May 15, 2004 Ruediger Niehl
editorial description: typed text - structural tagging complete (somewhat inconsistent, but functional) - no semantic tagging - no spell check; Note: Some erratic speaker abbreviations have been streamlined, others graphically slightly altered for technical reasons. Warning to subsequent editors: Quotes in subheadings, stage informations and footnotes are sometimes used in bewildering confusion; not all stage information could be placed with certainty.
September 17, 2004 Angela Reinthal
Morpheus spell-check performed


image: s001

THEATRUM POLITICUM SIVE TRAGOEDIAE AD COMMENDATIONEM VIRTUTIS ET VITIORUM DETESTATIONEM OLIM LUDIS AUTUMNALIBUS NUNC TYPO DATAE A P. FRANCISCO NEUMAYR SOC. JESU p. t. August. Ecclesiae Cathedralis Oratore Ordinario.
[Gap desc: illustration]
CUM PRIVILEGIO CAESAREO. AUGUSTAE VIND. et INGOLSTADII Sumptibus Francisci Xaverii Craz et Thomae Summer. 1760.


image: s002


page 3, image: s003

PRIVILEGIUM CAESAREUM.

CUm D. Franciscus Xaverius Cratz et Thomas Summer, ille Bibliopola Ingolstadiensis, hic Augustanus, typis vulgare, librum cupiant cui titulus Theatrum Politicum a P. FRANCISCO NEUMAYR Societatis nostrae Sacerdote conscriptum, ego MATHIAS STOTTLINGER, Societatis JEsu per Germaniam Superiorem Praepositus Provincialis, potestate ad id mihi facta ab A. R. P. Nostro LAURENTIO RICCI, universae Societatis Jesu Praeposito Generali, eisdem DD. Bibliopolis ad primam hanc Editionem facultatem impertio, simulque communico Privilegium Caesareum, quo aliis omnibus interdicitur, ne librum ullum a Nostris conscriptum citra consensum Superiorum recudere, aut intra fines Sacri Romani Imperii inferre praesumant. In quorum fidem has Eis manu propria subscriptas, et consueto Officii mei Sigillo munitas dedi. Augustae Vindelicorum 30. Martii 1760.

MATHIAS STOTTLINGER.


page 4, image: s004

PRAEFATIO.

PRidem in Idea Poeseos promissum theatrum Politicum tandem tibi se sistit, Lector: et Theatro Ascetico dudum edito, eiusdemque Parti secundae, quae sub titulo: Mundus in maligno, prodiit, jungitur. Veniam Auctori dabis, quod stylo soluto scripserit: graviora urgebant negotia, quam ut posset prosam in Jambos transferre. Selegit tamen argumenta utilia, quamquam non omnia ex praecepto Aristotelis terroris simul, ac miserationis capacia: credebat, ad correctionem malorum affectuum, qui est scopus tragoediae, saepe terrorem solum plus prodesse posse, quam cum miseratione conjunctum. De Characteribus Personarum, de verisimilitudine Fabulae, de sententiis, et motu, itemque de


page 5, image: s005

textu Musico, et decorationibus theatri non est, quod dicam. Quilibet Lectorum in suo sensu abundat: abundet! Mihi sufficit, ex his foliis patere ad solem, Artem dramaticam etiam in materia profana posse bono publico et privato delectando prodesse. Accedunt pro Appendice Dramatia minoris operae Ludis saturnalibus data, et tempori adaptata. Fave Lector, et leviores naevos forte in rhythmis occurrentes per sententiae energiam excusa, si bonus es: nam si malus es, non recuso damnari.


page 6, image: s006

SERIES TRAGOEDIARUM.

1. TITUS Imperator, Deliciae humani generis.

2. EUTROPIUS infelix Politicus.

3. PAPINIANUS Juris Consultus.

4. ANASTASIUS DICORUS.

5. JEROBOAM.

6. CONSTANTIUS CHLORUS.

APPENDIX.

Sepulchrum Concupiscentiae.

Servus duorum Dominorum.

Fures Temporis.

Drama Musicum Honoribus Sermae Domus Boicae cum Saxonica feliciter junctae pro nuptiali applausu exhibitum.


page 7, image: s007

TITUS IMPERATOR AMOR AC DELICIAE GENERIS HUMANI TRAGOEDIA DATA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXI.


page 8, image: s008

ARGUMENTUM.

TItus Vespasiani filius Princeps vere amabilis fuit, quia omnium amans. Diem perdidisse se credidit, qua nemini benefecisset: nec umquam passus est aliquem a se tristem discedere, solis Quadruplatoribus infensus, et illis, qui per vim, aut fraudes subditos afflixissent. Hos ille saepe flagris publice coedi, aut pro mancipiis venundari jussit. Nunquam tamen clarius Patris affectus eluxit, quam cum malis publicis populi urgerentur. Nihil tum Princeps aerario suo, nihil fisco parcebat: quin ipsa praetoriorum suorum ornamenta aliquando sub hasta vendidit, ut haberet, unde civibus triduano Incendio ad extremam inopiam redactis posset succurrere. Beneficentiae clementiam addidit vere heroicam, et adeo abhorrentem a sanguine, ut hanc unam ob causam Pontifex maximus esse voluerit, ne cogeretur cuiusquam morti subscribere. Insidiis cum a Fratre, et duobus Patritiis peteretur, et detecta fuisset conjuratio: nihil aliud Patritios, quam ut desisterent, monuit, et imperium Fato dari cogitarent: Domitianum vero praeterea collegam Imperii, et heredem dixit, secreto tantum rogatum, ut mutuo erga se animo esse vellet, dignissimus adeo, qui gloriosissimo inter omnes Imperatores elogio posteris innotesceret, et Amor, ac Deliciae Generis humani appellaretur. Suetonius.

PERSONAE.

Titus Imperator.

Domitianus Frater.

Fabius Patritii conjurati.

Aemilius Patritii conjurati.

Gracchus tribunus- plebis.

Paulinus Militiae Praefectus.

Legati Campaniae.

Servus Fabii.

Ephebi ex Patritiis recens adsciti.


page 9, image: s009

PROLOGUS.

Honores divinos a Rhodiis obtinet Phoebus per beneficentiam, quos per terrorem potentiae Boreas nullo successu affectat.

Personae. Phoebus. Boreas. Nymphae Rhodiae. * Theatrum exhibet Insulam, circum quam Nymphae navigant laetae. In medio videtur Colossus Rhodius. Nympha I: SOrores lectissimae,
Quam bene nobis est undique!
Abundant omnia:
Vota ipsa caelum superat
Profusum in Insulae commoda.
Nympha II: Nempe nihil eorum deest rebus,
Quibus Deus est Phoebus,
Deus optimus, beneficentissimus:
III: Deus, qui diem perdidisse se crederet,
Serena nisi facie rhodum aspiceret.
IV: Beati non esse non possunt subditi,
Si Principem habeant, qui metuit metui,
Et unice cupit diligi.
I: Amantem amemus,
Et quotidianos favores
Quotidianis laudibus celebremus. **In litus exscendunt.
Votiva Carmina
Accipite Montes, et Nemora.


page 10, image: s010

Nympha II: Repetite!
III: Multiplicate!
IV: Propagate!
CHORUS. I: Ubertas haec agrorum,
II: Haec gaudia hortorum,
III: Hae vineae, haec praedia,
IV: Tranquilla semper maria,
Omnes: Hoc robur corporum,
Hic vigor mentium
Sunt tua, Phoebe [(transcriber); sic: Poebe] , munera,
Sunt tua gratia.

2.

Amamur, et amamus:
Amorem consecramus
O Phoebe, tuo Numini
Tam bono, tam amabili!
Tu sacrificium
Nostrorum cordium
Benigni vultus aureo
Dignare radio.

Nympha III: At heu! Sorores! quid video?
Quam tetra repente
Nostro vertici nubes impendet!
Heu quid mutatio tam subita mali portendet?
Nympha II: Nil metue: quam agri sitiunt,
Quam segetes cupiunt,
Effundet haec nubes optabilem pluviam,


page 11, image: s011

Nympha III: Falleris: nam video procellis
Et grandine gravidam.
V: Et proh Superi! jam incipit mare tumescere!
VI: Quin et terram sentio (et quid hoc erit?)
Sub pedibus tremere.
* Prodit Boreas cum comitatu. Omnes: Heu! Boreas! Boreas! fugimus!
I II III: Juvate! mergimur! perivimus!
Omnes: Phoebe Deorum optime,
Nunc tua dona protege.
** Fugiunt in naves. Colossus concidit: grando omnia populatur. Boreas: jacet, quem invocas, turba imbellis!
Jacet, quem invocas:
Potentior est Boreas.
Discant mortales hoc Numen vereri,
Et sciant me parem cum Phoebo honorem mereri.
Fugerunt: satis est: timemur!
Et quem metuunt (plaude Borea)
Flectent (velint, nolint) flectent illi genua.

ARIA.

Per dona amores venari,
Per dona honores mercari,
Imbellium
Est mentium:
Heroes stratorum
In strue murorum
Ad Sidera efferunt se.
Amorem nil juvat mereri:
Sed esse, qui possis timeri,
Eximia
Est gloria,


page 12, image: s012

Quae plures Deorum
In culmen honorum
Evexit, et evehet me.* Nymphae in navibus redeunt: subducit se Boreas.
Et en! redeunt. An ut aras exstruant?
Et victimas offerant?

Nympha I: Heu! rerum facies misera!
II: O maledicte Borea!
** Boreas revertitur. Boreas: Vah! obstinatae! nondum intelligitis fatuae,
Quantae sint vires Boreae?
Juro, extrema patiemini,
Nisi adhuc hodie stet ara meo Numini.
ARIOSE. Boreas: Occidam pecora!
Evertam nemora!
Submergam totam Insulam!
Nymphae: occide pecora!
everte nemora!
submerge Insulam!
Boreas Nymphae: Non colitis?
Non flectitis?
Honori meo debitam
Non victimam mactatis?
Nymphae: Si rumperis,
Nil efficis:
Non lubet dare victimam
Insanis postulatis.
ARIA. Nympha I: Est vanus,
Qui coli se cogit Tyrannus.
Rex bonus contemnit honorem,


page 13, image: s013

Cui junctum non videt amorem:
Quae Corde caret hostia,
Non placat Numina.
Latrones,
Et Afros colamus Leones,
Si aras, et tura meretur,
Qui propter furorem timetur:
Subesse praestat tigridi,
Quam saevo Numini.
Boreas: Fatigata est mea patientia.
Ergo rursum congregamini nubila!
Evertimini maria! * Recrudescit tempestas.
Periistis,
Nisi vobis alius hoc momento est animus.
Chorus Nympharum.

Phoebum nos colimus!
Boream spernimus!
Phoebe nos adjuva!
Phoebe te vindica!

Phoebus: Adest Phoebus post nubila. ** In curru solari vectus.
Quis hic est furor, Borea?
Ut ego! - - - -
Sed praestat afflictas solari!
tu sine mora Insulam desere:
In Scythas, et Sauromatas furorem exsere.
Chorus: Deum miserum!
Nympha I: At ibi saltem habebit honorem altarium?


page 14, image: s014

Phoebus: Habebis, si naturam exuas,
Si cesses esse Boreas.
Boreas: Rumpor!
* Furens abit. Chorus: Rumpere!
Hoc decet fato
Furiosum Numen occumbere.
Nympha I: Sed jam huc, Phoebe, oculos conice!
En tua Statua!
II: En mea Lilia!
I: Et segetes! 3tia. Et Vineae!
V: Et Merces, et Divitiae!
VI: Vix enatavimus in nuda tabula.
Phoebus: Miseratio mea tangit viscera.
Tergite lacrimas: restituam omnia ** Fit pluvia aurea.
En meliores pluviae!
Ite! guttas aureas excipite!
Chorus: O Numen amabile!
Phoebus: Ite! colligite!
Haec mea est Politica:
Haec una regenti regula:
Cura, ut ameris! Et amaberis,
Si amaveris.

ARIA.

REx bonus Regi siderum
Sit Phoebo similis:
Sit amor, sit delicium
Humani generis.


page 15, image: s015

Rex potens est, ut possit,
Rex bonus sit, ut velit
Juvare plurimos:
Qui hanc observat Legem,
Felicem dico Regem,
Felices subditos.

TITUS IMPERATOR. ACTUS I.

SCENA PRIMA.

* Bustum urbis adhuc fumantis prospicitur.

Personae. Titus. Domitianus. Gracchus Tribunus-plebis. Brutus, Rutilius, Camillus, Lentulus Filioli Patritiorum. Duo Campaniae Legati. Supplices cives incendio afflicti.

Gracchus: MIserere Caesar!
Omnes: Miserere!
Titus: Tristis aspectus, frater! Proceres! -- horridum spectaculum!
Domitianus: Sic placuit Diis furere. Ferendum.
Omnes: Miserere Caesar!
Titus: Misereor, cives mei! oculi vulnerantur, et animus: moventur viscera! Pater sum. Ah! cur Deus non sum, qui juvat verbo!
Domitianus: Sic est. Caelum, Jupiter, Dii fatigandi clamoribus! juvent, qui damnum fecerunt, et levare momento possunt.
Titus: Atqui frater, Iovis personam Titus in terris habet. Meum est juvare.
Civis I: Perii totus, nisi me, Caesar, juvas.
Civis II: Omnes meae opes in cineres subsiderunt.
Civis III: Vix seminudus evasi furentem flamma.
Civis IV: Una me hora ex opulento


page 16, image: s016

egenum fecit.
Civis V: Mihi Calamitas non opes modo, sed etiam carissimum filium abstulit, sub domus ruina sepultum.
Omnes: Miserere Caesar!
Gracchus: Huc admovete genua.
Camillus: * Porriguntur libelli supplices varii. Hanc etiam miseram turbam, Auguste, respice.
Titus: Quam vos miseriam gemitis?
Rutilius: Nobilium parentum filii sumus, quos luctus prohibet prodire in publicum.
Brutus: Ad incitas per atrox incendium redacti Patres jam non habent, unde nos alant honeste.
Omnes: Miserere Caesar!
Titus: Surgite! ego alam. Vultis paternam domum mutare cum aula?
Lentulus: Volo, si velit Parens.
Titus: Ite, et veniam poscite.
Domitianus: Inutili turba implebis Palatium?
Titus: Frater, quibus ego non indigeo, ipsi indigent me.
Parvuli_omnes: Vive Auguste! aurea vive saecula!
Legatus I: Infelices etiam Campanos dignare, Caesar, clemente intuitu!
Titus: Ah! scio, amici, scio, furens Vesuvius miseram Campaniam fecit.
Legatus II: Sic est, Auguste! late agros exussit igneus torrens: squalent vastati agricolarum labores: tota regio sub effusis cineribus maeret.
Legatus I: Neque solus in nos Vesuvius saeviit. Cum tetra incendia ejectaret mons, simul concussa terrifico tremore tellus, turres, palatia, oppida, civitates prostravit. Jacent sub acervis congestorum lapidum totae familiae cum omnibus fortunis tumulatae. Quamquam, quid multa verba facimus? Auguste! si quae narravimus, usurpares oculis, lacrimas non teneres.
Titus: Etiam audita movent. Pater non st, quem nullae afficiunt liberorum aerumnae, nisi quas videt. Solabor, ut possum. Consultandum de modo. Post paulum redite ad me. Vos, cives, hoc scitote: quidquid incendio periit, periit mihi. Faxo, ut sentiam damnum solus.
Cives: Io! vive Auguste! aurea vive saecula!
Titus: Gracche, quid ad afflictorum solacium fieri jusserim, ex Paulino intelliges. Exsequere cito.
Gracchus: Ad nutum. ** Clauditur prospectus busti.


page 17, image: s017

SCENA SECUNDA In aula. Personae. Titus. Domitianus.

Titus: TU frater, quibus oculis has miserias vides? quibus auribus querelas audis, et gemitus? nam quid sibi iterum hoc triste silentium velit? rursum te affligit haec cura, quam pro afflictis gero? ecquando mollescet rigidum pectus, et patientibus compati discet? eccur tibi mea beneficentia displicet? Ego, frater, sic existimo, oportere, ut talis sit erga subditos Imperator, qualem optaret esse Imperatorem sibi, si esset subditus.
Domitianus: Ego tamen modum in largiendo facerem, si essem Titus. Concham me esse crederem, non canalem. Canalis, quam accipit aquam, effundit continuo. Itaque nunquam impletur ipse, saepe siccatur etiam. Concha tenet: nec, nisi quae superfluunt, guttas arentibus herbis tribuit, semper abundans.
Titus: Verum, cum herbis non sufficiunt guttae, nonne Conchas totas effundit prudens olitor? Incendium cogita: nulli puteo parcitur. Quidquid uspiam aquarum est, confertur in bonum commune. Huic est natus Princeps, non sibi, indignus suo nomine, si nescit, Regem propter subditos esse, non subditos propter Regem.
Domitianus: Bene hoc quidem, si voluntati adsit facultas par. Atqui exhauries aerarium per tantam beneficentiam. Non ita decet. Pecunia belli nervus, pacis nutrix, custos est Majestatis. Contemnunt populi Principem pauperem.
Titus: Pauper non est, qui divitibus imperat, et amantibus sui. Opes meae tutius depositae sunt in cistis subditorum, quam in aerario, quod raro exhaurit Liberalitas Principum, saepius expilant vitia. Si diligor, non modo bona populi mea sunt, sed etiam sanguis et vita. At nihil me juvat aurea Neronis domus, si exosus sum


page 18, image: s018

meis, et veluti pestis, aut bellum inter publica mala numeror. Parcamus, frater, superfluis sumptibus, et pompae inani: ita habebimus, unde semper possimus egenis succurrere. Quid me ostentatio majestatis afficiat? non aedificata amphitheatra, non edita spectacula, non peregrinae belluae emissae in circum posteris commendabunt: Amor populorum, amor me faciet immortalem. Optimus sit, oportet, qui cupit esse maximus.
Domitianus: Enimvero res grandis, amari a vili plebecula! res digna, quam tanto pretio, et regiis thesauris emas! cessa tonare Jupiter, sepone fulmina! amore regendi sumus!
Titus: Sic est, Frater, amore nos regit Jupiter: neque est timendus, nisi rebellibus. Quamquam et contumacibus quam diu parcit, ut beneficentiae clementiam jungat? Crede mihi, per hanc geminam lavem facimus nos similes Diis. Nihil habet Principis fortuna melius, quam ut possit, nihil natura, quam ut velit, benefacere plurimis. Sanguine pascuntur, ac crescunt leones, et ursi. Itaque fugiuntur, et odio sunt. Dignitas regia hoc solum amabile habet, quod possit amabilem facere. Neminem oportet a Principe tristem discedere. Juvandus est, quisquis rogat, ut sentiat, se Patrem rogasse. hanc mentem si aliquando indueres, frater, non adeo tibi ultra Titus videretur indignus Imperio. (Abit.)

SCENA TERTIA. Personae. Domitianus, Fabius unus ex conjuratis.

Domitianus: IMpera Frater! ecce! Non adeo tibi ultra Titus videretur indignus Imperio! nempe delatus sum. * Exit Fabius. Quid agimus, Fabi? ego mihi fratri e scelere suspectus videor. Notas mali ominis in vultu legi: et vox asperior solito,


page 19, image: s019

plus significat, quam verba sonant. Quis prodidit nostra Consilia?
Fabius: Si proditi sumus, Princeps, ignosce, a te ipso sumus. Nam quid dissimulem in tanto periculo? Nimium naturae obsequeris. Ambitio in oculis emicat, furor incendit vultum, ira linguam incitat: quid de proditore interrogas?
Domitianus: Nempe ex assentatoribus me esse cupis?
Fabius: Haud sane! sed si laudare non placet facta fratris, saltem non vituperasses. Dissimulatio ars est aularum inter innocentissimas una.
Domitianus: In ministris toleranda forte, sed non in fratre, qui amat fratrem.
Fabius: Hei! laudate amorem Dii, quo frater fratri imperium invidet.
Domitianus: Prope jam paenituit, Fabi; nam inanis, puto, conatus erit. Fac enim, per fratris Cadaver in solium scandam, num Roma patiens feret?
Fabius: Nimirum tu Romam times? quippe qui nescias, multa patere scelera, quorum auctores latent? Sero paenitet, postquam coepisti suspectus esse. Non sistit auriga currum, quem semel in praeceps dedit. Quod agimus, agamus cito! * In Hispania volebat Domitianus titum bello persequi. Quid in Hispania cogitas agere, quod potest agi Romae?
Domitianus: Matura ad facinus consilia habes?
Fabius: Si tu maturum animum. Erigere in magnas spes: hodie peragetur Tragoedia.
Domitianus: Quae caedis occasio? quis modus?
Fabius: Tutius haec in cubili doceam.
Domitianus: Ingredimur.
Fabius: Prosequar statim, si prius liceat tria verba Aemilio loqui.
Domitianus: Quid illi tecum?
Fabius: Explorare juvat, quid hodie, aut ubi acturus sit Augustus.
Domitianus: Sic age. Ego odi hominem omnium arcanorum fratris prae fratre conscium, quia magis popularem. Huic et pluribus aliis hodie necesse erit mutare vultum, et reverentius inclinare se mihi.
Fabius: Certe hodie; nam nisi celeriter obstruimus sontem tantae profusionis, haeres eris exhausti Imperii,
Domitianus: Intellexi. Age gnaviter.


page 20, image: s020

SCENA QUARTA. Personae. Fabius. Aemilius alter ex conjuratis.

Fabius: AGam in meum commodum, et tuam perniciem. * Exit Aemilius. Te volebam Aemili: numquid ab Caesare venis?
Aemilius: Ab Caesare.
Fabius: Quid acturus est hodie?
Aemilius: Princeps est Fabi, dignus annalibus. Ah! quo rapimur, amice! Vivat per nos, Princeps, quem immortalem optat Roma num imperium.
Fabius: Vah! quae vox me attonat?
Aemilius: Quam excutit horror animi stupentis audaciam suam, et propinqui sceleris cruentam faciem.
Fabius: Quid loqueris, miser? Repente adeo evanuit splendor Imperii?
Aemilius: Perstringunt oculos radii diadematis: per tela et enses cuilibet rapiam, sed non Tito.
Fabius: Nam quid adeo mentem mutavit?
Aemilius: Titi bonitas: ipse nosti. Sed quanta nunc splendet! Publica mala, quae affligunt provincias, velut propria sentit. Nunc accingit se sacrificio, quod Jovi hodie in Capitolio faciet, ut deprecetur, testatus saepius se quoque victimam esse velle, si ita Diis placeret.
Fabius: Magna anima! sed quos selegit pompae comites? nam solemni utique supplicatione procedet?
Aemilius: Minime. Ludos nunc populo dabit: deinde in forum adducet, ubi ornamenta praetoriorum omnia jubebit sub hasta vendi. Jamque onerantur muli picturis, vasis, tapetibus, et quae sunt alia majestatis parerga.
Fabius: Ecce! huc adigit hominem plebeia ambitio!
Aemilius: Interim solus ascendet in templum, solos habiturus comites ephebos nunc recens adlectos, quos me jussit accersere, causatus, innocentium calamitate proposita facillime Deos moveri.
Fabius: Prudenter, et ex obligatione Pontificis maximi, cujus munus suscepit. Et nulli erunt Flamines ministri rituum?
Aemilius: Erunt


page 21, image: s021

pauci, quos jam jussit moneri.
Fabius: Bene omnia. Jam tu hoc scito: hodie peribit Titus: hoc fixum. Et donec perierit, tu nusquam abibis ab isto latere. Hem! quo est ventum? Paulo ante amicum, jam cogor proditorem timere!
Aemilius: ridiculum! tune dubitasse me, serio credas? sic Aemilium nosti? errare desine. Te exploravi. Me quod attinet, quid faciam? trepidare Caesar incipit, et suspicari malum. Non latebimus diu. Sic in laqueos pedem indui: nec extricabor, nisi incidam. Haud licet jam ire retro. Quod nuper suasit spes, nunc urget desperatio: perii, nisi pereat Titus. Jacta est alea. Tuus sum.
Fabius: Vive fortis! sic dignus es, cui tandem revelem arcanum, celatum hactenus.
Aemilius: Age!
Fabius: Sub Domitiano latebimus.
Aemilius: Accessit partibus?
Fabius: Totus.
Aemilius: Dudum visus est sitire fraternum sanguinem.
Fabius: Dabo hodie pocillatores.
Aemilius: Quo nostro fructu?
Fabius: maximo.
Aemilius: Nullo. Nam ipse rapiet coronam sibi.
Fabius: Imo cum fratre cadet.
Aemilius: Hoc opus, hic labor novus.
Fabius: Vix aliquis. nempe Titum amat populus, amat exercitus. Utrique patratam caedem nos nuntiabimus auctores pariter et duces vindictae contra scelestum fratrem. Crede mihi: ruet in arma populus, peribunt sicarii, perimetur Domitianus, nos patres patriae, nos Caesares, nos Dii erimus.
Aemilius: Eia! elegans nodus fabulae, quem nemo solvat, nisi adductus per machinam Deus. Amo te Fabi! en dextram!
Fabius: Age personam strenue. Cum catastrophe bene cesserit, clamabimus: plaudite! et duorum capitum impendio omnium capita inclinabimus nobis. Sed Gracchum video.


page 22, image: s022

SCENA QUINTA. Personae eaedem, et Gracchus cum tubicine.

Gracchus: HIc tuba insonet.
Aemilius: Nempe ad ludos convocas populum, Gracche?
Gracchus: Certe ad ludos, quibus laetiores vix viderit Roma. Tu * Ad tubicinem. jam urbem reliquam recrea. Orbilius Causidicus, et Laelius judex agent, flagris caedendi palam, et venum exponendi in medio foro. Qui triginta sestertios dabit, habebit utrumque servum.
Fabius: De quo crimine damnantur rei?
Gracchus: Orbilius viduae pauperis causam malis artibus oppressit. Laelius rustico fecit injuriam: convictus uterque de vi et dolo has poenas dabit, cum plausu populi, qui Augusto justo et pio meritas laudes dicet.
Fabius: Gravis poena pro culpa levi.
Gracchus: Scilicet se laedi credit Caesar, cum membrum corporis laeditur, cujus ipse est caput. itaque fratrem etiam pro reis precatum accedentem, ne admisit quidem.
Aemilius: Domitiano ais, negavit alloquium?
Gracchus: Aio. Ille furit, et questibus aulam implet.
Fabius: Pro more, et indole.
Gracchus: Pro! quam nactus est dissimilem fratri!
Aemilius: Avertant superi, ut non lugeat id Roma brevi!
Gracchus: Precamur Caelites, ut vivat, et regnet Titus superstes diu.
Fabius: Optandum. Sed timeo Domitiani ingenium ferox.
Aemilius: Forte atrociora jam suscepisset pridem consilia, nisi nostram timeret fidem.
Gracchus: Sic vos Roma amet. Pergite vigilare saluti communis Patris.
Aemilius: Nihil omittemus: et si gravius quid suspicabimur, tuam, Gracche, et populi appellabimus fidem.
Gracchus: Etiamsi petatis sanguinem, fundemus totum.
Aemilius: Nunc age ludos tuos.
Fabius: Sed Orbilium et Laelium, nolim, ut alteri, quam mihi vendas. Emptos Domitiano donabo, ut


page 23, image: s023

sit pacatior. Gratis habeat sibi, quos precibus petiit.
Gracchus: Consilium bonum.
Fabius: Et in praetoriis quid agitur? jam nuda sunt?
Gracchus: penitus. Hoc ipsum etiam praeco nuntiat. Mox exponentur pretiosae merces in campo Martio. Beneficium est omnibus futuris saeculis admirandum. Sed eundum.
Aemilius: Perge.

SCENA SEXTA. Personae. Aemilius, Fabius conjurati.

Fabius: AD votum omnia. Populus in foro erit, Titus in Capitolio, ille absorbitus [Reg: absorptus] laetitia, hic intentus religioni, cum paucis, et inermibus, prope solus. Cudamus, dum calet ferrum, et furit Domitianus. Ego illi Orbilium, et Laelium dabo. Recens dolor, vindictae rabies, spes libertatis in omne facinus viros trahent. Tu, Aemili, cum audita caedes fuerit, procurre ad populum, ego ad milites ibo: in aula Domitianus, in templo Sicarii cadant. Sic fiet, ut extra periculum, imo et quaestionem simus.
Aemilius: Prudenter exacta sunt omnia. Ephebos advoco.
Fabius: . Ego, quae sit facies rerum, Domitianum admoneo.

SCENA SEPTIMA. Personae eaedem, et servus Fabii.

Servus_Fabii: * Exit Servus. DOmine, missus ex aula famulus ad aedes venit. Vocaris ad Caesarem.
Fabius: Ad Caesarem ego? quid est negotii?
Servus: Incertum.
Fabius: Bene est. Tu vero in forum perge, et eme servos, qui vaenum prostant.


page 24, image: s024

Servus: Domum ducam?
Fabius: Domum. Aemili, vere hoc dictum est: posuit haec Deus simul, peccatum, et timorem, Tremesco totus.
Aemilius: Fingenda securitas vultu, cum pectus palpitat.
Fabius: Sic nos periment lenta consilia. Nam cur nunc citor?
Aemilius: Metuo. Sed parendum. Tene constantiam modo, et cave, ne pallor oris, aut linguae tremor conscientiam prodat.
Fabius: necessitas hanc legem scribit difficilem recens reo.
Aemilius: Facilem metus faciet maioris mali. Impera tibi.
Fabius: Conabor. Tu vigila, amice, milii, et tibi, et si quid peius mihi contigisse audieris, destinata cum Domitiano exsequere cito.
Aemilius: Cum Domitiano nempe, qui mihi confidit nihil, odit etiam?
Fabius: Commune periculum amicum faciet. Credet se tibi, si tu te ipsi.
Aemilius: Confundor totus. Perge modo: suggeret consilium tempus. Mihi ante omnia adducendi sunt nobiles pueri.
Fabius: Inferi! victima vobis Titus cadet, si nunc evado.
SALTUS.

ACTUS II.

SCENA PRIMA.

Personae. Paulinus Militiae Praefectus. Gracchus. Cives. Sicarii. Servus Fabii. Agasones. Legati. Campaniae. * Loci mutatio pro novo actu non est nova. Ex aula prospectus est forum, in quod muli aulae ornamenta vendenda deportant. Servus: DEcem, quindecim, viginti viginti quinque, triginta.
Gracchus: Tui sunt. Abduce illos. Vos discite per experientiam, quam misericordia digni sint miseri.
Civis I: Nos plaudimus pio, et justo Caesari!
Omnes: Pio ac justo bene sit! vivat! perennet!
Paulinus: Merito acclamatis.


page 25, image: s025

Ingrediuntur etiam onusti jam ornamentis praetoriis muli Caesarei. In campum Martium pergite: ibi fiet venditio. Sic vos amat Caesar.
Civis II: Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Omnes: Vivat!
Paulinus: Quin ecce adsunt. * Prodeunt Muli. Abeunt Cives.
Omnes: Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Legatus I: Quae jubila audio inter tantas calamitates?
Paulinus: Tota calamitas Caesarem premit. En! ipse egere mavult, quam egenis imperare.
Legatus II: O Verum Patriae Patrem!
Legatus I: Bonitas excedit modum.
Paulinus: Nam quis umquam talia aut legit, aut audivit de Principe?
Gracchus: Felix posteritas, cui tantum exemplum Reges pariet heroicae caritatis aemulos.
Legatus I: Estne, amice, inter Deos aliquis Tito par?
Paulinus: O quanto jucundius splendent sic nuda praetoria, quam nitebant ornata! Sic spoliata palatia, supra omnia mundi miracula clarescent orbi. Sed mihi curandum in foro est.
Gracchus: Mihi vero Princeps adeundus, et referendum de venditis reis.
Legatus II: Quin tu nostram quoque praesentiam nuntias: nam adesse jussit.
Gracchus: Nuntiabo. ** Clauditur.

SCENA SECUNDA. Personae. Domitianus. Duo Legati Campaniae.

Legatus I: QUantum est, amice, caeli beneficium Princeps bonus! Soli optime comparavero, cujus aspectus omnium oculos, et animos recreat, solis bubonibus gravis.
Legatus II: Et contra quam crudeliter puniunt regna Dii, cui Regem imponunt malum! Cometa est, cujus vel intuitus terret, horridarum calamitatum praesagus. *** Exit Domitianus.
Domitianus: Etiam vos adhuc video hic moras trahere? exactores molesti! Quo usque ferali ululatu fatigabitis Caesarem?
Legatus I:


page 26, image: s026

Bonitas, Princeps, audaces facit.
Domitianus: Quin aperte dicis, impudentes. Omnes aurifodinae vix sufficerent tot mendicabulis. Miror, viros nobiles causae tam plebeiae patronos agere. Sinite conflictari Campanum vulgus cum miseriis suis: non habebimus subditos modestiores, nisi cum miseri sunt.
Legatus II: Nimis durum est, Princeps, pati, et habere neminem, qui compati velit. Durus Princeps duros subditos facit, et in omne facinus obstinatos.
Legatus I: Humanum in homines imperium sit. Belluae fiunt, si sentiunt, se tractari pro belluis.
Domitianus: Haec scilicet jactatis ad ingenium Titi. Cum imperabit Domitianus, mutabitis frontem et linguam adulatores Protei.
Legatus II: Nos vero optamus, Princeps, ut, cum fratri successeris, putemus non successisse, sed esse.
Domitianus: Vota inania! cum imperabo, nihil ero sollicitus, quid vos optetis.
Legatus II: Pauci igitur erunt, qui optent, ut imperes.
Domitianus: Si timeant, satis est. Sed quid expectatis denique? pauperem se Caesar sua in pauperes beneficentia fecit, et nondum est quies?
Legatus I: Multa possunt Principes, etiam cum videntur nihil posse. Neque quod datur subditis, perit, sed spargitur in sementem.
Domitianus: Imo saepius luxuriat in herbas noxias. Quid multa, viri! Ego profusam fratris in promiscuum vulgus beneficentiam probare non possum: et erat vestrum, consiliis et opera prodigalitatem inhibere, non incitare. Foveri nobiles, probo. Serviunt splendori aulae, et Caesaris Majestati. At cives et rustici jumenta sunt, quibus praeter paleas, et stabulum, et verbera, debetur nihil.
Legatus II: Ah! Princeps! non ita velles agi tecum, si unus de civibus, aut ruricolis esses.
Legatus I: Videris sane, nondum expertus esse, quam suave sit amari a subditis, etiam ex plebe. Res dulcissima, esse homini Deum, et omnes in se cordis affectus rapere. Hoc tributum jucundum est, et cogitur per violentiam, quam nemo odit. Vel Dii majus aliud


page 27, image: s027

exigere nequeunt, aut optare etiam, quam amorem, tanto beatiores, quanto amantur a pluribus.
Domitianus: Ecce, hoc est, quod dixi. Haec sunt vestra axiomata, quibus vos ad ingenium fratris componitis, ut placeatis; sed veniet dies, cum mutabitis mentem.

SCENA TERTIA. Personae priores, cum Tito, Graccho, ac Fabio.

* Prodit Titus. Titus: IN tempore te offers, frater! Memini, te paulo ante deprecatorem pro Laelio et Orbilio accessisse ad me. Non audivi tunc preces. Sensisti acerbe, adverti satis; sed quid agerem? satisfaciendum postulatis justitiae fuit, quam amo pro fratre. Sic me Principem voluerunt Dii, ut benefacerem populis, non ut male. Puniendi erant ergo, qui potestate vicaria abusi sunt ad injuriam miserorum. Nunc, postquam clementiae potest esse locus, vide, quantum fraternis precibus dem, liberos esse volo. Provinciam, quam mavis, nomina, frater, in qua ignoti, et sine infamia idoneo fungantur officio. Pretium Gracchus reddidit; tu homines huc siste, Fabi, ut sciant, cui se debeant. Deinceps te accinge imperato itineri.
Fabius: Adoro nutum.
Titus: Sic age, ut te populus amet. Placebis augusto, si populo. Quem enim odit populus, ab illo vix credo curari bonum publicum, sed suum, quod mercatorum est, non Principum aulae.
Fabius: Intelligo.
Domitianus: Ego tibi gratias debeo, Auguste frater! Fateor, huc me ferebam querendi causa propter negatum alloquium: sed offusam amaritiem abstersit non exspectata humanitas. Accepto donum.
Titus: Opto, frater, ut preces similes saepius iteres. Animi sunt miseros miserantis. Vobiscum, amici, cras iter in


page 28, image: s028

campaniam suscipiet Fabius, exploraturus, quantam cladem incensus Vesuvius fecerit. Opes eorum. qui sine herede perierunt, non fisco adjudicabitis, sed dividetis inter eos, quos calamitas fecit egentiores. Deinde jussus est, pro aestimatione miseriae oppida, et urbes afflictas ab omni exactione, et tributo liberas pronuntiare. Spero, non nullum solacium ex hac ordinatione afflictis fore.
Legatus I: Spe omni majus. Beneficium, Caesar, facis, aeternis laudibus dignum.
Legatus II: Et quod, si per te licet, ad futura saecula in aere, aut marmore sub tua effigie perennabit.
Titus: Hoc nolo, et serio prohibeo. Nam quem tu Titum existimas? Gloriae famulari me putas, an Rei publicae? vivant alii in aere, et faxo: ego cupio in animis vivere. Tanti me ipsum non habeo, ut imaginem mei velim subditorum pecuniis emere.
Gracchus: Sic omnem grati animi affectum prohibes?
Titus: Si beneficiis vos meis gaudere video, gratos agnosco satis.

SCENA QUARTA. Personae eaedem, et Aemilius. Camillus.Rutilius. Brutus. Lentulus Ephebi a Tito recens adlecti.

* Aemilius prodit cum Ephebis. Aemilius: ADduco, Auguste, quos petebas, pro sacrificio ministros.
Camillus: Prompti, etiam victimae, si jubes, erimus.
Rutilius: Pro Diis et pro populo gloriosum est mori.
Brutus: Vitam pro bono publico accepimus: pro bono publico oportet reddere.
Lentulus: Oportet: nisi turpiter degeneres a majoribus simus.
Titus: Macte animis, generosa pubes! Crescite in magnas spes! Magnanimi sensus, quos hausistis a parentibus, nutrientur in aula mea, si cum hac mutare potestis paternam domum, et patres sinant.
Camillus: Prope


page 29, image: s029

omnem calamitatis memoriam abstersit parentibus tantae gratiae nuntium.
Rutilius: Quid posset optatius nobis contingere, quam si pro Patre liceat vereri Caesarem?
Brutus: Utinam nos simus filii digni te!
Lentulus: Saltem conabimur, Caesar, ut tui te beneficii nunquam paeniteat.
Titus: Placet hic vester animus. Parens ero. Faciamus a Iove principium. Nam hoc scitote: prima mihi cura Religio est erga Superos: altera, caritas erga subditos. Exemplum dabo. Capite ab Aemilio sacrificii instrumenta, et vestes.* Accipiunt thuribulum etc. Vos** Ad Legatos Campaniae. reditum maturate ad vestros, ne diutius absque solacio sint.
Legatus I II: Feremus amplissimum. Servent te Dii, Caesar, incolumem diu! Titus. Accepto votum, si acceptum est Diis, et utile populis: si aliter caelo visum, commendo vos fratri. Valete.*** Abeunt Legati.
Domitianus: Ego te frater immortalem opto.
Titus: Imo facies, si imiteris.
Aemilius: Implevimus jussa Caesar.
Titus: Quod igitur felix, faustumque sit. et ad communem carissimi mei populi felicitatem, uti opto, eveniat, Caesarem exuo, Pontificem induo.**** Paludamentum ponit, et gladium et cidarim, traditque Graccho.
Gracchus: Faxit Caelum, ut haec purpura nunquam ornet humeros minus religiosos.
Titus: Admoniti sunt Flamines?
Aemilius: Jam adduxerunt victimam, et lustrationibus vacant.
Domitianus: Licetne comitem ire?
Titus: Frater, scis morem meum. Libentius lito solus. Adeste dilectissimi! vestra innocentia, et devotio plus, confido, quam omnes victimae, placebunt Jovi.
Camillus Rutilius Brutus Lentulus: Optamus, Caesar!* Abeunt.
Domitianus: Vos, cum servos emptos adduxerit Fabius, intrare ad me jubete.
Gracchus: Ut jubes, Princeps.
Abit Domitianus.


page 30, image: s030

SCENA QUINTA. Personae. Aemilius. Gracchus.

Gracchus: QUotidie suavioribus gaudiis exsultat animus Titum cogitans, quotidie se maiorem. Heri audivimus eum, cum sub vesperum recordaretur, se nulli per diem beneficum fuisse, cum nobili gemitu exclamantem: Amici, diem perdidimus! hodie quantis benefactis neglegentiam expiat?
Aemilius: Certe ingentibus.
Gracchus: Tantae virtutis amabilitas etiam ipsum Domitianum affecisse videtur: ita placidus adstitit, sine motu, sine rugis, ut prope injuriam fecisse te credam, cum suspectum de ambitu habuisti.
Aemilius: Adhuc habeo. Noli decipi: saepe malacia propinquae tempestatis est nuntia. Crede mihi: Domitianus non amat Titum, et (utinam fallar) concepit monstrum ambitio, atque jam parturio. Si expectamus partum, vae Romae! vae Imperio!
Gracchus: Potes, Aemili, concipere tam atrocem metum?
Aemilius: Notum mihi superbum et ferox ingenium. Amavit Titum, dum vixit parens, dum fuere aequales. Maiorem, semper suspexit cum suspirio.
Gracchus: Hoc quidem credo. Sed et id scio, jactasse saepe querulas voces, quibus amorem carpebat, quo subditos amplectitur Titus. Servire illum, dicebat, non imperare. Quamquam vere, quid est imperium, nisi servitus? Neque enim fieri potest, ut bene imperet singulis, qui non servit universis.
Aemilius: Ita. Et secus qui fecerit, tyrannus erit, non Dominus.
Gracchus: Ceterum praeter innoxios gemitus, et verba pereuntia crudelius aliquid machinari Domitianum, difficulter adducor, ut credam. Frater est.
Aemilius: Frater est! Qui ergo Romulus et Remus, qui novissime Nero et Britannicus fuerunt? Libido dominandi quam parum respiciat cognatum sanguinem, omnes historiae, omnes fabulae docent. Hae virum


page 31, image: s031

Rei publicae studiosum anxium jubent esse, et vigilem.
Gracchus: Agnosco. Sed quid suades?
Aemilius: Mihi etiam Fabii cum Domitiano amicitia timenda videtur. Ingenium est homini similiter ferox, et durum pro plebe: quid si similia consilia forent? Gracchus. Video non esse timores vanos. Amet te caelum, Aemili, qui adeo sollicite pro nostro delicio angeris.
Aemilius: Sine, ut hic solitarius exspectem hominem. Explorandus est cum astutia.
Gracchus: Age, quod agis, strenue. Si quid opus erit mea opera, fac, monear in tempore.* Abit Gracchus.

SCENA SEXTA. Personae. Aemilius Fabius.

Aemilius: ITa faciam. Gaude Aemili, jam via ad solium strata est! ringentibus Aemulis, imperabis. Faventem Gracchum habes, et cum Graccho populum.** Exit Fabius. Tandem te video! et ubi Laelius, Orbilius?
Fabius: Nempe instrui debebant ad destinatum facinus. Opus tempore fuit.
Aemilius: Ut animati sunt?
Fabius: Quam optime. Pudor et dolor prope in rabiem egit. Securi sumus. Nulla de nobis Tito suspicio est. In Campaniam me ire cum Legatis jussit, ut consoler afflictos. Adeo innocens videor.
Aemilius: Ecce! quando ibis?
Fabius: Nunquam, si hodie Titus perit. Praeterea jussit me libertatem nuntiare divenditis: adeo confidit.
Aemilius: Et tamen furunt?
Fabius: Scilicet silui de beneficio: supplicii injuriam exaggeravi. Ruunt in exitium Caesaris.
Aemilius: Etiam in Domitiani et suum. Nam ego interim Gracchi animum suspicionibus implevi atrocibus. Ut primus se fundet de caede rumor, citabit in arma populum.
Fabius: Belle omnia. Ego nunc Domitiano referam, quid fiat. Deinde ad Paulinum et milites ibo.
Aemilius: Ego vero in excubiis ero. Plaude anime! coronam teneo.


page 32, image: s032

CHORUS I. Apollo propter occisos Cyclopes laesi Iovis se reum videns spontaneo se exilio multat. * Theatrum exhibet silvam cum monte Aetna et officina Cyclopum. Personae. Apollo. Diana. Vulcanus. Cyclopes. Fauni. Venatores. Diana: ad Apollinem Fratrem Ecce!
Jam fervent studia venatorum tuis honoribus.
Apollo: Bene est. Haec placet, soror, statio.
Diana: Ego interiora nemoris mihi eligo.
Apollo: Io Poean! Optatae in tela occurrent belluae.
Diana: ad Cyclop Cessate malleis: nam feras avertitis.
Auditis cornua?
Otiosi potius spectate hilaria Dianae studia.
Brontes_Cyclops: Tuum est imperare, Dea suavissima.
Sterops: Quin et pro malleis, socii! nos quoque sumimus venabula?
Pyracmon: Sumamus! Juvat respirare,
Et venantum gaudia post labores gustare.
Brontes: ** Ab Apolline latente sagitta percussus. Heu socii! interii!
Pyracmon: Pro Superi!
Sterops: Hiat pectus immani vulnere!
Pyracmon: Morientem vindicate furiae! en iterum!*** Cominus hasta transfigit eum Apollo.
Sterops: Heu frater! percussus sum! morior!
Pyracmon: Juve [Reg: Iuva] Mulciber! Eia! quisquis es hostis, progredere!


page 33, image: s033

Apollo: Sceleste! Morere* Abit.
Pyracmon: Heu me Apollo! Apollo!
Apollo: Io! felix venati! ... jam sorori me associo.
Pyracmon: Maledicte Apollo!
Vulcanus: ** Prodit. Incudes cur silent hodie!
Vah! dirum spectaculum!
Confixi telis famuli in suo natant sanguine!
Quis tantum patravit nefas? edicite
. Pyracmon: Heu! Apollo! Apollo!
Vulcanus: Apollo? Intelligo. Jam tu tranquille morere!
Propitium precor Plutonem in orci limine.
Ego vero vos, et laesum in vobis Iovem vindicabo.
Deos omnes in proterviae ultionem armabo.

ARIA.

NOs Iovem amamus:
Pro Iove pugnamus!
Offende Iovem: omnia
Offendis Numina.
Per Iovis Majestatem
Tuemur potestatem:
Et quidquid habemus,
Tonanti debemus:
Si non regnaret Jupiter,
Quis esset Mulciber?
Eia! Faune! Faune! et quidquid Sylvestrium
Hic adest Numinum,

***Prodeunt Fauni fustibus armati. Ad arma! ad arma! Faunus: Quis furor incendit Vulcanum?


page 34, image: s034

Quis vindicem armavit manum?
Vulcanus: Videtis meorum stragem servorum.
Offensus est Jupiter, Apollo reus: vindicemus!
Faunus: Quod justum est, exigis. Iovem amamus!
Chorus_Faunorum: Offensum Iovem vindicamus.!
Faunus: Tu modum edoce.
Vulcanus: Advertite!
Nullus dubito, quin adhuc latro vagetur in nemore.
Vos ergo haec cadavera tumulate,
Et cum lamentabili lesso inferias date.
Excitus tumultu Apollo procedet; capite!
Tonanti sistite!
Faunus: Ex tripode.
Vulcanus: Ego praeeo, et omnem rei seriem Iovem edoceo.
Faunus: Intelleximus. Ubi autem sepeliemus cadavera?
Vulcanus: Specus, quae fuit vivis officina laborum,
Sit sepulchrum defunctorum.* Abit.
Faunus: Ergo strenue voces et manus jungite.
Ego lessum intono.
Chorus_Faunorum:

LESSUS. 1.

Heu! Eheu!
Dii Superi! Dii Medii! Dii inferi
Lugete!
Divinis digni lacrimis
Sunt fabri flaminae Vindicis,
Qua templa tuemur,
Et tura meremur:
Lugete!


page 35, image: s035

2.

Heu! Eheu!
Sic denique, sic Siculae silebitis
Incudes?
Et tuum, Phoebe, facinus
Sit tutum a fulminibus?
A poena immune?
Sic Jovi impune
Illudes?

3.

Heu! Eheu!
Sta, quisquis sis, qui praeteris, sta! mortuis
Precare,
Ut sint Tonanti stygio
Priore ab officio,
Et pergant Plutones
Adversum latrones
Armare.

Apollo: ex nemore prodiens cum Diana Heus vos! quid tantis tumultibus Aetnam concutitis?
Faunus: Socii! celeriter reum cingite! ad Iovem trahite!
Diana: Stupidi! Non nostis Apollinem.
Chorus_Faunorum: Novimus Cyclopum latronem: ad Iovem! ad Iovem!
Apollo: Vim patior! Socii, stringite venabula!
Diana: Vos tela expedite!
Apollo: Cessate, aut perite!
Chorus_Faunorum: Iovem nos amamus:
Iovem vindicamus!


page 36, image: s036

Chorus_Venatorum: Cessate! aut peribitis:
Nec Iovem vindicabitis.
Faunus: Cedamus! Ipse occisos Cyclopes sciet ulcisci
Jupiter.
Jam prodidit te Mulciber.* Abeunt Fauni.
Apollo: Heu soror! quid audio!
Jovi reus sum de latrocinio: quo fugio?
Diana: Siccine? Fratrem latronem habeo Ministrorum Justitiae? ...
Ah! Frater! Quae te agitarunt intemperiae?
Apollo: Furens dolor de perempto a Iove Aesculapio
Suasit facinus, quod jam horreo.
Diana: Infelix venatio! sic frater ausit sororem decipere,
Et tanti sceleris participem facere?
Si temeritas Aesculapii meruit fulminari,
Quo supplicio impietas Apollinis debebit mactari?
Miser! an poteras ignorare,
Quid sit contra Iovem ter optimum, ter maximum rebellare?

ARIA.

Est bellum funestissimum,
Infaustum semper proelium,
Quod consule furore,
Aut scelere suasore
Contra Regem
Contra sanctam Caeli Legem
A subditis habetur.
* Fauni dimittunt Apollinem a venatoribus territi.


page 37, image: s037

Conjura cum gigantibus:
Impone montes montibus:
Struxisti Mausoleum
Pro Irrisore Deum:
Quod in Caelum
Sceleratum mittes telum,
In fulmen convertetur.

Apollo: Ergo, quid suades soror?
Diana: Nempe quid superest, nisi ut Numinis optimi maximi
Te tradas arbitrio,
Placabitur
Apollo: Durus est sermo, quem audio.
ARIOSE. Apollo: Difficilis est gratia,
Quam cogis exorare:
Quid? ego supplicare?
Apollo sum:
Jovi genu flectere,
Et: ignosce! dicere
Superba est petitio:
Intolerabilis:
Apollo sum:
Ego supplicare?
Diana: Sed facilis est venia
Si potes supplicare.
Quid? tu deliberare?
Rebellis es!
Jovi genu flectere,
Et: ignosce! dicere
Aequissima conditio:
Inevitabilis:
Rebellis es.
Tu deliberare?

Malim trisulca a flamma perire:
Caelo extorris Plutoni servire:
Quam pati, ut Ego
Dicar Jovi supplice
Accidisse poplite.

Peri insane, si juvat perire:
Servi Plutoni, si lubet servire:
Et ego te nego
Esse fratrem Cynthiae:
Sint sorores Furiae.* Abit.


page 38, image: s038

Apollo: Abiit. Quid jam consilii mihimet suggero? ....
Quid? si Apollinem alienis vestibus tegerem,
Et breve exilium mihimet indicerem? ....
Bonum est consilium.
Saepe in rebus desperatis tempus tulit auxilium.
Mutantur tempora: et tempora mutata
Non raro mutant fata.

ARIA.

Cum Caelum nigrescit,
Et mare tumescit:
prodentis est velle latere,
Et navem in portu tenere,
Dum caeli mutandi,
Et maris pacandi
Est melior spes.

2.

Qui patiens morare,
Et memor est horae,
Qua hiemem ver subsequetur:
Is rosas de spinis meretur:
Afflictas cunctando
Et bene sperando
Restituam res.


page 39, image: s039

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Personae. Aemilius. Gracchus. * Aperitur Aula.

Gracchus: SIc, ais, periit amor, et delicium nostrum?
Aemilius: Sic, aio, nam ita flens, et ejulans Rutilius mihi.
Gracchus: Peremptus nefario scelere Titus jacet?
Aemilius: Acerbus dolor medullas vorat. Jacet!
Gracchus: Ferrum Sicarius adegit in viscera? miseram Romam! et o nimium exosam Superis! nam quantae nos calamitates obruunt simul! Campaniam terrae motus, et ignes ejectans vastavit Vesuvius: Neapolim pestis populatur: Roma adhuc ab incendio fumat, et tot cladibus additur funesta caedes eius, qui solus poterat afflictos solari! Miseram romam! Sed quis Sicarius?
Aemilius: Gracche, haec nunc est quaestio intempestiva. Auctorem caedis facile divinabis: nunc id agendum, ut non sit idem successor, et sceleris praemium coronam ferat.
Gracchus: Lubet votum repetere, quod Roma olim Augusto fecit: utinam Princeps tantus aut nunquam natus, aut nunquam fuisset mortuus!
Aemilius: Et utinam ei succederet saltem, qui imitari vellet. Me quidem, Gracche, ita affecerunt divinae virtutis exempla, ut saepe oraverim eos, ne post Titum, alteri cuidam, quam mihi, paterentur committi imperium. Sed nolim, amice, ut te offendat haec libera Confessio, quam non ambitio, sed amor populorum expressit. Servire cupio, cum ambio regnare.
Gracchus: Gentem Aemiliam novi. Superest laeta tuorum Majorum memoria, eosque gaudemus revixisse in te.
Aemilius: Nihil ego ista decora memoro. Sunt maiora in aliis. Sed quo animo, Gracche, quo animo alii erga


page 40, image: s040

Rem publicam, erga populum sint, nescio: optimo esse me, hoc scio.
Gracchus: Neque hoc nescit populus, Aemili. Quin ego nihil dubito, quin plerique te successorem Titi tacitis votis sint optaturi.
Aemilius: Fac igitur, ut petant etiam unanimi voce.
Gracchus: Nempe nisi esset Domitianus timendus. Fraterno jure coronam repiet sibi.
Aemilius: Domitianus? scilicet Titi frater! latronem voca, et parricidam. Nam dubitas adhuc nempe, ad ipso armatum Sicarium? aut adeone timidi vos, ut scelus adoretis pro Caesare?
Gracchus: Si reus est Domitianus, nihil ambige, periit. Tu Caesar eris.
Aemilius: Non ambio, si melior occurrat modus, quo consulas bono publico. Tribunus plebis es: scis, quid jubeat officii ratio.
Gracchus: Fideliter exsequar. Ad Paulinum abeo, ut tene at intentos milites in omnem casum, ne quid turbetur in hoc tumultu, aut ne improvide Domitiano se adjungat exercitus. * Abit Gracchus.
Aemilius: Sapienter. Faxo, ut brevi patescat veritas.** Prodit Domitianus.

SCENA SECUNDA. Personae. Domitianus. Aemilius.

Domitianus: NUnc tandem, Aemili, antiqua cessabunt odia veneraberis Domitianum, amicus eris. Cecidit infelix frater: sic visum Superis, corona debetur fratri. Servum te appellare possem, amicum malo. Age, primo obsequio merere animum novi Caesaris: huc militem voca, qui mea mandata audiat.
Aemilius: Princeps, servus esse non possum, cum nullus est Dominus. Festina lente. Cum delatum ad te imperium fuerit, proni adorabimus nutum. Nunc liberi sumus: eligemus dominum, qui placuerit.
Domitianus: Inferi! de eligendo Caesare agetur, cum demortui vivit frater?
Aemilius:


page 41, image: s041

Agetur, cum frater displicet.
Domitianus: Vah! quis ego sum? quid ergo displicet?
Aemilius: Princeps, diu jam Roma sub pessimis Imperatoribus gemuit: nunc vix respirare sub Tito coepit. Afflixit nos primum post Augustum Tiberii scelerata astutia, deinde stultitia Caligulae, et ignavia Claudii everterunt Majestatem Romanam: mox Neronis crudelitas inundavit: deinceps Galba, Otto, Vitellius infamarunt augustam dignitatem: postremo Vespasiani patris tui avaritia exhausit provincias. Haec tot mala dispersa in aliis, timemus a te omnia. Frons, oculi, vultus, mores tui has minas faciunt: hoc displicet. Deinde illud maxime omnium, quod Titus, qui placuit omnibus, soli fratri displicuerit.
Domitianus: Audax! impudens! haec in faciem mihi?
Aemilius: Ut sentias nempe, te non timeri, et nunc quidem de corona desperes, donec minus superbus, magis comis, et haud paulo clementior factus, placere incipias. Eo usque, frustra aut a Senatu, aut a populo, aut ab exercitu suffragium speras.
Domitianus: Haec audio patiens?
Aemilius: Quin et plura, opinor ex Fabio audies.* Prodit Fabius.

SCENA TERTIA. Personae priores, et Fabius. Succedit Paulinus.

Domitianus: PArum abest, Fabi, quin hunc maledicum canem inferias fratri mittam.
Fabius: Omitte iras, Princeps, quidquid sis passus. Amicum potius consilium audies, si sapis. Fugam suadeo, et tutas latebras.
Domitianus: Quid? fugam? perfide!
Fabius: Nisi ultima pati velis. Populus Titi caede efferus tumultuari incipit: te credit auctorem: miscetur forum: proscinditur probris Domitiani nomen: cruenta fiunt consilia: in mora periculum.
Domitianus: Quis hunc furorem


page 42, image: s042

incendit?
Fabius: Non est nunc tempus judicii, sed fugae, Princeps. Si evaseris triste malum, vide, cui te ipsum debeas. Consulo saluti tuae.
Aemilius: Male consulitur saluti paricidae. Hora favet, amice!* Gladios intentant. pereat latro!
Fabius: Pereat!
Domitianus: Vah! ego petor? proditores! rebelles!
Fabius: Occide! macta! perde!
Domitianus: Succurre miles! famuli!
Aemilius: Ad stygem monstrum! peri.** Paulinus exit. Paulinus. Quis tumultus?
Fabius: Vindictam Titus exigit.
Aemilius: Et meretur.
Domitianus: Juvate!
Paulinus: Sistite! insontem premitis. Titus vivit!
Domitianus: Vivit?
Aemilius Fabius: Titus?
Paulinus: Vivit, inquam.
Aemilius Fabius: *** Seorsim. Deinde abeunt. O nova importuna!

SCENA QUARTA. Personae. Domitianus. Paulinus.

Paulinus: NAm cur fugitis modo?
Domitianus: Sine. Hem! sic prodor! tetrum facinus impingunt mihi, ut tegant se. Sentio: affectant imperium. Reos de vi et ambitu agam. Sed ain' vere, vivit frater?
Paulinus: Vivit Princeps, jamque propinquat aulae a sacris redux. Populus a Fabio paulo ante concitatus, maerore, et ira furens in te surgebat: nunc laetitia repente obruti, duce Graccho, obviam se effuderunt redivivo. Fletus in plausum, ira in gratulationes est versa.
Domitianus: Fabius concitavit?
Paulinus: Te nempe dicebat auctorem Caedis.
Domitianus: Vah! perduelles! est, quod dixi. Pauline, tibi vitam debeo, fac, ut etiam famam debeam. Perge, et populum, quid videris, doce.
Paulinus: Confide Princeps! vindicem innocentiae habebis fratrem, qui et famae jacturam maiori gloria compensabit.**** Abit.


page 43, image: s043

SCENA QUINTA. Personae. Domitianus Solus.

TItus vivit? o nuntium funestum mihi! Infelix ambitio, quo me adigis? quo vultu aspiciam fratrem, tanti sceleris reus? Utinam quae Orestem agitarunt furiae, me quoque raperent extra hanc solis lucem a fratris aspectu procul! et quis excussit sicariis feralem sicam? Vecordes semiviri! sic popae et pueri terruerunt? Quamquam quid incuso homines? scilicet Diis invisi sumus. Vos prehensam manibus coronam rapitis infensa Numina! et quid cessatis? fulmen mittite, quod vitam etiam, et animam rapiat. Nam in quae ludibria servor? scilicet aut supplicantis habitu maestus, gemens, et indecoris perfusus lacrimis, veniam criminis orabo Titum: aut manu lictoris caesus, populive saevientis manibus discerptus, poenas crudeles dabo: aut misera fuga subductus neci, extorris, inops, ignotus barbaras plagas incolam. Quid eligis anime? .. Atrox arbitrium! .. Verum cur me ipsum damno quem nondum fata damnarunt? imo absolvere Paulinus mei periculi testis potest. Ut fugerem, Fabius voluit: nempe ut fuga convinceret reum. Redeat in auctores malum: fugerunt: convicti sunt satis. Evado.

SCENA SEXTA. Personae. Domitianus. Rutilius. Brutus. * Titus exit. Camillus.Lentulus.

Domitianus: TAlis occurris, frater! Heu! quantillum abfuit, ut apud inferos coenaremus uterque hodie!
Titus: Laudes Diis, qui me servarunt! Ipsos testes habeo: non memini, commisisse me umquam facinus paenitendum! et tamen


page 44, image: s044

insidias patior! in qua barbarie vivo?
Rutilius: Ulciscere, Caesar, crimen nefandum!
Brutus: Pereant, qui perire te cupiunt!
Camillus: Horresco adhuc os illud efferi hominis, qui ausus est in te irruere!
Lentulus: Detestor sicam, quam in te strinxit!
Titus: Quiescite! Orbilius quidem, frater, fuga elapsus, se mihi eripuit: Laelius vero a sacrorum Ministris occupatus, et sacro cultro confossus meritas poenas dedit.
Domitianus: Vah! quid audio? quos tu mihi donasti, Orbilius et Laelius in te ruerunt? Conveniunt omnia, Auguste frater! Fabius immisit, Aemilio conscio, vel auctore.
Titus: Euge! quos nominas viros?
Domitianus: Quibus pejores nullum saeculum tulit. Vix rumor de tua caede invaluit, cum ambo strictis gladiis impetum in me fecerunt. Perieram, nisi pugnantibus intervenisset Paulinus, et tuae vitae non exspectato nuntio perterritos latrones egisset in fugam.
Titus: Sic viperas in sinu alui!
Domitianus: Nondum narravi omnia. Per horum scurrarum flagitium nullo jam loco consistere tutus possum. In me calumniis concitata Roma surrexit, parricida audio, et ad necem deposcor. Deos vindices, te judicem volo, Tite! si quis est tibi fraterni sanguinis et nominis cultus, si quis amor justitiae, si qua cura tranquillitatis, collige iras frater, et omnem, quae cogitari possunt, poenarum procellam in fugitivos effunde. Nihil jam clementiae, nihil misericordiae concedendum: justitia imperet.
Titus: Audio, frater! et quoniam ipse laesum te quereris, age, retrahi ex fuga reos cura: trahantur in quaestionem: satisfiat justitiae.

SCENA SEPTIMA. Personae eaedem cum Paulino et Graccho.* Exit Paulinus et Gracchus.

Paulinus Gracchus: O vive Caesar! quem salvum maerentibus Dii reddunt!
Gracchus: Expectat impatiens


page 45, image: s045

populus, avidus redivivum videre. Distributus in ordines suos, excipiet te inter laetas acclamationes, et tripudia. Recrea tuos celeriter beato aspectu.
Paulinus: Miles interea utriusque parricidae domum obsedit, et portas urbis custodit vigil, ne elabantur.
Titus: Utinam elabantur! Non sitio humanum sanguinem. Quia tamen non me tantum, sed etiam te laeserunt, frater, haberi judicium volo. Rem, Pauline, cum fratre perage. Ego carissimum mihi populum salutatum eo.
Domitianus: Utinam elabantur! audisti, Pauline, vocem absonam? et quid dubito? si vivi sistuntur Tito, elabentur utique. Tribus lacrimis scelestorum emollitus frater, veniam, vitam, libertatem, omnia restituet. Inultus ero.
Paulinus: Non id populus, Princeps, non miles feret. Nolens volens cogetur Caesar damnare reos.
Domitianus: Non sum securus. Tu, si qua tibi Domitiani veneratio est, ubicumque deprehenderis, macta, et per mille vulnera expelle animas tanti convictas sacrilegii.
Paulinus: Mandatum sanctum est. Sed facinus Caesari qui excusabo?
Domitianus: Excusabit, qui jussit. Caesaris frater sum. Sed quid jam populus de me?
Paulinus: Excussi suspicionem conceptam temere, et veros proditores nominavi palam. Innocens es. Solus Aemilius et Fabius petuntur ad rogum.
Domitianus: Adeo me tibi totum debeo. Adjice duplici beneficio tertium, et ut celeriter ac certo impii intereant, perfice: omne punctum tulisti. Vindictae rabies justissima pectus exedit. Morior, si reis parcitur.
Paulinus: Oboedio, Princeps. In eodem peribunt angulo, in quo latent.* Abit.
Domitianus: Sic age, et ego mihi consulo. Purgavi me, si tantum egero, ut loqui nemo possit, qui posset accusare.
SALTUS.


page 46, image: s046

ACTUS IV.

SCENA PRIMA.

Personae. Fabius. Servus Fabii. * Prodit Fabius in vestitu Hispano, cum servo, et sub crepusculum, dubia luce. Servus_Fabii: CErte vix per medios milites elapsus, facultatem nactus sum te perquirendi, quod jusserat hera, ut monerem, quo cautius tibi consuleres. Diripitur domus, plorat Familia, desperat Domina: multum erit, nisi etiam filium in mancipatum abripiant. Tu, nisi qua effugias indagantium furorem, actum est. Nam ne captivus quidem duceris ad Caesarem: in ipso loco, ubi deprehensus fueris, moriendum erit. Sic audivi Paulinum praecipientem militibus. Iisdem periculis involutum Aemilium audio.
Fabius: Nunc te probas fidelem servum. Sed num videor tibi sub isto habitu latere satis?
Servus: Satis. Nisi me compellasses praetereuntem, etiam hos oculos fefellisses.
Fabius: Recte. Perge jam domum, et te similibus indue. Homines curiosos facile decipies officioso mendacio: dic, ex Hispania te venisse cum hero tuo negotii quispiam acturo cum Caesare. Fraudem religioso silentio preme omnibus, praeterquam uxori. Deinde diligenter explora per circulos, quid agatur de me, et fac, ut me lateat nihil. Cetera ego curabo. Nunc ad Caesarem eo. Confide, tempestas transibit cito, et feres dignum operae pretium.
Servus: Intellexi. Dii faveant nostris consiliis.
Fabius: Audacem fortuna juvat! at en!


page 47, image: s047

SCENA SECUNDA. Personae. Fabius. Aemilius. Legati Campaniae.

Legatus I: * Ad Aemilium supplicem. Irritas preces facis. Amamus Caesarem, et timemus. Fabius. Nisi fallor, ex aulae Ministris estis, Domini! Quis mihi facultatem faciat alloquendi Caesarem? ex Hispania rem grandem fero, quam interest Principis scire quantocius.
Legatus II: Age, quo in pretio apud Hispanos est Caesar?
Fabius: In amoribus summis. Prope Titum Augusto praeferimus. Non ita, ut video, a Romanis amatur. Sunt inter vos, qui per literas ad defectionem sollicitarunt exercitum, quos ego accusatum sum missus. Teneo interceptas literas. Tres subscripserunt, ex quibus duo, Fabius et Aemilius, homines patritii generis jam notae malitiae sunt, utpote quos vix urbem ingressus video ubique ad necem inquiri. Tertium nemini nisi Caesari nominabo.
Legatus I: Quid palles Aemili. Legatus 2.dus Ergo in Hispaniam usque porrigitis odia tam amabilis Principis?
Fabius: Hic Aemilius? et non rapitis hominem ad tribunal?
Legatus I: Ipsi peregrini sumus.
Legatus II: Ausus est scelestus rogare etiam, ut in nostra familia latentem nobiscum duceremus in Campaniam, ut commerita supplicia posset evadere.
Legatus I: Quid stupes miser?
Fabius: Mutum horror novi sceleris fecit.
Aemilius: Vel ringente Roma evadam supplicium, quod merui. Bonum habemus Caesarem!
Fabius: Quo ruit furiosus?
Legatus I: Mentiar, nisi ipse se Principi sistat. Tanta est confidentia.
Legatus II: Age! aulam ingredimur. Ecce Caesar prodit.


page 48, image: s048

SCENA TERTIA. * Aperitur aula. Prodit hinc Titus, inde Aemilius. Personae eaedem, et Titus.

Aemilius: CAesar! habes fatentem reum. Plura dolor, et pudor vetant.
Titus: Aemili, qua fiducia te sistis mihi!
Aemilius: Asylum quaero. Et quod inveniam tutius, quam Caesaris tam boni Regiam, ac sinum paternum. Si bene te novi, Auguste, non sum deceptus: dabis veniam Aemilio, quamquam mille mortes promerito. Ita tua magnanimitas jubet.
Titus: Si bonus, si Pater sum, cur me odisti?
Aemilius: Abfuit hoc semper, Caesar, ut te oderim: nam quis posset? Splendor coronae excaecavit infelicem, ut praeceps in scelus ruerem.
Titus: O te inanem! tantine sit Imperatorem esse, ut etiam per scelus appetendum, videri queat? Coronae fato dantur: felix est, qui sua sorte contentus vivit. Comoediae vitam nostram comparavit Augustus: agat personam quisque, quam imposuit Choragus Deus. Quid me hic splendor, haec pompa juvat? cum obducto sipario finietur comoedia, et vita simul, non illum laudabunt Dii, qui principem personam egit, sed qui principalius suam. Itaque saepe rusticus placebit prae Rege. Haec tu nunc saltem reputa tecum. Me miseret tuae caecitatis. Dum delibero, quid sit agendum, latere potes: asylum habes.
Aemilius: Haec deliberatio conclusio est. Salvus sum! Auguste vive!
Legatus I: O mitem Dominum! at forsan Caesar, si hunc audieris, non ultra deliberabis, quid agas.
Legatus II: Nondum enim novisti omnia.
Fabius: Vive Caesar! Facinus detego exsecrandum, si loqui sine arbitris licet.


page 49, image: s049

SCENA QUARTA. Personae eaedem, cum Domitiano, Paulino, et Graccho.

* Exit Domitianus. Domitianus: AUguste frater! Aemilius in Regiam fugisse est visus: permitte, ut extrahatur ad caedem.
Titus: Frater, asylum dedi.
Domitianus: Superi! asylum! nam quo usque te bonitas aget? Sed frustra es. Miles et civis cinxit Palatium, et cum tumultu reum exposcit ad poenam. Nisi concedas sponte, vi rapietur.
Titus: Vim Imperatori subditi facient?
Domitianus: Cogit amor.
Paulinus: Nihil moderate agit vulgus, Auguste, sive cum odit, sive cum amat: ignosce.
Gracchus: Quid, quod Fabius etiam dicatur in palatio latere. Nam quo alias effugisset?
Titus: Modestum amorem volo. Si amant, oboediant. Pauline, Gracche, vestrum est continere insanos impetus. Ite.** Abeunt Paulinus, et Gracchus.
Domitianus: Si tuam non vindicas injuriam, saltem fratrem ulciscere. Et ego offensus sum: justitiam expeto.
Titus: Reum permittere furori plebis, hic non est juris ordo. Ite. Vobis, amici, quoniam alienavit se Fabius, de altero providebo, qui comitetur in Patriam.
Legatus I: Utinam Princeps, satis provisum sit tibi.
Titus: Diis curae sum: nihil timete.
Legatus II: Ita optamus. titus. Jam tu loquere.
Fabius: Sine arbitrio liceat!
Titus: Loquere, nam et hic Titus est.
Fabius: Quoniam jubes.

SCENA QUINTA. Personae. Titus. Domitianus. Fabius. Paulinus.

Fabius: LEgere has litteras lubeat.
Titus: Ad Crassum Hispani exercitus ducem sunt datae. Frater, video tuam


page 50, image: s050

manum
Domitianus: Unde hae tibi?
Titus: Quid lego? Frater me fugere cogitat?
Domitianus: Hoc de me?
Titus: Sollicitare exercitum ad defectionem?
Domitianus: Vah! titus. Affectare imperium? sic diligor!
Domitianus: Rumpor! sine frater, ut hunc tabellarium una cum infami epistolio discerpam.
Titus: Siste impetum. Non sic defenditur innocentia.
Fabius: Ego te. Princeps, non accuso: litteras vides: has exhibere, fidelis subditi fuit. Tuum est, probare falsas.
Domitianus: Haec credis de fratre frater?
Titus: Certe non sunt aliena ab indole. ah! utinam, quo ego in te, eodem erga me animo esses!
Fabius: Plura dico. cum sensit exercitum corrumpi non posse tuus hic frater, Auguste, conduxit sicarios, a quibus paulo ante prope peremptus fueras. Haec causa est, quod Fabium et Aemilium sceleris conscios et complices tam avide persequatur, et cupiat non auditos damnari. Adducantur homines, dispeream, nisi convincam.
Domitianus: Heu! quo me abscondam?
Paulinus: Auguste, retractus ex fuga Orbilius huc rapitur.
Fabius: Novus testis! Caesar! audiatur.
Domitianus: * Subducit se. Perii!
Titus: In custodiam detur. Et quiescit populus? Paulinus. Confusa fiunt murmura. Expectat a te atrocem in reos sententiam.
Titus: Cum causam cognovero penitus, prodibo in Concionem.

SCENA SEXTA. Personae. Fabius. Titus.

Fabius: ECce subduxit se frater? Auguste. Reum fatetur.
Titus: Dudum suspectus fuit. Sed quam tibi gratiam debeo, amice, pro hac fide?
Fabius: Nullam, Caesar. Si quid tamen meruisse videor, unum te supplex oro.
Titus: Ora.
Fabius: Qui cum Domitiano conjuravit, amicus est meus, quem


page 51, image: s051

amo tenerrime. Ille latet timore supplicii, quod se meritum agnoscit, exanimis. Me coegit accedere, et omnem facinoris seriem narrare tibi, spe fretus, fore, ut hac libera confessione placatus flectaris ad veniam. Ignosce Caesar, et indulge Clementiam homini in saecula praedicandam.
Titus: Vivat in tuam gratiam. Ignosco: adduce ad me.
Fabius: Mactas me gaudio. En adest ipse. Quamquam o pudor!
Titus: Quid me suspensum tenes?
Fabius: Ego, ego sum Fabius: pro me rogavi.
Titus: Illudor!
Fabius: Da veniam, Auguste! dira necessitas hanc fraudem excusat satis.
Titus: Quid igitur de Hispania garrivisti? quid hae litterae volunt?
Fabius: Nihil mentitus sum. Domitiani haec epistola est, quam hodie primum exaravit ad Crassum: diem inspice. Volebat me cras proficisci in Hispaniam, et impium negotium agere. Condixi infelix. Sed tu, cum jussisses me cras in Campaniam ire, dissipatum consilium erat, et timor, ne forte proderemur, coegit maturare conceptum facinus. Orbilius, et Laelius visi sunt idonei, et tuam religionem, Caesar (vah! impietatem!) opportunam sceleri occasionem putavimus.
Titus: Quid igitur Aemilius fecit?
Fabius: Nempe ut caedis invidiam in Domitianum amolirer, hominem tacite in partes traxi, allectum imperii inter nos dividundi spe. Itaque nuntio tuae caedis allato, ambo invasimus fratrem, rati, haud aliter facilius mereri nos posse suffragia populi, quam per celerem tuae injuriae ultionem. En crimen! en causa! Cognito scelere scilicet coactus sum a populi furiis me hoc thorace defendere, et confugere ad te. In potestate sum.
Titus: Grande crimen. Sed fidem dedi: salvus es. Unum doce: plebs creditne fratrem vestri criminis esse participem?
Fabius: Non puto: scilicet cum videt illum tanto ardore nos persequi, et urgere supplicium, alienissimum a nobis credit, et acclamat tanti criminis vindici.
Titus: Bene habet. Tu igitur silentium tene.


page 52, image: s052

Hac lege veniam dono, ut caveas sedulo, ne quidquam de fratris crimine emanet in vulgus. Periisti, si secus fiat. Idem Aemilium, et Orbilium mone.
Fabius: Muti erimus. O Principem dignum saeculis!

SCENA SEPTIMA. Personae. Fabius. Servus Fabii.

* Abit Titus. Clauditur. Servus prodit. Servus_Fabii: FElix sum, quod te inveniam, Here. Hanc vestem abice, nisi perire velis. Nunc primum progressus ad populum Domitianus ferociter contra Hispanum hominem declamavit: amicum esse latronum, et dignum mille necibus. Furunt cives: si oculo te viderint, actum est.
Fabius: Non videbunt. His ego vestibus salutem debui hactenus: nunc cum nocere incipiunt, abiciantur. Tu alias affer.
Servus: Ego priusquam indui, damnavi.
Fabius: Domi quid agitur?
Servus: Ingens trepidatio est.
Fabius: Solare. Ad concionem prodibit Caesar, et placabit populum. Salvi sumus. Perge celeriter. Ego ad Aemilium eo.


page 53, image: s053

CHORUS II. Apollo inter Pastores Regis Admeti exsul, et miser repente inter Deos iterum recipitur una cum filio Aesculapio. * Theatrum exhibet pascua Admeti. Personae. Diana. Apollo. Vulcanus. Aesculapius. Admetus. Musae. Fauni. Pastores. Venatores. Admetus: PAstores agite! struenda sunt altaria,
Paranda sacrificia.
Novus fines Deus ingreditur.
Tota obviam Thessalia effunditur.
Exsultant Pindi culmina
Amissum Musae cessant flere Apollinem,
Et laeta parant carmina.
Apollo: sub veste pastoris latens Quis novus Deus, Domine?
Admetus: Incertum. FEstinate, et quod jussi, facite** Abit.
Pastores: Festinamus, immolamus pecora pinguissima.*** Abeunt.
Apollo: Ite! sequar postea.
Nempe hoc adhuc deerat meae miseriae,
Ut Jupiter divinos honores auferret Apollini,
Et assereret novo Numini.
Sed patere, Apollo, patere:
Omnia meruit furor impius, furor sacrilegus.


page 54, image: s054

ARIA.

Parcendum est suspiriis,
Indignae sunt querelae:
Si quod mereris, pateris,
Oportet pati velle.
Poena perpetrati
Fructus est peccati:
Si fructus fugitur,
Cur arbor seritur?

2.

Si antequam peccaveras,
Futura perpendisses:
Has nunquam in miserias
Infelix incidisses.
Quae facta sunt, optare,
Ut non sint, est cantare
Inanem naeniam,
Et triste utinam?

Apollo: Sed hem! Quem video?* Occulte auscultat.
Vulcanus: Sic est, Faune, ut assero.
Optimum Iovem miseruit Apollinis. Jam anno integro de Caelo exsulis.
Faunus: Et dat veniam criminis?
Vulcanus: Dat insuper gratiam pristinae dignitatis ac muneris.
Praeterea occisum filium ad vitam revocavit.
Faunus: Aesculapium?
Vulcanus: Eumque, ne iterum mori posset, divinitate donavit.
Faunus: O vere Deus optimus!


page 55, image: s055

Sed nos quo vultu Apollo respiciet facinoris Proditores,
Miseriarum, quas tulit, auctores?
Vulcanus: Merito stetimus contra Apollinem.
Si sapit, imitabitur Iovem,
Et ad veniam exhibebit se facilem:
Imo pro summo Numine
Pugnantium strenue
Virtutem probabit,
Laudabit.

ARIA.

Sylvestres tantum belluae
Ignarae sunt discernere,
Quid sit justitia?
Quid sit injuria?
Hinc, quisquis laedit, irruunt.
Invadunt, sternunt, proterunt.

2.

Sed in Herois anima
Virtutis vis est alia:
Et vel in hostibus
Non caret laudibus.
Non damnat justa praelia,
Mens bono sensu praedita.

Vulcanus: Securi igitur procedimus obviam,
Et pompam ornamus.* Abit.
Faunus: I prae! ego socios convoco,
Et sequor illico.** Abit.


page 56, image: s056

Apollo: ex latebris prodiens Velut de gravi somno evigilo.
Mihi et filio paratur triumphus?
Mihi plaudit Thessalia, et Musae parant carmina?
Ignoranti latenti? Nam quis me potuit prodere?
Optare libet: non licet credere.* Exhibetur Parnassus magnifice ornatus.
Hem! pompa magnifica.
Musa I: Nempe, mi pastorcule, sacra magno Numini, nostro Apollini.
Apollo: Exsuli?
Musa II: Reduci.
Apollo: Fallimini. His auribus paulo ante audivi lamenta miseri.
Musa III: Ergo, sorores, decepit nos mendax Mercurius?
Apollo: Siccine Mercurius hoc tulit nuntium?
Et creditis? sic nostis Cyllenium?
Nempe nullas umquam fabulas Musis vendidit?
ARIA. Musa I: VAh! cui licet credere,
Si Dii mentiuntur?
Qui me non vult juvare,
Is parcat insultare,
Et ludere me!
Per falsa cur miseriae
Promissa nutriuntur?
Sic Tantalus vexatur
A pomis, quin alatur:
Mactatur a spe.
Diana: cum sociis. ** Prodit. Ecce! quam bello fratrem Musae recreabitis spectaculo!


page 57, image: s057

Musa I: Siccine? Dianam etiam turpi Mercurius decepit mendacio?
Diana: Revocatum Apollinem dixit ab exilio:
An non est ita?
Musa II: Aliud hic nobis narravit Opilio.
Diana: Quem ego te video? aut frater es,
Aut de fratre, ubi lateat, rescies.
Apollo: Soror es.
Diana: Quid audio? talem te video?
Venatores: Hic Apollo est?
Musae: Hic Deus Musarum?
Omnes: O casum dignum torrente lacrimarum!
Admetus: [Note: Cum suis pastoribus.] * Prodit, et supplicat. Confidite!
Peccantibus per errorem est facilis spes veniae.
Hic est Apollo: procidite! immolate!
Chorus_Pastorum: Dive! facilis Pastores
Deprecantes respice.
Admetus: Nostros sine ut errores
Deleant hae victimae.
Per has peto, per has oro,
Dive, dona veniam.
Omnes: Supplicanti parce choro,
Dive, dona veniam.
Apollo: Admete! quo ageris Numine?
Admetus: Simulare desine. Tuus te mihi prodidit filius,
Quem in triumpho adducet Vulcanus


page 58, image: s058

Recens inter Deos assumptum, et exsultantem.
Audis pompam appropinquantem?* Pompa Aesculapii in dracone sedentis.
Diana: Vive Frater! vivat Aesculapius!
Apollo: Vivat Jupiter Deus Optimus, Maximus!
Musa I: Eia non est mentitus Mercurius: plaudimus.

CHORUS.

Mutata est scena:
Sors ridet amoena:
Amat nos Jupiter:
Phoebus dupliciter
Hodie ortus videtur:
Felix calamitas,
Summa quam faustitas
Nube depulsa sequetur.

Admetus: Jam sine, Numen maximum,
Ut fiat sacrificium.
Mactate pecora!
Apollo: Cessate! innocens non placet victima.
Ex Deo factus sum Pastor:
Ex Pastore fio Deus Pastorum,
Quem vos placabitis non caede agnorum
Sed luporum.
Vulcanus: Apollo salve, et in pristinam
Vulcanum cum Fauno recipe amicitiam.
Faunus: Uti pro Iove contra te stetimus,
Ita Iovem rursus tibi amicum gaudemus.


page 59, image: s059

Apollo: Praeterita meminisse desinite:
Et facinus patratum dolori, non furori tribuite.
Sed intrat Filius! Apollini
Plaudite Superi! Diana: Et Aesculapio gratulamini!
Aesculapius: Salve Pater! salve Amita! Admittite manus oscula!

CHORUS.

VIvite deliciae
Humani generis!
Vivite amabilis
Numina ut Nominis!
Sic suavis indolis.
Per vos nos juvat Jupiter:
Per vos est Jupiter.

2.

Juvans Pater appelletur,
Nam meretur:
Morbi carnis ut curentur,
Reddit Aesculapium:
Morbi mentis ut fugentur,
Revocavit Cynthium.

Diana: Justa sunt jubila.
O Nepos! quam dulcis mihi est tua,
Et talis praesentia!
Aesculapius: Quidquid sum, fulmini debeo.
Nisi sic occidissem,
Nunquam sic revixissem.


page 60, image: s060

Apollo: Ergo qui fulmen tam optabile cuderunt,
Occidi Cyclopes non meruerunt.
Age fili, et laetitiam cumula:
Mortuos excita,
Quod jam licet sine invidia.
Vulcanus: Non id probaret Jupiter,
Quem hoc ipsum rogavi.
Renuit: et posthac se famulos subditis invises
Retenturum negavit, ut nemo habeat,
Unde Iovem saevitiae arguat.
Deinceps erit quilibet suae sibi fortunae faber.
Si cudit fulmina, in suum caput cudit.
Ipse sibi, non Jovi imputet, si decidunt,
Et fabrum perimunt.
Apollo: O Deum amantem! o amabilem! Amemus!
Laudemus!

CHORUS. I.

Magni dulcissimam
Iovis clementiam
Musae cantate!
Silvae laudate!
Per invios calles
Per montes, per valles
Ubique audiantur,
Ubique repetantur
Tonantis decora!


page 61, image: s061

2. Musae: Ut Phoebus inter sidera,
Sic inter Iovis decora
Eminet Clementia.
Venatores: Ut cedrus inter Nemora
Sic Iovis inter decora
Eminet Clementia.
Pastores: Quod dulcis lactis copia,
Quod ovibus sunt pascua:
Fauni: Quod gratae umbrae montium,
Quod suave murmur fontium:
Utrique: Hoc Iovis est Clementia!

Omnes.

Ubique audiantur,
Ubique repetantur
Tonantis decora.
In Optimo et Maximo
Laus optima, laus maxima
Est de Clementia.


page 62, image: s062

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Personae. Domitianus. Paulinus.

Domitianus: ILlum Hispanum, ais, fuisse Fabium?
Paulinus: fuit. Jamque donatus venia rursus Romanum induit, et liber vagatur in Regia. Quid si veterem calumniam in te regessisset, et suis mendaciis uti prius populo, ita nunc fratri fecisset invisum: et hanc proditionis mercedem recepisset a credulo Caesare?
Domitianus: Ah! quid dubitare me jubes? palam est. Praesenti, audienti, non timuit contumeliam facere. Neque licuit respondere. Quamquam nec potuissem etiam, cum stupefaceret linguam metus, ne forte irato excideret verbum, quo reverentiam laederem, quam debeo fratri. Discessi silens commorsis labiis.
Paulinus: Male tibi, Princeps, consuluisti tam reverente silentio. Forte pro confessione habetur. De defensione, et vindicta nunc cogita: pereant hostes tui et Caesaris. Populum faventem habes, conciliatum ardore animi, quo urges proditorum supplicium. Ne cessa. Si tu tibi consistis, non cedet populus: coget Titum severum esse.
Domitianus: Perge, et currentibus calcar adde. Sed


page 63, image: s063

SCENA SECUNDA.* Aperitur aula. Personae. Domitianus solus.

UTinam, O Pauline, fecisset calumniam Fabius! nihil trepidaret innocens animus. At nunc, cum verum dixit, qua evado? Crudelis Fabi, in quas me angustias conjecisti! Pereat hora, qua tibi colloqui coepi! Sed quid irascor aliis? Ego sum reus. Ego stulto deceptus ambitu appetivi ruinam. Ego autem? tu rea es Roma: tua me species rapuit! Vos Dii rei, qui adeo extulistis Imperii Romani Majestatem, ut si umquam, certe pro hac vindicanda, violari posse justitia videatur. O deplorandam sortem mortalium, toties improvide agentium paenitenda! Quodsi prudentis est, nunquam agere, cujus paenitere te possit, Superi! quam paucos prudentes numerat orbis terrarum! Certe in horum numero nullus est ambitiosus: nunquam enim ambitio est sine paenitentia. Quamquam quid philosophari nunc prodest? serum est ista cogitare. Aut exspecto scilicet, donec publico condemnatus judicio execrabilis Romae fiam? formidabilis malo. Fiat, quod cecinit bubo; ibo in Hispaniam, et revertar cum exercitu. Vale Roma!

SCENA TERTIA. Personae. Paulinus. Domitianus.

Paulinus: PRinceps! vocaris ad Caesarem. Strenue causam perage: Populus omnis suppetias feret.
Domitianus: Non ibo. Pauline vale.
Paulinus: Et quid haec forma loquendi velit?
Domitianus: Hunc solem, hanc diem odi aeternae meae infamiae testem. Parricida dicar, demonstrer digito:


page 64, image: s064

hoc ferre possim? subduco me dedecori.
Paulinus: Fugienti dedecus haerebit majus. Quem armat sceleris ignara mens, omnem invidiam, omnes calumnias vincit.
Domitianus: Nisi obruatur. Relinquo ingratum fratrem inter proceres proditores. Sentiat, quid sit alienis dare fidem, negare fratri.
Paulinus: Fugienti insistet frater. Non evades.
Domitianus: Via est certa, qua evadam. Haec sica faciet. I, hoc nuntia Tito vivum saltem si fratrem velit, omittat persequi fugientem.
Paulinus: Prô atrox consilium, Accede fratrem, qui te vocat, per omnes te Divos obsecro!
Domitianus: Quibus invisus sum!
Paulinus: Per amorem fratris!
Domitianus: Qui me odit!
Paulinus: Per odium, quo tuos, et Titi, et Romae inimicos persequeris!
Domitianus: Quorum scelera non licet ulcisci!
Paulinus: Per vota totius Rei publicae!
Domitianus: Cui Domitianus infame nomen est! Ah! quam vellem, Pauline, ut patiens consilii frater severitate temperaret clementiam, ne Majestas contemneretur impune. Non audit. Abeo, ne cogar spectator esse funestae, quam isti dabunt, tragoediae, aut etiam pars. Aut putas, me non advertere, quid agatur? Vita petitur Domitiani, ut me necato, nudus prostet impiorum gladiis Titus. Fugio. Pereat frater sine me, quia cupit me secum perire. Vah!

SCENA QUARTA. Personae eaedem, et Titus.

Titus: PAuline, tu mihi huc Aemilium et Fabium advoca.
Paulinus: Ut jubes, Auguste.
Titus: Frater! vocatus etiam renuis ad fratrem ingredi: quid moliris?
Domitianus: Pudor me vetat, frater, et criminis conscientia tuum conspectum ferre. Fugam moliebar. Gratiae loco concede exilium,


page 65, image: s065

pessima merito.
Titus: Nihil haec memineris: fratres sumus. Unum te posco, ut Fabio et Aemilio vivere per te liceat. Rei sunt: neque mihi tantum, sed etiam tibi ultimas poenas debent: scio. Tamen, quid facere te deceat, considera: Exemplum dedi.
Domitianus: Heu! quo me adigis frater? si non alia conditione mereor veniam, occide me! levius feram. Viscera torquentur rabie: morior, nisi effundam. Quid? ut per fraudem inducar ad scelus, ut strictis ensibus impetar, ut accuser malevole, inultus hoc feram?
Titus: Quid? ut frater affectet imperium, ut immittat sicarios, ut sollicitet milites, inultus hoc feram?
Domitianus: Si remittis, facis gratiam, frater: si punis, non facis injuriam. Nihil contra jus, nihil contra leges expeto, si vindictam expeto.
Titus: Vindicta privatorum solacium est: Principis fortuna maior, maior animus. Ego perire malo, quam perdere, nisi forte perire quempiam totius Rei publicae referat. Sed ecce adsunt. Domitiane, ut ponas odia, et placidus vivas: aequitas postulat, rogat frater, Caesar imperat. Vos agite, quod decet.

SCENA QUINTA. Personae. Domitianus. Aemilius. Fabius.

Domitianus: JActor miser! perfidi!
Fabius: Quid affligis te, Princeps! reos habes, et fatentes, et in tua potestate.
Vindictam, an veniam velis, tua est electio.
Aemilius: Nos unum rogamus, ut eligas, quod rebus tuis utilius, et tuo nomini gloriosius est. Nihil de nobis solliciti, tibi, cupimus, ut velis consulere.
Fabius: Quid effusus te cruor juvet? Nempe voluptas est, exanimem inimicum videre? est aliqua: sed animalis, brevis, acerba. Tigridum haec ferocia est, ut


page 66, image: s066

in sanguine helluentur: generosi Leones prostratum et supplicem sine noxa praetereunt. Mox ut defervuit [Reg: deferbuit] aestus iracundiae, quae brevis quaedam insania est, evanescit voluptas, et velut leve somnium in auras abit. Neque raro succedit tristis, et sera paenitudo. Ira iram parit, et ex uno necato dracone saepe seges inimicorum succrescit. Pacem, amicos, fratrem habes, si veniam dederis.
Aemilius: Et cum pace, cum amicis, cum fratre gloriam habes immortalem. Grandem animam nactus es, Domitiane, et natam ad summa. Servire furori non decet. Imbelles animae, et quibus informe judicium est, facile irascuntur: quae causa est, quod celerrima sit ira infantium, pertinacissima feminarum. Vir sapiens et generosus nec subito commovetur, nec diu. Etiam cum justa est irae causa, modum tenet.
Fabius: Quamquam vertamus stylum. Age, irascere, Princeps, irascere, sed tibi primum, deinde nobis. Tres rei sumus, at tu maxime: de te incipe ultionem. Haec ira utilis, haec gloriosa est, haec magnanima. Superi! quod facinus aggressi sumus barbarum, immane, atrox! Stupet, Aemili, attonita mens ad exsecrandam audaciam.
Aemilius: Quamquam nos Dominum tantum invasimus, tu fratrem insuper.
Fabius: Ire lubet, Aemili, et obicere nos furenti populo, ut meritas poenas demus.
Aemilius: Ire lubet: sed pares nobiscum poenas, Princeps, dabis. Veni fortis! plectatur commune scelus, mortem ultro provocemus ad ultionem: haec ira decet.
Fabius: Haec ira decet! Ira nobilis, ira heroica, irasci sibi.
Domitianus: Vivite, amici! nihil mori juvat: Tito vivamus simul. Haec vita decet. Vita nobilis, vita gloriosa, illi vivere, quem per ultimam impietatem cupivimus mori. Amici estis.


page 67, image: s067

SCENA SEXTA. Personae eaedem, et Titus.

Titus: TAndem audivi optatam vocem. Moneatur Gracchus, ut populum introducat. Dignus es, frater, imperio, postquam didicisti imperare tibi. Vive! impera! jam nunc te Collegam et heredem nomino.
Domitianus: Age, quid loqueris, Caesar! Dignum solio dices, qui et vita, et hac luce indignus est? Cessa torquere miserum tam acerba objurgatione impiae ambitionis. Satis dolor, Amici, et pudor torquent.
Titus: Cesset dolor, et pudor cesset. Injuriam remisi: famae consului: nihil de tuo crimine populus, nihil milites, nihil Senatus rescient. Religiosum silentium imposui consciis, et hac sola conditione vitae gratiam obligavi. Hoc superest unum, ut posthac, frater, eodem erga me animo esse velis, quo fui, et ero erga te, id est, fraterno.
Domitianus: Ah! frater!
Titus: Desine querelarum. Caesar eris. Atque ut digna hoc fastigio gloria principium Majestatis consecres, et agnoscant subditi, quid de te sibi sperandum sit: quem contra reos concitasti, populum compone, frater, et ut meam clementiam laetis acclamationibus firmet, effice. Nulla est corona nobilior, quam de cive servato: hac te orna, priusquam tibi imponam Caesaream.
Domitianus: Dii! quem fratrem offendi, et quem Dominum! Servire impera, non imperare!
Titus: Imperabis: sed tuo ex sensu disce, quam dulce sit imperare clementer.
Domitianus: Sentio. Dent Superi, ut hic mihi sensus perpetuus sit!


page 68, image: s068

* Aperitur aula interior. SCENA ULTIMA. Personae omnes.

Gracchus: AUguste, adest populus ad tua pronus imperia.
Omnes: Vivite Caesares! felices, victores, Patres vivite!
Titus: Placent vota, Quirites, si tamen sinitis clementes vivere.
Domitianus: Tumultuatum est satis. Reis parcere Titus cupit: assentiri nos decet. Parcatur.
Omnes: Parcatur. Liberi sunto.
Aemilius Fabius: Et nos Caesarum servi erimus fideles posthac, et pii semper.
Titus: Ego vero, Cives, primum vobis gratias ago, quod tanta consensione, tanto animorum ardore, et anxiis curis salutis meae habueritis studium. Optandum hoc mihi periculum fuit, ut experirer, quantis vobis in amoribus sim. Deinde quoniam non sine mentis laetitia video, pari vos dilectione fratrem amplecti, qui se hodie vestri amoris ducem praebuit, et hortatorem: Domitianum [(transcriber); sic: Dominianum] Collegam Imperii, et heredem pronuntio.
Omnes: Io! vivat Titus, vivat Domitianus! faveant Dii fraterno imperio.
Domitianus: Ad vestrum commodum impendar totus: fratris exemplum sequar.
Titus: Vobis vivimus, vobis regnamus. Procede frater! vos in plausus ite.** Solium conscendunt, dum clauditur.


image: s069

EUTROPIUS INFELIX POLITICUS. TRAGOEDIA DATA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXII.


page 70, image: s070

ARGUMENTUM.

ANnus agebatur post Christum natum nonagesimus nonus supra trecentos, cum imperantibus Arcadio ac Honorio ad supremam Consulis dignitatem evectus est Eutropius Eunuchus, homo multae astutiae, nullius religionis, et omnium scelerum. Ussit acerbe haec Eutropii felicitas geminos Duces Gainam et Tribigildum, illum Europaeis, hunc Asiaticis copiis Praefectum. Conjurant, vel sub ruina Rei publicae se novum Consulem oppressuros. Itaque vastare Asiam incipit Tribigildus: mittitur contra rebellem Gainas. Sed qui domiturus furorem credebatur, adjuvit, occulteque colludens rem eo deduxit, ut jam Europae etiam Tribigildus formidabilis fieret. Gainas ad Caesarem redit: negat, parem se Barbaro esse: suadet, faciendam pacem: pacis conditionem unam esse aequam, et facilem, ut petenti Tribigildo tradatur Eutropius malorum omnium Auctor. Post multam luctam admisit demum conditionem Arcadius. Eripiuntur infelici Consuli fasces, franguntur statuae, nomen ex fastis eraditur: ipse in Cyprum insulam exsul eicitur. Ita Zosimus, et Sozomenus cum Claudiano ethnico Poeta coaevo, qui duos adversus Eutropium libros scripsit egregio versu, et ab omni posteritate legendo.


page 71, image: s071

Ut facilius intelligamur, ex iisdem Auctoribus notamus sequentia.

1. Eutropium ab aliis Ethnicum, ab aliis Christianum dici: probabilius neutrum fuisse, vel utrumque.

2. Eodem tempore floruisse S. Joannem Chrysostomum Constantinopolitanum Patriarcham, cujus facundia placatus Eutropio populus, ei vitae gratiam a Caesare impetravit.

3. Eutropium legem extorsisse ab Arcadio, qua templis ademptum est jus asyli: justo Dei judicio deinde ipsumet, cum a populo peteretur ad necem, ad Ecclesiam esse coactum confugere, unde illum extrahi non antea permisit Chrysostomus, quam Caesar vitae gratiam cum juramento promisit.

4. Eum nihilominus a Gaina per fraudem fuisse occisum, et quidem secundum aliquos, priusquam in insulam, in quam amandabatur, advenit.

5. Eutropium uti alia, ita Ducis exercitus officium tribuisse cuidam Leoni, homini inepto, et hoc uno nomine utili, quod esset Eutropii Cliens.

PERSONAE. Eutropius Consul. S. Joannes Chrysostomus Patriarcha. Arcadius Imperator. Saturninus Consularis. Lorinus Eutropii familiaris. Leo Dux copiarum, ab Eutropio promotus. Gainas Dux copiarum, Eutropii inimicus. Oranges filius Tribigildi. Misenus Gainae Familiaris. Aurelianus Praefectus Praetorii. Nonus Arcadio a Secretis.


page 72, image: s072

PROLOGUS. Tragoediae series exhibetur in parabola. Personae. Eutropius in persona Architecti. S. Chrysostomus sub schemate amici. Chorus laborantium in aedificio absolvendo.* Theatrum exhibet hortum, et in fine aedificium jam perductum ad tectum, sed stans in arena. inscriptione: Artes Politicae.

Architectus: Quid stupes amice?
Amicus: Me mihi eripuit aspectus huius fabricae.
Architectus: Recreas me.
Vos laborate strenue!
Decretum est, vel ringentibus aemulis hodie
Ultimam operi manum imponere.

ARIETTA.

Rumpere invidia!
Cum haec domui ponendae
Applicatur regula** Regulam tenet Architectus cum :
Nunquam illi subruendae
Ulla valet machina.
Rumpere invidia! Repetit Chorus.

Amicus: Amice, omnia exploravi.
Errorem docere num licet, quem notavi?
Architectus: Falleris. Ego nihil erravi.
Amicus: Ignosce. Ringentibus aemulis magnificum aedificium
Perduxisti ad fastigium:
Sed moles totius fabricae


page 73, image: s073

Arenae insistit lubricae.
Timeo, ne se ipsa concidat,
Et quamquam nullis succussa, machinis
Architectum opprimat.
Infaustum est incrementum,
Quod non habet fundamentum.

ARIA.

SPes nixa in arena
Periculi est plena:
Non potest molle sabulum
Ventorum contra impetum
Hanc molem sustentare.
Quod omnem frangit ventum,
Est firmum fundamentum:
Quid prodest caput aureum,
Si vile lutum poplitum
Inceperit labare?

Architectus: Mitte curas inanes.
Hoc ipsum est singulare artificium
Paucissimis cognitum,
Aedificare in aere,
Nec fundamentum ponere.
Imperitis hoc videtur difficile:
Sed nos nostrae non fallunt regulae.

ARIA.

