EXERCITATIONUM ORATORIARUM. IOCO-SERIARUM. LIBER II.
AD graviora seribendi dicendique argumenta hoc in libro transimus, qui hactenus, in re tenui et iocosa quodammodo lusimus; ut orationis, quae in re abiecta magis splendescit, emineret dignitas. Non enim de re magna praedicare magnifica, atque in ampla laudum segere luxuriare dicendo: tantae artis ingeniique, quantae est in parvis illustri, in ieiunis fecunda dicendi copia efferri. His igitur in sistere priori libro diutius lubuit, arque ad eadem si libri huius moles ferat, nova quadam remissione animi, post seria, reverti. Interea his iam perfectioris eloquentiae Rhetor, quae iuxta attis nostrae Rhetoricae praecepta libro 1. Palaestrae Orat. dedimus, frui poterit. Observet autem in Encomiastica Caroli praecipuas virtutum expressas species, quas illic brevi institutione strictim signavimus; in reprehensoria Lutheri figuras quasque orationis florentissimas. Ita enim, cum ferret materia, ad
emolumentum studiosae iuventutis quondam duabus hisce praecipuum dicendi, cum artificium, tum adiumentum complecti visum est. Quod in observationibus, huic libro subiciendis, magis patebit.
ORATIO. I. Caroli V. Imperatoris funebre encomium.
EXORDIUM. ducit a loci descriptione, gaudendumque magis de felicitate quam morte Caroli dolendum asserit. TRiumphum nos hodie Auditores, an exequias; gaudium, an luctum adornemus in funere maximi Imperatoris Caroli, haud facile dixerim, video hanc divorum immortalium basilicam, illud defuncti monumentum Principis, has aras, hos parietes tot inscriptos titulis, tot facibus illustratas, tot victoriarum insignibus, tot laudum emblematis depictos, ut is mihi nunc Carolus, qui in vita de nullius hostis interitu laetari, de nullius inimici clade triumphare voluit, de sua demum morte triumphare atque exulrare gaudio videatur. Nobis vero cum istius hominis mors iucunda atque exoptata esse non posset, cuius semper vita fuit gratissima, cumque eius nobis discessus tanto plus dolotis squalotisque merito adferat, quanto praesentia fuit utilior, amoeniorque: tamen est quo nos iure consoletur eadem Caroli vita, quae uti ad hanc eius
aetatem cum immottali nominis gloria, nostrisque emolumentis, ac Reip. totius incolumitate est traducta, ira huius denique mundi calamitatibus ac procellis eximi, atquve in illo aeternae tranquillitatis pottu constituimeruit, ubi nullis obnoxia perieulis, nullis fluctibus obiecta virtutum suarum praemium et auctae felicitatis securitatem possideret. Nemo igitur lacrimis hocfunus prosequatur, nisi ex laetitia potius, quam maerore promanantibus; absint voces et planctus miserabiles: non haec Carolo debentut, qui, consumpris iam morte doloribus omnibus, nostris lamentationibus, nisi proprio sceleri impensis, oblectari non poterit. Si dignis illi vocibus parentare cupimus, applaudamus: pugnavit hanc vitae pugnam, vicit hostem, gratulemur triumphanti: peregrinatus est, viam absolvit, pattiam attigit: salutemus incolumem. Quis enim non faveat laboribus fesso quietem; militai fatigato victoriam? Revocemus in memoriam itaineris difficultates, bellorum onera, tanti Imperatoris virtutem ac felicitatem paucis commemoremus; ut, quis in vita Carolus fuerit, in morte (quae omnem laudibus abstergit invidiam) non ignoretur.
In quo munere hoc non immerito PROPOSITIO. formidare mihi videor, ne vel rerum multitudine turbata oratio, vel magnitudine
PROPOSITIONE docet, se ex multis pauca de Caroli felicitate et virtutibus dicturum. obruta in medio conatu intercidat, aut, veluti Labyrintho inclusa, exitum nullum reperiat. Quem tamen animo conceptum timorem, vestra, Audirores, benevolentia mitigabit, si eo, quo viventem Principem amore prosecuti estis, morientis virtutes fueritis amplexi, et, si minus ornate a me dictis, tamen fortiter ab illo perpetratis, applauseritis. Ac primum quidem de insigni ipsius felicitate pauca dicam, quam potissimum nascendo, atque aliorum magis voluntate, quam sua est consecutus; tum deinde per virtutes ipsius singulas, quaeque ex proprio arbittio pendebant bona, latius evagabor, quae, uti optabile vobis fuit in vita ipsius intueri et experiri; sic etiam post mortem illorum memoria non eritr iniucunda.
Caroli Imp felici tas a genere maiorum. Natus est Anno 1500. Gandavi Carolus urbe Belgarum nobilissima, patre Philippo Maximiliani Imperatoris filio, Matre Ioanna Ferdinandi Hispaniarum Regis filia. Quibus, obsecro, quantisque maioribus? An illa Germania Iberiave, an Eutopa universa superiores habuit, sive earum virtutem, sive dignitatem aestimes? Septimus hic noster Carolus est; a Rudolpho Habspurgi Comite, qui, Ottocaro Bohemiae Rege devicto, iure belli Austria potitus est, atque illam, quam sua inprimis pietate commeruit Imperii
coronam, magnis virtutibus illustriorem reddidit. Quem deinde subsecuti Alberti gemini, Friderici totidem, ac demum Maximilianus, post se nepotem reliquere, qui parentum suorum felicitatem ac gleriam longo intervallo superaret, quique inter Austriacae familiae decora, tamquam inter sidera clarissimum solis lumen emineret. Poterat ille maiorum suorum quod propria virtute magis illustravit. gloriam ex caula licet in aulam traductus esset, auspicari primum, et vel Menaclae illustrare familiam; sed cum ad tantorum IMperatorum praeclarissima lumina Sol ille accesserit, cum Heroum fortissimorum filius, Hetos ipse maximus, atque Europae sublevandae novus quidam Atlas, natus sit: tanto illustrioribus titulis illius fama propagatur, ornatur vita. quanto plutium cumulata virtus solitariae unius virtuti est anteferenda. Iam si quis affinitatibus, ac clientibus in orbe tertarum Rex potentiam, dignitatem, atque admirationem est consecutus; quis maior aut etiam comparandus Carolo fuit? Avum Maximilianum, fratremque Ferdinandum vivus Imperatores, Magnum Patruum Sigismundum Poloniae Regem: filium Philippum Hispaniarum Dominum: Sorores tres Eleonoram Portugalliae, ac deinde Galliae: Mariam Hungariae, Bohemiaeque, Isabellam
Daniae niae Reginas conspexit. Quis vero ab illis Regum Principumque affinium orta nomina recenseat? nuilum in Europa regnum, Rex nullus, qui Carolum inter suos non habeat. In illa tamen nascendi felicitate unum huic Principi deerat, quod Rex aut Imperator in lucem procreatus non fuerit, quam ille Natalium suorum partem ita virtute supplevit, ut quod ante illum nemo, nisi alter quondam Carolus impetravit, regnum in Europa maximum, simul atque Imperii Romani insignia sie consecutus, in quo quidem eventu, magisne selicitatem Principis, an virtutem admirer, nescio. Etenim uti virtute sua tantis honoribus dignissimus, sic felicitate, qua illos obtinuit, nemini est conferendus. Nasci in summa fortuna cum illo infortunio debuit, ne deeflent, quae in illum deinde virtus ac maior felicias conferent praemia.
Lustralis baptizati Caroli pompa. Haec mihi iam tum animo parentes de Carolo Infante concepisse videntur, cum lustralibus aquis Christiano ritu expiandum ad D. Ioannis basilicam ducerent, non per usitatam hominibus viam; sed per aeriam porticum funibus recenti opere instratam, pedes ter mille longam, in qua faces bis millenae collucerent: Arcus trium phales quadraginta spectando apparatu consurgerent, Nimirum ita nobis
illud Europae sidus nasci debuit, ut terram in primo ortu suo relinqueret; ita illud urbis caput incedere, ut supra mortales ceteros tamquam subiecta membra elevaretur. Porro adolevir Carolus sub Adriani postea Romani Pontificis, tum Decani Lovaniensis, viri optimi et doctissimicura: a quo ad omnem disciplinam virtutemque studiosissime ex cultus, maximam de se spem arque exspectationem militaris praesertina gloriae, ad quam iam rum adolescens ferebatur, multorum in animis excitavit.
Erat indole prorsus regia, quam Superi otiosam delitescere, adhuc pene in puero, non sunt passi. Siquidem ubi decimum sexrum vivendo iam annum ingressus esset, et praeter parentem, decimo ab hinc anno Felicitas ab blatis regnis et opibus. amissum, Ferdinandum etiam maternum avum gentis Hispanicae Regem morte desereret; ad regnum illius populi, Pontificia avique postrema voluntate postula tus, a proceribus ante aetatem sceptro idoneam, matre etiamnum superstite, advoatus est: tanta Ximenii Gubernatoris, ceterorumque de Adolescente existimatione, ur in illo regiae dignitatis pondus regnique salutem optime collocatam putarent. Vix ab hoc tempore triennium fluxerat, cum Maximiliano parruo, Imperio simul ac patria inter Germanos functo, in magna ad Romanam coronam
aspirantium concertatione unus Carolus, tum propter illustrissimum generis splendorem, tum propter divinam ingenii, morumque praestantiam, magno Principum Germanorum studio, communibus omnium suffragiis Imperator designatus est. Quae res uti Franciscum Gallorum Regem aemulatione gloriae succensum, studiisque nonnullorum acpotentia fretum. Francisco Galliarum Regi aemulo praelatus est. adeoque muneribus favoribusque de eadem dignitate contendentem summopere accendit; ita ingentium bellorum inter utramque familiam seminarium extitir, quae nullis deinde foederibus pactisque, nullo sangusnis iure, nulla praeliorum crudelitare opprimi potuere. Haec licet improvisa Germanis non fuerint, cum ramen atrociora longe, Francisco prae Carolo ad Imperium accersito formidarent, graviroque tum ab inrestina haereseos peste, tum a Turcarum immanitate tempestas ac pernicies immineret, nullus enat, qui praesentiorem his malis opem uno Carolo allaturus videbatur. Unde ad Imperium et aliorum voluntate, et sua perductus, beneficium non tam acceptare, quam dare Germanis, visus est. Non tam illum amor digntatis, quam patriae, non tam cupiditas propria, quam alienum periculum ad solium pertraxit; Imperium ille, ut accipere sibi, ita aliis servare voluit. Iam tum
Curolus familiae Austriacae et Imperie adversus Turcam defendende amore coronam laudabiliter admisit. ille Turearum imminentium Europae ar ma, iam tum seditiosorum hominum in Germania Iraliaque percipiebat strepitum, furoremque illorum (quod familiae suae totiusque Europae defendendae amore flagraret) amoliri est conatus. Animadvertit iusto timore perculsam Romanorum Aquilam, trepidamque ac in partes noxia se ditione convulsam Europam, suis accidere pedibus, auxilium ac defensionem postulare, quam nisi impius in patriam, in ami cos crudelis esse vellet, reicere non potuit. Non ille eodem, quo alii favore, opibus ac pollicitationibus operose coemptis, non precibus pretio comparatis, non armata hominum potentia Imperium rapere verius, quami m petrare adnisus est: sed cum opibus Regum omnium potentissimus, cum armis esset fortissimus, haec sola Europae defendendae servire cupiebat, neque vim aut intercessionem pro se ullam, quam virtus et prudentia non facerer, adhiberi voluit: gnarus Impetatores, qui alio, quam virtutum pretio purpuram emerent, eandem turpibus vitiorum fordibus non raro inficere; ac maiori plerumque ignominia deponere quam gloria assumpserant. Hic mihi non libet exsultantique orationis plausu, illam depingere atque imitari gestientis populilaetitiam, qua passim Caroli Impetatoris optimi electionem sunt
prosesecuti. Magno po puli gaudio Imperator declaratur. Quae non in compitis acclamationes civium? in atriis Procerum congratulationes? festivae in domibus epulae? in urbibus pompae? in vallis moenibusque triumphales ignes? quae basilica non plausit aere campano? quae atx militari apparatu non insonuir? Ipsi iam in Principum aulis parietes, in urbibus musarum artiumque gymnasia, in fluviis arque Oceano naves ornamentis omnibus illustriores, tantum excipere ac videre Principem gestiebant. Iam sibi de rebellibus, de Turca, de quovis hoste criumphare videbatur Germania, et spe Caroli victoriam possidere, non tam Principem se ex Hispania aliquem, quam ipsam de caelo libertatem, salutem, securitatem exspectare credebant. Haeco omnia maiora sunt, pluribusque communia, quam ut unius illa Oratoris voce comprehendi possint. Illorum ego hic omnium voces, ora, vultus, gestusque requito, qui laetitiae rantae vivi, Cum magna submissione coronam accepit. spirantesque auctores fuere. Mihi vero illa Caroli submissio, illa in Superos observantia, acpietas maxime placuit, qua divino illa potius arbitrio de se statui, quam humano iudicio censeret. unde ad tanti negotii susceptionem, tantique administrationem Imperii, non alios sibi prae caelitibus consiliarios delegit. In horum Basilica Imperium ipsi Francofurti decretum est, inhorum eriam aede Aquisgrani marima,
oblatam Romanae purpurae ac coronae dignitatem suscepit, tanta pietate erga Superos, humanitate erga homines; ut Imperii honorem Germanis relinquere, onus ab illis in se transferre videretur. Qua ille demissione imperravit, ut illius porentia nullis, nisi solis hostibus, esset formidanda. Haec ego ita commemorare meintelligo, urcum de eius felicitate porissimum decreverim agere, in Caroli tamen virtutum admirationem simul abripiar. Sed demus hoc fatistanti Principis, quodnullum fortunae obsequium, ac munus, absque virtute, aut omnino gratuito obtinuerit. Partiamur hanc illius felicitarem, in Divorum Bonis fortuna externis recte usus est. favorem, et Imperatoris merita, aliqud sibi ex illa Carolus, aliquid superi vendicent; ne vel hic indiguus beneficia accepisse, vel temere illi contulisse existimentur. Praeteribo vero pleraque illa fortunae bona quae ita fuere Caroli, ut desidiosorum etiam hominum ac perditorum esse potuissenr. Tacebo corporis habitum, vultumque, quam elegantem habuit, atque Austriacis familiarem. Transiliam celeres animimorus, quos, ut in se excolere quisque, sic naturae ea primum communicare nemo potest Dislimulabo opum vim, tota Europa maximam, atque ab ipsis Indorum populis Carolo submissam, quae licet nonnumquam industriam ac laborem
in homine requirant; sunt tamen huiusmodi, quae ex divino magis atbitrio, variisque fortunae casibus pendeant, quam ut felicitatem aliquam contineant nostris virtutibus comparatam. Haec tamen omnia, cum ad honestae vitae usum, subditorum salurem, atque Imperiitotius incolumitatem Carolus sapientissime converterit, ornasse, illa moderatione sua, Princeps, atque ad pepetuam nominis suigloriam traduxisse cernitur. Sed ista transibo, ut ad postremam eius. maximamque felicitatem, qua totam implevit vitam, omniumque facile Imperatotum superavit, dignitatem, perveniam.
Pars 1. Orationis, Felicitas Caroli in bsllis. Equidem dum illorum, quibus sub hoc Principe viximus, perturbatam temporum rationem mecum considero, atque illic immanissimam saevire Turcarum crudelitatem; hic religionis Christianae desertores, perfidioseque foederatos in Europa Principes indigne furere: in ipsis vero Imperii viscerbius ferrum facesque ad caedes, rapinas, et incendia scelerate circumferri: tantam orbis Europae rempestatem, atque infelicitatem, tam ad Caroli fortunam illustrandam, quam amplificandam gloriam Divorum im mortalium roleratam a Superis existimo. Nisi ille in nos malevolorum hominum funor, ille adversarum rerum extitisset impetus: quid nobis magnanimitas tanti Principis, quid fortuna profuisset? rot livot,
indignatio, Aliorum perfidia ac scelera Caroli virtutem illustrarunt. atque ambitio in nos concitavit hostium copias, tot exercituum Duces; ut felicitas, virtus, ac gloria nostri Imperatoris universo orbi innoresceret, ut perfidorum impiorumque hominum caedibus expiarentur Europae sce lera; ut ipsa rebellium invidentiumque capi ta ac malorum auctores, aurgladium Caroli, aut vincula sentirent, eiusque humanitatem supplices venerarentur, cuius antoritatem superbi contempserant. Quae dum accuratius intueor; occurrit illa primum consideranti, victoria, qua Columna Davalo Laevaque Ducibus occupatum a Gallis Mediolanum, Pontificis Leonis cohortatione excitatus, Sphortianis atque Imperio, felicissimesimul ac fortiffime, restituit, ubi tamen huius victoriae gloria nondum substitit; sed cum Fra nciscus ingentibus copiis Mediolanum iterato obruisset; iamque etiam Imperatorium exercitum spe sua magis, qum virtute coneulcasset: versis, in conflictu atrocissimo, ad Carolum Galliae Regem natalisibi die vicit cepitque. rebus triumphantis Galli copias ingeticlade profligavit, ipsuque Regem Franciscum, equo suo atque exspectatione deturbarum, intercepit In quo ego eventu, tanto magis Caroli felicitatem veneror, quod de adversario gra vissimo, eodem illo trium pharit die (qui erat sextus ante calendas Martias D. Matthiae Apostolo consecratus) quo Imp non ita pridem creatus, olim etiam in hanc lucem narus fuerat. Occurrit deinde animo
seditiosorum Saxoniam, Friderico Duce capto, ipse Carolus celerrime debellavis. per Germaniam hominum, coedibus om nia rapinisque permiscentium, rabies atque perfidia, a Carolo iterum iterumque repressa, ipso etiam confoederatorum Duce Friderico Saxonum Principe in potestatem redacto, tanta vicendi celeritate, atque ad votum Imperaioris affluentium rerum successu; ut illud olim Caesaris triverbium, ab illo supetbe iactatum, religiosissime infle cteret, diceretque, veni, vidi, at Deus vicit. Occurrit praeterea cogitanti immanis Maurorum Turcarumque vis arque crudelitas toti Tureas in Africa et Europa superavit. Europae imminens, ita Caroli fortuna ac virtute domita superataque; ut non modo Imperium ab hoste potentissimo defenderit; sed et propriis illum regnis, atque ex magna Africae parte, eiecerit, Tunethano Rege Muleasse, contra Turcam suum in solium reposito. Quid? quod Solimannum trecentis armatorum milibus, et victoriis Hungaricis elatum, furentem que, nbi in conspectum longe minoribus, xc. millium, copiis venisset Carolus, nullo adhucdum praelio, nullo telo lacessitus, solo terrore ac nomine tanti Principis exanimatus, terga pavide, cum aeterno gentis suae dedecore verrterit, et non in pugna victoriam, sed in fuga quaesivetit; satis habiturus laudis ac praemii, si illius manus effugeret, quas nulli hostium Duces impund hactenus evaserunt.
Eodem tempore plurium hostium terror victorque. Quo vero illud in loco felicitatis imperatoriae collocabo? quod, eodem tempore Gallum in Italia armorum metu continuerit, in Germania rebellione furentes tertuerit, Turcarum in Austria ferociam fregerit, Peloponefum ingenti classe contra hostes, Auria Duce, victor cinxerit? quod neque turbulenta maria ipsius fese obicere successibus, nec venti atque impendentes procellae cursum victoriarum retardare potuerint? Quod nemo inimicorum Carolum non formidaverit, nemo amicorum non amaverit? Quod unum hominem Germania Hispaniaque coluerit, Gallia Africaque horruerit, Asia Angliaque suspexerit, Italia intet spem metumque venerata sit, Antipodes etiam, atque orbis obiecti incolae reveriti fuerint. Quod Carolus non tantum sua; sed et Ducum suorum felicitate (quae res paucis admodum Imperatobus obtigit) fortunatissimus fuerit. Stent illae ad extrema Oceani ostia Herculis columnae, Herculeis columnis. plus ultrae prafiocit. suo titulo superbae, nec iam amplius verae, non plus ultra: adiecit Carolus orbi nostro, detraxit titulo, ac plus ultra ostendit. Herculeos illos gloriae tetminos prosecutus est. et nullam hactenus fortunam, ac vittutem fuisse docuit quam non maioti ipse vitrute ac felicitare superarer.
Hic ego mihi, non mortalis alicuius incertisque casibus obnoxii hominis, sed
divini propemodum, atque supra omnem fortunae vim impetumquve constituti, fact a prosequi videor. Quae si imitatione quisquam, aut sola etiam votorum audacia velit continge re, hunc ego arroganter insanire, atque humanae conditionis, lubricaeq, in vita sortis, partum esse memorem dicerem. Admirentur sane et. laudent suum Macedones Alexandrum; suum iactent Romani Caesarem; suum Afri Hannibalem depraedicent: illorum extollant in castris milites, in pugna victoriam, in regnis populisque subiugandis felicitatem; A compaezatione tum Alexandro, Caesare. et Hannibale Caroli virtus et felicitas amplificatur. nemo ramen omnium est, qui ad Caroli fortunam aspirate possit. Persas Alexander Indosque ubi vicisset, a suis ipse expugnatus vitiis, vita regnisque turpiter excidit. Per Galliam, Caesar, Hispaniam, Italiamque victor arma circumtulerat, sed dum Romanum denique Imperium invitae magis, quam latgienti fortunae extorquet, secepttum quidem manibus, sed iugulo ferrum excepit, atque ibi omnem suanfelicitatem terminavit, ubi auspicatus est Carolus. Hannibalem vero quantis intervallis gloriae relinquit? una ille cum genta tot annis, tot proeliis decertavit; hos etsi superare, Romanisque exuere arcibus, ac propugnaculis perfortunam poruisset; virtus tamen illi ac prudentia defuit: ut fortuna, neque satis uti posset, cum sciret; neque satis sciret, cum posset, Omnis illa Punici exercitus potentia, omnis fraudulenti Ducis vafrities, omnis victoriarum
Suorum ante victor Carolus vitiorum quam hostium. spes et utilitas in Campani agri poculis ac deliciis, tamquam opulentissima in Oceano classis fluctibus hausta interiit. Quam in nostro Imperatore, dissimili exitu omnis absolvitur felicitas? suis ille ante vitiis pravisque naturae affectionibus bellum indixerat, regnum in alios a se ipfo auspicaturus; ne dum foris externos hostes quaereret, intestino domi bello succumberet, et qui vicisser laudabiliter adversarios, turpiter a se vinceretur. Suas ille victorias non ad posse ssionem, sed defensionem regnorum contulit, sollicitus, non quam felix ipse Imperator; sed quam fortunatum esset Imperium. Unde cum tanti Principis virtutibus obstare fortuna non posset, minus vero etiam nocere, maluit clementer obsequi, quam atrociter adversari.
Pars 2. Orationis. VIRTUTES Caroli Imperatoris in generes. Venio nunc ad alteram orationis meae partem, laboriosam illam quidem; sed illustribus Caroli virturibus tamquam gemmis distin ctam; neque enim alia vos ornamenta, quam factorum Caroli exspectare cupiam Quae ubi verborum defuerint lumina, suum animis vestris ac cogitationibus splendorem sufficiant. Quam rarum admirandumque Divorum opus, acconcessum rebus mortalibus beneficium sit prudens sanctusque Imperator, quam ad pacem salutemque regnorum necessarium, nemo facile dixerit, nisi qui tantae rei difficultarem, ac magnitudinem
animo complexus fuerit. Cum enim omnis per se virtus ardua cuique sit, ac perquam difficilis, tum imprimis iis, qui in apiceregnorum supra leges timoremque constituti, faculratem impune peccandi nanciscuntur, cum deinde ea virtutum conspiratio ac societas sit; ut subsistere aliae absque aliatum Virtutes in illo Principibus veris digna. consortio nequeant, quis non obstupescat probum laudatumque Imperatorem, id est, omnium virtutum comitatu incedentem Principem, qui in opum affluentia luxum, in honorum illecebra arrogantiam, in deliciis voluptatem, in potentia tyrannidem fugias? Talem omnino Respubl. desiderat, ut felix habeatur. Talem fuisse Carolum omnes praedicamus, aliorum ille insaniam sua corrigebat prudentia; aliorum ferociam sua humanirate mitigabat; aliorum temeritatem suis regebat consiliis; aliorum libidines sua frenabat continentia. Exemploreliquis praerat. Puduit ambitionis, crudelitatis, avaritiae ceteros, ubi illius submissionem, clemenriam, liberalitatem conspicerent: millitum ille suorum timorem fortitudine, desidiam laboribus, impatientiam tolerantia emendabat. Sic igitur in toga sagoque sibi subiectos moderabatur Carolus; ut cum fortissimus quisque illi manum, sapientissimus mentem commodaret, ipse contra in omnibus adhiberet omnia, suaque tam bellum pacemvedextera, quam consilio
administraret. Frigidi esse Imperatoris putabat tantum suadere facienda; stupidi tantum suadenda facere. Non ignorabat istic primam regno imminereruinam, ubi in capite, tamquam regni acre, deficeret virtus, et irrumpentibus, velut per imbecille neglectumque propugnaculum, vitiis patesceret aditus. Opes, arces, exercitus, classes, inania tantum corpora, et sine nervis ac sanguine esse; si illa recte moderantis consilium ac virtus destitueret. Cum probis sanctisque Imperatoribus sterisse imperia, cedisse plerumque cum improbis. Principumque exemplis promilcum vulgus ad virtutem vitorumque consuetudinem abripi; sibi libenter ignoscere ea, quae suum libere ducem peccare animadvertunt. Nullum idcirco tam parvum contemptumque in capite vitium reperiri, quod non in totum Reip. corpus derivati, magnisque detrimentis sufficere possit. Quibus cogitationibus inflammatus Imperatoris animus, eas omnes virtutes studio sissime complexus est, quibus et suis imperare affectionibus et subditorum vitam fortunasque tueri sapienter posset. Quas quidem virtutes non angustis hisce Eureopae finibus, sed iisdem penc, quibus orbis continetur, regionibus terminavit, nec per aliqua tantum vitae spacia, sed per omnem retro aetatis fortunaeque cusum adipsa sepulchri ostia gloriose constanterque deduxit.
Comparatione et op positione a liorum, Caroli virtutes extolluntur. Quae Caroli gloria, ac praestantia quanta sit, nemo facileverbis assequetur, nisi quilubricam humanae vitae conditionem, quamque incerti etiam sint felicissimarum rerum exitus, ignoraverit. Sunt qui in armis sua virtute floruerunt, suis vero sordueruut in pace vitiisialiis honesta pax, ignominiosum bellum fuit Sunt quibus parere gloriosum, praeesse dedecorifuit: nonnulli etiam supra leges honestius, quam sub legibus vixere, ne quod in aliis emendarent, sibi concederent.
Alios iuvenili licentia corruptos, senectus excepit melior non paucos quoque bene vitam exorsos turpis sub finem vitae morum catastrophe involvit: rari omnino sunt, quos et dignitas, et libertas, et aetas ad absolutam vitae periodum incorruptos deduxit, quique non aliqua vitiorum consuetudine virtutes corruperint. At singularis Imperatoris nostri in bene coeptis fuit constantia: non illum aetatis lenocina, non Principum virorum illecebrae, non tempotum longinquitas, non locorum varieras, non vitae libertas, a virtutis consuetudine, ad gravia flagitia morumque turpitudinem diu avertere potuerunt. Verum sicubi, quod humanum est, impingerer, subito ille sese, velut a scopulo navim, ad aequiora recepit, ab offensionibus deinde etiam futuris cautior. Unde quae in singulis pene hominibus virtutes
singulae, in Carolo ornando conspirant universae. In nonnullis laudatur humanitas ac clementia, sed tacetur ignavia, in aliis continentia extollitur, reticetur avaritia, invenies quorum liberalitas grata sit; sed et luxus accusetur; Carolum tamen numquam recte laudaveris, nisi in ipso commendes omnia. Sunt in quibus tarditatem ac stuporem animi, pro gravitate ac prudentia, temeritatem pro fortitudine, pro frugalitate avaritiam, pro constantia pertinaciam, pro liberalitate profusionem admireris: sed in hoc Imperatore nostro tam illustribus argumentis virtus enituit, ut nisi suis illam insignibus spoliare, sua possessione deturbare velimus, Carolo omnino incorrupta concedenda videatur.
Virtutes-Caroli im specie. Haec de illo generatim commemora a sufficiant, nunc pressius aliquanto et sigillatim quasque ipsius virtutes expendamus. PRUDENTIA. Atque uti inter virtutes ceteras pru dentia facile principatum obtinet, dux ipsa ac moderatrix reliquarum omnium; ita et nostra ab hoc principio ducatur oratio. Erat in Carolo naturae artisque beneficio, capax magnarum rerum memoria, adprudentiam consrliaque opportune supperanda perquam idonea; hanc studio ille primum, atque historiarum lectionibus, tum etiam experientia, variorumque eventuum recordatione
roborabat. Memoria et ingenium in Carolo promptum. Accedebat ingenium, quod earum, quarum meminisset, rerum copiam, tamquam praegustatum orecibum, a memoria excipiebat, atque ad maturitatem excoctas, velut sanguinem per venas succumque, quo se aleret vegetaretque prudentia, subministrabat. Docilis erat in consiliis. Ubi tamen consilium viresque animi rebus agendis impares agnosceret: mentem ille aliorum sensumque explorare, suae ut imperitiae subveniret, nequaquam erubuit. In curia conciliisque, aliorum, quos et vitae sanctitas, et sapientia, atque etiam plerumque aetas commendaret gravior, haud invitus auscultabat sententiam: erratutum se etiam cum pluribus (si ita sors tulisset) sine errore ratus; cum prudentiae (quae errate non potest) pats aliquasit, suo quandoque ingenio diffidere, et alieno, quamvis cum errandi periculo, obsequi. Denique in re difficili, dubiisque casibus obnoxia nihil unquam aggressus est, nisi divino ante favore auxilioque implorato, actionibusque suis ad legem virtutisque momentum praeponderatis. Ita factum, ut nihil inconsulta praecipitatione ausque temeratio violaret; sed natura integraque ratione ab honestis turpia, a noxiis utilia discerneret, tantaque et agenda felicitate disponeret, et exequeretur disposita; ut nec quicquam aequitati minus consentaneum, aut proposito fini parum idoneum statueretur.
Solers in exequendo. Quod si negotium multis etiam obiceretut difficultatibus intricatum, aut improvi sa necessitas subitam rei arduae expeditionem urgeret, neque solertem consiliorum facilitatem, neque optatam felicitatem operis Prcvidentia singularis erat. defuisse compertum est. Providentiae vero in ipso mira erat, ac sublimis tatio, namque ut praesentium, atque ante ocuios positorum vim, suo pondere et merito arbitrabatur, sic fututarum ex iis rerum coniectura illi, atque aestimatio haud admodum videbatur difficilis. Unde praemensus ante cum animo suarum virium et negotii suscipiendi magnitudinem, quam gravate bellorum ingentia subibat onera, tam constanter perferebat; numquam se aut inertia obrepente vinei, aut labotis fastidio abduci, aut occurrentium difficultatum mole obrui passus, ut suscepta in Africam expeditione, inter summa rerum discrim ina, compertum est.
Adeo enim levitatis atque inconstautiae notam devitabat, ut taedia facile omnia superaret, impedimenta dimoveret, suis temperaret affectionibus: neque quotumvis opinionum ventis in diversa raperetur. Si tamen eventuum inspirata mutatio consiliis obniteretur (quae vitae nostrae, rationisque est infirmitas) ut periculis septum implicatumque in ipso expedititionis cursu inveniret exitum: caute
reducere ab incepto pedem; quam erroribus se ultro obicere maluit, ne quod consulto coeptum erat, temerario eventu corrumperetur, ubi vero egresium aliquem dispiceret, scopulis licet, syrtibusque interceptum, mirum quanta circumspectione incederet; ne aut contra virtutis leges, aut adversum felicitatis auspicia in vitia casumque impingeret. Illud etiam inprimis egit; ut periti Navarchi instar, periculis anteverteret; ne incogitantem, iamque ventos inter fluctusque praecipitem nauf agium occupatet, priusquam consilium aut anchora in promptu essent. Quod, ut cetera exempla transeam, ultimae quoq, in Africam expeditionis eventu constitit, quam inter gravissimas rerum omnium difficultates illo exitu absolvit, quo omnibus prodigii instar visum est, quod incolumis Europam rursum Carolusteneret.
Iam vero haec illius prudentia in omnem se Principis vitam actionesque late diffundebat, sive enim domesticam disciplinam spectares, aulicorumque hominum delectum, sive Reipubl administrationem, sapientiam in ea procerum, legumque sanctitatem? sive belli gerendi rationem Ducumque ac militum selectissimorum copiam, nihil erat, quod a slimma Caroli prudentia admirationem ac laudem non haberet. Praecipua illi cuta crat, non alios habere consiliorum suorum
antistites, et gravissimorum domi forisque officiorum administros, quam longo usu experientiaque probatos, qui primam Prudentia Caroli oeconomica. Dei, alteram Regis regnique, tertiam sui suorumque rationem ducerent: qui nullo nisi virtutis pretio honores ambirent; nulla utilitaten nisi publica caperentur. Inspiciebat mores, quos diu fingere non poterant, cupidos atque avaros, ab aerario; praecipites vatiosque a consilio: feroces, mollesque a latere: temeratios timidosque a militari imperio: im pios ac religionis hostes ab aula officiisque dimovebat. Ratus omnes qui opinionibus, moribusque a Principe discederent, regai administratione numquam cum eo consensuios: diversis primum hos proceres, ac deinde cetera imperii membra, viis ad dissidia reique publicae excidium abituros; fidem Regi numquam praestituros, qui Deo scelerate denegent: in Principem regnumque sine verecundia peccatur s, qui conscientiam propriam flagitiis oppresserint.
Prudentia politica et regnativa. Ubi vero nonnullos, communi temporum vitio, aulam dignitatemque occupasse, ficta quadam virtutum imagine ac dissimulatione vitiorum comperisset (quae omnis politiae ac Reipubl. turpissima labes est, ac praesens exitium,) qui versutias fraudesque prudentiae specie, fictionem veritatis
In submovendis ab aula adulatoribus. umbra; simulationem virtutis loco obtruderent, ac fortumae humanae moderantis simulacrum aliquod, pro divinae providentiae numine suo in animo extruerent atque odorarent: hos ille homines aulae polypos, virtutum simias, viriorum charybdes, versicolores upupas, fraudulentas vulpes, opum harpyias, honorum aucupes, mensarum Parasitos, Principum scopulos, regnorum naufragia procul ab oculis ac consuetudine sua removit; non quidem vi semper ac impetu, quo animos iniuria exacetbatos ad scelus atque ultionem atrociores redderet; led artificio atque honestatis aliquo colore, ab aula muneribusque separabat, ut artem arte falleret, et suam suorumque tranquillitarem, aliorum etiam vitam periculis obiectam, ad tutiora traduceret. Post hanc procerum Imperii deligendorum curam, alteram totius corporis multo etiam graviorem suscepit. Cuius cum ille incolumitatem sine bello tueri non posset, ante In pace concilianda. tamen non omnia pacis impertrandae consilia artesque adhibuit. Violatam iniuriis amicitiam, foederibus innovatis, sanguinis interposito consortio, privatorum etiam odiorum obliteratione, instaurare est conatus; ne paucorum hominum dissidiis, nationes plurimae atque innocentes populi ad extremam perniciem misere devolverentur, divinarum humanarumque legum
sanctitas, provinciarum commoda, urbium mercimonia, artium bonatum sacraria, religionis dignitas, armorum turbaretur strepitu ac Prudentia militaris in bello suscipiendo. milituum licentia obrueretur. At ubi aliorum insolentiam ac vim graviorem esse intelligeret, atrociotesque iniurias, quam quae pacis lenitate sanari possent; ad belli se praesidia contulit, missisque ad res amissas repetendas fecialibus, aut satisfactionem sibi postulabat, aut arma deferebat recusantibus. Inter haec exercitu comparando ac conscribendo In conscriptione militum et honoribus inter illos distribuendis. intentus militi; Veteranum magis, quam rudem bellique inexpertum: divitem potius, quam extrema egestate conflictantem: denique magis voluntarium, quam promissis minisve ingentibus adductum deligebat. His, prout quisque virtute anteibat reliquos, patriaeque magis, quam rerum suarum teneretur studio, militaria officia, honoresque partiebatur. Nobilitas, et multis stipendiis explorata industria, virtuti faciebant gratiam; ita quidem, ut neque novitiis munerum emptoribus pateret aditus; neque gregario militi, sola factorum gloria eminenti, occluderetur; neque quorundam favor et nobilitas, fortitudine destitura, aliorum virtutibus In disciplina milisari. praeponderaret. Legibus vero opportunis castrensem disciplinam egregie, contra multorum audaciam, muniebat; ut sive ad militiam, tamquam ad libertatis
scelerum que asylum nonnulli confluerent: sive, ut furtis rapinisque suam av aritiam pascerent; nulli tam impune flagitionsum esse liceret. In commeatu providendo. Porro retum ad militiam necessariarum haud quicquam deesse, nisi coactus, patiebatur; ne imposita noxiae libertatifrena necessitas excuteret, et suo patriam milite, In militari delectu. non defenderet, sed expugnaret. Non tam numero, quam robore pugnandum ratus, inutilem bello turbam, ac frugibus tantum consumendis natam; a castris dimovebat, impedimenta militae non adiumenta, aut iuvenes, aut exercitatos, exiguam que familiam trahentes castris ex omni gente admittebat: robustissimum semper corpus exercitus arbitratus, ubi Itali capitis, Germani pectoris, Hispani manuum officie fungerentur. Ita licet numero inferior Turcis ceterisque in imicis terroti fuit, ac Germanos, qui a solis Italis, Iberisque omnino vinci numquam potue e, a Germanis, uttique genti sociatis, docuit posse superari.
Elli finem habuit, suamimperiique salut m et religionis aug mentum. Quid nunc in fine praeliorum sibi praefigendo (in quo praestantissima Ducis virtus eminet) Caroli prudentiam depraedicem? Non ille, ut fieri assolet, ex privatis vindictae ambitionisque cupiditatibus, sed salutis populorum, divinaeque gloriae aestimatione bellorum necessitatem ponderabat. Tantum aberat ut religioni opprimendae arma Acatholicis iungeret, ut
illius etiam defendendae studio gravissima acdiuturna cum Mauris, Turcis, Saconibsque bella susciperet His atmorum societate favere, opibus consililiisque adsistere (ex Pseudopoliticorum regulis regni incrementa, fidei teligionsique emolumentis posthabentium) facinus existimabat nullis coloribus fucisque cohonestandum; nullis excusandum rationibus. Caroli hostis erat quisquis Deo obnuntiasset amicitiam, pro Imperio, pro patria, pro teligione bella, per Europam Africamque circumtulit: neque de nulla laetari magnopere victoria est vilus; in qua fides simul arque innocentia non triumpharent. Franciscum Galliatum Regem vicit, profligavit, intercepit: at sine exsultatione ac triumpho. Clementem, Ecclesiae Romanae Pontificem superavit, captumque ducum suorum circumsedit milite, at suo etiam cum dolore. Amicum habeie utrumque, quam hostem maluit? De Francisco Rege et clemente Pontif. adversariis suis capitis numquam exsultare visus est. hunc etiam cum adversarium habere cogeretur, suum esse vinctum noluisset, coactus illum concedere, militi, qui inter armorum strepitum et victoriae plausus Decum imperia minus exaudiret. Tantam inimici venerationem sola conciliarat religio ac pietas; quam Catolus cum sua potius ignominia inviolatam, quam gloria diminutam cupiebat. O divinam ac ptorsus singularem vittutem
prudentiam, Laus et descriptio prudentiae. quae tam sanctis animos tuorum praeceptionibus imbuls, ut nihil magnum atque excelsum putent, quod populorum incolumitati, religionis augmentis, Dei Divorumque glotiae amplificandae non faciat! ô quantum una tu humanae vitae decus es atque ornamentum! Tu morum formatrix, actionum regula, virtutum norma. Tu consilii ac rationis parens, temeritatis ac levitatis hostis, errorum propulsatrix, difficultatum victrix, sol ac lumen animorum, Dux et magistra vitae. Tu inter certa oberrantium Cynosura, inter adversa fluctuantium portus, inter trepida fugientium asylum. Tu pacem suades, sancis federa, bella moderaris; incolumitatem populis, florem utbibus, agris cultum, religioni decus, Deo gloriam, hominibus felicitatem concilias. Pente leges dantur gentibus, legibus habetur reverentia, poena decernitur improbis, probis statuitur praemium Per te corpus famulatur animae, cives magistratibus, magistratus Regibus, Reges superis. Tibi, ut denique absolvam, Carolus noster omnem fortunam, omnem virtutem, omnem gloriam suam debuit.
IUSTI TIA Caroli. Offert se hoc loco Iustitia aequissimi Imperatoris, neque minorem sibi in sanctissima eius vita laudis partem vendicat, quam tulit prudentia. Enimvero suum ille quibusque, tanta ubique locorum ac
temporum cura, tribuere est visus, ut religione superos, aequitate subditos, maiores observantia, pares benevolentia, liberalitate in dignos, gratitudine beneficos, veritare atque animi candore sibi universos deme Religionis in ipso studium, quo Deo aequus honor tribuitur. reretur. Ubi enim unquam Carolus illud quod in principe atque etiam Iustitia, primum est religionis studium neglexisse auditus est? sem per ille animum ac voluntatem ad obsequia submittere est observatus, neque enim tantam esse cuiusqueam in terris potestatem ratus, quae sublimiori Dei immortalis potestati ac legibus subiecta non esset. Eundem noverat Imperatorem esse, qui et decreta subditis daret, et acciperet a Superis, ut magna imperia, cum maiori parendi Certum precandi tempus, pensumque. necessitate haberet coniuncta. Aderant precandi tempora, postulabat religio? con suetis ille ad Deum precibus horisque quot diebus orationi destinatis numquam ab fuit. Indies sacerdoti ad aras operanti adesse solitus, summopere lugens, quod occupationibus hanc sibi consuetudinem semel interrumpi sit passus. Ita vero divinae familiatitatis amans compertus est; ut quaternas ex die horas rebus sacris impendere, canonicas in ceteris preces sacerdotum evolvere, frequentiusque Carolus Deo colloqui, quam cum hominibus diceretur. Hinc etiam manavit illa rerum Deo
consecratarum insignis aestimatio; sacramentorum pia ac diligens usurpatio; religiosis viris Divorumque immortalium amicis exhibita vencratio, primitiarum decimarumque facta Dei ministris oblatio. Hinc condita piorum hominum asceteria, excitatae superis arae, et Abdicato regno religiosa vita solicitudinem denique amplexus est. extructae templorum fabricae. Quid plura? ex eodem Iustitiae religionisque fonte admirabile illud atque ab omni retro posteritate depraedicandum exemplum fluxit, quo summus Europae Dominus atque in apice felicitatis constitutus Princeps, tot regnorum depositis coronis ut Deo, caelitibusque propius accederet, in angulum sese Castellani agri vitaeque eremiticae asylum abdidit; pro illa Europae imperiique luce. monasterii tenebras; pro aulae strepitu regioque comitatu, montium tranquillitatem ac solitudinem: pro maiestate, abiectionem: pro opibus, inopiam: pro imperio, serviturem Amplificatur dimissio ab adiun Etis personae et rei aditurus. O rem magnam atque inauditam hactenus! ô pietatem Imperatoris omnium saeculorum memoria dignissimam? Ille Europae moerator, orbis domitor, hostium terror, qui omnium suae aetatis hominum gloriam vicerat, cuius toro orbe divisae numerabantur victoriae, audiebantur laudes, tropaea spectabantur; ille inquam terrenarum rerum fastidio, divinarum amore incitatus, calcata Regum superbia, sprera gloria, abiecta diguitate, aeternum in ipsa
submissione monumetum laudis extruxit, quo omnem factorum suorum gloriam, veluti sole reliquorum siderum pulchritudinem Victoria sui gloriosa in Caesare. superavit. Unum post tot nationes sua virtute triumphatas, post victos Principes, vinctos Reges, subactam Europam, territam Africam; possessam Americam; unum deerat, ut dici posset Carolum vicisse omnia, ipse videlicet Imperator ac victor ceterorum omnium nondum superatus fuerat: quam cum laudem fortissimus Princeps nulli alteri tribuisset hactenus, sibi denique non invidit, cum orbis Dominus, de seipso victo, victor triumpharet, cum arrogantiam submissione, avaritiam voluntaria inopia, regnorum contemptu ambitionem fortissimd in se oppugnaret, arque deprimeret, cum denique post tot hostium devictorum triumphos, unum de se fortunaque omni profligata ttopaeum erigeret, quale nulla spectavit antiquitas, nulla forte posteritas conspectura est. Hanc ego in Carolo divinam prorsus mentem admitor ac veneror; simulque illud mecum reputo, quam praeclarum in eo animo omnium virtutum domicilium Iustitia extruxerit, in quo tam illustria religionis fundamenta collocavit. Quis enim non existimet principem illum iam dudum imperii sui administrationem humanae saluti ac divinae gloriae consecrasse, qui denique post
regnorum possessionem, ipsum etiam superis Opes imperium ac seipsum den que Deo impendit. possessorem obtulit, ac consecravit. Putasne illum opibus ad habendi cupiditatem, honoribus ad ambitionem, ingenio ad deceptionem, potentia ad crudelitatem abusum? qui bona demum omnia, regna, potestatem, orientis occidentisque divitias, aut aliis liberaliter concessit, aut scholis, aris, templisque laudabiliter impendit; qui omnem cogitationem ad subditorum defensionem, et hominum calamitosorum auxilia convertit? a quo nemo miserorum sine solatio, nemo pauperum sine dono, nemo oppressorum sine auxilio recessit? Quot per Germaniam Hispaniamque Nosocomia? quot Orphanotrophia excitata Austriacae liberalitatis perpetua monumenta spectantut? non ille ex beneficio lucrum, ex munificentia captabat gloriam, non otiosorum hominum alebat desidiam, sordidorum avaritam, prodigorum luxuriam (quod esset beneficiis suos perdere, non servare) sed, aut virturem munerabatur, aut solabatur miseriam.
Pietas Caroli erga suos, Illa vero quara simul in liberos consanguineosque pietas fuit? egere velle, atque opibus potentiaque catere; ut illiabundent, ac potentes habeantur: subiectionem ab imperio adire, ut illi de serviture ad imperium transeant; illud honoris deserere fastigium, pro quo multi flagitium parricidiumque nullum reformidarunt,
et nihil tale aut postulantibus, aut fortassis etiam merentibus aperire, quod ingenti ipselabore, periculis maximis, sanguine ac vulneribus suis, non modo contra adversatios defenderat, sed magnis etiam opum, auctaeque maiestatis honotibus cumulaverat. Erga patriam et subiestos pietas. De eius in patriam et subditas nationes pietate quid dicam? quot scripsit, dixitque exercitus, quot bella gessit, quot hostes, cum vitae suae discrimine, superavit, quot terras victoriis peragravit, maria emensus est, tot suae pietatis impressa ubique reliquit vestigia. Patriae illum spectata quies propriae quietis immorem reddidit, pro hac ille suis emolumentis carere. suis exui opibus, laboribus desudare voluti; huius ille tolerare commoda, affligi calamitaribus, iactarr tempestatibus viius est; illi honorem vitamque ac sanguinem suum impendere non detrectavit.
Iustitia legali et vindicativa carolus excelluit. Nunc quid sibi tantus Imperator, quid aliis licere voluerit, quibus virtutem praemiis, vitium poenis affecerit, videamus. Legibus ipse primum, tum a neglectu et oblivione vindicatis; tum recens ad publicam utilitatem conditis, auctoritatem magistratibus, spem probis, metumque improbis conciliavit. quas cum obsecuturis magis populis, quam Regi imperanti, Rex ipse ac legislator ferret, supraque legum decreta eximius incederet; illorum tamen hominum, coeca
adulatione Alegibus quas tulit, ipse eximi, perditorum hominum confilio, noluit. Principum vitiis faventium orationem toletare non potuit, qui imperantium aliquid libertati indulgendum dicerent, cavendumque ne qui aliis dominaretur, serviret legibus, aliquid illis concedendum oculis, qui prospicerent omnibus: illis aliquid dandum auribus, quae paterent summis infimisque illis manibus quae sceptra et regnorum habenasregerent; ne imperium a servitute, Rex a subditis nihil distet, idemque qui imperat, obtemperet, maiestatis suae iactura, auctoritatisque ad leges adstrictae imminutione. Satis hunc laudatum esse Principem qui licet affectionibus nihil deneget, dissimulare tantum vitia noverit. Imo parum admodum ad fortitudinem, resque magnas administrandas illum animi, laudisque Regem adferte, qui, pietate in supeios hominesque enervatus, omnia timide ad virtutis praescriptum metitur, et vivaces ingeii impetus legum oseribus opprimit. Tam impiam ex aula Sathanae profectam disciplinam, atque in multorum (pro dolor) hominum opinionem usumque a ulicorum receptam, exhorruit optimus Prinseps; sempetque arbittatus est non illum se tantum esse, qui leges datet; sedetiam qui acciperet: exemplo Regem plus suo destruere, quam praeceptis aedificet, si aequis legibus iniquam vitam iunxerit, indignum esse, ut quae sibi permiserit, in aliis reprehendat, ut impurus castitatem, avatus liberalitatem, immitis mansuetudinem imperet. Cum impio Rege, nec aequitatem diu posse, neregnum
subsistere. Ad serviutem brevi, eversis subditorum motibus, dilapsurum Principem, qui tam inconsuliam libertarem sectatus fuerit. Vitia esse, quae Imperatorum saepe paludamentum sanguine tinxerint. Virtutes, quae pauperum etiam centones in purpuram convertennt. Quoeirea laudatissimus Imperator noster, quae aliis dabat ad mores sancte formandos imperia, sine imperio exequebatur ipse: quae in aliis scelera moenis castigabat, in vita primum sua em endate cotrexit, ne aliter loqueretur, quam viveret, et qui facienda Quod aliis imperabat, suo exemplo sequebatur. plecterer, faceret plectenda. Ita sceleratorum pauci, quamvis a clemente Principe nulla sperare impunitatem audebant, cum nullum sibi ipsi scelus indulgentem viderent: proborum nemo fortiumque militum desperabat suae virtutis praemium, quam tanto in Poenis vitia, traemiis virtutem munerabatur. pretio ac veneratione apud Carolum esse animadverteret. Et vero, quidquid Duces in bello strenue, animose milites, sapienter in curia proceres; praeclare in urbibus cives gerebant, id totum non modo Imperatoris laudem, gratiamque sed et praemia accompensationem merebatur, Per illum inviolata florebar commerciorum fides, pactionum sanctitas; regna, agri, urbes, familiae, vectigalium oneribus non opprimebantur, Magistratuum vigebat auctoritas, civium iura, urbium arces ac moenia inviolata durabant. Iniudiciis regnabat
integritas, in foro iustitia, in militia disciplina. Infontes tuebatur innocentia, sceleratos accusabat maitia: et neque illis furor improborum ad oppressionem, neque his favor ad defensionem profuit. Non ignorabat sapientissimus Princeps impunitate ali scelera, et audaciam perditorum hominum: innocentiam proborum opprimere illum, qui parceret improbis: Nobiliorum flagitia dissimulatione non praeteribat. iisdem etiam peccare vitiis principem, quae negligeret in subditis: multa carcerum squalore, ferrique ac flammarum rigote flagitia cohiberi: quae nisi supplicia paucis severe adhibeantur, rotam denique remp everti. Nullum igitur negligentia Caroli scelus proficiebat: nullius flagitium excusabat dignitas, nullius contracta familiaritas, neque regiae consuetudinis fiducia, aut potentiae vis sontibus ad excusationem proderat; sed sola innocentia Quamvis autem magnos sanguine difficilius aliquanto quam Plebeio Iustitiae litatet; legibus tamen timorem posthabuit, et ubi se maior offetret Reip. sanandae spes, hanc, sive lenitate, sive asperitate vulnera curati possent, impigre sequebatur.
Amicitias cum honestat coniunctas coluit. Illorum potro hominum, quos virtus ac dignitas sibi proximos, acsuppares effecrat, amor vero etiam reddiderat pares, familiaritateita usus est; non ut suis emolumentis amicitiam definiret, aut aliorum vitia sua benevolentia tegeret; sed ut, neque in illis impunitatem, neque in se peccandi cupiditatem aleret? Metiebatur itaque non utilitate sua
non aliena licentia; sed communi honestate amicitias. Virtutes in amicis colebat, vitia etiam exemplo atque amore emendabat; ne haberet dissimiles. Nullum ita immoderate affectu complexus est, cui ad iniqua vellet obsequi, nullum tam frigido fictoque est animo prosecutus, quem absentem atque inter adversa constiturum disceret.
Gratus beneficiorum aestimator fuit. Beneficia quanta liberalitate impendebat ceteris, tanta gratitudine munerabatur sibi impensa. Sua illa dignitate aestimate noverat, suis ornare laudibus, sua opportunitate amicis reponere. Non illum dissimulatio, quod impudentis est hominis; non oblivio, quod imprudentis, ab officio grati hominis dimovebat. Itarem in principibus viris rarissimam est assecutus, ut quae ceteri regum subditorum gratuita obsequia debiti ac servitutis loco censent, ipse inter beneficia numerarit. Hinc illam facile Ducum suorum ac subditorum evitavit perfidiam, qua ingrati Principes mulctari consueverunt: suam enim cum fortissimus quisque industriam Carolo probati cerneret, arque apud gratissimum animum beneficia collocari, neque indignationi locus esse, nec perfidiae potuit. Tantam ipsius erga subditos benevolentiam, superavit in Principe etiam illorum hominum observantia, quos aut sapientia, aut virtus, aut aetas, aut ordo, aut dignitas Catolo venerandos effecerat.
Testis Observantia erga alios in Imperatore tura. est Adtianus ipsius adolescentiae moderator studiorumque ac morum arbiter, quem tam eximia de vito existimatione, tantaque animi obsequentis reverentia semper est prosecutus; ut homini licet inter ultimam plebem nato, sacro tamen, magnaque aetatis vittutisque praerogativa exornato, omne genus obsequii, honorisque detulerit: illius sententiae Insignis submissio. non modo assensus ubique sit, sed etiam voluntati obtemperarit. Testis est Clemens, post eundem Adrianum, Pontifex maximus, quem numquam tantum inimicum Carolus sensit, licet armis in se animisque hostilibus concitatum, quantum postea submissione sua, atque obsequendi promptitudine amicum habere meruit. Cuius ipse ad pedes honoris causa devolutus, sacro eosdem osculo delibasset, nisi interceptum Pontificis manus, sua magis Imperatorem pectori, quam vestigiis admoveri voluisset: Cuius deinde consiliis se operam suam ad Christianae rep. incolumitatem ac commoda promovenda adhibiturum pollicitus est. De sua maluit nonnihil utilitate remittere, suo etiam iudicio ac ssententia abire potius; quam tantae auctoritatis homini, sacraeque religionis Antistiti pertinaciter adversari; quae res quamvis magnis difficultatibus impedita, atque incommodis onerosa esset, ingenti tamen voluptatis sensu perfudit Principem, magno paris amore ac Pontificis veneratione incitatum.
