21 November 2003 Ruediger Niehl markup
tagging added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check


image: s002

[gap: Frontispiz]

image: s003

APPARATUS ERUDITIONIS, TAM RERUM QUAM VERBORUM, PER OMNES ARTES ET SCIENTIAS. Instructus OPERA et STUDIO P. MICHAELIS PEXENFELDER, Societatis JESU Sacerdotis. Editio quarta longe auctior et emendatior. Cum Indicibus I. Capitum. II. Rerum potiorum. III. Verborum difficiliorum Latino-Germanicorum. V. Vocabulorum Germanico-Latinorum. Qui postremus Index locupletissimus copiosi et novis Vocabulis tam Latinis quam Germanicis instructissimi Lexici instar esse possit. SULTZBACI, Sumptibus MARTINI ENDTERI, Anno M DCCIV.



image: s004

JURIDICA VOCABULA.

Quorum et si quaedam in Indicis Alphabetica serie reperiuntur, placuit tamen huc potiora sub unum aspectum apponere.

A.

ABintestato, da kein letzter Will verhanden.

Abolitio criminis, extinctio Accusationis.

Accepta sententia, genehm Urtheil.

Acceptilatio, Apocha, Schein/Quitantz/ Schuld-Vergnugung/ antapocha, Gegenschein oder Quittung des Schuldners/ dass er den Glaubiger bezahlt.

Accipere judicium, litem contestari, den Rechtskrieg befestigen.

Accipimus manu alterius, nostra vero auctoritate capimus.

Acervatim res uno pretio emptae, durch Pausch kauffen.

Acta judicialia, Gerichts-Abhandlung.

Actio, Anspruch/Forderung fur Gericht/ Rechtshandel/ actio pecuniaria, Geld oder Schulden Klag/ pignoratitia, wege eines Pfands/ inertiae, wegen eines ungeschickten Artzt/injuriatum, Schmachklag oder Handlung.

Actio, responsio, Red und Widerred.

Actio capitalis criminalis, peinlich/ Gericht / peinliche Anklag / Malefitz- oder Halsgericht. Non capitalis seu civilis, Burgerlich Gericht oder Rechtfertigung.

Actionem seu causam, litem, ex juris formula concipere, componere, ein Rechtliche Schrifft aufsetzen actor, Klager / accusatio, Klagschrifft.

Actus servitus actus, die Tribs Gerechtigkeit.

Addicit praetor litem, causam, spricht fur einen aus.

Adductio ad cadaver occisi, Baarrecht.

adjacentia, adhaer entia, pertinentia, accedentia. Vulgo accessoria et pertinentiae, Quae fundo domuive cohaerent, was zu dem Gut/ Grund/ Haus gehorig ist.

Adigere quempiam jur ejurando, vel ad jusjurandum, einem einen Eyd auftragen.

Adjudicare causam, litem, den Handel zu recht sprechen/ adjudicare, absprechen.

Adscriptitii coloni. Qui censibus adscripti et addicti, ut inde se movere non possint. Alias, homines proprii, servi glebae, Leibeigene / non tamen mancipia.

Adventitia dos, Heurath-Gut so nicht von den Eltern/sondern anderwarts herkommen/ adventitia bona, fortuito, vel aliunde advenientia.

Adversarius, der Gegentheil.

Advocatus. Qui jus in judicio suggerit, in jure adest, alterius causam agit, defendit, suscipit. Advocationem praebet, JC. Fursprecher.

Advocatio, advocati actio, nempe postulatio, accusatio, defensio, patrocinium,

Aerarium sacrum, Gottskasten / Gottsschrein / Zechschrein / Kirchengeld.

Affirmatio vel negatio per fidem gentilitiam, bey adelichen Ehren.



image: s005

Affectum beneficium. Ad quod Clericus ex praesentatione jus habet.

Ager vectigalis, tributarius, consualis JC. Zinsacker/emphytenticus, Erbgrund / ecclesiasticus, colonicus, Widumbacker/fructuarius, ususfructuarius, der verliehen um die Nutzniessung/ non subactus, brach/ limitatus (in centurias dimensus) metatus, (divisus et assignatus) restibilis, quot annis satus, farrarius (fruges producens.) Agere, forum, jus reddere, causas audire, cognoscere, cognitionem instituere, Gericht/Gehor halten.

Alienatio, juris, dominilque translatio, Verhandlung/ Verwendung des Guts.

Alimenta, Speis / Kleider / Wohnung/ alimentarii JC. quibus alimenta legata sunt.

Allodium, barbare, proprium cujusque libri hominis patrimonium, frey/ eigen Gut/frey Erbgut/Cic. praedium mancipii: cen sui censendo optimo jure possessum.

Alluvio, Zufluss.

Alternatio, per vices successio.

Ambactus, mercenarius servus: vel qui se nobis in servitutem dicavit, Coes.

Ampliare judicium, auf- oder verschieben/ampliari, quorum damnatio differtur.

Anacampsis, pensio, quae praestatur, novi possessoris in feudum vel emphyteusin admittendi et suscipiendi causa, Anfall/Auffahrt.

Angatia, ab [gap: Greek words] , cogere, Scharwerck/ Frondienst/ operarum agrestium praestatio.

Antestari aliquem, einen zum Zeugen nehmen.

Antigrapheus. Gegenschreiber.

Antipherna, pl. sunt donationes, quas maritus facit uxori propter dotem. Antidorum dotalitium, Niderlag.

Antiquare legem, abrogare, abthun.

In Antliam condemnatus, zum Wasser schopffen.

Apparitores, Gerichts-Amtleut/apparitio, apparitura, ihr Amt.

Apprehendere maleficum, apprehensio, nach dem Ubelthater greiffen/ ihn setzen.

Aquaeductus molaris, molendinarius JC. Wasserfall zum Mulwerck.

Arbitrum postulare, statuere, dare, capere, ad arbitrum adigere, ein Schidmann/Schidrichter von Obrigkeit setzen / oder selbst erwahlen. In arbitrium compromittere. Arbiter ex comprromisso.

Arbores vento dejectae, Windwurff.

Arca, pila, munitio, chelae (excurrentes in fluvium aggeres ad excipiendum aquarum impetum) Arch oder Wehr im Wasser.

Archivum, tabularium dicasterii, Registratur/ tabularius, Registrator.

Argentarius, nummularius, mensarius, Wechsler.

Arrha sponsalitia, arrhabo, Hafftgeld / servitii, Drangeld / zu dienen/ emptionis, Leykauff / arrha aliquem devincire, JC. subarrhare.

Arrugia, cuniculus subterraneus, e quo effoditur aurum, Goldgrub.

Articuli, positiones ab actore propositae, quibus tenetur reus respondere, Artickel/ Rechtliche Fragen.

Ex asse haeres, Universal-Erb.

Assessores, Beysitzer des Gerichts.

Auctio, subhastatio, Vergantung/


image: s006

auctionarius ordo, Gantprocess/ auctionariae tabulae, Gantbrief/ in auctionis serie priores, posteriores, Vor- oder Nachzug/Stell in der Gantordnung / auctionis diem edicere, denuntiare, den Ganttag ansetzen/ ansagen/ ausschreiben/auctione et pignore aliquid capere, mit Gant und Pfand etwas erhalten.

Aversa charta, Ruckblat des Papirs.

Aureus vett. Rom. centum sestertiis, juxta JC. aestimabatur, seu denariis aut drachmis 25. nempe centussis, 3. fl. 20. kr.

Aurum coronarium, gut Cronen Gold/ a coronis aureis, quae Imperatoribus Rom. olim missae dono.

Authenticae litterae, tabulae, Original-Brief.

B.

Balivus, Gallic. vocab. Judex, rector loci.

Baluca, Hispan. vocab. balux, ucis, palacra, auri massa vel particula, fere pura; qualis in arrugiis, aut puteis invenitur, aliis, Goldsand/Prompt.

Beneficiarius clientelaris fundus, praedium, feudum JC. Erblehen.

Beneficiarius cliens, Vasall. der das Erblehen hat.

Beneficii concessio, feudi collatio, Erbtheilung des Erblehens / beneficia et concessiones Principum, Privilegien/ Gnaden.

Bona adventitia, die anderwarts als von dem Patrimonio herkommen. Caduca, so verfallen/ avita, Stammguter.

Bona fide, sine fraude et dolo, bonam fidem praestare, getreulich und ohn Geferde.

Bucolica, Senucrei oder Vichzigl.

C.

Cadere in commissum, etwas verwurckt/ verfallen haben.

Cadere causa, den Handel verliehren.

Caducum feudum, praedium, so dem Lehenherrn heimfallt/ fisco, dem Fursten.

Caducitas emphyteuseos ob neglectam praestationem canonis vel pensionis. Jus caduci, Recht zu dem verfallnen Gut.

Caedua silva, Hauwald.

Cambium mutatio unius pecuniae sortis cum altera. Item pecunia trajectitia peregre, Wechselbrief.

Canon, pensio annonaria, pecuniaria, Gilt/ Stifft/ Dienst/ Traid/ Geld / anniversaria pensitatio, collatio, praestatio canonis. Canon emphyteuticus, Lehen/Gilt/ Stifft/ canon secundarius, Nachstifft oder Steuer.

Canonica institutio, legitima collatio beneficii ecclesiastici, vulgo, investitura.

Capitis diminutio, Ambts oder Wurden Entsetzung/ capite diminutus.

Capite censi, die man nach dem Kopf schatzet / capitatio, Kopf-Schatzung.

Capitalem fraudem admittere, ein Malefitz begehen / capitalium rerum praefectus militaris, Profos.

Capitulares, qui jus ferendi suffragii habent in Collegio (vulgo Capitulo) Canonicorum.

Captator testamenti, haereditatis, haeredipeta, der listig sich um ein Erbschafft bewirbet.

Castrense peculium, Geld und Gut/ das im Krieg erworben.



image: s007

Casus fortuitus, Zufall/ der durch menschliche Nachsinnung nicht hat konnen vor gesehen werden.

Catalogus contributionum Imperii, provincize, Matriel des Reichs oder Lands-Anlagen/ Schoss oder Steuergeld.

Causa, actio, Rechtshandel/noxalis, Klag um zugefugten Schaden/ damni dati etc. v. actio. Causidicus plebejus, vulg. Procurator, Fur- oder Vorsprecher bey dem Gericht.

Cavere pignore, praedibus, praediis, Pfand/Burge/ Gut versetzen.

Cautio, cautela, Juristen Griffel oder Stuckel / cautio, fidejussio, tabulae, obligatio, chirographum, etc. Versicherung mit Burgen/ Briefen / Schuldverschreibung / Verbindnuss/ Schein etc. indemnitatis, fur den Schaden aut seyn/ jurata (juratoria) juramento firmata, de non vindicando, Urphed / cautionem praestare, Versicherung thun.

Cedere bonis, cessio bonorum, abtretten von Haab und Guter/die Guter den Glaubigern uberlassen.

Cedere foro Bauckerot spielen/ fallirn.

Cedere legibus, gehorsamen.

Cessio juris, vom Recht abstehn.

Census, Zins/interesse, renuntiabiles a debitore, die der Schuldner kan aufsagen/ aufkunden/Census crescunt, die Zins geschwelen auf/ censuales litterae, Zinsbrief.

Censor, probator monetae, Wardein.

Centena, ae, JC. was hundert Stuck in sich halt/ sexagena, was 60. vicena, was 20. quindena, was 15. Cibaria, pl. Speis/ Nahrung/ nicht Wohnung noch Kleider.

Circuli Rom. Imp. Crais oder Landgezirck des H. Rom. Reich. Circulorum collecta, Crais-steuer/ conventus, Craistag/Principes, Craisfursten.

Citare, citatio, fur Gericht bieten/ beruffen/ laden.

Clientela, juramentum fidelitatis, vulgo, homagium. Item Schirms-Vogtey. Item Lehens-Schuldigkeit. Clientelare praedium, Lehengut/ clientelaris institutio, vulgo, investitura Vasalii Clientelaria servitia, Rittersdienst/ clientelaria jura, Lehenrecht / Cliens fiduciarius, beneficiarius, Vasal/ Lehenmann.

Climacterici anni, scalares, gradarii, scansiles, die siebner und neuner Jahr des Alters.

Codicilli, schrifftliche Verordnung eines letzten Willens / doch ohne Einsetzung des Erben. Codex, in quem praedia vectigalia, reditus Principum ac Procerum referuntur, Saalbuch/a Saal seu aula.

Cognatio spiritualis, geistliche Gevatterschafft/ lustrica, lustralis.

Cognati, von Weibern her befreund/ agnati, von Mannnern/ quod tamen discrimen fere non observatur.

Cognitio, cognoscere, Gerichtliche Verhor. Item quod vulgo instantia apud varia tribunalia, cognitor, Richter / Rechts-Verhorer oder Aussprecher.

Cohaeres, Mit-Erb.

Collaterales dicuntur, qui inter se cognati sunt ex transverso, Verwandte auf der Seiten her.

Collatio beneficii, officii, Aufnehmung in einem Ambt.



image: s008

Collegium Cathedrale, Hochstifst.

Collecta Turcica, Turcken-Steuer. Expeditiones Romanae, Romerzug/Hulssgeld.

Colonus, proprie qui agrum certa mercede conductum colit, der einen Acker in Bestand hat. Dominicus, qui colit agros Principis. Partiarius, der um halb baut das Feld. Curionis, Wittumbauer/ item, colonus, eingefuhrter Burger/ colonia, Ort solcher Innwohner.

Comitatus, territorium et districtus, cui Comes praeest, vel quem possidet, Graffschafft.

Commissa haereditas, feudum, hypotheca, die Erbschafft / Leben / Pfand ist verfallen / commisso tollere, verwirckt haben.

Commissor negotii, Gewaltgeber.

Compascuus ager, compascua, pl. gemeine Weid / gemeiner Trib und Weidbesuch.

Comparere, comparitio, vor Gericht erscheinen.

Compendiaria, sc. via, kurtz Weg und Weis.

Compensatio debiti et crediti, geht gleich auf.

Comperendinare reum, vel litigatores, den Beklagten / oder die Parthey auf den dritten Tag verschieben/ comparendinatio, vid ampliatio.

Competens judex, legitimus, ordentlicher Richter.

Compositio amicabilis, gutlicher Vergleich/ Vertrag. Componere litigantes, einen Vergleich machen.

Compositores fastorum, Cic. Calendermacher.

Componere, perscribere causam, actionem juridice, ex juris formula, eine Rechtsschrifft aussetzen/ perscriptio juridica causae.

Compromittere, compromissum, veranlassen auf willkuhrlichen Entscheid/ compromissarius judex, JC. ex promisso sumptus.

Compulsoriales literae, JC. quibus compellitur judex inferior, a quo appellatum, ad edenda acta, cum refutatione.

Condictio, actio in personam, Gerichtliche Anforderung/v. g. indebiti. Cum reperitur pecunia soluta, quae non fuerat solvenda, Caussa dati. Si quid datum ob causam, causa non secuta, etc.

Conditionis, in quas jurat electus, Princeps aut Praesul. IC. dicuntur capitulationes.

Conducere et locare ambigua sunt JC. verba. Nam conducere aliquando est, pretio utendum aliquid accipere. Ut conducere domum, ein Haus sttifften. Aliquando pretio alicujus operam emere, einem etwas andingen. Sic conductor operarum, der Arbeiter bestellet. Conductitia domus, conductitii equi. Sicarii, Meuchelmorder/vulgo assassini. Nonnunquam vero est pretium accippere pro re aliqua facienda; seu redimere, verdingen/ communiter relativum est locationi. Nam locator dicitur, qui conductori suam domum utendam locat, verstifftet. Aut qui operam suam locat, id est, mercede aliquid faciendum suscipit. Ut sutor locat operam in faciendis calceis, conductum opus avertere, die angefrimte Arbeit abwerben.

Locarium, Varrone, quod pro taberna, stabulove persolvitur, Stand/ Stallgeld/ Stallmut.



image: s009

Conceptis verbis jurare, Rechtlichen End ablegen.

Conferre beneficium, sacerdotium, officium, dignitatem, collatio beneficii, ein Amt oder Gut verleihen. Conferre, comparare exemplum cum autographo, authentico, originatio, vulgo calcioniren.

Confinia silvae, extrema silva, Vorholtzer.

Consanguinitatis gradus, Siptzahl.

Consequentia haereditatum, sunt commoda et onera.

Conserere manum in jure. Aliquem ex jure manu consertum vocare, Cib. einen fur Gericht laden.

Consignare tabulas, consignationes, mit Sigill verfertigen.

Consilium, ein Raht/ item, Rahtgeber/ item, Rahtort.

Consiliarii ex munere, wurckliche Raht/ ex titulo, Titular-Raht.

Consistorium JC. Dicasterium Ecclesiasticum, geistlich Gericht.

Consoceri, JC. quorum alterius filia alterius filio nupsit.

Consponsores, Cic. Mitburge.

Constituere judicium, diem, quaestionem, judices, arbitros, recuperatores, commissarios, JC. ein Gericht-Tag ansetzen.

Commissari, verordnen. Constitutio judicii, est controversia ante litem contestatam, cum nimirum judex prius constituitur.

Constitutiones Imperii, decreta, sanctiones, ordinationes, vulgo Recessus, Reichs-Abschied. Constitutiones provinciales, Landrecht/ pacis publicae, Landfried.

Contractus dicitur quodlibet pactum aut conventio, ein Vertrag/pignoratitius, Pfandschafft/ Pfandschilling.

Contumax dicitur, qui peremptorie citatus non comparet in jure, aut ei non obtemperat. Contumacia, Halsstarrigkeit.

Couturbare, absolute; aut conturbare rationes dicitur, qui se non potest extricare aere alieno, mercatores cum pecuniam et fidem decoxerunt, vulgo, tallirn.

Convenire in manum alicujus, ein Mann nehmen.

Convenitur, qui in jus vocatur. Conventio judicialis, Gerichtliche Furforderung/ conventio, consensus in negotio quovis contrahendo. Conventiones gentilitiae, Erbaustrag / pacta gentilitia de successione, Erbeinigung.

Copia, Copey / was von einem andern abgeschrichen.

Coquina publica, Garkuch/ Sudelkuch.

Corporalis possessio, quae corpore tenetur, wurckliche Besitzung.

Corporale juramentum. Solenne, quod fit tactis sacrosanctis Evangeliis.

Corruptores testamentorum, aut aliarum scripturarum, paena falsi tenentur.

Corruptela est perversa consuetudo, sacris canonibus inimica.

Cotoria vena, unde cotes exciduntur.

Credentiarius vulgo, Suetonio praegustator, qui est principi a dapibus praegustandis, Credentziren.

Creditor est, qui mutuum dat, Glaubiger/debitor, qui accipit, Schuldner. Creditor incumbit suo pignori, illud acriter conservat, der Glaubiger halt sich an sein Pfand.

crimen, Bezeug/Auflag/ crimen laesae


image: s010

majestatis, perduellionis, Verletzung der hohen Obrigkeit / Schendung.

Crimen falsi, Brief-Verfalschung.

Culpa est deviatia legis dispositione.

Culpa est triplex, Lata, est omissio ejus diligentiae, quam passim homines ejusdem conditionis adhibere solent, Levis, quam diligentiores adhibent, Levissima, omissio diligentiae, quam diligentissimi habent.

Cum refusione expensarum, mit Erstattung der Unkosten.

Cum populo agere, est rogare, seu interrogare populum, quid suffragio suo vel vetet, vel jubeat.

Curator, Versorger/ Treuhandler/ Vorstehender/Beystehender/Pfleger / curatio, vulg. curatela, est munus administrandi ejus bona, quibus ipse vel ob aetatem vel aliud impedimentum praeesse non potest. Curatores dantur puberibus; eorumque officium dcsinit anno clientis 25. Tutela vero an no 14. nam Tutores tantum impuberibus constituuntur. Rationes curatoris, Pflegsrechnung.

Curatores annonae, viarum, etc. Commissarii, Verordnete etc.

Curia, Rahthaus. Item curiae, triginta partes populi Romani. Curiales, qui ejusdem curiae, curiones magistri curiarum, Item curio, ein Pfarrherr.

Curtis, villa, ein Mayerhof.

Curules magistratus, olim dicti a curuli sella; quod curru in curiam solebant vehi.

Cultos Ecclesiae, cui ea, quae ad ecclesiam pertinent, custodienda committuntur.

Custodia libera, ein Arrest.

D.

Damnum infectum, quod nondum factum, sed futurum timemus, Schad so nicht geschehen/ aber zu forchten.

Damnum sine injuria vocatur JC. pauperies.

Damni infecti promittere, (scil. causa) gut fur den Schaden seyn.

Damnatus indicta causa, qui ad judicium vocatus non adfuit, absensquiue sententiam passus est. Damnatus repetundarum, der um vortheiliger Ampt-Irrung verurtheilet worden.

Dare, facere: dari, fieri, formula vetus juris, cum petitur aliquid dari aut fieri.

Dardanarius JC. qui frumentum comprimit, Cic. ein Furkauffler.

Dare hypothecae, pignori, zu Pfand einsetzen. Dare vindicias secundum servitutem, A libertate in servitutem. Contra libertatem, einen zur Dienstbarkeit verurtheilen/Dare vindicias secundum libertatem, vel a ser vitute in libertatem, vel contra servitutem, einen von der Dienstbarkeit ledig sprechen.

Datus Judex, latinis, vulgo delegatus.

Debiles personae, quae propter infirmitatem, vel perpetuo aliquo modo rebus suis praeesse non possunt. Inter eas feminae et pupilli connummerantur.

Decessor, qui functus magistratu, accedente successore, decedit.

Decretum, edictum, statutum, Befehl/ Verordnung. Decernere. Decreta Imperii, Reichsschluss.

Decidere, transigere cum aliquo.


image: s011

Decisio, transactio. Item litis decisio, est sententia Principis aut Judicis, Richtlicher Entscheid/ Rechtsatz/Abschied/ Endurtheil/ Entscheidung der Hauptsach. Decidere causam de simplici et plano, Sumarischen Process fuhren.

Decimare, decimae, decimatio, Zehenden/ decimator, decumanus, Zehenter/ decumanus ager, Zehent Acker/ decumanus merges vel manipulus, zehent Garb.

Deductis expensis, wann man den Unkosten darvon abziehet/ oder mit rechnet.

Defensio illicita dicitur, cum offensio licita censetur. Defensio et depulsio accusationis, Schirm / Ablainung der Klag/ purgatio.

Deferre juramentum, einen Eyd auftragen.

Deferre aliquem ad judicem, anklagen/ delatio, delatores, Aufstecher/ Verleimder/ falsche Angeber.

Defalcare. Vide detrahere.

Defecta senectus, gar alt.

Degradatio vulgo, exauctoratio, desecratio Clericorum, geistliche Absetzung/ Entweihung.

Delegare, mandare et committere. Delegatus Judex, cui causa committitur terminanda vel exequenda, abgeordnete Commissarii.

Denuntiare litem, einen fur Gericht laden/ denunciatis criminis, Anzeigung der Misshandlung.

De plano indicare. Sine libello, mundliche Rechtfuhrung.

Depositum, was einem vertraut wird zu versorgen. Depositarius JC. cui res aliqua custodienda committitur.

Deportatus, deportatio, der in Band und Eisen auf ewig in Elend verschickt wird. In insulam aliquam relegatus.

Depositiones testium, enuntiationes, attestationes, der Zeugen aussage.

Deputati v. g. statuum Provincialium ad Collegium Provincialium der Landschafftherren Mitverordnete. Contributionum provincialium, Stenereinnehmer.

Derelictum, quod in nullius potestate est.

Derisorium magis, quam utile legarum, ein unnutze Erbvermachung

Descriptio bonorum, Ulpiano Inventarium, Fundbuch.

Describimus proprle, quorum exemplum accipimus, subnotamus, cum quasi inventarium conficimus, Recognoscimus, cum scripta religamus.

Designatus, id est, electus.

Destituere dicitur, qui quod promisit, non praestat, Cic. destituitur testamentum, cum non additur haereditas.

Desuetudo opponitur consuetudini. Detrahere JC. defalcare, abziehen.

Determinatum pretium rerum vendendarum, Tarordnung.

Devirginata, Petron. violata virgo.

Diarium, quotidianns victus Ulpian. alias libellus, in quo quotidiana acta perscribuntur.

Dica judiciorum dea et praeses: quandoque juro sumitur, saepius pro actione. Dieam alicui scribere, einen anklagen.

Dicere pro testimonio, bezeugen. Dictio causae, Gerichtliches Anbringen.



image: s012

Dicasterium, tribunal Fcclesiasticum, vulgo, Consistorium, Dicasterium Imperiale, Reichs-Kammer zu Speyer/Povinciale, Landgericht.

Didactron tyrocinii mechanici, Lehrgeld/Aufdinggeld.

Dies fatalis, terminus fatalis, JC. fatalia. Certum tempus, intra quod aut appellandum, aut causa cadendum.

Dies exit, cedit, procedit, verlaufft sich.

Diaecesis, Gezuck des geistlichen Gebiets.

Diffamationis lege teneri, straffmassig verleimden.

Dilatoria exceptio, Ulp. quae differt actionem. Peremptoria, quae omnino tollit.

Dimissoriae litterae, vulgo Apostoli, quibus causa ad eum, qui appellatus est, dimittitur.

Diploma, vulgo litterae parentes, item, Gewaltsbrief. Item litterae Pontificiae, vulgo Bullae.

Disceptator, judex vel arbiter, qui controversiam dirimit vel componit.

Districtus, Gebiet / ubi quis imperium et jurisdictionem habet districti juris, rigidi.

Disquisitio judicialis, Richtliche Anfrag. Judex disquirit assessorum sententiam, last die Frag umgehen.

Dispensatio, est provida juris relaxatio.

Dispositio, est ordinatio juris.

Distractio pignorum, Verkauffung der Pfand.

Dividitur sententia, cum de rebus singulis refertur seorsim.

Divinatio, est judicium, quo duo pluresve de accusatione sibi deferenda contendunt.

Divortium, Ehescheidung.

Documenta, alte Brief.

Dolus malus, fraus est et fallaeia, Dolus bonus, pro solertia explicatur.

Doli mali species sunt. Calumnia, falsa crimina intendendo. Praevaricatio, vera crimina abscondendo. Tergiversatio, in universum ab accusatione desistendo, Cavillatio, falsis disputationibus alteri imponendo.

Doli capaces jure Pontificio censentur, septenni majores. Jure civili masculi decem annorum, feminae novem.

Dominium directum, est jus in re. Utile, jus in usufructu. Dominium, Herrschafft/ Eigenthum.

Dominus fundi, Grundherr/ feudi, Lehenherr.

Donatio inter vivos, cum donum a vivente in viventem transfertur. Donatio mortis causa, quae non nisi morte donator is confirmatur: Donatarius JC. cui aliquid donatur. Donativa, sunt largiones ab Imperatoribus in milites collatae.

Donatio propter nuptias. Antidorum dotalitium, Widergab.

Donatio sponsae a sponso facta, nuptialis, sponsalitia largitas, pretium virginitatis, Morgengab.

Dos, est patrimonium mulieris, Heuratgut Ehesteuer/

Dotalia, connubialia instrumenta, tabulae, pacta, Heuratsnotel/ Brief/ Vertrag/ Geding.

Ducatus, ducis dignitas, Sueton. in Tiberio, Dupla JC. Ableinung der Replic.



image: s013

Duplicatio, triplicatio, andere und dritte Red / und Widerred / duplica, triplica.

E.

Ecclesia parochialis, primaria, Pfarrkirch/ Mutterkirch/ secundaria sen filia, JC. filialis, einverleibt der Pfarr.

Eculeus seu equuleus, Folterram.

Edere actionem, monstrare, quid in judicio dicturi simus, editio actionis, edere judicem, eligere et nominare judicem, Editius judex, Cic. quem una pars elegit.

Edicimus, quod fieri jubemus; interdicimus quod fieri vetamus. Edicta Praetorum, Principum, mandata, leges Befelch/ Gebot/ edictum peremptorium, ohne Widerspechung.

Edicere diem judicii, auctionis, edictum auctionarium, den Tag ansetzen/ Rechtstag/ Gandtag.

Effractores, Nachtdieb / nachtliche Einbrecher.

Ejicere, est immaturum partum parere, edere, maturum.

Ejecta navis, in vadum illisa, an Strand gejagt.

Electores Rom. Imp. Churfursten/ Electoralis dignitas, Electorale collegium, Electoralium munerum substitutio, Erb-Aempter des Rom. Reichs.

Elidere exceptionem, die Ausflucht und Aus nehmung zu ruck treiben/ zernichten.

Eluscare. einem das ander Aug nehmen.

Emancipatio, emancipare, Vatterlichen Gewalts entlassen/ dicitur de liberis, at deservis, manumittere. Flius emancipatus, freyge? lassener Sohn. Item emancipatus, alicui Domino, est ei obnoxium esse, Leibeigener/JC. homo proprius emancipatio praedii rustici, Ubergab des Guts / pater filio emancipat praedium, emancipatio nobilium epheborum, Wehrhafftmachung der Elen Knaben.

Emanere, diutius extra castra vagari. Emansoresdiutius extra castra vagantes.

Emptio cum susceptione periculi, uberhaupt kauffen / ungesehen / plura simul emere.

Emptio, ventio, cum pacto de retrovendendo.

Emptio, redemptio redituum ad dies vitae, auf Leibgeding etwas bestehen.

Emphyteusis, Erbrechtgut/ Erbzinsgut / ager vectigalis, praedium beneficiarium, clientelare. Ephyteuta, JC. vasallus, cliens beneficiarius, fiduciarius, Erbrechter / Lehenmann / perpetuarius conductor. Gratiano Dominus, Patronus emphyteuticus, Erbrecht-Verlasser / Lehnherr / ejus substitutus, Lehentrager / emphiteutieum jus, Erbrecht / pensio emphyteutica, Lehenreich.

E [gap: Greek word] , aequitas, convenientia, was recht und billich.

Equites saltuarii, Uberreiter.

Ercisco, vel ercisceo, Prisca lingua, dividio, zertheilt erciscunda haereditas, so zutheilen.

Errones, fahrende Gesellen/Fluchtige.

Error juris, cum nescitur aliquid constitutum, error facti, cum quod actum est, nescitur factum, aut quod non factum, putatur factum.



image: s014

Evidens quod celari aut negari non potest. Evidentia facti, JC. notorium.

Evictio, Gewehrschafft/ Schadloshaltung wegen des verkaufften Guts/ rechtliche Einforderung dessen/ so einer mit gutem Titel hat/ doch unser ist/ Anspruch. De evictione cavere emptori, Gewehrschafft leisten.

Evincere, das kauffte oder verkauffte Gut ansprechen.

Exactio, Anforderung/vectigal vini, frumenti, Umgeld/ Accis, JC. gabella.

Exarmare, exarmatio, Wehrlos machen/ Exauctorare militem, abdancken.

Exceptio, Ausszug / Ausrede / Ausflucht/ Behelff/ protractoria, JC. dilatoria, verzugliche Einrede / peremptoria perpetua, welche die Hauptsach abstellet und abschneidet / exceptio opposita, widerholte Klag/Gegeneinred/ exclusio exceptionis, Abschneidung der Ausred/exceptae personae, parentes, liberi, uxor, nurus.

Excipit qui dictata scribit, exceptor (Notarius, vulgo Protocollista, Copist / exceptio, das Protocollirn.

Ex animi sententia, sine dolo, sincere, ohne falsch.

Ex asse haeres, omnium bonorum, universalisi

Ex bono et aequo facere, getreu und ohne Gefahrde.

Exedra, Capitelort.

Executor, Vollzieher / qui rei judicatae vigorem ad effectum per ducit. Item punire, ulcisci. Executio sententiae, Vollziehung / executor testamenti, ultimae vo luutatis executoriales JC. Zwang-Brief / Vollziehungs-Brief/ quibus decernitur executio.

Exemplum, Copey/Abschrifft/item, ein schwere Straff andern zum Beyspiel / exemplum in aliquem statuere, in aliquem fieri.

Excrcere quaestionem, einen penlich fragen/ exercitio quaestionum.

Exhaeredare, exhaeredatio, exhaeres, des Testaments beraubt.

Exhibere reum, exhibitio reorum, Darstellung der Schuldigen.

Ex jure manu consertum vocari dicitur, cui lis intenditur, einen fur Gericht fordern.

Eximere diem, est prolongare, verlangern den angestellten Tag / actionem. Eximitur de reis, cujus nomen delatum inter reos deletur, freygestellet.

Exempti, exemptio, so allein dem Papst unterworffen.

Exemptile argentum, das man ausschraufen und ausnehmen kan.

Exit, e potestate, der unsinnig ist.

Exit dies actionis, agendi potestas sublata est, der Rechtstag ist verwichen.

Ex nunc, prout extunc, jetzt und dann/ nunc, ut tunc.

Expeditio, Kriegszeug / Expeditio literarum curialium, decertorum, diplomatum, Ausforderung der Cantzleybrief. Expeditor.

Expensae proprie sunt sumptus voluntarii, et non necessarii, hoc tamen discrimen fere non observatur.

Expensum ferre, die Ausgab schrifftlich verrechnen/ acceptum ferre, die Einnahm/Fortunae omnium feruntur expensa omnia accepta, aller Gewinn und Verlust wird dem Gluck zugerechnet.



image: s015

Experiri jus, jure, actionem intendere in judicio, fur das Gericht fordern.

Expilata haereditas, Erbtheil/so gar geplundert.

Expositi dicuntur infantes, qui a parentibus abjiciuntur, Findelkind.

Expostulare cum aliquo, querelam apud eum ipsum deponere, qui fecit injuriam, sich bey dem Thater wegen der Unbild hart beklagen.

Expraefectus, exconsul, exquaestor, des getragenen Amts entsetzet/entlassen/ der nicht mehr in Amt ist.

Ex praescripto agere, vulgo, juxta instrumentum, nach gegebener Instruction, Mass und Anordnung.

Expromissor, der fur einen andern Burg ist. expromittere.

Exsolutio, vollige Bezahlung.

Extorris, Vogelfrey.

Extrahere judicium, prorogare, proferre, producere; von Tag zu Tag aufschieben/ extractum, was aus einer Rechtsschrifft kurtz ausgezogen und abgeschrieben.

Extranei haere des, die mit einer Sippschafft dem Erbsassen verwandt / extraneus miles, ausser des Lands beschrieben.

Extra ordinem fit, was wider den gemeinen Gerichtsbrauch geschicht.

Extraordinaria poena, die hochste Straff/ cognitio, ungewohnliche Rechtsverhor / extraordinarium auxilium, id est, restitutio in integrum. Vide suo loco. Extraordinaria crimina, deren Abstrafung dem Richter uberlassen. Extraordinaria judicia: In quibus conceptiones formularum non observantur. Extraordinaria tributa, etc.

Extravagantes, sunt sanctiones principum, juris libris nondum insertae.

F.

F. C. fideicommissum denotat; vel fiduciae caussa, vel fraude creditoris, vel faciundum curavit. F. D. fides data, vel fide data. F. E. fides ejus. F. F. filius familias, vel fidem fecit. F. F. F. ferro, flamma, fame. F. I. fieri jussit. F. M. I. fati munus implevit. F. N. C. fidei nostrae commisit.

Facere judicatum, facere id, quod sententia continet.

Facit litem suam judex, cum dolo malo in fraudem legis sententiam dicit.

Facere nomen, aesalienum contrahere.

Facit paria, qui tantum accepit, quantum expendit, geht gleich auf.

Facere reum, anklagen bey Gericht.

Facere syngraphas, vulgo obligationes dare/ Schein geben.

Facti quaestio, cum quaeritur, quid sit factum aut non factum, juris, quid sit justum, quid injustum.

Factio testamenti, Aufrichtung des Testaments.

Factiones, Factiosi, concitatores discordiae et seditionis.

Falcidia lex, a P. Falcidio Trib. pl. lata, Juxta hanc portio liberis debita in bonis paternis, est quarta pars, der vierdte Theil alles Vermogens/ nempe legitima.

Falsarius JC. commissor falsi, Briefverfalscher/ falsi poena, die Straf darauf.

Familia herciscunda vel erciscunda, Erbschafft/welche soll getheilet werden/ familiare sepulchrum, des Geschlechte Begrabnis.



image: s016

Famosus libellus, carmen, Lasterschrifft.

Fanatici, unsinnige Menschen.

Fatalia. Vide, dies fatalis.

Fecialis, Herold/Kriegs-und Friedsbott.

Felonia, Schelmerey / perfidia vasalli in dominum; aut hujus in illum injuria.

Fenebris pecunia, Zins-Geld / auf Zins ausgeliehen/fenerare pecuniam, auf Zins ausgeliehen.

Feudum, Lehen-Guter/ vocabulum Longobardicum, JCtis a fidelitate seu fide dictum. Feudum caducum, so dem Lehen-Herrn heimgefallen / gentilitium, Stamm-Lehen/feudum proprium, conceditur gratis, emphyteusis vero pro annua praestatione canonis vel pensionis. Feudum plerumque tantum ad masculos transit; emphyteusis etiam ad feminas, et heredes extraneos. Est autem feudum, genus clientelae, quo vel dignitas, vel vectigal, vel praedium aliquod ea lege alicui da tur, ut et ipse, et ipsius posteri atque haeredes, auctorem beneficii perpetuo agnoscant, et quasi pro patrono colant: ejusque caput, existimationem, et fortunas tueantur. Proprie feudum conceditur nulla temporis aut servitiorum determinatione; improprie conditionibus vel obsequiis nominatim definitis est alligatum. At emphyteusis est concessio quaedam perpetua, ad usum, utilitatem, et culturam rei, efficiens utile dominium: ita ut Domino proprietatis annua pensio persolvatur, salvaque sit rei substantia. Feudum regale, quod ab Imperatore vel a rege conceditur. Nobile, quod accipientis personam nobilitat, vel nobilem ostendit. Ignobile, quod a plebeis vel privatis personis dari solet.

Feudatarius, JC. qui feudum seu praedium clientelare a patrono sibi commissum accepit, latinis beneficiarius dicitur.

Feudum cum pertinentibus et accidentibus juribus, mit aller Zugehor/feudum urbanum, Burglehen.

Feudum pecuniarium, pecuniaria praestatio ex fundo clientelari, Beutel-Lehen.

Feudalium causarum praepositus, magister scripturae, Lehenprobst. Scripturarius, scriba feudalis, Lehenschreiber/fidelitatis juramentum, Lehenpflicht / feudalia jura, Lehenrecht/clientelaria.

Fidem suam adstringere, se obligare, sich verpflichten.

Fide sua jubere, sponsorem se constituere, periculum in se suscipere, Burg dafur seyn / fidejussor, praes, vas, Burg/fidejussio, Burgschafft/ fidejussor succedaneus, Ruckburg/indemnitatis, Schadlos-Burg/Gewehrschafft-Leister/ debitor vero, selbs Gelter.

Fideles, Liebe/Getreue/subditi jurejurando alicui adstricti.

Fide nobili, auf adeliche Treu.

Fideicommissum, fiduciaria haereditas, praedium, quod fidei alicujus ita committitur, ut illud alteri restituat. Fidei commissio, fiduciarius possessor, JC. fideicommissarius, der solches Fideicommiss besitzet/ undkan es nicht verhandlen/ versetzen/etc. fideicommissum familiae, Stammguter/ so einem zu besitzen vertraut.



image: s017

Filius spurius, nothus, illegitimus, Bastardt/JC, naturalis, qui extra matrimonium susceptus,

Fimbriae et taeniae, End und Bendt.

Fiscus, aerarium principis, Kammer Geld/fisci reditus, Kammer-Guter/fisci procurator, advocatus, vulgo, Fiscalis.

Flagellare, strangulare annonam, fruges horreis clausas tenere, das Traid/vertheuren.

Flagrans crimen, in quo quis deprehenditur.

Fomes carnis, Canon. jur. languor naturae, qui appellatur concupiscentia carnis.

Forma judicii, Gerichts-Proces forma formatio instrumenti, Einrichtung der Brief/ forma, formula, formulae juris, Form des Rechts/ vulgo, formalia. Ex formula, praescripto, norma juris inire contractum, etc. ordentlich.

Formatae JC. glaubwurdige versiegelte Brief.

Forum, Marck/ Marckfleck/ Gerichts-Ort / forum indicit, agit praeses, qui civitates vocat, et de earum controversiis cognoscit. Foro interdicere, einen des Advocat-Ambts entsetzen/ forum competens. Legitimum, Gericht/ dem man schuldig zu gehorsamen/ rechtmassig / foro cedunt argentarii, aliique, qui deserunt negotiationem suam. Gallis, faire banqueroute.

Forenses actiones, civiles, Burgerliche/Geldhandel/forenses disceptationes etc.

Fratres patrueles, sororesque patrueles dicuntur, qui, quaeve duobus ex fratribus progenerantur. Fratriae, duorum inter se fratrum uxores dicuntur. Fratruelis, materteraefilius. Fratrueles etiam consobrini.

Fraus, Betrug/ opponitur fidei. Item frustratio malitiola, dolus malus. Fraudator. Fraudatio vectigalis, qui merces non profitetur. Fraus capitalis pro crimine capitali. Ne hoc mihi sit fraudi, id est, damno. Fraus sit legi, constitutioni etc. cum salvis verbis circumvenitur sententia.

Fraudulentus usurpator, malae fidei possessor.

Fructus naturales, qui beneficio naturae proveniunt. Industriales, sive elaborati, qui hominis diligentia et industria acquiruntur.

In pecudum fructu est lac, pilus, lana.

Fructuarius seu usufructuarius ager. Vectigalis, Zins-Aeker/vulgo censualis fructuarius fundus, in quo usumfructum habemus. Idem fructuarius, cujus est fructus, Nutzniesser.

Frustrator, frustratio. Qui in judicio deest, betrigliche Ausbleibung bey Gericht.

Fundus est ager cum villa, Haus und Acker/item, Grund und Boden/ fundus dotalis, dotalitius, Grund des Heurahtsguts. Fundus cum villula uno equo arari solitus, Solde/bigis arandus, ein Hueb/ oder halber Hof/ Vett. Allemann. Mansus vel Mansum. Fundus cum villa, quadrigis arandus, ein gantzer Hof.

Funerale jus curionis, Seelengeraid. Funeris funeraria collustratio, Beleichtung und aufsteckung der Kertzen. Funerariae impensae. Leich- und Begrabnuss-Unkosten/


image: s018

funesta familia, die Klagzeit/ funerare, begraben.

Fungi officio suo, vulgo, facere suum debitum.

Fustigatio, fustibus castigare, bruglen.

G.

Gabella, latine portorium, vectigal, Maut- und Zoll-Geld.

Gener, maritus filiae, Eyden/ Tochtermann/ Progener, des Eydens Vatter. Generationes stirpis, seu Lineae paternae, maternaeque quatuor, vier Ahne von vatterlichen und mutterlichen Stammen.

Gentilis, qui ex eodem Genere seu stirpe natus. Jus gentilitatis et agnationis. Jus gentilitium, Adelithes Herkommen/Freyheit/verwandt/befreund. Item pro barbaro, ein Heyd. Gens, series majorum.

Gestores negotiorum, curatores, procuratores, Geschafft-Verwalter/Verrichter.

Glans caduca, abfallend Eichel/ Glandatio, Dechel oder Ackerau. Sues in glandationem immittere, die Schweine in die Eichel schlagen/lassen lauffen.

Glebae adscriptitii, qui cum fundis mancipantur et abalienantur. Alias, servi glebae, Leibverbundne/ verpflichte Unterthanen.

Glos, gloris, Manns Schwester/ Geschwey.

Glossa, glossema, atis, Auslegung/ Erklarung.

Gradus, sunt or dines cognationum, die Siptzahl. Item ordo successionis in haereditate vel auctione. Gradus arctissimi dicuntur: Primus, secundus, tertius. In Primo sunt pater et mater; infra, filius et filia. In secundo supra avus, avia: infra, nepos et neptis: ex transverso frater, et soror. In tertio supra, Proavus, proavia: infra, pronepos, proneptis: ex transverso, fratris, sororisque filius et filia, et convenienter patruus et amita, avunculus et matertera.

Grammatophylacium; latine Tabularium, Bucher/ Schrifften-Bahaltnuss/Registratur.

Grassatores, praedones, Freybenter/ Strassenrauber/Grassati, grassatio, grassatura. Sueton.

Gratiam legis facere, mit einem dispensiren. Gratiose, per gratiam et favorem. JC.

Gravamen, difficultas causam aut jus alicujus gravans, implicans.

Guardia pro custodia Vetus vox Germanica, quasi bewahren oder verwahren.

Guerra seu Werra, vox Longobard. Latine bellum Quiddagium. Pedagium barbare, vulgo salvus conductus. Latine tessera securitatis, commeatus fides publica, etc.

Gubernator urbis, Vicarius Principis, Praeses dicasterii Provincialis, Stadthalter/Vicedomb/etc.

H.

Habitatio viduae constituta per pacta dotalia, Wittib-Sitz.

Haeredium, praedium parvulum haereditate relictum, klein Erbgutlein.

Haeredes necessarii, qui in potestats testatoris morientis fuerunt. Extrauei, qui testatoris juri subjecti non sunt. Haereditatis aditio, Erbnehmung/haereditas ab intestato, ohne Testament/haereditaria vel gentilitia pacta, Erbverbruderung/ Erbeinigung/ Erbvertrag. De successione.



image: s019

Holographum testamentum, das von dem Erblasser mit eigener Hand geschrieben.

Homagium seu hominium, barbare, Huldigung/Verpflichtung/ obsequiorum et obedientiae promissio jurata. Juramentum fidelitatis.

Homines proprii, Leib - verpflichte Leut.

Hospitatio militum, Einquartierung/Aetzung/Serviz der Soldaten/Immunitas hospitandi seu hospitationis, der Quartier befreyt.

Hypotheca, cin Unterpfand/ consistit in rebus immobilibus; Pignus, Einsatz/in mobilibus. Hypothecae obnoxia bona, unterpfande Guter/JC. hypothecata, Hypotheca tacita, stillschweigende Verpfandnuss / expressa, ausdruckliche / hypotheca chirographica, verschriebenes Pfand/ Hypothecarius creditor, JC. qui sub hypotheca pecuniam credidit. Hypothecaria actio, quae datur creditori in pignus obligatum.

I.

Jacet haereditas, quae non aditur, um die sich keiner will annehmen/ jacent pretia praediorum, Cic. quae vili veniunt, um die man wenig gibt.

Jactura, Auswerffung der Guter aus dem Schiff/Schaden.

Jactus retis, Wurff des Netzes.

Igni et aqua interdicere. Interdictio ignis et aquae, Vogelfrey machen.

Ignominiosa missio, ein Ehrloss- abgeschaffter Soldat / mit Schand Abschaffung.

Imaginaria dicuntur in jure, quae dicis causa fiunt; Item, imaginaria solutio, est acceptilatio, Schein und Quittung.

Imaginum jus, Schild und Helm dorffen fuhren.

Immittendi tigni (in parietem vicini) servitus, jus, Traumrecht.

Immissio in possessionem, immittere / einem das Gut rechtlich einraumen.

Immunitas Ecclesiarum, Kirchen-Freyheit.

Immunitatis gratia instrumenta, Freyheit-Brief.

Impensae funebres, was auf den Todtsfall gangen/ impensae litis, Gerichts-Unkosten/Abschiedgeld/ carceris, Einschluss/Aetzung/Losgeld/ impensa ob scripturam et obsignationem, Schreib- und Siegel-Geld / impensae voluptariae, nur Lustshalber / utiles, wegen der Nutzbarkeit.

Imperium, est potestati coercendi et periendi facinorosos. Dicitur Merum, cum a jurisdictione secretum est, scil. jus gladii, Gewalt uber Malefitz - Person / vocatur mixtum, quando adjuncta est jurisdictio, ein Gerichtbarkeit / gerichtliche Bottmassigkeit / et se extendit non tantum ad causas capitales, sed etiam civiles et privatas, ut bonorum possessiones dare, pupillis tutores, litigatoribus judices constituere, etc.

Impertinentes positiones (articuli, interrogationes assertiones) Fragstucke oder Aussag/ die zur Sach nichts dienen.

Impubes dicitur mos annis 14. semina 12. minor.

In bonis est, quod superest, deducto aere alieno.

In continenti, JC. stracks / in vestigio, in eo temporis articulo

In fide alicujus, idem, quod feudum tenere, Vasall seyn.



image: s020

In litem jurare, respondet aestimationilitis, wann der Klager schworet/wie hoch er den strittigen Handel und Gerichts-Unkosten schatze.

In rem praesentem venire. In rem praesentem ventio, Augenschein einnehmen.

In solutum dare, bezahlen.

In solidum teneri, in integrum, fur die gantze Summa schuldig seyn.

In tutelam venit mas, vel femina, cum pubes esse incipit.

Inauditus, den man bey Gericht nicht last zur Verantwort kommen.

Inconcesse, quiete et sine inter pellatione, ohne Streit und Widerred.

Incubare, mala fide possidere: incubatio, incubator, sich ohne Recht eines Guts bemachtigen.

Indebitum, was man nicht schuldig ist.

Indemnitatem alicui promittere, de indemnitate cavere, Schadlos zu halten verheissen / indemnitatem praestare, gut fur den Schaden seyn.

Indicare, die Wahr bieten / liceri, daraufschlagen.

Indicare quempiam, einen gerichtlich anzeigen/ indicium ipse delationis actus.

Indictio, der Romer Zinszahl von 15. Jahren zu 15. Jahren.

Indicere operas, angarias, an die Scharwerck bieten.

Induciae, ampliationis judicii, Stillstand/Aufschub des Gerichts.

Indicere, durchthun/ ausloschen.

Inductio, immissio in possessionem, Einsatz in die Guter.

Inficiari, laugnen was man schuldig ist.

Informatio judicis, Bericht.

Ingenuus, freygeboren.

Ingurgitatio, et ebrietatis luxuria, Saufferey.

Injicere manum alicui homini, vel rei, vulgo arrestare, arresiiren/ injectio manuum, quando vel homo abire, vel res moveri prohibetur.

Inquisitio, investigatio delictorum, strenge Nachfrag.

Insistere rei, sich der Cassen besitzlich annehmen.

Instantia, exercitatio judicii a litis contestatione ad sententiam usque, sein Recht vollsuhren.

Institutio in officio, dignitate, munere, vulgo investitura, Einsetzung.

Institutus haeres, qui primario succedit in haereditate; substitutus, qui secundario.

Instruere actionem, vel accusationem, vel litem, est literis ac testibus, caeterisque ad probandum necessariis eam adornare, die Klag oder den Rechts-Handel recht einfadlen.

Instrumenta dicuntur literae publicae, hoc est, quae vel a persona publica, veluti scriba aut tabellione magistratus scriptae sunt. At litterae vocantur privatae, veluti Rationes, breviaria, codex accepti et expensi, syngraphae, cautiones a patrefam, conscriptae.

Instrumentum primitivum, JC. originale, Hauptbrief / instrumentum emptionis, venditionis, Kaufbrief/ instrumenta aratoria, Schiff und Geschirr.

Intentio JC. pro actione usurpatur, rechtliche Anklag/ intentio in jure fundata, der sein Recht kan aus den Gesetzen beweisen/intentio etiam libellus actionis.



image: s021

Intercedere, fidem suam pro alio obligare, die Rechts-Schrifft. Ita Cic. epist. 14. lib. 1. ad Attic. Accersivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Item inhibere, vetare. Item interponi, interseri.

Interdicere aqua et igni, einen verbannisiren.

Interdictum, interdicere, Verbott/ verbieten von Gericht aus/ interdictum ecclesiasticum, Kirchensperr / Verbietung und Aufhebung der Geistlichen Aembter.

Interloqui dicitur praetor vel judex, cum quid interea pronuntiat, dum principalis causa plene disc eptetur, hinc sententia interlocutoria, JC. Beyurtheil.

Inter pellare judicem, den Richterersuchen/ um sein Ambt zu thun/ interpellare possessionem, usu capionem, est interrumpere, die Verjahrung unterbrechen. Item, einem einreden.

Interpolare, est poliendo in aliam formam mutare, umwenden/ausbutzen und erneuern.

Interpretatio legis benigna, gutliche Auslegung des Gesetzes / opponitur subtili juris regulae, ist zuwider der spitzfindigen scharffen Rechts-Regel.

Intimare, denuntiare, usus hoc verbo Plin. et Apul.

Interrogare legibus judex dicitur, cum auctoritate legis aliquid interrogat.

Interrogationes, positiones, JC. interrogatoria, Fragerkickel des Richters.

Intervertere, callide surripere. Item subvertere, evertere. Intervertere haer editatem, boswichtig die Erbschafft entziehen.

Interversores sunt administratores, qui dolo malo dilapidant rem, pecuniamve fisci, die den Fursten in Seckel greiffen.

Intestabilis, untuchtig ein Zeug zu seyn / oder ein Testament zu machen/ testabilis, tuchtig.

Intestatus, der gar kein Testament/ oder kein Rechtes gemacht.

Intrusus, welcher sein Wurde/Amt etc. nicht ordentlich / und nach ausweis des Rechts erlangt.

Invaliditas, Aufhebung des ungerechten Urtheils.

Invecta, illata, quae ab inquilinis in aedes conductas inducuntur et importantur, fahrende Haab.

Inventarium, JC descriptio bonorum, des Verstordnen Haab und Gut von Stuck zu Stuck besuchen.

Investitura JC. institutio legitima, ordentliche Einsetzung in ein Amt/ Gewalt/Gut etc. investitus, also eingesetzt.

Judex compromissarius, willkuhrlicher Schiedmann / arbiter, judicis officium apud Romanos tribus verbis continebatur. Do, Dico, Addico. Do actionem, Dico jus, Addico, transfero possessionem rerum ab uno ad alium. Index requisitus, requisitio judicis. Ersuchung-Brief.

Judicatum facere, solvere id quod sententia continet, bezahlen/auslegen/ abstatten/ was Recht und Urtheil vermag / dem Urtheil nachkommen.

Judicia criminalia, quibus judex capitalia delicta, hoc est, injuriam Reip. factam ulciscitur. Civilia, quibus civium privatam et propriam injuriam persequitur, Malefitzurtheil/ Burgerlich Gericht.



image: s022

Judicium turpe, Cic. quo damnatus infamia notatur.

Judicium militare, Standrecht/quia judices stantes judicant.

Judicium rescinditur, cum laesus in integrum restituitur.

Judicatio, Rechtfertigung.

Judiciarius ordo, judiciorum ordo, Gerichtsprocess/ wolhergebrachter Brauch der Rechten / vulgo stylus curiae, judiciarii ordinis, actionis continuatio, Fortsetzung des Process/ Gerichtshandels.

Jurare in litem, eydlich bezeugen/ wie hoch die strittige Sach geschatzt werde.

Juramentum calumniae, Eyd/ Bosheit zu vermeiden.

Juramentum solenne, vulgo juramentum corporale, leiblicher Eyd.

juramentum officii, Dienstpflicht/ subjectionis, fidelitatis, der Treu/ Unterthanigkeit/ Praestitum naturali domino, Erbhuldigung.

Jurisdictio, Gerichtbarkeit/Vogtey/ Bottmassigkeit/ Gerichtszwang.

Jus naturale, Ulpiano, quod natura omnia animalia docuit. Jus gentium, quo gentes utuntur, eidem, jus civile, determinatio juris naturalis. Jus civile dividitur in quatuor libros principales, scil. Digesta, Codicem, Institutiones, et Novellas Constitutiones, quae vocantur Authenticae, quibus adduntur libri Feudorum, Vide in apparatu cap, 76. Iterum jus quatenus ad formandos hominum mores attinet, dividitur a JC. in naturale seu divinum, in Positivum sive humanum; jus naturae etiam dicitur jas gentium, et consistit in notitiis a natura, hoc est a Deo, hominum mentibus inditis.

Jus antiquum quod ex legibus XII tabularum descendit.

Jus canonicum, sunt constitutiones ecclesiasticae, et dividitur in Decretum et Decretales etc.

Jus emporii, freye Niderlag/ emporii vinarii, Weinlegstatt.

Jus gladii, potestas est animadvertendi in facinorosos, Halsgericht/ Stock und Galagen.

Jus cladii ferendi, tribuere, wehrhafft machen.

Jus caedui ligni, Holtz-Schlagrecht.

Jus pascendi, Weidgerechtigkeit.

Jus patronatus, seu patroni, quod alicui in ecclesia acquiritur, eo quod ipse, vel ejus majores ecclesiam posuerint, aedificarint, suis opibus auxerint.

Jus primogeniti, vulgo, majoratus, Einsetzung in alle Vatterliche Guter.

Jus protectionis, Schutz- oder Schirmherrns-Recht.

Jus possessorium, das Recht um die Besitzung/ petitorium, um das Eigenthum.

Jus postliminii, das Recht dessen / welchen man vermeynt todt zu seyn/ und dannoch lebt.

Jus supremi dominii, vulgo superioritatis, Landsfursiliche Herrschafft / Obrigkeit. Jus patronatus, est nominare vel designare aliquem pro beneficio ecclesiastico.

Jus in te habet, qui jus proprietatis habet, dem die Sach eigen ist. Jus ad rem, cui pignori opposita est, usufructuarius, colonus etc. dem die Sach verpfandt / oder in den Bestand verliehen.

Jus strictum, summum, das strenge hochste Recht.



image: s023

Jus trium liberorum, der drey lebendige Kinder hatte / war bey den Romern vieler Burgerlichen Burden befreyet.

Jurisconsultus, ein Wohlerfahrner des Rechts.

Justum matrimonium, wann beyderseits kein Ehehaffter Mangel ist.

justus dolor, metus, billicher Schmertz/Schrecken.

Justa praebere, einem sein Gebuhr reichen.

Justa funebria, Leichbegangnus.

Justitia est duplex. Distributiva, die einem jeden nach seinem Verdienst und Person Belohnung oder Straff ertheilet/ commutativa, welche ohn alles Ansehen der Person gleich um gleich gibt.

L.

Latrunculatores, so die Strassen bereiten/ rein halten.

Laudemium, pars quinquagesima, quae praestatur pro tenoratione emphyteutica.

Legatum, ein Erbgemacht / legatarius JC. dem etwas im Testament vermacht wird.

Legulejus, ein Gey-Procurator / schlechter Jurist.

Lexrogatur, cum fertur. Abrogatur, cum tollitur. Derogatur legi, cum pars ejus tollitur. Subrogatur, cum aliquid adjicitur. Prorogatur, cum differtur. Irrogatur, cum aliquem proprie fertur. Lex Salica, Saal Recht/ vetat succedere feminas, Lex Felonia, Lehensverwirckung.

Lege agere, est, quod lege aliqua constitutum est, rite et solenniter peragere. Juxta legis formulam agere.

Leges aedilitiae, Bauordnung/ vestiariae, Kleiberordnung / convivales, Speiss- und Tranckordnug/ incendiariae, Feuerordnung/rerum capitalium, Halsordnung. Lex municipalis, Stadtrecht.

Legitima verba, Form des Rechts. Legitima impedimenta, Ehehaffte Verhinderung/ causae.

Legitima, scil. pars bonorum, nempe tertia seu triens, cum quatuor aut pauciores sunt liberi; olim quarta, vide Falcidia lex. Dimidia, cum plures, Nothgeburnus.

Libellus, Klagschrifft/supplex, Bittschrifft / Supplication, famosus, Schmachschrifft / Lasterschrifft / Pasquil/Ehrverletzung. Item libellus valvis ecclesiarum affixus a libellis, ein Supplications-Meister. Item libellus accipitur pro epistola assertoria, quam vulgo credentiam, vel certificationem vocant.

Libellorum magister, Cantzler.

Libellarium, Cic. cista, in qua libelli servantur conditi,

Liberalis causa, quae in se continet actionem libertatis. Liberale judicium, in welchem gehandelt wird von einem freygebornen Menschen / so mit Dienstbarkeit unterdruckt.

Liber, ein freyer Mensch/libertus, \so aus der Dienstbarkeit gefreyet worden/libertinus.

Librarii, scriptores librorum, contractum, pactionum.

Licentiati vulgo dicuntur, qui 4. annis in legum studio consumptis, quasi licentiam et missionem e scholis impetrarunt, Graecis [gap: Greek word] id est, solubiles, Alii nomen deducunt a Licentia, Doctoris insignia et munus capiendi.



image: s024

Libra nummaria, vernacula, ein Pfund Pfenning/ nostratibus est florenus unus, cum octo crucigeris, hoc est, sestertii triginta quatuor; cujus triens seu quarta pars sunt octo cruciferi cum dimidio ein Schilling.

Libra nummularia, Goldschmidtgewicht/est VIII. unciarum, hoc est, semiunciarum, Loth / XVI. drachmarum, Quinte/XXXII. vulgo dicitur marca, continetque florenos nostrates decem, crucigeros viginti sex,

Limes, Schied oder Marck/limitanei termini, signa, lapides, Marckstein / limitati agri, mit Marck unterschieden. Limitanei milites, Grentz Soldaten.

Linea, eine Schnur / trajecta per globulos aut margaritas, pertusa, ein Rosenkrantz/oder Perleschnur. Linea sanguinis dicitur, quam cognati inter se cohaerent, Stammlein.

Liquido jurare, de re liquida et perspicua jurare.

Lis, Rechtskrieg/ Rechtsstreit/Gerichtshandel.

Litis aestimatio, Schatzung dessen / um das man streitet.

Litis contestatio, Kriegs bevestigung.

Litis impensae, Gerichtsunkosten. Litem dirimere, decidere, den Streit entscheiden.

Litem addicere, fur einen aussprechen/lite cadere, den Handel verliehren.

Litem suam facit judex, wann er der andern Parthey zu viel anhangt oder zulegt.

Litigatores, die strittige Gerichts Partheyen.

Litterae commedatitiae ad aliud tribunal, vulgo promotoriales, Furderbrief.

Literae dimissionis, JC. dimissoriae ad alterius jurisdictionem.

Literae induciarum solvendi, JC. induciales, Anstandsbrief / Eisenbrief zur Verschiebung der Bezahlung.

Litterae securitatis, Pass oder Vergonnbrief.

Literatas significat etiam literis inustum infamibus, mit Zeichen gebrennt.

Locarium, Varroni, Stadtgeld / Stallgeld.

Locuples testis, ein stattlicher Zeug.

Locuples haereditas, quae opes adfert cumjonere. Opulenta, quae caret incommodis.

Logographi, rationarii, qui rationes publicas, hoc est, tributorum perscribunt, Steuerschreiber/ Steuereinnehmer.

Longum tempus dicitur decennium inter praesentes; vicennium inter absentes; longissimum. 30 aut 40 annorum, JC.

Lucrum cessans, damnum emergens, usitatae voces in censibus, denn wer sein Geld ausleihet/ der begehrt deswegen einen Zins davon/ weil er mit solchem Geld hatte konnen eine Frucht schaffen/ und ehrlichen Gewinn erhalten / so er solches auf andere Weis angewendet hatte.

Ludificatio, frivola dilatio, JC. ein gesuchte und liederliche Ausred und Aufschub.

Luere JC. losen / luere pignus, das Pfand losen/ luitio, Losung.

Lugubria sumere, deponere, die Klag anlegen/ ablegen.

Luminibus alterius officere, einem das Liecht verbauen.



image: s025

Lusorie agit, qui cum adversario colludit. Vide colludere.

M.

Macula, infamia ignominia, dedecus, ein Schand / Schandfleck / Unehr.

Magister epistolarum, libellorum, gheimer Cantzler/Grosscantzler.

Magister aulae, curiae, admissionem magister, Marschalck/Obrist Hofmeister/ Obrister Cammerherr.

Magna mora, sex mensium dicitur. Magnum tempus, quadriennium accipitur.

Magna negligentia, culpa est: magna culpa, dolus est, JC.

Major patruus, avi et aviae patruus. Major amita, avi et aviae amita.

Majores appellantur omnes, ex quibus orti sumus: proprie autem ii, qui suut supra tritavum, nec aliud nomen habent. Minores vero, qui ab illis descenderunt.

Major causa, criminalis: minor, civilis dicitur.

Majoratus. Vide jus Primogeniti.

Maleficus, Verbrecher / Ubelmissthater / maleficium, Ubelthat / maleficium nancisci, apprehendere, den Ubelthater betretten.

Manceps dicitur, qui manu capit, mancipare, verkauffen/eigen machen. Mancipium, quidquid manu capi potest, ut homo, equus, ovis. Mancipi res, sunt proprie possidentium, et de quibus tributum non pendendum, Guter/Vieh etc. so gantz frey von Steuer.

Mancipio vendere, dare, est Ciceroni, res, quae mancipi (hoc est, proprii juris sunt) ita vendere ut evictionis periculum praestetur, auf Gewehrschafft verkauffen.

Mandata, praecepta Principum, Befelch. Mandator dicitur, qui aliquid mandat alicui, ut sibi, vel alii aliquid faciat. Mandatu meo, privati hominis; mandato Principis. Mandatarius JC. qui mandatum suscipit, adimplendum.

Manifestum, est publica, vel clamosa proclamatio, ex certa scientia, et certis auctoribus proveniens.

Manifesti rerum capitalium, dixit Sallust. in Catilina.

Manifestum erimen, in quo quis deprehenditur.

Manifestarium pignus, ein ungezweifletes Unterpfand.

Mansiones, sunt diversoria militum, expeditionis tempore mansiuncula JC. etiam pro villa accipitur.

Mansus et mansum Cassiodoro, et aliis, ager vel fundus certi modi et mensurae, ein Hueb oder Solden.

