ARGUMENTUM.
ANnus agebatur post Christum natum nonagesimus nonus supra trecentos, cum imperantibus Arcadio ac Honorio ad supremam Consulis dignitatem evectus est Eutropius Eunuchus, homo multae astutiae, nullius religionis, et omnium scelerum. Ussit acerbe haec Eutropii felicitas geminos Duces Gainam et Tribigildum, illum Europaeis, hunc Asiaticis copiis Praefectum. Conjurant, vel sub ruina Rei publicae se novum Consulem oppressuros. Itaque vastare Asiam incipit Tribigildus: mittitur contra rebellem Gainas. Sed qui domiturus furorem credebatur, adjuvit, occulteque colludens rem eo deduxit, ut jam Europae etiam Tribigildus formidabilis fieret. Gainas ad Caesarem redit: negat, parem se Barbaro esse: suadet, faciendam pacem: pacis conditionem unam esse aequam, et facilem, ut petenti Tribigildo tradatur Eutropius malorum omnium Auctor. Post multam luctam admisit demum conditionem Arcadius. Eripiuntur infelici Consuli fasces, franguntur statuae, nomen ex fastis eraditur: ipse in Cyprum insulam exsul eicitur. Ita Zosimus, et Sozomenus cum Claudiano ethnico Poeta coaevo, qui duos adversus Eutropium libros scripsit egregio versu, et ab omni posteritate legendo.
Ut facilius intelligamur, ex iisdem Auctoribus notamus sequentia.
1. Eutropium ab aliis Ethnicum, ab aliis Christianum dici: probabilius neutrum fuisse, vel utrumque.
2. Eodem tempore floruisse S. Joannem Chrysostomum Constantinopolitanum Patriarcham, cujus facundia placatus Eutropio populus, ei vitae gratiam a Caesare impetravit.
3. Eutropium legem extorsisse ab Arcadio, qua templis ademptum est jus asyli: justo Dei judicio deinde ipsumet, cum a populo peteretur ad necem, ad Ecclesiam esse coactum confugere, unde illum extrahi non antea permisit Chrysostomus, quam Caesar vitae gratiam cum juramento promisit.
4. Eum nihilominus a Gaina per fraudem fuisse occisum, et quidem secundum aliquos, priusquam in insulam, in quam amandabatur, advenit.
5. Eutropium uti alia, ita Ducis exercitus officium tribuisse cuidam Leoni, homini inepto, et hoc uno nomine utili, quod esset Eutropii Cliens.
PERSONAE. Eutropius Consul. S. Joannes Chrysostomus Patriarcha. Arcadius Imperator. Saturninus Consularis. Lorinus Eutropii familiaris. Leo Dux copiarum, ab Eutropio promotus. Gainas Dux copiarum, Eutropii inimicus. Oranges filius Tribigildi. Misenus Gainae Familiaris. Aurelianus Praefectus Praetorii. Nonus Arcadio a Secretis.
Arenae insistit lubricae.
Timeo, ne se ipsa concidat,
Et quamquam nullis succussa, machinis
Architectum opprimat.
Infaustum est incrementum,
Quod non habet fundamentum.
Quae his fulcris* Columnarum inscriptio: Regis favor. Plebis pavor. incubat:
Quem hinc portat Regis favor,
Inde fulcit plebis pavor.
Est securus:
Stabit murus,
Quantum inaedificat.
** Ascendit, viridem ramum infixurus tecte. Supra montes se levabit,
Supra nubes ambulabit,
Calcans stellas,
Nec procellas
Habens, quas jam metuat.
**** Epitaphium. Hic jacet Eutropius
Infelix Politicus,
Quia
Malus Christianus.
Quot per contemptum legum
Invito Rege Regum,
Attollunt se ad Superos,
Tot orbis habet Icaros:
Quo volant altius
Hoc ruent certius.
quae sub oculos cadit?
Aurelianus:
Hoc ausis, Praesul?
Chrysostomus:
Hoc jubet Deus agere in peccatorem publicum, et obstinatum. Non licet Episcopo Sanctum dare canibus, aut margaritas proicere ante porcos.
Saturninus:
Scimus, quam feliciter hac fortitudine Ambrosius correxerit Arcadii Patrem: sed nullus hodie Theodosius vivit.
Aurelianus:
Nullus imperat certe. Caesar, ut bonus, ut pius sit, sui juris non est. In devia a Consule rapitur, etiam nolens. Consulem si offendis, timeo..
Chrysostomus:
Quid?
Aurelianus:
Quidquid timeri potest ab homine impio, furente, et armato. Quid agas, delibera, Pater! rogo.
Chrysostomus:
Scilicet si non ago officium, impius: si ago, Martyr ero: num jam deliberandum est mihi? Estote fortes, Domini, et quod in Senatu contra Consulem egistis huc usque strenue, porro agite. Causam Dei agitis. et vincere, et occumbere gloriosum est.
Saturninus:
Actum nos agimus, quando unus est, qui agit omnia, et omnes agit. Praeter nos duos nemo est in Senatu, qui non sit cliens Eutropii, et nutum vel adoret, vel tremat. Itaque cum est dicenda sententia, quid dicant, in oculis, et fronte Consulis legunt. Haec regula juris est, ad quam fiunt suffragia: nos obruimur numero.
Chrysostomus:
Saturnine! cadaveris est, a torrente deorsum rapi: homo vivus sursum, vel contra flumen luctatur.
Aurelianus:
Multo conatu, nullo fructu. Oppressa multitudine quid virtus potest?
Chrysostomus:
Timetur. Aut, facite, unanimi calculo probari scelus: Superi! quam stragem faciet!. Opponat obicem vel unius viri robusta virtus, saltem modestius exundabit. Mihi credite: etiam audacissimis venerabilis est vir non timide probus, in aula maxime. Vel non peccatur, vel denique reverenter peccatur, cum metuitur Censor, qui aequus et sapiens creditur.
