ARGUMENTUM
FUres temporis, thesauri utique pretiosissimi, qua ratione et deprehendi queant, et multari debeant, docemus. Argumentum est utile mixtum cum dulci, ne, si pro tempore, quod spectaturi nobis dabunt, nihil reddamus, etiam nos inter fures ponamur. Notentur nomina Personarum: posuimus plana, quia intelligi cupimus.
PERSONAE.
Suspirius thesauri Administrator.
Conscientius eius Frater et Admonitor.
Discretius Conscientio familiaris.
Incurius Suspirii Oeconomus.
Vigilius eiusdem janitor.
Abusus Advocatus Incurii.
Magister usus.
Aerius sive Ambitio, Fures extranei.
Chrysaorius sive avaritia, Fures extranei.
Amasius sive libido. Fures extranei.
Negotius, Fures domestici.
Stertinius, Fures domestici.
Ludio, Fures domestici.
Garrilius, Fures domestici.
Gastrimargus. Fures domestici.
Poeta Scientiam redimendi tempus venditurus, cum emptorem non reperit, gratis tradit.
Poeta: Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka! eu(/rhka!
Pretiosi temporis
Fures deprehendi!
Artem do, si emitis,
Furtum redimendi.
Emite! Emite! Eu(/rhka! eu(/rhka! Emite! Emite! ..
Nemo se movet? Nemo?
Vah! Nescitis, quantum sit temporis pretium!
Indignor, an misereor?
minuto Caelum emi. Sed haec summa accepti est. Residuum lege.
Suspirius:
Minutus est numerus: nihil discerno.
Conscientius:
Incertus est. Hoc certum, quod modicus.
Suspirius:
Heu me! Video me prope redactum ad incitas, et nescivi! Sed in quid factae sunt tot expensae?
Conscientius:
Frustra revolvis. Rationes expensarum nullas iniit Incurius oeconomus tuus: hoc est, quod queror. Quid si fures domi aleres, aut illi certe, qui toties ad te invisunt, amici tui sint fures?
Suspirius:
Atrox suspicio!
Conscientius:
At non temeraria. Et nescio, num non colludat oeconomus, quippe homo, quam pro te parum, tam pro sua cuticula multum sollicitus. Ingredere hospes!
Suspirius:
quem vocas?
Conscientius:
Discretium se vocat amicus meus, quem utinam pridem nossem! Iste me monuit, ut admonerem te, ne differres rationes tuae oeconomiae inspicere. Perspectas habet tuorum fraudes.
Suspirius:
Ain' vero?
Discretius:
Ad obsequia sum. Oeconomum alis, Domine, vel nimis simplicem, vel nimis nequam. Quidquid tui vel domestici, vel hospites postulant, tribuit: quamquam jam ne postulant quidem, vidente Incurio, furantur horam alius, alius diem, tertius mensem adeo. Quod si se commovet, alius dicit se jocum fecisse, alius in commodum tuum velle expendere, tertius ad necessitatem. Ita ille quiescit, tu spoliaris. Fortuna in Conscientium incidi: narravi, quia miseruit vestrum: rogavit, ut juvare consilio velim: adsum.
Suspirius:
Et quid consulis?
Discretius:
Ut purges familiam, et inter amicos selectionem facias.
Conscientius:
Non discernimus malos a bonis: plerique fallunt.
Discretius:
Discretii est discernere. Horam date! Horae unius impendio manifestos fures dabo, tot horarum raptores. Atque hoc nunc facilius praesto, cum ad celebranda bacchanalia dies et noctes integras, si patimur, rapient.
Suspirius:
Negotium bonum facis. Necesse est, nosse me, in quos thesaurum profundam. Heu me Modicum residuum est! Utinam
pridem huc inspexissem! Oeconome!. Incurie! Huic hospiti horam dabis, aut si opus habet, etiam duas, ut possit negotiari pro me. Ego reliqua tecum transigam, frater.
Incurius:
Quis librum Hero?
Discretius:
Conscientius detulit.
Incurius:
Hem! Actum est. Diffamatus sum ab inimico. Ineptus accusator est Conscientius, quippe qui odit me pessime, quod aliquoties negaverim dare horas, quas petiit sibi. Numquid idem Misanthropus te adduxit?
Discretius:
Philantropum voca: nam amat Suspirium Conscientius, ut fratrem, tenere. Sed quid verba perdimus? Administrationis tuae rationem reddes, velis, nolis. Si sapis, emes favorem meum, et horam imperatam continuo dabis.
Incurius:
Non est de tempore, ut tibi dem tempus: imo non habeo tempus.
Discretius:
Attende, quid loquaris. Si tempus non habes, ergo perdidisti?
Incurius:
Pro te non habeo, nisi dicas, qui sis.
Discretius:
Etiam hoc dabo tuae importunitati. Discretius sum filius Prudentii, qui est vicinus Suspirio.
Incurius:
Hui.Discretius! Nunc bacchanalia sunt: non habeo tempus sive pro Discretio, sive pro Prudentio, sive pro Suspirio, sive pro Conscientio.
Discretius:
Bacchanalia sunt! ideoque negas horam Discretio dare posse?
Incurius:
Non habeo tempus.
Discretius:
Horam?
Incurius:
Non habeo.
Discretius:
Responsum ad Suspirium referam.
