THOMAS NAOGEORGUS Lectori S. Cum in Epicteti Enchiridion commentatus essem, cuius argumento docemur, quo pacto ad animi tranquillitatem pervenire, eamque tueri possimus: visum mihi est, et Plutarchi libellum eiusdem argumenti latinum facere. Quem cum iam e Graeco vertissem, admonitus sum a doctiss. viro Sebastiano Coccio, amico meo, eum iam olim a Budaeo latinum factum: misitque mihi codicem, eius versionem continentem. Contuli unam atque alteram paginam cum mea, intellexique, Budaeum, virum utriusque linguae peritissimum, uberius, pauloque licentius vertisse, quam me. Nam longius a graeco digredi, mihi religio est. Sane si ab illo versum antea scivissem, numquam huic meas admovissem manus, neque ausus fuissem post tantum virum vertere. Nunc vero operam perire meam nolui, quae tibi fortassis aliqua etiam in parte poterit prodesse. Vale.

PLUTARCHUS PACCIO Salutem.

SEro tuam accepi epistolam, in quae rogabas, tibi aliquid de animi tran quillitate scriberem, de que iis quae in Timaeo accuratiore indigent enarratione: simul autem fortefortuna, et amico nostro Eroti causa oblata est, ut

statim Romam navigaret, acceptis a Fundano optimo viro literis, quibus (ut homo est) festinare iubebatur: neque vero tempus habemps, quale mihi dari cupiebam ad ea conscribenda quae volebas, neque sustinens vacuis omnino manibus comparere tibi virum a nobis venientem, collegi de animi tranquillitate ex commentariis, quae mihi ipsi conferceram: te quoque existimans hanc orationem non auscultationis styli elegantiam venantis, sed usus auxiliarii gratia, conquirere. Congraulor autem tibi, quod cum et in imperatorum sis amicitia, gloriamque haud minorem obtineas, quam quisquam eorum qui in so ro dicunt, illud Tragici Meropis non sis passus: neque te, ut illum populus beatum praedicans, in naturalium redegerit affectuum stuporem: verum frequenter auditorum reminiscaris, quod neque a podae gra liberet calceus, neque pretiosus annulus a reduvia, neque a capitis dolore diadema. Unde enim tan dem ad aegritudines expellendas, vitamque beatam comparandam, pecuniarum aliqua esset, aut gloriae, potentiaeve aulicae utilitas, si nom praesentia grata sunt habentibus, nullumque absentium desiderium comitae tur? Id autem quodhoc efficiat, quid aliud est quam oratio cui assuevimus, meditataque ad eam animae [Note:
[Gap desc: Greek words]
et ratio et sermo dicitur. malui orationem vertere, iuxta illud: Animo aegroto medicus est oratio. Et iuxta illud quod Dio genem dixisse ait Laertius: Sae pius paran dam potius orationem quam laqueum. Graece,
[Gap desc: Greek words]
] partem, quae perturbationib. obnoxia est, rationeque caret, atque saepius exorbitat, velociter comprehendendam, neque despiciendam si excidit ac deorsum impellitur

a praesentibus? Quemadmodum igitur Xenophon hortabatur, ut, cum sumus felices, tum maxime deorum recordemur, eosque colamus: ut in necessitate constituti, cum fiducia eos invocemus, ut benevolos iam et amicos: sic etiam earum orationum quae perturbationibus succurrant, ante pertur bationes curam oportet gerere prudentes, ut a mul to tempore praeparatae, magis prosint. Ut enim feroces canes, quiad omnem perturbantur vocem, a sola consueta mansuefiunt: ita et perturbationes animum efferantes, haud facile sedari possunt, nisi orationes in promptu sint familiares et consuetae, quae perturbata comprehendant.

Sane qui dicit, oportere eum qui animo sit tranquillo futurus, neque multa agere, idque neque privatim neque publice, is primum quidem valde pretiosam nobis animi tranquillitatem constituit, quae negotiorum evitatione sit emenda, veluti qui unumquemque aegrotum hortaretur: Mane o miser, hoc in cubili. Atqui malum quidem corpori adversus sensuum stuporem medicamentum est, nihil agere: nihilo vero melior est animi medicus, qui segnicie mollicieque, nec non amicorum familiariumque ac patriae proditione, perturbationes eius aegritudinesque vult eximere. Deinde falsum est, etiam eos animo esse tran quillo, qui non multa agant. Oporteret enim ita mulieres viris esse animaequiores, quae fere semper

domi desident. Iam vero Boreas quidem flatu non pe netrat tenerum virginis corpus, iuxta Hesiodum: aegritudines autem et perturbationes, animique malignitates, per zelotypiam superstitionemque et ambitionem, inanesque glorias, quantas haud facile quis dicat, in muliercularum conclavia subeunt. Laertes autem viginti annos in villa degens cum anu ancilla, quae illi cibum potumque praebebat, patriam quidem et domum regnumque fugit, aegritudinem vero cum negotiorum evitatione ac maerore semper ha bebat comtubernalem. Quosdam autem et illud ipsun: nihil agere, frequenter in tristitiam conicit, ut hunc:

Verum assidebat ratibus detentus ab ira
Pelides velox, et diis prognatus Achilles,
Nec bellum illi erat unquam aut comcio splendida curae,
Sed remanens illic animum perdebat amicum,
Pugnamque optabat Graiis sonitumque duelli.
Ipse quoque afflictans sese ob hoc et aegre ferens, dicit:
Sed sedeo circa naves ut iners onus arvi.

Unde neque Epicurus oportere putat a negotiis quiescere ambitiosos, gloriaeque cupidos, sed natura uti administrando agendoque res publicas: ut qui na tura magis ab otio perturbentur et affligantur, si non ea quae appetunt, comsequantur. Verum ille quidem absurde facit, ad rem publicam gerendam exhortans, non qui gerere possint, sed eos qui non pos sint quiescere: oportet autem non negotiorum multitudine

neque paucitate, sed honesto ac turpi tranquillitatem animi atque aegritudinem definire. Hone storum enim praetermissio non minus, quam viciosorum actio, tristitiam perturbationemque adfert, ut di ctum est. Eos siquidem, qui separatim unam aliquam vitam aegritudine vacare existimamt, ut aliqui vitam agricolarum aut iuvenum aut regum, satis Menan der commonefacit, dicens:

Ego putabam divites, o Phania,
Quis non opus, sumant aliquid ut foenore,
Non gemere noctu, nec volutos anxie
Sursum deorsum dicere, hei misero mihi,
Dormire sed somnum suavem quempiam.
Dein propius accedens, ut ipsos divites
Eadem quoque aspexi pati quae pauperes,
Ergone (dicebam) stata est cognatio
Vitam inter ac dolorem? hic etenim habitat simul
Cum delicata, gloriosa adest quoque,
Idem senscit quoque simul cum paupere.

Ceterum quemadmodum timidi ac nauseantes in navigatione, qui se facilius putant acturos, si ex acato in navem onerariam, et rursum si inde in triremem transeant, nihil efficiunt, bilem secum ac timiditatem transferentes: ita vitarum commutationes non ea eximunt animo, quae aegritudinem perturbationemque inducunt. Sunt autem haec, rerum inexperientia, inconsideratio; et non posse neque scire

praesentibus recte uti. Haec tam divites quam paupe res procellis agitant, haec et coniugatos contristamt, et caelibes: propter haec forum fugiunt, dein otium non possunt ferre: propter haec provehi ambiunt in aulis, et in medium prodeuntes statim gravantur. Morosi sunt aegrotantes ob animi inopiam. Eos enim et coniunx comtristat, et medicum accusant, et lectulo irascumtur: et amicus sive adveniat, molestus illis, sive abeat, gravis est, ut Ion dicit. Morbo dein soluto, alioque facto temper amento, rediit sanitas, omnia faciens grata et levia. Nam qui heri ova et placentas, panemque perpurgatum respuebat, hodie furfuribus pleno post olivas et nasturcium vescitur, idque cupidetantam facilitatem mutationemque innata ratio ad unumquodque vivendi genus adfert. Alexander cum Anaxagoram, quod innumerabiles essent mundi, audiret disserentem lacrimas emisit. quumque amici quaererent, quid illi accidisset? An nom (inquit) lacrimandum est, quod cum mundi sint innumerabiles, nos adhuc ne unius quidem dominium acquisiverimus? Crates autemperam habemps, et vile pallium, ludens ridensque tamquam in die festo exegit vitam. Quin etiam Agamemnonem comtristavit, quod multis imperaret. dixit enim:

Noscas Atriden Agamennona, quem super omnes
Iuppiter inecit curis, multoque labori.

Diogenes autem, cum venderetur, praeconem

cavillis irrisit recumbens, nec eo iubente volebat exurgere, sed ludemps irridensque dicebat: Quid si piscem venderes? et Socrates quidem in carcere philosophans, disserebat cum amicis: Phaeton autem etiam, conscenso caelo plorat, si nemo illi paternos equos et currum tradit. Quemadmodum igitur calceus pedi adaptatur, et non contra: ita et affectiones, sibi vitas reddunt conformes. Haud enim consuetudo facit, optimam vitam eligentibus, suavem, ut dixit quidam: sed prudentia simul et suavem facit vitam. et optimam. Quare tramquillitatis fontem, qui in nobis ipsis est, expurgemus: ut et externa tamquam familiaria et amica non aspere utentibus conveniant. Rebus enim nom oportet indignari, neque enim quicquam est illis curae: sed qui recte novit rebus uti, is seliciter aget. Nam Plato tesserarum ludo vitam assimilavit, in quo et commoda iacere opor tet, et iacientem, eo quod cecidit, recte uti. Horum iactus quidem non est in nostra potestate: accipere autem quae a fortuna proveniunt, ac unicuique assignarelocum, ubi et id quod bene cecidit, maxime prosit, quodque cecidit praeter voluntatem, minime con tristet eos quibus evenit, nostrum est, si recte sapimus. Inertes enim et stultos circa vitam agundam, quemadmodum qui morbosa habent corpora, neque aestum neque gelu tolerare valentes, felicitas quidem mente alienat: contrahit autem infelicitas, et pertur

bantur ab utrisque, magis autem a semetipsis in utrisque, neque minus in iis quae bona censentur. Theodorus ille vocatus atheos, dicere solebat, se doctrinam dextera porrigente, auditores sinistra recipere. ineruditi autem saepenumero fortunam dextram astantem, sinistre assumemptes, indecore se gerunt: pru dentes vero, sicuti apibus thymus mel confert odoratissimum iuxta et aridissimum, ita ex difficillimis rebus crebro familiare quiddam sibique commodum accipiunt. Hoc igitur in primis studendum ac medi tandum: quemadmodum is qui lapide a cane aberrans percusserat novercam, Neque sic (inquit) male. Licet enim transponere fortunam ex his, quae praeter volumtatem eveniunt. In exilium actus est Dioge nes, neque sic male: coepit enim extorris philosophari. Zenoni Cittiensi una supererat navis mercibus onusta: cum accepisset autem, una cum mercibus eam oborta tempestate periisse, Bene profecto (inquit) agis fortuna, quae nos in pallium et Stoam compel lis. Quid igitur obstat; quo minus hos imitemur? Praefectura aliqua fungens, lapsus es? Ruri in tuo praedio vives, rerum propriarum curam gerens. At imperatoris amicitam ambiens, reiectus es? Absque periculo et otiose deges. Rursum in negotia curis laboribusque plena incidisti? Nom calida aqua ita recreat fessos artus (iuxta [Note: Pindarus. Nem. od. 4. ubi in graeco legitur
[Gap desc: Greek words]
. cum in Plutarcho sit,
[Gap desc: Greek words]
. sed prius mihi videtur rectius.] Pindarum) ut gloria honorque cum aliqua potentia laborem facit suavem facilemque

toleratu. At aliqua occurrit vel ex calumnia vel invidia adversitas, aut vituperatio? Ad Musas et Academiam secundus est vemptus: quemadmodum Pla toni fuit, cum circa Dionysii amicitiam tempesta tem adversam passus esset. Quapropter et hoc ad animi tranquillitatem magnopere prodest, ad viros respicere celerbres, an nihil ab his ipsis pertulerint. Veluti, orbitas te comtristat? Romanos impera tores aspice, quorum nullus principatum filio reliquit. Paupertatem aegre fers? Et quis ex Boeotis esse malles quam Epaminundas? Quis ve ex Romanis, quam Fabricius? At uxorcula tibi est corrupta? Non legisti ergo qpud Delphos epigramma: Mollis [Note: Quid sibi hoc velit Epigramma obscurum est. videtur autem uxo ris simulacrum hoc loqui: Agi s rex me ido lum aut effigiem suae uxoris mol lis et delicate diis com secravit. Stilponi: dictum.] et delicataerex Agis me consecravit. neque audivisti huius uxorem Timaeam corruptam esse ab Alcibiade, natumque ipsa puerum vocabat Alcibiadem, insusurrans ancillis. Verum hoc non obstitit, quin Agis Graecorum esset celeberrimus, maximusque: quemadmodum neque Stilponem inter sui saeculi philosophos, quo minus hilarissime viveret, libidinosa impedivit filia. sed etiam cum Metrocles illi exprobrasset: Num meum hoc est peccatum (inquit) an illius? dicente autem Metrocle, Illius quidem peccatum, tuum autem infortunium: Quomodo dicis, inquit? An non peccata etiam sunt offensiones? Ita sane, inquit. Offensiones autem nomne sunt eorum offensiones, quorumres male gestae? Assensus est Metrocles.

