Debet: et Austrasiae nobile stemma plagae.Vallesium Franco tollere ab orbe genus.Fortia virgineas misit ad arma manus.Femineo victi colla dedere iugo.Gallia: sed pleno congeris acta libro.Cuius ab Eois fama it in occiduos.Historiae nobis (te duce) aperta via est.
BEata et venerabilis regina Clotidis: quae quanta secundum carnem nobilitate, quibusque parentibus nata fuerit, qualiterque ad regni caelestis fastigium pervenerit, et quam sanctis operibus vivens floruerit, quo e fine de hoc saeculo migraverit, intimemus suturorum posteritati. Fuit quidam Rex Burgundionum nomine Gondoveus seu mavis Gondeugus, de genere Athanarici regis natus. Huic fuerunt quatuor filii, Gondebaudus, Godegisilus, Chilpericus, et Gothmarus. Gon debaudus igitur Chilpericum fratrem suum intersecit gladio, exoremque eius ligato ad collum faxo in Rhodanum prope Massiliam mergi praecepit. Filias eius duas, quarum una senior, vocabatur Chrona seu Sedelinda, quam mutata veste exilio condem navit. Iuniorem vero nomine Clotildem, dei dispositione domi retinuit. Clodoveus itaque Francorum rex dum frequenter legationem in Burgundiam mitteret: Clotildis puella invenitur a legatis. Qui cum eam vidissent pulchram, elegantem atque sapientem Clodoveo nuntiatunt. At ille haec audiens iterum legationem ad Gondebaudum misit: Aurelianoque legato et fido sibi, Clotildis petendae causa negotium committit. Erat enim Clotildis christiana, Quae cum quadam die ad missarum solennia venisset: Aurelianus legatus Clodovei, relictis pretiosis vestibus quas secum habebat, indutusque paupere amictu, ante ecclesiae lumina in medio pauperum consedit. Transactis itaque missarum solenniis Clotildis iuxta solitam consuetudinem, coepit eleemosynam dare pauperibus. Cumque ad Aurelianum pauperem se simulantem venisset, misit au reum in manum eius. At ille manum puellae deosculans retraxit pallium post tergum. Posthaec illa ingressa cubiculum suum, misit ancillam suam vocatum peregrinum illum: qui annulum Clodovei regis manu tenens, Clotildi obtulit, et reliqua ornamenta sponsalia reposita in sacculo, retinuit: quem post ostium camerae Clotildis abscon dit. Cui ait Clotildis. Dic mihi quaeso iuvenis cur te pauperem simulas, vel quam ob causam retraxisti pallium meum? At ille dixit. Loquatur obsecro seruus tuus tecum in occulto. Et illa ait: loquere. Qui dixit. Dominus meus Clodoveux rex Francotum misit me ad te, et vult te habere reginam. Et ecce annulus eius et reliqua ornamenta sponsalia. Respiciens vero post ostium camerae non invenit sacculum suum: et molestus coepit tristari. Illa vero solicite requirens ait. Quis tulit pauperis istius sacculum? Confestimque invenit eum. Recepit itaque abscondite ornamenta sponsalia: acceptoque annulo quem Clodoveus rex miserat per Autelianum, reposuit illum in thesauro Gon debaudi patrui sui. Aureliano vero legato dixit: Clodoveo salutem dicito, ac subium ge. Licitum non est christianae, pagano nubere: et addidit. Vide ut hanc causam nemo sciat. Quomodo vero inbet dominus meus, quem ego coram omnibus confiteor et adoro, sic fiat. Tu autem vade in pace. At ille veniens nuntiavit haec domino suo. Anno sequenti misit Clodoveus Aurelianum legatum suum ad Gondebaudum pro spon sa sua Clotilde. Audiens haec Gondebaudus: territus corde ait. Ut sciant omnes fortissimi consiliarii et amici mei Burgundiones, qualem occasionem quaerat Clodoveus aduersum nos: quia nunquam novit neptem meam. Et ait ad Aurelianum. Tu exploratum venisti domos nostras, praetextu sponsationis quaerendae: sed renuntia domino tuo, quia frustra mendacium loquutus est, se sponsam habiturum neptem meam. Aurelia nus constanter respondit. Sic mandat doinus meus Clodoveus rex. Si vis ei dare sponsam suam, praepara ei locum denominatum quo vis: si autem non vis, ille cum exercitu Francorum in occursum tuum venire disponit. At ille ait. Uteumque vult: veniat, et ego contra eum ite dispono, cum plurimo Burgundionum exercitu, ut decidat ruina eius usque ad internitionem, et vindicetur sanguis multorum, qui luis manibus fusus est. Audientes hoc Burgundiones timentes valde iram Francorum et Clodovei, consilium
pro more Burgundionum dederunt Gondebaudo, dicentes. Inquire domine rex a ministris, et cubiculariis tuis, si forte aliquando deportata sint clanculum munera a legatis Clodovei regis: ut non inveniatur occasio super populum et regnum tuum. Nam (ut ait poeta) Frangit et attollit vires in milite causa: Quae nisi iusta subest occupat arma pudor. Et sapientissimus ille Solomon in Proverbiis suis capite vicesimo octavo ait. Fugit impius nemine persequente: iustus autem ut Leo confidens, absque terrore erit. Cura itaque Gondebaude rex, ut mens tua non sit conscia culpae. Nam animi simplex probitas, et cognita virtus Efficient impavidum pectus, et victor evades. Nimis enim furibunda est Clodovei nequitia. Requirentes autem invenerunt in Gondebaudi thesauris Clodovei annulum, nominis sculptura et imagine notatum. Eam ob rem contristatus Gondebaudus, iussit puellam super hac causa interrogari. At illa ait. Scio domine mi rex ante hos annos tibi pro munere aurea munuscula a legatis Clodovei allata, et mihi ancillae tuae annulum in manu positum: ego vero in thesauris tuis recondidi. At ille dixit. Simpliciter, et