Incurius:
Refer. Sed mihi jam malum imminet, nisi providus sum: nec jam licet incurium esse. Quid faciam? Fodere non valeo, mendicare erubesco: perditus sum, si has claves perdidero. Scio, quid faciam. opportune se infert Vigilius.
quid ad te cubile meum? Janitor es: invigila portae. Scis, quem intro admiseris?
Vigilius:
Neminem vidi.
Incurius:
Hominem, qui nos omnes exiget domo, nisi totus Vigilius sis, et quantus es, intentis in eum oculis fueris, ne quid ille furetur. Si vel horam permiseris, actum est.
Vigilius:
De me?
Incurius:
Etiam de te. Nam ego accusabo te Hero, quoties furtorum particeps fueris, totas noctes cum furibus pervigil.
Vigilius:
Quaeso, ne feceris. Nam quid tibi prodest, si tecum pendebo?
Incurius:
Nisi quod jussero, facias, fiet, quod dixi.
Vigilius:
Jube, o bone, jube!
Incurius:
Ad reddendam rationem de factis expensis vocor: vides, quid consequens sit.
Vigilius:
Hei! Quam multa tu paucis dicis!
Incurius:
Sed hoc sine sumptibus fieri non potest. Impendenda est hora saltem, ut examiner, accuser, condemner. Capis?
Vigilius:
Docilis sum. Quid deinde?
Incurius:
Hoc deinde, quod invigilandum sit tibi, ne homo peregrinus [(transcriber); sic: Pergrinus?] auferat quidquam temporis, nec minutum etiam. Quid? Hoc iterum capis?
Vigilius:
Iterum. Jam modum, quo caveam, doce.
Incurius:
Amicum te ipsi finge, inimicum nobis. Ita se tibi credet, et tu nobis illius consilia.
Vigilius:
Sapis.
Incurius:
Praeterea quisquis ad januam venerit ex amicis, cave, quemquam excludas. Quidquid petierint temporis, decretum est dare, donec nihil supersit, quo contra nos abutatur Discretius.
Vigilius:
Phü! Quod nomen audio? Discretius adversum nos agit?
Incurius:
Officium meum ambit, et has claves.
Vigilius:
Ille Prudentii nostri vicini filius?
Incurius:
Ille, ipse, iste homo superbus, avarus, invidus, iracundus, insulsus, insipidus, barbarus, et quid sit elegantia morum, et quid doceat Magister usus, ignorantissimus.
Vigilius:
Velut si Apelles esses, ita ad vivum pinxisti hominem. Curro, et amplector: num intus est?
superveniret, garrirem. Ideo ab utroque participo.
Incurius:
Hei! Factum pessimum! Horas matutinas, horas optimas reliquistis intactas! O fures stolidi! O inepti! Quantulum abest, ut vobiscum sim perditus!
Omnes tres:
Nullas invenimus praeterea! Cista est vacua.
Incurius:
Ego matutinas cistae separatae inclusi, ut in casum necessitatis servarem. et ecce necessitas! Veni Stertini, tuae sunt.
Stertinius:
Imo horae nocturnae mihi debentur.
Incurius:
Non, non: sine tu istos suis rapinis frui! Tu Incurio carissimus es! Tibi optimas dabo. Sed cave, ne vel unam alteri cuidam concedas!
Stertinius:
Nihil metue. Sex horulae tantum supersunt: quid dabo alteri!
Incurius:
Veni. Vos in faciendis expensis moras abrumpite. Laudo industriam! Furtum probo! Fruimini me, dum potestis, et connivet Suspirius.
saltem, quid cantes?
Garrilius:
Da capo. A, e, i, o, u.
Negotius:
Prô! Longum tormentum!
Garrilius:
A, e, i, o, u!
Negotius:
A, e, i, o, u! A, e, i, o, u! A, ,e, i, o, u. Prô elegans carmen! Cessa, aut fauces obstruo!
Garrilius:
A, e, i, o, u! Nunc loquere! Nam peccatum erat citius absolvere Ariam, quam sexies saltem repetitus sit textus.
Negotius:
Tamen si centies repetiisses, non intellexissem, quid cantes. Nunc ut intelligam, loquere, non cane.
Garrilius:
Quid vis, ut loquar?
Negotius:
Herum per omnes angulos requiro, non invenio. Potin' dicere, quo se abstulerit?
Garrilius:
Potin' dicere tu, quid Hero velis?
Negotius:
Divinare ex fasciculo potes. Negotia fero, multa, gravia, neque quae ferant moram.
Garrilius:
Modicam dabis: necesse est narrare aliquid.
Negotius:
Paucis.
Garrilius:
Tribus verbis.
Negotius:
Urgeor multis.
Garrilius:
Non detinebo. Heri cubitum ivi post mediam undecimam, imo puto, quod jam fuerit tertius quadrans,
Negotius:
Nihil refert.
Garrilius:
Audi modo. Post mediam, inquam, undecimam, nisi fuerit tertius quadrans, cubitum ivi. Habeo autem, per parenthesin, uti scis, lectum satis mollem non procul a fornace, ita, quasi hic lectus esset positus, et hic fornax, et ibi janua.
Negotius:
Claudatur.
Garrilius:
Vix decubui, cum me somnus oppressit: eram enim oppido fessus garriendo, nam a summo mane usque in seram noctem linguae quies non fuit.