Res male gestae vero, an nom sunt eorum res male gestae, quorum et infortunia? Sic leni ac philosophica oratione, Cynici maledictum inanem demonstravit esse latratum. Porro multos non amicorum solum et familiarium, sed etiam inimicorum, contristamt ac exacerbant mala. Nam comuicia et irae, invidiaeque, morositates aemulationesque cum inimicitiis, eorum sunt vitia qui habempt, perturbant autem ac exacerbant vecordes. Quemadmodum, verbi gratia, et vicinorum iracundia, morositatesque eorum quibus cum nobis est consuetudo, pravitatesque aliquae eorum, quorum opera in rebus gerendis utimur, a quibus nom mediocriter mihi et ipse videris pertur batus: et, quem admodum Sophoclis medici amaram bilem amaro pharmaco eluunt, ita vicissim saevire, pariterque examarescere adversus illorum vicia morbosque, non admodum rationabiliter. Negotia enim tibi credita, quae geris, nom simplicibus moribus, neque bonis, quemadmodum habilibus instrumentis, sed stridulis sere ac detortis administrantur. Haecigitur corrigere, ne censeas tuum esse, quod nec alioqui facile. Sin autem illis, ut quae natura eiusmodi sint, utens, sicut medicus forcipibus dentariis, et vin culis, lenis appareas, et mediocriter quamtum res pa tiuntur, affectus sis: magis tua laetaberis affectione, quam aliorum iniucunditatibus pravitatibusque contristaberis. quemadmodum si canes latrent, tuque eos

putes facere quod ipsis conveniat, oblivisceris multa coaceruans molesta, sicuti in locum cavum atque humilem affluentia, pusillanimit atis huius infirmitatisque alienis repletae malis. Ubi enim philosophorum nomnulli misericordiae affectum erga infelices habi tum reprehendunt, quod succurrere quidem bonum sit, non autem condolere pariterque succumbere proximorum malis, quodque plus est, neque eos qui pecca re alios sentiumt, maleque affectos, aegre ac inique ferre sinumt, sed absque aegritudine maliciam sonare: iam mihi considera, quam praeter rationem fiat, quod negligimus nosmetipsos, atque aegre molesteque ferimus quod non omnes qui nos conveniunt, nobisque utuntur, aequi sunt et humani? At vide perchare Pacci, ne nosmet fallamus: non pravitatem simpliciter eorum qui nos adeunt, sed eam quae nobis videatur, adversus [Note: Ad tramquir litatem comfert, ne quid cupia mus, aut reformide mus nimis.] nos ostendi, ex
[Gap desc: Greek words]
aliqua, non pravitatis odio praetextemptes ac reformidantes. Nam vehementes circa negotia pavores, praeter'que dignitatem desideria persecutionesque, aut rursum aversiones et calumniae, gignunt suspiciones morositatesque erga homines: quorum opera his quidem nos spoliari, in illa vero conici nobis videmur. qui vero se assuefecit, ut cum reb. leviter moderateque [Note: $$$
[Gap desc: Greek words]
etiam conversari et simul cir cumagi signific. neque differume reipsa.] cir cumagatur, facillimus ad hominum conversationem atque mansuetissimus evadit. Unde rursus ad illam de eeregociis orationem redeamus. Quemadmodum

enim in febri gustantibus omnia videntur amara et iniucunda, sed cum alios videmus iisdem vesci, nec graviter ferre, non amplius cibum aut potum, sed ipsos culpamus febricitantes, morbumque: ita etiam non amplius ipsa reprehendemus negotia, neque iis indignabimur, si alios eadem imperturbate atque hilariter recipere videmus. Proinde bonum est in for tuitis casibus ad animi tranquillitatem etiam hoc, ut non perperam inspiciamus quaecumque accepta nobis, vel elegamtia adsunt, sed commixtione quadam melioribus peiora obscuremus. Iam vero visum quidem ab insigniter claris vulneratum avertentes, floridis herbeaceisque coloribus consolamur: animum vero intendimus in tristia, atque insuper cogimus rerum tri stium cogitationibus immorari, tantum non violen tia a melioribus abstractum. igitur quod ad curiosum dictum est, non iniucumde huc licet transferre: Quid adeo acute (homo invide) alienum intueris bonum, proprium autem visu praeteris? Cur tuum malum (o beate) nimium oculis observas, reddisque semper ma nifestum ac recens, praesentibus autem bonis animum non applicas? sed sicut cucurbitulae pessimos ex car ne trahunt humores, ita tu rerum deterrimas tuarum super temetipsum colligis: nihil Chio illo melior, qui ceteris multum suavis bonique vendemps vini, sibiipsi ad prandium quaerebat acetum idemptidem degu stando? Servus autem quidam ab altero interrogatus,

quid na facientem herum reliquisset, Bonis (inquit) praesentibus quaerentem mala. Multi enim bo na et potulenta suaviaque transilientes, ad tristia et prava currunt. At Aristippus non erat hoc animo, sed bono, et quemadmodum in statera optimis quibusque rebus sese recreabat, relevabatque Cum bonum igitur praedium amisisset, interrogavit unum ex iis qui se maxime simulabant condolere ac conidignari: Non netibi quidem unum praediolum est, mihi autem tres agri sunt relicti? Annuente illo: Curigitur (inquit) non tibi potius compatimur? Insanum est enim, rebus contristari amissis, et nom potius gau dere salvis. sed quemadmodum parui pueruli, si de multis ludicris unum auferatur, ceteris omnibus abiestis plorant, clamantque: simili modo nos una in re a fortuna perturbatos, cetera quoque omnianobis ipis reddere lamentamdo atque inique ferendo inutilia. Et quid (dicat aliquis) habemus? Quid autem nom habemus? Hic quidem gloriam, ille vero aedes, ille nuptias, huic autem bonus est amicus. Antipater ille Tarsensis ad moriendi beneficium recogitans, quae bona sibi alia obvenissent, ne prosperam quidem navigationem, quam ex Cilicia Athenas habuisset, omisit. Porro neque communia sunt praetereunda, sed aliqua et eorum est habenda ratio: et gaudendum quoduivimus, quod sani sumus, quod solem videmus, quod neque bellum, neque seditio est, sed terram colere

licet, marque traicere absque timore, omnibus quicum que volunt, et dicere licet et tacere, et negotium vel otium agere. Bono potius animo erimus ob haec praesentia, si eorundem non praesentium imaginationem sumamus, commonefacientes nos, quam desiderabilis sit sanitas aegrotantibus, et pax bello pressis, et tantam possidere gloriam in cluitate, ac amicos ignoto ac peregrino, quatamque aegritudinem pariat spoliari partis. Non enim unumquodque tum demum sit prectosum ac magnum, cum nobis periit, salvum autem nullius est pretii. Nihil enim ideo fit pretiosum, quod non supersit, neque quod acquiramus quidem tamquam ingentia, semperque trepidemus metuentes tamquam pro ingetibus, ne iis spoliemur: habentes autem non aspiciamus, sed contemnamus, quasi nullius sint pretii: sed quod utamur, et eo maxime ut gaudeamus, fruamurque tllis, ut etiam amissiones, si eveniamt, mitius perferamus. Multi poemata quidem aliena (ut dicebat Arcesilaus) et pictu ras st statuasque putant seoportere diligenter et particulatim singula animo atque visu obeuntes contemplari: suam autem ipsorum vitam multas habentem non iniucundas speculationes, omittunt, foras semper respicientes, alienasque admiramtes glorias et for tunas: quemadmodum adulteri aliorum uxores, suas autem et proprias despicientes. Proinde et hoc ad animi tranquillitatem haud parui momenti est, ut

quis maxime semet consideret, quaeque circase sunt: sin minus, inferiores contempletur, et nom, ut multi, contra superiores in aciem descendat. Sicut statim vincti, beatos praedicant solutos, illi autem liberos, liberivero cives, hirursum opulentos, opulenti vero satrapas, satrapae aute reges, reges vero deos, tantum non tonare etiam ipsi ac fulgurare volentes: deinde ita semper eorum quae supra se sunt cupidi, numquam suis ipsorum fortunis gratia habent.

Non divitis mihi sunt opes curae Gygis,
Nec ulla me unquam caepit aemulatio,
Opera nec admiror deum, nec magnam amo
Tyrannidem, longe ab oculis enim absest meis.

Hic namque Thasius erat, alius autem quispiam Chius, alius Galata vel Bythinus. nom contentus est, si partis alicuius vel gloriam vel potentiam nactus est inter suos cives: sed flet, quod nom inter patricios latum gerit clavum: et si gerit, quod nomdum Romanorum exercituum dux est: et si dux est, quod non consulatum gerit: et si gerit, quod non prior, sed posterior renuntiatus est. Hoc autem quid aliud est, quam congregantem ingratitudinis occasiones contra fortunam, ipsum a semetipso puniri, poenasque dare? Verumenimuero qui mente praeditus est, et sapit salu taria, sole infinita hominum milia in spiciente, Quicumque latae carpimus fructus humi, non, si quibusdam minus celebris est et dives: sedet lamen

tans, animumque deiciens: sed quodmillies inter tot milia honestius vivat et melius, laudibus evehens suum Deum, et vita, coepta pergit via. In Olympia sane non licet colluctatores eligere ac vincere: in vita vero res multorum circumvagantes praebent, ut tibi valde palce as, magisque ab aliis beatus videare quam alii abs te, si modo non cum Briareo vel Her cule descendas in certamen. Cum igitur valde fue ris admiratus eum qui lectica fertur, ut potiorem, submisso capite inspice etiam eos a quibus fertur. quumque rates transeuntem Xerxem illum beatum dixeris, ut ille Hellespontius: vide etiam eos qui fla gris compulsi Athon persodiunt, et quibus aures naresque sunt abscissae, eo quod pons a fluctibus esset dissolutus: simul et eorum considerans animum, quod tuam hi vitam, tuasque res beatas arbitrentur. Socra tes, cum amicorum quendam audivisset dicere, Proh quam sumptuosa civitas, vinum Chium mina venit, purpura tribus minis, mellis sextarius quinque drachmis: acceptum eum duxit ad farinas: Ecce semisextarius obolo venit, frugalis civitas: deinde ad olivas, binis aereolis choenix: deinde ad tuniculas humerales, decem drachmis: frugalis civitas. Quare et nos cum audierimus alium dicentem, Quam no strae res sunt exigue ac valde debiles, quod non sumus consules, aut procuratores: licebit dicere, res nostras esse splendidas, vitamque nostrambeatam, quod

non mendicamus, non gestamus onera, non adulamur. Verum quoniam Stoliditate quadam solemus [Note: Superiorum non bona tantum, sed etiam mala inspicien da. adhaerent enim et felicibus multa mala et molesta.] vitam nostram cum aliis comparare potius quam nobiscum, ipsaque natura multum ad aemulationem invidiamque prona, non tantum propriis gaudet bo nis, quantum contristatur alienis: inspice nom splendidasolum et insignia eorum quos admiraris, aut aemularis, sed retecta explicataque eorum gloria et superficie, quemadmodum florido quodam velo, ad interiorate confer, et multa videbis difficilia, multasque eos habere molestias. Pittacus ille, qui magnam fortitudinis, magnamque sapientiae iustitiaeque consecutus est laudem, convivio acceper at hospites quosdam. Superveniens autem uxor, iraque commota, subvertit mempsam: hospitibus vero pudore perfusis, Quid (inquit) singulis vobis mali accidit? Quicumque vestrumlautissime vivit, is beatus in foro quidem existimatur: cum autem ianuam aperuerit, miserrimus est. Uxor omnib. imperat, praecipit, pugnat indesinenter, a compluribus dolore afficitur, ego vero a nullo. Huiusmodi multa et divitiis, et gloriae, et regno adiumcta sunt, quae multos latent. Obstat enim fastus:

Extrinsecus haec beatitudo apparet, armis, equis, ac exercitu circumfusis: perturbationum autem voces intrinsecus, contra vanam gloriam diversum

testantur:

Me gravibus valde damnis innexuit hostis
Iuppiter. Et,
Felix videris mi, senex,
Nam illum beatum iudico,
Sine qui periculo terminum
Vitae assecutus est suae,
Ignotus ac inglorius.