Fremant fluctus: turbulenti
Undequaque furent venti:
Longos soles
Cernet moles,


page 74, image: s074

Quae his fulcris* Columnarum inscriptio: Regis favor. Plebis pavor. incubat:
Quem hinc portat Regis favor,
Inde fulcit plebis pavor.
Est securus:
Stabit murus,
Quantum inaedificat.
** Ascendit, viridem ramum infixurus tecte. Supra montes se levabit,
Supra nubes ambulabit,
Calcans stellas,
Nec procellas
Habens, quas jam metuat.

Amicus: *** Ruit domus: ex horto fit desertum. Ah! siste gradum infelix!
In tuum ascendis exitium!
Non sentis, ut tremescat totum aedificium? ...
Eheu! jam corruit!. O miserum Eutropium!
Tu hic siste Viator, et lege Epitaphium.

**** Epitaphium. Hic jacet Eutropius
Infelix Politicus,
Quia
Malus Christianus.

ARIA.

Non est consilium,
Non est prudentia,
Quae contra Dominum
Sit satis provida.


page 75, image: s075

Quot per contemptum legum
Invito Rege Regum,
Attollunt se ad Superos,
Tot orbis habet Icaros:
Quo volant altius
Hoc ruent certius.

ACTUS I.

SCENA PRIMA.

* Aperitur Aula. Personae. S. Joannes Chrysostomus. Aurelianus. Saturninus. Chrysostomus: QUae vota facimus, Domini? qua prece placamus Deum? Minax impendet gladius, et poenas fulgurans, in sacrum Caput. Injurias templo factas non solet Deus impune ferre. Audaciam Eutropius luet, pertinaciam, Caesar, qui cum jus asyli Ecclesiis abstulit, peccavit ignorans quidem: at cum monitus a me toties, toties a vobis rogatus, abrogare renuit obstinatus sacrilegam legem, jam excusari non potest. Uterque reus est graviter laesi Numinis. Me prope paenitet, tam diu egisse leniter. Mutabo stylum: et tandem Episcopus ero.
Aurelianus: Tuo grandi periculo eris. Consulem time. Imperat ipse Caesari: et imperium ab Episcopo feret?
Saturninus: Ridetur potestas sacra, quam profana non armat. Poenae, quas intentatis, non cadunt sub oculos: bruta creduntur fulmina.
Chrysostomus: Ab hominibus brutis, hoc scio. Quamquam si utrumque a Sacramentis prohibeam, si templum claudam, si a sacrificio arceam, an non est haec poena,


page 76, image: s076

quae sub oculos cadit?
Aurelianus: Hoc ausis, Praesul?
Chrysostomus: Hoc jubet Deus agere in peccatorem publicum, et obstinatum. Non licet Episcopo Sanctum dare canibus, aut margaritas proicere ante porcos.
Saturninus: Scimus, quam feliciter hac fortitudine Ambrosius correxerit Arcadii Patrem: sed nullus hodie Theodosius vivit.
Aurelianus: Nullus imperat certe. Caesar, ut bonus, ut pius sit, sui juris non est. In devia a Consule rapitur, etiam nolens. Consulem si offendis, timeo..
Chrysostomus: Quid?
Aurelianus: Quidquid timeri potest ab homine impio, furente, et armato. Quid agas, delibera, Pater! rogo.
Chrysostomus: Scilicet si non ago officium, impius: si ago, Martyr ero: num jam deliberandum est mihi? Estote fortes, Domini, et quod in Senatu contra Consulem egistis huc usque strenue, porro agite. Causam Dei agitis. et vincere, et occumbere gloriosum est.
Saturninus: Actum nos agimus, quando unus est, qui agit omnia, et omnes agit. Praeter nos duos nemo est in Senatu, qui non sit cliens Eutropii, et nutum vel adoret, vel tremat. Itaque cum est dicenda sententia, quid dicant, in oculis, et fronte Consulis legunt. Haec regula juris est, ad quam fiunt suffragia: nos obruimur numero.
Chrysostomus: Saturnine! cadaveris est, a torrente deorsum rapi: homo vivus sursum, vel contra flumen luctatur.
Aurelianus: Multo conatu, nullo fructu. Oppressa multitudine quid virtus potest?
Chrysostomus: Timetur. Aut, facite, unanimi calculo probari scelus: Superi! quam stragem faciet!. Opponat obicem vel unius viri robusta virtus, saltem modestius exundabit. Mihi credite: etiam audacissimis venerabilis est vir non timide probus, in aula maxime. Vel non peccatur, vel denique reverenter peccatur, cum metuitur Censor, qui aequus et sapiens creditur.
Saturninus: Atqui qui metuitur, non amatur. Aut arridere peccantibus cogitur, aut perire. Exempla scimus.
Chrysostomus: Optanda sors, sic perire. Praelio pii cum


page 77, image: s077

impiis certant: qui cedit, vincitur, non qui cadit. Circumspicite orbem terrarum: regnat impietas, fateor, et omnes provincias occupavit: non tamen pacifice regnat: pauculi pii faciunt, ut habeat semper, unde metuat sibi. Quod in orbe pauci, hoc in aula duo praestatis, ut nemini liceat esse scelerato, sine pudore. Quid? hoc est vobis actum agere? Quamquam quid istud memoro? maiora speremus. Alieno peccato Caesar peccat, non suo, juventutis vitio, non naturae. Neque stupidus Princeps est, qui nesciat inter amicos discernere. Apertus animus, et heroice liber, si diutius constabit sibi ad omnem tumultum impavidus, primum in admirationem rapiet, ut aestimet: deinde amorem accendet, ut optet familiarius nosse: denique fiduciam pariet, ut exquirat consilia, quae modo contemnit. Haec spes vos recreet.
Aurelianus: Haec spes est modica. Ego (sim falsus utinam!) ultimam imperio perniciem auguror. Ad clavum Eunuchus sedet: Tribigildus Asiam praedatur rebellis: Gainas incendiis, quae prohibere debuerat, deses spectator assidet, suspectae fidei miles, et forte cum Tribigildo colludens, ut sectam Arianam tueatur, cui templum in urbe nuper, quam ferociter expetierit, memineris, Pater.
Chrysostomus: Memini. Sed med quidem vivo non habet, quod speret. Haec tamen, cum ita sint, cum sunt, qui se opponant: quid erit, cum opponet se nemo? Viri magni, vestrum est, pugnare, et mori. Virtuti spiritum ducitis, virtuti vivitis, non aulae, non Consuli, non etiam Caesari, nisi ex virtutit praescripto. Solus beatus est, solus erit, quem virtus docuit [(transcriber); sic: docuis] nihil cupere, nihil timere.


page 78, image: s078

SCENA SECUNDA. Personae. S. Joannes Chrysostomus. Nonus Secretarius. Priores.

* Nonus prodit. Nonus: LAeta fero, Domini! urbs omnis plaudit. Caesum ad internecionem Tribigildum canunt: Gainas cum paucis adest victoriae idem auctor, et nuntius, captivum perduellis tyranni filium secum trahens.
Chrysostomus: Ipsum vidisti? Nonus. Narravit, qui vidit. Ad Caesarem propero.
Aurelianus: Nova, Praesul, pugna nobis et tibi instat.
Saturninus: Grata est victoria, ingratus auctor. Nam ut proterve se efferet Ariana vipera! ut virus vomet!
Chrysostomus: Templum videlicet Ario suo velut victoriae praemium urgebit ferocius, hoc timetis?
Aurelianus: Et Caesar non audebit negare.
Chrysostomus: Occupabo. Adest.** Prodit Caesar.

SCENA TERTIA. Personae. Arcadius. Chrysostomus.

Arcadius: UBi est victor! o laetam diem! ite amici obviam, et huc adducite. Tu, Pater, laudes Deo cantari jube, et populum in templum voca. Succedam ipse cum aula.
Chrysostomus: Ignosce, Caesar, apertae stant populo portae: tu si veneris, reperies clausas, nisi revoces iniquam legem.
Arcadius: Audacter. Nam cui loqueris?
Chrysostomus: Homini, qui subditus Deo est.
Arcadius: Me miserum Principem! cui ab uno Sacerdote quies esse non potest. Dixi: abrogari non potest lex: mea Majestas patitur.
Chrysostomus: Eutropii haec lingua est. Auguste, Majestas patitur, si fateris, te hominem esse? Errare, Caesar, humanum est: fragilitatis et


page 79, image: s079

ignorantiae est, a qua neminem Regum excipias: errorem corrigere virtutis est, sapientiae est, gloriosum est: unde ergo majestas patitur, si abrogas legem, quam contra fas et aequum tulisti? Sentiant boni, et gaudeant, mutari te posse: mali reperiant contumacem: Hoc laudabo. Det Caesar Deo, quae Dei sunt: dabit Deus Caesari, quae Caesaris sunt, Majestatem, gloriam, felicitatem. Noli, quaeso, Domine te ipsum decipere, ut Majestatem in pervicacia tuendi erroris ponas. Contemptui te exponit, qui istud suadet. Credemus, errorem vel non agnosci, quod caeci est: vel errantem nolle corrigi, quod obstinati est.
Arcadius: Importune nunc ista oggeris: alias cogitabimus.
Chrysostomus: Imo nunc maxime cogitanda sunt. Opportune importune fungi officio Episcopus debet: et nunc necessitas praesens urget. Victor Gainas subit: quid? si repetat suas de templo Ariano preces, non concedes?
Arcadius: Praecoces curae!
Chrysostomus: Providae. Video te iis, quos vereris, cito promittere, quae exposcunt: et quae promisisti, revocare deinceps nolle: num imprudenter timeo mihi?
Arcadius: Multa, mi Pater, ratio status exigit.
Chrysostomus: Nihil exigere potest, quod prohibet Deus. Auguste, nimium tuis Ministris tribuis. Liceat, quid sentiant subditi, referre libere: nam ut scias, interest tua nunc maxime.
Arcadius: Loquere, quid dicunt?
Chrysostomus: Non regere, sed regi diceris, et tuorum consilia audire pro imperiis. Aequa, iniqua sint, non audes repugnare. En! ita Majestas perit, et haec est causa, quod maior tuis veneratio, quam tibi sit: illi Dii sunt, tu Idolum.
Arcadius: Quis haec de me?
Chrysostomus: Veritas loquitur.
Arcadius: Sed intrat Victor.


page 80, image: s080

SCENA QUARTA. Personae. Arcadius. Chrysostomus. Gainas. Oranges. Saturninus. Aurelianus. Misenus.

Gainas: ERrasti, Caesar, nam victi sumus.
Arcadius: Quid audio?
Gainas: Asiam Tribigildus tenet, Europae imminet.
Chrysostomus: O sanctam Dei manum!
Arcadius: Et tu tamen proditoris filium captivum tenes?
Gainas: Obsidem offero.
Oranges: Auguste, sine, ut me, et Patrem ad tuos advolvam pedes. Non sumus rebelles tibi: testem insontis animi filium tradit. Tyrannum parens Eutropium odit. Ab isto jugo, ut liberes se, ut populos tuos liberes, cupit orat.
Arcadius: Bella fabula!
Gainas: Ita tamen se habet res. Eutropium trade, Caesar: reddet Asiam Tribigildus: ponet arma: erit pax.
Arcadius: Legem pacis a subdito feram? Quid egisti, ignave!
Gainas: Convitiis parce, Caesar! vel in Eutropium verte. Ille, quod patimur, origo mali est. Leoni partem exercitus commisit vecors, homini nullius animi, nullius scientiae, hoc uno nobili, quod Eutropio a servitiis fuerit. Leo ille improvide a me divisus, in Tribigildum incidit. Committitur praelium: caeditur internecione infelix: ipse cum pauculis fuga elapsus, vagus per Asiam, latet, nisi forte viam in urbem relegat, cum audivit aliquid mussitari de pace.
Arcadius: Et cur tu non ultus es cladem?
Gainas: Nempe tanto jam viribus fractior, Europam praeterea in discrimen adducerem? Praecipue cum haud sane superbus hostis et tanta victoria clarus, non praelium, sed pacem cogitaret, missoque filio peteret, prope suppliciter prior. Itaque sine mora exercitum fratri tradidi: me dedi in viam, ut efficacius suaderem praesens, ne dubitares, unius capitis impendio te a tam formidabili hoste redimere.
Arcadius: Impendio capitis innocentis, et cari ignobilem


page 81, image: s081

pacem emam? juvate consilio proceres! vulgata jam est urbi cladis fama?
Nonus: Imo de victoria sparsus rumor cives ad gaudia, juventutem omnem ad tripudia, et saltus excivit.
Arcadius: Gaudeant breve gaudium, ut ferocius post paulum in arma coeant. Misene, tu Orangem serva. Vides Praesul, quod jam tibi respondere non possim: urgent maiora. Adeste.
Chrysostomus: Hoc habeo, bona verba. Domini, vos rem urgete, et Dei negotium.
Aurelianus: Cum opportunitas fuerit.
Saturninus: Et erit, opinor, felix. Video collidi impios: inimici sunt Gainas et Eutropius: vota dividentur.
Chrysostomus: Felix discordia, quae vires frangit impietati! In templum eo, ut exorem sapientiam vobis, fortitudinem Caesari.

SCENA QUINTA. Personae. Misenus. Oranges. Eutropius. Lorinus.

Misenus: INtellexi. Audisti, Oranges, quid isti velint?
Oranges: Aperte satis. Nam nihil dissimulantes locuti sunt.
Misenus: Discordia Gainae cum Eutropio audaces facit. Vae nostro Ario!
Oranges: Atqui non quieturum se prius promisit Gainas patri, donec templum asseclis Arii obtinuerit.
Misenus: Favente Eutropio facile obtineret: inimicum cum habet, non est spes ulla.
Oranges: Erit amicus, cum fuerit Consul traditus in manus Patris.
Misenus: Amo parentem tuum, et Gainam amo: sed vel ideo Eutropii amicos, quam hostes mallem. Crede mihi, nihil apud Caesarem valebitis contra Consulem.
Oranges: Quod nos non valebimus, valebit victor exercitus, qui ceteros pariter opprimet, qui se nobis opponent. Saturninus et Aurelianus cum Eutropio cadent: ita Gainas jubet.
Misenus: Omnia facilius credam, quam casum Eutropii. Annosa quercus profundas radices habet: non sternitur facile.


page 82, image: s082

Oranges: At caedi potest ictibus repetitis.
Misenus: Numquid Patriarcham etiam designastis ad caedem?
Oranges: Non, Misene. Populo, aiunt, esse in pretio nimis, nec adeo patere telis, quae non redeant in jacientem. Sed si erepti fuerint Aurelianus et Saturninus, quis est in aula super, quem habeat faventem sibi? Enervis erit: cogetur agere, quod nostri volent ex mente Arii. Quodsi adhuc latrare poterit, tamen non poterit mordere.
Misenus: Nae tibi, O bone, parum notus Chrysostomus est. Gladios vestros provocabit in nudum pectus. Si stringitis, populus accurret vel defensor, vel vindex. Si non stringitis, nemo Arianus intrabit templum. At Eutropius cum sit inimicus Episcopi libere carpentis vitia etiam Optimatum, si cum Gaina et patre tuo pacem habeat, actum de Chrysostomo est. Aulam implent clientes Consulis, populum continebit exercitus, Arius triumphabit.
Oranges: At nobis de Ario secunda est cura: prima de Eutropio, ut illo strato, Caesar in potestate sit, et imperet cum Gaina Tribigildus.
Misenus: Candidus es.
Oranges: Puto me loqui Gainae amico.
Misenus: Optimo et propterea anxio. Sed ecce Consul.
Eutropius: Hic est? Quid video? Oranges, captivus, an victor ades? utrumque varius rumor garrit.
Oranges: Utrumque vere. Nam et victor sum, et obses pacis tibi metuendae.
Eutropius: Te metuam, Pupe?
Oranges: Patrem victorem, me obsidem.* Abeunt.
Eutropius: Vah! Quid agitur?
Misenus: Domine, Senatus in te coactus est. Provide tibi.
Eutropius: Lorine, require cito, qui meum nuntiet adventum Caesari.
Lorinus: Eo.
Eutropius: Senatus coactus est, ignaro Consule? quid audet Caesar? Res nova mihi, ut possit malum minari puer! intelligam.
SALTUS.


page 83, image: s083

ACTUS II.

SCENA PRIMA.

Personae. Gainas. Misenus. Oranges. Gainas: PRospere vehimur, mi Oranges. Augustus nutare incipit, labare fortuna Consulis.
Oranges: Hoc ego homini paulo ante cecini ferale carmen. Palluit repente, ut si audisset bubonem. Ubi est?
Gainas: Intus cum Caesare.
Misenus: Admissus est statim?
Gainas: Postquam dimissi nos. Pupugit haec mora hominem, et frontem in rugas traxit. Multum erit, nisi exprobret Caesari.
Oranges: Utinam illum tumor et ira in verba praecipitent acerba magis, quam deceat loqui subditum! Ego interim nostram causam apud Augustam egi, quae si non juvabit, nec impediet saltem: ita multum visa est mihi pertaesa hominem, et fastum exosa.
Gainas: Feliciter.
Misenus: Sed Saturninus et Aurelianus ut favent?
Gainas: Nec mihi, nec Consuli. Hoc sufficit. Rem magnam perficiam hodie, quam stupeat orbis, et laudet magnopere.
Misenus: Magnus animus! Deum te credam, si erit eventus par.
Gainas: Spondes secreti fidem, amice?
Misenus: Cor unum sumus.
Gainas: Et tuam operam?
Misenus: Omnem. Hoc cura modo, ut agas caute, et cito, ne foveam tibi fodias. Multos Consul amicos habet, multos clientes.
Gainas: Hirundines vis dicere, quae domum, quam colunt in vere, deserunt, cum ingruit hiems. Non metuo adversarios, qui multum garriunt, et parum audent. Dentes frangere hic capulus potest. Adverte jam.


page 84, image: s084

SCENA SECUNDA. Personae. Priores. Accedunt Eutropius et Lorinus.

Eutropius: HIc reperio ignavum Ducem, proditorem consulis sui! .. Hoc agitur! Pacem offert Tribigildus, hac conditione, ut sibi tradatur Eutropius: quid respondet Gainas imperatorii exercitus Dux? Num stupet insolentiam barbari? Num indignatur? Num arma clamat? Num exprobrat saltem? Imo acceptat hilariter, relinquit exercitum, tantae felicitatis ipse nuntius esse properat, advolat in urbem, ad Caesarem intrat, et, vive, inquit, Auguste, ac gaude! pacem cum Tribigildo habemus. Ut beati simus, una conditio scribitur: hosti tradatur Eutropius! Perfide! Non intelligis, quod, qui tradit Eutropium, Caesarem tradat? Mihi, si nescis, se debet Augustus: ego ex perduellium manibus periclitantem eripui: ego Stiliconem pro Arcadio armavi, et poenas de proditore Rufino expetii. Quamquam quid ista memoro? Surrexit Rufinus ex tumulo, et migravit in te. Bella pacificatio! Tradantur canes, dicebant lupi, et pacem cum ovibus facimus. Patere tua consilia non sentis? Cum Tribigildo colludis. Eutropium petitis, ut rebellium gladiis, nudus praesidio Arcadius prostet. Dabo tamen aliquid libidini tuae: ibo ad Tribigildum: imo in Tribigildum ibo, exercitus a te proditi Ductor. Quid te decuerit agere, a tuo Consule disces. Me aut triumphus, aut mors honesta, te lictor expectat. Arma, Lorine, arma!
Lorinus: praeeuntem, quo trahis, sequar.* Abeunt.


page 85, image: s085

SCENA TERTIA. Personae. Gainas. Oranges. Misenus.

Gainas: MIsene, Oranges, potuit Gainas miles hoc os impurum, hanc vocem femineam tacitus ferre?
Oranges: Obstupui patientiam.
Gainas: Ut se jactavit probrum! Ut tumuit? Eutropio se debet Arcadius: Eutropius Rufinum occidit: pacem orbi, coronam Augusto firmavit. Quid stringimus gladium? quid sanguinem fundimus? Miser es, Gaina! Immensas Rufini opes Eunuchus rapuit tibi: nunc etiam gloriam rapit. Labores ego subivi, tuli vulnera, bellum peregi: quo operae pretio? fungus sum. Lacerum sagum deridet Eutropius, dum triumphat in toga.
Misenus: Num sapis, Gaina, qui in absentem convitia jacis, praesenti, nec ausus mutire?
Gainas: Recte exprobras. Sed me attonuit audacia hominis contumeliam tam acerbam loquentis supreme militiae Duci.
Misenus: Consul est.
Gainas: Nempe hoc vocabulum mihi guttur constrinxit, ne verbum prorumperet meis consiliis noxium. Quid inani altercatione me perderem? stulta est ira, quae non furit in tempore: nec sera vindicta, quae commoda.
Oranges: Ego hoc laetor, quod arma spiret Eunuchus, et chlamydem expetat. Impletur votum: sive ad Patrem eat, sive in Patrem, peribit utrinque.
Misenus: Nec tu sapis Oranges: furor amborum excaecat animum, ut non attendatis periculo vestro. Non audisti truculenti Consulis diras minas: te lictor expectat?
Gainas: Hoc insuper ausurum putas, ut ad virgas et flagra Gainam trahat?
Misenus: Scis, quid Timasio, quid Bargo, quid Abundantio, quantis viris sit factum?
Oranges: Hoc Arcadius sinat?
Misenus: Eutropius est Imperator. Reum proditi Caesaris te faciet, Gaina: obsecro, proditoris supplicium time.
Gainas: Inferi! Quid ago? Occurrit modus persequendi


page 86, image: s086

coepta Oranges, celeriter ex aula te proripe, et quid agatur, admone Patrem. Hortare, ut sine mora relicta Asia, Europam populetur, ac late undique armorum terrorem circumferat.
Oranges: Haec vestis fugitivum obsidem prodet.
Gainas: Aliam indue. Cives, quibus hodie primum es visus, facile falles. Hoc age celeriter, ut evadas ex aula.
Oranges: Misene, probas consilium, quod mihi videtur desperatio suggessisse? Paulo ante securus, optima spe me implebas, Gaina: minae Consulis verba sunt haec me debent in fugam agere?
Misenus: Verba sunt, sed ominosa. Saeva hominis astutia, Princeps, non satis est nota tibi.
Gainas: Video, dicenda mihi causa erit, qua si cado, ambo periimus.
Misenus: In tua obedientia sita est amborum salus.
Gainas: Et felix successus negotii. Nam audi porro. Dum ego ad dicendam causam me comparo, tu, Misene, per obscuros homines rumorem in urbe sparge, Tribigildum in Europam transiisse, et ipsi Constantinopoli minari exitium, nisi tradatur Eutropius. Quid futurum sit, vides?
Misenus: Nempe ex magno gaudio in magnum maerorem abrepta civitas in turbas ibit.
Gainas: Militare praesidium ab avaro homine tot fraudatum stipendiis facile mihi devinciam.
Oranges: Communi clamore ad necem poscetur Eutropius. Intelligo. Quid vero si sparsus rumor non inveniat fidem?
Gainas: Nihil dubita. Probabilem fabulam tuus abitus faciet. Facile credit vulgus, quod timet.
Misenus: Nec lenta remedia patitur. Impetu fertur in obvium.
Gainas: Impetu vindicabunt injurias, quas tamdiu taciti ferunt a Consule, inter suspiria opportunae occasionis.
Oranges: Belle compositum consilium est. Obsequamur, Misene.
Misenus: Libenter, quia sic demum consulitur securitati.
Gainas: Divisus est labor: tu Patrem concitabis, Misenus cives, ego milites. Dividamur.
Oranges Misenus: Pereat Consul!
Gainas: Superi! Leonem video?


page 87, image: s087

SCENA QUARTA. Personae. Gainas. Aurelianus. Leo.

Aurelianus: ATtonuit aspectus hominem.
Leo: Ita est. Proditum a te Leonem vides. Perfide! redde mihi honorem Ducis! Caesari legiones redde! sic servis?
Gainas: Compesce hunc canem, Domine, aut jugulum reseco. Haec vappa opprobrium mihi? Proditor tibi sim, ut tu ignavus ne fias?
Leo: Ignavus tibi sim, ut tu proditor ne fias?
Aurelianus: Nihil contumeliis agitur: jure certandum est. Uter sit reus male acti officii, an neuter, Judices pronuntiabunt. Leonem discessisse a Gaina, nec providentius evitasse discrimen, excusari vix potest. Gainam deseruisse exercitum, cum hostis cervicibus imminet: et pacem urgere conditione tam audaci, non minus miratur aula. Itaque utrumque captivum esse Caesar jubet. Geminatae ad portas excubiae stant imperio meo. Se ipsum damnat, qui tentaverit exitum.
Gainas: Vereor Augusti nutum. Judicium facite.
Leo: Actor ero.
Gainas: Scilicet Eutropio judice? Domine, ad Caesarem appello, nec alium agnosco judicem. Ipse Eutropius reus est, ego Actor.* Abit.
Leo: Insolens tumor!
Aurelianus: Accede, aurem servavit tibi.
Leo: Ego, ubi reperiam Consulem?
Aurelianus: Profectionem audio parare in castra.
Leo: frustra parat. Gainae scelere Tribigildus triumphat. Perdidimus omnia: et vos creditis, serio pacem peti?
Aurelianus: Tenemus obsidem filium.
Leo: Tenete caute! fraudes ex fraudibus timeo.** Abit.
Aurelianus: Excubant ubique moniti vigiles, ne qua evadat ex aula. Sed ecce, quem cupis.


page 88, image: s088

SCENA QUINTA. Personae. Prioribus accedunt Eutropius et Lorinus.

Eutropius: SIc te reducem video, Leo, victum, inglorium, fugitivum, quem sperabam onustum praeda amplecti, et palmis gravem!
Leo: Aliena culpa hanc spem evertit.
Eutropius: Scio, scio. Sed meus favor hanc spem restituet. Gaudeo adesse testem, qui de perfidia Gainam convincat. Iter in crastinum distuli: hodie judicium erit. Sentiat post Gainam Tribigildus, quem lacessiverit. Jam praeco per urbem bellum sonuit: prurit in arma populus: Iecta nos mox sequetur in castra pubes.
Lorinus: Tu meis te consiliis, Domine, pronum da. Fugienda sunt castra: repeto, securior in aula es. Absentem inimici oppriment, praesentem timent. Eutropi, amicum audi. Frigescere jam Caesarem sentis, et aliquid de te suspicari: cum abieris, quid fiet?
Eutropius: Gainae caedes mihi Caesarem, inimicis timorem reddet.
Leo: Non tamen spernenda sunt, quae timet Lorinus. Sed fac nos de Gaina triumphum agere, quo te animo excipiet Gainae frater, sub cujus imperio exercitus agit? Metuendum, ne aperte ad Tribigildum deficiat, et pereant omnia.
Eutropius: Nimis anxii estis. Qui omnia metuit, nihil agit. Agamus, quod suadet maior necessitas, et praesens occasio: eventus relinquendus est fatis, aut consiliis Superum, si qui sunt. Nunquam immortalem se faciet, qui semper memor est, se esse mortalem. Nunc de Gaina cogitandum: deinde de me. Ardet supra modum vindictae cupido ferox. Dum bibam sanguinem, non erit quies. Lorine, Senatum voca, et singulos, quos vocas, mone, ut sciant agi de causa jam a Consule judicata: proin unanimi voce Gainam damnent, ut solemnius pereat. Ita velle Eutropium.
Lorinus: Ut ceteri oboediant, vereor, ne Aurelianus renuat, et


page 89, image: s089

Saturninus.
Eutropius: Si mihi non oboedient, oboedient sibi. Ario addictus Gainas est, ipsi Christo. Illudam facile hominum pietati, et causam in Religionis contemptum traham.
Lorinus: Abeo.
Eutropius: Tu loquere fortiter: nostra sunt suffragia: Gainas periit.
Leo: Vive.
Eutropius: Sed Praesul intrat: odi virum: imus.* Clauditur. Theat. Polit. R. P. Neumayr.

SCENA SEXTA. Personae. Chrysostomus. Nonus.

Chrysostomus: SIsto me: eritne autem ad postulatum placatior Caesar?
Nonus: Opinor. Turbae, quae aulam concitant, spondent pronum in omne consilium. Atrox malum imminet, nisi Eutropius et Gainas Sibi concilientur.
Chrysostomus: Impius in impium saevit. Hoc agit Deus in obstinatos: quod olim in inferno facient, jam faciunt modo: torquent se mutuo: severa Nemesis alterum alterius carnificem statuit.
Nonus: Utinam solo ipsorum damno! sed poena Caesarem ferit prope quam ipsos gravior. Periit Asia, jactatur Europa, Aula scinditur, totus Oriens tremit trium Procerum aemulatione concussus: hoc Arcadius meruit Catholicus Princeps, et pius?
Chrysostomus: Catholicus et pius, utinam utrumque generose, et fortiter: hoc desiderem: hoc potentia exigit, quam concessit Principibus Deus: hoc Majestas, qua fecit Superis pares. His praerogativis qui timide utitur in domandam licentiam scelerum, reus est omnium criminum, quae impedire non audet, cum posset, atque vel ideo etiam reus poenarum.
Nonus: Quis prohibeat omnia?
Chrysostomus: Prohiberi possunt plurima, possunt publica, possunt domestica. Cur in aulam, cur ad officia admittit Arcadius viros, non dico ineptos, ignotos, nullius


page 90, image: s090

meriti, sed nonnumquam infames, saevos, rapaces, haereticos, Atheos? Talibus se, sua consilia, provincias, pacis et belli negotia committit: bonos non audet audire, vel certe auditis obsequi timet: et miraris, non esse felicem? Ego saepe apud me de imperii sui calamitate querenti Caesari in faciem dixi: Auguste, tum felix eris, cum quod ad portas Caeli affixit decretum Apostolus, hoc tu affixeris ad portas aulae: neque fornicarii, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque maledici, neque rapaces gratiam Caesaris possidebunt. Domine, quantis Episcopus laboribus, qua contentione, qua patientia debet agere, ut obtineat bonum, quod obtinere Princeps hilari risu posset? ut corrigat malum, quod corrigere Princeps severioris oculi ictu posset? Sed eamus ad Caesarem: forte vexatio dabit, ut tandem intelligat haec.
CHORUS I. Docetur, quam artes politicae faciant exosum hominem apud Coaevos. * Theatrum exhibet Antiquarium poeticum. Claudianus patitur enthusiasmum. Musae dictantes: Poetae pingentes. Personae. Claudianus. Apollo. Chorus Musarum. et Poetarum. Claudianus: Heu! Caeli, terraeque pudor!
Trabeata vetula se per urbes jactitat,
Et anni titulum Eunuchus Consul effeminat!
Age, Claudiane, et si quid vales stylo ac carmine,


page 91, image: s091

Ostende te hodie.
Fallor! an faventem proposito
Apollinem video?
Apollo: Invitat argumentum. Nullis ego vatibus
Assisto libentius,
Quam qui vel laudant Numina,
Vel reprehendunt scelera.* Aperitur.
Eia! ingredere Antiquarium,
Et imaginem elige,
Quae tibi sit prototypon,
Secundum quod describas Eutropium,
Et facias ectypon.
Claudianus: Musae! quae monstra obicitis?

CHORUS.

Qualem nos effinximus,
Talis est Eutropius.
Sic describe hominem:
Talem habet speciem.

ARIOSE. ** Exhibitiones. Musa I: Vides hîc Enceladum
Contemptorem Superûm:
II: Symbolum saevitiae Minotaurum aspice!
Utraque: Talis est Eutropius:
I: Impius, sacrilegus:
II: Saevus, atrox, barbarus
Utraque: Talis est Eutropius.
I: Summa illi Sacramenta


page 92, image: s092

Poetarum sunt figmenta:
Et quae punit scelera,
Nemesis est fabula.
Musa II: Quisquis se opponit, perit:
Cornu furit, clava ferit
Avidus pinguescere
Ex oppressi sanguine
Utraque: Talis est.
III: Quantis equus Dardanus
Foetus est militibus:
Tantis est Eutropius
Semper foetus fraudibus:
IV: Quanta est tricorpori
Vastitas Geryoni:
Tanta in Eutropio
Eminet ambitio.
Utraque: Talis est.
III: Gnarus artis architectus
Vix fecundum quatit pectus,
Cum, qua vis non pertigit,
Viam dolus aperit.
IV: Unus amat adorari
Judex, Consul, Dux vocari:
Unus cogit spurium
Orbem sub imperium
Utraque: Talis est.
Musa V: Turpi avaritia
In Harpyiam abiit.
VI: Sordidus luxuria
Ut Chimaera diffluit.
Utraque: Talis est.


page 93, image: s093

Musa VII: Mille Hydram Capitum
Fecit adulatio:
VIII: Et Trifaucem Cerberum
Mordax aemulatio:
IX: Sphingem dant recondita,
Et ad innocentium
Posita interitum
Pessima consilia:
Omnes tres: Talis est.

CHORUS.

Sic describe hominem:
Talem habet speciem.

Claudianus: Cessate Deae optimae!
Nondum, ut video,
Qualis sit Eutropius, intelligitis bene:
Nulla formavit ectypon,
Quod prototypo respondeat plene.
Monstrum est monstrorum teterrimum.
Apollo: Monstrum monstrorum teterrimum
Quid est, nisi monstrum ex omnibus monstris compositum?
Ergo agite!
Unum in corpus monstra omnia componite.

CHORUS.

* Ex omnibus monstris fit unum. Conjungimus, componimus!
Talis est Eutropius:
Sic describe hominem:
Talem habet speciem.


page 94, image: s094

Claudianus: Sic est!. talis est!. quo me rapis, Vates Delie?
Pectus sentio plenum Numine.
ARIA. Apollo: Age, age, Jam cessa morari!
Acerbum te opus conari,
Commune poscit odium,
Quo ardent in Eutropium,
Qui alunt virtutis amorem in se.
Apollinem habes faventem,
Et pio labori plaudentem:* Tradit telum et venenum Apollo.
Pro calamo do spiculum,
Pro atramento toxicum:
Sic decet in scelera scribere te.
Claudianus: Oboedio.** Clauditur. Timete scelerati!
Vix ferit mitius sagitta Apollinis,
Quam fulmen summi Numinis.

ARIA.

Non statim semper fulmina
Ad vindicanda scelera
De caelo jaciuntur:
Sed linguae loco fulminum
In scelerum supplicium,
Et calami stringuntur.
Nec levis est miseria,
Hanc poenam promereri,


page 95, image: s095

Et inter mala publica,
Ut pestis, recenseri.
Commune odium
Plerumque nuntiûm
Est odii Deorum:
Et ultimum reorum
Est ad interitum.

ACTUS III.

SCENA PRIMA.

* Aperitur Curia, et exhibetur consessus Senatorum. Personae. Arcadius. Gainas. Eutropius. Leo. Saturninus. Aurelianus. Nonus. Senatus. Arcadius: AGnosce Dominum, Gaina, et arma pone! Gainas. Adoro Caesarem!
Arcadius: Agnosce Dominum, Leo, et arma pone!
Leo: Adoro Caesarem!
Arcadius: Quod imperamus, Nonus exponat, qui nobis est a Secretis.
Nonus: Causam dicere Caesar imperat vobis. Gaina! accusaris de perfidia: Leo! ignaviae reus diceris: uterque proditi Tribigildo imperii accusatur. Conceditur defensio. Si quid parastis, dicite.
Leo: Auguste, paucis, quae me absolvunt, debo. Tuis auspiciis, mandato Consulis uterque cum exercitu in Tribigildum profecti sumus ad Bosphorum Thraciae. Cum junctis viribus vindicanda esset Asia, Gainas tuendae Europae specie otiosus consedit: ego in provinciam transii. Sensi continuo, me proditum esse. Nam cum nihil de meo adventu hostibus, nisi per hunc innotuisse potuerit, tamen in praeparatas insidias incidi. Misi


page 96, image: s096

sine mora, qui de periculo meo Gainam monerent. Juvare poterat: neglexit. Ita circumventus exercitus periit, paucis mecum fuga elapsis. En crimen, en scelus meum. De quo arguor? Num quod solus ingressus sim Asiam? in id, credo, missus eram, ut nobilissimae regionis incendia otiosus spectator intuerer? Num quod non felicius dimicaverim, vitio vertitur? Ab hoste deceptus, a socio proditus, quid poteram, nisi perire? Vide, Gaina, quam haec te accusatio premat. Nam quid neges? desidem te assedisse? Age, ubi fuit, ubi nunc est exercitus tuus? quem hostem vidit, nisi quocum tractasti proditionis consilium? Quam urben recepit? quem agrum a populatione defendit? Quid obmutescis? Hem! Judices, iste Leoni ignaviam exprobrat? ubi quaeretis milites eius? Adhuc in Bosphoro haerent, et Thraciam devorant. Saltem movisses te, frater, requisitus a fratre supremi discriminis aleam subeunte. Nescisse te dices? Adsunt testes, quotquot comites miserabilis fugae habui, quam celeriter, quam anxie tuam opem poposcerim. Sed perire debui, Judices, ut pudendae paci, quam machinatus est proditor, color qualiscumque necessitatis allini posset. O rem auditu foedam! Pax rebelli promittitur: promissae pignus spondetur Romani Consulis Caput. Inferi te perdant, Proditor, ita non modo perfidus, sed amnes es! Stultitiam hominis obstupescite! Qui pacis conditionem ferat, non mittit Legatum, ipse venit: neque advertit miser, de suspecto cum Tribigildo commercio teneri se posse, si tam tetrae pacis suasor veniret. Adeo furor, et odium mentem everterunt. Tenetur. Vestrum jam est, decernere, non, num damnandus sit, qui desidiae et proditionis convictus est: sed quam gravi poena damnandus sit, qui se Romanum Consulem in manus hostium tradere voluisse confitetur, et jactat.
Arcadius: Gravis accusatio! Quid dicitis Patres?
Omnes: Reus est Gainas! damnamus!
Eutropius: Fiat justitia, Caesar! audiatur et altera pars. Si quid


page 97, image: s097

habet Gainas, quo se tueatur, et me accuset, evomat rabiem, loqui liceat!
Arcadius: Loqui licet.
Gainas: Audiatur et altera pars! O sanctum Consulem!. nisi in tua unius aequitate, Caesar, spei laetioris radius aliquis mihi micaret, frustra audirer apud eos, qui, ut audisti, incondito clamore jam necdum auditum damnarunt. Ignosce Caesar, si, priusquam pro me dica, contra hos judices pauca loquar: loquar autem libere, quia innocens, et miles, et in causa Capitis. Reus est Gainas, damnamus! uno ore clamabant: cujus ore, nisi Eutropii? Video enim plerosque omnes Consuli obnoxios esse. Quid enim? nonne Te ex Cerdone Senatorem fecit Eutropius? Tibi praeturam Syriae vendidit? Tibi opulentam litem contra propinquum adjudicavit? Tibi praefecturam Anatoliae, cum primum vacabit, promisit? Te carnificis gladio, cui debebaris, subduxit? Tibi constricto marsupio linguam devinxit? Tristis verecundorum hominum admurmuratio facit, Caesar, ut credere possis, neminem istorum ab hac labe esse immunem: excipio, et honoris causa nomino viros clarissimos Saturninum et Aurelianum. Et hi judices mei sint?. Qui igitur latrones, si vos judices? nisi velitis Eutropii apparitores vocari, quibus sine novo examine licet occidere, quoscumque judex mortis reos edixit. Reus est Gainas, damnamus! cur reus? de quo reus? Vidi enim aliquos vestrûm dormitasse, cum iste declamavit, et nescire adeo, quid dixerit. Repetam ego, ut intelligatis nunc denique. Reus est Gainas, de quo? de desidia, de proditione, de turpissimae pacis consilio. Nempe in Thracia haesi, nec in Asiam transiens ad praelium Tribigildum adegi. Utinam quidem Leo tu eiusdem mecum criminis reus fores, non tot fortium virorum cadavera in barbaris regionibus inhumata putrescerent. Nempe hosti fortissimo, et multitudine praevalenti legiones paucas obicerem, et totius Europae salutem in unius praelii incertum eventum proicerem? Sed quid mihi haec contentio est cum


page 98, image: s098

fungo heri nato! ita stupidus es, ut etiam carpas, credo, Fabium illum maximum, qui cunctando restituit rem. At cur opem non tuli periclitanti? certe prodidi deserendo. Nempe post cladem venissem, quae prius facta est, quam nuntiata. Tu homo novus, cui egregius Consul heri primum gladium appendit ad latus, veterani Ducis consilio obtemperare debueras, nec a latere tui tutelaris discedere. Sed Leonis nomen fecit audacem, credo. Muta jam nomen: vicisses, vel cecidisses in acie, si Leo fuisses: fugiendo probasti te leporem esse. Satis tibi responsum est, puto. Venio ad id, Caesar, quod gravissimum ineptus homo objecit: Consulem volui tradere. Fatentem habes, Auguste, num ideo reum? Ita, si pacem acceptassem, si Tribigildo me adjunxissem, si Consulem te inscio, te invito, per vim aut fraudem abreptum in hostium potestatem dedissem: at indutias pepigi, obsidem accepi, veni, pacis conditionem tibi Domino meo proposui: ut admitteres, suasi: quid egi contra officium servi? Iterum suadeo, Caesar, Eutropium Tribigildo ut tradas. Cur suadeam, quaeris: quia tibi est utile, ipse meretur. Tribigildo, Caesar, pares non sumus. Perdidimus Asiam: Europa in periculo est: unius semi-viri scelere peribis totus. Oppressarum ab Eutropio provinciarum suprema suspiria commoverunt Tribigildum, ut arma corriperet, non quibus Domino provincias raperet, sed quibus eas, quoniam aliud medium nullum erat, a rapinis servi defenderet. Trahatur ad poenas Eutropius: arma ponet, Asiam Tribigildus restituet, et impii Consulis capite toti Rei publicae consuletur: quid potest honestius peti? Quid facilius dari? Nimirum innocens, et optime meritus petitur? Ignota tibi, Caesar, hominis nefarii flagitia sunt, nempe cui nemo est ausus narrare: aut qui narravit, fidem non meruit. Ego tibi, si pateris, hodie narrabo, meo periculo, Rei publicae bono.
Omnes: Caesar, tacere jube.
Gainas: Hem! amorem clientum! hem fidem!


page 99, image: s099

ut nutum observant! ut cavent Patrono! Felix es, Eutropi! qui fideles adeo servulos numeras!
Omnes: Caesar, tacere jube! Gainas est reus! damnamus!
Eutropius: Quiescite. Auguste, furiosi, quibus rationum inopia est, solent pugnare convitiis. Ego si per te licet, una interrogatione hominem perduellionis convincam.
Arcadius: Age causam tuam.
Eutropius: Gaina, quo obses au fugit? ubi Oranges? .. ut stupet Miser?
Gainas: Provide, si fugit, egit.
Eutropius: Nempe tu nescis?. Auguste, quid agatur, non vides? en! novum scelus! Quem tibi obsidis specie Orangem tulit, mutatis vestibus ad Tribigildum remisit.
Arcadius: Grave facinus!
Omnes: Gainas est reus: damnamus!
Arcadius: Oranges, ais: effugit?
Eutropius: Fugit, aio: ne effugeret, curam habui. Lorinus cum servis missus est, ut retrahat. In momenta expecto... Quin ecce adest.

SCENA SECUNDA. Accedit Lorinus, et Oranges.

Arcadius: SOlum video sine Orange?
Lorinus: Caesar! ingens malum narro.
Arcadius: Assueto narras. Dissimula nihil.
Lorinus: Retractum ex fuga Orangem dum reveho, turmae civium in foro erant. Visus circumsistor continuo: quem veham, interrogor. Filium Tribigildi, respondeo animose, qui tentavit effugere. Ergo non erit pax, inquiunt illi? non erit, inquam, nec esse potest cum perduelli. Exarsit ad hanc vocem Oranges, et, ne credite, clamat, ne credite, cives: Pater perduellis non est. Non odit Arcadium: Eutropium odit, qui et vos ipsos odit: Eutropium tradite: erit pax. Interea, ut fit, plenum hominibus forum fuit, ad quos ille jam audacior: vivite cives, ingeminat: pereat Tyrannus Consul!
Eutropius: Vah! versipellem?
Lorinus: Repetunt votum cives, et impetu


page 100, image: s100

mihi Orangem eripiunt. Ego inter convitia, et lapidum iuctus vix evasi incolumis.
Arcadius: Periisti Gaina! hoc tuae saevitiae ingenium est.
Omnes: Gainas est reus! damnamus!
Arcadius: Aureliane, militem dispone in ordines, compesce tumultum, et nobis provide. Tu Lorine observa, quo se furor ulterius ferat.
Eutropius: Misenus etiam neglectae custodiae det poenas, Caesar!
Lorinus: Ipsum ego, nisi oculi me fefellerunt, inter bacchantes vidi.
Eutropius: Novum argumentum. Seditio est. Det poenas caput!
Omnes: Gainas est reus: damnamus!
Gainas: Quem populus ad caedem postulat, reus est: damnetur. Commune odium, Caesar, non cadit in innocentem. Neque hodie natum putes: adultum est, sed quod prodire in publicum non est ausum, donec vidit, secure prodire se posse. Hodie potest protectore Tribigildo.
Arcadius: Gaina! Eutropi! quo me redigitis?
Eutropius: Populum Auguste metuis?
Arcadius: Exsecror proditores. Sic impero? Tribigildus invadit, Gainas deserit, Eutropius exosum subditis facit! Quo vertar?
Eutropius: Hoc merui, Caesar, tot annorum fide, ut una vox seditiosae [(transcriber); sic: seditosae] plebeculae ream innocentiam faciat?
Oranges: Caesar vive!
Gainas: Salvus sum.
Arcadius: O proditor!
Eutropius: Perimatur!
Oranges: Reddo me tibi Caesar, ut intelligas, non te peti, sed Consulem tuum. Prodi ad concionem: querelas audi: scies non sine causa Eutropium ad necem peti. Placavi tumultum: audiendos promisi. Prodi!
Eutropius: Quasi diceres: in mortem abi. Jube, Caesar, ut pro te arma recipiat Leo: ibimus in rebelles!
Gainas: Gainae impera!
Saturninus: Nihil est hoc impetu opus: si quid suadere Saturninus potest, populo te monstra Caesar! quid postulet, audi. Non aliud, ut apparet, nisi liberas querelas petit, et benevolas aures. Aspectu Majestatis erit sedatior, et compositus verbo benigni patris
Eutropius: Male consulis. Concitata plebs non est reverentiae memor: prematur metu.
Arcadius: Sile. Non bene


page 101, image: s101

consulit servus Domino, qui consulit sibi. Tribigildus, Gainas, populus universus graves accusatores sunt: suspectus es, ne abusus sis mea gratia in subditorum perniciem. Defensioni te para.
Aurelianus: Caesar! jam nec miles imperium audit. Omnia tumultu fervent: Eutropius petitur.
Gainas: Respiravi.
Arcadius: Eutropius petitur etiam a milite? Audiam, cur petatur. Eutropi malum imminet: Judicem senties, si reum sensero.
Gainas: Timere tandem Gainam disces.
Oranges: Et Tribigildum.
Eutropius: Minas patior! Amici, vos jam in hoc tumultu patronum juvate consilio.Senatores sensim subducunt se. .. Quid sibi silentium hoc?.. Abitis?.. Monstra! ingratae pecudes!.. et tu Leo!..

SCENA TERTIA. Eutropius solus.

TAm subito solus sum!. Vah! perfidos! et quis timor insolitus pavidum pectus quatit?. Quid futurum est? fieri posse credam, ut miser sim?. hem ludibria!. Est ergo aliquis in caelo Deus, qui haec infera curat?. Invisum Numen!. huc ego adigor, ut tibi denique curvatis genibus poenas solvam?. Quo praeceps globum fortuna volvis?. Immotum credidi teneri posse, si hinc Principis favor, inde populi assistat timor. Nihil opinantem uterque satelles fugit, et nudum furori prostituit latus!. Populus, quem timuit, odit: et simulata reverentia in saevum contemptum abit!. Princeps, quem amavit, aversatur repente!. Audivi tonitru irati Iovis: Eutropi, Judicem senties, si reum sensero!. Quis fui?. quis ero?. Judex, Praetor, Dux, Consul, prope Imperator fui!.. Vix Eutropius ero, nisi aut Caelites, aut inferi juvent.. Ad quos me vertam?.. Caelites contempsi!. inferos derisi!. desertus sum. Vix innocens evadit discrimen, cum populus accusator admittitur. Prô


page 102, image: s102

pudor! trepidat Romanus Consul ad populi nomen!. Ut gaudeo, quod solum me videam! Sed horret animus opprobria; quae praesagit. Theatrorum materia, aulae lusus, astrorum risus, mundi jocus Eutropius erit! Sed meminisse haec olim oportuit, cum proderat: nunc, qua effugias, cogitandum. Qua? Ut me cum fortuna omne consilium deserit!

SCENA QUARTA. Accedit Chrysostomus.

Chrysostomus: EUtropi!
Eutropius: Vah!
Chrysostomus: Solum te video? non amicus, non cliens, non servulus saltem stipat latus?
Eutropius: Crudelis!
Chrysostomus: Atqui ego, Domine, si admittis, manum porrigo, quae fluctuantem carinam in littus trahet.
Eutropius: Nempe a Chrysostomo hoc speret Eutropius? Aliud quaeris.
Chrysostomus: Quid aliud?
Eutropius: Videre supplicem, confitentem, deprecantem! Dure!
Chrysostomus: Non ut exigam, quod tu de, bes, venio, sed ut agam, quod me decet. Populi furentis aspectum ut fugias, moneo: Templum offero, asyli locum.
Eutropius: Saevum opprobrium! ut insultes misero, hoc te decet?
Chrysostomus: Quin ducam etiam reluctantem.
Eutropius: non cessas?
Chrysostomus: Succede, obsecro, amo te, Nae tu male de tuo Praesule sentis, si credis illudere. Misereor.
Eutropius: Quo me rapitis fata?
Chrysostomus: Haec optimi Dei benignitas est: desertos ab homine, invitat ad se. A te contempta Ecclesia sinum aperit, quo te recipias.
Eutrop: Huc adigor, ut optare debeam asylum in templo mihi!
Chrysostomus: Abrogatam nunc tandem, credo, velles legem, quam tanto ambitu statuisti?
Eutropius: Dixi, insultas misero: asylum non est.
Chrysostomus: Dixi: asylum est.
Eutropius: Luctatur


page 103, image: s103

animus. Despectas amplecti Aras ego ausim? Populus feret? Irrito acrius: irrumpent, et victimam cives furori facient.
Chrysostomus: Irrumpent, me vivente, intuente? nihil metue. Hoc pectus pro muro erit.
Eutropius: Velut si dulce somnium mulceret pectus, ita dubiae spei suavitas timorem temperat. Quid? Ego credidissem heri, fore, ut hodie ab omnibus deserto, opem contempta Ecclesia, opem contemptus Praesul ferat? Quid juri sacro debuerim, nunc tandem disco.
Chrysostomus: Et discent ex te posteri, quam certa, et gravi poena vindicet juris sacri contemptum [(transcriber); sic: comtemptum] Deus.
Eutropius: Ex me discent.

SCENA QUINTA. Accedit Lorinus.

Lorinus: EUtropi, ultimum a tuo Lorino obsequium cape. Amice moneo, latebras ama, fuge!
Eutropius: Quo loco sunt meae res?
Lorinus: Ut peiori esse non possint. Tribigildi timor, Gainae furor, tui odium ita populum efferavit, ut unus sit omnium clamor: tradatur Eutropius! pereat!
Eutropius: Et quid Caesar?
Lorinus: Selectos ex civibus decem jussit ad se venire, et auditurum querelas promisit, atque ultimis poenis ulturum, si intellexerit dignas.
Eutropius: Interii!
Lorinus: Jamque itum est ad judicium, nisi verius ad supplicium dicam. Dilapsi milites portas custodiunt alii, ne qua evadas: alii diripiunt aedes, deiciunt statuas, trophaea frangunt: cives scrutantur angulos in praedam avidi: nihil pacatum est. Fuge, et vale.* Abit.
Eutropius: Ergo cur non fulminat vindex. Numen orbi exosum caput?
Chrysostomus: Ut inclines poenae clementis Patris superbum caput.
Eutropius: Pudor, timor, desperatio, Pater, nihil jam sanum cogitare me sinunt.
Chrysostomus: Pudor bonus, timor bonus, bona desperatio est, quae ad Deum


page 104, image: s104

compellit. In templum fuge!
Eutropius: Ah! in templum! Maledicte sol, qui hunc funestis radiis illustras diem, aeternis tenebris dignum!
Chrysostomus: Nihil istae querelae juvant. In templum fuge.
Eutropius: Nempe futurus spectaculum?
Chrysostomus: Jucundum Deo, hominibus salutare!
Eutropius: Aperiat se vorago stygis! abscondar melius. Templum, quod semper sprevi, nunc credo, solacium feret?
Chrysostomus: Asylum feret.
Eutropius: Asylum triste!
Chrysostomus: Perire mavis?
Eutropius: Dura necessitas!
Chrysostomus: Veni.
SALTUS.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA.

* Aream templi exhibet Theatrum. Personae. Oranges. Misenus. Milites. Cives. Oranges: NEcdum repertum est probrum?
Miles I: Omnia scrutati sumus. Latet.
Oranges: Ah! si evaserit!
Misenus: Huc miles! huc civis adsit! Oranges! in templo latere, qui vidit fugientem, me docuit.
Oranges: Irruite! Me sequimini!
Civis II: Irrumpere in sacram aedem non licet Domine?
Misenus: Quid? Timasii conjugem per armatos ex templo exturbavit Eutropius, rapi ipse non potest?
Oranges: Invadite.
Civis III: Petendus est a Patriarcha.
Misenus: De lata lege non scitis?
Civis IV: Legem impiam esse Praesul docuit.
Oranges: Damnatus ad mortem. Eutropius est: implenda jussa Caesaris.
V: Sine injuria Dei.
Oranges: Video, jam friguit furor. Sed hoc scitote: aut consulem dabitis, aut nulla est pax.
VI: Quid nos turbas? tradetur, peribit!
Omnes: Tradetur, peribit
VII:


page 105, image: s105

In stationes succedamus, nec hinc abibimus, donec se ipse tradiderit.
Misenus: Aut scilicet occultis modis evaserit.
Omnes: Non evadet: peribit.
Oranges: Sed hem! templum se aperit. Adest scelestus!
Omnes: Non evadet: peribit.
Misenus: Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul!
Omnes: Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul: damnatus est: pereat!

SCENA SECUNDA. Accedit Chrysostomus, et Eutropius.

Chrysostomus: TEmperate furorem Cives!
Omnes: Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul: damnatus est: pereat!
Chrysostomus: Silentium date! Nam ego vos interrogo, num homines sitis? Homines hominem videtis ex summae felicitatis culmine in abyssum extremae miseriae repente praecipitem. Meministis, ut ingressus sit heri turba clientum stipatus, famulantum obsequiis cultus, praelatis fascibus et securibus formidabilis! Hodie, ubi est ille consulatus splendor? ubi coronae, et aulaea? ubi applausus et theatra? ubi fucati amici, parasiti, et turba coquorum? ubi auri et argenti accumulata congeries? ubi arcus et statuae? ubi palatia, et horti? Ecce vehemens turbo momento decussit haec folia, ut vix nudum truncum quassata radix sustentet, jam et ipsa vacillans. Quanto esses felicior, O miser Eutropi, si prius haec fieri posse cogitasses, quam fierent! Ego te, quoties ut cogitares, ut metueres, admonui? Rejecisti cum stomacho: cantus mollis prae duro placuit, adulatio prae veritate. Hem! vanitas vanitatum! Adeste huc pauperes, et gratias paupertati habete, quae vos ab his casibus immunes facit! Adeste divites, et fastum ponite, quo supra inflatos utres turgetis! Ille, qui heri orbem suae fortunae terrore concussit, videte, ut hodie buxo


page 106, image: s106

pallidior, timoris vi velut catena fortissima alligatus est sacris Altaribus! Triste silentium, oculi inquieti, titubans caput, collisi dentes, collabentia membra satis loquuntur, quid patiatur animus, exacutos gladios, et carnificis rabiem in momenta exspectans. Quid vero? Num insultans haec loquor? imo commiserans, et commiserationem exspectans. Injurias vobis fecit? fatetur, deprecatur; deplorat. Necem est meritus? Necem ego deprecor. Cui? Furi, latroni, parricidae Patriae? Eutropio Consuli. Satis miser est, cives, qui ex felice fit miser: quid ei vitam miseram invidetis? Homines in hominem humani este. Quod scelestus abdiderit se in Ecclesiam: quod ab Ecclesia propugnetur, qui toties oppugnavit Ecclesiam, indigne hoc fertis? Laudo zelum, Religionis fervorem probo: vos Dei justitiam adorate, qui in eam necessitatem conjecit Eutropium, ex qua Ecclesiae et potentiam disceret, et clementiam. Potentiam agnosce, Eutropi: nam quia contempsisti Ecclesiam, contempsit te Deus, et exposuit te totius orbis contemptui. Clementiam vos commendate, videntes, quod. Ecclesia injuriarum oblita velut obtento scuto miserum tueatur, et ab ira Imperatoris defendat. Nunquam hoc Altare fulsit illustrius, quam cum ad eius pedem Leo vinctus prosternitur, qui eversurus accesserat. Hoc tropaeum [Reg: trophoeum] potentiae Ethnici stupent, agnoscunt Judaei, venerantur haeretici: hoc exemplum clementiae imitentur Christiani. Desinite, cives mei, desinite saevos clamores! Sinatur vivere Eutropius! donetur Ecclesiae!.. Placet silentium. Confide Eutropi, vives, ut possis errata corrigere. Agite, ad Caesarem sequimini me: vitae gratiam captivo oramus: ita homines, ita Christiani, ita filii Ecclesiae sumus.
Civis I: Praei Pater! ad Caesarem imus.
Omnes: Praei Pater, ad Caesarem imus.
Chrysostomus: Miles ad fores subsiste, ne fraus aut vis pios conatus eludat.....


page 107, image: s107

SCENA TERTIA. Manent Oranges et Misenus.

Misenus: QUid stupes, Oranges?
Oranges: Possumne meis oculis, meis auribus credere? ita subito ultimus impotentis populi furor detumuit? Episcopus hoc unus, et solus possit?
Misenus: Nempe quem commendat opinio sanctitatis. Nondum tu Chrysostomum nosti. Summa viri aestimatio est, summa facundia, summa sapientia, summa virtus, atque quae ex his gignitur, summa auctoritas. Nondum integer annus abiit, quo sedem Constantinopoli Epicopus tenet: audi jam, quanta praestiterit. Primum Montanistas ex omnibus Imperii urbibus lata lege, quam ab Arcadio impetrarat, ejecit: deinde gravissima Episcoporum cum Pontifice Romano dissidia composuit: tum Cleri mores correxit prohibito virginum, quas Agapetas, et sorores adoptivas vocabant, cum illis commercio, et sublatis victus lautitiis. Praeterea damnato Luxu Nectarii, qui ante ipsum rexit Ecclesiam, sustulit inutiles sumptus, et in aedificanda nova Xenodochia expendit: tum in defensionem pupillorum ac viduarum incubuit contra potentum injurias, quorum etiam fastum, profusas expensas, morum licentiam, peccandique notam audaciam objurgare non cessat.
Oranges: Et impune?
Misenus: Habet inimicos multos ac magnos, quos inter primum, istum Eutropium numeraveris, cujus saluti modo tam avide se impendit. Sed, quid agatur, si vel orbis universus in ipsum insurgat? Vir est, qui nihil timet, praeter peccatum. Episcopatum non desideravit accipere, non desiderat diutius tenere. Si deturbetur, redibit in solitudinem gaudens: dum sinitur, pastoris officium aget intrepide. Haec sunt, quibus auctoritas viro stat, et ea causa est, quod monueram Gainam, ut laboraret Chrysostomum sternere. Eo stante fore,


page 108, image: s108

ut nostri Arii doctrina floreat, aut templum nobis vel unum in urbe struatur, sperari non potest.
Oranges: Sterni et ipse potest, uti potuit Eutropius.
Misenus: Falleris. Chrysostomus populo in amoribus est, Eutropius in odio fuit: grande discrimen habes. Quamquam quid si et Eutropius a casu resurgat? Populum mutatum vides.
Oranges: Milites erunt iidem, quamdiu Gainas cum ipsis est. Age tamen, accedimus ipsum, ut, quid sit actum, cognoscat. Sed ipse prodit.

SCENA QUARTA. Accedit Gainas.

Gainas: ORanges! in idem recidimus Chaos: placatus est miles Eutropio, placatus populus.
Oranges: Vah! Miles etiam?
Gainas: Arcadii reverentia, qui populi a Praesule adducti precibus gaudens, vitam donabit Eutropio: ita existimo. Quid? etiam nos donabimus vitam?
Misenus: Nisi nos novis periculis velimus exponere.
Oranges: Hic latet. Custodibus in fugam actis conficimus hominem.
Gainas: Consilium. temerarium est. Quid intus agit?
Oranges: Pavens expectat sententiam.
Misenus: Vos non pavetis? Nondum absolutus judicio es, Gaina. Quiete reddita populo, si rursum citeris, quid fiet?
Gainas: Vanus metus est. Nam irritare Tribigildum nova audacia non audebit Arcadius. Eutropium deposuisse contentus, mittet me potius ad pacem firmandam, cujus te obsidem habet.
Oranges: Sed pacem vix faciet Pater, nisi ducas Eutropium tecum. Scis, illum peti. Sic ego diu captivus ero. Et si interea nova ab Honorio auxilia, ut rumor est, contra Patrem advenerint: Si praelio, ut varia fortuna est, Pater succumberet: quid filio fieret?
Gainas: Multa prospicis. Itaque si hoc agimus, ut hodie Eutropius pereat penitus, tum credo,


page 109, image: s109

prospectum satis.
Misenus: Sed arduum est facinus.
Gainas: Tribigildum metuit populus: hic metus juvat: hic securam omnem audaciam facit. Invigilo occasioni.

SCENA QUINTA. Accedunt Chrysostomus. Aurelianus. Saturninus. Eutropius.

Aurelianus: GAina, te Caesar petit avidus loqui.
Gainas: Utinam quod Tribigildus velit, loquatur! Eamus!
Oranges: Non ita facile, ut creditis, inimico placatur pater. Sanguinem sitit.
Chrysostomus: Lacrimae si propinentur, contentus erit.
Saturninus: Vel si tigris foret.
Misenus: Docebit exitus.* Abeunt.
Chrysostomus: Eutropi, gratiam vitae Caesar juramento fecit. Securus prodi.
Saturninus: In poenam exilii mutabitur mortis sententia. Animum compara, qui decet virum.
Aurelianus: In praetorio pones purpuram, et locum audies, ubi reliqua ducenda est vita.
Eutropius: Ergo extremum visa est haec ara mihi!.. O tristis abitus!. Occultus saltem ex urbe ibo? Nam ut ferre possim supremum dedecus, et quos solebam lictores sequi, videre comites?
Chrysostomus: Quod ferre necesse est, ferendum moderate. Tandem sit cura animae: aliud quod perdas, nihil superest. Opes, voluptas, gloria, honor, fama jam periit: animam serva. Vixisti hactenus, quasi totus moriturus: nunc vive tandem, tanquam qui animam habeas, quae victura est semper, et corpus, quod ad vitam resurget.
Saturninus: Scilicet haec cogitare felicibus non lubet, infelicibus non vacat. Utrisque cogitanda sunt tamen, illis, ne inebrientur dulcedine bonorum praesentium: his ne mergantur in amaritie malorum.
Aurelianus: Lectio Eutropiis nova, nec facilis intellectu.
Chrysostomus: Certe. Et quis praesentium avidus de


page 110, image: s110

futuris sit anxius? Absorbetur memoria. Fatere de te. Nonne si subibat cogitatio haec vel similis: Eutropi, quamdiu haec felicitas erit, et quid deinde? excussisti pro importuna, id existimans, quae de futuris narrantur, aut incerta esse, aut saltem remota? Certa nunc saltem crede: propinqua fortassis senties.
Eutropius: Quid me ista solari possunt, quae non capio? Reddite Caesaris gratiam, et bona perdita: haec jactura afficit: hanc intelligo.
Saturninus: Praesul, animal loquitur. Quid disputare juvat? in praetorium eundum est.
Eutropius: Heu! oculos subeam irati Principis!
Aurelianus: Si umquam, hodie certe te semi-virum probas. Femineos quaestus mitte: aut si plangere juvat, culpam, non poenam plange: nihil supra meritum pateris.
Eutropius: Suspiria prohibes? Quod est levius solacium misero?
Aurelianus: Suspiria prohibeo impatientis animi, non paenitentis. Miles in praetorium trahe.* Abeunt.
Eutropius: Festina optata nox! involve tenebris infelix caput!
Chrysostomus: Sic omnis ferocia in lacrimas abiit. En Saturnine, haec impiorum est fortitudo: multa mala agere, nulla pati.
Saturninus: Haec est: sequamur Praesul, et ultimum spectemus tragoediae actum.
Chrysostomus: Opto, ut intelligat denique choragum Deum.


page 111, image: s111

CHORUS II. Docet, quam Artes politicae faciant hominem exosum apud Posteros.* Theatrum exhibet aulam Aeternitatis. Saecula praeterita circumstant ut statuae. Futura exeunt cum ipsa per portam magnificum. Claudianus libros suos in Eutropium dedicat Aeternitati. Personae. Apollo. Claudianus. Aeternitas. Chorus Saeculorum. Apollo: Approbo opus egregium.
Claudianus: Tuum beneficium.
Apollo: Repeto:
Dedicetur Aeternitati: ita censeo.
Jamque stamus in atrio.
Sciant futura saecula,
Quale tulerint monstrum praesentia tempora.
Claudianus: Sciant, et horreant scelera,
Quorum hîc legent supplicia.
Quamquam quid licet sperare?
Video antiqua exempla,
Quae saecula dederunt praeterita.
Multi ante me scripserunt:
Post me, qui scribent, plures erunt:
Nec tamen stylus curiae mutabitur,
Nec mundus emendabitur.
Apollo: Nen ideo frustra scribitur.
Saltem perpetua


page 112, image: s112

Sceleribus haeret infamia,
Cujus pudore si mali non emendantur,
Boni tamen conservantur.

ARIA.

SInt Scythas inter barbaros,
Qui vestros olim calamos
Ridebunt.
Qui boni erunt animi,
Quid seri dicant Posteri,
Timebunt.
Cessate scribere:
Jam timor secuturae
Sublatus est infamiae:
Et nunquam desiturae
Corrupta stirps propaginis,
Amota falce, impiis
Luxuriabit undique
Eutropiis.

Claudianus: Haec saltem spes
Nostros solatur labores.
Apollo: Sed prodit Regina. ... * Prodit Aeternitas cum pompa. Fit plausus.
Aeternitas: Quid me postulas, Phoebe,
Deorum humanissime?
Apollo: Dea suavissima, patere,
Ut tibi dedicem opus hoc mei Poetae!
Dignum est, quod immortali cedro inscribatur,
Et custodiendum futuris saeculis comittatur.
Aeternitas: Quod est operis argumentum?
Claudianus: Monstrum turpissimum.


page 113, image: s113

Vir, non vir, servus et liber,
Dives et pauper, felix et miser,
Semper alius
Et semper idem Eutropius. ... meretur,
Ut ipsum Aeternitas exsecretur.

ARIA.

QUi sua per facinora
Haec funestare tempora,
Et suavem placidorum
Quietem populorum
Est ausus perturbare:
Ut ipse post mortem in pace quiescat,
Et placide sui securus putrescat,
Non decet tolerare.

2.

Si scelerum memoria
Ad tartara cum anima
Eodem casu rueret,
Quis bonos, quis subtraheret
Furori Tyrannorum?
Qui mortuos lacerant calami dentes,
In ipsum cadaver post mortem furentes
Sunt terror successorum.

Aeternitas: Vah! quid lego?..

ARIA.

Nefanda artificia!
Assurgere per scelera


page 114, image: s114

Et fundamentum ponere
Ruinam honestatis!
Vos prohibete Caelites,
Ne fraudum hi artifices
Magistri forte posterae
Sint etiam aetatis.

Apollo: Ut hoc malum impediatur,
Omni aetate Claudianus legatur!
Aeternitas: Legatur!* Tradit librum saeculis.
Eutropios Aulae horreant
Castra caveant,
Urbes expaveant!
Claudianus: Et sit hoc primum documentum, hoc praecipuum,
Hoc frequentissimum,
Quod Matres parvulis
Inculcent filiis:
Fili, si gratus Coelitibus,
Si carus hominibus,
Si felix esse vis,
Cave, ne Eutropius sis.
Apollo: Quod si quis tamen eius facta imitetur,
Iisdem cum ipso suppliciis mactetur,
Et pariter perpetua laboret infamia.


page 115, image: s115

CHORUS.

* Praecinit Claudianus. Lingua, stylo lacessatur!
Maledictis configatur!
Laceretur satyris!
Ab amicis deseratur,
Ad tribunal rapiatur:
Tremat in judiciis:
Nemo sit, qui deprecetur,
Nemo, qui patrocinetur,
Nemo, quem misereat:
Nulla poena remittatur:
Accusetur, convincatur,
Condemnetur, pereat!

ACTUS V.

SCENA PRIMA.

Personae. Gainas. Oranges. Misenus. Nonus. Gainas: AGe, audire juvat latae sententiae formam.
Nonus: Legam ex tabulis: Arcadius et Honorius Augusti, Aureliano praefecto praetorii. Omnes res Eutropii, qui quondam Praepositus sacri cubiculi fuit, aerarii nostri calculis adjunximus, erepto splendore eius, et consulatu a tetra illuvie et commemoratione nominis eius, et coenosis sordibus vindicato: ut eiusdem universis actibus antiquatis omnia mutescant tempora: ne eius enumeratione, saeculi nostri labes appareat:


page 116, image: s116

nec ingemiscant, aut qui sua virtute ac vulneribus Romanos fines propagant, aut qui eosdem, servandi juris aequitate custodiunt, quod divinum praemium consulatus, lutulentum prodigium contagione foedavit. Patriciatus etiam dignitate, atque omnibus inferioribus spoliatum se esse cognoscat, quos morum polluit saevitate. Omnes statuas, omnia simulacra tam ex aere, quam ex marmore, seu ex fusis, quam ex quacumque materia, quae apta est effingendis, ab omnibus Civitatibus, oppidis, locisque privatis ac publicis praecipimus aboleri, ne tanquam nota nostri saeculi, obtutus polluat intuentium. Adhibitis itaque fidis custodibus, ad Cyprum [(transcriber); sic: Cyprnm] insulam perducatur, ut ibidem pervigili cura vallatus, nequeat suarum cogitationum rabie cuncta miscere. Datum 16. Calendas Februarii Constantinopoli. Theodoro Manlio Consule.
Oranges: Bene habet. Et quando abibit?
Nonus: Parata stat navis. Pudori ut consuleret expuncti Consulis Caesar, jussit, ut dum Praeco latam sententiam frequenti populo nuntiat, ipse eodem tempore ignota sub veste latens per vicos spectantibus vacuos ducatur ad mare.
Misenus: Nobis pasti et expediti stant equi, ut, quamprimum abierit, ad Tribigildum avolemus, relaturi, optatam pacem.
Nonus: Ita vos Caesar amet.
Gainas: Ita promisimus.
Nonus: Ego mandata exsequor tristibus annalibus digna.
Gainas: Qui custodes addentur?
Nonus: Praemissi jam ipsi etiam servant littus: solus per urbem perget, ut observetur minus.
Oranges: Vis dicere, ut effugiat certius. Gaina, fallimur! An haec enim non ficta sunt omnia, ut Pater meus decipiatur?
Nonus: Nihil haec metue, Princeps: ne qua ei porta ad fugam tuta sit, cautum est satis.
Gainas: Vade. Ego, Oranges, cavebo tibi. Tempus, locus, occasio ad caedem favent. Tu te ex aula proripe cum Miseno, et decorum inimici cruore Gainam exspecta brevi. Ad pacem,


page 117, image: s117

deposito Consule, a Tribigildo repetendam legatos, nemo remorabitur. Exibimus securi.
Oranges: Belle Imus.
Misenus: Et tu denique audacius laborabis pro Ario.
Gainas: Tum denique. Exulta mucro! sanguinem cupitum bibes.

SCENA SECUNDA. Personae. Arcadius. Chrysostomus.

Arcadius: SIC me miserum mei faciunt. Tribigildo oboedire cogor, Eutropium odisse, Gainam timere: et Princeps sum! Si vivo, pares cum Eunucho mihi poenas uterque dabit. Nunc Tribigildum punire non possum, Gainam non audeo: et Princeps sum! Haec mihi dies oculos aperit. Ut ego caecus fui, qui his hominibus omnem poene potestatem concredidi! Quo mei honoris, quo totius Imperii damno, nunc primum video, postquam occultus morbus in apertam pestem erupit. Superi! Ignota Arcadio Eutropii esse scelera potuerunt tam diu? Quae scivit Imperium, potuit Imperator nescire?
Chrysostomus: Potuit, quia audire querelas noluit gementium subditorum. Da veniam, Caesar, libere arguenti, in quo te ipse agnoscis errasse. Eutropium tua credulitas improbum fecit. Videbat, se tibi placere, sibi confidi omnia, sibi credi, nec esse aliquem, cui sit ratio reddenda actorum: probare te omnia: miraris jam, tanta fuisse ausum?.. Poterat securus audere: hoc errasti.
Arcadius: Curarum onus igitur totum unus et solus feram? Nec transferam in alienos humeros partem saltem?
Chrysostomus: Imo maximam. Sed id curandum, ut qui subeunt oneri, intelligant, onus se tibi ferre, non sibi: ac viri sint, qui ferendo sint pares et robore, et


page 118, image: s118

voluntate. Itaque quos posthac Ministros leges, tibique fideles, et Imperio utiles cupies, tribus ut dotibus ornati sint cura, religione, prudentia, et justitiae laude. Cui nulla religio est, nullus est horror scelerum, quaecumque possunt occulta esse. Qui prudentia caret, impetu agit, quod suadet affectus, non quod imperat ratio. Quem non commendat justitia, odit populus, qui jugum patienter non tolerat, nisi suave faciat amor.
Arcadius: Scimus haec axiomata. Sed quis mihi singulorum corda aperiat, et in fodinis tam abditis aurum spurium discernat a vero? Hypocrisis religionem mentitur, astutia prudentiam, avaritia justitiam simulat. Decipimur.
Chrysostomus: Non una dies detegit fraudes. Itaque donec quid lateat, scias, festina lente, nec hominem promove. Nihil sanguis, nihil opes, nihil patroni te moveant: An religionis sit cultor, an studiosus prudentiae, an justitiae amans, hoc interroga, hoc aestima, si vis beatus regnare. Sermo audax et petulans de summis Mysteriis contemptum religionis prodit: consilia, quae placent tantum, et prosunt nihil, arguunt defectum prudentiae: amor pecuniae odium justitiae parit: quem tale aliquod stigma notat, cavendum puta.
Arcadius: Nunc quem ponam in Eutropii locum?
Chrysostomus: Aurelianum et Saturninum habes, probatos viros, quibus utinam paruisses pridem.
Arcadius: Utrumque Gainas odit, uterque Gainam: novas turbas prospicio.
Chrysostomus: In turbis tenebunt clavum. Aut. quid? regendam navem Gainae trades?
Arcadius: Id est, quod expetit. Hominis audaciam stupesce, Praesul! Mihi cum Tribigildo colludere jam non est dubium: sed modus vindicandi non est. Hac spe inflatus, cum stratum nocentem vidit, involvere eadem strage innoxios cupit. Aurelianum et Saturninum exulare cum Eutropio, ut jubeam, suasit, si vellem


page 119, image: s119

pacem habere integram.
Chrysostomus: Pro! Temerarium!
Arcadius: Ego iram pressi, et linguam momordi fremens. Tum ille silentio animosior, ego vero, inquit, Caesar, pro labore compositae pacis hanc unam gratiam peto, ut sectatoribus Arii Constantinopoli templum concedas.
Chrysostomus: Vah audaciam! Ego vero, Caesar, ut id permittas, nunquam patiar. Violatum templi honorem Eutropii Casus restituit: hic terrere Gainam debuit, non irritare, nisi jam ipsum etiam graviori supplicio divina Nemesis destinavit. Daturum promisisti, Auguste?
Arcadius: Deliberaturum respondi. Nec enim negare tutum fuit: Vir potens est, ferox, et armatus. Ita Imperator sum! O Pudor!
Chrysostomus: Nihil time, Princeps, nisi timorem tuum: tum Imperator eris.

SCENA ULTIMA. Accedunt Eutropius. Aurelianus. Saturninus.

Aurelianus: VIve Princeps! et ultimo obtutu dignare Eutropium. Pridem hic habitus Eunuchum decuit! Tandem fortuna jocata est satis, et ridiculum Consulem abire theatro jubet.
Arcadius: Sic places, Eutropi. Age jam, ubi sunt artes tuae, quibus toties illusisti Arcadio? Non praevidit hunc casum astutia tua? Credidisti, viduarum et pupillorum clamorem, tot subditorum, quos oppressisti, lamenta, non denique penetratura nubes, et eruptura in fulmen?
Saturninus: Scilicet putavit miser, non dari Numen, quod oculos habeat, ut videat scelera: aut manus, ut puniat.
Arcadius: Exemplum te debuit Rufini terrere. Plus, quam decebat subdito, elatum tu non tulisti, tu stravisti. Quod damnasti ipse, cur es


page 120, image: s120

imitatus? Sic te omnis prudentia destituit, ut non videres, fieri. non posse, ut magna scelera lateant diu? Ego gratias Caelo refero, quod me amat, cum liberat a servitute, quam turpem nequissimo servo servivi. Nunc respiro, tot vinculis liber, quot fraudibus tenuisti devinctum. Superi! quantum toti Orienti unius hominis ambitio et avaritia nocuit! Tu documentum posteris eris, ut discant Reges, a quibus ministris sibi et suis cavendum sit.
Eutropius: Auguste, tandem abire jube. Plus omni poena tuus aspectus cruciat.
Arcadius: Me tuus delectat.. Quamquam i, purga regnum, pestis, nec ultra venenato halitu hunc aerem infice!
Aurelianus: I, et omne malum tecum trans mare avehe!
Saturninus: I, et quam sceleribus foedasti, lucem fuge.
Chrysostomus: I, et desertus ab hominibus te tandem ad Deum verte!
Abeunt. Eutropius cum gravi suspirio mutus et ipse abit.


page 121, image: s121

PAPINIANUS JURIS-CONSULTUS. TRAGOEDIA ACTA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXIII.


page 122, image: s122

ARGUMENTUM.

PErpetuis inter se discordiis dissidebant Imperatores fratres Caracalla et Geta, et exarsit tandem ira in eam rabiem, ut Caracalla Getam occideret. Caedi fratris addidit caedem omnium eius amicorum, quorum numerus ad viginti Milia ascendit. Eminuit inter illos Papinianus Juris - Consultus optimae notae, et tunc Praefectus palatii, una cum filio jam Quaestore securi percussus, quod noluerit scelus pro jure defendere. Ut facilius intelligamur, notamus ex historia

1. mo Quod Caracalla Severo ex prima conjuge natus sit, Geta ex 2. da, quae Julia vocabatur, et a Caracalla sic perdite amata est, ut eam, post necem Getae, per abominandum incestum uxorem duxerit.

2. do Quod Laetus, qui Caracallae occidendi fratris Auctor fuit, ab eodem postea mori veneno sit jussus. Spartianus.

PERSONAE.

Papinianus, Praefectus praetorii.
Caracalla Imperator.
Geta Imperator.
Laetus, Praefectus cohortis Imperatoriae.
Papinianus iunior Quaestor.
Maternianus, a Cubiculis Caracallae.
Helvius Praetor.
Serenus a Cubiculis Getae.
Marcinus Dux Militum.
Lysander Tribunus.
Ephebi.
Milites.


page 123, image: s123

PROLOGUS.

Jupiter, ut solus regnaret, Saturnum Patrem Caelo expellit: infame facinus ut pro justo defendat Themis, per Mercurium agit.* Theatrum exhibet aulam Iovis in nubibus: Saturnus dejectus Caelor opem Clamat: ex cryptis Fauni, ex mari Tritones, ex interis gigantes prodeunt.

Personae. Iuppiter. Saturnus. Berecynthia. Neptunus. Pluto. Pallas. Mercurius. Fauni. Tritones. Gigantes.

Saturnus: Quid? Hoc ausit in Patrem Filius?
Iuppiter: Non bene in uno Caelo sol fulget geminus.
Jam solus regnabo: solus sum Dominus.
Saturnus: Filii! Pluto! Neptune!
Berecynthia uxor dilectissima!
Berecynthia: Ni fallor, meum Saturnum audio.
Saturnus: Nunc fidem tuam exigo.
Neptunus: Quis Neptunum?
Pluto: Quis Plutonem invocavit?
Saturnus: Pater opem imploravit.

ARIETTA.

Arma, arma, et bella parate!
Caelo pulsum Parentem juvate!
Quid non timeant fratres et Mater,
Si a Iove hoc sustinet Pater?


page 124, image: s124

Ambitio, quantum es ausa!
Sum exsul, hac una de causa,
In Caelo ut Jupiter solus sit Rex!
Libido regnandi est unica lex!

Neptunus: Scelus immane!
Pluto: ad Iovem Quid egisti insane?
Berecynthia: Ulciscamur injurias!
Puniatur parricidae temeritas!

ARIETTA.

Nihil time! fidem damus:
Uxor, nati, pro te stamus:
Favet causae bonitas.
Stet tyrannus! paret bella!
Armet astra, pluat tela!
Nihil timet pietas.
Io! Sonent classica!
Ad arma Dii Montium! Dii Vallium!

Neptunus: Dii Maris, et fluminum!
Pluto: Dii Stygis, et Manium! ad arma!
Saturnus: Quod videbitur, facite.
Ego aurea promitto vobis saecula,
Si mihi per vos reddatur potestas perdita.
Interea juvat latere,
Et quidquid de me fata statuerint, ratum habere.
Neptunus: Macti animis socii! quisque suum sequatur ductorem:
Pro aquis tenebimus aethera.
Pluto: Pro inferis sidera.
Berecynthia: Pro antris et tesquis Caeli palatia! Pro Saturno contra Iovem! Haec belli sit tessera.


page 125, image: s125

CHORUS: * Dii se subducunt. COntra Iovem nos armamus!
Pro Saturno nos pugnamus!
Sta tyranne! para bella!
Arma astra! plue tela!
Nihil timet pietas:
Favet causae bonitas.
Iuppiter: Sic impero!
Audisti rebelles?. Quid consulis filia?
Pallas: Pater! Si me audis, uteris clementia.
Suadeo, ut ad Themidem mittas Mercurium,
Qui Deam permoveat, causam ut tuam suscipiat.
Illa subditis demonstret, quod Saturnus ab arce siderum
Ex aequo pulsus sit in exilium:
Magna est Themidis auctoritas,
Illa, si quod agis, probare creditur, feliciter imperas.

ARIA.

QUem Regem Themis praedicat,
Adorant subditi:
Quem illa Regem improbat,
Probatur nemini.
Vocere Potens, Inclitus,
Augustus, Fortis, Maximus:
Et quidquid titulorum est:
Non rapis animos:
Cognomen Fusti solum est:
Quod tenet subditos.


page 126, image: s126

Iuppiter: Probo consilium sapiens. Age, Mercuri!
Quid desiderem nuntia Themidi.
Tua facundia utere.
Mercurius: Quid! si renuat votis annuere?
Iuppiter: Num audebit se Tonanti opponere?
Perge! sequar ipse, et ibo suppetias,
Ut, si forte contemnat absentem,
Cogatur vereri praesentem.* Clauditur.
Mercurius: Mercuri! grave tibi incumbit negotium.
Suadendum est Themidi,
Ut faveat sceleri.
Si umquam, nunc certe callida
Utendum est Rhetorica.

ARIA.

OPortet blande agere,
Et se insinuare:
Prudenter rem narrare:
Multa dissimulare:
Et si quid vult opponere,
Ridendo confutare.

2.

Non quadrat stylus humilis:
Figuris est utendum:
Conceptus sunt turbandi:
Affectus variandi:
Et aptis est Metaphoris
Ingenium fallendum.


page 127, image: s127

3.

Arx vi non superabilis
Per dolum expugnetur!
Si arma repellantur,
Si machinae frangantur,
Agendum est cuniculis:
Hac arte evertetur.

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Personae. Papinianus Pater et Filius.

Filius: PRopinquus est Geta, Pater: festina certiorem facere Caracallam, ut fratres in optatos amplexus ruant.
Pater: Monui Maternianum. Ingressus est. Responsum a Principe expecto diu: nemo se movet. Suspicor aliquid. Secreta sint consilia, est necesse, ad quae Papinianus non admittitur. Timeo novercae dolos. Vocata est, ut esset sequestra pacis: Quid? si novae discordiae accendat facem?
Filius: Julia intus agit?
Pater: Venisse turbatam animo, narravit Maternianus, et vultu pallido, lividis oculis, voce fracta. Ominosus occursus fuit. Nihil est ad tollendas discordias utilius fratribus, quam ut imperium dividant. Suasi: assensi sunt: hoc scilicet affliget feminam.
Filius: Ut dividant imperium, hoc suasisti? haec conditio pacis erit?
Pater: Haec: Orientis Geta, Occidentis Caracalla sit Dominus. ita Castor et Pollux erunt, semper pacifici.
Filius: Et Assensi sunt?
Pater: Unus desideratur assensus matris. Cum dixerit, fiat! signabunt tabulas. Sed


page 128, image: s128

crede mihi, mulier tenebit manum.
Filius: Non puto. Saevam Caracallae indolem non nescit Julia: quam saepe ille insidias Getae struxerit, certa est: cessare periculum, si dividatur imperium, intelligit: cur se opponat? Aut quid est pace optandum magis?
Pater: Non semper, quod est optandum, optatur etiam. Sunt, qui bonum commune dissipant, ut servent suum.
Filius: Inani metu funestas diem, qua laetiorem diu non vidit Roma. Quid Julia diviso imperio perdet? In sententiam et Rei publicae, et filio suo Getae tam salubrem non potest non concedere: mater est.
Pater: Mater est, sed quae Caracallam privignum, prae filio Geta diligit, nisi Getam oderit etiam, Tu multa nescis.
Filius: Atrox suspicio!
Pater: Sed non concepta temere. Julia mulier ambitiosa est: dum vixit Severus, assueta imperio. Nunc cum viro illata est tumulo uxoris auctoritas: hoc male superbam habet: imperant filii, non ex matris placitis, sed ex consiliis Procerum: hoc affligit: unam esse viam, qua ad imperium redeat, si nubere privigno possit: hoc videt. Getam, si vivat, haud passurum istud dedecus suo sanguini fieri, hoc intelligit: et putes amare?
Filius: Exhorreo. Neque tamen, quid dicas, percepi satis. Nubere Julia Caracallae ne velit, hoc metuis?
Pater: Non timerem hanc Phaedram, si in Caracalla Hippolytus viveret. Sed, o probrum! amatur Caracalla, et amat, adhuc, quod sciam, non impudenter quidem, minus tamen, quam agere decet cum noverca, reverenter. In tetrum erumpet incendium latens ignis: hinc festinabam fomenta subducere. Aspectus mutuus, congressus, colloquia, sermones blandi amorem nutriunt: omnia tollit divisio. Itaque divisionem suadere cum videor, ut tollantur discordiae, ego malis duobus mederi cupio. Divisio et fratrum tollet odia, et hos amores nefandos. Sed hoc scilicet metuit Julia. Vel enim cum Geta in Asiam itura esset: et periret conjugii incesti spes: vel in Europa cum privigno haesura: et periret spes mortis Getae per tempus pacis:


page 129, image: s129

nec vivo Geta tenere ipsa, quod ambit, potest. Itaque quin tota vi oppositura se Julia meo consilio esset, nunquam dubius fui.
Filius: Haec si ita sunt, et tu obsistis, Pater, non vides, Julia quam timenda sit tibi? Mulier potens, quid non audet, cum amat? semper amori foedo socius furor est. Prospicio furorem imminentis procellae in nostrum caput.
Pater: Prospexi diu. Nihil sapientibus casu accidit. Certe nulla miseria opprimit non praeparatos. Ego de his quae aguntur, studiose tibi sermonem intuli, ut in futuros eventus armes animum, ne improvisa calamitas fortitudinem obruat.
Filius: Dedisti consilium bonum, cum divisionem suasisti. Fecisti satis. Si non acceptent Principes, sibi tribuant mala, quae post se iste contemptus trahet. Tu extra culpam es. Urgere cessa, obsecro, quod cum tanto tuo periculo urges.
Pater: Ignavo silentio Rem publicam perdam?
Filius: Inutili consilio familiam perdas? nam quae spes bona compensat periculum?
Pater: Periculum, si vel vitae sit, postponi debet etiam modicae spei de magno Rei publicae bono. Moriendum aliquando est: quando possum gloriosius mori? Quamquam cur spes modica sit suffocandi amorem, qui nondum erupit in flammam? Non est bonus Consiliarius, qui cito desperat. Urgendum est consilium bonum: mutantur Principes: forte, quod hodie displicet, placebit cras, si sit, qui repetat.
Filius: Saepius tamen videmus monitores eiusmodi molestos esse, et excidere gratia, qua pollebant.
Pater: Hic timor in virum constantem non cadit. Principis gratiam desidero, quantum Rei publicae prodest. Quae huic non prodest, quid mihi prodest, nisi ut justis odiis in me ardeant omnes, quotquot Rem publicam amant. Tune inter eos numerari me velis, qui sputa Principum pro melle lingunt? Papinianus sum: absit a me tam abjecta servitus! Placere Domino, cui aequitas displicet, ego non ambio. De malis, quae ex amisso Principis favore metuunt alii, nihil angor: sic in animum sapientis


page 130, image: s130

adversa incidunt, sicut grando in tecta. Grando in tegulis dissultat, crepitat, solvitur: Inquilinus intus in cubili quiescit securus sui. Sed en Maternianus.

SCENA SECUNDA. Personae. Papinianus uterque. Maternianus a cubiculis Caracallae.

Maternianus: PApiniane, quod timebas, evenit: dividendi imperii consilium evertit Julia: i, nuntia Getae.
Papinianus_Pater: Materniane, consilio obstet Julia! non ideo eversum est penitus!. Sustentat Geta: Getae assistamus communi opera, tota virtute: cedet mulier, si viri non cedimus. Instemus Caracallae: tu adde [(transcriber); sic: addde] suffragium tuum mihi, adde reliquorum Procerum: forte, qui unius consilium rejecit, omnium acceptabit. Princeps prudens non facile adversatur sententiae multorum prudentium. Si, quod deterius est, eligit Caesar, nostra dissensio causa est, et eorum imbecillitas, qui per sua consilia placere malunt, quam prodesse.
Maternianus: Caracallam nôsti. Irascetur, si quis abjectum consilium obtrudat rursus.
Papinianus_Pater: Si sapit, irasci non potest. Aut cur alit Consiliarios, si non licet consulere? Ego prodesse Principibus nihil, nisi consilio, possum. Si hoc prohibeor, cui bono in aula vivo? Fungus sum. Abdicare me officio malim. Non decet Papinianum in aula vivere inutilem aulae.
Maternianus: Obstat Julia: quid movebimus?
Papinianus_Pater: Uni simus. Ut ingratum consilium sit, tamen, si uno ore ostendimus, quam sit necessarium ad pacem, utile ad tutelam, optabile ad gloriam, non ita brutus est Caracalla, ut non imperaturus sit sibi.
Maternianus: Jam aliud imperavit. Mihi, ut, quo sis erga se animo, explorem, praecepit, priusquam ipse loquatur tibi.
Papinianus_Pater: Quo


page 131, image: s131

sim animo, dubitat, post tot experimenta?
Maternianus: Hodie experiri maxime cupit. Scit, apud Getam te posse omnia.
Papinianus: Multa, fateor.
Maternianus: Sperat igitur, nihil te omissurum operae, qua efficias, ut pax, in quam coituri sunt fratres, stabiliatur perpetuo foedere, et non solubili.
Papinianus: Fieri non potest, nisi approbetur divisio.
Maternianus: Alia conditio est. Ut imperio se Geta sponte abdicet, desiderat frater. Hoc si fecerit amicum habet... Videris commotus esse. Quid est? Suadere hoc Getae non audes?
Papinianus: Cur Caracalla non facit, quod suasum vult Getae? Ipse se abdicet: erit Pax.
Maternianus: Licetne hoc responsum ad Caesarem ferre?
Papinianus: Ipse feram. Sed Getae hoc non suadebo. Moriens Severus utrumque Caesarem dixit: utrumque meae fidei commendavit.
Maternianus: Uterque imperet! hoc studium pacis est?
Papinianus: Geta se abdicet! hoc studium pacis est? Materniane, nunc fervent dissidia, cum domo, mensa, aspectu divisi sunt fratres: conjuncti concordes erunt? Fratres ex gemina matre, contrariis ingeniis, diversis moribus, affectionibus nunquam iisdem? Cinctus militibus Geta, a fratris insidiis vix vivit securus: nudo nihil timendum erit? Non verbum audacius, non gestus liberior, non delator rabula sufficiet, ut reus affectati rursum, quo se abdicasset, imperii fiat? Ipsum Getam quam facile paenitentia subibit potestatis depositae? Et, cum amabilis sit, quam facile offensus a fratre, in partes populum trahet? Populus etiam Caracallae per sese adictus parum, quam facile Getam vel invitum reponet in solio, et armabit in fratrem? Vides consilium nec Rei publicae, nec Getae, nec Caracallae proficuum fore. Amat Geta Collegam fratrem: Dominum ferre non vult, non debet, non prodest.
Papinianus_Filius: Mihi, Pater, hoc consilio novae discordiae occasio videtur quaeri. Si opponat se Geta, pro hoste erit.
Papinianus_Pater: Quid Julia? Probat, ut solus privignus imperet, filius privatus vivat?
Maternianus:


page 132, image: s132

Permittit concordiae causa.
Papinianus_Pater: Novum argumentum amoris incesti!. Amice, scis, quid ingemiscam.. Sed age, utrique Caesari juravimus fidem, utrique haereamus. Urgeamus consilium, non quod jucundius est Caracallae, sed quod aequius, et utrique utile magis.
Maternianus: At Geta ingreditur. Nuntio Imperatori.

SCENA TERTIA. Personae. Geta Laetus Praefectus custod. corp. Uterque Papinianus. Serenus Cubicularius Getae. Helvius Praetor, Macrinus Dux militum.

Papinianus_Pater: AH! Caesar! pauculos tecum amicos video: cur nudum adeo prostituis latus?
Geta: Spe pacis laetus, nolui me suspectum de diffidentia facere. Fefellisti me Laete? in aulam, an in carcerem ducis?
Laetus: In fratris cubile se contulit Mater: ipsa transigere cupit negotium pacis: ipsa invitatum te voluit: Matrem times?
Geta: Matri fido. Quid igitur tu metuis.
Papinianus_Pater: Omnia. Dividendo imperio opponit se Mater: frater cessit: pax erit nulla.
Geta: Ergo ut me ad meos recipiam, suades?
Papinianus_Pater: Si possis sine periculo, mallem, ut divisioni insistas, dum occasio favet. Amabilis facundia Filii forte in sententiam trahet matrem. Instabimus, ut in eandem et frater redeat. Quodsi pertinax resistat usque Julia, vos imperatis. Estis filii: honorate Matrem: sed etiam estis Patres Patriae, quae amanda prae Matre est.
Geta: Aliud dubito. Si evicero, ut divisionem acceptet Mater, quis nostrûm illam tenebit sibi? Ego illam in Europa relinquam fratri, de quo scitis, quam non immerito incestum amorem suspicer?
Papinianus_Pater: In Asiam aufer Matrem: omne malum auferes.
Geta: Frater non sinet: ipsa non ibit.
Papinianus_Pater:


page 133, image: s133

Nondum robustus, nondum impudens, adhuc timidus amor est, quo in privignum ardet Julia. Amorem amore vinces: filius loquere: Mater audit.
Geta: Vix tolerabile tormentum est amantibus, dividi. Timide spero.
Papinianus_Pater: Morbi tam tetri unica medicina est sectio. Persuadendi sunt aegri, ut admittant. Constanter urge, Princeps! metus est minor spe. Matris te gremium habet: asylum tenes. Cautelam tamen periculum suadet, ne cogi possis ad permittendum, quod te non decet.
Laetus: Ibo, et militem ordinabo in quemvis eventum.
Geta: Amo te Laete! Aurum ex aerario porrige quaestor, quantum postulat. Oculos militum facilius fascinabis, quam aures.
Papinianus_Filius: Quod imperas, factum puta.
Geta: * Aperitur Aula. Ego ingredior, ut tentem, quid possim.
Papinianus_Pater: Magno dedecori te, Fratrem, Matrem eripis, si fortiter agis. Pugnandum est et materinis blanditiis, et fraternae ferociae. Timendus uterque hostis animo timido, generoso neuter.
Geta: Agam, quod me decet. Vos mihi sedulo invigilate.

SCENA QUARTA. Personae priores praeter Getam.

Papinianus_Pater: STrenue nos, Amici, extremis malis extremum adhibeamus remedium. Sicut divisi sunt animis Caesares, sic ut dividant imperium, unanimes urgeamus, nec feramus, ut Julia Imperatoribus imperet: si cessamus, prodimus Getam, et cogetur se abdicare imperio: nam jam hoc ausus est Caracalla optare. Silui apud Getam, ne exterritus absurda petitione, metueret consilio divisionis insistere.
Helvius: Hem! quo assurget ambitio? Et occupatus adeo vehementi affectu Caracalla, credis, patienter nos audiet? Non est jam


page 134, image: s134

capax consilii boni: concedi aliquid suis desideriis, suis amoribus, suae impatientiae volet.
Papinianus_Pater: Et nos nempe hoc ex officio agimus, ut, quidquid ille volet, probemus? Cedendum ad tempus furiosis affectibus est: sed non alenda haec monstra sunt in Rei publicae perniciem, quam ipsius Principis sequetur infamia, et publicum odium. Non istud decet Ministros bonos.
Serenus: Consulere tamen, quod displiciturum praevideo, audacia est plena periculo.
Papinianus_Pater: Consulere tamen, quod placiturum praevideo, consultoris est de quolibet trivio. Viri fortis et prudentis est affectui male domito Principis sapienter occurrere, temperare calorem, affectu contrario imbuere animum, ut nihil decernat, nisi quod ratio probat, aut virtus commendat, et pietas. Nos timidi sumus, et credimus, Caracallam impatientem esse omnis consilii boni. Utut saeva sit indole, non furit semper. Est modus, est hora in consulendo servanda: audiemur, etiam cum dicemus ingrata, modo dum suademus pacem, ipsi concordes simus.
Macrinus: Jungamus nobis, quos ipse amat. Si Gaius, si Piso, si Lentulus accesserint nobis, sperabo conatum felicem fore.
Laetus: Viri prudentes sunt. Tentantur secure.
Helvius: Tua apud illos valebit auctoritas.
Papinianus_Pater: Tentemus. Concordibus armis impetita discordia fratrum herbam Rei publicae porriget.
Macrinus: Spes bonas fortunent Dii!
Laetus: Ite faustis avibus. Filium, Papiniane, mihi cedes, ut pecunias numeret, quibus militem emam.
Papinianus_Pater: Ex officio Quaestoris aget. Laete, si efficias, ut divisionem imperii exercitus probet, victores sumus. Vide, quid possis.
Laetus: Nihil omittam.
Papinianus_Filius: Quanta summa est opus?
Laetus: Decem milia coronati cum spe plurium sufficiunt hodie. Eamus.
Papinianus_Filius: Venio.


page 135, image: s135

SALTUS IN AULA.

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Personae. Caracalla. Laetus. Maternianus.

