10 March 2004
Ruediger Niehl
could not identify Errata-item _248. 8. nata._; editorial description: typed - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check
15 December 2004
Angela Reinthal
Morpheus spell-check performed
OTII MARPURGENSIS LIBER QUINTUS, Qui est DE ORGANIS VITALIBUS. Diaphragmatis situs, figura, substantia, venae, arteriae, nervi, circuli, tunicae et foramina.
SUpra imum medio sedes data proxima ventri.
Hunc interstitium quoddam dissaepsit ab illo,
Quod Graii
[Gap desc: greek text]
vocant. dixere Latini
Septum transversum. nanque ortum a pectoris osse
Transversim juxta costarum extrema notharum
More pavimenti lato se corpore tendit.
Vertebris tandem lumborum in fine supremis,
Tendinibus geminis intervenientibus, haeret.
Aequoream lato et caudato corpore raiam
Assimilat, talem positu poscente figuram.
Plura etiam natur a parens geminavit in illo.
Nam massa e duplici corpus coalescit in unum,
Scilicet ex nervis carnis subtegmine mixtis,
Quomodo musculosum decuit coalescere corpus.
Tum venis alitur geminis. allabitur illi
Vita arteriolis totidem: Sentire, moveri
Nervorum adducunt subtilia fila duorum.
Nec non et tunicis medium diaphragma duabus
Induitur. nanque inferius succingitur illâ,
Imum quae ventrem contentaque viscera cingit.
Subtilis supra tegitur velamine pleurae.
Totum eius corpus circis constare duobus
In promptu est oculis, ferro cum pectus apertum est.
Nerveus interior centrum tenet, indeque fibrae
Extremas adeunt transversi parietis oras.
Hôc caput in centro diaphragmatis esse putârunt,
Quatenus ut musculus caudamque caputque requirit,
Dectorum haud pauci. caudam Laurentius esse
Contendit, placitumque suum rationibus armat.
Carneus exterior complectitur interiorem
Anterius sterno affixus, costisque propinquis;
Posterius lumbis, qua vertebra prima secundae
Nectitur, unde suus dictis tendonibus ortus.
In longum qua se latumque extendit, hiatus
Tres habet eximios dorso spinaeque propinquos,
Inque vicem sibi vicinos. cava vena per unum
Sursum carpit iter. descendit aorta secundo.
In stomachi oesophagum transmittit tertius antrum.
Qui statuere duos, dempsere foramen aortae.
Quis primus septum transversum diaphragmatis nomine appellârit: cur antiqui medici idem
[Gap desc: greek text]
dixerint, et quod inde dicta phrenitis.
SI qua fides medico, quem Pergamus intulit auris,
Urbs olim Attalicis sceptris, regnoque superba,
Septum hoc nemo prior diaphragma Platone vocavit.
Antiqui dixere
[Gap desc: greek text]
, quae vocula mentem
Significavit eis. nanque inflammatio saeva
Cum diaphragma coquit, mentis succedit in arcem
Vis effrena mali, et deliria gignit in illâ,
Cum solitâ morum male convenientia formâ.
At tunc infectum est alienâ labe cerebrum,
Atque istum Graii dixere phrenitida morbum.
Est tamen hanc praeter cerebro, tunicisque cerebri
Propria, nec caput infestans aliunde phrenitis,
Quam quibus indiciis valeas discernere ab illâ,
Nequiquam [(transcriber); sic: Necquicquam] exspectas a me. tibi talia tradent,
Qui morbos et signa docent legesque medendi.
Usus diaphragmatis.
PRaecipuum vox ipsa notat diaphragmatis usum,
Nempe quod a medio ventrem discriminer imum,
Transversim paris veluti situs inter utrumque
Ne gravis ex imo tollens se ventre mephitis
Cor petat absque morâ, et dispendia gignat in illo.
Spiritui de servit item. nam latius auras
Allicit in pectus: contractum extrudit easdem.
Cumque opere in tali non cesset nostra voluntas,
Sustinet officium veri diaphragma lacerti,
Sed procul a reliquis formâ distantis et usu.
Alvus pondere item si forte gravetur onustae,
Urget ad expulsum, partesque adjutat onustas.
Unde puerperiis prodest, uterumque tumentem
Fasce suo levat, et positurum stercora ventrem
Pectoris auxilio compressi, aurisque retentis.
Postremo iecoris convexa fovere putatur,
Quippe arteriolis pauxillis praedita, et almum
Adjutare suo stomachum, splenemque calore.
Omnibus at membris hoc est commune propinquis,
Mutua ut inter se sibi dent fomenta vicissim.
Pleurae substantia, situs, duplicitas, sensusque exquisitus, quodque ab ea dicta sit pleuritis, de cujus curatione perfunctorie.
ASserui diaphragma tegi velamine pleurae
Parte sui superâ. nunc, quid sit pleura, docendum.
Membrana est, penitum quae cingit pectoris antrum,
Et curvos intus costarum circuit arcus,
Et, quos inter eas posuit natura, lacertos
Haud paucos numero, vacuas ut carne lacunas
Explerent intermedias, pectusque moverent.
Est et costarum veluti periosteon, omni
Quas ex parte tegit: quas vulsum deserit aegre.
Dum vero obvolvit tenero velamine costas,
Durities animae non sauciat ossea folles,
Aere distenti quoties cava pectora plangunt.
Organa praeterea, quibus est in pectore sedes,
De se productâ defendit singula veste,
Germanae exemplo, ventris quae continet imi
Viscera cuncta simul, seorsim quoque singula vestit.
Nervosâ constat, verum non simplice telâ,
Quali illam veteres medici constare putârunt.
Sed duplicata meat quascumque in pectoris oras
Securo ducens contentas tramite venas,
Atque arteriolas et, tenuia corpora, nervos,
Quorum operâ eximium tactus acquirit acumen,
Morbus ut ostendit, Graecum qui nomen ab illâ
Derivat, vastoque furit notissimus orbe,
Puncturis laterum insignis, sputoque cruoris,
Et febre accensos late dominante per artus,
Quando tenet ruptam gravis inflammatio pleuram.
Contages non rara subest, numerosaque lecto
Corpora dat, properaeque neci, tandemque sepulchro.
Ne tamen afflicto vitae spes nulla sit aegro,
Principio eiusdem lateris, cui morbus inhaeret
Puncturae indicio, tibi vena repente secetur
In cubito, sanguisque fluat bene largus ab illâ,
Si vires, si prima sinet, si serior aetas,
Si, quae femineo gestantur, pignora, ventre.
Dis plicet oppositi lateris caesura revellit
Nanque nimis longe, nimis in contraria ducit.
Facta etiam prosunt tenui vulnuscula ferro,
Ut trahat acre foras jejuna cucurbita virus.
Aegro ne veniat vinum gustare cupido,
Aut, si forte venit, tamen haud indulgeat illi.
Suggere, quae pectus vacuent sputando, viasque
Urinae ne praetereas. nam saepe per illas
Colluvies abiit mala, restituitque salutem.
Carduus et mariae et Benedictus semina portant
Congrua huic morbo. juvat et maxilla, loquaces
In ranas quâ saevit atrox, et sanguine junctos,
Lucius, et quicquid, pecoris fert unda minoris.
Cancrorum quis item nescit prodesse lapillos,
Vulnificumque apri dentem, si trita bibantur
Ex umore aliquo, qui pectora morbida sanet?
Interea semen lini cum lacte velundâ
Et foeni, quod habent innoxia cornua, Graeci,
Hordea quamque dabunt saxis contrita farinam,
Et folia Althaeam lanugine cana ferentem
Miscebis, ponesque foris, ubi maximus angor.
Cassia, quae fructus veluti farcimina gestat,
Lignoso nigram condit sub cortice pulpam.
Haec stimulos lateris nulli virtute secundo
Mitigat impositu, fertque aegro dulce levamen,
Palladium, violas quod suffocavit, olivum,
Sub pinguique rosas aut lilia gurgite mersit,
Atque diu vetuit siccas emergere in auras,
Confunde et partem confusis unge dolentem.
Hoc quoque si facies, non te fecisse pigebit.
Plura alii doceant, transire ad cetera cogor,
Quae mihi in historiâ praescribit pectoris ordo.
Panniculus mediastinus quid fit, ubi sit situs, quare sic cognominatus, qualemque usum in pectore praestet.
PLeura aliud recto producit limite septum
Pectoris in binas dirimens penetralia partes,
Utrinque a sterno duplici quod nascitur ortu,
Proceditque duplex, sed se fastigiat arcto
Paulatim spatio, in pellem dum transeat unam,
Tangit ubi adversam, qua spinae proxima, pleuram.
Est membrana tenax, tenuis, nervosaque tota,
Cui mediastino nomen fecere Latini
Panniculo, in longum medii quia pectoris antrum
Dissecat, et spatium, latus inter utrumque, relinquit.
At
[Gap desc: greek text]
numero dixere Pelasgi
Plurali, et duplicem rem convenienter adumbrant.
Dextra per hunc ideo secreta fuere sinistris.
Alterutris laesis non setius altera salva
Ut maneant, aurasque trahant, abigantque vicissim
Tunc etiam, crassae quando de more placentae
Alterius pulmo lateris se agglutinat intus
Longo ex decubitu pleurae, quos rumpere nexus
Exterior vis nulla potest. spectacula natus
Talia mî proprius subito dedit asthmate raptus,
Proh dolor, in primâ Libitinae praeda juventâ.
Insuper haec membrana suis tentoria cordis
Stringit utrinque fibris, et parte ab utrâque revellit,
Collapsa impediant alacres ne visceris ictus.
Vitalia viscera (cor puta et pulmonem) medio ventre contineri, vitamque in calore quodam consistere, qui inde vivificus dicitur, et innatus, quod veluti cum vitâ nascatur.
POrro sagax medio natura in ventre locavit
Organa, Paeoniae vitalia dicta catervae.
Talia sunt jugi gaudentia viscera motu,
Cor et pulmones. horum est servare calorem
Et vitam, quae discidium haud patiuntur, et unum
Cum perit alterius subit indubitata ruina.
Cum vitae auspiciis calor hic exordia sumit,
Cumque illâ pariter pallenti in funere cessat.
Unde et vivificus dici innatusque meretur.
Hic est ille ignis, sublatus in atria caeli
Quem satus Iapeto Phoebeae ex axe quadrigae
Narratur clepsisse dolo, secumque tulisse
Captivum in terras, ut, quem formaverat ipse
Ex udâ fluviis tellure recenter homillum
(Vah, quam pervertunt divina oracula poetae!)