sine consilio hoc factum fuit. Accipiensque eam, cum ira ipsi Aureliano tradidit. Ille autem cum sociis, accepta Clotide, cum mango gaudio ad Clodoveum regem eam adduxerunt, Suessione agentem. Gavisus est autem Clodoveus rex: eamque sibi in matrimonium copulavit. Cum autem sero die illo simul nuptiali more accumbere deberent: Illa prudentiae suae more in domino confisa, ait. Deinceps domine mi rex audi ancillam tuam: et concedere digneris quod deprecor, antequam famulatui tuae dominationis subiaceam. Et rex ait. Postula quoduis, et ego concedam. At illam postulavit dicens. Primum peto ut deum caeli patrem omniptentem qui universa creavit credas. Secundo confiteri dominum Iesum Christum filium eius, qui te redemit: regem omnium regum a patre de caelis missum. Tertio spiritum sanctum, confirmatorem et illumina torem omnium iustorum. totam ineffabilem maiestatem, omnipotentiamque coaeternam agnosce, et agnitam crede. Idola insuper vana derelinque: quia non sunt dii sed sculptilia vana: et incende ea, ecclesiasque sanctas quas succendisti restaura, Et memento quaeso ut requiras portionem genitoris mei et genitricis meae: quos patruus meus Gondebaudus malo ordine interfecit: quatinus sanguinem eorum uleiscatur dominus. Et Clo doveus ait. Unum restat quod difficile petis ut deos meos relinquam, et deum tuum colam: Aliud vero quod postulas: pro virili mea factum iri curabo. At illa dixit. hoc maximum peto,u t dominum Iesum Christum deum omnipotentem, qui est in caelis, adores. Nihil itaque maius in desideriis habuit sancta femina et herois Burgundica, quam Clodoveo congratulari ut tandem eum Christo lucrifaceret. Clodoveus autem iterum Aurelianum in Burgundiam ad Gondebaudum dirigit, propter thesaurum Clotidis reginae suae. Ob quod ira commotus Gondebaudus, ait. Nunquid in manus Clodovei tradetur regnum meum aut thesauri mei? Nonne praecepi tibi Aureliane ut non ultra venires in regnum hoc, explorare subtantiam meam? Per salutem principum iuro, quatinus recedas, teque a conspectu subtrahe nostro, aut mors imminet capiti tuo. Cui Aurelianus respondit, dicens. Vivit dominus meus Clodoveus rex, et Frauci qui cum eo suut: quia non timeo minas tuas, quoad dominus meus vivit. Sic igitur mandat dominus meus Clodoveus rex, ut dotem sive haereditatem quae uxori suae dominae meae adveniat mittas. Igitur Burgundiones pro solito more dato consilio Gondebaudo regi suo, dixerunt. Da neptituae aliquid de facultate thesauri tui, quae ei contingit, quia sic iustum esse decernitur: habeasque foedus et amicitiam cum Clodoveo, et gente Francorum: ne forte irrant in terram nostram, quia populus va lidus et ferus est, et sine deo. Audiens itaque consilium eorum Gondebaudus dedit per manus Aureliani: partem maximam thesauti sui, quae Clotidi contingebat, aurum et argentum, et ornamenta multa, et ait. Quid restat aliud, nisi ut omne regnum meum, cum Clodoveo dividam? Revertere ad dominum tuum, quia habes quod ei
deferas, et longe maiora munera quam ei spectarent. Reversusque est Aurelianus cum thesauris multis ad dominum suum in Franciam. Succedente autem tempore concepit Clotildis ex Clodoveo, et peperit filium, quem baptismo conseerare voluit. non enim credebat rex dominum deum. Regina vero sedulo admonebat virum deos non colere: sed eum cui seipsam addixisset dominum Iesum Christum. At ille veteri obseruantiae assuetus, se maiorum traditiones relicturum negat. Interea regina parat ad baptismum filium, ornat ecclesiam velis atque cortinis, quatinus cor regis ad Christi fidem impelleret. Baptizatus autem est puer, cui vocabulum Nygomiro fuit: qui christiano more baptismo ablutus, intra paucos dies moritur. Huius interitum rex in religionem uxoris transsert: Infantem ab iratis dijs absumptum, quia illum Christo suo regina dedicasset. Ob quod nimis contristatus rex: uxorem increpando dicebat. Quia si in nomine deorum meorum puer dedicatus fuisset: vixisst utique. sed quia in nomine dei tui dedicatus est: vivere non potuit. Cui regina. Deo gratias ago, quia me non duxit indignam, ut de utero meo primogenitum in regno suo locare dignaretur. Ego autem nullum dolorem in corde meo pro hac causa retineo. Gravida iterum Clotilde effecta: editum item infantem sacris chrsitianis initiat. qui haud multo tempore post morbo correptus: moxque ut eum morbo laborantem rex accepit: uxori religionem improperat. quae aduersus regis querelas, patientiam spemque adhibens: aegrotanti filio salutem dei benignitate impetravit. Clotildis autem non ces sabat hortari regem, ut deum verum coleret et idola vana relinqueret. Ceterum nullo pacto regis animum ad credendum commovere poterat: donec tandem bellum contra saevos Alemannos moveretur. Quo compulsus est confiteri Clodoveus quem antea negaverat. Pertinaci siquidem in errore Clodoveo bellum in Alemannos instau ratur. Costitutis in conspectu utrinque exercitibus, et manus conserentibus: cum diu pugnatum esset, victoria ad Alemannos tendebat. Quo teritus Aurelianus regem affatur. Domine mi rex, crede tantummodo dominum caeli quem regina tua praedicat. At Clodoneus Francis cedentibus, timensque sibi, caelumque suspectans ait. Iesu Chri ste (quem Clotildis praedicat esse filium dei vivui) qui subvenis in tribulatione, qui