Manus, Handschrifft/ manus armata, mit Gewalt/ Gewaltthatigkeit.

Manu brevi, ohne Umschweiff / manu longa, mit langer Hand / und durch andere.

Manum injicere, vide injicere.

Manus mortus, Possessio immortalis. Cum res nunquam ad priorem Dominum revertitur, dicitur ad manum vel manus mortuas venisse.

In manum viri mulier convenit, quando nubit.

Manumitere, manumissio, der Dienstbarkeit entlassen/ frey stellen und machen.

Manutenere, manutentio, Handhaben/ Handhab/Handhabung.

Marschalcus, verus vox Germanica, Magister equitum, Gallis Connestabulus, secundus a rege.



image: s026

Matertera, est matris soror. Matertera magna, aviae soror.

Matrimus ac patrimus dicuntur, quibus patres ac matres adhuc vivunt.

Matrix ecclesia, dicitur cathedralis, Hoch-Stifft-Kirchen.

Matricula, catalogus, descriptio, index. Matriel/Namen-Verfassung der Burger/ Soldaten/etc.

Matricularii, matriculae curatores, JC.

Matruelis, ex matris meae fratre natus.

Medianus, ad. verbum architectonicum, accipitur pro medio. Medianae columnae ab angularibus distinguuntur; Vitruv.

Mediastinus mancipium vilissimum, quod mediis in aedibus stat, ut ad cujusvis jussa atque imperata praesto sit, Hausbub.

Meliorare, JC. rem meliorem et fructuosiorem efficere. Melioramenta, meliorationes, reductiones fundorum ad meliorem frugem, Verbesserungen.

Membrum aedificii, ein Stock des Gebau.

Menianum, ein Ercker/ infame, der Pranger / menianum, opus pergulis extra aedificum projectis factum.

Mensarius, qui nummarium negotiationem exercet, Wechsler/ Wucherer/mensularius, nummularius. Mensor, Feldmesser.

Meritoria taberna, Wirthshaus / Taffern / meritorium balneum, coenaculum, so bedingt.

Metari, aus machen/ ausmessen/metata diversoria, pass. metator, Feldmesser / Furier / Quartiermeister/supremus, Obrist Quartiermeister.

Metropolis, dicitur ea civitas, unde colonia deducta est. Mater urbium. Metropolitanus episcopus, qui in tali loco habitat.

Migrare dicuntur inquilini, cum exacto locationis tempore, et habitatione, cum suis rebus illatis, inductis discedunt.

Militare dictum, quod quis ut miles admittit.

Militaris via, Landstrass.

Minister, nudus, merus executor est.

Minor dicitur, qui annum aetatis vigesimum quintum nondum explevit, vulgo Minorennis. Postea aetas legitima incipit. Jure Longobardico minor dicitur, qui decem aut octo annis minor est.

Minores, et pupilli damno affecti, duplex habent remedium, videlicet, ut aut restitutionem petaut, aut curatores, tutoresque negligentiae accusent.

Miserabiles personae dicuntur, perpetuo morbo detenti, senes, valctudinarii, mente capti, viduae, pupilli, orphani.

Mittere in possessionem praetor dicitur, cum alicui rerum custodiam mandat, non ut possideat, sed ut in possessione sit, donec probaverit rem esse suam.

Missio seu dimissio militis est triplex. Honesta, quae emeritis stipendiis, legitimoque militiae impleto tempore indulgetur ab Imperatore bellico 2. Caussaria, cum quis animi vel corporis vitio, militiae laboribus solvitur. 3. Ignominiosa, cum quis propter delictum sacramento solvitur.

Mobilia bona, fahrende Haab/immobilia, ligend/mobilia et immobilia, Haab und Gut.



image: s027

Moderamen inculpatae tutelae, Nohtwehr.

Modica coercitio, levis castigatio.

Moduli aquarii, Wasserstefften/moduli, verjungter Schuh.

Moneta currus, gaugbare Muntz/ JC. etiam usualis.

Monitorium JC. Ermahnungsschrift an den Richter. Memoriale.

Monopolium, eigensichtige Verkaufferey/ Gewerbschafft.

Moratorium JC. Aufzug/Verlangerung/Verschub des Gerichts/auf Begehren der Partheyen.

Mora, est frustratio debitoris non solventis, creditoris non accipientis, vergebliche Aufhaltung / Aufziehung der Bezahlung / moram purgare, rechtmassige Entschuldigung wegen des Verzugs.

More majorum quod fit, recte ac de center fit, ist loblich / was nach altem Gebrauch geschicht.

More malo, malitiose, dolo malo, boslich.

Morganatica, barbara vox; Germanice, Morgengab Livio, munus nuptiale, quod sponsus die nuptiarum mane sponsam salutans, do nabat, sponsalitia largitas JC.

Mortis causa donatio. Vide Donatio.

Motu proprio, ex certa scientia, de plenitudine potestatis. Sunt prae gnantes clausulae.

Muleta, poena pecuniaria, Straffgeld/ Peenfall/Geldstraff/Straffall / Busgeld.

Mundus muliebris, Weiber-Geschmuck.

Munus, spectaculum gladiatorium. Munerarius, qui tale exhibet, seu exhiberi curat.

Municipale jus, privatum cujusque civitatis, Stadtrecht/ Marckrecht.

Municipium, forum, Marckfleck / municipales magistratus.

Mutuatio, sumptio mutuae pecuniae, Geld-Aufnehmung/ mutui datio, Geldleihung.

N.

Nancisci, ertappen.

Natalibus restituere, ehlich machen/ legitimiren.

in natura rei, Korn um Korn / Sals um Saltz; nicht Korn um Geld.

Naturaliter possidere dicitur, cum quis corpore possidet, usumque rei apprehensae percipit. Quod si quis vero rei non insistit, neque usum percipit, is per interpretationem legis, civiliter possidere dicitur.

Necessarii sunt, aut cognati, aut affines, quippe in quos necessaria officia conferuntur. Necessitudo pro cognatione aut affinitate.

Negligentia, socordia Advocatorum, Saumsal der Advocaten.

Negotium alicui dare, mandare; committere, schaffen / befehlen.

Nexus dicitur, der wegen der Schulden einen verpfandt und verstrickt ist in nexu esse, schuldig seyn.

Nobiles Romae dicebantur, quorum partes aut majores magistratum curulem gesserant, et novis hominibus opponebantur.

Nobile officium judicis dicitur persecutio, seu remedium extraordinarium, quod adversus eos datur, quibuscum nobis de stricto jure nulla est actio, sed qui interim ex sola aequitate, et quod dicitur, de bono et aequo nobis obnoxii sunt. Nobiles foederati, commune cacastrum


image: s028

securitatis caussa posidentes, dicuntur Ganerben. Arx plurimum nobilium famliis communis, Ganerbhaus.

Noctambulones, Schlaffganger.

Nocere noxam, dicunt JC.

Nomina tacere, contrahere, Schulden machen / nomen bonum, ein guter Schuldner.

Notare, pro reprehendere, Straffen. Notati dicuntur, quibus aliqua macula adhaeret ex judicio publico.

Notarii proprie, qui excipiunt verba dictantis, per notas et compendia scribendo. Item Notarius seu Tabellio, est persona publica, quae tabulis seu instrumentis in fidei testimonium suam manum et sigillum addit. Protonotarii Apostolici, a summo pontifice ad id officii constituti.

Notorium JC. quod omnibus constare potest, nec probatione indiget. Manifestum quod allegari, probarique oportet

Notorium triplex, praesumptionis, Juris, et Facti Liquidum quod judici ex actis liquet. Clarum haec omnia comprehendit.

Novellae constitutiones, quae post Codicem Justiniani et Theodosii editae.

Novi homines dicebantur Romanis, qui nullis majorum imaginibus et nobilitate commendabantur.

Noxa JC. est ipsum corpus, quod nocuit, v. g. servus, pecus. Noxia maleficium, veluti furtum, damnum etc. Noxae dare, est noxae nomine dedere, ad noxam, in noxam, v. g. animal, vivum pro peccato tradere.

Nuda conventio, nudus consensus, sine traditione aut litteris, aut stipulatione. Nuda pollicitatio, sine scriptura.

Nuda promissio sine fidejussore, aut jurejurando. Nudus, usus, sine fructu.

Nummarius judex, der sich mit Gelt bestechen lasst.

Nummularii, collybistae, permutatores nummorum, nummariae tesserae, Wechselbrief.

Nuntium olim mittebant et remittebant conjuges, cum libellum repudii mittebant, Ehescheiden/ Ehe auffunden.

Nunc upativum testamentum, quod fit sine scriptis, coram septem testibus viva voce.

Nuncupare haeredcm, est palam nominare.

Nuptiale munus, Morgengab.

Nutritia, pl. dicuntur nutricis merces, Ulp.

O.

Obligatio JC. est juris vinculum, eine Verbindnus.

Obnoxius alicui. Vasallus dicitur.

Obrepere judici per acta vel libelli inter pretationem. Est falso se insinuare et praetextum facere, vulgo obreptio, est mendacium fraudulosum. JC.

Obscuro loco nati, ignobili schlechtes Herkommen.

Obsignare, signi impressione signare, Perschirben.

Obstruere luminibus, einem das Liecht verbauen.

Obstringere res suas, est verpfandten/ zu Pfand geben.

Obterere jus alicujus, est Livio laedere.

Obventiones JC. allerley Nutznissung


image: s029

von Menschen/ Vieh / Grund und Boden.

Occupare pecuniam, exercere, otiosam non relinquere, das Geld anlegen. Occultor ad hominem; Receptator ad locum refertur.

Oeconomi, dispensatotes, curatores aerarii, seu pecuniae sacrae, Kirchen-Probst.

Offert se liti, qui nihil ad se pertinentis causae actionem suscipit, der sich unnothig in eine fremde Strittigkeit einlasst/ eindingt/ immiscet.

Officii judicialis expeditiones, Gerichtshandlungen.

Officiales Beampte / vox Ulpiani.

Ope et consilio. Consilio et ope. mit Rath und That.

Opem fert, der zu dem Diebstal hilfft.

Operas edere, exhibere. Operarum editio, exhibitio praestatio, Scharwerck leisten.

Oppigneratio omnium fortunarum, Haab und Gut verpfendten / versetzen.

Optimo jure possessa domus. Quae nulli obligata est, vel pignerata, vel ullon nexu tenetur, frey eigen.

Opulenta haereditas, quae affert opes sine vexatione, locuples, quae etiam vexationem habet.

Opus probatur, wauns von den Verstandigen fur Recht gehalten wird.

Operarii servi JC. Handwercks Gesellen.

Ad opus damnari, dari, in opus tradi, zu dem Graben/Schantzen etc. verdammen.

Orbi dicuntur, die keine Kinder haben.

Ordo juris et legum. Ordo legitimus judicii, Gerichtlicher Process. Ordinarium judicium, ordentlicher Process/ juxta formulas judicialcs.

In ordinem redigere, unter die Gemein absetzen/

Ordinator litis, Seneca Advocat Schrifftsteller / ordinati libelli, concepti, compositi, gestellte Schrifft.

Ornata jumenta, gesattlet / gezaumt / etc.

Ornatrices, Aufwarterin/Cammer-Jungfrauen / oder Dienerin.

Ostensionales milites, Lamprid. qui ostentui modo habentur in urbibus, non bellicae rei caussa, zu dem Prangen / nicht zu dem kriegen.

Otiosa pretiosa, das Geld so feyret / nicht angelegt ist.

[gap: Greek words] , neque omnia, neque quovis tempore, neque ab omnibus, Usurpatum ab Ulpiano de xeniis accipiendis. Nam valde inhumanum est a nemine accipere, passim accipere, vilissimum; ab omnibus, avarissimum.

P.

Pabula, sunt animalium sumptus, ut annona hominum.

Pactum et pactio est duorum, plurium ve in idem placitum consensus. Dicitur contractus, quod ex eo contrahatur obligatio, Vertrag.

Pacta conventa, vel pacta et conventa, alles was untereinander vertragen worden.

Pactum retrovendendi. Jus redimendi fundi venditi.

Pacta composita, uberlegte Sach / dotalia, Heuratgeding.



image: s030

Pacis violatae poena, mulcta, Frevel und Bus.

Pagus cum simplici jurisdictione, Hofmarch.

Palatini, Hofleut.

Palliare, tegere turpe factum, verblumlen.

Pandectae, JC. der alten Romer Gesetz. Latine Digesta.

Pannarii, JC. pannorum venditores, confectores, Tuch- und Zeugmacher/Verhandler.

Pariare, paria facere, wo kein Restuberbleibt/und es an Ausgab und und Einnahm gleich aufgeht/ pariatio, solche Rechnung/pariator, dem kein Rest uberbleibt / cui opponitur reliquator, reliquatio, Rest. Ciceroni dicuntur rationes quadrare.

Parabolani, Krancken warten der Unheilbaren/mit der bosen Sucht behafften.

Paragraphus dicitur, quidquid sub una sententia clauditura JC. in masculino usurpatur: a Graecis in feminino, nam subaudiunt [gap: Greek word] .

Parapherna, vulgo paraphernalia, quae sunt extra dotem, uxoris constituta.

Pararius, Senec. qui nominibus faciendis intervenit. Item conciliator, intercessorque inter emptor em et venditorem. Proxenata, Unterkauffer/Unterhandler/ proxenetica, sein Lohn.

Pares curiae dicuntur, qui sunt ejusdem patroni clientes. Pares de domo.

Pars mulieris, der Spindeltheil/pars viri, ein Schwerdtheil/pars seu portio prolis, Kindstheil.

Partes litigantes, Gerichts-Partheyen / Pars adversa, adversaria, der Gegentheil/Pars causa cadens, causae vel litis abjudicatae, der verlustigte Theil.

Partiarius colonus. Vide colonus. Partiaria pecora, quorum foetus, certis portionibus inter dominum et villicum dividuntur, partiarii fructus, um halb.

Partus sequitur ventrem, i. e. quoad statum, sequuntur conditionem matris: quoad honores et dignitatem, sequuntur patrem.

Pascua et prata communia, Allmendt.

Patria potestas, vatterlicher Gewalt/ jus patris in filium, aut avi in nepotem. Opponitur, sui juris esse.

Paterfamilias, qui in domo dominium habet, etiam impubes.

Patria duplex est, una Originis, quam germanam vocat Tullius, altera domicilii. Communis dicitur, quae gentis est ejusdem.

Patricii, patrum Conscriptorum seu Senatorum progenies olim. Item, quorum parentes curulem magistratum gesserant. Novi homines; qui primi ex sua stirpe magistratum curulem erant adepti.

Patrimonium quod liberis paterna haereditate relictum. Patrimoniale fundi JC.

Patrocinium, Schutz und Schirm / Gerichts-Vertheidigung/ Hulff/ Beystand/Fursprechung.

Patronus, qui alterius causam et defensionem suscipit, Advocat/Fursprecher. Patronus, qui feudi auctor, seu Dominus, Lehenherr. Patronus, qui alios in fidem suam suscipit, Schutz- und Schirm-Herr. Patronus in praediis ecclesiasticis,


image: s031

qui jus sibi nominandi beneficiarii, et apud Episcopum producendi retinuit. Hinc jus patronatus.

Patrueles, Geschwistriget/fratres et sorores a patruo prognati. Con sobrini, ex avunculo et matertera geniti. Amitini, ex amita. Solent tamen consobrini confundi, dicique pro quibuslibet fratrum ac sororum liberis.

Paupertas, est ipsa pauperis conditio. Pauperies, damnum sine facientis injuria datum, ut cum bestia damnum intulit, das Vieh hat Schaden gethan.

Peculatus, Depeculatio, gemeines Seckel Raub / peculator, gemeines Seckel Dieb.

Peculium, eines Kinds eigen Gut oder Geld/das es selbst erworben/ castrense, was im Krieg erhalten/ quasi castrense, was durch Herren-Dienst eroberk/praefectitium, was mit Hand-Arbeit oder Fleiss erworben / adventitium, was ihme von Freunden oder andern geschencket oder vermacht worden.

Pecora locare, Vieh einstellen oder einschlagen.

Pedagium JC. sicher Gelaits-Geld/ vectigal ob praestationem securitatis (vulgo salvum conductum) transeunti datum.

Pedaneus judex, Richter uber schlechte Handel.

Pedarius Senator, der schlechteren Raths-Herren einer / vel quod pedibus in curiam itabant, vel tacendo in alterius sententiam transibant.

Pedestre iter, vulgo terrestre, Reis zu Land. Ulpiano.

Pejorare, vulgo Rem deteriorem facere.

Sub Pellibus agere, degere, in Zelten wohnen.

Pellex, Kebsweib/ pellicatus, solche Schand.

Pendere conditio, diesve dicitur, cujus adhuc eventus exspectatur.

Pendent fructus, quamdiu solo cohaerent, et terra continentur. Hinc pendentes fructus, fundo cohaerentes.

Pensio, fere dicitur pecunia, quae ex praediorum locatione percipitur. Pensio ex fundis, emphyteutica, Grund-Zins/Boden-Zins. Pensio, canon fundi beneficiarii, clientelaris pensio, Lehenreich / ob emphyteutae decessionem, successionem, Anfall und Abfahrt. Pensio tabernarum nundinalium, Standgeld.

Per chartam, vel chartae beneficio possidere, est testamenti jure, et secundum tabulas possidere.

Per manus tradi dicitur, quod successione quadam ab aliis ad alios devenit.

Peragit litem, qui eam ad exitum deducit. Peragit reum, qui eum usque ad damnationem persequitur.

Peraequatores, qui inspectis praediis, num censu relevanda, num gravanda. Nobis, comissarii.

Perduellis, perduellio. Crimen laesae majestatis, Reipublicae.

Perendinus dies; cum lis in triduum profertur; hinc lis et res comperendinata dicitur.

Perfecit aedificium, qui consummavit. Perfunctorie, schlecht/ obenhin.

Perfusorie, J. C. subobscure, non diserte.



image: s032

Perimere disceptationem, est, ultra non pati adversarium tergiversari, Peremptorium edictum, perimit disceptationem inter litigatores. Peremptoria citatio, Endliche Furforderung/ Ladung zu Gericht/peremptoria exceptio, die dem Handel ein End macht / Einred / die unwidertreiblich ist.

Pertisu legum et juris, ein wolerfahrner Rechtsgelehrter/non legulejus aut rabula forensis, nicht nur ein schwatzer.

Permutatio est generale nomen, et significat contractum innominatum. Permutare libros cum libris stechen.

Perpetuus lacus, ein See/Weiher/so nicht austrucknet.

Perpetui usus causa dicuntur in aedibus posita, quae ut ibi permaneant, collocata sunt, was Nagel und Band hebt.

Perpetua locatio, Graecis Emphyteusis, Erbrecht / agri in perpetuum locati. Perpetuarium jus, Emphyteuticum.

Perpetuarius conductor JC. qui fundum certo canone in vitam suam habet conductum: vel etiam ea lege, ut ad alios transferre possit, der ein Gut zu nutzea hat auf Leibgeding: einen oder mehr Leib. Et sic distinguitur ab emphyteuta. Dicitur autem perpetuarius, qui totam vitam includit.

Perpetuatur res per suceessionem, vel subrogationen, durch nachkommen und nachwohlen.

Perscribere, est in tabulas publicas et acta referre. Perscriptio, in tabulas relatio. Perscriptio bonorum defuncti. Ulpian. Inventa rium, Beschreibung verlassener Haab und Guter. Perscriptor, qui formulas concipit tabularum, tabellio.

Persequi, est judicio aliquid petere vel postulare.

Persecutionis verbum differt ab Actione: est enim Persecutio genus, cujus altera species actio, altera generis sui nomine persecutio appellatur. Est autem actio, in qua legitima formularum conceptio observatur, qua de causa, juris ordinarii esse dicitur, ordinari-Gerichts-Process oder Gerichtshandlung. Persecutio vero est. cum praetermissio legitimo agendi ordine ac formularum ritu, apud magistratum experimur: qua de caussa extraordinaria nominatur.

Persona publica, est tabularius seu Notarius, Vet. JC. Servus publicus appellabatur. Est enim persona publica, magistratus.

Personalis actio dicitur, quae in personam fit, quae nobis est obligata ad aliquid dandum, vel faciendum. Personalia beneficia certis personis concessa.

Pertinentia, vulgo pertinentiae et accessoria, seu accessiones, was einem gut anhangig ist.

Pervenisse ex haereditate dicitur, quod est remansurum coeteris detractis, was den Erben uberbleibt.

Perversus judex, corruptus, vel sinistro affectu abreptus, Richter/ der mit Geld bestochen/ oder sonsten parrheyisch ist.

Petitorium judicium est, quod res, seu Dominium rei perpetuum vindicatur. Possessorium in quo contendimus de possessione vel


image: s033

adipiscenda, vel retinenda, vel recuperanda.

Petitor in rem, Actor in personam agit.

Petitori incumbit probatio juris sui.

Piger incipiendo, tardus perficiendo dicitur, trag und faul zur Arbeit: langsam in der Arbeit.

Pia caussa, was man den Kirchen / Spitalern/ Clostern/Wittwen / Waisen etc. verschafft.

Pignus, ein Pfand/ differt ab hypotheca, Unterpfand / quia haec in re immobili, illa in mobili consistit.

Pigneratiria actio, wegen des Pfandes/ pigneraticius fundus, eingesetzt zum Pfand.

Pignerationes JC. vel pignorationes, Gegen-Pfandnehmung/Gegendruckung / repressio iujuriae, damni, vulgo Repressaliae.

Pignus capere: pignoris captio, ablatio, Pfandnehmung.

Pignora eluuntur, man lost das Pfand wider. Pignoris relutio, Wiederlosung.

De plano cognoscere, interloqui, discutere, significat ex plano et aequo loco cognoscere, hoc est, ubivis. Opponitur, pro tribunali cognoscere.

Plebs a populo differt, ut species a genere; nam in populo omnes civitatis ordines continentur; in plebe autem non insunt patricii. Plebiscitum est lex, quam plebs, non populus accipit.

Plebeji magistratus, dicti Tribuni, quod plebem in libertate sua defenderent adversus potentiorum injuriam.

Plenum dominium, plena proprietas, a qua ususfructus non est. Plenum jus rei, quae oppignoratae non est.

Poculenta et esculeuta licet judicibus recipere. I. plebiscito D. de offiic. Praesidis.

Plena pabertas, integra et absoluta.

Poena delicti coercitio. Poena capitis vel capitalis, Leib unnd Lebeus-Straff/ poena corporis, Leibes-Straff.

Poenalis (Plin.) lex Poenalis actioqua duntaxat exigitur, ut adversarius punitatur.

Politia, legitima ordinatio reipublicae.

Pontifex Maximus, quod maximus rerum, quae ad Sacra et religiones pertinent, judexsit, vindexque contumaciae privatorum, magistratuumque Festus. Pontificium. ejus potestas.

Popularis status, Endgenosschafft.

Portorium, vectigal, quod in portu, vel transitu pontis pro exportandis mercibus solvitur. Portitor, seu curator portorii, Mautner.

Portus navium et ratium, Lendstett.

Poscimus imperiose: postulamus jure: petimus precario: rogamus per amicitiam, obsecramus per sacra: flagitamus multo verborum strepitu.

Positio, thesis, situs, regio, Vorsatz/ Gegend/ Landschafft/positiones, Satzstuck / quas accusator sumit probandas, probationes, argumenta, demonstrationes, Beweis-Artickel / Beweisungen.

Possessor, Innhaber / Besitzer / detentor litterarum, tabularum, instrumentorum.

Possessio civilis dicitur, quae apprehenditur jure Dominii. Naturalis,


image: s034

quae folo corpore. Possessio fiduciaria. Fide commiss. Posses sione capere, usu capere, durch Verjahrung einziehen oder besitzen. In possessionem immittere. Einantwortung thun. Possessor bonae, malae fidei, mit Recht oder Unrecht.

Possessores cum praediis principis juris dictioni subjecti, Landsass.

Posthumus, Nachwais.

Postliminium, Widerkunfft eines vermeinten Todten / postliminio reversus, einer so wiederkommt/ der da todt gesagt war.

Postulare, ad tribunal vocare, beklagen / postulatio damni infecti, Rechtfertigung wegen Verhutung eines zukunfftigen Schadens.

Potentarius, Caesari, Livio, Gewalt/ Herrschafft.

Praebendae, Latinius g. n. praebenda, was man einem Chorherrn zu reichen schuldig ist.

Praecipua dicuntur in haereditate, et praeceptio, quae alicui proprio nomine deputantur; voraus vermacht/ vulgo praelegatum.

Praecones olim leges pronuntiabant, tribus citabant, designatos magistratus renuntiabant: judices, reos citabant, audientiam faciebant: oratores dixisse, pronuntiabant; in auctionibus, rei pretium indicabant.

Praedes dicuntur sponsores, qui pro aliis fidejubent. Item satisdatores prore, de qua apud judicem lis est.

Praedium urbanum, non tam ob locum, quam ob materiam: ut aedificia, horti, etiamsi in villa sint. Praedium rusticum, a solo fundo nominantur, Ackerbau/Feldgrund.

Praedium serviens, quod debet servitutem, Dominans, cui debetur servitus.

Praedium clientelare, beneficiarium, fiduciarium, quod fiducia nomine obtinetur, Lehengut.

Praedia solitaria, einsichtige Guter. Praedium immune subjectionis, frey reichs Gut/ praedium in auctione ad dictum, auf der Gand eingethan.

Praediatorium jus. Praediatoria jurisdictio, Edelmanns Freyheit. Praediatorius eques, inspector, Uberreiter.

Praedfectus territorii, Landvogt / Landrichter / Pfleger.

Praejudicium, exemplum ex re judicata, Vorurtheil. Citra praejudicium injuriae, auf Hofrecht.

Praeposterae stipulationes dicuntur, quae obligationem ante conditionis eventum constituunt.

Praescriptio, praescribere. Latine usucapere, Verjahren/ Verjahrung/ Versitzung.

Praestatio juris funeralis, Reichung der Seelgeraid.

Praesumere, Praesumptio, JC. Mutmassung/existimatio ex verisimimilibus, argumentis et conjecturis ducta.

Praeteriti liberi dicuntur, qui a testatore neque haeredes instituti, neque, ut oportet, exhaeredati sunt.

Praeteriti Senatores a censoribus, id est, loco moti.

Praetextus, Schein/ color quaesitus.

Praetor, qui praeit jure et exercitu. Praetoria cohors, custodia corporis praetoris.

Praetorium, villa urbana; aedificium a villici habitatione disjunctum, item, Richthaus.



image: s035

Praevaricari, vera crimina abscondere, et falsas excusationes recipere. Praevaricator, der dem Gegentheil hilfft / und seine Parthey verlasst.

Praeventio est, cum ex duobus legitimis judicibus, alter cognoscere prius incipit.

Pragmaticae sanctiones, sunt principum rescripta. de majoribus negotiis, ex consilii sententia.

Pragmaticus dicitur, peritus juris, quod in ordine judiciorum, cautionibus, et formulis versatur.

Precarium dicitur, quod precibus conceditnr tamdiu, quamdiu is, qui concessit, patitur.

Pretium, Kauf-Geld / Kauf-Schilling / pretium rerum venalium, Pfennwerck.

Primicerius, protonotarius, der Oberst unter den Kaiserlichen Schreibern.

Primogenitura JC. jus et praerogativa primogeniti, vulgo majorat.

Jus privatae vindictae, jus militate, Faustrecht.

Privilegium, est jus singulare, et in certae personae, vel causae gratiam, favoremve datum. Item est praelatio quaedam et praerogativa. Privilegiarius Ulp. cui privilegium concessum.

Pro der elicto aliquid possidere, quasi rem abjectam a dominio.

Pro rata parte, seu portione, id est pro cujusque partis ratione.

Probatio, est rei dubiae per argumenta ostensio.

Probatio plena dicitur, quae fidem facit ad dijudicandam controversiam Semiplena, quae non omnino facit. Probatio, seu fides judici est facienda, non adversario. Probabile dicitur, quod omnibus videtur, vel plurimis, vel sapientibus.

Processus est ordo judicii quidem legitimus, secundum quem controversiae causarum cognitae diffiniuntur.

Procurator est, qui aliena negotia mandatu Domini administrat, sive in judicio, sive extra judicium. Unde ille procurator litis, hic negotiorum administrator et gestor dicitur, Gewalthaber / Anwald. Item Procuratores, seu Curatores, vectigalium sunt ab Augusta Caes. constituti, in iis Provinciis, in quibus Proconsules non erant. Deinde iidem, Praesidis provinciae partibus fungebatur.

Prodit legem, qui praevarieatur, et ab accusatione inchoata desistit.

Profectitia dos, quae a patre profecta est de bonis ejus. Adventitia, quae a quovis alio, vel ex ipsius mulieris bonis data est.

profiteri, censum, indicare quantum in fortunis possideat. Profiteri natales, parentes dicuntur, cum diem aetatis liberorum edunt. Professio natalis, Geburts-Brief. Profiteri merces, est cas apud publicanos seu telonas indicare, tributi pro his debiti exsolvendi causa. Profiteri vota religiosa. Nuncupare.

Profugium, actus ipse transfugiendi ad hostes.

Progener. Vide socer magnus, et prosocrus.

Programma, proscriptio, scriptura in loco ubi ab omnibus legi possit, proposita latinis edictum.

Projiciendi servitus, jus est, extra tectum meniana projiciendi seu


image: s036

producendi, ein Ercker machen. Projectum, et protectum, ein Vordach/Altan/podium pensile.

Proletarius, der nichts hat als Kinder / proletarius sermo, gemein und schlecht.

Prolytae, Licentiati juris, quasi soluti magi strorum scholis

Promatertera, proaviae soror.

Promereales res dicuntnr, quae ut divendantur pluris, fuerunt emptae, vel quas praeter usus suos paterfamilias habet venales.

Pollicitatio ad nudam promissionem; promissio etiam ad sponsionem refertur. Promissio deseritur, cum ei non fit satis. Promittere damni infecti, gut fur den Schaden seyn/so erfolgen mochte.

Promus, qui promit e penu (Dispensator.) Condus qui in penu recondit.

Promotoriales dicuntur JC. litterae commendatitiae ad judicem. Fordernussbrief / Vorschrifft.

Pronubus annulus, quo sponsae digitum vir oppiguorat, Brautring.

Pronunciatum, sententia judicis, Abschied/ Pronuntiare, ferre sententiam, das Uttheil fallen.

Proprium, sive proprietas. barbare allodium, est Dominium cum usufructus. Dominium plenum. Proprietas nuda, qua usumfructum non habet, distinctionis caussa dicunt JC.

Proprii hominis, eigene Leuk / und der Dienstbarkeit unterworffen.

Propulsatio injuriae, propulsator, der unrechten Gewalt wehret.

Proscribere, in die Acht thun / proscriptio, die Acht/ proscripti, relegati, capitis damnati, verbannisiret.

Profocrus, mihi uxoris meae avia est, ego sum illius progener.

Prospectus et luminis servitus sic differunt; quod in prospectu plus quis habet, ne quid ei officiatur ad gratiorem, ac liberam oculorum emissionem. In luminibus autem, ne lumina cujusquam obscuriora fiant. Item prospectus etiam ex inferioribus locis est; lumen ex inferiore loco esse non potest.

Prostituti corporis feminae, unchrliche / unzuchtige Weiber.

Protelare litem, protrahere, producere, aufziehen / aufschieben.

Protestatio, est animi declaratio juris acquirendi, vel conservandi, vel damni depellendi causa, facta. Contestatio est, cum actor, quid mentis suae sit, petendo explicat, contrareus diffitetur. Unde et litis contestatio dicitur.

Protocollum, vel Protocolum, Protocoll/ ist das Buch/ dar inn allerley Gerichtshandlungen verzeichnet / und darnach erst abgeschrieben werden.

Provocare, ab inferiore judice ad superiorem litem transferre.

Proxenetica, Belohnung des Unterhandlers / aliis proxeneticum, proxeneta, Unterhandler / Unterkauffler. Proxeneticae arrhae, quae sponsum et sponsam inter se conciliant, Hefftegeld oder Ring etc.

Proximus pubertati, est puer, qui non procul abest ab anno aetatis decimo quarto: puella d. duodecima. Pubertas tamen plenior reputatur in masculis, anno 18. in feminis, 14.

Publicani, dicebantur olim, qui publica, hoc est, Populi Rom. vectigalie


image: s037

conducebant, et administrabant.

Publicum crimen, quod ad omnium pertinet injuriam, Publica vis, quae armis committitur. Publiea fide venire, vulgo, salvo conductu. Violare fidem publicam, est contra illam aliquid committere Publica monumenta, manu publica, hoc eo tabellarii seu notarii descripta et munita, Publica persona. Notarius. Publicae honestatis justitia, est propinquitas ex sponsalibus proveniens, Publica via, gemeine Landstrass.

Publicare bona, idem, quod confiscare einziehen. Publicarii, qui ob facinus aliquod in aerarium defe runtur. Item verganten. Publicatio bonorum.

Pupillus, Waise / impubes, qui in patris potestate esse desit, aut morte, aut emancipatione. Pupillaris aetas. 14. anno terminatur. Pupillares tabulae, testamentum, id est, impuberis filii.

Purgare, sich entschuldigen / purgatio. Verantwortung/oder Ablainungsschrifft. Olim purgare se solebant suspecti de crimine, alias duello, alias ferro candenti etc.

Purpurarii, negotiatores purpurae, die mit Purpur handlen.

Pura laux, caelatae opponitur, die glatt ist / ohne Zierrat.

Pura stipulatio, cui neque conditio adjecta est. Pura obligatio, quae sine satis datione est, cui fidejussor vel pignus non accessit.

Pura charta, ungeschrieben / Pura hasta, ohne Eisen. Pura substantia, deducto aere aliena.

Puteus. Brunn. Omnis puteus fons, non omnis fons puteus est, puteos aperire, id est, excavare, Brunn-Graben / puteal, Deckel des Brunns.

Q.

Quadruplatores criminum publicorum delatores, qui pro delationis proemio, quartam partem in bonis delatorum consequebantur. Quadruplica JC. Hintertreibung der Replic.

Quaerere verbum, est proprie rerum capitalium, pro cognoscere. Hinc quaerere legibus dicebantnr, qui criminum quaestiones exercebant.

Quaestio est tormentum, ad eruendam veritatem a reis scelerum. Hinc auqestionibus subjicere, recken an der Folter/in die Strengfrag fuhren. Item quaestiones, sunt judicia publica de sceleratis. Quaesitores, qui quaestionum judicia exercent.

Quaestor, qui pecuniam publicam tractat.

Quaestores militares, hodie commissarii.

Quaestorium, quaestoris tabernaculum.

Quaestus fundi, sunt reditus, das Einkommen von dem Gut. Quaestuarius, qui quaestus gratia ludicram artem exercet Quaestuaria corpora, quae quaestum corpore faciunt.

Qualitas praedii, bonitas, salubritas, amplitudo.

Quanti ea res erit, tantae pecuniae judicium recuperatorium dabo, ich will erkennen uber die Sach / so viel sie werth und zu schassen ist.

Quarta Falcidiae est, quam haeredes beneficio Falcidiae legis retinent ex legatis, si forte amplius dodrante


image: s038

(mehr als der vierdte Theil) in iis consumptum est a testatore. Itaque tametsi plures legatarii sunt, non tamen amplius eis, quam dodrantem licet attribuere. Vicissim autem non universi haeredes, sed singuli quartam ex sua cujusque parte retinere possunt, quae vocatur legitima. Quadrans haereditatis. Quarta liberorum. EA quarta autequam detrahatur, aes alienum, funer is sumptus etc. detrahenda sunt. Quare si pater familias interstato decessit, saltem quadrans haereditatis ad liberos perventura erat. Hodie vero, cum quatuor sunt filii, vel pauciores, triens seu tertia pars est bonorum paternorum: cum plures extant liberi, dimidia.

Quo jure, quave injuria, proverbiale est, quasi per fas et nefas, velis, nolis.

Quod sine fraude sua, aliorumve fiat. Salvo suo, alienoque jure, mit Vorbehalt eines jeden Recht.

R

Ratpus, violentum stuprum, raptor, abductor virginis. Rapina ad rem, raptio ad personam refertur. Rapina violenta rei ademptio.

Ratam rem habere, est comprobare.

Pro rata parte, pro contigente portione.

Ratae preces, exauditae.

Ratihabitio, approbatio ejus, quod cum eo gestum est, qui egit procuratorio nomine JC. ratificare vulgo, actum approbare.

Ratio aeraria Cic. Geldhandel / in was Muntz zu zahlen / ad denarium rationem conficere, mit Zehner auszahlen. Rationes referre, Rechnung thun/ subscribere, unterschreiben. Rationales Lamprid, Rent - Pfenning-Meister. Rationarii codices, Rechnungbucher/ Steuer Register etc.

Rationes, argumenta, Beweis Artickel.

Raudus, sive raudusculus, assem significat, Raudum aes, imperfectum.

Realia JC. dicuntur, quae ob rem conceduntur, nec personam respiciunt.

Reatus, status est et conditio reorum, hoc est, habitus demissus, pannosus, squallidus, misericordiae aucupator.

Rebelles dicuntur, qui principi non obtemperant circa ea, quae ad imperii majestatem spectant.

Receptio in civem, Verleihung des Burgerrechts.

Receptator, furum et latronum susceptor.

Receptum dicitur, quod a plerisque prudentium approbatum est.

Recitatur testamentum, cum aperitur coram testibus.

Recognoscere feudum, est beneficii sui auctorem agnoscere, nomine fidem illi et obsequium deferre.

Reconventio. Mutua actio. Conventio actoris est, reconventio rei, mutua petitio, Gegenklag.

Recte ad justitiam; rite ad sollennitatem et ritum refertur.

Recte atque ordinc, recte ac sapienter.

Recuperatores, judices dati, delegati, commissarii recuperatorium judicium.

Redhibitio, Zuruckgebung / cum venditor cogitur recipere, quod vitiosum est.



image: s039

Redemtor vectigalium, conductor, emptor. Item redemptor, qui certo pretio opus aliquod faciendum, suo periculo conduxit Redemptura, Livio, Conductio, redemptio publicorum operum. Vide, Conducere.

Reditus dicitur, quidquid ex re aliqua obvenit et redit. Reditus praedii, proventus, qui quotannis redit, Zins/ Rennt / Gult. Reditus pecuniae, usura. Dicitur u - sura quincunx, cum ex centum redeunt quinque, ut in Germania usitatum.

Referendarii Cassiod qui referebant Principi supplicum desiderja, et ejus mandata judicibus insinuabant.

Referre de re aliqua, proponere. Controversiam aliquam adductis rationibus explicare. Inde Relationes.

Refugae, qui se poenae subducunt.

Refugia, abscessus sunt aedium, et interiora loca.

Refusio expensarum, Erstattung des Unkostens.

Refutatio, redargutio, exceptio, replicatio, rechtmassige Einred darwider.

Refutatorii libelli, quos Judex a quo provocatum, tanquam opinionis suae exemplum litigatoribus dat, et acta edit.

Registra, Vopisco, sunt acta, tabulaeque publicae, quasi regesta.

Regulae juris, sunt notitiae quaedam semper firmae, et immutabiles,

Regulariter secundum regulam JC.

Regia, regalia jura, jura Principis singularia, Furstliche Hochzeiten/ Freyheiten / Herrlichkeit/Lands-Hochzeit.

Relegatio ad triremes, auf die Galeen verdammt /ad latomias, zum Ertz und Steingraben / ad ergastula, zum Zuchthaus.

Reliquari dicitur is, apud quem supersunt pecumae, nitis subductisque accepti et expensi rationibus. Reliquatio, reliquorum debitio, was im Rest uberbleibt. Reliquatores qui reliqua traxerunt, welche den Rest zu sich gezogen / oder welche den Rest schuldig bleiben.

Relocare, est alii artifici denuo opus faciendum locare.

Remittere causam ad alium Judicem, den Handel einem anderu Nichter uberlassen.

Renuntiabantur magistratus, qui voce praeconis declarabantur suffragio populi designati.

Renuntiare sponsalibus, dem Heurats-Versprechen absagen.

Reparatio et foecundatio praedii, vulgo melioratio.

Repertorium Ulp Suchbuch.

Repetundae, unredliche Amtsverwaltung/ aversio pecuniae publicae in ministerio publico.

Repignerare, est luere et liberare pignus, das Pfand losen.

Replicatio, vulgo replica, Gegenred des Auszugs.

Repressaliae, vide Pignerationrs.

Repromittere, vicissim promittere. Qui suo nomine cavent, repromittunt: qui alieno (scil. fidejustores) satisdant.

Repudium, diremptio, divortium, Ehescheidung.

Repulsio injuriae. JC. Retorsio, Widerheimschiebung der mundlichen Schmachred.

Requisitus judex, ersuchte Richter. Requisitoriae, litterae, quibus


image: s040

judex requiritur, Ersuchung-Brief.

Re integra, von der noch nichts gedelt worden.

Resgeri dicitur, lite contestata, wann der Krieg befestiget worden/ fangt der Gerichts handel an.

Res in nullius bonis esse dicuntur. 1. Per naturam, ut ferae silvestres. 2. Quae pro derelictis habita. 3. Propter reverentiam, ut res sacrae. 4. Temporis diuturnitate, ut thesaurus.

Rescindere, aufheben / venditionem, judicium, matrimonium.

Refervatio juris, Vorbehalt / JC. salvo jure meo sine mea fraude.

Refcripta Principum, Furstlicher Bescheid oder Befehl.

Residuae pecuniae, reliquae, der Rest.

Resignare, signatum aperire. Resignare vulgo, abdicare se magistratu, officio, munere.

Restipulari, entgegen versprechen und verheissen.

Restituere, restitutio in integrum, widerstellen in vorigen Stand. Restitutio, reditio ablati. Restitutio natalium, Ehelichmachung der Bestallten.

Retractare. Revocare, quod gestum dictum.

Retractus gentilitii jus, cum propinquis conceditur, alienata praedia, oblato intra legit imum tempus pretio, recuperare, Einstand Recht.

Retrovenditi pactum. Cum venditori conceditur ab emptore, restituere pretium pro re vendita, eamque repetere, Ausnahm des Rucksverkauffs.

Reus dicitur, a quo aliquid judicio petitur, Beklagter / Antworter.

Rigor juris, non jus, sed excessus juris et austeritas est, facta ad terrorem et exemplum.

Rivales qui ex eadem aqua rivum ducunt, metaphorice, Mitbuler.

Rota poenalis, das peinliche Rad.

rota Romana. Duodecim virorum Romae consilium. Sacrum auditorium. Judices sacrarum cognitionum, vulgo Auditores Rotae. Sacri cognitores Romae.

Rudes parietes, mit Martel nicht verworffen.

Rudus, eris, lapidum frusta, et ruinarum materies. Novum rudus materia pavimenti est, uti saxa de novo contusa, seu testae contractae cum calce. Vetus rudus, materies ex dirutis aedificiis, Urbau.

Ruinosae aedes, ruinam minantes, Baufalligkeit / Abschlaipf.

Rusticellus, tenuissimus villicus, qui uno tantum arat equo, ein Soldner.

Ruta, caesa; quae neque aedium, neque fundi sunt, was sich wegtragen last/ quibus opponuntur fixa, junctaque, was Nagel und Band halt.

S.

Saccarius, bajulus, qui saccos defert, Sacktrager/ saccaria negotiatio, mit Sacken handeln.

Sacer esto, soll verflucht seyn.

Sacrarium, locus, in quo sacra reponuntur, Sacristey.

Sagarius, sagorum venditor, hinc sagaria negotiatio, der mit Kriegesrocken handelt.

Sacerdotium, dignitas et munus ace dotis Priesterthum / item, sein Pfrund und Einkommen Beneficium JC.



image: s041

Saevitia, inconcessa castigatio, Ulp. Levis duntaxat permittitur docenti.

Salarium, annua merces et stipendium, quod ob liberalem artem praestatur, Jahrliche Besoldung. Salariarius Ulp. cui salarium solvitur.

Salgama pl. vocantur herbae, quae conditae sale, in vasis asservantur. Apud JC. Salgamorum nomine venit oleum, sal, butyrum, et hujusmodi esculenta ad condiendum. Item culcitra, ligna, oleum, quod transeuntes milites exigebant, vulgo Servitz.

Silinae, Saltzgrub/Saltzpfasi. Salitor. qui salis tributum colligit. Cic.

Salica lex, denominata a Sala flumine, quod Franci Orientales accolebant.

Saltuarius, saltuum custos, Banwart / Forster / saltus permeabilis, Banforst.

Sanctius aerarium, der Gottskasten / item, darvon man nicht heraus nimmt.

Sanctio pragmatica V. pragmatiea. Sanctiones sunt constitutiones poenarum adversum delinquentes.

Sanctuarium, secretius Principis tabularium, geheime Cantzley Plin. Item adytum, ein heimlich Ort des Tempels.

Sata tecta, integra, gantze Dachung.

Sais accipit, cui cautio praestatur, atis acceptio Satisdat, qui sponbrem, aut fidejussorem dat. Sa???s datio. Cavet qui chirograpaum duntaxat dat; satisdat, qui sonsorem seu fidejussorem dat. Stisdato debere, datis sponso ???us debere, Cic. Satis exigere, fasdationem exigere.

Satisfacere dicimur ei, cujus desiderium explemus. Solvit, qui pretium numerat; satisfacit, qui pignus, expromissorem, fidejussorem praebet. Satis facere, est tantum facere, quanntum satis sit irata ad vindictam. Satisfactio, est pignoris vel fidejussoris exhibitio.

Satispetit, qui caveri sibi postulat.

Satura lex, multis aliis conferta legibus olim dicebatur.

Sciscere, statuere, decernere, jubere. Unde plebiscita, statuta plebis

Scribae curiales, Cantzleyschreiber/ Cantzelisten. Scribarum magister, Cantzley / Stadtschreiber.

Scribere alicui dicam, fur Gericht laden / scripto causam agere, schrifftlich einkommen bey Gericht.

Libellum judicialem scribere. Scriptum judiciale facere Liv. lib. 9. ad sinem, ein Rechtschrifft machen/ stellen.

Scriptura accipitur pro vectigali, quod e pecore colligebatur. Hinc scriptuarius ager, idem qui publicus, in quo ut pecora pascantur, certum aes tribuitur. Causa hujus significationis, quae publicanus scribendo conficiebat rationem cum pastore.

Scrinia, capsae, loculi, in quibus Principum acta asservantur. Scrinia sacrarum largitionum, Allmosenkasten. Scriniarii scriniorum praefecti.

Sectio, bonorum publicatio, auctio, subhastatio, Vergantung. Sectores, qui bona condemnatorum auctionabantur, welche die Guter auf der Gand einthun.

Secundus haeres, qui haeredi instituto substituitur.



image: s042

Securitatis praestatio comparendi in judicio, et recedendi, sicher Gelait zu dem Recht / und von dem Recht.

Semel ut semper, einmal fur alle mal.

Senatus confultum, Rathschluss.

Sententia; Ausspruch des Richters. Decretoria. Endbeschied.

Sententia interlocutoria JC. quae non de summa controversia, sed de rebus ad eam definiendam pertinentibus pronuntiatur. Et potest a judice etiam stante ac procedente pronuntiari. V. Interloqui. Sentential Definitiva, quae summae controversiae per condemnationem aut absolutionem finem imponit.

Sequi nomen alicujus, aut fidem, sich auf eines Treu und Glauben verlassen.

Sequester, Plaut. proprie est custos depositi, a pluribus ei commissi, dem etwas vertraut und hinterlegt wird/ Treuchandler. Item ej us rei custos, de qua controversia est Sequestrare Symmach. JC Sequestratio, Hinderlegung der strittigen Guter.

Sequior sexus, Ulp. das Weibliche Geschlecht.

Servorum varia olim fuerunt ministeria, et officia: Dispensatores (quibus pecunia Domini curatio mandata) et atrienses, aestiarii, ministratores, obsonatores, cubicularii, nomenclatores, calculatores, rocarii, coci, lecticarii, cursores, tonsores, scoparii, saltuarii, diaetarii (Tischdiener) aquarii, topiarii, textores, tabularii, villici.

Servus fundus, qui servitutem debet; liber, qui est ab ea immunis. Servitus fundi, Grund-Dienstbarkeit.

Servitus duplex, una de hominibus, altera de rebus. Illa est conditio, qua quis Domino aliena naturam subjicitur. Haec est jus, quod quis vel in re, vel ex re sua, alteri constituit; Estque triplex, Per sonalisveluti ususfructus, usus, habitatio. Realis, veluti servitutes praediorum urbanorum et rusticorum. Mixta, aliquid ex utraque habens.

Urbanorum praediorum servitutes sunt in aedibus, veluti altius tollendi, et officiendi luminibus v - cini, aut non extollendi: iten stillicidium avertendi in tectun, vel aream vicini, aut non aveitendi, Traiffrecht etc. Rusticorun praediorum servitutes sunt, itel, actus, (Viehtrieb) via, aquaeductus, haustus aquae, pecoris ad aquam appulsus, pecoris pascen di, cretae eximendae, calcis coquendae etc.

Servitium, munus obsequii eliente laris. Lehenpflicht / Lehendienst.

Si sciens fallo. Formula jurisjurardi antiqui; nam lapidem projicendo, se feriendum dicebat a Jve, si fidem falleret. Hinc Joven lapidem jurare.

Sicarii, Meuchelmorder.

Signatae tabulae, Sigel und Brie

Sigilli jure praeditus, Sigelmassie

Silvam excidere, ausstocken / five caedua, Schlagholtz.

Simonia, geistlicher Wucher ver Kaufferey.

Simpliciter, sine fraude dolode, meo, tuoque, ohne eines Entelt.

Simplicitas legum, significat aquitatem legis, et opponitur sutilitati juris.



image: s043

Singula, sunt sing ulariae litterae, ut A. Gellius loquitur sine coagmentis syllabarum; quae deinde sig la dicta per syncopen.

Socer, viri pater, uxorisque, Schweher / magnus socer, uxoris avus. Major socer, uxoris proavus, etc.

Societas, est contractus bonae fidei, de alicujus vel rei, vel negotiationis communione sic institutus, ut ejus et quaestus, et damnnm ad unumquemque communiter pertineat,

Sodales, sodalitium, sodalitas, Zunfftverwandte.

Soldata, videtur a Germ. Gold. dictum.

Solidus, ut ait Volusius Maetianus idem est, quod libra, quandoque dicebatur aureus, continens centum sestertios solidus etiam 40. denariis aestimabatur.

In solidum teneri, schuldig das gantze zu bezahlen.

Solenne significat anni versarium, legitimum, ordinarium.

Solennia judiciorum, testamenti etc. quae certis legum institutis observantur. Solennes actiones, certis formulis conclusae, Solennes feriae, statae et certae, et quotannis recurrentes.

Solenniter cavere, est satisdatione ordinaria et usitata cavere Solennis obligatio.

Solvitur legibus, cui aliquid contra leges facere permittitur,

Solutum dicitur, cum naturaliter, seu vere est pecunia numerata Satisfactum, cum civiliter, id est, non pecuniae numeratione, sed verbis, quibus creditor est contentus.

Soluta praedia Coc. nulli obligata.

In solutum, vel pro soluto datur, accipitur, quod pro liberatione debiti in creditorem transfertur.

Solvere dicimus alicui (nempe debitum) non aliquem, einen bezahlen.

Sordes, pro pecuniaria corruptione. Sordide. praeparce, avare. Sordida munera.

Sors, summa, caputpecuniae, das Capitel / die gantze Summa des Gelds.

Sortilegium, divininatio per creaturam JC. Sororius, cui soror mea nupsit. Item sororis filius.

Spathae Veget, gladii majores; semispathae, (minores.

Spolium.

Sponsio, spondere, wetten/ versprechen / sponsores, Burge

Sponsalia, promissio nuptiarum, Verlobnis/ Heuratsversprechen. Sponsalitia largitas, IC. Morgengab.

Spurius, qui matre certa, patre incerto natus.

Stabulum, stabularius, Baurenwirth. Qui tecto viatores excipit, et jumenta apud se stabulari permittit. Locarium Varroni lib. 4. de Ling. Lat quod datur pro stabulo aut taberna, Stallmut.

Stallus, vocab. I. C. an locus Canonistarum in choro.

Stativa non tantum significat castra fixa, sed etiam mansiones seu diversoria publicorum eursorum seu veredorum.

Stationarii milites, qui in portuum praesidiis collocati.

Status, caput causae, seu principalis quaestionis.

Statutum, idem quod lex civilis, vel municipalis.



image: s044

Stata aetas, firma et perfecta, nempe 25. annorum.

Stellionatus, fraus omnis, crimen, dolus, impostura, quae propriam significationem non hahet, allerley Betrugerey / Schelmerey.

Sterilis pecunia, quae usuras non parit, otiosa.

Stipendium aes militare, Kriegs-Sold / implevisse stipendia dicentur, qui legitima militiae tempora expleverunt.

Stipendiarii populi, Cic. qui stipendium pro militibus pendebant. Vegetio stipendiarii milites, qui aes militare accipiunt.

Stipulari, stipulatio, est verborum conceptio, quibus is, qui interro gatur, daturum, facturumve se, quod interrogatus respondet, augeloben / stipulator, est tam qui interrogat, quam qui interrogatus promittit.

Subarratio, annuli datio, etc.

Subhastatae res, auctioni expositae, subhasta distracta praedia, (nam hasta in foro posita signum erat auctionis) Subhastatio, Vergantung.

Subjecti Principis territorio cum Domiciliis, Landfassen.

Subinvestitus, est vasallus vasalli. Clientelam in alium transferre, Alium clientem loco suo substituere, Observandae hic loquendi formulae. Quod JC. dicunt, dare: Concedere feudum, Dicebant Romani, dare mancipio fundum, in fidem suam accipere clientem. Nostri, auferre feudum, aperire feudum. Romani, iujicere manus praedio clientelario. Nostri feu dum accipere, investiri de feudo. Rom. Mancipio accipere praedium, fidem patroni sequi, in fidem se conferre, Nostri, servitutem facere Domino. Rom. Clientelam exhibere obsequium praestare Domino. Nostri, vendere feudum. Romani, obsequium vel clientelam exuere alienato praedio. Nostri. Vasallus non vult servire, derclinquit Dominum. Romani, Cliens non vult Dominum agnoscere, inficiatur clientelam, facit sui controversiam. Nostri, feudum paternum, feudum antiquum. Romani, Jus gentilitium. Nostri, investituram facere, Juramentum fidelitatis recipere. Romani, Osculo in fidem recipere, in verba et ritus solennes clientem adigere, Sacramento adigere. Nostri, Instrumentum fundale vocant: Romani Instrumentum, tabulas admissae, receptae clientelae. Nostri Salvo jure cujuscunque clausulam apponunt. Romani. Quod fine fraude sua, aliorumque fiat, mit Vorbehalt eines jeden Rechten. Nostri, Feloniam contra Dominum exercere, feudum amittere: Romani. Praedium beneficiarium commitere. Nostri, culpam remittere, Feloniam non persequi: Romani, manum injectam tollere, manus injectionem remittere. Nostri, feudum improprium vocant, quod temporale: Romani, Precarium clientelare dixerunt.

Subseciva dicuntur, quae Sutor de materia praecidens, quasi supervacanea abiit. Item Subseciva, quae in divisione agrorum non efficiunt centuriam, hoc est, jugera ducenta. Item subsecivae


image: s045

horae, quae subsecantur et susecantur a nec essariis, Neben-Stund.

Subsellia erant sedes minora judicia exercentium, qui non in tribunalibus aut sellis curulibus considebant. Ut tribuni, trium viri, quaestores. Erant et subsellia Judicum eorum, qui publicis judiciis disceptandis operam dabant, Schrancken der Richterstuhl

Subsistere, pro haerere et dubitare.

Substantia accipitur a JC. pro bonis et facultatibus.

Substitutio, est secundi haeredis appellatio, quasi subinstitutio, Nachsetzung des Erben.

Substitutio Domini Emphyteutici.

Substitutus, Lehentrager /Anwalt / suffectus, suffectio,

Suffragia emendicare nundinari, die Wahlstimmen erbetteln / erkauffen / suffragiorum nundinatio.

Suffugium, locus ad evitandum imbrem aut tempestatem.

Submittere pecora, matribus alenda supponere: vel in locum demortuorum capitum substituere.

Submittere, supponere accusatorem, delatorem.

Submovetur actor per exceptionem, cum eam repellere non potest.

Summum jus, nimis callida juris interpretatio, Cic. inimicissime et infestissime contendere, duriter, praefracte, asperrimo, vehementissimoque judicio persequi.

Summa Summarum, Plaut. in Truculento, cum in rationibus multa nomina et capita in unam summam rediguntur.

Summarium, narrationis breviarium.

Superamenta materiarum, Ulp. Ab schnitz / Trummer.

Superexactores, unbillige Erpresser.

Superfoetatio, Secundarius conceptus praegnantis.

Suplicare, est benignitatem superioris appellare.

Suppositi partus, pro falsis et adulterinis.

Supprimere testamentum, vertuschen das Testament / malo animo celare.

Suprema ordinare, Testanent machen. Supremae tabulae, Testament.

Surda testimonia quae ferunteur per tabulas.

Subrepere, vel surrepere aut obrepere. Obrepimus, cum tacendo aliquid impetramus, quod exprimendum erat. Subrepimus, cum per falsam narrationem aliquid a principe impetramus. Subreptio, Obreptio.

Suspensa bona dicuntur Senecae, quae venalia pendent in tabula proscripta.

Suspendiosus, Plin. den man gehencket hat.

Sua morte decedere, id est, naturali. Senec.

Sycophantae, Sycophantati, injuste aliquem judicio venare.

Syndicus, defensor causarum alicujus communitates Latinis, Actor.

Syndicatus, ejus officium.

Syngrapha, instrumentum emptionis Kauffbrief.

Synopsis brevis bonorum descriptio. Inventarium aut Repertorium Ulpiano.

Synthesis, est plurium vestium conservatio. Turnebus etiam de una veste elegantiore interpretatur.



image: s046

T.

Tabelliones, publici contractuum scriptores, Notari.

Tabellarius, Brieftrager.

Tabularii, qui praesunt tabulario civitatis, dicasterii, Principis, Registrator / Buchhalter.

Tabularium Actorum Imperii, Reichs-Cantzley / Registratur. Censoriae, Tarbucher / Register.

Tabulae nuptiales, testamenti, Heyraths/ Testamentbrief etc.

Talio, par vindicta, Aug um Aug.

Taxatio, vulgo taxa, Satz / Tar. Censores, taxatores panarii, cerevisiarii, piscarii, Brod-Bier-Fisch-Fleischbeschauer und Setzer. Taxare, pretio aestimare, setzen.

Temeritas accusatorum tribus modis detegitur; aut enim calumniantur, falsa crimina intendendo: aut praevaricantur, vera crimina abscondendo: aut tergiversantur, accusatione penitus desistendo.

Temerarius litigator dicitur, qui nec intentionem suam probat, neque allegationum causam habet.

Tempus motae litis dicitur, quo lis contestata est.

Aliud est tenere, aliud possidere. Tenet, qui corpore possidet, etsi non jure.

Tergiversatio judicis, ungebuhrlicher Verzug des Richters.

Terminus, ter ninalis lapis, ein Marckstein.

Terminos agri, sepis etc. transilire, uberackern/ uberzeunen.

Terminus litis, Endbescheid. Sententia definitiva. JC.

Terrena via, fabulosae opponitur.

Territorium. Locus seu ager, in cujus fines magistratus terrendi, seu submovendi jus habet, Gerichtszwang/ Bottmassigkeit.

Testes, omni exceptione majores, wider welche man nichts ausnehmen kan. Testes adigere, advocare, die Zeugen beschneiden / dare, verschaffen/producere, aufbringen. Testium productio, Eroffnung der Zeugen. Testimonium, urkundt / Zeugnus / Erfahrung/ Kundschaffft. Testimoniales litterae Veget. Kundtschafftbrief.

Testabilis, cui jus testimonii dicendi.

Testato conventus, coram testibus, hat Zeugen zu ihm geschickt.

Testamentariae tabulae, Testamentbriefe Testator, Erblasser. Testamentum, letzten Willens Verfassung. Holographum, das mit eigener Hand des Erblassers geschrieben. Nuncupativum, mundliches Testament.

Testamentarius, testamenti scriptor. Ulp. Item executor ultimae Voluntatis, Vollzieher des letzten Willens.

Thesaurarius, thesaurorum praepositus, custos.

Titulus bonae fidei, facit justam possessionem. Titulus coloratus.

Torquere jus, per interpretationem pervertere, dem Recht ein Nasen drahen.

Tortura JC. quaestio, die strenge Frag.

Trabes proprie sunt duo tigna, aedificii gratia simul compacta; Nam cum simplicia sunt, non trabes, sed tigna dicuntur.

Traditio, est datio possessionis.

Trajectitia pecunia dicitur, quae trans mare periculo creditoris vehitur.



image: s047

Transcribere jus suum, est in alterum conferre.

Transigere, convenire cum altero.

Transactio proprie apellatur cum aliquo dato, vel retento, vel promisso, timore, praesentis vel futuri judicii, in re dubia conventum decisumque est, ein gutlicher Vergleich / Vertrag.

Transjungi jumenta dicuntur, quae in quadrigis loco mutantur.

Transvectio equitum, Musterung der Reuterey.

Transumptum, vulgo Vidimus, ein glaubwurdige Abschrifft von dem Hauptbrief.

Treuga, barbara vox, induciae, securitas personis et rebus praestita, bello nondum finito.

Tribunal, ein erhochter Richtersitz.

Tribu movere, aus ein Zunfft austhun Verbrechens halber.

Tribunorum milltarium duo erant genera, inquit Pedianus in Verrin. 2. Rufuli, qui in exercitu creari solebant. Comitiati, qui Romae Comitis designabantur.

Tributum, Landsteuer/ Schatzung/ Zins/Tributio, Steuerreichung.

Tritavus, patris et matris atavus.

Trinum edictum, trina citatio, quae et Peremptoria nominatur.

Triplicatio, secunda actoris defensio, duplicationi opposita, vulgo Triplica, oder Widersetzung der Duplic.

Tristis litera [gap: Greek words] mors. condemnationis.

Turbata cera, aut signa tabularum, das Sigill ist verletzt worden.

Turpes personae, ist est, infames. Turpes conditiones, inhonestae, et contra bonos mores. Tupris arbiter, pecunia corruptus.

Tutor, quasi tuitor et defensor pupilli, Vormunder. Tutorum assignatio, vormund, Satzung. Tutela pu;illaris. Tutelaria eura, Plaut. Vormundschafft. Tutelam reddere, tutelae rationes reddere, Vormundschafft Rechnung leisten. Tutelaris eaussa, quam tutorpupilli nomine intendit. Tutela auctoritatis, Beystand/Aunwalt der Waispersonen / Wittiben. Tutela est potestas in libero capite ad tuendum cum, qui per aetatem seipsum defendere neuqit.

V

Vacat pecunia, quae non occupatur. das man nit anlegt. Vacant bona, wo kein Besitzer ist. Vacat haereditas, die man nicht antritt. Vacat domus, das nicht bewohnt wird.

Vacatio munerum publicorum, Aembter/so ledig seynd.

Vacuus fundus, den niem and besitzt. Vacus pecunia, otiosa, inutilis, infructuosa, so nit angeleget wird.

Vagabundi,, fahrende Schuler/Landstertzer / Gurt- und Herrn-lose Knechte.

Valetudinarius, qui frequenter aegrotat. Valetudinarium, Krancken-Zimmer.

Vadimonium, sponsio constituto die in judicio se sistendi, aut comparendi, ein Gelobung oder Verburgung bey Gericht / auf bestimmten Tag zu erscheinen. Vas, vadis, ein Burg/qui pro altero vadimonium obit.

Vadari reus dicitur, cum vadimonio obstringitur, praestituta die se in judicio affuturum. Actor vadatur reum cum acceptis vadibus, eum ad comparendum in judicio adstringit. Vadimonium deserit,


image: s048

der nach seinem Versprechen nit erschein bey Gerichte.

Vasallus, latine cliens, beneficiarius, Dienstimann/ Lehenmann.

Vectigal, generaliter dicitur, quiquid fisco vel reipubl. inperii nomine praestatur, Zoll / Umgeld / Steuer. Vectigal vinarium, Wein Aufschlag. Vectigal in focos; censio, pensio focorum, Herdrecht / Feuerstatt. Vectigal ponderationis, Waggeld. Vectigal fluviaticum, Wasserzoll. Vectigalium administri, Umgelder. Aufschlags-Einnehmer. Vectigales, Zinsbare Leut. Vectigales agri, seu emphyteutici, Erbrecht-Grund. Vectigalia pecora, locata, Zins-Vieh / im Bestand / eingeschlagen. Vectigal agrarium; Bodenzins.

Vectigal emigrationis, immigrationis (e ditione, vel jurisdictione) Jus detractionis, Abzug / Nachsteuer/Auf- und Abfahrt. Jus emigrationis, immigrationis persolvere.

Venatio principalis, Wildbahn. Venatie major um ferarum. Jus venandi majores feras, hohe Jagbarkeit. Venatio minorum ferarum, klein Waidwerck. Venandi jus precarium, Gnaden-Gejaider. Venatorium instrumentum, Gejaidzeug.

Versum in rem dicitur, quod in patrimonium redactum est, vel Domini aut patris facultat es amplificavit.

Versuram facit, qui aes alienum ex aere alieno solvit, der eine Lucken aufbricht / damit er die ander zumacht.