Donaret vitâ et divinae particulâ aurae.
Calorem innatum, quoniam sine intermissione dissipatur, perpetuâ instauratione indigere, eamque novâ caloris ex corde accessione fieri.
CUm vero calor hic nullo non momine in auras
Finitimas pellis per caecos halet hiatus,
Tot cito deficeret per detrimenta minutus,
Nî novus assiduos pensaret damna per auctus.
Unde autem calor ille novus? quibus advenit oris?
Haud peregre accedit, sed corpore quisque suopte
Eius habet fontem, medio cor pectore nempe
Suspensum, multoque intus se verbere prodens.
Corporis in reliquas abit hinc diffusilis oras.
Duplicem esse calorem vivificum: insitum scilicet universo corpori, qui in ipso ortu hominis incipit, et influentem, qui ex corde in universum corpus influit.
ESt calor ergo duplex, vel enim genitricis in alvo
Incipit infantis cum vitâ, ideoque vocatur
Insitus: emanat laevo vel cordis ab antro,
Cum jam vivit homo, cum cor jam pectora pulsat.
Indeque quod manans in partes influit omnes,
Nomen ab influxu capit, usurpatque perenni,
Inque fluens dictus, quod perdidit insitus, explet.
Officium caloris vivifici sive innati.
DAedalus hic opifex rerum est, quae sospite vitâ
Natura aggreditur mortali in corpore. nanque
In stomacho coquus est escarum, albumque cremorem
Conficit ex illis. rubicundi est sanguinis autor
In iecore et venis. ex uno vesca lebete
Tam variis structor dispensat fercula membris,
Atque sui vultus assumere cogit alumni,
Ante tamen removens, quod inutile novit alendo.
Praeparat et semen, foetumque e semine fingit,
Et sensus vegetat. Cor hic calor instruit ipsum,
Ut sibi cognatum valeat generare calorem,
Membrorum et fessae per eum succurrere turbae.
Hic dum naturae fines non transilit exlex
Corporis integritas constat: cum labe tenetur,
Incolume haud remanet: cum plane exstinguitur, omnis
Vita perit, putrorque subit, serpitque per artus,
Atque olidâ e sanie vermes producit edaces:
Nec calor est ullus, qui extinctum reddere possit,
Corpore ab exanimi vel saltem arcere putrorem.
Imo quo magis externi fomenta caloris
Percipit, hoc citius violat putredo cadaver.
Spiritum caloris influentis esse vehiculum, eumque in corde partim ex sanguine, partim ex aere generari.
ASsidue in fines igitur cum corporis omnes
Ire necesse habeat, gelidumque arcere rigorem,
Indiguit quodam tenuique levique vehiclo
(Nam grave, nam crassum mera sunt obstacula motus)
Id quamvis sit corporeum, tamen obtinet usus,
Spiritus ut dici soleat, quasi corporis expers;
Excubias quia nec potis est incurrere tactus,
Nec vigilis nitidas visus penetrare fenestras,
Fratribus assimilis naturâ et corpore raro,
In vasto clausis quibus imperat Aeolus antro.
Hic ex corporibus geminis sibi vendicat ortum
Sanguine subtili, quaeque hôc subtilior, aurâ,
Quae, cordis quânam subeant ratione recessus
(Nanque inibi focus est, in quo commixta liquantur,
Vitalisque habitum sumunt et nomina venti)
Cordis in historiâ, ad quam jam festino, patebit.
Cordis situs, figura, substantia et fibrae.
PEctoris in medio cordi est aptissima sedes
Aedificata cavi, conique impressa figura,
Squamosaeve nucis, natae super arbore, pinum
Quam perhibent, lacrimasque legunt e cortice pingues.
Obliquo diaphragma petit, costasque sinistras
Tramite apex: basis assurgit, jugulisque propinquat,
Et medium tenet exacte, si dextra sinistris,
Postîca antîcis, supremis conferat ima,
Explorare volens aliquis, quâ sede moretur.
Materiam novisse cupis si visceris huius,
Aspice purpureos intento lumine renes,
Et massae exemplar cor constituentis habebis.
Cor tamen est densum mage, quam substantia renum.
Est et ductilibus fibris, promptisque moveri
Compositum, quibus injussum se pandit et arctat
Alternis, crebrisque ferit praecordia plagis.
At renum nullas agnoscunt viscera fibras,
Non motus ullos. sed amant sine fine quietem.
Cor ab Hippocrate perperam appellari musculum.
MUsculus Hippocrati cor dicitur, haud tamen apte,
Unius arbitrii quia musculus audit habenas.
At cor arbitrii nullus agnoscit habenas.
Duo cordis ventriculi, et quatuor eius vasa, vena cava, vena arterialis, arteria venalis et arteria magna.
QUa patet in longum, dextrâ laevâque cavatur,
Seque aperit binis specubus, longisve cavernis.
Ventriculos medici cordis, Thalamosque vocârunt
Ausonio et Graio pariter sermone locuti.
Incipit a cono, sensimque dehiscit uterque,
Quo magis ad baseos sese sublimia tollit.
Effigiem Lunae, tenuem cum crevit in arcum,
Luce nothâ sese solis de lumine comens,
Dexter habet, laevique ambit, qua proximus illi,
Dimidium ferme, septique diremptus ab illo
Certi macerie, lateris curvamina dextri
Aspicit, adque cavae supra patet ostia venae.
Aristotelis de tribus cordis ventriculis corumque temperamento rejecta opinio.
QUae quoniam constant, vero procul avius errat
Tramite Aristoteles, quando tribus esse cavatum
Cor sinibus scribit, laevumque algore teneri,
Fervore immodico dextrum, mediumque tepore.
Nam duo sunt tantum. laevi calor intima largus
Possidet: at dexter paulo est moderatior illo.
Vivifici certe calidum decet esse caloris
Fontem, Arabes inter quamvis doctissimus omnes
Praegelidum statuat. sed non ego credulus illi.
Ubere ditatum, dum constat vita, calore
Certa tibi documenta dabunt, quae viva secantur,
Si laevum cordis digito exploraveris antrum.
Vena cava.
VEntriculo cordis duo vasa utrique cohaerent,
Quae, quia res poscit, nunc ordine singula dicam,
Atque opus unius referam cujusque viritim,
Undeque vitalis ventus generetur in illis.
Perfossa est primum cava vena, amplumque foramen
Pandit, ubi cordis dextrae connexa cavernae est,
Inque cor irructat modo dictam sanguinis undam
Ipso in contactu patulum, qui deinde calore
Visceris excolitur formae melioris honore,
Et mage fit tenuis, pulmonum ut pascere folles,
Spirituique magis vitali accedere possit.
Vena arterialis.
HAnc penes ex eâdem tubus exit in alta cavernâ
Nomen habens venae, sed, quale arteria, corpus.
Vena haec multifidis pulmonis in intima ramis
Se insinuat, pulsumque affert ex corde cruorem
Pulmones alitura prius, reliquumque canales
Per certos cordi dein infusura sinistro.
Arteria venalis.
SCilicet hi rami sunt, quos arteria laevo
Venalis progressa sinu diducit utrinque
Aeris in folles introque forasque meantis,
Ramus ubi ramo respondet, et ore patenti
Hi rapiunt, illi praebent his sponte rapinam.
Indagatio viarum, per quas sanguis ex dextro cordis ventriculo in laevum perveniat.
HAec via purpurei est, propior quâ nulla, cruoris,
Ex dextro laevum cordis cum fertur in antrum,
Non ea, Francisco placuit quae ficta Botallo
Auricolas inter non longo tramite cordis:
Non ea, per septi quam finxit honora vetustas
Transfluxu propiore poros, quod inane pororum;
Exiguos in eo quamvis velit esse Galenus:
Esse velint alii, quos sic sentire coegit
Crassities septi dispar, vallesque profundae,
Non testes oculi, qui nullos cernere possunt,
Nec te animi fallat jungi in pulmone cruori
Aera per nares haustum, conjunctaque cordis
In thalamum laevum deferri, eiusque labore
In ventum redigi a vitâ cognomen habentem
Ille igitur, per quem descendunt juncta canalis
(Corpus habens inquam, vultusque arteria venae)
Cor ubi contingit magno se pandit hiatu,
Atque basi cordis fibris adnascitur arctis.
At vento ut vis est vitali impressa vehendae
Vivificae flammae calidi molimine cordis,
Inde forâs agitur partes didendus in omnes.
Arteria magna sive aorta, eiusque constructio et officium.
ERgo alio cordis patet ore sinistra caverna
Atque huic grande patens adnata arteria magna est
Spirituum excipiens missas ex corde catervas.
Haec duplici struitur membranâ. crassior intus
Proxima spiritui est, extra quam tenuior ambit,
Et toto omnigenis contexta est corpore villis.
Quandoquidem attrahere et retinere et pellere debet.
Dum vero cunctas ramos dimittit in oras,
Ipsa suos prodit pulsu haud cessante labores,
Aemula cordis in hoc, operum quoque cordis ubique
Aemula, vitalisque effectrix impigra venti.
Quomodo enim venis generandi sanguinis hepar
Participat [(transcriber); sic: Paticipat] munus: sic cor impertit aortae
Et ventos generare leves, quibus alma vehatur
Vita, et pulsando vectoribus addere calcar
Usque adeo, ut rapiat spiracula per arcta pororum,
Plena quibus cutis est, etiam auras, atque cruorem
Ex venis bibat extremis, quibus oscula figit,
Indeque concinnet, quod cor concinnat et ipsum,
Mordacesque foras patefacta per ora, porosque
Pellis agat fumos et in amplum spargat inane.
Undecim valvae quatuor cordis vasis praefectae.
IN cor, quae dixi, bis bina dehiscere vasa,
Cor ubi contingunt, tenues occludere valvae
Perque vices reserare solent: pars extima cordis,
Intima pars spectat, numerusque haud omnibus idem.
Harum ope cor recipit sua pensa, eliminat illis.
Distant et specie. nam, quae intromittere debent,
In tenues abeunt apices, ferroque sagittae,
Triplex cui cuspis, similes per tenvia fila
Parietibus cono cordis propioribus haerent.
Dimidium referunt, quorum est emittere, circum.
Tres, quibus emunita cavae sunt ostia venae,
Ipsum in cor vergunt, atque intromittere gaudent
Venai grandis laticem de ventre fluentem.