Licet ergo his etiam rationibus sedare querulantem adversus fortunam, propterque rerum vicinarum admirationem, suas domesticas extenuamtem, deicientemque. Non minimum vero animi obstat tranquillitati, sinon appetitu aptam habente proportionem ad subiectam potentiam utamur, quemadmodum velis: sed maior a speremus ac appetamus, quibus dein frustrati, Deum incusamus et fortunam, et non nostram ipsorum stoliditatem. Neque enim qui aratro velit iaculari, boveque venari leporem, infaustus est: neque ei, qui gryphis et verriculis cervos non capit, ullus genius adversatur malus: sed stoliditas pravitasque, qua conatur impossibilia. In causa vero maxime est, amor sui, qui nos primarum in omnibus partium cupidos reddit, cotentiososque, utque omnia inexplebiliter ad nos rapiamus. Locupletes enim non pariter tantum volunt eloquentes esse ac fortes, aptique ad convivia, et iucundi, regumque amici, et civitatum principes: verum nisi etiam praestatissimos

habeat canes et equos et coturnices, gal losque gallinaceos, in maerorem incidum. Dionysius sentor non contentus erat, quod inter suisaeculityrannos maximus essetised quia nulla scientia Philoxenum poetam superabat, neque disputando Platone crat superior, iratus exacerbatusque, illum quidem com [Note: Capitale erat Atheniesib. Aeginae esse: quare Platonem eo misit, ut ca pite plecte retur.] iecit in latomias, hunc autem iussit deportari in Aeginam. Non talis erat Alexander, sed quia Brison stadii cursor cum eo de velocitate certans, sponte videbatur ipsi comcedere, vebemeter indignatus est. Bene etiam Homericus Achilles, dicens:

Talis ego cum sim, qualis non ullus Achivum, Intulit,
In bello. sed in bis quae poscit concio, vincor
A' multis aliis.$$$

Megabyzum Persam in Apellis officina ingressum, deque arte pictoria dispuramtem, tacere iussit Apelles, dicens: Dum siluisti quidem, videbaris aliquis esse, propter aurum et purpuram: nunc autem hi pueri qui colores cerum, nugantem te derident. Nonnulli Stoicos ludere putant, cum audiunt sapientem apud eos non solum prudentem et iustum fortemque, sed et rhetorem et imperatorem et poetam et divitem regemque appellatum: semetipsos autem his omnibus dignos existimant. et si nom consequantur, contristantur. Atqui et inter deos alius aliam habet potentiam: et hic qusaem bellico furori praeest,

ille vaticiniis, alius lucro. atque hinc suas habent appellationes. et Iuppiter Venerem, ut cui nihil rei sit cum bellicis factis, ad nuptias thalamosque ablegat. Sunt enim quaedamex iis quibus operam damus, quorum natura eiusmodie est, ut simul ne consistere quidem possint, sed sibi adversentur: veluti eloquentiae studium, et mathematum cura, opus habent absoluto a negotiis animo, otioque: contra vero politicae potentiae, regumque amicitiae non absque negotiis occupationibusque obtingunt. Quinetiam vinum et car nium esus, corpus quidem forte reddumt ac robustum, animum vero infirmum. et pecuniarum cura quidem, et asservatio assidua, opes adauget: carum autem neglectio, contemptioque, magnum est ad philosophiam viaticum. Unde non omnia sunt omnium, sed unumquemque Delphicae parere oportet scripturae, atque semetipsum pernoscere: deinde una quapiam re uti, ad quam natura propendet, et non subinde ad aliam ex alia vitae aemulationem cogere trahereque naturam. In curru equus, in aratro bos, circa navem autem graditur ocissime delphinus. Apro vero caedem meditanti, canem oportet magnanimum invenire. Qui autem iniquo fert animo, contristaturque, quod non Est leo nutritus silvis, et viribus audax, simulque catulus Melitaeus, in mulieris viduae sinu educatus, stupidus est. Hoc vero nihilo melior est, qui pariter vult Empedocles, aut Plato, aut Democritus

esse, de mundo, deque rerum exsistentium scribens veritate: simulque dormire cum opulenta vetula, ut Euphoriom: aut cum Alexandri comessatoribus compotare, ut Medius: quique indigne fert, maestusque est, quod non est admirationi ob divitias, ut Ismenias: vel ob virtutem, ut Epaminondas. Neque enim qui in stadio currunt, quod non palaestritarum auferumt coronas, aegre serunt: sed suis ipsorum exsultant, gau dentque. Spartam nactus es, hanc orna. Et Solonrecte: At nos virtutem pro illorum divitiis non commutabimus: quoniam virtus stabilis est, at opes numc alius alias habet. Et Straton physicus, cum accepisset [Note: Straton. Unguntur palestritae, lavant aute cenaturi. Aristotel. Deus sua unicuique admetitur, optima vo luntate ac dispositione. quod si credimus, magni faciemus no stra, nom solliciti de alienis qualibuscumque.] Menedemum innumeros habere discipulos, Quid nam hoc miri est (inquit) si plures lavare volunt, quam inungi? Aristoteles quoque ad Antipatrum scribens, non solum Alexandro convenit (inquit) ut elato sit animo, quod multis imperet hominibus: sed non minus etiam iis, qui de diis sentirent quae oportet. Eos enim qui sic domestica magnifaciunt, ea quae sunt vicinorum non perturbabunt. Iam vero non postulamus ut vitis ficus, aut olea botros fe rat: nos autem si non pariter et divitum eloquentiumque, et militantium atque philosophantium, adulantiumque ac libere loquentium, et parcorum lautorumque habeamus primas, calumniamur, nobisque ipsis ingrati sumus, nosque despicimus ut in egestate paupertateque viventes. Praeterea videmus, quod na

tura etiam ipsa nos commonefaciat. Ut enim bestiis aliis alia praeparavit alimenta, fecitque ut non omnes carnibus vescerentur, neque omnes semina legerent. neque radices foderent: sic hominibus varias ad vitam agendam occasiones dedit, ut partim essent ousum pastores, partim monticolae, partim aucupes: est etiam quem pontus alit. Oportet igitur recipere quae nobis sunt accommoda, inque iis elaborare: quaeque sunt aliorum dimittere, et non redarguere Hesiodum, minus dicentem quam oportebat, Et figulus figulum, simul et fabrum faber odit. Non enim solum ii qui eiusdem artificii morisque ho minibus invident, sed etiam qui divites eloquentibus, et spectabiles divitibus, et causidici sophistis, et per Iovem, comoedis secunda usis fortuna intheatris, et saltatoribus, regumque ministris in aulis, qui liberi homines et patricii in stuporem rediguntur, cosque beatos censent, non mediocriter contristant semetipsos et perturbant. Quod autem unusquisque in semetipso tranquilli perturbatique animi penu ha beat, et bonorum malorumque dolia non in Iovis atrio locata sint, sed in anima, ipsae affectionum dif ferentiae faciunt manifectum. Nam stulti praesentia bona perperam inspiciunt, negliguntque, eo quod cu ris semper ad futura sint intenti: prudentes vero etiam praeterita evidenter reminiscendo, quasi praesentia sibi reddunt. Quod enim praesens est, minimaque

temporis parte attingi se praebet, deinde mox sensum effugit, haud amplius videtur stultis adnos pertinere, aut nostrum esse: sed quemadmodum ille apud inferos depictus funiculi tortor, asino cuidam pascenti absumere id quod tortum est permittit: ita multorum sensu carens ingrataque succedens obliuto et depascens, omnemque actionem, factumque egregium, otiumque gratum, et conversationem fruitionemque destruens, haud vitam sinit uniusmodi fieri, cum praeterita praesentibus implicitasint: sed quemadmodum heri alia fuit quam sit hodie, ita similiter erit et crastina, non eam ipsam hodiernae contribuens, omne quod factum est, extemplo infectum reddit, eo quod non veniat in mentem. Sane qui in scholis incrementa tollunt, quod essentia indesinenter sffluat, oratione unumquemque nostrum subinde alium se ipso atque alium faciunt: qui vero praeterita non retinent in memoria, neque ruminant, sedeffluere sinumt, facto reddunt semetipsos indies inferiores, inanioresque, suspensosque de crastino: quasi quae superiore anno, vel nudiustertius, vel heri sunt facta, nihil ad se pertineant, imo prorsus sibi facta nom sint. Quare et hoc animi tranquillitatem interturbat: atque illud magis, cum quemadmodum muscae a levibus speculorum locis decidunt, asperis vero adhaerent, liventibusque: sic homines ab hilaribus mitibusque defluentes, implicantur rerum tristium recordationibus:

magis vero, quemadmodum in Olyntho scarabeos aiunt in locum quendam Cantharolethron ap pellatum ingressos, egredi non posse, sed illic volutatos et gyramtes mori: ita illi in malorum recorda tionem subeuntes, pedem referre nolunt, atque respirare. Oportet autem, quemadmodum in tabella colores, itares in animo festivas et splendidas in pu blicum proferre, ac tetrica contra abscondere, restringereque. Nam prorsus delere non licet, neque ab eis liberari. Versatilis est enim mundi harmonia, quemadmodum lirae, arcusque, ac rerum humanarum purum est nihil et impermixtum: sed quemadmodum in musica soni sunt graves et acuti, et in gramma tica vocales et mutae literae: musicus autem atque gramaticus est, non qui alterutra aegre fert et subterfugit, sed qui omnibus novit uti, miscereque convenienter: ita et rebus opposita habentibus (quoniam iuxta Euripidem, bona malaque separari non possunt, verum est temperamentum quoddam ut recte habeant) non alteris animum oportet prorsus abicere ac despondere, sed, sicut harmonici solent, peiora melioribus hebetantes, malaque in bonorum medium recipientes, consonam vitae mixturam facere, nobisque accommodam. Non enim (ut ait Menander) omni homini, simul ac natus est, unus assistit genius, bonus vitae institutor: sed magis (iuxta Empedoclem) gemini quidam unumque~que nostrum,

ut natus est, Genii et Parcae suscipiunt, initiamque.[Note: Heliope a sole dicitur, Chtho nie a terra, Harmonie a cogrvenentia, Deris a cotentione aut discordia, Callisto a pulchritudine, Aeschre a tur pitudine: Dinaee a vertigine, aut revolu tione: Tho osa, a velocitate, aut a sessione potius.]

Hic erat Heliope lato vultu, Chthonieque,
Harmonieque loquens varie, Derisque cruenta,
Callistoque Aeschreque simul, Dinaee atque Thoosa,
Grataque Nemertes, Asapheiaque fructibus atra.

Itaque harum cuiusque perturbationum seminasi multemperata, cum nativitas nostra recperit, atque ideo multam habeat inaequalitatem, optat quidem prudens meliora, exspectat autem et altera: utiturque utrisque cum cautione, ut ne quid nimis. Non enim so lum is, qui diem crastinum minime desiderat (ut ait Epicurus) iucundissime ad crastinum diem accedit: verum etiam divitiae oblectamt, et gloria, et poten tia et magistratus, eosque praesertim, qui contraria minime reformidant. Vehemens enim in singulis cu pido, vehementissimum incutiens timorem ne adepta nos relinquant, infirmam facit instabilemque gra tiam, quemadmodum flammam afflatam. Cuiautem ratio id prastat, ut fortunae non timide intrepideque dicat, lucundum quidem erit si quid attuleris, extguus [Note: Nemertes, a certitudine. Asapheia, ab incertitud. Significat autem, nobis terrena et caelestia comitari bona et mala, vicia et virtutes fato dari, nosquive dum vivimus: nempe genium bonum et malum.] vero dolor si me reliqueris, hunc suavissime praesentibus uticomfidentia facit, quodque non metuit rerum amissionem tamquam intolerabilem. Licet enim Anaxagorae animum, quo in filii obitu excla mavit, Noveram me genuisse mortalem, non admirari solum, sed et imitari: dicereque ad unumquodque

fortuitorum, novi me divitias habere in unum diem, et instabiles. scio magistratum eos auferre posse, qui dederunt. scio coniugem esse probam, mulierem ta men: atque amicum esse hominem, animal natura mis tabile, ut dixit Plato. Huiusmodi enim praeparationes affectionesque, si quid contingat praeter animi senrentiam, sed non praeter exspectationem, quae nom recipiunt illud, Nom putaram, et multa sperabam, et illud, Haec non exspectabam, saltus veluti cordis pulsusque auferumt, citoque rursum ea quae insanita perturbationemque incutere solent, sedam. Quare Carneades magnis in negotiis suggerebat, quod omne inexpectatum, totum ad tristitiam animique perturbationem vergat. Macedoniae regnum vix Romani imperii centesima pars erat: sed Perseus quidem amissa Macedonia, et ipse suam lamentabatur fortunam, videbaturque omnibus omnium infeliciss. calamitosissimusque factus. qui autem eum vicerat Aemylius, tradito alteri imperante terrae simulmarique exerci tu, coronatus sacrificabat, beatus merito iudicatus. Hic enim accipiens principatum, noverat restituendum: ille vero amisit, cum non exspectasset. Bene autem et Poeta, cuiusmodi esset quod praeter exspectationem evenire solet, docuit. Vylsses enim moriente quidem cane lacrimas profudit, uxori vero ploranti assidens nihil tale passus est. Huc enim advenit affectum habens subiectum ac praeoccupatum, in illum autem incidit

ex insperato, subitoque, et propter inopinatum casum lacrimatus est. In universum aut~e, in rebus praeter sententiam evententibus, quaedam naturaliter tristiciam molestiamque inferumt: plurima vero aegre ferre comsuescimus discimusque opinione. et non inutile est ad haec semper habere in promptu illud Menandri:

Quid enim ad te (inquit) si neque corpus attingit, neque animam? quale est, ignobilitas patris, aut uxoris adulterium, aut coronae praesidentiaeque ablatio: quibus praesentib. nom prohibetur homo tam corpore quam animo rectissime valere. Ad ea vero quae suapte na tura tristitiam inferre videntur, ut sunt morbi et dolores amicorum, liberoruque mortes, illud Euripidis