Vicinales viae, Dorff-Weg / exitum hab ent in militares, sie gehen auf die Hauptstrassen.

Via lignaria, Holtzweg.

Viaticum, sumptus itineris, viaticulum, Ulp. Weg-Zehr-Geld.

Viatores dicti, qui e villa in Curiam Senatores accersebant. Item apparitores, qui vocabant homines magistratum ex agris, Gerichtsbott / tabellio dicasterii, Fronbott/ Gerichtsdiener/ viator militaris judicii, Waibel.

Vicarius, qui vicem alterius obtinet. Vicaria opera, an statt eines andern Dienst leisten.

Vicendominus, qui Domini vice res ipsius administrat, eique vicariam operam praestat.

Videri fecisse, formula, qua veteres in sententiis utebantur.

Vicus, Dorff/ viculus rusticus, trium aut quatuor domorum, Weiler.

Villa, ein Baurenhof / Mayerhof / Schwaig/Villa triplex est. Urbana, quam sibi Dominus, qui urbem incolobat, aedifica vit. Rustica, quae villico; procuratori, instrumentisque rei rusticae destinata. Fructuaria, quae frugibus condendis parata. Villicus. Mayer/Schwaiger etc. Villa parochialis, Wittumb-Hof/ Dominica, Herrnhof/ censualis (Lat. vectigalis) Zinshof / servillis, Ding- oder Renthof/ Kelenhof / villa cum fundo, bigis (duobus equis aut bobus) araneo. Hueb/ Halberhof.

Vindicare, est jus aliquid, vel Dominium sibi asserere. Vindicatio, proprietatis assertio, vindiciarum postulatio. Vindex, assertor, Freymacher/Beschirmer/vindiciae, affertiones, Freymachung/ Errektung / vindicias fert, qui rem decreto,


image: s049

sententiaque obtinet: Dicit, qui adjudicat, der es frey spricht/ vindiciae secundum servitutem, zur Dienstbarkeit erkennen / secundum libertatem, frey erkenen.

Vindicta, erat virga, quam lictor capiti servi manumittendi imponebat, Freystab / Item ultio, Rechnung.

Vir bonus, qui facit alteri, quod sibi vult fieri.

Vis armata, Gewalt mit Wehr / publica, offentliche Gewalthatigkeit/Vis major, quae humano consilio neque provideri, neque vitari potest.

Vitium faciunt aedes, vitia aedium, Baufalligkeiten.

Vitalitium, debitum cum vita extinguendum.

Vocare in jus, judicium, voeatio, Ladung fur Gericht / Furforderung.

Voluntas ambulatoria, usque in momentum mortis. Donatio mortis causa testamentum, etc.

Voluptariae impensae, Unkosten nur Lusthalber / ut viridaria, salientes, picturae etc.

Urbana praedia, Urban-Guter / omnia aedificia vocantur, et horti, etsi in illa sint. Rustica vero fundi.

Usura centesima est, cum pars sortis centesima singulis mensibus solvitur, zwolff von hundert / usura bessis, acht von hundert/ usura quadrans, vier von hundert/usura quincunx, funff von hundert/usura semis, sechs von hundert/usura triens, drey von hundert. Usuraria peeunia dicitur, quae sub usuris debetur. Usurarium debitum, eujus usurae debentur, ist zu verzinsen / usurarius debitor, Zinsmann.

Usualis, JC. was brauchlich und ganglich ist.

Usuarius, qui usum habet; fructuarius vel usufructuarius, qui fructum.

Usus et habitatio, Gebrauch der Guter und hausliche Wohnung.

Usucapere, usucapio, vulgo praescriptio, Besitzung / und Zueignung eines Dings / durch ein lange Niessung / Besitzung / Verjahrung/ usucapio currit, procedit, hat ihren Gang. Dicitur, quod per usum aliquid capiat, et auferat.

Ususfructus, est jus alienis rebus utendi, fruendi, salva earum substantia, Nutzniessung/usufructuarius, fructuarius, Nutzniesser. Usus est jus utendi re quapiam, quatenus ei. cui conceditur, necesse est. Ususfructus est jus utendi, fruendi re aliena, quidquid inde emolumenti, etiam ad voluptatem, percipere poterit.

Uxorio nomine, an statt des Eheweibs.



image: s050

Index V. Germanico-Latinus.

A.

AAl / anguilla, sehr gross / decumana.

Aalrupe/mustela. Vide in Indice Latino Germ.

Aal des Schusters / subula.

Aas / cadaver, Aas fur die Bogel oder Fisch / esca, pastus, cibus, obsipare escam, das Aas auswerffen.

Abbilden / effingere.

Abbitten/ deprecari Abbitt/ deprecatio.

Abbrechen / decerpere, Abbrecher der Frucht / legulus.

Abeonterfeyung/ ectypon, ectypum.

Abdancken / exauctorare militem.

Abdecker / glubitor.

Abend/vesper, vespera, Abendbrod/ merenda, Abendmal / vesperna, Abendschlaff / meridiatio, meridiari, Abendstern / hesperus, Abendspat / crepusculum.

Abendtheuer / circulator.

Aberglaub / superstitio.

Aberwitz/delirium, deliramentum

Abgang oder Abnutzung / intertrimentum.

Abgotterey / idolomania.

Abgrund/ abyssus, barathrum, vorago, inis.

Abkurtzen / abbreviare, compendifacere, Abkurtzung des Weges / compendium.

Ablass des Wassers / emissarium.

Ablauff des Meers / recessus maris.

Abloser / legulus.

Abnehmung des Leibes / atrophia.

Abriss des Gemahls/ adumbratio.

Abschiedbrief apostoli.

Abschlagung des Begehrens / repulsa.

Abschnitt/recessus, reductus, receptus interni, segmentum, segmen, Abschnittlein / peripsema, atis, Abschnitt des Leders / praesegmen corii, der Nagel/unguium, Abschnitz / putamen, kleine Abschnitzlein/ramentum, recisamentum, resegmen, segmentum.

Abschrifft der Copi / Apographum.

Absehen im schiessen / determinatio scopi.

Absonderungs Ort / recessus.

Abspannen / abjugare, abjungere.

Abstehlen / compilare, Absteler / compilator.

Abt / archimandrita, Abtey / diaeta coenobiarchae.

Abtrettung von Haab und Gutern / cessio bonorum.

Abtritt / forica.

Abtrunniger vom rechten Glauben oder Religion / apostata.

Abweeg / diverticulum, divortium,

Abweeg / avius, devius, adj.

Abwenden / averruncare.

Abziehstube/ apodyterium suspoliarium.

Acker/ ager, Weidacker/ ager compascuus, geahrter Acker / arvum, verwildeter Acker/ codetum, neuaufgebrochner / novalis ager, Acker-oder Feldbau / agricultura, kleiner Ackerbau / aratiuncula, Bucher von Ackerbau / georgica, Ackerscholl/gieba, glebula, Ackerfurchen / sulcus. Plura vide sub voc. Ager.

Achs oder Kamm am Wagen/axs.

Achsel/ humerus, Achselkuss / culcitra subalaris, Achselmantlein / epomis idis, Achselgestanck / hircus,


image: s051

hircosus, der hohe Achsel hat/ humerosus, Uchs/ala, axilla, Achselhaar / pili subalares.

Achsen/ sarracum, plaustrum, plaustrariae merces.

Acht / proscriptio, in die Acht thun/ proscribere, proscriptus.

Achtbar / spectabilis, spectatus.

Achtel / octula.

Adamsseigen/sycomorus, wilde Feigen.

Ader / vena, Leder-Ader / vena cava, Haupt-Ader / cephalica, Median / media, Salvatell/basilica, Aderlass / phlebotomia, der die Ader lasset/phlebotomus, dem die Ader geschlagen wird / phlebotumenus, Aderlassbinden/ mitella, Aderlassen / sanguinem mittere, schlagen / incidere. Vide vena.

Adler / aquila, Meeradler / haliaeetus, Adlerstein / aetites.

Aederle der Krauter/fibrae, capillamenta, Aederechtig / nervosus, musculosus, venosus.

Aehnlichkeit / analogia.

Aehrenspitz / arista, Aehr ohne Spitzen / spica mutica vel mutila,

Aehersamlung / spicilegium.

Aeltel / squalus.

Aesch / thymallus.

Aff / simia, simius, Affenspiel / ludicrum.

Affodilwurtz / asphodelus.

Affterdarm / intestinum rectum.

Affterred / affaniae.

Agley / aquilegia.

Agrest / omphacium.

Agtstein / achates, electrum, succinum, schwartzer Agtstein / gagates, thracius lapis.

Ahorn / platanus.

Ahornbaum acer, das davon ist / acernus, adj.

Aimer oder Gelten / urna, situla. antlia, situlus aquarius, Schopffaimer / modiolus acceptatorius, Giessaimer / erogatorius.

Ais / das um sich frisst / herpes is.

Alabaster-Stein / alabastrites, ae, Alabaster-Geschirr / alabastrum.

Alantwurtz / helensum, inula, Alantwein / helenites, inula incocta vino.

Alaun / alumen mit Alaun gemischt Wasser / aqua aluminata.

Alberbaum / populus.

Alkermes / granum cocci medicatum. Compositio ex granis cocci.

Allarmeplatz/statio militum primaria, Statio praetoria.

Allgemein / universalis.

Allmosen / Eleemosyna, stips.

Aloe/ aloe, Aloeholtz/ agallochum.

Alraun / mandragora.

Alster / pica, schwatzet / garrit.

Altan / ambulacrum pensile. Solarium.

Altar / ara, Altardiener / acoluthi.

Alter Greiss / acheronticus senex, vetulus, capularis senex, decrepitus, depontanus, altes Weib / vetula, das Alter / senectus, so hinfallig / declinata aetas, veraltet/exoletus, adj. Alter Schalck/ veterator.

Alt/ Stimm/ mediae vocis contentio.

Amarellen/ cerasum apronianum, Armeniacum, Amarellenbaum / malus ameriaca, vel cerasus Aporoniana, America, armeniaca.

Ambos / incus, udis.

Ameis / formica, formicosa arbor. formicinus gradus, klein und langsame Schrittle.

Ammelkorn / arinca typha, olyra.

Ammiral/ architalassus, in der Seeflotte / praefectus classis.



image: s052

Ampel/lampas, lucerna, der Dacht/ lychnus, das Rohrle/ mergula.

Ampfer/ lapathum, rumex, wilder/ acutum.

Amsel / merula, Ringamsel / torquata, Waldamsel / silvatica, Wasseramsel/ aquatica,

Amt / ordo, Amtmann / praetor, Amtsgenossen / Collegae, Amts-Entsetzung / capitis diminutio. Amt auf sich nehmen / provinciam, magistratum capere, praefecturam sumere, de provincia decedere, aufgeben etc.

Anatomiren / incidere corpora mortuorum, incisio, vulgo anatomia.

Anderswoher/ adventitius, adj.

Andorn so weiss / marrubium, stachis.

Anfallen/ aggredi, greulich anfallen/ degrassari aliquem,

Anfluss/alluvio.

Anforderung/ actio, condictio.

Anfrau/ avia.

Anfuhrer / der vor dem Fahnlein hergehet/ antesignanus.

Angel/ hamus, angekoderte / opertus, Angelschnur/ linea piscatoria, seta, Angelrut/ calamus.

Angel des Himmels / polus, Angelstern / stella polaris, Angel der Biene/ aculeus apum.

Angelicwurtz/ panace herculeum.

Angelobung/ stipulatio.

Angesicht / facies, vultus ab affectu animi.

Angfi so sehr gross/ agon.

Angster/ bombyllus, baucalium.

Amhaltung/ sollicitatio.

Anhang / appendix, corollarium.

Anherr/ avus.

Anis/anisum, mit Zucker uberzogen/ saccharatum.

Anker/ anchora, Ankerseil/anchorarii funes, anchoralia, prytanesium, Ankermeister/ anchorarius. Anker. Vide Butter.

Anklag/so peinlich/accusatio criminalis, wegen des Empfangenen Schadens / noxialis gerichtlich/ conventio, rauhe Anklag / invectiva oratio.

Anlag/ pecuniaria exactio

Anreitzung/ illex, icis.

Anrennung/ assultus.

das man nicht anruhren kan / intactilis, adj.

Anspruch/ condictio.

Anstimmer/ praecentor.

Anstoss/ offendiculum.

Anstoss ans Gebau/ appendix.

Anstrich/ cerussa, pigmentum, purpurissum, fucus, stibium, stalagmus, das Anstreichen/ illitus, infucatus, infucare.

Antimoni/ Spiessglass/ stibium.

Anzapffen / epistomio aperire dolum.

Apffel / malum, pomu, guldner Apffel / chrysomelum, malum aureum, gebachne Aepffel / mala frixa, Aepffelmus / elixa f. offa ex malis, f. pulmentarurum malorum, Aepffel wie Quittten Geschmack/ melapyrum, susser Apffel/ melimelum, Aepffelgewolb / oporotheca, Aepffel schwemmen/ poma frigere, Aepffelkuchlein / mala frixa, Aepffelbaum/pomus, malus. da viel Aepffelbaum/ pomerium, Aepffelkortel/ scriblita salgamaria, Apffelgrau / scutulatus color. Plura vid. sub voc. malum Aepffel-Retzel/ mala elixa incocto pane.

Apostem / apostema, atis, collectiones, humores praeter naturam collecti, abscessus internus, vomicae.



image: s053

Apothecker/medicamentarius, myropola, pharmacopola, Apotheke/ myropolium, pharmacopolium, Apotheckerzeltlein / trochiscus.

Appellation / appellatio, rechtliche Anruffung oder Ersuchung eines hohern Richters / provocatio ad majus tribunal.

Appetit und lust zu Essen/ orexis.

Arbeit/ soerhebt / gestochen/ getrieben / anaglypha, anaglyphata. Plura vide sub voc. anaglypha.

Archibnsierer / miles levis armaturae.

Architrab/epistylium.

Archiv/ tabularium, tablinum.

Armband/ armilla, ders tragt / armillatus, Armschlingen/ mitella, Armzier / brachiale, Armdick / brachialis, Aermlein / brachiolum, hat den Arm ausgeworffen/ oder mit Werffen verrencket/brachium eluxavit jactu, ausgesallen / casu emovit compagibus.

Arm des Meers oder Fluss/ brachium, sinus.

Armbrust/ catapulta.

Arrestiren/injicere manum, injectio manus.

Art / modus, forma, indoles, natura.

Artickel / capita rei, clausulae.

Artischock/ carduus sativus vel altilis, cinara, scolymus, strobilus. Item Zirbelnuss/ nux pinea.

Artollerey/ballistarius commeatus, instrumentum vectorium et curule, Artollerey-Pferd/equi tormentarii, equi jugarii armamentariae functionis, Artollereywagen/ currus tormentarii, Artollereymeister/ praefectus officio tormentario.

Artzt / Medicus, Hof- oder Haupt-Artzt/archiater, archiatrus, Artzt ohne Kunst/ empiricus, Artzney/ pharmacum, medicamentum, Artzneytruncklein / medicata potio, purgierende oder ausfuhrende Artzney/ catharticum medicamentum, allgemeine Artzney/alle bose Feuchtigkeiten auszutreiben/ catholicum medicamentum, pancrestum, Harn treibend / diureticum, Schmertzen linderend / anodinum, wider Gifft/antidotum, Artzneybuchs/ nartheticum, Artzneykunst / pharmaceutice, Artzney-Verkauffung/ pharmacopolium, Artztlohn/sostrum, Artzney-Pulver / rrituta, Plura vide sub voc. Medicamentum.

Asche/ piscis, thymallus.

Asche/ arbor, fraxinus.

Asche/cinis, Funck unter der Aschen/ favilla, Aschermitwoch / cineralia pl. Aschefarb/ cinereus.

Aspe/ vide Spinnwirtel.

Aspen/ populus nigra.

Asselwurm/ oniscus, asellus, millepeda, centipeda, multipeda.

Ast/ ramus/ Ast abhauen/ frondare, abgehauener Ast/ ramale, Ast mit Laub / ramus frondosus, von einem Ast / rameus.

Athem / spiritus, Athemzunglein / epiglottis, idis, sublinguium.

Atlass / bombycina tela rasa densaque, sericum rasum.

Attichstand/ ebulus.

Atzel/ pica.

Auerhan/ retrao, tetrix, ieis, tetrax. acis, urax, acis, urogallus.

Aufbietung zum Krieg/evocatio.

Aufgeblasen seyn im Reden/ ampullari.

Aufgenommener Sohn/ adoptivus.

Aufhaltlager / lustrum ferarum, Anfhaltort / receptaculum.



image: s054

Auflauff / Aufruhr/ seditio, tumultuatio.

Auflosen / solvere, unaufloslich/ inenodabilis.

Anfnehmung an Kindesstatt / adoptio.

Aufsatz/ mitella, feminarum.

Aufrecht stehend/ arrectarius, adj.

Aufschlag auf den Wein / exactio vinaria, Aufschlag-Einnehmer / coactor, exactor.

Aufwarter vor der Thur / acoensus ostiarius, custos ostiarius.

Aufzug sehr prachtig/ pompa.

Aug / oculus, Augbraun / cilium, Oberaugbraun/supercilium, wo die Augbraunhaar wachsen/ palpebrarum crepido, der grosse Augbrauen hat / silo vel silus, Augenschad so fressend / aegilops, opis, Augengeschwar / argema, atis, et ae, der hole und tieffe Augen hat/ coelophthalmus, Augen-Artzney/collyrium, Augstern/ pupilla, Augenspiegel / Specillum, conspicilium, conspicillum, Augenfell / tunica, der grosse und ausschiessende Augen hat/exophthalmus, Augenbutz / gramiae, lema, ae, Augenwinckel / hirqui, Augenblick, momentum, Augen-Ader / nervus opticus, Augenwinck / nictus oculi, Augen an Baumen / oculi arboris, Augenweh/ ophthalmia, Augen-Artzt / ophthalmicus, Augendeckel/ palpeprae, Augenstaar/ pterygium, Augapffel/pupilla, Augen an Reben/ gemmae, Augentrost / euphrasia, flos, herba, grauer Fleck im Aug/ glaucoma, ae, das Weiss/ album oculi, Augendiener / captator benevolentiae.

Augenschein/ rei evidentia, einnehmen / in rem praesentem venire.

Angustmonat/ sextilis.

Ausbrechung des Mundes / aphthae pl.

Ausfall/ eruptio.

Ausgang/ exitus, eventus, clausula in ornatione, des Flusses im Meer/ ostia, plur.

Ausjaten / runcare, sarrire, Ausjater/ farritor.

Auslauff des Flusses im Meer/ ostiaria, ostium fluminis.

Auslegung/ exegesis.

Ausloschung des Buchstabens / litura.

Ansreuten/ averruncare, sarrire, Ausrentung / runcatio, sarculatio, sarritura, sarritio, extirpatio.

Ausschnesd-Eisen/ excisorius, scalpellus, scalprum.

Ausschreyer / praeco.

Ausschuss / delectus militum, nummi rejiculi, rejecti, des Gelds.

Ausspaher / corycaeus, emissarius, explorator, speculator.

Ausspannen/ abjugare, abjungere,

Aussag der Zeugen/ depositiones.

Aussatz/ elephantiasis, lepra.

Auswurff/ excrementum.

Auszug/ breviarium.

Art/ ascia, Schlag-Art / ascia capitata, Zwerch-Art zu beyden Seiten schneidend oder hackend / bipennis f. anceps securis, Wagen-Art/ axes. Plura vid. sub voc. securis.

Atzen/ mansum in os ingerere.

B.

Bach/ rivus, die am Bach wohnen/ rivales, Bachmutz/sisymbrium, menthastrum, pulegium agreste. Bachrinnen / colliciae vel colliquiae, Bachsteltz/ motacilla.

Bacchantisch / bacchatim, more bacchantium.



image: s055

Bachofen / clibanus, furnus, Bachkubel/ alveoli.

Backen/ bucca, grossbacket / bucco, bucculentus.

Backenstreich / colaphus, mit flacher Hand / alapa.

Bad/ lavacrum, balneum, Badstube / cella, caldaria, tepidarium, Badtuch/sudarium, Badwann/solium, Badmantel / castula, periconium, Bader/balneator, Badknecht/ mediastinus, Badzuber / labrum, Badhakse/ nymphaeum.

Bar / ursus, Barin / ursa, Barenhaut/pellis ursina, Barenhauter/ calo, Barenhauterzeng / pannus lino lanaque textus, Barenklau / acanthus, sphondylion, Barenklee/ serrula campana, Barnohrlein / auricula ursi, auf der Barenhaut liegen / deses otio, Ein Baren/ excipulus, pro piscibus.

Baisser/infector, die Baiss/infectus, us, Baissen / inficere, Baissen / venatio aviaria.

Einbaitzen. macerare.

Balek / tignum, vel tignus, trabs, Balckenband / fibula. Atlantes untersetzte Balcken hubsch gearbeitel / everganeae trabes, der Balck biegt sich/trabs pandat, mit Balcken zusammgefuget / trabes compactiles, Balckenband / subscus, udis.

Baldrian/nardus rustica, gross Baldrian / Valeriana vulgo tormentilla.

Balg/ pellex, Balgerlein/ marsiculus, Balgen/altercari, digladiare.

Ball / pila, Ballschlager / pilicrepus, Ballhaus / sphaeristerium, Ballon/follis, den Ball ausschlagen und fangen / expulsim, data tim pila ludere.

Ballen in der Hand / metacarpium.

Ballen der Kauffleute/ cistae sequestribus involutae, ballentrager / phalangarius seu palangarius, Ballpriegel/tudes, fustis piloris.

Balsam/ Balsamum, Safft vom Balsambaum / opobalsamum, Balsamholtz / xylobalsamum, Balsamapffel/momordica.

Band / ligamen, ligamentum, copula, fascia, Bundlein/ ligula, qu der Haube oder Zopff/ fasciae crinales, taeniola.

Bandnagel / confibula.

Banck/ scamnum, Banckle/ scamillum.

Bankerottiren/ conturbare, decoquere, Bankerottirer / conturbator.

Banckert/ nothus.

Banquetiren/ agitare convivia.

Bann / anathema, Bannrichter / Praefectus rerum capitalium, Bannen den Teuffel/alastores carminibut evocare ex orco, elicere.

Bannwald/ lucus incoeduus.

Barbirer / chirurgus, Barbirerkunst / chirurgia, Barbierbeck / pelvis tonsoria.

Barchet/ tela gossipina, xylinum linum, s. gossipium, Barchetweber/ textor gossipii.

Baret/ pileus quadratus.

Barfuss/ nudipes.

Barfussig/ excalceatus.

Barhaupt/nudo capite.

Barn/ praesepe.

Barracan/ pannus cilicinus.

Bart/ barba, langer Bart / barbitium, der wenig Bart hat / barbatulus, erste Barthaar/languo, Bart am Schlussel / projectum clavis, Gaisbart/ hircinum barbitium, aruncus.

Basilienkraut/ocimum.



image: s056

Basiliske-Schlang / regulus.

Bassist / barophonus,

Bastart / nothus, spurius.

Bathengel / chamaedrys, ydris.

Batterie / aggeres tormentarii.

Bau / so ihm Dach und Gemach erhalten wird / aedificium sartum tectum. Auf einen Gewolb bauen/ aedificium suspendere. Bauwerck/fabrica, Bauherr / aedilis, Baumeister / architectura, architecton, onis, Baukunst / architectura, Bauleute/structores, Bauholtz / tignum et tignus.

Bauch / alvus, Bauchgrimmen / chordapsus, morbus iliacus, colicus dolor, colica, tormina, verminatio, Bauchwurm / lumbricus, Schmerbauch / abdomen, aqualiculus.

Baucke des Leibs / scirrhoma, atis, scirrhus.

Bauer/ colonus, Widenbauer/ colonus curionis, Halbbauer / partiarius, Baurenkirchweih / paganalia, Baurenkuchlein/coliphium, tolypae, Baurenhuttlein / cucuma, Baurenhaus / tugurium, Baurenhauslein / gurgustium.

Baufaelliges Haus / aedes ruinosae, male materiata domus.

Bauholtz / materia.

Baum / arbor, in die Lange sagen oder hauen / arborem in pulpam caedere, in die Runde / in orbem caedere, Abgehauene Baumaste/ concaedes pl. Baumbutzer/ frondator, Baumrinde / induvium, liber, tunica, cortex, Baum aushauen / interlucare, Baumwald den man nicht abhauen soll/lucus incaeduus, Baumohl / olivum, Baumschwamm / panus arborum Baumfahrn / polypodium, Baumsauberer/putator arborum Baumreisse, quisquiliae, Baumwart/ saltuarius, Baumhacklein/ fax arboraria, putatoria, Baumwolle / gossipium, Baumbohnen/ anagyris s. laburnum, Baumsarn/ filicula s. polypodium, Baumgarten / pomarium, vide arbor, Baumschwamm / panus in arboribus. Baumheckel/ calidris, avis, Baumhetzel / pica glandiaria, Duch aus Baumwoll/ xylinavestis.

Batz / victoriatus.

Bech/pix, Bechbaum/arbor picaria, dures Bech/pix arida, abgeschaben/ radulana, Bechkrantz / malleoli, circuli picati, Bechler/picis excoctor, Bechlen/ picem excoquere.

Becher / crater, eris, Willkommbecher / crater philothesius, Becherlein / cyathus.

Beck/ pistor, Beckenschauffel / pala, Beckerey / pistoria officina, pistrina, pistrinum, Beckenwerck / pistura, Beckenschurtz / semicinctium pistorium, Fussbeck / mallu vium, pollubrum.

Bedeutzeichen / signum.

Beer / Beerlein, bacca, baccula.

Beermutter / matrix.

Befehlhaber Soldaten zu schreiben/ conquisitor.

Befehlchter / mandatarius.

Befreundte vom Vatter / agnati, von der Mutter / cognati.

Begrabniss/ sepulchrum, eigne / sepulchrum familiare, haereditarium.

Begriff zwischen zweyen Dingen / intercapedo.

Begriff eines Dings/ argumentum, kurtzer / breviarium.

Behaltnis-kastlein / theca, armarium,


image: s057

armariolum, receptaculum, repositorium.

Beil / ascia.

Bein / os, ossis, ohne Bein / exos, exossis, Beinbruch / fractura, Beinharnisch / lorica cruralis, Beinschien/ocrea, Beinlein/ ossiculum, Beinhaus / ossuaria, ein Bein nach dem andern / ossiculatim, Beindrechsler, ostotoreuta, Beincorper / sceletos, Uberbein/ ganglium, verbeint / induratus, Beinharnisch/oder Schien/tibiale ferreum.

Beklagter / reus.

Bekleidung / amictus.

Beleg / fimbria, instita.

Bellen / baubari, latrare.

Beltzen / inserere, das Beltzen/insitio, Beltzbaum / arbor plantaria, Beltzschul / plantarium, gebeltzt/ conseminalis, vel conseminea arbor.

Beltzrock / rheno, Beltzen / pelliceus, mit Beltz gefuttert/pellitus.

Bemsel / penicillus, Waschbemsel / penicillus lotorius, Bemsele / scopulae.

Bendel / taenia.

Benignenkraut / poeonia.

Beredtsomkeit/ suadela,

Berennung / impressio.

Berg / mons, sehr hohe Berge / ceraunia, Berggelb/ ochra, Berggrun / chrysocolla, Bergrote / sandaraca vel sandaracha, sandyx, icis, Bergknappen / metallarii vel metallici, Bergzinnober / minium genuinum et naturale, Bergdahle/ pyrocorax, pyrrhocorax, Bergmuntze / origanum, unterster Theil des Berges / radix montis, pes.

Bersich / perca.

Bertram / pyrethrum.

Besatzung / praesidium.

Bescheidessen / apophoreta pl.

Beschiessen / urbem verberare tormentis, moenia quatere, globis arietare.

Beschliesseriun / famula atriensis, pedisequa.

Beschmitzen / collutulare.

Beschnittner / eunuchus, evitatus, spado, Beschnittner Jud / recutitus.

rauhe Beschuldigung / invectiva oratio.

Beschreyung / fascinum.

Beschutt / rudus, eris.

Besen / scopae, verriculum, everriculum, Besenknecht / scoparius, Besenlein / scopula, Besenstiel / baculus scoparius-Besenbinder/ scopularius.

Besessener vom bosen Geist/arreptitius, energumenus adj. fanaticus.

Besignus / inferiae, exequiae, justa funebria.

Besoldung/ salarium.

Bessern die veraltete Dingen/interpolare.

Bestattung der Todten/justa, solennia funerum.

Besteck / theca, mensaria, graphiaria: tonsoria, chirurgica.

Bestoben / ebriolus, vom STaub / pulvereus.

Besudlen / collutulare.

Betonien / betonica aut veronica.

Betrug / fraus, im Verkauffen / stellionatus, Betruger / saccularius, circumscriptor, Betrug / machina, techna, offucia.

Bett/ cubile, torus, Betthimmel/ cadurcum, Bettmacher / grabatarius, strator lecti, Bettstatt / lectica, sponda, Bettstatlein / lecticula, Bettstuhl / genuale subsellium, Bettdecke / stratum, toral, toralium, Bett der wilden Thier / lustrum.



image: s058

Bettler / mendicus, Bettlerhutt / proseucha, Bettelsack / mendicitas, mendicabulum

Beul/ tuber, so vergifftet. bubo, klein Beulein am Hals/glandiola.

Beut / manubiae pl.

Bevestigung / propugnaculum, vallum, munimentum, munitio.

Beutel/marsupium, crumena, Belltelschneider / saccularius, zonarius sector, sector, manticularius.

Beutelkasten / arca pollinaria, incerniculum, Beutelsack/ cribrum pollinarium, beutlen / cribrare, cernere, Beutelmuhl/mola pollinaria, Beutelmuller/pollintor.

Bewahrt / authenticus,

Beweiss / argumentum.

Beyfuss / artemisia, herba.

Beysitzer der Gericht / assessor.

Beyspiel / paradigma, aris.

Bezahlung / pensio, Bezahlungs-Schein von dem Glaubiger gegeben / acceptilatio.

Bezuchtigung/crimen, actio criminalis.

Biber/fiber, castor, canis ponticus, Bibergeil/castoreum.

Bibliother/ librarium, bibliotheca,

Bickel / bipalium, Bickelhauber/ galea.

Biegen / lentare, sich biegen / pandare. Bienenkorb / alvear, alveare, alvearium, apiarium, Bienebanck / Bienenmeister / apiarius,

Bienen-Wolff / ein Vogel / der die Bienen frisst / apiaster.

Bier / zythum, vel zythus, cervisia, Bierfass / orca, seria, cervisiaria, Bierkeller/apotheca, Biersuppe / jusculum zythinum, Bierbrauer / zythepsa, zythopaeus. Plura vide sub voc. cervisia. Bierbautscher / pandex cervisiae.

Biesem / moschus, Biesemknopff / bulla moschi, Biesemblumlein / carduus hortensis, Biesemthier/ dorcas vel capreolus moschi.

Bieten / indicare.

Bild / imago sehr grosses / colossus, Bildermahler / caelaturae pictor, kleine Bilder gegossen oder geschnitzt / sigillaria, sigilla, Bilderdrucker oder Stecher excusor, Bilderladen/iconopolium, Bildschnitzer / sculptor Bildschnitzerkunst / sculptura, das geschnitzet Bild / sculptile, Bildermacher / sigillarius, signifer, Bildniss/signum, simulacrum, statua, Bildschnitzer/statuarius, Bilderladen/ pinotheca. Bildhauer/statuarius, anaglyptes, Ebenbild/imago, effigies, typus, Vorbild/idea, figura, exemplum, archetypon, Conterfe / simulacrum inconicum.

Bilsenkraut / hyoscyamus.

Bimsenstein / pumex.

Binden/ fascia, grosse Seidene Binden/ fascia serica, Binden fur einen Schaden / habenula.

Bindertrubel / tudicula doliaris, Binderschlegel/ tudes, itis, Bindmesser / culter vietorius.

Bindriem / adstrigmentum, Bindzeug der Wund-Artzt und Barbierer / xylotheca, capsula novacularia.

Bine / tabulatum pegma, atis

Bintze / juncus, scirpus, Buschel Binzen zum Schwimmen / ratis scirpea, Bintzenkorblein / scirpiculum, scirpiculus, sirpiculns, da sie wachsen / scirpetum,

Birckenbaum / betula vel betulla.

Birckhun / tetrao, tetrix, icis, tetrax, acis.

Birn/ prium, Birnbaum/ prius vel


image: s059

pyrus, Birnschnitz/Taleolae e pyris. Plura vid, sub voc. prius.

Bischoff/episcopus, infulatus mysta, Bischhoffshof / episcopium, Bischoffstab/lituus, pedum, Bischoffliche Residentzstadt / metropolis, Bischoffshut / metra; tiara, vel tiaras, ae, Bischoffsschuh/ phaecasium.

Bissmuth / plumbum cinereum.

Biss am Zaum der Pferd/ postomis. chamus.

Bissen / bolus, buccea, buccella, in bissen geschnitten/ buccellatus,

Bittschrifft / libellus supplex,

Blacksisch / sepia.

Blahen / cadurcum. Velarium crassum.

Blaicher / fullo, Blaich / fullonia, Blaichwerk/ars fullonica, Blaichstatt / fullonica.

Blassbalg / follis, Schnabel oder Spitzen an demselben / acrophysium.

Blass / equus balius.

Blasshorn / Buccina.

Blat / folium, dick Blat / carnosum crassiusculum, Blatterwurm/ involvolus, das breite Blatter hat/ latifolium, Blatlein Papier / pagina, paginula, Blatter mit vielen Aederlein / venulosa folia. Plura vid. sub. voc. folium.

Blatteislein / passer marinus.

Blatten / diseus, paropsis.

Blattern / papula, Auffahren derselben / papularum cruptiones, Blatterhaus / hierocomium, Blatterlein/pustula, tuberculum, voller Blatterlein/ pustulosus, Brodblatterlein/pusula.

Blattner / buccularius.

Blaufuss / accipiter stellaris, Blaumais / parus minor.

Blauschwertlein / glodiolus, flos.

Bleh/lamina, lamella, lama, plumbea, charta, so dunn von allerley Meral/ bractea, Biechmacher / bractearius vel bracteator, laminarius, die Kunst / bractearia.

Bleich / pallidus, pallidulus, sehr bleich / luridus, luteus, wie Bley/ lividus, Bleichrot/helvus, helvolus.

Bleicher / fullo, Bleichstatt / sullonica.

Bleichschwartz / livor, bleichgelb / xanthus, adj.

Blendung / velamen, Blender des Rosses / frontale.

Bley/ plumbum, Bleyschlack/plumbi scoria s. recrementum, mit Bley loten/ plumbare, applumbare, von Bley/ plumbosus, Bleyglett / molybditis, plumbago, Bleyklotz / die Tieffe des Meers zu messen / bolis, idis, Bleyertz / molybdaena, plumbago, qua scribitur, Bleyweiss / cerussa, galena, Bleywag/libella, norma, perpendiculum, nach derselben etwas richten / ad libellum et normam exigere.

Bletz/aria, capitis, areosus.

Blindschleich / caecilia.

Blinzaugig / lusciosus, luscitiosus, myops, opis, hlinzlen / nictare, coecurire, lieblich blinzlender / paetus.

Blitzstreich / fulmen.

Block/truncus, Blockhauser/munitiones trabeatae, castella lignea. Blockwaegen/currus tormentarii.

Bloderhosen / braccae, caligae follicantes, der sie an hat/ braccatus.

Blocken / blacterare.

Blockschiff / navis oneraria, trabica.

Blocket Arbeit/ opus impolitum.

Bloderer / locutulejus, verbosas.



image: s060

Blum / flos, Blumen in Scherben vor den Fenstern/Adonidis horti, Blumwerck/encarpa pl. Blumenbuschelein, servia, ae, Blumenkrantz / strophium, Blumengariten viridarium.

Blunderwagen / impedimenta, sarcinarii currus.

Blut / sanguis, Blutstein/ haematites, Blut ausspeyend/haemoptoicus, Biutfluss, haemorrhois, idis, Blutrichter / praetor capitalium rerum, latrunculator, Blutsauger / sanguisuga, Blutschand/ incestus, ders begehet/ incestificus, Blutwurst / apexabo.

Bockshorn / faenum graecum, der Bocksaugen hat / paetus, Bock-Fell / pellis hircina, Bocklein / hircum olere.

Boden/ fundus, solum, kunstlich/ besetzter Boden/ asarotum, Bodenbret/asser pavimentarius, Boden legen/coassationem facere.

Bohler / mortarium.

Bohmischer Ohrloffel / clava muricata vel clavata.

Bogen / arcus, Bogen am Rad / absis, gebogen / arcuatus, hinter und vorder Boggestell/jugamen tum rhedae anticum et posticum, Bogenmacher/arcuarius, Bogenweis / arcuatim. Plura vid. sub. voc. arcus.

Bogenrock / cyclas, adis, Bogensessel / hemicyclus, Bogenpapyr / plagula, ein Bogen in Quart / quaternio chartae. plura vid. sub voc. chartarius.

Boldergeister/ lemures nocturni.

Bollwerck/ agger, eris, propugnaculum, vallum, munimentum, munitio, Spitze des Bollwercks, propugnaculi rostrum.

Bolsterziech / cadurcum, Bolster / pulvinus, pulvinum, pulvinar, pulvinarium.

Bolus/so gelb/ alana, s. lutea terra, roter/ luteum Armenum.

Bonen / faba, Bonnenwurtz / colocasium et colocasia, ae, Scheelbonen/ conchis, is. mit Bonen geschoppet / conchiatus pullus, Bonenstroh/ fabalia, Turckische Bonen/ faselus, faseolus, phaseolus, das kleine schwartze Flecklein an der Bonen/ hilum, Bonenmehl / lomentum, Bonenwurm/ midas, Bonenhalm / stipulatio fabalis. Vid. voc. faba. Bonenkuchel / fabacia, ae.

Borer terebra, Borerlein/ terebellum, Schraubborer / cochleata terebra, Borer der Binder / terebra doliaris, eircularis vid. sub voc. terebra.

Borretsch/buglossum vel buglossus, vulgo borrago.

Borris / chrysocolla, chrysis, idis.

Borten / instita, segmen, Bortenwircker/ limbolarius, segmentarius, Borten des Brems/limbus, Bortirt / margineus, marginata vestis, vestis segmentata, Borten mit Spitzen / denticulata segmenta, turi, margines, raeniae.

Bosierer/fictor, plastes, ceroplastes, cerarius.

Bossenreisser / gesticulator, halophanta vel holophanta, attellanus, graphicus nugator, Bossenreisserin / gesticulatrix, Bossen oder Meister Hamerlein spielen / attellanas ludere, artlicher Boss/ lepidum facinus, grober Illiberale.

Bot / nuncius, tabellarius, Botenbrod/ evangelium.

das Boht / indicatio.



image: s061

Bottmassigkeit / jurisdictio, ditio juridica.

Brachdistel / eryngium vel on, Brachacker/vervactum, brachen/ repastinare, das Brachen/repastinatio, Brachvogel / arquarta,

Brachsen / cyprinus latus, perca.

Bratung/ spongia, spongiola, genus fungorum.

Braune/ inflammatio linguae.

Brautigam/ sponsus.

Brand an Baumen/ patella, arborum, clavus, fungus, uredo, des Getraids / robigo vel rubigo, an Reben oder Fruchten / carbunculatio, brandig/ carbunculosus ager, Brandhacken/hama, manus ferrea, Brandopffer/ holocaustum, ausgeloschter Brand/ titio, Brandkuchlein / plaoenta, crocata, Brandzeichen/ stigma, dems eingebrennt/ stigmatias, ae, stigmaticus, Brandwein/ vinum eliquatum, Brandmais / fringillago.

Branger / numella, in catasta stare,

Braten / assare, Bratens/ assatura, Brater/ automatum, assarium, Bratwurst / botulus, lucanica, Brateisen / darinn der Spiess wird umgetrieben/crateuterium, Bratpfann / cucuma, sartago, Braterey / popina, Bratspiess / veru, verutum, Bratspitsslein / veruculum. Vide assum, Bratpfann/ sartago, frictorium.

Brauch/ ritus.

Braunroht/ phoeniceus color, spadix, icis, spadiceus, Violbraun / janthinus, amethistinus, hyacinthinus color, braunschwartz/ baetius, fuscus, braunlecht / subaquilus, Braunroht seyn/ purpur ascere, Braunle/ equus badius, brauniren / inaurare, auro pingere, vel potius inauratum dente polire, laevigare.

Braut / sponsa, Brautkleid / epithalamium, Brautbett / lectus genialis, Brautfuhrer/paranymphus, auspex, Brautfuhrerin / pronuba.

Brechhaus/ loemodochium, nosocomium, pestilentium.

Breckhin / foeta canis.

Breitlang/ porrum capitatum.

Breme/ oestrum.

Brem / instita, fimbria.

Brennholtz/igniarium, Brennkolb/ ampulla testacea, Brennartzney/ caustica medicamenta, Brenneisen / cauterium, Brennessel / urtica, die nicht brennet / iners, mortua. Brennopfen / clibanus, Brennspiegel / speculum ustorium, Brennend/ sacer ignis.

Brenten / rina, lacus, labrum, orca, alveus.

Bret / asser, asserculus, planca, tabula, Bretterung/ tabulatio, gebrettert/tabulatus, adj, Bretter/ assamenta, sectiles tabulae, brettern / assare, Bretlein/ assercula, Richtbret der Schuster / asser ocreis diducendis, Schneidbret / assula sutoria, Bretter Zusammenfugung / coassatio vel coaxatio, mit Brettern decken / marginare tabulas, emarginare.

Bretspiel / abacus lusorius. alveus lusorius, tesserarius, Bretspielstein/ calculus.

Bretzen / spira farinacea, panis.

Brennhaus/ Officina cervisiaria.

Brief / codicillus, literae, epistola, tabulae, tabellae, Briefschreiber/ libellio, Briefstecher/perforaculum,


image: s062

Briefbehaltnis/ archivum, Briefliche Urkund/ auctoritates, giltige Briefe / authenticae tabulae, Brieftrager/bajulus, Brief-Verfalschung/crimen falsi, Briefstecher / scalpellum librarium, Brieftrager/tabellarius, tabellio, Briefmahler/ chartarius pictor.

Brieslein / pulmonis vitulini appendula caro, taleoli pulmonis vitulini assi.

Brillenmacher /oculariarius faber, Brillen/specillum, conspicilium. Brillenfutter/specillorum theca, Brillenreisser/ attellanus.

Brinslen/ nidor, adustus cibus.

Brocken / frustum, fragmentum, frusta esculenta, einbrocken / interere, intritum, intritus panis.

Brod/ panis, Brodkuchlein/ artolaganus vel artoaganum, Brodhutter/ artophylax, Brodfresser/ artotrogus, ungesauert Brod / azymus panis, Brodwurm/ blatta pistrinaria, Brodkorb / canistrum, corbis vel arca panaria, Fechter- oder Kampffer-Brod / coliphium, Gebahetes / escharites panis, Brodmarck/ forum panarium, Brodverderber / frugipenda, Brodblatterlein / hecta vel hetta, Brodbeschauer oder Wager / aedilis cerealis, Brodkorb/ panarium, Brod so dalcket/ incocta massa, Brodschauffel/infurnibulum, pala, Brodsuppe / intritum jurulentum ex pane, Brodkorblein/ panariolum. Vide panis.

Brombeerstaud/rubus, Brombeer/ morum rubi, da sie wachsen / rubetum.

Brosam / mica, pulticula e pane friatili, des Weyhrauchs/manna.

Bruch/ ramex, icis, ruptio, ruptura. Bruchstein von alten Gebauen / rudus, eris, Bruch des Leibes / hernia, herniosus, Bruchschneider / lithotomus, per catachresin. Bruchstein / coementum, rudus novum.

Bruchwurtz / agrimonia cupatorium.

Brucken / pons, Bruckenmacher / strator pontium, Bruckenmeister/ praefectus pontium.

Bruder/ frater, Bruderhaus/ adelphotrophium, gerontocomium, Brudersweib/ fratria.

Brugelsuppe/ fustuarium.

Bruhe/ jus, offa, jusculum, sorbitio, schwartze Bruhe / jus atrum, gelbe/ jus flavum, bruhigt/ jurulentus, sauerlich / oxyporum vel oxygarum, die Bruhe ist gestockt/ perfrixit liquamen, Bruhlein / sorbitiuncula, intinctus.

Brullen des Lowens/rugitus, brullen wie ein Ochs/boare, mugire.

Brutung/ incubario, bruten/incubare ova et ovis, ausbruten / excludere partum.

Brummer/der grosse/oder die grosse Soiten / hypate, der kleine parhypate.

Brunn/puteus, Brunnlehne/ os putei s. crepido, Brunnkast/ labrum, concha, Brunnquell / scaturigo, scatebra, Brunndeckel / puteal, Brunnengraber/putearius, Brunnenschwengel/tollo, onis, tolleno, Brunnenmeister / aquilex, egis, Brunnrohr / sipho, siphon, siphunculus, Brunnkress / nasturtium, sisymbrium aquaticum, Brunnkaste/ castellum.

Brust/ pectus, thorax, Brust an dem


image: s063

Vieh/ armus, Brustbraten/assum armi, Brustlein/ pectusculum, hochbrustig / pectorosus, Brustkuchlein/ strophium, Brustkern / spatula, Brustriem der Rosse/antilena, Brustbein/ sternon, Brustwartzel / papilla, Brustbarnisch / aegis, idis, lorica, Brustwand / loricatio, intestina muri, Brustwehr / lorica castrorum, die ausserliche Hohe der Brustwehr / altitudo loricae exterior, die innerliche/ interior, die obriste Breite derselben / latitudo loricae verticalis, Bauck der Brustwehr/ gradus ad loricam s. scabellum aut scamnum, Brustwehr der Rundierer / lorica post circitorum viam, Brustharnisch / pectorale, Brustwehr auf der Mauer/pinna, Brusttuch/ pectorale, strophium pectoris, Brustkern/spatula vitulina.

Bubensammet/heteromallus.

Buch / liber, Buchergestell/pluteus, foruli, Bucherwurm/tinea, blatta, Buchstab / character, Buchkasten/ chartophylacium, librarium, Buch Papyr / volumen chartaceum, Buchfuhrer/ Buchhandler/ bibliopola, Buchladen/ libraria taberna, Buchdrucker/ typographus, excusor, Buchdruckerfarb / atramentum fuliginosum, s. typographicum, Buchdruckerey/ typographium, Buchbinder/ bibliopegus, Schnitt des Buchs/circumcisura libri, Buchlein/ libellus, codicillus, Buchsetzer / compositor characterum, Buchgesperr/fibula, Buchheber/ forceps libraria, Bucherverwalter/ logista, Buchdruckerballen / melanteres pl. Buchhalter / tabularins. Plura vide sub. voc. typus.

Buchbaum/ fagus, Buchlein/ glans fagia, vel fagina.

Buchsbaum/ buxus.

Buckel/ gibbus, tuber.

Buchler/ procus, solicitator, amasius, buhlen/procare, Buhle/amicula, amica, Mitbuhler/ corrivalis.

Buchs/ pyxis, pixidula.

Buchs oder Hole der Hufft / in welcher sich die Oberschenckel umkehren / acetabulum s. oxybaphum. Buchse, bombarda Zielbuchs/ fistula sclopea, Burstbuchse / venatoria, Lufftbuchs/ ventosa Buchsenmeister/ ballistarius, librator, machinator, Buchsenschutz/ sclopetarius, bombardarius, catapultarius, Buchsenhulffter / theca tormentaria, sclopotheca.

Buffel/ bisou, bubalus, wilder Buffel/ bonasus.

Buhl / clivus, tumulus, Buhel/die Stuck zu pflantzen/ suggesta, suggestus, aggeres tormentarii, sedes locandis machinis structae.

Buhne/ pegma, atis.

Burdtrager/ bajulus.

Burg/ fidejussor, vas, adis. sponsor. Burgleist/obses, idis, praes, praedis, Burgen empfangen/fatis, accipere, Burgen stellen/fatisdare, Verburger / satisdator, Nebenburg/ appromissor, expromissor. Burgschafft / fidejussio, satisdatio, cavere per satisdationem.

Burgel/ portulaca.

Burstbuchs, fistula venatoria.

Bursten/scopae, seta, setae, Burstenbinder / scopularius, Gewandbursten/ scopulae setacae, excutia, ae, Kratz-Reibbursten/ rasoriae.

Bursten das Wild/glande dejicere.



image: s064

Buschel/ fascis, fasciculus, Buschelweiss / fasciatim.

Bulgen / hippopera, sacciperium, vidulus.

Bund / fascis. fasciculus.

Bundriem / amentum.

Bundschuh / amentata solea, perones, pl.

Buntzzeug / instrumenta stylorum, vide plura sub voc. aurifex.

Burg / castellum, castrum, Burgvogt/ castellanus, Burger/ civis, Burgerrechts verlustiget / aerarius s. capite census, Burgerrechts fahig / municeps civis.

Bursat/subsericum, vel tramasericum, vestis subserica.

Burtzel/ portulaca, der Vogel/uropygium.

Busart/ buteo.

Busch des Helm im Wappenschild / apex plumatilis scuti.

Busen / sinus.

Butten / cupa, orca, labrum, lacus, Buttenkramer / circuitor institorius.

Butter/butyrum, ausruhren/butyrum agitare, jactare, den Butter auslassen / butyrum decoquere, Buttermilch / lac agitatum vel serosum, oxygala, atis, vel, ae, oxygalum.

Butz am Liecht/fungus, in der Nase/ mucus, mucosus, im Geschwar / pus, am Obst/um bilicus, in Augen/ gramiae, Butzer/ emunctorium.

C.

Calender/ fasti, Calender-Buchlein/ codicillus fastorum.

Calmey / cadmia fossilis.

Calmus / acorum et acorus, calamus aromaticus.

Cameelthier/ camelus, lauffige Cameelthier / cameli dromedarii.

Camillen / anthemis, is, chamaemelon, chrysanthemon, vel, um.

Camin / caminus, Eaminfeger / camineuta.

Cammerherr oder Diener/a cubiculis, Cammermeister / rationum vel ratiociniorum praefectus, a rationibus.

Canoniren / fulminare machinis aeneis, majoribus tormentis se mutuo petere, tonare grandioribus, ballistis, Canonschuss/ jaculationes grandiorum tormentorum.

Canonisirn / in Divorum numerum referre.

Cantzel / pulpitum, suggestum, cathedra.

Cantzelist / actuarius, amanuensis curiae, logographus.

Cantzler / a libellis, archigrammateus, cancellarius, libellorum magister, Cantzley/grammatophylacium, tabularium, tablinum, archivum.

Capell / sacellum, Capellhauslein / aedicula, Capellmeister / mesochorus, phonascus.

Capelle der Goldschmied / vasculum ex osse bubulo ad expurgationem auri et argenti, vulgo cupella.

Capitain/Centurio, Capitain-Lieutenant / Succenturio.

Capitel / canonicorum senatus.

Capitelhaus / exhedra, exhedrion.

Capitel / epistylium.

Carbatsche / taurea, ae.

Carbiner / sclopus equestris, Carbiner-Reuter/ equites catapultarii.

Carbunckelstein / carbunculus.

Cardabonmacher/ alutarius, Weissgarber/ Cardabon/ aluta laborata, Cordubensis.

Cardobenedibe / atr actylis.

Carmesin / coccum vel coccus, also gekleidet / coccinatus.



image: s065

Carnis / impages, ium, pl. sima, cyma, vel, atis, cymatium, verkehrter Carnis / inversa.

Cartaune / tormentum murale s. obsidionale, halbe / dimidiatum, doppelte / duplicatum.

Cartetsch/bractea grandinis ferreae s. capsula.

Castanien / castanea, ae, glans sardiana, Castanien, Schalen/ echinatus calyx, Castanienbraun/badius, bajus, puniceus color, spadiceus color, da viel Castanienbaume / castanerum.

Catharrisch / gravedinosus.

Ceder/cedrus mit Cederol gesalbet/ cedratus, adj. was vom Cederbaum ist / cedrinus, adj.

Centner / pondus centenarium.

Ceremoni Bucher / libri rituales.

Chartenspiel/ alea /Chartenspieler/ aleator, aleo, mit Chartenspielen/ chartis ludere, etc. Vid plura sub voc. charta.

Chor-Altar / ara primaria, Chorkleid / amiculum linteum, vel lineum, die damit bekleidet/ linigeri, linteati, Chor-Regent / chorostares, phonascus, Singer Chor / odeum, Chor-Singer, Choricus, Choral-Gesang/Cantus Gregorianus et vocibus assis.

Cibeben / uva passa major.

Eichori/intubus vel intybus sativus.

Cistenbaumlein/ cisthum, sadanum.

Citrinlein / citrinula, avis.

Eitronenbaum / citrus, Citrone / malum Medium, Assyrium, citrium, Hesperium, citro malum, malum citroneum, Citronenfazb/ color citrinus, Candirte Citronenschelffen / citrinus saccharius.

Citrullen / cucumis citrulus.

Clavier der Orgel oder Justrument/ manubria epistomiorum s. epitoniorum.

Clausen / pylae.

Clausurmacher / fibularius.

Closter / coenobium, Oberste darinn / coenobiarcha, Clostermann/ coenopita.

Clystir / clyster, eris, Clystiermateri / enema, atis.

Colophoni / resina fricta. pix arida.

Coloquinten / colocynthis, idis, cucurbita silvatica.

Coloratur/ chroma, tis, Coloriren/ chromatis vel chromatibus uti. Ziehen der Stimm / minuritio.

Commissbrod / panis castrensis.

Compass / solarium, pyxis horaria, vor die Wind / amusium, pyxis nautica.

Confect / bellaria impomenta plmensae secundae, tragemata.

Constabel / ballistarius, machinarius, librator tormentarius.

Contract / paralyticus, nervorum resolutio.

Contrafet/ archetypon, iconismussimulacrum iconicum. Contrafehen / effigiare, Contralor, promus condus, apographum, Copist / formularius.

Contribution / collectae militares, collatitia pecunia, contributiones.

Copey / exemplar, exemplum.

Cordabon / aluta laborata concinnata.

Cordebenedictenkraut / caryopl???llata.

Eorallblum/flos agonidis siancinone.

Coriander/coryandrum.

Cornet/ vexillifer equitum.

Corporal/decurio, Corpor alschafft/ decuria, contubernium.

Cortequardi / statio praetoria.

Credenzbecher / scyphus operculatus. Credentztisch abacus, abaculus, Credenzer / pocillator, praegustor,


image: s066

Credentzkasten/ repositorium, Credentzen / libare gustu, Credentzschreiben / litterae honorariae.

Creutzdorn / thamnus, Creutzbeer / bacca rhamni, Creutzbaum / ricinus, Creutzgang in Klostern / peristylium, Creutzer / cruciger, zween Creutzer wehrt / diobolarius, zween Creutzer / diobolus, diobolum, dipondius, dupondius, dupondium, Creutztag / ambarbalia, ambarvalia, pl. Creutzvogel / loxia, Creutzweg / compitum, quadrivium, Creutzweis / schrencken/ decussare, decussatim, Creutzwurtz/ erigeron, gentiana, senecio, testiculus.

Creutzgang in Clostern/peristylium, ambitus templi.

Creutzlini / decussatio, decussatim.

Cubeben / carpesium, uva cybina, officinis cubebae.

Cucummern / cucumis vel cucumer.

Cymbel / cymbalum.

Cypresskraut / abrotonum foemina.

D.

Dach / tectum, Dachsparren/ canterii, Leist der Dachsparren/canteriorum cunei, Dachtrauff/ stillicidium, abhangendes/compluvium, compluviatum, viereckig / aufrecht/erectum, Dachstul/ contignatio fastigiata, Dachrinne / deliquiae, deliciae, abhangig Dach/tectum vel tegulae deliciatae, deliciares, Dachloch/impluvium, hangendes Dachlein/interpensivum, viereckicht / spitzigt / testudineatum, plura vide sub voc. tectum.

Dachs / melis vel mellis, Dachsenschmaltz / mellis adeps.

Dacht im Liecht / ellychnium.

Dantelmarck / scrutarium forum, Dantlerin/scrutaria, ist ein. Dantler / scrutariam facit.

Dalcke / litera caduca.

Damast / bombycina tela Damascena scutulata, mit guldnen Blumen / inauratis floribus picta, distincta.

Damm agger, eis.

Dammhirsch / dama, damula, platyceros, otis.

Dampff/ vapor, Dampffloch/spiraculum, spiramentum, vaporata caro, Dampffnudel / pemmata vaporata.

Danusaaung / eucharistica oratio.

Dannzapff / conus pineus.

Danzhaus / choreum, Danzlied / choreuma, atis, Todentantz / mortualis chorea, Schwerdtautz pyrriche, armata saltatio, pyrricharius, Schwerddantzer / Reifdantz / geranus, ausdantzen / desaltare canticum.

Darm / hilla, Fleischdarm/ intestinum jejunum, ileon, Mastdarm/ rectum, sehr verwickelt/ coecum, der bey zwolff Finger lange/ duodenum.

Darmgicht/ coeliacus morbus, ileus vel ileos, tormina, verminatio, volvulus, der grosse Darm / colon, vel colum, langer / dunner Darm/ intestinum, Darm/ ilia, orum.

Darstellung in einem Spiegel / actio.

Dattelnuss / caryota, velcaryotis, vel cariotis, grotidis, Dattelbaum / palma, eine furtreffliche That / palmarium facinus.

Daucher / mergus avis.

Daum/pollex, Daumenbreit/pollicaris latitudo.



image: s067

Dauung/ chylosis, die erste/ concoctio prima.

Dechant / decanus ecclesiasticus.

Decke, velamen, operimentum, stragula, stragulum, teges.

Deckel/ operculum, tegulum, mit einem Deckel zumachen / opercuculare vas.

Degel / argilla, terra figularis.

Degenknopff / pila capularis.

Degradiren/exaugurare, desecrare.

Deichsel / temo, Deichsellohner / neus temonis.

Delcket Brod/panis male subactus.

Demantstein / adamas, antis.

Denckzettel / memorialis libellus,

Deuchel / canalis.

Deutlich / articulate, deutliche Rede / articulata vox.

Dickmachung / condensatio.

Dieb / fur, trium literarum homo, aus gemeinen Seckel / peculator, Dieblein/ furunculus, Dieb so ins Haus bricht / perfossor, Diebstahl/ furtum, aus gemeinen Seckel / peculatus, Diebsschlussel / clavis adultera, laconica, Diebssinger/milvinae ungulae, ein Hausoder heimlicher Dieb / fur diaetarius, Kirchendieb/ fur sacrilegus, Nachtdieb / lavernio, einsteigender Dieb fur sacrilegus, Beutelschneider / manticularius, saccularius, zonarius sector, Viehdieb/ abactor, abigeus, Menschendieb/ plagiarius, die That / plagium.

Diech/femur, exterius, femen, interius.

Dienstvieh / operarium pecus, Dienstgeld / salarium.

Dieterich/clavis adultera,Laconica,

Digenfleisch / caro infumata.

Dillen / assamenta, pl. tabulatum, planca, Planck.

Dillenkraut / anethum.

Diugpfenning/arra vel arrha pactitia pecunia, die etwas dingen / pactores.

Dinten / atramentum, Dintenfass / atramentarium, Dintenfisch/origo, inis, sepia, dessen Fischbein / sepium.

Dinzetag / dies genialis.

Dirnitz / triclinium aulicum.

Diseantist / ozyphonus, acuta vox, Discaut verlieren/hirquitallire.

Disputierkunst / dialectica.

Distel / carduus, weise / spina alba, Distelfinck / acanthis, idis, carduelis.

Distilirkolb / ampulla testacea, Ofen/clibanus, furnus Campanus, turbos, inis, distiliren / igne eliquare.

Dobin / bombycina tela undulata, scutulata, sericum undulatum.

Dockel/pupa Dockeumacher/sigillarius artifex, coroplathus.

Dolpel / bardus, stipes.

Dolch/clumaculum, pugio, Dolchlein / pugiunculus.

Dole / graculus, monedula.

Dom/ aquae ductus, aquagium, der Unsanberkeit / cloaca.

Domkirch / cathedralis ecclesia. Domstifft / collegium cathedrale, Dom-Capitel/cathedralium canonicorum senatus, Domkuster/ mystagogus, custos sacrarii cathedralis, Domprobst/ praepositus, antistes cathedralis

Donner/ tonitru, tonitruum, tonitrus, Donnerstein / brontia, ceraunius lapis, Donnerkeul / fulmen.

Doppelsoldner / duplicarii duplarij. Doppelhacken / duplicarium tormentum, solopetum duplicatum.



image: s068

Dorff / pagus, vieus, von Dorff zu Dorff / pagatim.

Dorn/ vepres, spina, sentis, Dornheck / senticetum, Dornicht/ senatus adj. Dornbuschlein/ veprecula, Dornstaud/ paliurus, spinetum, Dornschwein / hystrix, icis.

Dotter/ vitellus s. luteum.

Dragant/ tragacantha.

Drat / fila ferrea, Drat-Model / multifori moduli, Dratkugeln / globi filo ferreo catenati, Dratgitter/ reticulum ferreum, Drat des Schusters / cheleuma.

Drechsler/ tornio, Dreheisen/ tornum vel tornus, das Drechslen/ tornatura, das gedrechselt / tornatilis, Drechsler des Helfenbeins / eborarius tornator, ostotoreuta, drechslen/tornare. Vide Tornio.

Dremel/ vallus.

Dreschwagen / tribula, ae, vel tribulum, Dreschung/ tritura, Drescher/ tritor, dreschen / flagellis terere frumenta, excutere grana, exterere messem.

Dreyfaltigkeitblume/ viola flammea,

Dreyfuss / chytropus, ollae sustentaculum, tripus.

Dreyeckigt/ triquetrus, dreyjahrig/ trimulus, dreynachtig/ trinoctialis, dreynachte/trinoctium, dreytagzeit/triduum, dreyspitzig/ tricornis, dreyschlundig / trifaux, dreyspaltig / trisulcus, trifidus, dreyleibig / tricorpor, dreykopffig / triceps, der drey Sprachen kan/trilinguis, dreypsundig/ trilibris, dreyeckigt / triangulus, Dreyheit/ trias.

Drischel/ clava, flagellum.

Dritt Enckel/ abnepos.

Drohungen / minaciae.

kleiner Druck / literulae minutae.

Drusen am heimlichen Ort / bubo, Druse / glandula.

Drut/ ephialtes, incubus, suppressio pectoris.

Ducat / nummus aureus.

Duffstein/ tophus.

Duuche/ tectorium, Duncher/tector.

Dungen / stercorare, Dungung / laetamen, stercoratio.

Dunckel / zea, Dunckelmuss / alica, alicastrum.

Durrer Mensch / monogrammus.

Dunst / vapor.

Durchlauff des Bauchs / diarrhaea.

Durchwachs/ perfoliata s. perforata, herba.

Dussmig/ nubilis.

Dutten/ mamma, mammilla, uber, das grosse Dutten hat/ mammosus adj.

Dutzet Restel / as, vel duodecas ligularum,

E.

Ebenholtz/ Ebenus.

Eber/so verschnitten/majalis porcus,

Eberwurtz/ chamaeleon, itis.

Eckel/ nausea.

viel Eckigt / multangulus, polygonius, polygonus, adj.

Edelgestein gelblich / chrysolithus, grun und goldiecht/chrysoprasus.

Ege / oca, crates dentata, rastrum, egen/ occare.

Egel / hirudo.

Ehebrecher/moechus, Ehescheidung/ divortium, Eheverlobung / desponsatio, heimliche / clandestina.

Ehre / honor, Ehrenlohn / honorarium, Ehrenpreiss/ veronica, Ehrenrosen / malva hortensis.

Eibenbaum/ taxus.

Eichapffel / galla Eichel / glans, Eichelbaum/ilex


image: s069

icis, quercus, Eichwald / quercetum, Eichwurm / rauca, Eichene Rohr / iligni canales, leinen Eichel / an den Schnuptuch oder Kragen/ glandes, lineae, glaudulae.

Eichhorn / sciurus.

Eidam / gener.

Eifer / zelus, Eifersucht / zelotypia, Eiferer zelotypus.

Eigenthumlich / mancipi vel mancupi, Eigenthum / mancipium.

Eimer / funda, haustrum, situla, situlus, urna.

Einaugig / cocles, defioculus, luscus, unoculus.

Einbaissung / conditio, conditus, conditura.

Einfalung / ruina.

Einfuhrung / zur Lehr / ifagoge.

Eingeweid / exta pl. viscera, pl. Wahrsagerey daraus / extispicium.

Einhorn/ monoceros, otis, unicornis

Einmachung/conditio, Einmachen / condire, eingemachte Sachen/conditanea, was zum Einmachen gehoret / condimentarius, eingemacht Obs / conditiva poma.

Einpacken / consarcinare aliquid.

Einsager / a memoria.

Einsaltzung / conditura, conditus, conditum.

Einsatz / hypotheca, vel hypothecaria obligatio.

Einschliessung der Stadt / circumvallatio.

Einsiedler / anachoreta, solitarius, falscher / circumcellio.

Einspann / verticulum, verticulus, verticillum, verticillus.

Einspanniger / eques meritorius, conductitius, veredarius.

Einstandmahl/ coena aditialis.

Eintrag des Webers trama, ae, subtemen. Wafel.

Eintunckung / tinctus, tinctura.