Vicinae venae, quae quale arteria corpus
Sortita est, totidem sunt, seque a corde reflectunt
Vasis in interiora sui, calidique cruoris
Expulsum de corde sinunt transire liquorem
Pectoris in folles dextrâ laevâque propinquos.
Venalis tantum binis arteria valvis
Clauditur et patefit, laevum quae cordis in antrum
Convertunt aciem, munusque ad utrumque paratae
Et simul ire foras aliquid patiuntur et intro.
Contenta est ideo numero natura minore.
Sic etenim vasis, cui sunt ad limina praesto,
Claudere amant [(printer); sic: habent] portas, genitos ut corde vapores
Excrementicios pulmoni reddere possit
Tum quoque cum clausum est. nam sanguine et aere mixtis
Et commutatis, dum fiat spiritus, isti
Secedunt, cordis quasi purgamenta, vapores
Ex pulmone cavo per aperta foramina nasi
Aeris in sic cum mare pennivolumque fugandi.
Hanc juxta exsurgens arteria magna sinistro
E cordis thalamo sua ternis ostia claudit
Et reserat valvis, apices quae cordis ab imo
Convertere foras, ceu tantum emittere gnaris
Agmina ventorum, thalamo qui oriuntur in illo.
Duplex cordis motus,
[Gap desc: greek text]
ET jam descripta est vivacis machina cordis
Parte ex maiori. Sed nî tibi lumina motus
Visceris accendat, tenebrosâ in nocte manebis.
Assiduos cordis sub pectore percipit ictus
In latus a sterno manus exporrecta sinistrum.
Namque modo in latum tumido se viscere pandit,
Et tunc fit brevius: modo se constringit in aretum,
Et longum evadit. Sunt Graecis nomina bina,
Ista quibus reddunt, sed versibus hisce negata.
Non geminum hunc motu musculis humana voluntas,
Arbitriumve êdit. non hunc moderatur habenis
Consilium ratiove suis: verum insita cordi
Vis a naturâ est, haud linguâ effabilis ulli,
Haud animo comprênsibilis, quâ sponte movetur
Atque indefesso se exercet agitque tumultu
Fibrarum auxilio, quarum subtegmine constat.
Namque nequit cordis cessare in pectore motus,
Quin et vita simul cesset, fugiatque sub auras.
Scire tamen refert, cum corpore panditur amplo,
Valvas, quae clausere cavae prius ostia venae.
Depressas intro flecti, patulumque meatum
Stillanti in dextrum thalamum praebere cruori.
Valvae, venalis quibus est arteria clausa,
Tunc quoque se reserant, pulmoneque flumina missa
In thalami manare sinunt cratera sinistri.
Cum vero sese rursus constringit in arctum,
Connivent valvae, quas diximus, atque redire
In sua vasa vetant, quae cordi illapsa fuere.
Valvae e diverso, quae stipant ostia venae,
Cui nomen venae, sed, quale arteria corpus:
Illae etiam, limen quibus obturatur aortae,
Discedunt, ultroque fugam meditantibus hiscunt,
Tuncque iterum coeunt, thalamos cum corda relaxant.
Nova hâc dere sententia.
HAec placuere mihi veterum praescripta secuto.
At cordis structura oculis vestigia monstrat
Notitiae insolitae, valvas, ad limina venae
Quas posuit natura cavae, dextrumque reflexit
In cordis thalamum, dum visu saepe frequentant
Obiiciuntque animis rerum inquirentibus usum.
Nonne vides illas, ceu quaedam exilia fila,
Extremis oris tenues producere fibras,
Et se parietibus per eas annectere cordis,
Longinquis tamen et cono propioribus imo,
Quas tibi descripsi (mens est non immemor) ante?
Jam tibi finge animo cordis se pandere viscus
In latum, cono baseos ad summa vocato:
Tum, quanto foribus propior fit conus, oportet
Laxari graciles tantum et flaccescere fibras.
Seque cavae valvas pariter conjungere venae,
Fluxurumque aditu prono prohibere cruorem.
At stricto rediit facies ut pristina cordi,
Atque basi conus refugus discessit ab altâ,
Quoad fieri potis est, fibras se tendere oportet
Rursus, et attractas quasi vi diducere valvas,
Allabenti ut iter valeant aperire cruori.
Atque hoc, non obiter cui cordis machina saepe
Visae fuit, celebri sedit quoque dogma columbo,
Fibrarum in thalamis licet haud memoraverit usum.
Si dicta ad reliquas valvas, thalamumque sinistrum
Extendas, statues pariter contraria priscis
Decretis quaedam, sed non contraria vero.
Fallor? an ad radios egomet caecutio veri?
Ergo loquar super his seniorum more deinceps,
Pectora ne videar studio tumefactus inani
Velle alios supra sapere atque oculatus haberi,
Utque aiunt, cornicum oculos configere velle.
Quippe novatores odi cane peius et angue,
Quos agit ambitio mera contradicere priscis,
Non odium falsi, non noscere vera, cupido.
Duae cordis auriculae, earum situs, substantia dispar, quantitas et usus multiplex.
INternam cecini fabricam et conclavia cordis:
Nunc jubet externas series attingere partes.
Auriculae primum dextrâ laevaque videndas
Se praebent, et dextra cavae premit ostia venae.
Praesidio fruitur venosa arteria laevae,
Continuâ ne cordis hient lacerata chorea,
Ut fert Paeoniae communis opinio sectae.
Quod natura alios quoque eas fabricârit in usus,
Auriculae species rugosae, intusque cavatae,
Laxa caro et mollis, nec cordi concolor una
Testantur: nec id est frustra, quod cordis ad instar
Subsultant, numeroque exaequant verbera cordis.
Accidit in solo dis crimen tempore. nam quo
Pyramis evadit cordis magis ampla micantis,
Quamque potest, crassi speciei proximat orbis,
Stringunt se auriculae: contra cum deserit orbis
Cor speciem accedens tenuatâ mole cylindro,
Turgescunt. mensura etiam non una duabus.
Maior enim dextrae modus est breviorque sinistrae.
Si tantum auriculae sibi proxima vasa tuentur,
Quid reliquis fiet quibus haec tutamina desunt,
Utraque cum maneat rumpendi aequale periclum?
Auriculas quidam quasi diversoria credit
Sanguinis atque hausti pulmonibus aeris esse,
Quae remoram iniiciant in cor meditantibus ire.
Impete enim subito ruerent si cordis in antra,
Praesens exitium vitae allatura fuisse,
Seu penitus cor suffocent seu viribus orbent.
Hippocrates refrigerii putat esse ministras,
Et parvos veluti folles, seu parva flabella,
Quae gelidis recreent cor fervens leniter auris.
Naturae ponunt hîc ergasteria quidam,
Ingenitâ quorum vi semina praeparet aurae
Vitalis plene post ipso in corde coquendae,
Et tubulis proprios pulsu testantibus ortus.
Hi commenta mihi sua, non oracula narrant.
Vasorum cordis fixae quid ad ostia valvae
Prosunt? quid pulmo, dispersaque vasa per illum,
Talia si auriculae praestant: modo qualia dixi?
Commoditate juvant fortasse negotia cordis
Longe aliâ, et nobis ignotâ, ut multa reliquit
Admiranda Deus potius, quam mente videnda,
Corporeisve oculis. tu credito rebus in istis
Esse aliquid prodire tenus, si non datur ultra.
Adeps basi cor dis adnata, eiusque usus.
COrdis adeps quoque certa basi cumulatur in altâ,
Quis putet hoc fieri, frigus cui causa putatur
Efficiens adipis, quia victa calore liquescit,
Nullaque pars aequat cor exsuperatve calore?
Responsum facile est, interno lenta calore
Conglomeratur adeps: externo solvitur usta.
Quae vero ad cordis basin accumulata resedit,
Ne cor inarescat, cavet, umoremque tuetur
Illius innatum. nam corpora mota calorem
Concipiunt, humorque fugit resolutus ab illo,
Et caeli laxam subit aura novella cavernam.
Adipem cordis Aristoteli et Galeno fuisse ignotam.
HAnc adipem mirum est ignoravisse Galenum,
Mirum et Aristotelem fugisse, atque eius alumnos,
Intentos nequeat cum fallere luminis orbes.
Vena cor nutriens.
COr quoque sanguineo velut omnia viscera succo
Nutritur, tenui gracilis quam venula rivo
Advehit. haec curvae basin ambit more coronae.
Unde coronalem medici dixere Latini.
Huic cava vena suo de caudice praebuit ortum
Nempe prius, cordis dextrum quam tangeret antrum.
Huius vestibulum munit natur a pusillae
Obice membranae reditum frenante cruoris.
Arteria cordi vitalem afferens spiritum.
ET quamvis laevo vitalis spiritus ortum
E thalamo ducat, cor se tamen abstinet illo,
Ceu nondum proprio: Sed postquam arteria grandis
Hausit eum, tenuis contentum est vimine rami.
Nonnulli videre duos, sed utrumque pusillum.
Quod reliquum est reliquis membris transmittit habendum
Nervus cordi sensum apportans.
NEve illi desit sensus, rationis ab arce
Mittitur exilis tali cum munere nervus.
Hôc cor non tantum tactum afficientia sentit,
Sed cerebro quoque consentit, noxasque vicissim
Et bona participant veluti communia utrique.
Involucrum cordis (Graecis
[Gap desc: greek text]
) eius substantia, usus et cum vicinis partibus cohaerentia.
PRaeterea quoniam libratum pectoris antro
Cor medio patet offensis, hanc provida cladem
Natura avertit. nam non contenta tenellâ
Pelle fuit, cordis pulpam quae proxima vestit:
Sed cuidam veluti vaginae inclusit ab omni
Parte ipsum modico spatio inter utrumque relicto.
Huius natura est membranea, crassa tenaxque,
Albaque et a cor dis longe diversa colore.
At specie est similis. basis ampla astricta quaternis
Est cordis vasis, angustaque cuspis adhaeret
Transversi medio septi compagibus arctis.
Attamen in nobis tantum. nam bubula corda
Septum haud attingunt, neque cetera de genere horum,
Quae terram spectant. pericardion istud Achivis
Dicitur involucrum, res ut cum nomine quadret.
Ne tamen assiduis id cordis motibus obstet,
Eius ad exemplum nutumque movetur, et una
Se certis vicibus stringunt iterumque relaxant.
Pericardio aquam contineri, quid ea prosit, et unde oriatur, de quo diversae sententiae.
