COgitanti mihi de Mulierum Virtutibus / longe ab opinione Thucydidis est aliena sententia. Is enim optimam esse censet de cuius laude aut vituperatione / quam minimus apud exteros sermo habeatur / existimans probae mulieris nomen itidem / atque corpus domesticis parietibus contineri oportere. Mihi vero probabilius dixisse visus es Leontinus Gorgias / qui putatmulieris non formam / sed egregium nomen atque famam debere apud quam plurimos esse vulgatam. Quocirca peregregie lex apud Romanos instituta sese habere videtur / quae non minus probarum mulierum/ quam virorum funera publice ab earum propinquis, meritis laudationibus, celebrari permittit. Hanc nos fere consuetudinem nuper imitati, post Leontidis praestantissimae mulieris interitum, de virtutibus eius longam sane tecum orationem habuimus, non expertem, ut mihi tunc visum est, philosophicae consolationis. Et nunc historiam ad te mittimus, quasi perorationem quandam tecum instituti sermonis futuram, quam commode orationi illi si libeat, annectere possis. Plurimum enim confert ad id quod ostendere nitebamur probandum, unam scilicet atque eandem esse virorum mulierumque virtutem. Non voluptatis tantum gratia, haec a me excogitata fuisse existimes velim, quod si quid etiam probationi voluptatis aut iucunditatis insit, ab ipsa exemplorum varietate proveniens, non minus tamen ob idipsum probationis quam intendimus, vim retinere nostra videri debebat oratio, praesertim cum ad faciendam fidem, non parum sermonis gratia, atque iucunditas adiumenti afferre soleat. Nec sane erubescere debet gratiis musas coniungens oratio, cum ipsa coniunctio pulcherrima sit, ut inquit Euripides. Et facile audientium animos, ob iucunditatem ad credendum alliciat. Si enim eandem in viro, muliereque pin genda artem esse probare volens, praeclaras ab Apelle, aut Zeusi, aut Nicomacho, mulierum depictas imagines proferam, quis iure mihi succenseat, tanquam voluptatem potius, atque inanem gratiam, quam in eius quod instituissem probationem inquirenti? Quod li poeticam facultatem, non aliam in viris atque mulieribus esse libeat ostendere. Atque ob hoc Sapphus carmina, cum Anacreontis versibus conferam, aut Bacchidis rursus atque Sibyllae responsa, simul comparem, iure ne quis quam hoc demonstrandi genus accusabit, si etiam oblectatione quadam et voluptate delinitum auditorem ad credendum inducat? Atqui non aliter magis muliebris fortitudinis, et eius quae virum decet, similitudinem differentiamque internoscere quisquam poterit, quam si virorum vitas, ac res gestas, tamquam egregiae cuiusdam artis opera, in unum collatas intueatur, eundem ne characterem et formam habeat reginae Semyramidis, ac Sesostris regis magnificentia, aut Tanaquillis et Seruii astutia, vel Portiae Brutique, aut rursus Pelopidae Timochiaeque prudentia. Nam virtures ipsae differentias aliquas, ac veluti colores proprios quosdam ex illorum quibus insunt, natura su mere videntur, et eorundem corporibus adaequari, diversitatemque nonnullam pro illorum nutritione atque exercitatione suscipere. Aliter enim Achillem, aliter Aiacem fortes extitisse putandum est, neque eandem Nestoris et Ulyssis fuisse prudentiam. nec pari modo Agesilaum et Catonem iustos fuisse, nec ita Corneliam, ut Olympiadem magnanimam extitisse credendum. Nec tamen idcirco diversas esse prudentias, aut iustitias, aut fortitudines dicemus. Sed solum ratione quadam propria, et singulorium, quibus insunt inaequalitate, differre ipsas censebimus. Quae igitur mulierum gesta vulgatissima sunt, quaeque te ex aliorum libris cognoscere potuisse arbitror, praetermittam. atque ea duntaxat referam, que cum sint memoratu digna, historiarum scriptores, communia tantum, atque omnibus manifesta, scribentes latuisse constabit. Sed quoniam multa communiter a mulieribus, quibusdam / pleraque a singulis privatim / egregie facta fuisse comperimus, non absurdum fore videtur, prius quae communiter a nonnullis gesta sunt literis mandare.
CApta atque eversa iam Troia, cum plurimi hostiles manus, atque urbis incendium evasissent, plerique adeversa tempestate iactati, ex imperitia navigandi compulsi, eam Italiae partem, qua Tyberis fluvius mare ingre ditur, tenuere, Inde fluminis ostia navibus ingressi, repente ad commeatus, quorum penuria laborabant, comparandos passim discurrere. Interea mulieribus apud naves relictis, cogitatio primum, deinde etiam sermo exoritur, fore ut bene recteque sibi ac suis viris consulant, si quem aliquando longis erroribus navigationique finem posuerint, et patriam sibi tandem ali quam constituerint, quandoquidem propriam semel amissam, non iam amplius valeant recuperare. His inter se non longe admodum pertractatis, una omnes conspiratione facta, navigia cuncta incenderunt, principio ab earum una exorto, cui Homae no men fuisse perhibetur. His peracttis, cum viri auxilii ferendi causa, citato cursu ad naves contenderent, mulieres venientibus obuima processere, atque illorum formidantes iracundiam, aliae parentes, aliae viros osculabantur. Itaque novo atque insueto humanitatis more, facile virorum iracundiam placaverunt, atque inde ad hodiernum usque diem, apud Romanas mulieres permanet consuetudo, ut osculando salutent eos, qui sibi aliquo affinitatis gradu coniuncti sunt. Nam Troiani manendi necessitatem conspicati, et simul indigenarum erga se benevolentia commoti, libenti animo, quod a mulieribus gestum fuerat, acceperunt. ibique errandi fine constituto, una cum latinis habitavere.
AT vero Phocensium mulierum facinus, quamquam hactenus satis digno scriptore caruerit, nescio tamen an muliebris virtutis testimonium, aliorum omnium praeclarissimum sit existimandum, cuius cum in sacris, quae ad hodiernum etiam diem apud Iampolim Phocenses peragunt, tum etiam publicis literarum monumentis memoria celebratur, ut plenius est in Daifanti vita explicatum. Quod vero ad mulieres atti net, huiusmodi fuisse perhibetur. Odium erat bellumque inter Phocenses ac Thessalos inexpiabile. Cum Phocenses Thessalorum magistratus, ac prafectos omnes, qui in suis urbibus erant, statuta die ad unum interfecissent. Qua indignatione commoti Thessali. ccl. Phocensium obsides, quos apud se habebant, iugulaverunt. Deinde coacto exercitu, aduersus eosdem profecturi publice decreverunt, ut capta urbe, nemini omnino puberi parceretur, mulieres autem puerique omnes vaenundarentur. Daifantus autem, cum Barilli filius, qui duobus collegis summae rei Phocensibus preerat, suis civibus persuasit, ut ipsi quidem copiis quam possent maximis, in hostes proficiscerentur, mulieres autem atque omnem puerorum imbellem turbam, e tota civitate in unum coactam, in secretiorem quandam civitatis partem deducerent, eodemque loco multum lignorum stipulaeque congererent, et aliquot apud eas relictis custodibus, iuberent, ut si se bello superatos ab hostibus audissent, tum subito incensa materia, mulieres omnes, puerosque cremarent. Cum ceteri Daifanto assentirentur, quidam e media contione assingens, placere sibi consilium inquit. Atttamen aequum esse censere, mulierum quoque super ea re sententiam sciscitari, atque ita consilio huiusmodi utendum, si ipsae quoque decretum illud comprobassent. sin minus, incolumes illas, et sui iuris dimittendas, neque ullam omnino vim moriendi afferendam esse censere. Hac itaque oratione apud mulieres vulgata, ipsae prius inter se conventu peracto, Daifanti sententiam comprobarunt, illius virtutem ac prudentiam laudantes, quod omnium op time, et civitati, et earum saluti consuluisset. Hoc idem quoque pueros seorsum congregatos, decrevisse tradunt. His peractis Phocenses apud Cleonas Iampolis civitatem, Thessalis congressi, illos ingenti pugna superarunt, atque eius victoriae gratia Dianae
sacra omnium maxima, in hodiernum usque diem faciunt, ipsa Elafivolia nuncupantes.
LEuconeam urbem Chios incoluisse, ob huiusmodi causam traditum est. Nam cum e prima Chiorum nobilitate adolescens, acceptam uxorem domum, ut moris erat, curru traduceret, Hippoclus rex summa familiaritate sponso coniunctus, una cum ceteris adolescentibus, pompae celebritatique intererat, cumque vino ac iocis incaluisset, in currum quo sponsa vehebatur, insiluit. nullam sane vim allaturus, sed ludendi, tanquam licentia immoderatius abutens. Tum qui aderant sponsi familiares, atque affines, ne qua virgini afferretur contumelia, metuentes, facto impetu, regem obtruncarunt. Post haec deorum ira, variis pestibus agitati, cum ex oraculis finem malorum implorarent, non aliter quam Hippocli interfectoribus occisis, placari deos posse, responsum accepere. Quo audito, cives fere universi regem a se interfectum esse, conclamarunt, rursus igitur omnes ex urbe migrare deus iussit, qui facto assentientes, eius caedius fuisse participes faterentur. Aeque enim facinori videtur obnoxius qui auxilium praestat agenti, et qui perpetratum facinus, quasi iure factum collaudat. Igitur qui urbe excedere cogebantur, cum et viribus et multitudine plurimum possent, Leuconeam occuparunt / quam sibi dudum per vim ablatam / per id temporis Eritrensium opera / et auxilio recuperatam, Cornenses possidebant, Verum non multo post, Coronenses iterum auxilio Eritrensium implorato, qui plurimum inter omnes Iones viribus poterant, ob recuperandam Leuconeam, Chiis, qui eam occupaverant, bellum intulere. quorum viribus cum obsistere Chii nequa quam possent, his conditionibus deditionem fecere, ut sibi cum chla myde, et singulis tantum vestimentis, urbem egredi liceret. Quo audito Chiorum mulieres, gravissime viros accusabant, quia relictis armis, nudos sese armatis hostibus credere statuissent. Cumque illi iureiurando obstrictos non amplius decernendi compotes esse dicerent, mulieres arma nequaquam esse dimittenda suaserunt, praesertim cum et datae fidei, et saluti suae recte consulere possent, si dicant hostibus, hastam pro tunica et clypeum pro chla myde, viris fortibus esse. Harum consiliis viri assentientes, statuta ad profectionem die, armati subito in medios Eritrenses prodiere, quorum illi audacia perterriti, cum egregie institutos, atque ad omnia paratos conspicerent, neque illorum iter demorari, nec aduersus eos procedere ausi sunt, bene secum agi putantes, si illis cetera omnia relinquentes, discederent. Ita mulierum praeceptis, viri audaciam edocti, salutem sibi suisque pepererunt. Nec sane minoris virtutis argumentum posteris temporibus, Chiae mulieres praebuerunt. Cum enim Philippus Demetrii filius, Chiorum urbe obsessa, ut et famulos, qui intus erant, ad defectionem compelleret, edictum barbarum sane, atque omni superbia plenum, praecones suos pronunciare iussisset, quo famulis omnibus, quicumque ad se defecissent, libertatem ac matronae quam sibi quisque delegisset, coniugium daturum pollicebatur. existimans singulos, eam quae domini fuerat uxor expetituros. Hoc audito mulieres, ira atque idignatione commotae una cum famulis, qui et ipsi graviter eiusmodi edictum tulerant, promptissime ad tutanda moenia procurrerunt. Lapides et omne telorum genus pugnantibus viris, summo studio ministrantes, eosque adhortationibus atque opere quoad poterant adiuvantes, effecere ut irrito incoepto, Philippus tandem obsidione soluta, discedere cogeretur, cum ex famulis ne unus quidem ad eum defecisset.