das auxilium in te sperantibus: tuum adiutorium deotus postulo. Si vicero, fide te perpetua colam. Invocavi deos meos, et ut video ab auxilio meo elongati sunt: unde credo eos nullius esse potestatis, cum invocati: credentibus in se non succurrunt. Te vero deum ac dominum invoco, et in fidem tuam iuro. Vix preces finierat: ecce alacres Francos praelium redintegrare conspicatur. Quibus animum ipse quoque adiciens: rege Alemanno perempto, victoria potitus est, et Alemannis lex posita. Acta sunt haec quintodecimo anno, Clodoveo regnante. Clotildis credenti Clodoveo gratulata: Remigium Remorum pontificem (nihil morara) convenit, atque ad Clodoveum introducit: quem ad se admissum rex diligenter audit, de fide et Christi religione dis serentem. Quo iam persuaso: ait. Libenter te audio beatissime pater, sed unum restat quia populus qui me sequitur non vult relinquere deossuos: sed vadam exhortatum eos iuxta verbum sanctum tuum. Conveniens autem rex cum populo, coepit eosalutaribus monitis cohortari. Acclamuerunt autem, praecurrente misericordia dei et potentia ipsius, omnis populus Francorum una voce: dicentes. Mortales deos relinquimus gloriose rex, et deum verum immortalem quem Remigius praedicat adorare parati adsumus. Quo certe ineffabili gaudio repletus Remigius: iussit baptismi lavacrum parari. Velis depictis adumbrantur plateae, fabricantur ecclesiae, componitur baptisterium, balsamo redolet delubrum, et fragranti odore aedem replebant incensa thura. Talem gratiam dominus subministravit in populo, ut aestimarent se in paradisi odoribus collocatos. Dies itaque abluendo regi indicitur, et ingenti ornatu lavacrum paratur. Cum vero pervenissent ad baptisterium, clericus qui chrisma ferebat a populi conflictu interceptus, ad lavacrum venire nequivit: Et quia ob incredibilem
populi pressuram, nulli patebat egressus ecclesiae vel in eam ingressus, cum sacrosanctum oleum (quo liniri ritu christiano qui abluuntur solent) non esset: sanctus pontifex oculis as manibus protensis in caelum, coepit tacite orare cum lacrimis. et ecce de superis delapsa columba: phialam, quam ampullam vocant, odotatissimi liquotis oppletam ad manus Remigii detulit. Creditum est spiritus dei ministerio id perpetratum esse. Accipiente autem sancto pontifice ipsam phialam: species Columbae disparuit. et de sancto liquore fudit venerandus episcopus in fontem sacratum. Viso autem rex tanto miraculo, abnegatis diaboli pompis et operibus eius: petiit a sancto pontifice baptizari. Procedis novus Constantinus ad lavacrum salutiferum: in quo delendi erant veteris leprae morbi, sordentesque antiquae peccatorum maculae diluendae divino munere, obsequente beato Remigio: in quo apostolica do ctrina et virtutum gratia, quasi alter repraesentari videretur Syluester. Ingresso autem in fontem vitalem Clodoveo, sanctus episcopus dixit ore facundo. Mitis depone colla Sycamber: adora quod incendisti, incende quod adorasti. Erat autem Remigius vir sapientissimus, rehetorum disciplinis et eruditione praeclarus, in virtutibus magnus. Igitur omnipotentem deum, in trinitate confessus, baptizatus est in nomine patris et filii et spiritussancti: delibutusque sacro chrismate, cum signo sanctae crucis domini nostri Iesu Christi. Quo sane liquore Clodoveus hic primum, posterique deinceps Francorum reges hactenus, regnum administraturi sacrantur. Eius autem Clodovei regenerationis die, baptizaa sunt plusquam tria virorum milia. Baptizantur et sorores regis Albosledis et Landechildis ipsa die: baptizaturque postea reliquus Francorum populus. Clodoveus ut professam fidem insigni aliquo opere illustraret, ac etiam Genovefae insignis virginis, et Clotildis reginae suasu: templum in monte Parisino a fundamentis extructum, divis apostolis Petro et Paulo (quod nunc Grenovesae appellatur) dicat. Hic autem illustrissimus rex ante baptismum Clodoveus, et post sacram ablutionem. Ludovicus appellatus, ab Anastasio imperatore consul et Augustus creatus est. Hic etiam de Aquitanis, Gothos Arrhanos expulit, et totam terram illam usquead montes Pyteneos subiugavit. Huic per Vigennam fluvium cerua mitae magnitudinis viam ostendit. postquam rex et milites vadum transiere incolumes, in eiusque aduentu muri Angolisinensis civitatis corruerunt: Alemanniam, Thu ringiam, et Burgundiam tributarias reddidit. terram adiacentem Sequanae ac Ligeri acquisivit. Parrhisiique sedem regni constituit. Tandem post tam illustria et praeclara gesta: relictis quatuor liberis, Theodorico, Clodomiro, Clorario, et Childeberto, quos ex Clotilde susceperat: mortuus est Clodoveus rex in pace, sepulrusque est in basilica Petri et Pauli apostolorum, quam vivens in monte Lecuticio Parrhisii aedificaverat. Mortuus est aurem anno quinto postquam cum Alarico rege Gothorum pugnavit. Regnavitque simul annis triginta. A transitu sancti Martini Turonorum archipraesulis, usque ad transitum Clodovei regis: fluxere anni centum et duodecim. Succedentes itaque Clodoveo filii: regnum quadrifariam concordibus animis (quod de imperio agitantibus raro evenit) partiti sunt. Contigit autem Clodomirum filium ingredi universae carnis viam relictis tribus filiis, Theobaldo, Guntario, et Clodoaldo. Quos Clotildis diligenter non secus ac ex se natos, apud Parisios procurabat. Ceterum (cum apud dominandi cupidos nihil aut parum fidei sit) aegre tulerunt Childebertus et Clotarius, quia mater tenerrime Clodomiri liberos diligeret, et quasi illos ad regnandum educaret: Tantumque libidine habendi ferebantur, ut in illorum necem conspirantes: Archadium quendam ad matrem mittunt, ut illos ad se dirigat, partim visendorum nepotum causa, partim cognoscendi si illorum aetas, divisa inter illos haereditate, ad principandum idonea esset. Laeta nuutio Clotildis: dimissos nepotes patruelibus commendat. Quibus in conspectum adductis: maiorem natu, qui decem annorum erat, Clotarius mox terrae allidit: ense per ilia adolescentis
