THEATRUM
POLITICUM
SIVE
TRAGOEDIAE
AD
COMMENDATIONEM VIRTUTIS
ET
VITIORUM DETESTATIONEM
OLIM
LUDIS AUTUMNALIBUS
NUNC TYPO DATAE
A
P. FRANCISCO NEUMAYR SOC. JESU
p. t.
August. Ecclesiae Cathedralis Oratore Ordinario.
[Gap desc: illustration]
CUM PRIVILEGIO CAESAREO.
AUGUSTAE VIND. et INGOLSTADII
Sumptibus Francisci Xaverii Craz et Thomae Summer. 1760.
CUm D. Franciscus Xaverius Cratz et Thomas Summer, ille Bibliopola Ingolstadiensis, hic Augustanus, typis vulgare, librum cupiant cui titulus Theatrum Politicum a P. FRANCISCO NEUMAYR Societatis nostrae Sacerdote conscriptum, ego MATHIAS STOTTLINGER, Societatis JEsu per Germaniam Superiorem Praepositus Provincialis, potestate ad id mihi facta ab A. R. P. Nostro LAURENTIO RICCI, universae Societatis Jesu Praeposito Generali, eisdem DD. Bibliopolis ad primam hanc Editionem facultatem impertio, simulque communico Privilegium Caesareum, quo aliis omnibus interdicitur, ne librum ullum a Nostris conscriptum citra consensum Superiorum recudere, aut intra fines Sacri Romani Imperii inferre praesumant. In quorum fidem has Eis manu propria subscriptas, et consueto Officii mei Sigillo munitas dedi. Augustae Vindelicorum 30. Martii 1760.
PRidem in Idea Poeseos promissum theatrum Politicum tandem tibi se sistit, Lector: et Theatro Ascetico dudum edito, eiusdemque Parti secundae, quae sub titulo: Mundus in maligno, prodiit, jungitur. Veniam Auctori dabis, quod stylo soluto scripserit: graviora urgebant negotia, quam ut posset prosam in Jambos transferre. Selegit tamen argumenta utilia, quamquam non omnia ex praecepto Aristotelis terroris simul, ac miserationis capacia: credebat, ad correctionem malorum affectuum, qui est scopus tragoediae, saepe terrorem solum plus prodesse posse, quam cum miseratione conjunctum. De Characteribus Personarum, de verisimilitudine Fabulae, de sententiis, et motu, itemque de
textu Musico, et decorationibus theatri non est, quod dicam. Quilibet Lectorum in suo sensu abundat: abundet! Mihi sufficit, ex his foliis patere ad solem, Artem dramaticam etiam in materia profana posse bono publico et privato delectando prodesse. Accedunt pro Appendice Dramatia minoris operae Ludis saturnalibus data, et tempori adaptata. Fave Lector, et leviores naevos forte in rhythmis occurrentes per sententiae energiam excusa, si bonus es: nam si malus es, non recuso damnari.
1. TITUS Imperator, Deliciae humani generis.
2. EUTROPIUS infelix Politicus.
3. PAPINIANUS Juris Consultus.
4. ANASTASIUS DICORUS.
5. JEROBOAM.
6. CONSTANTIUS CHLORUS.
Sepulchrum Concupiscentiae.
Servus duorum Dominorum.
Fures Temporis.
Drama Musicum Honoribus Sermae Domus Boicae cum Saxonica feliciter junctae pro nuptiali applausu exhibitum.
ARGUMENTUM.
TItus Vespasiani filius Princeps vere amabilis fuit, quia omnium amans. Diem perdidisse se credidit, qua nemini benefecisset: nec umquam passus est aliquem a se tristem discedere, solis Quadruplatoribus infensus, et illis, qui per vim, aut fraudes subditos afflixissent. Hos ille saepe flagris publice coedi, aut pro mancipiis venundari jussit. Nunquam tamen clarius Patris affectus eluxit, quam cum malis publicis populi urgerentur. Nihil tum Princeps aerario suo, nihil fisco parcebat: quin ipsa praetoriorum suorum ornamenta aliquando sub hasta vendidit, ut haberet, unde civibus triduano Incendio ad extremam inopiam redactis posset succurrere. Beneficentiae clementiam addidit vere heroicam, et adeo abhorrentem a sanguine, ut hanc unam ob causam Pontifex maximus esse voluerit, ne cogeretur cuiusquam morti subscribere. Insidiis cum a Fratre, et duobus Patritiis peteretur, et detecta fuisset conjuratio: nihil aliud Patritios, quam ut desisterent, monuit, et imperium Fato dari cogitarent: Domitianum vero praeterea collegam Imperii, et heredem dixit, secreto tantum rogatum, ut mutuo erga se animo esse vellet, dignissimus adeo, qui gloriosissimo inter omnes Imperatores elogio posteris innotesceret, et Amor, ac Deliciae Generis humani appellaretur. Suetonius.
PERSONAE.
Titus Imperator.
Domitianus Frater.
Fabius Patritii conjurati.
Aemilius Patritii conjurati.
Gracchus tribunus- plebis.
Paulinus Militiae Praefectus.
Legati Campaniae.
Servus Fabii.
Ephebi ex Patritiis recens adsciti.
Nympha II:
Repetite!
III:
Multiplicate!
IV:
Propagate!
CHORUS.
I:
Ubertas haec agrorum,
II:
Haec gaudia hortorum,
III:
Hae vineae, haec praedia,
IV:
Tranquilla semper maria,
Omnes:
Hoc robur corporum,
Hic vigor mentium
Sunt tua, Phoebe [(transcriber); sic: Poebe] , munera,
Sunt tua gratia.
Nympha III:
Falleris: nam video procellis
Et grandine gravidam.
V:
Et proh Superi! jam incipit mare tumescere!
VI:
Quin et terram sentio (et quid hoc erit?)
Sub pedibus tremere.
* Prodit Boreas cum comitatu.
Omnes:
Heu! Boreas! Boreas! fugimus!
I II III:
Juvate! mergimur! perivimus!
Omnes:
Phoebe Deorum optime,
Nunc tua dona protege.
** Fugiunt in naves. Colossus concidit: grando omnia populatur.
Boreas:
jacet, quem invocas, turba imbellis!
Jacet, quem invocas:
Potentior est Boreas.
Discant mortales hoc Numen vereri,
Et sciant me parem cum Phoebo honorem mereri.
Fugerunt: satis est: timemur!
Et quem metuunt (plaude Borea)
Flectent (velint, nolint) flectent illi genua.
Quae plures Deorum
In culmen honorum
Evexit, et evehet me.* Nymphae in navibus redeunt: subducit se Boreas.
Et en! redeunt. An ut aras exstruant?
Et victimas offerant?
Cui junctum non videt amorem:
Quae Corde caret hostia,
Non placat Numina.
Latrones,
Et Afros colamus Leones,
Si aras, et tura meretur,
Qui propter furorem timetur:
Subesse praestat tigridi,
Quam saevo Numini.
Boreas:
Fatigata est mea patientia.
Ergo rursum congregamini nubila!
Evertimini maria! * Recrudescit tempestas.
Periistis,
Nisi vobis alius hoc momento est animus.
Chorus Nympharum.
Phoebum nos colimus!
Boream spernimus!
Phoebe nos adjuva!
Phoebe te vindica!
Phoebus:
Habebis, si naturam exuas,
Si cesses esse Boreas.
Boreas:
Rumpor!
* Furens abit.
Chorus:
Rumpere!
Hoc decet fato
Furiosum Numen occumbere.
Nympha I:
Sed jam huc, Phoebe, oculos conice!
En tua Statua!
II:
En mea Lilia!
I:
Et segetes! 3tia. Et Vineae!
V:
Et Merces, et Divitiae!
VI:
Vix enatavimus in nuda tabula.
Phoebus:
Miseratio mea tangit viscera.
Tergite lacrimas: restituam omnia ** Fit pluvia aurea.
En meliores pluviae!
Ite! guttas aureas excipite!
Chorus:
O Numen amabile!
Phoebus:
Ite! colligite!
Haec mea est Politica:
Haec una regenti regula:
Cura, ut ameris! Et amaberis,
Si amaveris.
Rex potens est, ut possit,
Rex bonus sit, ut velit
Juvare plurimos:
Qui hanc observat Legem,
Felicem dico Regem,
Felices subditos.
Personae. Titus. Domitianus. Gracchus Tribunus-plebis. Brutus, Rutilius, Camillus, Lentulus Filioli Patritiorum. Duo Campaniae Legati. Supplices cives incendio afflicti.
Gracchus: MIserere Caesar!
egenum fecit.
Civis V:
Mihi Calamitas non opes modo, sed etiam carissimum filium abstulit, sub domus ruina sepultum.
Omnes:
Miserere Caesar!
Gracchus:
Huc admovete genua.
Camillus:
* Porriguntur libelli supplices varii. Hanc etiam miseram turbam, Auguste, respice.
Titus:
Quam vos miseriam gemitis?
Rutilius:
Nobilium parentum filii sumus, quos luctus prohibet prodire in publicum.
Brutus:
Ad incitas per atrox incendium redacti Patres jam non habent, unde nos alant honeste.
Omnes:
Miserere Caesar!
Titus:
Surgite! ego alam. Vultis paternam domum mutare cum aula?
Lentulus:
Volo, si velit Parens.
Titus:
Ite, et veniam poscite.
Domitianus:
Inutili turba implebis Palatium?
Titus:
Frater, quibus ego non indigeo, ipsi indigent me.
Parvuli_omnes:
Vive Auguste! aurea vive saecula!
Legatus I:
Infelices etiam Campanos dignare, Caesar, clemente intuitu!
Titus:
Ah! scio, amici, scio, furens Vesuvius miseram Campaniam fecit.
Legatus II:
Sic est, Auguste! late agros exussit igneus torrens: squalent vastati agricolarum labores: tota regio sub effusis cineribus maeret.
Legatus I:
Neque solus in nos Vesuvius saeviit. Cum tetra incendia ejectaret mons, simul concussa terrifico tremore tellus, turres, palatia, oppida, civitates prostravit. Jacent sub acervis congestorum lapidum totae familiae cum omnibus fortunis tumulatae. Quamquam, quid multa verba facimus? Auguste! si quae narravimus, usurpares oculis, lacrimas non teneres.
Titus:
Etiam audita movent. Pater non st, quem nullae afficiunt liberorum aerumnae, nisi quas videt. Solabor, ut possum. Consultandum de modo. Post paulum redite ad me. Vos, cives, hoc scitote: quidquid incendio periit, periit mihi. Faxo, ut sentiam damnum solus.
Cives:
Io! vive Auguste! aurea vive saecula!
Titus:
Gracche, quid ad afflictorum solacium fieri jusserim, ex Paulino intelliges. Exsequere cito.
Gracchus:
Ad nutum. ** Clauditur prospectus busti.
meis, et veluti pestis, aut bellum inter publica mala numeror. Parcamus, frater, superfluis sumptibus, et pompae inani: ita habebimus, unde semper possimus egenis succurrere. Quid me ostentatio majestatis afficiat? non aedificata amphitheatra, non edita spectacula, non peregrinae belluae emissae in circum posteris commendabunt: Amor populorum, amor me faciet immortalem. Optimus sit, oportet, qui cupit esse maximus.
Domitianus:
Enimvero res grandis, amari a vili plebecula! res digna, quam tanto pretio, et regiis thesauris emas! cessa tonare Jupiter, sepone fulmina! amore regendi sumus!
Titus:
Sic est, Frater, amore nos regit Jupiter: neque est timendus, nisi rebellibus. Quamquam et contumacibus quam diu parcit, ut beneficentiae clementiam jungat? Crede mihi, per hanc geminam lavem facimus nos similes Diis. Nihil habet Principis fortuna melius, quam ut possit, nihil natura, quam ut velit, benefacere plurimis. Sanguine pascuntur, ac crescunt leones, et ursi. Itaque fugiuntur, et odio sunt. Dignitas regia hoc solum amabile habet, quod possit amabilem facere. Neminem oportet a Principe tristem discedere. Juvandus est, quisquis rogat, ut sentiat, se Patrem rogasse. hanc mentem si aliquando indueres, frater, non adeo tibi ultra Titus videretur indignus Imperio. (Abit.)
plus significat, quam verba sonant. Quis prodidit nostra Consilia?
Fabius:
Si proditi sumus, Princeps, ignosce, a te ipso sumus. Nam quid dissimulem in tanto periculo? Nimium naturae obsequeris. Ambitio in oculis emicat, furor incendit vultum, ira linguam incitat: quid de proditore interrogas?
Domitianus:
Nempe ex assentatoribus me esse cupis?
Fabius:
Haud sane! sed si laudare non placet facta fratris, saltem non vituperasses. Dissimulatio ars est aularum inter innocentissimas una.
Domitianus:
In ministris toleranda forte, sed non in fratre, qui amat fratrem.
Fabius:
Hei! laudate amorem Dii, quo frater fratri imperium invidet.
Domitianus:
Prope jam paenituit, Fabi; nam inanis, puto, conatus erit. Fac enim, per fratris Cadaver in solium scandam, num Roma patiens feret?
Fabius:
Nimirum tu Romam times? quippe qui nescias, multa patere scelera, quorum auctores latent? Sero paenitet, postquam coepisti suspectus esse. Non sistit auriga currum, quem semel in praeceps dedit. Quod agimus, agamus cito! * In Hispania volebat Domitianus titum bello persequi. Quid in Hispania cogitas agere, quod potest agi Romae?
Domitianus:
Matura ad facinus consilia habes?
Fabius:
Si tu maturum animum. Erigere in magnas spes: hodie peragetur Tragoedia.
Domitianus:
Quae caedis occasio? quis modus?
Fabius:
Tutius haec in cubili doceam.
Domitianus:
Ingredimur.
Fabius:
Prosequar statim, si prius liceat tria verba Aemilio loqui.
Domitianus:
Quid illi tecum?
Fabius:
Explorare juvat, quid hodie, aut ubi acturus sit Augustus.
Domitianus:
Sic age. Ego odi hominem omnium arcanorum fratris prae fratre conscium, quia magis popularem. Huic et pluribus aliis hodie necesse erit mutare vultum, et reverentius inclinare se mihi.
Fabius:
Certe hodie; nam nisi celeriter obstruimus sontem tantae profusionis, haeres eris exhausti Imperii,
Domitianus:
Intellexi. Age gnaviter.
pauci, quos jam jussit moneri.
Fabius:
Bene omnia. Jam tu hoc scito: hodie peribit Titus: hoc fixum. Et donec perierit, tu nusquam abibis ab isto latere. Hem! quo est ventum? Paulo ante amicum, jam cogor proditorem timere!
Aemilius:
ridiculum! tune dubitasse me, serio credas? sic Aemilium nosti? errare desine. Te exploravi. Me quod attinet, quid faciam? trepidare Caesar incipit, et suspicari malum. Non latebimus diu. Sic in laqueos pedem indui: nec extricabor, nisi incidam. Haud licet jam ire retro. Quod nuper suasit spes, nunc urget desperatio: perii, nisi pereat Titus. Jacta est alea. Tuus sum.
Fabius:
Vive fortis! sic dignus es, cui tandem revelem arcanum, celatum hactenus.
Aemilius:
Age!
Fabius:
Sub Domitiano latebimus.
Aemilius:
Accessit partibus?
Fabius:
Totus.
Aemilius:
Dudum visus est sitire fraternum sanguinem.
Fabius:
Dabo hodie pocillatores.
Aemilius:
Quo nostro fructu?
Fabius:
maximo.
Aemilius:
Nullo. Nam ipse rapiet coronam sibi.
Fabius:
Imo cum fratre cadet.
Aemilius:
Hoc opus, hic labor novus.
Fabius:
Vix aliquis. nempe Titum amat populus, amat exercitus. Utrique patratam caedem nos nuntiabimus auctores pariter et duces vindictae contra scelestum fratrem. Crede mihi: ruet in arma populus, peribunt sicarii, perimetur Domitianus, nos patres patriae, nos Caesares, nos Dii erimus.
Aemilius:
Eia! elegans nodus fabulae, quem nemo solvat, nisi adductus per machinam Deus. Amo te Fabi! en dextram!
Fabius:
Age personam strenue. Cum catastrophe bene cesserit, clamabimus: plaudite! et duorum capitum impendio omnium capita inclinabimus nobis. Sed Gracchum video.
sit pacatior. Gratis habeat sibi, quos precibus petiit.
Gracchus:
Consilium bonum.
Fabius:
Et in praetoriis quid agitur? jam nuda sunt?
Gracchus:
penitus. Hoc ipsum etiam praeco nuntiat. Mox exponentur pretiosae merces in campo Martio. Beneficium est omnibus futuris saeculis admirandum. Sed eundum.
Aemilius:
Perge.
Servus:
Domum ducam?
Fabius:
Domum. Aemili, vere hoc dictum est: posuit haec Deus simul, peccatum, et timorem, Tremesco totus.
Aemilius:
Fingenda securitas vultu, cum pectus palpitat.
Fabius:
Sic nos periment lenta consilia. Nam cur nunc citor?
Aemilius:
Metuo. Sed parendum. Tene constantiam modo, et cave, ne pallor oris, aut linguae tremor conscientiam prodat.
Fabius:
necessitas hanc legem scribit difficilem recens reo.
Aemilius:
Facilem metus faciet maioris mali. Impera tibi.
Fabius:
Conabor. Tu vigila, amice, milii, et tibi, et si quid peius mihi contigisse audieris, destinata cum Domitiano exsequere cito.
Aemilius:
Cum Domitiano nempe, qui mihi confidit nihil, odit etiam?
Fabius:
Commune periculum amicum faciet. Credet se tibi, si tu te ipsi.
Aemilius:
Confundor totus. Perge modo: suggeret consilium tempus. Mihi ante omnia adducendi sunt nobiles pueri.
Fabius:
Inferi! victima vobis Titus cadet, si nunc evado.
SALTUS.
Ingrediuntur etiam onusti jam ornamentis praetoriis muli Caesarei. In campum Martium pergite: ibi fiet venditio. Sic vos amat Caesar.
Civis II:
Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Omnes:
Vivat!
Paulinus:
Quin ecce adsunt. * Prodeunt Muli. Abeunt Cives.
Omnes:
Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Legatus I:
Quae jubila audio inter tantas calamitates?
Paulinus:
Tota calamitas Caesarem premit. En! ipse egere mavult, quam egenis imperare.
Legatus II:
O Verum Patriae Patrem!
Legatus I:
Bonitas excedit modum.
Paulinus:
Nam quis umquam talia aut legit, aut audivit de Principe?
Gracchus:
Felix posteritas, cui tantum exemplum Reges pariet heroicae caritatis aemulos.
Legatus I:
Estne, amice, inter Deos aliquis Tito par?
Paulinus:
O quanto jucundius splendent sic nuda praetoria, quam nitebant ornata! Sic spoliata palatia, supra omnia mundi miracula clarescent orbi. Sed mihi curandum in foro est.
Gracchus:
Mihi vero Princeps adeundus, et referendum de venditis reis.
Legatus II:
Quin tu nostram quoque praesentiam nuntias: nam adesse jussit.
Gracchus:
Nuntiabo. ** Clauditur.
Bonitas, Princeps, audaces facit.
Domitianus:
Quin aperte dicis, impudentes. Omnes aurifodinae vix sufficerent tot mendicabulis. Miror, viros nobiles causae tam plebeiae patronos agere. Sinite conflictari Campanum vulgus cum miseriis suis: non habebimus subditos modestiores, nisi cum miseri sunt.
Legatus II:
Nimis durum est, Princeps, pati, et habere neminem, qui compati velit. Durus Princeps duros subditos facit, et in omne facinus obstinatos.
Legatus I:
Humanum in homines imperium sit. Belluae fiunt, si sentiunt, se tractari pro belluis.
Domitianus:
Haec scilicet jactatis ad ingenium Titi. Cum imperabit Domitianus, mutabitis frontem et linguam adulatores Protei.
Legatus II:
Nos vero optamus, Princeps, ut, cum fratri successeris, putemus non successisse, sed esse.
Domitianus:
Vota inania! cum imperabo, nihil ero sollicitus, quid vos optetis.
Legatus II:
Pauci igitur erunt, qui optent, ut imperes.
Domitianus:
Si timeant, satis est. Sed quid expectatis denique? pauperem se Caesar sua in pauperes beneficentia fecit, et nondum est quies?
Legatus I:
Multa possunt Principes, etiam cum videntur nihil posse. Neque quod datur subditis, perit, sed spargitur in sementem.
Domitianus:
Imo saepius luxuriat in herbas noxias. Quid multa, viri! Ego profusam fratris in promiscuum vulgus beneficentiam probare non possum: et erat vestrum, consiliis et opera prodigalitatem inhibere, non incitare. Foveri nobiles, probo. Serviunt splendori aulae, et Caesaris Majestati. At cives et rustici jumenta sunt, quibus praeter paleas, et stabulum, et verbera, debetur nihil.
Legatus II:
Ah! Princeps! non ita velles agi tecum, si unus de civibus, aut ruricolis esses.
Legatus I:
Videris sane, nondum expertus esse, quam suave sit amari a subditis, etiam ex plebe. Res dulcissima, esse homini Deum, et omnes in se cordis affectus rapere. Hoc tributum jucundum est, et cogitur per violentiam, quam nemo odit. Vel Dii majus aliud
exigere nequeunt, aut optare etiam, quam amorem, tanto beatiores, quanto amantur a pluribus.
Domitianus:
Ecce, hoc est, quod dixi. Haec sunt vestra axiomata, quibus vos ad ingenium fratris componitis, ut placeatis; sed veniet dies, cum mutabitis mentem.
campaniam suscipiet Fabius, exploraturus, quantam cladem incensus Vesuvius fecerit. Opes eorum. qui sine herede perierunt, non fisco adjudicabitis, sed dividetis inter eos, quos calamitas fecit egentiores. Deinde jussus est, pro aestimatione miseriae oppida, et urbes afflictas ab omni exactione, et tributo liberas pronuntiare. Spero, non nullum solacium ex hac ordinatione afflictis fore.
Legatus I:
Spe omni majus. Beneficium, Caesar, facis, aeternis laudibus dignum.
Legatus II:
Et quod, si per te licet, ad futura saecula in aere, aut marmore sub tua effigie perennabit.
Titus:
Hoc nolo, et serio prohibeo. Nam quem tu Titum existimas? Gloriae famulari me putas, an Rei publicae? vivant alii in aere, et faxo: ego cupio in animis vivere. Tanti me ipsum non habeo, ut imaginem mei velim subditorum pecuniis emere.
Gracchus:
Sic omnem grati animi affectum prohibes?
Titus:
Si beneficiis vos meis gaudere video, gratos agnosco satis.
omnem calamitatis memoriam abstersit parentibus tantae gratiae nuntium.
Rutilius:
Quid posset optatius nobis contingere, quam si pro Patre liceat vereri Caesarem?
Brutus:
Utinam nos simus filii digni te!
Lentulus:
Saltem conabimur, Caesar, ut tui te beneficii nunquam paeniteat.
Titus:
Placet hic vester animus. Parens ero. Faciamus a Iove principium. Nam hoc scitote: prima mihi cura Religio est erga Superos: altera, caritas erga subditos. Exemplum dabo. Capite ab Aemilio sacrificii instrumenta, et vestes.* Accipiunt thuribulum etc. Vos** Ad Legatos Campaniae. reditum maturate ad vestros, ne diutius absque solacio sint.
Legatus I II:
Feremus amplissimum. Servent te Dii, Caesar, incolumem diu! Titus. Accepto votum, si acceptum est Diis, et utile populis: si aliter caelo visum, commendo vos fratri. Valete.*** Abeunt Legati.
Domitianus:
Ego te frater immortalem opto.
Titus:
Imo facies, si imiteris.
Aemilius:
Implevimus jussa Caesar.
Titus:
Quod igitur felix, faustumque sit. et ad communem carissimi mei populi felicitatem, uti opto, eveniat, Caesarem exuo, Pontificem induo.**** Paludamentum ponit, et gladium et cidarim, traditque Graccho.
Gracchus:
Faxit Caelum, ut haec purpura nunquam ornet humeros minus religiosos.
Titus:
Admoniti sunt Flamines?
Aemilius:
Jam adduxerunt victimam, et lustrationibus vacant.
Domitianus:
Licetne comitem ire?
Titus:
Frater, scis morem meum. Libentius lito solus. Adeste dilectissimi! vestra innocentia, et devotio plus, confido, quam omnes victimae, placebunt Jovi.
Camillus Rutilius Brutus Lentulus:
Optamus, Caesar!* Abeunt.
Domitianus:
Vos, cum servos emptos adduxerit Fabius, intrare ad me jubete.
Gracchus:
Ut jubes, Princeps.
Abit Domitianus.
Rei publicae studiosum anxium jubent esse, et vigilem.
Gracchus:
Agnosco. Sed quid suades?
Aemilius:
Mihi etiam Fabii cum Domitiano amicitia timenda videtur. Ingenium est homini similiter ferox, et durum pro plebe: quid si similia consilia forent? Gracchus. Video non esse timores vanos. Amet te caelum, Aemili, qui adeo sollicite pro nostro delicio angeris.
Aemilius:
Sine, ut hic solitarius exspectem hominem. Explorandus est cum astutia.
Gracchus:
Age, quod agis, strenue. Si quid opus erit mea opera, fac, monear in tempore.* Abit Gracchus.
CHORUS I. Apollo propter occisos Cyclopes laesi Iovis se reum videns spontaneo se exilio multat.
* Theatrum exhibet silvam cum monte Aetna et officina Cyclopum.
Personae. Apollo. Diana. Vulcanus. Cyclopes. Fauni. Venatores.
Diana:
ad Apollinem Fratrem Ecce!
Jam fervent studia venatorum tuis honoribus.
Apollo:
Bene est. Haec placet, soror, statio.
Diana:
Ego interiora nemoris mihi eligo.
Apollo:
Io Poean! Optatae in tela occurrent belluae.
Diana:
ad Cyclop Cessate malleis: nam feras avertitis.
Auditis cornua?
Otiosi potius spectate hilaria Dianae studia.
Brontes_Cyclops:
Tuum est imperare, Dea suavissima.
Sterops:
Quin et pro malleis, socii! nos quoque sumimus venabula?
Pyracmon:
Sumamus! Juvat respirare,
Et venantum gaudia post labores gustare.
Brontes:
** Ab Apolline latente sagitta percussus. Heu socii! interii!
Pyracmon:
Pro Superi!
Sterops:
Hiat pectus immani vulnere!
Pyracmon:
Morientem vindicate furiae! en iterum!*** Cominus hasta transfigit eum Apollo.
Sterops:
Heu frater! percussus sum! morior!
Pyracmon:
Juve [Reg: Iuva] Mulciber! Eia! quisquis es hostis, progredere!
Apollo:
Sceleste! Morere* Abit.
Pyracmon:
Heu me Apollo! Apollo!
Apollo:
Io! felix venati! ... jam sorori me associo.
Pyracmon:
Maledicte Apollo!
Vulcanus:
** Prodit. Incudes cur silent hodie!
Vah! dirum spectaculum!
Confixi telis famuli in suo natant sanguine!
Quis tantum patravit nefas? edicite
.
Pyracmon:
Heu! Apollo! Apollo!
Vulcanus:
Apollo? Intelligo. Jam tu tranquille morere!
Propitium precor Plutonem in orci limine.
Ego vero vos, et laesum in vobis Iovem vindicabo.
Deos omnes in proterviae ultionem armabo.
Quis vindicem armavit manum?
Vulcanus:
Videtis meorum stragem servorum.
Offensus est Jupiter, Apollo reus: vindicemus!
Faunus:
Quod justum est, exigis. Iovem amamus!
Chorus_Faunorum:
Offensum Iovem vindicamus.!
Faunus:
Tu modum edoce.
Vulcanus:
Advertite!
Nullus dubito, quin adhuc latro vagetur in nemore.
Vos ergo haec cadavera tumulate,
Et cum lamentabili lesso inferias date.
Excitus tumultu Apollo procedet; capite!
Tonanti sistite!
Faunus:
Ex tripode.
Vulcanus:
Ego praeeo, et omnem rei seriem Iovem edoceo.
Faunus:
Intelleximus. Ubi autem sepeliemus cadavera?
Vulcanus:
Specus, quae fuit vivis officina laborum,
Sit sepulchrum defunctorum.* Abit.
Faunus:
Ergo strenue voces et manus jungite.
Ego lessum intono.
Chorus_Faunorum:
Chorus_Venatorum:
Cessate! aut peribitis:
Nec Iovem vindicabitis.
Faunus:
Cedamus! Ipse occisos Cyclopes sciet ulcisci
Jupiter.
Jam prodidit te Mulciber.* Abeunt Fauni.
Apollo:
Heu soror! quid audio!
Jovi reus sum de latrocinio: quo fugio?
Diana:
Siccine? Fratrem latronem habeo Ministrorum Justitiae? ...
Ah! Frater! Quae te agitarunt intemperiae?
Apollo:
Furens dolor de perempto a Iove Aesculapio
Suasit facinus, quod jam horreo.
Diana:
Infelix venatio! sic frater ausit sororem decipere,
Et tanti sceleris participem facere?
Si temeritas Aesculapii meruit fulminari,
Quo supplicio impietas Apollinis debebit mactari?
Miser! an poteras ignorare,
Quid sit contra Iovem ter optimum, ter maximum rebellare?
Conjura cum gigantibus:
Impone montes montibus:
Struxisti Mausoleum
Pro Irrisore Deum:
Quod in Caelum
Sceleratum mittes telum,
In fulmen convertetur.
Malim trisulca a flamma perire:
Caelo extorris Plutoni servire:
Quam pati, ut Ego
Dicar Jovi supplice
Accidisse poplite.
Peri insane, si juvat perire:
Servi Plutoni, si lubet servire:
Et ego te nego
Esse fratrem Cynthiae:
Sint sorores Furiae.* Abit.
Apollo:
Abiit. Quid jam consilii mihimet suggero? ....
Quid? si Apollinem alienis vestibus tegerem,
Et breve exilium mihimet indicerem? ....
Bonum est consilium.
Saepe in rebus desperatis tempus tulit auxilium.
Mutantur tempora: et tempora mutata
Non raro mutant fata.
Rem publicam, erga populum sint, nescio: optimo esse me, hoc scio.
Gracchus:
Neque hoc nescit populus, Aemili. Quin ego nihil dubito, quin plerique te successorem Titi tacitis votis sint optaturi.
Aemilius:
Fac igitur, ut petant etiam unanimi voce.
Gracchus:
Nempe nisi esset Domitianus timendus. Fraterno jure coronam repiet sibi.
Aemilius:
Domitianus? scilicet Titi frater! latronem voca, et parricidam. Nam dubitas adhuc nempe, ad ipso armatum Sicarium? aut adeone timidi vos, ut scelus adoretis pro Caesare?
Gracchus:
Si reus est Domitianus, nihil ambige, periit. Tu Caesar eris.
Aemilius:
Non ambio, si melior occurrat modus, quo consulas bono publico. Tribunus plebis es: scis, quid jubeat officii ratio.
Gracchus:
Fideliter exsequar. Ad Paulinum abeo, ut tene at intentos milites in omnem casum, ne quid turbetur in hoc tumultu, aut ne improvide Domitiano se adjungat exercitus. * Abit Gracchus.
Aemilius:
Sapienter. Faxo, ut brevi patescat veritas.** Prodit Domitianus.
Agetur, cum frater displicet.
Domitianus:
Vah! quis ego sum? quid ergo displicet?
Aemilius:
Princeps, diu jam Roma sub pessimis Imperatoribus gemuit: nunc vix respirare sub Tito coepit. Afflixit nos primum post Augustum Tiberii scelerata astutia, deinde stultitia Caligulae, et ignavia Claudii everterunt Majestatem Romanam: mox Neronis crudelitas inundavit: deinceps Galba, Otto, Vitellius infamarunt augustam dignitatem: postremo Vespasiani patris tui avaritia exhausit provincias. Haec tot mala dispersa in aliis, timemus a te omnia. Frons, oculi, vultus, mores tui has minas faciunt: hoc displicet. Deinde illud maxime omnium, quod Titus, qui placuit omnibus, soli fratri displicuerit.
Domitianus:
Audax! impudens! haec in faciem mihi?
Aemilius:
Ut sentias nempe, te non timeri, et nunc quidem de corona desperes, donec minus superbus, magis comis, et haud paulo clementior factus, placere incipias. Eo usque, frustra aut a Senatu, aut a populo, aut ab exercitu suffragium speras.
Domitianus:
Haec audio patiens?
Aemilius:
Quin et plura, opinor ex Fabio audies.* Prodit Fabius.
incendit?
Fabius:
Non est nunc tempus judicii, sed fugae, Princeps. Si evaseris triste malum, vide, cui te ipsum debeas. Consulo saluti tuae.
Aemilius:
Male consulitur saluti paricidae. Hora favet, amice!* Gladios intentant. pereat latro!
Fabius:
Pereat!
Domitianus:
Vah! ego petor? proditores! rebelles!
Fabius:
Occide! macta! perde!
Domitianus:
Succurre miles! famuli!
Aemilius:
Ad stygem monstrum! peri.** Paulinus exit. Paulinus. Quis tumultus?
Fabius:
Vindictam Titus exigit.
Aemilius:
Et meretur.
Domitianus:
Juvate!
Paulinus:
Sistite! insontem premitis. Titus vivit!
Domitianus:
Vivit?
Aemilius Fabius:
Titus?
Paulinus:
Vivit, inquam.
Aemilius Fabius:
*** Seorsim. Deinde abeunt. O nova importuna!
TItus vivit? o nuntium funestum mihi! Infelix ambitio, quo me adigis? quo vultu aspiciam fratrem, tanti sceleris reus? Utinam quae Orestem agitarunt furiae, me quoque raperent extra hanc solis lucem a fratris aspectu procul! et quis excussit sicariis feralem sicam? Vecordes semiviri! sic popae et pueri terruerunt? Quamquam quid incuso homines? scilicet Diis invisi sumus. Vos prehensam manibus coronam rapitis infensa Numina! et quid cessatis? fulmen mittite, quod vitam etiam, et animam rapiat. Nam in quae ludibria servor? scilicet aut supplicantis habitu maestus, gemens, et indecoris perfusus lacrimis, veniam criminis orabo Titum: aut manu lictoris caesus, populive saevientis manibus discerptus, poenas crudeles dabo: aut misera fuga subductus neci, extorris, inops, ignotus barbaras plagas incolam. Quid eligis anime? .. Atrox arbitrium! .. Verum cur me ipsum damno quem nondum fata damnarunt? imo absolvere Paulinus mei periculi testis potest. Ut fugerem, Fabius voluit: nempe ut fuga convinceret reum. Redeat in auctores malum: fugerunt: convicti sunt satis. Evado.
insidias patior! in qua barbarie vivo?
Rutilius:
Ulciscere, Caesar, crimen nefandum!
Brutus:
Pereant, qui perire te cupiunt!
Camillus:
Horresco adhuc os illud efferi hominis, qui ausus est in te irruere!
Lentulus:
Detestor sicam, quam in te strinxit!
Titus:
Quiescite! Orbilius quidem, frater, fuga elapsus, se mihi eripuit: Laelius vero a sacrorum Ministris occupatus, et sacro cultro confossus meritas poenas dedit.
Domitianus:
Vah! quid audio? quos tu mihi donasti, Orbilius et Laelius in te ruerunt? Conveniunt omnia, Auguste frater! Fabius immisit, Aemilio conscio, vel auctore.
Titus:
Euge! quos nominas viros?
Domitianus:
Quibus pejores nullum saeculum tulit. Vix rumor de tua caede invaluit, cum ambo strictis gladiis impetum in me fecerunt. Perieram, nisi pugnantibus intervenisset Paulinus, et tuae vitae non exspectato nuntio perterritos latrones egisset in fugam.
Titus:
Sic viperas in sinu alui!
Domitianus:
Nondum narravi omnia. Per horum scurrarum flagitium nullo jam loco consistere tutus possum. In me calumniis concitata Roma surrexit, parricida audio, et ad necem deposcor. Deos vindices, te judicem volo, Tite! si quis est tibi fraterni sanguinis et nominis cultus, si quis amor justitiae, si qua cura tranquillitatis, collige iras frater, et omnem, quae cogitari possunt, poenarum procellam in fugitivos effunde. Nihil jam clementiae, nihil misericordiae concedendum: justitia imperet.
Titus:
Audio, frater! et quoniam ipse laesum te quereris, age, retrahi ex fuga reos cura: trahantur in quaestionem: satisfiat justitiae.
populus, avidus redivivum videre. Distributus in ordines suos, excipiet te inter laetas acclamationes, et tripudia. Recrea tuos celeriter beato aspectu.
Paulinus:
Miles interea utriusque parricidae domum obsedit, et portas urbis custodit vigil, ne elabantur.
Titus:
Utinam elabantur! Non sitio humanum sanguinem. Quia tamen non me tantum, sed etiam te laeserunt, frater, haberi judicium volo. Rem, Pauline, cum fratre perage. Ego carissimum mihi populum salutatum eo.
Domitianus:
Utinam elabantur! audisti, Pauline, vocem absonam? et quid dubito? si vivi sistuntur Tito, elabentur utique. Tribus lacrimis scelestorum emollitus frater, veniam, vitam, libertatem, omnia restituet. Inultus ero.
Paulinus:
Non id populus, Princeps, non miles feret. Nolens volens cogetur Caesar damnare reos.
Domitianus:
Non sum securus. Tu, si qua tibi Domitiani veneratio est, ubicumque deprehenderis, macta, et per mille vulnera expelle animas tanti convictas sacrilegii.
Paulinus:
Mandatum sanctum est. Sed facinus Caesari qui excusabo?
Domitianus:
Excusabit, qui jussit. Caesaris frater sum. Sed quid jam populus de me?
Paulinus:
Excussi suspicionem conceptam temere, et veros proditores nominavi palam. Innocens es. Solus Aemilius et Fabius petuntur ad rogum.
Domitianus:
Adeo me tibi totum debeo. Adjice duplici beneficio tertium, et ut celeriter ac certo impii intereant, perfice: omne punctum tulisti. Vindictae rabies justissima pectus exedit. Morior, si reis parcitur.
Paulinus:
Oboedio, Princeps. In eodem peribunt angulo, in quo latent.* Abit.
Domitianus:
Sic age, et ego mihi consulo. Purgavi me, si tantum egero, ut loqui nemo possit, qui posset accusare.
SALTUS.
manum
Domitianus:
Unde hae tibi?
Titus:
Quid lego? Frater me fugere cogitat?
Domitianus:
Hoc de me?
Titus:
Sollicitare exercitum ad defectionem?
Domitianus:
Vah! titus. Affectare imperium? sic diligor!
Domitianus:
Rumpor! sine frater, ut hunc tabellarium una cum infami epistolio discerpam.
Titus:
Siste impetum. Non sic defenditur innocentia.
Fabius:
Ego te. Princeps, non accuso: litteras vides: has exhibere, fidelis subditi fuit. Tuum est, probare falsas.
Domitianus:
Haec credis de fratre frater?
Titus:
Certe non sunt aliena ab indole. ah! utinam, quo ego in te, eodem erga me animo esses!
Fabius:
Plura dico. cum sensit exercitum corrumpi non posse tuus hic frater, Auguste, conduxit sicarios, a quibus paulo ante prope peremptus fueras. Haec causa est, quod Fabium et Aemilium sceleris conscios et complices tam avide persequatur, et cupiat non auditos damnari. Adducantur homines, dispeream, nisi convincam.
Domitianus:
Heu! quo me abscondam?
Paulinus:
Auguste, retractus ex fuga Orbilius huc rapitur.
Fabius:
Novus testis! Caesar! audiatur.
Domitianus:
* Subducit se. Perii!
Titus:
In custodiam detur. Et quiescit populus? Paulinus. Confusa fiunt murmura. Expectat a te atrocem in reos sententiam.
Titus:
Cum causam cognovero penitus, prodibo in Concionem.
amo tenerrime. Ille latet timore supplicii, quod se meritum agnoscit, exanimis. Me coegit accedere, et omnem facinoris seriem narrare tibi, spe fretus, fore, ut hac libera confessione placatus flectaris ad veniam. Ignosce Caesar, et indulge Clementiam homini in saecula praedicandam.
Titus:
Vivat in tuam gratiam. Ignosco: adduce ad me.
Fabius:
Mactas me gaudio. En adest ipse. Quamquam o pudor!
Titus:
Quid me suspensum tenes?
Fabius:
Ego, ego sum Fabius: pro me rogavi.
Titus:
Illudor!
Fabius:
Da veniam, Auguste! dira necessitas hanc fraudem excusat satis.
Titus:
Quid igitur de Hispania garrivisti? quid hae litterae volunt?
Fabius:
Nihil mentitus sum. Domitiani haec epistola est, quam hodie primum exaravit ad Crassum: diem inspice. Volebat me cras proficisci in Hispaniam, et impium negotium agere. Condixi infelix. Sed tu, cum jussisses me cras in Campaniam ire, dissipatum consilium erat, et timor, ne forte proderemur, coegit maturare conceptum facinus. Orbilius, et Laelius visi sunt idonei, et tuam religionem, Caesar (vah! impietatem!) opportunam sceleri occasionem putavimus.
Titus:
Quid igitur Aemilius fecit?
Fabius:
Nempe ut caedis invidiam in Domitianum amolirer, hominem tacite in partes traxi, allectum imperii inter nos dividundi spe. Itaque nuntio tuae caedis allato, ambo invasimus fratrem, rati, haud aliter facilius mereri nos posse suffragia populi, quam per celerem tuae injuriae ultionem. En crimen! en causa! Cognito scelere scilicet coactus sum a populi furiis me hoc thorace defendere, et confugere ad te. In potestate sum.
Titus:
Grande crimen. Sed fidem dedi: salvus es. Unum doce: plebs creditne fratrem vestri criminis esse participem?
Fabius:
Non puto: scilicet cum videt illum tanto ardore nos persequi, et urgere supplicium, alienissimum a nobis credit, et acclamat tanti criminis vindici.
Titus:
Bene habet. Tu igitur silentium tene.
Hac lege veniam dono, ut caveas sedulo, ne quidquam de fratris crimine emanet in vulgus. Periisti, si secus fiat. Idem Aemilium, et Orbilium mone.
Fabius:
Muti erimus. O Principem dignum saeculis!
CHORUS II.
Apollo inter Pastores Regis Admeti exsul, et miser repente inter Deos iterum recipitur una cum filio Aesculapio.
* Theatrum exhibet pascua Admeti.
Personae. Diana. Apollo. Vulcanus. Aesculapius. Admetus. Musae. Fauni. Pastores. Venatores.
Admetus:
PAstores agite! struenda sunt altaria,
Paranda sacrificia.
Novus fines Deus ingreditur.
Tota obviam Thessalia effunditur.
Exsultant Pindi culmina
Amissum Musae cessant flere Apollinem,
Et laeta parant carmina.
Apollo:
sub veste pastoris latens Quis novus Deus, Domine?
Admetus:
Incertum. FEstinate, et quod jussi, facite** Abit.
Pastores:
Festinamus, immolamus pecora pinguissima.*** Abeunt.
Apollo:
Ite! sequar postea.
Nempe hoc adhuc deerat meae miseriae,
Ut Jupiter divinos honores auferret Apollini,
Et assereret novo Numini.
Sed patere, Apollo, patere:
Omnia meruit furor impius, furor sacrilegus.
Sed nos quo vultu Apollo respiciet facinoris Proditores,
Miseriarum, quas tulit, auctores?
Vulcanus:
Merito stetimus contra Apollinem.
Si sapit, imitabitur Iovem,
Et ad veniam exhibebit se facilem:
Imo pro summo Numine
Pugnantium strenue
Virtutem probabit,
Laudabit.
Apollo:
ex latebris prodiens Velut de gravi somno evigilo.
Mihi et filio paratur triumphus?
Mihi plaudit Thessalia, et Musae parant carmina?
Ignoranti latenti? Nam quis me potuit prodere?
Optare libet: non licet credere.* Exhibetur Parnassus magnifice ornatus.
Hem! pompa magnifica.
Musa I:
Nempe, mi pastorcule, sacra magno Numini, nostro Apollini.
Apollo:
Exsuli?
Musa II:
Reduci.
Apollo:
Fallimini. His auribus paulo ante audivi lamenta miseri.
Musa III:
Ergo, sorores, decepit nos mendax Mercurius?
Apollo:
Siccine Mercurius hoc tulit nuntium?
Et creditis? sic nostis Cyllenium?
Nempe nullas umquam fabulas Musis vendidit?
ARIA.
Musa I:
VAh! cui licet credere,
Si Dii mentiuntur?
Qui me non vult juvare,
Is parcat insultare,
Et ludere me!
Per falsa cur miseriae
Promissa nutriuntur?
Sic Tantalus vexatur
A pomis, quin alatur:
Mactatur a spe.
Diana:
cum sociis. ** Prodit. Ecce! quam bello fratrem Musae recreabitis spectaculo!
Musa I:
Siccine? Dianam etiam turpi Mercurius decepit mendacio?
Diana:
Revocatum Apollinem dixit ab exilio:
An non est ita?
Musa II:
Aliud hic nobis narravit Opilio.
Diana:
Quem ego te video? aut frater es,
Aut de fratre, ubi lateat, rescies.
Apollo:
Soror es.
Diana:
Quid audio? talem te video?
Venatores:
Hic Apollo est?
Musae:
Hic Deus Musarum?
Omnes:
O casum dignum torrente lacrimarum!
Admetus:
[Note: Cum suis pastoribus.] * Prodit, et supplicat. Confidite!
Peccantibus per errorem est facilis spes veniae.
Hic est Apollo: procidite! immolate!
Chorus_Pastorum:
Dive! facilis Pastores
Deprecantes respice.
Admetus:
Nostros sine ut errores
Deleant hae victimae.
Per has peto, per has oro,
Dive, dona veniam.
Omnes:
Supplicanti parce choro,
Dive, dona veniam.
Apollo:
Admete! quo ageris Numine?
Admetus:
Simulare desine. Tuus te mihi prodidit filius,
Quem in triumpho adducet Vulcanus
Recens inter Deos assumptum, et exsultantem.
Audis pompam appropinquantem?* Pompa Aesculapii in dracone sedentis.
Diana:
Vive Frater! vivat Aesculapius!
Apollo:
Vivat Jupiter Deus Optimus, Maximus!
Musa I:
Eia non est mentitus Mercurius: plaudimus.
Apollo:
Praeterita meminisse desinite:
Et facinus patratum dolori, non furori tribuite.
Sed intrat Filius! Apollini
Plaudite Superi!
Diana:
Et Aesculapio gratulamini!
Aesculapius:
Salve Pater! salve Amita! Admittite manus oscula!
Apollo:
Ergo qui fulmen tam optabile cuderunt,
Occidi Cyclopes non meruerunt.
Age fili, et laetitiam cumula:
Mortuos excita,
Quod jam licet sine invidia.
Vulcanus:
Non id probaret Jupiter,
Quem hoc ipsum rogavi.
Renuit: et posthac se famulos subditis invises
Retenturum negavit, ut nemo habeat,
Unde Iovem saevitiae arguat.
Deinceps erit quilibet suae sibi fortunae faber.
Si cudit fulmina, in suum caput cudit.
Ipse sibi, non Jovi imputet, si decidunt,
Et fabrum perimunt.
Apollo:
O Deum amantem! o amabilem! Amemus!
Laudemus!
2.
Musae:
Ut Phoebus inter sidera,
Sic inter Iovis decora
Eminet Clementia.
Venatores:
Ut cedrus inter Nemora
Sic Iovis inter decora
Eminet Clementia.
Pastores:
Quod dulcis lactis copia,
Quod ovibus sunt pascua:
Fauni:
Quod gratae umbrae montium,
Quod suave murmur fontium:
Utrique:
Hoc Iovis est Clementia!
UTinam, O Pauline, fecisset calumniam Fabius! nihil trepidaret innocens animus. At nunc, cum verum dixit, qua evado? Crudelis Fabi, in quas me angustias conjecisti! Pereat hora, qua tibi colloqui coepi! Sed quid irascor aliis? Ego sum reus. Ego stulto deceptus ambitu appetivi ruinam. Ego autem? tu rea es Roma: tua me species rapuit! Vos Dii rei, qui adeo extulistis Imperii Romani Majestatem, ut si umquam, certe pro hac vindicanda, violari posse justitia videatur. O deplorandam sortem mortalium, toties improvide agentium paenitenda! Quodsi prudentis est, nunquam agere, cujus paenitere te possit, Superi! quam paucos prudentes numerat orbis terrarum! Certe in horum numero nullus est ambitiosus: nunquam enim ambitio est sine paenitentia. Quamquam quid philosophari nunc prodest? serum est ista cogitare. Aut exspecto scilicet, donec publico condemnatus judicio execrabilis Romae fiam? formidabilis malo. Fiat, quod cecinit bubo; ibo in Hispaniam, et revertar cum exercitu. Vale Roma!
hoc ferre possim? subduco me dedecori.
Paulinus:
Fugienti dedecus haerebit majus. Quem armat sceleris ignara mens, omnem invidiam, omnes calumnias vincit.
Domitianus:
Nisi obruatur. Relinquo ingratum fratrem inter proceres proditores. Sentiat, quid sit alienis dare fidem, negare fratri.
Paulinus:
Fugienti insistet frater. Non evades.
Domitianus:
Via est certa, qua evadam. Haec sica faciet. I, hoc nuntia Tito vivum saltem si fratrem velit, omittat persequi fugientem.
Paulinus:
Prô atrox consilium, Accede fratrem, qui te vocat, per omnes te Divos obsecro!
Domitianus:
Quibus invisus sum!
Paulinus:
Per amorem fratris!
Domitianus:
Qui me odit!
Paulinus:
Per odium, quo tuos, et Titi, et Romae inimicos persequeris!
Domitianus:
Quorum scelera non licet ulcisci!
Paulinus:
Per vota totius Rei publicae!
Domitianus:
Cui Domitianus infame nomen est! Ah! quam vellem, Pauline, ut patiens consilii frater severitate temperaret clementiam, ne Majestas contemneretur impune. Non audit. Abeo, ne cogar spectator esse funestae, quam isti dabunt, tragoediae, aut etiam pars. Aut putas, me non advertere, quid agatur? Vita petitur Domitiani, ut me necato, nudus prostet impiorum gladiis Titus. Fugio. Pereat frater sine me, quia cupit me secum perire. Vah!
pessima merito.
Titus:
Nihil haec memineris: fratres sumus. Unum te posco, ut Fabio et Aemilio vivere per te liceat. Rei sunt: neque mihi tantum, sed etiam tibi ultimas poenas debent: scio. Tamen, quid facere te deceat, considera: Exemplum dedi.
Domitianus:
Heu! quo me adigis frater? si non alia conditione mereor veniam, occide me! levius feram. Viscera torquentur rabie: morior, nisi effundam. Quid? ut per fraudem inducar ad scelus, ut strictis ensibus impetar, ut accuser malevole, inultus hoc feram?
Titus:
Quid? ut frater affectet imperium, ut immittat sicarios, ut sollicitet milites, inultus hoc feram?
Domitianus:
Si remittis, facis gratiam, frater: si punis, non facis injuriam. Nihil contra jus, nihil contra leges expeto, si vindictam expeto.
Titus:
Vindicta privatorum solacium est: Principis fortuna maior, maior animus. Ego perire malo, quam perdere, nisi forte perire quempiam totius Rei publicae referat. Sed ecce adsunt. Domitiane, ut ponas odia, et placidus vivas: aequitas postulat, rogat frater, Caesar imperat. Vos agite, quod decet.
in sanguine helluentur: generosi Leones prostratum et supplicem sine noxa praetereunt. Mox ut defervuit [Reg: deferbuit] aestus iracundiae, quae brevis quaedam insania est, evanescit voluptas, et velut leve somnium in auras abit. Neque raro succedit tristis, et sera paenitudo. Ira iram parit, et ex uno necato dracone saepe seges inimicorum succrescit. Pacem, amicos, fratrem habes, si veniam dederis.
Aemilius:
Et cum pace, cum amicis, cum fratre gloriam habes immortalem. Grandem animam nactus es, Domitiane, et natam ad summa. Servire furori non decet. Imbelles animae, et quibus informe judicium est, facile irascuntur: quae causa est, quod celerrima sit ira infantium, pertinacissima feminarum. Vir sapiens et generosus nec subito commovetur, nec diu. Etiam cum justa est irae causa, modum tenet.
Fabius:
Quamquam vertamus stylum. Age, irascere, Princeps, irascere, sed tibi primum, deinde nobis. Tres rei sumus, at tu maxime: de te incipe ultionem. Haec ira utilis, haec gloriosa est, haec magnanima. Superi! quod facinus aggressi sumus barbarum, immane, atrox! Stupet, Aemili, attonita mens ad exsecrandam audaciam.
Aemilius:
Quamquam nos Dominum tantum invasimus, tu fratrem insuper.
Fabius:
Ire lubet, Aemili, et obicere nos furenti populo, ut meritas poenas demus.
Aemilius:
Ire lubet: sed pares nobiscum poenas, Princeps, dabis. Veni fortis! plectatur commune scelus, mortem ultro provocemus ad ultionem: haec ira decet.
Fabius:
Haec ira decet! Ira nobilis, ira heroica, irasci sibi.
Domitianus:
Vivite, amici! nihil mori juvat: Tito vivamus simul. Haec vita decet. Vita nobilis, vita gloriosa, illi vivere, quem per ultimam impietatem cupivimus mori. Amici estis.
ARGUMENTUM.
ANnus agebatur post Christum natum nonagesimus nonus supra trecentos, cum imperantibus Arcadio ac Honorio ad supremam Consulis dignitatem evectus est Eutropius Eunuchus, homo multae astutiae, nullius religionis, et omnium scelerum. Ussit acerbe haec Eutropii felicitas geminos Duces Gainam et Tribigildum, illum Europaeis, hunc Asiaticis copiis Praefectum. Conjurant, vel sub ruina Rei publicae se novum Consulem oppressuros. Itaque vastare Asiam incipit Tribigildus: mittitur contra rebellem Gainas. Sed qui domiturus furorem credebatur, adjuvit, occulteque colludens rem eo deduxit, ut jam Europae etiam Tribigildus formidabilis fieret. Gainas ad Caesarem redit: negat, parem se Barbaro esse: suadet, faciendam pacem: pacis conditionem unam esse aequam, et facilem, ut petenti Tribigildo tradatur Eutropius malorum omnium Auctor. Post multam luctam admisit demum conditionem Arcadius. Eripiuntur infelici Consuli fasces, franguntur statuae, nomen ex fastis eraditur: ipse in Cyprum insulam exsul eicitur. Ita Zosimus, et Sozomenus cum Claudiano ethnico Poeta coaevo, qui duos adversus Eutropium libros scripsit egregio versu, et ab omni posteritate legendo.
Ut facilius intelligamur, ex iisdem Auctoribus notamus sequentia.
1. Eutropium ab aliis Ethnicum, ab aliis Christianum dici: probabilius neutrum fuisse, vel utrumque.
2. Eodem tempore floruisse S. Joannem Chrysostomum Constantinopolitanum Patriarcham, cujus facundia placatus Eutropio populus, ei vitae gratiam a Caesare impetravit.
3. Eutropium legem extorsisse ab Arcadio, qua templis ademptum est jus asyli: justo Dei judicio deinde ipsumet, cum a populo peteretur ad necem, ad Ecclesiam esse coactum confugere, unde illum extrahi non antea permisit Chrysostomus, quam Caesar vitae gratiam cum juramento promisit.
4. Eum nihilominus a Gaina per fraudem fuisse occisum, et quidem secundum aliquos, priusquam in insulam, in quam amandabatur, advenit.
5. Eutropium uti alia, ita Ducis exercitus officium tribuisse cuidam Leoni, homini inepto, et hoc uno nomine utili, quod esset Eutropii Cliens.
PERSONAE. Eutropius Consul. S. Joannes Chrysostomus Patriarcha. Arcadius Imperator. Saturninus Consularis. Lorinus Eutropii familiaris. Leo Dux copiarum, ab Eutropio promotus. Gainas Dux copiarum, Eutropii inimicus. Oranges filius Tribigildi. Misenus Gainae Familiaris. Aurelianus Praefectus Praetorii. Nonus Arcadio a Secretis.
Arenae insistit lubricae.
Timeo, ne se ipsa concidat,
Et quamquam nullis succussa, machinis
Architectum opprimat.
Infaustum est incrementum,
Quod non habet fundamentum.
Quae his fulcris* Columnarum inscriptio: Regis favor. Plebis pavor. incubat:
Quem hinc portat Regis favor,
Inde fulcit plebis pavor.
Est securus:
Stabit murus,
Quantum inaedificat.
** Ascendit, viridem ramum infixurus tecte. Supra montes se levabit,
Supra nubes ambulabit,
Calcans stellas,
Nec procellas
Habens, quas jam metuat.
**** Epitaphium. Hic jacet Eutropius
Infelix Politicus,
Quia
Malus Christianus.
Quot per contemptum legum
Invito Rege Regum,
Attollunt se ad Superos,
Tot orbis habet Icaros:
Quo volant altius
Hoc ruent certius.
quae sub oculos cadit?
Aurelianus:
Hoc ausis, Praesul?
Chrysostomus:
Hoc jubet Deus agere in peccatorem publicum, et obstinatum. Non licet Episcopo Sanctum dare canibus, aut margaritas proicere ante porcos.
Saturninus:
Scimus, quam feliciter hac fortitudine Ambrosius correxerit Arcadii Patrem: sed nullus hodie Theodosius vivit.
Aurelianus:
Nullus imperat certe. Caesar, ut bonus, ut pius sit, sui juris non est. In devia a Consule rapitur, etiam nolens. Consulem si offendis, timeo..
Chrysostomus:
Quid?
Aurelianus:
Quidquid timeri potest ab homine impio, furente, et armato. Quid agas, delibera, Pater! rogo.
Chrysostomus:
Scilicet si non ago officium, impius: si ago, Martyr ero: num jam deliberandum est mihi? Estote fortes, Domini, et quod in Senatu contra Consulem egistis huc usque strenue, porro agite. Causam Dei agitis. et vincere, et occumbere gloriosum est.
Saturninus:
Actum nos agimus, quando unus est, qui agit omnia, et omnes agit. Praeter nos duos nemo est in Senatu, qui non sit cliens Eutropii, et nutum vel adoret, vel tremat. Itaque cum est dicenda sententia, quid dicant, in oculis, et fronte Consulis legunt. Haec regula juris est, ad quam fiunt suffragia: nos obruimur numero.
Chrysostomus:
Saturnine! cadaveris est, a torrente deorsum rapi: homo vivus sursum, vel contra flumen luctatur.