Saturninus:
Atqui qui metuitur, non amatur. Aut arridere peccantibus cogitur, aut perire. Exempla scimus.
Chrysostomus:
Optanda sors, sic perire. Praelio pii cum
impiis certant: qui cedit, vincitur, non qui cadit. Circumspicite orbem terrarum: regnat impietas, fateor, et omnes provincias occupavit: non tamen pacifice regnat: pauculi pii faciunt, ut habeat semper, unde metuat sibi. Quod in orbe pauci, hoc in aula duo praestatis, ut nemini liceat esse scelerato, sine pudore. Quid? hoc est vobis actum agere? Quamquam quid istud memoro? maiora speremus. Alieno peccato Caesar peccat, non suo, juventutis vitio, non naturae. Neque stupidus Princeps est, qui nesciat inter amicos discernere. Apertus animus, et heroice liber, si diutius constabit sibi ad omnem tumultum impavidus, primum in admirationem rapiet, ut aestimet: deinde amorem accendet, ut optet familiarius nosse: denique fiduciam pariet, ut exquirat consilia, quae modo contemnit. Haec spes vos recreet.
Aurelianus:
Haec spes est modica. Ego (sim falsus utinam!) ultimam imperio perniciem auguror. Ad clavum Eunuchus sedet: Tribigildus Asiam praedatur rebellis: Gainas incendiis, quae prohibere debuerat, deses spectator assidet, suspectae fidei miles, et forte cum Tribigildo colludens, ut sectam Arianam tueatur, cui templum in urbe nuper, quam ferociter expetierit, memineris, Pater.
Chrysostomus:
Memini. Sed med quidem vivo non habet, quod speret. Haec tamen, cum ita sint, cum sunt, qui se opponant: quid erit, cum opponet se nemo? Viri magni, vestrum est, pugnare, et mori. Virtuti spiritum ducitis, virtuti vivitis, non aulae, non Consuli, non etiam Caesari, nisi ex virtutit praescripto. Solus beatus est, solus erit, quem virtus docuit [(transcriber); sic: docuis] nihil cupere, nihil timere.
ignorantiae est, a qua neminem Regum excipias: errorem corrigere virtutis est, sapientiae est, gloriosum est: unde ergo majestas patitur, si abrogas legem, quam contra fas et aequum tulisti? Sentiant boni, et gaudeant, mutari te posse: mali reperiant contumacem: Hoc laudabo. Det Caesar Deo, quae Dei sunt: dabit Deus Caesari, quae Caesaris sunt, Majestatem, gloriam, felicitatem. Noli, quaeso, Domine te ipsum decipere, ut Majestatem in pervicacia tuendi erroris ponas. Contemptui te exponit, qui istud suadet. Credemus, errorem vel non agnosci, quod caeci est: vel errantem nolle corrigi, quod obstinati est.
Arcadius:
Importune nunc ista oggeris: alias cogitabimus.
Chrysostomus:
Imo nunc maxime cogitanda sunt. Opportune importune fungi officio Episcopus debet: et nunc necessitas praesens urget. Victor Gainas subit: quid? si repetat suas de templo Ariano preces, non concedes?
Arcadius:
Praecoces curae!
Chrysostomus:
Providae. Video te iis, quos vereris, cito promittere, quae exposcunt: et quae promisisti, revocare deinceps nolle: num imprudenter timeo mihi?
Arcadius:
Multa, mi Pater, ratio status exigit.
Chrysostomus:
Nihil exigere potest, quod prohibet Deus. Auguste, nimium tuis Ministris tribuis. Liceat, quid sentiant subditi, referre libere: nam ut scias, interest tua nunc maxime.
Arcadius:
Loquere, quid dicunt?
Chrysostomus:
Non regere, sed regi diceris, et tuorum consilia audire pro imperiis. Aequa, iniqua sint, non audes repugnare. En! ita Majestas perit, et haec est causa, quod maior tuis veneratio, quam tibi sit: illi Dii sunt, tu Idolum.
Arcadius:
Quis haec de me?
Chrysostomus:
Veritas loquitur.
Arcadius:
Sed intrat Victor.
pacem emam? juvate consilio proceres! vulgata jam est urbi cladis fama?
Nonus:
Imo de victoria sparsus rumor cives ad gaudia, juventutem omnem ad tripudia, et saltus excivit.
Arcadius:
Gaudeant breve gaudium, ut ferocius post paulum in arma coeant. Misene, tu Orangem serva. Vides Praesul, quod jam tibi respondere non possim: urgent maiora. Adeste.
Chrysostomus:
Hoc habeo, bona verba. Domini, vos rem urgete, et Dei negotium.
Aurelianus:
Cum opportunitas fuerit.
Saturninus:
Et erit, opinor, felix. Video collidi impios: inimici sunt Gainas et Eutropius: vota dividentur.
Chrysostomus:
Felix discordia, quae vires frangit impietati! In templum eo, ut exorem sapientiam vobis, fortitudinem Caesari.
Oranges:
At caedi potest ictibus repetitis.
Misenus:
Numquid Patriarcham etiam designastis ad caedem?
Oranges:
Non, Misene. Populo, aiunt, esse in pretio nimis, nec adeo patere telis, quae non redeant in jacientem. Sed si erepti fuerint Aurelianus et Saturninus, quis est in aula super, quem habeat faventem sibi? Enervis erit: cogetur agere, quod nostri volent ex mente Arii. Quodsi adhuc latrare poterit, tamen non poterit mordere.
Misenus:
Nae tibi, O bone, parum notus Chrysostomus est. Gladios vestros provocabit in nudum pectus. Si stringitis, populus accurret vel defensor, vel vindex. Si non stringitis, nemo Arianus intrabit templum. At Eutropius cum sit inimicus Episcopi libere carpentis vitia etiam Optimatum, si cum Gaina et patre tuo pacem habeat, actum de Chrysostomo est. Aulam implent clientes Consulis, populum continebit exercitus, Arius triumphabit.
