ARGUMENTA SINGULORUM LIBRORUM. ARGUMENTUM LIBRI PRIMI.

CIC. III. OFFIC.

Publicum Scipionem Africanum dicere solitum scripsit Cato; nunquam se minus otiosum esse; quam cum otiosus:nec minus solum, quam cum solus.

GELLIUS XIX. NOCT. ATTIC. cap. 10. ex Ennio.

GALEN. II. DE COMPOSIT. medicament.
[Gap desc: greek text]

[Gap desc: greek text]

AD LECTOREM RELIGIOSUM.

OTII MARPURGENSIS LIBER PRIMUS, Qui est De corporis humani universalibus involucris, poris sive occultis foraminibus, pilis, unguibus, et manifestis foraminibus, variisque eorum adjunctis.

COrporis humani quibus inclita fabrica constet
Membris: quâ se oculis dent conspicienda figurâ:
Quas habeant sedes: quos usus singula praestent,
Dicere fert animus. Tu, qui mortale creasti
Primitus e limo corpus: mox flamine ab ore
Proveniente tuo vitalem in tarda vigorem
Membra inspirâsti, atque animâ cum corpore junctâ
Absolvisti hominem, pulchris allabere coeptis,
Daque mihi vires animumque laboris amantem.
Namque opus aggredior, per quod tua summa potestas
Et bonitas ingens, per quod sapientia mira
Ostendunt se animis hominum, dum noscere sese
Incipiunt, ipsique suas intusque forisque
Sensu adeunt partes, et, quae per vincula junctae
Constituant unum pulchrâ compagine corpus,
Contemplantur, et auctorem mirantur eorum,
Me praeeunte illis magnarum interprete rerum
Infausto, dexter nisi ab aethere coepta secundes.

Quisquis es, ô juvenis, docilis cui mentis acumen
Caelitus indulsit, qui nunc in vota vocatur,
Concessitque ardens studium non deside nisu
Naturae abstrusis curas impendere rebus,
Macte animi huc gressus propera (mora nulla retardet)
Mortalesque legens mecum spatiare per artus.
Praemia erunt fragili solacia congrua vitae,
Si morbi obrepent: oblectamentaque grata
Ingenio, dum morbus abest: et adorea durans,
Cum neque morboso neque sano corpore vives,
Praecipue si nosse tuum fuit utile multis
Et res tam pulchras te scire haud nesciit alter.
Quid juvat igniferos octuplicis aetheris orbes,
Astrorumque vias, mundique elementa caduci,
Et genitale solum pluviarum et fulminis ortus,
Veramque horrendi patriam indagare cometae,
Et paucis magni secreta recludere mundi:
Si parvum ignoras, hoc est, tua viscera nescis,
Talpa domi, Lynceusque foris et Aristore natus,
Cui centum vigiles oculi caput omne replebant?
Si nescis, inquam, cordis cava pyramis usum
Quem ferat in vitâ, geminique in pectore folles:
Quae rosei partes iecoris: sinuosa cerebri
Massa quid expediat, vesica quid utraque prosit:
Quid stomachus faciat: quid vena, arteria, nervus?
Cognitio si pulchrarum tua pector a rerum
Delectat, doctosque inter vis doctus haberi,
Et bene opinantem de te non fallere plebem,
Non satis est horum te nomina sola tenere,
Res ipsa est animo tibi perdiscenda sagaci.

Tene fugit multis quod membra obnoxia morbis
Circumfers? Si forsan opem natura requirat,
Quid doleat, nescis: medico quid forte roganti
Significabis iners? Lotî censura dolosa est.
Parce tuam vafro committere corpus Apellae,
Cui lucri potior, quam alienae cura salutis.
Qui solam arripiens matulam, vultusque supini
Contemplans acie, liquido se posse videre
Occultos simulat morbos penitusque latentes.
Multa super stomacho queritur, super hepate multa.
Inter dum illaesos iurat lapidescere renes.
Tum necis et vitae miscet praesagia, tanquam
Arboribus Dodonaeis et Apollinis antro
Certior, Hypseâ cum vivat caecior ipsâ.
Tute, Hippocraticae si vis te dedere sectae,
Aucupium lucri fuge tale dolosque nocentes,
Ne pulchram per se macules inglorius artem:
Et corpus cognosce hominis: sine corporis huius
Notitiâ nil proficies, oleumque operamque
Impensamque omnem perdes, et fabula vulgi
Non audebis humo pudibundos tollere vultus,
Non poteris caecas morborum expromere causas,
Non sua tabificis opponere pharmaca morbis.
Nulla, agedum, propriae tangat te cura salutis,
Nulla aliorum hominum: certe debebis honorem
Factori, Dominoque tuo non setius istum,
Membrorum, nostrâ quae non imitabilis arte,
Non est angelicâ, structuram ut lumine lustres
Intento, pictosque artus, si forte cadaver
Exhorres, saltem ne dedignere tueri.

Ipse tibi variis fastidia nata legendo
Pellere deliciis, condireque seria salsis
Attentabo jocis: proponam et docta sophorum
Bella, et concordi satagam componere pace.
Nec non historias referam, ne lumina desint
Atque fides rebus: veterum quoque figmina vatum
Non aliena rei memor admiscebo, dabit se
Cum locus, et, quae sunt mollissima tempora fandi.
Crede supervacuo non hîc te carmine, perque
Ambages longas et longa exorsa tenebo.
Fallor? an attentas praebes mihi sedulus aures?

Quatuor universi corporis involucra, cuticula, cutis, adeps et membrana carnosa.

Cuticula et cutis.

