CAMENA Early Modern Latin Texts

PALAESTRA STYLI ROMANI QUAE Artem et praesidia Latine ornateque quovis styli genere scribendi complectitur CUM BREVI Graecarum et Romanarum antiquitatum compendio, ET PRAECEPTIS Ad Dialogos, Epistolas, et Historias scribendas legendasque necessariis. AUTORE P. IACOBO MASENIO e Societate IESU. [gap: illustration] COLONIAE AGRIPPINAE, Apud IOANNEM BUSAEUM Bibliopolam M. DC. LIX. Sub Monocerote.

LIBER III. Romanae linguae eruditio ex Graecorum fontibus et Proverbiis deprompta.

CAPUT I. Romanae eloquentiae studioso mediocrem Graecae linguae cognitionem prorsus esse necessariam: ac de facili eiusdem comparandae ratione.

MEdiocris Graecae linguae cognitio tam Romana eloquentiae studiosis necessaria est; ut sine illa rudes, atque inter elem entarios latio naelinguae pala stritas perpetuo haesuri sint; neque aliorum intellecturi scripta, neque suam cuique mentem, idoneo sermonis usu, exposituri.

Cum enim Romanae eloquentiae principes Graeco omnes sermone imbuti, magnam in hoc dicendi vim, proprietatemque animadverterent, atque omnes liberalium disciplinas artium scientiarumque, iam a Graecis excultas, ad se transferrent, usitata illarum nomina, quibus, artes, libri, praeceptionesque ac leges propontas complexi fuerant, mutare, citra confusionem, vix licuit, citra improprietatem, vix dec nit. Ita igitur cum Graecis, ipsa etiam dise plinarum apud latinos ru dimenta, in vocibus, participant; ut. nisi urriusque linguae cognitio societur, nequeant penetrari. Ambigna narum disceptationete non suspendam. mox

convincam exemplis, ubi a me dissenseris. Age enim ipsa videamus artium nomina: quid Grammatica, Syntaxis, Poetica, Prosodia, Rhetorica, dialectica, Logica, Physica, Mathesis, Ethica, Arithmetica, Geometria Astrologia, Theologia Politia Encyclopaedia, sit. hoc nisi e Graecis fontibus hauseris, scienter numquam expones; illos si penetres, iam cum nominis erymo facile explicabis. nam si *to\ gra/mma literam esse intelliges, Grammaticam de literis, vocibusque inde natis, tractare dices: si oriti syntaxin ex *su cum, et ta/ttw ordino, non ignores; coordinationem hanc, sive con tructionem sermonis esse disces. Ita et reliquarum vocum institutionem facile penetrabis.

Iterum, numquid ipsa Auctorum librorumque, quos voluis, nomina, ac titulos, turpe eritignorari? Legis Demosthenem, Aristotelem, Eusebium, Basilium, Chrysostomum aliosque, et quam siguificandi vim suo claudant nomine nondum assequeris. Audis dari tibi scripti alicuius prooemium aut prologomena, scholia, paralipomena, parerga: audis progymnasmata, paradoxa, topica, georgica, poliorcetica, pandectas, chronologias, et mille id generis, vocabula, immensa semper derivandi a Graecis libertate crescentia, nec tamen, quid his vocibus rerum comprehen datur, penetras; quae inscitiae labes est pudenda.

Grammaticam non potes capere, semper erroribus mansurus expositus. Nam neque generum, neque declinationum securus es. Quid enim, si Atrides, Clio, Orpheus, epitome, methodus etc. obiciantur, subito his in genere casibusque tribues? an sine graecarum literarum cognitione dicturus facile es, Clius amatae, orphea dulcem, Atridae moniti, epitomes scriptae, inethodi neglectae? An poteris in orthographia securus esse, et Latina a Graecis distinguere? quoties reperias, apud imperitos Cathologus, Erynnis, musa um, Cythara. Ephoebus, tythmus, diphtera, elemosyna, etc. cum tamen catalogus, Erinnys, useum, cithara, ephebus, rhythmus, diphthera, eleemosyna scriben dum sit? quoties supervacaneae Graecorum diphthongi aut vocales inseruntur, quae Latinis nisi forte ad synonymorum distinctionem, minime competunt. ut quid enim fecundus, felix frenum silva, sidera, hiems, aliaque id genus, non scribuntur per e et i simplex, fecundus. silva? etc.

An syntaxin, tot appendicibus propter Graecorum phtasiologiam ad latinos tradu ctis satis assequeris? Unde enim illa; Varium et mutabile semper femina, Nigrae lanarum. Immori studiis, Furere furorem, Devenire locum, nisi ab Atticis? Iam ad Poesin ubi veneris, quis vel ipsa Musarum fontiumumque, quibus delectantur, sine illis, nomina intelligat, quid Euterpe, uranie et hippocrene? Quis tot diversa, carminum poematumque exponet digne genera? quid dimes trum, trimetrum, tetrametrum etc. quid dicolon, tricolonque, quid strophe, quid antistrophe [correction of the printer; in the print antistraphe], quid epicedium epitaphiumque etc.? Quis tuta satis pronuntiatione ita quaelibet efferet; ut brevianda non extollat, extollenda non breviet? qui sana quantitate uterur, Areopagus et Oenopolium antepenultima syllaba elata dicet; contra penultimam tollet in Philotimus. Agapitus aliisque, secus quam multi faciunt. Ad Rhetoricam, Philosophiam, Medicinam, aliasque disciplinas pari incedam passu, et quo longius progressus fuero, plura sese ex Graecis derivanda rivulis offerent. Quottropi, figuraeque Rhetorum abillis ducuntur? Quis inter Philosophos ex Hellade titulos non mutuatur? inter medicos vix morbus vix herba est, quae hinc suam non trahat originc. Quid Phthisis, Catarrhus, paralysis, epilepsia, ophthalmia, phrenesis, Lethar gus, Chiragra, Odontalgia hemicrania pluritis etc. hoc vix alii cibi praeterquam Graeci scienter dicturi sunt. Quaere ex Mathematico graecaelinguae petito quid sit diameter, peripheria, par allelum, trigonum, hexagonum etc. ex ipsis statim vocibus rem definiet. Quae universa si in aures minime Atticas inciderint, monstra quaedam vetborum principio videberis obtrudere, et deinde cum frequentia audien dihaerere coeperint, nondum tamen sua haec virtute penetrabunt, cum, qui Atticus est, ad primas statim voces sensum hauriat loquentis, neque ingrata voluptate, ex aptisfima saepe Graecarum vocum fictione, petfundatur. Nam ut Homeri exemplis in Batrachomyomachia utar. Quid mirabilius illis, quas hic fingit vocabulis; quid rursum amoenius cum sensum penetras? alia illi ranarum fusi/gnaqos: dicitur, quod buccas inflet, a fusa/w inflo, et *gna/qos bucca: alia *krambofa/gos [correction of the printer; in the print xrambofa/gos], brassicam voraus, quod kra/mbh brassica, *fa/gw comedo sit: alia *u(droxarh/s aquis gaudens ab *u(/dwr

aqua: alia *phloba/ths per lutum vadens a phlo\s lutum. Contra Murium alius Trwcw/rths vorator panis, a *trw/gw voro, et *a)/rtos panis, dicitur: alius *yixa/rpac rapror micarum, a yi\c mica, et *a(/rpac raptor: alius *turoglu/fos sculpens caseum a *turo\s caseus, et *glu/fw sculpo: alius *e)mbasi/xutros ollasingrediens ab *e)mbai/nw irgredior, et xu/tros olla: alius *leixh/nwr caudam lambens: alius alia ex Graecis sortitur nomina, quaeverbo uno Latini nequeunt reddere.

Ut mirum sit; quosdam neglectis Graecis, quoddam se Romanaelinguae compendium facturos existimare, cum dispendium hinc existat gravissimum. Quidquid Graecis temporis suffurantur, geminato et saepe minus profuturo labore latinis dandum est, nisi ab his propemodum amusi velint discedere.

Iam vero si in auctores incideris lautius aliquanto, ex Attica penu, literarras hafce cpulas condientes, pese ieiunus ab illorum mensis conviva dimitteris. Spectabis hasce lautitias, sed velut alter Midas inter aureum mensae apparatum, esurienti inutilem. Scita illispargent Athenarum apophthegmata, gnomas, paroemias, apophoreta alia, tu velut obstupefactis adhaec sensibus haerebis, et quantumvis ex Sapientiae divinae humanaeque apothecis promant liberaliter, nihil capies. Quid, quod nec ipsas Ciceronis ad Atticum epistolas, aut lecturus sis aut intellecturus.

Quod siquae deinde scribenda fuerint, quam multa occurrent, quae paucis propriisque Graeci exprimunt vocabulis, Latini non nisi multis aut impropriis, quod illi. e. c. *eu)tuxi/an, filauti/an, a)narxi/an, au)to/maton, etc. una voce dicunt, hoc isti pluribus, bonam fortunam, amorem proprium, neglectum regimen, rem seipsam movenrem appellant. quod illi *a)poqe/wsin, a)xaristi/an, a)du/naton, eu)fwni/an, proprie vocant, hoc latini improprie canonizationem, ingratitudinem, impossibile, sonoritatem vocis.

Nolim tamen illos Graecanicarum hic vocum laudare aucupes, et importunos nimium Hellenismi [correction of the printer; in the print Hellinismi] sectatores, quales hodie inter heterodoxos! plures reperias, qui vel putidae nimium ostentationis gratia, atque eruditionis quadam affectatione; vel certe obscuritatis et latebrarum

quaesitarum causa, passim Graecorum vocabulis scripta sua inferciunt [correction of the printer; in the print interficiunt], ubi par, aut quandoque etiam maior Romanorum gratia suppetit, ne vel parum ineruditi nugatores videantur, vel non aliquem adhibuisse erroribus suis protegendis colorem; quo si minus doctos teneant, rudes saltem in admirationem convertunt. Verum huiusmodi ego Logodaedalos et idiomatum corruptores, qui nativa peregrinis adulterant, confusionemque aliquam lingarum inferunt non magis audiendos in Latio iudicem, quam in Graecia audiretur qui Romanis Atticam eloquentiam vocibus importune disturbaret. Subveniant sibi mutuo nationum die versarum idiomata, non evertant. Siquid apud Romanos prim o natum, vocisque impositione norum sit, Graecis commodato serviat; contra, quod a Gra cis venit Latio incognitum, liceat una cum voce ad mutuam usurpationem traosferre. in reliquis suo quisque sermone loqui malit, quam alieno, Ita nos ratio Deusque instituit, qui a quo tempore vocum distinctione gentes a se invicem voluit separari, et cuique linguam diversarum naturarum ingenio formavit idoneam, noluit illos rursum temeritate humana confundi terminos, quos ipse divina providentia secrevit. Vade si citra neccssitatem Germanus molliori Gallorum, Romanus Graecorum idiomare sui emasculet sermonis gravitatem, non minori reprebensione dignus erit, quam si Gal us theutonico, aut si Atticus Romano intumescat. Linguarum commercium, non confussio inducenda est. Nusquam est, qui ubique est. Sua cuique, ut domus, et coniunx, ita et sermo debet esse proprius. Si quid ex Graecorum fioibus tradu ctum Romana [orig: Romanâ] placuit civitate donare, quod nccessario modestoque usu comparatum, velut proprium Latini possident, id minime negligatur. Nam utrique hic peccant, et qui nihil ex Graecis hauriunt fontibus, et qui nimium Sed horum facilior correctio est, qui ex affluentia; illorum difficilior, qui ex inopia delinquunt. Quocirca his sola admonitione, illis etiam praesidio subvenire aliquo decretum est.

Praecipuas igitur voces Atticis fontibus ad Latinae eloquentiae usum derivatas, ca ratione proponam, ut Graeca unde originem ducunt Alphabetico ordine praemittantur, (quod ab una Graecorum radice plura saepius ciuscemodi nascantur vocabula) unde et memoriae suum erit

praesidium et facilior ad intelligendum ratio. Nequc. tum hic catalogus ad signatas in eodem voces sua. vi ac virtute significandi penetrandas profuturus est, sed ad similium quoque formationem viam praestabit. Deinde nolla alia promptior ad Graecae linguae cognitionem levistudio pertingendi methodus poterit reperiri; cum ex latinis frequentiori usu perceptis, Graecorum peregrinae magis voces in familiaritatcm adducantur, mutuaque [orig: mutuâque] hinc Romanus sermo, inde Atticus ope fulciantur, et spera. Latina ex ipsis, vi sua, cognoscantur fontibus, Graeca ex Latinis perceptis haereant. Quocirco volue, acrevolue nonnumquam co quo tibi apposui, ordine. Graecae etiam scriptionis hinc aliquando argumenta desume ac brevi experieris, quanto illud studiorum emolumento pertentaris.

CAPUT IV. De Proverbiis ad ornandam dictionem facientibus.

PRoverbiorum magna in oratione gratia, quocirca haec nobus praetereunda non erunt. Definiri universe poterunt, quod sint dicta quaedam illustria velin vulgo, vel inter doctos eodem modo frequentata, quae singulari brevitate et gratia veritatem exponant. Duplici vero ratione potissimum illustrantur, vel ab aliqua quam involuunt similitudine, vel antiquorum ritu, fabula, historiave. illa plerumque notiora, atque in vulgo usurpata *paroimi/ai Graecis dicuntur, tamquam passim in viis audita. haec vero *i(era/ sacra appellantur, vulgo incognita, a doctis celebrata. Utrorumque prime Erasmus, deinde et Paulus Manutius egregium delectum, ex Gracis potissimum auctoribus, magno atque erudito opere instituit, Nos tamen Graecis parcius, quam Latini consulte utemut.

Faciunt itaque tam ad laudem, quam contemptum inprinis in oratione proverbiamagis tamen in illa, quae familiaris est: et, vel in Dialogis: vel in epistolis, vel certe instructione morum versatur. ut cum suaviter canenti dixeris, Luscinia es, plus laudis tribuisse videberis; quam si dicas suaviter concinis. si contra, voce rauca ingratum sic perstringas. asinus rudit, quid ad de spectum gravius dicturus es?

Illustrant vero non tam raritate (nisi *i(era\ fuerint) quam vi quadam significationis singulari, eademque orationem mirisice elevant, ut cum vulgaris sit, minime tamen vulgaris esse pideatur. Ad irridendum vero adversarium nihil aeque

est comparatum. ut si rudiorem doctioribus se praeferentem refellas, hoc dicto, Sus Minervam: aut, Graculus Lusciniam aut, inter cygnos anser strepit. vel, cancer leporem ducit.

Extollunt vero inprimis orationem, atque a vulgo transferunt proverbia ex antiquitate historiisque desumpta; ut magis infra patebit, ubi de Antiquitatibus singularis instituetur tractatio, unde et Proverbiorum cognitioni usuique maius lumen accedet.

Cavendum tamen, ne vel frequentia nimia vel usu lenge petito affectationem, vel ex obscura nimium antiquitate tenebras orationi inferant. sint velut gemmae quaedam dictionis, quae ex vicino etiam auro ornentur; lumenque cum adferunt, vicissim accipiant. Quae enim obscuriora sunt, ex circumfusae orationis claritate debent illustrari, expositionemque lectori ita subicere, ut antiquitatem, si eruditione nequeat, coniectura saltem aliqua consequatur. ut si dixeris, Cestius Ciceronem de eloquentia instruit, facile intelliget lector ex opposita illi Ciceronis sibinota voce, quod Cestius fuerit Tullio dicendirudior, modo adiuncta or ationis ostendant, de inepto aliquo sermonem institui, ne Cestius tamquam Magister Tullii id fecisse credatur. De hoc enim Seneca lib. 1. suasoria 7. ait Cestium nullius ingenii hominem, Ciceroni tamen obtrectantem, in M. Tullii Ciceronis filii mensa, flagris hanc dicacitatem luisse. quamquam et Cicero nihil ex paterno haberet ingenio, praeter urbanitatem.

Nunc vero, pro more nostro exempiis res stabilienda esset. nisi passim haec fierent obvia: quamquamin Dialogo eius postea generis daturis simus. In oratoria facultate Rhetoribus eorum usus rarior est. Ciceronis tamen pro Flacco illud est, qua Graecorum in Asia levitatem fidemque in testificande vellicat, his verbis.

Qnaeso a vobis Asiatici testes, cum vere recordari voletis, quantum auctoritatis in iudicium afferatis, vobismetipsi,

describatis Astam, nec quid altenigenae de vobis loqui soleant, sed quid vosmetipsi de genere vestro statuatis, memineritis. Namque, ut opinor Asia vestra constaet ex Phrygia Mysia, Caria, Lydia. Utrum igitur nostrum est, an vestrum hoc vetus proverbium. Phrygem plagis fieri solere mehorem? Quid de tota Caria? Nonne hoc vestra voce vulgatum est, siquid cum periculo experiri velis, in Caria hoc potissimum faciendum? Quid porro in Graeco Sermone tam tritum atque celebratum est, quam siquis despicatui ducitur, ut Mysorum ultimusesse dicatur? Nam quid ego dicam de Lydia. Quis unquam Graecus comoediam scripsit, in qua servus primarum partium non Lydus esset? Quamobrem, quae vobis fit iniuria, si statuimus vestro nobis iudicio standum esse de vobis?

Ceterum in rem studiosorum adolescentum, quibus minor librorum copiaest, futurum arbitror, si compendio praecipua ex Proverbiis per certos titulos digesta, cum brevissima dissiciliorum expositione, subiecero, utin facilem a quibusvis usum traduci queant. Acperquam futurum utile expediensque ad eloquentiam aspiranti existimo, si hinc in epistolis Dialogisque scribendis illorum tabulam prae oculis habeat, sibique familiarem esse velit, dum praecipua memoriae insideant; opportunis deinde locis ab ingenio depromenda. Sint licet nonnumquam in principio adscita, et tamquam violentiam passa ingerantur; erit deinde cum loco actempore velut nata excidant, et non minimam conciliabunt dicenti venustatem. Cuiuslibet artis opus rudiores primo artifices patitur, nec nisi sensim ingenio simul industriaque perpolitur. qui numquam male, numquam bene. primum Hermuli, deinde Mercurii finguntur.

CAPUT V. TABULA BREVIS PROVERBIORUM.

Ab initio.

A linea. A fonte Ab ipso Lare: unde scilicet exitur. Scindere glaciem. id est, viam pandere.

Ab initio ad finem.

A carcere ad metas, ut in stadiis. Telam ordiri, et pertexere. Prora et puppis est. *prw/ra kai\ pru/mnh. Ab ovo ad mala. ut Romani in menfis. Nondum in apio sunt: nam extremum apio conseri solitum. *a)rxh\ h(/misu panto/s. Principium dimidium totius. *pro/sw kai\ o)pi/sw. a fronte et tergo.

Absolvere vide Perficere. Absurda et inconvenientia.

Asinus volans, sive avis *o)/nos o)/rnis. Sus Miner vam: docet. *u(=s th Aqhna=n. Ranae aquam, ferre. Mercurius infans. Soli lumen: dare. Vespa cicadae: Pica lusciniae: obstrepens. Currus bovem trahit. Cancer leporem capit. Silurus putris in quadra argentea. Eodem collyrio mederi omnibus. Archilochi melos: hymnus rudis

multis adhibitus. In tragoedia comicus. Sus saltavit. Omissis fontibus consectari rivulos.

Iugulare mortuos. In silvam ligna ferre Calceus pede minor. Nudum spoliare. In aere piscari. Venari in flumine. Elephantum ex musca facis. Faber cum sis non tractas fabrilia. Plut. *i)xqu nh/xeqai dida/skeis. Piscem natare doces. Teipsum non alens, canes alis. Camelus saltat. Testudo volat. In pace Leo, in bello Lepus. Colorem ebori dare, quod nullum recepit. *grau/s e)/rifos: Anus haedus, seu saltans. Lucernam adhibet in meridie. Cani das paleas, asino ossa. *u(/steron pro/teron: praepostere. Tute lepus es, et pulpamentum quaeris. Terent.

*a)/llwn i)atro\s, au)to\s e)/lkesi bru/wn.. Plut.
Aliorum medicus ipse vulneribus scates.

Leonis exuvium super crocoton, idest, vestem muliebrem. Inter Sosias (servos comicos) referre. Crocum in Ciliciam: portat, ubi abundat. Fronti ocream, tibiae galeam aptas. Apologus Alcioni: seu, fabulaeaniles.

Adulatio.

Mercenarium praeconium. Civ Ver. 3. *p(h/mata mageirika\ Aristoph. in Equit. Verba coquinaria loqui. *xrhstolo/gos speciosa loquens. *e)n qu/ra kalo/s: In ostio formosus. *pu/qwn kalo/s: Python formosus. Pind. *muoso/bai: Muscarum abactores, in Conviviis apud Persas abhibiti Athenae. Cura esse quod audis Horat. Su=kon ai)tei=, ficum petit. a)delfi/zein: fraterculum se facere. Io Paean. acclamatio laeta. Lethale mulsum. Magis ipse Phryx. Phryges enim dolosi simulatores. Glossogastores, qui lingua [orig: linguâ] ventri serviunt. Climacides. scalae sunt, quales videntur, qui adulando se

aliorum servitiis submittunt. Polycrates Matrem. dabat aliis, defunctorum militum; sed ut alerent. Caracallae nummi: adulterini scilicet. Herculana Scabies: suaviter titillans.

Aliis alia placent.

Delectat Balbinum polypus Agnae. Horat. nempeuxoris: fetens polypus hene ipsi olebat.

Aliena a re.

*ou)de pro\s e)/pos. nihil ad versum. Lucia. Nihil ad siedes, seu Chordas: Nil ad farinam. quid ad Mercurium? Ego de caelo, tu de terra. *ou)/te gh=n, ou)/te ou)ranou= a(/ptete. Neque caelum, neque terram tangit. Lucian.

Ultra septa transelire. Extra oleas ferri. Extra chorum saltare *e)corxei=sqai. De curru delapsus. e)chmacom/nos. Alia res sceptrum, alia plectrum. Alia Menecles, alia Porcellus (sus) loquitur, Meos corymbos (corollas) necto: tu tuos. Sed lis est de tribus capellis. Mart.

Mihiisthic necseritur, nec metitur. Plaut. Omni pedi eundem calceum induere. Galen. *h( dhmagwgi/a ga\r ou) pro\s mousikou=. Respublica nibil ad Musicum.

Aliena non cur anda sunt.

Aliis sapere.

Facile cum valemus recta consilia aegrotis damus Terent. De alteno ludis corio. Apuleius. Quarta Luna nati. Ut Hercules creditur. A *a)llo/trion a)ma=s qe/ros.

Amicitia.

Ama tamquam osurus, oderis tamquam amaturus. Hoc Cicero tamen reprehendit, et substituit. Ne quando amare incipias, quem odisse possis. Amantium irae amoris redintegratio est. Terent.

Nec multis, sed nec nulli dicaris amicus. Hesiodus. Unus Deus, et plures amici. *mh\ panti\ e)mba/llein decia Plutarc. Ne cuivis porrigas dexteram. *ta\ tw=n fi/lwn koina\: Amicorum omnia communia Pytag. xrh/sei kai\ kth/sei, fructu et proprietate, nempe tuus sum, Cicer l. 9. fam Salem in mensa ne praetereas; paucis contentus. Hinc Augustus tenuiter exceptus; nefciebam ait, metibi tam amicum esse. *krath\r filoth/sios Plut. qui etiamnum Germanis pro amicitia serit *eu)tuxi/a polu/filos Theognis Felicium multi cognati. Amicus certus in re incerta cernitur. Tull. Viri infortunati procul amici. Aristod. *xu/tras fili/a. Ollae amicitia Plut. *sunkretismo\s. Dolosa amicitia, qualis erat Cretensium, ubi suo quisque bono studet Usque ad aras amitus. id est, donec offensa Numinis non incurritur. Plures orientem solem

Amor.

Caunius amor, id, est impurus, quod Biblis soror ab hoc repulsa, ultro perierit. Cestum habet veneris. Cingulum quo luno lonem sibiconciliavit. Manlum ex ore porrigat: ut nutrices solent. *w(s lu/kos a)/rna filei=. Plato. Ut lupus agnam amat. *u(bris e)/rwtas e)/luse. INiuria soluit amorem. E Creta raptus. Unde formosae abducebantur qui non zelat, non amat. Augustinus olim dicit usurpatum.

Anceps res et ambigua.

Polypi caput; esu suave, digestione grave. ERiam suam capillus habet umbram. Publius. *di/sxwloi gnw=mai. Claudicantes sententiae.

Volens nolente animo. Unica filia duos parare generos. Inter pueros senex. Autflos, aut cucurbita: nam flores multi rarus fructus. Testudinis carnes, aut edas (liberaliter) aut non edas: nam parce sumptae tormina creant. Athenae. Aut quinque bibe, aut tria, aut ne quatuor: quod hic numerus male ominatus esset. Arhen.

Hasta caduceum: praeferre, ut Athenienses Eumulpho, caduceo ante exercitum lato occurrerunt. Merurius triceps, sipe, in trivio Plecas, aut ros, ex matutinis nubeculis. Delphicus gladius; sacris victimis, et suppliciis reorum serviens. Aristot. Pallio philosophico militarem addit baltheum Geminas chordas tangit. Alcibiades alter: qui apud Iones deliciis, apud Thessalos militiae, apud Thebanos rei rusticae deditus.

Approbare vel improbare.

Premere pollicem: favoris olim signum; at convertere, aversantis. Omnetulit punctum. Omnium calculis. *leukh yh=fon prosqei=nai Aristot. Album calculum apponere. ut, Cressa nota, vel Creta notare. quod erat absolvere: contra est: ater calculus et, carbone notare.

Pedibus in sententiam ire. Cicer. et usitatum olim in campo martio: et pedariis senatoribus fuit. Ne Iupiter quidem omnibus placet. Theog. Vel Momo Iudice rectum est.

Arrogantia.

Gallus in suo sterquilinio ferox. Seneca. Arcem ex cloaca facere. Cicero. Tollere supercilium, vel ponere. Et pauper cornua sumit. Ovid.

Tuo te pede metire. Horat. *u(pe\r th ph/ran fronei=n. Lucian. Super peram (pastoritiam) sapere. *a(macia=ia. plaustralia: loquitur. Nam de plaustris spargebant olim convitia.

Pennas nido maiores extendere. Hor. Laureolam in mustaceo quaerere. In libo nempe ramenta lauri olim mixta, quae a lauro procul distant. Cic. ad Att.

Palmarium facinus. Ter. nempe palma dignum. Cicadis pleni: quae olim signum nobilitatis. Homo Bombylius: qui est fucus strepens sine mellisicio. IOvis sandalium. id est, crepida Iove digna. Narrat Ulysses, Quae sine teste gerit. *au)to\s e)/fa. Ipse dixit, ut Pythagoras olim. Sapientum octanus. quorum septem tantum noti. Ampullas loquitur. Crassi ventris vasa sunt. Etibicina et folle. Basilice. Tragici cothurni. Archivum fert clypeum.

armis formidabilis. Telephus (Rex Mysorum) e perula, men. dicorum agnosceris. Ocyma cantare: quod putabant, iactis, dum seritur, probris, felicius'crescere. Plin.

Caenei hasta: Regis Lapitharum invulnerabilis, per cuius hastam iurabant. Ovid. Delphinum patina non capit: ait Rhetor Amphicrates, ad Tigranis aulam invitatus.

Hic Rhodus, hic salta. Ad quendam qui in Rhodo saltans; ubi saltu opus, haerebatignarus. Calliphanes: qui initia multorum librorum didicerat, cetera ignorabat. Salmoneus alter: qui Iovis tonitrua et fulmina in ponte aeneo imitatus est. Arthenesius: aemuli zenonis domum suppositis tubulis, velut terrae motu, concussit. Suffenus vel Maevius: inepti poetae. sed ia ctabundi, dicacisque. Hor. Sybaritae per plateas: homines molles et superbi. Gigantum soboles. Bullatae nugae. Pers. suspendit hederam. Caelum territat armis. Virg. Peleus sibi placet in Machaera: Vulcani dono.

Asperitas et morositas.

Ferreus, Aheneus. Cornea fibra. Pers. qumbrofa/goi. Thymbra victitantes. Echino asperior. Plin. Quercus bacchatur. *kerasbo/los. Plutarchus de duris. Scythatum oratio: hominum ferocium. Scabrosior leberide: pelle serpentis deposita.

Assiduitas

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepecadendo. Taurum tollet, qui vitulum tulit: ut Milo. Polypus saepe contusus, melius sapit. Fabricando fabri siunt. *mele/th pa/nta du/natai. Cura omnia potest. Labor improbus omnia vincit. Virg.

Attentio et contra.

Ceram auribus obdis. ut Ulysses. *nou=n to ce/non: Mens peregrina est. Praesens absens. Age quod agis.

Audacia.

Martis pullus. Alter Hercules. Achilles. *qumo\s e(/ptabo/eios. vel -*bo/ios [correction of the printer; in the print ]. Animus heptaboaeus vel heptabaeus [correction of the printer; in the print ], velut clypeus Aiacis septemplici boum tergore abdutus. Ubi uber, ibi ruber. In discrimine apparet. Improbitas Muscae: semper redeuntis. Megabocchus ut Cicero Pompeium, Bocchi Africae Regis elationem secutum, vocat.

Auxilium infirmum.

Lunae radiis non maturescit botrus. Plut. *diabiba/zein to potamo/n. Plat. superare flumen. Suki/nh e)pikouri/a ficulnum auxilium. Aristoph.

Auxilium firmum.

Titanas imploras, ut Iuppiter. Non absque Thesec. qui Meleagro contra aprum, Pirithoo [correction of the printer; in the print Pirothoo] contra tauros, Herculi contra Amazonas adstitit. Comite Hercule Theseus ad inferos tendit.

*e)n ga\r xersi\ te/los pole/mou Hom.
In manibus finis belli.
*plei=on kai\ pleo/nwn mele/th Hesiod.
Plus potest plurium cura.

Absque auxiltio.

Proprio Marte Auspiciis meis. *a)/neu kunw=n te kai\ li/twn. Sine canibus et retibus. Pindarus.

Auxilium mutuum.

Manus manum fricat, ferrum ferro acuitur. Fricantem refrica. Mulus mulum scabit.

*au)tw|= ph/xei. Eadem regula mensura, cubito. Par pari, *i)=son i)/sw|. Redostire. Hostimentum, id est, beneficium repensum.

B. Beneficium corrumpere.

Capra Scyria; ferox, ideoque lac datum facile rursum evertens. Canina victitans, Cynocephalos oppugnas. Feras, velut quidam, homines in Aethiopia feroces. Idem pene quod. Homo homini lupus.

Bibacitas.

Absque cibo vivunt ranarum more bibentes. Athen. oi)na/xrh angina vini, laborare. Habere Madusam Plaut. ebrietate madere. *kwqwni/zein Cothonissare. Cothon poculz genus est. Cyathissare, idem est. Calicum remiges. Plaut. Parthi quo plus bibunt plus sitiunt. Nec Elephantus ebibat, *ou)d' a)/n e)le/fas e)kpi/oi. Athen. Hectorem imitaris. non reced is ab Ilio. nam Ilium urbs et ventris intestinum dicitur.

Bona fortuna et felicitas.

Bonis avibus, auguriis, omine. Diis hominibusqde plaudentibus. Cicer. Gygis annulus. Orci (seu Plutonis) galea. quae qui ferebant, occulti suis rebus providebant. Virgula divina. Mercurio adomnia servinens.

Noctua volat: Athenis symbolum victoriae. Et pecunia luius im agine fignata. Dextro, seu, amico Hercule qui moriem praedixit felices fore, qui sibi decimam offerrent.

Datidis cantilena. Persarum satrapae, qui cantare solitus: delector, gaudeo, laetor. Suid. *a)gaqw=n a)gaqi/des. Bonorum glomi.

Capram caelestem vidit orientem. Plut. Existimabant hac [orig: hâc] visa Iovis nutrice, se votorum compotes fore. Copiae cornu, vel Amaltheae. Caprae, cuius cornu Iupiter omni fructuum genere explevit. *bou=s e)pi\ fa/tnh. Bos ad praesepe. Philost. *bou=s e)pi\ swrw|= Bos in acervo. conve niet in divites et rudes Albae Gallinae filius. Inde forte natum, quod Augusto in sinum alba Gallina cum Lauro devolarit, signum angustae fortunae. Suet. Lac Gallinaceum: res rara.

Bonorum myrmecia: cavernae formicarum plenae sic appellantur. Bonorum Thasfus, insula inxta Thracas fertilissima. vel. Dathus. urbs Thasiorum ditissima. vel. Gargara bonorum ficta [orig: fictâ] voce, copiam significabat. Semper feliciter cadunt, Iovis tavilli. Bis sex iacit qui iactus felix.

Midas in tesseris consultor optimus. Iactus vocabulum a Midae felicitate sumptum. Inveni, non quod pueri in faba: Midam nempe vermiculum, quo in faba reperto pueri, tamquam re magna, gestiunt. Procridis telum: quo Cephalus pro fera, certo ictu uxorem Procridem traiecit, sortem adversam designat. Ilias et plaustra bonorum, vel malorum.

Brevitas.

*lakwnismo/s. Laconismus [correction of the printer; in the print Laconice]. *e)n e)pitomh= Cicer. ad Att, Tribus verbis. Uno fasce complectar. Plin. Numero dicis. Plaut. Minore vinire pomoerio. Meta claudere. Circumscribere cancellis.

C. Caecutire.

Lolio victitare: unde flunnt oculi. Caecior Talpa; vel leberide, exuvio serpentis. Tenebrae Cimmeriae. ubi raro sol lucet, ut in septentrione. Saturniae sive seniles lemae. pelliculae seu humor concretus oculos vitians. Hypsea vel Tiresia caecior: illa mulier, haec vir caecus. Eduobus tria videt, vel, quatuor.

Calumniari.

Sycophantae morsus. Samii mores. *krath\r kakw=n. Crater malorum. Argiva calumnia. Frustra Herculi. Theocrines Tragicus. Fuit calumniator. Abydus Abydenum, nempe profart. Boliti poenam, Stercus bubulum est, cuius furem Solon lege lata multabat. Propria vineta caedere: seipsum laedere.

Cedendum multitudini.

Plurium calculus vincit. *ei(=s a)nh\r ou)dei\s a)nh/r. Unus vir nullus vir. Via publica ne deflecas. Loquendum ut pauci. Tria cavenda Theramenis, Atheniensis civis, qui cum triginta Tyrannis se opposuisset, exul factus, in vincula tractus, cicutam bibit.

Clamor. Strepitus.

Columnas rumpat. Apertis tibiis. Laurus ardet, cum strepitu scilicet. Cyclobori voces, fluvii ob streperi in Attica. Sarpedonium littus, quod mare impetuosius verberat. Stenore clamcsior cui Homerus dat vocem ferream. Iliad. 8. Claudiana tonitrua, quae Claudius Imper. post scenam arte finxiz. Abydena illatio. ubi postconvivium pueri et mulieres cum strepitu admissae.

Conatus.

Provirili. Remis velisque. Hasta et scuto. Nervis omnibus. Manibus pedibusque. Omni pede standum. *o(/lw| podi/. Suid.

In magnis voluisse sat est. Tibul.
-- Miscebis sacra prophanis. Horat.
Caelo terram, terrae caelum miscent. Livius.

Concordia.

Pariter remum ducere. *o(moroddw= simul adnitor. Aristoph. Olearii in velabro. foro suo conspirabant quis pluris oleum venderet. *ei)s t' au)to sumfu=sai [correction of the printer; in the print cumfu=sai]. In idem conspirare. Plato, Concordia res parvae crescunt, discor dia maximae dilabuntur. Scilluri fasciculus. qui Rex filiis so, moriens seorsim bacillos exhibuit facile fractos; sed coniumcti frangi non poterant. Plut. Acum et filum sumens rupturam consue.

Coniecturae.