Oranges:
At nobis de Ario secunda est cura: prima de Eutropio, ut illo strato, Caesar in potestate sit, et imperet cum Gaina Tribigildus.
Misenus:
Candidus es.
Oranges:
Puto me loqui Gainae amico.
Misenus:
Optimo et propterea anxio. Sed ecce Consul.
Eutropius:
Hic est? Quid video? Oranges, captivus, an victor ades? utrumque varius rumor garrit.
Oranges:
Utrumque vere. Nam et victor sum, et obses pacis tibi metuendae.
Eutropius:
Te metuam, Pupe?
Oranges:
Patrem victorem, me obsidem.* Abeunt.
Eutropius:
Vah! Quid agitur?
Misenus:
Domine, Senatus in te coactus est. Provide tibi.
Eutropius:
Lorine, require cito, qui meum nuntiet adventum Caesari.
Lorinus:
Eo.
Eutropius:
Senatus coactus est, ignaro Consule? quid audet Caesar? Res nova mihi, ut possit malum minari puer! intelligam.
SALTUS.
coepta Oranges, celeriter ex aula te proripe, et quid agatur, admone Patrem. Hortare, ut sine mora relicta Asia, Europam populetur, ac late undique armorum terrorem circumferat.
Oranges:
Haec vestis fugitivum obsidem prodet.
Gainas:
Aliam indue. Cives, quibus hodie primum es visus, facile falles. Hoc age celeriter, ut evadas ex aula.
Oranges:
Misene, probas consilium, quod mihi videtur desperatio suggessisse? Paulo ante securus, optima spe me implebas, Gaina: minae Consulis verba sunt haec me debent in fugam agere?
Misenus:
Verba sunt, sed ominosa. Saeva hominis astutia, Princeps, non satis est nota tibi.
Gainas:
Video, dicenda mihi causa erit, qua si cado, ambo periimus.
Misenus:
In tua obedientia sita est amborum salus.
Gainas:
Et felix successus negotii. Nam audi porro. Dum ego ad dicendam causam me comparo, tu, Misene, per obscuros homines rumorem in urbe sparge, Tribigildum in Europam transiisse, et ipsi Constantinopoli minari exitium, nisi tradatur Eutropius. Quid futurum sit, vides?
Misenus:
Nempe ex magno gaudio in magnum maerorem abrepta civitas in turbas ibit.
Gainas:
Militare praesidium ab avaro homine tot fraudatum stipendiis facile mihi devinciam.
Oranges:
Communi clamore ad necem poscetur Eutropius. Intelligo. Quid vero si sparsus rumor non inveniat fidem?
Gainas:
Nihil dubita. Probabilem fabulam tuus abitus faciet. Facile credit vulgus, quod timet.
Misenus:
Nec lenta remedia patitur. Impetu fertur in obvium.
Gainas:
Impetu vindicabunt injurias, quas tamdiu taciti ferunt a Consule, inter suspiria opportunae occasionis.
Oranges:
Belle compositum consilium est. Obsequamur, Misene.
Misenus:
Libenter, quia sic demum consulitur securitati.
Gainas:
Divisus est labor: tu Patrem concitabis, Misenus cives, ego milites. Dividamur.
Oranges Misenus:
Pereat Consul!
Gainas:
Superi! Leonem video?
Saturninus.
Eutropius:
Si mihi non oboedient, oboedient sibi. Ario addictus Gainas est, ipsi Christo. Illudam facile hominum pietati, et causam in Religionis contemptum traham.
Lorinus:
Abeo.
Eutropius:
Tu loquere fortiter: nostra sunt suffragia: Gainas periit.
Leo:
Vive.
Eutropius:
Sed Praesul intrat: odi virum: imus.* Clauditur. Theat. Polit. R. P. Neumayr.
meriti, sed nonnumquam infames, saevos, rapaces, haereticos, Atheos? Talibus se, sua consilia, provincias, pacis et belli negotia committit: bonos non audet audire, vel certe auditis obsequi timet: et miraris, non esse felicem? Ego saepe apud me de imperii sui calamitate querenti Caesari in faciem dixi: Auguste, tum felix eris, cum quod ad portas Caeli affixit decretum Apostolus, hoc tu affixeris ad portas aulae: neque fornicarii, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque maledici, neque rapaces gratiam Caesaris possidebunt. Domine, quantis Episcopus laboribus, qua contentione, qua patientia debet agere, ut obtineat bonum, quod obtinere Princeps hilari risu posset? ut corrigat malum, quod corrigere Princeps severioris oculi ictu posset? Sed eamus ad Caesarem: forte vexatio dabit, ut tandem intelligat haec.
CHORUS I.
Docetur, quam artes politicae faciant exosum hominem apud Coaevos.
* Theatrum exhibet Antiquarium poeticum. Claudianus patitur enthusiasmum. Musae dictantes: Poetae pingentes.
Personae. Claudianus. Apollo. Chorus Musarum. et Poetarum.
Claudianus:
Heu! Caeli, terraeque pudor!
Trabeata vetula se per urbes jactitat,
Et anni titulum Eunuchus Consul effeminat!
Age, Claudiane, et si quid vales stylo ac carmine,
Ostende te hodie.
Fallor! an faventem proposito
Apollinem video?
Apollo:
Invitat argumentum. Nullis ego vatibus
Assisto libentius,
Quam qui vel laudant Numina,
Vel reprehendunt scelera.* Aperitur.
Eia! ingredere Antiquarium,
Et imaginem elige,
Quae tibi sit prototypon,
Secundum quod describas Eutropium,
Et facias ectypon.
