ARGUMENTUM.
TItus Vespasiani filius Princeps vere amabilis fuit, quia omnium amans. Diem perdidisse se credidit, qua nemini benefecisset: nec umquam passus est aliquem a se tristem discedere, solis Quadruplatoribus infensus, et illis, qui per vim, aut fraudes subditos afflixissent. Hos ille saepe flagris publice coedi, aut pro mancipiis venundari jussit. Nunquam tamen clarius Patris affectus eluxit, quam cum malis publicis populi urgerentur. Nihil tum Princeps aerario suo, nihil fisco parcebat: quin ipsa praetoriorum suorum ornamenta aliquando sub hasta vendidit, ut haberet, unde civibus triduano Incendio ad extremam inopiam redactis posset succurrere. Beneficentiae clementiam addidit vere heroicam, et adeo abhorrentem a sanguine, ut hanc unam ob causam Pontifex maximus esse voluerit, ne cogeretur cuiusquam morti subscribere. Insidiis cum a Fratre, et duobus Patritiis peteretur, et detecta fuisset conjuratio: nihil aliud Patritios, quam ut desisterent, monuit, et imperium Fato dari cogitarent: Domitianum vero praeterea collegam Imperii, et heredem dixit, secreto tantum rogatum, ut mutuo erga se animo esse vellet, dignissimus adeo, qui gloriosissimo inter omnes Imperatores elogio posteris innotesceret, et Amor, ac Deliciae Generis humani appellaretur. Suetonius.
PERSONAE.
Titus Imperator.
Domitianus Frater.
Fabius Patritii conjurati.
Aemilius Patritii conjurati.
Gracchus tribunus- plebis.
Paulinus Militiae Praefectus.
Legati Campaniae.
Servus Fabii.
Ephebi ex Patritiis recens adsciti.
Nympha II:
Repetite!
III:
Multiplicate!
IV:
Propagate!
CHORUS.
I:
Ubertas haec agrorum,
II:
Haec gaudia hortorum,
III:
Hae vineae, haec praedia,
IV:
Tranquilla semper maria,
Omnes:
Hoc robur corporum,
Hic vigor mentium
Sunt tua, Phoebe [(transcriber); sic: Poebe] , munera,
Sunt tua gratia.
Nympha III:
Falleris: nam video procellis
Et grandine gravidam.
V:
Et proh Superi! jam incipit mare tumescere!
VI:
Quin et terram sentio (et quid hoc erit?)
Sub pedibus tremere.
* Prodit Boreas cum comitatu.
Omnes:
Heu! Boreas! Boreas! fugimus!
I II III:
Juvate! mergimur! perivimus!
Omnes:
Phoebe Deorum optime,
Nunc tua dona protege.
** Fugiunt in naves. Colossus concidit: grando omnia populatur.
Boreas:
jacet, quem invocas, turba imbellis!
Jacet, quem invocas:
Potentior est Boreas.
Discant mortales hoc Numen vereri,
Et sciant me parem cum Phoebo honorem mereri.
Fugerunt: satis est: timemur!
Et quem metuunt (plaude Borea)
Flectent (velint, nolint) flectent illi genua.
Quae plures Deorum
In culmen honorum
Evexit, et evehet me.* Nymphae in navibus redeunt: subducit se Boreas.
Et en! redeunt. An ut aras exstruant?
Et victimas offerant?
Cui junctum non videt amorem:
Quae Corde caret hostia,
Non placat Numina.
Latrones,
Et Afros colamus Leones,
Si aras, et tura meretur,
Qui propter furorem timetur:
Subesse praestat tigridi,
Quam saevo Numini.
Boreas:
Fatigata est mea patientia.
Ergo rursum congregamini nubila!
Evertimini maria! * Recrudescit tempestas.
Periistis,
Nisi vobis alius hoc momento est animus.
Chorus Nympharum.
Phoebum nos colimus!
Boream spernimus!
Phoebe nos adjuva!
Phoebe te vindica!
Phoebus:
Habebis, si naturam exuas,
Si cesses esse Boreas.
Boreas:
Rumpor!
* Furens abit.
Chorus:
Rumpere!
Hoc decet fato
Furiosum Numen occumbere.
Nympha I:
Sed jam huc, Phoebe, oculos conice!
En tua Statua!
II:
En mea Lilia!
I:
Et segetes! 3tia. Et Vineae!
V:
Et Merces, et Divitiae!
VI:
Vix enatavimus in nuda tabula.
Phoebus:
Miseratio mea tangit viscera.
Tergite lacrimas: restituam omnia ** Fit pluvia aurea.
En meliores pluviae!
Ite! guttas aureas excipite!
Chorus:
O Numen amabile!
Phoebus:
Ite! colligite!
Haec mea est Politica:
Haec una regenti regula:
Cura, ut ameris! Et amaberis,
Si amaveris.
Rex potens est, ut possit,
Rex bonus sit, ut velit
Juvare plurimos:
Qui hanc observat Legem,
Felicem dico Regem,
Felices subditos.
Personae. Titus. Domitianus. Gracchus Tribunus-plebis. Brutus, Rutilius, Camillus, Lentulus Filioli Patritiorum. Duo Campaniae Legati. Supplices cives incendio afflicti.
Gracchus: MIserere Caesar!
egenum fecit.
Civis V:
Mihi Calamitas non opes modo, sed etiam carissimum filium abstulit, sub domus ruina sepultum.
Omnes:
Miserere Caesar!
Gracchus:
Huc admovete genua.
Camillus:
* Porriguntur libelli supplices varii. Hanc etiam miseram turbam, Auguste, respice.
Titus:
Quam vos miseriam gemitis?
Rutilius:
Nobilium parentum filii sumus, quos luctus prohibet prodire in publicum.
Brutus:
Ad incitas per atrox incendium redacti Patres jam non habent, unde nos alant honeste.
Omnes:
Miserere Caesar!
Titus:
Surgite! ego alam. Vultis paternam domum mutare cum aula?
Lentulus:
Volo, si velit Parens.
Titus:
Ite, et veniam poscite.
Domitianus:
Inutili turba implebis Palatium?
Titus:
Frater, quibus ego non indigeo, ipsi indigent me.
Parvuli_omnes:
Vive Auguste! aurea vive saecula!
Legatus I:
Infelices etiam Campanos dignare, Caesar, clemente intuitu!
Titus:
Ah! scio, amici, scio, furens Vesuvius miseram Campaniam fecit.