Negotius:
Credo, neque hodie fore.
Garrilius:
Imo hodie multo minus: nam coepimus bacchanalia agere, probante Hero.
Negotius:
Herum volo, absolve me: ubi est?
Garrilius:
Statim dicam. Audi modo.
Negotius:
Non vacat audire nugas.
Garrilius:
Imo audi, nam interest tua.
Negotius:
Si brevis es.
Garrilius:
Cur interrumpis? Loqui me sine.
Negotius:
Ah! Tandem!
Garrilius:
Vix, inquam, decubui, cum me somnus oppressit.
Negotius:
Audivi.
Garrilius:
Hem iterum! quam est impatiens hic homo!
Negotius:
Saltem si quis
sellam afferret, ut sedens possem audire!
Garrilius:
Vin', ut afferam tibi?
Negotius:
Narra! Narra porro!
Garrilius:
Rem lepidam audies. Statim igitur me somnus oppressit, sed inquietus admodum: nam pone me cubabat Gastrimargus; velut si hic mihi lectica esset posita, et hic illi: et ille crapulam inter horribiles ronchos exhalabat: nam heri convivium instituit Herus plus quam duodecim hospitibus. Aderat Amasius homo lepidus, ut nosti, et insignis venator damarum, et Chrysaorius insignis ille alchymista, qui quotidie novas artes excogitat, quibus possit confici aurum, item insignis ille architectus, quomodo vocatur?. Non occurrit jam nomen.
Negotius:
Aerium vis dicere!
Garrilius:
Ita, Aerius aderat, vir grandiloquus, et magnis desideriis turgens. Deinde...
Negotius:
Heu me! Moriendum est mihi in hoc loco, nisi brevior sis.
Garrilius:
Breviter, ut dixi, supra duodecim hospites erant. Fuimus laeti! Gastrimargus, quod solet, crapulam bibit: inde ronchi, et ructus, quibus me toties excitabat.Impatiens fui: in omne latus me verto: delibero, quid faciam? Aio mecum ipse: dormire necesse est, oculi graves sunt: et dormire non possum in isto strepitu: surgo turbidus, et lucebat luna orbe plenissimo: deambulo cogitabundus: oculos jam in stertentem Gastrimargum coniicio, jam per omnes cubiculi angulos. Jacebat illud animal supinum, turbatis stragulis, extentis brachiis et pedibus, ore hiante. Mihi aspectus spirantis trunci iram in risum solverat. Utinam, aiebam, liceret fauces obstruere, ut exspirares. haec animo agitans video frustum butyri cum cado lactis, quo ille solet incendium a vino ortum restinguere, ad latus fornacis posito. Quid si, inquam, tentarem, an ungi hoc guttur possit, ne ultra obstrepat? Dictum factum. Accedo, frustum ori iniicio: rem miram! Repente placidus Gastrimargus silet, nihil asperum, nihil streperum est post unctionem: gaudeo, me in lectum proicio, dormio.
Negotius:
Tandem est
finis.
Garrilius:
Imo nunc incipio narrare, quod volo, et ad te pertinet. Nam horridum risui somnium successit: somniabam, te suspensum esse. Audi, quaeso, seriem somnii.
Negotius:
Imo tu audi interpretationem. Carnifex es: suspendisti me crudeliter satis: nunc dimitte, nisi velis, ut crepem. At en! Qui me libere, venit. Gastrimarge, ubi Herum reperiam?
Garrilius:
Nempe quasi multis verbis sit opus, ut, quae manifesta sunt, monstrem? Quis est locus, unde non praedas rapis? Aer, aqua, terra loquuntur: quae avis secura est, quis satis abditus piscis, quod animal tutum? Quae herbae, fructus, vites ignotae sunt tibi?
Ludio:
Et quem in finem tot rapinae? Putas, latere te? Scilicet ut sub amicitiae specie blandius eneces. Aut age, quis occidit plures, gula, an gladius?
Garrilius:
Certe cacostomachia, colica, phthisis, podagra, hydrops, diarrhoea [(transcriber); sic: diarrhaea] , pleuritis, arthritis, apoplexia, et mille alia nomina, uno nomine complecti licet: venenum sunt, quod tu apponis in conviviis.
Gastrimargus:
Semper ego auditor tantum? Puere, non meministi, quantas tragoedias excitaverit stulta garrulitas? et tu, Ludio, innocens es, credo, de tot miseriis, quibuscum multae familiae conflictantur, de tot duellis, quibus illustres animae rapiuntur in tartarum, de tot blasphemiis, quibus Caelum impetitur?
Negotius:
Ridiculi estis, qui mutuis in vosmet jaculis agitis. Mihi jucundum est hoc audisse: habeo, unde vos arguam.
Garrilius:
Audistis minacias? In hostem iras vertite! nos fratres sumus.
Ludio:
Tu accusare nos, quadruplator?
Gastrimargus:
Gastrimargus non sim, nisi hoc tibi cochleari dentes omnes effringam, si vel verbum adversum me ructes.
Negotius:
Ergo ubi Herus sit, dicite. Videtis me negotiis gravem: necesse est loqui.
Ludio:
Abice molestum onus! cum erit nobis commodius tempus, tum ex angulo protrahes.