Ipse etiam Clemens, qui propter tot acceptas a Principis exercitu clades, Attillam sibi aliquem Gothica fronte truculentum, et moribus asperum finxerat hominem, ubi Regem vidit humanissimum, maiestate sua nulli formidandum, animque candore ac morum facilitate omnium gratia dignissium, Caroli virtutibus magnopere favere coepit, ac quicquid acceptisser mali Ducum malevolorum vitiis, atque indomitae militum licentiae, tribuere.
THMPERANTIA. Nec sanc immerito, tanta erat in Principe corporis animique gratia, tam iucunda morum affectionumque compositio, oris eloquiique suavitas, nihil illo inter iniurias contumeliasque erat moderatius; nihil inter Modestia cum maiestate iuncta. adversa prosperaque modestius. Uno utramque fortunam ore, uno hostes amicosque vultu accipere noverat. Animo ab omni perturbatione libero, oleoquetranquilliori adversantium sustinebat impetum, atque etiam indignationem frangebat. Non linguam effrenis loquacitas, non oculos proterva licentia solverat; sed hos modesta demissio; illam prudens regebat necessitas, neque enim facile oriosae garrulitati, aut nugis fabulisque commodabat. Aberat ab ore arrogantia, ab oculis, impudentia, ab utrisq, levitas. Ea tamen comitate gravitatem, ea serenitate frontis habitusque dignitatem temperaverat; ut neque maiestate offendetet, neque facilitate vilescetet.
Clementia cum severiate temperata. Sevetitatem etiam clementiae aliquam adhibebat, ne sceleribus immatura lenitate crescentibus, spem facere impunitatis. Si tamen peccandum esset, indulgentia maluit, quam asperitate delinquere: quod indignum homine putaret ulciscendi potestate, aut paenatum acerbitare ultra mediocritatis limites in sui similem efferri. Opprimenda censebat vitia non homines, ac turpe existimabat sine novo crudelitatis scelere reorum scelera non puniti, Prae severitate Sisamis, iniquo pellem detrahentis, Biantis exemplum amabat, lacrimas etiam suas, reorum sanguini, licet abs se fuso, pero miscentis. Quare benignitatem, nisi a vitiis alienis, sibi Carolus extorqueri numquam est passus, ut proinde in ipsa etiam asperitate placuerit; clementiam vero, cum ea sine disciplinae ac Reipub. dispendio uti posset, ante omne sceleratorum poenam sibi caram habuit, virtutem, ut iudicabat, viro Principe dignissimam? qua facilitate omnium sibi subditorum gratiam collegerat, extinxerat odia, desperatorum elidebat consilia, enervatis seditionibus tranquillitatem alebat, continebat in obsequio: Proceres, amoris magis quam carcerum vinculis sibi obstrictos; suam denique contra vim omnem fraudemque confirmabat potentiam.
Moderatio Caroli in cupiditatibus. Exspectabitis nunc, opinor, ut tam benignum in alios Principiem, in se ipsum quoque parum severum, nonnulla fortunae: alia etiam naturae indulgentem
proponam. Fallitur quisquis ita de Catolo sentire audet. Neque enim eorum quicquam, quae poena in aliis digna praeteriit, sibi permittere, aut etiam ignoscere est visus. Cavebat ille, ne, qui in aliis perperam commissa reprehendetet, committeret reprehendenda; aut ne, quam aliis delicti gratiam faceret, ipse exspectaret; quod vulgus suorum Principum vitiis facile aduletur ac faveat; ut facilius suo in scelere impunitatem assequatur. Igitur hunc solum Imperatorem ratus, qui suis primum affectionibus ac deinde subditis imperare posset, nihil in animo sensibufque nimium atque immoderatum residere Minime avarus. passus est. Si habendi in illo cupiditatem expenderes, erat haec cum publicae, tum privatae necessitati commensa: non in iudiciis corrupta, in vectigalibus avara, in aerariis immensa; regni se opibus, civium mercimoniis, agriculturae flore, divitem satis, fortunatumque iudicabat, sparsis per subditos facultatibus, plus im. perium nervorum ad bella pacemque allaturum existimabat, quam si in aulae unius angulum infructuose congestae opes essent, ubi auri argentique foenus inutili Non inanis gloria esspidus. sterilitate emoreretur. Si in Carolo gloriae aviditatem consideres, non erat ambitionis inflammata studio, non excellentiae dignitatisque suae aestimatione
superbia, sed ad rationis praescriptum, defensionemque Submissito Caroli. Im peratorii nominis comparata; quod is qui hoc munere anteiret mortalium ceteros, aliis se virtutibus inferiorem multis non ignorarer. Hos digna etiam, ut par erat submissione venerabatur, ratus iis se quandoque imperare, quibus (si maiestas ex virtute esfer) Impertium deberet accipere, nullamque inter homines potestatem esse, cui vitae sanctiras posthabenda sit, quaeque maiori caelestis illius Imperatoris potestati non subsie, qui ex meritis, non titulis dignirate aestimat.
Admiramur illos veteres Imperatores, pottenta verius, quam homines, quorum semper potentia cum incredibili arrogantia fuir coniuncta. Quid enim Alexandrum illum magnum (viriis magis an virtutibus haud facile dixeto) quid inquam illum ita belli successibus inflatum, rerumque secundarum usu inebriarum extulir, ut ratione captus humanaequesortis immemot, iam supra hominesinter Deos sese collocaret. Quod Alexander vivo sibi, idem Tiberius Augusto iam defuncto divinitatis nomen attribuit, quem deinde ceteri Imperatorum magno numero arrogantiaque sunt imitati, stultissimo facinore, cum Claudios, Nerones, Vespasianos, Tiros hominum monstra, astris Diisque insererent. Licear mihi hocunum in Carolo nostro laudare, quod reprehendo in ceteris. Vicit ille reliquorum
facinora pia audacia, cum non vivum modo se, sed et mortu um sideribus caelitibusque sociavit, non tamen, aut suo, aut alieno scelere; non arregantia et insana ambitione; sed demissione singulari, admiranda continentia, qui fluxa omnia et communia mortalium vota aspernati, caelestemque in terris vitam, iam tum inter aulae mundique blandientis delicias, coepit auspicari, Divis quam hominibus similior, cum in opibus moderationem, in excellentia submissionem, in libertate innocentiam Moderatio in cibo poiuque. constantissime defenderet. Sienim in Principe noftro illam spectemus continentiam, quae in sensuum libidinisque refrenatione consistir, quis Imperatorum in cibo poruque moderatior, in voluptatis usu temperantior illo, aut fuit, aut esse debuit? Nemo in Carolo Gallieni unquam reptehendit ingluviem, qui tsiginta regno imminentium tyrannorum obsellus exercitibus, post crapulam somnumque evigilans, de prandii lautitiis ministros sciscitabatur. Nemo in illo prodigiosam Heliogabali vinolentiam obstupuit, qui non tantum rosas inter unguentaque, vino stomachum, sed et piscinas implevir, natationibus ac balneis idoneas. Nemo luxum foedamque Neronis mollitiem, qui immani vivendi licentia vicies ac septies millies sesterium anno non toto absumpsir. Faceslant illa Romani Imperi probra, cum de optimo moderatissimoque Imperatore
agimus, cui frugalis mensa eruditissimorum hominum colloquiis, atque ingenii oblectamentis magis, quam gulae illecebris instructior, Ubi non ferveret Apicii popina, aur Virellii patina, non ex Mareotide aut Chio, ex campanis falernisve iugis collecta opeorse vina, non phasianorum cerebella, iecinora scarorum, phoenicopterorum linguae, muraenarum lactes, ab orienais occidentisque oris conquisita, sed obviae silvarum ferae sluminumque pisces, distinguebant fercula, necessitati, non deliciis instructa: suis etiam temporibus modoque, non importunis horis men surisque Continenria in voluptatibus. definita. His optimus Imperator victus moderati consiliis florentis licet vegetique corporis aestum ab illicita saepius voluptate continebar, neque sibi leviculorum hominum exemplis, aut obiectis sensuum illecebris pudicitiae laudem auferri passus est. Quis illum legentem, quis audirentem turpia conspexit; et aversatum esse contestatur? Quis in alieno feminatum consortio iam coniugem deprehensum, neque effugium spectitasse meminit? quis cultus habitusque mollitiem sectantem, lascivorum amantem confuerudinem, procaciamque ac formam in muliere laudantem audivit? semel in adolescentia perversitate aulicorum seductus peccaverat, et quam vis egregium dedisset orbiheroem Ioannem Austriacum, rata
tamen cum Davide paenitudine hunc lapsum expiavit Quae cum ego in illa potentia admirer, in illa fortuna venerer, in illa libertate adorem, verba mihi deesse sentio, quibus ram illustria moderationis exempla, pari qua gesta sunr dignitate depraedicem. Inter epulas suas ille militum virtute obtentas a contrario et exemplis illius temperantia amplificatur. narrate audireque victorias poterat; Duces hostium in spectaculo porius quam acie captivos ducere: pro hostli sanguine mulsum libare: pro sudore sordibusque bal neis unguentisque circumfluere, pro duro armorum pondere molli serico purporaque vestiri, pro vulneribus ab hoste accepris laces num erate, ac poculis magis decertare, quam proeliis. Quae si fecisser Carolus adhuc cum magnis illis Alexandris, cum Hannibale arque Anroniis poratoribus simul ac bellaroribus strenuis comparati potuisser, ne de illis quicquam Principibus dicam, qui solo Caesarum nomine conrenti inutilem vagina ensem circumferunt, nulli meruendum: qui alienis tantum oculis bella lustrant, alienis pugnant manibus, nulloque unquam victoriam aut cladem sensu, nisi solis auribus, perceperunt. Hos enim cum plerumque luxus domesticus, aut voluptatum illecebrae aulis affigant, quid praeter umbram quandam Imperatorii nominis, ad Principem nostrum composiri, adferunr? Quibus cum omnino dissimilis
Carolus fuerit, tanto magis etiam summus ille orbis Monarcha praedicandus nobis est, quodl cet omnes retro Imperatotes regnorum amplitudine, opum ab extremis Indiis affluentium copia, honoris magnitudine, corporis robore, rerum omnium felicitate superarir. tantis tamen virtutis fortunaeque oblectamentis enervatus fractusque non sit; sed immortalis nominis sui gloria inter haec universa temperantis laude floruerit.
FORTITUDO. Quanta putatis fortitudinis commendatione excelluerit Carolus, qui praeter insigne corporis robur, tanta vivendi moderatione semper est usus, qua vires ingeniumque aleret, non obrueret, qua ad militiae frugalitatem, et sagi asperitatem etiam in toga asluescerer, qua voluptates domi contemnere, deliciis belli catere posser. Fingite vobis auditores Imperatoris fortissimi imaginem, quineque adversarum rarum im peru facile deici, neque secundarum afflatu insolenter efferri neque formidine turpiter percelli; neque inopinatis eventibus Hypotyposis illustris. turbari solear: quem neque audacia temerariu, neque abiectio timidum, neque ita impotentem, neque casus atslictum, neque mali diururnitas inconstantem faciar. Fingite vos illum in animis vestris; ego Carolum istius imaginis veram vivamque similirudinem exhibebo, qui tot bella, quor uno tempore Europam, Arricam, Indiamque obsederant, paene solus summi Imperatoris
officio administrabat: qui in aliis simul terris pugnabat, vincebat in aliis, alibi in urbibus propugnator, alibi oppugnator aderat; et si manu non posset, adstabat consiliis. Ubi alios farigatio, aut metus deiecerat, contra comnem vim laboremque perdurabar ipse; ut militis, an Ducis fungeretur ossicio, haud satis distingueres: nisi cum, quae ag eret, audires Ducis ad fortia quaque agenda ferendaque exemplum. imperantem. Quo animo constantiaque ferendi labores eslent, monebar voce, exemplo docebat; ubiaggeres pro castris ducendi, ubi flumina pontibus insternenda, vel suffodiendae cuniculis urbes, propugnacula educenda; quo quodque opus loco, qua arte, qua celeritare expediendum esset, nemo ex verbis magis intellexit, quam vidit exopere, quomodo militi in castris vivendum, legibus primum, deinde abstinentia sua monstravit. Quid improvisis in casibus, inter spem desperationemque agendum esset, et fortissimo militi, et prudentissimo Duci, Carolus non uno argumento eventuque comprobavir. O si vobis hoc occurreter vultu atque ardore, quo non ita ptidem Carolus Algerium in Africae littore occupaturus, non cum Turcatum tantum copiis, sed et caeli marisque tem pestatibus constantissime pugna vit, sentiretis fortasse cum ipsis inimicis Principis nostri virtute attonitis, non vos hominem casibus mortique obnoxium, sed aliquem de
caelo lapsum Christiani nominis glomaeque propagatorem intueri. Restabat, post captum Tunerhum, solius Algerii possessio, Tempesta tis de seritio; et Caroli in ad versi ate magnanimitas, et fortitudo. qua Christianorum toto Oceano libera rutaque esser navigatio. Huc igitur cum ingenti classe Impetaror appulit, iamque lictus obtinebat toto nondum exposito milite; cum veluti furiis ab orco excitatis, caeli disiecta serenitas matisque tranquillitas est eversa, ventorumque ac imbrium intercidentium viclassis tota concuti, fluetibusque ac navibus ira collidi invicem coepit, urbrevi maxima sui parte, aut discerpta, aut Oceano cum tormentis et commearu hausta, spectaculum cladis fuerir, nudis ipsis, arque littoribus miserandum. Alterum haec tempestas diem tenuir, cum interea miles hostili in solo ac imperu inter caelum terramque constitutus medius, nervis frigore, pluviaque solutis, vir movere se, aut arma in hostem sustinere posset, dubius utri procellae succumberer, hostium telis, an aeris inclementiae? Non tamen inter haec Carolus ad desperationem inflecti potuir. Unus ille nulla re, praererquam sua virtute tectus, obire stationes militum, revocare languentes animos, spem atque exitum malorum ostendere, instaurare ordines, ducerein hostem srgna, arque in ipsa ante omnes acie, operim mottem, aut victoriam. O
admirabilem viri fortitudinem! ô animum contra adversa omnia prosperaque aequali constantia munitum! omnis iam natura in Carolum insurgere et non barbarimodo, sed et orbis elementa unum in hominem pugnare videbantur, irasci mare, obstrepere aer, caelum obsistere; et tamen inter istas procellarum turbas imperturbatus Carolus, interista orbis nubila, frons illi serena constabar, quaeque omnia evertebat hostium rabies, aerisque tempestas, solum Carolum reliquit im mutatum. Noctumis igitur divinisque vigiliis suis praesens, eodem vultu, alacritate, cohortatione militum, ut iam illos non a metu achoste defendere; sed ad victoriam ducere videretur. Nullum miles discrimen adiit, quod non suum ipse periculum Imperacor facerer, cui manum ipse Apostrophe Carolum a summis periculis revocantis. ac consilium avertendo non porrigerer. Quoruis, ô Carole? quibus te casibus a more tuorum obicis? (his enim tunc vocibus suum revocare patria Imperatorem videbatur) Tune adeo pretiosi nobis Ducis discrimine salurem unius tueri exercitus, caput ip sum pro cotporis defensione hosti obicere, versari non in arce, unde tutus aliorum pericula despiceres, sed in acie, ubi pugnantibus cadenribusque permixtus, tui unius casu totum prosternere exercitum poteris. An ignoras, gravissima esse vulnera, quae caput sauciant, membris ceterisfacilius
supcaereris facilius suppetere remedium? belli Imperatori tutissimum inter ordines locum deberi, unde praecipere magis, quam dirigerein hostem tela licear. Tua salus omnium nostrorum incolumitas est, tuus interitus ruin a nostra. Te amisso non solam Africam perdimus, sed bonis opibus, urbibus, Provinciis nostris, toti Europae, vastitas atque excidium imminer. Redde te igitur tuis, redde subditis, amicis, liberis, restitue patriae, inter spem metumque fluctuanti, tuisque cladibus territae: quae, nisi te salvum conspexerit, salva et incolumis Oppositorum comparatione amplificaiur virtus Caroli. vix esse poterit. His illum clamoribus terrere Europa potuisset, si Wenceslaum aliquem compellasser, si ex illorum fuisser numeto Princeps, qui bellum ad spectaculum verius et inutilem pompam, quam pugnae virtutisque amore comirantur. Qui ex arcibus ac praesidiis oppugnanr hostem, et contra adversariorum tela non armis tantum, sed et moenibus defenduntur, qui ne patriae salutem fortunae obiciant, de suanumquam salute cupiunt periclitari. Ab illorum hominum timiditate arque inertia, quam procul Carolus aberat, tam prope in hostium conspectum ferebatur, ve illis oculis animisque quibus terrorem adversariis, suis audaciam inicerec. Nec huc remerc, aut sine consiio; sed, aut necessitate fluctuantis exercitus,
aut aliqua etiam periculorum securitate ductus ibat: ne vel mortem inconsulto provocate, vel meticulose subterfugere videretur, et, ne in illo glotiae ac virtutis theatro, spectator tantum; sed et tragoediae praecipuus auctor adeslet, quo stante Constantia Caroli. nemo fugerer, audente nemo timeret: cuius fortitudini obiecti montes sese submitrerent; rebellantia maria, velut in vincula ac captivitatem, interciperentur; ipsa denique Europa, ventis licer undisque ob. luctantibus, dominaretur in Africa. Et sane hanc mihi virtus Caroli excitasse, Superis moderanribus naturae indigna ionem videtur, ut qui tem pestates aliquando gravissimas tolerando vicerat, hostes fortissimos puguando straverat; nunc, uno tempore, agendi patiendique exercitatior, hostium simul tempestatumque victor existerer. Hallucinati profecto Virtuter eius varia. sed inprimis militaris excellens est. non sunt, qui Carolum sapientissimum Senatorum, piissimum Iudicum, for eislimum Centutionum dixerunt. Ete nim tanta laudum ipsius, eatum praeser tim quae ex viti sorrirudine, magnani mitate, constantia ducitur, seges est, ut quam tota Buropa capere non potuit, frustra me oratione una complecti speraverim. Inaudita unius hominis virtus est quae potentissimos Gallorum, Germanorum, Maurorum, Turcarumque exercitus
aut bellantes superavit, aut fugavit tergiversantes Unus Carolus quatuor ductis in Galliam expedirionibus, sex in Hispaniam, septem in Iraliam, novem in Germaniam, Angliam binis, totidemque in Africam, submissisque pluribus in Indiam classibus terram omnem Oceanumque nominis sui gloria, armorum terrore, praeliorum magnirudine, victoriatum numero, Regum Ducumque captivitate implevit. Quem ante pugnam nemo timidum, in certamine nemo remissum, post proelium nemo victumo conspexit.
Quae cum in Im peratote nostro singularia prorsus fuerint, ac talia, quae paucorum hominum virtus ac felicitas sit assecuta: tum illo fortitudinis exemplo omne exemplum superasse existimandus est, quo felicitatem illam, victoriamque ad ipsius sinum confluentium favorem, ita moderate rulit, utimmutaro plane vultu plerarumque nuntium exciperet; neque alia fronre clades hostium, captivos Duces, victricesque Romanorum Aquilas, quam calamiratem ac ruinam suorum intelligeret. Molestia et constans aequanimitas Caroli. Erant Gallorum profligati exercitus, victoria in manibus, Rex in vinculis. Quid ad tam exspectatam Carolus legationem? quis hic non exsultantem gaudio Imperatorem, festiva tormentorum allusione sibi suaeque fortunae gratulantem, Ioviales ignes
triumphantem musicam, aera omnia vocesque applausuras exspectet: Audir rem tantam Princeps, et quo vultu Franciscum hostilia molientem accepetat, eodem cognovit superatum. Audit tamen, et Deus, inquit, Immortalis hanc nobis victoriam obrulit; recta igitur hinc templum adeamus, ut eidem praestirae benevolentiae habearur gratia. Hic Caroli trium phus, haec optimi Principis fuere gaudia, qui tunc mihi trium phasse videtur omnia, cum de ipso etiam triumpho contempto tam glotiose trium phavit. Quid veto adhaec Franciscus Carolo? Hodie, inquit, mihi, crns tibi An haec considerasse non putamus Carolum, dum nihil sibiex illa victoria laudis gloriaeque decerpit, Supetis belli auspicia, moderationem, eventum tribuit. Quorum arbitrio forrunas regnorum administrati professus est, dum suam illa modestia, et victum vincere, et vinci potuisle victorem abunde testatur. Ipsum audire respondentem Carolum. Homo sum, bumani nibil a me alienum puto. O voces cedro dignissimae, arque omni retro posteritati praedicandae! Habuir illud Francisci lemmia multum sapientiae, plus vero etiam minarum; sed illa Caroli vox sapientia nihil cedit, humanitate ac demissione longe etiam superior est. Bis scilicet Franciscus a Carolo vinci debuit, semel
fortitudine, iterum modestia: verbis, factisque: belli, pacisque virturibus, Sed quid agimus, qui inter Caroli Imperatoris nostri laudem arque encomia ita versamur, acsi praesentem illam, humanaeque etiamnum conditionis participem intueremur? Laus et Descriptio Caroli. Verum, O fallaces hominum spes, O vitae nostrae felicitatem miseram, fortitudinem imbecillam, labilem constantiam! Illud Imperii nostri decus, bellorum fulmen, pacis ornamenrum, Ecclesiae columen, religionis rutela, propuguaculum veritatis, miserorum asylum: illud lumen Getmaniae, sidus Hispaniae, praesidium Italiae, Sol ille Europae universae suis modo tenebris obscuratur, et intra Mors tanti Imperatoris. unius monumenti ac Sarcophagi angustias tantus Imperator clauditur. Quem ante otbis universus non capetet, ad caelos etiam, quo vietoriis et exercitu non potetat, armorum suorum gloria ac nominis virtutisque aeternitate penetravit. Illa, pro dolo! nunc manus torpet indigno mortis figore, quae rela in hostem vibrare, gladium stringere et Christianae Reip. salurem circumferre visa est. Illi caligine offusi excoecantur oculi, qui amieis honori, inimicis erant formidini. Illa lingua obmutuit, quae suis, ad virtutem, horramenta subicere, adversariis ad terrorem intorquere solebat verborum
sulmina. Illud Martium pectus magnanimitatis ac constantiae domicilium, putredine solutum diffluit, et nihil ex tanto nobis Principe amplius superest Carolo atque Imperio dignum. Illa maiestas Luctus communis omniuns. ad humilitatem, gloria ad contemptum, gratia ad fastidium subsedir. Ipsa cum Carolo Europa non in luctu ac squalore tantum, sed et morte aliqua, ac rerum iucundissimarum interitu versatur. Lugent populi ac nationes fortissimum ac laudatissimum sibiereptum Principem, divites bonorum suorum defensorem, pauperes liberalem, sontes mansuetum, insontes humanum, hostes clementem, amici fidelem, omnes aequum ac sapientem. Ipsae adeo Principum ceterorum aulae, ac Divorum Basilicae suis ornamentis spoliatae, tristi habitu vultuque magnificentiam tanti Imperatoris desiderare videntur. Nescio quo id pacto auditurus sit Carolus (si quis mortuis, ur credimus sensus insit) quo animo has nostras accepturus lacrimas, quibus illam, quam ipse iam vivus exspectabar, mortem in defuncto aversamur. Erramus profecto, si parum pie existimemus Carolum a vita ad mortem potius, quam a Non tam ad mortem quam vitam tran siit Carclus. mortead vitam transiisse. Nemo illi eripuit Imperium, nemo vitam, utrumque deposuit, ut melioribus permutarer. Ad
sepulchrum rapiuntur alli, ipse ultro concessit, et, ne quis illum amplius sibi superesse ac vitae crederet, funebres ipse exequias com precationesque adornavit, funus ipse ac funeris deductor sui. Adeoque etiam, cum viveret, mortuorum iam numero adscribendus. Unde paulo post vita functus, CONCLUSIO. per Correctionem et Antithesin superiorum. moriendi ille mihi, in hoc orbe mortalitatis plenissimo, finem magis fecisse, quam vivendi putatur, ibique incepisse felicius vivere inter caelites, ubi inter homines mori dessiit O magnae ac cettae (iam non dicam fallaces) hominum spes, quae tam praeclato exitu terminantur. Felicem hanc miseriam, qua tant ae beatitudini inauguramur, ubi hae nostrae illustrentur tenebcae, hae lacrimae siccentur, mors absolvatur. Gratulamur tibi. Carole, arque ex animo gratulamur: quod a vita, ram illustri virtute transacta, ad pulchriorem longe tuisque digniorem moribus vitam transmigratis; quod a rara felicitare, ad maiorem feliciratem; ab aula ad aulam; ab Imperio ad Imperium; a corona ad coronam profectus sis, quam neque adversitas concutere, neque hostes eripere, neque temporis diuturnitas labefactare poterit Ubi pro luctu gaudium, pro labore tranquillitarem, pro fortunae in certitu dine stabilem perpetuamquefeliciratem possideas. Ad quam ut nobis tuo exemplo atque
Imperio hactenus dux caputque praeivisti, ita nunc etiam (ut spes est) suppetiis de caelo subministratis, ad eandem consequendam excitabis; ne quos, inter mortales constirutus, humanissime tuitus es, im mortalibus annumeratus mentibus obliviose transgrediaris.
ORATIO II.
Praefatio ad Lectorem.
PRiusquam ad cetera dicendi argumenta transeam, Benevolum Lectorem admonitum velim, nihil me in sequentibus orationibus ad cuiusquam religionis, aut gentis contumeliam assertum velle, sed oratorio more in utramque partem libere disserere: argumentis rem eandem nunc adstruere, nunc destruere; ut eloquentiae studiosis quandam in nota huius temporis materia viam praeirem. Quae me causa, toto hoc paene libro, in superioris aevi historia potissimum fecit immorari. Quare et suis quaeque personis tribuuntur. Lutherus, non ego contra Romonam sedem disserit; Cochlaeus, non ego adversus Lutherum. Contra Gallos Dux Albae, et Elector Albertus; pro illis Antistes Garsias, et Elector Trevirensi: contendit, idque rationibus, non ex meo cerebro, sed historicorum scriptis depromptis. Colorem
ego tantum ornamentaque Rhetorum, tamquam ex ligno formam Mercurio tribui; ut sermonem, non consilia aliorum moderarer. Rhetorum iure usus sum, qui aliquando nationem adversus nationem armant, innoxio atque incruento verborum praelio. Et prodest hoc pacto sensum cuiusque intelligere; ut si verum errorem, velut per lusum intorqueat, corrigas: si fictum, non imparata, cum res fert, defensione elidas. Meminerit etiam Lector pressiori grandiorique aliquanto stylo Lutherum insurgere: Cochlaeum aliosque deinde magis Tullium aemulari. Nam et varietas in hoc genere delectabit.
ACCUSATIO LUTHERI. Qua Romanam Sedem et veterem Ecclesiam violatae fidei et religionis insimulat.
EXORDIUM. Ab indignatione contra Sedem Rom. ducitur. ETiamne, Collegae fidelissimi, insanum illum Papalis curiae dominatum patimur, ubi elato arrogantia supercilio praesidet, Apostolica exulat simplicitas, Evangelica paupertas in auro micat, in purputa adoratur demissio, nihil ex Chri sti Apostolicoque instituto scrum sanctumque retinetur? En ur histrionica propemodum rituum superstitio habitum vultumque sacrae religionis mentita est. Babylon olim sepulta summa terum confusione ab orco in orbem tursum enititur, credulosque mortales, aut pietatis larva fa scinat, aut fucata quadam Sub Babylonis nomine corruptionis Mater insimulatur. religionis maiestare percellit. Ecce Apocalypticum illud famosae mererricis poculum, quod vobis propinat, aconito infectum, funestoque omnium destina tum exitio. Speciosa est, rapit aspectu. Blanda est, lenocinatur verbis: fall ax est, credulos praecipitat: Sphyngis aenigmata loquitur quibus intricarum perplexumque veterum pronuntiatis animum
susspendit. Illecebrosa siren est, pietaais atque amoris Divini succo illitam melodiam fundit; ut suavius in charybdin perfidiae abstractus pereas. Crocodilum fictis solutum poenirentiae lacrimis dissimular, ur captum abstraetumque infelici temorte inferno immolat.
Humanis traditioni bus S. S. Literas obscurare arguitur. Superi, quantae nebulae a flagrantis superstitionis fumo, sensim purum, atque innube veritatis caelum suis involvunt tenebris? quanta in caligine clarissimum illud scripruratum Divinarum iubar sensim obducitur, quam superba Pontificum decreta, quor Bullae puerili vix Bulla dignae, sanctionesque execrabiles ab illa emergunr Hierarchia Romanorum officina, in qua rerum credendarum orbi cuduntur universo themata. Novus Hercules ad hydram illam septicipitis collis expugnandam Optat Romane hierarchia e versionem. requiritur, ferro flammaque subigendam atque exscindendam. Hg. licet Struthiones illic lareant, quae ferrum concoquunt, Salamandrae, quae flammas patiantur, aliquid ramen utriusque potentius Lutherus illis fucurum est. Invader illam funestissimam superstitionis Romanae arcem, expugmabit haec monstra, exscindet, evertet fundirus.
PROPOSI TIONE se adversarium Rom. sed si et divini verbi vindicem futurum profitetur. Equidem ad Apooftlicam fidem ab intetitu, im minenti vindicandam accin gor, quam ex ipso busto oineribusque iam succumbenrem eripiam. Sensim illa a prima A postolorum aetate multorum negligentia obfuseati, tenebrisque confundi coepit: sensim vel inscitia, vel imp obitas pulcherrimam illam religionis harmoniam turbavit: sensim occumbere veritas, libertas conscientiarum opprimi, Divinis humana 1. Prepter fidem sensim collapsam. confundi coepete; nt nihil integrum intactumque, nihil prisca sinceritate illibatum in Ecclesia relictum sit. Euge igitur quando sic Deo visum est, sic profligata veritas postulat, pro Evangelio ad pristinam puritatem revocando, pro conscienriis a iugo illo papistico in liberratem asserendis, stylo, lingua, voce et verbo Dei fretus, adversus illud Anti-Christi, et Babylonis regnum evertendum progrediar. Quisquis obnixus fuerit, Lutherum ursum in via, Leonem habiturus in semita est, qui duta verbo Dei repugnantium pectora rugitu suo tetteat, unguibus secet, dentibus comminuar.
Nec mihi quisquam ex illis Romanorum asseclis Patrum scripta
opponat. 2. Quia antiquorum Patrum iudicio, in vebus credendis, nihiltribuendum, sed S. S. standum literis est. Haec nihil moramur, quae ab hominibus errori obnoxiis novimus consarcinata: nugae, gertae sunt. Non equidem humanis memet, sed unius scriprurae restmoniis victum dedam. Impenetrabilis sum, nisi illius hinc depromptae veritatis amentis figar. Quid turbidos sectamur rivulos, quando ex illibatis Hebraeorum Graecorumque fontibus liquida putitas affluit? quando ipse divinarum litetarum formator Spiritus sese ultto hic affundit, cur alios sectamur Magistros erroribus implicatos? Nulli fidam, praetetquam uniscripturae, et quidem ad suam originem probatae, spuriisque scriptoribus expurgatae. Non illic bonis operibus tanto litatur opere, ur his iustificatio homininis tribuatur, aut merces in caelo deponenda sir. Fidei illud officium, Christo hoc beneficium adscribendum est. Emancipata libertas nostra, et vendita in peccati servitusem volunras, nihil sanctum intactumque flagitiis profert, quidquid agit in ipsis quoque per baptisma renatis, originali afflatum labe est, suisque ctiamnum vitiis sordescit, puter, displicetque, nisi illa vestiatur meritorum Christi purputa, quae solanullam imputitatis maculam traxit.
Quis iccitco non rideat illorum dementiam, quibus curae est, ur ieiuno stomacho, afflicta ciliciis carne, Nimium bonis illi speribus iribuunt, ium sola in Christum fide iustisicemur. iurata etiam Deo, quam praestare hominis non est, continentia, Dei sibi faverem mereantur. Hoc est, pretio operum nullo pretio sissimum illud vitae pignus compatent, et sine aere, ut sic loquar, caelum mercentur. Talem nundinationem Deus nescit, cui nihil in nostro placer opere, nihil in Christo oblatum displicer. Nequicquam obtrudimus, quod iram potius, quam favorem promeretur. In Christo sola fide complectimur universa. Perversissima hac aetate Theologorum disciplina coepit esse, postquam avocatis a fide iustificante animis, illi sese impendit operum tractationi potissimum, quae inani quadam praefidentia mortalium inflant pectora, et ab illa quae in Christo est fiducia abducunt. Usque adeo, ur praeter istam praeceptorum molem, Herculeis etiam humeris intolerabilem, aliam sibi etiamnum non neceslariae continentiae, oboedientiaeque, arque ultroneae Pracepta impleri non posr sunt. paupertatis legem figant, sarcinamque numquam ferendam imponanr; ar rogantia, et ostenratione virium suanum singulari; ut si imperata cetera suis
numeris explerent universa: neque Deus sat iustis legibus humanam vitam mumiislet. Quare ab ipsis scholarum ineptiis quisquiliisque, ad divinas illas Prophetatum Apostolorumque commentationes postliminio, unde alii abierunt, redeundum est. Audrenda Evangelica Pastoris nostri uxot est, audiendus caelestis 3. Nec sacra Bibl a incorrupta prorsus sunt, cum multa hic apocrypha misceantur quae iure reicimus. ille qui in SS. paginis loquitur Spiritus.
Quamquam nec libro isti, qui Bibliorum nomine venditatur, usque adeo fidendum sit, ut divina habeantur omnia, quaecumque in hunc congesta sunt. Multa apocryphorum in censu habenda, aliqua etiam a Christianorum disciplina ptocul arcenda. Nam quid Moysen dixerim nisi Carnisicum Magistrum esse, quem nemo terrendo, angustando, tyrannizando, tonando aequiparet, qui conscientias dire vulnerat, corda morralium terret, torquet, lacerat. Lex ipsius Labyrinthus est, iustitia legis Minotaurus, hocest figmentum qued non ad salutem, sed ad acheronta itet apperuic. a In serm. Convival. c. delege et Evang. f. 11 8. et 121, Iam vero quid Iobi historiam nisiargumentum fabulae ad patientiae exemplum formandum dicam. b c. de li. Vet. et novi Test. et in versione Bibl. Germ. In Iudith Tragoediam leges quae Tyraunorum finem exponis. Tobias poema Iudaicum est. Ecclesiastes eques estin arundine longa, sineocreis
Libri S. Scripturst. quos Lictherus reicit. calcatibusque oberrans. Ecclesiasticus iuris et oeconomiae scientiam potius, quam ae ternae veritatis placira prosequitur. Canticum Reipubl. Iudaicae fictam cum Salomone ad regnur invitato confabulationem inducit, Nec sapientiae liber divini quicquam complectitur, frustraque auroritatem a Salomone praefixo mutuatur. Hestheri locum dignum, nisi extra sacrorum librorum canonem, nen reperio. Baruch mihi vilior est, quam ut divinatum scripturarum auctoritate sruatur. Danielis volum en falsa veris confundit, neque enim Azariae oratio et puerorum Hymnus, nec Susannae calumniose per senes traductae; nec denique Belis Draconisque per Danielem admiranda confectio, aliud quam Apocryphorum comm enta sunr. Machabaeorum libri modo plus iudaizant, modo ad gentilium superstitionem abeunt, neque se a prima fluxisse veritate sua sat probant indole. Nunc ut quaedam alia dissimulem, illa Paulo, falso nomine, inscripta ad Hebraeos Epistola, quam nobis in ambigua fide fidem praestabit? meo certe suffragio profanis haec, non vero sacris accenseatur. Ira et straminea illa Iacobi Epistola Evangelico est genio destituta, et alienae mentis, calamique foerus est secunda ista quae sub Petrinomine, ad mutuandam auctoritatem, protruditur. De apostolicis
Ioannis scriptis Apocalypsin esse, statuere mecum nequeo. Neque enim pauca ad hanc tantam auctoritatem hic desidero. Aliotum probetur calculo, meum non ferer. Sed nec illa patiar Epistolae ipsius primae verba, quae tam luculentam sanctissimae Triados testificationem exhibent: quod Graeca non ubique adstipulentur. Multo minus feram inscriptam. Iudae atque ex altera Ioannis longo post depromptam tempote in divinorum bibliorum canonem inseri. Sit suns cuique scripto scriptorique honos; sed nulla fabularum vanirate adulteretur veritas. Dubia a certis, a commentitiis caelitus inspirata, a divinis humana sepatentur, Suspecta a certis, et falsa a veris separanda sunt in S S. bibliis. Alius Poetarum, alius Prophetarum est spititus. Arcam Dei et Dagon una basilica non patitur: nullum illi veritatis Magistro Christo cum veteratore Diabolo, et mendaciorum fabro potest esse commercium. Purgata itaque ab omnibus Apocryphorum deliramentis, producta ab ipsis fontibus, seiuncta ab omni veterum commentatione, velut a tenebris, in clara apertaque luce scripturarum sacrarum veritas est collocanda. Ubi liberis vulgi oculis patear, et extia omnem nubem adoretur. Ad hunc solem probandi erunt genuini aquilarum pulli, electi videlicet Dei, qui inconnivis illum oculis ferent: ceterorum ad hanc lucem
hebetata acies facile infringetur, qui noctuarum instar, nihil nisi per tenebras intuentur, His illa Romanorum decreta Pontificum, quibus hoc potissimum curae est, ut cum sine legibus ipsi vivant, aliorum libertatem gravissimo legum iugo opprimant, nec corporibus tantum, sed et conscientiis eorum imperent, quos natura liberos genuit, 4. Romanorum, Pentificum decreta, et Ius Canonicum abolendum esse, ut suae cuique iuxta S. Seripturam libertas constet. unique auctori subiecit Quis illam patiatur in humanis tyrannidem, ut nobilissima Christianus mente serviat, qua creata immenso intervallo transcendit, atque ad suum enititur principium finemque Deum. Apage illas legum compedes, atque ergastula Romano in foro curiaque reperta, quibus se nemo, nisi vilis animae proptiae queliberta tis fastidiens, concludi patietur. Vos vero o Collegae, et auditores mei adeste, protrahatur in forum iudiciumque abominandum illud decretalium Rom. volumen, rogus instruatur, ferto arque igne haec veritatis pestis ex scindenda est Quo Papa, atque illa pestilentiae cathedra absumenda esset, exitialis hic liber pereat, et soli Deo divinaeque rebus credendis scripturae locum cedat. haec una est, quae incorruptum veritatis sensum complectitur, quae humanae frontis decreta mille ertoribus obnoxia respuit, et divina res credendas auctoritate circumscribit. Ab hac ubi primum deflecti coepit humana, vel imbecillitas,
vel arrogancia, atque ex turbidis haurire fontibus, Pattum scriptis debitam verbo Dei venerationem impendere, lubricae fidere Traditionum viae, superstitiosis ritibus oblectari. SS. Partres suis in scriptis saepe ineptos, et erroribus obnoxios esse arguit. In libro de abolenda missa In assert. art. ad Leon de cimum. Primus ille fidei Apostolicae flos illibatus sensim corrumpi ac diffluere vilus est, ac quae dam denique humanatum constitutionum lues in valescere qua prisca religionis sinceritas infecta est, veritas enoribus polluta.
Hic mihi nemo Chrysostomum oggerat ineptae loquacitatis hominem, Basilium scriptorem nauci, Cyprianum infirmi iudicii Theologum, Tertullianum cum Carolostadio ineptientem, Hieron. in scriptis frigidum, Ambros. ieiunum, August non rato languescentem. Quanti errores in omnium scriptisrepertisunt, quoties dissentiunt invicem, quoties a seipsis? Et tam vertiginosis quisquam fidat hominibus? Nulla se Lutherus eorum stringi auctoritate patitur. Rescindatur, proiciatur conculcetur, quidquid scripturarum sacrarum dignitate munitum non est. Ipsa Ecclesiae concilia nec moramur, nec audimus, dum Chtistus Ad solam scripturam et verbum Dei invita: nobis loquitur. In hoc uno auctoritas est omnium, omnes nec unius fidem faciunt. Divinus ille spiritus qui in sacris voluminibus spirat, fidelium cordibus, non conciliis promissus est. Indignum est, hominibus nos magis parere, quam Deo,
qui in illam libertatem filiorum Dei asserti sumus.
Romanae Ecclesiae legibus excussis libertatem suader. Quicumque igitur intolerabilem hancnon. Christiano tantum sed et ingenuo homini servitutem execratur, meo exemplo detestetur, convellat, exscindat vincula illa humanarum legum, seque in veram filiorum Dei libertatem asserat. Primam illam Christianae disciplinae quae a Christo atque Apostolis mana vit, institutionem amplectatur, in qua neque arrogans dominatio, neque abiecta servitus locum reperit; sed par sors omnium, divitem pauperi, servum Domino aequabat, in una omnium societate opes, honores, convivia, eodemque haec iure divisa spectabant universos. Non illic laboriosus agricola dutos, molli in serico atque aula, heros, patiebatur, qui post exhaustas tenuiorum fortunas in ipsam saepe vitam miserorum animadverterent. Vah in quam modo 5. Priscam in Christianis aequalitatem probat, et tyrannidis usurpatae Dominos insimulat. confusionem illa veteris Ecclesiae communio abiit quae nunc prisei istius amoris relicta vestigia, quando tanto multi supercilio Domini imperant, tam alii turpi conditione serviunt! Una omnibus Dei maiestas auctoritasque, Dominis iuxta subiectisque leges imponit, extra has nullis mortalium decretis subicimur, nisi eaedem illa Dei auctoritate fulciantur. Politicum Reipubl. ordinem non improbo, sed intactum relinquo, si divino fundetur
eloquio, nullumque conscientiatum libertati vinculum iniciat. Haec ubi adstringi perfidiose coeperit, quatiantur et dirumpantur omnia, quaecunqueillius integritati vim Perstringit acerbe a se deficientes socios ob doctrinam, praecipue Sacramentariorum introduetam. insidiasque fecerint.
Verum non illam ego perversorum hominum Carolostadii, Oecolampadii, Zwinglii, atque aliorum perperam Dei verbum traducendi libertatem probo, qua nihil ab ipso Cacodaemone reperiti tettius ac perniciosius sub ipsa Evangelicae veritatis, rursum elucescentis, principia potuit. Hunc profligatissimi mortalium ex ipso nobis orco fumum in medium Euchatistiae solem educunt, ut tam clarum ex sacris literis affulgentem veritatis diem eripiant. Facessant monstra haec et opinionum et hominum, superbis innata capitibus, quibus nec uncia est cerebri, nec mica rationis. Blasphemia illa sacramentariorum ora, verbis illis clarissimis, tamquam Prosopopaeia Christi, pro Eucharistia pugnantis. fulmine perstringet suptemus Iudex vindexque Christus: Hoc est corpus meum, corpus inquam, non phantasticum, non umbraticum, non spirituale, sed meum. Quomodo infitiamini illud esse, quod ego esse non significare, non figurare, non obsignate dixi? O praepostera, non hominum, sed belluarum iudicia! Tam diserta scripturatum verba ab obvio perspectoque omnibus sensu, in altenam peregrinamque sententiam avertere, nequetam
inconsultae damnate temetitatis, ut in tesalutis tarissima, et divinorum meorum operum gravissima, obscure perplexeque, et ad vulgus mortalium, non vulgartier locutus sim; neque idem toties tamque disertis, et repetitis per tot ora Evangelistarum vetbis, semper iisdem, numquam in alium sensum deflexis iteraverim; et tamen nusquam proprie tam admirandum potentiae sapientiaeque meae consilium exposuerim? Tollite hanc tantam interpretandi insaniam, atque ad vestri imbecillitatem ingenii nolite operum meorum rationes metiri Ego dixi, nec mora, caelum tellusque, vastissima illa ac stupenda mole ex nihilo assurrexit, et cum assumpta me in carne prae sentem assirmo, fidem verbis omnipotentibus deroges? aut me fallere, cum dico esse; autre falli, cum id negas, necesse est. Vide, utri plus tribuendum iudices. Deone an homini? Haec nisi Non esse quem vis alium ad Ecclesiam instaurandam idoneum, se ad hoc opus a Deo clectum. te oratio supremi Numinis percellat, cautes es, et bruto magrs brutus.
Iam, si mihi id superi visi sunt tribuere, ut lapsabundam religionem erigerem, in flictaque illi abertantium ignoratione, seu etiam iniquitate, vulnera, et aceto affuso diluerem, et oleo opportuno delinirem; qua id fronte ex postremis quisque subsel. liis Doctor aggreditur, tantamque incocptum benc laborem confusionem ingerit?
An diffidunt, me rem, tam felicibus auspicatam successibus, digno posse exitu concludere? Quidquid ex omni retro antiquitate probatissimum est, hoc ad sacrarum litterarum. normam exactum, aut probo, autreprobo. Multa olim perperam tenebris damnata, luci reddo; multa tenebris dignissima in lucem producta rutsum sepelio. Nec coe co in scripturam, ut alii non pauci, memet impetu immergo; sed melligerae sedulaeque apis instat delibo universa, atque unde venena nonnulli, optimae veritatis sucum colligo. Invideant licet adversarii: meis denique, res multis saeculis optata, numquam satis obtenta, meis, inquam, auspiciis coepta est, me auctore, quantum dies Deusque indulserint, absolvetur. Nulli ego ceterorum in hoc labore cedam, concedam nemini. Zwinglios ego Swenckfeldiosque et quidquid est delitantium hominum, atque in idem sese opus vertiginoso spiritu ingerentium, omni styli vocisque contentione persequar, confodiam, Concludit adversavios omnes clato animo contemnens. opprimam. Sentient in sua capita non tantum Lutheri vim furoremque, sed et indignantis caeli iram ultionemque converti. Illae ipsae quas adversus me Deumque nationes concicant in suam perniciem atque interitum
armabunt. Pacem quam e Germania seditiosis populorum concionibus exturbarunt, hanc frustra demum requitent, quando nullum sibi ad quietem speratam asylum reliquum esse ingemiscent. Interea patta sibi in religionis expurgatae sinu tranquillitate fruetur, et superomnem Papalis curiae fastum, omnemque adversantium aemulationem erectus, pedibus eorum arrogantiam conteret, ac, tamquam immota Oceani rupes, vilem circum frementium undatum impetum facile contemnet.
Defensio romanae sedis, et priscae Catholicae religionis, adversus Lutherum, per Cochlaeum Oratorem eius temporis aequalem suscepta.
EXORDIUM. ab ipsa Lutheri arrogantia universe refillenda ducitur. VIcisti, Luthere, vicisti aetatum omnium flagitia, incredili audacia, insana temeritate, errore ac perfidia fingulari. Itane vero? ru novus homo, atque heri natus (si Divis placeat) Theologus, quique ex Monasterii carceribus in Academiae lucem, tamquam bellua in arenam, nuper emissus es, tu, inquam, maiorum turoum instituta, sapientum consilia, sanctorum hominum plactia, Conciliorum decreta, tot saeculorum auctoritatem, literis, legibus, consuetudinibus firmatam in volate temere, ac proteruc violare ausus sis? O arrogantiam singularem atque impudentiam hactenus inauditam! hominem post tot saeculorum memoriam, repertum esse unicum, qui ferrea voce, audacique stylo, anciquitatem totam confodere, eius fidem infringete, sanctitatem violare, constantiam Paucis illius sielera in hac haeresi perstringuntur. labefactare conetur. Quod certe patientius ferendum esset, si longae experientiae vir multisque, cum sapientiae, tum virtutum argumentis orbi probatus ageret; at cum temerarius et audax moderatis, expers eruditis, sanis furiosus, probis improbus sese petulanter obiciat, quo id
tandem pacto, quo animo tolerabimus? Potuitne inte, Luthere, tanta reperiti amentia, et crudelitas tanta, ut vindictae ab hostibus capiendae, furorisque explendi gratia, contra omnes leges, rationem ac mentem tuam, novo consilio, incredibili ausu, unus teipsum opponeres universis, omnia per Europam perversis turbares opinionibus; pacem seditionibus, fidem perfidia, religionem denique impietate subverteres? Tantumne in te impotenti irae arrogantique superbiae licuit; ut neque te memineris hominem, neque Deum pertimescas ultorem? Tantane tibi pereundi insania est, ut ae solus intereas, tot urbes, regiones, ac populos tecum in eandem calamitatem petrahas, iisdemque ertoribus Omnise retromaeiorum aetatiopponere temerarium est. ac sceleribus involvas? Quousque, mortalium flagitiossime, quousque in aliorum impune laudes interitu? quonsque in sanctissimas leges, moresque hucusque ab Apostolis propagatos debacchabere? Nihil te sacratum litterarum, quas et laceras, et perversa interpretatione pessundas, reverentia; nihil invetetata maiorum religio fidesque, a qua temere avelleris, nihil tot populorum aetatumque consensus atque auctoritas movere potuetunt? An quod omnes tot saeculorum petiodis, probant, amant, amplectuntur, tu solus aetare ultima improbare, odisse, repudiate audeas?
Omnia religionis priscae signa contra Lutherum pugnant, ipsumque erroris ac sceleris convincunt. cui magis assentiar, tot conspirantium conciliorum decretis; an unius supetbi capicis delitamentis? tot sanctissimis Patrum assertis; an hominis vanissimi somniis? tot nationum inviolatis hactenus, praeceptionibus; an veteratoris nequissimi strophis? quid tot sanctorum hominum posteritati relictae imagnines, tot Divorum immortalium atae, sacella, templa, nisi quaedam superstitis etiamnum atque inviolatae fidei monumenta sunt, ac veluti tropaea, quae tu, post homines natos sceleratisdsime, doctrina moribusque tuis perniciosissimis, ceu machinis quibusdam subruere, ac profligere adniteris. Stabunt illa, stabunt contra vim omnem ac machinationem tuam immota, iniutias tolerabunt, ridebunt amentiam, aeterna Romanae fidei, et Lutheranae persidiae testimonia. Quod si quam alicubi labem traxerint ac ruinam, tuo illa nomini ac vitae perpetua adhaerescet infamia, nec, nisi immani tuo scelere, posteritati illorum clades innotescet. Ille vero virginitatis inter maiotes nostros celebratus candor, ille martyrum honoratus sanguis, illae Divorum reliquiae, tot admitandis supra naturae vim effectis celebres, per te neglectae, violatae, laceratae, quid aliud posterorum auribus animisque de Luthero ingerent, quam esse temerarium;, impostorem, sacrilegum, mortalium
immortaliumque contemptorem hominem? Profecto nisi emotae mentis esses, nisi spem omnem in te evertisset desperatio, nisi improbitate omnem vinceres, haecsola te cogitatio emendare, haec excutere ab animo nefaria consilia poterat. quid agis? haec duo verba si deliberata mente ex pendisses, potuissent extorquere perfidiam, emendationem subicere. Nunc vero cum tantum tibi consilii rationisque non fuerit, ut errantem te bachantemque ab intolrabili furore revocares, patete, obsecro, ut quam tibi etror mentem eripuit, evertit insania, hanc cohortatione ac corteptionemea recipias.