A cute distingui, vel, cum Vulcanius urit
Ardor eam, velinauratis vaga cantharis alis
Fermento permixta acri, ficusve medullae,
Vel similis vivor rosor ranunculus igni.
Praeterea quando rastros stivamque bicornem
Tractat in expertus: durâ vel ligna securi,
Nigranti damnata foco dapibusque coquendis,
Cui mollis manus est et calli nescia, findit,
Ut refugum stomachi vocet in deserta calorem,
Immemorique [(transcriber); sic: Immmemorique] dapum veluti calcaria subdat,
Otia quosque gelant, accendat motibus artus:
Procedendum inter vel calcem calceus arcto
Quando terit pressu: vel quando syro soporis
Hostis atrox manibus pedibusque intercute morsu
Inducit sulcos venandus cuspide summae
Et capiendas acus; taceo, quando Indica pellem
Obsedit scabies: taceo, exanthemata quando
Ecthymatumve illis cognatum examen in oras
Corporis erumpit. Nam tunc umore coacto
Inter utramque acri in cumulum sepustula tollit.
Putris quicquid in hac sanies tumefecit, id ipsa
Haud cutis est, ab eâ sed vulsa cuticula: in imo
Namque cutis latitat saniei subdita fundo.

Cuticula cur sensus sit expers.

Si foret ergo aliquo donata cuticula sensu,
Semper homo offensae expositus non tangere quicquam
Auderet, vitamque metu traduceret omnem.

Historia de Ludovico Ungariae et Bohemiae Rege, quem sine cuticulâ natum scribunt.

Cutis substantia et nutrimentum.

Sed veluti tela est ex nervis carneque texta,
Quae roseo vivit conservaturque cruore
Venis in victum subtilibus undique vecto.
Quare et purpureum ferro dis secta liquorem
Effundit, liberque leves cruor exit in auras.
Ubere dives item nervosa ob stamina sensu est.
Andreas igitur quo non praestantior alter
Arte secare homines jam vita ac luce carentes,
Et medicorum augere novis armaria libris
Peniculo calamoque simul pingentibus artus;
Nil aliud cutis est, inquit, nisi sanguine nervus
Praeditus: et scite quis eum neget esse locutum?

Cutem sensu, hoc est, tactu esse praeditam, et quare.

Servat eam terrore sui, gladiumque coercet,
Nec sinit invitis disrumpi stamina Parcis.

Tactum inaequabiliter per cutem esse diffusum, contra Ciceronis sententiam.

Cutem inaequaliter crassam esse et tenuem.

In mediâ neque densa manu, neque tenuis, utramque
Sed media est inter, multo nisi crassa labore
Evadat, rigidumque cutis trahat aspera callum
Conspicuum in digitis fabrorum et ligna secantum,
Inque duo secto culmis qui grana flagello
Excutiunt, totosque dies operantur anheli.

Lineolae cutis in manibus, ex quibus chiromantia petitur.

Sustinet: in quarti dominatur culmine Phoebus:
Quintus habet Venerem reginam: Atlanticus heros
Obtinuit sextum: pares, mons septime, Lunae.

Lineolae cutis in fronte, ex quibus metoposcopia petitur.

Diversi cuticulae et cutis colores, et praecipue rubor.

Percipiant aures, aut cernant lumina, quod mens
Coram aliis ducat sibi turpe, repente pudoris
Incipiunt lucere faces, et in exter a fuso,
Quamlibet invitae, rubefiunt sanguine malae.
Quoque admissa par at sub tegmine culpa latere,
Indicio eiusdem se prodit et ipsa revelat.
Nec refert, vere fit talis, an eius imago
Innocuam turbet non vero crimine mentem
Nonne vides roseo quod virginis ora rubore
Tinguntur, nutuve levi dictove jocoso
Forte lacessitae, quamvis sibi conscia casti
Sit moris, frustraque jaci sciat omne cavillum?
Nonne vides parvos pueros, tenerasque puellas
Perpeti idem, conscire quibus rudis haud dedit aetas?
Gaudia Sanguineum pellunt quoque in extima succum,
Purpureoque genas faciunt fulgere nitore.

Pallor quibus accidat.

In puellas pallorem affectantes.

Ergo, ut nativum debellent oris honorem,
Venter adhuc vacuus nullis cum tenditur escis,
Cretam aliae duro crepitantem mandere dente,
Aut crepitus expers plumbum, et demittere ventri:
Absorbere aliae laticem mordacis aceti,
Assidueque sitim madido de fonte levare,
Nec satiari escis, lumbis quo pabula demant,
Atque operâ tornent sibi juncea corpor a eâdem.
Naturale decus cur perditis oris, ineptae?
Cur aegrae cupitis, sanae cum sitis haberi?
Aegrotare etiam non detrectatis, ut ori
Falsum inducatis vero fugiente decorem!
Nescitis miserae, quid distent aer a lupinis,
Quanta sit in roseo, nescitis, gratia vultu.
Quid magis orbis habet jucundum corpore sano?
Ast huic conveniens ipso dilutus ab ortu
Est rubor, atque genas succo perfundit amoeno.
Quid rigido magis est deforme cadavere? at illud
Pallet, et e toto vivax color exsulat ore.
Ergo pallori quia vitae ex sortia tingit
Corpora, non video quid amabile possit inesse,
Nî faciem per se species adamabilis ornet?
At formae iactura levis; leve forsan et illud,
Quaeque suum genium spe quod defraudat inani,
Dum raris epulis fruitur, dum flumina potat.
Sed studio vitae toties allidere puppim
Errorum in victu scopulis, stomachique calentem
Infirmare focum: iecoris splenisque meatus
Obturare, uterique moram objectare fluentis,
Naufragio graviore premit, lethique minatur

Praeproperos nimium, quos sponte accersitis, ictus,
Et stimulos per se pernicibus additis acres.
Heu revocate animos, stolidumque relinquite morem.
Quemque Deus vobis dedit, haud temerate vigorem,
Ne migret in vitae vultus cutura venenum.

In fucatrices faciei.

Convivium Phrynaeum.

Cum quibus exstructis recreabat viscer a mensis,
Quod factura foret, facerent quoque protinus ipsae,
Hortata est: quibus assensum praebentibus, undâ
Os lavat ipsa prior, mentiti ignara coloris,
Et propria in vultu stetit et genuina venustas.
Ut lavêre illae, subito simulatus abivit
Ore nitor picto, patuitque recondit a pellis
Scabrities, fuci mordacis dente, peresae,
Pallidulusque color, vel, si quis ineptior illo est.