Claudianus:
Musae! quae monstra obicitis?
Poetarum sunt figmenta:
Et quae punit scelera,
Nemesis est fabula.
Musa II:
Quisquis se opponit, perit:
Cornu furit, clava ferit
Avidus pinguescere
Ex oppressi sanguine
Utraque:
Talis est.
III:
Quantis equus Dardanus
Foetus est militibus:
Tantis est Eutropius
Semper foetus fraudibus:
IV:
Quanta est tricorpori
Vastitas Geryoni:
Tanta in Eutropio
Eminet ambitio.
Utraque:
Talis est.
III:
Gnarus artis architectus
Vix fecundum quatit pectus,
Cum, qua vis non pertigit,
Viam dolus aperit.
IV:
Unus amat adorari
Judex, Consul, Dux vocari:
Unus cogit spurium
Orbem sub imperium
Utraque:
Talis est.
Musa V:
Turpi avaritia
In Harpyiam abiit.
VI:
Sordidus luxuria
Ut Chimaera diffluit.
Utraque:
Talis est.
Musa VII:
Mille Hydram Capitum
Fecit adulatio:
VIII:
Et Trifaucem Cerberum
Mordax aemulatio:
IX:
Sphingem dant recondita,
Et ad innocentium
Posita interitum
Pessima consilia:
Omnes tres:
Talis est.
Claudianus:
Sic est!. talis est!. quo me rapis, Vates Delie?
Pectus sentio plenum Numine.
ARIA.
Apollo:
Age, age, Jam cessa morari!
Acerbum te opus conari,
Commune poscit odium,
Quo ardent in Eutropium,
Qui alunt virtutis amorem in se.
Apollinem habes faventem,
Et pio labori plaudentem:* Tradit telum et venenum Apollo.
Pro calamo do spiculum,
Pro atramento toxicum:
Sic decet in scelera scribere te.
Claudianus:
Oboedio.** Clauditur. Timete scelerati!
Vix ferit mitius sagitta Apollinis,
Quam fulmen summi Numinis.
Et inter mala publica,
Ut pestis, recenseri.
Commune odium
Plerumque nuntiûm
Est odii Deorum:
Et ultimum reorum
Est ad interitum.
sine mora, qui de periculo meo Gainam monerent. Juvare poterat: neglexit. Ita circumventus exercitus periit, paucis mecum fuga elapsis. En crimen, en scelus meum. De quo arguor? Num quod solus ingressus sim Asiam? in id, credo, missus eram, ut nobilissimae regionis incendia otiosus spectator intuerer? Num quod non felicius dimicaverim, vitio vertitur? Ab hoste deceptus, a socio proditus, quid poteram, nisi perire? Vide, Gaina, quam haec te accusatio premat. Nam quid neges? desidem te assedisse? Age, ubi fuit, ubi nunc est exercitus tuus? quem hostem vidit, nisi quocum tractasti proditionis consilium? Quam urben recepit? quem agrum a populatione defendit? Quid obmutescis? Hem! Judices, iste Leoni ignaviam exprobrat? ubi quaeretis milites eius? Adhuc in Bosphoro haerent, et Thraciam devorant. Saltem movisses te, frater, requisitus a fratre supremi discriminis aleam subeunte. Nescisse te dices? Adsunt testes, quotquot comites miserabilis fugae habui, quam celeriter, quam anxie tuam opem poposcerim. Sed perire debui, Judices, ut pudendae paci, quam machinatus est proditor, color qualiscumque necessitatis allini posset. O rem auditu foedam! Pax rebelli promittitur: promissae pignus spondetur Romani Consulis Caput. Inferi te perdant, Proditor, ita non modo perfidus, sed amnes es! Stultitiam hominis obstupescite! Qui pacis conditionem ferat, non mittit Legatum, ipse venit: neque advertit miser, de suspecto cum Tribigildo commercio teneri se posse, si tam tetrae pacis suasor veniret. Adeo furor, et odium mentem everterunt. Tenetur. Vestrum jam est, decernere, non, num damnandus sit, qui desidiae et proditionis convictus est: sed quam gravi poena damnandus sit, qui se Romanum Consulem in manus hostium tradere voluisse confitetur, et jactat.
Arcadius:
Gravis accusatio! Quid dicitis Patres?
Omnes:
Reus est Gainas! damnamus!
Eutropius:
Fiat justitia, Caesar! audiatur et altera pars. Si quid
habet Gainas, quo se tueatur, et me accuset, evomat rabiem, loqui liceat!
Arcadius:
Loqui licet.