REFUTATIO errorum Lutheri. Quid igitur agis Lutheress Fidem, te iactas Apostolicam ab interitu vindicare, quae ignorantium hominum opinionibus, ceu morbis quibusdam, affiictata, malevolorum hominum sceleribus oppressa sit, vixque in busto ac cineribus aliqua sui 1. Collapsam sensimfidem obscuratamque veritatem, quam Lutherusinstaurare possit, venum est. parte supersit. Cuius monumenta sub Apostolorum tempora, aliis aliisque in locum succedentibus Pastoribus, brevi, aut negligentia quorundam interciderint, aut errorum tenebris ita prorsus obsepta sint, ut nisi te vindieem atque instauratorem Deus orbi dedisset, sua mundus e tiamnum ignorantia ac scelere interitet, Deum immortalem haec excidere animo cogitata, haec ore verba effluere pateris! ut illa fidei Christianae fundamenta
solidissimae innixa petrae derepente, tanto casu, Quis enim credat omnes toto orbe ertsditos errare, Lutherum solum sapere? tantoque multorum exitio collapsa sint, ut tantae molis ac sudoris opus, in totius orbis conspectu, in luce tot eruditorum iuxta ac proborum hominum labefactatum, ditutum, eversum iaceat, et nemo hanc ruinam senserit, nemo ingemuerit, dum tu denique, velut alter Redemptor, ex septentrione exsurgetes, cladem multis ante saeculis toleratam instautares. Felix enim vero aetas, quae tantae sapientiae, tantaeque felicitatis hominem tulit, qui fidem illam, quam neque christus, neque Apostoli in aliquot retro saecula propagare valuetunt, sed in ipso suo ortu sensim Patres interire ac collabascere viderunt: hanc demortuam unus iste, velut de sepulchro, excitare, atque ad vitam revocate potuerit Unde te nobis tam improvisum, tam inexspectatum dicemus prodiisse? ex caelo, an ex coeno? superis, an inferis, Divis Ironiaillustris. an hominibus? Perieramus scilicet, nisi te Islebia, nisi balneatrix muliercula (ne quid gravius dicam) peperisser, nisi Saronum scholae talem erudiissent, arque omni artificio expolivissent adolescentulum. Bonae virgae, quae in Palladis gymnasio decies septies uno quandoque die tuo in tergo attritae, ita tenobis emendatum procuderunt. Nempe iam tum in isto praeparabatur ligno Metcurius, qui reconditam orbi veritatem ac salutem nuntiaret, perquem
Quando primum collapsa fides sit, ostendi nequit. incotrupta fides morumque integritas in Eutopa re spitaret, quo denique intercedente clausum mortalibus caelum rursum patesceret. Miseres vero atque infelices maiores nostros, qui tam propitio caruerunt Numine tantoq, vate destituti, inter ignorantiae errorisque sui nebulas aeterna caligine obsessi petiere. Quando igitur hanc tempestatem perfidiae incubuisse orbi, hoc divinae sapientiae naufragium obvenisse miseris censes? quo saeculo? quo anno? quibus Lutherus a s. Patribus et praecipue Augustino, in S. Scriptura exponenda, et articulis fidei dissentit Ergo Lutherum betrodoxum esse necesse est, cum Augustinum orthodoxum esse constet. auctoribus? quibus principiis, atque eventibus, Excute aetates omnes, omnem historiam, litetarum monum enta omnia, compone sacris profana, antiquis recentia, mediis atque ultimis prima. Explora doctissimorum hominum sententias, sanctorum Patrum testimonia, quae si universa tibi uni adversentur; quis obse cro furor sit, quae improbitas, omes arguere dem entiae, ut solus videaris sapere? Augustinus antiquae laudataeque memoriae vir, cuius vittutibus ac sapientiae, nullae Lutheranorum calumniae labemadsperserint, ille inquam plurima nobiscum sentit communia, quae tuo calculo Luthere damnantur. Illa probat, quae tu reprehendis; illa reprechendit, quae tu approbas. Tibine icirco, Luthere, an Augustino rectius assentiar? homini sapienti an furioso? temperanti an moderato. Hae resis ille olim desertor, fidem doctrinamque, quam tu modo execratis, amplexus est; religiosorum, quem tu modo detestaris,
coetum instituit; castitatem, quam tu modo sceleratis commaculasti nuptiis, sancte coluit, bonorum ille operum libertatisque nostrae assertor est strenuus, alterumque hac in re Ecclesiae post Petrum caput Clementem suffragatorem disertissimum habet, quam tamen libertatem plusquam Manliana temeritate ac sae vitia, de Republ. adeoque anima Christiana proscribis, ac soli Deo veluti hereditariam emancipas, alia in locum vivendi libertate non minus noxia, quam dementi subrogata. Quid porro erir, Luthere, quod tibi patro cinio esse possit, sitota tibi obnuntiet antiquitas? ex quo scrinio 2. Sanctis Patribus ac traditionibus maiorum reie ctis, ipsius quoque scripturae S. certitudo ruit cum per hos maxime de Scriptura S. certi reddamur hanc tuam latentem hactenus depromes sapientiam? Nugae, gerrae, clamas Patrum scripta, quia hominum sunt; errores anilesque fabellas continent Sola ego sacrarum literatum testimonia veneror. Scriptura sacra est, quae me veritatem doceat: cui inniti, est omnibus procul abesse erroribus. Intelligo sane dementiam atque arrogantiam in te prorsus reperiti incredibilem. Si per te antiquitas omnis fidei scriptorumque integritatem corrupit, nihilque ex ore ac calamo vertum fluxit, quod illime vitiorumque habeatur expers: quo pacto factum existimas, quod S Scripturae toties per illos translatae expurgataeque auctoritas inviolata substiterit, quodque in ipsa vetustatis ptavitate hic solus liber, tamquam
in mediis flammis aurum, intactus integerque perseverarit? aut siquidem adhaesit noxatum aliquid, qua tandem ratione contractas ab illo maculas censoria tu unus virgula notabis, aut spongiae subicies? praesumis id certe. At qua auctoritare, aut verius, qua audacia? Graecorum atque Hebraeorum exemplarium prototypon adhibes, ad haec praeclarus ipse pictor omnia SS. literarum lineam enta exigis, emendas, expurgas. Ecce dementiam. Graecorum atque Hebraeorum fidem romanae anteferas? SS. literas ex Graecis et Hebraicis prae Luchero S. Chrysostomus et Hieronymus assecuti sunt, qui ab ille dissentiunt Graeca et Hebraea facilius corrumpi potuere, quam Latina. Tuinquam, ridicule mortalis, illarum etiam literatum propem odum rudis supra Hirronymos atque Chrysostomoshac inre quicquam sapias? Ecce etiam arrogantiam ptorsus singularem. Qua metamorphosi ex Germano fubito in Graecum atque Hebraeum absolutissimum trans formatus es? an quia inter Teutones unus optime pergrae cari atque inter Christianos inopinato hebraizare didicisti? Demus tamen ista te habere exploratissima, arque ab omni absolvamus ignorantia. Quis tibi de graeca atque hebrae a fide, indubitata asseruit? hostibusne Christianae religionis in quorum manibus haec saepius exemplaria relicta. sunt, prae amicis fidendum censeas? Quidveto si quispiam tui similis, tam audax reperiatur, qui hosce sacratum literarum libros supposititios atque adultetinos esse dicat; commenta hic ac deliria vanissimorum hominum contineri
asserat? quibus illam argum entis, aut machinis Si Patrum et Tradi tionis au toritas tolla: ur, unde constabit hanc esse Cripturam satram? a tam noxia ac perfidiosa opinione dimovebis? maiorumne nostrorum adhibebis traditionem atque auctoritatem? iam tibimet ipsi adversaberis, ut qui proscriptis Patrum traditionibus, uni insistendum bibliorum volumini calamitas. Ipsiusne Scripturae sacrae testificatione placitum tuum stabilis? at quomodo sententiam de se dicet suoque iudicio verax habebitur quae damnatur ipsa, ac quanta, quanta est, falsitatis arguitur? vide nunc quo te denique convertas, homo lubrice, qui inter opiniones perniciosissimas, ceu navis in exaestuanti iactaris oceano, neque portum illum quo acquiescas, aut anchoram, Communicatio et fubiectio. qua nitaris invenis. Quo igitur confugies? quem sequaris? quid postremo erit, quo extremam temeritatem, ac stultitiam tuam consolaberis? nolite desperare: fuit semper Lutherus, estque eriamnum homo, ut ad inveniendum promptus, sic ad affirmandum audax, ad perseverandum De S. Spiritu, qui ex hac scriptura loquitur, unde constabit? cum a var iis in tam varies sensus distorqueatur, ut Luthero, in suo sensu, soli credi non possit, quasi hic tantum Dei sit. vero etiam contumax. Et si mens illi ac consilium desit, verba tamen numquam, neque audacia deficient. Sialiens desperet testimonia, de suo ipse aliquid ingenio tamquam ex visceribus depromet aranea. Rationem ista sibi, atque familiarem, qui ex SS sibiloquatur literis, dictasse Genium asseret. Iis scilicet libris verbum Dei, omnemque recte credendi
vivendique articulum contineri; eo proinde etiam, quo ipse dictaverit sensu intelligenda ex iis omnia; secus qui senserit, coecis tantum ertoribus ad perniciem suam atque interitum, circumagi. Ocerebrum nullo helleboro expurgandum, nullis satis medicandum Anticyris? Tu tibi, mortalium omnium vanissime, solum ausis vendicare recte intelligendi Genium, tibi uni sacri istius aerarii reservare claves, neque alias inde opes, nisi tua opera depromptas concedere. Itane vero? tu sapientiae divinae a secretis atque consiliis unus fueris, qui tanta praerogativa, nulli praeter te mortalium concessa, exsultes, qui solus Iovis Diphtheram inspexeris, quidque Iunoni in autem dixerit, sis assecutus? Egregium profecto vatem, cuius mores atque indolem curiosius intueti necessum sit: ut qua potissimum ratione ad eam Divorum familiaritatem admissus fueris, animo ac cogitatione penettemus.
Lutheri conversio ad religionem, et exitus ab eadem expenditur. Visus ille adolescens est, inter aequales, libertatis iam tum in vita ac moribus studiosissimus, quam olim plenis buccis orbi proclamaturus erat; sed improvisa tempestas, atque intentatum de caelo fulmen, cum socius a latere morte subita avulsus, ita hominem terruit, ut, non tam comitis exitio, quam scelerum conscientia
anxius, intra religiosi sese claustri munimenta receperit. Ubi in cucullo personatus Monachus tamdiu delituit, donec tristiorem aliquanto procellam, quam animo praeferoci collegerat, ingenti totius Europae calamitate effunderet. Neque defuit noccndi opportunitas; ubi ptiorum hominum largitiones ac munera ex promulgatione Indulgentiarum (ut vocant) provenientes, sui Ordinis Invidia et cupidi rate Lu therus primum ad oppugnandam veterum religionem concitatus est. hominibus eripi, atque ad alios transferri videtet, simul atque invideret. Ibitunc alimento freta malitia; tamquam flamma aliqua diu cineribus sopita, exsutgere primum coepit, atque ingens illud minitari incendium, quo deinde Europa universa conflagrate visa est, atque etiamnum inflammatut. Nimitum, quae erat improbissimi hominis insania, ut adversae partis homines atque ipsum Ecclesiae caput, cuius nutu deturbatus ab ista spe lucti, cum suis fuerat, iniuriis quibus poterat affligeret; ipse suam ante conscientiam omni scelere atque perfidia afflixit. Neque aliter homines ulcisci voluit, quam insigni Divorum immortalium contemptu, ac gladio, per suam animam in alienam perniciem stricto. Igitur iuratam pridem Deo fidelitatem rescindit, libertatemque, quam sibi laudabilter ademerat, flagitiose rursum impertit. Et quid mitum, si ab omni se in Deum fide absolveret, qui aliud quoddam
religionis regnum moliebatur, in quo pro fide, nova quaedam ac monstrosa fiducia, re vera perfidia, principatum obtineret. Ad quam neque virtus ulla, neque operis boni species, sed tantum quaedam bonarum operationum larvae, reipsa flagitia, admitterentut! Dignum opus tali artifice! quod ut ipse tanto auspicaretur felicius, ab omni religiosorum hominum consortio, a bonorum familiaritate, a virtute, a Deo, atque ipsa ratione propria sibi recedendum putavit; ne quem suorum consiliorum ha berert adversarium. Lutherus per homines nefarios, et a seipse etiam damnates, suam reli. gionem au spicatus est. Hinc igitur ad sui simillimos, id est, audaces, feroces, suoque elatos ingenio homines sese contulit, ne deessent, qui erroribus sceleribusque toto orbe propagandis faverent. Horum ille, vel temeritate ad rem suam usus est, vel etiam abusus potentia. Cum que affluerer indies ingens perditorum hominum vis, quibus post effiacta monasteriorum claustra, post templa Dei violata vim caedemque priscae religionis defensoribus intentatam, aliaque patrata impune flagitia caelum etiam reserandum novus iste vates promitteret, et mirifice istorum numerus, et illius succrevit audacia. Haec de te dissimulare, Luthere, nequaquam possumus, in oculis Germaniae, ac totius pene Europae conspectu, ac tot nationum, veluti membrozum, convulsione gesta. Circumspice
quos adlegeris tasm nefatiae expeditionis socios, quos lateri tuo familiares, quos consiliorum administros? Estne ex illis, quem tuomet denique calculo non damnaveris, quicum sentire tu, aut vivere etiam inviolata amicitiae sanctitate possis? Melanchthon ita recum stare non potuit, quin subinde adversaretur. Carolostadius suae denique sententiae ac iuris esse voluit. Zvvinglium numquam tantum amicum experrus, quantum nune Ipsi religionis mutatae socii adiutores et discipu li, eiusdem S. Seripturae. praeteaetu, quo Lutherus nitebatur, ab eodem defecerunt: nt iccirco cum om nibus credi non pos sit, nullis credendum sit. perfers inimicum. Oecolampadium nulla recum inte, uno scelere excepto, consentientem habes. quid Brentios, Davidaeos, Munzetos, Pelargos, denique et Calvinos memorem, quorum discipulorum nemo est, qui aut Magistrum praeter se ferre possit, aut secium. Usque adeo omnes pugnant cum omnibus, ut nec secum ubique ita sentiant, quin saepius inconsulto, latis a se decretis contraveniant. Quibus ex illo tuorum numero, Luthere, assentiar? omnibusne? atnon magis isthuc quidem licebit, quam ovem simul aclupum agere. Vis uni adhaeream ex pluribus? at cui obsecro? nemo certo omnium est, nisi Melanchthonem erceperis, quem tu non ut pestem ex barathro inferorum effusam execretis, immanique prosequaris rabie, mactandam orco victimam censeas, insanacontra verum rectum que
sentiendi vertigine circumferri existimes. Attamen pro se quisque sacras literas doctrmae suae testes adhrbet, ad has, tamquam Lydium lapidem, auream exploravit fidem. Omnes rectissimum se earum de caelo Genium assecutos iurant. Ago nunc mecum, Luthere, qui de nullis unquam hominibus verius, quam de his sensisti Eorum tibi (quam optime perspexsti) indolem, ob oculos propone. Tum magistrum illorum atque auctorem primum, a quo omnia ad bibliotum Correctio et communicatio. amussim exigere, ac deinde Genio suo conformia sentire docti sunt. Quid de illo statues homine (fac te modo Lutherum non esse, sed moderatum quendam ac prudentem vitum, qui hanc Lutherus seipsum damnat, cum alios ex sola Scriptura, (privato sensu intellecta) sese opponentes danat. causam a re diversam intueatis) quid inquam de illo dicturus es capite, ex quo tanta manavit sentiendi libertas, atque opinionum vatietas? an non ad istum malorum sontem, omnem discipulorum licentiam, perfidiam ac flagitia reduces? quid illi nisi magistri sui peccantscelere, quid ad S. scriptutam, si fas sit credere, ad illam praeceptoris normam, ita expendunt omnia; ut nulla esse possit tanta sententiatum perversitas, quae non aliquam sibi recti speciem ab hac regula sperate audeat: ita iam non scripturae opiniones
hominum; sed opinionibus Sctiptura perfas nefasque accommodatur Hos tu igitut Luthere, cum iestro quodam noxiae libertatis, cum insana dissentiemti vetriginerapi, cum artogantia singulari, incredibili audacia, immanique perfidia, tamquam furiis infernalibus exagitari, vociferatis, ruis re clamoribus laceras, tuo te gladio conficis: auctorem te suum habent ac sequuntur, quique sententiis a te discrepant, unc tamen perfidiae flagitio consentiunt. Lutberi turbulenti hominis mores. Tibi etiam si itasci nolis, illis non potes; nisi forte etiam ipsi perfidiae persidia intolerabilis sit, et artogantem nemo minus ferat, quam arrogans. Sunt in te illustres quaedam rurbulenti ingenii notae, quas plerique magis admirantur, quam amant: pugnax es in verbis, in fronte impudens, procax in oculis, in cathedra furiosus in mensa temulentus, audax in asserendo, in defendendo pertinax: ceteros vero mortalium, et quos scelus aequales, et quos virtus superiores fecit, tamquam laevae et obtusae mentis homines sub te positos despicis. Et cuiquam te speres placere posse, cui omnes Singularis in rebus fidei defi niendis inconstantia. displicent?
Sedquid? si neque ipsetecum consenrire possis, curaliisindignaris te dissentientibus? Qualis illa hominis (si tamen hominis) insania atque inconstantia est, idem quodnuper, tauquam caelo
depromptum atque ex sacerrimae veritatis arcano delibatum asserebas, id, haud multo post, levit ate insigni, perversitate maxima damnare, atque a veritatis consortio velut in exilium relegare. De Ecclesiae ad salutem praesidiis, et, ut nominant, Sacramentis quid asseris? quo haec numero ex scriptura definis? an septenatio? ut in captivitate tua Babylonica Anno 1520. fecisti; an solitario? ut Anno 1522. decretum: an binario? ut in Catechesi tua et apud Melanchthonem facis Anno 1530. An denique, quod Anno nondum vertente in confessione Augustana vidimus, ternarioea demum circumscribis? Quo tibi loco, cui doctrinae, acrationi tuae assentiemur, qui itatecum pugnas, ut nullus Huripustot fluctus circumferat, quottu una dere sententias, tot infestis motibus, quottu inconstantiae Furiis exaestuet? De Eucharistico epulo quot opinionibus iactari? Augustae in celebri illa Confessione tuorum, solas relinquis panis vinique externas species, Marpurgi, Bucero auctore, ipsam rerum substantiam prodigiosc Christo sub iisdem adiunctis copulas. Bohemis necessariam utrarumque specierum sumptionem negasti; aliis id postea ita pertinaciter asseruisti, ut sacrilegium sit Luthero hac inre non obsequi. Quid de ipso tuo Bibliorum fonte dicam, unde limpidissimae illae doctrinatum fluunt scaturigines? Haectu
Bibliorum S. liber a Luthero varie editus. Biblia cum ad ptistinum nitorem tuo iudicio expurgasses, dam natis omnibus, quae tecum non facerent, voluminib s; quid fuit, cur ea ipsa, haud multo post tua sententia proscriberes, novoque pet te elaborato opere illimen inde fidei sinceritatem derivandam promulgatesss Propria Lutheri scripta ab ipso spe mutata. Ipsa etiam, quae tuopse excudisti ingenio, literarum opuscula, quoties ad incudem revocata aliam atque aliam induerunt faciem, omni Proteo mutabiliora. Quo istam levitatem pallio, aut colore obtegis, ut latere magis possit? Nondum te primis illis conatibus purum rectumque assecutum Occupatio et conduplicatio. esse Spiritum asseris. Quidinquis Luthere? Ergone ru quod perverso te Spiritu opus inchoasse fateris, divino te putas absolvere potuisse? Erras, ac vehementer erras, mi homo, non illa est Geniorum illorum vicissisudo, ac consortium, non commiscentur, non succedunt in laboribus: aut opus abrumpendum erit, aut, quo coepisti Duce, claudendum. Verissima illa tua vox est, quam in Lipsiensi disputatione, anno 1518 contra Eccium suscepta, excrescente sub pectore Testimonio suo et aliorum arguitur. fermento, profudisti. Neque Deigratia hoc negotium susceptum esse, neque terminandum. Intelligis igitur, nifallor, Luthere, unde illa tibi doctrinarum manet copia, ac sententiarum varietas. apto sane lepidoque te tuosque apophthegmate ornavit Georgius Saxoniae Dux, vestrorum operum
motumque egregius arbite, cum diceret. Lutherum eiusque ass clas sola sibi constare inconstantia, ut qui indies nova comminiscerentur, et quid crascredituriessent, hedie ignorarent. Hos tu de te aliorum sermones, hos animi sensus intelliges, haec vibrata inter Sapientum hominum opprobria, immota mente, et fronte nihil immutata sustines? erubesceres profecto, atque etiam a nefario proposito resilites, nisi rationem in te amentia, pudoremque omnem audacia oppressisset. Non hic opponam tibi praeclarissimorum per omnem sirpra aetatem Doctorum imaginem, quam si omnibus suis expendas articulorum lieamentis, Lutherus comparatus et oppositus antiquis Dotctoribus. nihil in universis tot saeculorum scriptoribus tam implicatum ertoribus distortum. quereperies, quod non tua, unius hominis inconstantia, ac scribendi perversitate superetur, illorum certe laudatissimam memoriam, nulla unquam aetatum obliterabit iniuria, nulla lacerabit invidia; tu vero, non modo recenti flagrabis infamia, sed aeterno populorum odio iactabere. Neque enim est, cur existimes diuturnitatem temporis, aut samam tuam, aut doctrinam ferre posse, quae vix nata Sectatorer Lutheri non magis constantes, quam ipso auctor tot motibus exagitati coepit; ut dubium sit, plusne illa turbationum intulerit orbi, an pertulerit? Id sane persuadere tibi, nisi imprudenter, non poteris,
constantiores in semel suscepta opinione sectatores tuos futuros, quantu ipse auctor fuisti; qui vertumni in morem, inter Saxones, versatus es; ut illo, quo te habuerunt tempore, non tot diversis e caelo ventis, quot pet te opinionibus omnem in partem ia ctati fuerint. Tantum (pro dolor) in ea quisque credit, quantum hominis inconstantissimi perfidia dictat, et sua cuique persuadet licentia. Nihil iam hominum sanctissimorum auctoritare, nihil veterum consuetudine, nihil sapientum iudicio ac ratione geritur, suo quemque ingenio fas est scripturas diffingere, atque illud etiam ab ea extorquere, quod difficilius obtineas, quam ex silice oleum. An haec tanta, tamque insolens sententiarum rem pestas existere, atque evertere Germaniam potuisset, nisi novus ille, velut ab inferis excitatus, Aeolus, ac turbo, hos motus, atque hanc vertiginem orbi concitando intulisser?
Quibus adiumentis et artibus ad persuadendum Lutherus usus sit. Est inte incondita quaedam atque importuna loquacitas, quae aures petfringit, non illabitur; animum magis detorquet, quam emollit, neque tam rationum pondere, quam verborum fulmine conterit. Habes tamen etiam novam quandam atque insolitam dictionis suavitatem, magicis quibusdam incantationibus simillimam, qua auditorum tuorum animos demulceas. Nemini enim tua persuaderet oratio, nisi illam dulci voluptatis illecebra, ac
libertatis indultae lenocinio, quasi melle quodam ad audientium delectationem illinires: quo enim quemque propriae cuoditates impellunt, pronus est impetus, ubi Oratoris accesserit facundia, honestatis specicinduta Haec cum non nescias, homo callidissime, ptavis aliorum adularis affectionibus, et quo tuo no potes scelere, vocis toxico inficis; ut perfidiae tuae solatium ab alieno consortio habeas, et tanto dulcius, quanro maiori cum numero, intereas.
Sustentatio. Immorandum his reihi diutius aliquantum censeo, neque enim ita perfunctorie illa transeunda erunt, in quibus tu potissimum actionum tuarum pondus, atque industriae nervos collocasti: ne ignorent Posteri, quibus quantisque rationibus impulsus, ab illa antiquorum Patrum via ac fide deflexeris, quibus vestigiis ad portentosam Qua opportunitaete haer. sin suam Lutherus promovorit. illam et hactenus inauditam haeresin accessetis, quibus denique fraudibus ac praestigiis simpliciorum ac leviculorum ho minum mentes, ad tuam insaniam traduxeris. Duas res consilio ac furori tuo per quam esse opportunas animadvertel as tum, Luthere, cum incensa vincendi cupiditate, atque immani quodam ultionis aestu flagrares in hostem. Primum erat neglecta in hominibus, etiam Deo sacratis, religionis cura; alterum immanis quaedam avaritia ac bonorum
Ecclesiasticosiasticourm aviditas in Principibus viris reperta. Hanc tu ad conceprum scelus opportunitatem nactus, alimenta videlicet repetisti, quibus incendii abs te meditati fomitem admoveres. Aliorum tibi malitia profuit, ut perpetrare flagitium posses; aliorum etiam patrocinium, ut auderes. De Principum avaritia nihil hic agam, quam vis non ignorem, hoc uno vulnere curato, sanitatem toti Germaniae haud difficulter restuiruendam. Tecum mihi Luthere negotium esse volui, non cum reliquis turbarum auctoribus. Ecclesirsticae et religio ae disciplinae neglectus occasio haresum. Coeperat quorundam hominum cum ignorantia, tum etiam insolentia, sacrorum hinc arque inde ordinum rigor, a pristina ac laudata sevetitate ad aliquam vitae mollioris libertatem deflect ere, sensimque ea res in valescebat in magnam religiosae disciplinae perniciem. Unde (quod natum est fieri) Ecclesiasticorum vita apud vulgus in cont emptum traducta, pietati etiam suam diminuit existimationem ac pretium. Negligebantur itaque et religionibus autotati, et ipsa cum iis religio, locumque observantiae quaedam passim sacrotum irreverentia Ironia cum sustem tatione. occupabat. Quid hic Lutherum egisse crcditis? ingenti ardore efferbuit, Quonam illo? demus aliquid laudis viro oprimo. Omnia instaurare sacra voluit, omnia ad novitatem quandam vertere, squalore absterso, reducere, noxia ac damnosa rescindere, surrogare meliora. Promissum bonum,
Luthere, ac factum longe etiam optimum, ita porro si progrediare, sanctissimorum virorum gloriam assequeris. Sentio iam omnes exspectare, qua ratione ac ordine rem tantam, Luthere, aggressus sis, quid consilii, quid auxilii ceperis? quis accessus fuerit opus tam egregium iuxta ac arduum? quis denique consecutus sit exitus? Rem novam atque omnino stupendam dicturus sum, quam neque sol ante vidit unquam, neque Hypotyposis mutati repente Lutheri. orbis fustinuit. Ille eremi ac religionis cultor, opum desertarum hostis, putitatis inviolatae iuratus custos, alienae voluntatis manceps, abnuntitaor suae, ille, tamquam Circaeo inebriatus poculo, derepente mutatur, ex eremo, ut de latibulo feta, erumpit, eiurat religionem, castitatem polluit, libertatem arripit, et non aliter, quam impatiens freni equus, excussis habenis in omnem vivendi licentiam solvitur Ac si taederer virrutum, et puderet, hactenus minus fuisse impudentem. Quam a vito hoc speratis caererorum emendationem, qui istis vivendi initiis novam hanc in fide ac Christiana Rep. Dictaturam ita aggreditur, ut de silvis potius bellua, quam ad homines homo emislus videatur? vis ea tibi, Luthere, appertius probem, sordesque illas tuas, quas deinde insolenter in fidem, R. Pontificem, in Maiores tuos pios sapientissimosque viros, in sacra
denique omnia eiecisti, in oculos atque adeo ostuum, pro merito, regetam? Loquere tantum, quid de rebus tibi divinis animi sit, quam de sacris indigne, quam de profanis magnice Errores procipui, quos Lutherus ex omni haeresi congessit. sentias; loquere; aut, vel invito, te scripta abs te loquantur. Maiorum tuorum placita rescindis, traditiones negligis, consuetudines rides, sacris ordinibus obnuntias, rasuram exsibilas, oleum respuis, Caerem onias cortumpis, sacrificia abrogas imag inis Divorum laceras, atas evertis, claustra diffringis, castitatem violas, ieiunia omnem que rigorem proscribis, atbittii vim, operumque bonorum merita enervas, nihil adeo in tota religiones sacrum sanctumque est, in quod non sacrilege involes, fetentique erroris halisu affses. Illa Dei parens illibataeque sanctitatis ab ipsa conceptione Virgo, tuo suffragio peccati damnata; per te meretriculae levissimae ac scorto tuo comparata est. Ipse Christus desperationis ultimae in horto reus, per te ab omni noxa absolvi non potuir. Per te peccatorum ultimus atque; gravissimus pronuntiatus est. (a) Frater Nas, Scherer, alitque. Quo non progrederis insania? quo arrogantia non extolleris? quo non delaberis impietas? quid quid ab omni Comparatio cum repetitione et antithesi. retto antiquitate novum, audax, sacrilegum funestum atque impium in Divos hominesque in religionem religionisque Christianae capita, excogitatum est, id congessum singulari impietate, immanique furore totum
inomnes, ab uno simul homine effulsumest. Ab arbitrio humano libertatem, ab opetibus mercedem Simon Magus, et post hunc Manichaei (a) Anno Christi 280. sustulerunt; aufett et Lutherus Montanistae paenitendi usum, (b) 190. Donatistae etiam sacrificandi, opinionibus contra aiis, intetturbabant; facit idem Lutherus. Ieiunia displicebant Eustathianis, funebres comprecationes Aerianis, utraque Luthero. Eunomius solifidei damnatis operibus, sceletum tribuebat expiationem, (c) 380. Iovinianus irrisa religiosorum continentia, venerabacur cupidinem; Lutherus utrique subscirpsit. (d) 130 Nestorius Patrum scripta Conciliorumque placita, (e) 870. Photius casticatis meritum, Presbyterii dignitatem, Pontificii muneris auctoritatem suo calculo expunxerat; applaudit Lutherus, (f) Sub Hen. III. Imperatore. Beringarius nunc in Euchatistia abesse Christum, nunc Christo licet admisso, panem non deesse asserebat. (g) 1100. Waldensesaeque indulgentiis Pontificiis vim, neque sanctorum miraculis veritatem concedebant, Lutherus solus amplectitur omnia. Toedet hic progredi, et Albigensium erga mortuos impietatem; (h) 1200. Lollardorum in paenitentiae abstinentiaeuqe contemptu pertinaciam, (i) 1300. Begardorum in Eucharistiae neglectu perversiratem, singulis quidem seorsim singulari, at Luthero adscribere universa. Piget meminisse Patavini (k) 1360. ac deinde Hussitarum (l) 1400. in Romanam sedem immanc conceptum odium, Wickleffi non
Ampliplificatio ex variis figuris ducta. Prosopopoeia. tantum sacras epulas scelerumque expiationem; sed et religionis vora, indulgentiarum pretium, maiorumque traditiones eliminantis: qui si a somno suo atque inferis evigilarent, si te, Luthere, tuamque perfi diam intnerentur, si omnes dicerent. Quidquid in nobis temeratium et audax; quid quid sceleratum et impium, quidquid exsecrandum fuit ac funestum, quo modo plectimur, hoc ab uno homine non adaequari modo, sed et vinci superatique intelligimus, nostrum, pro se quisque paucula tantum fidelibus Contrapositum. subtraxit virtutum salutisque praesidia, ille subducit universa; nos levius in defunctorum ossa animasque saeviimus; ille omni eis honore, spe, subsidioque interdixit: nos Divinis illis mentibus sanctissimisque in caelo proavis in paucioribus adversati sumus; ille omnem illorum memoriam, imagines, simulacra; venerationem omnem sacrilege damnat ac proscribit: hortuimus denique universi infinitam illam Christi sanctitatem, afflictis improbe sceleribus, polluere, quantem ille audacia singulari arque incredibili petulantis linguae impietate est aggressus: nostris tamen ille ruderibus ac pariernis insanam illam substructionem babylonicam molitus est, confusione non quidem linguarum, sed (quod ipsae horrent autes? siderum. Ex quibus inter se conflatis tantum denique perfidiae monstrum natum est, quantum nulla antiquorum aetas vidit, nulla posterorum improbitas machinabitur. Nostra in illum errorum ac flagitiorum derivata slumina
veluti in quendam malorum oceanum defluxere, cuius fluctibus tot nationes haustae, tot Provinciae iactatae sunt; ut miserabili multorum naufragio tota Europa funestetur. Insontes nos sumus praeteritorum temporum haeretici, neque tor merito damnati opprobriis; tot poenis muctlati, si unius Lutheri efferata rabies atque impietas nobiscum componatur; ipsius nos arrogantia, demissionis; ipsius audacia, rimidiratis, ipsius inclementia, mansuerudinis arguit. Nos tantum levi Ecclesiam imtempetie; ille gravissimis vexavit tempestatibus: nos ignium alimenta congessimus; ille Europae torius Apostraphe incendio flammas comparavit. Luthere his te scelerum tuorum conscientia reclamare non sinit, has voces vel ab inferis excitatas ferte debes. Per te posteritas omnium haeresum, criminumque foeditissimorum renovatam memoriam, per re in auditam improbitatem, immanemque perfidiam de sepulchro ac bustis exsecrandorum hominum respirasse narrabunt, neque ulla erit natio, quae quidem ipsum haeresis nomen intelligat, ad quam nominis flagitiorumque tuorum infamia non promanabit. Occupatio. Sed erit, quo te orbi ecusatum cupres, non te ex illis ataneatum more venena sed sedulae apis instar liquidum veritatis sucum delibasse, ceterotum vero errores in Patrum libris atque usu Ecclesiae sparsos, ceu pestilentes herbas defugisse, Fidem te noxiss
infectam opinionibus, ab interitu atque ultimo exitio vindicasse. Verene ista Luthere? Tu ut tam subito ex fuco religionis degeneri in mellisicam apem transmutere? Tu, Amplificatio per Descriptionem Lutheri similibus. cuius nulla antein orbe Romano memoria, uno quasi die Proghera improvisus nascare, no alio tamen, quam invidiae Superbiaeque partu procreatus? Tu pietatisturbo, procella patriae, Ecclesiae tempestas, bonorum naufragium, improborum fax, ruina ac pernicies, Europae aliquid ex veritate contra errorem, ex virtute cotra vitia, molitus sis? Quis ista sanae mentis homo sibi persuaserit, qui vel levissime verba, factaque ac consilium tuum inspexerit: Attamen exploremus, quae ex istis tu floribus; venena, an mella deprompseris; scelerumne et perfidiae; Amplifi catio per cottraposita. an virtutis fideique amore laboraveris? Eiurasti tu ipse castimoniam Sacramentofirmatam, aliorum insuper continentiae decreta abrogasti. te aliosque servituri divinae emanciparos in libertatem, non selutis, sed perfractis religionis vinculis asseruisti, parendi necessitate damnata. Quid continentiae substituis, nisi effrenem quandam libidinem extra sepra non claustrorum tantum, sed et matrimonii vagantem, famulasque coniugibus permiscenrem? Quid obsequendi legibus suitogas, nisi indomitam quandam vivendi licentiam, quae non Pontificum modo, sed et Principum imperata detrectet, quae neque
conscientiae suae iura, neque Superum placita veneretur? Abiecisti receptas maiorum consuetudines, et per tot saeculorum memoriam inviolate propagatas? abstulisti sacrorum ritus, atque ornamenta templorum: quid est, quod sufficias? quid elegantius, quid sanctius subornati videmus? squalent modo templa, arae turbantur, sacrificia rolluntur, nulli ritus, nullus decor, ordo nullus, confusio et perturbatio divinatum rerum maxima est. Ad Evangeliorum normam omnia exigere teiaetitas. Nae tu mihi non tantum ab isto Evangelio tuo, sed et caelo toto aberrare videris, si impura libidinis mancipia, si abdomini luxuique natos, si potatorum greges, si pacis inimicos, si legum contemptores, verbo, si Divorum immortalium hostes ad Evangelium tuum, velut arcem ac praesidium sceleratorum hominum, admittendos censes. Quid enim? tu sacris hisce sanctisque literis consentientibus speras, te cum illa, quae istic suadetur, castimonia Venerem, cum sobrietate ingluviem, temperantiae luxum, submissione arrogantiam, patientia intolerantiam, virtute impietatem, fide denique perfidiam posse componere? iam si quid proclivi temporum iniquitate aut in hominum moribus, aut in retum credendarum articulis distortum vitiosumque insedisset, si quid in orbe corrigendum universo, id tu, privatae
vicae homo, cui neque ab aetate matutitas, neque a sapientia auctoritas neque a virture adesset dignitas, nullo Magistratu consulco, consiliove pudentum adhibito, te auspice ac moderatore solus aggrediare. Tu sine ullo ordine, Ordines Ecclesiae novate; sine lege, legem condere, sine fide, fidem, tamquam aliquam tragoediae fabulam, adornare ausis? cuius unquam, aut tanta in audendo temeritas, aut in praesumendo arrogantia, aut in pervertendo malitia extitit, ut haec omnia, ne dicam pari facinore sit aggressus, sed mente sola ac cogitatione complexus fuerit? Est in te, Luthere, est incredibilis quaedam amentia, cuius ego neque nomen invenio, neque modum, utinam uno tu quidem loco consisteres et non ut lubrica anguilla inter manus te tuosque errores Lutheri inconstan sia per siunilitudinem illustrata. palpantium elabereris. Utinam uniperfidiae noxaeque adhaeresceres, et non ut Polypus ad omnem te scelerum lapidem applicares, omnemque colorem indueres! superesset in te remedii ac sanitatis aliqua spes, esset hodie, qua solater laborem meum, tuamque aegritudinem, morbi aliqua certicudo: nunc quia incertis iactatis malorum intemperiis, morbosque in horam muras; nihil, neque consilii aliis, nequetibi spei ad salutem suppetere poterit?
Transitio et concessio. Vis Luthere confidentius paulo agamus, et gratiam etiam ineamus mutuo? nihil ego de istis tuis sceleribus dicam, tacebo, dissimulabo omnia. Unum tantum, quod gloriatis te facere, ut constanter facias, oro, tum deinde ita tecum agam, ut haud multo a te discrepare videat. S. te 3. Ad S Scripturam incorrupte tractandam Lutherus invitatur. scripturam sequi asseris. Sequere, enimvero sequere, displiceant etiam omnia, quae ab illa quoquo modo dissentiunt. Admittantur quaecumque ad illius integritatem, veritatemque explotandam faciunt. Laudabo hunc tuum animum, consilium non aspernabor. Concipiet de Luthero optima quaeque Germania, eius fidem, pietatem, ac constantiam venerabitur omnis natio: Cochlaeus vero tamquam veritatis hostis atque improbus Lutheri sanctissimi viri calumniator, impieratis ac malevolentiae singularis accusabitur? iisdemque auctoribus, quibus tu perfidiae absolveris, ille damnabitur. Haec si admiseris, atque etiam hac, qua optime quidem poteris, ratione adversarium me tuum ultum iveris, neque Ethopoeia. meam recuso ignominiam, neque tuam amicitiam. Quid adhaec Luthere? quorsum illae in fronte nubes, in oculis furor, atque ex animo promicans indignatio? quid abnuis? quid tergiversaris? Quam apud tuos dudum vociferatis
scripturam, quam tot verbis, tot paginis, tot libris scripturam iactitas, hanc exigo; non mutilam, enetvatam, et tot locis pet te corruptam, tot membris spoliatam, sed sanam integramque, qualem a maioribus, incorruptaeque fidei hominibus, accepisti. Haec nisi tu praestiteris, iam tibi maior cum orthodoxo homine familiaritas esse non poterit, SS. Scripturas suo proposito non servientes Lutherus futili quaesitaque ratione, proscribit, aut mutilat. quam sit cum ovibus lupo. Quod vero tu nobis Iobi libros in comoediam transformes; Tobiam ac Iudith ad Poetarum somnia ac deliramenta ableges; Ecclesiasticum, Hesterem, Machabaeosque sacris arceas, profanisque annumeres; Ecclesiasten ex Thalmudistarum fabulis ac Ptolomaei Bibliotheca natum, ceu spurium, avetseris; Esdrae libros indoctas nugas, Apocalypsin vigilantis esse somnium calumnieris; quod denique illas SS. Apostolorum Iudae et Iacobi Epistolas, Petti alteram, et Pauli Hebraeis inscriptam, aut stramineas, aut vanas imprudenter dictites, quis hominum proborum est, qui ferendum existimet? quis sola ratione instructus non intelligat, ea resolum sacra hac civitate donare, quae tuo minus proposito adversantur, quae vero contraveniunt, illa proscribere universa? Quo obsecro haec sequestro, qui fallere nequeat? quo veritatis argumento, quod non vacillet? Dubitarit nonnemo inter
Veteres; non admiserit Canonicorum libros omnes in censum Ecclesia? an iccirco ad tam infamem proscriptionem tu unus, et accusator, et Iudex progredi non erubuisti, atque ad Ecclesiae auctoritatem provocare, qui nihil Ecclesiae certo esse tribuendum mille locis, pati temeritate atque arrogantia statuisti? Nihil addi iam ultra ad tantam audaciam atque impudientiam posse videtur: nam si cum omnium haereticorum amentia certet, longe superat; si sua im pietare aestimetur, nihil eo fingi potest flagitiosius. Attramen, invenit Lutherus, quod adderet sceleribus; ut haberet scilicet in perfidia, quo non tantum maiores omnes vinceret, sed a Posteris superari non posset. Illam ipsam, quam sibi delegit scripturam, in qua tamquam arce firmissima, totum suae perfidiae praesidium collocavit, hanc certe plusquam centenis locis labefactavit, atque subvertit. Quoties ut bonorum operum merita ac robur enervaret, nunc sacris monumentis dextraxit sacrilege, nune improbe adiecit? unus ab eo, quo tantopere gloriatut, Apostolus quot eversus cuniculis; quot ab ipso cladibus afflictus est: Argumento id discamus. Attendite enim. quae fecerit, ne quid continentiae adversus quamcumque libidinem laudis indulgeret. Thessal. 4. Fornieationes a Paulo Thessalonicae incolis prohibitas, castissimus homo,
Tom. 6. oper. fol. 77. de libris expungendas censuit, ut eas in animis operibusque mortalium relinqueret, meliori videlicet alibi edicto hanc labem emendaturus, quo statuit: uxor si recusat, ancilla pareto. Ipsum etiam Apostolum non levioris flagitii ex datis ad Corinthios literis reum constituit, dum quam secum habuisse sororem insinuat, hanc non eadem tantum cum illo domo, sed et thalamo consuevisse asserat, maiorinescio continentissimi viri infamia, an divinatum literatum iniuria. Clarissi mum scripturae sensum evertis. Porre dum inscriptam Timotheo Epistolam viduas, quod primam Deo fidem fecissent irritam, reprehendentem, a voto castimoniae ad alienum sensum detorquet, omni id agit conatu, ut praecipuum religionis Catholicae praesidium castimoniam personis Deo consecratis eripiat. Cuius haec auctoritate peraguntur, mi Luthere, nisi Lutherus satetur secum Damone familiariter agisse, de abelenda missa. tuamet ipsius, perditi ac luxutiosi hominis? quis tibi illa prae tot sanctissimis sapientissimisque Ecclesiae viris in aurem dictavit genius? quis inquam, nisi ille tuus familiaris Alastor, atque assecla, quocum integram aliquando te noctem disputando traduxisse aliquot etiam cum ipso salis absumpsisse modios stultissime gloriatis; cuius tu argumentis ad sacrificii divini subversionem te convictum primo, ac deinde usum aperte profiteris? Hic quo subterfugias non est, tam manifesta confessione tua
constrictus teneris. Quid anxie disceptamus, quid flagitia, quid perfidiam in Luthero quaerimus, si evius ipse consilio atque opera, hanc, quam damnamus, haeresin machinatus sit, non ex coniecturis longe peritis, sed ipsius ore ac sententia constet. Dubitabitis illum vestro iudicio cotruptae depravataeque fidei reum constituere, qui ab ipso perfidiae vitiorumque omnium parente ac magistro, iis, quas tradit, artibus se in structum non diffitetur? an vero ille per vos fraudum omnium machinator Qui Lutherum mendacii absolvunt, ipsum absolvunt Diabolum, a quo Lutheris hausisse se satetur; et condemnant Patres illi contrarios. et artifex Diabolus, absolutus a scelere atque innocens declarabitur? videre, ne dum vestra sententia nocentissimae ac de speratissimae vitae homini parciris, omnium maiorum vestrorum fidem sapientissimo rum virorum consilia, sanctissimorum virorum pietatem, eadem temetitate, de seratis, qua Luthero assistitis. Utrisque favenribus uti non licet: aut uni adversansandum vobis est, aut omnibus. Siunum damnatis Lutherum, absolvitis omnes perfidiae; damnatis omnes, frunum absol vitis. Videre ne omnium supra aetatum per niciosissimum hominum, in quem pristina ista haeresum antiquatum colluvies, tamquam in communem orbis cloacam, derivata invenitur, opinione vestra probetis, simulque orbi universo declaretis, nihil tam nefarium sceletatumque repertum
hactenus, quod non unius aetatis homines omni pietati, fidei, sanctitatique maiorum suorum postposuerint, una hac vestra iniuria omne nefas admittitis, impii estis in Parentum eineres, quos a Luthero dissentientes inserorum adiudicatis incendiis: impudentes estis, qui tot sanctorum Doctorum scripta, tot Pontificum concilia ignorantiae arguitis: saerilegi estis, qui divinam humanamque fidem, legem atque aequitatem omnem destruitis. Nemo, mihil credite, nemo est, tam non modo intet probos, continens, sed et perversus inter improbos, qui cum Luthero convenite possit; Nullum ille unquam in sceleratis aequalem, nullum in laudibus superiorem ferre poruit, adeo qui Lutherum tolerare voluerit, omnes sibi inimicos habiturus est, ac ne ipso quidem amico uti poterit. Vultis rarissimam quidem rem, at certe verissimam, palam 4. SS. Patres probrose contemnit. declarem? Quos omnis aetas semper venerata est, omnisque posteritas admitabitur, sapientia non minu, quam virtute clarissimos vitos, hos ille, velut rudes, et male de fide ac pietate meritos, dicteriis ludibriisque impudentissime traducit: (a In libro de ablenda missa. Chrysostomum ineprae loquacitatis atguit. Basilium ne pili quidem (ut loquitur) habet; Bernatdum de praeceptis ac libertate disserentem erroris condemnat; Tertullianum cum suo Carolostadio ineptire
sentit; Cyprianum infiimi iudicii Theologum, Hieronymum scriptorem frigidum, Ambrosium ieiunum, Augustinum persaepe languidum asserit: nihil denique omnium calamis in Romanos Galatasque eraratum esse pronuntiat, quod purum sincerumque reperiatur. Alio loco in Genesin (b) In cap. 22. gen. commentans, thrasonice exclamat. Quin te Hieronyme conculcamus cum Bethlehem, cucullo, ac deserto? Et adversus Regem Angliae, mille se Augustinis, mille Gyprianis contra obnitenribus, iactat neque quicquam desua sententia concessurum: O canem impudentissimum, qui istas laudatissimorum hominum reliquias pedibus conculcare, adeoque effreni ore sanctissimam illorum famam, ac prope ipsa in sepuchris ossa arrodere audeas! qui tot fortissimis heroum umbris unus oblatres, morsusque vanissimos intenres! Si te hominem meminisses, Luthere, vel si una haec tibi incidisset cogitatio, errare possum, unquam sane eo arrogantiae atque amentiae prolapsus esses, ut cum non modo hominibus, sed et Angelis te in iissdem ad Regem literis praefertes, belluae similiorem te faceres, quam homini. Sed audiamus Theologum tuae quondam auscultatorem sapientiae, Cal vinum, (c) Admonitione 3. contra A quo nisi laudem aliquam tu tuaeque disciplinae assertores mereamini, iam neque perfidissimorum hominum
Ioachimum Westphalum. familiariratem aliquam ac consensionem sperare poteris. Quocirca adverte diligenter quae ab eo ornamenta accipias. Lutherani, inquit, homines sunt vertiginosii, cyclopes, superba factio Gigantium, phrenetici, Lutherus cum sisis abeiusdem cvi secta riis contsmnitur. bestiae, prodigiose coeti, desperate impudentes, nihil aliud quam fallaris et in probi, calumniatores protervi, plus satis bardi, adeoque ignari, ut, quod Catechtsmo traditur, eorum veterani Theologi ignorent. En hominis en tua disciplina prodeuntis, honestum scilicet, de te tuisque testimonium. Quaelicet ut in te conveniant; certe in multos tuorum qui ignorantia magis, quam malitia, specioso, quem praefers, verbi Dei tirulo provocati sequuntur, nolim intorquere. Par tamen Carolostadium. Zvvinglium, aliosque in tefuror exspeeravit, cum enim non secus de illis, quam peste aliqua fidei locutus sis; existimare facile possumus, quibus te rursum coloribus homines in omni calumniatum genere, te magistro, instructissimi, quibus virtutum tuarum lineamentis adumbraverint, ut proindetu unus hoc tempore mortalium repertus Luthere sis, qui Maiores numquam adversatios tuleris, quam quos perfidiae socios elegisti, gravioresque numquam inimicos sis passus, quam quos habueras amicissimos. Et sanc rara est amicitia
sceleris pactione conflata, quae pari, aut maiori scelere non violetur. Agenunc, Luthere, a doctiina ad mores, vitamque tuam propius inspiciendam accedamus; ut hoc magis intelligamus, quantum tibi contra sanctissimos Patres ac Proavos nostros fidei adhibendum sit. Etenien cum maximum in moribus cuiusque momentum ad eam, quam aliis tradit morum disciplinam positum Ex vitu Lutheri de doctrina iudicatiss. omnino sit, illius merito praecepta in suspicionem erroris adducuntur, cuius ob gravissima soelera ad infamiam vita traducta est. In illis antiquae laudataeque memoriae Patribus nihil admodum repertum est, quod vel hostis eorum Lutherus carpere audeat, nisi forte cultam ab iis severe castimoniam, inopiae amorem, abstinendi studium, peccandi assiduitatem flagitii loco numeret. At vero Lutheri qualis sit vita, quae ingenii contumacia, quae morum perversio, tam obscurum non est, ut latere quenquam possit, Quidquid unquam in homine contumelioso impudentiae, in mendaci audaciae, in irreligioso impietatis, in luxurioso imputitatis, in arrogante superbiae, in furioso inconstantiae, in haeretico denique perfidiae repertum est, in Luthero tamquam in flagitiorum omnium barathro redundavit. Non ego vobis hunchominem, Auditores, non possum suis depingere coloribus, est aliquid, quo cum
Lutheri scelera per prosopoeiami illustrem amplisicantur. mortalem omnium nequitiam vicerit, ac superet eloquentiam. Fingite tameri vobis, si lubet, aliquam ab Iuferis in hunc orbem erumpentem Futiam, quae cum humanum nihil habeat, hon inis tamea vultum habitumque assumat, quo immanitatem illam suam atque efferatam in mortales omnes rabiem, ceu velamento quodam, ita omnium oculis animisque attemperet, ut nisi improbissimi mores faciant, amati possit. Talem cum Luthero Furiam in omni scelerum perditissimorum genere componite; audacia tamen ille impudentiaque ad omne vitium comparata superabit, certe nulli, non hominum modo, sed et Furiarum, tanta esse poterit ad nocendum vis ac malitia, quanta in unico Luthero inventa est. Ipsius, per quae toti Europae illusit, mendacia ac figmenta apertissima, quot quantaque sunt, quibus neque calidissimus Doemonum fidem inter homines invenisset: cum, quidquid dementissimo in buccam incideret, id pronuntiaret libere, ac, quae erat credulorum facilitas, oraculi instat obtineret, In qua re nontam ego Lutherum, quam multorum hominum atque etiam virorum Principum admitor simplicittatem atque ingenium, qui thrasonem ac lunaticum auscultatent aliquem, omni bulla leviorem, omni aura mutabiliorem, omni
Euripo rortuosiotem, et qui non in annos Inconstantia Lutheri exemplo probata. modo ac dies, sed horas singulas voltum animumque fingeret, asserta negaret, atque eadem non promptitudine negata assere ret. Quique ut exemplo utat, Eucharistiae sub una specie sumendae epulum plus centies non ore tantum, sed et scripto probavit, totiesque damuata tursus sententia, idem exectatus est. Nec vero testimoniis opus est, cum in libello Ioanni Saxoniae Duci iuscripto, Lutherum, ut hydram septicipitem, in articulis quadraginta et quatuor secum ipse sententiis opinionibusque pugnasse, convincam. Solus ista libertate in orbe Lutherus vixit, ut cum nulli mortalium quicquam concederet, sibi nihil denegaret; omnia denique ad continentiam sibi negaverit, reliquis ad scelerum libidinem concesserit omnia. Tantum igitur nunc quisque Apostrophe ad Germanes, quorum ipse Lutherus, in sua doctrina acceptanda, simplicitatem ris det. in Saxonia credit, quantum hominis vanissimi perfidia dictat: tantum virtutis possidet, quantum sceleratissimi hominis licentia persuadet. Levitas tamen vestra, ô Germani, in tantorum criminum partem vocatur; quod levissimo homini atque ad omnem casum fluctuanti, fidem habeatis. An enim unquam iste tam ingentis seditionis, tantarumque corruptelatum spem animo concepisset, nisi ucstra inconstansia suam confirmasset audaciam? vestra
illa facilitate ad suam insolentiam, vestra fide ad suam perfidiam abusus est, itaque vestro speravit in scelere, ut in suo non desperaret. Neque haec tam aut obscura, aut absurda Luthero videntur, ut istis palam de vobis titulis, tamquam flagitiorum communium monumentis, non ausit gloriati. In suis, quos convivales haber, sermonibus, non uno in loco sannis dicteriisque Germanorum simplicitatem exagitat, qui omnis abs setradita tamquam caelitus delapsa adorent, neque defuturos impudentissime iactat, qui Lutheri denique excrementa pro Zibeti odoramentis Spurca Lutheri vita ex dictis factis que cognitus. contrectent.
Sed iam hinc nausea me ad cetera dimover, et cum plurima in hac bellua reperaintur, quae integris vix libris, nedum orationibus absolvi queant, intoleranda libido, foeda ingluvies, luxus incredibilis, sordidissima denique spurci oris illuvies; tamen ne camarinam moveam, et mephitim hanc mea eriam auditoribus adhalare oratio videatur, abstineo. Nulla enim tauta in homine spurcities reperta est, quae ab ipsius ore abfuerit, nulla tanta luxuries, in cuius ipse sordibus toto corpore volutatus non sit: quidquid in Veneris ventrisque mancipio foedum atque abominandum inveniti potuit, quidquid a scurrarum ultimo levitatis excogitari; illud in
uno Luthero tamquam aliqua nequitiae officina repositum vidimus: quicum fidem atque virtutem evertisset omnem, ne aliquid sibi humanitatis relinqueret, inter ebriosorum greges porcus, inter lenonum scortorumque consortia bellua apparuit, illbque in vita scriptisque suis (a Tom. 63. oper. Wittenbi. f. 252. exsultat apophtegmate: adulterium committere, qui promittat castitatem. A tam lubricis igitur atque abomni honestate abhorrentibus, ad immanem quandam hominis arrogantiam atque animi elationem transeo. Qua non tantum hominibus ac caelestibus illis mentibus, sed ipsi (vereor dicere) Deo se Arrogantia Lutheri incredibilis. antetulit. Tanta in re, nolo mihi a quoquam fides praestetur, nisi sua haec ipse auctoritate ac sententia Lutherus confirmet.. Et quidem mortales inter, nullius tanta unquam aut in fide praestantia, aut in sapientia dignitas, aut in virtute gloria extitit, quem suis ille pedibus abstergendis vix satis utilem dignumque Tom 4. Wittenbi. Tom. 7. Wittenb. fol. 466. et tom. 7. Ien sol. 448. et 458. existimaverit. Attendite obsecro orationem prodigiosae elationis impudentiaeque plenissimam, non in una concione, sed diversis scriptis cognitam, ne quid temere de hominis improbissimi moribus pronuntiare videamur. Ego, inquit Martinus Lutherus inter Episcopos solus Doctor, inter Doctores Princeps sum, inter vates Elia nihilo minor, Esaia non inferior, inter Sanctos Baptista, inter
Tom. 2. Ien. f. 119 et f 458. In ser. con. f 496. ib. f 129. et f 286. 301. et 296. et 474. et 5. homines Angelus. Denique nihil esse existimo cur Deus haberi nequeam. Fidem ego doctrinamque meam non ex aliotum hausi libris, sed in libros meo ingenio natos transtuli. Non tantum vatem me, sed et Evangelistam atque adeo Apostolum esse Germanorum profiteor.
Ille equidem sum, qui non Papistarum modo, sed et Angelorum iudicio praeficiar. Nihil ego Pontifici, hoc est, Romanorum Idolo, atque Antichristo concedam. Nihil Collegit haec aliaque Frater Nas quem consule regibus post carnifices saepe ac scutras numerandis indulgebo; nihil sanctis inter latrones sanguinatiosque non taro homines collocandis tribuam, nihil ipsi Salvatoris Matri Mariae in sanctitate concedam, modo sola in Christum fide obarmatus venero (a) in ferm. de nativ. Mariae.
Abrumpamus, Auditores, abrumpamus portentosam hanc hominis impudentissimi non orationem tantum, sed et liuguam, qua ista in superos hominesque evomuit, exutamus manum illam haec audaci ferreoque exarantem stylo, quo non pauciora Divorum honori infligit vulnera, quam in charta telinquit contumeliarum lineamenta. Quae vobis vita istius videtur Furiae (neque enim aliud nomen reperio.) Quae inquam, vita, cuius talis est oratio? An inficabetis Luthere? an non tenemus manibus illa tua pestilentissima
volumina, quae licet non in uno haec loco, quae diximus, effutiant, spatsim cerre continent omnia, atque his etiam, quae atrulimus, graviora. An non illo tuo solenni symbolo ubique arrogantissime exsultas? nulli cedo, insurgat faex omnis Papistarum in unius Lutheri caput adiurata; nulli cede. Conv riso illustris. Veniat septicollis illa meretrix Roma, omnique retro antiquitate stipata mihi proterve insultet: nulli cedo. Militer adversus me omnis martyrum cruentorum exercitus, omnis Virginum turba, omnis maiorum sanctitas: nulli cedo. Conspirent in me Pontificum decreta, Conciliorum suffragia, Patrum sententiae; nulli cedo. Contra me denique quidquid hominum, quidquid Angelorum est, in certamen descendat: nulli eedo. Nullius me dignitas, nullius potentia, nullius sententiae dimovebit auctoritas, non consiliis, non blanditiis, non miraculis a proposito divellar, duobus verbis complectar omnia, nulli cedo, Haec vero tam intract abilis bestia, quae nihil cuiquam vult cedere, nihil concedete, tautum sibi auctoritatis vindicat, ut omnia sibi ab omnibus concedenda arbitretur.
Lutheri nova de liberate doctrina. In hac autem tanrae tamque immanis impudentiae atque arrogantiae consuetudine, cum aliena patientia, sua vero pertinacia obdurasset, neque mentem
Luthesus amplius, neque vocem in ossicio continebar, omnia et sibi pernicioscindulgebat, et ceteris persuadebat flagitia, atque post insanam quandam omnium actionum humanatum inductam necessrtatem; omnium bonorum operum laudem, libertare profligata, sustulic. Netamen homines hoc tam nobili ornam ento spoliasse videretur, novam quandam atque inauditam libertatem, ab infe is cxcitatam, mortalibus indulsit, cum negaret fas esse hominem Christianum Principum virorum legibusatque edictis constringi. Tyrannorum haec esse inventa ad libertarem Evangelicam primo, ac deinde, velut intercluso spiritu, veram fidei vitam in fidelibus suffocandam. Hanc ab humeris omnium tyranunidem amoliendam, excutiendum fatale hoc legum onus, Christiane, id est, libere sine lege, ac Rege vivendum esse.