Aurelianus:
Multo conatu, nullo fructu. Oppressa multitudine quid virtus potest?
Chrysostomus:
Timetur. Aut, facite, unanimi calculo probari scelus: Superi! quam stragem faciet!. Opponat obicem vel unius viri robusta virtus, saltem modestius exundabit. Mihi credite: etiam audacissimis venerabilis est vir non timide probus, in aula maxime. Vel non peccatur, vel denique reverenter peccatur, cum metuitur Censor, qui aequus et sapiens creditur.
Saturninus:
Atqui qui metuitur, non amatur. Aut arridere peccantibus cogitur, aut perire. Exempla scimus.
Chrysostomus:
Optanda sors, sic perire. Praelio pii cum
impiis certant: qui cedit, vincitur, non qui cadit. Circumspicite orbem terrarum: regnat impietas, fateor, et omnes provincias occupavit: non tamen pacifice regnat: pauculi pii faciunt, ut habeat semper, unde metuat sibi. Quod in orbe pauci, hoc in aula duo praestatis, ut nemini liceat esse scelerato, sine pudore. Quid? hoc est vobis actum agere? Quamquam quid istud memoro? maiora speremus. Alieno peccato Caesar peccat, non suo, juventutis vitio, non naturae. Neque stupidus Princeps est, qui nesciat inter amicos discernere. Apertus animus, et heroice liber, si diutius constabit sibi ad omnem tumultum impavidus, primum in admirationem rapiet, ut aestimet: deinde amorem accendet, ut optet familiarius nosse: denique fiduciam pariet, ut exquirat consilia, quae modo contemnit. Haec spes vos recreet.
Aurelianus:
Haec spes est modica. Ego (sim falsus utinam!) ultimam imperio perniciem auguror. Ad clavum Eunuchus sedet: Tribigildus Asiam praedatur rebellis: Gainas incendiis, quae prohibere debuerat, deses spectator assidet, suspectae fidei miles, et forte cum Tribigildo colludens, ut sectam Arianam tueatur, cui templum in urbe nuper, quam ferociter expetierit, memineris, Pater.
Chrysostomus:
Memini. Sed med quidem vivo non habet, quod speret. Haec tamen, cum ita sint, cum sunt, qui se opponant: quid erit, cum opponet se nemo? Viri magni, vestrum est, pugnare, et mori. Virtuti spiritum ducitis, virtuti vivitis, non aulae, non Consuli, non etiam Caesari, nisi ex virtutit praescripto. Solus beatus est, solus erit, quem virtus docuit [(transcriber); sic: docuis] nihil cupere, nihil timere.
ignorantiae est, a qua neminem Regum excipias: errorem corrigere virtutis est, sapientiae est, gloriosum est: unde ergo majestas patitur, si abrogas legem, quam contra fas et aequum tulisti? Sentiant boni, et gaudeant, mutari te posse: mali reperiant contumacem: Hoc laudabo. Det Caesar Deo, quae Dei sunt: dabit Deus Caesari, quae Caesaris sunt, Majestatem, gloriam, felicitatem. Noli, quaeso, Domine te ipsum decipere, ut Majestatem in pervicacia tuendi erroris ponas. Contemptui te exponit, qui istud suadet. Credemus, errorem vel non agnosci, quod caeci est: vel errantem nolle corrigi, quod obstinati est.
Arcadius:
Importune nunc ista oggeris: alias cogitabimus.
Chrysostomus:
Imo nunc maxime cogitanda sunt. Opportune importune fungi officio Episcopus debet: et nunc necessitas praesens urget. Victor Gainas subit: quid? si repetat suas de templo Ariano preces, non concedes?
Arcadius:
Praecoces curae!
Chrysostomus:
Providae. Video te iis, quos vereris, cito promittere, quae exposcunt: et quae promisisti, revocare deinceps nolle: num imprudenter timeo mihi?
Arcadius:
Multa, mi Pater, ratio status exigit.
Chrysostomus:
Nihil exigere potest, quod prohibet Deus. Auguste, nimium tuis Ministris tribuis. Liceat, quid sentiant subditi, referre libere: nam ut scias, interest tua nunc maxime.
Arcadius:
Loquere, quid dicunt?
Chrysostomus:
Non regere, sed regi diceris, et tuorum consilia audire pro imperiis. Aequa, iniqua sint, non audes repugnare. En! ita Majestas perit, et haec est causa, quod maior tuis veneratio, quam tibi sit: illi Dii sunt, tu Idolum.
Arcadius:
Quis haec de me?
Chrysostomus:
Veritas loquitur.
Arcadius:
Sed intrat Victor.
pacem emam? juvate consilio proceres! vulgata jam est urbi cladis fama?
Nonus:
Imo de victoria sparsus rumor cives ad gaudia, juventutem omnem ad tripudia, et saltus excivit.
Arcadius:
Gaudeant breve gaudium, ut ferocius post paulum in arma coeant. Misene, tu Orangem serva. Vides Praesul, quod jam tibi respondere non possim: urgent maiora. Adeste.
Chrysostomus:
Hoc habeo, bona verba. Domini, vos rem urgete, et Dei negotium.
Aurelianus:
Cum opportunitas fuerit.
Saturninus:
Et erit, opinor, felix. Video collidi impios: inimici sunt Gainas et Eutropius: vota dividentur.
Chrysostomus:
Felix discordia, quae vires frangit impietati! In templum eo, ut exorem sapientiam vobis, fortitudinem Caesari.
Oranges:
At caedi potest ictibus repetitis.
Misenus:
Numquid Patriarcham etiam designastis ad caedem?
Oranges:
Non, Misene. Populo, aiunt, esse in pretio nimis, nec adeo patere telis, quae non redeant in jacientem. Sed si erepti fuerint Aurelianus et Saturninus, quis est in aula super, quem habeat faventem sibi? Enervis erit: cogetur agere, quod nostri volent ex mente Arii. Quodsi adhuc latrare poterit, tamen non poterit mordere.
Misenus:
Nae tibi, O bone, parum notus Chrysostomus est. Gladios vestros provocabit in nudum pectus. Si stringitis, populus accurret vel defensor, vel vindex. Si non stringitis, nemo Arianus intrabit templum. At Eutropius cum sit inimicus Episcopi libere carpentis vitia etiam Optimatum, si cum Gaina et patre tuo pacem habeat, actum de Chrysostomo est. Aulam implent clientes Consulis, populum continebit exercitus, Arius triumphabit.
Oranges:
At nobis de Ario secunda est cura: prima de Eutropio, ut illo strato, Caesar in potestate sit, et imperet cum Gaina Tribigildus.
Misenus:
Candidus es.
Oranges:
Puto me loqui Gainae amico.
Misenus:
Optimo et propterea anxio. Sed ecce Consul.
Eutropius:
Hic est? Quid video? Oranges, captivus, an victor ades? utrumque varius rumor garrit.
Oranges:
Utrumque vere. Nam et victor sum, et obses pacis tibi metuendae.
Eutropius:
Te metuam, Pupe?
Oranges:
Patrem victorem, me obsidem.* Abeunt.
Eutropius:
Vah! Quid agitur?
Misenus:
Domine, Senatus in te coactus est. Provide tibi.
Eutropius:
Lorine, require cito, qui meum nuntiet adventum Caesari.
Lorinus:
Eo.
Eutropius:
Senatus coactus est, ignaro Consule? quid audet Caesar? Res nova mihi, ut possit malum minari puer! intelligam.
SALTUS.
coepta Oranges, celeriter ex aula te proripe, et quid agatur, admone Patrem. Hortare, ut sine mora relicta Asia, Europam populetur, ac late undique armorum terrorem circumferat.
Oranges:
Haec vestis fugitivum obsidem prodet.
Gainas:
Aliam indue. Cives, quibus hodie primum es visus, facile falles. Hoc age celeriter, ut evadas ex aula.
Oranges:
Misene, probas consilium, quod mihi videtur desperatio suggessisse? Paulo ante securus, optima spe me implebas, Gaina: minae Consulis verba sunt haec me debent in fugam agere?
Misenus:
Verba sunt, sed ominosa. Saeva hominis astutia, Princeps, non satis est nota tibi.
Gainas:
Video, dicenda mihi causa erit, qua si cado, ambo periimus.
Misenus:
In tua obedientia sita est amborum salus.
Gainas:
Et felix successus negotii. Nam audi porro. Dum ego ad dicendam causam me comparo, tu, Misene, per obscuros homines rumorem in urbe sparge, Tribigildum in Europam transiisse, et ipsi Constantinopoli minari exitium, nisi tradatur Eutropius. Quid futurum sit, vides?
Misenus:
Nempe ex magno gaudio in magnum maerorem abrepta civitas in turbas ibit.
Gainas:
Militare praesidium ab avaro homine tot fraudatum stipendiis facile mihi devinciam.
Oranges:
Communi clamore ad necem poscetur Eutropius. Intelligo. Quid vero si sparsus rumor non inveniat fidem?
Gainas:
Nihil dubita. Probabilem fabulam tuus abitus faciet. Facile credit vulgus, quod timet.
Misenus:
Nec lenta remedia patitur. Impetu fertur in obvium.
Gainas:
Impetu vindicabunt injurias, quas tamdiu taciti ferunt a Consule, inter suspiria opportunae occasionis.
Oranges:
Belle compositum consilium est. Obsequamur, Misene.
Misenus:
Libenter, quia sic demum consulitur securitati.
Gainas:
Divisus est labor: tu Patrem concitabis, Misenus cives, ego milites. Dividamur.
Oranges Misenus:
Pereat Consul!
Gainas:
Superi! Leonem video?
Saturninus.
Eutropius:
Si mihi non oboedient, oboedient sibi. Ario addictus Gainas est, ipsi Christo. Illudam facile hominum pietati, et causam in Religionis contemptum traham.
Lorinus:
Abeo.
Eutropius:
Tu loquere fortiter: nostra sunt suffragia: Gainas periit.
Leo:
Vive.
Eutropius:
Sed Praesul intrat: odi virum: imus.* Clauditur. Theat. Polit. R. P. Neumayr.
meriti, sed nonnumquam infames, saevos, rapaces, haereticos, Atheos? Talibus se, sua consilia, provincias, pacis et belli negotia committit: bonos non audet audire, vel certe auditis obsequi timet: et miraris, non esse felicem? Ego saepe apud me de imperii sui calamitate querenti Caesari in faciem dixi: Auguste, tum felix eris, cum quod ad portas Caeli affixit decretum Apostolus, hoc tu affixeris ad portas aulae: neque fornicarii, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque maledici, neque rapaces gratiam Caesaris possidebunt. Domine, quantis Episcopus laboribus, qua contentione, qua patientia debet agere, ut obtineat bonum, quod obtinere Princeps hilari risu posset? ut corrigat malum, quod corrigere Princeps severioris oculi ictu posset? Sed eamus ad Caesarem: forte vexatio dabit, ut tandem intelligat haec.
CHORUS I.
Docetur, quam artes politicae faciant exosum hominem apud Coaevos.
* Theatrum exhibet Antiquarium poeticum. Claudianus patitur enthusiasmum. Musae dictantes: Poetae pingentes.
Personae. Claudianus. Apollo. Chorus Musarum. et Poetarum.
Claudianus:
Heu! Caeli, terraeque pudor!
Trabeata vetula se per urbes jactitat,
Et anni titulum Eunuchus Consul effeminat!
Age, Claudiane, et si quid vales stylo ac carmine,
Ostende te hodie.
Fallor! an faventem proposito
Apollinem video?
Apollo:
Invitat argumentum. Nullis ego vatibus
Assisto libentius,
Quam qui vel laudant Numina,
Vel reprehendunt scelera.* Aperitur.
Eia! ingredere Antiquarium,
Et imaginem elige,
Quae tibi sit prototypon,
Secundum quod describas Eutropium,
Et facias ectypon.
Claudianus:
Musae! quae monstra obicitis?
Poetarum sunt figmenta:
Et quae punit scelera,
Nemesis est fabula.
Musa II:
Quisquis se opponit, perit:
Cornu furit, clava ferit
Avidus pinguescere
Ex oppressi sanguine
Utraque:
Talis est.
III:
Quantis equus Dardanus
Foetus est militibus:
Tantis est Eutropius
Semper foetus fraudibus:
IV:
Quanta est tricorpori
Vastitas Geryoni:
Tanta in Eutropio
Eminet ambitio.
Utraque:
Talis est.
III:
Gnarus artis architectus
Vix fecundum quatit pectus,
Cum, qua vis non pertigit,
Viam dolus aperit.
IV:
Unus amat adorari
Judex, Consul, Dux vocari:
Unus cogit spurium
Orbem sub imperium
Utraque:
Talis est.
Musa V:
Turpi avaritia
In Harpyiam abiit.
VI:
Sordidus luxuria
Ut Chimaera diffluit.
Utraque:
Talis est.
Musa VII:
Mille Hydram Capitum
Fecit adulatio:
VIII:
Et Trifaucem Cerberum
Mordax aemulatio:
IX:
Sphingem dant recondita,
Et ad innocentium
Posita interitum
Pessima consilia:
Omnes tres:
Talis est.
Claudianus:
Sic est!. talis est!. quo me rapis, Vates Delie?
Pectus sentio plenum Numine.
ARIA.
Apollo:
Age, age, Jam cessa morari!
Acerbum te opus conari,
Commune poscit odium,
Quo ardent in Eutropium,
Qui alunt virtutis amorem in se.
Apollinem habes faventem,
Et pio labori plaudentem:* Tradit telum et venenum Apollo.
Pro calamo do spiculum,
Pro atramento toxicum:
Sic decet in scelera scribere te.
Claudianus:
Oboedio.** Clauditur. Timete scelerati!
Vix ferit mitius sagitta Apollinis,
Quam fulmen summi Numinis.
Et inter mala publica,
Ut pestis, recenseri.
Commune odium
Plerumque nuntiûm
Est odii Deorum:
Et ultimum reorum
Est ad interitum.
sine mora, qui de periculo meo Gainam monerent. Juvare poterat: neglexit. Ita circumventus exercitus periit, paucis mecum fuga elapsis. En crimen, en scelus meum. De quo arguor? Num quod solus ingressus sim Asiam? in id, credo, missus eram, ut nobilissimae regionis incendia otiosus spectator intuerer? Num quod non felicius dimicaverim, vitio vertitur? Ab hoste deceptus, a socio proditus, quid poteram, nisi perire? Vide, Gaina, quam haec te accusatio premat. Nam quid neges? desidem te assedisse? Age, ubi fuit, ubi nunc est exercitus tuus? quem hostem vidit, nisi quocum tractasti proditionis consilium? Quam urben recepit? quem agrum a populatione defendit? Quid obmutescis? Hem! Judices, iste Leoni ignaviam exprobrat? ubi quaeretis milites eius? Adhuc in Bosphoro haerent, et Thraciam devorant. Saltem movisses te, frater, requisitus a fratre supremi discriminis aleam subeunte. Nescisse te dices? Adsunt testes, quotquot comites miserabilis fugae habui, quam celeriter, quam anxie tuam opem poposcerim. Sed perire debui, Judices, ut pudendae paci, quam machinatus est proditor, color qualiscumque necessitatis allini posset. O rem auditu foedam! Pax rebelli promittitur: promissae pignus spondetur Romani Consulis Caput. Inferi te perdant, Proditor, ita non modo perfidus, sed amnes es! Stultitiam hominis obstupescite! Qui pacis conditionem ferat, non mittit Legatum, ipse venit: neque advertit miser, de suspecto cum Tribigildo commercio teneri se posse, si tam tetrae pacis suasor veniret. Adeo furor, et odium mentem everterunt. Tenetur. Vestrum jam est, decernere, non, num damnandus sit, qui desidiae et proditionis convictus est: sed quam gravi poena damnandus sit, qui se Romanum Consulem in manus hostium tradere voluisse confitetur, et jactat.
Arcadius:
Gravis accusatio! Quid dicitis Patres?
Omnes:
Reus est Gainas! damnamus!
Eutropius:
Fiat justitia, Caesar! audiatur et altera pars. Si quid
habet Gainas, quo se tueatur, et me accuset, evomat rabiem, loqui liceat!
Arcadius:
Loqui licet.
Gainas:
Audiatur et altera pars! O sanctum Consulem!. nisi in tua unius aequitate, Caesar, spei laetioris radius aliquis mihi micaret, frustra audirer apud eos, qui, ut audisti, incondito clamore jam necdum auditum damnarunt. Ignosce Caesar, si, priusquam pro me dica, contra hos judices pauca loquar: loquar autem libere, quia innocens, et miles, et in causa Capitis. Reus est Gainas, damnamus! uno ore clamabant: cujus ore, nisi Eutropii? Video enim plerosque omnes Consuli obnoxios esse. Quid enim? nonne Te ex Cerdone Senatorem fecit Eutropius? Tibi praeturam Syriae vendidit? Tibi opulentam litem contra propinquum adjudicavit? Tibi praefecturam Anatoliae, cum primum vacabit, promisit? Te carnificis gladio, cui debebaris, subduxit? Tibi constricto marsupio linguam devinxit? Tristis verecundorum hominum admurmuratio facit, Caesar, ut credere possis, neminem istorum ab hac labe esse immunem: excipio, et honoris causa nomino viros clarissimos Saturninum et Aurelianum. Et hi judices mei sint?. Qui igitur latrones, si vos judices? nisi velitis Eutropii apparitores vocari, quibus sine novo examine licet occidere, quoscumque judex mortis reos edixit. Reus est Gainas, damnamus! cur reus? de quo reus? Vidi enim aliquos vestrûm dormitasse, cum iste declamavit, et nescire adeo, quid dixerit. Repetam ego, ut intelligatis nunc denique. Reus est Gainas, de quo? de desidia, de proditione, de turpissimae pacis consilio. Nempe in Thracia haesi, nec in Asiam transiens ad praelium Tribigildum adegi. Utinam quidem Leo tu eiusdem mecum criminis reus fores, non tot fortium virorum cadavera in barbaris regionibus inhumata putrescerent. Nempe hosti fortissimo, et multitudine praevalenti legiones paucas obicerem, et totius Europae salutem in unius praelii incertum eventum proicerem? Sed quid mihi haec contentio est cum
fungo heri nato! ita stupidus es, ut etiam carpas, credo, Fabium illum maximum, qui cunctando restituit rem. At cur opem non tuli periclitanti? certe prodidi deserendo. Nempe post cladem venissem, quae prius facta est, quam nuntiata. Tu homo novus, cui egregius Consul heri primum gladium appendit ad latus, veterani Ducis consilio obtemperare debueras, nec a latere tui tutelaris discedere. Sed Leonis nomen fecit audacem, credo. Muta jam nomen: vicisses, vel cecidisses in acie, si Leo fuisses: fugiendo probasti te leporem esse. Satis tibi responsum est, puto. Venio ad id, Caesar, quod gravissimum ineptus homo objecit: Consulem volui tradere. Fatentem habes, Auguste, num ideo reum? Ita, si pacem acceptassem, si Tribigildo me adjunxissem, si Consulem te inscio, te invito, per vim aut fraudem abreptum in hostium potestatem dedissem: at indutias pepigi, obsidem accepi, veni, pacis conditionem tibi Domino meo proposui: ut admitteres, suasi: quid egi contra officium servi? Iterum suadeo, Caesar, Eutropium Tribigildo ut tradas. Cur suadeam, quaeris: quia tibi est utile, ipse meretur. Tribigildo, Caesar, pares non sumus. Perdidimus Asiam: Europa in periculo est: unius semi-viri scelere peribis totus. Oppressarum ab Eutropio provinciarum suprema suspiria commoverunt Tribigildum, ut arma corriperet, non quibus Domino provincias raperet, sed quibus eas, quoniam aliud medium nullum erat, a rapinis servi defenderet. Trahatur ad poenas Eutropius: arma ponet, Asiam Tribigildus restituet, et impii Consulis capite toti Rei publicae consuletur: quid potest honestius peti? Quid facilius dari? Nimirum innocens, et optime meritus petitur? Ignota tibi, Caesar, hominis nefarii flagitia sunt, nempe cui nemo est ausus narrare: aut qui narravit, fidem non meruit. Ego tibi, si pateris, hodie narrabo, meo periculo, Rei publicae bono.
Omnes:
Caesar, tacere jube.
Gainas:
Hem! amorem clientum! hem fidem!
ut nutum observant! ut cavent Patrono! Felix es, Eutropi! qui fideles adeo servulos numeras!
Omnes:
Caesar, tacere jube! Gainas est reus! damnamus!
Eutropius:
Quiescite. Auguste, furiosi, quibus rationum inopia est, solent pugnare convitiis. Ego si per te licet, una interrogatione hominem perduellionis convincam.
Arcadius:
Age causam tuam.
Eutropius:
Gaina, quo obses au fugit? ubi Oranges? .. ut stupet Miser?
Gainas:
Provide, si fugit, egit.
Eutropius:
Nempe tu nescis?. Auguste, quid agatur, non vides? en! novum scelus! Quem tibi obsidis specie Orangem tulit, mutatis vestibus ad Tribigildum remisit.
Arcadius:
Grave facinus!
Omnes:
Gainas est reus: damnamus!
Arcadius:
Oranges, ais: effugit?
Eutropius:
Fugit, aio: ne effugeret, curam habui. Lorinus cum servis missus est, ut retrahat. In momenta expecto... Quin ecce adest.
mihi Orangem eripiunt. Ego inter convitia, et lapidum iuctus vix evasi incolumis.
Arcadius:
Periisti Gaina! hoc tuae saevitiae ingenium est.
Omnes:
Gainas est reus! damnamus!
Arcadius:
Aureliane, militem dispone in ordines, compesce tumultum, et nobis provide. Tu Lorine observa, quo se furor ulterius ferat.
Eutropius:
Misenus etiam neglectae custodiae det poenas, Caesar!
Lorinus:
Ipsum ego, nisi oculi me fefellerunt, inter bacchantes vidi.
Eutropius:
Novum argumentum. Seditio est. Det poenas caput!
Omnes:
Gainas est reus: damnamus!
Gainas:
Quem populus ad caedem postulat, reus est: damnetur. Commune odium, Caesar, non cadit in innocentem. Neque hodie natum putes: adultum est, sed quod prodire in publicum non est ausum, donec vidit, secure prodire se posse. Hodie potest protectore Tribigildo.
Arcadius:
Gaina! Eutropi! quo me redigitis?
Eutropius:
Populum Auguste metuis?
Arcadius:
Exsecror proditores. Sic impero? Tribigildus invadit, Gainas deserit, Eutropius exosum subditis facit! Quo vertar?
Eutropius:
Hoc merui, Caesar, tot annorum fide, ut una vox seditiosae [(transcriber); sic: seditosae] plebeculae ream innocentiam faciat?
Oranges:
Caesar vive!
Gainas:
Salvus sum.
Arcadius:
O proditor!
Eutropius:
Perimatur!
Oranges:
Reddo me tibi Caesar, ut intelligas, non te peti, sed Consulem tuum. Prodi ad concionem: querelas audi: scies non sine causa Eutropium ad necem peti. Placavi tumultum: audiendos promisi. Prodi!
Eutropius:
Quasi diceres: in mortem abi. Jube, Caesar, ut pro te arma recipiat Leo: ibimus in rebelles!
Gainas:
Gainae impera!
Saturninus:
Nihil est hoc impetu opus: si quid suadere Saturninus potest, populo te monstra Caesar! quid postulet, audi. Non aliud, ut apparet, nisi liberas querelas petit, et benevolas aures. Aspectu Majestatis erit sedatior, et compositus verbo benigni patris
Eutropius:
Male consulis. Concitata plebs non est reverentiae memor: prematur metu.
Arcadius:
Sile. Non bene
consulit servus Domino, qui consulit sibi. Tribigildus, Gainas, populus universus graves accusatores sunt: suspectus es, ne abusus sis mea gratia in subditorum perniciem. Defensioni te para.
Aurelianus:
Caesar! jam nec miles imperium audit. Omnia tumultu fervent: Eutropius petitur.
Gainas:
Respiravi.
Arcadius:
Eutropius petitur etiam a milite? Audiam, cur petatur. Eutropi malum imminet: Judicem senties, si reum sensero.
Gainas:
Timere tandem Gainam disces.
Oranges:
Et Tribigildum.
Eutropius:
Minas patior! Amici, vos jam in hoc tumultu patronum juvate consilio.Senatores sensim subducunt se. .. Quid sibi silentium hoc?.. Abitis?.. Monstra! ingratae pecudes!.. et tu Leo!..
TAm subito solus sum!. Vah! perfidos! et quis timor insolitus pavidum pectus quatit?. Quid futurum est? fieri posse credam, ut miser sim?. hem ludibria!. Est ergo aliquis in caelo Deus, qui haec infera curat?. Invisum Numen!. huc ego adigor, ut tibi denique curvatis genibus poenas solvam?. Quo praeceps globum fortuna volvis?. Immotum credidi teneri posse, si hinc Principis favor, inde populi assistat timor. Nihil opinantem uterque satelles fugit, et nudum furori prostituit latus!. Populus, quem timuit, odit: et simulata reverentia in saevum contemptum abit!. Princeps, quem amavit, aversatur repente!. Audivi tonitru irati Iovis: Eutropi, Judicem senties, si reum sensero!. Quis fui?. quis ero?. Judex, Praetor, Dux, Consul, prope Imperator fui!.. Vix Eutropius ero, nisi aut Caelites, aut inferi juvent.. Ad quos me vertam?.. Caelites contempsi!. inferos derisi!. desertus sum. Vix innocens evadit discrimen, cum populus accusator admittitur. Prô
pudor! trepidat Romanus Consul ad populi nomen!. Ut gaudeo, quod solum me videam! Sed horret animus opprobria; quae praesagit. Theatrorum materia, aulae lusus, astrorum risus, mundi jocus Eutropius erit! Sed meminisse haec olim oportuit, cum proderat: nunc, qua effugias, cogitandum. Qua? Ut me cum fortuna omne consilium deserit!
animus. Despectas amplecti Aras ego ausim? Populus feret? Irrito acrius: irrumpent, et victimam cives furori facient.
Chrysostomus:
Irrumpent, me vivente, intuente? nihil metue. Hoc pectus pro muro erit.
Eutropius:
Velut si dulce somnium mulceret pectus, ita dubiae spei suavitas timorem temperat. Quid? Ego credidissem heri, fore, ut hodie ab omnibus deserto, opem contempta Ecclesia, opem contemptus Praesul ferat? Quid juri sacro debuerim, nunc tandem disco.
Chrysostomus:
Et discent ex te posteri, quam certa, et gravi poena vindicet juris sacri contemptum [(transcriber); sic: comtemptum] Deus.
Eutropius:
Ex me discent.
compellit. In templum fuge!
Eutropius:
Ah! in templum! Maledicte sol, qui hunc funestis radiis illustras diem, aeternis tenebris dignum!
Chrysostomus:
Nihil istae querelae juvant. In templum fuge.
Eutropius:
Nempe futurus spectaculum?
Chrysostomus:
Jucundum Deo, hominibus salutare!
Eutropius:
Aperiat se vorago stygis! abscondar melius. Templum, quod semper sprevi, nunc credo, solacium feret?
Chrysostomus:
Asylum feret.
Eutropius:
Asylum triste!
Chrysostomus:
Perire mavis?
Eutropius:
Dura necessitas!
Chrysostomus:
Veni.
SALTUS.
In stationes succedamus, nec hinc abibimus, donec se ipse tradiderit.
Misenus:
Aut scilicet occultis modis evaserit.
Omnes:
Non evadet: peribit.
Oranges:
Sed hem! templum se aperit. Adest scelestus!
Omnes:
Non evadet: peribit.
Misenus:
Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul!
Omnes:
Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul: damnatus est: pereat!
pallidior, timoris vi velut catena fortissima alligatus est sacris Altaribus! Triste silentium, oculi inquieti, titubans caput, collisi dentes, collabentia membra satis loquuntur, quid patiatur animus, exacutos gladios, et carnificis rabiem in momenta exspectans. Quid vero? Num insultans haec loquor? imo commiserans, et commiserationem exspectans. Injurias vobis fecit? fatetur, deprecatur; deplorat. Necem est meritus? Necem ego deprecor. Cui? Furi, latroni, parricidae Patriae? Eutropio Consuli. Satis miser est, cives, qui ex felice fit miser: quid ei vitam miseram invidetis? Homines in hominem humani este. Quod scelestus abdiderit se in Ecclesiam: quod ab Ecclesia propugnetur, qui toties oppugnavit Ecclesiam, indigne hoc fertis? Laudo zelum, Religionis fervorem probo: vos Dei justitiam adorate, qui in eam necessitatem conjecit Eutropium, ex qua Ecclesiae et potentiam disceret, et clementiam. Potentiam agnosce, Eutropi: nam quia contempsisti Ecclesiam, contempsit te Deus, et exposuit te totius orbis contemptui. Clementiam vos commendate, videntes, quod. Ecclesia injuriarum oblita velut obtento scuto miserum tueatur, et ab ira Imperatoris defendat. Nunquam hoc Altare fulsit illustrius, quam cum ad eius pedem Leo vinctus prosternitur, qui eversurus accesserat. Hoc tropaeum [Reg: trophoeum] potentiae Ethnici stupent, agnoscunt Judaei, venerantur haeretici: hoc exemplum clementiae imitentur Christiani. Desinite, cives mei, desinite saevos clamores! Sinatur vivere Eutropius! donetur Ecclesiae!.. Placet silentium. Confide Eutropi, vives, ut possis errata corrigere. Agite, ad Caesarem sequimini me: vitae gratiam captivo oramus: ita homines, ita Christiani, ita filii Ecclesiae sumus.
Civis I:
Praei Pater! ad Caesarem imus.
Omnes:
Praei Pater, ad Caesarem imus.
Chrysostomus:
Miles ad fores subsiste, ne fraus aut vis pios conatus eludat.....
ut nostri Arii doctrina floreat, aut templum nobis vel unum in urbe struatur, sperari non potest.
Oranges:
Sterni et ipse potest, uti potuit Eutropius.
Misenus:
Falleris. Chrysostomus populo in amoribus est, Eutropius in odio fuit: grande discrimen habes. Quamquam quid si et Eutropius a casu resurgat? Populum mutatum vides.
Oranges:
Milites erunt iidem, quamdiu Gainas cum ipsis est. Age tamen, accedimus ipsum, ut, quid sit actum, cognoscat. Sed ipse prodit.
prospectum satis.
Misenus:
Sed arduum est facinus.
Gainas:
Tribigildum metuit populus: hic metus juvat: hic securam omnem audaciam facit. Invigilo occasioni.
futuris sit anxius? Absorbetur memoria. Fatere de te. Nonne si subibat cogitatio haec vel similis: Eutropi, quamdiu haec felicitas erit, et quid deinde? excussisti pro importuna, id existimans, quae de futuris narrantur, aut incerta esse, aut saltem remota? Certa nunc saltem crede: propinqua fortassis senties.
Eutropius:
Quid me ista solari possunt, quae non capio? Reddite Caesaris gratiam, et bona perdita: haec jactura afficit: hanc intelligo.
Saturninus:
Praesul, animal loquitur. Quid disputare juvat? in praetorium eundum est.
Eutropius:
Heu! oculos subeam irati Principis!
Aurelianus:
Si umquam, hodie certe te semi-virum probas. Femineos quaestus mitte: aut si plangere juvat, culpam, non poenam plange: nihil supra meritum pateris.
Eutropius:
Suspiria prohibes? Quod est levius solacium misero?
Aurelianus:
Suspiria prohibeo impatientis animi, non paenitentis. Miles in praetorium trahe.* Abeunt.
Eutropius:
Festina optata nox! involve tenebris infelix caput!
Chrysostomus:
Sic omnis ferocia in lacrimas abiit. En Saturnine, haec impiorum est fortitudo: multa mala agere, nulla pati.
Saturninus:
Haec est: sequamur Praesul, et ultimum spectemus tragoediae actum.
Chrysostomus:
Opto, ut intelligat denique choragum Deum.
CHORUS II. Docet, quam Artes politicae faciant hominem exosum apud Posteros.* Theatrum exhibet aulam Aeternitatis. Saecula praeterita circumstant ut statuae. Futura exeunt cum ipsa per portam magnificum. Claudianus libros suos in Eutropium dedicat Aeternitati. Personae. Apollo. Claudianus. Aeternitas. Chorus Saeculorum.
Apollo:
Approbo opus egregium.
Claudianus:
Tuum beneficium.
Apollo:
Repeto:
Dedicetur Aeternitati: ita censeo.
Jamque stamus in atrio.
Sciant futura saecula,
Quale tulerint monstrum praesentia tempora.
Claudianus:
Sciant, et horreant scelera,
Quorum hîc legent supplicia.
Quamquam quid licet sperare?
Video antiqua exempla,
Quae saecula dederunt praeterita.
Multi ante me scripserunt:
Post me, qui scribent, plures erunt:
Nec tamen stylus curiae mutabitur,
Nec mundus emendabitur.
Apollo:
Nen ideo frustra scribitur.
Saltem perpetua
Sceleribus haeret infamia,
Cujus pudore si mali non emendantur,
Boni tamen conservantur.
Vir, non vir, servus et liber,
Dives et pauper, felix et miser,
Semper alius
Et semper idem Eutropius. ... meretur,
Ut ipsum Aeternitas exsecretur.
Et fundamentum ponere
Ruinam honestatis!
Vos prohibete Caelites,
Ne fraudum hi artifices
Magistri forte posterae
Sint etiam aetatis.
nec ingemiscant, aut qui sua virtute ac vulneribus Romanos fines propagant, aut qui eosdem, servandi juris aequitate custodiunt, quod divinum praemium consulatus, lutulentum prodigium contagione foedavit. Patriciatus etiam dignitate, atque omnibus inferioribus spoliatum se esse cognoscat, quos morum polluit saevitate. Omnes statuas, omnia simulacra tam ex aere, quam ex marmore, seu ex fusis, quam ex quacumque materia, quae apta est effingendis, ab omnibus Civitatibus, oppidis, locisque privatis ac publicis praecipimus aboleri, ne tanquam nota nostri saeculi, obtutus polluat intuentium. Adhibitis itaque fidis custodibus, ad Cyprum [(transcriber); sic: Cyprnm] insulam perducatur, ut ibidem pervigili cura vallatus, nequeat suarum cogitationum rabie cuncta miscere. Datum 16. Calendas Februarii Constantinopoli. Theodoro Manlio Consule.
Oranges:
Bene habet. Et quando abibit?
Nonus:
Parata stat navis. Pudori ut consuleret expuncti Consulis Caesar, jussit, ut dum Praeco latam sententiam frequenti populo nuntiat, ipse eodem tempore ignota sub veste latens per vicos spectantibus vacuos ducatur ad mare.
Misenus:
Nobis pasti et expediti stant equi, ut, quamprimum abierit, ad Tribigildum avolemus, relaturi, optatam pacem.
Nonus:
Ita vos Caesar amet.
Gainas:
Ita promisimus.
Nonus:
Ego mandata exsequor tristibus annalibus digna.
Gainas:
Qui custodes addentur?
Nonus:
Praemissi jam ipsi etiam servant littus: solus per urbem perget, ut observetur minus.
Oranges:
Vis dicere, ut effugiat certius. Gaina, fallimur! An haec enim non ficta sunt omnia, ut Pater meus decipiatur?
Nonus:
Nihil haec metue, Princeps: ne qua ei porta ad fugam tuta sit, cautum est satis.
Gainas:
Vade. Ego, Oranges, cavebo tibi. Tempus, locus, occasio ad caedem favent. Tu te ex aula proripe cum Miseno, et decorum inimici cruore Gainam exspecta brevi. Ad pacem,
deposito Consule, a Tribigildo repetendam legatos, nemo remorabitur. Exibimus securi.
Oranges:
Belle Imus.
Misenus:
Et tu denique audacius laborabis pro Ario.
Gainas:
Tum denique. Exulta mucro! sanguinem cupitum bibes.
voluntate. Itaque quos posthac Ministros leges, tibique fideles, et Imperio utiles cupies, tribus ut dotibus ornati sint cura, religione, prudentia, et justitiae laude. Cui nulla religio est, nullus est horror scelerum, quaecumque possunt occulta esse. Qui prudentia caret, impetu agit, quod suadet affectus, non quod imperat ratio. Quem non commendat justitia, odit populus, qui jugum patienter non tolerat, nisi suave faciat amor.
Arcadius:
Scimus haec axiomata. Sed quis mihi singulorum corda aperiat, et in fodinis tam abditis aurum spurium discernat a vero? Hypocrisis religionem mentitur, astutia prudentiam, avaritia justitiam simulat. Decipimur.
Chrysostomus:
Non una dies detegit fraudes. Itaque donec quid lateat, scias, festina lente, nec hominem promove. Nihil sanguis, nihil opes, nihil patroni te moveant: An religionis sit cultor, an studiosus prudentiae, an justitiae amans, hoc interroga, hoc aestima, si vis beatus regnare. Sermo audax et petulans de summis Mysteriis contemptum religionis prodit: consilia, quae placent tantum, et prosunt nihil, arguunt defectum prudentiae: amor pecuniae odium justitiae parit: quem tale aliquod stigma notat, cavendum puta.
Arcadius:
Nunc quem ponam in Eutropii locum?
Chrysostomus:
Aurelianum et Saturninum habes, probatos viros, quibus utinam paruisses pridem.
Arcadius:
Utrumque Gainas odit, uterque Gainam: novas turbas prospicio.
Chrysostomus:
In turbis tenebunt clavum. Aut. quid? regendam navem Gainae trades?
Arcadius:
Id est, quod expetit. Hominis audaciam stupesce, Praesul! Mihi cum Tribigildo colludere jam non est dubium: sed modus vindicandi non est. Hac spe inflatus, cum stratum nocentem vidit, involvere eadem strage innoxios cupit. Aurelianum et Saturninum exulare cum Eutropio, ut jubeam, suasit, si vellem
pacem habere integram.
Chrysostomus:
Pro! Temerarium!
Arcadius:
Ego iram pressi, et linguam momordi fremens. Tum ille silentio animosior, ego vero, inquit, Caesar, pro labore compositae pacis hanc unam gratiam peto, ut sectatoribus Arii Constantinopoli templum concedas.
Chrysostomus:
Vah audaciam! Ego vero, Caesar, ut id permittas, nunquam patiar. Violatum templi honorem Eutropii Casus restituit: hic terrere Gainam debuit, non irritare, nisi jam ipsum etiam graviori supplicio divina Nemesis destinavit. Daturum promisisti, Auguste?
Arcadius:
Deliberaturum respondi. Nec enim negare tutum fuit: Vir potens est, ferox, et armatus. Ita Imperator sum! O Pudor!
Chrysostomus:
Nihil time, Princeps, nisi timorem tuum: tum Imperator eris.
imitatus? Sic te omnis prudentia destituit, ut non videres, fieri. non posse, ut magna scelera lateant diu? Ego gratias Caelo refero, quod me amat, cum liberat a servitute, quam turpem nequissimo servo servivi. Nunc respiro, tot vinculis liber, quot fraudibus tenuisti devinctum. Superi! quantum toti Orienti unius hominis ambitio et avaritia nocuit! Tu documentum posteris eris, ut discant Reges, a quibus ministris sibi et suis cavendum sit.
Eutropius:
Auguste, tandem abire jube. Plus omni poena tuus aspectus cruciat.
Arcadius:
Me tuus delectat.. Quamquam i, purga regnum, pestis, nec ultra venenato halitu hunc aerem infice!
Aurelianus:
I, et omne malum tecum trans mare avehe!
Saturninus:
I, et quam sceleribus foedasti, lucem fuge.
Chrysostomus:
I, et desertus ab hominibus te tandem ad Deum verte!
Abeunt. Eutropius cum gravi suspirio mutus et ipse abit.
ARGUMENTUM.
PErpetuis inter se discordiis dissidebant Imperatores fratres Caracalla et Geta, et exarsit tandem ira in eam rabiem, ut Caracalla Getam occideret. Caedi fratris addidit caedem omnium eius amicorum, quorum numerus ad viginti Milia ascendit. Eminuit inter illos Papinianus Juris - Consultus optimae notae, et tunc Praefectus palatii, una cum filio jam Quaestore securi percussus, quod noluerit scelus pro jure defendere. Ut facilius intelligamur, notamus ex historia
1. mo Quod Caracalla Severo ex prima conjuge natus sit, Geta ex 2. da, quae Julia vocabatur, et a Caracalla sic perdite amata est, ut eam, post necem Getae, per abominandum incestum uxorem duxerit.
2. do Quod Laetus, qui Caracallae occidendi fratris Auctor fuit, ab eodem postea mori veneno sit jussus. Spartianus.
Jupiter, ut solus regnaret, Saturnum Patrem Caelo expellit: infame facinus ut pro justo defendat Themis, per Mercurium agit.* Theatrum exhibet aulam Iovis in nubibus: Saturnus dejectus Caelor opem Clamat: ex cryptis Fauni, ex mari Tritones, ex interis gigantes prodeunt.
Personae. Iuppiter. Saturnus. Berecynthia. Neptunus. Pluto. Pallas. Mercurius. Fauni. Tritones. Gigantes.
Saturnus: Quid? Hoc ausit in Patrem Filius?
Ambitio, quantum es ausa!
Sum exsul, hac una de causa,
In Caelo ut Jupiter solus sit Rex!
Libido regnandi est unica lex!
CHORUS:
* Dii se subducunt. COntra Iovem nos armamus!
Pro Saturno nos pugnamus!
Sta tyranne! para bella!
Arma astra! plue tela!
Nihil timet pietas:
Favet causae bonitas.
Iuppiter:
Sic impero!
Audisti rebelles?. Quid consulis filia?
Pallas:
Pater! Si me audis, uteris clementia.
Suadeo, ut ad Themidem mittas Mercurium,
Qui Deam permoveat, causam ut tuam suscipiat.
Illa subditis demonstret, quod Saturnus ab arce siderum
Ex aequo pulsus sit in exilium:
Magna est Themidis auctoritas,
Illa, si quod agis, probare creditur, feliciter imperas.
Iuppiter:
Probo consilium sapiens. Age, Mercuri!
Quid desiderem nuntia Themidi.
Tua facundia utere.
Mercurius:
Quid! si renuat votis annuere?
Iuppiter:
Num audebit se Tonanti opponere?
Perge! sequar ipse, et ibo suppetias,
Ut, si forte contemnat absentem,
Cogatur vereri praesentem.* Clauditur.
Mercurius:
Mercuri! grave tibi incumbit negotium.
Suadendum est Themidi,
Ut faveat sceleri.
Si umquam, nunc certe callida
Utendum est Rhetorica.
crede mihi, mulier tenebit manum.
Filius:
Non puto. Saevam Caracallae indolem non nescit Julia: quam saepe ille insidias Getae struxerit, certa est: cessare periculum, si dividatur imperium, intelligit: cur se opponat? Aut quid est pace optandum magis?
Pater:
Non semper, quod est optandum, optatur etiam. Sunt, qui bonum commune dissipant, ut servent suum.
Filius:
Inani metu funestas diem, qua laetiorem diu non vidit Roma. Quid Julia diviso imperio perdet? In sententiam et Rei publicae, et filio suo Getae tam salubrem non potest non concedere: mater est.
Pater:
Mater est, sed quae Caracallam privignum, prae filio Geta diligit, nisi Getam oderit etiam, Tu multa nescis.
Filius:
Atrox suspicio!
Pater:
Sed non concepta temere. Julia mulier ambitiosa est: dum vixit Severus, assueta imperio. Nunc cum viro illata est tumulo uxoris auctoritas: hoc male superbam habet: imperant filii, non ex matris placitis, sed ex consiliis Procerum: hoc affligit: unam esse viam, qua ad imperium redeat, si nubere privigno possit: hoc videt. Getam, si vivat, haud passurum istud dedecus suo sanguini fieri, hoc intelligit: et putes amare?
Filius:
Exhorreo. Neque tamen, quid dicas, percepi satis. Nubere Julia Caracallae ne velit, hoc metuis?
Pater:
Non timerem hanc Phaedram, si in Caracalla Hippolytus viveret. Sed, o probrum! amatur Caracalla, et amat, adhuc, quod sciam, non impudenter quidem, minus tamen, quam agere decet cum noverca, reverenter. In tetrum erumpet incendium latens ignis: hinc festinabam fomenta subducere. Aspectus mutuus, congressus, colloquia, sermones blandi amorem nutriunt: omnia tollit divisio. Itaque divisionem suadere cum videor, ut tollantur discordiae, ego malis duobus mederi cupio. Divisio et fratrum tollet odia, et hos amores nefandos. Sed hoc scilicet metuit Julia. Vel enim cum Geta in Asiam itura esset: et periret conjugii incesti spes: vel in Europa cum privigno haesura: et periret spes mortis Getae per tempus pacis:
nec vivo Geta tenere ipsa, quod ambit, potest. Itaque quin tota vi oppositura se Julia meo consilio esset, nunquam dubius fui.
Filius:
Haec si ita sunt, et tu obsistis, Pater, non vides, Julia quam timenda sit tibi? Mulier potens, quid non audet, cum amat? semper amori foedo socius furor est. Prospicio furorem imminentis procellae in nostrum caput.
Pater:
Prospexi diu. Nihil sapientibus casu accidit. Certe nulla miseria opprimit non praeparatos. Ego de his quae aguntur, studiose tibi sermonem intuli, ut in futuros eventus armes animum, ne improvisa calamitas fortitudinem obruat.
Filius:
Dedisti consilium bonum, cum divisionem suasisti. Fecisti satis. Si non acceptent Principes, sibi tribuant mala, quae post se iste contemptus trahet. Tu extra culpam es. Urgere cessa, obsecro, quod cum tanto tuo periculo urges.
Pater:
Ignavo silentio Rem publicam perdam?
Filius:
Inutili consilio familiam perdas? nam quae spes bona compensat periculum?
Pater:
Periculum, si vel vitae sit, postponi debet etiam modicae spei de magno Rei publicae bono. Moriendum aliquando est: quando possum gloriosius mori? Quamquam cur spes modica sit suffocandi amorem, qui nondum erupit in flammam? Non est bonus Consiliarius, qui cito desperat. Urgendum est consilium bonum: mutantur Principes: forte, quod hodie displicet, placebit cras, si sit, qui repetat.
Filius:
Saepius tamen videmus monitores eiusmodi molestos esse, et excidere gratia, qua pollebant.
Pater:
Hic timor in virum constantem non cadit. Principis gratiam desidero, quantum Rei publicae prodest. Quae huic non prodest, quid mihi prodest, nisi ut justis odiis in me ardeant omnes, quotquot Rem publicam amant. Tune inter eos numerari me velis, qui sputa Principum pro melle lingunt? Papinianus sum: absit a me tam abjecta servitus! Placere Domino, cui aequitas displicet, ego non ambio. De malis, quae ex amisso Principis favore metuunt alii, nihil angor: sic in animum sapientis
adversa incidunt, sicut grando in tecta. Grando in tegulis dissultat, crepitat, solvitur: Inquilinus intus in cubili quiescit securus sui. Sed en Maternianus.
sim animo, dubitat, post tot experimenta?
Maternianus:
Hodie experiri maxime cupit. Scit, apud Getam te posse omnia.
Papinianus:
Multa, fateor.
Maternianus:
Sperat igitur, nihil te omissurum operae, qua efficias, ut pax, in quam coituri sunt fratres, stabiliatur perpetuo foedere, et non solubili.
Papinianus:
Fieri non potest, nisi approbetur divisio.
Maternianus:
Alia conditio est. Ut imperio se Geta sponte abdicet, desiderat frater. Hoc si fecerit amicum habet... Videris commotus esse. Quid est? Suadere hoc Getae non audes?
Papinianus:
Cur Caracalla non facit, quod suasum vult Getae? Ipse se abdicet: erit Pax.
Maternianus:
Licetne hoc responsum ad Caesarem ferre?
Papinianus:
Ipse feram. Sed Getae hoc non suadebo. Moriens Severus utrumque Caesarem dixit: utrumque meae fidei commendavit.
Maternianus:
Uterque imperet! hoc studium pacis est?
Papinianus:
Geta se abdicet! hoc studium pacis est? Materniane, nunc fervent dissidia, cum domo, mensa, aspectu divisi sunt fratres: conjuncti concordes erunt? Fratres ex gemina matre, contrariis ingeniis, diversis moribus, affectionibus nunquam iisdem? Cinctus militibus Geta, a fratris insidiis vix vivit securus: nudo nihil timendum erit? Non verbum audacius, non gestus liberior, non delator rabula sufficiet, ut reus affectati rursum, quo se abdicasset, imperii fiat? Ipsum Getam quam facile paenitentia subibit potestatis depositae? Et, cum amabilis sit, quam facile offensus a fratre, in partes populum trahet? Populus etiam Caracallae per sese adictus parum, quam facile Getam vel invitum reponet in solio, et armabit in fratrem? Vides consilium nec Rei publicae, nec Getae, nec Caracallae proficuum fore. Amat Geta Collegam fratrem: Dominum ferre non vult, non debet, non prodest.
Papinianus_Filius:
Mihi, Pater, hoc consilio novae discordiae occasio videtur quaeri. Si opponat se Geta, pro hoste erit.
Papinianus_Pater:
Quid Julia? Probat, ut solus privignus imperet, filius privatus vivat?
Maternianus:
Permittit concordiae causa.
Papinianus_Pater:
Novum argumentum amoris incesti!. Amice, scis, quid ingemiscam.. Sed age, utrique Caesari juravimus fidem, utrique haereamus. Urgeamus consilium, non quod jucundius est Caracallae, sed quod aequius, et utrique utile magis.
Maternianus:
At Geta ingreditur. Nuntio Imperatori.
Nondum robustus, nondum impudens, adhuc timidus amor est, quo in privignum ardet Julia. Amorem amore vinces: filius loquere: Mater audit.
Geta:
Vix tolerabile tormentum est amantibus, dividi. Timide spero.
Papinianus_Pater:
Morbi tam tetri unica medicina est sectio. Persuadendi sunt aegri, ut admittant. Constanter urge, Princeps! metus est minor spe. Matris te gremium habet: asylum tenes. Cautelam tamen periculum suadet, ne cogi possis ad permittendum, quod te non decet.
Laetus:
Ibo, et militem ordinabo in quemvis eventum.
Geta:
Amo te Laete! Aurum ex aerario porrige quaestor, quantum postulat. Oculos militum facilius fascinabis, quam aures.
Papinianus_Filius:
Quod imperas, factum puta.
Geta:
* Aperitur Aula. Ego ingredior, ut tentem, quid possim.
Papinianus_Pater:
Magno dedecori te, Fratrem, Matrem eripis, si fortiter agis. Pugnandum est et materinis blanditiis, et fraternae ferociae. Timendus uterque hostis animo timido, generoso neuter.
Geta:
Agam, quod me decet. Vos mihi sedulo invigilate.
capax consilii boni: concedi aliquid suis desideriis, suis amoribus, suae impatientiae volet.
Papinianus_Pater:
Et nos nempe hoc ex officio agimus, ut, quidquid ille volet, probemus? Cedendum ad tempus furiosis affectibus est: sed non alenda haec monstra sunt in Rei publicae perniciem, quam ipsius Principis sequetur infamia, et publicum odium. Non istud decet Ministros bonos.
Serenus:
Consulere tamen, quod displiciturum praevideo, audacia est plena periculo.
Papinianus_Pater:
Consulere tamen, quod placiturum praevideo, consultoris est de quolibet trivio. Viri fortis et prudentis est affectui male domito Principis sapienter occurrere, temperare calorem, affectu contrario imbuere animum, ut nihil decernat, nisi quod ratio probat, aut virtus commendat, et pietas. Nos timidi sumus, et credimus, Caracallam impatientem esse omnis consilii boni. Utut saeva sit indole, non furit semper. Est modus, est hora in consulendo servanda: audiemur, etiam cum dicemus ingrata, modo dum suademus pacem, ipsi concordes simus.
Macrinus:
Jungamus nobis, quos ipse amat. Si Gaius, si Piso, si Lentulus accesserint nobis, sperabo conatum felicem fore.
Laetus:
Viri prudentes sunt. Tentantur secure.
Helvius:
Tua apud illos valebit auctoritas.
Papinianus_Pater:
Tentemus. Concordibus armis impetita discordia fratrum herbam Rei publicae porriget.
Macrinus:
Spes bonas fortunent Dii!
Laetus:
Ite faustis avibus. Filium, Papiniane, mihi cedes, ut pecunias numeret, quibus militem emam.
Papinianus_Pater:
Ex officio Quaestoris aget. Laete, si efficias, ut divisionem imperii exercitus probet, victores sumus. Vide, quid possis.
Laetus:
Nihil omittam.
Papinianus_Filius:
Quanta summa est opus?
Laetus:
Decem milia coronati cum spe plurium sufficiunt hodie. Eamus.
Papinianus_Filius:
Venio.
SALTUS IN AULA.
non terret. Loquantur homines, quod volunt, modo nun audias. Quamquam quid tandem loquentur? Dic, insidias tibi a fratre factas esse: occupatum perfidum meritas poenas dedisse: quis audebit negare quispiam? Facile est subditis verba dare, quibus factum defendas: nemo Caesarem in quaestionem vocabit. Populus, quod cupis, credet: interest, quis rumor se prius diffundat. Militum venalis est anima: devinciri tibi pecunia possunt, quod ut ante dixi, perficiendum mihi negotium sumo. Ex Senatoribus, si qui improbent factum, rei Maiestatis habentor. Sic te liberum facies. Quin et brevior via est ad vitam tranquillam. Papiniano ab amore justitiae ingens apud Senatum, populum, et exercitum auctoritas est: tu caedem perage: Papinianus juste peractam esse, cogatur defendere: Senatus, populus, exercitus totus quiescet.
Caracalla:
A Papiniano impetrare hoc sperem?
Laetus:
Imperare potes.
Caracalla:
Ut probet Papinianus caedem innocentis? non oboediet.
Laetus:
Innocentis? Adeone innocens tibi videtur Geta? Jamne oblitus es, quod dixi, quod pecunias a Quaestore imperaverit mihi, ut ei milites conciliem? Quod imperaverit te ignaro, velut jam solus regnaret? Quod oboediverit Quaestor, et oboedire Papinianus non modo sit passus, sed laudaverit etiam? Vere, Princeps, ego non credo, securum te vitae esse, dum vivit Geta. Milites, populus, Senatus vestrorum dissidiorum impatiens est: Geta prae te amatur: optatur Pax: medium facile est mors Caracallae: vide, quid immineat. Nihil consulo mihi: tuum agitur bonum, felicitas, vita.
Caracalla:
Sed Julia obstat. Aversabitur parricidam, nec jam oculo dignatura.
Laetus:
Julia? nihil metue. Amat te.
Caracalla:
Amat, nunquam alias magis, quam hodie, sum expertus. Credidit serio agi de dividendo imperio: accurrit gemiscens: amplexu strinxit: oravit cum lacrimis, ut dividi se potius, quam imperium paterer, ne viva separetur a me. Parum abfuit, Laete, ut pro filio me sponsum
vocaret. Tremuit pectus ictu valido, et cum tacito gemitu dixi mecum: utinam Mater non esses! deinde voce clariore, et blandum arridens: cessa lacrimas, inquam, non dividemur Mater: amo te. Vidisses illico siccari lacrimas ad hanc vocem, et labia in risum duci. Amor, Laete, amor: sensi. Sed si Getam occido, quid? adhuc amabor?
Laetus:
Nescio, an non etiam magis. Absconditum nunc ignem alit dubia, ne fumus offendat Getam: clam simile tuo non nunquam audivi suspirium: utinam Caracalla sponsus esse pro filio posses!
Caracalla:
Quid obstat vero, ut esse possim?
Laetus:
Si velis, nihil, nisi quod utique Geta opponeret se, si vivat.
Caracalla:
Utinam moriatur!
Laetus:
Nimis lentae sunt Parcae: frigescet amor, si expectas, dum ipsae abscindant filum. Tu abrumpe.
Caracalla:
Jus, aequitas, Dii prohibent!
Laetus:
Ita, si interrogas, Papinianus docebit.
Caracalla:
Certe.
Laetus:
Gravis Auctor!. At alii licere affirmant Regibus, quod libet. Cur non istis credas potius, et aeque sapientibus, et numero pluribus, et magis reverentibus tui? Jupiter in Caelo regnat: tu in terris es Deus: hostis est, qui non adorat nutum.
Caracalla:
Iovem me crederem, si non viderem parem. Haec me ambitio torquet. Infelix sum.
Laetus:
Infelix! quis prohibet, si imperare vis solus?
Caracalla:
Omnes pro tyranno horrebunt. Saltem si tegi aliqua honesti specie posset facinus!
Laetus:
Non tegi modo, sed esse honestum potest. Jurgari incipe, venietis ad manus: Geta cadet: tu non modo facti veniam, sed et victoriae gloriam feres. Nimis haec anxie, et ad scrupulum ponderas. Vis pro jure semper magnis Caesaribus fuit: in ipso Romulo, qui huius imperii Fundator fuit, exemplum habes. Sciebat leges subditis scriptas esse, non Principibus. Quid ab ore unius Juris-Consulti pendes? Num solus sapit? plures jube suffragium ferre: plurium vocem audi: Papinianum tacere jube, si non vult loqui, quod tibi placet. Nam quis Imperator est?
Caracalla:
Ipse indignor mihi,
quod rumpere non ausim vincula, quibus ligor. Quoties mortuus jam esset Geta, si opportune potuisset occidi! nunc cum captus est, trepido.
Laetus:
Dedi consilium. Jurgandi occasionem si captas, in rixam incalescet audacia, sequetur optata caedes. Favet hora, ut excutias onus, quo te Geta premit, et pressum videre Papinianus perpetuo cupit. Unius nece solus potieris imperio, quod ambis: potieris Julia, quam deperis: et deliberas, num velis felicem te reddere?
Caracalla:
Deliberatum est. Morieris frater! Laete, places. Potest latere scelus sub juris specie.
Laetus:
Sed en ipse Geta.
casses imprudens conjecerim. Matri fidebam miser: Mater me prodidit: vidi oculos rubentes fletu: audivi vocem supplicis, depressa superbia: sensi, quam nihil sollicita mulier sit aut pro Geta, aut pro Republica, hoc unum metuens, ne a privigno divisa viveret: tantus jam invaluit amor, nescio, num honestus saltem. Heu! deceptus sum! sed hoc scito, frater, ad dividendum imperium veni, non ad abdicandum: aequali jure impero tecum. Tu si abdicare te velis, cedo virtutis laudem: imperium non cedo.
Caracalla:
Imo cedes, velis nolis.