POrro intervallum, cor et pericardion inter
Quod remanet, minime vacat, aut distenditur aurâ
Duntaxat, modicam verum intus continet undam,
Quae cor, quod totâ desiccat motio vitâ,
Irrigat, assiduaque madens aspergine servat,
Quin etiam sua ei substernit stagna, ut in illis
Nans partes, quibus annexum est, oneret minus, et, se
Dum motat, tolerent bene pendula pondera motum.
At, quibus e scatebris aqua, quae pericardion implet,
Confluat, in dubio est, nec adhuc innotuit ulli.
Concinnare suo sibi cor sudore lavacrum
Nonnulli reputant, et in hoc immittere labrum.
Vasa alii malunt, quod credi dignius illo,
Limpida purpureum quia dilui unda liquorem,
Sive sit in venis, seu corde canalibus ortis.
Multa melancholicis, et, queîs cor palpitat aegrum,
Cor circumfundit, nocet istaque copia cordi.
Partem etiam potus, per ites quae deviat aurae,
Et cava pulmonum se per spiracula didit,
Huc manare volunt, et in hâc stagnare lacunâ.
Praetereo primos ab aquoso semine fontes.
Nanque aliud nasci est, aliud subsistere natum.
An aqua istius modi in mortuorum solummodo pericardio inveniatur.
FAto hominis nondum functi pericardion esse
Aere duntaxat, nulloque umore refertum
Qui statuunt, nugas et inania somnia narrant.
Unde liquoris enim, cum vita recessit, origo
Tam velox, lethi quia mox apparet in ipso
Articulo per cordis utrem fluit are tepentem,
Et cor adhuc tepidum liquido circumdare fotu.
Asserit esse super post funera Veiga calorem
In corde et membris, quae cor di proxima, eoque.
Pingue liquefieri, quod in istis sedibus haeret.
At quis tantum animis extincto in cor de calorem
Concipiat? quis vicinis in partibus, ignis
Ritu ut pingue liquet, validum quod postulat ignem?
Ecquis item credat, cum pingue calore liquatur,
Emanare serum, et vacuam pinguedine lympham?
Aquam tam vivorum, quam mortuorum inesse pericardio.
TAm vivis igitur quam vitâ et lumine cassis
Cor circumdare aquam sensus testatur, eique
Hos apud, Hippocratis pariunt suffragia pondus,
Pluris qui Hippocratis faciunt suffragia sensu.
An aqua pericardii fuerit, quae ex Christi in cruce pendentis latere lanceâ perfosso effluxit.
IN cruce cum pendens aliena ob crimina Christus
Pro genere humano lethum crudele tulisset,
Militis exanimum perfôdit lancea pectus,
Perfossumque latus cum sanguine reddidit undam,
Fallor? an haec fuit illa, cui cor innat at, unda?
An fuit unda seri semper cum sanguine mixti?
Arteriae magnae sive aortae distributio.
QUod superest, cordis cum arteria magna sinistro
Prodiit in pectus thalamo, pars surgit in altum
Atque coronalis cor ditat munere rami,
Quem geminum natura solet quandoque creare
Nil temere aut certae faciens sine momine causae,
Etsi ea forte minus sit sensibus obvia nostris.
Hunc supra ramum plures expromit, iisque
Intervalla replet costarum, et pectore utrinque
Dispositas mammas, cervicisque ima rotundae.
Per colli ulterius subit interior a duobus
Eximiis ramis mirabilis antra cerebri,
Quos medici Graeci dixere carotidas. hique
Plures producunt alios, qui lumina et aures
Et linguam et dentes adeunt et tempus utrumque.
Atque ibi se produnt crebro tangentibus ictu.
Sunt quoque qui pergant in vestimenta cerebri.
Inferius binos alios in brachia mittit,
Qui digitos feriunt pulsum explorare volentes.
Ramulus hinc digitum gracilis prorepit in illum,
Qui medium medius distinguit ab auriculari,
Annelli meritus prae aliis gestamen honestum.
Improprie nervum (nanque est arteria) dixit
Gellius, et digitum, quo conditur, autumat unum
Eius ob accessum fulvo decorarier auro.
Alter a, in abdomen quae praecipitatur, aortae
Portio laeva petit curvato caudice in arcum,
Communi et tunicâ vicinis nectitur arcte
Vertebris, interque serit vegrandia costis
Vimina, et haec pariunt alia, atque in proxima mandant.
Ast ubi jam septum tetigit declivis aorta,
Linquit ei binos crasso de stipite ramos
Sed tenues, spargitque imi in laquearia ventris,
Quae cum postîcâ transivit parte sine ullo
Integra discidio, uênitque abdomen in ipsum,
Mendicat stomachus, iecur, intestina, lienque
Atque mesenterium, et renes, et capsula fellis,
Et lumbi, et vicini illis utrinque lacerti,
Quasque creando homini partes natura dicavit,
Et stipe donantur pro conditione petentum.
His ita perfectis, reliquo se caudice tandem
Findit, et huc illuc duo grandia brachia tendit,
Crusque petit dextrum dextro, laevumque sinistro.
Post haec emergunt certi divortia rami,
Qui sparsim abdomen per currunt intus et extra,
Nec, qui crura adeunt, steriles mansere minorum.
Singulis venis arterias dari comites, illâ exceptâ quae
[Gap desc: greek text]
appellatur.
HOc etiam memori par est te mente notare,
Omni quod venae comes est arteria juncta.
In quascumque meent spatiosi corporis oras,
[Gap desc: greek text]
excipitur sermone vocata Pelasgo,
Conjugii quae talis inops caelebsque remansit,
Quam mea tunc retulit, venas cum Musa referret.
Arteriarum tunicas sextuplo esse crassiores, quam venarum.
AT, quocumque una cum vena arteria fertur,
Crassitie tunicae sextuplo arteria venam
Exsuper at comitem, per densa ut spiritus ire
Texta minus queat, et sese subducere membris
Aetherias fugiens nullo custode sub auras.
Crassior est illo sanguis, perque arcta pororum
Indocilis penetrare, suisque exire cavernis.
Est igitur mage subtili contentus amictu.
Praeterea quoniam jugi se arteria motu
Concitat, et cessare nequit, dum vita superstes,
Non audet teneris sese concredere textis
Disrumpi metuens, sed denso corpore gaudet
Et bene compacto: contra, quia vena quieti
Assiduae indulget; quoniam secura pericli
Rupturae magis est, haud talia texta moratur.
Arterias quoque pulsare, suamque habere diastolen et systolen non minus, quam cor, pulsificamque vim arteriis a corde impertiri.
EDere perpetuos cor affirmavimus ictus,
Nemoque non illos proprie sub pectore sentit.
Subsultant pariter cor de exorientis aortae
Rami in temporibus, carpi vicinia eisdem
Percutitur, tectique micant ubicumque locorum,
Indicio quamvis nequeas de prêndere tactus.
Dum vero haec fiunt, cor se dilatat et arctat
Alternatim, et idem caudex ramosus aortae
Molitur, ramique omnes, qui oriuntur ob illo.
Innata est ea vis cordi, ceu propria, et inde
Haurit eam grandi pandens se arteria rictu,
Infunditque suo natis e caudice ramis,
Et ramis ramorum, et, qui nascuntur ab illis.
Quod retuli, faciet levis experientia planum.
Nam si arteriolam filo constrinxeris arcto,
Pars ea, cui nodus cordis commercia dempsit,
Torpescit, nulloque agitur quasi mortua motu.
Altera, quae nihil est perpessa, haud segnius icit.
An corde dilatato simul et arteriae dilatentur, constricto constringantur, an contra fiat.
HInc venit in dubium, num tempore prorsus eodem
Sese distendant, et stringant rursus eodem:
Perpetua inter eos an sit dis cor dia motus.
Posterior niti rationis opinio fulcro
Semper visa mihi est, propiusque accedere vero.
Nam fibras cor quando suas conducit in arctum,
(Id quod nunc statuo communi ex more medentum)
Tergeminas valvas in concava trudit aortae
Tunc se laxantis, trahat ut spiramina vitae,
Atque illis semper permistum in corde cruorem.
Cum vero fibras iterum diducit in amplum,
Clauduntur valvae, quemque emisere, cruorem
Et ventos remeare vetant, contractaque aorta
Vitales dispensat opes, perque omnia didit.
Quod vero hôc se agitent cor et sua vasa tenore,
Structurae monstrat ratio, motusque biformis,
Utilitasque homini, quam praestant talia, vivo.
Illud item tali poteris cognoscere pacto.
Cor trahit amplificans thalamos, eliminat arctans,
Hancque ex se natae quoque vim largitur aortae,
Ut vim sanguificam venis communicat hepar.
Hinc sequitur, quoties se cor constringit in arctum
Expellendi ergo, fauces distendere aortam,
Atque inhiare bonis contracto ex corde remissis,
Et rursus, quoties se cor expandit, aortam
Faucibus occlusis longum constringere ventrem,
Munera uti cordis tribuat per membra viritim.
Nonne vides geminas simili ratione salire
Auriculas, et laxato subsidere corde:
Surgere contracto. cordi tamen usque cohaerent
Non minus, ac sinui saliens arteria laevo.
Quod si aliter statues, valvarum amittitur usus,
In quibus artificis fulget solertia nostri
Clarius, in membro nostri quam corporis ullo.
Obstrepat hîc aliquis, cum cor praecordia pulsat,
In carpo pulsum concurrere momine eodem,
Atque in temporibus, quasi quis distantia certis
Uno ictu feriat spatiis, idque indice tactu
Deprêndi. si pectus enim manus altera tangat,
Alteraque attingat tunc brachia proxima carpo,
Sentiri, ut paribus conspirent mutua plagis.
Hîc aqua, uti perhibent, haeret mihi, nescio, an illud
Respondere queat semper, neque fallere sensum.
Quarto etenim cordis cum verbere brachia primum
Fortassis jungunt, cum quinto porro secundum.
Dum cor enim rapidae cum sanguine mittit aortae
Vivificos ventos, se impellunt ordine partes,
Quo sibi succedunt; nec enim percurrere totum
Momento possunt, sed fluctus trudere fluctum
Ut suevit, placidi cum verrunt flumina venti.
Sic, cum devexi figuntur culmine tecti,
Dantque sonum, clavi, sonitus vix primus ad aures
Appulit, et quartam numerant jam lumina plagam.