NEque vero inter ea, quae communiter a mulieribus gesta sunt, minore laude atque admiratione, dignam contentionem visum iri censeo, qua contra Cleomenem Argivorum regem, Telessillidis ductu aufpicioque, mulieres Argivae certarunt. Eam vero mulierem, poeticae disciplinae fuisse peritam, memoriae proditum est. Namque parentibus nobilissimis
orta, cum valitudine aduersa laboraret, ab oraculo responsum accepit, studiose Musas a se colendas esse, si amissam valitudinem recipere vellet. Quapropter ipsa deorum praeeeptis obtemperans, omne studium operamque, ad musicos cantus atque harmonias convertens, brevi tempore amissam valitudinem recepit. Atque ob arris poeticae disciplinam, plurimum apud ceteras mulieres, famae ac laudis est consecuta. Postmodum vero, cum Cleomenes Spartiatum rex, multis Argivorum civium interfectis, quippe quos septingentos et sepruaginta supra septem milia fuisse, quidam affirment, Argos ad occupandam civitatem contenderet, tum mulieres in aetatis flore constitutas, animus subiit civitatis aduersus hostes tutandae. Itaque duce Telessillide, eeleriter armis assumptis, subita corona civitatis moenia complevere. Quae res non parum admirationis hostibus praebuit. Et Cleomenem expugnatione saepius nequicquam tentata, pluribusque militibus amissis, ad extremum retrocedere coegerunt. Alterum vero regem Demaratum, ut Socrates (inquit) cum iam partem civitatis, quae Pamphilia dicitur, occupasset, eiecerunt. Ita mulierum consilio atque virtute, liberata civitate, mulieres omnes quae in pugna cecidissent, in via quae Argia dicitur, sepeliri decreverunt. His autem quae pugnae su perfuerant, permissum est, ut Marti simulacrum, earum virtutis monumentum, statuerent. Hanc vero pugnam, nonnulli sextodecimo die, alii autem Calendis, gestam fuisse tradunt, eius mensis qui nunc quartus apud Argivos habetur, quondam vero postremus numerabatur, quo nostram ad aetatem sacra quaedam apud Argivos celebrantur. in quibus mulieres chlamydes, ac virilem vestem indutae, viri autem peplum gestantes, et muliebribus velamentis capita obuoluti, versantur. Ut autem interfectorum civium iacturam instauratent, non seruis, ut Herodotus inquit, sed accolis, qui circa urbem habitabant, ut quisque alios excellere videbatur, in cives electis, sese in matrimonium sociarunt.
CVm Cyrus aduersus Moedos, atque eorum regem Astyagem, bellum gerens, ingenti pugna superatus fuisset, milites effusa fuga, urbem re petebant. cumque iam e navibus, in terram digressis, naves tempestatibus agitatae, ad unum omnes in litore frangerentur. Igitur Carii, qui Criassam urbem incolebant, sive illorum sortem miserati, seu vires atque potentiam veriti, benigne susceptos, ut apud se manerent, hortati sunt. et colendorum agrorum partem ipsis divisere. Inde cum brevi tempore plurimum illos incerementi sumpsisse animaduerterent, omnes in epulis atque convivio trucidare statuerunt, forte super hac re consultantes, illos virgo quaedam Cafena nomine, quae summo amore Nifeum adamabat, clanculum ut a nemine videretur, delitescens aulivit. cumque eum quem tantopere deperibat, interfectum iri sustinere non posset, Cariorum omne consilium Nifeo patefecit. Igitur postridie Cariis ad coenam Milesios invitantibus, ut est Graecis hominibus consuetudo, Nifeus inquit, absque mulieribus inite convivia. Cumque illi mulieres etiam secum ducere hortarentur, Nifeus convocatos Milesios, et rem omnem ut acta erat admonitos, iubet ipsos quidem inermes ad coenam proficisci, verum singulos uxori suae, intra vestem occultum gladium tradere, et quemque iuxta propriam uxorem accumbere. Media igitur coena iam peracta, Carii ut inter eos convenerat, invadendi dant signum, quod praemonitos iam antea Graecos minime latuit. Itaque mulieres patefacto repente sinn, gladios protulerunt quibus arreptis Graeci aduersus Barbaros ruentes, una strage omnes interfecere. atque ita regione potiti, et urbe, quae illorum fuerat, deiecta, alteram sibi condidere civitatem, eamque Criassam appellarunt. Cafena autem Nifeo in matrimonium sociata, dignum suis meritis honorem retulit. Admirabilem itaque et omni laude prosequendam mulierum audaciam, atque silentium fuisse nemo sane mentis, fateri non potest, cum nulla
penitus in tam multis inventa sit, quae vel audita patefecerit, vel timore deiecta sit, quo minus omnia, ut sibi mandatum fuerat, studio semper ageret.
QVum Tyrrhenorum quidam Lemnum atque Imbrum insulas occupassent, ex Atheniensis agri mulieribus aliquot liberos procrearunt, quos postmodum Athenienses, eo quia pro semibarbaris haberentur, ex insulis pepulere. Vetum hi in Taenarum profecti, Spar tiatis in seruili bello, egregiam operam praestiterunt. Ii igitur in civitatis partem asciti, connubiorum quoque iungendorum licentiam metuere. Ad magistratus vero atque consilia eosdem admittere, haud quaquam dignum censuerunt. Nec multo post apud Lacedaemonios suspitio increbruit, eos in civitate res novas moliri. Quapropter comprehensi, omnes diligentissime ser vabantur, quoad manifestis argumentis convicti, supplicio afficerentur. Inter haec eorum uxores frequenter ad carcerem venientes, multis precibus custodes orabant, ut salutatum ad viros ingredi sibi liceret, Quod cum difficulter tandem impetrassent, haud procul abessent, tanta erat insequentium hostium celeritas, ut palam constaret, eodem impetu victores, victosque urbem intraturos. Fugientibus itaque mulieres, facto ag mine, extra urbem obuiam procedentes, ac vestibus ex inferiori parte sublatis, nudos uteros ostentantes, quonam ignavissimi ruitis? clamitabant. An vos latet non iterum vobis huc intrare licere, unde semel naturae lege egressi estis? His castigationibus accensi Persae, et simul spectaculi pudore commoti, mutuo sese accusantes, instaurata acie, in hostes im petum fecere, eosque incompositos adorti, non multo labore fuderunt, fugaruntque. Quoapropter lege apud eos cautum est, ut cum primo Persarum rex aliquis urbem ingreditur, mulieres quotquot in urbe sunt, singulos auri nummos a rege accipiant, Cuius legis auctorem Cyrum fuisse constat. Idcirco Ochus Persarum rex cum vitiis aliis, tum praecipue avaritia, prae ceteris insignis, urbem saepius cricumuectus, nunquam intrare eandem voluit, mulieres debito sibi ex lege munere defraudans. At Alexander bis eam civitatem ingressus, totiens quoque nummos dari mulieribus iussit, praegnantibus duplicem mercedem dari praecipiens.
CEltae priusquam superatis alpibus, in Italiam traii cerent, cuius hodie non paruam incolunt parrem, seditionibus domensticis agitati, eosque discordiae processere, ut civile inter se bellum consererent. Cumque armati iam utrinque in acie constitissent, mulieres in mediae arma progressae, multis precibus lacrimisque illorum animos adeo flexere, ut amissa discordia, in pacem ac benivolentiam reversi, ad proprias domos omnes discederent, ex quo nata apud eos consuetudo posteris etiam temporibus mansit, ut quoties de bello sit eis aut pace consultandum, mulieres quoque eiusmodi consultationibus adhibeantur, Praeterea si qua daver sus socios inciderit controversia, ex mulierum sententia, eandem componere soliti sunt, Itaque inter conditiones quas cum Annibale pepigerunt, hoc etiam scriptum atque his fere versibus reperitur, Si quis Celtarum, iniuria se a Carthaginensium aliquo affectum, querererur, eius rei Carthaginensium magistratus, aut imperatores qui in Hispania fuerint, iu dices sunto. Sin Carthaginensium quisquam, ab ullo Celtarum iniusti quippiam passus fuerit, Celtarum mulieres, de ea re iudicium faciunto.
MIlesii, cum propter finium angustias, annonae penuria laborarent. Nifeum quendam egregia forma adolescentem, deducendae Coloniae, principem constituere. Cumque illos consultum oraculum, novas terras navibus quaerere iuberet, atque ubicunquevectores amisissent, consistere. for te accidit, ut ad Cariae litora appulsis, atque ad viros admissae, illos hortari coepetunt, ut tepente secum vestibus permutatis, muliebrique habitu induti, velatis ut earum mos est, capitibus, e carcere se proriperent. Quarum monitis, cum viri obtemperassent, ipsae quidem in carcere substiterunt, asperrima quaeque ac difficillima subire paratae. Custodes autem habitus simulatione decepti, viros abire incolumes permiserunt. Qui egressi, Taigetam repentino tumultu occuparunt, inde seruos ad libertatem vocantes, seditionem excitate nitebantur. Quo timore soliciti Spartiatae, misso ad eos Caduceatore, pepigerunt, ut uxoribus fortunisque suis omnibus, navibus praetereaatque pecuniis acceptis, e regione discederent, utque novis sedibus, novaque eivitate potiti, Lacedaemoniorum coloni atque affines appellarentur. His acceptis conditionibus cum Polum et Cratidam lacedaemonios, fratres profectionis duces actepissent, plerique in Moedos sedes constituere, ceteri vero Polum ducem secuti, et oraculi fidem experiri cupientes, Cretam petierunt. Hoc a diis responsum acceperant, ut ubicumque deam Anchoram amisissent, ibi erroribus fine imposito, consisterent. Igitur ad Chersonessum, quae in Creta est, appulsi, relictis in litore navibus constiterant. Verum nocturno ac repentino tumultu perterriti, sese in naves receperuunt, atque ob fugiendi celeritatem attoniti, Dianae simulacrum in litore dimisere. Hoc sane antiquisiimum apud eos permanserat, quippe quod ex Lemno usque sublatum, assidue secum in omnia loca detulerant. Hoc itaque inter navigandum requirentes, in litore derelictum fuisse, perceperunt. Et Polus eorum dux, uno unco suae navis Anchoram diminutam animaduertit. Nam cum locis petrosis adhaesisset, eaque violentius postmodum traheretur, a reli qua uncus avulsus, nautas latuerat. Tum Polus oraculorum dicta iam secutam fidem satis intelligens, convertendi cursum signum proposuit, et regione occupata, cum plurimis praeliis locorum habitatores superasset/ Lyctum urbem sibi delegit habitandam, finitimis aliquot civitatibus vectigalis sibi praebere coactis, et tunc etiam Atheniensium sese cognatos dictiantes, quia materni generis ab iisdem ducant originem, Spartiatum se colonos esse profitentur.