prostrati traiecto. Hinc perterritus alter septennis, ad Childebertum se proripuit: orans ut se protegeret. Qui sive misericordiam simulans, sive revera pueri misereretur: Clotaium placare pergit. In quem indignabundus rex: tu inquit huius author es facinoris, et nunc poenitet consilii: aut ergo illum proiice abs te, aut mortem meis manibus obito. Ad haec verba dimissum puerum Clotarius obtruncat. Interim dum in fratrum suorum nece intentos reges Clodoaldus videt, auxilio procerum dilapsus: clericatum professus est, et sacerdos effectus, vitam religiosissimam vixit. Audiens autem regina tam crudelem nepotulorum suorum necem, nimio maerore attrita: compositis corpusculis infantium, cum magno silientio et immenso luctu Parisios deportate corpuscula, in sacrario basilicae sancti Petri iuxta avum Clodoveum sepelivit. Ad hanc quoque miseriam eginae accessit et insequens belli motus: qui eam misera pene solicitudine confecit. Theodorico filio (qui Metensibus imperabat) vita sublato, Theodebertus paternum regnum suscepit. Qui aduersus Clotarium in societatem belli (quod iandiu Childebertus Parisiorum rex animo agitabat) accitus, vocanti Childeberto auxilio fuit. Iunctis ergo pari fide exercitibus: in tarium proficisci constituunt. Ea re Clotildis cognita: relictis Parisiis, Turonum abiit, et divi Martini aedem lacrimans ingreditur Orat religiosa mulier beatissimum confessorem: preces eius exaudiat, neque sinat fratres reges, filios suos inter se conflictari. qui tametsi compluribus essent coinquinati flagitiis: occurrat tamen furentibus, ne insania efferati, fraternitatis quoque obliviscantur. Clotildis oratione, et bene de rebus humanis meriti Pontificis in teruentu: creditum est in benivolentiam fratres rediisse. Nam cum acies non procul constitissent: missis ad alterutrum legatis, pacem ultro pollicentur: qua utrinque data discessum est. Clotildis autem in eleemosynis profluens, cum summa abstinentia et sobrietate vitam duxit. Nemo aestimet hanc sanctam, ante saecula a deo electam, et in saeculo regali prosapia ortam, et fastigio regni sublimatam, expertem martvrii fuisse, quamquam sine igne et ferro, quae tot dolores et tormenta passa est in praesentiseculo. Pertram sivit enim gladius animam ipsius in caede patris, in matris naufragio, in exilio sororis, in eo quia regi pagano nupsit. Corda gentis paganae et ferocissimae Gallicanae blanditiis emollivit: et sanctis exhortationibus et orationibus sedulis, per beatum Remigium ad dominum convertit. Quantoenim dolore attrita est pro morre regis, et filiae suae Clotildis, filiorumque Clodomiri? quanta inedia, quibusve ieiuniis, vigiliis, et orationibus, ac corporis maceratione seupsam contrivit? quanta largitatis copia et eleemosynarum distributione thesaurum regium minuit? Nam quae antea regio more, pretiosis et deauratis vestibus erat ornata, postea laneia et vilissimis vestibus induta ince de bat. et abiectis cibis regiis et delitiosis, atque edulio carnis: pane tantummodo et legumine, et potu aquae reficiebatur. Aedificavit praeterea multa sanctorum monasteria per regiones plurimas: e quibus unum aedificavit in honorem Petri apostoli in suburbio Turonicae civitatis, ante portam castelli beatissimi Martini. Fecit et aliud monasterium super fluvium Sequanae, in loco qui dicitur Andelenis non longe a muris civitatis Rothomagensis, in honorem Christiparae virginis. Aedificavit praeterea in suburbio Laudumcastri ecclesiam in honorem Petri apostolorum principis: praepositis ad rem divinam sacerdotibus, quibus negotium esset rebus divinis intendere. Ecclesiam item sancti Petri Remis (quae nunc sancti Remigii appellatur) ampliavit et ditavit proventibus et ecclesiasticis ornamentis. Hanc quoque basilicam cunctis diebus quoad vixit multum dilexit et excoluit: quia vir suus rex Ludovicus, in ea gratiam sancti baptismatis accepit, et spiritus sanctus in specie columbae chrisma et oleum illuc detulit. Restauranit etiam ab ipsis fundamentis quoddam mirae magnitudinis monasterium, quod in suburbio urbis Rothomagensis tempore divi Dionysii constructum suerat, et ab eo sanctis Christi apostolis, Calendis Septembris dicatum: prout in petra, quae ad fundamentum altaris est posita, sculptum est. Ibi enim congregationem