Aspice supremi cum funeris imminet hora,
Fessaque letali solvuntur frigore membra,
Pulsus uti carpo contermina brachia linquat
Haud subito, medicusque notet dispendia, quando
Cordis adhuc feriunt ad tempus verbera costas.
Ergo, ut paulatim cessant per brachia vires
Pulsificae, quum corde novum non advenit augmen,
Quod tamen interea haud cessat: sic credere dignum
Exacte cordis carpo haud re spondere pulsum.
Sive naturale animali, id est, voluntario, sive violente opponatur, utrobique tamen cordis motum esse naturalem.
SI quaeras etiam, quidam ut fecere priorum,
Anne animae sit opus, cum cor sub pectore pulsat,
Naturae an potius. mea quae sit opinio, dicam.
Nomen si capias animae pro mente, supernâ
Imperium in corpus cerebri quae exercet ab arce,
Cui tanquam dominae membrorum turba ministrat:
Haud anima hos cor di praescribit et imperat ictus,
Sed natur a illos arcanis viribus êdit.
Nam simul ac primo se impellere coepit ab ortu,
Fraenum adhibes frustra, frustra calcaria subdis.
Stare jubes, renuit; vis ocius ire recusat,
Verum amat innat â pro libertate moveri.
Haec ita sunt, naturam animae si opponis; eandem
Sin forte adversâ spectet violentia fronte,
Natur alis item labor est agitatio cordis;
Internum quia principium est, vi cujus obitur.
Atqui haec est animae vitalis dicta facultas.
Nec tibi sit fraudi, vicibus quod laxat et arctas
Se alternis, et in hoc est repugnantia motu,
Uno cum semper moveat natur a tenore,
Dans levibus sursum ferri, gravibusque deorsum
Caelo perpetuâ vertigine currere in orbem.
Hoc verum in vitâ concedo carentibus esse:
Viventum dispar ratio est. Violentia nanque
Miscet in his se naturae, neque destruit illam.
Atque hoc spectârunt, qui cor subsidere amicum
Naturae reputant: hostile tumescere rursus.
Utrum cor in diastole pectus feriat, an vero in systole.
ESt levis intuitu quoque controversia primo,
Quando suo crates feriat cor pectoris ictu,
An quando amplificat thalamos, an quando coartat:
Attamen in dubio manet, indecisaque pendet.
Semper ego pectus pulsari a corde putavi
Expanso: at strictum sese subducere plagis.
Idque putaverunt praestantes nomine quondam
Judicioque viri, sed iis contraria nuper
Scripsit, et in lucis misit Laurentius oras,
Corpora Monspelium quem vidit multa secantem.
Ast hoc posthabito priscae valedicere sectae
Non ego sustineo, nisi, quae ratione probata
Invenere fidem, falsi experientia damnet.
Cordis enim capsae diaphragma tenaciter haeret
Extremae, pectusque tenet pulsare volentem,
Cum cor in angustum sese constringit et arctat.
Contra, ubi se in latum distendit, pector a tangit.
Nanque habitu hoc minor est, illo distantia maior.
Pulmonis substantia et tunica.
NUnc mihi mihi pulmonis structura, situsque canetur,
Officiumque hominis quod vivi in pectore gestat.
Non; ut subtili conjunxit pectine fibras
Cor texens natura parens, solideque pororum
Obstruxit tenues maculas; sic corpore pulmo
Compacto ac solido est, prorsusque experte pororum;
E scopulo pendens sed quale sub aequor is undis
Spongia sortita est naturae munere corpus:
Tale fere obtinuit, laxus sub pectore pulmo,
Verum intus tantum. nam tegmine cingitur extra
Denso, tamque sibi connexo firmiter, arte
Vix ullâ ut demi valeat. sicora pororum
Attractas servant stipata fidelius auras
Admixtumque auris per visceris ima cruorem.
Res est mira tamen, fluitans in pectore sanguis,
Aut pus hinc ortum, quae per spiracula densam
(Talis enim, visum si consulis, esse videtur)
Permeet hanc tunicam, cum tussique exeat ore?
Mille vias vivo natur a in corpore novit,
Quae simul ac fugiens abiit de corpore vita,
Oderunt oculorum aciem, cernique recusant.
Pulmonis color intra et extra uterum.
ASpectu rutilat pulmo, dum matri is in alvo
Nescius est motus, et mollis nescius aurae.
At simul, in lucem jam nato infante, moveri
Incipit, ignotique assuescit ad aeris haustus,
Temperat antiquos mixtâ flavedine vultus.
Isque color vitae reliquos per durat in annos,
Nîpereat pulmonum aliquo languore fugatus.
Pulmo duplex, et quatuor eius alae, sive fibrae.
AT, quoniam pulmo est geminus, dixere vetusti,
(Ipsemet hac Cicero quos est in parte secutus)
Plurali numero pulmones. occupat alter
Dextrum, alter laevum distincti pectoris antrum,
Expansis veluti cor amplectatur ut alis,
Cui medio inter utrumque loco appositissima sedes.
Quoque cor his valeat pulmonum amplexibus uti
Commodius, binas in partes rursus uterque
Scinditur: at viscus non it scissura per omne.
Continuata suum retinent postîca tenorem.
Quatuor has autem partes pulmonis anheli,
Consuevere alas medici fibrasque vocare
Ausonii, Graiique
[Gap desc: greek text]
fibra quinta Galeno
Additur. at nulli est hominum. sed bruta videre
Qui volet, inveniet. cum spiritus exit in auras,
Contrahitur per eas pulmo, inflatusque tumescit.
Cur magnum oportuerit fieri pulmonem, et quâ sit sigurâ.
OBtinet haud parvam pulmonis fabrica molem.
Totius thoracis enim replet atria, postquam
Aere se farsit liquido. nam plurimus aer
Est opus ad variae peragenda negotia formae,
Discolor instabilis vitae quae porrigit usus
Terrigenûm generi. nec enim licet aera semper
Carpere, uti libitum, neque mittere rursus eundem.
Qui liquidas ultro corpus demergit in undas,
Quicquid ibi quaerat, pulmonibus otia mandat,
Dum postliminio superis se sistat in oris.
Classica qui canit et vocat in certamina Martem,
In numerumve tubâ crura ire salacia cogit,
Liberiore etiam rari caret aeris haustu.
Nec, qui stentoreis stans alti in culmine tecti,
Constantini olim, nunc, heu, Mahometis in urbe,
Convocat in sacram populum clamoribus aedem,
Ducendam in longum potis est abrumpere vocem,
Intereaque novum trahere in praecordia ventum.
Ad speciem venio. testudo incedere segnis,
Ut placet Hippocrati, speciem pulmonis adumbrat
Pleni auris. nonnullorum bovis ungula sensu
Est propior, meliusque illum similare videtur.
Sic tamen assimilant, magna ut discrimina linquant.
Qui simili confundit idem, nae turpiter errat.
Tria pulmonis vasa, vena arterialis, arteria venalis, et aspera arteria.
PUlmonem quaquaversum tria vasa per agrant,
Jam descripta meis quorum sunt bina Camenis,
E cordis geminis quae prorepsere favissis.
Ramicibus nomen prisci fecere. cruorem
Ramicibus cursu spuit aeger Acanthio ruptis,
Et resinam Phariam cum melle vorare jubetur.
Ast Agorastoclis facere id cavere patroni,
Ut de illis lepidi memorat Comoedia Plauti.
His aliud majus proficiscens gutture ab alto
Se sociat, pariterque suos diffundit utrinque
Ramos, aspera, cui factum est, arteria, nomen.
Dum vero aerios per folles juncta feruntur,
Hunc morem servant, ut venae arteria semper
Incumbat, quascumque simul spatientur in oras,
Asperaque inter eas semper se arteria tendat.
De quâ posterius dicam, cum pulmo silebit.
Cur neque ex venâ cavâ, neque ex atteriâ magnâ ulli rami nutrimenti vitaeque causâ in pulmonem ferantur, licet nutriatur et vivat.
HIs ita suppositis facile est cognoscere, nullos
Cur cava vena in eum mittat cum sanguine ramos,
Nullos cum vento vitali arteria magna.
Corde oriunda etenim duo vasa et sparsa per ipsum,
Quorum aegre hexametri patiuntur nomina versus,
Hoc praestare satis potuere, superque quod illi.
Ergo supersedit dare et natura, quod ultra
Perfectum trahitur, nullosque inservit adusus.
Pulmonem obtusissimo sensu esse praeditum, et quare.
COrdis parce etiam cerebrum sublime flabello
Suppeditat sensum gracilis per vimina nervi,
Qui tamen incertum, se an in ipso viscere condat,
Intunicâ an maneat, seseque expandat in illam.
Hac etenim tactâ vanescens lumina linquit.
Hinc hebes ille adeo per visceris intima sensus.
Pulmoni suam quoque esse diastolen et systolen, sed numero a cordis diastole et systole differentes.
UI cor confligens jugi cum pectore pulsu
Ampliat alternis thalamos iterumque coartat:
Sic et pulmo suas nunc laxior explicat alas,
Nunc vicibus certis contractior arctat easdem,
Prout vel ducit homo tenuem, vel reggerit, auram.
Plagarum numero distant. quo quinque dat ictus
Tempore cor motum vitali in pectoris antro,
Pulmo semel tantum thoracis moenia complet
Et leviter pleuam distentis verberat alis.
Plus igitur cordis vitae servire tuendae,
Quam pulmonis opus, potes hoc cognoscere signo.
Vita utrum cum diastole pulmonis, an cum systole incipiat, et cum utrâ desinat.
QUod si aliquis quaerat, vitae primordia ab utro,
Cum nova naturae ingreditur persona theatrum,
Incipiat motu: premat utrum clausula vitae.
Id ratio monstrat. prius auras ducat, oportet,
Qui vult reddere eas. Postremas reddere qui vult,
Ne trahat ulterius. sic fluxae fabula vitae
Incipit et cessat, cum fineque pugnat origo.
Officium atque usus pulmonis.
EX dictis quamvis, pulmonis munia quae sint,
Quis labor aut quod opus, liqueat, tamen addere lumen
Clarius exemplo follis conabor anheli.
Sicut enim follis tabulis (speciale negavit
His nomen rebus Latiae penuria linguae)
Sorbet diductis auras atque allicit intro,
Compressis longi quas reddit fistula colli:
Sic etiam pulmo laxato pectore laxus,
Ne spatium vacuum, ne corporis esset inane,
Aere turgescit tenui, quem ducit hiantem
Per buccam et biforis non clausa for amina nasi.