QVod autem in Lycia contigisse ferunt, quamquam fabulae similius quam veri esse videatur, multorum tamen et sermonibus, et in unum consentiente fama, celebratum esse constat. Amisodarus enim qui et Isaras dictus est, a Zaelia Licyorum colonia veniens, Pyratarum non exiguam multitudinem secum deduxit, cui Chimarrus praeerat, vit quidem bellicae artis peritissimus, ceterum immani quadam praeditus crudelitate. Hunc navis vehebat, cuius prora leonem, puppis vero draconem gestabat insigne, multisque cladibus Lycios vexans, effecerat, ut neque navigare tuto, nec maritimas civitates incolere posset. Hunc fugientem aliquando, Bellerophon Pegaso. i. citissima quadam, ut arbitror, navi, assecutus interemit. Idemque, cum aggressas Lyciam Amazonas pepulisset, nullo tantis meritis praemio accepto, iniuriis etiam a rege affectus fuerat. Quibus rebus indignatione percitus, Bellerophon ad maris litus accedens, Neptunum rogavit, ut oram illam infructuosam, atque ad serendum inutilem redderet. Peractisque precibus, obuersa ad litus facie, discedebat, cum subito mare tu mescens universa obruere coepit, spectaculumque erat horrendum, tam vaste sese attollentes, et Bellerophontem sequentes fluctus intueri / ut omnia circum loca iam occuparent.
delecti e Lyciorum primatibus viri Bellerophontem adeuntes rogabant / ut tantis ma lis finem imponeret / qui cum diu / multumque precati / nihil prosicerent, mulieres sublatis ab inferiori parte vestibus/Bellerophonti obuiam processere. Cumque ille pudore commotus / conversa rursus ad litus facie / pergeret / undas quoque in solitum locum refluere coepisse commemorant. Verum aliqui huiusmodi fabulam interpretantes / non imprecationibus illum tradunt maritimas aquas superinduxisse. Sed cum ager totius Lyciae feracissimus / in humili depressoque loco situs esset, Bellerophontem aggere / qui mare detinebat / rescisso / aditum aquis maritimis patefecisse tradunt, Cui malo finem ab Bellerophonte petentes / viri cum nihil proficerent / mulieres illi circumfusae / pudore quodam devictum / finem iracundiae ponere coegerint. Sunt qui appellatam Chimeram montem quendam fuisse tradant horrendos sonitus/ atque incendia emittere consuetum / quibus finitimis ager infestus / neque arbores nutrie / neque fruges proferre poterat. Verum Bellerophontis prudentia / qui montis partem / quae plenissima erat, rescindi iussit / fragores fuisse compositos / magnumque malis remedium allatum. Verum cum sibi debitas gratias/ minime referri animaduerteret / indignatione percitus/ ingratos homines ulcisci parabat. sed mulierum precibus victus, ab incoepto destitit. Quam Veronensis in quarto Herculeorum libro causam refert / haud quaquam esse fabulo sa videtur/Aprum enim im mensae magnitudinis Xanthiorum fines invasisse tradit / qui fruges fructusque circumquaque destruens/ a Bellerophonte occisus fuit. Cumque nihil gratiae pro tanto labore meruisset/ ultionem a Neptuno aduersus ingratos postulavit. Quapropter salsum quendam humorem / passim per eorum agros scaturissel / ut omnia quae in agris nascebantur / illo humore corrupta / deficerent / nec prius tanti mali finem affuisse/ quam precantium multerum pudore victus Bellerophon Neptunum ut Xanthiis tandem ignosceret/ exoraret. Quam ob rem lege apud Xanthios cautum est / ut a mat ribus, non a patribus / filii generis nomen sortiantur.
ROmanis iam bellum inferre meditatus Annibal, prius quam copias in Italiam traiiceret, in Hispania bellum gerens, urbem Hispaniae opulentissimam Saguntum obsedit, ac primo quidem cives obsidione perteriti, et sese imperata facturos polliciti, argenti trecenta talenta, et totidem obsides dare pepigerunt. Quibus acceptis conditionibus, Annibal cum soluisset obsidionem, Saguntini poenitentia ducti, nihil eorum quae pepigerant, prestiere. Rursum igitur ad obsidionem conversus Annibal, et diripiendam militibus urbem pollicitus, eos ad pugnandum hortabatur, qui summis viribus inito certamine, oppressos malis undique Barbaros, tandem ut sese conditionibus huiusmodi dederent, perpulere. ut liberis homi nibus cum singulis tantu vestimentis, ex urbe migrate liceret. Mulieres igitur id quod tandem evenit, fore suspicatae ut. s. hostes diligentius viros, ne quis occultum telum efferret, intuentes, seipsas egredientes negligerent, atque intactas abire permitterent, gladiis intra sinus occultatis, ex urbe digressae sunt, Cumque omnes iam cives urbem exissent, Annibal equitum Massiliensium turmam, ad portam civitatis in statione collocavit. ceteris incomposito, ad urbem diripiendam intrare permissis, Cumque multi ut in talibus fieri solet, multa undique asportarent, non se ultro continere Massilienses potuerunt, sed portae statione dimissa, indignantes, ad praedandum discessere. Interea mulieres clamore sublato, quum gladios, quos gestabant, viris tradidissent, simul cum illis impetum in hostes fecerunt, ferturque earum unam ex Hanonis cuiusdam manibus, direptam hastam/ in eum ipsum vulnerandum convertisse / verum quia thorace indutus erat, occidere minime valuit. At viri multis hostibus interfectis, reliquis vero qui obuiam venerant / in fugam versis, una cum mulieribus,
fese ex urbe incolumes recepere. Quod postquam Annibali renunciatum, equites repente, qui persequerentur, dimisit. Cumque ex ipsis aliquot adduxissent captivos, ultimo supplicio affici iussit. Verum maxima pars in proximos montes dilapsa, hostiles manus effugerunt. qui paulo post misso ad Annibalem caduceatore, veniam atque in urbem reditum ab eodem impetrarunt.
MIlesias quandoque virgines, admirabilis morbus, et immanis quidam furor invasit, cuius neque causa ulla, neque remedium poterat inveniri. Verum fanaticam quandam contagionem ab aere diffusam arbitrab bantur, quae illarum mentes ad insaniam convertens, repentinae mortis cupiditate correptas, ut seipsas strangularent, efficiebat. Itaque permultae, eo mortis genere perierunt, Neque vero parentum lacrimae, neque amicorum monitus, ac suasiones, aliquod huic malo remedium afferre poterant. Tantaque erat furoris immanitas, ut omnem custodientium diligentiam superaret, ut non humano consilio, sed mali cuiusdam daemonis impulsu, accidere videretur. Itaque non iam hominum ingeniis, sed deorum quaerendum remedium, omnes asserebant. Nec ullus tamen antea tanti mali finis inventus est, quam specatus quidam vir, ad populum rogatione perlata decrevit, ut virginum quae sibi ipsis mor tem conscissent, per medium forum nuda cadavera efferrentur. Ea res non modo virginum furorem compressit, verumetiam sedavit atque extinxit. Magnum profecto virtutis atque ingenuitatis argumentum, tantum apud illarum animos ignominiae metum valuisse, ut quas illa, quae gravissima humanorum malorum existimabatur, mors et dolor, ab instituto non averterant, oblata turpitudinis species, ita commoverit, ut ignominiam perpeti nullo modo possent satis, quam post mortem etiam subituras esse intuebantur.
MOs Quondam apud Chiorum virgines fuerat / ut sacrorum statutis diebus / in unum omnes coactae per aliquot dies una versarentur / quas earum amatores facto etiam agmine/ sequebantur/ ut eas ludentes inter se / ac saltantes / conspicerent. Noctu autem eodem agmine/ sing ularum domos ingredientes / parentibus fratribusque mutuo quaecumque factu opus esset / administrabant. Eveniebat autem plerunque/ ut tan dem plures simul amarent adolescentes, amore autem tam sancto/ atque modesto / ut cum prinum virgo desponsata esset / repente omnes ab eius amore desisterent. In quo illud vel maximum temperantiae mulieribus argumentum conspici potest / quia neque adulterium / neque illegitimum ullum concubitum / apud eos accidisse memorie proditum est.
CVm Phocensium Tyranni Delphos occupassent/Thebani aduersus eosdem bellum / quod sacrum appellarunt / suscepere. Interea Bacchi facerdotes quas illi Thyades vocant furore correptae / ut earum mo ris est / huc atque illuc sine discrimine errantes / vagabantur. Forte accidit ut nocte quadam in civitatem Amphissam imprudentes deve nirent. Cumque adhuc furore percitae / haud quaquam mentis compotes essen / progressae in forum corporibus humi straris / dormitantes procubuere. Verum Amphisseae mulieres / veritae ne Thyades violarentur a militibus Ty rannorum / qui frequentes in urbe ea versabantur / quod esset ea civitas foedere Phocensibus iuncta / facto agmine in forum decurrentes / sopitas Thyades tacite circunstetere / nec eas tamen a somno excitarunt. At postquam illae iponte sua experrecrae sumt / aliae alias domum deducentes / quae reficiendis corporibus opus erant / lib eraliss ime praebuerunt.
Inde a viris licentia impetrata, Thyadas usque ad montes prosecutae sunt, un de tutus iam reditus illis patebat in patriam.
TArquinium Superbum, qui a Romulo septimus apud Romanos regnavit, Lucretiae virtus, eidemaque illata contumelia, ex urbe pepulerunt. Hanc viro in primis nobili, quique reges coniunctione sanguinis attingebat, nuptam, unus e Tarquinii filiis ad eam veniens, vitiavit. Quae cognatis amicisque omnibus convocatis, rem omnem quo gesta fuerat ordine, cum enarrasset, repente sese in eorum conspectu iugulavit. Hac de causa, expulsis urbe Tarquiniis, multis aduersus Romanos hostibus concitatis, tandem Porsenam Etruscorum regem, bellum aduersus eosdem suscipere compulit, qui magnis copiis Romanos fines ingressus, civitatem obsedit. Cumque bello simul et fame laborantes Romani, Porsenam haud minus iu stitia et humanitate, quam belli artibus valere comperissent, illum inter se Tarquiniumque, controversie discepratorem elegerunt, liberam sibi de hac re iudicandi licentiam permit tentes. Verum Tarquinius haud qua quam conditionibus huiusmodi assentiens, minime visum in ferenda sententia, dictabat, qui parum fidus in bello socius extitisset. Itaque Tarquinio dimisso, Porena cum Romanis amicitiam inire summo studio contendit. Igitur agro, quem ex Etruscis Romani occupaverant, et captivis omnibus receptis, viginti praeterea acceptis obsidibus, decem videlicet maribus adolescentibus, ac virginibus totidem, obsidionem soluit. Forte inter virgines quae pro obsidibus datae sunt, Valeria Publicolae Consulis filia, extitit. Interea cum nondum rebus ad integrum com positis, circa Romam Porsena etiam versaretur, virgines, quas pro obsidibus in castra deductas ante memoravimus, tanquam sese loturae parumper ab exercitu secedentes, ad Ty berim devenere, ibi unius Chloeliae nomine adhortationibus impulsae, paulatim flu vium ingredientes, obuolutis ad capita vestibus, et gurgitum profunditate deterritae, mutuoque sese ut poterant subevantes, vix tandem magno labore, fluvium transmisere. Sunt qui Chloeliam equo transuectam cohortarione pariter, atque auxilio nantes alias adiuvisse tradunt, eiusque rei, quod paulo infra narrabimus, utuntur argumento. Cum enim Romani, transuectas illas incolumes vehementius admirarentur, sicut illarum virtutem, audaciamque laudandam censebant, ita in seruanda fide, ab uno rege vinci mi nime convenire arbitrabantur. Igitur datis ducibus puellas iterum ad Porsenm dedu ci curaverum. Redeuntibus vero, Tarquinii ad fluminis transitum locatis insidiis parum quin illas caperent, abfuit. Ex eo tumultu Valeria Publicolae consulis filia cum tribus familiaribus in Porsenae castra confugit. Reliquas vero Porsenae filius Aruns, cum equitatu auxilium ferens, e manibus hostium liberavit. Cumque omnes in cospectum regis deductae fuissent, admiratus earum audaciam Porsena, quaenam ex ipsi migrationis author fuisset, percontabatur, Tum ceterae timore perculsae, tacitae in Chloeliam oculos coniecerunt, mali aliquid illi a Rege impendere metuentes. Verum ipsa nihil omnino deiecta, seipsam extitisse professa est. At Porsena, eius virture commotus, egregie faleris instructum equum Chloeliae dari iussit, caereras quoque virgines benigne alloquutus, omnes Romam ad parentes redire permisit. Ex hoc plerique arguunt Chloe liam equo vectam fluvium transmisisse. Quidam vero non ea de causa donatam equo Chloeliam autumant, sed virginis fortitudinem, atque audaciam admiratum Regem, eo munere dignam existimasse, quod maxime virum strenuum bellicosumque deceret. Positum certe huius facinorius monumentum, virginis habitu statua equestris, in via, quae sacra nuncupatur, quam aliqui Chloeliae, aliqui Valeriae nomine dicatam asserunt.