Garrilius:
* Eripit calamum ex aure, et obtundit. Nimis acutus hic calamus est. I, nunc scribe Verrinam in nos!
Negotius:
Inferi! etiam vim patior?
Gastrimargus:
Quid? Tu pugnos attollere!
Negotius:
Circumsistor?
Omnes:
Negotium Negotio facimus!
volebam conqueri, nunquam auditus sum. Per istorum furta est factum, ut mihi scripturae agendorum in immanem cumulum creverint, eo quod expensae temporis omnes per istorum impudentiam, et oeconomi injuriam profunderentur in ludos, in convivia, in nugas. Bonum est, Conscientium tandem Suspirio loqui: auditorem faventem habeo! Accusator acerbus ero.
MUSICA.
Pia desideria Senis tempus male praeteritum deplorantis, et bona proposita Juvenis tempus futurum ambientis.
Personae. Senex. Juvenis. Genius Prudentiae.
Genius_Prudentiae: Scholam aperio
2.
Senex:
Ah! Inter quae crepundia
Est acta pueritia!
Recordans doleo:
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Mors est consiliarius,
Quod docti aiunt, optimus
Sed nunc non consulo!
Ero prudentior,
Cum ero senior.
3.
Senex:
Mox in adolescentia
Quis dicat, in quae vitia,
Et quanta lapsus sim!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Horrendum est judicium!
Sed nunc non facit anxium:
Cur ante tempus sim?
Ero prudentior,
Cum ero senior.
4.
Senex:
Juventus tota vetitis
Est acta in deliciis,
Et turpi otio!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Infernus locus horridus
Et poenis est plenissimus:
Sed nunc non timeo.
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
5.
Senex:
Viriles annos levibus
Sacravi curis stolidus,
Vix horam animae!
Essem prudentior,
Si essem iunior.
Iuvenis:
Afficiunt Caelestia
Non obiter me gaudia,
Non tamen trahunt me!
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
6.
Senex:
O tempora! O aurea
Quo abiistis tempora!
Cur reliquistis me?
Essem prudentior,
Si essem iunior!
Iuvenis:
Sum juvenis, sum juvenis;
Ineptus es, deliciis
His, qui opponis te:
Ero prudentior,
Cum ero Senior.
Genius_Prudentiae:
Discite Mortales, discite,
Ex alieno infortunio discite sapere.
Amicos non nosti? Da tempus!
Chrysaorius:
Cessa simulare! nosti nos. Da tempus.
Amasius:
Surge! Da tempus.
Aerius:
Stertini, quid trepidat homo? ineptit enim?
Stertinius:
Hei! Ipse caligabam. Ridiculi homines? Vos estis?
Chrysaorius:
Evigilas [(transcriber); sic: Evigigilas] ?
Stertinius:
Surge! Spurii sunt isti Dii! Aerius, Chrysaorius, Amasius sunt.
Incurius:
Hem proterviam!
Omnes tres:
Gratus est error. Adorasti nos!
Incurius:
Jam vero detestor. Abite ad stygem monstra, abite! Utinam vidissem nunquam! Nunquam vel minutum dedissem!
Amasius:
Quas tragoedias loqueris?
Incurius:
Quarum nodum nemo vel Deus solvat. Pro! Quasi non sine vobis satis sim miser, ita mihi diabolus istos Deos adduxit! An et Vigilius inimicus est mihi, quod huc intro admiserit vos, hoc tempore, isto habitu, inter has turbas?
Chrysaorius:
Quae enim sunt turbae?
Amasius:
Hic habitus turbat?
Aerius:
Consulto hac in veste intravimus domum, ego architectus,
Chrysaorius:
Ego Chymicus,
Amasius:
Ego Venator.
Aerius:
Nunc quia bacchanalia sunt, credimus, nos Hero facturos delicias, si cum alii larvati incedunt, nos veniremus sine larva, ego Jupiter, vel, ut Germanice loquar, ambitio,
Chrysaorius:
Ego Mammon, hoc est, avaritia,
Amasius:
Ego Cupido, quem non opus est explicare.
Aerius:
Ita intra muros mutavimus vestes, et larvas posuimus.
Chrysaorius:
Si aliud videtur, resumimus.
Incurius:
Ah! Vigilius! Vigilius! Cur vos admisit? Resumite vestes, et qua potestis, effugite: vobis et mihi consulitis. Vigilius proditor est! Ego perii!
Amasius:
Quae hominem intemperiae agunt?
Stertinius:
Reddenda est ratio expensi temporis. Nisi larvas resumitis, non evadetis. Vitium prodit vestitus: aliter tegite.
Aerius:
Continuo Iovem exuo, et architectus incedo,
Chrysaorius:
Et ego Chymicus,
Amasius:
Ego venator.
Aerius:
Sed heus! Priusquam Iovem depono, occurrit consilium hoc cerebro dignum: si ratio reddenda est tibi, cur de Advocato non cogitas? Solus non potes emergere.
Incurius:
Quis serviet pro Advocato in perdita causa?
Chrysaorius:
Mihi lubentes serviunt. Sed optimus est Magister Usus, homo audax, clamosus, perspicax, et ex tempore eloquens. Advocabo.
Amasius:
Nihil est opus vocare. Invitavi: promisit venturum se ad nostra bacchanalia, et certo aderit.