Geta:
Ah! loquamur, ut fratres decet. Europam relinquo tibi, mihi exilium eligo, in Asia trans mare inter Barbaros acturus vitam: num parum facio?
Caracalla:
Aliquid.
Geta:
Plus nec poscat Julia, nec probet Severus Pater.
Caracalla:
Severus est mortuus: nulla illi de viventibus cura. Julia, quid poscat, audisti ipse. Si reverentia Matris est, cur non obedis? Obicis amores, invide, et pro scelere audax computas: ita te livor dementat. Coleres Matrem, ut ego colo, amaret amore pari. Sed teneo te. Vide, num lubens velis, quod velim.
Geta:
Quo proruis? Sic te decet loqui cum pari?
Caracalla:
Ego impero.
Geta:
Num sine Geta?
Caracalla:
Solus.
Geta:
Quo jure?
Caracalla:
Volo. Intellexi vafritiem ambitionis tuae, cui humeros Papinianus supposuit. Ut dividatur imperium, cupis, quo rapere totum possis. Hoc animo facinus sedet. Potitus Asia, totam barbariem in Europam effundes, ut exsatures odia, quibus impetis immeritum fratrem. Abducere matrem statueras tecum, ne mihi obses remaneat datae fidei, quam esses violaturus impune. Exercitum adeo abstrahere in partes jam nunc moliris, perfide, ut nudus parricidio prostem. Nam quid sibi vult auri moles illa, quam paulo ante, ignaro me, ex aerario raptam jussisti militibus dividi? Quid conventus ille, qui hac ipsa hora apud Gaium habetur? Papinianus huc se contulit, ut Proceres amicos mihi, conciliet tibi. Texuntur funes, parantur laquei, nec jam
imperium, nec vita adeo in tuto est.
Geta:
Multa congessisti frater, quibus insontem obrueres: ad singula respondebo.
Caracalla:
Uno solo responso est opus. Affectatae tyrannidis reus es mihi, nisi imperio sponte te abdicas. Hoc si facis, insontem te credam: hoc unum innocentiae argumentum accepto. Si abnuis, videbis, quid possim. Ipse Papinianum huc adducam, ut habeas, quocum deliberes. Haec optio est, ut aut imperio cedas, aut vita.
NUm frater est, qui loquitur?. Hem! quo adductus sum?. Quo verto me?. Prô! quis me stupor tenuit, ut me inermem, et solum blandienti latroni crederem!. Infelix Mater! tu me decepisti! pacem quaerebam, et necem invenio, necem cum parricidae opprobrio, quod toties frater meruit, nunquam a me offensus!. Stolide Geta!. Ut mentem adeo turbastis Dii, quo tempori viderem periculum?. Ah! Papiniane, nunquam te audisse paenituit: hodie paenitet.. Saltem si esset fugae locus!. Vana spes!. Captivus sum. Amici! Amici!. Vah solitudo!. Desertus a meis saltem me ipse non desero. Decretum est, vita potius quam imperio cedere. Falleris tyranne, si frangi minis posse hoc pectus credis. Ut nudus praesidio meorum sim, adhuc ferrum ad latus pendet. Peribit, quisquis primus intulerit manum. Te testor Severe Pater, inultus non ibo ad inferos.
effudit cum sanguine. Ego clamore consternatus ut adproperavi, vidi Caracallam jurgantem cum Julia, et lugere prohibentem de morte filii plures jam mortes meriti.
Caracalla:
Jacet hostis! Amici plaudite!
Laetus:
Triumpha Caesar! jam erit pax!
Caracalla:
Cadendum alterutri fuit. Provocatus vici! Diis grates!
Omnes:
Diis grates! Vive Caesar, et impera felix!
Laetus:
Sed tutus, Princeps, in aula non es, non omnes oderunt Getam. In castra te confer, ut inde in urbem rediens militari praesidio formidabilis secure triumphum agas de fratre perfido.
Caracalla:
Recte mones. Amicos habuit Geta, et socios sceleris, quod meditatus est. Instituenda est quaestio. Senatores de imperio monebis, Laete: Judex erit Papinianus: experiar fidem viri. Tu solare Juliam: celeriter ipse sequar. Ducite me.
Tribunus:
Vive Caesar, et impera felix!* Clauditur.
CHORUS I. Themis recusat Iovis postulata probare. Jupiter eius templum incendit, et ipsam honore privat, quo inter homines colebatur.
** Theatrum est silva. Interius templum Themidis primo clausum, tum apertum.
Personae. Jupiter. Themis. Venus. Cupido. Mercurius. Chorus Deorum.
Mercurius:
AH! Dea tibi Consule!
Jupiter impune non spernitur:
Paenitebit pertinaciae.
ut video, aequitas postulabit, ut innocentes pronuntiem, ipse viderit, quid ex hoc judicio pro se possit sperare. Docere Principem ante cupio, quod causam Getae judicate aliud nihil sit, quam damnare Caracallam.
Maternianus:
Vis, ut te adesse moneam?
Papinianus:
Mone.
Papinianus_senior:
Suscipio vestram, et Getae causam: forti animo este! aut vincam, aut moriar.
Helvius:
Captivi sumus. Exire aula prohibet circum undique fusus miles. Amasse Getam si crimen est, absolvisti judicium, Papiniane, habes fatentes reos: sententiam profer.
Serenus:
Quamquam contra te ipsum proferes: nam et tu amasti Getam. Sed fac, ut sciamus, quid immineat mali.
Maternianus:
Audire te Caesar cupit. Intrare licet.
Papinianus_senior:
Benevolum Auditorem habebo?
Maternianus:
Tranquillus est. Julia pacavit animum prompto obsequio, filii caedem probans. Idem a te, idem a vobis expetit in novi homagii vicem.
Papinianus_senior:
A me non impetrat. Exemplum feminae nihil moveat viros. Vel ex hoc capite improbandum est facinus, quia Julia probat. Ibo, ibo, et loquar Caesari, quae loqui me decet, et ipsum audire juvat.
dixit: atrox videri facinus potest, illis scilicet, qui ignorant, quam non fraterno Geta ergo me animo fuerit. Saepe insidiis, saepe veneficiis impetiit vitam: postremo provocavit ad pugnam comparui! vici! jam regno solus. Vos Diis gratias agite, quod alterum vobis Principem servaverint, quem si amatis, contra amicos Getae defendite. Sunt, qui ulcisci perfidum volent. Quaestio habeatur: quotquot mortuum deflent, rei sint.
Omnes:
Atrox sententia!
Serenus:
Et quid Patres?
Laetus:
Quid facerent circumfusi armatis? et credere, quae dicebantur, et quot. jubebantur, probare se, uno annutu monstrabant.
Helvius:
Ipse adeo Papinianus?
Laetus:
Vae parenti tuo! Advertit Caracalla ipsum in Senatu deesse, quem prae ceteris cupiebat videre. Ad me conversus, eccur, aiebat, Papinianus non adest? Adduxi humeros. Ille commorsis labris frendens ingressus est Regiam. Ire in stationes jussus miles expectat in horas imperium, Papiniano, vobis, mihi fatale, nisi cavemus. Nec enim latere possumus, Papiniane, quod Getae nomine pecunias tu mihi dederis, ego acceperim.
Papinianus_iunior:
Hoc idem monuit. Pater. Sed quid agamus?
Laetus:
Loqui secure licet?
Helvius:
Quid ambigis? uno animo sumus.
Laetus:
Praecipitetur in foveam Caracalla, quam nobis fodit. .. Quid stupetis? An, num fieri deceat, dubitatis, an num possit?
Serenus:
Deici sollo quin mereatur, quis dubitet? Tyrannus est.
Macrinus:
et tyrannidem, nisi obsistimus, exercebit in nos.
Papinianus_iunior:
Exercebit in Patrem meum. Laete, si facinus meditaris, quod laudet Roma, socius sum.
Laetus:
Juvat ulcisci Getam, et nobis cavere. Modus in promptu est. Addicitis fidem?
Omnes:
Ee manus.
Laetus:
Bene est. In stationes, ut dixi, dispositus miles est, et ipse amans Getae, ac miseram vicem dolens. Vindicabit si habeat ducem. Vestra nomina si conceditis insusurrare auribus, milites vestri sunt omnes: periit Caracalla.
Papinianus_iunior:
Amor et timor assensum suadent. Amici! exsequamur
consilium!
Helvius:
Factum populus, exercitus, Senatus laudabit: accedo sententiae.
Macrinus:
Idem est animus.
Serenus:
Et mihi.
Laetus:
Jurate. Quod igitur Dii bene vertant, et piis Manibus optimi Getae jucundum accidat, Caracallam inferias dabimus. Peribit!
Omnes:
Peribit!
Laetus:
Et siquis nostrûm (quod averruncent Superi!) communem causam proditor deserat, eum fulminator Jupiter trisulcis ignibus perimat!
Omnes:
Perimat!
Laetus:
Jam dum calet, cudamus ferrum! propero adducere militem vobis. Hic subsistite. Irruemus in cubile deinceps, oppressuri securum, ut cadat, ubi cecidit Geta, suoque similiter sanguine contaminet Juliam.
Helvius:
Si renuat accedere miles?
Laetus:
Inanis est metus. Ostentabo pecunias, Quas dedisti. Servient in bonum mortui, quas vivo maluissem impendere.
adorant, timent, et amant. Quamquam si Imperatorem quaeritis, in quo sint omnia, parentem eligite. Quod si suspectum est suffragium filii, ipsi decernite, quis est Papiniano prudentior, quis fortior, quis temperantior, quis justus magis?
Helvius:
Nihil irascor voto: dignissimum nominasti. Et si Plato felicissimum Regnum pronuntiat, cui praeest Philosophus, quam beata erit Roma, si Papinianum praeficiat!
Macrinus:
Nec mihi occurrit dignior. Testimonium virtutis amor praebet, quem sibi ab infimis aeque ac summis Papinianus promeruit.
Serenus:
Quantis acclamationibus proclamationem excipiet populus! Probo sensus vestros. habe Patrem Caesarem. Tollatur in clypeos. vivat, imperet Papinianus! pereat Caracalla!
Omnes:
Imperet Papinianus! pereat Caracalla! consilia secundent Dii.
Papinianus est innocens.
Caracalla:
Materniane, tu Papinianum custodi. Tempus, quo deliberes habes. In quo articulo rerum tuarum deprehensus sis, vides. Si Getam damnas, absolvis te. Sin, jam ne hoc quidem habebis solacium, quod innocens moriaris.
Papinianus_senior:
Se ipsum solatur animus bene conscius sibi.
SALTUS.
putabit, poenas suorum scelerum satis acerbas dabit. jam te, Papiniane, quid agere necessitas postulet, considera. Occisus est Geta: quid faciam? Paenitet! sed ille non ideo reviviscit. Amavit Getam populus: cum innotuerit, caesum per injuriam esse, tumultus fiet, et incalescet seditio vix nisi multorum sanguine restinguenda. Moriendum omnibus erit, quotquot vivunt amici Getae: nec enim meae me vitae aliter securum puto. His tu occurrere malis tantis potes facile, si prodiens ad concionem Getam merito occisum doceas, quod id et mea, et Rei publicae exigeret salus. Sciunt omnes, quam Getam amaveris: sciunt quam ames justitiam: itaque quin sint vera, quae dices, dubitabit nemo: omnes damnabunt Getam, omnes se mihi inclinabunt: Caracalla tranquillum imperium, Res publica pacem, plurimi vitam debebunt tibi.
Papinianus:
Ah Caesar! si ego filium meum defenderem: si merito et recte contra te conjurasse assererem, quibus me oculis aspiceres? quo animo audires? Tamen hoc affirmo: minus in te filius meus peccavit quam contra Getam peccasti tu: et te vis defendi? Cessa, obsecro! quod vis, impera: promptum ad omnia Papinianum habes. Sed scelus imperanti oboedire non possum. Sedandorum tumultuum aliud remedium est. Intelligat populus, quod te facti paeniteat. Intelliget vero, si facti auctorem Laetum digno supplicio eneces. Sic placabis furentes: sie demonstrabis, te Principem esse, qui ut errare, sic erroris concipere poenitentiam possit: sic ostendes, quam Proceres male consulant sibi; dum tibi consulunt malum.
Caracalla:
Bene est: non consulis male. Et vide, quantum tuae virtuti deferam. Judicem te Laeti constituo, et Judicem tui filii. Uterque reus est: si tantus est amor aequitatis, quantum prae te fers, amborum causam examinabis ad leges: et ego, quam de utroque feres sententiam, ea stabo.
Papinianus:
Judex sim, Domine, cum ipse tibi videar de ambitu reus?
Caracalla:
Innocentem te scio: absolvo.
Papinianus:
Reus unus inimicus est, alter filius: et Judex sim!
Caracalla:
Judicabis. Quid disputas? num iterum scelus impero?
Papinianus:
Haud scelus quidem, sed rem difficilem Patri.
Caracalla:
Amorem filii amor justitiae vincet, si es fidelis. Causam indaga sedulo! priusquam sol occidat, dicenda sententia est, et executioni mandanda. Filium primum cum sociis ad examen citabis: Laetum postea Maternianus adducet.
Papinianus:
Oboedio.
ut felix imperes, nisi ex consilio huius viri imperes, quem ad haec tempora servarunt Dii, ut sua prudentia collabens sustentet imperium. Cogita, quantum ipsi debeas. Vel maxime placere tunc debet, cum loquitur, quod displicet tibi. Hinc enim, quod te amet, manifestat, incurius sui. Libertas, securitas, majestas tua ab ipso fulcientur. Nunquam maior eris populis, quam cum ad latus proxime assidere vident Ministrum in administranda justitia et peritum et sedulum: nunquam securius imperas, quam cum nemo habet, quod queratur contra vicarios praesides: nunquam praecipies liberius, quam cum populi credent, praecepisse te ex Papiniani consilio. Quam felices fuissent alii Caesares, si Ministrum eiusmodi aut habuissent, aut audissent! Neronem totus orbis et amavit, et timuit, quamdiu coluit Senecam. Cum Senecam sustulit (quod mihi facinus atrocius videtur, quam quo sustulit Agrippinam) cum Sene, cam sustulit, timere debuit omnes, a nemine amabatur. Te ipsum, Auguste, quanta subibit paenitentia, cum, quantus fuerit Papinianus, ex jactura advertes. Si Principes Dii essent, immortales facere tales Ministros deberent, quales utique non omne saeculum tulit. Ah! quam ille tibi affectus est pessime, quam nihil tuae gloriae, nihil salutis studiosus, qui te in Papinianum irritavit! et nempe Laetus, Laetus incitavit te ad necem fratri inferendam: quis alius in Papinianum accenderit? et quis est ille Laetus? quando umquam aliquid salubre suasit? Affectui se tuo accommodat, ut placeat, in omnes formas mutabilis Proteus. Huic ego regendum me traderem, si Rector essem?
Caracalla:
Versas me, et turbas animum. Delibero, quid agam. Adhuc tamen funus nobile ista videbit dies, nec sine pompa, aut Papinianus cadet, aut Laetus: alterutrum fata postulant, et meae res. Paretur ferale pegma, lictores, enses, venena in promptu sint. Impero.
Maternianus:
Obsequor. Dii faciant, ut dira sententia meritum Caput feriat!
eius amici essent, explorare: exploravi. Exercitum tibi ad jungere: adjunxi. Quid amplius imperas? Si, vel ut Iovem deturbem de solio, praecipis, expugnabo nubila, aut si glorioso conatui non respondet eventus, impavido pectore excipiam fulmen, quod me in exercitio nobilis obedientiae sternet.
Caracalla:
Invisum subditis fecisti me! Nisi tu institisses, fratricida non essem. Nunc vis, ut papinianum adjungam: quis me amabit? quis non maledicet?
Laetus:
Obsecro, Princeps cave, ne hic animi tui sensus emanet in vulgus. Gladios stringerent Romani, si scirent te linguas timere. Nudos enses ostenta, tacebunt, imo si instas, laudabunt praeterea. Romulus, Domitianus, Nero, cum statuerunt fratres occidere, num quid dicturi sint subditi, cogitarunt? Jupiter cum Patrem caelo expulit, cum sororem uxorem duxit, cum in cygnum, in aquilam, in bovem se transformavit, numquid anxie deliberavit, quid de se locuturi sint Fauni ac Satyri? Liberrime vivendum est Principi, si vivere felix cupit. Juliae, si vis, libellum repudii feram: nam si de sermonibus angeris, actum de nuptiis est. Illa, quo animo exceptura sit nuntium, facile capis. Aut ridebit, aut indignabitur, timeri a viro, quod non metuit femina. Quamquam si attendendum est, quid dicant homines, attende, Princeps, quid dicat, quid dictura sit Julia: illa tibi prae toto genere humano sit. Oderint te omnes homines: non tam infelix es, quam si illa te cesset amare.
Caracalla:
Explorasti de Papiniano etiam Juliae sensum?
Laetus:
Pertinaciam in defendendo Geta, ipse nosti, ut damnet Julia. Veretur nempe, ne...
Caracalla:
Ibo, interrogabo Matrem. Si mori vult hominem, periit. Tu occurre tumultibus.
Laetus:
Omnis miles in armis excubat. Quisquis commoverit se, pro hoste erit: et tu intelliges, Caesar, quanto ferventius tuae felicitatis, salutis, gloriae studiosus sit Laetus, quam Papinianus.
Caracalla:
Recte.
CHORUS II. Iovem, cum omnia sus deque verti videt, de pulsa Themide paenitentia subit.
* Personae. Jupiter. Mercurius. Pallas. Ceres. Pomona. Pales. Hortulani. Pastores. Rustici. ARIOSE.
Bellona:
ARma viri! procul curae!
Jam valebit vis pro jure:
Tantum quisque possidet,
Quantum sibi rapiet.
Iuppiter:
Iterum nova lamenta.
Ceres:
O Jupiter adjuva!
Mercurius:
Secedamus,
Ut, quid querantur, certius audiamus!
ARIOSE. * Pastores, Rustici. Pomona:
O Mea pomaria!
Pales:
O oves!
O boves!
Ceres:
O agri! o jugera!
Omnes:
O meae res!
O meae spes!
Ah! Caelum! ah Sidera!
Ah! Jupiter adjuva!
Ceres:
Quid frustra clamamus?
Videtis,? ut nihil se moveat durus tyrannus!
Pales:
Pulsa Themide
Quis nostram apud eum causam velit suscipere?
Pomona:
O Themis! Dum te non amplius audit Jupiter,
Quam nihil agit regaliter!
Lex nulla servatur:
Pro libidine vivitur: scelus adoratur.
Ceres:
Cur ergo tributum Jovi solvimus?
Pomona:
Cur Regem alium non eligimus?
ARIETTA.
Pomona:
Cur ego hortorum delicias?
Pales:
Cur ego do pecorum decimas?
Ceres:
Pro Iove cur cogor arare,
Si nihil laborat pro me.
Omnes:
Ut jure tributum, quod imperas,
A subditis, Jupiter, exigas:
Pro subditis debes regnare.
Non debes regnare pro te.
Iuppiter:
Quousque tandem?
Omnes:
Heu! fuimus! periimus!
Iuppiter:
Quid agendum Mercuri?
Pallas:
O Pater! quanti sum sceleris nuncia!
Dii fratres in Caelum evaserunt,
Deos ceteros in fugam egerunt:
Turbata sunt omnia!
Iuppiter:
Dies nefasta! ubi, ubi sunt fulmina?
Pallas:
Pater! siste impetum!
Et Majestatem ludibrio subtrahe!
Ad horam juvat cedere, ut possis securius vincere!
Mercurius:
Cum Pallade sentio,
Et ut ad tempus te occulas, suadeo.
Interim ego Saturnum Caelis,
Pallas Themidem restituet aris:
Restitutam rebelles Dii audient,
Et Caeli imperium tibi restituent.
Unde cum rursum tonabis,
Homines facile a sceleribus revocabis.
Iuppiter:
Ite, quod videbitur, agite.
Ego ibo, quo me rapient pudor, dolor, timor, furor.
Palpatis aures Principum!
Est falsum, est mendacium,
Quod Reges
Sint exleges!
crimen poena aequali luent. Jamque ingredi vides.
Maternianus:
Funesta dies! Hic vultus, hic habitus, hic incessus viros praeclaros decet! Caesarem evoco.
Quid hoc meruimus? Expeditus est lictor: duci jube!
Papinianus_senior:
* Prodit Caracalla. En subit ipse! curvate genua! Deprecari scelus oportet, et mori.
Helvius:
Me deprecari! Quam lubens mo, rerer, si peregissem facinus gloriosum et sanctum!
Papinianus_senior:
Quid loqueris ferox?
Serenus:
Tene adulari tyranno decet? sic Papinianus es? Optime de Roma meritos viros, amicos, filium damnas, ut placeas Caracallae! hic juris cultus est? haec virtus tua?
Papinianus_senior:
Superi! hic furor viros bonos corripere potuit, ut negent se mortem meritos?
Macrinus:
Pasce oculos crudelis! in hac miseria! Hoc decet indolem. Ut calet, ut ardet anhela crudelitas! Quid cessas lictor? Sanguinem sitit: propina potum!
Serenus:
Propina. Vivat fratricida in ruinam imperii!
Macrinus:
Vivat, ut pereat Roma, et poenas ignavae patientiae luat!
Helvius:
Vive, triumpha Caesar! Maior Africano, maior Macedonico es! Getam occidisti: Geticus appelleris!
Papinianus_senior:
Quousque patiens audies, Auguste, maledicos canes? nam ego amicos abdico. Amicus, affinis, filius sit: hostis est meus, qui Caesaris est. Jussisti judicium facere: lata est sententia: moriantur! exequi jube!
Papinianus_iunior:
At ego tibi supplex, Auguste, accido: probo sententiam, meruisse mortem fateor: sed per quidquid [(transcriber); sic: quiquid] est carum, deprecor. Aetati parce, Domine, parce Generi, Patri parce!
Papinianus_senior:
Quae me rursum ferit vox! Ignave! degener! Tu, quam meruisti, mortem metuis? deprecari audeas! Hoc absit, Caesar, ut ego istud dedecus ultra intuear. Fiat justitia! moriatur.
necem Getae probem! Non probo: non possum probare: Fidelis Minister sum: adulator non sum. Sed nec judex adversum me ipsum sum: mortem neutram eligo: tu decerne.
Caracalla:
Obstinate!
Maternianus:
Ah! Papiniane! tantine paucula verba sunt, quae ad concionem dicas, ut malis. ...
Papinianus_senior:
Scelus sunt. Caesar! quod imperas mortis genus?
Caracalla:
Insultat! In carcerem ibis, et ipse ad carnifices feres sententiam. Macrinus, Helvius, et Serenus te spectante jugulentur statim! tum item in oculis tuis tuus filius caput securi subiciat, quem tu sine mora morte pari sequeris.
Papinianus:
Oboedio per omnia. Oro Deos, ut mea mors pluribus exemplum, quam miraculum sit. Vale Caesar! Materniane vale!
NUnquam impune illudi Caelo, Anastasius Imperator testis est, Dicorus appellatus a discoloribus oculorum pupillis, qualis et vita fuit, bona initio, deinceps pessima, nisi rectius pessimam semper dixerimus, cum videri bonus semper; esse nunquam voluerit, obstinatus hypocrita. Imperio post Zenonem potitus, juravit Euphemio Patriarchae, et juramentum syngrapha confirmavit, servaturum se, et contra quoscumque tuiturum Synodi Chalcedonensis decreta: nihil praestitit minus. Favit enim paulo post Manichaeis, Acephalis, Eutychianis, Haereticis omnibus: solos Catholicos persecutus est velut pacis rei publicae, quod se haereticis opponerent, inimicos. Itaque Euphemium et Macedonium Patriarchas multavit exilio: Timotheum et Severum pessimos Haeresiarchas, illum Constantinopoli, hunc Antiochiae praefecit: inter aulicos, quisquis Catholicus fuit, suspectus de insidiis fuit. Eminebant Iustinus, ac Iustinianus, quos, cum esse captivos jussisset, Vitalianus Ducum unus nepotem Caesaris Hypatium cepit, et populo in partes pertracto Regiam obsidens, coegit Imperatorem primum captivos reddere, deinde Catholicis, quae pro bono religionis postulabant, promittere. Ita reddita est, quam populi placandi causa deposuerat, corona, non item diuturna pax. Nam continuo rediit ad ingenium simulator, nullis aut. monitis, aut minis correctus. Urgebant promissorum fidem legati Hormisdae Pontificis, ejecit, et navi perforatae impositos
redire in Italiam jussit: instabant Episcopi, maxime Oeniandus Vir omnis sanctitatis laude clarissimus, contempsit: viderat malorum incentorem Timotheum repentina morte ab ultore Deo punitum esse; neglexit: ipsimet Vir gravis in somno apparuit, quattuordecim vitae annos ex libro, quem tenebat manibus, se illi propter impietatem delere professus; frustra omnia. Pharaoni se fecerat similem in vita, simili cum eodem et morte periit, hoc est, repentina, non aquis quidem, ut ille, haustus, sed fulmine de Caelo stratus, quo fracta est arbor, quae flecti non potuit. Baronius.
PLausum, quem Constantinopolis plaudit Anastasio, vicesimum septimum ab adito Imperio Anniversarium agenti, Deus mutat in Lessum.* Theatrum exhibet arcum triumphalem Anastasio erectum. Personae. Constantinopolis. Roma. Chorus. CHORUS.
Io! Io!
Constantinopolis
Exulta, ride, plaude:
Fortuna Principis
Felicem facit, gaude!
Vivat! Princeps plurium
Per seriem annorum!
Vivat! haec est omnium
Vox una subditorum.
Vindictam, Vindictam oro,
Ut ab obstinato Caesare de tot sceleribus
Tandem exposcat Dominus....* Mutatur Theatrum. Fit tonitru septies, et Anastasiis effigies fulminatur.
Eia intonuit! preces Deus audiit!
Procidamus! adoremus!** 24. Seniores coronas suas ponentes ad pedes Antiqui dierum.
CHORUS:
Vindica Domine!
Deus:
Vindicabo!
Tu signa, quae locuta sunt, septem tonitrua.
Angelus:
Audi, et vide, Roma!*** Angelus Apocalypticus cum uno pede in mari, altero in terra.
Juro per viventem in saecula,
Quia tempus non erit amplius!
Hodie morietur Anastasius.
Hominum scelestissimo
Quattuordecim annos vitae, qui superessent, deleo.
Hodie morietur!
CHORUS:
Moriatur! Moriatur!
Laus sit Deo Vindici!
Jubilamus! plausum damus,
Plausum justo Judici!
Constantinopolis:
Superi! quid vidi? et ubi sum?
Roma:
Hem! ut Deus subito mutavit theatrum!
Eia! hic age diem anniversarium!
Constantinopolis:
Hodie moriturum Anastasium, quis credet?
Roma:
Utinam ipse crederet!
Sed serum est votum.
Decrevit Deus dare spectaculum
Horridum oculis,
Utile animis,
Ut haec gravissima veritas assidue
Haereat memoriae:
* Mors equitans, et post se infernum trahens. Anni impiorum breviabuntur.
Repente cadunt impii:
Et Filum rumpitur:
Mors figit telum pectori:
Infernus sequitur.
fulminasset incautum, non monuisset.
Anastasius:
Monuit, ut diutius cruciet.
Hypatius:
Vive felix, Auguste Patrue! quid times somnia? Anniversarium hunc tibi imperii diem, ut Superi jucundum velint, toto animo precor. Admitte, quos paravimus ludos, et disparebunt spectra, quae tumultum in animo faciunt.
Anastasius:
Ita, ita! Ludum ludam hodie tragicum et cruentum!
Hypatius:
Ah! minas cessa! Neminem possunt somnia scelestum facere. Et quousque te vultu averso conspicor? an vota displicent, an, qui vota Hypatius facit?
Anastasius:
Placet Hypatius, et vota placent, nisi fierent capiti hominibus inviso et Superis.
Hypatius:
Hem! Quo te proripis?
Marinus:
Relinque, princeps, dum evigilet plenius, et phantasma dispareat.
Hypatius:
Averruncent omen Superi! pupillus forem.
Marinus:
Imo pupilla imperii es. Te in oculis ferunt subditi: te amant omnes, praeter eos, qui se Catholicos dicunt, et Episcopo Romano jurarunt fidem.
Hypatius:
Ego non odi homines: quid illi in me oderunt?
Marinus:
Sanguinem cognati Caesaris, quem, nisi me triste omen fallit, hodie periment.
Hypatius:
Inanis est metus. Non hoc sunt animo, non illis moribus isti homines, ut facinus tam atrox liceat suspicari.
Anastasius:
Molesta solitudo!. Nepos! fiant parati ludi, admitto: sed tibi, non mihi fiant. Ascendes solium, dum eo in tumulum ruo.
Hypatius:
Ah! Quid aures crucias tristi Naenia?
Anastasius:
Marine, juvat in omnem eventum providere imperio. Patriarcham adesse jube, aulam convoca, populum admone: coronam hodie in Hypatium transferam. Imperabis, Nepos, et vel ringente Caelo Anastasius etiam occisus vivet in te!
Marinus:
Vivite Principes, uterque felix! Festino exequi imperata.* Abit.
subesse!. Utinam non cogamur!. Saltem hanc non habeat gloriam ostentator, quod subsimus volentes. Non meretur a Rege pro Deo coli, qui inter Regem et rusticum discrimen non facit. Vah! quid sibi dejecti oculi volunt, et quid os aversum?
Hypatius:
Exhorret animus ad haec praecepta! Auguste, nunquam sic auditus es loqui. Obsecro, ne Deum, quem sentis maiorem te, irrites acerbius.
Anastasius:
Nihil expecto acerbius morte, cujus sententia jam est lata ab eo, qui mutari non potest. Nec ego me muto. Tu, credo, supplicem me vis accidere, deprecari errata, flere? Istud non decet Principem. Etiam cum erraveris, tuenda constantia est, et error obruendus errore, non retractandus. Prostituit majestatem Princeps mutabilis. Ut vixi, moriar, Soli similis, qui semper est idem, etiam cum in occasu est. Tu cape animos tanta fortuna dignos, in quantam ego te eveho, non ille, quem pueriliter trepidas, non ille Deus: ego te eveho!. Quid stupes silens? Loquere, ut videam, qui sis!
Hypatius:
Attonuisti miserum diris vocibus! timeo Tonantis iram.
Anastasius:
Audio degenerem vocem. Pro! Cur Oeniandum tibi Moderatorem dedi! Alia te omnia Severus docuit: potuit Oeniandus uno mense profundum inscripta eradere principia, quae Principem decent?
Hypatius:
Alia Severus docuit, sed meliora Oeniandus, atque adeo vel unius mensis labore pinguiorem meritus Episcopatum, quam quo impium Severum donasti.
Anastasius:
Quid, et cui loqueris, audacule? Quid igitur te docuit Oeniandus?
Hypatius:
Initium sapientiae esse timorem Dei.
Anastasius:
Grave axioma! Puer, aliam mentem indue! aut in monachum tondebo te, et pro corona cucullum feres.
Hypatius:
Si sic regnandum est, subesse malo.
Anastasius:
Hem! Novum malum! Sceptra contemnit puer! Abscede vappa! Hunc ego in solio collocem! Tempori ades Moderator praeclare!. Vah! Quos tecum trahis?
adjiciam.
Oeniandus:
Nihil paupertas me angit, Princeps: Episcopus oves, non lanam quaerit; et si habet, unde alatur, et quo se tegat, debet contentus esse: sic Apostolus jubet. Gravius malum est, quod, si libet, ex his literis tibi communico et merito acerbissime sentio, si est verum.
Anastasius:
Narra vero: non terres assuetum turbis.
Oeniandus:
Rem lego auditu horridam. Michaelem Archangelum nuper mortuum esse. Si ita iest, quis erit posthac defensor Ecclesiae?
Anastasius:
Episcope, ludis, an ineptis? aut, num non videtur ridiculum tibi, Angelum mori posse?
Oeniandus:
Auguste, si ego ludere, si ineptire videor, cum narro, Angelum esse mortuum: quid de te sentire nos vis, cum ex doctrina Eutychis credis, et defendis esse mortuum Deum.
Anastasius:
Sophista! Christum esse mortuum Eutyches docuit, non Deum.
Oeniandus:
Atqui naturam humanam Christi a divina absorbtam, in divinam conversam esse Eutyches docet: si igitur Christus est mortuus, haud dubie secundum illam naturam est mortuus, quam habuit? et cum aliam praeter divinam, ex mente Eutychis nullam habuerit, an non secundum divinam est mortuus? quod quid est aliud, quam credere mortuum Deum. Ergo non immerito Chalcedonensis Synodus Haeresiarcham damnavit! Et potest huic blasphemiae Imperator favere? Et sperare potuit, fore, ut sibi Oeniandus assentiatur?
Anastasius:
Ego Oeniande, imperare didici, disputare non didici: neque tuum est, litigare mecum, sed oboedire. Jam hoc impero, ut Papae legatos adiens tua auctoritate permoveas, ut Thimotheo Patriarchae communicent, et de Synodo Chalcedonensi posthac sileant: deinde volo, ut conscensa cathedra palam doceas populum, non esse damnandos eos, qui trisagio [(perhaps: tris agio)] , sanctus, sanctus, sanctus, haec verba addunt: qui pro nobis mortuus est. Demum ut Episcopis et Monachis omnibus exemplo obedientiae praeeas, et omissis altercationibus quemque libere sentire sinas, quod
malit. Ecce in hunc finem ex Asia vocavi te: in hunc regendis moribus Nepotis praefeci.
Oeniandus:
Auguste, quam sentire stricte ad regulas fidei, tam libere loqui ego didici, adulari non didici. Tandem ponis larvam, et aperte Eutychianum fateris te, qui cum juramento, et data syngrapha olim damnasti Eutychen, et Chalcedonensis Synodi decreta defensurum pollicitus es? Mortalem te esse, num jam oblitus es Domine? Quid si hodie comparendum sit coram judice Deo?
Anastasius:
Sile bubo ferale carmen!
Oeniandus:
Imo per illam reverentiam, quam debemus uterque communi Judici, obtestor te, sutine paulisper salutaria loquentem tibi, quoniam haec prima, et forsan postrema occasio est: nam toto, quo adsum mense, non sum auditus. Hodie, ut ego loquar, te, ut audias, Deus monet: si hodie, inquam, comparendum sit coram Judice Deo, scilicet accedes hac fulgens purpura, his gemmis nitens, stipatus multo satellite, corona procerum nobilis! Minime gentium! nullus ad illud tribunal Imperator, sed nudus, solus, tremens Anastasius stabit. Haec parerga, quae osculamur, mors volutabit in pulvere.
Anastasius:
Nondum finiisti?
Oeniandus:
Audi, quaeso, Princeps, quod raro audis, et meminisse quotidie debes. Loqui timerem, nisi te plus, quam me amarem. Septem supra viginti annos Constantinopolitanum solium tenes: quo Ecclesiae, quo Rei publicae fructu? Statuam hic collocasses, quid profuisset minus? At nihil nocuisset saltem: tu vero quattuor Pontificum sollicitudinem fatigasti; duos Patriarchas Catholicos, plures Episcopos ex suis Ecclesiis ejecisti, substitutis haereticis: juratam Synodo fidem violasti: plura milia subditorum in haeresi confirmasti: multa exemplo, promissis, minis induxisti: cum libertate credendi, quod libet, dedisti licentiam vivendi, ut lubet: inde contemptus Praesulum, monachorum vilipensio, Cleri nulla reverentia, Nobilium summa petulantia, populi ingens impudentia,
ubique inundatio scelerum, quia sceleratus Imperator. Vide, quid tibi tua hypocrisis prosit, qua subinde te tegis. Palam nota sunt omnia, et toto vulgata imperio. Nulla enim tegitur impietas diu: vident fumum, qui ignem non vident.
Anastasius:
Heus, tu! nondum obstupescis patientiam meam?
Oeniandus:
Admiror, laudo. Sed ut utilior sit, adhuc modicam dona viro pro tua fama, pro anima, pro salute unice anxio. Ecce tu disputare te non didicisse, aiebas, didicisse regnare. Si disputare non didicisti, cur inter disputantes te arbitrum facis? Imo cur disputatis, et Synodo definitis non acquiescis? Et si regnare didicisti, quid igitur est esse Imperatorem? Nomen, vestis, pompa Imperatorem non faciunt: Imperatoriae virtutes faciunt. Hoc solium respice! Per gradus ascenditur: tu in supremo sedes, ut a subjectis omnibus videaris, et omnes videas: a nemine erubescas videri, neminem videre contemnas. Haec prima dos Regum, ut regulam morum se subditis faciant. Deinde conopeum hoc protectionis te admonet, quam subditis contra miserias debes. Tradita tibi a Deo et hominibus Res publica est, sed nempe tradita in sinum, ut foveatur. Coronam crux ornat in summo apice posita, ut intelligas, quod cura prima esse debeat puritas Religionis, et splendor. Praecipuum decus perit, si crucem aufers. Sceptrum datur rotundum et breve, signum potestatis constrictae et moderatae. Malus est Princeps, qui in imperio non nisi imperium cogitat superbus et deses: quique se non subditis datum credit, ut regat, sed subditos sibi, ut emungat. Hominibus praees, hominum causa, nec Dominus solum, sed Tutor. Optimum crede, qui duas res diversissimas, potentiam et modestiam miscet, quem prodeuntem subditi velut beneficum Numen aspiciunt, dubitantes, Dominum salutent, an Patrem. Dedi speculum, Princeps, inspice, et erubesce, imo, ut salubrius loquar, contremisce, nam potentes potenter tormenta patientur, et illi prae
aliis utique, qui Numinis patientia diutius abusi, cum Pharaone animum obstinaverunt in malo.
Anastasius:
Et haec nempe axiomata Nepoti tradidisti?
Oeniandus:
Tradidi. Num mala videntur?
Anastasius:
Speculationes! Tu si esses Imperator, an ex his regulis regeres?
Oeniandus:
Certe, si bonus essem.
Anastasius:
Equidem fatebor, Pater, hodie in metu me posuit Deus: vereor, ne quid ingruat mali. Si quid credendum est somniis, hodie moriar. Est ne obtinendi indutias spes?
Oeniandus:
Per celerem paenitentiam.
Anastasius:
Ah! Curae et timores de paenitentia cogitare non sinunt.* Abit.
nobis, quo juvemus viros optimos, et de imperio bene meritos, bene merituros. Et tu quo properas, Vitaliane!
Vitalianus:
Scilicet ut adorem te, Princeps, et imperaturo homagium praestem.
Omnes:
Commune omnium votum est.
Hypatius:
Votum intempestivum. Ego capiti patiar coronam imponi ea die, qua Iustinus et Iustinianus periclitantur de capite!
Vitalianus:
Fulminor! Jam ab Episcopis ergo in proceres se vertit tyranni furor?
Oeniandus:
Patientius Vitaliane! Nondum damnati sunt.
Vitalianus:
Anastasio. periclitari et damnari sunt idem. Ah! Princeps! Impera cito! Nam quousque feremus durissimum jugum!
Hypatius:
Moderare vota. Venite mecum, quid agendum sit nobis, conferte consilia.
Oeniandus:
Terror, qui Caesarem habet, spem omnem bonam probabilem reddit.
Amantius:
Consultate, tanquam ageretis de vestro capite: nam quod non nutat ad Anastasii [(transcriber); sic: Anastasiii] nutum?
Vitalianus:
Possessor cordis es. Fideliter refer, in quem excoquat bilem.
Amantius:
Fideliter, scilicet in rem meam.
Probare potes?
Amantius:
Si auscultasses, Princeps, sermonibus, quos ego audivi, non ambigeres.
Anastasius:
Quid audisti?
Amantius:
Quod cum Justino est actum, reprehenderunt omnes: de liberando cogitant: Vitalianus aperte ausus est vocem seditiosam tollere: quousque feremus durissimum jugum! Et Nepos acceptavit hilaris vota, ut Imperatori jam facta.
Anastasius:
Hoc puer?
Amantius:
Animatus a viris, et spe propinqua promissae coronae inflatus. Et quis te, obsecro, Auguste, in hoc consilium malus genius egit, ut transferre coronam vivens in aliud caput velles?
Anastasius:
Malum somnium egit. Consulere sanguini volui, ne me sublato sine liberis, in humeros alienos iniceretur purpura. Nunc ero saltem in Nepote superstes.
Amantius:
In ingrato, degenere, parricida! Magnum solacium! Hoc momento opprimere omnes sine tumultu potes apud Hypatium consilium habent.
Anastasius:
Aliud placet. Vitalianum ad me voca, tum Justinum et Justinianum ad ipsum, velut ad me adduceres, perduc: arbitrabor colloquium, ex quo forte convinci secure poterunt.
Amantius:
Quamquam en ipse. Te, Caesar, postulat.
Heu perditi sunt. In causa tam delicata reus est, quisquis suspectus est.
Anastasius:
Non ita. Age, quod jubeo: Non est modus evidentior, quo innocentes se probent, si vacant culpa.
Vitalianus:
Jube, Caesar! quamquam, obsecro, unde vel suspicio criminis tam atrocis potuit in homines tam probos cadere, et tam fideles?
Anastasius:
Suspecti sunt. Huc eos adducet Amantius: tu, cum venerint, te mihi iratum finge ipsorum causa. Quaerentur ipsi de injuria: querelas exaggera, ultimum describe periculum, remedium ostende, parricidium suade. Si assensi fuerint, rei sunt: si restiterint, innocentes putabo. Age serio, et ardenter. Ego post siparium stabo, et vel nutuum observans ero. Si timide ages, si dissimulare amicum nescies, reos ambos, et reum te ipsum credam, quippe qui nescire me velis, an rei sint illi.
Vitalianus:
Ego amicos prodam?
Anastasius:
Nisi Caesarem malis.
Amantius:
Approperant.
Anastasius:
Vide quid agas.* Occulte arbitratur.
Amantius:
In Vitalianum incidimus.
Vitalianus:
Vah! Quid loquar!
liberam faciet. Macti animis, condicite amici, hodie ad inferos tyrannus ibit.
Iustinus:
Exhorrent aures atrox facinus, et periculo plenum.
Vitalianus:
Nobile voca, et periculo cassum. Tueri innocentiam natura concedit, necessitas suadet: quid ambigui estis?
Iustinianus:
Quis erit modus?
Vitalianus:
Facilis, certus. Populus ad ludos coit: ibo, narrabo, quo in articulo vos crudelitas teneat, jubebo arma corripere, et obside re palatium. Ibi ego advigilabo: vobis cohortem, cui praesum, intro mittam: excipite, tyrannum invadite, mactate obstantes, ipsum vel vivum, vel mortuum ad nos eicite, ut spectaculo exhilaratior populus libentius acclamet glorioso facinori.
Iustinus:
Vivum trademus saltem, ut tonsus in monachum tempus habeat paenitentiae dandum.
Iustinianus:
Assentior pietati. Parcamus animae, ne simus crudeles nimis. Sed tu matura opus, ne praeveniat justitiam scelus.
Vitalianus:
Heu me! audivi, audivi atrocem sententiam! Vah! Hoc animo facinus sedet? Tantum flagitium placere potest? Scelesti! Impii! Amicos abdico. Prodi, Auguste, prodi. Reum Majestatis utrumque tenes: lictori trade!
Iustinus Iustinianus:
Perfide! Sic tu amicos!
toties porrecta est reis.
Anastasius:
Aliud volo. Populum, quid actum sit, doce, et ne tumultus se moveat, cum rapientur ad poenam, cave. Nam statui, palam plectere, ut noscat vulgus, quos habeat duces.
Vitalianus:
Imperium facio... Imo non facio. Quis barbarus tyrannus amicos coegit esse perfidos! At non fui! Probabo fidem. Cum vulpe vulpinandum est: vivetis, amici, vivetis! Quos trusi in carcerem, in solium eveham. Quis sit Vitalianus, nemo novit, praeter me, et hoc est satis.
CHORUS I. Imago Animae obstinatae. In verba meretricis Babyloniae: Sedeo Regina, et vidua non sum, et luctum non videbo. Apoc. 18.
* Aula Meretricis Babyloniae. Augures ex globo Caelesti.
Personae. Babylon. Tres Prophetae. Pseudo-Propheta. Chorus.
Babylon:
Sedeo Regina, et vidua non sum, et luctum non videbo.
Puer, porrige poculum! Bibamus proceres! vivamus hilares!
Bone tu Mercuri
Junge te Veneri! Chorus. Vivat.
Micate, qua nobis est Jupiter Dux! Chor. Vivat.
Propheta I:
Non, non vivet Babylon.
Descende, sede in pulvere Virgo filia Babylon.
Sede in terra!
Non est solium filiae Chaldaeorum!
Quia ultra non vocaberis mollis, et tenera.
Audi Isaiam: Haec dicit Dominus:
Dispone domui tuae, quia morieris tu, et non vies.
Audi haec delicata:
Veniet super te repente miseria, quam nescies.
Propheta II:
Heu! Heu! heu! haec est lamentatio Jeremiae Prophetae.
Fugite de medio Babylonis,
Et salvet unus quisque animam suam!
Nolite tacere super iniquitatem eius,
Quoniam tempus ultionis eius a Domino,
Vicissitudinem ipse retribuet ei!
Calix aureus Babylon in manu Domini
Inebrians omnem terram:
De vino eius biberunt omnes gentes,
Et ideo commotae sunt:
Subito cecidit Babylon, et contrita est!
Ululate super eam!
Propheta III:
Haec est Apocalypsis Jesu Christi, quam dedit illis Deus,
Palam facere servis suis, quae oportet fieri cito.
Vae! Vae! Civitas illa magna Babylon!
Civitas illa fortis!
Quoniam una hora venit judicium tuum!
Sustulit tuus Angelus fortis lapidem, quasi molarem magnum,
Et misit in mare, dicens:
Hoc impetu mittetur Babylon Civitas illa magna,
Et ultra jam non invenietur.
Babylon:
Heu! quis terror me concutit?* Patitur deliquium.
Proceres, sustinete labantem!
Cogitationes meae conturbant me!
Compages renum solvitur, ita, ut genua collidantur.
Pseudo-Propheta:
Regina nihil metue, quod hi canes baubantur.
Tres Prophetae:
Finis venit, venit finis,
Jam nunc finis super te!
Intra horam eris cinis,
Quid agendum: provide:
Pseudo-Propheta:
Non, non, non, non erit finis:
Nihil mali metue!
Non caremus medicinis:
Bibe! vives optime.
Babylon:
Respiro. Redit sensus, et Vigor!
Pseudo-Propheta:
Gaudeo! sed ut valetudo sit firmior, suadeo,
Ut ex istorum sanguine conficiatur potio,
Quam si biberis, crede mihi, ebria deliciis,
In Paradiso esse te, tibi imaginaberis.
Babylon:
Certe causa mali fuistis. Luetis.
Abripite! occidite!
Propheta III:
Sit sanguis noster super te!
Sit super te! sic valebis optime!
Pseudo-Propheta:
Pellendae propter futura tristitiae
Non est medicina efficacior, quam Prophetas occidere.
Probatum est.
Babylon:
Occidantur, qui malum Babyloni minantur!
Babylon:
Vah! qui exitium mihi cecinistis,
Et malum ipsi vestrum non praevidistis.
Nunc canite! nunc volo credere!
Pseudo-Propheta:
Silent. Ego potum propino, Domina,
Quocum bibas longa malorum oblivia!
Babylon:
Sapit. Totum ebibo.
Pseudo-Propheta:
Proficiat.** Inebriatur meretrix, et putat ex aula in hortum seduci.
ARIA.
Babylon:
ESt nobilis potus, et fortis! ..
Delicium pavidi cordis! ..
Sentio Dominum:
Gyrat se Cerebrum:
Euhoe [Reg: Evohe] , Euhoe [Reg: Evohe] abripis me!
Hei! qualis se aperit scena!
Quam pulchra, jucunda, amoena!
Video, audio,
Quid? .. Nescio.
Non, capio me.
Pseudo-Propheta:
St! indormiit. Eamus! personam mutamus!
Misera! decipi voluisti:
Decepta es: periisti.
tibi consilium sit.
Amantius:
Cogitavi. Tu coepta perfice: de Hypatio curam mihi relinque: prope est a ruina.
Marinus:
Devotus sum penitus. Sed memento mei, cum veneris in regnum tuum.
nondum experto aularum mores.
Hypatius:
Nec nosse velim. Piget videre saepius, quae vidi, aut experiri, quod tibi evenit.
Anastasius:
Experieris, cum imperabis.
Hypatius:
Hoc dico: imperare non lubet: in alium, obsecro, beneficium transfer, quod mihi est grave.
Anastasius:
Iterum recalcitras puer? Unus superes nostrae stirpis surculus: in te arescat?
Hypatius:
Arescet denique. Serius an citius, quid refert? stirps una deficiet plures surgent.
Anastasius:
Rursum audio Oeniandum loqui.
facundiam audient.
Hypatius:
Surdus est furor.
Anastasius:
Ah! quis Oeniandum saltem? deserite ignavi vestrum Principiem! hoc in vobis praesidium est? Ite in latebras perfidi! ego, ego me obiciam fatis. Agnosco ferientis manum! Deum revereor! huc pueri mecum!
exprimit? Nae vos male Anastasium noscitis! Statuite supplicium! si verba menti congruunt, patienter feret, quod meruit.
Hypatius:
Amici! parcite Patruo! Ego, quod meruit, luam.
injurias. Non defendo Anastasium: Imperatorem defendo. Omnis potestas a Deo est, oportet vereri. Quodsi quis Regum potestate accepta abutitur, mediis, quae nostram sanctitatem decent, corrigatur, non violentis, non crudelibus, non propriis barbarorum. Nunquam seditiosi motus felicem exitum habuerunt, etsi quandoque principium non videretur scelestum fuisse. Alia remedia sunt, quibus etiam tyranni sanantur: aut si nulla prosunt, preces, preces faciendae sunt Deo, ut vel cor durum emolliat, vel hominem obstinatum tollat e medio. Quid facimus, cum pestis civitatem affligit? nempe ad Deum refugimus: oramus. Malus Princeps malum publicum est, pestis est, qua Deus malos subditos punit. Placemus Deum, oremus, ut tollat. Quodsi et preces non audit Caelum, patientia! signum habemus, velle Deum punire quorundam socordiam, aliorum probare constantiam. Huic vos Divino consilio acquiescere decet. Ponite arma! pacem facite! Christus jubet.
Anastasius:
Ah! quid pro impio peroras, Pater!
Vitalianus:
Vicisti Pater! Excusa militarem ferociam! Credidi obsequium me Deo facere, si vindicarem Ecclesiam. Melius per te doctus, primus arma ad pedes Augusti pono, quae primus strinxi! Ignosce Caesar!
Iustinus:
Exemplum sequimur.
Iustinianus:
Peccatum est.
Ambo:
Ignosce Caesar!
Anastasius:
Confundor pudore! Christe, quantum potes! Oeniande, coronam digniori impone. En nobilem victoriam, qua quisque imperium meruit. Ad pedes jacent, qui accesserant occisuri.
Omnes:
Coronam tene! impera pius.
Anastasius:
Surgite amici! mihi regnatum est satis. Melior imperet.
Omnes:
Non surgimus, donec recipias sceptrum.
Oeniandus:
Recipe! et jam melior melius utere. Nos renovamus homagium, et fidem juramus.
Omnes:
Juramus.
Anastasius:
Cogitis. Recipite arma! sit mutua injuriarum oblivio.
Omnes:
Vive felix, impera pius!
Anastasius:
Juro, detestor Eutychen, et quidquid haeresin sapit! Juro, recipio, et tuebor
Chalcedonensem Synodum, cui quisquis se opponet, pro hoste erit. Juro, quos in exilium Episcopos Catholicos expuli, revocabo, et suis sedibus reddam. Juro, cum Ecclesia Romana, et eius Pontifice perpetuam pacem colam. Quid exigitis amplius.
Oeniandus:
Ut opera verbis addas.
Anastasius:
Obsidem, donec omnia exsequar, Hypatium trado, quo nihil est in hac vita carius mihi. Veni Nepos! Vitaliano permitte te: tutorem habes.
Iustinus:
Nihil obside est opus, Caesar! Imperet Hypatius, quod decreveras, tecum. Coronetur!
Anastasius:
Respuit coronam puer sapientior Patruo.
Iustinianus:
Adde, quod deest gaudio diei huius: in te vivunt spes nostrae, Princeps!
Vitalianus:
Et florida virtus recreat.
Oeniandus:
Nihil delibera. Votum Patrui et Patriae idem est. Annutum praebe.
Hypatius:
Tecum Auguste, mutavi me! Accepto coronam, quam offers, sed ab Oeniando, precor, imponi jube, non a Timotheo.
Oeniandus:
Ah! ut mihi de Timotheo dolorem renovas! Periit infelix, et (quis dubitet) ad poenas abiit, quae non habent finem.
Anastasius:
Heu! quo nuntio me percellis? Timotheus jam mortem obiit?
Oeniandus:
Cum inferrem cubili pedem, ille animam cum gemitu exspuit horrendum vociferans: perii! actum est!
Hypatius:
Funesta mors! quid jam profuit Patriarcham fuisse! et scilicet mihi proderit fieri Caesarem?
Iustinus:
Proderit, si bonus fies. Timotheus, ut vixit, obiit; dignam sceleribus mercedem habet.
Anastasius:
Et quid me manet! Ah! Pater! prodromum video interitus mei! Ego indignum praefeci Ecclesiae cum detrimente tot animarum.
Oeniandus:
Grave crimen! sed tibi paenitenti tempus Deus concedit, negatum Timotheo. Uti propera.
Iustinianus:
At populus impatiens expectat reduces. Si per te licet, docemus factum, et reddimus omnes participes gaudii.
Vitalianus:
Gaudium magnum est! Timotheus periit! Anastasius se mutavit! Hypatius est Imperator!
Hypatius:
Et Oeniandus Patriarcha.
Anastasius:
Bonus delicias cumulat Deus.
Oeniandus:
De me alias. Nunc sine dilatione ad opus, quod Deus expectat.
Anastasius:
Tecum transigam. Vos, amici, nepotem producite populo datae fidei testem: quietem urbi reddite: ludos adornate, quibus coronidem demum Oeniandus imponet, mecum superveniens ad coronandum Nepotem.
non erubuit miser.
Marinus:
Intelligo, quid velis. Dedecus exaggerare jubes, quo affecta majestas est. Enimvero divinum consilium!
Amantius:
Demonstrabimus, quam execrabilis audacia sit, Principem sic tumultuose invadi a subditis, et ad desperata consilia adigi.
Marinus:
Dicam, eum posthac non nisi precarium Imperatorem fore, cui exprobrare subditi quotidie possint, quod coronam non suis meritis, non sanguini, non legitimae electioni, sed ipsorum misericordiae debeat.
Amantius:
Dicam, eum se exposuisse risui, ac sannis scurrarum, qui, cum audituri sunt factum, absque dubio in compitis, et triviis inter cachinnos et sibilos gloriaturi sint, quantum viribus valeant, quippe Imperatori alias tam formidato formidabiles facti.
Marinus:
Dicam, infamiam aeternam fore: dedecus lectum iri in historiis, exhibitum iri in theatris, pueris declamationum materiam fore.
Amantius:
Dicam, quanti referat Principis, laesi honoris illustrem vindictam capere! quam insolescat vulgus, quam crescat audacia, si vel semel triumphasse se videat! quam, si quid posthac imperaturus sit, semper timere debeat, ne vel ex cerdonibus quispiam insurgat in scelus, et sibi similes velut in tyrannum educat in aciem. Non jam Imperatorem, sed mancipium fore, certe nihil diversum a scenico Rege, cui, si pro vero se efferat, vestis detrahitur.
Marinus:
Dicam, exemplum eum dedisse nunquam visum, nunquam auditum. Reges exteros, et posteros indignaturos non tam proterviae subjectorum ad tantum facimus progredientium, quam ignaviae Imperatoris, facinus non ausi punire. Credituros, Anastasium aut extreme stupidum, aut misere timidum fuisse, qui vel dedecoris gravitatem non intellexerit, vel plectere tantam insolentiam non potuerit.
Amantius:
Ille vero quo vultu sic loquentes excipiet?
Marinus:
Expallebit iracundia.
Amantius:
Exardebit pudore.
Marinus:
Livebit odio.
Amantius:
Furet vindictae cupidine.
Marinus:
Tremet horrore dedecoris.
Amantius:
Tabescet tristitia.
Marinus:
Timore jactabitur.
Amantius:
Audacia effervescet. En progreditur. Nunc linguam arma.
Intelleximus totum.
Oeniandus:
Vah! Crudelem sententiam! Ergo innoxii cum noxiis luent?
Anastasius:
Duces Rebellium (Vitalianum, Justinum, ac Justinianum intelligo) cum custodia ad me perducite.
Ambo:
bene.
Oeniandus:
Ego te, Princeps, ex manibus tumultuantium rapui: non merui gratiam, ut deprecanti pro reis veniam concedas, cum tanta pompa promissam?
Anastasius:
Gratus sum, qui te hic studiose retinui, ne in periculum caedis venires.
Oeniandus:
Hoc nempe est ludere.
Anastasius:
Cave, ex aula abeas. Custodiam ad portas monete, ne quis exire Episcopum sinat.
Oeniandus:
Heu me! Deceptus sum! Hypocritae credidi, et optimos viros tyranno tradidi. Superi! Qui hominibus fidem datam non servat, nec vobis servabit. Prospicio redeuntem procellam! Perfidum, perjurum Caesarem habemus: non Eutychen detestaris, non synodum revereris, non revocabis Episcopos, non pacem cum Pontifice coles!
Anastasius:
Nihil deciperis. Iuravi coactus: mens jurandi non fuit. Eutychen tueor, synodum nihil curo, Episcopi in Exilio peribunt: Papa non habet, quod jubeat: nos imperare volumus, imperari non volumus. Haec justa vindicta est in rebelles Pontificios.
Oeniandus:
Et nihil jam de ferali somnio cogitas, miser!
Anastasius:
Disparuit. Vos me securum facitis.
Ambo:
Facimus.
Oeniandus:
Et nihil movet funesta Timothei mors.
Anastasius:
Abi canis!
Oeniandus:
Abeo, et oro Deum, ut faciat finem malis. Fulminatrix, si nescis, virtus in precibus est: ascendunt, et pro bonis densantur in pluvias, pro malis in grandinem, ac tempestates.
Anastasius:
Minare popa! Minare pueris haec bruta fulmina! Virum non terres
Oeniandus:
Non sunt bruta. Senties sero nimis, quid vota servorum valeant apud optimum Dominum. Diu passus est furere Pharaonem: denique precibus, exoratus Aegyptum totam submersit.