Caracalla: CRedo tibi. Neque enim ausus fuisset Geta sic se mihi opponere, et Matri simul, nisi fideret adhaerentibus sibi ... Materniane, apud Gaium conventus est: accede, et ne quis audeat Getae consilia pertinaciter tueri, serio admone. Decretum est: solus regnabo. Hic erit discordiae finis. Deinde excubias gemina: intrare nemini, nemini exire liceat, donec perfectum negotium sit, et se abdicaverit frater. In potestate est: cogi potest.
Maternianus: Imperium exsequor..
Laetus: Quam belle se et Getam Papinianus decepit, cum credidit, in divisionem imperii te serio consentire, serio de pace agere. Non alia, nisi hac fraude allici Geta potuit, ut se traderet tibi, imo ab ipso Papiniano traderetur.
Caracalla: Ah Laete! quam male me habeo! Tumultuantes in se affectus discerpunt animum. Crucior!
Laetus: Quid affligere potest? Matrem, Fratrem, Papinianum tenes: occasio favet: quid..
Caracalla: Mater, Frater, Papinianus terrent, ne utar, et Senatus, populus, miles praeterea.
Laetus: Quid est timendum?
Caracalla: Omnia.
Laetus: Nihil.
Caracalla: Parricida, tyrannus dicar. Probrum feram?
Laetus: Hodie hoc cogitas primum, quod toties contempsisti?
Caracalla: Horror vicini sceleris gravius afficit.
Laetus: Leonem intentum propinquae praedae obstrepentium anserum garritus


page 136, image: s136

non terret. Loquantur homines, quod volunt, modo nun audias. Quamquam quid tandem loquentur? Dic, insidias tibi a fratre factas esse: occupatum perfidum meritas poenas dedisse: quis audebit negare quispiam? Facile est subditis verba dare, quibus factum defendas: nemo Caesarem in quaestionem vocabit. Populus, quod cupis, credet: interest, quis rumor se prius diffundat. Militum venalis est anima: devinciri tibi pecunia possunt, quod ut ante dixi, perficiendum mihi negotium sumo. Ex Senatoribus, si qui improbent factum, rei Maiestatis habentor. Sic te liberum facies. Quin et brevior via est ad vitam tranquillam. Papiniano ab amore justitiae ingens apud Senatum, populum, et exercitum auctoritas est: tu caedem perage: Papinianus juste peractam esse, cogatur defendere: Senatus, populus, exercitus totus quiescet.
Caracalla: A Papiniano impetrare hoc sperem?
Laetus: Imperare potes.
Caracalla: Ut probet Papinianus caedem innocentis? non oboediet.
Laetus: Innocentis? Adeone innocens tibi videtur Geta? Jamne oblitus es, quod dixi, quod pecunias a Quaestore imperaverit mihi, ut ei milites conciliem? Quod imperaverit te ignaro, velut jam solus regnaret? Quod oboediverit Quaestor, et oboedire Papinianus non modo sit passus, sed laudaverit etiam? Vere, Princeps, ego non credo, securum te vitae esse, dum vivit Geta. Milites, populus, Senatus vestrorum dissidiorum impatiens est: Geta prae te amatur: optatur Pax: medium facile est mors Caracallae: vide, quid immineat. Nihil consulo mihi: tuum agitur bonum, felicitas, vita.
Caracalla: Sed Julia obstat. Aversabitur parricidam, nec jam oculo dignatura.
Laetus: Julia? nihil metue. Amat te.
Caracalla: Amat, nunquam alias magis, quam hodie, sum expertus. Credidit serio agi de dividendo imperio: accurrit gemiscens: amplexu strinxit: oravit cum lacrimis, ut dividi se potius, quam imperium paterer, ne viva separetur a me. Parum abfuit, Laete, ut pro filio me sponsum


page 137, image: s137

vocaret. Tremuit pectus ictu valido, et cum tacito gemitu dixi mecum: utinam Mater non esses! deinde voce clariore, et blandum arridens: cessa lacrimas, inquam, non dividemur Mater: amo te. Vidisses illico siccari lacrimas ad hanc vocem, et labia in risum duci. Amor, Laete, amor: sensi. Sed si Getam occido, quid? adhuc amabor?
Laetus: Nescio, an non etiam magis. Absconditum nunc ignem alit dubia, ne fumus offendat Getam: clam simile tuo non nunquam audivi suspirium: utinam Caracalla sponsus esse pro filio posses!
Caracalla: Quid obstat vero, ut esse possim?
Laetus: Si velis, nihil, nisi quod utique Geta opponeret se, si vivat.
Caracalla: Utinam moriatur!
Laetus: Nimis lentae sunt Parcae: frigescet amor, si expectas, dum ipsae abscindant filum. Tu abrumpe.
Caracalla: Jus, aequitas, Dii prohibent!
Laetus: Ita, si interrogas, Papinianus docebit.
Caracalla: Certe.
Laetus: Gravis Auctor!. At alii licere affirmant Regibus, quod libet. Cur non istis credas potius, et aeque sapientibus, et numero pluribus, et magis reverentibus tui? Jupiter in Caelo regnat: tu in terris es Deus: hostis est, qui non adorat nutum.
Caracalla: Iovem me crederem, si non viderem parem. Haec me ambitio torquet. Infelix sum.
Laetus: Infelix! quis prohibet, si imperare vis solus?
Caracalla: Omnes pro tyranno horrebunt. Saltem si tegi aliqua honesti specie posset facinus!
Laetus: Non tegi modo, sed esse honestum potest. Jurgari incipe, venietis ad manus: Geta cadet: tu non modo facti veniam, sed et victoriae gloriam feres. Nimis haec anxie, et ad scrupulum ponderas. Vis pro jure semper magnis Caesaribus fuit: in ipso Romulo, qui huius imperii Fundator fuit, exemplum habes. Sciebat leges subditis scriptas esse, non Principibus. Quid ab ore unius Juris-Consulti pendes? Num solus sapit? plures jube suffragium ferre: plurium vocem audi: Papinianum tacere jube, si non vult loqui, quod tibi placet. Nam quis Imperator est?
Caracalla: Ipse indignor mihi,


page 138, image: s138

quod rumpere non ausim vincula, quibus ligor. Quoties mortuus jam esset Geta, si opportune potuisset occidi! nunc cum captus est, trepido.
Laetus: Dedi consilium. Jurgandi occasionem si captas, in rixam incalescet audacia, sequetur optata caedes. Favet hora, ut excutias onus, quo te Geta premit, et pressum videre Papinianus perpetuo cupit. Unius nece solus potieris imperio, quod ambis: potieris Julia, quam deperis: et deliberas, num velis felicem te reddere?
Caracalla: Deliberatum est. Morieris frater! Laete, places. Potest latere scelus sub juris specie.
Laetus: Sed en ipse Geta.

SCENA SECUNDA. Personae. Caracalla. Geta.

Caracalla: SOlum cum solo sine. Quid turbaris frater? Num monstrum ego videor funestum tibi.
Geta: Fatebor, quod res est. Inventurum me in hoc loco Papinianum putabam, non Caracallam.
Caracalla: Scio, nec sine fastidio scio, quantum ab illo Magistro pendeas.
Geta: Magistrum non veneror: Ministrum amo fidelem ac providum. Amare moriens Pater jussit: nec tibi ipsi, quod sciam, alius Procerum huc usque amatus est magis. An non meretur?
Caracalla: Merebatur, quamdiu aequali cura mihi serviebat, et tibi. Nunc in te pronior, nescio, num non in meam perniciem conjuraverit tecum.
Geta: Frater! atrocem animo suspicionem alis, aut fingis alere: ex quo sum meritus?
Caracalla: Quid dissimulas te? Si nullius tibi fraudis es conscius, frater, ecce illuxit dies, quam Dii faustam Rei publicae per tuam virtutem cupiunt. Severus Pater, ut acciperet coronam, cogi debuit: magna gloria! maior est tua, si sponte ponas, et vivere privatus malis, quam Imperator. Factum sera posteritas laude perpetua colet.
Geta: Intelligo, in quos me


page 139, image: s139

casses imprudens conjecerim. Matri fidebam miser: Mater me prodidit: vidi oculos rubentes fletu: audivi vocem supplicis, depressa superbia: sensi, quam nihil sollicita mulier sit aut pro Geta, aut pro Republica, hoc unum metuens, ne a privigno divisa viveret: tantus jam invaluit amor, nescio, num honestus saltem. Heu! deceptus sum! sed hoc scito, frater, ad dividendum imperium veni, non ad abdicandum: aequali jure impero tecum. Tu si abdicare te velis, cedo virtutis laudem: imperium non cedo.
Caracalla: Imo cedes, velis nolis.
Geta: Ah! loquamur, ut fratres decet. Europam relinquo tibi, mihi exilium eligo, in Asia trans mare inter Barbaros acturus vitam: num parum facio?
Caracalla: Aliquid.
Geta: Plus nec poscat Julia, nec probet Severus Pater.
Caracalla: Severus est mortuus: nulla illi de viventibus cura. Julia, quid poscat, audisti ipse. Si reverentia Matris est, cur non obedis? Obicis amores, invide, et pro scelere audax computas: ita te livor dementat. Coleres Matrem, ut ego colo, amaret amore pari. Sed teneo te. Vide, num lubens velis, quod velim.
Geta: Quo proruis? Sic te decet loqui cum pari?
Caracalla: Ego impero.
Geta: Num sine Geta?
Caracalla: Solus.
Geta: Quo jure?
Caracalla: Volo. Intellexi vafritiem ambitionis tuae, cui humeros Papinianus supposuit. Ut dividatur imperium, cupis, quo rapere totum possis. Hoc animo facinus sedet. Potitus Asia, totam barbariem in Europam effundes, ut exsatures odia, quibus impetis immeritum fratrem. Abducere matrem statueras tecum, ne mihi obses remaneat datae fidei, quam esses violaturus impune. Exercitum adeo abstrahere in partes jam nunc moliris, perfide, ut nudus parricidio prostem. Nam quid sibi vult auri moles illa, quam paulo ante, ignaro me, ex aerario raptam jussisti militibus dividi? Quid conventus ille, qui hac ipsa hora apud Gaium habetur? Papinianus huc se contulit, ut Proceres amicos mihi, conciliet tibi. Texuntur funes, parantur laquei, nec jam


page 140, image: s140

imperium, nec vita adeo in tuto est.
Geta: Multa congessisti frater, quibus insontem obrueres: ad singula respondebo.
Caracalla: Uno solo responso est opus. Affectatae tyrannidis reus es mihi, nisi imperio sponte te abdicas. Hoc si facis, insontem te credam: hoc unum innocentiae argumentum accepto. Si abnuis, videbis, quid possim. Ipse Papinianum huc adducam, ut habeas, quocum deliberes. Haec optio est, ut aut imperio cedas, aut vita.

SCENA TERTIA. Geta solus.

NUm frater est, qui loquitur?. Hem! quo adductus sum?. Quo verto me?. Prô! quis me stupor tenuit, ut me inermem, et solum blandienti latroni crederem!. Infelix Mater! tu me decepisti! pacem quaerebam, et necem invenio, necem cum parricidae opprobrio, quod toties frater meruit, nunquam a me offensus!. Stolide Geta!. Ut mentem adeo turbastis Dii, quo tempori viderem periculum?. Ah! Papiniane, nunquam te audisse paenituit: hodie paenitet.. Saltem si esset fugae locus!. Vana spes!. Captivus sum. Amici! Amici!. Vah solitudo!. Desertus a meis saltem me ipse non desero. Decretum est, vita potius quam imperio cedere. Falleris tyranne, si frangi minis posse hoc pectus credis. Ut nudus praesidio meorum sim, adhuc ferrum ad latus pendet. Peribit, quisquis primus intulerit manum. Te testor Severe Pater, inultus non ibo ad inferos.


page 141, image: s141

SCENA QUARTA. Personae. Geta. Papinianus.

Papinianus: QUid nudus chalybs, Auguste, micat? Cede tempori! Sapientis est, fortiter ferre malum, quod vitari non potest.
Geta: Quid audio? Tune etiam a fratre stabis? Me miserum!
Papinianus: Imo nunc maxime tuus sum.
Geta: Ut imperio me abdicem, tu suades?
Papinianus: Furenti cedendum est.
Geta: Sic te mutari posse?
Papinianus: Mutare animum vir prudens debet, cum primum consilium evertunt Dii, et aliud necessitas imperat. Ad Gaium convenimus amici tui, hoc animo, ut addictos Caracallae traheremus in divisionis sententiam. Momentum abiit, cum in cubile irruit furens Caesar, et velut attonitus, quis furor est, inquit: video conjurari in nostrum caput! mox loco se movere ceteros vetat, et ad me versus: Papiniane, dixit, graviter suspecti estis. Tu effice, ut sine mora imperio se abdicet Geta, aut peribitis cum Geta omnes. Haec prolocutus vertit tergum, et nullo exspectato responso se proripuit e conspectu. Sensimus in mora periculum esse. Cucurri rogatum te, ut cedere furenti velis, et saltem simulare animum non omnino alienum a postulato, si spatium deliberandi frater concederet. Nihil certius irae impetum, quam mora frangit.
Geta: Mora non datur: actum est. Incautus opprimar? inultus cadam? Hoc absit.
Papinianus: Saltem ad Matrem fuge, dum primus detumuit furor.
Geta: Imo hic exspectabo tyrannum reducem. Ferro, si vir est, decidemus litem, quam jure non vult.
Papinianus: Polluetis Regiam fraterno sanguine? Et tune parem te fratri credis? Quo te abripit inconsulta temeritas?


page 142, image: s142

SCENA QUINTA. Personae. Geta. Caracalla. Papinianus. Tribunus. Milites.

Caracalla: ADsum. Ferro decidamus litem! congredere!
Papinianus: Heu! fuge Princeps!
Geta: Tuere Getam, miles!
Papinianus: Fuge, obsecro!
Caracalla: Loco cede!
Papinianus: Non nisi per istud pectus transfodies fratrem.
Tribunus: Accurre miles!
Caracalla: Nihil vobis est opus mihi.
Papinianus: Per Severum obtestor, utrique communem Patrem!
Caracalla: Provocatus sum. Obsistere cessa! aut!
Papinianus: Victima pro Geta cadam!
Caracalla: Tenete hominem!
Papinianus: Absistite!
Tribunus: Persequere miles.

SCENA SEXTA. Personae. Caracalla. Laetus. Maternianus. Tribunus. Milites.

Laetus: QUem persequitur Caesar, Tribune?
Tribunus: Fratrem puto.
Laetus: Hem! cadet Geta. Hoc erat, quod diu praevideram: sic finientur discordiae. Tumultum faciet populus. Nostrum est, tenere jam fidem, et Caracallam transferre ad castra, priusquam de caede rumor in urbem fusus plebeiam rabiem in Caesarem concitet. Securitas Caracallae praestanda, ne dies una utrumque rapiat.
Tribunus: Expecto imperium.
Maternianus: Heu! periit Geta, Laete!
Tribunus: Miseret me boni Principis!
Laetus: Miseret! sed abstinete lamentis, obsecro. Pro hoste erit Caracallae, si quis defleat mortem Getae.
Maternianus: Tamen horridum factum est. Assectus fugientem percussit in ipso limine, cum ad Juliam se recepturus clamaret: juva Mater! occidor! adjuva! has inter voces confossus corruit, et in ipsum accurrentis Matris gremium animam


page 143, image: s143

effudit cum sanguine. Ego clamore consternatus ut adproperavi, vidi Caracallam jurgantem cum Julia, et lugere prohibentem de morte filii plures jam mortes meriti.
Caracalla: Jacet hostis! Amici plaudite!
Laetus: Triumpha Caesar! jam erit pax!
Caracalla: Cadendum alterutri fuit. Provocatus vici! Diis grates!
Omnes: Diis grates! Vive Caesar, et impera felix!
Laetus: Sed tutus, Princeps, in aula non es, non omnes oderunt Getam. In castra te confer, ut inde in urbem rediens militari praesidio formidabilis secure triumphum agas de fratre perfido.
Caracalla: Recte mones. Amicos habuit Geta, et socios sceleris, quod meditatus est. Instituenda est quaestio. Senatores de imperio monebis, Laete: Judex erit Papinianus: experiar fidem viri. Tu solare Juliam: celeriter ipse sequar. Ducite me.
Tribunus: Vive Caesar, et impera felix!* Clauditur.
CHORUS I. Themis recusat Iovis postulata probare. Jupiter eius templum incendit, et ipsam honore privat, quo inter homines colebatur. ** Theatrum est silva. Interius templum Themidis primo clausum, tum apertum. Personae. Jupiter. Themis. Venus. Cupido. Mercurius. Chorus Deorum. Mercurius: AH! Dea tibi Consule!
Jupiter impune non spernitur:
Paenitebit pertinaciae.


page 144, image: s144

ARIA.

CEde Jovi, cede Dea:
Bonum est, quod suadeo.
Non tractatur causa mea:
Tibi Dea servio.
Iovis preces sunt armatae,
Cum vult, potest cogere:
Orat: sed cum majestate,
Quam non licet spernere.

Themis: Verba perdis nihil proficua.
Quod dixi, dixi:
Non possum excusare, quod accusat justitia..
Mercurius: * Descendit Jupiter cum Diis superis per nubes dispersis. Audisti tonitru!
En ipse descendit, nec jam in habitu supplicis,
Sed cum Majestate Judicis.
Venus: Themis, rea diceris multorum criminum:
Citaris ad judicium!
CHORUS: Ad judicium! ad judicium!
Themis: Cujus sceleris rea sum?
Cupido: ** Prodit Cupido ex sede Iovis, quae primum clausa, nunc se aperit. Laesae Majestatis Deorum prope omnium.
Jupiter optime, maxime,
Tuum est tibi, et nobis consulere.


page 145, image: s145

ARIA.

HOc, hoc est scelus Themidis,
Quod vulgi nos ludibriis
Exponat, et dicteriis
Proscindi patiatur!
Quid tandem erunt Numina,
Quam nuda, foeda nomina,
Si non haec impudentia
Mulieris plectatur?..
Plectatur!.

2.

Mars latro est mortalibus:
Fur dicitur Mercurius:
Quis ferat hoc? nequissimus
Sim ego puerorum.
Stultorum Bacchum Principem,
Et Moecham vocant Venerem:
Tu, Pater, tu (quid memorem?)
Es Dux adulterorum.* Dividuntur nubes, et Jupiter se ostendit.

Themis: Intelligo: facitis causam communem:
O nobilem artem!
Iuppiter: Audiamus et alteram partem.
Themis: Erratis, o Dii, erratis!
risui per me non prostatis:
Ipsi vos prostituistis,
Cum scelera tam infamia commisistis.


page 146, image: s146

ARIETTA.

IN homine damnatis,
Et ultima supplicia
Decernitis in crimina,
Quae ipsi perpetratis:
O sancta Numina!
Si possunt excusari,
Cur plectitis in aliis?
Si non, cur ipsi facitis?
Quis vetet imitari,
Quod fit a Superis?

Cupido: Audis, Pater, vides insultantem: et parcis?
Iuppiter: Parco, et parcam Themidi,
Si probet, quod probant Dii ceteri.
DUETTO. Iuppiter: Exemplis te sine doceri:
Tonantem te decet vereri:
Themis: Sum Themis: non possum moveri,
Ut scelera velim tueri:
Iuppiter: Non colis nostra Numina?
Themis: Non colo vestra vitia:
Iuppiter: Jupiter sum!
Themis: Themis sum.....
Iuppiter: Ergo coite atra nubila! ruite fulmina!
Cupido: Arbor, quae flecti non potest, frangatur.
Mercurius: Subsidat in cineres templum impiae Deae! incendatur!
Nulla posthac Themis colatur.
Iuppiter: Incendatur!* Dii disparent lente. Fit tempestas. Fulmen. Incendium templi.


page 147, image: s147

CHORUS DEORUM.

Terra treme!
Caelum freme!
Fulmina ruite!
Themidem sternite!
Firma, o Pater, sententia stet!
Poenas audaciae impia det!

Themis: Bene est! in cineres subsidant altaria,
Illustrior micat Gloria.
Themidem pati pro Themide,
Fatum est optabile.
Libens exsulo: vale Thessalia!..
Sed vos improvida Numina:
Intelligetis ex mea absentia,
Quantum vestro imperio sit Themis necessaria.
Senties Jupiter, quis tibi debeat esse potior,
Sincerus admonitor, an putidus adulator!

ARIA.

Qui laudat, quod laudandum,
Qui damnat, quod damnandum,
Qui scapham scapham nominat,
Hic causam tuam protegat:
Hic amat te.
Qui, quidquid probas, probat
Et, quidquid damnas, damnat:
Sacravit linguam tibi:
Cor autem Servat sibi:
Non amat te,
Sed quaerit se.


page 148, image: s148

ACTUS III. * Aperitur aula. Adest Imperator cinctus milite, qui in stationes dividitur.

SCENA PRIMA. Personae. Caracalla. Maternianus. Milites.

Caracalla: EAt in ordines miles, et in sua quisque statione pervigilet. Accede Materniane, narra, quid agit Julia?
Maternianus: Luxit: sed ad imperium tersit lacrimas. Filii conspersam sanguine flevisse decuit, si tegere voluit gaudium, quod attulit spes ex morte Getae concepta. Loqui cupit.
Caracalla: Venio. Tu interim quaestioni assiste, quam de amicis Getae Papiniano praecepi. Attende, num sedulo omnia, num recte fiant.
Maternianus: Auguste, quid crabrones moves? irritas multos, et in te concitas. Ceciderunt [(transcriber); sic: Ceciderunr] cum Geta animi affecti Getae: nemo movebit se, nisi motus. Supersedere nos quaestione crudeli jube.
Caracalla: Quid ita? Tune etiam Getam tueris?
Maternianus: Non defendo. Sed jam solus imperas; tua est Julia: Quid petis amplius?
Caracalla: Imperium, vitam Geta perdidit: famam non perdidit. Creditur innocens occisus esse: hoc mihi nocet.
Maternianus: Si cadant amici Getae, quid istud proderit? non oberit etiam? nunc praecipue, cum formam imperii novam capis?
Caracalla: Imo nunc nihil est mihi necessarium magis. Sic purgabor. Merito caesus Geta videbitur, si publico judicio damnentur amici Getae.
Maternianus: Si esse Judex Papinianus recusat?
Caracalla: Se ipsum damnat. Quid disputas? Ita fieri volo, impero. Non quiescis? Oboediendum est. Me Julia vocat.


page 149, image: s149

SCENA SECUNDA. Personae. Maternianus. Papinianus.

Maternianus: INcipit effrenis currere: curret in omne nefas. Nec jam Papinianum audiet, quam pro oraculo coluit. Ipse intrat. Ah!
Papinianus: Quid ingemiscis Materniane? Intelligis, credo, quam suaserim bene, ut concordibus studiis, et communi opera urgeamus divisionem imperii. En fructum imbellis timoris. Scelus infandum, quale jam quartum exhorret Roma! in qua barbarie vivimus? Haec vestra peccata sunt canes muti, quibus lingere ulcera voluptas est, nulla cura sanare.
Maternianus: Parcius ista. Factum infectum non facies, Papiniane! quid te fatigas? Quae futura sunt, ne fiant, obstare potes. Sic laboras utiliter.
Papinianus: Quid laboro utiliter, si solus laboro? Juvate me! aut saltem, quod aedifico, non destruite: laetus sum. In quae tempora servastis me Dii! jam defendere etiam scelus pro jure jubeor, de amicis Getae quaestionem facere, habere pro reis, damnare omnes, quotquot mortuum lugent! O sancta jura!
Maternianus: Fratris necem agitasse animo Geta dicitur: inferre pronum est, communicasse cum aliis.
Papinianus: Dicitur! si dici sufficit, quis erit innocens? Sed quid momentum perdo? ibo ad Caesarem, et quod nemo loquitur, ego loquar, si vel capite luam. Intelliget, si sapit, unum saltem ex Ministris se habere, qui officium faciat.
Maternianus: Non invenies modo: nam apud Juliam est.
Papinianus: Hoc est: proxime laudabitis incestum etiam!
Maternianus: timeo, ne cogamur.
Papinianus: Vir fortis mori potest: ut scelus laudet, cogi non potest.
Maternianus: Quid igitur? Non habebis quaestionem de amicis Getae?
Papinianus: Habebo, si jubet. Sed in gratiam Caesaris nullum damnabo. Quodsi.


page 150, image: s150

ut video, aequitas postulabit, ut innocentes pronuntiem, ipse viderit, quid ex hoc judicio pro se possit sperare. Docere Principem ante cupio, quod causam Getae judicate aliud nihil sit, quam damnare Caracallam.
Maternianus: Vis, ut te adesse moneam?
Papinianus: Mone.

SCENA TERTIA. Personae. Papinianus uterque.

Papinianus_iunior: HEu! Pater! quod triste spectaculum vidi! Cadaver Getae amici curant, et lavant lacrimis palmari vulnere hians pectus. Pro! ut me iste aspectus conterruit ingressum aulam, et nova laetiora audire certum. Ergo helluatus est demum furor in fratris sanguine, quem sitivit tamdiu?
Papinianus_senior: Geta occubuit: cessa gemitus, qui nihil prosunt. In futuros te casus arma. Pecunias ex aerario datas militi in Getae gratiam aut scit, aut sciet Caesar: quomodo te defendes miser?
Papinianus_iunior: Jubente Geta dedi, exigente periculo, optima mente, pro Geta quidem, sed non contra Caracallam.
Papinianus_senior: Dedisti. Si quaeritur titulus, ut pro scelesto possis damnari, iste sufficit. Tu, gaude, si sine scelere non possis. Damnari malum non est: merito damnari, est malum, quod oportet horrere.

SCENA QUARTA.

Personae. Papinianus uterque. Macrinus. Helvius. Serenus. Maternianus. Macrinus: PApiniane, nondum detumuit tyranni furor, etiam in mortuum saevit. Quid audimus? Tu Patronus Caracallae, tu Judex amicorum Getae esse juberis?


page 151, image: s151

Papinianus_senior: Suscipio vestram, et Getae causam: forti animo este! aut vincam, aut moriar.
Helvius: Captivi sumus. Exire aula prohibet circum undique fusus miles. Amasse Getam si crimen est, absolvisti judicium, Papiniane, habes fatentes reos: sententiam profer.
Serenus: Quamquam contra te ipsum proferes: nam et tu amasti Getam. Sed fac, ut sciamus, quid immineat mali.
Maternianus: Audire te Caesar cupit. Intrare licet.
Papinianus_senior: Benevolum Auditorem habebo?
Maternianus: Tranquillus est. Julia pacavit animum prompto obsequio, filii caedem probans. Idem a te, idem a vobis expetit in novi homagii vicem.
Papinianus_senior: A me non impetrat. Exemplum feminae nihil moveat viros. Vel ex hoc capite improbandum est facinus, quia Julia probat. Ibo, ibo, et loquar Caesari, quae loqui me decet, et ipsum audire juvat.

SCENA QUINTA. Personae. Papinianus iunior. Macrinus. Helvius. Serenus. Laetus.

Serenus: TRepido exspectatione eventus futuri.
Helvius: Quid tu affers Laete? Vultus fiduciam prodit.
Laetus: Licentne loqui audacter?
Macrinus: Amicos vides, cum quibus in eadem es navi jamjam passura naufragium, nisi consilio quodam possis detorquere a scopulis.
Laetus: Gubernabo, si panditis vela, et remos intenditis. Heu quantorum sanguinem hic dies fundet, nisi celeriter occurrimus malo!
Papinianus_iunior: Quid suspendis trepidantes animos?
Laetus: Non credit Caracalla, me a partibus Getae stare. Itaque confidens mihi Senatum convocare me jussit, priusquam abiret in castra. Inde redux, ingressus curiam cum omni milite, primum truci vultu, et minacibus oculis attonuit Patres: tum: occidi fratrem,


page 152, image: s152

dixit: atrox videri facinus potest, illis scilicet, qui ignorant, quam non fraterno Geta ergo me animo fuerit. Saepe insidiis, saepe veneficiis impetiit vitam: postremo provocavit ad pugnam comparui! vici! jam regno solus. Vos Diis gratias agite, quod alterum vobis Principem servaverint, quem si amatis, contra amicos Getae defendite. Sunt, qui ulcisci perfidum volent. Quaestio habeatur: quotquot mortuum deflent, rei sint.
Omnes: Atrox sententia!
Serenus: Et quid Patres?
Laetus: Quid facerent circumfusi armatis? et credere, quae dicebantur, et quot. jubebantur, probare se, uno annutu monstrabant.
Helvius: Ipse adeo Papinianus?
Laetus: Vae parenti tuo! Advertit Caracalla ipsum in Senatu deesse, quem prae ceteris cupiebat videre. Ad me conversus, eccur, aiebat, Papinianus non adest? Adduxi humeros. Ille commorsis labris frendens ingressus est Regiam. Ire in stationes jussus miles expectat in horas imperium, Papiniano, vobis, mihi fatale, nisi cavemus. Nec enim latere possumus, Papiniane, quod Getae nomine pecunias tu mihi dederis, ego acceperim.
Papinianus_iunior: Hoc idem monuit. Pater. Sed quid agamus?
Laetus: Loqui secure licet?
Helvius: Quid ambigis? uno animo sumus.
Laetus: Praecipitetur in foveam Caracalla, quam nobis fodit. .. Quid stupetis? An, num fieri deceat, dubitatis, an num possit?
Serenus: Deici sollo quin mereatur, quis dubitet? Tyrannus est.
Macrinus: et tyrannidem, nisi obsistimus, exercebit in nos.
Papinianus_iunior: Exercebit in Patrem meum. Laete, si facinus meditaris, quod laudet Roma, socius sum.
Laetus: Juvat ulcisci Getam, et nobis cavere. Modus in promptu est. Addicitis fidem?
Omnes: Ee manus.
Laetus: Bene est. In stationes, ut dixi, dispositus miles est, et ipse amans Getae, ac miseram vicem dolens. Vindicabit si habeat ducem. Vestra nomina si conceditis insusurrare auribus, milites vestri sunt omnes: periit Caracalla.
Papinianus_iunior: Amor et timor assensum suadent. Amici! exsequamur


page 153, image: s153

consilium!
Helvius: Factum populus, exercitus, Senatus laudabit: accedo sententiae.
Macrinus: Idem est animus.
Serenus: Et mihi.
Laetus: Jurate. Quod igitur Dii bene vertant, et piis Manibus optimi Getae jucundum accidat, Caracallam inferias dabimus. Peribit!
Omnes: Peribit!
Laetus: Et siquis nostrûm (quod averruncent Superi!) communem causam proditor deserat, eum fulminator Jupiter trisulcis ignibus perimat!
Omnes: Perimat!
Laetus: Jam dum calet, cudamus ferrum! propero adducere militem vobis. Hic subsistite. Irruemus in cubile deinceps, oppressuri securum, ut cadat, ubi cecidit Geta, suoque similiter sanguine contaminet Juliam.
Helvius: Si renuat accedere miles?
Laetus: Inanis est metus. Ostentabo pecunias, Quas dedisti. Servient in bonum mortui, quas vivo maluissem impendere.

SCENA SEXTA. Personae priores excepto Laeto.

Papinianus_iunior: AGe celeriter. Amici, magno malo liberam hodie Rem publicam facimus, Caracalla sublato. Cumulemus beneficium, et Principi pessimo optimum substituamus. Cui fertis suffragium [(transcriber); sic: fuffragium] ?
Helvius: Ego in Principe prudentiam exigo: nihil agat ex impetu: nihil sine consilio: ita populi felices erunt.
Macrinus: Ego fortitudinem magis requiro. Qui aut timores horret, aut timet pericula, consultando, se, et subditos perdit, quia nihil exequitur.
Serenus: Ego temperantem praecipue cupio. Ad rationem vivat, qui regnat, non ad libidinem. Quod est miserius regnum, quam cui praeest is, qui subditis imperat omnia, sibi nihil?
Papinianus_iunior: Ego justitiam maxime laudo. Prudentem Principem venerantur subjecti, forti confidunt, temperantem mirantur: Sed justum


page 154, image: s154

adorant, timent, et amant. Quamquam si Imperatorem quaeritis, in quo sint omnia, parentem eligite. Quod si suspectum est suffragium filii, ipsi decernite, quis est Papiniano prudentior, quis fortior, quis temperantior, quis justus magis?
Helvius: Nihil irascor voto: dignissimum nominasti. Et si Plato felicissimum Regnum pronuntiat, cui praeest Philosophus, quam beata erit Roma, si Papinianum praeficiat!
Macrinus: Nec mihi occurrit dignior. Testimonium virtutis amor praebet, quem sibi ab infimis aeque ac summis Papinianus promeruit.
Serenus: Quantis acclamationibus proclamationem excipiet populus! Probo sensus vestros. habe Patrem Caesarem. Tollatur in clypeos. vivat, imperet Papinianus! pereat Caracalla!
Omnes: Imperet Papinianus! pereat Caracalla! consilia secundent Dii.

SCENA SEPTIMA. Accedunt Caracalla, Papinianus senior, Tribunus, Milites, Maternianus.

Caracalla: MOdestius, rebelles, modestius, ne Imperator vos audiat!. Invade perfidos miles!
Omnes: Vah infortunium!
Papinianus_senior: Vah! improvidos! Hem! quo vos abripuit insanus timor? Et tu, fili mi!
Caracalla: Vive, impera Papiniane! pereat Caracalla! i, tuere, defende clientes tuos.
Papinianus_senior: Ah! ut infelix sum Pater!
Caracalla: Scelestum voca. Nam ut ausus sit filius cogitare immane facinus, ignaro patre?
Papinianus_iunior: Auguste, nihil pro me deprecor: suppliciis ultimis devotus sim! Sed Patri parce! solus sum reus: ignarus omnium, quae feci, Pater.
Papinianus_senior: Imo quod tantum probrum genuerim, sum reus satis.
Omnes: Nos rei sumus: innocens Papinianus.
Caracalla: Abstrahite! Tormentis quaeratur veritas.
Omnes: Nos rei sumus!


page 155, image: s155

Papinianus est innocens.
Caracalla: Materniane, tu Papinianum custodi. Tempus, quo deliberes habes. In quo articulo rerum tuarum deprehensus sis, vides. Si Getam damnas, absolvis te. Sin, jam ne hoc quidem habebis solacium, quod innocens moriaris.
Papinianus_senior: Se ipsum solatur animus bene conscius sibi.

SCENA OCTAVA. Personae. Caracalla. Laetus.

Laetus: NOn belle instruxi fabulam, Caesar, ut intelligeres, quo in te animo sint amici Getae? Vix classicum cecini: jam illi strictis ensibus in te emicuerunt. Credere tu narranti potuisses? Sed quod auribus hausisti, vidisti oculis.
Caracalla: Graviora metuo.
Laetus: Urgenda sunt coepta, donec nemo supersit, qui metui possit. Miles omnis est tuus: irruere nos in eos jube, qui deflent Getam: clade aliqua exterrendus est populus, ut credat, immane facinus tentasse Getam, quod vindicta tam horrida expiet. Atque quo celerius exequi sententiam tibi utilem jubes, hoc efficacius remedium est. Quos duci ad tormenta jussisti, plectantur cito: alius quisquis gemit de Geta, quisquis murmurat, luat Capite: ita facies fidem, merito occisum esse.
Caracalla: Si porro probare factum Papinianus recuset, quis justum credet?
Laetus: Necari et ipse potest: imo jam debet, si velis vivere. Animo obstinatus est, reum filium videt, Imperatorem se audivit prope jam proclamatum, et nihil animo agitet adversum te? Timendus est ille vir, nunc maxime, cum in filio debet offendi.
Caracalla: Cogitabo. In tua fide, Laete, reposita est mea salus. Turbis provide, et si est opus, mone tempori! me vocat Julia.
Laetus: Securus fruere.


page 156, image: s156

SALTUS.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA.* Theatrum exhibet Castra. Papinianus senior. Maternianus. Milites.

Maternianus: Hîc te audiet Caesar. prodibit continuo. Secede miles. Sed tu pone tandem, si amicum audis, illam tuam Philosophicam severitatem, et memento te Domino loqui.
Papinianus_senior: Num in reverentiam tibi peccare videor, si libere loquar?
Maternianus: In prudentiam certe. Nam si resistis porro postulatis, quid sperare per hanc audaciam possis?
Papinianus_senior: Si non efficio, ut minus audacter peccet, saltem ego non pecco. Aut num defendere scelus aliud videtur tibi, quam committere? Si Caracallam incitassem ad inferendam fratri necem, scelestus viderer etiam tibi: nunc si probo factum, si laudo, quid facio minus?. Quo nos abicimus? Fidem juravi Caesari: num ideo conscientiam tradidi? Caesarem hoc effert, quod imperet. Sed consideret, quibus imperet. Stolidis, barbaris, impiis si imperat, imperet, quae vult. Si viris honestis, imperet honesta: oboediemus. Materniane, omen est bonum, quod me Caesar ad alloquium vocet: et venio praeparatus. Forte vexatio, quae turbat aulam, dat intellectum, ut capiat, quam bene ipsi Papinianus velit.
Maternianus: En ipse.


page 157, image: s157

SCENA SECUNDA. Personae. papinianus senior. Caracalla. Maternianus.

Papinianus_senior: QUid sibi vult, Auguste, hic occursus gratiosus, hic aspectus solito blandior? num sperare possum, mutata mente, agnovisse te demum, fieri non posse, ut Papinianus excuset, quod accusat natura, quod damnant Dii? An timere debeo, ne insidieris constantiae, filio usurus pro ariete, quo Patris pectus evertas? Obsecro, ne diu suspensum me teneas: scire oportet, utrum Domino loquar, an tyranno?
Caracalla: Audacter et temerarie agis ex more tuo, in ferocia complacens tibi, quam elegante vocabulo libertatem appellas, aut etiam fortitudinem. Sed dandum aliquid morituro est: fruere licentia, quam concedo brevem, et ultimam, nisi pertinaciam ponas, et oboedias imperanti. Audi tranquille, quae dicam; intelliges, opinor, merito imperare. Utinam sapientius ordinasset imperium moriens Pater, et quod suaseras tu, Orientem uni, Occidentem alteri filiorum tradidisset regendum! nunc cum orbi toti utrumque cum aequali potestate praeposuit, quid fecit aliud, quam ut jam ante discordes in mutuam perniciem concitaret? Geta maiorem nolebat ferre, ego aequalem non poteram. Accessit ab indole stimulus, accessit a suspicionibus, a dissidiis, a susurronibus: neque hodie primum periisset Geta, si se obtulisset alias occasio opportuna magis. Quamquam et hodie exhorrui scelus: neque me obstrinxissem, opinor, nisi refugientem animasset Laetus, ut utar occasione non facile reditura, hortatus.
Papinianus: Prô! quid audio? Laetus hortatus est, Auguste, quo ego vix alium Getae amiciorem putavi?
Caracalla: Ita Laetus, qui et filium tuum cum sociis induxit mendacio, ut, quod vidisti, adversum me conjurarent.
Papinianus: Vah! perfidiam!
Caracalla: Sed ille mihi, cum minime


page 158, image: s158

putabit, poenas suorum scelerum satis acerbas dabit. jam te, Papiniane, quid agere necessitas postulet, considera. Occisus est Geta: quid faciam? Paenitet! sed ille non ideo reviviscit. Amavit Getam populus: cum innotuerit, caesum per injuriam esse, tumultus fiet, et incalescet seditio vix nisi multorum sanguine restinguenda. Moriendum omnibus erit, quotquot vivunt amici Getae: nec enim meae me vitae aliter securum puto. His tu occurrere malis tantis potes facile, si prodiens ad concionem Getam merito occisum doceas, quod id et mea, et Rei publicae exigeret salus. Sciunt omnes, quam Getam amaveris: sciunt quam ames justitiam: itaque quin sint vera, quae dices, dubitabit nemo: omnes damnabunt Getam, omnes se mihi inclinabunt: Caracalla tranquillum imperium, Res publica pacem, plurimi vitam debebunt tibi.
Papinianus: Ah Caesar! si ego filium meum defenderem: si merito et recte contra te conjurasse assererem, quibus me oculis aspiceres? quo animo audires? Tamen hoc affirmo: minus in te filius meus peccavit quam contra Getam peccasti tu: et te vis defendi? Cessa, obsecro! quod vis, impera: promptum ad omnia Papinianum habes. Sed scelus imperanti oboedire non possum. Sedandorum tumultuum aliud remedium est. Intelligat populus, quod te facti paeniteat. Intelliget vero, si facti auctorem Laetum digno supplicio eneces. Sic placabis furentes: sie demonstrabis, te Principem esse, qui ut errare, sic erroris concipere poenitentiam possit: sic ostendes, quam Proceres male consulant sibi; dum tibi consulunt malum.
Caracalla: Bene est: non consulis male. Et vide, quantum tuae virtuti deferam. Judicem te Laeti constituo, et Judicem tui filii. Uterque reus est: si tantus est amor aequitatis, quantum prae te fers, amborum causam examinabis ad leges: et ego, quam de utroque feres sententiam, ea stabo.
Papinianus: Judex sim, Domine, cum ipse tibi videar de ambitu reus?
Caracalla: Innocentem te scio: absolvo.


page 159, image: s159

Papinianus: Reus unus inimicus est, alter filius: et Judex sim!
Caracalla: Judicabis. Quid disputas? num iterum scelus impero?
Papinianus: Haud scelus quidem, sed rem difficilem Patri.
Caracalla: Amorem filii amor justitiae vincet, si es fidelis. Causam indaga sedulo! priusquam sol occidat, dicenda sententia est, et executioni mandanda. Filium primum cum sociis ad examen citabis: Laetum postea Maternianus adducet.
Papinianus: Oboedio.

SCENA TERTIA. Personae. Caracalla. Maternianus.

Maternianus: QUam gaudeo, Caesar, te placidum Papiniano videre. Viri tanti mors quam multorum odia concitaret tibi! quae pericula acciret!
Caracalla: Video: hinc titulum quaero, ex quo juste possit damnari.
Maternianus: Prô! quid audio?
Caracalla: Judicem constitui, ut fiat reus. Absolvit filium: favet hosti Caesaris: damnat Laetum: damnat amicum Caesaris. Judices, a quibus de judicio aut per odium, aut per amorem perverso judicetur, inveniam facile. Liberare me volo ab homine audace, et obstinato.
Maternianus: Decretum est igitur...
Caracalla: Decretum. Hodie morietur.
Maternianus: Ecquid te movet ad facinus adeo horridum?
Caracalla: Libertas, securitas, majestas.
Maternianus: Non, non facies: fieri non potest, ut vel mente designes tam atrox facinus.
Caracalla: Quid ni?
Maternianus: Superi! num perpendisti adeo, quem virum destines neci? Quid de te sentiet orbis?
Caracalla: Quid? num semper ero Ministri servus? et Imperator cum sim, nihil licebit agere, nisi quod ipse probet?
Maternianus: Ille vero nihil probat, nisi quod prodest. Memento Severi Patris, quam te anxie commendaverit Papiniano: neque credidit, fieri posse,


page 160, image: s160

ut felix imperes, nisi ex consilio huius viri imperes, quem ad haec tempora servarunt Dii, ut sua prudentia collabens sustentet imperium. Cogita, quantum ipsi debeas. Vel maxime placere tunc debet, cum loquitur, quod displicet tibi. Hinc enim, quod te amet, manifestat, incurius sui. Libertas, securitas, majestas tua ab ipso fulcientur. Nunquam maior eris populis, quam cum ad latus proxime assidere vident Ministrum in administranda justitia et peritum et sedulum: nunquam securius imperas, quam cum nemo habet, quod queratur contra vicarios praesides: nunquam praecipies liberius, quam cum populi credent, praecepisse te ex Papiniani consilio. Quam felices fuissent alii Caesares, si Ministrum eiusmodi aut habuissent, aut audissent! Neronem totus orbis et amavit, et timuit, quamdiu coluit Senecam. Cum Senecam sustulit (quod mihi facinus atrocius videtur, quam quo sustulit Agrippinam) cum Sene, cam sustulit, timere debuit omnes, a nemine amabatur. Te ipsum, Auguste, quanta subibit paenitentia, cum, quantus fuerit Papinianus, ex jactura advertes. Si Principes Dii essent, immortales facere tales Ministros deberent, quales utique non omne saeculum tulit. Ah! quam ille tibi affectus est pessime, quam nihil tuae gloriae, nihil salutis studiosus, qui te in Papinianum irritavit! et nempe Laetus, Laetus incitavit te ad necem fratri inferendam: quis alius in Papinianum accenderit? et quis est ille Laetus? quando umquam aliquid salubre suasit? Affectui se tuo accommodat, ut placeat, in omnes formas mutabilis Proteus. Huic ego regendum me traderem, si Rector essem?
Caracalla: Versas me, et turbas animum. Delibero, quid agam. Adhuc tamen funus nobile ista videbit dies, nec sine pompa, aut Papinianus cadet, aut Laetus: alterutrum fata postulant, et meae res. Paretur ferale pegma, lictores, enses, venena in promptu sint. Impero.
Maternianus: Obsequor. Dii faciant, ut dira sententia meritum Caput feriat!


page 161, image: s161

SCENA QUARTA. Personae. Caracalla. Laetus.

Laetus: DOmine, rumor de nece Getae in urbem sparsus turbas concitat: audivi murmura, dicteria, minas: conventus fiunt: nisi nos opponimus initiis, erit seditio: Majestatis periculum subis.
Caracalla: Credo. Quis modus pacandi est male contentos?
Laetus: Vis, et ars. Si Papinianus de jure facti pro concione populum doceat, acquiescet.
Caracalla: Non impetro.
Laetus: Ergo irruendum in obvios, et quisquis vel nomen Getae cum affectu usurpat, necandus est. Hic terror suffocat impetum recentis audaciae.
Caracalla: Consilium atrox!
Laetus: Sed necessarium. Huc te Papiniani obstinatio adigit. Ego si Caesar essem, nae ille mihi pertinaciam capite lueret! Qui tibi contradicere, Caesar, non timet, quid timet denique?
Caracalla: Nihil habet, quod timeat, qui recte agit.
Laetus: Nondum prohibuit nuptias etiam, quas cum matre agitas? Nam ad tribunal suum jam citavit amores tuos ille Rhadamanthus: nondum damnavit?
Caracalla: Quid? ausus est carpere?
Laetus: Palam. Phaedrae comparat Juliam: de te ait, optare se, ut Hippolytus sis.
Caracalla: Quid optat? clarius loquere.
Laetus: Ut Hippolytus sis, qui novercae suae blanditias crudo contemptu derisit, meritus propterea, ut devoraretur a Phocis. Et addidit. ..
Caracalla: Quid?
Laetus: Se ex hac maxime causa suasisse, et ursisse divisionem imperii, ut te a matre divideret. Vides, quantum sibi arroget juris in te.
Caracalla: At ego dubito, Laete, uter mihi peius affectus sit Papinianus, an tu.
Laetus: De me suspicaris hoc malum, Auguste? Quando improbavi aliquid, quod tibi placebat? Cupiebas fratrem in potestatem venire: adduxi. Ut Julia mentem suam de te ducendo clarius aperiret, efficere: effeci! Quo in te animo post Getae caedem


page 162, image: s162

eius amici essent, explorare: exploravi. Exercitum tibi ad jungere: adjunxi. Quid amplius imperas? Si, vel ut Iovem deturbem de solio, praecipis, expugnabo nubila, aut si glorioso conatui non respondet eventus, impavido pectore excipiam fulmen, quod me in exercitio nobilis obedientiae sternet.
Caracalla: Invisum subditis fecisti me! Nisi tu institisses, fratricida non essem. Nunc vis, ut papinianum adjungam: quis me amabit? quis non maledicet?
Laetus: Obsecro, Princeps cave, ne hic animi tui sensus emanet in vulgus. Gladios stringerent Romani, si scirent te linguas timere. Nudos enses ostenta, tacebunt, imo si instas, laudabunt praeterea. Romulus, Domitianus, Nero, cum statuerunt fratres occidere, num quid dicturi sint subditi, cogitarunt? Jupiter cum Patrem caelo expulit, cum sororem uxorem duxit, cum in cygnum, in aquilam, in bovem se transformavit, numquid anxie deliberavit, quid de se locuturi sint Fauni ac Satyri? Liberrime vivendum est Principi, si vivere felix cupit. Juliae, si vis, libellum repudii feram: nam si de sermonibus angeris, actum de nuptiis est. Illa, quo animo exceptura sit nuntium, facile capis. Aut ridebit, aut indignabitur, timeri a viro, quod non metuit femina. Quamquam si attendendum est, quid dicant homines, attende, Princeps, quid dicat, quid dictura sit Julia: illa tibi prae toto genere humano sit. Oderint te omnes homines: non tam infelix es, quam si illa te cesset amare.
Caracalla: Explorasti de Papiniano etiam Juliae sensum?
Laetus: Pertinaciam in defendendo Geta, ipse nosti, ut damnet Julia. Veretur nempe, ne...
Caracalla: Ibo, interrogabo Matrem. Si mori vult hominem, periit. Tu occurre tumultibus.
Laetus: Omnis miles in armis excubat. Quisquis commoverit se, pro hoste erit: et tu intelliges, Caesar, quanto ferventius tuae felicitatis, salutis, gloriae studiosus sit Laetus, quam Papinianus.
Caracalla: Recte.


page 163, image: s163

CHORUS II. Iovem, cum omnia sus deque verti videt, de pulsa Themide paenitentia subit. * Personae. Jupiter. Mercurius. Pallas. Ceres. Pomona. Pales. Hortulani. Pastores. Rustici. ARIOSE. Bellona: ARma viri! procul curae!
Jam valebit vis pro jure:
Tantum quisque possidet,
Quantum sibi rapiet.

Chorus Praedantium.

Rapite, capite!
Nemini parcite!
Sine discrimine
Sternite, caedite!
** Theatrum exhibet castra. Interius Bellona in turrito Elephante equis circumdata. Alii parant naves. Alii effodiunt aurum, alii arma levigant ad cotem. Adsunt cumuli galearum, ensium, telorum etc. sit praedatio, caedes, fuga, clades etc. abscissa capita in hastis, abjecta arma visuntur. etc. Mare et terra sus deque vertantur!
Modo res vestrae in caelum tollantur. intus fit clamor.

Mercurius Pales: Superat famam malitia. * Prodeunt Jupiter et Mercurius personati. Prodeunt hortulani.
O Caelum! o Sidera!


page 164, image: s164

Iuppiter: Iterum nova lamenta.
Ceres: O Jupiter adjuva!
Mercurius: Secedamus,
Ut, quid querantur, certius audiamus!
ARIOSE. * Pastores, Rustici. Pomona: O Mea pomaria!
Pales: O oves!
O boves!
Ceres: O agri! o jugera!
Omnes: O meae res!
O meae spes!
Ah! Caelum! ah Sidera!
Ah! Jupiter adjuva!
Ceres: Quid frustra clamamus?
Videtis,? ut nihil se moveat durus tyrannus!
Pales: Pulsa Themide
Quis nostram apud eum causam velit suscipere?
Pomona: O Themis! Dum te non amplius audit Jupiter,
Quam nihil agit regaliter!
Lex nulla servatur:
Pro libidine vivitur: scelus adoratur.
Ceres: Cur ergo tributum Jovi solvimus?
Pomona: Cur Regem alium non eligimus?
ARIETTA. Pomona: Cur ego hortorum delicias?
Pales: Cur ego do pecorum decimas?
Ceres: Pro Iove cur cogor arare,
Si nihil laborat pro me.


page 165, image: s165

Omnes: Ut jure tributum, quod imperas,
A subditis, Jupiter, exigas:
Pro subditis debes regnare.
Non debes regnare pro te.
Iuppiter: Quousque tandem?
Omnes: Heu! fuimus! periimus!
Iuppiter: Quid agendum Mercuri?
Pallas: O Pater! quanti sum sceleris nuncia!
Dii fratres in Caelum evaserunt,
Deos ceteros in fugam egerunt:
Turbata sunt omnia!
Iuppiter: Dies nefasta! ubi, ubi sunt fulmina?
Pallas: Pater! siste impetum!
Et Majestatem ludibrio subtrahe!
Ad horam juvat cedere, ut possis securius vincere!
Mercurius: Cum Pallade sentio,
Et ut ad tempus te occulas, suadeo.
Interim ego Saturnum Caelis,
Pallas Themidem restituet aris:
Restitutam rebelles Dii audient,
Et Caeli imperium tibi restituent.
Unde cum rursum tonabis,
Homines facile a sceleribus revocabis.
Iuppiter: Ite, quod videbitur, agite.
Ego ibo, quo me rapient pudor, dolor, timor, furor.

ARIA.

Erravi! vah! Erravi!
Cum Themidi peccavi!
Perite blaterones!
Qui blandos per sermones


page 166, image: s166

Palpatis aures Principum!
Est falsum, est mendacium,
Quod Reges
Sint exleges!

2.

Exemplum do Rex Regum,
Quid prosit cura legum:
De Iove exsul factus sum! ...
Quid restat quam suspirium
Erravi! ...
Erravi!

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Personae. Papinianus senior. Maternianus. Lictores. * Apparatus funebris contra omne genus delicti.

Maternianus: ADes Papiniane!. quid te hic aspectus feralis juvat?
Papinianus_senior: Salve sancta Justitia! Materniane, cui hanc Scenam instruis?
Maternianus: Tu Judex es. Qui a te damnatus fuerit, ense, securi, fune, veneno, morte, qua decreveris hac hora cadet. Praecepit Caesar.
Papinianus_senior: Eccur ad judicium non rapitur Laetus?
Maternianus: Dilatum est. Tumultus timetur populi: invigilare est jussus. Nihil metuit: non evadet.
Papinianus_senior: Bene est Ergo praecedat filius. Lictor secures expedi! Tu Caesarem ad spectaculum evoca, ex quo discat, quam chara Papiniano justitia sit.
Maternianus: Damnasti filium?
Papinianus_senior: Meruit. Serenus, Macrinus, Helvius ducantur simul: aequale


page 167, image: s167

crimen poena aequali luent. Jamque ingredi vides.
Maternianus: Funesta dies! Hic vultus, hic habitus, hic incessus viros praeclaros decet! Caesarem evoco.

SCENA SECUNDA. Personae. Papinianus uterque. Serenus. Macrinus. Helvius. Milites. Tribunus. Lictores.

Papinianus_senior: OPprime naturam virtus! Gemere Patrem decet, non decet Judicem.
Tribunus: Adduxi reos. Ultra quid velis, impera.
Papinianus_iunior: Pater!
Papinianus_senior: Vocabulum sile, quo mihi pectus scinditur. Quamquam si moriendum innocenti foret, non dolerem: nunc, non quod moreris, lugeo, sed quod nocens moreris, infelix! Et quod filium genui degenerem adeo. Prô dedecus meum!
Papinianus_iunior: Feci vindicandi Getae causa, amore tui concitatus, fraude Laeti deceptus.
Papinianus_senior: Sile probrum! non est scelus scelere vindicandum, nec Geta ipse sic vindicari se velit. Tune amabas me? sic nosti Patrem? Is tibi videri potui, qui conscendere vellem solium mei Principis conspersum sanguine, mei filii pollutum scelere! Novum crimen! Quid fraudem jactas? Excusatio te ipsa accusat. Hem ut miseri parentes sumus! Quantis mihi curis tua educatio constitit! quam sollicite avocabam a vitiis! quam sedulo ad cultum virtutis urgebam! et videbar mihi non arasse in littore: Spes laetissimas repentina grando decussit. Laetum audire contra Patrem oportuit? .. Vestrûm me miseret, Amici, quos hoc scelus in societatem traxit improvidos sui! Si quater mori filius posset, poenas mihi pro vobis daret, quater reus, et quod ipse Laeto accesserit, et quod male suaserit vobis.
Helvius: At tu, quid nos torques? Damnasti: an non est satis? Adhuc subire oculos tyranni coges?


page 168, image: s168

Quid hoc meruimus? Expeditus est lictor: duci jube!
Papinianus_senior: * Prodit Caracalla. En subit ipse! curvate genua! Deprecari scelus oportet, et mori.
Helvius: Me deprecari! Quam lubens mo, rerer, si peregissem facinus gloriosum et sanctum!
Papinianus_senior: Quid loqueris ferox?
Serenus: Tene adulari tyranno decet? sic Papinianus es? Optime de Roma meritos viros, amicos, filium damnas, ut placeas Caracallae! hic juris cultus est? haec virtus tua?
Papinianus_senior: Superi! hic furor viros bonos corripere potuit, ut negent se mortem meritos?
Macrinus: Pasce oculos crudelis! in hac miseria! Hoc decet indolem. Ut calet, ut ardet anhela crudelitas! Quid cessas lictor? Sanguinem sitit: propina potum!
Serenus: Propina. Vivat fratricida in ruinam imperii!
Macrinus: Vivat, ut pereat Roma, et poenas ignavae patientiae luat!
Helvius: Vive, triumpha Caesar! Maior Africano, maior Macedonico es! Getam occidisti: Geticus appelleris!
Papinianus_senior: Quousque patiens audies, Auguste, maledicos canes? nam ego amicos abdico. Amicus, affinis, filius sit: hostis est meus, qui Caesaris est. Jussisti judicium facere: lata est sententia: moriantur! exequi jube!
Papinianus_iunior: At ego tibi supplex, Auguste, accido: probo sententiam, meruisse mortem fateor: sed per quidquid [(transcriber); sic: quiquid] est carum, deprecor. Aetati parce, Domine, parce Generi, Patri parce!
Papinianus_senior: Quae me rursum ferit vox! Ignave! degener! Tu, quam meruisti, mortem metuis? deprecari audeas! Hoc absit, Caesar, ut ego istud dedecus ultra intuear. Fiat justitia! moriatur.


page 169, image: s169

SCENA TERTIA. Personae. Papinianus senior. Caracalla. Maternianus. Ephebus.

Caracalla: ABripite ex oculis monstra! reducantur in carcerem. Moriemini morte, qua sentiatis vos mori! deliberabo. Tuam ego fidem suspicio, et amorem justitiae. Faciam, ut de tuis laudibus nulla umquam posteritas conticescat. Unum exigo, ut sicut aequus es Judex, ita sis Minister fidelis, pro tui Domini honore et salute sollicitus. Getae mortem populo proba! Num oboedies tandem? Quousque te oppones? Cum tu probaveris, probabunt omnes. Amasti Getam: hic amor obstat. Amorem vincat amor, quem jam soli mihi totum debes. Exemplum feminae imitari ne pudeat. Luxit filium Julia: lugere desiit, cum imperavi. Quid siles? Mortem vel te judice meritus est filius tuus: meriti amici tui: libertatem, vitam, honores pristinos et majores debebunt tibi, si oboedieris. Si non obedis, vide, quo me adigas. Venenum et pugio in promptu sunt: alterutrum eliges.
Papinianus_senior: Quam prompte oboediverim, Caesar, quoties, quod honestum est, imperasti, exempla habes. Patrem exui, ut subditus esse possem: quid amplius exigas? neque desidero, ut absolvas filium, quem ego damnavi. Moriatur infelix! Illius ego mortem ne gemitu quidem dignabor. Si mori me cum ipso jubes, felix sum! Neque enim miseram mortem aliud, quam misera causa facit. Amavi Getam: quod tamen non probem necem Getae, amor Getae non facit: amor justitiae facit. Exemplum Juliae movere Papinianum non potest. Cur cessarit lugere, facile divinavi. Heu! quae non dedecora cogar probare, si


page 170, image: s170

necem Getae probem! Non probo: non possum probare: Fidelis Minister sum: adulator non sum. Sed nec judex adversum me ipsum sum: mortem neutram eligo: tu decerne.
Caracalla: Obstinate!
Maternianus: Ah! Papiniane! tantine paucula verba sunt, quae ad concionem dicas, ut malis. ...
Papinianus_senior: Scelus sunt. Caesar! quod imperas mortis genus?
Caracalla: Insultat! In carcerem ibis, et ipse ad carnifices feres sententiam. Macrinus, Helvius, et Serenus te spectante jugulentur statim! tum item in oculis tuis tuus filius caput securi subiciat, quem tu sine mora morte pari sequeris.
Papinianus: Oboedio per omnia. Oro Deos, ut mea mors pluribus exemplum, quam miraculum sit. Vale Caesar! Materniane vale!

SCENA QUARTA. Caracalla. Maternianus. Laetus. Ephebus.

Maternianus: AH Caesar! Qualem virum condemnas?
Caracalla: Contumacem. Ipse se damnat. Vidisti, ut me provocarit audacter? Ut nihil exhorruerit ad sententiam? Ut velut ad convivium abierit?
Maternianus: Obstupui robur animi.
Caracalla: Semper aestimavi hominem, amavi semper: quid omisi, ut possem absolvere? absolvissem, quam noxium exemplum foret! Quis non auderet similia, et se imperanti opponeret.
Maternianus: Ut pavescet, ut horrebit te populus, cum de novo facinore audiet!
Caracalla: Hem Laetus. Ex ipso intelligam, quid in urbe agatur. Tu vide, quid fiat in carcere. Gaudium feres, si mihi lucraberis virum.


page 171, image: s171

SCENA QUINTA. Caracalla. Laetus. Ephebus.

Laetus: VIve Caesar! jam regnas securus! Caesi sunt, quotquot amarunt Getam. Viginti fere milia computavi. Irruere tota urbe militem in turbas jussi, et quotquot de Getae morte plorantes invenirent, sine discrimine caedere. Tremunt cives: nemo movere se audet: agere, quod libet, licet. Fruere imperio, fruere Julia: nemo tyrannidem carpet, nemo, quas cupis, nuptias.
Caracalla: Ut nemo supersit etiam, qui me impellat ad tam funesta consilia, hoc poculum propino tibi. Libemus Diis! Adeste furiae, et hanc imperii mei pestem auferte vobis! Bibe.
Laetus: Caesar!
Caracalla: Per stygem bibes!
Laetus: Ah! Audi supplicem! et moram saltem defensioni concede! Nam cur occidor!
Caracalla: Interrogas? occisus Geta, decepti proceres, turbata aula, Papinianus infelix, viginti milia occisi, ego tyrannus, infamis, toti orbi exosus, omni posteritati execrabilis tua scelera sumus: et adhuc de defensione cogitas? Quamquam ut simus justi, age, defensioni te para. Quem judicem optas?
Laetus: Impera Domine!
Caracalla: Papiniano te trado. Curre puer!
Laetus: Ah Caesar!
Caracalla: Nempe hunc times miser?. Heu! Materniane, quid affers?


page 172, image: s172

SCENA SEXTA. Accedit Maternianus.

Maternianus: PApinianus vixit!
Caracalla: Tuum est scelus. Bibe! bibe!
Laetus: Obsecro!
Caracalla: Aut bibes, aut ilia perfossus cades.
Laetus: Sentio ultores Deos! Bibam, tyranne, bibam!. Placere volui, hoc scelus meum!
Caracalla: Hauris ocius!. Habet. In carcerem extrude monstrum, donec epota vipera iecur exedat.
Maternianus: Nunc juste saevis Caesar! sic mori adulatorem decet. Venenum ex auro bibat, qui venenum in auro Principi propinavit. Crepa!


page 173, image: s173

ANASTASIUS DICORUS. TRAGOEDIA DATA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXIV.


page 174, image: s174

ARGUMENTUM.

NUnquam impune illudi Caelo, Anastasius Imperator testis est, Dicorus appellatus a discoloribus oculorum pupillis, qualis et vita fuit, bona initio, deinceps pessima, nisi rectius pessimam semper dixerimus, cum videri bonus semper; esse nunquam voluerit, obstinatus hypocrita. Imperio post Zenonem potitus, juravit Euphemio Patriarchae, et juramentum syngrapha confirmavit, servaturum se, et contra quoscumque tuiturum Synodi Chalcedonensis decreta: nihil praestitit minus. Favit enim paulo post Manichaeis, Acephalis, Eutychianis, Haereticis omnibus: solos Catholicos persecutus est velut pacis rei publicae, quod se haereticis opponerent, inimicos. Itaque Euphemium et Macedonium Patriarchas multavit exilio: Timotheum et Severum pessimos Haeresiarchas, illum Constantinopoli, hunc Antiochiae praefecit: inter aulicos, quisquis Catholicus fuit, suspectus de insidiis fuit. Eminebant Iustinus, ac Iustinianus, quos, cum esse captivos jussisset, Vitalianus Ducum unus nepotem Caesaris Hypatium cepit, et populo in partes pertracto Regiam obsidens, coegit Imperatorem primum captivos reddere, deinde Catholicis, quae pro bono religionis postulabant, promittere. Ita reddita est, quam populi placandi causa deposuerat, corona, non item diuturna pax. Nam continuo rediit ad ingenium simulator, nullis aut. monitis, aut minis correctus. Urgebant promissorum fidem legati Hormisdae Pontificis, ejecit, et navi perforatae impositos


page 175, image: s175

redire in Italiam jussit: instabant Episcopi, maxime Oeniandus Vir omnis sanctitatis laude clarissimus, contempsit: viderat malorum incentorem Timotheum repentina morte ab ultore Deo punitum esse; neglexit: ipsimet Vir gravis in somno apparuit, quattuordecim vitae annos ex libro, quem tenebat manibus, se illi propter impietatem delere professus; frustra omnia. Pharaoni se fecerat similem in vita, simili cum eodem et morte periit, hoc est, repentina, non aquis quidem, ut ille, haustus, sed fulmine de Caelo stratus, quo fracta est arbor, quae flecti non potuit. Baronius.

PERSONAE.

Anastasius obstinatus hypocrita.
Timotheus Patriarcha haereticus.
Hypatius Anastasii nepos.
Iustinus aulicus Catholicus fervens.
Iustinianus aulicus Catholicus bonus.
Vitalianus Dux Catholicus utrumque amans.
Oeniandus Episcopus sanctus.
Amantius Praefectus aulae vir ad hominem.
Marinus Dux Militiae homo de ambitu.


page 176, image: s176

PROLOGUS.

PLausum, quem Constantinopolis plaudit Anastasio, vicesimum septimum ab adito Imperio Anniversarium agenti, Deus mutat in Lessum.* Theatrum exhibet arcum triumphalem Anastasio erectum. Personae. Constantinopolis. Roma. Chorus. CHORUS.

Io! Io!
Constantinopolis
Exulta, ride, plaude:
Fortuna Principis
Felicem facit, gaude!
Vivat! Princeps plurium
Per seriem annorum!
Vivat! haec est omnium
Vox una subditorum.

Roma: Festiva quid sonant tympana?
Constantinopolis: Vota, soror, junge, et cantica.
Est annus septimus supra Vicesimum,
Quo Anastasius tenet Imperium:
Diem celebro anniversarium.
Roma: Utinam dixisses, vitae tyranni ultimum!
Est annus septimus supra vicesimum,
Quo Anastasius affligit Imperium!
Heu! Quosque feremus jugum tristissimum!


page 177, image: s177

ARIA.

O Deus gementium spes
Quam lentus ad fulmina es!
Terge fletus!
Longos metus:
Tandem a me abige!
Quousque et despici te,
Et pateris opprimi me?
Tandem surge!
Fata urge,
Et tyrannum percute!

Constantinopolis: Eadem vota voveo, sed in silentio:
Ita imperat Status ratio, ita servae conditio.

ARIA.

LIngua et animus duae sunt res:
Nisi has dextere
Scias distinguere,
Et verba pro more
Formare in ore,
Perdita es.
Aulis haec posita pridem est lex:
Heliogabalos
Ut Theodosios
Debemus laudare:
Debemus clamare:
Vivat! triumphet! et imperet Rex!

Roma: Apage turpem Neniam!
Nunquam Roma didicit tam dissonam musicam.
Mihi consonant lingua, et animus:


page 178, image: s178

Vindictam, Vindictam oro,
Ut ab obstinato Caesare de tot sceleribus
Tandem exposcat Dominus....* Mutatur Theatrum. Fit tonitru septies, et Anastasiis effigies fulminatur.
Eia intonuit! preces Deus audiit!
Procidamus! adoremus!** 24. Seniores coronas suas ponentes ad pedes Antiqui dierum.
CHORUS: Vindica Domine!
Deus: Vindicabo!
Tu signa, quae locuta sunt, septem tonitrua.
Angelus: Audi, et vide, Roma!*** Angelus Apocalypticus cum uno pede in mari, altero in terra.
Juro per viventem in saecula,
Quia tempus non erit amplius!
Hodie morietur Anastasius.
Hominum scelestissimo
Quattuordecim annos vitae, qui superessent, deleo.
Hodie morietur!
CHORUS: Moriatur! Moriatur!
Laus sit Deo Vindici!
Jubilamus! plausum damus,
Plausum justo Judici!
Constantinopolis: Superi! quid vidi? et ubi sum?
Roma: Hem! ut Deus subito mutavit theatrum!
Eia! hic age diem anniversarium!
Constantinopolis: Hodie moriturum Anastasium, quis credet?


page 179, image: s179

Roma: Utinam ipse crederet!
Sed serum est votum.
Decrevit Deus dare spectaculum
Horridum oculis,
Utile animis,
Ut haec gravissima veritas assidue
Haereat memoriae:
* Mors equitans, et post se infernum trahens. Anni impiorum breviabuntur.

ARIA.

Qui habet aurem, audiat,
Quid dicat Spiritus:
Citato equo advolat
Mors peccatoribus:
Peccatum mortis stimulus,
Peccatum calcar est,
Quo equus hic admonitus
Absolvit cursum citius
Et cum abesse longius
Putatur, hinnit proximus,
Et ante fores est.

Da Capo.

Repente cadunt impii:
Et Filum rumpitur:
Mors figit telum pectori:
Infernus sequitur.


page 180, image: s180

PARS I. ANASTASIUS ADMONITUS. SCENA PRIMA. Personae. Anastasius* Aula cum throno. Anastasius ex somnio turbidus. Hypatius Nepos. Marinus Dux militum.

Anastasius: HYpati! adhuc trepido. Tanta erat majestas viri: tam grave tonitru denuntiantis propinquam necem, cum annos vitae quatuor supra decem deleret.
Marinus: Horridum somnium! At somnium tandem, non oraculum. Aut, si credis, Auguste, verum esse nuntiatum malum, quis tibi visus est auctor mali? Eludere praesagium licet nocentis caede.
Anastasius: Jam cogitavi. Sed, o Marine, etsi omnes occido, in quos cadere suspicio potest, ausuros aliquid adversum me: nihil ago. Ita tinniunt ambae aures, velut feralem susurrum ingeminaret aliquis: hodie moriendum est! O care Nepos! disce ex me, quam miseri etiam Principes sint, quamdiu coguntur Caelum suspicere, superbum illud Caelum, quod non minus palatia, quam tuguria fulminat. Heu me! Ergo non licet mihi, quod libet, facere, et est aliquid Imperatore Graecorum majus? Mortis sententiam ausus est aliquis in Anastasium ferre? In Imperatorem?. Et ante tempus destinatum a fatis? Ergo quid me urbium munimenta, quid armatae classes, quid centum exercitus juvant? Miserum est mori posse, miserius mori debere, miserrimum ante tempus debere. Crudele Caelum! Unde imperium tam despoticum tibi?
Marinus: Pavor confudit mentem Auguste! Parum cohaerentia loqueris. Quid Caelum accusas? Si odisset te,


page 181, image: s181

fulminasset incautum, non monuisset.
Anastasius: Monuit, ut diutius cruciet.
Hypatius: Vive felix, Auguste Patrue! quid times somnia? Anniversarium hunc tibi imperii diem, ut Superi jucundum velint, toto animo precor. Admitte, quos paravimus ludos, et disparebunt spectra, quae tumultum in animo faciunt.
Anastasius: Ita, ita! Ludum ludam hodie tragicum et cruentum!
Hypatius: Ah! minas cessa! Neminem possunt somnia scelestum facere. Et quousque te vultu averso conspicor? an vota displicent, an, qui vota Hypatius facit?
Anastasius: Placet Hypatius, et vota placent, nisi fierent capiti hominibus inviso et Superis.
Hypatius: Hem! Quo te proripis?
Marinus: Relinque, princeps, dum evigilet plenius, et phantasma dispareat.
Hypatius: Averruncent omen Superi! pupillus forem.
Marinus: Imo pupilla imperii es. Te in oculis ferunt subditi: te amant omnes, praeter eos, qui se Catholicos dicunt, et Episcopo Romano jurarunt fidem.
Hypatius: Ego non odi homines: quid illi in me oderunt?
Marinus: Sanguinem cognati Caesaris, quem, nisi me triste omen fallit, hodie periment.
Hypatius: Inanis est metus. Non hoc sunt animo, non illis moribus isti homines, ut facinus tam atrox liceat suspicari.
Anastasius: Molesta solitudo!. Nepos! fiant parati ludi, admitto: sed tibi, non mihi fiant. Ascendes solium, dum eo in tumulum ruo.
Hypatius: Ah! Quid aures crucias tristi Naenia?
Anastasius: Marine, juvat in omnem eventum providere imperio. Patriarcham adesse jube, aulam convoca, populum admone: coronam hodie in Hypatium transferam. Imperabis, Nepos, et vel ringente Caelo Anastasius etiam occisus vivet in te!
Marinus: Vivite Principes, uterque felix! Festino exequi imperata.* Abit.


page 182, image: s182

SCENA SECUNDA. Anastasius. Hypatius.

Hypatius: VIvis et vales, Caesar! nihil obsecro, de transerendo imperio cogita.
Anastasius: Imo impera! et infelicem Anastasium onere curarum leva, ut hilarius moriar.
Hypatius: Ah! Quousque de morte memoras? Num occisum me tecum cupis?
Anastasius: De me decretum est. Invidet atrox Numen diuturnius imperium mihi, et longiorem disciplinam tibi: praecepta tamen imperandi compendio dabo Cave, degener sis! Nemo quamdiu tu imperabis, mortuum credat Anastasium esse.
Hypatius: Audio, quid imperes, quoniam ita placitum.
Anastasius: Vides hoc solium, Nepos? Per gradus ascenditur, quorum supremus, non nisi unum sedile capit, ut intelligas, uni tibi competere, ut sedeas: ceteris, quocumque gradu sint, standum est. Est enim omnis homo natus ad laborem, solus Princeps ad otium. Itaque imperii deliciis tu fruere: molestias Ministri ferant. Si quis obstrepat, calca. Jam quale conopeum se explicet, vide. Hoc tu pro Caelo habe: aliud, de quo Monachi garriunt, nullum spera. Hic fulge! Non sicut Sol, quem, quia beneficus est, nemo suspicit: sed sicut cometa, quem quisquis aspicit, pallet. Optimus majestatis satelles est timor. Coronam auream crux ornat gemmea; splendet, non ardet: symbolum religionis est, quae in te videri debet, esse non debet. In varias sextas subditi sunt divisi: nemo sciat, cujus sis tu: quisque credat te esse omnium. Sceptrum porro potestatis est signum, qua polles. Utere pro libidine: lex te non ligat. Alius in Coelis, tu in terris es Deus. Iste quam nihil respiciat coronatos vertices, in me exemplum habes. Bene an male agas, perinde est: cum praecipitandi erit lubentia, praecipitabit. Cogimur


page 183, image: s183

subesse!. Utinam non cogamur!. Saltem hanc non habeat gloriam ostentator, quod subsimus volentes. Non meretur a Rege pro Deo coli, qui inter Regem et rusticum discrimen non facit. Vah! quid sibi dejecti oculi volunt, et quid os aversum?
Hypatius: Exhorret animus ad haec praecepta! Auguste, nunquam sic auditus es loqui. Obsecro, ne Deum, quem sentis maiorem te, irrites acerbius.
Anastasius: Nihil expecto acerbius morte, cujus sententia jam est lata ab eo, qui mutari non potest. Nec ego me muto. Tu, credo, supplicem me vis accidere, deprecari errata, flere? Istud non decet Principem. Etiam cum erraveris, tuenda constantia est, et error obruendus errore, non retractandus. Prostituit majestatem Princeps mutabilis. Ut vixi, moriar, Soli similis, qui semper est idem, etiam cum in occasu est. Tu cape animos tanta fortuna dignos, in quantam ego te eveho, non ille, quem pueriliter trepidas, non ille Deus: ego te eveho!. Quid stupes silens? Loquere, ut videam, qui sis!
Hypatius: Attonuisti miserum diris vocibus! timeo Tonantis iram.
Anastasius: Audio degenerem vocem. Pro! Cur Oeniandum tibi Moderatorem dedi! Alia te omnia Severus docuit: potuit Oeniandus uno mense profundum inscripta eradere principia, quae Principem decent?
Hypatius: Alia Severus docuit, sed meliora Oeniandus, atque adeo vel unius mensis labore pinguiorem meritus Episcopatum, quam quo impium Severum donasti.
Anastasius: Quid, et cui loqueris, audacule? Quid igitur te docuit Oeniandus?
Hypatius: Initium sapientiae esse timorem Dei.
Anastasius: Grave axioma! Puer, aliam mentem indue! aut in monachum tondebo te, et pro corona cucullum feres.
Hypatius: Si sic regnandum est, subesse malo.
Anastasius: Hem! Novum malum! Sceptra contemnit puer! Abscede vappa! Hunc ego in solio collocem! Tempori ades Moderator praeclare!. Vah! Quos tecum trahis?


page 184, image: s184

SCENA TERTIA. Accedunt Oeniandus. Iustinus. Iustinianus. Amantius. Milites.

Oeniandus: QUi tuum omnes adorant imperium.
Anastasius: Occursus feralis! Hypati! Aut Justinum in somnis vidi, aut Justinianum. Confusa est memoria: Utrum nescio: alterutrum certe vidi: Justinum tamen certius. Aspice me!. Sic fulgurabant oculi: sic os horrebat: sic frons in minas ibat. Teneo parricidam. Huc ades miles! Justinum rape! Huc miles cito!
Iustinus: Quid enim peccavi, Caesar!
Anastasius: Rape ocius!
Iustinianus: Si quid Iustinus peccavit Auguste, conscius peccati certe et Iustinianus fuit. Amici fumus: amicum liceat in carcerem sequi.
Anastasius: Dignus est carcere, qui prae Principe amicum amat. Sed bonus sum: liberam custodiam dabo. Reus est mortis, qui aula extulerit pedem, donec discussa sit causa.
Uterque: Reus sit!
Anastasius: Amanti! designa locum, et vigiles pone.
Amantius: Imperium facio.
Anastasius: At te, Oeniande, quae causa ad me adduxit!
Oeniandus: Diem anniversarium gratulatum accessimus.
Anastasius: Quem vos nefastum facitis.
Oeniandus: Nescio, de quibus loquaris, Caesar.
Anastasius: De vobis loquor, quotquot adoratis Romanum Pontificem. A vobis est malum omne, inquies, turbae, tricae, pugnae! Vah! ut male pensatis labores meos! Cum volo, ut de Religione sentire cuique, quod libet, liceat, quid aliud, quam pacem, volo, cui istae de incertis articulis lites, quantum sint inimicae, quis non experitur? Silere jussi dissidentes: silent omnes praeter vos: et si in contumaces animadversurus Imperator videtur, vide, quo sit processum, jam de vita periclitor. Oeniande, paci fave! Episcopus pauper es; augebo reditus, et alterum Episcopatum


page 185, image: s185

adjiciam.
Oeniandus: Nihil paupertas me angit, Princeps: Episcopus oves, non lanam quaerit; et si habet, unde alatur, et quo se tegat, debet contentus esse: sic Apostolus jubet. Gravius malum est, quod, si libet, ex his literis tibi communico et merito acerbissime sentio, si est verum.
Anastasius: Narra vero: non terres assuetum turbis.
Oeniandus: Rem lego auditu horridam. Michaelem Archangelum nuper mortuum esse. Si ita iest, quis erit posthac defensor Ecclesiae?
Anastasius: Episcope, ludis, an ineptis? aut, num non videtur ridiculum tibi, Angelum mori posse?
Oeniandus: Auguste, si ego ludere, si ineptire videor, cum narro, Angelum esse mortuum: quid de te sentire nos vis, cum ex doctrina Eutychis credis, et defendis esse mortuum Deum.
Anastasius: Sophista! Christum esse mortuum Eutyches docuit, non Deum.
Oeniandus: Atqui naturam humanam Christi a divina absorbtam, in divinam conversam esse Eutyches docet: si igitur Christus est mortuus, haud dubie secundum illam naturam est mortuus, quam habuit? et cum aliam praeter divinam, ex mente Eutychis nullam habuerit, an non secundum divinam est mortuus? quod quid est aliud, quam credere mortuum Deum. Ergo non immerito Chalcedonensis Synodus Haeresiarcham damnavit! Et potest huic blasphemiae Imperator favere? Et sperare potuit, fore, ut sibi Oeniandus assentiatur?
Anastasius: Ego Oeniande, imperare didici, disputare non didici: neque tuum est, litigare mecum, sed oboedire. Jam hoc impero, ut Papae legatos adiens tua auctoritate permoveas, ut Thimotheo Patriarchae communicent, et de Synodo Chalcedonensi posthac sileant: deinde volo, ut conscensa cathedra palam doceas populum, non esse damnandos eos, qui trisagio [(perhaps: tris agio)] , sanctus, sanctus, sanctus, haec verba addunt: qui pro nobis mortuus est. Demum ut Episcopis et Monachis omnibus exemplo obedientiae praeeas, et omissis altercationibus quemque libere sentire sinas, quod


page 186, image: s186

malit. Ecce in hunc finem ex Asia vocavi te: in hunc regendis moribus Nepotis praefeci.
Oeniandus: Auguste, quam sentire stricte ad regulas fidei, tam libere loqui ego didici, adulari non didici. Tandem ponis larvam, et aperte Eutychianum fateris te, qui cum juramento, et data syngrapha olim damnasti Eutychen, et Chalcedonensis Synodi decreta defensurum pollicitus es? Mortalem te esse, num jam oblitus es Domine? Quid si hodie comparendum sit coram judice Deo?
Anastasius: Sile bubo ferale carmen!
Oeniandus: Imo per illam reverentiam, quam debemus uterque communi Judici, obtestor te, sutine paulisper salutaria loquentem tibi, quoniam haec prima, et forsan postrema occasio est: nam toto, quo adsum mense, non sum auditus. Hodie, ut ego loquar, te, ut audias, Deus monet: si hodie, inquam, comparendum sit coram Judice Deo, scilicet accedes hac fulgens purpura, his gemmis nitens, stipatus multo satellite, corona procerum nobilis! Minime gentium! nullus ad illud tribunal Imperator, sed nudus, solus, tremens Anastasius stabit. Haec parerga, quae osculamur, mors volutabit in pulvere.
Anastasius: Nondum finiisti?
Oeniandus: Audi, quaeso, Princeps, quod raro audis, et meminisse quotidie debes. Loqui timerem, nisi te plus, quam me amarem. Septem supra viginti annos Constantinopolitanum solium tenes: quo Ecclesiae, quo Rei publicae fructu? Statuam hic collocasses, quid profuisset minus? At nihil nocuisset saltem: tu vero quattuor Pontificum sollicitudinem fatigasti; duos Patriarchas Catholicos, plures Episcopos ex suis Ecclesiis ejecisti, substitutis haereticis: juratam Synodo fidem violasti: plura milia subditorum in haeresi confirmasti: multa exemplo, promissis, minis induxisti: cum libertate credendi, quod libet, dedisti licentiam vivendi, ut lubet: inde contemptus Praesulum, monachorum vilipensio, Cleri nulla reverentia, Nobilium summa petulantia, populi ingens impudentia,


page 187, image: s187

ubique inundatio scelerum, quia sceleratus Imperator. Vide, quid tibi tua hypocrisis prosit, qua subinde te tegis. Palam nota sunt omnia, et toto vulgata imperio. Nulla enim tegitur impietas diu: vident fumum, qui ignem non vident.
Anastasius: Heus, tu! nondum obstupescis patientiam meam?
Oeniandus: Admiror, laudo. Sed ut utilior sit, adhuc modicam dona viro pro tua fama, pro anima, pro salute unice anxio. Ecce tu disputare te non didicisse, aiebas, didicisse regnare. Si disputare non didicisti, cur inter disputantes te arbitrum facis? Imo cur disputatis, et Synodo definitis non acquiescis? Et si regnare didicisti, quid igitur est esse Imperatorem? Nomen, vestis, pompa Imperatorem non faciunt: Imperatoriae virtutes faciunt. Hoc solium respice! Per gradus ascenditur: tu in supremo sedes, ut a subjectis omnibus videaris, et omnes videas: a nemine erubescas videri, neminem videre contemnas. Haec prima dos Regum, ut regulam morum se subditis faciant. Deinde conopeum hoc protectionis te admonet, quam subditis contra miserias debes. Tradita tibi a Deo et hominibus Res publica est, sed nempe tradita in sinum, ut foveatur. Coronam crux ornat in summo apice posita, ut intelligas, quod cura prima esse debeat puritas Religionis, et splendor. Praecipuum decus perit, si crucem aufers. Sceptrum datur rotundum et breve, signum potestatis constrictae et moderatae. Malus est Princeps, qui in imperio non nisi imperium cogitat superbus et deses: quique se non subditis datum credit, ut regat, sed subditos sibi, ut emungat. Hominibus praees, hominum causa, nec Dominus solum, sed Tutor. Optimum crede, qui duas res diversissimas, potentiam et modestiam miscet, quem prodeuntem subditi velut beneficum Numen aspiciunt, dubitantes, Dominum salutent, an Patrem. Dedi speculum, Princeps, inspice, et erubesce, imo, ut salubrius loquar, contremisce, nam potentes potenter tormenta patientur, et illi prae


page 188, image: s188

aliis utique, qui Numinis patientia diutius abusi, cum Pharaone animum obstinaverunt in malo.
Anastasius: Et haec nempe axiomata Nepoti tradidisti?
Oeniandus: Tradidi. Num mala videntur?
Anastasius: Speculationes! Tu si esses Imperator, an ex his regulis regeres?
Oeniandus: Certe, si bonus essem.
Anastasius: Equidem fatebor, Pater, hodie in metu me posuit Deus: vereor, ne quid ingruat mali. Si quid credendum est somniis, hodie moriar. Est ne obtinendi indutias spes?
Oeniandus: Per celerem paenitentiam.
Anastasius: Ah! Curae et timores de paenitentia cogitare non sinunt.* Abit.

SCENA QUARTA. Amantius. Oeniandus. Hypatius. Vitalianus.

Oeniandus: HEm! Quid Deus vel per somnium possit! Agitatus affectibus animus fluctuat vehementer! Utinam eiciatur in littus insulae fortunatae!
Hypatius: Quid effectum est, Moderator, sermone tam longo?
Oeniandus: Multa opinor, favente Deo. Momordit hamum piscis: vulnus sentit.
Hypatius: Sed impatienter. Vereor, ne rumpat funem, et ex vulnere pereat. Nam quantas paulo ante locutus est blasphemias mihi!
Oeniandus: De quo somnio queritur?
Hypatius: Virum vidit, qui annos illi quattuordecim, quos supervixisset, propter impietatem delevit. Hoc turbat mentem suspicionibus, terrore, ira, desperatione, tristitia.
Oeniandus: Heu me nunc intelligo, cur adeo ad conspectum Justini horruerit! Quid si misero luenda morte suspicio foret? Virum ex asse Catholicum juva, Princeps, et periculo exime!
Hypatius: At Amantius redit. Quid aiunt captivi?
Amantius: Nihil sibi conscii nihil metuunt.
Hypatius: At ego metuo. Si me amas, amice, exploras penitius Augustum Patruum, et suppeditas consilium


page 189, image: s189

nobis, quo juvemus viros optimos, et de imperio bene meritos, bene merituros. Et tu quo properas, Vitaliane!
Vitalianus: Scilicet ut adorem te, Princeps, et imperaturo homagium praestem.
Omnes: Commune omnium votum est.
Hypatius: Votum intempestivum. Ego capiti patiar coronam imponi ea die, qua Iustinus et Iustinianus periclitantur de capite!
Vitalianus: Fulminor! Jam ab Episcopis ergo in proceres se vertit tyranni furor?
Oeniandus: Patientius Vitaliane! Nondum damnati sunt.
Vitalianus: Anastasio. periclitari et damnari sunt idem. Ah! Princeps! Impera cito! Nam quousque feremus durissimum jugum!
Hypatius: Moderare vota. Venite mecum, quid agendum sit nobis, conferte consilia.
Oeniandus: Terror, qui Caesarem habet, spem omnem bonam probabilem reddit.
Amantius: Consultate, tanquam ageretis de vestro capite: nam quod non nutat ad Anastasii [(transcriber); sic: Anastasiii] nutum?
Vitalianus: Possessor cordis es. Fideliter refer, in quem excoquat bilem.
Amantius: Fideliter, scilicet in rem meam.

SCENA QUINTA. Anastasius. Amantius.

Anastasius: NOn sum quietus. Quocumque vertor, mors se obicit oculis: et auribus redit tremenda vox: quattuordecim annos deleo.
Amantius: Quieto jam esse licet, Auguste! Parricidas tenes, quos somnianti Caelum prodidit: quid ultra metuis?
Anastasius: Teneo?
Amantius: Puto.
Anastasius: An omnes?
Amantius: Puto.
Anastasius: Nomina mihi.
Amantius: Justinum nomino et Justinianum. Eos animat Vitalianus, et .. Quartum, ut sileam, sine.
Anastasius: Tu es, nisi nominas.
Amantius: Tuus Hypatius est. Et quidni quintum dicam Oeniandum?
Anastasius: Atrox indicium!


page 190, image: s190

Probare potes?
Amantius: Si auscultasses, Princeps, sermonibus, quos ego audivi, non ambigeres.
Anastasius: Quid audisti?
Amantius: Quod cum Justino est actum, reprehenderunt omnes: de liberando cogitant: Vitalianus aperte ausus est vocem seditiosam tollere: quousque feremus durissimum jugum! Et Nepos acceptavit hilaris vota, ut Imperatori jam facta.
Anastasius: Hoc puer?
Amantius: Animatus a viris, et spe propinqua promissae coronae inflatus. Et quis te, obsecro, Auguste, in hoc consilium malus genius egit, ut transferre coronam vivens in aliud caput velles?
Anastasius: Malum somnium egit. Consulere sanguini volui, ne me sublato sine liberis, in humeros alienos iniceretur purpura. Nunc ero saltem in Nepote superstes.
Amantius: In ingrato, degenere, parricida! Magnum solacium! Hoc momento opprimere omnes sine tumultu potes apud Hypatium consilium habent.
Anastasius: Aliud placet. Vitalianum ad me voca, tum Justinum et Justinianum ad ipsum, velut ad me adduceres, perduc: arbitrabor colloquium, ex quo forte convinci secure poterunt.
Amantius: Quamquam en ipse. Te, Caesar, postulat.

SCENA SEXTA. Anastasius. Vitalianus. Amantius.

Vitalianus: EGo tibi volebam verbum.
Anastasius: Tu jussa perage.
Vitalianus: Impera Princeps!
Anastasius: Vitaliane, res magna agitur. In tua fide posita est mea salus. Spondes operam?
Vitalianus: Etiam sanguinem.
Anastasius: Confido tibi. Iustinus et Iustinianus suspecti sunt mihi de flagitio infando.
Vitalianus: Audivi cum gemitu.
Anastasius: Scio, amicos amas. Neque id improbo: quin ut amicitiam erga homines nunc maxime probes, volo, jubeo. Opto, ut possim suspicione absolvere. Tu potes, ut possim.
Vitalianus:


page 191, image: s191

Heu perditi sunt. In causa tam delicata reus est, quisquis suspectus est.
Anastasius: Non ita. Age, quod jubeo: Non est modus evidentior, quo innocentes se probent, si vacant culpa.
Vitalianus: Jube, Caesar! quamquam, obsecro, unde vel suspicio criminis tam atrocis potuit in homines tam probos cadere, et tam fideles?
Anastasius: Suspecti sunt. Huc eos adducet Amantius: tu, cum venerint, te mihi iratum finge ipsorum causa. Quaerentur ipsi de injuria: querelas exaggera, ultimum describe periculum, remedium ostende, parricidium suade. Si assensi fuerint, rei sunt: si restiterint, innocentes putabo. Age serio, et ardenter. Ego post siparium stabo, et vel nutuum observans ero. Si timide ages, si dissimulare amicum nescies, reos ambos, et reum te ipsum credam, quippe qui nescire me velis, an rei sint illi.
Vitalianus: Ego amicos prodam?
Anastasius: Nisi Caesarem malis.
Amantius: Approperant.
Anastasius: Vide quid agas.* Occulte arbitratur.
Amantius: In Vitalianum incidimus.
Vitalianus: Vah! Quid loquar!

SCENA SEPTIMA. Vitalianus. Iustinus. Iustinianus.

Iustinianus: QUae, malum! Fortuna te huc adduxit, amice ut in periculum te nostrum mitteres? Ocius de fuga prospice, nisi perire velis.
Iustinus: Qui sit, in nobis, credo, manifestum se tyrannus dabit, cui, non video, quo alio nomine rei simus, nisi quia Catholici.
Vitalianus: Vultis, ut in libertatem vos asseram?
Iustinus: Potes sine periculo tuo?
Vitalianus: Amicitia non timet periculum. Audebo facinus gloriosum et dignum annalibus. Hic gladius vos a morte, rem publicam a tyrannide, Ecclesiam ab haeresi


page 192, image: s192

liberam faciet. Macti animis, condicite amici, hodie ad inferos tyrannus ibit.
Iustinus: Exhorrent aures atrox facinus, et periculo plenum.
Vitalianus: Nobile voca, et periculo cassum. Tueri innocentiam natura concedit, necessitas suadet: quid ambigui estis?
Iustinianus: Quis erit modus?
Vitalianus: Facilis, certus. Populus ad ludos coit: ibo, narrabo, quo in articulo vos crudelitas teneat, jubebo arma corripere, et obside re palatium. Ibi ego advigilabo: vobis cohortem, cui praesum, intro mittam: excipite, tyrannum invadite, mactate obstantes, ipsum vel vivum, vel mortuum ad nos eicite, ut spectaculo exhilaratior populus libentius acclamet glorioso facinori.
Iustinus: Vivum trademus saltem, ut tonsus in monachum tempus habeat paenitentiae dandum.
Iustinianus: Assentior pietati. Parcamus animae, ne simus crudeles nimis. Sed tu matura opus, ne praeveniat justitiam scelus.
Vitalianus: Heu me! audivi, audivi atrocem sententiam! Vah! Hoc animo facinus sedet? Tantum flagitium placere potest? Scelesti! Impii! Amicos abdico. Prodi, Auguste, prodi. Reum Majestatis utrumque tenes: lictori trade!
Iustinus Iustinianus: Perfide! Sic tu amicos!

SCENA OCTAVA. Anastasius. Vitalianus. Amantius. Milites.

Anastasius: IN vincula, miles, utrumque rape, in tetrum carcerem! Hac hora luetis scelus morte, qua sentiatis vos mori.. At tibi, Vitaliane, me debeo: probasti fidem. Tuus sum.
Vitalianus: Ah! Auguste! egone de Justino et Justiniano vel suspicari potuissem tantum nefas? Pudet fuisse amicum. Transfode cor, Auguste, quod amare hostes potuit tuos!
Anastasius: Vive mihi!
Vitalianus: Saltem hoc impera, ut ego obeam carnificis munus, et scelus plectat haec ipsa manus, quae


page 193, image: s193

toties porrecta est reis.
Anastasius: Aliud volo. Populum, quid actum sit, doce, et ne tumultus se moveat, cum rapientur ad poenam, cave. Nam statui, palam plectere, ut noscat vulgus, quos habeat duces.
Vitalianus: Imperium facio... Imo non facio. Quis barbarus tyrannus amicos coegit esse perfidos! At non fui! Probabo fidem. Cum vulpe vulpinandum est: vivetis, amici, vivetis! Quos trusi in carcerem, in solium eveham. Quis sit Vitalianus, nemo novit, praeter me, et hoc est satis.
CHORUS I. Imago Animae obstinatae. In verba meretricis Babyloniae: Sedeo Regina, et vidua non sum, et luctum non videbo. Apoc. 18. * Aula Meretricis Babyloniae. Augures ex globo Caelesti. Personae. Babylon. Tres Prophetae. Pseudo-Propheta. Chorus. Babylon: Sedeo Regina, et vidua non sum, et luctum non videbo.
Puer, porrige poculum! Bibamus proceres! vivamus hilares!

CHORUS.

Vivat Regina! Hoc omnes optamus
Vivat! Hoc uno clamore clamamus!

Pseudo-Propheta: Sidera noxios
Condite radios! Chorus. Vivat!
Saturni aut Martis ne fulgeat lux. Chorus. Vivat.
Intempestivos Sol frange calores!
Luna nocivos ne plue umores! Chorus. Vivat.


page 194, image: s194

Bone tu Mercuri
Junge te Veneri! Chorus. Vivat.
Micate, qua nobis est Jupiter Dux! Chor. Vivat.
Propheta I: Non, non vivet Babylon.
Descende, sede in pulvere Virgo filia Babylon.
Sede in terra!
Non est solium filiae Chaldaeorum!
Quia ultra non vocaberis mollis, et tenera.
Audi Isaiam: Haec dicit Dominus:
Dispone domui tuae, quia morieris tu, et non vies.
Audi haec delicata:
Veniet super te repente miseria, quam nescies.
Propheta II: Heu! Heu! heu! haec est lamentatio Jeremiae Prophetae.
Fugite de medio Babylonis,
Et salvet unus quisque animam suam!
Nolite tacere super iniquitatem eius,
Quoniam tempus ultionis eius a Domino,
Vicissitudinem ipse retribuet ei!
Calix aureus Babylon in manu Domini
Inebrians omnem terram:
De vino eius biberunt omnes gentes,
Et ideo commotae sunt:
Subito cecidit Babylon, et contrita est!
Ululate super eam!
Propheta III: Haec est Apocalypsis Jesu Christi, quam dedit illis Deus,
Palam facere servis suis, quae oportet fieri cito.
Vae! Vae! Civitas illa magna Babylon!
Civitas illa fortis!
Quoniam una hora venit judicium tuum!
Sustulit tuus Angelus fortis lapidem, quasi molarem magnum,
Et misit in mare, dicens:


page 195, image: s195

Hoc impetu mittetur Babylon Civitas illa magna,
Et ultra jam non invenietur.
Babylon: Heu! quis terror me concutit?* Patitur deliquium.
Proceres, sustinete labantem!
Cogitationes meae conturbant me!
Compages renum solvitur, ita, ut genua collidantur.
Pseudo-Propheta: Regina nihil metue, quod hi canes baubantur.

ARIA.

Quid tibi cum Hebraeis?
Non novi Isaiam,
Non vidi Jeremiam:
Apocalypsis graecum est:
Quid velit vox, incertum est:
Tu crede te Chaldaeis:
Quid tibi cum Hebraeis?

2.

In astris ego legi
Longaevam sanitatem,
Et omnem faustitatem
Quam tibi favens aureis
Descripsit Deus lineis:
Hi fraudum sunt strategi:
In astris ego legi,

Babylon: Ah! habeo me pessime.
Pseudo-Propheta: Cito, cito poculum reddite!
Propheta III: Frustra sunt omnia.


page 196, image: s196

Tres Prophetae: Finis venit, venit finis,
Jam nunc finis super te!
Intra horam eris cinis,
Quid agendum: provide:
Pseudo-Propheta: Non, non, non, non erit finis:
Nihil mali metue!
Non caremus medicinis:
Bibe! vives optime.
Babylon: Respiro. Redit sensus, et Vigor!
Pseudo-Propheta: Gaudeo! sed ut valetudo sit firmior, suadeo,
Ut ex istorum sanguine conficiatur potio,
Quam si biberis, crede mihi, ebria deliciis,
In Paradiso esse te, tibi imaginaberis.
Babylon: Certe causa mali fuistis. Luetis.
Abripite! occidite!
Propheta III: Sit sanguis noster super te!
Sit super te! sic valebis optime!
Pseudo-Propheta: Pellendae propter futura tristitiae
Non est medicina efficacior, quam Prophetas occidere.
Probatum est.
Babylon: Occidantur, qui malum Babyloni minantur!

ARIA.

Jubilemus! sonent tubae!
Adhuc caelum est innube!
Nondum micant fulgura!
Nihil credo plus Prophetis,
Quam credendum est Poetis:
Ambo amant somnia.

CHORUS REPETIT. * Afferunt capita occisorum. Ephebus: Vive Regina!
Ecce tristia obmutuerunt oracula!


page 197, image: s197

Babylon: Vah! qui exitium mihi cecinistis,
Et malum ipsi vestrum non praevidistis.
Nunc canite! nunc volo credere!
Pseudo-Propheta: Silent. Ego potum propino, Domina,
Quocum bibas longa malorum oblivia!
Babylon: Sapit. Totum ebibo.
Pseudo-Propheta: Proficiat.** Inebriatur meretrix, et putat ex aula in hortum seduci.
ARIA. Babylon: ESt nobilis potus, et fortis! ..
Delicium pavidi cordis! ..
Sentio Dominum:
Gyrat se Cerebrum:
Euhoe [Reg: Evohe] , Euhoe [Reg: Evohe] abripis me!
Hei! qualis se aperit scena!
Quam pulchra, jucunda, amoena!
Video, audio,
Quid? .. Nescio.
Non, capio me.
Pseudo-Propheta: St! indormiit. Eamus! personam mutamus!
Misera! decipi voluisti:
Decepta es: periisti.

ARIOSE.

Qui credit facile
Quod cupit credere:
In arena labili
Non in petra stabili
Suas male fundat spes.
Quoties expertus es?


page 198, image: s198

PARS II. ANASTASIUS OBSTINATUS. SCENA PRIMA. Marinus. Amantius.

Marinus: AMoena narras. In turbido piscari licet. quem Justino substitues? Fratrem commendo, amice, quem si promoveris, obstrictum novo vinculo Marinum tenes.
Amantius: Nisi Vitalianus obsistat, promitto operam. Erat et ipse proximus casui: retraxit pedem callidus, et in praecipitium Justinum impulit, ne simul rueret.
Marinus: Amicum impulit?
Amantius: Cum perfidia. Talionem ferat. Ita purgabimus aulam probro quod hi thrasones intulerunt, Iustinus ex hara, Vitalianus ex stabulo. Quanto jam fastu turgent bufones foetidi!
Marinus: Ita solent, quotquot ex centonibus ad purpuram fortuna surrigit. Nimirum angustae mentes, nec tuguriis majores suis, magnatum sorti non patent satis. Sed quis est modus sternendi virum militarem, et vigilem sibi?
Amantius: Utendum tempore. Torroribus nunc plenus Princeps, credit omnia. Augebo metum, si de morbo Patriarchae, quem dixisti, narrabo. Nec enim caret omine infausto malum, quod accidit homini, quo die debebat coronare Hypatium. Tu interim Vitalianum observa: obnoxius multis affectibus est, quos occultare per artes aulicas in castris non didicit: reperies facile, quod possit in crimen trahi.
Marinus: Ero sedulus. Sed quid? non posset praeterea Hypatius sterni? si hoc perficimus, proximus tibi ad solium est gradus, et superest nemo, qui obstet. Vide, num negligendum


page 199, image: s199

tibi consilium sit.
Amantius: Cogitavi. Tu coepta perfice: de Hypatio curam mihi relinque: prope est a ruina.
Marinus: Devotus sum penitus. Sed memento mei, cum veneris in regnum tuum.

SCENA SECUNDA. Anastasius. Oeniandus. Hypatius. Amantius. Ephebi.