clericorum deo seruientium congregavit. His et aliis sanctis operibus referta sancta Clotildis olim regina: tunc pauperum et seruorum dei famula, despiciens mum dum et corde diligens deum, consenuit in senectute bona et virtutibus: a Christo receptura praemia in aevum sine fine mansura. Contigit itaque eam ad Turonicam urbem pergere: in qua ob devotum illius animum ad pretiosissimum divi Martini incliti confessoris feretrum saepius ac frequenter manere solebat. Qua in urbe morans, et piis semper operibus insistens: didicit angelica revelatione, in proximo adesse diem vocationis suae. Tunc exultans in deo, orabat corde devoto dicens. Ad te domine leuavi animam meam: veni et eripe me domine, quia ad te confugi. Hinc corporali aegritudine gravata lecto decubuit: tamen ab oratione et eleemosynarum largitione nunquam cessavit. Sed quid daret paupercula non habebat: quia regium thesaurum exhauserat, et per manus pauperum caelo transmiserat. Misit ergo nuntium ad filios suos Childebertum et Clotarium: iubens eos ad se venire. Qui mox audito matris nuntio, se itineribus accingentes Turonum adveniunt. Quibus sancta dei famula, varia salutaris disciplinae praecepta exposuit: eos sancte exhortans ad pium dei eultum, ad pacem et iusticiam, ad clementiam et plebis commiserationem. His etiam plurima divinitus docta praedixit: quae eis contigerunt. Tricesimo itaque die vocarionis, secundum apostolum inuncta a sacerdotibus oleo sancto, et sacri corporis et sanguinis Christi percepto viatico: in confessione sanctae trinitatis corpus exuit, mundum reliquit, vitam cum morte mutavit. Cuius anima angelicis manibus ad caelum dedu cta: inter choros sanctorum agminum est collocata. Exivit autem a corpore prima hora noctis, tertio Nonas Iunii. Qua migrante: tam immensa claritas, tantusque splen dor oculos, et odor nares et ora omnium replevit: ut putarent se thymiamatis et om nium aromatum odoribus confoveri. Hic autem odor tandiu circa corpus permansit donec dies illucesceret. Itaque bonae et sanctae memoriae Clotildis regina bonis operibus praedita, apud urbem Turonicam migravit ad dominum plena dierum. Quae cum magno plallentium choro Parrhisios deportata, in sacrario basilicae sancti Petri (quae nunc Gienovefae nuncupatur) ad latus Clodovei regis viri sui sepulta est: et a filiis suis Childeberto et Clotario regibus inhumata. Postea vero sanctarum ascripta numero, propter varia quae illic edebat miracula: proxime capsam sanctae Genovefae virginis pretioso in feretro condita, elevata est. Ubi suppliciter et devote rogata, cum beata Genovefa, Parisiensi populo conciliat altissimum: qui vivit et regnat trinus et unus in saecula saeculorum Amen.
VITAE, SANCTAE CLOTILDIS BVRGVNdionum regis filiae, et Francorum Reginae inclitae: Finis.
ETsi certum diem nativitatis beatae Genoufae virginis ignoramus: tamen conicimus ex historijs veterum, quia tempore imperatorum Honorij videlicet imperantis in occidente, et Theodosij minoris in oriente: in Nanethodorensi pago (ubi pater eius nomine Senerus et mater eius Gerontia agebant) felicissimae nativitatis diem assecu ta est. Nec multo post a sancto Germano antistite Antissiodorense proficiscente in maiorem Britanniam, Dei beneficio patefactum est multis: quia Christo inviolato et corpore et animo perpetuum exhibitura esset famulatum. Mansit vero illic usque ad tempus Valentiniani: sub quo Romano imperio in finibus Galliae terminus constitutus est: Francis Dinastiam vi armorum capientibus, nomenque provinciae a suo nomine dantibus. crescens tam corpore quam moribus, ovesque pa ternas in pascua villae finitima prae se agens. At illa mox ubi adolenit a Villico Carnotensi episcopo sacris initiata est: in diesque magis ac magis deo inseruiens, innumeris quotidie clarebat miraculis, vivente adhuc Nichasio (qui sub Hunnorum tyrannide martyrio coronatus est) et Remigio praesulibus Durocordarum, qui nunc Remenses appellantur. Regnantibus vero in Gallia Clotario et Childeberto regibus vita felicissime acta. cursusque via consummata, eius anima ab angelis in caelum assumpta est. Sed tamen qua a deo gratia, quibusque dotibus cumulata fuerit, quasque hominibus opportunitates dum vivebat attulerit: ligillatim scribere decretum est. Ac primum manavit tota Gallia rumor haeresim quandam: e penetralibus Pelagianae sectae profectam, in transmarina Britannia latius serpere: eum qui baptisatus non esset, caelestis regni participem fore, si tamen ex patre et matre Christianis natus esset. Cui quidem opinioni peruersae contraria est omnino doctrina Ioannis. Nullus (inquit) vitam aeternam habebit nisi qui ex aqua et spiritu sancto renatus fuerit. Ad quam haeresim extirpandam funditus, omnium Galliae preasulum suffragio delecti sunt Germanus et Lupus Trecensis, duo acerrima fidei orthodoxae porpugnacula, et pontificum aetatis illius clarissima lumina. Quibus Nanethodorum euntibus, sive quia via illa ad iter magis compendiosa esset, sive quia Genovefae videndae causa, de cuius sanctirate et religione fu tura caelitus fuissent moniti, illac proficisci vellent, cum circunfusa hominum mulierumque, ac utriusque sexus infantium multitudo obuiam eis processisset: Germanusinter omnes Genovefam conspicatus, ad se eam venire iubet. Cuius caput exosculans, sic ait. Felices tam venerandae sobolis genitores. Eris enim magna coram domino, et multi vitam tuam, propositumque sanctum admirantes, declinabunt a malo, atque scele sta hominum consuetudine relicta conversi ad dominum, ac religiosi effecti: et remissionem peccatorum et praemia Christi sunt percepturi. Quaeso