De populis quibusdam, qui cutem pingere in more habuerunt, quo hostibus effent terribiliores.

Color faciei in homine irato.

Color faciei in magno gelu, item partis sugillatae ab ictu vel casu.

Color ictericorum.

Color quorundam veneno sublatorum similis ictero, ubi historia de pueris interfectis a crabronibus.

Fecunda in mediis eleger at antra cavernis,
Quae longaeva dies, putredoque lenta cavârat.
Id puer, arboribus pyra dum labentia captat,
Ut vidit, properat sociis aperire duobus,
Quos annis, animisque pares, ardoreque lusus
Consuetudo frequens longo sibi iunxerat usu.
Consistunt alacres, procul et volitantia servant
Agmina, consilioque inito puerilibus armis
Expugnare parant antrum, ramisque vagantes
Prosternunt volucres, ac crebro verbere caedunt.
Audaces primis insultibus obvia terrae
Corpora demittunt hostili ex agmine multa,
Atque premunt pedibus, pressorumque ilia rumpunt,
Inque vicem sibi voce animos et gestibus addunt.
Et iam se vicisse putant, cum crabro susurris
Classica dira canit, resonat stridoribus aether,
Turbaque de caecis venit irritata cavernis.
Qui de more etiam quaesitum pabula forte
Exierant, redeunt, et se pugnantibus addunt
Magno animo sociis. hic crinibus haeret: at ille
Involat in faciem, collumve invadit apertum,
Aut manui infigit trux tela ultricia nudae;
(Nam ferme nudos ad bellum audacia praeceps
Excierat pueros) pugnantibus ordine nullo
Advolitant alii atque alii, semperque recenti
Mucrone infestant. Pueri se vertere retro,
Inque fugâ desperatam sperare salutem,
Et querulis hominum percellere fletibus aures.
Nec tamen interea crabronum exercitus urget
Segnius, aut nidos repetit, sed pergit acutâ

Nudatos, eheu, compungere cuspide vultus,
Dum viridi totis defectos viribus, et jam
Luminibus captos victor prosterneret herbâ.
Vicini fletu exciti, miserique parentes
Accurrunt, mediosque via est inventa per hostes.
Haud impune tamen licuit contingere cuiquam
Semineces. duo mox animas misere sub auras.
Tertius exemptis aegro de corpore telis
Vix tandem evasit, vires frangente veneni
Arte salutiferâ, medicique favore supremi
Intumuere artus omnes, rubor ore recedit
Vividus, et laesum, visu miserabile, corpus
Informis flavedo subit, quae fronde virentem
Perpetuâ buxum retulit cerasque tenaces,
Cum stimulo immissi fuerat vis tanta veneni.

Color totius corporis fuscus index naturae calidioris.

Fuscus color ardelionum Aegyptianorum, ut olim appellati sunt, nunc abiectis prioribus duabus syllabis, Ciganorum.

Sic mutilat attamen, vix ut noscatur origo.
Gens astuta, loquax, atque insidiosa crumenae,
Praescia venturi, manuum modo cernere sulcos
Interiorum oculis liceat. nam doctior inde
Promittit multos longum viventibus annos,
Divitiasque amplas multum cumulantibus aurum.
Quod si nativus color est diversus ab atro
Et fusco, unguentis utrumque effingere nôrunt.
Quorum vis penetrat radicesque occupat ipsas
In tantum, medicatus uti color haereat, atque
Succrescens similet semper nova silva cadentem.
Credere si tutum est, quod plebs levis arrogat illis.

Nigritiei Aethiopum causa.

Alii colores.

Materies cui perpetua incrementa ministrat.
Ergo age, nunc reliquos hominis referamus amictus.

Adeps tertium involucrum corporis universi.

Carnosa membrana quartum totius corporis involucrum.

Deglubes opere exiguo: deglubere collum
Hoc opus, hic labor est, manuum secat una rebelles
Cultri acie nexus, vi diripit altera pellem.

Pori, sive occulta cuticulae cutisque foramina.

Sic, dum sudoris vapidi [(printer); sic: rapidi] resoluta calore
Profluit unda foras, subitus si extrinsecus algor
Irruit in pellem, et stipatis frigore rimis
Sudor abire nequit, vestigia clara pororum
Collibus emergunt ipsam superantia parvis,
Et manui occurrunt, oculisque adeuntur apertis.
Quale solet terris et aquis bene notus et auris,
Sed nunquam melior, quam, postquam innotuit igni,
Romulidarum arcis servator corpus habere,
Cui cervix praesecta, cui radicitus omnis
Pluma evulsa, veru cum transadigendus acuto
Exspectat prunas, sua per vestigia ut illas
Propter in angustum tortus decursitet orbem,
Et fugiat sese, et spatio resequatur eodem,
Quo ad domitus flammis ac tempestivus edendo
Invitet suavi rictum nidore palati,
Fundatque insipidam lactata per ora salivam.
Aut cum parvorum capita erupere draconum
Mille locis summâ pueri apparentia pelle,
Unguentum de melle foras et farre paratum
Quae vocat, et nitidae linquit truncanda novaculae.
Tunc queruli cessant fletus, maciesque recedit,
Cujus sollicitos causa ignorat a parentum
Longum animos habuit, longâ anxit pectora curâ.
Nanque dracuncelli, quos sic mihi dicere fas sit,
Quot capita exsertant, penetrant tot aperta pororum.
Teutonicâ [(printer); sic: Teutonici] vulgo Comedones voce vocantur,
Quod miseros fraudant alimenti parte puellos,
Vexantes scabram jugi prurigine pellem.

Pili, capilli, cilia, supercilia et eorum utilitas.

Vibrissae sive pili narium.

Obscenos faciens naso prorepere vermes.

Barba quod marium fit propria, quo aetatis spatio nascatur, et quâ parte corporis, quodque in foeminis sit monstrosa.