Incurius:
Respiro. Magister Usus vir est, cujus vel aspectus partem adversam franget. Certo veniet?
Amasius:
Certo. Bacchanalium morem ipse instituit, et non approbabit praesentia?
Incurius:
Optime. Sed vos cito larvas resumite: non licet sic aperte incedere! non licet sic: non licet,
Omnes tres:
Quod cupis, facimus.
agerem vobis.
Incurius:
Eia! Putabam inimicum esse hominem mihi. Et acceptas patrocinium?
Magister:
Libenter, si porro promittis fidem, et omnia ex Usus praescripto agere.
Incurius:
Promitto.
Magister:
Ubi sunt, qui tecum aguntur rei?
Incurius:
Abdiderunt se omnes, nisi quos Conscientius protraxit ex latebris, et conjecit in carcerem ad examen trahendos. Sed ego fugio! Herus intrat.
O salve, Magister optime! Tuis jam est maxime consiliis opus in hac miseria, quae me premit.
Magister Abusus:
Desine querelarum in isto tempore. Nam quis est hic usus novus flere, gemere, suspiriis auram inficere, cum omnes gentes hilaria vivunt? Veneram, ut pro more meo bacchanalia tecum agerem, quoniam sciebam, huc usque me tibi fuisse carum: sed domum ingressus, nescio, quod malum metuere incipio: ita ubique tristes occurrunt, et tetrae facies, solitudo, silentium, maeror.
Suspirius:
Quid possem aliter in tanta perfidia domesticorum? Ah! Nescis!
Magister Abusus:
Ego jam omnia scio. Horas quidem furati sunt tibi, dissimulante Incurio: grande crimen! dignum, quod iste Locutuleius tanto hiatu amplificet.
Discretius:
Parce convitiis. Non sum is, qui audire non velit, si excusari crimen alique modo possit. Nondum damnati sunt Fures: si sit, qui causam suscipiat, ipse suadeo, ut audias, Domine, ut possis ferre sententiam aequitati ac prudentiae consentaneam magis. Praeterea mihi de te, Magister, tanta existimatio est, quod sciam, Prudentio parenti meo te in pretio esse, ut nolim probare, quod improbas tu, meque et adversus Patrem, et adversus me ipsum peccaturum opiner, si me tibi opponerem.
Magister:
Sapis, Discreti. Certe hucusque ita Magisterio functus sum, ut me passim regna et provinciae expectent. Itaque ut veniamus ad causam, mihi, quod saepe monere te volui, Conscientius frater tuus, Suspiri, homo atrabiliarius videtur, et nimium phantasiae obnoxius: et solent eiusmodi muscam pro elephanto, culicem pro camelo habere. Tu quod Usus probat, a tuo Principe improbari ne crede. Thesauri administratorem te ipse constituit: quas leges administrationis praescripsit? Non alias utique, nisi quas gentes omnes sequuntur. Quae vero est gens, quae non vivit ex usu? Ego omnibus legum interpres sum,
me omnes audiunt. Vivendum, ut moris est: haec regula exceptionem non habet. Aliter velle vivere, quam solent omnes, est quaedam adversus humanum genus seditio, inimica commercio, cui renuntiet, est necesse, qui vult se in specie singulari statuere. Jam vide, quid alii faciant. Bacchanalia celebrantur ubique: Gastrimargo, Ludioni, Garrilio quis negat tempus, si petunt? Quis indignatur, si rapiunt? Sciunt, Dominum rationabiliter invitum non esse. Sic moris est, ita vivitur. Ergo aut omnes errant, aut nemo. Quid vero credis similius?
Suspirius:
Quid ad hoc aio, Discreti.
Magister:
Indiscretium voca, nisi, quae dixi, probat.
Discretius:
Considerare, quae dixit Magister, liceat. Nihil videtur contra rationem dixisse. Sed ne quid temere respondeam, sine, ut ex more meo prius mortuos consulam.
Suspirius:
Mortui tibi loquuntur?
Discretius:
Optimi consiliarii sunt: quos si sequor, incedo via tutissima, hoc est, media, qua neque mihi nimium tribuo per temeritatem: neque nimium Conscientio cedo per anxietatem, qua ille saepius declinat ad scrupulos.
Magister:
Nihil hac cautela est opus.
Discretius:
Ex more facio.
Suspirius:
Sine, faciat. Tu recreasti me. Spero non displiciturum me Domino, si vivo, ut solent homines vivere. Frater est Cato rigidus nimis: quid dicerent homines, si viverem, quasi homo non essem?
volupe. Vale.
Conscientius:
Qui convivere Conscientio non potest, bonus non est.
Suspirius:
Cessa mordere canis! Mane hospes: tuis mihi consiliis opus est.
Magister:
Tu istum audis: quid frustra loquar?
Suspirius:
Non audiam: mane. Frater, jam inquisitum est satis. Donec Discretius a mortuis redeat, silentium tenere te velim.
Conscientius:
Hem! Imperium dignum Suspirio!
Negotius:
Et quid audivi! Donec Discretius a mortuis redeat? Num occisus est igitur?
Conscientius:
Abripuit se. Quid cogitem? Quae subita mutatio est. Negotius. Atrocia suspicor. Iste novus hospes turbaverit bona consilia.
