nomine plura.
Cerebri magnitudo.
TOllitur in tantum, cerebrum mortale tumorem,
Dimidium cerebro queat ut par esse bovillo,
Si justo explores utriusque examine pondus.
Causa fuit tanti cumuli. grex bucerus istis
Tantum inhiat rebus, vacuam quibus expleat alvum
Cur arum graviorum expers, animique laborum.
Ast erectus homo cerebrum cum mente fatigat
Nunc hoc, nunc illud citroque ultroque volutans,
Si memor officii velit esse et gnavus haberi,
Nec quasi truncus iners utrique indormiat auri.
Munia ut haec obeat cerebrum tot habentia formas,
Spirituum turbâ indiguit, qui corpore claudi
Exiguo nequeunt, nec pauco ex sanguine gigni
Tam largi, ut tanto valeant satis esse labori.
Hinc igitur constat, moles cur tanta cerebro
Sit data. consilio Deus efficit omnia certo.
Cerebrum dilatare sese, et vicissim contrahere, contractumqueve cranii cavum non explere.
ATtamen haud totum, licet ingens, massa cerebri
Explevit cranium, sed pars bona mansit inanis,
Quando cavas rugas, metuens ut spongia tangi
Contrahit, atque loco sua texta minore coartat.
Contra laxato quoties se corpore pandit
(Nanque suas aperit rugas, stringitque vicissim)
Impletur totum camerati verticis antrum.
Cerebri erga cerebellum proportio.
SI cerebellum etiam cerebro componere gestis,
Denorum qualis proportio fertur ad unum,
Talis erit cerebro ad cerebellum judice visu,
Cui consulta bilanx addet per pondera pondus.
Cerebri substantia, species externa, anfractus eorumque causa.
ALbum est, et pultis ritu prope molle cerebrum,
Et, si pingue foret, si pasceret ossa, medulla
Censeri posset: sic est affine medullae,
Oblonga est illi species simulatque rotunda,
Quo cranio par sit, cujus cavitate tenetur.
Parte sui superâ multis anfractibus horret,
Atque plicis densis, ut se conducere in unum
Atque aperire iterum possit, dum sponte movetur.
Esse animali etenim certos in viscere motus
Vulnera declarant, et primi sinciput aevi.
Ast aliis alios conferre putantur ad usus.
Membranae cerebri, tenuis et crassa. haec vulgo dura, illa pia mater dicitur.
MEmbranis vestit cerebrum natura duabus,
Quas patriâ indigitant linguâ
[Gap desc: greek text]
Achivi.
[Gap desc: greek text]
.
Barbaries matremque piam, duramque Latine
Posse putat reddi: linguae sed nescia Graecae
Perperam eas vertit, permutavitque Latinis.
Una harum cerebrum propiore attingit amictu,
Quam dixere piam matrem,
[Gap desc: greek text]
Haec ita se cerebro, cerebrique anfractibus aptat,
Induat ut rugas rugis immersa cerebri.
Hanc tegit exterior, sed nullis aspera rugis,
Quam vulgo duram sueverunt dicere matrem.
Graecia docta solet
[Gap desc: greek text]
vocare
[Gap desc: greek text]
.
Haec inter cerebrum et cerebellum limitis instar
Insinuat sese, inque vicem disterminat ambo
A dextrâ in laevam, sed tantum parte supernâ.
Inferiore etenim plane indiscreta cohaerent.
Crassior haec autem subiens sinuamina
[Gap desc: greek text]
Conduplicat sese. quin dicitur esse quibusdam
Perpetuo duplex visu super antibus Argum.
At mihi sit simplex cui non vis tanta videndi.
Durae matris et pericranii per suturas connexio.
TEnue foris tegimen cranii curvamina velat.
Unde
[Gap desc: greek text]
facundia Graeca vocavit.
Id suturarum per apertos mittit hiatus
Exiles fibras imam rationis in arcem,
Perque ea connectit duram sibi vincula matrem,
Ut grave suspendat pondus, ne forte vacillans
Fluctuet huc illuc, reclivi vertice quando
Seresupinat homo, vel prono cernuus ore
Contemplatur humum, caput aut vertigine torquet.
Quod memini cuidam fatuo evenisse Polono,
Cui capitis motu moles commota cerebri,
Edebat strepitum vacuatae ex parte lagenae.
Is mihi bis binis borealia frigora rumis
In fornace cava succenso leniit igne;
Cum Gieraltovii versarer ephebus in aulâ
Sarmaticis hospes, prope jamque domesticus oris.
Hospitii cujus sero haud me paenitet aevo.
Nam bene apud memorem veteris stat gratia facti.
Divisio cerebri in dextram et sinistram partem per septum quoddam, quod falx messoria dicitur.
QUod superest, crassi pila non exacta cerebri
Finditur in geminas quodam diaphragmate partes.
Una latus dextrum quarum tenet, altera laevum.
Scilicet haec illa est membranae portio crassae,
Cui falx, quâ segetes metimus, sua nomina fecit.
Corpus callosum, anteriores duo cerebri ventriculi, et septum sive speculum lucidum.
NOlo tamen reputes a summo vertice in imam
Usque basin totum divisum in bina cerebrum.
Continuum in fundo est, ubi corpus dextra sinistris
Callosum jungit, cerebri quod portio quaedam
Durior est et candidior, geminisque cavatur
Incurvis sinibus, quos nuncupat anteriores
Nulli concedens in Apollinis arte Galenus.
Hos alii assimilant sumenti cornua Lunae
Vel speciem falcis, cum fratris ab orbe recessit;
Auribus humanis alii. specieque modoque
Conveniunt, amplisque pares cavitatibus ambo
Viscereis in medio frontem inter et occiput, interque
Imum et supremum dextrâ laevaque reposti
Concava respiciunt convexâ tempora parte.
Hosce sinus autem cerebri tenuissima quaedam
Portio discernit vitri pellucida ritu.
Quam quidam assimilant speculo, speculumque vocarunt.
Tertius sive medius ventriculus et corpus cameratum, idque sustinentes tres columnae sive pilae.
TErtius hos sequitur sinus, atque prioribus illis
Posteriore loco junctis declivior haeret.
Ventriculum medium placuit dixisse Galeno,
Quod medius dictos inter, quartumque resedit.
Imminet huic curvâ structum testudine tectum,
Quod tribus innixum pilis consurgit in altum,
Subjecto ne ventriculo pressura nociva
Sit superimpositi, cui pondus non leve, tecti.
Sollicite usque adeo sapiens incommoda cavit,
Quae dare se poterant, terreni corporis autor.
Duo ductus tertii ventriculi, in fundibulum et glandula pituitaria.
EXpromit geminos cavitas haec tertia ductus,
Ventriculum quartum quorum petit unus: at alter
Antrorsum vergit, cerebrique per infima transit.
Induit hîc tenuis membranae portio pelvis
Sive infundibuli speciem, cui glandula quaedam
Subicitur, cerebri sinuoso e corpore mucum
Manantem excipiens, qui per basilaris et ossis
Cribro si in fauces, naresque exstillat hiatus.
Unde ortum ravis, tussisque coryzaque ducunt,
Interdum et liquidi graveolentia flumina ventris,
Cum diversus abit stomachi in cava moenia mucus.
Nux pinea, nates et testiculi.
IN ductu, quartum cerebri quem tendere in antrum
Haud dudum retuli, latitant tria membra pusilla
Admiranda animis rerum indagantibus usum.
Principio occurrit nux pinea: deinde sequuntur
Huius terga nates, et eae sine testibus haud sunt.
Has animae in laribus quis crederet esse figuras,
Ipse fidem faceret cerebro nisi visus aperto?
Tam ratione valens, tam mentis acumine dives
Nemo fuit, certos ut eorum extunderet usus,
Multa licet super hoc meditatus saepe fuisset
Nocturnâ assiduus curâ, assiduusque diurnâ.
Conjectura quidem varia est, sed consona vero,
Quae sit, quae falso, ratio discernere nescit.
Quartus cerebri ventriculus.
POst haec luminibus cavitas se quarta videndam
Praebet parva quidem, verum solidissima, et ampla
Principio: at longo dum se producit hiatu,
Arctatur sensim, et cono finitur acuto
Communis cerebello ipsi, spinaeque medullae.
Comparat Herophilus calamo scribentibus apto.
Cerebelli sedes, substantia, figura, processus vermiculares et eorum usus.
COntinui cerebro cerebelli commoda in ipso
Occipite est sedes, quod non tamen occupat omne.
Densius id cerebro speciem gerit orbis utrinque
Prominuli, latere ut tuber producat utroque.
Haec inter duplicis veluti connubia pomi
Processus geminos oblongis vermibus edit
Assimiles, qui conveniunt, nisi fallimur, usu.
Namque sinus certos patulos retinere putantur.