Gainas:
Audiatur et altera pars! O sanctum Consulem!. nisi in tua unius aequitate, Caesar, spei laetioris radius aliquis mihi micaret, frustra audirer apud eos, qui, ut audisti, incondito clamore jam necdum auditum damnarunt. Ignosce Caesar, si, priusquam pro me dica, contra hos judices pauca loquar: loquar autem libere, quia innocens, et miles, et in causa Capitis. Reus est Gainas, damnamus! uno ore clamabant: cujus ore, nisi Eutropii? Video enim plerosque omnes Consuli obnoxios esse. Quid enim? nonne Te ex Cerdone Senatorem fecit Eutropius? Tibi praeturam Syriae vendidit? Tibi opulentam litem contra propinquum adjudicavit? Tibi praefecturam Anatoliae, cum primum vacabit, promisit? Te carnificis gladio, cui debebaris, subduxit? Tibi constricto marsupio linguam devinxit? Tristis verecundorum hominum admurmuratio facit, Caesar, ut credere possis, neminem istorum ab hac labe esse immunem: excipio, et honoris causa nomino viros clarissimos Saturninum et Aurelianum. Et hi judices mei sint?. Qui igitur latrones, si vos judices? nisi velitis Eutropii apparitores vocari, quibus sine novo examine licet occidere, quoscumque judex mortis reos edixit. Reus est Gainas, damnamus! cur reus? de quo reus? Vidi enim aliquos vestrûm dormitasse, cum iste declamavit, et nescire adeo, quid dixerit. Repetam ego, ut intelligatis nunc denique. Reus est Gainas, de quo? de desidia, de proditione, de turpissimae pacis consilio. Nempe in Thracia haesi, nec in Asiam transiens ad praelium Tribigildum adegi. Utinam quidem Leo tu eiusdem mecum criminis reus fores, non tot fortium virorum cadavera in barbaris regionibus inhumata putrescerent. Nempe hosti fortissimo, et multitudine praevalenti legiones paucas obicerem, et totius Europae salutem in unius praelii incertum eventum proicerem? Sed quid mihi haec contentio est cum
fungo heri nato! ita stupidus es, ut etiam carpas, credo, Fabium illum maximum, qui cunctando restituit rem. At cur opem non tuli periclitanti? certe prodidi deserendo. Nempe post cladem venissem, quae prius facta est, quam nuntiata. Tu homo novus, cui egregius Consul heri primum gladium appendit ad latus, veterani Ducis consilio obtemperare debueras, nec a latere tui tutelaris discedere. Sed Leonis nomen fecit audacem, credo. Muta jam nomen: vicisses, vel cecidisses in acie, si Leo fuisses: fugiendo probasti te leporem esse. Satis tibi responsum est, puto. Venio ad id, Caesar, quod gravissimum ineptus homo objecit: Consulem volui tradere. Fatentem habes, Auguste, num ideo reum? Ita, si pacem acceptassem, si Tribigildo me adjunxissem, si Consulem te inscio, te invito, per vim aut fraudem abreptum in hostium potestatem dedissem: at indutias pepigi, obsidem accepi, veni, pacis conditionem tibi Domino meo proposui: ut admitteres, suasi: quid egi contra officium servi? Iterum suadeo, Caesar, Eutropium Tribigildo ut tradas. Cur suadeam, quaeris: quia tibi est utile, ipse meretur. Tribigildo, Caesar, pares non sumus. Perdidimus Asiam: Europa in periculo est: unius semi-viri scelere peribis totus. Oppressarum ab Eutropio provinciarum suprema suspiria commoverunt Tribigildum, ut arma corriperet, non quibus Domino provincias raperet, sed quibus eas, quoniam aliud medium nullum erat, a rapinis servi defenderet. Trahatur ad poenas Eutropius: arma ponet, Asiam Tribigildus restituet, et impii Consulis capite toti Rei publicae consuletur: quid potest honestius peti? Quid facilius dari? Nimirum innocens, et optime meritus petitur? Ignota tibi, Caesar, hominis nefarii flagitia sunt, nempe cui nemo est ausus narrare: aut qui narravit, fidem non meruit. Ego tibi, si pateris, hodie narrabo, meo periculo, Rei publicae bono.
Omnes:
Caesar, tacere jube.
Gainas:
Hem! amorem clientum! hem fidem!
ut nutum observant! ut cavent Patrono! Felix es, Eutropi! qui fideles adeo servulos numeras!
Omnes:
Caesar, tacere jube! Gainas est reus! damnamus!
Eutropius:
Quiescite. Auguste, furiosi, quibus rationum inopia est, solent pugnare convitiis. Ego si per te licet, una interrogatione hominem perduellionis convincam.
Arcadius:
Age causam tuam.
Eutropius:
Gaina, quo obses au fugit? ubi Oranges? .. ut stupet Miser?
Gainas:
Provide, si fugit, egit.
Eutropius:
Nempe tu nescis?. Auguste, quid agatur, non vides? en! novum scelus! Quem tibi obsidis specie Orangem tulit, mutatis vestibus ad Tribigildum remisit.
Arcadius:
Grave facinus!
Omnes:
Gainas est reus: damnamus!
Arcadius:
Oranges, ais: effugit?
Eutropius:
Fugit, aio: ne effugeret, curam habui. Lorinus cum servis missus est, ut retrahat. In momenta expecto... Quin ecce adest.
mihi Orangem eripiunt. Ego inter convitia, et lapidum iuctus vix evasi incolumis.
Arcadius:
Periisti Gaina! hoc tuae saevitiae ingenium est.
Omnes:
Gainas est reus! damnamus!
Arcadius:
Aureliane, militem dispone in ordines, compesce tumultum, et nobis provide. Tu Lorine observa, quo se furor ulterius ferat.
Eutropius:
Misenus etiam neglectae custodiae det poenas, Caesar!
Lorinus:
Ipsum ego, nisi oculi me fefellerunt, inter bacchantes vidi.
Eutropius:
Novum argumentum. Seditio est. Det poenas caput!
Omnes:
Gainas est reus: damnamus!
Gainas:
Quem populus ad caedem postulat, reus est: damnetur. Commune odium, Caesar, non cadit in innocentem. Neque hodie natum putes: adultum est, sed quod prodire in publicum non est ausum, donec vidit, secure prodire se posse. Hodie potest protectore Tribigildo.
Arcadius:
Gaina! Eutropi! quo me redigitis?
Eutropius:
Populum Auguste metuis?
Arcadius:
Exsecror proditores. Sic impero? Tribigildus invadit, Gainas deserit, Eutropius exosum subditis facit! Quo vertar?
Eutropius:
Hoc merui, Caesar, tot annorum fide, ut una vox seditiosae [(transcriber); sic: seditosae] plebeculae ream innocentiam faciat?
Oranges:
Caesar vive!
Gainas:
Salvus sum.
Arcadius:
O proditor!
Eutropius:
Perimatur!
Oranges:
Reddo me tibi Caesar, ut intelligas, non te peti, sed Consulem tuum. Prodi ad concionem: querelas audi: scies non sine causa Eutropium ad necem peti. Placavi tumultum: audiendos promisi. Prodi!