ARistotimus Eliensium Titannide occupata / viribus fretus Antigo ni regis / principatum tenebat / atque intemperanter potentia abutens/ novis quotidie iniuriis miseros vexabat cives / cum esset et suapte natura ferus atque immanis/ tum barbarorum hominum consiliis utertur/ quibus totius regni administrationem/ et corporis insuper custodiam commiserat. Unum tamen egregiae prae caeeris memoratur crudelitatis exemplum saduersus Philodemum perpetratum. Is filiam habuit moribus et forma praestantem / nomine Miccam / quam Lucius quidam Ty ranni satelles adamuit / si id amorem potius et non efferatam immanemque libidinem oportebat appellare. Igitur misso nuncio / virginem statuto tempore ad se venire iu bet / idemque parentes necessitate compulsi/ virginem ut faceret / hortabantur. Verum ipsa ut erat natura prudens / tum ingenue liberaliterque educata / paternis genibus aduoluta rogabat ne se in turpissimum flagitium proficisci pateretur / utque mortuam potius/ quam amissa virginitate / turpiter viventem aspicere vellet. Longior itaque mora cum traheretur / libidine simul atque ebrietate furens Lucius ipse / in domum virginis proficiseitur / eamque paternis genibus / apposito capite haerentem offendens / se statim ut sequeretur, minitabundus imperat. Quod illa cum facere cunctaretur / laceratis vestibus Lucius nudatam gravissimis plagis cecidit. quae tam forti animo dolorem perferebat / ut ne gemitum quidem ad plagam ullum omnino ederet. At parentes tam acer bo spectaculo graviter commoti / flentesque / postquam nihil orando se proficere animaduerterunt hominum deorumque auxilium clamoribus implorantes / indignis se contumeliis affici querebantur. Tunc ira vinoque per citus barbarus/ virginem ut forte in paterno sinu posito capite constiterat/ iugulavit. Nihil tamen est immanitate tam atroci permotus Tyrannus / sed in cives qui admissum facinus criminabantur / saevior effectus / eorum aliquot morte, plurimos vero exilio damnavit. E quibus octoginta for te in Aetholiam confugerunt, qui cum summis precibus Tyrannum rogarent, uxores paruosque natos ad se proficisci permitteret, nihil ab eo penitus impetrare potuerunt. Verum ipse non ita multo post, palam nuntiari per praeonem iubet, licere mulieribus exulum, cum filiis, omnique ornatu ac supellectile, ad viros proficisci. Id omnes quarum viri exulabant, laeto animo mulieres exceperunt, quas ad sexcentas fuisse memoriae proditum est. Quo maior illis proficiscendi spes esset, omnes die statuta proficisci iubet. Ea igitur postquam advenit, cunctae ad civitatis portam qua exeundum erat, convenere, quae secum delaturae erant, summo studio comparabant, et paruos filios aliae instant gestantes, aliae curribus impositos trahentes, ceterarum aduentum praestolabantur. Iamque om nibus quae ad profectionem opus erant constitutis, procedere agmen incoeperat, cum repente missi a Tyranno satellites, antequam agmen assequerentur, magno clamore con sistere mulieres, nec ulterius quicquam progredi iubent. Inde cum ad es peruentum esset, retrocedere omnes praecipiunt, arreptisque quos illae paraverant curribus, eosque medium per agmen agitantes, nec manere tuto, nec regredi patiebantur. Quod vero acerbissimum erat, tantis angustiis pressae mulieres, periclitantibus aut morientibus filiis, auxilium ferre non poterant. Multi enim cum e curtibus cecidissent, rotarum impulsu conterebantur. Ceteros vero simul cum matribus satellites, non secus atque ovium gregem, in unum globum stipatas, fustibus lorisque caedentes, gradum properare cogebant, quo ad omnes in carcerem deduetas intrusere, Res vero earum omnes ad Tyrannum delatae sunt. Tam scelestum facinus cum graviter Elienses perferrent, Dionysio sacratae mulieres, quas illi sexdecim vocant sacerdotii ornatibus insignes. ac dei sacra manibus gestantes, ad Aristotimum, qui tum in foro obuersabatur devene re, quarum permoti satellites, qui Tyrannum ircunstabant retroducentes, aditum illis ad Tyrannum patefecere. Venientes primo Tyrannus, et manibus sacra praetendentes conspicatus / cum filentio audivit. Sed postquam pro captis mulieribus deprecaturas advenisse
cognovit, veluti quodam furore correptus, magno clamore satellites, quia eas ad se venite permiserat, obiurgavit. Eas vero multum concursu detrusas, partim etiam verberibus caesas, quam primum e foro depelli praecepit, et earum singulas duobus muletavit talentis. His tamen atrociter gestis, Hellanicus, quamquam propemodum senio confectus, ulciscendi Tyranni negotium in civitate suscepit. Is propter aetatis imbecillitatem, et duorum filiorum interitum, minime apud Tyrannum fuspectus habe batur. Inter eos cives quos in Aetholia fugisse memoravimus, coactis quibus poterant copiis, agri partem quandam urbi finitimam occuparunt. Ubi ut tuto consistere, et civitati bellum itidem commodissime inferre poterat. Eo multi ex Elidecives quotidie confluentes, iam fere iusti exercitus speciem confecerant. His rebus perculsus Tyrannus, ad mulieres, quas in carcere clausas ante diximus, proficiscitur, utque erat ingenio ferox, minis potius, metuque quam gratia, aut precibus, cum his agendum arbitratus, iubet eas nuntios cum literis adviros mirtere, eosque ut ab obsidione desistant, rogare, alioquin se paruos natos in eorum conspectu, prius ipsas, deinde omnes verberibus caseas, interfecturum minitatur. Ad haec silentium tenentibus umlieribus, cum Tyrannus acriter instaret, ut quidnam facrurae essent responderent, verbum quidem nullum proferre audebant, verum tacitae sese mutuo conspicientes, nihil se illius minis terreri significabant. Tum Megistona Timoleontis uxor, quae cum viri nobilitate, tum etiam propria virtute, princeps inter mulieres habebatur, et ipsa venienti Tyruam no assurgere dedignata est, ceteras etiam assurgere prohibuerat. Haec igitur, ut erat humi sedens, talibus verbis ad Tyranni dicta respondit. Si quid in te virilis prudentiae aut consilii resideret, non utique mulieres iuberes, quae facto opus essent, suis viris praescribere, sed nos ad ipsos tanquam ad dominos nostros permisisses proficisci, quam melioribus utens et sermonibus, et consiliis, quam quibus nos paulo ante delusas fraudasti. Quod si nunc omni spe destitutas, ipsos quoque verbis per nos deludere arbitraris, vehementer erras. Neque nos iterum abs re decipi sustinebimus, neque ipsos tam dementes sore arbitreris velimus, ut dum infantium, aut uxorium vitae consulunt, libertatem patriae neglectam patiantur. Neque enim tantum ipsis affert mali, si nos ac paruos liberos amittant, quippe quos ne nunc quidem habere possunt. Quantum assequentur boni, si tuis crudelitatibus cives suos, ac patriam liberaverint? Talia adhuc loquente Megistona, non ultra 'compos ircundiae Tyrannus, paruum eius filium, quasi mox illum interfecturus, in conspectum deduci iubet. quem cum ministri inter ceteros ludentem, requirerent, mater ipsum nomine compellans, huc ad me inquit accede nate, ut ante finem vitae sortiaris, quam saevissimae Tyrannidis experientiam, aut ullum omnino sensum per aetatem possis accipere, mihi enim longe gravius est te praeter conditionis tuae dignitatem seruientem, quammortuum intueri. Cum talia constanter atque intrepide Megistona loqueretur, iracundia furens Tyrannus, districto gladio in ipsam ferebatur, verum e familiaribus quidam nomine Chilon, obuiam veniens, tam atrox facinus ipsum perpetrare prohibuit. Hic sane amicitiam erga Tyrannum simulans, una cum ceteris familiaribus apud eum versabatur, sed extremo odio in eum affectus. unus erat ex eorum numero, qui Hellanico principe aduersus Tyrannum coniuraverant. Is igitur ruentem Aristorimum comprehendens, turpe degenerisque animi esse dicebat, minimeque virum principem decere, muliebri sanguine manus commachlare. His ad monitionibus vix menti redditus Aristotimus, relictis mulieribus, illinc discessit. Nequeita multo post prodigium accidisse huiusmodi fertur. Nam dum Aristotimo cum uxore in thalamo quiescente, famuli coenam praepararent, repente sublimem aquilam supra Tyranni domum volitantem conspexere, quae paulatim declinans, magnum lapidem, quasi dedita opera, dimisit in eam tecti partem, quae thalamo, in quo Tyrannum cum uxore quiescere diximus, supposita erat, indeque magno strepitu et clangore sublata, ex aspicientium oculis sese proripuit. Clamore igitur eorum qui avem viderant, excitatus Aristotimus, auditaque re perterritus, vatem quo plurimum utebatur, ad se vocare iubet, quidaque hoc augurio portendi arbitretur, animo non mediocriter perturbatus, sciscitabatur. at vates bono ipsum animo
esse cohortatus, hoc signo por tendi dixit, ipsum Iovi curae esse, atque auxilium in omnibus praestaturum. Et haec quidem Tyranno respondit, verum civibus, quos sibl fidos atque amicos expertus erat, magnum periculum inquit, et quantum antea nun quam, Tyranni capiti imminiere. Igitur qui cum Hellanico coniuraverant, non ultra cunctandum esse arbitrati, postridie Tytannum invadere statuerunt. Nocte autem, quae destinatam facinori diem praecessit, dormienti Hellanico visum est, alterum ex his, quos supra occisos memoravimus, filium, supra dormientis caput adstare, ac magna voce obtestari, quid pater dormis? an te crastina die ignoras totius civitatis imperatorem fore? Hoc visu confirmatus Hellanicus, primo mane socios, ad per petrandum negotium, adhortatur. At vero Aristotimus, cum nuntium accepisset, Craterum magnis copiis auxilium sibi ferentem, aduentare, iamque in Olympia cum exercitu consedisse, eo usque fiducia processerat, ut in forum sine custodibus cum Chilone prodire sit ausus. Igitur agendae rei occasionem oblatam conspicatus Hellanicus, signum quod dare coniuratis statuerat, non dedit. Sed manus ad caelum tollens, clara voce, quid cunctamini, inquit o viri, pulcherrimum spectaculum in medio nostrae civitatis edere? Tunc primus Chilon districto gladio, unum ex his qui Tyrannum comitabantur, occid it. Thrasibulus vero Lampedusque, cum properato gradu Tyrannum peterent, ipse illorum impetum fugiens, in proximam Iovis aedem sese recepit, ibique a persequentibus confossus, occubuit. Coniurati posthaec cadavere in medio foro protracto, cives ad libertatem convocabant. Cumque frequentes undique convenirent, pauci tamen praevenire mulieres potuerum, quae starim ad primum nuntium excitatae, summo clamore gaudioque decurrentes in forum, viris qui illic aderant, congratulabantur. Interea cum frequens turba in Tyranni regiam prorumperet, uxor eius, una cum duabus filiis thalamum ingressa, obseratisque foribus, sese inserto circa collum laqueo peremit. Erant, ut antea diximus, Tyranno duae filiae, insignues forma, atque aetate iam nubiles, has e thalamo in quem confugerant, per vim detractas, quidam ut vitiatas occiderent, deducebant. His forte obuiam facta cum mulierum turba, Megistona, perindigna illus ac nefaria moliri exclamat si popularem vitam agere velle profitentes, ea tamen facere aggrediantur, quae vix etiam Tyrannorum saevissimi facere auderent. Ad huius vocem, cum omnes propter mulieris reverentiam substitissent, optimum illi consilium visum est, ex eorum manibus puellas eripere, iisque seipsas interimendi facere potestatem. Reductiis igitur in thalamum, praecepit, ut quo eis magis placeret moriendi genere optato, sese perimerent. Tunc earum quae natu maior erat, zonam qua cincta erat dissoluens, laqueum quo se perimeret, innectebat, et germanam hortabatur, ut quae se facientem vidisset, eadem ipsa quoque perageret, utque humile quicquam, aut eorum genere indignum facere caveret. Tum iunior zonam manibus adprehendens, orabat, ut sibi priorem moriendi locum concederet. Ad haec illa, neque aliquid omnino inquit dum vivere lievit, negatura tibi soror fueram, et nunc quando ita vis, extremam hanc ex me gratiam accipe. Ego autem quando tibi ita placet superuivam, et quod mihi ipsa morte gravius est charissima soror, te prius morientem intuebor. Haec dicens, zonam sorori tradens, admonebat ut nodum spinae propius admoveret, quo citius faciliusque suffocaretur. Inde ubi ille eam expirasse animaduertit, solutum cadaver quoad poterat, vestibus circuntexit. Tunc ad Megistonam conversa, rogabat ne se post mortem turpiter nudatam, iacere pateretur, atque his dictis, eodem innexa laqueo, vitam finivit. Ita neminem tam inhumanum atque infensum Tyranno fuisse arbitror, qui tali virginum ingenio, tantaque animi ingenuitate non flecteretur. Verum hactenus cum pene innumera alia supersint, communia plurium mulierum gesta, consilio dixisse sufficiat. Deinceps singularum virtutes sparsim ut quanque sors obtulerit, perscribemus, minus opus esse arbitrantes in hac historia, temporum ordinem, rationemve seruare.