Anastasius:
Pharaoni me comparas?
Oeniandus:
Pharaonem loquitur superba vox: nos
imperare volumus, imperari non volumus! velut dixisses: nescio Dominum! Atqui vivit Dominus, in cujus conspectu sto, et ego orabo, ut te auferat de terra cito, ut fias in proverbium omnibus gentibus, et trepident omnes Principes, cum audierint de te. Tabescere me facit zelus meus! et indignatione deficio.
Anastasius:
Ego tibi linguam ex faucibus rapiam, ut orare non possis.
Oeniandus:
Infelix! Cor orat, etiam cum silet lingua.
Anastasius:
Cor eruam!
Oeniandus:
Sanguis clamat in caelum.
Marinus:
Pro! quanta est patientia Princeps!
Anastasius:
Quiesce placidus, Oeniande! jam nihil efficis. Stat experiri, num sis Propheta.
Oeniandus:
Miseret me! Orare timeo, quia timeo exaudiri: et tamen orare cogor, quia cogor juvare. Experieris fatue! Experieris, quam verum sit illud: Deus non irridetur! At vos ministri scelerum, rapite, quo jussi estis. En praecedo. Quod facitis, cito facite, ut cito impleat mensuram scelerum scelestus Dominus, quem prae Domino Dominorum timetis. Et tu Amanti! Nonne Justino finxisti amicum te? Nunc carnifex eris?
Amantius:
Sum, quod jubeor.
Oeniandus:
Utinam sis, quem jubet te Deus esse! Perfidiam lues.
Marinus:
Ut ardet popa!
Amantius:
Ardeat, non accendet, nisi nos applicemus. Macte! in nostras spes!
Marinus:
Quod felix faustumque sit nobis, hodie multo sanguine pluet! Imber fecundus erit.
CHORUS II. Repentinus interitus Animae obstinatae. In illa verba: In una die venient plagae eius, mors, et luctus, et fames, et igne comburentur. Apoc. 18. Personae. Nemesis. Pseudo. Prophetae in tortores mutati. Joci in praeficas. Quatuor Elementa per turmas.
* Theatrum exhibet urbem Babylonem obsessam a quatuor Elementis.
Nemesis:
** Ex nubibus descendens ad dormientem in munimentis. Ad arma! Ad arma! Numquid semper tacebo?
Pugnet mecum orbis terrarum! Ad arma! Ad arma!
CHORUS.
Terra:
Ego vadam, absorbebo!
Aqua:
Ego vadam, et delebo!
Aer:
Ego vadam, et difflabo!
Ignis:
Ego vadam, et cremabo!
Omnes:
Ad quaecumque vis tormenta
Prompta habes elementa:
Omnia supplicia
Meretrix est merita.
Babylon:
Heu me! Quid audio? Quid video? Quo fugio?
Amici! Amici! Portas claudite, muros defendite!
Nemesis:
Frustra es: nulli jam sunt amici.
Babylon:
Vigilone, an adhuc somnio?
Nemesis:
Ecce, nondum evigilavit serio.
Infelix somniasti falsa gaudia:
Vera jam senties, et acerba supplicia.
Claude portas! Oppone moenia.
Nemesi nulla via est invia.
Nullum est scelus a poena immune:
Nemo me umquam offendit impune:
Ascende in Caelum, et adsum!
Descende in Orcum, et adsum!
Transnaviga mare, et adsum!
Serius aut citius
Feriet hic gladius:
Si quaeris ex me: quando?
Aio: aliquando.
Vos jam audite sententiam:
Quam exsequemini contra Babyloniam:
Hac hora venient plagae eius,
Mors, et luctus, et fames,
Et igne comburetur! Ad arma!
Vallo circumdate, coangustate undique!
Nec lapidem super lapidem relinquite!
Pseudo-Propheta:
Captivam huc trahimus, Diva!
Babylon:
Proditor! proditor!
DUETTO.
Babylon:
Sic me decepisti!
Nonne omnem faustitatem
Et longaevam sanitatem
Audax promisisti?
Nonne verum a Chaldaeis
Falsum dici a Hebraeis
Perfide dixisti?
Non in caelo te vidisse,
Non in stellis haec legisse
Mendax crepuisti?
Diva mei miserere,
Quam tam foede decepêre
Blaterones isti.
Pseudo-Propheta:
Quare credidisti?
Pseudo-Propheta:
Quare credidisti?
Pseudo-Propheta:
Quare credidisti?
Pseudo-Propheta:
Quare credidisti?
Pseudo-Propheta:
Quare credidisti?
Nemesis:
Tandem video trepidantem,
Quae toties risit minantem.
Nihil agis. per quae quis peccat, per haec et puniatur.
Abripite, spoliate, cremate!
Rogum dabunt rudera,
In quae conciderunt scelerum instrumenta.* Fit rogus.
Quo pes est lentior,
Hoc manus gravior.
Qua non putatis, hora,
Repente, sine mora
Bis acuto gladio
Armata advolo:
Ictus unus duos ferit:
Anima et corpus perit.
Cunctantem etiam
Timete patientiam.
Obstinavit se fatuus, ne retractet errorem: et errat semper, ne videatur semel errasse! ita se famae, ita gloriae consulere credit! O fatuum! o insanum! Urgebam toties, ut vellet mentem saniorem admittere: et sentiebat se urgeri a te, mi Deus! resiliit semper, et nunc me demum a se ejecit cum sarcasmo: Scilicet Oeniande, hanc gloriam quaeris, ut dicatur de te, quod Anastasium converteris! non habebis. Convertar, cum ego volam, non quando tu. O fatuum! o insanum! Nam quis ego sum, ut mihi potestatem in cor humanum arrogem? In tua manu, Domine, in tua manu sunt corda Regum! Utinam cerea, utinam saltem tractabilia sint!
Hypatius:
Ah! Pater! quantum malum nuntio! Scilicet per aggesta cadavera in solium evehar!
Oeniandus:
Non feris inscium. Clades facta est: numquid?
Hypatius:
Clades immanis inter medios ludos, furente milite in inermes, nullo discrimine. Ego quid tanta saevities velit, non intelligo! Subduxi me fuga cum Justiniano, quem continuo Marinus a latere abstraxit in vincula. Ominor omnibus Catholicis necem. Subtrahimus nos furori, Pater! mecum fuge!
Oeniandus:
Imo tu pugna mecum. Quanto est sceleratior Anastasius, tanto est propinquior suo exitio: ne deseramus! Audis Tonantis vocem?
Hypatius:
Assuevit audire. Nisi fortius tonet, non terret.
Oeniandus:
Insinuat se suaviter Orator Deus in exordio colloquii sui! Vae auditori, quem non habet benevolum! Quem non movet oratio, peroratio conteret. Ingredere mecum: verba nostra jungamus voci Numinis: forte habebunt pondus. Quamdiu vivimus, desperandum est de nemine.
heredi coronae sacram? Ferale omen! portentum grave! Multa hominum milia caesa sunt: ludus in tragoediam desiit: in obvium quemque furit miles: ubique gemitus morientium, aut coesos lugentium, planctus sonant: moerore et metu civitas squalet: ipse vix evasi caedem, inter tumultuantium fremitus aegre ad te elapsus, quem nescio, Patrem compellem, an judicem! Ah! per dulce fratris nomen, qui te oravit moriens, ut pro filio pupillum susciperes, obtestor Patrue, quid tantum in te peccavi, ut sic illudas misero? Hoccine est Imperatorem dicere? hic apparatus decet?
Anastasius:
Hic decet. Surge Nepos! et imperantis ferociam indue. Iste stat tibi thronus! in hunc ascendes hodie: ex hoc primum fulmen in Vitalianum, Justinum, et Justinianum deicies, ac Majestatis reos lictori trades. Hic actus primus decet.
Hypatius:
Amicos damnare, hic actus decet? Parce, Imperator, coronam deprecor! nolo purpuram, quam foedat innoxius sanguis!
Anastasius:
Amicos, puer, innoxios vocas, quos Anastasius damnat?
Hypatius:
Quos venia donasti, quos in amicitiam recepisti innoxios, amicos voco!
Oeniandus:
Generose Princeps! Dissimulat Patruus erimen verum. Proceres Catholici sunt: hoc scelus condonatum non est.
Hypatius:
Hoc scelus mihi et tibi commune est. Paulum ante, Patrue, jurasti fidem, damnasti Eutychem, Chalcedonensem Synodum probasti, revocare Episcopos, revereri Pontificem promisisti: te ipsum damnas? haec inconstantia decet?
Anastasius:
Blatero! tu me doceas? a praeceptore didicisti audaciam!. Exauctoratum, Oeniande, jam nunc te scias. Male functus es Moderatoris officio, quo te honoravi! Volebam promovere te, volebam ditare: obstitisti fortunae tuae, et meae benevolentiae. Abi! quod non addam: in exilium! hoc gratiae debes. Abi.
Oeniandus:
Attigit summum verticem saeva crudelitas!
Hypatius:
Ah! Oeniande!
Oeniandus:
Vale Princeps!
Anastasius:
Abi!* Tonat.
Oeniandus:
Audis Imperator, quod sit super te aliquis, qui metuendus est tibi?
Anastasius:
Hac hora peribunt, qui metuendi sunt mihi. Nepos, ama Patruum, qui amat te! Quod factum est, fieri necesse fuit, ut meo honori, et tuae securitati consulerem. Metuant te, quibus imperas, ne imperent tibi. Felicibus auspiciis coronatur, cui pro acclamationibus suspiria subditorum, et fletus pro plausibus sunt.
Hypatius:
Parce, Patrue, imperium nolo, quod triste oboedientibus sit.
Anastasius:
Imperare non vis? ergo oboedies imperanti. Triste an laetum imperium sit, perinde est: oboedies. Ex hoc solio damnabis rebelles Proceres: ego impero. Oboedies?
Hypatius:
Justa impera!
carnifex, ut nec pilus boni viri in quoquam supersit. Eia! jam cape sceptrum Vitaliane! impone coronam Justino tuo! Vecors! Tibi amicus prae Caesare sit! cui jurasti fidem? Justino, an mihi, perfide! en hoc amico solium erexisti: in hoc pegma evehes. Justine, gratias amori debes! exulta! plaude! Primus a consiliis Iustinianus stabit individuus comes scelerum. Duumviri nobiles! Imperatori trunco servietis pro manibus, dextram Vitalianus, sinistram Iustinianus efficiet; ita invictus bello, pace beatus eris. Bella consilia! Adora prudentiam orbis, et gratulare fortunam tibi, quanta est, a sapientissimo regi! Subulce, tu assectare imperium ausis? Credidisti artem eandem esse, porcos et homines regere?
Iustinianus:
Quousque insultas miseris? Duci jube!
Iustinus:
Imo loqui sine: morituri loquemur verum.
Anastasius:
Scilicet convitia audiam? audiam. Eia omne venenum vomite! Amici! testes impudentiae este: neque enim quidquam loquentur pacifice, qui scelus amant. Vides, Nepos, quos ames tu? num fatentur culpam? num deprecantur? num dolent saltem? imo nunc, credo, etiam defendent. Audiamus!
Vitalianus:
Verba perdit, qui coram tyranno loquitur.
Anastasius:
Latrat canis.
Vitalianus:
Quidquid dicturi sumus, occidemur: sic enim decretum est. Ego a te deprecor nihil. Vos, amici, oro, Vitaliano ignoscite! in hanc calamitatem ego conjeci vos: erratum est graviter! sed ex tyranni mandato erratum est: ille jussit allicere ad facinus, quod nunc damnat. Ah! nimis oboediens fui! non obedissem, periissem solus: vos extra periculum cernerem. Nunc ex hac una causa luctuosa est mors, quod vobiscum communis. * Tonat vehementius. O ut possim pro tribus mori.
Iustinus:
Cessa gemitus indignos viro! Culpa, in quam nos pertraxisti, condonata est omnis: audivimus bona verba, gestus amabiles vidimus, juramenta percepimus. Novi nihil peccatum est: vetus est culpa, et omnium eadem: Catholici sumus!. culpa
felix! gaudete viri! Nemo potest gloriosius mori. Ego a porcis ad militiam transii: ignobilis ortus fuit, non tamen ignobilis vita. Meis meritis, non Majorum beneficio, non patronorum favori, non pecuniae, non malis artibus debeo, quidquid sum: neque in gradum, quem teneo, saltu perveni, sed passu, semper Imperatori fidelis, semper studiosus boni publici, semper magnorum facinorum avidus cum contemptu periculorum [(transcriber); sic: periculorm] . Itaque sic vixi, ut vixisse non pudeat. Accedit jam vitae laudabili mors gloriosa! beata sors! Debeo tibi, Imperator, pro pluribus beneficiis gratias: pro hoc ultimo omnem gratitudinem debeo. Quid rependam? Sanguinem, sanguinem, quem pro te toties in acie fudi, nunc omnem Numini pro te offeram, ut emolliat durum cor, et avertat interitum, quem est minatus!
Anastasius:
Dolose Sinon!
Iustinianus:
Nihil metue dolos. Mens bona est nobis, qualem et tibi optamus. Heu! quid juvat, falsum scelus praetendere, ut innoxios damnes! Scilicet decipies Judicem Deum, qui tibi cor et renes scrutatur! semper hypocritam suae artes decipiunt. Intentatas caelitus minas cupis evadere: sapienter. Ideo mori nos jubes, velut a nobis impenderet tibi vitae periculum: inanis est spes! occideris nos: numquid et aliorum ferro ac insidiis pates? Scilicet in immani clade, qua hodie affectus est populus, ceciderunt omnes, quotquot oderunt te? non puto: quin ita existimo, multo ex caesorum sanguine plures esse nascituros, qui te aversentur, quam erant heri. Sed demus, perculsos metu omnes, jam nihil in te ausuros atrocius, numquid etiam Deum percussisti? Elusi oraculum! O spes inanis! quidquid creavit Deus, armare potest in tuam necem. Ecce fulgetrum micat! geminantur tonitrua! * Tonat iterum. Quod fulmen non proruat, tu, credo, prohibes? Quam celeri morte tuus Timotheus periit! Eiusdem sceleris reus es: nec idem supplicium times? Viden', ut nihil
de nobis solliciti, anxii pro tua salute simus, cujus tu adeo incurius es. Liberos, scio, liberos hoc momento diceres, si adhaerere haeresi, si Ecclesiae Romanae refragari vellemus. Sed tanti vitam non emimus. Anathema Eutychi! Synodo Chalcedonensi juramus! Catholici morimur!
Vitalianus Iustinus:
* Tonat iterum. Anathema! etc. etc.
Iustinus:
Lictor, obnube caput, ad palum alliga! Vale Hypati Princeps! Et cave Patrui exemplum sequi.
Vitalianus Iustinus:
Vale, et impera pius!
Anastasius:
Obstinati!. Videtis, ut nemo excusaverit crimen! Deprecatus sit nemo! Quid vobis videtur?
Amantius Marinus:
Rei sunt mortis.
Hypatius:
Quid? Num isti sunt judices? Paulo ante me nominasti, ut sententiam dicerem in contumaces.
Anastasius:
Acceptas demum?
Hypatius:
Irascor, fuisse lentum.
Anastasius:
Sic places. Tribunal scande, et poenam pronuntia.. ** In pegma procurrit. Vah! quo ruis, puer?
Hypatius:
Eiusdem amici vobiscum criminis reus sum! Auguste, Catholicus sum! mortis me ipsum damno! O chara capita!
Anastasius:
Insulse, effrons, proterve puer!. Lictor ferrum in reos expedi! Vos abripite puerum!
Hypatius:
Non ego impero?
Anastasius:
Ego spectaculo ex alto fruar.
Vitalianus Iustinus Iustinianus:
Anathema Eutychi! Catholici morimur.
Hypatius:
Vobiscum moriar!
Omnes:
*** Primum feritur Regia, tum fulmine thronus sternitur. Pro fragor horridus!
Marinus:
Sonus, Auguste, vicinam signat labem. Exploro Regiam: miles mecum.
Anastasius:
Lictor! absolve officium!
Vitalianus Iustinus Iustinianus:
Ultor se monstrat Deus! Omnes. Heu solium corruit!
Anastasius:
Vah!
Hypatius:
Auguste!
Omnes:
Fugite! Perimus omnes.
Anastasius:
Ignavi!
Hypatius:
Fuge! Aula flammis sulphureis crepat! Viden', qui surgant globi?
Anastasius:
Caelum ferox!
vincamus in bono malum. Sentit iratum Deum: initium salutis habet.
Iustinianus:
Recenti clade offensi cives non nisi per nos impellentur, ut conferant operam ad restinguendum incendium. Eo, urgeo.
Vitalianus:
Movetis exemplo. Sequor te.
Iustinus:
Ego Anastasium, qua possum, juvo.
Amantius:
Justine, non vidisti hac Augustum ire?
Iustinus:
Egregius custos es.
Anastasius:
Nec hic est quies.
Amantius:
Auguste, fuge! Nec civi, nec militi, nec igni fide! Turbantur omnia.
Anastasius:
Quo fugiam!
Amantius:
In cryptam descende, quam Proclus condidit.
* Tonat. Anastasius:
Vah! Fulgor efferus! Cessa terrere miserum, aut tandem fieri!
Amantius:
Descende cito. Securus lates! Apponam custodes loco.
Anastasius:
Iustinus prodet!
Iustinus:
Caesar! Ego custodiam, juro! Ab hominum furore securus es, dum ego vivo: de ira Dei non habeo vadem.
Oeniandus:
Occursus felix! Adhuc vivere Justinum video. Nempe sentit Princeps, quid possit Deus.
Iustinus:
Videt, audit, palpat. Hic latet in Procli specu: Proclus pro Deo est: Huius confidit arti, velut non etiam petras fulmen scindat.
Oeniandus:
Vidi ardentem Regiam, unde ejecit me! forte nunc felix redeo, et capiet consilium sanum, cum vexatio dat intellectum. ** Tonat iterum. Sine, ut ad ipsum descendam.
Iustinus:
Ipse prodit.
timor, tremor mentem flagellant undique: undique occurrit scelerum imago torva, et animum laniat: memoriam ferale somnium, oculos umbra infelicis Timothei, aures cruciat sanguis civium, cujus clamori respondet exitium intonans Deus. Qua condam caput latebra? Ubi securus furoris traham elumbem spiritum?
Oeniandus:
Erratum est, Auguste! Tu qua evadas poenam, es anxius, et de culpa non cogitas. Non quomodo effugere, sed quomodo placare possis iratum Numen, expendi debet.
* Tonat. Anastasius:
O aurium tormentum grave!. Recordor, Oeniande, recordor nunc, quae mala fecerim in Ecclesia! Justum est, agnosco nunc, justum est, subditum esse Deo, et Dei Vicario, et mortalem non paria Deo sentire. Quidquid imperas, faciam.
Oeniandus:
Lunato Deum adora genu!
Anastasius:
Adoro, et pectus contritum plango. Aufer Justine, hoc capitis decus! Tolle purpuram! Alius decet habitus reum. Quae tu tulisti vincula, ego merui!
Oeniandus:
Sic places, Princeps!
Anastasius:
Cessa superbum nomen! Mancipium voca. Quid adhuc imperas?
Oeniandus:
Retracta scelera!
Anastasius:
Detestor, exsecror! Parce fatenti Deus!
Oeniandus:
Deprecare prostrata facie, et in flagella paratum offer!
Anastasius:
Flens deprecor! Heu! Quam vitam vixi! Merui, Deus, merui, quidquid suppliciorum aut mundus, aut orcus habet! Sed parce dolenti de commissis, et tuam justitiam trementi: misericordiam, misericordiam suppliciter exoranti!
Oeniandus:
Meliora promitte.
Anastasius:
Hodie me regno abdico, ejuro Eutychem, Papam revereor, satis faciam laesis, scandala corrigam, reliquos vitae dies privatus et paenitens in orationibus, jejuniis, et vigiliis agam.** Tonat iterum.
paenitentia placari posse.
Anastasius:
Quid? Fune circumdatum, nudum purpura, prostratum in faciem, palam confitentem, cum lacrimis detestantem flagitia, jurantem meliora, talem tu dices paenitentiam simulare?
Oeniandus:
Simulat sane, nisi paratus ad poenam sit, quamcumque Deus inferat. Paenitentis serio, hoc esse votum debet: Deprecor poenam! Quodsi deprecantem nolit audire Deus, subibo poenam lubens, ut satis fiat culpae Quid? Haec tua mens fuit? Prodidisti te per has blasphemias, non sine tacita conditione te peccata retractasse: dixisse: paenitet peccasse! retracto o Deus, si tu paenam non infers, quam merui Vah! Quis es tu, ut conditiones pacis praescribere Deo velis?
Anastasius:
Non intelligo te! Sed quod dedeceat Deum tam inhumana durities, hoc intelligo..
Omnes:
* Fulminatur. Pro! horribile tonitru!
Hypatius Oeniandus Iustinus:
Retracta blasphemiam Princeps, supplex accide! Anastasius. Stantem feriat!. Perii!
Amantius Marinus:
Heu! Heu!
Hypatius Oeniandus Iustinus:
O misericors Deus! ..
Oeniandus:
O Deus juste!
ARGUMENTUM.
DEus sceleribus Salomonis offensus Jeroboamum decem tribuum, quae eodem sic ordinatne, a Roboamo Salomonis filio defecerant, Regem, atque adeo regni Israelitici Fundatorem constituerat, beneficium perenne fore pollicitus, nisi esset ingratus. At ille (ut meticulosa ambitio est) ne templi Hierosolymitani amore tracti subditi, deserto se, ad Roboamum reverterentur, veritus, idololatriam regno invexit, vitulos aureos pro Diis proponens, consilio stolidissime politico. Nam idcirco induxit Dominus mala super domum Jeroboam et omnem familiam extinxit. 3. Reg. 14. et 2. Paralip. 13.
NB. NB. De Jeroboami morte dicit scriptura: Percussit eum Dominus, et mortuus est, haud dubie, aiunt interpretes, morte violenta per aliquem Justitiae divinae ministrum, sive daemonem, sive Angelum, sive hominem.
2. Nos hic utimur synchronismo, et tempora distincta con jungimus. Nam familiae totius extirpatio primum duobus annis post mortem Jeroboami contigit per Baasam praefectum militiae, postea Regi Syriae confoederatum.
3. Haec omnia contigerunt, cum in Judaea regnaret Asa, Rex pacis studiosus, et verae Religionis instaurator in regno suo.
4. Cum filius Jeroboami mortuus sit paulo ante Patrem (ille, qui solus honore sepulchri gavisus est ex fratribus suis) merito credimus, adhuc sub mortem Jeroboami vixisse Ahiam Prophetam, qui haec omnia illi praedixerat, cum ab uxore eius de morbo dicti filii (Abiam vocabatur) interrogaretur.
PERSONAE.
Ahias Propheta.
Jeroboam Rex
Baasa Praefectus Militiae.
Salmon, Filii Jeroboami.
Nepotes Jeroboami.
Manasses a Cubiculis.
Aram Legatus Regis Asae.
Ibrahim Legatus Regis Syriae.
Sadoch a Secretis Legato Aramo.
Tribunus Militum.
Religio:
Fons aquae vivae fluit Hierosolymae;
Suadeo, ut mittas, qui afferant de frugifero latice,
Sine quo, sicut arbor nasci non potuit,
Ita non potest crescere.
* Et excogitato consilio fecit duos vitulos aureos, et dixit eis: nolite ultra ascendere in Jerusalem: ecce Dii tui Israel, qui te eduxerunt de terra. Aegypti! posuitque unum in Bethel, et alterum in Dan. Ibidem. Genius_Jeroboami:
Probatne status Ratio, quod suadet Religio?
Ratio_status:
Nec opus est, nec expedit tam procul aquas petere:
Vicina sunt oppida Dan, et Bethel,
Ubi cisternae inveniuntur limpidissimae.
Genius_Jeroboami:
Sic est: ite, quaerite!
Religio:
Heu! Cisternas quaeritis!
Genius_Jeroboami:
Quid irasceris?
Religio:
Quid Deus prohibuerit non legitis?
Hoc est praeceptum primum, et maximum:
Ego sum Dominus Deus tuus:
Non habebis Deos alienos coram me,
Nec facies tibi sculptile, ut adores illud.
Ratio_status:
Subintellige: nisi expediat aliud.
Postquam creavit hominem Deus,
Reliquit illum in manu consilii sui:
Ipse vero jam circa cardines caeli perambulat,
Et nostra non considerat:
Sua ergo cuique prudentia Deus est.
Religio:
Pro stupidum Deum!
Tu audi consilium meum.
Religio:
Vah! stygia axiomata!
Genius_Jeroboami:
Ex his tamen mihi placet regnare.
Tu si nostris te consiliis
Non potes accommodare, potes exulare.
Religio:
Exulabo: sed mecum abibit felicitas,
Et tu impiam sero damnabis prudentiam.
Ephebus I:
Invenimus aquam,
II:
Uberrimam, limpidissimam.
Genius_Jeroboami:
Eia feliciter! - - Hem! Patent mendacia;
Nihil est foetoris in aqua: abi vaniloqua!
Etiam, quae scripsisti, deleo;Delet Decalogum.
Adeo nihil, quod minata es, timeo.
Ratio_status:
Ego, quod felix, faustumque sit, arborem irrigo.
Vos mihi concinite!
Religio:
Aspicite! ecce sic decipitur,
Qui a falsa prudentia regitur.
[Note: Psalm. 36] Verissime, vidi impium superexaltatum,
Et elevatum sicut cedros Libani:
Transivi, et ecce non erat! non erat!
Nempe scripsit oraculum, qui scripsit de me:
[Note: 1. Reg. 2] Quicumque glorificaverit me, glorificabo eum:
Qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.
In hoc irruimus non vocati, hoc aula postulat, hoc omnis, Israel.
Manasses:
Convenerunt Principes tribuum: totus ad fores Regiae se stitit populus: tu funesto demum aspectu abstine, et ultimos, ut mortuo honores feramus, sine,
Ieroboam:
Sino. Fer nuntium Zara, et pompam instrue. Nadabum mihi adesse jube.
Zara:
Utrumque ago.
Ieroboam:
Tu cum cohorte in Silo perge: ibi Ahias habitat: velit nolit, ad me huc trahe.
Manasses:
Prophetam?
Ieroboam:
Ipsum.
Manasses:
Redire forsan cogitas ad sacra Patrum?
Ieroboam:
Tibine Rex rationem imperii debet? Baasa! Ultima illuxit dies! evaginavit fulgurantem gladium vindex Numen, nec una victima furorem saturat.
Baasa:
Impotens dolor loquitur. Filium rapuit mors: est grave malum! Sed quid facias? Ferri debet: et praeteriit. Superstes vivit Nadabus tibi: Salmon et Esron vivunt: vivunt duo fratres, nepotes octo: nondum procubuit domus.
Ieroboam:
Ah! Filius, fratres, nepotes sile! Fuerunt! Haec vox tonantis est: fuerunt! Tu credis, unum me lugere malum! Foeta capiti impendet nubes: non dimittetur ne una quidem anima de semine meo! I nunc, et increpa, longum quod luctum traham!
Baasa:
Vanos timores mitte. Quando Principibus imminet grave malum, semper cometa fulget. Nunc una nubecula fuscat diem, quae filium oculis rapuit: reliquum omne Caelum ridet suaviter, vultu sereno radians.
Ieroboam:
Tibi ridet: mihi fulmina, et mortes coquit. Ahias vates est.
Baasa:
Regnum Ahias vaticinatus est tibi: memini.
Ieroboam:
Idem nunc interitum canit. Ut aegrotare filius hic meus, Baasa, coepit, extimui statim, nec ausus sum sperare a vitulis opem. Ita sapere calamitas docet. uxorem voco, et perge in Silo, inquam, ibi Propheta habitat: consule, quid futurum sit puero. Paret, mutat vestes, ne agnoscatur, abit. Jam audi prodigium. Calcanti limen domus obvius Ahias exit, et quamvis caliget ipse prae senio, quamvis dissimularet se illa esse, quae
erat, tamen alloquitur prior, et cum sarcasmo: ingredere, inquit, uxor Jeroboam! Quare aliam te esse simulas? Ego autem missus sum ad te durus nuntius. Jam praecipe animo, quidquid horrent aures, non assequeris, quod dixit.
Baasa:
Vel narrans terres.
Ieroboam:
Non est locus dubio super: certus interitus est. Nam postquam exprobravit acerbe beneficia de caelo collata mihi; postquam exaggeravit ad horrorem maleficia, quae ego reddidi: postremo has minas tonuit: vade in domum tuam, et in ipso introitu pedum tuorum in urbem morietur puer, et planget eum omnis Israel, et sepeliet. Iste enim solus inferetur de Jeroboam in sepulchrum. Ceteri, qui mortui fuerint de Jeroboam in civitate, comedent eos canes: qui autem mortui fuerint in agro, vorabunt eos aves Caeli, quia dominus locutus est.
Baasa:
Superi te servent, Rex!
Ieroboam:
Serum est votum, et forte nec serium tibi.
Baasa:
Regna diu! Serium votum est. Vis, probem sanguine?
Ieroboam:
Abjectum a Deo Regem quis optet vivere? Addidit, quod maxime terret: constituet autem sibi Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore. Viden'! nec mora supplicii est.
Baasa:
Oraculum atrox! Egone alteri, quam tibi serviam? Quis ille? Quem nominavit fatidicus senex? Hoc ense cadet!
Ieroboam:
Nemo nominatus est, nempe ut sit metus gravior, dum omnes timeo. Rescire tamen latronis nomen adhuc sum avidus, et spero, audiam ex Propheta: ideo accersivi.
Baasa:
Est proditor, nisi prodat.
Ieroboam:
Nil contra hiscere est ausa infelix mater, minus plura exquirere. Abit, et dum ingreditur limen domus, ecce exspirat filius, quod dixit senex. Coepit impleri crudele monitum: quid porro ambigam de futuris? Fratres, nepotes, filii mei! Carnem vestram vorabunt corvi, et sanguinem canes bibent. Jam mihi videre videor!.. O horror spectaculi foedi!.. O Israel! Popule tot annos regnate mihi! Hunc unum meum sepulchro
condes? Reliquos omnes canibus et corvis dabis? Tremite posteri sortem Regum!. Nec me aliquis juvat?.. Nadabe ades! Patris exemplum sequere! Confringam vitulos, aras profanas destruam, occidam popas, evertam lucos! Forte sic placabo Deum, et intentatum avertam exitium. Pares?
casus fuit. Saepe contigit, mori juvenem.
Ieroboam:
Ah! Nescis, fili! Mortem omnium mors una trahit. I, quid caelum minetur nobis, ex matre quaere. In pace cum Asa salus est.
Baasa:
In bello salus est. Ignosce Princeps, si aperio sensum animi contrarium tibi.
Nadab:
Loquere pro me, Baasa.
Baasa:
Pro Rege, pro Regia domo, pro Regno loquor. Mihi timendus videtur Asa, ne sit is, quem tibi formidabilem Ahias dixit.
Ieroboam:
Timendus Asa, si erit affinis meus? Si pacem colet?
Baasa:
Non erit affinis, non colet pacem. Subdole agit omnia, ut mora consiliis detur. Vides, ut pace, qua frui patimur, utatur provide in rem suam: in perniciem nostram sapienter? Quot urbes aedificat? Quam diligenter munit, muris vallat, turribus roborat? Idem, cur altaria Diis gentium a Patre suo et Avo erepta subvertit? cur fregit statuas, et lucos succidit? Cur de cunctis urbibus Judae aras et fana abstulit? Caeci sumus, nisi videmus, hac arte subditos tuos ad se pellici. Et habet effectum fraus: prisca religio populum trahit, vilescunt vituli, scindimur, quotidie multi diffluunt [(transcriber); sic: difflunt] ad Asam transfugae: crescit Asae potentia, collabitur tua. Asae ego non fiderem. At pacem petit, foedus, sponsam, dotem offert? illecebrae sunt. Adjuncta conditio deceptorem animum satis prodit. Deiciendi sunt aurei vituli: cur? Ut Rex Syriae in foedus non veniat: ut Rex Aegypti a foedere resiliat: ut Jeroboam Regi Judae nudum subito prostituat latus. praeterea videt Asa, fieri non posse sine tumultu mutationem tam repentinam: inveterata viginti et amplius annorum superstitio efferavit plebis animos in pertinaciam non expugnandam facile. Praecipue si a Popis, quorum interest, idola coli, etiam concitetur. Hoc igitur tempus expectat Asa, quo cum Patre propter sponsam committet se filius: quo Proceres studio partium collidentur consiliis: quo plebs in apertos tumultus ibit. Tum utique Regnum in se divisum invadet vafer, et rapiet sibi: tum quid tibi, quid
futurum sit tuis, facile concludis. Vereor, ne verax nimis interpres Ahiae sim.
Nadab:
Nemo potest sapientius loqui.
Ieroboam:
Quo revocas trepidum [(transcriber); sic: trepidnm] ? Perspicio, non dici nihil. Inter sacrum et saxum me tenes. Si ruo Deos, Asam timeo; si non ruo, fulmina de Caelo ruent.
Baasa:
Nondum nubes coiverunt: Asa propinquius nocet. Asam time.
Ieroboam:
Haec humana prudentia est; num contra decreta Caeli sufficiet? Exspectabo Ahiam.
optime. Nunc, si quid me velis ad Syriae Legatum propero: urgendum est negotium suave.
Baasa:
Non assistes fraterno funeri? Mox ducent pompam: sic jussit Rex.
Nadab:
Scio: sed ibunt fratres reliqui: me aliae tenent curae. Amavi fratrem: sponsam amo.
Parentem alloquar. Ludimur! Vel ex his, quae tu mihi, abunde intelligo, ex morte filii alium a se omnino Jeroboamum esse. Subsistam nempe, et testis adstem, dum percutitis cum Asa foedus, dum frangis datam fidem, dum sponsam Syram abdicas, Judaeam eligis, dum abicitis Deos! Syriam triumphat Asa, et Syriae Legatus pompae spectator sit? Parce! Decretum est: abeo.
Nadab:
Per Deos mane! Nihil omnium, quae times, fiet. Centies dicam? Non sufficio tibi?
Ibrahim:
Aliud Nadabus, aliud Jeroboam loquitur. Propheta, credo, quem vocavit, docebit Patrem loqui tecum? Princeps, tu hominem jactas non admissurum te ad alloquium Patris: cur igitur non das mandatum, ne adducatur? Cur tu vis loqui? Patrem ne suis ille dementet dolis, metuis: tibi non times? Apertus est animus jam in sensa paterna pronior.
Nadabus:
Deciperis. Virum, qui Patri vaticinatus est regnum, videre sum avidus: curiositas est, quae te offendit.
Jeroboamo, vae tibi, Princeps, vae toti familiae, si dictis adhibenda est fides.
Nadab:
Tu larvas metuis. Videbo, et audiam hominem. Duc intro mihi.
Ibrahim:
In animos quid possit vel sola species, qualis descriptus est, viri, fors nunquam expertus es, Princeps: secus paruisses consilio.
Nadab:
Tu adsta colloquio: disces melius Nadabum nosse.
verum?
Ahias:
Non credis? facis, quod juvenes solent. Experiri miseriam malunt, quam credere. experieris.
Nadab:
Quid experiar?
Ahias:
Quod non credis.
Nadab:
Nunc loquere.
Ahias:
Morte truculenta ad stygem perges.
Nadab:
Quis erit necis Auctor?
Ahias:
Nomen siluit Caelum.
Nadab:
Sycophanta atrox!... Et tu bone Senecio, qua morte finies aerumnas vitae? Ahias. Morte placida defungar Deo.
Nadab:
Teneo mendacem: hic mucro convincet reum. Jam repete ferale carmen: constituet sibi Dominus Regem super Israel?
Ahias:
Constituet.
Nadab:
Quem?
Ahias:
Nescio.
Nadab:
Ille percutiet domum Jeroboam?
Ahias:
In hac die.
Nadab:
Quis?
Ahias:
Nescio.
Nadab:
Aut dices, proditor, aut morte placida non defungeris Deo.
Manasses:
Rex prodit.
praetexit praeceptum silentii: quid? on loquitur satis, quid sperandum sit mihi? ibo, convasabo.
Nadab:
Quid dicam? quid faciam Manasses? sic mihi sponsa rapitur?
Manasses:
Alia datur aeque Regia.
Nadab:
Sed non aeque chara.
Manasses:
Quid enim displicet in Asae filia?
Nadab:
Religio, Patria, Pater. Frater nuper postulabatur: nunc postquam putuit ille, ego placeo. Contemptus sum: et amem?
Manasses:
Ama amore pacis, amore Patris, amore Dei.
Nadab:
Quem tu mihi oggeris Deum?
Manasses:
Quem olim Rex Pater coluit, quem iterum colet, nisi obsistam tu.
Nadab:
Manasses loquitur? non tu mecum immolasti Aegyptiis Diis?
Manasses:
Paenitet.
Nadab:
Absurda vox! Apage simulator! ex aula, ex regnote proripe, ad Asam transfuge!
Manasses:
Dudum cogitavi.
Nadab:
Etiam insultas? cogitasti dudum? Sic servas Regi fidem?
Manasses:
Pudet violasse juratam Deo! Et sumus plures, Princeps, eiusdem mentis. Cum in Judaea regnavit Roboam, cum sceptrum Abias tenuit, quo fugeremus? Etiam ipsi adorabant gentium Deos. Nunc regnat Asa, et restituit nitorem templo, honorem moribus, Religioni splendorem: nunc lubet fugere, nisi Rex ipse tecum exemplum sequatur Asae.
Nadab:
Vah! aurium tormentum grave! Et plures sunt eiusdem mentis?
Manasses:
Fateri jam licet palam, quando haud procul abese Rex, ut exemplo firmet animos, quos fovemus. Ah! Princeps! esse velis Asae gener! ipsa tibi in Asae filia felicitas nubet!
Nadab:
Facesse amphibium monstrum! quid mihi tecum est?
Manasses:
Doleo claudicasse. deus in tempore me erexit. Tibi porrigit manum: patere, ut erigat: nisi pateris, feriet. Ahiam audisti!
Zara:
Intellexi.
Baasa:
Nunc ad Syriae Legatum rursum perge. Doce, quid fieri in his, rerum circumstantiis ab ipso velim. Urge furorem hominis: dic, dolere me sortem viri, in aula actum agentis: male habere me etc. Legatum haberi male, vix pro Regio respici, verba dari, et haec vix bona. Adde: inter proceres Baasam solum aegre ferre injuriam tanti Regis: vindicare velle, si opem promitteret Rex, si foedus addiceret, si filiam destinatam Nadabo, filio Baasae sponderet. Scripsit Ibrahim, et quia cupidus est habere Regem generum, scripsit acerbius, quam ego dictaveram. Exarsit Benadad ad Epistolae argumentum: ultionem commisit mihi: quae petii, spopondit omnia, denique habiturum Baasae filium sponsam regiam, si esset Baasa futurus Rex. Vides, ut me omnis felicitas amet?
Zara:
Nunc mysterium capio, cur repente frigidus, et poene rusticus Ibrahim Nadabo factus sit, quem nuper tantis officiis coluit. Ego suspicio prudentiam tuam: nihil te fugit omnium, quae facere negotio periculi pleno exitum felicem possint, modo faveat caelum.
Baasa:
Modo non obsistat caelum; ut faveat, non est opus. Me Ahias animat. Hoc teste, si caelum non probat consilii modum, certe eventum probat. Jeroboam a caelo damnatus ad mortem est: sententiae executorem ego libenter ago. Optanda est infamia, si nomen carnificis titulus Regis excipit. Dividamur. Age negotium tuum, Ibrahimum primum, tum Manassem adi.
Zara:
Io! Strenue! magnanimos in ausus prurio. Vive Rex!
Baasa:
Ut me vox ista afficit! Tres litterae sonum quam gravem faciunt! REX! O digna vox, quam omnibus periculis meam faciam!
CHORUS I. Pseudo-Politicismi impietas.
[Note: Percussimus foedus cum morte, [Note: * Ne noceat,] et cum inferno fecimus pactum. [Note: ** Ut adjuvet.] Ita Isaias c 28. de tribu Ephraim, ex qua fuit Jeroboam. ]
*** Theatrum exhibet officinam Parcarum.
PERSONAE. Pseudo-Politicismus. Pluto. Plutonis Ganymedes. Parcae, Clotho, Lachesis, Atropos.
Ganymedes:
Deae severae! frontem exporrigite hodie:**** Pseudo-Politicus, ne illum timor mortis a malis artibus absterreat.
Nova fero novissima, laetissima!
Clotho:
Quis te huc jussit intrare?
Ganymedes:
Pluto jussit nuntiare.
Missus ab hominibus Legatus descendit ad nos:
Percutere vobiscum foedus mortales postulant,
Et pactum facere cum inferno desiderant.
Lachesis:
Quid Pluto ad haec?
Ganymedes:
Probat, plaudit, jubilat,
Quod suam expeti amicitiam videat.
Rogat, ut vos quoque placidas exhibeatis,
Ne a foedere homo resiliat ex timore
Consuetae vobis severitatis.
Atropos:
Parcae, ut possint parcere?
Ut suae naturae repugnare?
Ganymedes:
Saltem potestis aliquid simulare.
Legatus est ex tribu politica;
Politice cum Politico agite,
Ne videamini, esse Deae rusticae.
Omnes tres:
Nescimus, quid Politicus sit!
Ganymedes:
Politicus est, qui propter se, omnibus omnia fit.
Sic audivi describi:
Et talis etiam videtur esse, quem vidi.
Ganymedes:
Sibi scilicet sapit: sapientibus desipit omnibus,
Velut larva belle ad speciem tornati Mercurii,
Sed cerebro vacui,
Fatua sapientia haeret unico principio: sic expedit!
Itaque stolide credit,
Quidquid, ut credat, expedire judicat.
Omnes tres:
Ergo decipi vult?
Adducatur! Decipiatur?
Lachesis:
Comamus nos, sorores! Famuli, nigrorem lavate!
Clotho:
Crines crispate!
Atropos:
Cerussam, stibium, speculum date, * Ornant se.
ARIETTA.
Omnes tres:
Cum vulpe vulpinemur!
Quod facit, imitemur!
Clotho:
Vultum ad delicias,
Lachesis:
Vestem ad illecebras,
Atropos:
Vocem ad blanditias
Omnes tres:
Nos juvat fingere.
Clotho:
Sic volo comparere:
Lachesis:
Sic potero placere:
Atropos:
Sic expedit! Sic expedit!
Omnes tres:
Sic possum fallere.
Ganymedes:
Cum Plutone ingreditur hospes.
Pluto:
Ingredere sospes. Ecce haec sunt Numina,
Quae, ut tibi sint placida, debes exorare.
Hic est, o Divae, qui vobis vult supplicare.
Tres Parcae:
Impetrat omnia, quem Pluto dignatus est commendare.
Pluto:
Cessas genu flectere? * Velut si percussisset haedus [Reg: faedus] cum morte.
Eia! jam licet vota exponere!
Pseudo-Politicismus:
Ignosce, Rex magne Erebi!
Prope abfui ab exstasi,
In quam me rapuit aspectus Dearum.
Vah! ut mendaces sunt Poetae,
Qui Deas tam amabiles
Simplici plebeculae finxerunt intractabiles!
Ego audacter mentem aperio,
Vota exhibeo.
Hic si cultus quid meretur,
Una detur,
Quam rogamus gratia:
Longa, Deae ter amatae,
Longa date,
Longa vitae stamina.
Pluto:
Prae verbis placent opera. In foedus coeamus, * Inde oritur licentia scelerum, et quasi pactum cum inferno fit.
Pseudo-Politicismus:
Timore mortis liberi, jam nihil recusamus.
Legatus sum cum plena potestate:
Quod vultis imperate.
Pluto:
Ergo porrige manum. Vos Divae, quam facimus, perpetuae.
Este testes amicitiae.
Omnes tres:
Styge auspice, inviolabile pactum facite! ** Ex vana spe summae felicitatis, quam promittit ostentator Diabolus obtinendam per media a se suggesta.
Pluto:
Respice! Haec omnia vobis dabo, *** Campi Elysii exhibentur.
Si agnoscitis Dominum, si praestatis homagium.
Pseudo-Politicismus:
Pro! Quo me abripis?
Pluto:
In campis versamur Elysiis.
Pensa scelerum gravitatem, et levior poena erit. Comparemus. De medio populi in regale solium te Deus extulit, decem tribuum Dominum fecit, amplam felicitatem, si esses fidelis, promisit: tu beneficio vix accepto in benefactorem abutens, armasti te adversus omnipotentem, bellum intulisti Religioni, conflasti Deos aureos, primus elato impietatis vexillo, populum traduxisti in castra idololatriae: quanta ingratitudo! Spem felicitatis fundasti in tua prudentia, in mediis vetitis, in consiliis Deo, quo invito felix esse nemo potest, contrariis: quae insania! Monuit te Deus, ut resipisceres, minis, exemplis, poenis, prodigiis: audisti Prophetam, qui primum sacrificium vitulis immolanti obstrepuit; sensisti aruisse manum, quam ad necandum virum Dei extenderas; vidisti dissilire altare sacrilegum, cineresque effundi; cladibus affectus es a Roboamo, cladibus ab Abia; intellexisti, Deum irasci tibi: scis, in poenam idololatriae inglorium misera, et quod timendum est, aeterna morte periisse Salomonem cum filio et nepote: merebaris morte simili pridem rapi: at regnas, et secundum jam supra vicesimum annum regnas semper impius, semper contumax: quis est hic incredibilis patientiae, qua te tolerat Numen, abusus nefarius? Et miraris, succedere poenam denique, poenam quereris, de poena plangis? non est iste verae paenitentiae spiritus, Rex! Peccavi Domino! sic planxit David: de culpa doluit, poenae submisit se lubens. Exemplum habes: sequere. Si remittere supplicium Deus velit, gratias age: si nolit, tolera! Ferre necesse est, non evades: interest, ut paenitens malis, quam contumax ferre... Tumultum animi hoc triste silentium loquitur. Loquere Rex!.. Ah audiam salubrem vocem: peccavi!
vos fuga subducitis, perditi.
Manasses:
Idem dicebat Zara. Itaque ut vidit gaudere me de suo adventu, subjunxit audacior: Quamquam quid ignobilem fugam cogitamus? Possumus facinore glorioso memoriam posteritatis mereri. Quid ita? inquam: impii Regis, ait, familia omnis, Deo judice, rea est mortis. Perimamus! Excogitavi facti modum: certus et tutus est: convoca socios, convenite me domi meae, docebo seriem. Exhorrui paulum: mox facinus visum est dignum animo heroice pio: condico, spondeo de ceteris: ille domum abit: ego mox ad Aramum.
Aram:
Ego vero in re tam gravi nolui decernere aliquid, donec, quid tu sentias, audiam.
Ahias:
Hoc deerat, ut in sceleris societatem etiam Propheta vocetur!
Sadoch:
Scelus vocas, quo scelus tollitur?
Ahias:
Tollite scelus! Hoc probo. Sceleratum autem tollere vobis cujus exemplo, cujus praecepto, qua potestate est licitum?
Aram:
dubitabam. Jam quia improbas, cedo statim.
Ahias:
Et tu?
Manasses:
Absit, ut meo scelere puniam alienum. Eo, et Zaram moneo.
Ahias:
mone cito. Fugere licet, et jam necesse est: hoc mone: procella imminet.
Manasses:
Ipse prospicio.
Sadoch:
At ipsa fuga nonne suspectos faciet?
Aram:
Non tamen reos.
defendet rebelles, et violatam laudabit fidem.
Ephrem:
Hic sermo animum prodit. Rex, fugae tuorum non modo conscios, sed auctores vides.
Ieroboam:
Quid fugae auctores vocas? Parricidae sunt. Asam, Propheta belle! numquid Asam constituit Dominus Regem, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore? O fraudum artifex! Quod optas fieri, pro oraculo vendis, et clamas: Hoc dicit Dominus! cum dicere deberes: hoc optat Ahias! Nunc audi: Hoc dicit Dominus, si ego te cuiquam transfugii fuisse auctorem comperero, morte morieris in hac die, et in hoc tempore.
Ahias:
Insulta, minare, clama!
Ieroboam:
Bellum, Baasa, bellum decretum est: tibi comitto curam: arma para! In Asam imus.
Aram:
Bene est. Discedere igitur per te liceat, et Regem monere meum.
Ieroboam:
Discede, nuntia!
Ibrahim
vaticinii nefasti veritas ad solem patet. Nisi tibi cavisset Baasa; jam eveniret etiam, quod iste, auctorem silens, optavit fieri.
Nadab:
O Baasa omnes debemur tibi!
Ieroboam:
Securos praestas?
Baasa:
Praestiti. Missa est cohors, quae cingat domum, et vinctos pertrahat ad tribunal. Monitus excubitor omnis, ne aut Legatus Asae, aut Propheta sinatur exire palatio: captivum utrumque tenes: sontem an insontem ego non dicam: dicent ex vinculis rei.
Ieroboam:
Prospectum bene. Ibrahim, cum Rege Syro est foedus.
Ibrahim:
Nisi tenuisset me Baasa, jam abissem.
Nadab:
Repente beatus fio.
Ieroboam:
Tractemus intus. Tu coepta perfice. Armentur cives, urbs tota vigilet, tibi pareant omnes, ne quod gravius se malum moveat.
Baasa:
Rex in me confide!
Ahias:
O stulta fiducia! Audi Rex! Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat, qui custodit eam!
Baasa:
Vos sequimini me.
Aram:
Patebit innocentia.
Baasa:
Precor.
SALTUS.
quod cupis, tanto est majus gaudium, cum tenes. Fruere diu, posteritatis spes prima meae! dilecte fili! At tu, Legate, excusa moram, qua ire in foedus distuli. Vetuere ingens luctus, et gravis timor.
Ibrahim:
Idoneae causae sunt: nihil te istud angat. Experiere, quanto prae Asa melior socius, Rex meus sit.
Nadab:
Experiatur hoc perfidus Asa: det poenas fraudum, et cruenti consilii.
Ieroboam:
Tanti Asam sceleris, et indigni Rege, tamen non damno. Audiendi sunt, qui accusantur, ut pateat veritas. Exhaustus tot bellis populus aegre in novum movebitur, nisi cogat extrema necessitas. Intestinas plus turbas metuo, quam bellum non necessarium desidero.
Ibrahim:
Iterum trepidas? Auxilia Syrorum non sufficiunt, ut satis armatum te credas?
Ephrem:
Tota etiam cum Syria Aegyptus militat tibi.
Eliphaz:
Et tui subditi, si audiant execrabiles dolos, quibus in te, in tuos, in regni viscera cruentam Asa intentat rabiem, non ipsi arma rapient? Non vitam, et sanguinem offerent tibi?
Nadab:
Ipsi ultionem urgebunt ferociter, ne suscipere cogantur tyranni infame jugum. En Baasa subit.
Ieroboam:
Tenes parricidas?
impetu dixisti aliquid, quod sceleri verti possit, fatere: clementem habes judicem, si pro causa dicere aliquid probabile queas.
Zara:
quem praecipiti judicio jam ante damnasti, irrides tyranne! Si servile testimonium nullum est: cur vincula fero? Sed age, quid vis, ut fatear?
Baasa:
Zara, amicum ut te compellem, hoc tempus non patitur. At si quid olim Baasa potuit, nunc pare consilio: modeste loquere: interroganti fatere omnia, nisi velis, ut ad tormenta appellem.
Zara:
Crudelis proditor!
Baasa:
Glorior hoc nomine, quoniam pro Regis salute fero.
Zara:
Modeste ut loquar, postulas? Moriturus adulari non scit.
Ephrem:
Furit homo! Adora Regem! Majestati inclina te!
Ieroboam:
Sine! Furat furorem suum: extremum solacium est. Tu quaestiones promove.
Baasa:
Ergo, quoniam ita audax es, ut mortem non horreas, non negas te conspirasse in Regis exitium?
Zara:
Fateor.
Baasa:
Fateris, machinatum esse interitum toti familiae regiae?
Zara:
Feci.
Omnes:
Fulmina caelum immane scelus!
Baasa:
Regnum Israelis tradere Regi Judae voluisse?
Zara:
Glorior!
Omnes:
Absorbeat tartarus proditorem!
Zara:
Quid exclamatis? Meditatus sum facinus annalibus dignum, et quod mihi nomen aeternum ferat. Irascor, quod hodie primum occurrerit cogitatio tam utilis patriae, tam grata Deo! Jactari pridem in imos maris vortices hauriendus debuit, qui navem ipse hauriendam fluctibus in scopulos navarchus egit! Quis placide navigat, dum clavum Jeroboam tenet? Deproeliantes undique jactant venti: semper procellis tumet eversum mare: fatiscit carina late, et gravem admittit aquarum molem.
Nadab:
Quas tu ampullas proicis?
Zara:
Vin', clarius loquar? Rem publicam Jeroboam perditum ivit: dignus est, ut et ipse intereat. Probat sententiam Deus. Impie! Tot annos servire nos coegisti infamibus vitulis: non prospexisti, fore aliquando tempus, quo pudendi mancipatus nos pudeat? Templum, Sacerdotes, Deum rapuisti: mirum est, si
eripere tibi vitam molimur? Occidisti tot animas: non mereris occidi! heu! Amice Baasa! quam tu es male de Republica meritus, prodendo consilia tam salubria! Mihi quidem moriendum est: morior laetus, quia in conatu tam pulchri facinoris. At te Baasa, te, si quid pristina amicitia valet, si quis calor in venis bullit, quem sustinet amor communis boni, si qua cura est tuae salutis, gloriae, animae, Dei, te oro, ut exsequaris, quod ego impedior. Rex esse potes, et es dignus ut sis, eia assurge!
Baasa:
Rex! Jube, ut homini furioso sacrilegam linguam haec manus ex faucibus trahat! Nam quousque patiens audies hanc rabiem loqui!
Nadab Ephrem Eliphaz Ibrahim:
Rapiatur ad mortem!
Ieroboam:
Imo tu loquere amplius. Edic, placari tu mihi, et tui possunt, si ego revertar ad Deum israel, si restituo sacra Patrum?
Zara:
Barbare! Quid verbis blandis saevitiem tegis? Prurit animus in caedem procerum: novi dolos: hac arte participes consilii ut prodam, quaeris? Despera! Ex me neminem scies. Expellere hanc animam potes, evertere hunc animum non potes. Occide me! Supersunt, qui vindicent: hoc solacium est.
Ieroboam:
Inane solacium est. Scio miser, in quibus fidas. Auctoritatem sceleri Ahias facit, fiduciam Legatus Asae! Stupide! Quid attonitus haeres? Negare potes? At jam luit uterque scelus: perierunt. I miser, vindictam spera!
Zara:
O Caelum! Quid audivi? Ahias occisus est! Hoc de te Propheta optimus meruit? Imo hoc a Caelo meruit: Martyr est. Praeceptum, si nescis, praeceptum a Caelo accepit Ahias, ut Asam concitaret adversum te: Asa Legatum misit, qui proceres averteret a te: uterque pro Caelo occubuit: beati sunt!
Omnes:
Tenemus auctores sceleris!
Ieroboam:
Satis est. Tribune, in carcerem trahe! Tormentis efficiam, ut nec ceteri lateant. Adducatur Manasses!
Zara:
Occide omnes! Asa superest! Asa nos vindicabit.
Probavit, si servare tibi non possim, quin violem Deo.
Ieroboam:
Reus est moritis: Quid vobis videtur?
Omnes:
Reus est!
Manasses:
Quis? Ahias reus? Pavido pectus tremuit metu! Ahias reus, et reus per me!
Ieroboam:
Conjuratum est in nostrum caput: Asa regnat! Tu socios perduelles nomina!
Manasses:
Si transfugere a scelere ad virtutem scelus est morte dignum, neminem nomino. Paenitet de Ahia dixisse verbum! Imprudens lingua! At tu Prophetam verere Rex, si Deum times.
Ieroboam:
At tu transfugii comites numera, si amas vivere.
Manasses:
Silere decretum est.
Ieroboam:
. Rape in carcerem, miles! Meditandi concedo gratiam.
Manasses:
Inutilis est.
si quam atrocibus sim injuriis laesus, ex te intelligant. In lucum evoca Principes: Ipse adsis cum milite, ego sequar, et sacrificium Diis sospitalibus faciam, quorum beneficio haec domus, hoc regnum stat. Victimas gratas dabo. Fratres cum tota familia adeste mihi: Nemo absit vel Nepos, vel filius: omnes prostitimus periculo, omnes sistamus nos gratos pro beneficio.
Eliphaz Ephrem Nadab:
Sistemus.
Ibrahim:
Erit id spectaculum laetum mihi. Interim, si per te licet, Rex, adjungo me genero: nostrum cum bello pariter nuntietur foedus populo, et felix conjugium.
Nadab:
Nuntietur, Pater! audire, cum prodibo, lubet gratulantium voces.
Ieroboam:
Audies. Probo Ibrahim! O quibus unis me, meosque dedo, facite, ut hoc festum, quod extra ordinem celebro, mihi festivum sit, et turbet nihil.
Baasa:
Ex voto erit.
Ieroboam:
Ne, qui latent adhuc proditores nefarii, in novum se arment facinus!
Baasa:
Meus est omnis miles, Rex, ipsi inermes sunt. Securus ibis.
rursum decipietur a te? Jam eo ventum est, ut periculum sit, ne primus victima vitulo cadat. Non liberabis?
Baasa:
Ultima cura est: graviores me premunt: mihi sum propior. Sed jam omnia plana sunt: crede mihi, verum Ahias dixit. Nunc mihi monendi sunt Principes tribuum, quos omnes auro partim, partim promissis emi. Quisque, quos adduxit ad funebrem pompam milites, jam mihi addixit: Cives belli novi nuntio in murmur, et questus ibunt. Hic tu vide, quid possis praestare.
Ibrahim:
Aures vacant.
Baasa:
Per tuos, passim sparsos, rumorem semina: Legatum Asae, Prophetam Asae carum, per injuriam occidi: ultro provocari potentem Regem: bellum nulla necessitate novum seri: alium Regem optandum Israeli, et quae sequuntur.
Ibrahim:
Sum capax satis. Sic irritatus in Regem populus probabit, quod ages facinus.
Baasa:
Rem acu tangis, et orientem vulgus adorat solem, sive novus ille, sive hesternus fulgeat. Quod si gemere aliquis, aut queri ausit, peribit una: unius poena gemitus omnes premet: succedet plausus.
Ibrahim:
Sic est: mutatur plebs, et servit tempori: hinc nihil metuo.
Baasa:
Prosperum navis cursum agit: tanti est artem regendi nosse. Vitavi scopulos per ambages: jeci anchoram, ne venti rapiant: viarum compendia ex specula vidi: piratarum artes exploravi per socios: ita in portum venio, et plenis velis in littus tot votis expetitum beatus invehor. Eia urgemus remiges.