Cerebellum cum cerebro quibus rebus conveniat, quibus differat.
DIssidet a cerebro cerebelli massa colore.
Nanque obscurus huic datus est, cinerisque colori
Proximus: at cerebrum niveo est spectabile vultu,
Praesertim internam si contemplere medullam.
Nec bene conveniunt mensurâ, ut et ante relatum.
Nam cerebrum decies cerebelli est grandius orbe.
Constat item differre loco, specieque cavisque,
Solo haud discordant vestitu. Namque duarum
Ambo meningum juxta obnubuntur operclis.
Spiritus animales, eorum materia, praeparatio, et usus, ubi et retis admirabilis fit mentio.
SPiritibus primos natura animalibus ortus
In cerebri sinibus dedit anterioribus. inde
In reliquos venêre sinus, spinaeque medullam,
Et tandem in nervos et corpus in omne per illas.
Seminat hunc laevo cordis confectu in antro
Spiritus, in cerebrum quem magna arteria mittit
Erecti per iter compendiaque ardua colli.
Nanque ubi transivit jugulos, tetigitque pharyngas,
In certos ramos divisa carotidas edit,
Quae cerebrum anterius subeunt, plexumque figurant
Contextis ramis ex omnis parte pusillis,
Membranae internae qui se per tenvia didunt.
Texturam ob miram rete admirabile fertur.
Adducta ex calido spiramina fonte caloris
Praeparat hic plexus, sinibusque prioribus indit:
Jungitur his aer attractus nare, per osque
Cribrosum et geminas parte inferiore mamillas
Rugosi ingrediens antra interiora cerebri.
Hisque ibi permixtis sinuum virtute latenti,
Atque novâ indutis formâ, mageque attenuatis
Fit nova progenies animae de nomine dicta;
Quod per eam fiat, quodcumque opus efficit ipsa.
Spiritibus sentitur enim, corpusque movetur,
Atque opera eduntur potiora animalibus. ergo
Corporei quamvis sint, corporibusque creati,
Sunt tamen ut ventus tenues et, ut aura, volucres,
Ut vel ab extremis cita portent nuncia membris
Nervorum utentes in itu redituque vehiclis.
Medullam spinae dorsi nomine quidem esse medullam, sed non re, et esse nihil aliud, nisi cerebri partem in longum productam, unde nervi numerosi oriantur.
NErvorum at quamvis cerebrum statuatur origo,
Haud tamen ex illo cuncti primordia ducunt,
Cui datur hoc nomen, sed pars duntaxat eorum.
Pars vero maior venit ex replente medulla
Dorsalis spinae colubri de more cavernam,
Cunctorum si non caput est et origo medulla.
Haec vero haud proprie (si vera fatenda) meretur
Nomine eo dici, quia non est pinguis, et albis
Ossibus haud cibus est, quorum est utrumque medullae.
Sed gerit hoc nomen, similes quod habere latebras
Ambobus natura dedit, nempe ossa cavata,
Quâ foret ipsum etiam ratione medulla cerebrum.
Ipse autem coluber, quem spina cavata recondit,
Vere est appendix et portio longa cerebri.
Illius instare enim cassam pinguedine pultem
Assimilat, promitque suo tot corpore nervos,
Ut cerebro exsistat longe fecundior ipso.
Adde, quod, ut cerebrum, duplici vestitur amictu,
Quodque illâ laesâ, manet haud immune cerebrum.
Tres medullam spinalem circumdantes membranae et mucus tertiae aspersus.
UT vero cerebri est appendix dicta medulla:
Sic eius tunicae cerebri meningibus ortae
Meninges remanent, meninges jure feruntur.
Orta ligaminibus, spinae quibus ossa jugantur,
Has membrana foris obvolvit tertia, lenti
Quam rigat exterius muci circumfluus humor:
Scilicet ut spinâ quovis curvamine flexâ
Tuta medulla magis, flectique sequacior esset.
Medullam spinalem in longum mediam dividi, idque in causâ esse, cur unum latus illaeso altero paralysi sit obnoxium.
POrro albam tenuis meninx in bina medullam,
Qua longam longo per spinam corpore currit,
Dispescit mediam parvâ cavitate relictâ
In medio. hinc morbo potis est pars corporis una,
Altera cum maneat salva et sincera, resolvi.
Divisio medullae spinalis in multos funiculos.
ASt ubi jam sextae thoracis, eamque sequenti
Proxima vertebrae est, in multos secta videtur
Funiculos, et tot numero, quot caudice nervos
Emittit reliquo, nervos quos dicere posses,
Sed nondum natos gradivae de ventre medullae,
Et nudos, et adhuc meningum veste carentes.
Unde, novos longo dum promit caudice ramos,
Fit minor, et caudâ tandem finitur acutâ.
Nervi quid sint,e t quotuplices.
COrpora sunt nervi niveo perfusa colore
Sanguine cassa, intus quodam turgentia muco.
Longa velut chordae, tunicis vestita duabus,
Ut cerebrum, ut spinae cerebro indivisa medulla.
Unde suum ducunt oculis te stantibus ortum.
Sunt alii molles, sensusque ad munia nati,
Sunt alii duri, et membrorum motibus apti.
Quos tamen expertes sensus qui judicat, errat.
Nam sensum pariter natura indulsit utrisque.
Et cum quintuplici sint corpora praedita sensu,
Visum oculis, auditum auri, gustumque palato,
Naribus olfactum, membris tactum omnibus aeque,
In quae perveniunt ab utrolibet ordine, donant.
Nervorum ex cerebro oriundorum par primum.
NErvorum paribus cerebrum primordia praebet
Septenis. primum, quo non est crassius ullum.
Et mage molle, basi cerebri procedit ab imâ,
Principio bifidum, mox truncum transit in unum,
Inter se rami confusâ utriusque medullâ.
Hic duo sub cerebro rursus se in brachia findit,
Atque oculos ramis diversa petentibus intrat,
Quorum sunt foveae postîca in parte foratae.
Spiritui hac iter est animali in lumina misso.
Secundum.
PAr quoque luminibus voluit servire secundum,
Atque aperire fores et claudere luminis autor.
Sumpsit ab hoc etiam tenues sibi cornea fibras,
Tunc dicenda mihi, proprie cum lumina dicam.
Tertium.
PAr huic succedens tenui propagine linguam
Intrat eamque facit discrimina nosse saporum.
Rami alii dentes sectantur, et intima nasi
Et cum fronte genas, et binos luminis orbes.
Masseteras item et Crotophitas motibus urgent.
Nascitur eximo cerebri fundamine pelvim
Juxta, et sorbentem cerebri purgamina glandem.
Quartum.
HAud procul hôc prodire pari par ordine quartum
Cernitur: at minus est illo, seseque per oris,
Sublimem extendit cameram sulcosque palati.
Linguae etiam pars inseritur sensura sapores.
Quintum. ubi de consensu inter aures et linguam, et, cur qui nascuntur surdi, muti quoque fiant.
PAr quintum in geminas utrinque extenditur aures,
Anfractus curvos penetrans ad
[Gap desc: greek text]
usque,
Hôc levium appulsus sentimus in aure sonorum,
Et, quia ab hoc rami petiere larynga pusilli,
Maximus est inter linguam consensus et aures.
Ergo pari quinto vitiato surdus in auras
Vitales quicumque venit, sermone carebit
Indocilis linguae moderari in verba lacertos.
Sextum.
OMnia dispergit par sextum in viscera ramos,
Quae medio atque imo natura in ventre recondit.
Pluribus e cerebro veluti radicibus exit,
Quae in binos coeunt mox post exordia nervos,
Parque hoc constituunt, modo quod mea carmina dicunt.
Id, postquam emersit per certa for amina calvae,
Unus fit truncus. penes ille carotidas imo
Descendit collo, jugulisque in pectore summo
Proximus in geminos discedit denuo ramos,
Atque hi producunt alios se porro minores.
Nervi recurrentes.
HOrum praecipui sunt, quos vocat ordo medentum
Voce recurrentes Latiâ. nam tramite prono
Ad jugulum dexter postquam pervenit, et infra
Descendit laevus, ternos emittit uterque
Exiles ramos, qui mox in origine curvant
Sese et reflectunt, fitque e tribus unus utroque
In latere: uniti repetunt qui guttura rursus,
Atque ibi se musculis vocem moderantibus aptant.
Ergo hos si cultro scideris, filove ligâris,
Corpora crudeli ferro cum viva secantur,
Vox perit extemplo, neque redditur amplius ulla.
Parce tuo generi. spectacula talia porcus
Vel canis exhibeat. me talia nosse profecto
Delectat mage, quam lanienae astare cruentae.
Cumque recurrentes guttur tetigere reversi,
Quod reliquum est, partim costas se exporrigit inter,
In partesque intermedias sua vimina didit.