Conscientius:
Superi! Quae levitas hominis! Primum inquirere in fures jussit: inquisivi, inveni, teneo: nunc cum esset pronuntianda in reos sententia, ne audior quidem. Quid? Innocentes forte detulisti ad me, aut acrius, quam merebantur, accusasti?
Negotius:
Imo lenissime. Nam dici paucis non potest, quantum Stertinius temporis perdiderit nihil agendo: Quantum Gastrimargus, Garrilius, Ludio, inutilia agendo, et Aerius, Chrysaorius, Amasius etiam mala agendo. Ita profusus thesaurus est in frugiperdas: Negotius quantillam ex eo partem accepit?
Conscientius:
Tres ultimi comprehensi nondum sunt. Ubi latitant?
Negotius:
Semper larvati incedunt, ne facile agnoscantur a te. Aerius architectum refert, qui arces in aere fabricat, et in ponendo super prostratos aemulos fundamento laborat. Chrysaorius Chymista est, tempus omne in eliquandum ex destillato humano sanguine aurum expendens. Amasius venator Damarum in omni saltu famosus.
Conscientius:
Unde tu haec omnia?
Negotius:
Garrilius prodidit.
Conscientius:
Et tales non novit Suspirius?
Negotius:
Mutarunt nomina cum vestitu. Aerius magnanimum se vocat, Chrysaorius providum, Amasius urbanum. Ita amici putantur, qui pessimi fures sunt.
Conscientius:
Heu! Detexisti fraudem, qua et ipse deceptus sum. Nunc novi,
quos dicis. Vah! Ut speciosa nomina possint Conscientium fallere, quis credidisset?
Negotius:
Detrahe larvas, et horrebis.
Conscientius:
Requiro Suspirium: clamabo, urgebo, arguam, increpabo, pungam, donec redeat ad se, et me audiat... At en! Quis tumultus est! ..
Gastrimargus:
Sic est moris.
Magister:
Garrilius mihi sit comes. Animemus chorum, et quod felix, faustumque sit, Deae Libertati Bacchanalia festa sacremus!
Omnes:
Sic est moris.
Conscientius:
O scelesti! O frater!
Magister:
Opprime os, crude!
Negotius:
Hicine sit Magister Usus?
Magister:
Praecine!
Conscientius:
Impii! Quae est ista conjunctio!
Magister:
Non silebis?
Conscientius:
Miseri! Ista libertas est turpissima servitus... Heu! Pretiosas horas immolatis idolo! .. Tempus datum est, o Suspiri... Tempus datum est ad obtinendam veniam... Ad exorandam gratiam... Ad promerendam gloriam!... Ah! Veniet tempus, cum horam optabis tibi!.. Suspiri, reddes rationem!.. Nihil te movet instantis mortis necessitas!.. Nihil Judicis Dei severitas!.. Nihil inferni horror!.. Nihil infelix aeternitas!.. Quo me rapitis?
Negotius:
Quo me protruditis?
Vigilius:
Clausa est janua! redi post bacchanalia!
SALTUS CUM CANTU. 1.
Garrilius:
Canit O salve! Salve Dea!
Libertas aurea!
O salve vita mea!
Vita suavissima.
In te est omnis spes:
Nil curo reliquorum
Vocabula Deorum:
Tu sola Dea es.
Repetit Chorus saltantium.
Est Dea optima:
Est mater gaudiorum:
Est hominum laetorum
Amica maxima.
Usus.
Negotius:
Obsecro, quis te casus abstulit nobis, et ignorantibus Sycophantam substituit?
Magister Usus:
Non Casus, sed scelus abstulit. Dudum ambivit Magisterium meum Abusus, quod videbat toti orbi venerabile esse. Quid multa? Concitat adversum me turmam cupiditatum: conjuratur: struuntur insidiae: obruor in bibliotheca, ubi antiquorum Patrum et Doctorum sententias pro firmanda, quam tradebam, doctrina, solebam excerpere: obruor, inquam, in bibliotheca, et sub ipsis libris sepultus, relinquor pro mortuo.
Discretius:
Ego ingressus, cum mihi novus Doctor in primo alloquio suspectus esset, et ego cogitarem mecum: nunquam sic locutus est Usus: quid si, ut fit in bacchanaliis, iste larvatus incedat, et Usum mentiatur? Accipio corpus juris: inquiro, quanta auctoritas tribuenda sit Usui: an bona sit haec argumentatio: sic moris est, ergo honestum est: invenio capitulo, si consuetudinem, distinctione octava, haec verba: quaelibet consuetudo quantumvis vetusta, quantumvis vulgata, veritati omnino est postponenda, et Usus, qui veritati est contrarius, abolendus est. Deinde capitulo frustra, lego textum S. Augustini: frustra, qui ratione vincuntur, consuetudinem nobis obiciunt, quasi consuetudo maior sit veritate. Ita disputo mecum, an quae ex Abusu audieram, sint rationi, sint veritati congrua: cum audio gemitum ex angulo, in quo acervus jacebat codicum vetustorum.
Usus:
Audieram Discretii vocem, et opem rogabam.
Discretius:
Accedo, et extraho semi-vivum, et pulveribus obsitum. Mox recreatum fomentis, et bona spe, jubeo ad Suspirium ire. Questurus de injuria adest.