Ibrahim:
Celeusma cano.
CHORUS II. Pseudo-Politicorum infelicitas. [Note: Delebitur foedus vestrum cum morte. et pactum vestrum cum inferno non stabit. Isa. 28. ]>* Theatrum exhibet consessum hominum ex omni saeculo. PERSONAE.
Pseudo-Politicismus. Cretismus, Syncretismus, Pharisaismus, Herodianismus, eius Ministri a Plutone ex pacto submissi. Prudentius in subselliis ultimus. Praecipitantia concilii Praeses - Ganymedes Plutonis.
Pseudo-Politicismus:
AMici! Ex orco redeo. Felix fuit legatio: ** Media, quibus Pseudo-Politicus uti solet pro obtinenda felicitate huius vitae, sunt 1. Cretismus, seu mendacium, quo suas spes sustentat. 2. Syncretismus, seu adulatio, qua sibi Patrones conciliat. 3. Pharisaismus, seu hypocrisis, et simulata religio, qua populi affectum trahit. 4. Herodianismus, seu astuta crudelitas, qua, quos obstare suis consiliis credit, perdit.
Testis est haec imago, et superscriptio:
Testes isti comites,
Ad omne opus, quod molimini,
Futuri vobis ministri longe peritissimi.
ARIOSE. 4. Ministri.
Cretismus:
Ego Architectus sum:
Syncretismus:
Ego Hortulanus sum:
Pharisaismus:
Ego sum Piscator:
Herodianismus:
Ego sum Venator:
Omnes:
Servire vobis, omnium
Unum est officium.
ARIETTA.
Praecipitantia:
. Vivamus ergo hilares,
Et tempore utamur!
Et bonis, nigrae Charites
Quae dant, dum sunt, fruamur!
Repetit Chorus Vivamus etc.
Prudentius:
At tu subsiste modicum; verbum audi unicum:
Deciperis, an decipis?
Pseudo-Politicismus:
Quae tua est suspicio?
Prudentius:
Sine! ... Qualis est imago haec, et superscriptio? * Nam consideratione matura adbibita, nunquam expedit, esse impium.
Prô! Atrox aspectus! ...
Pluto Rex Erebi, hostis juratus humani generis! ...
Vah! Insaniam stultissimi foederis!
Hosti jurato creditis?
Pseudo-Politicismus:
Ut hostis esse desinat!
Prudentius:
Ut naturam exuat!
Jam fructum sentes dabunt,
In ficus pullulabunt;
In petra crescet seges,
De spinis uvas leges!
Hic vir, hic artificium,
Hic potuit mysterium
Tam grande indagare!
Ridiculi Prophetae
Prudentiam stupete!
Ex mala bonum arbore
Praedicit fructum crescere...
Et adhuc te Politicum,
magistrum adhuc temporum
Tu ausis te vocare?
Nisi latrones sint, mentiar!
Sed, sic decipimur, cum non exspectato Prudentio
Praecipitantia jubetur praeesse consilio.
Pseudo-Politicismus:
Fatigas me querelis inanibus.
Prudentius:
Nunc saltem, ut malum caveant,
Deceptos monebimus...* Exhibetur clades male pereuntium.
Omnes:
Pro Superi! quale spectaculum!
Pseudo-Politicismus:
Inferi! Ergo deceptus sum! ** Quod docet omnium saeculorum experientia, jam sine velo allegoriae patentissima.
Sera lamenta sunt! Evenit, quod metui.
Quid numerem Valentes, Copronymos, Zenones, Nicephoros?
Quid Stilicones, Eutropios, et Belisarios?
Quid alia mille nomina! ....
Omnes coeperunt aedificare:
Nullus potuit consummare! ...
Coeperunt hortos plantare:
Nulli fructus maturuerunt! ...
Coeperunt piscari, et venari Coeperunt:
Sed ruptum est rete! ..
Et in foveas, quas foderunt,
Ipsi denique ceciderunt! ..
I nunc, et praedica, quibus polles, consilia!
En ut stat foedus cum morte!
Ut pactum cum inferno est firmum!
Pseudo-Politicismus:
Vah! Quid patior? Sic orbi prostituor!
Deceptor ubique, et proditor audiam! ..
Juvat publicum fugere,
Et maerore, ac pudore tabescere!
Ganymedes_Plutonis:
Tollite venti verba inania! ...
Amice, cur tristem aspicio?
Pseudo-Politicismus:
Non vides, quod video? * Sed Pseudo-Politicus ab hoc consideratione tam utili abstrahit animum et studiose obliviscitur omnium, quae possent turbare.
Ganymedes_Plutonis:
Averte oculos! Quid juvat aspicere.
Quod potest affligere?
Aram:
Hem! Sacrilegium gentis impiae!
Sadoch:
Vir Dei! patienter intueri hoc nefas potes?
Ahias:
Prô miseri cives! Hoc vobis brutum animal Deus est? iste vos vitulus de Aegypto eduxit? iste ex Pharaonis mancipatu eripuit? Sic sapitis? Resurgat Moyses, exardeat zelo, quo exarsit in eos, qui primi vitulo curvarunt genu. Ingrati! Impii! creditis, scelus vobis impune fore? Haec dicit Dominus: Audi Israel verbum Domini: percutiet Dominus Deus te, sicut moveri solet arundo in aqua, et evellet te de terra bona hac, quam dedit Patribus tuis, et ventilabit vos transflumen, quia fecistis vobis lucos, ut irritaretis Dominum.
Ibrahim:
Tribune, voces seditiosas ut comprimas, tuum est. Nam quid iste blatero pro Propheta se vendit, qui suum ipse exitium sibi non vidit?
Aram:
Insultas Ibrahim morituris! Haec est humanitas?
Ibrahim:
Insulto proditoribus, et parricidis.
Sadoch:
Calumniam, cives, insontes patimur. Deus testis, et ultor sit!
Ibrahim:
En intrant testes impudentis mendacii.
Baasam credis parricidae? sile, et morere!
Zara:
Heu me! si mori hodie necesse est!
Manasses:
Zara! cessas muliebres gemitus! Pro Rege mori quoties visum est gloriosum nobis? quoties appetivimus, provocavimus? Et nunc pro Deo mori. difficile sit? Gaudendum est Zara! Non possumus felicius, non gloriosius mori. Ego, Vir Dei, nolo, ut sis Propheta! Nolo, ut vertat scenam Deus! Moriar! Est felix hora! Moriar Deo saltem, qui tyranno tamdiu vixi, tamdiu vitulo, et conflatilibus Diis. O vita turpis! O mors jucunda!
Ahias:
O digna vox boni Israelitae!
Zara:
Quousque sileo? ... * Iterum sonat tuba.
Pro! Sonum gravem! Ibrahim, huc Baasam siste! Egone sic misere peream!
Ibrahim:
Parricidae patronus non est. Rex adest! Acclama civis: vivat Rex!
Omnes:
Vivat Rex!
Ahias:
Non vives. Constituit Dominus Regem super Israel, qui percutiet domum Jeroboam in hac die, et in hoc tempore! Non vives!
aliud suo digito in tabulis scripsit!
Ieroboam:
Serva has tibi tabulas! Nobis melior Deus est, qui nullas scripsit. Morituris solve catenas miles! Huic cadetis victimae, cui procidere in genua renuistis. Irrue in Zaram miles! Primus luat, qui peccavit audacius.
Zara:
Rex!
Ieroboam:
Nihil audio. Jugula!
Zara:
Verbum o Rex! Nihil peccavit Zara! Baasam time! Baasa conjuravit adversum te! Ibrahim testis est.
Ieroboam:
Quid? Ibrahim?
Zara:
Conscius, particeps.
Ieroboam:
Audis Ibrahim? Ubi est!
Tribunus:
Repente subduxit se.
Ieroboam:
Curre, ex fuga retrahe! Tu eloquere scelus.
Zara:
Prodam, qui me prodidit. Quae dixi, finxi omnia, Rex, auctore Baasa: Ego conjuravi adversum te: Baasa facit insidias, affectat regnum: Ibrahim juvat, Rex Syriae favet: isti sunt innocentes.
Ahias Aram Sadoch Manasses:
Viden', ut mutat se scena?
Nadab:
Pro! Quod hoc est subitum malum, Pater? Sponsam, regnum, vitam perdo, si verum scelestus dicit.
Ieroboam:
Baasa, adversum me? Non credo. Moram latro supplicio inicit! Occide miles!
Zara:
Si tibi chara est tua, et tuorum salus, parce, donec Ibrahim retrahatur ex fuga.
Ieroboam:
Rebellis Baasa! Quo mihi nemo est visus fidelior? Non credo. Macta!
Zara:
Omnem militem suum fecit. Mihi crede, jam imminet tibi!
Ieroboam:
Si verum dicis, sero dicis: si falsum, deceptor es: utrinque reus. Miles feri!
Zara:
Jam imminet Baasa!
Ieroboam:
Evadere vis! Peri!
Zara:
Praeibo ad stygem tibi! tyranne contumax! ... Me miserum! Pro Baasa morior, qui pro Deo possem! crudelis Baasa!* Strangulatur. Heu!
Ieroboam:
Luisti scelus! Miles, Manassem rape!
Ahias:
Nondum sapis?
Ibrahim:
En reliquiae furoris ultimi!
Ahias:
Salve flagellum Dei! quousque saevies?
Baasa:
Vos nihil metuite vobis. Odi, quem Deus odit: illum persequor.
Aram:
Jam illum percussit Dominus, et mortuus est. Viden', ut grandi vulnere hiet pectus?
Baasa:
Laetum spectaculum!
Ibrahim:
Applaudite silvae!
Omnes:
Vivat Rex Baasa! Vivat!
Baasa:
Quod hoc cadaver?
Manasses:
Miseri Zarae!
Baasa:
Zara jaces! .. Pro me es mortuus: honorem habes. Tribune, procedit venatio?
ARGUMENTUM.
COnstantium Chlorum, Constantini Magni Patrem, adhuc Ethnicum, cum sciret, multos in aula sua Christianos occulte versari, aliquando cupido incessit, experiendi, qua demum constantia singuli Christum colerent. Ergo solenne Sacrificium Jovi faciendum indicitur, jubentur adesse Proceres, et Duces omnes; si quis obstreperet, denuntiatur exilium. Hic, qui Deum minus, quam Caesarem metuebant, abjecta fide, imperata fecerunt: at alii, quibus potior erat Numinis, quam hominis gratia, negaverunt, tanti sibi aulam esse, ut non illa mallent, quam Caelo excludi. Jamque abibant, cum Caesar fictione deposita, laudare constantiam institit, virosque fortissimos multo cum honore retinens sibi, imbelles illos homulos, quos Sacramentum Christo dictum tam leviter violare non puduit, amandavit a se, sapienter conjectans, facile infideles Principi fore, qui Deo suo fideles non essent. Baronius ex Eusebio in vita Constantii. L. 2. cap. 48.
1. Constat, fuisse Constantium semper Christianis optime affectum; quin affirmant Auctores citati, ipsum ante obitum suscepisse baptismum, et cum Constantinum Successorem nominaret, dixisse: jam libenter morior, quia filium Imperatorem relinquo, qui Christianorum lacrimas absterget.
2. Verisimile est, hanc Procerum probationem ideo susceptam fuisse, ut Constantino provideret de aulicis, quorum fidei secure posset confidere.
3. Contigisse hoc fingimus eo tempore, quo Constantinus, qui in aula Galerii Romae educabatur, fuga elapsus ad Patrem se contulit, elusis Tyranni, Juvenem jam tum magnum timentis, insidiis, quas passus est propterea, quod visus sit Christianis patrocinari.
4. Auctores [(transcriber); sic: Authores] , qui dicunt Constantinum fuisse primum Imperatorem Christianum tunc conversum, cum crucem in aere vidit, nostris Auctoribus [(transcriber); sic: Authoribus] non sunt contrarii, et facile conciliantur, si dicamus, quod primus singulari cum cura rem Christianam promoverit, illa visione novum incitamentum addente, et fervorem stimulante.
O Tempora funesta!
O strages populorum
Gementium infesta
Sub mole Tyrannorum!
Ah tandem pia sidera
Amoenius lucete!
Pellantur atra nubila!
Dispareant Cometae!
Britannia:
Honoras me ... Sed rogo te,
Festina de bonis Ministris Constantino prospicere, Ne spes praeclarae suffocentur in gramine.
Genius_Roman_Imperii:
Memorem mones. Scio, quanti referat Principis,
Ut bonis cinctus sit aulicis.
Miles:
Ecce me! Minister optimus est miles magnanimus.
Politicus:
Melior est prudens Politicus: ecce me!
Oeconomus:
Ambobus potior est bonus Oeconomus: ecce me!
ARIOSE.
Oeconomus:
Ego, ego Principem
Facio amabilem,
Politicus:
Ego venerabilem,
Miles:
Ego formidabilem.
Oeconomus:
Per me dives,
Politicus:
Per me felix,
Miles:
Per me gloriosus est.
Omnes:
Per me Princeps, Princeps est.
2.
Oeconomus:
Verba vana sine re!
Quid potestis sine me?
Arma et ingenia
Acuit pecunia?
Ubi fulgor,
Ibi Vigor:
Florent Castra, curia,
Aula, forum, omnia.
3.
Miles:
Arma, Arma regiam
Fulciunt potentiam:
Arma pingunt purpuram,
Arma ferunt gloriam:
Quid sunt opes,
Quid decreta,
Nisi illas tueor,
Nisi ista exsequor?
4.
Politicus:
Quae jactatis singuli,
Solus dabo Principi:
* Designat cerebrum. Hic, hic est aerarium,
Hic armamentarium;
Hinc nummorum,
Hinc telorum
Summa in inopia,
Subito est copia.
Da capo. Ego, ego Principem etc.
Genius_Roman_Imperii:
Placet amicum certamen: litem dirimo.
Nolite dividi animo!
Novo Domino simul omnes servietis:
Sic opera unanimi Constantinum MAGNUM facietis.
Britannia:
Ignosce! Verba placent: rem exigo.
Sintne omnes futuri fideles, interrogo?
Genius_Roman_Imperii:
Quid suspicaris, et cur?
Britannia:
Quid fiet, si Miles sit proditor?
Si Politicus adulator?
Si Oeconomus fur?
Heu! omnia metuo.
Genius_Roman_Imperii: Non nego, ita esse, ut dicis: sed quid facias!
Sic placetis; cumulate merita, cumulabo favores: ornamentis meis et suis gloriosa Procopii domus inclitum in longam seriem posteris transmittet nomen. Nunc vos, amici, studiis paribus me et filium ulcisci juvate. Filium, quem honoris causa, et amicitiae titulo reliqueram alendum Romae, scitis, quam saepe repetierim: num obtinui? Pro obside tyrannus tenuit, pro captivo habuit, insidias vitae struxit, et, nisi obstitisset Procopius, fraudibus circumventum necasset scelestus: Quid sentitis? Non est digna ultione injuria? Meum haurire sanguinem voluisse Galerium, inultus feram?
Terentianus:
Non est ferendum. Transfer ab innoxiis barbaris in perfidum tyrannun arma: dudum Romani gemunt sub jugo fessi, et expetunt Principem, qui prementem ferociam opprimat. Filium da ducem, Caesar, nos sanguinem nostrum dabimus, in quo suffocetur bellua, quae tuum sitiit! Armis plectatur dolus! Justa vindicta est, et bello pio favebunt Superi!
Omnes:
Justa vindicta est, et bello pio favebunt Superi.
Constantius:
Bene est. Ergo placentur Superi, ut auspicatum consilium sit. Fili, tu hodie atlanti fesso commodabis humeros recentes aemulus Herculis: eris imperii collega mei. Sic redi Romam: intelligat Galerius, quem fecerit hostem imprudens sibi.
Constantinus:
Meus sit labor, Auguste Parens, honor tuus. Te auspice, vindictam illustrem expetam.
Constantius:
Sic decet me, et te. Ite omnes: totis haec jussa vulgentur castris: sollemnem [Reg: solennem] exercitus totus pompam apparet! Hic tibi, Terentiane, incumbit labor. Insuper haec cura esto: Flamines mone, Sacrificium ut parent Jovi: ipse adero, et mecum, quotquot me amant, mei. Sollemnis [Reg: Solennis] gaudii hoc initium sacremus Caelo: nemo absit! Commune beneficium est, communis sit actio gratiarum.
Terentianus:
At hoc tamen, Caesar, inutile imperium est: invalescit in dies numerus spernentium Deos, et nescio quem Christum, te indulgente, colentium. Isti ut sacrificent Jovi?
Constantius:
Ut vero ausint se mihi opponere? Dissimulavi hactenus hoc sectae genus, non approbavi.
Terentianus:
Conniventia audaces fecit, et maior, quam credis, est multitudo. Experieris, quanti se opposituri imperio sint.
Constantius:
Sic est, experiar hodie. Mandatum repeto, et addo poenas. Quisquis hodie ex proceribus abfuerit sacrificio, posthac exesto aula, et qua volet, exsulet. Non patior contumacem. Ite! Procopi, tu tuis fruere.
Procopius:
Si prius liceat ad te verbum.
Constantius:
Loquere. Turbatum video per hanc sententiam: num Christum colis?
Ioannes:
Pater, fateri dubitas?
Paulus:
Christum, Auguste, nos ambo colimus, et nobiscum Pater.
Constantius:
Hem! Ut audaces pueri sunt!
Procopius:
Discedite! Pater jubet.
Mihi hoc novum est, te Christianum esse. Audio tamen, quia, ut amen, obstrinxisti me tibi. Loquere fortiter; non sum osor veritatis, quam vir sapiens loquitur. Hoc primum declara: potuitne in aula sua cultorem Christi Galerius ferre?
Procopius:
Hoc primum queror: apud Galerium latere potui, nunquam imperatum sacrificium est: apud Constantium, ipsa, qua filium reduxi, hora prodere me ipsum cogor, et exilii audire sententiam. O tristem reditum! Poene me huc adigis, Caesar, ut optem adhuc cum Galerio esse. O spem fallacem! Reduxi filium, ut a parente disceret, quanti facienda sit Religio Principi sapienti, quam videbat a rudi tyranno Romae tot modis affligi: quid experior? Dum advenio, extra Romam invenio Galerium, Constantium non reperio. Auguste, obsecro, quid displicuit tam repente in cultoribus Christi, aut quid in ipso cultu? Cultum exhibemus homini, qui, quod sit Deus, vitae sanctitate, doctrinae eminentia, prodigiorum gloria abunde demonstravit. Tu loquere Princeps, quid audiveris Romae, quid oculis videris, utique argumenta certissima, quod vera sint, quae de Christo narrantur, cum prope paria in Christi discipulis admiremur.
Constantinus:
Nihil auget Procopius, Auguste parens! Christi cultus facit homines in omni virtutum genere admirandos. Praecepta tenent tam consentanea rationi, ut ex philosophis nemo vel unum impugnare sit ausus: tam conformia Rei publicae bono regimini, ut, si serventur, et populus et Princeps necessario felices sint: tam exacta ad normam honestatis, ut vel cogitare de re turpi sit nefas.
Procopius:
Et addunt praeceptis consilia, quibus se plurimi promovent in apicem altissimae perfectionis, unde despiciant ceteros, et velut terrae fungos misereantur. Quid jam de summis Mysteriis loquar, quorum illi fidem quotidianis prodigiis adstruunt? Deum esse unum natura, in personis trinum, alteram ex illis hominem factum, pro nobis mortuum, resurrexisse, venturum judicem,
et quae sunt eiusmodi omnem intelligentiae nostrae facultatem excedentia ita illi praedicant imperterrite, ut nec superbiam Regum sibi obstrepentium, nec argutias Sophorum contra disputantium, nec fastidium hominum animalium ad haec tam spiritualia se non attollentium revereantur.
Constantinus:
Quos in sententiis, quae superant rationem, vincere rationibus non possunt, vincunt prodigiis: ad verbum, quo in nomine Christi imperant, caeci vident, claudi ambulant, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt.
Procopius:
Sed quod omnia prodigia superat, fortitudo est, qua, quod docent verbis, confirmant sanguine.
Constantinus:
Hic vero, Auguste, stupenda vidisses spectacula, quae Galerius exhibuit mihi, ut crudelitate tyranni infamia, ita patientium virtute admiranda. Adhuc liquescit animus cogitatione heroum in tormentis ludentium.
Constantius:
Vera memorari, negare non possum: multa, quae memorastis, ipse conspexi exempla sub Maximis, et Diocletianis Caesaribus: atque idcirco nunquam sustinui persequi cultores Christi: ut tamen probarem cultum unius Christi, nondum convictus sum.
Procopius:
Si non displicent cultores Christi, cur cultus displicet, qui tales facit? Caesar, tua interest, ut laudes etiam. Fideles, ut habeas subditos, maxime proceres, non nescis, quanti referat: non est quies animi, non est salutis fiducia, non Rei publicae cura felix, cum es ambiegnus, an qui te adjuvant, servent juratam fidem: Se an te in consiliis quaerant: solertiam in negotiis imperatis adhibeant: cum hostibus non colludant: non adulentur, ut placeant: non metuant displicere, ut prosint: non quaestui magis suo, quam commodis subditorum prospiciant, in miserorum sudore, ac sanguine helluantes. Haec, Auguste, quam raro deprehendes quod fiant: quam raro audebis punire, si fiant, nisi certus de fide tuorum sis? Unde vero sis certus? Corda non licet scrutari: deferentium querelas metus aut spes suffocant: tacent.
At nempe jurarunt! Ah! Jurarunt, per Deos scilicet, quorum origo commenta sunt, quorum cultus simulatio, quorum laudes foeda facinora, quorum aestimatio potestatis divisa in multos, sibique contrarios, ita, ut si offenderis unum, opem ab altero speres. O miserum juramentum, invocationi tam inutilis Dei innixum!
Constantius:
Patiens sum: sed vide, ne Diis opprobrium dicas.
Procopius:
Ultimus sermo est, quo finito in exilium eo. Nisi te diligerem, Caesar, non loquerer tam audacter: malo id meo facio, sed bono tuo. Nunc tu juramenta nostra cum juramentis tuorum compara. Per Deum juramus non ligneum, imbellem, mutabilem, mollem, sed cujus credimus [(transcriber); sic: credimns?] potentiam invictam esse, sapientiam omnisciam, justitiam formidandam: per Deum, quem nemo latere potest, cum peccat, nemo effugere, cum peccavit, nemo placare, cum judicabit: per Deum, ex cujus unius favore, ac gratia salus et omnis nostra felicitas pendet praesens aeque, ac sempiterna. Talem credimus Deum nos, qui solus vivit, et regnat sufficiens sibi, nullius indigus, immortalis, unus Dominus, cujus ad nutum tremit orbis terrarum: talem, talem credimus, per talem vobis juramus, Principes! possumusne in oculis tanti Dei fidem fallere? Vivere scelerati? Vivere, ut vivunt alii, qui aliud credunt? non possumus, Auguste, nisi fidem abicimus, non possumus male vivere. Et tu decrevisti cogere tuos, ut abiciant fidem hanc, quae est tam sancta, et sanctos facit? Obsecro, consule sapientiam tuam, nec a te abige homines, qui neque male de te sunt meriti, neque, ne aliquando male mereantur, timendi. A praeteritis criminationibus innocentes nos probat, a futuris sceleribus immunes nos servat lex, quam profitemur.
Constantius:
Praeclara oratio, sed quam ego una interrogatione universam confutem. Hanc adeo sanctam legem, quam ore profitemini, num etiam servatis opere? Quod lingua dicitis, num omnes corde sincero creditis? Quid humeros contrahis? I nunc,
donec occurrat quid respondeas. Mihi agendum est tecum, fili, quem video mihi aut Christianum rediisse Roma, aut Christianis affinem nimis.
Procopius:
Tuere causam, Princeps, quam Deus jubet.
Constantinus:
Et te tuebor: confide mihi.
Caesar, et nisi sacrificemus, est exsulandum?
Procopius:
Est exsulandum. Cessisse querelis videtur Constantius, et vult amandare cultores Christi: ne tamen cogatur eicere multos nimis, sacrificium imperavit, ut sinceri discernantur a fictis: et metuo, ne obtineat finem, ac pauci exilium ferant. Non vincent periculum, nisi in quibus fides vehementius ardet. Semi-mortua flamma pallentis faculae non sustinet furentis Boreae ferocem vim. In Constantino spes micat aliqua: de illo scite, abesse parum, quin Christi sit.
Ioannes:
Quam magnum narras bonum! Constantinus Christo haeret!
Paulus:
Salvi sumus! Rescindet precibus decretum impium: vincet Patrem.
Procopius:
Aut a Patre vincetur. Spem et metum habeo.
Paulus:
Recenti beneficio, et tam grandi obstrictus est tibi Caesar, et tu metuis?
Procopius:
Vos hinc concludite, quanti sit aulae gloria: vappa, fumus, bulla, inflatum nihil. Ecce dies una Procopium magnum et nullum videt. Quamquam non possum fieri maior, quam si propter te nullus fiam, propter te, Christe, qui propter me factus es opprobrium hominum, et abjectio plebis. Habetis imaginem, quam Romam abiens utrinque dedi?
Paulus:
Ex collo pendet.
Ioannes:
Ecce Pater!
Procopius:
Promite palam: sic exigit honor Christi, sic salus nostra, sic proximi bonum: jam sine scelere non licet latere.
Ioannes:
Sed irritabimus Caesarem: insultare nos credet sibi, atrocius furet?
Procopius:
Metuis tibi, cum res agitur? Verba fortia crepabas ante, facta exhibe. Aut utique Jovi sacrificabis, ne Caesar insultare te sibi putet? Hem falsum me! Tales educavit vos mater, cui tantillos tam sollicite commendavi, ut curam masculam in id intenderet, ut a cunis disceretis pro Christo expetere, etiam si sit opus, cruenta certamina?
Ioannes:
Quiesce Parens: non defuit officio mater. Qua volet Christus, ferar, vel si in ferrum et ignes volet. Nec mea vox timentis fuit: cavebam tibi.
Paulus:
Nempe quia occultare nos
Christus non prohibet. Prodibimus in publicum, cum erit necesse. Ordinem tragoediae turbat, qui in theatrum prodit, priusquam Choragus jubet.
Procopius:
Nunc jubet Deus. Quid agent milites, si nemo sit dux? Aut exsula, aut sacrifica! Est gravis tentatio: quam pauci vincent, nisi exemplum vincentis videant? Videant nos: trahemus cohortes Martyrum, si trahere volumus. Signa tollite! Sequentur nos!
Paulus:
Moves Pater! Pro Christi gloria, pro animarum bono, pro salute mea hoc signum palam affigo pectori.
Ioannes:
O signum felix! Pater, sic sentio incendi animum, ut etsi sacrificares idolo tu: si idem frater, et mater facerent, resisterem solus, et verterem tergum Jovi.
Procopius:
Sic places equidem. Tamen metue tibi: non es fortior illo Apostolo, qui eadem poene jactabat verba: sed cum tentatio praesens fuit, negavit Christum miser, et panico prostratus metu commisit, quod horruit, scelus. Omne a Deo auxilium venit: de nobis speremus nihil, pro nobis omnia, sic vincemus. Quodsi, ut homines sumus, aliquando trepidat cor, prehendite crucem: crucifixus solacium, exemplum, auxilium feret.
fluctuantem inter scopulos ratim.
Procopius:
Si Christum colitis, in eadem jactor vobiscum navi.
Volusianus:
Colimus, quousque licet. Ut semper liceat, tu efficere potenti eloquio potes.
Procopius:
Laboravi: non audit Caesar. Alio vertenda sunt vela: a precibus ad consilia, a consiliis ad patientiam. Unde venitis? Quo tenditis?
Volusianus:
Auditum est ferale praeconium: stat ara Jovi in mediis erecta castris: jam victimae ornantur, jam Flamines se accingunt scelesto operi: inter Ethnicos plausus est, inter Christianos murmur varium. Nam qui latebant hactenus, jam timent prodi: et qui nihil dissimulanter colebant Christum, timent adigi, ut abjurent:hinc varia consilia, discordes sententiae.
Adocetus:
Aliis fuga placet, aliis semet sistendi Caesari cupido flagrat, alios maeror, et horror in desperationis consilia proicit, non nullos solatur spes edicti mitigandi, reposita in Constantino, quem putant Christianis non male velle.
Severus:
Nos ad illum accessum quaerimus, supplices futuri, ut saltem executioni moram a Patre impetret: defervet flumen, et frangitur ad obicem fluctus.
Procopius:
Recte speratis patronum juvenem: magnus animus, et indoles placida pronum ad opem spondent, si potest ferre. Sed mihi occurrit aliud, quod juvet suadere insuper.
Marius:
Oracula loqueris. Suade, loquere.
Procopius:
Concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur. Ergo si vultis servare, concordes este: si tueri integram Christo juratam fidem, discordiam fugite: cor unum sit, et una anima, mens una omnium: Nolo sacrificare. Atque ut id constet palam, hanc quisque admotam pectori imaginem ferat: nemo, quis sit, dissimulet. Sic quisque se, sic quisque suos conformet nobis. Hoc si consilium placet, ducem me vobis in omnem eventum offero.
Volusianus:
Ah! Nimis audax consilium est: quid hinc speremus?
Procopius:
Alterutrum: vel ut glorioso damnemur exilio omnes simul, vel ut Constantius tot, ac
tantorum commotus constantia, urgere imperium cesset, et coepta persequi. Videtis, ut omnis salus sit in concordia? Ut tot ac tantis se Caesar una die spoliet viris, tam de se bene meritis, et bene merituris? Quid? Non est hoc facinus indignum fide? Sapiens Princeps est, gratus est, bonus est: non potest admittere tam stultum, tam crudele, tam noxium sibimet consilium. Facite tamen fieri, quod fieri non potest, scilicet beati sumus: eadem omnes manet pro Christo sors, gloriosum exilium.
Ioannes Paulus:
Laeta sors!
Volusianus Adocetus:
Dura tamen, et quam natura horret.
Severus:
Ego hanc sortem amo. Vincenda natura est, et urgenda in cautes arduas, ubi virtus palatium posuit.
Adocetus:
Sed quam facile praecipitamur. Videmur saepe in fastigio stare, cum repente rotans vertigo caput in ima devolvit miseros, contusos undique, et semianimes.
Procopius:
Nisi fallor, amici, isti nutant. Fratres, firmate animos: forti viro ubique est patria.
Marius:
Imo Christiano in terris nulla. In ipsa aula exilium est.
Severus:
Ego impatiens ultimam expecto sententiam.
Volusianus:
Ah! Ista conjuratio in exitium praecipites agit. Quantumvis multi sumus, quadruplo tamen maior est numerus Ethnicorum: obruimur.
Adocetus:
Et nescitis, quoties priores Caesares clade una, cum ducibus milites centenos et millenos in odium Christi jusserint circumfuso exercitu cingi, et telis configi?
Ioannes:
Et tu non invides hanc suam istis felicitatem? Pugnans pro Caesare, spectante Caesare, occumbis gaudens, si miles es: et moriens pro Christo, spectante Christo maerere ausis, querulari, gemere! O pectus molle! O virum feminam!
Paulus:
Non ita ego, quamquam aetate tenerior, et minor robore. Sit mihi caelum testis: idem est mihi animus, qui olim pueris babyloniis fuit: ardere vivus malo, quam Jovi tantillum granulum turis dare.
Marius:
Erubescite viri!
Procopius:
Aut dicite saltem, blanditiae Principis, an minae terrent? Promittat opes, favorem,
titulos: nugae! Hodie fruar, cras moriar: quid mihi hae ineptiae prosunt? Minetur exilium, tormenta crepet, mortem intentet: terriculamenta! Nam Deus nempe leviores intentat poenas? Minus, credo, ulcisci potest contemptum sui? Ah! Si quid timendum est, amici, Deum, Deum timeamus! Pellatur timore timor: agnovimus Christum, quid prodest, si non confitemur? Si nobis est gratia Constantii, quam Dei potior? Si ira tyranni, quam Dei formidabilior? Eia! Date nomina! En pugillares! Quem scribam? Catalogus offerendus Principibus est, ut sciant, quos debeant persequi.
Marius:
Ego me dicto.
Severus:
Ego socius sim. Adde Volusianum.
Volusianus:
Siste. Deliberabo, quid faciendum.
Paulus:
Miserescite Superi! Iste deliberat, sitne Deus deserendus, an Caesar!
Omnes:
Miserescite Superi!
Volusianus:
Averte hoc malum Deus, ut deseram te. Promptus est spiritus, sed caro infirma.
Adocetus:
Me pudet mei! Heroes Christi orate pro me!
Ioannes:
Orate! Orate! Orantibus robur cordis de caelo venit.
Procopius:
Perstemus; exemplo magis, quam verbis movebimus. Vos, viri fortes, dividite vos: per castra hinc cum vestris ite, nos isthinc ibimus, et quotquot possumus, hortabimur ad constantiam viros, nominaque referemus in pugillares, ex quibus deinde descripta Principibus offeram. Deus eventum, quem volet, dabit.
Marius:
Consilium vere divinum est: ad unguem exsequar.
Severus:
Animo altissimis desideriis pleno.
Ioannes:
Nos tibi haeremus Pater, quocumque ieris.
Paulus:
In Exilium, in tormenta, in mortem.
Procopius:
In Caelum.
homicidium est.
Severus:
Sed expedit.
Marius:
Alios per fortitudinis simulationem forte confirmavimus in sancta fide, et nos a Deo recedimus perfidi?
Severus:
Modo expediat.
Marius:
In Principis gratiam abdicamus nos jure Caeli!
Severus:
Servimus tempori. Quamdiu expedivit, servivimus Deo: nunc cum expedit servire Principi potius, noli credere, aegre ferre Deum, deseri se. Bonus est, amat nos: non exigit igitur, ut propter ipsum negligamus nos: non audis clamantem Christum, expedit vobis, ut ego vadam! Quid interest vero, ipse, cum expedit nobis, a nobis abeat, an nos ab ipso? Nunc occasio est, per aliorum casum nos evehendi, quae si elabitur, quando se offeret alia? Occasio redeundi ad Deum multiplex veniet. Potest se mutare Constantius, et sicut hactenus Christianis favit, ita aliquando ipse ad Christum converti: et tum revertemur cum ipso in viam. Potest Constantinus, cum erit successor, Patris decreta abrogare, et restituere fidei libertatem; en nova paenitendi occasio: denique quid quid futurum est, nunquam futurum est, ut me non possit huius perfidiae pudere, et pigere.
Marius:
At nempe non quid quid fieri potest, futurum est etiam.
Severus:
Fortasse tamen.
Marius:
Fortasse non.
Severus:
Cessa has argutias. Quod decrevimus, scelus est, sed scelus utile; fruamur, dum prodest. Cum cessabit esse utile, tum exsecrabimur, et salvi erimus.
Marius:
Prope invitum trahis. Si malum nostra consilia sortientur exitum, tua sit culpa.
Severus:
Mea sit. Faciamus hodie, quod placet Principi: quod Deo placet, satis mature fiet, si fiet olim.
Marius:
Heus o bone, ita loqueris, velut nihil audisses umquam de lege Christi: horror est vel audire.
Severus:
Delicatas tu habes aures: sed audies suavius, cum assueveris sono. Audacter opprime latrantem cerberum: audaces fortuna juvat: neque primi sumus, neque postremi erimus, qui per hanc viam ad alta gradimur: trita est satis. Quod si te consilii paenitet, vale,
solus ibo, quo beata me vocat spes. Tu vero in exilium ibis, ubi quid te cum tuis expectet, attende diligentius. Nempe aut fodere debebis, aut mendicare, quid resolvis?
Marius:
Utrumque difficile nimis, et dedecoris plenum: neutrum possum: jacta est alea, sequor te.
Severus:
Sic te amo. Ad Terentianum cito; doceri debet, quid fiat.
Marius:
Miserere mei Deus! me uxoris, filiorum, mei ipsius miseret: cogor hoc malum facere.
Severus:
Est malum bonum.
CHORUS I. Poena Principis maxima, Minister improbus, demonstrata in Rege Achabo, quem Deus in poenam scelerum malis Ministris decipiendum permittit. Theatrum exhibet solitudinem, in qua Michaeas Propheta in exstasi. Eius visio 3. Reg. 22. Sic narratur. Vidi Dominum sedentem super solium suum, et omnem exercitum Caeli assistentem ei a dextris, et a sinistris.
PERSONAE. Michaeas. ANgelus Dei Judicis Vicarius. Spiritus mendax. Nuntius. Chorus Angelorum percutientium. Praecones.
Praecones:
Ad judicium! Ad judicium!
Michaeas:
Heu! Quo rapior? ubi sum?
Praecones:
De Achabo sumendum est supplicium!
Adeste Angeli vindices!
Quid quid malorum aut tellus, aut orcus parturit, congerite!
Ad judicium! Ad supplicium! ...
Angelus:
Fidele satellitium! * Et ait Dominus: quis decipiet Achab Regem Israel, ut ascendat, et cadat in Ramoth Galaad?
Vicarius:
Decretum est, non ultra parcere.
Quem mittam: et quis ibit;
Qui impium percutiat? qui perimat?
Angelus percutiens III:
Si ego ripas transeo
Effuso cum diluvio?
Vicarius:
Non!
Angelus percutiens IV:
Si ego urbes diruo,
Et summa imis misceo?
Vicarius:
Non!
Non est par poena sceleri;
Atrociorem statui!
Angelus percutiens V:
Ergo ego me jactabo:
Fame regnum devastabo.
Vicarius:
Non
Angelus percutiens VI:
Ego pestem inferam!
Vicarius:
Non!
Angelus percutiens VII:
Ego bellum faciam!
Vicarius:
Non!
Non est par Poena sceleri:
Atrociorem statui!
Angelus percutiens VIII:
Nos vero triumphabimus! ...
Dum corpus cruciabimus! ...
Angelus percutiens IX:
Renes urat calculus!
Angelus percutiens X:
Exta rodat volvulus!
XI:
Pedes liget Podagra!
XII:
Carnem vorent ulcera!
XIII:
Febris pectus torreat!
XIV:
Pulmo tabe putreat!
XV:
Cibus gravet stomachum!
Omnes:
Nullum sit remedium!
Angelus Vicarius:
Non!
Non est par poena sceleri:
Atrociorem statui!
Omnes:
Ergo Aegyptiacas
Plagas repetamus!
Angelus percutiens I:
Meridiem in tenebras
Cimmerias vertamus!
II:
Fontes, lacus, flumina
In sanguinem mutemus!
III:
Muscarum mille genera
Ex aere creemus!
IV:
Ex terra adsint sciniphes!
Locustae producantur!
Omnes:
De Caelo ruant grandines,
Et fulmina labantur!
Necentur Primogeniti!
Sic est par poena sceleri!
Angelus Vicarius:
Non est par poena sceleri:
Atrociorem statui! ....
Quiescite! Et quid velim, intelligite!
Cum desero peccantem:
Nec corrigo errantem:
Cum sino ut consiliis
Se suis ipse regat:
Aut impiorum placitis
Conformem vitam degat.
Et haec est poena, ad quam condemno Regem impium.
Quem projeci a facie mea, velut miserationis indignum:
Puniatur! ....
Sed ut non sentiat se puniri, decipiatur,
Ne forte convertatur.
Angelus Vicarius:
At jam, quis decipiet, ut ascendat,
Et cadat in Ramoth Galaad?
Permitto potestatem: do plenam facultatem!
Spiritus mendax:
* Egressus est autem Spiritus, et stetit coram Domino, et ait: ego decipiam illum. Cui locutus est Dominus: In quo? Et ille ait: agrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium Prophetarum eius. Ego decipiam illum, Ego, Ego!
Angelus Vicarius:
In quo decipies?
Spiritus mendax:
Egrediar, et ero spiritus mendax
In ore omnium Prophetarum eius.
Promittent illi contra Syros victoriam: credet!
Veriora dicentem non audiet: cadet!
Et virga quem non flexeris,
Romphaea [(transcriber); sic: Rompheae] virum subicis
Domine!
Ab hac Misericordia
O Domine! me libera!
magna voluptas est mihi, audisse te, et qui sis, jam penitus nosse. Roma poene Christianum te fecit! Admiror potentiam Christi! Nam ego toties te mihi reducem volui, non tam ut facerem collegam imperii, quam quod metuerem, ne odisse Christianos in consortio tyranni disceres. Didicisti amare: laus Christo sit, et post Christum Procopio, cui praeter cetera, non dubito, quin hoc etiam beneficium debeas.
Constantinus:
Beneficium vocas, et benefactorem expellis? Ah! Illudor!
Constantius:
Diffidere Patri cessa: explicasti te mihi, explicabo me tibi. Audi sollers. Hoc primum scito: si tibi est animus Christum sequi, nil me oppono, probo insuper, quin et praeibo.
Constantinus:
Sic sperabam equidem: sed aliud haec jussa probant.
Constantius:
Non possis patiens audire me? Crede fili, plures uno, non credo Deos: unum adoro: nam uni me soli totum debeo, scio.
Constantinus:
O Superi, quod gaudium audio!
Constantius:
Non sum ita insipiens, ut opinari hoc possim, quod me pluribus debeam. Quod enim signum, quae ratio est, quae saltem species argumenti? Ut sim, quod sum, potuit unus facere: certe. Aut si non potuit, apage miserabilem Deum! Si vero me facere unus potuit, utique unus fecit: nam qua prudentia adscivisset alios in societatem operis, quod poterat solus facere? Forte, ut citius, ut sapientius, ut facilius faceret? Indigna homine cogitatio. Ego sic persuasus sum: qui Deus est, unus sufficit ad omne opus, et qui non sufficit, non est Deus, proinde aut nullus est Deus, aut unus solus.
Constantinus:
Quam me recreas hoc sermone! Si tamen sentis, ut loqueris, quare, quem credis unum, unum non profiteris? Cur dividis in ea cultum, quae non sunt Deus?
Constantius:
Absit, ut faciam, quod me arguis. Jam diu nostris nullum exhibui cultum Diis: ut alii colerent, toleravi. Nam ut aris deicerem, quo fructu tentarem in tanta multitudine devotorum? Tibi reservatur haec
gloria: tu, nisi me animus hic tuus fallit, primus eris Imperator, qui eversis profanorum Numinum delubris, templa. Dei unius consecrata honoribus ubique terrarum substitues. O cresce in spes altissimas, in quas es natus.
Constantinus:
Utinam vates sis! Sed quis sum ego, ut tanto operi me putes parem?
Constantius:
Solus non eris par: cum tuis eris, sed scilicet cum selectis. Nescis, quod possit Princeps cinctus selectis proceribus.
Constantinus:
Auguste, quo evagaris? Scilicet ut distrahas mentem in curas alias, et a cura Procopii avoces? Ah! Si tanti momenti est, selectos habere proceres, cur aufers hodie? Tune meliorem Procopio dabis?
Constantius:
Aut ipsum, aut meliorem. Per Ambages deducendus es in penetralia paternae mentis, ut via planiore pervenias. Perge ire. Selectis cum proceribus prope omnipotens Princeps est: nihil est illi difficile, quia nunquam deesse possunt, qui suppeditent media: nunquam, qui feliciter applicent. Hoc unum est difficile Principi, ut haec selectio, quanti momenti est, tanta cum cura fiat. Ego duo tibi Praecepta trado. Inter Ethnicos et Catholicos aliquamdiu vivendum est tibi: Ethnicos noli offendere, hoc primum est: Catholicos stude colere, hoc est alterum. Ethnici ad fidem invitandi sunt, non pertrahendi: patientia! Exemplo, promissis, benevolos facies, ut tractabiles sint ad salutem. Quod si Catholicos praecipuo honore colis: si prae aliis evehis: si familiarius uteris: quantos viros superstitionibus subtrahes, primum quidem illectos spe bonorum, quae ostentas: sed mox percepta legis Christi dulcedine, non ficta fide adhaesuros Deo, quem colis. Atque hac arte efficies, ut ex utraque gente optimi quique ipsi se seligant, et certent adjungi tibi.
Constantinus:
Sed jam in ipso certamine difficultas se ingeret, ut optimos discernam a reliquis: nam et illud occurrit, fieri posse ut optimos putem, qui pessimi sunt.
Constantius:
Tangis punctum: adverte igitur. Tres ego in
Ministro dotes requiro: sit peritus in negotiis officii, quod ei committis: sit industrius in executione imperii, quod imponis: sit prudens, possitque sibi et tibi consulere in eventibus non praevisis. Tales omnino nautas sapiens gubernator seligit, nisi velit a turba remigum in syrtes et scopulos trahi.
Constantinus:
Experimenta peritiae, prudentiae, industriae ut ego capiam, priusquam seligam, quo modo id fiet?
Constantius:
Nempe documenta a puero dederint, aut aliorum testimoniis credes: utrumque obnoxium fallaciae est. Itaque tribus his, ut addatur dos quarta, curabis, nempe fidelitas: fidelis qui est Principi, neque acceptabit officium, ad quod est ineptus: neque si acceptavit, fungetur neglectim. Nunc propius in nostram rem. Si infidelis minister sit, etsi ceteris dotibus polleat, quam sit perniciosus, satis, opinor, ipse intelligis.
Constantinus:
Satis, omnino. Quin quo quis officii peritior est, eo tutius fallet: quo prudentior, eo nequius consulet: quo magis industrius, eo cautius laborabit pro se. Sed quid agas? Ut scirem judicare de fidelitate hominis, cor inspicere deberem, et Deus esse.
Constantius:
Aliud est medium super. Quamquam si eligis Ethnicos, fateor, nulla te documenta securum fidelitatis praestabunt: mutantur etiam constantissimi, si nihil est intus, quod tenet. Hinc monui, ut vel Catholicos eligeres, vel faceres. Huc igitur, si vis optimos, huc confer industriam, et experimenta applica, ut scias, num sincere in Christum credant. Si mores exhibent vix diversos ab Ethnicis: si fidem venalem habent, parati mutare, cum expedit statui: hos tu scito, cane peius et angue vitandos esse. Neque enim sapienter credere potes, illos tecum verecundius agere, quam agant cum Deo. Jurant fidem tibi: per quem jurant? Per Deum nempe. Ergo si Deo non servant fidem, per quem jurant, num credendi sunt servaturi tibi, cui jurant?
Constantius:
Penetro argumenti vim. Vis igitur, ut, an fideles sint
mihi, ex moribus arguam: si timent Deum, si horrent offendere, si plus reverentur, quam me: his me tradam, his tuto utar: secus a me pro perfidis abigam.
Constantinus:
Prorsus ita ut sit haec tua in observandis Ministris regula: Non est fidelis Principi, qui non est Deo. Jam hoc ut scias, an teneant Deo fidem, interdum tentandi sunt. Modum exemplo doceo. Nondum probas?
Constantinus:
Sacrificium intelligis?
Constantinus:
Ipsum. Si sacrificat Ethnicus: tolera: nunquam juravit fidem: si Christianus, violavit juratam fidem: eice! Novo Caesari novos proceres adjungi ex optimis volo: hic modus noscendi est. Placet tandem?
Constantinus:
Suspicio sapientiam, et curam paternam aestimo. Sed heu me! Si victus exilii metu. Procopius sacrificet Jovi! Illumne a me dimittam?
Constantius:
Frustra times. Si Procopius dignus est, ut ametur, Christo servabit fidem: si non est dignus, amare cessa. Hodie documentum dabit. Tu confirma te, compone vultum, urge imperium: quo eris magis serius, hoc gloriosior est Procopius
Constantinus:
Confido virtuti viri. Quid tu petis Terentiane? Tempus sacrificii est?
laudantibus aliis, aliis non obscure reprehendentibus religiosum imperium. Ex cujusque vultu conspexissetis, quis Diis, quis Christo addictus esset: tantum repente discrimen fuit. Et abibant catervatim dejectis oculis, corrugata fronte, inter se mussitantes, et conferentes capita, in nescio quale consilium. Admonui duces, ut caverent, ne quid turbaretur: sed nec ab his quidem eodem oris habitu auditus fui. Ergo propere ad vos redeo: hic audio novum malum: Procopium etiam cum Christianis sentire. Expallui ad viri nomen, nam et affinis est meus, et amicus olim in paucis carissimus. Gemui, et mecum tacitus: qua res evadet, aio: Procopius Christianis favet! Quantus vir! Verbo, exemplo animat, ne oboediant Caesari! Heu! Ducem habent: quid restat, nisi ut habeant Caesarem etiam! Ita dum queror, subjungitur mihi: et habent Caesarem, nam Constantinus (ignosce Princeps, audita narro) Constantinus Procopio perversus odit Deos, Christum amat.
Constantinus:
Hoc de me? Quis?
Terentianus:
Marius et Severus omnia.
Constantius:
Marius et Severus non et ipsi adhaerent Romanis sacris?
Terentianus:
Puto, adhaesisse. Paenitere videntur: nam ab illis tota narratio est. Audire ipsosmet placet? Avide expetunt: expectant, dum vocentur.
Constantius:
Voca. Fili, nosse animos incipe: en se produnt.
Marius:
Prostrati ad sacros pedes rogamus veniam diri criminis, cujus nos sistimus sponte reos, sed paenitentes.
Severus:
Et exsecrantes temerarium facinus, quamquam ab invitis commissum.
Constantius:
Clementes habetis judices, si narratis fideliter, et sincere damnatis.
Marius:
Damnamus! Haec causa impulit, ut ausi simus sperare veniam, quia paenitet facti
Constantinus:
Cujus, et a quo facti?
Severus:
Conjuratum est.
Constantius:
Conjuratum? Ubi? quando? adversum quem? Quo auctore?
Marius:
Narro seriem. Colebamus cum pluribus Christum, non ita pertinaciter tamen, ut vellemus nos opponere Caesari. Itaque cum promulgatum
sacrificium est, et murmurarent alii adversum vos, agitarentque consilia Majestati periculosa, clam a turba discessimus, ne involveremur maligno consortio. Vitavimus charybdim, incidimus in scyllam: euntibus obvius Procopius cum filiis fuit: pendebat singulis ad pectus crux, et animabat filios Pater ad fortem contumaciam. Stupuimus: nec enim scivimus antea Procopium Christianis favere, cum ille ad nos conversus, voce imperiosa [(transcriber); sic: impariosa] , Christiani estis, inquit: inquietum animum ex vultu colligo: turbavit edictum Caesaris. Nos siluimus, nec enim negare licuit, quod frons, oculi, tota facies garriebat. Ergo instare ille, animare ad pugnam, hortari ad constantiam, institit tamdiu, ut tandem victas dederimus manus, et promiserimus audire consilium.
Severus:
Sed ficta promissio fuit, ore facta, non mente, ne crederet, a nobis proditum iri, quod moliretur. Continuo quid vellet, exposuit: castrorum partem, qua circuiremus, designavit: alteram jam circum cursat ipse, ut quotquot potest, firmet in cultu Christi. Singulorum nomina collecta vobis deferet, credo, ut multitudine se opponentium territi cessetis urgere imperium. Vos an non hic aliud malum lateat, attendite Caesares: vir potens est, et amatur. Nostrum hoc scelus unum est, quod in rebellium catalogo post Procopium passi simus, nos primos scribi.
Marius:
Aboleat hanc culpam paenitentia celeris, quam videtis nos primos agere.
Severus:
Tenete iram, cum legetis nomina deprecantium scelus. Nos fidem servamus vobis.
Constantius:
Simulata paenitentia est. Si vultis, ut credam vobis, sacrificandum est Jovi.
Marius Severus:
Sacrificabimus!
Constantinus:
Sacrificabitis exilii metu, Jovi ad speciem, revera Christo. Nam, quod qui ferio semel juravit Christo, et fidem tenuit, abjuret serio, Auguste Patens, ego non credo.
Marius Severus:
Per Iovem juramus serio, non credimus Christum Deum, non colimus Dominum.
Constantinus:
Iurastis cultores esse.
Marius Severus:
Paenitet.
Constantinus:
Cur paenitet? Malum aliquod Christus fecit?
Severus:
Nullum fecit: faceret, nisi ab ipso deficientes rediremus ad Iovem, faceret enimvero grande malum, cum exulare a vobis cogeret.
Constantius:
Si tamen credidistis, Christum Deum esse, defectionem ne vindicet, non metuitis?
Marius:
Deum credidimus, non credimus modo!
Constantinus:
Eccur credere jam cessastis?
Severus:
Quia non expedit credere, cum prohibet Caesar.
Constantius:
Plus ergo me timetis, quam vestrum Christum?
Marius:
Et plus amamus.
Constantinus:
Sed audio, poenas aeternas intentari deserentibus Christum: non timetis?
Marius:
Cum desinimus Christum credere, etiam credere infernum desinimus: nullus est.
Constantinus:
si tamen est infernus, num ideo cessabit esse, quia vos cessatis credere?
Severus:
Equidem si est, non cessabit esse: sed nos tamen cessamus timere.
Marius:
Urgere parcite Caesares, recipite supplices: tantus est amor vobis servire, ut, si propterea carendum sit caelo, et ardendum in inferno, eligere malimus utrumque, quam vestra gratia, et hoc aula excludi.
Constantius:
Magnus amor est: sed nondum facitis plenam fidem. Credam vero, si, donec veniamus ad sacrificii locum, dissimuletis hanc vestram defectionem, ac tum primi omnium dabitis tura Jovi. Spes est, plures posse exemplo trahi. In omni actione difficili arduum est primum esse: primum sequuntur plures.
Severus:
Sic fiet, Caesares, trahemus exemplo plures.
Marius:
Trahemus Omnes.
Constantinus:
Potestis mereri gratiam.
Constantius:
Tu accerse Procopium: quousque progressus sit ex ipso sciam. Venire si gravetur, gravius reus est: praetoriam cohortem adhibe, et ad tribunal trahe.
Constantinus:
Magna sunt viri merita: sed ut impune contumax Caesaribus sit, non excusant.
Terentianus:
Imperium facio.
Severus:
Cave nos Procopio prodere.
Terentianus:
Audivi praeceptum. Dissimulate vos.
facere.
Marius:
Neque volui. Exacerbare potius desiderium fuit, et concitare, ut atrocius furerent, quo nobis obtingeret illustrior corona Martyrii.
Severus:
Subjeci ego stupentibus audaciam nostram, et jam per rabiem mordentibus labra: qui cessatis? Exilium destinatis non sacrificantibus sacrilego Jovi: parum est! Rogos, enses, rotas expedite, immittite belluas, tortores armate! Juvat pro Christo mori. Mox spiritu [(transcriber); sic: spiriritu] incitatior dissolvi vestes, nudavi collum, pectus obtuli, porrexi brachia, et, eia, clamabam, quod placet membrum? tyranne feri! Fode ungues, articulos trunca, linguam exscinde, suffoca guttur, oculos erue! aures et nares mutila! Quid petis amplius! Feri, et quem petis, cruorem hauri!
Adocetus:
Prô! Quae est haec stultissima fortitudo! Per hanc insaniam rem Christianam omnem pessumdedistis.
Marius:
Quid tu loqueris? Ecce frater, quam bonus sit Deus! Praeter tyranni rabiem hoc nostro decori addit Deus, quod a fratribus peius quam ab hostibus habeamur. Stulti, insani sumus: Io! Stulti propter Christum! Te Deum laudamus!
Severus:
Ita animales homines non percipiunt, quae sunt spiritus, et sapientia Christi stultitia est sapientibus secundum carnem. O stulti, et tardi corde! Vos scilicet vestra trepidatione, vestro metu, vestro puerili fletu rem christianam sustentabitis? Canes muti non valentes latrare, sic ovile Christi custoditis?
Volusianus:
Parcius sancti Martyres, parcius ista viris? Nam et nos scimus, quid deceat. Loqui decet, cum fides in periculo est, sed in loco, in tempore, cum decore, fortiter, ita est, fortiter, sed prudenter.
Adocetus:
Sic loqui, ut vos locuti estis, non est loqui; sed furere. Prudentes Principes, qualis est noster, non sunt impatientes veritatis, si, qui loquitur, prudens est. Aut cui putabatis vos loqui? Nesciebatis Constantium virum esse utique dissimilem Galerio, homini rustico, et ex hara in solium imperiale evecto?
Galerio, Galerio si sic essetis locuti, excusarem factum, quia spes non erat, ratione duci illam belluam posse. At Constantius tantae sapientiae, tantae moderationis, tantae mansuetudinis Princeps, quam facile poterat permoveri, primum ut differret executionem decreti forte per impetum facti: deinde vinci rationibus opportune propositis, ut etiam revocaret.
Marius:
Eleganter. Vide hic frater religiosum politicum! Et quorsum abiit Evangelicum illud: nolite timere eos, qui occidunt corpus?
Volusianus:
Et ubi est politicum illud: Estote prudentes, sicut serpentes? Qui cavet, non ideo timet malum.
Severus:
Quid vultis? Audite totum, et tum de prudentia judicate. Ecce nihil evenit mali. Attonuit Tyrannum haec fortitudo, coegit laudare nos, et liberos, ac illaesos dimittere.
Adocetus:
Nempe plus sapuit, et miseruit illum insaniae vestrae, cui si vos relinqueret, credidit, abunde punitos esse. Sed jam spes omnis periit faventis aureae! Submersa est Religio Christi per istos Deicidas: non potest placari Caesar! Eamus, paremus iter.
Volusianus:
Iratus es: non decet discedere offensum fratribus: in quo peccârunt, imprudentia, non scelus fuit; hac Deus utitur, ut ad coronam vocet.
Adocetus:
Verum loqueris: et idem sentio, cum spes evanuit vitandi malum, succedere fortitudinem tolerandi. Ut trepidat ante praelium miles, quem videas cinctum hostibus ardere totum, et provocare pugnando mortem; sic mihi lapsus animus in pectus rediit, cum video non posse pugnam effugi. Ignoscite propero Zelo: fratres sumus, pugnemus simul!
Marius:
O verbum jucundum, pugnemus simul! Vix lacrimas laetitiae testes teneo!
Severus:
Vivite fratres! Haec una hactenus nos cura pressit, ne vos cadatis. Beastis nos! Pugnemus simul! En pugnae ducem.
Adocetus:
Adscribe, obsecro! Sero sistimur, serio pugnaturi.
Procopius:
Sat cito, si sat bene. Preces audio: scribo nomen. Deus vos auro scribat in libro vitae. Ultimos insero: Primi fervore este!
Volusianus Adocetus:
Conatu erimus.
Procopius:
Ergo ite in castra omnes, et ne quid mei causa turbetur absente me, habete curam. Tentabo ultima, ut ad meliora consilia Caesares moveam. Si ad vota succedit conatus, laudabimus Deum: Sin minus, laudabimus iterum. Nunc hoc agendum, ne quis de nostris loquatur aut agat aliquid, quo in reverentiam Caesaribus debitam peccatum fiat. Hoc cavete.