Vim quoque membranis costas cingentibus ipsas
Sensificam in stillat. dolor in pleuritide notus
Indicio est, stimulis latus infestantibus atrox.
Aeriis rapitur quoque pars a follibus intrans
Membranam tenuem. pars sese in corde recondit:
Pars tenues eius serit in tentoria fibras,
Nec diaphragma caret sensu sensusque vehiclis.
Nervi stomachi.
NOlo hîc a stomacho nervos reticere vocatos,
Qui paris eiusdem sunt non temnenda propago.
Hi simul ac latere in laevo diaphragma forârunt,
OEsophagi stomachique ubi sunt confinia, parvis
Ramis se portae stomachi mersere supernae.
Ergo ibi percipitur vacui penuria ventris.
Ergo fames illâ prodit se parte sitisque,
Deficiente fames escâ, sitis arida potu.
Hinc dolor exsistens, hinc nata molestia mentem
Dictos per nervos hortatibus acribus urget,
Corpori ut auxilio veniat ventremque vacantem
Impleri optatis dapibus, potuque vicissim
Curet, ne fabricae desit fultura ruenti.
Nervi intercostales: cur colici rauci evadant: cur vomitent nephritici. Sympathia inter testiculos et guttur: inter uterum item, ventriculum, cor, guttur et cerebrum.
TErtius ordo paris sexti, costalis adoptat
A costis nomen, quas juxta tramite prono
Delabens ventrem simul ac pervenit in imum,
Inseritur iecori, nec splen enervis abivit.
Nec stomachi fundum, nec crassi fistula coli.
(Colicus inducit dolor hinc in guttura ravim)
Nec renes nervis caruerunt inde coortis,
Quae causa est vomitus, stomacho in nephritide laeso.
Adde mesenterio insertos, inque
[Gap desc: greek text]
passim
Cetera pergentes, duplexque, quod innatat illis,
Omentum, ventrisque imi totius amictum.
Testiculi [(printer); sic: Taesticuli] nervos etiam accepere pusillos,
Cumque recurrentes ab eâdem stirpe profecti
Instrumenta petant vocis, fingantque loquelam,
Foedera certa colunt testes faucesque sonorae.
Hinc bis septenas hiemes cum vixit ephebus,
Vestivitque cutem pubes nova, jamque laborant
Prolificum restes generare e sanguine virus,
Vox quoque mutatur maribus. succedit acute
Nanque gravis praesaga annos instare viriles.
Pertinuere etiam matricis in intima nervi
Hoc pare deducti, non est res mira proinde
Si vapor ex illâ pravus se tollat, onusque
Ventriculi excutiat vomitu, si corde fugaces
Eiciat vires, guttur si claudat anhelum,
Si, cerebri postquam palatia celsa subivit,
Cum motu perimat sensus mentisque vigorem,
Atque animâ faciat vivum cessante cadaver.
Tanta uterum dictasque inter consortia partes
Sanxit per ductos Deus unâ ab origine nervos.
Septimum par.
POstremum exoritur par ipso in fine cerebri,
Qua se oculis offert spinalis origo medullae.
Id totum linguae musculis inservit agendis,
Sive cibos rapidum stomachi demittat in utrem,
Sive, velut plectrum, vocem moderetur in ore,
Aut dulci cantus modulamine verberet auras.
Duo alia a Columbo observata paria.
HIs septem paribus, quae nota fuere Galeno,
Accessere duo, quae nostra aetate Columbus
Adjecit, librisque suis descripsit ad unguem.
Posse alii censent tamen ad praedicta referri.
Cerebrum tactus esse expers.
QUid vero magis est populi a ratione remotum,
Quam cerebrum reliquis largiri munera membris,
Quae non possideat, quorum sit prorsus inane?
Viscera, tangendi quibus est concessa facultas,
A molli accipiunt totam, ceu fonte, cerebro.
Tanta tamen cerebro est tactus penuria, aperto
Ut cranio, factâque viâ per utranque patenti
Membranam, ferri scindentis acumine possit
Auferri et pungi nullo exoriente dolore.
Vulnera compertum saepe id fecere cerebro
Caesu inflicta aliquo. fuit et, qui deditus arti
Auxiliari aegris, aerumnosae auxilianti,
Cerneret ut vivi mysteria mira cerebri,
Dentato secuit capitis tecta ossea ferro
In bruto faciens potius, quam Care, periclum,
Et nullum in toto potuit deprêndere sensum.
Sic in se cerebrum caecum est, ignorat odores,
Est expers gustus, neque vocum percipit ictus,
Cum tamen a cerebro vis haec fluat omnis, in aures,
Ut sonitus capiant: oculos, ut corpora cernant:
In linguam, ut gustet; nasumque, ut noscat odores.
Motus ad arbitrium cerebri quoque munus habetur,
Et recte: at cerebro motus tamen ille negatur,
Mensque licet jubeat, mentis mandata recusat.
Haud aliter Physici, qui currit in aethere, Phoebum
Esse negant calidum, ne frigus forsan ibidem
Ponere cogantur, pestemque hostemque caloris,
Et sic caelestem pugnis et cladibus aulam
Perturbent, longae quae nescit damna senectae.
Effective igitur Sol illis fervidus: at non
Subjective etiam: statque haec sententia multis
Atque simul firmis rationum nixa columnis.
De quo plura licet Physicorum addiscere libris.
Dolorem capitis non in ipso cerebro, sed eius membranis et vasis contingere.
SEd caput obicies vexari saepe dolore,
Tangendi sensum non ergo deesse cerebro.
Haec ratio invalida est et falso robore nutat.
Nascitur inter dum, fateor, dolor acris et asper,
Et caput afflictum stimulis crudelibus angit.
Interdum obtusus. neutrum sibi vendicat horum
Ipsumet cerebrum, tegimen sed utrumque cerebri
Eximie sentit, dispersaque vasa per illa.
Atque his sentiri memoratos ante dolores
Partibus est certum, nil percipiente cerebro.
Nervorum ex spina dorsi oriundorum paria triginta.
AT spinae de se nervûmter dena, medulla
Emittit paria, et corpus dispensat in omne,
Cum motu sensus simul allatura vigorem.
Hi veluti graciles per certa foramina vermes
Prorepsere foras ab utrâque patentia parte.
Et pars in capitis musculos collique genarumque
Extendere breves (facit hoc vicinia) virgas.
Vertebris etenim quinque emersere supremis.
Pars infra collum partes adiere locatas.
Brachia nervorum paria assumpsere quaterna
Proxima, et a quinto partem, quod diximus ante.
Nec non vertebrae, thoracem pone tenentes,
Quos pariunt, nervos intercostalia didunt
In spatia: unde etiam septo sua portio cessit
Transverso, a cerebro nervos quod sumpsit et ipso.
Nervi quos lumbi peperere, abdomen et ipsi
Excipiunt lumbi, quos vero spargit utrinque
Os sacrum, pars se musculis mersere propinquis,
Pars in crura meant longo proclivia ductu,
Crassitieque alios nervos et robore vincunt.
Tot paria exiles etiam misere fibellas
Corpus in extremum, cutis ut sentire valeret,
Quaeque foris laesura forent, praesensa cavere.
Nervos non oriri ex corde, contra Aristotelis eiusque asseclarum sententiam.
QUod nervos igitur procedere cordis ab antris
Contendit nitidi dux antistesque Lycei,
Res jejuna nimis tantoque indigna magistro est,
Est et discipulis tanti non digna magistri.
Sunt decreta, aiunt, nervis cunabula in illo
Viscere, divitiae cui sunt et copia sensus.
Cum nervi sensus veluti sint esseda, et acri
Excellant sensu. Cordi est data copia, et amplae
Divitiae sensus. cerebrum tenet eius egestas.
Haud igitur cerebrum nervorum, sed cor origo est.
At facile istius est ictus avertere teli,
In solum haud vertas animi si lumina tactum.
Tangere cor didicit cerebri sed munere misso
Per gracilem nervum, sine quo non tangeret hilum.
At nihil aspectat, nihil audit, nescit odores,
Nec gustare valet. non quatuor hisce proinde
Sensibus id poterit largiri, quo caret ipsum,
Illorumve ullos dispergere in organa nervos.
Hos autem quoniam cerebro monstravimus ortos.
Cur nervis illis, tactus qui munera portant,
Diversa a sociis patria ac depressior esset?
At quare tactum nequeat sentire cerebrum,
Si mentem advertas, res non est ardua dictu.
Judicium in cerebro fieri, censuraque debet
Rerum, quas sensus cujus libet organon affert,
Qui feriant aures sonitus, oculosque colores:
Quales lingua dapes, quem potum aut pharmaca gustet,
Quae portet bipatens spiramina nasus odorum:
Toto percipiat vigilans quid corpore tactus.