Eutropius:
Quasi diceres: in mortem abi. Jube, Caesar, ut pro te arma recipiat Leo: ibimus in rebelles!
Gainas:
Gainae impera!
Saturninus:
Nihil est hoc impetu opus: si quid suadere Saturninus potest, populo te monstra Caesar! quid postulet, audi. Non aliud, ut apparet, nisi liberas querelas petit, et benevolas aures. Aspectu Majestatis erit sedatior, et compositus verbo benigni patris
Eutropius:
Male consulis. Concitata plebs non est reverentiae memor: prematur metu.
Arcadius:
Sile. Non bene
consulit servus Domino, qui consulit sibi. Tribigildus, Gainas, populus universus graves accusatores sunt: suspectus es, ne abusus sis mea gratia in subditorum perniciem. Defensioni te para.
Aurelianus:
Caesar! jam nec miles imperium audit. Omnia tumultu fervent: Eutropius petitur.
Gainas:
Respiravi.
Arcadius:
Eutropius petitur etiam a milite? Audiam, cur petatur. Eutropi malum imminet: Judicem senties, si reum sensero.
Gainas:
Timere tandem Gainam disces.
Oranges:
Et Tribigildum.
Eutropius:
Minas patior! Amici, vos jam in hoc tumultu patronum juvate consilio.Senatores sensim subducunt se. .. Quid sibi silentium hoc?.. Abitis?.. Monstra! ingratae pecudes!.. et tu Leo!..
TAm subito solus sum!. Vah! perfidos! et quis timor insolitus pavidum pectus quatit?. Quid futurum est? fieri posse credam, ut miser sim?. hem ludibria!. Est ergo aliquis in caelo Deus, qui haec infera curat?. Invisum Numen!. huc ego adigor, ut tibi denique curvatis genibus poenas solvam?. Quo praeceps globum fortuna volvis?. Immotum credidi teneri posse, si hinc Principis favor, inde populi assistat timor. Nihil opinantem uterque satelles fugit, et nudum furori prostituit latus!. Populus, quem timuit, odit: et simulata reverentia in saevum contemptum abit!. Princeps, quem amavit, aversatur repente!. Audivi tonitru irati Iovis: Eutropi, Judicem senties, si reum sensero!. Quis fui?. quis ero?. Judex, Praetor, Dux, Consul, prope Imperator fui!.. Vix Eutropius ero, nisi aut Caelites, aut inferi juvent.. Ad quos me vertam?.. Caelites contempsi!. inferos derisi!. desertus sum. Vix innocens evadit discrimen, cum populus accusator admittitur. Prô
pudor! trepidat Romanus Consul ad populi nomen!. Ut gaudeo, quod solum me videam! Sed horret animus opprobria; quae praesagit. Theatrorum materia, aulae lusus, astrorum risus, mundi jocus Eutropius erit! Sed meminisse haec olim oportuit, cum proderat: nunc, qua effugias, cogitandum. Qua? Ut me cum fortuna omne consilium deserit!
animus. Despectas amplecti Aras ego ausim? Populus feret? Irrito acrius: irrumpent, et victimam cives furori facient.
Chrysostomus:
Irrumpent, me vivente, intuente? nihil metue. Hoc pectus pro muro erit.
Eutropius:
Velut si dulce somnium mulceret pectus, ita dubiae spei suavitas timorem temperat. Quid? Ego credidissem heri, fore, ut hodie ab omnibus deserto, opem contempta Ecclesia, opem contemptus Praesul ferat? Quid juri sacro debuerim, nunc tandem disco.
Chrysostomus:
Et discent ex te posteri, quam certa, et gravi poena vindicet juris sacri contemptum [(transcriber); sic: comtemptum] Deus.
Eutropius:
Ex me discent.
compellit. In templum fuge!
Eutropius:
Ah! in templum! Maledicte sol, qui hunc funestis radiis illustras diem, aeternis tenebris dignum!
Chrysostomus:
Nihil istae querelae juvant. In templum fuge.
Eutropius:
Nempe futurus spectaculum?
Chrysostomus:
Jucundum Deo, hominibus salutare!
Eutropius:
Aperiat se vorago stygis! abscondar melius. Templum, quod semper sprevi, nunc credo, solacium feret?
Chrysostomus:
Asylum feret.
Eutropius:
Asylum triste!
Chrysostomus:
Perire mavis?
Eutropius:
Dura necessitas!
Chrysostomus:
Veni.
SALTUS.
In stationes succedamus, nec hinc abibimus, donec se ipse tradiderit.
Misenus:
Aut scilicet occultis modis evaserit.
Omnes:
Non evadet: peribit.
Oranges:
Sed hem! templum se aperit. Adest scelestus!
Omnes:
Non evadet: peribit.
Misenus:
Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul!
Omnes:
Furem, latronem, parricidam patriae nobis trade, Praesul: damnatus est: pereat!