Amantius: VOx est latronis. Memor ero, quantum proderit mihi.
Anastasius: Purgastis culpam: absolvo vos. At posthac ne quid cum parricidis vobis negotii sit, minus familiaritatis, severe prohibeo. Quid affers Amanti?
Amantius: Triste nuntium Marinus tulit. Timotheus poene decumbit ad mortem: obsequi non potest imperio, quod de Hypatio coronando tulisti.
Anastasius: Novum fulmen est. Sanum heri, et vegetum vidi: quod subitum malum oppressit?
Amantius: Apoplexia hac nocte tactum aiebat, jamque vix non animam agere: certo intra horam funus fore.
Anastasius: Miseret me hominis. At tu, Pater, non properas morienti assistere?
Oeniandus: Haeretico? Experiar tamen, quid spei praeferat. Et tu, Auguste, qui pro altero angeris, quando provides tibi? aut cui non potest accidere, quod huic accidit?
Anastasius: Festina. Ego intus nihil metuo: exteri hostes terrent. Amanti, captivis extremam horam denuntia, et continuo deductos in forum capite plecti jube. Sententiam habes pro crimine lenem nimis.
Hypatius: Heu! quo procedis? nam sic amicos amas?
Amantius: Necesse est oboedire.
Anastasius: Et me securum esse.
Hypatius: Ah! nimis properas in viris tantis, et nec auditis!
Anastasius: Convictos non est opus audire. Et tu quid pro illis intercedis, qui adversus patruum surgunt? Credis, parcituros Nepoti? bona verba te fallunt, et affectata comitas. Ignosco


page 200, image: s200

nondum experto aularum mores.
Hypatius: Nec nosse velim. Piget videre saepius, quae vidi, aut experiri, quod tibi evenit.
Anastasius: Experieris, cum imperabis.
Hypatius: Hoc dico: imperare non lubet: in alium, obsecro, beneficium transfer, quod mihi est grave.
Anastasius: Iterum recalcitras puer? Unus superes nostrae stirpis surculus: in te arescat?
Hypatius: Arescet denique. Serius an citius, quid refert? stirps una deficiet plures surgent.
Anastasius: Rursum audio Oeniandum loqui.

SCENA TERTIA. Accedunt Amantius, et Marinus. Hypatius. Ephebi.

Amantius: INfelix dies! ergo nihil hodie, nisi malum, nuntiem?
Anastasius: Vah! iterum tristem video?
Amantius: Apertus et vacuus carcer est: custodes nulli. Corruptos credo, cum reis fugisse.
Anastasius: Quid hoc Amanti? Tene colludere cum hostibus credam?
Amantius: id Superi, Auguste, nolint. Da brevem moram: patescet veritas.
Anastasius: nempe in meum interitum.
Marinus: Heu! eripe te furori, Princeps! tota civitas in armis est. Periimus, nisi patet aliqua in fugam rima. Vidi irruere tumultuantium globos, jamque circumdant Regiam: Vitalianus est Dux.
Anastasius: Scilicet hunc designavit somnium! Vah ut erravi male! Vitalianus est Dux! ergo fidem fefellit latro?
Amantius: Monueram: utinam dedisses fidem
Anastasius: Eccur Oeniandum dimisi? Ille pectus obiceret perduellibus! Vos quid facitis? consilium date.
Amantius: Quid nisi latebras possum suadere, donec primus impetus detumeat?
Anastasius: Obicite militem!
Marinus: Claudimur.
Anastasius: Vestrûm aliquis populari eloquentia compescat plebem.
Amantius: Aulicus sum.
Marinus: Ego miles. Uterque. Neuter Rhetor.
Anastasius: Te verebuntur, hypati, et innocentem


page 201, image: s201

facundiam audient.
Hypatius: Surdus est furor.
Anastasius: Ah! quis Oeniandum saltem? deserite ignavi vestrum Principiem! hoc in vobis praesidium est? Ite in latebras perfidi! ego, ego me obiciam fatis. Agnosco ferientis manum! Deum revereor! huc pueri mecum!

SCENA QUARTA. Hypatius. Vitalianus. Iustinus. Iustinianus. Anastasius.

Vitalianus: ULtra ne ferte pedem.. Respondit eventus votis: tenemus Regiam: superest, ut scrutemur latebras, quae tyrannum occulunt.
Iustinus: Vitaliane, quantum debemus! Eripuisti ex mortis faucibus, quem nos proditorem putavimus. Da veniam errori.
Iustinianus: Quis non errasset in fabula tam intricata?
Vitalianus: Differte ista: tyrannum petimus.
Anastasius: Labori parcite! ipse se vobis offert. Videte, quid vos deceat statuere in Principem, quem deseruit Deus. Ego, quae patior, commerui omnia: quin in me ipso plectam. Ecce coronam et sceptrum posui, regno me abdico, Sacramenti obligatione vos absolvo! imponite decus hoc quam splendens, tam grave, capiti digniori: mihi si vitae tantillum relinquitis, quantum Deus concedit, ut deme scelerum poenas exigam, beneficium facitis: beatus sum.
Iustinus: Superi! quae haec metamorphosis?
Anastasius: Illius, qui dispergit superbos mente cordis sui, et deponit potentes de sede, cum lubet. Nihil vobis, nihil armis tribute! vitam poteratis adimere, haurire sanguinem, lacerare membra Anastasii: huc adigere, ut supplex occurrerem, ut pacem a subditis peterem, ut abicerem majestatem ad pedes, non poteratis. Omnipotentis hoc prodigium est: ille depressit superbum Spiritum, et insolentem arrogantiam domat.
Vitalianus: Amici! verbis creditis, quae ultima necessitas


page 202, image: s202

exprimit? Nae vos male Anastasium noscitis! Statuite supplicium! si verba menti congruunt, patienter feret, quod meruit.
Hypatius: Amici! parcite Patruo! Ego, quod meruit, luam.

SCENA QUINTA. Accedit Oeniandus.

Oeniandus: QUid agitis viri? Vix per medios armatos inveni viam: vos duces estis?
Vitalianus: Tu deeras actui, Pater, qui dignus est, ut spectatores Superos habeat. Tenetur tyrannus quinque lustrorum: exigimus poenas, quas meruit, imo infra meritum omne. Vitae parcimus: tonde in monachum! Haec Christiana vindicta est.
Oeniandus: Erratis, o boni! hanc Christus vindictam nolit!
Anastasius: At ego, Pater, etiam graviorem non deprecor. Ulciscere caelum injurias illatas tuis! fulmina scelestum caput! Ex Anastasii supplicio tyranni discant, quid sit rebelli spiritu oppugnare Ecclesiam.
Iustinus: Attonitus sum!
Oeniandus: Video prodigium gratiae, quale in Saulo fecisti Christe, cum spirantem minas adversum tuos, lumine circumfuso prostrasti!
Iustinianus: Quid facimus?
Oeniandus: Surge Auguste! et felix impera!
Anastasius: Non impero! Cui mavis, impone coronam, Pater! qua quisque est dignior.
Oeniandus: Imo tene imperium! Quem exsecrati sunt populi peccantem, venerentur in solio paenitentem, et laudent Deum, qui indomabiles domat, et ex lapidibus filios Abrahae facit.
Vitalianus: Pater, Proceres, nihil credite verbis: hypocritam novi! Fer forficem puer! tondeatur! si vere est paenitens, non erit invitus.
Oeniandus: Siste Vitaliane, fides servanda est Deo, fides Principi: utrique iurastis. Hic vultus, hae manus, hic habitus milites loquitur: Christianos non loquitur. Militum est pugnare: Christianorum fortiter pati, quae fidei causa inferuntur,


page 203, image: s203

injurias. Non defendo Anastasium: Imperatorem defendo. Omnis potestas a Deo est, oportet vereri. Quodsi quis Regum potestate accepta abutitur, mediis, quae nostram sanctitatem decent, corrigatur, non violentis, non crudelibus, non propriis barbarorum. Nunquam seditiosi motus felicem exitum habuerunt, etsi quandoque principium non videretur scelestum fuisse. Alia remedia sunt, quibus etiam tyranni sanantur: aut si nulla prosunt, preces, preces faciendae sunt Deo, ut vel cor durum emolliat, vel hominem obstinatum tollat e medio. Quid facimus, cum pestis civitatem affligit? nempe ad Deum refugimus: oramus. Malus Princeps malum publicum est, pestis est, qua Deus malos subditos punit. Placemus Deum, oremus, ut tollat. Quodsi et preces non audit Caelum, patientia! signum habemus, velle Deum punire quorundam socordiam, aliorum probare constantiam. Huic vos Divino consilio acquiescere decet. Ponite arma! pacem facite! Christus jubet.
Anastasius: Ah! quid pro impio peroras, Pater!
Vitalianus: Vicisti Pater! Excusa militarem ferociam! Credidi obsequium me Deo facere, si vindicarem Ecclesiam. Melius per te doctus, primus arma ad pedes Augusti pono, quae primus strinxi! Ignosce Caesar!
Iustinus: Exemplum sequimur.
Iustinianus: Peccatum est.
Ambo: Ignosce Caesar!
Anastasius: Confundor pudore! Christe, quantum potes! Oeniande, coronam digniori impone. En nobilem victoriam, qua quisque imperium meruit. Ad pedes jacent, qui accesserant occisuri.
Omnes: Coronam tene! impera pius.
Anastasius: Surgite amici! mihi regnatum est satis. Melior imperet.
Omnes: Non surgimus, donec recipias sceptrum.
Oeniandus: Recipe! et jam melior melius utere. Nos renovamus homagium, et fidem juramus.
Omnes: Juramus.
Anastasius: Cogitis. Recipite arma! sit mutua injuriarum oblivio.
Omnes: Vive felix, impera pius!
Anastasius: Juro, detestor Eutychen, et quidquid haeresin sapit! Juro, recipio, et tuebor


page 204, image: s204

Chalcedonensem Synodum, cui quisquis se opponet, pro hoste erit. Juro, quos in exilium Episcopos Catholicos expuli, revocabo, et suis sedibus reddam. Juro, cum Ecclesia Romana, et eius Pontifice perpetuam pacem colam. Quid exigitis amplius.
Oeniandus: Ut opera verbis addas.
Anastasius: Obsidem, donec omnia exsequar, Hypatium trado, quo nihil est in hac vita carius mihi. Veni Nepos! Vitaliano permitte te: tutorem habes.
Iustinus: Nihil obside est opus, Caesar! Imperet Hypatius, quod decreveras, tecum. Coronetur!
Anastasius: Respuit coronam puer sapientior Patruo.
Iustinianus: Adde, quod deest gaudio diei huius: in te vivunt spes nostrae, Princeps!
Vitalianus: Et florida virtus recreat.
Oeniandus: Nihil delibera. Votum Patrui et Patriae idem est. Annutum praebe.
Hypatius: Tecum Auguste, mutavi me! Accepto coronam, quam offers, sed ab Oeniando, precor, imponi jube, non a Timotheo.
Oeniandus: Ah! ut mihi de Timotheo dolorem renovas! Periit infelix, et (quis dubitet) ad poenas abiit, quae non habent finem.
Anastasius: Heu! quo nuntio me percellis? Timotheus jam mortem obiit?
Oeniandus: Cum inferrem cubili pedem, ille animam cum gemitu exspuit horrendum vociferans: perii! actum est!
Hypatius: Funesta mors! quid jam profuit Patriarcham fuisse! et scilicet mihi proderit fieri Caesarem?
Iustinus: Proderit, si bonus fies. Timotheus, ut vixit, obiit; dignam sceleribus mercedem habet.
Anastasius: Et quid me manet! Ah! Pater! prodromum video interitus mei! Ego indignum praefeci Ecclesiae cum detrimente tot animarum.
Oeniandus: Grave crimen! sed tibi paenitenti tempus Deus concedit, negatum Timotheo. Uti propera.
Iustinianus: At populus impatiens expectat reduces. Si per te licet, docemus factum, et reddimus omnes participes gaudii.
Vitalianus: Gaudium magnum est! Timotheus periit! Anastasius se mutavit! Hypatius est Imperator!
Hypatius: Et Oeniandus Patriarcha.
Anastasius: Bonus delicias cumulat Deus.


page 205, image: s205

Oeniandus: De me alias. Nunc sine dilatione ad opus, quod Deus expectat.
Anastasius: Tecum transigam. Vos, amici, nepotem producite populo datae fidei testem: quietem urbi reddite: ludos adornate, quibus coronidem demum Oeniandus imponet, mecum superveniens ad coronandum Nepotem.

SCENA SEXTA. Marinus. Amantius.

Marinus: JAm vero periimus toti! Audisti feralem clamorem: coronetur Hypatius! Miseret me fratris, quem per te credebam successurum Justino: magis me tui miseret, quem spes omnis destituit obtinendi imperii. Infelix dies, quantum malorum acervum congregat! Timotheus periit! Anastasius se mutavit, Hypatius est Imperator, et Oeniandus sine dubio Patriarcha. Et quid nos?
Amantius: Nisi aliquid facimus, nihil.
Marinus: Quid faciemus? Ego sum inops consilii.
Amantius: Expectamus Augustum, donec ad ludos prodeat.
Marinus: Nempe ut ignaviam exprobret, qua deseruimus periclitantem? Vah! Me pudet mei!
Amantius: Ego, mi bone, si scivissem, sic pacifice tumultum finitum iri, non fugissem. Si occidissent Principem, quo fructu cecidissem cum ipso? pro Principe cadere gloriosum est; cum Principe, quid habet laudis?
Marinus: Tamen crimini fuga dabitur: excidimus gratia.
Amantius: Est modus nos restituendi.
Marinus: Quis ille?
Amantius: Si in odium reicimus Vitalianum, et socios.
Marinus: Speras fieri posse?
Amantius: Facile. Imperator in horas est varius, et affectibus indulgens suis, inter quos maxime imperant ambitio gloriae, et praeceps ira. Jam vidimus, quo illum ultima necessitas, et timor mortis adegerit: adgeniculari subditis, coronam deferre, supplicii se reum facere, deprecari flagitia


page 206, image: s206

non erubuit miser.
Marinus: Intelligo, quid velis. Dedecus exaggerare jubes, quo affecta majestas est. Enimvero divinum consilium!
Amantius: Demonstrabimus, quam execrabilis audacia sit, Principem sic tumultuose invadi a subditis, et ad desperata consilia adigi.
Marinus: Dicam, eum posthac non nisi precarium Imperatorem fore, cui exprobrare subditi quotidie possint, quod coronam non suis meritis, non sanguini, non legitimae electioni, sed ipsorum misericordiae debeat.
Amantius: Dicam, eum se exposuisse risui, ac sannis scurrarum, qui, cum audituri sunt factum, absque dubio in compitis, et triviis inter cachinnos et sibilos gloriaturi sint, quantum viribus valeant, quippe Imperatori alias tam formidato formidabiles facti.
Marinus: Dicam, infamiam aeternam fore: dedecus lectum iri in historiis, exhibitum iri in theatris, pueris declamationum materiam fore.
Amantius: Dicam, quanti referat Principis, laesi honoris illustrem vindictam capere! quam insolescat vulgus, quam crescat audacia, si vel semel triumphasse se videat! quam, si quid posthac imperaturus sit, semper timere debeat, ne vel ex cerdonibus quispiam insurgat in scelus, et sibi similes velut in tyrannum educat in aciem. Non jam Imperatorem, sed mancipium fore, certe nihil diversum a scenico Rege, cui, si pro vero se efferat, vestis detrahitur.
Marinus: Dicam, exemplum eum dedisse nunquam visum, nunquam auditum. Reges exteros, et posteros indignaturos non tam proterviae subjectorum ad tantum facimus progredientium, quam ignaviae Imperatoris, facinus non ausi punire. Credituros, Anastasium aut extreme stupidum, aut misere timidum fuisse, qui vel dedecoris gravitatem non intellexerit, vel plectere tantam insolentiam non potuerit.
Amantius: Ille vero quo vultu sic loquentes excipiet?
Marinus: Expallebit iracundia.
Amantius: Exardebit pudore.
Marinus: Livebit odio.
Amantius: Furet vindictae cupidine.
Marinus: Tremet horrore dedecoris.


page 207, image: s207

Amantius: Tabescet tristitia.
Marinus: Timore jactabitur.
Amantius: Audacia effervescet. En progreditur. Nunc linguam arma.

SCENA SEPTIMA. Anastasius. Oeniandus. Marinus. Amantius.

Anastasius: TAndem prorepsistis ex cavernis trepidi lepores!
Ambo: Pudet, Auguste, et agnoscimus malum.
Marinus: Sed insolentia hominum omne consilium abstulit.
Amantius: Nihil cogitare, nisi fugam potuimus.
Anastasius: Vides Episcope, quantum excuses facinus!
Oeniandus: Accuso, Caesar, sed deprecor ultionem.
Anastasius: Surgite! ego, et vos offensi sumus. Vindicabimus probrum.
Ambo: Jube in tela, et ignes ire.
Oeniandus: Nihil obtineo?
Anastasius: Oras, quod fieri non potest. Memento, quo projecta majestas sit:
Oeniandus: Agnovisti in subditis Dei manum!
Anastasius: Aeterna infamia est, nisi sanguine reorum eluo.
Oeniandus: Poenam condonasti!
Anastasius: In horas novi motus timendi sunt, nisi terrore frangatur audacia.
Marinus: Sic est, Auguste, vidimus curvantem coram subditis genu, et expavimus demissionem.
Amantius: Vidimus corona et sceptro se abdicantem, et ..
Anastasius: Silete dedecus meum. Certa est sententia: vindicabo. Vos tum redituros in gratiam credite, si ultionem exsequemini celerem et ferocem.
Ambo: Impera modum.
Anastasius: Hic modus est: populus congregatur ad ludos: Hypatius ad coronam paratur. Vos a Vitaliano, Justino, et Justiniano recipite milites, quibus praesunt: ipsos jubete ex meo imperio proximos in corona procerum Hypatio stare. Amanti, tu donationem ducibus ex aerario fac: tu Marine, promissa militibus. Tum in medio ludo in turbam irruite, et quotquot potestis, mactate. Acerba est medicina, sed necessaria malo.
Ambo:


page 208, image: s208

Intelleximus totum.
Oeniandus: Vah! Crudelem sententiam! Ergo innoxii cum noxiis luent?
Anastasius: Duces Rebellium (Vitalianum, Justinum, ac Justinianum intelligo) cum custodia ad me perducite.
Ambo: bene.
Oeniandus: Ego te, Princeps, ex manibus tumultuantium rapui: non merui gratiam, ut deprecanti pro reis veniam concedas, cum tanta pompa promissam?
Anastasius: Gratus sum, qui te hic studiose retinui, ne in periculum caedis venires.
Oeniandus: Hoc nempe est ludere.
Anastasius: Cave, ex aula abeas. Custodiam ad portas monete, ne quis exire Episcopum sinat.
Oeniandus: Heu me! Deceptus sum! Hypocritae credidi, et optimos viros tyranno tradidi. Superi! Qui hominibus fidem datam non servat, nec vobis servabit. Prospicio redeuntem procellam! Perfidum, perjurum Caesarem habemus: non Eutychen detestaris, non synodum revereris, non revocabis Episcopos, non pacem cum Pontifice coles!
Anastasius: Nihil deciperis. Iuravi coactus: mens jurandi non fuit. Eutychen tueor, synodum nihil curo, Episcopi in Exilio peribunt: Papa non habet, quod jubeat: nos imperare volumus, imperari non volumus. Haec justa vindicta est in rebelles Pontificios.
Oeniandus: Et nihil jam de ferali somnio cogitas, miser!
Anastasius: Disparuit. Vos me securum facitis.
Ambo: Facimus.
Oeniandus: Et nihil movet funesta Timothei mors.
Anastasius: Abi canis!
Oeniandus: Abeo, et oro Deum, ut faciat finem malis. Fulminatrix, si nescis, virtus in precibus est: ascendunt, et pro bonis densantur in pluvias, pro malis in grandinem, ac tempestates.
Anastasius: Minare popa! Minare pueris haec bruta fulmina! Virum non terres
Oeniandus: Non sunt bruta. Senties sero nimis, quid vota servorum valeant apud optimum Dominum. Diu passus est furere Pharaonem: denique precibus, exoratus Aegyptum totam submersit.
Anastasius: Pharaoni me comparas?
Oeniandus: Pharaonem loquitur superba vox: nos


page 209, image: s209

imperare volumus, imperari non volumus! velut dixisses: nescio Dominum! Atqui vivit Dominus, in cujus conspectu sto, et ego orabo, ut te auferat de terra cito, ut fias in proverbium omnibus gentibus, et trepident omnes Principes, cum audierint de te. Tabescere me facit zelus meus! et indignatione deficio.
Anastasius: Ego tibi linguam ex faucibus rapiam, ut orare non possis.
Oeniandus: Infelix! Cor orat, etiam cum silet lingua.
Anastasius: Cor eruam!
Oeniandus: Sanguis clamat in caelum.
Marinus: Pro! quanta est patientia Princeps!
Anastasius: Quiesce placidus, Oeniande! jam nihil efficis. Stat experiri, num sis Propheta.
Oeniandus: Miseret me! Orare timeo, quia timeo exaudiri: et tamen orare cogor, quia cogor juvare. Experieris fatue! Experieris, quam verum sit illud: Deus non irridetur! At vos ministri scelerum, rapite, quo jussi estis. En praecedo. Quod facitis, cito facite, ut cito impleat mensuram scelerum scelestus Dominus, quem prae Domino Dominorum timetis. Et tu Amanti! Nonne Justino finxisti amicum te? Nunc carnifex eris?
Amantius: Sum, quod jubeor.
Oeniandus: Utinam sis, quem jubet te Deus esse! Perfidiam lues.
Marinus: Ut ardet popa!
Amantius: Ardeat, non accendet, nisi nos applicemus. Macte! in nostras spes!
Marinus: Quod felix faustumque sit nobis, hodie multo sanguine pluet! Imber fecundus erit.


page 210, image: s210

CHORUS II. Repentinus interitus Animae obstinatae. In illa verba: In una die venient plagae eius, mors, et luctus, et fames, et igne comburentur. Apoc. 18. Personae. Nemesis. Pseudo. Prophetae in tortores mutati. Joci in praeficas. Quatuor Elementa per turmas. * Theatrum exhibet urbem Babylonem obsessam a quatuor Elementis. Nemesis: ** Ex nubibus descendens ad dormientem in munimentis. Ad arma! Ad arma! Numquid semper tacebo?
Pugnet mecum orbis terrarum! Ad arma! Ad arma!

ARIOSE.

Dormi! Dormi!
Quae signat vitae tempora,
Effluxit nondum Clepsydra:
Sed jam mensura scelerum
Impleta est: supplicium
Non ultra differetur:
Hac hora exigetur.
Dormi! Dormi!

Nemesis: Vos probroso famulatu liberi
Servite posthac Nemesi. Ad arma! Ad arma!
Eia! Quis exsequetur, quod statui?


page 211, image: s211

CHORUS. Terra: Ego vadam, absorbebo!
Aqua: Ego vadam, et delebo!
Aer: Ego vadam, et difflabo!
Ignis: Ego vadam, et cremabo!
Omnes: Ad quaecumque vis tormenta
Prompta habes elementa:
Omnia supplicia
Meretrix est merita.
Babylon: Heu me! Quid audio? Quid video? Quo fugio?
Amici! Amici! Portas claudite, muros defendite!
Nemesis: Frustra es: nulli jam sunt amici.
Babylon: Vigilone, an adhuc somnio?
Nemesis: Ecce, nondum evigilavit serio.
Infelix somniasti falsa gaudia:
Vera jam senties, et acerba supplicia.
Claude portas! Oppone moenia.
Nemesi nulla via est invia.

ARIA.

NOn videor videre,
Et tamen video:
Credor conivere,
Sed non coniveo.

Nullum est scelus a poena immune:
Nemo me umquam offendit impune:
Ascende in Caelum, et adsum!
Descende in Orcum, et adsum!
Transnaviga mare, et adsum!


page 212, image: s212

Serius aut citius
Feriet hic gladius:
Si quaeris ex me: quando?
Aio: aliquando.
Vos jam audite sententiam:
Quam exsequemini contra Babyloniam:
Hac hora venient plagae eius,
Mors, et luctus, et fames,
Et igne comburetur! Ad arma!
Vallo circumdate, coangustate undique!
Nec lapidem super lapidem relinquite!

ARIOSE.

Terra muros succute!
Ignis tecta corripe!
Aer, aqua vigilate!
Fugientes suffocate!
Scortum mihi sistite.

Chorus_oppugnantium: Concordibus votis
Et viribus totis
Ulciscimur Divam offensam!
Qui Nemesin habent infensam!
Infensos habebunt et nos.
Inutilis metus:
Jam serus est fletus,
Cum placuit vobis ridere,
Licebat utiliter flere:
Nunc scelera opprimunt vos!
Chorus_fugientium: Vae illa magna Civitas! Apoc. 18.
Vae illa fortis Civitas!
Una hora desolata!
Flammis data, deformata!
Vae! Vae Babylonia!
O quae cavernae montium
Dant miseris refugium?
Ah! qua via evademus?
Preces, preces geminemus:
Parce, o Justitia!* Moenia evertuntur, Meretrix capta rapitur ad rogum, et crematur.


page 213, image: s213

Pseudo-Propheta: Captivam huc trahimus, Diva!
Babylon: Proditor! proditor!
DUETTO. Babylon: Sic me decepisti!
Nonne omnem faustitatem
Et longaevam sanitatem
Audax promisisti?
Nonne verum a Chaldaeis
Falsum dici a Hebraeis
Perfide dixisti?
Non in caelo te vidisse,
Non in stellis haec legisse
Mendax crepuisti?
Diva mei miserere,
Quam tam foede decepêre
Blaterones isti.
Pseudo-Propheta: Quare credidisti?
Pseudo-Propheta: Quare credidisti?
Pseudo-Propheta: Quare credidisti?
Pseudo-Propheta: Quare credidisti?
Pseudo-Propheta: Quare credidisti?
Nemesis: Tandem video trepidantem,
Quae toties risit minantem.
Nihil agis. per quae quis peccat, per haec et puniatur.
Abripite, spoliate, cremate!
Rogum dabunt rudera,
In quae conciderunt scelerum instrumenta.* Fit rogus.

ARIA.

HUc oculis, huc animis
Adeste obstinati!
Quis denique, perpendite!
Quis finis sit peccati.


page 214, image: s214

Quo pes est lentior,
Hoc manus gravior.
Qua non putatis, hora,
Repente, sine mora
Bis acuto gladio
Armata advolo:
Ictus unus duos ferit:
Anima et corpus perit.
Cunctantem etiam
Timete patientiam.

Babylon: Ergo non misereberis amplius?* Babylon comburitur.
Nemesis: Non misereor. Quantum in deliciis suit,
Tantum illi date tormentum, et luctum!

CHORUS.

Urere misera!
Nunquam comburenda!
Lue flagitia!
Nunquam eluenda!
Qui sapit, ex tuo supplicio discat,
Tempori sapere,
Crimina plangere.
Prius quam sub pedibus terra dehiscat.


page 215, image: s215

PARS III. ANASTASIUS PUNITUS. SCENA PRIMA. Hypatius. Oeniandus.* Exhibetur aula, et thronus, et pegma ad supplicium reorum.

Oeniandus: ORavi: et nisi me vehementer animus fallit, auditus sum. Vae tibi Anastasi! coire nubes vidi, quae fulmen excoquunt...** Successive tempestas ingruit. Intonas magne Deus? .. O murmur grave! Audite impii! ita Majestas loquitur etiam illis terribilis, qui negant Deum. Quamquam haec miserentis est lingua, non punientis. Minatur, ut pareat. Utinam intelligeretis!. Sed nimirum juvat aures occludere, juvat minas contemnere, ne obturbent libidini!. O fatuum! nam qui spernis, nonne et ipse sperneris? Deum non audis: nec Deus te audiet: clamabis surdo, et cum infelice Antiocho deprecaberis Dominum, a quo misericordiam consecuturus non es. O Luctus! o dolor meus! Ergo peribis Anastasi! Poteras ingenii gloria, prudentiae laude, fortitudine animi, potentiae terrore, indolis comitate, scientiarum cultu, virtutum politicarum omnium possessione esse maximis Principibus maior, esse Superis et hominibus carus, esse in utroque saeculo felix: una haeresis corrumpit tot decora! unum vitium abominabilem caelis et terris, unum infelicem facit in tempore, et aeternitate! Hem immanem stultitiam!. Ah! quantum indignor sceleri, tantum miseret miserrimi Principis! Miserescite boni Caelites, et tandem cor durum mollite!


page 216, image: s216

Obstinavit se fatuus, ne retractet errorem: et errat semper, ne videatur semel errasse! ita se famae, ita gloriae consulere credit! O fatuum! o insanum! Urgebam toties, ut vellet mentem saniorem admittere: et sentiebat se urgeri a te, mi Deus! resiliit semper, et nunc me demum a se ejecit cum sarcasmo: Scilicet Oeniande, hanc gloriam quaeris, ut dicatur de te, quod Anastasium converteris! non habebis. Convertar, cum ego volam, non quando tu. O fatuum! o insanum! Nam quis ego sum, ut mihi potestatem in cor humanum arrogem? In tua manu, Domine, in tua manu sunt corda Regum! Utinam cerea, utinam saltem tractabilia sint!
Hypatius: Ah! Pater! quantum malum nuntio! Scilicet per aggesta cadavera in solium evehar!
Oeniandus: Non feris inscium. Clades facta est: numquid?
Hypatius: Clades immanis inter medios ludos, furente milite in inermes, nullo discrimine. Ego quid tanta saevities velit, non intelligo! Subduxi me fuga cum Justiniano, quem continuo Marinus a latere abstraxit in vincula. Ominor omnibus Catholicis necem. Subtrahimus nos furori, Pater! mecum fuge!
Oeniandus: Imo tu pugna mecum. Quanto est sceleratior Anastasius, tanto est propinquior suo exitio: ne deseramus! Audis Tonantis vocem?
Hypatius: Assuevit audire. Nisi fortius tonet, non terret.
Oeniandus: Insinuat se suaviter Orator Deus in exordio colloquii sui! Vae auditori, quem non habet benevolum! Quem non movet oratio, peroratio conteret. Ingredere mecum: verba nostra jungamus voci Numinis: forte habebunt pondus. Quamdiu vivimus, desperandum est de nemine.

SCENA SECUNDA. Anastasius. Oeniandus. Hypatius.

Hypatius: SUperi! quale se theatrum obicit? Auguste Patrue! haec pompa paratur mihi? Sic agis diem festam


page 217, image: s217

heredi coronae sacram? Ferale omen! portentum grave! Multa hominum milia caesa sunt: ludus in tragoediam desiit: in obvium quemque furit miles: ubique gemitus morientium, aut coesos lugentium, planctus sonant: moerore et metu civitas squalet: ipse vix evasi caedem, inter tumultuantium fremitus aegre ad te elapsus, quem nescio, Patrem compellem, an judicem! Ah! per dulce fratris nomen, qui te oravit moriens, ut pro filio pupillum susciperes, obtestor Patrue, quid tantum in te peccavi, ut sic illudas misero? Hoccine est Imperatorem dicere? hic apparatus decet?
Anastasius: Hic decet. Surge Nepos! et imperantis ferociam indue. Iste stat tibi thronus! in hunc ascendes hodie: ex hoc primum fulmen in Vitalianum, Justinum, et Justinianum deicies, ac Majestatis reos lictori trades. Hic actus primus decet.
Hypatius: Amicos damnare, hic actus decet? Parce, Imperator, coronam deprecor! nolo purpuram, quam foedat innoxius sanguis!
Anastasius: Amicos, puer, innoxios vocas, quos Anastasius damnat?
Hypatius: Quos venia donasti, quos in amicitiam recepisti innoxios, amicos voco!
Oeniandus: Generose Princeps! Dissimulat Patruus erimen verum. Proceres Catholici sunt: hoc scelus condonatum non est.
Hypatius: Hoc scelus mihi et tibi commune est. Paulum ante, Patrue, jurasti fidem, damnasti Eutychem, Chalcedonensem Synodum probasti, revocare Episcopos, revereri Pontificem promisisti: te ipsum damnas? haec inconstantia decet?
Anastasius: Blatero! tu me doceas? a praeceptore didicisti audaciam!. Exauctoratum, Oeniande, jam nunc te scias. Male functus es Moderatoris officio, quo te honoravi! Volebam promovere te, volebam ditare: obstitisti fortunae tuae, et meae benevolentiae. Abi! quod non addam: in exilium! hoc gratiae debes. Abi.
Oeniandus: Attigit summum verticem saeva crudelitas!
Hypatius: Ah! Oeniande!
Oeniandus: Vale Princeps!
Anastasius: Abi!* Tonat.


page 218, image: s218

Oeniandus: Audis Imperator, quod sit super te aliquis, qui metuendus est tibi?
Anastasius: Hac hora peribunt, qui metuendi sunt mihi. Nepos, ama Patruum, qui amat te! Quod factum est, fieri necesse fuit, ut meo honori, et tuae securitati consulerem. Metuant te, quibus imperas, ne imperent tibi. Felicibus auspiciis coronatur, cui pro acclamationibus suspiria subditorum, et fletus pro plausibus sunt.
Hypatius: Parce, Patrue, imperium nolo, quod triste oboedientibus sit.
Anastasius: Imperare non vis? ergo oboedies imperanti. Triste an laetum imperium sit, perinde est: oboedies. Ex hoc solio damnabis rebelles Proceres: ego impero. Oboedies?
Hypatius: Justa impera!

SCENA TERTIA. Personae omnes praeter Oeniandum. Milites.

Amantius: AUguste, imperium implevimus tuum. Trepidat Majestatem tota civitas! secure imperabis, quod voles. Plus quam trium millium sanguine vindicavimus excitatum tumultum: Auctores in vinculis Marinus trahit. En intrat.
Anastasius: Hoc me spectaculum recreat! hoc juvat, et decet Nepos.
Marinus: Vive Auguste, et impera felix!
Omnes: Vive!
* Tonat. Marinus: Sisto scelestam triadem: et militem exhibeo cruore perduellium nobilem!
Anastasius: Fida cohors! laudo solertiam: praemium te dignum feres!
Omnes: Vive Auguste, et impera felix!
Anastasius: At vos homines bardi ac stolidi! credere potuistis, immane facinus vobis impune fore?
Hypatius: Pro aspectum feralem!
Anastasius: Submittitis tandem rebelle caput, et agnoscitis Dominum, quem sprevistis? Ubi nunc est ille animus ferox, quo insultastis? ubi audax protervia, qua irruistis? ubi atroces minae? scilicet jam in monachum totondistis Anastasium? At ego faciam, perditi, ut vos ita tondeat


page 219, image: s219

carnifex, ut nec pilus boni viri in quoquam supersit. Eia! jam cape sceptrum Vitaliane! impone coronam Justino tuo! Vecors! Tibi amicus prae Caesare sit! cui jurasti fidem? Justino, an mihi, perfide! en hoc amico solium erexisti: in hoc pegma evehes. Justine, gratias amori debes! exulta! plaude! Primus a consiliis Iustinianus stabit individuus comes scelerum. Duumviri nobiles! Imperatori trunco servietis pro manibus, dextram Vitalianus, sinistram Iustinianus efficiet; ita invictus bello, pace beatus eris. Bella consilia! Adora prudentiam orbis, et gratulare fortunam tibi, quanta est, a sapientissimo regi! Subulce, tu assectare imperium ausis? Credidisti artem eandem esse, porcos et homines regere?
Iustinianus: Quousque insultas miseris? Duci jube!
Iustinus: Imo loqui sine: morituri loquemur verum.
Anastasius: Scilicet convitia audiam? audiam. Eia omne venenum vomite! Amici! testes impudentiae este: neque enim quidquam loquentur pacifice, qui scelus amant. Vides, Nepos, quos ames tu? num fatentur culpam? num deprecantur? num dolent saltem? imo nunc, credo, etiam defendent. Audiamus!
Vitalianus: Verba perdit, qui coram tyranno loquitur.
Anastasius: Latrat canis.
Vitalianus: Quidquid dicturi sumus, occidemur: sic enim decretum est. Ego a te deprecor nihil. Vos, amici, oro, Vitaliano ignoscite! in hanc calamitatem ego conjeci vos: erratum est graviter! sed ex tyranni mandato erratum est: ille jussit allicere ad facinus, quod nunc damnat. Ah! nimis oboediens fui! non obedissem, periissem solus: vos extra periculum cernerem. Nunc ex hac una causa luctuosa est mors, quod vobiscum communis. * Tonat vehementius. O ut possim pro tribus mori.
Iustinus: Cessa gemitus indignos viro! Culpa, in quam nos pertraxisti, condonata est omnis: audivimus bona verba, gestus amabiles vidimus, juramenta percepimus. Novi nihil peccatum est: vetus est culpa, et omnium eadem: Catholici sumus!. culpa


page 220, image: s220

felix! gaudete viri! Nemo potest gloriosius mori. Ego a porcis ad militiam transii: ignobilis ortus fuit, non tamen ignobilis vita. Meis meritis, non Majorum beneficio, non patronorum favori, non pecuniae, non malis artibus debeo, quidquid sum: neque in gradum, quem teneo, saltu perveni, sed passu, semper Imperatori fidelis, semper studiosus boni publici, semper magnorum facinorum avidus cum contemptu periculorum [(transcriber); sic: periculorm] . Itaque sic vixi, ut vixisse non pudeat. Accedit jam vitae laudabili mors gloriosa! beata sors! Debeo tibi, Imperator, pro pluribus beneficiis gratias: pro hoc ultimo omnem gratitudinem debeo. Quid rependam? Sanguinem, sanguinem, quem pro te toties in acie fudi, nunc omnem Numini pro te offeram, ut emolliat durum cor, et avertat interitum, quem est minatus!
Anastasius: Dolose Sinon!
Iustinianus: Nihil metue dolos. Mens bona est nobis, qualem et tibi optamus. Heu! quid juvat, falsum scelus praetendere, ut innoxios damnes! Scilicet decipies Judicem Deum, qui tibi cor et renes scrutatur! semper hypocritam suae artes decipiunt. Intentatas caelitus minas cupis evadere: sapienter. Ideo mori nos jubes, velut a nobis impenderet tibi vitae periculum: inanis est spes! occideris nos: numquid et aliorum ferro ac insidiis pates? Scilicet in immani clade, qua hodie affectus est populus, ceciderunt omnes, quotquot oderunt te? non puto: quin ita existimo, multo ex caesorum sanguine plures esse nascituros, qui te aversentur, quam erant heri. Sed demus, perculsos metu omnes, jam nihil in te ausuros atrocius, numquid etiam Deum percussisti? Elusi oraculum! O spes inanis! quidquid creavit Deus, armare potest in tuam necem. Ecce fulgetrum micat! geminantur tonitrua! * Tonat iterum. Quod fulmen non proruat, tu, credo, prohibes? Quam celeri morte tuus Timotheus periit! Eiusdem sceleris reus es: nec idem supplicium times? Viden', ut nihil


page 221, image: s221

de nobis solliciti, anxii pro tua salute simus, cujus tu adeo incurius es. Liberos, scio, liberos hoc momento diceres, si adhaerere haeresi, si Ecclesiae Romanae refragari vellemus. Sed tanti vitam non emimus. Anathema Eutychi! Synodo Chalcedonensi juramus! Catholici morimur!
Vitalianus Iustinus: * Tonat iterum. Anathema! etc. etc.
Iustinus: Lictor, obnube caput, ad palum alliga! Vale Hypati Princeps! Et cave Patrui exemplum sequi.
Vitalianus Iustinus: Vale, et impera pius!
Anastasius: Obstinati!. Videtis, ut nemo excusaverit crimen! Deprecatus sit nemo! Quid vobis videtur?
Amantius Marinus: Rei sunt mortis.
Hypatius: Quid? Num isti sunt judices? Paulo ante me nominasti, ut sententiam dicerem in contumaces.
Anastasius: Acceptas demum?
Hypatius: Irascor, fuisse lentum.
Anastasius: Sic places. Tribunal scande, et poenam pronuntia.. ** In pegma procurrit. Vah! quo ruis, puer?
Hypatius: Eiusdem amici vobiscum criminis reus sum! Auguste, Catholicus sum! mortis me ipsum damno! O chara capita!
Anastasius: Insulse, effrons, proterve puer!. Lictor ferrum in reos expedi! Vos abripite puerum!
Hypatius: Non ego impero?
Anastasius: Ego spectaculo ex alto fruar.
Vitalianus Iustinus Iustinianus: Anathema Eutychi! Catholici morimur.
Hypatius: Vobiscum moriar!
Omnes: *** Primum feritur Regia, tum fulmine thronus sternitur. Pro fragor horridus!
Marinus: Sonus, Auguste, vicinam signat labem. Exploro Regiam: miles mecum.
Anastasius: Lictor! absolve officium!
Vitalianus Iustinus Iustinianus: Ultor se monstrat Deus! Omnes. Heu solium corruit!
Anastasius: Vah!
Hypatius: Auguste!
Omnes: Fugite! Perimus omnes.
Anastasius: Ignavi!
Hypatius: Fuge! Aula flammis sulphureis crepat! Viden', qui surgant globi?
Anastasius: Caelum ferox!


page 222, image: s222

SCENA QUARTA. Anastasius. Vitalianus. Iustinus. Iustinianus. Oeniandus. Amantius.

Vitalianus: Caelum pro nobis pugnat. Actus terrore in fugam lictor fugae dat nobis locum.
Iustinus: Quam prope a palma abfui!
Iustinianus: Nondum Caelo maturi sumus. Solve vincula!
Vitalianus: Este liberi.
Iustinus: Tempestas horrida!
Iustinianus: Hem jacet superbi fastus cruenta sedes!
Vitalianus: Jaceat! Curemus nos. Quid est agendum?
Iustinus: Fugam suadeo. Nemo observat nos.
Iustinianus: Consilium timidum.
Iustinus: At prudens. Ecclesiae vita nostra prodesse potest: ut fortiter reddenda, cum necessitas poscit, ita non profundenda, cum Deus non urget.
Iustinianus: Ego expecto finem. Nam aut sternet tyrannum fulmen, aut terror expugnabit ferociam. Si peribit, praesentia nostra est opus Hypatio contra affectantes imperium: si metu fit melior, nihil opus est fuga.
* Tonat. Vitalianus: Ego vero terroribus a caelo incussis terrores esse addendos a nobis puto, et adigendum hominem, ut se imperio, uti statuit, re ipsa abdicet. Aliter non erit quies.
Anastasius: Pro saevitiem poli! furit per omne palatium flamma, et totam Regiam vorat. Juvate proceres!
Vitalianus: Hem! Bona verba! Tonare cessas, dum tonat caelum! Cum detonuerit, redibis ad ingenium: clamabis: lictor, obnube caput! Secures expedi! Disce, vereri subditos. Nemo ita abjectus est, ut non aliquando utilis esse etiam summis possit.
Anastasius: Parce insultare Principi tuo. Satis miser est, quem Deus odit. ** Tonat iterum. Heu! Quo me recondo? Insequitur ultrix ubique flamma!
Iustinus: Vitaliane,


page 223, image: s223

vincamus in bono malum. Sentit iratum Deum: initium salutis habet.
Iustinianus: Recenti clade offensi cives non nisi per nos impellentur, ut conferant operam ad restinguendum incendium. Eo, urgeo.
Vitalianus: Movetis exemplo. Sequor te.
Iustinus: Ego Anastasium, qua possum, juvo.
Amantius: Justine, non vidisti hac Augustum ire?
Iustinus: Egregius custos es.
Anastasius: Nec hic est quies.
Amantius: Auguste, fuge! Nec civi, nec militi, nec igni fide! Turbantur omnia.
Anastasius: Quo fugiam!
Amantius: In cryptam descende, quam Proclus condidit.
* Tonat. Anastasius: Vah! Fulgor efferus! Cessa terrere miserum, aut tandem fieri!
Amantius: Descende cito. Securus lates! Apponam custodes loco.
Anastasius: Iustinus prodet!
Iustinus: Caesar! Ego custodiam, juro! Ab hominum furore securus es, dum ego vivo: de ira Dei non habeo vadem.
Oeniandus: Occursus felix! Adhuc vivere Justinum video. Nempe sentit Princeps, quid possit Deus.
Iustinus: Videt, audit, palpat. Hic latet in Procli specu: Proclus pro Deo est: Huius confidit arti, velut non etiam petras fulmen scindat.
Oeniandus: Vidi ardentem Regiam, unde ejecit me! forte nunc felix redeo, et capiet consilium sanum, cum vexatio dat intellectum. ** Tonat iterum. Sine, ut ad ipsum descendam.
Iustinus: Ipse prodit.

SCENA QUINTA. Oeniandus. Iustinus. Anastasius.

Anastasius: NUllibi me tutum video. Oeniande! Ah! Oeniande! O quis Oeniandum ad me!
Oeniandus: Ecce adsum. Quid me postulas?
Anastasius: O quis te bonus genius reduxit mihi! Consilium praebe: nunc audiam. Pavor,


page 224, image: s224

timor, tremor mentem flagellant undique: undique occurrit scelerum imago torva, et animum laniat: memoriam ferale somnium, oculos umbra infelicis Timothei, aures cruciat sanguis civium, cujus clamori respondet exitium intonans Deus. Qua condam caput latebra? Ubi securus furoris traham elumbem spiritum?
Oeniandus: Erratum est, Auguste! Tu qua evadas poenam, es anxius, et de culpa non cogitas. Non quomodo effugere, sed quomodo placare possis iratum Numen, expendi debet.
* Tonat. Anastasius: O aurium tormentum grave!. Recordor, Oeniande, recordor nunc, quae mala fecerim in Ecclesia! Justum est, agnosco nunc, justum est, subditum esse Deo, et Dei Vicario, et mortalem non paria Deo sentire. Quidquid imperas, faciam.
Oeniandus: Lunato Deum adora genu!
Anastasius: Adoro, et pectus contritum plango. Aufer Justine, hoc capitis decus! Tolle purpuram! Alius decet habitus reum. Quae tu tulisti vincula, ego merui!
Oeniandus: Sic places, Princeps!
Anastasius: Cessa superbum nomen! Mancipium voca. Quid adhuc imperas?
Oeniandus: Retracta scelera!
Anastasius: Detestor, exsecror! Parce fatenti Deus!
Oeniandus: Deprecare prostrata facie, et in flagella paratum offer!
Anastasius: Flens deprecor! Heu! Quam vitam vixi! Merui, Deus, merui, quidquid suppliciorum aut mundus, aut orcus habet! Sed parce dolenti de commissis, et tuam justitiam trementi: misericordiam, misericordiam suppliciter exoranti!
Oeniandus: Meliora promitte.
Anastasius: Hodie me regno abdico, ejuro Eutychem, Papam revereor, satis faciam laesis, scandala corrigam, reliquos vitae dies privatus et paenitens in orationibus, jejuniis, et vigiliis agam.** Tonat iterum.


page 225, image: s225

SCENA SEXTA. Accedunt Hypatius. Marinus. Amantius.

Hypatius: O parce Numen!. Quem video? O perege Patrue, instare precibus! Adhuc gravidae nubes volant, et minis foetae. Oeniande, ut animum abjectum erigit aspectus tuus.
Anastasius: Nondum, ais, detumuit furor!
Hypatius: Nondum Princeps!
Oeniandus: Jungamus preces! Urgere vota nos Deus vult!
Omnes: Misericordiae memento Deus! et supplici popello parce;
Marinus: Quid facitis simplices! Heu! Nihil est praesidii in precibus, Princeps! In fuga salus!
Amantius: Fuge, Auguste, ignis proximum cubile jam vorat: vagatur late! Nullae vires restinguendo sunt pares.
* Tonat vehementius. Anastasius: Me miserum! ... Tona, tona superbum, atrox, crudele Numen! Fure furorem contumax, quem gaudes furere. Me inanis paenitentiae paenitet! Nam quousque irridebis Imperatorem jacentem ad pedes tibi?
Oeniandus: Bone Deus! Iterum Anastasius loquitur.
Hypatius: O vocem diram!
Iustinus: O gravem blasphemiam!
Oeniandus: Deum provocas amens clamore tam barbaro?
Anastasius: Nempe quia obsurduit mihi. Quid? Non quidquid jusseras, dixi? seci? Et plus quam jusseras? Num movit efferum tanta submissio tanti Principis?
Hypatius: Per quidquid est sanctum, Patrue, reverentius de Deo loquere!
Anastasius: Pudet timuisse! Feriat, si vult ferire, et rabiem saturet!
Oeniandus: Impatiens morae se Hypocrisis prodit. Auguste, tibi grave est Deo accidere, et non auditi! Ego tibi accido supplex! Num me audies?
Anastasius: Scilicet iterum ut supplicem, imperabis? Non supplico.
Oeniandus: Pessime falleris, si credis, Deum ut homines falli, et simulata


page 226, image: s226

paenitentia placari posse.
Anastasius: Quid? Fune circumdatum, nudum purpura, prostratum in faciem, palam confitentem, cum lacrimis detestantem flagitia, jurantem meliora, talem tu dices paenitentiam simulare?
Oeniandus: Simulat sane, nisi paratus ad poenam sit, quamcumque Deus inferat. Paenitentis serio, hoc esse votum debet: Deprecor poenam! Quodsi deprecantem nolit audire Deus, subibo poenam lubens, ut satis fiat culpae Quid? Haec tua mens fuit? Prodidisti te per has blasphemias, non sine tacita conditione te peccata retractasse: dixisse: paenitet peccasse! retracto o Deus, si tu paenam non infers, quam merui Vah! Quis es tu, ut conditiones pacis praescribere Deo velis?
Anastasius: Non intelligo te! Sed quod dedeceat Deum tam inhumana durities, hoc intelligo..
Omnes: * Fulminatur. Pro! horribile tonitru!
Hypatius Oeniandus Iustinus: Retracta blasphemiam Princeps, supplex accide! Anastasius. Stantem feriat!. Perii!
Amantius Marinus: Heu! Heu!
Hypatius Oeniandus Iustinus: O misericors Deus! ..
Oeniandus: O Deus juste!


image: s227

JEROBOAM TRAGOEDIA DATA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXV.


page 228, image: s228

ARGUMENTUM.

DEus sceleribus Salomonis offensus Jeroboamum decem tribuum, quae eodem sic ordinatne, a Roboamo Salomonis filio defecerant, Regem, atque adeo regni Israelitici Fundatorem constituerat, beneficium perenne fore pollicitus, nisi esset ingratus. At ille (ut meticulosa ambitio est) ne templi Hierosolymitani amore tracti subditi, deserto se, ad Roboamum reverterentur, veritus, idololatriam regno invexit, vitulos aureos pro Diis proponens, consilio stolidissime politico. Nam idcirco induxit Dominus mala super domum Jeroboam et omnem familiam extinxit. 3. Reg. 14. et 2. Paralip. 13.

NB. NB. De Jeroboami morte dicit scriptura: Percussit eum Dominus, et mortuus est, haud dubie, aiunt interpretes, morte violenta per aliquem Justitiae divinae ministrum, sive daemonem, sive Angelum, sive hominem.

2. Nos hic utimur synchronismo, et tempora distincta con jungimus. Nam familiae totius extirpatio primum duobus annis post mortem Jeroboami contigit per Baasam praefectum militiae, postea Regi Syriae confoederatum.

3. Haec omnia contigerunt, cum in Judaea regnaret Asa, Rex pacis studiosus, et verae Religionis instaurator in regno suo.

4. Cum filius Jeroboami mortuus sit paulo ante Patrem (ille, qui solus honore sepulchri gavisus est ex fratribus suis) merito credimus, adhuc sub mortem Jeroboami vixisse Ahiam Prophetam, qui haec omnia illi praedixerat, cum ab uxore eius de morbo dicti filii (Abiam vocabatur) interrogaretur.


page 229, image: s229

PERSONAE.

Ahias Propheta.

Jeroboam Rex

Baasa Praefectus Militiae.

Nadab, Filii Jeroboami.

Salmon, Filii Jeroboami.

Esron, Filii Jeroboami.

Ephrem, Fratres Jeroboami.

Eliphaz, Fratres Jeroboami.

Nepotes Jeroboami.

Manasses a Cubiculis.

Zara familiaris Baasae.

Aram Legatus Regis Asae.

Ibrahim Legatus Regis Syriae.

Sadoch a Secretis Legato Aramo.

Tribunus Militum.

PROLOGUS.

Jeroboamicae Familiae interitus, et eius causa Symbolice exhibetur.

* Theatrum exhibet hortum, cujus portae sunt Tabulae Decalogi. In medio stat arbor gentilicia stirpis Jeroboam. PERSONAE. Genius Jeroboami. Religio. Ratio status. Chorus Epheborum. [Note: ** Jeroboam auctore Deo Rex factus decem tribuum a Roboamo secedentium, l. 3. Reg. 12.] Genius_Jeroboami: Bene est, stat arbor firma radice!
Religio: Crescat, et floreat!
Ratio_status: In multa saecula ramos exporrigat!


page 230, image: s230

CHORUS.

Arbor felix cresce! flore!
Immortali te decore
Videamus eminere,
Admiremur effulgere
Super omnes arbores!
Radix late explicetur!
Vertex altum sublimetur!
Nulla te putredo tangat!
Nulla vis vel ramum frangat!
Nulla rodat caries![Note: * Dixit in corde suo: nunc revertetur regnum ad Domum David, si ascenderit populus iste (quod singulis annis fiebat ter) et faciat sacrificia in domo Domini in Jerusalem, et convertetur cor populi huius ad Dominum suum Roboam regem Judae, interficientque me, et revertentur ad eum. Ibidem.]

Genius_Jeroboami: Placent vota. Sed magis placebunt consilia,
Quibus praestetis, ut vota sint efficacia.

ARIA.

COnsilia prudentum,
Sunt primum fundamentum,
Regnorum omnium:
His nixa, stant, et crescunt:
Subtractis his, vanescunt
In primum nihilum.
Itaque docete, quid expediat,
Ut arbor firmetur, alatur, et floreat,

Religio: Deus plantavit, ego rigabo.
Ratio_status: Ego incrementum dabo.


page 231, image: s231

Religio: Fons aquae vivae fluit Hierosolymae;
Suadeo, ut mittas, qui afferant de frugifero latice,
Sine quo, sicut arbor nasci non potuit,
Ita non potest crescere.
* Et excogitato consilio fecit duos vitulos aureos, et dixit eis: nolite ultra ascendere in Jerusalem: ecce Dii tui Israel, qui te eduxerunt de terra. Aegypti! posuitque unum in Bethel, et alterum in Dan. Ibidem. Genius_Jeroboami: Probatne status Ratio, quod suadet Religio?
Ratio_status: Nec opus est, nec expedit tam procul aquas petere:
Vicina sunt oppida Dan, et Bethel,
Ubi cisternae inveniuntur limpidissimae.
Genius_Jeroboami: Sic est: ite, quaerite!
Religio: Heu! Cisternas quaeritis!
Genius_Jeroboami: Quid irasceris?
Religio: Quid Deus prohibuerit non legitis?
Hoc est praeceptum primum, et maximum:
Ego sum Dominus Deus tuus:
Non habebis Deos alienos coram me,
Nec facies tibi sculptile, ut adores illud.
Ratio_status: Subintellige: nisi expediat aliud.
Postquam creavit hominem Deus,
Reliquit illum in manu consilii sui:
Ipse vero jam circa cardines caeli perambulat,
Et nostra non considerat:
Sua ergo cuique prudentia Deus est.
Religio: Pro stupidum Deum!
Tu audi consilium meum.


page 232, image: s232

ARIA.

Te fallit ista frons,
Non est, non est prudentia,
Stagnantes aqua foetida
Cisternas indagare:
Est unus vitae fons:
A Deo solo nostras spes
(Ne dubita, est certa res)
Debemus derivare.

Ratio_status: Ridiculum! Quid interest Dei, unde aqua affundatur,
Modo arbor, quam plantavit, alatur?
Hierosolymis aquam petere,
Idem est, ac se hostibus dedere.
Non expedit, non expedit,
Etsi millies praeceptum sit.

ARIA.

Mandatis
A Deo ad homines datis
Tunc, aio, nos ligari,
Cum commode possunt servari:
Si damnum afferant,
Non obligant.
Hoc fine
Sunt positae leges divinae
Ut simus beati:
Sumus igitur liberi nati,
Et quidquid expedit,
Licite fit.


page 233, image: s233

Religio: Vah! stygia axiomata!
Genius_Jeroboami: Ex his tamen mihi placet regnare.
Tu si nostris te consiliis
Non potes accommodare, potes exulare.
Religio: Exulabo: sed mecum abibit felicitas,
Et tu impiam sero damnabis prudentiam.
Ephebus I: Invenimus aquam,
II: Uberrimam, limpidissimam.
Genius_Jeroboami: Eia feliciter! - - Hem! Patent mendacia;
Nihil est foetoris in aqua: abi vaniloqua!
Etiam, quae scripsisti, deleo;Delet Decalogum.
Adeo nihil, quod minata es, timeo.
Ratio_status: Ego, quod felix, faustumque sit, arborem irrigo.
Vos mihi concinite!

CHORUS.

Crescat, et floreat
Domus Jeroboam!---** Dum rigat arborem, aqua ex cisternis allata, illa repente exarescit.

Ratio_status: Vah! quid video!
Et propter hanc causam peccavit domus Jeroboam, et eversa est, et deleta de superficie terrae. ibidem. Genius_Jeroboami: Arbor contabuit! heu! luctu deficio!

CHORUS.

Heu! disparuit
Domus Jeroboam!
[Note: Ipsum vero percussit Dominus, et mortuus est. 2. Paralip. 13.] Quanta spes aruit
In gramine!
Momento floruit:
Momento periit! - - -
Aspicite!


page 234, image: s234

Religio: Aspicite! ecce sic decipitur,
Qui a falsa prudentia regitur.
[Note: Psalm. 36] Verissime, vidi impium superexaltatum,
Et elevatum sicut cedros Libani:
Transivi, et ecce non erat! non erat!
Nempe scripsit oraculum, qui scripsit de me:
[Note: 1. Reg. 2] Quicumque glorificaverit me, glorificabo eum:
Qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.

ARIA.

ASsurgite feroculi!
Adeste! Roboramini! - - -
In Omnipotentem
Obfirmate mentem!
Spes spebus cumulate!
His inaedificate,
Et turrim Babylonicam
In Caelum ducite!

2.

Ridebit inanissima
Omnipotens consilia:
Et uno oris flatu,
In medio conatu
Disperget, dissipabit,
Vobiscum tumulabit
Magnifica ridiculae
Trophaea gloriae.


page 235, image: s235

3.

At ego hoc ad tumulum
Appendam Epitaphium: - - -
Hîc jacent, qui jacere
Se posse, nescivêre:
Qui semper quaesiverunt
Et nunquam reppererunt [Reg: repererunt]
Nomen sine Numine!
Viator conspue!

ACTUS I.

SCENA PRIMA.* Pompa funerea pro mortuo filio Jeroboami. Manasses. Jeroboam. Baasa. Zara.

Baasa: REx!
Ieroboam: Quis huc irruit non vocatus? Latronem video! arma miles!
Zara: Per Caelum! quem feris Rex?
Baasa: Quis furor est?
Ieroboam: Teneor! miles arma!
Manasses: Cito.
Zara: Amici sumus!
Ieroboam: Manasses! irrue! retrahe fugitivos!. Sistis!
Manasses: Ignosce! furor oculos tenet!
Ieroboam: Imo furor infestat aulam, Regius undat cruor, concidit solium, tota in ruinam procumbit domus. Ocius huc Baasam voca!
Manasses: En! coram adstat!
Ieroboam: Prô! ubi sum? in te ferrum, amice, strinxi?
Baasa: Porro stringe! Qui potuit videri latro, reus est satis.
Ieroboam: Surge! error furoris fuit. Omnia timeo. Proceres! odit me Deus Israel! totus perii!
Zara: Moderare luctum, Rex! Serena vultum tandem, admitte cibum, et loqui velis,


page 236, image: s236

In hoc irruimus non vocati, hoc aula postulat, hoc omnis, Israel.
Manasses: Convenerunt Principes tribuum: totus ad fores Regiae se stitit populus: tu funesto demum aspectu abstine, et ultimos, ut mortuo honores feramus, sine,
Ieroboam: Sino. Fer nuntium Zara, et pompam instrue. Nadabum mihi adesse jube.
Zara: Utrumque ago.
Ieroboam: Tu cum cohorte in Silo perge: ibi Ahias habitat: velit nolit, ad me huc trahe.
Manasses: Prophetam?
Ieroboam: Ipsum.
Manasses: Redire forsan cogitas ad sacra Patrum?
Ieroboam: Tibine Rex rationem imperii debet? Baasa! Ultima illuxit dies! evaginavit fulgurantem gladium vindex Numen, nec una victima furorem saturat.
Baasa: Impotens dolor loquitur. Filium rapuit mors: est grave malum! Sed quid facias? Ferri debet: et praeteriit. Superstes vivit Nadabus tibi: Salmon et Esron vivunt: vivunt duo fratres, nepotes octo: nondum procubuit domus.
Ieroboam: Ah! Filius, fratres, nepotes sile! Fuerunt! Haec vox tonantis est: fuerunt! Tu credis, unum me lugere malum! Foeta capiti impendet nubes: non dimittetur ne una quidem anima de semine meo! I nunc, et increpa, longum quod luctum traham!
Baasa: Vanos timores mitte. Quando Principibus imminet grave malum, semper cometa fulget. Nunc una nubecula fuscat diem, quae filium oculis rapuit: reliquum omne Caelum ridet suaviter, vultu sereno radians.
Ieroboam: Tibi ridet: mihi fulmina, et mortes coquit. Ahias vates est.
Baasa: Regnum Ahias vaticinatus est tibi: memini.
Ieroboam: Idem nunc interitum canit. Ut aegrotare filius hic meus, Baasa, coepit, extimui statim, nec ausus sum sperare a vitulis opem. Ita sapere calamitas docet. uxorem voco, et perge in Silo, inquam, ibi Propheta habitat: consule, quid futurum sit puero. Paret, mutat vestes, ne agnoscatur, abit. Jam audi prodigium. Calcanti limen domus obvius Ahias exit, et quamvis caliget ipse prae senio, quamvis dissimularet se illa esse, quae


page 237, image: s237

erat, tamen alloquitur prior, et cum sarcasmo: ingredere, inquit, uxor Jeroboam! Quare aliam te esse simulas? Ego autem missus sum ad te durus nuntius. Jam praecipe animo, quidquid horrent aures, non assequeris, quod dixit.
Baasa: Vel narrans terres.
Ieroboam: Non est locus dubio super: certus interitus est. Nam postquam exprobravit acerbe beneficia de caelo collata mihi; postquam exaggeravit ad horrorem maleficia, quae ego reddidi: postremo has minas tonuit: vade in domum tuam, et in ipso introitu pedum tuorum in urbem morietur puer, et planget eum omnis Israel, et sepeliet. Iste enim solus inferetur de Jeroboam in sepulchrum. Ceteri, qui mortui fuerint de Jeroboam in civitate, comedent eos canes: qui autem mortui fuerint in agro, vorabunt eos aves Caeli, quia dominus locutus est.
Baasa: Superi te servent, Rex!
Ieroboam: Serum est votum, et forte nec serium tibi.
Baasa: Regna diu! Serium votum est. Vis, probem sanguine?
Ieroboam: Abjectum a Deo Regem quis optet vivere? Addidit, quod maxime terret: constituet autem sibi Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore. Viden'! nec mora supplicii est.
Baasa: Oraculum atrox! Egone alteri, quam tibi serviam? Quis ille? Quem nominavit fatidicus senex? Hoc ense cadet!
Ieroboam: Nemo nominatus est, nempe ut sit metus gravior, dum omnes timeo. Rescire tamen latronis nomen adhuc sum avidus, et spero, audiam ex Propheta: ideo accersivi.
Baasa: Est proditor, nisi prodat.
Ieroboam: Nil contra hiscere est ausa infelix mater, minus plura exquirere. Abit, et dum ingreditur limen domus, ecce exspirat filius, quod dixit senex. Coepit impleri crudele monitum: quid porro ambigam de futuris? Fratres, nepotes, filii mei! Carnem vestram vorabunt corvi, et sanguinem canes bibent. Jam mihi videre videor!.. O horror spectaculi foedi!.. O Israel! Popule tot annos regnate mihi! Hunc unum meum sepulchro


page 238, image: s238

condes? Reliquos omnes canibus et corvis dabis? Tremite posteri sortem Regum!. Nec me aliquis juvat?.. Nadabe ades! Patris exemplum sequere! Confringam vitulos, aras profanas destruam, occidam popas, evertam lucos! Forte sic placabo Deum, et intentatum avertam exitium. Pares?

SCENA SECUNDA. Jeroboam. Baasa. Nadab.

Nadab: REx Pater! Quis te impetus rapit? paenitere mutati cultus nunc primum incipis?
Ieroboam: Nunc urget grave imperium caeli. Imus, perdimus inutiles Deos! in pulverem, in cineres eant! Celeris paenitentia iram Numinis franget.
Nadab: Consilium Baasa probat?
Baasa: Rex! Exemplo ad vitulos traxisti nos: exemplo retrahes. Sed tamen quid agas, vide. Ipse das fatis locum. Sesac Aegypti Rex amicus, affinis est: Aris deici Aegyptios Deos an patiens feret?
Nadab: A Rege Syriae praesens in aula Legatus adest: petit foedus: sponsam offert: probabit sacrilegum factum?
Ieroboam: Probabit insigne factum Legatus Asae: hunc suspicio. Ex quo se decem tribus dederunt mihi, nulla fuit umquam a Regibus Judae quies. Cladibus nos attrivit Roboam: postremo praelio Abias delevit paene, vastavit oppida, urbes diripuit, pax nulla, dum vixit, fuit. Nunc ultro foedus poposcit Asa, offert Filiam uxorem tibi, dotis nomine restituet ereptas urbes, erit aeterna pax: una conditio ponitur, ut subversis altaribus impiis, redeam ad Deum Israel. Deliberare num convenit?
Nadab: Asae filiam ut ego uxorem ducam? Parce Pater! Principi Syrae obstrinxi fidem.
Ieroboam: Inscio, invito Patre?
Nadab: Coepisti hodie invitus esse.
Ieroboam: Hodie, quid prosit, Superi plectendo docent.
Nadab: Poenam interpretaris, quod


page 239, image: s239

casus fuit. Saepe contigit, mori juvenem.
Ieroboam: Ah! Nescis, fili! Mortem omnium mors una trahit. I, quid caelum minetur nobis, ex matre quaere. In pace cum Asa salus est.
Baasa: In bello salus est. Ignosce Princeps, si aperio sensum animi contrarium tibi.
Nadab: Loquere pro me, Baasa.
Baasa: Pro Rege, pro Regia domo, pro Regno loquor. Mihi timendus videtur Asa, ne sit is, quem tibi formidabilem Ahias dixit.
Ieroboam: Timendus Asa, si erit affinis meus? Si pacem colet?
Baasa: Non erit affinis, non colet pacem. Subdole agit omnia, ut mora consiliis detur. Vides, ut pace, qua frui patimur, utatur provide in rem suam: in perniciem nostram sapienter? Quot urbes aedificat? Quam diligenter munit, muris vallat, turribus roborat? Idem, cur altaria Diis gentium a Patre suo et Avo erepta subvertit? cur fregit statuas, et lucos succidit? Cur de cunctis urbibus Judae aras et fana abstulit? Caeci sumus, nisi videmus, hac arte subditos tuos ad se pellici. Et habet effectum fraus: prisca religio populum trahit, vilescunt vituli, scindimur, quotidie multi diffluunt [(transcriber); sic: difflunt] ad Asam transfugae: crescit Asae potentia, collabitur tua. Asae ego non fiderem. At pacem petit, foedus, sponsam, dotem offert? illecebrae sunt. Adjuncta conditio deceptorem animum satis prodit. Deiciendi sunt aurei vituli: cur? Ut Rex Syriae in foedus non veniat: ut Rex Aegypti a foedere resiliat: ut Jeroboam Regi Judae nudum subito prostituat latus. praeterea videt Asa, fieri non posse sine tumultu mutationem tam repentinam: inveterata viginti et amplius annorum superstitio efferavit plebis animos in pertinaciam non expugnandam facile. Praecipue si a Popis, quorum interest, idola coli, etiam concitetur. Hoc igitur tempus expectat Asa, quo cum Patre propter sponsam committet se filius: quo Proceres studio partium collidentur consiliis: quo plebs in apertos tumultus ibit. Tum utique Regnum in se divisum invadet vafer, et rapiet sibi: tum quid tibi, quid


page 240, image: s240

futurum sit tuis, facile concludis. Vereor, ne verax nimis interpres Ahiae sim.
Nadab: Nemo potest sapientius loqui.
Ieroboam: Quo revocas trepidum [(transcriber); sic: trepidnm] ? Perspicio, non dici nihil. Inter sacrum et saxum me tenes. Si ruo Deos, Asam timeo; si non ruo, fulmina de Caelo ruent.
Baasa: Nondum nubes coiverunt: Asa propinquius nocet. Asam time.
Ieroboam: Haec humana prudentia est; num contra decreta Caeli sufficiet? Exspectabo Ahiam.

SCENA TERTIA. Nadab. Baasa.

Nadab: QUantum tibi, amice, debeo pro hoc sermone! Sufflaminavimus ruentem currum: satis est: jam facile sistetur penitus.
Baasa: Ego gaudeo, Princeps, si quid efficere Baasa potest, unde gaudeas tu.
Nadab: Quidni' gaudeam ego? Teneo votorum summam: Asa reicitur: mea est sponsa Syra!
Baasa: Parcius exclama. Ahias si in conspectum Parentis venerit, perdidimus operam, aravimus littus.
Nadab: Equidem hoc miror, Baasa, Ahiam exspectari a Patre. Quid ab illo sperat?
Baasa: Futura scire, nam Propheta est! reliqua, ut Rex te monuit, ex matre disces. Quamquam scire illa nihil interest tua: hoc interest, ut obsistas, ne ad alloquium Patris vir Dei veniat. Superstitiose est credulus Rex, et ex consilio Prophetae decernet omnia, qui, cum sit nostris infensus Diis, nihil utique contra Asam, multa suadebit contra nos.
Nadab: Intelligo te. Sed modum, quo arcendus conspectu erit, ignarum doce.
Baasa: Tu Regni non haeres modo, sed jam consors es, et collega: et modum nescis, quo, quid velis, agas? Impera, et fiet. En praxin facilem.
Nadab: Offendo Patrem.
Baasa: Placatur facile: Pater est, et tu beneficium facis, dum, ne tristiora forsan audiat, ac credat, caves.
Nadab: Sapis


page 241, image: s241

optime. Nunc, si quid me velis ad Syriae Legatum propero: urgendum est negotium suave.
Baasa: Non assistes fraterno funeri? Mox ducent pompam: sic jussit Rex.
Nadab: Scio: sed ibunt fratres reliqui: me aliae tenent curae. Amavi fratrem: sponsam amo.

SCENA QUARTA. Baasa. Zara.

Baasa: ME amat Caelum: favet consiliis: regno destinat. Triumphas Baasa! O Superi boni! Quo ego bono hoc merui tantum bonum! Ego, ego sum, o Ahia, si nescis, ego sum, quem constituit Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore! Ego sum! Certum est: ita mihi hic animus loquitur. O Spes beata! Per te audacior promoveo, quod coepi, facinus! Vive Zara!
Zara: Triumphas, postquam vix evasisti tyranni manum!
Baasa: Obstupui primum, ut latronis audivi nomen, et stricto ense vidi in me ruentem. Quis me prodidit? Clamabat hic intus aliquid. Sed jam, Zara, securi sumus. Intelligo, quod ille furentis impetus omen fuerit: latrones ut simus, Caeli voluntas est: obsistere nolo.
Zara: At mihi suspectus Ahias est. Cur vocatur?
Baasa: Jam cavi. Tu jam funebris pompae dux, praelude laetus funeribus invisae stirpis. Tum audies plura. Secedo.
SALTUS.


page 242, image: s242

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Aram. Sadoch.

Aram: AHiam a Rege, ais, vocatum esse, et verum putas?
Sadoch: His oculis Manassem vidi cum cohorte properantem in Silo,
Aram: Cum cohorte? Malum Prophetae parant?
Sadoch: Non istud 2uidem, sed ut renuere accessum nequeat, et possit cogi.
Aram: Quid movit Regem, Sadoch, ut loqui velit viro, de quo hucusque vix sustinuit loquentem alium?
Sadoch: Jam triduum in luctu agit, solitarius ad tumbam gemens: debuit salubria meditari: nam quid aliud aspectus tam tristis suggeret?
Aram: O felix tristitia! O luctus laetus! Nunc spero, Sadoch, nunc tandem aurem aequis Regis nostri petitis Jeroboam dabit! Nunc vertet aras cum ridiculis Diis! Stabit aeternum foedus! Erunt duobus populis duo Reges, sed unus animus, unus Deus. At quid ad haec Nadabus? Quid sentit? Agit?
Sadoch: Ne veniat Ahias in Patris conspectum, agit. Ut primum intrabit Regiam, adducetur Nadabo: vult loqui viro Juvenis, ut exploret, famae num respondeat suae.
Aram: Utilis curiositas. Sed ipse prodit. Accessum ad Regem quaerimus.
Sadoch: Sublato funere facilem dabit.

SCENA SECUNDA. Nadab. Ibrahim.

Nadab: SIc ego te, Ibrahim, consilio pertinacem experiar? Pendente negotio, invito me ut abeas, ego patiar?
Ibrahim: Urgent jussa Regis mei. Patere, Princeps, ut ultimum


page 243, image: s243

Parentem alloquar. Ludimur! Vel ex his, quae tu mihi, abunde intelligo, ex morte filii alium a se omnino Jeroboamum esse. Subsistam nempe, et testis adstem, dum percutitis cum Asa foedus, dum frangis datam fidem, dum sponsam Syram abdicas, Judaeam eligis, dum abicitis Deos! Syriam triumphat Asa, et Syriae Legatus pompae spectator sit? Parce! Decretum est: abeo.
Nadab: Per Deos mane! Nihil omnium, quae times, fiet. Centies dicam? Non sufficio tibi?
Ibrahim: Aliud Nadabus, aliud Jeroboam loquitur. Propheta, credo, quem vocavit, docebit Patrem loqui tecum? Princeps, tu hominem jactas non admissurum te ad alloquium Patris: cur igitur non das mandatum, ne adducatur? Cur tu vis loqui? Patrem ne suis ille dementet dolis, metuis: tibi non times? Apertus est animus jam in sensa paterna pronior.
Nadabus: Deciperis. Virum, qui Patri vaticinatus est regnum, videre sum avidus: curiositas est, quae te offendit.

SCENA TERTIA. Nadab. Ibrahim. Manasses.

Manasses: Subsiste miles.
Nadab: Hem! Manasses.
Manasses: Ahiam adduco, Princeps, tibi: sic enim jussisse te, excubitor monuit.
Nadab: Jussi. Quis est vir? Quo habitu? Quo sermone?
Manasses: Omnia Prophetam spirant. Vultus austerus est, frons verenda, oculi caligantes, corpus erectum, gestus gravis, sermo minax, cor impavidum.
Ibrahim: Amanda procul! Si pateris loqui, vincet.
Nadab: Volentem adducitis?
Manasses: Trahi debuit. Habuimus humaniter tamen, et ut bona loqueretur Regi, saepe monuimus.
Nadab: Quid respondit?
Manasses: Funera, neces, stragem: pacatum nihil, Mihi adhuc aures tinniunt ad viri terribilis vocem. Vae


page 244, image: s244

Jeroboamo, vae tibi, Princeps, vae toti familiae, si dictis adhibenda est fides.
Nadab: Tu larvas metuis. Videbo, et audiam hominem. Duc intro mihi.
Ibrahim: In animos quid possit vel sola species, qualis descriptus est, viri, fors nunquam expertus es, Princeps: secus paruisses consilio.
Nadab: Tu adsta colloquio: disces melius Nadabum nosse.

SCENA QUARTA. Nadab. Ibrahim. Ahias Manasses.

Manasses: REgius hic Princeps adstat. Reverentiam exhibe.
Nadab: Salvum te, vir Dei, volo.
Ahias: Vel irrides, vel vere in Propheta Dei meum et tuum vereris Dominum? Si vir Dei sum, audi miser vocem Domini! Haec dicit Dominus: post paulum te vorabunt canes!
Nadab: Canes me? nae tu prodigus Paterfamilias es, qui carnes tam delicatas canibus proicis.
Ahias: Quia projecisti Dominum, proiciet te Dominus Patrem in filio, filium in Patre puniens. Miserande juvenis! quam inanes te inflant spes! Aetate ferox, superbus regali sanguine delicias, nuptias, imperium somnias! Aliud scelera postulant, quibus Patris scelesti aemulus iram Numinis provocas, et immensam patientiam fatigasti. Et adhuc deliberas, an redire ad Deum prosit? An implorare clementiam deceat? Imo non deliberas: deliberat Pater; filius Patrem firmat in scelere! Quis hoc audit, et non exhorret? O sancta Majestas Dei, quousque abjecta es! Illudunt pueri, et Patres probant! Nondum fluxit hora, cum illatus est tumulo frater: et tu non cogitas de simili malo? Erigere tamen, insurge ferocule, insulta Caelo! Plaude in scelere! ride minas! brevis est risus! ecce constituet sibi Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore.
Nadab: Scis


page 245, image: s245

verum?
Ahias: Non credis? facis, quod juvenes solent. Experiri miseriam malunt, quam credere. experieris.
Nadab: Quid experiar?
Ahias: Quod non credis.
Nadab: Nunc loquere.
Ahias: Morte truculenta ad stygem perges.
Nadab: Quis erit necis Auctor?
Ahias: Nomen siluit Caelum.
Nadab: Sycophanta atrox!... Et tu bone Senecio, qua morte finies aerumnas vitae? Ahias. Morte placida defungar Deo.
Nadab: Teneo mendacem: hic mucro convincet reum. Jam repete ferale carmen: constituet sibi Dominus Regem super Israel?
Ahias: Constituet.
Nadab: Quem?
Ahias: Nescio.
Nadab: Ille percutiet domum Jeroboam?
Ahias: In hac die.
Nadab: Quis?
Ahias: Nescio.
Nadab: Aut dices, proditor, aut morte placida non defungeris Deo.
Manasses: Rex prodit.

SCENA QUINTA. Jeroboam. Aram. Sadoch. Nadab. Ibrahim. Ahias. Manasses.

Ieroboam: NAdabum ad me aliquis.
Nadab: Adsum, Genitor! injuriam ulciscor tuam.
Aram: Heu Rex! Ahias feritur.
Ieroboam: Fili, quod scelus patras? nosti virum?
Nadab: Hostis est,
Ieroboam: Propheta est.
Nadab: proditor est, qui cladem canit, et silet auctorem cladis.
Ieroboam: Vir Dei salve!
Ahias: En scelus sceleri accumulat filius, et silet pater? Vir Dei salve! O bona verba! injuriam factis patior.
Ieroboam: Juvenis meretur veniam: ignoto intulit. Tu perge mecum. Avide loqui cupio, quae libens audies.
Ahias: sero audiam.
Nadab: Quid agitur Aram?
Aram: Silentium imposuit Rex.
Sadoch: Peragetur cum Ahia.
Ibrahim: Intelligo. Princeps vale.
Nadab: Quo te abripis?
Ibrahim: Jam ne quidem valedicam Regi. Quod frigus est? quae cruditas? delirum senem basiat: Legatum Syriae nec verbo dignatur, nec oculo saltem. Legatus Asae


page 246, image: s246

praetexit praeceptum silentii: quid? on loquitur satis, quid sperandum sit mihi? ibo, convasabo.
Nadab: Quid dicam? quid faciam Manasses? sic mihi sponsa rapitur?
Manasses: Alia datur aeque Regia.
Nadab: Sed non aeque chara.
Manasses: Quid enim displicet in Asae filia?
Nadab: Religio, Patria, Pater. Frater nuper postulabatur: nunc postquam putuit ille, ego placeo. Contemptus sum: et amem?
Manasses: Ama amore pacis, amore Patris, amore Dei.
Nadab: Quem tu mihi oggeris Deum?
Manasses: Quem olim Rex Pater coluit, quem iterum colet, nisi obsistam tu.
Nadab: Manasses loquitur? non tu mecum immolasti Aegyptiis Diis?
Manasses: Paenitet.
Nadab: Absurda vox! Apage simulator! ex aula, ex regnote proripe, ad Asam transfuge!
Manasses: Dudum cogitavi.
Nadab: Etiam insultas? cogitasti dudum? Sic servas Regi fidem?
Manasses: Pudet violasse juratam Deo! Et sumus plures, Princeps, eiusdem mentis. Cum in Judaea regnavit Roboam, cum sceptrum Abias tenuit, quo fugeremus? Etiam ipsi adorabant gentium Deos. Nunc regnat Asa, et restituit nitorem templo, honorem moribus, Religioni splendorem: nunc lubet fugere, nisi Rex ipse tecum exemplum sequatur Asae.
Nadab: Vah! aurium tormentum grave! Et plures sunt eiusdem mentis?
Manasses: Fateri jam licet palam, quando haud procul abese Rex, ut exemplo firmet animos, quos fovemus. Ah! Princeps! esse velis Asae gener! ipsa tibi in Asae filia felicitas nubet!
Nadab: Facesse amphibium monstrum! quid mihi tecum est?
Manasses: Doleo claudicasse. deus in tempore me erexit. Tibi porrigit manum: patere, ut erigat: nisi pateris, feriet. Ahiam audisti!


page 247, image: s247

SCENA SEXTA. Nadab. Baasa. Zara.

Nadab: NOndum abis?.. Jam vero metuere incipio, ne verum Ahias dixerit. Audacter iste fatetur mihi, se meditari transfugium, et plures secum. Quam facile mutabunt mentem, ut pro transfugio meditentur familiae caedem? et forte eodem duce, qui est Propheta? Ita placebunt Asae, et credent placere Deo... Baasa, periimus! Ahias cum Rege est.
Baasa: Scio. Tua est culpa, Princeps, monui.
Nadab: Quid agam? curiositas vicit me: volui viro loqui. Nunc id fieri video, ut in Asae partes vel sponte abeat Parens, vel cogatur.
Zara: Cogi possit?
Nadab: Asa in aula regnat: Asa coget. Momentum est, cum se Manasses audacter ipse prodidit mihi, asseclas plures jactans, qui, nisi ad sacra Patrum redeamus nos, meditentur ad Asam transfugium. Transfugium vocant: caedem familiae ne intelligant, metuo, quam Ahias minatur.
Baasa: Quid? non coactus est Ahias fateri auctorem cladis, quam minatur?
Nadab: Instabam pugione ad pectus fixo: negavit contumax, scire se: Regem alium constitutum a Caelo esse, ait, nominatum non esse.
Zara: Impostor est. Mentiar, nisi Legatus Asae corruptos plures procerum auro traxerit in suas partes. Per hos turbabit aulam: Princeps cave! Asa imperio imminet.
Nadab: Scilicet quo consilio caveam? Ecce in vobis spes mea residet: in vestra manu est mea salus.
Baasa: In armis salus est. Persuade Patri bellum adversus Asam: sic erit domi pax.
Nadab: Non audiet me, postquam Ahiam audiit.
Zara: Fratres Regis adfuere funeri; adscisce tibi: conjuncta opera monete periculum, novas turbas docete.
Nadab: Adibo Patruos. Legatus Syrus quid agit? convasat serio?
Baasa: Erexi in novam spem: non abibit.
Nadab: Te amo, Baasa! tu mihi stella es, ad cujus fulgorem felix navigo. fulgere perge! non errabo, nisi cum tu occides mihi.


page 248, image: s248

SCENA SEPTIMA. Baasa. Zara.

Baasa: EGo oriar, cum te occidam. Zara! jam Rex sum ego. Ut providum caelum laudo, quod me non prodidit fatidico Seni! Omnia consiliis favent, Ahias, Syrus, Manasses, Asa. Sed in te, Zara, recumbit negotii agendi moles: nec tamen laboris pigeat! Pretium ingens feres, cum ero Rex.
Zara: Nihil ista memora. Merces haec erit summa, placuisse. Doce, quid fieri velis.
Baasa: Adverte pauca. Primum Manassem adi: exprobra, quod improvide Nadabo transfugiendi prodiderit animum: finge eandem esse mentem tibi: expone, quo in periculo versemini, si haec Nadabus tyranno referat: mone, ut cum complicibus aut fugam adornet cito, aut si placere velit Asae, in totius familiae tecum conspiret caedem.
Zara: Si Rex Ahiam audit, et ex Asae voto frangit vitulos, neutrum persuadebo Manassi.
Baasa: Intempestiva haec cura est. Rex, crede mihi, Ahiam non audiet: nimis amat filium nimis metuit plebem. Deinde si audiat etiam, faciam, ut mox se mutet. Adibit Nadabus Patrem, accendet fratres, et de Manasse referent: adjungar ego tertius, et accusabo te. Agente me, rapieris in carcerem, traheris ad quaestionem, minabor tormenta, sed metue nihil: velut de facinore glorioso te jacta, quod Regem impium volueris occidere: conscium Manassem nomina, et quos ab illo rescies transfugii avidos: nomina Legatum Asae, Ahiam nomina: ipsum Asam auctorem fac. Quid futurum sit, vides?
Zara: Nempe moriendum est pro te mihi!
Baasa: Imo vives, amice, felix! confide Baasae! nullum te premet malum!
Zara: Perge igitur: nihil renuo tibi.
Baasa: Places. jam inde sequetur statim decretum bellum adversus Asam: dicetur Baasa Praefectus belli. miles, civis parebit mihi. Tum exsequar cetera.


page 249, image: s249

Zara: Intellexi.
Baasa: Nunc ad Syriae Legatum rursum perge. Doce, quid fieri in his, rerum circumstantiis ab ipso velim. Urge furorem hominis: dic, dolere me sortem viri, in aula actum agentis: male habere me etc. Legatum haberi male, vix pro Regio respici, verba dari, et haec vix bona. Adde: inter proceres Baasam solum aegre ferre injuriam tanti Regis: vindicare velle, si opem promitteret Rex, si foedus addiceret, si filiam destinatam Nadabo, filio Baasae sponderet. Scripsit Ibrahim, et quia cupidus est habere Regem generum, scripsit acerbius, quam ego dictaveram. Exarsit Benadad ad Epistolae argumentum: ultionem commisit mihi: quae petii, spopondit omnia, denique habiturum Baasae filium sponsam regiam, si esset Baasa futurus Rex. Vides, ut me omnis felicitas amet?
Zara: Nunc mysterium capio, cur repente frigidus, et poene rusticus Ibrahim Nadabo factus sit, quem nuper tantis officiis coluit. Ego suspicio prudentiam tuam: nihil te fugit omnium, quae facere negotio periculi pleno exitum felicem possint, modo faveat caelum.
Baasa: Modo non obsistat caelum; ut faveat, non est opus. Me Ahias animat. Hoc teste, si caelum non probat consilii modum, certe eventum probat. Jeroboam a caelo damnatus ad mortem est: sententiae executorem ego libenter ago. Optanda est infamia, si nomen carnificis titulus Regis excipit. Dividamur. Age negotium tuum, Ibrahimum primum, tum Manassem adi.
Zara: Io! Strenue! magnanimos in ausus prurio. Vive Rex!
Baasa: Ut me vox ista afficit! Tres litterae sonum quam gravem faciunt! REX! O digna vox, quam omnibus periculis meam faciam!


page 250, image: s250

CHORUS I. Pseudo-Politicismi impietas. [Note: Percussimus foedus cum morte, [Note: * Ne noceat,] et cum inferno fecimus pactum. [Note: ** Ut adjuvet.] Ita Isaias c 28. de tribu Ephraim, ex qua fuit Jeroboam. ] *** Theatrum exhibet officinam Parcarum. PERSONAE. Pseudo-Politicismus. Pluto. Plutonis Ganymedes. Parcae, Clotho, Lachesis, Atropos. Ganymedes: Deae severae! frontem exporrigite hodie:**** Pseudo-Politicus, ne illum timor mortis a malis artibus absterreat.
Nova fero novissima, laetissima!
Clotho: Quis te huc jussit intrare?
Ganymedes: Pluto jussit nuntiare.
Missus ab hominibus Legatus descendit ad nos:
Percutere vobiscum foedus mortales postulant,
Et pactum facere cum inferno desiderant.
Lachesis: Quid Pluto ad haec?
Ganymedes: Probat, plaudit, jubilat,
Quod suam expeti amicitiam videat.
Rogat, ut vos quoque placidas exhibeatis,
Ne a foedere homo resiliat ex timore
Consuetae vobis severitatis.


page 251, image: s251

Atropos: Parcae, ut possint parcere?
Ut suae naturae repugnare?
Ganymedes: Saltem potestis aliquid simulare.
Legatus est ex tribu politica;
Politice cum Politico agite,
Ne videamini, esse Deae rusticae.
Omnes tres: Nescimus, quid Politicus sit!
Ganymedes: Politicus est, qui propter se, omnibus omnia fit.
Sic audivi describi:
Et talis etiam videtur esse, quem vidi.

ARIA.

ESt homo formosus, politus,
Linguarum multarum peritus,
Natura facundus,
Ex arte jucundus,
Et qui, ut Proteus, cum expedit,
In omnes se formas convertere scit.

2.

Audivi, ut equum hinnire,
Audivi, ut vulpem gannire,
Jam balat, jam mugit,
Jam latrat, jam rugit,
Nempe ut ratio vult temporis:
Versuti est tanta ingenii vis.

Clotho: Curiosa sum, hoc hominis videre prodigium.* Insipientissime sibi vitam longam promittit, et seriem posterorum nunquam rumpendam,
Lachesis: Audire supplicantem, longe erit jucundissimum.
Atropos: Si tamen sapit homo, potestne Plutoni credere?
Potestne Parcis fidere?


page 252, image: s252

Ganymedes: Sibi scilicet sapit: sapientibus desipit omnibus,
Velut larva belle ad speciem tornati Mercurii,
Sed cerebro vacui,
Fatua sapientia haeret unico principio: sic expedit!
Itaque stolide credit,
Quidquid, ut credat, expedire judicat.
Omnes tres: Ergo decipi vult?
Adducatur! Decipiatur?
Lachesis: Comamus nos, sorores! Famuli, nigrorem lavate!
Clotho: Crines crispate!
Atropos: Cerussam, stibium, speculum date, * Ornant se.
ARIETTA. Omnes tres: Cum vulpe vulpinemur!
Quod facit, imitemur!
Clotho: Vultum ad delicias,
Lachesis: Vestem ad illecebras,
Atropos: Vocem ad blanditias
Omnes tres: Nos juvat fingere.
Clotho: Sic volo comparere:
Lachesis: Sic potero placere:
Atropos: Sic expedit! Sic expedit!
Omnes tres: Sic possum fallere.
Ganymedes: Cum Plutone ingreditur hospes.
Pluto: Ingredere sospes. Ecce haec sunt Numina,
Quae, ut tibi sint placida, debes exorare.
Hic est, o Divae, qui vobis vult supplicare.
Tres Parcae: Impetrat omnia, quem Pluto dignatus est commendare.


page 253, image: s253

Pluto: Cessas genu flectere? * Velut si percussisset haedus [Reg: faedus] cum morte.
Eia! jam licet vota exponere!
Pseudo-Politicismus: Ignosce, Rex magne Erebi!
Prope abfui ab exstasi,
In quam me rapuit aspectus Dearum.
Vah! ut mendaces sunt Poetae,
Qui Deas tam amabiles
Simplici plebeculae finxerunt intractabiles!
Ego audacter mentem aperio,
Vota exhibeo.

ARIA.

O formosae, suaves Deae,
Vitae meae,
Et fortunae arbitrae!
Quam est hora fortunata,
Quam optata,
Qua vos licet colere.
Date Deae, corde bono,
Ore prono
Sacros pedes lambere!
Date, opem hic orare,
Et sperare
Radium clementiae.

2.

Cui soli Pseudo-Politici, ne cito veniat, vota faciunt, quippe huius saeculi homines, non futuri. Vobis nostra est devota
Tribus tota,
Tota gens politica:
Soli vestra cum pavore
Cum tremore
Reveremur Numina.


page 254, image: s254

Hic si cultus quid meretur,
Una detur,
Quam rogamus gratia:
Longa, Deae ter amatae,
Longa date,
Longa vitae stamina.

Clotho: Sorores! Quid vobis videtur?
Lachesis: Omnem gratiam submissio tanta meretur.
Atropos: Denique hominem vidi dignum hoc nomine!
Politici! Non estis sicut ceteri: vivite! vivite!
ARIOSE. Omnes tres: O homines humani!
Nec hominum inani
Contenti nomine!
Si possent destinata
Per nos mutari fata,
Essetis immortales! ....
Nunc saltem vivite
Securi bona spe!
Ducemus fila aurea
In tempora Nestorea:
Nec ante moriemini,
Quam sitis vitae saturi:
Securi vivite!
Pseudo-Politicismus: O Deae pretiosae! O argenteae! O aureae Deae!
Cor exsilit gaudio! Beneficii magnitudinem intelligo,
Verba, quibus gratum explicem animum, non invenio.


page 255, image: s255

Pluto: Prae verbis placent opera. In foedus coeamus, * Inde oritur licentia scelerum, et quasi pactum cum inferno fit.
Pseudo-Politicismus: Timore mortis liberi, jam nihil recusamus.
Legatus sum cum plena potestate:
Quod vultis imperate.
Pluto: Ergo porrige manum. Vos Divae, quam facimus, perpetuae.
Este testes amicitiae.
Omnes tres: Styge auspice, inviolabile pactum facite! ** Ex vana spe summae felicitatis, quam promittit ostentator Diabolus obtinendam per media a se suggesta.
Pluto: Respice! Haec omnia vobis dabo, *** Campi Elysii exhibentur.
Si agnoscitis Dominum, si praestatis homagium.
Pseudo-Politicismus: Pro! Quo me abripis?
Pluto: In campis versamur Elysiis.

ARIA.

Caelo qui laborant,
Vitae se futurae
Solantur a spe:
Hinc omne, quod est in mundo (nempe politico) concupiscentia oculorum, et superbia vitae 1. Jo. 2. Interim laborant,
Et habentur dure,
Dum perimant se.
Ego servis meis
Statim, quod merentur,
Stipendium do:
Et promissis meis,
Quo se profitentur,
In tempore sto.


page 256, image: s256

2.

De futuris bonis
Sunt promissa mera:
Nihil est in re!
His te beo donis:
Haec sunt bona vera;
His tu fruere.
Quidquid amat caro,
Quidquid mens, et bini
Amant oculi:
Habet a me caro,
Habet mens, et bini
habent oculi.

Pseudo-Politicismus: Beatus sum! Agnosco Dominum! Juro obsequium! [Note: * Ipsoque opere, homo caelo renuntiat, contentus praesentibus bonis.]
Pluto: Ergo abrenuntias caeli Domino?
Pseudo-Polit: Abrenuntio!
Pluto: Et omnibus operibus eius?
Pseudo-Polit: Abrenuntio!
Pluto: Et omnibus Sanctis eius?
Pseudo-Polit: Abrenuntio!
Pluto: Sic places. Vicissim ego manu propria me tibi subscribo!
Et sub consueto sigillo me obligo:
Totus, quantus sum, vester sum Pluto.
En paginam authenticam. Quidquid voletis,
Petite, et accipietis.
Vos foederi applaudite!

Chorus.

Vivat, et floreat
Tribus Politica!
Nulla aboleat
Aetas haec foedera! - -
Aeterna sint!

Pseudo-Politicismus. [Note: ** Quae frustra cupit aeterna esse, et sic utrisque excidit.]

Regnet, et faveat
Domus Plutonia!
Ita nos aurea
Vivimus saecula!
Aeterna sint.


page 257, image: s257

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Jeroboam. Ahias.

Ieroboam: SPem inter, et metum luctor. Tamen si promittere hoc ausis, Ahia, quod sententiam retractaturus sit Deus, si egero paenitentiam, tum ego cremabo vitulos. Asae exemplum sequar.
Ahias: Dixi: Promittere nihil possum. Peccavit David: paenitenti culpam dimisit Deus, non poenam. Heu! quam multas, quam graves dedit! Sed ad quam ego te hortor, Rex, paenitentia est sine conditione suscipienda, sine conditione.
Tu semper dicis: agam paenitentiam, si Deus remittat poenam! Non est ista voluntas bona, quae placet Deum: Non est ista paenitentia digna venia! Poenam, non culpam horret, qui retractare culpam non vult, nisi Deus retractet poenam. Aeternam poenam dimittet dolenti Deus, hoc promitto: hoc sufficiat tibi: magna miseratio est. Temporali submitte, Princeps, rebelle caput, et clama: merui! Sic placabis.
Ieroboam: Morte cruenta cadam! Morte cruenta filii, fratres, nepotes cadent! Sic placabo? Dure! Quam hoc est asperum solacium misero!
Ahias: Solacium tamen, poenas aeternas merito. Rex, audi amantem tui! Si tu cum igne devorante, et ardoribus sempiternis habitabis quondam, inclinasse te ferienti in tempore Numini, feris optabis votis. Quamquam quid multis urgeo? Prudens es. Si cedis Deo, aeternam certo, temporariam fortasse simul evadis poenam. Si non cedis, certa est utraque, neutram vitabis. Potes ambigere, quid sit agendum?
Ieroboam: Potenter urges. Sed ...
Ahias: Muliebre suspirium! Rex!


page 258, image: s258

Pensa scelerum gravitatem, et levior poena erit. Comparemus. De medio populi in regale solium te Deus extulit, decem tribuum Dominum fecit, amplam felicitatem, si esses fidelis, promisit: tu beneficio vix accepto in benefactorem abutens, armasti te adversus omnipotentem, bellum intulisti Religioni, conflasti Deos aureos, primus elato impietatis vexillo, populum traduxisti in castra idololatriae: quanta ingratitudo! Spem felicitatis fundasti in tua prudentia, in mediis vetitis, in consiliis Deo, quo invito felix esse nemo potest, contrariis: quae insania! Monuit te Deus, ut resipisceres, minis, exemplis, poenis, prodigiis: audisti Prophetam, qui primum sacrificium vitulis immolanti obstrepuit; sensisti aruisse manum, quam ad necandum virum Dei extenderas; vidisti dissilire altare sacrilegum, cineresque effundi; cladibus affectus es a Roboamo, cladibus ab Abia; intellexisti, Deum irasci tibi: scis, in poenam idololatriae inglorium misera, et quod timendum est, aeterna morte periisse Salomonem cum filio et nepote: merebaris morte simili pridem rapi: at regnas, et secundum jam supra vicesimum annum regnas semper impius, semper contumax: quis est hic incredibilis patientiae, qua te tolerat Numen, abusus nefarius? Et miraris, succedere poenam denique, poenam quereris, de poena plangis? non est iste verae paenitentiae spiritus, Rex! Peccavi Domino! sic planxit David: de culpa doluit, poenae submisit se lubens. Exemplum habes: sequere. Si remittere supplicium Deus velit, gratias age: si nolit, tolera! Ferre necesse est, non evades: interest, ut paenitens malis, quam contumax ferre... Tumultum animi hoc triste silentium loquitur. Loquere Rex!.. Ah audiam salubrem vocem: peccavi!


page 259, image: s259

SCENA SECUNDA. Jeroboam. Ahias. Nadab. Ephrem. Eliphaz.

Nadab: PAter, triste nuntium fero. Saluti consule.
Ahias: O cito, Rex!
Ieroboam: Ibo in interitum praeceps! unde imminet?
Ephrem: Siste, caveri potest.
Eliphaz: Doceri patere.
Ieroboam: Spem fratres facitis?
Ephrem: Detectus est fons periculi: obstruemus.
Ahias: Fons periculi peccatum est.
Eliphaz: Sile bubo! nos audi frater!
Nadab: Quod iste proditor loqui noluit, scimus Auctorem instantis, quod times, mali.
Ieroboam: Et obsisti potest?
Eliphaz: Si velis modo.
Nadab: Triste dixi nuntium, quia grande est scelus, quod, qui minime deberent, parant.
Ephrem: Intus nos loqui jube, aut istum eice!
Ahias: O vana spes!
Ieroboam: Venite! audio.
Ahias: Rex, audi me!
Ieroboam: Audivi nimis.
Eliphaz: Cessa baubari canis! aut linguam eruo.
Ephrem: Cessabis paulo post, cum tortor collum stringet.
Ahias: Quid volunt minae?. O Deus! actum egi! Quam durum est cor humanum! in novum Pharaonem incidi: nihil proficio. Sed haec justa est Dei poena: cum impleta est mensura scelerum, induratur cor, nec jam molliunt beneficia, nec poenae frangunt: indomabilis obstinatio est. O poena terribilis, poena aeternae prodroma. O Jeroboam, proximus ab interitu es! malum times, non doles de malo: errasti graviter! Timor non prodest: dolor prodest. Conferte consilia prudentuli, ut evadatis, quod metuitis, malum! Non est prudentia, non est consilium contra Dominum: a Domino peti, quod prosit, debet.


page 260, image: s260

SCENA TERTIA. Ahias. Manasses. Aram. Sadoch.

Manasses: SOlus gemiscit. Alloquimur.
Aram: Vir Dei! fructum, quem speravi, alloquium tulit tuum?
Ahias: Nullum.
Aram: At nobis, antequam tu venisti, addixit pacem, promisit cum Rege nostro inire foedus, accipere Nadabo sponsam, restituere cultum Dei veri, si modo a te audiret, placatum sic iri Deum, et denuntiatam averti cladem: a te pendere tam grande bonum. Forte austere nimis, ex more tuo, locutus es Regi, ut audire patiens non potuerit?
Ahias: Nempe adulari me illi velles, et dulcibus verbis fallere? Semper sceleratis austera est veritas, dicenda tamen, quia mendacio non juvantur. Vis, ut promittam, mitius acturum Deum, si Jeroboam legi submittat se? Quo auctore promittam? Nuntiare poenam me jussit Deus: poenae gratiam non jussit. Fortasse faciet gratiam: sed quod fortasse faciet, non debet dici facturus certo. Itaque quia nolui dicere, quod dicere non potui: ideo profeci nihil. Alia jam audit consilia, quibus se eximat malo, etiam ringente Deo. Tanta prudentia est.
Aram: Ergo tu nobis consule. Est dubium grave: Manasses dicat.
Manasses: Hora abiit, cum venit ad me Zara, et audivi, inquit, ex Nadabo, transfugium te cum pluribus meditari ad Asam, nisi Jeroboam acquiescat Ahiae! admittite comitem: et me taedet diutius flectere vitulis genu. Gaudebam oppido, nam Zaram ego credidi semper pertinaciter adhaerere consiliis Baasae.
Ahias: Superi! quid audivi? de transfugio rescit Nadab?
Manasses: Dixi, ut terrerem juvenem, et plurium ex proceribus intentato discessu facilius inclinarem in partes Asae.
Ahias: Improvide actum est. Nunc intelligo, quid subitus Nadabi adventus velit, quid fratrum Rebis minae, quid insultantium iubilus. Intus sunt; proditi estis, et nisi celeri


page 261, image: s261

vos fuga subducitis, perditi.
Manasses: Idem dicebat Zara. Itaque ut vidit gaudere me de suo adventu, subjunxit audacior: Quamquam quid ignobilem fugam cogitamus? Possumus facinore glorioso memoriam posteritatis mereri. Quid ita? inquam: impii Regis, ait, familia omnis, Deo judice, rea est mortis. Perimamus! Excogitavi facti modum: certus et tutus est: convoca socios, convenite me domi meae, docebo seriem. Exhorrui paulum: mox facinus visum est dignum animo heroice pio: condico, spondeo de ceteris: ille domum abit: ego mox ad Aramum.
Aram: Ego vero in re tam gravi nolui decernere aliquid, donec, quid tu sentias, audiam.
Ahias: Hoc deerat, ut in sceleris societatem etiam Propheta vocetur!
Sadoch: Scelus vocas, quo scelus tollitur?
Ahias: Tollite scelus! Hoc probo. Sceleratum autem tollere vobis cujus exemplo, cujus praecepto, qua potestate est licitum?
Aram: dubitabam. Jam quia improbas, cedo statim.
Ahias: Et tu?
Manasses: Absit, ut meo scelere puniam alienum. Eo, et Zaram moneo.
Ahias: mone cito. Fugere licet, et jam necesse est: hoc mone: procella imminet.
Manasses: Ipse prospicio.
Sadoch: At ipsa fuga nonne suspectos faciet?
Aram: Non tamen reos.