Usus:
Sed jam, si bene audivi te, locum aemulus tenet: frustra querar.
Negotius:
Miseret me miserrimae sortis. Suadeo tamen, ut sistas te Suspirio, nam nec Conscientius deserendus est nobis, nec ille est vir, qui patienter ferat illusum sibi a personato Mangone esse.
Discretius:
Tentemus, qua via accessus pateat.
Usus:
Discretium sequor.:
MUSICA. Ostenditur, solum Usum temporis praesentis esse laudabilem.
* Exhibentur Juvenis et Senex in tumbis. Personae priores. Senex. Juvenis.
Genius_Prudentiae:
Ad scholam redeo. Quid didicistis? Explico, quae audiistis.
attentâsti.
Suspirius:
Obmutuit ad tuum conspectum. Quod supplicium placet?
Discretius:
Morte multari meruit: sed ne quid turbetur a multitudine discipulorum, quos seduxit deceptor, praeplacet infamiae poena. Cum suspendentur, quos ipse defendit, cogatur spectator assistere, privetur insignibus Magisterii, et in Utopiam cum Incurio relegetur.
Conscientius:
Justa sententia est.
Suspirius:
Probo. Ad executionem procedite.
Conscientius:
Sed quid? Impunem, frater, Negotium sines?
Negotius:
Hem! Quid ego commereor?
Conscientius:
Non es fur aliis minor, licet honestiore titulo furtum contexeris vafer. Non expendit iste pretiosas horas male agendo, aut nihil agendo: at expendit inutilia agendo. Nam quid ista, quae tu grandia negotia, quae gravissima, quae urgentia vocabas, prosunt ad vitam aeternam? Eviscerasti te, ut aranea, susceptis pro Principe, pro republica, pro familia multis, magnis, diuturnis laboribus: sed repeto, quid haec omnia ad vitam aeternam, postquam propter haec omne tempus abstulisti Conscientio, et, ne alios negligeres, neglexisti te ipsum? Aeque plectendi sunt, et qui nihil agendo tempus perdunt, et qui nimium agendo, tempus animae auferunt.
Discretius:
Peccatum est. Mea sententia, ut nunc denique negotium utile facere discat, cogatur partes apparitoris suscipere, et reos ex trabe suspendere!
Negotius:
Discretius es: subicio me poenae lubens. Utinam liceat mihi omnes suspendere!
Suspirius:
Rem agite! Ego interea deplorabo stultitiam meam, et tot annorum irreparabilem jacturam flebo. Vigilius Incurium ducat ad me.
Vigilius:
Confestim.
Omnes:
Agemus ad tuum solacium.
locus, Domini mei! Pendebunt miseri!
Conscientius:
Pendebunt. Erigite furcam. Tu istum Magisterii affectati insignibus exue!
Usus:
Hic meus est pileus, meus annulus, meum pallium. Hem! Ut jam prostat nuda cornicula!
Abusus:
Numquid etiam haec folia tua sunt?
Usus:
Imo haec sola sunt tua. Vide, quae dogmata! De educatione liberorum ex more hodierno: de methodo studendi ad speciem: de externa devotione: de conversatione promiscua: de moderata cura officii: de studio placendi.
Conscientius:
Praecepta digna Carnificis manu! Crema.
Negotius:
Videant hanc lucem oculi, quos excaecasti!
Discretius:
Ego hominem novis vestimentis ornabo, ne cui ignotus sit. Hic pileus huic capiti quadrat: hoc pallium hi humeri ferant: hoc testimonium sapientiae habe.
Usus:
Intelligant, qui te audiunt, quem Magistrum audiant.
Conscientius:
Stolidum lego, quia pecorum est ex usu vivere, hominum ad rationem: fallacem invenio, quod ducas deorsum, et nequitiam pallio civili obtegas: impium insuper, et qui effata sua pluris doceat habenda esse, quam praecepta Dei.
Usus:
Praeclara testimonia, et digna Doctore, qui in Cathedra pestilentiae sedeat!
Garrilius:
Perfuncti nostro labore sumus. Stat patibulum: superest, ut suum jam Negotius negotium agat.
Negotius:
Agam strenue: nullum tota vita utilius, nullum honestius opus feci. Producite reos!
Conscientius:
Aperiatur carcer! Producite!
Omnes:
Terrificum theatrum!
Conscientius:
Congruum spectaculo, quod Deus, Angeli, et Homines cum gaudio videant.
Ascendere tibi hos gradus lubeat: quod cupiisti semper, hoc praestabo hodie: ambulabis in mirabilibus supra te, et infra te omnes despicies.
Aerius:
Quid agis, Magister? sic moris est agere cum viro magnanimo? Hoc tu crimen putas Velle excellere?
Conscientius:
Abripe!
Discretius:
Excellere in bono velle, non est crimen: excellere in vitiis velle, aut evadere per scelera ad honores, crimen est.
Usus:
Et in hunc finem omne tempus furari, hoc est crimen.
Negotius:
Tale Caelum talem Jupiterem decet. Morere!
Aerius:
Non est gratia? Heu!
Negotius:
Morere!
Chrysaorius:
At ego tibi, quantum vis, Conscienti, pecuniae acervum fundam, si saltem mortis supplicium in poenam exilii mutas.
Conscientius:
Pecunia tua tecum sit in perditionem: Abripe!