Omnes:
Erit haec nostra cura.
Procopius:
Innocentes nos decet pati. Christum infamamus, si discedimus exsules cum infamia. Una exilii causa Christus sit: si accedit culpa, miseri sumus.
Omnes:
Una exilii causa Christus sit! Dividamur.
an vita tanti est? Moriamur! Eia! Probas consilium, Pater?
Procopius:
Fervorem laudo: temperatum velim tamen, donec, ut sese totus exerat, poscat tempus. En Caesar prodit.
Constantinus:
Procopi! Maiora sunt tua in me merita, quam ut offensa una possint oblitterari. Sequestrum me pacis tibi apud Parentem offero, si admittis consilium. Quod tu cum tuis oblucteris imperio, vix toleraret alius Principum, etiam qui regnum deberet tibi: neque enim qui Regi utile servitium praestitit, ideo servus esse cessavit. Nunc cum audivit Caesar, id insuper a te agi, ut ab obedientia etiam alios abstrahas: quod circumiveris castra, confirmaveris dubios, obstinationis consilium affixa ad pectus cruce palam jactaveris: quo (nam tu ipse judica) quo animo potest hanc audaciam subditi Imperator sufferre? Per ego te illum amorem obsecro, quo te, velut si Pater esses, prosecutus sum semper, cede aliquid de illa tua religione austera nimis. Quid diem tam felicem mihi, aspero vultu temeras? Obsequere semel, aut saltem te obsequi simula: mitescet genitor, et paulatim in cua uterque vota lubentes ibimus. Nihil est praecipiti consilio nocivum magis: illustre facinus mora perficit. Qua ego mente in Christum sim, nosti satis, et ausim Patrem eodem trahere, nisi tu obicem ponas. Vide, quam tibi, et mihi noceas.
Procopius:
Princeps, non oportet me respondere ad ista tibi, quia cum Deus imperat, nullus audiendus est Imperator. Nihil omnium, quae feci, paenitet: accipe, quos numero, propositi sancti socios. Catalogum scripsi, porrige Caesari: videat, quantum beneficium faciam repugnando, nunc fidelis maxime, cum contumax sum. Quid enim hac circumcursatione volui? Quis animus fuit, nisi, ut consilium tam noxium vobis, quod improbare alius nemo est ausus, efficaciter dissuaderem, quod mihi visus sum non posse agi felicius, quam si palam omnes, ore, signis, et calamo se proderent, qui Christi essent. Sic enim, et non aliter
evidentius cognoscitis, quot et quanti viri uno edicto damnentur. Quodsi tanta vos nihil jactura moveat, juvat ire, quo Christus vocat. Te ego, Princeps, miseror, quem abeunte me, video relinqui sibi, et recta in interitum ire. O quis te error fascinat? Patrem revereris prae Deo! Quis magis est Pater, et a quo certior tibi felicitas venit? Ah! Si quid olim de te bene Procopius meruit, ne exue animum Christo affectum bene! Cogita, quos audisti, quos ipse tyrannos nosti, qui contra Christum sanguineo feroces vexillo moverunt bellum, quis tenuit feliciter sceptrum? Quis placide vitam finiit! Quis non documenta hostibus Christi formidanda de se reliquit? Et ego te videam in haec vestigia ruere? Nam quid ex his initiis arguam? Non audes Patris decreto vel per preces obsistere, et exemplo audebis? Primo aspectu victus te hostis nostri arbitrio tradis, tot cinctus heroibus, quot Christiani in castris sunt: et his ejectis, solus et unus pugnabis Patri, ex prima victoria magis ferocienti? Ah! Non pugnabis, video, non pugnabis. O miserum juvenem! O spes fallaces! O infelices labores meos! O Princeps, gaudens aulam desero, gemens te! Timeo...
Ioannes:
En verba abrumpit dolor!
Paulus:
Et talem a te dimittes?
Constantinus:
Facite, ut cedat, et simulet saltem.
Ioannes:
Ah! Quid loqueris? Video, nondum satis est nota tibi sanctitas nostrae legis. Ut fictionem adeo turpem Christus ferat? Apage! Nihil peius, quam mendacium odit, qui veritas est. Ecce qui tibi ex cruce pendens languere, et torpere totus, et frigere videtur: vivit, si nescis, vivit, et regnat in Caelo, unde venturus est in fulminea nube, ut damnet eos, qui hanc nuditatem erubescentes, non ausi sunt coram hominibus confiteri filium Dei.
Paulus:
Hic tu metue tibi, Princeps, tu, quem Christiana mater in lucem edidit: qui tot vidisti Romae prodigia fieri: tot simulacra sterni: tot viros claros pro Christo mori: cui Procopius tot monitis institit: tot argumenta
attulit: tot dubia dissolvit. Noli huic tuae, quam ego venerabundus exosculor, purpurae fidere: cum ad Judicem veneris, ista non proteget. Vide, obsecro, quam nihil pro nobis, toti pro te solliciti simus. Miserere tui!
Ioannes:
Miserere tui!
Constantinus:
Terentiane, quid tu existimas? Verene aliquid a Christo timendum est mihi?
Terentianus:
Ego, quid possit, nescio. Posse aliquid nunc primum suadet huius viri auctoritas [(transcriber); sic: autctoritas] . Princeps, juva! Eximantur Christiani, ne sacrificio adesse debeant, ipse rogo.
Constantinus:
Non licet. Egi omnia apud Patrem: Urget. Quia tamen te amant, Procopi, voluit, ut ego loquerer tibi, ratus, fore, ut facilius persuaderem, ne nihil cederes. Redibo igitur infecta re? Insuper catalogum feram obstrepentium sibi? Apud subditos nihil impetro, apud Patrem sperem? Quod tu credebas remedium esse, obstaculum est: ipsa multitudo hominum, quam jactatis, irritavit, ut sacrificium urgeat: sperat minorem numerum fore, cum videbunt rem agi serio. Sic enim comparati sumus: multi sunt fortes ante pugnam, qui, cum pugnandum est, terga vertunt.
Procopius:
Neque saltem ultimum alloqui Caesarem licet?
Constantinus:
Nisi feram a te responsum modestius, non licet.
Procopius:
Bene est. Ergo accingamur itineri. Princeps vale! Audiat Caelum, et gratuletur! Servivi Principi propter deum: eicior, quia servire nolui contra Deum: utrinque beatus sum! Beatissimus nunc, cum incipio servire soli Deo, propter se.
Constantinus:
Abis? Heu! Quo adigis me? Deseris?
Procopius:
Ne deseram Deum.
Constantinus:
Rupes es! Nihil te movet?
Procopius:
Nihil.
Constantinus:
Bene est: abi, si potes. Totus non abibis. Ego filios mihi teneo. Terentiane, tua custodia sit.
Procopius:
Filios a Patre abstrahis?
Constantinus:
Ut retineam Patrem.
Ioannes:
Heu! Mactas nos, Princeps, atroci consilio! Sie odisti? quid offendimus enim, ut esse captivos velis?
Constantinus:
Captivos volo, ne exsules sitis. Sic amo.
Ioannes Paulus:
Nos Patrem sequimur.
Constantinus:
Me vetante?
Ioannes Paulus:
Filii sumus.
Constantinus:
Non sum Dominus? Quid Procopi, etiam hic te oppones?
Procopius:
Quid dicam? vim minaris, an licentiam petis? si primum, patior: si alterum, nego.
Constantinus:
Negas amanti?
Procopius:
Vel ideo noces.
Constantinus:
Mihi ut sint a cubiculis, volo.
Procopius:
Mecum eant.
Terentianus:
Sic ego certarem, si filium tibi peteres, Princeps, meum? Amice, quantam, et cujus tu gratiam spernis?
Procopius:
Ne Dei gratiam amittant filii. Suspicio amorem, Princeps, intelligo, quanti Procopium aestimes, quem sic honoras. Sed qui honoras servum, torques Patrem. Parce, obsecro, nec me a me ipso divide.
Constantinus:
Tu te dividis.
Procopius:
Heu! Initiari pueri se sinent Jovi! Hoc ferat Pater?
Ioannes:
Hoc metuis? .. Frater, sic noti sumus?
Paulus:
Hoc scito, Princeps, si, ut pervertas, retines, inani te palpas spe! Ante ego ardebo vivus, quam per me granum turis minimum fumet Jovi.
Ioannes:
Ante ego discerptis sanguinem spargam membris, quam flectam genu futilibus Diis.
Constantinus:
Non istud agitur: tenere patrem per vos est animus: si dividi vos aegre fertis, rogate, ut sacrificet.
Ioannes:
Horruerunt aures! ut suadeam patri scelus, quod ego exsecror? I, perge Pater, in ultimam te Thulen abripe! Opto, ut nunquam te videam iterum, et ne redeas, votum Christo faciam.
Paulus:
At ego affusus genibus gratiam exilii peto: possumne per patris merita orare minus?
Constantinus:
Abstrahite.
Ioannes Paulus:
Pater, nihil metue nobis: auferre te nobis possunt, Christum non possunt. Vale, et consta tibi!
Terentianus:
Princeps, nunquam ego tale spectaculum vidi.
Constantinus:
Ego saepe. Sed hora est sacrificio destinata. Procopi, sentis te hominem esse? Delibera cito! Mihi ignosce amicam vim: cogit amor.
CHORUS II. Achab ab improbis Ministris male deceptus, misere perit. * Theatrum exhibet lucum, quem urbs Samaria terminat. Ad dextram ara Baalis.
PERSONAE. Michaeas Minister probus. Sedecias coryphaeus inter improbos. Ioram, et Ochozias Filii Achab. Ephebi. Sacrificuli. MIlites. Aula. Cives.
Ioramus:
Non me decipis, Sedecia?
Certa est de Syris Victoria?
Sedecias:
Certa est, nisi credis mentiri oracula...
Audite incolae, Cives Samariae, audite!
Hac Hora reducem videbitis Regem:
Victori plaudite!
Victoriae auctorem Deum laudate! Io! Laudate!
Ioram:
Adhuc obmurmuras stolide? ... Rapite!
Plectatur pertinacia! ... Hic pro Victoria,
Ut primum redierit Pater,
Deo, quem despicis, cades victima.
Michaeas:
O misera conditio Principis,
Qui jam a puero decipi gaudet jucundis mendaciis!
Iorame! si Achab redierit in pace (audiat omnis populus.)
Non est locutus ex me Dominus!
Sedecias:
* Michaeas rapitur immolandus. Mihi, mihi locutus est Dominus! non tibi, ...
Princeps! Nihil metue verba inania!
Cultrum praepara!
Tua manu decet, ut Baali immoletur haec hostia.
Ioram:
O me infelicissimum!
Occurro! Forte adhuc Pater trahit anhelitum!
Forte obtutu ultimo dignabitur filium!
Ochozias:
Sera vota sunt. Cives properate,
Ultimos Regi vestro honores date.
O Caelum! O providum Caelum!
Quam bene damnâsti hoc bellum! ...
Sed tamen quid Pater peccavit,
Cum Syros se contra armavit?
Credere facilis,
Credidit perfidis! ...
Et tibi poena sit
Tanta crudelitas
Quam simplex meruit
Credulitas?
O stultae spes! O digna res
Torrente Lacrimarum,
Quod scelerati proceres
Columnae sint aularum.
dimitterem: placeret haec contumacia, quae animum fortem arguit, atque tenacem recti. Nam sic existimo, Deum, cui vir tantus tanta cum pertinacia se addixit, non posse esse indignum cultu.
Paulus:
Hem! Triumphas Christe! Quanta vis est veritatis! Linguas adeo inimicas adigit in laudem sui.
Constantinus:
Fallor, an te edicti fuisse auctorem paenitet? Cessasti odisse cultores Christi?
Terentianus:
Certe incipio admirari.
Ioannes:
Macte animo! Sic te Christus diligat, et faciat suum.
Constantinus:
Nunc imperata fac. Praeco sacrificium insona!.. * Sonat tuba.
Ioannes:
Pro! Sonum auribus piis gravem!
Paulus:
Et coges, ut hos oculos cruciemus spectaculo tam atroce! Sic amas?
Ioannes:
O sine, obsecro, Patrem sequi!
Constantinus:
Parete mihi! Ego sim vobis parens. Mox Caesarem me creabit Augustus; non jurabitis fidem?
Severus:
Ad primum tubae sonum adsumus, Princeps, ut promptos ad imperium videas. Utinam exemplum sequantur, quos verbis potuimus nullis trahere.
Marius:
Ex omni numero, praeter nos, paret Caesaribus nemo, ut Christum abdicet. Sic animos obstinavit Procopius.
Ioannes:
Superi! Quod audio malum?
Paulus:
Vos abdicatis?
Marius Severus:
Caesaribus oboedire nos decet.
Constantinus:
Digna vos obedientiae tam celeris merces manet.
Severus:
Nullam mercedem vir bonus exigit: sufficit placuisse.
Ioannes:
O vox indigna viro! Caesar, avem ex cantu noscis? Hoc tibi placet tetrum facinus? sacrilegam tu perfidiam probes?
Paulus:
Tu, qui Romae toties laudasti Martyres? Cui Tyrannis Galerii tam invisa fuit?
Constantinus:
Nunc aliud Pater imperat.
Severus:
Imperat jure suo, et imperanti nos decet obsequi. Vos qui estis, qui tantis Dominis effrontem spiritum audetis opponere, et per impudentiam non ferendam jubentibus dicere. Non oboedio!
Paulus:
Vos qui estis, qui audetis praecipientis hominis vocem plus vereri, quam prohibentis Dei majestatem,
promissa, minas? Nescitis, a quo vestra felicitas pendeat?
Marius:
Utique a Caesaribus pendet. Si sapitis, juvenes, sequimini nos: quid juvet vos Christus? Haerete obstinati: exuti bonis, ab aula pulsi, egeni, mendici propter Christum eritis.
Ioannes:
Et vos mendici propter diabolum estis. Nullam mercedem vir bonus exigit: Sufficit placuisse! Audisti, Caesar, mendici vocem! Sufficit placuisse! O vocem pauperis! O famelicum spiritum, cui istae siliquae sapiunt!
Paulus:
Tanti est placere homini, ut spiritus Dei capax, cibo tam grosso satur, exclamat: Sufficit! Sufficit placuisse mortali Domino immortales? Abjecistis cum fide etiam rationis judicium?
Severus:
Princeps, haec convitia patiens audis? Quia obedimus Augusto, pueris adeo stulti videmur?
Constantinus:
Mihi haec contentio placet. Isti fortiter urgent: si estis viri, defendite vos.
Ioannes:
Princeps, si audivisses tu istos paulo ante, quantis se phaleris pro Christo ornarint, quam jactaverint se, quam gloriose se Crucifixo devoverint, credidisses, nullum te Romae vidisse Martyrem, cui non isti fortitudinis palmam praeripuissent: nunc repente juratam Christo violant fidem impii, rebelles, perfidi, non quia tormenta estis minati, sed quia sic se sperant placere. Quid? Tam mollis, tam femineus animus placeat Caesari? Quid grande speretis ab istis Proteis? Quibus in momenta mutandis quilibet Favonius sufficit?
Paulus:
Sufficit placuisse! Ergo, Princeps, si evenerit, ut placere Galerio magis istorum intersit, quam placere vobis, deserent vos: quam jurarunt fidem vobis, abicient, et adhaerebunt Galerio. Plus dicamus: in quae non scelera promptus est, cui sufficit placuisse? Ponite nactos vos esse Principem, qualis Galerius est, avarum, libidinosum, crudelem: quid? Non vos illius avaritiae, libidini, crudelitati toto animo servietis, ut possitis placere? En animum nobilem, cujus haec tota beatitudo est, placere!
Ioannes:
Non ita pueri sumus, Princeps, ut non ista
didicerimus ex Christi lege concludere. Nobis hoc axioma inculcavit parens: sic studete placere Principi, ut nunquam Deo Displiceatis: a Deo, non a Principe omnis felicitas pendet huius vitae, et futurae.
Severus:
Eice ex aula, Princeps, tum sentient, unde felices sint, et quid ista de Deo garrulitas prosit. Mihi in hac vita Caesar pro Deo est.
Ioannes:
Egregie! Exulta, Princeps! Iste ex te idolum facit. ...Sonat tuba. En praeco insonat! Age, deturba Iovem, Constantinum impone aris! Nam qui a Christo defecisti, quid interest, si etiam a Iove deficias? Adulator putide! Si placere vis, Heliogabalo, vel Caligulae loquere, non Constantino.
Marius:
Princeps, ego stupeo patientiam. Te tacite ferre decet hoc impudens os?
Constantinus:
Mihi non faciunt male: vos videritis. Quid tu vultu novum laetiore praefers?
puerorum non modo tulerit, sed probaverit etiam? Ut ad auditam mutationem Procopii obstupuerit? An signum laetitiae dedit? An potius animi turbati indicia in vultu, et sermone notasti? Prorsus velut defecisse doleret. Metuo, ne totus ad Christum transierit.
Severus:
Sic deserentes se deseret Deus, ut solet. Trepidus in hanc cogitationem delabor: repente excidissemus simul utraque gratia Dei et Caesaris: qua quae posset cogitari miseria maior?
Marius:
Concutior totis artubus. Ecquis vero tanti mihi esset auctor futurus mali, praeter te? Et tum sceleste, ita per stygem juro, aut consilium felicius, aut sanguinem dabis. ... * Sonat tuba.
Severus:
Jacta est alea: ad Iovem fugio. ** Ara Iovis prostat. Viden' ut haec majestas blanditur nobis, terret aemulos? Super alis aquilae feremur in Solis thronum.
Procopius:
Hoc de me filii credunt?
Paulus:
Pater! Hoc de istis quis credidisset? Isti fecerunt, ut jam nihil incredibile sit.
Procopius:
Adestis miseri transfugae! Huc splendida illa verba, huc jurata fides, huc magnifica promissa reciderunt?
Severus:
Exprobras, quod facis tu, quod omnes tui?
Marius:
Superbus novo titulo Sacerdos Iovis!
Procopius:
Ah! Ut falsi estis! Jam abiissemus exsules, nisi malum nos vestrum torqueret. Detestor Iovem! Christum adoro, num facio fidem?
Omnes:
Pereat Jupiter, Christus regnet!
Ioannes:
Haec vox me recreat.
Paulus:
Ignosce credulis! Decepti sumus.
Procopius:
Nihil mutavi me! Vos ut mutetis male mutatam mentem, amici, per quidquid est carum rogamus vos! Ex tantis vos esse solos, qui abiciant fidem, hoc vestrum sanguinem decet? Hoc Christus meruit? Qua spe transfugitis? Ah! Quid prodest homini, si mundum universum lucretur? si perit anima, quid non perit?
Volusianus:
Creditis, invito, inimico Christo vos posse felices esse?
Adocetus:
Quodsi sinat Christus sperato per scelus potiri bono, cogitate, quamdiu illud erit? Et quid deinde?
Procopius:
Sed exemplo suadeamus, quod decet. Caesar adest.
quisquam ex nostro numero abeuntibus desit. Liceat Mario et Severo confidentius loqui, ut revertantur: et mihi filios liceat auferre mecum, quamquam non tam mei, quam Christi sint. Admovete vos genibus, carissimi, et vestram vobis libertatem a Dominis exorate: si verba deerunt, perorent lacrimae: evincetis.
Ioannes:
Augusti, quo nostro merito nos sic odistis, ut a patre velitis abstractos? Si scelus est, Christum colere, rei eiusdem sceleris cum patre sumus: nec deprecamur, nec paenitet etiam: Christum colimus! Christus Deus est, et unus Deus!
Paulus:
Christus Deus est, et unus Deus! Quid? Non meremur hac publica professione exilium! Ah! Liceat exulare! Quod si non licet, timete Caesares juvenilem audaciam: possumus vindicare nos de vestris Diis, et erit occasio.
Constantius:
Masculos habent animos pueri.
Procopius:
En! Moveri videntur Principes! Severe, Mari, urgete coepta: invitat Christus ad reditum: Caesares dabunt exsulandi licentiam: numquid transfugii paenitet? Quid resistitis? Porta ad gratiam patet: ultimum per nos loquitur Christus vobis! Si non auditis, claudetur janua, sero clamabitis: utinam rediissem! Rumpite moram! En responsum expectant Caesares! Per si quid de vobis Christus meruit, Christum colite!
Omnes:
Per si quid etc.
Severus:
Irascor Caesares, audaciae hominum! In oculis tuis nos audent. invitare ad contumaciam! Nos obedimus vobis! Colimus Iovem! Christum non novimus!
Marius:
Colimus Iovem! Christum non novimus!
Omnes:
Blasphemia gravis! O Caelum! Quanta patientia perfidos toleras!
Constantinus:
Auguste genitor! Non ultra me teneo. Huc usque processum sit satis.
Constantius:
Satis est. Amici, sacrificet Jovi, qui vult: non tollo vobis antiquos ritus, sed nec exigo mihi. Haec virorum constantia prae omni sacrificio est: omen capio, favet Deus! Secure ad filii electionem procedo. Terentiane, amicum tibi Procopium reddo. Tu cessa Christum persequi.
Terentianus:
Didici hodie aestimare. Sed quid fiet denique?
Constantinus:
Vicistis amici! Et vicit in
vobis Christus: recipite honores positos: mei estis, et ego vester!
Constantius:
Ex hac die liberam omnibus promulgo facultatem profitendi Christum. Nemo cuiquam molestus sit Christi causa: nemo obicem ponat legi, quam Imperator non improbat. Abscedat stupor! Fictio fuit, quidquid feci adversum vos! Non odi Christum: parum abest, etiam colo. Periclitari constantiam lubuit, ut ex fidei firmitate erga Deum intelligerem, quos potissimum novo imperii mei collegae Ministros legerem, quibus ille se possit tuto confidere.
Procopius:
Triumphat Christus: vivite Caesares! Totus jam vester Procopius erit: totus Constantii, totus Constantini.
Omnes:
O grande prodigium Christi! O admiranda mutatio! Vivite Caesares!
Constantius:
Huc insignia imperii: Filio jurabitis fidem.
Terentianus:
Jurabimus. Gaudio implêsti omnes, cum Procopium servas.
Severus:
Quid ita? Coronabitur Filius, neque ante sacrificium fiet?
Constantinus:
Factum est a Procopio magnificum satis. Quid ad te?
Constantius:
Palam est modo animus vester: convictus sum, dignos esse, quos filius colat in primis.
possunt, quia communi bono necessaria: neque premi patietur ab hostibus, adversum quos armabit se ipse, nulli labori, quin nec sanguini parcens, quem fundere sit necesse, ut vobis sit bene. Unum postulat vicissim a vobis, ut sitis concordes, et quam estis religione diversi, tam animo similes. Nolite petere, ut, quod Romae Galerius facit, ferro et igne Christi cultores persequens, idem faciat ipse in Gallia: non faciet, et sua erit, sicut sub patris, ita sub filii imperio libertas cuique salva. Homines pacifici sunt, magno animo, et fideles Principi, quamdiu servant Christo fidem! ergo cur persequamur? imo cur non in honore et amoribus sint, praecipue quia plerique vestrum ita aestimant Christi legem, ut ab eius acceptatione nihil, nisi austera sanctitas praeceptionum absterreat. Quod si spondetis pacem, corono filium, et Caesarem dico.
Terentianus:
Ego, viri, quam hactenus alienus a legibus Christi fui, tam in istis, quos hic videtis, hodie didici magnifacere. Amemus viros, quos amant Caesares! Sinamus, quem sunt meriti, amore frui.
Procopius:
Toti vestris ut commodis devoti vivamus, ipse, quem adoramus unum, nos Christus jubet. Quamdiu videtis nos servire Christo, tamdiu servimus vobis: securi estis.
Terentianus:
Vivite, et gaudete favore Caesarum in nostrum bonum!
Omnes:
Vivite, et gaudete favore. Caesarum in nostrum bonum!
Constantinus:
Sic placetis. Sic animo uno omnes conspiramus in communem felicitatem. Concordia invictos, beatos facit.
Constantius:
Ergo quod felix, faustumque sit, laurum cape, fili, imperii consors mei! Sceptrum arripe! Tolle in clypeos miles, et fidem jura!
Terentianus:
Stringite gladios, curvate genu, clamate unanimi voce: quod fideles, quod fortes, quod constantes in famulatu Constantini futuri simus, juramus!
Omnes:
quod fideles, quod fortes, quod constantes in famulatu Constantini futuri simus, juramus!
Constantinus:
Vicissim ego vobis amorem, curam, solertiam spondeo.
Omnes:
Vivite Caesares! Felices, Victores, Patres vivite!
ARGUMENTUM
IN titulo legitis. Rebellem Rationi Appetitum docemus domari posse per sepulchri memoriam, atque adeo Bacchanalia agentibus ut ante oculos dies cinerum sit, virtutis et prudentiae fore.
PERSONAE.Logus, seu recta ratio, Rex Microcosmi.
Prudentius Primates aulae.
Virtuosus Primates aulae.
Corpus, sive caro Rebellium parens.
Chronus Praeses temporum.
Horae, Satellitium Logi.
Aesophagus, seu appetitus concupiscibilis, Tres filii Corpi natu majores.
Audifax, seu appetitus irascibilis, Tres filii Corpi natu majores.
Phantasius, seu imaginatio, Morio. Tres filii Corpi natu majores
Ophtalmus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.
Auritus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.
Gulaphus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.
Nasutus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.
Tangulus, Seu quinque sensus, filii Corpi natu minores.
EXhibet tumultum curarum pro pane lucrando. Sistunt se omnis generis homines, Opifices, Artifices, Milites, Officiales, Rustici etc. fervide laborantes, ut habeant, quod rodant, et unde gulae serviant. Ita Phantasus urget, in hoc puncto hominis felicitatem constituens Logus, seu Ratio in sublimiore parte theatri haec per somnium videns terretur clamoribus, praecinente Phantaso, cantantium:
Wohlan! das Maul regiert,
Nicht die Vernunfft:
Alles steht, was sich ruhrt,
In diser Zunfft:
Maul, was wilst? schaff nur an:
Du bist mein Gott:
Was geht uns der droh'n an:
Wenn wir hab'n Brod.
nostris. Hora si vel unica reliqua sit, cogitabit consilia exequi, quae Prudentius suggeret. Nostra salus in praecipiti stat. Nihil agimus, nisi quod cito.
Aesophagus:
Oraculum loqueris. Erit haec nobis ex primis cura.
mentiuntur, mi pater. Videres alios sorte, si per fenestram Momi inspiceres.
Corpus:
Quidquid sit, mihi honesti videntur. Alloquor. Viri, juvenes, senes honesti, obsecro miseremini hius Corpi, quoniam oppido miserabilis est! Octo silios habeo voracissimos nebulones, quibus, ut habeant, unde satient ingluviem suam, quotidie laborandum est mihi. Superi! Quantus labor! succumbat denique bonus Corpus, necesse est, sub tanto onere. Octo nebulones, tam voraces! Grandis miseria! Obsecro, sinite, ut unum aut alterum alicui vestrum liceat ad cenam mittere! nemo condicit? Nemo prorsus! Quaeso! Describam vobis pueros, ut facilior electio sit. Primogenitus est Aesophagus graece generis masculini, latine concupiscentia, generis feminini, puer elegans, statura mediocris, indolis vivae, et totus Mercurius. Tubo inclusus pro Barometro serviet: mutatur cum tempore. Aliud concupiscit in aestate, aliud in hieme, aliud de die, aliud de nocte, ipse semper alius, nunquam idem. Alter pertinacior est: Audifax vocatur, quia omnia audet. Si forte cane vigili vobis est opus, partes molossi obibit strenue. Minimus strepitus excitat dormientem, et iram suscitat: latrat, surit, mordet obvium quemvis, praecipue cum instigat Aesophagus. Iam tertius Phantasus ipsissimus Proteus est: mille formas induit: omnes personas agit, atque ita dextre, ut saepe ipsum Logum deceperit, et deciperet saepius nugator vafer, nisi Prudentius assisteret Regi, et larvam morioni detraheret.
Tangulus:
Nondum quiesci satis, pater? Festinandum. Nocet negotio mora.
Corpus:
Nempe nunc mones. Times laudari scilicet! Iste Tangulus, O viri boni, inter pueros nequam a)/lfa et w)me/ga est: quidquid fit mali, ipse vel auctor est, vel motor. Laborem horret pro daemone. Deliciis, deliciis inhiat sine modo, velut in paradiso esset, non in exilio: et reliquos quatuor fratres habet similes sui. Ophtalmus puer vagus, hirquis oculis, et foedum distortis, astutiam
prodit, et mentis perversae latens malum. Auritus Midae silius credi posset; adeo similes aures habet, puer curiosus, et minime serius. Nasutus patulis semper naribus, et sursum tractis incedit, fratribus suis innocentior quidem, sed merus canis, merus canis venaticus, praetereaque nihil. Ultimus Gulaphus puer tantillus est, sed omnium inquietissimus, rubra facie, inflatis buccis, grandi ore, ventrosus, strumosus, clamosus: affer! Affer! Et nunquam dicit: sufficit. Ecce hic est Catalogus meorum filiorum, et mearum miseriarum. Miseremini o boni!
Audifax:
Tandem desine querelas, Pater.
Corpus:
Hem! Tu ades Audifax?
Audifax:
Quantum accuses filios, audivi satis. Quam immerito, ipse videbis hodie, si agere, quod agimus, per te licet.
Corpus:
Utinam agatis animam!
Audifax:
Precare meliora. In solio sedebis hodie: Logus deturbabitur: nos imperabimus.
Corpus:
Hui! Vos imperabitis? Averruncate hoc malum, boni Caelites! Eia! Nisi regnaret Logus, quid misero Corpo fieret? Quod imbellis, quod aeger sim, quod ore pallidus, rugosus fronte, calvus, et canus capite, quod podagra laborem, et calculo, et colica, et capite, et stomacho, vos fecistis. Tu Audifax, tu quoties me ad iram concitas, ut prope rumpatur vesica fellis, et in omnes artus se bilis effundat? Aesophagus me suis blanditiis perdit, Fortia vina propinat, quae me prosternunt, ut vix animam traham. Phantasus cum integro muscarum exercitu me saepe invadit, nullibi quies est: sugit somnus et vita. Sic me fatigant filii, sic illudunt, sic affligunt, sic misere habent, ut, cum cogito, lacrimas vix teneam. Jam si timor Logi cessaret omnis, quid misero Corpo foret? Cessa! Cessa! Non potest Corpus vivere, nisi imperet Logus. Vivat, imperet Logus! Hoc optat Corpus.
Audifax:
Io! Vivat Logus, et jubeat te servi instar, flagris lacerari rursum in proxima quadragesima, ut anno praeterito!
Corpus:
Nempe unde, nisi per vos, huius poenae me
reum feci? Compescuissem vos audacius, neque permisissem tanto cum tumultu bacchanalia agere, non luissem utique alienum scelus. Quid multa? Omnium mihi malorum vos auctores estis. Ey! hatt ich! Ey! hatt ich!. O me insanum parentem! Flectere debebam, cum essetis arbusculae: nunc vanus est labor, cum estis trunci. Utinam, cum tantilli fuistis, coercuissem acerbius insolentes pueros, non experirer scilicet contumaces juvenes.
Audifax:
Video, repuerascis, pater, quod solent senes: itaque felicitatem non capis, in quam te provehere desiderant filii.
Corpus:
Quid? Repuerasco ego! Sic honoras Patrem? Rabula? Cacula? Lixa!
Audifax:
Jam nihil ago, commotus est. Quiesce, dum redeo.
Corpus:
Bonum est, quod te auferas nebulo, latro, parricida. Ey! ey! ey! ey!
Tangulus:
Compone animum Pater! Ira nocet.
Corpus:
Sic, sic contemnunt parentem silii, cum adoleverunt, Ey hatti! hatti! hatti!
recreabis, tantum aures ego.
Gulaphus:
Uterque parum. Nihil sunt oculorum, nihil aurium deliciae, si comparentur cum deliciis gustus.
Auritus:
Vides Ophtalme, ut se effert, ut tumet hoc frustum carnis?
Ophtalmus:
Pro more suo. Super mensam debellat omnia.
Nasutus:
Ego quoque fratres Gulaphum vobis praehabeo.
Auritus:
Nae tu Nasutus es judex.
Ophtalmus:
A quo omnis prudens appellet.
Gulaphus:
Parcius ista, nisi totum orbem morotrophium existimes. Orbis totius judicium appello: quis est, qui non amat convivia?
Auritus:
Quis, qui non praefert delicias aurium?
Ophtalmus:
Quis, qui non malit gaudia oculorum?
Nasutus:
Elementa interroga: omnia Gulapho serviunt. Vides hunc aerem? Quae volucris secura praetervolat?
Gulaphus:
Vides hanc terram? Quae silva, quis saltus, quis mons est, quo non mei venatores pervadunt? Quae regio, unde non vina mittuntur?
Nasutus:
Aquas interroga: quis lacus, quis fluvius, quod mare est, unde non iste delicias hauriat?
Gulaphus:
Ignis ipse, utut sterilis est, quam est gustui obsequiosus, et ad omne coquorum promptus imperium?
Nasutus:
Tam multa, tam varia, tam pretiosa, tam diuturna gaudia nec Auritus, nec Ophtalmus praebebunt.
Ophtalmus:
Quae gaudia? Brevia, modica, vilia, propria pecudi!
Auritus:
Gaudia, quorum extrema occupat luctus!
Ophtalmus:
Luctus ex vacua crumena.
Auritus:
Luctus ex paupere coena.
Ophtalmus:
Luctus ex morbis acerbis.
Auritus:
Luctus ex morte matura.
Ophtalmus:
Luctus ex labe familiae.
Auritus:
Luctus ex rixis et pugnis ebriorum.
Ophtalmus:
Luctus ex cumulo criminum!
Gulaphus:
Egregie. Nempe vestrae deliciae sunt aeternae!
Nasutus:
Vestrae sunt magnificae!
Gulaphus:
Sunt sacrae!
Nasutus:
Sunt divinae!
Gulaphus:
Vah! Gaudia! Quae in ictu oculi clauduntur omnia!
Nasutus:
Vah! Gaudia! Quae cum sono in auras et ventum abeunt!
Gulaphus:
Sed recte ades Tangule! En isti suas nugas nostris deliciis praeserunt.
Ophtalmus:
Si
dubitas, obvios interroga, carere gustu, an oculis malint?
Auritus:
Odoratu, an auditu privari.
Ophtalmius:
Eruditos interroga, quas delicias oculi in libris, et imaginibus faciant.
Auritus:
Principes interroga, quantis pecuniis emant aurium gaudia.
Gulaphus:
Doctos, et rudes, divites, et pauperes, cives, et rusticos, plebem et nobiles, pueros, juvenes, viros, et senes interrogate, quo labore, qua cura, quibus molestiis, illecebras gustus conquirant.
Tangulus:
Ego vos omnes insanire autumo, qui deliciarum nomine appellatis res illas, quae vix blanditiae possunt vocari. Quid tu, Ophtalme, gloriari, quod pupillam oculi, tantillum punctum oblectes? Tu Aurite, quod tympanum pulses? Tu, Nasute, quod nares titilles? Tu, Gulaphe, quod unius digiti latitudine fauces afficias? Si tantilla licet jactare, quid mihi licebit, qui toti Corpori delicias fero? Silete, obsecor: ego si non sim, universi nulli estis: Tangulus omnia.
Ophtalmus:
Quid? Audacule!
Auritus:
Nebulo!
Nasutus:
Improbe!
Gulaphus:
Infamis puer!
Tangulus:
Convitia audio!
Ophtalmus:
Tu impure!
Auritus:
Impudens!
Nasutus:
Vecors!
Gulaphus:
Iners!
Tangulus:
Tu Narcissule! Hyacinthule, Cyparisse, Trossule!
Ophtalmius:
Tu pecus, tu porce, tu stercus, tu tua gaudia meis praeferre!
Auritus:
Quis te amat sine insamia?
Nasutus:
Quis, nisi qui pudorem omnem abjecit?
Gulaphus:
Quis, nisi qui omnem gustum honestatis, et laudis amisit?
Tangulus:
Haec in faciem? Sed rumpere invidia, rumpere.
Gulaphus Ophtalmus Auritus Nasutus:
Stupide! Quid tu habes invidia dignum?
Tangulus:
Quid? Circumsistere? Aesophage, fratrem juva!
Adsit omnis homo!
Et Bacchi plurimam,
Quam de Diis accipit,
Quibus arma eripit,
Quosque sibi subicit,
Miretur gloriam.
inclinamur, attendite tandem. Ophtalme, quot tibi imagines Logus laceravit? Quot specula fregit? Quot libros cremavit?
Ophtalmus:
Fatendum.
Aesophagus:
Et Bacchi cum Venere nuptias patiens intuebitur? Quoties argumenta etiam castiora spectare prohibuit?
Ophtalmus:
Metuere incipio.
Aesophagus:
At tuae scilicet choreae placebunt? Nonne etiam dormientem persequitur, et feret saltantem?
Tangulus:
Vere ais: nam centies inculcat illud: septem horas dormisse sat est.
Nasutus:
Mihi, cum aliud non est, quod carpat, etiam usum tabacci vetat, quo, quid est innocentius?
Auritus:
Mihi, quid crudelius, praecipit, ut aures spinis sepiam, ne audiam Sirenum voces.
Gulaphus:
Nullum tamen habet durius, me. Scitis, quot jejunia imperet. Jamque iterum tristis Quadragesima in foribus est.
Ophtalmus:
In malis necessariis una est medicina, patientia.
Aesophagus:
Nulla necessitas vos servos facit. Adhaerete fratribus, liberos faciemus.
Auritus:
Quid agamus inermes?
Aesophagus:
Triumphi partem relinquemus vobis: pericula nobis servabimus. Unum potestis obsequium facere. Audite me. Chronus Horarum Praefectus amat vos, scio. Multas ei saepe horas abduxistis per jocum, dissimulanti et ridenti etiam. Id, ut agatis iterum, petimus. Chronus Logum potentem facit. Si nen excubent Horae, inermis est, et nostris patebit consiliis. Nihil virtus, nihil prudentia efficit, quam non adjuvat tempus. Chronum ergo vestris blanditiis in partes trahite: cetera permittite nobis: hodie liberi, hodie beati erimus.
Ophtalmus:
Promissum grande. Accedo fratribus: ad Chronum eo.
Gulaphus:
Omnes imus. Libertas placet.
Nasutus Auritus Tangulus:
Omnes imus: libertas placet.
Aesophagus:
Ite bonis avibus. Triumphas Aesophage, si aeque ac tu, felix Audifax fuit.
Phantasus:
Heus frater! Nisi cito, quod statutum est, agimus, agemus nihil.
Aesophagus:
Somnia times, Phantase. Belle procedunt omnia.
Phantasus:
Belle utique, si abesset Prudentius, aut dormitaret
saltem. Sed ille totus vigil aulam obambulat: in stationes divisae sunt Horae: vigilias Chronus obit anxius totus, et curis plenus: aut proditi, aut certe suspecti sumus.
Aesophagus:
Et Audifax quid effecit?
Phantasus:
Visus nen est mihi.
Aesophagus:
Tu perge mecum: narrabo, quae te liberum curis facient.
Phantasus:
Fratres tenes?
Aesophagus:
Veni.
illa. Tertius: uxorem duxi, et ideo non possum venire.
Logus:
Ergo quid consulis?
Virtuosus:
Nihil jam reliquum est. Virtute et armis opprimendus Aesophagus est, et adhaerentium cohors, Villis Logus est: non audiuntur mandata, quae scribit ratio: quod Phantasus suadet, hoc agitur: adoratur Aesophagus: eius cupiditati famulari elementa coguntur: et si quis se opponit, Audifax opprimit. Nisi in violentia, spes nulla remedii est.
Logus:
Nullum violentum diuturnum. Mallem obedientiam a volentibus fieri. Redi, et promissis misce minas. Corpum etiam parentem aggredere. Forsan amor Corpi persuadebit, quod non potest amor virtutis et Logi.
Virtuosus:
Parebo, quamquam timeo, ne jam Corpum quoque in partes pertraxerint suis, quas amat, blanditiis.
Logus:
saniora senex admittet consilia. Expertus novit, quam, non favente Logo, Corpo sit male. Filiis servire miser cogitur, si non vult mihi. Perge. O Curvae in terras animae! Quas vel formica confundat. Illa futuri provida in aestate laborat, ut habeat, unde vivat in hieme. Cicada, dum cantillando, et saltando perdit utiles horas, cum hiems venerit, fame moritur. Quam sapienter mortales veritas monuit: venit nox, in qua nemo potest operari. Sed quis huc infert pedem?
Prudentius:
Prudentium vides.
Logus:
Versum in morionem?
Prudentius:
Non sine consilio. In tempore desipere, est sapere-Abjectam a Phantaso vestem reperi, et indui. Causam narrabo, si licet.
Logus:
Narra.
quae adorat Rex Logus. Ita vivendum omni hora, velut si esset hora mortis.
Nasutus:
Tristis lex!
Gulaphus:
Eremi hanc faciem esse rectius, quam aulae dicas.
Chronus:
Rectius. Orando ac meditando noctes vigiles agere, prandere frugaliter, jejune coenare, dure dormitare, instare laboribus, legere, studere, servire negotiis et bono publico, multa agere, pati gravia, hae sunt sationes, in quas sibi horae jubentur succedere.
Gulaphus:
Pro! Quae est haec vita misera!
Tangulus:
Tetrica!
Auritus:
Tristis.
Chronus:
At tandem satis. In vestram gratiam hodie diem recreationis pronuntio.
Ophtalmus:
Facis, quod decet amicum facere, ab amicis rogatum.
Chronus:
Eia! Filii! Seria in crastinum! Hodie vacamus!
Horae:
* Horae nugis vacant. Io! Vacamus!
Chronus:
Aliam jam rerum faciem aula dabit.
Ophtalmus:
Magna, ut video, huic fistulae virtus est.
Chronus:
Nempe Patris sibilus imperium est siliis. Hanc solam intelligunt vocem Horae; et licet rumpatur Logus, non habebit ad obsequium ullam, nisi quam haec fistula ciet, quae idem praestat Chrono, quod sceptrum Aeolo, et tridens Neptuno. Sed jam alius spectaculum videte!
Hora I:
Io vivamus!
Hora II:
Io! vivamus omnes!
Hora III:
Beate est, amici!
Hora IV:
Eia! Triumpho! Habet!
Hora V:
Allegro!
Hora VI:
O laeta nox!
Hora VII:
Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula terram!
Hora VIII:
Hilares simus!
Hora IX:
O gaudium! O delicium!
Hora X:
Jucunde!
Hora XI:
Hei! Quam suaviter!
Hora XII:
Urgete Cheles!
Hora XIII:
Fortuna save!
Hora XIV:
Gloriose, generose, alacriter!
Hora XV:
Perdidi!
Hora XVI:
Perge aspirare chara Dea!
Hora XVII:
Ne noceat haustus!
Hora XVIII:
Eleganter. O pulchra species!
Hora XIX:
Eia pereat Imperator Turcarum!
Hora XX:
Ut sapit hoc vinum?
Hora XXI:
Pereat et Vezirius!
Hora XXII:
Pereat!
Hora XXIII:
O pulcher aspectus!
Hora XXIV:
Potes tu saltare, possumus et nos!
Chronus:
Numquid bellum spectaculum est?
Ophtalmus:
Nae tu mihi, auree Chrone, aureum videris saeculum revocare.
Auritus:
Imus, et fratres vocamus.
Gulaphus:
Io! Tandem mutandae sunt vices; non ultra trepidabimus nudum satellitio Logum.
Nasutus:
Per te, amice pretiose, securi sumus.
Chronus:
Ite igitur, et fratres monete, ut rumpant moras, dum habent faventem Chronum. Utendum tempore, cum se offert, Ite!
scilicet necessariis, ut interituram omnem familiam putes, si horulam, quam oportet, animae negotiis dones. Atque hinc est, Corpe, quod functionibus sacris aut nullis te impendas, aut ita frigide, ut labia de Deo denique murmurent aliquid, dum cor Mammonae affigitur anathema, et anathema simul. Hinc nullus est tibi sensus devotionis in precando, nulla ex audito verbo Dei correctio morum, nulla mutatio post paenitentiam: hoc est malum. Spinae suffocant semen, et nimia moles negotiorum exstinguit spiritum. In sudore vultus tui comedendus est tibi panis: Deus jussit: ita est. Itaque labora pro pane, quia Deus jussit: recte sacis. Sed ita labora, ut instrumentis utaris licitis, ita, ut propter praesentia non perdas aeterna, non negligas animam, inquam, tuam, tuam utique, non alienam animam, animam unicam, immortalem. Idem enim, qui sudare pro pane jussit, jussit etiam, primum quaerere regnum Dei, et justitiam eius, Neque esset dissicilis cura animae, si pane solo, mi Corpe. et solis necessariis velles esse contentus. Sed nimirum edax familia atiam delicias exigit. Parum est Aesophago tuo, vivere, nisi des laute vivere. Et hoc est, quod curam animae impedit, et eripit tempus, et pretiosas horas, quae Deo, quae animae, Quae caelo deberent impendi ad imperium Logi.
Corpus:
Mi Virtuose, nimis acerbus es tu contionator. Ergo ut eremicola Joannes locustis vivam, et melle sylvestri? Aliud jam usus habet.
Virtuosus:
Virtuosus hoc posset petere: non tamen id Logus petit. Hoc Logo sufficit, quod suffecit Apostolo: habentes alimenta, statui congrua, et quibus tegamur, his contenti simus. Natura paucis contenta est, cupiditas nullis.
Corpus:
Contentus utique Corpus feret: sed silii exigunt plura. Aesophagum ratio status semper impellit ad postulanda plura: nihil est satis conveniens statui, non vestis, non cibus, non ludus: quidquid pretiosum non est, vile est: aliud petit.
Virtuosus:
Aliud petit: et tu aliud das: negare ne ausis quidem. Fatere, si pudor non vetat, quis imperat domi tuae, pater, an filius?
Corpus:
Ah!
Virtuosus:
Severius habuisses puerum, esset modestior juvenis.
Corpus:
Ah!
Virtuosus:
Frenum injecisses ferocienti pullo, equus non recalcitraret.
Corpus:
Ah!
Virtuosus:
Vigilantior fuisses pater, honori et solacio jam liber forent.
Corpus:
Ah!
Virtuosus:
Sera jam sunt lamenta, et Phrygia. Atqui nisi omni vi te opponas rebellibus, peribis cum illis simul.
Corpus:
Ah! Ah!
Virtuosus:
Nuntiavi, quae jussit Rex. Consule tibi, et tuis. Gladium jam vibravit Logus, et arcum tetendit.
caeci, et siccus ruentes videam? Novi, quam sit invictus Logus, quamdiu Prudentius et Virtuosus assistunt lateri. Nec vi, nec dolo proficitur quispiam.
Audifax:
Virtuoso obvium se Audifax seret, jugum indocilis pati.
Aesophagus:
Prudentium capere Aesophagus potest.
Phantasus:
Praecipue turbatum a Phantaso.
Audifax:
Sed tu, quo magis extollis hostium vires, Pater, eo filios in arma potentius trahis. Imbelli lepori non congreditur magnanimus leo: exsultat, cum occurrere pantheram videt.
Corpus:
Sed non est semper felix audacia. Quid impositus Ossae Pelion gigantes juvat?
Phantasus:
Fabulas tace, et tandem cessa obloqui.
Aesophagus:
Si juvare non placet, saltem non obsiste.
Audifax:
Neutrarum ut sis partium, hoc patimur denique, ut modestiam videas.
Corpus:
Inferi tuae modestiae praemium ferant. Ey hatti!
Aesophagus:
Quid tamen urgemus senem? i, Logum concita adversum filios: sic profiteris parentem verum! sic naturae obsequeris.
Audifax:
Hoc nati meruere suis pro te laboribus, ut deliciis, libertate, gloria spoliati, vindicare, quae amiserunt, vetentur a patre.
Phantasus:
Et cum propitia laurum inclinet victoria, decerpere ramum prohibeat pater.
Corpus:
O cari silii! Sic irasci vos decet paternis monitis?
Audifax:
Certe, si desides et ignavi patienter ferremus immane jugum, tu increpare inertiam deberes, et animare filios in ausa tam pulchra. Nunc..
Phantasus:
Sed veniam meretur, frater, imbellis senecta, cujus frigus calori Martio contrarium esse, quis est, qui nesciat?
Aesophagus:
Nempe spiritus bellicos ego a patre postulavi? Consilio, ut senex juvet, hoc exigebam. Jam video pariter debilem esse pede, et capite.
Corpus:
Ah! Ah! Nunquam putassem, filios meos adeo degeneres fore. Filii, quo Patrem cogitis?
Audifax:
Cessa hoc nomen. Perge, si vis, etiam proditorem age! Accusa nos, perfidos, rebelles nuntia! Gloriamur!
Corpus:
Absit hoc a parente, Dulcissimi nati mei,
quid furitis? Amor coegit resistere periculoso facinori. Si vobis aliter visum, agite, quod videtur. Aetatem habetis.
Aesophagus:
Tandem loqueris, quod patrem decet.
Corpus:
Sed eheu! Quas ego procellas prospicio. Sic sit. Ey! hatti! hatti!
Licebit meis deliciis frui.
Auritus:
Et mihi meis.
Tangulus:
Et mihi communiter omnibus. Sed quid? An perpetua singulis constabit fides? Nulla nos rumpet discordia nova?
Nasutus:
Hoc absit malum! Jurandum est, et solemnitatem juramento haec pyxis dabit. Immittite digitos, et repetite verba, quae praeeo. Siquis perfidus fratres deserat, si levis mutet propositum, si concipiat paenitentiam facti, si turbet concordiam, tot maledictionibus obnoxius esto, quot pulvisculos tabacci haec pyxis habet.
Omnes:
Si quis perfidus etc.
Nasutus:
Sumite!
Omnes:
Tsi, tsi, tsi, tsi!
Ophtalmus:
Peractum est. Dividamur jam, et quisque obeat commissas partes. Ego Logum observo.
Auritus:
Ego Virtuosum.
Nasutus:
Ego Prudentium.
Gulaphus:
Ego fratres.
Tangulus:
Ego parentem.
Nasutus:
Quis autem Chrono, et horis invigilat?
Tangulus:
Chronus noster est: horae dissipatae. Securi sumus.
Omnes:
Eia! Ad opus.
choreas, et raptus. Vah! Inania gaudia! Vah! Brevia! ... Timet phlegmaticus, ubi non est timor. Videte, ut laboret emergere ex vorticibus. Stulte, oculos aperi, et jam in portu es.. Furit cholericus, quis laesit? Phantasma fuit.. Nemo te offendit, insane, quid aerem verberas? Nempe sic Phantasus urget. Ego dormientium somnia ridenda dico, flenda vigilantium. Olim mors aperiet oculos, et tunc ridebunt alii suae vitae tristitias, sua gaudia plorabunt alii, alii suos timores mirabuntur, et alii detestabuntur insanos furores. Intelligent omnes, se somniasse: et Paenitebit, plus credidisse ludibriis Phantasi, quam Prudentii bonis consiliis. At en! Prodit, omnino prodit, cujus affatum cupio.
urgerer imperiis, necesse utique fuit, mutari me. Nunc mutare Dominum lubet, ne muter ego usque. Duram servitutem sat diu servivi Logo. Paenitet serio.
Prudentius:
Non dubito, de data side. Logum tamen adhuc metuo.
Chronus:
Sine satellitio horarum?
Prudentius:
Quas pro se ferociter exiget.
Chronus:
Quas Chronus negabit constanter.
Prudentius:
Vim faciet per Virtuosum.
Chronus:
Vi repelletur. Nempe Aesophagus, Audifax, et tu Phantase, vim ab uno metuitis?
Prudentius:
Vel contra mille suffecit Samson. Nihil vis contra virtutem valet, valet dolus. Itaque si bonum audis consilium, et quod spectat securitatem, horas mihi committe, et obsequi jube. Larvatas adducere in aciem meditor, ut tutius lateant, et terreant fortius. Saepe phantasmata ita exterruerunt Logum, ut nec Virtuosum, nec Prudentium ultra sit ausus audire, et petitis Aesophagi ac Audifacis quantumvis insolentibus velut coactus annuerit. Sed opus fuit semper unius aut alterius horae auxilio, a qua perficerentur imagines, et ageretur ludus. Quodsi hodie me juvent omnes horae, et in terribilibus larvis compareant, putas, dubitari de victoria posse?
Chronus:
Consilium dignum Phantaso.
Prudentius:
Sed executio nulla erit, nisi Horae pareant ad nutum mihi, et omissis nugis, quas tractant, serio attendant mandatis. Ergo tu, mi Chrone!
Chronus:
Intelligo, quid velis. Hanc fistulam cape, Ut primum inflabis, dispersae congregabunt se Horae, et habebis ad officium promptas omnes.
Prudentius:
Scio divinam instrumenti virtutem.
Chronus:
Nempe tale ut haberet temporum praeses, necesse suit, ne, qua ipse nolit, dilabantur fugaces horae.
Prudentius:
Beatus sum! Propero, et statuta exsequor cito:
Chronus:
Ecce! Sic stulti adeo quandoque sapiunt.
Devastata nemora, et redactae in cinerem urbes saepe scintillae debent imputari non statim sopitae: et torrens, cui molem mature non obicis, minoribus montium ac vallium fluentis auctus, in provinciarum excidium insolescit atrociter.
Logus:
Hoc est, quod metuo. Jam serum est, vi et armis rebelles domare, cum horas habent faventes sibi. Nisi blanditiis mihi conciliem, actum de regno est.
Virtuosus:
Quam ego degenerem vocem audio?
Logus:
Regnare nescit, Virtuose, qui nescit dissimulare. Cedendum ad tempus furori est, dum detumescat: dandum aliquid irritatis subditis, ne repiant plura.
Virtuosus:
Hoc consilium desperantis est, non Regis Herois. Nae tu parum Aesophagum, parum Audifacem nosti, si speras, per indulgentiam induci ad modestiam posse.
Logus:
Quid faciam? Proditus sum, inermis, sine satellite! sine horis!
Virtuosus:
Metum abige, Princeps. Dum vivit Virtuosus, securus es. Ad victoriam non opus est hora virtuti: momentum sufficit. Erige animum! Hic te defendet!
Logus:
Imo hic: cape. Fortissime ferit Logi gladius, cum, qua vibratur, fortis est manus.
Virtuosus:
Exosculor regale munus. Trepidate hostes! invicta est Virtus, quam armat Ratio. Vicissim, Rex, meus, obsecro, te ensis muniat!
Logus:
Accepto amici donum.
Virtuosus:
Nemo te jam invadet impune: invicta est Ratio, quam armat Virtus.
Logus:
Sit igitur! Procede fortis, et insanientium conatus subrue. Vinco naturam, et ut vim rebellibus inferas, consentio. Vi compellantur, qui sponte subesse nolunt. Moriantur!
Virtuosus:
Imo mortificentur. Patere, Princeps! Non ego occidam mancipia, sed viva sepeliam, ut servire possint, rebellare non possint.
Logus:
Placet decretum forte. Exsequere.
Virtuosus:
Procedo. Rex vive! Et animo alacri exspecta victoriam. Absit metus: ut desint horae, non deest spes. Memento, quod dixi: ad magna nihil opus est horis virtuti, momentum
sufficit. Vive!
Logus:
Vince! Trepidus expecto eventum, et interea in latebras me abdo, miserabilis Rex, ac subdito carens. Irrue funesta nox, et tantum dedecus Caelo tege.
senectae! Infirma est caro: cessisti importunis, et consensum velut coactus praestitisti. Exorabo veniam, si semel adhuc officio fungaris patris.
Corpus:
Ah! Ut possem feliciter!
Prudentius:
Age, quod est in te. Ego Logum requiro, Nisi resipiscant rebelles cito, actum est.
faceres?
Tangulus:
Deinde ad visendos gentium mores, et discendas linguas. Europam totam pervagarer curiosus, et exlex.
Corpus:
Gloriose. Quid deinde?
Tangulus:
Deinde in patriam redux circumspicerem amicitias, et patrocinia grandium, quorum ope titulos speciosos, et honores acquirerem.
Corpus:
Provide. Quid deinde?
Tangulus:
Deinde de pulchra, et divite sponsa cogitarem.
Corpus:
Lepide. Quid deinde?
Tangulus:
Accumulandis pecuniis, et amplificandae familiae me impenderem.
Corpus:
Egregie. Quid deinde?
Tangulus:
Deinde dulce senium, quietus, felix, et hilaris agerem, ad invidiam aemulorum, ad amicorum solacium, inter jocos, et amabiles lusus nepotum.
Corpus:
Eleganter. Quid deinde?
Tangulus:
Ha! Quid deinde? Deinde audio, moriendum esse.
Corpus:
Hoc habes. Et deinde sepelieris, et deinde imponetur lapis sepulchro tuo, cui incisum hoc, vel simile epitaphium, legent posteri: Hic jacet Tangulus: vixit 70. annos, genuitque filios, et filias, et mortuus est. Haec omnis laus. Hoc tu non cogitas modo, improvide, fatue puer.
Tangulus:
Cogitabo, cum erit tempus.
Corpus:
Sic etiam cicada formicae in apologis loquitur. Sed quid fit? Cogitare cum potes, non vis: cum voles, non poteris. Aliud Logus, aliud Virtuosus, et Prudentius docent. Horum, mi fili, monita sequimur, non fratrum tuorum, quorum omne cerebrum in ventre est. Utinam non et aures essent! Extremas preces affero. Tu minores de periculo mone, ne pari cum majoribus se ruinae obiciant.
Tangulus:
Eventum exspectabimus quieti.
Corpus:
Ah! quam timeo, ne irritus sim! O filii! O hatti! hatti!
sedet. Fratres! Ubi trahitis moras lentuli? Eia Aesophage! Vive, et regna! Vicimus!
Aesophagus:
Vicimus! Altum ubique silentium: mira est solitudo. Et ubi Logus?
Phantasus:
Quo illum Phantasus pepulit, et abstulit metus. Tibi hunc thronum statui. Ascende! Impera!
Audifax:
Mira aulae facies: nemo se movet. Nullus apparet Prudentius, nullus Virtuosus.
Aesophagus:
Concedamus miseris triste solacium, ignavas latebras.
Audifax:
Imo scrutemur angulos! Protrahantur ad poenam.
Aesophagus:
Imbellis Virtuose, quid agis? cur tuum destituis Logum?
Audifax:
Cur Chronum non urget Prudentius? Cur horas non evocat?