Einwickel-Zieg / segestria, pl.

Einzweigen / emplastrare, emplastratio.

Eisen / ferrum Eisenwerck / ferramentum, Schnarreisen / ferramenta resiliendo ferientia, Kopffeisen/ nodoso s. globoso capite Dameisen / in modum flexi pollicis recurvo, Zieh-Eisen / uncus tractorius, mit Eisen vorn beschlagen / praeferratus, Eisenwerck / fabrica, plura vid. sub voc: ferramentum. Ferraria Eisengrub/ Eisenrost / ferrugo, Eisenbeisser / thraso, in die Eisen schlagen/ in compedes dare, compingere.

Eisenhut / aconitum, napellus.

Eisenkraut / verbena, verbenaca.

Eisvogel / alcedo vel alcyon.

Eiszapff / stiria, Eisscholl / crusta glaciei.

Eiter / uber.

Eiter / pus, puris, sanies, tabum, Eiterwerck/purulentia, das Eiter bricht auf / pustulatio rumpitur.

Elendthier / alce vel alces.

Elenbogen / cubitum, ulma Sesquipes.

Elenstab / regula cubitalis, die kurtze Elen / sesquicubitalis, die lange Elen.

Elephant / barrus, sein Geschrey / barritus, Russel / manus Elephanti, proboscis, idis.

Emmerling / galbula, galgulus.

End eines jeden Dings / coronis, terminus.

Endivi-Salat / acetarium intybaceum, cichoreum vel cichorium, intubusvel intybus sativus.



image: s070

Endkreiss / finitor, horizon, Erdscholl / grumus.

Engbrustig schnaussen / anhelator, asthma, asthmaticus, suspiriosus.

Engelsuss/ filicula s. polypodium.

Enckel/ nepos, neptis.

Ente / aas, atis, plura vide sub. Anas. Entenstall/nessotrophium:

Enterben / exheredare.

Entsatzung/ subsidium.

Entwerffen / deformare. Vitruv. delineare. Entwerffung / exemplar, exemplum, diagramma, Kunst zu entwerfen/diagraphice.

Entweyhen/exaugurare,desecrare.

Enzian /gentiana, herba.

Ephew/ hedera, klein Epheu/helix, icis, Epheu-Veer / corymbus, die ein Epheukrantz oder Spiesslein tragt/ corymbifer.

Eppich/ apium palustre.

Erblehen / emphiteusis, Erbgut / haeredium vel heredium, Erbgutlein / herediolum, Erbschafft ohne Testament/hereditas ab intestato, so zertheilet worden/ herciscunda familia.

Erbs/ pisum, Suppe aus durchgetriebner Erbs/jus ex trito cicere, aus gantzer / ex integro, Zucker-Erbs/ pisa saccharata.

Ercker / menianum, podium.

Erde/terra, zusammgetragene/congestitia, pl. vide sub voc. terra. Erdbeschreibung / geographia, Erdbidem / terrae motus, erhebter Erdscholl / terrae tuber, Erdapfel / cyclaminus, rapa terrae, orbicularia tubera, Erdbeer/ fragum, Erdbeerkraut / fragaria, Erdbech / asphaltus, Erdhartz / bitumen, Erdnuss / raphanus silvestris, Erdreich / solum, Erdrauch / fumaria, pompholyx.

Ergantzung / supplementum, Ersetzung.

Ergiessung/ diluvium.

Erhohung/ sublimatio.

Erlebaum/ alnus.

Erloser/ redemptor, Salvator, Servator.

Ermel/ manicae, der Ermel hat/man catus, adj. vel manuleatus.

Erscheinung/ phasma, atis.

Erwehlung/ optio.

Ertzbley/ plumbago, qua scribitur.

Ertzgrube/ aeraria fodina.

Ertzschaum/palea.

Ertzstein/ lapis metallicus, pyrites.

Eschbaum/ fraxinus.

Esel / asinus, Eselgeschrey / ruditus, Eselhaut zum schreiben / palimpsestus, Eseltreiber/agaso, mulio, Eselmuhl / mola asinaria, machinaria.

Espenbaum / populus nigra, da sie wachsen / populetum.

Esssaal/ coenatio, coenaculum, diaeta, triclinium, Essig/ was sich essen last/edulis, adj. esculentus adj. Ungessen/ incoenatus, impransus, incoenis.

Esse in der Schmitte / ustrina.

Essig/ acetum, Essig schusselein/acetabulum s. oxybaphum, Essig mit Wasser gemischet/oxycratum.

Esterich / pavimentum, mosaicum vel musivum opus, tegulaneum pavimentum ex testis tusis, kunstlich eingelegt / asarotum, von zersiossenen Mar mor/marmoratum, von gestossenen Scherben und Kalch/ opus signinum, plura vid. sub voc. pavimentum.

Exempel/ paradigma.

Exemplar/ archetypon.

Ey/ ovum, Eyerkuchlein / crocatus panis, Eyerfladen/libum paschale


image: s071

intritum ex ovis, Eyersuppe/jus crocatum, Eyerdotter / luteum ovi, Eyerbrod / panis crocatus, Eyerdotter / vitellus, Eyerschmaitz/ova butyrata. Plura vide sub voc. ovum.

Eyder/ lacerta, gespreckelte/ stellio.

Etzen/ erodere, chrysulca, Etz-Pulver/ pulvis erodens, abetzen/ depascere.

F

Fabelhanns / nugivendus, nugigerulus, Fabelred / apologus, mit Fabeln gespickt / fabularis historia, Fabel-Erzehlung und Auslegung/ mythologia.

Fackel / funale, taeda vel teda, Fackeltrager/ datuchus, Fackelmacher/ lychnopaeus.

Faden Zwirn/fila neta, Zerfadmen/ fila distrahere, pl. vide sub voc. fila.

Fasslein/ orcula.

Fasslein / peniculamentum, capillamenta, fibrae.

Fahnlein/ signum, vexillum, vexillatio.

Fatschen der Kinder / fascia Farschengeld / lustricum mnemosynon.

Fahne/ labarum, fliegende Fahne / signa erecta, Niedergelassene/supina, Fahnenjung/ subsignanus. der vor dem Fahnlein stehet / antesignanus, zur Fahnen schworen / sacramentum militare.

Fahrt oder fuhrlohn/ vectura, mit Fahren sich nehren/vecturam facere, merces plaustrariae, auf der Achs gefuhrt / fahrende Haab / mobilia, invecta et illata, fahrender Schuler/ erro, vagus, circulator, Auffahrung der Blatterlein / eruptionis papularum, pustularum, ein zerfahrnes / ova, in jusculo carneo minutim disoluta.

Falb/helvus color, helvolus, gilvus.

Falck/falco,quibusdam nisus, in der Hand getragen/ accipiter manuarii, Falckner/ accipitrariusl, falcarius.

Falkonet/ campestre, castrense tormentum.

Fall/ ruina, lapsus, casus.

Fallbrucke/ pons versatilis / subductarius, subductilis.

Falle/ decipula, decipulum, Fall an der thur/ pessulus, obex.

Fallstrick / tendicula.

Falte / ruga, lacinia, plica, voller Falten/laciniatus, laciniosus, sinuosus, rugatus, plicatus.

Faltzbein / ligula ossea, Faltzmesser der Schuster / ensis rasorius, faltzen/ ligula conquadr are, complicare chartas, Faltzen der Auerhahn/etc. tempus vel dies incubatus, incubationis.

Farb/chroma, atis, color, vole Farb/ color satur, Farbbuchse / arcula, capsula pigmentaria, Farbreiber/ tritor colorum, Farber/insector, tinctor, Ferberwerckstatt/ tinctorium, Farbung / tinctus, tinctura, Farberhandwerck/ baphice, ars tinctoria, Farberkessel / cortina, ahenum tinctorium, zweymal gefarbt/dibaphus, solche Farberkunst/ dibaphice. Plura vide sub voc. color. Farb alten Dingen anstreichen / mangonium mango, onis, Farben-Vermschung/ harmoge.

Fahrgeld der Schiffenden/naulum, portorium.

Farnkraut/ silicula, filix, da es wachst/ filicetum,



image: s072

Fasel oder Zucht/soboles, propago, sobolescere, Fasslein/so vom Tuch abgeschlissen / titivilitium, am Crantz/ leminisci, an Krautern/ fibrae, capillamenta, an Blumen/ nucamentum, penicula, julus.

Fass / dolium, gross Fass / cupa, eadus, Fasshan/ epistomium, Fassbinder / doliarius, vietor, Fassgirgel/crena doliaris, Fasstauben/ tabulae, assulae doliares, Fassreiff/ circuli doliares, Fassle/doliolum, anzapffen / dolium relinere, aperire, der Spund / operculum, Zapff / oloturamentum.

Fasanvogel / phasianus, phasidis avis, phasiana.

Fassnacht/ antecineralia, Dionysia, uberalia, pl. ium.

Fatzinet/ strophiolum, sudariolum, Tischfatzinet / mantile.

Fatzmann / gerro, aretalogus, sycophauta.

Faul/ reses vel resex, faule Leute / murci, Faule/marcor, faul Fleisch/ gangraena.

Faumloffel / spatha, abfaumen/despumare.

Faust/ pugnus, Faustball/follis pugillatorius, Faustling/ sclopi minores, breves, manuales, pugillares, pugillatorii.

Fechter/ athleta, palaestrita, Vorgesetzter uber ihre Belohnung/agonotheta, Fechtergang/gladiatorum compositio, commissio, Fechtmeister/lanista, ein Fechter mit verdeckten Augen/ andabata, Fechterisch/ athletice, palaestrice, Fechtkunst / athletica gladiatura, fechten / batuere, Fechterbrod / coliphium, Feder fechter / gladiator factionis pennatae, Marrbruder/ gladiator factionis Martianae, Fechter mit Kriegrustung angethan/ hoplomachus. Fechtplatz / palaestra, Fechter in allen Wehren / pancratiastes, Fechtschul / ludus gladiatorius, Vorfechter / praesultor ludi gladiatorii, Fechtschild/ parma, parmula, Fechtboden/ palaestra.

Feder/ calamus, penna, die Krausen der Feder / calami crena, fissura, Federkiel / caulis pennae, Federzeug/ graphiarium, Federmesserlein/ cultellus graphiarius, scalpellum librarium scriptorium, Federthec / pennaria theca, Federbusch / crista, Federhanns / thraso, Federhaspel/ formido venatoria, Federweiler / plumarius interpolator, Federbusch / crista.

Federwildpret / ferae pennariae.

Fegopffer/catharma, at is, oder Verworffner wie ein Fusshader.

Fehe/mus araneus, mustela Alpina, Norica, Scythica, mus ponticus, Venetus, odoratus, peregrinus, scytala, vel e.

Fehler im Schreiben/ mendum.

Feigenbaum/ ficus, wilder/ caprificus, durre Feigen/ carica, Syrische Feigen / coctana s. cottana, Feigenfasslein / ficaria arcula s. massa, Feigenfresser/ ficarius, da viel Feigenbaume / ficetum, Indianisch Feigenblat/ficus spinosa s. indica, Frigenkorblein/ fiscina ficorum, ficariae crates, unzeitige Feigen/ grossus, grossulus, ungeschmackt/ marisca.

Feile/ lima, scobina, Feilhauer/ limarum incisor, Feilstaub / ramentum, scrobs, obis, feilkloben der Schlosser / retinaculum adstrictorium, gefeilet / descobinatus.



image: s073

Feiltrager / circuitor, institorius.

Feind / hostis, Feinds Boden oder Land / hosticum, feind seyn / inimicari.

Feiste / adeps, ipis, arvina.

Felberbaum / salis, salignus, adj. salicetum, salictum, das Ort.

Feld/ campus, flaches feld / aequor campi, gebrachtes Feld/ arvum, Feldmesser/finitor, Feldmesserey/ geodaesia, Feldmass/gruma, Feldherr archistrategus, summus imperator belli, Feldbinden/ baltheus, bombycinus, sericus, fascia serica, Feldweibel / accensus castrensis/aciei, centuriae, legionis instructor, armiductor, taxiarchus, Feldfluchtiger/transfuga, Feldscherer/ vulnerarius, chirurgus caltrensis, Feldschlang/ colubrina s. basiliscus, grosse Feldschlang/majoris modi, kleine/minoris modi, Feldstucklein/ campestre, castrense tormentum, Feldschantz / munitio campestris, castellum campestre, eben Feld / aequor, liegt im Brach / ager requiescit.

Feldmaus/ mus agrestis.

Feldcypress / abiga, ajuga, chamoepytis, tyos, hypericum.

Feld im Wappenschild / area scuti,

Felge des Rads/ absis.

Felleisen/ hippopera.

Fels / rupes, saxum, scopulus, so rauh/ cautes s. cotes.

Fenchel / foeniculum.

Fendrich/signifer, vexillifer, vexillarius, zu Pferd/equestris, Unter-Fendrich / optio signiferi, subsignifer, Fahnlein/ vexillatio.

Fenster/ fenestra, Fensterscherb/ fenestralis hortulus, Fensterstock/ jugamenta fenestrarum, decussata, Fensterladen/valvae, plura vide sub voc. fenestra.

Ferchenbaum / pinnus, pinea, pinaster.

Fercklein / nefrens, dis, porcelius, porculus, succula.

Fernglas/ telescopium.

Fersen des Fusses/ calcaneum, calcaneus, calix.

Fetzen / peniculus, penicillus, peniculum, penicillum, frustrum, segmen,

Feucht/uvidus, feucht oder nass werden/ uvescere, humescere, feucht Wetter/ substillum.

Feuer/ ignis, Feuerstatt/ focus, foculus, Feuerhund / focarium fulcrum, Feuerschauffel / batillum vel batillus, Feuerbock / fulcrum focarium, Feuerhacken / hama, harpago, onis, Feuerzeug/ igniarium, Feuerstein/igniarius lapis, pyrites, Feuerschloss/ fistula serata, Feuerkubel/ incendiariae situlae, Feuerspritzen/siphones, Feuerhacken/ hami incendiarii, Feuer-Einleger / incendiarius, Feuerrohr mit Spanner/fistula rotata, Feuermorsel/ mortarium, Feuerwerck/ignis missilis, Wachtfeuer/ ignis speculatorius, Feucrmeister/ igniariae structurae artifex, Feuer-Katz/ ballista grandivoma, grandinans, ferrea grandine foeta, Feuer-Glock / aera campana vel incendiaria, Feuerspritzen/ siphones incendiarii, Feuer-Anblaser/ cinerarius, ciniflo, onis, Feuer-Kugel/sphaerae, pilae, punicae, gramatae, incendiariae, ignivomae, igniferae, globi pyroboli, punica missilia, Feuerschwamm/igniaria spongia, Feuerwurmlein / pyralis, pyrausta, Kunst im Feuer.


image: s074

werck/ pyrotechnica, Feuerkunstler / pyrotechnites, pyrotechnicus, Feuerraggetlein/ radii nitrati, Feuerkubel / situlae incendiariae,

Feyertage / feriae, gesetzte und gewisse Feyertage / feriae anniversariae, statae, stativae. Plura vide sub voc. feriae. Feyertag / dies festus, feriatus, gebotten / feriae imperativae.

Fichtenbaum / pinus, pinea, pineaster, abies.

Fieber / febris, tagliches / diaria, ephemera, der das dreytagige / hemitritaeus, fiebrisch / Frostlein/ perfrictio kalt Fieber / querquera febris dreytagig/ vertiana febris, viertagig / quartana, Schauder / paroxysmus, kommt zu gewisser Zeit / periedica.

Fiedelbogen / pecten vel plecturum.

Figur / schema.

Filtzschuh / impilia, ium, pl. sculponiae, udo, onis.

Finantzer / der allenthalben Geld aufnimmt / aeruscator, aeruscare. Findelhaus / prephotrophium, Findelkind / infans exposititius.

Finger / digitus, Fingerring / condalium, Fingerschnelle/ talitrum. plura vide sub voc, digitus. Fingerhut /i digitale.

Finck / fringilla, Finckenhabicht / eclipsis. asterias.

Finsternus/defectio Solis aut Lunae,

Fisch/ piscis, Fischlein / pisciculs,

Fischerstang / contus, Fischerzille / cymba Fischreuse / nassa, excipula, Fisch ausweiden / exenterare, Fischohren / branchiae, Fischangel / uncus Fischtonne / cadi salsamentarii, Fischmarck / forum piscarium, ichnopolium, Fischkalter/ichnotrophium, Fischleim/ ichthyocolla, Fischer Zuggarn/ funda, Fischbruh / garum, Fischer mit den Angel/ hamiota, Bucher von Fischerey / halievtica, pl. Fischerleim / larus piscis, Fischerschifflein/lenanus, cymba, Fischergarn / sagena, Fischerreiss / scirpus, scirpea crates, scirpiculus vel sirpiculus, Fischgrat / spina, Fischschale / testa, Fischstein / testum, Fischadler / melanaeetus, Fischrogen / ovum piscis, Fischbruhe/oxyporum vel oxygarum, plura vid. sub voc. piscis et piscina. Fischfedern/ pinnae, Schnuppen/ squamae, Fischmilch / lactes, gesaltzne / salsamenta, Weisfisch / alburnus, leuciscus, Gangfisch / albula lacustris, Fischkalter/piscina, Fischreich / piscosus, Fischverkauffer / piscarius, cerarius, Fischgarn / rete, everriculum, tragula, cassis, Fischergabel/ fuscina, tridens, Fischer-Schnur / linea, Fischerbern / excipula, Korb/piscella, scirpiculus, Rute/ arundo, Fischbein / ossa piscium.

Fitscheln/in utramque partem garire, gerae, gerrones,

flache Hand / plama, flachfussig / palmipes, Flache / superficies.

Flachs/linum Flachsschwinge/malleus stuparius, Flachsbrecher / frangibulum, Flachsverkauffer / linearius, linopola, Flachsfinck/ linearia avis, gehechleter Flachs / linum factum, plura vide sub voc. linum.

Flachsader / nervus, Flachskraut / osyris, idis.

Fladen / linum, panis artoptitius, moretum, libarius, ders macht.

Fladerholtz / lignum crispans partherinus molascum, der Baum.



image: s075

Flagge / vexillum, die Flagge abnehmen/ vexillum navis honoris causa submittere.

Flasche/lagena, laguncula, Flaschenmacher / ampullarius, Flaschenzeug / polyspastum.

Fleck/macula, im Angesicht/lentigo, inis, mentagra, vitiligo.

Flecken / castellum, von Flecken zu Flecken / castellatim.

Fledermaus / vespertilio.

Fleisch/ caro, gesaltzen Fleisch/ caro conditanea, salita muriatica,

Fleischhacker/lanio, lanius, Fleischgewolb / oder Fleischhacke / carnarium, Fleischgabelein/ creagra,

Fleischrahm / furca, Fleischdarm / intestinum jejunum, Fleischsuppe/ jus carnis elixae, Fleischbanck / laniena, laniarium, lanea, Fleisch ohne Bein/pulpa, pulpamentum, Fleischpasteten/artocreas atis, gebraten Fleisch / assa, gesotten / lixa, elixa, im Schmaltz gerostet/ rixa, fracta, in Bruhlein / jurulenta, Dingen/infumata, auf dem Rost / tosta, Wildpret / ferina schwartz/aprugna, roth / ferina, cervina, Rindfleisch/ bubula, Schaffleisch / ovilla, vervecina, Kalbfleisch/vitulina, Fleischbank/ macellum, Fleischmaden/termes vel termus.

Fletz / procestrium.

Fliedeisen / phlebotomum.

Flie gen / culex, musca, insecta Fliegenstecher/culilega, Fliegentaschlein/ fercula muscaria, Fliegel-wedel / muscarium.

Fliesspapier / charta emporeutica, bibula.

Flinder - Gold / bracteolae aureae, Flindermacher / bracteolarius.

Flinte / fistula gracilis et oblongi tubi.

Flitte/ scalpellus, vel scalpellum chirurgicum.

Flotenpfeiffer / auletes, auloedus. Discantflohten / gingrus.

Floh/ pulex, icis, Flohkraut/conyza s. cunilago, cunia, vulgo pulicaria, persicaria.

Floss / ratis, Flossmann / ratiarius, Floss am Fisch / penna, pinna.

Flotte / classis.

Fluch/ anathema, Fluch-Rede / impreeatio.

Flugel/ alae, Flugel der Reuter / alares equites, Flugel der Schlachtordnung / alariae, copiae, cornua.

Fluss/fluvius, so sehr krumm lauffet/ maeander Flussfall / cataracta.

Fluss des Haupts / catarrhus, defluxio capitis.

Folderbanck / equuleus, eculeus, Folderram/ catasta, Folterstrick/ fidiculae, Folterung/tormentum.

Fontanell / cauterium, fonticulus erivans.

Forelle / orata vel aurata, trocta.

Form / typus, Formschneider / typorum scalptor, Form-Entwerffung / ichmographia.

Forst / saltus, Forstmeister / saltuarius praefectus.

Fragrede / interrogatio.

Frais/analepsis vel catalepsis, phrenesis et phrenitis.

Fransen / fimbria, lacinia, villus, gefranset/ fimbriatus, Franslein/ peniculamentum.

Franzosenholtz/ guajacum lignum, Franzosen-Kranckheit / lues inguinaria.

Fras / gluto, onis.

Frauenzimmer/gynaeceum, Ort da sie wohnen, gynaecomitis, idis. Fraueuhaar/adiantum, seu callitrichon, herba, Frauenkrant et


image: s076

balsamita, hortensis costus, Frauenmantel/ palla, Frauenschleyer / peplum et us.

Fresser / gulones, liguritores, manducones, manduci, comedones, epulones, lurcones, gurguliones, heluones, phagones. catillones.

Freudentag / penialis dies.

Freundmahl / agape, charistia, pl. Freund / amicus, Freundlein / amiculus, zu Freund machen / amico as.

Freventlich / praelicenter.

Freyheits-Brief / diploma, tis.

Freyherr/ dynasta, Freyheit/ libertas, ohne Gesetz / autonomia, Freyung/asylum, Freygelassener aus der Dienstbarkeit / libertas, Freyreuter, honorarius bellator.

Fried / pax, Friedstab / caduceum vel caduceus, Friedbott / caducifer fecialis, Frieds - Erhalter / irenarcha, Friedmachend / pacificatorius, friedsam / pacificus.

Frondienst / angaria.

Frosch / rana, schreyet oder quaket/ coaxat, Froschlein/ranula, ranunculus, Frosch am Fiedelbogen / jugum pectinis, ranula, Geschwar unter der Zungen / Laubfrosch / calamata, Grasfrosch / rubeta.

Frostig / alsiosus.

fruh vor Tag / antelucanus, adj. Fruhstuck / jentatio, jentaculum, fruhzeitig / praecox, fruhstucken / jentare.

Fruhling / ver.

Frucht / fructus, Fruchtgeheng, corymbus, encarpa, plur.

Fuchs / vulpes, Fuchswedel/ alopecurus, der Fuchsen schreyen / vagitus, gannitus, gannire, Fuchsbalg/pellis vulpina, fuchsschwanssen/ vulipinari.

Fuder Holtz / lignorum vehis vel vehes, Fuder / vehes, is.

Fuge / commissura, junctura.

Fug der Hirnschale / suturae cranii.

Fuhr/vectura, Fuhrpferb/vectarius equus, Fuhrzeug / instrumentum curule et vectorium, Fuhr-Pferd/ equus curulis, plaustrarius, Fuhrmann / auriga, aurigarius.

Fuhrer / ductor, optio signiferi; subsignifer.

Fullein / equuleus, equulus, pullus equinus.

Fullung / fartura, Gefulletes / fartura in cibis, Fullungen/machen/ lacunare.

Funfffingerkraut / pentaphyllos et on.

Fungwort / conjunctionis vocula.

Furdachlein/ interpensivum.

Furfleck / praecinctorium, semicinctium, succinctorium.

Furgehungen / extantiae.

Furhang / velum, velarium, peripetasma, atis, Furhang uber ein Bett / conopeum, cortina, Furhang im Schauspiel / siparium.

Furkauffer / peropola.

Furnis / gummi juniperinum, furnissen / gummitio.

Furschneider/ carptor, structor ciborum seu mensarius.

Furschub / obex, icis.

Furst/ princeps, Furstenhof/ aula.

Furtuch / ventrale, perizonium, semicinctium.

Funcke / scintilla, favilla.

Furchen/ lirae, sulcus, colliciae, Furchlein/ incile, wie die Furchen gemachet/ liratus, Furchweis / sulcatim.

Furier/ designator hospitiorum, mensor, metator, Furierschutzen/ circumpedes, s. custodes sclopetarii Praetoriani, Tribuni, Centurionis, metatoris.



image: s077

Fuss / pes, breitfussig/ plancus, Fusssole/ plantae pedis, flachfussig / plaurus, Fussgesims / basis, Fuss fur Fuss / pedatim, pedetentim, langfusser/ pedo, onis, grossfussig/ pediculus, Fussvolck / peditatus, Fusseisen / columbar, zum Eis / muricata, solearum adstrigmenta, Fussganger/pedes, itis, Fussbeck/ pelluvium et pelluvia, Fussschamel/ suppedaneum, scabellum, Fusssocken/ soccus, Fussstapff / vestigium, Fussweg/semita, Fussband/ compes. Fusslein/ pediculus, Hohle Fuss/ vola, breitfussig/ pansa, planeus, planus, Schiegfuss wie die Krebsen/ valgus, der auswarts geht/ vatia, vatius, der einwarts geht / compernis, Krummfuss / varus, loripes, mit grossen Kuoden / scarus, langfussig / pedo, longipes, schurpffer / atta.

Futter/ pabulum, Futterknecht / pabula ores, Futtersuchung / pabulatio, Futterkorb / corbis pabulatoria, Futtersammler/pabulatores, Futter sammlen/ pabulari, Futterkast/ palearium, Futterschwing/ vannus, Futterschwingen/ vannare, evannare.

G.

Gab / donum. omnus, Gegengab/ antidoron.

Gobel/ fuscina, furca. Gabelein/ furcilla, fuscinula, plura vide sub voc. furca. Gabel zu den Netzen / tibicines plagiarii, zu dem Vogelgarn/ ames, itis, Fleischgabel/ creagra, Ofengabel / rutabulum, Fischergabel/ fuscina, Korngabe/ merga, mit drey Spitzen/ tridens.

Gacken / gratitare.

Gadeu im Haus/ contignatio, dreyfach/ tristega, plur.

Gatter/ clathri, clathra, orum, cancelli, obex clathratus, fenestra clathrata.

Gall/ fel, Uberlauff der Gall / cholera.

Gallapffel / galla, Gallblatterlein/ vesicula fellis.

Galgan/ cyperus, galanga.

Galgen/furca, patibulum, Galgensehmwengel/ patibularius, furcifer.

Gamanderlein / chamaedrys, idis, quercula, triffago, inis.

Gang/ gradus, kleiner Gang / gradus formicinus. langsamer/testudineus, weitschrittiger/ grallatorius, unter freyem Himmel / hypethrum, a, subdialis ambulatio.

Gang mit grun uberzogen / pergula, mit Lehnen/ peribolus, so hanget/ ambulacrum pensile, offener/ procestrium.

Gangfisch/ albula vel lcuciscus lacustris.

Gans / anser, Gauslein/ anserculus, feiste gemaste Gans/sanginatus, cereus, junge Gans / acrocolia, pl. anseris, trunculi. Flugel / Fuss/Kragen/Lebern/ Magen/ etc. in einer Pfefferbruhe / extremitates membrorum, piperato jusculo incoctae, der vorder Flugel/ armus, Gansstall/ chenoboscium vel chenotrophium, Gansdistel/ sonchos, sonchus. herba, Ganshirt/ anserarius.

Gantbuch/ anctionnariae tabulae, offentlich verganten/ auctionari.

Garkoch / cocus nundinalis, Garkuche / popina,

Garn/ rete, Wurff oder Zuggarn/ rete jaculum, Garnstange/ames, itis, Garnhaspel / girgillus,


image: s078

Plura vide sub voc. reta et reticulus.

Garten/ hortus, Gartenzier/topiarium, Gartenzierer / topiarius, Gartenbett / areola, Gartlein/ hortulus, zum Garten gehorig/ hortensis, Garten-Issop/ cunila, Gartenpfeffer / amomum, Gartner/ viridarius, hortulanus, Gartenknecht/ vagabundi milites.

Gasse/ via, vicus, so breit / platea, en es Gasslein/angiportus. Plura vide sub voc via. Gassentretter/ semitarii.,

Gast/ epulo, onis, Gasthaus/ hospitium, hospitiolum, Gastgeb/convivator, Gastmeister/modimperator, Gastkammer / hospitale, orbiculum.

Gatzgen/balbutire.haesitare lingua.

Gauch/vid. Dulpel.

Gauchhaar/lanugo.

Gauchheil/anagalis.

Gauckler/ludii, ludiones, mimi, ventilatores, gesticulatores, histriones, Gaucklerin / ludiae, mimae, minulae, Gauckler mit den Handen/ chironomus, solche Gaucklerey/chironomia.

Gauf/ vola.

Gebarung/ paritura, paritio.

Gebau/structura, so schon und herrlich/basilica, structura magnificaso sehr gross / substructio insana, Spitz des Gebaues/ coronis.

Geberden/ gestus, der viel Ceremonien damit machet/ gestuosus.

Gebiet/ ditio, diaecesis.

scharff Gebiess vor die Pferd/ lupatum.

Gebot/ edicta pl.

Gebraten/ horoscopus.

Gedachtnis/ memoria. Gedachtnis Brieflein/libellus memorialis

Geding/ contractus, pactum.

Gelsucht / arcuatus vel aquatus morbus, icterus, ders hat/ ictericus.

Gefangnis/ carcer.

Gefiugelhof/ cohors vel cors, tis, solches Geflugel/ cohortalis, Geflugelhaus/ ornithon, onis, ornithoboscium, ornithotrophium.

Gefressigkeit/ gastrimargia.

Gefreundte vom Vatter/ agnati, von der Mutter / cognati.

Gefreyte exempti a statione, immunes stationum.

Gefrierung/gelicidium, congelatio.

Gefuttertes Kleid/abolla, Juppen/ rusticorum.

Gegend/ tractus, ditio, regio, plaga coeli.

Gegenfug/ proportio.

Gegenquittung/ antapocha.

Gegenred/ replicationes.

Gegenschenckung/ antidoron.

Gegenschreiber/ antigrapheus.

Gegenspreitz/ erisma, atis.

Gegenstimm/ antiphona.

Gehack/insicium vel isicium, minural, von allerley Brocken/ miscellaneum.

Geheimer Rath/ ab aure, intimum consilium.

sich aufgehen/ exulcerare pedem.

Gehesteck/ scipio, baculus.

Gehwagelein der Kinder/serperastra pl. curriculum puerile, vehiculum subalare.

Geifer/saliva, salivum, geifern/salivate, geiferig/ salivaris.

Geige/ pandura, chelys, yos, grosse Geige/barbiton et barbitos, Bassgeigen / gravis, Discantgeigeu / acuta, Tenor oder Altgeigen/media, Geiger/fidicen, Geige mit funff Gaiten/pentachordum, mit vier / tetrachordum, Geigen fur


image: s079

die Bosen Weiber/bojae, manicae ligneae, columbar.

Geisbock/ hircus, Geis/capra, Geisstall/ caprile, hoedile, Geisfell/ pcllicula ovila, haedina, Geisklee/ cytisus, Geiswerffen/cindalismus lusus puerorum, wilde Geis/ ibex, icis, oryx, ygis, Geishirt/ caprarius, Geisbart / aruncus. Plura vide sub voc. caprile. Geisblat/ periclymenus, periclymenon.

Geissel / Trischel/scutica, aus Riemen / flagellum, flagrum.

Geisel oder Burg/obses.

Geiwitz/ gavea.

Gekros-Adern/ mensaraicae venae.

Gelachter das sehr laut / cachin nus.

Gelb / luteus color, gelblicht/ gilvus.

Gelbsucht / icterus, regius morbus, ders hat/ ictericus adj.

Geld / pecunia, Geldkasten / theca nummaria, der allenthalben Geld aufbringet/ aeruscator, aeruscare. Geld Einforderer / coactare, Geld auf Wucher geliehen/ aesusuarium. Geldgeitziger/philargyrus, Geld-Schuld / aesalienum, Geld das man wiegt/ nicht zehlt/ aes grave, gesammletes Geld/collectaneum aes, Geldstraff/ mulcta vel multa, multaritia pecunia, gewonnen Geld / peculium, aes circumforaneum, gemeine / gehende Muntze / (vulgo, usuale) Plura vid. sub voc. pecunia. et peculium.

Geleitslohn/ menytrum.

Gelender an der Stiegen/lorica vel loricula scalaris.

Gelenck/ artus.

Gelsamin/ jafminus.

Gelten / urna, Geltlein / urnula, Gelten-Napff/ alveus, capula.

Gelung/ pulmo, appendices, pulmonis,

Gelust schwangerer Weiber/ pica.

Gemacht/ pedetentim, Gemach in Haus/ conclave, penetrale.

Gemahl/ pictura, ausgemachtes/ absoluta, Plura vid. sub voc. pictura.

Gems/rupicapra, hinnuleus, hinnulus, Gemshaut/ pellis rupicaprae, nebris, idis, nebrina pellis.

Gemus/ offa, pulmentarius cibus.

General/ archistrategus, imperator belli, General-Feldzeugmeister / supremus praefectus rei tormentariae, officio tormentario cum summa potestate praefectus, General zu Pferd / supremus magister equitum, General zu Fuss / supremus magister vel ductor peditum aut peditatus, General- Wachtmeister/ supremus vigillarum vel excubiarum praefectus. General-Quartirmeister/ supremuscastrorum praefectus, Metator, General - Feidwaibel/structor supremus Legionum, ordinum, aciei taxiarchus, General Profos / supremus praetor vel praefectus rerum capitalium s. militarium, General-Feldrichter/ supremus Judex vel quaesitor rerum capitalium.

Genick / cervix, das Loch im Genick/ ima cervix, den Hasen genicken/ cervicem lepori frangere.

Genserich / argemone, herba.

Geprag / monetae figura, nota imago, typus.

Gerbeisen / ligula s. ligula chatybea ad poliendum cerium, Gerber


image: s080

/ coriarius, gerb/ officina coriaria, gerben / concinnare pelles.

Gerichtsunkosten/ aestimatio litis, Gerichtsdiener / apparitor, geschworner Gerichtsbot/ cursor judicii, Gerichtsort/dicasterium, Gerichtschreiber/ dicographus, fur Gericht fordern/ dicam alicui scribere, Gerichtstage/ dies fasti, Gerichtszwang/ jurisdictio, Gerichtseinstellung/ justitium, Gerichtstag an sagen vadimonium constituere, bey Gericht erscheinen/vadimonum obire.

Germ / sermentum Germkuchlein/ placenta fermento tum efacta

Germodel/ modulus angularis.

Gerstenbruh/ cremor ptisanae, cremor hordei, Gerste/ hordeum, das von Gersten ist / hordeaceus, gebrochene gerollte Gersten/ decorticatum hordeum, Gersten-Suppe/ hordearium jus, Gersten-Brod / hordeaceus panis, Gersten-Meel / ptisana.

Gerte / virga, Gertengestaud / virgultum.

Geruch des Gerosten oder Gebratens / nidor.

Gerust der Manner und Zimmerleut / pontones pensiles.

Gesaltzene Fischbruhe / alex, salcis.

Gesandter/Legatus.

Gesang / cantio, oda vel ode, moduli, modi, suss/Gesang/ melos, gesungnes Spiel/ melodrama, einstimmiges/ monodia.

Geschafftig/ actuosus.

Gescheid/ catus.

Geschichten/ acta, Geschichtschreiber / a commentariis, Geschichtbucher / chronica pl.

Geschirr / vas, vasis, Geschirrlein / vasculum, die zwo Handhaben haben/ amphota vala.

Geschlechtserzehlung/ genealogia.

Geschmack/ olfactus,

Geschmuck/ mundus muliebris, eimelium.

Geschmeidmacher/ fabricator minutarius vel minutorum opusculorum.

Geschutz/ tormenta bellica aenea, machinae militares, Art des groben Geschutzes/basiliscus, ablliflae grandiores, tormentum aeneum.

Geschwader Krlegsvolck/ agema, atis, Geschwader Reuter/ globus, turma equitum.

Geschwatz so unnothig/ battologia, gerrae.

Geschwar/ sanies, tabum, ulcus, so inwendig/abscessus, apostema, unter der Zungen/ ranula, an Knien/ scelotyrbe, es, ae, gifftiges / carbo, hitziges/ phlegmone, aestus vel inflammatio ulceris, unheilsam/ telephium s. chironium vulnus, ulcus.

Geschwey/ glos, gloris.

Geschwister Kinder / sobrini, amitini.

Geschwulst/inflatio, tumor, tuber, Geschwulstlein/tuberculum, im Hals, angina, harte Geschwulst/ schirrhoma, atis, scirruhus.

Gesetz/ jus, Gesetzbrecher / legirupa, vel legirupio, Gesetzerfahner/ legularius.

Gesicht/ phasma, atis.

Gesims/ corona, projectura, Gesimslein/ coronis, idis, cyma, ae, velatis, cymarium, praecinctiones, Gesims des Ofen/ lorica testacea.

Gespenster / lemures, spectra.

Gesperr / obex, icis, der Flinter/ obex dentatus fistulae.

Gesprachspiel/ drama.



image: s081

Gespreckelt / versicolor.

Gespunt/ pensum.

Gespur/ vestigium.

Gestad/ portus, ripa, ripula, da kein Gestad ist/ importuosus adj. Gestadhuter / riparius.

Gestalt / schema, Gestaltveranderung/ metamorphosis.

Gestand/ suffrutices.

Gestanck/ paedor, foetor, mephitis, Gestelle/ pegma, atis.

Gesternt/ asterias, ae, ardea stellaris, vulgo Moskuh/ avis.

Gestrauss so durr/ cremium.

Gesundheit/valetudo, sanitas.

Getraid/ frumentum, Sammlung/ frumentatio.

Getraidmass/ medimnum vel medimnus.

Gevatter/ patrinus, susceptor, arbiter initiationis, Gevaterschaft/ cognatio spiritualis lustrica, lustralis.

Gewachs von Baumen und Kraulern/ planta.

Gewarschafft/ evictio.

Gewalt des Raths/ auctoritas.

Gewalts-Brief/diploma, atis, Gewalthaber/ procurator.

Gewandburste/ excutia, ae, scopulae setaceae, muscarium setaceum, gewandstutzer / pedamen, pedamentum.

Gewandstange/furca bicornis, perticas sustinens, ames, itis.

Geweb/tela.

Gewerbstadt / emporium, grosser Gewerbsmann/magnarius, alleinig Gewerbsmann/ monopola, solche Gewerbstreibung/ monopolium.

Gewicht/pondus, eris, Gewichtlein/ ponduseulum, Instand des Gewichts/aequamentum s. aequilibrium, gleiches Gewicht/ aequipondium, von hundert Pfund / centumpondium.

Gewinn/ lucrum, gewinnhassig/ lucri fuga, gewinnsbegierig/lucrio.

Gewolbt/ fornicatus, cameratio, cameratus, Gewolb/fornix, concameratio, Gewolben/ concamerare, Gewolbseulen/anterides pl. erismata, Gewolb unter der Erden/ crypta, crytoporticus, Gewolbung/ fornicatio.

Gewurtz / aroma, atis, plura vide sub de hoc vocab.

Geyer/ vultur aut vulturius.

Geywitz/ capella s. vanellus, avis.

Gezelt/ tentoria, tabernacula, papiliones, Gezeltlein / tentoriolum, gemeine / casae militares, castrensia tuguria.

Gienen/ oscitare, Gienfucht /oscedo, das gienen/ oscitatio.

Giesser / fusor, Giesskunst/ ars fusoria, Giessfass / gutturnium, malluvium, pollubrum, Giesskrug zu dem spritzen/harpagium, Giesseimer am Muhlrad/modiolus erogatorius, Umgiessung/ transfusio.

Gifft / toxicum, venenum, virus, indecl. Gifftartzney / alexipharmacum, antidotum, Gifftmittel/ amuletum.

Gigaggen/ ruditus.

Gilt und Rent/ tributorum praestationes, pensitationes.

Gimpel/rubicilla avis, vide Dolpel.

Einst/ genista.

Gipfel eines Gebaues / pinna, pinnaculum, des Berges/ supercilium montis, vertex, icis.

Giren/ effervescere, ebullire, vergiren/ defervescere.

Gitzgen/ mutire.

Gitter/ crates, craticula, cancelli,


image: s082

auf gitter Art/ cancellatim hultzern oder eisern Gitter/clathrum vellus.

Glas / vitrum, Glashute / vitraria officina, Glasmacher / vitrarius fusor, Glaser / vitriarius, Glasgeschirr / vitreamina, Trinckglaser/calices, caliculi, cyathi vitrei, glasuren/crustare, Glaserbursten/ echinus, glasurt Geschirr / vas incrustatum, Glasmachlerey/ encaustice, Glasmabler/ encaustes, Glasfarb oder das von Glas ist/ glasern / hyalinus color, Glaserkaste/ hyalotheca, Glasscheiben/ orbiculi vitrei, glastern oder glasiren/ incrustare vas.

Glatt/ glaber, levis, glatt machen/ glabrare, Glatte/ laevitas, laevor, glattung/ politura, Glatthobel/ planula.

Glatzen/ calvities.

Glaubiger/ creditor.

Gleich/ articulus, nodi articulorum, am Halm / geniculum, mit gleichen/ geniculatim, gleich des Ruckgrads/ spondyli, vertebrae, verticuli, das zwischen den Gleichen/ internodium, von gleich zu gleich/ articulatim, membratim.

Gleichgeltend/ indifferens.

Gleichformigkeit/ analogia.

Gleichnisred / parabola.

Gleissnerey / hyporcrysis, Gleissner/ hypocrita.

Glett / lythargyros, um.

Gliedersucht / arthritis, der damit behafftet / arthriticus, Glied / arciculus, artus, Gliedwasser/humor, serosus, phlegma, pituita, Gliedmass/lineamentum, Glied verrencken/luxare, Gliedkraut/ fidexites.

Glimmer / magnes, etidis.

Glochseuer/ pusula, ignis sacer, ders hat / pusulosus.

Glock/campana Glocklein/sistrum, campanula, tintinnabulum, nola, Glockenblum/ helxine, Glockenschwengel/ malleus, rhopalum, Giockenspeiss / aes campanum, Corinthium, Glockenthurn / campanile.

Glufen/ acicula, acus capitata, Glufenbuchslein / aciarium, Ginfenkopff/aciculae nodulus, acicularius.

Glucken wie die Hennen/ pipare, glocitare. Gluck/ fortuna, Glucksbafen/ urna fortunae.

Gluckwunschung dem Hinwegreisenden/ apobatherium s. propempticum, dem Wiederkommenden/ epibatherium.

Glutpfanne / ignitabulum.

Got/ patrinus, susceptor, Dot/ susceptrix.

Gotzentempel/ delubrum, Gotzenbild / idolum,

Gogelhopff, lagana testuac ea in orbem crustata, pl. orbis ex ovis butyratis tumefactus.

Gold / aurum, fein oder rein Gold / obrizum aurum, Goldgelb / rntilus color. Goldschlager/bractearius vel bracteator. Goldanstrich/ tinctus, tinctura, Goldsand / baluca, Goldglett/ chrysocolla, chyrsitis, Goldschaum/ auri scoria, Kunst Gold zu machen/alchymia, arabice, chrysopoeja, verguladen/inaurare, goldschmied/aurifex, vscularius, Goldschmieds-Laden/aurificina, Goldgrub/auraria, aurifodina, Goldmacher / chrysopaeus, Goldschmieds Gewicht / libra nummularia, Gold-Ertz/ lapis aurarius, Goldlot /


image: s083

chrysocolla, Goldglette/ chrysitis, spuma auri, Goldknopfflein/ blattaria, Goldgelb/flavus, aureus color, Goldgulden/ nummus argenteus, 60. nostratibus crucigeris aestimandus.

Gold Emerlein/ florus, Goldblumlein / chrysanthemon.

Goldfinck/ aurivittis, vireo, onis. Goldforell/ aurata.

Goldhanlein/ regulus, Goldwurmlein oder Kefer / aurelia. cantharis, idis, Goldwurtz/ asphodelus.

Goller oder Leder/ colobium scorteum.

Gotteskastrn/ gazophylacium,

Gottsacker / coemeterium,

Erabe / fossa, fossula.

Grab der Ehren/ cenotaphium, Grab / tumulus, tumba, conditorium, Grabstein/cippus. Grabschauffel / pala, kostliches Grab / mausoleum.

Grabhau/ rutrum, Grabeisen/ scalprum in cisorium, caestrum, Grabschauffel/bipalium.

Graben machen/ lacunare, vocab. hortense.

Graben/ ausstechen/ sculpere, scalpere, caelare, scalptura, caelatura, untergraben/ agere cuniculos, suffodere terram.

Grabthier/ hyaena.

Grafschafft/ satrapia.

Granatapffel/malumpunicum, granatum, Granatrinde/ malicorium, Wilde granatbluhe/balaustium, Granatkern/ acini, Granatapffelbluhe / ampullagium, das kleine Hautlein im Granatapffel/ cicum vel cicus.

Granatkugel/sphaerae, pilae, punicae, granatae incendiariae, ignivomae. igniferae, globi pyroboli punica missilia.

Granarstein / carchedonisis; vulgo granatus.

Grass/ agrostia.

Grassgrun/ prasinus color.

Grasmuck/ curruca.

Grasswurm / aruca.

Grauer Fleck im Aug / glaucoma, ae, atis, grau/ glaucus, adj, glaucinus.

Grausen/nausea.

Greiff / gryphus vel gryps.

Greiffen/ palpare.

Greiss/ decrepitus, silicernium.

Greitlen/ divaricari.

Grempelmarckt/forumscrutarium. promercale, Grempelwerck/ scruta pl. Grempler/scrutarius, mango, onis.

Grenze/limitanei agri, die auf den Grenzen sind/milites limitanei.

Gressling/gobius fluviatilis.

Grat/spinae piscium.

Griesmeel/ crimnum, Gries/sabulum, am Gestad/ glarea, Gries oder Stein/ nephritis, idis, der damit behafft/ nephriticus.

Griffel/graphium, stylus.

Griegelhaan/ grygellus.

Grill/ grillus, Grill im Kopff/phantasiae.

Grimmen des Bauchs / colicus dolor, volvulus, tormina alvi.

Grindwurtz/rumex, ieis, erigeron, fenecio, lupathum acutum Grind/psora, Grindkraut/scabiosa.

Grob / rudis.

Groltzen / ructus.

Gropp.gobio vel gobius.

Grosch / tressis seu tres asses, sive nostra moneta, tres crucigeri, quem triariumvoces, ut denariu, duodenarium, quindenarium, xv. crucig.



image: s084

Grosse Herren/magnates pl.

was sehr gross ist/ decumanus, adj.

Grosskopff/ capito.

Grossmutter/ avia, Grossmutter Schwester/ abmatertera. Grossvatter/avus, Grossvatters Vatter/ abavus, Grossvatters Mutter/abavia, Grossvatters oder Grossmutter Bruder/ abavunculus.

Grube/ scrobs, Grublein/ scrobiculus.

Grufft/ hypoggeum.

Grunfinck/ vireo, onis, chloris, idis.

Grunspan/aeris flos, aerugo.

Grunspecht/merops, opis, apiaster, picus viridis.

Grusch/ furfures.

Grummet/ foenum cordum, serotinum, secundarium.

Grundel/cobitis, barbatula, fundulus.

Grundklotz/die Tieffet des Meers zu messen/ bolis, idis, Grund und Boden/fundus.

Grundleinie/ basis.

Grundeiss eines Gebaues/Ichnographia.

Gruntzen / grunnitus, grunnite.

Guckguck/ coccyz, ygis, cuculus.

Gugel/ cucullus.

Guggenbergen/ ludus puerilis, latebrae vaccae, quasi Kuhebergen/ diffugium.

Gurtel/ cinctus, cingulum, Gurtelein/ cincticulus.

Gulden/aureus, aureolus, florenus.

Gummi/alburnum, von Myrrhen/stacta.

Gunchel/colus.

Gurgel aspera arteria, jugulum vel jugulus, canna pulmonis, larynx, gurglen/ gargarizare, gargarismus, die grossere Adern derselben/lisae.

Gurt/ Gurtel/ cingulum, zona, cingulus, cinctus, cincticulus, Rossgurt/ cingula, ae.

Gurt in Gebauen/ praecinctiones, Gurtel/ zona, Gurtler/zonarius,

Gurtelein/zonula.

Guss / susura.

Gut so hinterlegt/ depositum, Gut einthum/mancipio accipere, verkauffen/ mancipi dare, liegend Gut/praedium, Gutlein/ praediolum, gross und breit/latifundium.

Gutschwagen/ cameratus currus, rheda, Gutscher/rhedarius.

Gutter/ampulla, Glasern/vitrea, Guttermacher/ampullarius.

Gyps/ gypsum, gypsus, gegypst/ gypsatus, adj.

H.

Haab und Gut/ census, fortunae, facultates.

Haarhaube/vitta crinalis, reticulum capillare.

Haar/capillus, crinis, pilus, langes Manns Haar/ caesaries, Harkraus-Nadel/calamistrum, falsche haar der Weiber/ caliendrum, graus Haar/ cani, plura vide sub voc. capillamentum, krause Haarlocken/ cincinnus, herabhangend/ cincinnorum fimbriae, der das Haar krauset/ cinerarius, ciniflo, onis, Haarlocken/ gekraust Haar/ cirrus, calamistratus, crispatus, falsch Haar/ coma adoptiva, adscititia, Haarzopff der Weiber/corymbus, Haarband/ crinale, Haarlocken/ virorum. erobylus, puerorum, scropius, Haarschopff/crines propenduli, anteventuli antiae, Haarwisch der Schuster/peniculus setosus, Zopff/ darein mans Haar flechtet / phlegma, atis, das Haar aufthun/ displicare, explicare comas, einflechten/ innectere, implicare, impedire, der harte Haar hat /


image: s085

hircipilus, Haarbendel/ taenia, Haarabschneider/ pilicrepus, Haar-Nadel/ acus crinalis, crinale, discerniculum, discriminale, Haar ausfallen/ alopecia, Haarschopff forn an der Stirn/ antiae, pl. capronae.

Habern/avena, Habermus/avenacen puls, wilder Habern/ aegilops, opis, Habersupp/ jus avenaceum.

Habicht/ accipiter, ris, die Augen verkappen/ oculos obnubere.

Habichtkraut/accipitrina,

junger Hach/feroculus, audaculus.

Hacken/ uncus, uncinus, harpago, hamus.

Hackbanck/mensa coquinaria, lanionia. Gehack oder Geheck/ minutal, insitium vel isicium.

Hackbret/sambuca, Hackbretschlagelein/ plectrum.

Hacke/securis, groffe/ caudicalis, hackle/ securicula, mit einer Schneide/securis simplex, zweyschneidig/ duplex vel anceps.

Hackmesser/ cultri incisorii, vel minutales.

Hackfpan//assulae, schidia.

Hackstock / truncus, incus scissilium et sectilium.

Haderlump/ panniculi, peniculi, pannuciae, Haderlumper / collector pannuciarius.

Haderlein/lineamentum, aus Faslein/carptum s. volsum, geschaben/rasile, gedreht/ tortile, zerhadert/pannosus, pannucius.

Hafftlein/ uncinulus.

Hafftgeld/artha, arrhabo, da baffts/ hic notus est.

Hoher/pica glandaria, cornix, frugilega.

Harte/ callus, rigor.

Harschen/singultus,

Hafft der Wuaden/ sutura vulneris.

Hafen/ olla, glasurter/incrustata, dreyfussigter/tripedanea, plura sub voc. olla.

Hafenkas/ caseus ollaris.

Hafner/ figulus, Hafnerleim/ argilla, terra figularis, Hafnerkunft/ figlina, ars figuli, seine Werckstatt/ figulina officina.

Hagapffel/ unedo, onis, arbutum. hagapffelbaum/ arbutus, Hagdorn / comus, die Frucht/ cornum, von solchem Baum/ corneus, der Ort wo sie wachsen/ cornetum, hag-Eich/aescusus. aesculerum, verhagen/ ein Hag machen/ dumis vel rucis sepire, Hagbuch/ sagus, ornus, Hagdorn/ oxyacantha, spina acuta, Hagenbutz/ rosa canina, silvestris, fagius, adj.

Hagel/ grando, Hagelgeschutz/ballista grandivoma, grandinans, ferrea grandine faeta, scrutorum grandine constipata.

Halbbraten/ seminassus, adj.

Halbeisen/ peninsula.

Hulffter/capistrum, camus, capistratus, adj.

Halm/ calamus, culmus, stipula. Halmhautlein/ vagina.

Hals/ collum,

Halsband/ collare, monile, mit Perlen/monile baccatum,

Halsgoller/fasciola pecturalis, der Weiber/ mammillare.

Halskappe/ cucullus, Halssack / mantica vel manticula, Halseisen/columbar, Halskette/torques vel torquis, der eine halskette anhat/torquatus. Halstarre/ tetanus, halsstarrig/ capitosus. Halszapflein/ epiglottis, idis


image: s086

glans, Halstuch/ focale. Halsring der Hunde/ millum millus mit eisernen Spitzen/muricatus millus, Halsmantel/ amiculum linteum, strophium, Halstuch der Weiber/ amicotirum, Krummhals/ obstipum collum, Halseisen/Pranger/numella, columbar, nervus Haskragen/collare. Hammel/ vervex, ecis, Hammelfleisch/ caro vervecina.

vorder Hamme/perna, hinder Hamme/ petaso.

Hammer/ malleus, Planierhammer/mallei et ferramenta diversimode apta ad complanandum Hammerschmied/malleator aeris, Hammerschmide / officina aeris, hultzerner Hammer/ tudes, itis, mateola, Tribhammer/ ad tubera extundenda, Hammer an der Thur/cornix, icis der den Hammer braucht/ malleator, Hammerlein/ malleolus, marculus, geschlagne Bucher/libri malleati, Hammerspitz/ rostrum mallei. Streithammer/ securis Amazonia.

Hamster/ cricetus.

Hanfling/ linaria avis.

hahn/gallus gallinaceus, Indianischer/ gallopavus. Plura vide sub voc. gallus.

Hand/manus, Handwurtzel/ carpus, Weissagung aus den Handen/ chiromantia, solcher Weissager/ chiromantis, Handgauckler/chironomus Handschuh/ chirotheca, manica, Handwercksmann/ mechanicus, Handpferd/parhippi, Handvoll/pugillus, Handschrifft/ syngrapha, syngraphum, Handheb/ ansa, ansula, stiva, capulum vel capulus, manubrium, manubriolum, handheb/ am Schild/ clypei ansa vel capulus, handquell/ mantile, Handlanger/bajulus, operarius, Handsege/ lupus, Handbeil/securicula, handknippel/ tudes, itis, Geld mit der Hand gewinnen/ aesmanuarium, manupretium, Einhandel/ unimanus, mancus, Handwercksmann auf dem Stuhl/ sedentarius, sellularius, Handwercksleute/operae mercenariae, Handwercksgesellen/artifices servi JCtis juniores opifices, Handwercks Zunfft-Stuben oder Herberg / taberna, diversorium, tribule.

haudquel/ mantile.

Handlungen/ acta, pl.

handschrifft / chirographum, eigne handschrifft / autographum.

Handschuh/Ermel/manica, manicatus, adj. Handschuhmacher / chirothecarius, manicarius, von Hand zu Hand / datatim, Handtatzlein/ enchiridion, um, Handbeck/ malluvium, handlos/mancus, handlein/ manicula, Handvoll/ manipulus, gross Hand / manutius, Handmuhl/mola versatilis, handheb an derselben / molile, Handbeck/pollubrum.

Hahnenfuss/ ranunculus, herba, flos.

Hanff/ cannabis vel cannabum, hanffseil/ cannabinus funis, hanff fur die Vogel/ semen cannabis, Hanffbrechen/ cannabem decorticare, hauffbleu/ malleus stuparius.

Hahnengeschrey/ gallicinium, toller Hahn/thraso, insolens.

hans in allen Gassen/ ardelio.

Harffe/ nablium, psalterium, sambuca, Harffenschlager/ psaltes,


image: s087

Harpssenschlagerin/sambucistria, sambucina.

Harn/urina, lotium, Verstopffung desselben/ischuria, Harnstreng/ substillum, urinae stillicidium, Harngeschirr/ scaphium, Harnhlatter/vesica, Harnwinde/ stranguria, Harngang/ uretetes, der den Harn nicht halten kan/urinae incontinens, dass sich im Harn gesetzt/ sedimentum urinae.

Harnisch/lorica, Harnischmacher/ armamentarius, buccularius, loricarius, thoracarius, gantzer Har. nisch/ cataphracta.

Hartnackig/ praefractus.

Hartz/resina, alburnum, Hartzbaum/ arbor conifera vel resinifera, picaria, pinus, pinea, pinaster, hartzigt/ resinosus.

Harwarchs/ tendo, inis.

Has/ lepus, dessen vorderst Lauff / armus leporis, hinter Lauff/ clunis leporinus, der ein Hasenmaulhat/lagochilus, Hasenkohl/ sonches, sonchus, Hasenbalg/pellis leporina, Hasenohrlein/ itria, orum, genus placentae, Hasengeyer/ aquila leporaria, fulva, valeria, melomaeetus.

Haselhun/ attagen.

Haselnuss/nux avellana, praenestina, pontica.

Haselwurtz/ asarum.

Haspel/harpedone, girgillus, rhombus,

Haube/ vitta, taenia, fehene haube/ galericulum pellitum e muro pontico.

Haubitz/ curtissimae formae tormentorum.

Hau oder Schnitt/sectura, scissura. incisura, vulnus caesim factum.

Haue/ pastinum, Hauer/pastinator, hauen/ pastinare, sarculum sarrire,

Hauffen oder Squadron Reuter/ agmen, cohors, phalanx equitum.

Hauhechel-Ochsenbruch/ anonis, herba.

Haupt/caput, Hauptricht/ caput coenae, hauptwehe/ cephalea, vel cephalgia, an einer Seite/ hemicrania, Haupt-Stadt/ metropolis, hauptfluss / rheuma, Hauptdecke/ capitium, Hauptkuss / cervical, Haupt-Schnuppen / furfures,

Hauptmann/ centurio, vulgo capitaneus, hauptmannstelle/ centuriatus, us, hauptmann uber tausent mann/ chiliarchus, hauptwacht/ statio praetoria, praetoriana primaria, Hauptquartier/stativa praetoria, Hauptmann der ersten Rott oder Geschwaders / primipilus, Hauptbinden/redimiculum, taenia, Vordertheil des haupts/ sinciput, sincipitis, Hindertheil/ occiput, Hauptring / Hauptrigel/ cestillus, ancillarum ad aliquid ferendum.

Hauptspruch/ pronunciatum, axioma.

Haus/ domus, Hausschretzel/genius familiarus, Hausknecht/modiasthus, Hausverwaltung/ oeconomia, hausverwalter/oeconomus, Hauskrieg/ offensiculae domesticae, Hauswurtz/ sedum, sempervivum, offic. Hausraht/supellex.

Hausblasen/ ichthyocolla.

Hausen/ huso.

Haut der Hirnschalen/pericranum.

Hautlein/ crustula, folliculus, tunica, membrana, operculum, operculamentum, cuticula, pellicula,


image: s088

ungearbeite haut/pellis rudis.

Hebammenlohn/ maeotrum, Hebamm/obstetrix.

Heber/retinaculum.

Hebriem am Pfeil/ amentum.

Hebstang/ vectis.

das Ross hebt schon/ equus eressus glomerat superbos, mollis crurum glomeratio.

Hecheln/ carminare lanam, linum, Hechel/ pecten ferreus.

Hect/ lucius, lupus.

Hecknatter/excetra, Heckenrosen/ rosa canina, silvestris, Heckschlange/ vipera, Heck/ dumus, dumosus, dumetum.

Heerd/focus.

Heerd grosses Vieh/ armentum.

Heerpaucken/ aeneum tympanum, aheno tympanum, anacara, Heerhorn/ lituus, Heerwagen/ arctophylax, kleiner Heerwagen des Himmels/ cynosura.

Hefen / faex vel fex, fecis amurca, im Essig/Oel/Dinten/ crassamentum.

Hefft/capulum vel capulus,

Hefftgezeug/ instrumenta suturarum.

Hefftlein/ fibula, Hefftleinmacher/ fibularius, ein-und aushefften/fibulare, diffibulare.

Heidelkorn/ fagopyrum, panicum.

Heidenkraut oder Staub/ erica, da sie wachsen/ ericetum.

Heiligthum / lipsana sacra pl. Heiligthumkastlein/lips notheca.

Heilwurtz/ althea, hibiscus.

Heimisch/ cicur, heimische Tauben/ columbae cellares.

Heisere/raucedo, raucitas, ravis, heiser/ taucus.

Heitzstube / hypocaustum.

Heilepartirer/ praetorianus miles, bipennifer Hellepart/ bipennis, hasta brevis.

Heller/ obolus.

Helffenbein/ebur, oris, mit Helfenbein besetzt/ eburatus. Plura vidsub voc. ebur.

Helmvisier/ buccula, Helm/cassis, idis.

Hemd/ indusium, tunica interior, intima, subucula, Hemdmacher/ indusiarius, mit einem hemd angethan/indusiatus, Hemdkt agen/ patagium.

Henfling/ linaria avis.

Hengel/ climacter, de quo suspenduntur leberes.

Hengst/ equus spado, so verschnitten/ canterius vel cantherius.

Henne / gallina, junge Henne/pullastra, plura vide sub voc. Gallina. Hennenkobel/gallinarium, Hennemann / gallinarius, pullarius, Hennenfuss/ sardonia herba, strumea, ranunculus.

Herberg / diversorium, diversoriolum, diversoria taberna, hospitium, der in der Herberg einkehrt / diversor, allgemeine Herberg / pandocheum.

Herbst/autumnus, der Herbstfruchten Zeitigung/ autumnitas, Heibstrosen/malva hortensis, molochae.

Herdhacke/harpaga.

Herfurschiessung/ germinatio.

Hering/halex vel halec, in der Tonne / conditanea, muriatica,

Hermelein/mus moscovitius, Sarmaticus, mustela cythica, mus ponticus, Venetus, odoratus, peregrinus, mustela Alphina Norica scytala, vele.

Heroldstab/ caduceum vel caduceus Herold/ caducifer, caduceator, fecialis.



image: s089

Herrenfluchtig/ herifuga Herrenschenck/ donativum

Herrschung diecaesis ditio, des Volckes/ democratia.

Hertzrohr/ aorta, Hertzwehe/ cardialgia, rosio stomachi, ders hat/ cardiacus, Hertzzittern/ palpitare, palpitatio, Hertzfell/ praecordia, pl. Hertzblat/ os ensiforme, Hertzgruble/ ventriculus cordis.

Hertzzuneigend/ acclinis.

Hetz/ graculus, monedula, pica.

Hetz- oder Jaghund / canis agitator ferarum, venaticus.

Heu/foenum, faules/mucidum, plura vide sub voc. foenum. Heuschock oder Schober/meta foeni.

Heurathsnotel/ instrumentum dotale, Heurathsversprechung / sponsalia.

Heurig/ hornotinus vel hornus.

Heuschreck/ cicada, locusta, kleiner/ attelabus.

Heydelibeer/myrtillus, myrtum vacinium, Myrtenstaud/ myrtus.

Heydnische Gilgen/ hemerocalis,

Heydnisch Wundkruat/ costum, costus.

Heylwurtz/ valeriana.

Her / lamia, strix, mulier malefice et volatica, pharmaceutria, saga, venefica.

Hieb/ caesio.

Himmel/ coelum, Himmel oder Furhang uber ein Bett / conopeum, Hinntel uber das H. Sacrament/ umbellae Eucharistiae,

Himmelbrod/ manna, himlitzen/ fulgurare, fulguratio.

Hinde/ cerva.

Hinfallende Sucht/heracleus morbus, comitialis, caducus, lunaticus, Herculeus, epilepticus, sonticus morbus.

Hinterhalt / qui sunt in subsidiis, subsidiarius miles, subsidium.

Hinterlauff des Hasens / lumbus leporis.

Hinterschlegel / lumbi vervecini, lumbi cervini.

Hintertheil des mittlern Leibes/nates, pl. podex.

Hintertheil des Hasen/lumpi leporis.

Hinwurff/ peripsema, atis.

Hippocras/ vinum nectareum, mulsum primae notae.

Hirn/ cerebrum, hinter Hirn/cerebellum, Hirnschale/ calva, calvaria, cranium, testa capitis, Hirnhautlein / meninges pl. Hirnschalle/ talitrum.

Hirs/milium, Welscher/panicum.

Hirsch/ cervus, Hirschfanger/sica venatoria, Hirschzemer/ clunes cervini, jagbarer Hirsch/trimus aut quadrimus, Hirschhaut/ nebrina, pellis, nebris, idis, pellis, cervina, Spiesshirsch / subulo. Hirschkalb/hinnulus, catulus cervinus. Plura vide sub voc.venaetor.

Hirschkraut / dictamnus, dictamnum.

Hirschzung / asplenum scolopendrium, phyllitis, herba.

Hirtengesang/bucolica, pl. bucolicum carmen, Hirtenhauslein / mapalia, Hirtenstab / pedum.

in Historien wol erfahren/polyhistor, oris

Hitz/aestus, Hitzblatterlein/boae, papulae.