Chrysaorius:
Quod enim scelus est, esse providum?
Discretius:
Esse providum virtus est. Esse prodigum temporis, et aureas horas pro argenteis nummis contra jus et fas corradendis expendere, hoc est scelus.
Chrysaorius:
Et tu non agis mitius? Heu me!
Negotius:
Morere!
Amasius:
At mihi parcetis saltem? Nam quid peccavit urbanitas?
Conscientius:
Effrons! nemo est reus magis. Abripe!
Usus:
Furandi artem nemo delicatius calluit.
Discretius:
Per jocum rapuit omnia, tempus, honorem, fortunas, animam.
Amasius:
Eheu!
Negotius:
Morere!
Omnes:
Justum supplicium est.
Negotius:
Numquid belle functus officio sum?
Conscientius:
Fecisti satis. At tu importune te infers, Oeconome! Vide, quam tecum clementer actum sit. Jam cito has aedes purga! Vos quibus est parcitum hactenus, Suspirio genu flectite, et fidem jurate novam. Huc intro omnes. Tu ordina familiam ex usu tuo. Ite scelesti, qua sua quemque Rhamnusis rapit.
Usus:
In ultimam Thulen.
Discretius:
In Utopiam, unde venistis, ite.
Omnes:
In Utopiam ite.
Incurius:
Magister! Quid tibi est animi?
Abusus:
Feralis dies! Nunquam tantum malum contigit mihi! Exsul ab hac familia aeternum sim?
Incurius:
Saevum spectaculum!
Chrysaorius:
* Ex patibulo loquitur. Abierunt. Obiistis fratres?
Incurius Abusus:
Hem! Quod monstrum est?
Aerius:
Ego vivo!
Amasius:
Ego maxime.
Chrysaorius:
Quid statis stupidi? juvate nos!
Incurius Abusus:
Vivitis ergo? O beati fures! cito! cito!
Chrysaorius:
Imperitus huius artis carnifex fuit: haec nostra
felicitas est.
Aerius Amasius:
Io! salvi sumus. Quid facimus?
Chrysaorius:
Scilicet deliberandi est tempus? Fugimus, ne altera vice artificiosius suspendamur.
Incurius:
Nobiscum fugite. In Utopiam imus.
Abusus:
Gratulor mihi comitatum. Per vos spes est, fieri posse, ut paulo post huc redeam.
Omnes:
In utopiam imus.
Incurius:
Cito. Nam audio pedum strepitum.
Nonne tuum erat vigilare ad januam, ne effugerent.
Vigilius:
Quid solus poteram? Dimisi Incurium, ut ipse jusseras: cum repente illi prorumpunt ex latebris, et me frustra obnixo evadunt.
Conscientius:
Malum pessimum. Quis retrahat?
Discretius:
Purgarunt domum: fugiant!
Usus:
Cum Discretio sentio: non est supplicium de vitiis sumendum cum strepitu. Expulsa, cavete, ne reditum inveniant, hoc est satis.
Conscientius:
Utinam dum vivunt, caveri malum hoc satis possit! Sed infida familia est: blanditiis, promissis, munusculis capiuntur serviles animae! Omnes eice!
Discretius:
Nimis es rigidus. Suspiri, homo es: non potes vivere sine istis: hoc agendum, ut vivas bene cum istis.
Suspirius:
Abscedite! discutien da est causa vestra penitus, et mihi redigendi in Ordinem estis. Ah! ut fecissem pridem! Nunc si inciperem vivere, quam aliter viverem!
Usus:
Vel nunc incipe. Mihi triduum postulo: et ita ordinabo familiam, ut non modo facta furta compensent, sed et cum foenore reddant.
Suspirius:
Quid enim ages in triduo? Nam grande promissum est.
Usus:
Ex usu Sanctorum docebo te, quid debeat homini pio, et pro salute sua discrete sollicito in usu esse. Paravi cubiculum: huc te include: * Specus Manresana. Ecce aperui sapientiae scholam, in qua discas perditum tempus redimere. Dedisti corpori, dedisti ludis, conviviis, somno, nugis multos dies: dedisti multos negotiis vanis, inutilibus, nihil juvantibus animam: dedisti ipsis adeo vitiis multos dies: age, da jam animae paucos dies: da virtuti, da Caelo, da Deo tuo paucos dies: da triduum in solitudine, et disces redimere omnes perditos dies. Quid haeres? Non suadeo consilium bonum, jucundum, facile, sapiens?
Discretius:
Optimum, prudentissimum. Nihil potest improbare Discretius.
Conscientius:
Nihil magis optat Conscientius. Juvat, frater, hoc triduum, ut deploremus tempus praeteritum, ordinemus praesens, disponamus futurum. Ingredere.
Suspirius:
Agnosco amicos: ingredior. Magister, dirige: trado me tibi, doce. Audiat Suspirium Deus, et per te doceat, quid me oporteat facere, ut redimam tempus perditum, nec novam jacturam faciam. Vae mihi, si nunc veniret mors ut fur in nocte, et totum tempus raperet simul! Quae me exciperet tristis aeternitas! Ah! Indutias, Domine, indutias per triduum saltem. Multa debeo, sed habe patientiam, et omnia reddam tibi.
Omnes:
Audi Suspirium Deus!