te autem filia ut non verearis mihi profiteri, si vis sanctimonialem professa, usque ad ultimum vitae diem immaculatum deo corpus tuum tanquam sponsa eius conseruare. Cui Genovesa. Opater mi benedicte, quia quod desidero inquiris, quodque ambio consequi: hoc solum superest, ut votum meum tuis orationibus intercedentibus dominus adimplere dignetur. Cui pontifex. Confide filia: viriliter age, et quod corde credis et ora profiteris: operibus comprobare studeto. dabit enim dominus virtutem et fortitudinem decori tuo. Quem in modum locutus pontifex: accpto humi aureo nummo fignum Crucis habente, illam eo donavit, dicens. Rogo te Genovefa filia, ut hunc annulum aeternum amoris tui erga deum pignus, collo tuo appensum semper gestes. Neque ullo metallo, neque auro, neque argento, neque quovis alis ornamento collum digito sque tuos onerari patiaris. Unde perpetuam rei memoriam panis lustrali aqua benedictus qui marra nis canonicis Parrhisiensibus die natali eius in aede sacra pecuniae loco datur, annuli illius figuram retinet. Factum est autem postquam Germanus, et Lupus illinc discessissent
Gerontia mater filiae praeciperet, ut tantisper dum divinum officium celebraretur do mi se contineret. Quae quidem memor fidei quam Germano dedisset: matri suae respondit. Ego mater Germano hinc abeunti pollicita sum: me, ut digna Christo sponsa habear, frequenter assidueque cultui divino affuturam. Quam rem si potero (pace tua dixerim) praestabo haud dubie. Quibus verbis incensa, filiae alapam impegit. Sed poena matrem non deseruit. Eam ob rem enim caeca facta: tandiu utroque caruit oculo, dum ad memoriam revocans quid testimonii de filia sua Germanus dedisset: illius ope utrunque oculum recuperavit. Perge (inquit) mater ad puteum aquam puaesitura. Illa autem cum summa festinatione ad puteum cum venisset: super marginem putei flens, eo quia propter se mater eius oculos amisisset. Plena urna aquam ad matrem detulit. Mater vero eius extendens manus ad caelum cum fide et veneratione: aquam a filia sua allatam. et ab ipsa signo Crucis notatam accepit, de qua abluens sibi oculos: quamuis non omnino, tamen nonnihil luminis recepit. Cumque bis terque id fecisset: clarissime eius oculi, suo ipsorum munere functi sunt. Deinde vero Villico eipiscopo cum duabus puellis natu multo grandioribus ea ad consecrandum tradita: is, sicut pauloante Germanus, cognoscens eam omni virtutum genere fore cumulatissimam, hanc ceteris duabus anteposuit. Sic et Symeon anachoreta in Syria agens: eam divinitus agnovit, ipsi per negotiatores salutem impartitus: seque ipsius orationibus commendavit. Paren ribus eius vita functis, accersita a matre sua spirituali, Parrhisium adiit. Et ut virtus domini in infirmitate eius probaretur, et gratia Christi eidem collata magis cresceret: per aliquod tempus ita est corpus eius paralysi obsessum, ut luxatis artubus nulla membrorum compages suo loco cohaereret. Quo morbo mirum in modum affecta: corpus eius exanime, solis paululum rubentibus genis, triduo iam custodiebatur. quae quum convaluisset: profitebatur se in spiritu ab angelo in supplicium iniquorum, hinc in requiem iustorum deductam: et illic se vidisse parata diligentibus deum praemia. Pluribus deinde in hoc saeculo viventibus: velut edocta a spiritu sancto, secretas conscientias manifeste declarabat. Unde puella quaedam Biturix, quae consecrationem violata fuerat, Genovefam adiit: nescio tamen an eius rei, quae vulgo ferebatur, explorandae causa, an zelo amoris erga eam eo adducta. Quam cum interrogavisset, esset ne corpore integro an violato: et illa integro respondisset. mox ei locum, tempus, stupratoremque designavit. at illa conscientia convicta: veniam supplex a Genovefa postulavit. Multaque in hanc rem a me et scribi et narrari possent, quibus ego propter arrogantes, et malevolos supersedere malui, quam propter bonos et humiles illa describere. Increbescente autem rumore (qui tam veri quam falsi nuncius est) Attilam Hunnorum regem, ingentem manum ad depopulandam Galliam, suaeque ditionis faciendam apparare, civibusque Parrhisiensibus ea fama perculsis: omnes suasfacultates, quo esse tutius possent, in alias urbes transterre deliberantibus: Genovefa accitis ad se matronis, eas rogat ut assidue orationi et ieiuniis vacent, neque committant ut bona sua alio transportari paterentur. Futurum enim esse, ut civitates quas munitissimas arbitrarentur, hosti praedae essent, Parrhisii vero intacti evaderent. Sed ut homines ad deteriora cre denda sunt paratissimi: cives quidam Parrhisienses, quibus salubris Genoufae monirio offendiculo fuerat, pseudo prophetissam apparuisse commenti: eius obruendae lapidibus scelestum ineunt consilium. Quorum cogitationibus interveniens opportune Antissiodorensis archidiaconus, qui crebris Germani de ea sermonibus interfuerat, eos admonuit ne manus suas innocentissimae atque integerrimae virginis sanguine respargerent. Quare impletum est illud. Fidelis deus qui confirmabit vos, et custodiet ab omni malo. A quintodecimo aetatis anno, usque ad quinquagsimum, ut crucifigeret carnem suam cum vitiis et affectibus, et exemplum foret imitabile per omne saeculum, ieiuniis et orationibus vacabat. In die dominico tantum, quintaque feria ieiunium