SCENA QUARTA. Jeroboam. Ahias. Nadab. Aram. Sadoch. Ephrem. Eliphaz.

Ieroboam: PErspicua dicitis. Ades Legate inclite! Sic offers pacem? Hoc foedus postulas? Nota consilia sunt: corrumpis auro proceres, et transfugas emis. Turbas ut cieas, missus es: hoc est negotium tuum.
Aram: De quo accusas, Rex?
Nadab: Nempe de Manasse, de sociis audisti nihil?
Aram: Manasses, Princeps, se ipsum prodidit: adeo sine metu est sceleris.
Ahias: Et tu aegre hoc feras, Rex, si a te tui transfugiunt, postquam tu Deo vertisti tergum?
Eliphaz: Iste, credo, etiam


page 262, image: s262

defendet rebelles, et violatam laudabit fidem.
Ephrem: Hic sermo animum prodit. Rex, fugae tuorum non modo conscios, sed auctores vides.
Ieroboam: Quid fugae auctores vocas? Parricidae sunt. Asam, Propheta belle! numquid Asam constituit Dominus Regem, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore? O fraudum artifex! Quod optas fieri, pro oraculo vendis, et clamas: Hoc dicit Dominus! cum dicere deberes: hoc optat Ahias! Nunc audi: Hoc dicit Dominus, si ego te cuiquam transfugii fuisse auctorem comperero, morte morieris in hac die, et in hoc tempore.
Ahias: Insulta, minare, clama!
Ieroboam: Bellum, Baasa, bellum decretum est: tibi comitto curam: arma para! In Asam imus.
Aram: Bene est. Discedere igitur per te liceat, et Regem monere meum.
Ieroboam: Discede, nuntia!
Ibrahim

SCENA QUINTA. Accedit Baasa, et Ibrahim.

Baasa: REx! Tene hominem: mihi reus est mortis.
Aram: Gentium appello jura.
Baasa: Qui contra jura naturae peccas! Immane scelus defero, consilium abominandum, quod mihi Zarae servus, quem domi teneo, detexit tempori, servus, inquam, Zarae, quem ego rebar esse amicum mihi, et in paucis fidelem tibi. Zara, Rex, tibi, et omnibus tuis machinatus est necem.
Ieroboam Nadab Ephrem Eliphaz: Prô! crudele nefas!
Baasa: Cum Manasse condixit in domum suam-Plures convenient designaturi, quem quisque suo furori destinet. Nomina non tenet servus: isti scient: neque enim est mihi dubium, quin illi nunquam ausuri fuissent tam tetrum facinus, nisi his consciis et consulibus.
Ieroboam: Haec me a meis? A Zara? A Manasse?
Ibrahim: Venerare jam Prophetam Rex? En


page 263, image: s263

vaticinii nefasti veritas ad solem patet. Nisi tibi cavisset Baasa; jam eveniret etiam, quod iste, auctorem silens, optavit fieri.
Nadab: O Baasa omnes debemur tibi!
Ieroboam: Securos praestas?
Baasa: Praestiti. Missa est cohors, quae cingat domum, et vinctos pertrahat ad tribunal. Monitus excubitor omnis, ne aut Legatus Asae, aut Propheta sinatur exire palatio: captivum utrumque tenes: sontem an insontem ego non dicam: dicent ex vinculis rei.
Ieroboam: Prospectum bene. Ibrahim, cum Rege Syro est foedus.
Ibrahim: Nisi tenuisset me Baasa, jam abissem.
Nadab: Repente beatus fio.
Ieroboam: Tractemus intus. Tu coepta perfice. Armentur cives, urbs tota vigilet, tibi pareant omnes, ne quod gravius se malum moveat.
Baasa: Rex in me confide!
Ahias: O stulta fiducia! Audi Rex! Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat, qui custodit eam!
Baasa: Vos sequimini me.
Aram: Patebit innocentia.
Baasa: Precor.
SALTUS.

ACTUS. IV.

SCENA PRIMA. Ibrahim. Jeroboam. Nadab. Ephrem. Eliphaz.

Ieroboam: SUbscripsi. Ratum sit foedus, et in saecula Israeli proficuum!
Ibrahim: Et Syriae gloriosum!
Nadab: Per me nexu non solubili constringendum. Vivat amata sponsa!
Ephrem: Amor est optimus custos foederis.
Eliphaz: Amor sit pro sigillo!
Nadab: Est felix dies, quae per tot turbas tandem me voti damnat.
Ieroboam: Quo difficilius est assequi,


page 264, image: s264

quod cupis, tanto est majus gaudium, cum tenes. Fruere diu, posteritatis spes prima meae! dilecte fili! At tu, Legate, excusa moram, qua ire in foedus distuli. Vetuere ingens luctus, et gravis timor.
Ibrahim: Idoneae causae sunt: nihil te istud angat. Experiere, quanto prae Asa melior socius, Rex meus sit.
Nadab: Experiatur hoc perfidus Asa: det poenas fraudum, et cruenti consilii.
Ieroboam: Tanti Asam sceleris, et indigni Rege, tamen non damno. Audiendi sunt, qui accusantur, ut pateat veritas. Exhaustus tot bellis populus aegre in novum movebitur, nisi cogat extrema necessitas. Intestinas plus turbas metuo, quam bellum non necessarium desidero.
Ibrahim: Iterum trepidas? Auxilia Syrorum non sufficiunt, ut satis armatum te credas?
Ephrem: Tota etiam cum Syria Aegyptus militat tibi.
Eliphaz: Et tui subditi, si audiant execrabiles dolos, quibus in te, in tuos, in regni viscera cruentam Asa intentat rabiem, non ipsi arma rapient? Non vitam, et sanguinem offerent tibi?
Nadab: Ipsi ultionem urgebunt ferociter, ne suscipere cogantur tyranni infame jugum. En Baasa subit.
Ieroboam: Tenes parricidas?

SCENA SECUNDA. Accedit Baasa. Zara. Milites.

Baasa: TEneo. Aramum et Ahiam honesto inclusi carceri. Zaram et Manassem huc vinctos traho: ceteri, qui sint, intelligere ex ipsis necesse est.
Ieroboam: Audiantur.
Baasa: Huc Zaram date! Ego si per te licet, quaestionibus urgebo hominem.
Ieroboam: Age.
Nadab: Exsultat in poenas animus!
Ieroboam: Ego ne, Zara, te in vinculis videam? Te perfidum credam? Non est hic animus tibi: non credo. Servus te accusavit: servile testimonium nullum est. Si errore deceptus, si abreptus


page 265, image: s265

impetu dixisti aliquid, quod sceleri verti possit, fatere: clementem habes judicem, si pro causa dicere aliquid probabile queas.
Zara: quem praecipiti judicio jam ante damnasti, irrides tyranne! Si servile testimonium nullum est: cur vincula fero? Sed age, quid vis, ut fatear?
Baasa: Zara, amicum ut te compellem, hoc tempus non patitur. At si quid olim Baasa potuit, nunc pare consilio: modeste loquere: interroganti fatere omnia, nisi velis, ut ad tormenta appellem.
Zara: Crudelis proditor!
Baasa: Glorior hoc nomine, quoniam pro Regis salute fero.
Zara: Modeste ut loquar, postulas? Moriturus adulari non scit.
Ephrem: Furit homo! Adora Regem! Majestati inclina te!
Ieroboam: Sine! Furat furorem suum: extremum solacium est. Tu quaestiones promove.
Baasa: Ergo, quoniam ita audax es, ut mortem non horreas, non negas te conspirasse in Regis exitium?
Zara: Fateor.
Baasa: Fateris, machinatum esse interitum toti familiae regiae?
Zara: Feci.
Omnes: Fulmina caelum immane scelus!
Baasa: Regnum Israelis tradere Regi Judae voluisse?
Zara: Glorior!
Omnes: Absorbeat tartarus proditorem!
Zara: Quid exclamatis? Meditatus sum facinus annalibus dignum, et quod mihi nomen aeternum ferat. Irascor, quod hodie primum occurrerit cogitatio tam utilis patriae, tam grata Deo! Jactari pridem in imos maris vortices hauriendus debuit, qui navem ipse hauriendam fluctibus in scopulos navarchus egit! Quis placide navigat, dum clavum Jeroboam tenet? Deproeliantes undique jactant venti: semper procellis tumet eversum mare: fatiscit carina late, et gravem admittit aquarum molem.
Nadab: Quas tu ampullas proicis?
Zara: Vin', clarius loquar? Rem publicam Jeroboam perditum ivit: dignus est, ut et ipse intereat. Probat sententiam Deus. Impie! Tot annos servire nos coegisti infamibus vitulis: non prospexisti, fore aliquando tempus, quo pudendi mancipatus nos pudeat? Templum, Sacerdotes, Deum rapuisti: mirum est, si


page 266, image: s266

eripere tibi vitam molimur? Occidisti tot animas: non mereris occidi! heu! Amice Baasa! quam tu es male de Republica meritus, prodendo consilia tam salubria! Mihi quidem moriendum est: morior laetus, quia in conatu tam pulchri facinoris. At te Baasa, te, si quid pristina amicitia valet, si quis calor in venis bullit, quem sustinet amor communis boni, si qua cura est tuae salutis, gloriae, animae, Dei, te oro, ut exsequaris, quod ego impedior. Rex esse potes, et es dignus ut sis, eia assurge!
Baasa: Rex! Jube, ut homini furioso sacrilegam linguam haec manus ex faucibus trahat! Nam quousque patiens audies hanc rabiem loqui!
Nadab Ephrem Eliphaz Ibrahim: Rapiatur ad mortem!
Ieroboam: Imo tu loquere amplius. Edic, placari tu mihi, et tui possunt, si ego revertar ad Deum israel, si restituo sacra Patrum?
Zara: Barbare! Quid verbis blandis saevitiem tegis? Prurit animus in caedem procerum: novi dolos: hac arte participes consilii ut prodam, quaeris? Despera! Ex me neminem scies. Expellere hanc animam potes, evertere hunc animum non potes. Occide me! Supersunt, qui vindicent: hoc solacium est.
Ieroboam: Inane solacium est. Scio miser, in quibus fidas. Auctoritatem sceleri Ahias facit, fiduciam Legatus Asae! Stupide! Quid attonitus haeres? Negare potes? At jam luit uterque scelus: perierunt. I miser, vindictam spera!
Zara: O Caelum! Quid audivi? Ahias occisus est! Hoc de te Propheta optimus meruit? Imo hoc a Caelo meruit: Martyr est. Praeceptum, si nescis, praeceptum a Caelo accepit Ahias, ut Asam concitaret adversum te: Asa Legatum misit, qui proceres averteret a te: uterque pro Caelo occubuit: beati sunt!
Omnes: Tenemus auctores sceleris!
Ieroboam: Satis est. Tribune, in carcerem trahe! Tormentis efficiam, ut nec ceteri lateant. Adducatur Manasses!
Zara: Occide omnes! Asa superest! Asa nos vindicabit.


page 267, image: s267

SCENA TERTIA. Manasses. Reliqui.

Baasa: PRudenter implicasti improvidum, Rex, ut mortuos Zara crederet, de quibus, si sciret vivere, nihil esset confessus. Nunc manifesta est veritas, de qua toties monui.
Nadab: Crudele Caelum hoc Ahiae praeceptum imposuit?
Ibrahim: Non Caelum imposuit, sed in Asae gratiam Ahias finxit.
Eliphaz: Propheta praeclarus! Vaticinatur, quod facit.
Ieroboam: Et mihi impostor paratragoediat minas! Vah! Pudet timoris panici! Sed mors filii credibile vaticinium reddidit.
Nadab: Scilicet ardua res fuit, praedicere, quod moriturus sit aeger, cum jam vix spiritum traheret?
Baasa: Manasses subit.
Ieroboam: Manasses, de te interrogo nihil: omnis nota est rerum series. De consciis quaero: cetera jam dixit Zara.
Manasses: Priusquam respondeam, Rex, scire liceat, cur cum tanto strepitu in judicium rapiar.
Nadab: Impudens!
Manasses: Si, quia transfugere ad Asam volui: habetis fatentem reum, et ne timide quidem, quoniam sponte filio tuo Principi confessus jam sum. Si, quia caedem machinatus sum Regi, ut jactari audio, premor innocens, et hae catenae injuriam faciunt.
Baasa: Sero negas, quod confessus est Zara.
Manasses: Zara, Rex, me incitavit ad facinus. Dubitabam assentiri, hoc non nego: nam, an non facerem obsequium Deo per idololatrae caedem, ambiguus fui. Accessi Prophetam: consului. Cum exhorrens ille exsecratus est scelestum consilium: e vestigio firmavi in transfugio mentem, et ad Zaram rediens, idem suadere coepi.
Ieroboam: Astute. At transfugium probavit Propheta?
Manasses: Nisi tu ad Deum redeas, aut saltem tuos unum, quem Patres coluerunt, Deum colere deinceps sinas, probavit,
Ieroboam: Violare mihi juratam fidem?
Manasses:


page 268, image: s268

Probavit, si servare tibi non possim, quin violem Deo.
Ieroboam: Reus est moritis: Quid vobis videtur?
Omnes: Reus est!
Manasses: Quis? Ahias reus? Pavido pectus tremuit metu! Ahias reus, et reus per me!
Ieroboam: Conjuratum est in nostrum caput: Asa regnat! Tu socios perduelles nomina!
Manasses: Si transfugere a scelere ad virtutem scelus est morte dignum, neminem nomino. Paenitet de Ahia dixisse verbum! Imprudens lingua! At tu Prophetam verere Rex, si Deum times.
Ieroboam: At tu transfugii comites numera, si amas vivere.
Manasses: Silere decretum est.
Ieroboam: . Rape in carcerem, miles! Meditandi concedo gratiam.
Manasses: Inutilis est.

SCENA QUARTA Personae eaedem sine Manasse.

Ieroboam: AHia peris! Suasisse caedem alter, alter fatetur probasse transfugium: utrumvis verum sit, perinde est, scelus est. Asa turbavit aulam, primates allicit, me verbis fallit, est certa res.
Baasa: Gratulare tibi! Surgit post discussas horrentes nubes sereniore Phoebus renidens ore! Vive! Regna!
Ieroboam: Per te, Baasa, regno, per te vivo!
Nadab: Tibi se Nadab debet, tibi se domus regia.
Eliphaz: Tu nostra salus es!
Ephrem: Tu servator!
Baasa: Est felix Baasa, si potuit placere. Adhuc pallesco horrore mali, quod vobis canebat bubo: nunc sibi canat.
Nadab: Placidum vitae exitum candidus olor sibi cecinit! Falsus est. haec fata falsos Prophetas decent.
Ieroboam: Asa deceptor, sicarius, proditor! Haec nomina Regem decent? Baasa, bellum in Asam move! Summum imperium tuum est: I, civibus, fac, ut notum decretum. sit. Jam avidi corripient arma, spero, in Regis tutelam sui,


page 269, image: s269

si quam atrocibus sim injuriis laesus, ex te intelligant. In lucum evoca Principes: Ipse adsis cum milite, ego sequar, et sacrificium Diis sospitalibus faciam, quorum beneficio haec domus, hoc regnum stat. Victimas gratas dabo. Fratres cum tota familia adeste mihi: Nemo absit vel Nepos, vel filius: omnes prostitimus periculo, omnes sistamus nos gratos pro beneficio.
Eliphaz Ephrem Nadab: Sistemus.
Ibrahim: Erit id spectaculum laetum mihi. Interim, si per te licet, Rex, adjungo me genero: nostrum cum bello pariter nuntietur foedus populo, et felix conjugium.
Nadab: Nuntietur, Pater! audire, cum prodibo, lubet gratulantium voces.
Ieroboam: Audies. Probo Ibrahim! O quibus unis me, meosque dedo, facite, ut hoc festum, quod extra ordinem celebro, mihi festivum sit, et turbet nihil.
Baasa: Ex voto erit.
Ieroboam: Ne, qui latent adhuc proditores nefarii, in novum se arment facinus!
Baasa: Meus est omnis miles, Rex, ipsi inermes sunt. Securus ibis.

SCENA QUINTA. Baasa. Ibrahim.

Ibrahim: SAcrificium parat miser! Sacerdotem se putat fore, et erit victima. Poterat cogitari occasio alia nostris votis accommoda magis? Totam ad Sacra familiam vocat: nemo evadet caedem. Regnabis, o gener meus, regnabis! Laudabit Rex meus factum, et suae majestatis vindicari contemptum exemplo tam memorabili, multis praeconiis efferet. Sed Zarae quid fiet?
Baasa: Suspicio hominis fidem. Pro me vincula, et carcerem subit, et audisti, qua contentione causam pro Asa egerit? Jurasses agi serio, et mortem pro Deo Israel in votis esse.
Ibrahim: Insignis deceptor est. Quid vero? Non


page 270, image: s270

rursum decipietur a te? Jam eo ventum est, ut periculum sit, ne primus victima vitulo cadat. Non liberabis?
Baasa: Ultima cura est: graviores me premunt: mihi sum propior. Sed jam omnia plana sunt: crede mihi, verum Ahias dixit. Nunc mihi monendi sunt Principes tribuum, quos omnes auro partim, partim promissis emi. Quisque, quos adduxit ad funebrem pompam milites, jam mihi addixit: Cives belli novi nuntio in murmur, et questus ibunt. Hic tu vide, quid possis praestare.
Ibrahim: Aures vacant.
Baasa: Per tuos, passim sparsos, rumorem semina: Legatum Asae, Prophetam Asae carum, per injuriam occidi: ultro provocari potentem Regem: bellum nulla necessitate novum seri: alium Regem optandum Israeli, et quae sequuntur.
Ibrahim: Sum capax satis. Sic irritatus in Regem populus probabit, quod ages facinus.
Baasa: Rem acu tangis, et orientem vulgus adorat solem, sive novus ille, sive hesternus fulgeat. Quod si gemere aliquis, aut queri ausit, peribit una: unius poena gemitus omnes premet: succedet plausus.
Ibrahim: Sic est: mutatur plebs, et servit tempori: hinc nihil metuo.
Baasa: Prosperum navis cursum agit: tanti est artem regendi nosse. Vitavi scopulos per ambages: jeci anchoram, ne venti rapiant: viarum compendia ex specula vidi: piratarum artes exploravi per socios: ita in portum venio, et plenis velis in littus tot votis expetitum beatus invehor. Eia urgemus remiges.
Ibrahim: Celeusma cano.


page 271, image: s271

CHORUS II. Pseudo-Politicorum infelicitas. [Note: Delebitur foedus vestrum cum morte. et pactum vestrum cum inferno non stabit. Isa. 28. ]>* Theatrum exhibet consessum hominum ex omni saeculo. PERSONAE. Pseudo-Politicismus. Cretismus, Syncretismus, Pharisaismus, Herodianismus, eius Ministri a Plutone ex pacto submissi. Prudentius in subselliis ultimus. Praecipitantia concilii Praeses - Ganymedes Plutonis. Pseudo-Politicismus: AMici! Ex orco redeo. Felix fuit legatio: ** Media, quibus Pseudo-Politicus uti solet pro obtinenda felicitate huius vitae, sunt 1. Cretismus, seu mendacium, quo suas spes sustentat. 2. Syncretismus, seu adulatio, qua sibi Patrones conciliat. 3. Pharisaismus, seu hypocrisis, et simulata religio, qua populi affectum trahit. 4. Herodianismus, seu astuta crudelitas, qua, quos obstare suis consiliis credit, perdit.
Testis est haec imago, et superscriptio:
Testes isti comites,
Ad omne opus, quod molimini,
Futuri vobis ministri longe peritissimi.


page 272, image: s272

ARIOSE. 4. Ministri. Cretismus: Ego Architectus sum:
Syncretismus: Ego Hortulanus sum:
Pharisaismus: Ego sum Piscator:
Herodianismus: Ego sum Venator:
Omnes: Servire vobis, omnium
Unum est officium.

1. Cretismus.

Ego Architectus sum:
Aere in medio
Arces celsas fabrico,
Et scio solidare.

2. Syncretismus.

Ego Hortulanus sum:
Vastas solitudines
Verbo scio, utiles
In hortos commutare.

3. Pharisaismus.

Ego sum Piscator:
Haec si laxo retia,
Tota traho flumina,
Et greges piscium.

4. Herodianismus.

Ego sum Venator:
Si cui fodi foveam,
Certum traho belluam
In praecipitium.

Da Capo. Ego Architectus sum: etc. Praecipitantia: Io! Socii! Laudemus Plutonis humanitatem! * Consilio sane praecipiti, et contra dictamen prudentiae.
Prudentius: Sed cur siles de Parcis? Timeo Dearum severitatem.
Pseudo-Politicismus: Sunt Deae placidissimae.
Fila aurea in tempora Nestorea promiserunt producere.


page 273, image: s273

ARIETTA. Praecipitantia: . Vivamus ergo hilares,
Et tempore utamur!
Et bonis, nigrae Charites
Quae dant, dum sunt, fruamur!
Repetit Chorus Vivamus etc. Prudentius: At tu subsiste modicum; verbum audi unicum:
Deciperis, an decipis?
Pseudo-Politicismus: Quae tua est suspicio?
Prudentius: Sine! ... Qualis est imago haec, et superscriptio? * Nam consideratione matura adbibita, nunquam expedit, esse impium.
Prô! Atrox aspectus! ...
Pluto Rex Erebi, hostis juratus humani generis! ...
Vah! Insaniam stultissimi foederis!
Hosti jurato creditis?
Pseudo-Politicismus: Ut hostis esse desinat!
Prudentius: Ut naturam exuat!

ARIA.

Cum sperare felicitatem, invito Deo, insania sit, eo quod orcus nec juvare possit, Quis furor excaecavit?
Quis stupor dementavit,
Ut per contemptum legum,
Quas posuit Rex Regum,
Sis ausus a mancipio
Vilissimo, miserrimo
Auxilium sperare?


page 274, image: s274

Jam fructum sentes dabunt,
In ficus pullulabunt;
In petra crescet seges,
De spinis uvas leges!
Hic vir, hic artificium,
Hic potuit mysterium
Tam grande indagare!
Ridiculi Prophetae
Prudentiam stupete!
Ex mala bonum arbore
Praedicit fructum crescere...
Et adhuc te Politicum,
magistrum adhuc temporum
Tu ausis te vocare?

Pseudo-Politicismus: Ergo tu de fide confoederatorum incipis dubitare? Nec, si permittente Deo possit, juvare velit, nisi ut gravius noceat.
Prudentius: Et tu, stupide, vim argumenti nondum incipis penetrare?
Vah! Cur absente Prudentio, decreta est haec legatio?
Meum, meum erat exspectandum consilium
Ad tanti momenti negotium.
Nunc quid agam? omnia metuo. ** Nam Media prohibita, quae prosutura videntur, obsunt,
Terret crudelis superscriptio:
A Parcis nulla est, nisi verbo, data promissio:
Missi a Plutone ministri cur veniunt personati?
Venator, Piscator, Architectus, Hortulanus
Quod dentur in orco, ab orco, quis credat, nisi insanus?


page 275, image: s275

Nisi latrones sint, mentiar!
Sed, sic decipimur, cum non exspectato Prudentio
Praecipitantia jubetur praeesse consilio.
Pseudo-Politicismus: Fatigas me querelis inanibus.
Prudentius: Nunc saltem, ut malum caveant,
Deceptos monebimus...* Exhibetur clades male pereuntium.
Omnes: Pro Superi! quale spectaculum!
Pseudo-Politicismus: Inferi! Ergo deceptus sum! ** Quod docet omnium saeculorum experientia, jam sine velo allegoriae patentissima.
Sera lamenta sunt! Evenit, quod metui.

CHORUS.

Praecipitantia cum suis. Heu! Erravimus! ...
Desideravimus
Modis illicitis
Fieri beati!
Erravimus! Nos insensati!

Prudentius: Eia! Adhuc nosti homines adeo tibi deditos?
Ecce adulator Achitophel!
Ecce mendacissimus Joab!
Hypocrita Absalon! Crudelis Abimelech!
Tyrannus Pharao! Inoboediens Saul!
Sacrilegus Balthasar! Superbus Aman!
Insatiabilis Cyrus! Blasphemus Sennacherib.
Indomitus Macedo! Ambitiosus Caesar!
Sanguisuga Nero! Julianus Apostata!


page 276, image: s276

Quid numerem Valentes, Copronymos, Zenones, Nicephoros?
Quid Stilicones, Eutropios, et Belisarios?
Quid alia mille nomina! ....
Omnes coeperunt aedificare:
Nullus potuit consummare! ...
Coeperunt hortos plantare:
Nulli fructus maturuerunt! ...
Coeperunt piscari, et venari Coeperunt:
Sed ruptum est rete! ..
Et in foveas, quas foderunt,
Ipsi denique ceciderunt! ..
I nunc, et praedica, quibus polles, consilia!
En ut stat foedus cum morte!
Ut pactum cum inferno est firmum!
Pseudo-Politicismus: Vah! Quid patior? Sic orbi prostituor!
Deceptor ubique, et proditor audiam! ..
Juvat publicum fugere,
Et maerore, ac pudore tabescere!
Ganymedes_Plutonis: Tollite venti verba inania! ...
Amice, cur tristem aspicio?
Pseudo-Politicismus: Non vides, quod video? * Sed Pseudo-Politicus ab hoc consideratione tam utili abstrahit animum et studiose obliviscitur omnium, quae possent turbare.
Ganymedes_Plutonis: Averte oculos! Quid juvat aspicere.
Quod potest affligere?

ARIA.

Quid prodest dolere,
Et tristia flere,
Quae alios opprimunt fata?
Tunc dole, cum oppriment te.


page 277, image: s277

2.

Vicinos si quando
In agros se grando
Effundit, et proterit Sata:
Cur ego affligar de me?

Pseudo-Politicismus: Nempe quod video malum aliis contigisse,
Intelligo, etiam mihi contingere posse.
Itaque terrent vestigia,
Et cruciat funesta memoria.
Ganymedes_Plutonis: Morbum detexisti: affero medicinam,
Ex flumine Lethaeo potionem divinam.
Pseudo-Politicismus: Enimvero sitio. Sudorem expressit terribilis visio!
Sed quis es tu?
Ganymedes_Plutonis: Pocillatorem Plutonis ut tu non noveris?
Pseudo-Politicismus: Hem! Oculos fascinavit terribilis visio! ..
Amicum, an inimicum Plutonem habeo?
Ganymedes_Plutonis: Inimicum? Qui foedus, quod percussistis, cupit esse
perpetuum! * Hinc perseverat in malitia, quae est infelicitas maxima.
Adstringendum arctius amicitiae vinculum
Mittit hoc Nectar stygium:
Et mittet toties, quoties indiges.
Pseudo-Politicismus: Ah! Nunc recordor.
Turbavit cerebrum terribilis visio!
Ganymedes_Plutonis: Sudorem absterget, oculos sanabit,
Cerebrum exhilarabit haec potio...
Bibe, bibe aeterna malorum, quae impendent, oblivia!
Pseudo-Politicismus: O potio jucundissima! .. Dulcissima! .. Fortissima! .. ** Clauditur.


page 278, image: s278

ARIA.

Plutonem laudemus!
Plutoni debemus
Et hymnos, et preces, et vota:
Per illum, qua fruimur, tota
Felicitas stat!
Cum illo in astra
Movebimus castra!
Felici pugnabimus Marte,
Si utimur nobili arte,
Quam Erebus dat.

ACTUS V.

SCENA PRIMA. * Theatrum exhibet lucum. Ibrahim. Ahias. Aram. Sadoch. Tribunus. Milites. Cives. Popae.

Ibrahim: HAnc stationem tenete vobis. Ne quis effugiat, haec vestra cura sit. Irruet Baasa, cum tempus poscet.
Miles: Dedimus fidem, nemo effugiet.
Ibrahim: Et ecce jam sacrificio festa praeludit tuba ** Sonat tuba. . Cedite. Nos hic Regem expectamus. En ut se volvunt fata. Sacrificum ille, velut periculo defunctus, pectore soluto parat, et in ipsum se imprudens interitum proicit...*** Iterum sonat tuba. Initium, Tribune, tragicum ad pompam facis.
Tribunus: Triste ministerium invitus facio tam insignibus viris.
Ahias: **** Aperitur altare. Superi! quo abripitis.


page 279, image: s279

Aram: Hem! Sacrilegium gentis impiae!
Sadoch: Vir Dei! patienter intueri hoc nefas potes?
Ahias: Prô miseri cives! Hoc vobis brutum animal Deus est? iste vos vitulus de Aegypto eduxit? iste ex Pharaonis mancipatu eripuit? Sic sapitis? Resurgat Moyses, exardeat zelo, quo exarsit in eos, qui primi vitulo curvarunt genu. Ingrati! Impii! creditis, scelus vobis impune fore? Haec dicit Dominus: Audi Israel verbum Domini: percutiet Dominus Deus te, sicut moveri solet arundo in aqua, et evellet te de terra bona hac, quam dedit Patribus tuis, et ventilabit vos transflumen, quia fecistis vobis lucos, ut irritaretis Dominum.
Ibrahim: Tribune, voces seditiosas ut comprimas, tuum est. Nam quid iste blatero pro Propheta se vendit, qui suum ipse exitium sibi non vidit?
Aram: Insultas Ibrahim morituris! Haec est humanitas?
Ibrahim: Insulto proditoribus, et parricidis.
Sadoch: Calumniam, cives, insontes patimur. Deus testis, et ultor sit!
Ibrahim: En intrant testes impudentis mendacii.

SCENA SECUNDA. Accedunt Manasses, et Zara vincti.

Manasses: HEu me! talem ego Ahiam video! Aramum et Sadoch tales! Date veniam, per Deum obsecro: reus sum vestrae mortis.
Zara: Et ego reus. At ubi Baasa?
Ahias: Non moriemur, silii! Cessate luctum! verax Deus est: non moriemur. Tyrannum, qui per injuriam nos mortis damnat, tyrannum manet mors improvisa: certum est, quia Dominus locutus est.
Aram: Sperate firmiter! Spes non confundit!
Sadoch: Momento se vertit scena, cum Deus Choragus est.
Zara: Quacumque circumspicio, nullus apparet Baasa. Amicum deserit? Ibrahim, ubi Baasa?
Ibrahim: Amicum tu


page 280, image: s280

Baasam credis parricidae? sile, et morere!
Zara: Heu me! si mori hodie necesse est!
Manasses: Zara! cessas muliebres gemitus! Pro Rege mori quoties visum est gloriosum nobis? quoties appetivimus, provocavimus? Et nunc pro Deo mori. difficile sit? Gaudendum est Zara! Non possumus felicius, non gloriosius mori. Ego, Vir Dei, nolo, ut sis Propheta! Nolo, ut vertat scenam Deus! Moriar! Est felix hora! Moriar Deo saltem, qui tyranno tamdiu vixi, tamdiu vitulo, et conflatilibus Diis. O vita turpis! O mors jucunda!
Ahias: O digna vox boni Israelitae!
Zara: Quousque sileo? ... * Iterum sonat tuba. Pro! Sonum gravem! Ibrahim, huc Baasam siste! Egone sic misere peream!
Ibrahim: Parricidae patronus non est. Rex adest! Acclama civis: vivat Rex!
Omnes: Vivat Rex!
Ahias: Non vives. Constituit Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore! Non vives!

SCENA TERTIA. Accedit Jeroboam, et Fratres, et Filii, et Nepotes, et Principes.

Ieroboam: NOndum detumuit furor? adhuc Regium sanguinem, sceleste, sitis? Tolera parum: moriere prae siti! Principes, cives mei! Quanto ex periculo vobis servatus sum! Ideo solemnitas Domini est: ite in ordines! .. Ecce hi sunt Dii tui Israel! Flecte genu! Adora Numen!
Ahias: O stulti! Et tu, impie, non refugis scelus repetere?
Ieroboam: Cruciabo oculos odio me habentium! Adeste filii, Nepotes, fratres, date tura! .. Tu es Deus Israel! Et praeter te non est alius!
Ahias Manasses Sadoch Aram: Blasphema vox!
Ahias: O Israel! Aliud inter tonitrua locutus est Dominus,


page 281, image: s281

aliud suo digito in tabulis scripsit!
Ieroboam: Serva has tibi tabulas! Nobis melior Deus est, qui nullas scripsit. Morituris solve catenas miles! Huic cadetis victimae, cui procidere in genua renuistis. Irrue in Zaram miles! Primus luat, qui peccavit audacius.
Zara: Rex!
Ieroboam: Nihil audio. Jugula!
Zara: Verbum o Rex! Nihil peccavit Zara! Baasam time! Baasa conjuravit adversum te! Ibrahim testis est.
Ieroboam: Quid? Ibrahim?
Zara: Conscius, particeps.
Ieroboam: Audis Ibrahim? Ubi est!
Tribunus: Repente subduxit se.
Ieroboam: Curre, ex fuga retrahe! Tu eloquere scelus.
Zara: Prodam, qui me prodidit. Quae dixi, finxi omnia, Rex, auctore Baasa: Ego conjuravi adversum te: Baasa facit insidias, affectat regnum: Ibrahim juvat, Rex Syriae favet: isti sunt innocentes.
Ahias Aram Sadoch Manasses: Viden', ut mutat se scena?
Nadab: Pro! Quod hoc est subitum malum, Pater? Sponsam, regnum, vitam perdo, si verum scelestus dicit.
Ieroboam: Baasa, adversum me? Non credo. Moram latro supplicio inicit! Occide miles!
Zara: Si tibi chara est tua, et tuorum salus, parce, donec Ibrahim retrahatur ex fuga.
Ieroboam: Rebellis Baasa! Quo mihi nemo est visus fidelior? Non credo. Macta!
Zara: Omnem militem suum fecit. Mihi crede, jam imminet tibi!
Ieroboam: Si verum dicis, sero dicis: si falsum, deceptor es: utrinque reus. Miles feri!
Zara: Jam imminet Baasa!
Ieroboam: Evadere vis! Peri!
Zara: Praeibo ad stygem tibi! tyranne contumax! ... Me miserum! Pro Baasa morior, qui pro Deo possem! crudelis Baasa!* Strangulatur. Heu!
Ieroboam: Luisti scelus! Miles, Manassem rape!
Ahias: Nondum sapis?


page 282, image: s282

SCENA QUARTA. Tribunus redit.

Tribunus: REX! Durus nuntius venio. Ibrahimum tuetur armata manus: non potuit ex fuga retrahi: haud procul ingens apparet agmen, citato accelerans gradu: non dubito, vera dixisse Zaram: Baasa imminet.
Ieroboam: Ergo vertatur orbis! Ruant in montes flumina! Aretur Caelum! Redeat antiquum chaos! Rebellat amicus mihi, alter Jeroboam!
Ahias: Perfidiam perfidia Deus punit!
Ieroboam: Amici, fratres, filii date consilium!
Tribunus: Ego consulo mihi! Ad Baasam transeo. Io! Vivat Rex novus Baasa!
Omnes: Io! Vivat Rex novus Baasa!
Eliphaz Ephrem: O Frater!
Nadab Salmon Esron: O Pater!
Octo Nepotes: O Patrue, quo fugimus!
Ieroboam: Improbi! Scelesti! Infames transfugae! Sic vestrum Regem colitis!
Ahias: Sicut tuum tu colis Deum.
Ieroboam: Haec fides est? Haec religio juramenti?
Ahias: Poena talionis.
Ieroboam: Heu! Video scelus meum! Dixisti verum, Ahia! perii!* Intra scenam.
Omnes: Vivat Rex Baasa! Vivat!
Ieroboam: Terribile tormentum aurium!
Nadab: Heu! Pater! Interitus prope est! Ego latebras quaero.
Eliphaz Ephrem: Nobiscum fugite!
Salmon Esron: Ah! Pater! Juva!
Ieroboam: Vir Dei suade! Nunc audio!
Omnes: Vivat Rex Baasa, vivat!
Ahias: Vel nunc ascende, et hoc idolum deice! Forsan adhuc placabis Deum.
Ieroboam: Irrides? Nam non in ipso conatu opprimar?
Aram: Saltem in conatu glorioso!
Sadoch: Saltem paenitens!
Ieroboam: Solae me latebrae salvant. Ahia! Orare pudet tot injuriis laesum! Oro tamen: O Verbum Regi durum! Ahia oro, hos meos serva! Sunt innocentes: alienum fac, ne luant scelus. Ego fugio.
Ahias: Ego suscipio.
Salmon Esron: Nos, Pater, deseris?
Ieroboam: Hic est Pater. Valete amores mei! Nunc dolor maximus!
Salmon Esron: Cum Patre fugimus.
Ieroboam: Manete. Jubeo.


page 283, image: s283

SCENA QUINTA. Baasa cum suis.

Salmon Esron: DUrum imperium!
Manasses: Tutiores estis in isto sinu.
Omnes: Vivat Rex Baasa! Vivat!
Ahias: Mei ego vos objectu corporis tegam.
Aram: O Rector orbis! quam nulla est in consiliis humanis fides!
Sadoch: Minus in sceleratis, in quibus tamen tam multi ponunt fundamentum votorum suorum, velut si sperari felicitas posset aliqua, invito te!
Aram: Et luunt saepe insontes filii peccata Patrum.
Ahias: Luunt, ne similiter ut Patres peccent.
Ieroboam: Heu! Immane vulnus! Telum atrox!
Salmon: Superi! Haec vox Parentis est!
Esron: Ah! Pater moritur! Curramus frater!
Manasses: Hem! Qualis occurrit!
Salmon Esron: O terribilis species!
Ieroboam: Emissum nescio cujus manu ferale telum cum stridore perrupit pectus: diffregi lignum: cuspis fatalis haeret? Valete! morior!
Salmon Esron: O si quis potest, juvate Patrem!
Manasses: Patere ligari vulnus, Rex!
Ieroboam: Vos hoc officium!
Aram: Utinam salutare!
Ieroboam: Ah! Actum est!
Ahias: Manus Omnipotentis sic ferit, Rex. Agnosce manum! Verere tandem.
Ieroboam: Sentio manum gravem!
Ahias: Et graves offensas doles?
Ieroboam: Vulnus doleo! Regnum, amicos, filios, vitam amitti doleo! Cessate inane obsequium. Jam viscera turbat mors. Conspuo inutiles Deos, exitii fontem mei! Amici! Omnia perdidimus! Habe tibi exosam animam vindex Numen! Habe! Crucia! ...
Ahias: Miserere!
Salmon Esron: Heu! Heu!
Aram: Exspiravit.
Sadoch: Finiit vitam.
Ahias: Non finiit poenas.
Manasses: O triste funus vel inimici!
Omnes: Vivat Rex Baasa, vivat!
Ahias: O res humanae! Huic acclamant vitam, dum iste moritur!
Baasa: Undique miles cinxit silvam: Crede Ibrahim! nulla evadet praeda.


page 284, image: s284

Ibrahim: En reliquiae furoris ultimi!
Ahias: Salve flagellum Dei! quousque saevies?
Baasa: Vos nihil metuite vobis. Odi, quem Deus odit: illum persequor.
Aram: Jam illum percussit Dominus, et mortuus est. Viden', ut grandi vulnere hiet pectus?
Baasa: Laetum spectaculum!
Ibrahim: Applaudite silvae!
Omnes: Vivat Rex Baasa! Vivat!
Baasa: Quod hoc cadaver?
Manasses: Miseri Zarae!
Baasa: Zara jaces! .. Pro me es mortuus: honorem habes. Tribune, procedit venatio?

SCENA SEXTA. Omnis Familia. * Plerique post scenam cadunt.

Tribunus: AGitantur catuli! Omnes sub ictum venient.
Omnes: Vivat Rex Baasa! Vivat!
Miles: Non evadis!
Ephrem: O mei filii!
Nepos I: O vulnus grave!
Nepos II: At hic saltem asylum erit?
Baasa: Sistis? Praecipita! asylum nullum.
Nepos III IV V VI: Crudeles! impii!
VII VIII Nepos: Heu! et hac occurrunt!
Baasa: Nulli parcite!
Eliphaz: Ilia perfodit miles. Vale Nadab!
Nadab: Prô! te video Pater! scindere in partes pectus!
Miles: Morere!
Baasa: Cessa! Iste debetur mihi!
Nadab: En obvium pectus fero! Satia furorem ferox!
Esron: Heu! feritur frater!
Baasa: Habet.
Nadab: Vah!
Baasa: Accede comes!
Ahias: O cessa tandem!
Baasa: evadit puer! succede tu!
Salmon: Obsecro!
Baasa: Quot numeras Ibrahim?
Ibrahim: Quindecim funera.
Baasa: Bis septem volui. Cadaver Zarae honorem sepulchri habeat: cetera canibus et corvis cedant. Nunc triumpho. In Urbem redeo. Uxor, filiae, Neptes, et quidquid superest de tyranni sanguine, exitu pari pereant.
Omnes: Vivat Rex Baasa, vivat!
Ahias: Impletum est oraculum triste!
Manasses Sadoch Aram: Horrenda strages!
Ahias: Sapite aspectu stulti, qui contra Deum sapitis! neminem scelus felicem facit.


image: s285

CONSTANTIA ORTHODOXA AB IMPERATORE CONSTANTIO CHLORO SAPIENTER HONORATA TRAGOEDIA DATA LUDIS AUTUMNALIBUS ANNO MDCCXXXVI.


page 286, image: s286

ARGUMENTUM.

COnstantium Chlorum, Constantini Magni Patrem, adhuc Ethnicum, cum sciret, multos in aula sua Christianos occulte versari, aliquando cupido incessit, experiendi, qua demum constantia singuli Christum colerent. Ergo solenne Sacrificium Jovi faciendum indicitur, jubentur adesse Proceres, et Duces omnes; si quis obstreperet, denuntiatur exilium. Hic, qui Deum minus, quam Caesarem metuebant, abjecta fide, imperata fecerunt: at alii, quibus potior erat Numinis, quam hominis gratia, negaverunt, tanti sibi aulam esse, ut non illa mallent, quam Caelo excludi. Jamque abibant, cum Caesar fictione deposita, laudare constantiam institit, virosque fortissimos multo cum honore retinens sibi, imbelles illos homulos, quos Sacramentum Christo dictum tam leviter violare non puduit, amandavit a se, sapienter conjectans, facile infideles Principi fore, qui Deo suo fideles non essent. Baronius ex Eusebio in vita Constantii. L. 2. cap. 48.

Observationes ex Eusebio, Eutropio, Sozomeno, Baronio, et Forestio.

1. Constat, fuisse Constantium semper Christianis optime affectum; quin affirmant Auctores citati, ipsum ante obitum suscepisse baptismum, et cum Constantinum Successorem nominaret, dixisse: jam libenter morior, quia filium Imperatorem relinquo, qui Christianorum lacrimas absterget.


page 287, image: s287

2. Verisimile est, hanc Procerum probationem ideo susceptam fuisse, ut Constantino provideret de aulicis, quorum fidei secure posset confidere.

3. Contigisse hoc fingimus eo tempore, quo Constantinus, qui in aula Galerii Romae educabatur, fuga elapsus ad Patrem se contulit, elusis Tyranni, Juvenem jam tum magnum timentis, insidiis, quas passus est propterea, quod visus sit Christianis patrocinari.

4. Auctores [(transcriber); sic: Authores] , qui dicunt Constantinum fuisse primum Imperatorem Christianum tunc conversum, cum crucem in aere vidit, nostris Auctoribus [(transcriber); sic: Authoribus] non sunt contrarii, et facile conciliantur, si dicamus, quod primus singulari cum cura rem Christianam promoverit, illa visione novum incitamentum addente, et fervorem stimulante.

PERSONAE.

Constantius Imperator.
Constantinus Filius.
Procopius Constantini Romae Moderator.
Terentianus Ethnicus, postea Martyr.
Volusianus, Christiani occulti.
Adocetus, Christiani occulti.
Severus, in fide lapsi.
Marius, in fide lapsi.
Joannes, Filii Procopii.
Paulus, Filii Procopii.


page 288, image: s288

PROLOGUS. Genius Romani Imperii a Tyrannis vexati ex indole Constantini Magni adhuc pueri in spes magnas erectus de optimis aulae Ministris illi mature providet. PERSONAE. Providentia. Genius Romani Imperii. Britannia. * S. Helena Mater Constantini fuit Britannia [(transcriber); sic: Brittanna] . Ministri. ** Exhibentur illorum temporum calamitates. CHORUS

O Tempora funesta!
O strages populorum
Gementium infesta
Sub mole Tyrannorum!
Ah tandem pia sidera
Amoenius lucete!
Pellantur atra nubila!
Dispareant Cometae!

Genius_Roman_Imperii: Tu esto Lucifer, chara Britannia!
In filio tui Constantii
Spes omnis micat reliqua.
Suspicio Juvenis indolem;
Si annuis, vocabo ad regimen.


page 289, image: s289

Britannia: Honoras me ... Sed rogo te,
Festina de bonis Ministris Constantino prospicere, Ne spes praeclarae suffocentur in gramine.
Genius_Roman_Imperii: Memorem mones. Scio, quanti referat Principis,
Ut bonis cinctus sit aulicis.

ARIETTA.

Quod capiti sunt oculi,
Quod manus, pedes, corpori,
Hoc Aulici sunt Principi,
Qui in Republica
Est anima

2.

Fac anima sit optima:
Distorta si sunt Organa,
In lippis lippa oculis,
In pede claudo debilis,
In manu arida
Est arida infelix anima.

3.

Sic boni saepe Principes
De se conceptas fallunt spes,
Si malos habent Proceres,
Quos nempe consulunt,
Quos audiunt.
Sed hoc tu de me noli metuere:
*Theatrum exhibet armamentarium, et curiam, et aerarium. Ecce! habeo Ministros optimos in omni genere.
Eia! vestra deferte obsequia! ...
Vin' Politicos? Vin' Milites? Vin' Oeconomos? selige.


page 290, image: s290

Miles: Ecce me! Minister optimus est miles magnanimus.
Politicus: Melior est prudens Politicus: ecce me!
Oeconomus: Ambobus potior est bonus Oeconomus: ecce me!
ARIOSE. Oeconomus: Ego, ego Principem
Facio amabilem,
Politicus: Ego venerabilem,
Miles: Ego formidabilem.
Oeconomus: Per me dives,
Politicus: Per me felix,
Miles: Per me gloriosus est.
Omnes: Per me Princeps, Princeps est.
2. Oeconomus: Verba vana sine re!
Quid potestis sine me?
Arma et ingenia
Acuit pecunia?
Ubi fulgor,
Ibi Vigor:
Florent Castra, curia,
Aula, forum, omnia.
3. Miles: Arma, Arma regiam
Fulciunt potentiam:
Arma pingunt purpuram,
Arma ferunt gloriam:
Quid sunt opes,
Quid decreta,
Nisi illas tueor,
Nisi ista exsequor?


page 291, image: s291

4. Politicus: Quae jactatis singuli,
Solus dabo Principi:
* Designat cerebrum. Hic, hic est aerarium,
Hic armamentarium;
Hinc nummorum,
Hinc telorum
Summa in inopia,
Subito est copia.
Da capo. Ego, ego Principem etc. Genius_Roman_Imperii: Placet amicum certamen: litem dirimo.
Nolite dividi animo!
Novo Domino simul omnes servietis:
Sic opera unanimi Constantinum MAGNUM facietis.
Britannia: Ignosce! Verba placent: rem exigo.
Sintne omnes futuri fideles, interrogo?
Genius_Roman_Imperii: Quid suspicaris, et cur?
Britannia: Quid fiet, si Miles sit proditor?
Si Politicus adulator?
Si Oeconomus fur?
Heu! omnia metuo.


page 292, image: s292

ARIA. 1.

Quis hominum corda scrutetur?
Quis angulos mentis rimetur?
Qui saevius laedunt,
Larvati incedunt:
Est aulicae prima prudentiae lex:
Sic stude servire,
Ut putet, se scire,
Et tamen, quis vere sis, nesciat Rex.

2.

Haec, aiunt, est summa: placere,
Et Regem faventem habere:
Nil refert, quid jura,
Quid poscat natura,
Quid populi bonum, quid gloriae spes:
Rex audit libenter:
Loquamur ardenter!
Si suadeo, placeo: Salva est res!

3.

O Reges, si forte putatis,
Ab his vos amari, erratis:
Ipsimet, quod serunt,
Ut inferant, quaerunt.
Nil credite verbis; mendacia sunt!
Frons, oculi, vultus,
Submissio, cultus,
Si etiam jurent, mendacia sunt.


page 293, image: s293

Genius_Roman_Imperii: Non nego, ita esse, ut dicis: sed quid facias!
Prospicer non possumus omnes fallacias.
Britannia: Hinc est, quod te obsecro, ne praecipitetur electio.
In tanti momenti Negotio Caelum consulamus,
Signum petamus,
In quo Ministros fideles a perfidis dignoscamus.
Genius: Probo consilium. * Exhibetur eversum delubrum, et crux in nubibus cum Epigraphe: In hoc signo. Item Palatium gloriae Constantino destinatum. Age templum intremus,
Interrogemus Oraculum.
Genius Britannia: Superi! Quale spectaculum!
Quae ruina? Quis Cometa? Quam terribilis crux!
Providentia: ex nubibus Amabilis, aurea crux! ...
Curarum desinite! meus est Constantinus!
Ego MAGNUM faciam.
Quid velim, legite, intelligite!

ARIA.

Ego architecta sum,
Quae in his runis
Constantino splendidum
Molior palatium:
Vos fundamento lapides,
Non luteos, non fragiles,
Non molles, non friabiles
Sed solidos requirite,
Et fortiter duratos,
Quos crucis hac imagine
Videritis signatos,
Et prius Numini,
Quam Principi,
Perspicue sacratos,


page 294, image: s294

2.

His nixa stabit fabrica,
Et stellis propinquabit:
Et nec procellas nubium,
Nec impetum torrentium
Impulsa formidabit.
Non vento furente,
Non terra tremente
Succussa trepidabit:
Nil agent hostes machinis,
Nil arte, nil cuniculis:
Fundata in cruce
In gloriae luce
Aeternum perdurabit.

Genius Britannia: Io! amant Superi Constantinum!
Britannia: Beata sum!
Solutum jam est dubium:
Assentior; sit Imperator! ...
Sed tu obedi monitis Caelitum,
Nec destina Ministros alios,
Quam quos probavero sincere Catholicos.
Genius_Roman_Imperii: Me mihi rapuit jucundissima Visio:
Oboedio. In signo crucis fiat electio.
Imus! signatos requirimus.


page 295, image: s295

ARIA

Hucusque ego animum,
Industriam, Consilium
In aulicis laudavi:
Plus non desideravi ...
Erravi!
Dos prima est Religio,
Quam ego non curavi..
Erravi!

2.

Religio, Religio
Me sola facit tutum,
Ut sciam, cui Domino
Stet subditus ad nutum.
Non fallit me, qui fallere
Se scit non posse Deum:
Qui timet, ne, si fallat me,
Divino coram Judice
Accusem olim reum.


page 296, image: s296

PARS I. Constantia Orthodoxa tentata. SCENA PRIMA. Constantius. Constantinus. Procopius. Joannes. Paulus. Terentianus. Severus. Marius. Volusianus. Adocetus.

Constantius: O Dies aureo signandus calculo mihi! Te, fili, teneo ereptum tyranni fraudibus felici fuga! Applaudite Proceres! Festus hic dies eat.
Omnes: Vivite Caesares uterque felix!
Constantinus: Procopio me debes, Auguste Parens! Procopius sapiente consilio juventam rexit, et circumspecta prudentia elusit cruentos dolos. Adsum ex mortis faucibus tibi redditus: recipe redivivum, et patrio amplexu stringe.
Constantius: Totus irrue! o quantus redis! Pericula, quibus objecit te immanis latro, suscepta fortiter, superata feliciter, de te conceptas confirmant spes. Vive! Insiste coeptis, Constantinum te magnum fac! At tu, Procopi, dignum his curis praemium a me spera. Docebo Principes, quantum Ministris debeant, quorum fidei se, ac suos debent.
Procopius: Auguste, tuus me beat favor. Abunde felix sum, si fidem probavi tibi.
Constantius: Scio, magna virtus maximum est praemium suum: sed tu, ut etiam virtutem exerceat Caesar, et gaudio tuo gaudeat, vide, quid tibi, quid filiis petas: quidquid petieris, dabo.
Ioannes: Ego, Caesar, ut Patri gratulor favores tuos, sic mihi mereri cupio non alienis precibus, sed labore meo.
Paulus: Idem scio, a me exposcit Pater, infelix nimium, si pro degenere supplicaret.
Constantius:


page 297, image: s297

Sic placetis; cumulate merita, cumulabo favores: ornamentis meis et suis gloriosa Procopii domus inclitum in longam seriem posteris transmittet nomen. Nunc vos, amici, studiis paribus me et filium ulcisci juvate. Filium, quem honoris causa, et amicitiae titulo reliqueram alendum Romae, scitis, quam saepe repetierim: num obtinui? Pro obside tyrannus tenuit, pro captivo habuit, insidias vitae struxit, et, nisi obstitisset Procopius, fraudibus circumventum necasset scelestus: Quid sentitis? Non est digna ultione injuria? Meum haurire sanguinem voluisse Galerium, inultus feram?
Terentianus: Non est ferendum. Transfer ab innoxiis barbaris in perfidum tyrannun arma: dudum Romani gemunt sub jugo fessi, et expetunt Principem, qui prementem ferociam opprimat. Filium da ducem, Caesar, nos sanguinem nostrum dabimus, in quo suffocetur bellua, quae tuum sitiit! Armis plectatur dolus! Justa vindicta est, et bello pio favebunt Superi!
Omnes: Justa vindicta est, et bello pio favebunt Superi.
Constantius: Bene est. Ergo placentur Superi, ut auspicatum consilium sit. Fili, tu hodie atlanti fesso commodabis humeros recentes aemulus Herculis: eris imperii collega mei. Sic redi Romam: intelligat Galerius, quem fecerit hostem imprudens sibi.
Constantinus: Meus sit labor, Auguste Parens, honor tuus. Te auspice, vindictam illustrem expetam.
Constantius: Sic decet me, et te. Ite omnes: totis haec jussa vulgentur castris: sollemnem [Reg: solennem] exercitus totus pompam apparet! Hic tibi, Terentiane, incumbit labor. Insuper haec cura esto: Flamines mone, Sacrificium ut parent Jovi: ipse adero, et mecum, quotquot me amant, mei. Sollemnis [Reg: Solennis] gaudii hoc initium sacremus Caelo: nemo absit! Commune beneficium est, communis sit actio gratiarum.
Terentianus: At hoc tamen, Caesar, inutile imperium est: invalescit in dies numerus spernentium Deos, et nescio quem Christum, te indulgente, colentium. Isti ut sacrificent Jovi?


page 298, image: s298

Constantius: Ut vero ausint se mihi opponere? Dissimulavi hactenus hoc sectae genus, non approbavi.
Terentianus: Conniventia audaces fecit, et maior, quam credis, est multitudo. Experieris, quanti se opposituri imperio sint.
Constantius: Sic est, experiar hodie. Mandatum repeto, et addo poenas. Quisquis hodie ex proceribus abfuerit sacrificio, posthac exesto aula, et qua volet, exsulet. Non patior contumacem. Ite! Procopi, tu tuis fruere.
Procopius: Si prius liceat ad te verbum.
Constantius: Loquere. Turbatum video per hanc sententiam: num Christum colis?
Ioannes: Pater, fateri dubitas?
Paulus: Christum, Auguste, nos ambo colimus, et nobiscum Pater.
Constantius: Hem! Ut audaces pueri sunt!
Procopius: Discedite! Pater jubet.

SCENA SECUNDA. Constantius. Constantinus. Procopius.

Procopius: NIhil ego tribuo meritis meis, Caesar, sed gloria mansuetudinis tuae animat, ut ad te dicere audeam contra te. Quaero, num diem tam felicem nefastam velis? Video innatare te gaudiis, et in luctu intempestivo aulam submergis? Constantine Princeps, hoc tu patieris? Nec intercedes decreto tam lugubri, die tam festa?
Constantius: Nam quid affligit te? Quid statui adversum tibi?
Constantinus: Penetrasti sensum viri: promulgatum Sacrificium male habet.
Constantius: Eccur autem? Num Christo tu forte jurasti fidem?
Procopius: Vulnus tangis: quamquam non mihi doleo: Christo, et tibi doleo. Ignosce exsulaturo, si loquar liberius: Nam ex quo Christum didici, didici, Ministri fidelis hoc primum officium esse, quod alii in postremis habent, dicere Principi veritatem, cum res postulat, et tempus admittit.
Constantius:


page 299, image: s299

Mihi hoc novum est, te Christianum esse. Audio tamen, quia, ut amen, obstrinxisti me tibi. Loquere fortiter; non sum osor veritatis, quam vir sapiens loquitur. Hoc primum declara: potuitne in aula sua cultorem Christi Galerius ferre?
Procopius: Hoc primum queror: apud Galerium latere potui, nunquam imperatum sacrificium est: apud Constantium, ipsa, qua filium reduxi, hora prodere me ipsum cogor, et exilii audire sententiam. O tristem reditum! Poene me huc adigis, Caesar, ut optem adhuc cum Galerio esse. O spem fallacem! Reduxi filium, ut a parente disceret, quanti facienda sit Religio Principi sapienti, quam videbat a rudi tyranno Romae tot modis affligi: quid experior? Dum advenio, extra Romam invenio Galerium, Constantium non reperio. Auguste, obsecro, quid displicuit tam repente in cultoribus Christi, aut quid in ipso cultu? Cultum exhibemus homini, qui, quod sit Deus, vitae sanctitate, doctrinae eminentia, prodigiorum gloria abunde demonstravit. Tu loquere Princeps, quid audiveris Romae, quid oculis videris, utique argumenta certissima, quod vera sint, quae de Christo narrantur, cum prope paria in Christi discipulis admiremur.
Constantinus: Nihil auget Procopius, Auguste parens! Christi cultus facit homines in omni virtutum genere admirandos. Praecepta tenent tam consentanea rationi, ut ex philosophis nemo vel unum impugnare sit ausus: tam conformia Rei publicae bono regimini, ut, si serventur, et populus et Princeps necessario felices sint: tam exacta ad normam honestatis, ut vel cogitare de re turpi sit nefas.
Procopius: Et addunt praeceptis consilia, quibus se plurimi promovent in apicem altissimae perfectionis, unde despiciant ceteros, et velut terrae fungos misereantur. Quid jam de summis Mysteriis loquar, quorum illi fidem quotidianis prodigiis adstruunt? Deum esse unum natura, in personis trinum, alteram ex illis hominem factum, pro nobis mortuum, resurrexisse, venturum judicem,


page 300, image: s300

et quae sunt eiusmodi omnem intelligentiae nostrae facultatem excedentia ita illi praedicant imperterrite, ut nec superbiam Regum sibi obstrepentium, nec argutias Sophorum contra disputantium, nec fastidium hominum animalium ad haec tam spiritualia se non attollentium revereantur.
Constantinus: Quos in sententiis, quae superant rationem, vincere rationibus non possunt, vincunt prodigiis: ad verbum, quo in nomine Christi imperant, caeci vident, claudi ambulant, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt.
Procopius: Sed quod omnia prodigia superat, fortitudo est, qua, quod docent verbis, confirmant sanguine.
Constantinus: Hic vero, Auguste, stupenda vidisses spectacula, quae Galerius exhibuit mihi, ut crudelitate tyranni infamia, ita patientium virtute admiranda. Adhuc liquescit animus cogitatione heroum in tormentis ludentium.
Constantius: Vera memorari, negare non possum: multa, quae memorastis, ipse conspexi exempla sub Maximis, et Diocletianis Caesaribus: atque idcirco nunquam sustinui persequi cultores Christi: ut tamen probarem cultum unius Christi, nondum convictus sum.
Procopius: Si non displicent cultores Christi, cur cultus displicet, qui tales facit? Caesar, tua interest, ut laudes etiam. Fideles, ut habeas subditos, maxime proceres, non nescis, quanti referat: non est quies animi, non est salutis fiducia, non Rei publicae cura felix, cum es ambiegnus, an qui te adjuvant, servent juratam fidem: Se an te in consiliis quaerant: solertiam in negotiis imperatis adhibeant: cum hostibus non colludant: non adulentur, ut placeant: non metuant displicere, ut prosint: non quaestui magis suo, quam commodis subditorum prospiciant, in miserorum sudore, ac sanguine helluantes. Haec, Auguste, quam raro deprehendes quod fiant: quam raro audebis punire, si fiant, nisi certus de fide tuorum sis? Unde vero sis certus? Corda non licet scrutari: deferentium querelas metus aut spes suffocant: tacent.


page 301, image: s301

At nempe jurarunt! Ah! Jurarunt, per Deos scilicet, quorum origo commenta sunt, quorum cultus simulatio, quorum laudes foeda facinora, quorum aestimatio potestatis divisa in multos, sibique contrarios, ita, ut si offenderis unum, opem ab altero speres. O miserum juramentum, invocationi tam inutilis Dei innixum!
Constantius: Patiens sum: sed vide, ne Diis opprobrium dicas.
Procopius: Ultimus sermo est, quo finito in exilium eo. Nisi te diligerem, Caesar, non loquerer tam audacter: malo id meo facio, sed bono tuo. Nunc tu juramenta nostra cum juramentis tuorum compara. Per Deum juramus non ligneum, imbellem, mutabilem, mollem, sed cujus credimus [(transcriber); sic: credimns?] potentiam invictam esse, sapientiam omnisciam, justitiam formidandam: per Deum, quem nemo latere potest, cum peccat, nemo effugere, cum peccavit, nemo placare, cum judicabit: per Deum, ex cujus unius favore, ac gratia salus et omnis nostra felicitas pendet praesens aeque, ac sempiterna. Talem credimus Deum nos, qui solus vivit, et regnat sufficiens sibi, nullius indigus, immortalis, unus Dominus, cujus ad nutum tremit orbis terrarum: talem, talem credimus, per talem vobis juramus, Principes! possumusne in oculis tanti Dei fidem fallere? Vivere scelerati? Vivere, ut vivunt alii, qui aliud credunt? non possumus, Auguste, nisi fidem abicimus, non possumus male vivere. Et tu decrevisti cogere tuos, ut abiciant fidem hanc, quae est tam sancta, et sanctos facit? Obsecro, consule sapientiam tuam, nec a te abige homines, qui neque male de te sunt meriti, neque, ne aliquando male mereantur, timendi. A praeteritis criminationibus innocentes nos probat, a futuris sceleribus immunes nos servat lex, quam profitemur.
Constantius: Praeclara oratio, sed quam ego una interrogatione universam confutem. Hanc adeo sanctam legem, quam ore profitemini, num etiam servatis opere? Quod lingua dicitis, num omnes corde sincero creditis? Quid humeros contrahis? I nunc,


page 302, image: s302

donec occurrat quid respondeas. Mihi agendum est tecum, fili, quem video mihi aut Christianum rediisse Roma, aut Christianis affinem nimis.
Procopius: Tuere causam, Princeps, quam Deus jubet.
Constantinus: Et te tuebor: confide mihi.

SCENA TERTIA. Procopius. Joannes. Paulus.

Procopius: DUbius haeret animus, quid effecerim. Certum convitium est, quod lingua dicimus, non omnes corde sincero credimus, et legem, quam profitemur ore, non omnes servamus opere.
Ioannes: Pater longum alloquium fuit, num aeque utile? Non tibi haesit lingua terrore Majestatis perculsa? Heu! Si forte timidius locutus es Caesari, nec pro auctoritatis tuae gravitate Christi causam es tuitus?
Paulus: Certe visus es nobis ad exilii sententiam palluisse, quin adhuc pallere videris, quod praeter spem evenerit tibi, Constantium fuisse mutatum. Nobis non est improvisa mutatio: instigante Galerio, jam diu urgent inimici Christi: ut inimicum nobis Caesarem faciant.
Procopius: Nondum inimicus videtur, imo, nisi me vehementer decipio, idem, qui olim, Constantius est, et eodem affectu. Christi legem non improbat: Christi legem se profiteri jactantium quorundam mores improbat. Ego tanto tempore ab aula procul, nescio, quae sit vobis vitae ratio. Docete me, quid observastis?
Paulus: Tria hominum genera haec habet aula: aliqui christiani sunt, et non videntur, alii videntur Christiani, et non sunt, alii denique neque sunt Christiani, neque videntur.
Procopius: Satis dixisti: jam nunc penetro mentem Caesaris: quartum vult nôsse genus ex illis constans, qui veri Christiani sunt, et videri etiam glorientur. Ergo jam non est latendi tempus: prodeamus in aciem: pugnandum est.
Ioannes: Nihil igitur effecisti? Obstinavit se


page 303, image: s303

Caesar, et nisi sacrificemus, est exsulandum?
Procopius: Est exsulandum. Cessisse querelis videtur Constantius, et vult amandare cultores Christi: ne tamen cogatur eicere multos nimis, sacrificium imperavit, ut sinceri discernantur a fictis: et metuo, ne obtineat finem, ac pauci exilium ferant. Non vincent periculum, nisi in quibus fides vehementius ardet. Semi-mortua flamma pallentis faculae non sustinet furentis Boreae ferocem vim. In Constantino spes micat aliqua: de illo scite, abesse parum, quin Christi sit.
Ioannes: Quam magnum narras bonum! Constantinus Christo haeret!
Paulus: Salvi sumus! Rescindet precibus decretum impium: vincet Patrem.
Procopius: Aut a Patre vincetur. Spem et metum habeo.
Paulus: Recenti beneficio, et tam grandi obstrictus est tibi Caesar, et tu metuis?
Procopius: Vos hinc concludite, quanti sit aulae gloria: vappa, fumus, bulla, inflatum nihil. Ecce dies una Procopium magnum et nullum videt. Quamquam non possum fieri maior, quam si propter te nullus fiam, propter te, Christe, qui propter me factus es opprobrium hominum, et abjectio plebis. Habetis imaginem, quam Romam abiens utrinque dedi?
Paulus: Ex collo pendet.
Ioannes: Ecce Pater!
Procopius: Promite palam: sic exigit honor Christi, sic salus nostra, sic proximi bonum: jam sine scelere non licet latere.
Ioannes: Sed irritabimus Caesarem: insultare nos credet sibi, atrocius furet?
Procopius: Metuis tibi, cum res agitur? Verba fortia crepabas ante, facta exhibe. Aut utique Jovi sacrificabis, ne Caesar insultare te sibi putet? Hem falsum me! Tales educavit vos mater, cui tantillos tam sollicite commendavi, ut curam masculam in id intenderet, ut a cunis disceretis pro Christo expetere, etiam si sit opus, cruenta certamina?
Ioannes: Quiesce Parens: non defuit officio mater. Qua volet Christus, ferar, vel si in ferrum et ignes volet. Nec mea vox timentis fuit: cavebam tibi.
Paulus: Nempe quia occultare nos


page 304, image: s304

Christus non prohibet. Prodibimus in publicum, cum erit necesse. Ordinem tragoediae turbat, qui in theatrum prodit, priusquam Choragus jubet.
Procopius: Nunc jubet Deus. Quid agent milites, si nemo sit dux? Aut exsula, aut sacrifica! Est gravis tentatio: quam pauci vincent, nisi exemplum vincentis videant? Videant nos: trahemus cohortes Martyrum, si trahere volumus. Signa tollite! Sequentur nos!
Paulus: Moves Pater! Pro Christi gloria, pro animarum bono, pro salute mea hoc signum palam affigo pectori.
Ioannes: O signum felix! Pater, sic sentio incendi animum, ut etsi sacrificares idolo tu: si idem frater, et mater facerent, resisterem solus, et verterem tergum Jovi.
Procopius: Sic places equidem. Tamen metue tibi: non es fortior illo Apostolo, qui eadem poene jactabat verba: sed cum tentatio praesens fuit, negavit Christum miser, et panico prostratus metu commisit, quod horruit, scelus. Omne a Deo auxilium venit: de nobis speremus nihil, pro nobis omnia, sic vincemus. Quodsi, ut homines sumus, aliquando trepidat cor, prehendite crucem: crucifixus solacium, exemplum, auxilium feret.

SCENA QUARTA. Accedunt Volusianus. Adocetus. Marius. Severus.

Volusianus Adocetus: O Iucundum spectaculum! Ergo Procopius Christum colit! Quantum es praesidium nobis!
Marius Severus: Et quantum decus!
Marius: Vidimus, quibus tu praesidiis tuos praepares ad instans praelium.
Severus: Jucundum spectaculum fuit. Amat nos Deus, qui tantum nobis in tantis periculis misit virum.
Volusianus: Tu nobis consilio adsis, et filum porrige, quo evadamus ex his erroribus.
Adocetus: Tu es navita, qui regat


page 305, image: s305

fluctuantem inter scopulos ratim.
Procopius: Si Christum colitis, in eadem jactor vobiscum navi.
Volusianus: Colimus, quousque licet. Ut semper liceat, tu efficere potenti eloquio potes.
Procopius: Laboravi: non audit Caesar. Alio vertenda sunt vela: a precibus ad consilia, a consiliis ad patientiam. Unde venitis? Quo tenditis?
Volusianus: Auditum est ferale praeconium: stat ara Jovi in mediis erecta castris: jam victimae ornantur, jam Flamines se accingunt scelesto operi: inter Ethnicos plausus est, inter Christianos murmur varium. Nam qui latebant hactenus, jam timent prodi: et qui nihil dissimulanter colebant Christum, timent adigi, ut abjurent:hinc varia consilia, discordes sententiae.
Adocetus: Aliis fuga placet, aliis semet sistendi Caesari cupido flagrat, alios maeror, et horror in desperationis consilia proicit, non nullos solatur spes edicti mitigandi, reposita in Constantino, quem putant Christianis non male velle.
Severus: Nos ad illum accessum quaerimus, supplices futuri, ut saltem executioni moram a Patre impetret: defervet flumen, et frangitur ad obicem fluctus.
Procopius: Recte speratis patronum juvenem: magnus animus, et indoles placida pronum ad opem spondent, si potest ferre. Sed mihi occurrit aliud, quod juvet suadere insuper.
Marius: Oracula loqueris. Suade, loquere.
Procopius: Concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur. Ergo si vultis servare, concordes este: si tueri integram Christo juratam fidem, discordiam fugite: cor unum sit, et una anima, mens una omnium: Nolo sacrificare. Atque ut id constet palam, hanc quisque admotam pectori imaginem ferat: nemo, quis sit, dissimulet. Sic quisque se, sic quisque suos conformet nobis. Hoc si consilium placet, ducem me vobis in omnem eventum offero.
Volusianus: Ah! Nimis audax consilium est: quid hinc speremus?
Procopius: Alterutrum: vel ut glorioso damnemur exilio omnes simul, vel ut Constantius tot, ac


page 306, image: s306

tantorum commotus constantia, urgere imperium cesset, et coepta persequi. Videtis, ut omnis salus sit in concordia? Ut tot ac tantis se Caesar una die spoliet viris, tam de se bene meritis, et bene merituris? Quid? Non est hoc facinus indignum fide? Sapiens Princeps est, gratus est, bonus est: non potest admittere tam stultum, tam crudele, tam noxium sibimet consilium. Facite tamen fieri, quod fieri non potest, scilicet beati sumus: eadem omnes manet pro Christo sors, gloriosum exilium.
Ioannes Paulus: Laeta sors!
Volusianus Adocetus: Dura tamen, et quam natura horret.
Severus: Ego hanc sortem amo. Vincenda natura est, et urgenda in cautes arduas, ubi virtus palatium posuit.
Adocetus: Sed quam facile praecipitamur. Videmur saepe in fastigio stare, cum repente rotans vertigo caput in ima devolvit miseros, contusos undique, et semianimes.
Procopius: Nisi fallor, amici, isti nutant. Fratres, firmate animos: forti viro ubique est patria.
Marius: Imo Christiano in terris nulla. In ipsa aula exilium est.
Severus: Ego impatiens ultimam expecto sententiam.
Volusianus: Ah! Ista conjuratio in exitium praecipites agit. Quantumvis multi sumus, quadruplo tamen maior est numerus Ethnicorum: obruimur.
Adocetus: Et nescitis, quoties priores Caesares clade una, cum ducibus milites centenos et millenos in odium Christi jusserint circumfuso exercitu cingi, et telis configi?
Ioannes: Et tu non invides hanc suam istis felicitatem? Pugnans pro Caesare, spectante Caesare, occumbis gaudens, si miles es: et moriens pro Christo, spectante Christo maerere ausis, querulari, gemere! O pectus molle! O virum feminam!
Paulus: Non ita ego, quamquam aetate tenerior, et minor robore. Sit mihi caelum testis: idem est mihi animus, qui olim pueris babyloniis fuit: ardere vivus malo, quam Jovi tantillum granulum turis dare.
Marius: Erubescite viri!
Procopius: Aut dicite saltem, blanditiae Principis, an minae terrent? Promittat opes, favorem,


page 307, image: s307

titulos: nugae! Hodie fruar, cras moriar: quid mihi hae ineptiae prosunt? Minetur exilium, tormenta crepet, mortem intentet: terriculamenta! Nam Deus nempe leviores intentat poenas? Minus, credo, ulcisci potest contemptum sui? Ah! Si quid timendum est, amici, Deum, Deum timeamus! Pellatur timore timor: agnovimus Christum, quid prodest, si non confitemur? Si nobis est gratia Constantii, quam Dei potior? Si ira tyranni, quam Dei formidabilior? Eia! Date nomina! En pugillares! Quem scribam? Catalogus offerendus Principibus est, ut sciant, quos debeant persequi.
Marius: Ego me dicto.
Severus: Ego socius sim. Adde Volusianum.
Volusianus: Siste. Deliberabo, quid faciendum.
Paulus: Miserescite Superi! Iste deliberat, sitne Deus deserendus, an Caesar!
Omnes: Miserescite Superi!
Volusianus: Averte hoc malum Deus, ut deseram te. Promptus est spiritus, sed caro infirma.
Adocetus: Me pudet mei! Heroes Christi orate pro me!
Ioannes: Orate! Orate! Orantibus robur cordis de caelo venit.
Procopius: Perstemus; exemplo magis, quam verbis movebimus. Vos, viri fortes, dividite vos: per castra hinc cum vestris ite, nos isthinc ibimus, et quotquot possumus, hortabimur ad constantiam viros, nominaque referemus in pugillares, ex quibus deinde descripta Principibus offeram. Deus eventum, quem volet, dabit.
Marius: Consilium vere divinum est: ad unguem exsequar.
Severus: Animo altissimis desideriis pleno.
Ioannes: Nos tibi haeremus Pater, quocumque ieris.
Paulus: In Exilium, in tormenta, in mortem.
Procopius: In Caelum.


page 308, image: s308

SCENA QUINTA. Marius. Severus.

Marius: FRater, potuitne fortunatior nobis venire prae ista dies? Tot votis optata se ultro offert occasio emergendi in lucem, et ponendi sedem nobilem in nube vicina Soli.
Severus: Micat amoena spes: sed nisi cauti sumus, potest illa dissolvi nubes, et in lacrimas fluere.
Marius: Omnia favent, excepto Christo, quem quidem haud lubens desero: sed quid agam? Necessitas cogit, et honoris, spei, ac familiae ratio: aliter me non extrico.
Severus: Nullum est dubium: nam Procopius firmabit exemplo plurimos, qui sine ipso defecissent: et horum nos officia, dignitas, bona manent, si obedimus. Constantinus me tamen terret: nam si, quod aiunt, Christicolis favet, an favebit deserentibus Christum?
Marius: Justa facto asserenda est causa. Catalogus, quem meditatur Procopius, conjurationis speciem exhibet: utilis explicatio est, cui Terentianus pro suo in Christum odio facile pondus addet. Unde accedendus est ipse prior, et ante Caesaren.
Severus: Diceres aliquid, nisi nostrum etiam nomen in Procopii catalogo foret.
Marius: Umbram metuis: debuimus simulare constantiam, ut essemus consiliorum participes, quae celasset nos utique, si esset suspicatus apostatas. Sed properatione est opus, ne Volusianus et Adocetus praeveniant.
Severus: Accurate providus es. Certe illi vehementer dubitant, quo se acclinent. Nisi festinamus, priores ad Caesarem venient, submittent Imperio caput, praeripient speratos honores nobis: nam magna est Principum, et studiose affectata laetitia, si certare videant proceres, quis prior obsequium faciat. Imus.
Marius: Audi: Una tamen se opponit anxietas, et cor meum me exprobrat mihi: quantum est facinus, quod committis?
Severus: Scrupulus est.
Marinus: Hypocrisis. Apostasia, perjurium, calumnia,


page 309, image: s309

homicidium est.
Severus: Sed expedit.
Marius: Alios per fortitudinis simulationem forte confirmavimus in sancta fide, et nos a Deo recedimus perfidi?
Severus: Modo expediat.
Marius: In Principis gratiam abdicamus nos jure Caeli!
Severus: Servimus tempori. Quamdiu expedivit, servivimus Deo: nunc cum expedit servire Principi potius, noli credere, aegre ferre Deum, deseri se. Bonus est, amat nos: non exigit igitur, ut propter ipsum negligamus nos: non audis clamantem Christum, expedit vobis, ut ego vadam! Quid interest vero, ipse, cum expedit nobis, a nobis abeat, an nos ab ipso? Nunc occasio est, per aliorum casum nos evehendi, quae si elabitur, quando se offeret alia? Occasio redeundi ad Deum multiplex veniet. Potest se mutare Constantius, et sicut hactenus Christianis favit, ita aliquando ipse ad Christum converti: et tum revertemur cum ipso in viam. Potest Constantinus, cum erit successor, Patris decreta abrogare, et restituere fidei libertatem; en nova paenitendi occasio: denique quid quid futurum est, nunquam futurum est, ut me non possit huius perfidiae pudere, et pigere.
Marius: At nempe non quid quid fieri potest, futurum est etiam.
Severus: Fortasse tamen.
Marius: Fortasse non.
Severus: Cessa has argutias. Quod decrevimus, scelus est, sed scelus utile; fruamur, dum prodest. Cum cessabit esse utile, tum exsecrabimur, et salvi erimus.
Marius: Prope invitum trahis. Si malum nostra consilia sortientur exitum, tua sit culpa.
Severus: Mea sit. Faciamus hodie, quod placet Principi: quod Deo placet, satis mature fiet, si fiet olim.
Marius: Heus o bone, ita loqueris, velut nihil audisses umquam de lege Christi: horror est vel audire.
Severus: Delicatas tu habes aures: sed audies suavius, cum assueveris sono. Audacter opprime latrantem cerberum: audaces fortuna juvat: neque primi sumus, neque postremi erimus, qui per hanc viam ad alta gradimur: trita est satis. Quod si te consilii paenitet, vale,


page 310, image: s310

solus ibo, quo beata me vocat spes. Tu vero in exilium ibis, ubi quid te cum tuis expectet, attende diligentius. Nempe aut fodere debebis, aut mendicare, quid resolvis?
Marius: Utrumque difficile nimis, et dedecoris plenum: neutrum possum: jacta est alea, sequor te.
Severus: Sic te amo. Ad Terentianum cito; doceri debet, quid fiat.
Marius: Miserere mei Deus! me uxoris, filiorum, mei ipsius miseret: cogor hoc malum facere.
Severus: Est malum bonum.
CHORUS I. Poena Principis maxima, Minister improbus, demonstrata in Rege Achabo, quem Deus in poenam scelerum malis Ministris decipiendum permittit. Theatrum exhibet solitudinem, in qua Michaeas Propheta in exstasi. Eius visio 3. Reg. 22. Sic narratur. Vidi Dominum sedentem super solium suum, et omnem exercitum Caeli assistentem ei a dextris, et a sinistris. PERSONAE. Michaeas. ANgelus Dei Judicis Vicarius. Spiritus mendax. Nuntius. Chorus Angelorum percutientium. Praecones. Praecones: Ad judicium! Ad judicium!
Michaeas: Heu! Quo rapior? ubi sum?
Praecones: De Achabo sumendum est supplicium!
Adeste Angeli vindices!
Quid quid malorum aut tellus, aut orcus parturit, congerite!
Ad judicium! Ad supplicium! ...


page 311, image: s311

Angelus: Fidele satellitium! * Et ait Dominus: quis decipiet Achab Regem Israel, ut ascendat, et cadat in Ramoth Galaad?
Vicarius: Decretum est, non ultra parcere.
Quem mittam: et quis ibit;
Qui impium percutiat? qui perimat?

CHORUS.

Ecce ego! mitte me!
Ego vindicabo te!
Nutu jube! Prompti stamus,
Verbum oris adoramus!
Dicis: vade! Vadimus!
Dicis: fac hoc! facimus

Angelus: Placet obedientia
Vicarius: Sed poena decreta est longe atrocissima:
Putatis, quod sufficiat aliquis vestrûm, ut exsequatur,
Quod rigidissima
Exposcit justitia?
ARIOSE. Angelus percutiens I: Quid? ... Si, qui olim Sodomam
Combussi, nunc Samariam
In cinere sepeliam?
Angelus: Non est par poena sceleri:
Vicarius: Atrociorem statui.
Angelus percutiens II: Et nullam fundam pluviam?
Vicarius: Non!


page 312, image: s312

Angelus percutiens III: Si ego ripas transeo
Effuso cum diluvio?
Vicarius: Non!
Angelus percutiens IV: Si ego urbes diruo,
Et summa imis misceo?
Vicarius: Non!
Non est par poena sceleri;
Atrociorem statui!
Angelus percutiens V: Ergo ego me jactabo:
Fame regnum devastabo.
Vicarius: Non
Angelus percutiens VI: Ego pestem inferam!
Vicarius: Non!
Angelus percutiens VII: Ego bellum faciam!
Vicarius: Non!
Non est par Poena sceleri:
Atrociorem statui!
Angelus percutiens VIII: Nos vero triumphabimus! ...
Dum corpus cruciabimus! ...
Angelus percutiens IX: Renes urat calculus!
Angelus percutiens X: Exta rodat volvulus!
XI: Pedes liget Podagra!
XII: Carnem vorent ulcera!
XIII: Febris pectus torreat!
XIV: Pulmo tabe putreat!
XV: Cibus gravet stomachum!
Omnes: Nullum sit remedium!
Angelus Vicarius: Non!
Non est par poena sceleri:
Atrociorem statui!
Omnes: Ergo Aegyptiacas
Plagas repetamus!


page 313, image: s313

Angelus percutiens I: Meridiem in tenebras
Cimmerias vertamus!
II: Fontes, lacus, flumina
In sanguinem mutemus!
III: Muscarum mille genera
Ex aere creemus!
IV: Ex terra adsint sciniphes!
Locustae producantur!
Omnes: De Caelo ruant grandines,
Et fulmina labantur!
Necentur Primogeniti!
Sic est par poena sceleri!
Angelus Vicarius: Non est par poena sceleri:
Atrociorem statui! ....
Quiescite! Et quid velim, intelligite!

ARIA.

Sunt graves istae poenae,
Sed adhuc melle plenae:
Sic punio, cum moneo,
Et diligo, cum punio:
Est poena medicina,
Quam Bonitas divina
Propinat aegris animis,
Ac nondum desperatis:
In fundo latet calicis
Spes certa sanitatis.

2.

Sed aliae sunt poenae
Occulto felle plenae:
Cum plecto, et qui plectitur,
Se plecti non assequitur:


page 314, image: s314

Cum desero peccantem:
Nec corrigo errantem:
Cum sino ut consiliis
Se suis ipse regat:
Aut impiorum placitis
Conformem vitam degat.

3.

Haec poena est horrenda,
Haec una metuenda:
Sic punio, ut puniam,
Et non, ut reum corrigam:
Sic miser laetus erit,
Qua ipsa hora perit.
Sic solent ante tonitru
Jam fulmina ferire:
Et perit absque strepitu,
Quem volo sic perire.

Et haec est poena, ad quam condemno Regem impium.
Quem projeci a facie mea, velut miserationis indignum:
Puniatur! ....
Sed ut non sentiat se puniri, decipiatur,
Ne forte convertatur.

CHORUS.

Terribile judicium! ...
Sed justum est supplicium! ...
Decipiatur!
Ne forte convertatur!


page 315, image: s315

Angelus Vicarius: At jam, quis decipiet, ut ascendat,
Et cadat in Ramoth Galaad?
Permitto potestatem: do plenam facultatem!
Spiritus mendax: * Egressus est autem Spiritus, et stetit coram Domino, et ait: ego decipiam illum. Cui locutus est Dominus: In quo? Et ille ait: agrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium Prophetarum eius. Ego decipiam illum, Ego, Ego!
Angelus Vicarius: In quo decipies?
Spiritus mendax: Egrediar, et ero spiritus mendax
In ore omnium Prophetarum eius.
Promittent illi contra Syros victoriam: credet!
Veriora dicentem non audiet: cadet!

ARIA.

Sat exploratam habeo
Naturam Principis:
Non erit opus studio,
Est falli facilis.
Superbus est, et credulus,
Ac sui Capitis:
Cupido, spes, ac impetus
Sunt a consiliis.
Quod optat, credit fore:
Quod credit, uno ore
Ministri omnes approbant,
Et suis vota animant
Insana calculis:
Est falli facilis.

Angelus Vicarius: ** Et dixit Dominus: decipies, et praevalebis: egredere, et fac ita. Video, Aula Achabi est tibi nota penitius:
Decipies, et praevalebis! Egredere, et fac ita.


page 316, image: s316

CHORUS.

Terribile judicium!
Sed justum est supplicium:
Decipiatur!
Ne forte convertatur!

Michaeas: Heu triste oraculum! Princeps miserabilis! ...
Decipiatur, ne forte convertatur!
Sententia terribilis! ...
Nuntius: * Nuntius, qui ierat, ut vocaret Michaeam, locutus est ad eum, dicens etc. Michaea! Rex meus te jubet venire:
Si vis, in gratiam potes redire.
Oravit pro te Rex Juda Josaphat,
Qui cum ipso descendet contra Syriam
In Ramoth Galaad.
Michaeas: Et quid a me postulatur?
Nuntius: Oraculum, quo victoria promittatur.
Ecce! Sermones Prophetarum ore uno
Regi bona praedicant:
Sit ergo sermo
Tuus similis eorum,
Et loquere bona.
Michaeas: Vivit Dominus,
Quia, quodcumque dixerit mihi Dominus, hoc loquar.
Praecede: ego sequar te.

ARIA.

O Deus! terribilis Deus! ...
Turbatus est animus meus! ...
Mysterium horribile!
Cum parcis, punis maxime! ..
Timendus es praecipue,
Quo non timeris tempore:


page 317, image: s317

Et virga quem non flexeris,
Romphaea [(transcriber); sic: Rompheae] virum subicis
Domine!
Ab hac Misericordia
O Domine! me libera!

2.

Sed bene! meretur perire,
Qui grata a suis
Quam vera a tuis
Ministris malebat audire! ...
Posteri sapite!
Deum metuite!
Felices vos esse putatis,
Cum Deus connivet, erratis! ...
Si subtrahit bona monentes,
Nec abstrahit mala suadentes,
Exitio proximi statis.

PARS II. Constantia Orthodoxa probata. SCENA PRIMA. Constantius. Constantinus.

Constantinus: ITA, Auguste Genitor, explicavi me tibi totum, quoniam sic urgebas. Hoc habe breviter: Roma, parum abest, quin Christianum me fecerit: itaque amo homines, et ne persequi velis, iterum oro. Si audiri non mereor, abdica filium; grave est, sine Procopio vivere, in exilium cum illo ibo.
Constantius: Video te fervere. Confide,


page 318, image: s318

magna voluptas est mihi, audisse te, et qui sis, jam penitus nosse. Roma poene Christianum te fecit! Admiror potentiam Christi! Nam ego toties te mihi reducem volui, non tam ut facerem collegam imperii, quam quod metuerem, ne odisse Christianos in consortio tyranni disceres. Didicisti amare: laus Christo sit, et post Christum Procopio, cui praeter cetera, non dubito, quin hoc etiam beneficium debeas.
Constantinus: Beneficium vocas, et benefactorem expellis? Ah! Illudor!
Constantius: Diffidere Patri cessa: explicasti te mihi, explicabo me tibi. Audi sollers. Hoc primum scito: si tibi est animus Christum sequi, nil me oppono, probo insuper, quin et praeibo.
Constantinus: Sic sperabam equidem: sed aliud haec jussa probant.
Constantius: Non possis patiens audire me? Crede fili, plures uno, non credo Deos: unum adoro: nam uni me soli totum debeo, scio.
Constantinus: O Superi, quod gaudium audio!
Constantius: Non sum ita insipiens, ut opinari hoc possim, quod me pluribus debeam. Quod enim signum, quae ratio est, quae saltem species argumenti? Ut sim, quod sum, potuit unus facere: certe. Aut si non potuit, apage miserabilem Deum! Si vero me facere unus potuit, utique unus fecit: nam qua prudentia adscivisset alios in societatem operis, quod poterat solus facere? Forte, ut citius, ut sapientius, ut facilius faceret? Indigna homine cogitatio. Ego sic persuasus sum: qui Deus est, unus sufficit ad omne opus, et qui non sufficit, non est Deus, proinde aut nullus est Deus, aut unus solus.
Constantinus: Quam me recreas hoc sermone! Si tamen sentis, ut loqueris, quare, quem credis unum, unum non profiteris? Cur dividis in ea cultum, quae non sunt Deus?
Constantius: Absit, ut faciam, quod me arguis. Jam diu nostris nullum exhibui cultum Diis: ut alii colerent, toleravi. Nam ut aris deicerem, quo fructu tentarem in tanta multitudine devotorum? Tibi reservatur haec


page 319, image: s319

gloria: tu, nisi me animus hic tuus fallit, primus eris Imperator, qui eversis profanorum Numinum delubris, templa. Dei unius consecrata honoribus ubique terrarum substitues. O cresce in spes altissimas, in quas es natus.
Constantinus: Utinam vates sis! Sed quis sum ego, ut tanto operi me putes parem?
Constantius: Solus non eris par: cum tuis eris, sed scilicet cum selectis. Nescis, quod possit Princeps cinctus selectis proceribus.
Constantinus: Auguste, quo evagaris? Scilicet ut distrahas mentem in curas alias, et a cura Procopii avoces? Ah! Si tanti momenti est, selectos habere proceres, cur aufers hodie? Tune meliorem Procopio dabis?
Constantius: Aut ipsum, aut meliorem. Per Ambages deducendus es in penetralia paternae mentis, ut via planiore pervenias. Perge ire. Selectis cum proceribus prope omnipotens Princeps est: nihil est illi difficile, quia nunquam deesse possunt, qui suppeditent media: nunquam, qui feliciter applicent. Hoc unum est difficile Principi, ut haec selectio, quanti momenti est, tanta cum cura fiat. Ego duo tibi Praecepta trado. Inter Ethnicos et Catholicos aliquamdiu vivendum est tibi: Ethnicos noli offendere, hoc primum est: Catholicos stude colere, hoc est alterum. Ethnici ad fidem invitandi sunt, non pertrahendi: patientia! Exemplo, promissis, benevolos facies, ut tractabiles sint ad salutem. Quod si Catholicos praecipuo honore colis: si prae aliis evehis: si familiarius uteris: quantos viros superstitionibus subtrahes, primum quidem illectos spe bonorum, quae ostentas: sed mox percepta legis Christi dulcedine, non ficta fide adhaesuros Deo, quem colis. Atque hac arte efficies, ut ex utraque gente optimi quique ipsi se seligant, et certent adjungi tibi.
Constantinus: Sed jam in ipso certamine difficultas se ingeret, ut optimos discernam a reliquis: nam et illud occurrit, fieri posse ut optimos putem, qui pessimi sunt.
Constantius: Tangis punctum: adverte igitur. Tres ego in


page 320, image: s320

Ministro dotes requiro: sit peritus in negotiis officii, quod ei committis: sit industrius in executione imperii, quod imponis: sit prudens, possitque sibi et tibi consulere in eventibus non praevisis. Tales omnino nautas sapiens gubernator seligit, nisi velit a turba remigum in syrtes et scopulos trahi.
Constantinus: Experimenta peritiae, prudentiae, industriae ut ego capiam, priusquam seligam, quo modo id fiet?
Constantius: Nempe documenta a puero dederint, aut aliorum testimoniis credes: utrumque obnoxium fallaciae est. Itaque tribus his, ut addatur dos quarta, curabis, nempe fidelitas: fidelis qui est Principi, neque acceptabit officium, ad quod est ineptus: neque si acceptavit, fungetur neglectim. Nunc propius in nostram rem. Si infidelis minister sit, etsi ceteris dotibus polleat, quam sit perniciosus, satis, opinor, ipse intelligis.
Constantinus: Satis, omnino. Quin quo quis officii peritior est, eo tutius fallet: quo prudentior, eo nequius consulet: quo magis industrius, eo cautius laborabit pro se. Sed quid agas? Ut scirem judicare de fidelitate hominis, cor inspicere deberem, et Deus esse.
Constantius: Aliud est medium super. Quamquam si eligis Ethnicos, fateor, nulla te documenta securum fidelitatis praestabunt: mutantur etiam constantissimi, si nihil est intus, quod tenet. Hinc monui, ut vel Catholicos eligeres, vel faceres. Huc igitur, si vis optimos, huc confer industriam, et experimenta applica, ut scias, num sincere in Christum credant. Si mores exhibent vix diversos ab Ethnicis: si fidem venalem habent, parati mutare, cum expedit statui: hos tu scito, cane peius et angue vitandos esse. Neque enim sapienter credere potes, illos tecum verecundius agere, quam agant cum Deo. Jurant fidem tibi: per quem jurant? Per Deum nempe. Ergo si Deo non servant fidem, per quem jurant, num credendi sunt servaturi tibi, cui jurant?
Constantius: Penetro argumenti vim. Vis igitur, ut, an fideles sint


page 321, image: s321

mihi, ex moribus arguam: si timent Deum, si horrent offendere, si plus reverentur, quam me: his me tradam, his tuto utar: secus a me pro perfidis abigam.
Constantinus: Prorsus ita ut sit haec tua in observandis Ministris regula: Non est fidelis Principi, qui non est Deo. Jam hoc ut scias, an teneant Deo fidem, interdum tentandi sunt. Modum exemplo doceo. Nondum probas?
Constantinus: Sacrificium intelligis?
Constantinus: Ipsum. Si sacrificat Ethnicus: tolera: nunquam juravit fidem: si Christianus, violavit juratam fidem: eice! Novo Caesari novos proceres adjungi ex optimis volo: hic modus noscendi est. Placet tandem?
Constantinus: Suspicio sapientiam, et curam paternam aestimo. Sed heu me! Si victus exilii metu. Procopius sacrificet Jovi! Illumne a me dimittam?
Constantius: Frustra times. Si Procopius dignus est, ut ametur, Christo servabit fidem: si non est dignus, amare cessa. Hodie documentum dabit. Tu confirma te, compone vultum, urge imperium: quo eris magis serius, hoc gloriosior est Procopius
Constantinus: Confido virtuti viri. Quid tu petis Terentiane? Tempus sacrificii est?

SCENA SECUNDA. Constantius. Constantinus. Terentianus. Severus. Marius.