Ex ungue Leonem. Ex cauda vulpem. Ex cantu aven. Vultu Aethiopem. Qualis vit talis oratio.

Non esse malus ex vultu est visus. *mi/a xelidw e)/ar ou) poiei=. Aristot. Una hirundo ver non facit. Rem acu retigisti. Scopum tangis.

Consilium.

*su/mboulos i(/eron xrh=ma. Zeniodet. Consultor res sacra est. Archilochi vulpes. qui in omnibus apologis vulpes inducebat. Cum aquila esst queas, inter graculos

primas non optes. Numquam crateri lagenam impone, quasi exhausturus simul omnia.

Cosae consilium, quod neglectum est ab Atticis, cum foedus servandum doceret, ideo que periere.

Contagio morum.

*kakoi=s o(milw=n k' au)to\s e)kbh/sh kako/s.
Malus ipse fies si malis convixeris. Menander.
Uvaque conspecta livorem ducit ab uva. Ovid.

Contemptus et vilis.

Homo tressis. Pers. semissis Cic. vix tribus, aut medio asse emendus. Triobolaris. Vix concha dignus. Tineas pascens. Aquila non captat muscas. Thripas non aspicit: parva avicula quam non capit. cornicem negligit: quam licet seirritantem despicit. Incus non cedit. Asinus compluitur. Asinus esuriens fustem negligit. Aristot. Arbore deiecta, quivis ligna colligit. Iuven. Murem non captat Elephantus, quamvis suis infestum naribus. Septimus bos, qualis dicebatur quem pauperes ex farina compositum immolabant, post sextam Iunam. Sic. Bos Locrensium, qui ligna in specie bovis Diis accenderunt. Bos Homolottorum: qui in minimas partes discerpto bove, foedus imbant. ut Zenodot. Tricae, Apinae. Mart. Nebulae in pariete. Holerum appositores, Syrorum olera. Etiam Corchorus (herba vilis) inter olera.

Trium literarum homo, fur. Ciceris et nucis emptor. Vitiosa nuce non emam. Cassa glande. Sardi venales. a Sempronio diu sub hasta propositi. siculus miles, sordida

quaeque lucri causa agens. Ser vorum civitas. talis in libya. in quam si lapidem servus tulisset, liber er at. Mysorum (vilis hic populus) postremus. Attagen: avis varia, ut stigmatici servi. Ficulnus: inutile et fragile lignum. Principatus Scyrius: hominum agrestium, et ex sterili terra inopum.

Res Cecidis (obsoleti poetae) et Buphoniorum. festa Athenis, a caede boum, abolita. Convenit in res vetustate exoletas. Calabri hospitis Xenia. qui pyra apponit, et si renuas, porcis proicit. Numerum implet. Fumi, vel Scarabaei umbra. Imi subsellii homo. Ollaris Deus; ut Silenus et Priapus, qui ex luto fingebantur, alii ex aere.

Targicus Rex. Alga vilior. Virg. Canis vivens e magdalia: reliquiis furfuris et purgamenti. ut par asiti sunt.

*to\ Di/wnos gru/ Dionis gry. *o( a)mfo/teros ou)de/teros. Uterque nullus. Umbrae. qui alios ad convivia sequebantur.

Crudelitas.

Phalaridis taurus. aereus, in quo homines, subiecto igne mugientes, torrebat. Manliana imperia. Manlius enim proprium filium edicti publici transgressorem occidit. Valer. Mois Marsyae: qui, quod cum Apolline tibiis contendisset, excoriatus est. Opera Sylosontis est ampla regio: hic a Dario Samiis ex imo grege praefectus, tam crudeliter rexit, ut omnes in sulam desererent. Strabo. Sicula aula: in qua Tyrannus Dionysins. Thyestae a cena: in qua cocti filii.

Non est oleum in lecytho. alluditur ad vocem e)/leos mir sericordiam. Bupali odium: qui se suspendit, cum Hipponactis aemuli poetae versus non ferret.

Curiosus.

Canes venatici Cic. Ubi Atridarum Scaphae. Idem. Corycaeus: explorator olim dictus, ex Coryco Pamphiliae monte insidiis opportuno. *wta kai\ o)fqalmoi\ basile/wn polloi/ Lucia. Multae Regum aures et oculi.

D. Damnare.

Tristis litera. *q. sed T. salutaris: quod haec absolucret, illa damnaret. Cic. pro Mil. Nigrum praefigere Theta. Pers.

*yh/fw| da/knein, Aristoph. calculo mordere. *o)beli/zein. veru figere. ut in libris Homeri. Aristarchus, versibus adulterinis veru, ceteris stellam praefixit. Cerae miniatulae, Cicnam Atticus quae in Cicerone Minus probabat, cera signabat rubra. Contra retiarium fetula, Mart. Nam gladiato. res olim, si inepti essent, ferula eiciebantur.

Degener.

Heroum filii noxae. E sapientibus plerumque stulti. Paternas haud canit cantiones. Terent. Ab equis ad asinos. Troia non generat Thracem. Acesias medicus: qui compertus augere malum. Diogenia. Domus domino illustrior. Mandrabuli more: qui reperto thesauro, ex voto quotannis coronam Iunoni soluturus, primo auream, altero anno argenteam, tertio aeream dedit. Vulpes proficiens. Tripuer senex.

*ti/s pate/r' ai)nh/sei, ei) mh\ kakodai/mona te/kna;
-- Quis patrem laudat, nisi pessima proles?

Deridere.

Et pueri nasum Rhinocerotis habent. Mart.
-- Naso suspendis adunco Horaet.
Loripedem rectus derideat, Aethiopem albus. Iuvenal.
-- Postica [orig: Posticâ] illudere Sanna [orig: Sannâ]. Pers Plaut.
-- Quem nulla ciconia pinsit. Pers.

Desperare.

*pe/praktai Diogeni. Actum est. Nullus sum. Occidi. Perii. Ad restim res rediit. Suspendio deligenda arbor. Plin. *a)po\ petrw=n ei)s ku=ma. a scopulis in fluctus.

Difficile.

*du/skola ta\ kala\. difficilia quae pulchra. Non cuivis licet adire Corinthum. quod portu sit nautis periculoso. Ire per extentum funem.

Ardua res homini mortali, vincere Numen. Hom. Augiae stabulum repurgare: quod fecit Hercules. Cum principe non pugnandum. Clavam Herculi extorquere. Praeter Sibyllam nemo leget. Plaut. Archimedeum problema, ex pulvere in quo scripsit, eruendum. Argi tumulus seu collis. Vibi Danaus ob fr atris filios per filias suas interemptos causam difficilem dixit. Staperdam trahere. quo ludicro se, transversoper lignum fune, sursum eonabantur mutuo adducere. Camelus citius pyrrhicham

Cinesiae: hoc est tripudium velox ab illo traditum, discat. Mallem ediscere Teucrum Pacuvii. Cicer. poema, ut videtur, difficile.

Differentia.

Quid distent aera Lupinis. vile ciceris genus. Vix pilus in medio est: vix differt. *di\s dia\ pasw=n. Bis per omnia; differt. Mysorum atque phrygum termini discteri sunt: licet ob confusionem aegre distinguas. Ex cote aurum, ex auto hominem: proba.

Diffidere.

*ou) ga\r pei/sh|s ou)d' a) pei/sh|s. Aristot. Non persuadebis, etsi persuaseris. *e)xqrw=n dw=ra a)/dwra. Hostium munera. Homo homini lupus. Plaut. Quot servos, tot hostes alis. Lydus ostium custodit: furacis indolis. Syriadversus Phoenices. utrique fallaces et perfidi Nec Mercurio quidem fidam. Tesleram confregit. hospitalem qua [orig: quâ] fidem merebatur. Plaut.

Dignus.

Decernitur equa Thessalica: cuius laus prima. Digna cedro: cuius succo illita durant. Dignus propter quem vadimonium deleras. Plin. Dignus quicum in tenebris mices. Cic. id est, ludas, ex digitis numerum divinando Batti Silphium. herba rara et pretiosa, qua [orig: quâ], Cyrene condita [orig: conditâ], Battum in numo, honorarunt. Myrteam coronam ambis; olim regnaturis oblatam, ut Suidas ait. Roscius in

Scena: princeps histrio. antiquior codro. Rex Atticae vetustistissimus Bos in civitate: cuius Lysias imaginem ruri debitam Athenis in arce collocavit. convenit vudi ad honoresevecto. Dignus Argivo clypeo; quo illic pueros triumphantes et innoxios ornabant Iniurato credere licet.

Daphnis inter pastores, id est, primus. Glaucus in mari, herba, comesa habitat. ubiper herbam credebatur in Deum versus. Testis ex Iovis tabulis vel diphthera. in qua occulta quaeque scripta credebant. Testis Atticus: probatissimus. Cera et aere natus: Veterum imaginibus. Utramque facit paginam: sive implet. Amat illud ut Cic. ad Q. Fr. 1. 3. *ai)e a)risteu/ein. Semper optimum esse.

Diligens.

Ad amussim: libellam: unguem. Demorsos res sapit ungues. Aristophanis et Cleanthis olet lucernam. *e)n nukti\ boulh\. de nocteco0nsilium. Cic.

*u(/pnos [correction of the printer; in the print h(/pnos] d' a)pe/stw somnus absit. Aristoph.

Non quantum luscinia dormit. Grus lapidem sustinens: ut excubans facito Frons occipitio prior, id est, ordine agendum. In occipitio etiam oculos gerit. Nulla dies sine linea: ita Apelles profecit. ou) th|= e(te/ra| lhpte/on: non una manu capiendum. Plato. Conando Graeci Troia [orig: Troiâ] petiti sunt. Gallinaceus Euclionis: qui minimos [correction of the printer; in the print minimas] pulvisculos discutit, ut alatur. Non omnia per bovem obtinebis. Arator, nisi incurvus, praevaricatur. Plin.

Discordia.

Gamma Betam persequitur, et contra, ut Gizericus Bonifacium, et postea Gelimerem Belisarius, sub Theodosio exoulit. Dissidii pomum: olim inter Deas iactum.

Mappam mittere: auspicandae, ut solebat, in arena pugnae. Suet. *o( po/lemos a(pa/ntwn path\r. Bellum pater omnium. rerum novarum. Lucia Tuas tibi res habeto.

formula olim divortii, sic sponsalia dirimebant illa formulae: conditione tua non utar.

Discrimen.

*e)n puqi/ou xe/sai. In Pythii templo cacare. quod facientem Pysistratus occidit. Post folia cadunt arbores. Incedis per ignes suppositos cineri. Horat. Flamma fumo proxima est. Plaut.

Tum tua res agitur, paries cum proximus ardet. Hor. Ne remere Abydum vel Corinthum: ubi corrupti mores. In eadem es navi. De filo pender: ut gladiusn Dionysii Tyranni super caput Damoclis regiam fortunam experiri cupientis Cic. A fronte praecipitium a tergo lupi. Hor. De tuo capite aguntur comitia Idem. *e)pi\ curou= a)kmh=s. In acie novaculae Sophocles. *o)io/lukos Ambiguus, ex ove et lupo. Haesitatio Pyrthonis. qui Philosopbus nihil asserebat. Inter sacrum et saxum: sit porcus a feciali olim foedus sanciente saxo feriebatur. Plaut. Inter malleum et incudem versatur. E n assa escam petit: ut piscis capiendus. Sub cultro haeret, ut victima, Ruta opus est: herba contra pestem. Ne obversa fronte obnuas arieti: qui tales facile impetit. D. Gregor. Novacula in cotem incidit. Ne puero gladium. Ovem lupo committis. A fronte praecipitium, a tergo lupi. Lepus pro carnibus, *lagw\s peri\ tw=n krew=n: nempe appetitur. Aristoph. Maleam transiens obliviscere quae domi sunt. Est enim promontorium Laconiae nautis periculosissimum. Strabo. Non certatur de oleastro: quo coronari solebant. id est, non de hanore, sed re agitur.

Dissimilia.

Nil graculo cum fidibus. cum Musis. Nihil cum amaricino sui. Sus enim hanc od or at am herbam fugit.

balneo? Quid caeco cum speculo? Surdo cum Lyra? *o)/nos pro\s au)lo/n: vel *lu/ran. Asinus ad tibiam, vel lyram: In pelle Leonis. *ou)de pro\s e)/pos. Nihil ad versum. Lucian. *mh\ w) Su/ros, mh\ su/rize: cum Syrus non sis, ne Syrissa; ne serviliter et dolose agas. Est et Syrissare, fistula canere, ad quod alluditur. *o)/nos a)/gwn musth/ria, Asinus ferens mysteria. Foli crocoton: vestem muliebrem aptas. Hercules crocotophoros. muliebriter indutus, *pi/qhkos e)n porfu/ra| Simia in purpura. Clavus comatus: coma [orig: comâ] adscititia [orig: adscititiâ]. Mart. Plumbeusin eburna vagina gladius. Diog. Cum leonibus congregare vulpes. Mart. e)ndu/ete/ moi th leonth/n. Induite me leonis exuvio. Aristoph. in iactabundum. Alia res sceptrum, alia plectrum *h( ku/wn e)n fa/nth|: Canis in praesepi. Lucian. *para\ to\ me/los. extra cantionem. Id Extra oleas fertur. quibus stadia currentium sepiebantur Aristoph. Extra organum. quod intra vigesimam vocem sistit. Quintil. In clamosum quadrabit. In lente unguentum. Scarabaeo alabastrum. Inter surculos capra: quos rodens perdit.

Divitiae.

Crassi, Craesi, Midae, Pygmalionis opes. Lysistrati, Cingrae Callicratisres. Pelopis aut zopyri talenta, vel Tantali. *xrh/mata a)nh\r: Peeuniae vir. Pindarus.

Satietas ferociam parit. Theogn. Dives aut iniovus est, aut iniqui heres. Hieron. Noctuae Laurioticae. nam Laurios regio Atticae auri frequens est, quod noctu â signabatur. *ei(/mata a)nh\r: Vestes vir: faciunt enim. o)kta/podes, duobus bobus vel equis incedentes.

-- Quantum non miluus oberret. Pers.
Quantnm quisque sua nummorum possidet arca.
-- Tantum habet et fidei. Iuvenal.

Docere docilis.

Domi manere tutum.

Testudo intra tegumen securior. *oi)=kos [correction of the printer; in the print oi)=nos] fi/los, oi)=kos a)/ristos.. Domus amata, domus optima est. *oi)/koi me/nein dei= to eu)dai/mona, Domi manendum fortunato est. *oi)/kouros, domus custos, ignavus. Plut.

E. Elabi.

*e)klini/sai. Lina, hamos laqueos effugere. Reperire rimam. Formica semitam quaerit.

Eloquentia.

Attica Musa: Lopos. favus. Nestoris eloquium. Hom. Ou)de e)c a)grou=: Nihil ex agro. Musarum aves. Mercurii vel Herculis (Gallici) catena. qua Fingitur homines, auro ex ore fluente, auribusque innexo, traxisse. Corinthia: Ionica: byssina verba, Callirhoe: pulchre fluens fons Atheniensium.

Error in principio.

Inlimine offendere. In portu impingere. Cantherius (equus exsectus) in porta lapsus. ut Sulpicio Galbae in provinciam ituro.

Excellere, inaequalitas.

Inter Athenienses probus, quod rarum in malie morata urbe, et non nisi excellentium. Plato. Alpha penulatorum. Mart. Multis praecurrit parasangis: Stadiae aepud persas triginta erant. Pulchrum est digito

monstrari et dicier, hic est. Pers. *mh\ pro\s le/onta dorka/s. Nil contra leonem capra. Diogen. Corui lusciniis honoratiores. Solus sapit. Formica camelus. Lucian. Aquilam noctuae. Testudinem pegaso: Cancrum Lepori Culicem elephanti: Bubonem philomelae: Hinnulo Leonem: Tibiam tubae: Apem cicadae, comparas. Nihil ad suem parmenionis: qui et hanc, et alias voces animalium ad vivum referebat. Post Lesbium cantorem. Terpandrum qui Musica [orig: Musicâ] lacedaemonas discordes lenivit, et composuit. Nihil urbes aliae ad Crotonem. unde Fortissimi pugiles provenere [orig: provênere] Soli Lucernam: Craesi opibus teruncium addit. Deoloquente tacent homines. *qei=on e)cai/rw lo/gon Dei sermonem excipis. Non omnia possumus omnes. Virgil Gorgona Perseusaggreditur. Inter caecos regnat luscus: strabo. Equis albis invectus. ut triumphantes.

Exitus.

*a)rxh\s kakh=s, kako te/los: mali ptincipii malus finis. *au)to\ dei/cei. Res probabit. Exitus acta probat. Ovid. Piscator ictus sapiet. *a)rxh\ to a)/ndra dei/knusin: imperium ostendit virum.

Experiri.

*pa/nta li/qon ki/nei. omnem move lapidem. sic quaerenti thesaurum in agro ab oraculo responsum. sed amoto lapide crevit seges. *a)/nac h)\ o)/nos. Rex aut asinus. Sacram anchoram soluere: idest validissimam: vel iacere. ut naviges, vel sistas. Movebo talum a sacra linea: que ultimum ludi periculum facerent.

Ventis permittere vela Quint. In Care periculum fiat. hoc est, vilissimo hominum genere. Mus Pisam aggreditur. Is pugil Tarentinus fortis. Quamquam in ambiguo

uditur. Dii\ pa/nta melh/sei. Iovi omnia curae. Hom. Er post malam segerem serendum est. Sen.

F. Fames, vide, Paupertas.

Molestus interpellaror venrer. Cestreus ieiunat: piscis, qui alios non devorat. Etiam voret Baetulum: lapidem fascits involutum qualem tro Iove Saturnus glutiit. Fames et mora bilem in nasum conciunt. Plaut. *gastro\s apo\ plei/hs boulh\ kai\ mh=tis a)mei/nwn.

Festinatio.

Iovis quadrigis. Daedaliremigio. Navibus atque quadrigis Hor Talaria sumpsit. Utcanis e Nilo, bibit, quod metu crocodili fugiens tantum facit. *a(/m' e)/pos a(/m' e)/rgon simul dictum factumque. Hom. *a)fu/a e)s pu=r Aphya ad ignem, pisciculus, igne tacto, statim coctus. Velis remisque. Equis velifque. *e)k duoi=n katafeu/gein. Duobus fugere. Aristoph. *h(mero/dromos: totius diei cursor. ut Sol. *w(s e)/xei podw=n: quantum pedibus valet. Citius quam formica papaver, vel canis exta. devoret. Vir fugiens non moratur Lyrae strepitum. Vir fugiens iterum pugnabit. Demosthenes hoc sibifugam e praelio exprobrantius respondit.

Festinatio noxia.

Canis festinans caecos. parit catulos. Ante victoriam encomium canis. Auges ollam ante lentem: tibi auctam. Quinimium properat serius absoluit. Aestare penulam deteris. Ante pilos sapit. Odi pueros praecoci sapientia. Apul. Uno die consenescis. Festina lente. Ergini canities, quae iam iuveni obtigit, Clymenis argonautae filio.

Fides.

*e)k tw=n Dio\s de/ltwn o( ma/rtur. Lucian. Ex Iovis tabulis testis. Atticus testis. Iovem lapidem iurare. ut fecialis manu lapidem tenens in fedus iurabat. Radamanthaeum iudicium: veliusiurandum. quod ille mortuorum Iudex non fallat. Iovis vel Minervae suffragium.

Amphictyonum consessus vel Synodus: celebris olim gravissimorum in Graecia virorum. *r(exqe kai\ praxqe/n. Dictum factum, *w)ti/wn pisto/teron o)fqalmoi\. auribus fideliores oculi. Domesticus testis: quise laudat. Censorium supercilium. Fides Catoni.

Femina.

*gunaiko\s o)/mma be/los. Mulieris oculus spiculum. In triclinio choa (vas ingens) in cubiculo nola: altercando hic, illic multa consumendo. Foris Helena; intur (in animo)( Heculba: Senex slla turpis litigiosa, ideoque canis dicta suit. Qui non litigat caelebs est. D. Hieron. Thessalia mulier: veneficae.

Forma, deformitas.

Ex ovo pr odlit. Pavonis fimbria. Kalli/pugoi contra *mono/grammoi: illa [orig: illâ] formosi, hac [orig: hâc] deformes voce dicti. *to\ kalo fi/lon. quod pulchrum, carum. Simiarum pulcherrima deformis est. Plat. Simia est simia, etsi aurea gestet insignia. Leoporem non edit. Mart. Hoc conspecto ominantur: ut erat mali ominis occurrere exeunti deformem. Multam silvam gestat. Pronomi barba: praelonga olim tibicvinis. Naviges Troezenem, ubi portus barba dictus fuit. quadr at in imberbes. Myconius calvus. quod ista in insula vitium erat vulgare, ut Strabo.

Thersitae vel Corythei facies. uterque deformis. ut Hom. et zenodot. Cadaver venustum. Epicrates Scutifer: cuius barba Scuti instar. Argyrrhius nil praeter barbam: cetera effeminatus exercituum dux. Lycia coma: longa et culta. Phidiae Minerva: cultissima ex ebore, boc auctore, facta.

Fortitudo.

*h)\ ta , h)\ e)pi\ ta=s: Aut hoc, aut in hoc: dicebat Lacaena porrigens filio scutum. in quo mortui in pugna efferebantur. victores vero referebant. Simile aliud. h)\ a)poqanei=n, h)\ nika|=n, aut vincendum, aut moriendum. Hic murus aheneus esto Horat. Solae Lacaenae viros pariunt. Plut. quod quaedam respondit, cum obiceretur: Solae viris impcratis. Animo Hercules, Corpore Tzdeus, qui parvus erat, sed fortis. Stat. Adamantinus, adamas nec igne molliri, nec ferro frangi potest, Plin. Denratus pugnans. nam L. Sicimus Dentatus in 22. proeliis nullum vulnus aversum tulit. Livius. Murus Semiramidis: quo Babzlonem cinxit, pedes 200. altus, 50 latus. In Lipszdrio pugnas: loco ab aquis cincto, ubi Tzranni Athen. fortissime se defenderunt.

Fortuna, eiusque commutatio.

Nunc pluit, et claro nunc Iuppiter aethere fulget. a)/llos bi/os, a)/llh di/aita. alia vita, alia diaeta. Honores mutant mores. Fortuna Euripus est: qui multos flexus habet. Testulae translatio. *o)stra/kou peristrofh/. Nam ostracismo, Athenienses etiam optimos quosque, ut Aristides suit, ob invidiam aliorum, decennali exuilio multabant. Dionysius Corinthi: nempe pueros docet, qui ante

Syracusts Rex fuerat. Et Cedrus cadit. Catastrophe fabulae, qua prior status mutatur in fabula. Pitana sum: Aeoliae civitas, quae a Pelasgis subacta, ab Erithraeis rursum liberata. Heri sacrilegi,hodie sacrifici. Osculana pugna: ubi victus vincit, sicut Valer. Laevinus Pyrrhum. Fors domina Campi. Martii, ubi ex suffragiis honores deferebantur. Cras cerdo, hodie nihil. Computatorum digiti: qui modo unum tantum, modo myriades integras faciunt. Aliter condivit coquus, aliter condiam. Aremo, ad tribunal. Ad pristina praesepia: rediit miser Inter manum et mentum: vel Inter os et offam multa intercidunt.

Fortunat a temeritas.

*h( tw=n A)qhnai/won dusbouli/a. Atheniensium temeritas: sine consilio maturo recte tamen saepe agentium. Malum vas non frangitur. Dormientis rete trahit. ut qui dormiens etiam capit. sicut pinxerunt fortunam in Timothei, Athen. ducis felicissimi, rett urbes, ipso dormiente, implicare. Et quandoque magna iucunditas est nihil sapere. ut Traesilao Axonensi evenit, qui omnes naves in portum appulsas, tamquam suas, cum plausu excipiebat. et menti restitutus, doluit tantam sibi fortunam eripi.

Fraus amici.

Canis mendico auxilians: qui iisdem tamquam o(mote/xnois infestus est; nisi pane concilietur. Claudii Caesaris boletum quo amicos sustulit. Agamemnonium epulum: quo Agamemmon, post victam Troi im, ab Aegistho. adultero, et Clyteinnestra uxore sublatus est. *ku/klw| perie/lkein. In circulo cit cumducere. Schoenicolae vel delibutae Schoeno: unguento vili meretricio.

Frugalitas.

lingere. Xenocratis caseolus: parcissime viventis. Phormionis tori: tenuis fortunae viri. Vita doliaris: Diogenis Cynici. Cilicii Imperatores: qui Veste pilosa essent. Hecatae caena: perparca, ut apud Inferos. Tamquam in Phiditiis Loca publica erant in quibus Lacedaemonii legatos frugaliter excipiebant. qumbrofa/goi Thymbra (herba) victitantes. Hortus altera succidia: loco carnis olus. Lenticulam olet, cum posset unguenrum. Indigentia Mater sanitaris.

Frustrata res.

Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus. Id. A)llo/tria ba/lleis. Iacis aliena. Diogenia. *lu/kos e)/xanen. Lupus hiat. Aristoph. Laurus parturit: cum clamore parit avis minima. Proci Penelopes: spe sua delusi. Hom. praevertit anchorae iactum Deus. Scipione nixus arundineo. Cretense sacrum: sub quo Agamemnon na. ves amisit, et relicto sacro hostes est persecutus. Canis Aesopicus; umbram pro Lucanica secutus Nucleum amisit, putamina pignori dedit. Bubulcus antea, nunc Caprarius. Fulmus Troes. Fuere quondam strenui Milesii.

G. Garrulitas.

Hirundinum musea. Dodonaeum aes. Daulia cornix. Cicada vocalior. Archytae crepitaculum, quod ultro in strepitus voluebatur, pueris gratum. Arabicus tibicen: quod hi ex Arabia plerumque, tamquam viles homines, a Graecis accerserentur. Proluixius Iliade: Homeri. Battologei=n, cum Battopoeta ineptire. Glw=ssa poi= poreu/h; lingua quo Vadis? a)xa/linon sto/ma. Os infrene. Cornicari: dicitur, qui garrit ut cornix. Tellenis

cantilena: longa et mordax. Zenod. *a)/oinos me/qh: citra vinum temulentia. Plut. Meliacum navigium: rimarum plenum. Ter. *a)ke/falos mu=qos sine capite fabula. Farcite centones: ex fragmentis concinnatos. Excedere clepsydram; dicendo.

*polla/ki toi/ kai\ mwro\s anh\r katakai/rion ei)/pe..
Saepe etiam stultus fuit opportuna locutus.
Rimarum plenus hac, istac, illac perfluit.

Gratitudo.

*a)ntipelargei=n, ut ciconiae, se mutuo nutrire, quod illae senibus praestant. Qui eget lucerna, infundit oleum. Plut. Quod Pericles ab Anaxagora neglecto audiit. Lingua Praeconi debetur: ut olim in sacrificiis factum: quamquam et Mercurio consecrari solita. Sylosontis chlamys: quam cum Durio Hystaspis dono obtulisset, hic insulam Samiorum gratus rependit. Herod. Gavia in stagnis: piscis illic proficiens. Immortales Gratiarum horti sunt.

H. Heredipeta.

Honore indigni.

Bos in quadra argentea. Suidas. Malus choraules, bonus Symphoniacus. D. August. Strumam dibapho tegere. Cic. est purpura bis tincta. Simia purpurata. Asinus in pelle Leonis. Lucia.

Hospit alitas.

Semper aliquis in Cydonis domo: hospitis in Corintho liberalis. Scindere penulam Cic. attinende hospites. Fores habet tritas.

I. Ignavus, inscius.

Ne Aesopum quidem trivit: fabulatorem. *ou)/te ta\ tri/a Sthsixo/rou ginw/skeis. Ne tria quidem Stesichori nosti: qui per Strophen, antistrophen, et epodon suos versus distribuit. *mh/te nei=n, mh/te gra/mmata: neque natare, neque literas: nosti: quod haec duo pueris tradi solebant. Equi Senecta: plerumque contempta. Ignavis semper feriae. *a)ergoi=s ai)e e(orta/. Theocint.

Nux, asinus, campana, piger sine verbere cessant. Neque compluitur, neque sole aduritur. Domipugnat more galli. Oleum non vidit. Claudimore. Cic. Indoctior Libethriis; qui erant a)/mousi.

*a)p' o)/nou katapesw , id est, *apo\ nou=. Ab asino delapsus, id est, a mente. Plato, Ater an albus sit, nescit.

Impossibilia.

Iungentur capreae Lupis. Hor. Prius locusta bovem pariet. Var. Testudo praevertet leporem. Vincet Aquilam. Ab asino lanam speres. Simul sorbere et flare. Plaut. Rect ingredientur cancri. Scarabaeus mel colliget. Ex arena nectes funiculum.

Et fontes sitient, et ibunt flumina sursum. Volabit Elephas. Ex asini cauda cribrum plectes: ut solet ex cauda equi. *h( gh= i(/ptatai. Terra volat. *ti/ ei) ourano\s e)mpe/soi; Quid si caelum ruat? Atlanticum mare cotyla exhaurire. parvae haec mensurae genus est.

Imperitia.

Impostura.

Dare verba. Os sublinere. Fucum facere. Palpum obtrudere. *perikei/pein tou/s ploka/mous. Lucian Circumtondere comam: quod apud Graecos erat ludibrio esse. Obulum reperit parnaetes: qui Athenis, ne in iudiciis et concionibus auditor deesset, nummos distribuit. Embarus es: qui cum stultam haberet filiam, oraculi interpretatone, illam occidit. Ephesiae litterae: quibus praestigiator quidam Ephesius instructus, trigesies in Olympicis vicit. Erat in his corona Dianae picta.

Improbus.

*tri/a ka/ppa ka/kista. Tria cappa pessima: nempe Cappadocum, Cretensium, et Cilicum: ob corruptos mores. *diplou=n ka/ppa: Duplex cappa: in voce *kaka\ mala sicut fur dicitur. Trium litterarum homo. Lupi decas: de Sycophantis in foro Athen. iuxta simulacrum Lipi versantibus, lucrumque aliquod exspectantibus. Mali commatis, boc erat vilissimum apud Graeoos nummi genus. Alter Phrynondas, Ballio, Hippomanes. hic filiam, a cive vitiatam, cum equo clausit stabulo, qui illam fame stimulante discerpsit cercopum caetus: fraudulenti in Epheso homines. unde, Cercopissare. Eurybatizare. Eurybatus inter Cercopes pessimus. Remiges ulyssis: ut qui nec a Lotophagis, nec Circes poculis, nec Solis equi abstinuerint. Ser vilis capillus. quod Athenis manumittendi capillos deponerent. *su/ntomos h( ponhri/a, bradei=a h( a)reth\. Compendiaria res improbitas, virtus longa. Annulus aureus in nare suilia. Res bona in manu improbi.

Impudens.

*a)ttiko ble/pos. Vultus Atticus: impudens. Aristoph. *gumnh|= kefalh|= Nudo capite sine pudore Personam non

faciem gerit. vel Perfrictae frontis est. Sine persona Iascivit: palam. Tabernariam exercet fronte *qeo\s h( a)nai/deia. Dea impudentia: Zenod. nam, inutilis viro egenti verecundia: ait Hom.

Impudica vide Intemper ans.

*o)no/batis. Asino Cumano digna: ubi adultera in Asino circum vecta illo nomine manebat infamis. Plut. O ce loqui. quod apud Oscos libido impunis esset. *ai)gi\s e)/rxetai: Suid. Capra venit.

Inanis metus.

Umbra, vel, utre territas, Canes timidi vehementius latrant. Panicus metus: quod Pan repent inos terrores inducere crederetur. *a)edee\s de/dias de/os. Plut. Inanem metum metuis. Gallum Leo, Elephantes murem: nam uterque hos frustra metuit. Theagenis Hecateum: qut priusquam domo exiret Hecaten consulebat. Larva terres Leonem. Leoprem frondium strepitus terret. Lamias pueri fugiunt.

Inanis opera.

*to o)/non kei/reis vel o)/nou ko/mas zhtei=s. Asinum, tondes, vel, Asini lanam quaeris. Aristoph. *nefe/las zai/nein. Diogenia. Nebulas verberare. Calvum vellis. Aquam e pumice postulas. Cribro aquam hauris. Mortuo verba facis. Aquilam volare, aut Delphinum natare doces. Danaidum dolium exples: quod pertusum. Arenam numeras, aut, metiris. Nudum spolias. Puero barbam tondes. Ferrum doces natate. Bulbos quaeris. Reti ventos captas. Cauda [orig: Caudâ] anguillam captas Littus aras. contra stimulum calcitras. Tantali poma captas. Lapidem elixas. Penelopes telam retexere: quae procis, se tela [orig: telâ] absoluta [orig: absolutâ] consensuram promittens, eandem semper retexuit, et elusit vota. Ver ex anno tollis. Milium torno

sculpis. Aquam in mortario tondes. Invitis venaris canibus. Muscas captare: ut Domitianus Imper. De asini umbra litigas, ut Demosthenes de Agasone et eius conductore refert. In silvam fers ligna. Senex psittacus negligit ferulam. Skiamaxei=n, cum umbra pugnare: qeomaxei=n cum Diis pugnare: ut Gigantes. Ku/mata metrei=s undas numeras Theoc. Glau=kas ei)s a)qh/nas. Ululas Athenas: mittis. ubi abundabant. Cic. *a)ne/mous gewrgei=s. Ventos aras. Zenod Cancrum ingredi recta doces.

Inaequalis pensatio.

Pro perca scorpium; verenatum offers. Palumbem pro columba: illa hac vilior. umbra pro corpore. Pilos pro lana. Diomedis et Glauci permutatio: quorum ille astutior, cum hoc ad duellum progressus, ficta amicitia persuasit, ut arma aurea, cum suis aereis permutaret Hom.

Ad fractam canere citharam. Eunomus Locrensis cum Aristone certans, sic tamen vicit; cum apolline invocato, fractae chordae sonum, cicada suppleret. Amisit urbem, pugionem recepit Callipus: qui Dione Syracus. tyranno cum regno intercepto, dum Catanam urbem captat, exclusus amisit rursum omnia. *mh\ lo/gos a)nt' alfi/twn. Ne verba pro farinis: reddat.

Incertus eventus.

Multa ca dunt inter calicem, supremaque labra. Nescis quid serus vesper vehat. *a)/skopa toceu/ein. Extra scopum iaculari.

Incitare.

*a)napterei=n. Aristoph. Alas addere. Frigidam aflundere, quo et ignis, et equi magis incitantur. Stimulis fodere. Aurem vellere. Ignarium dare: id est, lapidem avem pyruiten vocant, quod attritus manu det ignem.

Inconstantia, Perfidia etc.

Ventorum Statio. Chimaera. Chamaeleonte, vel Polypo mutabilior. quorum illud animal colorem saepe mutat; hic piscis loci cui adhaeret colorem sumit, ut fallat. Proteus vel Metra Erisichthonis. Ille Latinis Vertumnus a verso saepe vultu dictus: baec modo in bovis, modo in equae formam versa, patrem inopem vendita alebat. Vespertilio: auqe simul avis et mus est. Panagaea Diana: per omnem terram migrans. Duabus sedere sellis. Aliud stans aliud sedens. Daedali opera. Eadem fidelia [orig: fideliâ] duos dealbare parietes. Pedibus utrisque claudicare. Cothurno versatilior, vel, Trocho. De toga ad pallium. illa Rom. hoc Graecorum. Ab equis ad asinos. Vulpes. Pardus. Semper Africa aliquid novi apportat. Leoninae pelli vulpinam assuere., Ex eodem ore calidum et frigidum. Ex se fingit, velut araneus Thraces federa nesciunt. qui pactum diebus aliquotfedus, noctu violarunt. Thracinm commentum. Locrcnse pactum. *qessalw=n so/fisma. Thessalorum commentum. Qui quotannis Hecatomben Apollini promittebant Dabant nihil. Suid. *o)du/sseios mhxanh\ Sisyph, Ulysis inventum. Hom. Dextrum pedem in calceum sinistrum inserit. *ka/mpios dro/mos. Obliquus cursus. Pardalis exuvium induere: pellis varia est Hoc calceamentum consuit Histiaeus, Aristago. ras induit. Ille acute cum hoc nepote suo, occulta consilia servi tonsi capiti impressa communicavit, ut Darium Regem laterent. Diogenia. Phoenicum pacta: qui per diem et noctem in Libya hospitium pacti. deinde noluerunt cedere. quod semper, vel dies, vel nox esset. Fons Dodonaeus: qui cum sit frigidissimus sacos accendit, exstinguit accensas. Plin.