Ius canonicum flammis publicis damnatum consumpsit. Tum deinde bustum ipse Witrenbergae excitavit, quo sanctissimas servandae gubernandaeque Ecclesiae regulas, Pontificum decreta, Patrum Conciliorumque placita, Apostolorum atque ipsius etiam Christi leges as instituta uno Iuris Canonici opere comPrehensa, solenni execratione publicoque funere ac supplicio consumpsit. O impium facinus! o bustum universae Germaniae luctuosum! Excitasti, Luthere, rogum, quo antiquam illam laudatamque Germanorum fidem, pietatem,
constantiamque aboleres, quo omnem religionis cultum, sanctitatis amorem, subditorum observantiam sacrilegiis, impierate, omnique flagitiorum genere everteres, quo denique tranquillitatem publicam tumultibus, amicitiam odiis, pacem seditionibus inflammares atque exscindetes. Faxilla est perni iosissima, qua ad omne scelus ac facinus amentia atque Amplisicatur a consequomtibus. audacia singularituis praeluxisti Flamma illa est funestissima, quam tu non id unius libri aut etiam civitatis conflagrationem, sed tot pupulorum incendia suscira sti. Ardere illa iam vivo te Germania coepit, neque alio, quam tuo tuorum que defensorum sanguine, aut (ubi factorum pocnituerit) lachrimis exstingui poterit. Ardebit etiamnum post fara quam diu inposterum animis tuae perfidiae fomes atque incentivum residebit. Quid porro a tali homine exspectabunt viventes, qui ip sos maiorum suorum ac mortuorum manes improbe lacerat atque inquietat, quid sperabunt inhanc vitam nati, cum nondum natis minit etur exitium, pascisque etiam spe adimat eis, qui vivere nondum coeperunt. quid miseri et iacentes ab illo orabunt, qui ita novam in mundo salutem orditur, ut stantes etiam rebusque omnibus florentes calamitosc profliger. Vidimus, neque sine lachrimis vidimus, cum ille libertatis, scelerum,
bellorumque cupiditate, furore atque amentia ebrius, voce seditiosa quasi tuba ad proelium inflamare passimare passim liberos in parentes, servos in Dominos, subiectos in Reges ac Principes, sceleratorum hominum in superos eorumque aras ac templa exscindenda audaciam, ut etiam, ad res fidei propemodum coecutientibus, constare posset, quam religionem salutem que recens, velut ex cadmaeis dentibus subnatus, Evangelista orbi infetret ac den untiaret, quid contra. maiores suos ac Patres Conciliaque multo clari ssima infamis ille nepos moliretur, qui a caede ac sanguine, a rebellione, ab humani divinique iuris violatione, a tem plorum sacrorumque; omnium excidio suam fidem auspicaretur. Rebelliones ac sediriones per Lutherum inter rusticos et nobiles concisate. Tam enim inexspectato atque d caelis (si superis placeat) delapso licentiae Praeconi, Suevi, Alsati, Francones ac Thuringi obsecuti, Munzero Carolostadioque Ducibus, omnem late Germaniam, rapinis, incendiis caedibusque funestarunt. Duas illi res per Germaniam universam profligandas, atque eradicandas funditus existimabant, religionem ac nobiliratem omnem: illam, ne superessent qui sceleris ipsos arguerent, hanc ne qui punirent. Horum autem perditissimorum hominum vis ac numerus adeo brevi invaluit, ut a Rheno Alsatisque ad Danubium Rhaetosque ea pernicies dissusa, neque religio sis uspiam, neque
Flagitiae rebellium. nobilitati ulli parcitum fuerit, excisa mo nasteria, caesae corruptaeque virgines, sacra templaque profanata atque inflammara, arges, oppugnatae, incensae, dirutae, tanto numero, ut sola etiam F anconia octoginta censeat. Quae cum Lutherus magna passim comitum nobiliumque internecione patrari intelligeret, invidiae a sel, odiique dimovendi gratia, orationem murat, gladioque ac inferis hanc rusticorum Lutherus vice versa nobilitatem in rusticos concitabat. pestem devovet, Principibus identidem ingerit, nullo se modo facilius opere caelum, quam fuso tumultuantium sanguine promereri posse. Neque difficile id fuit persuadere hominibus sponte ad sui defensionem arma parantibus. Unde hand sanc longo belloper Germaniam sparsim supra ducenta rusticorum milia orco sunt immolara. Haec fuit victima, quam sacrilego nuptiarum suarum apparatu primum Apostrophe adG rmaniam tam coece, ad omnem Lutheri inconstantiam circumacta. Lutherus Plutoni, velut ad novum Proserpinae raptum, sacrificavit. Ita in communi hoc Germaniae incendio, cuifaces ipse prior admoverat, ne Lutherus non arderet, flammis suae libidinis coepit conflagrare. Hic ego, o Germania, ad te convertor, ac libenter profiteor ignorare me, o terrarum pulcherrima hactenus, ac prudentissima, quo pacto ad illam tu coecitatem prolapsa sis, ut extremae arrogantiae arque dementiae homini, quique ob
mores desperarissimos belluis postponi debuisset, vitam tuam ac salutem credideris Cetera ego in te admiror, ac veneror omnia, in bello fortitudinem, in pace aequitatem, in hostes clementiam, in amicos fidem, in vitiis moderationem, in virtutibus constantiam. At quot levissimo te homini, in Divos periuro, in homines odio aestuanti, ad omnia praecipiti et sceleraro, rem praestantissimam, salutem tuam, commiseris; hoc vero rale, tantaeque insaniae factum est, ut metit o dubitati possit, stultiorne is, cui persuasum est, an qui persuasit, existimandus? Hac una remeritate tua omnem supra maiorum gloriam, omnemretro posterorum famam commaculasti. Optatio. Ignominiae haec labes est, quam perpetuo tuorum cruore lavabis, numquam elues. Utinam felicissima quondam natio laudatissimis maiorum tuorum vestigiis, sanctissimis Pattum antiquotum praeceptionibus insisteres; nec desperato atque ulrimae malitiae homini honores, vitam, saluaem, fortunamque omnem tuam commirteres, Gradatio. haberes in ista religione solatium, in constantia praesidium, in virtute ornamentum: floreret in re orbis imperium, in imperio regiones, in regionibus pupuli, ac urbes, in urbibus leges, sub legibus negotiantium
officinae, merciumque emporia, optimarum artium Germanie fidelis descriptio et imago, cum infideli composita. ac disciplinarum gymnasia, denique Basilicae atque arae Divorum immortalium; Iustitia in foro regnaret, pax in civitatibus, suus esset pietati honor, cultusliteris, moribus sanctitas, nec in ista virtutum omnium sede triumpharer atque exsultaret improbitas. Nunc ex quo fidei ac religionis tuae praesidia ad unius perfidiam atque impietarem, tamquam tebellionis signum, labefactareatque excutere coepisti, perpetuum in te discordiarum excitasti seminarium, arque seditionis arcem, ex qua vittutem in te omnem, pietatem, constantiam, ac forritudinem oppugnares, omnium scelerum flagitiorumque vim atque audaciam stabilires, opes omnes felicitatemque tuam everteres, attium ac disciplinarum palaestras, legum ornamenta, religionis propugnacula, Divorum sacraria obrueres. exscinderes: unam vero perfidiae tuae scdem libertate, malitia, insania, proborum excidio, improborum factione atque impietate munires. Haec omnia ab unius hominis temeritate, atque a credula nimium simplicitatetua in te mala derivata sunt, quae si minus sensisti, cum ptimum peccares, nunc cum feras, noli, tamquam obstupefactis sensibus, negligere. Tu vero, Luthere, recognosce tandem mecum errorem
CONCLUSIO per Apostrophen ad Lutherum cum b evi ar gumentorum repe titione. tuum, in illo tuo aetatis salutisque praecipitio mentem a sceleribus ac perfidia non nihil recollige. Vide quid egeris, quibus principiis, viisque ad consilia illa rua ac fraudulentas machinationes impulsus fueris. Memineris te invidia, odioque incitante, furore comitante, arrogantia promovente, tamimmania atque incredibilia aggressum, quibus si pertinaciam adiungas, periisti. Attende quanta temcritate, omni te unum antiquitati tot Maioribus, Patribus, Conciliis, obicias, quid illorum sapientiae, sanctitati, autoritati aequale adferas, quanto sacrilegioS. Scripturam laceres, mu i es, pervertas, quot tuis vestigiis inhaerentes discipuli in mille sectas atque opinionum divortia abeant, ut denique lapsu temporum nullum tui capitis iviisque futurum sperare possis. Ipsam tuam vitam, acmores, velutide te iudicium facturus, inspice, in quibus si nihil reperias vi o Apostolico dignum, si audaciae, arrogantiae, libidinis ceterorumque vitiorum sordibus inquinata omnia, quid, obsecro, habes, in quo tibi anteacta vita tua displicere non possit? Quin potius age, et illis conscientiae tuae vulneribus opportuno paenitentiae remedio consule. Mentem tuam moresque ad saniora consilia transfer, neque tuae unius tautum hominis, sed Europae totius
saluti prospice; aequum est, ut illam ad fidei et virtutum amorem praeeas, cui auctor ad perfidiam, atque omne flagitium fuisti. Ad hocte moveat, Luthere, pristina illa maiorum tuorum fides, ac pietas: a quasi recesseris, aut te, aut illos impietatis ac perfidiae condemnabis. Sanctissimorum virorum moveat auroritas, sapientissimorum Partum dignitas, fortissimorum Martyrum constantia: a quibus si deflexeris, levis, inconstans, vilisque omnibus habere. Moveat te florentissima olim Imperii nostri facies, opes Germaniae, urbium decor, populorum concordia, quorum inopia, vastitas, excidiumque ultimum ate, malorum omnium Prosopoeia Europae Lutherum obtestantes sonte, in omnem latereligionem detivatum est. En ipsam ad pedes tuos Europam capillo ac veste laceram, oculos genasque lacrimis irroranrem maesta voce lugubrique eiulatu, ruam suamque a te salutem atque ipsam, quam dedit nascenti, vitamrepetentem. Filii illa a te pierarem requirit, quae matris non negavit officium. Illas a te requirit arres, quas olim docuit, illam fidem, quam per tot saeculorum periodos maioribus tradidit, illas virtutes, quas puero, quasque adolescenti, inter sanas literas versanti, instillavit. Abnuere non potes sine impierate, conttadicere sine perfidia, obluctari sine insania Quare, nisi nominis tui salutisque perniciem, aeterna infamia ac poena neglecta.
contempsetis, tandem aliquando a stultissimo errore tuo ad fidei ac veritatis portum post longam iactationem appelles.
ORATIO IV. Paraenetica descriptio. D. Catharinae Rhetorum ac Philosophorum Principis gloriose adversus Maximinum Tyrannum triumphantis.
EXORDIUM a disputatione Catharinae et Philosophorum ducitur. NOvum hodie spectaculum, auditores academici, feminam cum viris Philosophis de sapientiae laude ac palma contendentem exhibebimus. Non quidem Philasiam aliquam decertantem cum magistro Platone, aut Damam cum parente Pythagora, aut Xantippen cum viro Socrate. Nam, ut hae omnes cum gravissimis Philoso his in certamen venetint, ac de victoria enixe contenderint, saepe ramen de rebus omuino ridiculis, saepe muliebri levitate atque impotentia, maiori tumultu, quam emolumento disceptatio transacta est Nos feminam proponimus Catharinam Alexandriae civem, regio illustiem sanguine, virginiratis flore illibatam, sapientiae laude eminentem, religionis studio inflammaram, quae ita cum praestanrissimis Philosophiae magistris, atquo Imperatore crudelissimo, pro fide ac verirate decertavit, ut modestia non minus,
Propositio. quam rationibus vincetet, vittute iuxta et scientia triumphatet. De hac igitur Virgine, anniversario more ex hoc loco mihi dicendi munus impositun est, quod si minus pto dignitate tantae virtutis, pro viribus taraen sustinebo: modo, quae vestra est humanitas, narratie seu expositio facti, quem admodum Philosophi contra Virginem, et haec contra illosin certamen preducta. consuetiss me benevolentiae argumentis sublevetis. Cum gravissimus Christianorum hostis Maximinus Imperium Romanum occupasset, idque ageret, ut ex tirpata funditus vera religione antiquae superstitionis tenebrae orbem possiderent, atque iccirco Alexandtiam delatus, publico edicto Aegyptum totam ad Deorum sacrisicia accerseret; Catharina fidei defendendae ardore flagrans, Tyrannum copiosa sacrificantium multirudine cinctum, interpellare iis vocibus, tantaque sapientia coepit, ut cum ratio illum, ac verba deficerent, statueret publico Vitginem certamine cum Oratoribus ac Philosophis Imperii totius disertissimis committere, per quos egregie confuratam, aut in suas partes adduceret, aut exquisita poenatum severitate compelleret.
Iam indictum disceptationi, pugnaeque tempus aderat, cum ad frequentissimam populi concionem, novo spectaculo, inducta virgo, omnium in se oculos animosque, tantae rei exspectatione suspensos, convertit, Sedebar aureo sublimique in
solio Maximinus Imperator, totvo elatoque arroganter supercilio, caperata fronte, flammantibus oculis, armatorum iuxta strepenre satelliotio, frendente, frementeque circum superstitioso pomparum sacrificiorumque rulgo; tum deinde, longo ordine, superbis in cathedris, sequebantur Philosophorum coriphaei omnino quinquaginta, prolixa omnes barba, togaque ad tales defluente spectabiles: gravitate insignes, sapientiae existimatione arrogantes, senio omnes venerandi.
Ex his unus, annis atque auctoritates ceteris grandior, oratione superbe tumida, atque iracunde inflammata, coepit indignari, quod imbellis virgo, rudisab experientia, reconditae expers sapientiae, tot numero viros, veteranos Philosophiae magistros, orientalium disciplinarum late conquisita decora; verbo, sapientiae florem, publico auderet certamine lacessere; unum se tot feminarum argutiis parem, quot hic viri consideant: feminam hanc ad colum textrinamque quantocius amandaturum, ut in tela potius, quam argumentis contexendis operam collocet. Placuit Tyranno animosi senis oratio, iussitque renidenti ore certamen auspicari. Interea de carcetibus educta virgo, Ethopoeia. non alio, quam lictorum comitatu stipata, ore composito, demissis in terram ocudis, genis verecunde erubescentibus,
incessu moderato, per confertissimum populi agmen, ea tamen specie vultusque maiestate incedit, ut varios omnium, hinc fortunam miserantium, inde victoriam desperantium affectus taperet. Quid enim sola virgo, tot sapientum eloquentiae comparata? cui neque ab aetate, neque ab hausta de libris eruditione satis provisum? cuius si indolem naturamque, si loci ingenium, terrorisque plenum consessum intnearis, vix illi animum ad verba praesentem, vix linguam ad sermonem expeditam relinqui existimaveris. Verum illa neque populi affluentis multitudine, neque Philosophorum numero ac gravitate, nec denique truculento vultu ac maiestate Tyranni, quae fortissimum quemque virum exanimare poterant, consternata, imperrerrito blandeque demisso vultu in media concione adstitit, omnium in fe tela, barbatissimi cuiusque etiam Sophistae parara excipere, acretorquere. Protophilosophi Catharinam oppugnantis oratio. Nec diu moratus gravis ille arrogansque Philosophorum antesignanus, ita Catharinam aggreditur: Tune audax illa, ac prorsus temeraria femina quae Deorum nostrorum potentiam sacrilego ore, singulari impudentia, et inaudita hactenus contumelia proscindis? illorum auctoritatem non vereris, vim potestatemque non reformidas? an tu illis
Deos venerandos a veterum auctoritate probat. obsequium denegabis, quos tora retro antiquitas supplici ore flexisque poplitibus observavit; quos sciptorum vetustissimi Homerus in sua Iliade, Orpheus in sua Theogenia, in odis Pindarus, luculentissimis testimoniis professiac venerati sunt? Quis ex sacro illo Graecorum septenario sapiens, ex am plissima Remanorum Rep. Orator, ex Lyceo aut Stoa Philosophus tepertus olim, qui, contemptis Deorum Numinibus, novitium illud de Christo tuo commentum non irriserit? an videlicet tot saeculorum retro lapsorum periodis sine Numine orbis fuit, dum suum denique infami ex cruce pendentem Deum conspiceret? o miseros atque insanos maiores nostros. o delitam antiquitatem! o contra nepotes felices ac providos, o saprentem posteritatem! Quam longe aberravit, qui cecinit: Aetas parentum peior avis tulit. Nos nequiores, mox daturos progeniem vitisiorem, Nec plura locutus, dolentis ac miserentis animi suspirio gemituque sermonem abrupit.
Brevis, ercepit Imperator, sed vera gravisque oratio, quam te silentio assensuque tuo venerari aequum suerit. Verum quae disceprandi gratia in hunc locum nosconvenisti, edissere, si quid contra in mentem venerit; sed cave, ne veritati contumaciam obicias.
Debile patrocinium, virgo inquit, quod
veteranus ille Orator a Poetis emendicare coactus ab illis scilicet fabularum architectis; et nugarum propolis, qui eadem farilitate et astruerent, et destruerent Deos? Neptunum, Martem, Iovem, Apollinem suo tantum in cerebro molitentur, neque tam stultum quenquam ex posteris futurum crederent, qui vanissimis commentis fidem faceret. Quis enim sapiens persuadere sibi patiatur Minervam ex Iovis prosiliisse cerebro? Bacchum ex Dei eiusdem semore, Venerem ex maris spuma natam, Plutonem inferno damnatum secum abduxisse Proserpinam, Vulcanum in Lemnum insulam praecipitem, caeloque deturbarum ex fracta tibia claudicate? Quid, quod nullum tam enorme ac detestandum in orbe flagitium repertum fuerit, cui Deos auctores fautoresque non praefecerit antiquorum amentia? tor scelera, atque incestus, quot uni Iovi attribuuntur, vix nomen numerum que reperiunt Mars etiam alicubli inter scelera deprehensus, Vulcani vinculis astrictus iacuit. Mercurius furti, Bacchus remulentiae arguitur: nullum sine crimine est Numen, nullum crimen sine Numine. Idem vester Homerus vetustissimus Iovis assertor. eundem vix effugisse Iunonis Neptunique captivitatem asserit. Orpheus ille decantatus Poeta, insanos affirmat, qui Deos colant: ut qui neque incumbentia
Orpheus trrisor Deorum; Pindarus unius Dei cultor fuis. hominibus mala intelligant, neque avertaut praesentia. Pindarus alibi cum Poetis delirat: alibi Numen illud veneratur, quod caelo terrisque summa potestate praesidet, ut proinde torum illud orationis robur, quod ex vetustate petebatur omni levius aura, cum ceteris Poetarum delitiis, evanescat. De Christo, quem equidem profireor caelo lapsum, nostraque indutum carne saluris viam mortales docuisse, verustas non siluit, Notus ille exspectatusque tota ante Maiorum fuit memoria, ab ipsa nascentis mundi Christum praeter veteres Patriarchas, Sibyllae et Apollo praedixerunt. origine labenti Adamo pro ruinae instauratione promissus. Hunc Abrahamus olim, hunc Iacobus, hunc David praecoci animo senserunt, ac fatidicis vocibus praenuntiarunt: hunc illa vestra, quae in manibus Doctorum verfantur, Sybillarum carmina, tam diserte e caelo adfuturum edixerunt; ut, aut nihil illarum veritati, aut hoc etiam concedendum existimem. Illa celebertimaapud vos Delphici Apollinis oracula, quo loco habenda censetis? Attamen illa ipsa de Christo divinitatem confessa accepimus, ut nisi Diis, nisi vatibus, nisi sanae antiquitati refragari velis, iam tibi, o Caefar, ab errore illo tuo ac tenebris ad huius veritatis lucem transeundum sit. Sed demus, Concessio. in illa gentiliratis caligine nihil olim de Christo, vel per umbram cognitum, sileant Diiatque homines; vates et oracula
obmutescanr; an latere sol ipse praesens ullo modo in tenobris poterit? an orta iam die, omnes tamquam noctuae ad plenam lucem caligabunt? an opera doctrinaque Christi ipso meridie illustriora obfuscari poterunt, nec tanti Numinis vim maiestatemque patefacere? nisi surdi estis, surdos audite testimonium divinitaris Christo asserentes, postquam aperris prodigiose auribus eius verba virtutemque senserunt. Loquantur muti, quos loqui solutis linguae vinculis Christus Contentio. docuit. ipsi se denique coeci oculatos fuisse admirandorum testes Christianae sanctitarem, illius veritatem vaitati vestrae opponite, leges legibus comparate, demissionem cum arrogantia, modestiam cum dissolutione, continentiam cum libidine committite, et palam erit manifestis vos erroribus im plicatos detineri.
Sensit Imperator concionem ista Virginis oratione, quam pluribus argumentis scite arguteque intorserat, magnopere percelli, adeoque totum illum Philosophicum senatum tacita cogitatione ac stupore defixum verba animosque remittere. Quocirca interrupta dicentis vi, eloquiique ardore, oratoribus refutandi vicem facultatemque detulit. Verum illi, fronre humerisque contractis, fassi sunt, luculentius a Virgine praestari veritatis
patrocinium, quam ut refelli sapienter possit, aut debear Una se hora, una ex Virgine plura didicisse, quamlongo annorum labore, aut Athenarum cathedrae, aut Babylonis Gymnades, aut Memphiticae palaestrae suppeditare potuerint. Solo hactenus sapientiae insignes nomine uni denique palmam concedere Virgini. Tam inexspectata Furor Ty ranni. responsione tanqua fulgure perstrictus Imperator, neque verba, neque menrem amplius in porestate habuit. militiam, satellitium, lictorum turbam advolare iuber, tormenta, cruces, rogos instrui: et postquam media urbe ingens lignorum congesta strues, Oratores in hac omnes, subiectis ignibus, brevi incendio ad caelum iam Christianos transinisit Quid hic primum memorem? illamne Catharinae eloquentem sapienriam, an brutam Tyranni rabiem, an praeclaram Amplificatio facti, ab bypotyposi. oratorum murationem? omnia prorsus admirationis plenissima sunt. Confluxerat ad hanc pugnam, quidquidlate Graecia, quidquid Aegyptus, quidquid universus oriens p9ossederat sapientissimum, Lycea ac porticus Philosophorum vacuae suam amiserant cum magistris frequentiam; tacebant ceteris in urbibus Sapientum exedrae, vacabant pulpita, Gymnades deserebantut, una iam Alexandria, unumMaximini palatium Asuspensione. collegeratomes, quotquot aut argute philosophari, aut diserrefari possent.
Quem exspectareris, auditores tanti appaeratus exitum, quem tam instructi certaminis finem? una omnibus oppugnanda virago erat, Carharina sola perebatur, actum de Virgine est, vociferabantur plurimi, amisit Carharina victoriam: Ur enim illa Sapien um consilio, ut furori regio, imbellis Virguncula, omni praesidio deslitura obsistat, exspectandum non est. Illane, ut aequo animo furentem bacchantemque adversusse Tyrannum sustinere, tot artibus rationibusque oppugnantem Philosophorum aciem perfringere, invidiae atque oblarrantis sacrificiorum turbae rabiem possit deludere? ô remorae nimium spes! o vanae exspectationes! abeat de arena porius, et quantocius pedem referat, ne susceptae temeritatis, cum totius orbis ludibrio, poenas exsolvat. Hae erant popularium voces, haec sententia: quae tamen fortissimum Virginis Acompuratione. istius animum nequaquam labefacta bant. Romanus illae eloquentiae Hercules, Cicero, iam plurium orator plamarum, et adversariorum triumpharor, cum publico in foro inter militarium armorum strepitum, in ore atque oculis Romanae gentis, amicum suum integerrimum Milonem defensurus esser, trepidare, pallere, obmutescere, denique atque animo causaque excidere coepit. Tantum poruit obiecta oculis hostilium atmorum species apud excelsae
mentis virum, eumque disertissimum. Haec nostra virago non feminis tan um; sed et viris animo excelsior., ignara quantum ingenii ad eloquentiam, quantum vitium ad dicendum possideret, intet militatis Ab antithesi compar ationis. licentiae tumultus, non apud amicos, sed hostes; non pro alieno capite, sed pro sua aliorumque aererna salute; non apud aequos iudices, sed infensissimum Tyrannum; non libertate freta, sed inter lictorum manus constricta perorabat; eo vultu, eo vocissono, tanto verborum sententiarumque pondere, ut cum illa nihil metueret, aliis tamen trepidationem silentiumque incuteret O inconcussum Virginis animum; o vim eloquentiae veritatisque prorsus eximiam. Adsint iam illa Graecorum oratorum lumina, disertus Aeschynes, cultus Isocrates, fluens Demosthenes: illa Romanorum oracula, Crassi graves, Hortensii nervosi, Cicerones copiosi: illa eloquentiae miracula, Nestor in Asia, Trismegistus in Aegypto, in Gallia Hercules, adsint inquam, atque uni huic feminae cum tor Philosophis atque oratoribus gravissimis palmam eloquentiae concedant. Hic Plaro, hic Aristoreles, hic omnis Philosophorum schola Ab antithesipraesentium suam corrigere ignorantiam, ac diviniorem sapientiae gustum haurire porerit. O felix sapientum corona, quae huius Virginis
personaru, et factorum, hoc est Philosophorum, et Tyranni. eruditionem tuis auribus excepisti! quam prudenter conticuisti! maiora numquam dicere pro veritate, quam illo tuo silentio poteras. illustriori numquam palma victoriaque nobilitari, quam cum ita de te pal mam Virgini concederes. Neseio sanc, utrum maiori sua gloria rot viti a Virgine superati sint; an una tot viros Virgosuperaverit, illius victoria, vestra fuit corona: illius honor, vestra gloria.
Vicistis, io vicistis, quia unius Virginis cloquentiae sapientiaeque succubuistis victi. At miserum te atque infelicem prorsus homine Maximine! quantum tuum malum est superatum te non fuisse; non virgini, non eloquentiae, non veritati palmam tribuisle! debueras inter illa Virgineae victoriae monumenta tropaeum censeri nobilissimum, errorem tam coecum damnare, voluntatem tuam contumacem inflectere, falutem tuam Ab antithesi consequentium. atque animae incolumitatem cum Christo amplecti. Verum, quod isdomito furore ac libidine plenus fueris; quod neque victis accedere fapientibus, neque victrici Carharinae volueris; quod incredibili am entia ad tuam omnium animos venerationem, sen tentiamque inflectere decreveris. hinc extrema tibi cum dedecore pernicies merito est conciliata. Beatae iam illae Philosophorum animae, tuam illam immanitatem, ad suam salutem convertunt, tam crudeli
supplicio ad suas fruuntur delicias: flammis illis, quibus abolere, cum illorum vita, memoriam statueras, ad aeternam nominis sui virtutisque gloriam illustrantur. Hianteambulones sunt, hi triumphantis sapientiae Principes, qui secuturam brevi Catharinam victorio in habitu, curruque ad caelos praevolant: testes certaminis, sanae Philosophiae lumina, ornameta victoriae. Quo tamen illa tua specter insania, quo tendat crudelitas non ignoro. Existimasti hoc te spectaculo unius feminae fidem superare posse, infringere constantiam. Sedenim vero his ignibus non ertinguitur prae stantissimi fervor animi, magis etiam accenditur. maioribus illa Divini amoris flagrat incendiis, quam ut tam levi mortalium membrorum ustulatione a proposito dimoveri possit Adice horrendos equuleos, immanes rotas, crucesque, siquidem sulphur, picemque et quidquid ingeniosa babaries tormentorum comminiscitur, nova haec erunt virturum maceries, incitamenta constantiae, victoriae monumenta. Tam facili tempestate non impellitur animus, qui supra omnem mundi pereuntis strepitum elevatus, inquietos rerum terrenarum motus ac tumultus novit contemnere, Regum regnorumque apices, velut e tranquilla caeli regione, despicere. Turus adversus vim omnem mortalium est,
quisquis immortali petra Christo nititur.
Blanditis tyranni irrita. Verum animadverto insidias arque artes, ad quas converteris. Omnis illa furoris in vultu procella desaeviit, explicata fronte, renidentibus oculis, suavi verborum lenocinio, promissis ingentibus, Virginis animum constantiamque pertentat. Periculosa, dicetis, cerraminis alea. Metuendum virgini est, et formosae, et solitariae. Quantas machinas Tyrannus admovet, totIus regni opulentiam, thalami consorrium, reginae itulos, Quae hic femina nihil patiatur femineum, non cedat, non vincatur? magna dignitas, opes eximiae, parata voluptas! Fuitne Penthesilea ulla ram fortis inter Amazones, quae se Reginam nollet appelari, quae ad carceres, quam regum, ad suppliciorum rotas, quam regnum thalamos maller concedere? Obstupescat hic rota antiquitas, quae Semitamides facilius regnandi cupidas, quam Catharinas sceptrorum contem ptrices repere it: natura ipsa admiretur, seque victam fateatur tam rato Virginis exemplo, quae aetatis sexusque conditionem Rursum furit. poenasque gravissimas infligis. transgressa aspernati cuncta potuit, quae tanra ambitione mundus prensat.
Sed nondum de successu desperavit Maximinus, vim terroremque poenarum admovendam censuit, ut quam verbis la befactate Virginis constzntiam non porerat, verberibus, tamquam admoto muris
ariete, conquassaret. Citatur lictorum cohors, suisspoliatur Catharina vestibus, expediuntur virgarum fasces, et boum netvi; tum deinde a lacertosis hominibus, dirissima immanitate, toto corpore laceratur, donec hiante passin cute, pattim sanguine omnibus manaret artubus, partim teterrimo spectaculo livescerer, ut iam nemo lacrimas indignarionemque spectantium contineret; sola Virgo, tamquam Marpesia quaedam cautes; ad tam crudelem flagrorum tempestatem horis omnino duabus inconcussa duraret; ut quod, praeter homines, lapides etiam, Constan ria Catharinae in psenis. folumque foede sub pedibus cruentatum detestari videretur, solus Tyrannus immoto spectaret animo, perferret Catharina. Quis tibi tunc o Virgo sensus, quis animus, o praestantissima feminarum fuit, cum inter illas Tyranni furias, carnificum lanienas, extremamque barbariem infracta persisteres? Age obsecro, et imbecilioribus animis tua illa excelsissimae mentis Amplificatio per communicationem ab adiunctis. sensa communices. Expendebas forte pro quibus quantisque rebus decerta es; hic de tua pudiciria, de constantia, defide, de religione, de animae denique salute certamen institutum? forte in illam Christi Servatoris imaginem mentis intendebas oculos,
qua olim ad columnam inter lictorum manus constrictus immanissimam Iudaeorum rabiem saturavit, omnibus membris saevissime laceratus, toto lividus cruentusque corpore, propriae exemplum patientiae, et erudelitatis alienae? Ante illa., quam non minus contemplabaris, caelestium geniotum, iuxta oberrantium, spectantiumque corona, Virginum de caelo applaudenrium turba, Martyrum ad rolerandum provocantium exercitus, tantis imbuerat animis, tanta alacritate erexerat; ut ad tua vulneta plorantibus ceteris; tu sola sicca persisteres, et nemo minus, quam A contraerio per apostrophen. tu proprio dolore ingemisceres? Haec ni mirum tuae erant incitamenra pugnae, haec victoriae firmamenta. Erubescite molles animi, et delicata corpora, quae de vestra constantia, pietate, ac religione tam levi vento ad quodvis flagitium impellimini, quos a virtute ad vitium tam facile inflectunr sociorum illecebrae, voluptatis degustatae suavitas, opum honorisque cupiditas. Estne de vobis (non ad feminas haec mea fpectat oranio, quamvis de femina, mares alloquor) estne; de vobis, inquam, qui illius in probitate constantiae aliquossuo in animo experiatur igniculos, qui non modo blandimenta illa vitiorum
Per opposi tionem poenarum et praemiorum con temptorum. rideat, sed a coepta virtute nulla plagarum atrocitate dimoveri possit? quem inde proposira sceleris praemia, R egium decus, Veneris lenocina, opum affluentia; hinc foedi carceres, armati scorpionibus lictores; ardentes rogi, aliaque suppoliciorum instrumenra deturbare a recta mentis virtutisque orbiranequeant? Discite ex tenella nunc Virgine, in aula Principum inter delicias enutriti, discite fortitudinem viri, discite virtutis peretium, vitiique horrorem. Stetit illa Alexandrinae Ab hypotyposi gemina, generose Virginis, et horrende prorfus ro tae urbis herois, sterit, adversitare omni firmior, intentis in caelum oculis, et indomitum Tyranni furorem, carnificumque rabiem, ranquam robustissimi pectoris virtutisque alimenta; consumpsit, Tota pene urbs suis evulsa sedibus in tantae Virginis admiratione defixa obstupit. Ipse iam catcer prae affluentium multitudine angustus, Augustam tamen, Porphyrionemque, cum militibus facile ducentis accepit, quos tamquam suae reliquias victoriae captivos post se virgo trahebat, nec multo post sanae religionis praeceptis eruditos, caelo Martyres inferebat. Interea amens furore Tyrannus armatam clavis mucronibusque acutissimis roram moliebatur quadruplicem, quae receptam roto corpore ambiret
Virginem, diraque citcumactione omnes attus minutatim dilaceraret. Iam finem tam triste opus acceperat, publicoque supplicii loco omnium conspectum admirationemque provocabat. Pendebant circum instrumenta ctudelitatis, unci, mallei, faces, scorpiones, secures: adstabant tyrannidis administri, milites, tortores, carnifices: exspectabatur sola virgo destinata futori victima. O novum A comparatione oppositorum per antitheses. admirandumque spectaculum! Apape cum tuo illo triumphali, Alexander Maxime, appatatu, quo in hac quondam urbe, tuatum victoriarum sede ac teste, il luxisti: Apage cum istis tam magnifice instructis triumphantium curribus, auto gemmisque fulgentibus, illustrior multo quadriga hodie excitatur, illustrioris victoriae triumphus instauratur, nisi aequa vittutibus negentur praemia. Tu olim atmatus ferro Aegyptiorum devicisti Tyrannos; haec virgo inermi fregit eloquentia: tu illatis vulnetibus hostes stravisti, haec acceptis superat; tu victis servitutem imposursti; haec multos in libertatem vendicat. Tuas virtutes commemorabit posteritas, at non sine vitiis; Catharinam omnis retro natio, incorrupta laude, celebrabit. Te mortales tantum praedicabunt peritura
dignum gloria; hanc immortales Superiminime vanis honoribus decorabunt. Quis igitur tu es, ut cum hac Virgine tuatum victoriarum triumphorumque monumenta componas? Tuae gemmis quadrigae fulgeantauroque adornentur; haec rota vilioris ligni metallique materies, tuis obliteratis curribus, aeternitatem in scriptis animisque posterorum merebitur. A comparatione si milium Utinam, auditores, hanc vobis, rotam illis adumbtare coloribus possem, ut digna eius species mentem cogitationemque vestram occuparet, subveniret, reor, aliquid Tauro Phalaridis tristius, praesepio Diomedis atrocius, atis Busiridis detestabilius: praecelleret animos atmata spiculorum acies, rotarum stridor, lanienaeque, vel cogitatae, acerbitas Adventabat Virgo magno saevientium lictorum, Poparumque globo cincta, atque ad ipsum supplicii theatrum rapta, ex Descriptio praeparati supplicii et magnani mae Virgi nis. opposito stabat feralis machinae: ut hanc srbi sedem paratam intelligeret. Aestuabat diverso affectuum impetu vulgus, prout quemque, in favotem, aut odrum Virginis rapiebat amot, vel indignatio. Huius Tragoediae catastrophen nemo non avide praestolabatur. Inter haec generosa Virgo, specie pulcherrima, fronte exporrecta, laetis oculis, animoso gressu
velut ad regalem thronum, ita ad illam tristissimae saevitiae sedem per fatale pegma educitur. O dura carnificum turba, Motus animorum per apostrophen ad Tyrannum, timore et miseratione inflectendum. ô atrox Tyranne! tantisper adhuc siste, morare paululum, et priusquam tam immane committas facinus, priusquam in Virginem imbellem, regio natam semine, innocentis castaeque vitae feminam, tam exquisita crudelitate debaccheris, te tuamque existimationem ac dignitatem circumspice, expende quid de te praesens aetas, quid posteritas dictura sir. Virum repertum fuisse, eumque regni principem, aequitatis administrum, defensorem patriae, qui, ut tevellam ulcisceretur Virginem, eo crudelitatis atque amentiae processerit, ut incognitum tormenti genus, quod neque Scytharum ferocia, neque Getarum barbaries reperisset hactenus, quod formidandum illud Minotauri monstrum vinceret, scelerata Diomedis praesepia superaret; hoc in civem patriae, regni incolam, et, quod caput est, integerrimae vitae feminam, execranda diritate excogiraverit. Oppugnatum castae virginis lenociniis animum, tentatum a Rege nequicquam pudorem, amorem denique in furorem versum esse. Postremo nullum regii generis, pristinaeque in illa fortunae
tationem habitam, nil tam eximium formae decus, tam ratum sapientiae doctrinaeque in angusta puella exemplum ad mitigandum unius hominis animum valuisse Attonitos haesisse tam raris in una viragine dotibus mortales caetetos, tautam cum forma dilexisse pudicitiam, tam admirandam in femina stupuisse eloquentiam, et prudentiam suspexisse, tot rantaque virtutum ornamenta veneratos esse. Unum hominem (si tamen hominem, in quo nihil humani inventum est) obstinato pectore, inflammata iracundia, inaudita crudelitate Maximinum, tanti generis, nominis, formae, virtutisque puellam, cum ad privatam libidinem non posset inflectere, ad publicum supplicicum destinasse. Conspectas aliorum commiserantium lactymas, auditos complorantium gemitus, preces supplicationesque pro illa fusas tam ferreum pectus non potuisse convellere. Quas, ô Maximine, voces, quas execrationes dirasque totius populi in tuum unius caput provocabis! Haec, obsecro, expende, et si te minus fama commoveat, si nulla dignitatis ratio, nulla impellat posteritatis execratio; moveat illa te conscienriae vis, et Divorum immortalium tertor, qui animi tui tranquillitatem evertit, nec in tautae saevitiae
cogitatione quietem indulget, ab ipso adhuic mminentis fortunae praecipitio Catharinam revoca, et si illi parcere non cupias, tibi hanc miserationem impende.
Amplificacatur facinus per Hypotyposin, qua rota, eiusque disiectae caelitus comminutio, et Tyrannt fuga describitur. Sed frustra sum, progreditur truculentissima batbaries, praecipitatur in atro cissimam hanc sedem Virgo, solvuntur rotarum fibulae, collisa strident horren dum ferramenta. Sed quod portentum intueor? tamquam ad illapsum caelo ful men, triste istud machinamentum frustillatim comminuitur, discerpitur, dissipa tur. Volant disiecta per aerem fragmen ta, divulsae lignorum trabes, abruptae mu cronum cuspides illiduntur ferali grandine in capita, in pectora, tibiasque circumstanrium, quantaestrages, quantaque vulnera! Fasces lictorum corruunt, tortorum instrumenta manibus effluunt, vita multorum fuso sanguine profligatur; sola innocens Catharina, tantae ruinae spectatrix, toto illaesa corpore persistit. Quo nunc, Tyranne? quo tam celeri fuga te proripis? Nondumne haec tibi fulmina de caelo intentati, armati in te caelestium manus, tuam insaniam perstringi, tibi exicium Superos interminati intelligis? nondum Virginis integritarem probatam Superis,
tuamque invisam esse crudelitatem animadvertis? Non cum una Virgine, non cum hominibus; sed cum ratione et natura ipsa, cum caelo caelitibusque hoc certamen suscepisti. Verum ea est obstinatae in flagitio mentis caecitas, ea vindictae capiendae aviditas, ut natura, tatio, pietas, virtusque omnis facile conculcetur, modo aliqua ad ultionem via aperta furori relinquatur. Vix enim ab incusso tetrorementem utcumque receperat, cum tamen adhuc plenus amentiae Virginem lictorum securibus cervicem iussit subicere. Dictum, factum, dedit illa collum gladio, lictor candidam ferro cervicem secuit; quae admirando vulnere pro cruore lac fudit virgineum: ut Mors et sepulchrum Catharina. iam ipse suo in facinore carnifex erubesceret, cum deesse colorem sanguini videret, ipsamque cum elementis naturam Catharinae innocentiam testari. Ita mortali hoc agone defuncta, iamque post tot victorias triumpho matura, Angelis post mortem succollantibus, in Arabicum Sinae montem translata, immortalis memoriae sepulchrum meruit, non humanis sed divinis manibus praeparatum: ubi praesentissimo adversus morbos balsami liquore corpus
destillat, et quod sub carnificis ictu lacte manavit, profundit oleum, praeclarissimis innocentiae eloquentiae que argumentis. O A comparatione illustratur. felicem exitum, adolescentes, ô bene collocatam Virginis sapientiam, quam tanto opere, tantisque honorum praerogativis ornatunt Superi! Illa nunc Aegyptiorum Mausolea vilescunt, illa orbis miracula displicent humano artificio fabticata, ubi illud Catharinae monumentum intueor caelesti ingenio elaboratum. Illa multorum iactantia desipit, qui inanis scientiae opinione inflati, vanissime eruditionem omnem in mundi curis absumunt, ubi illam Philosophiae Principem, virtuti ingenium artemque suam tam divine impendisse CONCLUSIO per geminam Apostrophen primo Victorinsae congratulando Virgini: cum caelestis ipsius gloriae desoriptione. considero. Gratulor tibi, o fortissima Virginum Catharina, et ex animo de tam felici eventu gratulor. Breve certamen pro Christo ac Virginitate susceptum, optatis sima victoria conclusum est; momentaneus pene dolor, aeterna gaudiorum affluentia rependitur: ignominia vilis poenae, supremo honore coronatur. vita pro vita redditur, pro caduca stabilis, pro mortali immortalis, pro humana caelestis. Illic iam es, ubi tyrannos non metuis, rotas despicis, tormenta nulla formidas, illic es, ubi voluptates possidentur sine ignominia, opus sine corruptione, gloria sine labe, gaudia sine fastidio. Illio es, ubi pax
est sine perturbatione, amor sine dolore, fides in societate, quies in deliciis. Illic es, ubi hostibus tuis minaris, Regibus imperas, mundum terres universum. Illic es, ubi caelestium Virginum choro sociata, Martyrum immixta agminibus, Angelorum stipata cohortibus, pugnas tuas memoras, victorias extollis, canis triumphos O optabile Deinde excitando adolescentes ad imitationem et felicitatis in caelo praeparatae memoritam. bellum, et levis afflictio, quae hoe exitu denique absolvuntur! Agite, quotquot hic estis bonarum artium sapientiaeque cultores, tantae Virginis aemulatione provocati, tam illustri pieratis fideique defensae exemplo imflammati, illa vestra diviniore Pallade Duce atque auspice, bonas literas eruditionemque omnem ad religionis virtutisque studia am plificanda convertite, vanam atque inutilem illam existimate sapientiam quae pietatis expers ad alia, quam vitiorum perniciem, et sanctitatis defen sionem convertitur. Virgo hodie docuit, quid praeclara rerum cogninitio, iuncta cum vitae innocentia posset: quid virtus, et sapientia, quantumvis femineum animum occupasset. Pudor erit iisdem vestigiis, quibus femina praeiit, viros non insistere; minoribus longe proeliis succumbere, ante pugnam etiam desperate victoriam. Rotae vobis calcandae non erunt, nisi volubilis fortasse orbis, nisi fluxae vanaeque fortunae. Tyrannos non formidatis alios, nisi vos ipsos, vestrasque affectiones ab
exercitatione virtutum revocantes. Hos tamen qualescumque adversatios superasse, victoriae triumphorumque aeterna est materies futura. Huc oculos, animosque ad hunc tam illustrem exitum convertite nolire in horrenda illa cruciatuum contem platione mentem defigere, nolire feralem illam machinam, armatos lictores, furentem tyrannum, clavos, spicula, acinaces, rotas, faces intueri brevissimi haec sunt furoris instrumenta, semel vita haec nostra tantum nobis eripi, simul cum dolore potest extorqueri; qui ubi intolerabilis esse incipit, ibi momento finitur. Ab his igitur tormentis cum ipsa Virgine animum ad destinatam in caelis felicitatem transfundite. Occurrat vobis in illo iam suo Catharina sole gloriae quinumquam caduco lumine fulgurat, aeternis vestitur radiis, immortali decore caelum implet. Ubi illafrontis venustas, illa genarum purpura, ille lacteus cervicis candor, illa gratiarum caelestium ornamenta, longe in anima divinius eminent, in corpus gloriosius transfundentur. Ubi illae, qui speciosissimam Choristi humanitatem divitiae ornant, deliciae inebriant, praemia decorant, coronae ambiunt, victrices cum eodem animos sociabunt. Ubi ille, qui potest omnia, suas certantibus post victoriam largietur vires, sua contemptores mundi ornabit sapientia, suo
beatos omnes more complectetur. Haec intuemini; haec segnes inertesque animas perituris rebus defixas, futurarum negligentes, praesentium nimis securas, ad fluxi doloris spectacula territas, lubrici honoris ac voluptatis cupidas, ad venientia transmitrant saecula, secuturae felicitatis illecebris trahant, ad egregia sapienriae humanae divinaeque studia, ad illustria virtutum exempla excitent, ad gloriae numquam intermoriturae praemia invitent. Ita decus in moribus, laus in factis vestris praedicabitur, et par vos cum victoriosa hac Virgine exitus, inter aeternae gloriae haeredes exspectabit.
ORATIO. V. ALBERTI PRINCIPIS MOGUNTINI FRANCOHURTI IN Electione Imperatoris pro Carolo V. Hispaniarum Rege.
Argumenta huius Orationis ex Bzovii Annalibus aliisque superioris aevi historicis petita sunt, non iudicio auctoris reperta.
EXORDIUM. arei ipsius quae in deliberationem adducitur, gravitare sumptum est. MAgnarum nobis hodie rerum suscepta deliberatio est, viri Principes, Romanumne Germanis Imperium
relinquenadum sit, an auferendum? Pacemne an bellum; Provinciatum incolumnitatem, an perniciem ametis, postulatur. De haereditate ac possessionibus vestris, de dignita te Germanorum, de maiorum gloria disceptatur. Illamne inviolatam servare, an aliorum ambitione ac negligentia vestra perire malitis. De verbis etiam controversum est, servire turpiter, an gloriose im perare? alienis honoribus virtutem vestram, an propriis ornamentis impendere debeatis? Rogant Galli, ut ab illis accipere iugum Germani velint, ut suos illis Principatus, ius Imperatorium, Urbes, Provincias, regnum universum transcribant: iuta sua, leges, consuerudines abdicent, atque in peregrinae gentis mores ac instituta, transmigrent. Quam haec aequa sit postulatio intelligitis? quam sit vera, PROPOSITIONE 1. docet Gallorum Regem admitti sine Germaniae incommodo' non posse. cognoscetis, vel oratione mea, si me audieritis; vel expetientia vestra, si contempseritis. Equidem sic sentio, dum inter vos ancipiti opinione quaetitur, Germanusne, an Gallus; Carolus, an Franciscus ad Imperii possessionem facesque admitrendus sit? haec quae dixi a vobis omnia postulantur. Quid enim? ut Gal lus Rex regni nostri ambitione emolumentum ac honorem Germannorum potius, quam Gallorum spectet? ut exterae gentis instituta legesque suae nationis
moribus anteferat? ut non perinde absoluto Alemanniae, ac Galliae Proceres Imperio premat; quo suorum iam Principum elisit vires, ac potentiam enervavit? Exploratii mihi est gentis, atque illius inprimis Regis ingenium. Timeri ita cupit, ut neminem timeat: iudicare, ut a nemine iudicetur. obtinete Imperium, quod nequeat amitrere. Neque obscurum huius nobis rei argumentum est Gallia, quae per hunc Regem Principum nudata robore, porentiam ac vigorem omnem, in Rege, tamquam capite collocatam, possidet. Non est, mihi credite, quod exspectetis a Gallo, ut hanc eligendi potestarem, qua Germani nunc Principes utimut, nobis integram nostraeque haereditariam posteritati relinquat. Simulabit ille se pristinis illam sedibus dignitatem relicturum, dum tempore, ac fide interlabente, suas ille vires auxerit, attriverit vestras, aut certe ita circumsederit; ut quae libuerint, ille possit imperare, quae non libuerint, vos accipere teneamini. Sensim Gallorum obsessi exercitibus dum vos amicos ad vitae consuetudinem admittere, dum vestris uti defensoribus credetis, opibus vos ac potentia exuent, vestris Germaniam viribus, suis artibus expugnabunt, Fabula Europeis erit Germanorum simplicitas, quae hostem tectis amicitiae specie receperit, illius vim ac machinationes non senserit,
quae decipi maluerit, quam hominem reperiti, RATIO EST. Lege electionis prohibetur Germanis. ne exterae gentis Principem admittant, quae multis de causis servanda est. cui fidem denegaret. Sed quid artiner controversiam hanc ex Regis illius, gem tisque ingenio discernere? cum legibus iam olim nostris, quibus Sacramento adstringimur, definita sit. Vetamur, antiquo iure, ac consuetudine maiorum hactenus inviolata, externae genti, homini Romanum Imperium tradere; tum, ne Germania tanto ornamento, tantaque dignitate, quam cum insigni semper virtute, ac laude tuita est, Principum incurita destituatur; tum, ne in fami servitutis iugo, quod nulla tulit aetate, succumbat; cum denique ne Italiae, totiusque Romanae Ecclesiae starus ac incolum itas, nova bellorum intemperie ac varierare imperantium, perturbetur. Ista vobis lex, quaenam esse videtur? cuius ponderis atque autoiitatis? cum quibus vestris emolumentis, cum quanto honore coniuncta? Haec si praetereatur, quo id pacto apud posteriratem vestram tuebimini? quae Nepotum in vos odia, quas execrationes concitabitis? Quid vero, si vestras primum leges tanta contemptione conculcatis, ab externo Rege, in Imperii potestatem admisso, exspectare potestis? an illi religio erit, illa spernere maiorum vestrorum instituta, quorum vos negligendorum principes extitistis? Quam vero nunc illud insanum est, aut Carolum a Germanis velle proscribere, aut inserere
iisdem Franciscum; ut pari uterque iure, vel Imperio idoneus, vel indignus habeatur? Quis tam audax sit, aut imperitus, qui Carolum Austriacae familiae Principem, ex Philippo Maximiliani Imperatoris filio natum, abnuat? Quid contra Francisco, ut Germanus habeatur, patrocinabitur? An quod Franci, Rheni olim, ut ferunt, accolae, Germanisque permixtae, ac Saxonibus conterminae gentes, maiorum suorum origenem cum Alemannis confundant? an quod Germanici sanguinis Principes in Gallici regni solium admissi sunt? Sed quem illae commoveant historiae? quae si sidem merentur, cur non eodem iurea Turcis Troiam, quo a nobis; Imperium repetunt? cum eodem historiarum, an dicam fabularum partocinio, quo ad Germanos peromnem antiquitatem redeunt, ad Troianos, atque ipsum Hectoris filium, Proavorum suorum stirpem transferant? neque istic omnino subsistendum videbitur, sed in primas Adami possessiones eodem se successionis privilegio immitti postulent, orbem terrarum possideant, nec quisquam Regum sit, quocum Gallus, imperandi praerogativa, contendere nequeat. Inrelligitis, ut opinor, sine gravi legum vestrarum irreverentia, ac violatione, Franciscum ad Imperii communionem recipi non posse, neque
exspectare vos ab eo ptudenter, ut vestris ille institutis vivat, quae vos ipsi temere convellitis. Nisi peregrinum forte Regem Monatchiae assuetum servitutem cum Imperio accepturum existimetis.