Legatus II:
Sic est, Auguste! late agros exussit igneus torrens: squalent vastati agricolarum labores: tota regio sub effusis cineribus maeret.
Legatus I:
Neque solus in nos Vesuvius saeviit. Cum tetra incendia ejectaret mons, simul concussa terrifico tremore tellus, turres, palatia, oppida, civitates prostravit. Jacent sub acervis congestorum lapidum totae familiae cum omnibus fortunis tumulatae. Quamquam, quid multa verba facimus? Auguste! si quae narravimus, usurpares oculis, lacrimas non teneres.
Titus:
Etiam audita movent. Pater non st, quem nullae afficiunt liberorum aerumnae, nisi quas videt. Solabor, ut possum. Consultandum de modo. Post paulum redite ad me. Vos, cives, hoc scitote: quidquid incendio periit, periit mihi. Faxo, ut sentiam damnum solus.
Cives:
Io! vive Auguste! aurea vive saecula!
Titus:
Gracche, quid ad afflictorum solacium fieri jusserim, ex Paulino intelliges. Exsequere cito.
Gracchus:
Ad nutum. ** Clauditur prospectus busti.
meis, et veluti pestis, aut bellum inter publica mala numeror. Parcamus, frater, superfluis sumptibus, et pompae inani: ita habebimus, unde semper possimus egenis succurrere. Quid me ostentatio majestatis afficiat? non aedificata amphitheatra, non edita spectacula, non peregrinae belluae emissae in circum posteris commendabunt: Amor populorum, amor me faciet immortalem. Optimus sit, oportet, qui cupit esse maximus.
Domitianus:
Enimvero res grandis, amari a vili plebecula! res digna, quam tanto pretio, et regiis thesauris emas! cessa tonare Jupiter, sepone fulmina! amore regendi sumus!
Titus:
Sic est, Frater, amore nos regit Jupiter: neque est timendus, nisi rebellibus. Quamquam et contumacibus quam diu parcit, ut beneficentiae clementiam jungat? Crede mihi, per hanc geminam lavem facimus nos similes Diis. Nihil habet Principis fortuna melius, quam ut possit, nihil natura, quam ut velit, benefacere plurimis. Sanguine pascuntur, ac crescunt leones, et ursi. Itaque fugiuntur, et odio sunt. Dignitas regia hoc solum amabile habet, quod possit amabilem facere. Neminem oportet a Principe tristem discedere. Juvandus est, quisquis rogat, ut sentiat, se Patrem rogasse. hanc mentem si aliquando indueres, frater, non adeo tibi ultra Titus videretur indignus Imperio. (Abit.)
plus significat, quam verba sonant. Quis prodidit nostra Consilia?
Fabius:
Si proditi sumus, Princeps, ignosce, a te ipso sumus. Nam quid dissimulem in tanto periculo? Nimium naturae obsequeris. Ambitio in oculis emicat, furor incendit vultum, ira linguam incitat: quid de proditore interrogas?
Domitianus:
Nempe ex assentatoribus me esse cupis?
Fabius:
Haud sane! sed si laudare non placet facta fratris, saltem non vituperasses. Dissimulatio ars est aularum inter innocentissimas una.
Domitianus:
In ministris toleranda forte, sed non in fratre, qui amat fratrem.
Fabius:
Hei! laudate amorem Dii, quo frater fratri imperium invidet.
Domitianus:
Prope jam paenituit, Fabi; nam inanis, puto, conatus erit. Fac enim, per fratris Cadaver in solium scandam, num Roma patiens feret?
Fabius:
Nimirum tu Romam times? quippe qui nescias, multa patere scelera, quorum auctores latent? Sero paenitet, postquam coepisti suspectus esse. Non sistit auriga currum, quem semel in praeceps dedit. Quod agimus, agamus cito! * In Hispania volebat Domitianus titum bello persequi. Quid in Hispania cogitas agere, quod potest agi Romae?
Domitianus:
Matura ad facinus consilia habes?
Fabius:
Si tu maturum animum. Erigere in magnas spes: hodie peragetur Tragoedia.
Domitianus:
Quae caedis occasio? quis modus?
Fabius:
Tutius haec in cubili doceam.
Domitianus:
Ingredimur.
Fabius:
Prosequar statim, si prius liceat tria verba Aemilio loqui.
Domitianus:
Quid illi tecum?
Fabius:
Explorare juvat, quid hodie, aut ubi acturus sit Augustus.
Domitianus:
Sic age. Ego odi hominem omnium arcanorum fratris prae fratre conscium, quia magis popularem. Huic et pluribus aliis hodie necesse erit mutare vultum, et reverentius inclinare se mihi.
Fabius:
Certe hodie; nam nisi celeriter obstruimus sontem tantae profusionis, haeres eris exhausti Imperii,
Domitianus:
Intellexi. Age gnaviter.
pauci, quos jam jussit moneri.
Fabius:
Bene omnia. Jam tu hoc scito: hodie peribit Titus: hoc fixum. Et donec perierit, tu nusquam abibis ab isto latere. Hem! quo est ventum? Paulo ante amicum, jam cogor proditorem timere!
Aemilius:
ridiculum! tune dubitasse me, serio credas? sic Aemilium nosti? errare desine. Te exploravi. Me quod attinet, quid faciam? trepidare Caesar incipit, et suspicari malum. Non latebimus diu. Sic in laqueos pedem indui: nec extricabor, nisi incidam. Haud licet jam ire retro. Quod nuper suasit spes, nunc urget desperatio: perii, nisi pereat Titus. Jacta est alea. Tuus sum.
Fabius:
Vive fortis! sic dignus es, cui tandem revelem arcanum, celatum hactenus.
Aemilius:
Age!
Fabius:
Sub Domitiano latebimus.
Aemilius:
Accessit partibus?
Fabius:
Totus.
Aemilius:
Dudum visus est sitire fraternum sanguinem.
Fabius:
Dabo hodie pocillatores.
Aemilius:
Quo nostro fructu?
Fabius:
maximo.
Aemilius:
Nullo. Nam ipse rapiet coronam sibi.
Fabius:
Imo cum fratre cadet.
Aemilius:
Hoc opus, hic labor novus.
Fabius:
Vix aliquis. nempe Titum amat populus, amat exercitus. Utrique patratam caedem nos nuntiabimus auctores pariter et duces vindictae contra scelestum fratrem. Crede mihi: ruet in arma populus, peribunt sicarii, perimetur Domitianus, nos patres patriae, nos Caesares, nos Dii erimus.