Hobel/dolabra, Hobelein/dolabella, Schlichthobel/planula, Schrotthobel/runcina, hobeln/ dolare, fleissig hobeln/ edolare, Hobelbanck/ dolatorium, Hobelspan/ ramentorium crines, schidia, ae, ium, assulae.

Hochenau/ helciaria navis, Hochenauer/ helciarii.



image: s090

Hochkraut/ anethum.

Hochzeitlied/ epitalamium, hymen, hymenaeus.

Hockesbockes - Becherlein der Taschenspieler/ acetabula, pl.

Hofel oder Sauerteig/ fermentum.

Hoflichtkeit / urbanitas, hoflich/urbanus.

Hole/cavea, spelaeum, spelunca.

Holle/ tartarus, orcus, crebus.

Hollhafen/ lebes, vel cacabus caldarius.

Honigthau/manna, Honigfarb/melinus color, Honigsafft/ melligo, inis.

Hoschel/singultus, hoschetzen / singultire, mit hoschotz/ singultim,

Hof/ area, unter freyem Himmel/ impluvium,

Hofdienst/ palatina officia,

Hofkatz/ palatinum mancipium.

Hofnarr/morio.

Hoffnung/ spes, ohne Hoffnung/ exspes.

Hoger/ gibbus.

Hohe Schul/ lyceum.

Hol/geholt/concavus, adj. Holeisen/ scalprum cavatorium.

Holderbaum/sambucus,

Hollippen/adoreae cannae.

Hohlkohl/ canaliculus, gekehlet/ mit Holkehlgemachet/canaliculatus, Stabel der Hohlkehl/striae.

Holziegel/ imbrex, icis.

Holtzhacken / caudicalis securis, Holtzscheider/ caudices ligni, fragmenta, segmina, ligna secta, Holtzklieben/cuneare ligna, Holtzschlegel/ pavicula, tudes caudicalis, Holtzwerck/fabrica, Holtzlege/ lignile, Holtzhutte/lignarium, Holtzstoss/ligni strues, Holtzmarck/ forum lignarium, Holtzschlager/ lignator, Holtzsammlung/ lignatio, ins Holtzsahren/lignari, hartz Holtz/lignum induratum/ abgestanden/ emortuum, Holtz zum Bau verfertigen/materiari, Holzknecht/lignatores, Holtzbock/misantropus, Holtzaube/palumbes vel palumbus, Holtzhauff zum anzunden/pyra, Holtzwurm/teredo, cossus, Holtzwantz/tylus, Holtzhacker/ xyloromus.

Hopffen/ lupus salictarius, vulgo lupulus.

Horn/ cornu, Hornlein an Schnecken/cirrus, Hornblaser/cornicen, Hornlein/corniculum, plura vide sub voc. cornicen et cornua, Die Aetz am Horn/ prosubilae.

Hornfisch/acus, aci, buccinator.

Hornis/ crabro, onis.

Hornwerck/propugnaculum s. opus cornutum.

Horseleuch/laesculus.

Hosenband/ periscellis, idis. Hosenbander / fasciae cruales, genualia vincula, Hosenflicker/veteramentarius, Hosensack/ funda.

Hostieisen/ artopta.

Hoy/ fistuca, fistucatus adj.

Huche/trutina piscinaria.

Hucker/propola.

Hudler/ dardanarius. Ulp annonae flagellator, Hudelsgesind/ faex populi.

Huf/ ungula, Hufeisen/ solea ferrea, Hufschmid / equarius faber,

Hufft/ coxa, coxendix, icis, femur, oris, femen, Hufftweh/ coxarius morbus, ischias, ischiadis, ischiadicus dolor, ders hat/ ischiacus.

Hulffgeld / collecta.

Hulffvolcker / auxiliares, auxiliarii, subsidiarii, subsidia.

Hulsen/ pericarpium, calyx, folliculus,


image: s091

operculum, operculamentum, siliqua, vagina, volvulus, was Hulsen hat/siliquatus, Hulsenfrucht / legumen, das sich kochen lasst / coctile, das sich nicht leicht kochen lasst / refractarium et contumex.

Huneraugen an Fussen/clavi pedum, junges Hunlein/ pullaster, pullastra, Hunerstanglein/pullarium fulcrum, Hunerdarm/alsine, asyla, herba, Hunerstall / cors vel chors, itis, Hunergedarm/intestina gallinarum, gigeria pl.

Hutten/ attegia, ae, schlechte/ casa, tugurium, Huttlein/gurgustium, Huttenrauch/ arsenicum, auripigmentum, pompholyx.

Hummel/ fucus,

Humsen der Binen/bombus, bombilare.

Hund/ canis, Spurhund / canis sagax, odorus etc. Hundlein/catellus, catella, catullus, plura vide sub voc. canis. Hundslauffen/catulire, Hundskuppel / copula, Hundszwinger / ergastulum canum, Hundsbrem/ cynomia, Hundsmuck/cynips, cyniphis, Hundszung/cynoglossum, Hundsdorn/ cynosbaton, Hundslaus/ ricinus, Hundsbeer/ frangula, Staud / rubusidaeus, grosser Hund/molossus, Hundknoblauch/ ampeloprassum, Hundskurbis/ bryonia, Hundenzwinger/ergastulum canum,

Hundert Centner/centussis, hundertfaltig/centuplicato, hundertweis/ centuriatim.

Hurd/ gerrae, crates.

Husten/ tussis, herans husten/extussire.

Hut / pileus, pileum, breiter Hut / galerus, Huter/ pileo, onis, spitziger heidnischer Hut/albogalerus, gebogener Stulp des Huts/ auricula pilei, Hutschnur/redimiculum, taenia.

Hyaeinthblum/ hyacinthus, vaccinium.

Hyssop/ hyssopus.

I.

Jacobsbruder/ conchiger.

Jager / venator, Jagerhorn/ cornu venatorium, Jagerspiess/ venabulum, Jagertasche/penna venatoria, Jagergarn/plaga, Jaghund/ canis venaticus, Jagergarn/ cassis, is, indago, inis, Bucher von Jagwerck/cynegetica, pl. Jagerzeug/ instrumentum venatorium, Jagtschifflein / myoparo, onis, acatium, celox, ocis, liburnica.

Jancker/ palla.

Jatung/ runcatio, sarculatio, sarritura, sarritio. extirpatio, Jathauen/ sarculum.

Jaherren/ Senatores pedarii.

Jahr/annus, jahrmarckt/nundinae, jahr-Bucher / annales, jahrig / anniculatus, annotinus, plura vide sub voc. annona.

Jaspis/ Jaspis, idis.

Jauchart/ jugerum.

Jbisch/althaea, hibiscus, Jbenbaum/ taxus.

Je langer je lieber/ chamaepytis, tyos.

Jernsalems-Blumen/lychnis Chalcedonia.

Jgel/ Echnius, ericius, erinaceus, Jgelkolb, Echinata clava, Jgelschrancken / ericius militaris, Igelsrusel/proboscis, idis,

Illuminiret/ caelaturae pictor.

Iltis/ ictis, idis, mustela silvestris, viverra,

Imbis/ prandiolum.



image: s092

Immenkraut/cerinthe, cithrago, inis.

Immeuwolff/merops, opis, apiaster.

Immenschwarm/ examen apum, Immen-Hauslein/favi, Immenwarter/mellarius, meliturgus, Immestell/melitton, onis, Immenlast/ pulities apum.

Impffen/ emplastrare, inserere, Impffung/ emplastratio.

Indianischer Haan / gallopavus, Indianische Henne / gallina Numidica. Africano, Meleagris, idis, guttata, Infel/ tiara vel tiaras, ae.

Ingenier/machinator bellicus, machinalis scientiae peritus.

Ingeweid/interanea pl. des Retzes/ omentum.

Ingrun/ chamaedaphne, herba.

Ingwer/gingiber, eris, vel zingiber/

Inhalt so kurtz/ breviarium.

Instand des Krieges/ induciae.

Instrumenthammerlein/ malleolus fidium temperator.

Inwohner eine Zeitlang/inquilinus.

Joch/ jugum, Jochband/ jugamentum, Jochriem/subjugum lorum. S. Johannis-Beerleinstand/ ribes, spina racemaria, S. Johanneskraut/chamaepytis, tyos, hypericum, Blum/ chrysanthemon vel um. S. Johastesbrod/Bochsherndle/ siliquae, ceracia, orum.

Irdengeschirr/ testa, vas fictile, figlinum testacium, samium.

Irrlichtlein/ignis fatuus.

voll Irrthum/ mendosus.

Irrgarten/ labyrinthus.

Isabellfarb/ gilvus, adj.

Jubilierer/gemmarius, gemmarum mango.

Jucken der Kratze/ prurigo.

Jud / so beschnitten/ apella, Judenschul/ Synagoga, Judenleim/ bitumen, Judenkurchen/ halicacabum, halicacabus, vesicaria.

Jungfrau/virgo, Jungfrau-Schandung/ stuprum, Jungfraulein/ virguncula.

Juppen / abolla, supparum, supparus, item, summum velum.

K.

Kabbiskraut/ brassica capitata, crambe.

Kabirabi/ caulis edulis, s. capitatus, s. calirapus.

Kachel/ testa, des Harns/ matula.

Kefer/scarabaeus, Rosskafer / pilularius, goldkafer/ cantharis, idis, unser Frauen Kule/cantharis rubea.

Kampfer / palaestrita.

Kapslein / loculamentum.

Kas / caseus, Ort / da man die kase macht/caseale, Kasemodel/casearia forma, Kasmilch/ lac pressum, Kashutten/ lactaria officina, geriebner Kas/ caseus scobinatus, descobinatus, Kasmolcken / serum lactis. Plura vide sub voc. caseale.

Kastlein / loculus, voll Kastlein/loculatus, adj.

Katzlein an Baumen und Fruchten/ nucamentum, panicula, paniculus, julus.

Kalb / vitulus, kalberbraten/assum vitulinum, Kalbfleisch/caro vitulina.

Kahl/ glaber, adj. Kablkopff um die Stirn/ recalvaster, Kahlheit calvities.

Kalch caementum, calx, angemachter intritum vel intrita, arenatum, kalchhutten/ calatorium, Verkalchung calcinatio, ungeloschter kalch calx viva, Pflastertruhen/lacus, mortarium calcis.

Kalchofen / fornax calcaria, Kalchbrenner / calcarius.



image: s093

Kalesch/petonitum, petorritu, essedum, Fuhrmann darzu/essedarius.

Kaldschmied orichalcarius.

Kamm / Kampel / Stral / pecten, kammen carminare lanam, linum, Kammlein / pecrunculus, Kammacher petinarius.

Kammer / cubiculum, Kammerliecht / cubicularia lucerna, Kammmerdiener / cubicularius, Kammmergut / fiscus, Brautkammer thalamus, Nebenkammer / procoenium, der die Kammer inn hat / coenacularius, Kammergut / fiscus, principis aerarium, Kammerling/cubicularius a cubiculis, Kammerheer / principi ab aurea clava.

Kamm der Vogel/ crista.

Kampff / agon, Kampffer / athleta, Kampferbrod / coliphium, Kampff zwischen zweyen/ duellum, Kampfrad/tympanum dentatum.

Kampher / caphura, odoramentum Indicum.

Kanne / eantharus, dreymassige / cantharus congialis, congiarius, Kanthel / urceolus.

Kannenkraut / serpyllum, Kannengiesser / stannarius.

Kappaun / capo vel cobus, Kappaunstein / alectoria.

Kappe / capitium Ulp. cucullus, Doctor-Kappe / epomis, idis.

Kappern / capparis.

Karbatscher / nervus bubulus.

Karfreytag / dies parasceves.

Karnier / sacculus, mantica.

Karwochen/ hebdomas major, hebdomas Christo patienti sacra.

Karnifel / ramex, icis hernia.

Karpff/ cyprinus, carpus vel carpio.

Karren/ carrus, vectabulum, cisium, biga, cartuca, Karrner/carrucarius, cisiarius, Karrnross/equus carrucarius, Karrensalb / axungia.

Karst / bipalium, irpex, icis, rastrum pastinum, Karster/pastinator, pastinare, sarrire.

Karten / S. Charten.

Karretschen / carminare lanam, linum, Kartetsche / plectrum vel pecten.

Kaste / scrinium, arca, Kastler/scriniarius, mit Eisen beschlagen/ arca aerata, mit vielen Fachlen / arca loculata, dem der Geldkasten vertrauet/arcarius, Kastleinmacher/ arcularius faber.

Kastner / granatius, Kast im Ring/pala.

Katze / aelurus, catus, cattus, catta.

die Katzen / tumuli f. aggeres propugnaculis imposita, Meerlatz/ cercopithecus, Genethtatz / geneta, Zibelkatz / felis zibethi.

Katzenschwantz / equisetis, equisetum, herba, Katzensilber / magnes, etidis, mica.

Katzenaugen / oculi glauci, caesii, herbei, noctuini.

Kauffen / emere, gern kauffen wollen / empturire, Kauffbrief / tabulae emptionis. Furkauffer/propola, grosser Waaren Verkauffer/ magnarius, der aus dem laden verkaufft / prodola, des Kauffherrns / factor, institor, Kauffmannsschiff / vectoria, navigia, kauffsichtig / emax, der gern verkaufft / vendax, das man verkauffen kan / promercalis, adj. das sail ist/venalis, das gangig / vendibilis, Menschen die fail sind / venalitii.

gekuet / mansum, vorgekaut/ praemansum.

Kautz / asio, noctua.

Kebsweid / pallaca, pellex, icis.

Keder / esca piscium.



image: s094

Keder-Eisen die Nagel auszuziehen/ ligula ferrea.

ankedern / hamo escam infigere.

Kegel / conus, Kegelspiel / globii luforii, conimetulae, trunculi, die 9. Kegel / metularum novenarius.

Kehl / guttur, gula, grosskehlet / gutturosus.

Kehrkot / purgamentum, retrimentum.

Keichen/ ergastulum, Keichenhuter/ ergastularius.

Keile / cuneolus, Keil einschlagen 7 cuneare.

Mauerkell / trulla.

Keller / hypogaeum, apotheca, cella mellaria, olearia, vin aria, Kellerer / cellarius, promus condus.

Kelter vide Torckel.

Kerbelfeigen / fiscina ficorum, palatha.

Kerbholtz / talea crenis incisa.

Kerbleinkraut / anthriscum, chaerephyllum.

Kern an den Fruchten / granum, an den Nussen / Nucleus, den Kern ausnehmen/ enucleare, exossare, Kernigt / granosus, adj. Kern in Ruben/ nervi, filamenta, crines, Kern der Burger / flos civium,

Kertz / lychnus, Kertzenstock / candelabrum, lychnuchus, mit viel Dache / lucerna polymxos, Wachskertz/ cereus, Unschilt / sebacea, candela, Kertzengiesser / cerarius fusor, Kertzenstock/spirae cereae, conspirati cerei, cereus glomus.

Kessel/ ahenum, cacabus, Kesselein/ cacabulum, Kesselgestell / cortinale, Kesselschmieds- Hammer/ marculus, Kessler, faber Kesslergesind / contribules aerarii.

Kesten / castanea, glaus Sardiana, Schale / putamen, corium, echinus, calyx, Kastenbraun / puniceus color, spadix, spadiceus.

Kette / catena, gekettet / catenatus, mit Ketten zusamm gebunden / catenatio, Kettlein / catenula, Kettenring/hamus, Kettenhund/ catenarius canis, gulden Ketten/ torquis, murenula, torquatus, adj.

Keucher / asthma, asthmaticus, keuchig / suspiriosus.

Keul/ cuneus, in Figur eines Keuls/ cuneatim.

Kibitz / parrha.

Kicher Erbs / cicer, cicercula.

Kin / mentum, Grosskinet / mento, onis, Kinback / mandibula, maxilla.

Kien / assulae pinastri, cremium Span/ pinae taedae, Kienruss/atramentum tectorium.

Kies / glarea, Kiesicht / glareosus, adj. calculosus.

Kieselstein / calculus silex.

Kimmichkehrer / camineuta.

Kind/ infans, puerulus, saugend/ lacteus, Kinderschul oder Stuben / paedagogium, ohne Kinder / improles, Kindsmahl / natalitium epulum, lustricum, Kinderblattern/ pituitae ereptiones / mitsaugend Kind / puer collactaneus, Kind nach seines Vatters Tod gebohren / puer posthumus, im hohen Alter des Vatters / proculus, langsam geboren / cordus, fruhgeboren/ lucius, am Morgen geboren / manius, mit den Fussen voraus geboren / agrippa, mit krummen Armen / ancus, von ungleichen Eltern hybrida, unehlich geboren spurius, nothus, incerto patre natus, Missgeburt/abortus, Kinderhaus/curotrophium, Kinderlehr


image: s095

/ catehesis, Kindermuslein / athera, Kinder-Dockenwerck / crepundia, pl. Kinderschrecker/ manduco, onis, manducus, Kinderwerck / apinae / pl. Kindsmagd/ getraria ancilla, infantaria, Kindsblattern/vari, varioli, ecthymata, pl. tum, Kinderwiegen/infantaria supellex. Kindbetterin/ puerpera, Kindbett/puerperium, Kindergeschrey/ vagitus.

Kirchen Probst / oeconomus Ecclesiae, Kirchportal / propyleum, Kirchenstock / gazophylacium, Kirchweyh / templi dedicatio, consecratio, encoenia, pl. Kirchendieb / sacrilegus.

Kirren / stritor.

Kirsch/ cerasum, schwartz Kirsch/ actum. Plura vide sub voc. cerasum.

Kistler / Schreiner / capsarius, scriniarius.

Klager / actor, Klag / actio.

Klaffter / orgya, vel orgyia, Klasterholtz / orgyia lignorum.

Klaggesang / epicedium, naenia.

Klaiben oder Kleiben linere, glutinare, lutari, Beklaibung mit Gummi / gummitio.

Einem ein Klamper anhencken/convitium in aliquem dicere, labem alicui aspergere.

Klamme/retinaculum, retinaculum ferreum, s. uncus ferreus.

Klammer / commissura. compages, fibula, jugamentum, plumbatura.

Klappern / crepitare, Klapperer / locutulejus.

Klapper-Rose / anemone, papaver erraticum.

Klaret / melicratum, hydromeli, aqua mulla, item, tuba acuta.

Klasen / enger Eingang / fauces.

Klau oder Klatte / unguis, unguiculus.

Klee/trifolium, dreyfach/trifolium.

Er kleibet / carptim edit, modici cibi est.

Kleid / vestis, vestimentum, gefliecktes / cento, centunculus, ungekleidet / investis Kleiderputzer / mango, onis, Kleiderwurm / blatta, tinea, Plura vide sub voc. vestis. Kleidermeister / vestiarius, Kleiderkammer vestiarium, Kleiderkasten / arca vestiaria, Kleiderhuterin / vestispica, Kleiderhuter / vestispicus, gulden Stuck / vestis Attalica, mit Blumen und Bildern / picta, phrygia, mit viel Farben/ polymita, mit Vorten versetzt / segmentata, gefaltet/ gewassert und rauschet / undansmit Ermeln / manicata, bis auf die Knochen/ talaris, voller Fleck / pannucia, ae.

Klein-auglein / lucins vel ocella.

Kleinod / cymelium.

Klepper / vide Zetler.

Kletten / lappa.

Kleyen / actus, aceris, furfur, wie Kleyen oder von Kleyen / furfurosus, acerosus.

Klingenschmied / xiphopoeus, machaeropaeus, Klinge / veru, ensis, lamina.

das Klinglen/tinnitus, Klingelwerck/ tinnimentum, Klinge / tinnabulum, das klinglet / tinnulus, adj.

Klipp / lapis redivivns, veteranus, Vitru v. der schon gebraucht worden,

Klitterwerck / futile opus.

ein Klitterling / oder Pfitterling / homo infirmae valetudinis.

Klob / ames, itis, clamus aucupas torius.

Klopperlein / crepitaculum.

Klopffholtz des Schusters / tudes, itis, mateola.



image: s096

Klotz / massa, truncus, Klotzlein / massula, Klufft / rima, so sehr gross / chasima, atis, Klufftlein/ rimula.

Klumsen/ rima, Klumslein/rimula, rimosus adj.

Klupper/ Mauleisen/Biss des Pferdes / postomis.

Knab/ puer, Knaben-Unterweiser/ pedagogus, paedotriba, Knablein/ puerulus, Knabenkraut/fatyrion.

Knebelbart / mustax, mustace, mystax, mystace.

Knebelspiess / venabulum.

Kneip der Schuster / falx sutoria, sicillum, sipillus, smilium, sicillum, facula.

Kneten/ depsero.

Kneul Garnfaden / glomus, i, eris.

Knie / genu, der die Knie eng beyeinander hat / compernis, Kniebander / genualia vinnula, knien/ ingeniculari, Kniescheibe / mola genualis, patella, Kniebeug / poples, itis, hinter Kniebieg/ suffrago, inis.

Knifelholtz der Schuster / radula, striata.

Knirschen/ stridor.

Knoblauch / allium, da Knoblauch/ wachset allietum, Knoblauchsuppe / jus alliatum, plura vid. sub voc. allium.

Knoden um die Gleich/ condyli, der grosse Knocen hat / scaurus.

Knochel der Fusse/talus.

Knodlein/ globuli farinarii, offella, offula.

Knocken/ cossim sedere, incoxare.

Knopff/nodus, off endix. an der Hutschnur unaufloslicher/nodus gordius.

Knopffe des Wammes/ globuli, clavi, noduli.

Knorren von Baumen hauen/abnodare. Knorren an Gleichen/ nodi articulorum, Knorr des Baums/ nodus arboris, tuber.

Knittelstraff / fustuarium.

Knobal/ cadmia metallica.

Knobelwagen/ vide Wagen.

Kochen/ coquere, Koch/ coquus, cocus, das sich kochen lasset / coctibilis/ Sudelkoch/cocus nundinalis, Kochloffel / tudes, itis, tudicula, tutellum, Kochle/Kochbub/ cocculus, vocarius.

Kocher fur die Bogen/ corytus.

Kohl/ beta, brassica, gepflantzt / sativa, breiter rother Kohl / cumana, laevis, rubra, wild Kohlkraut/ buprestis, idis.

Konig/ rex, Konigin/ regina, Vice-Konig/ prorex, Koniglein/ regulus, Zaunkonig/ tochilus.

Konigskron/ corona lmperialis, Konigsblum / poeonia.

Kohlwurtz/bulbus, runde Wurtz wie eine Zwiebel.

Kolbe/ clava, Kolbentrager / clavator, Kolb damit man heimleuchtet/ laterna obelisco praefixa,

Kolbe von Mosrohren/typha,

Koldern/ jurgari.

Kole / carbo saxeus, Kolschwartz / anthracinus color, Steinkol/carbo saxeus, Kolhutten / carbonaria, Kolofen/ carbonaria fornax, Kolbreuner / carbonarius, Kolenhochtlein/ lucius carbonarius butyro inunctus, Kolmais/ fringillago, Kolel / carbunculus, brennend Kohl / pruna. carbo vivus, candens.

Kon/ mucor in vino, mucidus, adj. Mucescit vinum.

Kopff/ caput, klein Kopfflein / capitellum, capitulum, Haupttuch


image: s097

der Weiber / capitium, Kopff/die in Gebauen fur die Mauer ausgehen / proceres, mutuli, capita trabium, Kopffleisten an der Thur antepagmentum, Grosskopff/ capitio, Kopffsteuer/capitatio, Kopf zu erwas neigen / conquiniscere. Kopffgeld/exactio capitium, ohne Kopff / acephalus.

Kuppel der Hund/ numella.

Korb / corbis, calathus, cophinus, Korblein/calatiseus, geflochtener/ qualus, Korblein/ fiscella, fiscina, Korbmacher / cophinopoeus.

Korn so rein/ ador, indecl.

Kornblum/lychnis, idis, Korublumlein so blau / cyanus, Korngabel/ merga, Kornschauffel / rutrum, rutellum, Kornrosen/ caltha, githago, inis, papaver erraticum, Kornwanne/ventilabrum, Kornkalter / cumera, allerley Korn / far, rein sauber Korn / far odoreum, plura vid. sub voc. farinarius. Kornhulse / gluma, Kornkaste / granarium, Kornwurm/ curculio vel gurgulio. Vid. Rocken/Weitz/ Korngarb / merges, Kornstadel/ horreum, bestes Korn/ siligo, robus, i, Korn messer / mensores frumentarii, Kornsack / saccus frumentarius, Kornstreichholtz / hostorium, radius.

Kortelatsch / sica brovior gladius.

Kosten/ gustatus, gustus.

Kot / lutum, mit Koth uberstreichen/ delutare, oblimare, Kothlach / lacuna, volutabrum Kothschaufel/ pala.

Kotze / gausape.

Krachsen/ aerumna, aerumnula, ferculum, institorum.

Krahe/ cornix, cornicula, schreyen wie eine Krahe / cornicari, Krahenfuss/ coronopus, herba.

Krat/ unguis, falcula.

Kran/ raphanus, geriebner / scobina raphani majoris, Kranbruhe/ jus ex amygdalis et raphanis contusis.

Kropfflein/ offella, offula.

Kratze / scabies, petigo, inis.

Krafst / vigor, Krafftmehl/amylum. Kraffthisslein/ scitamenta.

Kragen/ collare, gespitzter / segmentatum, plura vide sab voc. collare.

Kramerdeck / cadurcum, Kramer / institor, Kramerladen/institoria taberna, schlechter Kramer / minutarius mercator, gar schlechter/ frivolarius, Kramerwaag / libra mercalis.

Krammetbeer / juniperi baccula, Staud/ junipetus, Krammetsvogel/ turdus.

Krampffader / varis.

Krampfffisch/ torpedo.

Kranich / vipo, grus, ciconia, avis palamedea.

Kranckheit/ morbus, anhangende/ morbus sonticus, daran einer stir bet/der ander nit/ anceps, schwermend / palabundus, bald aufrei-, bend/acutus.

Kranckenspittal / nosocomium, Kranckenwarter / nosocomus, Kranckenstube/ valetudinarum.

Krantz / corona, allerley Dinge / daraus man Krantze macht / coronamentum, Krantzelblum/ coronaria herba, Krantz aus all erley Fruchten/pancarpiae pl. Kranz von Blumen/ corona pactilis, nexilis, zusammgehefft / sutilis, die Bandel an Krantzen / lemnisei, taeniae, ein rund Werck wie ein Kron/ coronarium opus.

Krapff / placenta sarta, Kropffle / pastilli, globuli aromatarii.

Kraspeln/ crepitare dentibus.



image: s098

Kratzbursten / scopula rasoria,

Krausen7 culullus, trulla fictilis, mit einer langen Handhab / carchesium, Krausle / modiolus. Krausmautz / balsamita.

Kraut und Loth/tormentaria fartura, pulvis nitratus, tormentarius, tormentalis, pyrius, sartum vel fartura ballistarium.

Kraut/herba, Esskraut / olus Krautlein / olusculum, Krautmarckt / oliotorium, plura vide sub voc. herba. Kraut-Suppe/jus herbile, herbaceum, oleraceum, grun Kraut / olus coctivum s. concisum, Krautmann/ olitor, Kraut/ das alle Kranckheit heilet / panaces, is, vel panacea, krauter /so man aus Essig isset / acetaria, pl. Krauterbuch/anthologica, Krautwurm/bruchus, eruca, Krautstengel/caulis, Kraut-Wurm/mit vielen Fussen/millepeda, hir suta, centipeda.

Krebs / cancer, Meerkrebs/cammarus, Krebsscheer/acetabula, chelae, pl. Plura vide sub voc. cancer.

Krebscirtkel / tropicus caiicri.

Krebs oder Brustharnisch / cassis, idis, lorica, pectorale.

Krebskranckheit / carcinoma, carnioma.

Kreiten/ creta, cretula, mit Kreiden geweisst / cretatus.

Kreis/ circulus, gyrus, vel girus, um dem Mond/halo, onis, Grais um die Sonne / parelium.

Kren / raphnus major.

Kress / nasturtium.

Kres / intestina ovium. ovilla interanea, in vitulis et hoedis, pantices, pl. intestina pelliculata, Kres am Hembd / patagium, Kres ausbrechen / ordinare plicas seu sinus petagii, Kres mit Spitzen / collare segmentum, gesalten/rugatum, striatum, plicatum.

Kressling/ gobio, gobius fluviatilis.

Kretze / scabies, scabiosus/ das Jucken / prurigo, pruritus.

Kriech oder Pflaum / prunum, prunus, der Baum.

Kriechen / reptatus, reptare.

Krieg/ bellum, Kriegskleid/ abolla, Kriegslager / castra, pl. Kriegsschultheiss / praetor capitalium rerum, Kriegs-Lob / dorea, Kriegsrichter/praetor castrensis, Kriegsgurtel/ cingulum, baltheus, bombycinus, sericus, Kriegs-Ordnung/aeies, ein ziehendes/ reisendes Kriegsheer / agmen, Flugel der kriegs - Ordnung / alae, Kriegsrustung / apparatus bellicus, Kriegshulff von Bundsgenossen / auxilia, Krieg ordentlich ankundigen/clarigatio, clarigare, Kriegsleute zu Schiff / classiarii, Kriegs-Erpressung/ collectae militares, collatitia pecunia, contributiones, Kriegsgesellschafft / commilitium, Keiegswagen/covinus, spitzige Kriegsordnung / cuneus, Kriegsbot / facialis, Kriegs-Anlauff/impressio, Kriegs-Baumeister/machinator, Kriegsherr/summus imperator belli, vornehmer Kriegsheld/strat egus, Archistrategus, Dux exercitus, Kriegs-Seeretari / scriba praetorianus, castrensis auctoratorum, Kriegsgericht schreiber / Dicographus castrensis, kriegs - Commissarii / quaestores castrenses, inspectores, curatores primarii, Kriegskunstler/ machinator bellicus, machinalis scientiae peritus, Kriegs-Articul/leges militares, castrenfes,


image: s099

Kriegs-Verpflichtung/sacramen tum militare, Kriegsheer/ exercitus, plura vide sub voc. miles. Einheimischer Krieg / bellum intestinum, auslandischer / externum, verderblicher / internecinum, exitiale, Kreigsschutz/ miles custos, Tutor datae fidei, Kriegs-Schaden/ offensio belli, Kriegsbinden/ paludamentum, Kriegsrocklein/sagum, sagulum, Kriegsfahne/ fignum, Kriegs-Sold/ stipendium, Kriegslist/ stratagema, Kriegs-Oberster/ strategus, alter Kriegsmann/ veteranus, Kriegsfahnlein / vexillum, Nengeworbner/ novitius miles, tyro, Kriegs-Schlacht / pugna, praelinm, sich unterhalten lassen / dare nomen militiae, Kriegsgesell/ commilito, commiles, commilitium, zu Wasser / copiae navales, geschribener Soldat/ auctoratus, delectus, ausgemustert/exauctoratus, expunctus stipendiis, Evocatus, wieder erbetten zum Kriegen. Alt verdienter/ emeritus. gemeiner Soldat / gregarius. freywillig/voluntarius, in Eil zusammenbracht / subitar ius, Doppelsoldner / duplicarius, Musterschrei. ber / scriba auctoratorum, Quartiermeister / designator hospitiorum, Wachtmeister/ excubiarum praefectus etc. Vide in voce miles.

Kropfflein der Vogel/ vesicula gutturis.

Krosdarm / intestina pelliculata, ileon.

Kropff / struma, der ihn hat / strumosus.

Krospel / cartilago, inis.

Krote / bufo, Krotenstein / chelonitis idis, vel chelonites.

Krucken / grallae, grallator, der auf Steltzen geht, kruck-Entlein / querquedula.

Krufft/ crypta.

Krug/ amphora, urceus, urceolus, der Krug schottert/ bilbit, Kruglein / sitella.

Krumme / tortus, us, Krummfuss / der die Fuss einwarts hat gebogen varus, auswarts / varius, Krumme des Schwibbogens/absis, Umweg/anfractus.

Krummung / der Bogen am Rad / curvatura,

der krumme Fuss hat / myscelus, vulgus, krummes Maul / os valgum, sich krummen/ pandare.

Krummhorn / lituus, Krummhalsig / obstipus.

Kuche / culina, coquina, Sudelkuche / coquina nundinalis. Kuchenholtz / cocula ligna, Kuchenmeister / archimagirus, Kuchengeschirr / coquinaria vasa, Kuchenmagd/ focaria, Kuchenbret/ plathanus.

Kuchen/ Kuchlein/ collyra, crustulum, placenta, Kuchleinbacher / crustularius, librarius, susser Kuchen/libum. Plura vide sub voc. placenta Baurenkuchlein/colyphium.

Kugel/ globns, pila ferrea, plumbea glans. Kugel-Platz / sphaeristerium, Kugeln / sphaeris ligneis ludere, vel conos evertere, Kugelweis/conglobatim, halbe Kugel/haemisphaerium, Kugelzieher/ virga sphaeromatica, Bleykugel/ glans plumbea, vel orbiculata poma, Kugelrund.

Kuh/ vacca, junge Kuh/ bucula, tragende Kuh/ forda, horda, junges Kuhlein / junix, icis, juvenca, dubile, Kuhestall/ Kuhhirt/ armentarius,


image: s100

bubsequa, bubulcus, was Kuhhorn hat 7bucerus, Kuhmelcker/bumulgus, Kuhaugen/buphthalmus, Kuhweitz / melampyrum, herba.

Kubitz / gavea, avis.

Kubelstechen / ludi doliares

Kuhlend / tefrigeratorius, adj.

Kuhlkessel / aquiminarium, echinus. frigidarium.

Kummich / cuminnm vel cyminum, cunila, Schwartz / melanthium.

Kunholtz / pinus, pinea, pin aster, Kun / taeda vel teda,

Kuniglein / cuniculus.

Kurbis / cucurbita, kleiner Kurbis/ cucurbitula, Plura vide sub voc. cucurbita, cucurbitinus, ad.

Kupf/ fulcra plaustri arrectaria, das Kupffgestell/ fulcrum, statumen.

Kurissierer / cataphractus, cataphractarius, hoplomachus, loricatus, gravis armaturae.

Kurschner / pellio.

Kuss / pulvinar, pulvinarium, Kusslein/ pulvillus, plura vide sub voc. pulvinar.

Kussenpfenning / cumini sector.

Kastler / arcularius faber.

Kuttel / laena, supparum, supparus, summum velum, Segel.

Kutten/ cidonium malum, Kuttensasst / cydonites.

Kutte / maltha factitia, verkutten / malthare,

Kutzlung / titillatio.

Kummet / jugum s. collare equorum, helcium.

Kumpff/ faenisecarum, theca coriaria.

Kundschafft / testimonium, Kundschaffter / exploratores, speculatores.

Kunstkammer / technophylacium, pinacotheca.

Kupffer / aes cyprium, Kupffergrun/ aerugo, Kupfferschlag / squamae, aeris squama, Kupffergeld / s baeratum, Kupffergeschirz / aeramenta, pl. verzint / incoctilia, verkupffert / aeratus, Kupfferschmidte / aeraria officina, Kupfferschmied / aerarius faber, Kupfferstecher / chalcographus, aeris caelator, die Kunst / Kupffer zu stechen / scalptura, aeraria Kupffergeld / aerosa pecunia, Kupffer in Blatten geschlagen/ aes malleatum, Kupfferwasser / chalcanthum, Kupfferling / lagenula sip hunculata.

Kupfferstein / lapis aerarius, Kupffer-Eydex / seps, sepis, Kupfferling / aereolus, nummulus aereus.

Kupler / leno, Kuplerin/ lena, Kuplerey / lenocinium, Kuppel der Hund / copula, numellae.

Kurtzweilige Rede / acroama, atis.

Kuss / basium, osculum, oscillum, suavium.

Kutschpferd / essedarius, Kutsche / operatnea rheda, Kutschwagen / rheda, Kutscher / rhedarius.

Kuttelfleck / intestina minutatim consecta, minutal ex intestinis.

Kywitz / capella s. vanellus avis.

Labung / refectio.

Lachs / esox, ocis, salmo, salitus.

Lack der Mahler / lacca.

Lactucen/ lactuca crispa, cappadox.

Lade / loculamentum, scrinium.

Laden / invitare, ungeladen / invocatus,

Laden/ taberna, verliehener/ taberna meritoria. Plura vide sub voc taberna.

Ladung / lignei sarturae moduli s. tubuli.

Ladschauffel / rutrum vel rutellum pulverarium.



image: s101

Ladsteck / virga stipans s. stipatoria.

Lagel / lagena, laguncula.

Lager / castra Lagerschlager / metator, geschlagen Lager / stativa.

Lameisen / murices.

Larmen/ bellicum, Larmen-Schall/ classicum, Larmen blasen oder schlagen / ad arma conclamare, blinden Larmen schlagen / panico excitare militem.

Laggey/ a pedibus, celeres cireumpedes.

Laib Brod / massa, orbis panis, pasta panis,

Laich / piscium genitura, das Laichen / semen piseium, Laichen / pisces ova generant.

Laid oder Laidfrau / praefica, Laidgesang / naenia, lossus.

Laim der Hasner / archilla, creta sigularis, mit Laim bestreichen / lutare, delutare,

Ein Laine oder Lene / fulcrum, sustentaculum Bettstuhl / fulcrum genuale.

Laist / forma calcei, mustricula, vel mustricola, Laistschneider / mustricolarius.

Lamm / agnus, spat geboren Lamm/ agnus cordus, vide plura sub voc. agnus.

Lamprett/ lampetra, muraena fluviatilis, Pricke.

Land / regio, Landherr / dynasta, satrapa, Land-Vogtey/toparchia, satrapia, Landbetrugereyen/ stellionatus, Landschafft-Beschreibung/ chorographia, Landmesser/ finitor, Landstreicher/ agyrta, circulator, Landsmann / conterraneus, des Landes ewig verwiesen / deportatus, Landsleut / populares, Landfahrer / erro vagabundus, Landgraf/comes provincialis. Landgericht / dicasterium provinciale, landherr / toparcha, dynasta, satrapes, Laudsass, municeps. Landkind / indigena, Land-Wein/ vinum indigena, patrium, Land-Strass/via regia, militaris, Land-Sprach / lingua vernacula, Land-Tafel / tabulae chorographicae.

Langer Mensch / longurio, Lange Stange/longurius, Lange Wurst/ longabo, onis.

Laschen der Schuh/adstrigmentum.

Laseisen/ phlebotomum, scalpellus vel scalpellum chirurgicum, Lase/ detractio sanguinis, scarificatio, phlebotomia.

Laskopff / cucurbitula.

Last / onus Lastschiff / corbita, navis oneraria, Lastwagen / sarracum, Lasizieher / machinarium jumentum, Lasttrager / palangarius, Lastthier / jumentum clitellarium, dessuarium, sarcinarium, veterinum, vectarium.

Lasurstein / lapis cyaneus.

Laterntragee oder Macher laternarius, lucernarius.

Latten / assamenta, pl. tigillum et tigillus, transtillum.

lattich/ lactuca, grosser lattich/ lactuca capitata, sessilis, laconica.

Latwergen / ecligma, atis, illinctus.

Lauben/compluvium, pergula, Laubhutte / scena, Laubwerck / helix. icis, Laubfrosch / calamita.

Lauch / porrum, porrus, Lauchgrun/ porraceus color, Lauchfarb/prasinus color,

Laventel / lavandula, saliunca,

Laveden / cantherii tormentorum bellicorum.

Lauff am Rohr / tubus.

Laufflein machen / modulos concidere, frangere.



image: s102

Lauffen/ currere, in die Wett/ cursura, Lauffgeld/ auctoramentum, Lauffgeld geben / auctorare militem, Lauffaraben / accessus, fossa castrensis / obsidionales, acessus, fossa castrensis, obsidionales, accessus fossiles viae, innerlicher fossa intestina, Lauffgraben machen castra aggere cingere, vallata fossa munire aggerem, fossam ducere, den Lauffgraben eroffnen / castrense vallum aperire, Lauffgraben aus der Stadt excursus obsessorum, Lauffplatz caradromus, curriculum, Schneller Lauffer / hemerodromus, Lauffen der Hund / catulire, catulitio.

Lauge / lixivium, Laugasche / cinis lixivius et lixivus, einem ein rasse Laug giessen/acrem acculationem alicui parare, graviter aliquem deferre, gravi infortunio multare.

Laugnung / negantia ae, Cic inficatio.

Laus / pediculus, lausig / pedicosus, Laussucht phthiriasis, pedicularis

Lauten / ehelys, lyrae, testudo, inis Lautengesang / carmen lyricum Lautenist/lyricen Lautenmocher/ plectropoeus.

Leberkraut / hepatica, lichen, Leberfleck / lentigo, ders hat/lentiginosus, Leberfarb / mustelinus color, leberwurst / tomacula, tomacia.

Leckwerck/ ecligma, atis, Leckzelten/ libum, Leckzelter / libarius, pistor dulciarius, Leckkuck/panis dulciarius.

Leder / corium, byrsa, so lind/ aluta, alutarius, Ledergerber / subactor coriarius, corii subactarius, Zapffleder / corium eamelinum, futterleder / corium subdititium, Lederstucklein / corii minutiae, Lederstreck / der schuster / tentipellium.

Leffel / cochleare, Faimleffel / ligula, spatha, Kochloffel / tudicula, Lefflen/ procare, Leffelgans / platea a rostri latitudine, quibusdam pellicanus.

Lefftzen / labia, labium, labrum, der grosse Lefftzen hat / chilo, onis, labeo, kleine Lefftze / labellum.

die Schossle einlegen / humare taleas, eingelegte arbeit/opus musivum, mosacicum, segmentatum, picturatum, scalpturatum, vermiculatum.

Legstein im Gebein / corium, laterum ordines.

Lehen/ feudum, Burglehen/feudum urbanum, Lehengut / emphiteusis, beneficiarium praedium, clientelarius fundus, emphiteuticus ager Lehentrager / emphiteuta, Lehenacker / scripturarius ager, Lehenmann / cliens siduciarius, beneficiarius, Lehen-Probst/scripturae magister, Lehenschreiber / scripturarius.

Lehnsteck / scipio.

Lehrgedicht / apologus.

Lehrgeld/ minerval, erstes Lehrgeld/ isagogicum, Lehrjung / tyro.

Leib / corpus, Leibeigner / mancipium, verna, vernula, Erlassung der Leibeigenschafft / mannmissio, Leibel/ thorax manicis defectus, Leibrock / tunica.

Leibgeding / jus emphiteutieum, usum fructum pacisci, Leibquardi satellitium, Leibstraff / supplicium capitale, Leibstuhl / sella familiaris, Leibsbruch mit Ausgehung der Darmer / enterocele, a, Leibschutzen / circumpedes s. custodes sclopetarii, Leibhafftig


image: s103

besitzen/naturaliter possidere, tenere, Leibfarb/ russus, russeus color, purpurissus et fucus genarum.

Leichbegangniss funeralia, Leichprocess / funeraria actio, Leich / funus, exequiae, funebris pompa, Leichsalber / pollinctor, Leichtrager/sandapilarius, Leichbegraber/ vespillo, Leichrustung / paratus funebris,

Leichtfertig / dissolutus.

Leiden / pati / das nicht leiden kan / im patibilis, adj. patibilis, das leiden kan / das Leiden Christi / Christi patientis historia.

Geld auf Zins ausleihen / argentum foenori locare.

Leilach/lecticaria sindon, toral, toralium, lodix, icis, lodicula.

Leimen/gluten, glutinum, glutinosus, viscosus Mundleim / gluten lincut mollitum, Leimen / glutinare.

Leim mit Stroh gemischet / lutum paleatum, aceratum, stramentitium.

Leimrut/viscata virga.

Leimwand / lutamentum, mit Leim bestreichen/ lutare.

Leinentuch / pannus, Leinwand / linteum, so sehr zart /byssus, sindon, onis, gemeine tela, Leinweber / linteo, der mit Leinwand handelt/ lintearius, Leinwandhandel / lintearia negociatio, in Leinwand gekleidet/linteatus Leinweberey/ linificium.

geld Leinkraut / linaria flava,

Leiste / subscus, regula. geflammte Leisten / regulae undatim striatae.

Leiter / scala, Tragleiter / scalae gestatoriae, Strickleiter / scalae reticulatae, solutiles, Wurffleiter / plicatiles Gegenleiter / erismate fultae.

Leiten den Dieb aus / aes ferale sonat, den Todten / funebris aeris pulsus, die Sporleiten/aeris clusilis sonus.

Leitstrick / funis aurigerius, des Leithunds / venatoria copula.

Lemoni / limonium, vulgo malum citreum, hac tamen voce, limonium, quae herbam significat, utitur Famianus Strada pro pomo citreo.

Lend / lumbi, Lendbraten / assum lumborum bovinorum, Lendenweh/ lumbago, inis, ischias, adis, delumbare, die Lend abschlagen.

Lendgeld portuorum, da ubel anzulenden / importuosus.

Lentz / ver.

Lerch/ alauda, haubete Lerch / cassita, galerita.

Lerchenbaum / larix, icis.

Leser / anagnostes, ae.

Letten / limus.

Leuchtertrager / acoluthi, lychnuchus.

Levitenrock / dalmatica.

Leutenant / Legatus, eines Generals/ Propraefectus, Promagister, procenturio, succenturio.

Leutschen / misanthropus.

Leydkapp / epomis, idis, funebris, cucullus atratus.

Leyer / lira, grosse Leyer / barbiton, Leyergesang / carmen lyricum, Leyerin / fidicina, psaltria.

Leykauff / arrhabo.

Liberey / insignia.

Licentiat der Rechten / prolyta.

Liebstocklein/ligusticum, smyrnium. eigne Lieb / philautia, Liebhaber unterschiedlicher Kunste / philologus. Liebhaber der freyen Kunste/ philomusus, Liebhaber / amasius, Liebstrancklein / amatorium poculum, philtrum, Lieb zu vielen


image: s104

freyen Kunsten/ philomathia, philologia, Liebes-Eiferung / zelotypia.

Liechtbraunrot / molochinus color.

Liechtbutzer / emunctorium, Liechtbutz / fungus clychnii, Liechtmuck / cicindela, hepiolus, lampyris, idis, pyralis, pyrausta, Liechtschirm/umbraculum membraneum, chartaceum, rugatum, beym Liecht arbeiten / lucubrare, lucubratio.

Liederlich / sublestus, futilis, perfunctorius, frivolus.

Lied / carmen, so unkeusch/ carmen fescennium, Klaglied/epicedium, v. Klag,

Liedlohn / merces.

Liga / v. Verbindnis / foedus, conspiratio.

Liegen auf den Rucken / supinus cubatus, auf dem Bauch / pronus, Ausliegen/ abnoctare.

Lilien/ lilium, blane Lilien /iris, idis, gelbe/iris lutea, schwartze/susiana, Lilienoel / liniaceum oleum, Ort der Lilien/ lilietum.

Lindenbaum/ tilia, aus Linden / tiliaceus.

Linial/ regula, canon,

Linie/linea, gerade/ recta / krumme/ obliqua, Schneckenlini/ spiralis. Linimenta, Gliedmassen / lineamenta.

Lincks und recht / ambidexter,

Linsen/lens, lentis, lenticula, wie ein Linsen gestaltet/ lenticularis, adj.

Lippen / coagulum.

Lispler/ blaesus.

Lockvogel/ illices aves.

Lockung/ illieium.

Loden/ sabinum, item Zwilch/ Loderer / Zwilchmacher/sabanarius.

Lochlein am Kien/ nympha.

Loffel/cochlear, Giessloffel/ cochlear fusorium, Kochloffel / cochleare coquinarium, Faumloffel / cribrarium, Loffelkorblein/ fiscella, fiscina, Loffelzung / forceps cochlearis, Loffelkraut/ cochlearia, Loffelgans / pelecanus, pellecanus, pelicanus, pellicanus, platea, a latitudine rostri.

Losegeld/ lytrum.

Lotung / plumbatura, ferrumen.

Lowenfuss / leontopodium, herba.

Lohn / merces, was um den Lohn dienet / meritorius adj. Lohn des Uberwinders / brabium vel bravium, Austheiler solches Lohns/ brabeutes, Lohn fur die Wolthat charisterion, um, ver dienter Lohn salarium, Lohn des Artzts / sostrum, der hebamm/ maeotrum, der Saugamm/ nutritia, orum, des Geleits / menytrum, fur die Wolthat / charisterium, fur den Unterhandler / proxeneticum, fur den Obsieger/ niceterium, fur die lehrnung/ minerval, Ehrenlohn/ honoratum, schlechter Lohn/mercedula.

Lorbeerbaum/laurus, Lorbeerkraug/ laurea, daphnoides, Lorbeerkrantzlein / laureola, Ort / daviel Lorbeer wachsen/ lauretum.

Los/sors, Loswerffung/sortitio, Loswerffer/ sortilegus.

Losung oder Kriegswort/tessera militaris, welche mussen die Losung wissen und aussprechen/ editores tesserae.

Loth / semuncia, semuncialis adj. halb Loth/ silicus.

Lotterbett/ accubitum, anaclinterium, grabatus.

Lotterbub / scurra, scurrilis, scurrati.



image: s105

Luchs! lynx, lyncis, Luchsaugen / lyncei oculi, aquilini, milvini.

Luder / morticina caro.

Lugen / mendacium, Luglein / mendaciunculum.

Lugner/halophanta vel holophanta.

Lugentrager/ sycophanta.

Lumplein / linamentum, aus Faslein / carptum s. volsum, geschaben/ rasile, linteolum, peniculus,

Lust / animabilis et spirabilis natura. so rein/aethra, Lufft Erscheinung/ meteora, pl.

Lufftrohr / aspera arteria, der Kehlen/ trachea.

Lumpenleut / homines abjecti et perditi, Haderlumper / peniculorum collector, pannuciarius.

Lunde/ fomes igniarius,

Lungensucht/ peripneumonia, pulmonaria, phthisis, Lungenkraut/ marrubium, Lunge / pulmo, Lungensachtig/ pulmonarius.

Lurtscher mit den Fussen / atta.

Lusthaus/ diaeta, etwas lustig/ hilarulus, hilarula, Lustschiff/ phaselus, Lustwald/ nemus, oris.

Gelust der schwangern Weiber / pica.

M.

Macarell / scomber vel scombrus, lacertus, piscis.

Macherlohn / manupretium.

Mackel/ macula.

Maculatur / charta emporetica, segestria, pl.

Made im Fleisch/termes, termus.

Mader/foeniseca.

Mahne/vectura, vehes, abmahnen/ jumenta labore conficere.

Mahrleintragrr / nugivendus, nugigerulus.

Mausfarb/ murinus color, Mauskoth/ muscerda, Mausfalle/ muscipula, Mauslein / musculus, bilinder Maus spielen / musca aenea, myinda, Mausdorn/ruscus vel ruscnm.

Mahner/ agitator jumentarius, die Mahne/ juba.

Magen / stomachus, Undauung des Magens / cachexia, Schwacher Magen / languens, marcescens, der einen schwachen Magen hat / cacostomachus, Magenweh / cacochymia. Magenzeltlein / malagma stomachicum, geschwachter/ dissolutus, Magenlein/ ventriculus.

Safft aus Magensamen/ opium.

Mager / monogrammus, macilentus.

Magnetstein / magnes, etis, siderites, Magnet / sideritis magnes, lapis her culeus.

Mahler / pictor, mahlerey/pictura, grunden der Mahler / pictoria sublitio, Mahlerplatte! pugillaris assula, plura vide sub voc. pictura, Mahlerfarben/ pigmenta, Erhohung in der Mahlerey/eminentia, ae, Vertieffung/recessus.

Mahlschatz / arrha vel arra, vel arrhabo.

Majenblumlein/lilium convallium.

Majen von Blumen/ servia.

Majoran / amaracus, Oel daraus / amaracinum.

Maise / parus, Kolmaise / parus major, Blau-Maise/ parus minor,

Maisel der Barbirer / cuneolus.

Mahl / coena, Einstandmahl / coena aditialis. Plura vide sub voc. coena.

Malter/ modii quatuor.

Malvasier/vinum Arvisium, Chium, Creticum.

Maltz / byne, hordeum tostum. Mandelbaum / amygdalus, Mandeldorten/ libum amygdalinum.


image: s106

Mandelmus / pulticula amygda lina, Mandel mit Zucker uberzogen/ amygdala, saccharata.

Mandelnuss / nux Graeca s. Thasia,

Mandeln/ tonsillae.

Mandelgeschwulst / inflammatio tonsillarum, inflatio, ulcus.

Mang / fullonica, politura, torcular, torcularium, torculum, darzu gehorig / torculus.

Mangolt/ beta, Wild Mangolt/ auricula muris, Holtz Mangolt / limonium.

Mann/vir, Mannsrock/ toga, Mass gegen Mann fechten / viritim dimicare, Mannsbegierig / virosa mulier, mannstreu / eryngium vel on. herba, Mannbar / puber.

Mantel/ mantellum vel mantelum. pallium, Mantelein / palliolum, bemanteln/ palliare, bemantelt / palliatus, Regenmantel/ penula, Pilgermantelein/penula scortea, Einem den Mantel zerreissen/penulam scindere.

Mappe/ Tabula geographica.

Marcepan/ saccharites panis.

Marder / martes.

Mariendistel/ chamaeleon, spina alba, Marienroslein/lychinis, idis, rosa Mariana.

Marck / medulla, im Holtz / pulpa.

Marck / forum, mercatus, Marckgraf / limitaneus comes, praeses limitaneus, Marcketenter / cireuitor castrensis, mercator annonarius, negotiator militaris, Marckeln/empturire.

Marckstein / lapis finalis, JCtis, terminalis, limes, itis.

Marmel / marmor, so weiss / lapis parius, gespreckelter / porphyreticus, Besetzung aus Marmel / marmoratio, von Marmel/marmoreus, da viel Marmel ist/ marmorosus, gesprenckter / ophites, rother/ porphyrites.

Marschall / praefectus praetorii, magister aulae.

Marstaller / equinarius, hippocomus. Marstall/ equile.

Martersaul / stella viatoria, pila viatoria.

Martinsgans/ martinalia,

Marxbruder / gladi ator factionic Martianae.

Marzepan/ panis saccharites.

Mass/ modulus.

Masen des Leibes / naevus.

Massstab / radius geometrarum, regula,

halbe Bayrische Mass/sextarius vini, dreymassige kanne / cadus congiarius.

Mas/metrum, Masrahm der Schuster / regula calcearia.

Massholderbaum / acer, platanus, das davon ist / acernus aaj.

Masslieben/ bellis, idis. flos.

Mastixbaum / lentiscus, Mastix / resina lentisci, lentiscina, lentiscinus, adj.

Masikorb / corbita, Mastbaum / malus, Segelstang an demselben/ antenna.

Mastung / fartura, sagina, Mastdarm / intestinum rectum, Mastungs-Brocken/ offa, Maststall / saginarium, masten/ saginare,

Materialist/ aromatopola.

Matratze/culcitra lanea vel tomentitia, matta, storea, vel teges, etis

Matricl/ album.

Mauer / murus, das zwischen der Mauer ist/ intermurale spatium, Mauer von Steinen ohne Mertel / maceria. Plura vide sub voc. murus, Mauerbrecher/aries, exostra


image: s107

tormentum murale, s. obsidionle, Mauerhruch/ ruina murorum, Mauerkrant / helxine, Mauerspecht / picus murarius, Mauerkrantz/pinna, Maurer/caementarius, Mauerkasilein / riscus, mauerbanck / scabellum murale.

Maulbeer morum, maulbeerbaum morus, Maulbeerfeigenbaum / sycomorum,

Maulesel / mulus, mula, kleiner Maulesel/ hinnulus,

Maulkorb/ capistrum. chamus, das ein Maulkorb anhat/capistratus, grossmaulet/bucco, bucculontus mit grossen Leffzen / labeo, chilo, dem die Zahne weit herfur blecken/bronchus vel brochus-krummes Maul / os valgum, der ein langes Kien hat / mento.

Maultasch / alapa, Maultaschen geben/depalmare.

Maulthier/ burdo.

Maultrummel/ crembalum,

Maulwurff/talpa, Maulwurffhauffen / grumus talpae,

Maurachen/ spongia, spongiola.

Mausfalle / muscipula, das Holtzle an der Schnur / obex, das krumme Eisele/daran das Aess/ uncus, Spitzmaus/ sorex, icis.

die Maus am Arm/ musculus, musculosus, starcke Fleischmaus/ torus, lacertus, lacertosus, blinde Mausspiel/ myinda,

Mautner/exactor vectigalium, portorii, telones.

Mayerhof / villa, Mayer/ villicus, villica.

Meel/ farina, grob Meel / cretura, Meelsieb / cribrum farinarium, Meeltrog / mactra, Meelbeerstaud/ paliurus, Meelwurm/acarus, pistrinaria blatta, Meelbeutler/ pollinter, Meelthau/robigo, vel rubigo, Meelschauffelein/ rutrum, auserlesen Meel/ simila, similago, flos, pollen, gerost Meel/ polenta, Gerstenmeel/farina hordea, Habermeel/avenaria, Krafftmeel / alica, amylum.

Meer/aequor, mare, Arm des Meers/ da das Wasser ab- und zulaufft / aestuarium, An- und Ablauff des Meers / aestus, unruhig fliessend Meer / euripus, Meeres-Enge / fretum, Meer-Rauber / pirata, Meerhafen / portus, Meergras / alga, Meerbarben / mullus, das grosse/ weite / wilde Meer / occanus, Meerschwalben / apodes, Meerkrebs / pagurus, astacus, cammarus, Meerhafen / oftium portus, Meerschlacht / naumachia, praelium navlae, Meerrauber / pirata, Oberster der Meer-Rauber/ archipirata, Meerfisch/ piscis pelagius, Meerschneck/murex, ostreum vel ostrea, gebogen wie die Meerschnecken / muricatim, Meerschnecken Schale / ostracion, um, gespitzte Meermuschel/buccinna, Meerahl/muraena, Meerkrebs / camarus, Meerfisch mit grossen Augen / melamurus, Meerkatz/ cercopithecus, Meergrun/ venetus color, Meekalb / phoca, Meerschwein / histrix, Meerrettig / raphanus major, Meerspinne/sepia, Meerschaum/ salis spuma, salsa aspergo, inis, Meerzwibel / scilla, squilla, Essig daraus / acetum scilliticum, Meerschoss/ sinus, Meerkalb/ vitulus marinus, Obrister im Meer/ architalassus, praefectus classis.

Meerklab/ phoca.



image: s108

Meergras/alga.

Meerspinne/.logio.

Meil/milliare, milliarium, Teutsche 4000 passuum, Welsche 1000 passuum, Niederlandische / leuca 2000 passuum.

Meise / parus.

Meissel/linamentum, gedrehet/tortile. Item scalprum fabrile.

Meister Hammerlein / citeria effigies, larva mimici masculi.

Meisterkoch / archimagirus, Meisierstuck machen / specimen artis edere.

Meisterwurtz/ laserpitium,

Melber/ farinarius propola,

Melckkuh / bos lactaria.

Melissen/ apiastrum, Melissenkraut/ melissophyllum vel on, apiastrum.

Melonen / melopepon, onis, pepo.

Melten / atriplex.

Mengelwurtz/ lapathum.

Mennig / minium, sandaraca, vel sandaracha factitia.

Mensch / homo, Menschlein homulus, homunculus, Menschenfresser/ anthropophagus, Menschen-Diebstal/plagium, Menschendieb/ plagiarius, Menschenhaut / exuviae, Menschenkht / merda.

Mensur nach dem Tact / ad modos canere.

Mergel creta tossitia, marga,

Mertelkast / alveus clacarius, erstangemachter Mertel / arenatum, intrita vel intritum, maltha, Mertel ruhren/arenatum, Mertel / caementum, calx arentat, subacta, Mertelband / juncturae laterum aut lapidum, Mertelpfann/ mortarium, Mertelstein/ caementitius, Mertelhauen / rutrum, Mertelkelle / trulla, mit Mertel verwerffen / trulissare, trullissatio. Vitr. alias incrustare.

Mertzenblum/ hyacinthus, primula veris.

Mesner/ aeditimus, aedituus.

Mespiel / mespilum, Mespelbaum / mespilus.

Messer / culter, Messerscheid / theca cultraria, cultellaria Messerschmid/cultrarius, machaeropeus, plura vide sub voc, culter et falx.

Messgewand/ casiola, Isidoro, Vestis sacrifica, sacrificalis.

Messing/ aes coronarium s. orichalcum.

Messossffer / lithurgia.

Messruthe/ radius, 10 Schuh lang/ decempeda, von 6. Schuhen/ pertica, Messer / decempedator.

Metall von Silber und Gold / olectrum, Metallschaum/ scoria.

Meth / hydromeli, melicratum, Weinmeth/promiulsis, idis, Methsieder/ promulsidarius.

Metz/ scortum, prostibulum.

Metzen / modius, das einen Metzen halt/ modale vas, halber Metzen/ semodius,

Metzger / lanio, lanius, Metzge / laniena, laniarium, lanea.

Mieder / colobium foemineum, mammillare.

den Baum vom Miess saubern/emuscare arborem.

Milbe im Wachs/ acarus.

Milch/lac, Milchgeschirr/ camella, dicke Milch/ coagulum, Milchrahm / cremor lactis, flos lactis, Milch-Marck / forum lactarium, Milchmaul/ galactopota, Milchfladen / intritum ex ovis et lacte, das Milch giebt/lasculum, Milchsuppe/lactarium jusculum, Milchspeisen / lactaria pl. lacticinia,


image: s109

Milch oder Milcher in Fischen/ lactes, Milchhaar/lanugo, Milchkubel / mulctrale, mulctrum, Milchtorte / offa ex lacte et ovis cocta, Milchkubel / sinus vel sinum lactis, Buttermilch / Ruhrmilch / lac serosum, agitatum, geronnene Milch/saure Milch/acidum, oxvgala, atis, et ae, Ein Milcherer / das Mannle des Fisches/ lactea, pl.

Miltz / lien, splen, Miltzsichtig/ lienicus, lienosus, spleneticus.

Miltzkrant7asplenum, scolopendrium.

Mine / cuniculi, suffossiones, sinuosi suffossionum maeandri, Minirer / cunicularii, Contra-Mine/ cuniculi reciproci, die Mine entdecken / cuniculi hostilis detectio.

Miniatur / imago punctis picta.

Mirb Aepffel / vieta poma, das sich lassst reiben / friabilis, adj. mirb werden/ fracescere.

Missethat / piaculum,

Missgeburt / abortivum, abortio, abortus,

Mist/laetamen.

Mistbar / ferculum stercorarium, feretrum, Misthauffen / sterquilinium, Mistgabel / furca fimaria, tridens.

Mitbuhler / rivalis.

Mitsangling / collactaneus adj.

Mit-Soldat / commiles, commilito, commilitium.

Mitstimmer / adstipulator.

Mittagmahl/ prandiolum.

Mittel/ medium, das letzte oder auserste Mittel/anchora saera, Mittelwand/intergerinus paries, Was Mittellandisch ist / mediterraneus, adj. Mittelpunct/centrum.

Mitternacht/nox intempesta s.concubia,

Mittler / conciliator, sequester,

Model / typus, forma, modulus.

Modell eines Gebaues / modulus.

Morder / sicarius.

Morsner / mortarium, pila.

Molch / Salamandra.

Monat / mensis, der erste Tag eines jeden Monats / calendae, Monatblumlein / bellis, idis, consolida minor.

Mond / luna, lunare sidus Senecae, Zeit des Neuen / interlunium, da der Mond neu wird/intermestris luna, plura vide sub voc. luna. Wann der Mond nicht scheint / luna silens, illunis nox, Volmond/ plenilunium, Neumond / interlunium, die gantze Nacht scheinend / luna pcrnox, gespitzt / corniculata, das erste Viertel / dividua, halb grosser / gibbosa, das letzte Viertel/ decresens, wachst/ crescit, adolescit, nimmt ab/ deficit, senescit, Mondfinsternis / defectio, defectus, deliquium lunae, Mondsichtig / lunaticus.

Monstrantz / hierotheca.

Morchen/ spongia, spongiola, tuber terrae.

Morgenrot/matura, Morgenstern/ der Bauren Streikolb / clava muricata vel clavata, Morgenkind / manius, Morgenfruhe / diluculum

Mos / paniculus, panicula.

Mos an Baumen / muscus.

Mosrohr / arundo.

Mos-Ente/boscas, adis, Mosochs/ ardea stellaris, buteo, meskraut/ ulva.

Mostbrente / lacus, Mosi/ mustum, Vorlauff / lixivium, protrupium, Nachdruck/tortivum, Bierumost/ piratium, Mosisuss / musteus, mustulentus, Mostkrug urceus


image: s110

mustarius, Most sieden/ defrutare, gesottener Most / defructum, Mostgeschirr / vasa defutaria.

Mucke / culex, icis, musca.

Muckenglaslein / microscopium.

Muder der Weiber / amictorium mammillare.

Muhlthau / aerugo, urica.

Muhle/ mola, molendinum, moletrina, Muller / molitor, Muhlstein / lapis molaris. Plura vide sub voc. moletrina. Stampffmuhl/pistrinum, Windmuhl/alata, Handmuhl / trusatilis, versatilis, Sagmuhl/ serraria, Wassermuhl/ hydromyla, Eselmuhl/machinaria, asinaria, asinus molarius, Muhlstein/molaris der Muhl Handhab/molile, Wasserrad, tympanum, die Eymer oder Schopffen / columbaria, die Bretle am Rad / pinnae, Trimmelen / darinn man das Korn auffschutt / insundibulum, der ober Muhlstein/ catillus, unter Muhlstein / meta. Mahlwerck/molitura. Muhlkeippel / crepitaculum molendinarium, pistinarium.