Pili infra caput.

Ausonii pubem indigitant. tum scilicet illam
Femina protrudit, cum jam duo lustra duasque
Exegit [(transcriber); sic: Fxegit] messes, binis pubescit ephebus
Post annis, vocemque gravi permutat acutam.
Omnis olet tetrum tunc corporis halitus hircum.
Et jam tempus adest, Veneris cum sexus uterque
Urgetur stimulis, et caeco carpitur igne.

Toto corpore hirsuti.

Pilos nec nutriri fuligineis excrementis, ut quibusdam placet, nec ex iis nasci.

Natalis siquidem non accidit omnibus idem.

Nec minus est certum nutriri sanguine crines,
Attamen haud multo. quia sunt expertia succi
Corpora, ut indicio est, quod tunc quoque crescere possunt
Quum reliquas partes macies consumit egena.
Annon, quos leuce crines cum pelle dealbat,
Sanguine pascuntur, dempsit cui phlegma ruborem?
Respondent avium pennis in corpore crines
Humano. at qui ovi teretis sub cortice pennas
Fecundo volucris fieri de semine constat.
Constat et, attritas cum pennas perdidit ales,
Mox suboriri alias non ovo aut semine, verum
Sanguine alente ipsam volucrem, et grandescere eodem.
Namque recens ortae sua nutrimenta, cruentam
Ceu saniem, radice tenent, neque lumina celant,
Pulli velluntur cum plumescentis ab alis.
Carpio radatur ferro, squamisque remotis
Tergora nudetur fundent vestigia succum
Saucia purpureum, et squamas radice cruorem
Imbibere, atque eius se pascere rore docebunt.
Quid vero esse aliud, squamas in pelle natantis
Credamus pecoris, vaga, quam, quod in alite penna:
Quam, quod [(printer); sic: quot] sunt graciles humano in corpore crines?
Parce negare igitur justae sine pondere causae
Crines sanguineum in sua pabula vertere succum.
Proximus haud illis tamen est e sanguine victus,
Sed speciem prius ille novat, quam pabula praestet
Grata pilis, radice avidâ, velut ore, trahenda.
Ille Cremonensis, stupuit quem Roma docentem
Viva cadaveribus cognoscere corpora sectis,

Et spectare suas alieno vulnere partes,
Esse pilos adipis subter cute credit alumnos.
Evulsorum imis etenim radicibus haeret
Pingue quid exiguae referens glomeramina massae.
Praeterea pingui crines adolescere succo
Flamma docet, leviter tacti quâ protinus ardent.
Cum vero pinguedo omnis de sanguine ducat
Principium, nihil hoc discordat dogma priori.
Utcumque hoc habeat sese, verissima res est
Vivere eos ritu fruticum, et radice profundâ
Attracto vesci sensimque excrescere succo
In longum latumque simul, sed limite certo.
Ergo supervacuas illis dare pabula sordes,
Haerescant quae radici fulginis instar
Concretae ex fumis est frivola nenia, doctos
Quamlibet auctores habeat, grandesque patronos,
Discentumque sequax agmen. licet illa redunder.
Attamen haud potis est mensuram augere pilorum,
Cum tetigere ratas crescendi foedere metas.
Ipse etiam fumus, cum sponte feratur in altum,
Materies si esset pascendis crinibus apta,
Perpetuo celsis traherent e sedibus ortus,
Erectis peterent sublimia semper aristis:
Vertice caesaries staret: non pendula barba
Aspiceret terras: vacuae essent crinibus alae.
Nec partes, quas occuluit natura, verendas
Saepiret villosa [(printer); sic: vivosa] acies, circumque foveret.
Multiplices animo quoque contemplare colores
In capitis, mentique pilis, fumique valebunt.

An, et quâ ratione in suspensorum cadaveribus barba et capilli crescant.

Certe Aphrodisaeus, naturae an talia fiant
Impulsu, dubitat: dubitat, Cyllenia proles
Nomina cui fecit, praestans Antenoris urbe
Qui medicus docuitque alios morbosque fugavit,
Et memorem implevit chartis vivacibus orbem.
Namque putant, postquam coepit mora longa cadaver
Siccare, intuitus oculorum intrare, pilorum
Contiguum quicquid fuerat radicibus imis,
Quod caro viva prius contexerat, inde capillos
Augminibus visus aciem deludere falsis.
Suspicio si forte aliquem damnavit iniqua,
Crux si dura gulam fregit nil tale merentem;
Tum, si judicii faciunt augmenta pilorum
Indicium injusti, quis non miracula cernit
Edere supremum, moderantemque omnia, Regem?

Nos vero, si quid natura operatur opertum,
In lucem eruimus, quantum datur aethere ab alto
Clandestina homini naturae evolvere jura.
Cetera suspicimus tenuem super antia captum.

Bombasti de hac re sententia.

Pili carent sensu.

Colores pilorum.

Aspice, et invenies multos, quêis pulchrior auro
Candidiorve cygni plumis de vertice pendet.
Caesaries: aliis contra coma nigrior atro
Carbone est, quales proles Hyperionis intra
Metam utramque videt medii sub culmine caeli.
Quamquam etiam nostras non est ignota per oras.
Imprimis fuscedo frequens: haud rara rubedo,
Ingenii nota versuti, si credere fas est,
Sinon improbitas alio quoque tecta colore
Sape latet. quid enim refert, quod barba colore
Vulpibus accedit, rubicantque in vertice crines,
Aut similant carbonem atrum, modo candida mens sit?

Cani quid sint: ubi et quando canities incipiat.

Nec vero hoc sentire malum suevere capilli
Duntaxat, sed menti etiam seges, atque genarum
Insuper, et, si quid crescit sub naribus hirti.
Temporibus geminis primo se prodere gaudet
Hîc, illîc crines varians. hinc serpit in omnes
Ante, retro capitis partes, celsumque cacumen.
Senta dealbatur vicinia serius oris.
Fit quoque ut interdum spatio mutentur eodem.
Canescensque licet sublimia vellera barba
Raro praevertat: tamen hoc aliquando videri
Cana magistra docet nos experientia rerum.
Ultima canescit crescens circum inguina silva.
Libera ab hoc vitio est, olidis quae subjacet alis.