soluens. Nullus tamen cibus ei eart omni tempore, nisi panis hordeaceus, fabaeque: ex quibus duas vel ad summum tres in olla coctas, pro omnibus delitiis sumebat. Ab omni vino autem atque ab eo liquore qui inebriare potest, omni tempore vitae abstinuit. Sed a quinquagesimo anno episcoporum consilio piscem et lac cum pa ne hordeaceo: ad recreandas vires, partim senio, partim vero abstinentia effoetas edere coepit. Et quoties haec edebat, toties, caelum aspiciens, in lacrimas prorumpebat. Cumque esset mundo corde, quemadmodum Lucas de beato Christi protomartyre ait, putabat se caelis apertis dominum nostrum Iesum Christum intueri. Neque enim irritum est promissum eius quo ait. Beati mundo corde: quoniam ipsi deum videbunt. Solebat praeterea Catholacensem locum sex miliaribus a Nanethodoro distantem frequenter adire: eo quia illic primus eipscopus Parrhisiensis, Dionysius cum sociis suis Rustico ac Eleutherio ab impiis persecutoribus martyrio coronatus est, et ab incolis loci illius, sepulturae donatus. quo in loco duodecim homines ab incredibili daemoniorum vexatione prorsus liberavit. e quorum corporibus gravissimus foetor exivit. Pla num omnibus fecit: desiderio ingenti se teneri novae basilicae in eodem oppido iisdem martyribus aedificandae, sed facultas virtusque deerat: Quare accitis ad se pres by teris, Obsecro vos ait sacerdotes, ut me ad id quod animo agitavi ac cocepi perficiendum adiuvetis. Ego enim, quia horribilis et teter admodum locus ille est, in quo requiescunt qui prima fidei nostrae fundamenta patribus nostris tradiderunt: basilicam sanequam magnificam auxilio et ope vestra freta construere statuo. At illi responderunt. Est nobis quoque voluntas novae aedis extruendae. Sed inter alia quae desunt maxima calcis copia deest. Quibus Gaenovefa caelesti afflata spiritu respondit. Egredimini quaeso foras, et quae super pontem audieritis renuntiate mihi. Qui cum ingressi fuissent in forum: stupore et admiratione pleni stabant attoniti. Et ecce duo custodes porco rum, non longe ab eis stantes, qui cum interloquerentur, alter ait. Dum suis vestigium parturientis legerem, inveni furnum calcis mirae magnitudinis. Alter vero pastor: Item et ego inveni in silva arborem radicitus evulsam, sub cuius radicibus similiter fur nus calcis erat, de qua nihil omnino esse sublatum arbitror. Haec audientes pres byteri, attoniti stupore et admiratione, deum benedixerunt: qui tantam gratiam famulae suae Genovefae dignatus est conferre. Quibus locis repertis reversi pres byteri: quae viderant Genovefae renuntiarunt. At illa gaudio exultans, sinum lacrimis extemplo replevit: imploratoque omnium civium auxilio, architectos in silvam ad excidendas arbores mittit. In quibus excidendis aliud quoque miraculum edidit. Nam operariis omnibus potu laborantibus, tantum ipsis vel vini vel aquae tribuit, quantum ad perficiendam basilicam satis esset. Incessit animo eius cupiditas: noctem sabbati quae lucescit in prima sabbati, pro antiquo patrum more insomnem ducere. Cum autem sub gallicinium egressa cubiculo: ad basilicam sancti Dionysii se conferret, cereus qui ante illam ferebatur accensus, venti flatu forte est extinctus, Turbatis ea der er virginibus, horroremque noctis caliginosae ac nimium caecae metuentibus. Quem cum manu accepisset, is continuo illuminatus est: eumque in manu gestans ad basilicam pervenit. Pau cis post diebus mulier quaedam quae instinctu diaboli, qui semper bonis scandala praeparat, calceamenta eius furto subduxerat, oculos amisit. Quare animum ipsius subeunte poenitentia, ad Genovefam reversa est: orans ut sibi ignosceret, oculosque restitueret. illa vero subridens: orationem eius exaudivit. In Laudunense virbe cui Remigius praesul praefectus erat: filiam cuiusdam mulieris nobilissimae novem annis paralyticam: contrectatis eius membris, e lecto iussit incolumem exurgere. Quod miracu lum cum vidissent turbae, benedixerunt dominum nostrum Iesum Christum, qui tantam gratiam diligenti se praestare dignatus est. Remeantem autem ex illa urbe Genonefam, psallentes et exultantes reduxerunt. Cum illinc rediret: hominem cubito tenus aridam manum habentem, attrectatis compagibus digitorum eius, in urbe Meldorum,
im perato infirmo membro: officio sanitatis reddidit. Ibidem puellam Ciliniam nomine, primario adolescenti iam desponsatam: illius victam precibus sanctimonialem instituit. Quod cum adolescens cuit desponsata fuerat rescivisset: animo in iram concitato quam citissime Meldas, qua in urbe Genovefa et Cilinia agebant perrexit. Illae au tem ut iuvenem furibundum advenisse cognoverunt subito fugientes (Res dictu mira baptisterium quod interius erat clausum, sua se sponte reseravit. Sic itaque praedicta puella ab huius mundi naufragio et contagione liberata usque ad finem vitae suae in abstinentia et castitate perseueravit. Sciens beata Genovefa quia dommus Iesus baptizatus a Ioannae in solennitate quae graeco nomine Epiphania appellatur: confestim eremum pertiit, ut mortalibus spiritu sancto et aqua renatis documenta daret, post baptismum vigiliisac ieiuniis intendere debere, ut perficiant opere quod perceperint baptismo. Sic illa a primo die dominico ante eandem festivitatem usque ad diem con secrationis chrismatis et calicis, qui et