Nulla siquidem oratio affectionem irruentem macillanteque ita reprehendit, ut illa quae communis et naturalis admonet necessitatis: cui propter corpus immixtus homo, hamc solam fortunae ansam praebet, in principalibus vero ac maximis tutus comsistit. Demetrius cum Megarensium civitatem caepisset, Stilponem interro gavit, Nun quid suarum rerum direptum esset? et Stilpo: Nemme~ (inquit) vidimea ferentem. Quare fortuna licet cetera omnia praedetur et auferat, huiusmodi tamen quippia in nobis ipsis habemus, quod nec agerent, nec ferrent omnes Achivi. Unde non oportet

naturam penitus extenuare, nec deprimere, quasi nihil validum, neque dur abile, neque quod supra fortunam sit, habentem, sed e diverso, scientes exiguam esse hominis partem quae sit debilis fragilisque, quaeque recipit fortunam: partis autem melioris nos ipsi dominium habemus, in qua maxima bona fundata, nem pe bonae opiniones et mathemata, rationesque ad virtutem pertinentes, essentiam habent, quae neque corrumpi, neque auferri queat: oportet nos ad futura invictos esse ac animosos, adque fortunam dicere, quae Socrates se fungens ad accusatores Anytum ac Melitum dicere, ad iudices revera dicebat: Occidere me quidem Anytus et Melitus possunt, laedere ve ro non possunt. Quippe fortuna potest morbo circumdare, auferre pecunias, calumniari apud populum, aut tyrannum: malum autem et timidum, et humilem et degenerem, invidumque facere non potest eum qui bonus est, et fortis et magnanimus: neque adimere animum, quo semper praesente, maius ad vitam agundam commodum habemus, quam si gubernator praesens sit in mari. Gubernator enim neque fluctus asperos mitigare, nec ventum potest: neque portum ubi velit, habeatque opus, nancisci, neque animose intrepideque exspectare eventum: sed donec nondum desperavit, arte utens fugit, vehementer obscuram formi dans tempestatem: et donec inferiorem malum ex profundo mari eripiat, tremens sedet, interque spem

inetumque dubius. Prudentis autem animus etiam corpori tranquillitatem plurimum praebet, morborum destruens apparatum temperantia, victuque frugi et mediocribus laboribus: et si quod extrinsecus perturbationis principium, veluti turbinis discursatio exoriatur, intrepidus manet, et, ceu levis antenna, [Note: Asclepiad. Sentit de consciscen da morte, quod nefas est Chri stianis.] tramsversus praeterit, ut ait Asclepiades. Si quid autem eum aprehendat, superetque, quod supra ratione~ma gnumque sit, portus est in propinquo, licetque enatare e corpore: quemadmodum si scapha eum capere non possit. At stultum mortis timor, non vivendi desiderium eo redigit, ut a corpore pendeat, implicatus illi: que~admodum Ulysses caprifico, cum metueret subiestam Charybdim, ubiventus neque manere, neque navigare sinit, utque res partim fastidiose, partim meticulose ferat. Qui autem animae naturam [Note: Spes melio ris post mortem status, mortem facit contemnere, ac tranquille vivere.] usquequaque considerat, eiusque mutationem per mor tem in melius, aut certe non in peius recogitat fore, is sane haud parvum habet ad vitam tranquille agundam viaticum, in co quod mortemnon reformidat. Cui enim licet virtute, adeoque propriat parte, nempe animo imperium obtinente, suaviter vivere, aque alienis praeterque naturam excellentib. aequo recedere animo, dicereque, Absolvet me Deus ipse cum ego voluero: quid'nam huic atrox, aut difficile, aut turbu lentum adcasurum possemus cogitare? Nam qui dicit, Praeoccupanite o fortuna, omnemque tibi abstuli

copiam subeundi, is non repagulis, ne que claubius, neque muris sese animavit, sed dogmatibus rationibusque, quorum participes esse possunt omnes qui volunt. Et nihil est desperandum, diffidendumque his ita dictis, sed unumquemque oportet admiratione ac zelo, numinisque simul afflatu ductum, sui ipsius experimentum capere, considerationemque in minoribus ad maiora, non declinantem, neque repellentem eorum curam, neque aufugientem. Forsan autem nihil erit difficilius. Tristiciam enim incutit, molliciemque inexercitatam, illa animi dulcedo, quae semper circa facillima versatur, adque suavissima ex eventibus[Note: Omnia tristia iugiter habere in conspectu, meditataque, levia ea et tolera bilia reddit.] insperatis secedit. Anima vero quae morbi et doloris, exiliique imaginationem excipere ac perferre meditatur, rationeque adacta est ad singula, ea multam deceptionem, inanttatem, debilitate~que in iis quae atrocia videntur, inveniet, ut singulatim ratio demonstrat. Proinde multi etiam illud Menandri exhorrent:

Non patiar hoc, iactare vivo nemini
Licet.$$$

Ignorantes, quantum ad aequanimitatem bonum sit, meditari, atque posse apertis fortunam adversam ocu lis intueri, neque in semetipso imaginationes facere intactas tenerasque, quasi in umbra sis educatus, in multisque spebus semper concedentibus, ad resque pla ne resistentibus nullas. Illud sane et ad Menamdrum

dicere habemus, qui ait:

Non patiar hoc, iactare vivo nemini
Licet ---

At vivo dicere licet: Hoc non faciam, non mentiar, non utar dolo malo, non defraudabo, non struam insidias. Hoc enim cum sit in nostra potestate, non parvum, sed magnum ad animi tranquillitatem adiumentum nobis praesto est: quemadmodum e diver so tranquillitati maxime adversatur conscientia, quod nempe conscius mihi sum atrocia perpetrasse, uclutihulcus in carne, sic in anima paenitentiam in desinenter cruentamtem ac pungentem relinquit. Alias quidem tristicias ratio tollit, paenitentiam vero ipsa operatur mordentem cum pudore, poenasque sumentem a semetipsa. Quemadmodum enim frigore afflicti, in epialis sebribusque ardentes, peius longe habent, magisque fatigamtur iis qui extrinsecus haec a gelu vel aestu patiuntur: ita leviores fortuita maesticias habent, ucluti extrinsecus illatas. Hoc autem, Horum nemo fuit mihi causa auctorque malorum,

Verum egomet mihi: ---

cum lametabiliter delictis occinitur intrinsecus, gra viorem reddit turpitudine dolorem. Unde neque sumptuosae aedes, neque auri copia, neque generis dignitas, neque principatus magnitudo, neque eloquii gratia, neque vehementia dicendi, tantam serenitatem tranquillitate~que vitae praebet, quantam animus sese expur

gans a pravis negotiis consiliisque, quique vitae agundae fontem, nempe affectum qutetum habeat ac impollutum: unde honestae fluum actiones, habentque nu mine afflatam hilaremque efficaciam, una cum erecto animo, memoriqmque iu cundiorem firmioremque quam spes illa senectutis altrix, ut ait Pindarus. Haud enim thuris vascula solum, ut Carneades dicebat, etiam evacuata bonum odorem diu referunt, retinentque: sed etiam in animo prudentis honestae actiones semper inscalptum recensque linquunt studium, quo gaudium irrigatur et reflorescit, contemnitque lugentes vitam et conviciis afficientes, ut quandam malorum regtonem, aut fugitivorum locum hic animabus designatum. Admiror autem Diogenem, qui hospitem suum in Lacedaemone instructum videns ad festum quoddam, et exsultantem, Vir autem bonus (inquit) an non omnem diem festum existimats Et sane perquam splendidum, si honeste vinimus. Templum enim san ctissimum, Deoque dignissimum hit mundus est: in hoc introducitur homo per nativitatem, non manufactorum immobiliumque spectator simulacrorum, sed qualia divina mens visui obiecit, nem pe sensibilia, quae intelligibilia imitentur (ut ait Pla to) insitum vitae principium, motusque habentia, solem et lunam et sidera, fluminaque novam semper aquam emittentia, et terram plant is atque animalibus alimenta germinantem, unde vitam, cum initiatio

sit, et festum quoddam perfectissimum, plenam esse animi tramquillitatis gaudiique oportet: nom quemadmodum multi Saturnalia et Bacchanalia et Pa nathenaea, aliosque huiusmodi dies exspectant ut laetentur, respirentque venali risu, mimis ac saltatoribus mercedes persolventes. Deinde illic quidem bene ominantes sedemus modeste, (nemo enim plorat qui initiatur, neque quisqualamentatur Pythia spectans, bibensve in Saturnalibus) quos autem festos dies nobis Deus supperditat, quorumque mysteria nos docet, deturpant, semper fere in plor atibus aegritudi nibusque et sollicitudinibus laboriosis vitam transigentes, et organis quidem gaudent iucunde resonantibus, avibusque canoris, animantiaque ludentiae subsilentiaque libenter vident, et eregione rugientibus frementibusque et tetricis contristantur. Cum autem suam ipsorum vitam tristem ac maestam atque iniucundissimis perturbationibus negotiisque et curis nullum finem habentibus, constrictam semper ac compressa videant, ipsi sibi respirationem aliquam et quietem alicunde acquirere negligunt: imo neque amicis hortantibus amplectuntur doctrinam, quautentes et praesentibus se absque querimonia accomae modabunt, et praeteritorum cum gratitudine recordabumtur, ac in posterum spem propitiam atque alacrem habentes, absque metu ac suspicione aetatem exigent.

LUCII ANNEI SENECAE ad Serenum, de Tranquillitate vitae, seu animi potius, Liber.

INquirenti mihi in me, quaedam apparebant Serene, in aperto po sila, quaemanu praeciderem, quaedam obscuriora et inrecessuiquaedam non continua, sed ex intervallis redeuntia, quae vel molestisstma dixerim, ut hostes vagos et ex occasionib. assilientes, per quos neutrum licet, nec tamquam in bello paratum esse, nec tamquam in pace securum. Illum tamen habum in me maxime, deprehendo (quare enim non verum, ut medico, fatear?) me nec bona fide liberatun: hic quae timebam et oder am, nec rursus obnoximum. In statu ut non pessimo, ita maxime querulo et moro so positus sum. nec aegroto, nec valeo. Nom est quod dicas, omnium virtutum tencra esse principia, tempore ipsis duramentum et robur accedere. Nom ignoro etiam quae in speciem laborant, dignitatem dico, et eloquentiae famam, et quicquid ad alienum suffragium venit, mora convalescere. Et quae veras vires parans, et quae ad placendum fuco quodam subornantur, exspectant annos, donec paulatim calorem diuturnitas ducat. Sed ego vereor, ne consuetudo,

quaerebus affert constamtiam, hoc vitum in me altius figat. Tam bonorum quam malorum longa conversatio, amorem in ducit. Haec animi inter utrumque du bii, nec ad recta fortiter, nec adprava vergentis infirmitas, qualis sit, nom tam semel tibi possum, quam per partes ostendere. Dicam quae accidant mihi, tu morbonomen invenies. Tenet me summus amor parsimoniae, fateor. Placet non in ambitionem cubile composicum, non ex arcula prolata vestis, non ponderibus aut mille tormentis splendere cogentibus expressa, sed domestica et vilis, nec servata, noc sumenda sollicite. Placet cibus, quem nec parent familiae, nec spectent, non ante multos paratus dies, nec multorum manibus ministratus, sed parabilis facilisque, nibil haceat accersiti pretio, sed ubilibet non defuturus, nec patrimonio gravis, nec corpori, nec rediturus qua intraverat. Placet minister imcultus et rudis vernula, argentum grave rustici pae tris, sine ullo opere et nomine artificis: et mensa non varietate macularum conspicua, nec per multas elegantium dominorum successiones civitatino ta: sed in usum posita, quae nullius convivae oculos nec voluptate moretur, nec accendat invidia. Cum bene ista placuerunt, praestringit animum apparatus alicuius paedagii, duligentius quam iam intra pri vatum modum vestita et auro culta mancipia, et agm en servorum nitentium. Iam domus etiam quae

calcatur pretiosa, et divitiis per omnes angulos dissipatis, decta sua fulgentia, et assentator comesque patrimoniorum pereuntium populus. Quid perlucentes ad imum aquas, et circumfluentes ipsa con vivia, quid epulas loquar scena sua dignas? Circumfudit me ex longo frugalitatis situ venientem multo splendore luxuria, et undique circumsonuit. Paulum titubat acies, facilius adversus illam animum quam oculos attolo. Recedo itaque non peior, sed tristior. Nec inter illa frivola mea tam altus incedo, tamtusque morsus subit et dubitatio, numquid illa meliora sint: nihil horum me mutat, nihil tamen non concutit. Placet vim praeceptorum sequi, et in mediam ire rem publicam. Placet honores fascesque, non purpura, aut aureis virgis adductum capessere: sed ut amicis propinquis ve, et omnibus civibus, omnibus deinde mortalibus paratior utiliorque sim. Prom ptus, compositus, sequor Zenonem, Cleanthem, Chrysippum: quorum tamen nemo ad rem pub. accessit, et nemo non permisi. Ad quam cum animum insoli tum arietari permisit, ubi aliquid occurrit, aut indignum (ut in omni vita humana multa sunt) aut parum ex facili flens, aut multum temporis res nom magno aestim andae poposcerunt, ad otium comvertor: et que~admodum pecoribus fatigatis quoque velocior domum gradus est, placet intra parietes suos vitam cohercere. Nemo ullum auferat diem, nihil dignum tanto impemdio