Aemilius:
Eia! elegans nodus fabulae, quem nemo solvat, nisi adductus per machinam Deus. Amo te Fabi! en dextram!
Fabius:
Age personam strenue. Cum catastrophe bene cesserit, clamabimus: plaudite! et duorum capitum impendio omnium capita inclinabimus nobis. Sed Gracchum video.
sit pacatior. Gratis habeat sibi, quos precibus petiit.
Gracchus:
Consilium bonum.
Fabius:
Et in praetoriis quid agitur? jam nuda sunt?
Gracchus:
penitus. Hoc ipsum etiam praeco nuntiat. Mox exponentur pretiosae merces in campo Martio. Beneficium est omnibus futuris saeculis admirandum. Sed eundum.
Aemilius:
Perge.
Servus:
Domum ducam?
Fabius:
Domum. Aemili, vere hoc dictum est: posuit haec Deus simul, peccatum, et timorem, Tremesco totus.
Aemilius:
Fingenda securitas vultu, cum pectus palpitat.
Fabius:
Sic nos periment lenta consilia. Nam cur nunc citor?
Aemilius:
Metuo. Sed parendum. Tene constantiam modo, et cave, ne pallor oris, aut linguae tremor conscientiam prodat.
Fabius:
necessitas hanc legem scribit difficilem recens reo.
Aemilius:
Facilem metus faciet maioris mali. Impera tibi.
Fabius:
Conabor. Tu vigila, amice, milii, et tibi, et si quid peius mihi contigisse audieris, destinata cum Domitiano exsequere cito.
Aemilius:
Cum Domitiano nempe, qui mihi confidit nihil, odit etiam?
Fabius:
Commune periculum amicum faciet. Credet se tibi, si tu te ipsi.
Aemilius:
Confundor totus. Perge modo: suggeret consilium tempus. Mihi ante omnia adducendi sunt nobiles pueri.
Fabius:
Inferi! victima vobis Titus cadet, si nunc evado.
SALTUS.
Ingrediuntur etiam onusti jam ornamentis praetoriis muli Caesarei. In campum Martium pergite: ibi fiet venditio. Sic vos amat Caesar.
Civis II:
Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Omnes:
Vivat!
Paulinus:
Quin ecce adsunt. * Prodeunt Muli. Abeunt Cives.
Omnes:
Amor et delicium nostrum Caesar vivat!
Legatus I:
Quae jubila audio inter tantas calamitates?
Paulinus:
Tota calamitas Caesarem premit. En! ipse egere mavult, quam egenis imperare.
Legatus II:
O Verum Patriae Patrem!
Legatus I:
Bonitas excedit modum.
Paulinus:
Nam quis umquam talia aut legit, aut audivit de Principe?
Gracchus:
Felix posteritas, cui tantum exemplum Reges pariet heroicae caritatis aemulos.
Legatus I:
Estne, amice, inter Deos aliquis Tito par?
Paulinus:
O quanto jucundius splendent sic nuda praetoria, quam nitebant ornata! Sic spoliata palatia, supra omnia mundi miracula clarescent orbi. Sed mihi curandum in foro est.
Gracchus:
Mihi vero Princeps adeundus, et referendum de venditis reis.
Legatus II:
Quin tu nostram quoque praesentiam nuntias: nam adesse jussit.
Gracchus:
Nuntiabo. ** Clauditur.
Bonitas, Princeps, audaces facit.
Domitianus:
Quin aperte dicis, impudentes. Omnes aurifodinae vix sufficerent tot mendicabulis. Miror, viros nobiles causae tam plebeiae patronos agere. Sinite conflictari Campanum vulgus cum miseriis suis: non habebimus subditos modestiores, nisi cum miseri sunt.
Legatus II:
Nimis durum est, Princeps, pati, et habere neminem, qui compati velit. Durus Princeps duros subditos facit, et in omne facinus obstinatos.
Legatus I:
Humanum in homines imperium sit. Belluae fiunt, si sentiunt, se tractari pro belluis.
Domitianus:
Haec scilicet jactatis ad ingenium Titi. Cum imperabit Domitianus, mutabitis frontem et linguam adulatores Protei.
Legatus II:
Nos vero optamus, Princeps, ut, cum fratri successeris, putemus non successisse, sed esse.
Domitianus:
Vota inania! cum imperabo, nihil ero sollicitus, quid vos optetis.
Legatus II:
Pauci igitur erunt, qui optent, ut imperes.
Domitianus:
Si timeant, satis est. Sed quid expectatis denique? pauperem se Caesar sua in pauperes beneficentia fecit, et nondum est quies?
Legatus I:
Multa possunt Principes, etiam cum videntur nihil posse. Neque quod datur subditis, perit, sed spargitur in sementem.
Domitianus:
Imo saepius luxuriat in herbas noxias. Quid multa, viri! Ego profusam fratris in promiscuum vulgus beneficentiam probare non possum: et erat vestrum, consiliis et opera prodigalitatem inhibere, non incitare. Foveri nobiles, probo. Serviunt splendori aulae, et Caesaris Majestati. At cives et rustici jumenta sunt, quibus praeter paleas, et stabulum, et verbera, debetur nihil.
Legatus II:
Ah! Princeps! non ita velles agi tecum, si unus de civibus, aut ruricolis esses.
Legatus I:
Videris sane, nondum expertus esse, quam suave sit amari a subditis, etiam ex plebe. Res dulcissima, esse homini Deum, et omnes in se cordis affectus rapere. Hoc tributum jucundum est, et cogitur per violentiam, quam nemo odit. Vel Dii majus aliud
exigere nequeunt, aut optare etiam, quam amorem, tanto beatiores, quanto amantur a pluribus.
Domitianus:
Ecce, hoc est, quod dixi. Haec sunt vestra axiomata, quibus vos ad ingenium fratris componitis, ut placeatis; sed veniet dies, cum mutabitis mentem.
campaniam suscipiet Fabius, exploraturus, quantam cladem incensus Vesuvius fecerit. Opes eorum. qui sine herede perierunt, non fisco adjudicabitis, sed dividetis inter eos, quos calamitas fecit egentiores. Deinde jussus est, pro aestimatione miseriae oppida, et urbes afflictas ab omni exactione, et tributo liberas pronuntiare. Spero, non nullum solacium ex hac ordinatione afflictis fore.
Legatus I:
Spe omni majus. Beneficium, Caesar, facis, aeternis laudibus dignum.
Legatus II:
Et quod, si per te licet, ad futura saecula in aere, aut marmore sub tua effigie perennabit.