2. Magna incommoda ex Principis Gallici electione toti Imperio incumbent. At ingentia nonnuli Germaniae, imo Europae totius, commoda ex Francisci electione consequutura ominantur. Mali profecto augures, et vates perniciosi: aliae me certe suspiciones iam dudum in sententiam contrariam abducunt. Excidium ego Germanae nationis ac Romanae potestatis, hoc uno invento, properare quosdam ac machinari, persuasum habeo. Nam quae illi emolumenta arbitrantur; illa ego aut detrimenta, aut certe gravissima adferre pericula existimo. Iactant primo, omnem in Germania bellorum motum, perfidiosorum hominum seditionibus excrescentem, priusquam adolescat, tanti Regis vicinia potentiaque oppressum iri. Vanae cogitationes, quae hanc animis Germanorum spem subiciunt. Gallorum exercitus in Germaniam traductos aliorum servitutem, aliorum etiam rebellionem, totius Germaniae ruinam minitari facilius cre diderim. Absint enim cetera omnia, quae militum illorum levitate ac libidine formidare mala possumus: an non ille, qui Germanis amicus venire creditur, Carolo, totique Austriacae genti inimicus aderit? Non: sinit nos dubitate iam recens obnuntiata
Carolo amicitia, rescissa Burgundionum nuper et Gallorum antiqua foedera, decretum Neopolitanis in Sicilia bellum. An vero Belgas, an Austriacos pro suo Principe desides, atque ad Germanorum Principum favorem occupandum segnes putabitis? Non deerunt illis urbium, Procerumque suscepta, libertatis studio, per Germaniam arma. Nemo litem tantam et concertationem pro Imperio, pro existimatione, pro gloria, pro libertate nationum institutam otiose spectabit. Quandiu vires, animus, opes ferent, pugnabitur, et quae est Germanorum in bellis semel assumptis constantia, aut vincere, aut mori destinabunt. Ex nobis vero qui Gallum ad Imperium capessendum evocaverint; hoc cum sua rueri suffragia aequum sit, quomodo iisdem, contra laudatissimi nominis gentem, Austriacos, contra Germanos populares vestros, contra patriam, communem omnium parentem, tela gladiumque distringere, non erit ignominiosum? non vos necessitudo vetus, non communia sanguinis iura, non merita potentissimae familiae, non honor, non dignitas, non gratia, non optimi Imperatoris Maximilianimanes atque memoria, a tanta remeritate atque audacia revocabunt? Quid vero aliorum vos meritis, quid periculis vestris a consilio revoco? vestra vos discrimina moveant, vestram perniciem declinare. Iisdem, quibus Austriacos
oppugnatis armis, vestrum ac totius Germaniae iugulum peritis. Quidquid acquiritis Gallo, vobis detrahitis. Succumbant Austriaci Gallorum potentiae, vestra virture superentur, accrescant haec omnia Imperatori novo. Quid deinde? An non auctis per vos viribus, accepta per vos potestate, vestras copias porentiamque imminuet: Quid istae Germanorum reliquiae contra Gallicam virtutem poterunt? vestris armis, vestro periculo ac sanguine, vobis posterisque servitutem atque ignominiam aeternam comparatis. Victoriarum et laboris praemium erit amissa libertas, quam tum dem um frustra requiretis, cum vestris Germaniam exercitibus alienis artibus expugnatam dolebitis. Ecce, in quas angustias vos, Germaniamque universam Francisci electio coniciat? Agite nunc, et, si qua vos pietate, ac religionis contra Turcam defenden dae studio teneri assetitis, haec suis quoque eventibus metiamini, ac quantum momenti ad hanc Galli militiam adferant, considerate. Invenietis sand nullum Francisco adversus Turcarum destinatum animo bellum esse priusquam Italiam Germaniamque sub idem, quod Galli nunc tolerant Imperium, adduxerit. Neque vero prudenter alio vires, bellique porestatem inflectet, nisi pacem ac quietem Europae, quam nmore numquam poterit, timore impetravesit. Quocirca, uti numquam futurum est,
ur Germania, hoc Imperatore, ab armis ad quietem et tranquillitarem convertatur, ita neque exspectandum est, ut Turcarum audacia, Gallo Romanorum Imperium administrante, reprimatur, nostris illi seditionibus ad vires suas, nostris bellis ad suam utentur victoriam. Tantam Imperii Europaei molem nequaquam formidabunt, quod vastum corpus in plura sciant patere vulnera, et sparsa in subditis rebellione, velut peste, membrorum vires sanitaremque profligati. Habetis paucis de hac controversa sententiam nostram. Videlicet neque nos, etiamsi Imperii rebus conveniret, eligere Franciscum, legibus huic se facto obicientibus, posse: neque quantumwis legibus permittentibus eligi a nobis Franciscus posset, Germaniae illud Imperiique rebus convenire. Reliquum est, ut de Carolo Hispanorum Rege videamus: ille nobis, an potius e Germania PROPOSITIONE. 2. tradit, talem Imperatoremeligi debere, qui hostibus, et seditionibus. atque hoc Collegarum numero Imperator petendus sit? Haeomihi deliberatio quamquam minus ad aberrandum periculi, plus tamen ad diiudicandum difficultatis adferre videtur. Gravis sese principio obicit, de hoc Regecogitatio sedem illum in Hispania, procul ab hoc caelo nostro remota statione, delegisse. Quae quidem res, uri libertati Germanorum, absque externo, domesticoque hoste viventium, perquam videtur opportuna; sic, ubi Germaniae, aut
imperii compescendis par sit, qualis Carolus potius, quam alus Imperie Princeps esse videatur. Turcarum immanitas, aut natae in visceribus seditiones, tamquam subito exortae tempestates, imminebunt, perquam incommoda. Quo absente secapite verter? quem auctorem sequetur ac ducem? Inter captanda remote consilia, inter tardam, aut dubiam opem, praeda ludibriumque suis, aut exteris nationibus, futura est. Tantum imperium capite indiger ad Reipubl. necessitatensemper, velut pro statione, excubante; ut disorimina praesens aestimet, necalienis tantum oculis videat, ac manibus pugnet: unde dubia plerumque et suspecta consilia, tardae atque ancipites pugnae, sed quod expedito consilio, parata iungat auxilia, et non modo avertat pericula; sed et antevertat. Levius alterum disorimen est, neque tamen contemnendum, quod electus nobis Carolus minatur. Quid enim? si inter Germanos Principes atque Imperatores, ut proclive est, offensiones aliquae exoriantur, nunquid idem a Carolo, quod a Francisco exspectandum nobis erit, ut peregrinis terras nostras gentibus insideat, imperiique decus alienis sensim manibus, tamquam in captivitatem, praebeat? Italis Hispanisque nostrarum utatur litium bellorumque arbitris, qui cum armis viribusque de nostris disceptaverint possessionibus, suarum illas victoriarum praemia obtineant? His ego rationibus a Carolo, ad
aliqueme Germania Principem eligendum, averterer, nisi tam ingentes hic sese mihi dissicultates obicerent, ut vel invitus retronagerer. Equidem faverem hunc meis collegis honorem, illam Germaniae gloriam non inviderem, si in ea tanta esset potentium, quanta fortium virortum copia. Non ex virtute tantum aestimandus hoc tempore Imperator nobis est; sed ex illis potissimum, quas Germaniae hostes, et bella illi, totique Europae immineniae praevidentur. ad regnandum adferr viribus. Inter fortissimos Reges, inter hostes gravissimos media iacet Germania: his aut resistendum, aut succumbendum. Ipsum Imperii corpus er diversis nationibus, tamquam membris, conflatum, quam facili negotio luxari potest, atque in diversas partes discedere, si Austriacis obluctemur? quis hic erit remedii locus a parum firmo Imperatore? Adde nunc Gallorum Hispanorumque inter se collidendam potentiam, magna Italiae, aut Belgii parte victori in proemitim proposita. Certabitur inter illos de possessionibus, ac terris nostris. Et nos illa otiosi, ac pristinae dignitatis obliri spectabimus? Ridebunt nos gentes ceterae, posteti eriam derestabuntur. Illa adhuc Germanico nomini adhaerescit macula, quam superioriaetate, Friderico clavum moderante, suscepimus: cum ex Burgundia Carolus, cognomento audax, impune per Germaniam? Philippus Maria per Italiam,
Hungari per Austriam grassati, vix tutam Imperatori nostro sedem reliquerant. Qua tamen tempestare, neque virtus, neque fides in fortissimis viris avo meo Alberto Brandeburgico, Saxoniaeque Duce eiusdem nominis desiderata fuit. Nunc, ubi vacillant multotum animi, externorum Regum studio ac favore occupati, quod firmum satis Religio sua sede convulsa magnas in Germania turbas datura est. fidumque praesidium exspectabimus? Quid? an non ex Religione novas Germaniae procellas impendere cernimus? Ipsa Romanae Ecclesiae fundamenta quatiuntur, ferocibus sane et ad ingentes motus valituris opinionibus. Pontificia auctoritas, traditiones maiorum, peccatorum veniae libere a nonnullis convelluntur. Plausum illa apud vulgus; mox et seditionem habebunt. Neque sanandi haec mala ratio ulla superesse videtur, quam per Concilium ex Europa cogendum. Quid vero infirmus Imperator ad han rem vel auctoritatis, vel etiam auxilii adferet? Nihil enim de Turcaerum vi atque arrogantia, infignibus nuper victoriis aucta inflataque, dicam: quamquam non modo de nostra nobis Germania, contra ferocissimam hac gentem, propugnanda; sed etiam de Pannoniae Graeciaeque possessione rursum vindicanda cogitandum sit. Deum immortalem quantis hic opus viribus? quot nationum voluntate ac opibus! vos, Principes,
existimare, an vobis Germania Imperatorem Princeps imperii Carolus est, qui solus his queat obsistere. his parem difficultatibus praeter solum Carolum suppeditarepossit? De quo sane, an Germanus sit, (qualem leges ad imperium postulant) nemo recte dubitaverit; cum et domo Austriacus sit. et Belgii, coronae nostrae iure obligati, Princeps. Atque idcirco inanem hunc metum existimo, quo transferendum ad externos imperium formidamus. Neque enim avitam ille domum, hac dignitate, nisi ingratus, spoliabit. Et vero si quod periculum subsit, latis ante legibus, quas iuratus accipiat, malo cavebimus.
Erunt in Carolo vires ad coronae huius Ecclesiaeque defensionem. Erit etiam virtus, Carol eximiae virtures imperio dignum fariunt. sine qua potestas omnis noxia est ac metuenda. Magnis iam nunc argumentis, et excelsi vis animi, coniuncta mansuetudini: et ingenii solertia prudentiae sociata, elucet. In rebus controversis diiudicandis multi ipsius, cum facilitatem, tum aequitatem sunt admirati. Nihil in natura ferox atque immoderatum saevir, nihil lascivit incontinens, procul omni crudelitate atque impietate subditos amice complectitur, superosque impense veneratur. Ad aima iam tum habilis, viriles animos in adolescentia complexus est. Haec prudentissimorum hominum de Carolo sunt iudicia, qui cum quotidiano vitae usu, ac solerti diligentia
explorarunt. Patris nisi fallor in Filio industria, Avi in Nepote fortitudo prudentiaque etiam supetabitur. Suos ille maiores virtutibus post se relinquet, vivendi multo, quam nascendi conditione fututus illustrior.
Adolescentis aetas nihilobstat. Neque robustis iam viribus Principi in becillior, credo, aetas obfutura est. Cur enim, obsecro, annos magis intuemur, quam animos? Suffragari haec etiam adolescentia Carolo ad electionem poterit Senem non postulamus ad imperium? ne cum deberet imperare, mori incipiat: novam que nobis curam, litium que suppeditet materiam. Difficilis omnino res est, in hoc eriam Septemvirorum consensu, Imperatoris constitutio, ubi illa Regum propinquorum de regno concertatio oritur. Quanto porio eadem difficilior sit futurai, sit ad istam Regum aemulationem, huius Collegii dissensio accesserit, quis non videt? Atque utinam ista, quae modo est Electorum concordia, gliscentibus occulte flammis non interrurbetur. Grave quiddam est, quod minatur Germaniae illa fidei morumque corruprela; ut necesse sit Imperatorem illi relinqui, cui non tantum virtus, sed et vira esse constans ac diuturna possit. Ita in Carolo, ipsa quoque aetatis impedimenta, nobis profutura sunt.
Nequevero est, cur magnopere illis,
Diluit, quae supra sibi de Caroli absentia, et imperii transferendi metu obiecerat. quae supra memini, obstaculis retardemur Contra transferendae coronae libertatisque opprimendae metum, contra frequentem, aut longam, a Germania absentiam legibus ante praescriptis agatur necesse est, quarum obligationem cum imperio, aut admittat, aut reiciat. Quamquam Carolum et amplissimae in Germania Belgioque possessiones, et ille, quem patriae debet, amor, ad defensionem harum regionum invirabunt. Dabic hoc studium subditorum incolumitati, atque etiam dignitati suae. Non ad otiosa illum spectacula, oblectationis gratia, invitabimus. Spatiosum illi iam nunc fortuna aperuit industriae, ac fortitudinis exercendae campum. Italia Gallorum armis inquieta, Austria Turcarum servituti exposita, Ecclesiae per Germaniam labefactata auctoritas Imperatorem postulant, qui armis consiliisque subveniat. Non morabitur, mihi credite, in illo Europae angulo Carolus, tam illustii rerum praeclare administrandarum occasione praeterita. Virtus illum sua ac nostra necessitas excitabunt. Odium capitalissimi illum hostis, et dulcissimae amor patriae non sinent quiescere. Provocabitur maiorum suorum gloria, posteritatis memoria exstimulabitur: generosa illum indoles, vigor adolescentiae, pulchra laudis ambitio, religionis ardor, Christianorum lahrymae; et
tot nationum suspiria nonn patientur obdormiscere.
CONCLUSIO est Carolum eligendum videri. Intelligitis, opinor, quem, in hac digni tate conferenda, ceteris praeferam: quot titulis Carolus Francisco sit potior, quem Germanicus sanguis, quem illustria domus Austriacae merita, quem decus Imperii in hac tot annis familia, cum Theutonici nominis gloria, et communi omnium salute, collocatum, quem leges patriae, quem ipsum transferendi a nobis Imperii, si excludatur, diserim e magnopere commendant. Ut hunc praetereamus, hoc non Galli tantum, sed et Turcae atque exterae omnes nationes, quibus metuendi sumus, postulant. Quos ego, ne quid dissimulem, non censeo audiendos. Vestrum nunc erit pari candore animi, ac sententiae dicendae libertate de Imperio recte collocando disserere. Ut inspectis omnium sententiis ac rationibus, quod optimum factu videbitur, digna Germanis Principibus aequitate statuamus.
ORATIO VI. Dissuasoria. Richardi Electoris Trevirensis qua suadet Granciscum Galliae prae Carolo eligendum.
VAtem superioribus annis, hac in urbe, EXORDIUM a Vatis praedictione de transferendo imperio sumit. inventum esse accepimus, qui eodem Concilii rempore, quo Maiores vestri Maximilianum communibus suffragiis imperio praefecerant, hunc Germani nominis ac sanguinis Imperatorem ultimum diserte palamque enuntiavetit. Quae hominis Oratio quamvis initio fabulae loeo auditi, ac circumferri gravissimorum Principum setmonibus coepisset; auctoris tamen vita, moribusque ac constanti asseveratione inspecta, mulrorum ea animis insedit suspicio, qua, plus illi orationi vericatis, quam auctoritatis inesse crederent. Et nunc tempus, quod vatem hunc minime vanum fuisse, et rerum futurarum secreta hausisse caelitus probare videtur. Cum enim inter imperii nostri Principes viros, quantumvis sapientia, atque animi magnitudine tantae dignitatiscapaces, nemo tamen futurus, nostro ipsorummet iudicio, sit, qui hac
tempestate, tantis bellorum ac seditio num, quae timentur, fluctibus, par esse, atque hinc potentissimis duobus Regibus Francisco et Carolo, qui se in electione spretos non ferent, illinc Turcae, qui universum iam Imperium speimmani devoravit, opponiaequis vitibus possit (uti sapientissime agnovit, ac iam paulo ante dissetuit, Eminentissimus Moguntinorum Princeps) quid aliud supetest, quam ut, Divis ita volentibus, ac tanto nos tempore praemonentibus obtemperemus, imperiique nostii administrationem in potentissimum aliquem Regem, ac tanto muneri, viribus, sapientiaque non imparem transferamus?
Quare cum duo imprimis se nobis fottissimiiuxta 1. PROPOSITIONE tradit alterutrum, Carolum. aut Franciscum, ob causas ab Alberto allatas, videri eligendum. ac sapientissimi heroes Carolus Hispaniarum, et Franciscus Galliarum Reges offerant. Illum ego iure praeferendum alteri existimo, qui pru dentia, qui virtute, qui felicitate praestiterit; ex cuius deinde electione maiora in Germaniam, atque universum Imperium emolumenta derivari possiut. Atque ut omnes intelligant, tantum me Carolo laudis impertiri, quantum animoso, et spei maximae adolescenti tribuendum sit; eius et indolem ad iustitiam idoneam, et ingenium ad humanitatem natum, et virtutem bello
Laus Caroli. aptam, et regno prudentiam censeo. Veneror in primo illo adolescentis aeratis flore tantam animi moderationem, atque ad attes omnes vittutesque capessendas industriam, tantam ad aliorum tractanda ingenia facilitatem, ad voluntatem suam prudentum arbitrio inflectendam submissionem. Admiror denique tatam illam, atque incredibilem ptope in rebus omnibus felicitatem, qua brevi tempore, sedecennis vixdum adolescens, praetet nobilissimum Belgarum Principatum, ad Castellae Hispaniaeque administrationem, summi Regis titulo admissus est. Sed haecomnia, Laus Francisci Carolo praelati. ut in Catolo magna, sic in Franciscolonge maxima reperiuntur. Est ille quidem aetate annum quattum et vigesimum nondum egressus; at terum multarum scientia, atque iis, quae Imperatorem maximum ornate possunt, virrutibus, iam senibus annumetandus. Enimvero cum in adolescentibus, nondum usu atque expetientia firmatis, magnopere verendum sit, ne imbecille in illis virtutum robur appareat, ut facile ad vitiorum occasiones, tamquam occurrentes in vita scopulos, allidi, infringique possit: quod, in magnis praesertim ac principibus viris, pro fortitudine non raro audacia sese offerat, ac temeritas: pro liberalitate occurrat
profusio: humanitatis locum quaedam ingenii, ac morum molliries occupet; contumacia assumat constantiae habitum, crudelitas aequitatis personam induat: his tamen ita Franciscus virtutes assecutus est, ut vel sine vitiorum admixtione integras incorruptasque possideat. Vel cerre singulari studio, ad praeclaram illarum imaginem in vita actionibusque efformandam Morum suavitas, et humanitas Francisci. conmtatur. Nihil in se vile sordidumque, nihil ad infamem avaritiam quaeque illi in Regibus familiairs est, inclementiam proiectum residere paticur. Illa morum suavitas, ac regiarum virturum ornamentum maximum, humanitas tanta, tamque in eo lucet eximia; ut hac sola hominibus ceteris anteponendus sit, qua non tam imperate aequa subditis, quam impetrate ab illis videatur. Nihil in vultu asperum, in fronte torvum, in oculis truculentum. Admiranda quadam verborum illecebra, morum comitate, atque oris hilaritate ita spectantium Virtutes regiae. audientiumque animos demulcet, ut quantumvis indignantes accesserint, hostem a seneminem abire pariatut. Omnem a pectore contumaciam, fastum atque arrogantiam proculamovit insignis submissio, qua et adversariorum occurrete furori, et miserorum hominum calamitatibus subvenire, et subdicorum
denique acquiescere voluntati opportune didicitadeo, ut, cum summos dignirate superet, humanitate par infimis esse credatur. Quid nunc illam capacissimae mentis indolem, et felicis ingenii perspicacitatem commemotem, qua tanto enitescit amplius, quanto illustrior in summa dignitate, summa enitet animi gloria? Quid constantem incorruptianimi aequitatem praedicem, cuius integritatem numquam avaritiaesordes, numquam irae crudelitas evertere est visa? Hoe solum dicam, ac vere dicam, nullum hoc tempore in Europa universa tantae exspectationis, virturis, acfelicitatis vivete Principem, cui Franciscus non comparari modo, sed et anteferri iure debeat. Nullum Gallia, post tot Regum memoriam, Principem excitatiori spe, laetiori plausu, aggratulatione maiori ad sceptrum ac purpuram Virtutes bellicae ac victoriae Francisci. admisit, quam Franciscum. Nullus omnino Regum, aetare tam florenoe, tam brevi tempore, tot proeliis interfuit, tot exercitus moderatus est: tantis animis, tanta scientia, tanto ardore pugnavit: tot victoriis, tor urbibus potitus est. Testis nobis Italia est, per quam ille terrorem belli suique nominis gloriam longe lateque circumtulit, quam non tam suis vestigiis, quam
Helvetiorum sanguine et prostratarum urbium ruinis signavit. Testis Insubria, quae, quot oppida, quot arces, quot civitates munitas habuit, tot modo Regiae illius fortitudinis argumenta, ac monumenta possidet: quae nunc superata ac victa ipsius humanitatem amplectitur, cuius nuper armorum strepitum aversabatur, ac sevetitatem metuebat. Optarem ego talem animis vestris occurrete Franciscum. qualis Insubribus Helvetisque quondam, in illa apud Marianum pugna, visus est. Ubi Gallici Helvetios illustri ad Marinianum pugna profligavit. exetcitus ipse Imperator contra fortissimam Helvetorum gentem, Ducis prudentissimi, simul ac generosissimi militis fungebatur officio. Ubi neque illum deliciae a labotibus, neque timor a peticulis, neque hostium multitudo a certamine, neque ex ipsa acie adversariorum vis atque audacia revocare potuit. Non ille quaerebat opes, quas iam possidebat, non regnum, quod iam obtinebat; non obsequia, quae tota deferebat Gallia, non honorem, ac titulos, quibus iam ornabatur: pro iure ac aequitate debita, pro incolumitate et tutela patriae, pro haereditariis possessionibus defendendis, arma, laborem, in Labor et discriminapro patria suscepta. ediam, pericula, mortem ipsam, aut ferebat, aut contemnebat. Vidissetis
hic Regem, diurnis nocturnisque vigiliis incumbentem, aeris inclementiam, viarum difficultatem, aestus sitisque acerbitatem, aequa inter milites sorte, tolerantem: qui sua vigilantia hostibus optimam quamque opportunitatem praeriperet, qui alac itate inimicis adimeret animos, et Gallis subministraret. Peritia et fortitudo militaris. Qui, iam exerciru ad pugnam explicato, sua prudentia distingueret ordines, suo ductu impelleret, suo animaret periculo, qui celeritate maxima, ut caput membris, ubique subveniret: nec alienis omnia lustraret oculis; aliena tantum pugnaret in hostem manu; sed suo pectore hostile ferrum exciperet, sua repelleret dextra: ac, veluti signaturus cutrenti viam victoriae, inter adversatiorum globos, inter tormentorum galndes, inter vulnera ac strages cadentium, oblitus maiestatis, discriminum, ac tam pretio sae vitae, tamquam in theatro gloriae, ac fortitudinis suae vetsaretur. Quae utinant tam splendide a me commemorari possent, quam gesta a Francisco sunt, intelligeretis in illo vos Rege fortissimum in bello habituros Imperatorem, qui suis peticulis vestram securitatem, sua etiam morte vestram incolumitatem
tueri non recuset. Certe in una illa pugna; Regis illius magnitudine effectum est, ut Galli omnem retro annorum gloriam superaverint. Et Trivultius quidem Dux Gallorum fortissimus, qui decies octies acie conflixerat, hanc non hominum, sed Gigantum pugnam assereret, quae ceteratum nullam in Pietas Francisci, Deo victoriae suae monumentum erigentit. comparationem posset admittere. Quanto vero pietatis studio ac gloria, bellicam Rex ille fortitudinem exornet, vel illud argumento sit: quod eodem loci, ubi depugnatum cum hoste fue tat, triduo moratus, totum illud tempus solenni comprecatione, ac Missarum sacrificiis Deo pro victoria oblatis, impenderit. Et, tamquam perpetuum triumphantis Galliae monumentum, Basilicam, Superis consecratam, in pugnae campo excitavetit.
Verum a notissimis Francisci virtutibus ad alia deflecto, quod illas, non tantum Gallia suis laudibus ac finibus complexa lit, sed Italia memoret, Hispania audiat, Germania admiretur, quodque futurum omnino nullum existimem, qui tam excelsam in homine naturae morumque indolem Imperio indignam existimet.
1. PROPOSITIONE tradit ostensurum se quod Francisci electio plus emolumenti imperio sit allatura. Ad illam venio partem, quae in Germaniae commodis, ac totius Europae incolumitate versatur. Ubi maior sese difficultas initio obicit, quod intelligam plerosque in eam opinionem perpetam deductos, qua Germaniae utilitatem dignitatemque hoc facto opprimi, ac posthaberi paucis privatorum hominum opinionibus existiment, quos ego sic redarguam, ut, si alterutrum necessarum sit: Gallici Regis electionem multo, quam Caroli nobis commodiotem, paulo vero etiam honestiorem esse contendam. Cum auream illam maiorum nostrotum aetatem mente ac cognitione revolvo, quae iuncto Galliae Germaniaeque imperio, iunctis armis, animisque, iunctis pacis consiliis ac opibus, communi tranquillitate latissime Tranquillitas et pax Germaniae cum Gallis. laetissimeque fruebatur? mirabiliter animo afficior, beatissimosque praedico, qui in mutua fide praesidium, in familiaritate solatium, in foedere robur, in vittute gloriam, in pace quietem possiderent. Quae si nobis superitempora, aut potius tem porum rationem, atque animorum conspirationem, quasi postliminio restituerent: nihil esset, quo minus ego vos, hac tempestate, reliquis saeculis feliciores putarem. Attendite, obsecro, quantus nunc in agris
cultus, Pacis fructus. in urbibus splendor, in rebus ordo, in mercimoniis frequentia, in artibus ingenium, in literis exercitatio, in bellis experientia, quibus omnibus praesidiis, cum maiores nostri minus abundaverint, uno tamen vicinarum gentium studio ac consuetudine pacem aluerunt, quam si nos ad cetra Germaniae ornamenta adiecerimus, nulla nos gens ac natio, nulla aetas felicitate et glona superaret.
Et vero quid obstat, quo minus Germanorum nomen ac appellationem (quod, quia Gallis fratres Germani sumus, adepti dicimur) ea, qua nunc possumus, amicitiae consuetudine tueamur. Occurrat nunc animis vestris illa non fabulosa, ut nonnulli male augurantur, sed vera certissimisque probata Franci ex Germania olim in Galliam traducti, Germanorum moribus magis, quam Hispani accedunt. testibus Francorum ex ipsis Germaniae finibus in Galliam traducta progenies. Ex iisdem illos parentibus ortos, in iisdem regionibus commune caelum, solumque habuisse recordamini. Artendite in illis corporis cultum, formae honestatem, morum elegantiam, literarum studium, animi liberalitatem, humanitatem, clementi am: haec omnia Gallos a Germanis non distinguunt: solo a nobis sermone
differte videntur, quem tamen adeo etram Germania consectatur; ut nemo in Germanis culticris, honestiorisque vitae amans reperiatur, quilingua se Gallum non effingat. Quintum vero inter Hispanos Germanosque corporis ac formae discrimen, quanta morum studiorumque diversitas sit, quis est, qui ignorat? Hispanorum elata gravitas. Illorum ego fastum nostrae submissioni, illorum gravitatem nostrae moderationi, illorum sevetitatem nostrae humanitati, illorum pertinaciam nostrae facilitati opponetem: nisi aliter Germanorum saluti, ac gloriae Francorum, quam aliorum infamia consultum cuperem. Illud studium, quo nos Galli prae Hispanis amant? illa, qua amplectuntur, benevolentia argumento est, nos illorum tutius in im perio societate usuros: et certe regionis sanguinisque cognatio, plus momenti ad samiliaritatem, quam studia longe dissitorum patria ac moribus hominum, adferre consuevit.
Callorum maior quam Hispanorum vicinia, magis ad Vires Imperii per illos stabiliendas contra hostes facit. Vicinia porro ipsa cum Germanis Gallorum, quantam opportunitatem secum adfett, ad vires Imperii stabiliendas, ad arma, et consilia utriusque nationis communicanda, ad omnem hostilem impetum insringendum, atque imminuendum, Franciso Imperatore non
tutum modo firmumque Germani Imperium possidebimus; sed aliebis etiam ac barbaris nationibus domi forisque terrori erimus Nihil in Germania Saxones, in Italia Hispani, in Europa Turcae audebunt. Quae enim esse poterit contra illam rebellium ac perfidorum in Saxonia turbam vis potentior, quam nostrae virtuti Galli fides sociata? oppressi iam illi ante pugnam, trium phati ante victoriam sunt, neque quo se subducant, neque cuius favore nitantur, habent, Galllia Germaniaque ad religionis defensionem conspirantibus. Quod ab Hispanis contra intestinum hoc malum remedium sperare potestis? remotum erit, adeoque vel setum nimis, velomnino nullum. Quod mersa iam navi, seu consilium, seu auxilium captabimus? Iam vero qui in Italia, Romano imperio coniuncta, ita Hispani vire. Imperii minuent Italia sibi vendieata. superioribus annis pugnastis, ut alienae, ac longe dissitae Hispaniarum genti, porissimum victoriatum vestratum fructum, Siciliam tradideritis: denique, Carolo in regnum vestrum admisso, totam permitteris Italiam, quae praesidiis deinde ex Hispano milite contra hostem, ut solet, munita, haud facile tenacissimos eorum, quae semel occuparunt, locorum homines excutiet, adeoque ab Imperii finibus ad regni Iberici in crem
entum accedet: quod aliud nihil est, quam nostris viribus aliorum contra nos armare potentiam, et futuris aliquando inimicis nostras urbes, arces, atque imperii munimenta concedere, ut tetrarum victores et Domini vincamur denique, et libertate turpiter vendita, ad insamem servitutem traducamur. Tenet hoc tempore Mediolanum Gallus, quod, illo ad Imperium admisso, rursus sine armis vestrum est, adeoque magna in Italia bellorum materies erit sublata.
Et quoniam in hac electione non tantum unius patiiae incolumitati, sed totius Galli plus auxilii ad vim Turcarum reprimendam adferet, quam Hispani. Europae, ac Christiani nominis saluti prospiciendum est. Fidei nobis defensio contra persidiam, pietatis contra im pietatem, innocentiae contra immanitatem Turcarum suscipienda erit, quo in labore, nihil perinde valere poterit; quam Gallorum copiae Germaniae viribus sociatae: Neque enim, ad immanissimos hostes debellandos, coniunctione duarum fortissimarum gentium, aut consilium utilius, aut vis potentiot reperiri poterit. Quale enim quantumque bellum illud futurum creditis, quod potentissimae nationes, et copiarum multitudine, et bellorum scientia,
iunctis consiliis, communibusque atmis aggrediuntur? Quid si his Italia, quid si Pannonia, quid si gentes aliae Turcarum crudelitati offensae accesserint, quantam a nobis formidinem ac trepidationem in hostem transferemus? quantum ille, qui gentes antea reveritus est singulas, nunc denique formidabit universas? supplicem illum modo, timideque bella deprecantem videbitis, a quo nos pacem hactenus, aut largitionibus, aut precibus emendicate coacti sumus. Satis ad terrorem immanissimi hostis fuerit, illud, quod sine Imperatore Francisco sperari non poterit, Gallorum Germanorumque arma adversus Turcicam potentiam sociari posse; cum, quantum vel solla Gallia Turcis metuenda sit, superiorum annorum historiis doceatur Hoc igitur in vestro nunc iudicio arbitrioque positum est, sapientissimi Principes. Statuendum vobis est: Timeri a Germanis, an Germanos timere Turca debeat/ admitti in Europam, atque in sedes nostras, an esuis etiam sedibus deturbari? Si Carolum Im peratorem postulatis, simul Turcam in Ungariam, atque haud multo post in Germaniam admittitis. Viribus ille, audacia, sucessibus elatus, ambitione etiam inflatus
est: omnia tentabit, poterit quam plurima, ubi aut remotum nimis hostem, aut etiam nullum habere se compererit. Neque a Carolo exspectandum est, ut ut ille ab Italia occupanda, cuius incredibill Prorsus desiderio aestuat, bellum ad Hungaros, ac Turcas deflectat. Franciscus autem, non tam vestrum Imperium, quam Turcici belli principatum ambit, hunc ille hostem vestris auxiliis consiliisque, vestra virtute ac commodo, sua auctoritate atque auspicis oppressum cupit, quam si illi vobilque gloriam non invidetis, coronam sceptrumque non denegabitis.
Carolus in necessit ate opportune Germanis adesse non poterit, procul remotus, aut alienis bellis implicitus, aut lentis consiliis retardatus. Accedit incommodum ingens, quod vos a Carolo ad Franciscum convertere debet. Nimirum Germania Imperatorem requirit, quiadesse illi, aut ex propinquo ipsius pericula, ac gubetnationem possit intueri. Necessitatibus etiam ita opportune subvenire, ut regionum naufragia antevertat, non sequatut. Quid talium ab Hispano, quid non a Gallo exspectare potestis? sedebit ille, aut pugnabit nostris procul a finibus remotus. Quod si interea tempestas bellorum ingruat, si suis ex silvis, tamquam fera, erumpat Barbarus, si intestinis rebellium moribus
concuriatur Germania, si perfidia, si proditio eam disturbet ac laceret, quid speratis? auxilia ab Hispano? Primum ille seditionum causas audiet, de opportunis remediis inter Hispanorum agitabit Proceres, quorum de multis rebus voluntates et iudicia haud satis nobiscum consentiunt, tum deinde conclusiones atque edicta accipiemus Germani, forte nec locis, nectemporibus, nec ingeniis convenientia. Nos inter ea velut otiosi spectatores, nec arma sine periculo sumpturi, nec sine ignominia deposituri sumus. Inermes, imbelles, inulti hostium praeda ac ludibrium circum feremur. Omnis illa maiorum nostrorum virtus, omnis gloria, omnis dignitas, una cum opibus ac regnis nobis adimetur.
Metuendus etiam Germanis erit, si magnis exercitibus stipatus veniat. Quid si deinde et ipse ad Germanos Imperator Carolus, quorundam in nos artibus inflammatus, veniat, si, causas se offensionum accepisse ratus, ad opprimendos potius atque in servitu tem redigendos, quam contra hostium immanitatem defendendos accedat: alienae spolium ac ludibrium nationis erimus, quam, contra nos armatus, adferet; Hispanorum insolentiae atque arrogantiae humilis
Germania serviet, et illa tot saeculorum Domina, tot gentium Imperatrix, quae vi et aperto Marte subiugari numquam potuit, quae nullum unquam inimicum diu timuit, denique insidiis circumventa, cum virtute hostium superari non possit, fraude ac dolo suorum amicorum iacebit profligata. Videte obsecro, ne, quam nobis Germanis gloriosum fuit imperii nostri dignitatem, a maioribus acceptam, hucusque inviolatam integramque perduxisse, tam sit turpe omnibus, originis suae dignitatem, atque Imperii mae iestatem unius consilii temeritate, unius errore decreti, atque electionis casu perdidisse. Hispanis, uti nuper sortito Libertatem cultumque Germaniae Hispani impedient. Campania Apuliaque concessa sunt, sic tunc iisdem imperii possessiones, sedes patriae, maiorum sepulchra, urbes, arces, praedia nostra ex rapto dividentur, nostris illi tectis, nostris focis, nostris thalamis recipientur, nostris illi curiis sua iudicia, nostris legibus sua instituta inferent. Iacebunt optima quaeque Germaniae ornamenta, civitatum ac legum decora, agrorum cultura, messium copia, mercimoniorum frequentia, vectigalium abundantia: a Germanis, rutis laboribus assuefactis, ad Hispanos inertes ac desidiosos homines
trausferentur agri. Quod si inermes atque inulti patiamur, vepribus illi sese ac sentibus armati denique ulciscentur, squalor ac vastitas in nostras se regiones effundet, et pulcherrima Europae pars in solitudinem, velut in exilium, commigrabit. Quae si vobis, si maioribus, si indoli ac virtuti Germanorum honorisica ac tolerabilia putabitis: eligite sane Im peratorem Carolum, aliorum avaritiae ac rapacitati vendamus Germaniam, serviant homines liberrimi, qui nullam unquam servitutem nisi sui similium, id est Germanorum, aut certe Francorum pertulerunt. Si tamen hac in causa, uti fie, opes, honores, existimationem, consanguineos, maiores, atqueipsam posteritatem vestram in discrimen et ignominiam trahi videritis; nolite inconsulto illud committere, quo omnem praeteritorum saeculorum virtutem obscurare, et Posterorum gloriam exstinguere videmini.
Respondet Electoris Moguntinem vationibus oppositis. At iam vereri poslem, ne incitatos quorundam in meam sententiam animos legum nostratum religio detineat. Quae vero leges? audiamus sane. Neque enim levis aut parvi momenti lex erit, quae tantis tamque luculentis Germaniae emolumentis praeponderat. Ne (inquit Moguntinorum Princeps) externum Septemviri Germaniae in regnum atque
1. Carolus non magis Germanis, quam Franciscus accensendus est. Imperium accersant, Praeclara lex! Sed cur illa magis Gallorum Regi, quam Hispanorum impedimento sit? cur aut utrumque non excludimus, aut alterutro admisso, alteri, quod externus sit, ad ius suffragii impetrandi obsir? Nam quod Carolus in Belgio natus, traductusque in Hispaniam Germaniae inseratur, quam hactenus numquam aspexit, subtilioris interpretationis est, quam quod Germanorum auribus accipi mereatur. Et vero faciamus hanc Carolum felicitatem nascen do adeptum esse, ut Germanus habeatur, neque ralis Franciscus sic, qui ramen Insubriam modo atque Arelatense regnum occupat, Imperii Romani partes: Si qua tamen lex obstaret, haec ut ab Electoribus pro bono com muni condita est, ita tolli poterie. maneat hae lege exclusus Gallus, non repudiatus Hispanus. Quid deinde? an quorum leges auctoritate primum condirae sunt, eorum, si salus publica postulet, voluntate abrogari nequeant? Haec si vos lex urgeat, obicio vehementiorem aliam, quam ipsa omnium Principum animis natura inscripsit, communem Reipublicae salutem atque incolumitatem spectandam esse. Premit illa magis, atque omnem alterius vim potestatemque elidit. Uerum vero ad Germaniae salutem magis spectet, Carolum, an Franciscum, Imperio moderando adhibere, nemo, quime quidem intexllerit,
ulterius ex meo iudicio sententiaque requiret.
Sed aliam bellorum procellam ex Austria, si Carolus negligatur, impendentem nonnulli prospiciunt. Etenim non feret potentissima Austriacorum familia 2. Metu bellorum aus potentiae familia Austriaca Gallispraeferenda non est; ne libertas eligendi hoc titulo amittatur, et Gallus ad arma magis metuenda concitetur hac se electione praeteritam. Itane vero? illam vos Imperii Romani dignitatem, illam libertatem vestram, quam in optimo quoque ad hoc orbis faftigium postulando servastis hactenus, unius familiae potentia metuque coacti, deponetis? agitur hic de praecipuis Imperii vestri legibus atque institutis maiorum, agitur de emolumentis Germaniae maximis atque gravissimis, agitur de honore ac gloria ceterorum Principum, qui haereditaria unius familiae possessione ab Imperiali sede excluduntur. Quae si huiusmodisint, ut tolerari a vobis nec possint, nec debeant; satius est, cum metu bellorum vos spem decusque Imperii retinere, quam spe omni successionis amissa, pristinisque Germaniae institutis atque ornamentis prosligatis, pacem ac tranquillitatem exspectare. Quamquam, quid dico? vos ut maiorem sub Carolo, quam Francisco in Germania quietem exspectetis? an non magis totius vos Galliae vites, quam Austriae unius offensionem pertimescete convenit? quid Austria
tori compatata Galliae, Germaniaeque poterit? Quod illa sustinere bellum, Hispania licet auxiliatrice, audebit? Nimis illa praesidia remota sunt; antequam moveant, nos Austriam possidebimus exercitu atque armis nostris. Colet potius et Austria et Hispania pacem; nisi illa Hispanis servire Proceribus, quam Germanis Principibus malit, et nisi haec Germanorum in se arma velit convertere, quae Gallicis vix hactenus par esse comperta est. Hic itaque bellorum strepitus, atque inani quorundam opinione excitatus terror facillime, nisi fallor, evanescet.
Verum diversa nonnullos suspicione onerari gravius sentio. Magis illi Gallotum fraudes et amicorum artes, quam Hispanorum arma ac vim, Francisco electo, pertimescent. E enimvero formidandum, nesuis Gallus Primoribus Germanotum sedes ac Principatus artribuat; ne in Germaniae poslessiones tota denique, superato Rheno, transfundatur Gallia; ne postremo Germani, aliatum nationum obsepticustodia, post tot saecula in libertate honestetraducta, turpiter servire incipiant. O inanis timor! ô meticulosa ingenia! An non ille Imperator, qui nostris admittitur ad sceptrum legibus, nostris illud institutis moderabitur, nisi pari, qua illud
consecutus est, facilitate amittere cupiat? An non maiores nostri Germanis Principibus documento sunt, qua lege, et aequos ad Imperii possessionem admittere, et iniquos Reges eliminate possint? unus omnibus Wenceslaus argumento erit, cui maiori hominis ignominia parentes nostri purpuram imperialem exuerunt, quam induerant gloria. In nostra potestate est, et dignum Imperio Principem eligere, et electum conservare. Noitro arbitratu Gallus tam facile corona nocens spoliabitur, quam innocens im petrabit. Germani Principes unius Imperii, velut corporis sunt membra, quorum si vel unicum patiatur, cetera omnia in auxilium properant. Impune nemini fuerit, tam tobustum corpus lacesiere; dummodo intestinae seditionis malo, tamquam contagione aliqua pestilenti, non debilitatur. Sed attendite, quaeso, quam parum vestro isto timore commovear, quam omnia secus eventura, atque ad Germaniae felicitatem Galli electionem exspectate existimem. Ille Imperator, qui, nisi Germanorum legibus, administrare Imperium non poterit, Galliam potius nostrae potestati subiectam, ad unius Impetii corpus traducturus est: ut iisdem omnes institutis ad belli pacisque communionem idoneos habeat, ut iisdem
domi forisque disciplinis atque attibus insuescant, sine quo attificio utramque gentem haud facile moderatutus videtur. Neque hoc illi grave erit, aut difficile impetratu: cum nemo Principum ita subditos in potestate ac manu ferat, quam ipse Galliam. Suis etiam gens illa emolumentis, suae dignitati libertatique consultum iri at bitrabitur. Veniet illa non modo in foederum legumque nostrarum, verum etiam commerciorum studiorumque societatem. Commoda, honoremque communem et dabit, et accipiet. Quanta enim haec futura est Germanorum gloria, quantum Imperii ornamentum, quantum contra omnem adversariorum im petum munimentum: fortissimam atque nobilissimam Francorum gentem bellis invictam, viribus potentem, opibus abundantem, florentem urbibus, omnibus excultam artibus ad Romanas aquilas et regni nostri partes accedere! ut, quam armis non potuimus hactenus, pace Galliam occupemus. Nihil igitur est quod vos a Francisco avocare ad favendum Carolo debeat: CONCLUSIO, Videri igitur Franciso prae Carolo deferendum Imperium. cum et Francisci felicitas Imperium Romanum postuler, et virtus mereatur. Illam viri humanitatem, indolem, sapientiam corona ac purpura dignissimam intueamini: auctoritatem in uno habetis tantam, quanta Regi summo atque
Imperatori maximo optanda videatur. Potestis Italiae tumultus Francisco Duce imponere, Germanorum quoiundam in Deum hominesque perfldiam constringere, Turcarum vim atque immanitatem reprimere: honestum otium, tranquillitatem, atque inviolatam religionem possidere: gloriam, atque Imperii vestri dignitatem, Galliae regno auctam ad seram posteritatem extendere. Quae si levia vobis ac contemnenda videantur, Carolum Imperatorem deposcite, si vero talsa sunt, quae nominis virtutisque vestrae existimationem, atque immortalitatem spectent; illud agite, quod Germanos, id est sortissimos, ac sapientissimos Principes nunqum erubescere, seraque poenirentia deplorare contingat.
Potius tamen in Germanum Principem, quam Carolum, aut Franciscum, transferendum. Sed quid tanta contentione de externis Regibus ad hanc Imperii dignitatem admitrendis, reiciendisve disputamus? an nunc denique Germani Proceres a Maiorum nostrorum virtute, gloria, magnitudine ita degeneravimus, ut illa nobis videntibus, atque adeo consulentibus Imperii maiestas denegari debeat? Erramus profecto atque erramus gravissime, si illis nos, vel onetibus vires impares, vel virtutes honoribus minotes adferre credamus. Sunt in nostro hoc Collegio, sunt Principes viti, quibus neque facultas ad tantum administrandum
recte Imperium, neque auctoritas deesse poterit. Si ab illa honosis sede excludendus Gallus sit, separetur et Hispanus, Germanus admittatur. Ita nec exterae nationis favorem, sed nec invidiam merebimur, nemo gratiam Germanis, nemo debebit odium, cum velut haereditaria possessione ad concessum nobis transeamus Imperium. Nisi forte erubescenda demissione nobis ipsis, qui regnamus, indigni videamur, aut ea sit Germanorum prodigentia, qua etiam in homines exteros imperia contempta transfundant. Nisi igitur (lubet enim hoc iterate) Franciscus nobis cum Galliae dote placuerit, maneat sane nostrum Imperium. Erit penes fortissimam hanc gentem illa laus perpetua, quae dignitatem hanc non minori virtute conservasse, quam accepisse praedicabitur. Quid enim? cur in hanc deflectimus sententiam, atque etiam negligentiam, qua coronam, illam externis permittimus? comparate Non desaisse olirn ex inferioribus eti am Comtum familiis in Germania, qui Imperii antiqua praesentibus, et an pares Imperio Principes defuturi nobis sint expendite? una nobis aetas, ut alias praeteream, fortissimos laudatissimosque Imperatores lex Comitum ordine subministravit. Rudolphum Austriacorum parentem (qualem quantumque virum!) ex Habsburgo arce Helvetiae, ex Luxemburgicae gentis Henricum eius nominis septimum, sub
quibus dignitaetem su stinere possent, ideoque nec modo defuturos. Imperii nostri maiestas non defensa tautum, sed aucta etiam, atque illustrata est. Quid nunc de primis maximisque no strae gentis Imperatoribus dicam? an non veterum istotum Heroum sedes Saxonia atque Bavaria, eadem, qua olim potentia atque auctoritate, in Garmania florent: Quid Marchia, aliaeque quondam na alitiae Regum nostrorum Provinciae, an vobis contem nendae videntur? Reprehendit merito Rex Franciae Ludovicus illum, qui Imperatorem nostrum Maximilianum contemptim Augustanum vocasset Consulem, penes quem paucatum urbium potestas maneret. Ille (inquit Rex) Consul dum quatit tympanum, tota Gallia contremiscit. Nimirum haec exterorum de nobis Regum existimatio est. Hanc nostris alere consiliis, viribus defendere, dignitate etiamnum propagare possumus. Non abeundum hinc longe est, sunt illi in nobis viri, qui prudentia, fortitudine, atque auctoritate sua hanc sustinerc administrationis pristinae magnitudinem possunt. Illa tantum in nobis animorum ad Reip. utilitatem conspiratio, illa voluntas ambitionis omnis vacua, illud conservandi augendique Imperii studium, quod modo inter Septemviros eminet, requiritur. Habetis, Illustrissimi Principes, animi meisententiam, rationesque, quibusad
hanc dicendam tuendamque venerim. Nunc aliorum quibus exploratae Imperii vires, maiorumque nostrorum consilia, atque historiarum eventa sunt, opinionem exspecto. Ex quorum deinde iudicio meum ego facilius moderabor.
OBSERVATIO.
DEliberatio haec illum eventum sortita est. Cum rationes hinc pro Carolo, inde pro Francisco allatae ita redderent Electores perplexos, ut alterum alteri praeferre videretur periculosum; statuerint denique ex suo potius Collegio eligendum esse Fridericum Electorem Saxoniae Ducem, virum prudentia aliisque virtutibus Imperatore dignis celebratum. Is tamen non ignarus quantum onus deferreretur, iamque eo per Caroli IV. largitiones redactum esse imperium, ut ni si potentem suisque opibus subnixum Principem, ferre vix possit; detrectavit coronam, eamque Carolo Ausiriaco prae Francisco Germani sanguinis iuveniiam Hispaniarum Regiobtulit. Cuius postremo voluntati, quam vis Trevirensi nonnihil obluctante, ceteri acquievere Ita Carelus Quintus Imperator Francofurti Electus, Aquisgrani coronatus est, gravissimisque deinde bellis cum Francisco Rege eiusdem honoris aemulo collisus. Quibus in Italia per suos Duces victor, cum Franciscum captivum in Hispaniam abstraxisset Alia inter Proceres consultatio est instituta, quae opinonibus diversorum est
agitaetum Liberandusne Franciscus gratuito esser, an certa tanta Provinciarum cedendarum pactione dimittendus? Quae cum egregio utrimque rationum pondere librata sit, digna nostris exer cit ationibus visa est. Cum non minus nobis propositum fuerit, ut hoc labore nostro ad eloquentiam, quam ad sapientiam adolescentum animi excolantur.
ORATIO. VII. Suasoria. Garsiae a Loaysa Osimensis Antistitis, qui Franciscum Galliarum Regem a Carolo V. bello captum, suadet liberaliter, sine captivitatis lytro, dimittendum esse.
EXORDIUM a felicitate Imper. et victoriae contra Franciscam magnitudine ducitur. FElicem te ac fortunatum Imperatorem, Augustissime Caesar, quituis hoc tempore ita dominaris hostibus, ita subiectis tibi nationibus praees, ut singulari prorsus atque inusitato Dei immortalis bene sicio, et inimicis clementiam, et pacem subditis queas impertiri. Rem inexspectatam et maximam, quam neque armis, nisi adfuissent Superi, neque votis tuis, nisi immoderatis assequi poteras, accidisse videmus. Victus est hostis potentissimus, et loci commoditare, et copiarum multitudine, et armorum apparatu longere superior atque instructior: ipse exercitus totius Imperator ac Dux fortissimus Franciscus Rex, Galliae decus,
Italiae terror, inimicus Imperii tuis manibus ac vinculis conclusus tenetur, nostramque modo victus humanitatem implorat, qui nuper armatus contemnebat virtutem. Qua in re ac fortuna tua, quanto quidem illustrior divinorum in te beneficiorum magnitudo eminet, tanto tibi allaborandum magis est, ne ingrati animi vitio illorum dignitas ac praestantia per te imminuta videatur. Habes meo iudicio opportunitatem, qua, sive Divorum immortalium, sive hominum tibi subditorum gratiam occupare cupias, nihil optatius possit evenire. Etenim quid extirpata per Imperium tuum haereticorum perfidia, atque impietate, quid oppressa Turcarum tyrannide, in Christiani nominis terras late crudeliterque effusa, vel Deo gratius vel hominibus acceptius esse poterit? Nisi vero me mea fallat opinio, his tam gravibus, deplorandis, ac detestandis malis, his periculis toti Europae imminentibus, haud difficulter nos liberabis, si a belli consiliis, ad pacis artes animum studiumque transferas; si ita utaris victoria, ut illius fructum non privatis cupiditatibus, sed totius Imperii commodis impendas. Quae cum omnia te pro ea, qua es in omnes pietate, desiderare, ac magnopere velle non ignorem, atque iccirco nostram te exspectare sententiam
intelligam, qua id potissimum via ac ratione, ranto nunc Rege intercepto, queas efficere, ut recum is pace atque amicitia coniunctus, arma deinde in iuratos religionis nostrae hostes, communibus auspiciis convertat, animum hac in re meum libenter declarabo.
PROPOSITIO triplicem rationem utendi victoria osten dit. 2. gratuitam Regis dimessionem praefert. Equidem sic existimo, tres praesertim vias ac rationes, maxime Caesar, aperiri, quibus ad communem Europae tranquil litarem, ac salutem procurandam insistas. Prima est, ut interceptum tuae que pote statis factum Regen, perpetua apud re captivitate detineas. Altera, ut clemen ter atque amice, nullius pactionis nisi illius, quae de pace atque incolumitate Eu ropae sit, interpositione, regno illum liberisque restitutas. Tertia, ur quibus poreris emolumentis ex hoste devicto ac captivo perceptis fruaris, et non nisi gravissimo pretio libertarem vendas. Quarum sane rationum prima ac postrema eiusmodi mihi videntur esse, quae non ad bellorum metum ac calamitarem imminuendam, sed augendam confirmandamque spectent, solam amicam acgratuitam libertatem, Regi abste redditam, non modo ad pacis conceptae spem, sed et necessitatem quandam valere existimo. Est enim admiranda quaedam ac pene dirina clementiae et liberalitatis vis, ad
hominum RATIO un verse a clementiae et liberalitatis vi et excellenia petitur. mentes animosque benevolentiae vinculis intercipiendos, saepe illum quem neque minis terreas, neque armis adigas, benignitate sola in sententiam ac potestatem tuam ita rediges; ut nec si lubeat quidem dissentire a te possit. Haber hoc regia illa virtus, quod praeclarissimos quosque atque ad summa natos dulci quadam illecebra ad sui non minus amorem, quam admirationem pertrahat. Ut necesse sit Franciscum, nisi a Maiorum suorum, nisi a sua indole ac magnanimitate deflexerit, hac prorsus arte intercipi, ruumque iam magis animo liberum, quam unquam corpore captivum fieri. Quod si vero carceribus emancipatum foeda ac longa servitute Regem presseris, aut etiam libertate acerbe vendita, illius re infortunio multum ditaveris; abesse nequit, quin gravius aliquanto tua severitate, quam sua, a vinculis accepta, offendatur PARTE 1. reicit illos, qui Regem Carceri perpetuo damnandum dice bant. ignominia.
Custodiae illum perpetuae absque inclementiae, ac cludeliratis nota damnare non poteris. Fortunae te vim ac necessicatem negabuur agnoscere, quem alterius Regis adversitate nihil ad miserationem sentirent inclinatum. Offendes desperantem de tua clementia ac Regis liberrate Galliam; irritabis vicinatum nationum arma: et quae est, sive indignantium,
sive desperantium virtus, imolerabilis tibi erit multorum, vel audacia, vel potentia, aliorum Principum odiis relisque agiraberis, et forte illum coactus traditurus es, quem vocatus dare noluisti. Quae porto illorum de te hominum opinio futura sit, qui hactenus ambitione magis, quam rerum publicarum, atque Imperii bono Carolum ad arma vocatum existimant, facile intelligiris. Cui enim rei, dicent, Galliae totius caput a suo tam diu avulsum corpore detineri; nisi ut membrorum hac parte carentium Dominum constituas? et allena magis regna quaeras, quam propria tuearis? Quae profecto existimatio, omnem spem pacis ac consilium intervertere, ineirare Galliam, foederatas excitare nationes, atque Deinde tradit, Franciscum lytro et pactione transferen darum ad Carolum provinciarum, dimittendum non esse. ad ingentes bellorum motus sufficere poterit.
Sed ab hoc tam perniciolo consilio, a quo ruopre satis abhorres ingenio, orationem ad illam rationem transfero, quae Regis quidem immunitatem, sed pretio emptam, ac cum tuis emolumentis maxime coniunctam amplectitur. Atque illud imprimis ex te scire desidero. Quo lytro Regis captivitatem redimendam putes? quid ex illa praemii speres? Burgundiam, opinor, clavem videlicet Galliae, munimentum regni, aeternam litium
1. Burgundiae enim non cedet, licet promiserit. bellorumque materiam, armorum tuorum arcem ac praesidium: ex quo deinde loco totam oppugnes, irrumpas, laceres Franciam, atque ipsam si lubeat Parisiorum Metropolim impune divexes. Hanc igitur si Rex tibi concederet; mitarer ego Regis in promittendo facilitatem, magisque etiam in praestando fidem: mitarer Gallorum ingenium, qui regni sui integritatem Sacramento firmatam unius Regis saluti ac commodis postponerent. Video quantum hac in re difficultatis habiturus sis, ut vel solam promissionem a tali excetqueas Rege, qui non aliis magis cogitationibus occupatus est, quam quibus de regni sui amplirudine augenda terminisque propagandis deliberat. Demus tamen promisisse, fidem numquam obrinebis; quod ab invito iuramentum impetraveris, negligere non erubescet. fidem tibi deberi negabit, quam necessitas expressit, non voluntas; quae non tam foederibus sanciendis, quam calamitati av ertendae adhibita sit. Quid? si neque tu Burgundiae obrinendae spe, ac pollicitatione adduci possis? ut tanti Regis captivitatem, cum fertilissima licet regione, permutandam censeas? si Insubriam, nobilissimam Italiae Gallis adimendam, Imperio adiciendam censea.