redditurus: sibi ipsi animus haereat, se colat, ni hil alieni agat, nihil quod ad iudicem spectet. Ame tur expers publicae privataeque curae tramquillitas. Sed ubil lectio fortior erexit animum, aculeos subdiderunt exempla nobilia, prosilire libet in forum, com modare alteri vocem, alteri operam, et si nihil profuturam, tamen conaturam prodesse, alterius coercere in foro superbiam, male secundis rebus elati. In studiis puto mehercule melius esse res ipsas intueri, et harum causa loqui: ceterum verbareb. permittere, ut qua duxerint, hac inelaborata sequatur oratio. Quid opus est saeculis duratura componere? Vis tu nunc id agere, ne te posteri taceant? Morti natus es, minus molestiarum habet funus tacitum. Itaque occupandi temporis causa in usum tuum, non in praeconium aliquid simplici stylo scribe. Minore labore opus est studentibus in diem. Rursus ubise animus cogitationis magnitudine levavit, am bitiosus inverba est, altiusque ut spirare, ita eloqui gestit, et ad dignitatem rerum exit oratio: oblitus tum lenis pressiorisque iudicii sublimis feror, et ore non tantum meo. Ne singula diutius persequar, in omnibus rebus haec me sequitur bonae mentis infirmitas, cum ne paulatim defluam, vercor: aut quod est sollicitius, ne semper casuro similis pendeam, et plus fortasse sit quam quod provideo. Familiariter cnim domestica aspicimus, et semper iudicio favor

officit. Puto multos potuisse ad sapientiam pervenire, nisi putassent se pervenisse, visi quaedam in se dissimulassent, quaedam apertis oculis transiliissent. Non est enim quod magis aliena iudices adulatione perire, quam nostra. Quis sibi verum dicere au sus est? quis non inter adulantium, blandientiumque positus greges, plurimum tamen sibi ipse assentatus est? Rogo itaque, si quod habes remedium, quo hanc fluctuationem meam sitas, dignum putes me, qui tibi tram quillitatem debeam. Nom esse periculosos motus animi, nec quicquam tnmultuosi afferenteis, scio. Ut vera tibi similitudine id de quo queror exprimam, non tempe state vexor, sed nausea. Detrahe ergo quicquid hoc est mali, et succurre in conspectu terrarum laboranti.

Cap. 2. Quaero mehercule iamdudum, Serene, ipsetacitus, cui talem affectum animi similem putem. Nec ullius propius admoneor exemplo, quam eorum qui ex longa et gravi valetudine expliciti, motiumculis levibusque interim offensis perstringumtur, et cumireliquias effugerint, suspicionib. tamen inquietantur, medicisque iam sani manum, porrigumt, et omnem calorem corporis sui ca lumniantur. Horum Serene nom parum est corpus sanum, sed sanitati parum assuevit. Sic est quidam tremor etiam tranquillimaris aut lacus, qui ex tempestate requievit. Opus est itaque non illis durioribus, quae etiam transcurrimus, ut alicubi obstes tibi, alicubi irascaris, alicubi instes gravis: sed illud quod ultimum

venit, ut fidem tibi habeas, et recta ire via te credas, nihil avocatus transversis multorum vestigiis passim discurrentium, et quorundam circa ipsam errantium viam. Quod desideras autem, magnum et summum est, Deoque vicinum, non concuti. Hanc stabilem animi sedem, Graeci
[Gap desc: Greek words]
, de qua Democriti volumen egregium est. Ego eam tran quillitatem voco: nec enim imitari et transferre verba ad illorum formam necesse est. Res ipsa de qua agitur, aliquo signanda nomine est, quod appellationis Graecae vim debet habere, non faciem. Ergo quaerimus quomodo animus semper aequalis, seoundoque cursu eat, propitiusque sibisit, et sualaetus aspiciat, et hoc gaudium non interrumpat, sed placido statu maneat, nec attollens se unquam, nec deprimens. Id tranquillitas erit. Quomodo ad hanc pervoniri possit, in universum quaeramus. Sumes tio ex publico remedio quantum voles. Totum interim vicium in medium protrahendum est, ex quo co gnoscet quisque partem suam. Simultu intelliges, quanto minus negotii habeas cum fastidio tui, quam hi, quos ad professionem speciosam alligatos, et sub ingenti titulo laborantes, insua simulatione pudor magis quam voluntas tenet. Omnes in eadem causa sunt, et hi qui levitate vexantur, ac taedio, assiduaque mutatione propositi, quibus semper placet quo dreliquerunt, et illi qui marcent et oscitant.

Adice illos qui nom aliter, quam quib. difficilis som nus, versant se, et hoc atque illo modo componunt, donec quietem lassitudine inveniant: statum vitae suae formando subinde, in eo novissime manent, in quo illos non mutandi odium, sed senectus ad novandum pigra deprehendit, Adice et illos, qui nom inconstantiae vitio parum leves sunt, sed inertia. Vivunt, non quomodo volunt, sed quomodo coeperumt. Innumerabiles deinde proprietates sunt, sed unus effectus vitii, displicere sibi: hoc oritur ab intempe ramtia animi, et cupiditatib. timidis, aut parum pro'speris, ubi aut non audent, quantum concupiscunt, avinon consequuntur, et in spem toti prominent, semper instabiles mobilesque sunt. Quod necesse est accidere pendentibus advotasua. Omni vita pendent, et inhonesta se ac difficilia docentm, coguntque: et ubi sine praemio labor est, torquet illos irritum dedecus, et dolent se prava frustra voluisse. Tunc illos et paenitentia caepti tenet, et incipiem ditimor, sur repitque illaiactatio animi, non invenientis exitum: quia nec cupiditatibus suis imperare, nec obsequi possunt, et cumctatio vitae parumse explicantis, et inter destituta vota torpentis animi situs. Quae omniae graviora sunt, ubi odio infelicitatis operosae ad otium profugerunt, ad secreta studia, quae patinon potest animus ad civilia erectus, agendique cupidus, et natura inquietus, parum scilicet in se solaciorum

habens: ideoque detraciis oblectationibus, quas ipsae occupationes discurrentibus praebent, domum, solitudinem, parietes non fert, invitus ospicit se sibirelicius. Hinc illud est taedium et displicentia sui, et nusquam residentis animi volutatio, et otii sui tristis atque aegra patientia: utique ubi causas fateri pudet, tormenta introrsus egit verecundia, in angusto inclusae cupiditates sine exitu se ipsas stra angulant. Inde maeror marcorque, et ille fluctus mentis incertae, quam inchoata habent suspensam, deplorata tristem. Inde ille affectus otium suum detestamtium, querentiumque nihil ipsos habere quod agant, et alienis incrementis inimicissima invidia. Alit enim livorem infelix inertia: et omnes destrui cupiunt, quia se nom potueruni provehere. Et ex hac animadversione alienorum processuum, et suorum desperatione, obirascens fortunae animus, et de saeculo querens, et in angulos seretrahens, et poenae incubans suae, dum taedet sui, pigetque. Natura enim humanus animus agilis est, et pronus ad motus. Grata omnis illi excitandi se, atlollendique materia est: gratior quibusdam pessimis ingeniis, quae occupationibus libenter deteruntur. Ut ulcera quaedam nocitur as manus ap petunt, et tactu gaudent: et foedam corporum sca biem delectat, quic quid exasperat: non aliter dixerim his mentibus, in quas cupiditates velut mala ul cera erumpunt, voluptati esse laborem, vexationemque.

Sunt enim quaedam, quae corpus quoque nostrum cum quodam dolore delectant: ut versare se, mutare nomdum fessum latus, et alio atque alio polistu ventilari. Qualis ille Homericus Achilles est, modo pronus, modo supinus, in varios habitus se ipse componens. Quod proprium aegri est, nihil diu pati, et mutationibus ut remediis uti. Inde peregrinationes susci piumtur vagae, et littora pererramtur, et modo mari se, modo terra experitur, semper praesentibus insesta levitas. Nunc Campaniam petamus: iam delicata fastidio sint, inculta videantur. Bruitios et Lucanos saltus persequamur Aliquid tamen inter deserta amoeni requiratur, in quo luxuriosi oculi longo locorum horrentium squalorereleventur. Tarentum petatur, laudatusque portus, et hiberna caeli mitioris, et tecta vel antiquae satis opulenta turbae. Iame flectamus cursum ad urbem, nimis diu a plausu et fragore aures vacaverunt. Iuvat iam et humano sanguine frui. Aliud ex alio suscipitur, et spectacula spectaculis mutantur, ut ait Lucretius, hoc se quisque modo semper fugil. Sed quid prodest, si non effugit? sequitur seipse, et urget gravissimus comes. Omnes itaque scire debemus, non locorum vitium esse quo laboramus, sed nostrum. Infirmi sumus ad omne tolerandum, nec laboris patientes, nec voluptatis, nec nostrae, nec ullius rei diutius. Hoc quosdam egit ad mortem, quod proposita saepemutando, incadem

revolvebantur, et non reliquerant novitati locum. Fastidio illis esse coepit vita, et ipse mundus: et subit illud rabidarum deliciarum, Ouousque eadem?

Adversus hoc taedium quo auxilio putem utendum, quaeris? Optimum erat, ut ait Athenodorus, actione rerum, et rei publicae tractatione, et officiis civilibus se detinere. Nam ut quidam sole et exercitatione curam corporis educunt, athletisque utilissimum est, lacertos suos, roburque cui se vendicaverumt, maiore temporis parte nutrire: ita nobis animum ad rerum civilium tut amen parantibus, in opere esse, lomge pulcherrimum est. Nam eum utilem se efficere civibus mortalibusque propositum habeat, simul et exercetur et proficit, qui in mediis se officiis posuit, comunia privataque pro facultate admi nistrams. Sed quia in hac, inquit, tam insana hominum ambutione, tot calumnitatorib. in deterius recta torquentibus, parum tuta simplicitas est, et plus futurum semper est quod obstet, quam quod succedat, a foro quedem et publico recedendum est, sed habet, ubi se etiae in privato lare explicet magnus animus. Nec ut leonum animaliumque impetus caveis coercetur: sic homi num, quorumaxime in seductus actiones sunt. ita tamen delituerit, ut ubicumque otium suum abscomderit, prodesse velit singulis et universis, ingenio, voce, comsilio. nec enim is solus reip. prodest, qui camdidatos extrahit, et tuetur reos, et de pace belloque censet: sed qui iuventu

tem exhortatur, qui intanta bonorum praeceptorum inopia virtute instruit animos, qui ad pecuniam luxuriamque cursu ruentes prensat ac retrahit: et si nihil aliud, certe moratur, in privato publicum negotium agit. An ille plus praestat, qui inter peregrinos et cives aut urbanus praetor adeuntibus assessoribus verba pronuntiat, quam qui docet quid sit insticia, quid pietas, quid sapientia, quid fortitudo, quid mortis contemptus, quid deorum intellectus, quantum bonum sit bona conscientia? Ergo si tempus in studia conferas, quod sub duxeris officiis, nom deserueris, nec munus detrectaveris. Neque enim ille solus militat, qui in acie stat, et cornu dextrum lae vumque defendit: sed qui portas tuetur, et statione minus periculosa, non otiosa tamen fungitur, vigiliasque servat, et armamentario praeest. Quae ministeria quamvis incruenta sint, in numerum stipendiorum veniunt. Si te ad studia revocaveris, omne vitae fastidium effugeris, nec noctem fieri optabis taedio lucis, nec tibi gravis eris, nec aliis supervacuus, multos in amicitiam attrahes, affluet ad te optimus quisque. Numquam enim quamvis obscura virtus latet, sed mittit sui signa. Quisquis dignus fuerit, vestigiis illam colliget. Nam si omnem conversationem tollimus, et generi humano renunciamus, vivimusque in nos tantum conversi, sequetur hanc so litudinem omni studio carentem inopia rerum agendarum.