Titus:
Hoc nolo, et serio prohibeo. Nam quem tu Titum existimas? Gloriae famulari me putas, an Rei publicae? vivant alii in aere, et faxo: ego cupio in animis vivere. Tanti me ipsum non habeo, ut imaginem mei velim subditorum pecuniis emere.
Gracchus:
Sic omnem grati animi affectum prohibes?
Titus:
Si beneficiis vos meis gaudere video, gratos agnosco satis.
omnem calamitatis memoriam abstersit parentibus tantae gratiae nuntium.
Rutilius:
Quid posset optatius nobis contingere, quam si pro Patre liceat vereri Caesarem?
Brutus:
Utinam nos simus filii digni te!
Lentulus:
Saltem conabimur, Caesar, ut tui te beneficii nunquam paeniteat.
Titus:
Placet hic vester animus. Parens ero. Faciamus a Iove principium. Nam hoc scitote: prima mihi cura Religio est erga Superos: altera, caritas erga subditos. Exemplum dabo. Capite ab Aemilio sacrificii instrumenta, et vestes.* Accipiunt thuribulum etc. Vos** Ad Legatos Campaniae. reditum maturate ad vestros, ne diutius absque solacio sint.
Legatus I II:
Feremus amplissimum. Servent te Dii, Caesar, incolumem diu! Titus. Accepto votum, si acceptum est Diis, et utile populis: si aliter caelo visum, commendo vos fratri. Valete.*** Abeunt Legati.
Domitianus:
Ego te frater immortalem opto.
Titus:
Imo facies, si imiteris.
Aemilius:
Implevimus jussa Caesar.
Titus:
Quod igitur felix, faustumque sit. et ad communem carissimi mei populi felicitatem, uti opto, eveniat, Caesarem exuo, Pontificem induo.**** Paludamentum ponit, et gladium et cidarim, traditque Graccho.
Gracchus:
Faxit Caelum, ut haec purpura nunquam ornet humeros minus religiosos.
Titus:
Admoniti sunt Flamines?
Aemilius:
Jam adduxerunt victimam, et lustrationibus vacant.
Domitianus:
Licetne comitem ire?
Titus:
Frater, scis morem meum. Libentius lito solus. Adeste dilectissimi! vestra innocentia, et devotio plus, confido, quam omnes victimae, placebunt Jovi.
Camillus Rutilius Brutus Lentulus:
Optamus, Caesar!* Abeunt.
Domitianus:
Vos, cum servos emptos adduxerit Fabius, intrare ad me jubete.
Gracchus:
Ut jubes, Princeps.
Abit Domitianus.
Rei publicae studiosum anxium jubent esse, et vigilem.
Gracchus:
Agnosco. Sed quid suades?
Aemilius:
Mihi etiam Fabii cum Domitiano amicitia timenda videtur. Ingenium est homini similiter ferox, et durum pro plebe: quid si similia consilia forent? Gracchus. Video non esse timores vanos. Amet te caelum, Aemili, qui adeo sollicite pro nostro delicio angeris.
Aemilius:
Sine, ut hic solitarius exspectem hominem. Explorandus est cum astutia.
Gracchus:
Age, quod agis, strenue. Si quid opus erit mea opera, fac, monear in tempore.* Abit Gracchus.
CHORUS I. Apollo propter occisos Cyclopes laesi Iovis se reum videns spontaneo se exilio multat.
* Theatrum exhibet silvam cum monte Aetna et officina Cyclopum.
Personae. Apollo. Diana. Vulcanus. Cyclopes. Fauni. Venatores.
Diana:
ad Apollinem Fratrem Ecce!
Jam fervent studia venatorum tuis honoribus.
Apollo:
Bene est. Haec placet, soror, statio.
Diana:
Ego interiora nemoris mihi eligo.
Apollo:
Io Poean! Optatae in tela occurrent belluae.
Diana:
ad Cyclop Cessate malleis: nam feras avertitis.
Auditis cornua?
Otiosi potius spectate hilaria Dianae studia.
Brontes_Cyclops:
Tuum est imperare, Dea suavissima.
Sterops:
Quin et pro malleis, socii! nos quoque sumimus venabula?
Pyracmon:
Sumamus! Juvat respirare,
Et venantum gaudia post labores gustare.
Brontes:
** Ab Apolline latente sagitta percussus. Heu socii! interii!
Pyracmon:
Pro Superi!
Sterops:
Hiat pectus immani vulnere!
Pyracmon:
Morientem vindicate furiae! en iterum!*** Cominus hasta transfigit eum Apollo.
Sterops:
Heu frater! percussus sum! morior!
Pyracmon:
Juve [Reg: Iuva] Mulciber! Eia! quisquis es hostis, progredere!
Apollo:
Sceleste! Morere* Abit.
Pyracmon:
Heu me Apollo! Apollo!
Apollo:
Io! felix venati! ... jam sorori me associo.
Pyracmon:
Maledicte Apollo!
Vulcanus:
** Prodit. Incudes cur silent hodie!
Vah! dirum spectaculum!
Confixi telis famuli in suo natant sanguine!
Quis tantum patravit nefas? edicite
.
Pyracmon:
Heu! Apollo! Apollo!
Vulcanus:
Apollo? Intelligo. Jam tu tranquille morere!
Propitium precor Plutonem in orci limine.
Ego vero vos, et laesum in vobis Iovem vindicabo.
Deos omnes in proterviae ultionem armabo.
Quis vindicem armavit manum?
Vulcanus:
Videtis meorum stragem servorum.
Offensus est Jupiter, Apollo reus: vindicemus!
Faunus:
Quod justum est, exigis. Iovem amamus!
Chorus_Faunorum:
Offensum Iovem vindicamus.!
Faunus:
Tu modum edoce.
Vulcanus:
Advertite!
Nullus dubito, quin adhuc latro vagetur in nemore.
Vos ergo haec cadavera tumulate,
Et cum lamentabili lesso inferias date.
Excitus tumultu Apollo procedet; capite!
Tonanti sistite!
Faunus:
Ex tripode.
Vulcanus:
Ego praeeo, et omnem rei seriem Iovem edoceo.
Faunus:
Intelleximus. Ubi autem sepeliemus cadavera?
Vulcanus:
Specus, quae fuit vivis officina laborum,
Sit sepulchrum defunctorum.* Abit.
Faunus:
Ergo strenue voces et manus jungite.
Ego lessum intono.
Chorus_Faunorum:
Chorus_Venatorum:
Cessate! aut peribitis:
Nec Iovem vindicabitis.