Phantasus:
Aesophage regna! Pro Virtuoso Audifax, pro Prudentio Phantasus erit.
Aesophagus Audifax:
Erit. * Terra sub solio tremit. Horae ut Spectra sensim se exhibent.
Phantasus:
Inferi! Quid est hoc?
Aesophagus:
Quid trepidas?
Phantasus:
Juvate! Iterum feralis larva se mihi obicit.
Audifax:
Larvis territant? Num pueri sumus?
Phantasus:
Prô vestram fidem!
Audifax:
Ad arma frater!
Gulaphus:
Heu! Spectra, spectra occursant undique!
Tangulus:
Fugite fratres, fugite!
Ophtalmus:
Ah! Loge Princeps! Ophtalmum protege!
Aesophagus:
Tacete Logum! Aesophagus regnat.
Audifax:
Quid metuitis tyrannum satellitio nudum? Nobis confidite!
Ophtalmus:
Forte Chronus animum mutavit, et datam fidem.
Auritus:
Heu! Heu! Fratres! Fugimus!
Nasutus:
Pro monstra! Loge, Loge, te colimus!
Omnes:
Loge, te colimus! Fugimus! Fugimus!
Audifax:
Fugite ignava pecora!
Aesophagus:
Ad stygem ite!
Phantasus:
Quo me auferam, fratres! Orcus in nos surrexit. Undique infestant spectra.
Audifax:
Metuat spectra Phantasus: non metuit Audifax.
Aesophagus:
Non timet Aesophagus.
Audifax:
Eia! Ruimus in medias acies! Ubi sunt?
Audifax!
Audifax:
Serum est hoc cogitare. Aut vincendum est, fratres, aut pereundum. Resumite animos, quales exigit aut spes, aut desperatio. Me sequimini, Salve libertas aurea! jam obviam prospicio, et propero in occursum!
Horae:
altissime Memento.
Aesophagus:
O diras voces!
Phantasus:
O aurium tormentum grave!
Audifax:
Vaha quo rapimur stulti! Dispeream, nisi vanis timoribus agitamur. Non adsunt ex inferis istae furiae: phantasmata sunt, quae tu adduxisti, ut ludum nos faceres.
Aesophagus:
Haud suaserim ego tibi jocos tam importunos.
Phantasus:
At ego, o meo fratres, serio trepido. Ultima patimur: actum est!
Audifax:
Evanescent spectra, frater, si haec victima mactetur stygi. Aut fatere scelus, Ludio, aut peris!
Phantasus:
Heu!
Aesophagus:
Prô frater! jam imminent etiam. O siquis esset effugio locus!
Phantasus:
Heu!
Audifax:
Heu! Virtuosum video.
Virtuosus:
Quid est rebelles? Adest, quem provocastis. Congredere aliquis!
Omnes:
Heu! heu! periimus!
Virtuosus:
Nolo perire vos. Vivetis, sed in sepulchro. * Omnes sub solio in tumbam mutato sepeliuntur. Ruite!
Omnes:
Heu! heu! heu!
Virtuosus:
Habent, Jacent. Sic mortis memoria vincit peccatum. Jam mihi ad triumphum reducendus est Logus.
heu! nunquam amplius his oculis oritura.
Auritus:
O meum delicium! cui nunc servies? Quam atrox has aures cruciabit musica, quam instruent dissona desperantium animarum tormenta!
Nasutus:
O flores! o mei amores! ergo flaccescetis?
Gulaphus:
Bacche et Ceres, o mea Numina, sic me deseritis?
Tangulus:
O Dea Cypria, ita Tangulum decipis?
Ophtalmus:
O silvae! o montes! o cavernae! o si quis est uspiam, quem misereat miserorum!
Tangulus:
Date refugium afflictis et trepidis!
Auritus:
Recipite trementes columbas. quibus accipiter imminet!
Nasutus:
Heu! Prudentius adest, severus ultor.
Prudentius:
Sistite! nam quo evadetis?
Gulaphus:
Permitte!
Nasutus:
Ah permitte!
Prudentius:
Manere volo, impero.
Auritus:
Neque saltem indulges exilium?
Nasutus:
Et nihil omnino miseret miserorum?
Prudentius:
Erratis. Non vindicem sentietis Prudentium: Patronum habebitis, si paenitet Commissorum.
Ophtalmus:
Dulce promissum!
Gulaphus:
Spe nostra majus.
Auritus:
Et meritis majus.
Omnes:
Ah! paenitet!
Prudentius:
Quam Corpo et Chrono jam impetravi veniam, obtinebo et vobis. Hic latete, dum vocem. Facilis est ad gratiam Princeps, cum non peccatur proterve. Ingreditur. Nunc res agenda. Ego gloriosae, princeps, applaudo victoriae.
simul. Promulga gratiam: nec sine, ut Prudentius frustra Caduceum teneat.
Logus:
Quod postulas, habe. Pono culparum memoriam: adsint absque metu.
Virtuosus:
Migrate funestae tenebrae! Serenum victori applaudat caelum! Reduce diem, et in sepulchro solium firma Principi. In hoc fundamento perpetuum stabit.
Chronus:
Fidelem, O Rex, habebis posthac Chronum tibi.
Logus:
Sic spero: hoc cave, ne aliud imperes Horis, quam ego velim. Quales Prudentius pinxit, tales, ut porro serviant, volo, Larvas mortuales prae se ferunt, quia nullam esse horam convenit, quae non serviat ultimae horae, seu quam nollem esse horam mortis.
Prudentius:
Adsunt, si pateris, servi tui, jam tandem futuri fideles.
Logus:
Adeste: pronum ad vota habetis Logum.
Corpus:
Rex! Nisi nos prohibet triste etc..
Logus:
Desinite praeterita cogitare.
Corpus:
Quos mihi reliquos sinis, prosterno filios ad Domini pedes.
Logus:
Te, Corpe, fratris, hos habebo nepotum loco, si in sequentes juratis leges, quas dictabit Prudentius, et interpretabitur Virtuosus.
Prudentius:
Prima est: Ophtalmus, quod Ethnicos etiam Logus docuit, illud saepe de Deo cogitet: os homini sublime dedit, caelumque tueri jussit, et erectos ad sidera tollere vultus.
Logus:
Saepius proinde aspiciendum esse caelum, quam terram, saepius stellas, quam feminas.
Virtuosus:
Et adeo quidem, O Corpe, ut praeceptum Numinis contra Ophtalmum sit: si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et proice abs te: bonum tibi est cum uno oculo in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis.
Prudentius:
Secunda est: Auritus non abeat ad magistros prurientes auribus, qui a veritate auditum avertunt, et ad fabulas convertuntur.
Logus:
Tales nimirum, qui Doctores prudentiae dici volunt, et ne sciunt quidem, quid vera prudentia sit: vera, inquam, non
animalis, quae axiomata coacervat solis rebus praesentibus opportuna, qualia etiam animalibus insunt. Illi audiantur, qui ad caelestia, ad aeterna stimulant animos.
Virtuosus:
Sic rursum sacrae paginae monent: qui habet aures audiendi, audiat, quid spiritus dicat, non, quid caro.
Prudentius:
Tertia est: Gulaphus nimiam pro suae gulae deliciis sollicitudinem caveat, et famem solari contentus: superflua, ut hominem decet, contemnat.
Logus:
Illius memor: non est regnum Dei esca, et potus.
Virtuosus:
Et illius: Quaerite primum regnum Dei, et justitiam eius: cetera adjicientur vobis.
Prudentius:
Quarta est: Nasutus recordetur illius: qui delicate a pueritia nutrit servum suum, postea sentiet eum contumacem.
Logus:
Nempe qui ad minimae difficultatis odorem nasum in rugas trahit, non est aptus virtuti.
Virtuosus:
Inter illos est, de quibus legimus: radicem non habent: ad tempus credunt; et in tempore tentationis recedunt.
Prudentius:
Quinta demum est: Tangulus duo sibi verba teneat: fugite fornicationem.
Logus:
Et illa: molles regnum Dei non consequentur.
Virtuosus:
Hinc Veritas monet: si manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum, et proice abs te: bonum est tibi ad vitam ingredi debilem, vel claudum, quam duas manus, vel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum.
Corpus:
Sanctae sunt leges.
Logus:
Et sancte servandae. Urgebit Logus: de mediis providebit Prudentius: ne Corpo difficiles accidant, juvabit Virtuosus, qui inclusos in sepulchro Corpi ceteros filios evocabit in auxilium patris, cum et quamdiu jubebit Logus.
Virtuosus:
Sapienter. Captiva vitia ad heroicos ausus serviunt.
Chronus:
* Fit lux. Aperitur interius sedes solaris. Paratus est thronus, Rex! Reduximus solem. In sole sedere Logum decet, et nunquam tenebras pati.
Logus:
Bene est. Praestate homagium. Vos sceptrum porrigite.
Virtuosus:
Rex!
Logus:
Quid
vis?
Virtuosus:
Hoc sceptrum habe. * Crucifixum porrigit. Sic suavius imperabis.
Logus:
Bonum consilium! O Redemptor! Corpe, si quis non amat Dominum Jesum Christum, sit anathema!
Corpus:
sit anathema! Eia filii! Juramus obsequium.
Omnes:
Juramus.
Corpus:
Vivat, et imperet Logus!
Omnes:
Vivat, et imperet Logus.
Logus:
Hic obedientiae vobis exemplum, auxilium, solacium erit.
Prudentius Virtuosus:
O diem serenam!
Corpus:
Non me capio prae laetitia. Prope mihi juvenescere videor, cum redeo sub tuum imperium. Io filii! Plaudite mecum!
Freu dich Himmel! Freu dich Erden!
Jezt wird alles besser werden,
Weil d'Vernunfft den Scepter fuhrt:
Und nicht mehr das Maul regiert.
ALlegoria est, sub cujus cortice hic nucleus latet. Homo cupiditate bonorum praesentium illectus, Deo tamen displicere pariter metuens, modum excogitat, quo ita mundo possit servire, ut Deum nihil offendat. Reclamat conscientia, et fieri hoc posse negat. A molesto monitore ut se expediat, quid agit? Primum mutam esse jubet, audire contemnens. Tum surdam, in inquirendo vero negligens. Demum caecam vel in meridie, in crassa sibi ignorantia, et assectatissima complacens. Ita quietum, ac secure iis, quae mundus offert, fruentem, repente, qua hora non putabat, occupat Deus: conscientiae visus, auditus, loquela redditur, et sui carnificis statuitur carnifex. A mundo miser deseritur, a Deo damnatur, sero lamentans illud: non putabam! Sententiam jam executioni dandam, tamen in Theandri gratiam revocabit Deus, si stultitiae homo paenitens, tandem statuat uni soli servire. Revocabit sententiam autem? Quin et mundum, qui prius ei dominabatur, servum subiciet, facietque, ut vitam vivat omni suavitate refertam, ac nunquam non hilarem. Ita jubet nos palam praedicare Deus per Isaiam C. 3. Dicite justo, quoniam bene! Bene! soli, et semper bene!
Creon Amphibii filius amans Cosmum. - - Caro.
Cosmus sub specie Domini, revera uranii servus. - - Mundus.
Theander sub specie servi, Uranii causam agens, - - Christus.
Uranius Cosmi Dominus. - - - Deus.
Mammon Cosmi amicus. - - Opes.
Idonius amicus Creontis. - - - Voluptas.
Doxus amicus Amphibii. - - - Honor.
Alithius amicus Synesii. - - Veritas.
Crisius servus Amphibii. - - - Fallacia.
Mansuetus Aulicus Uranii. - - Misericordia.
Nemesius Aulicus Uranii. - - - Justitia.
Morotrophii_Praefect:
Quin ergo nominas aliquem?
Comoedus:
Obvium probabo,
Modo habeat hoc singulare,
Quod sit stultus Doctor.
Morotrophii_Praefect:
Stultus Doctor!
Hic terminus complexus non est significativus.
Quid docebit stultus?
Comoedus:
Nihil est opus, ut doceat,
Modo dedoceat stultitiam aliquam,
In quam forte incidit spectantium aliquis.
Morotrophii_Praefect:
Legam Catalogum:
Elige, quem aptum putaveris.
Comoedus:
Placet. Lege.
Morotrophii_Praefect:
Catalogus stultorum huius Morotrophii ordine alphabethi. Additur ars, quam quisque profitetur, et labor, quo occupatur.
Aurelius Allrain, professione Chymicus: laborat in lapide philosophico poliendo, cujus pulvis virtute Sympathica, pertusa marsupia sarcinet.
Barbatus Gribler, arte Vitrearius: laborat in Momi fenestra, per quam cordium arcana perspiciat.
Censorius Beller, professione Coquus: laborat in antiqua crambe.
Delicius Sehrzart, arte dulciarius Pistor: laborat in manna pinsendo.
Ego Einbilder, arte Architectus: laborat in turri Babylonica absolvenda.
Femininus Liendl, professione Venator: laborat in damis cicurandis.
Gaudentius Umundumb, professione Studiosus: laborat semel pro semper.
Hornius Nimmersatt, professione lanio: laborat dentibus tantum.
Iactantius Blaser, professione Medicus: laborat in mortuis resuscitandis.
Leguleius Sprecher, professione Ludimagister: laborat in novellis corrigendis.
Murmuphus Beer, opificio restio: laborat in fortuna liganda.
Niedhardus Griengelb, professione opilio: laborat in lupo tegendo.
Olidus Caper, opificio sartor: laborat in vestibus Lunae accommodandis.
Pertinacius Grind, opificio pileator: laborat in pileo in quod libet caput habili.
Querulus Wainer, opificio textor: laborat in tela semper eadem.
Ridiculus Krautig, opificio sutor: laborat in Cothurno, qui staturae suae adjiciat cubitum unum.
Salabusius Gleisner, arte pictor: laborat in umbra.
Tumidus Pfeffermandl, professione mercator: laborat in verbis vendendis.
Vetustius Rostig, professione miles emeritus: laborat in revocandis horis elapis.
Xantippius Stubenbass, arte musicus: laborat in Cantu duro molliendo.
Zolpius Amphibius Zwifalter, professione Politicus: laborat, ut duobus Dominis placeat.
Sed vos facite, ut ad me in Regiam veniat. Monebo meos, quid sit agendum, ut mentem mutet, et ponat pertinaciam. Ita Patrem cum filiis felicem reddam: opes, honores, voluptates ad nutum affluent, neque tamen offendetur Uranius. Quod si altercentur diutius, pauperiem, infamiam, tormenta timeant, et quidquid inferre mali Dominus contemptus potest.
Creon:
Loquar omnia: et nisi me fallit gaudium, felix Orator ero.
servabo, dum legere necessitas suadeat, aut opportunior hora.
Synesius:
Vanas tu minas dicere, frater, ausis?
Creon:
Nemo innocens ab Uranio plectitur: et nos hactenus peccavimus nihil. oboediemus deinceps etiam: quid exigat amplius?
Synesius:
Oboediemus. Scilicet nisi volentes, nolentes, pater adigat in obsequia Cosmi.
Creon:
Anxiae mentis es: scrupulos eice. Nunc, ab alloquio Cosmio venio: non est is, qui velit nos ab Uranii servitute abstrahere, eiusque vel privare favoribus, vel furori obicere. Servire Uranio sinit, et sibi vult simul. Utrumque amare possumus, neutrum debemus timere. Quid est in hoc proposito frater, quod reprehendere Uranius possit? Aut quis non viris magnis duobus, amicus esse, quam uni malit?
Synesius:
Haud prorsum inepte loqueris. Exploremus mentem patris. Video cum Mammone huc intrantem.
Creon:
Cum Mannone? Subducamus nos oculis, ut auribus arbitremur, quid agant.
Synesius:
Sequor.
multo plura, quam legis.
Amphibius:
Quanta bona!
Mammon:
Quid simile Uranius dabit? Promittit, quae nec oculus vidit, nec auris audivit: tu cape, quae vides, audis, tangis.
Amphibius:
Quantus est computus?
Mammon:
* Computant ex tabella mercedis summam. Numera. Quoties passus decem in gratiam Cosmi ambulabis, accipies decem florenos.
Amphibius:
Video. Accelerabo incessum.
Mammon:
Quoties annutu capitis probaveris sententiam, quae Cosmo placet, centum et quinquaginta florenos.
Amphibius:
Etiam pedibus et manibus annuam.
Mammon:
Adde jam ad centum quinquaginta florenos, 10. florenos.
Amphibius:
Jam erunt 180.
Mammon:
Ponamus jam, quod in die tantum viginti passus facias: multiplica 180. per viginti, jam erunt quater mille septingenti octoginta floreni.
Amphibius:
Quaeso te! una die!
Mammon:
Adde pro qualibet linea, quam scribes, decem crucigeros, tres lineae jam dabunt unum florenum, sex lineae quatuor florenos, decem lineae duodecim florenos. Multiplica haec per accidentia, quae fere omni die ferent octoginta florenos: adde dies diebus: multiplica dies per hebdomadas: adde hebdomadis menses: multiplica menses per annos: summa summarum erit immensa.
Amphibius:
Confundor penitus prae laetitia,
Idonius:
Quem huc nobis hospitem adducis, Mammon?
Mammon:
Virum, qui secretioris politiae candidatus est, examinatus a me, et approbatus. Vacat Rex?
Idonius:
Accedi potest.
Mammon:
Intrabo.
Amphibius:
Sequor ducem.
Idonius:
Exspecta, hospes. Neminem in penetrale admittit Cosmus, quem non prius
Mammon:
commendarit.
Amphibius:
Didici esse patiens. Tu mihi jam, si lubet, nomen tuum edissere, et quae sit in hac aula vitae methodus, doce. Idonius vocor, et Cosmi sum Ganymedes. Quid possim, ex statura ne arguas. In pumilo corpore animus Gigas vivit, de victoribus orbis jam saepe victor,
Amphibius:
Grandescit Pusio.
Idonius:
Tu murmuras?
Amphibius:
Nihil admodum. Narrare perge.
Idonius:
Cave, ne me contemptum sentiam. Quem ego desero, vitam acerbam ducet.
Amphibius:
Dissuavior. Ama me!
Idonius:
Nondum te novi satis.
Amphibius:
Gratiosus es.
Idonius:
Cessa! nihil me blanditiae movent: mereri amorem debes.
Amphibius:
Quid exigis?
Idonius:
Mores et actiones tuas ut conformes moribus et actionibus mei Domini, hoc requiro. Potes?
Amphibius:
Explica.
Idonius:
Cachinnari potes, cum ridet Cosmus? ..
Amphibius:
Hi!
Idonius:
Ejulare, cum ille flet?
Amphibius:
Heu! eheu!
Idonius:
Frendere, cum ille irascitur?
Amphibius:
Quos ego?.
Idonius:
Trepidare, cum ille timet?
Amphibius:
Ah!
Idonius:
Furere, cum ille odit?
Amphibius:
Congredere, congredere.
Idonius:
Opportune accedis Doxe: saluta hospitem.
Doxus:
Hic est, quem mihi laudavit Mammon? Salve.
Amphibius:
Amicus hic, an inimicus est Cosmi?
Idonius:
Amicus. Venerare.
Amphibius:
Je suis uôtre serviteur, Monsieur, bon amy, du grande seigneure, je suis uôtre serviteur!
Doxus:
Linguam et mores habet ad Cosmi genium. Placet.
Amphibius:
Dic tamen, quis est hic vir?
Idonius:
Magnus Eleemosynarius est nostri Regis. Doxum se vocat.
Amphibius:
He! vous ête grande aumoniere du grand Signeur! je suis uôtre serviteur tres humble, tres humble! ô vous ête une du grandes personages, une du grandes, du grandes: permette mois vous baiser les main! je suis uôtre serviteur tres humble! tres humble!
Doxus:
Si! vous parlez fort bien francois.
Amphibius:
Un peu Monsieur! je suis uôtre serviteur!
Idonius:
Eleganter etiam latine loquitur. Audivi.
Amphibius:
Si Monsieur! et praeterea italice aliquid, Hispanice, Belgice, Hungarice, Anglice: in omnibus aliquid.
Idonius:
Tenta virum accuratius, Doxe: reperies aptum. Ego quae scio, Regi nuntio.
Doxus:
Igitur Cosmi gratiam ambis?
Amphibius:
Ut nihil magis: si tamen Uranium non offendam, cui
me ante jam obligavi.
Doxus:
Cur vero mutare Dominum placuit?
Amphibius:
Non displicet Dominus, sed merces in re modica, pene tota in spe. Futura semper promittitur: ego praesentem mallem, aut verius utramque.
Doxus:
Suspicio sapientiam. Ibant ad dextram alii, et soli Uranio adhaerebant: alii ad sinistram, et soli Cosmo se addicebant: primus es, qui tentat viam mediam ad beatitudinem gradi.
Amphibius:
Utinam tam feliciter, quam audacter.
Doxus:
Nihil metue. Prudens consilium sequi solet eventus felix. Prudentiorem virum ego hucusque nullum vidi. Ad Regem eo: dignus es, quem collocet ad rei publicae clavum. Id ut libentius tibi praestet, et citius: elogium tibi loquar, et grande. Audire lubet?
Amphibius:
Mactor beneficio. Tace.
Doxus:
Rex, dicam, Amphibium paucis describam tibi: est discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri.
praesentis Dominus, Magister futuri!
Creon:
Non ultra me teneo. Pater, gaudeo te laetum esse.
Amphibius:
Hem! Adestis vos?
Synesius:
Vidimus, audivimus omnia.
Amphibius:
Quid promiserit Mammon?
Synesius:
Audivimus.
Amphibius:
Quam blanditus sit Idonius?
Creon:
Vidimus.
Amphibius:
Quid dixerit Doxus?
Synesius:
Audivimus.
Amphibius:
Quod de me dicturus sit Regi, quod Amphibius sit discipulus praeteriti temporis,
Synesius:
Et Dominus praesentis,
Creon:
et Magister futuri.
Amphibius:
Dominus praesentis, Magister futuri. Ecce hoc audistis?
Creon:
Omnia.
Amphibius:
Et quid jam videtur?
Creon:
Ut agas, quod tibi tua prudentia dictavit, quod adeo laudavit Doxus, imo quod jam ante Cosmus ipse probavit.
Amphibius:
Eia! Admissus es ad alloquium?
Creon:
Transeunti ad genua accidi.
Amphibius:
Iurasti fidem?
Creon:
Iuravi. Admisit, et ultro patrem etiam admissurum promisit, si vellet. Excusavi per timorem Uranii. At ipse: non abstraham ab Uranio, inquit: servire utrique potest servitutem bonam, et quae felicem cum filiis faciet.
Amphibius:
Eia! Beatus sum!
Synesius:
Dubito.
Amphibius:
Quid tu mussitas tecum?
Synesius:
Disputo aliquid.
Amphibius:
Contra consilium tantae prudentiae?
Synesius:
Scilicet.
Amphibius:
Ecce chirographum beatitudinis.
Synesius:
Imo miseriae dixero
Amphibius:
Insanis?
Synesius:
Pater, Mammon te in computando decepit: melius computa.
Amphibius:
Non decepit.
Synesius:
Numera. Insuper tantum de acceptis computum fecit, nullum de expensis.
Amphibius:
Nihil expendam.
Synesius:
Praeterea fecit totum computum per additionem et multiplicationem: quid? si rediens Uranius facit subtractionem et divisionem, qualis erit summa summarum?
Amphibius:
Loquacule! Tu hodie non tacebis?
Creon:
Pater aures nega homini superbo et obstinato, scilicet, qui solus apit.
Amphibius:
Recte exprobras. Nam quis te tumor inflat, ut acquiescere
sententiae nolis, quam probat is, qui est Discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri? Tace jam, et cave, verbum ut ultra facias.
Synesius:
Unicum sine me dubium proponere.
Amphibius:
Et quiesces deinde?
Synesius:
Quiescam, pater.
Amphibius:
Hem! Loquere.
Synesius:
Si Uranius juberet te proficisci Romam, et Cosmus Parisios: quid faceres?
Amphibius:
Quid facerem?
Synesius:
Ita, pater.
Amphibius:
Hoc dubitas?
Synesius:
Hoc.
Amphibius:
Ad dubium tam ineptum pudet me respondere.
Synesius:
Et si non respondeas, ego tibi audacter dico, pater: ego Cosmo nolo servire.
Amphibius:
Et ego tibi serio dico, mi filii, Cosmo debes servire.
Synesius:
Hoc non fiet, mi pater.
Amphibius:
Hoc fiet, mi sili.
Synesius:
Je suis uôtre serviteur! Sed Cosmo non serviam.
Amphibius:
Je suis le uôtre! Adhuc hodie servies.
Synesius:
Hodie? Puto, quod non.
Amphibius:
Puto, quod sic.
Synesius:
Non.
Amphibius:
Quid?
Synesius:
Non serviam, aio.
Amphibius:
Servies, aio.
Synesius:
Non.
Amphibius:
Tamen. hem! Quae temeritas! Quis umquam audivit filium sic patri loqui?
Synesius:
Uranio serviam.
Amphibius:
Et Cosmo simul.
Synesius:
Non possum.
Amphibius:
Ego possum, et volo.
Creon:
Quousque obgannies?
Synesius:
Tace tu!
Creon:
Imo tu tacebis: velis, nolis. Pater, manus stringe, ego constringam os istud tam impudens tibi.
Synesius:
u-u-u.
Amphibius:
Ex merito agis. Patere, patere! Ut discas, quam reverentiam debeas patri. Nunc loquere, loquere petulans! Ha! ha! ha!
quid dicant homines isti de te? Dicunt te esse hominem bardum, stupidum, nullius cerebri, et albae mentis.
Synesius:
Immerito, sed et ad meritum. Patientiam laudabit Uranius.
Crisius:
Sed imprudentiam non laudabit.
Synesius:
Tibi imprudens videor?
Crisius:
Es.
Synesius:
Manus solve.
Crisius:
Si manus dabis.
Synesius:
Cui?
Crisius:
Veritati.
Synesius:
Demonstra.
Crisius:
Rursum pruris ad disputandum pro more tuo. Sed non vacat multis urgere: unico syllogismo convictum dabo.
Synesius:
Quid probabis?
Crisius:
Imprudentem te esse, cum opponeris patri.
Synesius:
Nego.
Crisius:
Probo. Qui opponit se viro prudenti, est imprudens: sed Pater tuus est vir prudens: ergo si opponis te patri, es imprudens.
Synesius:
Nego minorem.
Crisius:
Minorem, quod pater tuus sit vir prudens? Hoc suppono, et ipse saepe dixit: credis, mentitum esse?
Synesius:
Audio: invertam argumentum: Qui tentat rem impossibilem, est imprudens: sed servire duobus Dominis est res impossibilis: ergo si pater meus tentat servire duobus Dominis, est imprudens.
Crisius:
Minor est falsissima.
Synesius:
Ego probo minorem. Ponamus, velle Cosmum, ut pater proficiscatur Parisios, Uranium autem jubere, ut eat Romam. Jam sic: vel oboedire Uranio debet in isto casu, vel Cosmo? Neutrum potest dici. Ergo.
Crisius:
Quid? Sic peritus es Logicae? Nego consequentiam in hoc syllogismo cornuto. Manifesti tibi non sunt quatuor termini, Uranius, Cosmus, Roma, Parisii? Itaque non datur medius terminus, cur conveniant haec extrema: quomodo convenient inter se?
Synesius:
Hoc queror.
Crisius:
Haec fallacia est. Ego sic argumentor: esse servum Uranii, et esse servum Cosmi simul, non sunt propositiones contradictoriae: ergo possunt simul esse verae, simul, simul.
Synesius:
Respondeo, distinguo antecedens: non sunt propositiones contradictoriae, si Cosmus et Uranius sibi
nunquam contradicunt, concedo: secus, nego antecedens, et sub eadem distinctione concedo, et nego consequentiam, et insuper nego suppositum, quod Cosmus et Uranius essent duo Domini, si nunquam sibi contradicerent. Nam vel sunt liberi, ut possint dissentire, vel non sunt liberi? Si alteruter non est liber, tune unus tantum est Dominus, qui gaudet bono libertatis: si uterque est liber, et libere semper idem volunt, et nolunt, rursum sunt unus Dominus per consensum voluntatis.
Crisius:
Ut tibi Jupiter haec cornua frangat! Aio, Uranium et Cosmum esse unum Dominum, et esse duos. Capis?
Synesius:
Non capio.
Crisius:
Audi. Duo sunt in personis, unus in substantia. Capis, aut nondum etiam?
Synesius:
hoc est mysterium dualitatis, non capio.
Crisius:
Explicabo ad captum. Quod sint duo in personis, concedis. Quod sint unus in substantia, sic probo. Voluntas est substantia: sed isti duo Domini habent unam voluntatem: ergo habent unam substantiam.
Synesius:
Prope absum, ut negem consequentiam. Sed dissimulato hoc vitio, quid probas? Concedo totum: hoc est, quod ego dixi: si habent unam voluntatem, sunt unus Dominus, non duo.
Crisius:
Tamen duo. Euge enim nos duo an sumus duo, an unus?
Synesius:
Nos duo utique sumus duo.
Crisius:
Recte. Sed nos duo etiam sumus unus.
Synesius:
Nos duo unus? Ergo ego sum tu?
Crisius:
Sic est. Et tu es ego?
Synesius:
Ego nolo esse tu.
Crisius:
Sed ego volo esse tu.
Synesius:
Vides, quod simus duo.
Crisius:
Patientia. Here! Ego jam tibi volo ista vincula solvere: non vis?
Synesius:
Lepidus es. Volo! volo!
Crisius:
Vides, quod simus unus?
Synesius:
Simus unus. Libenter volo. Solve.
Crisius:
Et tamen sumus duo.
Synesius:
Nunc non.
Crisius:
Imo nunc. Nam tu dicis, quod non simus duo, et ego dico, quod simus duo: ergo sumus duo: ergo nunc sumus unus et duo.
Synesius:
Sive sim unus, sive duo, gaudeo, quod sim
liber.
Crisius:
Ama me, cui debes hoc gaudium.
Synesius:
Quid faciam tibi?
Crisius:
Obtempera bonis monitis: Cosmum ama.
Synesius:
Si verum est, quod ais, et si Cosmus ac Uranius unus Dominus sunt, amo Cosmum.
Crisius:
Tantae molis erat. At ipse prodit. Profitere fidem, ut felix fias.
merito terreat? Ubi dentes, ungues, cornua, quae Alithius mihi affinxit?
Synesius:
Non putabam Dominum tam compositum, tam modestum, tam amabilem reperiri in te. Ah! Non putabam! Erravi! Ignosce! Places per omnia, quia video nihil, quod possit displicere Uranio.
Amphibius:
Haec vox me recreat.
Creon:
Agnosco fratrem!
Cosmus:
Placebo magis, si scies, quam nihil imperem huic formae non congruum. Dicat Amphibius, in quas leges juraverit.
Amphibius:
Dicam. Tu vide, num hic decalogus tuo respondeat. Praeceptum primum. Ego sum Cosmus Dominus tuus: Dominum alienum liceat colere coram me: modo ita colas, ut non contemnas me.
Cosmus:
Quid possum minus poscere?
Synesius:
Ex oculis vidi, modestum te esse. Nihil iniquum petis.
Amphibius:
Puto Praeceptum secundum. Non assumes nomen servi mei in vanum, sed ore, lingua, gestu ostendes te libenter servire.
Cosmus:
Tristes et melancholicos famulos ego odi.
Synesius:
Neque Uranius odit hilares.
Amphibius:
Sic est. Praeceptum tertium. Memento, ut statas horas famulatui tuo sacrifices.
Cosmus:
Supererunt aliae pro famulatu Uranii.
Synesius:
Spero.
Amphibius:
Bene. Praeceptum quartum. Honora uxorem, et liberos tuos serva, ut sint longaevi super terram, quam Dominus tuus dabit posteris tuis.
Synesius:
Aequum est.
Amphibius:
Sanctum. Praeceptum quintum. Non occides te ipsum.
Synesius:
Natura hoc vetat.
Amphibius:
Omnino. Praeceptum sextum. Non eris singularis.
Synesius:
Odiosum est.
Amphibius:
Ita. Praeceptum septimum. Non reicies munera.
Synesius:
Prodigus forem.
Amphibius:
Certe. Praeceptum octavum. Non loqueris cum proximo tuo nimis aperte, et citra omnem restrictionem.
Synesius:
Prudentia jubet.
Amphibius:
Vide, cui fidas. Praeceptum nonum et decimum. Non oderis uxorem proximi tui, non domum, non agrum, non servum, non ancillam, non bovem,
non asinum, non universa, quae illius sunt.
Synesius:
Cur oderim, quod esse meum potest?
Cosmus:
Non hae faciles leges sunt, non justae, non tales, quibus opponere Uranius nihil possit?
Synesius:
Sunt. Nihil carpo: Probo, quod egit pater, et in fratris sententiam eo. Dixi. Pudet contumacem fuisse: sed deceptus sum: non putabam, Rex, tam aequum esse te, tam aequas leges.
Cosmus:
Condono errorem: et quia jam meus es, tuum me facio. Venite, fruamur bonis, quae Mammon, Idonius, et Doxus me jubente pararunt: feste sit dies hodie.
Amphibius:
Festa sit tibi, Princeps, festiva nobis.
Creon:
Io! Frater! Nunc amo te!
Synesius:
Eamus!
Creon:
Te oro, Crisie, ut excubias istic agas, ne qua penetret in aulam Alithius, et Synesium in curas priores agat.
Crisius:
Cura erit. Securus esto.
Creon:
Imo in cura sum. Nam legatus hodie ab Uranio venit, quem haud dubie Alithius duxit. Si consilia resciverint patris, tentabunt aliquod facinus, et aut Cosmum, aut Uranium concitabunt adversum nos.
Crisius:
Relinque me mihi. Ne quidem sub oculos venient tibi hodie. Ad fores eo.
Hactenus distractum aliis curis oblivio epistolae cepit. Si memoria recurret, et ille repetat, quid suades, ut agam? Nam, ut est, facile turbas movet, vel inter gaudia.
Mammon:
Negotia succedant negotiis, curae curis, gaudia gaudiis. Nunquam vacat, qui Cosmo servit. Nunquam, crede mihi, epistolii recordabitur Synesius, nisi admoneatur. Ego vero faxo, ut admoneri non possit: nam surdum faciam.
Creon:
Quaeso, surdum? Quam ego hoc ei saepe optavi malum! Mutum esse saepe jussimus: recepit loquelam semper, cum audivit Alithium loqui. Jam si id agas, ut audire non possit, surdus pariter, et mutus erit, et nos ex integro vestri.
Mammon:
Hoc ago. Tu cede litteras mihi, ut, si forte repetat, dicere sine mendacio possis, te perdidisse.
Creon:
Indignabitur.
Mammon:
Ride, et averte sermonem,
Creon:
Cape. Eo ad gaudia.
Mammon:
Opportuna proposito haec epistola venit... Omnino opportuna. Sed tuo mihi ad facinus ingenio est opus.
Crisius:
Promptum habeo.
Mammon:
Dimidium Amphibii nostrum est: totum cupimus, et ab Uranio penitus liberum.
Crisius:
Hoc vis, ut ego perficiam?
Mammon:
Hoc volo, et potes. Potes mentiri personam Alithii?
Crisius:
Hoc est, dicere veritatem? Non assuevi.
Mammon:
Facile est, si audes esse impudens. Nemini parce famulis, aulicis, Regi convitia palam dic, ac sine palpo.
Crisius:
Aegre serent.
Mammon:
Nihil metue. Fabulam Rex est doctus.
Crisius:
Quid tum sequetur?
Mammon:
Nempe exosum Alithii nomen, Alithium verum excludet aula, et omne cum Synesio abrumpet commercium. Tum, ne quis angat Amphibium, securi sumus.
Crisius:
Intelligo totum.
Mammon:
Quod soles, age: praemium te dignum seres.
intelligas, qui sim hodie, fatebor tibi, non placet Amphibius, nec ultra servio. Paenitet serviisse. Fraudibus et fallaciis illectum ad cosmum adduxi. Sperabam, serviturum utrique Domino. Nunc ille, nisi caecus sum, jam se penitus tradidit Cosmo: sorte vix adhuc Uranium cogitat.
Alithius:
Num ego a Crisio hodie audio veritatem?
Crisius:
Recte exclamas. Sed spei meae interitus meretur hoc punctum.
Alithius:
Quoties multo ante exclamavi: nemo potest duobus Dominis servire! Irrisus sum.
Crisius:
Non putabam, hoc opus tam arduum esse.
Alithius:
Si tamen sincere agis, dic, sub quibus vestibus latebo securius?
Crisius:
Puto, pharmacopolam circumforaneum si induas, facturum optime. Hi audiuntur, et erit ex medicinis occasio loquendi de morbis: quin et ement aliquas merces, si vili vendas.
Alithius:
Donabo etiam, si gratae sint. Sed ain', tu sincerus es mihi?
Crisius:
Quam sincere sum Crisius.
Alithius:
Ergo de veste prospice.
Crisius:
Mecum ambula. Dabo.
Alithius:
Unum repete: vere obsurduit Synesius ex Mammonis praestigiis?
Crisius:
Certe surdaster est. Adducetur tibi, ut sanes: ita se offeret omnis occasio, quam optas. Sed tu clama, si velis intelligi.
Alithius:
clamabo, ut ambae aures tinniant.
Crisius:
Superabo Mammonis spem.
carere.
Alithius:
Possetis, si plerique aegri eo, quo dixi, animo essent. Sed quotusquisque est, qui fateatur, aegrum se esse? Quotus, qui ab alio aeger dici sustineat patiens? Agite, si ego dicam, quod tu morbo gallico labores, et tu lepra, et tu hydropisi, creditis mihi?
Creon:
Nisi tu dicendo, aegrum me facis, certe sanus sum.
Idonius:
Ego mundus.
Mammon:
Ego totus vegetus.
Alithius:
Atqui tanto peius malignus est morbus, quanto minus agnoscitur. Dixi, tam multi sunt aegri, quia tam pauci se aegros existimant.
Mammon:
ridiculus es. Sed nempe nisi aegros multos habeas, lucrum non facis: et inter eos medicos es, quibus non est bene, nisi multis sit male.
Alithius:
Imo si datis aegrum, qui se talem fatetur, sanabo gratis, modo credat saltem sanari se posse, et dicat velle.
Idonius:
Tuum est facere, ut credat.
Alithius:
Non certe. Spes enim excitat desiderium sanitatis, et aegrum subigit imperio medici. Qui non fidit, non obedit: et nemo sanari cupit, qui desperavit.
Mammon:
Ego saltem neminem huc usque vidi aegrum, qui non et speret, et velit sanari, siquidem aegrum se esse sentit.
Alithius:
Sperant, volunt sanari, sed pharmacis, quae sibi placent, non quae medicus probat. Porrigo potionem amaram: nauseant, revomunt. Emplastrum urens adhibeo: ejulant, revellunt. Igne et ferro utor, quod saepe necesse est: furunt, maledicunt, insaniunt.
Mammon:
Sed Rex ingreditur. Recede Rex, ne te pestis inficiat: nam omnes aegri sumus.
Cosmus:
Saepe occulti infestant nos morbi. Ego te aestimo, hospes: quid tibi videtur: sanus sum? Arteriam tenta.
Alithius:
Molestum est, quod dicam: dico tamen: putredo viscerum te exedit: brevi corrues.
Omnes:
Heu! Rex!
Cosmus:
Firmi stant adhuc pedes. Nihil metuo.
Alithius:
Dixi, nemo credit, nemo credit, nemo credit se esse aegrum.
Amphibius:
Age divine Medice, quid dicis de me?
Alithius:
Pro Superi! Quisquis es, dispone domui tuae! Quia morieris tu, et non vives.
Omnes:
Ha ha ha!
Amphibius:
Nunc demum dixisti verum: homo sum: nihil humani a me alienum puto: moriar utique: puto, puto.
Alithius:
Atqui hodie morieris: hoc tu non putas.
Omnes:
Ha ha, ha!
Amphibius:
Hodie saltem indutias dabis usque mane, indutias usque mane!
Alithius:
Non habebis. Hodie, inquam, morieris.
Omnes:
Ha, ha, ha!
Amphibius:
Audacter. Quis igitur me morbus occidet?
Alithius:
Vertigo capitis te aget in praecipitium.
Omnes:
Ha, ha, ha!
Cosmus:
Medice, cura te ipsum. Certe vertigo tibi cerebrum turbat.
Alithius:
Dixi! nemo credit, nemo credit, se aegrum esse. Sed cum erit propinqua mors, optabitis haec pharmaca usurpasse, et clamabitis cum sero suspirio: non putabam! Non putabam! Illud, inquam, solenne proverbium fatuorum: non putabam!
Mammon:
Crude, memento, te Regi loqui.
Alithius:
Aduletur Medicus, qui cupit occidere, ego sanare volo.
Cosmus:
Sinite. Sed hem! Superest unus, cui minatus es nihil. Num sanus est hic?
Alithius:
Momento esset, si vellet. Surdastrum affirmo. An non est ita!
Amphibius:
Peritiam probas.
Alithius:
Clamare altius ad aures homini hoc loco licet?
Cosmus:
Clama.
Alithius:
Vis sanus fieri?
Synesius:
Quid dicis?
Alithius:
Sanus num velis fieri, sanus, inquam!
Synesius:
Non sum insanus: surdus, surdus sum, sicut tu.
Alithius:
Ego te volo sanare, si vis: sanare volo.
Synesius:
Surdus surdum! Cur te ipsum non sanas? Te? Ego non credo, quod me possis sanare tu, tu.
Alithius:
Dic
tantum: volo sanari! sic cessabunt praestigiae, et dissolvetur pactum cum diabolo! Dissolvetur pactum!
Synesius:
Apage! Ego non habeo pactum cum diabolo.
Alithius:
Quid clamas? Ego non sum surdus.
Synesius:
Ita: ego sum surdus.
Alithius:
Sed ego non.
Synesius:
Tu non!
Alithius:
Non, inquam.
Synesius:
Dixerunt te esse surdum.
Alithius:
Heu! Video me ludi. Num proditus sum?
Synesius:
Reddes auditum?
Doxus:
Rex! Alithius ab Uranio missus adest: alloquium petit.
Alithius:
Quid audio!
Cosmus:
Alithius adest? Meus hostis? Proceres, quid agam?
Amphibius:
Admitte, obsecro, in Uranii gratiam.
Idonius:
Audiatur, quid serat.
Cosmus:
Intrare jube.
Alithius:
Alithius adest! Dixi: proditus sum! Quis Alithius adest? Ego Alithius sum.
Omnes:
Ha, ha, ha!
Creon:
Delirat homo.
Synesius:
Auditum redde!
Alithius:
Hem! Scelus!
epistolam Uranii, quam tibi paulo ante Mammon, Rex, tradidit. Falli te vides, o bone, si istum pro Crisio habes. Et quid bonum voco, Rex! aut impostor est homo, qui se Alithium vocat, aut furit.
Cosmus:
Nescis, Doxe, quam sapiens sit. Etiam in sanis morbos reperit. Age, dic, num aeger est Doxus hic?
Alithius:
Atque ad mortem quidem. Gangraena interior depascit te, miser, et lenta morte consumeris.
Doxus:
Te stultitia devorat.
Cosmus:
Alithius saltem sanus est?
Alithius:
Est: non vero hic Crisius: phtisi proxime periturus, animam tussies.
Omnes:
Ha, ha, ha!
Crisius:
Graviora habeo, quae agam tecum. Dimitte hominem, ut quies sit.
Synesius:
Redde auditum tandem!
Cosmus:
Abscede insulse! Et alibi tuas has nugas vende.
Alithius:
Non abscedo, dum sciatis, quod Alithius sum. Audi perfide! Audi Amphibie!
Cosmus:
Eicite insanum hominem!
Alithius:
Audi, inquam!
Synesius:
Hem falsa spes!
Doxus:
discede Sycophanta: patent protae! Abi!
litteras, quas ab Uranio ad Synesium tuli.
Alithius:
Quid? Synesius surdus est, Alithius ejectus, consulitur Crisius, Cosmus adoratur: non est hoc responsum satis?
Theander:
Nondum tamen pro alterutra parte aut contra declaravit se homo.
Alithius:
Id nec umquam faciet. Neutrarum videri vult, aut ambarum potius.
Theander:
Neutrarum non licet, ambarum non potest esse. Necesse est, ut decernat. In Epistola scriptum est enim: Uranium Dominum adorabis, et illi soli servies, illi soli. Si legit Amphibius, et tamen speravit, servire se Uranio posse, et Cosmo simul, jam reus est majestatis. Si non legit, eique a Synesio, cui dederam, non est reddita: ex me audiet: dabitque verbis pondus epistola annulo signata Uranii.
Alithius:
Atquine admitteris ad alloquium quidem. Totus Amphibius, mihi crede, totus Cosmi est, nec jam ex parte. Cosmum diligit, Uranium odio habet: Cosmum sustinet, Uranium contemnit.
Theander:
Reduci ad Uranium potest.
Alithius:
Postquam obsurduit Synesius, etiam Amphibius nullum audit salubre consilium.
Theander:
Oculis utatur Synesius, et videat malum, quod imminet patri, si audire non potest.
Alithius:
Quis exhibebit?
Theander:
Omnes tentabo vias, ut reperiam aditum.
Ignescis? Frigidam allatum eo, ne oriatur incendium.
Theander:
Cessa nugari. Mihi respondebis veritatem saltem, qui legatus ab Uranio sum, et responsum ad epistolam expeto, quam Amphibio attuli.
Crisius:
Tu Theander es?
Theander:
Sum.
Crisius:
Responsum petis ad epistolam! a quo?
Theander:
Ab Amphibio, cui inscripta est.
Crisius:
Frustra expectas. Epistolam Mammon a Creonte accepit, legit, utetur in rem suam.
Theander:
Clausam accepit?
Crisius:
Clausam.
Theander:
Et a Creonte.
Crisius:
A Creonte.
Theander:
Ergo non saltem prior Synesius legit?
Crisius:
Non legit.
Theander:
Ad illum admitte me.
Crisius:
Quid ages?
Theander:
Responsum volo.
Crisius:
Homo surdus et caecus non noscet te: quid respondebit?
Theander:
Surdum scio: insuper caecum ais?
Crisius:
Aio: Nam nunc primum Idonius ita fascino ligavit miserum, ut apertis oculis nihil videat. Impingit ad omnes angulos, et aulae ludibrio est.
Alithius:
Offuciis, et inaniis nos iste suis iterum ludit! Excusso pedum pulvere abimus Theander.
Crisius:
Ho! Si nihil auribus creditis, faciam videndi copiam.
Theander:
Intramus vel cum periculo. Qua ducis nos?
Crisius:
Venite post me.
Theander:
Necesse est, Uranio referre certum aliquid. Quin, forte se offeret etiam Amphibii convertendi occasio. Speremus bene. In rebus magnis etiam conatus meretur laudem.
Alithius:
Opto successum magis. At en!
nosti annulum?
Amphibius:
Est Uranii.
Cosmus:
Nos aperuimus, quia suspicio fuit, agi hostilia. Nec sumus falsi. Lege: nam respondere juberis.
Amphibius:
Trepidum hac praefatione fecisti: quin et conspicilia perdidi, quibus soleo uti.
Theander:
ne labora. Ego tibi voce satis intellegibili praelegam.
Cosmus:
Lege.
Theander:
Uranius Amphibio salutem, et sanam mentem.
Cosmus:
Ut placet exordium?
Amphibius:
Non admodum.
Theander:
Usque quo claudicas in duas partes? Si ego sum Dominus, sequere me: si autem Cosmus: sequere illum. Non potes utrique servire.
Amphibius:
Quid hoc? Alithie, non tu paulo ante nuntiabas contrarium?
Alithius:
Illude tibi, miser, illude tibi, et sponte caecutiens Crisium pro Alithio habe! Medicum tuum nôsti, qui tibi paulo ante arteriam?
Cosmus:
Tace tu. Audiamus porro.
Theander:
Aut enim me diliges, et Cosmum odio habebis: aut illum sustinebis, et me contemnes: non potes utrique servire. Unus es: uni est serviendum: elige, cui malis.
Cosmus:
Vides invidiam?
Theander:
Si tamen sapis, eligis digniorem tui, et tibi utiliorem. Ego Dominus: Cosmus ipse est servus meus, qui mihi perduellionis poenas sat graves dabit.
Amphibius:
Haec patiens audis?
Cosmus:
Audi plura.
Theander:
Quae tibi mercedis loco Cosmus largitur, vanitas vanitatum sunt, et omnia vanitas, crepundia, nugae.
Creon:
Hem! Pater! Mendacium audax!
Theander:
Quae ego promitto, vera sunt bona, sola, grandia.
Crisius:
Crede! Crede!
Cosmus:
Ego res do, ipse verba. Quid
malle debeas, vide. Tu perge.
Theander:
Quamquam si merces tibi etiam a me nulla speranda foret, debes servire. Ego te emi: mancipium es.
Cosmus:
Intelligis?
Theander:
Si fidele, libertum te faciam, imo adoptabo in filium.
Crisius:
Verba! Iterum verba.
Theander:
Secus: jam hoc scito: qua hora non putabis, adero, et condemnatum tradam tortoribus, qui te eicient in tenebras exteriores, ubi erit fletus, et stridor dentium.
Crisius:
Verba, iterum verba!
Cosmus:
Quid palles miser?
Theander:
Datae Uranopoli hodie sub meridiem. Totus tuus Uranius, si tu totus velis esse meus.
Creon:
Blanditur iterum.
Cosmus:
Non ego jam blandior. Hic stans delibera, quid agas. Insolens viri fastus facit, ut jam nec ego parte solum tui contentus sim: aut totus meus, aut totus Uranii eris. Mihi tuo famulatu opus non est: mille pro uno serviunt viri prudentes, docti, nobiles: tu vide, num non indigeas me. Crisius responsum serat.
Creon:
Pater! Avarus Uranius est. Si ipsi soli servimus, quid manducabimus, aut quo operiemur? Mihi deliberatum est: Cosmo adhaereo.
Alithius:
Nolite solliciti in crastinum esse.
Theander:
Scit Uranius, quia his omnibus indigetis. Quaerite primum ipsi servire: placere satagite: et haec omnia adjicientur vobis.
Crisius:
Haec omnia! Quae omnia! Vix ea, quae necessitas exigit. Ipse loquere: quot sunt, quos selices vocare possis, eorum, qui toti Uranio soli serviunt? Quid? Non circumeunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti?
Amphibius:
Certe hoc saepe vidi.
Theander:
Habentes alimenta, et quibus tegantur, contenti sunt, et plus, quam qui Cosmo omnibus rebus affluentes serviunt, jucundi sunt.
Amphibius:
Hoc raro
vidi. Certe hodie laetus sui.
Theander:
Et quamdiu eris?
Crisius:
quamdiu Cosmo servies.
Theander:
Age ergo, quid tandem ad has respondes?
Crisius:
Age, quod agunt plures: tantis non es sapientior.
Amphibius:
Audi igitur: libens servirem Uranio: sed quoniam ita durus est, ut Cosmo servire prohibeat simul, ad Cosmum vertor.
Theander:
Igitur non servies Uranio?
Amphibius:
Non serviam. Responsum habes.
Crisius:
Dignum hercle, quod Cosmus praemiet.
Synesius:
Impera! Ingratus sim, nisi ad nutus oboediam tibi.
Theander:
Vos servum creditis? Filius Uranii sum.
Alithius:
Filius ais?
Synesius:
Filius herilis tu?
Theander:
Sum.
Alithius Synesius:
In silio veremur patrem!
Synesius:
Eccur servi habitu prodis?
Theander:
Jussit pater. Sic diligit Amphibium. Vide autem, quid ille patri!
Synesius:
Superi! Litterae sunt, quas a te habui. Creon, Creon hoc scelus persuasit patri! Ah! Cur Creonti dedi!
Theander:
Deceptus es. Sed haec minima injuria suit: graviores es passus. Jam hoc te volo, ut torqueas patrem, qui torsit te, et a Cosmi servis torqueri est passus. In patris id bonum facies. Nam Uranius in via est: ei obviam eo: confestim, ut retulero responsum crudum, accipiet armaturam zelus illius, servorum agmine cingemus domum, et poenas expetemus injuriae. Tu si patrem eo adegeris, ut ipse culpa agnita, poenas de se exposcat prior, ages, quod fieri cupio, et ego sic placatus, placabo patrem, ne puniat gravius.
Synesius:
Quam clemens es! Agam, quod jubes Domine, cum cura agam.
Theander:
Tu Alithie, ad fores stabis, et cum videris adventantes, terrore implebis domum, ne primus patris furor incautos opprimat.
Alithius:
O bonum Dominum:
Theander:
Unum insuper: tu latebras quaere, et exspecta occasionem, qua de turba seducas patrem, ut sentiat se torqueri.
Synesius:
Notavi omnia. Favere perge.
Alithius:
In deliciis occupabis patrem. Ego in stationem eo.
Synesius:
Tenebo meam.
conspectum omnia protulimus. Contentum Amphibium dabimus, ne factae electionis paeniteat. Adsit.
Cosmus:
Adest. Ingredere. Totum te mihi das: totum me dabo tibi. circumspice: dice, quid desit votis.
Amphibius:
Vel avarus, hic dicet: satis est.
Creon:
Felix electio!
Idonius:
Huc ades Creon! Tune lectum vidisti molliorem isto? In flosculis dormies ipse flosculus, et laeta semper somnia somniabis in multam lucem.
Creon:
tenere habeor. Uranie! Felix nox!
Mammon:
Quid placet ludorum? Grande lucrum facies labore nullo.
Amphibius:
In gaudiis nato.
Doxus:
Inde Regis te mensa excipiet.
Amphibius:
Haud equidem tanto me dignor honore, Rex.
Cosmus:
Scio, quid meis amicis debeam.
Doxus:
Crisie, servorum jam turbam evoca; erunt ad nutum tibi: cogita, quid velis imperare: oboedient: specimen dabo.
Cosmus:
Atque haec erit grata semper vicissitudo: hic ordo nocturnus pariter, et diurnus: a lecto ibis ad mensam, a mensa ad ludos, a ludis ad lectum.
Amphibius:
Et quando ad labores?
Cosmus:
Dabo, quos ad laborandum substitues tibi: tu curas omitte: potes, quod exigo, si imperare potes: nam quod sacis per alios, censebo fieri per te.
Amphibius:
Nihil optatius. O quam es Domine, Uranio melior! Sed num libenter labores meos alieni suscipient?
Mammon:
Id ego efficiam. Pecuniae oboediunt omnia. Ostendo nummun, et dico huic: vade, et vadit: alteri, vini, et venit: tertio fac hoc, et facit.
Cosmus:
At ecce intrant. Mammon, exemplum imperii praebe.
Mammon:
Faciam.
Crisius:
Adduxi, quos jussus sum. Expectant imperia.
Mammon:
Huc respice venator!. * Ostentat marsupium. Vade, et aprum illum grandem, illum terribilem, qui silvam infestat, sterne: tum dabo. Mercator respice!. Vade ad mare, in Indias naviga, et sericum pannum advehe: tum dabo. Respice miles!. Vade in castra: eluctare in muros arcis hostilis, et meum ibi vexillum defige! Tum dabo.
Amphibius:
Res difficiles imperas.
Mammon:
Prompti num ideo minus sunt?
Amphibius:
Voluptas est intueri celeritatem. Nemo vel verbo renuit, vel nictu etiam.
Mammon:
Veni Scriba: num absolvisti acta, quae dede? alia, quae in mensula prope fornacem reperies, describe jam. Abi. Veni Architecte! persectum est aedificium in suburbano? placet. Nunc destruam horrea mea, et maiora faciam. Ideam forma. Abi. Veni rustice! Estne via Flaminea refecta jam, et purgata? Purgetur jam Collatina etiam, et reficiatur. Abi. Sartor tu mihi vestes fac ad proxima bacchanalia! Sutor, tu mihi ocreas fac! Tu mihi currum fac, Carpentarie! Hortulane, coque, pistor, caupo, vos mihi convivium facite! Choraulae, vos musicam facite!
Amphibius:
Jucundum est hoc spectaculum! Neminem ego vidi, ita prompte, ita celeriter oboedire Uranio.
Cosmus:
Vides, felicem esse me: te spera fore.
Amphibius:
Jam sum.
Cosmus:
Sed hora cenae est: discumbe mecum.
Alithius:
At nunc saltem amicum audies, Amphibie, cum ultimum discrimen urget. Fuge, obsecro, Uranius adest, poenas expetens a rebelli. Fuge!
Cosmus:
quis hunc iterum histrionem admisit Eice!
Alithius:
Eice! Sed jam domus cincta est armatis.
Crisius:
Non tu silebis denique?
Doxus:
Importunus et audax blatero, quibus non mendaciis turbas ciet.
Cosmus:
Territus videris mihi?
Amphibius:
Aliquantum.
Mammon:
Sycophantam nôsti.
Amphibius:
Si tamen dixisset verum?
Doxus:
Arma scilicet armis opponemus: panicus timor est.
Cosmus:
Quid affers Crisie! * Diffugiunt, qua quisque potest. ...
Amphibius:
Deseror! Crisie!. Crisie!. Doxe, Idonie, Mammon!. Creon! Creon!
Creon:
Quis me?. Oh! Oh! Manus in spinam indui. Dolosa mollities!
Amphibius:
Fili! Decepti, deserti sumus! Fuge, fuge! Uranius ultor adest!
Creon:
Uranius, pater?
Amphibius:
Fuge!
Synesius:
Insequor.
Crucifigatur!
* Creon in crucem agitur, Amphibius in caveam. Creon:
Quo me rapis, ferox, crudelis! Pater! Ah! Pater!
Synesius:
Adhibe manum pater crucifige! Sic placas Uranium.
Amphibius:
Placabo. Probo sententiam! Crucifigatur!
Creon:
Heu! Num furis pater?
Amphibius:
Ante furebam, cum te nimis amavi.
Creon:
Crudelis frater!
Synesius:
Ut patri consulam, fratrem crucio. Patere! Patere!
Creon:
Heu! In quae reservor!
Synesius:
Tibi, pater, hic carcer adstat. Ingredere.
Amphibius:
In caveam stultorum includis?
Synesius:
Fateri non pudeat, quod non puduit esse. Stulto labore consumptus es, duobus servire cupiens. Stultitiae debetur carcer.
Creon:
Haec a filio pater patitur?
Amphibius:
Patior. Include me. Hem! Discipulus praeteriti temporis, praesentis Dominus, Magister futuri! Absconde radios sol, ne quis hoc dedecus videat!
Synesius:
Imo videat te Caelum, ut miserescat: videat terra, ut sapiat.
Creon:
Superi! Inferi! Sic relinques?
auferes?