Canitiei causa.

Duplex canities.

Canitiei senilis causa communis.

Sanguine quae viridi turgent: cum Sirius ardet,
Tabescunt: post autumno veniente virorem
Abiciunt, sumuntque alios casura colores,
Nunc buxo similem, nunc flammae more rubentem.

Communis causae canitiei refutatio.

Exempla praecocis sive juvenilis canitiei.

Inter eos populos, quos fert Gangetica tellus,
Ipsâ a matre comam capitis producere canam,
Quam nigro tingat praeposterus ordo colore,
Ut, ter vicenos postquam vixere per annos
Nativi alboris vestigia nulla supersint.
Atque, ibi si mulier semel est enixa, deinceps
Effeto sterilem traducere corpore vitam.
Quorum albos ego malo pilos, quam dicere canos.
Ariditate illis etenim canescere primi
Haud potuere pili, quoniam puerilibus humor
Corporibus praelargus inest aevoque fatiscit.

Aristotelis et Averrois sententia de causâ senilis canitiei.

Corpus in aerium. lymphis dein aera mixtum
Ex obscuro [(editor); sic: obsuro] album facere illustremque colorem
Ad nivis exemplum, matutinaeque pruinae,
Atque levis summâspumae fluitantis in undâ,
Inprimisque situs, vapidâ qui albedine corpus
Pingit iners, haeretque foris lanuginis instar.

Causa canitiei juvenilis

Et caput omne situ mora parvula replet oborto.

Quidam a Duce Mantuano Francisco Gonzaga in vinculis detentus, unâ nocte evasit canus. Scalig. exercit. 312.

Nobilis juvenis ob vitium aulicae puellae in aulâ Caroli V. Imp. Aug. oblatum capitis damnatus, extremi supplicii metu itidem factus est canus, levin. Lemnius de complex. lib. 2. c. 2.

Unius ut noctis, quam supremam esse putabat
Finitimamque neci, spatio juvenilis abiret
Prorsus ob ore decor: sugeret sua gratia crines
Canitie subeunte caput, palloreque vultum.
Luce ad supplicium cum jam producitur artâ,
Nescius ipse sui, vix noto agnoscitur ulli.
Verterat usque adeo solitum formido decorem.
Seminecis vivum miseratur turba cadaver,
Caesareasque volans rem miram portat ad aures.
Caesar avens juvenis canentes cernere vultus,
Vidit et obstupuit, gravior aque morte tulisse
Corde ratus pavidum, laxari vincula jussit
Damnato, capitisque illi, quod demere ferro
Ob crimen poterat, concessit longius usum.

Inquiritur causa repentinae canitiei.

Idque vident tristes atque admirantur amici?
Quantillus labor est, quid non sit, dicere? quantus
Quid sit? Davus ergo ferme, non OEdipus hîc sum.
Felix qui potuit rerum cognoscere causas.
Fallor? an e canis nondum calor exsulat omnis?

Historia civis cuiusdam Herbornensis, cui ob annonae caritatem anxio inopina canities obrepsit, annonâque rursus vilescente hilariori evanuit.

Cur planos alii capillos habeant, alii crispos.

Ex arvo capitis rectis se tollere culmis.
Contortorum etiam vidisti, velleris instar
Non tonsas velantis oves oviumque maritos,
Injussam campis messem procedere iisdem.
Quos crispos et cincinnos sermone vocavit
Roma suo, et clari sumpsere hinc nomina cives,
forte quibus tales deder at natura capillos.
Sed quae causa, inquis, parit his in vertice crispam
Caesariem, planaque comâ caput obtegit illis?
Ardua res petitur, sed erit laudabile velle,
Respondere tuis impar si nescio votis.
Imo meis etiam: nam scire optamus uterque
Atque abstrusarum causas pernoscere rerum.
Semen principio spectandum et origo pilorum.
Deinde et materies, augmento indulta perenni:
Quorum intemperies fuerit si sicca calensque,
Atque alimenta tenax par ce natura ministret,
Fit jejuna seges, macilentaque paupere victu,
Ariditate suos quae nescia tendere culmos
In rectum, varie obliquat curvatque retortos,
Et multiplicibus sese implicat horrida tricis,
Crinibus ut mos est, ubi vim sensere caloris.
Aspice ferventi populos sub sidere natos,
quorum sunt medio propiora habitacula caelo,
Velatosque pilis crispis plerosque videbis,
Atque iisdem brevibus, piceâque nigredine tinctis.
Quales Lixiades sunt, Aethiopesque resimi,
Finitimique freto, quod sumpsit ab Hercule nomen,
Et septemgemini qui potant flumina Nili,
Temperiesque eadem positos ubicumque locorum

Quos sociavit eis, licet inter valla locorum
dissocient, alioque procul sub climate cernant.
Certe qui nostris crispi generantur in oris,
Deflua caesaries his, et calvescere promptum
Sinciput est, durumque novos producere crines.
Scilicet exigui sunt haec documenta cibatus,
Quo sine non possunt vegetari et gliscere porro.
Nec non et curvi, per quos eduntur in auras,
Obliquique pori, contorquent germina prima
Ac tenera hirtarum fruticum, curvantque, uti numquam
Limite se possint prognata extendere recto.
Ergo omni curvam servant aetate figuram,
Haud tamen indecorem, sed sexu in utroque venustam,
Et medicaminibus, si desit, saepe petitam,
Interdum et tenuis cale facto stipite ferri.
Utere sed modice, nisi vis, ut deserat usta
Te cito caesaries, campumque relinquat inanem,
Et sua jura genus nequeant muliebre tueri,
Annis calvitii quod creditur omnibus exsors.
De crispis haec sufficiat dixisse capillis.
Rectorum exortus contraria cuncta reposcit,
Tu vero, si quid novisti rectius istis,
Candidus imperti. si non: his utere mecum.