Faunus:
Cedamus! Ipse occisos Cyclopes sciet ulcisci
Jupiter.
Jam prodidit te Mulciber.* Abeunt Fauni.
Apollo:
Heu soror! quid audio!
Jovi reus sum de latrocinio: quo fugio?
Diana:
Siccine? Fratrem latronem habeo Ministrorum Justitiae? ...
Ah! Frater! Quae te agitarunt intemperiae?
Apollo:
Furens dolor de perempto a Iove Aesculapio
Suasit facinus, quod jam horreo.
Diana:
Infelix venatio! sic frater ausit sororem decipere,
Et tanti sceleris participem facere?
Si temeritas Aesculapii meruit fulminari,
Quo supplicio impietas Apollinis debebit mactari?
Miser! an poteras ignorare,
Quid sit contra Iovem ter optimum, ter maximum rebellare?
Conjura cum gigantibus:
Impone montes montibus:
Struxisti Mausoleum
Pro Irrisore Deum:
Quod in Caelum
Sceleratum mittes telum,
In fulmen convertetur.
Malim trisulca a flamma perire:
Caelo extorris Plutoni servire:
Quam pati, ut Ego
Dicar Jovi supplice
Accidisse poplite.
Peri insane, si juvat perire:
Servi Plutoni, si lubet servire:
Et ego te nego
Esse fratrem Cynthiae:
Sint sorores Furiae.* Abit.
Apollo:
Abiit. Quid jam consilii mihimet suggero? ....
Quid? si Apollinem alienis vestibus tegerem,
Et breve exilium mihimet indicerem? ....
Bonum est consilium.
Saepe in rebus desperatis tempus tulit auxilium.
Mutantur tempora: et tempora mutata
Non raro mutant fata.
Rem publicam, erga populum sint, nescio: optimo esse me, hoc scio.
Gracchus:
Neque hoc nescit populus, Aemili. Quin ego nihil dubito, quin plerique te successorem Titi tacitis votis sint optaturi.
Aemilius:
Fac igitur, ut petant etiam unanimi voce.
Gracchus:
Nempe nisi esset Domitianus timendus. Fraterno jure coronam repiet sibi.
Aemilius:
Domitianus? scilicet Titi frater! latronem voca, et parricidam. Nam dubitas adhuc nempe, ad ipso armatum Sicarium? aut adeone timidi vos, ut scelus adoretis pro Caesare?
Gracchus:
Si reus est Domitianus, nihil ambige, periit. Tu Caesar eris.
Aemilius:
Non ambio, si melior occurrat modus, quo consulas bono publico. Tribunus plebis es: scis, quid jubeat officii ratio.
Gracchus:
Fideliter exsequar. Ad Paulinum abeo, ut tene at intentos milites in omnem casum, ne quid turbetur in hoc tumultu, aut ne improvide Domitiano se adjungat exercitus. * Abit Gracchus.
Aemilius:
Sapienter. Faxo, ut brevi patescat veritas.** Prodit Domitianus.
Agetur, cum frater displicet.
Domitianus:
Vah! quis ego sum? quid ergo displicet?
Aemilius:
Princeps, diu jam Roma sub pessimis Imperatoribus gemuit: nunc vix respirare sub Tito coepit. Afflixit nos primum post Augustum Tiberii scelerata astutia, deinde stultitia Caligulae, et ignavia Claudii everterunt Majestatem Romanam: mox Neronis crudelitas inundavit: deinceps Galba, Otto, Vitellius infamarunt augustam dignitatem: postremo Vespasiani patris tui avaritia exhausit provincias. Haec tot mala dispersa in aliis, timemus a te omnia. Frons, oculi, vultus, mores tui has minas faciunt: hoc displicet. Deinde illud maxime omnium, quod Titus, qui placuit omnibus, soli fratri displicuerit.
Domitianus:
Audax! impudens! haec in faciem mihi?
Aemilius:
Ut sentias nempe, te non timeri, et nunc quidem de corona desperes, donec minus superbus, magis comis, et haud paulo clementior factus, placere incipias. Eo usque, frustra aut a Senatu, aut a populo, aut ab exercitu suffragium speras.
Domitianus:
Haec audio patiens?
Aemilius:
Quin et plura, opinor ex Fabio audies.* Prodit Fabius.
incendit?
Fabius:
Non est nunc tempus judicii, sed fugae, Princeps. Si evaseris triste malum, vide, cui te ipsum debeas. Consulo saluti tuae.
Aemilius:
Male consulitur saluti paricidae. Hora favet, amice!* Gladios intentant. pereat latro!
Fabius:
Pereat!
Domitianus:
Vah! ego petor? proditores! rebelles!
Fabius:
Occide! macta! perde!
Domitianus:
Succurre miles! famuli!
Aemilius:
Ad stygem monstrum! peri.** Paulinus exit. Paulinus. Quis tumultus?
Fabius:
Vindictam Titus exigit.
Aemilius:
Et meretur.
Domitianus:
Juvate!
Paulinus:
Sistite! insontem premitis. Titus vivit!
Domitianus:
Vivit?
Aemilius Fabius:
Titus?
Paulinus:
Vivit, inquam.
Aemilius Fabius:
*** Seorsim. Deinde abeunt. O nova importuna!
TItus vivit? o nuntium funestum mihi! Infelix ambitio, quo me adigis? quo vultu aspiciam fratrem, tanti sceleris reus? Utinam quae Orestem agitarunt furiae, me quoque raperent extra hanc solis lucem a fratris aspectu procul! et quis excussit sicariis feralem sicam? Vecordes semiviri! sic popae et pueri terruerunt? Quamquam quid incuso homines? scilicet Diis invisi sumus. Vos prehensam manibus coronam rapitis infensa Numina! et quid cessatis? fulmen mittite, quod vitam etiam, et animam rapiat. Nam in quae ludibria servor? scilicet aut supplicantis habitu maestus, gemens, et indecoris perfusus lacrimis, veniam criminis orabo Titum: aut manu lictoris caesus, populive saevientis manibus discerptus, poenas crudeles dabo: aut misera fuga subductus neci, extorris, inops, ignotus barbaras plagas incolam. Quid eligis anime? .. Atrox arbitrium! .. Verum cur me ipsum damno quem nondum fata damnarunt? imo absolvere Paulinus mei periculi testis potest. Ut fugerem, Fabius voluit: nempe ut fuga convinceret reum. Redeat in auctores malum: fugerunt: convicti sunt satis. Evado.
insidias patior! in qua barbarie vivo?