At simul ac una cum pectore pulmo resedit
Aera idem per iter nasique orisque remittit.
Scire ego te paucis faciam, cur fiat utrumque,
Averso renuis verum nisi noscere vultu.
Perpetuo dum se cor usque labore fatigat,
Continuum per opus ne forte exaestuet intus [(printer); sic: .]
Spiritibus tristi nec amico viribus igne,
Lene refrigerium et recreamina dulcia quaerit,
Pulmones gelidae quae cor di afflatibus aurae
Suppeditant missis thalami in penetralia laevi.
Aura eadem roseo commixta in corde liquori
Pars fit materiae, vitalis spiritus ex quâ
Prodit, et in fessos vitam dis seminat artus.
Quod reliquum est, operique isti minus utile, retro
Inde forasque agitur, secumque perora reportat
Et nasum natos utroque in viscere fumos.
Apta etiam vis est aurae e pulmone reversae
Materiam verbis praebere, et caeca referre
Sensa animi, et nunc fletum, hilares nunc edere cantus,
Nunc revocare ferum, nunc aere accendere Martem,
Exturbare etiam tussi, resonoque screatu,
Quicquid obesse potest voci, vel cursibus aurae.
Respirationem nec esse actionem animalem, id est, voluntariam, nec naturalem, sed mixtam.
QUaesitum est priscis et nostris quaeritur annis,
Anne voluntatis spirare sit actio nostrae,
Naturae an tacito quodam molimine fiat.
An junctis potius concurrant viribus ambae.
Cum volumus, teneras utique intromittimus auras.
Cum diversa placet sententia, pellimus illas.
Presso etiam ad libitum subsistit anhelitus ore.
Attollunt etenim non pauci pector a musculi,
Alternisque premunt, quibus imperat una voluntas.
Ergo volunt at is moderamen spiritus audit
Pulmonem exercens. quin barbarus ille Galeni
Pertaesus vitae servus, vitaeque laborum
Ipse sibi compressâ animâ sua taedia dempsit
Vitalesque oras, properans ad fata, reliquit.
Heu durum et nulli post ipsum imitabile factum!
Naturae qui censet opus spirare, volutat
Secum animo, nequeat quod vita caduca tenorem
Continuare suum, vitareque limina lethi,
Nî meet et remeet pulmone reciprocus aer.
Praeterea cum mens hominis sopita quiescit,
Spirituique intro non est intenta trahendo,
Non expellendo, quod abit tamen ille reditque
Aequoreae instar aquae, refluus quam concitat aestus.
Utraque perpendunt, quibus actio mixta probatur.
Praefer at, ut litem dirimam, distinctio lumen.
Sit duplex igitur nobis spiratio: cordis
Altera sit, thalamo cum concipit aera laevo
Pulmonique sui multatum parte remittit.
Haec nostri arbitrii clavum et moderamina nescit,
Verum naturae nixu solius obitur,
Nec breve momentum durante agit otia vitâ.
Alter a pulmonis sit propria, naribus auras
Cum trabit et reddit. leges huic nostra voluntas
Juraque praescribit, sistit, citat, atque retardat
Morigeram ad nutum. cessante hâc vita super stes
Permanet ad tempus, nec eodem momine cessant.
Herculem uno spiritu curriculum stadii Olympiaci, quod erat pedum sexcentorum, metatum fuisse, teste Gellio lib. I. Noct. Attic. c. 5
SIc animam adducto tenuit Tirynthius heros
Arbitrii fraeno, longis sexcenta mearet
Donec Olympiaco campo vestigia plantis,
Atque daret stadio certas cum nomine metas.
Diversis imitat a locis vestigia post haec
Graecia prisca pedum totidem fuit, atque per oras
Instituit stadia Argolicas complura, sed illam
Herculei stadii mensuram aequare nequivit.
Collatis quibus inter se mensura repertaest
Corporis Herculei, Samio indagante magistro.
Calanum Siculum insignem urinatorem atque natatorem diutissime spiritum sub aquâ tenere potuisse. Petrus Messias de Sevilia silvae vatiarum lectionum lib. I. C. 21.
PArthenopes regeret cum rex Alphonsus habenas,
Claruit insignis Siculâ regione natator,
Cui secuisse freti, Siculo quod littore littus
Dividit OEnotriae, celeri vada salsa natatu
Lusus erat, gratumque magis, quam degere terris.
Huic quoties cessante animâ diuturna sub undis
Vita fuit, terrâque carere aurisque voluptas?
Annulus exitio medium projectus in aequor
Ipso a rege fuit, quem dum venatur in alto
Gurgite, fata viro reditum improvisa negârunt.
Ossa tegit pelagus; nomen vehit aura Calani,
Miraque dexteritas sero celebrabitur aevo.
Alios quoque urinatores et natatores spiritum diutule, cum volunt, cohibere.
REmigio crurum manuumque fluenta secantes,
Clauso itidem quibus est retinendus anhelitus ore,
Atque alios possem similes adducere mergis,
Sed ligna in silvam ferrem, volucresque Minervae
Urbem in Cecropiam, toti si nota popello
Inculcare velim et praesenti inscribere chartae.
Asperae arteriae origo et per collum in pulmonem descensus, denominatio et compositio.
ASper a in angustis arteria faucibus orta,
Ampla et tota cava est intus ceu fistula et extra
Tangenti occurrit, nec sub cute lumina fallit,
Per colli efficiens tumulum convexa rotundum.
Mox in vestibulo spatiosi pectoris ipso
Duplex facta subit pulmonem in bina diremptum
Ramis grandiculis, quibus orti deindo minores
Quatuor in fibras penetraliaque intima serpunt,
Contiguisque duûm contingunt oribus ora
Vasorum, e cor dis quae dixi exire cavernis.
Asper a nomen habet certi discriminis ergo.
Nam reliquae laeves cum sint, haec asper a tactu est.
Non etenim solis membranis condita surgit,
Sed substravit ei chondri natur a rigorem,
Et solidos aptâ serie connexuit orbes,
Concidere in sese ne posset iterque meanti
Detrectare animae, vocisque obstare sonori.
Hos inter quidam curvos sinuantur in arcus
Duntaxat: persectum alii clauduntur in orbem.
Namque gulam juxta quibus est descensus, in ipso
Contactu chondrum abiciunt, clauditque relictam
Flexilis et dapibus cedens membrana lacunam.
Caetera pars, quae se pulmonis in abdita mergit,
Circumquaque riget de cartilagine factis
Annellis, nullâque cibis regione propinquat.
Larynx eiusque tres cartilagines, scutiformis, anularis et innominata.
HUius principium, caput et pars summa canalis
Est medicis Grajâ voce insignita laryngis,
Cartilaginibusque tribus componitur, ossa
Esse putant quidam certe durantur in ossa
Decursu annorum. scuti gerit una figuram,
Gutture subque ipso reliquas protuberat inter,
Atque ideo pueris malum vocitatur Adami.
Lineolâ in longum distinguitur. inde Columbus
Particulis illam statuit coiisse duabus.
Quatuor eius item faciunt extrema quaternos
Processus oculis supraque infraque videndos.
Fert speciem annelli et plenum decircinat orbem
Altera, quae vocis facit usque patere meatum,
Atque harum peperit sua nomen utrique figura.
Tertia, quae vasis, quo lympha effunditur, ori
Processus similes binos habet, intima colli
Occupat et medicis perhibetur nominis exsors.
Lingula.
IN summi medio rima est transversa laryngis,
Qua tangit fauces, ubi vocis origo sonorae.
Nam sonus ut fiat, vi truditur aura per arctum
Ex amplo amplius in spatium. Cava tibia cantu
Sic resonat, tuba sic vocat in fera bella Gradivum,
Sic corrugatis finguntur sibila labris.
Lingula ab Ausoniis vix notâ voce vocatur.
Epiglottis.
MObile huic sollers natura a objecit operculum
Finitimum linguae, quod Graii Epiglottida dicunt.
Cartilaginea est membrana, oblonga, rotunda
Et tenuis. nam crebro illam tollique premique,
Dum respirat homo, vel pabula carpit, oportet.
Spiritui semper patet: at, dum fungimur escâ,
Obstruitur, dorsoque suo transmittit euntem:
Eius enim cardo linguae radice tenetur,
Valva gulam spectat. sic pons quasi mobilis escâ
Deprimitur, patiturque dapes transire prementes,
Intereaque vetat, ne vel tenuissima earum
Pars animae subeat non fausto errore meatum,
Atque hominem vitam dape conservare volentem
Casu interceptis inopino strangulet auris.
Ut, risum subitum, intempestivamque loquelam
Si Cereri Bacchoque aliquis coniungat in ore,
Dum glutire par at, contingere saepe videmus.
Quale parit tussis quoque inexspectata periclum.
Exempla subito suffocatorum ob rei alicuius inopinatum in asperam arteriam illapsum. Plinius lib. 7. cap. 7.
TEius, ut memorant, vates jugulatus adivit
Vvae acino passae manes, Fabiusque senator
Absorto cum lacte pilo. spirare repente
Desiit, occluso, quo spiritus exit, hiatu.
Sunt etiam, Cereris queîs portio parvula mansae
Aeris intercepit iter, suavisque Lyaei
Guttula delapsa in pectus compescuit auram,
Vitalesque vias et respiramina clausit.
Causa suffocationis istius inquiritur.
CUr haec suffocent, non est mihi dicere promptum.
Nam video e cerebro largos impune catarrhos
Hac fluere interdum: video, quae, grandia, tussis
Gutturis in culmen protrusit, sputa, scratum
Frustrari, labique retro sine praepete vitae
Exitio: video, guttur cum potio transit
In stomachum praeceps, modicâ umectare larynga
Parte sui, et totum, qui nascitur inde, canalem,
Ceu pensura viae pretium et vectigal eundae.
Currit iter tutum non setius aura, loquela
Nec patitur remoram, sed alacrius exit ab ore.
Quo pacto repentina illa suffocatio contingat.
ESt, qui membranam, quae copulat ossa laryngis
Sese inter, tenuique simul defendit amictu,
Efformare sinus geminos affirmet: in illos
Si quid forte cadat, quoniam redeuntibus auris
Occurrat recta, tam grande creare periclum.
Ast alii censent labentia tramite recto
Concava per mediam pulmonum in bronchia cannam,
Aeris occursu reducis tardare meatum,
Et velut astrictis subito compescere nodis.