Munchlein / eine Art Vogel/atricapilla.

Muntz / mentha.

Muntz von Geld/ moneta, von allerley Sorten / aes, plura vid. sub voc. moneta. Muntzprag / fignum monetale.

Multer oder Multer/mactra, alveus.

Mume / amita.

Mumenschantzschlager/aleator personatus, vermumt / personatus.

Mund / os, oris, Mundlein / osculum, oscillum, Mundschenck/pocillator, Mundstuck / vor die Pferd / peristomium, Mundgestanck / oza, Muudloch / orificium, obturamentum, Mundstuck/ orea, Mundkoch / archimagirus, Mundschenck / a poculis, Mund voll / bolus, buecea, buccella, Mundfaule, stomacace, s. sceletyrbe, Mundleim/ ichthyocolla, Mundweiden oder Holtz / ligustrum.

Murmelthier/ mus alpinus s. Noricus.

Muscatbluhe/macer vel macis Muscatnuss/myristica nux aromatica.

Muscatellertrauben / apianae uvae,

Muscatellerwein / vinum falernum.

Muschel / calix conchae, concha, gedrehet wie eine Muschel/muricatus, Muschelfisch pisces conchati, Muschelgold / scriptorium auruj, Muschelfisch / testacei pisces.

Mus / pulmentum, puls, Muslein/ pulticula, Muspfann / pultarius, Musfresser / pultiphagus. Plura vide sub voc. puls. Mushaffen / cacabus.

Musie-Regent / mesochorus, praefectus musicae.

Musquet / bombarda, sclopetum, catapulta manuaria, tormentum manuale, manuarium majus, Musquetierer / ballistarii, sclopetarii, catapultarii, bombardarii, zu Fuss und zu Pferd / dimachae, desultorii, subitarii quites, Dragoner / grosse schwere Musqueten / tubi furcillis librari soliti.

Muster / specimen.

Musterung / armilustrium, Mustern/ lustrare, recensere exercitum, Musterplatz / diribitorium, Musterschreiber/scriba praetorianus, scriba auctoratorum, Musterung der Reuter / equitum recensio.



image: s111

Mutmassung / conjectura.

Mutter / mater Mutterschwester / matertera, Mutter Bruder / avunculus, der Gross-Mutter Bruder/magnus, der Mutter ihr Grossmutter Bruder/ major, der Urgrossmutter Bruder maximus, dessen Mutter noch lebet / matrinus, Muttermorder / parricida, Muttermord/ parricidium, Mutterkraut / parthenicum s. matricaria, Mutterschwein / scrofa, Muttermail / ingenita, nativa macula, Mutter / Sohnle / matris pullus, albae gallinae filius.

Mutter im Essig/ erassamen, crassamentum, Mutterbaum / matrix, arbor.

Weiber Mutzle oder Mantele / penula pellita.

Myrtenwein / myrtites.

N.

Nab / modiolus, Hole der Nab/ tubulus modialis.

Nabel der Menschen / umbilicus.

Nachbarschafft/ vicinia, confinium, Nachbar vicinus.

Nache / cymba, cymbula.

Nachgeburt / secundinae.

Nachgrublung / scrupulositas.

Nachhochzeit / repotia.

Nacht / nox heitere / sublustris, finstere / illunis, Nacht-Eul / bubo,

Nachtigall acredula, luscinia, philomela, Nacht-Geschirr/ matella, matellio, matula, scaphium, Nachtbeltz / mastruca, Nacht-Dieb / effractor, vecticularius, soschen Diebstahl uben / vecticulariam facere, Nachtrab / nicticorax, acis, Nachgeister / lemures, Nacht Eul / ulula, Nachtmannlein / incubus, ephialtes, Nachtigall / philomela, Nachtwacht/vigilia, Nachtwachter /vigiliae, Nachtmuck/cicindela, lampyris, idis, noctiluca, nitedula, bey der Nacht arbeiten / lucubrare, elucubari, e, Nachtisch / secundae mensae, Nachtrock / coenatorium, coenatoria vestis, Nachtschatten/solanum, die erste Nachtstille/ conticinium noctis, Nachtwachter/excubitor, Nachtwacht/ excubiae.

Nachtretter/pedisequus. pedisequa.

Nackerfarb / helvus color, helvolus.

Nadel / acicula. acus, Stricknadel / acus assyria, Babylonia, Semiramia, Nadelsticker / plumarius, Nadler/acicularius, Nadelbuchslein oder Nadelbein / aciarium, Haarnadel/ acus crinalis, discerniculum capilare, crinale.

Naterin / sartrix lintearia, netrix, nere.

Nagel / clavus, Nagelein / claviculus, Nagel mit einnem Hacken/uncinatus, plura vide sub voc. clavus.

Nagel vorm Rad/obex, icis, hultzerner oder eiserner Nagel/ paxillus,

Nagel am Finger/ unguiculus, onyx, fibula, confibula, Nagelwurtz / radix unguium, Nagelgeschwer / paronychia, paronychium.

Nagel an der Lauten / Geigen / etc. verticuli, verticilli, verticilla, epitonia.

Nahrung / victus.

Namenbuch/album, das keinen Namen hat / anonymus, adj. Namen Erzehlung / nomenclatio Namentafel / syllabus.

Napff / catinus, Napfflein/ catillus.

Narrenhauslein / gygathus, Narenpossen / affaniae,Narrenwerck/ apinae, gerrae, einen Narrlen / verbis ductare.



image: s112

Nase / nasus, in der Mitte erhebt / aquilinus nasus, abbeissen / denasare, der eine krumme Nase hat/ grypus, Theil der Nase zwischen den Nasenlochern / imbrex narium, Nasenfaeilet / muccinium, Nasen Unrath mucus, Nasenlocher / naris, nares, das runde Zapfflein in der Nasen / nasi orbiculus, s. pirula, das nechste Fleisch herum / alae s. pinula, das Mittel zwischen den Naslochern/ dissepimentum, grossnaset / naso, onis, Nasengeschwahr / ozaena, polypus. mit nidergedruckren Nasen / Simo, fimus, mit kumpffeter/silo, nasiredunci, Naswitzig / nasutus, emunctae naris.

Nasenhorn/ Rhinoceros, Nasenharlein / vibrissae vel vibriffi.

Nascher / catillo, onis, Naschen / catillare.

Nasselwurm/ oniscus, asellus, multipeda, scolopendra.

Nat / sutura acia.

Natter / vipera.

Natur-Verstandiger/ physicus, Naturverstandnus physica, Erkenner der Natur mit den Gliedmassen / physiognomus, physiognomon.

Nebenkammer / procoeton.

Nebenzweiglein / coliculi vel cauliculi inutiles.

Nageleinblum/ earyophyllum, Negelfarb/ badius color, phoenicius.

Nehkuss / pulvillus, Nehtruhlein / qualus.

Neid / lvidus, adj.

Neig / fundus, von der Neig trincken / de fundo bibere, Neiglein/ reliquiae fundi.

Nennwort / nomen.

Nessel / urtica.

Nest / nidusm, Nestlein / nidulus.

Nestel adstrigmentum, ligula, Dutzet Nestel/ as ligularum, Nestler/ ligularius.

Netz / rete, Netzlein/ reticulum, das grosse Maschen hat / rarum, s. grandi macula.

Netz / omasum, uber das Eingeweid/ peritonaeum, um das Eingeweid/ praecordia, pl. Netzhautlein/tunica, retina oculi.

Neubruch / novale, novalis ager.

Neujahrs-Schenckung / strena.

Neumond / interlunium.

Neunaugen / pisciculus, lampetra, mustela laevis, muraenula. Haec enim Auctores promiscuo significatu usurpant,

Niederkleit / castula, perizonis, atis.

grosse Niederlag / strages.

Nieren / ren, Nierenbraten / assum renum, Nierenwehe / nephritis, der damit behafftet/nephiriticus.

Niesen/sternutare, das Niesen/sternutamentum, Nieswurtz / helleborum vel helleborus, petum, veratrum.

Niessung / usura.

Niet / commissura, crena, junctura.

Nissig im Wegen / aginasor.

Nord / septentrio, Nordostwind / aquilo, Nordwind / borens, von Mitternacht / aparctias, ae, Nordwestwind / coecias, ae, caurus vel corus.

Notari / Notarius, Plin. et Martial. Tabellarius, Ulp, ein Protocollist/ Copist / actuarlus, formularius, amanuensis.

Nohtstall / ergastulum, repages, repagulum, vacerrae.

Notirbuch / adversaria pl. ein fleissiger Notierer / analectes, metaphorice.



image: s113

Nudel / pemmata, pl. so grob / coliphium, Nudelsuppen / lagana, jurulenta, Wassernudel / hypropemmata, Nudelein / pemmatia, a verbo [gap: Greek word] , coquo, praecipue panem seu farinam incoquo, unde [gap: Greek word] et [gap: Greek word]

Nulla von Nulla geht auf / aequatae rationes, par calculus.

Nuss / nux, grune Nussschale / putamen, culeola, orum, plura vide sub voc. nux. Nusspicker / picus, sitta, Nussbrecher / merula saxatilis, avis, nucifrangibulum, quo nuces franguntur,

Nuss des Armbrusts / epizygis.

Nuss / lens, lendis.

Nutzniessung/ usus fructus, Nutzniessen / usum fructum pacisci.

O.

Oberbett / stragula, stragulum.

Obergemacht / solarium.

Oberschenckel / semur, oris, femen.

Oberster uber 1000. Mann / chiliarchus, zu Pferd / hipparchus.

Oblat crustulum, Oblatbacher crustularius.

Obmann / agonotheta.

Obrister zu Pserd / hipparchus vel tribunus equitum, zu Fuss/chiliarchus vel chiliarcha s. trihunus peditum, seine Stell und Amt / Tribunatus, Obrister Lientenant / protribunus Legionis.

Obst / pomum, gross / decumanum, klein Obst nanum, fruhzeitige / praecox, ocis, praecoquum, plura vide sub voce. pomum. Obstgarten/ pomarium, voll Obst/ pomosum, adj. Obst verkauffer / pomarius Obstgarden / oporotheca.

Ochs / bos, mit eingebognen Hornern/bos, camurus, mit ubersich gebogen/licinius, mit breiter Stirn/ patulus, Ochsenstal/bubile, Oechslein / buculus, Ochsenzung / buglossum magnum, herba, Ochsentreiber / jugarius, Ochsenmarckt/ boarium, junger Ochs/ juvencus, Ochsensenne / taurea, ae, nervus bubulus.

Ochsenbrech/ anonis, ononis, herba.

Odermenig / eupatorium agrimonia, herba.

Oel / die Ringer und Kampffer zu salben / ceroma, atis, oelkrug / lecythus, Oelbaum / olea, oliva-Oeelbeck / oliva, ein Ort / da viel Oelbaume/ olivetum, Frucht des Oelbaums / sansa, Oelmagen / papaver, Oelmuhl / trapes, etis, trapetum, mola olearia, Oelstempffel / tudica, Oeldrusen / amurca, foeces olei, sanies oleae, vel sedimentum.

Offenbar machen / propalare.

Ofen / fornax Oefelein / fornacula, Ofenloch / praefurnium, propnigeon, propnigeum, Ofenbruch / cadmia fornacaria, die erste / andre Ofenhitz/ excalefactio prima, secunda, ofenschirrerin/ focaria, Ofenheitzer / fornacarius, furnarus, Ofengabel / furca fornacaria, plura vide sub voc. furnus. Ofenwisch der Becken / scopa farinaria Brennosen / clibanus, Distillier-Ofen/ turbo, furnus campanicus, Ofenkruck / rutabulum, Glasofen / furnus vitriarius, Ziegelosen/ laterarius clibanus, Schmeltzofen.

Ohm / amphora, cadus, vas vinarium congiorum 8, vel 10. nostratibus 20. au. 30. mensurarum, Romanis


image: s114

sextariorum 60.

Ohnmacht / deliquium, syncope.

Ohr / auirs, Gang des Ohrs/ auris alveolus, Locher im Ohr/ auris meatus, langohrig/ auritus, Ohrenblaser / susurro, Ohrlapplein/ ansula, auricula mfima, auris ala, lobus, ima auricula, Ohrengehang/ inauris, stalagmium, Ohrloffel/ auriscapium, specillum auriculare, Ohrklingen / aurium tinnitus, Ohrentrager / quadruplator, Ohrenriemen der Pferde/ aurae, Ohrband / vaginae bulla, Ohr-Eul / asio, otus, oti.

Olivenkern/samsa vel sansa, nucleus olivae, Oliven/ oliva, eingemachte / oliva conditanea, colymbas, adis, unzeitige zarte Oliven / dupra, Oliven sammlen/ olivare, olivitas.

Omeis / formica.

Operment / arsenicum, auripigmentum.

Opffergeld/ sacrificales nummi.

Opfferkannelein/ capis, idis, guttus, Opfferschalen / simpulum, das Schussel mit zwey Opfferkandel/ malluvium, Brandopffer / holocaustum, Schlachtopffer/victima, Sundopffer/ piaculum, piaculare sacrum, Todtenopffer/sacrificium funebre, mortuale, exequiale.

Ordnung/ constitutio.

Orgel / organum pnevmaticum, musicum, Orgelmacher / organopoeus, Orgelregister / pleuritides regulae, Clauier / manubria epitoniorum vel eipstomiorum, Organist/organicus, organarius. Vide cap. 43.

Original / archetypon, autographum, tabulae authentiae, Ulpiano.

Orlochschiff/ navis militaris.

Ort/oder 15. Nr. quadrans floreni,

Otsterlucey/ aristlochia, herba.

Ostwind / eurus, subsolanus, apeliotes.

Otter/lutra et lutris.

P.

Pabst Pontifex, Papstlich Amt / pontificium.

Pack Papyr / segestria.

Paen/ in pruna torrere,

Paonienkraut/ paeonia,

Paisselbeer / berberis, Paisselbeerstand/ crispinus, oxyachanta, spina acuta.

Paket / sarcina. fascis, fasciculus.

Palester / arcus balistarius.

Palisaden / palorum sepes. sudes praefixae vallis.

Palmbaum/ palma.

Panatell / intritum jurulentum e pane macerato.

Panier/ labarum, vexillum.

Pantelier / cingulum militare, transversum,

Panterthier / panthera, pardus. pardalis, schreyen wie ein Panterthier / caurire.

Pantoffel / crepidae, Weiber Pantoffel/ sandalium, solche Pantoffel tragend/ sandaligerulus, sandaligerula, Pantoffelholtz/suber, crepidatus, adj.

Pantzer/ lorica hamatilis, hamata, hamis conserta vel commissa, Pantzermacher / loricarius, Pantzerfleck/ loricula culinaria, Pantzerhemd/ thorax hamatus.

Papageykraut / gomphaena, Papagey/ psittacus.

Papyr/ charta, Postpapyr / angusta, veredaria, cursoria, plura vide sub voc, charta, chartarius et charitaria officina, Papyrne Scharmitzel/


image: s115

cucullus chartaceus, Papierer/ chartarius.

Pappel / malva, Pappelbaum/ populus, Syrischer Pappelbum / alcea Syriaca, gross Pappel moloche.

Pappen/ colla, glutinum farreum, farinaceum.

Paradeisvogel / apus, odis, manucodiata.

Parufs / excalceatus, discalceatus.

Parlauffen / cursura certare.

Parsich / perca piscis.

Parthey Reuter / excursores, Turmae equitum emissitiae.

Partisan / bipennis, hasta brevis, Zwercheisen der Partisan / alae.

Passionblum / flos passionis.

Passport commeatus, diploma, atis, libellus fidei publicae, liberi commeatus tessern, literae assertitiae publicae fidei.

Passquill / libellus famosus.

Pasteten / artocreas, popanum, testuaceum libum, furnaceus panis, artopticus, Pastetenbecker/ cupedinarius, artocreatum pistor, Pasteten-Pfanne / authepsa, Pasteten Oefelein/ clibanus, testum vel testus, Pastet mit Fleisch gefullt/ tucetum, vel potius, eingemacht Fleisch / Pasteten-Werck / pistorium opus, Fleischpasteten / piscis panificio inclusus.

Pastey / agger, eris, propugnaculum, vallum, munimentum, munitio.

Pastinac-Wurtz / pastinaca.

Patron / lignei farturae moduli s. tubuli, Patron zum giessen / modulus gypseus aut plumbeus, Patron-Tasche / theca bombardaria, Patron fur die gemahle / typus exemplar, Patronieren / imagines ex forma coloribus illinere.

Heerpaucken / aenea tympana, pl. Heerpaucker / aeneator.

Pavian / cercopithecus, Simia major, caudata.

Peinigung tormentum, peinliche Frag / quaestio torturae, v. Foltern.

Peinliche Anklag / actio criminalis.

Peitschen / scutica, taurea, ae.

Pennal/ penuaria theca, calamaria.

Pensel / peniculus, penicillus, peniculum, penicillum, Weisspensel / peniculus tectorius, Penselstrich/ penicilli ductus.

Pergament / inembrana, Pergamentmacher / membranarius, membranula dimin.

Perlein, erythraeus lapillus, margarita, margaritum, Perleinmutter/ concha s. cochlea margaritifera.

Perspectiv / optice, tubus opticus,

Pestilentzkraut / petasites.

Petarde / exostra, pyloclastrum, insititium tormentum.

Petersilge / apium hortense.

S. Peters Kraut / helxine.

Petschierstecher vide Sigelschneider / insignifex, Petschierwachs/ sigillaris cera, Petschierring/signatorius annulus.

Psantzlein / offula ex ovis et pane coata, coagulum ex pane crocato, vel butvro crocato.

Pfaffenschnitt/segmenta procerum.

Pfaffenfuder. Vide Triet.

Pfal / palus, sudes, is, sublica, ae, Pfal schlagen / palare, spitzige Pfal um den Wall herum gestecket/valli sudes, stipites cuspicati vallo praefixi, palorum munimen, vites palatae, an die Steck gebundne Pfalstempffel/ fistuca, Pfal am Gestatt / prymnesis.



image: s116

Pfaltz / curia, Pfaltzgraf / Comes Palatinus.

Pfand / pignus, Pfandlich einziehen/ comisso tollere, Pfandsmann/ obses, idis. Plura vide sub voc. pignus.

Pfandschilling / arra vel arrha, verpfanden / pignorare, dare hypothecam, verpfandeter Grund / fundus pignoratitius, creditor pignoratitius. der mit Pfand versehen/ pignoratio, pignorator.

Pfanne / cucuma, cacubus, Pfannlein/cucum ella, cacubulum, Biatpfanne / assaria, Pfannenflieker / veteramentarius faber, refactor aerarius, Pfanngestell/climacter, eris, Pfanngestiel / manubrium, sartaginis, Pfanne zum Bettwarmen / batillus.

Pfarrer/ parochus, paroecus, curio, Pfarr/ paroecia, parochia, Pfarrkinder/ parochiani, paroeci, Pfarrers Verrichtung/curionia sacra, ad curionem pertinentia, curionatus, curionalis dignitas, Pfarrey. Curiale beneficium.

Pfau / pavo, sein ausgestreckter Schweiff/ concha, Pfauin/pava, Wedel von Pfaufedein/pavonium muscarium.

Pfesser / piper, Pfefferblat oder Kraut/ pipercula et piperitis, piperatus, adj. gepfeffert.

Pfeiffen / clamus, clamus fistularis, tibialis fistula, syrinx, tibia, klein Polnisch Pfeifflein/ gingrus gringria, Pfeiffenmacher/ bibiarus, plura vide sub voc. tibia. Pfeiffen des Mundes / sibilus, auspfeiffen / exsibilare.

Basspfeiffe / tibia decumana. Item tuba, Quart-Posaune. Pfeiffer/ tibicen, tibicina, ausoedus, auletes, Dantzpfeiffer / choraules, Baurenpfeiff/ auleticus calamus, pastoritia fistula, vorpfeiffen/ praecinere bibia, praecentrix tibia.

Pfeiffholter / papilio, insectum alatum.

Pfeil / jaculum, spiculum, telum, sagitta.

Pfeiler / stela, columna, columella, pila, plura vide sub voc. columella.

Pfeilfeder/alae. Pfeilkocher/corytus.

Pfenning / deren vier einen Creutzer machen / aereolus, Pfenningmeister/argentarius coactor, quaestor, Schusselpfenning / scutellati numuli.

Pferd/ equus, Rehrung des Pferds / circumactus equi, abwurffig Pferd / equus sternax, Pferd Tummeler / domitor equorum. Vide equus.

Pfersichbaum / persicus, Pfersich / persicum, Pfersichbluhefarb / floris persici color.

Pfifferling/ tuber, fungus, Gattung der kostlichen/ boletus.

Pfingstrosen/poeonia.

Pfinne/grando, pfinnig/gandinosus.

Pflantzen/ inserere, Pflantze/planta, Pflantzgarten/ seminarum.

Pflaster uber einen schaden / emplastrum.

Pflasterer/lapidator, lithostrotes, ae. strator viarum, Pflasterziegel / lateres pavimentarii, Pflaster von sterstossenem Marmer/mar moratum, von zerstossenem Schergen und Kalch / opus signinum, Pflasterhauen/ rutrum, Pflaster/pavimentum, Pflaster uber einen Baum / emplastrum.

Pflaum/ pluma, lana anseina.

Pflaumen/ prunum, Weise Pflaum/ hordearium, Rosspflaum / asinarium


image: s117

vel asininum, Pflaumenbaum/ prunus.

Pflegschafft/ tutela.

umher Pflugen / subarare, Pflugkrumme / darin das Pflugeisen / bura vel buris, vomis vel vomer, Pflugeisen/ dens, dentale, Pflug-Ochsen/ triones, pl. boves aratores, Pflug / aratrum, pflugstertz oder Handheb / stiva, Pflugschorer/ rallus, rallum.

Pfnusel/ gravedo, destillatio.

Pfortner/ ostiarius.

Pfoste/ postis.

Pfragner / propola miscellaneus, minutarius, scrutarius. frivolarius, nostratibus, Fragner.

Pfriem/ perforaculum.

Pfrillen/ schlechte Fischlein/ bdella.

Pfrund knechte/parabolani, Pfrundner/ alimentarius.

Pfund/ pondo, indecl. as, assis, libra, Pfundig / libralis, adj. halb Pfund/selibra, anderthalb Pfund fesquilibra, zweypfindig/ bilibra, adj. bilibris, trilibris, Pfund Geld/ diversi apud diversos valoris.

Pfutze/ lacuna, palus, pfutzig/ paludosus, palustris.

Pickelharing/ halec passa, fumo durata.

Pickel/ ligo.

Pickenierer/ contati, lancearii, hastati, sarissophori, Picken spielen/ hastilia vibrare, erispare, torquere, Picke/ sarissa, lancea.

Pilger-Mantelein / penula scortea.

Pillulen der Apothecker / catapotia, pl.

Pilzung/ palatio, palorum substructio.

Pipen/ pipire, pipilare.

Pippen / epistomium, pippen aufreiben/ epistomiorum apertura.

Pips an der Honnen/ coryza.

Piscotenbrod / buccellatum, panis nauticus, bis coctus.

Pistolen / sclopi minores, breves, manuales, pugillares, pugilatorii.

Pitschierring/ annulus sigillaris, signatorius.

Plackfisch loligo.

Plaggeist/ alastor.

Plahen / velum erassum.

Planetenlesung/fatorum praedictio, Planeten / sidera errantia, palantia.

Plancken/ planca.

Plantschen Gold oder Silber/ palacra, lamina lamella, argentea.

Plateis/ passer marinus.

Platte/ patina, patella, lanx, discus, catinus, paropsis, idis.

Platten auf den Koff / orbis rasus.

Platten schiessen/ disco ludere.

Platte/ Ichnographia.

Plattner/malleator aeris, loricarius, Thoracarius, buccularius, thoracopoeus,

Platz/ area.

Plauderer/ balatro, blatero, onis, locutulejus, bombylius, lingulaca. Plaudern/ blaterare.

Ein Plerr machen / glaucoma oculis objicere.

Pluntzen/ apexabo, onis.

Podagra/ex pedibus laborare, articularis morbus, arthritis, an Handen / chiragra, die geschwollne Knochen / talaria, pl. an Knien / conagra.

Poler / mortarium.

Polier-Eisen/ligula s. lingula chalybea ad poliendum.

Polster/culcita vel culcitra.

Polsterkuchlein/placenta umbilicata

Poltergeister/ lemures.

Pomerantz/ malum aureum.

Porkirch / ambon, onis, pondium templi.



image: s118

Portal / propylaeum.

Portenwircker / segmentarius limbolarius.

Posamentporten / regulae, suri, segmenta latiora.

Posaune / tuba ductilis, buccinator.

Posierer / plustes, die Kunst zu pofierer / plastice, das Werck / plasma.

Possenmacher / sycophanta.

Posthaus / cursorum diversorium, mansio vel stathmus, Postmeister/ veredorum magister,

Postilion/cursor, veredarius.

Postross / celeres, pl. equi cursusles vel cursorii, veredus.

Postpast / impomenta pl.

bose Practic/machinae, machinationes pravae, Practicant/ actuosus.

Pralat / archimandrita.

Praservativ / antidotum.

Pranger / catasta, menianum infame.

Prasser / decoctor, epulo, lurco heluari, abligurire.

Predigstul / ambon, onis suggestus, suggestum.

Preg der Muntz / signum.

Preine der Zung / inflammatio linguae.

Pressbaum / praelum.

Pressspindel / ergata.

Pricke / lampetra, muraena fluviatilis, mustela fluviatilis.

Priester / lithurgus, mysta vel mystes, Priesterthum/ sacerdotium.

Pritschen/ lata ferula vel palma clunes caedere, dcpalmare nates,

Pritschenmeister / depalmator ferulaceus, tympanista pygiacus.

Probierstein/ cotieula, heracluis lapis, lapis Lydius,

Probsilber / argentum probum.

Prosos/quaesitor, praeses, praefectus rerum capitalium, latrunculator.

Protocollist/actuarius, logographus.

Proviant / cibaria res, item cibaria pl. commeatus, Proviantmeister / a commeatu, praefecti annonae militares, annonae structiores, provisorcs, frumentarii curatores, Zutragung des Proviants / annonae supportationes, Proviantmeister / sitarchus, Propianthauser / domus annonariae.

Provisoner / beneficiarius.

Pulsader / arteria.

Pultbret / pluteus, tabella scriptoria.

Pulver/ pulvis nitratus, Pulversack/ pulveris conceptaculum, Pulverflaschen / pyxis pluveraria, Pulverrauch / pulvis odoratus.

Puffel / urus.

Pumpernusslein / pistacis et pistacium.

Pumpe / antlia.

Pumphosen/ braccae, der sie an hat/ braccatus.

Purgatze / medicata potio.

Purpurblum / vaccinium.

Purpurschneck / conchylium, conchyle, murex, Purpurfarb/ conchyliatus color, sarranus color.

Q.

Quartel Wein/ quartarius vini, hemina, vini.

Quardi/ praetorianus miles, Quardiknecht /stipatores.

Quartirmeister / mensor vel designator s. metator hospitiorum.

Quaston / villus.

Quaxen / coaxare.

Quecksielber/argentum vivum, hydrargyros, hydrargyrum.

Quendel / serpillum, Wilder / balsamita, menta aquatica.

Quintlein / drachma.

Quitantz oder Quitrung / acceptilatio, apocha.

Quitten / cidonium malum, cydonium,


image: s119

cottonium, Quittenlatwerge oder Safft / cydonites, Goldfarbe Quitten chrysomelum.

R.

Rab/ corvus, Rabschwartz/ coracinus color, Rabengeschrey / crocitus, crocitat corvus, Rab mit gelben Schnabel / pyrocorax, pyrrhocorax.

Rachen / frumen, larynx, ingis.

Rachen / palatum, fauces.

Rad / rota, Radlein / rotula, Radschiene / canthus, Radsperre / sufflamen, das vier Rader hat / quadrirotus, adj. Radleinfuhrer/ coryphaeus, die Spaiche/ radius rotae, der Bogen am Rad/Radfelge/ absis, idis, die Nab/ modiolus rotae, der lange Nagel vorn am Rad/ lohner/paxillus, embolium, Radsperre/ sufflamen, sufflaminare, Radschmied/ rotarius, Radbrechen / in rotam agere, crurifragium.

Radlein in dem Zug / trochlea.

Raggetlein / pyroboli chartei et chartacei, radii nitrati.

Ragget zu ballenspielen / reticulum pilare.

Ratzel / aenigma, griphus.

Ratschen / crotalum, crotalum.

Raffelscheid / rugosa anus, turpicula facies.

Ram/margo, mit Ramen einfassen/ marginare tabulas, Ram furs Fleisch / carnarium, Folterram / equuleus, mit Ramen einfassen / imaginem regulis includere.

Ram der Milch/ flos lactis.

Rand eines jeden Dings / margo, pulvillorum hortensium margines.

Ransst/ crusta, crustulum.

Rank / anfractus, flexus, Item stropha.

Rannen / beta nigra, s. sanguinea.

Rantzen / sacciperium.

Rantziongelt / lytrum

Rappier / verutum.

Rapuntzel / rapum silvestre.

Raspe / radula, scobina.

Rahthaus curia, Rahtherr Senator, Rahtsschluss/ auctoritas, senatus consultum, den Rahtschluss beschreiben/ auctoritates perscribere, Rahtstube / senaculum, Rahtsdiener / accensus. Rahtschlag/ Rahtsfrag / consultatio, der inner Raht / major ordo Senatorum, der ausere Raht minor ordo, Ja-Herren / pedarii senatores, Rahtschreiber / Stattschreiber / amanuensis curiae, actuarius, alicubi etiam syndicus, Verrather / proditor, proditio.

Ratz / glis, mus major.

Raub / praeda, manubiae, spolium, Raubabnehmer/interceptor praedae, Raubschiff / myoparo, onis, pyrratica, praedatoria, paro vel paron, onis, Raubgeld/praedatitia pecunia.

Rauch / fumus, Rauchfang / caminus, Rauchschlund/fauces Rauchloch / fumarium, Rauchauslass / infumibulum, spiramentum, Rauchfarb / impluviatus color, fuscus, Rauchfass / thuribulum, kostlich Rauchwerck / thymiama, rauchern / suffire, Rauchmacher/ suffitor, Huttenrauch/ pompholyx.

Rauchharrich / hirsutus.

Raude / petigo, psora.

Ravelin / agger portae praestructus.

den Boden raumen / eruderare solum.



image: s120

Raup/Krautwurm/campa vel campe, involvolus, millepeda, eruca, ein Naupp/homo sordidus, illiberalis.

Rauschig / ebriolus, potulentus.

Rauschen im Spielen / v. charta.

Raute/ ruta, Rauten-Wein / rutatum vinum / ruta conditum.

Rebgeschoss / palmes, Rebzinck / capreolus, clavicula juguli, junge Rebschoss / malleoli, pampinaria, abgeschnittne Rebgerte / resex, icis, Rebschoss zum nechsten beym Stock / duramen, duramentum, Reblaub/ pampinus. Reblaub abbrechen / pampinate, Rebmesser/ falx vineatica, vinitoria, Rebmesserlein / falcula, Rebbrecher / pampinator, Rebstock / ridica, statumen, pedamentum vitium, sudes, is, vallus, plura vide sub voc. vitis. Rebgerten / flagellum, lange / rumpus s. tradux, Augen an Reben / gemmae, bekommen Augen / gemmant vites, gemmascunt, Rebstock / propago, inis, Rebstock einlegen / propagare, Rebwurmlein/volucra, Rebwurn/volvox. Plura vide sub voce, palmes. Rebholtz / vitiginea ligna, wilde Reben / labrusca, Rebenschlag / articulatio, Wurmfressig/vermiculatio, Hitzschweche / sigeratio.

Rebhun / perdix.

Rechen / rastrum, rechlein / rastellum.

Rechenkunst / arithmetica, die zahlwurtzel zu suchen / algebra, Rechenmeister / calculator, Rechenraht / a rationibus, Rechenschreiber / aerarius scriba, Rechenpfenning / calculus, Rechnung, subductio rationum vel calculorum, Rechnung ubersehen / putare rationes, Rechentisch oder Rechentafel / abacus calculatorius.

Recht / jus, Recht eines Schirmherren / jus patroni.

Rechtshandlung / actio, dica, das weltliche Recht / civile, das geistliche/ divinum, aller Volcker / jus gentium, jus humanum, das naturliche / naturale, das gemeine / publicum, das strenge / sumum, das Stadtrecht / municipale, das Londrecht / provinciale, Faustrecht / jus vindicationis privatae. Vid. Indic. Juridic. alt herkommen / moribus constitutum, Burgerrecht / jus civitatis, der ligenden Guter/praediatorium, Rechtshandel / actio, lis, causa judiciaria, Rechtsspruch / judicatum, sententia, Rechtstag / vadimonium, nicht erscheinen / vadimonium deserere, zum Recht verbinden/vadaria aliquem, diem alicui dicere, dicam impingere, Rechtshandel verlieren / causa, lite cadere.

sich Recken / pandiculani, pandiculatio.

Reernten / militum supplementum.

Rede so kurtzweilig ung spitzfindig / acraoma, zweiffelhafftige/amphibolia, amphibologia, Redubung/ declamatio, der langsam redt / tar diloquus, der wenig redt/ breviloquus, der viel Wort brauchet/ multiloquus, der unverstandig redt/vaniloquus, sic grandiloquus, pauciloquus, multiloquium, pauciloquium, vaniloquentia, blandiloquentia, Abreden / delitare lingua.

Refectori / Revent / triclinium, coenaculum, tischdiener / triclinaris minister.



image: s121

Regal-Papier / charta Imperialis, Claudiana, macrocolum, regia.

Regel / regula, norma, v. Richtscheit.

Regen / pluvia Regenwind / imbricus auster, Regenmantel / impluvia, ae, vulgo pluviale, lacerna, Regencanal / canalis, incilis, Regenbogen/iris, idis, Regenwurm/ lumbricus, Regenmantel/penula, Regenbach / torrens.

Regierung der vornehmsten / aristocratia Regierkunst/ politica.

Regiment / legio, Regimentsstab / virga praetoria vel Imperatoria, Regimentsherrn/collegium summi magistratus, supremi consilii, suprema curia Regiment der Furnehmsten / aristocratia, dominatus optimatum, des Volckes / democratia eines Herrn / monarchia, etlich weniger / oligarchia, das gemeine / Respublica.

Register / album, repertorium, Ulpiano, Registratur/ archivum, tabularium, tablinum, chartophylacium, Registrator/ archivi praefectus, chartophylax, Register uber Bucher / catalogus, index libri, elenchus, der Namen / album, librarium, vulgo matricula, des Hausrahts / inventarium, Ulpiano.

Rehe / caprea, dorcas, Rehbock / capreolus, Rehfell / pellis capreoli, Rehling / pruneoli s. spineoli.

Reiberlein / obex, icis.

Reibstein/ pumex, der Mahler / abacus picturae pigmentariae, Farbenreiber/ tritor colorum, abreiben / pumice laevigare.

Reich / regnum.

Reichstag / comitia, pl.

Reichthum/ substantia, divitiae, Reicher / dives.

Reif / pruina.

Reiff / circulus doliaris, Reiff treiben / circulo ludere, Reifftantz/ geranus, Reiffzieher / uncus tractorius, Reiffhacken/ uncus adstrictorius, Reiffkloben / retinaculum circulare.

Reiger / ardea, avis Dionedea.

Reimen / metrum, carmen, poema rhythmus, versus, Reimen offters zwischen eingesprengt / versus intercalaris, harter Reime / versus fragosus, confragosus, durus, nicht gantz / mutilus, truncus, hiulcus, gegen Reimen / carmen amoeboeum, Reimengesetzlein./ stropha.

Reinigungs-Opffer / lustrum.

Reinfarn / scolopendrium s. asplenum, tanacetum,

Reiss / oryza, Reissmus / cremor oryzae.

Reis / iter Reistruhe / arca camerata, Reisbuchlein / hodaeporicon.

Reiser der Schuster die Runtzeln zu machen / radula.

Reiskunst der Mahler / grap hice, das Reisen / graphis, idis, abreisen ein Bild / delineare, oris lineamenta effingere, Aufreissen die Wunden/vulnus exculcerare, Ausreissen der Rossen/equi excussis habeniw erumpunt Sich. reissen um eine Sach / contente pugnare.

Reitrock / chlamys, ydis, klein Rocklein / chlamydula, Reitschul / equaria domitura, plura vide sub voc. eques et equus, Reitsirimpff/ perones lanei.

Einen reckhen / fidiculis distendere.

Renckh / strophae, diverticula.



image: s122

Renckh/albula piscis, Fuss verrenckt/ pes laxatus, distortus.

Renne/ coagulum.

Das Rennen / decursio equestris, equitia pl. Verrennen/Loten/ferruminare, plumbare.

Rennplatz/ hippodromus, cadadrumus, circus, decursorium, Rennross/ celeres, pl. Ringelrennen / decursio ludicra, Troje lusus, scharff rennen/interneinus congressus, decursio, Rennschiff/navis liburnica.

Rentmeister/a rationibus, quaestor, Schreiber/aerarius, scriba, Rent und Gult / vectigalia.

Rettich / raphanus vel raphanis, idis.

Reuser / cremium, ramalia, pl. Reuss/ ramentum, sarmentum.

Reusgeel/sandaraca.

Reusse/ nassa, excipulae.

Das Reuspern/exscreatio, screatus, ausreuspern/exscreare,

Reuter / eques, Reuterey / alarii, Reuterfahnlein/labarum, Reuterbuchs/ sclopus equestris, Springreuter/eques desultorius, Renter Musterung / transvectio equitum.

Reutter/incerniculum, cribrum, cribellum, setaceum, da man reuttert / cribrarius, adj. Reutten / runcare, Durch Reutter fallen / repulsam pati, accipere.

Retzel vom Brod / artopemma, Kerschretzel / artopemma cerasinum, Weichselretzel/ duracinum. Oepsfelretzel/malinum, Ayretzel / crocatum, Holderretzel/sambuceum.

Ein Richt / missus, sis, ferculum, anrichten/ cibos inferre, einrichten ein Bein/reponere os in suam sedem, den Vogeln richten / insidias avibus moliri.

Richter/ judex, praetor, nachgesetzte Richter / delegati, den nachgesetzten nachgesetzt / subdelegati, Richthaus / praetorium, Richterstuhl/tribunal, ordentlicher Richter/ Judex competens, Ulp. willkuhrlicher richter/ arbiter honorarius, Bannrichter oder Blutrichter / capitalis judex, Instand des Gerichts/justitium, Gerichtsschreiber / dicographus.

Richtschnur oder Richtscheid/amussis, regula, canon, gnomon, onis, libella linea, das Wasser zu messen/ choropates, nach dem Richtscheid gemachet/ regularis.

Rid / grosser Hund / molossus, canis pecuarius.

Riebeisen/ radula, tyrocnestis.

Riedgrass/ phalangium.

Riedschnepff / gallinago.

Ried oder Weiler/ vicus, viculus rusticus.

Regel fur die Thur/ repages, repagulum, pessulus.

Riegelwande / concratitii pariettes.

Riem / corrigia lororum, Riemer / frenarius, lorarius artifex, Riemen um die Ohren des Rosskopffs/ antea, ae, Jochriem/ subjugium lorum, loreus, adj.

Riegel fur die Thur / obex forreus, vectis januae, Stossriegel / remissarius, vectis oppessulare, in die Riegel gebaut / domus cratitia.

Sich rimpffen / contrahere vultum.

Rind / bos, Rindfleisch / bubula, Rindmarck/ forum boarium.

Rinde / cortex. eines Granatapffels/ malicorium. Rindle/ corticula, corticatus, adj. decorticare.

Riude oder Ranfft / crusta, crustulosus, adj.



image: s123

Ring / annulus, circulus, Vermahlungs-Ring / annulus pronubus, plura vide sub voc. annulus. Ringkastlein / dactylotheca, im Ring untreiben / gyrare, Ringleinkraut / mercuralis, Ring auf dem Haupt / testicillus, Ringelstech en hasta discum trajicere, confixum auferre.

Ringelblum / caltha.

Ringeltaube / livia.

Ringer/ palaestrita, luctator.

Ringelrennen / decursio ludicra, Trojae lusus.

Riuck / offendix, icis. Rinne/ incile, Rinne im Feld/elices, colliquiae, sulci aquarii, Tachrinne/ deliquiae, colliciae.

Rinfusig/ lenipes.

Rinsel des Flusses/ alveus,

Ripp/ costa, Rippfell/pleura, Rippbratlein/ assum costatum, gerip pet/costatus, kurtze Rippen/costae notae, Rippenbrechen/delumbare,

es rieselt scadit nivosa grando.

Ris Papir / scapus, vicenarius papyri fascis.

Riss/ scissura, ruptio, rima, rimosus.

Riss / rima, rimula, Riss am Fuss / tarsus.

Ris Papier / scapus papyri.

Rittersporn/calendula, flos equestris.

Ritterstand/equestris ordo, der den Ritterorden antragt / eques torquatus, Ritterthat / palmarium facinus, Ritter Guter/ feuda nobilium.

Rittmeister/ magister equitum, ductor turmae.

Roch/ crudus, cruditas.

Rock unter die Achsel umgeschlagen/ cinctus Gahinus,

Rockenbrode panis secalitius, Nocken/ secale.

Rodel/ vide Register.

Rohrwasser / aqua caduca, Rohrkasten/ concha, crater.

Rohrlein/ syrinx, tubulus.

Rotelschnur der Zimmerleut/ funiculus miniatus.

Rogel/ fistulosus, spongiosus.

Rohr / arundo, calamus, can na tubus, Judianisch oder Meerrohr / arundo indica, Rohrlein / canalicula, canaliculus, wo die Rohr wachsen / cannetum, Rohrbusch / arundinetum, cannetum, hohl wie ein Rohr/ cannaliculatus.

Rohr/ fistula, so gezogen / bom barda striata caniculata, geschraubt Rohr/ fistula cochleata,

Rock / tunica, sine manicis. Bogenrock / cyclas, adis, mit Ermeln / tunica manicata, Burgerrock/toga, togatus, Weiberrock / palla, Wappenrock/ palutamentum, Item Kriegs, Obristen Beltzrock / rheno, ungefarbt/ toga pura, biss aus die Fersen / talaris, gefaltet / rugosa, Oberrock / laena, sagum, Uberrock / epitogium, Reitrock / chlamys, Winterock/endromis, Sommerrock/ theristum, Nachtrock / vestis, coenatoria, Levitenrock / dalmatica. Ich lass mir den Rock nicht zerreissen / non pat iar mihi scindi penulaum.

Rocke / colus.

Rolle/ trochlea, rechamus.

Rondirer / circuitor.

Rosdam/ onochratalus, avis.

Rose/ rosa, Rosenknopff/ calyx, Rosenbaum/ nerion, oleander, Rosen von Jericho / periclimenus, periclymenon, Rosen mit Weis besprenget / marones, pl. Rosenkrautz/ Gebet/ coronariae preces, globuli precatorii.



image: s124

Rosenwurst / apexabo, onis.

Rosen - Oel / rosaceum oleum, Rosenessig / rosaceum acetum, rote Rosen / rosa millesia, Leibfarbe / Alabandica, Rosenwasser / rosacea aqua, Damasten-Roslein / rosa moschata, Kolrosen / purpurea.

Ross / equus, Ross-Artzt / equarius medicus, mulo medicus, Rossgeschrey / hinnitus, hinnire, Rossschweif / muscarium, Ross-Zierd / phalerae, Ross am Karin/ jumentum plaustrarium s. plostrarium, Rosshirt / jumentarius, Ross das Rustung zeucht / machinarium, Rosskamm / antiae, pl. capronae, Rossmaulkorb / fiscella, fiscina, Rosskummet/helcium, Rossgurt / cingula, ae, Rossstall/ equile, Rossbereiter / equiso, junges Rosslein/ equulus, equuleus, plura vide sub voc. equus. Rosswicke / ervum, Rosszille / hippago, s. hippagoga. Rossmuckig / lentiginosus, Rossteutscher / mango equorum, kleines Rosslein / mannus, mannulus, Rossbiss/scharff/lupatum, lupus, murex, Rossdecke/ dorsuale, Rossyder / Huf-Eisen / soleae ferreae, Rossgeraht / phalerae, phaleratus, adj. Schwantzriem / postilena, Brustriem / antilena, Stirnriem / nasale, frontale, Biss an Zaum/ orea, postomis, Rossheerd/ armentum, Rosshirt / armentarius, die Mane / juba equina, Pagaschi / Plunderross / agminalis etc. Rossbereiten / equorum domitura, Tiger-Ross / nigris distinctis maculis, Springhengst / equus admissarius, cubitor, das sich gern legt. Ein Kolderer / ferociens, funalis, Seitenross. Schweissfuchs / equus ex albo fulvus, ein Falsch / helvus, Sattelpferd / ephippiarius, Saumross / sarcinarius, Lehnross/ meritorius, veredarius, lindmaulig / lentae cervicis, hartmaulig / durae cervicis etc.

Rosskafer / scarabaeus, buprestis,

Rossmuntz/menthastrum, Rossbrem/ asilus, tabanus.

Rossmarin / libanotis.

Rost / crates, craticula, Fleisch auf dem Rost gebraten / offella.

Rost / aerugo, robigo vel rubigo, rostig / aeruginosus.

Rot / ruber, rotlicht/ rubellus, rotbrecht / subrubicundus, rubicundulus, schwartzrot / rubidus, Farberrote / rubia, Rotauglein / rubiculi, rubelli, Rotelstein/ rubrica fabri, Feuerrot / rufus, rot machen/rufare, Rotstertz/ruticilla, Rotauglein/rubelli pisciculi.

Rotbart / ehenobarbus, Rotschwantzlein / phoenicurus rubellio, rubecula, rubicilia, Rotlauff/ erisipelas, atis.

Rotfarber/ purpurarius, flammearius.

Rotschmied / aeramentarius fusor, orichalcarius.

Rotschwantzlein / rubicilla, avis, Rotelstein / rubrica fabrilia.

Rott der Soldaten / ordo, Rottgesell / contubernalis, commanipulo, onis, Rottmeister / decurio, onis, ordinum ductor, sein Ampt/ decuriatus, Rott von 10. Soldaten/ manipulus, decuria, contubernium.

Rotzig / mucosus, Rotz / mucus pituita.

Rube / rapum, rapa, Rublein/ rapulum, gelbe Ruben/ siser. Plura vide sub voc. rapa.



image: s125

Rubin/pyropus, so gelblicht/iychnites.

Ruck / dorsum, Ruckgrad / medulla spinalis vel fistula sacra, rucklings / supinus, adj. Ruckleder / tergus, onis, Ruckharnisch/humerale ferrum, Ruckwand / loricatio, intestina muri.

Ruckpfeiff/ sacra fistula, Ruckgrad / spina dorsi.

Ruder/remus, Ruderknecht/remex, igis, Ruderung / remigium, Ruderschiff / navis actuaria, Ruderbanck / transtra, Ruderring/ scalmus, Unterschlag zwischen demselben / interscalmium, Ruderstand / scalmus, Ruderblatten / palmula, Steuerruder / clavus, gubernaculum Ruder-Zeil / versus remorum, der den Rudern zuschreyt / celeustes, der sie last aufhoren/ pausarius, der auf dem Rucken tragt / dorsuarius, dorsuarium, vel dossuarium jumentum, Samer-Ross oder Esel.

Rufen / crustula.

Ruhebett / anaclinterium.

Rote Ruhr / dysenteria, lienteria.

Ruhrkubel/ alveolus oxygalae, Eingeruhrts / intritum crocatum seu ex ovis.

Ruhrmilch / lac agitatum vel serosum.

Ruhrsteck/ rudicula, spatha, tudicula.

Rumpffen / nares corrugare, frontem contrahere.

Russel eines Elephanten / proboscis et promuscis, idis, Russel / rostrum, porcinum.

Rustkammer / armamentarium.

Rustzeug / machina.

Rumormeister / quaesitor, praeses, praefectus rerum capitalium, latrunculator, viarum tutator.

Ruad machen/ cir cinare, cir culare, rotundare, in die Runde / circulatim, Rundierer / circitor, Rundierung / circuitio, ronda Italis, Kugelrund / circinata rotunditas.

Runtzel / ruga, der voller Runtzeln ist / gossus, rugosus, runtzlet machen/ rugare, die Runtzel vertreiben / eruge.

Rupffzanglein / volsella vel vulsella, deglabratorium instrumentum,

Rupffhartz/ medicamentum, Rupf/ stupa, rupffes Hemd / stupea interula.

Rus / fuligo.

Rustbaum / ulmus.

Rutschen / clunibus reptare, das Rutschen / reptatus, us.

Rute / virga, ferula, Rutenbuschelein / flagrum, Rutensammlung/ virgetum, virgidemia, der mit Ruten streicht / virgator.

S.

Saal / aula, Ess-Saal / triclinium, diaeta.

Saat/ seges, semen, sementis, satio.

Sack / saccus, lederner / culeus vel culleus, Sackler / sacrellarius, Sacklein / sacculus, vel sacellus, Watsack/ascopera,durch ein Sack gesiegen / saccatus, adj. einen in Sack schieben/ disputando implicatus, elinguatus.

Sackpfeiffer/ utricularius, ascaules, Sackpfeiff / utricularis tibia.

Sacktrager / saccarius.

Sacristey / sacrarium, Sacristan / aedituus.

Sad/ plethora, rosio stomachica.

Sabel / harpe, acinaces, g. m.

Sagmeel / scobs, obis.

Sansste/arcera, lectica gestatoria.

Saung / satus, zu dem Saen tauglich


image: s126

/ satorium triticum, gesaet / sativus.

Saffran / crocus vel crocum, Wilder/ cnicus vel cnecos, Saffrangeel / croceus, crocinus.

Safft / succus, aus Magsaamen / opium, vom Balsambaum/ opobalsamum.

Saite / nervus, chorda, fides, pl. Saitenspieler / fidicen, die groste Saite / hypate, die nechste an derselben / parhypate, etc. Plura vide sub voc. hypate. Instrumentum musicum, mit einer Saide / monochordon mit 4. Saiden / tetrachordon, mit 5. oder 6. Saiden / pentachordon, hexachordon.

Salamander / salamandra.

Salat / acetarium, lactuca, kopfflein - Salat / capitata, lactuca, krauser/ lactuca crispa, cappadox.

Salbey / salvia, Meer-salbey / horminum vel orminum, Wildsalbey / sphacelus.

Salbe / unguen, unguentum, Salbenkramer / unguentarius, wolriechende Salbe / pigmentum, malocathrum, ders macht pigmentarius, weiche Salbe/ plasma, atis, Salbung / chrisma, atis, Salbenschmier der Ringer alipta, der mit Salben schmieren umgehet/ jatraleptes, Salbenkunst / jatraleptice, Salbenkramer / myropola, kostliche Salben-Buchs / myrothecium.

Salm / salmo, esox, ocis. klein Salmling / salax, acis.

Salmiac / sal armoniacus,

Salpeter / nitrum, Salpetergrube / nitraria fodina,

Saltz / sal, gegraben / sal fossilis, fossitius, Saltzeinkommen salarium vectigal, Salzmeyer / salarius quaestor, Einsaltzer / salarius, salsamentarius, Saltzbuchslein / salinum, salillum, Saltzpfan ne / salinae, das beste Saltz / salis flos, Saltzmarckt / forum salarium, Saltzkornlein / mica salis, Saltzbruhe / muria, das im Saltzwasser gelegen muriaticus, adj. plura vide sub voc. salinum.

Saltzen/ embamma, atis, intinctus.

Samen/ semen, sementis, Schiesst in Samen / sementat.

Sammet / holosericus panus, holoserica vestis, zu beeden Seiten zottigt / amphimallon, amphimallum, amphimalia. amphitapa, auf einer Seiten/ heteromallus, sericus, Bubersammet/vestis heteromalla, Bursat / serico lanea.

Sammetblum / amaranthus.

Sand / sabulum, arena, Sandgrub / sabuletum, Sandig / sabulosus, Sandstein / rophus, Sandgrub / arenaria, sandigter Ort / glabretum, Sand des Schiffbodens saburra.

Saphier/ sapphirus, so blau/cyanus.

Sarbaum / populus.

Sat / cardialogia, rosio stomachi,

Sattel / sella equestris, ephippium, Satteltasch / ascopera, bulga, Sattelbogen auf der Geigen / magas, magadium, Sattelknecht/ strator equorum, Satteldecke / stratum, das Satteln / stratura

Satzung / constitutio.

Sau / sus, so pfinnigt / sus grandiequi. nosus, Saustall/ hara, suile, Sautrog / aqualiculus, linter, ris, Sauhirt / scrofipascus vel scrophipascus, subulus, Saukot / succerda, Sau / porcus, Sauburst/


image: s127

seta, Sautreiber / suarius negotiator. Plura vide sub voc. porcus.

Saublum/ ambubeja, ambugia.

Saubrod/ cyclam en.

Saule/ columna, obrister Theil derselben/cpaitellum. Plura vide sub voc. columna.

Sauerbunn/acidulae.

Sauerrampffer/oxalis.

Sauerklee/oxis, idis, sauerliche Bruhe/oxyporum vel oxygarum, Spitziger Sauerampffen/oxypalathum.

Sauffen zusammen / graecari, pergraecari, congraecari.

Saugamme / nutrix, Lohn derselben / nutricia, pl.

Saugmilch / colostra, colostrum, Saugthierlein / subrumus.

Saum/fimbria,, lacinia, Saum am Kleid / instita.

Saumross/ jumentum clitellarium, dossuarium, sarcinarium, veterinum, vectarium, Saumsattel/citella, Saumer/clitellarius agaso.

Saurach / crispinus.

Schaarwerck / angaria, Schaarwercksverrichtung / agariarum praestatio, exhibitio, operis clientaris, imperati.

Schab /tinea, blatta.

Schabarack/ dorsuale, stratum.

Schabad / e me moria deletus,

Schabenkraut / blattaria.

Schaber / radusa,

Schabmesser der Lederer/psilotrum, scalpellum coriarium,

Schachbret / abacus lusorius, alveus lusorius, tesserarius, im Schach spielen/latrunculis ludere.

Schad / damnum, so nicht gesche hen / damnum infectum, einem fur Schaden gut seyn / damni in fecti promitte re, cavere alicui schadlich / damnificus, das Thier hat Schaden gethan / quadrupes pauperiem fecit, Einem Schadloss halten / indemnem praestare, indemnitas, Schad des Leibes / ulcus, der Ranfst / labra margines, orae, das Loch des Schadens / Sinus.

Schachtelein/scrinium, scriniolum, capsula.

Weiber Schanden/vitiare, stuprare,

Scharffe des Gesichts / acies

Ein Schaf Korn/ medimnus, medimnum, Schaffel mit zwey Handheben / diota, Fur die Fuss / scaphium, Schafelein / lancea.

Schaf / ovis, Schaffleisch / caro, ovilla, Schafgeeplerr / balatus, Schafhund / canis pecuarius, Schafstall / caula, ovile, Schafin Schlegel/lumbi ovilli sale macerati, Schaffele/melota, Schafriede / molossus, Flammisch Schaf/ovis hirsuta, Auswurffling / rejicula, Schafheerd/,oviaria, ae.

Schaffnerey/oeconomia, Schaffner/ oeconomus, procurator.

Schafft des Spieses/ hastile.

Schaidel / vertext,

kalte Schalen/impomenta, pl.

Schalck/veter ator, Schalckhofftig/ veteratorie

Schalcksnarr / morio.

Schalfisch / conchilium, conchyle, ostration, testacei, pisces, Schal/ testa ovi, putamen.

Schall / sonor, sonus.

Schalmey / tibia longa, lituus, Schalmeyer/ tibicen, liticen.

Schalttag/ intercalaris s. insititius. dies annus.

Schamel / scabellum, scamillum, suppedaneum.

Schamloth / sericum undulatum, bombicina tela undulata, scutulata, cymatile sericum.



image: s128

Schandfleck/ macula, labes, nota.

Schandmahl/ stigma, atis.

Schantz / agger, propugnaculum, vallum, munimentum, munitio, geschwind aufgeworffene / agger congestitius, innerliche/ interiora opera, Schantzkorb / corbium s. cistarum objectus, gerrae, corbes loricales, Schantzmeister / praefectus munitionum, Schautzzeug / instrumentum obsidionale, Schantz von aufgeworffner Erde/ munitio terrea, Schantzkorb/ vimineae loricae, corbes, loricales, cratitiae gerrae, corbes terra oppleti, Schautzlein mit einem Graben / militare sepimentum, geschlagene Pfahl darum/sepes militaris, sudes vallares, seps sudium. Vide moles.

Scharb / carbo aquaticus.

Scharffrichter/ carnifex.

Scharlach / coccum vel coccus, Scharlach-Kleid/coccinum, coc cina vel coccinea vestia, Scharlach-Schneck/ conchylium, conchyle, Scharlachfarb/conchyliatus color, Scharlachbeer/granum tinctorium.

Scharmitzel im Krieg / velitatio, conflictus, conflictio, pugna velitaris, tumultuaria pugna.

Scharmitziren/ velitatio, vesicatio.

Scharnitzel/ cucullus papyraceus.

Scharte / dentes, denticuli denticulatus ensis, retusus.

Scharwachter/circitores nocturni.

Schatten/ umbra, Schattenhutte/ umbraculum.

Schattirung im Gemahl / umbrae colorem condiunt. Vide pictura.

Schatzkammer / aerarium, Schatzmeister / tribunus aerarius, Fursten-Schatz/ fiscus.

Schatzung / tributum, stipendium, der derselben unterworffen / stipendiarius, tributarius, ordentliche Schatzung / stipendiarium vectigal, Schatzkammer/ gazophylacium, sanctius aerarium, thesaurarii fures.

Schaubhut / umbella.

Schaub/ palla, stola mulierum.

Schaubstroh/fasciculus, manipulus straminis.

Schauessen / epularis oculorum pastus.

Schauder des Fiebers / rigor, horror.

Schauffel der Becken/pala, infurnibulum, Grabschaufel/ligo, Feuerschauffel/ batillus, Kornschaufel/ rutrum, rutellum, Wurffschaufel/ vannus, ventilabrum.

Schaum/ spuma, Schaum des Goldes/ chyrisitis, spuma auri.

Schauplatz/theatrum, so rund/ amphitheatrum.

Schauspiel so frolich/ comoedia, so traurig/ tragoedia, spectaculum, Schauspieler/ histrio, die Kunst/ historionia, Schauspielgeld / lucar, aris, der ein Schauspiel lasset halten/ munerarius.

Scheel anschauen/ limis obtueri.

Scheelen/ deglubere, delibrare.

Scheelkraut/chelidonia et chelidonium.

Scheer/ forfex, forpex, Scheerlein/ forpicula, plura vide sub voc. forfex, Schermesser / novacula, Scherrtuch/involucrum, Scheerwolle / tormentum, Scheerer/ tonsor, Schererin / tonstrix, Scheerstube/ tonstrina.

Scheib/ discus, orbis.

Scheibenrolle / trochlea, im Zug / Glasscheiben / orbiculi vitrei.



image: s129

Scheid / vagina, ausziehen / evaginare.

Scheidbrief / libellus repudii.

Scheidkunst/ chymia, ars chmica.

Scheismann/arbiter, Scheidwand intergerinus paries.

Scheidwasser/aqua secretoria, chrysulca.

Scheidung/ divortium.

Schein/praetextus. Vide Quittung/ syngrapha, apocha.

falscher Schein/ offuciae, fucus, fallaciae.

Scheidel / vertex, des Haupts / discrimen capillorum.

Scheiderhauffen / strues, Scheider Holtz/ caudices ligni, fragmenta, lignorum, secta ligna.

Scheiterspan/ assulae, schidia, orum,

Scheiterweis/ assulatim, plura vide sub voc. assula.

Scheck / equus bicolor, geschecket Kleid/ vestis versicolor.

Schelffe / tunica putamina, pl. folliculi.

Schelle/ campanula, cymbalum, nola, tintinnaculum.

Schelen/ decorticare, glubere.

Schelch sehen/limis oculis aspicere, transversa tueri.

Schemeltritt/ insile.

Schenckel/ crus, Oberschenckel/ femur, oris, femen.

Schenckkandel/ cirnea vel hirnea.

Schepperle der Kinder / fascia, fasciola pectoralis.

Scherb/ testa.

Scherb/ lorarius lictor.

Schermaus/ talpa.

Schehross/ pavidus.

Scheuer / horreum, horreolum, in der Hohe / pensile.

Schieler / strabo, strabus.

Schiene / lamina, lamella, lamna, bractea, bracteola.

Schienen / canthi, Schiennagel / rotarii clavi.

Schienbein/ tibia.

Schiessbogen / arcus balistarius, Armbrust/ Palester/ arcus manualis, klein/ arculus - Pfeilkocher / pharethra. die Senne / nervus, die Krin/ crena, die Nuss / uncus, fibula, das Loch in welches die Nusswird eingeleget/epizygis.

Schiessbuchs/ aenea fistula, bombarda, Schiessplatz/campus jaculatorius, Schiesskugel/glans, Schiesspulver / pulvis nitratus, nitreus, tormentarius, Schiessschlang/ jaculus. Plura vide sub voce. jaculu. Geschraufft Rohr/fistula cochleata, Zielbuchs/scopica, Burstbuchs / venatoria, Handbuchs / sclopus, Faustling/pugillaris sclopus, Feuerstein / lapis igniarius, Zundloch / scutula, Spanner / clavis, das Rad / rotula, das zeugle oder Dupffer / ligula, der Schafft / theca lingea, das Rohr / tubus, tubulus, fistula, der schwantz / pars maxillaris, der Schwanssschraufe / cochlea, dser Ladstab/ virga stipatoria, der Kugelzieher / virga hamta, der Wischer / virga penniculata, Buchsenloht/glans pila blumbea, globus, mit Schrot geladen / plumbea, grandine, Krautpulver/ pulvis nitratus, tormentarius, die Ladung / fartura, fartum, spaunen / fistulam parate jactui, anschlagen/maxillae admovere, Lunte / igniarius fomes, funis, Buchsenschmied / faber tormentarius, Buchsenschiffter / thecopoeus fistularum aenearum.

Schiferstein so blau/ cyaneus lapis, vulgo lapis lazuli, lapis scabea,


image: s130

fissilis, Schiferblau/ coeruleus, Schifer / surculus, Schifer/ assulae, micae, segmina, secamenta, segmensa ligni et lapidum, eingezogen Schifer / furculus digito infixus, Schiffreich / iracundus, pronus ad iram.

Schiff/ navis, Schifflein/ navicula, actuariola, actuariolum, scapha, Schiffstange/trudes, Schiffahne/ aplustre vel aplustrum, Schiff-Kappe/bardocuculus, Schiff mit zwey Ruderordnung / biremis, Schiffseil/ camelus, Jagschifflein/ catascopium, ausgeholetes Schifsein / linter, ris, Schiffsegel/ acrium, Schiffsboden / alveus, carina, Bauch/ alvus navis, Schiffgeschrey/ celeusma, vel celeuma, Schiff-Armada/ classis, schnelles Schiff/ dromas, adis, dromon, onis, Schiffsoldaten/epibatae, classiarii, Schiffkoch/ focarius, Gange in den Schiffen / fori, Schiffhacke/harpago, onis, Schifflende/ portus, navale, da keine Schifflende ist / importuosa, adj. kleine Schiffiein / lembus, Schiffherr / navarchus, Schiffmeister / nauclerus, plura vide sub voc. navi 5. Schiffwallen/phalanga vel palanga, hinter Theil des Schiffes/puppis, vorder Theil/prora, der vorn am Schiff Sorge tragt/ proreta, Schiffbrucke/ pons nauticus, sublicius, Schifflohn / portorium, naulum, Schiff mit vier Ruderordnungen / quadriremis, grob Schiffseil / rudens, Schiffstelle / statio navium, Schiff mit drey Ruderbancken / trieris, is, triremis, geschnabelt Schiff/ rostrata, Lastschiff/ oneraria, cobirta, Lustschiff/ phaselus, Brugge im Schiff/ tabulata, orum, pegma, stinckend Wasserboden / sentine, nautea, Schopffzeug/ antlia, die Schnarren / puppis, die erhebte Schiffszierde / acroteria, pl. die Fug des Schiffs/ commissura, Holtz daran die Ruder gebunden sind/scalmus, Ort zwischen der Ruder / interscalmium, oberste Korb / corbis, galea, Ort / da man den Mastbaum einsteckt / modius, Rippen des Schiffs/ costae, statumina, pl. Ruderlocher / columbaria, Sitzbanck/ transtra, pl. Schifsfahnle/ aplustre, aplustrum, Schiffleiter/ pons, Schifflast/ saburra, Schiffseil / rudentes, Schiffschnabel / rostrum, Schifmacher/naupegus, Schiffbrod/ panis nauticus.

Schiff und Geschirr / instrumenta aratoria, ut equi, boves, aratra, currus.

Schild / scutum, Schild und Helm/ insignia, Schildwacht/ miles stationarius, excubiae, vigiliae, stationes, verlohrne/vigiles conclamatae salutis, extimae vigiliae, agrariae stationes, Schildlein/ scutulum, plura vide sub voc. scutum. die Schildwacht ablosen / excubitorem a statione liberare, Schild / so rund/ ancile ancilium, halb rund / cetra, pelta, Handheb am Schild/ coypei ansa, grosser runder Schussfreyer / clypeus Argolicus, Schildjung / armiger, scutigerulus.