Rutilius:
Ulciscere, Caesar, crimen nefandum!
Brutus:
Pereant, qui perire te cupiunt!
Camillus:
Horresco adhuc os illud efferi hominis, qui ausus est in te irruere!
Lentulus:
Detestor sicam, quam in te strinxit!
Titus:
Quiescite! Orbilius quidem, frater, fuga elapsus, se mihi eripuit: Laelius vero a sacrorum Ministris occupatus, et sacro cultro confossus meritas poenas dedit.
Domitianus:
Vah! quid audio? quos tu mihi donasti, Orbilius et Laelius in te ruerunt? Conveniunt omnia, Auguste frater! Fabius immisit, Aemilio conscio, vel auctore.
Titus:
Euge! quos nominas viros?
Domitianus:
Quibus pejores nullum saeculum tulit. Vix rumor de tua caede invaluit, cum ambo strictis gladiis impetum in me fecerunt. Perieram, nisi pugnantibus intervenisset Paulinus, et tuae vitae non exspectato nuntio perterritos latrones egisset in fugam.
Titus:
Sic viperas in sinu alui!
Domitianus:
Nondum narravi omnia. Per horum scurrarum flagitium nullo jam loco consistere tutus possum. In me calumniis concitata Roma surrexit, parricida audio, et ad necem deposcor. Deos vindices, te judicem volo, Tite! si quis est tibi fraterni sanguinis et nominis cultus, si quis amor justitiae, si qua cura tranquillitatis, collige iras frater, et omnem, quae cogitari possunt, poenarum procellam in fugitivos effunde. Nihil jam clementiae, nihil misericordiae concedendum: justitia imperet.
Titus:
Audio, frater! et quoniam ipse laesum te quereris, age, retrahi ex fuga reos cura: trahantur in quaestionem: satisfiat justitiae.
populus, avidus redivivum videre. Distributus in ordines suos, excipiet te inter laetas acclamationes, et tripudia. Recrea tuos celeriter beato aspectu.
Paulinus:
Miles interea utriusque parricidae domum obsedit, et portas urbis custodit vigil, ne elabantur.
Titus:
Utinam elabantur! Non sitio humanum sanguinem. Quia tamen non me tantum, sed etiam te laeserunt, frater, haberi judicium volo. Rem, Pauline, cum fratre perage. Ego carissimum mihi populum salutatum eo.
Domitianus:
Utinam elabantur! audisti, Pauline, vocem absonam? et quid dubito? si vivi sistuntur Tito, elabentur utique. Tribus lacrimis scelestorum emollitus frater, veniam, vitam, libertatem, omnia restituet. Inultus ero.
Paulinus:
Non id populus, Princeps, non miles feret. Nolens volens cogetur Caesar damnare reos.
Domitianus:
Non sum securus. Tu, si qua tibi Domitiani veneratio est, ubicumque deprehenderis, macta, et per mille vulnera expelle animas tanti convictas sacrilegii.
Paulinus:
Mandatum sanctum est. Sed facinus Caesari qui excusabo?
Domitianus:
Excusabit, qui jussit. Caesaris frater sum. Sed quid jam populus de me?
Paulinus:
Excussi suspicionem conceptam temere, et veros proditores nominavi palam. Innocens es. Solus Aemilius et Fabius petuntur ad rogum.
Domitianus:
Adeo me tibi totum debeo. Adjice duplici beneficio tertium, et ut celeriter ac certo impii intereant, perfice: omne punctum tulisti. Vindictae rabies justissima pectus exedit. Morior, si reis parcitur.
Paulinus:
Oboedio, Princeps. In eodem peribunt angulo, in quo latent.* Abit.
Domitianus:
Sic age, et ego mihi consulo. Purgavi me, si tantum egero, ut loqui nemo possit, qui posset accusare.
SALTUS.
manum
Domitianus:
Unde hae tibi?
Titus:
Quid lego? Frater me fugere cogitat?
Domitianus:
Hoc de me?
Titus:
Sollicitare exercitum ad defectionem?
Domitianus:
Vah! titus. Affectare imperium? sic diligor!
Domitianus:
Rumpor! sine frater, ut hunc tabellarium una cum infami epistolio discerpam.
Titus:
Siste impetum. Non sic defenditur innocentia.
Fabius:
Ego te. Princeps, non accuso: litteras vides: has exhibere, fidelis subditi fuit. Tuum est, probare falsas.
Domitianus:
Haec credis de fratre frater?
Titus:
Certe non sunt aliena ab indole. ah! utinam, quo ego in te, eodem erga me animo esses!
Fabius:
Plura dico. cum sensit exercitum corrumpi non posse tuus hic frater, Auguste, conduxit sicarios, a quibus paulo ante prope peremptus fueras. Haec causa est, quod Fabium et Aemilium sceleris conscios et complices tam avide persequatur, et cupiat non auditos damnari. Adducantur homines, dispeream, nisi convincam.
Domitianus:
Heu! quo me abscondam?
Paulinus:
Auguste, retractus ex fuga Orbilius huc rapitur.
Fabius:
Novus testis! Caesar! audiatur.
Domitianus:
* Subducit se. Perii!
Titus:
In custodiam detur. Et quiescit populus? Paulinus. Confusa fiunt murmura. Expectat a te atrocem in reos sententiam.
Titus:
Cum causam cognovero penitus, prodibo in Concionem.
amo tenerrime. Ille latet timore supplicii, quod se meritum agnoscit, exanimis. Me coegit accedere, et omnem facinoris seriem narrare tibi, spe fretus, fore, ut hac libera confessione placatus flectaris ad veniam. Ignosce Caesar, et indulge Clementiam homini in saecula praedicandam.
Titus:
Vivat in tuam gratiam. Ignosco: adduce ad me.
Fabius:
Mactas me gaudio. En adest ipse. Quamquam o pudor!
Titus:
Quid me suspensum tenes?
Fabius:
Ego, ego sum Fabius: pro me rogavi.
Titus:
Illudor!
Fabius:
Da veniam, Auguste! dira necessitas hanc fraudem excusat satis.
Titus:
Quid igitur de Hispania garrivisti? quid hae litterae volunt?
Fabius:
Nihil mentitus sum. Domitiani haec epistola est, quam hodie primum exaravit ad Crassum: diem inspice. Volebat me cras proficisci in Hispaniam, et impium negotium agere. Condixi infelix. Sed tu, cum jussisses me cras in Campaniam ire, dissipatum consilium erat, et timor, ne forte proderemur, coegit maturare conceptum facinus. Orbilius, et Laelius visi sunt idonei, et tuam religionem, Caesar (vah! impietatem!) opportunam sceleri occasionem putavimus.