De genere hoc nullam per se sentire cerebrum
Convênit, verum distincta per organa seorsim,
Cum peregre adveniunt unam deprêndere quanque
Atque suae trutinâ censurae expendere justâ,
Incorruptus uti judex nulloque favore
In partem hanc flectens animi decreta vel illam.
Praeterea cerebrum nervosque examine eodem
Perpende, et tunicas animo duce junge cerebro,
Ut facis et nervis: nec tangere posse negabis.
Est etenim nervus longum ac subtile cerebrum.
At cerebrum brevis est, et crasso corpore nervus.
Nervi etiam, dicunt, sunt instrumenta movendi
Corpus ad arbitrium. quare nascantur oportet
Viscere de tali, cui sit solenne moveri
Vi propriâ, et sibimet nullam indulgere quietem.
Tale genus cor est, cujus sub pectore notae
Sunt plagae, feriuntque aliis arteria in oris,
E fundo cordis quae se testantur oriri.
At cerebrum ignavum est, sine motuque otia semper
Continuaret iners, cordis nisi vasa per ipsum
Dispersa id facerent alieno more moveri,
Perque vices modo se laxare et pandere rursus.
Haec illi. sed confundunt discrimina rerum,
Plus nimio incauti. nanque illius organa motus
Sunt nervi, quem nostra edit cohibetque voluntas.
At cordis pulsus cohibere atque êdere nescit.
Nervi etiam quamvis virtutem ac jussa movendi
Desuper insinuent musculis, remanent tamen in se
Immoti ac resides. satis est, si jussa tulerunt.
Obsequium praestent musculi partesque movendae.
Esse tamen cerebri motum, quem viribus edit
Sponte suis, aliquem, neque cordis vasa sequentem,
Me pridem semel atque iterum dixisse recordor.
Argutantur item, lata est ubi fabrica cordis,
Vasa exire ipsis candore simillima nervis,
Et nervosa vocant, quae Musa volumine quinto
Singula descripsit. verum licet usque colore
Conveniant, pugnant aliis. nam concava vasa
Sunt illa, ut valeant fluidum vectare cruorem
Pectoris in folles, et longe dissita membra.
At cavitate carent nervi, quam lumina cernant.
Denique praetendunt, si fune carotidas arcto
Constringas, subito motum cessare lacertis
Edendum, pariterque omnes abolescere sensus.
Ergo facultatis cor fontem utriusque videri,
Sed levis haec ratio est et nullo robore firma.
Nanque ideo motus ac sensus talia lethum
Vincula consequitur, vitali quod sua vento
Clausa via est, nec itus cerebri concessus in arcem,
Semen uti fiat ventis animalibus aptum
Hôc sublato igitur, generatio cesset, oportet,
Spirituum ex animâ nomen speciale tenentum,
Atque una sensus pereat motusque potestas.
Argumenta igitur valeant ficulnea, et una
Illud dogma ruat, quod se fundabat in illis.
Me mage robusta in medium proferre juvabit,
Atque in se purae plus lucis habentia, puri
Clarius ut radiet facies innubila veri,
Et radice animo memori magis haereat altâ.
Indicio si vis rationis quaerere, nervi
Primos unde trahant ortus, se massa cerebri
Offeret, atque uni sibi eum deposcet honorem.
Nam laeso cerebro, penitas pituita cavernas
Quum lentore suo opplevit, non spiritus ire
Per nervos potis est animalis. corruit ergo
Aeger, et officium sensus motusque recusant.
Vulnera idem planum faciunt inflicta cerebro
Altius et morbus subitus, cui ab Hercule nomen,
Aut improviso casu, vel denique ab illo,
Concilium populi solvit quod saepe coacti.
Nanque is contracto cerebro quoque contrahit artus,
Atque repentini corpus quatit impete lapsus.
Unde etiam meruit cognomen habere caduci.
Sin libet indicium sensus praeferre, videbis
Hos quoque diversum nihil a ratione docere,
Sed patriam nervorum unum monstrare cerebrum.
Nanque ab eo binos bene crasso stamine parvum
Per spatium transire vides in luminis orbes.
Ast alios aures breviore subire meatu,
Insinuare alios se linguae: accedere naso
Organa odoratus: reliquosque in quaslibet oras,
Quos procul a cerebro via longior abripit, ire,
Sive moveri artus faciant, seu tangere posse.
Conspicies itidem, pars ut se certa cerebro
Proferat: ex cerebri sed longâ appendice maior.
Et quid ea est aliud, nisi longum et tenve cerebrum,
Pluribus ut fecere alibi mea carmina planum?
Quin etiam sensus sunt instrumenta cerebro
Proxima: sed longis spatiis a corde remota.
At decet excubias assistere Principis aulae.
Contemplare etiam, quam compositura cerebri
Conveniat nervis, et eandem pene putabis.
Candida materia est cerebri, similisque medullae:
Candida nervorum est fartura, refertque medullam.
Velatur tunicis cerebri ingens massa duabus:
Circumdant tenues totidem velamina nervos.
Quaeque accurato studio res digna notari,
Sunt unita sibi cerebrum nervique vicissim
Continuae massae non deficiente tenore,
Seu tunicas spectes, seu, quod cohibetur in illis.
Sunt juges tunicae: non interrupta medulla est.
Nomina, forma facit, diversa, ususque situsque.
Postremo si cor nervis daret omnibus ortum,
Ut cor, pulsarent omnes, arteria magna
Ut facit e thalamo sumens exordia laevo.
At nervis concessa quies, pulsare negatum.
I nunc, et dubita cerebrum producere nervos.
Quinque sensuum exteriorum organa, et primum oculi tanquam organa visus, per quae item media visio contingat.
QUod superest, sensus cuius libet organa dicam
Ordine, et a geminis oculis exordia sumam,
Corpora quorum operâ velata colore videmus
Per medias undas, mediumque per aera, et omnem,
Quantus ad excelsum surgit prospectus olympum.
Unus praecipiti terrae per opaca tetendit
Lumine, et obscuras Lynceus despexit in umbras,
Densâ mole aciem non impediente videndi;
Si modo fama viro defert, quae facta vetustas
Comperit, et memori commisit conscia chartae.
Situs oculorum, palpebrae, cilia, supercilia, figura, glandulae et adeps.
SUnt oculi in facie sub fronte utrinque reposti,
Exsculptisque cavis habitant, munimine frontis
Et palpebrarum duplici velamine tuti,
Quarum quae supra est, nictat, prompteque movetur,
Sive aperire oculos libeat, seu claudere rursus,
Atque suum tenui chondro corroborat arcum.
Inferior contra motus ignara remansit.
Seps oculos etiam ciliorum curva tuetur,
Quique superciliorum arcus superimminet illis.
Ium cunctas quo oculus versatilis esset in oras,
Maiori teretem parte est tornatus in orbem.
Neve volubilitas caperet tardamina motu
Assiduo, bulbique omnis vanesceret humor,
Glandula vicina est oculo, jugique madore
Lubricat arentem, manibus ceu spongia pressa,
Cui latebras canthus nasi prope culmina donat.
Opposito est pariter sua glandula credita cantho.
Rarus adeps etiam replevit inania nervos
Et musculos inter spatia, ut, cum jussa moventur
Lumina, ne desit, quasi quaedam axungia, pingue.
Sex tunicis et tribus umoribus uterque oculus constat.
EXstruitur tunicis oculi teres orbita senis,
Quas triplex implet distinctis sedibus humor.
Adnata oculi tunica prima.
EXtrema e tunicis candore notabilis ipso
Orta pericranio est, capitique agglutinat orbes
Luminis, inque suis foveis subsistere cogit.
Adnatam medici Latio sermone vocârunt,
Ex re imponentes Graecorum imitamine nomen,
Subjectae quoniam membranae adnascitur arcte.
Attamen haud totos oculos tegit illa, sed orbem
Iridis attingit, tactoque hoc desinit orbe.
Quae quid sit, paucis, aliâs ubi dixero, nosces.
Cornea oculi tunica secunda.
COrnea substrata est adnatae. huic nomina cornu
Fecit, duritie pelluciditateque raso
Quod similis cornu est, et vitri more polito,
In pluresque potest lamellas arte secari
Ceu cornu. haec tunicae tradux et filia crassae est
Transmittens varios rerum excolor ipsa colores.
Uvea tunica oculi tertia.
UVea succedit de cornu nomen habenti,
Et sub eâ plenum late se pandit in orbem
Pelliculam similans uvae turgentis Iaccho,
Unde et nomen habet. tenui meninge profectae
Permanet haec tenuis, propriique haud immemor ortus.
Pupilla.
OBtinet anterius parvumque teresque foramen,
Quod dicunt pupillam oculi. Patet illa videndis
Et dat iter formis rerum, rerumque colori.
Esse putat solidam pilulam plebeius error.