Quibus tum demum argumentis fidem atque amicniam ab illo tibi Rege polliceberis? Attendite quid fecerim Augustissime Caesar, Burgundiam ego tibi hac pactione obvenire posse negavi; cum tu praeter eam Mediolanum animo ac destinatione 2. Nec Mediolano cedet, Gallis italisque obnitentibus: qui sibi unum potentemque Dominum im poninolut. tua adieceris: Hanc enim, ut tu Italiae florentissimam partem, tot urbium opulentia ac pulchritudine, nobilitate ac frequentia civium, agrorum ubertate ac copia excellentem, Gallis paciscentibus, Italisque dissimulantibus obtineas? An vero ignorant Caesarem Neapoli ac Mediolano potitum, totius Italiae dominatorem constitui? hac atte summorum Pontificum auctoritatem velut inter vin e ila constringi, Venetos inter Insubriam Germaniamque coactos libertatem amit tere. Herturiam cohiberi, Ferrariam metuere, Mantuam imperatorias vires formidare. Arma, mihi crede, non Gallorum modo, sed et Italorum hoc in te pacto convertis omnia. Hae tam acerba victi Regis conditione, si carcerem illi aperis, simul ex eodem, ranquam Aeoli antro, omnem bellorum tempestarem laxabis. Itali divulsam plurium in terris suis potentiam ferre possunt, unius non ferrent Imperium, utrumque Regem minus sormidabant; quod alterius timore,
insolentiam alterius comprimendam sperent: unius solum vim, discordiis non obnoxiam, pertimescunt. Unde cum alterutrum tolerandum videatur, regnum nisi accisum cum libertate, quam amplum cum metu servitutis malunt. Non ego iam disputo, quo id animo Franci accepturi sint, qua difficultate cisalpina Gallia abituri, qui de suo Imperio non tantum defendendo, sed et amplificando summopere laborant, et regnum suum Galli quamvis Regum amantes, vegiones tumen suas pertinaciter tuentur, Rege etiam neplecto. ab omni parte cupiunt esse munitissimum, adeoque hoc sibi propugnaculum atque ornamentum coronae Franciae adimi nequaquam patientur: qui levius aliquanto Regis unius iacturam, quam Regnitorius detrimentum ferent, facilius semper habituri illos qui imperent, quam quibus imperetur. Amant illi Reges suos, ad laudabilem quandam insaniam; sed ubi de regni discrimine ac salute agitur, sciunt eosdem contemnete. Quocirca illas omitte curas, atque ab his consiliis animum transser, quibus pacem nobis instruis omni bello Prolepsis. infestiorem. Nisi fortassis arbitreris amorem ac benevolentiam Regis, affinitate conciliatam, contra omnem perfidiae vim atque armorum insolentiam valere posse. Ne tu sanctissimum ex
Gallia Regem vinculis tuis intercepisti, a 3. Nec affinitate quidem iunctus, ad hanc fidem Rex obstringetur. quo illud sperare audeas, quod nulla maiorum tuorum aetas exspectare aut impetrare potuit. An non videmus sanguinis iura imperandi spe ac cupiditate passim negligi? Regum purpuras fraterno licer cruore tinctas, multis placuisse? parricidiis nonnumquam empta Imperia, ubi iste regii diadematis fulgor mentis oculos perstrinxisset: Et quisquam sit, qui consanguinitatis legibus ita sibi Regum hunc, Vetus Austriatorum et Gallorum aemulatio unis nuptiis sopiri non potertt. licet integerrimum, obligandum existimet; ut tuae illum gloriae ac potentiae aemulatio, ab his amicitiae nexibus absolvere nequeat? Inter utramque vestrae familiae gentem inveteratae quae dam ac nativae propemodum grassantur inimicitiae, a preavis longo ordine ad posteros derivatae. Quae quidem odia ac si multates perpetuis bellorum incendiis inflammatae, numquam ita potuere exstingui; ut non aliquem in cineribus renascentis semper mali fomitem ac materiam relinquerent. Adde nunc imbecillem hanc inter affines familiaritatem futuram, quam amor non persuasit, sed utilitas; non voluntas imperavit, sed necessitas. Ne quaeso existimes tot clades, offensionesque, datas invicem atque acceptas, tot animorum
exaestuantium motus, bella tam gravia tantisque inter vos studiis suscepta, atque exagitata, tam levi negotio, ramque inexpectata tranquillitare, unis nuptiis, una thalami, conviviique hilatitate sopiri posse Facilius mulierem invenies quae pacata Gallorum arma in exirium aliorum laceslat, quam quae irata pacis artibus componat, non rantr sunt Gallis inita cum alienis matrimonia, ut illorum gratia patrimoniis suis abeant, magnificis illi atque opulentis 4. Nec obsides quidem filii satis Franciscum ad fidem prastandam pactis adigent. terris, quam connubiis abundare malunt.
Sed erit, qui iccirco ita hanc societateur conflandam dicat, ut quadam simul necessitate imposterum obstricta teneatur; quod ruturum esset, si Franciscus, obsides promissorum et pactae amicitiae, filios tradiderit. At neque hoc consilium tale est, ut nobis securitatem praester. Accipiamus obsides stipularae atque exsolvendae fidei liberos. Parientur illi teneram illorum aetatem sub nostra custodia adolescere, nulla interim opportunitate praeterita bellandi, qua si feliciter usi fuerint, quod precibus non impetrabunt, armatis persuadebunt viribus, si marte patum aequo pugnaverint, spem tamen Regemque obtinent, quibus rursum praesidiis ad
novam audaciam ac virtutem inflammentur, tanto quidem vehementius ac pertinacius, quod non tantum pro regni incolumitate tuenda, sed regni haeredibus impetrandis pugnent. Acuet tantum victoriae praemium, infirmiores ceretoqum, vires atque animos; ut et firmissima sibi comparent bellorum ab Anglis Italisque adiumenta, et non tam propria virtute, quam tui odio ac regiorum filiorum amore, potentissimis videlicet affectibus, ad fortitudinem excitentur. Ita quaelibet res, quam tuis emolumentis hac in causa ponderas, levis est, atque ad omne pacis momentum inutilis.
CONCLUSIO partis illius, in qua sententias adversariorum reicit. Quare sic tibi statuendum erit, nullam neque necessitudinem affinitate contractam inter Reges maximos, haereditariis simnltatibus dissidentes: neque benevolentiae ac beneficiorum, quae nulla hactenus fuere, memoriam: neque stipulatam fidem ac promissiones, obsi dum interventu roboratas, ad foederis icti inviolatam sanctitatem, et firmam stabilemque pacem valere posse. Non hoc Gallia feret, non Anglia, non Italia. Omnium tibi invidiam, oftensionemque hoc pacto colligis, dum tuae unius potentiae metu, atque ambitionis suspicione, omnes ad atma convertes,
numquam permissuros, ut tot adiumentis vires suas ad serviturem illius facilius imperandam stabilias.
PARS altera orationis, qua suadet Regem gratuito esse dimittendum. Mutabis, si me consulis, hoc tuum propositum, atque ab ista spe lucti et rigore illo tuo ad liberalitatem ac lenitatem mentem inflectes, speines Insubriam, Burgundiam negliges, et ad tam amplamrerrarum, quas obtines, poslessionem, admirandum potius clementiae eremplum, quam nova regnorum spolia adicies. Scis quid suadeam? Dimittere te Regem amice cupio, ad subitam, inexpectatam, ac gratuitam libertatem. Non militem, non amicum, non te ipsum, ex ipsius calamitate ullum exspectare fructum demonstrabis, non reregna neque Reges quaerere, sed Regnorum Regumque incolumitarem ostendes, bella te pacis cansa suscepisse fortiter, fortius etiam eiusdem gratia deposuisse significabis. Praeoccupatio, qua a sententia novitate se excusat. Equidem quantum novitatis haec mea sententia habear, quantumque a communi hominum sensu ac cogitationibus deflectat, non ignoro, Et vero etiam tacerem, nisi apud talem Imperarorem dissererem, qui selicitatem suam non ex vitibus, et magnitudineregnorum, sed virtutis pretio atque accessione gloriae aestimarer, cuius illa sit virtus, ut miser videre malit, quam
miseros facere, nisi deinde intelligererem, oportere illum, qui singulari atque inusitata virtute hactenus omnium opiniones hominum superavit, hac in re nihil humile ac vulgare statuere, ne tantam animi magnitudinem, quam adversa forma affligere numquam potuit, prospera evertisse videatur. Admirentur hic abiectae humilesque animae, meisque parum idoneae consiliis, obmurmurent. Satis est unius Imperatoris animum, et ad summa quaeque natum, capere illa posse, quae reliquorum mortalium ingenia fugiunt, qui ut dignitate ac gloria inferiores sunt; sic animi ratione consiliis Ad captandam benevolentiam, agnoscit in Carolo magnanimit at em animi tantis consiliis parem. superantur. Non potest, nisi generosam prorsus mentem haec tantae liberalitatis occupare cogitatio, maius aliquid est inimico libertatem dare, quam adimere. Bis vicit, quisquis vincula hosti, et iniecit libero, et non libe ro sustulit. Hanc tantam virtutem plebeius non assequitur animus, illis ranrum propria est, qui ancipites fortunae, ac regnorum casus suis ponderibus librant, suumque in ceteros Imperium ita moderantur; ut cum aliorum ferociam armis compresserint, suam denique iram clementia superent; ne
quam hosti gloriose extorserunt victoriam, suis victi cupiditatibus turpiter Ut Carolum ad futura excitet, laudat de praeteritis fortiter gestis. amittant. Te ego, Carole, quoties cogito (cogito autem frequenter) obversatur animo meo imago felicissimi, quem exulceratis hisce temporibus contra haereticorum furorem, ac Turcarum immanitatem Germaniae Superi rotique Europae indulisse videntur, qui inimicos fortitudine, amicos benevolentia, utrosque pierate conciliares. Occurrit illa tua etiamnum adolescentis militaris virtus, qua promptitudine incredibili, robore maximo, felicitate singulari, inter pugnae imagines et instituta belli ludicra sortissimos quosque heroas pugnando superares, loco propellers, equo deturbares.
Ab illis vero temporibus ira in diversis Europae regionibus tuis auspiciis pugnatum est, ut annorum numerum victoriarum I. Consilii huius honestas exponitur. multitudine superes, et plures hostium pugnando, quam dierum vivendo confeceris. Quae quidem etiam si ego vehementer, ut debeo, admirer, et magna prorsus esse non diffiteat, tamen hanc virturis bellicae laudem cum aliis communicandum esse, neque soli Imperarori deberi, quis ignorat? multum ex illa sibi
generosi milites, multum strenui Duces, multum Bellicas laudes uni longe clementiae posthabet, quod illae simul ex milite, haec a solo Imperatote pendeat. fideles socii vindicant. Ipsa locorum opportunitas, temporum ratio, conspiratio ventorum, commeatus, totmenta, classes, quantum non adserunt ad victoriam mo mentum? unum est in quo neque a militum robore, neque a Ducum solertia, neque asociorum praesidio, neque a locorum tem proumque ingenio, neque a ventorum vi, aut classium apparatu tua dependet victoria, quam te milite simul atque Imperatore, tuis solius armis, atque auspiciis obtinere poteris, ex qua nemo sibi alius quicquam laudis tribuere, quiequam arrogare gloriae intelligetur. Da veniam, agustissime Caesar, libere sed vere pro tuo honore disserenti. Negligentem ego te, atque tuarum virtutum dicam immemorem, si tantam fortirudinis tuae segetem, atque honoris campum leviter Suspensio illustris. praetervectus fueris. Quid agis heroum invictissime? quid circumspicis? quid incerto consilio fluctuas? non iam arma in Virtus Imperatoris max me propria clementia est. feroeissimum hostem; sed in fractum debilitarum que clementiam postulo, non alium tibi hostem, quam te ipsum, quam seu eritatem tuam, atque ut nonnulli sentiunt, ambitionem obicio; hanc si illa, qua polles humanitate ac moderatione fregeris, si alieni regni cupiditatem in te oppresseris, ipso victore superato,
immortalem virtutis tuae famam in omnem retro Ab exemplis confirmatur. posteritatem extendisti. Intuere celebetrimos illos antiquae memoriae Imperatores, Alexandrum ac Caesarem; quorum virtutibus si solam abstuleris clementiam, ceteras illis quidem, sed incultas, ac pulcherrimo ornamento spoliatas relinques. Illum Persae Medique, hunc Galli, Italique innumeris victoriis, atque incredibili fortitudine superati, nobilitatunt. Sed has in illo virtutes cum multi odissent, colere tamen omnes, atque ipsi etiam Vide Cicer. pro Marcello in hoc argumento disertissimum. hostes amate coeperunt, humanitate ornatas. Nemo Alexandrum magis admiratur, quam cum ipsius in hostis devicti liberos, ac coniugem moderationem cognoscit. Nemo plus Caesaris fortunae ac victoriis favet, quam dum illis, ad omnem in victos mansuetudinem, usum intelligit. Ceterarum virtutum Imperatoriarum splendore ac fama, nescio quomodo, aut populorum tumultu, aut armorum sonitu, ac tormentorum non tantum interturbetur fragore, sed et fumo obscuterur, adeo ut auribus etiam animisque nostris dum percipiuntur, cum aliquo horrore ac conciratione mentis illabi videantur Iustitia inforo exercita, et dominatrix in bellis fortitudo, humano plerumque sanguine cruentantur, una clementia in Regibus est, quae absque permixtione
crudelitatis virtus est, quae nullo fori bellique strepitu circumsonat, nullis periculis obicitur, nullis gaudet vulneribus, nulla coede acsanguine pascitur. Habet aliquid ea virtus, quo hominem, ex communi mortalium consuetudine exemptum, divinae illi atque increatae bonitati propius adaequet. Unde neque humilium animotum contemplatio, ad eius virtutis dignitatem, et quae pat sit, aestimationem pertingit. Quo etiam tibi allaborandum magis erit, ut quem locum nascendo in ceteris eminentiorem es consecutus, eum vivendo prae reliquis illustriorem obtineas.
Age vero, quantum nunc securitatis hoc meum consilium habiturum sit, consideremus. In omni tua vita ac felicitate, 2. Consilii huius securitas declaratur. Carole, nihil illustrius, admirabilius nihil est, quam quodinter illam hostium tuorum et potentiam, et multitudinem hactenus inconcussus atque invictus perduraveris, quod ad ornandum atque extollendum te ubique omnes bellorum conspirent eventus: quod victoriae undique insinum tuum, atque adte, tamquam metam sibi ptopositam, decurrant; quod denique ipsa ad te regna atque Imperia Huropae, nulla vi metuque coacta, sed, velut conspiratione inter se facta, confluant. quam quidem ego in te uno fortunam cum vehementer admirer, tum precari
soleo, ut largientibus, qui eam tribuerunt, Incerta et inconstans regnorum fortuna est. superis, perpetua tibi esse possit. Etenim obversantur animo tot infelices multorum exitus, quos uti coeco quodam atque improviso impetu fortuna extulit, ita nihil tale, aut praecaventes, aut metuentes subita regnorum everfione oppressit, procul a ruina abfuturos, si rebus prospere fluentibus eam moderationem adhibuissent, qua et augendarum rerum intempestivum studium minuissent, et conservandarum auxissent diligentiam. Hanc si tu omiseris curam, licet omnem illam calamitatem subterfugeris, numquam tamen impendens capiti fortunisque tuis periculum devitabis. Abs te igitur oftendendum nunc aliis est, quam procul sensus ac cogitationes tuae ab omni ambitone iniuriaque remotae sint, quae prima esse solet pacis intercedentis et regnorum occumbentium Ita prospeva contra alios fortuna utendum, ut in adversa teipsum tractare cupies. labes. Demonstrandum nunc orbi est, qua ratione in ipso rerum adversarum tumultu a tuis etiam inimicis tractari velis. Inclementiam illorum atque immanitatem, an facilitatem atque humanitatem ab illis praestoleris? Tuo nunc exemplo quid tibi factum cupias, alios docebis. Sever itate tua omnem tibi imposterum fortunam magis metuendam, clementia minus formidandam facies. Omnium modo favore ac benevolentia
imperium ac felicitatem tuam non confirmare tantum; sed et amplificare poteris, cum ipsi etiam, qui tuis incrementis obstant, hostes non invidebunt, neque enim difficile his erit ab illo superari, qui victoria non ad insolentiam, atque oppressionem hostium, sed humanitatem omnem, sed populorum tranquillitatem utatur. Quare vide, o Caesar, quid tibi polliceri audeam, si meis istis consiliis locum dederis Nullam ego tibi viam adeo esse ad maxima imperia expeditam censeo, quam non mansu etudine facilius ac pacis artibus, quam armis, ac potentia sis penetraturus. Mansuetudine ae pace sacilius, quam vi summa quaeque obtinentur. Hac certe, quam suadeo, clementia ac benevolentia tua, Regem tibi Galliae unice conciliabis: qui pro innata sibi magnitudine quantum anten armorum, rantum deinde liberalitatis studio tecum cerrabit. Et sane qui se armis vinci passus est, ne rursus superetur, in beneficiis nequaquam concedet. Pontificis ad hanc benevolentia, ceterorumque Italiae et Angliae Principum accessuta est, tuamque aequitatem humanitate victi amplectentur, qui hactenus ambitionis tuae suspicione ac metu numquam liberati sunt. Amabunt illam animi amplitudinem, qua in tanta felicitate tua tantam virtutem complexus sis; ut iam victoriarum tuarum progressus ad solam Europae salutem destinati, inimicis
etiam optabiles esse possint Pacem, te auctore, Catholicae religionis Principes admittent, ac contra fidei hostes, te etiam Duce atque Imperatore, arma suscipient, 3. Adversus Turcas et haereticos Franciscus Carolo hac via conciliabitur. conceptusque in te amor plus ad obsequendum poterit, quam timor imperatus. Ciede mihi haerericorum amentiae et Turcarum immanitati opprimendae, haud aliud facilius consilium est. Iunctis enim Gallorum atque Italorum armis nullum effugium haereticorum habebir perfidia; septis angnstioribus continebitur inclusa, atque ad saniorem mentem, aut sua paenitudine, aut tua virtute traducetur.
Quod si durioris pactione libertatis Franciscum Regem a te offensum dimiseris; metuendum sane est, (atque urinam vanometu falleret) ne potius Rex Acatholicorum perfidiae atque opibus conva te faveat, praesidiisque opportunis in Christianae Reip. perniciem armet, quam eorum opprimendorum rationem ac societatem tecum ineat. Enim vero quis nesciat, quantum Reges in Regnorum causa ac discrimine sibi licere velint? quae non amplectantur foedera, ut Imperir sui terminos non tantum maiori securitate muniant, verum etiam amplitudine propagent. Quid? an nonnidem potentissima Turcarum arma, quae tuis lacessiti offensionibus sibi conciliabunt, tua provocati
clementia retardabunt? Tuis illi consiliis Europae populos amore obnoxios habere praestat? Turces et Mauros in Asia atque Africa timore. sua iungant, tuis vitibus robut addant fuum; et quid est, quod vobis, aut in haereticorum audacia frangenda difficle, aut in Turcarum furore reptimendo insuperabile possit occurrere? Tuam modo potentiam Gallitiment, Itali verentur, Anglimetuunt, quorum cum erga te fides, atque animus incerta sollicitudine fluctuat, et tela ac machinationes occultetuum in caput cuduntur, minus haereticis timendus, ac Turcis formidandus appares. Quod si modo infigni quadam animi liberalitate, ac regia magnitudine, neque te bellorum, neque regnorum cupidum demonstraveris, Regemque ingentibus tibi beneficiis obligatum dimiseris; respirabunt Galli, savebunt Itali, Angli admirabuntur; omnem ab illis in iuratos religionis nostrae hostes formidinem transfundes. Tuam barbarae potius nationes virtutem, Europae satis perspectam, experiantur, fortunam viresque trepident, in Africam Romanas transfer aquilas, per hanc Imperium tuum atque auctam religionem extende. Noli hanc familiae, noli Germaniae, noli Europae universae felicitatem Carolo optat, ut subditis amicisque invidere. Dete memoret non ingrata posteritas, unum repertum Principem, cui Belgae obtemperarint, Hispani obsecuti sint, Itali paruerint; quem
Gemanimani gentibus gratus, reliquis terrori sit. amaverint imperantem, Galli observaverint vincentem, ceterae omnes genres populorum victorem, Maurorum domitorem, Turcarum terrorem professae sint, quem nemo in propriis periculis timidum, in alienis ferocem, in adversis deiectum, in prosperis elatum, in clade inimicorum effuse hilarem, in victoriis de caede ac sanguine superbe triumphantem conspexerit, sed cuius humanitate victores praemium, victimisericordiam, utrique benevolentiam sint consecuti; cuius fortitudine rebellium oppressa contumacia, perfidorum dissipata coniuratio, barbarorum ferocia domita fuerit: cuius pietate ac studio, pax in Europa, leges in Imperio, in regnis decus, in templis religio, divinae humanaeque CONCLUSIONE i statur se libere fidelique animo sententiam pronuntiasse, optatque ut Deus Caroli mentem dirigat. Reip ornamenra floruerint.
Haec omnia, nisi fallor, uno hoc in Regem clementiae usurpatae exemplo magnopere dete confirmare, sola in illum severitate mirifice labefactare poteris; Tibi igitur hac in controversia, quid fieri oporteat, pro illa qua polles prudentia atque animi magnitudine, statuendum denique relinquitur. Ego meam, ut visum est, sententiam libere pronuntiavi, in qua, si minus officio prudentis, studio tamen me acfide benevolentissimi tibi clientis functum existimes. Quocirca, quod unicum pro te mihi superesse video, Deum
immortalem, ceterosque caelites, oro acque obtestor, ut te, animi incertum rerumque eventibus suspensum, ita favore auxilioque suo moderentur, ea animo consilia sub iciant, illam tribuant agendi facultarem, qua id denique statuas, quod tibi immortalitatem, Deo gloriam, hominibus per Europam universis salutem ferat atque incolumitatem.
ORATIO VIII. Partim suasoria, partim dissuasoria. Friderici Albae Ducis, qua ostendit Franciscum, non gratis, sed ingenti captivitatis redimendae lytro dimittendum esse.
EXORDIUM a magni tudine victoriae per divinum fa vorem, et militum virtutem comparatae. MAgno Divini numinis beneficio, atque eximia prorsus, cum militum tuorum ductorumque virtute, tum felicitate tanti Imperatotis factum est, ut victoriam plurium retro saeculorum consecutus sis maximam, in qua non modo victi prostratique hostilis exercitus insignia, sed ipsum adversatum copiarum Principem ac Regem fortissimum ruis armis domitum, tuis inclusum vinculis ad iustam servitutem abstraxisti Quae quidem res, quanto plus vittutis, felicitatis, ac gloriae tuae continet; tanto cavendum est magis, ne praecipiti atque inconsulto aliquo errore, negligentia intetturbetur; et, ne illius tibi praeclarissimae victoriae fructus incautis aliquorum hominum consiliis, e manibus auferatur; Quod si fieret, maior tibi ex illo labore,
ac secundo praeliorum eventu parta ignominia, quam gloria esset comparata. Enimveto tanta felicitatetua, tanto Divotum immortalium beneficio nescire opportun e uti, ideo gravius, quam non vicisse, dedecus est, quod maiori in illis etrore ac culpa, quae nostrae sunt potestatis, quam quae alieno reguntur arbitrio, peccemus. Victoria haec ita tua est, ut multum ex illa sibi caelites, multum Duces, ac milites vendicent, tu consilium atque auctoritatem, illi manum industtiamque praebuerunt. At vero impetratae victoriae usum, ita tibi relinquunt, ut quicquid in illo perpetam aut recte actum fuerit, id totum in laudern aut reprehensionem tuam sit transferendum Videndum igitur, ne militum tuorum sudore ac sanguine, ne superum benevolentia, ne tua auctoritate, prae cipiti ductus consilio abutare
PROPOSITiONE consilium Garsiae minus sibi trobari tradit. Quod cum Orator ille ruus, qui te clementem adeo propitiumque hosti deside rat esse, ut omnium ceteratum vitturum, atque inprimis prudentiae et aequitatis obliviscatur, tibi faciendum esse, negare non possit; inquirendum nobis erit; lenitate tanta, an potius moderata sevetitate, illud obtinendum videatur? Equidem fa cile assentior Garsiae, praecipuum huius victoriae fructum in pace, salute, atque incolumitate totius Eutopae, in rebellium
haereticorum oppressione, in Turcicae immanitatis profligatione, in amplisicanda fidei religionisque Christianae gloria consistere, at vero ut tis, quibus ille opinatur, attibus, ad tam felicem bella exitum perducantur; hoc optatum magis, quam impetrandum videtur. Aliis ego atque oppesitis omnino viis insistendum, ad tantae rei consecutionem arbitror. Vires inimicorum minuendae sunt, augendae nostrae consiliorum omnium hostilium ac bellorum caput, aut nostris custodiis obsidendum, aut non nisi iis dimittendum legibus, per quas nobis abunde de tranquillirate communi cautum sit, et quibus obluctati, Statuit Franciscum non nisi opulenta terrarum Hispanis ceden darum pactione dimitten dum. neque cum possit, velit, neque cum voluerit, possit. Burgundiam nobis, Mediolanum et si quid praeterea antiquo iure imperiali Aquilae accensendum sit, restituat; Europae pacem, haereticis Turcisque una nobiscum bellum decernat, neque solo nos nomine ac promissione lactet; sed vel in ipsam rerrarum posiessionem immittat, priusquam earceribus abeat, aut liberorum suorum pignore datam de pace regionumque transcriptione fidem obstringat. Quae quidem ego, cum maiori cmolumenro, arque etiam gloria Imperatoris, incolumitate publica, rebellium, ceterorumque hostium exitio coniuncta esse, facileme ostensurum consido.
Argumenta Garsie diluit. Neque fortassis in hanc sententiam, licet communi saeculorum usu probatam discederem, si gratuitae libertatis beneficio responsurum 1. Negat spem esse, ut Franciscus gratuitae ibertati exaequo respondeat. Regem, si eius mitigandum o dium, si cupiditatem regnorum exstinguem dam, si Pontificis, ceterorumque Italiae Principum benevolentiam hac arte tibi conciliandam putarem; sed ista ne audeam, facit insignis quorundam hominum levitas atque inconstantia, facit labilis, perbrevisque benesiciorum acceptorum memoria, facit multorum insolens ac stulta ambitio, qui regnandi libidine excoecati, plus suis cupiditatibus quam alienis beneficiis tribuunt, a quibus vitiis Franciscum omnino velle eximere, pene esset eundem humanae ftagilitati exemptum inter Divos, etiamnum Non enim ambitionem eius, hac ratione sopiendam. viventem, collocare, Non ignoro gratiam Principibus ac summis viris factam, ubi inconstantem animum attigit, rem non modo levissimam esse, sed invidiae etiam odiisque acerbis obnoxiam. Invenies enim, quos cum necessitatis suae atque indigentiae, quae aliorum levari benevolentia debuerit, pudeat; acceptis potius beneficiis exasperari, quam de gratia referenda deliberate contingat.
Deinde quam ab eo Rege liberalitatis tuae sperate memoriam, quam animi gratirudinem exspectare potetis, qui co se tempore Casaris videt esle
captivum, quo tuorum sibi Ducum captivitatem, 2. Indignationem conceptam non facile deponendam, quam nec captivus quidem dissimulet. tui exercitus internecinam cladem, Italiae totius Imperium pollicebatut? qui tuam etiamnum severitatem in sola ipsius custodia positam aversatur, ministrorum tuorum accusat inclementiam; iram acfurorem, affectatis licet vultus verborumque blanditiis, haud satis dissimulat, min atur magis, quam orat; plura execratur, quam deprecatur: cuius antmum ac cogitationes, si quando ea pollerem facultate, ut coram aperire, ac tibi inspiciendas proponere liceret, videres, quam occulta in te tuamque fortunam indignatione effervesceret, quomodo in omnem abolendae ignominiae, cladisque tibi reponendae occasionem mentem converteret; illud in votis ac curis unice ferret; ut quemadmodum nunc Franciscus Caroli, sic Carolus aliquando Francisci captivus esse possit. In hac igitur infamiae suae atque ultionis parandae contemplatione, an putas aliquam referendae gratiae atque amicitiae recordationem valituram?
Admittamus tamen, etiam cum hac invidia benevolentiam in eodem animo posse acquiescere; an futurum existimas Franciscum, tanta animi elatione, quantam Gallorum Rex capere potest, tanta et regni virium, et sociarum copiarum
praefidentia 3. Beneficium hoc timore magis extortum quam ab amoris studio profectum interpretabitur. nixum, beneficium illud tuum interpretaturum, quod necessitate magis, quam voluntate a te profectum videbitur. Belli te metu, non gratiae causa id coepisse consilii dictitabit. Gallorum arma, Pontificis, Italiaeque totius vires, Anglorum virtutem, forte et Principum quorundam Germanorum audaciam, plus apud te, quam humanitatem, acmansuetudinem potuisse asseret. Virtutem hanc fuisse coactam, atque illam liberalitatem tuam timoris aliquanto plus habuisse, quam amoris existimabit. Ita cupiditati suae blandiendo confinget, ea facile sibi, quibus et clementiam tuam obscuret, et suam excitet audaciam. Ea videlicet est humani ingenii solertia, ubi de opibus, ubi de gloria, ac honore, ubi de purpura ac sceptro disceptatur; ubi ambitio rationem acuit, invidia excitat, aemulatio accendit, pauci in tegnorum controversiis ram legum consulti, aequitatisque reperiuntur amantes, qui non quibusdam suis vitiis, perinde ac vittutibus assententur, atque aliqua honestatis larva dedecora sua vestiant. Noli igitur Augustissime Caesat, profusa illa tua peccate clementia, noli tuis tibi virtutibus ofsicere. Benignior in Regem futurus es, si omnem in vinculis bellorum opportunitatem sustuleris, atque errandi ademeris libertatem.
Sed quid ego, quid alii tot rationibus tantoque inquitimus opere, quid hac in te statuendum Caesari sit? consulamus superos, Deique expendamus placitum.
4. Adversari hoc consilium gratuitae libertatis Dei favori, qui eum in vincula Carolo, non nisi iustis de causis, tradiderit. An illum existimas, hunc tibi in manus Regem tradidisse, ut subitoredderes? an illa rescindes vincula quae superi imponi, illam libertatem restitues, quam Deus adimi voluti? tam enim luculentae atque inexpectatae victoriae, tantae cladis, tam novae captivitatis, quos praeter caelites ipsos auctores habemus? vide, ne plushumanis consiliis, quam divino iudicio tribuas; netam immerita lenitate supetos exasperes: ne clementia illa tua aequitatem offendas, ac mansuetudine tanta pacis ac tranquillitatis publicae quietem evertas. Magnis res tanta, quanta est Regis in Europa potentissimi interceptio, magnis haud dubie rationum momentis in divinae sapientiae concilio agitata, atque firmata 5. videri Carolo per hoc a Deo supremum in Europa tota deferri imperium. est, neque iccirco ita erit temere rescindenda.
Ego, si quid coniecturis assequi licet, Regna Tibi Caesar maiora, atque totius Europae Imperium longe amplissimum a superis discerni existimem; ut viac potestate graviori, hostium audacissimorum perfidiae, atque immanitati resistas, urbes, Resp. leges, religionem, pietatem,
aras, ac templa defendas. Non est, erede mihi, non est, quod exspectes a tot Principibus divisum in Europa Imperium habentibus, ut arma simul animosque stabili foedere ad communem hostem debellandum coniungant. Unius summa voluntate ad rem tantam conficiendam opus est, multis quidem bellum manibus at unius arbitrio administrandum est; sine quo omnis virtus bellica infirma, omnis audacia temeraria, omne consilium etit inutile Usu atque eventu bellorum didicimus, fieri non posse, ut felici terminetur exitu, quod multorum auspiciis geritur, concordiam aemulatio, victoriam dissipabit invidia, multum ubique 5. Turcas facile opprimet, si ceteros in Europasub Imperio possideat, quos Galli secum cupiunt ab Imperatore dissentire, ne illum metuere cogantur. turbarum dabit regni opumque augendarum cupiditas, multum evertet famae laudisque ambitio, multum suscepta de honore ac dignitate concertatio. Quocitea side rebellium opprimenda audacia, si de Turcarum insolentia compescenda deliberas; primo tibi videndum est, quibus artibus reliquis Europae Principibus, aut Imperium tuum, aut certe timorem persuadeas, ne quisquam hic sit, qui tecum, aut comparari velit, aut contendere audeat; tum deinde iunctis Europae viribus, de amicis fidem; de hostibus victoriam tutius certiusque exspectabis Fallitur enim vero Garsias, ac parum firmam conspirationem armorum molitur, dum libertate Regi
Franciae gratis oblata, cum ad societatem belli in Saxones et Turcas suscipiendi, conmunionemque praeliorum pertrahere nititur. Sperandum a Gallis non est, ut illi Hispaniae Germaniaeque hostes fuis auxiliis obruant, qui nihil magis desiderant, quam ut nationes illae suis cum hostibus luctentur, ac perpetua bellorum tempestate circumferantur. Pacem illi nobiscum nullam colent, qua, oppressis inimicis, nostrae, sive gloriae, sive potentiae accedat. Nostram illi infelicitatem suum interpretantur commodum, nostra infirmitate suas metiuntur vires, nobis valentibus graviora sibi aliquando, aut ferenda, aut saltem metuenda existimant. Fidem igitur atque amicitiam non ante ab illis impetrabimus, quam omnes victi clementiam tuam implorabunt.
6. Suadet bellum contra Gallos Rege illorum captivo emni vi urgendum. Hanc si modo Regi dederis, reliqui a te numquam habituri sunt; si uni denega veris, omnibus poteris impertiri, arma tibi potius cum hac gente experiunda sune, Fluctuat illa nunc ancipiti cura consilioque distracta, caput, quo tot membra dirigantur, tuis in manibus est, vires tantum sine ingenio, et robur sine arte possidet Victoria prope ante bellum tua est; cum non tantum sine discrimine pugnare; sed etiam sine periculo vinci possis, habes enim quo cladem omnem instaurare queas, eaptivum Regem. Quid vero sit, quod
Rege 7. Negat meevendam reliquorum Europae Principum conspirationem captivo adhuc Francisco, cuius liberatione semper Galli conciliari possint. in carceribus detento tantopere nobis formidandum iactet Garsias, nondum satis intelligo. Italorum, Pontificis, atque Angli Regis invidiam; et armorum conspitationem, tuae metu potentiae, excitandam auguratur. Ab hac procella, ab hoc bellorum fulmine imperiali capiti metuit. Sed inanis omnio timor iste, laurus aqui laeque Imperatoriae fulminis huius ictum facile declinabunt. Illi per se singuli nihil possunt: Gallis iuncti nihil facient. Ubi enim iam illam in te tempestatem concitatam videris, quam timere posses, (fingamus enim factum, quod futurum numquam est) an non sola Francisci libertate Gallos ad pacem revocare potetis? quibus abductis, ceterorum omnium inutilisest audacia. Et certe huius tu consilii solo timore, 8. Non esse tam le vi pactionis pretio dimittendum Regem; nec existimandum, quod Galli fide promissorum expleturi non sint. tamquam freno, nationes ceteras facile in fide, ac officio pacis continebis, cum nemo omnium sit, qui Gallis quiescentibus deferre possit inimicum.
At laborat nimia sollicitudine, ac cura Garsias, ut lytrum redemptione tanti Regis dignum reperiat, ac tam parce quidem admetitur Caesari pretium, ut de corede Gallotum portiunculam aliquam decerpere nobis videatur. Burgundiam negat a Gallia, Insubriamque divelli posse, quin subito omnis Galliae fides, ac, iurara, licet, pacis integritas pereat, Ubi primum
miror illum, qui omne suum ingenium ae studium ad bene Gallis faciendum contulifse videtur, tam male de iisdem sentire ac loqui, ut omnem illorum fidem quantumvis sacramento stabilitam iniqua perfidiae suspicione evertat; ut nihil tam illis sanctum firmumque existimet, quod non ambitione ac regnandi libidine corrum pant. Hanc tam intolerabilem levitatem atque inconstantiam, tam insanam perversitatem, quis Scytis unquam Turcisque asfingere est yifus? nullamne in illis religionem, nullam humanitatem relinquis, qua vel Deo, vel hominibus placere deinde possint? quas leges, quae iura tuebuntur homines, quae saera venerabuntur, destituti illo, quod in omni praesidio primum ac prae cipuum est, sidei proposito? ut tamen de illorum fide nemo dubitet, obsidibus iis postulatis facile cavebimus, quibus concessis difficilius longe futurum erit, promissorum fidem Obsidibus facile ad fidem adstringiposse. fallere, quam explere. Et vero talia non sunt, quae Carolus postulat, ut a sua potius virtute ac fide, quam ab illis Galli regionibus discessuri videantur. Immo vero tales sunt Burgundia et Insubria, quae, nec Rege quidem recepto, Gallis sint deserendae.
Quis enim nesciat, Mediolanum Imperii Romani feudum esse? Burgundiam eiusdem antiquissimam Provinciam?
quarum 9. Non esse negligendas hac oecasione provinciat Rom Imperio debitas. proinde possessio, nisi Imperaroris indulto, ne haereditario quidem (quod Galli obtendunt) iure, adillorum Regem pertinere potuit. Exspectandum itaque ac verendum merito illis erit, ne etiam amittant propria, quae poenis quoque divinitus commoniti, nondum restitunnt aliena. Laudes vero illas, quibus Burgundiam atque Insubriam exornat, valere etiam debent ad animum Caesaris magis inflammandum, ne eas cum Imperii sui detrimento, ac dignitatis maximae imminutione negligat; ne Italiam, Romanis aquilis sacram, ab iis foede divelli, et alienae ambitionis praemium esse patiatur; ne Germaniam turpiter laceram, suisque destitutam membris, mancam denique atque inutilem reddat ad hostilem impetum ac licentiam rapacissimorum hominum infringendam. Illa certe Imperii nostri propugnacula, Augustissime Caesar, illa Maiorum tuorum (quae Burgundia retinet) monumenta, illa familiae tuae ornamenta, illa Germanorum decora a te hac rerum opportunitate negligi, sine ignominia, non possunt. Talem, quam Garsias a te postulat in Gallos lenitatem, in tuorum desensione incuriam detestabitus omnis posteritas, praesens aetas execrabitur, Maiorum tuorum cineres deplorabunt. Pii enim sanctique Parentum manes, quos suis monumentis Burgundia sub
Amplifi catio perprosopoeiam, qua Maio rum suorum honorem defendendum ostendit. hostium potestate detinet, libertatem, ac vindicem de Nepotibus aliquem, inclamare iam diu, ac praestolari videntur: orant illi ne Regem istorum hominum vivum a captivitate eximas, qui mortuorum etiam post fata exuvias, atque osla servitute opprimit. Hoc saltem suis se precibus impetraturos sperant, non ante Regem libertate donandum, quam eadem frui ipsis sit permissum, hoc si unicum post mortem impendi solatium cupiunt, ut nepotum cineribus atque urnis potius commisceantur, quam hostium corporibus etiam post funus obruantur. Quod tu, Carole, pietatis officium in vita functos, quidquid devivis starueris, praeterire nequaquam potes. Est haec familiae tuae singularis viitus, atque immortalis gloria, semper Maiorum suorum dignitatem ac honorem defendisse, et vero etiam auxisse. Quod cum tu in omni maximarum rerum, ac virtutis occasione praestiteris hactenus, in hac tam praeclare de universo Imperio bene merendi opportunitate, id tibi commirtendum non erit; ut post tantum hostem debellatum, post tam illustrem de potentissimo Rege victoriam, ultimus hic actus tuus, in quo potissimus victoriae fructus consistit, velut ab actore imperito neglectus in scena videatur, Quae cum dissero, istius mihi in
mentem gloriae venit, quam Garsias ex novo illo clementiae propositae exemplo tamquam ex viridi ligno flammam, excitate conaba tur? sed in quo ego plus fumi ac vanitatis, Clementia inconsulta et noxi a laudem non meretur. quam splendoris ac gloriae reperio. Triumphat tamen hic, inanibus licet titulis, adversatius, atque illam facilitatem tuam qua Regem gratuita libertare in sedem ac regnum suum dimittat, omnium virtutum tuarum principem, liberrime pronuntiat. Illam a pericnlis immunem, nulla caede ac sanguine foedatam in aureo Pacis regno collocat. Quae sane speciosius ego omnia, quam verius proponi existimem. Quos enim laudatores habitura sit tam immatura, atque incircumspecta virtus, nondum video. Germanos fortassis, ac Hispanos? Illos scilicet, quorum laboribus ac periculis, quorum vita ac sanguine tantum victoriae pretium est comparatum. Admirabuntur certe tam prodigum animum, qui uno decreto, uno die, tot annorum exspectationem, tot hominum spem, tot militum laborem, sine exemplo, sine praemio, sine gratia profundat Occurrent oculis tot sua vulnera, sociorum neces, nuditates, frigora, calores, inediae: indignabuntur iam ista apud summum Imperatorem ac Ducem suum tantillo in pretio censeti, ut gratuito in immerentem, atque adeo hostem, impendantur omnia.
Prolepsi illud argumentum exploditur; quod Galli saltem hoc factum laudaturi videantur. Attamen nemo facile dubitabit, quin Galli rem adeo novam atque inexpectatam summis in caelo laudibus collocaturi sint, tantum veneraturi Imperatorem, tam benevolum amaturi belli ducem, qui non solum hostem armis, sed et ipsam superare victoriam clementia possit. Verum nescio, quo id modo posteritas nostra exceptura sit. Fuisse Germanorum Imperatorem, ac Hispanorum Regem a Gallis natione, vita, moribus, studiis longe div ersum, quem tamen Galli laudaverint. Existimabunt opinor, talem esse debuisse, qui Gallorum emolumentis multum faverit, illorum regnum sua aut indulgentia, aut negligentia, suis suorumque nepotum detrimentis non patum auxerit. Facile enim Gallos tales esse agnoscent, qui vicinorum Regum magnitudine atque incrementis non magnopere delectentur, Sed quid, si neque ipsi hoc factum Galli amare, aut laudare possint; quo tunc illud loco inter virtutes atque encomia tua collocabimus? Ego quidem sic mihi persuadeo. Gallos liberalitatem illam tuam, ac Germanorum simplicitatem, qui tantam sibi de manibus prae dam elabi patiantur, pro oblectamento habituros. Non illi in te virtutem observabunt ullam, non amabunt clementiam; sed solum, quod per illam reportant, praemium, restitutum sibi Regem: hoc si illis ademeris, subito omnem a te virtutis laudem
auferes; si permiseris, ex tuis etiam vitiis vittutis apud illos existimationem obtinebis. Quamquam etiamnum non pauci futuri, qui tuum ita factum probaturi sint, ut videant illam tam inutilem tibi, tam parum necessariam humanitatem, qua tali inimico pepercetis, qui regni dignitatisque tuae imminutionem spectaverit semper, qui Insubriae Siciliaeque in Italia, Navarrae in Hispania, ita intenderit hactenus; ut ex illis sibi praesidiis, ad totius Europae possessionem aditum quaesierit, qui non de regnis tantum, sed ipsa corona Imperiali tecum nuper contenderit, et quo armis ac felicitate non poterat, opum suarum vi ac vittute pertigerit.
Talem tu igitur Regem, inimicum A contrario Francisci proposito, qui Carolo gratuitam libertatem oblaturus non esser, idem amplificatur. tuum potentissimum, tuas intra custodias, ac manus constrictum, sine necessitate, sine emolumento, sine honore tuo, magno rerum incommodo etiam ac dedecore, a te dimitteres? cuius si tu gratuitam omnino exspectares clementiam, omnes te oleum de pumice exspectare crederent? Ipsius tu Caesar conscientiam interroga, ac responsum ora, de te quid ipse decreturus fuisset, ubi in ipsius perinde casses, atque ille tuos, incidisses. Audies profecto (nisi velit fallere) aut carcerem tibi perpetuum, aut talem fuisse libertatem praeparatam, quae praecipuis Italiae Hispaniaeque Provineiis atque opibus esset comparanda.
Exempla clementiae, exemplis Gallorum oppositis refutantur. Sed voluit Garsias ad rem tantam clarissimorum exemplis Imperatorum Alexandri Magni ac Iulii Caesaris uti. Ne tu illis, quibus bellandi gloria supat videris, in clementia quicquam concederes. Astute videlicet, ut Franciae tibi Regum memoriam excuteret, ne istius tibi severitatis in mentem veniret, qua Franciscus, et qua socer eius Ludovicus, captos superioribus annis Mediolanensium Duces in carcere habuissent; quibus nec prece, ne pretio vincula excuti poterant: sed vi tantum atque armorum nostrorum potentia in libertatem asserendi fuerunt. Carolus ille octav us superioris saeculi inter Gallos Rex, tibi etiam Carolo ad imitationem proponi debuit; ut qua ille in fratrem Ludovicum Regni ex iure consortem humanitate usus est, eadem tibi saltem in virum similem, citra ullam Imperii nominisque tui labem uti liceret: ille dolo atque insidiis circumventum, tu aperto marte superatum, virtute atque armis tuis circumseptum, in captivitatem abstraxisti. Ille propria, ac sponsaliorum legibus debita postulantem; tu aliena regna appetentem; ille denique amicum ac Germanum fratrem, tu inimicum atque alienum a te hominem. Hunc itaque post longum satis carcerem, acerbis conditionibus, non regno tantum, sed et magna privatorum bomorum parte mulctatum, ita restiruit, ut in
exilium ab eo dimissus potius, quam ad libertatem admissus videretur. Quid illum cum hoste potentissimo facturum fuisse creditis? qui tanra in fratrem severitate extitit, ut omnia humanitatis ac sanguinis iura ambitione regni conculcaret? Qui si coronae aemulum, quamvis fratrem, ita trmuit, ut velvinculis st ingendum, vel bonis exuendum censeret: nemo tibi succensebit, si externum, si hostem, si magnis opibus ac potentia elatum, dum per vires ac facultates licet, ita contineas, ne alieno favore, ac cupiditate propria Europae totius pacem atque incolumitatem in discrimen adducat. Ceterum quod Alexandrum ac Caesarem Monarchas orbis potentissimos imitari tuis te factis Garsias velit, libenter audio. Imiteris per me licet, atque illorum etiam clementia ac gloriam vincas. Sed ubi illos tam parum consulte in gravissimos atque fortissimos hostes clementes fuisse, aut legimus, aut audivimus? Ille Datium Persarum Regem, hic Pompeium Romani exercitus per Hispaniam Imperatorem armis ita pertinacibus est prosecutus, ut nullum pugnandi vincendique, nisi conspectis hostium funeribus modum facerent. Quod si ab illo imbellibus feminis, ab hoc viris inermibus, pietatem ac n iserationem victoris implorantibus parcitu n est; hoc ego, quantum cun que est, neque illorum laudibus, neque tuae
invideo imitationi. Sis save lenis atque exorabilis hostibus, sed noli parum circum specto virtutum studio, ad vitium deflectere, noli a liberalitate ad profusionem, a clementia ad remissionem discedere.
2. Libertate sua Franciscus multos opprimet. Hac tua in unum hominem lenitate, plures secuturis bellorum tempestatibus obruis, multorum vitam sanguinemque profundis, plurimis ex illa Regis Gallici libettate servitus imminet, quibus, si uni non parseris, parces omnibus; nemini, si tantum uni. Bella enim gravissima ab unico hoc capite, tamquam fonte, promanare video, bona ac possessiones multorum diripi, dignitatem atque auctoritatem convelli, salutem periclitari animadverto: quam nisi inundationem vallis septisque, quibus inclusisti, cohibeas, iam tibi auctori omnis haec merito pernicies tribuetur.
Libertas Francisco concedenda sed aequis tantum legibus videtur. Verumenimvero, crudele atque inhumanum prorsus factum videbitur, si Regem maximum, hostilibus nohiscum armis, non odiis, propatria, pro libertate, pro regno depugnantem, et humana, ac cuivis metuenda sorte, captum aeternis custodiis inclusum, a patria, a patentibus, a liberis seiungamus. Demus hoc opinioni vulgi a m ultorum affectionibus: demus Regi ipsi, atquem adeo libertatem offeramus; sed iis, quibus dixi legibus, imperiomaxim e utilibus, Carolo etiam fortissimo Imperatori, non inhonestis, et tune inquit
Garsias, fidem Franciscus violabit, adhaerescet Caroli hostibus, Germanorum a Roma I. Non tamen existimandum Franciscum ob dictas li bertatis leges haereticorum factioni aut turcarum partibus accessurum; qued hoc de Christiano Principe exspectandum non sit. Ecclesia accedet factionibus, Turcarum immanitati si non armis, saltem foedere ac consiliis favebit. Deum immortalem! tu ut temere de Christianissimo Rege, de Ecclesiae primogenito, de fidei ac religionis defensore, cuius verricem sacrum de caelo oleum imbuit, cuius sceptrum ab omni haereticorum propugnatione impollutum hactenus. An non intelligit, iisdem se armis, iisdem artibus, quibus perfidorum hominum partes auxerit, eorum simul aucturum haeresin, ac pertinaciam? an ignorabit, non aliud ab illis bellum esse susce ptum, quam pro libertate, pro errore, perfidiaque sua tuenda ac propaganda, quod suis Regem Gallae viribus ac opibus alere, quid aliud sit, quam arcem illam fidei, illud religionis in Europa propugnaculum, Ecclesiae ornamentum, decus morum, virtutum praesidium, pietatis monumentum, sanctorum homi num domicilium, Galliae, inquam, regnum, in haereticorum asylum, sceleratorum confluvium, Europae labyrinthum, fidei naufragium, virtutum charybdim, ac commune perfidiae munimentum, et vitiorum theatrum commutare. Non enim mihi persuasero, illos diu haereseos illuvione ac peste carituros, qui haeresis auctores quocumque titulo ac colore susceperint defendendos. De
Turcatum vero furore, sive opibus, sive consiliis Gallorum Regis in Imperium concitando, tale est; ut qui illud fecetit, non ego illum Christiano dignum nomine; sed nec hominis Europaei censeam. Qui tam insano vindictae studio nobilissimam illam orbis partem, ac vere Turcarum Dominam, qui se, qui consanguine os, qui ipsam, quae vitam ei dedit, patriam crudelissimae illius belluae feucibus obicere, tantamque rabiem, non nisi totius Europae implendam exitio, satiari cupiat. An hoc in Gallum, in fortem, in pium talemque, qualem Franciscum praedicant Regem consultum sapientem que cadete posse existim abitis? an ille auxiliis, an promissis, an solis etiam consiliis, tantum talemque hostem provocare poterit? Hoc ego si Franciscum deniq, aut machinatum, aut cogitatione sola complexum esse accepero, iam eum oblitum Gallici nominis, oblitum generis sui, oblitum regiae dignitatis, oblitum prudentiae, fidei, pietatis, constantiae, ad extremam temeritatem prolapsum asseram Quae quo graviora sunt; eo Garsiae suspicionem magis removendam a sapientum hominum cogitationibus censeo.
Videndum igitur tibi est, Augustissime CONCLUSIONE per congeriem argumentorum suadet Franciscum non esse facile dimittendum. Caesar, ne vel inani virtutis ac clementiae deceptus specie, vel vano et inutili bellorum metu territus, tantum e manibus
Regem sine praemio, sine gloria, sine ma iorum tuorum exemplis dimittas. Cum hoc Rege in potestate tua belli pacisque habes arbitria, pattiae salutem, regnorum multorum fortunam, totius Europae vi res atque incolumitatem. Cum hoc frenum obtines, quo Gallorum animos vel spe, vel rimore compescas, Turcarum ferociam infringas, seditiosorum in Germania audaciam minuas, subiectas nationes in obsequio, exteras in observatione tui contineas. Hunc ubi semel dimiseris, revocare numquam poteris, ubi custodieris, semper licebit dimittere, lenitatis illius tuae usum tam diu amisturus non es, quam diu Franciscum tecum habueris; illo liberato, nullam de te amplius clem entiae spem hostes retinebunt. Reicienda ita propere fortuna non est, quam Deus te voluit possidere, multa in rebus magnis circumspectione, magna cautione, tempore, exspectatione opus erit. Neque in iis facile nisi trita maiorum via incedendum, ubi magno errandi periculo res getitur, ubi cum semel erratum est, error est sempiternus. Quam dissicile est praeclatas terum agen darum occasiones nancisci, tam eas amittere facile est. Servandus itaque tuis in custodiis Rex est, aut non nisi dignis te tuoque Imperio legibus dimittendus. Pax eius sive libertate, sive
captivitate stabilienda, tantumque tibi de Italia Galliaque aut concedendum, aut occupandum; ut nemini quietem publicam impunc liceat violare. Rebelles vero per Imperium sectarii et Hungariae Germaniaeque imminentes Turcae, totius Europae viribus, tuo ductu atque auspiciis, reliquis Principibus arma, Imperiumque tuum sequentibus reprimendi Quae omnra, ut Francisco gratis abs te dimisso obtinere non poteris, sic certis tibi legibus atque emolumentis tuis obligato, facilius assequeris.
OBSERVATIO.
EVentus huius con, ultationis ille fuit, quem Dux Albae adversus Garsiam spectabat Detentus enim Franciscus in carcere est, donec gravissima Provinciarum aliquot Carolo transcribendarum pactione aegre libertatem est assecutus. Verum Garsiae consi ium honestius Carolo atque utilius etiam futurum fuisse ostendit ex tus. Cum Gallia Franci ci pactionem non admittert, isque licet filiis obsidibus foederis leges, necessitate, ut aiebat, extortas, minime exequeretur. Futurus multo erga Carolum gratior (ut erat magnanimus princeps) si is humanitate et liber alitate, quam terrarum ambitione certa esecum maluisset.
ORATIO IX.
Severioris argumenti orationibus unam quoque alteramque minus seriam adicere libuit; ut quemadmodum et talis materies ad elequentiae cultum aliquem revocari posset, exemplo quoque inter nostras exer citationes relicto, constaret. Plura eiusdem generis daturuseram, nisi iam libellus hic mole aliqua coepisset crescere, supra quam onerandus non videbatur.
Laus et defensio Pulicum.
EXORDIUM. MAximum divinae virtutis ac sapientiae argumentum physici, Theologique in minimis fere rebus agnoscunt: egregium plane caelorum opus admirantur
quidem; sed eidem tamen muscam aliquam, vile putridumque animalculum, praeferre non dubitant. Parvum illud quod in annuli pala Carolus V. inclusum horologium habuit, suspiciunt eidem et artifices, qui ingentes horarum signandarum machinas, iu templis negligunt. Exilem apiculam amant, et obstupescunt Agricolae, qui ardeas, milvos, corvosque facile aspetnantur. Quot leones catenis vincti illigatique nullo admirante ac praedicante constitere, quos perinde, tamquam chartis ac posteritate indignos, praeteriit historicorum vigilantia, cum tamen pulicem unum catena aurea ab artifice constrictum, velut mitaculum naturae artisque, literarum monumentis, ac perpetuae memoriae consignarint! pulicem inquam, quem antiqui non funibus, aut compedibus, ut furem latronemve patibulo assetvandum, sed aureis armis ac torquibus, velut meritis honorum insignibus, ornandum censuere. Ut quorundam hac aetate hominum, vel invidia, vel indignatio iure reprehendenda sit, quae levi vellicatione perstrictos, in extremam insontis animalculi oppressione impellat.
PROPOSITIO. Quorum ut inconsultas ego manus compescam, ut prae cipiti indignationi occurtam, et vel ertorem corrigam, vel flagitla impediam, apud vos hodie, incliti Flolandiae Principes, qua precibus, qua rationibus
intercedere decrevi, ut nihil deinde adversus aequitatem pro iniquitate constituatur, sed luant nocentes sceleta, parcatur innocentibus.
Distributio rei tradenda. Quod si enim Pulicum vobis innocentiam ab ipsa cum illis deductam propagatamque origine, si consanguinitatis iura, integritatem educationis, victus honesti officia, summorum Principum familiaritatem, egregias naturae dotes virtutesque nullo unquam graviori dedecore, aut flagitio corruptas, si pacis solitudinisque qua apud omnes frui ac gaudere cupiunt, amorem ostedero: iam, ut nihil fututum est, quod in pulicibus iure reprehendatis, ita opinor, nihil apud aequos etiam Iudices reperietur, cur gravioribus in tam innnoxium animalculum poenis animadvertendum censeant.
Captatio benevolintia. Verum novo quodam defensionis generehac in causa, utendum esse duxi. Neminem accusabo, nullius adversarii ignorantiam, atq, ingratitudinem, nullius invidiam malevolentiamque perstringam. Suam cuique existimationem honoremque intactum relinquam. Unius tantum periclitantis in hoc iudicio Pulicis vitam actionesque prosequar, quae si tales fuerint, ut iustam nullius reprehensionem, sed studium favoremque omnium recte sentientium mereantur, vestram mihi ô Proceres, hac in causa aequitatem minime defuturam, pulici vero suam apud vos innocentiam, ad
hoc, ut vivere impune possit, maxime profuturam confido.
Qua in re, tanto mihi plus fidei auctoritatisque tribuendum a vobis censeo, quanto maiori cum Pulicibus familiaritate a teneris consuevi, qui cum iisdem educatus sum, cum illis inter adolescentiae et iuventutis studia, domi forisque, in curia et in castris versatus, saepe eodem cum illis tecto lectoque receptus; ut nihil egerint ac moliti sint, cuius me testem habere non possint. De his igitur quae sensi, quae expertus sum orator ipse, et deprecator accedo.