Titus:
Quid igitur Aemilius fecit?
Fabius:
Nempe ut caedis invidiam in Domitianum amolirer, hominem tacite in partes traxi, allectum imperii inter nos dividundi spe. Itaque nuntio tuae caedis allato, ambo invasimus fratrem, rati, haud aliter facilius mereri nos posse suffragia populi, quam per celerem tuae injuriae ultionem. En crimen! en causa! Cognito scelere scilicet coactus sum a populi furiis me hoc thorace defendere, et confugere ad te. In potestate sum.
Titus:
Grande crimen. Sed fidem dedi: salvus es. Unum doce: plebs creditne fratrem vestri criminis esse participem?
Fabius:
Non puto: scilicet cum videt illum tanto ardore nos persequi, et urgere supplicium, alienissimum a nobis credit, et acclamat tanti criminis vindici.
Titus:
Bene habet. Tu igitur silentium tene.
Hac lege veniam dono, ut caveas sedulo, ne quidquam de fratris crimine emanet in vulgus. Periisti, si secus fiat. Idem Aemilium, et Orbilium mone.
Fabius:
Muti erimus. O Principem dignum saeculis!
CHORUS II.
Apollo inter Pastores Regis Admeti exsul, et miser repente inter Deos iterum recipitur una cum filio Aesculapio.
* Theatrum exhibet pascua Admeti.
Personae. Diana. Apollo. Vulcanus. Aesculapius. Admetus. Musae. Fauni. Pastores. Venatores.
Admetus:
PAstores agite! struenda sunt altaria,
Paranda sacrificia.
Novus fines Deus ingreditur.
Tota obviam Thessalia effunditur.
Exsultant Pindi culmina
Amissum Musae cessant flere Apollinem,
Et laeta parant carmina.
Apollo:
sub veste pastoris latens Quis novus Deus, Domine?
Admetus:
Incertum. FEstinate, et quod jussi, facite** Abit.
Pastores:
Festinamus, immolamus pecora pinguissima.*** Abeunt.
Apollo:
Ite! sequar postea.
Nempe hoc adhuc deerat meae miseriae,
Ut Jupiter divinos honores auferret Apollini,
Et assereret novo Numini.
Sed patere, Apollo, patere:
Omnia meruit furor impius, furor sacrilegus.
Sed nos quo vultu Apollo respiciet facinoris Proditores,
Miseriarum, quas tulit, auctores?
Vulcanus:
Merito stetimus contra Apollinem.
Si sapit, imitabitur Iovem,
Et ad veniam exhibebit se facilem:
Imo pro summo Numine
Pugnantium strenue
Virtutem probabit,
Laudabit.
Apollo:
ex latebris prodiens Velut de gravi somno evigilo.
Mihi et filio paratur triumphus?
Mihi plaudit Thessalia, et Musae parant carmina?
Ignoranti latenti? Nam quis me potuit prodere?
Optare libet: non licet credere.* Exhibetur Parnassus magnifice ornatus.
Hem! pompa magnifica.
Musa I:
Nempe, mi pastorcule, sacra magno Numini, nostro Apollini.
Apollo:
Exsuli?
Musa II:
Reduci.
Apollo:
Fallimini. His auribus paulo ante audivi lamenta miseri.
Musa III:
Ergo, sorores, decepit nos mendax Mercurius?
Apollo:
Siccine Mercurius hoc tulit nuntium?
Et creditis? sic nostis Cyllenium?
Nempe nullas umquam fabulas Musis vendidit?
ARIA.
Musa I:
VAh! cui licet credere,
Si Dii mentiuntur?
Qui me non vult juvare,
Is parcat insultare,
Et ludere me!
Per falsa cur miseriae
Promissa nutriuntur?
Sic Tantalus vexatur
A pomis, quin alatur:
Mactatur a spe.
Diana:
cum sociis. ** Prodit. Ecce! quam bello fratrem Musae recreabitis spectaculo!
Musa I:
Siccine? Dianam etiam turpi Mercurius decepit mendacio?
Diana:
Revocatum Apollinem dixit ab exilio:
An non est ita?
Musa II:
Aliud hic nobis narravit Opilio.
Diana:
Quem ego te video? aut frater es,
Aut de fratre, ubi lateat, rescies.
Apollo:
Soror es.
Diana:
Quid audio? talem te video?
Venatores:
Hic Apollo est?
Musae:
Hic Deus Musarum?
Omnes:
O casum dignum torrente lacrimarum!
Admetus:
[Note: Cum suis pastoribus.] * Prodit, et supplicat. Confidite!
Peccantibus per errorem est facilis spes veniae.
Hic est Apollo: procidite! immolate!
Chorus_Pastorum:
Dive! facilis Pastores
Deprecantes respice.
Admetus:
Nostros sine ut errores
Deleant hae victimae.
Per has peto, per has oro,
Dive, dona veniam.
Omnes:
Supplicanti parce choro,
Dive, dona veniam.
Apollo:
Admete! quo ageris Numine?
Admetus:
Simulare desine. Tuus te mihi prodidit filius,
Quem in triumpho adducet Vulcanus
Recens inter Deos assumptum, et exsultantem.
Audis pompam appropinquantem?* Pompa Aesculapii in dracone sedentis.
Diana:
Vive Frater! vivat Aesculapius!
Apollo:
Vivat Jupiter Deus Optimus, Maximus!
Musa I:
Eia non est mentitus Mercurius: plaudimus.
Apollo:
Praeterita meminisse desinite:
Et facinus patratum dolori, non furori tribuite.
Sed intrat Filius! Apollini
Plaudite Superi!
Diana:
Et Aesculapio gratulamini!
Aesculapius:
Salve Pater! salve Amita! Admittite manus oscula!
Apollo:
Ergo qui fulmen tam optabile cuderunt,
Occidi Cyclopes non meruerunt.
Age fili, et laetitiam cumula:
Mortuos excita,
Quod jam licet sine invidia.
Vulcanus:
Non id probaret Jupiter,
Quem hoc ipsum rogavi.
Renuit: et posthac se famulos subditis invises
Retenturum negavit, ut nemo habeat,
Unde Iovem saevitiae arguat.
Deinceps erit quilibet suae sibi fortunae faber.
Si cudit fulmina, in suum caput cudit.