Terentianus: TEmpus est: parata sunt omnia, Caesares, praeter illos, qui deberent peragere. Atque hoc questum venio. Imperium totis castris insonuit praeco: nuntiatus est adventus Principis: promulgata denuntiatio belli inferendi tyranno, et decreta electio in collegam imperii: applausum est clamore concordi. Verum ut sacrificium indictum est, cum intentata se subtrahentibus exilii poena: varium murmur fuit, et scilicet, quod praedicebam, tumultuatum est,


page 322, image: s322

laudantibus aliis, aliis non obscure reprehendentibus religiosum imperium. Ex cujusque vultu conspexissetis, quis Diis, quis Christo addictus esset: tantum repente discrimen fuit. Et abibant catervatim dejectis oculis, corrugata fronte, inter se mussitantes, et conferentes capita, in nescio quale consilium. Admonui duces, ut caverent, ne quid turbaretur: sed nec ab his quidem eodem oris habitu auditus fui. Ergo propere ad vos redeo: hic audio novum malum: Procopium etiam cum Christianis sentire. Expallui ad viri nomen, nam et affinis est meus, et amicus olim in paucis carissimus. Gemui, et mecum tacitus: qua res evadet, aio: Procopius Christianis favet! Quantus vir! Verbo, exemplo animat, ne oboediant Caesari! Heu! Ducem habent: quid restat, nisi ut habeant Caesarem etiam! Ita dum queror, subjungitur mihi: et habent Caesarem, nam Constantinus (ignosce Princeps, audita narro) Constantinus Procopio perversus odit Deos, Christum amat.
Constantinus: Hoc de me? Quis?
Terentianus: Marius et Severus omnia.
Constantius: Marius et Severus non et ipsi adhaerent Romanis sacris?
Terentianus: Puto, adhaesisse. Paenitere videntur: nam ab illis tota narratio est. Audire ipsosmet placet? Avide expetunt: expectant, dum vocentur.
Constantius: Voca. Fili, nosse animos incipe: en se produnt.
Marius: Prostrati ad sacros pedes rogamus veniam diri criminis, cujus nos sistimus sponte reos, sed paenitentes.
Severus: Et exsecrantes temerarium facinus, quamquam ab invitis commissum.
Constantius: Clementes habetis judices, si narratis fideliter, et sincere damnatis.
Marius: Damnamus! Haec causa impulit, ut ausi simus sperare veniam, quia paenitet facti
Constantinus: Cujus, et a quo facti?
Severus: Conjuratum est.
Constantius: Conjuratum? Ubi? quando? adversum quem? Quo auctore?
Marius: Narro seriem. Colebamus cum pluribus Christum, non ita pertinaciter tamen, ut vellemus nos opponere Caesari. Itaque cum promulgatum


page 323, image: s323

sacrificium est, et murmurarent alii adversum vos, agitarentque consilia Majestati periculosa, clam a turba discessimus, ne involveremur maligno consortio. Vitavimus charybdim, incidimus in scyllam: euntibus obvius Procopius cum filiis fuit: pendebat singulis ad pectus crux, et animabat filios Pater ad fortem contumaciam. Stupuimus: nec enim scivimus antea Procopium Christianis favere, cum ille ad nos conversus, voce imperiosa [(transcriber); sic: impariosa] , Christiani estis, inquit: inquietum animum ex vultu colligo: turbavit edictum Caesaris. Nos siluimus, nec enim negare licuit, quod frons, oculi, tota facies garriebat. Ergo instare ille, animare ad pugnam, hortari ad constantiam, institit tamdiu, ut tandem victas dederimus manus, et promiserimus audire consilium.
Severus: Sed ficta promissio fuit, ore facta, non mente, ne crederet, a nobis proditum iri, quod moliretur. Continuo quid vellet, exposuit: castrorum partem, qua circuiremus, designavit: alteram jam circum cursat ipse, ut quotquot potest, firmet in cultu Christi. Singulorum nomina collecta vobis deferet, credo, ut multitudine se opponentium territi cessetis urgere imperium. Vos an non hic aliud malum lateat, attendite Caesares: vir potens est, et amatur. Nostrum hoc scelus unum est, quod in rebellium catalogo post Procopium passi simus, nos primos scribi.
Marius: Aboleat hanc culpam paenitentia celeris, quam videtis nos primos agere.
Severus: Tenete iram, cum legetis nomina deprecantium scelus. Nos fidem servamus vobis.
Constantius: Simulata paenitentia est. Si vultis, ut credam vobis, sacrificandum est Jovi.
Marius Severus: Sacrificabimus!
Constantinus: Sacrificabitis exilii metu, Jovi ad speciem, revera Christo. Nam, quod qui ferio semel juravit Christo, et fidem tenuit, abjuret serio, Auguste Patens, ego non credo.
Marius Severus: Per Iovem juramus serio, non credimus Christum Deum, non colimus Dominum.
Constantinus: Iurastis cultores esse.


page 324, image: s324

Marius Severus: Paenitet.
Constantinus: Cur paenitet? Malum aliquod Christus fecit?
Severus: Nullum fecit: faceret, nisi ab ipso deficientes rediremus ad Iovem, faceret enimvero grande malum, cum exulare a vobis cogeret.
Constantius: Si tamen credidistis, Christum Deum esse, defectionem ne vindicet, non metuitis?
Marius: Deum credidimus, non credimus modo!
Constantinus: Eccur credere jam cessastis?
Severus: Quia non expedit credere, cum prohibet Caesar.
Constantius: Plus ergo me timetis, quam vestrum Christum?
Marius: Et plus amamus.
Constantinus: Sed audio, poenas aeternas intentari deserentibus Christum: non timetis?
Marius: Cum desinimus Christum credere, etiam credere infernum desinimus: nullus est.
Constantinus: si tamen est infernus, num ideo cessabit esse, quia vos cessatis credere?
Severus: Equidem si est, non cessabit esse: sed nos tamen cessamus timere.
Marius: Urgere parcite Caesares, recipite supplices: tantus est amor vobis servire, ut, si propterea carendum sit caelo, et ardendum in inferno, eligere malimus utrumque, quam vestra gratia, et hoc aula excludi.
Constantius: Magnus amor est: sed nondum facitis plenam fidem. Credam vero, si, donec veniamus ad sacrificii locum, dissimuletis hanc vestram defectionem, ac tum primi omnium dabitis tura Jovi. Spes est, plures posse exemplo trahi. In omni actione difficili arduum est primum esse: primum sequuntur plures.
Severus: Sic fiet, Caesares, trahemus exemplo plures.
Marius: Trahemus Omnes.
Constantinus: Potestis mereri gratiam.
Constantius: Tu accerse Procopium: quousque progressus sit ex ipso sciam. Venire si gravetur, gravius reus est: praetoriam cohortem adhibe, et ad tribunal trahe.
Constantinus: Magna sunt viri merita: sed ut impune contumax Caesaribus sit, non excusant.
Terentianus: Imperium facio.
Severus: Cave nos Procopio prodere.
Terentianus: Audivi praeceptum. Dissimulate vos.


page 325, image: s325

SCENA TERTIA. Marius. Severus. Volusianus. Adocetus

Severus Marius: VIvite o nostri Dii! beati sumus!
Marius: Jam ego mihi videor paludatus incedere, et trahere ducale syrma tanto cupitum ambitu. Quod tot laboribus, per tot pericula, toties fuso sanguine comparare non potui, jam pro uno turis granulo meum erit.
Severus: Strenue promovimus navem: portus vicinus est. Unus superest labor, ut confirmemus nutantes, ne, si quis nobiscum deficiat, prae nobis proficiat. Splendeat hoc signum foris, et oculos simplicium mentito fulgore fascinet. Sic triumpho.
Marius: Exemplum sequor. Fingamus strenue: instar cautis te immotum in fide exhibe. Haec ars est artium, vel sagacissimos fallere. Veniunt. Salvete fratres, et gratulamini nobis!
Volusianus: Gratulemur? Praeco extremum imperium sonuit: hac hora est convasandum. Aliud vobis innotuit bonum?
Severus: Bonum optimum, triumphat Christus.
Adocetus: Triumphat Christus! Beati Caelites, quod gaudium audio? Narrate avidis, quid acciderit novi.
Marius: Audite, quanto nos robore, et quam feliciter iniverimus pugnam. Terentianus ex cruce agnitos traxit ad Caesarem. Hic sensimus verum, quod Christus promisit: cum ad Reges et Praesides ducemini, nolite cogitare, quomodo, aut quid loquamini. Dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini. Stupete fortitudinem animi, qua tunc nos induit ex alto Deus. Ego prior, Caesares, inquiebam, quanta ego vos hactenus veneratione colui: tanta, Ignoscite, tanta jam cogor execratione abominari, quando vos video ex imperatoribus degenerare in tyrannos, nec jam corporum contentos imperio, etiam imperare conscientiis velle.
Volusianus: Heu! tali exordio non poteras benevolos


page 326, image: s326

facere.
Marius: Neque volui. Exacerbare potius desiderium fuit, et concitare, ut atrocius furerent, quo nobis obtingeret illustrior corona Martyrii.
Severus: Subjeci ego stupentibus audaciam nostram, et jam per rabiem mordentibus labra: qui cessatis? Exilium destinatis non sacrificantibus sacrilego Jovi: parum est! Rogos, enses, rotas expedite, immittite belluas, tortores armate! Juvat pro Christo mori. Mox spiritu [(transcriber); sic: spiriritu] incitatior dissolvi vestes, nudavi collum, pectus obtuli, porrexi brachia, et, eia, clamabam, quod placet membrum? tyranne feri! Fode ungues, articulos trunca, linguam exscinde, suffoca guttur, oculos erue! aures et nares mutila! Quid petis amplius! Feri, et quem petis, cruorem hauri!
Adocetus: Prô! Quae est haec stultissima fortitudo! Per hanc insaniam rem Christianam omnem pessumdedistis.
Marius: Quid tu loqueris? Ecce frater, quam bonus sit Deus! Praeter tyranni rabiem hoc nostro decori addit Deus, quod a fratribus peius quam ab hostibus habeamur. Stulti, insani sumus: Io! Stulti propter Christum! Te Deum laudamus!
Severus: Ita animales homines non percipiunt, quae sunt spiritus, et sapientia Christi stultitia est sapientibus secundum carnem. O stulti, et tardi corde! Vos scilicet vestra trepidatione, vestro metu, vestro puerili fletu rem christianam sustentabitis? Canes muti non valentes latrare, sic ovile Christi custoditis?
Volusianus: Parcius sancti Martyres, parcius ista viris? Nam et nos scimus, quid deceat. Loqui decet, cum fides in periculo est, sed in loco, in tempore, cum decore, fortiter, ita est, fortiter, sed prudenter.
Adocetus: Sic loqui, ut vos locuti estis, non est loqui; sed furere. Prudentes Principes, qualis est noster, non sunt impatientes veritatis, si, qui loquitur, prudens est. Aut cui putabatis vos loqui? Nesciebatis Constantium virum esse utique dissimilem Galerio, homini rustico, et ex hara in solium imperiale evecto?


page 327, image: s327

Galerio, Galerio si sic essetis locuti, excusarem factum, quia spes non erat, ratione duci illam belluam posse. At Constantius tantae sapientiae, tantae moderationis, tantae mansuetudinis Princeps, quam facile poterat permoveri, primum ut differret executionem decreti forte per impetum facti: deinde vinci rationibus opportune propositis, ut etiam revocaret.
Marius: Eleganter. Vide hic frater religiosum politicum! Et quorsum abiit Evangelicum illud: nolite timere eos, qui occidunt corpus?
Volusianus: Et ubi est politicum illud: Estote prudentes, sicut serpentes? Qui cavet, non ideo timet malum.
Severus: Quid vultis? Audite totum, et tum de prudentia judicate. Ecce nihil evenit mali. Attonuit Tyrannum haec fortitudo, coegit laudare nos, et liberos, ac illaesos dimittere.
Adocetus: Nempe plus sapuit, et miseruit illum insaniae vestrae, cui si vos relinqueret, credidit, abunde punitos esse. Sed jam spes omnis periit faventis aureae! Submersa est Religio Christi per istos Deicidas: non potest placari Caesar! Eamus, paremus iter.
Volusianus: Iratus es: non decet discedere offensum fratribus: in quo peccârunt, imprudentia, non scelus fuit; hac Deus utitur, ut ad coronam vocet.
Adocetus: Verum loqueris: et idem sentio, cum spes evanuit vitandi malum, succedere fortitudinem tolerandi. Ut trepidat ante praelium miles, quem videas cinctum hostibus ardere totum, et provocare pugnando mortem; sic mihi lapsus animus in pectus rediit, cum video non posse pugnam effugi. Ignoscite propero Zelo: fratres sumus, pugnemus simul!
Marius: O verbum jucundum, pugnemus simul! Vix lacrimas laetitiae testes teneo!
Severus: Vivite fratres! Haec una hactenus nos cura pressit, ne vos cadatis. Beastis nos! Pugnemus simul! En pugnae ducem.


page 328, image: s328

SCENA QUARTA. Accedunt Procopius. Joannes. Paulus. Terentianus.

Terentianus: ITa me cogis odisse te. At vos urgete fortius virum, si amatis, ut tandem Caesaribus pareat. Audivi minas Principis: magna sunt viri merita dixit: sed ut impune sit contumax, non excusant.
Procopius: Terentiane, talia inimico suade, si placet, tuo: ego scio, quid mihi prosit. Tu multo es miserior me, et ego exsul esse, quam caecus malo.
Terentianus: Fiat tibi, sicut vis. At me poene vitae piget, quod auctor primum, et jam minister etiam sim tanti mali. Veniam da! Nunquam sic meus arsisset in Christi cultores furor, si te scivissem unum ex illis esse.
Procopius: Haec cessa queri, et a Christo deprecare injuriam: Ego felix sum, et opto, ut possim eiusdem te mecum reddere felicitatis participem! Sed mone Caesarem, adesse me, et suprema expectare mandata, paratum exequi, quidquid non jusserit contra Christum. Amici, gratulamini Christo! Magnus est numerus cultorum eius. Catalogum scripsi! Legat Caesar, quot et quantos amittat viros, si Christianos eiciat. Vos nullos scripsistis?
Marius: Ah! In opere tam praeclaro occupatos Terentianus ad Caesares traxit. Irati ambo nostris conatibus, abire ex conspectu jusserunt, nec nisi sacrificio peracto redire. Obstinaverunt se, exsulandum est.
Procopius: Irati ambo! Etiam Constantinus? Ah Constantinus unus est, qui mihi difficile exilium facit. Quam parum absit a regno Dei, ego novi. Galerio te subtraxi, o anima nobilis! Galerio nocentior Pater est: poene me beneficii paenitet. Nam quid est factu pronius, quam ut filium pervertat Pater, nisi, quod videtur, jam nunc perverterit.
Volusianus: Spes omnis concidit. Nostri te misereat, quorum, o dedecus, adhuc in hoc catalogo non exstat nomen.


page 329, image: s329

Adocetus: Adscribe, obsecro! Sero sistimur, serio pugnaturi.
Procopius: Sat cito, si sat bene. Preces audio: scribo nomen. Deus vos auro scribat in libro vitae. Ultimos insero: Primi fervore este!
Volusianus Adocetus: Conatu erimus.
Procopius: Ergo ite in castra omnes, et ne quid mei causa turbetur absente me, habete curam. Tentabo ultima, ut ad meliora consilia Caesares moveam. Si ad vota succedit conatus, laudabimus Deum: Sin minus, laudabimus iterum. Nunc hoc agendum, ne quis de nostris loquatur aut agat aliquid, quo in reverentiam Caesaribus debitam peccatum fiat. Hoc cavete.
Omnes: Erit haec nostra cura.
Procopius: Innocentes nos decet pati. Christum infamamus, si discedimus exsules cum infamia. Una exilii causa Christus sit: si accedit culpa, miseri sumus.
Omnes: Una exilii causa Christus sit! Dividamur.

SCENA QUINTA. Accedit Constantinus.

Procopius: DA verba, Christe, quibus pertinaciam frangam. In tua manu sunt corda Regum: flecte tibi! Doma Constantium, Constantinum serva! Filii, sat fortes estis? Nunc res agenda! Juvate me, reverenter quidem, fortiter tamen dicite, quidquid loqui exiget honor Christi. Alta sapite! Sursum corda! Nulla pectus promissa moveant, nullae quatiant minae: ad Caelum nati estis.
Ioannes: Nihil metue nobis, Pater, nunquam videbis degeneres tibi.
Paulus: Provocare hostem ausim, et animus in victoriam prurit. Vis, ut impia palam exsecrer sacra, et infame simulacrum Iovis ex ara turbem? Ruo, quo tot heroum exempla trahunt.
Ioannes: Et si hoc facinore efferatus Caesar exilium in mortem mutet:


page 330, image: s330

an vita tanti est? Moriamur! Eia! Probas consilium, Pater?
Procopius: Fervorem laudo: temperatum velim tamen, donec, ut sese totus exerat, poscat tempus. En Caesar prodit.
Constantinus: Procopi! Maiora sunt tua in me merita, quam ut offensa una possint oblitterari. Sequestrum me pacis tibi apud Parentem offero, si admittis consilium. Quod tu cum tuis oblucteris imperio, vix toleraret alius Principum, etiam qui regnum deberet tibi: neque enim qui Regi utile servitium praestitit, ideo servus esse cessavit. Nunc cum audivit Caesar, id insuper a te agi, ut ab obedientia etiam alios abstrahas: quod circumiveris castra, confirmaveris dubios, obstinationis consilium affixa ad pectus cruce palam jactaveris: quo (nam tu ipse judica) quo animo potest hanc audaciam subditi Imperator sufferre? Per ego te illum amorem obsecro, quo te, velut si Pater esses, prosecutus sum semper, cede aliquid de illa tua religione austera nimis. Quid diem tam felicem mihi, aspero vultu temeras? Obsequere semel, aut saltem te obsequi simula: mitescet genitor, et paulatim in cua uterque vota lubentes ibimus. Nihil est praecipiti consilio nocivum magis: illustre facinus mora perficit. Qua ego mente in Christum sim, nosti satis, et ausim Patrem eodem trahere, nisi tu obicem ponas. Vide, quam tibi, et mihi noceas.
Procopius: Princeps, non oportet me respondere ad ista tibi, quia cum Deus imperat, nullus audiendus est Imperator. Nihil omnium, quae feci, paenitet: accipe, quos numero, propositi sancti socios. Catalogum scripsi, porrige Caesari: videat, quantum beneficium faciam repugnando, nunc fidelis maxime, cum contumax sum. Quid enim hac circumcursatione volui? Quis animus fuit, nisi, ut consilium tam noxium vobis, quod improbare alius nemo est ausus, efficaciter dissuaderem, quod mihi visus sum non posse agi felicius, quam si palam omnes, ore, signis, et calamo se proderent, qui Christi essent. Sic enim, et non aliter


page 331, image: s331

evidentius cognoscitis, quot et quanti viri uno edicto damnentur. Quodsi tanta vos nihil jactura moveat, juvat ire, quo Christus vocat. Te ego, Princeps, miseror, quem abeunte me, video relinqui sibi, et recta in interitum ire. O quis te error fascinat? Patrem revereris prae Deo! Quis magis est Pater, et a quo certior tibi felicitas venit? Ah! Si quid olim de te bene Procopius meruit, ne exue animum Christo affectum bene! Cogita, quos audisti, quos ipse tyrannos nosti, qui contra Christum sanguineo feroces vexillo moverunt bellum, quis tenuit feliciter sceptrum? Quis placide vitam finiit! Quis non documenta hostibus Christi formidanda de se reliquit? Et ego te videam in haec vestigia ruere? Nam quid ex his initiis arguam? Non audes Patris decreto vel per preces obsistere, et exemplo audebis? Primo aspectu victus te hostis nostri arbitrio tradis, tot cinctus heroibus, quot Christiani in castris sunt: et his ejectis, solus et unus pugnabis Patri, ex prima victoria magis ferocienti? Ah! Non pugnabis, video, non pugnabis. O miserum juvenem! O spes fallaces! O infelices labores meos! O Princeps, gaudens aulam desero, gemens te! Timeo...
Ioannes: En verba abrumpit dolor!
Paulus: Et talem a te dimittes?
Constantinus: Facite, ut cedat, et simulet saltem.
Ioannes: Ah! Quid loqueris? Video, nondum satis est nota tibi sanctitas nostrae legis. Ut fictionem adeo turpem Christus ferat? Apage! Nihil peius, quam mendacium odit, qui veritas est. Ecce qui tibi ex cruce pendens languere, et torpere totus, et frigere videtur: vivit, si nescis, vivit, et regnat in Caelo, unde venturus est in fulminea nube, ut damnet eos, qui hanc nuditatem erubescentes, non ausi sunt coram hominibus confiteri filium Dei.
Paulus: Hic tu metue tibi, Princeps, tu, quem Christiana mater in lucem edidit: qui tot vidisti Romae prodigia fieri: tot simulacra sterni: tot viros claros pro Christo mori: cui Procopius tot monitis institit: tot argumenta


page 332, image: s332

attulit: tot dubia dissolvit. Noli huic tuae, quam ego venerabundus exosculor, purpurae fidere: cum ad Judicem veneris, ista non proteget. Vide, obsecro, quam nihil pro nobis, toti pro te solliciti simus. Miserere tui!
Ioannes: Miserere tui!
Constantinus: Terentiane, quid tu existimas? Verene aliquid a Christo timendum est mihi?
Terentianus: Ego, quid possit, nescio. Posse aliquid nunc primum suadet huius viri auctoritas [(transcriber); sic: autctoritas] . Princeps, juva! Eximantur Christiani, ne sacrificio adesse debeant, ipse rogo.
Constantinus: Non licet. Egi omnia apud Patrem: Urget. Quia tamen te amant, Procopi, voluit, ut ego loquerer tibi, ratus, fore, ut facilius persuaderem, ne nihil cederes. Redibo igitur infecta re? Insuper catalogum feram obstrepentium sibi? Apud subditos nihil impetro, apud Patrem sperem? Quod tu credebas remedium esse, obstaculum est: ipsa multitudo hominum, quam jactatis, irritavit, ut sacrificium urgeat: sperat minorem numerum fore, cum videbunt rem agi serio. Sic enim comparati sumus: multi sunt fortes ante pugnam, qui, cum pugnandum est, terga vertunt.
Procopius: Neque saltem ultimum alloqui Caesarem licet?
Constantinus: Nisi feram a te responsum modestius, non licet.
Procopius: Bene est. Ergo accingamur itineri. Princeps vale! Audiat Caelum, et gratuletur! Servivi Principi propter deum: eicior, quia servire nolui contra Deum: utrinque beatus sum! Beatissimus nunc, cum incipio servire soli Deo, propter se.
Constantinus: Abis? Heu! Quo adigis me? Deseris?
Procopius: Ne deseram Deum.
Constantinus: Rupes es! Nihil te movet?
Procopius: Nihil.
Constantinus: Bene est: abi, si potes. Totus non abibis. Ego filios mihi teneo. Terentiane, tua custodia sit.
Procopius: Filios a Patre abstrahis?
Constantinus: Ut retineam Patrem.
Ioannes: Heu! Mactas nos, Princeps, atroci consilio! Sie odisti? quid offendimus enim, ut esse captivos velis?


page 333, image: s333

Constantinus: Captivos volo, ne exsules sitis. Sic amo.
Ioannes Paulus: Nos Patrem sequimur.
Constantinus: Me vetante?
Ioannes Paulus: Filii sumus.
Constantinus: Non sum Dominus? Quid Procopi, etiam hic te oppones?
Procopius: Quid dicam? vim minaris, an licentiam petis? si primum, patior: si alterum, nego.
Constantinus: Negas amanti?
Procopius: Vel ideo noces.
Constantinus: Mihi ut sint a cubiculis, volo.
Procopius: Mecum eant.
Terentianus: Sic ego certarem, si filium tibi peteres, Princeps, meum? Amice, quantam, et cujus tu gratiam spernis?
Procopius: Ne Dei gratiam amittant filii. Suspicio amorem, Princeps, intelligo, quanti Procopium aestimes, quem sic honoras. Sed qui honoras servum, torques Patrem. Parce, obsecro, nec me a me ipso divide.
Constantinus: Tu te dividis.
Procopius: Heu! Initiari pueri se sinent Jovi! Hoc ferat Pater?
Ioannes: Hoc metuis? .. Frater, sic noti sumus?
Paulus: Hoc scito, Princeps, si, ut pervertas, retines, inani te palpas spe! Ante ego ardebo vivus, quam per me granum turis minimum fumet Jovi.
Ioannes: Ante ego discerptis sanguinem spargam membris, quam flectam genu futilibus Diis.
Constantinus: Non istud agitur: tenere patrem per vos est animus: si dividi vos aegre fertis, rogate, ut sacrificet.
Ioannes: Horruerunt aures! ut suadeam patri scelus, quod ego exsecror? I, perge Pater, in ultimam te Thulen abripe! Opto, ut nunquam te videam iterum, et ne redeas, votum Christo faciam.
Paulus: At ego affusus genibus gratiam exilii peto: possumne per patris merita orare minus?
Constantinus: Abstrahite.
Ioannes Paulus: Pater, nihil metue nobis: auferre te nobis possunt, Christum non possunt. Vale, et consta tibi!
Terentianus: Princeps, nunquam ego tale spectaculum vidi.
Constantinus: Ego saepe. Sed hora est sacrificio destinata. Procopi, sentis te hominem esse? Delibera cito! Mihi ignosce amicam vim: cogit amor.


page 334, image: s334

SCENA SEXTA. Procopius solus.

Procopius: CRudelis amor. Enimvero sentio me hominem esse: nam quantus se movet modo, tantus nunquam fuit tumultus cordis. Trepidat constricta utrinque pietas formidine sceleris. Christum desero! Scelus est: filios desero! Scelus est: et non est medium: alterutrum ut eligam est necesse. O cujus causa hoc tantum tormentum fero, suggere consilium Christe, quod me expediat tam gravi malo! Ah! Filios relinquam Pater, agnos in medio luporum deseram? ut forti sunt animo satis, tamen juvenes sunt: et quantillum sufficit, ut se juvenis mutet! Infelicium omnium infelicissimus ego sum, si alteruter se Diis mancipet, deserto te! Quos ego Romae vidi pro te ad necem rapi, ibant gaudentes! Merito, nam aut carebant filiis, aut cum illis ibant. At ego. ... Quid angar tamen? Scilicet ego ille sum, qui filiis constantiam dabo? Hem metum vanum! nempe ut sic emolliat paternum cor, hoc mihi malum fingit malignus Sathan. Tibi, Christe, dicavi filios: in tua cura sunto, a te est robur: quid a me sperent? Tu illis sufficis. Pudet trepidasse! Securus exsulo.


page 335, image: s335

CHORUS II. Achab ab improbis Ministris male deceptus, misere perit. * Theatrum exhibet lucum, quem urbs Samaria terminat. Ad dextram ara Baalis. PERSONAE. Michaeas Minister probus. Sedecias coryphaeus inter improbos. Ioram, et Ochozias Filii Achab. Ephebi. Sacrificuli. MIlites. Aula. Cives. Ioramus: Non me decipis, Sedecia?
Certa est de Syris Victoria?
Sedecias: Certa est, nisi credis mentiri oracula...
Audite incolae, Cives Samariae, audite!
Hac Hora reducem videbitis Regem:
Victori plaudite!
Victoriae auctorem Deum laudate! Io! Laudate!

Chorus Sacrificulorum et Civium.

Io! Io! Triumphum cantate!
Victori paeana clamate! ..
Periit Syria!
Plaude Samaria! ...
Baal vicit! Baal Regem Protexit!
Baali Syria herbam porrexit!

Michaeas: irridens Io! Io! Triumphum cantate!
Victori paeana clamate! ...
Periit Syria!
Plaude Samaria!
Baal vicit! Baal Regem protexit!
Baali Syria herbam porrexit! Joannes.


page 336, image: s336

Ioram: Adhuc obmurmuras stolide? ... Rapite!
Plectatur pertinacia! ... Hic pro Victoria,
Ut primum redierit Pater,
Deo, quem despicis, cades victima.
Michaeas: O misera conditio Principis,
Qui jam a puero decipi gaudet jucundis mendaciis!
Iorame! si Achab redierit in pace (audiat omnis populus.)
Non est locutus ex me Dominus!
Sedecias: * Michaeas rapitur immolandus. Mihi, mihi locutus est Dominus! non tibi, ...
Princeps! Nihil metue verba inania!
Cultrum praepara!
Tua manu decet, ut Baali immoletur haec hostia.

ARIA.

Assuesce Prophetas ridere,
Qui Principes gaudent terrere:
Qui nuntiant tibi,
Nec sciunt, quod sibi
Immineat malum a te.

2.

Sunt homines crudi, audaces,
Verbosi, superbi, fallaces:
Si audis, inflantur,
Per aulam bacchantur,
Imperium trahunt ad se.


page 337, image: s337

3.

Spelaea bubonum sunt aedes;
In Regia nulla sit sedes:
Quas alis, sint aves,
Jocosae, et suaves,
Quae canant, quod recreet te.

Michaeas: * Liberat eum Ochozias ex acie fugiens, et mendacem Sedeciam trucidat, quod ei Michaeas non obscure praedixerat. Praeceptum hoc est Musici, non Aulici! ...
Sed hem! quem vides ingredi?
Ioram: Io! Vive frater mi!
Ochozias: Heu! Heu! frater mi!
Vix manus Syrorum cum his paucis evasi! ...
Et tu ades, Propheta mendacissime!
Quem ego...
Cito, cito miles, fugientem persequere! ...
O Michaea! Tibi oportuit credere! ...
Vincula, jubeo, vincula solvite! ...
Ioram: Quid loqueris? Quid jubes metuere?
Ochozias: Periimus, frater carissime!
Sedecias: Parcite! Ah parcite!
Ochozias: Tenete! Confodite!
Sedecias: Parcite! Obsecro!
Ochozias: Perimite!
Sedecias: Heu! Heu! Heu me!
Ioram: Prô! Atrox spectaculum!
Michaeas: Jam nempe, quod dixi, impletur oraculum.
Ochozias: Eheu! Impletum est!
Ioram: O Caelum! Patrem, asseris, esse mortuum?
Ochozias: Propinquat triste feretrum!


page 338, image: s338

Ioram: O me infelicissimum!
Occurro! Forte adhuc Pater trahit anhelitum!
Forte obtutu ultimo dignabitur filium!
Ochozias: Sera vota sunt. Cives properate,
Ultimos Regi vestro honores date.

CHORUS.

Vah! ... Haec illa splendida
Sunt tandem vaticinia!
Sic redit Victor Rex!

Michaeas: * Vidi cunctum Israel dispersum in montibus, quasi oves non habentes pastorem. 3. Reg. 22. Dispersum vidi populum
Ut solet spargi ovium,
Pastore caeso, grex.
Ochozias: Vir Dei! Tibi Pater non credidit:
Peccavit! Ah peccavit!

ARIA.

O caecas Regentium mentes!
Sic scilicet sumus prudentes! ...
Habemus, quos consulimus:
Quid consulant, praescribimus,
Sic consulunt, quod volumus:
Quid hoc est, quam jubere,
Ut velint imperantibus
Parere,
Non suadere.


page 339, image: s339

2.

Sic stulti magnis sumptibus,
Ministros malos alimus:
Fovemus in sinu serpentes
Heu! Misera conditio!
In nostram, uno calculo,
Perniciem consentientes!
Sic scilicet sumus prudentes!

Michaeas: Et haec stultitia est poena maxima,
Qua plectit Dominus Principum crimina.
Ita, dum plecti se non sentiunt, pereunt
Ioram: O Frater! Frater adjuva! * Achabi in praelio sagitta occisi cadaver infertur sepulchro sub lugubri symphonia.
Ochozias: Ingreditur pompa funerea!
Ioram: Emorior tristitia.
Michaeas: Utinam ista miseria vos faciat sapere! ..
Ioram: Subsistite!

ARIA.

O Dies nefasta! O Pater!
Quis mihi det mori pro te! ...
O telum crudele! ... O Frater!
Permitte, ut vertam in me! ...
O Consultores pessimi!
O Proditores impii!
Sicarii vocandi!
Et morte non una necandi!


page 340, image: s340

O Caelum! O providum Caelum!
Quam bene damnâsti hoc bellum! ...
Sed tamen quid Pater peccavit,
Cum Syros se contra armavit?
Credere facilis,
Credidit perfidis! ...
Et tibi poena sit
Tanta crudelitas
Quam simplex meruit
Credulitas?

Ochozias: Inutilia desine, frater, lamenta! ... Procedimus!
Sepulchro Majorum corpus inferimus.
Ioram: Taedet vivere! Procedite!
Eodem cum Patre tumulo Ioramum condite.
Michaeas: Ego precabor Dominum Jehu deinde iubente Deo 70. Achabi filios necavit, et totam stirpem excidit. 4. Reg. 10.
Ne filios involvat Patris supplicium! ...
Quamquam, o quale mihi animus canit praesagium!
Stirpem invisam Superis extremum manet excidium...
Ibunt filii in Parentis vestigia:
Deos alienos non deserent,
Paria ab impiis consilia audient:
Par igitur omnes feriet, et disperdet sententia.

ARIA.

Hic finis est: Sic pereunt
Osores veritatis!
Inflati sunt, dissiliunt
Tumore vanitatis!


page 341, image: s341

O stultae spes! O digna res
Torrente Lacrimarum,
Quod scelerati proceres
Columnae sint aularum.

2.

Ah! nisi domum Dominus
In petra solidet:
Est labor omnis irritus
Repente concidet.
Columnae arundineae.
Medulla vacuae
Repente fatiscent,
In rimas dehiscent,
Frangentur, corruent:
Et sibi innitentes
Ruina oppriment.

PARS III. Constantia Orthodoxa Honorata. SCENA PRIMA. Constantinus. Terentianus. Joannes. Paulus. Severus. Marius.

Constantinus: QUid sit deliberatum Procopio, expecto impatiens. I Terentiane, responsum exige.
Ioannes: Quousque inanem, Princeps, alis spem? Mutare se non potest Pater: Christum amat.
Paulus: Et exilium prae aula amat, in qua amare Christum vetatur sibi.
Terentianus: Et ego, Princeps, suspicio constantiam viri. Si Caesar essem, non


page 342, image: s342

dimitterem: placeret haec contumacia, quae animum fortem arguit, atque tenacem recti. Nam sic existimo, Deum, cui vir tantus tanta cum pertinacia se addixit, non posse esse indignum cultu.
Paulus: Hem! Triumphas Christe! Quanta vis est veritatis! Linguas adeo inimicas adigit in laudem sui.
Constantinus: Fallor, an te edicti fuisse auctorem paenitet? Cessasti odisse cultores Christi?
Terentianus: Certe incipio admirari.
Ioannes: Macte animo! Sic te Christus diligat, et faciat suum.
Constantinus: Nunc imperata fac. Praeco sacrificium insona!.. * Sonat tuba.
Ioannes: Pro! Sonum auribus piis gravem!
Paulus: Et coges, ut hos oculos cruciemus spectaculo tam atroce! Sic amas?
Ioannes: O sine, obsecro, Patrem sequi!
Constantinus: Parete mihi! Ego sim vobis parens. Mox Caesarem me creabit Augustus; non jurabitis fidem?
Severus: Ad primum tubae sonum adsumus, Princeps, ut promptos ad imperium videas. Utinam exemplum sequantur, quos verbis potuimus nullis trahere.
Marius: Ex omni numero, praeter nos, paret Caesaribus nemo, ut Christum abdicet. Sic animos obstinavit Procopius.
Ioannes: Superi! Quod audio malum?
Paulus: Vos abdicatis?
Marius Severus: Caesaribus oboedire nos decet.
Constantinus: Digna vos obedientiae tam celeris merces manet.
Severus: Nullam mercedem vir bonus exigit: sufficit placuisse.
Ioannes: O vox indigna viro! Caesar, avem ex cantu noscis? Hoc tibi placet tetrum facinus? sacrilegam tu perfidiam probes?
Paulus: Tu, qui Romae toties laudasti Martyres? Cui Tyrannis Galerii tam invisa fuit?
Constantinus: Nunc aliud Pater imperat.
Severus: Imperat jure suo, et imperanti nos decet obsequi. Vos qui estis, qui tantis Dominis effrontem spiritum audetis opponere, et per impudentiam non ferendam jubentibus dicere. Non oboedio!
Paulus: Vos qui estis, qui audetis praecipientis hominis vocem plus vereri, quam prohibentis Dei majestatem,


page 343, image: s343

promissa, minas? Nescitis, a quo vestra felicitas pendeat?
Marius: Utique a Caesaribus pendet. Si sapitis, juvenes, sequimini nos: quid juvet vos Christus? Haerete obstinati: exuti bonis, ab aula pulsi, egeni, mendici propter Christum eritis.
Ioannes: Et vos mendici propter diabolum estis. Nullam mercedem vir bonus exigit: Sufficit placuisse! Audisti, Caesar, mendici vocem! Sufficit placuisse! O vocem pauperis! O famelicum spiritum, cui istae siliquae sapiunt!
Paulus: Tanti est placere homini, ut spiritus Dei capax, cibo tam grosso satur, exclamat: Sufficit! Sufficit placuisse mortali Domino immortales? Abjecistis cum fide etiam rationis judicium?
Severus: Princeps, haec convitia patiens audis? Quia obedimus Augusto, pueris adeo stulti videmur?
Constantinus: Mihi haec contentio placet. Isti fortiter urgent: si estis viri, defendite vos.
Ioannes: Princeps, si audivisses tu istos paulo ante, quantis se phaleris pro Christo ornarint, quam jactaverint se, quam gloriose se Crucifixo devoverint, credidisses, nullum te Romae vidisse Martyrem, cui non isti fortitudinis palmam praeripuissent: nunc repente juratam Christo violant fidem impii, rebelles, perfidi, non quia tormenta estis minati, sed quia sic se sperant placere. Quid? Tam mollis, tam femineus animus placeat Caesari? Quid grande speretis ab istis Proteis? Quibus in momenta mutandis quilibet Favonius sufficit?
Paulus: Sufficit placuisse! Ergo, Princeps, si evenerit, ut placere Galerio magis istorum intersit, quam placere vobis, deserent vos: quam jurarunt fidem vobis, abicient, et adhaerebunt Galerio. Plus dicamus: in quae non scelera promptus est, cui sufficit placuisse? Ponite nactos vos esse Principem, qualis Galerius est, avarum, libidinosum, crudelem: quid? Non vos illius avaritiae, libidini, crudelitati toto animo servietis, ut possitis placere? En animum nobilem, cujus haec tota beatitudo est, placere!
Ioannes: Non ita pueri sumus, Princeps, ut non ista


page 344, image: s344

didicerimus ex Christi lege concludere. Nobis hoc axioma inculcavit parens: sic studete placere Principi, ut nunquam Deo Displiceatis: a Deo, non a Principe omnis felicitas pendet huius vitae, et futurae.
Severus: Eice ex aula, Princeps, tum sentient, unde felices sint, et quid ista de Deo garrulitas prosit. Mihi in hac vita Caesar pro Deo est.
Ioannes: Egregie! Exulta, Princeps! Iste ex te idolum facit. ...Sonat tuba. En praeco insonat! Age, deturba Iovem, Constantinum impone aris! Nam qui a Christo defecisti, quid interest, si etiam a Iove deficias? Adulator putide! Si placere vis, Heliogabalo, vel Caligulae loquere, non Constantino.
Marius: Princeps, ego stupeo patientiam. Te tacite ferre decet hoc impudens os?
Constantinus: Mihi non faciunt male: vos videritis. Quid tu vultu novum laetiore praefers?

SCENA SECUNDA. Accedunt Procopius. Volusianus. Adocetus. Socii.

Terentianus: VIcisti Princeps! Inveni Procopium hominem! Servatus est amicus mihi! Sacrificabit.
Ioannes Paulus: Prô tonitru grave!
Marius Severus: Procopius?
Constantinus: Rem incredibilem narras.
Terentianus: Ex ore viri. Unum rogat, ut non assistere modo liceat, sed etiam sacerdotis officio fungi.
Constantinus: Mecum ad Caesarem perge.
Ioannes Paulus: Nisi decipimur, ut tali nos mendacio in scelus pertrahant.
Ioannes: Ruenti occurrimus.
Severus: Sic ex portu in medios eicimur fluctus. Nam si mentem mutavit Procopius, haud dubium est, quin traxerit socios: ita spes omnes nostrae naufragio mersae sunt.
Marius: Me aliud angit praeterea. Vidisti, ut frigeat Constantinus? Ut petulantiam


page 345, image: s345

puerorum non modo tulerit, sed probaverit etiam? Ut ad auditam mutationem Procopii obstupuerit? An signum laetitiae dedit? An potius animi turbati indicia in vultu, et sermone notasti? Prorsus velut defecisse doleret. Metuo, ne totus ad Christum transierit.
Severus: Sic deserentes se deseret Deus, ut solet. Trepidus in hanc cogitationem delabor: repente excidissemus simul utraque gratia Dei et Caesaris: qua quae posset cogitari miseria maior?
Marius: Concutior totis artubus. Ecquis vero tanti mihi esset auctor futurus mali, praeter te? Et tum sceleste, ita per stygem juro, aut consilium felicius, aut sanguinem dabis. ... * Sonat tuba.
Severus: Jacta est alea: ad Iovem fugio. ** Ara Iovis prostat. Viden' ut haec majestas blanditur nobis, terret aemulos? Super alis aquilae feremur in Solis thronum.
Procopius: Hoc de me filii credunt?
Paulus: Pater! Hoc de istis quis credidisset? Isti fecerunt, ut jam nihil incredibile sit.
Procopius: Adestis miseri transfugae! Huc splendida illa verba, huc jurata fides, huc magnifica promissa reciderunt?
Severus: Exprobras, quod facis tu, quod omnes tui?
Marius: Superbus novo titulo Sacerdos Iovis!
Procopius: Ah! Ut falsi estis! Jam abiissemus exsules, nisi malum nos vestrum torqueret. Detestor Iovem! Christum adoro, num facio fidem?
Omnes: Pereat Jupiter, Christus regnet!
Ioannes: Haec vox me recreat.
Paulus: Ignosce credulis! Decepti sumus.
Procopius: Nihil mutavi me! Vos ut mutetis male mutatam mentem, amici, per quidquid est carum rogamus vos! Ex tantis vos esse solos, qui abiciant fidem, hoc vestrum sanguinem decet? Hoc Christus meruit? Qua spe transfugitis? Ah! Quid prodest homini, si mundum universum lucretur? si perit anima, quid non perit?
Volusianus: Creditis, invito, inimico Christo vos posse felices esse?
Adocetus: Quodsi sinat Christus sperato per scelus potiri bono, cogitate, quamdiu illud erit? Et quid deinde?
Procopius: Sed exemplo suadeamus, quod decet. Caesar adest.


page 346, image: s346

SCENA TERTIA. Accedit Constantius. Aula. Milites.

Constantius: TAndem, ut audio, dedisti te: sacrificabis! Sacerdos esse vis? Cujus victimae?
Procopius: Insignia reddit. Haec est victima: honores, titulos, amicos, filios, me ipsum sacrifico Christo, et pro te Caesar, et pro filio tuo sacrifico: ille Deus, qui regnat solus, et in cujus unius manu rotantur fata Principum, hoc sacrificio placatus tibi, sic faveat, ut totus in cultum unius eas. Hoc si exoro, impetravi, quod implet vota.
Omnes: Haec vota omnes facimus.
Terentianus: Hem! Decepisti me igitur ambiguis verbis!
Procopius: Recipite, quae dedistis, honorum insignia! Volentes deponimus ad sacros pedes: vos credite, nunquam honoratos nos esse magis, quam cum Christi causa honores exuimus. Circumspicite, Caesares, quem videtis pallere? Quis tremit horrore exilii? Quis non exundantis laetitiae, qua cor afficitur, signa in vultu circumfert? Augusti, si male conscii nobis, si praestiti ignave servitii rei, si nostra culpa indigni gratia pelleremur, scilicet pudore dejecti, tristitia absorpti, desperatione oppressi abiremus cum gemitu: nunc, quando una exilii causa Christus est, imus laetantes, neque de bonis, quae amittimus, anxii, neque de malis, quae expectamus solliciti, quoniam Christi gratia sufficit nobis. Tanti est, non quid patiaris, sed cur! Ecce de magno numero nemo deterreri se passus est a Christi fide, nisi duo isti miseri transfugae, quorum perfidia, nescio, an etiam vobis placeat: estis enim sapientes, nec potestis probare, ut in gratiam mortalis Domini Dominus immortalis deseratur. Sed abrumpendus est sermo: valete Caesares! Vivite felices, Victores, Patres! Addat ad cumulum felicitatis misericors Numen, ut uterque se Christo jungat.
Omnes: Valete etc.
Procopius: Ultimas his votis, si quid umquam merui, liceat preces addere, quarum causa huc nos contulimus. Nolite admittere, ut


page 347, image: s347

quisquam ex nostro numero abeuntibus desit. Liceat Mario et Severo confidentius loqui, ut revertantur: et mihi filios liceat auferre mecum, quamquam non tam mei, quam Christi sint. Admovete vos genibus, carissimi, et vestram vobis libertatem a Dominis exorate: si verba deerunt, perorent lacrimae: evincetis.
Ioannes: Augusti, quo nostro merito nos sic odistis, ut a patre velitis abstractos? Si scelus est, Christum colere, rei eiusdem sceleris cum patre sumus: nec deprecamur, nec paenitet etiam: Christum colimus! Christus Deus est, et unus Deus!
Paulus: Christus Deus est, et unus Deus! Quid? Non meremur hac publica professione exilium! Ah! Liceat exulare! Quod si non licet, timete Caesares juvenilem audaciam: possumus vindicare nos de vestris Diis, et erit occasio.
Constantius: Masculos habent animos pueri.
Procopius: En! Moveri videntur Principes! Severe, Mari, urgete coepta: invitat Christus ad reditum: Caesares dabunt exsulandi licentiam: numquid transfugii paenitet? Quid resistitis? Porta ad gratiam patet: ultimum per nos loquitur Christus vobis! Si non auditis, claudetur janua, sero clamabitis: utinam rediissem! Rumpite moram! En responsum expectant Caesares! Per si quid de vobis Christus meruit, Christum colite!
Omnes: Per si quid etc.
Severus: Irascor Caesares, audaciae hominum! In oculis tuis nos audent. invitare ad contumaciam! Nos obedimus vobis! Colimus Iovem! Christum non novimus!
Marius: Colimus Iovem! Christum non novimus!
Omnes: Blasphemia gravis! O Caelum! Quanta patientia perfidos toleras!
Constantinus: Auguste genitor! Non ultra me teneo. Huc usque processum sit satis.
Constantius: Satis est. Amici, sacrificet Jovi, qui vult: non tollo vobis antiquos ritus, sed nec exigo mihi. Haec virorum constantia prae omni sacrificio est: omen capio, favet Deus! Secure ad filii electionem procedo. Terentiane, amicum tibi Procopium reddo. Tu cessa Christum persequi.
Terentianus: Didici hodie aestimare. Sed quid fiet denique?
Constantinus: Vicistis amici! Et vicit in


page 348, image: s348

vobis Christus: recipite honores positos: mei estis, et ego vester!
Constantius: Ex hac die liberam omnibus promulgo facultatem profitendi Christum. Nemo cuiquam molestus sit Christi causa: nemo obicem ponat legi, quam Imperator non improbat. Abscedat stupor! Fictio fuit, quidquid feci adversum vos! Non odi Christum: parum abest, etiam colo. Periclitari constantiam lubuit, ut ex fidei firmitate erga Deum intelligerem, quos potissimum novo imperii mei collegae Ministros legerem, quibus ille se possit tuto confidere.
Procopius: Triumphat Christus: vivite Caesares! Totus jam vester Procopius erit: totus Constantii, totus Constantini.
Omnes: O grande prodigium Christi! O admiranda mutatio! Vivite Caesares!
Constantius: Huc insignia imperii: Filio jurabitis fidem.
Terentianus: Jurabimus. Gaudio implêsti omnes, cum Procopium servas.
Severus: Quid ita? Coronabitur Filius, neque ante sacrificium fiet?
Constantinus: Factum est a Procopio magnificum satis. Quid ad te?
Constantius: Palam est modo animus vester: convictus sum, dignos esse, quos filius colat in primis.

SCENA QUARTA. Coronatio et Homagium.

Procopius: PLacatus Caesaribus Christus hanc fausto omine signet diem!
Omnes: Placatus etc.
Terentianus: Paratam pompam infero: impone coronam gaudio, quod lucem istam beatam reddit. Vivat Constantinus Imperii consors tui!
Omnes: Vivat Constantinus Imperii consors tui!
Constantinus: Vobis vivam.
Constantius: Equidem, Proceres, semper amavi vos, semper amâstis me! Nunc hoc delectat maxime, videre pronos in meum votum. Jam senior providere imperio velim. Videtis silium indole, animo, virtute imperio parem: merui, ut acceptetis, et laborabit ipse, ut fateamini meruisse. Prosequatur parentis morem, vestris semper commodis, non suis invigilans, et memor, Regem propter populum esse, non populum propter Regem. Itaque neque premet oneribus, nisi quae gravia esse nemini


page 349, image: s349

possunt, quia communi bono necessaria: neque premi patietur ab hostibus, adversum quos armabit se ipse, nulli labori, quin nec sanguini parcens, quem fundere sit necesse, ut vobis sit bene. Unum postulat vicissim a vobis, ut sitis concordes, et quam estis religione diversi, tam animo similes. Nolite petere, ut, quod Romae Galerius facit, ferro et igne Christi cultores persequens, idem faciat ipse in Gallia: non faciet, et sua erit, sicut sub patris, ita sub filii imperio libertas cuique salva. Homines pacifici sunt, magno animo, et fideles Principi, quamdiu servant Christo fidem! ergo cur persequamur? imo cur non in honore et amoribus sint, praecipue quia plerique vestrum ita aestimant Christi legem, ut ab eius acceptatione nihil, nisi austera sanctitas praeceptionum absterreat. Quod si spondetis pacem, corono filium, et Caesarem dico.
Terentianus: Ego, viri, quam hactenus alienus a legibus Christi fui, tam in istis, quos hic videtis, hodie didici magnifacere. Amemus viros, quos amant Caesares! Sinamus, quem sunt meriti, amore frui.
Procopius: Toti vestris ut commodis devoti vivamus, ipse, quem adoramus unum, nos Christus jubet. Quamdiu videtis nos servire Christo, tamdiu servimus vobis: securi estis.
Terentianus: Vivite, et gaudete favore Caesarum in nostrum bonum!
Omnes: Vivite, et gaudete favore. Caesarum in nostrum bonum!
Constantinus: Sic placetis. Sic animo uno omnes conspiramus in communem felicitatem. Concordia invictos, beatos facit.
Constantius: Ergo quod felix, faustumque sit, laurum cape, fili, imperii consors mei! Sceptrum arripe! Tolle in clypeos miles, et fidem jura!
Terentianus: Stringite gladios, curvate genu, clamate unanimi voce: quod fideles, quod fortes, quod constantes in famulatu Constantini futuri simus, juramus!
Omnes: quod fideles, quod fortes, quod constantes in famulatu Constantini futuri simus, juramus!
Constantinus: Vicissim ego vobis amorem, curam, solertiam spondeo.
Omnes: Vivite Caesares! Felices, Victores, Patres vivite!


page 350, image: s350

SCENA QUINTA. Electio Procerum.

Constantius: AT tu Severe, tu Mari, per quem jurâstis? Per Christum, an per Iovem?
Procopius: Dubitant miseri! Ah tandem sapite!
Constantinus: Per quemvis juraverint, perinde periuri sunt: abdica Pater! Non fido infidis.
Constantius: Sapiens es. Nec enim erunt fideles tibi, qui non sunt Deo. Imbelles homulli! tantam ignaviam credidistis, impunem fore? Videte hic, quid vos vestra adulatio juverit. Istorum tam gravi experimento probata constantia digna est praemio! recipite insignia! In nulla alia manu securius splendent: quin augebo honoribus. Praetorii Praefectum Procopium dico: Volusianum a cubiculis, Adocetum a secretis constituo. Justine, Asclepiodote, vos Severi et Marii tenebitis locum: ceteros pro suo quemque gradu levabo altius: sic decet honorare viros, qui Dei causa contemni non timent.
Procopius: O Princeps, digne, quem Christus amet!
Constantinus: Vos ego aureis vinculis devincio mihi! Crescite amores mei! Masculi pugiles! Magna olim magni parentis gloria!
Ioannes Paulus: Ut forte hoc sit vinculum, fortiore tamen Christus nos stringit vobis.
Procopius Filii: Christus vobis reddat vices, pro gratiis, quas in nos confertis! Christus aeternum beatos velit!
Constantius: At vos abite nunc quidem ex oculis statim, cras etiam a castris longe, perjuri, perfidi!
Marius Severus: Paenitet! Pudet!
Procopius: Miseri!
Severus: O si tu pro nobis ores!
Constantius: Nolo orare quempiam. Deo perfidos haec aula non tolerat.
Procopius: Paenitet tamen.
Constantius: Non possum fidere.
Procopius: Corrigent se.
Constantius: Non possum fidere.
Procopius: Compensabunt maioribus meritis.
Constantius: Perjuri Deo fuerunt: non possum fidere.
Constantinus: Abite! A Christo sperare veniam licet, a nobis nulla est: ille cor inspicit, videt, an paeniteat serio! Nos perjuris Deo non possumus fidere. Exemplum omnibus Ministris este, ut sciant, quid primum in ipsis velim.
Severus: O Dies nefasta!
Marius: O maledicta simulatio!
Constantius: Ego hoc, amici, gaudeo, quod filium heredem habeam, qui vestra opera absterget lacrimas Christianorum. Sic libens morior. Plaudite!


image: s351

SEPULCHRUM CONCUPISCENTIAE SIVE RELATA PER MORTIS MEMORIAM DE VITIIS VICTORIA LUDIS SATURNALITIIS IN SCENAM DATA ANNO MDCCXXXII.


page 352, image: s352

ARGUMENTUM

IN titulo legitis. Rebellem Rationi Appetitum docemus domari posse per sepulchri memoriam, atque adeo Bacchanalia agentibus ut ante oculos dies cinerum sit, virtutis et prudentiae fore.

PERSONAE.

Logus, seu recta ratio, Rex Microcosmi.

Prudentius Primates aulae.

Virtuosus Primates aulae.

Corpus, sive caro Rebellium parens.

Chronus Praeses temporum.

Horae, Satellitium Logi.

Aesophagus, seu appetitus concupiscibilis, Tres filii Corpi natu majores.

Audifax, seu appetitus irascibilis, Tres filii Corpi natu majores.

Phantasius, seu imaginatio, Morio. Tres filii Corpi natu majores

Ophtalmus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.

Auritus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.

Gulaphus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.

Nasutus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.

Tangulus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.


page 353, image: s353

PROLOGUS

EXhibet tumultum curarum pro pane lucrando. Sistunt se omnis generis homines, Opifices, Artifices, Milites, Officiales, Rustici etc. fervide laborantes, ut habeant, quod rodant, et unde gulae serviant. Ita Phantasus urget, in hoc puncto hominis felicitatem constituens Logus, seu Ratio in sublimiore parte theatri haec per somnium videns terretur clamoribus, praecinente Phantaso, cantantium:

Wohlan! das Maul regiert,
Nicht die Vernunfft:
Alles steht, was sich ruhrt,
In diser Zunfft:
Maul, was wilst? schaff nur an:
Du bist mein Gott:
Was geht uns der droh'n an:
Wenn wir hab'n Brod.


page 354, image: s354

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Logus evigilans. Prudentius. Virtuosus.

Logus: COnjuratio! Conjuratio! Armetur aula!
Prudentius: Rex!
Logus: Arma! Arma! Prudenti! Vigiles! Famuli! Arma!. Deseror?. Vel solus in hostem ibo.
Prudentius: Pone timori modum: pax est.
Logus: Pax est, cum Aesophagus regnat? Nempe non audisti tu belluarum voces: Das Maul regiert, nicht die Vernunsst?
Prudentius: Nempe hic boatus terruit Regem? Quiesce. Phantasus nimirum illusit dormienti. Ignoscendum morioni.
Logus: Etiam morionum timenda interdum petulantia est. Quamquam quid petulantiam voco? Conjuratum est in nostrum caput: periclitatur regale decus. Non sic ludit morio, nisi cum serio agit, et conscius ferocis impudentiae fratrum, per quam sic lusisse impune sit sibi. Notus mihi Aesophagus, notus Audifax. Rursum Bacchus nostros invasit sines. Itaque Virtuosum misi, ut juramentum fidelitatis a subditis repetat, et jubeat aratos ire in impudentem Deum. Diu Legatus abest. Nihil pacificum tam longa portendit mora. Armamur!. Et Chronus ubi!
Prudentius: Excubat ad fores palatii.
Logus: Ut usque vigilet, volo. Vigilare etiam Horas jubeat omnes, nocturnas ac diurnas aeque, ut promptae stent ad nostrum imperium.
Prudentius: Aequa imperas. Pereat Hora, quae Logo non servit! At en! Legatus redit.
Logus: Virtuose! Quid moliuntur subditi? Bellum an pacem affers?
Virtuosus: Rex! Bacchus audaces facit. Sanum nihil responsum est. Nili in conditiones descendat Rex extreme sibi dedecorosas, bellandum.
Logus: Sensi, Prudenti, tu jussa perage. Eia, quid seras, audiam.


page 355, image: s355

SCENA SECUNDA. Aesophagus. Audifax. Phantasus. Nasutus.

Phantasus: BEne habet: turbatus est. Hoc potest Phantasus. Vivite fratres! Et quam sum orsus, telam perficite. Turbatus a me Rex trepidat anxie, quid agat, dubius. Invadite! Vester est. Lusum est satis. Pro morione servivi hactenus: hodie sentiet me Logus sapere. Abite socci! Cothurnos induo.
Audifax: Credo Phantaso. Nam nisi aliquid metueret Logus, cur renovare homagium petiisset hoc tempore?
Aesophagus: Hem! Cur? Bacchanalia sunt: scit raros esse, qui oboedire soleant Rationi, et Baccho simul.
Audifax: Instandum est trepidanti. Nam quousque imperiosa tyranni procedet audacia? Ergo non modo subditi, sed servi simus! Non ferendum.
Aesophagus: Mancipia dicas! Non ferendum. Rumpantur morae. Auspicemur triumphum, qui nos in Capitolium ducat.
Audifax: Modo ne invitus sit Corpus pater.
Aesophagus: Video, difficilem fore aleam, si vires suas nostris non adderet Corpus.
Audifax: Addet, spero. Audifax animabit, ut excutiat perniciosam nobis inertiam. Perficiendum hoc mihi negotium sumo.
Aesophagus: Ego et Phantasus agemus nostrum, et fratres reliquos trahemus in partes.
Audifax: Recte facitis. Tamen si me audis, praecedere Nasutum velim, et fratrum animos explorare. Puer sagax est, ut odora canum vis, et totus nasus.
Aesophagus: Bene mones. Curre puer.
Nasutus: Festino ad fratrum nutum: vos recta post nasum ite, ut non erretis.
Phantasus: Io! Armatus sum.
Aesophagus: Age miles gloriose, in campum imus.
Phantasus: Io! Victoria!
Audifax: Holla! Ante triumphum canis.. Audite unum insuper.
Aesophagus: Hem! Quid!
Audifax: Lucrandus est etiam Chronus, ut Horas a Regis abstractas obsequiis, concedat


page 356, image: s356

nostris. Hora si vel unica reliqua sit, cogitabit consilia exequi, quae Prudentius suggeret. Nostra salus in praecipiti stat. Nihil agimus, nisi quod cito.
Aesophagus: Oraculum loqueris. Erit haec nobis ex primis cura.

SCENA TERTIA. Corpus. Tangulus. Audifax.

Audifax: Screantem seniculum audio. Explorare juvat, nubilus an serenus sit animus.
Corpus: Vix anhelitus est, mi Tangule, ita sum fessus. Atque hoc patior propter fratres tuos. Prô! Quid inceptant rursum!
Tangulus: Quin tu quiescis paulilum pater! En sella! Pulvillus! Quid optes ultra a tuo Tangulo?
Corpus: Oh! Quam miser est, qui parens est multorum liberorum!
Tangulus: Ha! ha! Rursus in nos meditaris philippicam.
Corpus: Panegyrin mallem. Da materiam. est tamen, Tangule, de quo gaudeam. Quod pueri tantum nati sint mihi, nulla puella, hoc laetor. Multo peius excruciant Corpum puellae, quam pueri: saepe id mili questus est affinis meus.
Tangulus: Quin ergo gratularis de nobis tibi?
Corpus: Equidem si adhuc viveret natura, uxor mea, bene utique, optime esset Corpo. Sed illa eheu! Morte nimis celeri erepta est vobis, et mihi. Perversa, cui deinceps convixi, Noverca vestra, Tangule, nec obolum valet. Ipsa vos corrupit omnes, et ex optimis pessimos fecit.
Tangulus: Bonum, quod hoc mater non audiat.
Corpus: Lepide! Si audiret, non dixissem. Timeo mulieris iram. Supra tigrides ferox est. Numquid autem verum dixi? Nam quid didicistis a Perversa, nisi vorare, et furere?
Tangulus: Parcius clama, pater! Homines adsunt?
Corpus: Homines adsunt? Qui?
Tangulus: Cape perspicilia.
Corpus: Honesti videntur.
Tangulus: Haec vitra


page 357, image: s357

mentiuntur, mi pater. Videres alios sorte, si per fenestram Momi inspiceres.
Corpus: Quidquid sit, mihi honesti videntur. Alloquor. Viri, juvenes, senes honesti, obsecro miseremini hius Corpi, quoniam oppido miserabilis est! Octo silios habeo voracissimos nebulones, quibus, ut habeant, unde satient ingluviem suam, quotidie laborandum est mihi. Superi! Quantus labor! succumbat denique bonus Corpus, necesse est, sub tanto onere. Octo nebulones, tam voraces! Grandis miseria! Obsecro, sinite, ut unum aut alterum alicui vestrum liceat ad cenam mittere! nemo condicit? Nemo prorsus! Quaeso! Describam vobis pueros, ut facilior electio sit. Primogenitus est Aesophagus graece generis masculini, latine concupiscentia, generis feminini, puer elegans, statura mediocris, indolis vivae, et totus Mercurius. Tubo inclusus pro Barometro serviet: mutatur cum tempore. Aliud concupiscit in aestate, aliud in hieme, aliud de die, aliud de nocte, ipse semper alius, nunquam idem. Alter pertinacior est: Audifax vocatur, quia omnia audet. Si forte cane vigili vobis est opus, partes molossi obibit strenue. Minimus strepitus excitat dormientem, et iram suscitat: latrat, surit, mordet obvium quemvis, praecipue cum instigat Aesophagus. Iam tertius Phantasus ipsissimus Proteus est: mille formas induit: omnes personas agit, atque ita dextre, ut saepe ipsum Logum deceperit, et deciperet saepius nugator vafer, nisi Prudentius assisteret Regi, et larvam morioni detraheret.
Tangulus: Nondum quiesci satis, pater? Festinandum. Nocet negotio mora.
Corpus: Nempe nunc mones. Times laudari scilicet! Iste Tangulus, O viri boni, inter pueros nequam a)/lfa et w)me/ga est: quidquid fit mali, ipse vel auctor est, vel motor. Laborem horret pro daemone. Deliciis, deliciis inhiat sine modo, velut in paradiso esset, non in exilio: et reliquos quatuor fratres habet similes sui. Ophtalmus puer vagus, hirquis oculis, et foedum distortis, astutiam


page 358, image: s358

prodit, et mentis perversae latens malum. Auritus Midae silius credi posset; adeo similes aures habet, puer curiosus, et minime serius. Nasutus patulis semper naribus, et sursum tractis incedit, fratribus suis innocentior quidem, sed merus canis, merus canis venaticus, praetereaque nihil. Ultimus Gulaphus puer tantillus est, sed omnium inquietissimus, rubra facie, inflatis buccis, grandi ore, ventrosus, strumosus, clamosus: affer! Affer! Et nunquam dicit: sufficit. Ecce hic est Catalogus meorum filiorum, et mearum miseriarum. Miseremini o boni!
Audifax: Tandem desine querelas, Pater.
Corpus: Hem! Tu ades Audifax?
Audifax: Quantum accuses filios, audivi satis. Quam immerito, ipse videbis hodie, si agere, quod agimus, per te licet.
Corpus: Utinam agatis animam!
Audifax: Precare meliora. In solio sedebis hodie: Logus deturbabitur: nos imperabimus.
Corpus: Hui! Vos imperabitis? Averruncate hoc malum, boni Caelites! Eia! Nisi regnaret Logus, quid misero Corpo fieret? Quod imbellis, quod aeger sim, quod ore pallidus, rugosus fronte, calvus, et canus capite, quod podagra laborem, et calculo, et colica, et capite, et stomacho, vos fecistis. Tu Audifax, tu quoties me ad iram concitas, ut prope rumpatur vesica fellis, et in omnes artus se bilis effundat? Aesophagus me suis blanditiis perdit, Fortia vina propinat, quae me prosternunt, ut vix animam traham. Phantasus cum integro muscarum exercitu me saepe invadit, nullibi quies est: sugit somnus et vita. Sic me fatigant filii, sic illudunt, sic affligunt, sic misere habent, ut, cum cogito, lacrimas vix teneam. Jam si timor Logi cessaret omnis, quid misero Corpo foret? Cessa! Cessa! Non potest Corpus vivere, nisi imperet Logus. Vivat, imperet Logus! Hoc optat Corpus.
Audifax: Io! Vivat Logus, et jubeat te servi instar, flagris lacerari rursum in proxima quadragesima, ut anno praeterito!
Corpus: Nempe unde, nisi per vos, huius poenae me


page 359, image: s359

reum feci? Compescuissem vos audacius, neque permisissem tanto cum tumultu bacchanalia agere, non luissem utique alienum scelus. Quid multa? Omnium mihi malorum vos auctores estis. Ey! hatt ich! Ey! hatt ich!. O me insanum parentem! Flectere debebam, cum essetis arbusculae: nunc vanus est labor, cum estis trunci. Utinam, cum tantilli fuistis, coercuissem acerbius insolentes pueros, non experirer scilicet contumaces juvenes.
Audifax: Video, repuerascis, pater, quod solent senes: itaque felicitatem non capis, in quam te provehere desiderant filii.
Corpus: Quid? Repuerasco ego! Sic honoras Patrem? Rabula? Cacula? Lixa!
Audifax: Jam nihil ago, commotus est. Quiesce, dum redeo.
Corpus: Bonum est, quod te auferas nebulo, latro, parricida. Ey! ey! ey! ey!
Tangulus: Compone animum Pater! Ira nocet.
Corpus: Sic, sic contemnunt parentem silii, cum adoleverunt, Ey hatti! hatti! hatti!

SCENA QUARTA. Nasutus. Tangulus. Ophtalmus. Auritus. Gulaphus.

Nasutus: TAngule, adesdum!
Tangulus: Statim, statim.
Nasutus: Hem! Ut servent studia!
Ophtalmus: Eia! Fratres! Urgemus laborem!
Nasutus: Urgete, et cito: Logus ipse vestris Saturnalibus adfuturum se dixit.
Auritus: Ecce! Ergo caute agendum fratres, ne incurramus offensam.
Ophtalmus: Cautissime. Nam delicatus est Rex.
Gulaphus: Si delicatus est, placebo satis. Nasute, huc asser nares.
Auritus: Eia in ordinem musici!
Ophtalmus: In ordinem actores!
Auritus: Tentate Cheles.
Nasutus: Egregie paratus es. Culinam et cellam habes, vel Diis dignam!
Ophtalmus: Nec ego displicituram credo Comoediam Logo, quam paravi, nisi me Auritus destituat.
Auritus: Nihil metue. Quantum tu oculos


page 360, image: s360

recreabis, tantum aures ego.
Gulaphus: Uterque parum. Nihil sunt oculorum, nihil aurium deliciae, si comparentur cum deliciis gustus.
Auritus: Vides Ophtalme, ut se effert, ut tumet hoc frustum carnis?
Ophtalmus: Pro more suo. Super mensam debellat omnia.
Nasutus: Ego quoque fratres Gulaphum vobis praehabeo.
Auritus: Nae tu Nasutus es judex.
Ophtalmus: A quo omnis prudens appellet.
Gulaphus: Parcius ista, nisi totum orbem morotrophium existimes. Orbis totius judicium appello: quis est, qui non amat convivia?
Auritus: Quis, qui non praefert delicias aurium?
Ophtalmus: Quis, qui non malit gaudia oculorum?
Nasutus: Elementa interroga: omnia Gulapho serviunt. Vides hunc aerem? Quae volucris secura praetervolat?
Gulaphus: Vides hanc terram? Quae silva, quis saltus, quis mons est, quo non mei venatores pervadunt? Quae regio, unde non vina mittuntur?
Nasutus: Aquas interroga: quis lacus, quis fluvius, quod mare est, unde non iste delicias hauriat?
Gulaphus: Ignis ipse, utut sterilis est, quam est gustui obsequiosus, et ad omne coquorum promptus imperium?
Nasutus: Tam multa, tam varia, tam pretiosa, tam diuturna gaudia nec Auritus, nec Ophtalmus praebebunt.
Ophtalmus: Quae gaudia? Brevia, modica, vilia, propria pecudi!
Auritus: Gaudia, quorum extrema occupat luctus!
Ophtalmus: Luctus ex vacua crumena.
Auritus: Luctus ex paupere coena.
Ophtalmus: Luctus ex morbis acerbis.
Auritus: Luctus ex morte matura.
Ophtalmus: Luctus ex labe familiae.
Auritus: Luctus ex rixis et pugnis ebriorum.
Ophtalmus: Luctus ex cumulo criminum!
Gulaphus: Egregie. Nempe vestrae deliciae sunt aeternae!
Nasutus: Vestrae sunt magnificae!
Gulaphus: Sunt sacrae!
Nasutus: Sunt divinae!
Gulaphus: Vah! Gaudia! Quae in ictu oculi clauduntur omnia!
Nasutus: Vah! Gaudia! Quae cum sono in auras et ventum abeunt!
Gulaphus: Sed recte ades Tangule! En isti suas nugas nostris deliciis praeserunt.
Ophtalmus: Si


page 361, image: s361

dubitas, obvios interroga, carere gustu, an oculis malint?
Auritus: Odoratu, an auditu privari.
Ophtalmius: Eruditos interroga, quas delicias oculi in libris, et imaginibus faciant.
Auritus: Principes interroga, quantis pecuniis emant aurium gaudia.
Gulaphus: Doctos, et rudes, divites, et pauperes, cives, et rusticos, plebem et nobiles, pueros, juvenes, viros, et senes interrogate, quo labore, qua cura, quibus molestiis, illecebras gustus conquirant.
Tangulus: Ego vos omnes insanire autumo, qui deliciarum nomine appellatis res illas, quae vix blanditiae possunt vocari. Quid tu, Ophtalme, gloriari, quod pupillam oculi, tantillum punctum oblectes? Tu Aurite, quod tympanum pulses? Tu, Nasute, quod nares titilles? Tu, Gulaphe, quod unius digiti latitudine fauces afficias? Si tantilla licet jactare, quid mihi licebit, qui toti Corpori delicias fero? Silete, obsecor: ego si non sim, universi nulli estis: Tangulus omnia.
Ophtalmus: Quid? Audacule!
Auritus: Nebulo!
Nasutus: Improbe!
Gulaphus: Infamis puer!
Tangulus: Convitia audio!
Ophtalmus: Tu impure!
Auritus: Impudens!
Nasutus: Vecors!
Gulaphus: Iners!
Tangulus: Tu Narcissule! Hyacinthule, Cyparisse, Trossule!
Ophtalmius: Tu pecus, tu porce, tu stercus, tu tua gaudia meis praeferre!
Auritus: Quis te amat sine insamia?
Nasutus: Quis, nisi qui pudorem omnem abjecit?
Gulaphus: Quis, nisi qui omnem gustum honestatis, et laudis amisit?
Tangulus: Haec in faciem? Sed rumpere invidia, rumpere.
Gulaphus Ophtalmus Auritus Nasutus: Stupide! Quid tu habes invidia dignum?
Tangulus: Quid? Circumsistere? Aesophage, fratrem juva!


page 354, image: s362

SCENA QUINTA. Personae priores, et Aesophagus cum Phantaso.

Aesophagus: AN ego jurgia inter fratres audio?
Tangulus: Invidia fratrem non habet.
Aesophagus: Absit invidia a celebritate Hilarium.
Ophtalmus: Non est invidia: injuriam fecit Tangulus, cum se praetulit mihi.
Auritus Gulaphus Nasutus: Injuriam omnibus secit.
Ophtalmus: Ad Logum deserimus mus causam.
Tangulus: Delicias quisque suas, quas Logo parasset, jactavit: dixi, meas omnibus potiores esse num veritas injuria est?
Auritus Gulaphus Nasutus Ophtalmus: Injuria est: Logus judex, et vindex sit!
Aesophagus: Judice quid est opus, et tanto tumultu? Si sinitis, ego arbiter ero. Exhibete gaudia, quae estis daturi: aequa dicetur sententia.
Ophtalmus: Assentiri lubet?
Auritus Gulaphus Nasutus: Assentimur.
Tangulus: Accedo amore pacis.
Ophtalmus: Amore pacis. Ecce paravi comoediam.
Auritus: Ego musicam addidi.
Aesophagus: Nuptiae Bacchi et Veneris in scenam datae! Videre aliquid, et audire licet?
Ophtalmus: Parati actores stant.
Auritus: Initium date.
Aesophagus: Scena prima: Dii omnes se Baccho subiciunt, et suis ornatum insignibus ad nuptias ducunt.
Auritus: Eins!.. eins!..* Cantus cum saltu, et exhibitionibus.

Adsit omnis homo!
Et Bacchi plurimam,
Quam de Diis accipit,
Quibus arma eripit,
Quosque sibi subicit,
Miretur gloriam.


page 355, image: s363

2.

* Bacchus inter pocula sedens desilit, et in saltu Deo cuilibet unum propinans, vicissim ei insignia eripit: ad ultimum omnes saltant, et poculum vacuantes praestant homagium Baccho per calcata eorum insignia in thronum, id est, dolium evadenti cum Thyrso.
Primus se Saturnus
Fatetur subditum:
Tempus omne consecrat:
Diem quem non dedicat,
In nefastis computat,
Et credit perditum.

3.

Mars hic ponit palmas:
Hic, hic est Capua,
In qua vel Hannibales
Perdunt suos milites:
Ubi virent palmites,
Nen crescit laurea.

4.

Quidquid dicat Ceres,
Pan stivam abicit:
Nil de pane cogitat:
Modo Bacchus faveat,
Et de siti caveat:
Libenter esurit.

5.

Fulmina Vulcano
Extorquet Bromius:
Sic ministri vindicis,
Exarmantur Nemesis:
Placat iram Judicis
Falernus cantharus.


page 356, image: s364

6.

Clavam dat Alcides,
Ad Bacchi classicum:
Quisquis vinum facilis
Dextra manu accipis,
Laeva herbam porrigis:
Vis perit virium.

7.

Pluto tradit claves:
Quid Bacchus nesciat!
Frustra quaerit veritas
Tutas sibi latebras:
Nam et portas inferas
Lyaeus reserat.

8.

Dedit se Apollo:
Cantatum satis est!
Frangite jam barbita!
Musis inter pocula
Nulla est laus reliqua:
Cantatum satis est!

9.

Plaude! silent leges:
Majestas periit!
Bacchus pro Jupitere
Orbem coepit regere:
Sceptrum cingunt hederae:
Majestas periit!


page 357, image: s365

10.

Quanta ergo Bacchi,
Et quae est gloria!
Cujus ad imperia,
Ipsa quoque numina
Cessant esse numina,
Et fiunt nomina.

Ophtalmus: Quid ad haec?
Auritus: Putas, placebimus?
Aesophagus: Omnino, si quidem Plutonem invitare velitis.
Ophtalmus: Imo Logus spectator erit.
Auritus: Et auditor.
Aesophagus: Sapitis?
Gulaphus: Recte exprobras frater.
Nasutus: Numquid id praesensit Nasutus?
Gulaphus: Hic utique apparatus placebit?
Nasutus: Cui ego odores addam, et spiritus peregrinos.
Aesophagus: Irascar, an rideam?
Tangulus: Nempe ego triumpho! Choreas instruam, Aesophage, non quales ostentavit Ophtalmus, ubi solitarius quispiam tripudium faciet, sed cum comite: choreas, quas praecedunt amoena colloquia, et urbani sales, comitantur gratiae, joci sequuntur.
Aesophagus: Apage! Nam sic vos Logum nostis? Pro laude objurgationem referetis, pro praemio poenam. Sic Logum nostis? Rigidum et saevum Dominum servulis quando arridentem vidistis? Fratres sumus! Ingemisco, quoties tyranni subit memoria. Quid agitis? Non lubet tandem jugum excutere?
Tangulus: Quam ego audio dulcisonam vocem?
Gulaphus: O aurea libertas! Sed ad servitium natura genuit.
Aesophagus: Audendum aliquid supra naturam, aut etiam contra.
Nasutus: Res blanda, sed ardua.
Aesophagus: Nihil magnanimis arduum.
Auritus: Sed quae spes est, ut nos subtrahamus Logi imperio?
Ophtalmus: Et quae temeritas perduellioni se dare?
Aesophagus: Perduellis non est, qui tyrannum repudiat. Mirum! Leviter adeo sentiri a vobis miserias, quibus opprimini, Aperite oculos, et duritiem impotentis heri, cui


page 358, image: s366

inclinamur, attendite tandem. Ophtalme, quot tibi imagines Logus laceravit? Quot specula fregit? Quot libros cremavit?
Ophtalmus: Fatendum.
Aesophagus: Et Bacchi cum Venere nuptias patiens intuebitur? Quoties argumenta etiam castiora spectare prohibuit?
Ophtalmus: Metuere incipio.
Aesophagus: At tuae scilicet choreae placebunt? Nonne etiam dormientem persequitur, et feret saltantem?
Tangulus: Vere ais: nam centies inculcat illud: septem horas dormisse sat est.
Nasutus: Mihi, cum aliud non est, quod carpat, etiam usum tabacci vetat, quo, quid est innocentius?
Auritus: Mihi, quid crudelius, praecipit, ut aures spinis sepiam, ne audiam Sirenum voces.
Gulaphus: Nullum tamen habet durius, me. Scitis, quot jejunia imperet. Jamque iterum tristis Quadragesima in foribus est.
Ophtalmus: In malis necessariis una est medicina, patientia.
Aesophagus: Nulla necessitas vos servos facit. Adhaerete fratribus, liberos faciemus.
Auritus: Quid agamus inermes?
Aesophagus: Triumphi partem relinquemus vobis: pericula nobis servabimus. Unum potestis obsequium facere. Audite me. Chronus Horarum Praefectus amat vos, scio. Multas ei saepe horas abduxistis per jocum, dissimulanti et ridenti etiam. Id, ut agatis iterum, petimus. Chronus Logum potentem facit. Si nen excubent Horae, inermis est, et nostris patebit consiliis. Nihil virtus, nihil prudentia efficit, quam non adjuvat tempus. Chronum ergo vestris blanditiis in partes trahite: cetera permittite nobis: hodie liberi, hodie beati erimus.
Ophtalmus: Promissum grande. Accedo fratribus: ad Chronum eo.
Gulaphus: Omnes imus. Libertas placet.
Nasutus Auritus Tangulus: Omnes imus: libertas placet.
Aesophagus: Ite bonis avibus. Triumphas Aesophage, si aeque ac tu, felix Audifax fuit.
Phantasus: Heus frater! Nisi cito, quod statutum est, agimus, agemus nihil.
Aesophagus: Somnia times, Phantase. Belle procedunt omnia.
Phantasus: Belle utique, si abesset Prudentius, aut dormitaret


page 359, image: s367

saltem. Sed ille totus vigil aulam obambulat: in stationes divisae sunt Horae: vigilias Chronus obit anxius totus, et curis plenus: aut proditi, aut certe suspecti sumus.
Aesophagus: Et Audifax quid effecit?
Phantasus: Visus nen est mihi.
Aesophagus: Tu perge mecum: narrabo, quae te liberum curis facient.
Phantasus: Fratres tenes?
Aesophagus: Veni.

SCENA SEXTA. * Aperitur Theatrum superius. Logus. Virtuosus. Prudentius.

Logus: SIC ergo nostris obsequuntur mandatis.?
Virtuosus: Sic responsum est. Et abeunti acclamavit [(transcriber); sic: acclamvit] rebellis: i, et haec ab Aesophago refer, qui Regem praeter se, nullum agnoscit.
Logus: Vah.! Temeritas! Insanissima insania! Quis ergo obstinatum has in furias urget?
Virtuosus: Nempe quod plerosque habeat Aesophagus faventes sibi. Animales homines non capiunt, quae sunt spiritûs. Quacunque ibam, nullus, nisi de negotiis civilibus sermo, de praediis, de vineis, de familia; una cura de bonis praesentibus, de pane lucrando, et augendo peculio, ut vivatur jucundius.
Logus: Non improbo, nisi cum periculo animae fiat.
Virtuosus: Nempe, nisi! Atqui de anima vix cogitatur. Hic unus omnium timor est, ne nunc sibi sit male: haec una cupido, ut nunc bene. Quid postea futurum sit, cogitaturos se dicunt, cum morientur.
Logus: Hic error est pessimus. Nunc oporteret cogitare de negotio tanti momenti.
Virtuosus: Oporteret! Sed nimirum non fit, quod fieri oporteret. Negant, nunc se vacare ad haec cogitanda. Quisquis ad virtutem colendam invitatur, respondet: non habeo tempus. Ille dicit: villam emi, et necesse habeo exire, 7 videre illam. Alter: juga boum emi quinque, et eo probare


page 360, image: s368

illa. Tertius: uxorem duxi, et ideo non possum venire.
Logus: Ergo quid consulis?
Virtuosus: Nihil jam reliquum est. Virtute et armis opprimendus Aesophagus est, et adhaerentium cohors, Villis Logus est: non audiuntur mandata, quae scribit ratio: quod Phantasus suadet, hoc agitur: adoratur Aesophagus: eius cupiditati famulari elementa coguntur: et si quis se opponit, Audifax opprimit. Nisi in violentia, spes nulla remedii est.
Logus: Nullum violentum diuturnum. Mallem obedientiam a volentibus fieri. Redi, et promissis misce minas. Corpum etiam parentem aggredere. Forsan amor Corpi persuadebit, quod non potest amor virtutis et Logi.
Virtuosus: Parebo, quamquam timeo, ne jam Corpum quoque in partes pertraxerint suis, quas amat, blanditiis.
Logus: saniora senex admittet consilia. Expertus novit, quam, non favente Logo, Corpo sit male. Filiis servire miser cogitur, si non vult mihi. Perge. O Curvae in terras animae! Quas vel formica confundat. Illa futuri provida in aestate laborat, ut habeat, unde vivat in hieme. Cicada, dum cantillando, et saltando perdit utiles horas, cum hiems venerit, fame moritur. Quam sapienter mortales veritas monuit: venit nox, in qua nemo potest operari. Sed quis huc infert pedem?
Prudentius: Prudentium vides.
Logus: Versum in morionem?
Prudentius: Non sine consilio. In tempore desipere, est sapere-Abjectam a Phantaso vestem reperi, et indui. Causam narrabo, si licet.
Logus: Narra.

Scena intermedia muta.

* Exhibentur deliciae aestatis in silva, in horto, in agro. Formica sacco frumenti onusta, cicada in habitu cursoris colloquuntur per signa.


page 361, image: s369

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Chronus. Ophtalmus. Auritus. Nasutus. Gulaphus. Tangulus.

Chronus: SIC est, Carissimi, per me Logus est potens. Horas si illi nullas concederem, nullus foret.
Ophtalmus: Et quid mercedis pro tantis obsequiis accipis?
Chronus: Unam spem. Ablegor ad patientiam. Omnis hora, ait ille, omnis hora, quae propter Deum jubetur Rationi servire in tempore, meretur mercedem aeternam.
Gulaphus: De aeternis cogitem ego jam nunc?
Nasutus: Coronemus nos rosis praesentibus.
Auritus: Cogitemus de hieme, cum est aestas?
Chronus: Et nondum dixi, quod me pessime habet.
Tangulus: Eia! et est peius aliquid?
Chronus: Certe. Nam Logus per meam indulgentiam usque audacior, saepe praeter morem alias et alias horas imperiose exposcit pro se, suas labori, suas somno, suas lusui eripiens.
Auritus: Et tu pateris?
Chronus: Quid facerem inermis! praecipue cum illi nunquam ratio desit, qua juste se probet exigere, quas exigit.
Gulaphus: Igitur et tu juste exiges restitutionem. Utere occasione, quam, ut diximus, fratres faciunt.
Chronus: Utar utique. Nam vestrum mihi suavissimum consortium, et blandas delicias an ultro invideam? Et filios meos, cum possum, non vindicem ex servitute? Videte, quam duram serviant. * Horae in suas stationes divisae seria singulae tractant. Cernitis, ut omnes in seriis sint? .. Ne nocturnis quidem licet vacare.
Ophtalmus: Pro! Quis est hic aspectus?
Chronus: Haec nempe Virtuosi dictamina sunt,


page 362, image: s370

quae adorat Rex Logus. Ita vivendum omni hora, velut si esset hora mortis.
Nasutus: Tristis lex!
Gulaphus: Eremi hanc faciem esse rectius, quam aulae dicas.
Chronus: Rectius. Orando ac meditando noctes vigiles agere, prandere frugaliter, jejune coenare, dure dormitare, instare laboribus, legere, studere, servire negotiis et bono publico, multa agere, pati gravia, hae sunt sationes, in quas sibi horae jubentur succedere.
Gulaphus: Pro! Quae est haec vita misera!
Tangulus: Tetrica!
Auritus: Tristis.
Chronus: At tandem satis. In vestram gratiam hodie diem recreationis pronuntio.
Ophtalmus: Facis, quod decet amicum facere, ab amicis rogatum.
Chronus: Eia! Filii! Seria in crastinum! Hodie vacamus!
Horae: * Horae nugis vacant. Io! Vacamus!
Chronus: Aliam jam rerum faciem aula dabit.
Ophtalmus: Magna, ut video, huic fistulae virtus est.
Chronus: Nempe Patris sibilus imperium est siliis. Hanc solam intelligunt vocem Horae; et licet rumpatur Logus, non habebit ad obsequium ullam, nisi quam haec fistula ciet, quae idem praestat Chrono, quod sceptrum Aeolo, et tridens Neptuno. Sed jam alius spectaculum videte!
Hora I: Io vivamus!
Hora II: Io! vivamus omnes!
Hora III: Beate est, amici!
Hora IV: Eia! Triumpho! Habet!
Hora V: Allegro!
Hora VI: O laeta nox!
Hora VII: Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula terram!
Hora VIII: Hilares simus!
Hora IX: O gaudium! O delicium!
Hora X: Jucunde!
Hora XI: Hei! Quam suaviter!
Hora XII: Urgete Cheles!
Hora XIII: Fortuna save!
Hora XIV: Gloriose, generose, alacriter!
Hora XV: Perdidi!
Hora XVI: Perge aspirare chara Dea!
Hora XVII: Ne noceat haustus!
Hora XVIII: Eleganter. O pulchra species!
Hora XIX: Eia pereat Imperator Turcarum!
Hora XX: Ut sapit hoc vinum?
Hora XXI: Pereat et Vezirius!
Hora XXII: Pereat!
Hora XXIII: O pulcher aspectus!
Hora XXIV: Potes tu saltare, possumus et nos!


page 363, image: s371

Chronus: Numquid bellum spectaculum est?
Ophtalmus: Nae tu mihi, auree Chrone, aureum videris saeculum revocare.
Auritus: Imus, et fratres vocamus.
Gulaphus: Io! Tandem mutandae sunt vices; non ultra trepidabimus nudum satellitio Logum.
Nasutus: Per te, amice pretiose, securi sumus.
Chronus: Ite igitur, et fratres monete, ut rumpant moras, dum habent faventem Chronum. Utendum tempore, cum se offert, Ite!

SCENA SECUNDA. Chronus. Corpus. Virtuosus.

Virtuosus: CHronum hic video? Non jussus es tu excubare ad fores?
Chronus: Scio, quid sit officii.
Virtuosus: Etiam murmuras? Perge statim!
Chronus: Lues ferociam.
Virtuosus: Tibi dixi dicenda mi Corpe: saluti consule, et ut potes, filios a furore deterre. Nunquam eventus probat, quod improbat recta ratio.
Corpus: Sed si pani lucrando, et comparandis necessariis damus operam, quod hoc est malum?
Virtuosus: est modus in rebus, mi Corpe. De necessariis sibi prospicere, et suae familiae, non est malum. Sed Aesophagi concupiscentia fraenum non habet. Ita inhiat bonis vitae praesentis, ut futurae penitus obliviscatur: ut pro esca sollicitus negligat animam, quae plus est, quam esca: denique ut pro pomo non dubitet vendere paradisum: hoc est malum. Audifacis pro crepundiis adeo immodicus ardor est, ut, si forte ventus adversus afflet navigantem, erecto collo, et pingui cervice adversum Omnipotentem se armet, et per calcatas Numinis leges in optatum littus prosiliat: hoc est malum. Phantasus mendaciorum faber est, qui tibi falsis imaginibus cerebrum implet: famem, pauperiem, miserias filiorum in tertiam et quartam generationem ante oculos ponit: curis et laboribus obruit, ita


page 364, image: s372

scilicet necessariis, ut interituram omnem familiam putes, si horulam, quam oportet, animae negotiis dones. Atque hinc est, Corpe, quod functionibus sacris aut nullis te impendas, aut ita frigide, ut labia de Deo denique murmurent aliquid, dum cor Mammonae affigitur anathema, et anathema simul. Hinc nullus est tibi sensus devotionis in precando, nulla ex audito verbo Dei correctio morum, nulla mutatio post paenitentiam: hoc est malum. Spinae suffocant semen, et nimia moles negotiorum exstinguit spiritum. In sudore vultus tui comedendus est tibi panis: Deus jussit: ita est. Itaque labora pro pane, quia Deus jussit: recte sacis. Sed ita labora, ut instrumentis utaris licitis, ita, ut propter praesentia non perdas aeterna, non negligas animam, inquam, tuam, tuam utique, non alienam animam, animam unicam, immortalem. Idem enim, qui sudare pro pane jussit, jussit etiam, primum quaerere regnum Dei, et justitiam eius, Neque esset dissicilis cura animae, si pane solo, mi Corpe. et solis necessariis velles esse contentus. Sed nimirum edax familia atiam delicias exigit. Parum est Aesophago tuo, vivere, nisi des laute vivere. Et hoc est, quod curam animae impedit, et eripit tempus, et pretiosas horas, quae Deo, quae animae, Quae caelo deberent impendi ad imperium Logi.
Corpus: Mi Virtuose, nimis acerbus es tu contionator. Ergo ut eremicola Joannes locustis vivam, et melle sylvestri? Aliud jam usus habet.
Virtuosus: Virtuosus hoc posset petere: non tamen id Logus petit. Hoc Logo sufficit, quod suffecit Apostolo: habentes alimenta, statui congrua, et quibus tegamur, his contenti simus. Natura paucis contenta est, cupiditas nullis.
Corpus: Contentus utique Corpus feret: sed silii exigunt plura. Aesophagum ratio status semper impellit ad postulanda plura: nihil est satis conveniens statui, non vestis, non cibus, non ludus: quidquid pretiosum non est, vile est: aliud petit.
Virtuosus:


page 365, image: s373

Aliud petit: et tu aliud das: negare ne ausis quidem. Fatere, si pudor non vetat, quis imperat domi tuae, pater, an filius?
Corpus: Ah!
Virtuosus: Severius habuisses puerum, esset modestior juvenis.
Corpus: Ah!
Virtuosus: Frenum injecisses ferocienti pullo, equus non recalcitraret.
Corpus: Ah!
Virtuosus: Vigilantior fuisses pater, honori et solacio jam liber forent.
Corpus: Ah!
Virtuosus: Sera jam sunt lamenta, et Phrygia. Atqui nisi omni vi te opponas rebellibus, peribis cum illis simul.
Corpus: Ah! Ah!
Virtuosus: Nuntiavi, quae jussit Rex. Consule tibi, et tuis. Gladium jam vibravit Logus, et arcum tetendit.

SCENA TERTIA. Corpus. Aesophagus. Audifax. Phantasus.

Corpus: AH! Ah!. Ey! Hatti! hatti! hatti!. Prô silii! Si quid rogare patrem decet, rogo. Nulla, o mei filii, nulla salus bello: vertantur carbasa! Petamus pacem!
Aesophagus: Nulla salus paci! Pandatur velum! Bellum urgendum est. Cedendum est regno, Loge, abitum para! Aesophagus jubet.
Audifax: Audifax coget.
Phantasus: Pudet servire diutius. Oderunt leones jugum, et capistrum excutiunt nobiles Aquilae.
Aesophagus: Felix tu pater es, qui filios genueris adeo generosos.
Corpus: Felix pater! Ah! Ah! Felix essem, si vos occidissem in cunis. Ey! hatti! hatti!. Sed vel nunc sistite insanos impetus! Sic imperat parens.
Aesophagus: Parens imperat esse mancipia?
Audifax: Parens prohibet esse felices?
Corpus: Servire rationi regnare est: nec esse felix potest, nisi quem ratio regit. Me vobiscum perimitis, si pergitis furere.
Aesophagus: Meticulose senecio! Si gloriam et libertatem invides filiis, pater non es.
Corpus: Dilecti filii! In exitium ruitis


page 366, image: s374

caeci, et siccus ruentes videam? Novi, quam sit invictus Logus, quamdiu Prudentius et Virtuosus assistunt lateri. Nec vi, nec dolo proficitur quispiam.
Audifax: Virtuoso obvium se Audifax seret, jugum indocilis pati.
Aesophagus: Prudentium capere Aesophagus potest.
Phantasus: Praecipue turbatum a Phantaso.
Audifax: Sed tu, quo magis extollis hostium vires, Pater, eo filios in arma potentius trahis. Imbelli lepori non congreditur magnanimus leo: exsultat, cum occurrere pantheram videt.
Corpus: Sed non est semper felix audacia. Quid impositus Ossae Pelion gigantes juvat?
Phantasus: Fabulas tace, et tandem cessa obloqui.
Aesophagus: Si juvare non placet, saltem non obsiste.
Audifax: Neutrarum ut sis partium, hoc patimur denique, ut modestiam videas.
Corpus: Inferi tuae modestiae praemium ferant. Ey hatti!
Aesophagus: Quid tamen urgemus senem? i, Logum concita adversum filios: sic profiteris parentem verum! sic naturae obsequeris.
Audifax: Hoc nati meruere suis pro te laboribus, ut deliciis, libertate, gloria spoliati, vindicare, quae amiserunt, vetentur a patre.
Phantasus: Et cum propitia laurum inclinet victoria, decerpere ramum prohibeat pater.
Corpus: O cari silii! Sic irasci vos decet paternis monitis?
Audifax: Certe, si desides et ignavi patienter ferremus immane jugum, tu increpare inertiam deberes, et animare filios in ausa tam pulchra. Nunc..
Phantasus: Sed veniam meretur, frater, imbellis senecta, cujus frigus calori Martio contrarium esse, quis est, qui nesciat?
Aesophagus: Nempe spiritus bellicos ego a patre postulavi? Consilio, ut senex juvet, hoc exigebam. Jam video pariter debilem esse pede, et capite.
Corpus: Ah! Ah! Nunquam putassem, filios meos adeo degeneres fore. Filii, quo Patrem cogitis?
Audifax: Cessa hoc nomen. Perge, si vis, etiam proditorem age! Accusa nos, perfidos, rebelles nuntia! Gloriamur!
Corpus: Absit hoc a parente, Dulcissimi nati mei,


page 367, image: s375

quid furitis? Amor coegit resistere periculoso facinori. Si vobis aliter visum, agite, quod videtur. Aetatem habetis.
Aesophagus: Tandem loqueris, quod patrem decet.
Corpus: Sed eheu! Quas ego procellas prospicio. Sic sit. Ey! hatti! hatti!

SCENA QUARTA. Accedunt quinque fratres minores.

Aesophagus: Opportune vos infertis fratres. Sufflaminata sunt tandem Patris obstacula: potestatem agendi, quod lubet, fecit.
Ophtalmus: Et horae, quid vultis amplius, ab obsequiis Logi abstractae sunt.
Auritus: Ludere par impar, equitare in arundine longa, garrire, rixari, bibere, ludere, dormire, venari, captare muscas, et luteas casas aedificare, haec sunt negotia, quibus se jam occupant horae, vacare ab excubiis in huius quinarii gratiam a Chrono permissae.
Gulaphus: Arma posuerunt: ne una quidem ad Logi cubiculum vigilias obit.
Audifax: Beate est! Accingimur fratres! Opprimatur tyrannus cito.
Phantasus: Trepida miser! fatum imminet ultimum, et ineluctabile.
Aesophagus: Obsequium, quo obstrinxistis nos vobis, aestimari non potest.
Audifax: Et quo vos satis ornemus encomio, quo praemio remuneremur pro Chrono in nostras partes adducto?
Aesophagus: Macti animo este: in Capitolio coenabitis hodie.
Phantasus: Explica ventrem Gulaphe, et dentes acue.
Audifax: Nos acuimus arma.
Tangulus: Ite fortes, et pro libertate, pro gloria, pro felicitate pugnate feliciter!
Nasutus: Pugnate feliciter.
Gulaphus: Ego saturabor denique a tot jejuniis liber, et famem penitus ac basilice debellabo. Ad arma!
Ophtalmus: Hodie tandem rumpetur foedus, quod pepigit Logus cum oculis suis!


page 368, image: s376

Licebit meis deliciis frui.
Auritus: Et mihi meis.
Tangulus: Et mihi communiter omnibus. Sed quid? An perpetua singulis constabit fides? Nulla nos rumpet discordia nova?
Nasutus: Hoc absit malum! Jurandum est, et solemnitatem juramento haec pyxis dabit. Immittite digitos, et repetite verba, quae praeeo. Siquis perfidus fratres deserat, si levis mutet propositum, si concipiat paenitentiam facti, si turbet concordiam, tot maledictionibus obnoxius esto, quot pulvisculos tabacci haec pyxis habet.
Omnes: Si quis perfidus etc.
Nasutus: Sumite!
Omnes: Tsi, tsi, tsi, tsi!
Ophtalmus: Peractum est. Dividamur jam, et quisque obeat commissas partes. Ego Logum observo.
Auritus: Ego Virtuosum.
Nasutus: Ego Prudentium.
Gulaphus: Ego fratres.
Tangulus: Ego parentem.
Nasutus: Quis autem Chrono, et horis invigilat?
Tangulus: Chronus noster est: horae dissipatae. Securi sumus.
Omnes: Eia! Ad opus.

SCENA QUINTA. Prudentius.

Prudentius: PErgite! Quo vos Aesophagus vocat. Nempe Prudentius sim, et non perspexerim rebellium vesana consilia? Intricata multo labore fila evolvam facile. Et mihi sunt artes, est eloquentia, et ingenium ad pios dolos eruditum. Scio, quem bona fraude jam hic aggrediar, mentitus Phantasus. Temporum praesidem Chronum peto. Ille, ut me Phantasum vere credat, huc adsint somnia, et ludant phantasmata. Nec enim est modus aut jucundior, aut facilior, quo fallitur tempus. Eia!. * Exhibentur temperamenta in umbra, sub musica congrua. Sic melancholicis illudit Phantasus. Trepidant, et tristantur sine causa. Eriperent larvas spectris, et laeti forent... Exsultant sanguinei, et gaudia somniant, et


page 369, image: s377

choreas, et raptus. Vah! Inania gaudia! Vah! Brevia! ... Timet phlegmaticus, ubi non est timor. Videte, ut laboret emergere ex vorticibus. Stulte, oculos aperi, et jam in portu es.. Furit cholericus, quis laesit? Phantasma fuit.. Nemo te offendit, insane, quid aerem verberas? Nempe sic Phantasus urget. Ego dormientium somnia ridenda dico, flenda vigilantium. Olim mors aperiet oculos, et tunc ridebunt alii suae vitae tristitias, sua gaudia plorabunt alii, alii suos timores mirabuntur, et alii detestabuntur insanos furores. Intelligent omnes, se somniasse: et Paenitebit, plus credidisse ludibriis Phantasi, quam Prudentii bonis consiliis. At en! Prodit, omnino prodit, cujus affatum cupio.

SCENA SEXTA. Accedit Chronus.

Chronus: NEmpe tu eras, Phantase, cujus Phonascos audivi modo?
Prudentius: Lepide! Ludere juvat, cum fratres pugnam meditantur, et praelium. Plus potest ludens Phantasus, quam furens Audifax. Marte agunt fratres: Phantasus arte vincit. Sed scilicet tua opera indiget. O Chrone! Quantum beneficium, abductae horae! Sed adde alterum.
Chronus: Pete.
Prudentius: Aeterno Phantasus tibi devinctus est foedere.
Chronus: Pete! nam quid ego tibi possim negare? Mille facetiis tu recreas Chronum, et horas ei jucundas facis. Pete.
Prudentius: Nil grande petam.
Chronus: Etsi maxima petas, repulsae securus es.
Prudentius: Tua bonitas et necessitas rei audacem facit. Fecisti favorem: sed nam!
Chronus: An dubitas, de favoris constantia? Tempora mutantur, aiunt: Chronus non est idem quotidie. Convitium patienter tuli. Sed nempe cum quotidie novis


page 370, image: s378

urgerer imperiis, necesse utique fuit, mutari me. Nunc mutare Dominum lubet, ne muter ego usque. Duram servitutem sat diu servivi Logo. Paenitet serio.
Prudentius: Non dubito, de data side. Logum tamen adhuc metuo.
Chronus: Sine satellitio horarum?
Prudentius: Quas pro se ferociter exiget.
Chronus: Quas Chronus negabit constanter.
Prudentius: Vim faciet per Virtuosum.
Chronus: Vi repelletur. Nempe Aesophagus, Audifax, et tu Phantase, vim ab uno metuitis?
Prudentius: Vel contra mille suffecit Samson. Nihil vis contra virtutem valet, valet dolus. Itaque si bonum audis consilium, et quod spectat securitatem, horas mihi committe, et obsequi jube. Larvatas adducere in aciem meditor, ut tutius lateant, et terreant fortius. Saepe phantasmata ita exterruerunt Logum, ut nec Virtuosum, nec Prudentium ultra sit ausus audire, et petitis Aesophagi ac Audifacis quantumvis insolentibus velut coactus annuerit. Sed opus fuit semper unius aut alterius horae auxilio, a qua perficerentur imagines, et ageretur ludus. Quodsi hodie me juvent omnes horae, et in terribilibus larvis compareant, putas, dubitari de victoria posse?
Chronus: Consilium dignum Phantaso.
Prudentius: Sed executio nulla erit, nisi Horae pareant ad nutum mihi, et omissis nugis, quas tractant, serio attendant mandatis. Ergo tu, mi Chrone!
Chronus: Intelligo, quid velis. Hanc fistulam cape, Ut primum inflabis, dispersae congregabunt se Horae, et habebis ad officium promptas omnes.
Prudentius: Scio divinam instrumenti virtutem.
Chronus: Nempe tale ut haberet temporum praeses, necesse suit, ne, qua ipse nolit, dilabantur fugaces horae.
Prudentius: Beatus sum! Propero, et statuta exsequor cito:
Chronus: Ecce! Sic stulti adeo quandoque sapiunt.


page 371, image: s379

SCENA SEPTIMA. Chronus. Virtuosus.

Virtuosus: ITerum invenio te. Sic mandata exsequeris, perfide! Nam cur nullae pro obsequiis Logi laborant horae?
Chronus: Vacatur hodie. Seria jussi differre in crastinum.
Virtuosus: In crastinum, dum motibus seditiosis agitatur aula?
Chronus: Quis inter bacchanalium hilaria de seriis cogitet?
Virtuosus: Non vigiles esse horas Prudentius jussit?
Chronus: Prudentius etiam tuta timet. Credidi, haud adeo necessarias hodie vigilias esse.
Virtuosus: Crude! Tuum est, imperia exequi, non discutere, Jam sine ambagibus Horas huc mihi siste! Dubitas etiam? Hoc momento acesse jube.
Chronus: Unde convocabo dilapsas?
Virtuosus: Abrumpe moram. Suaserim.
Chronus: Postulas, quod fieri non potest.
Virtuosus: Proditor insane! Notum est scelus satis. Dabis poenas. Horas convoca rebelle mancipium! Aut latam jam nunc sententiam exsequor. Nam hoc scito Chrone: finis venit, venit finis, jam nunc finis super te, et tempus non erit amplius. Hostes Logi foves, hoc video: propterea abduxisti horas. Sed et hoc scito: ad vindictam nulla opus est hora Virtuoso: momento sternam.
Chronus: Dux magne! Indutias indulge servulo deprecanti. Fatebor omnia. Phantaso fistulam tradidi, et commisi totum in horas imperium! Quo abierit, ignoro. Tu illum aggredere.
Virtuosus: Vah! Scelus! Imperium in horas committis morioni? Haec fides tua? Abi, inquire, repete statim, et omnes huc mihi horas confestim siste. Cave, desit vel una.
Chronus: Ah! Generose heros!
Virtuosus: Quod jussi, perage cito, aut dispone domui tuae: morieris, et non vies. Ultima patimur! In horas imperium Phantasus habet! Quae spes est prudentis consilii super?


page 372, image: s380

SCENA OCTAVA. Virtuosus. Logus.

Logus: QUid sic agitur, Virtuose? Deseror? Nulla stationem obit hora: Chronus ubi?
Virtuosus: Rex! Vix eloqui dolor sinit. Perfidus Chronus accessit rebellibus, et omne horarum imperium Phantaso dedit. Abductae sunt omnes, et quae a consiliis, et quae ab armis sunt.
Logus: Hem! Scelus immane! Chronus rebellis Logo? Quid jam agam desertus? Ubi Prudentius?
Virtuosus: Scilicet consultando te perdet. Rex! Nisi in violentia remedium non est super. Lenta Prudentii consilia, et segnes moras non patitur rebellium ferocia, et periculi gravitas. Ensem denique, ut stringam, jube.
Logus: In arctum redigor, ignarus, quid agam. Vim subditis inferam, quos, ut me ipsum, amo? Obstat natura, Virtuose. Tyranni est, invitos premere: ego amari cupio.
Virtuosus: Logus a rebellibus speret amorem?
Logus: Desinent esse rebelles, si amari se sciant,
Virtuosus: Quid sit amari, non intelligunt belluae.
Logus: Sentiunt saltem, et non raro cicurantur.
Virtuosus: Sed redeunt ad naturam. Et quis tandem cum furibunda tigride, aut apro spumante blanditiis agit? Ferro rumpenda sunt ilia occurrentis bestiae, invadere quae Dominum audet.
Logus: Numquid severitas regnum Israelis Roboamo eripuit?
Virtuosus: Supplices Roboam rigide habuit: tu foves rebelles. Non ita decet. Audire si Virtuosum sustines, libere loquar, quae veritas dixit: qui amat animam suam, perdet eam. Vince te ipsum, Loge, et hoc noxium frigus excute! Id totus Caelitum tibi exercitus clamat: vince te, et lentam naturam in heroicam iram urge!
Logus: Heu! quo me impellis Virtuose! Et quis ergo rebelles in has furias egit?
Virtuosus: Dixi saepe: tua lenitas egit. Crescit audacia, quae non premitur cito.


page 373, image: s381

Devastata nemora, et redactae in cinerem urbes saepe scintillae debent imputari non statim sopitae: et torrens, cui molem mature non obicis, minoribus montium ac vallium fluentis auctus, in provinciarum excidium insolescit atrociter.
Logus: Hoc est, quod metuo. Jam serum est, vi et armis rebelles domare, cum horas habent faventes sibi. Nisi blanditiis mihi conciliem, actum de regno est.
Virtuosus: Quam ego degenerem vocem audio?
Logus: Regnare nescit, Virtuose, qui nescit dissimulare. Cedendum ad tempus furori est, dum detumescat: dandum aliquid irritatis subditis, ne repiant plura.
Virtuosus: Hoc consilium desperantis est, non Regis Herois. Nae tu parum Aesophagum, parum Audifacem nosti, si speras, per indulgentiam induci ad modestiam posse.
Logus: Quid faciam? Proditus sum, inermis, sine satellite! sine horis!
Virtuosus: Metum abige, Princeps. Dum vivit Virtuosus, securus es. Ad victoriam non opus est hora virtuti: momentum sufficit. Erige animum! Hic te defendet!
Logus: Imo hic: cape. Fortissime ferit Logi gladius, cum, qua vibratur, fortis est manus.
Virtuosus: Exosculor regale munus. Trepidate hostes! invicta est Virtus, quam armat Ratio. Vicissim, Rex, meus, obsecro, te ensis muniat!
Logus: Accepto amici donum.
Virtuosus: Nemo te jam invadet impune: invicta est Ratio, quam armat Virtus.
Logus: Sit igitur! Procede fortis, et insanientium conatus subrue. Vinco naturam, et ut vim rebellibus inferas, consentio. Vi compellantur, qui sponte subesse nolunt. Moriantur!
Virtuosus: Imo mortificentur. Patere, Princeps! Non ego occidam mancipia, sed viva sepeliam, ut servire possint, rebellare non possint.
Logus: Placet decretum forte. Exsequere.
Virtuosus: Procedo. Rex vive! Et animo alacri exspecta victoriam. Absit metus: ut desint horae, non deest spes. Memento, quod dixi: ad magna nihil opus est horis virtuti, momentum


page 374, image: s382

sufficit. Vive!
Logus: Vince! Trepidus expecto eventum, et interea in latebras me abdo, miserabilis Rex, ac subdito carens. Irrue funesta nox, et tantum dedecus Caelo tege.