At te ne, quid sit, fugiat, digito preme valvas
Luminis unius (non refert utrius) et mox
Pupillam alterius se dilatare videbis,
Seu speculi proprios speculeris in aequore vultus,
Adversove notes alienos lumine vultus,
In quibus alterutrum manus obdita lumen opacat
In binos oculos divisus spiritus ante,
Donec erant patuli, totus quia fertur in unum,
Parte suâ collega oculus cum desiit uti.
Tunc opus est maiore loco, tunc uvea turgens
Ubertate novâ distenditur, atque foramen
Ampliat ipsa suum, geminus quod spiritus intrat.
Historia insolitae pupillae.
VIdi, ubi Longoviae campos Hadamaria tangit,
Nassovici quam nunc Comites ditione coercent,
Et legum justis placide moderantur habenis,
Indigenam, cujus pupilla oblonga fenestras
Pandebat visus, cuneat a infraque supraque
Ac lata in medio: quales tibi lumina felis
Murilegae cernenda dabunt. vultusque paternos
Pupillis soboles omnis referebat acutis.
Iris.
SEd refero ad mea coepta gradum. distincta colore
Apparet vario pupillam circiter Iris,
Pars tunicae illius, nomen cui contulit uva,
Occurrens oculis, et fine coercita certo
Adnatae tunicae. tegitur pars cetera nocte.
Reticularis tunica oculi quarta.
OPticus, extremâ quâ tangit lumina, parte
Dimidium sese nervus dilatat in orbem,
Fitque cavus, calicemque refert, Iovis arbore natae
Quae primum hospitium dedit et cunabula glandi.
Concavus hic nervus tunica est mihi quarta, cerebro
Mollitie lentâ quae par, spinaeque medullae
Significat, quanam primum sit origine nata.
Rete quod assimilat, cognomen ducit ab illo.
Tres umores oculi, vitreus, crystallinus et aqueus.
HAec foveâ umorem complectitur orbiculari,
Qui similis vitro est et ab hoc cognomina sumpsit
Innata huic alius constrictae frigore lymphae
Persimilis, quae
[Gap desc: greek text]
perhibetur Achivis.
Unde appellatur medicis crystallinus humor,
Estque oculi veluti centrum, quem contegit ante
Tertius humor aquam referens, ab eâque vocatus.
Ante igitur cingit
[Gap desc: greek text]
humor aquosus:
Pone ambit vitreus, patinarum more duarum:
Quae sinibus se respiciunt orbemque figurant.
Quae sinibus se respiciunt orbemque figurant.
COntiguus tamen est glaciali neuter eorum,
Nec se contingunt vitreusque aqueusque vicissim.
Nam tunicam induitur crystallinus humor ubique,
Quae quoniam est tenuis, perhibetur aranea vulgo
A telae specie, quam pendula texit arachne,
Haec mihi de tunicis oculorum est ordine quinta.
Interstitium ciliare.
SEparat et nectit vitreumque aqueumque liquorem
Quoddam interstitium a formâ ciliare vocatum,
Cujus per fibras, quasi mutua vincla cohaeret
Uvea membranae, cui nomen aranea fecit.
Ergo velut latus transit confinia limes
Transversim, vitroque negat contingere lympham.
Vitrea oculi tunica sexta et innominata septima.
JAm dictis tunicis supper addere gestio sextam,
Quae, quia ceu vitrum perlucet, et ambit ad instar
Semiorbis laticem vitreum, cognominis illi
Evasit, saeculis fuit haec incognita priscis:
Sicut et auctori sine nomine dicta Columbo,
Inter se mediam quam cornea et uvea condunt.
Visio fiatne radiorum emissione, an specierum receptione.
VIsio quî fiat, rationum hostilibus armis
Cum docto certant medicorum castra Lyceo.
Huic oculus recipit species, praebetque cerebro:
Emittit radios per campos aeris illis,
Omneque quod potis est acies penetrare videndi.
Inter utrumque tenent alii, neutrisque repugnant.
Res quoniam gravis est sermonisque indiga multi,
Istis nolo, brevem voto [(printer); sic: voco] , farcire libellum.
Aures organa auditus.
ASsistunt oculis dextrâ laevâque propinquae
Tempore utroque aures, partesque habet utraque binas.
Una foris exstat quae lumine tota videtur
Haerens alae instar capiti, cyclique figuram
Oblongi referens nec parte aequabilis omni,
Sambuci quali fungus solet esse figura.
Anterius valles habet anfractusque viarum,
Quas veluti remoras venientibus obicit auris,
Exceptosque sonos cerebri in penetralia ducit,
Neve ea pars auris, populus quam nuncupat aurem,
Si cutis aut caro sola foret, collapsa volantes
Flacciditate suâ sonitus tardare nequiret:
Contra si duro suffulta rigeret ab osse,
Offensis crebris ex omni parte pateret,
Imo et fracturae: rerum Deus inclitus autor
Flexibilis rigidique simul fulcimine chondri
Materiam per se voluit stabilire labantem,
Et tenuem paucâ cum carne inducere pellem.
Altera pars auris latet abdita temporis osse,
Estque salebrosum plenumque ambagibus antrum.
Tympanum, stapes, malleus, incus.
HUius vestibulo contectam pelle tenellâ
Conspicere est foveam, quae repraesentat equestre
Tympanon, et medicis nota est hâc voce Latinis.
Haec auram cohibet tenuem: tribus insuper intus
Ossiculis parvis, tenuique est praedita chordâ.
Ossiculum stapes primum est, incusque secundum.
Malleus haec sequitur: quae copulat omnia chordâ,
At quanam inter se formâ collisa sonores
Audiri faciant, si conjectare laboras
Mentis ope, insumes vanum fortasse laborem.
Quavis aetate ossicula haec eandem retinere magnitudinem.
MIra tibi referam, sed vera ac digna referri,
Ossiculis istis modus est puerilibus annis
Non minor, atque aliquis fastigia summa juventae
Cum tetigit crescens, aut cum jam aetate virili
Decursâ ad capulum properat grandaeva senectus.
Credere si dubitas, adhibe tua lumina, et illis
Contemplare auris penetralia caeca, sinusque
Cum duro fessa est compages ossea ferro.
Atque adhibere fidem non dedignabere dictis.
Valvula, labyrinthus, cochlea, nervus auditorius.
HAud procul inde brevis reperitur in aure meatus
Cartilagineus totus, qui summa palati
Intrat ab aure cavâ. per eum descendit ab aure
Si quid inest sordis, rictuque emittitur oris.
Valvula regressum prohibet non magna, meatus
Ostia praecludens, ne forte regurgitet humor.
Interiora tenet cavitas penetranda sonorum
Innumeris formis, variis quae anfractibus aucta est,
Perplexisque viis. huic plenum erroribus antrum
Daedaliae structura manus sua nomina cessit,
Reginae opprobrium celans, monstrumque biforme.
Hanc alia insequitur cavitas, cui cóchlea flexu
Nomen ab obliquo peperit; caecumque subinde
Dicitur illa eadem, licet haud sit caeca, foramen.
Omnibus his visis occurrit acusticus intus
Nervulus, a quinto pare qui primordia ducit.
Excipit ille sonos per tam diversa viarum
Ingressos, animique reos facit ante tribunal.
Visum auditu esse velociorem, et quare.
EMinus auditum et visum sua munia obire
Omnib. est notum, quibus est utriusque potestas.
Ocior est oculus tamen aure. videmus in alti
A fabro clavos infigi culmine tecti:
Ex intervallis findi quoque ligna remotis
Danda foco, semperque sonum succedere plagae,
Hancque oculos citius, petere illam tardius aures,
Quamlibet exsistant concursu et momine eodem.
Sic cum collisis e nubibus emicat ignis,
Cunctatur lentum tonitru, vastoque boatu
Terrigenûm trepidas percellit serius aures,
Cum tamen aetherii non sit prior ignis origo,
Cum non posterius tonet atque remugiat aether.
Causa latet. quidam dant hanc, quod lumina mittant
Nostra foras radios, sonitusque feratur in aures
Aera sic findens, ut concita lympha lapillo
Scinditur injecto, cum pluribus orbibus oras
Ordine progenitis objectaque littora pulsat.
Successive igitur sonitum dat plaga per aures
Cumque morâ certâ, sine quâ nihil usque movetur.
Momento citius fit visio, nec levis aer
Obstat ei, nec perspicuum si porro quid usquam
Orbis habet, nitidique procul sita regia caeli.
Medium auditus.
ANne igitur medium, per quod volitare sonorum
Turba solet levium, tantum est circumfluus aer?
Non ita. non, inquam. namque est quoque vocibus unda
Pervia. quid mussas? experti id saepe fuere,
Qui liquidis mersare solent sua corpora lymphis,
Et necopinantes sub iis dispellere pisces,
Idque magis tanto, quanto minus alta vorago est.