Audio, quid dicant: sed non intelligo, mica
Quî tantilla viam queat intercludere laxam,
Multiplicemque simul. siquidem se arteria findit
Asper a, ubi ingreditur viscus spirabile, ramos
In geminos non angustos. si clauditur ergo
Unus adhuc alter patet et transmittit euntem.
Claudere sed neutrum potis est, si pervenit intro
Ulterius, plures occurrunt undique rami,
Sed magis angusti. quorum si fortuito unum
Obturat casu, reliqui tamen usque patebunt,
Atque auras intrare sinent et abire vicissim.
Cur nen excutiat quoque rem sibi pulmo molestam
Sputando, tussique suos procul arceat hostes?
Cur etiam, tali obstaclo cui spiritus haeret,
Tam subito moritur? spirandi munia certe
Possunt ferre moram et modicum subsistere tempus,
Cum sedet hoc animo, cum thorax iussa facessit,
Ut planum exemplis tibi fecimus anterelatis.
Auctoris hac dere sententia.
Iudice me praeceps convulsio nascitur acri
Ex titillatu, musculisque regentibus auras
Otia et ignavum torporem protinus adfert,
Et veluti constringit eos, ne munere fungi
Evaleant, solitumque auris concedere cursum.
Potio an per asperam arteriam in pulmonem: an vero per oesophagum in ventriculum descendat, quorum hoc Hippocrati, illud Platoni placuit.
HIc interponam, discor dia quanta Platoni
Magno intercedat cum dictatore medentum:
Potio nempe quibus tubulis descendat in ima,
Quasque riget partes, postquam pervenit in ima.
Credidit Hippocrates itiner descendere longae
Per declive gulae, stomachique intrare profunda.
Aeris at per iter subit in propior a Platoni
Pectora, pulmonesque petit, seque abdit in illis.
Nomina magna ducum si quem percellere possunt,
Hîc certe poterunt, dubiumque relinquere, utro se
Flectat, praesertim neutri cum robor a desint,
Neutri arma, adverso quo se tueatur ab hoste.
Hippocratis sententia.
IN dubiam Hippocrates primus descendat arenam,
Et propriis sese et sociorum protegat [(transcriber); sic: potegat] armis.
Potio per collum peteret si pector a praeceps,
Totaque pulmonum repleret bronchia: nullum.
Auris esset iter, nulla egrederentur ab ore
Verba, notae rerum: sed suffocatus obiret,
Qui bibit, haud aliter, quam, qui submersus in undis
Occidit, aut laquei, cui guttur a comprimit orbis.
Sin partem oppleret, subito praecordia tussis
Concuteret vehemens, et inhospita bronchia nullos
Illapso faceret latici indulgere receptus,
Adsolet ut fieri, tussis cum pector a quassat,
Dum bibitur, veluti non dudum est ante relatum.
Invenias etiam multos haurire bibones
Symposio plus Zythi uno, dulcisve Lyaei,
Quam decuplo maior comprendere pulmo valeret.
Quid decuplo dico? decuplum duplicare liceret
Vel triplicare etiam, nec vero devius irem.
Iam fera quorundam sitis est ardorque bibendi.
Quid, quod manantem largo torrente liquorem
Pulmoni inclusus non intromitteret aer?
Si pulmonis item derivaretur in omne
Potio delabens corpus, cum frigida sumi
Consuêrit, cum suave nihil sine frigore in illâ,
Pulmo refrigerio nimio cum corde rigeret.
(Communem hanc etenim faceret vicinia cladem)
Cumque calore simul fugeret vigor omnis in auras.
Fare, ubi percipias frigus, cum frigida sumpsti
Pocula: dic, potus resonos cum murmure fluctus
Corporis in quâ parte notes. abdomine certe:
Certe ubi se stomachus mox sub diaphragmate tendit.
Utque nequis solidos igne elixare ciborum,
Nî laticem affundas: solidas sic concoquere escas
In stomacho potu non suppeditante nequibis.
Viscere conveniunt cibus ergo et potus eodem.
Nonne mamillarum manans e collibus humor
Infantis lactentis in os, defertur in antrum
Ventriculi, et vomitu persaepe refunditur inde?
Nonne et, qui vomitant mixtim potumque cibumque,
Per fauces reddunt stomachi de gurgite missa?
Platonis sententia.
HActenus Hippocratis breviter munimina dixi.
Talibus hunc contra fretus Plato prosilit armis.
Si pecudem mactare velis, desque ante bibendum
Jus croceo aut alio tinctum quocumque colore.
Aspera mactatae talem quoque fistula succum
Intus concipiet. lanius mirabitur harum
Ignarus rerum, atque aut aegrotâsse putabit,
Aut diri incautam virus gustasse veneni.
Quod quoniam constat, constat avoque tendere potum
In pectus per vocis iter, pulmoneque condi.
Et, si pulmones aliquo languore laborant,
Si tussis labefactate eos noctuque diuque
Excutiens requiem: teneat si guttur aravis
Obscuram reddens vocem neque cantibus aptam.
Si latus obsideat pleuritis: si macra tabes
Ulcera pulmonum vix percuranda sequatur:
Tenvia praestabunt semper medicamina crassis.
Nam fluere illa queunt, parti et succurrere laesae,
Haec nequeunt propriisque viis diversa feruntur,
Laxo ventriculi donec cumulentur in antro.
Aspera si lentae pituitae arteria visco
Intus habet latera incrustata, et anhelitus aegre
Ire, redire potest, neque vox est apta loquelae,
Auxilium a liquidis pete, percipiesque levamen.
Attenuant pituitam etenim, faciuntque sequacem.
Cantores gaudere ferunt umore, nec absre
Hoc obraucati curant, ut guttura potu
Umectent. umore etenim cava fistula colli
Irrorata sonos faciles et carmina fundit.
Nec non, cum faciunt inopinum in corpore vires
Naufragium, male fitque animo, roburque labascit,
Deliquium citius compensant humida siccis,
Atque animo amissum reddunt, membrisque vigorem.
Aspera praeterea quibus est arteria sectae
Vulnere, quod celeri non mutet funere vitam,
Potio, quae bibitur, per rimam vulneris exit.
Auctoris sententia.
SUnt vera Hippocratis, sunt argumenta Platonis
Vera, et neutrius tamen est sententia vera,
De toto potus si pugnet uterque liquore.
Sic igitur statuas: potus pars maxima transit
In stomachum, sumptaeque in eo confunditur escae:
Parvula pars contra per vocis lata canalem
Pulmones, quos continuus labor, atque vicissim
Spiritus ingrediens atque aura reversa resiccant,
Irrigat, et tenui servat quasi rore madentem.
Umectatur item potu cava vocis arundo,
Et claram abstersâ sonat asperitate loquelam.
Praeterea, ut perhibent, custodit potio cordis
Rore lavacra suo, quae agitatio crebra calorque
Depraedantur in assiduum conversa vaporem,
Interitura brevi, jugis si affluxio cesset.
Galeni sententia.
DEpotus duplici mentem vis scire Galeni
Tramite? de placitis Hippocratis atque Platonis
Sub finem octavi tibi libri scripta legantur,
Inveniesque meis tradentem consona sensis.
Excusatur Plato.
IDem Palladium studet excusare Platonem,
Pulmonis liquidum quod ferri in concava potum
Scripserit, et scripsisse quidem concedit: at eius
Vult simul in stomachum non ignorâsse fluorem.
Nec tanta in tantum cadit ignorantia lumen.
Ergo fidem ingenuo cave detrectare Galeno.
Gargareonis, sive uvulae situs, color, substantia et utilitas et quae incommoda ablatam sequantur.
AD reliquas venia, quae sunt in gutture, partes.
Qualiter hibernis dependet stiria tectis
Ima petens cono, basin in sublimia tollens,
Gutturis in penitis laquearibus uvula pendet
Obtuso spectans subjectam epiglottida cono.
Nomine ab Ausoniis alio columella vocatur.
Haec visus radios jaculanti in gutturis antrum
Puniceo apparet prorsus decorata nitore.
Asperitate caret, totoque est corpore laevis,
Ceu fungosa caro tenui circumdata pelle.
Afferre ingentem formandis vocibus usum
Illa docet ravis, laxatâ umoribus uvâ
In longam caudam, madido quae prodit ab ore.
Illi etiam vocis naevi, quos dempta pudendis
Immundae ulceribus luis (aevo Gallia nostro
Quam negat esse suam, quam dedignatur Iberus,
Quamque suo pudet Italiam de nomine dici)
Procreat, atque sui vestigia nulla relinquit
Pus praeter, cariemque ossis, quod proximat illi.
Utilitate aliâ spirantibus uvula servit.
Quippe vetat, gelidus ne fauces permeet aer,
In pectusque ruens liquidum in pulmone cruorem
Congelet, et rigidos faciat segnescere folles.
Tunc conatu opus est, quo rimas concita ducunt
Eructantque foras contentum vasa cruorem.
Hâc de causâigitur, quibus est columella resecta,
Ulcera concipiunt pulmonibus horrida tabe.
Lingua quibus organis sit annumeranda.
QUo referat linquam, dubitat mea Musa: supremo
Non in ventre habitat, nec ei est in pectore sedes,
Atque imo longe magis est a ventre remota.
Munia si spectes, comedendas promovet escas.
Naturale igitur sic organon esse, videtur.
In voces vertit sonitus in faucibus ortos.
Fallor? an hoc actu quoque fit vitale? sapores
Judicat. hâc poterit ratione animale videri.
Dat cunctis operam, sordes dum reicit ore,
Quas stomachus, pulmo cerebrumque in guttura mittunt.
An lingua sit de genre musculorum.
ANnumerant linguam musculis plerique, sed ipsa
Haud paucis regitur musculis, varieque cietur.
Praeterea fibris caruit, quas musculus in se
Omnis habet: quarum rationum pondera cogunt
Agmine musculorum fungosam excedere linguam.
Substantia linguae.
DUm voco fungosam, quae sit substantia linguae,
Innuo, nempe instar fungi caro plena pororum;
Mortali similem cui nusquam in corpore cernes,
In quamcumque oculos libeat convertere partem.
Situs et figura.
GUtturis ex imo protuberat orta recessu,
Transverso latam radicem limite tendens.
Hinc meat antrorsum, et primoribus oscula jungit.
Dentibus, in medio tangens utrinque molares.
Et, quia lata cavo penitus se accommodat ori,
Obtusum anterius sensim cuneatur in arcum.
Tunicae, musculi et nervi linguae.