Incultus.

*xruso\s o( Kolofo/nios Aurum Calophonium: quod maxime probatum erat. Amicus Plato, magis amica veritas Aurum indice, vel igne probatum. Massilienses mores: laudati olim.

In deliciis.

Militaeus catulus, vel catella. Mus albus. Byssina verba. Siculae mensae. Quem Cos (dives insula) non nutrit, illum nec Aegyptus Totam spirat Atabiam.

Indiligens.

*a)/krw| podi\ summo pede. Plut. *e)k peridromh=s maqei=n. Ex transcursu discere. Plut. Summis labris gustare. Per transennam inspicere. Cic. Per nebulam: per caliginem: per somnium meminisse. Plaut. A limine salutare. Malus ianitor Pluto *h( fa/nou qu/ra, Phani ostium: male custoditum. Per satyram derogare: id est, per lusum. Oculis clausis i molli brachio aggredi: Suspensa manu. etc.

Industrius.

*su a)quna= kai\ xei=ra ki/nei. Cum Minerva manum move. Dii facientes adiuvant. Manum admoventi fortuna imploranda est. Manus pretium: dat operi. *mh/te meli/ssas, mh/te me/li: neque apes, neque mel. iccirco quia apum aculeum fugit. Ni molas, non comedes. Qui vitat molam, vitat farinam. Optimum obsonium labor senectuti. Qui arat olivetum, rogat fructum Columel Artem quaevis alit terra. Suet. Ex umbra in solem educere: rem elaboratam. Hic porticus miseriae. Aurum e stercore colligendum. Muli Mariani. Mallus enim milites ad sarcinas e furca ferendas assuefecerat.

Infortunicum.

*e)sxa/twn e)/sxata kaka/. Extremorum extrema mala. *e(/n tw=n triw=n kakw=n Unum trium malorum, hoc est, vet gladius, vel laqueus, vel aconitum plectendis paratum. Menand. *po/nw| ponhro/s labore infausto laborans. nam *ponhro/s graece laboriosum, miserum, malumque significat: ambiguo hic vocis lusu. Asinus inter simias, velapes. id est, inter homines astutos rudis est. Novacula in cotem incidit: in quo retunditur. Canis ad vincula: alligandus rapitur. Ad Charonis ianuam ductus: ad mortem.

In aquam terramque vertamini, id est, destruamini. Cum Phyloxeno ad lapicidinas: huc damnato quod Dionysii tyranni poemata non probaret. Lucian Ad Cynosarges: locus in Attica ubi Spurii exercebantur. Dicas tria ex curia. damnatis ad mortem post lautas epulas, tria licuit dicere ante supplicium. Equum habei Seianum: Hominis in aula Traiani Imper. a summo ad ima devoluti. cuius equum quotquot habuerant misere periere. Aurum habet Tolosanum. Hoc a Q. Cepione e templis Gallicis Tolosae sublatum lethale fuit omnibus quotquot possederunt Cadmea victoria. In qua victores cum victis, periere, Etheocle et Polynice fratribus infesta acie concurrentibus. Statius. Phoci convivium. qui ab invit atis filiae procis occisus est. Sybaritica calainitas: ob luxum illata. Lemnium malum: ubi conspirantes mulieres, ope Thoantis, viros graveolentes interfecere. Ogygia mala: Insula in quam ulysses naufragus emersit. Niobes mala: Tantali filia, post occisos filios, flens, prae dolore insaxum versa. Parfere illud: Inus dolores, quae amissis filiis se submersit. Antiopae luctus: a Dirce rivali tauro alligata, zetho tamen et Amphione Matrem vindicantibus. Aegyptinuptiae: qui 50. filios totidem fratris filiabus nuptas una clade amisit. Ilias malorum:

quia Ilias Homeri omne mali genus complectitur. Lerna malorum: ubi hydra omnia infecerat. Taenarium malum. quia ad Taenarum insulam profugi servi omnes a Lacedaemoniis occisi sunt. Graviora Sambico. patitur, qui quod sacrilegii socios non indicaret, integro anno tortus est. Plutar. Malorum panegyris: qui erat solennis ad festos ludos conventus *ku/rbeis kakw=n. Cyrbes malorum: quae erant Athenis tabulae, leges et poenas complexae. Quantum Tyrus antiqua: nempe mali pertulit. Miterior monomachis: gladiatoribus, quorum alterutri moriendum erat. Per tenebras et apud quercum: iurabant Milesiorum posteri ultionem, quod Patres eorum illic pene omnes a Prienensibus occisi. Vivens vidensqne perit. In patrios minxit cineres: grave hoc olim, supra maiorum sepulohra mingere. Rupta anchora: in tempestate periculum est vitae.

Ingratitudo.

Hirundines sub eodem alis tecto, id est, homines garrulos, qui praeter infamiam nihil relinquunt. *krio\s trofei=a a)pe/tisen. Aries nutricationis mercedem persoluit: cornu petens Menand.

*o(/s ku/na tre/fei ce/non, tou/tw| mo/noli/nos me/nei.
Qui canem alit exterum, funem retinet.

Pro meritis male mactarunt Agamemnona Graii. tum per Aegisthum adulterum occisus est victor. Pro perca scorpium: apprehendit. Non omnes Pyrrhiae, qui bovem immolent. ut hic Ithacus benefactori seni fecit. Plut. Siquid inves, pluma levior gratia est: siquid offendaes: plumbeas iras gerunt Reges: Plaut. *a)po/lemos pole/mios. Citra bellum hostis.

Ingrata res ob vetustatem.

*a)rxaio/tera difqe/ras lalei=s. Antiquiora [correction of the printer; in the print Antiquora] loqueris diphthera: quae erat pellis caprae nutricis, in qua Iovem omnia scripsisse fingun;. Ante chaos, et Saturnia tempora. Cum Matre evandri loqueris., Magno Platonis anno. Antiquior Codro. Piscis nequam, nisi recens.

Initium laudatum.

*mikro/qen h( a)/kanqa a)gaqh\. Parvula spina bona est: nondum pungens. Quondam strenui Milesii: post degeneres. Primum Aegina pueros alit optimos: ut Achillem, Patroclum, Aiacem, Neoptolemum quorum posteri defecere. Romanus olim strennus. Quacuncque (ait Cicero I. 5. de fin.) ingredimur in aliquam historiam vestigium ponimus.

Iniustia.

*mh\ zugo u(perbai/nein. Stateram ne transgrediaris. Pythag. Decetenim ut homo sit: Saya/nhs [reading uncertain: page soiled] dikaio/teros Trutina iustior.

Insidiae.

*bussodomeu/ein Hom. fundamenta domus suffodere alte. *u(pono/mois polemi/zein Plut. Cuniculis pugnare. *dou/reos i(/ppos Dureus, seu, Troianus equus. *paleu/ei kalw=s th a)lw/peka. Decipit pulchre vulpem. Suid. Fabricam facit. Pilum veltragulam inlicit. Plaut. omnibus galeritis cristae sunt. sic fraus hominibus.

Intemperans.

Samiorum flores: locus ubi Samii ad voluptates conveniebant. vel, Laura: ubi lautatiae vendebantur. Sardanapalus: Rex Assyrius, inter Eunuchos, et puellas femineo cultu latens Batalus: mollis tibicen, quod nomen et Demosthenipuero, ob molliciem, datum. Myconius vicinus: quiut luxui dediti Myconii aliorum mensis inhiat. Tibicinis vitam vivis: qui fere alieno vivunt. Corinthrari. Lesbiari: in leves et molles dictum. Lydrio more: id est, impudenti. Lydus cauponatur. his Cyrus devictis femineam vestem imperavit: ne rebellarent. Pepones, dulces quidem, cum maturi, sed molles et flaccidi. *u(=s dia\ ro/dwn vel *r(oii/dwn Sus per rosas, vel, mala punica. E Massilia venisti. ubi homines mulierosi. i(ppomanei=n in mulierem lascivam dictum. Aries cornibus lasciviens, vel Caprarius in aestu: in virum lascivum. Complura masculi canis cubilia: in eundem.

Intempestiva.

AEstate penulam deteris. Tragoedias in nugis agis. Simulare cupressum: ab imperito pictore, ortum, qui praeter cupressos vix norat pingere. Par odio importuna benevolentia est Foras Cares (servi erant) non amplius anthisteria: festa florum apud Athenienses in vere. oi)/koi le/ontes e)n ma/xh d' a)lw/pekes. Domi leones in pugna vulpes Aristoph. *kako to\ kalo h)=n ti mh\ kairou= tu/xh|. Bonum non datum tempori malum est. Molestum, sapientem inter stultos loqui. Annosam arborem transplantare. *grau=s kaprw=sa. Anus hircissans, seu nubens. Mira de lente. de renihili, vel altena.

Internecio.

*e)kpremni/zein. radicitus, a stirpe tollere. Furor est, post omnia, perdere naulum. Iuven. *su tw|= kuni\ kai\ to

Invidia.

*ba/skaios o( tou= geito/nwn o)fqalmo/s. Invidus vicinorum oculus est Unicum arbustum haud alit duos erithacos. Avis quae facile in vicinia fert parem. Una domus non alit duos canes.

Fertilior seges est alieno, semper in agro,

Vicinumque pecus grandius uber habet Ovid.

Edentulus vescentium dentibus invidet. Hier. *a)/fqonoi mousw=n qu/rai. Expertes invidentiae Musarum fores sunt.

Ira vide Torvus.

*ku=ma kofo/n, fluctus mutus, iam insurgens. In fermento iacet, quod acre intumescit. Plaut. Iracundior Adria: mare tumens. Mordere frenum. Mordere labrum. Oestro percitus: quo agitatae boves furunt. *purrixi/zein Pyrrichen saltare: ut armati solebant. *a)rhble/pein. Martium tueri. Aristoph.

Iteratus error.

Eadem oberrare chorda. Hor. Non bis ad eundem: lapidem offendas. Bis in bello peccare non licet. *suggnw/mh prwtopei/rw|. Venia primum experienti. Sus lota in volutabro luti: Solet redire Canis reversus ad vomitum. Diogenia.

Iudic are recte aut male.

Midae suffragium. vel votum: qui omnia in aurum vertens post esurire coactus est. *plou=tos de\ ba/sano/s )estin a)nqrw/pou tro/pwn. Opes, ut index, hominis ingenium

arguunt. vel quod index auro, aurum homini est: Lydius lapis, vel Heraclius lapis: qui aurum probat. Gnomon et regula. Emunctae naris: vel contra: obesae naris. Alba [orig: Albâ] amussi: quae discerni vix potest. Lesbia regula: perversa, quando lex moribus et ratio aptatur factis. Tenedia securis, vel patronus. cum res subito deciditur. sicut Tenes Rex in iudicio peccantes mendacio, vel iniustitia, subito securi percuti iussit. Suidas. Manu ferulae subduxit: supra pueros Scholasticos ia sapit. Purpura iuxta purpuram diiudicanda. Ad exemplum probatorum virorum agendum est.

Iustitia. Iustus.

*e)sqloi\ me ga\r a(plw=s, pantodapw=s de\ kakoi/. Arist. Sim. plex virtus, vitium multiplex. Maras, Bocchyris, Rhamnusius. viri iusti. Rhadamantheum iudicium: incorruptum quale Rhadamanthi de mortuis fingitur. Nemo quenquam ire prohibet via [orig: viâ] publica [orig: publicâ]. Lapidem amussi, non amussim lapidi aptes. *a(/ mh\ kaqe/tou, Mh\ a)ne/lou: quae non posuisti, ne tollas. Plat. Aequalitas bellum non parit.

Ne moveto lineam, qua metam signabant. Zaleuci lex, qui cum filius ob adulterium ex lege utroque esset privandus oculo, sibi unum, alterum filio eruit. Val. Max.

Lacessere.

*pu\c kai\ la/c. Pugnis et calcibus: lacessere. Tangere ulcus. Ter. Unguis in ulcere. Cic. Ignem gladio ne sodito Pyth. quia magis excitas. Ad pila iam ventum: hastae genus erat. Irritare crabrones. Arietem emittit, quod fecialis olim indicturus bellum, in hostium aegros faciebat Refricare cicatricem. *e)ggu(qen kai\ po/rrwqen. Cominus atque eminus: ut in bello consuetum.

Lautitiae.

Lac Deorum, Veneris, Iovis, Nectaris flos. Medulla mellis. Attica Bellaria. *h(per maza=n opipare vivere. quod Maza Graecis cibus esset ex simila tritici delicatus. Coturnissare: coturnicibus vesci *e)n lagw/ois: In leporinis: vesci olim laute. Lydorum caricae: variis lautitiis instructae. Afra avis. (ut Horat.) ubi Gallinae praelautae. Thasium infundis: vinum rarum et praestans. Solis mensa: omni copia abundans. ut in Aethiopia noctu in pratis magistratus instruebat: ad quam mane homines tamquam caelitus oblatam, affluebant. Herod.

Liberalitas.

*tw=n o)rqw=s doqe/ntwn a)fai/resis ou)k e)/sti. Non licet cripere, quod recte datum est. Plat. *pi/oni me/trw|. Pingui mensura. Theocrit. Plena manu. Pleno modio. Cic. Bis dat, qui cito dat. Sen. *a)ntlei=n a)mfote/rais :Haurire ambabus. Promus magis, quam condus: aeconomus. Communis Mercurius: qui homines Deosque conciliat, ut solent munera, iuxta Ovid.

Libertas loquendi.

*e)c a(ma/chs lalei=n. Ex plaustro loqui. Ex quibus comoedi olim quosvis libere carpebant. Obsequium amicos veritas odium parit. Teren. Byzeni libertas (parrhsi/a) erat is Neptuni filius ore liberrimo. Curetum os: comites Cybeles furentes vaticinabantur. *ka/qoptron ga\r ei)/dous xalko/s e)sti oi)/nos de\ nou=. Speculum formae aes, animi vinum est. Eurip. In vino veritas. *to\ e)n th=| kardi/a| tou= nh/fontos, e)pi\ th=s glw/tths e)sti\ tou= mequ/ontos. Plut. Quod est in corde sobrii, est in lingua ebrii. Ad cribrum

dicta, quo circumacto veritatem explorabant. *h( glw=ssa a(marta/nousa t' a)lhqh= le/gei. lingua lapsa verum dicit.

*e)leuqe/ra Ko/rkura, xe/z' o(/pou qe/leis. Corcyra libera, caca ubi vis libertas impudens. *ta\ su=ka su=ka, th ska/fhn ska/fhn le/gwn. Ficum dicens ficum, ligonem ligonem, Aristoph.

Longaevus.

Nestoris, Tithoni, Hesiodi Sibyllae senecta. ultra fusum, ultra pensum vivere. Alluditur ad fusum Parcarum. Cornice, Phoenice, corvo vivacior. Facies tua computat annos, Iuven. ob rugas. Depontanus senex. quia sexagenariis in ponts suffragium amplius ferre non liquit. Macrob. *gera=| o( bou=s. Et bos senescit. Et saxa tempus atterit.

Mors pulchra rapit, deterrima transit. Epimenidis somnum vincit, qui annos 57. dormivit, et post multos supervixite ut Laertius. *e)n Spa/rth| mo/nh| lusetelei= ghra/skein. In sola Sparta expedit sepescere. ubi magnus honor senum. Vivum cadaver. Senex bos non lugetur. Alterum pedem in cymba charontis haber. Viro seni maxillae baculus: quia edendo se sustentat.

Luxus et mollicies.

Curare curiculam: Pergraecari. id est. Helluari. Pontificalis cena. Mensa Sybaritica. lauta. Semper Leontini iuxta pocula: Siculi, Diogen, unde, Siculissare, dictum est, et Sybarissare. Thericlei amicus: qui vasa istius figuli Corinthii amat. sed et vitrea vasa Thericlea dicta sunt. Sale perunctus adiuvabitur: aptus ad potum, ut sale dilutus uter vine aptatus est. *a)sko\s kai\ qu/lakos: uter et Thylacus: ille pro vino: hoc vas farinaceum est. Bos ad praesepe Ventres: Lucit. Poreus Troianus. Piraeeus non fert vasa inania. Portus Atticae in quem vasa onusta

appellebant. *e(tero/gnaqos, utraque mandibula vorans. Ficus avibus gratae Athena, voluptuariis dulcia. Sine Cerere et Baccho friget Venus. Terent. Decempes umbra: quod erat cenae tempus. Venter auribus caret: non audit consilia, *to oi)=non ou)k e)/xein phda/lia. Vinum caret clavo, sive gubernaculo: non patitur rectorem. Nox et amor vinumque nihil moderabile suadent.

Amphidromiam agis (*amfidromi/an a)/geis.) In qua pueros circumferebant, qu obstetricando adstiterant, et captabant munera.

Maledicere, vide, obtrectare.

*i)ambi/zein. Iambis incessere. *sthniw=sai a *sthni/a festo Athen. quo licebat alios convitiis petere. Nam sthno asperum significat. *a)ra\s e)pispei=rai. Execrationes serere. ut apud Cyprios, dum hordeum serunt, addito sale, devovebant, quibus male vellent. Hesychius. Vincit Hyperbolum: convitiatorem. vel, Moesonem. histrionem Megarensem.

Malum rependere.

Eodem bibit poculo. Plaut. Neoptolemi vindicta, qui Achillis erat filius, et Priamum ad aras occidens, ad aras ipse Delphis occisus est.

Malum geminare.

Oleum camino addere. D. Hieron. Oleo incendium restinguere. Malum malo mederei. Hydram secas. *mh\ nosou=nti/ moi no/son. Ne morbo morbum addas. Eurip.

Lutum luto purgare. Lis litem serit. De flamma fumus. Laqueo auxiliari. Post Marathonem pugna: locus est Atticae multis cladibus insignis: ut si dicas: Post bellum tumultus

Malo assuefieri.

Callum ducere. Occallescere. Dies aegritudinem adimit. Terent. *e)/qos a)/llh fu/sis. usus altera natura. Mala res nota, optima. Plaut.

Malum accersitum.

Suo iumento sibi malum accersit: Plaut. quasi advehens illud sibi. Suo se gladio iugulat. Suo laqueo captus est. Suo ipsius indicio periit sorex: dum stridet. *ai(rou=ntes h(|rh/meqa. Captantes capti sumus. Inciditin foveam quam fecit. David. *w(/ste so/fisma kata\ sautou= sunte/qeikas. Hanc technam in teipsum struxisti. Turdus sibipsi cacat malum: viscus, quo capitur. *w(s o( ptu/sas ei)s murmhki/an [correction of the printer; in the print murmhxi/an], oi)dei= ta\ xei/lh. Qui in agmen formicarum inspuit, huic intumescunt labra. Ex ipso bove lora sumere, quibus boves verberentur. Plut Chius Dominum emit. nam a Mithridate cappadece subacti propriisque servis subiecti sunt. Athenae. Mala attrahens, ut Caecias (ventus) nubes. In caelum exspuis, quod in te recidat. Dares Entellum provocat. Invenis expertum verum. Atlas caelum. gravius onus, quam honorem. Pyrausta ignibus gaudes: quae his comburitur. Colubrum foves in sinu. Camelus desiderans (apud Iovem) cornua, etiam aures perdidit. Litterae Bellerophontis, vel Uriae, Tute hoc intrivisti, tibi omne exedendum est. Ter Faber compedes, quas fecit, ipse gerit. Echinus partum differt. qui grandior acutis magis spinis vulnerat. Cornix scorpium rapit, qui lethaliter ferit. Cornutam bestiam petis. ut arietem. Irritare crabrones. Leonem stimulas. Optas

floribus austrum. adversantem. Movere Camarinam. palus quae siccata pestilentiam attulit.

Malum grandius, minore vitato.

Cinerem vitans, in prunas incidit. Chironium vulnus immedicabile ab Herculis sagittis hydriae sanguine imbutis factum.

Malus vicinus.

*a)lmuro geito/nhma salsuginosa vicinia. *a)/n xwlw|= paroikh/shs u(poska/zein maqh/shs. Si iuxta claudum habites, claudicare disces. Plut. Aliquid semper mali propter vicinum malum.

Malitia.

Mansuetus.

Oleo tranquillior. Cera tractabilior. Spongia, vel, apio mollior. Mitior columba. Mactata lenior hostia. Hor.

Metus poenae.

fugit. Funiculum fugiunt miniatum. quo Athenis per duos ministros populus cinctus ad concionem agebatur, Praevertens ultro, ne minio signatus cogeretur multam pendere. Aristoph. Absque baculo ne ingreditor. canum metu.

Samiorum mala metuis. In quos plerosque tamquam proditores Athenienses animadvertebant. Volam pedis ostendere. ut fit in fuga.

Minae.

Multorum ego foliorum ficulni strepitum audivi: quem in igne excitant. Ollam alere: quas Athenis in tectis: disposuerant, ad deterrendas ululas. Igni ferroque minari. *tw|= moi dou/rata/ e)sti. Et mihi sunt hastae. Hom.

Modestia.

Manu serendum est, non corbe tota. Plut. *mhde a)/gan. Ne quid nimis. Hom. *mh\ kakou/rgei th mousikh/n. Ne musicam turbes. Plut. Arabius tibicen, qui cessare nequit, Plus dimidium (mediocritatis) toto. ple/on h(/misu panto/s. Plat. Neque lydorum carycas (delicatas) neque flagrorum crepitus: volo, quibus serviliter aguntur. Funem nimium tendendo tumpes. *mh\ u(pe\r to po/da to\ u(po/dhma. Ne supra pedem calceus id est, ne viribus maiora suscipe. luxta teriam navigatio iuxta mare ambulatio

gratior. Plut Contrahere vela. Cic. Iniquum pete, ut aequum feras: *to/con me e)piteino/menon r(h/gnutai, yuxh\ de\ a)nieme/nh. Plut. Arcum frangit intensio, animum remissio. *metabolh\ pa/ntwn gluku/. Aristot. Iucunda rerum vicissitudo est.

Molestus.

Tota hulcus est. Onus navis, vel montis. Improbitas muscae. Ut fici innati oculis, semper sunt molesti, ut hic morbus oculis. Gravius Aetna vel Atho ille ignibus: hic umbra, quam ad trecenta iacit stadia. Aegyptius laterifer. infimae sortis homo.

Munerum corruptela.

**mh\ suna/gxhn, a)ll' a)rgura/gxhn pa/sxei. Non anginam, sed argentanginam patitur; In Demosthenem dictum, cum contra Milesiorum legatos dicturus obligato collo morbum simularet. *bou=s e)pi\ glw/tths. Bos in lingua. Idem est. quia numisma Athenis hac figura cusum. Lupi Marin videre priores. Virg unde raucedo.

Malis ferire aureis: Quibus proiectis Hippomenes iuvenes Atalantam puellam cursu vicit.

Et testudinibus virtus, sapientia cedit. In Peloponeso enim numisma testudine signabatur.

Et genus et formam Regina pecunia donat. Hor. Argenteis hastis pugnare. Pecuniae oboediunt omnia. Eccl. 10. Dorica Musa vincit. Aristoph.

Munus meptum.

Ranis vinum affundis. quae aquam petutn. Quid bos clitellis? asino debitis. *ou)k e)k panto\s cu/lou e(rmh=s a)/n ge/noito. Non e quovis ligno Mercurius fingitur. Theoph. *kata\ po/da vel nau=n. Iuxta pedem vel navem: debent esse calcei, et vela. *a)frodi/th| u(=n te/quken. Veneri suem immolavit: ingratum, quod is Adonidem interfecerit.

Mutare sententiam.

Mutare institutum vitae.

Relinquere nuces, crepundia, trochos etc. De toga ad pallium. Ulysses pannos exuit. Hom. A Dorio ad Phrygium; modum in musica disparatum Circeum hausit poculum: ut socii alyssis in prcos versi. Maritimus, cancer ne sis terrestris: nam, ut est in fabulis, hunc vulpes voravit.

Necessitas.

Ingens telum necessitas.
*xrei/a dida/skei, ka a)/mousos h|)= sofo/n.
Necessitas magistra de rudi doctum facit.
Feras, non culpes, quod vitari non potest.

*kalou/meno/s te k' a)/klhtos qeo\s pare/stai. Vocatus et non vocatus Deus aderit. quod oraculum olim Lacedaemoniis datum. Omnia esculenta obsessis: sapiunt. Volentem bovem ducito. Neinvitis canibus veneris.

Nobilis, ignobilis.

Iovis germen. Generosior sparta: quae nulli voluit servire. Cymbalum mundi. *o)/rnis e)k tw=n o)rne/wn. Aristoph. Avis ex avibus. id est, ex sublimibus sublimis. Fumosis cla. rus imaginibus: quia maiorum suorum imagines asservabant. Contra. *u(pobolimai=os [correction of the printer; in the print h(pobolimai=os] ei)=. Suppositicius est. Terrae filius. Nec patrem novit. Matris, ut capra, dicitur. ut spurius. *Luxno/bios [correction of the printer; in the print Luxno/beos]. qui lucernariam ducit vitam. seu, ad lucernam laborans vivit.

Numquam.

Ad calendas Graecas. quae [correction of the printer; in the print qua] nullae sunt. Cum mula pepererit. quae steriles sunt. Cum Nibas coccyssaverit. locus Thessalonicae, ubi Galli numquam canunt. Magno Platonis anno: numquam venturo. Lunae radiis non maturescit botrus.

Oblivio.

*lh/qhs pedi/on, campus lethes. hic fluvius infernalis oblivionem inducit. *a)mnhsti/a. oblivio eorum quae inter epulas dicta. *mi/sw mnh/mona sumpo/thn. Lucian. Odi memorem compotorem. Bibere mandragoram: quae somnum inducit. Ollae vestigium in cinere turbes. Plut. Dele ex animo, quod insedit offensionis.

Obscuritas.

Davus sum, non Oedipus: qui Sphingis aenigmata expedire possim, ut hic fecit. Sphinx loquitur. intricata et obscura proponit. Delio natatore opus est: ut is natand evadat, cuius erat peritissimus. Numeris Platonicis obscurius: qui numeris Pythagoricis philosophiam obscuravit Nec per nebulam apparet.

Obtrectare vide Maledicere.

Mortui non mordent. quod Ptolemaeo Aegypti respondit Theodorus Chius cum quaereret an Pompeius contra Caesarem defendendus? Iugulare mortuos noli: his maledicendo Infixo acu leo fugere: ut apes: et vespae. Pellem caninam rodere maledicum insectari. Vitiligator [correction of the printer; in the print Vitligator]: ex vitio et litigio composuit Cato. Archilochum teris. vel dente rodis Theonino: uterque enim mordax poeta fuit, et ille quidem Lycamben socerum eiusque filiam (quod repudium passus esset) ad suspendium iambis adegit. Huic similis Hipponax: unde Hipponacteum praeconium, dicit Cicero convitium. Mwmh/setai/ tis ma=llon h)/ mimh/setai. Carpet quis citius, quam imitabitur. Plaustra convitiis onusta. Lucian. quod de plaustro convitiarentur Satyrici. *dh=gma a)spi/dos Nican. Morsus aspidis. Hystricis seta: quae pungit. Genuino mordere. unde Persius.

Occasio.

*ou)k ai)ei\ qe/ros e)ssei=tai, poiei=sqe kali/as.
Aestas non semper fuerit, componite nidos. Hesiod.

Occulta.

Tu licet et Thamiram superes, atque orphea cantu,

Non erit ignotae gratia magna Lyrae. Ovid.

*tuflo\s plou=tos. Plutus caecus. opes reconditae, cuibono? Qui terniones inferiorum honorati? Quorsum prodest

scire, cur Hecate in sacris tria amet etc. Attica Eleusinia: sacra Cereris, occulte oelebrant. Monstrum alere: quod paucis ostenditur. *a)kropoditi/: summo pede ingredi. *ei)s ou)=s le/gein. dicere in aurem. *qu/ras e)pi/desqe be/bhloi. Lucian. fores obturate prophani. *a)gxi\ sxw kefalh . Admoto capite.

Occupatio.

*ou) *sxolh\ [note of the transcriber: in the print: *xolh\] *dou/lois Aristot. Nullum otium servis. *e)co fugei=n, mh\ zh/tei di/khn. Dum licet fugere, ne quaere litem: ait Alcibiades ad causam dicendam Athenas vocatus. Ne ad aures quidem scalpendas otium est. Luc.

Odium.

Odium Novercale. agreste. Odium vatinianum: Vatinium enim, post detecta illius a Ciceronescelera, Romani execrati sunt. Archidami bellum: Dux ille Lacedaem. summe ferox, ut Tamerlames Scytharum. Empedoclis simultas: hominis irreconciliabilis. Exspectatum salutat, ut canem. Plaut. *mhde\ th au)th o(do badi/zein. Plut. via non gradiuntur eadem. *o( qumo\s e)/sxaton ghra/skei. Ira tarde senescit. Sophoc. *w(s lu/kos a)/rna filei=. Ut Lupus amat ovem.

Origo, ortus.

Ex quercubus ac saxis nati. Bonae leges ex malis natae moribus. *kakou= ko/rakos kako w)o/n. Mali corui malum ovum. *mikro kako me/g' a)gaqo/n. Exiguum malum (ex labore toleratum) ingens bonum. Piscis primum a capite fetet. Mali origo in rep. a malis fere principibus oritur.

Parasiti.

Muscae: quae ad dulciores cibos advolant. Muspolei=n, Muris in morem: vivere a)llotriofa/goi aliena quadra viventes. Zh|= xu/tra, zh|= fili/a. Dum fervet olla fervet amicitia. Myconiorum more; qui etiam non invitati aderant. Cyclades inhabitant. *kata\ xeirw=n u(/dwr h(/diston. Ita Carneus iuxta Philoxeni sententiam respondit, dum in convivio de optima aqua quaereretur. Aqua manibus infusa gratissima. Athen.

Paupertas.

Nec obulum habet unde restim emat. Luc. Nudiot leberide: exuvio serpentis. Pauperior Iro, Codro, Telenico, Hecale. Haec femina; illi notae paupertatis viri. Theagenis vel Aeschinis pecuniae, qui videri volebant ditiores, quam essent, unde Selli ambitiosi hominis cognomen tulere. Cincli, pauperes, ab ave imbecilli cinclo sic dicti. Cananicolae, qui ad canales clamant. Ad incitas: ad manticam redactus. Zonam perdidit: ex quae sua ferebant milites olim. a)xrh/matos. sine aere. *peni/a de\ th sofi/an e)/laxe. Eurip. Paupertas educat Sapientiam. Fames magistra. Venter mirus attifex. *th yuxh o)fei/lei. Animam debet. Omnia mea mecum porto: ut Bias. Netempestas quidem homini nocet: quia agros nullos habet. Saguntina, vel Meliaea fames, vel Solymaea, Nam Saguntum Hispania oppidum a Poenis, Melus Thessaliae a Nicia Athen. Solymae a Vespasiano Imp. obsessae, extremam famem perpessae sunt. Vix pelle sua tectus.

Perfidia.

Colophonium fastigium. Colophonii enim aequalia Smyrnensium suffragia, suo addito determinabant unde et illud Colophonem addidit, id est, conclusit, cum hi equites praestantissimi in bello rem plerumque conficerent. Strabo.

Circulum claudere. Summam manum addere. Supremum fabulae actum agere. Ad umbelicum ducere. ut solet in libris compactis Ad coronidem usque, hoc est, apicem, ut rostrum navium est. *to tri/ton tw|= swth=ri. Tertium servatori: nempe poculum, Iovi, pro more, bibatur, ut in conviviis solebat. Non plus ultra Herculis columnas. sive, Gades. Has columnas statuunt, calpen montem Hispaniae, et Abylam oppositum Africae. Devorato bove in cauda defecit: id est, fine. Quadratus homo, id est, absolutus. Rudedonari: ut qui munere gladiatorio liberati. Tibi lampada trado: ut succedas in labore. Tradere provinciam: successori.

Perfidia.

*qra/ttein Thracie, id est perfide, agere. *pisto e(lla\s oi)=den ou)de/n. Graecia non novit fidem. Eurip. Punica fides. Nihil enim Poenis, ut Hanibal erat, fallacius. Ore uno calidum frigidumque efflat: Bilinguis. *magadi/zein: ore une diversa loqui: ut Magas vel Magdaium instrumentum musicum, dextra laevaque percussum, gravem simul et acutum sonum edit. unde *di/fwnon dictum est. Altera manu fert aquam, altera ignem. Plut. Altera fert lapidem, altera panem. Plaut. Altera caput mulcet, altera ferit.

Perplexus.

*a)/nemos ou)/te me/nein e)a|=, ou)/te plei=n. Ventus neque manere sinit, neque navigare. Diog. Auribus lupum reneo. quem neque retinere licet, neque tuto dimittere. Haeret aqua. qua in clepsydris olim usi. Haeret in vado. quasi illisa nave. Meae nunc in arctum coguntur copiae. Plaut. Labyrintho implexus sine filo haerer: quod Ariadna Theseo suppeditavit. De possessione deiectus, nam, ut Iurisc. melior est conditio possidentis. Nec currimus, nec remigamus. Nec caput video, nec pedes.

Perspicax.

Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum,
Quam aut aquila aut Serpens Epidaurius? Hor.

Cornicum oculos configere. melius rem velle penetrare, quam alii perspicaces, quos, prae nobis, caecos facimus.

Perspicuitas.

*kai\ paidi\ etc. Et puero. Electro ludicius. *leukh\ fanh\. Candida vox. *nou=s o(ra|= kai\ nou=s a)kou/ei. Mens audit, et videt. Tamquam in speculo lucet. Lippis et tonsoribus notum. Hor. Archimedes non describeret scitius. In mathesi princeps.

Pertinacia.

*w(/sper lepa\s prosi/xetai. Aristoph. Ostrei in morem haeret: non avellitur. Mordicus tenere. Utraque manu. Gladiatorio animo: pertinaci: Terent.

Philautia. coecus amor sui.

*babai\ Mu/cos; Papae Myxus! Dianae Sacerdos gloriosus sui admirator. *mega/la le/geis. Magna faris.

*a)rgu/rou krh=nai lalou=sin. Argenti flumina fantur: id est, dives inflatus opibus loquitur. Foenum habet in cornu. ut boves cornupetae. Suum cuique pulchrum est. Kolofw/neia u(/bris Colophonum arrogantia, quae eius gentis magna erat. Quamquam *kalofw/neia dici posset, alludendo ad pulchrae vocis elationem. *h)\ fronei=n e)/lasson, h)\ du/nasqai dei= mei=zon. Aut minus animi, aut plus potentiae. Plut. Mendax atraphaxis seu Atriplex, beata ventosae genus. Verrucis offenditur, qui habet tubera. Hor.

Suum cuique bene olet fimetum. *to\ so fu/los sko/pei. Tuum genus inspice. Sine rivali teipsum amas. *polloi/ se toi misou=sin a) sauto filh|=s. Multi te oderint, si temet diligas. *fi/lautos seipsum amans.

Potentes.

Nutu atque renutu: omnia posse. *peiqana/gkh Cic. Suadela impellens. vel: preces armatae.

*e)n toi=s ga\r te/los e)sti o(mw=s a)gaqw=n te kakw=n te. In his summa sita est bonique malique. Hes.

Praeter spem evenire.