Ipse notae primae sum testis. nam mihi visus
Est puer in thermis sulphur redolentibus ante
Moenia Wisbadii, sub aquis qui verba loquentis
Audivit, potuitque aliis audita referre,
Nummi conductus pretio et mercede pusilli,
Quaereret ut fundo stratum, labrisque referret;
Nec metuit strigmenta cutis, scabiemque cadivam
Et sordes, quae saepe fluunt de ventre lavantum,
Ore simul trahere atque incautis sumere buccis.
An vero cuivis hominum exaudire sub undis
Verba foris emissa, datum mihi nosse negatum.
Pisces sub aquâ audire.
AUdire et pisces mediis sub fluctibus, autor
Plinius est, et Aristoteles, aliique sophorum,
Nominibusque suis sub aquâ potuisse vocari,
ATque inclamatos celeri venisse natatu.
Quale mihi exemplum vivaria Tusca dedere
Non procul a vitrei ripis stridentibus Arni.
Piscibus insidias cum Sueci et retia tendunt
Aequore in Arctoo, rutili tinnitibus aeris
Eminus alliciunt, quorum sonus attigit aures.
Namque pecus sparsum sonitus dulcedine in agmen
Se glomerat densum, non visaque retia complet.
Credere si renuis, Magno diffidis Olao,
Upsaliae sacram qui rexit episcopus aedem,
Priscaque relligio quod obiri jussit in illâ.
Historia sive fabula de Arione citharoedo a delphino servato. Herodot. in Clio. Gellius 16. Noct. Attic. 19.
MEnti etiam subeat citharae servatus Arion
Dulcisone merito, cujus modulamen in undis
Sic delphini aures mulsit, sic pectora movit,
Ut; cum praecipitem rabie cogente latronum
Se daret in pelagus, jamque ultima fata timeret;
Susciperet dorso, veheretque ad littora salvum.
Ille quidem salvus, non sic mansere latrones.
Sanguine enim poenas regisolvêre Corinthi.
Culpa diu latuit. non impunita remansit.
Sonos solida quoque atque crassa corpora pervadere.
COrpora quin etiam non obstant crassa sonori.
It vox et clamor per saxea septa domorum,
Atque vias reperit, qua nullas esse putares.
Prostratae et ramis ipsoque cacumine truncae
Arboris, et tignis aptatae percute partem
Unguiculo extremam, sonitum et pars altera reddet
Impercussa licet, liquido quem sentiet alter,
Vertice proclivi propius qui junxerit aurem.
Aure etiam terram nocturnus tange viator,
Atque incedentum poteris deprêndere gressus,
An propius veniant, loca an in longinqua recedant,
Declinentve tuum diverso tramite callem.
Fallor? an his etiam rebus se miscuit aura
Caecorum rimis penitis infusa pororum.
Historia cuiusdam, qui cum puteum foderet, terrae egestae ruinâ obrutus, assereque objecto protectus sine cibo et potu septem diebus mansit, et licet ipse horarum sonum vocesque foris loquentium intus audiret, a nemine auditus fuit, quantumvis identidem vociferaretur.
VIvarum quidam scatebras dum quaerit aquarum,
Effossâ scrobe tellurem penetrârat in imam
Ter denos et quinque pedes, terraeque relapsae,
Quam prius eruerat, contritus mole fuisset,
Asser ei latebras nisi forte dedisset in altum
Oblique erectus, cujus sub tegmine vivus,
Donec septenos mundo Sol redderet ortus
Egressus thalamo, sine luce remansit et escâ.
Urinae propriae tamen arida guttura potu
Imbuit, et traxit, sub humo quas repperit auras.
Sensit et horarum pulsus, crepitusque ligonum
Atque reducendo superas de corpore in oras,
Quod subitae credunt quassatum strage ruinae,
Consilia et voces ultro citroque loquentum.
Ipsius ast hominum vox non pervênit ad aures,
Flebiliter quamvis clamantis opemque rogantis.
Adfuit oranti Deus, atque benignus in arctis
Auxilium rebus demisit ab aetheris arce.
Septima lux lento passu progressa propinquat,
Clamor ut auditur telluris parte refossâ.
Acrius ergo urgetur opus, lucique sepultus
Redditur incolumis, qui longum deinde superstes
Feralem exercet rursus, non desinit artem.
Quare defossus iste audierit eos, qui foris erant, ipse auditus vicissim ab illis non fuerit.
HOc itidem patet exemplo, penetrabile voci
Tellurem dare iter, sed fas est credere multis
Hanc patuisse foraminibus licet usque pusillis
Fortuitam propter lapidum, atque ruentis arenae
Congeriem. res mirat amen, qui sermo loquentum
Perceptus fuerit, resonansque aes aure sepulti,
Cum nemo audierit vocem et lamenta sepulti.
An, sicut melius tranquilla silentia propter
Audimus noctu, quam luce frementibus auris,
Sic quoque huic claram fecere silentia vocem
In tenebris densis: aurae sonus obstitit illis.
Nasus organum olfactus.
SUb fronte emergit nasus bifidoque meatu
Pervius, oblongo tractu descendit, et oris
Supra transversum sinit praeruptus hiatum,
Consurgens instar tumuli, collisque maligni.
Duritie erigitur solidi medio tenus ossis,
Ne collapsus iter neget egredientibus auris
Aut egressuras teneat, mucumque moretur.
Cetera pars, nasi faciens primoris acumen
Atque alas, mollem chondro suffulta rigorem
Induit, offensas alioqui habitura frequentes.
Pellicula nasum intus succingens quibus partibus communis, et quae causa sit, quod infantes verminantes nasum scalpant.
INtus eum membrana ambit communis et ori
Et linguae, et longo potusque cibique canali,
Continuoque illi stomacho, nec concava eâdem
Intestina carent. ideo, cum verminat infans,
Pruritus vexat nares, et scalpere crebro
Unguiculis tenerum nasum compellitur aeger.
An pellicula illa sit olfactus instrumentum.
ET, quoniam ambrosios patulo venamur odores
Naso, foetores clauso aversamur: odorum
Hinc putat in naso fieri plebs credula sensum,
Imo et doctorum pars non temnenda virorum,
Pelliculam internam quasi eis natura dicarit.
Attamen infida est ea conjectura. coerce
Aera per nares introque forasque meantem,
Posthaec subicito naso rem quicquid olentem,
Cumque illâ simul ibit odor, cerebrumque subibit
Multicavi penetrans per curva foramina cribri.
Ergo in eo sentitur odor subvectus ab aurâ,
Sive sinus cerebri id faciant, binaeve mamillae,
A specie dictae, processus sive duobus
Vermibus assimiles, sub fundo longa cerebri
Corpora qui tendunt tangentes ossis hiatus
Cribro si extremis: sententiaque ultima vero
Congruit, atque virûm doctorum digna favore est.
Mente tamen patiar, si quis dissentiat, aequâ.
Medium olfactus.
ESt aerigitur liquidorum vector odorum,
Attamen haud solus. sub aquis quod odore trahantur
Pisces, signa docent minime fallacia. Quippe
Haud unus cunctis cibus est. indagat odore
Quisque suum, et magno concursant undique coetu.
Copia si fuerit quaesiti oblata, nec ullus
Delibat, nisi quod naso exploraverit ante,
Olfactuque aptas ventri delegerit escas.
Attamen absque aliquo delectu objecta vorare
More canum quosdam, quicumque negaverit, errat.
Historia Polycratis.
ANnulus Aegeos jaciente Polycrate missus
In fluctus, summi in pretii quem rebus habebat,
Ut fortunatae spatium inviolabile vitae
Rumperet una dies optata turbida clade;
Sorbetur rapido, pelagus cui patria, pisci,
Haud prius admoto nutriminis indice naso.
Is piscatorum cito factus praeda, culinam
Fertur in augustam, et, dissecto abdomine, reddit
Exanimis, vivus quod deglutiverat, aurum.
Sic redit ad regem nulla hoc per vota petentem
Annulus, et contristat herum, cui gaudia damnum.
En aurum pro esca, quod non erat, esca voratum.
Organon gustus et consensus inter linguam et ventriculum.
LIngua gulae servit, dum gustat in ore sapores,
Hasque dapum laudat, contemnit et abdicat illas.
Hunc laudat potum, contemnit et abdicat illum.
Externae tunicae, quâ circum obvolvitur, ista
Desuper e molli vis est infusa cerebro.
Quod vero intererit multum observare, suae cum
Est aliquis spontis, penoris neque copia defit;
Mundities linguae, quam non infecit amaror
Flaventis cholerae, non salsi phlegmatis humor,
Non aliquis mucus, pituitaque lenta; sapores
Percipit exacte, qui si sint nectar in ore,
Arrident epulae stomacho, prompteque coquuntur:
Sin secus, insuaves gula non desiderat escas,
Aut sumptae a stomacho tarde mutantur inerti.