EX Ionibus qui Miletum habitabant, nonulli aduersus Nilei filios, facta seditione, in Miuntem discessere, ibique sedibus constitutis, habitabant. Verum erebris Milesiorum incursionibus agitati, continenter aduersus illos pugnare cogebantur. Sed cum ex eadem civitate essent utrique oriundi, et seditionis tantum gratia factae, aduersus ipsos Milesii pugnarent, non extremis odiis inter se dissidere satis constabat. Quippe cum festis quibusdam sacratisque diebus, mulieres ex Miunte Miletum proficisci paterentur. Erat inter eos qui in Miunte habitabant, vir et divitiis et nobilitate excellens, nomine Pithus, is uxotem Iapigiam, filiam vero Pieriam habebat, quae cum tempus advenisset, quo Dianae sacra peragebantur, Miletum ut sacris interesset, proficiscitur. Ibi Frigius ex Nilei filiis maior natu, vehementi Pieriae amore correptus, interrogavit quidnam illi gratissimum a se praestari posset, quae id sibi longe omnium gratissimuum fore respondit, si det operam quam saepissime, multisque sociis comitata Miletum sibi venire liceat. Quo dicto facile Frigius animad vertit, amiciciam pacemaque ab illa exposci. Itaque convocatis in unum civibus, pacem cum his qui in Mitunte habitabant, composuit. Ex hoc magnum apud utramque partem Pieriae nomen habitum est, magnoque ab omnibus honore benevolentique colebatur, ut etiam vulgo inter mulieres optaretur, quod in hunc etiam diem permansit, ut sic se amari velle dicant, sicut Pieriam Frigius adamavit.
BEllum inter Naxi habitatores ac Milesios ob Ipslcreontis uxorem Neeram ita exortum esse perhibetur, cum Promodontem ex Nexo oriundum, Ipsicreontis autem viri sui hospitem adamaret, clanculum illi cum in viri domo versaretur, se commiscuit. Posthaec amore ardens, et viri iracundiam formidans, una cum Promedonte in Naxum abiit, ibique se Vestae addixit obsequio. Hanc igitur a viro saepius repetitam, cum reddere Promedontis gratia Naxii recusarent, et religionis occasionem miuriae praetenderent, repente bellum inter utrosque est excitatum. Cumque Ionum plurimi sese Milesiis socios addidissent, cum praecipue Eritrei egregie operam navarunt, ita multis utrinque acceptis atque illatis calamitatibus, bellum iam diutius protractum, unius tandem mulieris opera, finem accepit, quod mulieris itidem peruersitate fuerat institutum. Diognitus Eritreorum imperator, cum valle munitionibusque Naxiorum urbem clausisset, ad populandos agros conversus, ingentem omnifariam rerum generis praedam abegit, inter quae mulieres liberae, virginesque compulres extiterint. Ex iis unam ipse ante alias forma praestantem, nomine Policreram, sibi delegit, eiusque amore incensus, non quasi captivam seruam, sed veluti legitimam uxorem, tenebat domi. Interea cum solennis sacrorum dies Milesiis advenisset, militibus ducibusque quia nihil penitus hostem time tent, in Venerem potumque profusis, Policreta Diognitum rogavit, an sibi per eum liceret sacrorum libaminum partem, ad fratres mittere, qui in civitate obsidebantur, cumque id sibi permisisset Diognitus, ipsa plumbeam laminam placentae insertam, una cum aliis quibusdam cibariis, seruo ad fratres tradidit deferendam, ac simul nuntiare iuber, ut solis iis quae a se missa essent, vescerentur. Ij cum inter edendum plumbeam laminam offendissent, quae in ea conscripta erant perlegerunt. Monebat autem ipsos Poliereta, ut proxima nocte, totis viribus hostes adorirentur, haud dubie victoria potituri, quia omnes diurna crapula vinoque confecti, negligenter, incomposiite iacerent. Ea cum Policretae fratres animaduertissent, rem omnem ad imperatores quamprimum deferunt, qui illorum adhortationibus compulsi, eductis ex urbe copiis, hostium castra invadentes, multisque interfectis, nullo labore ipsa ceperunt. Inde ad perquirendos Diognitum, Policretamque sunt conversi, quae suos cives pro illius salute deprecata, ut incolnmis
abire liceret, impetavit. Ipsa vero cum fratribus in urbem rever tebatur, cui cives universi obuiam prodeuntes gratulabantur, eiusque virtutem ac qurudentiam admirantes, summis laudibus efferebant. Verum ipsa tantae laetitiae magnitudinem non sustinens, in omnium conspectu ad civitatis portam repente expiravit. ubi etiam sepulchrum illi publico sumptu constitutum est, quod fasscinationis sepulchrum nuncupatur, quod tan quam invidi cuiuspiam fascinatione, concessis honoribus Policreta prohibita fuerit. Atquehaec ita ut enarrata sunt, gesta fuisse, Naxiorum quidam scriptores tradiderunt, verum Aristoteles non captam a Diognito Policretam, sed cum illam forte vidisset ingenti amore correptum scribit, ultro se omnia facturum esse pollicitum, si ad eum Policre ta accedere vellet. cuius ipsa petitionibus ita se assensum ire dixit, si sibi unum duntae xat concederet, atque id iureiurando praestito se facturum confirmarer, Quae omnia, ut pe rebantur furtura cum spopondisset Diognitus, ipsa Delium liberum sibi dari postulavi, tsic enim ager urbi adiacens vocabatur, in quo hostes castra collocaverant, aliter se nullis conditionibus unquam ad eum venturam. Tum Diognitus et amore ardens, et iuramenti insuper religioni adstrictus, motis ex eo loco castris, retrocedens, liberum Policretae agrum concessit, quae illum suis civibus dono dedit. Ex quo Naxii rursus Milesiis aequales facti, indutias primo, mox etiam pacem, quibus voluere conditionibus, pepigerunt.
PHocenses erant ex Codri progenie gemini fratres. Fovus et Bles sus, quorum Fovus primus omnium, e patria Leucadia sese in ma re praecipitate est ausus, ut Charon Lampsacenus in historiis retulit. Is cum esset et virtute praestans, et regia quadam dignitate ornatus, ad insulam Paphum aliquando negotiorum privatorum gratia, nauigavit. Ubi a Mandrone Bebriorum, qui et Pitoessini dicuntur, rege, et hospitio et amicitia susceptus, in bello quod is tum forte cum finitimis gerebat, socius fuit. Hoc igitur officio permotus Mandron cum plurima abeunti Fovo benevolentiae argumenta dedisset, tum in agri ac civitatis partem ascivit socium, si ex Phocide colonos adducens Pitoessam incolere vellet. Egressus igitur in patriam Fovus, civibus aliquot persuasit, ut habitatum secum in Pitoessam concederent, fratrem qui coloniam deducerent, simul cum ipsis eodem mittens. Nec sane Mandron illos promissis defraudanit. Igitur in Pitoessa constituti, Phocenses cum bella assidua contra finitimos barbaros gererent, atque ex eorum praeda spoliisque ditati, invisi primo, mox etiam suspecti Bebriciis esse coeperunt. Igitur ex urbe illos pellere cupientes, primum aduersus eos Mandronem variis iniectis suspitionibus, irritare tentabant. Qui cum esset ingenio mitis atque perfacilis, eorum dicta aspernabatur, verum Mandrone ipso peregre profecto, Bebricii dolis invadere Phocenses constituerunt, quod cum Lampsace Mandronis filia adhuc innupta, comperisset, pri mo quidem amicos ac familiares incoepto deterrere conata est, admonens rem scelestam ac nefariam ipsos aggredi, cum in socios belli ac beneficos viros, nunc vero concives etiam suos, tantum facinus moliantur. Ubi vero nihil eos suis verbis moveri sensit, rem omnem clanculum ad Phocenses detulit, qui celebritate quadam et solenni epularum apparatu simulato Pitoessinos ad convivia extra civitatem vocaverunt. Ipsi vero bifariam divisis copiis, partim ad occupanda civitatis moenia, partim captis antea victisque Pitoessinis, ad reliquam civitatem capiendam discurrunt. Atque per hunc modum civitate potiti, Mandronem qui rebus consuleret revocarunt. Lampsacem vero morbo defunctam, in civitate sepelientes, egregio funere decorararunt, atque urbem ex eius nomine Lampsacum appellarunt. Sed postquam Mandron proditionis suspitionem devi tans, una cum illis habitare noluit, interfectorum filios atque uxores ad se mitti iussit, quod illi sine fraude facientes, nulla penitus allata iniuria praestirerunt, et Lampsace primo heroicos honores tribuentes ad extremum inter deos referri, eique tamquam Deae sacra
fleri publico decreto statuerunt, eumque sacrificandi morem in posterum semper flxum, immobilenque seruatum.