Omnia secunda, saltat Senex: Nam Romani ex Apollinis ludis Circensibus ad arma advolarunt, cum Hannibal ad portam Collinam adesse nuntiaretur. Sene saltante relicto, piaculum admitterent. Homo homini Deus, vel Lupus. *pra/gmat' e)c a)praci/as. Negotium ex otio. Mopso Nisa datur. forma [orig: formâ] elegans deformi. Glaucus poto melle resurgit. ut factum narrant in Glauco desperate aegro.

*a)ne/lpiston bi/on zh|=s. Pind. Exspes vivis. Lavas Peliam. quem Medea filiabus Peliae suasit coquendum, ut invenesceret; sed spe vana. *e(rmai=on: Mercuriale signum. cui in viis appositae primitiae, quibus viatores fruebantur.

Probrum.

Cerite cera dignus: nullius nominis es ceritibus enim bello sibi additis Romani nullum ius suffragii concessere.

Cythonymi (id est innominati hominis) dedecus. quale illius, qui Ephesinae Dianae templum incendit; ut aeterna ipsius ex hoc facto esset memoria. *o(/n tu/xh me/lana gra/fei, tou=ton ou) pa=s Xro/nos du/natai leu/kanai.. Quem fortuna nigrum pinxit, hunc nulla aetas dealbabit. Sutorio atramento absolutus est. Cic. Non sine nota infamiae, aut corruptionis. Quin te suspendis, ut apud Thebanos heros fias? ubi voluntaria mors, gloriosa. Fractas aures gerit. ut olim gladiatores et servi.

Pronus. proclivitas.

Sphaera per pracipitium: facile voluitur. Calcar currentibus addis. Mustelae sevum porrigit: quod valde appetit. *mi/a ma/stic pa/ntas e)lau/nei. una scutica impellit omnes. Suid Ignis ad torrem, vel stipulas admovetur. Tamquam de narthecio: pyxide unguentaria, quae semper ad manum est, promit. Lupis suadet, ut vorent.

Profusus.

Proterviam fecit: Sacrifun genus, ex quo reliquum igne consumebatur. Hinc Cato illud de Albidio qui omnia consumpsit. Calliae defluunt pennae: is Graecus Patrimonium omne absumpserat. Gallorum venter: qui facile quidvis concoquunt. Glaucus alter: equis omnia impendens, ab ipsis postea devoratus. Ipso horreo una cum canistro: plena manu profundit. E dolio haurit. Festo profundit omnia. Bouqutei=n Boves immolare: in largos. unde bouqusi/a Graecis magnificus luxus est. Caricum, vel, ausoli sepulchrum; apud Cares magnificentissimum.

Promissa.

*xrusou=s e)n o)lumpi/a| sta/qhti. Lucan. Aureus in olympia [orig: olympiâ] stato. statuam illic habeas auream, dono meo. Aureos polliceri montes, vix praestare ferreos. Solidos e clibano boves: nam in clibano cocta Xenii loco missitabant Graeci. Aristoph. *kapno/s fumus: sic dictus Theagenes pauper ipse, multa tamen promittens. Charetis (Atheniensium Ducis) pollicitationes, vanae. Pollicitis dives quilibet esse potest. Ovid. Sunt Hermodori verba mercimonium. Platonis discipulis promissis liberalis. *pa/nt' a)gaqa\, w(s e)/fh Killikw . Suid. Omnia bona, inquit, Cillicon, cum patriam proderet: Miletum nempe Prienensibus.

*kata\ Niko/straton. More Nicostrati, faciam, qui comoedus excellens, ut Roscius fuit. Hesperidum mala largiriu fabulosa. Aurea mala decem mihi, cras altera mittam. Virg. Modio demetiar. Ariolor: cum incerta praedico. *leukh ma/zan furw= soi. Album tibi panem pinso. *e)pau/lia dw=ra. Quae in pompae specie, postero die nuptiarum, Pater sponsae ducebat. *e)ggu/a, pa/ra d' a)/th. Sponde, noxa praesto est. Nam qui spondet, saepe decipitur, et decipit.

Promoveri ad meliora.

Desiit gaudere lente: pauperum cibo. Meliores nactus aves est: in augurio laeto. Ab asinis ad boves. Fuit et Mandroni ficulna navis: qui ex naviculario vili factus imperator est. I venare leporem Ictin, seu viverram, tenes. mustelae quae cuniculos captant. eu(=ron a)/meinon. Inveni melius. *o( nu=n ou)de/n, au)/rion pa/nta. Hodie nihil, cras omnia.

Proprii commodi amans.

Tunica pallio propior est. Intus canit, et sibi, e(autw|= ya/llei. Misw= sofisth o(/stis ou) au(tw|= sofo/s. Odi sapientem, qui sibi non sapit. *ge/raire sauto/n. Honora te ipsum. *go/nu knh/mhs e)/gguon. Sura [orig: Surâ] genu propius. Arist. Turbata [orig: Turbatâ] aqua [orig: aquâ] captat anguillas. ut solent, qui in turbata rep. suum commodum quaerunt. Simonidis cantilena; qui praemiorum cistam se dixit habere plenam, gratiarum vacuam, voluit igitur gratis carmina offerre. *e)/lqoi ce/nos o(/stis o)nh/sei: Veniat qui proderit hospes. Tibi dormio, mihi vigilo. Ipse licet venias Musis comitatus Homere, si nihil attuleris, ibis Homere, foras. Ovid. po/leis pai/zomen, Civitates ludimus: ut Reges solent. lusus genus erat olim in quo calculi urbes dicti. Astutior coccyge, quae ova sua in alieno nido excludenda ponit. Qui sibi nequam. cui bonus? Favet vicino, sed magis ollae suae: urplena sit.

Proximis, quibus potes, utendum,

Ut possumus, quando ut volumus non licet. Quod sis, esse velis. Mart. Probanda salsamenta, ubi desunt carnes. *to\ paro eu)= poiei=n, Quod adest boni consule. Qui viam nescit ad mare, amnem quaerat. *ei) mh\ du/naio bou=n e)/laune o)/non. Suid. Si bovem non possis, asinum agas. Aulaedus sit, qui citharoedus esse non potest. Cic. Qui choragus esse non potest, choraulem agat. Praesentem sortem mulge, fugientem desere. Extrema standum linea: ultra quam non potes.

Prudentia.

A fronte et occipitio oculatus est. Alter Ianus: bifrons. Acetum habet in pectore. Mus uni non fidit antro. Non oportet hospitem. semper esse hospitem. Tamquam de speculo. Ex tripode. Amyris insanit. ita David ante Achis. simulate. ut sibi consuleret Thales alter: qui erat unus septen Sapientum Perendianum ventum praescit.

Prudentia senis.

Multorum festorum lovis glandes comedit. qui orat cibus veterum. Annosa vulpes, haud capitur laqueo. Anus subsultans multum pulveris excitat.

*Ghra/skw [correction of the printer; in the print Ghra/ksw] d' ai)ei\ polla\ didasko/menos.

Sensco semper aliquid addiscens. Solon. Discipulus est prioris poste rior dies. Eum ausculta, cui quatuor sunt aures. uti Apollo apud quosdam veteres fingebatur.

Pudicus.

Hippolypto, vel, Melanione castior: quorum uterque mulierem fugiens solitudinem quaerebat.

Pudor.

Viro egenti inutilis verecundia. *i(/na de/os e)/nqa kai\ ai)dw/s. Ubi timor, ibi pudor. Tinctura Sardonica: praestans, qualis est vereiundiae.

Puniri Pro alio, vide ultio.

Tibicen vapulat: ut olim solebat, pro coquo siquid hic deliquisset Athen, l. 9. Canis peccatum: qui quandoque vapulat. ubi alii deliquerunt.

Rapacitas, sive avaritia.

*a)po\ nekrou= forologei=n. Aristot. A mortuno tributum exigere. Fabarum arrosor: seu Fabis victitans. ut hi, qui, pro pecunia [orig: pecuniâ], suffragiae fabis dabant. *galh= Tarthssi/a. Felis Tartessia, rapax. Lucri est bonus odor ex re qualibet. Vespasiani Imper. ex lotio vectigal colligentis vox est. *ptwxw=n ph=ra ou) pimpla=tai. Mendici pera non impletur. Zenod. Mendicorum loculi semper inanes.

*ke/rdos ai)sxu/nhs a)/meinon: lucrum pudore melius Canis circum intestina: quibus avide inhiat. Charybdis, Barathrum, Vorago. Vultur. Non curat numerum Lupus. Voracior Purpura [orig: Purpurâ]: pisce. Vorare hamum: ut piscis.

Atticus moriens porrigit manum. Diogen. Porsenae bona. erepta a Romanis, parvoque pretio vendita: In raptores divites. Argivi fures: ad furtum solertes. Laverniones, fures, sub tutela Deae Lavernae. Megaricae Sphinges: meritriculae illic cupidae. *a)filoxrhmati/a Spa/rtan e(/loi. Plut.

Pecuniarum cupiditas Spartam capiet. Laurus vel Labrax hians: illa avis, hic piscis, Lupus dictus, avide vorans. Serpens, nisi edat Serpentem, Draco non fiet. Itae potentes, minores devorant.

Raritas.

nigroque simillima cygno. Et corvo rarior albo. Iuvenal. *leuko/s o)/rnis. Alba avis. Albae gallinae filius. Ovum Noctuae: quale non reperitur.

Repellere.

Aliam quercum excute: nam ab his olim cibus hominum. Tollat te qui non novit. Alterius pulsa fores.

Rigor.

Summum ius, summum iniuria. *zurei= e)n xrw|=. Radit usque ad cutem. Censoria virgula. Censoribus rigidis usitata. Obtorto collo rapere, Per vim nolentes. Ad libellam debere: qua rigide pondus examinant.

Risus.

Risus Ionicus et Chius mollis et lascivus est. Megaricus intempestivus. Sardonius. amarus. Risus Aiacis stultus, cum insanierit ob Ulyssem sibi in Achillis armis praelatum Risus Syncrusius (*ge/lws sugkrou/sios) effusus est. sic dictus, quod concutiat. *mwro/teros meleti/dou Melitide apud Homerum celebri stultior.

Rixosus.

Rhodii sacrificium: quod inter rixas peractum. Spirat Caecias: ventus acerbior. Insana laurus adest. in tumulo Bebrycis Regis haec succreverat, ex qua siquid nautae decerpsissent rixabantur in navi, donec rursum abicerent. Plin. lib. 10. c. 45. Canina facundia. Ne allia, aut fabas edas, id est, bellis aut iudiciis rixosis delecteris, ubi illi in usu. Syrbenae chorus, incompositus et tumultuarius. Eretriensium Rho: quae stridens et canina est litera, qua [orig: quâ] passim delectati sunt, cum Athenienses pro *r( saepe *s substituerent.

Salubritas.

Pisce vel Cucurbita santor, Ille non facile morbus, haec vitium aeris contrahit. Valerepancratice. quod pancratiastae firmo essent corpore. Idem, athletice.

Securitas.

Duabus anchoris fultus est: in portu sedens. E terra spectare naufragium. Cic. Extra fumum et undam est. Omnis res in vado est. Terent. Ta~quam ad aram; Asylum; Arcem confugit. Ne in Iovis quidem aula tutior. Sarta tecta. Rem factam habet. In portu navigat: extra discrimen. *kaqhmero/bioi. qui in diem vivunt securi. *ta/de mh=dos ou) fula/cei. Haec Medus non videbit, Graeci enim Xerxe in Graeciam traiciente, haec dicebant, sua absumentes. Choenici insidet securus de victu. Erat mensura cibi diurni. Unde Pythagoras praeceperat Choenicine insideas: id est, semper labores. Hermionis vice: tibi ero loco asyli: quia Hermione in Peloponeso templum Cereris, omnibus pro asylo erat. Leporis vita. In utramque dormit aurem. Halcedonia vivit, idest, tranquillos dies. ut mare est, cum haeaves incubant. Equus meportat, alit Rex. Horquod quidam, sub Philippo Rege stipendia faciens, dicebat. *e)k tou= phlou= po/das e)/xeis. Hom. Extra lutum pedes habet. e)/cw be/lwn. Extra telorum iactum. Procula Iove procul a fulmine. Quasi millus cani: qui collum munit. Maenia Semiramidis: inexpugnabilia. Testudo intra tegumen: ubi tuta est. Mortuo Leoniertam Lepores insultant.

Sera paenitentia.

Sero sapiunt Phryges vel Cumani. stupidi. *r(exqe de/ te nh/pios e)/gnw. Hom. Rem factam stultus intelligit. Malo accepto stultus sapit. *a(lieu\s plhgei\s nou/n oi)/sei. Soph. Piscator ictus sapit. *mu=s a)/rti pi(sshs geuo/menos.

Mus picem gustans. Theoc. Sera in fundo parsimonia est. Sen. Optimum aliena frui insania est. Plin. Hedera post Anthisteria: post festa se coronare, ut in illis ludis solitum. Post bellum suppetiae.

Servire tempori.

Servire Scenae. Uti foro. Omnium horarum homo. Terent. Spartam quam nactus es orna. id est, tuam recte administra provinciam. Cic. Gladiator in arena consilium capit Sen. *h)\ pi=qi, j)\ a)/piqi. Aut bibe, aut abi. *polu/podos nou=n i)/xe. Plut. Polypi mentem obtine: qui cuiusvis loci colorem induit.

Servitus.

Argentum accepi, imperium vendidi. ut Demenetus pauper, divite uxore ducta, inquit. *h(pozugiw/dhs subiugatus, ut bos solet. Et tua Caesuro subtrahe colla iugo. Ovid. Spartae servi maxime servi. ubi Helotae illorum servi omnia opificia exercebant, tamquam ingenuis indigna. Leo chorda vinctus: in cavea circumducitur. Samii literati. a quibus literae, ut aiunt, repertae, deinde ad stigmata illorum adhibitae sunt. Cum sarcinis nemo enatat. Sen. e mari scilicet naufragus: sub sarcinis reip. nemo plene liber futurus est.

Similitudo et congruentia.

Exec dem albo, vel grege. eiusdem farinae est, Ovo prognatus eodem. Hor. Eadem [orig: Eâdem] cera [orig: cerâ] ductus. Similes habent labra lactucas. Ab asino carduis duris acutisque voscente, cibo sibi apto. Aspis a vipera. Comirem ducit sepia percam: aquamque inficit, nepiscator videat. Talis improborum Societ as. Dignum patella [orig: patellâ] operculum. D. Hier. Idem trahuut iugum. Ovum ovo simile. Semper

similem Deus ducit ad similem. Cicada cicadae chara, formica formicae. Graculus graculo assidet. Cum Care Cariza. Cretiza cum Cretensi. Vulpinare cum vulpe. *e)/gnw de\ fw=r te fw=ra, kai\ lu/kos lu/kon. Fur furem agnoscit, lupus lupum. Aristot. Conveniunt Attabas et Numenius: duo fures. Cascus cascam ducit: anus vetulum. Surdaster cum surdastro litigat. *pa/nta mi/a ko/nis. Omnia idem pulvis: eruat. Mali thripes, mali ipes. nam Thrips vermis est ligna corrodens: Ips vitis. Qualis hera tales pedissequae. Simile gaudet simili. *o(/moion o(moi/w| fi/lon. Arist.

Bithus contra Bacchium. Hor. Gladiator nobilis pari gladiatori oppositus. Bonus cautor bonus cupediarius: quiae cupediis plerique addicti. Malo nodo malus quaerendus est cuneus. Clavum clavo pellere. *pikra xolh klu/zouse farma/kw| pikrw|=. Remedio amaro bilem amaram diluunt. Soph. Iisdem cepis vesecentes: ut pauperes amici. Doribus dorice loquendum: interrogatio et responso consentiant. Scopae dissolutae: res non cohaerentes.

Simulatio et dissimulatio.

Multi thyrsigeri, pauci Bacchi. No~ omnes, qui habent citharam, sunt citharoedi. Asinus apud Cumanos: ubi illi in honore. Bh\c a)nti\ pordh=s. Tussis pro crepitu. tegendo fingitur quando quis in re turpi honesta simulat. Flere ad Novercae tumulum. ut solet. simulate. Sileni Alcibiadis: exterius deformes icones quae apertae formosas intra se

ostenderent. Vulpes esuriens dormit: ficte scilicet ut aves deceptas capiat. Simia in purpura. Lepus dormiens: oculis patentibus. Antico subire, postico discedere. id est, clam. *e)k pw/gwnos sofoi\. Barba tenus Philosophi. Hinc illud Gerodis attici. Video barbam et pallium, philosophum non video. Crocodili lacrimae, quas fingit, ut hominem attractum devoret. Aesopicus graculus, vel, cornicula. alienis avium pennis induta: ut fingit Aesopus. *h(po/xalkon xrusi/on: aurum subaeratum seu nummus adulteratus. Accisare: ut Acco mulier notae stultitiae, ad speculum cum sua fabulabatur imagine. Cretenses mare nesciunt: iromce dictum: in simulatores cum Creta insula maris sit.

Solicitudo.

Silyphi lapidem voluit: qui semper relabitur. Animus in patinis est. *forei=n steno dakth/lion. arctum annulum ferre. quod vetuit Pythagoras.

Somnolentus.

Endymionis somnum dormis. Puer formosus, sed somno addictus. Ultra Epimenidem dormis: qui in Cretensem specum digressus annis dormivit.

Sordidus et parcus.

*su=ka meri/zein. ficus dividere, rem non magnam in plures partiri. Hinc Martialis in sordidum divitem scribit.

E Patroclis, vel Euclionis familia est. divitum, sed sordidorum hominum. *balanofa/goi: Glandibus vescentes. *trugo/bioi: faece victitantes. Rote, ut cicada, pascitur. Cochleae vita Cereti sacrificant: in cuius sacra nefas erat vinum inferre. Prandium caninum. Caricum victima:

qui canem immolabant cum cibus insipidus apponitur. Phaselitarum sacrificium. Gens Pamphiliae, quae pisces salsos immolabat. Macilentior Taumantide, Leotrephide, Philippide. qui omnes tenui corpore. *monofa/gon, a)su/mbolon ei)=nai. Solus victitans. sine symbolo convescens. quorum utrumque sordidiest. Nihil de vitello adfert: ut ille, cui de ovo somnium habitum proponenti, interpres thesaurum in dicarat, ubi aurum in medio argenti tamquam vitellum in ovo inclusum. Qui cum de argento munus interpreti defert. nihil inquit ille de vitello adfert? *a)/kapnos qusi/a sacrum fine fumo: ubi nihil cocti apponitur; ut pauperes in sacris tantum lac, et molas immolabant. Lari sacrificant. qui nullos alios invitant. *r(upoko/ndulos. sordidus, nam *r(u/pos sordes inter ungues digitorum haerentes significat.

Spes constans.

Sperandum est vivis, non est spes ulla sepultis. Theoc. Adhuc caelum voluitur. Spes alit agricolas. Dum spiro spero.

Nondum lassatur voluendis mensibus annus. Theoc. Res in herba est. In ipsa messe. *mikro/bioi, makro/bioi. sunt brevis, vel longae vitae homines.

Subitus interventus.

Lupus in fabula. cum de eo sermo qui intervenit. Mercurius supervenit. quando in consessu multorum subitum silentium, quasi ad Mercurium intervenientem e caelo conticescerent.

Statur a ingens, parua.

Colossus ingens: quae sunt praegrandes statuae. Caliga Maximini. qui Imperator octo et semipedem longus erat. *ou)de kako\s me/gas i)xqu/s. Nullus malus magnus pilcis. Pisces magni boni, sed ut pisces muti. Pinguis venter tenuem gignit sensum. Hier. Pusillus quantus Molon. parvus histrio, vel fur, ut Suidas, qui duos facit. Pygmaeus et contra Polyphemus. Longurio. Pugnus hominis.

Stupidus.

Ede nasturtium. herba est quae vigorem animi excitat, venerem exstinguit: contrarium habet in utroque eruca. Nihil ab Elephante differs. Cetus vel bos marinus corpore et mole horrida. Mens non inest centauris. inferioriparte equis.

O quale caput: et cerebrum non habet? *proba/twn ou)de o)/felos e)a o( poimh a)ph|=. Ovium nulla utilitas si pastor absit. *proba/twn h)=qos. Ovium mores. Arist. Faeno victitant boves: ambrosia Dii. Fungus. Boeotica sus. Batava auris. Asinus stramenta mavult, quam aurum. Midas auriculas asini: quod Panem in cantu ludex Phoebo praetulisset. Abderitica mens: Boeoticum ingenium. utraque enim gens Abderitae, et Baeoti, stupidi erant. sic et Arcades: unde. Arcadicum germen. Stultior Coroebo, Morycho, Praxillae Adonide, Embaro. omnino stupidis. Antronius Asinus. quia hi praegrandes Antrone in urbe Thessaliae. Phryx plagis emendatur: nam et barbari hi servili ingenio poenas timent. Naviget Anticyras: ubi insani curabautur. Bibe Helleborum. quo cerebrum purgatur. Strychnum bibit. quae herba insaniam causat.

Taciturnit as laudata.

Alia dicenda, alia reticenda. Hom. Muti citius loquentur. Areopagita taciturnus: Manum ori admovet. Cic.

Taciturnitas illaudata.

Magis mutus, quam pifcis. Rana Seriphia: quae in Scyrum translatae obmutescebant Plin. Pedarius senator, qui in Senatu sententiam non dicebant; sed denique pedibus in illorum ibant sententiam, quibus favebant. Caput sine lingua. Persona muta. Muti magistri. Truncoque simillimus Hermae. Iuven. Achantia cicada. in Aetolia enim iuxta Achantum oppidum cicadae mutae erant. Dorufo/rhma. Satellitium hastatum, sed mutum, ut in regio comitatu est. Harpocratem colit, aut Angeronam, ille Deus admoto os digito claudebat, haec Dea silentii. Pythagoraeus. Primo quinquennio silebant Pytbagorici, in Scholis, vi discerent dicenda. Amyclas perdidit silentium. Amyclaei enim cum saepius falso nuntio de hostium adventu turbati essent, lege cautum est: ne quis deinde id auderet: ita cum vere denique hostes adessent, nemine nuntiante oppressi sunt. Servius in Virg. Mercurialis statua. qui dum loquendum est, tacet. Mutus Hipparchion: Citharaedus, qui in certamine publico territus haesit Zenodot.

Taedium ex re iterata.

*t' au)to\ a|)/deis a)=sma. Eandem cantilenam canis. *au)ta\ di' au)tw=n, Idem per idem. *li/non li/nw| suna/pteis Linum lino nectis. Arist. Resti funiculum addis, id est, rem levem levi. Multos adducis Callicyrios, id est, iungis vilissima;

ut erant illi exulum servi apud Syracusanos. Rhodiorum oraculum, qui de minima re etiam Minervam consulebant: ut de matula in sacrificium inferenda; et, an haec, aerea, an testacea esse deberet?

Luditur hic in *fako\s cruda lens, et *fakh\ cocta: tum in dai/mwn, quod idem saepe Graecis, cum tu/xh, vel fortuna, est. *g=n o(rw=. Terram video: dicebat Diogenescum, in taedioso scripto, legendo, finem videret.

Tarditas.

*kata\ podo\s ba/sin. Pedetemptim. *speu=de brade/ws. festina lente. fronei=n oi( taxei=s, ou)k a)sfelei=s. Soph. Prudentia praepropera periculosa est. Canis festinans coecos parit catulos. Romani aliquando cunctando vincunt. ut Fabius. Max. Hanibalem fregit. Bos lente, sed firmiter. Bos lassus fortius figit pedem, Post festum, vel Panathenaea vel Pythia ades. Deliberandum diu, quod semel statuendum est. Citius parit elephantus, qui decem annis gravidus. Bunas iudicat: qui cum Calydonei et Elei fecissent inducias, dum Bunas utrimque delectus arbiter rem decidisset: ille numquam decidit. Laconicae Lunae: Lacones enim a sociis rogati auxilium, plerumque lunas causabantur, quod Lycurgus statuisset, non nisi plenilunio pugnandum. ut Lucian. sic Acessaei Luna: dictum de nauta, qui plerumque ad lunam suas moras referebat. Hercules hospitatur, qui nec satiari facile, nec moveriloco, nisi volens, poterat. Equinae caudae pilos paulatim velles: aut Scilluri fascem dissolutum franges. Illo simili in bello contrae Romanos Sertorius: hoc moriens Rex Scillurus ad 80. filios usus est. Sero contingunt magnifica. Machinas pos bellumadfert. Pulmo se movet: qui nihiltamen promovet.

Temeritas.

*deipnei=n me di/daske. Caenare me doce. quasi vero id nescirem. Illotis manibus *a)ni/ptois xersi/n. Diogenia. Andabatarum more. caece, ut Leo pro catulis. Aedilitatem gerit sine populi suffragio. Plaut. Quam quisque novit artem in hac se exerceat. *dei= kw/phn e)lau/nein maqo/nta. Plut. Oportet remum ducere qui didicit.

Tempestivum.

*kairo\s d' e)pi\ pa=sin a)/ristos. Hesiod. Tempus ubique optimum. *pu/qou xelido/nos. Audi Chelidonem: seu hirundinem; quae ver tibi nuntiat. Oleum et salem habere convenit: mollia et salsa, pro opportunitate loqui. *do/sis d' o)li/gh te, fi/lh te. Exiguum munus, at gratum. Hom. *dio\s kw/dion: De re vili, sed tamen utili, sic pellis victimae in sacris Eleusinis expiabant, pedibus substrata. Domi Milesia, sic Milesio legato contra Persas auxilium Laconum, melli in habitu, petenti, a quodam Ephoro probrese obiectum.

Timiditas.

*th au(tou= skia fobei=sqai. Umbram suam metuit. Vel mulcas metuat praetervolantes. Ante tubam trepidat. Abiecit hastam. Timidior Pisandro, Epeo, Rheginis, notae timiditatis hominibus. Timidior lepore, cervo, sepia [orig: sepiâ], pisce sine corde.

*e)n yu/llas do/cei qeo e)pikalei=tai. In pulicis morsum Deum invocat. *gunh\ strathgei=, kai\ gunh\ strateu/etai. Mulier agmen ducit, et in agmine ducitur. Ignavi vertitur color. *leukhpati/as uno verbo Graeci dicebant, quod similis illis essent, qui ex hepate vitiato pallerent. Domi Leones. Lingua bellantes.

Corinthiis non indignatur Ilium: quia his numquam animus oppugnande fuit. *a)lektruw e)piphda|=. Rursum insilit Gallus: qui facile repellitur. Utsi praesentis vestigia quaerit. ut timidus venator, qui se notasse ursum dissimulat. Non incedit per ignem.

Toler antia.

Adamantinus: dictus Origenes ob indefatigabile studium: et Didymus Grammaticus. Chalcenterus. quasi aerea habens intestina, ut Talo custos insulae Cretae habursse fingitur. Socratis callus: qui ad omnia dura incalluerat, nudis, pedibus, humi dormiens etc.

Torvus.

Titanicus aspectus Areopagita, quales erant in Graecia Iudices severi a Martis colle dicti Tragicum, vel Tauricum tueri. In antto Trophonii vaticinatus est. ex quo specu redeuntes numquam ridebant. Sinapi victitare. Cepas edere. vel Acetum bibere, ad quae oculi stillant aut vultus contrahitur Cum Telamone canere: qui Aiacem filium ad Troiam cadentem diu luxit. Lityersam cantionem canis: flebilem, quam Midae Regis filius Lityerses patre mortuo omnibus subditis imperavit canendam. Tristis Scytale-Epistolae genus in longo loro perscriptae apud Lacones erat, quod tenui bacillo circumvolutum inscribebatur; deinde ad illum, cui similis omnino bacillus, ut legeretur, transmissum. Superatus a Gallo es qui victi tacent, victores canunt. Erinnys ex tragoedia, tristis et furiosa. Frontem, vel supercilium contrahere, torvi, contra vero, exporrigere, laeti est.

Totum, nullo reliquo.

*a(/ma su naoi=s kai\ bwmoi=s. Cum phanis et aris. Plut. Cum ipso ramento: fabrorum. *pa/nta xnau/mata omnia etiam placentarum fragmenta: nempe sublata sunt. Ruta. caesa. dest eruta, ut arena lapides et caesae, ut ligna et aerberes, ut ulo. ff.

Vanitas.

*e)pifu/llides tau=t' e)sti\ kai\ stwmu/lmata. Ramusculi foliorum haec et ampullae merae sunt. Apologus Alcinoi. Tantali horti. *graw=n u(qlo/s. Anicularum deliria. Ova subventanea. Cyparissi fructus. inutilis. *o)/nou qana/tous. Asini mortes. Bos loquens. Cretensis iurans. cui nulla fides. *ki/lic ou) r(adi/ws a)lhqeu/ei. Cilix haud facile verum dicit. Dosones a *dw/sw dabo: quasi Dabones. Promissis dives quilibet esse potest. Ovid. yudra/kia: nasi pustulae: quas Siculi mendaces habere dicebant.

Vinci Et vincere.

*pi/qos a)ntela/ktisen pi/qw|. Testa testam vulnerat. Aristoph. *mo/nos qe/wn e)gkra/tei. Solus currens vincit. Occupet extremum scabies. Hor. olim clamabant in cursu pueri. Dare manus. Herbam porrigere; quam ex Pastoribus cursu certantes victus victori porrigebat. Festus. Tol. le digitum. quod erat victi signum. Arena cedere: ut victus gladiator solebat. Invulnerabilis es, ut Caeneus: Neptuni filius, quem aiunt telo violari non potuisse. Lis omnis nostra est id est, vicimus.

Vinculum insolubile.

Vulcanium vinculum, quo apud Hom. Venerem et Matrem vulcanus adamantino irretivit. Herculeus, vel Herculanus nodus: fortis. Nodus Gordius: quem Rex Phrygum Gordius a plaustro deferens, cum oraculi monitu ex aratore in Regem deligeretur, in templo suspendit. dictumque, regnum penes Phryges mansurum, dum hic nodus dissolueretur, quod Alexander, cum manu non posset, gladio fecit.

Vis iniqua.

Asino et Vulpe apud Aesopum habuit. Echinus Leporis hospes. qui sensim explicatis setis hunc exclusit nido. Atticus advena: qui olim vicinos bello pellebant. Lex in armis, vel, manibus. Mars Rex. Cyclopum more, Centaurice, vivere. *sku/mnon mh\ tre/fe le/ontos. Leonis catulum ne alas. non fovendus qui possit opprimere. *tw=n trixw=n e(/lkein. Capillis trahere, vel, auribus. *deino de\ ge/nos basilh/io/n e)sti Ktei/nein. Regale genus res plena pericli, est occidere: Hom. *pri laxei=n ta\ koina\ kate/sqeis. Aristoph. Antequam sortiamur communia devoras. a)ki/nhta kinei=s. Non movenda moves Ke/skon a)/noun oi)kei=s. Cescum amentem habitas. Erat Cescus Pamphyliae civitas vecors. iuxtaque urbem flumen a)/nous, id est Amens, dictum. *e)pi\ kefalh w)qei=sqai. In caput impelli. ut solent praecipitati.

Vita brevis et misera.

*stigmh\ xro/nou pa=s e)stin o( bi/os. Plut. vita hominis punctum temporis. *spiqamh\ tou= bi/ou. Spithama vitae. Diogenia. Homo Bulla. Cic. herba solstirialis. Plaut. Stupa seniculus. Ephemeri vita, quod animalculum unius dieiest. ut Aristot. Salillum animae. Plaut. quod facile liquitur. Dimidium somnus. quo vita transigitur. *parepidhmi/a o( bi/os. peregrinatio vita est. Socr.

Ultio malefacti.

Canis vindictam cogitat. nam Europedem lacerarunt aemuli bostis Promeri canes. Gellius. *eu(=re qeo\s to a)litro/n. Reperit Deus nocentem. i(ppa/rxwn pi/nac. Praefectorum tabula. qui apud Syracusanos equitum ordinis sui desertorum nomina referebant in tabulas. Longae Regum manus. Ovid. Ibyci grues. quas moriens inter latrones vindices hic Poeta imploravit. factumque multo post, ut visis gruibus alter alteri diceret: ecce Ibyci vindices, quod nonnenso observans, eos detulit, crimsnis mox compertos. *ei)s qew=n w)=ta h|)=lqen. Ad Deorum aures pervenit.

Adrastia vel Rhamnusia Nemesis. aderit. Dea criminum vindex. Dii laneos habent pedes, sed ferreas manus. Tyrii Deorum statuis vincula soliti sunt inicere, ut in poenis continerent. Plut. in Probl. Habet et musca splenem. Formicae sua bilis. *k'a ai)/c da/kh| a)/ndra ponhro/n. Diogen. Mordebit capra nocentem. vel *mu=s. Boli/tou di/khn. Boliti (stercoris bubuli) poenam. nam Solon etiam stercoris bubuli furibus poenam constituerat. In me cudetur haec faba: ut si flagello e siliquts excuteretur. Canis peccavit, sus pependit. Ob textoris ertatum Hypetes vapulavit. *toi=s kakoi=s tri\s kaka/. Malis, ter mala. Aquae furtivae dulciores. Dulcepomum dum custos abest.

Votum.

Optat ephippia bos piger, optat arare caballus. Hor. Canis panes somnians. Etiam vigilans somniat, qui stolida vota facit. *mh\ kata\ boo\s eu)/xou. Ne contra bovem opta. nam abhibendus ille aratro est, ut metas.

Credimus, an qui amant ipsi sibi somnia fingunt? Virg. Quid non fies profectus Arbelas? Siciliae urbs, ubi stupidi cives.

Usura.

Citius usura, quam Heraclitus, currit, notaeille olim celeritatis cursor. Est Pylus ante Pylum: fuerunt olim plures huius nominis urbes, ante alias alisae. Ita una usurae post aliam nafcitur. Convenit et in illum, qui se solum credit sapere *th yuxh o)fei/lei. Animam debet. *eu)dai/mwn mhde o)fei/lwn. Felix nil debet. Persarum. ut Plut. duo fuere peccata, primum debere, alterum mentiri.

LIBER IV. De Ornamentis Eloquentiae ab Antiquitate.

CAPUT I. Quae potissimum ornamenta Eloquentiae studioso spectanda sint.