Aeger ad oblatas igitur si nauseet escas,
Ventriculo haud fer opem soli, purgamina linguae
Verum adhibe pariter, peregrinasque ablue sordes.
Namque redibit amor mensae redeunte sapore,
Nec feret a stomacho, quod laudat lingua, repulsam.
Tanta fides linguae est, stomacho fiducia tanta,
Suspectas faciat nisi circumstantia laudes.
Mutua ventriculum linguae quoque foedera jungunt.
Nam tunica interior servit communis utrique.
Haud mirum est igitur, si per contagia laedunt
Mutua se, morbumque suum haec communicat illi.
Organon tactus.
SEnsus subsequitur postremus in ordine, verum
Natura primus, quo interprete frigus et aestum,
Udaque cum siccis, et quae nascuntur ab illis,
Ut molle et durum, pondusque et pondere cassum,
Percipimus. non huic excelsa mentis in arce
Assignata sua est statio, sed corpore toto
Excubias agit et menti percepta revelat.
Haec vis per nervos ductos quocumque locorum
Ex quocumque loco, spargit se corpus in omne
Ingrediens pariter pellem et comprensa sub illa,
Si qua foris feriunt, ut persentiscat, et intus.
Huic dolor est junctus, mala qui praesentia prodit,
Conjuncta est etiam, monstratque sequenda voluptas.
Tu neutri nimium tamen indulgere memento.
Parce negare omnem cruciatum, ut Stoicus: idem
Infelix animos cave despondere dolendo.
Nec te deliciis male conciliata voluptas,
Ut pueros epulae dulces, mellitaque liba,
Illaqueet blandis Epicuri de grege porcum:
Nec contra tibi displiceat sincera voluptas,
Quam vitae natura parens concessit in usum.
Est modus in rebus, quem non tenuisse, salutem
Corporis evertit, mentisque morantis in illo.
Felix ille potest rerum usurpator haberi,
Usu qui recto contentus vitat abusum.
Sensus interiores, ut phantasia, sive sensus communis, intellectus et memoria, an distinctas in cerebro sedes obtineant, necne.
AT quinos longo memoratos ordine sensus
Externos Physici perhibent. hos praeter in ipso
Sunt alii cerebro, quorum sunt nomina: sensus
Communis (Graio Physici quem nomine dicunt
Phantasiam) ratio sive intellectus, et aevo
Longo haustas species retinendi mira potestas.
Horum num certa cerebri sua munia sede
Quisque obeat, seorsimque habitet: promiscua sedes
An cerebrum pariter sit cunctis, quaestio prisca,
Ceu nova adhucque recens, medicos in praelia cogit.
Sensus interiores distinctas in cerebro sedes obtinere, et quaenam sedes in eo unicuique conveniat.
CUique suam tribuunt qui sedem mentis in arce,
Ut medici fecere Arabes, Arabumque sequaces,
Antîca excubias communes parte locârunt.
Attribuunt mediam rationi. vis memor arcis
Ultima possedit. cujus momenta videre
Fert animus sectae, dubioque evolvere certum.
Quod si non potero, tamen attentasse juvabit.
Organo diversis annon diversa dicare
Actibus assuevit natura? quis ergo negabit
In cerebro contingere idem, differreque multum
Phantasiam et reliquos distinctis sedibus actus?
Sedes cum dico, tacite organa dico sub illis.
Omnibus una foret si sedes, organon unum,
Laeso illo triplex vitium simul illa facultas
Conciperet, nec laesâ unâ persistere possent
Incolumes reliquae: sed posse exempla docebunt.
Sensus communis seorsim laesi exemplum. Galenus de sympt. diff. cap. 3.
THeophilus in capitis patiens deliria morbo,
In quo decubuit, multo tibicine plenum
Harmonicos modulante sonos conclave putavit,
Atque susurrorum, sibi quos irrumpere in aures
Credebat, fictique chori pertaesus, abire
Jussit eos pellique foras. huic frivolus error
Sensum turbabat communem, sed ratio ipsa
Recte abigenda foras aegro sua taedia suasit.
Aliud.
COrnibus armatum sibi sinciput esse putabat
Quidam alius, pondusque ferens grave pectore iniquo,
Sponte sibi indecorum voluit gestamina demi
Armorum, et facilem dedit auxiliantibus aurem.
Mansit huic mens sana quidem: at de cornibus error
Communem larva sensum praestrinxit inani.
Qualis erat morbus, talis medicina reperta.
Admotis etenim clam tauri cornibus, et mox
Arte velut quadam, sed non tamen absque dolore,
Sanguineque avulsis, praestigia pulsa fuere.
Aliud.
EXanimem sese et vitali lumine cassum
Esse putans alius, potumque cibumque recusat,
Infitians gaudere cibis, quos vita reliquit.
Non fuit haec animi sententia falsa, sed illa
Corpore de exanimi communis lusio sensus.
Huic etiam simulata tulit medicina salutem.
Nam mensae accubuit stratae, qui lumine cassum
Se quoque vitali finxit, nec setius escas
Faucibus ingessit, cernenteque glutiit illo.
Sustulit et calicem, resupinoque ebibit ore.
Huius ad exemplum vesanus et ille comedit,
Et hausto, sitiens guttur, madefecit Iaccho,
Sensimque aufugit falsi persuasio lethi.
Aliud observationis propriae.
CUravi juvenem, cui febris acuta cerebri
Antîca implêrat nigrantibus atria fumis.
Hunc cum mane aliquo pro consuetudine viso,
Utque habeat, quaero: respondit protinus ille:
Me lupus esuriens rapuit vivumque voravit.
Idne tibi doluit, dicenti, rettulit: ante
Deglutitus eram, quam persentiscere possem.
Huic illaesa fuit ratio. delusio sensus
Communis mansit, donec medicamine fumi
Depulsi antiquum cerebro liquere serenum.
Horat. lib. 2. epist. 2.
ADdam hoc ex Flacco. fuit haud ignobilis Argis,
Qui se credebat miros audire tragoedos
In vacuo laetus sessor plausorque theatro.
Cetera qui vitae servaret munia recto
More, bonus sane vicinus, amabilis hospes,
Comis in uxorem, posset qui ignoscere servis,
Et signo laeso non insanire lagenae,
Posset qui rupem et puteum vitare patentem.
Integra et huic mansit ratio, phantastica contra
Vis corrupta fuit, cerebrumque errore replevit.
Quem postquam elleboro pepulit, succensuit illis,
Quorum operâ ad sese fuerat, curâque reversus,
Quod foret invito gratissima dempta voluptas.
Intellectus seorsim laesi exemplum. Galen. de symptomatum differ. cap. 3.
ERores videamus item et deliria mentis
Non sibi constantis morbo turbante cerebrum,
Copia quorum ingens. homines fert quaelibet ora,
Parca quibus ratio est, aliquâque ex parte minuta,
Communis quamvis maneant opera integra sensus.
Sunt etiam, penitus quos deseruisse videtur.
At phrenesis comitata febri depravat eandem,
Et sine febre furor,
[Gap desc: greek text]
dixere Pelasgi.
Hâc agitabatur post caedem matris Orestes,
Et Nessi indutus vestem Tirynthius heros,
Si de utroque refert lacrimosa Tragoedia verum:
Mitto parum notos, quos claustrum Heinense Philippo
Decretum aegrotis Hassorum a Principe servat.
Illius non rara vident exempla medentes,
Quum diaphragma ardet, febris aut quum saeva cerebrum
Anginae sociata ferit, faucesque perurit.
Unum ego proposito memor are ante omnia quadrans,
Scripta mihi insignis quod suggessere Galeni,
Exemplum contentus ero, quibus addere quivis
Plura potest, rebus curam si ponet in istis.
Nomine vasa sibi quidam bene nota vocabat,
Praecipit are tamen voluit per aperta fenestrae
Talia praeteriens, si ferret jussa viator.
Huic erat incolumis virtus phantastica et expers
Erroris: ratio sed non sibi congrua suasit.
Agnita vasa etenim potius servanda fuere,
Quam temere allidenda solo, frangendaque duro.
Memoriae seorsim laesae exempla. Thucydid. lib. 2. Lucret. libr. 6. distinct. 36. Galenus de differ. sympt. cap. 3.
AUdi inopina etiam notarum oblivia rerum.
Quum funesta lues incumberet Attidos agris,
Atque catervatim populum Pandionis oris
Luminis eximeret, nigrae qui limina mortis
Vitârant, tamen haud morbi sine labe manebant,
Atque in iis quosdam cepere oblivia rerum
Cunctarum, ut se ipsi quoque non cognoscere possent.
Thucydides habet haec, nec dissona Plinius illis.