Incipiemus aedificia alia ponere, alia subvertere, et mare submovere, et aquas contra difficultates locorum educere, et male dispensare tempus, quod nobis natura consumendum dedit. Alii parce illo utimur, alii prodigetalii sic impendimus, ut possimus rationem reddere, alii ut nulles habeamus reliquias. Quare nihil turpius, quam grandis natusenex, qui nullum aliud habet argumentum, quo se probet diu vixisse, praeter aetatem. Mihi carissime Serene, nimis videtur submississe temporibus se Athenodorus, nimis cito refugisse. Nec ego negave rim aliquando cedendum: sed sensim relato gradu, et salvis signis, salva militari dignitate. Sanctiores tutioresque sunt hostibus suis, qui in fidem cum armis veniunt. Hoc puto virtuti faciendum, studiosoque virtutis, si praevalebit fortuna, et praecidet agendi fa cultatem: non statim aversus inermisque fugiat, latebras quaerens, quasi ullus locus sit, quo non possit fortuna persequi. Sed parcius se inserat officiis, et cum delectu inveniat aliquid, in quo utilis civitati sit. Militare non licet, honores spectet: privato vivendum est, sit orator: silentium indictum est, tacita advocatione cives iuvet: periculosum etiam ingressu forum est, in domibus, spectaculis, in conviviis, bonum contubernalem, amicum fidelem, temperantem convivam agat. Officia si civis amiserit, hominis exerceat. Ideo magno animo nos non unius

urbis moenibus clusimus, sed in totius orbis commer cium emisimus. Patriamque nobis mundum professi[Note: Sufes consul dicitur lingua Punica. Pryta nes, summus erat post
[Gap desc: Greek word]
magistratus Athenis. Sic arbitror et Ceryca, alicuius populi summum magistratum di ctum: non enim, opinor, praeconem intellexit.] sumus, ut liceret latiorem virtuti campum dare. Praeclusum tibi tribunal est, et rostris prohiberis, dut comitiis: respice postte, quantum latissimarum regionum pateat, quantum populorum. Numquam ti bi ita magna pars obstruetur, ut non maior relinquatur. Sed vide ne totum istu vitium tuum sit. Non vis enim nisi comsul, aut prytanes, aut ceryx, aut$$$ sufes administrare rem pub. Quid si militare nolis nisi imperator aut tribunus? Etiam si alii primam fron tem tenebumt, te sors inter gregarios posuit: inde voce, adhortatione, exemplo, animo, milita. Praecisis quoque manibus ille in praelio invenit, quod partibus comferat, qui stat tantum et clamore iuvat. Tale quiddam facies, si a prima te rei pub. parte fortuna submoverit, stes tamen, clamore iuves: si quis fauces op pressit, stes tamen, et silentio iuves. Numquam inutuilis est opera civis boni. Auditu enim, visu, vultu, nutu, obstinatione tacita, incessuque ipso prodest. Ut salutaria, quae citra gustum tactumque odore proficiunt: ita virtus utilitatem citam ex longinquo et latens fundit, sive potitur et fruitur suo iure, sive precarios habet accessus, cogiturque vela contrahere: sive otiosa mutaque est, et angusto circumscripta, sive adaperta, in quocumque habitu est, prosit. Quid tu parum utile putas, exemplum bene quiescentis?

Longe itaque optimum miscere otium rebus, quotiens actuosa vita impedimentis fortuitis, aut civita tis conditione prohibetur. Numquam enim usque eo interclusa sunt omnia, ut nulli actioni locus honestae sit. Numquid potes invenire urbem miseriorem, quam Atheniensium fuit, cum illam triginta tyranni divellerent? mille trecentos cives, optimum queque occiderant. Nec finem ideo faciebat, sed irritabat se ipsam saevitia. In qua civitate erat Ariopagos reli giosissimum iudicium, in qua senatus, populosque senatui similis, coibat quottidie carnificum triste collegium, et infellx curia tyrannis angusta. Poteratne illa civitas conquiescere, in quatotyranni, quot sae tellites erant? Ne spes quidem ulla recipiendae libertatis animis poterat offerri, nec ulli remedio lo cus apparebat contratantam vim malorum. Unde enim miserae civitati tot Harmodios? Socrates tamen in medio erat, et lugentes patres consolabatur, et desperantes de repub. exhortabatur, et divitibus opes suas maerentibus exprobrabat seram periculosae avaritiae paenitentiam, et imitari volentibus magnum circumferebat exemplar, cum intra trigin ta dominos liber incederet. Hunc tamen Athenae ipsae in carcere occiderunt: et qui tuto insultaverat agmini tyrannorum, eius libertatem libertas non tulit, ut scias et in afflictarepub. esse occasionem sapienti viro ad se proferendum: et in florentiae

beata, pecuniam, invidiam, mille alia vitia inermia regnare. Utcumque ergo se res pub. dabit, utcumque for tuna permittet, ita aut explicabimus nos, aut contrahemus. Utique movebimus, nec alligati metu tor pebimus. Immo ille vir fuerit, qui periculis undique imminentibus, armis et catenis circumfrementibus, non alliserit virtutem, nec absconderit. Non enim debet servantem se obruere, ut opinor. Cuvius Dentatus aiebat, malle esse semortuum, quam non vivere. Ultimum malorum est, ex vivorum numero exire ante, quam moriaris. sed faciendum erit, si in rei pub. tempus minus tractabile incideris, ut plus otio ac literis vendices, ne aliter quam periculosae navigatione submersus portum petas, nec exspectes donec res te dimitt ant, ab ipsis te ipse disiungas.

Cap. 4. Inspicere autem debemus primum nosmetipsos, deinde quae aggredimur negotia, deinde eos quorum causa, aut cum quibus. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare: quia fere plus nobis videmur posse quam possimus. Alius eloquentiae fiducia prolabitur: alius patrimonio suo plus imperavit, quam ferre possit: alius infirmum corpus laborioso oppressit officio. Quorundam parum idonea est verecundia rebus civilibus, quae firmam fromtem desiderant: quorundam contumacia nom facit ad aulam. Quidam non habent iram in potestate, et illos ad temeraria verba quaelibet indignatio effert. Quidam urbae

nitatem nesciunt continere, nec periculosis abstinent salibus. Omnibus his utilior negotio quies est. Ferox impatiensque natura irritamenta nocitura libertati evitet.

Aestimanda sunt deinde ipsa quae aggredimur, et vires nostrae cum rebus quas tentaturi sumus com parandae. Debet enim semper plus esse virium in actore, quam in pondere. Necesse est ut opprimant onera, quae ferente maiora sunt. Quaedam praeterea non tam magna sum negotia, quam soecunda, multumque negotiorum ferunt. Et haec fugienda sunt, ex quibus nova occupatio multiplexque nascetur. Nec accedendum eo, unde liber regressus nom sit. His admovenda manus est, quorum finem aut facere, aut sperare possis. Certe relinquenda, quae latius actu procedunt, nec ubi proposueris desinunt.

Hominum quoque delectus habendus est, an digni sint, quibus partem vitae nostrae impendamus, an ad illos temporis nostri iactura perveniat. Quidam ul tro officia nostra nobis imputamt. Athenodorus ait, ne ad cenam quidem se iturum ad eum, qui sibi nil pro hoc debiturus sit. Puto intelligis, multo minus ad eos iturum, qui cum amicorum officiis paria in mensa facium, qui fercula pro comgiariis numerant, quasi in alienum honorem intemperamtes sint, deinde illi sint testes spectatoresque. Non delectabit popi nasecreta. Considerandum est utrum natura tur agemdis

rebus, an otio, studio, contemplationique apitor sit: et eo inclinandum, quo te vis ingenii defert. Isocrates Ephorum iniecta manu a foro subduxit, utiliorem componendis monimentis historiarum ratus. male enim respondent coacta ingenia, reluctan te natura irritus labor est.

Nihil tamen aeque oblectaverit animum, quam amicitia fidelis. Quantum bonum est, ubi sunt praeparata pectora, in quae tuto secretum omne descendat, quorum conscientiam minus quam tuam timeas, quorum sermo sollicitudinem leniat, sententia consilium expediat, hilaritas tristitiam dissipet, conspe ctus ipse delectet? Quos scilicet vacuos, quantum fieri poeterit, a cupiditatibus, eligemus. Serpunt enim vicia, et in proximum quemque tr ansiliunt, et contactu nocent. Itaque ut in pestilentia cavendum est, ne corruptis iam corporibus et morbo flagran tibus assideamus, quia pericula trahemus, afflatuque ipso in proximo labor abimus: ita in amicorum legendis ingeniis dabimus operam, ut quam minime inquinatos assumamus. Initium morbi est, aegris sana miscere: nec hoc praeceperim tibi, ut neminem nisi sapientem sequaris, aut attrahas. Ubi enim istud invenies, quod tot saeculis quaerimus? Pro optimo est, minime malus. Vix tibi esset facultas delectus fe licioris, si inter Platonas et Xenophontas, et illum Socratici fetus proventum bonos quaereres: aut si

tibi potestas Catonianae fieret aetatis, quae plerosque dignos tulit, qui Catonis saeculo nascerentur: sicut multos peiores quam unquam alias, maximorumque molitores scelerum. Utraque enim turba opus erat, ut Cato posset intelligi: habere debuit et bonos, quibus se approbaret: et malos, in quibus vim suam experiretur. Nunc vero in tanta bonorum egestate minus fastidiosa fiat electio. Praecipue tamen vitentur tristes, et omnia deplorantes, quibus nulla non causa in querelas placet. Constet illi scilicet fides et benevolentia: tranquillitati tamen inimicus est comes perturbatus, et omnia gemens.

Transeamus ad patrimonia, maximam humanarum aerumarum materiam. Nam si omnia alia quibus[Note: Multae perturbationes ex patrimoniis oriuntur. Paupertas aptiro ad trauquillitatem quam divitiae.] angimur compares, mortes, aegrotationes, metus, desideria, dolorum laborumque patientiam, cum iis, quae nobis mala pecunia nostra exhibet, haec pars multum praegravabit. Itaque cogitandum est, quato levior dolor sit non habere quam perdere: et intelligemus paupertatem eo minorem tormentorum, quo minorem damnorum esse materiam. Er ras enim, si putas, animosius detrimenta divites ferre. Maximis minimisque corpoibus par est dolor unlneris. Bion eleganter ait: Non minus molestum esse calvis, quam comatis, pilos velli. Idem scias licet de pauperibus, locupletibusque, par illis esse tormen tum. Utrique enim pecunia sua adhaesit, nec sine sensu

avelli potest. Tler abilius autem est, ut dixi, faciliusque, non acquirere, quam amttere. Ideoque laetiores videbis, vos numquam fortuna respexit, quam quos deseruit. Vidit hoc Diogenes, vir ingentis ani mi, et effecit ne quid sibi eripi posset. Tu istud pau pertatem, inopiam, egestatem voca, et quod voles ignominiosum securitati nomen impone. Putabo humc non esse felicem, si que~mihi alium inveneris, cui nihil pereat. Aut ego fallor, aut regnum est, inter avaros, circumscriptores, latrones, plagiarios, unum esse cui noceri nom possit. Si quis de selicitate Dioge nis dubitat, potest ipse dubitare et de deorum immortalium statu, an parum beate degant, quod illis non praedia, nec hori sint, nec alieno colono rura pretiosa, nec grande in foro soenus. Nom pudet, quisquis divitiis adstupes? Respice agedum mundum. Nudos videbis deos, omnia dantes, nihil habentes. Hunc tu pauperem putas, an diis immortalibus similem, qui se fortuitis omnibus exuit? feliciorem tu Demetrium Pompeianum vocas, quem non puduit locupletiorem esse Pompeio? Numerus illi quottidie servorum, velut imper atori exercitus, reserebatur, cui iamdudum divitiae esse debuerant, duo vicarii et cella laxior. At Diogeni serus unicus fugit, nec eum redumcere, cum monstraretur, tanti putanuit. Turpe est, inquit, Manen sine Diogene posse vivere, Diogenem sine Mane non posse. videtur mihi dixisse: Age tuum negotium

fortuna, nihil apud Diogenem iam tui est: fugit mihi servus, immo liber abiit. Familia vestiarium petit, vietumque Tot ventres avidissimorum animalium tuendi sunt. Emenda vestis, et custodien dae rapacissimae manus, et flentium detestantiumque ministeriis utendum. Quanto ille felicior, qui nihil ulli debet, nisi quod facilime negat sibi? Sed quoniam non est tantumroboris nobis, angustanda certe sunt patrimonia, ut minus ad iniurias fortunae simus expositi. Habiliora sunt corpora pusilla, quae in arma sua contrahi possunt, quam quae superfunduntur, et undique magnitudo sua vulneribus obiecit. Optimus pecuniae modus est, qui nec in paupertatem cadit, nec procul a paupertate discedit.

Placebit autem nobis mensura, si prius parsimonia placuerit, sine qua nec ullae opes sufficiunt, nec ullae non satis patent: praesertim cum in vicino reme dium sit, et possit ipsa paupertas in divitias se, adnocata frugalitate, comvertere. Assuescamus a nobis removere pompam, et usu rerum ornamenta metiri. Cibus fame~ domet, potio sitim, libidoque qua necesse est effluat. Discamus membris nostris invitis cultum victumque non ad nova exempla componere, sed ut maiorum suadent mores. Discamus continentiam augere, luxuriam coercere, gulam temperare, iracundiam lenire, paupertatem aequis oculis aspicere, frugalitatem colere, etiamsi nos pudebit desideriis

naturalibus paruo parata remedia adhibere, spes effrenatas, et animum in futura eminentem velut sub vinculis habere: id agere, ut divitias a nobis po tius quam afortuna petamus. Nom potest, inquam, tanta varietas et iniquitas casuum ita depelli, ut nom multum procellarum irruat magna armamenta pan dentibus: cogendae in arctum res sunt, ut tela im vanum cadant. Ideoque exilia interdum calamitatesque in remedium cessere, et levioribus incommodis graviora sanata sunt, ubi parum audit praecepta animus, nec curari mollius potest. Quid ni? durius enim com sulitur: et si paupertas et ignominio sa rerum ever sio adhibetur, malo malum opponitur, Assuescamus ergo cenare posse sine populo, et seruis paucioribus seruiri, et vestes parare in quod inventae sunt, habitare contractius. Non in cursu tantum, circique certamine, sed in spatiis vitae interius flectendum est. Studiorum quoque, quae liberalissima impensa est, tam diu rationem habet, quam diu modum. Quo mihi innumer abiles libros et bibliothecas, quarum dominus vix tota vita sua indices perlegit? Onerat discentem turba, non instruit: multoque satius est pauciste auctoribus tradere, quam errare per multos. Quadraginta milia librorum Alexandrae arserunt, Pulcherrimum regiae opulentiae monumentu: alius Laudaverit, sicut Livius, qui elegantiae regum, curaeque, egregium id opus ait fuisse. BNon fuit elegantia

illud, aut cura, sed studiosa luxuria. immo ne studiosa quidem: quoniam non in studium, sed in spectaculum comparaverant: sicut plerisque ignaris etiam servilium literarum, libri non studiorum instrumenta, sed cenationum ornamentasunt. Paretur itaque librorum quantum satis sit, nihil in apparatum. Honestius, inquis, in hos impensas quam in Corinthia, pictasque tabulas effuderim. Vitiosum est ubique, quod nimium est. Quid habes cur minus ignoscas nomen marmore atque ebore captanti, quam opera conquirenti aut ignotorum auctorum, aut improbatorum, et inter tot milia librorum oscitanti, cui voluminum suorum frontes maxime placent. titulique? Apud desidiosissimos ergo videbis, quicquid orationum historiarumque est, et tecto tenus exstructa loculamenta. Iam enim inter balnearia et thermas, bibliotheca quoque, ut necessarium domus ornamentum expolitur. Ignoscerem plane, sie studiorum nimia cupidine oriretur. Nunc ista exquisita, et cum imaginibus suis descripta sacrorum opera ingeniorum, in speciem et cultum parietuns comparantur.