pallidior, timoris vi velut catena fortissima alligatus est sacris Altaribus! Triste silentium, oculi inquieti, titubans caput, collisi dentes, collabentia membra satis loquuntur, quid patiatur animus, exacutos gladios, et carnificis rabiem in momenta exspectans. Quid vero? Num insultans haec loquor? imo commiserans, et commiserationem exspectans. Injurias vobis fecit? fatetur, deprecatur; deplorat. Necem est meritus? Necem ego deprecor. Cui? Furi, latroni, parricidae Patriae? Eutropio Consuli. Satis miser est, cives, qui ex felice fit miser: quid ei vitam miseram invidetis? Homines in hominem humani este. Quod scelestus abdiderit se in Ecclesiam: quod ab Ecclesia propugnetur, qui toties oppugnavit Ecclesiam, indigne hoc fertis? Laudo zelum, Religionis fervorem probo: vos Dei justitiam adorate, qui in eam necessitatem conjecit Eutropium, ex qua Ecclesiae et potentiam disceret, et clementiam. Potentiam agnosce, Eutropi: nam quia contempsisti Ecclesiam, contempsit te Deus, et exposuit te totius orbis contemptui. Clementiam vos commendate, videntes, quod. Ecclesia injuriarum oblita velut obtento scuto miserum tueatur, et ab ira Imperatoris defendat. Nunquam hoc Altare fulsit illustrius, quam cum ad eius pedem Leo vinctus prosternitur, qui eversurus accesserat. Hoc tropaeum [Reg: trophoeum] potentiae Ethnici stupent, agnoscunt Judaei, venerantur haeretici: hoc exemplum clementiae imitentur Christiani. Desinite, cives mei, desinite saevos clamores! Sinatur vivere Eutropius! donetur Ecclesiae!.. Placet silentium. Confide Eutropi, vives, ut possis errata corrigere. Agite, ad Caesarem sequimini me: vitae gratiam captivo oramus: ita homines, ita Christiani, ita filii Ecclesiae sumus.
Civis I:
Praei Pater! ad Caesarem imus.
Omnes:
Praei Pater, ad Caesarem imus.
Chrysostomus:
Miles ad fores subsiste, ne fraus aut vis pios conatus eludat.....
ut nostri Arii doctrina floreat, aut templum nobis vel unum in urbe struatur, sperari non potest.
Oranges:
Sterni et ipse potest, uti potuit Eutropius.
Misenus:
Falleris. Chrysostomus populo in amoribus est, Eutropius in odio fuit: grande discrimen habes. Quamquam quid si et Eutropius a casu resurgat? Populum mutatum vides.
Oranges:
Milites erunt iidem, quamdiu Gainas cum ipsis est. Age tamen, accedimus ipsum, ut, quid sit actum, cognoscat. Sed ipse prodit.
prospectum satis.
Misenus:
Sed arduum est facinus.
Gainas:
Tribigildum metuit populus: hic metus juvat: hic securam omnem audaciam facit. Invigilo occasioni.
futuris sit anxius? Absorbetur memoria. Fatere de te. Nonne si subibat cogitatio haec vel similis: Eutropi, quamdiu haec felicitas erit, et quid deinde? excussisti pro importuna, id existimans, quae de futuris narrantur, aut incerta esse, aut saltem remota? Certa nunc saltem crede: propinqua fortassis senties.
Eutropius:
Quid me ista solari possunt, quae non capio? Reddite Caesaris gratiam, et bona perdita: haec jactura afficit: hanc intelligo.
Saturninus:
Praesul, animal loquitur. Quid disputare juvat? in praetorium eundum est.
Eutropius:
Heu! oculos subeam irati Principis!
Aurelianus:
Si umquam, hodie certe te semi-virum probas. Femineos quaestus mitte: aut si plangere juvat, culpam, non poenam plange: nihil supra meritum pateris.
Eutropius:
Suspiria prohibes? Quod est levius solacium misero?
Aurelianus:
Suspiria prohibeo impatientis animi, non paenitentis. Miles in praetorium trahe.* Abeunt.
Eutropius:
Festina optata nox! involve tenebris infelix caput!
Chrysostomus:
Sic omnis ferocia in lacrimas abiit. En Saturnine, haec impiorum est fortitudo: multa mala agere, nulla pati.
Saturninus:
Haec est: sequamur Praesul, et ultimum spectemus tragoediae actum.
Chrysostomus:
Opto, ut intelligat denique choragum Deum.
CHORUS II. Docet, quam Artes politicae faciant hominem exosum apud Posteros.* Theatrum exhibet aulam Aeternitatis. Saecula praeterita circumstant ut statuae. Futura exeunt cum ipsa per portam magnificum. Claudianus libros suos in Eutropium dedicat Aeternitati. Personae. Apollo. Claudianus. Aeternitas. Chorus Saeculorum.
Apollo:
Approbo opus egregium.
Claudianus:
Tuum beneficium.
Apollo:
Repeto:
Dedicetur Aeternitati: ita censeo.
Jamque stamus in atrio.
Sciant futura saecula,
Quale tulerint monstrum praesentia tempora.
Claudianus:
Sciant, et horreant scelera,
Quorum hîc legent supplicia.
Quamquam quid licet sperare?
Video antiqua exempla,
Quae saecula dederunt praeterita.
Multi ante me scripserunt:
Post me, qui scribent, plures erunt:
Nec tamen stylus curiae mutabitur,
Nec mundus emendabitur.
Apollo:
Nen ideo frustra scribitur.
Saltem perpetua
Sceleribus haeret infamia,
Cujus pudore si mali non emendantur,
Boni tamen conservantur.
Vir, non vir, servus et liber,
Dives et pauper, felix et miser,
Semper alius
Et semper idem Eutropius. ... meretur,
Ut ipsum Aeternitas exsecretur.
Et fundamentum ponere
Ruinam honestatis!
Vos prohibete Caelites,
Ne fraudum hi artifices
Magistri forte posterae
Sint etiam aetatis.
nec ingemiscant, aut qui sua virtute ac vulneribus Romanos fines propagant, aut qui eosdem, servandi juris aequitate custodiunt, quod divinum praemium consulatus, lutulentum prodigium contagione foedavit. Patriciatus etiam dignitate, atque omnibus inferioribus spoliatum se esse cognoscat, quos morum polluit saevitate. Omnes statuas, omnia simulacra tam ex aere, quam ex marmore, seu ex fusis, quam ex quacumque materia, quae apta est effingendis, ab omnibus Civitatibus, oppidis, locisque privatis ac publicis praecipimus aboleri, ne tanquam nota nostri saeculi, obtutus polluat intuentium. Adhibitis itaque fidis custodibus, ad Cyprum [(transcriber); sic: Cyprnm] insulam perducatur, ut ibidem pervigili cura vallatus, nequeat suarum cogitationum rabie cuncta miscere. Datum 16. Calendas Februarii Constantinopoli. Theodoro Manlio Consule.