ESt quidam Romani sermonis ornatus, qui ad illius perfectionem aspirantibus non porest negligi. Illum quidem hic praetereo, qui in tropis figurisque ex Rhetorum pigmentis depromitur (de quo nobis parte altera locusfuturus est) verum hunc intelligo, quisex Gnomis, Proverbiis, historiis, legibus, gentium ritibus aliisque antiquitatibus per orationem scite sparsis naseitur; sine cuius agnitione, neque veterum scripta penetrari, neque ornari nostra, ut decet, poterunt. Vilis eloquentiae apparatus sine his aulaeis, viles deliciae sine hisce amoenitatibus futurae sunt. Quis illam Tulliani eloquii vim assequetur, aut imitabitur, qui nobilissimae unius urbis, ac pene orbis, mores, et instituta, belli, pacisque artes, foriiudiciorumque usum ignoraverit? Ut Ciceronem recte intelligas, aestimesque, Ciceronis te propemodum aequalem, si non aetate, certe cognitione fieri necesse est. ut remp. qnae sub ipso floruit, bella quae gesta, iudicia quae administrata suunt, magistratum qui rexit, leges quibus imperavit, teneas. Sed et illa quae toto orb, atque illo, post Romanos, Graecorum fuere celeberrima, haec te mediocri screntia complecti necesse est, nisi inter posteriores Eloquentiae asseclas censeri volueris. Falluntur qui in sola vocum

phrasiumque cum inventione, tum dispositione praecipuum eloquentiae artificium collocant, ceteram vero omnem eruditionis supellectilem, ad disciplinam aliarum artium ac scientiarum remittunt. Plus ad illam dicendi facultatem virium nervornmquc requritur. Non solae hic inanes statuae, ac simulacra rerum, orationis cultu vestiendae sunt. Frustra dicit, qui succi nihil sanguinisque adfert; sed inani tantum verborum strepitu audientes suspendit. Puerile nimium est, solo vocum lenocinio: et flosculis cultae dictionis ludere, nihilque quod eruditionem dicentis redoleat, quod sapientiam auditorum alat, proferre. Illa infirmae aetatis, inter prima eloquenriae rudimenta versantis sunt praeludia atque exercitamenta; voces reperire, collegire, in scitum digerere ordinem, dictionem apta constructione excolere, membra distribuere, perio dum suis evoluere numeris, quique haec fecerit, dignam adolescente studioso impendit operam. Verum qui hodie semotam a vulgo forensique strepitu, non pro reorum libertate ac vita (cui plana et minime subtilis debetut oratio) sed inter eruditos doctrinae gratia disserunt, hos turpe sit vulgari obsoletaque dictione vilescere, et si quem cultum afferant, hunc in vana etque inutili verborum phrasiumque pompa collocare, quae solis tropis figurisque turgerar. Et ut intelligamus, quantum eruditionis eiusmodi scriptorem deceat, audiamus quantum Cicero ad forensem etiam orarorem requirat. Ita de Oratore lib. 1. habet. Sic sentio, neminem in Oratorum numero habendum quinon sit omnibus iis artibus, quae sunt libero dignae perpolitus. quibus ipsis si in dicendo non utimur, tamen apparet atque extat, utrum simus earum rudes, an didicerimus Ut quipila ludunt, non utuntur in ipsa lusione artificio proprio palaestrae: sed indicat, ipse motus: didicerintene palaestram, an nesciant. etc. Quare cum ad Veterum auctorum cognitionem iuxta atque imitationem autiquorum nobis temporum historiae, ritus, mores, legesque pernoscendae sint, resque hae propemodum sint infinitae, per varia priscorum volumina commentariosque sparsae: statui illa quae et obvia minus adolesentibus, et magis plerisque ad Eloquentiam tendentibus necessaria, ex historiis ac legibus cum Graecorum. tum praecipue Romanorum, quanto potui scribendi compendio exhibere. ne aerum rerum, utfrequenter evenit, rudes ab hac disciplina dimittautur.

Ac prin cipio quisquis eruditae antiquitatis notitiam assequi, recentiumqne non minus, quam veterum scriptorum monumenta, vel legendo penetrare, vel scribendo nonnumquam aequare voluerit; hunc Graecorum, atque inprimis Atheniensis reip. instituta. leges, bellique ac pacis disciplinam, urcumque conveniet in spexisse. Romanos ab his prae. cipua liberalium artium ornamenta ad suam traduxisse remp. nimis quam exploratum est. Ipsius non exigua pars linguae Atticae transmigravit in Latium; ut quilquis a Graecorum eloquentia a versus est, Romanam sperare non possit. Sed nec illa priscae eloquenriae lumina Isocratem, Aeschinem, Demosthenem, imo ipsum Latiae eloquentiae Principem Ciceronem scholis manibusque eruditorum hodiedum tritos; nec Aristotelem, humanae illudsapientiae disciplinarumque omuium compendium, nec denique multarum legum a lustiniano, triplici, eoque pereleganti nobis opere, praescriptarum vim, originem, satis absque illa cognitione aflequemur. Quocirca naec rudi quadam Minerva adumbrare, velut parva in tabella, constitui; atque ex Plutarcho. Laertio, Carolo Sigonio aliisque rerum latius dispersarum capita in synopsiu conferre, ubi tamen pauca ante de primis orbis Monarchiis praemisero.

CAPUT II. De Assyriorum, Medorum, et Persarum.

VEtustissima regnorum, gestorumque in his illustrium, quae nobis a profanis historiis suppeditantur, eirca annum mundi conditi 2000. a Noemi diluvio, velut in obscuro remotoque historiatum recessu, multis fabulis, renebrisque in voluta se offerunt, vel scriptorum penuria, velaetatis iniuria posteritati subducta.

Assyriorum, seu Chaldaeorum Monarchia, sacris etiam ex literis cognita, principio se offert. In illa primum Belus (qui cum Nembroth idem esse creditur) in Babylone

regnum orsus, illud post 65. annorum imperium Nino, sive Assur, filio reliquit, qui urbem regni sedem vastissimam, trium iter dierum complexam, ingenti murorum ambiru vallavit, suo dictam a nomine Niniven. Regnum vero armis propagatum, primum in alienos, Zoroastre Bactrianorum Rege subacto, occupare aggressus est: quem cum risu, ut ferunt, natum, cum fletu dimibt ad Inseios. Primus (ut regnorum cupiditas omne facile admittit flagitium) a vero Numinis cultu aversus, Patri Belost tuam venerarionemque divinam addixit. Sed nec thalamiiure servato, semiramidem, promptam bello feminam, viro ademptam, sibi copulavit.

§. 1. Haec Ninya filio ex illo suscepto, ipsa regnandi avida, iuxta quosdam, (ut Aelian. lib. 7. vai. hist. c. 7.) postulasse a virofertur, ut diebus quinque imperatoriam in ie potestarem transferret; Ninumque haud gravate id concedenrem, feminae deinde iussu a satellitibus aiunt, interfectum, Ceterum imperio post viri mortem occupato, vel deluis infilii habitu personaque subditis, vel certehis consciis virum habitu professa, arma ingenti animo, nec minorr successu, per Asiam, Mediam, Persidem, Aegyptum, Libyam. Aethiopiam et Indiam victrix circumrulit Memorantque (ut Valer. Max.) crinibus aliquando religandis intentam, cum intelligeret Babylonios a fide descivisse, nulla mora, solutam incomptamque reliquisse partem alteram, dum bello, (ut iure iurando facturam se receperat) domitos, ad poenam obsequiumque revocasset. Operum non minus admirandorum illa auctor-Mausolaeum viri cineribus custodiendis erexit, quod, si Diodoro Siculo credi mus, novem in altitudinem stadiis extulit, amplitudine decem facile circumscripsit. Coudendo Babyloniorum muro (quis credat?) indies mille trecentos operariorum occupasse, ab eodem, dicitur, murumque quinquaginta pedibus elatum, et sex curribus iuxta-occurrentibus excipiendis latitudinc parem, uno quotidie stadio provexisse, totque hunc laborem murumque sproduxisse diebus, quod annus inreger complectitur, ut stadia diesque in anno eraequaverit. Qua~quam Herodotus, cum intra quadringenta et octoginta stadia urbem colligat, propiora veritati exponere videatur. Mediae porro inclusit Euphraten fluvium utbi, excitataiuxta ripam utramque regia, quarum una stadiorum quadraginta

lo~gitudinem; altera sexaginta amplitudinem contineret. Templum Belo, leu Iovi, excitatum, quantum fuerit, quantaeque Unius feminae opes, haud fifficulter ex illo aestimes, quod tres in illo statuas ex auro, singulas quadraginta pedibus assurgentes, totidemque Iuxta has, ex eodem metallo, eademque mensura, explicatas mensas, rum ex auro etiam crateras, quorum unus lovi dicatus talenta ad libram mille faceret ducenta, stupendo opere dedicarit. Iam pensiles in urbe hortos, magnis sumpribus, raroque artificio ad omnem voluptatem instructos facilius admireris, quam exposueris, ut una mulier, ingentibus animis operibusque, raros ex posteritate viros pares censeat, Hoc femineum et habuit, et passa est; quod libidinem impotentem non vicerit, sed proprii appetens filii. indignationemque pro amore merita, ferrum inter viscera receperit, cum annis quadraginta duobus sceptrum ferrumque in alios impune versasset, rarum et virtutis, et flagitiorum exemplum.

§. 2. In Ninya deinde aberrare rursum natura visa est, et pro viro mulierem condere. Tantumin moribus atque educatione monentum est. Materno etenim labore ad otium deliciasquveabusus per militiae praefectos (quotannis, ne conspirationi locus esset, cu~milite innovatos) foris cuncta administravit, domi ipse inter pellices cousenuir. Quod deinde vitae institutum tribus et triginta post illum Regibus placuisse visum est, donec in Sardanapalo denique, cum regnifortuna ad Medos translata, absolutum est. Hunc enim, uc Arbaces Medorum praefectus, ab Eunucho clam admissus, inter feminarum gregem, pari habitu atque opera ducentem pensa, comperisset, animis armisque subditorum in Regem concitatis, post ancipitem aliquot praeliorum aleam, urbem postremo obsidens, eo desperationis adegit, utexcitato in aula rogo, opibusque atque uxoribus una secum in evodem congestis, voluntario igne deflagraverit.

§. 3 Ita Medorum in Asia coepit imperium ab Arbace seu Arbasto inchoatum, et Astyage Cyriavo, nono post rege, conclusum est. (quamquam et sui postea Assyriis Reges, summa [orig: summâ] Imperii adepta potestate, manserint.) Illo in ordine sextus Deioces eminuit, qui pradentia atque aequitate sibipopulum demeritus, Ecbatava sedem regni septemplici murorum amb tu, ita cin xit; ut, tamquam gradatim elati, muri singuli post. riorum priores superarent. Postremo Astyages

Cyrum ex Mandane filia et Cambyse Persa natum, Harpalo Medorum fidissimo trucidandum commiserat; quod vite ex filiae utero per somnum assurgente rotamque Asiam inumbrante territus, Cyrum recens natum, velut toti dominaturum Asiae metueret. Verum is ab Harpalo, a facinore averso, Pastori traditus, educatusque, cum adole visset, interpares adolescentes ut praeesset, electus, regiae specimen indolis praebuit, re etiam ad Astyagem delata, compertaque per Mitradatem altorem pueri. ut iccirco ulturus Rex Harpalum, proprium illi filium in epulis apposuerit, ablegato ad Perlas Cyro. Qui paulo adultior, accitis, velut ex Astyagis imperio Persis, durum in purgando a dumetis agro laborem imperavit, ac dein de opiparo tecreatos epulo eligere iussit, utram praeoptarent sorrem; illam in labore, an hanc in delitiis? cumque omnes hanc praeferrent, sequi in acie contra Medorum Regem iussos, favente et acce dente Harpalo, brevi, victo Astya age, Medorum Asiaeque dominatores constituit. Nam et Balthasare Babyloniorum seu Assyriorum Rege devicto, Ninivitis ac Babyloniis imperare coepit, circa olympiadem Graecorum 55. quando Medorum imperium, et regnum Assyriorum ad Persas translatum accepimus.

Haec universe ad sacram profanamque primorum saeculorum historiam iuverit de huius Monarchiae, cum origine, tum translatione, intellexiffe.

CAPUT III. De prima aetate Reip. Atheniensis sub Regibus.

De Aegyptiorum ptincipiis magna fabulacum obscuritate confusis, Herodorum ac Diodorum Siculum confule. Graecorum regna ac resp. suis licet fabulis celebratae plus ad veterum scripta intelligenda, omnemque eriam seri bendi, hac aerate, dicendique ornatum monenti adferunt, ut iccirco illarum cognitio praeteriri non debeat.

§. 1. Graecia modo latiori vocis ufu Epirum, Peloponnesum, Helladem, Thessaliam, et Macedoniam, deinde et Cretam ceterasque insularum adiacentium, nonnumquam Peloponesum et Helladem; denique et hanc solam, ut

proprie dictam Graeciam complectitur. Regna in illa olim varia. Una Peloponesus in Isthmo, regnum habuit Corinthiorum, Lacedaemoniorum, seu Spartanorum in Laconia, Argivorum seu Mycenarum in Argia. Helladis unum praecipue in Attida regnum Atheniensium celebre est, cui aliud in Baeotia minus celebratum Thebanorum, Cadmo quondam conditore accessit. De Thessalorum Regibus minor etiam antiquitatis memoria. Macedones denique sub Philippo et Alexandro, postquam regna Graecorum in respublicas degenerassent, toti Graeciae dominari coeperunt.

§. 3. Cum vero Athenarum regnum et resp. inter reliquas inprimis, et armorum et literarum (quibus propemodum sola floruit) gloria emineat, atque ex illa res cererae Graecorum cognoscantur maxime, illius nobis in bello ac pace disciplina erit in vestiganda, ut praeter alios veterum scriptorum Demosthenis praecipue vim facundiamque dic endi assequamur. Aemula Atheniensium Sparta sive Lacedaemon fuit; quae, ut nihil armis ac fortitudine cesserit, qua denique Athenis etiam dominara est, eruditionis tamen gloria longe fuit inferior. Par fere utrobique cum regnandi ratio, tum fortuna fuit. Amonarchia coeptum est, ad oligarchiam et democratiam deinde transitum. Et Athenis quidem, post Reges, Archontes, seu Principes ex nobilitate urbis deligere placuit, primo unum, deinde plures. Lacedaemone Ephoros, tamquam Tribunos plebis constituerunt, qui ad rationes populo dandas tenerentur, illic Solonis, hic Lycurgi instituto ac legibus, formata resp. est.

§. 4. Cecrops Aegyptius, quem Biformem hominis ac Leonis finxere [orig: finxêre] specie, quod fortitudine polleret ac prudentia, agrestes primum per Graeciam sparsos homines, in urbes collegisse duodecim memoratur, atque unam, ubi ipse ceteris Rex praeesset, suo nomine dixisse Cecropiam, quae deinde a Minerva Athenarum nomen adepta est, idque annis 772. ante notas olympiades, et 796. ante Romam conditam, ut censet Sigonius post quem Reges censentur 16. Cranaus, Amphictyo~, Erichthonius, Pandio~, Erechtheus, Cecrops minor, Pandio~ minor, Aegeus, Theseus, Menestheus, Demophoo~, Oxynta, Aphidas, Thymaeta, Melanthus, et Codrus. De his Regibus quae in Poenticis disserverim

fabulis propiora, vide lib. 1. c. 29. et 32. Cecrops praeter urbi im iudicia, celeberrimum illud in Areopago a rigore iustitiae instituit iudicium, quo causae capitales, incorrupta sententia finiebantur. Tribubus etiam quatuor Atheniensem populum distinxit. Sub quo memorant Deucalionis illu d celebre apud Poetas diluvium contigisse.

§. 5. Huius filius Amphictyon Cranao socero regno pulso, publicum Graeciae con cilium apud Thermopylas, Amphictyonium abs se dictum insrituit, ad quod duodecim Graeciae urbes, ortas inter se contentiones, gravium virorum iudicio absolvendas, deferrent, ne mutua Inter se discordia scissae, vel intestina clade, vel externorum armis actererentur.

Erichthonius Amphictyone puiso regnum occupavit, et Canephoras Virgines (quasi Romanas postea Vestales) saeris asservandis ordinavit, sic dictas, quod in canistris sacra deferrent. Panathenaea festa minora in Minervae honorem in dixit. Maiora enim Theseo tribuunt, quae quinto quovis anno recurrerent, unde latinis dicta Quinquatria. Ab his ludis mulieres arcebantur, pueri pueliaeque innoxiae consertis manibus Pyrrhicham in theatro saltabant. Sub hoc Sparta a Rege Lacedaemone condita memoratur.

§. 7. Huius filius Pandion successor, cum Tereo Thracum Rege, adversus Labdacum Regem Thebanorum, pro agrorum sinibus, bellum suscepit, et re bene gesta Tereo Procnem filtam obtulit. Sub hoc Ceres, amissam filiam Proserpinam quaerens cum in Articam ad Celeum Eleusinae regnantem divertisiet, filium eius Triptolemum frumenti serendi rationem docuit, Bacchus vero, seu Dionysius. eodem loci temporisque Icario hospiti vitis sationem usumque tradisse fertur. De quibus multa Poetae.

§. 8. Sub Aegeo vero Pandionis minoris filio Daedalus faber arte sua nobilissimus floruit. Quo tempore Minos Rex Cretam tenuit, qui ob Androgeum fil. in Panathenaeis interemptum, Athenienses bello victos coegit, quotannis septem suorum liberorum Minotauro immolandos mittere. (quod monstrum ex Pasiphae Minois uxore natum ferebant) Cumque sors in generosum iuvenem Theseum Aegei Regis filium cecidisset, is ab Ariadna Minois filia amatus, Labyrinthum fili accepti beneficio, cetera viis inexplicabilem, occiso Minotauro, remensus,

cum Ariadna incolumis evasit; magnisque deinde rebus tum privatim, tum publice gestis inclaruit. Herculis in multis comes, cuius posteros Heraclidas, ab Eurystheo Mycenarum Rege Peleponneso eiectos, Athenis accepit, defenditque. Verum ipse absens denique a Mnestheo Tyndaridis fratribus, Tyndarei Spartani Regis filiis, (quorum foroem Helenam Theseus rapuerat) sociato, Athenarum reguo exclusus est. Bellum idem Theseus gessit cum Amazonibus, fortissimis Scytharum, mulieribus, quae maribus iuteremptis, femellas praelio, dextia [orig: dextiâ] mamilla adusta [orig: adustâ], servabant. Lectissimam ex illis Hippolytam tamquam suae victoriae praemium sibi despondit. Athenarum urbem, ceteris XII. ad illam contractis, mirifice auxit firmavitque, ac populare quoddam imperium in urbe reliquit, belli sibi ducatum potissimum vendicans. Populum enim in patricios, rusticos, et opifices distribuit, Primis munus regendi, aliis domi forisque operandi imposuit; sed quod multi per ceteras ante urbes sparsi, iam ad Atheniense Psytaneum (qui erat locus pro iudiciis consiliisque, tum etiam alen dis sumptu publico optime de Rep. meritis designatus) curiamque cum pari honore admitti non possent, seditionis adversus Theseum causa fuit. Demophoon tamen Thesei filius, sub quo Troia intercepta est, post. Mnesthei obitum paterno iterum regno potitus est.

§. 9. Denique sub Codro Melanthi Regis filio Monarchiae illius finis fuisse creditur. Postquam enim, ob Coloniam ab Atheniensibus Megaram deductam, offensi ex Peloponeso Dores cum Spartanis bellum Reip. periculosum movissent, ac consulto oraculo intellexissent, victores cos fore quorum Rex in praelio occubuisset; Codrus patriae quam salutis propriae amantior in mediam sese aciem pastoris habitu ingerant, suis cadendo victorivam, liberamque simal Remp. reliquit.

§. 10. Post hunc igitur Archontes seu Principes, qui ad rationes populo dan das tenerentur, ex optimatibus legere placuit, fuitque in his primus Medon Codri filius, quorum XIII. ad Alemaeonem usque censentur, nulla re memorandi, nisi quod Aeschyli antecessoris illius anno secundo, ab Iphiro ludi olympiaci in Elide post quartum quemvis annum repetendi, magna totius Graeciae ad certamina aemulatione, atque concursu, institura sint. Ex quo deinde

§ 11. Animadvertendum vero est quatuor potissimum fuisse Graeciae totius, si idioma sermonis consideres, populos, Atticos in Hellade a puritate linguae maxime laudatos, qui se *au)to/xqonas, id est, indigenas esse gloriabantur, Dores in Peloponnesum ab Heraclidis traducti, quoium linguae impermixtae habebantur. His Aeoles et Iones Aeoliam, ut videtur, et Achaiam praecipue incolentes accedunt quibus diversa ac permixta sermonis dialectus fuit. Qui omnes ab Hellene. Deucalionis in Thessalia quondam regnantis filio, originem, post Graeciae diluvium, traxisse memorantur.

CAPUT IV. De altera aetate Reip. Atheniensis sub Archontibus seu Proceribus, inter quos et Graeciae Sapientes.

SEnsim Resp. Atheniensium ad democratiam spectare magis coepit. Nam Alcmaeone sublato, decennales solum Archontes praeesse voluere [orig: voluêre]. In quibus primus Charops Aeschyli filius Cuius initio, quod incidit in annum primum septimae olympiadis Roma condita est. Septimus horum Archontum Eryx decennalem unius Domini Principatum Athenis conclusit, et Resp. ad plurium administrationem, partito onere, et pristinis imperantium nominibus retentis, delata est, Regem, Archontem, Polemarchum, seu Belli ducem, et Thesmothetas, seu Legislatores sex, quos Graece novem Archontes dixere. Quo tempore principem Poetarum Homerum, atque etiam Hesiodum vixisse censent.

§. 1. Olympiade trigesima Cypselus Corinthityrannidem occupavit, et post hunc Periander filius, unus ex septem Graeciae sapientibus habitus, qui cum Thaleto Milesio, et Pittaco Mitylenaeo floruit, atque arbiter Mitylenaeos inter et Athenienses delectus, his causam adiudicavit. Interea cum variis urbs seditionibus iactaretur, Cylon Athen. civis arcem tyrannidis occupan dae gratia in vasit; sed, denique supplex a Megacle ad Minervae aram obtruncatus. Sed cum alieno aere pressi turbas ingentes cierent; neque Draconis

legibus olympiade, 39. latis contiineri in officio possent, quod nimio rigore, et sanguine, utait, Demades, scriptae viderentur. Solon olymp. 46. anno 3. Archon et legislator declaratus, novis legibus, quibus Iudicum delectcum ad plebis arbitrium transtulit, Remp. democraticam egregie temperavit. Nam hoc pacto (ut ait Aristot in 2. de rep.) potestatem civibus maxime necessariam mandandi et corrigendi senatus tribuir. Quae potestas si populo denegetur, servum eum esse ne cesse est, atque hostili odio dissidere. Magistratus vero cunctos nobilibus, et locupletibus mandari voluit, ex iis videlicet, quorum census esset quingentorum mediorum.

§. 2. Sed haec denique moderatio Reip. qua Solon populo dominatum a demit, consilia vero iudiciaque cum illis prudenter communicavit, per assentatores populi Clisthenens, Aristidem, Periclem, ac postremo etiam Demosthenem labefactari coepit. Clisthenes enim tribuu~numerum per servos peregrinosque admissos auxit, ac docem constituit, et Ostracismum, hoc est, potentiorum quibus civium libertas premi posset, decennale exilium induxit, Aristides infimae etiam plebi magistratum indulsit. Pericles metcedem populo pro Iudicibus locisque in theatro occupandis constituit, Ephialtes summam Areopagi in capitalia crimina iustitiam conatus evertere, ipse gladio ultore occubuit.

§. 3. Ceterum Solon quoque inter septem Graeciae sapientes iure est habitus. Quamvis prudenter nonnumquam visus desipere, quando velut insanus in forum erumpens, bellum cum Megarensibus suasit (quod ne quis auderet, ob infelices aliquod successus, lege cautum erat) suosque victores in patriam cum summa laude reduxit, postquam Pisistratus per iuvenes Matronarum cultu ornatos, Salaminen (de qua lis erat) recipisset. Sed hic illa felicitate elatus, cum apud vulgus, Proceres sibi plerosque infensos diceret, idque, virgis a seipso faede laceratus, in publico comparens, persuasisser. Ter centum sui corporis a populo custodes exoravit, frustra solone contra nitente. His fretus in fine Olymp. 53. tyrannidem occupavit, Solone idcirco exulante. Qui cum a Craeso Lydorum Rege opulentissimo liberali hospitio exceptus interrogaretur: Vidissetne quenquam se Rege feliciorum, respondisse ferrur Tellum civem pauperem Athenis, qui suo numquam egressus praediolo, feliciter in illo consenuisset. Quod nemo ante mortem heatus possit praedicari. Quo

Solonis voces denique Craeso, iam in victoris Cyri manibus pyraque succensa perituro, ad vitam profuere. Cum identidem ingeminatet. O solon, Solon, quam vere monuist, neminem Antemortem, beatum esse. Uthisiple etiam Cyrus perculsus, fortasse similem aliquaodo exitum veritus, peo percerit obtestanti. Idem Solon, leges telis araneorum similes asserebat, quibus leviora taotum haeterentanimalia, graviosr non tenerentur. Abillo asserebat regendas homines, qui regi posset.

§. 4. Thales quem primum merito censent, proximead Dei unius cognitionem accessisse fertur: antiquissimum eoim eorum quae sunt, Deum esse asserebat. Huncillud esse, quod ned initio, nec fine citcumscribatur: nihil Illum latere, ne cogitata quidem. Immottalem esse avimam. Sed Se lunae solitque primus magnitudinem deprehendit. In hoc deceptus, quod et mundo ceterisque inanimis animam tribueret.

§. 5. Chilo Lacedaemonius tettius fuit, cuius tria dicta Apollini Delphis consecrata memorantur (ut Plin. 1. 7. c. 12.) Nosce teipsums nil nimium cupias: comes et ris alieni, etque litis. est miseria. Quaesitus, ecquid in caelo facetet lapiter? refpondit exelsa humiliat. et humilia extollit. Dum frater Chiloni quereretur, quodsnon perinde, ut ipse, inter Ephoroe censeretur: nondum, ait, iniurias. utego ferve didicisti, Hic eum filium ex Olympicis victorem amplecteretur gaudio affluente exstinctus est.

§. 6. Quartus Pittacus, et bellator, et Philosphus. Nam Lesbo Melanchium tyrnnum expulit. Phrynonem Athen. Ducem Pancratasten, et Olympionicen, ad duellum evocatum, reti, quod clam gerebat. iniecto, facile tenuit. Unde retiaru postea in certamina inducti. qui piscem in galea ferebant, ad quos illud proverbii loco iactatum; nonte capio. piscem capio. Sed et illa eidem usitata. Bonum esse, rem esse per difficilem: Prudentis esse proeoeeupare casum, fortto, cum evenevit, ferre.

§. 7. Quintus Bias Praenaeus, huius loci princeps, de quoillud celebre, quod cum pattia ab hoste pulsus, relictis omnibus cederet, interrogatus, ubi suas reliquisset opes, omnia, inquit, mea mecum porto: veras has tantum opes ratus, quas animo magis, quam corpore possidctet. Aliihoc dictum, naufrago nudoque ex aquis emergenti tribuunt.

Tripodem aureum repertum, et post ceteros Graeciae sapientes ad se delatum, eo quod haec tripodis esset inscriptio detur sapienti: Apollini, reliquis mortalibus sapientiori. dandum censuit. quod tamen factum Thaletis esse alii asserunt.

§. 8. Sextus inter Sapientes numeratur, Cleobulus Lydius roborenon minus corporis, quam Phisolophiae cognitione eximius. Septimus Periander Corinthi Rex, in cuius de vita praeceptis laus maior, quam factorum exemplis eminet. Nam cum ad Thtasybulum Mileti destinasset consilii sumendi gratia legatum, ut intelligeret. quo pacto Remp. felieiter quieteque administrate posset? isque segetem transgrediens, summas quasque spicatum demessuisset, (ut haud multo post Tarquinio filio, inter Sabines agenti. Tarquinius superbus pater in summis papaverum capitibus oftendit) Periander proceres Reip. sustulit, ut suo unius arbitrio subditos moderaretur. Quaerent; cur, dum sapiens haberetur, Reip. praeesset, quam administrere perquam sit periculosum? respondit, cedere, multo sibi etiam fore periculosius.

CAPUT IV. De tertia aetate Reip. Athen. sub Tyrannis, ac mox sub populo. [note of the transcriber: Should be Caput V. - Subsequent numbers wrong to end of book. Cf. page image s006.]

Athenis tyrannidem Pisistrato mortuo Hipparchus fil. occupavit, quem cum post annos aliquot Harmodius et Aristogiton sustulissent, frater eius Hippias multo severius imperium exercuit, donec Pythia a Clistheneinducta, ut Lacedaemoniis Apollinem consulentibus, Athenas, eorum opera liberandas persuaserit, quod Rex illorum Cleonenes, pulso Hippia, executus est. Ita Clisthenis arte. per aemulos Athenae in libertatem a Pisistratidarum eyrannide sunt vindicatae.

Athenienses iotet se de principatu Urbis (ut ambitionem in aliis magis, quam in nobismetipsis perstringimus) contenderunt, Clisthene demum victore atque urbis dominatore, qui novis Remp. institutis, tam adversus plebis insolentiam, quam tyrannos composuit, ostracismo, ut supra monui, introducto, quo siqui potentium opibus ac vittute in ceteris meruendi eminerent, vel aemulatione. cum aliis colliderentur, populi suffragiis per decennium urbe submoverentur, salvis domi facultatibus.

§. 2. Suffragia autem populi in testula ferebantur, inseripto eiciendi nomine. Ita integerrimi etiam civium, quos populi in vidia premeret, ut Aristide, Cimon, Themistocles, thucydides, atque ipse adeo Clisthenes sua lege multatus est. Ferunt Aristidem inter suffragatores sedenrem, ab agresti iuxta se homine postulatum, ut in testula sibi Aristidis nomen defcriberet, quaerentique, an igitur Ariftidem nosset, et qua in re is offendisset? respondisse; ignotum sibi quidem esse, sed quod Iustus compelletur, id se minus ferre posse. Ita et Damon pulsus magister Periclis, quod prudentis titulo honoraretur. Denique tamen ostracismus sublatus arte est, postquam Alcibiades et Nicias Duo potentissimi Reip. cives gravissimis intex se aemulationibus dissiderent, atque iccirco indictis comitiis alter eorum fubmovendus esset. Repentina enim conciliatione urerque iunctus, suam quisque civium factionem ad Hyperbolum notae improbitatis hominem consignandum induxit, cuius deinde facti turpitudine consusus populus, ostracismo renuntiavit, quod virtutis scelerisque poenam endem iam factam esse cerneret.

§. 3. Isagoras porro Clisthenis in Rep. dignitati invidens, Cleomenis Sparrarum Regis ope, eiecto Clisthene, arce atque urbe potutus est, verum hand multo pose Isagorae rursum migrandum fuit, Atheniensium animis armisque pro Clisthene coniuratis. quire etiam in Eubaea adversus Chalcidenses corumque federatos Baeotos feliciter gesta, magnum potentiae suae addidere momentum. Post aliquot deinde annos Dardius Persarum Rex, ab Hippia Pisistrati tyranni filio exule, in Atticam patriam

hostili exercitu est provocatus. cui, Lacedaemoniis cunctantibus, Athenienses sese opposuere, praelioque ad Marathonem olymp. 63. anno quarto, Miltiade Cimonis filio Duce, victoriam retulere, multotum literis celebratam. In qua cum sexcentis Petsatum milibus opposuissent Graeci undecim, penes hos tamen victoria, cum triginta millium et ipsius Hippiae caede stetit, ducentis tantum Graecorum desideratis.

§. 4. Xerxes post Darium in ultionem huius cladis intentus, Mardonio affine stimulante, tantum, per sexennium collegit exercitum, ut cum terra, milia duceret Graeciam Octingenta, mari vero decies centena navium milia, Hellespontus totus his obtegi, litota vix capere egressos homines viderentur et hi Athon montem perfoderent, ad iungenda per Isthmum maria, integraque absorberent flumina, Xerxes ipse in contemplatione tot hominum toto orbe collectorum, admirans ex monte stetit, lacrimis inter fluentibus, cum haec animum feriret cogitatio, post centum annos, nullom ex tanto numero amplius superfuturum. Athenienses cum Lacedaemoniis terra marique seopposuere; sed numero tanto inferiores, ut vix unus centenis responderet. Quare arte magis pugnandum, quam viribus, ad angustias igitur montium Thessaliae et Achaiae dictas Thermopylas a trecentis Lacedaemonis Leonida Duce, cum aliis Graecorum 6000. tanta clades Persarum facta est, ut Rexafuga, sola nocte ingruente, atque ideo inclinato praelio, sit prohibitus. Sed altera [orig: alterâ] luce, cum suasore et Duce Ephialte per montes traducti Persae Graecis iam a tergo etiam circum ventis instarent, fugientibus reliquis. Leonida solus cum trecentis Sparriatis in media hostium castra provolans, ingenti ftrage, fuo fuorumque funeri parentavit. Mari Persarum vis maior incubuit, et Athenae desertae, traductis in Salaminem insulam famisiis, hosti patuere. Cum tamen portubus naves excipi omnes non possent, sexcentas facile tempestas et mate consumpfit. Pugna etiam naulis adversus Themistoclem, arte et viribus egregie pugnantem, cum minus ex voto Persis cederet, Rex metuens, ne pons Hellesponto instratus solveretur, dereditu opportuno solicitus Mardonium

conficiendo Bello, cum triginta Persarum myriadibus, reliquit; sed hunc Atheniensium Dux Aristides, et Lacedaemoniorum Pausanias in Boeotia ad Plataeas centum ac decem mil libus aggressi, ad internecionem delevere, ingenti Persarum praeda locupletati. Quodque mag is fortunam virtutemque Graecorum illustrat, Leotychides Rex Lacedaem. et Xantippus Athen. Dux eadem hora ad Mycalem in Ionia, spatfa (sictene, an serie, nescias) Persarum ad Plataeas clade, pari alterum exercitum hostium ruina [orig: ruinâ] prostravere.

§. 5. Ergo Athenienses invitis Lacedaemoniis, eorum aemulis, urbis muros, ante deiectos (quod oraclum iussisset diruere, ac ligneo se muro, id est navibus, tueri) rursum extollere, Piraeei etiam portum fortissimum Themistoclis consilio absolvere; ut mare in urbis praesidio ac potestate esset. Quae, an alia res, Pausaniam transversum, ad proditienem Graeciae in manus Persarum tradendae, rapuit, qui Thes mistoclem iam ostracismo patria [orig: patriâ] submotum, frustra ad idem pertrahere consilium adnixus, per servum denique, Bellerophontaeis literis ad Persas mittendum, detectus est. et in aede Palladis, ad quam salutis gratia fugetat, fame enectus, matte, ut ferunt, primum lapidem in ostio collocante, quam secuti ceteri, illud occluserunt. Qua opportnnitate Aristides Iustus usus, plerosque Graecorum urbes Athenien sium impetio addixit, ur vero gratiam sibi populi coneiliaret Mag istratum non ex patriciis tantum, verum et plebe imposterum legendum esse, constituit.

§. 6. Porro Cimon Miltiadis fil. summus felix que bello Atheniensium Imperator, Eiona, Syrum, Naxum, cum Perfis, tum Pelasgis sustulit. Cariaeque ac Lyciae urbibus, qua vi, qua deditione potitus, gemino Persarum Duces praelio uno die fregit, maritimo Tychraustem, terrestri Teredatem. denique et Aegyptiorum Regi Inaro, adversus Regem Persarum Ataxerxem, auxilio fuit. Themistocles vero cum summa polleretapud Persarum Regem gratia, ad quem profugus accersitus fuerat; tamen cum ad bellum patriae inferendum sollicitaretur, tauri sanguine poro vitam abrumpere, quam obsequi maluit. Cimon, utaliquod suae memoriae in Rep. monumeutum relinquerer. Poetarum ia tragoediis certamina instituisse memoratur. Olymp. 78. anno quarto cum Socrates Philosophus natus est.

Lacedaemonios et Athenienses invidia, quod neuter populus alteri vel de virtute, vel de magnitudine veller concedere. Quade causa, cum Lacones Cimonem adversus Ichonem auxilia offerentem reiecissent, Ahenienses hac lacessiti iniuria, abrupto Persarum bello, adiunctisque fibi Laconum hostibus Argivis, et Theslalis, cum deinde et Megara [orig: Megarâ] in suam fidem recepta, cum Lacedaemoniis, Corinthiis, Thebanisque bellum sucipiunt Myronide Duce, quod cum Boeotorum, Locrensium, Phocensium, ac denique et Thessalorum subiectione finitum est: nam induciis admissis in Persas rusus arma conversa sunt, quos victos Cimon ad pacem coegit postulandam, libertate Graecis utbibus per Asiam oblata. Sed Megarensibus ad Lacedaemonios redeuntibus, pax domi non stetit. Bellum a Pericle Athen. Duce, eo eventu gestum est, ut Boeotiae aliquot civitatibus, post amissam ad Coroneam a Tolmide victoriam, libertatem deferret. Eubaeos tamen, Samios, Byzantiosque a side deficientes, ad obsequium cogunt, et Coloniam Sybarim, ad Thurios, in Italiam Athenienses traducunt, Amphipolim in thracia condunt, et Potidaeam a se deficientem triennii obsidione premunt.