Ipse sibi, non Jovi imputet, si decidunt,
Et fabrum perimunt.
Apollo:
O Deum amantem! o amabilem! Amemus!
Laudemus!
2.
Musae:
Ut Phoebus inter sidera,
Sic inter Iovis decora
Eminet Clementia.
Venatores:
Ut cedrus inter Nemora
Sic Iovis inter decora
Eminet Clementia.
Pastores:
Quod dulcis lactis copia,
Quod ovibus sunt pascua:
Fauni:
Quod gratae umbrae montium,
Quod suave murmur fontium:
Utrique:
Hoc Iovis est Clementia!
UTinam, O Pauline, fecisset calumniam Fabius! nihil trepidaret innocens animus. At nunc, cum verum dixit, qua evado? Crudelis Fabi, in quas me angustias conjecisti! Pereat hora, qua tibi colloqui coepi! Sed quid irascor aliis? Ego sum reus. Ego stulto deceptus ambitu appetivi ruinam. Ego autem? tu rea es Roma: tua me species rapuit! Vos Dii rei, qui adeo extulistis Imperii Romani Majestatem, ut si umquam, certe pro hac vindicanda, violari posse justitia videatur. O deplorandam sortem mortalium, toties improvide agentium paenitenda! Quodsi prudentis est, nunquam agere, cujus paenitere te possit, Superi! quam paucos prudentes numerat orbis terrarum! Certe in horum numero nullus est ambitiosus: nunquam enim ambitio est sine paenitentia. Quamquam quid philosophari nunc prodest? serum est ista cogitare. Aut exspecto scilicet, donec publico condemnatus judicio execrabilis Romae fiam? formidabilis malo. Fiat, quod cecinit bubo; ibo in Hispaniam, et revertar cum exercitu. Vale Roma!
hoc ferre possim? subduco me dedecori.
Paulinus:
Fugienti dedecus haerebit majus. Quem armat sceleris ignara mens, omnem invidiam, omnes calumnias vincit.
Domitianus:
Nisi obruatur. Relinquo ingratum fratrem inter proceres proditores. Sentiat, quid sit alienis dare fidem, negare fratri.
Paulinus:
Fugienti insistet frater. Non evades.
Domitianus:
Via est certa, qua evadam. Haec sica faciet. I, hoc nuntia Tito vivum saltem si fratrem velit, omittat persequi fugientem.
Paulinus:
Prô atrox consilium, Accede fratrem, qui te vocat, per omnes te Divos obsecro!
Domitianus:
Quibus invisus sum!
Paulinus:
Per amorem fratris!
Domitianus:
Qui me odit!
Paulinus:
Per odium, quo tuos, et Titi, et Romae inimicos persequeris!
Domitianus:
Quorum scelera non licet ulcisci!
Paulinus:
Per vota totius Rei publicae!
Domitianus:
Cui Domitianus infame nomen est! Ah! quam vellem, Pauline, ut patiens consilii frater severitate temperaret clementiam, ne Majestas contemneretur impune. Non audit. Abeo, ne cogar spectator esse funestae, quam isti dabunt, tragoediae, aut etiam pars. Aut putas, me non advertere, quid agatur? Vita petitur Domitiani, ut me necato, nudus prostet impiorum gladiis Titus. Fugio. Pereat frater sine me, quia cupit me secum perire. Vah!
pessima merito.
Titus:
Nihil haec memineris: fratres sumus. Unum te posco, ut Fabio et Aemilio vivere per te liceat. Rei sunt: neque mihi tantum, sed etiam tibi ultimas poenas debent: scio. Tamen, quid facere te deceat, considera: Exemplum dedi.
Domitianus:
Heu! quo me adigis frater? si non alia conditione mereor veniam, occide me! levius feram. Viscera torquentur rabie: morior, nisi effundam. Quid? ut per fraudem inducar ad scelus, ut strictis ensibus impetar, ut accuser malevole, inultus hoc feram?
Titus:
Quid? ut frater affectet imperium, ut immittat sicarios, ut sollicitet milites, inultus hoc feram?
Domitianus:
Si remittis, facis gratiam, frater: si punis, non facis injuriam. Nihil contra jus, nihil contra leges expeto, si vindictam expeto.
Titus:
Vindicta privatorum solacium est: Principis fortuna maior, maior animus. Ego perire malo, quam perdere, nisi forte perire quempiam totius Rei publicae referat. Sed ecce adsunt. Domitiane, ut ponas odia, et placidus vivas: aequitas postulat, rogat frater, Caesar imperat. Vos agite, quod decet.
in sanguine helluentur: generosi Leones prostratum et supplicem sine noxa praetereunt. Mox ut defervuit [Reg: deferbuit] aestus iracundiae, quae brevis quaedam insania est, evanescit voluptas, et velut leve somnium in auras abit. Neque raro succedit tristis, et sera paenitudo. Ira iram parit, et ex uno necato dracone saepe seges inimicorum succrescit. Pacem, amicos, fratrem habes, si veniam dederis.
Aemilius:
Et cum pace, cum amicis, cum fratre gloriam habes immortalem. Grandem animam nactus es, Domitiane, et natam ad summa. Servire furori non decet. Imbelles animae, et quibus informe judicium est, facile irascuntur: quae causa est, quod celerrima sit ira infantium, pertinacissima feminarum. Vir sapiens et generosus nec subito commovetur, nec diu. Etiam cum justa est irae causa, modum tenet.
Fabius:
Quamquam vertamus stylum. Age, irascere, Princeps, irascere, sed tibi primum, deinde nobis. Tres rei sumus, at tu maxime: de te incipe ultionem. Haec ira utilis, haec gloriosa est, haec magnanima. Superi! quod facinus aggressi sumus barbarum, immane, atrox! Stupet, Aemili, attonita mens ad exsecrandam audaciam.
Aemilius:
Quamquam nos Dominum tantum invasimus, tu fratrem insuper.
Fabius:
Ire lubet, Aemili, et obicere nos furenti populo, ut meritas poenas demus.
Aemilius:
Ire lubet: sed pares nobiscum poenas, Princeps, dabis. Veni fortis! plectatur commune scelus, mortem ultro provocemus ad ultionem: haec ira decet.
Fabius:
Haec ira decet! Ira nobilis, ira heroica, irasci sibi.
Domitianus:
Vivite, amici! nihil mori juvat: Tito vivamus simul. Haec vita decet. Vita nobilis, vita gloriosa, illi vivere, quem per ultimam impietatem cupivimus mori. Amici estis.