CONFIR MATIO. Atque ut ab ipso vitae illorum exordio mea quoque exotiatur oratio. Videamus obsecro, qua stirpe genus suum familiamque I. LAUS Pulicum a stirpe et origine humana. deducant, quam nobili ac generoso illud sanguine ornetur. An negare possumus, quod longa retio avis atavisque traditione accepimus, multorumque haud dubia annorum experientia tenemus, humano pulices, ac persaepe Principum Regumque sanguine propagari? Et quamvis diversa ab homine specie, ut mulus quoque abequa generantur, dignam tamen sua origine indolem vigoremque animi nequaquam amittere? Non enim degeneri ingenio inter pensa mulierumque tantum greges, uti Sardanapalus olim delitescunt, sed in campum saepe atque
aciem cum Achille aliquando aut Alexandro, prorumpunt, iisdemque quibus ipsi armis teguntur, idem vel sepulchrum adituri, si cadant; vel triumphum, si reportent victoriam; nihil ut indignum his parentibus, hac patria, atque solo admittant, paterna domo ac frugalitate contenti, eodem solo acsanguine fruentes, undenati. In hocvivere, ac mori sine ullius iniuria parati, unde primum hauserunt spiritum, nisi per vim atque inimicitias patriis possessionibus eliminentur. Quocirca si equorum pullos, leonis fetum, ac elephantorum pattum iure laudaveris, istam humani corporis progeniem non nisi iniuria a laude repudiaris. Dabis igitur pulici quod ex homine ac vivente natus sic, cum humanae tamen origini aliud nihil concedere possit, quam brutam ac mortuam tellurem, ut iam inde habeat, quod cum ipso homine destitpis atque originis nobilitate certare possit, antiquitate multo etiam superior, ut qui ipsius Evae et Adami cubilia habitasse non immerito credatur: ultra quod principium Principum Regumque familiae nomenclaturae suae seriem extendere numquam 2. Laus ab indole et educatione pulicum. poterunt.
Quid nunc dicam de singulari ipsius indole, qua rudioris aetatis annos, adhucdum tenerior sub parentum disciplina,
transigit. Albus primum nascitur atque in lucem prodit, ut innocentiam suamvel nascens ipse hoc colore testetur. Multi etiam ex ovis, a patentibus per vestes sparsis sensim excludi putantur, Selenitidas homines imitati, quos Hetodocus ex ovis a mulieribus profusis nasci asserit. Mox ubi vita sensusque membris infusus, habilisque per cocum corpus ad motum salutemque explicata agilitas: non illo subito ac temere prosilire, huc illucque iuvenili incuria atque licentia; sed ubi ingenium, et aetas maturior est; tunc primum se campo credere, ex venatione Parthorum atque antiquorum Germanorum instat vivere, neque stabile aliquod, aut fixum, cum iisdem habere domicilium; sed vagum, atque ut impetus, meliorque quaerendi victus occasio suaserit, hucillucque transferendum. Neque sarcinas. supellectilem, ac familiam longam trahit, sed seipso et quotidiana sorte contentus, ut Bias Philosophus olim, omnia 3. Laus a victu et officio, ac familiaritate summorum Principum. sua secum portat.
Siquidem illum nec avatitia ad opes, nec ambitio ad honores sectandos unquam impulit, inanem istum splendorem, non necessaria solicitudine plenum, generose negligit, suaque se paupettate ac demissione solatur; abunde dives, cum nihil cupiat; satis honotatus, quod
levissimum honoris aucupium minime conlectetur. Etramen ita illi ad necessitatem omnia affluunt, ad honorem nascendi vivendique conditio suffragatur, ur nec fame unquam, aut inopia peiiisse inventus sit; nec a Regum atque Imperatorum consortio ita exclusus, quo minus ipsisa cubiculis ac secretis esse poffet. Quin consiliis eorum ac thalamis, quibus familiarissimi etiam amicorum arcentur, solus admittitur. Neque tamen suis ipse Dominis parasetatur, aut adulatur improbe; sed imperato sibi a natura munere fungitur, et Regiae sanitaris curandae non indiligens, intercutaneos humores proboscide, ut phleborotomo chirurgus sanguinem, subtilissimc problicit, Vigil ipse dormientibus ceteris exculbat, tempusque opportunum captat, quo obligatis iam somno artubus, citra doloris sensum, remedium aliis, suae etiam fami solatium adferat. Nemo unquam Medicorum solertia ingenioque tanto, aut somni apud aegrum occupavit tempora, aut dolorem avertit. Ut unus iure pulex 4. I. aus a cognatione. et stirpis in victa propagins. innocentissimus in aula Principum Archiater videri possit, qui et sine periculo vulneret, et sine afflictione medeatur.
Nunc si consanguineos Pulicum investigemus, a quorum vel dignitate, vel multitudine etiam sua ad illos existimatio honorque promanat.
Et natos natorum et qui nascent ur ab ipsis.
Quis unquam Regum aut Imperatorum tot sanguine iunctos, tantam sobolem ac posteritatem multis annorum periodis colligere potuit, quot illi unica saepe, non dico aetate, sed aestate numerant? neque tantum sanguinis coniunctio inter propriam consistit pulicum speciem, sed eo iam felicitatis extenderunt fortunas suas, ut vix Pontificum quispiam, aut Principum quantumvis potentium, inventus sit, de quo uti de consanguineo pulices gloriari non possint. Ur proinde, si ex iam dictis gratia ac potentia (ut plerumque fit) aestimanda sit, nihil cum ista pulicum prosapia in comparationem venire queat. Et quisquam sit, qui illis aut inimicicias denuntiare, aut bellum inferre audeat? Non ignoro quanta saepe illorum clade concertatum sit, quod occisi, quot captivi, inter tormentatios ungues, miseranda clade perierint: sed et illud testati possum, Magna sape clade artriti hanc facile reparant. illos, velut ab ipso ducere opes animumque ferro, recolligere saepe, et recipere post vulnera Spititum, semina sobolemque sui relinquere, quae hibernis, privata inter septa, peractis, aestivo demum tempore in structiori exercitu in campum prodeat, et suorum progenitorum cladem animose ulciscantur. Quot hactenus petiene, quot
adhuc supersunt ex ista progenie? hanc penitus velle tollete, ne Alexandri quidem sit totius fere orbis victoris. Citius Iovem Gigantes caelo expulerint, citius agna lupos, locusta oves, testudo lepores exegerit orbe, quam haec animalcula de mundo sustuleris, quantumvis Achillea sis, aut Herculea virtute celebratus.
3. Laus a bonis Corporis. Et haec paucula ex iis fere bonis, quae fortunae dicuntur, commemoranda excerpsimus. Nunc vero corporis atque animi bona (Divi immortales) quam sunt in re exili ingentia! cicius draconem aliquem, atque animalia mole ac magnitudine admitanda meritis laudum coloribus adumbraveris, quam tenue hoc et visum a forma corporis. pene sugiensanim alculum. Formam corporis, ac figuram natura ipsi indulsit, haut sane ignobilem. Non ipsi informe caput est, uti bubonum; non collum oblongum quale et gruum: tergus gibbosum, ut est Camelorum; alvus ingens, qualis bufonum; sed proprotio Per negationem et compara tionem hic locus amplificatur. toto corpore eximia, in rotundum ac longum modice vergens. Pedes nec crassi nimium, ut elephantorum, non graciles ut araneorum, nec denique quam par sit, numerosiores, ut pediculorum; sed desultorii quatuor, quibus vel incessum, vel cursum, saltumque omnem, quam velocissime aptissimeque moderentur.
Corpus atque cutis ipsi non glabra ac turpis instat ranarum est, non scabra ac corticata, uti est testitudinum: non aculeata ut echinorum: non hispida ut hircorum, non crinita demum ut canum est, sed flocei tenues, vilique vestiunt, mitissimo vellere ac colore, qui subniger ac purputeus est. Serico omni vellere haec esse sentio molliora: nostrisque usibus aptari possent, nisi hactenus tonsorum nobis textorumque deesset subtilitas, qui pretiosam hanc metant contexantque lanatum segetem. In proboscide elephanti vim, viresque animantis illius admiramur: quod hac, velut manibus, alimenta vitae tolerandae neceslatia congerat, orique ac gulae fubministret; eadem sane (si parva licet componere magnis) nostro in pulicetanto potiori admiratione intuemur, quanto in minori corpusculo vis maior vigorque delitescit. Gum eadem proboscide vulnus inferat, ac reciproca quadam vi et arte humorem exugat, fistuloso simu Iac praeduro subrilique spiculo in omnem usum subserviente.
a Sensuum vigore. Sensibus deinde adeo vivacibus instructus est, ut visu Lynces, auditu talpas, odoratu vultures, gustu apes, tactu araneas quam proxime accedere credatur. Corporis denique totius compositio vegeta, et humorum attemperatio integerrima.
Non enim atra bile, aut melancholia abundat nimia, ne bile flava. Seu cholera exundat, ut proinde neque tristitia, quam vis solitatiam vitam agat, deiectus sit: neque ita, quantumvis lacessitus, effervescat, sed aere iuxta acsanguine in ipso dominante maxime laudatum a Physicis corporis temperamentum sortitus sit. Laetus semper, vegetus, ex ultabundus pervigilat, omnesque observat insidias. Ut dormire cum leonibus, vigilare cum canibus insomnis a valeiudine. propemodum videatur.
Quid, quod valetudo ipsius nullis comperra sic morbis atteri; ut in hoc animal, tum praesertim, cum inter ungues expitat, cadere iure dicas, quod paradoxon existimant, sine morbo emori. Nulla enim scabie, aut perigine affligitur, nullis corpus infestatur verm culis, podagram aut chiragram nimia potandi licentia non incurrit, venter nulla aut constipatione, aut diatrhaea, nisi innoxia forte, laborat, vix denique cephalalgia aut phthisi, aliisque insamibus, ac detestandis morbis, ut Gallicus, ac pediculatis habetur, interiisse repertus est. Unde neque medico, neque hetbis medicis pulex utitur. Quin potius credibile est puleio seu pulegio herbae in medicina Valetudinem aliorum curat. celeberrimae nomen contulisse. Atque ipsemet medici officium praestat in homine, cum eo inprimis tempore, quo
noxiis honoribus, aestivo calore veritatis abundat, maxime secta leniter cute mollissimc eosdem subducat, ut alios ab ipso chirurgos venae indidendae, sanguinisque extrahendi rationem didicisse merito sentias.
Ab agilitate et ingenio. Agilitas vero quanta, quam expedita membrorum omnium ad motum alacritas! hostem pulex (ne trepidum parvique animi existimes) nunc hac, nunc illa parte invadit primus, mox ubi sese imparem advertit resistendo, prudentis instar militis, teceptul canit, seque fere per apertos campos fugae committit, Croatarum equis longe in omnem partem versatilior; vix ut unquam ita fugiens sit interceptus. pedibus enim posterioribus feductis in poplices, dein exixus in altum corpore, Divi! quanta transmittic lectorum conclaviumque spatia! altera certe pediculorum legio, quae homini cum pulicibus militat, et gravis armaturae milites, habere videtur, nihil tantae celeritati haber simile, quamvis a pedibus nomen sortita.
Occultandi sese artificium ingens. Quod si vero audaciores aliqui fugam velut indecoram, respuant; quam illi opportunc proxima Iatibula occupant, unde improvisum hostem rursus aggrediantur! Ambias, disquiras saepius, atque illas in insidiis delitescentes, ne advertas
quidem, etiam cum adverteris. Ita in angustias coacti, nigelli potius atomi, quam pulicis prae sespeciem ferunt. Immo iam deprehensi suos etiam hostes, echini in morem contracti, deludunt. Ubi vero occasionem dispexere qua data porta ruunt, et adversatio indignanti, dolentique, tergus impunc obvertunt, in Cum Finnis et Gygo comparati. campo semper, velut periti equites, elapsuri. Quin et artem illam tenere videntur, qua Finnorum aliqui iustructi memorantur, ut in oculis insectantium sese hostium repentinis tenebtis subducant. Nisi forte Gygis annulo abs se reperto, singulare illud occultandi sese beneficium occupaverint. Certe Achelous cum Hercule sub variis formis pugnans, sob una pulicis figura facile hostem delusisser. Ubi tamen iam interceptus pulex fuerit, ad mortem inevitabilem trahitur, (neque enim lytrum ullum pro illius redemptione acceptatur) pristinae suae virtutis nequaquam oblitus inter captantium a generosa morte. manus, atque ungues ad extremum usque Spiritum obluctatur, ac saepe intestinis omnibus per vulnus effusis, aut media etiam corporis parte ac capite revulso adhucdum pugnat, et animum non nisi generosi bellatoris instar ponit, post fata, non quidem ad caelum inter sidera, sed terram; inter herbas ac flores, ceu
Natcislus quispiam, transferendus, pulegioque nomen relicturus, quod unum maximis etiam Regibus in votis fuisle testatum est.
6. Laus a virtutibas. Sed quid illius fatum, praematura morte, describimus, cuius virtutes, quae in animo praecipuc locantur, virdum delibavimus. Et vero si politicas in hac bestiola virtutes quaesietis, multa in ea laudanda invenies, quae homini deesle iure optimo conqueraris. Cum enim velut ad bellum hae animantes natae sint, a pace, mutuaque amicitia. tamen nullis unquam inimicitiae, nullis contentionibus inter. se dissident, nulla de finibus concertatio, caedes nulla: atmatas in se in vicem proboscides numquam stringunt, neque dant, neque accipiunt vulnera. Et quaenam haec istarum laus, ac dedecus nostrum? pulex pulicem patitur, et homo homini invidet, vitam fortunasque eripit. Quid ratio? quid leges nostrae? quid institutae respublicae? si absqueratione et legibus, absque etiam rebuspublicis ita vivant pulices, ut hominibus quoque ad bene beateque vivendum exemplo esse possint; ita vero in Europa vivant homines, ut Gallus, Germanus, Anglus, Hispanus non diversa mntum gentium nomina, sed et mortalium species bellis exitialibus dissidentes videri possint. Nam insignem eius fidelitarem quis ignorat? erubescere multi
hominum porerunt, perfidiae plenissimi, quique nullam colunt, nisi ut Plutarchus, ku/tras Fili/an, id est, ollae amicitiam, et fugiunt cadis cum faeoe siccatis. Rari enim sunc Thesei inter homines, qui Pitithoum sequantur, cum tamen inter pulices non paucos reperias, qui ad carcerem etiam, atque vincula, ad catastas, ad crucem denique ac mortem ipsam adhaereant ei, quocum semel arctam societatem iniere. Ita nimitum a Solitudinis ainere. aemicus certus in re incerta cernitur.
Pulex praeterea, ut solitudinis amans est, fic contemplationis ac silentii obse vam tissimus videtur, quod certe a Philosophis illis antiquis vitae institutum hausisle credibile est, quibus perquam familiariret usus fuisse creditur, atque inprimis Diogene Cynico, quocum etiam haud hubie vas illud celebre coluerit, ad quod ne Alexander quidem magnus, fine reprehensione. admitti potuit. Didicentit etiam abs Diogene plena luce obire, ac quaerere homines, eosdemque repertos mordaciter pungere. Ita quidem, ut nec Diogeni ab eo fitparcitum, sed suum in pulice mordacem Diogenem Diogenes invenerit. Paupertatis deinde studium arque amorem abiisdem Praeceptoribu pulicem hausisse existimem. Andieric credo illam Epistolam, qua Epicurus Pythocleae scripsit: Si vis te divicem facere,
non pecuniae adiciendum, sed detr ahendum cupiditatibus. Socratem forte etiam meliori profectu audiverit, quam Asinus Ammonium Alexandtinum dicentem ellm ditissimum, quipaucissimis contextus viveret. Unde quidem mihi divites videntur, qui paupertatem, pauperes qui divitias impensc sectantur. Quod in pulice nostro verum esse comperias, nullus unquam inter inopiam indigente. Cibo enim vefcitut parabili, quem natura ipsa, non insolens praeparavit industria. Vestes alias, quam eadem natura concessit, numquam appetit. Ut quemadmodum Protoplastus quondam noster in prima vitae innocentia videatur aetatem agere.
CONCLUSIO. Vos hic, Viti Anachoretae, vos appello, et non ad formicam mitto, quo Salomon pigros destinat, si forte is vobiscum non habitet, ut ab eo silentii, contemplationis, ac paupertatis praeclarissimarum virtutum exempla desumatis, antiquissimis, ut audivistis atque expertissimis magistris usus est, proindeque ipsi in hac arte est credendum. Illius vos solitudinis taciturnitas delectet, quam in pulice deprehenditis, reconditum aliquem vestris meditationibus angulum quaerite. Lubeat hic tenuem potius, obicuramque extra mundi strepitum vitam exigere, quam pulici honoris lucem
sectari, capi illecebris, periculis obiectari. Vos vero Flolandiae Principes, viri integerrimi, nolite obsecro permittere, ne subiectae vobis nationes in pulices innocentissimos tanta posthac immanitate grassentut, ut causa inaudita sine cunctatione, sine miseratione, sine proprii sanguinis reverentia, non tantum patriis tectis possessionibusque, sed ipsa etiam, qua nihil est catius, vita excludantur. En supplices adsinum vestrum confugiunt, obtestantur per iura commuois sanguinis, per familiaritatem qua vobiscum sunt usi hactenus, per fidelitatem, qua in omni vos fortuna sunt comitati, concedite hanc illis vitam, quam quondam dedistis, nec pristinam illam humanitatem vestram, inexspectata atque insolita vobis severitate corrumpite. Vestri esse ac manere votis omnibus desiderant, iisdem quibus nati sunt tectis ac lectis foveri, illa denique haereditate potiri ad quam Deus et natura e vestro illos sanguine procreavit.
ORATIO X. Vituperium et damnatio pulicum, priori orationi opposita.
EXORDIUM ducitur a persona atque offisio Principum, tum iniqua Ad versarii pestulatione. CUm multa divinitus, serenissimi Principes, a maioribus nostris invenra, atque institura sunt, tum nihil praeclatius,
quam quod summae nobilitatis, ac sapieniiae vitos tebus praeesse publicis voluetint, qui nihil vile atque abiectum, nihil iniquum, ac probrosum statuerent, quo vel nom inis nostri dignitas, vel communis aequitas labefactari posset. Qua postquam considero, atque etiamnum a vobis sapientet conservati, fortiterque defendi animadverto, in spem maximam venio, numquam vos pulicum istius Patroni, tam imporituna oratione, tamque improbalaude adductum iri; ut quae ille sophistica quadam argurandi subtilitate, pro eorum torela, ac conservatione adornavit, haec audienda vobis esse, ac sequenda puretis. Si enim pulicibus impune fuerit urbes nostras obsidere in domos irtumpere, ipsas vestes, thalamos, et corpora omnium invadere, inquinare, vexare, confodere; si nemo his obfistere, nemo non alere, ac fovere, tam infesta cunctis animantia cogatur, quae dominobis, forique quies quis somnus laborque inviolatus effe porerit? sin autem illa, quae caeco pulicum furore; arque inaudita passim audacia perpetrantur, hae vos, ut par est, flagitia, iusto mortis supplicie in eis vindicanda iudiceris, spes est mulcorum diligentia, et illorum castigandam temeritacem, atque insaniam, et quierem nobis integram conservandam esse. Quod ut fiat, vestra benevolentia, atque aequitate,
tum ipsa veritate, in luce et conspectu omnium a me exposita, impetrandum confido.
PROPOSITIO. Atque ut inde oratio mea proficiscatur, unde haec tota causa ducitur. Ferendumne scilicet, atque adeo etiam laudandum, Pulicum morsus impune tolerandos non esse. in pulicibus sit, quod corpora nostra obsideant, crebtisque haec morsibus, hausto illorum sanguine, perstringant? libere vereque pronuntio, non modo factum hoc laudem meriti nulla, sed reprehensionem omnium, iustam indignationem, atque ultionem, iure optimo infligendam.
RATIO Etenim quis tem etitatem illam, porterviam, 1. a natura. atque improbitatem digna satis verborum gravitate descripserit, qua stimulati Facinoris gravitas ab hominis dignitate, et pulicum vilitate extollitur. inflammatique bruti illi, non pecudes, sed quodlonge abiectius est, vermes, hominem ratione praeditum, incurvae ad tetras be stiolae, divinae erectaeque ad caelos imaginis creaturam, lacessere, atque infestare audent? qua iure nullo, nulla teverentia, auctoritate nulla, summa licentia, despe ctuque tantum facinus, contra viros honestate eximios, modestia graves, meritis observandos, necloco, necratione, nec consilio aggrediuntur?
Per Apostrophen ad pulcice: ac deinde ad Principisexaggetatur. Vos ego, si qua tamen vos percellere contumaces possit, vos insanas ac furiosas animantes compello: quae vos
impudentia, quam intolerabilis petulantia incessit; ut non contenti rusticorum mapaliis, nec pauperum lacernis, aut vetularum togis, in honesta procerum consortia, in aulas Principum, in hanc ipsam cutiam involetis, hos tales viros, qui non solum consiliis suis, sed etiam specie ipsa dignitatem Reipubl. sustinent, proterve invadatis, neque in peritis doctrinam, in sapientibus prudentiam, in modestis verecundiam, in pacificis quictem, in delicatis teneritudinem in heroibus fotritudinem, in Principibus denique nobilitatem atque auctoritatem observetis O singularem pulicum remeritatem! ô procacitatem nulli amplius honesto consortio perferendam! vivunt vero illi, patientissimi Principes, et nostro vivunt, ac volutantur in sanguine, non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. In lectissimum hunc senatum veniunt, ad gravissimorum virorum concilium advolant, non senum canitiem, non magistratus auctoritatem, non horum Principum dignitatem maiestatemque verentur. Et si minus vultum omnium subeunt, conspectum atque ora reformidant, suas tamen amant latebras, tenebras sectanrur, moliuntur insidias, vulnera ac sanguinem meditantur. Prorumpent aliquando, mihi credite, prorumpent, atque in illos etiam iugulos vestros nisi vim avertatis,
involabunt. Raro cuiquam diuturnam illi quictem indulgent, nonnumquam illi quidem, aut octantur, aut interquiescunt; sed ut opportunitatem rapinarum dispiciant, ut ingluviem mora reparent, crapulam edormiscant, vires roburque ad novam invasionem exacuant: haecrequies non ad pacem, sed ad bellum acrius instaurandum est comparta. Toleranda haec esset illorum insolentia, si ad dissolutorum tantum adolescentum divexandam cutem esfet destinata, quibus pudor non est, vellicantes acrius obiecta manu submovere, occurrere violentis conaribus, et affrictu aliquo dolorem mitigare; ar vitos aetate sapientiaque graves divexate, qui immoto vultu liabituque corporis, in aliorum hos morsus consortio sustinere coguntur; illorum neque verecundiae neque dignitati parcere, hoc demum est, quod inter extrema pulicum flagitia deputamus.
RATIO 2. ab etymo. Iam ego vos, vestramque ingenuitatem consulo, magnanimi Proceres, an haec diutius in his Flolandiae regionibus perferenda existimetis: Germanis certe opprobrio Nomen pulicum turpe et contemnendum. sumus, qui, ob infamem pulicum fre quentiam, hoc primum nomen his terris imposuisse non frustra videntur; ut cum aliae fere nationes, aut fortissimis heroibus, ut a suo Theutate Theurtones: aut a pugnacibus animantibus, ut a Gallis Galli; aut a firmato corporis robore, ut a
Saxo Saxones; aut nonnumquam etiam a celerrimis geniis, ut ab Angelis Angli; nos velut a degenetantis naturae monstro, quod una Germani syllaba Flo dicunt (vix aliquo, proptet vilitatem, dignati nomine) Flolaudi probrose compellimur. Profecto nisi huius tam ignominiosi nominis maculam abstergimus, nisi scelerara illa nobisque infesta pulicum agmina in exilium pontumque Euxinum amandamus, nimium in genus nostrum crudeles, in illos misericordes erimus. Si enim Ovidium impurae tantum voluptatis patrocinium hoc exilio dignum fecit, quanto aequior poena in pulices, longe illo im pudentiores, decernitur?
RATIO 3 A comparatione minorum. Neque enim hominem nos laedentem impune feri mus, cur ergo pulicem? Hoc vero quale quantumque sit facinus, quam ab hominis ingeniis dissimulatione alienum, illi obsecro ex pendant, qui levisfimas quasque hominis in hominem offensiones vindicandas censent, qui vilis abiectique esse animi ducunt, si vel con tum eliosum sibi verbum, ne dicam pugnum, in os impactum sustineant, nec pat pari, aut etiam graviori ratione reponant. Saepe verbo acrius stricto rependunt verbera, pugnum pugione refuiant; cerre ad laesionem, quamvis improvisam, videas expallescere, clamores indignatione plenos extollere, quidvis obvium pro telo rapere, furiose intentare, quandoque etiam in obstantis caput, autlatus
impingere. Tanta est in eiusdem secum naturae confortem, in divinae imaginis favorisque participem, odiorum vis ac nocendi promptitudo; et in spurium illum humani generis abortum, in illud naturae monstrum, impuritatis nostrae excrementum, pulicem; cuius nullum decus, nulla gloria, nulla unquam laus cum virtute coniuncta fuit, iustifsimae ultionis obliviscimut? componite obsecro, Hominis et pulicis oppositio, cum descriptione huiusper negationem. componite pulicem cum homine, videre cui indignemini, cui parcatis. Expendite huius in fronte honestatem, in genis venu statem, in ore pudorem, in vultu maiesta tem, in moribus compositionem, in membris formam, in brachiis usum, in pectore robut, in toto corpore gratiam, et cum illo comparate vermiculo, cui nihil frontis nisi ad impudentiam, nihil oris, nisi ad mordacitatem, nihil oculorum, nisi ad insidias, nihil pene membrorum, aut corporis, praeter ventrem, datum est Postremo ingenii virtutisque, quae in uttiusque sunt, dotes confette, omnia hominibus, nihil pulicibus concessum esse reperietis Nam quis in his cerebri, aut rationis quippiam, quis virtutis aliquid deprehendit? nifi ingeniam, aut virtus dicenda sit, nosse omnes insidias, atque opportunitatem ad inffigenda nobis vulnera, nostrumque sanguinem hauriendum designare. His igitur talibus, tam ab omni honestate, pudore,
gratia, ratione, virtute remotis parcere, cum nec hom inibus quidem ignoscamus, adeo indignum est, ut non hominis, sed brutae animantis factum debeat existimati.
Catelli etiam et sciur: si laedant, perstringumtur: cur pulex foratur? Perendum illud quidem, si Melitaeum catellum aliquem mulier, aut sciurum Iepidum suo in sinu adolescens foveat, blandoque illum manuum lenocnio demulceat, delicias qualescumque ludendo faciat, contrectet ac contrectetur; at pulicem his nosse, atque alere blandimentis, huic calidum impune indulgere gremium, hoc non modo est hominis stolide patientis, sed etiam inconsulte clementis. Quantumvis catellorum lepore lusuque quispiam delectetur, quantumvis venustate placeant, agilitate recreent; si tamen acerbitate aliqua perstricti, vel morsus intentarint, vel dentes iracunde infixerint; non feret, infliget verbera, persequetur. Non illos aut celeritas, aut venustas, aut gratia defendet pristina, brevis iniuria hos omnes favoris titulos repente obscurabit, et quae tandem illa nostra patientia est, aut vetius stupor et vecordia, qua obsessi tantam pulicum libertatem cernimus, impunitatem ferimus, ferociam Canes et lupos fugiendo; pulices per sequendo, vitamus. toletamus? Si nos furiosus quifpiam canis, esuriensve lupus invaderet, ostentaret dentes, rabiem gulamque in nos acueret, consultius nonnumquam fuerit,
nocere fugiendo, quam repugnando peri clitari, tum praesertim, si vel arma nos patia, vel animi corporisque vires deficerent: at pulicum insultantium agminibus nolle obsistete, non coercere petulantiam, mordacesque ptoboscides in fringere; hoc ego, vel supinae ignaviae, vel proiectae desperationis in homine, suis etiamnum sensibus instructo esse interpretor. Qui le oculos habeat, oberrantes reperire pulices, si pedes fugientes assequi, si manus deprehendere, si ungues exatmare, atque examinare poterit.
RATIO 4. a causis quod humanum sangui nem, cuius sitientes sunt, haurire nefas sit. Quod si denique expendamus, quo nos consilio ac fine putida haec et lasciva animalcula aggrediantur. Quid aliud nisi intem perantem ventrem, ingluviemque nostro saginandam cruore, deprehendemus? Nisi ego hic fidem mereor, longae per aestivos calores experientiae credite, nostrae cutis infensissimi hostes sunt pulices, humani omnino sanguinis sitientissimi. Huc omnis illorum cupiditas, vita, conatusque vertitur, ut quemadmodum illi opportune insidiari, eodemque ad libidinem exsaturari queant, neque destinati facinoris occasio tempusque subterfugiat. Solem quamvis ament, tamen gulae explendae gratia devitant, in angulos sese per diem obscuros recondunt, donec aliqua ad pascendum abdomen sese ferat opportunitas, tum per vestium plicas callide, ad
impaparati contra omnem ictum hominis cutem adrepant, taciteque per apertos calore poros insinuata proboscide sanguinem, quanta possunt aviditate, hauriunt: et si forte ab occupata statione, per infestas manus, detuibentur, violenta mox alibi irruptione instant, rimantur, penetrant, neque prius absistunt, quam satiata Confirmatur a comparatione parium. Latrones enim et Anthropophagos humanum sanguinem haurien tes abomi namur. ingluvie, venter tympani instar extendatur ac turgeat. Mitamur aliquando tantae crudelitaris latrones reperiti, qui ut se ad humanum sanguinem, sine errore effunden dum animent, pleno eundem haustu sibi prius mutuo propinaut. Obstupescimus Anthropophagos Indiae populos etiamnum existere, quibus familiare sit humana pasci carne, et sanguine potari; at hoc immitissimis illis pulicibus, quostam clementer nostro in gremio fovemus, quotidianum est: vivere sese posse non existimant, nisi nostro pascantut cruore, volutentur in sanguine, afflictione laetentur. Et vero mitius haecillorum atrocitas ferenda essec, nisi iliam velut per varia, ac reperita saepius tormenta, ingeniosa crudelitate extenderent, nostrumque petpetuo cruorem funderent, numquam cum vita exhautitent. Quam ad rem non interdiu solum, sed noctu maxime in humanum corpus, infixis quaqua versum armati oris spiculis, grassantur.
Ut iugilent homines surgunt de nicte latrones.
Pulices latronibus infestiores. Illud ego de pulicibus multo usurpavetim verius, qui per somnum nostris cervicibus lateribusque potissimum insidiantur, sopitos artus opprimunt, atque ex toto corpore sibi spolia colligunt. Tanto latronibus omnibus infestiores, quod nullas vigilum excubias, nullas militum voces, nullos canum latratus vereantur, audacissimc invadant, importunissime perrumpant, improbissime deprae dentur universa. O vestram auditores patientiam, ne dicam ignaviam, qua hanc illorum improbitatem tam diu sustinetis. Iam dudum hos, vel in exilio inter solos canes, quorum impudentiam superant; vel in manibus vestris, inter tormentarios ungues versari oportebat: iam dudum, aut fame perpetua in solitudine aliqua, haec eorum ingluvies erat expianda, aut iusta captivitate meritoque supplicio luenda. Vestris vos liberisirasci videmus, si indigno opes patrias luxu prodigant, si quod longo parentum labore partum est, hoc subita filiorum profusione consumatur, et tamen abiectissimis vestrarum rerum decoctoribus pulicibus hactenus parcitis, iram, manumque ultricem abstinetis, illi excerna fortunae hona; hi propria naturae invadunt: illi autum argentumque terra erutum; hi
coguatum vobis sanguinem, membris venisque corporis vestris subtractum, neclege, nectabulis, nec haereditatis iure debitum, invadunt, rapiunt, absumunt.
REFUTATIO rationum oppositarum. Cuius quidem rei veritatem gravitatemque, uttanto certius apprehendatis, ac penetretis altius, lubet illa revocare in memoriam (quamquam, si indignitatem spectem, vix lubeat) quae adversarius in hoc gravissimorum virorum consensu inconsulte pulicum origine iactare ausus est. Eos videlicet ab humano procreatos calore et sanguine, natali iure nostri corporis haereditatem ac 1. Nobilitas originis; quod ab hemine nascantur, nihil prodist. patrimonium sibi vendicare. Quem quidem ego hominem nulla physices cognitione imbutum, nulla legum humanarum petitia clarum arbitror, ut vel intelligat, quid natura hominis ad illorum generationem contulerit, vel iura ad eiusmodigeneris posteritatem concesserint. Qui si in pulicum conceptu pater, in ortu adstitisser obstetrix, hoc profecto diceret, nihil in utroque legitimum, nihil non spurium reperiti. Supervacuo corporum sudore, foeridoque cutis excremento suam ducunt originem, calido vapore animatur, cum sol in Tauro, ariete, scorpioque versatur, cornutis noxiisve ad ictum signis; ut quae illorum futura sit indoles, certius tibi de caelo praedicere Astrologus, quam de felicitate aut crimine vitae tuae imminente
possit.Quare non est cur pulex magis de humana glorietur propagine, quam bruchus ater, qui e equino procreatur excremento. Sputius hic ortus, aut monstrum verius est exerrantis naturae, cuius nullum, Spuriis non debetur hareditas. nulla possessio in corpus sanguinemque nostrum debeatur. Si enim praeclarissima maiorum nostrorum instituta, si leges patrias, si prudentissimorum hominum consulta, si Principum decreta, si Caesatis Iustiniani, et Institutiones, et Codicem, et Pandectas, si Bartholi et Baldi commentationes locupletissimas consulamus, non reperiemus spuriae huic proli ius ullum, haereditatemque propriam competere. Quamquam quid anxie illorum ortum expendimus, qui hostili odio, quo persequuntur hominem, immani illa siti, qua ipsius sanguinem appetunt, nihil humanae in se originis esse, nimium maniseste restantur. Quae enim par ingratitudo, atque hostilitas singi in stirpe erga progenitores posset, quam illorum sitire sanguinem, a quibus sanguinem nascendo sumpsissent? quod omni est insitum a natura generi, ut suis, a quibus sunt orti parentibus faveant, hoc uni Comparatiopulicis, cum ortis Adami, explosa. nequaquam est pulici negligendum.
Attamen longe nobiliori prosapia ortum esse pulicem adversarius gloriatur, quam ipse primum homo fuerit, siquidem Adam protoplastus noster ex inanima
tellure, pulex de vivo prodeat corpore, quod originis huius decus longe sit anteferendum. Nimirum, si quaecumque ducuntur ab homine, haec illis universe quae ex terra educuntur, praeferenda sint, iam capillus quem forfex demetit, omni erit pretiosiot bysso, sudor omni gemma nobilior, recrementa naturae cuivis auto praeponenda. Aversamini, video, et ad hanc orationem meam pene erubescitis, quanto igitur erubescenda magis illius praeconis laus est, quam hoc nomine publicibus impendendam putavit, ut ignominiosans illorum originem, aliquo nobilitatis excogitatae ornamento cohonestaret. Mihi certe gratularer, si qua cum hoc encomiaste haereditas cernenda obvenisset; etenim illi ego omnes consignarem ultro pulices, et mihi si quid auri gemmarumque esset lubens vindicarem. Nobilissima illa portione rerum cederem, et ignobilia haec possessionis membra occuparem. Ad haec risum non renetis, quorum ante indignationem concitabam. Tantae videlicet unius hominis in hoc facto amentia extitit, ut quaecumque dixit, vel cum indignatione reicienda sint, vel cum risu 2. Dotes corporis in pulice ridentur. exsibillanda.
Quis vero bilem contineat, aut spleni temperet, cum eundem hominem corporis animique dotes in pulice audiat extollentem, qui si multis careat malis
morbisque, multis etiam bonis commodisque est destitutus, et si catere malis in laude deputandum sit, hoc quod nihil omnino vel est, vel possidet, multo erit laudatissimum. Form am corporisque eximiam proportionem in pulice extulit, in quo ego nihil reperio, praeter capur, sine fronte, ac cerebro; pectus sine corde; ventrem sine modo. Qua solum parte, in omni animante despectissima, maxime eminet, ut non aliae magis rei, quam pascendo abdomini natum intelligas Porro quod sine morbo, inter ungues, plerumque capientium moriatur, hoc beneficium cum furibus ac latronibus, in equuleo, aut rota, exspitantibus, commune possidet. Agilitas illius si qua sit, hac, cum ad noxiam libertarem, cum ad rapinas, et vim scelerate abutatur, non ad laudem, sed reprehensionem est referenda. Magis illud quidem optandum nobis omnibus, ut cum ad supplicium se dignum poscitur, minus celeritatis haberet in pedibus, minus in effugio praesidii. Non tamdiu et ipsius insolentia esset impunita, et nostra quies petturbata.
3. Pulicum virtutes atque inprimis sidelitas nulla est. Postremo quae de virtute pulicum ab adversariodicuntur, cum sine veritate allata sint, tam facile negando ruunt, quam asserendo adstruuntur. Fidelitatem inprimis admiratur ac depraedicat, qua nos, etiam in tristissim is fortunae casibus, cum
lubrica amicorum cohors destituit, indivulsa societate comitentur. Non deserant in carceribus, non in suppliciis, nisi cum anima discedente, relinquant. Fateor egregia virtus, non teterrimum avetsari in ergastulis foetidissimis squalorem, non ad immania trepidare poenarum genera. Sed ut nulli hunc faveo exitum; ita tamen si hunc incurrat, nolim illam pulicum humanitatem quenquam ex petiti. Etenim sicad ergastula miseros comitantur, ut perpetui illorum tortores sint, et carnificis simul officio fungantur, saguinemque eriam profundant ante supplicium; sic in asflictionibus adhaerent, ut easdem augeant, in carcere tenebrisque conclusos obsident, ut suas facilius occultent Concessio. insidias, vim crudelitatemque impune exerceant. Itenunc et publicum fidelitatem exrollite, praedicate benevolentiam, haecillorum studia erga nos, ac merita celebrate. Vestri his corporis praesidium credite, in secundis vobis rebus socientur, in adversis haereant, in omni fortuna indivulso amore copulentur. Equidem ita cupienti adversario hanc felicitarem non invidebe, cedam eidem quoque de meo hoc comitatu, quantum quantum possidebo, ne copioso eorum satellitio unquam destituatur. Vobis vero, gravissimiac sapientissimi Iudices, qui huic causae definiendae praesidetis, numquam illam sortem
oprabo, qua infestum hoc agmen, sive in libertate sive (quod absit) in captivitate vestes corpusque obsideat. Non est alia haec, mihi credite, quam furum societas, non aliud quam latronum beneficium, adsunt ut insidientur; comitantur, ut spolient; adhaerent, ut opprimant: nec carnisex quidem ullus tam immanis est, qui non intermisso supplicio, ita reos torqueat, iteratis toties poenis affligat, non aliquando finem modum que, in ipsa morte, tormentis statuat. Sed pulices eiusmodi tortores sunt, qui nulla satis praeda explentur, nullo exsaturantur cruore, aullo exitu absolvunt supplicia. Hi non fabulosi sunt Tyty vultures, qui renascente semper fame sitique idem arrodunt corpus, sundem sanguinem hauriunt.
CONCLUSIO. Quocirca etiam atque etiam considerate Iudices, quid vobis agendum sit. Nam si pulices a scelere absolvitis, si libertatem indulgetis, nullum denique in hac republ. flagitium est, quod possit vindicari. Opum vestratum fures, in iudicio constituti, ad hos sanguinis praedones vos provocabunt, ne cum illis impund fuerit vestri corporis spoliis exsultare, sibi magis noximum sit, externas tantum opes liberius contrectasse: proditores si vestris insidientur lateribus, si in vos hostilia moliantur, si spiculatores in vos immittant, nihil se tam grave, tam temerarium, tam immite, quam
publices vobiscum natos, vestroque educatos sanguine machinati contendent, latrones, cum gladios in iugulum stringent, cum vulnera infligent, ac vestrum cruorem haurient, nihil supra publicum audaciam, supraque improbitatem tam vilis anim alculi se aggressos memorabunt, patem renieritatis, paremque slagitiorum omnium im punitatem exspectabunt, non potestis illis ignoscere, si in hos animad vertendum pureris, culpa tam similis, simili poena erit absolvenda.
DELIBERATIO ADOLESCENTUM. Quod potissimum vitae, ac studiorum altiorum genus fit amplectendum? In qua breviter rili iosae, ecclesta sticaeque, aec saecularis vita,praesertim negotiantium status, tum Medicinae, Iur; spprudentiae, ac Theologiae studia suis commodis incommodisque expenduntur, ac denique statuitur quid in re ancipiti factu optimum videatur.
Exorditur a bivio Herculis per somnium obie cto, quod hinc voluptas, indelaber, insidebat, estque image viae duplicis vitae nostrae. A. VIgilansne somniem modo, an somnians nuper vigilaverim, haud satis definite mihi posse videor. Etenim illi cui nunc adsum consottio interesse me, viva non minus, quam nuncimagine, persomnum credidi; quo, post iucundam confabulationem dissoluto, cum alius alio se; ego quoque, ut me domum conferrem, in pedes erexi. Veium progressus aliquantulum ad bivium constiti, incertus quod
iter capescerem. Erat angustior ad dexteram semita, quae sensim per praerupta in montem assurgeret, principium eius viae homo agiestis, pulverulento corporis habitu, callosis manibus, exercitatoque vultu obtinebat, qui monebat hac ascendendum, nisi a patria velim domo deflectere. At cum primum ad laevam oculos deflecterem, longe sese facilior offerebat iture via. Haec per spatium explicatius fusa, in amoenos denique campos porrigebat. Vernantia floribus prata, arborum que hinc et inde assurgentium sparsae contra aestum umbrae, musico pene strepitu intetsluentes rivi, et blanda silvarum irritamenta, modulantes philomelae haerentem provocabant. Sed etvirgo haud procul venustissimo habitu vultuque, qualis olim Paridi Helena videri poterat, viridarium proximum insederet, fioribus carpendis intenta, cumque propius, ut de via cognoscerem, adiissem, erecta subridenti ad mevultu decerptum florem obtulit, et post habitos ultro citroque sermones, illo, quo coeperam itinere, progredi iussit. Verum dum nondum cunctantem impelleret, quod certum quam amoenum iter mallem: vox etiam, nescio, cuios, a rergo insonuit; quo vadis? ad quam territus atque expergefactus haesi. Ita cum somno totum illud spectaculum dicussum est, reperique in mediis etiamnum plumis me
immersum. Unde ne quid mihi hodie eveniat simile, non immerito reformido.
B. Profecto Herculete audimus redivivum, qui ad bivium illius, quod hinc labor, inde voluptas insidebat, deductus fueris. Clava tantum opus tibi erit, ut monstra eadem novus Alcides conficias. Verum recte quod somnium te vidisse asseras, iis enim quantum subsit certitudinis, iaolim traditum est Nam quae fuit apud Graecos olympieorum certaminum gloria ad hanc aspirabant plurimi, et, ut hi qui amant, sibi somnia fingunt, sic et illi blando nonnumquam somniorum oblectamento vincebant in lecto, in arena vin cendi. Erat in his cutsor iam ad olympia adeunda comparatus, qui cum per som num se quadriiugo invectum curru contemplatus esset, spe pletus, summo diluculo interpretem consulit Coniecturae ex somniis ina nes, et saepe pugnantes sunt. et ille vinces, ait id enim agilitas equorum, et robur indicat. Mox et Antiphonam magis celebrem ex somniis coniectorem adi vinceris haud dubie, inquit, nam quod quatuor te currendo praeverterint, nimisest manisistum Idem prope alteri per somnum eiusque coniectorem deluso, respondit. In aquilam is se, per nocturnam imaginem transformari sensetat. Vinces, air, coniectorum primus, cum aquila super omnes sese volucres celeritate efferat. Sed vinceris, respondit Antiphon. nam haec avis, dum fugat alias, ipsa est altima, Ita opinor ex hoc tuo insomnio
alter te fortassis Herculi similem; ego te maxime dissimilem futurum auguror. Ille enim laborem invitantem sine mora secutus est, tu mihi voluptatis blanditiis iam tum aurem aperuisse videris.
Finis exitusque hominis in ancipitil huius vitae vinconsiderandus est, cum D. Augustine ab arrorrevocato. C. Hanc saepemihi voc em, quo vadis? sive patentes, aut Magistri, insonatent; sive propria oggereret conscientia, frenum esse memini, quo ruentem ad vetita impetum continetem. Nihil stukius; quam semel hoc agere, quod centies actum doleas, et nec sic quidem, ut nefactum sit, assequatis, Augustinus, illud Africanae Ecclesiaesidus, quantum a recto eursu per voluptatis orbitam deflexerat? Ingeminavit a tergo cum D. Ambros. Mater, quo vadis? fili mi, quo vadis? inflecte viam, errorem corrige, resipisce.Stitit quamvis reluctantem, perculit, reduxit. Qui contento deinde per regium laboris iter cursu, quidquid viae temporisque male impensi perierat, magna laude fructuque instauravit. Doluit, tam se sunctanter indoluisse. Densa illa erroris nubes, quae tantum lumen orbi subduxerat, postea in lacrimas paenitentis animi resoluta, praeclara Christianum orbem doctrinae morumque fertilitate irrigavit.
Duorum fratrum stulti et sapientis parabola in qua hic bono, ille malo consilio eventuque secutus, imaging m exhibet anima no stra corpovim ale obse quentis. D. Illius mihi hic in mentem, quod de fratribus duobus circumfertur, historice, an tantum parabolice, hic non disputo cuna sola facti imago nobis ad exemplum sautelae serviat. Illorum alter sapiens, et
stultus alter, Phtonimusille, hic Morus dictus est. Uterque cum ad bivium eiusmodi, qualeolim Herculi offerri potuit, constitisset, de via anxius, sapiens hac, illac stultus incedendum esse contendit. Pervicitque hic tandem pertinaci sententia, ut sapiens hac via stulcum ducem sequeretur, quam minus certam esse tutamque, non ignorabat. Fratris hoc imbecillitati dandum ratus, ut ne illum errantem in periculo destituerer.Verum certius praesentiusque opinsone utriusque discrimen suit. Siquidem progressi longius, militumque insidiis conclusi, intet vincula ad Iudicem, velut fures latronesque, abstracti sunt. Hic purgare se quisque frarrum, arque in alterum culpam viae errorisque transferre coepit. Sapiens stultum fratrem suum appellare seductorem, contraque stultus contendere, aberrationem omnem fratri multo se prudentiori imputandam: hunc nisi consequentem praeiturum se numquam fuisse. Iudex postquam defendenti iuxta arque accusanti autes praebuisset, denique hac sententia litem absolvit. Stultus reus esto, quia sapientem non est secutus; sapiens, quia stultum secutus In eodem nos propemodum discrimine, sodales, constitutos video, quando ab his studiis digressi, quibus prima aetas solet institui, ad bivium satis anceps iuvenilis aetatis consistimus, in quo ad hunc illumve vitae starum reliquus deinde cursus instituendus est.
Neadolescens exerret via recta salutis, videndum diligenter cui se studio, post Philosephiam presertim addicat. A. Iam denique vestro etiam, Collegae, iudicio, mei ego me vanitate somnii non protsus delusum intelligo, quando omnibus nobis in meta adolescentiae, studiorumque illi familiarium constitutis, illud a tergo inclamati animadverto quo vadis: quam deinde vitae studiorumque rationem amplecteris? arm atamne Palladem, an inermem consequeris? solitudinemne religiosam, an non populatem in foro strepitum deligis? Medicinae, an iuri, an Theologiae animum operamque impendis? Quo vadis? anceps via, dubius exitus, periculosa deliberatio est, ex qua tempoialis iuxta et aeternae felicitatis momenta inclinantur. Quis hancsatis apto consilio responsoque quaestionem expediet?
C. Unius haec res ingenio definiri absolvique non poterit. Suus cuique animus hac in discepratione consultor futurus est optimus. Non omnes idem sapimus Quot corda amantium, tot quo que in divetsam vitae rationem inclinantia animorum pondera sunt.
Plures cnpiditatem, quam rationem in deligende vitae statae inconsulta sequnntur. D. Sed plures repetias, qui hanc rem concupilcentia, quam conscientia metiantur sua Qui illuc abeant, quo praeceps consilium, quo caecus amor, quo voluptatis prurigo, quo honoris ambitio, quo opum cupiditas, quo blandiens societas, quo spes inconsulta, quo parentum illecebiae, quo consanguineorum hortatio:
verbo, quo caro et sanguis, non quo Dei Spiritu abstrahit. Hi videlicet ex una deliberatione male instituta conclusaque omnem vitae, si minus praesentis, certe venturae felicitatem prodigunt. Sua enim cuique definita a Deo est vivendi ratio, qua neglecta salutem negligat Non quemvis cuivis pedi aptaveris ealceum, nec quemvis in quacumque disciplina vitae ad optatum eius finem deduxeris. Ordo est, ut in elementis creaturisque ceteris, ita in diversis vitae statibus; hic tibi, alter alteri conveniet; oppositus neutti. Qui semel hic erraverit insanabili plerumque errore peccat. Male aditum connubium, iurata temere militia, devota inconsulto religioni vita, errores sunt qui raro corriguntur. Quocirca deliberandum est diu, quod statuendum est semel Iure damnatur Sapiens qui sbultum temere est secutus.
E. Igiturne religiosam etiam vitam quenquam inconsulto posse capescere existimas?
Etiam Religiosus vita sta ius malo consilio adiripotest. D. Sic plaenc. Etenim si hanc alio sine prenses, quam ut sem otus a saeculi curis periculisque, Deo impensius et absque noxa deservias; errasti. Si has tantum odisti curas laboresque, quae rebus ad vitae necessitatem parandis debentur; si paupertatem magis in Monasterio declinas, quam sectaris: si otiosae hac vita caperis, mensam
amas gratuitam, errasti. Corporis te huc cura traxit, non animi. Ventrem magis spectas, quam mentem, quam pietatem, quam Deum. Praepostera electio est, illic te carnis blanditias venari, ubi illius cupiditatibus obnuntiandum est; in deserto copiosam sperare segetem, in salictis rosas quaerere, in labruscis uvas. A mundo recte nemo discedit nisi ad Deum. Qui extra hunc quippiam in religione sectatur, amissis omnibus, nihil reperturus est. Tot illud testanrur, sua denique exspectatione delusi, quotquot habitum semel sumptum turpi transfugio deposuere. Horum plerosque in ipso religionis sufceptae proposito aberrasse; iam adhuc in carceribus positos, credibile est, ideoque ad metam destinatumque bravium non pertigisse. Qui Scopum ferire contendit, meditato ad hanc oculo collineat. Latissima patet ad exerrandum via. Etiam dum perspicaci destinasti oculo, aliquando non feries.
E. Sed illa quae fulget ex religiosae vitae consuetudine morum tranquillitas, hilaris atque ad omnem fortunam compositus vultus, quid est curamari, votisque innoxiis designari non possit?
D. Recteid seceris; modo Dei id gratia potius, quam tui. Quippe aspernari in saeculo opes, ut in religione non egeas: saeculi fastidire tumultus, ut in religione,
extra fortunae impetum, quiescas: honores despicete, ut in claustro observeris, negotia tantum cum molli orio permutare, velle hilarem tranquillamque consectati vitam: hoc est amare seipsum. Cortige hunc animum et conciliandi Numinis gratia molire eadem, factumque omnibus tuum probabis. Ceitius et quietem et honorem obtenturus, dum non quaesieris, quam cum spectabis. Umbrae hae tantum vitae sunt, sectantur fugientes.
Iusta cansaequae ad vitam re ligiosam nos queant impellere. Equidem alia esse doctus sum, quae ad hunc portum contendentem plenis queant velis impellere. Mare illud aestuantis mundi tor mortalium naufragiis infame, iusto timore vitaverit, quisquis suae cupidus salutis incertis praefeiet tutiora. Scyllae in hoc ac vitiorum Charybdes tam crebrae, tamque infestae mortalibus, ut nemo hisce, si non vorticibus, cerre periculis navim queat subducere; fluctuabit, offendet, cellidetut. Alia ex corruptione naturae propriae; alia ex contagione societatis alienae Corruptaenaturae vis infringenda. pericula insurgunt. Has vero tem pestates, nisi in portu religionis, nullibitutius evitabis. Hic metuendum illum cupiditatis insurgentis aestum obiectis temperantiae vallis infringes, hic immensa desideriorum vela intra pauperratis constringes angustias, lux uriantis voluptatis appetitum dulcioris continentiae placabis gustu, Submotis ille alimentis deficiet,
mirabiturque nullum esse oblectamentum animi dulcius, quam insano illo carnis oblectamen o privati. Vincta etiam nonnumquam cupiditas, ubi ad pristinam fuerit libetatem eluctata, suis destiruta praesidiis, vires frustra consumet, atque intra conatum infringetur. Superbia placido humilioris virae impulsa vento, suis facile velis detumescet, Invidiae irarum que flammae suis ultio in cineribus subsident, fomentis deficientibus. Haec sunt quae mihi aliisque innoxiam hanc vitam suadere possent, nisi difficilius aliquant o esset sibi imperare, quam aliis; accipere, quam date consilium. Alter tamen vitae huius scopulus, in quem plerique mundi asseclae impingunt, multo etiam in regione facilius Noxia societatis malum et pericula. declinatur. Vim noxiae societatis nemo satis, Tulliana licet facundia, descripsit. Siquidem plures depravata sociorum consuetudine, quam ingenii vitio delinquunt. Si quas hic mundus Sirenes habet, quae suadeant voluptatem; si quas alit furias, quae inflamment odia; si quas Parcas, quae abrumpant diem, animamque praecipitent: in sociali haec vita reperies. Amor, nisi similes inveniat, facit. Amplectimur socios primo, deinde et illorum vitia. Pudet, ait Magnus Augustinus, non esse impudente, ea praesertim in schola, ubi facilius praedicantur flagitia, quam virtutes, et turpis
videtur, qui tecusat esse: laudatur qui peritius deceperit, et invaserit audacius, ubi facile cum amore miscentur odia, cum blanditiis contumeliae, cum lenociniis pugnae, et non taro miserabili casu, aut amicitia, aut etiam vita abrumpitur. Nulla enim in malis societas felix simul ac diuturna fuit. Haec procul a solitaria vita submoventur discrimina. ubi nihil neque ad noxium amorem, neque ad odia nimium supperit. Non iam memoro huius vitae delicias, quibus illi sese feruntur immergere, qui facta cupiditate, Deo sanctisque rebus ac studiis omnem animi impetum laxant. Haec experti facilius praedicabunt Augustini nobis testes, et Francisci, et Ignatii, et mille alii futuri sunt. primi suis illud scriptis, colloquiisque ad Deum, nil nisi amoris ignes spirantibus; hi vita inter huiusmodi delicias liquescente professi sunt. Quibus nihil felicius, quam cum om nem mundi felicitatem calcassent.
Mundus sues etiam requirit incolas qui saeculavia negotia tractent. F. Haec sine praeceptore non disseris. Tuam vincunt aetatem et ingenium. Sed quandoquidem in hanc rem instructus venis. Age demus tantum tibi eloquentiae suppeditari, ut persuadeas omnibus. Quis denique agris credet semina? quis artes excolet: urbes incolet? leges sanciet, actuebitur? mercimoniis humanam societatem alet? navigabit maria, exteras etiam
nationes ad Ecclesiae gremium colliget? Unius nobis saeculi mundum facies brevi interiturum. His certe rationibus si tui meique parentes victi cessissent, nostra haec non auditetur oratio.