§. 8. Federe inter haec tricennali cum Lacedaemoniis conciliati sunt; sed cum foro ac portubus Megarenses prohiberent, illud Pericle auctore ruptum, gravissimo omnium, inter has gentes bellorum, Peloponnesiacio occasionem dedit, quod cum adversus Archidamum Laconum Regem parum feliciter a Periclegeretur, Attica spoliata, Athenisque pestilentia oppressis, imperium Pericli derogatum est, moxque rursum, cum pax obtineri non posset, tributum. Ita diu, alternantibus victoriis, certatum utrimque: hine inter Periclem, Chabriam, Demosthenem, Cleontem, Niciam Duces Acheniensium; in de inter Archidamum, Thrasymedem, Brasidamque Principes lacedaemoniorum: dum utrim que conciliaris, Argi, Thebae, Corinthus, et Elis, sibi metuentes bellum inferrent, quo alii aliis amicitiis implicati tursum in muruas offensiones et arma ducti sunt, postquam alcibiades dux Athen. Argivos in Lacedaemonios duxisser. Sed, ut nullus magnorum Ducum Athenis aemulorum diu invidiam sustinuit, ita dum ille pro Atheniensi bus in Sicilia felicitet pugnaret, de coniuratione (ob eversa noctu Athenis Mercurii signa) suspectus,

proseriptusque, ad Lacedaemonios profugit. Cuius consilio cum Attica a Rege Agide (Decelia [orig: Deceliâ] adversus Athenas munita) invaditur; Sicilia, Demosthene et Nicia Ducibus interfectis, submoventur Athentenses; uticcirco, sociis alis deficientibus, rebusque domiturbatis, aliam Reip moderandae rationem instituerint. Nam Lacedaemoniis, sub Regibus dubous (quorum alius ex proclis posteris diu praefuere [orig: praefuére]) multo res domi forisque tutior; Atheniensibus sub pluribus moderatoribus amplior quidem, sed minus secura fuit.

CAPUT V. Quarta Reip. Atheniens. aetas sub oligarchia, seu paucorum regimine, qua [orig: quâ] Lacedemoniis demum parere coacti sunt, T hebanis postremo invalescentibus.

SPerabant Athenienses fore ut potestace domi forisque regendi ad pauciores delata, felicior quoque faciliorque esset administratio, quadriogentis itaque viris illa offertur; sed moxrursum, his ad aemulationem et tyrannidem verfis, Theramene auctore, ac Duce aufertur. Qui qutor quoque Alcibiadis recipiendi fuit, quo et Thrasybulo Duce Lacedaemonii vatiis terra marique proeliis congressi caeduntur. Megarensibus domitis. et Hellesponti urbibus praeter Abydum receptis. quae res summae gloriae, Alcibiadi inprimis, fuit, ut tota venienti civitas obviam efsusa sit. cum Lysandro tamen postea Lacedaemoniorum duci praelio navali congressus vincitur, moxque dum Cumes, sociae civitatis agrum, spoliasset, sanquam Lacedaemoniorum fautor rursum imperio, in Thraciam profugus, exvitur. Sed et alio mox graviori iudicio in Thrasyllum, Lysiam, Calliadem, Periclem, et Aristocratem animadverterunt: damnatos, quod in praelio navali adversus Callicratidem Lacedoem. Ducem victores, occisorum cadavera e salo non collegissent. tanta

eorum erat erga mortuos religio Thrasybulus et Conon quoque cum Aristogene, Protomacho aliisque fugerunt, vel exularuor, quod apud inconsultum populum, nulla esset erroris excusatio.

§. 1. Quare cum Lacedaemonii hoc tempore praestastissimis florerent Ducibus, inter quos Agis et Pausanias Res ges, Atricam ingressi, Lysander vero, post Sestum oppidum occupatum, Piraeeum Athenarum portum obsidens, felici omnia marte administraret. Athenienses denique bello, fame, ac peste victi, Lacedaemoniis imperium cedere coacti sunt, legesque acremp. ab illis, sub triginta virorum regimine institutam, accipere, muros ac Piraeeum disturbare, navesque praeter duodecim omnes tradere. Sed triginta illi, ad tyrannidem versi, optimum quemque ditissimumque, aut spoliarunt, aut oppresserunt, Alcibiadem, es tiam, quem praecipue suis rebus infestum metuebant, Persarum insidiis sustulerunt. Estque res illorum magis etiam afficta, quando Thrasybulus Atheniensis apud Thebanos exul herum auxilio, post occupatam in Attica Phylam, triginta tyrannos praelio vicit, arque interfecto Critia eorum Principe, Piraeeo potitus est. Nam in urbe Decemuiris creatis, non evaserant, sed tantum mutarunt tyrannidem, portuque iam ipso exuti, maris imperium amiserant.

Pausanias tamen Rex Lacedaemoniorum Lysandro hane laudem, de Athenis subactis invidens, exercitu adducto Thrasybuluon ceterosque sociorum cum urbe conciliavit, vereremque Athen. politiam restituit, quorum etiam felicitatem alter exulum Conon Persarum classi. cum magna auctoritate, praefectus auxit, quando ad Piraecum classem advexit, portumque illius ac muros, ad urbem usque, magnis sumptibus instaura vit. quae res illi apud Persas tamen exitio fuit, cum redux a Teribazo Persarum Satrapa, ac gloriae aemulo, n vincula abstractus est.

§. 2. Lacedaemonios porro cum fortuna, secuta est comes in vidia, quare Persae Boeoti, Athenienses, Corinthii, et Argivi, illius populi dominatum non laturi, arma corripiunt; Sed Agesilaus fortissimus Laconum imperator, adversus Persas Graecosque, aliquotpraeliis victor, tor hostes egregia vircute sustinuit; donec tandem multitudine pressi ad Ataxerxem Antalcidam Persarum Regem Olymp. 98. pro pacelegatos miserunt, quae ea lege integ

Graecos Persasque constituta est, ut Graecorum civitates in Asia subessent Persis, reliquis sua constaret libertas. Sed cum, alterna post Olympiade, Lacedaemonii sibi Graeciae Principatum rursus vendicarent, Cadmea etiam Thebarum arce occupata, Athenienses ceterique sociorum armis sumptis ab illis defecerunt, et Demophonnte quidem Athen. Duce Thebanos in arcem libertatemque reducunt, Chabria vero ductore, Agesilaum terra [orig: terrâ], Parum eriam Polimque Laconum Duces navali praelio magna clade profligant, ut hoc uno Atheniensium fortuna in pristinum gradum, Thebanorum quoque non mediocriter aucta, Lacedaemoniorum magnopere inclinata, videretur. Ataxerxes tamen qui unius in Graecia dominatum populi suo Regno iudicaret essemetuendum. pacem rursum suasit, ut divisa in multos potentia, aemulatio inter illos, sibi constaret sectiritas.

§. 3. Sed Lacedaemonii, qui oligarchiam sui amantibus faverent, contra Athenienses democratiam foventes raro quieti, bello (quod Demosthenes vocat secundum post liberatam nempe a Tyrannis urben) ad Corcyram collisi sunt olymp. 101. quod tamen per Xerxem brevi compositum est. Verum cum in hac pace Thebani comprehensi aon esseut, sontra hos in Boeotiam atma Lacones transtulerunt. Illi tamen nihil territi Epominonda [orig: Epominondâ] Duce iis ad Leutra occurrerunt, Praelioque tam memorabili Regem Lacedaem. Cleombrotum fuderunt; ut attrirae Lacedaemoniorum vires opesque ad pristinam exinde sortem erigi numquam potuerint, e diverso Theoani Arcadibus sibiiunctis, universae Graeciae essent formidandi; adeo, ut versis cum fortuna velis Athenienses Lacedaemoniis ea se lege coniungerent, ut hi terra, illi mari prin cipatum obtinerent. Sed Thebani, horratore Epaminanda, de maritimo imperio sibi vindicando solliciti, Orchomenum in potestatem rediguat. Epaminondas tamen contra Lacedaemonios pugnans, licet victor, occubuit. Timotheus vero Atheniensis adversus illos Potidaeam occupat, et Eubaeenses profligat, olymp. 104. quo tempore Demosthenes Orator in forum grogressus; tutores suos de tutela male adminiftrata est prosecutus.

CAPUT VI. Quinta aetas Reip. Atheniensis sub dominatu Macedonum in Groecia, tempore Demosthenis, Oratorum Principis.

VEnimus ad illam denique Graecorum aetatem, in qua rebus ipsorum inclinatis Macedonum sensim iugum adire visi sunt, Demosthene Oratore portentissmo frustra omnibus eloquentiae vitibus Philippi Macedonum Regis, Patris Alexaneri artibus potentiae que obnitente. Minus enim tum Pallas inermis, quam armata valuit Mars et Plutus Apollini catenas iniecerunt, quamquam eloquentia [orig: eloquentiâ] plus Demosthenes, quam quisquam Graecorum armis praestiterit, effeceritque, ut pene soli essent Athenienses, quos Philip pus timeret. Principium dissidii cum Atheniensibus inde natum, quod Argaeum, misso contra Philippum exercitu, Regem in Macedonia promotum vellent, quod quamvis irrito succeslu armorum factum, tamen Philippus, ut cum illis pacem coleret, Amphipolim thraciae concessit, dum maturis viribus de ultione cogitaret; Inrerea Paeonas ipse primum, et Illyrios subegit, cumque Athenienses Euboico bello ac deinde Phocensr contra Boeotos, implexos cerneret, Amphipolim sibi rursum vendicavit, Pidnamque ac Potidaeam auctarii loco adiecit. Porro Demosthenes in foro occupatus accusationem Androtionis, scripsit. Diodoro illam causidico declamante: ac Ortationem contra Leptinem habuit, pro immunitate quorundam civium; cum is legem Proceribus duram rulisset, ne quis in urbe immunis esset, denique et ad populum de Symmoriis dixit, hortatus Atheninenses, ur cum Rege Persarum Philippi consiliis adversante pacem ne violarent. quamquam alii in nrbe Oratorum Philippi Regis parges tuerentur,

§. 1. Progressi itaque Athenienses, non quidem in Philippum pugnatei imicrtiis, sed aliis bello partis se adver sus illum firmare, et quidem Sestum ab illis duce Charete expugnatum, in Chersonesum eriam deductae Coloniae, Chersoblepte Thracum Rege dissimulante. Phocenfes quoque illorum Socii Onomarcho maguanimo Duce, post Orchomenum et Coroneam in Graecia occupatas, Thessalis sibi iunctis Philippum praelio fregere [orig: fregêre]. Qui licet oculo etiam ad Methonem amiffo laesu, animo tamen integer altero in Thessalia praelio Onamarcho victoriam victoriam vitamque eripuit. Post quem Phayllus Phocensium militiae praefectus, infelicibus aliquod adversus Boeotos proeliis rursum amifit, quidquid glorioso marre partum fuerae. Lacedaemoniis post Leutricam cladem rursum erect, Arcadibus bellum intulerunt, ex quibus cum Megalopolitani subsidium ab Atheniensibus pes peterent, Demosthenes his subvenien den esse oratione suasit, accusationem etiam Timoctatis sctipsit a Diodoro recitatam.

§. 2. Philippus Graecis inter se, perpetua [orig: perpetuâ] bellorum conflictione diffidentibus, penetrate in Graeciam nisus, cum ab Atheniensibus ad Thermopylarum augustias exclusus esset; in Locros arma vertir olymp. 107. Demosthenes vero ad concionem progressus, exercitum peregrinum pro defenfione Graeciae compatandum suasit oratione quae Philippica prima dicta est. Ita Rhodiis, a Mausolo Cariae Hipparcho pressis, Demosthenes auxilia submittenda suasit, quamvis ad illum contra Athenienses in bello sociali confugissent, habituri pro defensore Dominum. Interea cum Philippus chalcidensibus iam in thracia subactis Olynthum obsidione premerent, Demosthenes tres Olynthiacas de auxilio Olynthiis praestando dixit; Mediam que, a quo pugnum choragus in Dionysiis acceperat, in concione accusavit. At Philippus Olynthe, Micyberna. et Toroen potitus, et non minus ferreis, quam argenteis hastis pugnans, a Boeoris denique contra Phocenses bello sacro, pro templo Delphico suscepto, auxiliarius admittitur, ac brevi Phocenses quamvis Lacedaemoniis fretos sociis, fine praelio in deditionem accepit Demosthenes initio quidem huius belli pacem cum Philippo suasit; hoc finito,

Philippum etiam victorem loco Phocensium in Amphyctionum concilium cooptandum duxit, quod et factum est; sed postquam Olymp. 109. iam sibi Thessaliam quoque adiunxisset, pro concione suspectam essePhilippi pacem, et per hanc suae denique liberrati insi dias ab eo parari docuit; altera [orig: alterâ] oratione Philippum adreddendam Halonefum tradidit obligari; tertia suadet ne peregrinae copiae quae in Chersoneso sub Diopithe erant, dimitterentur; quarta [orig: quartâ] Philippum pace soluta, bellum reipsa inferre; cumque iam ille Byzantium in Thracia obsiderer, ut Byrantinis auxilium mitterent, persuasit.

§. 3. Sed mox pace rursum compositi Athenienses, dum Philippus ingenti parato exercitu, superatis insperato Thermopylis Elatiam occuparet, hac re consternati, ad bellum pet Demosthenem animantut, qui Thebanos legatione obita in societatem traxit, verum cum Charete et Lysicle Ducibus philippo occurrerentad Chaeroneam in Boeotia memorabili praelio olymp. 110. anno tertio fusi sunt, in quo Demosthenes, non sine multorum exprobratione, sugit, lingua [orig: linguâ], quam gladio promptior. qui tamen hoc se dicto purgare solitus est. *a)nh/r o( feu/gwn kai\ pa/lin maxh/setai. Vir fugiens, iterum pugnabit. Reversus, muros urbis egregio opere studioque petfecit, ideoque Ctesiphon decretum scripsit, ut corona in populo donatetur; sed Aeschines, quem de falsa legatione ante annos aliquot accusaverat, gravissimus illius aemulus, eo nomine a Cresiphonte mulctam, publica difertissimaque otatione, exegit; cui omnibus eloquentiae viribus Demosthenes, pto Ctesiphonte suoque honore, decertans, sese opposuit. Paee vero intet Graecos et Philippum compsita, hic in concilio Graecorum ad Corinthum, summus belli Imperator ad versus Persas delectus est, certo cuique populorum numero militum imperato. Sed Philippum, post tantam bellorum felicitatem ad Macedones revertentem. domi Pausanias ex insidiis sustulit, cui Alexander filius patre maior successit.

§. 4. Illius fato Athenienses per Demosthenem ad res novas moliendas erecti erant, nisi cautus Alexander consilium intervertisset, ac Thebanos eriam e

Cadmea arce Macedonum praesidium deturbare ausos, subito oppressisset, atque eversa funditus urbe multasset. Demosthenem ceterosque Rhetores suae infestos causae sibi dedi postulavir, extorsisserque, nisi, Demadis legati intercessione, eos populo roganti donasset. Imperator iraque Graecorum adversus Persas loco Patris declaratus, illa brevi tempore bellandi virtute claruit, qua [orig: quâ] totum orbem; ut victoriis, sic nominis sui gloria, longe late que complevit, Alexandro ad bellum profecto, Aristoteles eius per octennium praeceptor, Achenis in Lyceo docere coepit.

§. 5. Posthaec vero Demosthenes eodem anno olymp. 114. primo, quo post Medos, Persas. Indosque debellatos, Alexander veneno a suis sublatus creditur, exulare coactus est, quod Atheniensium causam adversus Antipatrum Macedonem cum Polyeucto acrius defendisset. Sed mox a populo magna est gloria in urbem revocatus, suosque, cum aliis Graeciae utbibus ad libertatem contra Antipatrum capessendam erexit, quod bellum laetis quidem initiis, fuso obsessoque in Thessalia Rege Autipatto, sunt auspicati, sed Cratero denique adiutore Athenae Macedonum servitutem, Munychia arce tradita, et oligatchia admissa, tolerare sunt coacti. Demosthenes arque Hyperides oratores fuga salutem quaesierunt; hunc tamen Antipatri satellites oppresserunt, ille in Calauria insula, hausta [orig: haustâ] cicuta [orig: cicutâ], mortem praeoccupavit. In cuius fato hiclubet quiescete, atque ad Sigonium aliosque rerum Atticarum Scriptores plura desiderantem remittere.

CAPUT VII. Illustrium in Groecia Poetarum vita paucis exposita.

PRaestantissimorum olim ingeniorum fecunda Graecia, in omni disciplina et arte excellentes Magistro dedit. Atque, ut de paucis non nulla memoratu digna scripturo ad manum sint, a liberalibus disciplinis, et antiquissimis pene omnium poetis ordiar.

1. Homerus Poetarum et aetate et ingenio princeps, Belli Troiani (post quod annis vixisse 200. creditur) et errorum Ulyssis descriptor, gemino opere Iliade et Odysseatanta eloquentiae vi ac gloria, ut Smyrna, Rhodus, Colophon. Salamin, Chius Argos, Athenoe, deillius natali solo contenderint, In vita ut multi asserunt coecus, neglectusque, post mor tem claruit. Alexander magnus tantiillius scripta fecit, ut scrinium pretiosissimum inter Darii opes repertum, cum de illius usu disceptarent aulici. ipsenullum se the saurum illo digniorem quam Homerilibros habere assereret. Quantu~laudis Homerus, tantum ignominiae invidiosus mordaxque scriptor Zoilus promeritus est, quod Homeromastix factus, oppositis scriptis eius libros perstinxerit. Quos cum Ptolomaeo Aegypti Regi obtulisset, atque aliquod postularet facti donum. miror, inquit Rex quemadmodum egere tu possis, cum Homero sis doctior, qui tot modo pascit doctorum milia. nec multo post parricidii reum sussixit cruci. Homerum ex maerore nonnulli confectum aiunt, quod Piscatorum aenigma soluere non posset. qui interrogati: nunquid ex captura haberent? responderunt; habere se quaes cun que non cepissent; quae vero cepissent, non habere. Intelligentes de pediculis quibus capiendis operam per otium dabant. Huius aenigmatis difficultate victum, morbum morremque contraxisse assernnt.

2. Hesiodus post huncnon ignobilis vates, ovium in Boeotia iuxta Ascram custos, agriculturam versibus illustravit. Qui cum dormiens se Poetam factum somniaret, vigilans scribendo sibi aliisque somnii fidemfecit. Hicin summa iam aetate (ut Hesiodi senecta, etiam proverbiolocum fecerit) tamquam conscius violatae ab amico Virginis, ab eius fratribus peremptus est, arque in mare proiectus; sed delphini humeris excepto deportatoque ad Rhium cadavete, invocentiae bono seni testimonium dederunt.

Utrumque Poetam Virtilius latinorum primus vatum. in pretio habuit, suisque versibus, non perfunctoria [orig: perfunctoriâ] imitatione, expressit.

3. Hipponax Ephesius Poeta versibus potens, sed turpissima atque ad risum spectatoribus ciendum facie natus. Quare cum illum pictor scite expreslum ad ludibrium proposuit, indignabundus Hipponax, ira spiritum

inflammante, iambos in hominem tam mordaces strinxit, ut is calumniarum et ludibrii impatiens, laqueo sibi golam fregerit. Quo in genere seribendiante illum Archilochus Parius vates excelluit, nam Lycanben socerum, cum Neobolon siliam sibi promissam locasset alteri, iambis non minus spurcis quam virulentis ad restim compulit; ipse vero exilio a Spartanis multatus est. sibi non minus iniquus, quam alteri. Huius adhuc quaedam poemata visuntur.

4. Simonides vetus etiam Poeta est: non ille quidem, qui ab Hierone Syracusano rogatus, quid esset Deus, post unius diei moram, ac deinde bidui quatriduique respondit denique, se quo plura de Deo cogitaret, animadvertere semper tanto restare plura; sed alter Ceus, qui artem memoriae reprisse dicitur. Nam ludenti apud Scopam Thessalum, cum absoluto carmine, Scopas pacti tantum pretii dimidiam mercedem penderet, alterum dimidium laudatos in Poemate Deos Castorem et Pollucem soluturos asseruit. Necfefellit, infelix sibi vates: Etenim Simonide a duobus adolescentibus evocato, domus collapsa, Scopam reliquosque convivas ita oppressit, ut nullus a suis dignosei poslet. quos tamen deinde Simonides ex obs ser vato accumbentium ordine distinxit, primumque artisicialis memoriae praesidium aperuit.

5. Terpander ex Lesbo Poeta Lyricus, qui primusin lyra heptachordum invenisse creditur. Hunc Lacedaemonii oracuh monitu ad gravem seditionem molli carmine sedandam, felici adhibuisse eventu, memorantur. ut cantus exinde suavis, lesbius dictus sit. Nihil ab illo relictum possidemus.

6. Tyrtoeus Poeta Athen. elegiarum scriptor ac tibicen egregius fuit quem Lacedaemonii adversus Messenios pugnaturi, oraculo suadente, sibi delegerunt ducem. Hic suis carminibus tibiaque ita pugnantium animos accendit, ut facilem ab hoste victoriam reportarint. Versus ab illo nulli extant.

7. Aratus antiquissimus etiam Poet. Olymp. 14. Phoenomena, Hymnos, aliaque scripsit, plus doctrinae, quam afe fectuum complexa.

Princeps, tanta scribendi copia elegantiaque pollet, ut eum Hos ratius 1. 4. od. 4. non imitabilem dicat. Lacedaemonii huius gratia Thebis pepercere [orig: pepercêre]. Alexander cum eas eveiteret, illius aedibus posteritatique pepercit.

9. Alcoeus Mytelenaeus lyricus in scribendo gravis admo dum, brevisque, et acer; ut non paucos suo persecutus carmine solum vertere coegerit. Alcman etiam Lyra valuit olymp. 37. amatorii repertor carminis, utriusque quae dam ads huc poemata supersunt.

10. Anacreon Lyricus Teius insigni scribendi suavitate Polycrati Samiorum tyranno acceptus fuit. Sed foedis plerique amoribus corrupto.

11. Erinna Poetria, Teia etiam. Dionis Syracusani tempore elegans poema scripfit, quod ad Homericam maiestatem assurgeret.

12. Sappho Lesbia, Alcaei, et stesichori (acris etiam Lyrici Siculi) temporibus floruit, et Lyricorum libros novem singulari gratia scripsit; carminis, quod Sapphicum ab illa dicitur, prima inventrix. Haec Cercylae viro opulento nupta filiam ex illo susceptam Musae nomine Clio appellavit, quamquam alii aliam virginem poettiam fuisse memorent, quae Phaonem iuvenem pulcherrimum deperiens, cum sperneretur, in mare se dederie praecipitem. Tam Erinnae quam Sapphus adhuc versus leguntur. Phocylides Milesius Olymp. 58. floruit, elegiis quibusdam et seutentiis ad vitae institutionem notus.

13. Aeschylus Athen. Tragicus primus in theatrum introduxisse tragoedias memoratur. de quo Horat. Hic docuit, magnumque loqui, nitique cothurno. Mors eius mes morabilis- cum enim se ex oraculo ruina quarundam rerum opprimendum didicisset, domos ac tecta vitabat, sub dio morari plerumque solitus. Evenit igitur, ut, cum calvo essee vertice. pracetervolans aquila raptam testudinem in caput ipsius (quod acutum essesaxum credidit) frang endma dimisetit, quo ipse casu attritus periit.

14. Sophocles Athen. aetate suppar, Euripedis Poerae aequalis Tragoedorum princeps olymp. 77. floruit, hic certamina in theatris Tragica inter Poetas in stituit, ter et vigesies aliorum victor, cu~que ultima ipsi ex in sperato obtigissetbistoria,

prae gaudio illum ferunt exspirasse. ut Valer. Max Collega Pericclis in Praetura fuit. Certerum cum filii illum iam in senio, ut delirantem, a rei domesticae administratione submovissent. Tragoedia in publicum data, seiudicibus minime delirum ptobavit. et restitutus est. Apis attica, ob sermonis suavitatem d ctus.

15. Euripides, Sophoclis aemulus, solo sententiarum pons dere vicisse iudicatus est, ceteris inferior, natus eo die, quo Xerxes ab Athen. fugatus est. Olitricis in nrbe filius, Socratisdiscipulus, septem et 50. fabulas scripsit, in quinque victor habitus. Archelao Macedonum Regi gratissmus; sed ab ipsius denique canibus, ab invido hominein Poetam concitatis, discerptus. Ita nihil in aulis magnotum Regum tutum est. Collega idem Periclis in magiltratu cum esset, laudaretque prae tereuntis pueri formam, Pericles dignum sapiente monitum subiecit: Magistratum non tantum manus, sed et oculos decere continentes; ea tamen continentiae laude sloruit, ut vulgo *misogunh\s mulierum osor, diceretur. Olympius etiam appellatus est, quod dictione tamquam fulmine audientium animas sterneret neque theatrum ans teingressus fertur, quam Deos precatus esset, ne quid sibi inconveniens effluere sinerent.

16. Aristophanes Rhodius, Comoediarum scriptor, tetrametri et octometri repertor. acerrimus vitiorum reptehensor, et morum censor; qui nec Socrati pepercit. Olymp. 82. maxime floruit, Cratinum Athen. Comicum aemulum habuit, sed gulae atquae ebrietati turpissime ob noxium.

Eupolis quoque, ac Poetriae duae, Telesilla et Praxilla, paribus studiis intentae vixerunt. Ex quibus ille infelix sponsus, prima nuptiatum, nocte, cum uxore, tuina lecti, periit.

17. Menander Athen. Comicus Olymp. 115. magua eloquentiae laude, inter Graecos Aegyptiosque excelluit, tam egregiis vitae documentis affluens, moresque scite exprimens, ut palmam reliquis in hoc genere praeriperer, ab Aegypti Regibus magnis opibus honoribusque in vitatus; sed quem libdoac turpitudo vitae infamaret.

18. Ibycus lyricus inter Graecos Poeta, versibus quam pudore celebratior. illius exitus, ut infaustus, ita memorandus est; cum enim a lattonibus spe praedae in solitudine

iugularetur, praetervolantes forre grues obtestatus est, nesuam mortem inultam ferrent. Cumque aliquo post tempore in foro homicidae conspectis gruibus sibi per iocum dicerent; en Ibici ultores, fuerunt qui, ex percepto hoc dicto caedis suspectos haberent, atque adiudicum tormentaque vocatos, etiam deprehenderent.

19. Callimachus Cyreneus Battis filius discipulus Hars mocratis, apud Prolemaeum Philadelphum Aegypti Regem in homore atque aestimatione vixit, regiae ipsius biblios thecae (qua nobiliorem orbis non habuit) praefectus. In oomni ille carmlnum genere, atque inprimis elegia celebratus est. Adversatium quendam suum sub nomine Ibis acerbissimo poemate est insectatus.

20. Apollonius huius discipulus ex Rhodo scripsit argonautica. pari labore celebris est Orpheus Crotoniata, quaipud Pisistatum tyrannum in honore vixit.

21. Lycophron Chalcidensis a rebus Troianis, ad Alexandrum usque, obscuris versibus, excurrit. cuius alter cooetaneus Choerilus Samius Olymp. 75. floruit, atque Atheniensium victoriam contra Xerxem est prosecutus, ea lege, ut in singulos versus, singulos acciperer stateres auteos. ita Plutar. Qui cum Alexandrimagni gesta versibus complecteretur, totidem Philippeis donatus est, quot versus exaravit. ut lib 2 Epist. Horat. Choerilus incultis proversibusl et male natis, Rettulit acceptos, regale numisma, Philipps. Alii tamen memorant, ea lege promissos, ut si boni iudicarentur: cum que vix septem tales reperti fuissent, in ludibrium totidem colaphis, quot malis versibus luserat, multatum. Certe contemptus Horatio scriptor est.

22. Praeter hos alii quoque inter Poetas memorandi quorum adhuc versus extantut in Hexametris Bion, Dionysius, Nicander, Coluthus, Musaus, Cointhus, tum Theocritus et Moschus Syracusani, quorum Idyllia, seu carmina bucolica, inprimis celebrantur. In cereris vero carminibus Simmias qui varias figuras, ut ovi, alae, securis, etc. versibus diversis formavit Bacchylides, Hybrias, Telestes, Menalippides, Pratinus, Timocreon etc. quiuniversi duobus tomis collecti in Gallia prodierunt: Mihi satis fuit praecipuorum studia vitamque attigisse.

apologorum ingeniosum artisicem apponere. Hic servus e Phryo gia deformitate monstrosus, triobolo venditus, a Xancho demum philosopho emptus, atque obingenium in libertatem assertus, Samiis oraculi vice fuit. Quibus cum tributum a Craeso postulatum, tanquam servitutis auctoramentum, dissuasisset. Rex ut vindictam sumerer, Aesopum sibi dedi volut, qui ultro adfuit, nec modo facti veniam, sed et gratiam sapientiae praesens tulit, Apologorum libello oblato. Tandem invidorum opera de saxo apud Delphos praecipitatus, pestem bellumque, uleiscente nefas Appolline, in sceleris auctores vicinamque Graeciam convertit.

Diversus hic ab illo Aesopo est, qui Ciceroni familiaris tantas histrionica atte opes congessit, ut in unam ipse patinam centies sestertium im penderet, filius vero etiam unis ones aceto maceratos epulis adhiberet. De quo ia Romanis antiq. actum est.

CAPUT VIII. Excellentium in Groecia Oratorum vita breviter exposita.

INiuriam Graecis faciamus Oratoribus, nisi de illis hic pauca observatione digna inseramus. Primus fere illie solon legislator, cum Pisistatro ad tyrannidem sua potissimum eloquentia provecto, de palma dicendi contendit; cum uterque ad (va populum consilia, ille gravi mimineque fucato, hic molliori atque ad insidias animorum magis idoneo orationis cultu inflecteret et in suam tras duceret potestatem. Unde illi exilium; huic obtigit imperium.

1. Cum deinde quantum in eloquentia virium esset intelligerent, ad hanc plures omnem operam contulerunt, ut Gorgias, Thrasymachus, Chalcedonius, Protagoras, Prodicus, Hippias, aliique, eminuitque ante omnes principio Corgias Lcontinus, de quo Cicero lib. 2. desin. in princ.

Primus, in quit, ausus est in conventu poscere quoestionem; id est, iubere dicere, qua de re quis wellet audire. Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad Philosothos nostros esse. Quare illam de se volgi admirationem concitavit, ut Delp his rato exemplo, non inaurata ut pluses alii, sed aurea statua donatus sit, Genere orationis minus quidem admodum numeroso, illustri tamen suisque egregie neruis vibrato usus est. Periclis arque Isocratis oratorum institutor suit.

2. Antiphon aetate par, vix tamen arte et ingenio. quamquam tanta illius in dicendo vis fuit ac copia (quam potissimum ad aliorum persanandas acerbitates contulit) ut sui saeculi Nestor diceretur. Hippocratem Medicorum Principem ausus provocandolacessere, ac se medicum animorum profiteri. quin et eductis Corinthi in foro aedibus vestibulo hanc epigraphen praesixit: Doloris hic et maestitioe medicum esse. Verum cum illius artis professione res minus domi proficerent, ad forum se contulit, non ignobilis causarum Patronus, ad persuasionem, cum rerum inventarum dispositione, tum flectendi vi atque industria accommodatus. Dionysii Siculi turanni offensionem dicendi libertate incurrit. Interrogatus enim, quod aes optimum putaret, illud, inquit ex quibus Tyrannicidae Harmodii et Aristogitonis statuae (qui Hipparchum sustulerant) confectae suns. Sedhaecipsi libertas exitio fuit, cum suam Pattilque carpi tyrannidem Dionysius sensisset.

3. Themistocles quoque et Pericles, oratores inter Graecos eximii, armata tamen Pallade, quam inermi illestrios res. Etilie quidem iam tum puer ad forum atque illas oratorias concertationes anhclabat; verum ubi Miltiadis deinde partam bello gloriam, et erecta victori tropaea cogitare coepit, ad militarem disciplinam adiecit animum, interrogatusque a nonnemine; Homerusne, an Achilles fieri malletsreposuit. Tu veto quem te malles, Olympicum victorem, an victoris praeconem? Ad Andrios missus legatus, sic exorsus fertur. Vestram, hodie, in urbem, Andrienses, appuli, duorum Numinum comitatu stipatus. Suada, ac Violentia: quam vultis, eligite. Tanta suit,

viri memoria, ut Simonidi, artem eius sibi pollicenti responderit; malle se artem oblivionis (ut Cic.l.z. de sin.) quod eorum quoe nollet, etiam meminisset.

Pericles etiam principio ad causas sese forenses, tanta ingenii dicendique viac facultate, applicabat, ut tonare verbis, fulminare sententiis, permiscere omnia dictione videretur, aemulum nactus Thucydidem, nobilissimum quoque suae aetatis oratorem. Extatuna Periclis, apud Thucydidem, alibi inter historicos a nobis cum Herodoto laudatum, oratio lib. 11. Ceterum tantus intet Grae cos Athenis fuit, ut illius reip. summum imperium per annos 40. cum laude administraverit, multis domi forisque praeclare gestis celebratus.

4. Lysias Athenis natus anno secundo Olymp. 82. varia per vitam fortuna iactatus, oratoriatamen, cum facilitare, cum efficaci, ac perspicua brevitate, in signis; qua ita audientium animos perculit; ut, in ducentis triginta orationibus, bis tantum victus dicatur. Plus tamen opinor gratiae viriumque auditus habuit, quam lectus adferat. In Epitaphio Corinthiorum est quod admireris et ames, minus in ceteris.

5. Isocrates Lysia aetate minor, virtute eloquentiae superior, natus Olymp. 80. scribendo magis valuit, quam dicendo; quod, et vox illi a natura gracilis, et timidius ingenium, obtigisset. quare ad panegyricas civilesque orationes studium transtulit, et ludum ipse in Chio primum aperuit, paternis bonis bello contra Lacedaemonios exutus. cumque a discipulis didactrum acciperet, flens sicebat: iam intelligo me his essevenditum. Tantum vero et lucri brevi fecit, et aestimationis sib apud Chios collegit, ut suis ipse sumptibus triremes instrueret, et magistratum in Chio ad reip. Atheniensis formam constitueret. Cicero Eloquentiae patrem appellare audet. equum fuisse, dicit, Troianum ex quo optimi in Graeciam oratores prodierint, in quibus Theopompum, Isaeum, Hyperidem, Lycurgum, atque ipsum Demosthenem essevolunt. quem memorant mille drachmis solven dis imparem (tanti enim docebat Isocrazes) obtulisse ducentas, ur quintam artis partem disceret, sed respondisse Isocratem. Nos, ô Demosthenes, bonos pisces integres vendimus. Oratio illius numeris, antithetis, et isocolis, culta, claborata, et verborum et sententiarum

collocatione illustris, ob nimiam quibusdam curam affectationemque aliquam desipit; quod et leviculae quandoque antitheses, et abundantia nonnumquam, pro numerorum com plemento, verba; adscita magis, quam loco nata, videaptur. Sed orationis placidae, et a fori contentionibus remotae genus, quod digno splendescere cultu aequum est, excusationem meretur. Intellecta Atheniensium ad Cheronaeam clade, iam centum propemodum annorum senex, vitaeque satur, quatridui inedia sese confecit. Apud cynosarges illustre sepulchrum habuit, cui septem cubitorum siren, suavissimae illius eloquentiae monumentum, est imposita.

6. Isoeus Chalcidensis Lysiae discipulus, praeceptor Demosthenis, quem bis mille drachmarum mercede instituit. Magistri Lysiae stylum artemque ita expressit, ut aegre utrumque distinguas. Ex orationibus ipsius 64, adhuc decem supersune, concisa et evidenti dictione laudatae.