Schildkrot/ testitudo, Schildkroten Dach/ chelonitis, tidis, vel chelonites.

Schiler/ strabo, strabus.

Schilling Geld / varii valoris, quibusdam denarius, aliis quinarius seu duo sestertii, aliis novenarius


image: s131

etc. aliis dodecas, ut ovorum 12.

Schimmel/ situs, mucor, Schimmlicht/mucidus, rancidus, Gestanck vom Schimmel/rancor, es schimmelt / mucet, mucescit, Item equus candidus, glaucus.

Schindeln/assulae, schidia, schandulae, sectiles tabulae, sectamentum, zuspitzen/assulas inspicare, Schindeldecker / scandularius.

Schinden / deglubere, excoriare.

Schinder / sanguisuga, morticinorum excoriator.

Schinck / perna, coxa porcina.

Schirling / cicuta, herba venenata.

Schirm / tutela.

Schirmdach/ obsidionales acessus, Schirmdachle einer Mauer / lorica.

Schirm auf dem Gejaid / spetum venatorium.

Liechtschirm/umbraculum, Schirmherr/ tutor, partonus.

Schlachtbanck / mensa lanionia.

Schlachtordnung / acies, wird gemacht / componitur, ordinatur, Schlachtschwerd / rhomphaea, plura vide sub voc. aries, pugna, praesidium.

Schalck / chrysitis, spuma auri, helcysma, atis, scotia.

Schlafe / tempora.

Schlaffen / dormire, ausschlaffen / destertere, verschlaffen/ indormire, Schlaffbett / lectus cubicularis, leisschlaffend / levisomnus, Schlafftrunck / pocoenium, Schlaffhosen/feminalia, femoralia, subligar, subligaculum, Schlaffsucht/veternus, lethargus, der damit behafftet / veternosus, Schlafkammer der Ehleute/thalamus.

Schlag / apoplexia, apoplexis, fideratio, nervorum, der damit getroffen/apoplecticus, auf einer Seiten/ hemilpexia.

Schlag - Ader / arteria.

Schlagen / batuero.

Schlag der Muntz / monetae figura, nota, imago, typus.

Ausschlag des Pferds / calcitrare. calcitratus, des Kinds/mentagra.

das papyr schlagt durch / litteras transmittit, charta bibula.

Einschlag im Wein/sulphuratus peniculus.

Einschlag der Pferd / cataplasima fimarium equorum.

Unterschlagen den Fechtern / intercedere, intercessor, den Fuss unterschlagen / supplantare aliquem.

Schlang/serpens, coluber, Schlang mit zweyen Kopffen / amphisbaena, Schlanglein/ anguiculus, abgestreiffte Schlang/ anguis, vernans, vergiffte / basiliscus, grosse Wasserschlange/ boa, Schlangen mit Zincken auf dem Kopff/ cerastes, Wasserschlang/ hydrus, mit viel Kopffen/ hydra, Schlangenzung/ ophioglossum, Schlangenfresser / ophiophagus.

Feldschlang/ Geschutz/colubrina.

Schlangenkraut/ dracontium, dracunculus, serpentaria majors.

Schlapp/ pileus depressus.

Schlarffen/ pedes cum strepitu trahere,

Schlauch / uter, utris.

Schlaraffenland / utopia.

Schleekerbisslein/ mattya, pl. scitamenta, sciti saporis, edulia, orum. Schleckmarck / cupedinarius, forum Schleckwerckmacher / cupedinarius, Schleckwerck so suss / calamus, aro maticus, saccharatum,


image: s132

Schlecken/catillare, Schleckkoch / cupedinarius.

Schlenckhin / mutare herum.

Schlee/pruneolum, prunulum, prunum sylvestre, Schleebaum/spinus, Schleedorn / prunus sylvestris.

Schlegel so breit/pavicula.

Schleiff oder Schlinge mit einem Knopff/ clavus vestiarius, globulus caudatus.

Schleiffe / traha.

Schleiffstein / cos,tis, cos aquaria, gyratilis, rotaria, Schleifer/cotiarius, samiarius.

Schleim/pituita, phlegma, atis

Schleye / tencha s. tinca.

Schleyer der Weiber/ calantica, rica, ricula, plagula, flammeum, Subtiler / nebula linea, ventus textilis.

Schlemmer/decocotr, lurco, ganeo, gurges, helluo, liguritor, Schlemmerhaus/ganea, ganeum, zusammen schlemmeu/ congraecari.

Schleppen/abfretten/italis, strapazzare, improbo labore se vel jumentum conficere.

Schlichthobel / planula.

Schliefer / manica pellita.

Schlier am heimlichen Ort / buro, ulcus inguinarium.

Schliffel/murcidus homo, nauci.

Schlinge/funda, Schlingleder/ scutale, Schlin des Arms/ mitella, Schlinger / funditor, Schlingbaum / viburnum.

Schlitte / traha, trahea.

Schlitz/fissura, Schlitzlein/crena.

Schloss / castellum, Schlossverwalter / castellanus.

Schloss/ sera, Schlosser/ faber serarius, plura vide sub voc. sera.

Schlot/ caminus, Schlotfeger/ eamineuta, Schlotstein / focus, foculus.

die Flasche schlottert / lagena bilbit.

Schlotzer der Kinder / langenula sie phunculata.

ein armer Schlucker/esurio, onis.

Schlussel/ clavis, falscher/ laconica, Schlusselein / clavicula, Hauptschlussel/generalis, plura vide sub voc. clavis. das Schlussel-Rohrle/ canaliculus.

Ausschluff / tergiversatio.

Schlusselbumlein / verbasculum.

Schlund / tonsillae, fauces pl. frumen, larynx, ingis, gula, oesophagus, ist ihm in unrechten Schlund kommen/cibus potusve deerravit in alienum tramitem. Plin. sich erkirnen/ tussim irritare cibo vel potu gutturi immisso, guttur exasperare devio cibo.

Schlusslinie/ hypothenusa.

Schlussred/ argumentatio.

Schmachschrifft / libellus famosus.

Schmaltz/ butyrum, auslassen / decoquere, Schmaltzkubel / eadus vel orca butyri, Schwaltzsuppe / jusculum e pane, ferventi liquamine perfusum, Schmaltzbrod / panis butyratus, Eyer im Schmaltz/ ova frixa, schweinen Schmaltz/ adeps suilla, Schmaltzbettler/coenipeta, ungeschmaltzen/sine adipe, sine butyro.

Schmaltzblumlein/chryfanthemon vel um, polyanthemum.

Schmarotzen/parasitari, Schmarotzer / coenipeta, gnato, onis.

Schmarren/ intrita pemmatum.

Schmaus / schmausen/ obsolete pro fausen Vide Schnappbissle.

Schmeer/ arvina, Schmeerbauch / abdometi, aqualiculus, sumen, venter collativus, Wagenschmirb/ axungia.



image: s133

Schmeerkraut/ scandulaca, symphytum.

Schmeichlend / adulatorius, adj. schmeichlen / palpum obtrudere, Schmeichler / assentator, parasitus, aretalogus, parasitari.

Schmeltzofen/ustrina.

Schmeltzwerck / encausticum opus, Schmeltzer / fusor.

Schmergel / das Glas zuschneiden/ smiris, idis.

Schmitte/ferraria officina.

Schmollen/ medula panis.

Schmuck der Weiber/ mundus muliebris.

Schmutzkoch/lixa.

Schnabel / rostrum, der Hebstang / lingula, rostrum vectis, Schnebelein/ rostellum, Schnabelwaid / pingue solum.

Schnack / culex, icis, cimex, icis.

Schnadern wie eine Gans / gingrio, ire.

Schnallen/ obex, icis.

Schnall o der Hirnbatzle / talitrum.

Wasserschnallen/jusculum aqueum, vile, inane.

geschnaltzig/dicax.

Schnappbissle / prandiolum, ein Jausen / merenda, merendula, tuidam stataria, kurtz und gut / das bald aufgessen.

das Bret schnappet auf/asser subsilit.

Schnapphanen/subsessores militares viarum, insidiatores emissarii, interceptores praedae.

das Schnarchen/rhonchus, schnarchen / stertere, ausschnarchen / destertere.

Schnarcher/thraso.

Schnarmaulen/ esuriens, spectator edentium.

Schnautz/ proboscis, promuscis.

Schnek/cochlea, limax, acis, Schneckenbaus / cochleae domus, calyx, testa, Ort / da man Schnecken ziehlt / cochlearium, Hornlein an Schnecken/ cirrus, Schneckensafft/ ostrum, Schneckenstiege/cochlea, cochlidion, Schneckenlini / linea spiralis, Schneck im Hausle / cochlea, opercularis.

Schneeballen / placentae spirales, in modum pilarum ad globorum conspiratae, sambucus aquatica.

Schneehun/ lagopus, Schneegans/ onocrotalus.

Schneetropfflein/ leucojum, herba.

Schneide/ acies.

Schneiden in dune Blatlein/consecrare aliquid in tenues membranas.

Schneider / sartor, Schneiderin / sarcinatrix, Schneiderscheer/forfex, Flicker/ sarcinator.

Schneidmesser / falx silvatica, das nicht schneiden last / insecabilis, Schneiderfisch/ apua, ae.

Schnell / ales.

Schnellbanck / catapulta, machinae bellica veteribus.

Schnellfusich/ celeripes.

Schnellwaag/statera, trutina campana.

Schnepff / ficedula, rustica perdix, Schnepffgarn / nebulosum rete tendicula.

Schnitt / sectio. sectura, Abschnitt im Gebau / Absatz / interceptio contignationes.

Schnitten Brod/ panis quadra, tabula, tabella panis.

Schnittkuchlein / artolaganus vel! artolaganum, guldne Schnitt lein / crocatus panis.

Schnittlauch/porrum sectile, sectivum.

Schnitzer/ culter in manubrium reductilis,


image: s134

Schnitzbanck / machina quadrupes, Schnitzerlein/falcula.

Schnotz / rostrum.

Schnuder / myxa, an der Hennen / coryza,

Schnuhr / nurus.

Schnupffen / singultus, schnuppffen sigultire, singultim flere, hatschen.

Schnuppe / gravedo, destillatio, pituita.

Schnuptuchlein / sudariolum.

Schnur/linea, funis Schnurlein/funiculus Perlene Schnur / linea margaritarum, Schnurgrad abhangend / perpendicularis linea, nach der Schnur / amussim, ad amussim, examussim, ad perpendiculum.

Schober / meta foeni.

Schock / sexagenarius alicujus rei.

Schonbart / larva.

Schopffeimer / modiolus, acceptatorius.

Schopffgeschirr / situla, situlus, urceus, urna, capula, haustrum, sitella.

Schopffgezeug / antlia, ae.

Schopperlein / crotalum.

Schoslein am Wamms / loricula thoracis, lumbaria, ium, pl. patagium lumbare, scutulae, thoracis.

Schosslein/coliculi vel cauliculi, cymae.

Erdscholl/gleba, grumus.

Scholderer / apparitor ludentium.

Schopff/ cirrus, an der Stirn / crines anteventuli, propenduli, an Rossen / capronae.

Schopfftachl / projectum.

geschopptes Hunle /fartilis gallinula.

Schorbock/ scorbutus, stomacace s. sceletyrbae.

Schorstein/soculus, caminus, Schorsteinfeger. camineuta.

Schoss / planta, surculus, germen, Schoss-reich. surculosus.

Schoss / stolones, coliculi inutiles, frisch/vitales, unfruchtbar / spadones, zarte Schosslein der Krauter / cymata vel cymae pl.

Schos/sinus, gremium.

das Schotteln/succuslus, succussatio.

Schotten / serum lactis, lac serum, spissatum, gelatum, wird zu Schorten/serescit.

Schragen/equuleus, ligneus.

Schramme/cicatrix, icis.

Schraucken vor dem Haus/diathyrum, gemeine Schrancken / carceres, repagula.

Schrauben/clavis, cochleatus, cochlea, aufschrauben/ evolvere, retorquere cocleam, einschrauben/ intorquere, Schraubzwinge/retinacula cochleata, sing. retinaulum.

Schrecken/so urplotzlich/panicus timor, panicum, Schrocklein/ terriculum.

Schregtile/contignatio intercepta, abgesetzt / in angulum rectum reflexa, observa,

Schreiber/amanuensis, Schreib/Feder/calamus, Schreibtafelein/pupillares, Schreibdinten / atramentum scriptorium, Schreib-Pult/cista scriptoria vel libraria, Schreibmesserlein /cultellus graphiarius, Schreibbanck/palimpsestus, Schreibstube / tabularium, Schreibbley/ plumbago, Schreibpult/pluteus scriptorius, Schreibmesserlein/ scriptorius cultellus, Schreibfehler/scriptorii errores, Schreiberle/librariolus, Zollschreiber / scripturarius, Notari/amanuensis,, actuarius, Copist/formularius, Gegenschreiber


image: s135

/ antigrapheus, Testamentschreiber / testamentarius, Gerichtschreiber / dicographus, Theck fur die Feder/pennaria, calamaria, graphiaria theca, Schreibtischel/ mensula scriptoria, Weltbeschreibung/cosinographia, des Erdbodens / geographia, eines Orts / topographia, einer Landschafft / chorographia, Verschrei, bung/chirographum, syngrapha, Abschrifft/apographum, exemplar.

Schrein / scrinium, Schreinlein / scriniolum, Schreiner - Arbeit / opus intestinum, Schreiner/scriniarius, arcularius faber, clinopaeus, clinopegus, Schreinerwerck / intestinum opus, Schreinerdeck / lacunar laquearium, laquear lacumare.

Schrenckung / jugmentum, schrencken / jugamentare, obvertere, cancellare.

Schrepffeisen/scalpellus vel scalpellum chirurgicum, schrepffen/scarificare, Plin, scalpello sanguinem mittere, alias cucurbitulae.

Schretzel/incubus ephialtes.

Schreiwesen/clamatorium genus.

Schrifftbehaltnus/tabularium, tablinum, archivum, zusammgetragene Schrifften / collectanea, pl Schrifftgiesser / fusor formarum s. Typorum, Schriftverwalter/logista, Schrifft/der Drucker/ forma, typi aenei.

Schrot/pilulae grandinosae, minuta grando ferrea, granula ferrea.

Schroter/cervus volans, scarabaeus, lucanicus, cornutus.

Schroffen/faxum, schroffriger Ort/ confragus, confragosus locus.

Schrothobel/runcina, schroten/runcinare, Schroteisen/scalprum fabrile, Schrolbuchs/fistula grandifera, grandivoma.

Schrunde/fissura, rima, rimula.

Schubkarren/ vehiculum versatile, Schublade/capsa ductilis.

Schuh / calceus, Schuhsole /solea, Schuhe mit Rieman / amentata solea, Schuh-Behaltnuss/calcearium, hoher Schuh / cothurnus, Schuhriem / ligula adstrictoria, adstrigmentum, obstragulum, Schuhriem/ corrigia, Schuh abtretten /deculcare calceos, Schuh-Ahl/subula, alte Schuh/ veteramenta calcearia, pl. Schuheisen/ so spitzig / adstrigmentum solearum muricarum, Schuhring/ansa, ansula, Schuh von roher Ochsenhaut / carbarinae, Holtzschuh / colopodia, spitzig/ calcei repandi, Stackelschuh / ligno aut densato curio suppacti, Schuhdrat/ cheleuma. Leist/modulus, forma, mustricula, Schin und Unterschlag/ cuneoli, Fingerhut/digitale, Anzug/inductorium, Zweck/claviculi, Reisser/radula, Stahel/chalybea lingula, Reibholtzer/lingulae suturis poliendis, Klopfholtz/tudes, mateola, Kneib / smilium, ficillum, falcula sutoria, Werckmesser/scalprum sutorum, Handleder / manuale tegumen, Daumenring/annulus pollicaris, Knieriem/funda genualis, Streichhader / fascis cheleumaticus, Raspel / radula suberis, Haarwisch/peniculus setosus, Falz/ensis rasorius, Schneitbret/assula sutorium. Ziechbaum/planca aequatoria, Richtbret/asser ocreis diducendis, Krispelholtz / radula striata, Lederstreck/ tentipellium, Wendsteck / baculus, versorius, Masrahm/regula calcenaria,


image: s136

Muster / forma chartacea, Schwamm / spongia, Zang/ forceps, Scheer/ forfex, Werckbanckel / scamnum instrumentarium, Schusterschwartz/atramentarium sutorium, Ubergeschuh / aluta calcei, Quatter / talaris aluta, die Laschen / adstrigmenta, Futterleder/subdititium corium, Brand-Sole/ interior solea, Affterleder/ corium talare interius, Fleck / frusta, segmina, minutae corii, Werckschuh / pes, halb Schuh/sempies, sempiedalis, adj. fesquipedalis, anderthalb schuhia/tripedalis etc.

Schussel/paropsis, catinum vel catinus, catilus, um, vas escarium, so tief oder hol / gabata, ae, blatte Schussel/ lanx, cis, patina, grosse runde Schussel/ magis, Schussel-Mus/ pulricula ex ovis cum lacte et saccharo coacta Schusselecker/ catillo, onis, Schusselranfft / crepido lancis, Schusselein /scutella, scutula, Schusselpfenning/ scutel latus nummulus, tieffe Schussel/ cutra, ae, Schusselwaag / trutina, Essig-Schussele/ acetabulum.

Schutte/ agger, vallum, locus congestitius, beschuten/ruderare, rudus inducere.

ein Schutz/ puer trivialis.

Schutz/ jaculator, sagitarius.

Schutz/catapultari, zu Pferd/hippotoxotae.

Schutzenmeister/banllistarii vel balistarii, sclopetarii, bombardarii.

Schuldenklag / actio pecuniaria, Schuldenrest/reliqua, orum, reliquatio, Schuldiger/reus, Schuldbrief / syngraphae, unrichtige Schulden / nomina impedita, Schuldbot/exactor, Schuldbrief/ perseriptiones, syngraphum, erkannte/ nomen confessum, voller Schulden/ obaeratus, Schuld mit Schuld bezahlen/ versuram facere, versura solvere, Schuldklag / actio pecuniaria, ein Transpore machen/nomina transscribere.

Schulter an dem Vieh / armus, Schulterblat/scapulae, spatula, Schulterblatter/scoptula operta, pl. Schulter/humerus.

Schultheiss / praetor.

Schulgeld / didactrum, minerval, Schulort / gymnasium, Meister uber die Schulubung / gymnastes, Unterschulmeister / hypodidascalus Schulherr / gymnasiarchus.

Schunck oder vorderste Hamme / perna, hintere Hamme / petaso, petasunculus.

das Schupffen/ oscillo jactari, oscillum, oscillatio.

Schupffe / pergula, projectura, corona.

Schuppen / squaemae, Hauptschnuppen/ furfures, desquamare pisces.

Schuppgrind des Haupts/porrigo, inis.

Schnuri muri/turbulentus homo.

Schurtz / succinctorium, succinctium.

Schurtzfleck / praecinctorium, semicinctium, succinctorium, castula, praecinctium.

Schussgatter bey der Stadt-Pforten / cataracta, ae.

Schusslocher/corbulae, latibula jaculatorum.

Schuss vom Geschutz / emissiones, ejaculationes, jactus tormentorum.

Furfuss / eminentia, ae, projectum,


image: s137

projectura, ae, prominentia, ae, supercilia, coronae parietum.

Schusterwerckstatt/ sutrina taberna, sutrinum, Schuhfleck / cerdo, onis.

Schutz / tutela.

Schutzschrifft / apologia.

Schwatzet / locuturius, lingulaca, locutulejus, balatio, blattero, onis, gerro, Schwatzgesell / congerro, geschwatzig/ dicax, dicaculus, verlogner Schwatzer / holophanta, der zierlich schwatzen kan / logodaed alus.

Schwahn / cygnus, olor, Schwahnenfedern / penuae olorinae.

Schwalbe/hirundo, wimmert/ trinsat, Schwalben-Stein / chelidonia et chelidonium, Schwalbenkraut/hirundinaria.

Schwalle/ piscis, leuciscus, mugilis, vel mugil fluviatilis. Item Weisfisch.

Schwamme / sopongia, spengiola, Schwamm am Baum / fungus, schwammig / fistulosus.

Schwanck im Gewicht / momentum.

Schwanckkessel / trua, schwancken / vacillare, titubare.

schwatzriem des Pferds / postilena.

Schwartz/furfus, schwartzlicht/ boeticus color, schwartz-bleich / luridus color, luror.

Schwartze Kunst / necromantia.

Schwartzwurtz / symphytum.

Schwefel/sulphur, Schwefelgrube / sulphuraria, Schwefelholtzlein / sulphuratu, spinulae, assulae sulphuratae, ders macht / sulphurarius, Schwefelgestanck / mephitis.

Schwegel/tibia, Schwegelpfeiffer / tibicen, auletes, auloedus, gingria, gingrinator.

Schweher-Vatter/ prosocer, socer.

Schweiff / syrma.

Schweiffstern / cometa.

Schwein/sus, porcus, Schweinstall/ suile, hara, wild Schwein/ aper, Hau-Schwein / aper validus, fulmineus, Schweinhatz / vernatus aprorum, Lager oder Bett der wilden Schwein/lotebrae, lustra, cubilia ferarum, Schwein vom Spuhlwasser gemastet / colluvialis porcus, Schweinsmutter/porca, ein gebratnes und mit unterschiedlicher Speise gefulletes Schweinlein / porcellus Trojanus, plura vide sub voc. porcus. Schweinsrusel/ rostrum, proboscis, idis, Schweinenschmaltz / adeps suilla, Schweinenfleisch / caro suilla, Schweinhatz / aprorum venatio, Schweinlein/sucula, des Schweins Wuhlen / fossitia apri pastio.

Schweiss/ sudor, Schweisslocher des Leibes / pori, cutieularis meatus, Schweissbad / vaporarium, Schweiss-Tuchlein / muccinium, Schweiss - Bad / sudatorium. Schweisstuch / sudarium.

Schweitzer - Latz / obstragulum caligarum.

Schwemme / natatile, subst. piscina.

Aepffel schwemmen / frigere poma, fricta poma.

breit Schwerd / spatha, Schwerdtantzer/ pyrrhicharius, Schwerdtantz / pyrrhica, vel e. Schwerd/ machaera, Schwerdfeger / samiarius. pellio, onis, itor.

Schwermer / grassator, Suetonio.

Schwerztelgrass / carex, icis, wo es


image: s138

wachst/carectum, Schwertelblum gladiolus.

Schwibbogen / concameratio, fornix, testudo.

Schwieger/ socrus

Schwillig Wetter/ coelum aestuosum.

Schwindel/ vertigo.

Schwindel des Haupts / scotoma, atis.

Schwindgrube/ cloaca, receptaculum sordium.

Schwindsucht/ phthisis, tabes atrophia, ders hat/ phthisicus.

Schwingfeder/ penna.

Schwirig/ ulcerosus, Item irritabilis, bald auf.

Schwitzbad/ caldarium laconicum, sudatoria cella.

Sciatica/ischias, covarius morbus.

Scorbut/oscedo, oris vitium.

Scorpion/ scorpio, scorpius.

Scrosen/ scopulus.

Scrupel-Gewicht/scrupulum, scrupulus.

Sebel/ acinaces.

Sechtlen / lixivium, lixivia, lixivia lavare, lixivius cinis.

Seckler / chirothecarius, Seckel / loculi, marsupium.

Secret/ forica.

Secretarius/ab epistolis, a secretis, geheimer/ ab aure.

See/ stagnum, lacus, Seebintz/mariscum, mariscus, Seefisch/piscis lacustris, Seebuchs / amusium, pyxia nautica, Seegras/ ulva.

Seegen/ bona precatio, Zauberey/ carmen stygium incantamentum.

Seeleney-Kraut/ tatureja.

Seelentag/feralia, pl. Seelenambt/ inferiae, Seelengeraht / justa, Seele der abgestorbenen/manes, ium.

Segelbaum/ malus, Segelmacher / lintearius, Segel/lintea, velum, Segelseil zu oberst des Mastbaums/ thoracium, Segelstang/ antenna, Segel / suppara velorum, der grosse Segel / artemon, onis, Segelloch/carhesium, Segel im vordern Theil des Schiffs / dolon, onis, hindern Theil/ epidromus.

Sege / secula serra, serrula, Segmuhl/ mola serraria, plura vide sub voc. serra. Handsege/ lupus.

Sehkunst / optice, handelt von den geraden strahlen/ agit de ra diis directis, Sehglaser - Kunst oder Perspectiva, Dioptica, handelt von dem Bruchstrahlen / agit de refractione radiorum, in Vergrosserung und Verkleinerung der Sehglaser / als da sind Fernglaser / telescopia, Vergrosser-Glaser/ macroscopia, microscopia, kleinmachend. Das Sehen/ visus.

Seiden / sericus, holosericus, pannus, Seidenweber/sericarius textor, Seidensticker/phrygio, Seidenwurm/bombyx, icis, Seidentupff / heteromalus sericus Floret-Seiden / crispum, tenueque bombicinum, Nahseiden/sericum netum, seidener Zeug / pannus bombycinns, tela ser ica, Seidenblast / chamaelaea, herba. Vide Taffet. In Seiden gekleidet / sericatus, adj.

Seiffen / sapo, onis, smegma, atis, Seiffenkraut/struthium, saponaria, Seiffensieder / saponarius.

Seiffte Ort/brevia, pl. vadum, aqua brevis, tenuis.

Seiher/ colum, durchseihen/colare.

Seil/funis, restis, Zugseil/funis ductarius, Seiltantzer/funambulus,


image: s139

funirepus, neuropata, schoenobates, die Kunst/schoenobatica, Seiler/ restio.

Seite/ latus, das auf der Seiten ist/ lateralis, Seitlein / latusculum, Seitenross/ equus funalis.

Seitenbret/ sponda, Seitengurtel/ subcingulum, baltheus, Seitenbrechen / lumbifragium, Seiten Speck/ succidia, ae, Seitenwehe / pleuritis, idis, Seitenwehr/ lateralis gladius.

ein Seidel Wein / dodrans vini, dimidia mensura Bavarica, sive sextarius.

Semmelmehl / pollen, inis, simila, similago.

Senff / sinapis, vel sinapi indecl.

Senffte / lecticula, gestatorium, vehiculum cameracium, Senfftentrager / lecticarius.

Sengelein / fundulorum foetura.

Senckel / perpendiculum, Senckelschnur / amussis.

Sennader / nervus.

Sennetblatter/senna.

Sensen / falx foenaria, foeniseca.

Sessel / sedes, sedile, sella, doppeter / bissellium, Sesseltrager/ lecticarius, Tragsessel / gestatoria, Bogensessel / arcuata, mit Leder uberzogen / pellicea, der sich last zusammen legen / plicatilis.

Setzgarten/plantarium,

Setzling / talea, taleola, viviradix, surculus, utrinque sectus. Item pisciculi ad foeturam in piscinam et lacum missi.

Sevenbaum/sabina vel savina.

Seul auf dem Gebau / acroterium vel on, Stul/columella, columna blatte Seule / columna superficiaria, Seulenfuss/basis, sehr grosse Seulen/colossus, plura vide sub voc. columella. Seul-Capitel/epistylium, Saulenhals / hypotrachelium, viereckigte Saule/ pila. von einer Saul zur andern/ pilatim. Stela viatoria, Martersaule.

Sichel/ secula, ae, falx messoria.

Sieb von Borsten gemachet / setaceum cribrum.

Siebreuter/ capisterium, cribrum, Meelsieb / cribrum farinarium, sieben / cribrare, cernere, Sieb / incerniculum.

Sieden / coquere, decoctio, decoctum, decoctus, us, elixare, das Sieden / elixatura, siedend machen/ fervefacere, hat aufhoren zu sieben / dseferbuit, ein wenig sieden / siedend machen / suffervescere, suffervefieri, suffervefacere, einfieden/defrutare, gesottner Wein / defrutum.

Sieggesang / epinicion, Sieglohn/ niceterium, Siegzeich tropoeum vel trophaeum.

Siegel / sigillum, Siegelschneider / sclaptor, sigillarius. Siegelwachs sigillaris cera, eines Notari untergedruckt Siegel/ signatura, Siegelgeld/cerarium, versieglen/obsignare, obsignator.

Sigmarskraut/ ascea.

Sigrust/aeditimus, aedituus.

Silber/ argentum, Silberglett/argyritis, idis, Silberweis / magnes, etidis, Probfilber / argentum probum, das die Prob nicht halt / argentum aerosum, Silbergrub / argentaria, argentifodina, mit Silber vermischt / argentosus, Silberschaum / helcysma, atis, lythargyros, um. Plura vide sub voc. argentum et argyritis.



image: s140

Singer/ cantor, Versammlung der selben/ chorus, hoch singen/ paeana citare, Besingnis der Todten/ exequiae, inferiae. parentalis, justa funebria, Zusammsingung? symphonia, trium, quaternum, quinum, senum etc. cantio ternione, quaternione, quinione, ogdoade musicorum constans, vorsingende Pfeiff / incentiva, nachsingeud / succetiva, Singmeister/ phonascus.

der Unsinnigen Ketterle/gyrgathus,

Sinnbildung/emblema.

Sittlichkeit / urbanita,s Sittlich / urbanus.

Sittich/ psittacus.

Sitz/sedes, sedile, Sitzlein/se dicula.

Sitzbanck/ fori, Sitzbret/orbis balnearis. Sitzling/ sedentarius.

Sitzbein / coccyx, ygis.

Schmirgel der Glaser/smyris, idis.

Smirlin / aesale, vel aesalon, et aesa lis.

Sodbrunne / puteus, adj. putealis, puteanus.

Soldat/miles, eingelegte Soldaten zum Schutz / praesidium, praesidiarii, Soldaten-Ubung/ palatia, ium, pl. Soldaten - Musterer / conquisitor, ausgemusterter Soldat/ aere dirutus, exauctoratus, expunctus, versuchter/veteranus. Plura vide sub voc. miles. Soldat stipendium, Ort / da man den Sold austheilet / diribitorium, Soldbezahler/ diribitor, Soldaten - Werber / conquisitores, Soldaten schreiben / auctorare militem, den man zur Straff keinen Sold gibt / aere dirutus, miles.

Sole / solea, Brandsole / interior, an Fussen/ solum.

Sommerlager/ aestiva, pl.

Sonnenuhr / solare, schiaterium horologium. solarium, eben niedergelegte/ horologium verticale, fixum, plura vide sub voc. horologium. Sonnenwendzirckel / tropicus cancri solstitialis, Sonschirm/ umbella, Sonnendampfloch / heliocaminus, Sonnenblume/heliotropium, solsequium Sonnen-Finsternus / deliquium solis, an der Sonnen ligen/ apricari.

Spahthurn/specula.

Spalk oder Klufft/ chasma, atis, rie ma, rimula,

Span und Schindelholtz / lingnum scissie.

Spanlein/spinula, assula, schidia, pl,

Spanische Wand / cubicularium interstitium, interpensivus paries Scena.

Spanische Glocken / convolvulus Hispanicus, cubicularis, herba.

Spanischer Klee/onobrychis.

Spanisch Wachs/pix sigillaris. miniata, atrata.

Spanfercklein / porcellus, nefrens, porculus, succula.

Spanngenkramer /frivolarius.

Spangen an den Buchern / umbillicus, damit beschlagen / umbilicatus.

Spangen / bullae, clavuli capitati, Spangen auf der Achsel/spinther, Rinck an der Gurtel/ offendix.

Spann/ spithama, dodrans, die vordere/ lichas, ae.

Spannader/ nevus, Aederlein/ nervulus.

Spannketten / fufflamen, zwerch uber den Wagen / carena adstrictoria.

Spargen/ asparagus.



image: s141

Sparkruglein / capsella nummaria.

Sparstunden / horae subcesivae vel succisivae secundariae

Spatel oder Schauffelein zum Pflaster aufstreichen / spatual, specillum, ligula.

Spatz / passer, passerculus.

Spatziergang unter der Erden/cryptoporticus.

Specht/ picus martius

Speck / adeps, ipis, lardum, laridum.

Specklilien/periclymenus, periclymenon, herba.

Spereuter / equites lancearii, contati.

Speichel/ saliva, salivum, sputum, mit Speichel netzen / salivaticus.

Speichen / radii rotae.

Speierling / Sporling / sorbum, der Baum/ sorhus.

Speise/ edulium, Speis und Trank / esculenta et potulenta, Speis fur ein Monat oder Tag/demensum, so zerstossen/intrita vel intritum, unsterblich-machende Speiss/ambrosia, Unlust zu den Speisen / anorexia, nausea ciborum, Oberster Speisemeister/architriclinus, Speiskeller/ apotheca, cella penuaria, Speissauftrager/dapifer, infertor, Speisgeschirr / escaria vasa, Speismarckt / macellaria taberna, Speisverkauffer / macellarius, Speisrohre/ fistula cibi et potus, Speisgewolb/ promptuarium, promptuaria cella, Speismeister / promus condus. procurator peni, Speisung/cibatus, us, res cibaria.

Spelten / secamentum, fragmen, fragmentum! Item genus frumenti Suevici, zea deglubita.

Spend/ stips.

Spengler/ laminarius.

Sperber/ paccipiter fringillarius, nisus, perca.

Sperl/ acicula capitata.

Sperrfederlein an der Uhr / malelae s. fibulae cessiles, reductiles, Sperraderlein/sufflamen rotularum.

Sperrglocken / aera clusilia pulsantur,

Speyvogel/cavillator, sanio, scurra.

Spicanardi/ nardus spicanardi.

Spicknadel/ lardarium, spicken/lardo trajicere.

Spiegelkunst / catoptrica, handelt von den gegen- und gebrochenen Strahlen / agit de reflexis et refractis radiis.

Spielball/ pila lusoria, l'leiner/harpastrum.

Spiellgeld/aleatorii nummi. Spielmeister / choragus, Spilleute / symphoniaci, Spielbret / tabula lusoria, abacus lusorius, Spielbuhne / theatrum, Spieltisch / mensa lusoria, tesseraria, Person/ actor, Theil des Spiels / actus, gesungenes Spiel / melodrama, kurtzweilige Unterweisung des Spiels, interludium, Spielmann/ ludi, ludiones, ludae, Vorspiel/ praeludium, proludium.

Spiess/ hasta, ohne Eisen/ puta, mit spitzigen Eisen / praepilata, mit einem Riemen / amentata, gering Spieslein/velitaris, Spiessgesell / commiles, commilito, commilitium. kurtzer Spiess/hasta brevis, langer / sarissa, Spieshirsch / veru, verulum, Spiesstrager / spiculator.

Spiesglas/ stibium.

Spille / Spindel / fusus, torquere


image: s142

susum. Spindelkorb / quallus, quasillus, calathus.

Spilling / prunum cereum, cerinum.

Spilmann zu dem Dantz/choraula, der Spilleut Ort / odeum, Spilgurgel / aleator, assiduus, Spilplatz/ area lusoria, aleatoria.

Spinat/ rumex sativus, vuglo spinachia.

Spindel des Drechslers / tornum vel tornus, fusus, Spindelbaum/ evonymns, Spindel des Zugs / axis, des Arms/ radius.

Spinet / imstrumentum aenearum fidium magadii perforati.

Spinnenweib/rela, aranea, Spinne/ araneus.

Spinnenwirtel/ verticulum, verticulus, Verticillus, Spinnradlein/ colus rotata.

Spiss/ veru, veruculum.

Spittal / xenodochium, nosocomiumi.

Spitz/ mucro, cuspis, spitzen/ inspicare, Spitze der Mauer / pinna, pinnaculum, auf dem Gebau oder Schiff/acroterium vel on, Spitze der Bienen und Scorpionen/ aculeus, Spitze oder Gipffel/ apex, apiculus, Spitzweise / cuspidate, cuspidatim, mit der Spitze einzapffen / cuspidatim inserere, des Helms/ conus.

Spitze am Kragen/ denticuli patagii, mit Spitzen gezieret / denticulatum patagium, denticuli linei.

Spitzfindige Red/ acroama, atis.

Spitzhaminer/malleus rostratus.

Spitzkopff/ cilo, onis,

Spitzmaus/ forex.

Spitzredner/ sophista, Spitzreden / sophismata, argutiae, Spitzreder/ argurator.

Spitzweck/ panis cuneatus.

dreyspitzig Eisen / tribuli, murices.

Spitzzanglein/ forceps denticulata.

Sporling / scorbum, Sporlingbaum/ sorbus.

Sporapffel/scrobus.

Sporn / calcar, Sporer / calcarius artifex.

Spottred / scomma, cavillum, Spottvogel/ cavillator, sannio.

Sprachlos / elinguis, ansprechen / incantare.

Spreitze / sustentacolum, der sich spreitzt/ ansatus.

Spreitzgarn der Fischer / evericulum.

geschpreckelt/ multicolor, versicolor.

Spreuer/acus, aceris, palea, Spreuer-Kast/ palcarium.

Sprichwort/proverbium, paroemia, gnome, adagium.

Springer/salii, salibusuli, springend Wasser / aqua faliens, Springkraut / scamonia.

Spring-Reuter/desultorii equites, desultores.

Springwurtz/lathyris, idis, Springkorner/ lathyritis grana.

Springzeit des Viehes / admissura,

Spritze/ sipho, siphunculus.

Spritzenkuchlein/ scriblitae striatae, spirae crocatae.

Spritzwedel/ aspergillum, aspersorium, Springkrug / harpagium.

Spross/ surchlus, germen.

Spruch / versus, so denckwurdig / gnoma vel gnome pronuntiatum Axioma, Grundspruch.

Spule/ alabrum, canna glomeratoria: filum a colo ducitur in fusum, de fuso in alabrum, hinc ingirgillum, deinde in glomerem, hinc in pannum, postea in tolam. Der Faden wird von der Gunckel ge


image: s143

zogen/in die Spullade/von dannen gelegt an den Haspel / von dem Haspel gewunden in ein Klugle; darnach durch die Weberspule gezogen in den Eintrag des Gewebes / nachdem wird daraus Tuch oder Leinwat gemacht.

Schuhlrad / Spinnrad / rhombus, harpedone, rota glomeratoria, cui fila circumvolvuntur.

Spuhlkessel/ trua.

Spulstein/ lavatrina.

Spund / obturamentum, operculum, epistomium.

Spundloch des Fasses/ labium.

Squadron Reuter/agmen, cohors, phalanx equitum.

Staar in Augen/onyx, ygis, suffusio oculorum, pellicula oculos infesans.

Stab/ arundo, virga, Stablein/bacillum, bacillus, paxillus, virgula, verborgne Wehr/dolon.

Stabwurtz/ abrotonum.

Stachel der Spinnen und Scorpionen / aculeus, stimulus, Stachel V. Schiessbogen.

Stachelschwein/ histrix.

Stadel / horreum, horreolum, in der Hohe/ horreum pensile.

Stadthalter/ vicarius.

Stadtknecht/statores, accensi praetoriani.

Stadtschreiber/ amanuensis curiae, archigrammateus, Stadtdiener/ apparitor, Stadtseckel/aerarium.

Stadtzwinger / pomoerium, Stadtbeschutzer / propugnator, Staffel/ gradus scalares.

Standerlein/ cupa.

Standerling/stratiuncula, restitatio.

Starcke/ robur.

Stahl/ nucleus ferri, chalybs, stomona, atis.

Stahlkraut/ aonis, ononis.

Stall/ stabulum, praese pe, praesepium. Barre/Stalmeister/ hippocomus, equarius, Oberstere Stallmeister / archippocomus, Stallknecht / stabularius, Stallstangen fur die Pferde / vacerrae.

Stamm des Baums/ ca udex, icis, stipes, stirps.

Stammler/ balbus, blaesus.

Stampffer/ pavicula.

Stampffmuhl / moletrina, pistoria officina, pistrinum, pistrina, Stampffer / pistor, olim; nobis ein Beck oder Pfisten.

Stand/statio, Item labrum, solium, Butte. Item Stauder/ canterii doliis subjecti.

Standarten / labrum.

ein Standrecht / jus s. beneficium etractus, Standrecht/ judicium militare.

Standsgenossen/ collegae.

Ausstand geben/dare coenam profectitiam, Einstand geben/aditiales epulas celebrare.

Stangen der Saultantzer/halteres, pl. Stange des Spisses/ hastile, lange Stange/ perti ca.

Starn/sturnus, Star/sesquimodius frumenti.

Starck/ pancratice, athletice.

Starrhals/ tetanicus.

der Startz am Wagen / temo arrectarius, posticus plaustri.

Staubbesen/scopae arundineae, pulvarariae.

Staude / frutex, fruticetum, fruticosus, adj. fructicare, fruticatio.

Stechapffel/ stramonia vel stramonium.

Stechdorn/ rhamnus.

Stechen mit Buchern / permutare libros cum libris.



image: s144

zerstochenes Wammes / ocallatus thorax.

Stechen der Seiten / pleuritis.

ein Stecher / Dolch / sica, pugio, pugiunculus, clunaculum, clunabulum.

Steckaden / Stachelwehr / Pallisaden / sudes praepilatae, serratae.

Steck/ baculus, scipio, Stackelein / bacillus, Schiffsteckel / contus.

Steckenknecht / servi Brutiani, lararii.

Steck Rub/napus, Ort/ da sie wachsen / napina.

Stefft/fibula, Stefften des Wassers/ moduli aquarii, epistoma, euripi, exiliores aquarum ductus.

Steg/planca, Steglein/ ponticulus, Stegreiff / stapes, edis, subex pedaneus.

Stein/lapis, so gross/ saxum, naturlicher/ saxum vivum, der die hand fullet/manuale, Steinbrech/saxifraga, seselis Steinlein/ scrupus, scrupulus, steinicht/scrupeus scrupeolus, Steinklee / serrula campana, Adlerstein/aetites, Agtstein / gagates, succinum, Altstein/ lapis redivivus, rudus, Feuerstein/ pyrites, Besetzstein / filex, Blutstein/ haematites, Bruchstein / caementitius, Donnerstein/Krotenstein/ bontia, Gold-Probierstein / lapis lydius, Kalchstein / saxum calcarium, Kappaunstein/ alectoria pemma, neubrochner Stein / saxum vivum, novum rudus, Sandstein/ saxum, arenarium, Schlossstein / lapis frondatus, Schwalbenstein / chelidonius lapis, Schwammenstein / spongites, Toffstein / topus, Pinsstein / pumex, Steinbeis/ pisciculus, vide Neunaugen. Steinfisch / pisces saxatiles, Steiufug / suffraenatio, Steingemarsel/rudus, Steinhutten / lapidaria fabrica, Steinkjlippen / idem quod Steinbruch / Steinader / taeniae.

Stein im Leib / nephritis, calculus, der ihn hat / nephriticus, Steinol / naphtha.

Steinbock / ibex, capricornus.

Steinbocks-Circkel / tropices capricorni s. hiemale.

Steindohle / pyrocorax, pyrrhocorax.

Steinkohlen / lithantraces, Steinschiefer / micae lapidum, Steinschneider / lithotomus, Steinmetz / lapicida, latomus marmorarius, Steinbruch / lapicidina, latomia, latumia. Plura vide sub voc. lapis. Steinklee / melilotus, Steinol / naphthapetroleum, mit Steinen besetzt / delapidata via, Steinzang / ansa, forcipes. uncinatae.

Steltzen / grallae, der auf Steltzen gehet / grallator.

Stemmeisen / sclaprum fabrile, ferramentum cavatorium, Holeisen.

Stempffel / pistillum, fistuca, im Morsel / pilum.

gerader stengel am Kraut / scapus, Stengel mit Knopffen/scapus geniculatus. Stengel/caulis, wird zu einem Stengel / decaulescit.

Steppen / acu pingere.

Sternkraut/ amellus, aster atricus, stellaria, bubonium.

Sternfell / vide Staar.

Sternlein / asteriscus.

Sternseher/astrologus. Coelum stellatum, voller Stern.

Sternwerck/opus cornutum, Sternschantz, munitio stellata.



image: s145

Steuer/ stipendium, tributum, exactio, collecta, ae, vectigal, indictio, ordentliche steuer / stipendiarium vectigal, der sie gibt / tributarius.

Steuerfisch / acipenser, vugo sturio.

Seuermann / nauclerus, naviculator, gubernator Steuerruder / gubernaculum, clavus, Steuerfrey / exempti oneribus.

Heimsteuer / dos, dotalia, bona, dotales fundi, nachsteuer / vectigal emigrationis.

Stibich / farcina doliaris.

Stichblat am Degen / scutula capularis, tegmen capuli, im Spielen / chartula victrix.

Stichel / stylus ad fodicandum.

im Stich lassen/ sub cultro linquere.

Sticken / acu texere.

Sticknadel/acus Assyria, Babylonia, Semiramis, Phrygia.

Stickwurtz / bryonia.

Stiefel / ocrae.

Stiefsohn / privignus, Stieftochter / privigna,

Stiefvatter/ vitricus.

Stiege/scala. Schneckenstiege/ scalae, cochlides, mit Lehnen / scala loricata, abgesetzte Stiegen zu ruhen / scala stataria.

Stiel in der Sonnenuhr gnomon, onis, am Obs/pediculus, petiolus.

Stier/ taurus, Stor/piscis, silurus, sturio.

Stiffter des Geschlechts / fundator.

Stiglitz/ carduelis.

Stiegel / gradus viarum.

Stiegelhupffer / ardelio, erro,

Stilet / pugio, verutum.

Stillhalten / interjungere, Stillstand der Waffen / armistitium, Stillhaltung im Lesen oder Gesang/ pausa, Stillschweiger/silentiarius.

Stimme / vox, Gegenstimm / antiphona, Stimm ohne Instrument/ assa vox. Stimm brechen/modulus concidere, frangere. Vide Singen. Schwache Stimm / tenuis, vilis vox, bestandige/ firma weibisch / infracta, laut / canota, sonora, dimpel/ obtusa, hoch / cuta, tief/gravis, profunda. heiser/ rauca. ubellautend / absona, absurda, helle Stimm / limpida, clara. still/ submissa, verbissen/devorata, strangulata, Discant/acuta, suprema vox, Alt / subacuta, acutae proxima, Tenor / vox media. Bass/ ima.

Stimm/ suffragium, votum.

Stimpler/ mango, onis, interpolator.

Stipendiat/ beneficiarius.

Stirn/ frons, frontis, Stirnriem frontale, des Pferds/nasale. Plura vide sub voc. frons.

Stitzig / capitosus, pertinax, cerebrosus.

Stitzen/ Geschirr/ capedo.

Stock fur die Ubelthater / robus, cippus, ergastulum, Stockmeister / ergastularius, carcerarius.

Stockfisch / assellus marinus, salpa.

Stockadler/ aquila leporaria, fulva, valeria, melanaetus.

Stockknecht / castigator, apparitor castrensis.

Ausstocken / exrtirpare.

Stor / acipenser, storio.

Storax / Plin. styrax, resina stillatitia ex arbore styrace.

Storch/ciconia, Storchenschnabel/ geranium, flos.

Stossbanck/ dolabra inversa, et pedata vietorum.

anstossen ein Kleid / admetiri corpori,


image: s146

mit der Zungen/ haesitare, haesitantia.

ein An-oder Aufstoss/im Haus / offendiculum, offensiuncula.

Stoss-Ermel / nostratibus, Schliefer/manica pellita.

Stosseisen / ferramentum canalicium.

ein Rib- oder Stoss-Eisen der Kuchel / instrumentum denticulatum concidendis minutin rapis, pomis.

Stotzig/acclivis locus.

Straffbuch/cerites tabulae.

Strangeld / mulcta, Straffherren/ triumviri capitales.

Strang des Heu/striga vel stria.

Strassenrauber / praedo, subsessor, Strasse/via, vicus, plura vide sub voc. via.

Straubenkuchlein / scriblita, spira, crocata.

Straucheln/ cespitare, Strauchler / offensator.

Strausvogel / struthio, struthiocamelus.

Streckbanck/equuleus.

sich strecken/pandiculari, pandiculatio.

Streich/plaga.

Streicheln/palpare, das Streicheln/ palpum.

Streichholtz/ hostorium, radius, lignum aequatorium.

Streichlinie/linea defensionis.

Streichmodel der Schreiner / modulus linearis.

Streichplatz/ala cortina.

Streit/pugna,

Streithammer/cestra, secutis amazonia.

Streitkolb/clava,coestus.

Strenge/rigor.

Streu/stramentum.

Streubuchs/pulveraria pyxis. arenaria theaca.

Strenpulver/ pulvis scriptorius.

Strich/tactus.

Strichlein entzwischen gezogen/ interductus, us, virgula interposita.

Strick/funis, restis, Stricklein/funiculus, resticula, gestrickt/reticulatus, gestrickte Strimpff/reticulata tibialia, gestrickte Binden / reticulata fascia, gestrickte Weiber-hauben/reticulum capillare, Strickbub/flagrio, mastigia.

Stricken mit Nadelu/acu texere.

Stricksbub/frustrum pueri.

Striegel/strigil vel strigilis.

Striem/vibex, icis.

Strimpff/tibialia, Strimpffstricker/ reticulator tibialium.

Strohhalm/Stuffel/culmus, festuca, stipula, Strohbanck/stramentarium scamnum, Strohdach / culmen, Strohmesser / falx stramentitia, stramentaria, Strohsack/culcirra stramentitia.

Strom/ brachium, vel sinus maris, item, fluentum, die Runs / alveus, adverso flumine, wider den Strom.

Strudel / vortex, strudlicht / vorticosus.

Stuben / hypocaustum, ober Stuben / coenatio, coenaculum, mit Schreiner Deck behenckte Tafelstube / coenatio laqueata, Trinck, stube / coenatio publica, Stub / conclave, diaeta, Abziehstub/ apodyterium, Studierstube / musaeum, das Fletz vor der Stube / vestibulum, prothyrum, Stubengesell/ contubernalis, Stubenhundle/catellus melitaeus.

Stuck / ballista, tormentum bellicum.

Stuck Feld / actus, Stuck Feld 100.


image: s147

Schuh lang und breit/actus quadratus.

Stuck Fleisch/offa, Brod/fragmen, frustum, frustulum, quadra casei, Stuck Tuch / volumen panni.

Stuckgieser/fusor tormentarius.

Stuck-Obrister oder Hauptmann / Tribunus vel centurio tormentarius, rei tormentariae, armamentarii, mit Stucken zusammen spielen / fulminare machinis aeneis, majoribus tormentis se mutuo petere, tonare glandioribus ballistis, Stuckwogen / instrumentum curule et vectorium, Stuck - Schantzen / suggesta, fuggestus, aggeres tormentarii, sedess locandi mactinis structae, Stuckmeister / praefectus officio tomentario.

Stuckweiss / frustatim, frustilatim, voller Stuck / frustulentus, adj.

Stuckschelm/ consceleratissimus.

Stud / equa, wirfft / parit.

Studiren/ studere, der nichts studiret / amusus, Studierstube/ museum.

Stuhl / sedes, sedile, Stuhlein / sedicula, sellariola, ae, Stuhl aufzubehalten / sellaria, ae, Gestuhl/ subsellia, pl. orum.

Stuhlgang/ dejectio, Stuhlwartze/ fungus, harter Stuhlgang / tenesmus.

Sturtz / lamina ferrea stanno vel plumbo incocta.

Stutzen/ statumen, sustentaculum, capedo.

Stulpff des Huts / margo pilei, flexua, intota crepido, auricula reducta.

Stund / hora, anderthalb / sesquihora, Stundlang/ horarium spatium.

Sturmdach/ pluteus.

Stumglocken/ aera Martia.

Sturmwind / typhon, onis, ecnephias, ae, procella, Sturm-Anlauff/impressio, Sturm/assultus, aggressio, incursus, irruptio, General-Sturm/impressio generalis decretoria.

Stuttenmeister/ peroriga.

auf ein Stutz/ momento.

Suchbuch / repertorium.

Sudelbub / lixa, mediastinus, Sudelkuche/ popina, thermopolium, Sudelkoch/ popinarius, thermopola, cocus nundinalis, Sudelbuch / adversaria, pl. liturarius liber, Sudelpapyr/charta rudis.

Sudwind / auster s. notus, Sudostwind / vulturnus, euronotus, Sudwestwind / Africanus, libs, libonotus.

Sundfluht/cataclysmus, diluvium.

Sundopffer/piaculum, placamentum.

Sussholtz/ glycyrrhiza.

Susslicht/ dulciculus, suss machen / edulare.

Sultze/ decoctum gelatum, jus coactum. Item muria.

Sumpff/locus palustris, vorticosus.

Suppe / jus, Suplein / jusculum, pulra vide sub voc. jus. Suppenschmied / offarius coquus, Weinsuppe / jusculum vinarium, vide jus. was eine Bruhe hat/jurulentus, adj Suppen verschutten / gratiam effundere.

Supplication/ libellus supplex.

T.

Taback / petum, nicotiana s. tabacus, Taback getruncken oder geschnuppffet / nicotianae aridae fumus per arundinem haustus aut devoratus.



image: s148

Tach mit Rinnen / rectum declinatum, Tachstuhl / contignatio, was unter dem Tag ist/ loca subtegulanea, Tachloch/ impluvium, Tachtrauff / stillicidium, Furtachle/interpensiva, orum, Trauftachle/ projectura, Vortach/suggrundia, orum, imbricamentum, Plin. Tachdecker / scandularius, unter das Tuch bringen / imponere fastigium operi, vom Tach ab / superne Tach erhalten / sarta tecta tueri. Vide plura sub voc. tectum.

Tacht im Liecht / ellychnium, mergulus.

nach dem Tact / ad modos, ad nu meros canere.

Taschleinkraut / pastoria bursa.

Tatzlein / patagium manuum, dextrariolum,

Tafelhoffmeister / architriclinus, Tafelmeister / triclinarchus, Tafelbret / asser tabularis, tafeln, contabulare, Tafeldiener / tricliniaris minister.

Tafern / taberna, diversoria, Tafernwirth / tabernarius.

Taffet / sericum rasum, so doppelt / bombycina tela filo duplici. Item seidene Zeug / vestis serica, bombycina, sericum rasum, Doppeltaffet / filo duplici, cuidam multitia, Sammetes Kleid/ vestis holoserica, serica heteromalla, bombycina villosa, Schamlot / Tobin / undulaca, Damast / damascena, scutulata, Bursat / subserica, tramoserica, Bubensammet / heteromalla lanea, gulden oder silbern Stuck/ tela aurea, argentea, mit Blumwerck / floribus distincta, Seidenrupff / vestis bombycina e grassiore filo, Barracan/ pannus lanco cilicinus, Boy / crispa vestis lanea, Mahl / bombyx spissiori filo texta, Kappazan / tela serico-linea etc. Tot scilicet, diversa telarum sunt genera et nomina, quot diversae materiae et texturae.

Tagbuchlein / ephemeris, idis, Taglohn/ diarium, merces diurna, Tagwercker/ operarius, operae mercenariae, Schalttag / dies institius, intercalaris, da man kein Gericht hat / nefastus, Tagwerck / opera, ae, diurna, Tag und Nacht gleich / aequinoctium, aequinoctialis dies, kurtze Tag / da sich die Sonne wendet / dies solstitialis, ein Tag setzen / diem dicere alicui, vadari aliquem, judicium constituere, Tagen / comitia, conventus celebrare, es taget / diluculat, vor Tag / tempus antelucanum.

Tahen / pytrhocorax, avis.

ausgezogner / ausgebreiter Taig / tracta, ae, tracta, orum.

Talck / magnes, etis, mica.

Tamariskenstaud/ tamarice, tamarix, icis, tamariscus, frutex.

Tannenbaum / abies, picea, pinus, pinea, pinaster, Tannenbaum-Schwamm/agaricum, der ober Theil des Tannenbaums / fusterna.

Tannzapff / strobilus, conus.

Tantz / chorea, Tantzhaus / choreuma, nymphaeum, Tautzlied / choreuma, Tantzer / choreutes, salii, salibusuli, Vortantzer / choragus, der Ort zum Tantz / choragium, Tantzpfeiffer / choraules, zum Tantz aufmachen / choreuma, modulari, Nachtantz/ epichorea.

Tappezerey/ aulaea, peristroma, atis,


image: s149

Turckische Tappezerey / attalica, Babylonica.

Tartane/darauf die Kauffleute fahren zu Meer/lembus vectorius.

Tartsch / Schild / scutum.

Taschenspieler / praestigiator, agyrta, gesticulator, sein hockes bockes Becherlein / acetabula, Taschen raumen / manticulari, manticularius sector zonarius.

Tasch/scortea, pera, Taschlein/ popysmate vel popysmo mulcere.

filberne Tatze/ argenteum malluvium, argentea bellariorum patina.

Thau/ros, rorulentus, roscidus.

Taube/columba, Taubenschlag/columbarium, Tauber/ columbarius, heimische Tauben / columbae cellares, Taublein/ columbulus, a, pipio, onis.

Taubsucht/catalepsis, phrenesis, et phrenetis, delirium.

Taucher/Fisch/cataractes, fulica, et fulix, mergus, Netz-Taucher/ excipulus contatus.

Tauff/baptismus, Tauffwasser/aqua lustrica, Tauffstein/baptisterium, Taufftag / lustrica dies, Tauffgott/susceptor.

Tausendblat/millefolium.

Tausendauldenkraut/centaurium,

Tausendschon/amarthus.

den Taxt machen/taxare.

Teich/piscina,

Teichel / canalis, aus Stein gemachet/ canalis structilis, canacliculatus, adj.

Teichlein/euripi.

Teig / massa, Teig knetten/depsere farinam.

Teller/discus, Teller-Tuchlein/mappula, Tellerschlecker/assecla mensarum, coenipeta, patellarius, viereckigter Teller/quadra.

Tenne/area.

Teppich/tapes, tapetium, tapetum, stragula vestis, pictura textilis, mit Thieren gesticket/ belluatum, Teppich-Weber / polymitarius. glatte Teppich/psilae

Terpentin/lacryma abiegna, resina oleosa, laricea, larigna, Terpentiubaum/tereinthus.

Testament/letzter Wille/testamentum, Testaments - Verfassung / testamentariae tabulae, ohne Testament/ab intestato, der kein Testament gemacht/ intestatus, der eins macht/testamentarius, Aufrichtung des Testaments / factio testamenti, mundlich ausgesprochenes / testamentum nuncupativum, ungebuhrliches/ inofficiosum.

Teucher / mergus, nomen piscis, et avis,

Teuffels - Bannung / devotorium carmen, carmine evocare umbra stygias.

Plag-Teuffel/alastor.

Teuffels-Koht/laser.

Thal/ vallis, so rund / convallis. Thalein/vallecula.

Thaler / Philippeus, Fernandicus nummus, talerus, vuglo crucigerorum 90.

herrliche That/palmarium, facinus, halb gethan / semifacta opera, Verthuer/decoctor, profusus nopos.

Theorbe/barbiton et barbitos.

Theriack / theriaca, theriace, Theiracks-Kramer/ circulator, medicus circumforaneus.

Theurung machen / annonam incendere, exeandefacere.

Thier/ animal, Last-Thier/ jumentum, vectarium, ausgemergelt/


image: s150

coriaginosum, Thiergarten/ theriotrophion, vivarium, Thiere so auf der Erden und im Wasser leben / amphibia antmalia, der mit den Thiren streitet / bestiarius, Thiergarten / leporarium, vivarium, roborarium, Gellio, Thierlinbaum / cornus, corneus, adj.

Tholn/ gobio vel gobius.

Thon / sonor, sonus, der vierdte Theil eines Thons/ diesis.

Thorbrecher / pyloclastrum, tormentum insititium, inductile, Thorhuter/ atriensis.

Thrukleidung / antepagmenta vel antipagmenta, Thurriegel / vectis, Thur / ostium. Tuhrhuter / ostiarius, Thurpfosten / Thurgerust / antiae, pl. palastates, die vordere Thur / antica, hintere / possica, posticula, posticum, posticulum, Thurangel / cardo, Thurlein / forcula, ostiolum, oder Thurschwelle / limen superum, s. hyperthyrum, untere Thurschwelle / limen inferum s. hypothyrum, Thurrieglein/ pes sulus ferreus, Thurpfost/ postis, falsche Thur / pseudothyrum, blinde Flugel der Thur / prothyrides s. ancones, Vorthur / prothyrum.

Thurnier zu Pferd / hippomachia, ludus Trojanus.

Tigel/ catillus veel catinus. Giesstiegel / catinus triangularis.

Tiegerthier / tigris.

Timper / fusca vox.

Tisch / mensa, tabula, tabella, mit einem Fuss / monopodium, dreyfussiger/ mensa tripedanea, Tisch-Diener / diaetarius, triclinaris magister, Tischtuch / mappa, Tischtuchlein/mappula, was zum Tisch gehort / mensarius, plura vide sub voc, mensa. Tischdecker / stratores mensae, Tischstube/ triclinium, Tischgestell / trapezophorum, Tischler/ arcularius faber, scriniarius, plura vide sub voc. scrinium. et voc mensa. Tischbret / Tragbret / darauf man die Speisen auftragt mazonomum. Horat.

Titel / epigraphe, epigrama.

Tobsucht/mania.

Tochtermann/ gener.

Tod / mors, Todenbahr / loculus, orciniana sponda, sandapila, capulum vel capulus, Todtenopffer/ piaculum, inferiae pl. Todtentruhen / sarcophagus, Todschlager / sicarius, Todenpfeiffer / siticen, inis, Todengraber/vespillones, Todenkappen / amiculum ferale, Todenlied / epicedium, naenia, Todentag/feralia pl. Todtengraber/ libitinarii, sandapilarii, leichter Tod [gap: Greek word] , lenis excessus, Todenbeschworung / psychomantia, necromantia, nanium evocatio.

Tonne/oraca, Tonne Gold/nostratibus, centum millia Rhenensium, Tonne Hering/ mille haleces.

Topff/trachus, turbo, inis.

Tortenpfanne/authepsa, scutra, testum, vel testus, artopta, Torten/ panis testuaceus, artoptitius,

Tortsche/ sax, funale, taeda.

Trabant/ bipennifer, latero, satelles, itis, spiculator, stipator.

Trachter / infundibulum, im Spielen/ fritillus, gyrgus.

Tranck fur das Vieh/lacus.

Tragbley / halteres, Trager/gerulus.



image: s151

Traglohn/comistrum, das Tragen/ gestamen, gestatio, gestatus, us, gestator, der tragt/ bajulus, dossuarius, sarcinarius, phalangarius.

Tragoner/ desultorii equites, subitarii equites, desultores, dimachae.

Tragriem / Krechsen / aerumna, aerumnula, ferculum institorum.

Traasaulen/ antes, iu, pl. Tragsessel / gestatorium: Tragstang/ palanga vel phalanga, Trager / portior, Tragbret / repostorium, mezonomum.

Traifgeschirr/excipulum, Traifen/ guttis inquinare vestes

Tranck und Speiss / potulenta et esculenta.

Trappgans/otis, idis, tarda, tetrax, tetrao, tetrix, item Pirckhun.

Traub / botrus, Traubenstengel / botrys, eingemachte Trauben / botryo, Traubenkelter / torcular, torcularium, torculum, Traubenbeerlein / acinum vel acinus, Traubenhautlein / acini folliculus vel tunica, Traubenkernlein / acinorum nuclei, femina, Traub mit grossen Beeren/ bumastis.

Traufdachlein/interpensivum, projectum, suggrunda, ae, suggrundium, der Trauff/ stillicidium.

Traumausleger/ conjector.

ein wenig traurig / tristiculus, subtristis.

Treber / quisquiliae polentaceae, siliquae frumenti, spissamentum.

Trechsler / tornio, toreute, seine Kunst / toreutice, vide sub voc. tornus.

Tremel/sudes, is, longurius, pertica.

Trecke / aquarium, lacus pro jumentis, adaquare, trancken.

Treschen / terere fruges, flagellare perticis, das Treschen / tritura, Trescher / tritor, getroschen Traid/detrita, extrita frumenta. Treschwagen/ tribulum, tribula, ae, Trischel/ flagellum, clava.

Trest/magina, spissamentum, Trestwein/ lora.

Tretten / calcare, zertretten / decalcare.

Triangel-Seiten/ hypothenusa.

tribne Arbeit anaglypha, otum, anaglyphatus, maleatum opus.

Trichter / infundibulum.

Triefen der Augen / lippitudo, triefaugig/ lippus.

Triet / panis escarites, falerno tinctus, aromatica conditura imbutus.

Triller / vibratio vocis; vox canendu crispata, vocis unico spiritu ductae varia inflexio.

Triller zum Spielen / lusorius numerorum index, vel gnomon, orbis lusorius cum versatili nummorum gnomone. Last uns den Triller drehen/lusorium gnomonem versemus, vel gyremus.

Trillung / palaris, ium, pl. olim, exercitatio militum.

Was bey den Alten waren die pfeilschiesser und Schlingen-Werffer / seynd bey uns die Musquetirer / veterum saggittarii, et funditores, nostri sunt sclopetarii.

Was bey dsen Alten war ein Lantz / oder langer Spiess/ wird bey uns genennt ein Picque, vocabulo Gallico, die solche tragen / Picquenierer / veterum sarissae, nobis sunt oblongae hastae; quas qui ferunt, hastati, sarissophori, lancearii appellantur.

Die Musquetierer werden erstlich


image: s152

unterrichtet / mit dem Gewehr recht umzugehen / ante omnia sclopetarii condocefiunt scite tractare arma.