Nimirum id metuis, ne caelum ruat. Tam propitio multi siderenati non sunt, ut haec ad illorum animum pertingat oratio. Noctuis ad lunae diem natis frustra suaseris, ut ad solis radios ocuios aperiant, quos tamen purissimos lucidissimosque essc nemo non intelligit. Qui laesis sunt oculis clarissimum quemque diem aversantur, quo sani gaudent. A quilarum visus ut perspicacissimus, ita et solis patientissimus est. Nemo solem iure culpaverit, quod pauci inconnivo ipsius lumen obtutu ferant; aut lunam Nonomnes religiosa vitae praestantram animo assequuntur. praetulerit, quod humani aspectus tolerantior sit. Quod pulcherrimum religionis sidus nonnulli minus observent, suae impurent imbecillitati. Plures sunt qui ad lunam huius saeculi nati, aequioribus hanc oculis sustinent, quos frustra ad illius solis contemplationem voces. Non omnibus tam propitii fuere Superi, quibus aquilinos oculos indulgerent. Suavissima unguenti fragrantia, qua columbae tenentur, fugantur scarabaei. Caligulae Imperatori equinum fimetum odore spirabat tam grato; ut opobalisamo praeferret, et cenare in stabulo intersuas numeratet delicias. Suam igitur
quisque naturam consulat necesse est, et Quid valsant humeri, quid ferre recusent.
Malo igitur inter proletarios vitae meae sortem experiri. Sapientis viri vox est, vae soli, quianon habet sublevantem.
Rarum bonum est felix coniugium. Malta in co offendicula. At si quaeram: quo vadis? ad coniugium inquies, hocest, ad iugum a libertate, ad curas a quiete, ad litem a pace. Liberum, quietum, pacificum, coniugium, res est Gygis nondum annulo hactenus comparata. Felices sese multi autumnant, cum vel formosam, vel divitem, vel nobilem florentemque aetateuxorem repetere; sed plerumque in forma insidias, in auro compedes, in nobitate servitutem deprehendunt. Quia si pulchram duxerint, periculosa merx est; si turpem, odiosa; si divitem, uxori serviendum est, si pauperem, aliis; si garrulam, molestum consortium est, si tacitam, etiam taediosum; si parvam, malum despicabile uxor est; si magnam spectabile: si morbidam, onerosum; si vegetam, imperiosum. Qui nobilem uxorem sine elatione, formosam sine suspicione, iuvenem sine dissolutione reperit, is corvum mihi album reperisse videtur. Prima fere principia voluptaris condimento dulcia sunt, et sua per se novitas delectat; sed mox ut illa veterascunt, mutuisque accensa iurgiis incaluerint rixae, sensim odiis amor scinditur, et quod sincerum antea fuerat, suspicionibus corrumpitur. Si
improlis uxor suerit, quantum taedium! si fecunda, quantae curae! Haec perpetua sunt. Interea et formae gratia depetit, et zelotypiae non raro vitiis obnoxia est: ut quocumque te veteris, in stimulos offendas. Unum extra coniugium onus continentia est, quod tamen et in coniugio sape sustinsndum. Unum extra connubium onus praecipuum est, vivere continentem, cui in connubio opponam plutima. Verum et in matrimo nio, nisi persaepe contra voluptatem ar meris continentia, salutem perdidisti. Saepe absentia, saepe morbus, aliquando et mors ipsa coniugis quaesitas voluptates interpellat. Qui catni suae non poterit im perare, hoc etiam in statu im pelletur in ruinam. Malim illic igitur oppugnate voluptates, ubi diuturnior usus filmat vires, quam ubi referendae victoriae nullum, aut rarum habetur experimentum. Nulli ego properandum ad nuptias censeo, nisi ante suae norit dominati libidini. Rarus, qui ex illa quaeritur fructus, aut bonus, aut diuturnus est. Venenum in Venere conditur, dulce, sed exitiale. Caelibem vitam quisquis amplexus est ad coniugium transire, cum volet, potest. Connubialis nodus, Gordius est, non solvitut nisi mortis securi. Nulli hic ad probationem, ut in religione est, anni indulgentur: qui si essent, plures a connubiis, quam Monalteriis discederent.
F. Uttim que fateor difficultares insurgunt, in quas pronum erit impingere illos,
Firoque in siatu coniugali et libero eupiditates frangen das esse Henrici 8. Angliae Regis exemplo traditur. qui in hanc, aut illam partem coeco ferunturimpetu. Nam sive quis inconsulto zelo Religionem adierit; sive crudo indomitoque cupiditatis aestro stimnlarus rapiatur ad coniugium, improvisos allidetur in scopulos Henticus Octavus Angliae Rex, nihil medium tenuit, cupiditare in quodvis praecipitium raptus. Primi illum tae debat connubii, quod cum nobilissima femina Cathatina inierat, adeoque insano Bolenam prensabat affectu, ut Romanae Ecclesiae, cuius ante contra Lutherum egregius defensor extiterat, fidem fidelitatemque omnem obnuntiaret, religionis, Dei, salutisque omnis oblitus, ne impuris prohiberetur amoribus. Ergo suae iam ipse, se auctore, creatus Ec clesiae supremus antistes, qui et matrimonia sanciret, et divortia: ex pluribus deinde coniugiis nullum reperit, quod diu probaret. Liber ad coniugium, coniux rursus ad libertatem anhelabat. Alias proscripsit a thalamo, alias carnificis etiam securi transcripsit. Nulla erat quae in cupiditatis immodicae remedium su fficeret, cuius persanandae medicina a sola virtute petenda fuerit.
Status Clericorum sua commoditate multis placet. G. Media inter coniugalem et vitam Monasticam via mihi inprimis arridet. Feliciores enim in ceteris mihi videntur mortalibus illi, qui Cleticalem amplexi statum, divinis laudibus in ecclesiiis serviunt, nequesuae nimii commoditatis
hostes videntur. Nam et illam adeo tetricam teligiosorum servitutem exosi sunt, et has minus curas sentiunt, quos multorum liberorum parentes sufferre coguntur. Ultro propemodum ad necessitatem his omnia affluunt, honestus victus, opulenta quies, vita honorata. Ut qui iniquus rerum aestimator non est, hoc in statu, et Deo setvire placidissime, et sibi quoque vix decsse possit.
D. Vitrum quod maxime splendet, facillime frangitur. Nihil ego hac vita, quam tanto extollis opere periculosius habeo. Religio connubiumque sua frangendis cupiditatibus arma subministrat. Pericula status Ecclesizstica ingentia. Clericalis haec vita, non tantum arma his expugnandis non admovet, sed persaepe etiam subicit alimenta. Vitae libertas, nulli magnopere iugo obnoxia, liberalis plerum que mensa, iucunda atque in otisi educara societas, feminatum aut convictus, aut accessus, vacuum curis laboribusque tempus, chorus non obligans, saecularium consuetudo, peccandi opportunitas, speraa flagitiorum, vel latebra, vel impunitas, exempla delinquentium, vegetum ac bene nutritum corpus, animosa cupiditas, quanta haec universim sunt malorum irritamenta! Fortissimum Sampsonemstravit Dalila, piisssimum Davidem Bethsabee, Sapientissimum Salomonem alienigenae demetarunt; et
quisquam inter tot discrimina sibit ausit integritatem polliceri? Nec fabulosa quidem antiquitas hanc, vel Achilli, vel herculi adstruere ausa est; cui cetera omnia super humanam virtutem indulsit. Ut ut tamen flagitium omne devitaverit, certe periculum non declinabit.
Sunt tamen qui haec pericula laudabili vita superant. G.Innoxia multorum vita, eorum praecipue, qui urbes incolunt, quique honesta vitae disciplina sub uno capite reguntur, probant tam ardua quoque posse discrimina superari. Quorundam hanc vitam lapsus infamare non poterit, nisi ratione pari, aut vinum, aut mulieres prosus de mundo sublatas cupias; quod utrisque plures abutantur. Suum cuique statui Deus favorem impertitur, atque auxilia periculis non largitur imparia. Quibus si quisque proptium a virtute conatum adiecerit, nihil nimis arduum erit recta cupienti.
D. At prudentis erit intertot salutis humanae discrimina, hac iter instituere, qua tutissimum est. Malo hostem experiri nullum, quam in conflictu periclitari de victoria. Quorsum in acies inimicas meingeram, cum sine noxa, certiori salutis via licet praeterite? Quem sape casus trausit, aliquando invenit. Illud lubens confiteor, inter sanctos et rara huius vitae mitacula censeri posse, si quis innoxie hanc vitam transigat. Multos veta suis debere, vel cognatis, vel
parentibus (quibus potius, quam Deo ad hunc statum vocanti, parent) si male pereant. Ceterum quotquot intertot discrimina servantur, hos, ut dixi iure robustae virtutis viros praedicaveris. Lepide vereque Trevirensis urbis Canonicus, ita in hospitalimensa iocari auditus est. Multi rigidam Capucinorum vitam admirantur atque extollunt, at longe haec nostra rigidior est, qui lautas epulas, mulierum consortia, molle stratum somnumque, castam nihilominus vitam iubemur vivere. Quae obsecro regula tam severa est, ut rem adeo difficilem areligiosis hominibus exigat?
C. Equidem saeculari delector vita; sed cum in plures haec vivendi rationes scindatur, nondum satis deliberatum habeo, cui potissimum addicam animum. Quare belli fortunam tantisper experiri decrevi, dum sors et aetas viam ostendat. Ferunt enim nullam esse scholam, quae plus homini experientiae ad vitam quovis in statu prudenter transigendam adferat, quam militia. Latissimum illic virtutis esse campum.
Militaris vita qua sit. D. Vitiorum tamen aliquanto illic campus est latior, quam virtutum. Paucos ex bello meliores rediisse, quam abierant, compertum est.
C. Fortunatiores rediisse, non paucos, nemo negaverit. Ioannes Werthius popularis noster, Boici Caesareique belli fulmen, terror hostiam, recenti nobis exemplo
est, exhumili rusticorum stirpe, primo quidem nobilibus, deinde et comitibus insertus, pari opum affluentia hanc gloriam subsequente. Bellum honoris et fortunae theatrum est, nullibi citius suptema tenentur subsellia.
Ad opes et honores, non nisi per summa discrimina, et paucos admodum deducit. D. Sed et nullibi citius ad extrema humanae felicitatis devolvimur. Unus cum paucis emersit Werthius, brevis levisque fortunae spectaculum, cum intereasexcenti nobilium suas in bello opes, vitam, salutemque in morte consunsecrint. Ut hi mihi insana qua dam vertigine ad martem ferri videantur, qui periculosam illic felicitatem prensant. Interea non diffiteor exercendae hic etiam virtutis materiam suppeditari. Nulla religio tam arctis oboedientiae vinculis stringitur, nulla in refractarios ranta severitate animadvertit: nulla tam insuetis suos castigat ieiuniis, tam quandoque immoderatis exercet vigiliis, quammilitia Haec tamen honoris gloriaeque petituraeatque incertaespe sustinentur, quae salutis gloriaeque perennis gratia rarus amplectitur. Metito ad militiam properantibus haec oggeritur quaestio: que vadis: Mature expendas, consultumne sit, co te abite, unde tam incertus rigor est, tam vilis laborum merces, tam anceps gloria, tam salus dubia, tam lubrica multorum societas, tam cruda disciplina, tam virtus rara, tam exempla flagitiosa, tam praesens hwius alteriusque vitae pernicies.
Militares olim ordines laudabiliter instituti. C. Apage hac disciplina, quatotius militiae Christianae robut enetvabis. Turcis atq, insidelibus cettam de nobis porriges vi ctoriam. Nonne ipsahaec nostra Hcclesia Militares quondam ordines instituit, quos ingruenti Saracenorum obiecit multitudini, sine quibus nomen suum dignitatemque haud quaquam tueretur. Pium cetrehactenus maiores nostri censuere his vexillis succenturiari, arma pro Christiana libertate induere, suis hostes possessionibus deturbare, propagare ad barbaras nationes fidem. quae inermis imbecillisque Christi miles numquam imperaverit. Illa quondam Romanorum resp. orbis Domina, gentinmque Impetatrix, quamquam arte omniscientiaque emineret, armis tamen bellicaeque virtutihanc debet maiestatem. Tolle ab urbe Romulos, Scipiones, Matios, Pompeios, Caesares et quam his apud Posteros gloriam, illi quam obtinuit parem, relinques?
D. Magni referr quo consilio arma capias, qua mente tractes. Tam enim dem ens non sum, utomnem damnem militiam. Qui patriae defendendae magis gratia, quam alios opprimendi; qui religionis potius amore, quam odio hostium atma induit, laudem meretur. Consulto non temere extrema haec defensionis temedia capessenda sunt. Site reip. aut Hcclesiae salus ad bellum evocet, nefas etiam fuerit obluctari. Si levis
animi impetus, si parentum aut dominorum ingratum Imperium, si libertas vitae, orii cupido, opum at que honoris immoderata sitis, extra necessicatem te ad atma impuierint, nihil habent commendationis, multum etiam discriminis. Hadem igitur arma, et detractare, et apprehendere cum scelere potetis. Principium, finis, ratio bellandi virtutem a flagitio distinguet. Illustris illa bellorum vis, quae Romanes opes potentiamque in summo humanae felicitatis apice collocavit, insigni armorum aequitate, et religionis cura subnixa est; quod, Bella ut saluti, it a et exitio multis suns. nisi lacessita, nullam gentem oppresserit. Sed ramen haec eadem quae publico emolumento suscepta est, privatorum multorum exitio constitir. Quod eorum bellica soluti licentia in omni flagitiorum genere sunt volutati! quot immutato fato suam pro aliena glotia profudere vitam! quot partis eriam bello opibus porenriaque domi in pace abusi sunt, aut cette posteris ad omnem luxum Ingentes bello opes in unam congeste Remam, ereptae aliis ipsi romae exitiales fuere. luxuriamque materiam dedere.
E. Non iniucundum est eorum ex Lipsio de Romanae urbis admirandis meminisse, quae in opibus bello patta asserit. Per omnes orbe toro subiectas sibi Provincias urbs una de rebus sundisque vectigalia, de capitibus (quae millionum trecentorum censa fuere) tributa exigebat. Asia sola Syllae ac Pompeii temporibus ex vectigalibus
viginti talentum pependitmillia: Aegyptius sub Prolomaeo duodecim milia et quingenra, hoc est septem milliones et semissem: Gallia primum milliones decem, denique et viginti ex triburis. Quid ergo Syria, Graecia, Ilyricum, Africa, Hispania? Haec certe ex illis quae per vim superata, eriam (ut moris) adtributum capitale pendendum cogebatur. Vespasianus Im perator principatussui initio, mille sibi millionibus opus esse asseruit, ur Resp stare possir. Quare et suum vectigal urinae (doliis quibusilla colligeretur ad Fullonum usum distriburis) conitiruit; et aliis post se paris solertiae, qua ex sordibus aurum eruerent, curam iniecit. Iam vero opes, quae ex praeda manubiisque per triumphos inserebantur, maximae erant. Sub Regibus L. Tatquinius Superbus victa Suessa Pometia thesaurum intulit; qui ad vicies quater centena milia Philippicorum pertigit. Et ut alios praeteream, Scipio ex Hispania centum quadraginta tria milia, quadringentos viginti Philippeos: ex victa Carthagine, ter et decies centena triginta milia Philippeorum aeratio in vexit His quinquagies centena mil lia Aemilius Victor Macedonum addidit: Pompeius vero de Mithridate triumphans milia centies vicies cenrena, praeter donaria in militem distributa, quorum ultimis centum quinquaginta Philippicos censebat.
Iulius Caesar denique quadraginta millionum praedam intulisse chesauris comperrus est. His aurum coronarium ab amicis honoris primum causa in coronam triumphanti delatum accessit, postea et ipsae a Sociis coronae, et aurum postulatum est, necessitatisq, factum, quod fuerat obsequii, ingenti coronarum multirudine unam in urbem eonfluente, cum solus in suo triumpho Manlius coronas aureas ducentas duodecim, singulas bilibres tulisset: plures Scipio: Caesar etiam mille octingentas viginti duas, singulas librarum decem. Quamquam et ponderibus deinde inter Provincias certarum sit, ideoque Hispania Claudio Imp. coronam submiterit septingentorum pondo, et mille Gallia comata, cum torque aureo librarum centum. Ita et manubias ab hostibus, et occulta ab amicis spolia, insatiabilis auri vorago, urbs una colligebat. Hae ex bello porissimum opes, tam effusae temere, quam facile partae in omnem luxumlcorruptionemque Romanos dissol êre, ut monstra deinde procerum magis, quam Quanti in ludos et spectacula Romae sumptus facti sint. homines alere videretur.
In ludis et spectaculis populo adornandis, maximae opes brevi oculorum oblectamento consumptae sunt. Ludorum principalium tam vilis nullus erat, qui sestertium quingenties, hoc est, millionem quadranremque non exigeret; unus autem
Augustus Caesar quadragies et quinies ludos dedisse censos est. Iam si quanta aemulatione apparatus ludotum, ad sum mam maiestarem rei voluptaremque spectantium instructos quandoque fuerir, expendas, aestimationem impensarum vix reperies. Caesar omni apparatu arenae usus argenteo est, nec ferae nisi argenteis hastis confectae. Nero aureum esse voluit, quidquid toto theatro in oculos incurreret. Unde theatrum universum auro illitum, omne exauro instrumentum choragiumque fuit, vela supra spectantium capita explicata, purpurea erant, aureis stellis distincta. Caligula in circo pegma duxit, cui centum viginti quatuor milia aigenti pondo impendit: Heliogabalus in Euripis vino plenis navale ludicrum, prodigiosa opum profusione dedit, nullo propemodum voluptaris emolumento, solo vanissimae ostentationis lenocinio.
B Opes ego ex mercatu colligere malim. Ut enim illae maiori quaeruntur opere. tardiusque, acnon raro claudicante fortuna, parantur in aestimatione poriori Mercatus et negotiatie honestum vitae statum videntur constituere, asservantur. Quod facile partum est, facile disperditur. Sudore ac cura rerum pretia optime ponderantur. Honestns hic vitae cultus est, quo humana societas alitur, et quae que maxime nititur resp. Tolle negotiationem, et mercimoniorum usum, et porissimam humanae virae
consuetudinem sustulisti. Tolles ab oceano naves, a lrtoribus portus, ab Europa autum mercesque Indicas, ab urbibus opulentiam, a mensis aromara et optima quaeque ciborum condim enta, a vestiru sericum et purpuram, ab hominibus fidem ac politiam. Sordescent universa, ipsasque urbes squalor, et solitudo occupabit, raptu passim vivetur, et plurimum possidebit, quicumque in ceteris erit fortissimus ferocissimusque. Quibus malis cum una potissimum negotiatione occurrarur, hanc ego inptimis felicissimam vitae recte exigendae rationem existimo, quae huic sese operi impenderic, cum ex hac tanta in universum genus humanum emolumenta deriventur, ut nullius status conditio sine illa, haec vero sinc alicium plerorumque adminiculo transigiposse videatur. Mediahaec quaedam vita est, quae nec facile squalore et inopia dcicitur, nec arrogantia aut rerum copia evanescir. Suis se plerumque pascit laboribus, sortunae secura, quam aliena necessitas et propria sustinet industria. Ad hanc porro vitam, et linguae latinae usum, et Philosophiae cognitionem atrulisse, non leve praesidium ornamentum que futurum est.
Mercatorum errores lapsusque. D. Optima vitae tatio in caereris est, quae publico magis commodo, quam privato reperta est, aeternaeque potius felicitati, quem periturae incumbit. Quae duo cum in mercimoniorum tractatione minime
reperiam, ut hanc reliquis vivendi rationibus anteponam, nondum adducor. Siquidem huc vota actionesque negotiantium inptimis spectant, non ut quam optime sit Reip. sed ut suo ipsi studio locupletentur. Quod emolumentum ubi sustuleris, pauci hanc operam Reip. navabunt. Privatum quisque aerarium, quam publicum mavult abundare Facilius reperies, qui Croesus inter Lydos, quam inter Athenienses Codrus velit haberi. Fortunam sponsam omnes sectanctur, et hanc suam potius, quam alienam csse cupiunt. Iam si aeterni in caelo lucri rationes mercatorem putare iubeas, tem porali nonnumquam praeterito; stigidis admodum manibus calculum tractabit: ubivero temporarium lucrum effulserit, caelestis memoria curamque foenoris facile seponet, totumque ad illius possessionem anmum convertet. Suggerat nonnemo in aurem religiosior, ut suam cum Deo papueribusque sortem parriatur, aeterno illi aeratio opes securiores includat. Advertet obtusiorem adhaec auditum esse, quibus alias etectae ad quem vis lucri sibilum aures patescunt. Exillis plerique hydropici sunt, a quibus.
Quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae,
Ovi.
Amislum credunt, quidquid animae salurisque gratia impenditur, hoc in suis computant, quod corpori deputatur. Iam
Plerorumgue negotiantinm sraudes et avaritia, si pericula terra, marique adeunda, expendas, et quot mercatoribus speratam felicitakem, aut ambigua sors suspendat, aut infortunium aliquod evertat, aut certe mors improvisa intercipiat; non erit cur effusis huc velis properes, et hunc velut securioris witae portum tuis votis designes. Non iam fraudes, mendacia, artesque improbas mercatui familiares inducam, sine quibus ad aliquam fortunam emergere, res est in vuglo laudanda magis, quam exspectanda. In quos seopulos si cum salutis suae discrimine mercator non impingat, is praesens huius vitae nausragium raro exemplo declinasse existimandus est. Mereurum huicolim officinae praefecerunt Ethnici, vafrae cloquentiae, saudumque artificem, cuius opes pierae que ex furto etant comparatae.
Medieina studium laudatum. A. Aesculapio ego Medicorum Princicipi, quam Mercurio addici malim. Siquide nemo hominum saluti certius, quam Medicus inservire, creditur, nemo ad veram philosophiam accedere propius. Nam ut Sragyraeusille Princeps ait, Medicus illic insipit, ubi desinit philosophus. Siquidem medicina ex iisdem quibus philosophia hautit fontibus, tanto nobilior, quod circa humanum corpus porissimum occupetur, eidemque vel conservando; vel, ubicorrumpi coepit, ad pristinam integritatem reducendo invigilet; cetera enim quae ex plantarum herbatumque natura hausit, unius
hominis incolumitati destinat, proximumque, si qua id praestet scientiarum, Deo locum occupat; ut qui solus vitae nostrae auctor instauratorque prae cipuus agnoscitur: cum beneficium vitae semel collatae propinquum sit, eandem morbo interituram retinere. In summo clim honeve Medici. Quocirca summos illishonores delatos accepimus, quotquor hac in arte eminerent. Aesculapius, Podalirius, Machaop, aliique, aut Dii,, aut Deorum soboles habiti sunt? quod illorum opeplures desperatam morbo vitam reeperint. Hippocrates postquam inrer Graecos medendi disciplinam 2d certa artis principia revocasset, Athenienses illi Eleusinis sacris proximam ab Hercule venerationem detulere. Gallorum Anglorumque Reges sola curatione strum arum, beneficio divino, non hum ana arte celebres, omnium hoc nomine historiarum monumenta extollunt. Sapientis monitum est: Eccl. 38. v. 1. honora medicum prepter necessitatem a Deo est enim omnis medela, in conspectu Magnatorum collaudabitur.
Medicus se Diis aquat. E. Mirum est istud Menecratis, hominis inter Medicos arrogantissimi, ate dissimulati: qui ubi morbo cuipiam medicinam reperisset, supra humanae conditionis fastigium elatus, Iupirer appellati voluit. Quare cum et ipse, suae ambitionis praeco, literis ad Philippum Macedonum Regem datis inscriberet: Iupiter Menecrates Regi
Philippo salutem, arguta Rex ambiguitare respondit: Philippus Menecrati sanitatem: mentis videlicer magis, quam corporis, superbe deliranti necessariam (a) Aelian. lib. 12. Scio Medicos retum peritos honorem mereri, et his a Vespasiano Imperatore olim duodecim milia quingentosque Philippeos Romae Medici summo pretio comparati. quotanuis constirutos esse At quam taros peritia hac aestimatione dignos facit. Principio enim totam hominis fabricam, naturamque, ossa, cartilagines, musculos, arterias, nervos, ligamepra, partesque cum nurritioni, tum mortui, vitalique omni a ctioni deservientes, atque humotum vim temperam entumquepenitus explorata habere necesse est: deinde pland diversum morborum ingenium ac varietatem propemodum infinitam, quae ex loci aeris, hominis, victusq, ratione depender, atque inclinatur. Deniq stirpium, animalium, metallorum, gemmarum, et quidquid postrem ome dendi virtute poller, cognitione praeditum esse oportet. Quae nbi quisque assecutus fuerit, ad ipsa caeli ostia cum Promotheo ascendendum est, ut derivatam in haec inferiorae siderum vim non neseiat; quod morbi ab ipsis temporibus, concutsuque astrorum robn ingeniumque mutuent, ac saepc cum illis mutent. Nam et ipse in se homo afflictis per aegritudinem partibus aurae praesentiscie varietatem. Pauci hodie Medici etunt si hoc illorum officiunsit, quod Celsus lib. 3. c. 3. ex Asclepiade memorat: Officium mediciest, ut
celeri: er, et iucunde curet Multi hoctempore Medicorum titulo, pauci officio spectautur. Nam ut vulgaris versus habet.
Fingit se Medicum, quivis idiota profanus,
Iudaeus, Monachus, Histrio, Tonsor, Anus.
His tamen quandoque experientia minus fallax, quamvis Medicis patrocinatur; tum quod vix aliis, quam longo usu traditis curationem aggrediantur, tum quod in noxis plerumque fimplicium usurpatione, si minus prosint, certae non obsint, at speculatrix illa Medicorum turba, quae sepositis magis a communi hominum notitia remediis suae pretium arti ae stimationemque facere nititur. morbum ram faclle repentina morte, quam sanitate absolvit; ptaefertim cum a Chymica Mediciantequam peritecurant plures interimat. praesidium mutuatur. Vix hic alios, nisi longa experientia probatos suasero, inter pri ma certe artis rudimenta, nulli ego sanandus tradi cupiam. Senecae, in Epistola ad a micum consilium est: Medicorum, ait, consilia de vita, quiparum docti, et satis seduli, officiosissime multos occidunt. Nullissane mortalium maior fuit occidendi impunitas. Mors eriam ab his quandoque emitur, et fuum habent patrati facinotis stipendium, per ipsa capiunt experimenrum homicidia, et multorum cladibus erudiuntur, ut alias ca veant. Herrorem in semell aeso corrigere difficile est. Quam certis suae artis nitantur principiis, tum imprimis comperies, quando ad unius aegri
auxilium plures consilia sententiamque conferunt. Ubi doctissimos quoque suis dissidere opinionibus intelliges, et pugnantibus eumdem morbum temediis aggredi, famam (ur scite Plinius) novitate aliqua aucupantes, dum interea de nostri capitis periculo dimicant, crroremque errare possint, numquam in eodem aegro corrigendum. Agnovit haec serius, qui suo inscribi moriens sepulchro voluit Quod morbus non potuit fecerunt Medici; illorum turz ba me peremit; multerum auxilio oppressus sum.
Eripit interdum, modo dat medicina salutem. Ovid. l. 2. trist.
Attende igitur, quo vadas, quisquis admedicinae te studium confers, arduum est, et a paucis Qua meaicam artem dissuadeant. sua perfectione cognitum, a paucioribus recte administratum. Nolim ego famam conscientiamque meam illatae cuiquam moreis suspicione contaminari Nolim tam sordidis, quam saepd coguntur officiis deservire, atque ex lotio aliorum ut ille quondam Imperator, victitare. Nolim vitam propriam morbis saepe pestilentibus, spelucelli non magni obicere, maiori saepd contrahendae, quam abolendae luis certitudine.
Iuris et Iurissperizorum studium ac labor vommandatus. F. Securius erit ad Iurisprudentiae studia animum appellere. Cum nulla virtutum plus ad humanae vitae societatem conferat, quam aequi iustique observantia; quae a Deo ac ratione, praestantissimi hominis parte proficiscitur. Unde et Minos leges sese ex antro Iovis, Zalcucus a Minerva, Lycurgus ab Apolline, Numa ab Aegeria
hausisse praedicabat, Moysen sane, dictante atque exarante tabulas Numine, hanc disciplinam hausisse constat; ut nulla par alteri sit auctoritas, nec par cuiquam veneratio debeatur. Quare et summus ubique iurisperitis honor inter sapientes habitus est, et maximis a viris principibus affecti praemiis, gravissimisque osficiis administrandis sunr praefecti. Cum suam olim Romani urbem magna gentium, et multitudine, et varietate auctam, certis demum legibus firmandam ornandamque esse statuislent: decem ad hancrem vitis, tota urbe prudentissimis, delectis, sum mam in Remp. porestatem de tulere! qui ceterarum gentium atque inprimis Iuris Romani origo et institutum. Graecorum legibus expensis, quidquid Romanis moderandis censuere aptissimum, hoc in XII tabulas congestum suptema au toritare servandum decrevere. Nullum lau datius suaviusque Roma imperium, quam sub his Iurisperitis et legislatotibus experta est, cum aequitatem non tantum verbis suaderent; sed et moribus. Hacde causa Alexander Severus Rom. Imperat post Aemilium Papinianum Iuris scientissimum, eiusdem disciplina eruditos, Domitium Ulpianum, et Iulium Paulum, praestanrissimos Iurisconsultos, Praetorio suo Praefectos, ac dignitate sibi proximos esse voluit, quorum gravissimis quibusque in rebus consilium arbitriumque secutus,
multorum retro Imperatorum glotiam supetavir; dignus qui regeret, cum a Iumsperitis regererut Iustinianus Imperator nom inis sui immortalitatem, quam a Digestis in Codicem, Pandectas, et Institutiones, ex optima antiquitate, legibus consecutus est, nullis nisi Iurisconsultis imputat. Siquidem imperium armis iam late propagatum, ne que certa hactenus iuris norma directum, meliori legum disciplina firmaturus, Triboniano, doctissimo aequissimoque viro, officiorum aulae Magiltro, id curae dedit, qui adiuncta sibi peritissimorum virorum opeta, nobilissimum illud Corpus iuris condidit, quod hodiedum magno Reip emolumento laeti amplectimut Cum vero deinde non pauca, vel obscuritas, vel ambiguitas sententiatum, a vulgi cognitione subduceret, doctosque contrariis inter se committeret opinionibus, Lotharius Imper iuris civilis tradendi Gymnasia per Imperium instituit, celeberrimum que inprimis fuit Bononiae, in Italia, hoc studium doctissimoinm virorum ingeniis illustratum. Ubi Irnerius Glossis illud primum exposuir quarum summa mansit auctoritas; quod disertius, quam ipsae leges exponant sententiam. Ceterum quae fuerit illorum virorum, doctrinaeque aestimatio, ex collatis in illos locupletissimis stipendiis facile intelligas. Iasoni Mayno Ludovicus
Sphortia millenos quotannis aureos Mediolani pependit, neq, impar merces Decio Ruino, et Alciato obtigit. Vile non est, quod tanto fuit pretio aestimarum. Non ignorabant sapientissimi Principes, quantum a bonis legibus eorumque cognitione ac cura, adomnia REip. membra atque officia commodum promanaret. Cum enim ex malis moribus bonae leges natae sint, ut adversus illorum improbitatem pugnarent, nullum potest esse praesentius flagiriorum omnium remedium. Ut quiliber remperanter domi suae, ut in foro iuste cum aliis vivat, optima legum disciplina cautum est. Ex hac, quid quisque sibi, quid proximo debeat, quid in sago togaque conveniat, quid offenso offendentique praestandum sit, quom odo accipiendae refell endae que in iuriae, quod iniquiratisren. edium, quod patrocinium aequitatis, cognoscitur. Amandantur offensiones ab animis, et iudiciis excutiendae plectendaeque commitruntur. Tolle iuris hanc methodum, a Rep. omnem tranquillitatem sustulisti, miscebis omnia confusionibus.
Iuris et Iurisperetorum corruptela. D. Non immerito ambigas, sirne illa, quae hac aetate passim in urbibus auslisque Principum exercetur Iurisprudentia, ad exitium, an auxilium communis illius quam natura et ratio praescribit, aequitatis reperta? Etenim tanta hodie in hoc studium invecta sententiarum varietas, et
pugna est; ut nihil penetam firmum solidumque ratione subsistat, quod turma aliqua contradicentium legistarum quati nequeat. Illa scripturientium multitudo, ingeniorum dispatitas, et quae sita noviras sententiarum; illa excipiendi, limirandique, ac leges per leges alias corrig endi, ev errendique subrilitas, eo denique iuris cognitionem usumque piovexit; ut sperata ex iudiciis aequitas, non in portum, sed immensum aliquod Iuris scientia non pauci ad evertendum aequitatem abutuntur. mare, ex quo nullum littus spectes, provecta videatur Iam denique Iurisprudentia ars aliqua facta est, qua litigantium exhauriantur loculi, et iurisconsultorum impieantur. Maximeillius artis peritus industriusque causidicus habetur, qui iniquae causae patrocinium, per varias legom ambages, et involucra veritatis quam diutissime sustinet, atque adversarios, quos aequitate non potest, mora et impenfarum onere fatigat. Talem ubi compererint, is a desperatis magno aere patronus quaeritur; simplex veritatis legumque assertor contemnitur. Prerium iurisprudentiae maximum ipsa conciliat iniquitas. Res igitur ae quissimas praetensa legum nebula ob scurare, procrastinare. vatiis illudere exceprionibus, iusto decisas iudicio ad litem revisionemque iteratam reducere; impedimenta sententiae ferendae iniicete, nullam tam san ctam testatoris ulsimam veluntatem esse, quam suo non
quatiant robore, dimoveantque: haec sunt praecipua causidicorum hac aerate sludia. Numquam magis passa est aequitas, quam ex quo tor leges legumque interpretes in orbem nostrum inducti sunt. Roma tum primum ambiguis de iure disceptationibus iudiciisque gravissimis iactari coepit, cum ignoratas per annos amplius quingetos legum tabulas in urbem admisisset. Ius illic fine iure seripto placide sincereque adm inistratum fuerat, leges multae ad illius subversionem natae sunt, ae quiolim gravisque viri sententia satis erat pro decidendalite, nunc ad saeculum valitura. Hoc et posteriori aetate compertum est: nullibi minus impeditam haerete Iustiriam, quam ubi pauciores Iustitiae studium profitentur. Nimia hanc matrem soboles opprimit, diligentia evertit! quaerendo admittitur. Luber illius hic meminisse, quod Ludovicus. Vives (a) De causis corrupt artium, lib. de Re ge Hungariae Matthia Corvino adfert. Hic cum Beatrice coniuge Ferdinandi Neapol. 7. Ab Hungaria lurisperiti ex cti suns ob lises passim conecitatas et alitas. Regis filia Iurisconsultos in tegnum plures admiserat, qui morem, ut aiebant, barbarum, sine legum periria ius suum cuique adiudicandi, magno supercilio avetsati, simpliciores spe maioris aequitatis facile ad hoc studium pertraxere. Educati instructique ad hanc scientiam plures, causae rerum con troversiarum ad hos delarae, nec temporis multum in his positum contentionibus;
cum ignorantiae hactenus propemodum in curia foroque lires, tam fervidae crebraeque: ut petitionibus, repetirionibus, ex ceptionibus, comperendinationibus et revisionibus tamquam pertinaci catena inter se cohaerescerent, homines, nec divelli a mutuis insectationibus odiisque possent. Quare, ut erat, cognita, arque ad Regem delata, omnis de repente Iuris Doctorum rurma a gymnasiis, curia, atque ipsis etiam regni sinibus submora est, quievitque subito, velut ad ortum aequiratis solem, haec intestinae seditionis tempestas. Cui adiungi merito potest, quod in celebri Germaniae ube, ram litibus quam iurisperitis plenissima, evenisse constat. "Mulier aquam perostium in plaream effusura praetereuntem forte Iurisperitu liberalius irrigaverat, qui cum ea de re litem ipsi intentarer, ô nos hac in urbe miseros, exclamar, qui nec aquam innoxie domo effundere possurnus, quin hac in Iuris Licentiarum aut Doctorem offendamus. Quo vadas, igitur, cum ad hoc te confers Iurilprudentiae studium, tuam ego conscientiam consulo, vide ne aliquando adversus hand pugnes, cum pugnabis in iudiciis. Cavene quod in sum mis olim legum conditionibus verum: lustinianus et T. ebon anus, uterque malus Christianus (cum ille ad haeresin, hic etiam ad exn emam av aritiam deflexerit) id in te aliquando competat, certe Germani dum in adagio circunferunt, gute Iuristen/
bose Christen/ malesatis de optimis sentiont, oltimi in hoc studio primam ab his laudem mereri videntur, primi ultimam. Scientissiminon raro male audiunt.
Theologia implicata hac aetate ratio, neque ad fidem moresque recte formandes satis, appesitae. F. Video quo nos denique abducturus sis, ut scilicet ad Theologiae studia vertamut omnes, atque in illis tenebris Andabatarum more pugnemus. Quid enim Romano in orbe denique Theologia est, nisi quaedam sententiatum pugna, atque opinionum mter se con slictantum receptaculue; obi Thomistae cum Scotistis, Vasquistae cum Soaristis inutili velitatione collidantur, tantis in nebulis, ut nec victoria denique appareat, nec pugnae sructus. Hic susceptarum lirium planc nullus sperandus est exitus. Qui solide nos in fide contra hetrodoxos instruat, qui mores conscientiamque vere formet, qui divinarum terum secreta ad spem armoremque in flamm andum recte aperiat, is facilius desideratur, quam obtinerur. Hoc nostrimodo agunr in fide adversarii, ut ex hac arena quam instructissimi adversum nos ex verbo Dei scripto prodeant, nihil nisi sacris firmatum lireris in: orqueant; ubi nostros, ad eiusmodi in cautos ictus, nudum latus praebere compertum est, aut retorquere telum divina hac potestate minus animatum. In illa sacrarum rerum obscuritate frustra aquilinos etiam rationis nostrae oculos in divinum solem
intendimus. Unum hoc Pythagoraeum de Deo, sufficit, auto\s e)/fa.
D Ethoc tibi Apellaeum subvenite velim Theologiae hac aetate exercitatio utilis. Ne sutor ultra crepidam, coesi de coloribus male iudicant, ignati Theologiae de hac sapientia. Aliud mihi fateor, quam tibi de illa compertum est. Plena laudis omnia. Et si crro, malim laudando, quam reptehendendo excedere Ineonsultae dicacitatis est contemnete incognita; extollere prae cipitis benevolentiae. Orthodoxorum Theologia non adeo temerario im bellique affurgit opexe, quam illa, quae heterodoxorum est hodie, STabili firmoque quanrum humanae divinis permixtae res ferunt, fundamento in altum enititur. Hic si quandoque inter tenebras eluctandum sit; ut ratio sacris innixa literis, ad sapientiam Theologicam in dubiis conclusionibus, instruatur, nulli mirum videbitur, qui obscuritatem noverit fidei esse propriam, Thologiae, ipsius asseclae, familiarem. Ceretum ex illa oppositarum senrentiarum conflictatione maxime veritas eminet. Ut virtus sine contrario, sie et scientia omnis elanguescit: excitanda et exercitandaest. Quamdiu adversarium sentiet, vinci non poterit; vincetur, cum defuerit. Innoxia haec pugna est, quando nec fidem, nec mores, nec conscientiam vulnetat Sed ubi hos limites, ut in Luthero Clavinoque excesserit; solum est metuendi. Quod heterodoxi plerumque ex SS. Literis prompriores nobis occurrant,
quaedam Hetrodoxisua sibi infirmitatis conscii, omnise industria muniunt. est imbecillitatis suae, et nostrae securi tatis professio, Qui securus hostis agit, ar ma negligit; qui illius vim reformidat, quam tum potest armatur. Quare, ut illorum non probo diligenuam, quae inquam causam tam sedulo tuerur, ita neque hanc negligentiam no stram, quae aequam tam saepe inerter desti tuit. Interea ubi res ex condicto e sacris utrimque literis agitur, apparet denique.
Auson.
-- Quid distent aera lupinis,
Collatas fulicas cygnis et aedona parrae
Porro qui negaverit ullam Christiano digniorem homine esse, quam retum divinarum scientiam: is mihi hoc nomine indignus censetur. Haec scelerum virturumque Theologia in ceteris maxime, de reprae. stantissima, hoc est Deo et salute nes instruit. naturam proxime ad veriratem exponit, ut illis horrorem, his gratiam conciliet; haec illam divinae offensionis favorisque abyssum, qua ista persequitur, has prose quitur; poenatum praemiorumque magni tudinem, qua ista flag ellat, has coronat, suo pondere expendit, egregio ad honestam felicemque vitam praesidio. Neque legum humanarum rudes dimittit, certa magis stabilique haec methodo firmat, ac fundamento extollit. De Christo eiulque meritis atque Ecclesiae sacramentis, te prorsus necessaria apprimenos erudit. Nec Hcclesiae tanrum militantis pulchritudinem auctoritatemque examinat, sed ad triumphantis in coclo cives gloriamque se, iucunda contemplatione, transfert; arque illic iam
nunc aetetnae felicitatis praelibat initia, suaviori ac magis innocenti voluptatis gustu, quam si in lubrica terrenarum terum scientia delicietur. Verbo Theologia est, quae divinarum rerum cognitionem mortalibus communicat, ad Deum cognescendum amandumque ducit, quo unocereras tanto vincitintervallo scientias, quanto Deus ab homine, immortalia a caducis, aeterna ab inrerituris, infinica a hnitis separantur.
F. Persuaderes fateor, si cognitionis dignitate cuiusque felicitas aestimanda esset. Sed multis ante considerandum est, qua ex arte victitandum sit Nec utilitas honestate, nec honestas utilitate destirura placet. Utriusque nobis ratio non erit negligenda.
Quantu intelligo, ad alterius haec controversia iudicium deferendum erit, quem et aeras et experientia hac in re diuturnior firmavit. Nihil temerein certo virae statu diligendo constituendum est; ne unius rei errore, torius vitae feliciras atque etiam salus aeterna in discrimen vocetur. Quo quisque vadat providendum, ne incautus offendat. De vita hominis iure dicam, quod nonnemo de militia:
Consili utilius, quam viribus, arma geruntur,
Militis est robur, consiliumque Ducis.
Nullum equidem in Areopago iudicium magis anceps ac periculosum in disceptationem venisse autumo. De oleastro piofecto quercuque certamen susceptum
In electione status cavendum, ne cupiditatepetius quamraetione ducaris. non est. De salute, de vita, de felicitate vestra, non modo temporaria, sed, quod capur, aeterna controvertitur. Haec ab uno status consilio, suspenso rerum eventu librantur. Ante omnia providenda est, ne quem sua hicducar cupiditas; nam coeca est: ne quem rapiat iuvenilis impetus; nam incautus est; ne quem blandiens societas; nam raro integra est ne quem ingentis fortunae spes aut desperatio; nam incerta est. Spectatain quavis vitae conditione virtus, aequi rectique ratio, Deus rerum actionumque tuarum arbiter, in hanc consultationem advocandi sunt. Et ne quid tuopere offendas iudicio, vir prudens expertusque, cui naturae tuae genium, exactaeque inter vitia virtutemq, aetaris arcana secreto tradideris, in partem consiliorum admitttendus est. Adinfames mille naufragiis scopulos navem impelles, si navarchus Adhibendus, praeter Deum et raetionem. in consilium est vir prudens, et qui viiam moresque tuaes explorate tenest. hic tibi peritus defuerir. In portum quem spectasneque via, neque navis una est: alii recta, ali per ambages, alii celoce, alii triremi feruntur: felices, modo perveniant. Spes omnium, beneficium hoc paucorum est. Nulla vitae politicae, religiosae ve con ditio est, quam Deus aspernerut; in stituit, fovetque omnes, haec cuique spectanda est, quam suis maxime censet viribus idoneam, ut ne salutis aeternae portum praetervehatur. Sivel ipse tibi Pater caelibem suaserit vitam, et vel in religioso ordine obtruserir cucullum, vel in Ecclesiastico
lautum Parentum hic consilio eaute auscultandum. beneficium, vel in paroecia an ma uncuram, noli acquiesceie, nisi ceriam de tuis cnpiditatibus speres victoriam, nisi ante, inter ipsam etiam peccandi libertarem expertus fueris, te posse abstinere: nisi denique salutis magis propriae, quam familiae promovendae commodo, im pellaris. Insanum sit, temporariae querundam utilitari prospectum ite, propriam eamque aeternam felicitatem negligere. Quamquam enim indignum fuerit, ita parentes filiis consulere; tamen multo est indignissimum, ita filios parentibus obtemperare, haec sola in parentes pietas est accusanda. Deus, conscientia, exploratae vires, perpensus exitus, et facillima Propcsita demum vitae ratio mediis appesicis constanter urgenda. cuique visa ad salutem tatio, hane et inchoate, et absolvere causam debent. Quale igitur vitae instirutum placuerit, tale et studiorum esse conveniet: media fini aptanda sunt. Nullus omnino virae status Dei timo rem, salutisq, remedium excludit, licet alter alleri sit adista expeditior. Erpermedias alpes, et per circuitum, et per mare Romam iter est, ista compendiosior via, led magis ardua, alia planior, sed nimium prolixa, tertia expeditior, sed magis incerta perveniri quaqua versum poterit; sed ubi minus laboris, plus fere periculi es reperturus. Ad caelum undequaque iter panditur, felix qui securissimum eligit; nam laborisfinis aliquis, aeternitatis nullus futurus est:
Non est e terris mollis ad astra via.
FINIS.
OBSERVATIONES Perbreves in Libros EXERCITATIONUM.
IN literario hoc opusculo quaedam ad illius materiam quae dam ad illius tractandi formam spectantia observari ad profectum utentium poterunt.
I In delectu materiae lepidam, quam severam; humilem, quam grandem frequentius malni, quod amoenitate quadam et lepore innoxio adolescentia tuto capi possie. Et humilia scribendiargumenta, ob perspectas magis penetrabilesque rationes apprehendat, ipsa etiam in rebus obviis ac sterilibus (quas nec detrectavi) maxime splendescat, et illustretur eloquentia, non materiae, sed propriae nobilitatis ornatu decora. Huc spectant quae lib. 1. de capillatis barbatisque, deque Ansere et Cane Tatpeio, in lib. 2. de Pulice tradidi.
II Praecipua disserendi argumenta, quibus incipiens progrediensque Rhetor exerceri in scholis possir, attigi, seu progymnastica illa sint, seu Oratorum propria. Hinc Desoriptiones, Loci communes, Theses, Chriae aliaeque levioris operis exercitationes non sine varietate adhibentur, Cetera etiam Onationum non negliguntur genera.
III. Descriptionum porro, earum praecipue quae in moribus versantur, ratio, cum apprimenecessatia sit Oratori, Operam dedi in discept. 1. et 3 et 4. de Crassis, capillatis, et barbatis, ut illarum insignes aliquot loci extatent. Historicas vero descriptiones nonnullas dedi faciliores Discept 5. de Cyro, 7 et 8. de Anfere et Cane, 9. et 10 de Astrologis et sceleratis; graviores etiam lib 2. Orat 3. de Luthero et 4. de Catharina. Nec facile dixerim quanta haec descriptionum cura momenti ad hanc facultatem adferat, ut quae vim potissimam quarumcumque rerum imagines, viva quadam specie Orationis exprimendi possideat, et ornatissimis dicendi figuris, hoc est, Ethopoeiae, Prosopopoeiae et Hypotyposi familiatis sit, viamque ad has facilem aperiat. Quare et illustriores ex his quasdam signavi in Indice, ut imiraturo in promptu esse possint.
IV. Locorum communium thesium que, quae virtutum, vitiorum, officiorumque ac rerum universe agendatum rationes, magis omnibus exploratas, continent, atque inter prima quoque exercitamenta studiosis eloquentiae pertractandae sunt, a me neglectae non fuerunt Tales enim plures lib. 1. discept. 6. de utilissimo vitae in rep. statu, tales discept. 10. desceler atorum genere diverso, tales denique lib. 2. dissertatione ul ima, de statuum studiorumque ratione varia, eoumque cum laude, tum
reprehensione, reperturus es Praeterquam, quod oratio Encomiastica Caroli his potissimum ex locis ducta sit; sed grandiori aliquanto dicendi charactere quam movitio Rhetori conveniat.
V. Chriarum vero tractatio, cum ad rationem inventam, sive erutam de locis propriis, ceterorum locorum extrinsecorum ornamenta et adiumenta, facili promptaque inventionis et amplificationis methodo, suggerat: ut ad eloquentiam magnum adfert operae pretium, Descriptionibus praesertim Thesibusque, aut locis communibus per quas illustretur, subvenientibus; ita nobis praeteteunda non fuit. Quocirca discept. 1. lib. 1. de macilentis omne genus formamque Chriarum induxi: ea quidem lege, ut cum singulae paribus inveniendi regulis amplificentur ornenturque, modo tamen disponendi, tractandique omnes differant Fundamentum differendi in singulis est eruta de locis fere propriis ratio, ut alia ex natura, alia ex causis attributis, effectis, aut adiunctis desumpta sit, quae per contratia, similia, auctoritatesque et exempla ita diducuntur; ut nuncab his, nunc ab aliic exordiatut, nunc in his aliisve concludatur oratio. Quae est ad construendam amplificandamque orationem in quavis materia expeditissima: caverurque hac tractandi varietate, quod in Oratore turpe
ac vitiosum est, ne eandem ubique chordam oberrare videatur. Ideoque ad tractandi diversitatem ab ipso dicendi principio rudiores praeviis exemplis ducendi sunt. Facile vero hanc concinnatam ex tot Chriis disceptationem in duas Orationes continuas partietis. Si minus crebtis conclusionibus rationes partesque absolveris, gravioribus aliquanto figuris, pluribus etiam membris, plenioribusque orationem petiodis instruxeris Quod in ceteris meis disceptationibuste non minus observare cupiam.
VI. Cum nonnumquam in ratione inveniendi argumenta, ex locis maxime propriis, exercitanda iuventus sit; Ut ex qua inventione vis persuadendi praecipua dependet, atque ad convincendum obnitentem intellectum robur? (Quorsum enim ornamenta et facultas dicendi summa, si futilis levisque sit ratio, ut stipitem pro homine amplecti atque exornare videaris?) hoc quibusdam etiam exercitationibus egi, ne illud artificium, quod ingenii vim maximam complectitur, omnino desiderares, Quare in Discept 2, de Aqua Vinoque his fere tantum rationibus quae a natura, causis, attributis, effectis, adiunctisque ducerentur institit, patceque tantum ex locis communibus similia, exemplaque delibavi; ne in immensum eresceret oratio, quam intra unius horae curriculum (ut et plerasque
ceteras strinxi in usum menstruatum pro scholis declamationum) concludi volebam. Iuvabit ad hoc geminum illud carmen memoria complecti, ut
Locorum proptiorum illud:
Quid? per quae? quale est? effecta, adiunctaque poscas.
Locorum communium istud?
Contra par, te stes, leges, cum ludice, fama. Quorum vim expositionemque exemplo eodem diductam in Palaestra Orat. tradidi. Capaxque iuventus est, ut ad inventionem hac via promptissime instituatur. Cetetum subtiliora, magisque ingeniosa inventionis argumenta, de Cane et Ansere lib. 1. tum de Pulite lib. 1. aut si seria magis velis, de Francisco Rege liberando, ac retinendo tibi suggerentur.
VII. Cum ad facultatem aliquam dicendi comparandam, generalis quaedam virtutum idea atque cognitio in mente defigenda sit: Ut quae ubique fere in dissertationem, vel in se, vel in opposita vitiorum commemoratione, aut certe in officiorum, actionumque, exvirtute, ave vitio definiendarum, ratione cadant. Unam dedi orationem Encomiasticam Caroli V. quae est libri 2. prima, in qua virtutes morales omnes, sua tantum natura partibusque, quam brevissime expositas invenies, iuxta illam, quam in Palaest. Orat lib. 1. c. 8. ad 11. usque instructionem dedi.
Quare in hac oratione parte altera ita versatus sum, ut similibus testimoniis, exemplisque, ac locis reliquis communibus, quantum ex facultate probandi liceret; calamum abstinerem, sola traderem ad rationem cuiusque virtutis, ex locis propriis cognoscendae, necessatia, ne sua nimium mole excresceret oratio.
VIII. Figurarum quoque alicubi singularem efflorescere cultum volui, ut earum colores ac praecipua lineamenta, in una sese imagine ostenderent; ira enim et maior illarum in ipso corpore spectata eminet dignitas, et facilior simul iunctatum, in sua varietate, est apptehensio Oratione igitur. 3. Lutherum ille schematum luxus paulo uberius explicatur. Quem si inmateria simili nonnumquam eloquentiae studiosus expresserit, haud difficulter egregium illud, quod hic conditur dicendi artificium consequetur. Ipsae marginales notae nobiliores figurarum ostendent. Sed Index quoque generalis quasdam magis illustres aliis locis aperiet.
IX. Amplificationis non minor oratori cura habenda est, sive ex solis illa rationibus, per adiuncta, partesque aut effecta latius expositis; sive luxuriantibus etiam profusius, ardentibusque figuris petatur. Per has enim oratio explicate singula, in omnem partem versat, oculis animisque subicit ac defigit, ut hinc sensum aliquem
insignem amoris, doloris, miserationis aucuiuscumque demum affectus eliciat. Huius cultum tum illa Lutheri oppugnati, tum Cathatinae Virginis adversus Maximinum triumphantis ostendit. Quae ultima quidem in unius potissimum facti am plificatione immoratur. Alia nonnulla amplificationis loca Index designabit.
X. Nullum orationis genus, quod hoc quidem tempore usitatum sit, praeterii. Exornativi generis in Carolo, Luthero, et S. Catharina dedi, deliberativi in deligendo romanorum Imperatore, et Francisco Rege liberando, causis affectibusque urriusque patris, sine dissimulatione, productis. Quibus tamen nullius auctorirati cupio derogatum, cum non nisi facta prosequar, non probem, aut improbem. Illustris hac in re materia, visa quoque est aptior instructioni, cum rationes tam gravium deliberationum magis animum penetrent, et suo pondere aestimentur. Praestantissimaque eius saeculi ingenia has causas agitarint Haesi etiam in historia illius aetatis tanto libentius, quod eam ob insignem mutationem: empotum, et praesentium quae geruntur rerum imaginem, seribendo nonnumquam in Carolo V. complexus fuerim. Quem publico laborem bono non subtraherem, si aequo omnium affectu excipiendum speratem. Iudicales veto Orationes a curia foroque
amandatas ad scolarum etiam subsellia revocare non volui, nisi illa, qua in vatiis disceptationibus usus sum ratione, quae exercitationis magis quam secuturi usus gratia assumuntur. Ridiculum tamen illud Flolandiae Procerum de Pulicibus iudicium instituere placuit, et ut in rebus abiectis oratione extollendis proponeretur exemplum, et quemadmodum brutae etiam animantes laudari, vel reprehendi possent, exercitatione illa constaret.
Haec sunt quae paucis Lectorem studiosum observare in his meis Exercitationibus cupiebam. De styli varietate iam in ipso libri ingressu benevolum Lectore quaedam monui, quae si animadvertit, non mirabitur, alia me quandoque aliaque scribendi forma delectatum. Cum rebus aptare vetba par sit, et ipsa per sevarietas quandam adferat voluptatem.
Reliquum est, ut in usum studiosae iuventutis Indicem conficiam aliquem, non quidem historicum illum, sed Oratorium tantum, qui res oratione solum descriptas complectatur.