Alithius:
Quid est tuum, nisi fraudes, doli, mendacia, fallaciae! aufer ista: quid convasare est opus? Omnia tecum portas. Abi! Ego decretum exilii tui ad valvas Regiae figo. Aqua et igni interdictum tibi, noverint omnes: quodsi quis te sciens volens cibo, vel potu, vel lecto aut tecto juverit, indignationem Uranii se noverit incursurum, a quo mala omnia aedibus, in quas diverteris, immittentur.
Crisius:
Quid faciam? Cogetis me fame perire?
Synesius Alithius:
Utinam pereas!
Crisius:
Non peribo. Scio, quid faciam. Accipiam septem alios viros, nequiores me, et revertar in domum meam: et erunt posteriora pejora prioribus.
Alithius:
Faxo, ut nec accessus tibi pateat, nec reditus sit absque noxa.
exsultabam primum expulsum ex aula Crisium videns: nunc tenet animum, et recreat squalor hic, haec ora pallentia, haec colla depressa. * Captivi prostant. Cosme, Doxe, Idonie, Mammon vos ego video, an statuas, et nudos truncos? Aequitatem vestram, Domini, adoret orbis, et omnis posteritas celebret! Vincti, confusi, trementes astant, quorum ego hodie vocem, sannas, risum pueriliter tremui. O pudor meus! Sed ego stulti timoris poenas, opinor, sat graves dedi. Torquere patrem jussus sum, quid gravius filio? Oboedivi tamen: nec paenitet facti. Sentiat miser, quam malum et amarum sit reliquisse Dominum suum, et adhaesisse tyranno. Utinam tamen liceat hoc illi per vos, ut salubriter sentiat! Non excuso facinus, Judices: accuso etiam: stulte, proterve, impie egit: sed egit tamen: nunc vero id, si posset, ageret unice, ut, quae acta sunt, acta non essent. Saltem, quod potest, agit: dolet, plorat, plangit. Fatetur stultitiam, proterviam damnat, impietatem exsecratur.
Nemesius:
Sera lamenta sunt.
Mansuetus:
Si seria, audiantur.
Synesius:
Quam seria sint, probant poenae, quas et de creonte, et de se, ipse expetiit. Usurpate oculis, si placet, spectaculum, dignum misericordiae plausu.
Theander:
Me moves, Synesi! Siparium pande. Pater! Quam est hic aspectus jucundus!
insane, et a Cosmo auxilium pete! Cosme, Doxe, Idonie, Mammon, ubi estis? Liberate fidelem servum ex foedo ergastulo! Moras trahitis? Quin fortiter clamas, miser! Nam forsan absunt longius, aut profundius dormiunt strenui illi Domini tui, qui toties tibi promissis tam splendidis felicitatem addixerunt! Stulte! hoc te praeterita tempora docuerunt? Quam misere perierint, quotquot deserto Uranio in partes Cosmi abierunt, non audieras? Non legeras? Non memineras? Stulte! Sic te oportebat uti praesenti tempore? In quo te offendi? Quando injuriam intuli? Quando male habui saltem? Quid? Tu tibi alium insuper Dominum exoptare sis ausus, praeter me? Ut mihi soli, ut totus servires, num dignus non fui? Num abs te non merui? Elegisses saltem Dominum maiorem me, aut certe aequalem: tacuissem utique: tulissem patiens: sed tu Cosmo te addicere, Cosmum meum mancipium mihi comparare, aequali mecum in honore habere, pari obedientia colere, denique aperte ad servum deficere, haec te credidisti impune facturum? Stulte! Eris, eris Magister futuri temporis, eris, et ventura saecula, quis uranio debeatur honor, quae obedientia, quae servitus, ex tuo supplicio discent. Sententiam pronuntia, Fili! Nemesi, executioni te para.
Theander:
Stulte, quid tacitus astas? Clementem habes judicem, si scelus, quod negari non potest, excusari saltem et minui queat.
Amphibius:
Creon, Creon me decepit!
Creon:
Stulte! Num decebat patrem obsequi filio, stulta, impia expetenti?
Amphibius:
Non decebat: stulte egi: nihil excuso: unum verbum audi, Theander: paenitet! paenitet!
Theander:
Verbum sapiens! satis est. Pater, omne judicium filio commisisti: meo judicio liber Amphibius sit.
Uranius:
Quid loqueris, Fili?
Nemesius:
Justitia vetat.
Mansuetus:
Misericordia probat. Aperio carcerem.
Theander:
Displiceo pater?
Uranius:
Tua potestas est. Nihil revoco.
Mansuetus:
Egredere, egredere miser! Et nunc saltem, si potes, vel sero sape. Pereat
hoc stultitiae symbolum, quod capiti fallax Cosmus pro signo honoris affixit!
Amphibius:
Pereat! O uranie! O Theander!
Theander:
Surge! in gratiam te pater recipit, si gratus potes esse.
Amphibius:
Ero Domine! Serviam post hac soli tibi, tibi soli.
Uranius:
Filio te debes! Filio servitium praesta: praestabis mihi!
Alithius Synesius Mansuetus Nemesius:
Regia bonitas!
Amphibius:
O Theander!
Creon:
Paenitet! Paenitet!
Theander:
Solvi etiam Creontem cupis?
Amphibius:
Fiat voluntas tua!
Theander:
Solvatur! haec tamen sit conditio libertatis, ut, si iterum ad vitia te invitet, sine mora iterum crucifigas.
Amphibius:
Crucifigetur.
Creon:
Vester sum, quantus sum! Paenitet, non semper fuisse!
Theander:
Esto posthac: contenti sumus.
Nemesius:
Opto, Princeps, ut te tuae beneficentiae nunquam paeniteat.
Mansuetus:
Non paenitebit, nisi cum hos suae paenitentiae paenitebit.
istis non indigemus.
Theander:
Sed Amphibius indiget Pater! Amphibio serviant.
Cosmus Idonius Mammon Doxus:
Vah!
Nemesius Mansuetus Synesius Alithius:
Quanta bonitas!
Theander:
Vides, ut fremant, Pater?
Uranius:
Quid? Ergo ne parum est tibi impunem secisse Amphibium, etiam Dominum facies?
Amphibius Creon Synesius:
Non petimus, non meremur.
Theander:
Ego peto, ego mereor. Ita, Pater, digno supplicio plectetur Cosmi superbia; ita congruo remedio sanabitur Amphibii stultitia. Cosmum Dominum optavit Amphibius, ut bonis, quae pro suis fallax Cosmus ostentavit, fruatur: discat imperare, non mendicare. Servum habeat, et bonis, quibus honeste potest, utatur ad libitum, nisi aliter visum sit nobis. Ita nobis ipse hilariter serviet, nec jam de duobus Dominis cogitabit, factus ipse Dominus sui Domini.
Omnes:
Sententia Theandro digna!
Uranius:
Vicisti, Fili! Solvite reis vincula, ut accingant se ad serviendum. Synesium tamen, Amphibie, Synesium et Alithium consiliarios esse tibi volo in novo Dominio: nisi approbant ipsi, Cosmo tu nihil impera.
Amphibius:
Utinam egissem semper!
Uranius:
Homagii sollemnitas [Reg: solennitas] fiat. Tu nobis jura: Cosmus jurabit tibi.
Omnes:
Stupete Caeli misericordiam nunquam visam! auditam nunquam!
Alithius:
O misericordia! Unde haec magna, haec jucunda veritas est: Qui vult esse Dominus Cosmi, sit servus uranii: aut, quod idem est, qui est Servus Uranii, sit Dominus Cosmi.
ARGUMENTUM
FUres temporis, thesauri utique pretiosissimi, qua ratione et deprehendi queant, et multari debeant, docemus. Argumentum est utile mixtum cum dulci, ne, si pro tempore, quod spectaturi nobis dabunt, nihil reddamus, etiam nos inter fures ponamur. Notentur nomina Personarum: posuimus plana, quia intelligi cupimus.
PERSONAE.
Suspirius thesauri Administrator.
Conscientius eius Frater et Admonitor.
Discretius Conscientio familiaris.
Incurius Suspirii Oeconomus.
Vigilius eiusdem janitor.
Abusus Advocatus Incurii.
Magister usus.
Aerius sive Ambitio, Fures extranei.
Chrysaorius sive avaritia, Fures extranei.
Amasius sive libido. Fures extranei.
Negotius, Fures domestici.
Stertinius, Fures domestici.
Ludio, Fures domestici.
Garrilius, Fures domestici.
Gastrimargus. Fures domestici.
Poeta Scientiam redimendi tempus venditurus, cum emptorem non reperit, gratis tradit.
Poeta: Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Pretiosi temporis
Fures deprehendi!
Artem do, si emitis,
Furtum redimendi.
Emite! Emite! Eu(/rhka! eu(/rhka! Emite! Emite! ..
Nemo se movet? Nemo?
Vah! Nescitis, quantum sit temporis pretium!
Indignor, an misereor?
minuto Caelum emi. Sed haec summa accepti est. Residuum lege.
Suspirius:
Minutus est numerus: nihil discerno.
Conscientius:
Incertus est. Hoc certum, quod modicus.
Suspirius:
Heu me! Video me prope redactum ad incitas, et nescivi! Sed in quid factae sunt tot expensae?
Conscientius:
Frustra revolvis. Rationes expensarum nullas iniit Incurius oeconomus tuus: hoc est, quod queror. Quid si fures domi aleres, aut illi certe, qui toties ad te invisunt, amici tui sint fures?
Suspirius:
Atrox suspicio!
Conscientius:
At non temeraria. Et nescio, num non colludat oeconomus, quippe homo, quam pro te parum, tam pro sua cuticula multum sollicitus. Ingredere hospes!
Suspirius:
quem vocas?
Conscientius:
Discretium se vocat amicus meus, quem utinam pridem nossem! Iste me monuit, ut admonerem te, ne differres rationes tuae oeconomiae inspicere. Perspectas habet tuorum fraudes.
Suspirius:
Ain' vero?
Discretius:
Ad obsequia sum. Oeconomum alis, Domine, vel nimis simplicem, vel nimis nequam. Quidquid tui vel domestici, vel hospites postulant, tribuit: quamquam jam ne postulant quidem, vidente Incurio, furantur horam alius, alius diem, tertius mensem adeo. Quod si se commovet, alius dicit se jocum fecisse, alius in commodum tuum velle expendere, tertius ad necessitatem. Ita ille quiescit, tu spoliaris. Fortuna in Conscientium incidi: narravi, quia miseruit vestrum: rogavit, ut juvare consilio velim: adsum.
Suspirius:
Et quid consulis?
Discretius:
Ut purges familiam, et inter amicos selectionem facias.
Conscientius:
Non discernimus malos a bonis: plerique fallunt.
Discretius:
Discretii est discernere. Horam date! Horae unius impendio manifestos fures dabo, tot horarum raptores. Atque hoc nunc facilius praesto, cum ad celebranda bacchanalia dies et noctes integras, si patimur, rapient.
Suspirius:
Negotium bonum facis. Necesse est, nosse me, in quos thesaurum profundam. Heu me Modicum residuum est! Utinam
pridem huc inspexissem! Oeconome!. Incurie! Huic hospiti horam dabis, aut si opus habet, etiam duas, ut possit negotiari pro me. Ego reliqua tecum transigam, frater.
Incurius:
Quis librum Hero?
Discretius:
Conscientius detulit.
Incurius:
Hem! Actum est. Diffamatus sum ab inimico. Ineptus accusator est Conscientius, quippe qui odit me pessime, quod aliquoties negaverim dare horas, quas petiit sibi. Numquid idem Misanthropus te adduxit?
Discretius:
Philantropum voca: nam amat Suspirium Conscientius, ut fratrem, tenere. Sed quid verba perdimus? Administrationis tuae rationem reddes, velis, nolis. Si sapis, emes favorem meum, et horam imperatam continuo dabis.
Incurius:
Non est de tempore, ut tibi dem tempus: imo non habeo tempus.
Discretius:
Attende, quid loquaris. Si tempus non habes, ergo perdidisti?
Incurius:
Pro te non habeo, nisi dicas, qui sis.
Discretius:
Etiam hoc dabo tuae importunitati. Discretius sum filius Prudentii, qui est vicinus Suspirio.
Incurius:
Hui.Discretius! Nunc bacchanalia sunt: non habeo tempus sive pro Discretio, sive pro Prudentio, sive pro Suspirio, sive pro Conscientio.
Discretius:
Bacchanalia sunt! ideoque negas horam Discretio dare posse?
Incurius:
Non habeo tempus.
Discretius:
Horam?
Incurius:
Non habeo.
Discretius:
Responsum ad Suspirium referam.
Incurius:
Refer. Sed mihi jam malum imminet, nisi providus sum: nec jam licet incurium esse. Quid faciam? Fodere non valeo, mendicare erubesco: perditus sum, si has claves perdidero. Scio, quid faciam. opportune se infert Vigilius.
quid ad te cubile meum? Janitor es: invigila portae. Scis, quem intro admiseris?
Vigilius:
Neminem vidi.
Incurius:
Hominem, qui nos omnes exiget domo, nisi totus Vigilius sis, et quantus es, intentis in eum oculis fueris, ne quid ille furetur. Si vel horam permiseris, actum est.
Vigilius:
De me?
Incurius:
Etiam de te. Nam ego accusabo te Hero, quoties furtorum particeps fueris, totas noctes cum furibus pervigil.
Vigilius:
Quaeso, ne feceris. Nam quid tibi prodest, si tecum pendebo?
Incurius:
Nisi quod jussero, facias, fiet, quod dixi.
Vigilius:
Jube, o bone, jube!
Incurius:
Ad reddendam rationem de factis expensis vocor: vides, quid consequens sit.
Vigilius:
Hei! Quam multa tu paucis dicis!
Incurius:
Sed hoc sine sumptibus fieri non potest. Impendenda est hora saltem, ut examiner, accuser, condemner. Capis?
Vigilius:
Docilis sum. Quid deinde?
Incurius:
Hoc deinde, quod invigilandum sit tibi, ne homo peregrinus [(transcriber); sic: Pergrinus?] auferat quidquam temporis, nec minutum etiam. Quid? Hoc iterum capis?
Vigilius:
Iterum. Jam modum, quo caveam, doce.
Incurius:
Amicum te ipsi finge, inimicum nobis. Ita se tibi credet, et tu nobis illius consilia.
Vigilius:
Sapis.
Incurius:
Praeterea quisquis ad januam venerit ex amicis, cave, quemquam excludas. Quidquid petierint temporis, decretum est dare, donec nihil supersit, quo contra nos abutatur Discretius.
Vigilius:
Phü! Quod nomen audio? Discretius adversum nos agit?
Incurius:
Officium meum ambit, et has claves.
Vigilius:
Ille Prudentii nostri vicini filius?
Incurius:
Ille, ipse, iste homo superbus, avarus, invidus, iracundus, insulsus, insipidus, barbarus, et quid sit elegantia morum, et quid doceat Magister usus, ignorantissimus.
Vigilius:
Velut si Apelles esses, ita ad vivum pinxisti hominem. Curro, et amplector: num intus est?
superveniret, garrirem. Ideo ab utroque participo.
Incurius:
Hei! Factum pessimum! Horas matutinas, horas optimas reliquistis intactas! O fures stolidi! O inepti! Quantulum abest, ut vobiscum sim perditus!
Omnes tres:
Nullas invenimus praeterea! Cista est vacua.
Incurius:
Ego matutinas cistae separatae inclusi, ut in casum necessitatis servarem. et ecce necessitas! Veni Stertini, tuae sunt.
Stertinius:
Imo horae nocturnae mihi debentur.
Incurius:
Non, non: sine tu istos suis rapinis frui! Tu Incurio carissimus es! Tibi optimas dabo. Sed cave, ne vel unam alteri cuidam concedas!
Stertinius:
Nihil metue. Sex horulae tantum supersunt: quid dabo alteri!
Incurius:
Veni. Vos in faciendis expensis moras abrumpite. Laudo industriam! Furtum probo! Fruimini me, dum potestis, et connivet Suspirius.
saltem, quid cantes?
Garrilius:
Da capo. A, e, i, o, u.
Negotius:
Prô! Longum tormentum!
Garrilius:
A, e, i, o, u!
Negotius:
A, e, i, o, u! A, e, i, o, u! A, ,e, i, o, u. Prô elegans carmen! Cessa, aut fauces obstruo!
Garrilius:
A, e, i, o, u! Nunc loquere! Nam peccatum erat citius absolvere Ariam, quam sexies saltem repetitus sit textus.
Negotius:
Tamen si centies repetiisses, non intellexissem, quid cantes. Nunc ut intelligam, loquere, non cane.
Garrilius:
Quid vis, ut loquar?
Negotius:
Herum per omnes angulos requiro, non invenio. Potin' dicere, quo se abstulerit?
Garrilius:
Potin' dicere tu, quid Hero velis?
Negotius:
Divinare ex fasciculo potes. Negotia fero, multa, gravia, neque quae ferant moram.
Garrilius:
Modicam dabis: necesse est narrare aliquid.
Negotius:
Paucis.
Garrilius:
Tribus verbis.
Negotius:
Urgeor multis.
Garrilius:
Non detinebo. Heri cubitum ivi post mediam undecimam, imo puto, quod jam fuerit tertius quadrans,
Negotius:
Nihil refert.
Garrilius:
Audi modo. Post mediam, inquam, undecimam, nisi fuerit tertius quadrans, cubitum ivi. Habeo autem, per parenthesin, uti scis, lectum satis mollem non procul a fornace, ita, quasi hic lectus esset positus, et hic fornax, et ibi janua.
Negotius:
Claudatur.
Garrilius:
Vix decubui, cum me somnus oppressit: eram enim oppido fessus garriendo, nam a summo mane usque in seram noctem linguae quies non fuit.
Negotius:
Credo, neque hodie fore.
Garrilius:
Imo hodie multo minus: nam coepimus bacchanalia agere, probante Hero.
Negotius:
Herum volo, absolve me: ubi est?
Garrilius:
Statim dicam. Audi modo.
Negotius:
Non vacat audire nugas.
Garrilius:
Imo audi, nam interest tua.
Negotius:
Si brevis es.
Garrilius:
Cur interrumpis? Loqui me sine.
Negotius:
Ah! Tandem!
Garrilius:
Vix, inquam, decubui, cum me somnus oppressit.
Negotius:
Audivi.
Garrilius:
Hem iterum! quam est impatiens hic homo!
Negotius:
Saltem si quis
sellam afferret, ut sedens possem audire!
Garrilius:
Vin', ut afferam tibi?
Negotius:
Narra! Narra porro!
Garrilius:
Rem lepidam audies. Statim igitur me somnus oppressit, sed inquietus admodum: nam pone me cubabat Gastrimargus; velut si hic mihi lectica esset posita, et hic illi: et ille crapulam inter horribiles ronchos exhalabat: nam heri convivium instituit Herus plus quam duodecim hospitibus. Aderat Amasius homo lepidus, ut nosti, et insignis venator damarum, et Chrysaorius insignis ille alchymista, qui quotidie novas artes excogitat, quibus possit confici aurum, item insignis ille architectus, quomodo vocatur?. Non occurrit jam nomen.
Negotius:
Aerium vis dicere!
Garrilius:
Ita, Aerius aderat, vir grandiloquus, et magnis desideriis turgens. Deinde...
Negotius:
Heu me! Moriendum est mihi in hoc loco, nisi brevior sis.
Garrilius:
Breviter, ut dixi, supra duodecim hospites erant. Fuimus laeti! Gastrimargus, quod solet, crapulam bibit: inde ronchi, et ructus, quibus me toties excitabat.Impatiens fui: in omne latus me verto: delibero, quid faciam? Aio mecum ipse: dormire necesse est, oculi graves sunt: et dormire non possum in isto strepitu: surgo turbidus, et lucebat luna orbe plenissimo: deambulo cogitabundus: oculos jam in stertentem Gastrimargum coniicio, jam per omnes cubiculi angulos. Jacebat illud animal supinum, turbatis stragulis, extentis brachiis et pedibus, ore hiante. Mihi aspectus spirantis trunci iram in risum solverat. Utinam, aiebam, liceret fauces obstruere, ut exspirares. haec animo agitans video frustum butyri cum cado lactis, quo ille solet incendium a vino ortum restinguere, ad latus fornacis posito. Quid si, inquam, tentarem, an ungi hoc guttur possit, ne ultra obstrepat? Dictum factum. Accedo, frustum ori iniicio: rem miram! Repente placidus Gastrimargus silet, nihil asperum, nihil streperum est post unctionem: gaudeo, me in lectum proicio, dormio.
Negotius:
Tandem est
finis.
Garrilius:
Imo nunc incipio narrare, quod volo, et ad te pertinet. Nam horridum risui somnium successit: somniabam, te suspensum esse. Audi, quaeso, seriem somnii.
Negotius:
Imo tu audi interpretationem. Carnifex es: suspendisti me crudeliter satis: nunc dimitte, nisi velis, ut crepem. At en! Qui me libere, venit. Gastrimarge, ubi Herum reperiam?
Garrilius:
Nempe quasi multis verbis sit opus, ut, quae manifesta sunt, monstrem? Quis est locus, unde non praedas rapis? Aer, aqua, terra loquuntur: quae avis secura est, quis satis abditus piscis, quod animal tutum? Quae herbae, fructus, vites ignotae sunt tibi?
Ludio:
Et quem in finem tot rapinae? Putas, latere te? Scilicet ut sub amicitiae specie blandius eneces. Aut age, quis occidit plures, gula, an gladius?
Garrilius:
Certe cacostomachia, colica, phthisis, podagra, hydrops, diarrhoea [(transcriber); sic: diarrhaea] , pleuritis, arthritis, apoplexia, et mille alia nomina, uno nomine complecti licet: venenum sunt, quod tu apponis in conviviis.
Gastrimargus:
Semper ego auditor tantum? Puere, non meministi, quantas tragoedias excitaverit stulta garrulitas? et tu, Ludio, innocens es, credo, de tot miseriis, quibuscum multae familiae conflictantur, de tot duellis, quibus illustres animae rapiuntur in tartarum, de tot blasphemiis, quibus Caelum impetitur?
Negotius:
Ridiculi estis, qui mutuis in vosmet jaculis agitis. Mihi jucundum est hoc audisse: habeo, unde vos arguam.
Garrilius:
Audistis minacias? In hostem iras vertite! nos fratres sumus.
Ludio:
Tu accusare nos, quadruplator?
Gastrimargus:
Gastrimargus non sim, nisi hoc tibi cochleari dentes omnes effringam, si vel verbum adversum me ructes.
Negotius:
Ergo ubi Herus sit, dicite. Videtis me negotiis gravem: necesse est loqui.
Ludio:
Abice molestum onus! cum erit nobis commodius tempus, tum ex angulo protrahes.
Garrilius:
* Eripit calamum ex aure, et obtundit. Nimis acutus hic calamus est. I, nunc scribe Verrinam in nos!
Negotius:
Inferi! etiam vim patior?
Gastrimargus:
Quid? Tu pugnos attollere!
Negotius:
Circumsistor?
Omnes:
Negotium Negotio facimus!
volebam conqueri, nunquam auditus sum. Per istorum furta est factum, ut mihi scripturae agendorum in immanem cumulum creverint, eo quod expensae temporis omnes per istorum impudentiam, et oeconomi injuriam profunderentur in ludos, in convivia, in nugas. Bonum est, Conscientium tandem Suspirio loqui: auditorem faventem habeo! Accusator acerbus ero.
MUSICA.
Pia desideria Senis tempus male praeteritum deplorantis, et bona proposita Juvenis tempus futurum ambientis.
Personae. Senex. Juvenis. Genius Prudentiae.
Genius_Prudentiae: Scholam aperio
2.
Senex:
Ah! Inter quae crepundia
Est acta pueritia!
Recordans doleo:
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Mors est consiliarius,
Quod docti aiunt, optimus
Sed nunc non consulo!
Ero prudentior,
Cum ero senior.
3.
Senex:
Mox in adolescentia
Quis dicat, in quae vitia,
Et quanta lapsus sim!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Horrendum est judicium!
Sed nunc non facit anxium:
Cur ante tempus sim?
Ero prudentior,
Cum ero senior.
4.
Senex:
Juventus tota vetitis
Est acta in deliciis,
Et turpi otio!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Infernus locus horridus
Et poenis est plenissimus:
Sed nunc non timeo.
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
5.
Senex:
Viriles annos levibus
Sacravi curis stolidus,
Vix horam animae!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Afficiunt Caelestia
Non obiter me gaudia,
Non tamen trahunt me!
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
6.
Senex:
O tempora! O aurea
Quo abiistis tempora!
Cur reliquistis me?
Essem prudentior,
Si essem iunior!
Iuvenis:
Sum juvenis, sum juvenis;
Ineptus es, deliciis
His, qui opponis te:
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
Genius_Prudentiae:
Discite Mortales, discite,
Ex alieno infortunio discite sapere.
Amicos non nosti? Da tempus!
Chrysaorius:
Cessa simulare! nosti nos. Da tempus.
Amasius:
Surge! Da tempus.
Aerius:
Stertini, quid trepidat homo? ineptit enim?
Stertinius:
Hei! Ipse caligabam. Ridiculi homines? Vos estis?
Chrysaorius:
Evigilas [(transcriber); sic: Evigigilas] ?
Stertinius:
Surge! Spurii sunt isti Dii! Aerius, Chrysaorius, Amasius sunt.
Incurius:
Hem proterviam!
Omnes tres:
Gratus est error. Adorasti nos!
Incurius:
Jam vero detestor. Abite ad stygem monstra, abite! Utinam vidissem nunquam! Nunquam vel minutum dedissem!
Amasius:
Quas tragoedias loqueris?
Incurius:
Quarum nodum nemo vel Deus solvat. Pro! Quasi non sine vobis satis sim miser, ita mihi diabolus istos Deos adduxit! An et Vigilius inimicus est mihi, quod huc intro admiserit vos, hoc tempore, isto habitu, inter has turbas?
Chrysaorius:
Quae enim sunt turbae?
Amasius:
Hic habitus turbat?
Aerius:
Consulto hac in veste intravimus domum, ego architectus,
Chrysaorius:
Ego Chymicus,
Amasius:
Ego Venator.
Aerius:
Nunc quia bacchanalia sunt, credimus, nos Hero facturos delicias, si cum alii larvati incedunt, nos veniremus sine larva, ego Jupiter, vel, ut Germanice loquar, ambitio,
Chrysaorius:
Ego Mammon, hoc est, avaritia,
Amasius:
Ego Cupido, quem non opus est explicare.
Aerius:
Ita intra muros mutavimus vestes, et larvas posuimus.
Chrysaorius:
Si aliud videtur, resumimus.
Incurius:
Ah! Vigilius! Vigilius! Cur vos admisit? Resumite vestes, et qua potestis, effugite: vobis et mihi consulitis. Vigilius proditor est! Ego perii!
Amasius:
Quae hominem intemperiae agunt?
Stertinius:
Reddenda est ratio expensi temporis. Nisi larvas resumitis, non evadetis. Vitium prodit vestitus: aliter tegite.
Aerius:
Continuo Iovem exuo, et architectus incedo,
Chrysaorius:
Et ego Chymicus,
Amasius:
Ego venator.
Aerius:
Sed heus! Priusquam Iovem depono, occurrit consilium hoc cerebro dignum: si ratio reddenda est tibi, cur de Advocato non cogitas? Solus non potes emergere.
Incurius:
Quis serviet pro Advocato in perdita causa?
Chrysaorius:
Mihi lubentes serviunt. Sed optimus est Magister Usus, homo audax, clamosus, perspicax, et ex tempore eloquens. Advocabo.
Amasius:
Nihil est opus vocare. Invitavi: promisit venturum se ad nostra bacchanalia, et certo aderit.
Incurius:
Respiro. Magister Usus vir est, cujus vel aspectus partem adversam franget. Certo veniet?
Amasius:
Certo. Bacchanalium morem ipse instituit, et non approbabit praesentia?
Incurius:
Optime. Sed vos cito larvas resumite: non licet sic aperte incedere! non licet sic: non licet,
Omnes tres:
Quod cupis, facimus.
agerem vobis.
Incurius:
Eia! Putabam inimicum esse hominem mihi. Et acceptas patrocinium?
Magister:
Libenter, si porro promittis fidem, et omnia ex Usus praescripto agere.
Incurius:
Promitto.
Magister:
Ubi sunt, qui tecum aguntur rei?
Incurius:
Abdiderunt se omnes, nisi quos Conscientius protraxit ex latebris, et conjecit in carcerem ad examen trahendos. Sed ego fugio! Herus intrat.
O salve, Magister optime! Tuis jam est maxime consiliis opus in hac miseria, quae me premit.
Magister Abusus:
Desine querelarum in isto tempore. Nam quis est hic usus novus flere, gemere, suspiriis auram inficere, cum omnes gentes hilaria vivunt? Veneram, ut pro more meo bacchanalia tecum agerem, quoniam sciebam, huc usque me tibi fuisse carum: sed domum ingressus, nescio, quod malum metuere incipio: ita ubique tristes occurrunt, et tetrae facies, solitudo, silentium, maeror.
Suspirius:
Quid possem aliter in tanta perfidia domesticorum? Ah! Nescis!
Magister Abusus:
Ego jam omnia scio. Horas quidem furati sunt tibi, dissimulante Incurio: grande crimen! dignum, quod iste Locutuleius tanto hiatu amplificet.
Discretius:
Parce convitiis. Non sum is, qui audire non velit, si excusari crimen alique modo possit. Nondum damnati sunt Fures: si sit, qui causam suscipiat, ipse suadeo, ut audias, Domine, ut possis ferre sententiam aequitati ac prudentiae consentaneam magis. Praeterea mihi de te, Magister, tanta existimatio est, quod sciam, Prudentio parenti meo te in pretio esse, ut nolim probare, quod improbas tu, meque et adversus Patrem, et adversus me ipsum peccaturum opiner, si me tibi opponerem.
Magister:
Sapis, Discreti. Certe hucusque ita Magisterio functus sum, ut me passim regna et provinciae expectent. Itaque ut veniamus ad causam, mihi, quod saepe monere te volui, Conscientius frater tuus, Suspiri, homo atrabiliarius videtur, et nimium phantasiae obnoxius: et solent eiusmodi muscam pro elephanto, culicem pro camelo habere. Tu quod Usus probat, a tuo Principe improbari ne crede. Thesauri administratorem te ipse constituit: quas leges administrationis praescripsit? Non alias utique, nisi quas gentes omnes sequuntur. Quae vero est gens, quae non vivit ex usu? Ego omnibus legum interpres sum,
me omnes audiunt. Vivendum, ut moris est: haec regula exceptionem non habet. Aliter velle vivere, quam solent omnes, est quaedam adversus humanum genus seditio, inimica commercio, cui renuntiet, est necesse, qui vult se in specie singulari statuere. Jam vide, quid alii faciant. Bacchanalia celebrantur ubique: Gastrimargo, Ludioni, Garrilio quis negat tempus, si petunt? Quis indignatur, si rapiunt? Sciunt, Dominum rationabiliter invitum non esse. Sic moris est, ita vivitur. Ergo aut omnes errant, aut nemo. Quid vero credis similius?
Suspirius:
Quid ad hoc aio, Discreti.
Magister:
Indiscretium voca, nisi, quae dixi, probat.
Discretius:
Considerare, quae dixit Magister, liceat. Nihil videtur contra rationem dixisse. Sed ne quid temere respondeam, sine, ut ex more meo prius mortuos consulam.
Suspirius:
Mortui tibi loquuntur?
Discretius:
Optimi consiliarii sunt: quos si sequor, incedo via tutissima, hoc est, media, qua neque mihi nimium tribuo per temeritatem: neque nimium Conscientio cedo per anxietatem, qua ille saepius declinat ad scrupulos.
Magister:
Nihil hac cautela est opus.
Discretius:
Ex more facio.
Suspirius:
Sine, faciat. Tu recreasti me. Spero non displiciturum me Domino, si vivo, ut solent homines vivere. Frater est Cato rigidus nimis: quid dicerent homines, si viverem, quasi homo non essem?
volupe. Vale.
Conscientius:
Qui convivere Conscientio non potest, bonus non est.
Suspirius:
Cessa mordere canis! Mane hospes: tuis mihi consiliis opus est.
Magister:
Tu istum audis: quid frustra loquar?
Suspirius:
Non audiam: mane. Frater, jam inquisitum est satis. Donec Discretius a mortuis redeat, silentium tenere te velim.
Conscientius:
Hem! Imperium dignum Suspirio!
Negotius:
Et quid audivi! Donec Discretius a mortuis redeat? Num occisus est igitur?
Conscientius:
Abripuit se. Quid cogitem? Quae subita mutatio est. Negotius. Atrocia suspicor. Iste novus hospes turbaverit bona consilia.
Conscientius:
Superi! Quae levitas hominis! Primum inquirere in fures jussit: inquisivi, inveni, teneo: nunc cum esset pronuntianda in reos sententia, ne audior quidem. Quid? Innocentes forte detulisti ad me, aut acrius, quam merebantur, accusasti?
Negotius:
Imo lenissime. Nam dici paucis non potest, quantum Stertinius temporis perdiderit nihil agendo: Quantum Gastrimargus, Garrilius, Ludio, inutilia agendo, et Aerius, Chrysaorius, Amasius etiam mala agendo. Ita profusus thesaurus est in frugiperdas: Negotius quantillam ex eo partem accepit?
Conscientius:
Tres ultimi comprehensi nondum sunt. Ubi latitant?
Negotius:
Semper larvati incedunt, ne facile agnoscantur a te. Aerius architectum refert, qui arces in aere fabricat, et in ponendo super prostratos aemulos fundamento laborat. Chrysaorius Chymista est, tempus omne in eliquandum ex destillato humano sanguine aurum expendens. Amasius venator Damarum in omni saltu famosus.
Conscientius:
Unde tu haec omnia?
Negotius:
Garrilius prodidit.
Conscientius:
Et tales non novit Suspirius?
Negotius:
Mutarunt nomina cum vestitu. Aerius magnanimum se vocat, Chrysaorius providum, Amasius urbanum. Ita amici putantur, qui pessimi fures sunt.
Conscientius:
Heu! Detexisti fraudem, qua et ipse deceptus sum. Nunc novi,
quos dicis. Vah! Ut speciosa nomina possint Conscientium fallere, quis credidisset?
Negotius:
Detrahe larvas, et horrebis.
Conscientius:
Requiro Suspirium: clamabo, urgebo, arguam, increpabo, pungam, donec redeat ad se, et me audiat... At en! Quis tumultus est! ..
Gastrimargus:
Sic est moris.
Magister:
Garrilius mihi sit comes. Animemus chorum, et quod felix, faustumque sit, Deae Libertati Bacchanalia festa sacremus!
Omnes:
Sic est moris.
Conscientius:
O scelesti! O frater!
Magister:
Opprime os, crude!
Negotius:
Hicine sit Magister Usus?
Magister:
Praecine!
Conscientius:
Impii! Quae est ista conjunctio!
Magister:
Non silebis?
Conscientius:
Miseri! Ista libertas est turpissima servitus... Heu! Pretiosas horas immolatis idolo! .. Tempus datum est, o Suspiri... Tempus datum est ad obtinendam veniam... Ad exorandam gratiam... Ad promerendam gloriam!... Ah! Veniet tempus, cum horam optabis tibi!.. Suspiri, reddes rationem!.. Nihil te movet instantis mortis necessitas!.. Nihil Judicis Dei severitas!.. Nihil inferni horror!.. Nihil infelix aeternitas!.. Quo me rapitis?
Negotius:
Quo me protruditis?
Vigilius:
Clausa est janua! redi post bacchanalia!
SALTUS CUM CANTU. 1.
Garrilius:
Canit O salve! Salve Dea!
Libertas aurea!
O salve vita mea!
Vita suavissima.
In te est omnis spes:
Nil curo reliquorum
Vocabula Deorum:
Tu sola Dea es.
Repetit Chorus saltantium.
Est Dea optima:
Est mater gaudiorum:
Est hominum laetorum
Amica maxima.
Usus.
Negotius:
Obsecro, quis te casus abstulit nobis, et ignorantibus Sycophantam substituit?
Magister Usus:
Non Casus, sed scelus abstulit. Dudum ambivit Magisterium meum Abusus, quod videbat toti orbi venerabile esse. Quid multa? Concitat adversum me turmam cupiditatum: conjuratur: struuntur insidiae: obruor in bibliotheca, ubi antiquorum Patrum et Doctorum sententias pro firmanda, quam tradebam, doctrina, solebam excerpere: obruor, inquam, in bibliotheca, et sub ipsis libris sepultus, relinquor pro mortuo.
Discretius:
Ego ingressus, cum mihi novus Doctor in primo alloquio suspectus esset, et ego cogitarem mecum: nunquam sic locutus est Usus: quid si, ut fit in bacchanaliis, iste larvatus incedat, et Usum mentiatur? Accipio corpus juris: inquiro, quanta auctoritas tribuenda sit Usui: an bona sit haec argumentatio: sic moris est, ergo honestum est: invenio capitulo, si consuetudinem, distinctione octava, haec verba: quaelibet consuetudo quantumvis vetusta, quantumvis vulgata, veritati omnino est postponenda, et Usus, qui veritati est contrarius, abolendus est. Deinde capitulo frustra, lego textum S. Augustini: frustra, qui ratione vincuntur, consuetudinem nobis obiciunt, quasi consuetudo maior sit veritate. Ita disputo mecum, an quae ex Abusu audieram, sint rationi, sint veritati congrua: cum audio gemitum ex angulo, in quo acervus jacebat codicum vetustorum.
Usus:
Audieram Discretii vocem, et opem rogabam.
Discretius:
Accedo, et extraho semi-vivum, et pulveribus obsitum. Mox recreatum fomentis, et bona spe, jubeo ad Suspirium ire. Questurus de injuria adest.
Usus:
Sed jam, si bene audivi te, locum aemulus tenet: frustra querar.
Negotius:
Miseret me miserrimae sortis. Suadeo tamen, ut sistas te Suspirio, nam nec Conscientius deserendus est nobis, nec ille est vir, qui patienter ferat illusum sibi a personato Mangone esse.
Discretius:
Tentemus, qua via accessus pateat.
Usus:
Discretium sequor.:
MUSICA. Ostenditur, solum Usum temporis praesentis esse laudabilem.
* Exhibentur Juvenis et Senex in tumbis. Personae priores. Senex. Juvenis.
Genius_Prudentiae:
Ad scholam redeo. Quid didicistis? Explico, quae audiistis.
attentâsti.
Suspirius:
Obmutuit ad tuum conspectum. Quod supplicium placet?
Discretius:
Morte multari meruit: sed ne quid turbetur a multitudine discipulorum, quos seduxit deceptor, praeplacet infamiae poena. Cum suspendentur, quos ipse defendit, cogatur spectator assistere, privetur insignibus Magisterii, et in Utopiam cum Incurio relegetur.
Conscientius:
Justa sententia est.
Suspirius:
Probo. Ad executionem procedite.
Conscientius:
Sed quid? Impunem, frater, Negotium sines?
Negotius:
Hem! Quid ego commereor?
Conscientius:
Non es fur aliis minor, licet honestiore titulo furtum contexeris vafer. Non expendit iste pretiosas horas male agendo, aut nihil agendo: at expendit inutilia agendo. Nam quid ista, quae tu grandia negotia, quae gravissima, quae urgentia vocabas, prosunt ad vitam aeternam? Eviscerasti te, ut aranea, susceptis pro Principe, pro republica, pro familia multis, magnis, diuturnis laboribus: sed repeto, quid haec omnia ad vitam aeternam, postquam propter haec omne tempus abstulisti Conscientio, et, ne alios negligeres, neglexisti te ipsum? Aeque plectendi sunt, et qui nihil agendo tempus perdunt, et qui nimium agendo, tempus animae auferunt.
Discretius:
Peccatum est. Mea sententia, ut nunc denique negotium utile facere discat, cogatur partes apparitoris suscipere, et reos ex trabe suspendere!
Negotius:
Discretius es: subicio me poenae lubens. Utinam liceat mihi omnes suspendere!
Suspirius:
Rem agite! Ego interea deplorabo stultitiam meam, et tot annorum irreparabilem jacturam flebo. Vigilius Incurium ducat ad me.
Vigilius:
Confestim.
Omnes:
Agemus ad tuum solacium.
locus, Domini mei! Pendebunt miseri!
Conscientius:
Pendebunt. Erigite furcam. Tu istum Magisterii affectati insignibus exue!
Usus:
Hic meus est pileus, meus annulus, meum pallium. Hem! Ut jam prostat nuda cornicula!
Abusus:
Numquid etiam haec folia tua sunt?
Usus:
Imo haec sola sunt tua. Vide, quae dogmata! De educatione liberorum ex more hodierno: de methodo studendi ad speciem: de externa devotione: de conversatione promiscua: de moderata cura officii: de studio placendi.
Conscientius:
Praecepta digna Carnificis manu! Crema.
Negotius:
Videant hanc lucem oculi, quos excaecasti!
Discretius:
Ego hominem novis vestimentis ornabo, ne cui ignotus sit. Hic pileus huic capiti quadrat: hoc pallium hi humeri ferant: hoc testimonium sapientiae habe.
Usus:
Intelligant, qui te audiunt, quem Magistrum audiant.
Conscientius:
Stolidum lego, quia pecorum est ex usu vivere, hominum ad rationem: fallacem invenio, quod ducas deorsum, et nequitiam pallio civili obtegas: impium insuper, et qui effata sua pluris doceat habenda esse, quam praecepta Dei.
Usus:
Praeclara testimonia, et digna Doctore, qui in Cathedra pestilentiae sedeat!
Garrilius:
Perfuncti nostro labore sumus. Stat patibulum: superest, ut suum jam Negotius negotium agat.
Negotius:
Agam strenue: nullum tota vita utilius, nullum honestius opus feci. Producite reos!
Conscientius:
Aperiatur carcer! Producite!
Omnes:
Terrificum theatrum!
Conscientius:
Congruum spectaculo, quod Deus, Angeli, et Homines cum gaudio videant.
Ascendere tibi hos gradus lubeat: quod cupiisti semper, hoc praestabo hodie: ambulabis in mirabilibus supra te, et infra te omnes despicies.
Aerius:
Quid agis, Magister? sic moris est agere cum viro magnanimo? Hoc tu crimen putas Velle excellere?
Conscientius:
Abripe!
Discretius:
Excellere in bono velle, non est crimen: excellere in vitiis velle, aut evadere per scelera ad honores, crimen est.
Usus:
Et in hunc finem omne tempus furari, hoc est crimen.
Negotius:
Tale Caelum talem Jupiterem decet. Morere!
Aerius:
Non est gratia? Heu!
Negotius:
Morere!
Chrysaorius:
At ego tibi, quantum vis, Conscienti, pecuniae acervum fundam, si saltem mortis supplicium in poenam exilii mutas.
Conscientius:
Pecunia tua tecum sit in perditionem: Abripe!
Chrysaorius:
Quod enim scelus est, esse providum?
Discretius:
Esse providum virtus est. Esse prodigum temporis, et aureas horas pro argenteis nummis contra jus et fas corradendis expendere, hoc est scelus.
Chrysaorius:
Et tu non agis mitius? Heu me!
Negotius:
Morere!
Amasius:
At mihi parcetis saltem? Nam quid peccavit urbanitas?
Conscientius:
Effrons! nemo est reus magis. Abripe!
Usus:
Furandi artem nemo delicatius calluit.
Discretius:
Per jocum rapuit omnia, tempus, honorem, fortunas, animam.
Amasius:
Eheu!
Negotius:
Morere!
Omnes:
Justum supplicium est.
Negotius:
Numquid belle functus officio sum?
Conscientius:
Fecisti satis. At tu importune te infers, Oeconome! Vide, quam tecum clementer actum sit. Jam cito has aedes purga! Vos quibus est parcitum hactenus, Suspirio genu flectite, et fidem jurate novam. Huc intro omnes. Tu ordina familiam ex usu tuo. Ite scelesti, qua sua quemque Rhamnusis rapit.
Usus:
In ultimam Thulen.
Discretius:
In Utopiam, unde venistis, ite.
Omnes:
In Utopiam ite.
Incurius:
Magister! Quid tibi est animi?
Abusus:
Feralis dies! Nunquam tantum malum contigit mihi! Exsul ab hac familia aeternum sim?
Incurius:
Saevum spectaculum!
Chrysaorius:
* Ex patibulo loquitur. Abierunt. Obiistis fratres?
Incurius Abusus:
Hem! Quod monstrum est?
Aerius:
Ego vivo!
Amasius:
Ego maxime.
Chrysaorius:
Quid statis stupidi? juvate nos!
Incurius Abusus:
Vivitis ergo? O beati fures! cito! cito!
Chrysaorius:
Imperitus huius artis carnifex fuit: haec nostra
felicitas est.
Aerius Amasius:
Io! salvi sumus. Quid facimus?
Chrysaorius:
Scilicet deliberandi est tempus? Fugimus, ne altera vice artificiosius suspendamur.
Incurius:
Nobiscum fugite. In Utopiam imus.
Abusus:
Gratulor mihi comitatum. Per vos spes est, fieri posse, ut paulo post huc redeam.
Omnes:
In utopiam imus.
Incurius:
Cito. Nam audio pedum strepitum.
Nonne tuum erat vigilare ad januam, ne effugerent.
Vigilius:
Quid solus poteram? Dimisi Incurium, ut ipse jusseras: cum repente illi prorumpunt ex latebris, et me frustra obnixo evadunt.
Conscientius:
Malum pessimum. Quis retrahat?
Discretius:
Purgarunt domum: fugiant!
Usus:
Cum Discretio sentio: non est supplicium de vitiis sumendum cum strepitu. Expulsa, cavete, ne reditum inveniant, hoc est satis.
Conscientius:
Utinam dum vivunt, caveri malum hoc satis possit! Sed infida familia est: blanditiis, promissis, munusculis capiuntur serviles animae! Omnes eice!
Discretius:
Nimis es rigidus. Suspiri, homo es: non potes vivere sine istis: hoc agendum, ut vivas bene cum istis.
Suspirius:
Abscedite! discutien da est causa vestra penitus, et mihi redigendi in Ordinem estis. Ah! ut fecissem pridem! Nunc si inciperem vivere, quam aliter viverem!
Usus:
Vel nunc incipe. Mihi triduum postulo: et ita ordinabo familiam, ut non modo facta furta compensent, sed et cum foenore reddant.
Suspirius:
Quid enim ages in triduo? Nam grande promissum est.
Usus:
Ex usu Sanctorum docebo te, quid debeat homini pio, et pro salute sua discrete sollicito in usu esse. Paravi cubiculum: huc te include: * Specus Manresana. Ecce aperui sapientiae scholam, in qua discas perditum tempus redimere. Dedisti corpori, dedisti ludis, conviviis, somno, nugis multos dies: dedisti multos negotiis vanis, inutilibus, nihil juvantibus animam: dedisti ipsis adeo vitiis multos dies: age, da jam animae paucos dies: da virtuti, da Caelo, da Deo tuo paucos dies: da triduum in solitudine, et disces redimere omnes perditos dies. Quid haeres? Non suadeo consilium bonum, jucundum, facile, sapiens?
Discretius:
Optimum, prudentissimum. Nihil potest improbare Discretius.
Conscientius:
Nihil magis optat Conscientius. Juvat, frater, hoc triduum, ut deploremus tempus praeteritum, ordinemus praesens, disponamus futurum. Ingredere.
Suspirius:
Agnosco amicos: ingredior. Magister, dirige: trado me tibi, doce. Audiat Suspirium Deus, et per te doceat, quid me oporteat facere, ut redimam tempus perditum, nec novam jacturam faciam. Vae mihi, si nunc veniret mors ut fur in nocte, et totum tempus raperet simul! Quae me exciperet tristis aeternitas! Ah! Indutias, Domine, indutias per triduum saltem. Multa debeo, sed habe patientiam, et omnia reddam tibi.
Omnes:
Audi Suspirium Deus!
ARGUMENTUM
INter auspicatas nuptias in sacris litteris celebres illae singularem voluptatem in animis legentium excitant, quas Angelus Raphael inter Tobiam et Saram a pluribus Procis frustra concupitam (de quibus ipsa Sara Tob. 3. sic loquitur DEO: Illi forsitan me non fuerunt digni, quia forsitan viro alii conservasti me!) optatissimus Paranymphus constituit. Historia nota est: felicitati figurantium ut par sit felicitas figuratorum et devotissime precamur, et ex pari, hoc est, ferventissimo cultu Religionis erga DEUM (quae omnium bonorum fons est) ita firmiter ominamur, ut in hoc Dramatio Prophetas nos agere potius, quam Poetas nobis persuadeamus.
Hymen:
In emblemate exhibeo.
Quam olim tribus Nephtali Paranympho Raphaeli
Felicitatem debuit:
Tu debes Michaeli. * In templo S. Michaelis Serenissimis Neo-Sponsis Eminentissimus et Serenissimus S. R. E. Cardinalis de Bavaria benedixit.
Ego jussus sum Deo temporum imperare theatrum
Jucundissimis accommodum auspiciis [(transcriber); sic: auspiciiis] .
Surge senecio! Jubet Thalassio.
Saturnus:
Intellexi omnia: et oboedio. Eia! * Mutatur Theatrum.
Cedite scenae tragicae! .. succedite Elysiae! ...
In SARA et TOBIA
JOSEPHUS dabitur, et MARIA!
Applaude Bavaria!
Hymen:
Applaude, tantisque ab auspiciis
Bene tibi ominare, et gratulare
Per Leonina carmina!
Bavaria:
Sic belle: Io! mea spes
Vivite Principes!
Sara:
Mihi est sanguinis cognatione propinquior:
Itaque tua Sponsalia
Lex DEI * Deut. 25. fecit irrita.
Sed omittamus jurgium:
Dixi: non erit meus Achior!
Sponsum dormienti Dominus exhibuit alium;
Illi servata sum.
Axa:
Somnium! Somnium! * Impatiens abit.
Sara:
Mihi animus interpretatur mysterium.
Secura sum!
Angelus:
Curarum desine: tua est Sara, si placuit:
Mea haec cura sit.
Tobias:
Enimvero placuit.
Cor primus aspectus rapuit:
Deinde animum prudentia sermonis tenuit:
Postremo mentis ab uno Deo pendentis Religio,
Facilisque gravitas, et gravis facilitas
Tobiam totum Sarae asseruit.
O velit Dominus,
Ut tua assertio, et Virginis somnia
Sint oracula.
Raguel:
Sed unde estis boni juvenes, et quo pergitis!
Tobias:
Sumus ex captivis Ninive de tribu Nephthali,
Et est in Rages aliquid cum Gabelo negotii.
Anna:
Labori licebit parcere:
Cognatum advocabimus.
Jamque Cameli strati,
Et servi, qui adducant, sunt designati.
Aderit propere.
Tobias:
Gabelus aderit? Juvat occurrere,
Et antequam huc veniat, res Patris agere.
Angelus:
Imo, ne videamur contemnere oblatum hospitium,
Cede chirographum.
Te juvat hic quiescere.
Ego solus cum servis abibo,
Et celeriter confecto negotio
Cum Gabelo redibo.
Raguel:
Optimum consilium. Venite,
Iter expedite.
Suo immolatura dolori solitarias lacrimas?
Ad solemne ludibrium
Misera servata sum!
Nisi per suum Angelum Deus mihi servasset.
Haec dormienti se obtulit visio:
Intremus:
Et an veritas respondeat somnio,
Ab ipso juvene indagemus.
Anna:
Turbata sum. veni Filia,
Patri loquere tua mysteria ....
Axa:
Fallor! an audivit Dominus mea suspiria? ...
Respiro!
Nam seria sunt Sarae desideria:
Propero! Achiori nuntio!
* Der Satan oder Zwitrachts Geist. Wen siche ich?
Komm Bruder, komm herein, wir sind allein:
Komm, laß uns lustig seyn.* Saltant.
Holla! Geschwind,
Aufugiunt. Daß mich die Frau des Garten nicht find.
Raguel:
Achior, cessa plangere! Axa, cessa insultare!
Filii Sanctorum sumus, Tob. 2.
Quibus amoris regula
Haec debet esse unica:
Amemus, quem vel quam Deus jubet amare.
Anael:
Sed, quid Deus jubeat, non possumus somniare.
Raguel:
Saepe per somnia locutus est Dominus:
Habete patientiam: necesse est examinare.
Raguel:
Potest Legislator, et forsitan statuit dispensare. (abit.)
Anael:
Atqui Lex pro me loquitur clare!
Achior:
Ego, Pater! Per hanc contumeliam
Cessasse autumo legis obedientiam.
Si per te licet, Saram desero,
Ad Axam redeo.
Axa:
Ego vero nolo conjungere me viro lunatico. (abit.)
Achior:
Male sit amoribus desultoriis!
Feliciter amavissem,
Si amare unam, quam duas maluissem.
Tobias:
Aestimo beneficium:
Sed ne in ipsa peccem jura hospitii,
Hinc DEUS jubet egredi.
Pax sit huic Domui!
Paci amor qui adversatur,
Eiciatur!
Raguel:
Et, patimur fugere? (abit)
Anael:
Necesse est retrahere.
Tu cede, fili mi, cede divinae Providentiae! (abit)
Achior:
O dies nigerrimo notanda mihi calculo!
Jam, credo, Pater etiam adversabitur filio?
Et Sara fugit amplectentem,
Amplectitur se fugientem,
Ut in summum ascendat fastigium
Achioris opprobrium.
Sara:
Da veniam, Achior, si DEO obsequor.
Sic oculos juvenis, sic manus, sic ora ferebat,
In quem, cum dormirem, monstrum aquatile irruebat,
Et devorâsst,
Nisi per Angelum Dominus mihi servâsset.
Anna:
Sed, ut finem habeat disputatio,
Attende Achior, quod legis. Quae te Sarae ligavit,
Jam cessat ratio.
Si hospes Tobias est, aequalis est cognatio,
Estis Patrueles:
Et reviviscit prima obligatio:
Te Axa, et tu Axam teneris ducere,
Ita imperant leges sponsaliciae.
Sara:
Neque nescis, carissime, quod conjugia,
Quae attentantur invito Numine,
Sint infelicia.
Heu! quam multi in me, experti sunt ante te! [Note: Tob. 3.]
Errat, qui viam ambulat,
Contrariam:
Sequamur Providentiam!
Tobias:
Premi sinit; premi, non opprimi.
Jamque per nigricantes nubes
Aliqui Spei melioris scintillant radii.
Ita solatur me Azarias mei comes itineris,
Qui, si non est Angelus,
Certe ex Amicis est Deo carissimis.
Raguel:
Ego quoque in viri moribus, ac sermonibus
Aliquid supra hominem suspexi!
Sara:
Ego dormiens ipsum in Angeli forma conspexi!
Tobias:
Ego, quisquis sit, quod domum Tobiae diligat Dominus,
Ex beneficiis per viam mihi praestitis intellexi.
Ipse ultro se mihi ducem obtulit:
Ipse, ut huc diverterem,
Et Saram conjugem mihi peterem, institit:
Ipse piscem immanem,
Qui ad devorandum me irruerat, compescuit,
Cordisque, et fellis belluae vim medicam
Contra daemonium,
Et contra oculorum albuginem docuit.
Anna:
Filia! Patet veritas. Tuum somnium fuit oraculum!
Sara:
Fuit oraculum! Conveniunt testimonia:
Laudemus Dominum!
Raguel:
Laudemus, et adoremus
Anael:
Sublatum est, fili mi! omne dubium:
Divinum adoremus consilium!
Sara Tobiae debetur! Ita caelo est placitum.
Achior:
Infelix sum!
Et hoc scilicet deerat supremae miseriae,
Ut, postquam fui a Sara, et ab Axa despectus,
Insuper pronuntiarer a Caelo abjectus! (abit)
Ja! gramme dich! bersie! zerschnelle vor Gall,
Ich will dir die Hitz schon benemen:
Du must dich (ich sags dir für ein, und allmahl)
Zu Kreuter und Wasser bequemen.
Sey trotzig: es wird dir der Trotz schon vergeh'a:
Der Hunger vertreibet das Bochen:
Die hitzige Kranckheit (wer muß es nicht b'stehen?)
Durch's Fasten sich lasset verkochen.
Religio:
Recht so!Explicat se Tobiae arbor gentilicia post [(transcriber); sic: posi] Theatrum in hortum mutatum. ex Tob. c. 14. du aber mit frohen Blick
Betrachte uberhaupt, dein kunsstiges Geschick:
Wie sich in diesem Stamm,
Zum Lohn der Frommigkeit, verewige dein Nam.
Amor_coniug:
O Frau! was Gunst! was Gnad!
So durch ein begluckte Ehe von dir Tobias hat!
Quando non per inconstantiam,
Sed in legis reverentiam
Amorem mutavit.
Redditus libertati redit ad te:
Potes amoris serii argumentum fortius tibi exigere?
ARIOSE.
Sara:
Sic mihi, Axa, soror es!
Tobias:
Sic meus, Sara, amor es!
Amoris cape Symbolum!
Sara:
Amorem reddo mutuum!
Achior:
Eodem ego vinculo
Axa:
Te mihi amans obligo! ...
Angelus:
Sunt auspicatae nuptiae!
Parentes benedicite!
Tobias:
Quem misit Dominus,
De caelo adsit Angelus!
Raguel Anna:
De caeli praegnans semine Anael. Gabelus. et omnes repetunt
Descendat pluvia,
Et faciat vos (nos) crescere
In mille milia! [Note: Gen. 24.]
PRINCEPS AUREUS consecravit se.
Et ecce! Invenit gratiam ANNAM, latine gratiam.
Et cum gratia omnia! ** Exhibetur optice Sacellum B. V. Oettinganae olim septem Planetis dicatum.
Videtis, ut ad Mariae imperium
Numina minorum gentium
Festinent praestare homagium
Felicitatis duraturae praesagium?
Nempe Coelipotenti Virgini,
Quae olim adorabantur, nunc famulantur sidera,
Ut ornent solium Saxonico - Bavaricum.
Audite obsequiosos cantus, et jubila,
Audite vota unanimia,
Nam sunt oracula.
2.
Mars:
Dat lauros Marspiter
Iuppiter:
Coronas Jupiter
Sol:
Per me Justitia,
Mercurius:
Per me commercia,
Venus:
Ridente Venere,
Luna:
Lucina auspice,
Ambae:
Heroum patriis
Ex incunabulis,
Saturnus:
Vocante aurea
Saturno saecula
Omnes:
Ex Thule ultima
Huc ferent se.
Genius_Bavariae:
Jubente maxima
Caelorum Domina
Beabunt me!
Chorus:
Beabunt te!
[Gap desc: German version]