Calvitium quid sit, eiusque a pilorum defluvio distinctio.

Calvitium medici vocitant. Namque ante senectam
Si coma forte cadat, morbus diversus ab illâ est.
Hic quâvis potis est capitis contingere parte,
Utrumque invadit sexum: furit omnibus annis.
Illa petit frontem tantum, anterioraque vastat,
Ex summâ cerebri vel praedam agit arce sequacem,
Deformatque mares solos, muliebre relinquens
Sinciput intonsae tectum velamine lanae.
Insuper invalidae solet esse infesta senectae,
Vixque umquam juvenile caput, puerileque nudat.
Quum vegetis etiam coma deflua labitur annis,
Robur habet medicina suum: medicabilis arte
Nulla est calvities, nec ager jam crinibus orbus
Caesariem quâvis cultus ratione regignit.

An calvitium sit affectio naturalis.

Quae sit causa calvitii, et cur quidam senes nunquam calvescant, contra quidam juvenes praemature.

In genitali arvo quam nascens induit infans.
Laetas illa facit segetes prodire pilorum,
Et, quae conveniunt, vegetamina praeparat illis.
Illa manere suâ facit in statione fideles,
Atque in tam varios exercet jura colores
Corpore in humano, quamvis sit discolor illis,
Si morbum excipias, cui vitiligo vocamen.
Ergo haec si vitium passa est, patiuntur et ipsi
Labem aliquam crines, neque firmiter amplius haerent.
Et, quoniam a patribus natorum in corpora transit,
Calva oritur proles patris de semine calvi,
Vult ut Alexander, Cousque antiquior illo
Antistes scrutans capitis primordia longi
Non procul a gelidis Phrixeae Colchidos oris.
Id tamen assiduum non esse doceberis usu.
Praeterea, pellis si laxa foramina fiant,
Qua prodire solent crines, labefacta vacillat
Tota acies, nutuque ruit dejecta pusillo.

Quae causa sit, quod nec eunuchi nec mulieres calvitium patiantur.

Calvastras affirmat anus tamen esse repertas
Albertus, visasque sibi cognomine Magnus.
Attamen hae sanae fuerint, non addit, an aegrae.

Cur anteriora capitis citius calvescant, quam posteriora.

Cur homo solus inter omnia animalia calvitio sit obnoxius.

Esse pilos brutis in fronte et vertice duros,
Genti hominum molles: esse et discrimina victus:
Sed rogo, num cunctis, quibus hispida tergora, brutis
Durities eadem sit mollitiesque pilorum
In capitis tecto. saetas e fronte suillâ
Ursinâque ortas leporis cum pelle catique
Et martis confer, quaeque est pretiosior una
Omnibus, Arctoae zobelae de corpore tractâ,
Atque has invenies molles, illasque rigentes.
Ut tibi dem, rigidas nullam sentire ruinam,
Aut raram, molles labi nascique quotannis
Omnibus est notum, nec opinor tute negabis.
Nostra tenet medium, quantoque est mollior illis,
Durior his tanto est coma, nec stat semper, ut illae,
Nec, velut hae quovis cadit atque repullulat anno,
Sed manet, aut postquam cecidit, recrescere nescit.
Crinibus interea cruor est alimonia cunctis,
Monstratum ut satis esse supra confido superque:
Tempora si quassas, causam discriminis ede.
Humano capiti dixisset rectius ergo
Non saetas rigidas, quales animalia quaedam
Obtinuere, datas, sed mollis culmina silvae,
Radicemque suo leviter figentis in arvo.

An natura peius consuluerit homini, quam brutis, quod haec quotannis pilos abicinant novesque acquirant, ille autem cum semel evasit calvus, semper talis maneat.

Perpetuis quoniam nonnulla animantia saetis
Vestit, deciduos aliis dat habere capillos,
Et, natura quibus tales dedit, omnibus illis,
Si quid deperiit, nova per compendia sarcit,
Nullam permittens prorsus glabrescere partem.
Ast homini ut cecidere pili, cadit ipsa pilorum
Spes quoque, et areolas plantaria nulla vacantes
Intrant: non subeunt alii loca nuda capilli.
Sic perit et capitis decor, et fomenta negantur
Crinibus orbato, frigusque aestusque ferire
Incipiunt cerebrum nativo tegmine nudum.
Et causam morbis dare, morborumque sequelae.
Brutorumque adeo natura habuisse videtur
Maiorem curam, quam posteritatis Adami,
Ipse Deus cujus subjecerat omnia fraeno.

Homini non deesse, quo se adversus calvitii incommoda tueatur.

Usque tepor, morbisque adeo praeciditur ansa.
Praeterea, quoniam caput est quasi regia mentis,
Atque ea se assiduis exercet dedita curis
corporis ad clavum residens, et totius urbis
Corporeae quaerens intusque forisque salutem,
Non eguit saetis, non multo vellere crassum
Namque ea significant crasso cum sanguine sensum.
Nec bene conveniunt et eâdem sede morantur
Villo sum caput, et prudentia. vincit ovillum
Velleris intonsi pecus omnia pondere bruta,
Simpliciusque nihil, nihil est ignavius illo.

Cur brutis animalibus pili quotannis cadant, et renascantur, homini autem, cum semel calvus est factus, nunquam repullulent.