ARetafila Cyrenaea ipsa quidem, non multum a nostra aetate remota, quippe quae Mithridatis tempore elaruerit, sed virtute et rerum gestarum gloria. priscis Heroum filiabus omni ex parte extitit conferenda. Haec Eglatore patre nata, Fedimo nupsit, adolescenti nobilitate ac divitiis inter concines suos facile principi. Cumque forma et corporis aspectu pulcherrima esset, prudentia ta men et virtute animi, corporis pulchritudinem superabat, neque civilis facundiae, atque eloquentiae expers habebatur. Hanc etiam patriae calamitates illustriorem effecerunt. Nicocrates enim Cyrenis occupata Tyrannide, cum cives permultos morte damnasset, Menalippo Apollinis sacerdote propria manu interempto, sibi sacerdotii ius, authoritatemque usurpavit, Fedimo quoque Aretafilae viro per dolum necato, Aretafilam quamuis invitam reluctantemque duxit uxorem. Is igitur cum multa in cives crudeliter, superbeque quotidie faceret, tum illud vel in primis saevissimum apparuit, quia ad portas civitatis custodes apposuit, qui elata cadavera pugionibus fodientes perscrutarentur, aut candentibus ferri laminis urerent, nequis civiump ro cadave re extra civitatem deportatus ipsum lateret. Erant haec praeter domestica mala Aretafilae molestissima, quamquam eius amore deperiens Tyrannus, ipsi pluriumum indulgeret, cumque erga omnes immanis atque intractabilis esset, solam ipsam mansuetum facilemque illum habere constabat. Plus tamen ingentis spiritus mulierem dolor ex patriae vexatione susceptus, quam viri erga se indulgentia commovebat. Civitatemque tam inhumaniter ab eo vexari tacita indignabatur. Praesertim cum novae quotidie caedes, variis in cives confictis criminibus a Tyranno fierent, omnesque penitus tanta scelera ulcisci posse desperarent. Exules enim et alioqui impotentes et Tyranni etiam timore perculsi, varie sese disperserant. Sola autem Aretafila publicis rebus spem aliquam afferre et communium iniuriarum ultionem tentare ausa est. Ferre Thebanae multorum laudibus celebratam audaciam adimi tandum sibi proponens. Sed cum sibi non aeque atque illi socii, atque adiutores facinoris adessent, veneno hominem aggredi meditat, in quo multa sibi aduersa contigerunt. cumque plurimi peragendi propositum tentati modi, eam defecissent, ad extremum in crimine deprehensa, non ultra valuit mentem suam, qualis esset erga virum, dissimulare, cum certissimis argumentis convicta teneretur. Igitur Caluia Nicocratis mater et alioqui garrula at que inexorabilis mulier, gravibus suppliciis affectam Aretafilam, quamprimum interficiendam censebat, sed Nicocratis iracundiam, leniorem faciebat amoris erga Aretafilam magnitudo, tum quia ipsa constanter sane accusatoribus respondebat, alias quasdam causas veneni, quod apud ipsam compertum fuerat praeendens, cum vero manifestis indi ciis argueretur, ut veneni praeparationem diffiteri se minime posse conspiceret. Fateor (inquit) a me medicamentum, non tamen ad mortem fuisse paratum, sed cum scriem mi vir, multis propter summam in me benevolentiam tuam, perueris mulieribus odiosam esse et invisam, quia tantum gloria potentiaque excellerem, contra earum artes atque dolos aliquo mansuri in me amoris poculo, tanquam praesidio munienda statueram. Ob id igitur talia a me quaesita fuisse non diffiteor, quae forte levioris ac muliebris ingenii videri, non tamen mortis supplicio digna existimari debent, nisi tu vir huius causae iudex constitutus, medicaminum et incantationum causa, necandam uxorem esse censueris, quod te forte magis quam velles adamaverit. Talia constanter dicente Aretafila, Nicocrati placuit, tormentis adhibitis, huius facinoris quaestionem haberi, eique Caluiam matrem praefecit, quae nulli tormentorum generi parcens, quoad potuit, diligentissime omnia exquisivit, quae omnia adeo constanter Aretafila pertulit, ut ipsa etiam Caluia quaerendo sit fatigata. Tum Nicocrates quaestionem dimitti iubens, innoxiam
esse Aretafilam sibi persuasit, quodque ipsam torqueri passus esset, poenituir. Nec multo post, amoris magnitudine superstus, iterum Aretafilae pristino more conciliatus, summis honoribus, atque omni comitate illius benevolentiam recuperare ni tebatur Verum ipsa suppliciorum et calamitatum, quas perpessa fuerat, haudquaquam immemor, nulla aut gratia, aut beneficentia flectebat animum. Sed cum ad honestum erga patriam amorem, illam ad facinus tentandum compulerat, nova insuper accessisset indignatio, aliam perdendi Tyranni rationem ingreditur. Erat Aretasilae ex priore viro filia, aetate iam nubilis, Hac velut esca, ad alliciendum Tyranni fratrem utebatur, virum suapte natura ad voluptates proclivem. Praeterea medicamentis et incantationibus nonnullis usam, ad capiendum iuvenem, cui Leandro nomen erat, nonnulli perhibent. Hanc igitur, exorato fratre, uxorem acciperet, summo studio contendens, effecit. Inde ubi primum simul congressi sunt, puella sicut a matre fuerat instituta, virum multis verbis ad liberandam patriam exhortatur, asserens, ne ipsum quidem sub Tyrannide viventem, liberum esse, cum nec accipiendi pro suo arbitrio uxorem, nec acceptam retinendi lus haberet, novas quotidie a Tyranno calumnias et suspitiones adiciens, contra fratrem irritabat, gratum id quoque Aretafilae futurum ostendens. Quod ubi Leander intellexit, maiorem animo rem aggressus Daphnidis familiaris sui opera, quem consilij participem fecerat, Tyrannum interficit. Verum non ultra Aretafilae obsecutus, re ipsa atque operibus, patefecit se fratricidam potius quam Tyrannicidam extitisse. Omni enim imperij iure in se translato, iniuste imprudenterque dominabatur, honore tamen aliquo et reverentia Aretafilam obseruans, quae cum illi clanculum aduersaretur, clandestinas moliebatur insidias, ac primo quidem Libycum bellum aduersus eum concitavit, Anabo cuidam ex Libya oriundo persuadens, ut Leandri finibus vastatis, exercitum urbi admoveret. Posthaec amicos Leandri, atque exercitus ductores, tanquam desides, minimeque ad gerendum bellum idoneos criminabatur, otij ac belli quam pacis cupidiores affirmans. Quapropter quiete sibi opus esse, si stabilite Tyrannidem, et liberis suis civibus cuperet dominari. Itaque inducias si ita velit cum hoste facturam, et Anabum in colloquium adducturam pollicetur, sic enim facilius inter eos res posse componi, priusquam coeprum nu per inter utrosque bellum mutuis damnis inferendis, crudesceret. His ubi Leandrum adnuere animaduertit, priusquam destinatus colloquio dies adesset, per occultos nuntios Ana bum rogat, ut inter colloquia Leandrum interficiat, magnum auri pondus si id effecerit, illi se daturam promittens. Quibus conditionibus cum Libycus assensus esset, et insta ret colloquijs dies, Leander alias ex alijs causas proferens, colloquium abnuebat. Attamen Aretafilae verecundia permotus, quae ultro se illi comitem affuturam pollicebatur, tandem inermis ex urbe, ac sine custodibusvllis, processit. At cum iam Anabo propinquans, illum contra venientem aspexisset, permotus animo, custodes corporis expectare velle dicebat. At praesens Aretafila, partim hortando, parti accusando formidinem, tan dem vero cunctantem ex manu trahens, constanter sane atque audacter ad barbarum perduxit, atque in eius manus captivum tradidit, quem vinctum Libyci, carcerique inclusum, seruarunt, quo ad Aretafilae amici promissam Anabo pecuniam attulerunt. quibus cum magna civium profecta multitudo est. atque omnes re, ut gesta fuerat, intellecta, cursim ad Aretafilam gratulatum, atque coeptum opus perficere hortatum, processerant. Ipsa enim conceptae aduersus Tyranni iracundiae iam formae oblita, ad supplicium de eo sumendum languidior videbatur. Cives autem de recuperanda libertate in primis erant soliciti. Igitur Aretafilam summa cum laeticia adeuntes, quasi divinum aliquod numen, effusis lae chrymis, et prostratis simul corporibus, venerabantur. Alijs itaque super alios frequenter advenientibus, vix tandem ut eis Leandrum traderet, impetravere. Unde vesperi simul omnes in urbem redeunt, ac debitis laudibus, honoribusque Aretafilaq persolutis, ad supplicium de Tyranno sumendum, animos convertere. Et Caluiam quidem Tyranni matrem viventem cremarunt. Leandrum vero culeo insutum, in mare proiecere. Demum reipublicae instituendae intenti, Aretafilam ut una cum civitatis optimatibus
rempublicam gubernandam capesseret, hortabantur. Quae tanquam in dublo dissicilique certamine, utque ad praemiorum distributionem versata, ubi liberam civitatem, suique iuris factam conspexit, in sacrarum virginum domum secedens, negotiorum omnium, ac civilium rerum cura posthabita, quod reliquum fuit vitae, inter amicas, socias mulieres, placide, tranquilleque peregit.
GAlatae duo quidam fuere, Sinatus et Sinorix, cum potentia apud suos clari, tum familiaritate inter se et generis propinquitate coniuncti. E quibus Sinatus uxorem duxit virginem, nomine Cammam, corporis forma et pulchritudine claram, neque enim solum virtutibus, quae a muliere exiguntur, modestia, et erga virum obseruantia, sed prudentia quoque et ingenua quadam animi magnitudine excellebat. Humanitas praeterea, atque erga inferiores praecipua comitas, amabilem gratamque omnibus ipsam reddebant. Accedebat ad haec non parui apud eas gentes habitum ornamentum Dianae sacratam esse, quae apud Galatas religiosissime colitur, cuius festis sacrisque celebrandis, tanta obseruantia et cultus magnificentia preerat, ut omnes in sui admirationem converteret. Huius igitur captus amore Sinorix, cum neque precibus ipsam flectere, neque ulla vi cogere vi vente Sinato, posse adnimaduerteret, scelestissimum facinus ausus, dolo Sinatum interemit. Necita multo post, nuntiis ad Cammam, in Dianae templo degentem, con nubium eius petebat, quae non humilirer, aut abiecto animo, indignam viri mortem ferens, diligentissime quonam pacto de Sinorige supplicium sumeret, obseruabat. qui maiore in dies studio petitionem urgens, rationes haud multum a veritate alienas afferebat, neque genere, aut alia quapiam re Sinato inferiorem se esse praedicans, perpetratae caedis, non odium aut avaritiam, aut aliam omnino causam, praeter nimium amorem Cammae fuisse testabatur, cui facile veniam ab ea tribui censebat oportere. Cum iugiter Camma fatigaretur, primo non admodum aspere aut inhumaniter petentibus, aduersata, paulatim deinde mollescere, ac verbis animum flecti simulavit, cum praesertim affines amicique omnes, Sinorigis gratia commoti, eius voluntati ut acquiesceret hortarentur, vim quoque ad extremum allaturum illum minitantes. Quibus tot rebus tandem Camma permota, Sinorigem ad se in templum vocari iubet, quasi Deam huius authorem connubii factura, venientem deinde benigne atque humaniter excipiens, ad aram perduxit, et phialam tanquam Deae libamen tenens, ipsa primo partem ebibit, reliquum deinde Sinorigi bibendum porrexit. Erat autem venenatum mulsum, quod phiala continebatur, idque postquam ebibisse illum animaduertit, clara voce exclamans, et Deae simulacrum venerata, Te inquit Dearum praeclarissimam obtestor, me huius tantum diei gratia, Sinato superstitem hactenus fuisse. Quid enim illo mortuo, tanti temporis usus afferre poterat, praeter huiusce ultionis spem? cuius iam compos tuo numine effecta, libens volensque ad virum descendo. tibi vero omnium scelestissime, sepulchrum pro thalamo, et pro nuptiis funus, amici familiaresque parabunt. Ea cum Sinorix audisset, et iam visceribus inhaerens venenum sentiret, primo quidem currum conscendit, agitatione atque concussu venenum e corpore depulsurum existimans, verum ibi diutius consistere ob dolorem non potens, lectica se circunferri iussit, neque ita multo post, e vita migravit. At Camma magnam noctis partem, contra veneni vim reluctata, bi defunctum Sinorigem audivit, prompto atque alacri animo decessit.