7. Demosthenes Athen. opulenti fabri filius, inter plures id temporis oratores Aeschinem, Hyperidem, Lycurgum, Demadem, Pythiam, Phocionem, dicendi facultate eminebat, qui patre iam mortuo, sub iniqua tutorum cura relictus, dicendi studio flagrare coepit, postquam Callistratum summo populi applausu perorantem audivisset. Sed principium il arduum, non tam ex sctibendi, quam pronuntiandi difficuleate natum est. nam cum fractim atque inconcinne, haerente lingua, spirituque, orationem eluctaretur; risu omnium saepe exceptus, despondislet animum, nisi Satyrus, seu ut Plut. Neoptolemus, histrio desperantem sustinuisset, et quibuldam ad recitandum imperatis versibus obniti vitiis docuisser. Qua re cum errores corrigi posse animadverteret, nonnumquam antrum subiisse ferunt, rasa capitis parte media, ne subito hinc se eripere ad conspectum vulgi auderet, atque illic declamando et linguam fregisse haerentem ad R literam, in sertis etiam ori calculis, et vocem illustrasse sono, et latera exercitatione fir masse. Ut vero continvato verba spiritu duceret: vel contra undarum strepitus detonuisse; vel in adversum enitende montem simul declamasse; vel uno etiam longas periodos dicenditractu evoluisse. denique cum immoderata humerorum iactatione offenderet, ad speculum corporis gestus actionemque formasse, ac suspensis hinc atque hinc gladiis subiecisse humeros, ut timore laesionis contineret. Unde memorant interrogatum,

quid in arte oratoria primum, quid secundum, quid tertium esser? respondisse identidem, actionem. quam videlicet tanto sibi opere compara verat. Quas deinde orationes, et quo tempore praecipue dixetit, supra vidimus. Summum vero eloquentiaeintet Graecos Principem alibi ex Quintiliano ac Cic. tradidimus. In uno omnia, Lysiae subtilitas, suavitas Isocratis, acumen Hyperidis sonus ac lenitas Aeichinis.

8. Postulatus nonnumquam a populo tumultante ad quendam accusandum, cum innocentem crederet consultorem, ait mewel inviti habebitis, calumniatorem numquam. Abas, cum ipsum populus pro concione audire detrectaret, fabulam duorum de Asini umbra, meridiani aestus vitandi gratia, contendentium, ex ponere coepit, ad quam dum erecti sterissent, arque, ut fabulam pertexeret, orassent, Ergo, ait, de asiniumbra audire lubet, de rebus seriis nen lubet?

9. Extemporalis orator non erat, sed elaborata in medium a dferebat. Unde cum adversus illum pytheas cavillarerur, quod argumenta eius lucernam redolerent: respondit: non earundem rerum lucernam pytheod et Demosthenis, sibi consciam esse, ipsius levitatem perstringens. Aereo vero a furris votato, idem que sibi de lucerna, (quam numquam ab eo exstinctam fetunt) exprobranti, dixit. Sentio meam tibi lucernam permolestam esse, atque ad populum conversus; Non mirum, ait, cot hodie furta committi, quando luteos habemus parietes et fures oereos. Et Demadi vulgatae libidinis oratori, sed insigni apud Regem Antipatrum gratia elato, cum is de adversante sibi Demosthene contemptim dixisset. Demosthenes me? (doceat) sus Minervam? Salsereposuit: At hoec Minervanuper in adulterio deprehensa est. cum tamen Minervam continentia deceat. Sunt tamen, qui iudicarint in Demade ac phocione, praestantiorem dicendi vim, eminuisle, orationis solum genus fuisse contractius. Ut Aristo Philosophus suumiudicium rogatus dixerit: Urbe est dignus Demosthenes, sed Demades urbe proestantior.

10. Ceterum Demosthenes eloquentia, quam armis melior, diu Graecorum adversus Philippum Macedonum Regem vires sustentatat, sed ad Cheronaeam cum illis victus, relicto clypeo, cu: aureis inseriptum literis, quod felix faustumque, effugit. Rebus tantisper pace compositis, cum

Alexander deinde, Thebanis subiugatis, Athenienses pacem orantes, suos dedere oratores iussisset, Demosthenes fabula de ovibus inducta, quibus lupi pacem obtulissent; modo canes, quos secum in custodia haberent, dederent, facile dissuasit. Per Phocionem tamen submissum Alexander compositus populo intercedenti Oratores donavit.

11. Postremo Demostheni cupiditas dedecori fuit. nam postquam Harpalus ex Asia, ab Alexandro, cum ingenti pecunia, mille quadringentis et quinquaginta talentis, prosugus Athenas peteret, principio, ne reciperetur Demosthenes obstitir; sed cum opes Harpali sub haec lustraret, ingetem demiratus ex auro craterem; quantumque caperet interrogans, respondeute Harpalo; tibi viginti talenta, Demosthenes captus, die in sequenti pro concione dicturus, obligato fasciis collo, apparuit; non obscure quibusdam dictitantibus, non angina illum sed argentangina laborare. Denique re, ut erat comperta, Harpalus amandatus, Demosthenes exilio damuatus est. qui srustra defensionem meditatus, cum hoc probro a quib usdam ironico reiectus est: non illum audietis, viri Athenienses, qui aurum habet? Plutarchus ait, Demosthenem trigiuta talentis inductum, ut dissimulatione sua, Harpalo iam captivo sugae occasionem aperiret. neque deinde a Pythea, Hyperide, aliisque accusatum, suae satis causae sidisse; aut quintuplum ex more potuisse soluere, cum 30. talenta accepisset; ideoque praetulisse exilium. quod tamen molli animo, in Aegina saepe lacry mis perfusus, sustinuisse sertur. Versum quandoque ad urbem exclamasse ferunt. O Minerua, urbis tutelaris, ut tribus pessimis gaudes belluis, ulula, dracone et populo! Contra Philippum quoque Regis Persarum auro conductus putabatur, ac tria bus Daricorum donatus milibus. lactanti aliquando Polo histrioni bidui certamine talentum sese essepromeritum, respondit: ego unius diei silentium quinque raientis vendidi. reliqua ex supra dictis hauries. Athenis post mortem statuam meruit, cum catmine, quod ipse iam in Catalauria moriturus scripsisie in tabell sertur.

*ei)/per i)/shn r(w/mhn gnw/mh Dhmo/sqenes e)/sxes,

*ou)/ pot' a)/n e(llh/nwn h)=rcen a)/rhs Makedw .
Si tibi vis animo, Demosthenes, oe??? qua suisset,

Non ferret Macedum Graecia Victa iugum.

12. Aeschines, siquis inter Oratores Graeciae Demosthoni conserendus, unus fuit. ut velsola, quae adversus Cresiphontem de corona Demostheni male collata extat, oratio testatur. qua licet victwas??? exularit, ignominiae impatieus, tamen optimi oratoris monumentum teliquit. Timarcho etiam scorrationis dicam impegit, tanta dicendivi, ut hic defensione neglecta, desperatam laqueo gulam fregerit. a Demosthene de legatione pro pace ad Philippum obita accusatus, quod Phocidem deinde Rex Aeschinis opera aggressus, occupasset, facultate qua pollebat dicendi, et triginta suffragiis absolutus evasit. Primo vitae tempore in theatro scholisque versatus, ad has exsultediisse??? in Rhodo dicitur, in Samo denique mortuus. Plena ipsius oratio grandiorque, plus quidem carnis, sed minus lacertorum, ut Quint, ait, obtinet,

13. Lycurgus Athen, in sachola Platonis formatus orator, elatus gravisque, ac magna in dicendo libertate usus, urbi in diversis officiis cum laude integritatis praefuit. Inter illos unus Rherores, quos sibiadversantes frustra Alexander dedi postulabat. Poetarum honori favit, atque iccirco Aeschylo, Sophocli, atque Eutipediaereas imagines collocavit, Saepius accusatus, numquam causa cecidit, vitae innocentia, eloquentiaque sua defensus. Plnres accusatione sua valide perstrinxit, obruitque. Reprehendenti quod filios Sophistis erudiendos traderet, cum tpte orator esset. respondit, si quis promitteret, se filios ipso meliores redditurum, huis sese bonorum dimidium per soluturum esse. Maior natu Prytanaeo Athenis dignus iudicatus est.

14. Hyperides Athen. cum Lycurgo, et remp. laudabiliter administravit, et dicendigloria contendit. Iudicatus in ea vicisse ipsum etiam non raro Demosthenem. quippe incredibilis in eo, cum dictionis lepor, atque urbanitas tum vis ac suavitas mores omnes exprimendi; at minoribus causis aptior, dulcedine orationis influebat, tenebat acumine, ad miserationem quam in dignationem concitandam promprior. Sed ut oratio, sie vita in luxum mollior. cererainte. ger. quamquam a Petsica gaza intactus non crederetur. Harpalus tamen illum, cum non corrupisset, in Demosthenem, licet antea amicum, et seipsum, concitavit. Macedonum Regibus infestus, ac denique Antipatro, quem cum

nonnemo legatorum, ut bonum laudaret Dominum: nobis respondit, tam bonis Dominis nihil opus est. Sed coactus demum fugere cum ad poenam deposceretur, ac deprehensus praemorsa lingua cavit, ne quid inter tormenta silendum proderet.

15. Demades Athen. ex nauta orator factus, nauticos ad eloquentiam exornandam sales transtulit Atticorum, ut aiunt, facetissimus. Hic rempublicam Atheniensium Philippo magna pecunia prodidisse est creditus. Illis certe carus Regibus, sed alio nomine, quam Phocion. cum Autipater diceret ex duobus quos Athenis haberet amicis, Demade ac Phocione, illum donis expleri non posse, hunc non adduci, ut dona capesseret. Unde illi res domi copiola, huic perquam tenuis. Quare et Demades, cum lautissimas filio nuptias instruxisset. Me quidem, ait, O fili, matrem tuam ducentem, ne vicinus quidem sensit, tuis nuptiis Reges et Principes suppeditant. Cum in senio etiamnum luxuriose viveret. Scite in ipsum dixit Antipater, linguam tantum in illo ac ventrem, veluti consumptae, ceteris partibus, hostiae superesse.

16. Phocionis Athen. minus celebris oratio, quam vita fuit. Matura tamen illa gravisque ab omni copia aliena. Cum in re nulla, nec opibus quidem, supra necessitatem quicquam ferret. Cum nonnemo secum meditantem his vocibus interpellaret. Cogitabundus incedis, ô Phocion: Ita, inquit, ost, meditor enim quo pacto dicendis aliquid possim detrahere. Alexandrum una legatione adeo tenuit, ut et salutem reliquis impetraret oratoribus, et bellum ipsi a Graecis in Persas vertendum persuaderet; ut iccirco Alexander deinde nullam, nisi Antipatro et Phocioni, salutem nuntiaret. Submitteret etiam per legatos e Persia centum talenta. Recusanti vero quaerentique, cur id uni sibi, in tot Atheniensibus, munus destinaret? cum legatus diceret, quod ipsum prae ceteris bonum virum iudicaslet: ergo, inquit, metalem deinde videri atque esse patiatur. Quo Rex, cognito, cum moneret, se amicos non putare illos, qui amicitia regia frui nolint. tamen obstinata animi integritas, etiam in domestica rerum necessitate, frangi non potuit. Uxor enim et farinam subigere comperta; nec, nisi unius ancillae ministerio uti; licet praecipuos Phocion urbis gereret magi, stratus. Harpalus eidem 700. talenta nequicquam obtrusir,

rogatusque ut filio Phoco, aliquantum profusiori, ea indul, geret. Meus, respondit Phocus, si temperantiam amet, paterna illi bona suffi cient; sin ut coepit, pergat nihil ei satis futurum est.

17. Uxor, cum Ionia hospita mundum suum iactanter ostentaret: Mihi, ait, omnis ornatus loco Phocion est. Cum histrio in theatro impetuosius pro Regina pedissequas posceret et Melanthius, ludorum praefectus, reponeret, ne Phocionis quidem uxor, nisi cum una pedissequa, cernitur: dictum hoc gratissimo populi applausu exceptum est.

18. Erat enim sua integritate acceptus universis, quamquam non raro propalam se populo adversantem obiceret ut Demosthenes aliquando his verbis monuerit. Occident te Phocion ubi insanient; at te, respondit ille, cum sapient. Et cum Delphico iactaretur oraculo pronuntiatum esse: unum esse qui sentiret contra omnes. Surgens libere, sese illum esse professus est. Assentiente nonnumquam universe populo, ad amicos versus. an quidquam, ait, imprudens male dixi?

19. Nec minus bello fortis. Nam Eubaeam contra Philippum, Atticam contra Antipatrum victoriis illustravit. Perpetua tamen, ut vix Graecorum cuipiam, sic nec Phocioni, fortuna fuit. nam cum, a morte Antipatri, Nicanoris partes adversus Polysperchontem tueretur, atque ille Piraecum occupasset, Phocion cum amicis ad carcerem morte~que damnatus, non alio quam ad domum vultu incessit, rogatusque quid Phoco ultimum denuntiaret. ne, inquit, iniuriae ab Atheniensibus acceptae memoriam servet. Cicutam ubi bib sset cum amicis innoxiam, negaretque lictor sibi aliam nisi 12. drachmis emendam superesse, soluto pretio, ne mori quidem, inquit Athenis nobis gratis licet. Sed versis mox populi studiis, in eius necis autores desaevierunt, ae quem vivum oderant, mortuum requirebant. Statua etiam eius honori decreta est.

Hae ex Plutar. de viris Illust. et decem Oratoribus, tum Suida, Dionys. Halicar. aliisque.

CAPUT IX. Illustrium Philosophorum secta, vitaeque strictim explicatae.

PHilosophi ac Sophistae vereres, quorum et vitae institutum, et argute sapienterque dicta, in doctissima quasque dissertationes incurrunt, ac Tullianis in scriptis obvia sunt, hic paucis ex Laertio, Plutarcho, Suida alisque nobis cognoscendi sunt; ut aliena nobis oratio clarior, propria ornatior esse possit. omnia tamen decurrere molestum, pauca delibate haud ingratum fuerit.

1. Geminam principio Philosophorum sectam, Anaximandro et Pythagora ducibus Laertius exponit. Illius Philosophiae genus Ionicum; a Thalete Sapiente Ione seu Milesio appellat: huius Italicum, quod in Italia Pythagoras florere primum coeperit, quamquam iam ante Pherecydes Syrus Pythagorae Magister, cum Anacharsi Scytha, Mysone Graeco, et Epimenide Gretensi, a sapientiae professione, sed minus exculta, noti fuerint.

2. Et Anacharsis quidem raro exemplo inter Scythas, ut proverbii locum fecerit, egregia [orig: egregiâ] sapientiae et continentiae laude eminuit. terra illi lectus, cibus vilis rarusque, ac nudipes mundi fastum calcabat, libera illius atque ad omnem severitatem composita oratio, alteri dedir paroemiae locum, ut ad reprehensionem acrius stricta, Scythica diceretur oratio. Iuveni ebrio convitianti, hoc dicto occurrit. Si tuiuvenis cum sis, vinum non fers, cum senueris aquam feres, vel cenuitatis, vel podagrae ipsi periculum non vane praesagiens.

3. In Graecis, mirati se dicebat, quod principio convivii scyphis minoribus uterentur sitientes, iam vero saturi grandioribus. Poterat et in Germanis similem perversitatem admirari. Tres vitem ferre vuas dictitabat, primam necessitatis (seu ut alii voluptatis) alteram laetitiae, tertiam insaniae.

De continentia, cum multa vivus perorasset, mortuus hoc in statua elogium est meritus, lingua, ventre, et Venere abstinendum

4. Scythas ramen legibus a Solonis disciplinae haustis formare non potuit; sed peregrina consectantem frater ipse sagitta confecisse dicitur. Tam difficile est radicatam semel morum malitiam convellere.

5. Myso regia, ut creditur, stirpe oriundus, cum agrestem, atque ab aula et sceleribus magis remoram sectaretur vitam, inter sapientes est habitus. Quin hunc ferunt Anacharsi oraculum consulenti: (nu~quis se in orbe sapientior?) demonstratum ad stivam esse. Sed osorem hominum, ideoque solitariam vitam, laboresque captantem. Ridens compertus interrogatufque, ut quid itarideret? quia, inquit, solus sum.

6. Par illi vita moribusque alter Timon Athen. qui nullius, hominis consuetudinem, praeterquam Alcibiadis, ferre potuit, ideoque et *misa/nqrwpos vulgo appellatus. P)ostquam multa Atheniensibus mala vaticinatus erat, in maris sibi litore sepulchrum hac inscriptione condidit. Dii lector te male perdant. Ica conceptumin vita humani generis odium secum ad inferos transtulit.

7. Epimenides a Patre ad amissam forte ovem requirendam missus, iamque ex via fessus, ad speluncam quietis somnique captandi gratia digressus, per 57. annos dormisse fertur. A somno, cum mutata deprehenderet passim omnia, ac fratrem domi senem comperisset: magno Athenis, re cog nita, in honore esse coepit, praesertim cum atris albisque ovibus, certo ritu mactatis immolatisque, gravi urbem peste liberasset.

8. Talentum auri sibi oblatum respuit; sed tenui inter oves victu contentus, ad 299. aetatis annos prevenisse creditur. An vero idem ille fuerit, cuius anima specie corvi evolasse dicta, de quo Plin. l. y. c. 52. incertum est.

9. Pherecydes sine Magistro, ut ait Suidas, litteras assecurus est, quamquam Laertius Pittaci faciat auditorem. Hunc futura sapienter praevidisse memorant, terraemotum imminenrem praedixisse: navibus in pelago mergendis denun tiasse exitium, Messanae urbis excidium praesensisse. Deniq ie aliis sapiens, sibi stultus, de rupese praecipitem dedisse fertur.

10. Anaximander discipulus, ut supra monui, adhuc superstitibus aliquot Graeciae sapientibus olymp. 52. floruit. Hic primus terrae matisque ambitum in sphoera constructa exhibuit, Mathematicasque disciplinas tradidit, horologii ac gnomonis repertor. Sed, ut Polyd. lib. 1. delirus hominum Deorumque censor, namque illos ex aqua terraque, per solem eductos excoctosquo primum, ut ranas, credidit; hos et mori, et suis rursum intervallis ad vitam se recipere. Huius discipulus

11. Anaximenes Principium rerum omnium, quin ipsum esse Deum voluit aerem, ex quo condensato sol, luna, terru, ceteraque omnia prodiissent.

12. Praeter quem alius esse Anaximenes videtur, de quo Pausan. l. 6. qui cum Alexanderiurasset se nihil eorum quae postulaturus esset, facturum; rogavit, ut suam everteret funditus patriam. quare iuramenti religione territus, pepercit terrae ad exitium destinatae.

13. Anaxogaras huius, et discipulus et successor, aliquanto ad veritatem proprius accessit, cum Deum infinitam esse mentem docuit, quam tamen ex minimis quaeque atomis censuit educere ac componere. Solem candenti ferro comparabat Peloponeso grandiorem. Cum deserta patria interrogaretur, nullane illi superesset patriae cura? Imo maxima, inquit, digito in caelos intento. Primus solis lunaeque defectus praenovisse fertur, ac territum ea re in ex peditione Sicula Niciam Graecorum Ducem sustinuisse, ne coeptum deseretet, ut Plur. refert.

14. Cum Pericli suo quondam discipulo in Reip. administratione fuisset adversatus, mors ipsi denuntiata est, ad quam interritus cum Liberis se offerens, Iam diu, inquit, mortis in me latam novi sententiam. Ad filios quod attinet: scio me genuisse mortales. Archelaum discipulum habuit, nullo celebrem nomine, nisi quod Socratem instruxerit.

15. Socrates Athen. natus olymp. 77. Oratoriae primum facultati deditus; sed ob gesticulationes in dicendo neglectus, a trigiora hanc quoque tyrannis exercere vetitus est. Deinde ad Philosophiam versus introduxit Ethicam, qua mores hominum formaret, Mirari, se, aiebat, quosdam tantum opera ponere, ut lapidem sculperent homini fimilem, seipsos vero lapidibus similes negligerent.

16. Alcibiade perquam usus familiariter est, quem non numquam de natalibus opibusque paternis gloriantem, ad geographicam deduxit tabulam, ostende hic, inquit, paternae domus vestigia, aut si nequis, quantilla sint adnimadvertis.

17. Multi ad illum ob viri integritatem discendi gratia confluebant, atque in ceteris Aeschines, qui, quod tenuis illi res domi esset, tum nihil, ait, O Socrates, habeam meipsum tibi dedo. Gratum munus accepit Socrates, ego vero operam dabo, ut teipsum, sed meliorem, tibi restituam, Iuvenes ad suam receptos disciplinam ad speculum evocabat, et si formosi essent, iubebat illa se oris gratia moribus praestare dignos; si deformes, pensare animi pulchritudine quod corpore natura denegasset. Genium, seu Doemonium familiare, habuit, ex quo disceret futura.

18. Doctrina ipsius principio obscurior Pausonis equo comparata fuit, qui ut Aelian. l. 14. iussus inversum pingere, rectum obtulit; cumque ea re paciscens quereretur sibi minime satisfactum: verte, inquit, tabulam, et inversus, ut exigis, equus in dorso volutabitur. Ita Socratis institutio prima fronte occultabat latentem sapientiam. Ab oraculo illud dictum iactabatur, unus mortalium Socrates vere sapit. Interea nudipes, ac neglector sui; nihil sese, dictitabat, scire, praeter hac unum, quod sciret nihil.

19. Ubi plurima in foro intueretur venalix, quam multis, exclamat, nonegeo! cum hospites invitasset, et mensae tenuitatem Xantippe obtenderet. hospites, ait, frugi contenri erunt; intemperantes nolo. De se dicere solitus, ut vivam edo, non ut edam vivo.

20. Patientiae omnino exereitatae vir fuit, cum a quodam gravius calcibus impeteretur, atque immotum adhaec alii, pro ultione, interpellarent. quid, inquit, agerem si asinus me calceferiret, num iccirco diem dicerem? impottunissimam, atque ad omne convitium proiectam uxorem Xantippen nactus, admiranda iniuriatum tolerantia sustinuit, atque ab hac se domi ad patientiam erudiri, periocum asserebat, ut foris nosset. Haec cum, post exaggerata probra immutatum Socratem, aliquando sordida persunderet. prae sentiebam, inquit, pluiturum brevi, postquam itae tonuisset. Quaerenti amico, ut haec ferre posset? ut tu, ait anseres obstrepentes domi?

21. Tandem, ut Athenis nullius virtus alienam diu invidiam sustinuit, falso per Melitum delatus, tamquam corruptor disciplinae ac iuventuris, quique Deos esse negaret, morti adiudicatus est, triduo postquam illam sibi imminere Aeschini praedixerat, cumque uxor quereretur, quod iniuste mortem subirer; an, inquit, malles utiuste? Bibit igitur oblatam cicutam, velut porrectam ad salutem medicinam. Nec quisquam eius morte magis doluit, quam qui intulissent, correcto serius errore; quando statuam illi ad immortalem memoriam, Melito accusatori supplicium decreverunt. Magna ipsius apud omnes veteres scriptores encomia relicta sunt.

22. A morte Socratis Ionica disciplina variis institutis dissecta est. Nam Plato discipulorum illius facile princeps, Vereris Academiae (hoc loci nomen erat) instirutum renuit, quae per affirmationes solebat instruere. Arcesilaus Pritanens Mediae, quae per affirmationes simul et negationes procederet. Nec multo post discipulus Platonis Aristoteles Philosophorum omnium antesignanus Peripateticae Scholae nomen dedit, atque inter obambulandum, stricta [orig: strictâ] docendi ratione, principia huius disciplinae complexus est. Stoicae praeterea sectae (a *stoa\ porticu ubi morabantur sic dictae) auctor Zeno Citticus, quae in virtute summum bocollocabat; Epicureae vero; quae idem bonum in voluptate contendebat esse, Epicurus; Cynicae denique Anthistenes Rhetor Athen. quae quidem secta indigentiam rerum omnium ad studium virtutis requitebat, atque aliorum mores im pudenti quadam dicendi libertate prstringebat; ut iccirco a canibus quoslibet viatores allatrare solitis, cynici dicti videantur. Haec sectarum non quidem omnes, sed sed praecipuae, de quarum cultoribus nonnulla subiciam.

CAPUT X. Veteres Academici.

PLato Athen. inter Oratorum simul ac Philosophorum habendus Principes. Vit in omni disciplinarum genere exercitatus, quem divinum Cicero aliique hominem appellant. natus, olymp. 88. in labris infantis sessitate apes compertae, futurae dedere omen eloquentiae. Plato nomen, prius Aristocles dictus, a latis humeris traxit, cum apud palaestritam Aristonem sese exercerer, cetera egregio corporis habitu spectandus. Luctae igitur iuvenis, eloquentiae, poesi, picturae, ac denique et Philosophiae operam dedit, quam tanto studio complexus est, ut Graecia sua non contentus Italiam et Aegyptum perlustrarit, et

1. Athenis quidem, cum Socrates illum excepturtus in suam disciplinam esset, visus sibi per somnum est oloris pullum suo ingremio plumescentem excipere ac fovere. Sed et Heracliti deinde. ac Democriti sectatores, et inter se, et ab aliis dissidentes audivit. Postea in Italia non perfunctorio labore Pythagoreis se dedidit, ac 100. minas, hoc est facultates pene omnes, in unius Philolai Crotoniatae librum convertit, ex quo in Timaeum suum non pauca transtulit.

2. Ad Gymnosaphistas demum apud Indos, et Magos in Aegypto audiendos aspirans, cum impar sumptibus esset, empto ad negotiationem luerosam oleo, itineris studiorumque impensas sustinuit, atque hic etiam libros Moysis legisse creditur. In Siciliam quoque Aetnae flagrantis visendae gratia descendisse, apud Apuleium legitur, reversus vero iuxta Aeginam a piratis captus, et 30. mimis venditus est Dionysio seniori, donec a Nicere Cyrenaeo redimeretur.

3. Postremo instituendis discipulis se impendit, inter quos Aristoteles, ille humanorum ingeniorum phoenix, et Xenocrates, tardo, sed laudato ob integritatem morum,

4. Ipse Plato caelibis integraeque compertus vitae, affectus magis frangere, quam divitias honcstatempe aspernari est solitus. Unde cum Diogenes stragulas ipsius pretiosiotes pedibus contereret, diceretque Platonis fastum calco, Plato recte subiecit; sed maiore fastu. Servorum cuipiam offensior, vapulares, inquit, nisi iratus essem. Aleator ab eodem reprehensus, ad Platonem versus. Remne, ait, tam parpam culpas? Parva vero, reposuit ille, nulla prava consuetudo est. Anno iam aetatis 81. pediculari morbo exstinctus fertur.

5. Xenophon Socratis quoque discipulus, ciusdem instiruti tenax fuit, aemulatione quadam Platenis gloriam conarus, vel aequare, vel vincere. Raro formae exemplo celebratus, post Herodotum Thucydidemque historiarum nobilis scriptor, quibus belli Peloponesiacigesta complexus est, cumque Cyro Regi ob disciplinam moresque perquam carus esset, sub ipsius nomine, egregia institutione, boni Principis educarionem vitamque dedit; scriptum omnibus laudibus ornatum.

6. Magni animi moderatione filii sui Grylli fortissimi militis fatum excepit, cum ad aram coronatus sacrificaret. Et principio quidem, ubi mortem exponi audiret, coronam deposuit; ubi vero intelligeret, fortiter pugnando cecidisse reposita ad sacrificium peragendum corona, mortalem, inquit, genueram. His Speusippus et Xenocrates accenseri potest, de quo infra, in novis Academicis agemus.

CAPUT XI. Cyreniaci voluptuarii.

ARistippus Cyreniacus eiusdem cum Xenophonte aetatis inter Socratem atque Epicurum mediam viam sectatus magna frequentia docuit, ut Aeschines plerisque ad Aristippum et Platonem confluentibus, iam ex Oratore Philosophus, discipulos sibi pecunia oblata comparasse dicatur, cum Aristippus etiam acciperet.

1. Voluptatis hic tamen quae a sensibus percipitur, luxusquc omnis patronus, exquisitis semet epulis pascebat, aliquando 50. drachmis perdicem visus emere. has vero lautitias nonnemini exprobranti. Si, inquit, hae malae, cur in Deorum celebritatibus adhibentur?

2. Ceterum adulator tyranni Dionysii illius aulam sectatus est, quod cum Diogenes nonnumquam suum lavans olus praeteteunti obiceret, diceretque; si olera scires lavare, tyranno non servites: et tu, inquit, Aristippus si tum hominibus scires agere, olera non lavares. Sed supplex ad pedes Dionysii repertus, cum philosopho indigna facere dictaretur. Rex, air, in causa est, qui aures habet in pedibus.

3. Diogenem ad suam frustra disciplinam instruens, sputo ab illo conspurcarus patienter ignominiam tulit, addiditque. Piscatores ut gobium capiant, maris fluctus perferunt, ego ut balaenam teneam. non patiar sputum? Ab alio convitiante se subducens, ait: si tu convitiandi habes potestatem, ego habeo non audiendi.

4. Cum in naufragii periculo timorem non occultaret: ac nonnemo obiceret: mitum esse, trepidare Philosophos, ubi ineruditi sibi constarent: non de eadem, respondit, anima utrisque metus incumbit.

5. Dionysius Rex Aristippo pecuniam roganti: sapientem, ait, me docuisti minime egere. Ubi dederis, inquit Philosophus, respondebo; moxque accepto auro, ostensoque.

Viden? ait, me non indigere? Alias quaerenti Dionysio, ut quid se conventum vellei? ut, inquit, quae habeo impertiar, quaenon habeo, accipiam.

6. Statuit hic felicitatem hominis in quadam ad sensus emanante voluptate; cum in sola mentis voluptare, et malorum externorum privatione, collocarent Epicurei ceteri. Unde eius sectarii dicti Cyreniaci.

CAPUT XII. Cynici.

DIogenes eiusdem Platonis coaevus, ab Antisthene Rhetore Cynicorum primo auctore institutus est. Antisthenes enim contemptis opibus, et voluptate, solo rectus palliolo, ad improborum mores castigandos se primum converterat. hoc usus symbolo. Insaniapotius, quam voluptate afficiar.

1. Reprehensus a Platone, regium, ait est, cum bene foceris, male audire. Cum plures illum laudarent. quid, inquit, mali feci? Nonnemini, quod inter improbos versaretur, reprehendenti. Medici, ait, inter aegrotos versantur.

2. Diogenes igitur cum huius disciplinam probaret, pecunia sui Patris feneratoris adulterata; ut vel reditum sibi huius facinoris conscientia praecluderet, vel certe ilius officii vanitatem argueret, Antistheni, quamvis inflicto etiam baculo repellenti, se adiunxit: cum dicto, cede ut lubet, baculum non reperies tam durum, qui a te arcere me possit.

3. Pallio itaque tectus, atque extremam rerum secutus indigentiam, nec recto quidem usus est, sed vel in porticu, vel in dolio acquievit, cumque puerum vidisset, cava manu haurientem, in siti, aquam; abiecta, quam habebat, cotyla: nec hac, inquit, mihi iam opus esse intelligo. Puer me utilitate vicit. Nuditatem solam aspernatus pudoris causa est; ideoque cum apud Megarenses, pueros videret investes vagari, arietem hic, inquit, esse praestat, quam silium.

4. Cum in diem mendicato viveret *h(mero/bios dictus est. Praeter haec, ultroneas etiam afflictiones carnis, ad patientiae exercitium, est consectatus, Hieme niveas complexus statuas, aestate fervidis arenis voluntatus est. Alexander cum illum rerum omnium contemptorem Philosophum suo in dolio haerentem invisisset, ac demum aliquid postulare a se iuberet. hoc postulo, respondit, ne hunc mihi, quem dare non potes, solem e conspectu auferas. Cupiens illum ab ostio vasis removeri. Porro Rex dixisse fertur, nisi Alexander essem, vellem esse Diogenes.

5. Multa illius apophtegmata extant, in diversorum mores hominum acuta vibrata. Grammaticos arguebat, quod Ulyssis errores discerent, suos negligerent: Musicas, quod Lyrae chordas recte disponerent, animi affectus distorquerent: Mathematicos, quod sidera conteplarentur, iuxta seposita ignorarent: Oratores, quod recte dicenda spectarent, agenda praeterirent. Media die accensa, per tabernas et forum lucerna, inter medios clamabat homines se quaerere homines, pecorum ceteros ritu vivere dictitans.

6. In domum omni ornatu excultam ingressus, pituitamore collectam eiecturus, in domini barbam exspuit; causatus, turpiorem sibi locum nullum occurrisse. Cumque in alterius Spadonis limine hanc legeret epigraphen nulli mali subeunto. quaerit a propinquis: qua, ergo, via dominus ingreditur?

7. In scholam Platonis ingressus, postquam ille hominem definiisset, animal, implame??? bipes. Gallo deplumato ad discipulos immisso. En, ait, homo Platonicus: adiecit igitur Plato definitioni: latis unguibus. Interroganti; qua hora praudendum? respondit, Dives cum esurit prandeat, pauper cum babet.

8. Rogare aliquando statuam compertus, et quo illae preces spectarent, quaesitus? ut discam, ait, non impetrare cum postulo. In gelida haerentem pluvia, cum spectarores miserarentur. Plato illius vanam gloriam perstringens dixit, si vultis misereri, abite. Haec enim sine spectatore non pateretur. Pueri cum illum tamquam canem provocarent, ut morderet: canis, ait, betis non vescitur: cum ossa tamquam cani obicerent, lotio eosdem perfundebat, dicens, hoc canum esse officium. Divitem indoctum, ovem aurei velleris vocabat.

Sordidum ingrellus balvenum: ubi, quaerit, lavantur denique, qui hic se lavant? Cum furem unius phialae a Magistratu ad supplicium duci videret; magni, inquit, fures minorem ducunt. Cum ad olivam mulieres aliquas suspendi deprehendisset. Utinam, ait, reliquae arbores fructus ferrent similes. Interrogatus: quid pro infligendo colapho postularet? ae ream, respondit gaeleam, ut sustineam.

10. Cum serun, Manes ab illo subrerfugisset iussus eum quaerere ac revocare. Nequa quam. inquit, nam si Manes absque Diogene potest vivere, cur non queat Diogenes absque Mane? Exprobrant, quod monetam allquando adulterasset. Tempus, ait, fuit, quando talis eram, qualis tu modo es. Alteri quod in foro ederet obiectanti, in foro, inquit, esurio. Minitanti cuipiam, quod Sinopei illum exilio damnaturi essent; reposult, et ego vicissim illos mansione damnabo, ignobilis cosdem patriae esse arguens, quae pro exilio haberi possit.

11. Captus ac venditus Xeniadae Domino. at, scias, inquit, non servum te emere, qui velit obsequi, sed Dominum, cui obsequendum sit: indicans se nihil facturum nisi, quod ex ratione faciendum duxcrit. adhibitus tamen filiorum instructioni, perquam sua se probavit integritate omnibus. motiens pronum se terrae mandari voluit, ut velut osculo matrem omnium exciperet.

12. Sectatores nonnullos habuit, ut Monimum, qui stultitia apud Dominum simulata, libertatem dolo obtinuit; seque ad Diogenis transtulit disciplinam. Cratem quoque Thebanum opulentissimum, qui ducentorum Talentorum possessor, ea pro liberis apud Trapezitam hac lege deposuit; ut si filii idiotae manetent, in illos ex aequo partitetur, sin Philosophi essent, plebi illam largiretur.

13. Menippus item Phoenix, et Menedemus Lampsacenus Cynici ambo, quamquam instituto ad suos mores inflexos ille enim ad improbitatem usque intentus usuris, pecunia demum per dolum fraudatus, laqueo gulam fregit: hic assumpto furiae habitu, ut terrore inflicto a vitiis avocaret homines, ab inferis sese in orbem emissum finxit.

14. Quorundam vero Cynicorum haec fuit impudentia, ut publica promiscuaque uterentur Venere, tamquam natura nullas verecundiae in his factis leges praescriberet. quo nomine derestanda honestis omnibus haec secta fuit. Fieri

enim vix poterat, quin sub illa virtutis spectatae larva, suis Daemon flagitiis luderet caecisque illudeter mortalibus. Ut etiamnum sua illum ludibria haeresibus, pietatis nonnumquam colore utentibus, miscere deprehendimus.