SCENA NONA. Chronus. Prudentius. Corpus.

Chronus: PEriisti Chrone! Heu! Quid feci stultus?
Corpus: O miserum Corpum! Nam quid denique fiet mecum?
Chronus: O Corpe! Quid consulis Chrono, nam consilium in senibus est?
Corpus: Chrone, quid consulis Corpo, nam consilium a tempore est?
Chronus: Nempe ambo periimus!
Corpus: Si Logus vincitur, periment Corpum filii: si ipsi vincuntur, perimet Logus. Ah! hatti! hatti!
Chronus: Meis cervicibus Virtuosus imminet, nisi tu mihi Phantasum sistas, ut traditum restituat in horas imperium.
Corpus: Virtuosus hoc facinus resciit?
Chronus: Resciit. Perditi sumus, nisi coepta perficiamus celeriter.
Corpus: Quid? Si sistamus nos Logo sponte, et veniam oremus errorum?
Chronus: Virtuosum timeo.
Prudentius: Chronum hic video? Sic excubas?
Chronus: Ignosce Domine! Commisi immane scelus, paenitet, si est spes veniae.
Prudentius: Scio, et est spes, si facinus impium expias meliore.
Chronus: Impera!
Prudentius: Credebas horarum imperium dedisse te Phantaso: Errasti: ego accepi. Cernis?
Chronus: O felix error!
Prudentius: Recipe. Dispositae in ordines stant: i, praeesto, et, ut ad nutum oboediant, cura. Sic me advocatum mereberis.
Chronus: Promissum aureum! Agam, quod decuit semper agere. Nulla ut se hora Logo subtrahat, aut subtrahatur, haec cura erit. Tu protege paenitentem!
Prudentius: Confide. Tu Corpe, instantis ruinae filios ultimum admone, nisi perire cum ipsis velis.
Corpus: Ah!
Prudentius: Miseret me imbellis


page 375, image: s383

senectae! Infirma est caro: cessisti importunis, et consensum velut coactus praestitisti. Exorabo veniam, si semel adhuc officio fungaris patris.
Corpus: Ah! Ut possem feliciter!
Prudentius: Age, quod est in te. Ego Logum requiro, Nisi resipiscant rebelles cito, actum est.

SCENA DECIMA. Corpus. Tangulus.

Corpus: QUis mihi nunc facundiam dabit, qua saxa, et cautes frangam?
Tangulus: Pater! Cito! jam fratres assultum parant. Hodie in Capitolio coenabimus. Disposita sunt omnia: tu solus dees.
Corpus: In Capitolio coenabimus! O vana spes! fac tamen, mi Tangule, ita fore, ut dicis: fac, Aesophagum regem fore, quid deinde tu faceres?
Tangulus: Ego, quid facerem?
Corpus: Ita: tu.
Tangulus: Nempe felix forem, et quidquid allubesceret, agerem.
Corpus: Ergo quid faceres?
Tangulus: Quid facerem? Dixi, quidquid allubesceret, facerem.
Corpus: Quid ergo allubesceret?
Tangulus: Quid allubesceret? Nescio.
Corpus: Nescio. Videte mihi hunc pauperem diabolum! Cur ergo appetis, quod nescis?
Tangulus: Imo nunc occurrit, quid facerem.
Corpus: Eia! Quid?
Tangulus: Primum, Pater, dormirem quotidie, quantum allubesceret: deinde comederem splendide, quidquid, et quantum allubesceret: deinde bilberem, quamdiu, et quantum allubesceret: deinde luderem, quamdiu, et quantum allubesceret: deinde saltarem, quamdiu, et quibuscum allubesceret: deinde facerem, quidquid insuper allubesceret. Et hunc ordinem diurnum tenerem, donec aetate, et viribus auctior ex adolescente evaderem juvenis.
Corpus: Sic pecudes vivunt.
Tangulus: Sic tamen allubesceret vivere.
Corpus: Recte. Quid deinde


page 376, image: s384

faceres?
Tangulus: Deinde ad visendos gentium mores, et discendas linguas. Europam totam pervagarer curiosus, et exlex.
Corpus: Gloriose. Quid deinde?
Tangulus: Deinde in patriam redux circumspicerem amicitias, et patrocinia grandium, quorum ope titulos speciosos, et honores acquirerem.
Corpus: Provide. Quid deinde?
Tangulus: Deinde de pulchra, et divite sponsa cogitarem.
Corpus: Lepide. Quid deinde?
Tangulus: Accumulandis pecuniis, et amplificandae familiae me impenderem.
Corpus: Egregie. Quid deinde?
Tangulus: Deinde dulce senium, quietus, felix, et hilaris agerem, ad invidiam aemulorum, ad amicorum solacium, inter jocos, et amabiles lusus nepotum.
Corpus: Eleganter. Quid deinde?
Tangulus: Ha! Quid deinde? Deinde audio, moriendum esse.
Corpus: Hoc habes. Et deinde sepelieris, et deinde imponetur lapis sepulchro tuo, cui incisum hoc, vel simile epitaphium, legent posteri: Hic jacet Tangulus: vixit 70. annos, genuitque filios, et filias, et mortuus est. Haec omnis laus. Hoc tu non cogitas modo, improvide, fatue puer.
Tangulus: Cogitabo, cum erit tempus.
Corpus: Sic etiam cicada formicae in apologis loquitur. Sed quid fit? Cogitare cum potes, non vis: cum voles, non poteris. Aliud Logus, aliud Virtuosus, et Prudentius docent. Horum, mi fili, monita sequimur, non fratrum tuorum, quorum omne cerebrum in ventre est. Utinam non et aures essent! Extremas preces affero. Tu minores de periculo mone, ne pari cum majoribus se ruinae obiciant.
Tangulus: Eventum exspectabimus quieti.
Corpus: Ah! quam timeo, ne irritus sim! O filii! O hatti! hatti!

Scena intermedia muta

* Theatrum exhibet squalorem hiemis: ningit: formica ex casae fenestra videt cicadam, quae ex desperatione se ipsam in lacu mergit.


page 377, image: s385

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Prudentius. Logus.

Logus: QUO fugio? Etiam latebras scrutantur rebelles. Quin occurro denique, et Virtuosi ferro meam vindico majestatem! .. Res plena discrimine, cum deest Prudentius, cum Virtuosus, cum solus Logus. O quae vos tamdiu tenet mora, Proceres mei!. Nempe desertus sum! Trador! Vae Logo! si aut in manibus perduellium illi sunt, aut salutem fugiendo redemerunt!
Prudentius: Te video, Rex? Vive!
Logus: Beat me aspectus Prudentii. Quo loco stant nostrae res?
Prudentius: Optimo. Chronus ad officium rediit: Horas obtinui: illae in vigiliis omnes sunt: Virtuosus excubat ad certamen accinctus: quem Phantasus Aesophago thronum erexit, ego evertam. Adesto Rex! Dignum Logo spectaculum damus. Nec ulla est mora. Veni.
Logus: Favete Superi! In praelium eo.
Prudentius: Imo ad triumphum. Spectatorem te esse pugnae Virtuosus desiderat, solus futurus actor. Quibus pro te studiis agamur, jam apparebit.
Logus: Studia secundent Divi. Praecede Securus ibo, qua praeit Prudentius.
Prudentius: Ut jubes. * Phantasus in solio Logi sedet. Et jam ecce theatrum se aperit. Triumphat Phantasus.
Logus: Vah! Eccur non invadimus?
Prudentius: Rex! Me sequere.

SCENA SECUNDA. Aesophagus. Audifax. Phantasus. Ophtalmus. Auritus. Nasutus. Gulaphus. Tangulus.

Phantasus: IO Victoria! Tenet Capitolium Phantasus patentibus portis admissus. Arripio regale decus. Plaudite! Mira erit in orbe mutatio! Phantasus in solio Logi


page 378, image: s386

sedet. Fratres! Ubi trahitis moras lentuli? Eia Aesophage! Vive, et regna! Vicimus!
Aesophagus: Vicimus! Altum ubique silentium: mira est solitudo. Et ubi Logus?
Phantasus: Quo illum Phantasus pepulit, et abstulit metus. Tibi hunc thronum statui. Ascende! Impera!
Audifax: Mira aulae facies: nemo se movet. Nullus apparet Prudentius, nullus Virtuosus.
Aesophagus: Concedamus miseris triste solacium, ignavas latebras.
Audifax: Imo scrutemur angulos! Protrahantur ad poenam.
Aesophagus: Imbellis Virtuose, quid agis? cur tuum destituis Logum?
Audifax: Cur Chronum non urget Prudentius? Cur horas non evocat?
Phantasus: Aesophage regna! Pro Virtuoso Audifax, pro Prudentio Phantasus erit.
Aesophagus Audifax: Erit. * Terra sub solio tremit. Horae ut Spectra sensim se exhibent.
Phantasus: Inferi! Quid est hoc?
Aesophagus: Quid trepidas?
Phantasus: Juvate! Iterum feralis larva se mihi obicit.
Audifax: Larvis territant? Num pueri sumus?
Phantasus: Prô vestram fidem!
Audifax: Ad arma frater!
Gulaphus: Heu! Spectra, spectra occursant undique!
Tangulus: Fugite fratres, fugite!
Ophtalmus: Ah! Loge Princeps! Ophtalmum protege!
Aesophagus: Tacete Logum! Aesophagus regnat.
Audifax: Quid metuitis tyrannum satellitio nudum? Nobis confidite!
Ophtalmus: Forte Chronus animum mutavit, et datam fidem.
Auritus: Heu! Heu! Fratres! Fugimus!
Nasutus: Pro monstra! Loge, Loge, te colimus!
Omnes: Loge, te colimus! Fugimus! Fugimus!
Audifax: Fugite ignava pecora!
Aesophagus: Ad stygem ite!
Phantasus: Quo me auferam, fratres! Orcus in nos surrexit. Undique infestant spectra.
Audifax: Metuat spectra Phantasus: non metuit Audifax.
Aesophagus: Non timet Aesophagus.
Audifax: Eia! Ruimus in medias acies! Ubi sunt?


page 379, image: s387

SCENA TERTIA. Accedit Corpus.

Corpus: SIstite vel nunc. o Nati, ferocem impetum. Extensa patris brachia morentur furorem. Non cernitis, ut sol ipse tenebris obnubat caput, vestrum exhorrens scelus?
Aesophagus: Lamenta remove. Nihil opus est nobis sole, quos illustres gloria faciet.
Corpus: At tu Audifax!
Audifax: Cessa! cessa! Adamantem emollies citius, quam pectus hoc.
Corpus: Tu Phantase!
Aesophagus: Nutas perfide! Corpus. Tu saltem parenti obsequere!
Audifax: I, fratres desere, miles gloriose! quem umbrae fugant.
Phantasus: Non desero. Jacta est alea. Pater, vale!
Corpus: Non sum Pater. Ite perditi, et perite! Vestris vos furiis relinquo, et destinatis tormentis. O hatti! hatti! Sed nunc exue amorem cor! et quidquid est intus Patris, eice! Triumpha rebelles Loge! ulciscere ingratas belluas! et Corpo parce.

SCENA QUARTA. Aesophagus. Audifax. Phantasus. Virtuosus. Horae.

Audifax: VAh! tamdiu senis querelae retardant, quos nec inferi remorentur. Conjungimus dextras! in hostes Dividimur!
Omnes: Eia! si quis est hostis procede! congredere!
Audifax: Vah! larvae stygiae!
Phantasus: O horror! pereo! nam qua effugiam!
Audifax: Undique cingimur.
Aesophagus: Quid consulitis?
Horae: canentes Memento homo, quia pulvis es! et in pulverem reverteris!
Audifax: Hem! quid occinunt!
Phantasus: Heu! lessus canitur: periimus omnes!
Horae: altius Memento homo, quia pulvis es! et in pulverem reverteris!
Phantasus: Memento Aesophage! pulvis es!
Aesophagus: Memento


page 380, image: s388

Audifax!
Audifax: Serum est hoc cogitare. Aut vincendum est, fratres, aut pereundum. Resumite animos, quales exigit aut spes, aut desperatio. Me sequimini, Salve libertas aurea! jam obviam prospicio, et propero in occursum!
Horae: altissime Memento.
Aesophagus: O diras voces!
Phantasus: O aurium tormentum grave!
Audifax: Vaha quo rapimur stulti! Dispeream, nisi vanis timoribus agitamur. Non adsunt ex inferis istae furiae: phantasmata sunt, quae tu adduxisti, ut ludum nos faceres.
Aesophagus: Haud suaserim ego tibi jocos tam importunos.
Phantasus: At ego, o meo fratres, serio trepido. Ultima patimur: actum est!
Audifax: Evanescent spectra, frater, si haec victima mactetur stygi. Aut fatere scelus, Ludio, aut peris!
Phantasus: Heu!
Aesophagus: Prô frater! jam imminent etiam. O siquis esset effugio locus!
Phantasus: Heu!
Audifax: Heu! Virtuosum video.
Virtuosus: Quid est rebelles? Adest, quem provocastis. Congredere aliquis!
Omnes: Heu! heu! periimus!
Virtuosus: Nolo perire vos. Vivetis, sed in sepulchro. * Omnes sub solio in tumbam mutato sepeliuntur. Ruite!
Omnes: Heu! heu! heu!
Virtuosus: Habent, Jacent. Sic mortis memoria vincit peccatum. Jam mihi ad triumphum reducendus est Logus.

SCENA QUINTA. Ophtalmus. Auritus. Nasutus. Gulaphus. Tangulus. Prudentius.

Ophtalmus: HEu! quo fratres ruistis?
Auritus: Et quo nos agemur?
Nasutus: Scilicet idem fatum culpam eandem manet.
Gulaphus: Vivi contumulabimur omnes.
Tangulus: Aeterni carceris poena immodicum libertatis desiderium erit luendum.
Ophtalmus: Ergo valete lucida sidera


page 381, image: s389

heu! nunquam amplius his oculis oritura.
Auritus: O meum delicium! cui nunc servies? Quam atrox has aures cruciabit musica, quam instruent dissona desperantium animarum tormenta!
Nasutus: O flores! o mei amores! ergo flaccescetis?
Gulaphus: Bacche et Ceres, o mea Numina, sic me deseritis?
Tangulus: O Dea Cypria, ita Tangulum decipis?
Ophtalmus: O silvae! o montes! o cavernae! o si quis est uspiam, quem misereat miserorum!
Tangulus: Date refugium afflictis et trepidis!
Auritus: Recipite trementes columbas. quibus accipiter imminet!
Nasutus: Heu! Prudentius adest, severus ultor.
Prudentius: Sistite! nam quo evadetis?
Gulaphus: Permitte!
Nasutus: Ah permitte!
Prudentius: Manere volo, impero.
Auritus: Neque saltem indulges exilium?
Nasutus: Et nihil omnino miseret miserorum?
Prudentius: Erratis. Non vindicem sentietis Prudentium: Patronum habebitis, si paenitet Commissorum.
Ophtalmus: Dulce promissum!
Gulaphus: Spe nostra majus.
Auritus: Et meritis majus.
Omnes: Ah! paenitet!
Prudentius: Quam Corpo et Chrono jam impetravi veniam, obtinebo et vobis. Hic latete, dum vocem. Facilis est ad gratiam Princeps, cum non peccatur proterve. Ingreditur. Nunc res agenda. Ego gloriosae, princeps, applaudo victoriae.

SCENA ULTIMA. Personae omnes.

Logus: QUae tuae plurimum debetur industriae. O quam sapienter desipuisti!
Prudentius: Nunc cum exui Morionem, sine, ut induam Oratorem. Reis errorum veniam postulo. Pensabunt delicta obsequiis. Tunc illustrissime lucet Regum potentia, cum Justitiae et Clementiae radii miscentur


page 382, image: s390

simul. Promulga gratiam: nec sine, ut Prudentius frustra Caduceum teneat.
Logus: Quod postulas, habe. Pono culparum memoriam: adsint absque metu.
Virtuosus: Migrate funestae tenebrae! Serenum victori applaudat caelum! Reduce diem, et in sepulchro solium firma Principi. In hoc fundamento perpetuum stabit.
Chronus: Fidelem, O Rex, habebis posthac Chronum tibi.
Logus: Sic spero: hoc cave, ne aliud imperes Horis, quam ego velim. Quales Prudentius pinxit, tales, ut porro serviant, volo, Larvas mortuales prae se ferunt, quia nullam esse horam convenit, quae non serviat ultimae horae, seu quam nollem esse horam mortis.
Prudentius: Adsunt, si pateris, servi tui, jam tandem futuri fideles.
Logus: Adeste: pronum ad vota habetis Logum.
Corpus: Rex! Nisi nos prohibet triste etc..
Logus: Desinite praeterita cogitare.
Corpus: Quos mihi reliquos sinis, prosterno filios ad Domini pedes.
Logus: Te, Corpe, fratris, hos habebo nepotum loco, si in sequentes juratis leges, quas dictabit Prudentius, et interpretabitur Virtuosus.
Prudentius: Prima est: Ophtalmus, quod Ethnicos etiam Logus docuit, illud saepe de Deo cogitet: os homini sublime dedit, caelumque tueri jussit, et erectos ad sidera tollere vultus.
Logus: Saepius proinde aspiciendum esse caelum, quam terram, saepius stellas, quam feminas.
Virtuosus: Et adeo quidem, O Corpe, ut praeceptum Numinis contra Ophtalmum sit: si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et proice abs te: bonum tibi est cum uno oculo in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis.
Prudentius: Secunda est: Auritus non abeat ad magistros prurientes auribus, qui a veritate auditum avertunt, et ad fabulas convertuntur.
Logus: Tales nimirum, qui Doctores prudentiae dici volunt, et ne sciunt quidem, quid vera prudentia sit: vera, inquam, non


page 383, image: s391

animalis, quae axiomata coacervat solis rebus praesentibus opportuna, qualia etiam animalibus insunt. Illi audiantur, qui ad caelestia, ad aeterna stimulant animos.
Virtuosus: Sic rursum sacrae paginae monent: qui habet aures audiendi, audiat, quid spiritus dicat, non, quid caro.
Prudentius: Tertia est: Gulaphus nimiam pro suae gulae deliciis sollicitudinem caveat, et famem solari contentus: superflua, ut hominem decet, contemnat.
Logus: Illius memor: non est regnum Dei esca, et potus.
Virtuosus: Et illius: Quaerite primum regnum Dei, et justitiam eius: cetera adjicientur vobis.
Prudentius: Quarta est: Nasutus recordetur illius: qui delicate a pueritia nutrit servum suum, postea sentiet eum contumacem.
Logus: Nempe qui ad minimae difficultatis odorem nasum in rugas trahit, non est aptus virtuti.
Virtuosus: Inter illos est, de quibus legimus: radicem non habent: ad tempus credunt; et in tempore tentationis recedunt.
Prudentius: Quinta demum est: Tangulus duo sibi verba teneat: fugite fornicationem.
Logus: Et illa: molles regnum Dei non consequentur.
Virtuosus: Hinc Veritas monet: si manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum, et proice abs te: bonum est tibi ad vitam ingredi debilem, vel claudum, quam duas manus, vel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum.
Corpus: Sanctae sunt leges.
Logus: Et sancte servandae. Urgebit Logus: de mediis providebit Prudentius: ne Corpo difficiles accidant, juvabit Virtuosus, qui inclusos in sepulchro Corpi ceteros filios evocabit in auxilium patris, cum et quamdiu jubebit Logus.
Virtuosus: Sapienter. Captiva vitia ad heroicos ausus serviunt.
Chronus: * Fit lux. Aperitur interius sedes solaris. Paratus est thronus, Rex! Reduximus solem. In sole sedere Logum decet, et nunquam tenebras pati.
Logus: Bene est. Praestate homagium. Vos sceptrum porrigite.
Virtuosus: Rex!
Logus: Quid


page 384, image: s392

vis?
Virtuosus: Hoc sceptrum habe. * Crucifixum porrigit. Sic suavius imperabis.
Logus: Bonum consilium! O Redemptor! Corpe, si quis non amat Dominum Jesum Christum, sit anathema!
Corpus: sit anathema! Eia filii! Juramus obsequium.
Omnes: Juramus.
Corpus: Vivat, et imperet Logus!
Omnes: Vivat, et imperet Logus.
Logus: Hic obedientiae vobis exemplum, auxilium, solacium erit.
Prudentius Virtuosus: O diem serenam!
Corpus: Non me capio prae laetitia. Prope mihi juvenescere videor, cum redeo sub tuum imperium. Io filii! Plaudite mecum!

Freu dich Himmel! Freu dich Erden!
Jezt wird alles besser werden,
Weil d'Vernunfft den Scepter fuhrt:
Und nicht mehr das Maul regiert.


page 385, image: s393

SERVUS DUORUM DOMINORUM COMOEDIA DATA LUDIS SATURNALIBUS ANNO MDCCXXXIII.


page 386, image: s394

ARGUMENTUM

ALlegoria est, sub cujus cortice hic nucleus latet. Homo cupiditate bonorum praesentium illectus, Deo tamen displicere pariter metuens, modum excogitat, quo ita mundo possit servire, ut Deum nihil offendat. Reclamat conscientia, et fieri hoc posse negat. A molesto monitore ut se expediat, quid agit? Primum mutam esse jubet, audire contemnens. Tum surdam, in inquirendo vero negligens. Demum caecam vel in meridie, in crassa sibi ignorantia, et assectatissima complacens. Ita quietum, ac secure iis, quae mundus offert, fruentem, repente, qua hora non putabat, occupat Deus: conscientiae visus, auditus, loquela redditur, et sui carnificis statuitur carnifex. A mundo miser deseritur, a Deo damnatur, sero lamentans illud: non putabam! Sententiam jam executioni dandam, tamen in Theandri gratiam revocabit Deus, si stultitiae homo paenitens, tandem statuat uni soli servire. Revocabit sententiam autem? Quin et mundum, qui prius ei dominabatur, servum subiciet, facietque, ut vitam vivat omni suavitate refertam, ac nunquam non hilarem. Ita jubet nos palam praedicare Deus per Isaiam C. 3. Dicite justo, quoniam bene! Bene! soli, et semper bene!

PERSONAE.

Amphibius servus duorum Dominorum, Creontis et Synesii Pater. - - - Politicus ut sic.
Synesius Amphibii filius Uranium timens. - - Conscientia.


page 387, image: s395

Creon Amphibii filius amans Cosmum. - - Caro.
Cosmus sub specie Domini, revera uranii servus. - - Mundus.
Theander sub specie servi, Uranii causam agens, - - Christus.
Uranius Cosmi Dominus. - - - Deus.
Mammon Cosmi amicus. - - Opes.
Idonius amicus Creontis. - - - Voluptas.
Doxus amicus Amphibii. - - - Honor.
Alithius amicus Synesii. - - Veritas.
Crisius servus Amphibii. - - - Fallacia.
Mansuetus Aulicus Uranii. - - Misericordia.
Nemesius Aulicus Uranii. - - - Justitia.

PROLOGUS. Ex Catalogo Emblematico eorum, qui stulto se labore consumunt, seligitur pro theatro is, qui duobus Dominis contendit servire. Personae. Comoedus. Praefectus Morotrophii.

Morotrophii_Praefect: STultum, si bene intellexi,
Vis in theatrum producere, otiosum?
Comoedus: Imo laboriosum,
Sed qui labore inani, irrito, inepto,
Vitam consumit.
Morotrophii_Praefect: Etiam horum infinitus est numerus.
Comoedus: Scio, sed tu mihi selige singularem.
Nec enim quilibet scopo servit Comoedi,
Qui cupit miscere utile dulci.


page 388, image: s396

Morotrophii_Praefect: Quin ergo nominas aliquem?
Comoedus: Obvium probabo,
Modo habeat hoc singulare,
Quod sit stultus Doctor.
Morotrophii_Praefect: Stultus Doctor!
Hic terminus complexus non est significativus.
Quid docebit stultus?
Comoedus: Nihil est opus, ut doceat,
Modo dedoceat stultitiam aliquam,
In quam forte incidit spectantium aliquis.
Morotrophii_Praefect: Legam Catalogum:
Elige, quem aptum putaveris.
Comoedus: Placet. Lege.
Morotrophii_Praefect: Catalogus stultorum huius Morotrophii ordine alphabethi. Additur ars, quam quisque profitetur, et labor, quo occupatur.

Aurelius Allrain, professione Chymicus: laborat in lapide philosophico poliendo, cujus pulvis virtute Sympathica, pertusa marsupia sarcinet.
Barbatus Gribler, arte Vitrearius: laborat in Momi fenestra, per quam cordium arcana perspiciat.
Censorius Beller, professione Coquus: laborat in antiqua crambe.
Delicius Sehrzart, arte dulciarius Pistor: laborat in manna pinsendo.
Ego Einbilder, arte Architectus: laborat in turri Babylonica absolvenda.
Femininus Liendl, professione Venator: laborat in damis cicurandis.
Gaudentius Umundumb, professione Studiosus: laborat semel pro semper.


page 389, image: s397

Hornius Nimmersatt, professione lanio: laborat dentibus tantum.
Iactantius Blaser, professione Medicus: laborat in mortuis resuscitandis.
Leguleius Sprecher, professione Ludimagister: laborat in novellis corrigendis.
Murmuphus Beer, opificio restio: laborat in fortuna liganda.
Niedhardus Griengelb, professione opilio: laborat in lupo tegendo.
Olidus Caper, opificio sartor: laborat in vestibus Lunae accommodandis.
Pertinacius Grind, opificio pileator: laborat in pileo in quod libet caput habili.
Querulus Wainer, opificio textor: laborat in tela semper eadem.
Ridiculus Krautig, opificio sutor: laborat in Cothurno, qui staturae suae adjiciat cubitum unum.
Salabusius Gleisner, arte pictor: laborat in umbra.
Tumidus Pfeffermandl, professione mercator: laborat in verbis vendendis.
Vetustius Rostig, professione miles emeritus: laborat in revocandis horis elapis.
Xantippius Stubenbass, arte musicus: laborat in Cantu duro molliendo.
Zolpius Amphibius Zwifalter, professione Politicus: laborat, ut duobus Dominis placeat.

Comoedus: Hic Alpha et Omega stultorum est:
Hunc seligo. Evoca.
Morotrophii_Praefect: Adest.
Comoedus: Spectatores favete! ..


page 390, image: s398

1.

Dabitur Comoedia:
Cujus est materia,
Stultissimus stultorum.
Zolpius Amphibius
Servus ineptissimus
Duorum Dominorum.

2.

Vos a stulto discite
Sapere in tempore:
Ne sero sapiatis!
Scopus hic Comoediae:
Fructus patientiae,
Sit, quam nobis datis.

3.

Hoc moneo: Comoedia
Haec erit joco-seria:
Si quis non vult ridere:
Pax est: non contradicimus,
Dum agat, quod est melius:
Per nos licebit flere.


page 391, image: s399

SERVUS DUORUM DOMINORUM. ACTUS I.

SCENA PRIMA. Cosmus Mundus. Creon Caro.

Cosmus: QUid? Gemitum ex te audio? Num te juratae servitutis paenitet! Creon? Num tyrannum me credis? Jucundum est famulari Cosmo: experiere.
Creon: Nihil me paenitet, Domine. Sed! .
Cosmus: Loquere.
Creon: Dulcis est vox tua, dulcis aspectus, dulce imperium. Liceat utinam hac suavitate perpetuo frui.
Cosmus: Velle est opus: nihil praeterea.
Creon: Juravi: volo. Num Pater etiam, et frater volent? Illi si nolint, haud diu sinent meis me gaudiis frui. Verbo, exemplo, prior invitavi utrumque: promissa, minas, conditiones tuae servitutis exposui.
Cosmus: Et quid illi?
Creon: Dubium in partes animum versant. Amant, et timent te, Cosme Domine, sed Uranium amant, et timent etiam. Juratam Uranio fidem rumpere, et alterius heri imperio obligare, neque honestum credunt, neque tutum.
Cosmus: Hoc solum cruciat?
Creon: Hoc solum
Cosmus: Atqui non sum ego hostis Uranii, aut qui velim addictos ipsi in scelus perduellionis adigere. Serviant Uranio, modo et Cosmo serviant.
Creon: Quam bonus es! Possunt, ais, utrique servire?
Cosmus: Possunt.
Creon: Bonum nuntium, si per te licet, actutum fero.
Cosmus: Curre! Synesius forsan non statim assentietur conditioni etiam tam liberali


page 392, image: s400

Sed vos facite, ut ad me in Regiam veniat. Monebo meos, quid sit agendum, ut mentem mutet, et ponat pertinaciam. Ita Patrem cum filiis felicem reddam: opes, honores, voluptates ad nutum affluent, neque tamen offendetur Uranius. Quod si altercentur diutius, pauperiem, infamiam, tormenta timeant, et quidquid inferre mali Dominus contemptus potest.
Creon: Loquar omnia: et nisi me fallit gaudium, felix Orator ero.

SCENA SECUNDA. Creon. Synesius Conscientia.

Synesius: QUam gaudeo, frater, solus in solum incidere. Arcana sunt, quae tibi loquar.
Creon: Fratri loqueris. Quid affers?
Synesius: , Verbum unum, sed plenum horrore: proditi sumus.
Creon: Nempe cui? de quo?
Synesius: Uranio, de consiliis mutandi Domini.
Creon: Mutare decrevit Pater?
Synesius: Nihil decrevimus. Sed displicuit vel deliberasse. Hoc momento missus ab Uranio tabellarius venit ad me: Theandrum se vocat. Is modeste mihi: ubi est Amphibius? inquit: alloqui cupio. Ego, non vacat, aio, ut modo audiat te. Mihi loquere, fideliter referam, quid volueris. Faciam, inquit. Theander sum, ab Uranio missus cum hoc Epistolio (simul litteras tradit) et ego: quid imperat Dominus? interrogo. At ille jam fronte in rugas tracta severior: quid Dominum vocas, ait, cujus servitio vos paratis subducere? Legat has litteras Amphibius: et intelliget, quis sit Uranius, quis Cosmus: legat, et sapiat. Dixit, abiit. Mihi tremor omnes artes succussit.
Creon: Epistolam porrige. Video ab Uranio esse. Sed si bene consulo, non tradimus Patri. Nam quid vanis minis agitemus in circo miserum? Clausam


page 393, image: s401

servabo, dum legere necessitas suadeat, aut opportunior hora.
Synesius: Vanas tu minas dicere, frater, ausis?
Creon: Nemo innocens ab Uranio plectitur: et nos hactenus peccavimus nihil. oboediemus deinceps etiam: quid exigat amplius?
Synesius: Oboediemus. Scilicet nisi volentes, nolentes, pater adigat in obsequia Cosmi.
Creon: Anxiae mentis es: scrupulos eice. Nunc, ab alloquio Cosmio venio: non est is, qui velit nos ab Uranii servitute abstrahere, eiusque vel privare favoribus, vel furori obicere. Servire Uranio sinit, et sibi vult simul. Utrumque amare possumus, neutrum debemus timere. Quid est in hoc proposito frater, quod reprehendere Uranius possit? Aut quis non viris magnis duobus, amicus esse, quam uni malit?
Synesius: Haud prorsum inepte loqueris. Exploremus mentem patris. Video cum Mammone huc intrantem.
Creon: Cum Mannone? Subducamus nos oculis, ut auribus arbitremur, quid agant.
Synesius: Sequor.

SCENA TERTIA. Amphibius. Mammon Opes. Idonius Voluptas. Doxus Honor.

Mammon: MUlta habebis bona, posita in annos plurimos: comede, bibe, epulare, chirographum trado Cosmi manu: tu fidem obliga.
Amphibius: Obligasti me. Sed Uranius!
Mammon: Dixi, Uranium non est, cur timeas. Procul in regiones exteras profectus, quis scit, quando sit rediturus, aut num aliquando etiam. Tu interim spe sola pasceris mercedis promissae tibi: quid hoc est nisi umbra pasci Aesopici canis? Quod speras, incertum puta: quod habes, tene. Ita sapiens es. Et en! jam stamus in aula Cosmi.* Aperit se aula Cosmi cum inscriptione. Quanta legis? Haec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris Dominum, et juraveris fidem.
Amphibius: Haec omnia!
Mammon: Et


page 394, image: s402

multo plura, quam legis.
Amphibius: Quanta bona!
Mammon: Quid simile Uranius dabit? Promittit, quae nec oculus vidit, nec auris audivit: tu cape, quae vides, audis, tangis.
Amphibius: Quantus est computus?
Mammon: * Computant ex tabella mercedis summam. Numera. Quoties passus decem in gratiam Cosmi ambulabis, accipies decem florenos.
Amphibius: Video. Accelerabo incessum.
Mammon: Quoties annutu capitis probaveris sententiam, quae Cosmo placet, centum et quinquaginta florenos.
Amphibius: Etiam pedibus et manibus annuam.
Mammon: Adde jam ad centum quinquaginta florenos, 10. florenos.
Amphibius: Jam erunt 180.
Mammon: Ponamus jam, quod in die tantum viginti passus facias: multiplica 180. per viginti, jam erunt quater mille septingenti octoginta floreni.
Amphibius: Quaeso te! una die!
Mammon: Adde pro qualibet linea, quam scribes, decem crucigeros, tres lineae jam dabunt unum florenum, sex lineae quatuor florenos, decem lineae duodecim florenos. Multiplica haec per accidentia, quae fere omni die ferent octoginta florenos: adde dies diebus: multiplica dies per hebdomadas: adde hebdomadis menses: multiplica menses per annos: summa summarum erit immensa.
Amphibius: Confundor penitus prae laetitia,
Idonius: Quem huc nobis hospitem adducis, Mammon?
Mammon: Virum, qui secretioris politiae candidatus est, examinatus a me, et approbatus. Vacat Rex?
Idonius: Accedi potest.
Mammon: Intrabo.
Amphibius: Sequor ducem.
Idonius: Exspecta, hospes. Neminem in penetrale admittit Cosmus, quem non prius
Mammon: commendarit.
Amphibius: Didici esse patiens. Tu mihi jam, si lubet, nomen tuum edissere, et quae sit in hac aula vitae methodus, doce. Idonius vocor, et Cosmi sum Ganymedes. Quid possim, ex statura ne arguas. In pumilo corpore animus Gigas vivit, de victoribus orbis jam saepe victor,
Amphibius: Grandescit Pusio.
Idonius:


page 395, image: s403

Tu murmuras?
Amphibius: Nihil admodum. Narrare perge.
Idonius: Cave, ne me contemptum sentiam. Quem ego desero, vitam acerbam ducet.
Amphibius: Dissuavior. Ama me!
Idonius: Nondum te novi satis.
Amphibius: Gratiosus es.
Idonius: Cessa! nihil me blanditiae movent: mereri amorem debes.
Amphibius: Quid exigis?
Idonius: Mores et actiones tuas ut conformes moribus et actionibus mei Domini, hoc requiro. Potes?
Amphibius: Explica.
Idonius: Cachinnari potes, cum ridet Cosmus? ..
Amphibius: Hi!
Idonius: Ejulare, cum ille flet?
Amphibius: Heu! eheu!
Idonius: Frendere, cum ille irascitur?
Amphibius: Quos ego?.
Idonius: Trepidare, cum ille timet?
Amphibius: Ah!
Idonius: Furere, cum ille odit?
Amphibius: Congredere, congredere.
Idonius: Opportune accedis Doxe: saluta hospitem.
Doxus: Hic est, quem mihi laudavit Mammon? Salve.
Amphibius: Amicus hic, an inimicus est Cosmi?
Idonius: Amicus. Venerare.
Amphibius: Je suis uôtre serviteur, Monsieur, bon amy, du grande seigneure, je suis uôtre serviteur!
Doxus: Linguam et mores habet ad Cosmi genium. Placet.
Amphibius: Dic tamen, quis est hic vir?
Idonius: Magnus Eleemosynarius est nostri Regis. Doxum se vocat.
Amphibius: He! vous ête grande aumoniere du grand Signeur! je suis uôtre serviteur tres humble, tres humble! ô vous ête une du grandes personages, une du grandes, du grandes: permette mois vous baiser les main! je suis uôtre serviteur tres humble! tres humble!
Doxus: Si! vous parlez fort bien francois.
Amphibius: Un peu Monsieur! je suis uôtre serviteur!
Idonius: Eleganter etiam latine loquitur. Audivi.
Amphibius: Si Monsieur! et praeterea italice aliquid, Hispanice, Belgice, Hungarice, Anglice: in omnibus aliquid.
Idonius: Tenta virum accuratius, Doxe: reperies aptum. Ego quae scio, Regi nuntio.
Doxus: Igitur Cosmi gratiam ambis?
Amphibius: Ut nihil magis: si tamen Uranium non offendam, cui


page 396, image: s404

me ante jam obligavi.
Doxus: Cur vero mutare Dominum placuit?
Amphibius: Non displicet Dominus, sed merces in re modica, pene tota in spe. Futura semper promittitur: ego praesentem mallem, aut verius utramque.
Doxus: Suspicio sapientiam. Ibant ad dextram alii, et soli Uranio adhaerebant: alii ad sinistram, et soli Cosmo se addicebant: primus es, qui tentat viam mediam ad beatitudinem gradi.
Amphibius: Utinam tam feliciter, quam audacter.
Doxus: Nihil metue. Prudens consilium sequi solet eventus felix. Prudentiorem virum ego hucusque nullum vidi. Ad Regem eo: dignus es, quem collocet ad rei publicae clavum. Id ut libentius tibi praestet, et citius: elogium tibi loquar, et grande. Audire lubet?
Amphibius: Mactor beneficio. Tace.
Doxus: Rex, dicam, Amphibium paucis describam tibi: est discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri.

SCENA QUARTA. Amphibius. Synesius. Creon.

Amphibius: O! Fort bien! Je suis uôtre serviteur, Monsieur! Haec est digna eleemosyna a grandi Eleemosynario pro grandi mendico. Amphibius est Discipulus praeteriti temporis! Ha! hoc est: didicit quidquid praeterita tempora docuerunt! Amphibius est praesentis temporis Dominus, ha, hoc est, utitur pro arbitrio velut re sua: magna felicitas! Amphibius est Magister futuri temporis! Ha! Adeste ventura saecula! Prudentiam docebo vos, quam nesciverunt praeterita, et praesentia nescirent, si ego non essem. Amphibius est discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri. Multa paucis vir magnus dixit. Quid de me cogitabit Rex, si hoc audiat: Amphibius est discipulus praeteriti temporis,


page 397, image: s405

praesentis Dominus, Magister futuri!
Creon: Non ultra me teneo. Pater, gaudeo te laetum esse.
Amphibius: Hem! Adestis vos?
Synesius: Vidimus, audivimus omnia.
Amphibius: Quid promiserit Mammon?
Synesius: Audivimus.
Amphibius: Quam blanditus sit Idonius?
Creon: Vidimus.
Amphibius: Quid dixerit Doxus?
Synesius: Audivimus.
Amphibius: Quod de me dicturus sit Regi, quod Amphibius sit discipulus praeteriti temporis,
Synesius: Et Dominus praesentis,
Creon: et Magister futuri.
Amphibius: Dominus praesentis, Magister futuri. Ecce hoc audistis?
Creon: Omnia.
Amphibius: Et quid jam videtur?
Creon: Ut agas, quod tibi tua prudentia dictavit, quod adeo laudavit Doxus, imo quod jam ante Cosmus ipse probavit.
Amphibius: Eia! Admissus es ad alloquium?
Creon: Transeunti ad genua accidi.
Amphibius: Iurasti fidem?
Creon: Iuravi. Admisit, et ultro patrem etiam admissurum promisit, si vellet. Excusavi per timorem Uranii. At ipse: non abstraham ab Uranio, inquit: servire utrique potest servitutem bonam, et quae felicem cum filiis faciet.
Amphibius: Eia! Beatus sum!
Synesius: Dubito.
Amphibius: Quid tu mussitas tecum?
Synesius: Disputo aliquid.
Amphibius: Contra consilium tantae prudentiae?
Synesius: Scilicet.
Amphibius: Ecce chirographum beatitudinis.
Synesius: Imo miseriae dixero
Amphibius: Insanis?
Synesius: Pater, Mammon te in computando decepit: melius computa.
Amphibius: Non decepit.
Synesius: Numera. Insuper tantum de acceptis computum fecit, nullum de expensis.
Amphibius: Nihil expendam.
Synesius: Praeterea fecit totum computum per additionem et multiplicationem: quid? si rediens Uranius facit subtractionem et divisionem, qualis erit summa summarum?
Amphibius: Loquacule! Tu hodie non tacebis?
Creon: Pater aures nega homini superbo et obstinato, scilicet, qui solus apit.
Amphibius: Recte exprobras. Nam quis te tumor inflat, ut acquiescere


page 398, image: s406

sententiae nolis, quam probat is, qui est Discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri? Tace jam, et cave, verbum ut ultra facias.
Synesius: Unicum sine me dubium proponere.
Amphibius: Et quiesces deinde?
Synesius: Quiescam, pater.
Amphibius: Hem! Loquere.
Synesius: Si Uranius juberet te proficisci Romam, et Cosmus Parisios: quid faceres?
Amphibius: Quid facerem?
Synesius: Ita, pater.
Amphibius: Hoc dubitas?
Synesius: Hoc.
Amphibius: Ad dubium tam ineptum pudet me respondere.
Synesius: Et si non respondeas, ego tibi audacter dico, pater: ego Cosmo nolo servire.
Amphibius: Et ego tibi serio dico, mi filii, Cosmo debes servire.
Synesius: Hoc non fiet, mi pater.
Amphibius: Hoc fiet, mi sili.
Synesius: Je suis uôtre serviteur! Sed Cosmo non serviam.
Amphibius: Je suis le uôtre! Adhuc hodie servies.
Synesius: Hodie? Puto, quod non.
Amphibius: Puto, quod sic.
Synesius: Non.
Amphibius: Quid?
Synesius: Non serviam, aio.
Amphibius: Servies, aio.
Synesius: Non.
Amphibius: Tamen. hem! Quae temeritas! Quis umquam audivit filium sic patri loqui?
Synesius: Uranio serviam.
Amphibius: Et Cosmo simul.
Synesius: Non possum.
Amphibius: Ego possum, et volo.
Creon: Quousque obgannies?
Synesius: Tace tu!
Creon: Imo tu tacebis: velis, nolis. Pater, manus stringe, ego constringam os istud tam impudens tibi.
Synesius: u-u-u.
Amphibius: Ex merito agis. Patere, patere! Ut discas, quam reverentiam debeas patri. Nunc loquere, loquere petulans! Ha! ha! ha!


page 399, image: s407

SCENA QUINTA. Idonius. Doxus. Mammon. Crisius. Coeteri.

Mammon: Alloqui Dominum licet, et offerre servitium. Expectaris.
Amphibius: Beatus sum!
Idonius: Hei! * Ad Synesium mutum ligato ore. Num Iovem tu lapidem huc intulisti, an Deum silentii?
Amphibius: Statuam salis mallem, ut sapere discant filii, et parcent parentibus obloqui.
Creon: Punitae garrulitatis monumentum adstat.
Doxus: Deprecamur supplicium, si facti paenitet.
Creon: Num paenitet autem?
Synesius: u- u- u
Amphibius: Videtis obstinatum.
Creon: Num servies Cosmo?
Synesius: u- u- u.
Mammon: Vah! Huic se ausus est consilio opponere!
Amphibius: Temerarius!
Doxus: Nihil jam deprecor. Correctionis efficax medium dabo. Idonie, familiam convoca. Stet expositus servorum ludibrio, dum sapiat melius.
Idonius: Id faciam. Risus saepe jam eiusmodi pertinaciam fregit.
Mammon: Certe. Nam etsi non omnes esse de Cosmi familia ambiant: pauci tamen ferunt nobis esse ludibrio.
Idonius: Et tu gratiam cosmi mereris sapienti severitate.
Doxus: Gratus aspectus erit.
Mammon: Intramus.
Amphibius: Adsum.
Synesius: u-u-u-u.
Doxus: Veni.
Creon: Gaudens.
Synesius: u-u-u.
Idonius: Stasimum, Stolprium, Gracculum, Limulum, Damam huc voca, Crisie.
Crisius: Here! Ego tibi parcam adhuc: sed quid agas vide: nisi celeriter mutas mentem, ludere ludos vestros licet ad istam statuam. Ludite.
INTERMEDIUM. Fit saltus cum irrisione Synesii, seu Conscientiae.


page 400, image: s408

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Synesius. Crisius Fallacia.

Crisius: LUdibriorum alia genera super alia succedent. Nemo hic in maiore contemptu est, quam homines scrupulosi, et anxii. Alius est Cosmus, quam tu tibi fingis: ut primum videris, certus sum, adorabis... * Synesius Capite super abnuit. Es ridiculus? Quare non? Uranium times?. Toties audisti: frustra times. Cosmus non odit Uranium: colere sinit. Sed quid laboro?
Synesius: u- u- u.
Crisius: Explorare me pater jussit, num ex ludo doctior mutaveris animum.
Synesius: u- u-u.
Crisius: Solvi vincula cupis?. Non licet, dum assensum praestiteris patri.
Synesius: u- u- u.
Crisius: Non annuis?
Synesius: u- u- u.
Crisius: Non intelligo sensum animi. Solvam oris vinculum. Loquere.
Synesius: Etiam manus solve.
Crisius: Non licet. Quin et linguam ligabo iterum, nisi loquatur, quae placent patri.
Synesius: Non licet. Crisi, sic amat me pater, ut risui vernarum prostituat? Quid non sum passus? quas non sannas? Quas non contumelias? Timeo patri. Nam si filium sic illudit Cosmi familia, patrem, credo, tractabit humanius?
Crisius: Sic semper inani timore angeris. Nam a Cosmo magnifice exceptus pater ut dedit, ita accepit fidem: jure jurando uterque firmavit foedus, cujus nobile symbolum, aureum ex collo torquem Amphibius gerit.
Synesius: Catenam voca.
Crisius: Creontem fratrem par felicitas beat. Amores omnium, omnium amplexus habet. Tu solus exscors, extorris, miser in ultimam Thulen ibis. Et quod misero miserrimum est, neminem tangit miseratio tui. Scis,


page 401, image: s409

quid dicant homines isti de te? Dicunt te esse hominem bardum, stupidum, nullius cerebri, et albae mentis.
Synesius: Immerito, sed et ad meritum. Patientiam laudabit Uranius.
Crisius: Sed imprudentiam non laudabit.
Synesius: Tibi imprudens videor?
Crisius: Es.
Synesius: Manus solve.
Crisius: Si manus dabis.
Synesius: Cui?
Crisius: Veritati.
Synesius: Demonstra.
Crisius: Rursum pruris ad disputandum pro more tuo. Sed non vacat multis urgere: unico syllogismo convictum dabo.
Synesius: Quid probabis?
Crisius: Imprudentem te esse, cum opponeris patri.
Synesius: Nego.
Crisius: Probo. Qui opponit se viro prudenti, est imprudens: sed Pater tuus est vir prudens: ergo si opponis te patri, es imprudens.
Synesius: Nego minorem.
Crisius: Minorem, quod pater tuus sit vir prudens? Hoc suppono, et ipse saepe dixit: credis, mentitum esse?
Synesius: Audio: invertam argumentum: Qui tentat rem impossibilem, est imprudens: sed servire duobus Dominis est res impossibilis: ergo si pater meus tentat servire duobus Dominis, est imprudens.
Crisius: Minor est falsissima.
Synesius: Ego probo minorem. Ponamus, velle Cosmum, ut pater proficiscatur Parisios, Uranium autem jubere, ut eat Romam. Jam sic: vel oboedire Uranio debet in isto casu, vel Cosmo? Neutrum potest dici. Ergo.
Crisius: Quid? Sic peritus es Logicae? Nego consequentiam in hoc syllogismo cornuto. Manifesti tibi non sunt quatuor termini, Uranius, Cosmus, Roma, Parisii? Itaque non datur medius terminus, cur conveniant haec extrema: quomodo convenient inter se?
Synesius: Hoc queror.
Crisius: Haec fallacia est. Ego sic argumentor: esse servum Uranii, et esse servum Cosmi simul, non sunt propositiones contradictoriae: ergo possunt simul esse verae, simul, simul.
Synesius: Respondeo, distinguo antecedens: non sunt propositiones contradictoriae, si Cosmus et Uranius sibi


page 402, image: s410

nunquam contradicunt, concedo: secus, nego antecedens, et sub eadem distinctione concedo, et nego consequentiam, et insuper nego suppositum, quod Cosmus et Uranius essent duo Domini, si nunquam sibi contradicerent. Nam vel sunt liberi, ut possint dissentire, vel non sunt liberi? Si alteruter non est liber, tune unus tantum est Dominus, qui gaudet bono libertatis: si uterque est liber, et libere semper idem volunt, et nolunt, rursum sunt unus Dominus per consensum voluntatis.
Crisius: Ut tibi Jupiter haec cornua frangat! Aio, Uranium et Cosmum esse unum Dominum, et esse duos. Capis?
Synesius: Non capio.
Crisius: Audi. Duo sunt in personis, unus in substantia. Capis, aut nondum etiam?
Synesius: hoc est mysterium dualitatis, non capio.
Crisius: Explicabo ad captum. Quod sint duo in personis, concedis. Quod sint unus in substantia, sic probo. Voluntas est substantia: sed isti duo Domini habent unam voluntatem: ergo habent unam substantiam.
Synesius: Prope absum, ut negem consequentiam. Sed dissimulato hoc vitio, quid probas? Concedo totum: hoc est, quod ego dixi: si habent unam voluntatem, sunt unus Dominus, non duo.
Crisius: Tamen duo. Euge enim nos duo an sumus duo, an unus?
Synesius: Nos duo utique sumus duo.
Crisius: Recte. Sed nos duo etiam sumus unus.
Synesius: Nos duo unus? Ergo ego sum tu?
Crisius: Sic est. Et tu es ego?
Synesius: Ego nolo esse tu.
Crisius: Sed ego volo esse tu.
Synesius: Vides, quod simus duo.
Crisius: Patientia. Here! Ego jam tibi volo ista vincula solvere: non vis?
Synesius: Lepidus es. Volo! volo!
Crisius: Vides, quod simus unus?
Synesius: Simus unus. Libenter volo. Solve.
Crisius: Et tamen sumus duo.
Synesius: Nunc non.
Crisius: Imo nunc. Nam tu dicis, quod non simus duo, et ego dico, quod simus duo: ergo sumus duo: ergo nunc sumus unus et duo.
Synesius: Sive sim unus, sive duo, gaudeo, quod sim


page 403, image: s411

liber.
Crisius: Ama me, cui debes hoc gaudium.
Synesius: Quid faciam tibi?
Crisius: Obtempera bonis monitis: Cosmum ama.
Synesius: Si verum est, quod ais, et si Cosmus ac Uranius unus Dominus sunt, amo Cosmum.
Crisius: Tantae molis erat. At ipse prodit. Profitere fidem, ut felix fias.

SCENA SECUNDA. Cosmus. Amphibius. Creon. Synesius. Crisius.

Cosmus: QUid est effectum Crisi?
Crisius: Omnia. Synesius tuus est.
Synesius: Nisi esse Uranius prohibet.
Amphibius: Non aliter obligavimus fidem. Quiesce tandem, et gratulare sortem beatam patri.
Creon: Gratulare fratri, et tibi.
Synesius: Scilicet pro ludibriis? * Cosmus leges Amphibio dictat ad speciem bonas, vel saltem non malas.
Cosmus: Vertentur in laudes. Nunc ut intelligas, quam merito fueris irrisus, leges audi, quas Amphibio servandas praecipio. Compara cum praeceptis Uranii, quae video tibi fixa in pectore. Nihil deprehendes contrarium.
Synesius: Attonitum hoc exordio facis. Pudet erroris mei! Pro! Quam aliter descriptus es mihi a tuis hostibus!
Cosmus: Poteras ab hostibus effigiem veram sperare? Ab amicis debebas expetere.
Synesius: Tyrannum te vocabat Alithius, proditorem, belluam: monstrum, quod dormiat in concupiscentia carnis, sedeat in concupiscentia oculorum, ambulet in superbia vitae.
Cosmus: Haec Alithius scilicet, ultionis furore ebrius eructavit, quod perpetuo ab hac aula exilio sit proscriptus. Sed nos haec dicteria risu explodimus. Quid sic astas absorbitus [Reg: absorptus] aspectu? Num vides aliquid, quod te


page 404, image: s412

merito terreat? Ubi dentes, ungues, cornua, quae Alithius mihi affinxit?
Synesius: Non putabam Dominum tam compositum, tam modestum, tam amabilem reperiri in te. Ah! Non putabam! Erravi! Ignosce! Places per omnia, quia video nihil, quod possit displicere Uranio.
Amphibius: Haec vox me recreat.
Creon: Agnosco fratrem!
Cosmus: Placebo magis, si scies, quam nihil imperem huic formae non congruum. Dicat Amphibius, in quas leges juraverit.
Amphibius: Dicam. Tu vide, num hic decalogus tuo respondeat. Praeceptum primum. Ego sum Cosmus Dominus tuus: Dominum alienum liceat colere coram me: modo ita colas, ut non contemnas me.
Cosmus: Quid possum minus poscere?
Synesius: Ex oculis vidi, modestum te esse. Nihil iniquum petis.
Amphibius: Puto Praeceptum secundum. Non assumes nomen servi mei in vanum, sed ore, lingua, gestu ostendes te libenter servire.
Cosmus: Tristes et melancholicos famulos ego odi.
Synesius: Neque Uranius odit hilares.
Amphibius: Sic est. Praeceptum tertium. Memento, ut statas horas famulatui tuo sacrifices.
Cosmus: Supererunt aliae pro famulatu Uranii.
Synesius: Spero.
Amphibius: Bene. Praeceptum quartum. Honora uxorem, et liberos tuos serva, ut sint longaevi super terram, quam Dominus tuus dabit posteris tuis.
Synesius: Aequum est.
Amphibius: Sanctum. Praeceptum quintum. Non occides te ipsum.
Synesius: Natura hoc vetat.
Amphibius: Omnino. Praeceptum sextum. Non eris singularis.
Synesius: Odiosum est.
Amphibius: Ita. Praeceptum septimum. Non reicies munera.
Synesius: Prodigus forem.
Amphibius: Certe. Praeceptum octavum. Non loqueris cum proximo tuo nimis aperte, et citra omnem restrictionem.
Synesius: Prudentia jubet.
Amphibius: Vide, cui fidas. Praeceptum nonum et decimum. Non oderis uxorem proximi tui, non domum, non agrum, non servum, non ancillam, non bovem,


page 405, image: s413

non asinum, non universa, quae illius sunt.
Synesius: Cur oderim, quod esse meum potest?
Cosmus: Non hae faciles leges sunt, non justae, non tales, quibus opponere Uranius nihil possit?
Synesius: Sunt. Nihil carpo: Probo, quod egit pater, et in fratris sententiam eo. Dixi. Pudet contumacem fuisse: sed deceptus sum: non putabam, Rex, tam aequum esse te, tam aequas leges.
Cosmus: Condono errorem: et quia jam meus es, tuum me facio. Venite, fruamur bonis, quae Mammon, Idonius, et Doxus me jubente pararunt: feste sit dies hodie.
Amphibius: Festa sit tibi, Princeps, festiva nobis.
Creon: Io! Frater! Nunc amo te!
Synesius: Eamus!
Creon: Te oro, Crisie, ut excubias istic agas, ne qua penetret in aulam Alithius, et Synesium in curas priores agat.
Crisius: Cura erit. Securus esto.
Creon: Imo in cura sum. Nam legatus hodie ab Uranio venit, quem haud dubie Alithius duxit. Si consilia resciverint patris, tentabunt aliquod facinus, et aut Cosmum, aut Uranium concitabunt adversum nos.
Crisius: Relinque me mihi. Ne quidem sub oculos venient tibi hodie. Ad fores eo.

SCENA TERTIA. Crisius. Mammon. Creon.

Mammon: PErge intro Creon: expectant te omnes Charites. Mihi cum Crisio verbum.
Creon: Et mihi alterum tecum. Has litteras paulo ante extorsi Synesio.
Mammon: Unde missae?
Creon: Ab Uranio.
Mammon: Argumentum nosti?
Creon: Exprobrari consilium de mutando Domino tabellarius dixit.
Mammon: Servus Uranii?
Creon: Servus, Theander.
Mammon: Hem! Theander advenit?
Creon: Industrie impedivi, ne Synesius legeret, aut traderet patri.


page 406, image: s414

Hactenus distractum aliis curis oblivio epistolae cepit. Si memoria recurret, et ille repetat, quid suades, ut agam? Nam, ut est, facile turbas movet, vel inter gaudia.
Mammon: Negotia succedant negotiis, curae curis, gaudia gaudiis. Nunquam vacat, qui Cosmo servit. Nunquam, crede mihi, epistolii recordabitur Synesius, nisi admoneatur. Ego vero faxo, ut admoneri non possit: nam surdum faciam.
Creon: Quaeso, surdum? Quam ego hoc ei saepe optavi malum! Mutum esse saepe jussimus: recepit loquelam semper, cum audivit Alithium loqui. Jam si id agas, ut audire non possit, surdus pariter, et mutus erit, et nos ex integro vestri.
Mammon: Hoc ago. Tu cede litteras mihi, ut, si forte repetat, dicere sine mendacio possis, te perdidisse.
Creon: Indignabitur.
Mammon: Ride, et averte sermonem,
Creon: Cape. Eo ad gaudia.
Mammon: Opportuna proposito haec epistola venit... Omnino opportuna. Sed tuo mihi ad facinus ingenio est opus.
Crisius: Promptum habeo.
Mammon: Dimidium Amphibii nostrum est: totum cupimus, et ab Uranio penitus liberum.
Crisius: Hoc vis, ut ego perficiam?
Mammon: Hoc volo, et potes. Potes mentiri personam Alithii?
Crisius: Hoc est, dicere veritatem? Non assuevi.
Mammon: Facile est, si audes esse impudens. Nemini parce famulis, aulicis, Regi convitia palam dic, ac sine palpo.
Crisius: Aegre serent.
Mammon: Nihil metue. Fabulam Rex est doctus.
Crisius: Quid tum sequetur?
Mammon: Nempe exosum Alithii nomen, Alithium verum excludet aula, et omne cum Synesio abrumpet commercium. Tum, ne quis angat Amphibium, securi sumus.
Crisius: Intelligo totum.
Mammon: Quod soles, age: praemium te dignum seres.


page 407, image: s415

SCENA QUARTA. Crisius. Alithius.

Crisius: SPero. Jam mihi ante omnia vestis paranda est, quali Alithius utitur. Deinde vultus iste ridiculus conformandus in serium: frons nihil tecta sit: oculi fulgurent: voce utendum constante, ac sorti: sermo nullus, nisi apertus, clarus, nihil ambiguus, sine aequivocis. At hem! Num lupus in fabula est? Tene video, Alithie! O quam inimica tibi ad limina properas!
Alithius: Sine me. Quid ad te, quod ego ago.
Crisius: Nae tu mihi semper tetricus es.
Alithius: Quid me retines? Dic: intus Synesius est?
Crisius: Est, sed prô! quam alius a se! Aut, ut clarius loquar, alienus a te.
Alithius: Scio. Omnia narravit Theander. Sed propero retrahere ab exitio juvenem, in quod se et parentem praecipitat. Fortis est veritas prolata in tempore.
Crisius: Serus ades. Surdum illum Mammon suis praestigiis fecit.
Alithius: Surdum! Clamabo, dum audiat. Fabulam pro more loqueris, ut ab accessu absterreas.
Crisius: Experire. Sed potin' tu bonum consilium ab amico accipere?
Alithius: Garri, amice, garri.
Crisius: Garri, garri! Audi prius, tum corripe. Hoc scire te velim, ne impingas in limine. Cosmus vigiles ad singula cubilia statuit, qui observent, ne intret Alithius. Nisi alieno habitu lateas, non reperies aditum.
Alithius: Non recuso. Saepe feliciter latui. Sed jam visus tibi, scilicet proditori sum visus: quid proderit vestem mutare?
Crisius: Dure me habes, et possem in hoc loco par pari referre. Sed quia Uranium vereor, cui te scio amicum, vincam in bono malum. Non prodam te: quin juvabo consilia. Nam, ut


page 408, image: s416

intelligas, qui sim hodie, fatebor tibi, non placet Amphibius, nec ultra servio. Paenitet serviisse. Fraudibus et fallaciis illectum ad cosmum adduxi. Sperabam, serviturum utrique Domino. Nunc ille, nisi caecus sum, jam se penitus tradidit Cosmo: sorte vix adhuc Uranium cogitat.
Alithius: Num ego a Crisio hodie audio veritatem?
Crisius: Recte exclamas. Sed spei meae interitus meretur hoc punctum.
Alithius: Quoties multo ante exclamavi: nemo potest duobus Dominis servire! Irrisus sum.
Crisius: Non putabam, hoc opus tam arduum esse.
Alithius: Si tamen sincere agis, dic, sub quibus vestibus latebo securius?
Crisius: Puto, pharmacopolam circumforaneum si induas, facturum optime. Hi audiuntur, et erit ex medicinis occasio loquendi de morbis: quin et ement aliquas merces, si vili vendas.
Alithius: Donabo etiam, si gratae sint. Sed ain', tu sincerus es mihi?
Crisius: Quam sincere sum Crisius.
Alithius: Ergo de veste prospice.
Crisius: Mecum ambula. Dabo.
Alithius: Unum repete: vere obsurduit Synesius ex Mammonis praestigiis?
Crisius: Certe surdaster est. Adducetur tibi, ut sanes: ita se offeret omnis occasio, quam optas. Sed tu clama, si velis intelligi.
Alithius: clamabo, ut ambae aures tinniant.
Crisius: Superabo Mammonis spem.

Scena muta intermedia.

Exhibet militem sub duobus Ducibus militantem. Utrique fit infidelis, fugitivus primum ex castris Babylonicis, deinde ex castris Solymaeis.


page 409, image: s417

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Personae. Crisius. Mammon. Creon. Alithius. Idonius.

Crisius: PAravi omnia. Impinget Alithius: in tempore adero.
Mammon: Non vidisti Synesium interea?
Crisius: Accessi, et tristem de surditate consolatus sum spe medelae ab hoc circumforaneo ferendae. Jocos dabit uterque, nam admonui etiam, ut homini collocuturus strenue clamet, quod et ipse surdaster sit.
Mammon: Intellexit loquentem te?
Crisius: Scripsi omnia, ut legeret.
Mammon: Salvete amici!.. Tu introduce [(transcriber); sic: introduc] hominem.
Creon: Novas, audio, delicias facies.
Mammon: Opportune, nisi fallor, risui iste agyrta se offeret.
Idonius: Hic ordo diurnus est noster, mi Creon, ut hora horam, ita jocus jocum excipit.
Crisius: Adest hospes prodigiosus - - Rem strenue age.
Mammon: Vocetur Rex.
Crisius: Curro.
Mammon: Age, hospes, quid affers pharmaci? Expone merces.
Alithius: Morbos exponite: dabo pharmaca: ad obsequia venio.
Idonius: In magna familia, qualis nostra est, necesse est saepe morbos esse: dic, quibus mederi queas.
Alithius: Omnibus, si modo aegri animus bene dispositus sit ad sumendas medicinas, aut admittenda malagmata.
Creon: Quam igitur dispositionem tu exigis?
Alithius: Tria exigo. Primo, ut agnoscat aeger, indigere se pharmaco: secundo, ut credat sanari se posse: tertio, ut dicat sanari se velle.
Mammon: Aequa exigis, et facilia: et sequitur tum certa sanitas?
Alithius: Certissima.
Idonius: Si haec ita sunt, certe paucissimos posthac aegros habebimus: et possumus, Mammon, xenodochiis


page 410, image: s418

carere.
Alithius: Possetis, si plerique aegri eo, quo dixi, animo essent. Sed quotusquisque est, qui fateatur, aegrum se esse? Quotus, qui ab alio aeger dici sustineat patiens? Agite, si ego dicam, quod tu morbo gallico labores, et tu lepra, et tu hydropisi, creditis mihi?
Creon: Nisi tu dicendo, aegrum me facis, certe sanus sum.
Idonius: Ego mundus.
Mammon: Ego totus vegetus.
Alithius: Atqui tanto peius malignus est morbus, quanto minus agnoscitur. Dixi, tam multi sunt aegri, quia tam pauci se aegros existimant.
Mammon: ridiculus es. Sed nempe nisi aegros multos habeas, lucrum non facis: et inter eos medicos es, quibus non est bene, nisi multis sit male.
Alithius: Imo si datis aegrum, qui se talem fatetur, sanabo gratis, modo credat saltem sanari se posse, et dicat velle.
Idonius: Tuum est facere, ut credat.
Alithius: Non certe. Spes enim excitat desiderium sanitatis, et aegrum subigit imperio medici. Qui non fidit, non obedit: et nemo sanari cupit, qui desperavit.
Mammon: Ego saltem neminem huc usque vidi aegrum, qui non et speret, et velit sanari, siquidem aegrum se esse sentit.
Alithius: Sperant, volunt sanari, sed pharmacis, quae sibi placent, non quae medicus probat. Porrigo potionem amaram: nauseant, revomunt. Emplastrum urens adhibeo: ejulant, revellunt. Igne et ferro utor, quod saepe necesse est: furunt, maledicunt, insaniunt.
Mammon: Sed Rex ingreditur. Recede Rex, ne te pestis inficiat: nam omnes aegri sumus.

SCENA SECUNDA. Cosmus. Amphibius. Synesius. Coeteri. Doxus.

Cosmus: TAm subito aegri omnes?
Creon: Si huic agyrtae credimus.
Cosmus: Aegros dicis?
Alithius: Et graviter.
Creon: Me morbo gallico teneri.
Idonius: Me lepra.
Mammon: Me hydroprisi dixit.
Omnes tres: Nos nihil sentimus.


page 411, image: s419

Cosmus: Saepe occulti infestant nos morbi. Ego te aestimo, hospes: quid tibi videtur: sanus sum? Arteriam tenta.
Alithius: Molestum est, quod dicam: dico tamen: putredo viscerum te exedit: brevi corrues.
Omnes: Heu! Rex!
Cosmus: Firmi stant adhuc pedes. Nihil metuo.
Alithius: Dixi, nemo credit, nemo credit, nemo credit se esse aegrum.
Amphibius: Age divine Medice, quid dicis de me?
Alithius: Pro Superi! Quisquis es, dispone domui tuae! Quia morieris tu, et non vives.
Omnes: Ha ha ha!
Amphibius: Nunc demum dixisti verum: homo sum: nihil humani a me alienum puto: moriar utique: puto, puto.
Alithius: Atqui hodie morieris: hoc tu non putas.
Omnes: Ha ha, ha!
Amphibius: Hodie saltem indutias dabis usque mane, indutias usque mane!
Alithius: Non habebis. Hodie, inquam, morieris.
Omnes: Ha, ha, ha!
Amphibius: Audacter. Quis igitur me morbus occidet?
Alithius: Vertigo capitis te aget in praecipitium.
Omnes: Ha, ha, ha!
Cosmus: Medice, cura te ipsum. Certe vertigo tibi cerebrum turbat.
Alithius: Dixi! nemo credit, nemo credit, se aegrum esse. Sed cum erit propinqua mors, optabitis haec pharmaca usurpasse, et clamabitis cum sero suspirio: non putabam! Non putabam! Illud, inquam, solenne proverbium fatuorum: non putabam!
Mammon: Crude, memento, te Regi loqui.
Alithius: Aduletur Medicus, qui cupit occidere, ego sanare volo.
Cosmus: Sinite. Sed hem! Superest unus, cui minatus es nihil. Num sanus est hic?
Alithius: Momento esset, si vellet. Surdastrum affirmo. An non est ita!
Amphibius: Peritiam probas.
Alithius: Clamare altius ad aures homini hoc loco licet?
Cosmus: Clama.
Alithius: Vis sanus fieri?
Synesius: Quid dicis?
Alithius: Sanus num velis fieri, sanus, inquam!
Synesius: Non sum insanus: surdus, surdus sum, sicut tu.
Alithius: Ego te volo sanare, si vis: sanare volo.
Synesius: Surdus surdum! Cur te ipsum non sanas? Te? Ego non credo, quod me possis sanare tu, tu.
Alithius: Dic


page 412, image: s420

tantum: volo sanari! sic cessabunt praestigiae, et dissolvetur pactum cum diabolo! Dissolvetur pactum!
Synesius: Apage! Ego non habeo pactum cum diabolo.
Alithius: Quid clamas? Ego non sum surdus.
Synesius: Ita: ego sum surdus.
Alithius: Sed ego non.
Synesius: Tu non!
Alithius: Non, inquam.
Synesius: Dixerunt te esse surdum.
Alithius: Heu! Video me ludi. Num proditus sum?
Synesius: Reddes auditum?
Doxus: Rex! Alithius ab Uranio missus adest: alloquium petit.
Alithius: Quid audio!
Cosmus: Alithius adest? Meus hostis? Proceres, quid agam?
Amphibius: Admitte, obsecro, in Uranii gratiam.
Idonius: Audiatur, quid serat.
Cosmus: Intrare jube.
Alithius: Alithius adest! Dixi: proditus sum! Quis Alithius adest? Ego Alithius sum.
Omnes: Ha, ha, ha!
Creon: Delirat homo.
Synesius: Auditum redde!
Alithius: Hem! Scelus!

SCENA TERTIA. Personatus Crisius. Coeteri.

Synesius: TE video Alithie? O salve! ut se habet Uranius erga nos?
Crisius: Salve Rex! Salvete proceres!
Cosmus: Quid? Proscriptus aula, Alithius exsul meis se oculis obicit?
Crisius: Qui no disjunxit animis, idem conjungat Uranius. Amicus est, et factum Amphibii probat.
Amphibius: Felix es nuntius! Manum osculor.
Cosmus: Amicum amo: erit pax!
Omnes: Erit pax.
Alithius: Non sic Alithius loquitur. Quid? Aut fallitis, aut falli cupitis, miseri: Crisius iste est: ego Alithius sum.
Crisius: Quis est hic homo?
Alithius: Hem! Veterator! Non tu primulum has vestes mihi! Non ego in tuo cubili hunc habitum indui?
Crisius: Nihil intelligo.
Alithius: Mirum! Huc mihi sistite Crisium, si non hic ipse est!
Doxus: Certe a me missus est ad Theandrum Crisius cum responso ad


page 413, image: s421

epistolam Uranii, quam tibi paulo ante Mammon, Rex, tradidit. Falli te vides, o bone, si istum pro Crisio habes. Et quid bonum voco, Rex! aut impostor est homo, qui se Alithium vocat, aut furit.
Cosmus: Nescis, Doxe, quam sapiens sit. Etiam in sanis morbos reperit. Age, dic, num aeger est Doxus hic?
Alithius: Atque ad mortem quidem. Gangraena interior depascit te, miser, et lenta morte consumeris.
Doxus: Te stultitia devorat.
Cosmus: Alithius saltem sanus est?
Alithius: Est: non vero hic Crisius: phtisi proxime periturus, animam tussies.
Omnes: Ha, ha, ha!
Crisius: Graviora habeo, quae agam tecum. Dimitte hominem, ut quies sit.
Synesius: Redde auditum tandem!
Cosmus: Abscede insulse! Et alibi tuas has nugas vende.
Alithius: Non abscedo, dum sciatis, quod Alithius sum. Audi perfide! Audi Amphibie!
Cosmus: Eicite insanum hominem!
Alithius: Audi, inquam!
Synesius: Hem falsa spes!
Doxus: discede Sycophanta: patent protae! Abi!

SCENA QUARTA. Alithius. Theander.

Alithius: AUdi, inquam: nemo potest duobus Dominis servire, nemo, nemo! Frustra clamo. Sic jam olim Praeses mihi Romanus fecit. Interrogavit: quid est veritas? Et cum hoc dixisset, exivit. Me ipsum accuso: quare credidi fallaci Crisio? Quare sub aliena veste comparui? Scilicet mollius volebam agere, et insinuare me animis vix sentientibus. Inutilis politia! Ignoro, quid agam? Lateo, non agnoscor: non lateo, non admittor.. O te miserum, Theander, redi, redi ad Uranium: efficimus nihil. Medicum indui: aegroti furunt: actum est. Migremus hinc! Migremus hinc!
Theander: Non migrabo, donec responsum ab Amphibio habeam ad


page 414, image: s422

litteras, quas ab Uranio ad Synesium tuli.
Alithius: Quid? Synesius surdus est, Alithius ejectus, consulitur Crisius, Cosmus adoratur: non est hoc responsum satis?
Theander: Nondum tamen pro alterutra parte aut contra declaravit se homo.
Alithius: Id nec umquam faciet. Neutrarum videri vult, aut ambarum potius.
Theander: Neutrarum non licet, ambarum non potest esse. Necesse est, ut decernat. In Epistola scriptum est enim: Uranium Dominum adorabis, et illi soli servies, illi soli. Si legit Amphibius, et tamen speravit, servire se Uranio posse, et Cosmo simul, jam reus est majestatis. Si non legit, eique a Synesio, cui dederam, non est reddita: ex me audiet: dabitque verbis pondus epistola annulo signata Uranii.
Alithius: Atquine admitteris ad alloquium quidem. Totus Amphibius, mihi crede, totus Cosmi est, nec jam ex parte. Cosmum diligit, Uranium odio habet: Cosmum sustinet, Uranium contemnit.
Theander: Reduci ad Uranium potest.
Alithius: Postquam obsurduit Synesius, etiam Amphibius nullum audit salubre consilium.
Theander: Oculis utatur Synesius, et videat malum, quod imminet patri, si audire non potest.
Alithius: Quis exhibebit?
Theander: Omnes tentabo vias, ut reperiam aditum.

SCENA QUINTA. Accedit Crisius.

Crisius: HEm! Commode hic moram facis. Scrupulus angebat ingens, quomodo huius togae restitutionem tibi facerem, si jam abiisses: recipe, quod tuum est. Gratias tibi ago, o bona toga, pro honoribus, quibus propter te cultus sum.
Alithius: Species veritatis nempe, plus, quam veritas placet, Sed erit, erit hora, cum vindicabor.
Crisius:


page 415, image: s423

Ignescis? Frigidam allatum eo, ne oriatur incendium.
Theander: Cessa nugari. Mihi respondebis veritatem saltem, qui legatus ab Uranio sum, et responsum ad epistolam expeto, quam Amphibio attuli.
Crisius: Tu Theander es?
Theander: Sum.
Crisius: Responsum petis ad epistolam! a quo?
Theander: Ab Amphibio, cui inscripta est.
Crisius: Frustra expectas. Epistolam Mammon a Creonte accepit, legit, utetur in rem suam.
Theander: Clausam accepit?
Crisius: Clausam.
Theander: Et a Creonte.
Crisius: A Creonte.
Theander: Ergo non saltem prior Synesius legit?
Crisius: Non legit.
Theander: Ad illum admitte me.
Crisius: Quid ages?
Theander: Responsum volo.
Crisius: Homo surdus et caecus non noscet te: quid respondebit?
Theander: Surdum scio: insuper caecum ais?
Crisius: Aio: Nam nunc primum Idonius ita fascino ligavit miserum, ut apertis oculis nihil videat. Impingit ad omnes angulos, et aulae ludibrio est.
Alithius: Offuciis, et inaniis nos iste suis iterum ludit! Excusso pedum pulvere abimus Theander.
Crisius: Ho! Si nihil auribus creditis, faciam videndi copiam.
Theander: Intramus vel cum periculo. Qua ducis nos?
Crisius: Venite post me.
Theander: Necesse est, Uranio referre certum aliquid. Quin, forte se offeret etiam Amphibii convertendi occasio. Speremus bene. In rebus magnis etiam conatus meretur laudem.
Alithius: Opto successum magis. At en!


page 416, image: s424

ACTUS IV.

SCENA PRIMA. Synesius. Theander. Alithius.

Theander: PRodit miser!
Alithius: Spectemus, quo demum abeat, ut reperiat quietem, quae nusquam est.
Synesius: Me miserum! Ex quo huc intravi, omne momentum acerbum est. Oh!
Theander: Rursum impegit.
Alithius: Quin porrigimus manum.
Theander: Nondum Alithie! Indigere se ope cum intelliget denique, cum exclamabit, tum juvabimus.
Synesius: Oh! Oh! Qua exibo demum, qua, ex his infaustis aedibus? Hic est porta. Oh! Oh! Oh!
Alithius: Neminem subit opem rogare.
Theander: Subibit.
Synesius: Nunc reperi. Hac exibo. Cito, cito. Heu! heu! heu! Opem aliquis, opem misero!
Theander: Jacet. Jaceat! Nos ad Amphibium irrumpimus: videat silium, et moveatur aspectu.
Synesius: Heu! heu!
Alithius: Gravior lapsus est, et quem deliquium excipit. Totus friget.
Theander: Tanto est occasio felicior. Eamus.

SCENA SECUNDA. Cosmus. Amphibius. Creon. Crisius. Theander. Alithius.

Crisius: EN ipsi adsunt.
Cosmus: Theander hic, ab Uranio Legatus?
Theander: Is ego sum.
Cosmus: Responsum expectas ad allatam epistolam?
Theander: Sic est.
Cosmus: Dabitur. Amphibie, hae litterae ad te sunt datae:


page 417, image: s425

nosti annulum?
Amphibius: Est Uranii.
Cosmus: Nos aperuimus, quia suspicio fuit, agi hostilia. Nec sumus falsi. Lege: nam respondere juberis.
Amphibius: Trepidum hac praefatione fecisti: quin et conspicilia perdidi, quibus soleo uti.
Theander: ne labora. Ego tibi voce satis intellegibili praelegam.
Cosmus: Lege.
Theander: Uranius Amphibio salutem, et sanam mentem.
Cosmus: Ut placet exordium?
Amphibius: Non admodum.
Theander: Usque quo claudicas in duas partes? Si ego sum Dominus, sequere me: si autem Cosmus: sequere illum. Non potes utrique servire.
Amphibius: Quid hoc? Alithie, non tu paulo ante nuntiabas contrarium?
Alithius: Illude tibi, miser, illude tibi, et sponte caecutiens Crisium pro Alithio habe! Medicum tuum nôsti, qui tibi paulo ante arteriam?
Cosmus: Tace tu. Audiamus porro.
Theander: Aut enim me diliges, et Cosmum odio habebis: aut illum sustinebis, et me contemnes: non potes utrique servire. Unus es: uni est serviendum: elige, cui malis.
Cosmus: Vides invidiam?
Theander: Si tamen sapis, eligis digniorem tui, et tibi utiliorem. Ego Dominus: Cosmus ipse est servus meus, qui mihi perduellionis poenas sat graves dabit.
Amphibius: Haec patiens audis?
Cosmus: Audi plura.
Theander: Quae tibi mercedis loco Cosmus largitur, vanitas vanitatum sunt, et omnia vanitas, crepundia, nugae.
Creon: Hem! Pater! Mendacium audax!
Theander: Quae ego promitto, vera sunt bona, sola, grandia.
Crisius: Crede! Crede!
Cosmus: Ego res do, ipse verba. Quid


page 418, image: s426

malle debeas, vide. Tu perge.
Theander: Quamquam si merces tibi etiam a me nulla speranda foret, debes servire. Ego te emi: mancipium es.
Cosmus: Intelligis?
Theander: Si fidele, libertum te faciam, imo adoptabo in filium.
Crisius: Verba! Iterum verba.
Theander: Secus: jam hoc scito: qua hora non putabis, adero, et condemnatum tradam tortoribus, qui te eicient in tenebras exteriores, ubi erit fletus, et stridor dentium.
Crisius: Verba, iterum verba!
Cosmus: Quid palles miser?
Theander: Datae Uranopoli hodie sub meridiem. Totus tuus Uranius, si tu totus velis esse meus.
Creon: Blanditur iterum.
Cosmus: Non ego jam blandior. Hic stans delibera, quid agas. Insolens viri fastus facit, ut jam nec ego parte solum tui contentus sim: aut totus meus, aut totus Uranii eris. Mihi tuo famulatu opus non est: mille pro uno serviunt viri prudentes, docti, nobiles: tu vide, num non indigeas me. Crisius responsum serat.
Creon: Pater! Avarus Uranius est. Si ipsi soli servimus, quid manducabimus, aut quo operiemur? Mihi deliberatum est: Cosmo adhaereo.
Alithius: Nolite solliciti in crastinum esse.
Theander: Scit Uranius, quia his omnibus indigetis. Quaerite primum ipsi servire: placere satagite: et haec omnia adjicientur vobis.
Crisius: Haec omnia! Quae omnia! Vix ea, quae necessitas exigit. Ipse loquere: quot sunt, quos selices vocare possis, eorum, qui toti Uranio soli serviunt? Quid? Non circumeunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti?
Amphibius: Certe hoc saepe vidi.
Theander: Habentes alimenta, et quibus tegantur, contenti sunt, et plus, quam qui Cosmo omnibus rebus affluentes serviunt, jucundi sunt.
Amphibius: Hoc raro


page 419, image: s427

vidi. Certe hodie laetus sui.
Theander: Et quamdiu eris?
Crisius: quamdiu Cosmo servies.
Theander: Age ergo, quid tandem ad has respondes?
Crisius: Age, quod agunt plures: tantis non es sapientior.
Amphibius: Audi igitur: libens servirem Uranio: sed quoniam ita durus est, ut Cosmo servire prohibeat simul, ad Cosmum vertor.
Theander: Igitur non servies Uranio?
Amphibius: Non serviam. Responsum habes.
Crisius: Dignum hercle, quod Cosmus praemiet.

SCENA TERTIA. Theander. Alithius. Synesius.

Alithius: VIndicet Uranius protervum facinus!
Synesius: Ah! ah!
Theander: Vindicabit. Sed insanire hominem vides poculis Idonii ebrium: in gratiam ut recipiatur, ego agerem, si paenitere insaniae posset.
Alithius: In gratiam? Ex quo merito?
Theander: Miseret me. Imminet grande malum.
Alithius: Poena debita grandi sceleri.
Synesius: Ah! ah!
Theander: Sed gementem Synesium audis? Accedo.
Synesius: O si quis opem misero.
Theander: Synesi, opem sero. Surge, et ambula!
Synesius: O quisquis beneficam mannum porrigis, gratias aeternas habe. Ah! Ut te audiam! Ut te videam amice optime!
Theander: Videbis, audies. ... Ephphetha! Num jam loquentem audis?
Synesius: Superi! Quid hoc? Audio! Audio!
Alithius: Theander, quem te aestimem!
Synesius: O qui auditum reddidisti, numquid et visum dabis?
Theander: Respice! Fides tua te salvum secit.
Alithius: Prodigia video.
Synesius: O quis te talem huc mihi attulit? Quem video? O Theander! Quid debeo? Vestigia osculor tam grandis medici.
Theander: Surge. Praestigias verbo pellere, non est res magna. Scientiam habeo. Tu, si quid beneficio merui, beneficio utere ad votum meum.


page 420, image: s428

Synesius: Impera! Ingratus sim, nisi ad nutus oboediam tibi.
Theander: Vos servum creditis? Filius Uranii sum.
Alithius: Filius ais?
Synesius: Filius herilis tu?
Theander: Sum.
Alithius Synesius: In silio veremur patrem!
Synesius: Eccur servi habitu prodis?
Theander: Jussit pater. Sic diligit Amphibium. Vide autem, quid ille patri!
Synesius: Superi! Litterae sunt, quas a te habui. Creon, Creon hoc scelus persuasit patri! Ah! Cur Creonti dedi!
Theander: Deceptus es. Sed haec minima injuria suit: graviores es passus. Jam hoc te volo, ut torqueas patrem, qui torsit te, et a Cosmi servis torqueri est passus. In patris id bonum facies. Nam Uranius in via est: ei obviam eo: confestim, ut retulero responsum crudum, accipiet armaturam zelus illius, servorum agmine cingemus domum, et poenas expetemus injuriae. Tu si patrem eo adegeris, ut ipse culpa agnita, poenas de se exposcat prior, ages, quod fieri cupio, et ego sic placatus, placabo patrem, ne puniat gravius.
Synesius: Quam clemens es! Agam, quod jubes Domine, cum cura agam.
Theander: Tu Alithie, ad fores stabis, et cum videris adventantes, terrore implebis domum, ne primus patris furor incautos opprimat.
Alithius: O bonum Dominum:
Theander: Unum insuper: tu latebras quaere, et exspecta occasionem, qua de turba seducas patrem, ut sentiat se torqueri.
Synesius: Notavi omnia. Favere perge.
Alithius: In deliciis occupabis patrem. Ego in stationem eo.
Synesius: Tenebo meam.

SCENA QUARTA. Cosmus. Amphibius. Creon. Idonius. Doxus. Mammon. Crisius. Alithius. Synesius.

Mammon: ABscedis tandem canis, latratu rabido dudum infestus aulae!
Alithius: Abscedo, rediturus ferocior paulo post.
Mammon: Baculus custodiet fores. Rex! In


page 421, image: s429

conspectum omnia protulimus. Contentum Amphibium dabimus, ne factae electionis paeniteat. Adsit.
Cosmus: Adest. Ingredere. Totum te mihi das: totum me dabo tibi. circumspice: dice, quid desit votis.
Amphibius: Vel avarus, hic dicet: satis est.
Creon: Felix electio!
Idonius: Huc ades Creon! Tune lectum vidisti molliorem isto? In flosculis dormies ipse flosculus, et laeta semper somnia somniabis in multam lucem.
Creon: tenere habeor. Uranie! Felix nox!
Mammon: Quid placet ludorum? Grande lucrum facies labore nullo.
Amphibius: In gaudiis nato.
Doxus: Inde Regis te mensa excipiet.
Amphibius: Haud equidem tanto me dignor honore, Rex.
Cosmus: Scio, quid meis amicis debeam.
Doxus: Crisie, servorum jam turbam evoca; erunt ad nutum tibi: cogita, quid velis imperare: oboedient: specimen dabo.
Cosmus: Atque haec erit grata semper vicissitudo: hic ordo nocturnus pariter, et diurnus: a lecto ibis ad mensam, a mensa ad ludos, a ludis ad lectum.
Amphibius: Et quando ad labores?
Cosmus: Dabo, quos ad laborandum substitues tibi: tu curas omitte: potes, quod exigo, si imperare potes: nam quod sacis per alios, censebo fieri per te.
Amphibius: Nihil optatius. O quam es Domine, Uranio melior! Sed num libenter labores meos alieni suscipient?
Mammon: Id ego efficiam. Pecuniae oboediunt omnia. Ostendo nummun, et dico huic: vade, et vadit: alteri, vini, et venit: tertio fac hoc, et facit.
Cosmus: At ecce intrant. Mammon, exemplum imperii praebe.
Mammon: Faciam.
Crisius: Adduxi, quos jussus sum. Expectant imperia.
Mammon: Huc respice venator!. * Ostentat marsupium. Vade, et aprum illum grandem, illum terribilem, qui silvam infestat, sterne: tum dabo. Mercator respice!. Vade ad mare, in Indias naviga, et sericum pannum advehe: tum dabo. Respice miles!. Vade in castra: eluctare in muros arcis hostilis, et meum ibi vexillum defige! Tum dabo.
Amphibius: Res difficiles imperas.


page 422, image: s430

Mammon: Prompti num ideo minus sunt?
Amphibius: Voluptas est intueri celeritatem. Nemo vel verbo renuit, vel nictu etiam.
Mammon: Veni Scriba: num absolvisti acta, quae dede? alia, quae in mensula prope fornacem reperies, describe jam. Abi. Veni Architecte! persectum est aedificium in suburbano? placet. Nunc destruam horrea mea, et maiora faciam. Ideam forma. Abi. Veni rustice! Estne via Flaminea refecta jam, et purgata? Purgetur jam Collatina etiam, et reficiatur. Abi. Sartor tu mihi vestes fac ad proxima bacchanalia! Sutor, tu mihi ocreas fac! Tu mihi currum fac, Carpentarie! Hortulane, coque, pistor, caupo, vos mihi convivium facite! Choraulae, vos musicam facite!
Amphibius: Jucundum est hoc spectaculum! Neminem ego vidi, ita prompte, ita celeriter oboedire Uranio.
Cosmus: Vides, felicem esse me: te spera fore.
Amphibius: Jam sum.
Cosmus: Sed hora cenae est: discumbe mecum.
Alithius: At nunc saltem amicum audies, Amphibie, cum ultimum discrimen urget. Fuge, obsecro, Uranius adest, poenas expetens a rebelli. Fuge!
Cosmus: quis hunc iterum histrionem admisit Eice!
Alithius: Eice! Sed jam domus cincta est armatis.
Crisius: Non tu silebis denique?
Doxus: Importunus et audax blatero, quibus non mendaciis turbas ciet.
Cosmus: Territus videris mihi?
Amphibius: Aliquantum.
Mammon: Sycophantam nôsti.
Amphibius: Si tamen dixisset verum?
Doxus: Arma scilicet armis opponemus: panicus timor est.
Cosmus: Quid affers Crisie! * Diffugiunt, qua quisque potest. ...
Amphibius: Deseror! Crisie!. Crisie!. Doxe, Idonie, Mammon!. Creon! Creon!
Creon: Quis me?. Oh! Oh! Manus in spinam indui. Dolosa mollities!
Amphibius: Fili! Decepti, deserti sumus! Fuge, fuge! Uranius ultor adest!
Creon: Uranius, pater?
Amphibius: Fuge!
Synesius: Insequor.


page 423, image: s431

SCENA QUINTA. Uranius. Nemesius, Mansuetus. Theander. Alithius.

Uranius: FUgiunt. I, Nemesi! Scrutari latebras militem jube. Protrahantur ad poenam rei.
Nemesius: Imo quid ambagibus utimur? Subicere ignem scelestis aedibus jube: comburantur!
Mansuetus: Praeceps severitas non est gloriosa. Audiri debent, ut supplicium decernatur conveniens culpae, quae non erit in quolibet aequaliter gravis.
Theander: Praeplacet Mansueti sententia. Exsequere jussa Patris.
Uranius: Ad Filii nutum age. Laesus es Theander mecum, imo, nisi quod injuria Filii communis sit Patri, laesus es, quam ego, atrocius. Ultionis modum relinquo tibi. Nihil praescribo: exsere vim omnem irae, et quantam meus, quantam postulat tuus honor, vindictam para.
Theander: Accepto officium laetus: judex ero, cui una erit haec juris regula, tuus, Pater, et meus honor. Alithie, tuum hoc munus esto, ut Cosmo larvam detrahas, atque, qualis est, in servi habitu judicio sistas.
Uranius: Regis titulum et coronam affectare est ausum mancipium, quod pedibus proteram? Quae impudentia?
Alithius: Quam Crisius animavit, Domine, Crisius aio, qui utinam mihi excruciandus detur, postquam excruciavit me modis indignis adeo.
Theander: Actio dabitur: adduc reum. Idonius etiam, et Mammon, et Doxus adsint.
Uranius: Sed habitu, qui reos decet. Servi mei sunt, servi compareant, ut intelligat Amphibius, quibus servitutem stultus addixerit.
Mansuetus: Stultus utique sed num vel ideo non est commiseratione aliqua dignus?
Uranius: cruda nimis stultitia est, quae eligitur, et amatur. Fiat justitia!
Theander: Fiat!

Scena muta intermedia.

In qua exhibetur Miles sub duobus Ducibus, ab uno desertus, ab altero suspensus.


page 424, image: s432

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Synesius. Amphibius. Creon.

Synesius: VIdes, quid feceris, infelix Pater!
Amphibius: Ah! Video.
Synesius: Grande malum est!
Amphibius: Video.
Synesius: Juraveras servitutem Uranio, et dixisti audacter: non serviam!
Amphibius: Peccavi!
Synesius: Huc te tua stultitia egit, quod putares, fieri posse, ut duobus Dominis servias.
Amphibius: Ah! Putabam utique!
Synesius: Quid tibi jam prodest chirographum Cosmi? En summa summarum! Perdidimus omnia.
Amphibius: Ah! Ah!
Synesius: Sed numquid non dixi tibi: et non audisti me?
Amphibius: Ah! Scio!
Synesius: Tu vero primum mutum me esse jussisti, ne ultra obloquerer: deinde surdum fieri permisisti, ne audirem Alithium: postremo caecum, ut jam nihil possem arguere. Hoccine est humanum factum?
Amphibius: Utinam tu adhuc mutus, surdus, et caecus esses! Malo meo sanum Theander fecit, ut peius crucier. Quo me abscondam?
Synesius: Poenam times, culpa non angit. O gemitus inanes!
Amphibius: Poenam timeo, et culpa angit. Sed non est spes veniae, non locus effugii.
Synesius: Est spes, mi Pater, est spes veniae, si agnoscis te peccâsse.
Amphibius: Agnosco.
Synesius: si doles.
Amphibius: Doleo.
Synesius: Si vindicas, si punis ipse. Bonum dominum habemus: non punit bis.
Amphibius: Quid faciam?
Synesius: Paravi tormenta.
Amphibius: Tu tortor?
Synesius: Minister justitiae. Et ecce Creon!
Creon: O Pater! Quo me abscondam?
Synesius: O Pater! hic te decepit blanditiis, et concupiscentiis suis, hic Creon! huic irascere! luat!


page 425, image: s433

Crucifigatur!
* Creon in crucem agitur, Amphibius in caveam. Creon: Quo me rapis, ferox, crudelis! Pater! Ah! Pater!
Synesius: Adhibe manum pater crucifige! Sic placas Uranium.
Amphibius: Placabo. Probo sententiam! Crucifigatur!
Creon: Heu! Num furis pater?
Amphibius: Ante furebam, cum te nimis amavi.
Creon: Crudelis frater!
Synesius: Ut patri consulam, fratrem crucio. Patere! Patere!
Creon: Heu! In quae reservor!
Synesius: Tibi, pater, hic carcer adstat. Ingredere.
Amphibius: In caveam stultorum includis?
Synesius: Fateri non pudeat, quod non puduit esse. Stulto labore consumptus es, duobus servire cupiens. Stultitiae debetur carcer.
Creon: Haec a filio pater patitur?
Amphibius: Patior. Include me. Hem! Discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri! Absconde radios sol, ne quis hoc dedecus videat!
Synesius: Imo videat te Caelum, ut miserescat: videat terra, ut sapiat.
Creon: Superi! Inferi! Sic relinques?

SCENA SECUNDA. Synesius. Alithius. Crisius.

Alithius: I pestis! In ultimam Thulen abi!
Crisius: Saltem convasare me sines?
Synesius: Moras ex moris facit: nihil audi, Alithie! Abi pestis! Abi!
Crisius: Abi pestis! Cur pestis?
Alithius: Os opprime, et terga verte.
Crisius: Si saltem non sic eicerer turpiter! Ossa tibi omnia frango, si semel adhuc nervo tetigeris.
Alithius: Minari tu? Serve nequam, nequior, nequissime! Minari tu? Tu conqueri de nervo bubalo, cruces, rotas, rogum promeritus? Servile supplicium servo infligitur: furum, praedonum, latronum debebas nobis.
Crisius: Ibo, ibo! Sed convasare tamen!
Synesius: Quid tecum


page 426, image: s434

auferes?
Alithius: Quid est tuum, nisi fraudes, doli, mendacia, fallaciae! aufer ista: quid convasare est opus? Omnia tecum portas. Abi! Ego decretum exilii tui ad valvas Regiae figo. Aqua et igni interdictum tibi, noverint omnes: quodsi quis te sciens volens cibo, vel potu, vel lecto aut tecto juverit, indignationem Uranii se noverit incursurum, a quo mala omnia aedibus, in quas diverteris, immittentur.
Crisius: Quid faciam? Cogetis me fame perire?
Synesius Alithius: Utinam pereas!
Crisius: Non peribo. Scio, quid faciam. Accipiam septem alios viros, nequiores me, et revertar in domum meam: et erunt posteriora pejora prioribus.
Alithius: Faxo, ut nec accessus tibi pateat, nec reditus sit absque noxa.

SCENA TERTIA. Uranius. Theander. Nemesius. Mansuetus. Alithius. Synesius.

Nemesius: NOndum .. Sed en! Synesium video. Te requiro: patrem etiam et fratrem tecum.
Synesius: Scio, quid velis: ad judicium citas: non aderunt.
Nemesius: Non aderunt? Effugere se posse sperant?
Synesius: Non sperant. Sed judicati sunt: et scio, quod qui se ipsos judicant, non judicentur a Domino.
Nemesius: Cosmus cum sociis vincti expectant sententiam, quam non pronuntiabit Theander, nisi audito Amphibio, quippe qui ut reus, ita est actor simul.
Synesius: Ego pro patre agam.
Nemesius: Judices adsunt. * Ex solio judicium fit. Synesius, Domini, de Amphibio et Creonte referet. Audiri rogat.
Uranius Theander: Audimus. Loquere.
Synesius: Ignoscite, Judices, si mihi spatium respirandi exposco: nam stupor, ira, pudor, dolor, amor, religio, pietas vix relicto anhelitu strinxerunt guttur. Stupent oculi in hoc aspectu!


page 427, image: s435

exsultabam primum expulsum ex aula Crisium videns: nunc tenet animum, et recreat squalor hic, haec ora pallentia, haec colla depressa. * Captivi prostant. Cosme, Doxe, Idonie, Mammon vos ego video, an statuas, et nudos truncos? Aequitatem vestram, Domini, adoret orbis, et omnis posteritas celebret! Vincti, confusi, trementes astant, quorum ego hodie vocem, sannas, risum pueriliter tremui. O pudor meus! Sed ego stulti timoris poenas, opinor, sat graves dedi. Torquere patrem jussus sum, quid gravius filio? Oboedivi tamen: nec paenitet facti. Sentiat miser, quam malum et amarum sit reliquisse Dominum suum, et adhaesisse tyranno. Utinam tamen liceat hoc illi per vos, ut salubriter sentiat! Non excuso facinus, Judices: accuso etiam: stulte, proterve, impie egit: sed egit tamen: nunc vero id, si posset, ageret unice, ut, quae acta sunt, acta non essent. Saltem, quod potest, agit: dolet, plorat, plangit. Fatetur stultitiam, proterviam damnat, impietatem exsecratur.
Nemesius: Sera lamenta sunt.
Mansuetus: Si seria, audiantur.
Synesius: Quam seria sint, probant poenae, quas et de creonte, et de se, ipse expetiit. Usurpate oculis, si placet, spectaculum, dignum misericordiae plausu.
Theander: Me moves, Synesi! Siparium pande. Pater! Quam est hic aspectus jucundus!

SCENA QUARTA. Personae Omnes.