UNius induitur, tunicae velamine crassae
Haud leviter, cujus specimen tibi bubula lingua
Aut vitulina dabit calido elixata liquore.
Discernendorum vis huic inserta saporum,
E cerebro veniens quam spiritus advehit alto.
Praeterea calidum gelido distinguit, et omnes
Se vibrat in partes bis quinis acta lacertis.
Diversis igitur sit, oportet, praedita nervis,
Quos cerebrum transmittit ei, spinaeque medulla.
Venae et arteriae linguae.
NEc linguae desunt venae a iugularibus ortae
Conspicuae inferius, cum cuspis in alta levatur
Atque recurvatur. nanque ex radice profectae
Antrorsum pergunt, geminaeque colore notantur
Caeruleo, medias dirimit quas concava vallis.
Has secuisse juvat, cum fauces occupat ardens
Angina, et clauso minitatur gutture lethum,
Aut caput excruciant ceritâ mente dolores.
Binae arteriolae venas comitantur easdem,
Haeque carotidibus debent scandentibus ortum.
Fraenum linguae.
INferius valido stat vincta ligamine lingua,
Quod fraenum vocitant. agilem facit illud, et aptam
Motibus omnigenis, quos cogitur edere jussa.
Id, quando est praeter morem breve, distinet ipsam,
Et pulchro officio reddit sermonis ineptam,
Nunc prohibens fieri distincta vocabula, balbam
Nunc faciens plectro titubanti impingere vocem,
Literulaeve sonum nunc indupedire caninae.
Cum justo est brevius, veteri pro more popellus
Auxiliare adhibet ferrum, linguaeque ligamen
Artificis solvit scito molimine dextra.
Exempla avium, quas fraeno linguae soluto loquaces fieri vulgo existimant.
NIgra pedes, nigras induta monedula plumas,
Quique vorare solet projecta cadavera, corvus
Corpore eam vincens et nigrae tegmine plumae:
Et vitam ductura novem per saecula cornix,
Picaque inutilibus sibi gaudens callida furtis,
Quique trahit varios plumosâ veste colores,
Graculus, et, volucrum vescarum gloria, turdis.
Hôc fraeno fundunt verba articulata soluto,
Si fatuae fas est quorundam credere turbae.
Mandibulae motor superae, rostrique recurvi
Psittacus, Hesperiis et Eois hospes ab oris,
Depictus minio pennas, viridique Smaragdo,
Ducitur ob latae facundus munera linguae,
Eiusdemque atrae ferro non indigus ullo.
Enumerat volucres dum Plinius ore disertas,
Macrobius corvos, dociles sutoris egeni
Discipulos, par nobilium salvere jubentes
Victorum: picam Plutarchus mira sonantem,
Fraeni huius ferro nusquam meminere soluti.
Assiduis igitur noctesque diesque magistris
Dum praebent aures, discunt dictataque servant.
Verba tamen, longo quae usu didicere, profundunt
Fortuito et sine mente, sacrâ ut monialis in aede
Non intellectos canit aut demurmurat hymnos.
Tonsillae linguam irrigantes.
CUm vero exagitent numerosa negotia linguam,
Vel quando attentas modulando recreat aures,
Vel facit ad populum magno conamine verba,
Vel resonis liquidas findit clamoribus auras,
Radici appositae sunt parte ab utraque pusillae
Glandes, quas alio tonsillas nomine dicunt,
Ut ceu spongiolae, concepto umore madentes,
Aeris arentem transcursu et perpete motu
Assidui largo perfundant rore liquoris.
Imo etiam, siccas quoties vel dentibus escas
Frangimus, aut avido stomachi demittimus antro,
Tonsillae, linguamque rigant, tenuique salvâ
Imbutas faciunt descendere promptius escas.
Tonsillis, praecipueque faucium musculis, inflammatis fit angina.
HIs inflammatis, musculisque et carne propinquâ,
Pureque distentis angina supervenit ori.
Heu crudele malum, quo vix praesentius ullum
Suffocare hominem, dapibusque necare negatis.
Remedia anginae.
CAeruleas ferro sub linguâ incîdito venas,
Prunellamque undis et molles decoque malvas.
Elue decocto guttur, morbumque levabis.
Scabra etiam linguae pingui detergere lardo
Sis memor, et fuscas nitro compescere flammas.
Semina, quae portant cotonea mala, rosarum
Si mergantur aquae, lentorem contrahit: illo
Ungere rimosae quoque prodest squalida linguae.
Contundunt alii cancros, succoque fluente
Ex illis, ora umectant, partesque perustas,
Vina aegri sitiunt, sed in exitiale venenum
Vertuntur subito, si quando bibantur ab illis.
Omnem igitur fugiant cane peius et angue Lyaeum.
Mamillarum in feminis situs, et quantitatis earum diversitas tum sexus, tum aetatis ratione.
PEctore in externo posita est utrinque mamilla
Instar habens montis, variant quem sexus et anni.
Sternum intermediae praebet fundamina valli.
In maribus spatio comprênsa est utraque parvo
Atque immaturis prolique toroque puellis.
At quas longa dies maturas fecit utrique,
His crescunt magis atque magis, sphaeraeque figuram
Dimidiae assumunt strative sub arbore pomi.
Papilla.
MOntis ubi vertex summus, mammaeque cacumen,
Verruca exsurgit puerili prênsilis ore,
Plena foraminibus [(transcriber); sic: foramimbus] , quae lumine nescia cerni,
Asperaque exterius, quo firmius haereat ori.
Haec modo flaccescit, modo titillata rigescit,
Praesertim teneris pueri tractata labellis.
Area.
CIrculus ambite eam, sive area parva, notari
Quae pallore solet vegetae sub flore juventae.
In natu livet majoribus: aegra senectus
Reddit eam nigram, medioque erecta papilla
Immutat pariter vultus, variatque colorem
Fragi instar rubra virginibus; mox fusca: senectus
Cum tacito adrepit passu, mutatur in atrum.
Concolor est clivus vicinae in pectore pelli.
Substantia mamillarum et earum venae.
GLandibus et multâ constant pinguedine mammae,
Suntque poris intus, ceu spongia rara, refertae.
Pulpa nivi accedens roseâ de sanguinis undâ,
Partim axillaris prono quem flumine vena
Mittit, in adversum nitens epigastrica partim
Producit niveum lactis sub nomine succum,
Sive illud Grajâ se jactet origine, sive,
Quod lac ore lacit materno ex ubere pupus,
Hoc illi nomen prisci imposuere Latini.
Consensus inter uterum et mamillas causa.
VEnae uterum et mammas modo dictae foedere tanto
Conciliant, taedis, ut, cum fit idonea virgo,
Conspicua assumant, humiles prius, augmina mammae.
Post cum fert uterum jam femina, lacte tumescunt,
Matureque novae curant sua pabula proli.
Arteriae mamillarum.
IPsa etiam ramos arteria mittit aorta,
Cordis ubi sedem supra, conscendit in altum,
Largiter in mammas vitalia dona ferentes.
Nervi mamillarum.
NEc nervos illis naturae benigna negavit,
Quo titillatae possent sentire papillae,
Nec sese invitas sitienti tradere pupo.
Usus mamillarum in feminis.
EX his, quae retuli, facile est cognoscere signis,
Ubera quale gerant muliebri in pectore munus,
Nempe in se genito sitientes lacte puellos
Pascere, et exhibitâ fletum sedare paillâ.
Atqui hîc obiciunt. constant si glandibus intus
Verba compactis (quod me asseruisse recordor,
Nec fecisse piget) si scripsit vera Galenus
Nil operis glandes generare et linquere; partes
Sed tantum bibulas semperque umoris egenas,
Sunt quibus appositae, jugi satiare madore,
Atque bifurcatis fissuram avertere venis;
His, inquam, positis, modo quae memorata fuere,
Concludunt nullum lac progenerare mamillas.
Atqui hoc absurdum nimis est hostileque vero.
Sic igitur distingue: alia est res glandula, quam, quod
Assimilat glandes compactae albedine massae.
Hoc generare et opus potis est producere certum,
Ut semen testes, quia glandibus assimilantur:
Nil operis possunt ipsae producere glandes.
Vasorum in genere hoc magna est penuria; in illas
Cor, iecur, et cerebrum sua vasa et munera mittunt.
Et nunc praecipuum mammarum novimus usum,
Nempe siti infantis lac concinnare levandae,
Quem primâ dignatur item statione Galenus.
Proximus usus ab hoc cordis tutamen eidem est.
Ordinem Aristoteles invertit, et infima summis
Permutat, cordisque loco tutamina primo
Collocat, officium lactis praestare secundo,
Ubera non reputans pecudum distantia corde
Atque imi ventris foedae vicina cavernae.
Hippocrates alium jam dictis adjicit usum,
Absorbere udas ex omni corpore sordes,
Mamma foret quasi glans imâ de plebe; sed illo
Concesso natura foret censenda noverca,
Haud aevi mater teneri, pro illimibus undis
Quod daret e foedis spurcamina sumpta lacunis.
Atqui hanc naturae maculam quis inurere tentet,
Rerum in factorem nisi diro injurius ausu,
A quo perpetuus naturae defluit ordo?
Usus mamillarum in maribus.
QUid vero marium faciant in pectore mammae,
Dicere difficile est. utero caruere; nec ergo
Gignere lac debent, neque prolem pascere lacte.
Si tamen hoc factum est, res est miranda profecto,
Et signum naturae hominem servare volentis.
At factum memorat, tuto cui fidere possis.
Quippe fuit Mauro post conjugis ultima fata
Pupus adhuc lactens, nutrixque parabilis aere,
Aesque ipsum deerat. quapropter lactis egestas
Vagitum extorsit puero, lamenta parenti.
Ergo miser puerum, quem lacte juvare nequibat,
Spe lactans propriis admovit saepe mamillis,
Quo factum, ut sensim nigrâ sub pelle liquoris
Confluxus rubri fieret, lactisque colorem
Susciperet niveum nigro in solamen alumno.
Ipse ego praepinguis conspexi ventris ephebum,
Pressa dabat similem lacti cui mamma liquorem,
Sed paucis guttis cessabat sicca profusis.
Est quoque, qui certis censet caput esse lacertis,
In mammis, veluti centris, qui pectoris inter
Dispositi crates, ipsum tolluntque premuntque,
Externasque vocant auras, iterumque repellunt.
Ornatus quidam causâ tantummodo mammas
Pectore naturam censent posuisse virili,
Ut consortis in hac quoque parte imitamen haberet.