Dum volucer sua per vestigia volvitur annus.
Hâc de causâ igitur disperdunt bruta quotannis
Et reparant crines. contra sors judice eodem
Est diversa hominis, dapibus dum vivit et aurâ.
Namque per aetates tacito pede fertur ab ovo
Primi aevi, per curriculum juvenisque virique
Ad pigrae properans mala injucunda senectae.
Huicque superveniens mors, meta novissima vitae,
Nullum praeteritos iterum sinit ire per annos.
Ast hoc philosophi responsum elusio tantum est
Vilis, et objecti non vera solutio nodi.
Quaestio durat adhuc, cur damna accepta pilorum
Annua restituat brutis gener atio, solus
Calvitii non possit homo replere lacunas.
Mercurialis ait, cursim dum praeterit aetas,
Crinibus absumi decretum in pabula succum,
Quod nequeant alimenta coqui languente calore,
Vitai cunctas qui debilitetur in horas.
A quibus assiduum reparabilis attrahit augmen.
Defectos igitur tandem nutrimine crines
Decidere, et nullâ instaurari posse medelâ.
Omnibus hoc commune malum est, qui vescimur auris,
Femellis maribusque simul discrimine nullo.
Attamen haud pariter calvescere suevimus omnes.
Assiduum pinguis facit et ratione carentum
Natio naufragium succi, dum vita calorque
Perpetuo et nunquam frangendo foedere durant.
Calvitio tamen haud quaquam est exposta perenni.
Quî crines reddat brutis natura quot annis:
Matribus immotâ faciat radice manere,

Deturbet nullo redituros tempore calvis:
Nota Deo res est, et sensibus abdita nostris.

Veneris usus immodicus an faciat calvos.

Quis bonus id tales habuisse existimet ortus,
Curae etiam calvos faciunt. Stagirita sed ante
Militiam Veneris negat ullum exsistere calvum.
Nec nihil est, quod ait doctissimus ille sophorum,
Nec totum, vigili quod nunc indagine quaero.
Calvitii pridem positis ego inhaereo causis.

Veri calvitii curationem nec medico suscipiendam, nec aegro subeundam.

De calvitio ex alopecia, ophiasi, morbo Indico et ambustione.

De variis circa comam et barbam diversorum populorum ritibus.

Lata Sacer dotes prohibet der adere barbam,
Atque suam capiti crinito demere silvam.
Cur prohiberet enim, quod adhuc non esset in usu?
Caesariem Simson, quam nulla novacula ab annis
Attigerat primis, aluit, roburque sub illâ
Servavit tacitum, dum rem rescisceret uxor,
Atque unâ quateret viresque pilosque ruinâ.
Ammonitarum quoque rex abscindere barbas
Jussit et indumenta viris a Davide missis.
Res ignominiae quia plena, arde scit in iras
David, et hanc maculam justis ulciscitur armis.
Ecquis item nescit, sceptris inhiare paternis
Quum scelere infando soboles foret ausa Maachae,
Et patrem fugeret, longis haesisse capillis
Arboris extento ramo, telisque Ioabi
Transfixam, tenues animam misisse sub auras?
Grande capillitium veteres habuisse Sicambros
Et Suevos perhibent. Germania serior usa est
Luxuriante comâ, donec dux ille Philippus,
Quem sua mitisono bonitas cognomine signat,
Burgundos regeret. namque is, cum languidus esset
Moroso capitis, temnenteque pharmaca, morbo,
Complacuit medicis capitis tonsura, sed illa,
Quod deformis erat, nec reddita grata per usum,
Ne risum elicerer populo, praecepit, ut aulae
Morem hunc susciperent proceres, aliisque praeirent
Exemplo proprio. docili mox transit ab aulâ,
Finitimasque volat longe lateque per urbes,
Perque agros etiam, nec in extera regna vagari
Abstinuit. Nam caesaries curtatur Iberis:

Nec Gallis odio est, contraque habitantibus Anglis
Prolixae caesura comae. nec forficis ictu
Teutonicus renuit crines deponere vertex.
Demetit ora suos quoque Transalpina capillos,
Ut taceam Arctoo positos sub climate Suecos,
Vicinosque horum dispersos aequore Danos.
Namque supercilio par his quoque crinis in usu est.
Ut vero nutrire comam regale putârunt
Atque decens quidam populi: sic ponere eandem
Conditionis erat signum sortisque minoris,
Imo ignominiam quoque contemptumque notabat.
Exemplo tibi sint legati a Davide missi.
Cum Petrus Antiochi Christum resonaret in urbe,
Rasurâ excipitur capitis, stolidique cachinnis
Obicitur populi. res acriter illa dolere
Credenti coepit turbae, probroque quod illi
Esset ab hoste datum, coepit sibi ducere laudi.
Credere si dubitas, Beda est venerabilis autor.
India ad aurorae croceum conversa cubile
Crinibus omne caput spoliat, tantum effugit unus
Cirrus tondentis morsus et vulnera ferri,
Ceu quaedam in summo reclivis vertice crista.
Occiput et capitis suprema cacumina contra
Deglabrat cum temporibus, gens strenua bello,
Lechi posteritas, sive a duce nomina gestet,
A campo dici seu se contendat aperto,
Antrorsum pendente uno de vertice cirro.
Nunc decus est illi: fuit olim poena, fugatum
Ob Regem, e claustroque iterum in sua regna vocatum,
Quam genti statuit Romani antistitis ira,

Petri obolum adjiciens, albaeque ligamina zonae.
Ungariae populi rasurâ utuntur eâdem,
A populoque illam forsan traxere propinquo.
Vellera sincipitis fera gens detondit Abantum,
Turilegique Arabes et, vilis natio, Mysi:
Quosque ferunt genitos primum Curetas ab imbri,
Ne gererent manibus prêndendam hostilibus ansam.
Mosque ab iis fluxit, simul excessisset ephebis
Marti aptus juvenis, Phoebo sacrare capilli
Primitias tonsi. rasos e bregmate villos
Phoebo igitur Delphis isto de more sacravit,
Qui vivo ad manes vivus comes ivit amico.
Curtari barbas ob causam jussit eandem
Natus Olympiadis, genitor cui Iuppiter Ammon
Creditus, ut culpam velaret numine mater,
Inque solescendi causam Rex stultus haberet,
Sedne de lanâ nimium fortasse caprinâ
(Vah illud volui, de humanâ dicere) cuiquam
Verborum [(editor); sic: Verhorum] videar fecisse, quod infitiari
Non ausim, mea Musa pilis valedicet, et ungues
Incipiet socios simili describere venâ.