Oranges:
Bene habet. Et quando abibit?
Nonus:
Parata stat navis. Pudori ut consuleret expuncti Consulis Caesar, jussit, ut dum Praeco latam sententiam frequenti populo nuntiat, ipse eodem tempore ignota sub veste latens per vicos spectantibus vacuos ducatur ad mare.
Misenus:
Nobis pasti et expediti stant equi, ut, quamprimum abierit, ad Tribigildum avolemus, relaturi, optatam pacem.
Nonus:
Ita vos Caesar amet.
Gainas:
Ita promisimus.
Nonus:
Ego mandata exsequor tristibus annalibus digna.
Gainas:
Qui custodes addentur?
Nonus:
Praemissi jam ipsi etiam servant littus: solus per urbem perget, ut observetur minus.
Oranges:
Vis dicere, ut effugiat certius. Gaina, fallimur! An haec enim non ficta sunt omnia, ut Pater meus decipiatur?
Nonus:
Nihil haec metue, Princeps: ne qua ei porta ad fugam tuta sit, cautum est satis.
Gainas:
Vade. Ego, Oranges, cavebo tibi. Tempus, locus, occasio ad caedem favent. Tu te ex aula proripe cum Miseno, et decorum inimici cruore Gainam exspecta brevi. Ad pacem,
deposito Consule, a Tribigildo repetendam legatos, nemo remorabitur. Exibimus securi.
Oranges:
Belle Imus.
Misenus:
Et tu denique audacius laborabis pro Ario.
Gainas:
Tum denique. Exulta mucro! sanguinem cupitum bibes.
voluntate. Itaque quos posthac Ministros leges, tibique fideles, et Imperio utiles cupies, tribus ut dotibus ornati sint cura, religione, prudentia, et justitiae laude. Cui nulla religio est, nullus est horror scelerum, quaecumque possunt occulta esse. Qui prudentia caret, impetu agit, quod suadet affectus, non quod imperat ratio. Quem non commendat justitia, odit populus, qui jugum patienter non tolerat, nisi suave faciat amor.
Arcadius:
Scimus haec axiomata. Sed quis mihi singulorum corda aperiat, et in fodinis tam abditis aurum spurium discernat a vero? Hypocrisis religionem mentitur, astutia prudentiam, avaritia justitiam simulat. Decipimur.
Chrysostomus:
Non una dies detegit fraudes. Itaque donec quid lateat, scias, festina lente, nec hominem promove. Nihil sanguis, nihil opes, nihil patroni te moveant: An religionis sit cultor, an studiosus prudentiae, an justitiae amans, hoc interroga, hoc aestima, si vis beatus regnare. Sermo audax et petulans de summis Mysteriis contemptum religionis prodit: consilia, quae placent tantum, et prosunt nihil, arguunt defectum prudentiae: amor pecuniae odium justitiae parit: quem tale aliquod stigma notat, cavendum puta.
Arcadius:
Nunc quem ponam in Eutropii locum?
Chrysostomus:
Aurelianum et Saturninum habes, probatos viros, quibus utinam paruisses pridem.
Arcadius:
Utrumque Gainas odit, uterque Gainam: novas turbas prospicio.
Chrysostomus:
In turbis tenebunt clavum. Aut. quid? regendam navem Gainae trades?
Arcadius:
Id est, quod expetit. Hominis audaciam stupesce, Praesul! Mihi cum Tribigildo colludere jam non est dubium: sed modus vindicandi non est. Hac spe inflatus, cum stratum nocentem vidit, involvere eadem strage innoxios cupit. Aurelianum et Saturninum exulare cum Eutropio, ut jubeam, suasit, si vellem
pacem habere integram.
Chrysostomus:
Pro! Temerarium!
Arcadius:
Ego iram pressi, et linguam momordi fremens. Tum ille silentio animosior, ego vero, inquit, Caesar, pro labore compositae pacis hanc unam gratiam peto, ut sectatoribus Arii Constantinopoli templum concedas.
Chrysostomus:
Vah audaciam! Ego vero, Caesar, ut id permittas, nunquam patiar. Violatum templi honorem Eutropii Casus restituit: hic terrere Gainam debuit, non irritare, nisi jam ipsum etiam graviori supplicio divina Nemesis destinavit. Daturum promisisti, Auguste?
Arcadius:
Deliberaturum respondi. Nec enim negare tutum fuit: Vir potens est, ferox, et armatus. Ita Imperator sum! O Pudor!
Chrysostomus:
Nihil time, Princeps, nisi timorem tuum: tum Imperator eris.
imitatus? Sic te omnis prudentia destituit, ut non videres, fieri. non posse, ut magna scelera lateant diu? Ego gratias Caelo refero, quod me amat, cum liberat a servitute, quam turpem nequissimo servo servivi. Nunc respiro, tot vinculis liber, quot fraudibus tenuisti devinctum. Superi! quantum toti Orienti unius hominis ambitio et avaritia nocuit! Tu documentum posteris eris, ut discant Reges, a quibus ministris sibi et suis cavendum sit.
Eutropius:
Auguste, tandem abire jube. Plus omni poena tuus aspectus cruciat.
Arcadius:
Me tuus delectat.. Quamquam i, purga regnum, pestis, nec ultra venenato halitu hunc aerem infice!
Aurelianus:
I, et omne malum tecum trans mare avehe!
Saturninus:
I, et quam sceleribus foedasti, lucem fuge.
Chrysostomus:
I, et desertus ab hominibus te tandem ad Deum verte!
Abeunt. Eutropius cum gravi suspirio mutus et ipse abit.