At in aliquod genus vitae difficile incidisti, et ti bi ignoramti vel publica fortuna, vel privata laqueum impegit, quem nec solvere possis, nec abrumpere. Cogita compeditos primo aegre ferre onera et impe dimenta crurium: deinde, tibi non indignari illa, sed

Pati proposuerunt, necessitas fortiter ferre docet, consuetudo facile. Invenies in quolibet genere vitae oblectamenta, et remissiones, et voluptatem, si vo lueris malam putare vitam potius quam invidiosam facere. Nullo melius nomine de nobis natura meruit, quam cum sciret quibus aerumnis nasceremur, calamitatum mollimentum consuetudine invenit, cito in familiaritatem gravissima abducens. Nemo duraret, si rerum adversarum eandem vim assiduit as haberet, quam primus ictus. Omnes cum fortuna copulati sumus. Aliorum aurea catena est, aliorum laxa, aliorum arcta et sordida. Sed quid refert? Eadem custodia universos circumdedit, alligatique sunt etiam qui alligaverunt. Nisi forte leviorem in sinistra catenam putas. Alium honores, alium opes vinciunt. Quosdam nobilitas, quosdam humilitas premit: quibusdam aliena supra caput imperia [Note: Comditionem quisque suam equanimiter ferat. ut Martialis: Quod sis, esse velis, nihilque malis.] sunt, quibusdamsua: quosdam exilia uno loco tenent, quosdam sacerdotia. Omnis vitaseruiturtum est. Assuescendum itaque conditioni suae, et quam minimum de illa querendum: et quicquid habet circa se commodi, apprehendendum est. Nihil tam acerbum est, in quo non aequus animus solacium inveniat. Exiguae saepe areae in multos usus describentis arte patuere, et quamvis angustum pedem dispositio fecit habitabilem. Adhibe rationem difficattatibus: possunt et dura molliri, et angusta laxari,

et gravia rite ferentes minus premere. Non sunt praeterea cupiditates in longinquum mittendae, sed in vicinum illis egredi permittamus, quoniam inclu diex toto nom patiuntur. Relictis his quae nom possunt fieri, aut difficulter possunt, prope posita, spei nosirae alludentia sequamur. Sed sciamus omnia aeque levia rsse, extrinsecus dtversas facies habentia, intror sus pariter vana. Nec invideamus altius stantibus. Quae excelsa videbumtur, praerupta sunt. Illi rursus quos sors iniqua in ancipiti posuit, tutiorees erumt, sis perbiam detrahendo rebus per se superbis, et fortie nam suam quam maxime potuerunt in planum deferendo. Multi quidem sunt, quibus necessario haerendum sit in fastidio suo, ex quo nom possunt nisi cae dendo descendere: sed hoc ipsum testentur maximum onus suum esse, quod aliis graves esse cogantur: nec sublevatos se, sed suffixos, iustitia, mansuetudine, humana lege, et benigna manu praeparent multae ad secundos casus praesidia, quorum spe securius pen deant. Nihiltam aeque hos ab his animi fluctibus vendicaverit, quam semper aliquem incrementis termi num figere, nec fortunae arbitrium desinendi dare, sed se ipsos quidem ultro citra extrema hortentur consistere. Sic et aliquae cupiditates animum acuent, et finitae non inimmensum incertumque producent.

Ad imperitos te mediocres et male sanos hic meus sermo pertinet, non ad sapientem. Huic non timide,

nec pedetentim ambulandum est. Tanta enim fi ducia sui est, ut obviam fortunae ire non dubitet, nec unquam loco ulli cessurus sit, nec habet ubi illam timeat: quia non mancipia tantum, possessionesque et dignitatem, sed corpus quoque suum et oculos, et quicquid est cariorem vitam facturum, seque ipsum inter precaria numerat, vivitque ut commodatus sibi, et reposcentibus sine tristitia redditurus. Nec ideo est vilis sibi, quia scit se suum non esse: sed omnia tam diligenter faciet, tam circumspecte, quamreligiosus homo sanctusque solet intueri fidei commissa. Quandocumque autem reddere iubebitur, non queretur cum fortuna, sed dicet, Gratias ago pro eo quod possedi, habuique. Magna quidem res tuas mercede colui: sed quia imperas, illas do, cedo gratus libensque. Si quid habere me tu volueris, etiam numc servabo: si aliud placet, ego vero faciam. Signatumque argentum, domum, familiamque meam reddo, restituo. Appellaverit natura, quae prior vobis credidit, et huic dicemus: Recipe animo meliore quam dedisti, non tergiversor, nec refugio: paratum habes a volente, quod nom sentienti dedisti: aufer. Reverti undeveneris, quid grave est? Male vivet, quisquis nesciet bene mori. Huic itaque primum rei pretium detrahendum est, et spiritus inter servitia nis merandus. Gladiatores (ait Cicero) invisos habemus, si omni modo vitam impetrare cupiunt: favemus,

si contemptum eius prae se ferunt. Idem evenire nobis scias. Saepe enim causa moriendi est timide mori. fortuna illa, quae ludos sibi facit: Quo, inquit, te reseruem malum et trepidum animal? Eo magis dom vulner aberis et confodieris, quia nescis praebere iugulum. Vives diutius, et morieris expeditius, qui ferrum nom subducta cervice, nec manibus oppositis, sed animose recipis. Qui mortem timebit, nihil unquam pro homine vivo faciet. At qui scit hoc sibi cum conciperetur statim condictum, vivet ad formulam: et simul illud quoque eodem animi robore praestabit, ne quid ex his quae eveniunt subitum sit. Quicquid enim fieri potest, quasi futurum prospiciendo, malorum omnium impetus molliet, qui ad praeparatos exspectantesque nihil afferunt novi, securis et beata tantum spectantibus graves eveniunt. Morbus et capivitas, ruina, ignis, nihil horum repentinum est. sciebam in quam tumultuosum me contis bernium natura duxisset. Totiens in vicinia mea comclamatum est, totiens prope limen immatur as exsequias fax cereusque pressit. Saepe altius ruentis aedificii fragor sonuit. Multos ex his, quorum forum, cu ria, sermo metum contraxerat, nox abstulit, et vinctas ad sodalitium manus copulatas intercidit. Miror aliquando ad me pericula accessisse, quae circae me semper erraverum? Magna pars hominum est, quae navigatura, de tempestate non cogitat. Numquam

me in bona re mali pudebit auctoris. Publius tragicis comicisque vehementior ingeniis, quoties minicas ineptias, et ucrbva ad summam caveam fpectantia reliquit, inter multa alia cothurno non tantum sipariis fortiora, et hoc ait: Cuivis potest accidere, quod cuiquam potest. Hoc si quis in medullas demiserit, et omnia aliena mala, quorum ingens quottidie copia est, sic afpexerit, tamquam illis liberum et ad se iter sit, multo ante se armabit, quam petatur. Sero animus ad periculorum patientiam, post pericula in struitur. Non putavi hoc futurum. Numquam hoc eventurum credidissem. Quare autem non? Quae sunt divitiae, quas non egestas et fames et mendicitas atergo sequatur? Quae dignitas, cuius non praetextam et augurale, et lora patricia, et sordes comitentur, et exportatio, notae et mille maculae, et extrema comtemptio? Quod regnum est, cui non parata sit ruina et proculcatio, et dominus et carnifex? Nec magnis ista intervallis divisa, sed horaemomentum interest inter solum et aulam ingenuam. Scito ergo, omnem conditionem versabi lem esse: et quicquid in ullum incurrit, posse in te quoque incurrere. Locuples es, numquid ditior Pom peio? cui cum Granius, vetus cognatus, hospes novus, aperuisset caesaris domum, ut suam clauderet, defuit panis et aqua: cum tot flumina possideret in suo orientia, et in suo cadentia, mendic avit stillicidia,

fame ac siti periit in palatio, cognata dum illi haeres publicum funus esurienti locat. Honoribus summis functus es. Numquid aut tam magnis, aut tam insperatis, aut tam universis, quam seianus? quo die illum senatus deduxerat, populus in frusta divisit: in quem quicquid congeri poterat, dii hominesque contulerant, ex eo nihil super fuit quod carnisex traheret. Rex es, non ad Croesum te mittam, qui in rogum suum descendit iussus, et exstingui vidit, factus non regno tantum, sed etiam morti suae superstes: non ad Iugurtham, quem populus Romanus intra annum quam timuerat, spectavit. Ptolemaeum Aphricae regem, Armeniae Mithridatem [Note: $$$Memotia lapsum opinor Senecam, et Mithridatem Armenie posuisse pro Herode tetrar cha Galileae. Hunc enim Caius Calig. ex Agrippae accusatione misit in exilium Ioseph. lib. 18. antiq. cap. 14. Ptolemaei meminit Suetonius in vita Caii. Is ait, ut in exlium mitteretur, optabat, sed interfectus est, ob levem causam. Meliore fato usus esset, si missus esset in exilium.], inter Caianas custodias vidimus. Alter in exilium missus est: alter, ut meliore fato, ut mitteretur, optabat. In tanta rerum sursum ac deorsum euntium versatione, si nom quicquid fieri potest, pro fururo habes, das in te vires rebus adversis: quas infregit, quisquis prior vidit. Proximum ab his crit, ne aut in supervacuis, aut ex supervacuo laooremus: id est, ne aut quae nom possumus consequi, concupiscamus, aut adepti, cupiditatum vanitatem nostrarum sero, post multum pudorem intelligamus. Id est, ne aut labor irritus sine effectu sit, aut effectus labore indignus. Fere

enim exhis tristitia sequitur, si aut non successit, aus successus pudet.

Circumcidenda est comcursatio, qualis est magnae parti hominum, domos et theatra, et fora pererran tium. Alienis se negotiis offerunt, semper aliquid agentibus similes. Horum etsi aliquem exeuntem de domo interrogaveris, quo tu? quid cogitas? respom debit tibi: Non mehercule scio, sed aliquos videbo, aliquid agam. sine proposito vagantur, quaerentes negotia: nec quae destinaverunt agunt, sed in quae incurrerunt. Inconsultus illis, vanusque cursus est: qualis formicis per arbusta repentibus, quae in summum cacumen, deinde in imum inanes aguntur. His plerique similem vitam agunt, quorum non immerito quis inquietam inertiam dixerit. Quorundam quasi ad incendium curentium miserebe ris, usque eo impellunt obvios, et se aliosque praecipitant. Cum interim concurrerint aut salutaturi aliquem non resalutaturum, aut funus ignoti hominis prosecuturi, aut iudicium saepe litigantis, aut ad sponsalia saepe nubentis, et lecticam assectati, quibusdam locis et ipsi tulerint: deinde domum cum supervacua redeuntes lassitudine, iurant nescisse se ipsos, quare exierint, ubi fuerint, postero die erraturi per eadem illa vestigia. Omnis itaque labor aliquo referatur, aliquo respiciat. Non industria inquietos, sed insanos falsaererum imagines agitant.

Nam ne illi quidem sine aliqua spe moventur, proritat illos alicuius rei species, cuius vanitatem capta mens non coarguit. Eodem modo unumque~que ex his qui ad augendum turb am exeunt, inanes et leves etiam causae per urbem circumducunt: nihilque habentem in quo laboret, lux orta expellit: et cum multorum frustra liminibus illisus nomenclator persalutavit, a multis exclusus, neminem ex omnibus difficilius domi quam se comvenit. Ex hoc malo dependet illud temerarium vitium, auscultatio, et pu blicorum secretorumque inquisitio, et multarum rerum scientia, quae nec tuto narrantur, nec tuto audiuntur. Hoc secutum puto Democritum, ita coepisse: Qui tranquille volet vivere, nec privatim agat multa, nec publice ad supervacua se ferat. Nam si necessaria sunt, et privatim et publice nom tantum multa, sed innumerabilia agenda sunt. Ubi vero nullum officium sollenne nos citat, inbibendae actiones sunt. Nam qui multa agit, saepe fortunae potestatem sui facit: quam tutissimum est raro experiri, ceterum semper de illa cogitare, et sibi nihil de fide eius promittere. Navigabo, nisi si quid inciderit: et praetor fiam, nisi si quid obstiterit: et negotiatio mihi respondebit, nisi si quid intervenerit. Hoc est, quare sapienti nihil contra opinionem dicamus accidere. Non illum casibus hominum excepimus, sed erroribus. Nec illi omnia ut voluit cedunt, sed ut co

gitavit. In primis autem cogitavit, aliquid posse propositis suis resistere. necesse est autem levius ad animum pervenire destitutae cupiditatis dolorem, cui successum non utique promiseris.