Uranius: ECce! Amphibius factus est quasi unus ex nobis, sciens bonum et malum! Huc te miser redegit prudentia tua! Duobus Dominis putabas servire te posse: jam ab uno desertum, ab altero ad poenam rapiendum te vides! intelligis denique, quid tibi prosit contempsisse Uranium? I nunc


page 428, image: s436

insane, et a Cosmo auxilium pete! Cosme, Doxe, Idonie, Mammon, ubi estis? Liberate fidelem servum ex foedo ergastulo! Moras trahitis? Quin fortiter clamas, miser! Nam forsan absunt longius, aut profundius dormiunt strenui illi Domini tui, qui toties tibi promissis tam splendidis felicitatem addixerunt! Stulte! hoc te praeterita tempora docuerunt? Quam misere perierint, quotquot deserto Uranio in partes Cosmi abierunt, non audieras? Non legeras? Non memineras? Stulte! Sic te oportebat uti praesenti tempore? In quo te offendi? Quando injuriam intuli? Quando male habui saltem? Quid? Tu tibi alium insuper Dominum exoptare sis ausus, praeter me? Ut mihi soli, ut totus servires, num dignus non fui? Num abs te non merui? Elegisses saltem Dominum maiorem me, aut certe aequalem: tacuissem utique: tulissem patiens: sed tu Cosmo te addicere, Cosmum meum mancipium mihi comparare, aequali mecum in honore habere, pari obedientia colere, denique aperte ad servum deficere, haec te credidisti impune facturum? Stulte! Eris, eris Magister futuri temporis, eris, et ventura saecula, quis uranio debeatur honor, quae obedientia, quae servitus, ex tuo supplicio discent. Sententiam pronuntia, Fili! Nemesi, executioni te para.
Theander: Stulte, quid tacitus astas? Clementem habes judicem, si scelus, quod negari non potest, excusari saltem et minui queat.
Amphibius: Creon, Creon me decepit!
Creon: Stulte! Num decebat patrem obsequi filio, stulta, impia expetenti?
Amphibius: Non decebat: stulte egi: nihil excuso: unum verbum audi, Theander: paenitet! paenitet!
Theander: Verbum sapiens! satis est. Pater, omne judicium filio commisisti: meo judicio liber Amphibius sit.
Uranius: Quid loqueris, Fili?
Nemesius: Justitia vetat.
Mansuetus: Misericordia probat. Aperio carcerem.
Theander: Displiceo pater?
Uranius: Tua potestas est. Nihil revoco.
Mansuetus: Egredere, egredere miser! Et nunc saltem, si potes, vel sero sape. Pereat


page 429, image: s437

hoc stultitiae symbolum, quod capiti fallax Cosmus pro signo honoris affixit!
Amphibius: Pereat! O uranie! O Theander!
Theander: Surge! in gratiam te pater recipit, si gratus potes esse.
Amphibius: Ero Domine! Serviam post hac soli tibi, tibi soli.
Uranius: Filio te debes! Filio servitium praesta: praestabis mihi!
Alithius Synesius Mansuetus Nemesius: Regia bonitas!
Amphibius: O Theander!
Creon: Paenitet! Paenitet!
Theander: Solvi etiam Creontem cupis?
Amphibius: Fiat voluntas tua!
Theander: Solvatur! haec tamen sit conditio libertatis, ut, si iterum ad vitia te invitet, sine mora iterum crucifigas.
Amphibius: Crucifigetur.
Creon: Vester sum, quantus sum! Paenitet, non semper fuisse!
Theander: Esto posthac: contenti sumus.
Nemesius: Opto, Princeps, ut te tuae beneficentiae nunquam paeniteat.
Mansuetus: Non paenitebit, nisi cum hos suae paenitentiae paenitebit.

SCENA QUINTA. Personae Omnes.

Theander: Ut paenitere non possit, beneficiis obruam. Eia! Nemesi! In istos jam jure age! Quid merentur?
Mansuetus: Blanditiis, promissis, minis in crimen laesae Majestatis egerunt Amphibium: Synesium loquela, auditu, visu privarunt: ab obedientia desciverunt ipsi, et Domini nomen sibi arrogaverunt: quid merentur?
Nemesius: In Amphibio misericordia triumphavit: in Cosmo et rebellibus sociis triumphet justitia! Ferro, et igne pereant!
Uranius: Aequa sententia est.
Theander: Aequa, Pater, sed non, quam vellem severa satis.
Uranius: Pronuntia.
Theander: Merentur, ut pereant: sed lentus interitus sit, ut sentiant se perire. Itaque ut, qui titulum Domini usurpârunt proterve, redigantur in conditionem servorum, id jus et aequum affirmo.
Uranius: Servis nos


page 430, image: s438

istis non indigemus.
Theander: Sed Amphibius indiget Pater! Amphibio serviant.
Cosmus Idonius Mammon Doxus: Vah!
Nemesius Mansuetus Synesius Alithius: Quanta bonitas!
Theander: Vides, ut fremant, Pater?
Uranius: Quid? Ergo ne parum est tibi impunem secisse Amphibium, etiam Dominum facies?
Amphibius Creon Synesius: Non petimus, non meremur.
Theander: Ego peto, ego mereor. Ita, Pater, digno supplicio plectetur Cosmi superbia; ita congruo remedio sanabitur Amphibii stultitia. Cosmum Dominum optavit Amphibius, ut bonis, quae pro suis fallax Cosmus ostentavit, fruatur: discat imperare, non mendicare. Servum habeat, et bonis, quibus honeste potest, utatur ad libitum, nisi aliter visum sit nobis. Ita nobis ipse hilariter serviet, nec jam de duobus Dominis cogitabit, factus ipse Dominus sui Domini.
Omnes: Sententia Theandro digna!
Uranius: Vicisti, Fili! Solvite reis vincula, ut accingant se ad serviendum. Synesium tamen, Amphibie, Synesium et Alithium consiliarios esse tibi volo in novo Dominio: nisi approbant ipsi, Cosmo tu nihil impera.
Amphibius: Utinam egissem semper!
Uranius: Homagii sollemnitas [Reg: solennitas] fiat. Tu nobis jura: Cosmus jurabit tibi.
Omnes: Stupete Caeli misericordiam nunquam visam! auditam nunquam!
Alithius: O misericordia! Unde haec magna, haec jucunda veritas est: Qui vult esse Dominus Cosmi, sit servus uranii: aut, quod idem est, qui est Servus Uranii, sit Dominus Cosmi.


page 431, image: s439

PROCESSUS JUDICIALIS CONTRA FURES TEMPORIS INSTITUTUS LUDIS SATURNALITIIS. ANNO MDCCXXXV.


page 432, image: s440

ARGUMENTUM

FUres temporis, thesauri utique pretiosissimi, qua ratione et deprehendi queant, et multari debeant, docemus. Argumentum est utile mixtum cum dulci, ne, si pro tempore, quod spectaturi nobis dabunt, nihil reddamus, etiam nos inter fures ponamur. Notentur nomina Personarum: posuimus plana, quia intelligi cupimus.

PERSONAE.

Suspirius thesauri Administrator.
Conscientius eius Frater et Admonitor.
Discretius Conscientio familiaris.
Incurius Suspirii Oeconomus.
Vigilius eiusdem janitor.
Abusus Advocatus Incurii.
Magister usus.
Aerius sive Ambitio, Fures extranei.
Chrysaorius sive avaritia, Fures extranei.
Amasius sive libido. Fures extranei.
Negotius, Fures domestici.
Stertinius, Fures domestici.
Ludio, Fures domestici.
Garrilius, Fures domestici.
Gastrimargus. Fures domestici.


page 433, image: s441

PROLOGUS

Poeta Scientiam redimendi tempus venditurus, cum emptorem non reperit, gratis tradit.

Poeta: Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Cives! Cives! Accolae! Incolae! Senes, et juvenes! Divites! Pauperes! Plebeii et Nobiles, summi et infimi! Audite! Audite!

Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Pretiosi temporis
Fures deprehendi!
Artem do, si emitis,
Furtum redimendi.
Emite! Emite! Eu(/rhka! eu(/rhka! Emite! Emite! ..
Nemo se movet? Nemo?
Vah! Nescitis, quantum sit temporis pretium!
Indignor, an misereor?

1.

O unbedachte Leut?
Ad furcam rapiuntur,
Qui sibi assequuntur
Was wenigs auf der Seit!
Et liberi vagantur,
Quid dico? honorantur,
Die Dseb der edlen Zeit!


page 434, image: s442

2.

Man kauffet Holtz und Sand:
Nugarum venditores
Inveniunt emptores,
Und allzeit offne Hand:
Ut tempus redimatur,
Teruncius non datur:
Wo ist doch der Verstand?

3.

Wann ich kunt zeigen an,
Quis arcam expilarit,
Quis aedes spoliarit,
Wo man ihn finden kan:
Quid, pagae! non daretis,
Quid non promitteretis?
Ich wurd ein reicher Mann.

4.

Nun lehre ich die Kunst
Noscendi aurearum
Furunculos horarum:
Was gebt ihr für mein G'spunst?
Tacetis? Et est nemo,
Qui mihi dicat: emo!
So gib ichz halt umsunst.


page 435, image: s443

5.

Doch horet meinen B'scheid:
Si nec, quam dabo gratis,
Doctrinam acceptatis,
So seyt ihr all nicht g'scheid:
Ignoscite! Hoc meum
Effatum, non est meum:
Es sagts die Ewigkeit.

PARS I. Fures comprehensi. SCENA PRIMA. * Aperitur cubile. Suspirius. Conscientius. Discretius.

Suspirius: ** Annuas Rationes conficiens. PRo! Ut perturbatae rationes sunt! Quid faciam, si repente veniat ad judicandum Dominus, et; si interrogabit, quid respondebo ei? quid suades Conscienti, frater mi, quid suades?
Conscientius: Sicut suasi, ut in tempore rationes inspiceres pro examine: ita suadeo jam, ut judicium judicio praevenias, antequam tempus non erit amplius.
Suspirius: Summa accepti ingens! Anni quinquaginta, menses sescenti, hebdomadae sescentae supra duo milia, dies centies quinquagies octies mille, centeni, et quinquaginta. Horarum supra quadringenta triginta quatuor milia quadringentae, minutorum denique quadragies mille, et sexcenta supra trimillionem.
Conscientius: Thesaurus ingens! Nam poterat quovis


page 436, image: s444

minuto Caelum emi. Sed haec summa accepti est. Residuum lege.
Suspirius: Minutus est numerus: nihil discerno.
Conscientius: Incertus est. Hoc certum, quod modicus.
Suspirius: Heu me! Video me prope redactum ad incitas, et nescivi! Sed in quid factae sunt tot expensae?
Conscientius: Frustra revolvis. Rationes expensarum nullas iniit Incurius oeconomus tuus: hoc est, quod queror. Quid si fures domi aleres, aut illi certe, qui toties ad te invisunt, amici tui sint fures?
Suspirius: Atrox suspicio!
Conscientius: At non temeraria. Et nescio, num non colludat oeconomus, quippe homo, quam pro te parum, tam pro sua cuticula multum sollicitus. Ingredere hospes!
Suspirius: quem vocas?
Conscientius: Discretium se vocat amicus meus, quem utinam pridem nossem! Iste me monuit, ut admonerem te, ne differres rationes tuae oeconomiae inspicere. Perspectas habet tuorum fraudes.
Suspirius: Ain' vero?
Discretius: Ad obsequia sum. Oeconomum alis, Domine, vel nimis simplicem, vel nimis nequam. Quidquid tui vel domestici, vel hospites postulant, tribuit: quamquam jam ne postulant quidem, vidente Incurio, furantur horam alius, alius diem, tertius mensem adeo. Quod si se commovet, alius dicit se jocum fecisse, alius in commodum tuum velle expendere, tertius ad necessitatem. Ita ille quiescit, tu spoliaris. Fortuna in Conscientium incidi: narravi, quia miseruit vestrum: rogavit, ut juvare consilio velim: adsum.
Suspirius: Et quid consulis?
Discretius: Ut purges familiam, et inter amicos selectionem facias.
Conscientius: Non discernimus malos a bonis: plerique fallunt.
Discretius: Discretii est discernere. Horam date! Horae unius impendio manifestos fures dabo, tot horarum raptores. Atque hoc nunc facilius praesto, cum ad celebranda bacchanalia dies et noctes integras, si patimur, rapient.
Suspirius: Negotium bonum facis. Necesse est, nosse me, in quos thesaurum profundam. Heu me Modicum residuum est! Utinam


page 437, image: s445

pridem huc inspexissem! Oeconome!. Incurie! Huic hospiti horam dabis, aut si opus habet, etiam duas, ut possit negotiari pro me. Ego reliqua tecum transigam, frater.

SCENA SECUNDA. Incurius. Discretius.

Incurius: QUod jubes, here.
Discretius: Ad votum peragam.
Incurius: Te vero, vir bone, num licet nosse, qui sis?
Discretius: Satis est, quod ego te noverim. Tu mihi ad interrogationes meas responde: nam ita necesse est, ut negotium peragam, quod mihi herus imposuit.
Incurius: Interroga.
Discretius: Quot domesticos alis, et quales, et quid in singulos expendis quotidie?
Incurius: Jucundus es homo, qui haec interrogas. Interrogabo et ego te aliquid: quis es tu, et unde huc venisti, et cur?
Discretius: Postquam dederis horam, quam jussit Dominus, percipies singula. Nunc responde ad quaestiones propositas.
Incurius: Imperiose. Responde tu prior mihi: scire necesse est, cui loquar, aut nihil loquar.
Discretius: Homini, cui herus imposuit curam negotii sui: hoc satis est.
Incurius: Non satis est. Dic: cujus negotii?
Discretius: Magni, ex quo pendet illius salus. Et quoniam urges, dicam: curam oeconomiae imposuit.
Incurius: Velut si bombardam explosisset, ita attonitu sum. Quid? Non ego oeconomus sum? Innocens, non damnatus, ne auditus quidem domo eicior?
Discretius: Vocaberis ad examen.
Incurius: Alienus invadat officium meum!
Discretius: Ad horam.
Incurius: Ad horam scilicet. Non sum ita hebes, ut non videam, quid futurum sit. Si alius vel ad horam has claves accipiat, Incurius exsul aeternum erit.
Discretius: Condemnas te ipsum, si detrectas examen: liber rationum in manibus Heri est: dissipasse bona videris, nisi ego te vindicem.


page 438, image: s446

Incurius: Quis librum Hero?
Discretius: Conscientius detulit.
Incurius: Hem! Actum est. Diffamatus sum ab inimico. Ineptus accusator est Conscientius, quippe qui odit me pessime, quod aliquoties negaverim dare horas, quas petiit sibi. Numquid idem Misanthropus te adduxit?
Discretius: Philantropum voca: nam amat Suspirium Conscientius, ut fratrem, tenere. Sed quid verba perdimus? Administrationis tuae rationem reddes, velis, nolis. Si sapis, emes favorem meum, et horam imperatam continuo dabis.
Incurius: Non est de tempore, ut tibi dem tempus: imo non habeo tempus.
Discretius: Attende, quid loquaris. Si tempus non habes, ergo perdidisti?
Incurius: Pro te non habeo, nisi dicas, qui sis.
Discretius: Etiam hoc dabo tuae importunitati. Discretius sum filius Prudentii, qui est vicinus Suspirio.
Incurius: Hui.Discretius! Nunc bacchanalia sunt: non habeo tempus sive pro Discretio, sive pro Prudentio, sive pro Suspirio, sive pro Conscientio.
Discretius: Bacchanalia sunt! ideoque negas horam Discretio dare posse?
Incurius: Non habeo tempus.
Discretius: Horam?
Incurius: Non habeo.
Discretius: Responsum ad Suspirium referam.
Incurius: Refer. Sed mihi jam malum imminet, nisi providus sum: nec jam licet incurium esse. Quid faciam? Fodere non valeo, mendicare erubesco: perditus sum, si has claves perdidero. Scio, quid faciam. opportune se infert Vigilius.

SCENA TERTIA. Incurius. Vigilius.

Vigilius: HUI! Oeconome! Ut lentus es in rebus tuis. Garrilius, Ludio, Gastrimargus irruperunt in cubile, ubi aerarium servas: furantur, quod volunt.
Incurius: Rumpere flagrio! Ita clamas, ut mihi aures obtundas. Scilicet


page 439, image: s447

quid ad te cubile meum? Janitor es: invigila portae. Scis, quem intro admiseris?
Vigilius: Neminem vidi.
Incurius: Hominem, qui nos omnes exiget domo, nisi totus Vigilius sis, et quantus es, intentis in eum oculis fueris, ne quid ille furetur. Si vel horam permiseris, actum est.
Vigilius: De me?
Incurius: Etiam de te. Nam ego accusabo te Hero, quoties furtorum particeps fueris, totas noctes cum furibus pervigil.
Vigilius: Quaeso, ne feceris. Nam quid tibi prodest, si tecum pendebo?
Incurius: Nisi quod jussero, facias, fiet, quod dixi.
Vigilius: Jube, o bone, jube!
Incurius: Ad reddendam rationem de factis expensis vocor: vides, quid consequens sit.
Vigilius: Hei! Quam multa tu paucis dicis!
Incurius: Sed hoc sine sumptibus fieri non potest. Impendenda est hora saltem, ut examiner, accuser, condemner. Capis?
Vigilius: Docilis sum. Quid deinde?
Incurius: Hoc deinde, quod invigilandum sit tibi, ne homo peregrinus [(transcriber); sic: Pergrinus?] auferat quidquam temporis, nec minutum etiam. Quid? Hoc iterum capis?
Vigilius: Iterum. Jam modum, quo caveam, doce.
Incurius: Amicum te ipsi finge, inimicum nobis. Ita se tibi credet, et tu nobis illius consilia.
Vigilius: Sapis.
Incurius: Praeterea quisquis ad januam venerit ex amicis, cave, quemquam excludas. Quidquid petierint temporis, decretum est dare, donec nihil supersit, quo contra nos abutatur Discretius.
Vigilius: Phü! Quod nomen audio? Discretius adversum nos agit?
Incurius: Officium meum ambit, et has claves.
Vigilius: Ille Prudentii nostri vicini filius?
Incurius: Ille, ipse, iste homo superbus, avarus, invidus, iracundus, insulsus, insipidus, barbarus, et quid sit elegantia morum, et quid doceat Magister usus, ignorantissimus.
Vigilius: Velut si Apelles esses, ita ad vivum pinxisti hominem. Curro, et amplector: num intus est?


page 440, image: s448

SCENA QUARTA. Incurius. Ludio. Garrilius. Gastrimargus. Stertinius.

Incurius: INtus est. Ingredere. Ego jam videbo, quid mei furunculi faciant. Adestis trossuli mei!
Stertinius: Trossuli mei! Ego vero, nisi tu me habeas melius, omnino ex his aedibus fugiam. Ita isti rapiunt omnia, ut mihi poene nihil supersit.
Garrilius: Tu tace, et crepa. Nam quid Stertinio cum bacchanaliis? Garriendi,
Ludio: Ludendi,
Gastrimargus: Edendi, bibendi,
Garrilius: Saltandi, cantandi,
Ludio: Jocandi, rixandi,
Gastrimargus: Vorandi, potandi nunc tempus est,
Omnes tres: Non stertendi.
Garrilius: Prior tempore, prior jure. Sero venit more suo Stertinius; sibi imputet, si vacuam cistam invenerit.
Stertinius: Ego vero non quiescam, donec quod justum est, mihi dabitis.
Omnes: Nihil dabimus.
Stertinius: Gastrimarge, in mediis conviviis invadam te, et sic contundam stomachum, ut quidquid voraveris, ructes.
Gastrimargus: Nihil.
Stertinius: Garrili, ego tibi os distendam, ut perpetuo hiscas.
Garrilius: Nihil.
Stertinius: Ludio, ego tibi oculos et caput ita premam, ut tamdiu nictes, donec annuas denique.
Ludio: Nihil.
Omnes: Quod quisque rapuit, teneat.
Stertinius: Hoc tu probas, Oeconome? Ludioni impera, saltem furtum ut dividat mecum.
Ludio: Fieri non potest. Vix sufficit pro expensis mihi, quod rapui. Tantulum est. Duodecim horas abstuli: tres expendo pro aleis, tres pro chartis, sex pro choreis. Quid jam sit reliquum tibi?
Incurius: Nocturnas abstulisti, an diurnas?
Ludio: Nocturnas novem, diurnas tres.
Incurius: Et Gastrimargus?
Gastrimargus: Tres post meridiem, et tres sub mediam noctem.
Incurius: Et Garrilius?
Garrilius: Ego nullas rapui, sed rapientibus provigile adstiti, ut, si quis


page 441, image: s449

superveniret, garrirem. Ideo ab utroque participo.
Incurius: Hei! Factum pessimum! Horas matutinas, horas optimas reliquistis intactas! O fures stolidi! O inepti! Quantulum abest, ut vobiscum sim perditus!
Omnes tres: Nullas invenimus praeterea! Cista est vacua.
Incurius: Ego matutinas cistae separatae inclusi, ut in casum necessitatis servarem. et ecce necessitas! Veni Stertini, tuae sunt.
Stertinius: Imo horae nocturnae mihi debentur.
Incurius: Non, non: sine tu istos suis rapinis frui! Tu Incurio carissimus es! Tibi optimas dabo. Sed cave, ne vel unam alteri cuidam concedas!
Stertinius: Nihil metue. Sex horulae tantum supersunt: quid dabo alteri!
Incurius: Veni. Vos in faciendis expensis moras abrumpite. Laudo industriam! Furtum probo! Fruimini me, dum potestis, et connivet Suspirius.

SCENA QUINTA. Ludio. Garrilius. Gastrimargus. Negotius.

Gastrimargus: AUdio. Socii! apparatum facio ad celebranda hilaria. Catalogus pro culina scribendus solitudinem et studium exigit. Valete.
Ludio: Ego instrumenta lusoria colligo. Vale.
Garrilius: Relinquitis Garrilium solum?
Ludio: Sufficis tibi. Omnia tua tecum portas in lingua.
Garrilius: Verum dicis. Si garrire non possum, possum cantare. Eia! A, e, i, o, u.
Negotius: Tandem in hominem incido. Age, tu mihi, ubi sit herus, loquere.
Garrilius: A, E, i, o, u,
Negotius: Loquere, inquam, non cane.
Garrilius: A, e, i, o, u.
Negotius: Insanio, nisi insanit hic puer.
Garrilius: A, e, i, o, u.
Negotius: Pusio! Narcisse! Floscule! Non possum impetrare a te, ut loquaris?
Garrilius: A, e, i, o, u.
Negotius: Caudex, stolo, stipes aduste per totum! Num ego te pedibus proteram?
Garrilius: A, e, i, o, u.
Negotius: Si intelligerem


page 442, image: s450

saltem, quid cantes?
Garrilius: Da capo. A, e, i, o, u.
Negotius: Prô! Longum tormentum!
Garrilius: A, e, i, o, u!
Negotius: A, e, i, o, u! A, e, i, o, u! A, ,e, i, o, u. Prô elegans carmen! Cessa, aut fauces obstruo!
Garrilius: A, e, i, o, u! Nunc loquere! Nam peccatum erat citius absolvere Ariam, quam sexies saltem repetitus sit textus.
Negotius: Tamen si centies repetiisses, non intellexissem, quid cantes. Nunc ut intelligam, loquere, non cane.
Garrilius: Quid vis, ut loquar?
Negotius: Herum per omnes angulos requiro, non invenio. Potin' dicere, quo se abstulerit?
Garrilius: Potin' dicere tu, quid Hero velis?
Negotius: Divinare ex fasciculo potes. Negotia fero, multa, gravia, neque quae ferant moram.
Garrilius: Modicam dabis: necesse est narrare aliquid.
Negotius: Paucis.
Garrilius: Tribus verbis.
Negotius: Urgeor multis.
Garrilius: Non detinebo. Heri cubitum ivi post mediam undecimam, imo puto, quod jam fuerit tertius quadrans,
Negotius: Nihil refert.
Garrilius: Audi modo. Post mediam, inquam, undecimam, nisi fuerit tertius quadrans, cubitum ivi. Habeo autem, per parenthesin, uti scis, lectum satis mollem non procul a fornace, ita, quasi hic lectus esset positus, et hic fornax, et ibi janua.
Negotius: Claudatur.
Garrilius: Vix decubui, cum me somnus oppressit: eram enim oppido fessus garriendo, nam a summo mane usque in seram noctem linguae quies non fuit.
Negotius: Credo, neque hodie fore.
Garrilius: Imo hodie multo minus: nam coepimus bacchanalia agere, probante Hero.
Negotius: Herum volo, absolve me: ubi est?
Garrilius: Statim dicam. Audi modo.
Negotius: Non vacat audire nugas.
Garrilius: Imo audi, nam interest tua.
Negotius: Si brevis es.
Garrilius: Cur interrumpis? Loqui me sine.
Negotius: Ah! Tandem!
Garrilius: Vix, inquam, decubui, cum me somnus oppressit.
Negotius: Audivi.
Garrilius: Hem iterum! quam est impatiens hic homo!
Negotius: Saltem si quis


page 443, image: s451

sellam afferret, ut sedens possem audire!
Garrilius: Vin', ut afferam tibi?
Negotius: Narra! Narra porro!
Garrilius: Rem lepidam audies. Statim igitur me somnus oppressit, sed inquietus admodum: nam pone me cubabat Gastrimargus; velut si hic mihi lectica esset posita, et hic illi: et ille crapulam inter horribiles ronchos exhalabat: nam heri convivium instituit Herus plus quam duodecim hospitibus. Aderat Amasius homo lepidus, ut nosti, et insignis venator damarum, et Chrysaorius insignis ille alchymista, qui quotidie novas artes excogitat, quibus possit confici aurum, item insignis ille architectus, quomodo vocatur?. Non occurrit jam nomen.
Negotius: Aerium vis dicere!
Garrilius: Ita, Aerius aderat, vir grandiloquus, et magnis desideriis turgens. Deinde...
Negotius: Heu me! Moriendum est mihi in hoc loco, nisi brevior sis.
Garrilius: Breviter, ut dixi, supra duodecim hospites erant. Fuimus laeti! Gastrimargus, quod solet, crapulam bibit: inde ronchi, et ructus, quibus me toties excitabat.Impatiens fui: in omne latus me verto: delibero, quid faciam? Aio mecum ipse: dormire necesse est, oculi graves sunt: et dormire non possum in isto strepitu: surgo turbidus, et lucebat luna orbe plenissimo: deambulo cogitabundus: oculos jam in stertentem Gastrimargum coniicio, jam per omnes cubiculi angulos. Jacebat illud animal supinum, turbatis stragulis, extentis brachiis et pedibus, ore hiante. Mihi aspectus spirantis trunci iram in risum solverat. Utinam, aiebam, liceret fauces obstruere, ut exspirares. haec animo agitans video frustum butyri cum cado lactis, quo ille solet incendium a vino ortum restinguere, ad latus fornacis posito. Quid si, inquam, tentarem, an ungi hoc guttur possit, ne ultra obstrepat? Dictum factum. Accedo, frustum ori iniicio: rem miram! Repente placidus Gastrimargus silet, nihil asperum, nihil streperum est post unctionem: gaudeo, me in lectum proicio, dormio.
Negotius: Tandem est


page 444, image: s452

finis.
Garrilius: Imo nunc incipio narrare, quod volo, et ad te pertinet. Nam horridum risui somnium successit: somniabam, te suspensum esse. Audi, quaeso, seriem somnii.
Negotius: Imo tu audi interpretationem. Carnifex es: suspendisti me crudeliter satis: nunc dimitte, nisi velis, ut crepem. At en! Qui me libere, venit. Gastrimarge, ubi Herum reperiam?

SCENA SEXTA. Negotius. Garrilius. Ludio. Gastrimargus.

Gastrimargus: NEgotium rursum video. Omnia turbas gaudia: neque erit a te saltem in bacchanaliis quies?
Negotius: Credo, etiam convitia auditurum me hodie, nisi abeam. At tu, Ludio, ubi sit Herus, dices denique!
Ludio: Herus? Quid tibi cum Hero hodie? Non habet tempus, ut audiat te.
Negotius: Habet tempus, quod coque, et agyrtae, et parasito tribuat: et quod Negotio concedat, non habet?
Garrilius: Hem petulantiam hominis! Tune te mihi conferre, et digniorem putare amoribus Heri? Mihi omne tempus debetur, si recte homo animal sociabile dicitur.
Negotius: Hem! ut ebullit ollula! Non affunditis frigidam?
Gastrimargus: Puere! Si tibi omne tempus debetur, quid nobis relinquis?
Ludio: Tu Ludioni te compares? Quid ludis est laetius? Ipse Deus quid facit in orbe terrarum? Ludit.
Negotius: Erudite.
Garrilius: Inepte! Fac, abesse Garrilium: quid esset orbis terrarum, quam saltus truncis et bestiis frequens?
Gastrimargus: Fac, abesse Gastrimargum: quid essetis uterque? Aridi, exsucci, squalidi, marcidi, emaciati stipites nempe.
Ludio: Stupide! Beati, si nescis, in paradiso essemus, laeti, sani, immortales.
Garrilius: Tu homicida es ab initio, praedo, latro, pestis universi.
Gastrimargus: Eia! Perora rabula in hanc partitionem.


page 445, image: s453

Garrilius: Nempe quasi multis verbis sit opus, ut, quae manifesta sunt, monstrem? Quis est locus, unde non praedas rapis? Aer, aqua, terra loquuntur: quae avis secura est, quis satis abditus piscis, quod animal tutum? Quae herbae, fructus, vites ignotae sunt tibi?
Ludio: Et quem in finem tot rapinae? Putas, latere te? Scilicet ut sub amicitiae specie blandius eneces. Aut age, quis occidit plures, gula, an gladius?
Garrilius: Certe cacostomachia, colica, phthisis, podagra, hydrops, diarrhoea [(transcriber); sic: diarrhaea] , pleuritis, arthritis, apoplexia, et mille alia nomina, uno nomine complecti licet: venenum sunt, quod tu apponis in conviviis.
Gastrimargus: Semper ego auditor tantum? Puere, non meministi, quantas tragoedias excitaverit stulta garrulitas? et tu, Ludio, innocens es, credo, de tot miseriis, quibuscum multae familiae conflictantur, de tot duellis, quibus illustres animae rapiuntur in tartarum, de tot blasphemiis, quibus Caelum impetitur?
Negotius: Ridiculi estis, qui mutuis in vosmet jaculis agitis. Mihi jucundum est hoc audisse: habeo, unde vos arguam.
Garrilius: Audistis minacias? In hostem iras vertite! nos fratres sumus.
Ludio: Tu accusare nos, quadruplator?
Gastrimargus: Gastrimargus non sim, nisi hoc tibi cochleari dentes omnes effringam, si vel verbum adversum me ructes.
Negotius: Ergo ubi Herus sit, dicite. Videtis me negotiis gravem: necesse est loqui.
Ludio: Abice molestum onus! cum erit nobis commodius tempus, tum ex angulo protrahes.
Garrilius: * Eripit calamum ex aure, et obtundit. Nimis acutus hic calamus est. I, nunc scribe Verrinam in nos!
Negotius: Inferi! etiam vim patior?
Gastrimargus: Quid? Tu pugnos attollere!
Negotius: Circumsistor?
Omnes: Negotium Negotio facimus!


page 446, image: s454

SCENA SEPTIMA. Accedit Vigilius.

Vigilius: QUis clamor est? Prô! Vos hunc tumultum! si me auditis, latebras quaerite, nisi malitis in carcerem trahi.
Omnes: Quid canis bubo?
Negotius: Imo rapiantur ad crucem!
Vigilius: Ad patibulum est via ex carcere.
Omnes: Cessas obloqui!
Vigilius: St! Cessate clamores, obsecro. Proditi estis, et vos ipsos proditis.
Omnes: Quid? Proditi?
Vigilius: St! Herus cum Conscientio et Discretio in cubile oeconomi repente irrupit, et deprehendit in flagranti.
Omnes: Quid?
Vigilius: Incurium, qui horas matutinas Stertinio dabat.
Omnes: Prô quid loqueris?
Negotius: Loquere!
Vigilius: Nempe continuo suspirare Suspirius, irasci Conscientius, Discretius fremere, quod horas optimas ignaviae daret.
Omnes: Quid Incurius?
Vigilius: Trepidare primum, mox excusare factum, quod necessitas cogeret. Stertinius etiam conqueri coepit, quod horae nocturnae furto sibi ablatae sint. Institerunt, ut nominaret fures: nominavit.
Negotius: Io bene!
Omnes: Dispereat proditor.
Vigilius: Incurius exaggeravit crimen, et vacuas cistas, quas effregissetis, ostendit. Quid statis? Nondum intelligitis, quid faciendum sit vobis?
Omnes: Ubi patet effugium?
Negotius: Et tu patieris effugere? Quin adjuvas etiam? Nisi curras celeriter, et munias portam, ne qua evadant: quam vere Negotius sum, accusabo te Hero acriter, et efficiam, ut te litteram longam efficiat.
Vigilius: Hei, parce, obsecro! Nam quod est scelus amicos juvare?
Negotius: Juvare fures est scelus. Nisi curris.....
Vigilius: Curro, parce!
Negotius: Cito. Beatus sum! Est occasio vindicandi me de multis injuriis. Saepe


page 447, image: s455

volebam conqueri, nunquam auditus sum. Per istorum furta est factum, ut mihi scripturae agendorum in immanem cumulum creverint, eo quod expensae temporis omnes per istorum impudentiam, et oeconomi injuriam profunderentur in ludos, in convivia, in nugas. Bonum est, Conscientium tandem Suspirio loqui: auditorem faventem habeo! Accusator acerbus ero.
MUSICA.

Pia desideria Senis tempus male praeteritum deplorantis, et bona proposita Juvenis tempus futurum ambientis.

Personae. Senex. Juvenis. Genius Prudentiae.

Genius_Prudentiae: Scholam aperio
Non tamen per praecepta,
Sed per exempla doceo.
Haec hodie est lectio:
Quid sit sapere, in tempore.
Attendite, perpendite. * Hinc, et inde fit exhibitio, per cameram obscuram.
1. Senex: Quam tristis est memoria,
Qua senex ad praeterita
Reflectit animum!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis: Cessate larvae horridae!
Me juvat nunc desipere,
Et esse liberum.
Ero prudentior,
Cum ero senior.


page 448, image: s456

2. Senex: Ah! Inter quae crepundia
Est acta pueritia!
Recordans doleo:
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis: Mors est consiliarius,
Quod docti aiunt, optimus
Sed nunc non consulo!
Ero prudentior,
Cum ero senior.
3. Senex: Mox in adolescentia
Quis dicat, in quae vitia,
Et quanta lapsus sim!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis: Horrendum est judicium!
Sed nunc non facit anxium:
Cur ante tempus sim?
Ero prudentior,
Cum ero senior.
4. Senex: Juventus tota vetitis
Est acta in deliciis,
Et turpi otio!
Essem prudentior,
Si essem iunior.


page 449, image: s457

Iuvenis: Infernus locus horridus
Et poenis est plenissimus:
Sed nunc non timeo.
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
5. Senex: Viriles annos levibus
Sacravi curis stolidus,
Vix horam animae!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis: Afficiunt Caelestia
Non obiter me gaudia,
Non tamen trahunt me!
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
6. Senex: O tempora! O aurea
Quo abiistis tempora!
Cur reliquistis me?
Essem prudentior,
Si essem iunior!
Iuvenis: Sum juvenis, sum juvenis;
Ineptus es, deliciis
His, qui opponis te:
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
Genius_Prudentiae: Discite Mortales, discite,
Ex alieno infortunio discite sapere.


page 450, image: s458

PARS II. Fures accusati. SCENA PRIMA. Aerius. Chrysaorius. Amasius. Incurius. Stertinius.

Incurius: TU quidem sub praetextu necessitatis evades.
Stertinius: Puto. Nam quis dormire prohibeat? Etsi dormire noctu non possum, necesse st, ut liceat mane.
Incurius: Sed mihi male est. Neque suppetit consilium, quo adjuvem me, ut reddam expensi temporis rationem probabilem saltem. Nam nimium (nunc equidem agnosco) nimium Gastrimargo, nimium Ludioni, nimium Garrilio, nimium etiam Negotio dedi, et hui! Quantum Aerio, Chrysaorio, Amasio! Et Conscientio nihil! Malum pessimum!
Stertinius: Candidus es.
Incurius: Brevius dicam: omne tempus perdidi aut nihil agendo, aut inutilia agendo, aut malum agendo. Haec Summa rationis reddendae est. Candidus sum, ut intelligas, in quo periculo sim, et consilio juves.
Stertinius: Stertinius non est homo multi consilii, nisi forte aliquod per somnium occurrat. Et en! Vigilone, an somnio! Procide, Jupiter intrat! * Personati Dii.
Incurius: Pro! Jupiter!
Stertinius: Et Mammon! Et Cupido!
Incurius: O propitii Dii! Juvate Incurium!
Omnes tres: Imo nos cupimus juvari a te!
Incurius: Imperate, quod vultis.
Omnes: Sacrificium volumus.
Incurius: Quid sacrificabo?
Omnes: Tempus, tempus!
Incurius: Heu! Me miserum! Non habeo tempus! Totum fures abstulerunt.
Aerius: Lepide! quid! Quid nugaris?


page 451, image: s459

Amicos non nosti? Da tempus!
Chrysaorius: Cessa simulare! nosti nos. Da tempus.
Amasius: Surge! Da tempus.
Aerius: Stertini, quid trepidat homo? ineptit enim?
Stertinius: Hei! Ipse caligabam. Ridiculi homines? Vos estis?
Chrysaorius: Evigilas [(transcriber); sic: Evigigilas] ?
Stertinius: Surge! Spurii sunt isti Dii! Aerius, Chrysaorius, Amasius sunt.
Incurius: Hem proterviam!
Omnes tres: Gratus est error. Adorasti nos!
Incurius: Jam vero detestor. Abite ad stygem monstra, abite! Utinam vidissem nunquam! Nunquam vel minutum dedissem!
Amasius: Quas tragoedias loqueris?
Incurius: Quarum nodum nemo vel Deus solvat. Pro! Quasi non sine vobis satis sim miser, ita mihi diabolus istos Deos adduxit! An et Vigilius inimicus est mihi, quod huc intro admiserit vos, hoc tempore, isto habitu, inter has turbas?
Chrysaorius: Quae enim sunt turbae?
Amasius: Hic habitus turbat?
Aerius: Consulto hac in veste intravimus domum, ego architectus,
Chrysaorius: Ego Chymicus,
Amasius: Ego Venator.
Aerius: Nunc quia bacchanalia sunt, credimus, nos Hero facturos delicias, si cum alii larvati incedunt, nos veniremus sine larva, ego Jupiter, vel, ut Germanice loquar, ambitio,
Chrysaorius: Ego Mammon, hoc est, avaritia,
Amasius: Ego Cupido, quem non opus est explicare.
Aerius: Ita intra muros mutavimus vestes, et larvas posuimus.
Chrysaorius: Si aliud videtur, resumimus.
Incurius: Ah! Vigilius! Vigilius! Cur vos admisit? Resumite vestes, et qua potestis, effugite: vobis et mihi consulitis. Vigilius proditor est! Ego perii!
Amasius: Quae hominem intemperiae agunt?
Stertinius: Reddenda est ratio expensi temporis. Nisi larvas resumitis, non evadetis. Vitium prodit vestitus: aliter tegite.
Aerius: Continuo Iovem exuo, et architectus incedo,
Chrysaorius: Et ego Chymicus,
Amasius: Ego venator.
Aerius: Sed heus! Priusquam Iovem depono, occurrit consilium hoc cerebro dignum: si ratio reddenda est tibi, cur de Advocato non cogitas? Solus non potes emergere.


page 452, image: s460

Incurius: Quis serviet pro Advocato in perdita causa?
Chrysaorius: Mihi lubentes serviunt. Sed optimus est Magister Usus, homo audax, clamosus, perspicax, et ex tempore eloquens. Advocabo.
Amasius: Nihil est opus vocare. Invitavi: promisit venturum se ad nostra bacchanalia, et certo aderit.
Incurius: Respiro. Magister Usus vir est, cujus vel aspectus partem adversam franget. Certo veniet?
Amasius: Certo. Bacchanalium morem ipse instituit, et non approbabit praesentia?
Incurius: Optime. Sed vos cito larvas resumite: non licet sic aperte incedere! non licet sic: non licet,
Omnes tres: Quod cupis, facimus.

SCENA SECUNDA. Incurius. Stertinius. Magister Usus, revera Abusus.

Incurius: TU bone Stertini astu aliquo id effice, ut Vigilius ad me veniat. Si renuit, prodit se esse infestum mihi: si venit, tu vices Janitoris age, nec redde claves ante, quam aut per fugam, aut per sententiam faventem securus periculi sim. Gratum habebis pro beneficio, quamquam beneficium merear vel a praeteritis beneficiis, quae praestiti. Meministi, spero, quoties horam, unam, duas, tres, supra numerum, quem Herus scripserat, tibi dederim?
Stertinius: Nihil memora: memoria est: totus tibi ab obsequiis sum. Vae Stertinio, si alius ab Incurio oeconomus foret! Io! in quem incido! Amice, Magister Usus ingreditur.
Incurius: O salve anchora spei meae!. Tu perge ad portam. Fluctuantem in turbido mari navem Magister in littus dirige. Reus agor oeconomiae male administratae.
Magister Usus: Scio.
Incurius: Speciem facti narrare sine.
Magister: Scio. Totam narravit Vigilius.
Incurius: Vigilius?
Magister: Rogavit, ut advocatum


page 453, image: s461

agerem vobis.
Incurius: Eia! Putabam inimicum esse hominem mihi. Et acceptas patrocinium?
Magister: Libenter, si porro promittis fidem, et omnia ex Usus praescripto agere.
Incurius: Promitto.
Magister: Ubi sunt, qui tecum aguntur rei?
Incurius: Abdiderunt se omnes, nisi quos Conscientius protraxit ex latebris, et conjecit in carcerem ad examen trahendos. Sed ego fugio! Herus intrat.

SCENA TERTIA: Suspirius. Discretius. Magister Abusus.

Suspirius: HEu! Quam sero in tot rapinarum notitiam venio!
Discretius: Vel sero juvat.
Suspirius: Modo Conscientius in ferenda adversum reos sententia non trahat moram. Punire certum est scelestissimos fures, et a funesta labe purgare familiam.
Discretius: Gaudeo, tandem detectos esse. Nunc vide, ne sis mollior. Quod cuique supplicium sua sententia Conscientius determinaverit, cave, tu mitiges, si mitem tibi vis Dominum reddere, cui reddenda est ratio expensarum. Quo magis tu eris iratus tuis, eo erit ille placatior tibi.
Suspirius: Tremens factus sum ego, et timeo, dum discussio venerit, et ventura ira! Ah! Cur non citius monuisti me tantum periculum!
Discretius: Volebam pridem: nunquam admissus sum ad alloquium. Quoties pulsavi januam, responsum est: Herus non vacat modo. Semel Conscientius audivit clamantem, cum a porta abesset Vigilius: ille admisit denique. Quodsi non inutilis videor, defero famulatum. Pelle Incurium: mihi curam oeconomiae committe: modo, quo optimo fieri potest, redimam tempus perditum, et factam jacturam sarciam.
Suspirius: O si fieri possit!
Magister Abusus: Quousque audio? Domine!
Suspirius:


page 454, image: s462

O salve, Magister optime! Tuis jam est maxime consiliis opus in hac miseria, quae me premit.
Magister Abusus: Desine querelarum in isto tempore. Nam quis est hic usus novus flere, gemere, suspiriis auram inficere, cum omnes gentes hilaria vivunt? Veneram, ut pro more meo bacchanalia tecum agerem, quoniam sciebam, huc usque me tibi fuisse carum: sed domum ingressus, nescio, quod malum metuere incipio: ita ubique tristes occurrunt, et tetrae facies, solitudo, silentium, maeror.
Suspirius: Quid possem aliter in tanta perfidia domesticorum? Ah! Nescis!
Magister Abusus: Ego jam omnia scio. Horas quidem furati sunt tibi, dissimulante Incurio: grande crimen! dignum, quod iste Locutuleius tanto hiatu amplificet.
Discretius: Parce convitiis. Non sum is, qui audire non velit, si excusari crimen alique modo possit. Nondum damnati sunt Fures: si sit, qui causam suscipiat, ipse suadeo, ut audias, Domine, ut possis ferre sententiam aequitati ac prudentiae consentaneam magis. Praeterea mihi de te, Magister, tanta existimatio est, quod sciam, Prudentio parenti meo te in pretio esse, ut nolim probare, quod improbas tu, meque et adversus Patrem, et adversus me ipsum peccaturum opiner, si me tibi opponerem.
Magister: Sapis, Discreti. Certe hucusque ita Magisterio functus sum, ut me passim regna et provinciae expectent. Itaque ut veniamus ad causam, mihi, quod saepe monere te volui, Conscientius frater tuus, Suspiri, homo atrabiliarius videtur, et nimium phantasiae obnoxius: et solent eiusmodi muscam pro elephanto, culicem pro camelo habere. Tu quod Usus probat, a tuo Principe improbari ne crede. Thesauri administratorem te ipse constituit: quas leges administrationis praescripsit? Non alias utique, nisi quas gentes omnes sequuntur. Quae vero est gens, quae non vivit ex usu? Ego omnibus legum interpres sum,


page 455, image: s463

me omnes audiunt. Vivendum, ut moris est: haec regula exceptionem non habet. Aliter velle vivere, quam solent omnes, est quaedam adversus humanum genus seditio, inimica commercio, cui renuntiet, est necesse, qui vult se in specie singulari statuere. Jam vide, quid alii faciant. Bacchanalia celebrantur ubique: Gastrimargo, Ludioni, Garrilio quis negat tempus, si petunt? Quis indignatur, si rapiunt? Sciunt, Dominum rationabiliter invitum non esse. Sic moris est, ita vivitur. Ergo aut omnes errant, aut nemo. Quid vero credis similius?
Suspirius: Quid ad hoc aio, Discreti.
Magister: Indiscretium voca, nisi, quae dixi, probat.
Discretius: Considerare, quae dixit Magister, liceat. Nihil videtur contra rationem dixisse. Sed ne quid temere respondeam, sine, ut ex more meo prius mortuos consulam.
Suspirius: Mortui tibi loquuntur?
Discretius: Optimi consiliarii sunt: quos si sequor, incedo via tutissima, hoc est, media, qua neque mihi nimium tribuo per temeritatem: neque nimium Conscientio cedo per anxietatem, qua ille saepius declinat ad scrupulos.
Magister: Nihil hac cautela est opus.
Discretius: Ex more facio.
Suspirius: Sine, faciat. Tu recreasti me. Spero non displiciturum me Domino, si vivo, ut solent homines vivere. Frater est Cato rigidus nimis: quid dicerent homines, si viverem, quasi homo non essem?

SCENA QUARTA. Accedunt Conscientius, et Negotius.

Conscientius: FRater, furum plena sunt omnia. Quo inquiro sollertius, plures invenio. Et quid? Non etiam iste est fur?
Magister: Contumeliam deprecor, Domine: mihi cum homine tam protervo vivere, non est


page 456, image: s464

volupe. Vale.
Conscientius: Qui convivere Conscientio non potest, bonus non est.
Suspirius: Cessa mordere canis! Mane hospes: tuis mihi consiliis opus est.
Magister: Tu istum audis: quid frustra loquar?
Suspirius: Non audiam: mane. Frater, jam inquisitum est satis. Donec Discretius a mortuis redeat, silentium tenere te velim.
Conscientius: Hem! Imperium dignum Suspirio!
Negotius: Et quid audivi! Donec Discretius a mortuis redeat? Num occisus est igitur?
Conscientius: Abripuit se. Quid cogitem? Quae subita mutatio est. Negotius. Atrocia suspicor. Iste novus hospes turbaverit bona consilia.
Conscientius: Superi! Quae levitas hominis! Primum inquirere in fures jussit: inquisivi, inveni, teneo: nunc cum esset pronuntianda in reos sententia, ne audior quidem. Quid? Innocentes forte detulisti ad me, aut acrius, quam merebantur, accusasti?
Negotius: Imo lenissime. Nam dici paucis non potest, quantum Stertinius temporis perdiderit nihil agendo: Quantum Gastrimargus, Garrilius, Ludio, inutilia agendo, et Aerius, Chrysaorius, Amasius etiam mala agendo. Ita profusus thesaurus est in frugiperdas: Negotius quantillam ex eo partem accepit?
Conscientius: Tres ultimi comprehensi nondum sunt. Ubi latitant?
Negotius: Semper larvati incedunt, ne facile agnoscantur a te. Aerius architectum refert, qui arces in aere fabricat, et in ponendo super prostratos aemulos fundamento laborat. Chrysaorius Chymista est, tempus omne in eliquandum ex destillato humano sanguine aurum expendens. Amasius venator Damarum in omni saltu famosus.
Conscientius: Unde tu haec omnia?
Negotius: Garrilius prodidit.
Conscientius: Et tales non novit Suspirius?
Negotius: Mutarunt nomina cum vestitu. Aerius magnanimum se vocat, Chrysaorius providum, Amasius urbanum. Ita amici putantur, qui pessimi fures sunt.
Conscientius: Heu! Detexisti fraudem, qua et ipse deceptus sum. Nunc novi,


page 457, image: s465

quos dicis. Vah! Ut speciosa nomina possint Conscientium fallere, quis credidisset?
Negotius: Detrahe larvas, et horrebis.
Conscientius: Requiro Suspirium: clamabo, urgebo, arguam, increpabo, pungam, donec redeat ad se, et me audiat... At en! Quis tumultus est! ..

SCENA QUINTA. Incurius. Vigilius. Stertinius. Gastrimargus. Garrilius. Ludio. Chrysaorius. Conscientius. Aerius. Amasius. Suspirius. Magister Abusus. Negotius.

Omnes: VIvat Suspirius! Vivat Magister Usus!
Suspirius: Vivite, ut volet Magister!
Conscientius: Pro Superi! Quid video! Quid audio!
Incurius: O Magister! Tu mihi serenus luces post nubila Phoebus! revixi totus!
Vigilius: Vide, quam non merito iratus sis mihi: ego intro vocavi hominem: ego, quid fiat, docui.
Negotius: Videris multitudine territus: non reclamas?
Conscientius: Pro! Quid dicam?
Omnes: Io! fruamur bonis, dum sunt.
Conscientius: Clamoribus obruor!
Magister Abusus: Choragium ducite. Tu esto spectator.
Incurius: Ego me jungo Vigilio.
Vigilius: In tuum commodum vis esse vigil, Incurius in bonum Heri.
Incurius: Sic est moris.
Magister: Stertinius ducat Aerium! Aerium!
Aerius: Amo somnia. Duc in altum, unde despiciam aemulos!
Stertinius: Duci sine. Sed quemcumque somniaveris obsistere ascendenti, fac, sternas.
Aerius: Sic est moris.
Magister: Chrysaorius Ludioni se jungat.
Chrysaorius: Fortunam tenes faventem mihi?
Ludio: Variam. Tu, si multa lucrari cupis, non time multa perdere.
Chrysaorius: Omnem supellectilem tibi pono: sic est moris.
Magister: Amasius teneat Gastrimargum.
Amasius: Sine Baccho et Cerere friget Venus.
Gastrimargus: Calorem sufficio in conviviis.
Amasius: Protrahe in multam noctem, ut liberior sim.


page 458, image: s466

Gastrimargus: Sic est moris.
Magister: Garrilius mihi sit comes. Animemus chorum, et quod felix, faustumque sit, Deae Libertati Bacchanalia festa sacremus!
Omnes: Sic est moris.
Conscientius: O scelesti! O frater!
Magister: Opprime os, crude!
Negotius: Hicine sit Magister Usus?
Magister: Praecine!
Conscientius: Impii! Quae est ista conjunctio!
Magister: Non silebis?
Conscientius: Miseri! Ista libertas est turpissima servitus... Heu! Pretiosas horas immolatis idolo! .. Tempus datum est, o Suspiri... Tempus datum est ad obtinendam veniam... Ad exorandam gratiam... Ad promerendam gloriam!... Ah! Veniet tempus, cum horam optabis tibi!.. Suspiri, reddes rationem!.. Nihil te movet instantis mortis necessitas!.. Nihil Judicis Dei severitas!.. Nihil inferni horror!.. Nihil infelix aeternitas!.. Quo me rapitis?
Negotius: Quo me protruditis?
Vigilius: Clausa est janua! redi post bacchanalia!
SALTUS CUM CANTU. 1. Garrilius: Canit O salve! Salve Dea!
Libertas aurea!
O salve vita mea!
Vita suavissima.
In te est omnis spes:
Nil curo reliquorum
Vocabula Deorum:
Tu sola Dea es.
Repetit Chorus saltantium.

2.

Non sumus servi nati,
Non ut mancipia!
Litemus libertati
Cum horis tempora!


page 459, image: s467

Est Dea optima:
Est mater gaudiorum:
Est hominum laetorum
Amica maxima.

3.

Devotas ergo mentes
Ne Dea despice!
Et sedulos clientes
Benigne respice!
Da semper frui te!
Te sine nec gaudere,
Nec possumus valere,
Et taedet vivere.

4.

Cum foenore litamus
Haec sacrificia:
Nos tibi horas damus,
Tu laeta tempora!
O Dea optima!
Tu sola inter Deas
Mereris preces meas:
Et non est alia.

5.

O salve ergo Dea
Libertas aurea!
Per te est vita mea,
Vita suavissima!
In te est omnis spes!
Nil curo reliquorum
Vocabula Deorum:
Tu sola Dea es.


page 460, image: s468

SCENA SEXTA. Negotius. Discretius. Magister Usus verus.

Negotius: INdignor! Nam quis est iste Magister Usus, qui excluso Negotio, utut urgeat, utut premat, tempus omne nugis, et vitiis dandum docet? Conscientium rapuerunt secum: Quid illi facient? Timeo perempturos, quod malum etiam Discretio contigit, nisi vehementer me fallo. Audivi enim horrida verba: silentium tenere te velim, aiebat Suspirius Conscientio, donec Discretius a mortuis redeat.
Discretius: Audivi nomen meum! Negotium video! securus intro!
Negotius: Io! Ut me reficit hic occursus! Num a mortuis redis?
Discretius: Sane a mortuis: nam in bibliotheca inter libros detinui me, ut viderem, rectene doceret Magister Usus, qui suasit Suspirio, ut mitius cum furibus ageret.
Negotius: Quis est, quem huc adducis?
Discretius: Non nosti tu? Scilicet squalor et deformatio corruperunt faciem viri olim familiarissimi tibi, cum solebant homines plus temporis dare negotiis seriis, quam nugis.
Negotius: Appella nomen.
Discretius: Hic verus Magister Usus est, falsus alter, deceptor Abusus.
Negotius: Hoc suspicabar. Nam non credis Discreti, quae absurda ego hoc momento hisce oculis vidi. Pseudo-Magistro hoc auctore, fures horarum omnes innocentes pronuntiavit Suspirius: reclamanti Conscientio obstructae sunt fauces, et intus rapto metuo pejora: ego ejectus ex aedibus sum: omnia tumultu fervent sacrificantium libertati.
Discretius: Pro! quae dedecora narras! Et quid ad ista Suspirius?
Negotius: Assidet spectator, parum hilaris tamen, nisi quod interdum labia in coactum risum diducat. Credo, in tacita Suspiria saepius rumpi cor, et vellet obsistere, si auderet: sed jam nimis amplum imperium Usus habet.
Magister Usus: Abusum voca! Ego sum


page 461, image: s469

Usus.
Negotius: Obsecro, quis te casus abstulit nobis, et ignorantibus Sycophantam substituit?
Magister Usus: Non Casus, sed scelus abstulit. Dudum ambivit Magisterium meum Abusus, quod videbat toti orbi venerabile esse. Quid multa? Concitat adversum me turmam cupiditatum: conjuratur: struuntur insidiae: obruor in bibliotheca, ubi antiquorum Patrum et Doctorum sententias pro firmanda, quam tradebam, doctrina, solebam excerpere: obruor, inquam, in bibliotheca, et sub ipsis libris sepultus, relinquor pro mortuo.
Discretius: Ego ingressus, cum mihi novus Doctor in primo alloquio suspectus esset, et ego cogitarem mecum: nunquam sic locutus est Usus: quid si, ut fit in bacchanaliis, iste larvatus incedat, et Usum mentiatur? Accipio corpus juris: inquiro, quanta auctoritas tribuenda sit Usui: an bona sit haec argumentatio: sic moris est, ergo honestum est: invenio capitulo, si consuetudinem, distinctione octava, haec verba: quaelibet consuetudo quantumvis vetusta, quantumvis vulgata, veritati omnino est postponenda, et Usus, qui veritati est contrarius, abolendus est. Deinde capitulo frustra, lego textum S. Augustini: frustra, qui ratione vincuntur, consuetudinem nobis obiciunt, quasi consuetudo maior sit veritate. Ita disputo mecum, an quae ex Abusu audieram, sint rationi, sint veritati congrua: cum audio gemitum ex angulo, in quo acervus jacebat codicum vetustorum.
Usus: Audieram Discretii vocem, et opem rogabam.
Discretius: Accedo, et extraho semi-vivum, et pulveribus obsitum. Mox recreatum fomentis, et bona spe, jubeo ad Suspirium ire. Questurus de injuria adest.
Usus: Sed jam, si bene audivi te, locum aemulus tenet: frustra querar.
Negotius: Miseret me miserrimae sortis. Suadeo tamen, ut sistas te Suspirio, nam nec Conscientius deserendus est nobis, nec ille est vir, qui patienter ferat illusum sibi a personato Mangone esse.
Discretius: Tentemus, qua via accessus pateat.
Usus: Discretium sequor.:


page 462, image: s470

MUSICA. Ostenditur, solum Usum temporis praesentis esse laudabilem. * Exhibentur Juvenis et Senex in tumbis. Personae priores. Senex. Juvenis. Genius_Prudentiae: Ad scholam redeo. Quid didicistis? Explico, quae audiistis.

1.

Hic actus est Prudentiae,
Praeterita perpendere,
Prospicere futura:
Ex his praemissis congruam
Formare consequentiam,
Haec mea est natura.

2.

Quam bona desideria,
Quam seria proposita,
Audistis hos narrasse?
Futura iste tempora,
Hic ambiit praeterita:
Quem creditis errasse?

3.

Ah! Ambo, ambo misere
Quo non putarunt tempore
Se ipsos deceperunt!
Cum suis desideriis
Cum optimis propositis
Uterque perierunt.

4.

Si sapitis, concludite,
Quam nihil prosit dicere:
Si essem, aut cum ero.
Infernus haec proposita,
Haec ridet desideria:
Si essem, aut cum ero.

5.

Praesenti ergo tempore
Nunc uti, hoc est sapere,
Hoc est in potestate.
Praeteritum praeteriit,
Futurum fors non aderit:
Nunc tempus est: notate.

6.

Nunc ergo vive juvenis,
Quo modo, cum senueris,
Optabis te vixisse.
Et vos o senes vivite,
Ut juvenes promittunt se
Victuros olim esse.


page 463, image: s471

PARS III. Fures condemnati. SCENA PRIMA. Suspirius. Conscientius. Discretius. Magister Usus. Abusus. Vigilius. Negotius.

Vigilius: SIc est, Magister: Magister Usus est, quem adduxit Discretius.
Abusus: Revixit scelestus?
Vigilius: Nunquam mortuus erat. Debebatis improvidi una cum libris cremare, sub quibus se occultarat. Nunc gemit Suspirius, detestatur idololatriam, aram libertatis evertit, Conscientii sententiam audit, patibula furibus fabricari a furibus jubet.
Abusus: Explica te.
Vigilius: Qui horas ablatas expenderunt pro nugis, debent poenae loco suscipere laborem serium, et cruces parare furibus, qui, quod furati sunt tempus, impenderunt ad scelus. Chrysaorius, Aerius, Amasius pendebunt ex furca! lata sententia est.
Abusus: Et tibi quid fiet?
Vigilius: Mihi patrocinatus Conscientius est: si, qua diligentia invigilavi commodis furum, posthac invigilem Conscientii placitis, evado: sin minus, denuntiatum exilium est.
Abusus: Hui! Prodeunt.
Conscientius: Ades impie, stolide, execrabilis Magister!
Suspirius: Ah! Cur audivi te! Quo me abripuit inconsulta temeritas! Quidquid docebas, pro oraculo habui! Prô dementiam!
Usus: Alia Oracula ego pronuntio. Non sequeris turbam ad faciendum malum, dicit Dominus. Non qua itur, via est optima, sed qua eundum est, docet Philosophus. Consuetudo sine veritate vetustas erroris est, affirmant jura. Magister Usus est, qui docet rei publicae salutaria, qui legi divinae et naturali non repugnantia, nec Legislatoris voluntati contraria: hoc recta ratio perhibet. Vide, quot testimoniis convictus sis de crimine falsi, ut nihil de latrocinio dicam, quod adversum me


page 464, image: s472

attentâsti.
Suspirius: Obmutuit ad tuum conspectum. Quod supplicium placet?
Discretius: Morte multari meruit: sed ne quid turbetur a multitudine discipulorum, quos seduxit deceptor, praeplacet infamiae poena. Cum suspendentur, quos ipse defendit, cogatur spectator assistere, privetur insignibus Magisterii, et in Utopiam cum Incurio relegetur.
Conscientius: Justa sententia est.
Suspirius: Probo. Ad executionem procedite.
Conscientius: Sed quid? Impunem, frater, Negotium sines?
Negotius: Hem! Quid ego commereor?
Conscientius: Non es fur aliis minor, licet honestiore titulo furtum contexeris vafer. Non expendit iste pretiosas horas male agendo, aut nihil agendo: at expendit inutilia agendo. Nam quid ista, quae tu grandia negotia, quae gravissima, quae urgentia vocabas, prosunt ad vitam aeternam? Eviscerasti te, ut aranea, susceptis pro Principe, pro republica, pro familia multis, magnis, diuturnis laboribus: sed repeto, quid haec omnia ad vitam aeternam, postquam propter haec omne tempus abstulisti Conscientio, et, ne alios negligeres, neglexisti te ipsum? Aeque plectendi sunt, et qui nihil agendo tempus perdunt, et qui nimium agendo, tempus animae auferunt.
Discretius: Peccatum est. Mea sententia, ut nunc denique negotium utile facere discat, cogatur partes apparitoris suscipere, et reos ex trabe suspendere!
Negotius: Discretius es: subicio me poenae lubens. Utinam liceat mihi omnes suspendere!
Suspirius: Rem agite! Ego interea deplorabo stultitiam meam, et tot annorum irreparabilem jacturam flebo. Vigilius Incurium ducat ad me.
Vigilius: Confestim.
Omnes: Agemus ad tuum solacium.

SCENA SECUNDA Accedunt Stertinius. Gastrimargus. Ludio. Garrilius.

Stertinius: Absolvimus imperatum laborem. En ligna.
Garrilius: Mea vita non sic sudavi.
Ludio: Nec ego umquam ita serius fui.
Garrilius: Non erit autem clementiae


page 465, image: s473

locus, Domini mei! Pendebunt miseri!
Conscientius: Pendebunt. Erigite furcam. Tu istum Magisterii affectati insignibus exue!
Usus: Hic meus est pileus, meus annulus, meum pallium. Hem! Ut jam prostat nuda cornicula!
Abusus: Numquid etiam haec folia tua sunt?
Usus: Imo haec sola sunt tua. Vide, quae dogmata! De educatione liberorum ex more hodierno: de methodo studendi ad speciem: de externa devotione: de conversatione promiscua: de moderata cura officii: de studio placendi.
Conscientius: Praecepta digna Carnificis manu! Crema.
Negotius: Videant hanc lucem oculi, quos excaecasti!
Discretius: Ego hominem novis vestimentis ornabo, ne cui ignotus sit. Hic pileus huic capiti quadrat: hoc pallium hi humeri ferant: hoc testimonium sapientiae habe.
Usus: Intelligant, qui te audiunt, quem Magistrum audiant.
Conscientius: Stolidum lego, quia pecorum est ex usu vivere, hominum ad rationem: fallacem invenio, quod ducas deorsum, et nequitiam pallio civili obtegas: impium insuper, et qui effata sua pluris doceat habenda esse, quam praecepta Dei.
Usus: Praeclara testimonia, et digna Doctore, qui in Cathedra pestilentiae sedeat!
Garrilius: Perfuncti nostro labore sumus. Stat patibulum: superest, ut suum jam Negotius negotium agat.
Negotius: Agam strenue: nullum tota vita utilius, nullum honestius opus feci. Producite reos!
Conscientius: Aperiatur carcer! Producite!
Omnes: Terrificum theatrum!
Conscientius: Congruum spectaculo, quod Deus, Angeli, et Homines cum gaudio videant.

SCENA TERTIA. Accedunt Amasius. Aerius. Chrysaorius. Incurius.

Amasius: ERgo moriendum est!
Discretius: Moriendum scelesti, et in hoc quidem habitu, quem studiose semper voluistis occultum esse.
Aerius: Moriendum!
Usus: Moriendum utique iis est, qui id agunt unice, ut morte aeterna omnes interficiant.
Chrysaorius: Moriendum!
Conscientius: Moriendum omnino! Age lictor! Ab Aerio incipe.
Negotius:


page 466, image: s474

Ascendere tibi hos gradus lubeat: quod cupiisti semper, hoc praestabo hodie: ambulabis in mirabilibus supra te, et infra te omnes despicies.
Aerius: Quid agis, Magister? sic moris est agere cum viro magnanimo? Hoc tu crimen putas Velle excellere?
Conscientius: Abripe!
Discretius: Excellere in bono velle, non est crimen: excellere in vitiis velle, aut evadere per scelera ad honores, crimen est.
Usus: Et in hunc finem omne tempus furari, hoc est crimen.
Negotius: Tale Caelum talem Jupiterem decet. Morere!
Aerius: Non est gratia? Heu!
Negotius: Morere!
Chrysaorius: At ego tibi, quantum vis, Conscienti, pecuniae acervum fundam, si saltem mortis supplicium in poenam exilii mutas.
Conscientius: Pecunia tua tecum sit in perditionem: Abripe!
Chrysaorius: Quod enim scelus est, esse providum?
Discretius: Esse providum virtus est. Esse prodigum temporis, et aureas horas pro argenteis nummis contra jus et fas corradendis expendere, hoc est scelus.
Chrysaorius: Et tu non agis mitius? Heu me!
Negotius: Morere!
Amasius: At mihi parcetis saltem? Nam quid peccavit urbanitas?
Conscientius: Effrons! nemo est reus magis. Abripe!
Usus: Furandi artem nemo delicatius calluit.
Discretius: Per jocum rapuit omnia, tempus, honorem, fortunas, animam.
Amasius: Eheu!
Negotius: Morere!
Omnes: Justum supplicium est.
Negotius: Numquid belle functus officio sum?
Conscientius: Fecisti satis. At tu importune te infers, Oeconome! Vide, quam tecum clementer actum sit. Jam cito has aedes purga! Vos quibus est parcitum hactenus, Suspirio genu flectite, et fidem jurate novam. Huc intro omnes. Tu ordina familiam ex usu tuo. Ite scelesti, qua sua quemque Rhamnusis rapit.
Usus: In ultimam Thulen.
Discretius: In Utopiam, unde venistis, ite.
Omnes: In Utopiam ite.
Incurius: Magister! Quid tibi est animi?
Abusus: Feralis dies! Nunquam tantum malum contigit mihi! Exsul ab hac familia aeternum sim?
Incurius: Saevum spectaculum!
Chrysaorius: * Ex patibulo loquitur. Abierunt. Obiistis fratres?
Incurius Abusus: Hem! Quod monstrum est?
Aerius: Ego vivo!
Amasius: Ego maxime.
Chrysaorius: Quid statis stupidi? juvate nos!
Incurius Abusus: Vivitis ergo? O beati fures! cito! cito!
Chrysaorius: Imperitus huius artis carnifex fuit: haec nostra


page 467, image: s475

felicitas est.
Aerius Amasius: Io! salvi sumus. Quid facimus?
Chrysaorius: Scilicet deliberandi est tempus? Fugimus, ne altera vice artificiosius suspendamur.
Incurius: Nobiscum fugite. In Utopiam imus.
Abusus: Gratulor mihi comitatum. Per vos spes est, fieri posse, ut paulo post huc redeam.
Omnes: In utopiam imus.
Incurius: Cito. Nam audio pedum strepitum.

SCENA QUARTA. Suspirius. Conscientius. Magister Usus. Discretius. Negotius. Gastrimargus. Ludio. Garrilius. Stertinius. Vigilius.

Suspirius: GAudeo, si statis promissis, et ego obsequentem posthac familiam habeo. Discretium posthac oeconomum scite: tibi commendo thesauri, quantulus cumque reliquus est, sollertem curam.
Discretius: Habeo omnem.
Suspirius: Exeo Conscientio horas, quot petet, dabis: famulitio, non nisi quot necessarias habet.
Omnes: Aequa ordinatio.
Usus: Sed nondum distincta satis: neque, ut, quod est perditum tempus, possit redimi, sufficiens adhuc.
Suspirius: Osi praeteriti temporis, quod aut nihil, aut inutilia, aut male agendo periit, posset recuperari: nihil est, quod nolim facere.
Conscientius: Consilium nôsti?
Usus: Si aures faventes habeo.
Suspirius: Sine, ut oculos prius spectaculo jucundo pascam. Quid hoc?
Omnes: Hem! Quid hoc?
Suspirius: Non illuditis mihi?
Conscientius: Prô frater! Frater! Hoc Negotii scelus est. Mentiar, nisi finxerit se suspendere hypocrita, aut certe neglegenter, ac sine cura suspenderit. Quidquid sit, colludit: ipse pendeat!
Negotius: Accusor insons Here! Nam certe credidi, suffocatos exspirasse. Et quis scit, an non cadavera Abusus tulerit?
Suspirius: Suspectus es. Amicum fuisse furibus: multa pro Amasio, multa pro Chrysaorio, multa pro Aerio suscepisse negotia: et ambitionis, lucri, amorum causa laborasse, negare non potes: pronum est suspicari, nunc studiose pepercisse.
Negotius: Atqui nunc hostis eram, cum cognovi, illos tempus mihi per te concessum, etiam ipsum furatos esse. Si suspicio reos facit, quis erit innocens?
Vigilius: Hei! quod malum nuntio! Cum Incurio et Abusu effugerunt fures, quos suspendi jusseras Here!
Suspirius: Hem! Ut fideles famulos habeo!
Conscientius:


page 468, image: s476

Nonne tuum erat vigilare ad januam, ne effugerent.
Vigilius: Quid solus poteram? Dimisi Incurium, ut ipse jusseras: cum repente illi prorumpunt ex latebris, et me frustra obnixo evadunt.
Conscientius: Malum pessimum. Quis retrahat?
Discretius: Purgarunt domum: fugiant!
Usus: Cum Discretio sentio: non est supplicium de vitiis sumendum cum strepitu. Expulsa, cavete, ne reditum inveniant, hoc est satis.
Conscientius: Utinam dum vivunt, caveri malum hoc satis possit! Sed infida familia est: blanditiis, promissis, munusculis capiuntur serviles animae! Omnes eice!
Discretius: Nimis es rigidus. Suspiri, homo es: non potes vivere sine istis: hoc agendum, ut vivas bene cum istis.
Suspirius: Abscedite! discutien da est causa vestra penitus, et mihi redigendi in Ordinem estis. Ah! ut fecissem pridem! Nunc si inciperem vivere, quam aliter viverem!
Usus: Vel nunc incipe. Mihi triduum postulo: et ita ordinabo familiam, ut non modo facta furta compensent, sed et cum foenore reddant.
Suspirius: Quid enim ages in triduo? Nam grande promissum est.
Usus: Ex usu Sanctorum docebo te, quid debeat homini pio, et pro salute sua discrete sollicito in usu esse. Paravi cubiculum: huc te include: * Specus Manresana. Ecce aperui sapientiae scholam, in qua discas perditum tempus redimere. Dedisti corpori, dedisti ludis, conviviis, somno, nugis multos dies: dedisti multos negotiis vanis, inutilibus, nihil juvantibus animam: dedisti ipsis adeo vitiis multos dies: age, da jam animae paucos dies: da virtuti, da Caelo, da Deo tuo paucos dies: da triduum in solitudine, et disces redimere omnes perditos dies. Quid haeres? Non suadeo consilium bonum, jucundum, facile, sapiens?
Discretius: Optimum, prudentissimum. Nihil potest improbare Discretius.
Conscientius: Nihil magis optat Conscientius. Juvat, frater, hoc triduum, ut deploremus tempus praeteritum, ordinemus praesens, disponamus futurum. Ingredere.
Suspirius: Agnosco amicos: ingredior. Magister, dirige: trado me tibi, doce. Audiat Suspirium Deus, et per te doceat, quid me oporteat facere, ut redimam tempus perditum, nec novam jacturam faciam. Vae mihi, si nunc veniret mors ut fur in nocte, et totum tempus raperet simul! Quae me exciperet tristis aeternitas! Ah! Indutias, Domine, indutias per triduum saltem. Multa debeo, sed habe patientiam, et omnia reddam tibi.
Omnes: Audi Suspirium Deus!


page 469, image: s477

TOBIAS et SARA SIVE NUPTIAE ANGELO PARANYMPHO AUSPICATAE DRAMA MUSICUM SERENISSIMIS PRINCIPIBUS MAXIMILIANO JOSEPHO S. R. I. Electori Archi-Dapifero etc. etc. ET MARIAE ANNAE, Regiae Principi Saxonico - Polonicae etc. Utriusque Bavariae, et Superioris Palatinatus Ducibus Comitibus Palatinis Rheni, Landgraviis Leuchtenbergae etc. etc. NEO-SPONSIS Devotissime dicatum A COLLEGIO SOCIETATIS JESU MONACENSI ANNO MDCCXLVII.


page 470, image: s478

ARGUMENTUM

INter auspicatas nuptias in sacris litteris celebres illae singularem voluptatem in animis legentium excitant, quas Angelus Raphael inter Tobiam et Saram a pluribus Procis frustra concupitam (de quibus ipsa Sara Tob. 3. sic loquitur DEO: Illi forsitan me non fuerunt digni, quia forsitan viro alii conservasti me!) optatissimus Paranymphus constituit. Historia nota est: felicitati figurantium ut par sit felicitas figuratorum et devotissime precamur, et ex pari, hoc est, ferventissimo cultu Religionis erga DEUM (quae omnium bonorum fons est) ita firmiter ominamur, ut in hoc Dramatio Prophetas nos agere potius, quam Poetas nobis persuadeamus.

PERSONAE.

Tobias Uterque ex tribu Nephtali.
Sara [(transcriber); sic: Saaa] Uterque ex tribu Nephtali.
Raphael sub nomine Azariae.
Raguel Sarae Pater.
Anna Sarae Mater.
Anael Tobiae Patruus.
Achior Anaelis Filius.
Gabelus Tobiae et Raguelis tribulis.
Axa Filia Gabeli, Sponsa Achioris.


page 471, image: s479

PROLOGUS. Bavaria Hymenaeus [(transcriber); sic: Hymenaens] . Saturnus. Chorus.

* Theatrum exhibet castra, et Saxum, cui incumbens Saturnus dormit. Bavaria: QUid agimus? Lethargo pessimo
Oppressus est aureus Senecio! ...
Eia Socii! Cum tumultu maiore
Bellica repetite carmina!
Forte, quem non excitârunt tubarum clangores,
Expergefacient tormentorum fragores.

CHORUS.

Aera fera intonate,
Bombos bombis acervate:
Ter, quaterque repercussio
Reboate fremitu!
Tellus a mugitu tremat!
Fluctus fluctum fluctu premat!
Instar maris, decumano,
Furat Aer strepitu!

Hymen: ** Descendens ex nubibus in petram. Quid audio? Quid video, quid moliris, Domina?
Tua consilia sacrae Diphterae placitis non sunt conformia.
Somnus, quem dormit felicium
Saturnus Praeses temporum
Est somnus immissus divinitus,
Quem non excutiet Musica Martialis,
Excutiet Maritalis.
Bavar: Afflictam, Hymen, recreas amabili nuntio?
Eia explica: quo gaudes gaudio?


page 472, image: s480

Hymen: In emblemate exhibeo.
Quam olim tribus Nephtali Paranympho Raphaeli
Felicitatem debuit:
Tu debes Michaeli. * In templo S. Michaelis Serenissimis Neo-Sponsis Eminentissimus et Serenissimus S. R. E. Cardinalis de Bavaria benedixit.
Ego jussus sum Deo temporum imperare theatrum
Jucundissimis accommodum auspiciis [(transcriber); sic: auspiciiis] .
Surge senecio! Jubet Thalassio.

ARIA.

Thalassio! Thalassio
Divinae Providentiae
Amabili consilio
Indulgens se Bavariae
Te jubet surgere:
Surge!
Et mihi junge te!

2.

Amores amant ludere,
Non tamen inter funera
Ingemiscentis Patriae:
Da scenas, per quas aurea
Signentur saecula!
Plausum
Non habent rudera.

Saturnus: Thalassio! Thalassio! Amicam vocem audio! ...
Et o quem te video!
Hymen: Inania, Senex auree, omittamus officia:
Divina aliud urgent imperia.


page 473, image: s481

Saturnus: Intellexi omnia: et oboedio. Eia! * Mutatur Theatrum.
Cedite scenae tragicae! .. succedite Elysiae! ...
In SARA et TOBIA
JOSEPHUS dabitur, et MARIA!
Applaude Bavaria!
Hymen: Applaude, tantisque ab auspiciis
Bene tibi ominare, et gratulare
Per Leonina carmina!
Bavaria: Sic belle: Io! mea spes
Vivite Principes!

CHORUS.

Vita estis nostrae vitae:
Vitam hanc amate!
Nobis vos (hic scopus vitae)
Vobis nos servate!

PARS I. SCENA PRIMA. Tobias. Angelus.

Angelus: TObia, crede Azariae: Sara tibi debetur:
Tua innocentia, tuae Matris tristitia,
Et tui Patris patientia
Hanc gratiam a caelo meretur.
Tobias: Atqui audio, quod opum abundantia,
Formae praestantia,
Et Morum Comitas, atque modestia
Incenderint multorum
In Virginem amores Procorum.
Angelus: Nihil metue: DABITUR DIGNISSIMO!
Nam domus, et divitiae dantur a parentibus,
Sed uxor prudens proprie datur a Demino, Prov. 19.


page 474, image: s482

ARIA.

Mulier bona magnum bonum,
Unde Vir beatus fit, Eccl. 26.
Caeli te amantis donum,
Quo vix ullum majus sit!
Mulier viri est Corona, Prov. 12.
Deus offert: accipe!
Leve onus, suave bona
Jugum fit a conjuge.

Tobias: O Sancta Providentia!
Per auspicatas nuptias
Tobiae semper tibi fidelis
Afflictam domum recrea.
Angelus: Confide: nubilam tempestatem
Luce Serenissima Phoebus dissipabit:
Ipsam cum Sara duces felicitatem.
Sed ecce! prodit: condimur!
Tu Virginem contemplare:
Intelliges, quam merito prae aliis
Te jusserim Saram amare.

SCENA SECUNDA. Sara. Axa.

Sara: Axa, flere desine! non erit meus Achior:
Est, crede mihi, alius,
Cui a Caelo destinor.
Axa: Sara, illudis miserae:
Nam quid loquitur haec pompa vestium,
Nisi quod hodie futurae sint nuptiae
Mihi injuriae?
Mihi ante te desponsavit se Achior!


page 475, image: s483

Sara: Mihi est sanguinis cognatione propinquior:
Itaque tua Sponsalia
Lex DEI * Deut. 25. fecit irrita.
Sed omittamus jurgium:
Dixi: non erit meus Achior!
Sponsum dormienti Dominus exhibuit alium;
Illi servata sum.
Axa: Somnium! Somnium! * Impatiens abit.
Sara: Mihi animus interpretatur mysterium.
Secura sum!

ARIA.

Plaude Sara! Es beata:
Virum tibi exorata
Dabit PROVIDENTIA,
Non impatientia!
Nuptiae sunt auspicatae,
Quando tua libertate
Privat te non impetus,
Sed impulsus Caelicus.

Angelus: Salvam te velit Dominus, virago optima!
Sara: Superi! Quos video?
Angelus: Numquid es de Raguelis familia?
Sara: Sum filia.
Tobias: Fessis ex itinere
Liceat domi vestrae paululum conquiescere.
Sara: Ecce propero,
Et hospites parentibus nuntio.

SCENA TERTIA. Tobias. Angelus.

Tobias: AZaria! Spes meas metus opprimit:
Nam (non audisti?)
Saram, nescio quis, Achior mihi praeripuit!


page 476, image: s484

Angelus: Curarum desine: tua est Sara, si placuit:
Mea haec cura sit.
Tobias: Enimvero placuit.
Cor primus aspectus rapuit:
Deinde animum prudentia sermonis tenuit:
Postremo mentis ab uno Deo pendentis Religio,
Facilisque gravitas, et gravis facilitas
Tobiam totum Sarae asseruit.
O velit Dominus,
Ut tua assertio, et Virginis somnia
Sint oracula.

ARIOSE.

Cor hactenus nullos expertum amores
Insolitos quare nunc sentit ardores?
Uror! sed blande.
Uror! Et unde sunt flammae amandae? ....
O Caelum, si non sunt a te,
Exstingue in me!

Angelus: Placet protestatio:
Talibus demum amoribus a Deo est benedictio.
Sed ecce Raguel!

SCENA QUARTA. Raguel. Tobias. Angelus. Anna. Sara.

Raguel: Salvete cari hospites! Opportuni venitis. Intrate,
Et vestra praesentia futuras hodie
Nuptias filiae ornate!
Angelus: Benedicat tibi, et tuae Domui Deus Israel,
Optime Raguel!
Tobias: Et quae paratis, gaudia
Jubeat esse perpetua. Meretur filia!


page 477, image: s485

Raguel: Sed unde estis boni juvenes, et quo pergitis!
Tobias: Sumus ex captivis Ninive de tribu Nephthali,
Et est in Rages aliquid cum Gabelo negotii.
Anna: Labori licebit parcere:
Cognatum advocabimus.
Jamque Cameli strati,
Et servi, qui adducant, sunt designati.
Aderit propere.
Tobias: Gabelus aderit? Juvat occurrere,
Et antequam huc veniat, res Patris agere.
Angelus: Imo, ne videamur contemnere oblatum hospitium,
Cede chirographum.
Te juvat hic quiescere.
Ego solus cum servis abibo,
Et celeriter confecto negotio
Cum Gabelo redibo.
Raguel: Optimum consilium. Venite,
Iter expedite.

SCENA QUINTA. Axa. Anna. Sara.

Anna: ET tu, Axa, quo properas?
Axa: Quas patior, Caelo queror injurias.
Foedifragus Achior inter hymnos et cantica,
(Ne sine pompa deridear)
Festinat in Sarae brachia.
Vidi tumultuantium turmam pastorum! ....
Vah! non poteratis saltem publicas
Prohibere Hymenaei delicias,
Donec ad Gabelum Axa rediisset


page 478, image: s486

Suo immolatura dolori solitarias lacrimas?
Ad solemne ludibrium
Misera servata sum!

ARIA.

Sic livor, sic casto insultat amori! ..
Et cogeris Caelum servire livori!
Mea injuria
Tua in Curia
Fuisse sancita narratur.
Sic improbus amor jocatur!
Nec vindicas te?
Infelix! jam proxime littus radebam,
Jam paene amplexu fortunam stringebam,
Cum ab Invidia
Rumpitur anchora!
Repellor in medium mare! ....
Tristitia vitae amarae
Deglutiet me!

Anna: Intemperanti, Axa, dolori impera!
parendum est legi Domini.
Solacium merebitur hilaris obedientia.
Sara: Imo, da veniam Mater!
Axam ego solabor.
Eia! jure, quo meus est Achior,
Liceat me abdicare.
Peregrinum juvenem, quem Pater excepit hospitio,
Caelum me jubet amare.
Anna: Filia! quid ego audio?
Sara: Quod hodie per somnium
Tibi narrare jussa sum.
Viatorem juvenem ex Tigri fluvio,
Cum pedes lavaret, irruens immanis piscis devorasset,


page 479, image: s487

Nisi per suum Angelum Deus mihi servasset.
Haec dormienti se obtulit visio:
Intremus:
Et an veritas respondeat somnio,
Ab ipso juvene indagemus.
Anna: Turbata sum. veni Filia,
Patri loquere tua mysteria ....
Axa: Fallor! an audivit Dominus mea suspiria? ...
Respiro!
Nam seria sunt Sarae desideria:
Propero! Achiori nuntio!

SCENA INTERMEDIA. Ex Libr. Tob. c. 3.

Religio. Amor conjugalis. Asmodaeus. Satanas. Asmodaeus: Theatrum hortum exhibet. WOhlan! Der Samen deß Zwietrachts ist ausgestreuet:
Das ist, was den schwartzen Cupido erfreuet.

ARIA. 1.

Daß die Liebe ihre Freuden
Soll geniessen in der Ruh,
Das soll Asmodaeus leiden,
Und gelassen sehen zu?
Nein!
Das muß, das soll, das kan nicht seyn.

2.

Ehe wird die hohe Sonne
D'Welt beleuchten ohne Hitz,
Eh' die Rosen ihre Crone
Tragen ohne Dorn und Spitz:
Als ein Ehe
Sich soll finden ohne Wehe.


page 480, image: s488

* Der Satan oder Zwitrachts Geist. Wen siche ich?
Komm Bruder, komm herein, wir sind allein:
Komm, laß uns lustig seyn.* Saltant.
Holla! Geschwind,
Aufugiunt. Daß mich die Frau des Garten nicht find.

Religio: Wer da? Ey! Es war Asmodaeus.
Ich kenn den Vogel am Gesang!
Er ist, glaub mir, mein Kind,
Der aus dem irrdischen Paradeiß,
So ich für dich hier hab geschaffen,
Ein Jammerthal zu machen weiß.
Aber komm, und bleibe bey mir:
Der Feind soll unterligen dir.
Amor_coniug: In Liebe zur Gettseeligkeit
Find ich meine Seeligkeit.

PARS II. SCENA PRIMA. Anael. Achior. Raguel. Axa.

Achior: NOn decepit nos Axa, Pater. Ludimur.
Juvenis peregrinus meos sibi amores rapuit!
Sed bene fit: poena Talionis plectimur.
Ego Axam, me Sara deseruit.
Axa: Bene fit! Bene fit!
DUETTO. Achior: Sic ego ad risum producor in scenam!
Axa: Das mihi, sceleste, perfidiae poenam!
Achior: Sponsus theatricus exhibet se!
Axa: Justus es Domine: vindicas me!
Applaude Spectator formoso Actori!
Chorago prae primis hic placet Amori,
Per quem comoediam nobilem det,
LEVITAS PLEXA, cui titulus stet.


page 481, image: s489

Raguel: Achior, cessa plangere! Axa, cessa insultare!
Filii Sanctorum sumus, Tob. 2.
Quibus amoris regula
Haec debet esse unica:
Amemus, quem vel quam Deus jubet amare.
Anael: Sed, quid Deus jubeat, non possumus somniare.
Raguel: Saepe per somnia locutus est Dominus:
Habete patientiam: necesse est examinare.
Raguel: Potest Legislator, et forsitan statuit dispensare. (abit.)
Anael: Atqui Lex pro me loquitur clare!
Achior: Ego, Pater! Per hanc contumeliam
Cessasse autumo legis obedientiam.
Si per te licet, Saram desero,
Ad Axam redeo.
Axa: Ego vero nolo conjungere me viro lunatico. (abit.)

SCENA SECUNDA. Anael. Achior.

Anael: FIli, tua hoc convitium meretur impatientia.
Nam cur brevis tibi adeo molesta sit morula?
Vir probus et prudens est Raguel:
Quam tibi promisit Sponsam, non auferet,
Nisi Deus imperet:
Et Dei sententiae
Nos decet acquiescere.
Achior: Cum ipso Rivali juvene rem juvat agere.
Anael: Quo ruis improvide?
Compone animum!
Intemperans affectio non suggerit bonum consilium.
Ego sapientius tuum agam negotium. (abit.)


page 482, image: s490

Achior: Male sit amoribus desultoriis!
Feliciter amavissem,
Si amare unam, quam duas maluissem.

ARIA.

Est amor cordis adamas
Ingentis pretii:
Si dones, et mox repetas,
Ut dones alteri,
Tu Sponsam amas geminam
Te neutra diligit:
Haec queritur injuriam,
Et ista metuit.
Qui sibi laetae gratiam
Fortunae postulat,
Aut unam prudens feminam,
Aut nullam diligat.

SCENA TERTIA. Achior. Anael. Tobias. Raguel.

Tobias: QUid audio, amice Achior?
Dolorem tibi attulit mea praesentia?
Peccavit innocentia!
Ignarum tui vinculi me sibi Sara rapuit,
Et Spes, quod veli cedere, huc usque tenuit:
AMO!
Sed ne amem cum injuria,
Ecce! amorem fugio!
Anael: * seorsim. Virtutem juvenis ego suspicio.
Raguel: Et patiens ferat Raguel ignominiam,
Qua afficis hospitium?


page 483, image: s491

Tobias: Aestimo beneficium:
Sed ne in ipsa peccem jura hospitii,
Hinc DEUS jubet egredi.
Pax sit huic Domui!
Paci amor qui adversatur,
Eiciatur!

ARIA.

Pax et amor (castus amor)
Nunquam inimici sunt:
Paci tamen cedit amor,
Quando bella ingruunt.
Paci cedit, ne pax domo
Jubeatur fugere:
Sic, qui cedit, vincit homo,
Vincit bella, vincens se!

Achior: Amice, si tecum cor Sarae auferas,
Quid tua fuga proderit?
Tobias: Ecce ipsa! Conficite nuptias!
Non amplius Tobias impedit. (fugit)

SCENA QUARTA. Achior. Anael. Raguel. Sara. Anna.

Sara: FAllor! an hospes Saram deserit?
Anael: Quid ais, Raguel? hic meus ex fratre nepos?
Raguel: Hic filius Consobrini Tobiae sit?
Achior: Talem se ipse profitetur:
Num ideo fidem continuo homo peregrinus meretur?
Anna: Meretur fidem,
Quando frons, oculi, et vultus testantur idem.


page 484, image: s492

Raguel: Et, patimur fugere? (abit)
Anael: Necesse est retrahere.
Tu cede, fili mi, cede divinae Providentiae! (abit)
Achior: O dies nigerrimo notanda mihi calculo!
Jam, credo, Pater etiam adversabitur filio?
Et Sara fugit amplectentem,
Amplectitur se fugientem,
Ut in summum ascendat fastigium
Achioris opprobrium.
Sara: Da veniam, Achior, si DEO obsequor.
Sic oculos juvenis, sic manus, sic ora ferebat,
In quem, cum dormirem, monstrum aquatile irruebat,
Et devorâsst,
Nisi per Angelum Dominus mihi servâsset.
Anna: Sed, ut finem habeat disputatio,
Attende Achior, quod legis. Quae te Sarae ligavit,
Jam cessat ratio.
Si hospes Tobias est, aequalis est cognatio,
Estis Patrueles:
Et reviviscit prima obligatio:
Te Axa, et tu Axam teneris ducere,
Ita imperant leges sponsaliciae.
Sara: Neque nescis, carissime, quod conjugia,
Quae attentantur invito Numine,
Sint infelicia.
Heu! quam multi in me, experti sunt ante te! [Note: Tob. 3.]

ARIA. 1.

Sequamur Providentiam!
Consilia,
Per quae pro nobis vigilat,
Sunt mirabilia:


page 485, image: s493

Errat, qui viam ambulat,
Contrariam:
Sequamur Providentiam!

2.

Sequamur facem luminis
Aetherei:
Quos gignit tellus putrida,
Sunt ignes fatui,
Ducunt in praecipitia,
Si sequeris:
Sequeris, si perire vis!

SCENA QUINTA. Sara. Anna. Tobias. Raguel. Anael. Achior.

Achior: Vah redit aemulus: quid agis Ahior?
Tobias: Da veniam, cognate: nam vim amicam patior!
Achior: Vim pateris, et facis.
Ah! Quis mihi inimicus genius te huc adduxit hodie!
Si cras venisses, incrementum addidisses laetitiae!
Sara: Aut verius gravissimae fuisses testis tristitiae,
Qua me Achior affecisset,
Si, ut alii, offensae Providentiae poenas dedisset.
Anael: Exploremus certius, quid velit Dominus.
Dic nepos carissime, ut valet frater?
Tobias: Heu! Cum atrocibus miseriis luctatur Pater,
Cum captivitate, cum egestate, cum caecitate.
Raguel: Miseret viri optimi.
Anna: Et timentem se sic Deus sinit opprimi?


page 486, image: s494

Tobias: Premi sinit; premi, non opprimi.
Jamque per nigricantes nubes
Aliqui Spei melioris scintillant radii.
Ita solatur me Azarias mei comes itineris,
Qui, si non est Angelus,
Certe ex Amicis est Deo carissimis.
Raguel: Ego quoque in viri moribus, ac sermonibus
Aliquid supra hominem suspexi!
Sara: Ego dormiens ipsum in Angeli forma conspexi!
Tobias: Ego, quisquis sit, quod domum Tobiae diligat Dominus,
Ex beneficiis per viam mihi praestitis intellexi.
Ipse ultro se mihi ducem obtulit:
Ipse, ut huc diverterem,
Et Saram conjugem mihi peterem, institit:
Ipse piscem immanem,
Qui ad devorandum me irruerat, compescuit,
Cordisque, et fellis belluae vim medicam
Contra daemonium,
Et contra oculorum albuginem docuit.
Anna: Filia! Patet veritas. Tuum somnium fuit oraculum!
Sara: Fuit oraculum! Conveniunt testimonia:
Laudemus Dominum!
Raguel: Laudemus, et adoremus
Anael: Sublatum est, fili mi! omne dubium:
Divinum adoremus consilium!
Sara Tobiae debetur! Ita caelo est placitum.
Achior: Infelix sum!
Et hoc scilicet deerat supremae miseriae,
Ut, postquam fui a Sara, et ab Axa despectus,
Insuper pronuntiarer a Caelo abjectus! (abit)


page 487, image: s495

SCENA SEXTA. Tobias. Raguel. Anael. Sara. Anna. Axa.

Anael: TObia, da juveni veniam:
Spes graviter decepta affligit animam.
Sara: Et differt nostra gaudia!
Tobias: Differt, non aufert: patientia
Tu mihi crede, Patrue,
Ab Azaria cum Gabelo reduce
Frangetur Axae contumacia,
Et gemina Tobiae domum hodie
Beabunt matrimonia.
Raguel: Ita erit plena laetitia.
Axa: Gabelus advenit: quo fine vocâstis?
Raguel: Hospes est exspectatus! (abit)
Tobias: Et ut in causa nostra sit arbiter, invitatus. (abit)
Anna: Filia Partis sententiae num acquiescet denique?
Sara: Imo acquiesce, Axa,
Acquiesce decretis divinae providentiae (Abeunt)
Axa: Abeunt: quid agitur? Nimirum urgeor,
Et Patre volente,
Qui me neglexit, quem Sara despexit,
Amandus erit Achior? ...
Non possum amare!

ARIA. 1.

Da caelum veniam! ...
In Sarae gratiam
Ne jube viro nubere,
A quo mens refugit!
Ut adeo infelix sit,
Cur Axa meruit?


page 488, image: s496

2.

Tu vis, ut subdita
Sit viro femina:
Femineam superbiam
Sic premi satis sit:
Vir, quem amamus etiam,
Tyrannus saepe sit.

SCENA INTERMEDIA. Ex Libr. Tob. c. 8. Religio. Amor conjugalis. Asmodaeus. Nilus.

Religio: Nun, Alter, disen Buben gib ich dir in Verwahr.
Theatrum interius exhibet montana Aegypti ad cataractas Nili, ubi alligatus est Asmodaeus a Raphaele, nempe in Thebaide, ubi postea tot SS. Eremicolae inclaruerunt. Er ist gefeßlt zwar:
Doch seine Boßheit machet,
Daß ich in Sorgen stehe,
Wann man nicht embsig wachet,
Mocht er die Band zerbrechen,
Und sich an mir zu rachen
Viel Unheyl in der Ehe,
Die ich geseegnet hab, zu stifften sich erfrechen.
Solang das holde Paar bepsammen formig lebet,
Will ich, das uber deinen Strohm
Der Bub nicht einen Fuß-breit komm.
O Gottin, dein Begehren
Nilus: Ist für mich ein Befehl,
Den ich mit Unterthangikeit verlange zu verehren.
Amor_coniug: Er ist ein Feind deß Friedens, und der Gottseeligkeit:
Ist genug geredt, zu wissen,
Was für ein Laug aus disen Kopff du werdest giessen mussen.
Nilus: Ey was! Der Lotters-Bub!
Asmodaeus: Schweig, Alter, schweig! Oder du solst empfinden,
Wer Asmodaus sey, auch in der Wusteney.
Nilus: Ey was? Ein Zwerg von einer Spann
Soll trohen einem Ehren=Mann?


page 489, image: s497

Ja! gramme dich! bersie! zerschnelle vor Gall,
Ich will dir die Hitz schon benemen:
Du must dich (ich sags dir für ein, und allmahl)
Zu Kreuter und Wasser bequemen.
Sey trotzig: es wird dir der Trotz schon vergeh'a:
Der Hunger vertreibet das Bochen:
Die hitzige Kranckheit (wer muß es nicht b'stehen?)
Durch's Fasten sich lasset verkochen.
Religio: Recht so!Explicat se Tobiae arbor gentilicia post [(transcriber); sic: posi] Theatrum in hortum mutatum. ex Tob. c. 14. du aber mit frohen Blick
Betrachte uberhaupt, dein kunsstiges Geschick:
Wie sich in diesem Stamm,
Zum Lohn der Frommigkeit, verewige dein Nam.
Amor_coniug: O Frau! was Gunst! was Gnad!
So durch ein begluckte Ehe von dir Tobias hat!

DUETTO.

Edler Lorber, ewig lebe,
In die Wolcken dich erhebe:
Deine Aeste sich erstrecken,
Und mit kuhlen Schatten decken
S' ganze Feld der halben Welt!
Himmel, gibe deinen Seegen!
Dir ist selbst daran gelegen,
Daß von Goti'sforcht g'machte Ehen
Riemahl in der Welt abgehen,
Biß man keine Jahr mehr zehlt.


page 490, image: s498

PARS III. SCENA PRIMA. Gabelus. Axa. Tobias.

Gabelus: COnfecimus negotium: recepi chirographum:
Reddidi depositum.
Tobias: Fecisti, Gabele, quod decuit fidelem Dei famulum.
Gabelus: Vicissim a te postulo (si tamen adhuc liber es)
Facillimum obsequium.
Tobias: Impera.
Gabelus: Procede filia, et votum tuum explica.
Axa: Ah! loqui vetant lacrimae:
Sum misera, Tobia, propter te!
Gabelus: Ergo audi Patrem, Tobia, lacrimarum interpretem:
Axa mea amat te! ...
Et a te redamari desiderat!
Tobias: Pro! quis novus me terror attonat?
Gabelus: Fugis? num suademus flagitium?
Tobias: Fugio levitatis convitium.
Quam caelum, ut amem, voluit:
Ut Unam solam amem constanter, praecipit. (abit.)
Gabelus: Enimvero, qualem Azarias descripsit juvenem,
Talem invenio:
Filia vince te! Amori impera! exemplum imitare,
Et quem semel amasti Achiorem, perge amare.
Axa: Tobias prae Achiore placeret!
Gabelus: Forsitan et tu placeres Tobiae,
Si adhuc liberum amorem haberet.
Nunc postquam spes de Tobia jam nulla est reliqua,
Superest o filia, ut adoremus Providentiam! ...
Nihil in te Achior peccavit,


page 491, image: s499

Quando non per inconstantiam,
Sed in legis reverentiam
Amorem mutavit.
Redditus libertati redit ad te:
Potes amoris serii argumentum fortius tibi exigere?

ARIA.

Cedendum est, filia cede!
Nec intempestivo dolore
Festivae diei laetitiam laede:
Quiesce in primo amore! ...
Si primus, fuit mundus,
Secundus
Nec mundus, nec erit SECUNDUS.

SCENA SECUNDA. Personae Omnes.

Angelus: QUousque feminea invidia
Sufflaminabit caeli consilia?
Axa: Cedo Pater, cedo divinis monitis: quid velis, impera.
Gabelus: Ecce occurrit Achior: curre in Sponsi brachia!
Axa: Ad pedes accido!
Achior: Surge carissima! nam quid haec vult submissio?
Axa: Peccavi! sed tu, si amas me,
Clamores omnes, et jurgia primo dolori imputa.
Anael: Dolorem amor peperit,
Et testis tui cordis fit!
Achior: Sicut amasti, ama me!
Axa: Sicut amavi, amo te!
Anna: Jam plena est laetitia! ...
Raguel: Quod igitur felix, faustumque sit,
Eia Sponsaliciis ligetur amor annulis!


page 492, image: s500

ARIOSE. Sara: Sic mihi, Axa, soror es!
Tobias: Sic meus, Sara, amor es!
Amoris cape Symbolum!
Sara: Amorem reddo mutuum!
Achior: Eodem ego vinculo
Axa: Te mihi amans obligo! ...
Angelus: Sunt auspicatae nuptiae!
Parentes benedicite!
Tobias: Quem misit Dominus,
De caelo adsit Angelus!
Raguel Anna: De caeli praegnans semine Anael. Gabelus. et omnes repetunt
Descendat pluvia,
Et faciat vos (nos) crescere
In mille milia! [Note: Gen. 24.]

EPILOGUS. Angelus. Bavaria. Septem Planetae. Comites.

Angelus: IMpleta sunt vota. Crevit, floruit, splenduit
Diu multumque fortunata Tobiae familia.
Sed in figura contigerunt haec omnia.
DE FIGURATO quod habeas,
Unde tibi gratuleris Bavaria
Ego adsum bonus * Latine Nuntius. Angelus a Caeli Domina
Oettingae Propitia.
Ibi jam olim Deiparae
In argento ** In sua sta va.


page 493, image: s501

PRINCEPS AUREUS consecravit se.
Et ecce! Invenit gratiam ANNAM, latine gratiam.
Et cum gratia omnia! ** Exhibetur optice Sacellum B. V. Oettinganae olim septem Planetis dicatum.
Videtis, ut ad Mariae imperium
Numina minorum gentium
Festinent praestare homagium
Felicitatis duraturae praesagium?
Nempe Coelipotenti Virgini,
Quae olim adorabantur, nunc famulantur sidera,
Ut ornent solium Saxonico - Bavaricum.
Audite obsequiosos cantus, et jubila,
Audite vota unanimia,
Nam sunt oracula.

CHORUS.

Sta, nobile solium, sta! ...
SAXO inniteris,
Nulli quod temporis
Cedit injuriae:

Saturnus: Falcis Saturniae
In quo vis frangit se:
Chorus: Aeternum sta!
Genius_Bavariae: Et quem dant famula
Splendorem sidera,
Influxu refluo
Da orbi Bavaro.
Chorus: Aeternum da!


page 494, image: s502

2. Mars: Dat lauros Marspiter
Iuppiter: Coronas Jupiter
Sol: Per me Justitia,
Mercurius: Per me commercia,
Venus: Ridente Venere,
Luna: Lucina auspice,
Ambae: Heroum patriis
Ex incunabulis,
Saturnus: Vocante aurea
Saturno saecula
Omnes: Ex Thule ultima
Huc ferent se.
Genius_Bavariae: Jubente maxima
Caelorum Domina
Beabunt me!
Chorus: Beabunt te!

[Gap desc: German version]