Darnach sagt man ihnen / was vor ein Unterscheid sey zwischen den Gliedern und Reyen / deinde discunt discrimen inter ordines in latum et longum; inter frontem, et corpus aciei, observare.

Dann mussen sie wissen / was sey Lincks und Rechts sich wenden / tum docentur sinistrorsum et laevorsum se vertere; quae declinatio corporum sive in dextr am sive sinistram sit facienda.

Wie die Glieder entweders zu doppeln/oder auseinander zu ziehen / quomodo ordines vel contrahendi, vel diducendi.

Wie dieselben uber zwerch zu kehren / quomodo obliquandi.

Wie man soll von den Gliedern heraus tretten / und wider am gehorigen Ort sich stellen / quomodo de statione recedendum et ad eandem redeundum.

Wie die Weite zwischen den Gliedern zu halten / quomodo spatia et intervalla ordinum observanda.

Wie sie zu verandern/ quomodo mutanda.

Wie man soll einander ausweichen / quomodo discessiones sive adventatium, sive recedentium, et mutui occursus faciendi.

Wie das Gewehr manierlich zu ergreiffen / quomodo arma dextre prehendenda, tenenda, erigenda, demittenda, inclinanda, ponenda, resumenda, in omnem partem obvertenda.

Hinc illae voces instructorum ad sclopetarios.

Nehmt euer Gewehr zugleich in die Hand/ simul arma prehendite.

Legt euer Gewehr nieder / arma (nempe sclopetos) pariter deopoite.

Aufrecht ohne Gewehr/ erecti state.

Stellt euch in die vorige Positur/ restitue te miles.

Erhebt euer Gewehr zugleich/ arrigite arma.

Schuldert euer Gewehr/bombardas in humeros suscipite.

Lasst euer Gewehr sincken/ inclinate sclopetos, vel sclopeta.

Prasentirt euer Gewehr / aptate bombardas ictui.

Eroffnet die Pfannen / paerite scutulam.

Schuttet Zundkrant auf/pulverent nitratum inspergite.

Macht die Zundpfannen zu/claudite scutulam.

Schuttet ab/ pulverem excutite.

Gebt der Musqueten ein Schwung/ bringts auf die lincke Seiten/mit dem rechten Fuss vor / transferte bombardam in partem laevam, pedem dextrum praeponite.

Greifft nach der Ladung/und macht mit den Zahnen auf/pulverariane thecam dentibus recludite.

Bringts an das Mundloch / admovete orificio bombardae.

Ladet / onerate.

Papyr darauf / chartam indite.

Thut drey Stoss mit dem Ladsteken/ virga stipatoria densata fartum.

Zieht den Ladstecken wieder heraus/ eximite virgam.

Kugel aus dem Mund und Papyr darauf / pilam plumbeam cum charta inculcate.

Prasentirt euer Gewohr / probirt


image: s153

den Lunten / bombardas aptate ictui. funiculum igniariu purate.

Schlagt an mit gebognen Knie / auf halben Mann/coligite vos in poplites, bombardas admovete maxillae, in virum medium collimate.

Gebet Feuer/exoneratc sclopetum.

Olim jacula praesertim graviora docebantur adversus palum, tan quam hominem, jacere, et hoc exercitium Palaria vocabatur.

Haec ad sclopetarios, hastati vero pari fere modo exercentur, nam jubentur dextre prehendere hastam, eandem arrigere, demittere, in humeros recipere, inclinare, obvertere hosti, dextrorsum, sinistrorsum convertere, obliquare, una cum gladio stricto vibrare, a cuspide tenere, post se trahere, sursum, deorsum, movere, pede firmare densatim opponere hostili equiti, etc.

Marschiert / militari gradu procedite.

Was die Reuter belanget / sollen sie eng reuten/ discant equitare confertim, condensate.

Sich in die Trouppen austheilen / in turmas discedere.

Bald wieder in die Ordnung thun/cito redire in ordinem.

Sich gahling wenden/ repente se convertere.

Sich prasentiren/ obsistere hosti.

Sich schwencken / flexus et reflexus facere.

Bald hinten / bald vorher ansetzen / circuire, discurrere in cornu.

Bald eng / bald weit von einander reiten / mutare pugnam, contrahere, laxare ordines.

Den Feind Troppen - weis heraus locken/tur matim lacessere hostes.

Hintenher angreiffen / a tergo se circumfundere.

In die Flancken gehen / a latere incurrere.

Mit Gewalt durchbrechen / aciem perrumpere, perfringere, turbare etc.

Die Tragoner oder Spring-Reuter / seynd halbe Musquetierer / halbe Reuter / Dinarnarchi seu desultorii equites, partim pede merentur, partim equo.

Ihre meiste Kunst ist/ geschwind auf und ab dem Pferd springen / imprimis docentur, celeriter insilire in equos, et ex iis resilire.

Lernen mit einem Fuss im Stegreifs stehen / und dem Pferd uber den Kopff hinaus schiessen / discunt, altero pede stapedi inhaerente, fistulam aeneam supra caput equi explodere, etc.

Wer diese oder dergleichen Kriegs-Exercitien oder Ubungen weitlaufftiger wissen will / der lese die Bucher / so von dieser Materi handeln / uns war genug / eine kleine Entwerffung zu geben. Quibus lubet militaria exercitia penitius cognoscere, ii libros adeant, ex instituto hocargumentum tractantes, nobis fatis erat haec ruditer, [gap: Greek word] adumbrasse.

Trinckgeschirr / potorium, scaphium, Trinckgeschirrlein / poterium, kleines / poterium Samiolum, Vogel-Trinckgeschireiein / potistris, Trinckbecher/ scyphus, mit gesiochnen oder getriebnene Bildern / sigillatus, mit einem Deckel / operculatus, mit einem engen Hals / baucalium,


image: s154

grosses Trinckgeschirr/ ciborium, holtzern/cissibium, wie ein Schifflein / cymbium, erden / hirnea vel cinnea, klein Trinckgeschire / modiolus, Trinckschale/ patera, phiala, Trinckgeschirr mit einer oder zwey Handheben/ poculum ansatum, lagena dicta, mit zwey Ohren / Kraussle / culullus.

Trinckgeld / honorarium, merce. dula, gar austrincken / ebibere, ubertrincken / obbibere, zu viel trincken / largius se invitare.

Triumphierlicher Einzug / ovatio, ovalis, triumphierlich einziehen/ ovarc.

Trompeter / tubicen, aeneator Trompeten - Schall/ taratantara, pl. Tromete/tuba.

Tropff / gutta, stilla, Tropffwein / stillatitium vinum.

Troschel / ficedula, quibusdam turdela, species turdorum.

Trossbub / cacula, calo, was zum Tross gehort / currus, equi sarcinarii.

Trossel/jugulum vel jugulus.

Trosselbein / clavicula juguli.

Trottenboum / praelum.

Truchses / dapifer.

Truckentuch /tersorium, sudarium.

Truhen / arca, cista, arcula, cistula, Reisstruhen/ riscus, arca viatoria.

nachtrucken /recudere librum, iterum praelo subjicere.

Trusen / fax vel fex, ecis, spissamentum.

Trummel / tympanum, Trummelschlager / tympanista. Tympanotriba, Trummelschlegel / baculi nodosi tympanorum, Maultrummel / crembalum.

Trumm / fragmen, particula, frustum, frustillum.

Trunckenheit/ crapula, Truncklein/forbillum, potiuncula sorbitioni apta, starcker Trunck ohne Absatz/amystin, vel amystide bibere, Rundtrunck / circulares haustus. poculum salutus, philothesius haustus, scyphus, Gesundtrunck Hundstrunck / largius bibit, vine semigravis.

Truppe Reuter / turma equitum, eine kleine / globus equitum.

ein Trusele / trossulus; puer in parvo crassus. Item, salipusulus, Catullo.

Trutz dir / tuis ingratiis, te invito.

Tuch / pannus, Tuchmacher / lintearius textor pannorum, grob Tuch / levidense, dunn Tuch / ralla, Tuchlein/ panniculus, linteolum, ungebleicht Tuch/ linum crudum, gebleicht/ factum, Tuchler / lintearius, lintearia negotiatio, Tuchlerey / linteria taberna, Tuchmacher / textor, aut negotiator, panni, Tuchscheerer / panni tonsor.

Tudern/balbutire, haesitare, haesitantia.

Tuffstein / lapis bibulus, pumex.

Tugend/ virtus, wirckende Tugend/actuosa virtus.

Turckisch Nagele / flos Africanus, Turckischer Bund / flos hemerocallus, Turckisch Korn / milium Turcicum, Saracenium, Turckischer Bund / Turbant / cidaris.

Turckischer Bund / tiaras, ae, lilium campi (rubrum, miniatum, flavum) s. chalcedonium.

Turckis/eranus, velos, jaspis borea.

Tulipan / tulipa.

Tummelplatz/ area domituae.

Tunckel / furvus, adj. lentus color.



image: s155

Turbant oder Persianischer / Hut / cidaris.

Turner / excubitor.

Turnier / decursio, Trojae ludus, zu Pferd / equestris, zu Fuss / pedestris, Turnierplatz / decursorium, catadromus, Turnier-Spiel / ludi Trojani.

Turteltaube / turtur.

Tuschen / lineamenta adumbrare, monochromatis pingere, getuschte Arbeit / monochroma, atis.

V.

Vacantz - Tage / alcedonia, feriae literariae, pl.

Vasall / cliens fiduciarius, beneficarius.

Vatter/pater, Vattermorder/ parricida, dessen Vatter noch lebt / patrimus, Vatters Bruder / patruus, Vatterloss/ pupillus.

Veilblau / hyacinthinus, amethystinus color.

Veil / viola, Veilkraut / violaria, Veilbraun / janthinus color, Veilbraun Farber / violarius, infector violacei coloris, Ort / da viel Veil wachset / violarium.

Veltliner / vinum Rhaeticum.

Ventil / obturacula folium epistomium.

Verbannung / anathema, verbannet / catharma, atis.

Verbleichen/oppicare, implicare.

Verblendung / praestigiae, praestigium, Verblender/ praestigiator.

Verburger / expromissor.

Verdingen / locare, da man nicht verdingen kan / illocabilis adj.

Verfallen / commissum, als verfallen einziehen / commisso tollere.

Verfluchung / devotiones, devotorium carmen, dirae.

gleiche Vergeltung / talio.

Vergessung aller Strittig- und Unbilligkeiten / amnestia.

Vergicht / phrenesis.

Vergiss mein nicht/ chamaedris, quercula, trissago.

Vergittert/ clathratus, reticulatus.

Vergulder / inaurator, aurarius.

Verheyrahten / locare, das man nicht verheyrathen kan / illocabilis, adj.

Verhindtrung / remora.

Verhor der Partheyen / cognitio judicialis.

Verjahrung / praescriptio.

Berjungerung / contractura, vocabulum fabrile.

Verkauffer / mancipator, seines eigenen / manceps, das man verkauffen kan / promercalis.

Verkleinerung / suggillatio.

Verkostbecherlein / pocillum gustatorium.

Verlohrner Hauff / emissarii milites, qui praecedunt aciem ad lecessendum hostem, versohrne Schildwacht/ procubitores, Excubitorum statio hosti proxima.

Vermahlungs-Ring/ annulus pronubus.

Vermischung aller Dinge / chaos, vieler Dinge / einnus.

Vermuthung / praesumptio, conjectura.

Vernis / juniperium gummi.

Verrahter / quadruplator.

Verriegeln / opressulare.

Versammlung / collegium, synodus, Versammlungs-Tags / comitia.

Verschliessen / oppessulare.

Verschnittuer / semivir.

Verschreibung / cautio, chirographum, syngrapha, um, mit einem Eyd / jurata, verschribner


image: s156

Schuldner / chirographarius debitor, sich verschreiben/ facere syngrapham.

Verschwender / asotus.

Verse / versus, metrum, dem keine Syllabe abgehet / acatalecticus, die Wort aus dem ersten Buchstaben der Verse zusammen gefuget / acrostichis, die ersten Buchstaben der Verse / acrosticha, pl. dem zwey oder mehr Sylben abgehen/brachy catalecticus versus, dem eine Sylben abgehet/catalecticus, zween Vers / distichon.

Versen der Fusse/ calx, calcaneum.

Versicherung / cautio, mit einem Eyd/jurata.

Versohnopffer/piaculum, placamen, supplicium.

Versteiniger/ lapidator.

Verstopffen/oppillare, Verstopffung des Harns / ischuria, des Leibs / oppilatio, constipatio.

Vertafelung der Dille / lacunar, lacunare, laquear.

Vertieffung/ lacunatio.

Vertrag / contractus, transactio, Vertragsmann / judex pedaneus s. pedarius.

Verwalter / administrator, Verwaltung/administratio, dioecesis, ditio.

Verwelckung/ marcor.

Verweser/ vicarius.

Verwilliger/ adstipulator.

Verwirckt/commissum.

Verworffen/ catharma, atis.

Verwurff mit Mertel / incrustare, incrustatio.

Verzeihung/ignoscentia.

Verzuckung des Gemuths / ecstasis, der Glieder/luxatio.

Vesper/vesperrinae preces.

sich vest machen / ist gefrohren / hat einen Wund-Segen/carmen vulnerarium, amuletum, stygium adversus vulnera, impenetrabilis ictui, carmine magico induratus.

Uhr/horologium, Uhrrichter/curator horologii, Uhrwerck/automata, pl. Uhrmacher / automatarius faber, horologiopaeus, Reisuhr/clepsamidium, clepsydra, ae, plura vide sub voc. horologium, Uhrzeiger/gnomon, onis, penult. correpta, Sonnen-Uhr/sciatericum, solare.

Uhranherr / proavus, Uhrahne des Grossvatters/atavus, bes Uhr aus Vatter/abavus, tritavus.

Uhrwerck/horarium organum, klein Uhrl/horologiolum, Schlaguhr/rotatum, Stund-Quadrant/quadrans horarius, Compass / pyxis horaria, Seulen-Uhr/ cylindrus horarius, crux, annulus horarius, Theile der Uhr / partes horologii rotati, die Unruhe/libramentum, aequilibrium irrequietum, die Gewicht-Schnur / libramentum pendulum, das Kampff-Rad/rota primaria, das Radlein unter der Unruhe / rotula libramenti, das Stund-Rad / rota horaria, das Schwingrad/palmula ferrea praecipitans motum, das Gewicht/pondus, pondusculum, das Glockle/campanula, der Glockenschwengel/ rhoplaum, der Hammer / malleus, malleolus, der Zeiger/index horarius, der Wecker / suscitabulum, etc.

Uhn / budo.

Ubelthat/ maleficentia, maleficium.

Uberbein/ ganglium vel gangisium.

Uberbett / cadurcum, teges, etis, stragulum plumeum.



image: s157

Uberdeck/ obstragulum, operimentum, darein man was wickelt / involucrum,

Uberreichung-Schrifft/dedicatio.

Ubereinkommung/contractus.

Uberfahr-Schiff/ponto, onis, Uberfahrt / trajectus, Uberfuhrung / trajectio, Uberfuhrer ans Gestand/portitor, das Uberfahren zu Schiffe / transmissus.

Ubergeschuh/ aluta calcei.

Uberkleid / laena.

Ubermorgen/ perendie, ubermorgiger Tag/ perendinus, adj.

Uberschattung / adumbratio.

Uberscheinig/ lusciosus, luscitiosus, paetus.

Uberschlag / manica fimbriata, reflexa, replicata, der Aertzte/ splenium, cataplasina.

Uberschosling / rumpus s. tradux.

Uberschopff / Krantz /des Gesims / projectura coronarum.

Uberschrifft/ epigraphe, epigrama.

Uberschwell der Thur/hyperthyru.

Uberschwemmung/ eluvies, eluvio.

Ubersieher / monitor operum.

Uberweisung/ convictio, convictus, adj.

Uberweissung/ dealbatio, albarium, tectorium opus.

Uberziehen / crustare, incrustare, incrustatio.

Uchs oder Ychs/ala, axilla, Schwerdt unter der Uchen / gladius subularis, Gestanck der Uchsen/hircus, virus, hircosus, adj.

Viehdieb / abactor, abigeus, Viehstall/ mandra, Viehtranck/ aquarium, piscina, Viehmeister / pecuarius, Vieherey / oder Kunst mit dem Vieh umzugehen / pecuaria, der mit Vieh handelt/ pecuarius, gross Vieh / armentum, klein/ grex.

Vielfras / hyaena, animal.

Viereckicht/quadrarius, quadratus. vierdter Theil eines Stuckes / quadra, gevierdt machen / quadrare, conquadrare, vierschrotig/quadratus homo.

Vigil der Verstorbenen / funebrie psalmodia.

Violbraun / amethystinus color, hyacinthinus, Violbraun gekleidet / amethystinatus.

Violini v. Geigen / Viol di Gambe, Barbitos genualis, nam genibus aptatur ad plectrum.

Visierer der Fasser / stereomater doliaris, Visierruthe/virga arithmetica.

Visier eines Hauses / scenographia, ignographia, orthographia, mit Bretlein aufgerichtet / in den Grund gerissen/ von unten biss oben auf entworffen.

Vitriol/chalcanthum, roht Vitriol/chalcitis, is.

Ulmenbaum / ulmus, Ort/ da sie wachsen / ulmarium.

Umgang um die Felder / Stadt / ambarbalia, ambarvalia, pl.

Umfahrend/ palatim, vagabunde.

Umgelder / coactor, exactor, Umgeld / exactio.

Umgraben / ablaqueare, pastinare.

Umhang/ peristroma, atis, cortina.

Umwendung/ gyrus vel girus.

Umweg / anfractus.

Unbezahlt/ insolutus.

Undauung/ atrophia, des Magens/ cachexia.

Uneben/ salebra.

Unflat/excrementum, paedor.

Ungelehrt/ illiteratus, idiota.

Ungleichheit / anomalia, anomalus. adj.

Unhold/ lamia, strix, mulier malefica


image: s158

et volatica, pharmaceutrica, saga.

Unkraut/lolium, zizanium.

Unraht/paedor, recrementum, retrimentum, der Nasen/ myxa.

Unruh/ turbamentum.

Unruhe in der Uhr / aequilibrium s. libramentum horologii.

Unruhiger Mensch / ardelio, homo turbulentus.

Unschlit/sebum vel sevum, Unschlitkertzen machen/ sebare. Unschlitkertze/ candela sebacea.

Unsinniger/fanaticus, unsinnig/lymphaticus, Unsinnigkeit/ mania, ders hat/ maniacus.

Unterbauch/ventriculus, aqualicul?.

Unterbett/ culcita vel culcitra.

Unterfutter / pannus subditius.

Untergrabung / cuniculus, untergraben / cuniculos agere, Untergraber/ cunicularii.

Unterhandler/ pararius, proxeneta, sein Lohn/ proxeneticum.

Unterhaltner / bneficiarius, sich unterhalten lassen/ nomen dare militiae.

Unterhembt/ subula, intetula.

Unterkauffler/proxeneta, sein Lohn/proxeneticum.

Unterkleid/subligaculum, subligar. femoralia.

Unterlassung / interstitio, cessatio, induciae.

Unterlauss/ intercursus.

Unterleg des Hebeisens / hypomochlium, fulcimentum vectis.

Unterpfahlung / palatio, palorum substructio.

Unterpfand / hypotheca, pignus, oris, der ein Pfand hat/ pignoratitius cr editor, der das Pfand/annimmt/ pignorator, ders setzt/oppignorator.

Untersatz / basis, erisma, atis, sustentaculum.

Unterscheidung mit Puncten/interpunctio.

Unterschwelle/limen inferum s. hypothyrum.

erste Unterweisung/ isagoge.

Unterstutze der Baume / pedamen, pedamentum.

Unverheuratet/ coelebs, innupta, ae.

Unwegsam/ inaccessus locus.

Unwill/ nausea.

Untze/uncia, eine halbe Untz oder ein Loth/ semuncia, 2 Untz/ sextans, 3 Untz/triens, 4 Untz/quadrans, 5 Untz/quineunx, 6 Untz/ selibra, oder ein halb Pfund/ 7 Untz/ setunx, 8 Untz/bes, 9 Untz/ dodrans. 10 Untz/ dextans, 11 Untz/deunx, ein Pfund/ libra.

Unziefer/ insecta, pl.

Unzuchtig Weib / lupa, unzuchtig Haus/ lupanar.

Vogtkindliche Schuldigkeit/ cliental, vogtbare Jahr/anni tutelares.

Vogel /avis, ales, Brachvogel/Regenvogel / arquata, Vogelhaus / aviarium, Vogelverkauffer/ aviarius, Vogelkioben / ames, itis, Heerd/ area aucupatoria, Vogelfrey/aqua et igni interdictus, Vogelrohr / arundo aviaria, Vogelfanger / auceps, Vogelfangraucupium, singende und vorbedeutende Vogel/ aves oscines, plura, vide sub voc. avis. Vogelkloben / calamus aucupatorius, arundo aviaria, Leimrute/viscaria virga, ein gross Vogelhaus / ornithon, onis, ornitrophium, Vogelfrey / neci devotum caput, expositus morti, Haus/cavea, Kamm der Vogel/ crista, Vogelschlag/decipula, decipulum, vogelfras/ sarrago aviaria, vicia, Vogelkropff/ingluvies,


image: s159

Vogelleim/ viscum vel viscus.

Volg / consequentia, consecutio, Unvolg/ inconsequentia, Quintthano.

Vollmond / plenilunium.

Volte/ circumactus equi, ein halbe volte oder Kehrung / dimidiata circumactio, Voltisirung / oder Kraisritt / equi in gyrum verfatio, cireumactio, Courbetten oder Krumsprunge/ equus alternis pedibus solum numerose feriens. Crura antica et postica subsultim glomerans. Das Pferd wird von dem Thurnier mit halben Lauff geubet / macht etliche Passaden oder Zaum - leidende kurtze Sprung / leni decursionel, exercetur, pugnae lentiore pede proludit, Reitschul / palaestra equaria, Rossbereiten/equaria domitura vel domitus, Rossbereiter/equarius domitor, equitandi magister, das Pferd tumlen/ equum agitare, ad gressus superbe glomerandos condocefacere, domitura exercere.

Voltesiren/ alio sensu vocantur exercitium celeriter et expedite in ligneum equum ab omni parte saliendi, quod Vegetio Salitio dicitur, in quo gladiis etiam strictis; et contum manu tenentes sine ullo ephippii adjumento, quod illo aevo in usu non erat, in equum insiliebant.

Vorbild / archetypon, idea typus.

Vordach / projectura, corona, vordachlein / suggrunda, ae, vel suggrundium.

Vorgeher/ anteambulo.

hohes Vorgewolb/fastigiatum propylaeum.

Vorhautlein/ praeputium.

Vorholle/limbus.

Vorhof / vestibulum, atrium.

Vorkammer / antithalamus, procoeton.

Vormittagig/ antemeridianus, adj.

Vormundschafft/tutela, Vormund/tutor.

Vorrath an Speiss und Tranck/penuni et pennus

Vorschantz / propugnaculum.

Vorschopff / vestibulum, propylaeum, prothyrum, Vorurtheil/praejudicium.

Vorsinger/ incentor, oris, praecentor.

Vorspiel/praeludium.

Vorstadt/ suburbium.

Vortantzer/ praesultor.

Vortretter/ anteambulo.

Vorwand / praetextus.

Uhrahne des Grossvatters / atavus.

Urbau / rudus, eris.

Urber-Guter/ Stadtgrund/ praedia urbana, Feldgrud/praedia rustica.

Urkund / auctoritates, instrumentum.

Urlaub/ missio, ehrliche / honesta, causaria, spottliche/ignominiosa.

Urochs/ urus, Puffel.

Ursprung eines Dings/caput, origo.

Urtheil / crisis, Leute die von unterschiedlichen Sprachen und Schriften urtheilen/critici, ihrellrtheil/criteria.

Urtheilbey Gericht/ decisio.

Uruhranherr / tritavus.

W.

Waar / merx, bos / improba, gut/proba.

Wabe/ favus, caerae sexangulae.

Wachs/cera, cerula, Siegelwachs/sigillaris, Wachsung oder Pflaster von Wachs/ceratum-Wachsposierer/ceroplastes, mit Wachs bestrichen/ incerare, wachsernes


image: s160

Bildlein / oscillum. Plura vide sub voc. cera.

Wachsen / crescere, das vor sich selbst wachst/ insativus, Plin. herba voluntaria, eidem.

auswachsen / exolescere, schiesst aus / in semen maturescit.

Wachtel / coturnix, Wachtelkonig/ glottis, idis, ortygometra.

Wachtbesucher / circitor, Wachtbesuchung / circuitio, Wachten / excubiae, vigiliae, stationes, Wachthaus / domus stationariorum, Wachthauslein / specula, Wachtmeister/ excubiarum praefectus.

Wachtschgerlein / vidulus, pasceolus.

Wafel/ trama, subtemen.

Wasel Spul / panus.

Warmpfann / lecticarium igniarium.

Waden am Schenckel / sura.

Wassenschmied / scevopoeus.

Wag/ libra. Wasserwager / librator, Kramerwag / libra mercalis, plura vide sub voc. libramentum. Wagklob oder Loch / da die Wag in hangt/und sich umkehrt/agina, Auswager/ aginator, Waglein / libella, Wagrechte Linie / perpendicularis linea, Wagstein / pondus centenarium, Waghaus/ statica domus, Kunst zu wagen / statica, Wagschussel / trutina, bilanx, Wag mit 2. Schussel / trutina bilanx, statera, Schnell-Wag / trutina campana. Goldwag/ trutina monetaria, Wager / Wagmeister / libripens., dis, Schwanck im Gewicht momentum, das Zwerchstangle darinn die Schussel hangt/jugum, das Kloble darinn/ ansa, das Zungle / examen; lingula, die Schussel / lanx, librile, das man auf die Wag legt / damits gleich werde / sacoma, atis, aequipondium, Wagtlob / agina, Ubergewicht / superpondium, Kramer-Wag / libra mercalis, Ein Pfund / libra seu pondus, indecl. ein halb Pfund oder Marck / selibra, ein Untz oder zwey Loth/ uncia, ein Loth / semuncia, ein Quintle / drachma, octava pars unciae, drey Theil eines Quintel / oder der vier und zwantzig - Theil eines Quintels / scrupulus, ein Gran / granum piperis vel hordei, der sechste / Theil eines Scrupels / siliqua, Pfund / libra. Hinc adjectiva libralis, bilibris, trilibris, quadrilibris, quinquelibralis, centenarius, hundertpfundig. Der zwolffte Theil eines Loths / sex- tula, der achte Theil / sicilicus, 3 Loth/ sescuncia, sextans, 2 Untzen oder 4 Loth / quadrans, 2 Untzen oder 6 Loth / quadrans, 5. Untzen oder 10 Loth / semissis, 6 Untzen oder 12 Loth / septunx, 7 Untzen oder 14 Loth / bessis, 8 Untzen oder 16 Loth / dodrans, 9 Untzen oder 18 Loth/dextans vel deunx, 10 Untzen oder 20 Loth / deunx, 11 Untzen oder 22 Loth / libra, pondus, ein Pfund / 12 Untzen oder 24 Loth. Hinc adjectiva unciarius, semunciarius, sescunciarius, sextantarius, quadrantarius, trientarius, semissarius, septunciarius, bessalis, dodrantalis, dextantarius, deunciarius, libralis.

Wagen / vehiculum, mit zweyen Pferden/biga, solcher Fuhrmann/bigarius, hangender Wagen/carpentum,


image: s161

Wagner / carpentarius, plura vide sub voc. carpentum. Wagengestell / compancs, compago, Wagenschmier / auxungia, Wagelein/ curriculum, Wagenmeister / praefecti curruum, Wagenlcis / orbita, offner Wagen / petoritum, petorritum, essedum, covinus, hangender / pilcntum, vehiculum pensile, Lastwagen/plaustrum vel plostrum, sarracum, Wagner / plaustrarius, Wagen mit 4. Rossen bespannet / quadriga, currus quadrijugis, mit 3. Rossen / trigae, mit 2. bigae, biga, Kinderwagle / chiramaxium, curriculum manuale, das man mit der Hand ziehet. Landkalesch/vehiculum meritorium, Kutsche/vehiculnm cameratum, Himmel der Kutsche/ fornix rhedaria, camera curulis, Wagenhals/explorator nauticus, Wagenspiel/alea, Wagelein/ quadrigula.

Wahl / optio.

Wahr um Wahr geben / permutare merces.

Wahrsager / hariolus, hariola, Wahrsagerin / haruspica, wahrsagen/ hariolari, Wahrsager aus Beschauung des Eingeweids / haruspex, solche Wahrsagerey/haruspicina, Wahrsager aus dem Gesicht/metoposcopus.

Wahrzeichen/symbolum,

Waid / pascuum, zur Waid fuglich/pascuus, adj. Waidsack/ pera venatoria.

Waisen-Haus / brephotrophium, orphanotrophium, Waisenvatter/orphanotrophium, Waise/pupillus.

Walcker / fullo, Walck / fullonia, Walcker-Erd/die Tucher weis zu machen/cimolia terra vel exeta.

Wald / sylva, den Wald erhauen / dass er liechter wird / collucare, Wald darinn nicht zu holtzen / incidua silva, den Wald ausschnaiden / interlucare, finster Wald / lucus, dicker / saltus, Waldbruder / anachoreta, Hauwald/ silva caedua, Bauwald/ incaedua, verhauete Walder / sylvae concaedibus munitae, waldigte Wege/viae silvosae, Waldmeister/saltuarius.

Wald-Esel/ onager, ri, junger/ lalisio.

Wald-Lilien / periclymenus, periclymenon.

Walger / volgiolum, walgen / volgiolo dilatare, complanare.

Wall / propugnaculum, vallum, munimentum, munitio, Spitzeckigte Arm desselben/forcipulae, forcipes, Anleg/planta s. pes valli, die Hohe / altitudo valli, die ausserliche Boschung / acclivitas valli exterior, die oberste Breite / latitudo valli verticali, Wallgang / ambulacrum valli, die Brem oder Zech am Wall / margo valli inferioris. Vide sub voce miles.

Wallach / canterius vel cantherius.

Wallfisch/balaena, cetus, der sie verkauffet/cetarius.

Wallholtz/palanga vel phalanga.

Wallhugel / aggeris propugnaculum.

Waltzeisen/cylindrus, Waltzbock.

Wammes/thorax, gestochens/ocellatus.

Wamp / palear, palearium, eingemachte Wamp/echinus conditaneus.

Wampen so angefullt/ faliscus venter.

Wand/paries, wand von Leim/ lutamentum,


image: s162

Wand vertafeln / coassationem facere, Wandkleiber / parietarius, plura vide sub voc. paries.

Wanderer / viator.

Wanne / capisterium, vannus, ventilabrum, ventilator.

Wanst / omasum, Wansie des Bauches / pantices, pl.

Wantzen / cimex, icis.

Wappenbuch / philotheca.

Wapenrock / paludamentum.

Warbein / censor, probator monetae.

Warm Bad / caldarium, thermae.

Wahrsager / ariolator, hariolus, aus der Geburt / genethlicaus, aus den Handen/chiromanticus, aus dem Traum/ conjector somniorum.

Warsagerkunst / mantice.

Wartknecht / apparitor.

Wardstube / procoeton.

Wartzen / verruca, vetrucula.

Waschen auf das starcksie / aceto perfundere, Wascherin / lotrix, Waschbley / malleus lotorius.

Wasenmeister / carnifex, deglubitor.

Wasser / aqua, lympha, springend/caduca, Wasser-Stuben / arca aquarum, Wasserleitung / aquaeductus, aquagium, Wasserwehr/agger, eris, Wasserreich / aquosus, Wassersucht / tympanites, Wassertrog / alveus, aqualis, Wasserkast / arca aquaria, Wasserfurt / vadum, Wassersucht / intercus, utis, hydrops, opis, hydropisis, Wasserkrug / urceus aquarius, wasserschopffen / aquar, Wassertrager / aquator, Wasserstein / aquarium, Wasserfurchen/ aquarii sulci, Wassermann/aquarius, Wasserblase / bulla, warm Wasser / calda, Wasserflut / cataclysmus, Wasserfall / cataracta, ae, Wasser-Riess/ charadra, Wasser-Vogel / charadrius, Wassersteltz/cinclus, Wasser-Rad / tympanum, Wasser-Gelte / haustrum, Wasserspritzen / sipho, onis, siphunculus, Wasserschopffer/Brunnschenckel/tolleno, onis, Wasserblatter / vefica, Wasser-Geschirr / urna, Wasser-Eppich / laver, Wasser-Huhn / fulica, Wasser-Knoblauch/ scordium, Wasserweiden/siler, Wasser-Spinne / tipula, Wasserfurchen / colliciae vel colliquiae, im Feld / elix, icis, clices, pl. lira, Wasserschlang / echidna, hydra, hydrus, Wasserguss/eluvio, eluvies, Wasserwirbel/gurges, Wasserpfeiff/ hydraulus, Wassermuhl/hydromyla, Wassernudel / hydropemmata, Wasserschen / hydrophobus, Wasser - Trincker / hydropota, Wassergrablein / incile, Wasser-Tolen / itinera aquarum, Wassergrand / labrum, Wasserstein / lapis manalis, Wasser, Vogel / larus, Wasserwager / librator, Wagung des Wassers/libramentum, Wasserkessel / luter, eris, gewassert/ lymphatus, Wasserrad / machina haustoria, Wasser-Eymer/ modiolus, Wasserstifft/modulus euripi, Wasserratz/ mus aquaticus, Wasserschlang/natrix, Wasserblum/nymphaea, Wasser-Ablass / obturamentum stagni, Wasserpferffer/persicaria, Wasserwehr / pila, Wasser schwellen / refraenare aquas, Wasserrrug /


image: s163

hydria aqualis, Wasserle/aquula, Wassergelte / situlus ayquarum, Wasser holen / aquari, aquatio, Wasserladen/arcae aquariae, septa aquaria, Wasserrad / tympanum haustorium, Wasserstein / aquarium, aquariolum, lavatrina, Wasser/ sive Bachsteltz/ motacilla, Wasserdeichel / canalis, Wasser-Stube / castellum aquarium, Wasserfurch/lira, zwischen zweyen Aeckern/ elices, colliciae seu colliquiae, Wasser - Stiefel oder Rohr/fur die Sod-Brunnen/hydraulus, Wasserholen / itinera aquarum, Wasertrager/ aquarii, Wasserwaag / chorobates, Wasser-Uberlauff/ alluvio, inundatio, restagnatio, Wasser zusamm flussend/nilus, confluens, subst. gleichfallend Wasser / carracta, Wasser im Geblut/ phlegma.

Watsack/bulga, mantica vel manticula.

Watschger / ascopera, vidulus

Watten / vadare.

Weber / textor, Webergereiss / licium, Windbaum des Webers / liciatorium s. jugum, Weberzettel/stamen, Weberkunst/textrina, Webertunck/ textrinum, Weberstul/textoria machina, Weberschemel / insilia, pl. insilia, Weberbaum/jugum, Weberspule/panus, Weberblat / plectrum.

Wechholder / juniperus.

Wechsel / collybus vulgo cambium, Wechselbrief/cambio, vulgo collybistica tessera, num maria tessera, Wechsler/argentarius, collybista, mensarius, nummularius, trapezita, Wechsel treiben / argentariam facere, Wechselbanck/argentaria.

Wechselbalg / puer supposititius, subdititius, suppositus.

Wecker in der Uhr/ suscitabulum.

Weeg/ via, Wegzehrung/viaticum, wegsam/ accessus, krumme Weege/ambages, Abkurtzung des Weegs/compendium, kurtz Weeg/ compendiaria, Weegscheid/ bivium, Weegmacher / strator viarum, Weegmeister/ viarum explaratores. Plura vide sub voc. via, Weeg bey den Aeckern / via agrariae, Dorffweeg oder Gassen / actus, schmaler Weeg /semita, gebahnte Weeg oder Steig/ callis, Abweege/ diverticulum, divortium viarium, avia, pl. Hochweeg/crepido semitae.

Wegerich / plantago, inis, spitzig / acuta, gross / major, Rosenwegerich/ rosea.

Wegge / cuneus, Weggenbrod / Spitzwegg/ cuneatus panis.

Wegtritt/ polygonum.

Wehrgeheng / baltheus, strophus, succingulum.

Weibel oder Diener der Obrigkeit/accensus, apparitor.

Weiberisch / uxorius, Weiberzierd/mundus muliebris, Weiber-Anstrich/offucia, fucus, purpurissum. Weibermutzlein / penula pellita, Weiberschleyer / rica, ricula, Weiberklagmantel / ricinum vel ricinium, Weiberschurtz / supparum, supparus, summum velum, Weiberrock / tunica, Weiberbrustfleck / strophium, Weibertand / aniles nugae, fabulae.

Weichs der Seiten/hypochondria, ae, des Bauchs/ ilia, orum.

Weiche / malacus, weich machen/lentare, malassare, malacissare, emollire, macerare.



image: s164

Weichpflaster/ malagma.

Weichsel / cerasum duracinum, Weichselwein / cerasites, Weichseldorten/ libum cerasinum.

Weidt / ein Kraut blau zu farben / glastum, isatis, idis.

Weidacker/compascuus ager,Weidrecht/compascuum, ius.

Weidenband/ salix, da sei wachsen / salicetum, salictum.

Weidling / alveus.

Weidmann/ venator, Weidmesser / culter venatorius, parazonium, mulcta venatoria.

Weidner/clunaculum, clunabulum, parazonia.

Weidsack/ ascopera.

Weihbrunnkessel / amula, aquiminarium, Weihwasser/aqua lustralis, piacularis, Weihwedel / aspergillum, aspergorium, lustrica, entweihen/ desecrare.

Weihe / milvius, milvus.

Wein / vinum, Weinkeller / cella vinaria, apotheca, Weingeschirr/armillum, Weintraub / botrus, weit zerlegte Weinreben/bachiata vinea, Weintreber mit Wasser vermischet / brisa, Weinfass / cadus, Weingart so wenig Reben bat / calvata vinea, Gabelein am Weinreben / capreolus, Weinstein/ crusta vinacea, Weinstand/cupa, Wein ablassen / clutriare vinum, Weinbutte/fiscella, fisci na, orca, cupa, dorsuaria, Weinheber/ fistula, Weinmarckt/foru vinarium, Weinsuppe / jus vinarium, wilde Weinreben/ labrusca, gantzer Wein/ meracum vinum, Weinmeth/ mulsum, Weinmost/mustum, Weinbruhe / oenogarum, Weinvisirer / oenometer, oenometra, mensor vinarius, Wein - Wirth / oenopola, Wein-Wirths-Haus / oenopolium, das Weinschencken / oenopolium, Weinsuppe / oenophorum, Weinsuppe / offa vino et melle saporata, Weinmus / pulticula vinaria, Weinbutte / pytina, Weinreber / retrimenta uvarum, Weinbeerkernlein/ semina vinacea, Weinlegel / seria, ae, Weinheber / sipho, siphon, siphunculus, Weinwirthshaus / taberna vinaria, Weinzuber / tina, vas vinarium, Weinpresse / torcular, torcularium, torculum, Weinheber / tubulus normalis, Weinlesung / vindemia, Weinleser / vindemiator, Weingarten / vinea, Weingartner / vinitor, Weinrebe / vitis, Weintraube / uva, Weinbeerlein / uva passa minor, plura vide sub voc. vinum et uva. Krauter-Wein / vinum herbis conditum, biss auf den dritten Theil eingesotten / defrutum, Wein abziehen / elutriare, vergrater / vulgo vergerner Wein / vinum defaecatum. Hepfwein / faecatum. Columella. Weinzieher / tubulus normalis.

Weis / klug/ catus.

Weissager/ vates, aus den Vogeln/augur, auspex, icis, das Weissagen/ augurium, Weissagung aus den Handen / chiromantia, solcher Weissager / chiromantis.

Weisse / albarium, das Weisse im Aug / albumen oculi, albugo, leucoma, atis, dass Weisse am Baum / nachst bey der Rinden / alburnum, etwas weiss / subcandidus, weiss-grau/ leucophaeus, aqueus color, das geweisset ist /


image: s165

opus albarium, tectorium, Weisspensel/ penicillus tectorius, Weiss s. Kalch / calx tectoria, Weisser / dealbator. albarius.

Weissfisch/ alburnus, lenciscus, fluviatilis.

Weissgerber / alutarius.

Weisswurtz/polygonotum.

Weite zwischen zweyen gleichen/internodium, interscalmium, zwischen zweyen Balcken / intertignium, zwischen Pfahlen/intervallum, zwischen den Adern der Erden / intervenium.

Weitz/ triticum, bester Weitz/robus, siligo, inis, Weitzenmus / alica, alicastrum, Welscher Weitzen / arinca, typha, olyra.

Wellbaum / axis, ergata, Nagel / darinn die Welle umlaufft / axiculus.

Welle/ trochlea.

Wellsame / thalictrum.

Welsch-Linlenbaum / colutea vesicaria.

Welsche Nuss/ nux juglans, dis, basilica, regia, heracleotica.

Welt / mundus, Weltbeschreibung/cosmographia, Weltweiser/ philosophus.

Wendelbaum des Webers / seapus.

Wendgesichter/ catagraphae ima gines.

Wepsennest / orbis ex ovis butyratis tumefactus.

Werber/conquisitor, Werbung/con quisitio, Neugeworbene/ supplementum, novi delectus militum.

Werch/ stupa, stupeus, adj,

uberworffenes Maul/os repandum, ruckling niederwerffen/recellere, mit Mertel verwerffen/incrustare, trullisare, Vitruv. tectorium inducere.

Werck / opus, eine Zeitlang wahrend / temporarium, inwendig Holtzwerck / intestinum, vorstehenden Ziegelsteinen / reticulatum, Werckbancklein/ scamnum instrumentarium, Werckstatt / ergasterium, vulgo laboratorium, fabrica, officina, taberna, Werkmann / faber, Wercktag/ operarius dies, Werckstein / lapis operarius, Werckmesser der Schuster/lunatum ferramentum, scalprum sutorium, Werckzeug aller Gattung/ armamenta, arma cerealia, rustica, naudica, coquinaria, scholastica, tonsoria etc. Werckmeister / architectus, die Kunst/architectonice.

Wermut/absinthium, der beste/ponticum, Wermutwein/abfinthites.

Wersich / brassica apiana, sebelliana, crispa.

Wespen / Wepsen / vespa, Wespennest / lagana testuacea, in orbem crustulata, grosse Wespen / tabenus.

Wesen/substantia, natura, Cic.

Westwind / zephyrus, favonius, japyx, ygis, s. caurus.

Wetschker / ascopera, bulga, crumena, ferrata vel serata, das Sacklein darinn/pasceolus.

schon Wetter / alcedonia, pl. Wetterleucht / fulgur. Wetterhutte/nebularium et nubilarium, Wetter-Stein/lapis ceraunius, Wettermacher / imbricitor, Wettermacherin/ imbrica, mulier, Wettermantel/ penula. Wetterfahnlein / petalum, Wetterhahn / triton, Wetterleich / fulgur, fulgetrum.

Wetzstein/ cos, otis, coticula, Deck oder Kumpff/cotaria theca, Grube/solche


image: s166

Steine zu graben/cotaria, cos aquaria, Schleiffstein.

Weyer/ichnotrophium, piscina, stagnum.

Weyrauth/thus, Schifflein/acerra, arculathuris.

Wickel am Rocken/pensum, stamen.

Wicken/ vicia, ae.

Widder/ aries, so am Horn gestutzt/aries mutilus, blocken wie die Widder/blacterare, Widder / so vorangehet/ vervex, ecis.

Widersatz / hypomochlium, fulcimentum vestis.

Widersatz der Kalte gegen die Warme/ und hingegen/ antiperistasis.

Widerspanstig/ refractarius, etwas widerspanstig/ refractariolus.

Widerwartigkeit so naturlich / adversitas, antipathia, repugnantia.

Widhopff/uppupa.

widlvogel/ fasciculus, avium, quaternio.

Wiederhallung/ echo.

Wiederhacklein/ uncinus.

Wiederholung/repetio, kurtze Wiederholung der Hauptpuncten / anacephalaeosis.

Wiederruff/ palinodia.

Wiederstrahlung/ refractio.

Wiedervergeltung / antidoron, hostimentum.

Wiesel/mustella, color mustellinus.

Wiesen / pratum, gelbe Wiesenblum/coronopus, Wieslein/ pratulum.

Wifflen/ acu texere.

Wikel/ pensum, lanae aut lini manipulus colo annexus.

Wiken / vicia, ae, Wikensieb / cribrum viciarium.

Wildbd/ thermae, thermulae,

Wild-Feuer/ sacer ignis.

Wildbahn/ venatio principalis, limites juris venatorii, Principi reservati.

Wild Poley/ menthastrum.

Wildpret/ schwartz/ aprugna, rot / caro cervina, serina.

Wild Schwein / aper. Plura vide sub hoc vocab.

Wildschutz/ jaculator ferarum.

Willkomm-Mahlzeit/adventorium epulum-zum Willkomm ein Zech geben/dare symposium adventorium, Willkommbecher / crater philothesius.

Willkuhr/ optio.

er hat verwimmert/occalluit, obduruit contra fortunas.

Wind / ventus, so in Hundstagen kommen / etesiae, Windstill auf dem Meer/ malacia, Windbanck/obturacula follium, Windmuhl / mola alata, pnevmatica, Wind, stock/ pinaccs, Windsucht / tympanites, Windlade/ arca ventosa, Windstrick/numella, Windbaum des Webers/ liciatorium s. jugulum, windig / ventosa dies, Ostwind/ eurus, Nordwind/ aquilo, boreas, Sudwind / auster, nothus, Westwind/zephyrus, favonius, Windbraus / turbo, inis, Wind-Compass / tympanum circinatum, Windwirbel / vortex, icis.

Winde / ergata, sucula, trochlea, rechamus.

eine Winde / wie in Klostern/ tympanum escarium, hemicyclus versatilis.

Windstand/ vectis, der Nagel/ axiculus.

Windhals/ torquilla. avis.

Windel/fasciae.

Windenkraut/ scandulaca, smilax, acis.



image: s167

Windspiel / dromas, adis, turbo. inis.

Winckel/ angulus, stumpfer/ angulus obtusus, plura vide sub voc. angulus. Winckelmass / norma, amussis, gnomon, nach demselben etwas richten / ad libellam et normam exigere, nicht nach dem Winckelmass gerichtet/ enormis, Winckelrecht / orthogonius, adj. et substans, Driangel/ trigonus, triangulus, triangonus, adi. das 4. Winckel hat/ tetragonus, quadrangulus, Winckel-grad / orthogonus, Winckelmass/ normanum, der Senckel / regula, nicht nach dem Winckelmass/ enormis, adj.

Wincken/ nictare.

Winslen / queritari, murmur querulum.

Winderdecke/ gausape, indecl.

Wintergrun/hedera, Winderlager/hiberna, pl. Winterstube/ hibernaculum.

Wirbel/ vorago, inis, des Haupts / vertex, eines Gleiches/ vertebrae. verticuli.

Wirrgarn/ tricae.

Wirthshaus/ caupona, cauponula, hospitium, Wirtschafft / cauponaria, Wirth/ tabernarius, Wirthin/ hospita, plura vide sub voc. caupona.

Wisbaum/ malus cerealis

Wischer/ virga penniculata.

Wischlumpen / peniculus, penicillus, peniculum, penicillum.

die Wiesen schropffen / sicilere pratum, falcibus consectari, quae foenisecae praeterierunt.

Wispeln/ sibilus, sibilare.

Wispern/ mussitare.

Wittib/ vidua.

Wochenmarckt/ nundinae.

Wasserwahr / pila, area, aggeres, chelae aquariae.

Wohrlos machen/ exarmare, exarmatae ligulae, die ohne Stefften seyn/ wohrhafft machen/ ius gladii concedere.

Wolffin/ lupa.

Worterzehler oder Ausleger / nomenclator.

Wolfeile Zeit/vilitas annonae.

Wolff/ lupus, Wolffraserey/ lycanthropia, Wolffsgebiss/rictus lupi, Wolffsklauen/ pedes.

Wolff von reiten/ intertrigo.

Wolffsbeer/ scorpium.

Wolffshunger eine Kranckheit / bulimus. bulimia.

Wolfschotten/lupinus vel lupinum.

Wolffswurtz / aconitum, Indianische Wolffsmilch/ esula indica, tithymalus.

Wolgemuth/ origanum.

Wolle / lana, Wollenkartetscher / carminarius, ungeputzte Wolle / oesypum vel oesypus, lana succida, Wollwurcker/ textor pannorum, Woll an Fruchten / julus, Wolle der Krauter / pappus, Wollwurcker/ textor pannorum, Wullin / lancus, ungesponnene Wolle/laua infecta, gespunnen / facta, neta, die Woll hechlen / carminare, Wollspinnerin/lanifica, lanipendia, Wollwerck/ lanificum, lanicium, Wollschlager / lanarius, lanifex.

Wort im Krieg / tessera militaris. ursprunglich Wort / nomen primitivum, abgeleitet / derivativum.

Wucherer / usurarius, foenerator, danista dardanarius, Wucher/ usura, Wucherer/mit Korn/flagellator anonae, zwischenfallender


image: s168

Gewinn des wuchers / interusurium, 5. von 100. usura quincunx, usura centesimae.

Wullenhembd / interula, subucula, der ein Wullenhembd an hat/ subuculatus.

Wullentuch / pannus.

Wurde / ordo.

Wurffel / astragalus, cubus, talus, tesse, Wurffelspiel/ alea, astragalismus, talarius ludus, tesserarius ludus, Wurffelmacher/cubopoeus. wie ein Wurffel / cubita figura, Wurffeltrachter / fritillus.

Wurtzen/ condire, Wurtzung/ conditio conditus, conditura, Gewurtz / aromata, pl. condimenta, pl. aromatopolium, aromatopola, Wurtzkramer.

Wullkraut / verbascum.

Wundartzt/ chirurgus, vulnerarius, die Kunst / chirurgia, Wunde / vulnus, plaga, Rufen auf der Wunder / vulneris crusta, Weite der Wunden/vulneris os, Wundeisen / specillum, Wundseegen / carmen thessalium, colchicum, vulnerarium etc. Wundkraut / consolida, fanicula, telophinm.

Wurff / missus, us, jactus, us.

Wurffgarn / jaculum.

Wurffkolbe so spitzeckicht / aclis, idis.

Wurffpfeil / mistile an einen Riemen / aclis, idis, s. tragula.

Wurffschauffei / ventilabrum.

Wurffschlinge / funda, Wurffspiesslein / pilum, spiculum.

Wurm / vermis, vermiculus, voller Wurm / verminosus, Wurm/der sich in die Rebblatter einwickelt / convolvulus vel convolvolus, s. volvox, Wurm am Finger / paronychia, paronychium, reduvia, der umfressende / phagcdoena, wurm in den Hulsen / trox, ocis, wurmstichig/vermiculari, Wurmsamen / absinthium, seriphium vel marinum, Wurmstich / caries, cariosus, adj. Regenwurm / umbricus, Holtzwurm / cossus teredo, Kornwurm / curgulio vel gurgulio, Weingartenwurm / volvox, convolvulus, Seidenwurm/bombyx, Gras-Krautwurm / Raup / midas, eruca, campe, Kinderwurm / lumbrici, Fleischmad / termes, termus, in Eichbrunnen / galbae, Kleider und Bucher / tinea, blatta, Ohrenhell / fusto, Goldwurme / aurelia, Meelwurm / blattae, pristinariae.

Wurst / farcimen, Blut- oder Rosenwurst / apexabo, Leberwurst / tomaculum, hilla, Bratwurst / botulus, botellus, lucanica.

Wurstmacher / botularius, fartor.

Wurtzel / radix, Wurtzelgraber / rizotomus, Wurtzelklauber / Kolbwurtzel / bulbus, tadix rotundatunicata, es wurtzelt/ radicescit.

Wurst / so zusammenfliesset / colluvies, paedor, excrementum, Wust-Ausfuhrung/colluvio colluviaria, pl.

Z.

Zablen/ palpitare.

Zanckisch / rixolus, jurgiosus, litigiosus, Zanckeisen/ vitilitigator, gern zancken/vitilitigare.

Zapfflein im Hals / gurgulio, tonsillae, uva faucium, Zapffleinswehe / angina, Zapfflein zum Stuhigang / balanus, vulgo, suppositorium, glans.

Zaserlein / fibrae, capillamenta, an


image: s169

Baumen und Fruchten / nucamentum.

Bruchzahl / numeri fracti, runde Zahl numerus rotundus, Ziffer / numeri Arabici, vulgo ciphrae.

Zahn / dens, Zahnwehe / odontal gia, Zahnschifer / testa dentis, Zahnlucken / alveoli, cavernae, cavernulae, praesepia dentium, die vordersten Zahn / dentes primores, incisores tomici, gelasini, Stockzahne/ molares, maxillares, Zahnbrecher / circulator, circumforaneus medicus, vide plura sub voc. dentes. Die Zahn ausschlagen / edentare, Zahnluckigt / edentulus, Zahnfleisch / gingiva, Ordnung der Zahne / maceria, Zahnklappern/ stridor, dem die Zahn herfur blicken / brochus vel bronchus, der gute Zahn hat / dentatus, dem die Zahne herfur schiessen / dentien tes pueri, dentitio, Zahnblecken / ringi, Zahnweh / odontalgia, Zaug/ die Zahn ausbrechen/odontagra, forpex, forpicula dentaria, chirurgis, der Geisbock-Zahnstierer/ dentiscalpium, dentificium, das kleine Zahnle hat / olus denticulatum.

Vorzaichen / prognosticon.

Zaicheisen / cauterium stigmaticus, adj.

kurtze Verzaichnung/ breviarium.

Nebenverzaichnus/paragraphe. Paragraphus, Reisverzeichnus / hodoeporicon, vulgo itinerarium.

Zamer / domitor, masuetarius, Lamprid.

Zange/ forceps, Spitzzanglein/ forceps, denticulata, Zange die Zahn auszubrechen / odontagra, forfex dentaria, plura vide sub voc. forceps. Rupffzangle fur das Haar volsella.

Zanckeisen / perplexus annulorum lusus, gordius annulorum nodus.

Zapffe / veruculum, cuneolus obturamentum, die man durch ein Loch stosst / axilli, Fusszapff / siphunculus, epistomium, eiserne Zapffen / ferrei ancones, Vitruv. Zapffresser Wein / gratae mordacitatis, abzapffen et anzapffen/ dolium epistomio aperire, Zapfleder/corium camelinum, quod ex gibbo camelorum petitur.

Zauberey / praestigiae, praestigium, incantatio, carmen, devotiones falcinum, magia, Mittel darwider / amuletum, verzaubern/ fascinare, incantare, excantare fruges, Zauberer / magus, praestigiator.

Zausen/retro ferre pedem.

Zaun / sepes, mit Stauden/ sepimentum, virgulteum, Zaunsieck / sudes, is, furus, vallus, stipes, tis, plura vide sub vocsepes. Lebendige Zaun / arbustivae seepes, Liecht-Zaun / seps c sectilibus tabulis.

Zaunlilien / ligustrum.

Zaunschlupfferlein/regulus, trochilus.

Zechgeld/ symbola, Zechhaus/popina, Zechdruder / popinones, zusammzechen / congraecari, Zechfrey/asymbolus.

Zeck/ ricinus, vermis, vulgo Hundslaus/Item nostratibus idem quod Kletten/herbae genus echinatum, quod vestibus adhaeret, Latinis lappa,

Zelt / tentorium, papilio, tabernaculum, uber ein Bett / conopeum. Zeen/digitus pedis, die grosse/ hallum vel hallus.



image: s170

Zehengarb / merges vel manipulus decumanus.

Zehentag/decennium.

Zehner/denarius.

Zehrpfenning/viaticum.

Zeichen/character.

Zeiger in der Uhr/index s. lingula.

Zeigerfinger/salutaris digitus, index demonstratorius.

Zeil/linea, versus, Zeilein/ versiculus.

Zeinle/sportula, calatiscus, corbula. fiscella, quasillum.

Zeislein/acanthis, ligurinus, spinulus.

Zeit / tempus, Zeit von 5. Jahten/lustrum, Anfang einer gewissen Zeit/aera, ae, Zeit/wann Tag und Nacht gleich ist / aequinoctium, Zeit / so immer wahret / aevum, Zeitbucher/chronica, pl.

Zeitloss / colchicum orientale, hermodactylus, narcissus luteus.

Fruhzeitig/praecox, praecoquus, adj. spatzeitig / cordus, unzeitig/ immaturus, crudus, crudiusculus.

Zelten/panis subcinericius, orbiculatus. Item trochiscus, pastillus.

Zemer/postica pars dorsi cervini.

Zendel / bombycina tela filo simplici.

Zergliederung/ anatome, vulgo anatomia.

Zerleger der Speisen/structores.

Zerlumpt/pannuceus, pannosus.

Zermahlen/pinsere.

Zerrutt/ceritus. emotae mentis.

Zerschneiden/ deruncinare.

Zerstossen/pinsere, Zerstossung/ tritura.

Zertrennung/schisina, atis.

Zettel/scheda,, schedium, schedula,

Zettel der Weber/stamen.

Denckzettel/ chartula memorialis, Sueton.

Zeug/testis, ich nimm zum Zeugen/antestor, aris, Zeugen Aussag/attestationes, Zeugmeister/ praefectus officio tormentario, tribunus armamentarius, Zeughaus / armamentarium, Zeugwart/tormentorum curator, refector.

allerley Zeug / varium instrumentum venatorium, nauticum, rusticum, etc. Item, varium genus telae, sericae, lanicae, lineae.

Zibethkatz / felis zibethica, zibethi felis, Zibeth-Bisem/zibethum.

Ziech uber ein Kuss/ cadurcum, Fuvenali.

Ziegel am Zaum/ retinaculum.

Ziegel/later, laterculus coctilis, ungebachen/crudus, Ziegelfarb/ gilvus, helvus color, helvolus, signinus, adj. Holziegel/imbrex, Ziegelweis / imbricatim, Ziegler / imbricarius. Plura vide sub voc. later, tegula et imbrex. Gebrennter Ziegel / laterculus coctilis, ungebrennter Ziegel / laterculus crudus, flacher Ziegel oder Taschen/tegula, Hacken / tegula bamata, lateritius, adj. Holziegel/imbrex, Ziegler/laterarius, Ziegelmauer/muri coctiles, Ziegelhutten/lateraria.

Ziehbanck / tractorium scamnum.

Zieh-Eisen / uncus tractorius, das sich ziehen last/metallum ductile.

Abziehstuben / apod yterium, Abzug von der Hauptsumm/deductio de summa, Auziegel / inductorium calcei, Auszug / cpitoma, epitome.

Ziel/meta, scopus, terminus.

Ziel-Buchs/fistula scopica.

Ziffer/numeri.

Ziger/seu Schotten/serum Iactia.

Zigeuner/circulator Aegyptius.



image: s171

Zille/alveus, cymba.

Zimmer der Knaben / andron, andronitis, Frauenzimmer / gynaeceum.

Zimmern/ asciare, exasciare, fabricari.

Zimmerholtz/ materia, materies.

Zimmerkraut/bacchar, vel baccharis.

Zimmermann/ lignarius faber, materiarius, tignarius, Zimmerhutten/materiaria s. lignaria fabrica.

Zimmerschragen/canterii, zusammgefugtes Zimmerholtz / cardinata ligna.

Zimmetholtz oder Zimmetrind / casia s. cassia, cinnamomum, cinnamum.

Zinck/ buccina, buccinum, lituus, Zinckenist/ buccinator, cornicen, iuis, liticen.

Zinn/stannum, inwendig verzinnt/incoctilia, pl. verzinnen / incoquere stannum, Zinngiesser/stannarius.

Zinnober/ einnabris, minium factitium.

Zius/vectigal, usura, Zins von Zins/anatocismus, Zins und Gult/reditus.

der in dem Zins wohnet / coenacularius, Gewinn aus dem Hauszius/quaestus coenacularius.

Zinszahl/indictio.

Zipff der Huner/pituita.

Zipffel des Rocks/lacinia.

Zipperlein/arthritis, idis, der damit behafftet/arthriticus, an Handen/chiragra, an Knien/ gonagra, an Fussen/podagra.

Zirbelnuss/ cybeles pomum, nux pinea.

Zirckel / circulus, circinus, Begriff desselben/capacitas circuli.

Zischen der Schlangen/sibilus.

Zisererbs/cicer, cicercula.

das Zittern/tremor.

Zittermahl / impetigo, inis, lichen, enis, mentagra, Zitterfisch/ torpedo, Zitterschwerd / gladius vibrans.

Zittwar/ zadura, zedoaria.

Zobel/martes Scythica, mustela Scythica, viverra Scythica.

Zoll/vectigal, Zollgeld/ protorium, Zollambt/ scriptura, Zollmeister/scripturae magister, 6. Zoll/semipes, 11. Zoll/deunx, cis, 10. Zoll/dextans, Zollerkauffer/manceps, Zollschreiber/ scripturarius, Zollner/exactor vectigalium, portorii, portitor, telones, ae.

Zopff / darein mans Haar flechtet/plegma, atis, Haarzopff/cirrus.

Zotten/villus.

Zotten/so sehr grob/sescenina dicta, illiberalia, sordida, obscoena.

Zober/accessio, additamentum, auctarium, scurrilia, inverecunda, propudiosa.

Zuchtmeister/censor.

Zuckerbrod / saccharides panis-Zucker/saccarum vel saccharum, mit Zucker eingemacht/ saccharatum, Zuckerwerck / salgama saccharo condita, bellaria, pl. Zuckerkandel/canna saccharea, mel arundinum, Zuckerbrod/ crustulum, Zuckerbacher/ tragematopola, crustularius, gebackner Zucker / hypotrimmata pl. Zucker-Erbis/ipsa saccharata.

Zudappisch/alludians, gratiosulus.

Zucignung/additio.

Zngad/accessio, additamentum, auctarium, mantissa.

Zughaspel / succula, tractoriae machinae, cinoma, ergata, etc. Aufzug.



image: s172

Zugmesser / Schnittmesser / dolabra, dolabella.

Zugpflaster / cataplasma. Zuggarn/der Fischer / verriculum, everriculum, funda, segena, ductus, Zugwelle / sucula, Zugrad / versatile tympanum, Zugross/ vectarius equus, Zugseil / funis ductarius.

Zuge / maeandri linearum, literarum.

Zugel / habena.

Zundloch der Buchse / scutella, scutula, oscillum.

Zundstrick / fomes igniarius, funiculus, funale, funus igniarius, Zindpulver / fomes nitratus, Entzundung / inflammatio ulceris.

Zundbuchs / tormentum automatum, bombarda igniaria.

Zunglein der Waag / examen, lingula.

Zurbelnusslein/strobilus, nux pinea.

Zugmass/ accessio.

Zunder / fomex, igniarium, suscitabulum, Zunder-Schwamm/fungus igniarius.

Zunfften/corpora artificum, Zunfft-Verwandte / curiales, Zunfftstube/curia, Zunfftmeister/ curio.

Zupffen / vellicare, das Zupffen bey den Ohren / vellicatus aurium, das Harle rupffen / lusus vellicantium caput obnuptum, tropaei, Sueton. der solches thut.

Zusaaung/ conditio,

Zusammenfugung / commissura, compages, confibulationes.

Zusammenkehrer / convertitor.

Zusammenraspeln/convasare.

Zusammenrinnung / congulatio, confluentes.

Zusammenstimmung/ harmonia.

Zusammentragen / compilare, Zusammentrager/ compilator, Zusammenklauber/ legulus.

das zusammen zieht / adstrictorius, adj.

Zusatz / appendix, corollarium.

Zuschrifft/ dedicatio.

Zwagen/ lixivio defricare.

Auszwarchen / pellem aut corium detrahere.

Zweck/ scopus.

Zweig / germen, planta, surculus, gruner Zweig/frons, frodis, wachsen zusammen / germinationes concurrunt, einzweigen/inoculare, Zweig in einen andern Baum eingezweiget/ insitum, eingezweiget/insitivus, insititius. Zweiglein der Krauter / cauliculi, Zweig / frons, Nebenzweig / stolo-voller Zweig/ surculosus, zweigen/ inoculare.

der Zwolffer / lusus duodecim scruporum.

Zwerchbalck des Schiffes / costae, transtra, pl. transversaria, pl.

Zwerchfell/diaphragma, atis.

Zwerchstang/daran die Reb gebunden/jugum,

Zwerchstreich / ictus inflexus, obliquus.

Zwerch/nanus, pumilio, pumilo, pumilius.

Zwetschgen/ prunum damascenum, durre/passum, rugosum.

Zweyfarbig/ bicolor, zweyleibig/bicorpor, de numero binario vide plura sub voc. bicolor.

Zweyfalter/papilio.

Zwickel/cuneolus, conus, lincus, in Strimpffen.

verzwickte Red/contortulae, conclusiunculae, Cic.



image: s173

Zwiedorn / androgynus, hermaphroditus.s

Zwifel / caepe, vel caepa aut cepa, Zwibelgart oder Bett / caepina, kleine Zwifelein / capula, Zwibelsuppe/ jus cepis minutim confectis conspergum, Zwifelhaut / tunica.

Zwilch / sabanum.

Zwilling/gemelli.

Zwingstock/retinaculum, adstrictorium.

Zwingschrauben / retinaculum, cochleatum.

Zwirn / linum netum, Faden/fila.

Zwitzern/ coruscare, lingua vel gladius vibrans.