PRaebuit insuper Galatia Stratonicam Deiotari, et Chiomaram Ortiagontis uxores memoratu sane dignas mulieres. Quarum Stra tonica cum se filiis, qui viro succederent, carete, idque non viri, sed sui vitio evenire, adnimaduerteret, persuasit viro, ut ex quacumque posset muliere procreatos filios, sibi supponeret. Tum Deiotarus mulieris prudentiam admiratus, eius consiliis obtemperare non recusavit. Ipsa igitur ex ancillis virginem praestanti forma, Electram nomine, deligens, ut Deiotaro coniungeretur, effecit, atque ex ea progenitos filios suscipiens, tanquam legitimos, ingenue, liberaliterque summa cum benevolentia, educavit.
EX eadem quoque Galatia, et Chiomara orta est Ortiagontis uxor, per id temporis capta, quo Romani Galatas, qui in Asia sunt, bello superavere. Hanc Tribunus quidam in dividenda praeda sor titus, ut plerunque militarium hominum fert consuetudo, vitiavit. Is erat cum propensus ad libidinem, tum vero pecuniae avidissi mus, ut facile avaritia libidinem superaret. Igitur cum Chiomarae affines multum auri pro ipsa redimenda pollicerentur, Tribunus diligentissime mulierem obseruabat. Forte autem ffluvius locum in quo Chiomarae cognati habitabant, et Romanorum castra, medius interfluebat. Hunc, postquam illi promissum redemptionis praemium afserentes, trangressi sunt, iamque ea recepta domum temearent, ipsa seruorum cuidam iubet, ut Romanum, qui eam salutandi gratia usque ad fluvium prosequebatur, interficeret. Cumque eius mandatis seruus obtemperans, cap tata opportunitate, Tribunum occidisset, ipsa desectum a cadavere caput propriis vestibus involuens, una cum suis domum remeat. utque primum in viri conspectum pervenit, laxato sinu, caput quod gestabat, ante illius pedes effudit. Cumque ille rei no vitate ac magnitudine perculsus, mulierem interrogaret, num fidem seruare praecla rum arbitraretur, Sane inquit illa, verum hoc longe, ut opinor, praeclarius est, unum duntaxat ex his, qui mecum concubuerint, vivere. Hoc se Polybius cum Sardis versaretur, multorum sermonibus celebratum audisse testatur, mulieris constantiam atque prudentiam admirans. Sed alius quoque eadem provincia scribendi praestat argumentum. Nam cum Mithridates ad. 40. ex Galatarum optimatibus simulata amicitiae causa Pergamum accersisset, aspere deinde, superbeque illos exagitans, vehe menter eorum contra se animos irritavit, Regis iniurias, haud quaquam aequo animo tolerantium. Erat inter Galatas Toridorax vir et procero, robustoque corpore et animi audacia, ac fortitudine praestans, Is negotium, concedentibus reliquis suscepcrat, ut Mithridatem ex gymnasio ubi iuri dicendo consistere consvenerat, abreptum in fossam, quae non procul inde aberat, praecipitaret. Forte eo die cum Mithridates ad gymnasium venire nollet, Galatas domum ad se venire iubet, eos Thoridorax hortatur, ut cum in unum congressi fuerint, omnes impetu facto, Regem trucident. verum id consilium Mithridatem minime latuit, Cum ex eorum numero quidam rem omnem ad regem detulisset. Quapropter ingenti iracundia percitus Rex, singulos Galatas, singulis lictoribus mactandos tradidit. Nec ita mul to post sibi venit in mentem, esse in illorum numero adolescentem cum nobilitate insignem, tum forma et aetatis flore omnium, qui apud se essent, praestamrissimum. Eius igitur miseratione commotus aegre admodum ferebat quod ipsum quoque iussisset interfici. Et quanquam de eo iam sumptum supplicium arbitrabatur, aliquos tamen dimisit, qui si viventem adhuc nacti essent, eum morti subtraherent. Huic Vipolitano nomen erat. et casu quodam evenerat, ut is quando comprehensus fuit, egregiam
vestem, miroque opere elaboratam indutus esset. Hanc igitur puram atque incruentam lictor habere cupiens, cum in spoliando iuvene esset occupatus, nuntios procul a Rege missos, effuso eursu ad se venientes, et nomine Vipolitanum appellantes, est conspicatus. Ita quae pluribus exitii causa solet esse avaritia, Vipolitano insperatam salutem attulit. Inter haec Thoridorax, occisus regis iussu, inhumatus iacebat, neque ad eum sepeliendum amicorum quisquam audebat accedere, verum Pergamena mulier, quam ob eximiam pulchritudinem Thoridorax adamaverat, summum discrimen subire ausa, acceptum corpus, et quibuscumque poterat ornamentis decoratum, sepelire parabat. Quod ubi regii custodes animaduertere, comprehensam mulierem ad regem adducunt, qui eius pulchritudine nonnihil commotus, eiusque simplicitatem ac fidem admirans, ubi amorem huius rei causam esse comperit, eam omni reatu absoluens, incolumem abire iussit, eidemque amati corpus ad sepelturam concedens, vestes aliosque funere dignos ornatus; ex propria supellectile largitus est.
THeagenes Thebanus eadem cum Epaminunda et Pelopida, caete risque optimatibus sentiens de rep. in ea pugna, qua pro communi bus Graeciae fortunis, apud Cheroneam pugnatum est, cecidit. cum iam hostilem aciem, quae contra se steterat, profligatam victor insequeretur, is praecipuum quempiam ex hostibus persequens, cum ille quonam usque nos tandem persequeris? clamiraret, Macedoniam usque respondit. Huic mortuo, soror superstes relicta fratris virtutem et propinquitatem egregiis operibus est testata, quamquam virtute alibi haud multum uti licuit, quam ut communes calamitates aequo animo toleraret. Nam postquam Thebis potitus est Alexander, milites per omnem urbem praedabundi discurrentes, alius aliam ut cuique sors obtulerat partem diripiebat. Forte evenit ut Thimocliae domum, vir quidam im pius atque inhumanus Thracum equitum praefectus occuparet. qui regi et nomine et genere conveniens, moribus ab eodem vehementer dissidebat. Is Thimocliae neque genus neque ante actae vitae pudicitiam, veritus, ubi coenatus multo se vino ingurgitavit, Thimocliam secum dormitum accersi iubet, neque illata iniuria contentus, inter loquendum diligentissime, nunquid auri aut argenti defodisset, aut uspiam occuluisset, sciscitabatur, ac partim minitando, partim uxoris loco eam se habiturum pollicendo, quid cu piebat extorquere conabatur. Illa vero ut erat ingenio prompta, oblatam ab aduersario occasionem libenter arripiens, utinam mori potius quam vivere mihi ante hanc noctem con tigisset. Corpus enim ab omni contumelia intactum, inviolatumque seruassem, verum cum te unum, tutorem, dominum, virum, ubi ita diis visum est, habitura, quae tua iam sunt, am plius te caelare non debeo, mihi enim iam nihil aliud, quam quod tibi libuerit accidere posse conspicio, quo pacto igitur se res habeat accipe. Ego cum multum haberem caelati argenti, mundum quoque muliebre maximi pretii, auri quoque signati non parum, ubi urbem iam propemodum captam animaduerti, omnia proieci, vel ut verius loquar, in puteo aqua carente deposui, idque pauci admodum novere. Est enim puteus operculo quodam desuper rectus, et multis undique circunseptus vepribus. Tu igitur illa sumens fortunatissimus evades, mihi vero eadem illa, pristinae fortunae et domestici spiendoris testimonium afferent. Ea cum Macedo audisser, quoad illucesceret dies expectare non valuit, et Thimocliae se ad monstratum locum deducere, atque horti aditum nequis eo pervenire possit, claudere iubet. Ipse post haec interiore duntaxat tunica indu tus, descendit in puteum, malo Genio, et illatae in Thimocliam iniuriae ultricibus eo furiis ducentibus. Nam postquam illum iam ad fundum putei descendisse Thimoclia animaduer tit, multos et ipsa propriis manibus lapides in puteum devoluens, plures etiam ancillas codem deiicere iubens, virum tandem ne quicquam auxilia implorantem lapidibus obrutum interemit. Ea res postquam Macedonibus comperta est, detracto ex puteo cadavere,
cum iam rex per praeconem edixisset, ne quis Thebanum civem auderet occidere, comprehensam Thimocliam ad regem ducunt, perpetratae ab ea caedis accusationem deferentes. Qui cum ex vultu atque statura corporis, tum et incessus, et morum gravitate generosam quandam in ipsa dignitatem contemplatus, primum quaenam esset interrogavit. Ad quem ipsa constanter atque interrito vultu respondens, mihi inquit, Theagenes frater fuit, qui imperator in Cheronia contra vos pro communi Graecorum salute pugnans, occubuit. Ne nos ea quibus nunc premimur, mala sustineremus, Ego vero postquam nostro generi indigna pati sum coacta, nequaquam iam mortem abnuo. mihi enim mori longe melius est, quam noctem praeteritae similem, nisi tu prohibeas, experiri. His auditis adstantium plerique lacrimas continere non potuerunt. At Ale xander non se quidem misereri tali animo praeditam mulierem inquiens, sed magis virtutem ac prudentiam admirari, principibus militiae edixit, ut caverent, ne qua post hac ingenuae domui afferretur contumelia. Thimocliam vero atque omnes generis propinquitate sibi coniunctos, incolumes, atque ab omni clade intactos seruari praecepit.