domini coena vocitatur, anachoretarum exemplo in cellula soli deo et orationibus vacabat. Quem in locum accedens femina solum exploratura quidnam illa tandiu in cellula ageret: simul atque appropinquare coepit, oculis privata est. Tamen eius oculos, transacta quadragesima illinc egrediens, signo Crucis illuminavit. Proficiscente in Arciense oppidum Genovefa ad annonam quaerendam, laborantibus extrema fame Parrhisiensibus. cum ad eum locum Sequanae venisset ubi arbor ingens erat, naves prope omnes illac transeuntes demergens. Iuber nautas navibus prope iunctis arborem excidere securibus. Illi autem primum vix ictum adegerant cum subito precibus illius ab radice onuulsa est. Ex qua monstra duo prodeuntia, tam gravem halitum ore efflaverunt ut ex navigantibus nonnulli pene ex foe tore defecerint. Cum autem in oppidum Arciense ventum esset, occurrit et tribunus quidam: rogans ut uxoris iandiu paralysi laborantis miseretur. Cumque magis ac magis instaret: ad lectum aegrotantis feminae accessit, quam signaculo crucis facto, e lectulo iussit consurgere. Trecas deinde profecta: innumeros illic male habentes sanavit. Oblatumque illic hominem quem domnico die operantem divina ultio excaecaverat illuminavit. Filium cuiusdam subdiaconi quem decennium iam febris vexaverat: extincto mor bo incolumem reddidit. Rediens vero illinc, imposito navibus frumento, cum non longe a litore progresse esset: exora subito tempestas, naves eius scopulis et arboribus illisit, adeo ut eae huc et illuc impulsae, parum a naufragio abesse crederentur. Illico Genovefa manibus ad caelum tensis, tranquillitatem aquis imperavit. Quo facto Bessus pres byter exhilaratus et qui cum illo erant, canticum Exodi cecinerunt, deo gratias agentes. Adiutor et protector factus es nobis dominus in salutem. Posteaquam Parrhisium venit: quibusdam frumentum, quibusdam panes integros: nonunquam etiam laudabile furtum perficiens, panes clam de clibano sublatos pauperibus erogabat. Erat enim spes illi non de his quae videntur, sed quae non videntur: credens divinum eloquium quod ait. Quoniam qui pauperibus eroga: deo foeneratur. Inde vero navigio Turonum profecta, quo divi Martini sacrosanctum feretrum inviseret: multa Ligeris perpessa est discrimina. Perveniensque ad portum Turonicae occurrit ei de basilica sancti Martini energuminorum multitudo, per quorum ora clamabant immundi spiritus: dignis se sancti Martini ac Genovefae meritis flammis exuri. Quinetiam et periculorum quae in Ligeri perpessa fuerat, authores se esse profitebam tur. Interea basilicam sancti Martini ingressa: multos daemonibus obsessos, oratione et Crucis signaculo emundavit. Audientes etiam hoc tres viri quorum martronae in domibus suis vexabantur, ecclesiam adierunt: Genovefam deprecaturi, ut visitatione sua, uxores suas a spiritibus malignis emundare dignaretur. At illa, ut erat clementissima, secuta estt eos, ingressaque uniuscuiusque domum matronae: eas per olei unctionema a vexatione daemonum curavit. Perendie cum in aede divi Martini vigiliis interesset, orans deum ac benedicens et laudans: unus ex cantantibus a daemonio subito correptus est, qui crines
extrahens, artusque suos lanians, ad Genovefam properavit. Ex cuius corpore cum spiritum immundum iuberet exire, et ille per oculum exiturum se minaretur, ventris fluxu eiectus est. Quas ob res, Turonici variis eam honoribus dignati sunt. Clodoveus quoque Francorum rex christianissimus, tanta eam obseruantia coluit, ut permultos sontes rogatu eius e carceribus emiserit. Quinetiam dum iret aduersus Alaricum Gothorum regem (qui omnem prope Aquitaniam suae ditioni subiecerat) ea hortatrice Parrhisii in honorem Petri et Pauli ecclesiam iussit aedificare, quam uxor Clotildis vere christianissima, defuncto Clodoveo ad fastigium usque perduxit. Quibus omnibus, hisque pluribus miraculis editis per tempora Bonifacii primi (cuius pontificatu nata creditur) Celestini, Sixti, Leonis, Hilarii, Simlcii, Felicis, Gelasii et Anastasii, usque ad Symmachi pontificatum, quo ima octo genaria in patriam ab hoc mundano carcere migrans, ad caelos dilectam sibi animam traducente Christo sponso. Corpus eo in templo (quod aedificatum a Clodoveo et Clotilde eius persuasu nu per dixi) reliquit sepeliendum: anno christianae pietatis quingentesimo secundo. Cu ius praesentiam felix faustusque super omnes colles ille Lecutitius habet, qui eius toto venerandas orbe reliquias gestat, basilicamque eiusdem nuncupatam nomini. In quo loco experiuntur infirmi, quantum deo dilectas animas conveniat honorari. ubi recipit caecitas visum, debilitas gressus, obstructae aures auditum, febris aestus medelma, sterilitas fecunditatem, phrenetici sanam mentem, muti loquendi usum, obliviosi memoriam, parturientes levamen, paralysis sanitatem, articularis morbus lenimen: omnis denique seu mentis seu corporis aegritudo curationem. ut non sit mirum Parisien ses, omnemque circum late populum miro eam atque praecipuo colere ardore. Tu ergo diva Lutertiae Parisiorum tutelaris Genovefa, tui causam amplectere populi: urbem, regnumque serua, urbis, regnique universum populum, se suaque omnia tuae iam olim fidei tutelaeque committentem: custodi, defende, fove: superis concilia, urbe inquam regnumque tutare. Amen.