Faciles etiam nos facere debemus, ne nimis desti natis rebus indulgeamus: transeamus in ea, in quae nos casus deduxerit, nec mutationes aut consilii, aut status pertimescamus, dummodo nos levitas, inimicissimum qui???i vitium, non excipiat. Nam et pertinacia necesse est anxia et misera sit, cui fortuna saepe aliquid extor quet: et levitas multo gravior, nusquam se continens. Utrumque infestum est tramquillitati et nihil mutare posse, et nihil pati. Utique animus ab omnibus externis in se revocandus est, sibi confidat, se gaudeat, sua suspiciat, recedat quantum potestab alienis, et se sibi applicet, damnanom sentiat, etiam adversa benigne interpretetur. Nuntiato naufragio, Zeno noster cum omnia sua audi??? ret submersa: Iubet, inquit, me fortuna expeditius philosophari. Minabatur Theodoro philosopho ty rannus mortem, et quidem insepultam: Habes, inquit, cur tibi placeas: hemina sanguinis in tua potestate est. nam quod ad sepultur am pertinet, o te ineptum, si putas interesse, supra terram an infra putrescam. Canius Iulius, vir in primis magnus, cuius admirationi ne hoc quidem obstat, quod nostro saeculo natus est, cum Caio diu altercatus, postquam

abeunti, Falleris, ille dixit, ne forte inepta fpe tibi blamdiaris, duci te iussi: Gratias, inquit, go, optime princeps. Quid senserit, dubito. multa enim occurrunt mihi. Contumeliosus esse voluit, et ostendere quanta crudelitas esset, in qua mors beneficium erat? An exprobravit illi quottidianam dementiam? Agebant enim gratias, et quorum liberi occisi, et quorum bona ablata erant. An tamquam libertatem libenter accepit? Quicquid est, magno animo respondit. Dicit aliquis: Potuit post haec iubere illum Caius vivere. Nom timuit hoc Canius. Nota erat Caii in talibus imperiis fides. Credisne illum decem medios usque ad supplicium dies sine ulla sollicitudine exegisse? Verisimile non est, quae vir ille dixerit, quae fecerit, quam in tranquillo fuerit. Ludebat laterunculis, cum centurio agmen periturum trahens, et illum quoque citari iuberet. Vocatus, numeravit calculos: et sodali suo, vide, inquit, ne post mortem meam mentiaris te vicisse. Tum annuens centurioni, Testis, inquit, eris, uno me antecedere. Lusisse tu Canium illa tabula putas? illusit. Tristes erant amici, talem amissuri virum. Quid maesti, inquit, estis vos? Quaeritis, an immortales animae sint? Ego iam sciam. nec desiit in ipso veritatem fine scrutari, et ex morte sua quaestionem habere. Prosequebatur il lum philosophus suus: iam non procul crat tumulus, in quo Caesari [Note: Caius enim deus volebat appellari.] deo nostro fiebat quottidianum

sacrum. inquit, Quid Cani nunc cogitas? aut quae ti bimens est? Obseraare, inquit Canius, proposui illo velocissimo momento, an sensurus sit animus exire se: promisitque, si quid explorasset, cir cumiturum amicos, et indicaturum quis esset animarum status. Ecce in media tempestate tranquillitas, ecce animus aeternitate dignus, qui satum summ in argumentum veri vocat: qui in ultimo illo gradu positus, exeuntem animam percunctatur: nec usque ad mortem, sed etiam aliquid in ipsa morte discit. Nemo diutius philosophatus, sed non raptim, relinquetur magnus vir, et cum cura dicendus. Dabimus te in omnem memoriam clarissimum caput, Caianae cladis magna portio.

Sed nihil prodest privatae tristitiae causas abiecisse. Occupat enim nonnumquam odium generis humani, et circumcurrit tot scelerum felicium turba, cum cogitaveris, quam sit rara integritas, quam ignota innocentia: ut vix unquam est, nisi cum expedit, fides: sedlibidinis lucra damnaque pariter invisa, et ambitio usque eo iam se suis nom comtinens terminis, ut per turpitudinem splendeat. Agitur animus in noctem, et velut eversis virtutibus quas nom sperare licet, non habere prodest, tenebrae oboriuntur. In hoc itaque flectendi sumus, ut omnia vulgi vitia non invisa nobis, sed ridicula videantur: et Democritum potius imitemur, quam Heraclitum.

Hic enim quoties in pulicum processerat, flebat: ille ridebat. Huic omnia quae agimus miseriae, illi ineptiae videbantur. Elevanda ergo omnia, et facili animo ferenda. Humanius est deridere vitam, quam deplorare. Adice, quod de humano quoque genere melius meretur, qui ridet illud, quam qui luget. Ille et speibonae aliquid relinquit, hic autem stulte deflet, quae corrigi posse desperat: et universa conremplatus, maioris animi est, qui risum non tenet, quam qui lachrymas: quando levissimum affectum animi movet, et nihil magnum, nihil severum, ne serium quidem, ex tanto apparatu putat. Singula propter quae laeti ac tristes sumus, sibi quisque proponat, et sciat verum esse quod Bion dixit: omnia homi num negotia similia nuptiis esse, nec vitam illorum magis sanctam aut severam esse, quam conceptus inchoatos. Scd satius est publicos mores et humana vicia placide accipere, nec in risum, nec in lacrimas excidere. Nam alienis malis torqueri, aeterna miseria est. Alienis delectari malis, voluptas inhumana. Sicut illa inutilis humanitas, flere, quia aliquis filium suum efferat, et frontem suam fingere. In tuis quoque malis id agere te oportet, ut dolori tantum des, quantum poscit, nom quantum consuetudo. Plerique enim lacrimas fundunt, ut ostendant: et toties siccos oculos habent, quoties spectator defuit: turpe iudicantes non flere, cum omnes faciant.

Adeo penitus hoc se malum fixit, ex aliena opinione pendere, ut in simulatione etiam simplicissima dolor eveniat.

Sequitur pars quae solet non immerito contristari, et in sollicitudinem deduci, ubi bonorum exitus mali sunt, ubi Sorcrates cogitur in carcere mori, Rutilius in exilio vivere, Pompeius et Cicero clientibus suis praebere cervicem: Cato ille virtutum viva imago, incumbens gladio, simul de se ac de repub. palmam ferre. necesse est queri, tam iniqua praemia fortunam persolvere. Et quid sibi quisque nunc speret, cum videat pessima optimos pati? Quid ergo est? Vide quomodo quisque illorum tulerit, et si fortes fuerunt, ipsorum animos desidera, si muliebriter et ignave periere, nihil periit. Aut digni sunt, quorum desiderio viirtus tibi placeat: aut indigni, quorum desideretur ignavia. Quid enim est turpius, quam si maximi viri timidos fortiter moriendo faciunt? Laudemus toties dignum laudibus, et dicamus: Quanto fortior, tanto felicior: hominis effugisti casus, livorem, morbum: exsisti ex custodia, non tu dignus mala fortuna. Diis visus es indignus, in quem iam aliquid fortuna posset. Sub ducentibus vero se, et in ipsa morte ad vitam respectantibus, manus iniciendae sunt. Neminem flebo laetum, neminem flentem. Ille lacrimas meas ipse abstersit: hic suis lacrimis essicit, ne ullis dignus

sit. Ego Herculem fleam, quod vivus uritur: aut Regulum, quod tot clavis configitur: aut Catonem, quod vulnera sua fortiter tulerit? Omnes isti levi temporis impensa invenerunt, quomodo aeterni fierent: ad immortalitatem moriendo venerunt.

Est et illa sollicitudinum non mediocris materia, si te anxie componas, nec ullis simpliciter osten das: qualis multorum vita est ficta, et ostentationi parata. Torquet enim assidua observatio sui, et deprehendi aliter quam solet, metuit. Nec unquam cu ra solvimur, ubi toties nos aestimari putamus, quoties aspici. Nam et multa incidunt, quae invitos denudent. et ut bene cedat tanta sui diligentia, non tae men iucumda vita, aut secura est, semper sub personae viventium. At illa quantum haberet voluptatis sincera et per se ornata simplicitas, nihil obtendens moribus suis?

Subit tamen et haec vita contemptus periculum, si omnia omnibus patent. sunt enim qui fastidiant, quicquid propius adierunt. Sed nec virtut: periculum est, ne admota oculis revilescat: et satius est simplicitate contemni, quam perpetua simulatione torqueri. Modum tamen rei adhibeamus: multum interest an simpliciter vivas, an negligenter. Multum in se recedendum est. Conversatio enim dissimilium, et bene composita disturbat, et renovat affectus, et quicquid imbecillum in animo,

nec perduratum est, exulcerat. Miscenda tamen ista [Note: Interdum cum hominibus vivendum, interdum solitarie, ac absque homi num conver satione.] et alternanda sunt, solitudo et frequentia, Illa nobis faciet hominum desiderium, haec nostri: et erit altera alterius remedium. Odium turbae sanabit solitudo: taedium solitudinis, turba.

Nec in cadem intentione aequaliter retinenda mens est, sed ad iocos revocanda. Cum pueris Socrates ludere non erube scebat, et Cato vino laxaoat animum curis publicis fatigatum, et Scipio tri umphale illud et militare corpus movit ad numeros, non molliter se infringens, ut nunc mos est, etiam incessu ipso ultra muliebrem molliciem fluentibus: sed ut illi antiqui viri solebant inter lusum ac festa tempora virilem in modum tripudiare, non facturi detrimentum, etiam si ab hostibus suis spectarentur. Danda est remissio animis, meliores acrioresque requieti surgent. Ut fertilibus agris nom est imperandum, cito enim exhauriet illos numquam intermissa fecunditas: ita animorum impetus assiduus labor frangit. Vires recipient, paulum resoluti et remissi. Nascitur ex assiduitate laborum, animorum hebetatio quaedam, et languor. Nec ad tanta hominum cupiditas tenderet, nisi natur alem quandam voluptatem haberet lusus iocusque: quorum fre quens usus omne animis pondus, omnemque vim eripiet. Nam et somnus refectioni necessarius est. Hunc tamen si per diem noctemque continues, mors

erit. Multum interest, remittas aliquid, an solvas. Le gum conditores festos instituerunt dies, ut ad hilaritatem homines publice cogerentur tamquam necessarium laboribus interponentes temperamentum. Et magni, ut dixi, viri quidam sibi menstruas certis diebus ferias dabant, quidam nullum non diem inter otium et curas dividebant. Qualem Pollionem Asinium oratorem magnum meminimus, que nulla cura ultra decimam retinuit. Ne epistolas quidem post cam horam legebat, ne quid novae curae na sceretur: sed totius diei lassitudinem duabus illis horis ponebat. Quidam medio die intervixerunt, et in postmeridianas horas aliquid levioris operae distulerunt. Maiores quoque nostri novam relationem post horam decimam in senatu fieri vetabant. Miles vigilias dividit, et nox immunis est ab expeditione redeuntium. Indulgendum est animo, dandumque subinde otium, quod alimenti ac virium loco sit: et in ambulationibus apertis vagandum, ut caelo libero et multo spiritu augeat, attollatque se animus. Aliquando vectatio iterque, et mutata regio vigorem dabunt, convictusque et liberalior potio: nonnumquam et usque ad ebrietatem veniendum, nom ut mergat nos, sed ut deprimat curas. Trudit enim curas, et ab imo animum movet: et ut morbis quibusdam, ita tristitiae medetur. Liberque non ob licentiam linguae dictus est inventor vini, sed quia liberat servitio

curarum animum et asserit, vegetioremque et audaciorem in omnes conatus facit. sed ut libertatis, ita vini salubris moderatio est. et Solonem Arcesilaumque indulsisse vino credunt, Catoni ebrietas obiecta est. at facilius efficiet, quisquis obiecerit crimen honestum, quam turpem Catonem, sed nec saepe faciendum est, ne animus malam consuetudinem ducat: et aliquando tamen in exsultationem libertatemque extrahendus, tristisque sobrietas removenda paulisper. Nam sive Graeco poetae credimus, aliquando et insanire iucundum est: sive Platoni, frustra poeticas fores compos sui pepulit: sive Aristoteli, nullum magnum ingenium, sine mixtura dementiae fuit. Non potest grande aliquid et supra ceteros loqui, nisi mota mens. Cum vulgaria et solita contempsit, instinctuque sacro surrexit excelsior, tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali. Non potest sublime quicquam et in arduo positum comtingere, quamdiu apud se est. Decidat oportet a solito, et efferatur, et mordeat frenos, et rectorem capiat suum, eoque feratur, quo per se timuisset ascendere. Habes Serene cariss. quae Possint tranquillitatem tueri, quae restituere, quae surrepentib. vitiis resistant. Illud tamen scito, nihil horum satis esse validum rem imbecillam servantib. nisi intenta et assidua cura circumeat animum labentem.