BAtti cognomento Daemonis filius fuit Archesilaus, vir moribus haud quaquam patri similis. Nam vivo etiam parente cum pinnas et propugnacula quaedam circa domum suam aedificare coepislet, a patre prohibitus, ac insuper talento mulctatus est. Is itaque post patris mortem cum et suapte natura ferox esset, et Learcho sceleitissimo atque audacissimo viro familiariter uteretur, ex rege sese in Tyrannum permutavit. Verum Learchus insidias Tyrannidi machinatus, optimum quemque Cyrenensium civium, aut morte aut exilio damnabat, eius rei culpam omnem in Archesilaum transserens, Tandem cum in loethalem morbum Archesilaus incidisset, Learchus maritimo echino in potione tradito, ipsum ad mortem compulit. Ipse vero Tyrannide occupata, eam Archesilai filio seruare dictitabat. Verum puer, et quia pede altero claudicaret, et ob aeta tis etiam imbecillitatem non magni sane a civibus existimabatur. Igitur studium om ne in adolescentis matrem vertentes, summa charitate benivolentiaque ipsam colebant. Quae cum prudentia et amore erga virum, praecipua haberetur, tum affinium clientumque multitudine non paruas in civitate vires habebat. Quibus de causis permotus Learchus eius coniugium exposcens, filium Battum in adoptionem, si sibi nupsisset, assu mere, pollicebatur successorem post suam mortem in regno futurum. At Erixona id enim mulieri nomen erat, quasi et ipsa coniugium exoptaret, fratres quid sibi esset agendum, consulere velle dixit, eumque ipsum adhortata est, ut rem cum fratribus communicaret. Illi igitur dedita opera rem quam maxime in longum protrahentes, quod animo facere destinaverant, praeparabant. Inter haec Erixona missa ad Learchum an cillula, nuntiat, fratres neque connubio multum aduersari, neque eidem palam assentiri, quia si forte mutuo colloquendi facultas detur, fore ut cum non ultra iam obsistere pos sint, facile ac libenter assentiant, igitur optimum sibi videri, ut ipse noctu quandocumque placuerit ad se veniat, principio namque peracto reliqua prospere successura, existimare. Erant haec Learcho vehementer grata, cumque mulieris amore flagraret, sese ubi il la iusserit venturum pollicetur. Atque haec omnia Poliarcho, qui inter fratres eius maior erat, authore, mulier faciebat. Igitur statuto simul congrediendi tempore Poliarchus adolescentes duos gladijs armatos, in sororis cubiculo clanculum statuit, quorum parens non multo antea a Learcho interfectus. inde ubi Learchus vocante Erixona, domum sine custodibus ullis ingressus est, adolescentes impetu facto, multis con fossum vulneribus interfecere, et cadaver per fenestras domus eicientes Battum regijs insignibus ornatum ad populum produxere. eoque in paterno regno constituto, pristi nam reipu. formam Poliarchus Cyrenaeis civibus reddidit. Erant per ea tempora Cy renis milites permulti ab Amaside Aegyptiorum rege missi, quorum fide atque opera
plurimum Learchus utebatur, magnumque per eos timorem civibus incusserat. Hi gestae res nuntio ad Amasim misso, graviter Poliarchum accusabant. quapropter commotus Amasis bellum repente Cyrenaeis meditabatur. Verum ob matris mortem oc cupatus, dum iustas illi exequias celebrat, bellum paulisper differre coactus est. Interea legatos ad Poliarchum mittit, quo animo in eum rex esset nuntiantes, quorum verbis commotus Poliarchus, purgatum sese ad Amasidem statuit proficisci. Erixona quoque nunquam illum deserturam asserens, atque omne secum discrimen subire volens, comitem fratri itineris se addit. Tum eorum mater Critola, quamquam aetate iam gravis esset, quia utrunque miro amore diligeret, simul et ipsa itineris laborem suscepit. Erat magna mu lieris eius apud omnes dignitas atque aestimatio, cum propter egregias virtutes eiusdem, tum quia Batti, qui Felix cognominatus est, soror extiterat. Hi postquam in Aegyptum pervenere, omnes perpetratum abe eis facinus admirabantur. Amasis vero praecipue fortitudinem atque prudentiam Erixonae contemplatus, magnis ornatos muneribus et regia liberalitate, ac magnificentia prosecutus, Cyrenas redire permisit.
NEc minus profecto laudis meruisse videntur, quae a Cumaea Xenocrita aduersus Aristodimum Tyrannum gesta sunt. Quem non nulli ob delitias Battum, id est mollem cognominatum arbitrantes, procul a rei veritate discedunt. Mollis enim apud barbaros cognomentum accepit, quod apud eos impuberem designat, eo quod admodum adolescens una cum aequalibus, comatus adhuc, in bello aduersus barbaros gesto, praecipue claruit. nec rantum audacia, et animi vigore in pugnando, quantum prudentia consilioque excellere visus est. Itaque cum cives omnes in admirationem sui convertisset, magnam est apud illos autho ritatem consecutus, et ab iisdem cum exercitu missus, ut Romanis ferret auxilium, quibus Tyrrheni per id temporis, ut Tarquinium Superbum in regnum restituerent, bel lum intulerant. Ea cum diuturnior militia fuisset, haud facile dici potest, quantum gratiae apud eos, qui secum militabant, sibi comparaverit. Igitur ubi satis eos conciliasse existimavit, persuadet, ut senatus authoritate deiecta, optimates, ac potentiores omnes ex urbe pellerent. Quibus tandem perpetratis, non magno labore civitatis, Tyrannidem occupavit. Erat is libidine in mulieres, atque etiam in inge nuos pueros, supra quam dici potest, corruptissimus. Fertur enim masculos quidem adolescentes in mulierum morem comatos, et auro, ceteroque mundo muliebri instructos, apud se habere consuevisse. mulieres ero, et tonderi capita, et epheborum chla mydes, et brevissimas gestare tunicas, cogebat. earumque multis cum deditus esset, unam tamen prae ceteris amabat Xenocritam. quam exulante patre, domi relictam, nullis neque nuntiis, neque verbis antea tentatam, repente ad se deduci iubet, magni ipsam muneris loco habituram existimans, si apud eum quocumque modo versari posset. Verum haec ingenuum puellae animum haudquaquam fregerunt, graviterque ferebat, quia insponsata, indotataque apud illum pro pellice versaretur. non minus praeterea, quam qui Tyranno infensissimi erant, patriae libertatem exoptabant. Forte evenit, ut per id temporis Aristodimus opus arduum sane, maximique laboris, verum nullius usus, aut commoditatis futurum, aggrederetur. Ingenti enim fossa, Cumaeorum agrum circundare statuit, quod non utilitatis cuiusquam, ut diximus, aut necessitatis gratia excogitarat. Sed ut assiduo labore fatigatis civibus, nullius otii, aut cessationis occasionem daret. Erat enim singuliscerta in mensura agri spatium definitum, quod efsodere, atque indi gestam humum asportare cogebantur. Consueverat autem Xenocrita quandocumque domo abesset Aristodimus, velato capite in secretiorem domus partem secedere. Talia igitur facientem, adolescentium aliqui, qui simul versabantur, per iocum interrogarunt,
cur unum duntaxat Aristodimum tantopere coleret, ut alios ne colloquio quidem dignaretur. quibus illa serio, non ioco respondens, inquit, Quia solus ex Cumaeis Aristodimus vir est. Hoc dictum animos omnium, qui audierant, pupugit, generosiores vero, ad libertatis curam recuperandae erexit. Fertur quoque Xenocritam id contem platam, graviter ingemiscentem, subiecisse, quam mallem et ipsa cum patre simul terram effodere, atque asportare, quam in huiusmodi delitiis, summaque potentia apud Aristodimum versari. quae res magnopere coniuratorum animos confirmavit, quorum princeps Chimoteles erat. Igitur Xenocrita in regiam aditum praebente, inermem atque omni custodia vacuum, Tyrannum aggressi, nullo prohibente interfecerunt. Ita duplici mulieris virtute, Cumaeorum civitas libertatem accepit. Nam et prima eius recuperandae curam, cogitationemque iniecit, et ad opus perpetrandum contulit auxilium. Cumque Cumaei cives maximos honores afferre Xenocritae pararent, illa omnibus neglectis, unum duntaxat ab eis postulavit, ut sibi Aristodimi corpus liceret sepelire, quo facile perlibenterque concesso, cives sacerdotem Cereris ipsam constituere, non minus Deae sacerdotem, quam mulieri sacerdotii honorem, gratum futurum arb itrantes.
PIthei quoque uxorem, quae Xerxis temporibus claruit, prudentia, probitateque insignem fuisse perhibent. Eius vir Pitheus aurifodina inventa, cupide nimis, ac superflua quadam curiositate eiusinodi operi intentus, omnes in eo cives occupatos habebat, cum aliis ad fodiendum uteretur, alios conflando, purgandoque fatigaret, quosdam vero ei quod iam paratum esset, custodiendo praesiceret. Omnibus igitur circa au ri com parationem occupatis, cum aliud nihil agere possent, multique ob laboris magnitudinem perirent, cuncti vero tam multum in ea re studium improbarent. Mulieres facto agmine, ad Pithei uxorem venerunt, orantes ut huic malo aliquod remedium imponeret. Ipsa mulieres benigne alloquuta, discedere, ac bono animo esse iubet. inde fabris, quibus civitas ob auri multitudinem abundabat, adhibitis, aureos panes, atque omnis generis cibaria ex auro fabrefieri mandavit, et ea praecipue, quibus Pitheum delectari cognoverat. His diligenter studioseque confectis. Pytheus qui dies aliquot ab urbe abfuerat, domum rediit. Venienti itaque et parari coenam postulanti, mulier auream mensam afferre iussit, in qua nihil quod esui esset, appositum erat, sed omnia ex autoa ut antea diximus, fabrefacta. Ac primo quidem aspectu gavisus est Pitheus, mita arte singula elaborata conspiciens, inde aspectu iam abunde satiatus, cibum afferri praecipiebat. verum mulier cuncta quae postulasset, ex auto composita iubebat apponi. Cumque ille iracundia percitus, esurire se vociserare tur, neque se aurum pei id temporis amplius exposcere. Tu vero inquit mulier, nullius rei praeter hanc unam habendae facultatem praebes. Omnis enim virorum cura, omnisque ars, tuo iussu in parando auro versatur, ut nemo iam agros colat, omnisque serendi, plantandi, ac nutriendi arbores diligentia periit, dum in his fodiendis, ac perquirendis, quae minime usui esse possunt, tuo iussu omnes sunt occupati, nec pauci etiam eiusdem rei causa moriantur. Hac oratione non mediocriter commotus Pitheus, fodiendi negotium haudquaquam penitus omittens, quintam duntaxat civium partem in opere continuit, reliquos, cum agriculturae, tum ceteris artibus operam dare praecepit Posthaec cum Xerxes in Graeciam transite pararet, Pitheus egregie instructum exercitum mittens, petebat a rege, ut ex pluribus quos habebat filiis, uni saltem vacationem militiae concederet, ut eius sustentare senectutem, et quae domi agenda essent administrare posset. Verum indignatione atque iracundia percitus Xerxes, filium quem domi remanere petierat Pitheus, interfectum, ac membratim concisum, per castra iussit circumferri, et reliquos secum prosicisci coegit. Quamobrem dolore confectus Pitheus, quod plerisque timidis / et insanis evenire
consuevit. cum et mortem formidaret, et vitae satietate atque odio teneretur, ut neque iam ultra vivere vellet, nec tamen vitam auderet abiicere, miseram sane delegit vivendi rationem. Erat in civitate tumulus ingens, a quo non procul fluvius, quem Pithosolim incolae appellant, praeterfluebat. In co cum Pitheus monumentum aedificasset, fluvii cursum, ita tumuli radices attingeret, deriuavit. Quibus peractis, ipsum monu mentum ingressus, curaque omni et gubernatione civitatis penes uxorem relicta, eidem ne quis monumentum ingrederetur, cavere praecepit, tque singulis diebus paratam coe nam ad monumenti ostium poni curaret, quo ad priorem intra monumentum protractam conspexisset, quia si illam codem loco positam, offenderet, tunc se iam mortuum arbitraretur. Et is quidem eo pacto, quod vitae reliquum fuit, miserabiliter duxit. mu lier vero egregie admodum regni cura suscepta, malorum finem civibus suis imposuit.
PLVTARCHI DE CLARIS MVLIERIBVS, FINIS.