Quae paucis etiam visum est subjungere verbis.
Plin. lib. 7. cap. 24.
QUidam librorum, et quae consignantur in illis,
Notitiam amisit silicis grave percitus ictu.
Matrem alius nescire suam, carosque propinquos
Ex casu coepit: servorum noscere vultus
Dedidicit quidam. fuit et qui nominis esset
Immemor ipse sui, Messalam nempe vocari
Corvinum sese causas orare disertum.
Hisce recens addam, et prae aliis memorabile cunctis,
Praxi Antenorei quod Mercurialis habetur.
Mercurialis lib. 1. medic. pract. cap. 18.
LIbrorum Venetâ quidam compactor in urbe
Morbi perpessus stragem et tormenta caduci,
Chartarum novisse notas, sensumque tenere
Desiit omnino, suaque haec incommoda deflens,
Ordine rem medico narravit opemque rogavit.
Hic medicum nôrat, nôratque opus esse medelâ.
Communi cum sensu igitur mens salva remansit.
Id tamen est instar miraculi, scribere dextre
Quod potuere manus, periit vis scripta legendi.
Cur unicuique sensuum interiorum, ut supra attigi, certa in cerebro sedes sit attributa [(transcriber); sic: attribura] .
POrro facultatem cur certam cuique dicârit
Partem indivulsi, ut retuli, natura cerebri,
Si vis, haud dubiis poteris cognoscere signis.
Anteriora tenet sensus communis, ut ipsi
Externos propius jungat vicinia sensus.
Est ibi mollities cerebri quoque maior, ab illis
Transmissas species facile ut comprêndere possit,
Quas retinet tantum, nescit retinere receptas.
Tum quibus in latum se frons exporrigit aequor
(Indicium multi cerebri sub fronte latentis)
Communis dedit his sensus natura vigorem,
Ingeniumque capax rerum et confingere sollers:
Ut veri expertes cultusque Deique poetae,
Simplice converso varia in mendacia vero,
Sunt commenti olim genera infinita Deorum,
Multaque ridicula et deformia monstra: Chimaeram
Flammivomam, Stygiumque canem, Satyrosque bicornes,
Foedasque Harpyias, vultusque Actaeona cervi
Indutum, et custodem Inûs, cui lumina centum,
Et quinquagenis immanem faucibus Hydram,
Semiferosque mares, et equum velocibus alis,
Quaeque solent blando vocum modulamine nautas
Fallere; pars supera est virgo, pars infer a piscis.
His, quae communis de sensus jam modo dixi
Sede, recordandi quadrant contraria sedi,
Quam natura illi cerebelli in corpore fixit.
Nam magis externis distare a sensibus ipsum
Convênit, densâque magis constare medullâ,
Custodire diu quia credita pignora debet,
Illaque praesertim, quae sunt bona. nanque alioquin
Optatam votis callere Themistoclis artem
Praestaret, nimium quae nunc communis oberrat
Perque domos, aedesque sacras, et docta Lycea.
Praeterea crassum quibus occiput obtigit, una
Est data gestarum felix retinentia rerum,
Cumque ea vis laesa est, perhibent prodesse medelam
Occipiti admotam, multisque tulisse salutem.
Sunt cerebri in medio contra a mediocria cuncta,
Participet quod utrinque aliquid. rerum faber ergo
Constituit mentis sublime tribunal in ipso.
Quin et spirituum, quibus est natale cerebrum,
Distinctas liquido monstrat gener atio sedes:
Nempe suis certâ genitis ratione facultas
Quaelibet ut possit, cum res expostulat, uti.
Nam, postquam sinibus sumpsere exordia primis,
Ulterius medii virtute coquuntur, et illum
Egressis tandem colophona novissimus addit.
Atque hoc dogma Arabum non displicuisse Galeno
Testatum faciunt libri, quibus erudit orbem.
De musculis sive lacertis.
UT motus, quem nostra ciet, sistitque voluntas,
Consequitur sensus naturae lege priores:
Sic etiam motus sunt illius organa Musae
Post sensus recitanda meae.
Movendi facultatem e cerebro et spinali medulla partibus movendis transmitti.
Vis corpus agendi,
Ut volumus, fluit e cerebro, spinaeque medullâ
Per nervos, ut utroque ortos e fonte canales.
Turcica non auras transcurrit arundo volatu
Tam celeri: non horrisono quod ahenea ferrum
Fistula projecit tonitru, quum sulphure mixtum
Concepit flammas, certatque erumpere, nitrum.
Quin etiam (si parva licet componere magnis)
Non visus acies rapidis magis evolat alis,
Sidereasque faces citius contingit Olympi,
Telluris quamvis humili procul orbe remotas,
Mobile quam membrum feriunt mandata movendi.
Si jubeas digitum, seu sit pedis ille manusve,
Curvari aut tendi; quo momine jussa cerebro
Concipiuntur, agunt, et membrum obtemperat illis,
Ad praescripta animae docile ac proclive moveri,
Jussaque et obsequium puncto peraguntur eodem.
Nec cerebri atque agilis vetat hoc distantia membri,
Mandanti dominae si vis modo nulla resistat.
Corporis imo etiam quamvis onerosa gravisque
Sit moles nostri, propellitur atque movetur
Acta levi jussu, spatiumque immutat eundo.
Tollitur illa eadem facili in sublimia saltu,
Aut alio atque alio se versat concita motu,
Dum vigor et vires robusto in corpore durant.
Tanta animae vis est et ventique utitur illa,
Cum sua promulgat decreta, et legat in artus.
Sunt tanta exiguis ad motum robora chordis.
Motus voluntarii proxima instrumenta esse musculos, eosque tot esse numero, quot diversi sunt motus.
PRoxima sed motus animâ mandante patrandi,
Passim dispositi sunt instrumenta lacerti
Tot, quot diversis agitantur motibus artus,
Quos humana êdit, prout vult, cohibetque voluntas.
Unus enim motum producit musculus unum.
Motum voluntarium fieri ad mandatum cerebri: nervos mandatum perferre: musculos exsequi.
ERgo anima in cerebro regnans dat jussa movendi
Spiritibus portanda animae de nomine dictis,
In quodcumque libet versatile mittere membrum.
Hi per nervorum compendia trita feruntur,
Et mandata ferunt: faciunt accepta lacerti
Absque mora, dominaeque gerunt ex tempore morem.
Declaratio per similia.
FLammivomosque ut Phoebus equos moderatur habenis:
Sic ratio musculos nervis, aurigaque Phoebus
Est animae similis, nervi similantur habenis.
Quadrigam motis licet aequiparare lacertis.
Utque onus impositum secum rapit acta quadriga,
Musculorum impulsu sic membra annexa trahuntur.
Unde dicti sint musculi et lacerti, et quid musculi sive lacerti caput, quid venter, quid cauda sit.
NOmen apud priscos geminum obtinuere Latinos,
Nanque alii musculos, alii dixere lacertos,
Quod plerique habeant caudam, ventremque caputque
Muris ad exemplum, vel longae more lacertae.
Consuevere autem caput appellare lacerti
Principium illius: medium sub nomine ventris
Significant: finem sub longae appendice caudae.
Inseritur nervus capiti plerunque subinde
Ventri etiam; caudae raro, et praecepta movendi,
Quas modo cumque petit, fert officiosus in oras.
Juncta suo parti cum tendine cauda movendae est.
Venter, cui longae sunt tanquam stamina fibrae,
Quas caro, quas nervi, quas mixta ligamina gignunt,
Contrahitur, magnaque agitat vi mobile membrum.
Venae, arteriae, nervi et tunicae musculorum.
NOn venae desunt graciles ad pabula musculis,
Non arteriolae ad vegetamina jugia vitae,
Non nervi ad sensum, non ad molimina motus,
Nec caruere, soris quo circumdentur, amictu.
Varios esse musculos, nec eandem omnium conformationem.
HAud tamen in cunctis dictas ostendere partes
Possumus ex aequo musculis. Sphincteribus ani
Vesicaeque vides caudamque caputque deesse.
Contra aliis duplex caput est, triplexque videre est
Et ventrem geminum, sectamque in plurima caudam
Extrema, ut poscit partis positura movendae.
Cur autor singulos musculos non descripserit.
CUm vero tantus numerus: cum copia tanta,
Cum sint tam variae musculorum in corpore formae,
Et cum particulis aliterque aliterque ciendis
Multiplices nexus, monstrosaque nomina, in ipso
Limine deficiam, et fessam torpescere Musam
Conquerar, invitis si scribere singula verbis,
Cunctosque in solidum nitar memorare lacertos.
Tantillum dixisse sat est. tibi caetera tradent,
Musculorum historiam numeris pedibusque solutam
Liberiore quibus libuit contexere filo,
Quales non paucas nunc publicus atterit usus,
Auctorumque legunt dociles post fata minores.