Unguium materia, forma externa, et partes.

Lacteolo candore nitens et cetera vincens:
Pars adversa illi, veluti suggrundia, carnem
Sese ultra tendens, acies est unguis, et intus
Caeruleis latebras dat sordibus atque receptus,
Per cornu quae pellucent unguemque colorant,
Pistorum indecores digitis, operamque coquendis
Qui navant escis, et qui medicamina miscent,
Et quibus est habitus curae inter edulia mundus.
Ergo, ubi luxuriant ungues, acieque trahuntur
Enormi in longum, nitido exsuper antia ferro
Truncanda est, sordesque suo viduanda receptu
Pellis ubi prurit, corrasa ex omnibus oris,
Seu scabie obsessa est, seu salso umore madescit.

Maculae unguium.

Color partis mediae.

Unguium cum vicinis partibus cohaerentia, dolorisqve ex divulsione orti vehementia.

Sub vivos spinas praeacutas impulit ungues,
Et lentas rupit tormenta per aspera fibras,
Ut victam secreta loqui impatientia linguam
Cogeret, atque avido pretium spondere latroni.
Perfer et os cohibe. quondam tacuisse juvabit;
Si nequeas, praestat tenues dis per dere nummos,
Quam vitam et reliquas lacerato in corpore vires.

Ungues non nutriuntur excrementis, ut quibusdam visum est, nec ex iis oriuntur.

Et pascuntur eo, quid enim nisi pabula portant?
Cartilagineo pandos clarissimus ungues
Annumerat generi medicus Platerus, at illos
Quid nisi sanguis, alit, certam conversus in undam?
Et, nisi jejunos cruor almus pasceret ungues,
Cur sunt decidui leproso in corpore? cur non,
Sicut et in sanis, stabili radice tenentur?
Nimirum quoniam vitium per viscera serpsit,
Lepraque sanguineos vitiavit lurida rivos.

Certae crescendi metae pilis et unguibus a Deo sunt constitutae.

Materiam lymphâ flammis atque aere mixtam.
Non est pura etenim tellus: sed semina rerum
Continet in sese discordia, foedere certo
Quae coeunt, corpusque novum coeuntia fingunt.
Lex data crescendi brutis quoque: bellua quanta
Est bos luca ferens sublimi corpore turrim,
Atque aliquam belli partem, armataeque cohortis?
Attamen haud potis est metas se tollere supra
A Domino rerum positas. praelonga proboscis
Finibus est quoque septa suis. albedine, dentes,
Cum nive qui certant, lege astringuntur eadem.
Vincentem toties cornicis saecula cervum,
Semina quot Physici statuunt genitalia rerum,
Quid memorem? quid equos? quid fulvâ pelle leones?
Quid tauros? quid gibbosos per terga camelos
Ponderibusque [(printer); sic: Ponderibus] habiles portandis, sed pede tardos?
Omnibus hisce modus status est, quoddamque cacumen
Crescendi indultum, quod cum tetigere, verentur
Limitibus contenta suis excrescere porro.
Grandius ecquid habet pontus, quam grandia cete?
Atqui corporibus sulcent licet aequora vastis,
Atque instar collis nanti sua terga carinae
Objectare ausint: tamen haec quoque certa coercent
Fila, et se toto prohibent extendere ponto.
Norma homini est etiam sua definita cuique
Longior huic, illi brevior discrimine magno.
Sic etenim voluit rerum admirabilis autor.
Haud conficta loquor. sis quantuscumque futurus,
Cum tibi jam quintus completur mensibus annus,
Dimidium illius, quam lustro Numina quinto

Decrevere tibi, mensurae certus habebis.
Ergo pilis levibus, consortibus ergo pilorum
Unguibus, augmenti fixas in corpore metas
Observa, Dominique manum mirare potentem.

Ungues expertes sunt sensus.

Usus unguium.

An pili et ungues sint corporis humani partes.

Attamen, ut paucis mea sit sententia verbis
Nota tibi, haud vereor numerare in partibus ungues,
Quarum concilio mortalia corpora constant.
Bis duo Fernelius quavis in parte requirit,
Nempe ut sit corpus, cui sit dimensio triplex:
Haere at ut toti, vitâque fruatur eâdem
Cum roto; ut certos etiam sit idonea ad usus.
quatuor haec quisquis non cernit in unguibus esse,
Tiresia caecus magis est scalptriceque talpâ.
Deterius paulo jus est et causa pilorum.
Asser at hoc alius me maior acumine vindex.

Manifesta foramina cuticulae et cutis.

In auribus duo.

In oculis duo.

Quid passim occurrat, cito persentiscere gnari.
Hos valvae claudunt bifores infraque supraque:
Palpebras vocitant, quae supra est, motibus apta
Et cadit et surgit. tota est immobilis ima.
Neve ferat pavidis externa injuria cladem,
Utraque securos tecto defendit opaco.
Causa fuit nictus haec sollicitudo frequentis.

In naso duo.

Laus Jacobi Tagliacotii chirurgi Itali nasorum detruncatorum reparatoris.

In ore unum.

Ingreditur potus, perque os vox fertur in ausas.
Siquid item stomacho vomitus, si pectore anhelo
Excussit tussis rugosae infesta senectae,
Tollitur in fauces tandemque exploditur ore.
Redditur hoc quoties, trahiturque reciprocus aer,
Genua labant, fessos quatit aeger anhelitus artus.

In mamillis feminarum innumera.

In partibus genitalib. utriusque sexus unum.

In ano unum.

In umbilico infantis, aut nodum aut recens nati unum.

Vagituque novas sedes, matremque salutat,
Pervius hic locus est vasis, quae nomina debent
Umblîco, partuque solent prodire secundo.
Nominat obstetrix laqueum, lignoque ligatum
Amputat, adstrictus coalescit tempore truncus
Exiguo. remanet rugosa in ventre cicatrix,

[Gap desc: greek text]
Argolicâ veteres quam voce vocârunt.