CAPUT XII. Peripatetici. [note of the transcriber: Should be Caput XIII. - Subsequent numbers wrong to end of book. Cf. page image 007]

ARistoteles stagirites Patte Nicomacho Medico natus, Platonis discipulus, Peripateticorum Princeps, exili gibbosoque corpore, lingua etiam balbutiente, sed ingenio, prope ex universis, qui scriptis inclaruere [orig: inclaruerê], nobilissimo. Ad Philippum Macedonum Regem Olymp. 109. profectus, Alexandrum instruxit Magnum. Cui adco carus fuit; ut, reliquis circa terris destructis, uni ipsius patriae pepercerit, quodque in ea dirutum instaurarit. eius laudes Quintil. brevi elogio complexus. Quem, air, dubito, an scientia rerum, an scriptorum copia, an eloquendi suavitate, an inventionum acumine, an varietate operum clariorem putem. Omnem enim liberalem disciplinam propemodum suisprincipiis, atque arte ita complexus est, ut nemo ante illum melius, ac post illum subtilius veriusque. Bibliothecam primus instituisse, ac libros ipse 300. scripsisse memoratur. Poetici, Rhetorici, Philosophici, Ethici, Politici aliique ipsius libri, in manibus Doctorum omnium sunt, auctoremque commendant. Labor studiorum indefessus, ut que non nisi delibaret somnum, ita se ad hunc composuisse fertur, ut apposita pelvi aenea, sphoeraque in manus sumpta, ad huius cadentis illisaeque ad pelvim strepitu, quietem abrumperet.

1. Ab Alexandro Athenas reversus in Lyceo 13. annis, eo tempore quo et Xenocrates, (de quo postea) docuit. Postremo tamquam minus sana de Diis traderet, ab in vidis accusatus, cessit in Chalcidem, Olymp. 114. ibidem extremum diem clausit, eo tempore quo Demosthenes in Apulia.

2. Sunt qui ad littus matis sedentem reciprocasque maris aestus humanis nequicquam rationibus metientem, sese

in illud denique egisse praecipitem asserant, cum dicto quia Aristoteles mare non capit, mare captat Aristotelem: alii umus Numinis in vocatione his vocibus, ens entium misere mei, finiisse vitam.

3. Ceterum, ut scripta, ita casti laudatique mores; qui huius aevi Christianos queant confundere ad opprobria ingesta, cum immotus duratet, et con vitiator denique fessus quaereret, num satis temet obtudi? Hercle, inquit, animum non adverti. Interrogatus quid docti ab indoctis differrent? quod, ait, viventes a mortuis.

4. Theophrastus Lesbius fullonis filius, cuius ingenium cum alterius discipuli Callisthenis comparatum, ita Aristoteles efferebat, ut hunc diceret calcaribus, illum freno indigere, ut quondam, Plato de ipso ac Xenocrate. Nomen illi, ob admirabilem viri eloquentiam Theophrasti imposuit, cum Tyrtamus diceretur. Alexandro quoque iam assueverat iuvenis, bello, ut apparet, socius.

5. Qui, cum Alexander inter pocula iussisset nonnumquam laudare Macedonas, tam illud diserte copioseque praestitit, ut coronis illi oblatis applauderent universi: At, subiecit Alexander, non est difficile in tam copiosa laudum materia existere eloquentem age, tuam in iisdem reprehendendis facultatem exsere. neque cunctatus, tanta in illos dicendi vi atque acerbitate invectus est, ut concitata omnium indignatione, abrumpenda fuerit oratio.

6. Quare cum impetus saepe magis quam ratio dicentem regeret, Aristoteles dixit (ut refert Plur.) magnus orator, sed absque mente Sed ubi hanc denique eloquentiam Philosophica maturitate ex coluit, summum Athenis nomen adeptus, facile 2000. discipulorum numeravit. Quibus scholis cum aliquan do per Sophoclem in iudicio eiectus esset, lege latarne quis scholis nisi decreto senatus prae esset? Athenienses, rescislo post annum iudicio decretoque, atque ipso etiam Sophocle quin que talentis multato, Theophrastum ab exilio revocatum pristinae dignitati restituere. Varia scripsit, nihil tamen praeterquam de plantis aliaque paucula hodie reperiuntur. Stratoni Lampsaceno viro etiam eloquentissimo, Magistro.

7. Prolomaei Philadelphi, scholam reliquit; sed is abs Rege 80. talentis donatus accersitusque est. Unde Lycon Troadensis sua vissimae vir eloquentiae; atque iccirco

Glycon, hoc est, dulcis appellatus, successit, adolescentibus formandis aptissimus.

8. Demetrius Phalereus. Theophrasti discipulus, tanta et dicen di facultate, raraque suavitate, et agendi sapientia polluit, ut Atheniensi reip per annos facile decem administrandae praefectus, ab illis 360. aereis statuis, in honorem ipsius, inaudito exemplo, erectis, ornatus fuerit. Libros ille quam plurimos edidisse fertur, quibus omnes peripateticos superaverit.

9. A Ptolomaeo Aegypti Rege, Lagi filio, impetravit, ut illius sub sidio Atheniensibus Democratia redderetur, fuitque nobilissimae illius bibliothecae instituendae auctor, utque sacra biblia ex hebraeo transfertentur in linguam Graecam, Ioseph lib. 12. c. 2.

10 Sed ut invidia Athenis summa imis confundebat, ita Demetrius gratia excidit, statuaeque omnes in opprobrium deturbatae. ad quae ille inconcussus dixit: virtutem, ob quam posuissent, deturbari statione sua non posse. Ubi denique Philadelphum, contra quam Regi suaserat, ad regnum vocari intellexit, pertaesus vitae, aspidis hanc venenato morsu abrupit. Haec enim priscorum fuit sapientum stultitia, ut in dolore animi, vitam sibi auferre, inter virtutes censerent.

11. Heraclides Ponticus ex iisdem scholis, vani nominis laudisque cupidissimus, ob superbum vestium apparatum, nonnihil inflexis literis dictus pompicus. Is, Heracleotis ad mala avertenda Apollinis oraculum consulentibus, Pythiam donis corruptam edicere iussit: fore, ut remedium malis adferatur, si Heraclidem vivum aurea donent corona, mortuum pro heroe colant. Sed Heraclides in theatrum coronae gratia proditurus, tamquam sideratus, obstupuit, Pythia vero Draconis morsu afflicta periit. Nihilo tamen Heraclides hac correptione melior, Draconem a teneris educare coepit, sub lecto suo abditum, qui cum mortui Heraclidis cadaver efferretur, simul e latebris prodiit, prodiditque affectatae divinitatis ambitionem, ut iccirco omnibus vilesceret. Hi Aristotelis successores: nunc coaetaneos, Xenocratem et Epicurum adeamus.

CAPUT XIII. Medii ac novi Academici, denique sceptici.

XEnocrates Chalcedonius Platonis Magistri sui institutum tenuit quamquam viam successoribus ad mediam ac deinde novam Academiam aperverit. Ante hunc in vereri Academia Speusippus Platonis ex sorore nepos octo annis docuisse fertur, iracundiae ac voluptatum tenax, dissimilis in hoc avunculo nepos.

1. Xenocrates voluptatum etiam ultro ablatarum spretur egregius extitit, cuius rarissimum illud argumentum et Christiana virtute dignum, quod Phrynen formae levitatisque compertae mulierem in hospitali sibi lecto appositam tam constanter aspernatus sit, ut illa se ad statuam, non hominem venisse restata sit. Gravitari vero fideique illius tantum Athenis tributum est, ut com iniurati nullius restimonium admitterent, huic soli iniurato crederent. Ad Philippum Regem Maced. legatus, cum solus in reliquis negligeretur, gaudeo, inquit, quod suae me Philippus erga Athenienses perfidiae nolit habere testem.

2. Ab Alexandro tamen filio 30. talentorum munere honoratus, aurum remisit, illud magis necessarium esse Regi dictitans, qui se longe familiam copiosiorem nutriret; vel, ut Suidas, regibus, non Philosophis pecunia opus esse. Legatione etiam functus ad Antipatrum, ut Athenienses bello Lamiaco captos reciperet; noluit ante cibum admittere, quam libertatem impetrasset.

3. Integerrimae vitae Philosophus, unam quotidie horam, meditationi solitatiae addixerat, in qua vitam moresque iuxta honestatis leges, ex praescripto rationis formarer. Unus omnibus natus ad omnia, pluribus scriptis clarus; sed ut nulla magnorum Athenis fortuna perpetua, ita et Xenocrates denique ab ingratis civibus in servitutem venditus, a Demetrio tamen Phaleraeo est redemptus.

Iuvenem principio cortuptissimum; sed ubi coronatus in Xenocratis scholam irrupisset, ut disciplinae illuderet, adeo disertum potentemque ille de continentia sermonem instituit, ut repente mutatus omnem vitae levitarem philosophica moderatione adstrinxerit. tantus deinde affectuum suorum dominus, ut cum a furioso nonnumquam cane lacerarentur surae, ceteris exclamantibus, ipse immotus quaereret: quid est, quod tanto clamore dignum agitur? Familiarem ex eadem schola Crantorem habuit, quem ex demissione, cum suis quandoque discipulis, auditor convenibar. Cratem vero Athen. ex sua habuit disciplina successorem, tam Magistri amantem, ut in eodem moriens sepulchro condi voluerit.

5. Bion Boristhenites ex Cratis disciplina successit. Hic levi sorte natus, a patre Oratori venditus, cum suo se illi ingenio probasset, bonorum omnium heres scribitur; at his neglectis sophistica arte delectatus est, qua multos deinde alios in signi calliditate tenuit. Hos maxime in orbe dicebat inquietos, qui hic quietem in felicitate quaererent. Magnum, aiebat, malum, ferre malum nullum posse. Divites plerosque non possidere opes, sed ab opibus possideri.

6. Ad in vidum convetius, nescio, inquit, malumne tibi, an alteri evenerit bonum? Adolescentem dissolutum iullus sua disciplina corrigere: Mollis, ait, caseus hamo non trahitur. Ad bonorum fuorum decoctorem inquit, Amphiaraum terra; tu terram absorbes. Ceterum, a natatibus suis minime degenerans, levitatis cynicae, ex impio Theodori athei hominis instituto, sectator fuit. Mortis itaque imminentis horrore, cum frustra a magicis artibus opem exspectasser, denique ad Deos, quos in vita non agnoverat, moriens conversus, sese eos professurum contestatus est, modo adiuvarent.

7. Arcesilaus olymp. 120. ex eadem schola successor, ingenio singulari, atque eloquendi facultate tm eximia praeditus, ut quid vis persuadere dicendo posse iudicatus sir. Sed cum in utramque patrem disceptando nihil definiret, verum suspensa auditores sententia destitueret, ad Epicureos non pauci defluxerunt. De quibus ille dicebat, non mirum esse, si ex viris Galli fiant. (erant hi Cybeles sacerdotes emasculati, sive eunuchi) ex Gallis viri nequeant.

8. Huius vestigiis Lacydes inhaerens olymp. 124. qui pro plam, nihil omnino sciri posse, professus, novae scholae auctor existimatus est. Carneades eundem consectatus, tanti homo studii contentionilque in discendo, ut cum nihil sciri posse crederet, omnia velle scire videretur. nec tondendis quidem crinibus unguibusque tempus cederet, studiis periturum. Hoc Romam cum legatis ceteris ingresso M. Cato (ut habet Gell. l. 16.) Senatum monuit, caute audiendum Carneadem, quod sua facile eloquentia quid vis persuasurus crederetur. Sed hi plerique eiusdem cum Bione levitatis, Cynicis ac Scepricis, quam Socraticis propiores fuerunt.

Sceptici.

9. Cum parum ab his distent Sceptici, qui nihil definiendo decernebant; sed alios solum oppugnarent, ut eos arguerent ignorantiae, in his praecipuus Pyrrho Eleus *skeptiko\s seu considerator, fuit, qui nihil sciri comprehendique posse, nihil iustum aut iniustum, turpe aut honestum esse sensit: imo nec videri quicquam vel audiri statuit, ideoque ab auditoribus etiam desertus sermonem pertexebat.

Adversa prosperaque eodem vultu animoque perferebat. Unde a popularibus sumus sacrorum Pontifex creatus est. Timon Appolloniates eiusdem Pyrrhonii dogmatis assertor, iuxtaque acutus Poeta extitit. Ptlomaeo Philadelpho in primis charus. De quorum sectatoribus Laertium in vita Phil. consule.

CAPUT XIV. Stoici et Epicurei.

ZEno Cirticus ex Cypro, princeps Stoicorum, homo gracilis, procerus ac fuscus erat, ideoque palmes dictus Aegytiacus. Primum ille mercator, cum ex Phoenicia adveheres purpuram, naufragio ad Piraeeum facto, per Cratem Philosohum ad Sapientiae studium adductus est, ut hanc suam deinde felicitatem interpreratus, dicere consueveric: secundis ventis na vigavi quando, iuxra Athenas, naufragium feci.

1. Parcus illi gravisque, sed efficax sermo, in conviviis rameu laetus hilatisque gravitate submota. Cuius aliquando causam rogatus. Lupini, ait, quamvis amari, aqua tamen perfusi dulcescunt. Cererum frugali habitu victuque, ut numquam morbis vexatus sit. Summae Athenis venerationis, fideique apud omnes, ut huic in ceteris urbis claves credetentur. corona ab iisdem donatus aurea.

2. Adolescentem multa garrientem his verbis increpuit: Duas nobis aures aures natura, os unum largita est, ut multa audiamus, loquamur pauca. Discipulum artogantem verberibus verbisque corripiens, non, ait, qui magnus, bonus est, sed qui bonus, magnus. Eriam cum doceret, discere apud Polemonem non erubuit, ex occulto audiens. cui aliquando Polemon: non lates nos Zeno, qui nostra furaris dogmata, Schola egressus cum lapsu offen deret, infregissetque digitum, terram manu feriens; venio, ait, quid me vocas? simulque ingressus domum laqueo gulam fiegit. Rex Anrigonus eus, inorte indolens; quale inquiebat, spectaculum perdidi! Quale? inquam. Multa. air, magnaque in illum dona contuli, sed nullis potuit inflecta illius constantia.

3. Cleanthes eius discipulus, robusti corporis pugil, sed ingenio tardior, improbo tarditarem labore pensavit, noctu pro mercede ad lucernam nauriebat aquas, ut inopiae consuleret, unde et fea/ntlhs, puteos hauriens, dictus est; et

alter a diurno nocturnoque labore sustinendo Hercules, quamquam alii Asinum compellarent, quibus ille, Zenonis sese Asinum esse, nec invitum eius ferre sarcinam. cuius dicta, cum charta non suppeteret, in testa ossibus boum exarate consueverat. Nec inutile studium; cum in ceteris digniot visus sit, qui Zenoni succederet. Dii laboribus omnia vendunt.

4. Gratus fuit Atheniensibus: adeo, ut cum Sositheus Poeta illum in theatro velut insanum traduceret, ipso praesente atque ad ludibria immoto, populus indignatus Poetam eiecerit. At parcite, inquit, nam et Herculi a Poetis illuditur. Ipsius industria proverbio locum fecit: ut elaborata, ad Cleanthis lucernam referantur.

5. Chrysippus Tarsensis ex Zenonis et Cleanthis disciplina successor peracri acutoque ingenio, ut Chrysippeum acumen in proverbium venerit. Quare Stoicis laudem praecipue aeternitatemque concilia vit. septem facile ac septingentis voluminibus ex hac disciplina conscriptis, non paucis etiam ad suam mutatis sententiam. Dialecticen tanta claritate pertractasse ferunt, ut si illius apud Deos usus foret, non posset illustrius.

6. Carneades tantum se ex viri scriptis sapientiae hausisse sensit, ut asseret: nisi esset Chrysippus, ego talis non essem. Mortuum alii ex dulci mero largius sumpto dicunt: alii ex oborti risus immoderatione, dum appositos domi ficus afinum comedentem reperisset, adiecissetque, haustum vini eidem porrigendum esse.

7. Post hos Seneca Cordubensis ex Hispania, et Epictetus Phryx, stoicae uterque disciplinae nobilissimus assertor, sub Nerone Imper. floruerunt. Et uterque quidem praeceptis. Christiano dignis homine de virtute disservit; ille aliquor scriptorum voluminibus, hic parvo enchiridio, multis libris aequando, ille Neronis magister, magno cultus opere auctusque ante ryrannidem divitiis, mox ubi degener Imper. Pisonione Senecaem coniurationis habuisset suspectum veneno sublatus est.

8 Hic Epictetus Epaphradito Neronis familiari servus, ad Domitiani pervenit rempora, cuius non ferens dominatum Hierapolim transiit, tanta brevi veneratione acceptus, ut a morte in omnium adhuc memoria vixerit, et solam

Epicurei.

9. Epirurus Athen. au ditor Xenocratis, tum quando Aristoreles docebat in Chalcide. Hic quamvis omnium vo. luptatis sectatorum princeps feratur, non tamen in illa prae cipue sensuum voluptate, in qua Aristippus; sed alia, quae sola mente percipitur, atque in doloris omnis consistit absentia, summum bonum constituebat. Homo igitur frugi laudatae que temperantiae habitus, in tanto apud suos honore, ut plures vivo statuae erectae sint. Deorum quidem ille venerator, sed quorum ab humanis providentiam tolleret.

10. Tanti illum fecit Lucretius, ut hunc solem Philosophorum inter ceteros tamquam minora suspiciat sidera. Chrysippum et librorum multitudine, et rerum doctrina vicisse dicitur. Solum voluptatis usurpatum nomen ipsius gloriae detraxit, quod ex posteritate multi ad corporis voluptates, Philosophi illius auctoritate cohonestandas, traustulere [orig: traustulêre]. sed plerique nulla digni scriptorum memoria. Redeo nunc ad superiorum aetatum Philosophos.

CAPUT XV. Pythagorici.

PYthagoras ex samo Insula Pherecidis auditor, Anaximandri aequalis circa Olymp. 60. maxime floruit. Hic postquam in Aegypto Gymnosophistas, in Persia Babylonios, et Chaldaeos audiisset, novae ipse Philosophiae professor in Samo primum, deinde, Polycrate illic Tyranno invalescente, Crotone in Italia factus est.

1. Harmoniam quandam musicam, in collisione caelstium inter se corporum esse sensit, animamque caeli esse particulam atque ab aeterno in aliis aliisque corporibus extitisse ratus est. sua ex natura immortalem, ideoque duratura

semper metempsychosi, seu transmigratione, aliis aliisque in hominibus victuram. Ita se primum Aethalidem Mercurii fuisse filium, hoc mortuo Ephorbum, deinde Hermotimum, Pytrhum denique, ac postea Delium piscatorem' postreme fact um esse Pychagoram memorabat, atque exinde antiquitatis magnam sibi adhuc superesse memoriam dictirabat.

2. Nihil quod vitam motumque haberet, edendum censuit. Unde parca frugalisque Pythagoreorum mensa fuir. Porro apud Crotoniatas, hac novitate, et viri moribus captos, tanta auctoritate vixit, ut ab eo leges acceperint, totamque reip. administrationem in illius discipulorumque (quos 300 habebar) manibus esse passi sint. felicem illam rati, quam sapientes regerent. Mors illius incerta est.

3. Empedocles Pythagorae, ut videtur, auditor. Agrigentinus Poeta et Philosophus, floruit olymp. 84. Nonnulla Pythagoricae disciplinae adiecit mutavitque. Ex concordi elementorum compositione constare omnia, ex eorundem discordia rursum omnia dissolutum iri sensit. Duos orbes dimidiatos, alterum igneum, qui ferret diem; alterum aereum, qui noctem daret, circa rerram credidit gyrari. Solem repercussam ex igne lucem in crystallino esse corpore sensit; lunam constrictum ex aere, velut congelato, corpus, a sole illustrari. Mentem illic maxime vigere in homine statuit, ubi plurimus est sanguis, nec in capite, aut pectore sedem habere potissimam.

4. Pertinacissima ab aliis aemulatione dissidebat. Insignis arrogantiae mortalis, ut qui ventis sese etiam imperare posse iactaret, eosque credebatur excoriatis bobus aliquot eorumque ex pelle uttibus per montes dispositis, continuisse. Denique ut Dii immortalis, ab hominibus adcaelos transgressi, sibi honores vendicaret, in aetnam se praecipitem egit, verum crepidae ipsius ferreae per incendium reiectae vanissimam hominis ambitionem prodidere [orig: prodidêre].

5. Archytas Tarentinus tempore Platonis vixit inter Pythagoreos nobilis. Hic Princeps Tarentinorum atque exerciruum ductor, saepius cum hosre congressus, numquam superatus est. Invidiae denique coactus cedere

6. Primus hic in mathematica arte reliquorum mortalium ingenia transcendit, ac ligneam columbam ram affabre effinxit libravitque, ut vivae motum volatumque imitaretur, cubi quoque tepertor, et puerilis crepitaculi, quo illos a ceteris ludis noxiis avocaret. Unde in loquaculos illud fluxit Proverbium, Archytae crepitaculum. Praeter hunc alii minus celebres Pythagorei, ut Epicharmus, Almaeon, Philoaus, aliique, quos breviratis studio negligimus.

CAPUT XVI. Incertae sectae Philosophi.

HEraclitus Ephesius olymp. 69. inclaruit, a plerisque sine magistro ad Philosophiae cognitionem sese applicasse fertur. Invenis nihil se professus scire, senex nihil ignorare, in scriptis tamen, de industria, obscurus, ne vulgo sapientiam proderet, ideoque, *skoteino\s, tenebricosus dictus est. Ex igne constare universa atque in eundem resolvi tradidit.

1. Ad principatum, et remp. administrandam a suis vocatus civibus, ad puetos lusum concessit; dicens illic se utilius operam impendere, quod perquam sit difficile, adultos in malitia ad frugem reducere. Neque ignorabat Hermodorum Principem iam ante a suis expulsum, lege lata; ne quis inter eos excelleret. Ob quam legem omnes Ephesios dignos morte censebat, ut lib. 5. Tusc. q. de eo Cicero. Cum in publicum prodiret saepe mundi vanitatem deflere conspectus est, uti eandem postea risit Democritus.

2. Postremo, exosus humanam consuerudinem, vixit in solirudine; donec aqua intercute laboraret, Medicosque curationi accerseret. qui cum desperarent, ipse boum fimo corpus oblitum, (Suid as sevo bubulo memorat) dum in sole forte dormiens, exsiccaret, a canibus fertur esse dilaniatus.

3. Xenophanes Colophonius Heraclito synchronos, Homerum atque Hesiodum, tamquam improbe de Diis sentientes perstrinxit. Ipse Dei substantiam rotundam esse docuit, totamque cernere, atque audire, non tamen respirare; esse totam mentem, prudentiam, ipsamque aerernitatem: cetera omnia quae fiunt corruptioni esse obnoxia: infinitos esse mundos, atque universa in his incomprehensibilia constituir.

4. Parmenides Eleates eius discipulus olymp. 99 floruit, qui primus terram globosam totundamque docuit. Hominem a sole generatum sensit, elementa praeter ignem et aquam, nulla agnovit, solemque simul caloris frigorisque esse principium statuit. Melissus ex eiusdem disciplina, magis etiam stulte persuafus est; universum esse immutabile atque infinitum, motum vero non esse, sed tantum videri.

5. Zeno Eleates Philosophicae disciplinae magnus assertor, dialectica per se primum reperta; rum vero fortissimus maximusque patriae libertatis vindex. Nam cum Nearchum tyrannum per coniuratam iuventutem constituisset tollere, inipso conatu deprehensus tormentisque admotus, intimos quosque tyranni, tamquam conscios facinoris insimulavit, quibus sublatis, cum Nearchus percunctaretur; quisquamne reus superesset? Tu, inquit, reip. pernicies superes, simulque ad circumstantes versus; quae vestra, ait, cives ignavia est, ut eiusmodi tyranni iugum perferatis? simul praecisam dentibus linguam, ne quem deinde ex coniuratis indicaret, in faciem Nearchi expuit (alii ferunt illum dixisse, habere quod clam in autem Regi diceret, ac mox arreptam mordicus inclinantis aurem, a capite divulsisse) quo facto animatos cives concursu facto raptisque lapidibus Nearchum obruisse.

6. Democritus Abderites olymp. 77. cum Socrate innotuit. Hic ditissimus, ut cuius parens integrum Xerxis exercitum suis hospitali in mensa excepit sumptibus. plerasque in studium sapientiae opes, hoc est, centum talenta impendit, ut Aegyptios, Persidis, atque Indorum Sapientes audiret Domum reducem tenui victu in hortiangulo a fratre Damaso nutritum ferunt, soli contemplationi rerum intenrum. ac stulta mundi studia per contemptum ridere solitum.

Interea rerum multarum pradictione innotuit, tam sagax naturae explorator, ut Hippocrati lac capellae ostendenti, et primi illam partus, et nigram esse persenserit. quin et puellam illius comitem pridie virginem, postridie, ubi corrupta fuisset, mulierem salutarit. Hic omnia ex atomis conflati existimabat, atque infinitos esse mundos, eosque corruptioni obnoxios.

8. Denique ne quid mentem a sapientiae studio distraheret, fertur aeneae peluis, in sole, fulgore oculorum lumen extinxisse. Tanto apud suos in pretio, ut cum ob consumptam hereditatem ex more patrio sepulchri honore privandus esset, etiam 500. talentis ac statuis publicis honoratus sit. Moriturus, ut instans propediem Cereris festum dignis votis prosequeretur, triduo vitam produxit, calido identidem pane naribus admoto.

S. Diagoras Athen. a Democrito redemptus in libertarem servus dissimilis Magistro Philosophus fuit, nam Deos (ut quos esse negaret) eorumque cultum derisit, ab Athemensibus iccirco pulsus ac talento ipsius interfectori constituto. Qui cum in navi aliquando tempestate gravius concussa veheretur (ut Cicide nat. Deor) et ceteri Deos sibi itatos ob Diagoram, ea vectum, quererentur. ad proximas ille naves digitum intendens, inquit: nunquid in illis etiam feruntur Diagorae?

10. Protagoras eiusdem Democriti discipulus, cum nec Deos negare, nec adstruere vellet, ab eisdem Athen, pulsus est, libris flamma abolitis. Oratorum idem induxit certamina. Eius arrogantiam Plato graviter perstrinxit.

11. Anaxarchus Abderites olymp. 110. floruit, Alexandro Magno in paucis charus. Ab hoc quondam inter epulas instructissimas interrogatus: nunquid ad hunc apparatum addi posse iudicaret? respondit, nihil, nisi caput unius Satrapae; Nicocreontem Cypri tyrannum mensae assidentem intuens, innuensque. Qua hic libertate perstrictus, gravem animo iram excoquens in ultionem fuit intentus, ac denique opportune comprehensum, in saxo excavato, lenta supplicii mora contudit. Anaxarcho interclamante, tunde, tunde Anaxarchi vaseulum, Anaxarchum non tanges, cumque iccirco praeputari linguam iuberet, sponte praemorsam in tyrannum exspuit. Sed de his aliisque Philosophis consule,

praeter Plut. et Suid. Laertium in vita Philosoph. cum brevitatis studio magis tantum illustria complecti, fas mihi fuerit.

CAPUT XVII. Illustrium Medicorum ortus, progressusque superioribus saeculis.

MEdicinae stu dium maxime apud Graecos. celeberrimis hac in arte Medicis, effloruit. Sed alii aliis curationum viis morbos expugnare aggre ssi sunt, quisque, ut humanum fert ingeniam, suam habuit potiorem. Clinicen alii sectati sunt, quae aut victu et diaeta pharmacis humano corpori medetur: alii Phar maceuticen quae tantum medicamentis curat; Empiricen alii quae experimentis potissimum nititur, hominum morbum naturas minus intuetur. Denique et Iatrolepticen, quae curat unguentis. Nunc ex omnibus praesidia huic arti quaerunt, licet uni praecipue methodo pleri que addicantur.

1. Chiron, Achillis instructor, primum vires herbarum ad idoneum medicinae usum adhibuisse dicitur, ac Phoenici Amyntoris filio visum reddidisse cuius discipulus Aesculapius, Hippolytum et Androgeum ob sanitatem redditam, vitae restituisse a Poetis dictus est, atque iccirco etiam a Iove fulminatus, quod Diris imperium invasisset. Filii illius Machaon et Padalarius ab Homero Graecis, in Troiana obsidione, egregiam praestitisse medendo operam feruntur, et ille quidem, chirurgica praestans, Philoctetem venenata [orig: venenatâ] Herculis sagitta ictum curasse; hic internorum morborum cognitione valuisse dicitur.

2. Postea illustris nulla extat Medicae artis memoria, donec ut Plinius lib. 29. c. 1. circa olymp. 80. Hippocrates Cous in Graecia clinicen, et Acron Agrigentinus in Sicilia Empiticen illustrare coepit. Et ille quidem in Coo, Aesculapio consecrata: ista quae dabanture eo affluentibus passim

aegris oracula, suis deinde convalescentium testimoniis probata, atque ex more ad simulacrum deposita, primum collegit; quibus, cum ingenio atque experientia artis plurimum adiecisset, summum primumque Medicinae princie patum est assecutus.

3. Multa is servasse a pestilentia ingravescente oppida memoratur, ut victus in Prytaneo Athenis illi decretus sit, libris LX. universam primus Medicinam complexus est. Ataxerxi Regi Persarum charissimus, cuius tamen favoremopesque patriae rerrae posthabuit. Vitam ad quartum et cena tesimum annum propagavit.

4. Prodicus, Selymbriae natus, discipulus Hippoc. ut et suo se usum ingenio probaret, Iatralepticen prae Clinice probavit. Sed Chrysippus Philosophorum acutissimus, magbahaec non magis subtilitate, quam gatrulitate omnia subvertere conatus est, cuius vestigiis illius discipulus Erasistratus Aristorelis filia genitus inhaesit, quem ob Antiochum Regem a morbo liberatum, talentis 50. a filio Rege. Ptolomaeo donatum accepimus His successir.

5. Herophilus, qui prioribus scholis damnatis, in musicos pedes venarum pulsu descripto, singulos aeratum gradus docuit observari. Sed cum haec paucis tantum doctorum tradi possent, ea secta brevievanuit. Inter hos etiam Menecrates Syracus. tanta Medicae scientiae arroganriae notus fuit, ut gratis curaret, modo Iovis illum rirulo aegrihonorarent. Unde Agesilao Lacedaem. Regi, suis ad illum literis, inscribere ausus est, Iupiter Menecrates Agesilao salutem: cui ille respondit hac epigraphe Agesilaus Menecrati sanitatem.

6. Prodiit deinde sub Attalo Rege Asclepiades Prusiensis Cn. Pompei familiaris, frustraqui, a Mithridate Ponti Rege sollicitatus, quaedam tamen ad illum volumina perscripsit, qui balneis vino aliisque medicinae blandimentis curabat aegros, eis sopiendis agitabiles lectos composuerat, atque in cibi potusque abstinentia praecipuam collocabat morborum curam, de quo plura Plin. l. 7. et 26. c. 3. Ab hoc magna coepit esse Romae Medicorum auctoritas, censusque annuus constitutus est 250. H-S.

7. Donec Thessalus Trallis in Lydia natus, sub Nerone Romae, in signi quadam rabie et superbia laceravit maiorum placita. Postquem Crinas Massiliensis, ut cautior

religiosiorque ex ephemeridie mathematica cibos dando horasque observando, auctoritate illum praecessit, ac praetet alia H. S. centies reliquit, muris patriae refieiendis, Subibde ex eadem Missil a Charmis emersit, qui maiori emamlicentia prioribus Medicorum placitis eliminatis, calidisque balpeis proscriptis, frigi la, hibernis etiam algoribus, lavati persuasit. Ita omnes famam aliquam ingenii hachovitate captantes, ranto a veritate const. tabfuisse longius, quanto a seipsis gravius dissidebant. Hectenus diversis locis Plinius.

8. Galenus denique Pergamus paulo post Cornelium Celsum Medicorum Ciceronem tempore Marci et Commodi Imper. summo vir ingenio floruit, qui an. aetatis 17. eloquentiam, Philpsophiam, et Mathesin assecutus (ut Gesnerus in eius vita) Medicinae se dedit, Hippocrati, in quem multa conscripsit, plamam erepturus. qui tantae in victu temperantiae fuisse dicitur, ut numquam satur mensa abierit; opum sortilque humanae tam insignis spretor, ut hunquam ex quacumque forruna affigi visus sit, vitamque hac moderatione ad 140. annos produxerit.

9. Postremo circa an. 1149. codem pene tempore Averroes Mahumetanus Cordubae in Hispania, et Avicenna Arabs in Persia extitit, summi uterque ingenii: et ille quidem speculatione praestans; hic etiam praxit. Ille ab abysso scientiarum et subtilicatis nomen sortitus, ac proinde cos Medicorum dictus: hic anno 18. aetatis iam Philosophus. Medicus, Magus, et Alchimista eximius, univerlam medicinam tanto ordine tradidit; ut methodica ratione, praeter Galenum, universos superatit. Intemperanti tamen Venere medicamentis nequcquam sustentatam vitam, inconsultius profligavit. Ut Nicol. Massa in eius vita.

Quae de variis Graecorum artificibus, ut de Phidia et Polycleto statuariis, Zeuzide, Parrhasio, Apelle, et Protogone pictoribus aliisque magnifica praedicaptur, omnium scriptis nota sunt, neque ad nostrum propostum spectant, ut iccircohis lubeat acquiescere.

CAPUT XVIII. De antiquitate Urbis Romanae.

QUicumque ad aliquam inter Romanos cloquentiae facultate adspirar, bunc veterem Ro nang Urbis historiam, originem, mores, instituta huius gentis, disciplinamin toga sagoque usitatam tenere, necesse est. Neque enim, citra hanc cognitionem, priscos Rom. Eloquentiae assertores, Ciceronem, Livium, Plinium, Terenrium, aliosque, satis quisquam, vellegendo assequatur, vel imitetur scriben do. Passim sese illa in omnem sermonem inferunt; ut pec hodie cultum quippiam, sine his ornamentis reperias. gaudet enim Oratio diverso, quam corporis habitus, ornatu: hic novitate gratus est, illa vetustare splendescit.

Quocirca brevissime florem tantum antiquitatis delibabo, ut tudi iuventuti, et aliorum auctorum praesidio destitutae, maxime necessaria cognitu suppeditem, facemque ad ulteriora tendenti accendam. Ceterium in his fusius versari Dion Halicarnasseum, Livium, Polybium, Vegetium, Aelianum, Gellium, Macrobium, Alexandraum ab Alexandro, Macrobium, libium Gyraldum, Rosinum et Dempsterum, Marlianum, tum Iustum Lipsium, Scottum et Bulingerum est Sigonium comperiet.

§. 1. Romani primam suae gentis originem ab Aenea Troianorum Duce, Virgiliano carmine celebrato, ducunt: nam Sylvius illius ex Lavina posthumus cum aliis undecim ex sua posteritate Albanorum Regibus, in quibus Amulius debitum fratri Numitori regnum praeripuit, filium eius Aegestum dolo sustulit, natamque ex illo Iliam (alii Rheamaut Sylviam nuncupant) vestalium, innupte viventium, collegio addixit; ne quis in se suosque ex Numitoris genere vindex esset. Sed Ilis, ex Marte (sic, Patre ignorato, fingere placuit) gravida, Romulum Remumque uno dedit partu, qui iussu Amulii ad montem Palatinum

expositi, Lupam habuere nutriciam, dum Faustuius Pastor repertos uxori suae Accae Laurentiae educandos tradidit. Adulti, re et genere comperto, iuncti Avo Numitori Amulium regno vita que exuunt, ipsi Coloniam eo loci ducunt, ubiexpositis Lupa praebuerar ubera. Ducta vibe, auspiciis de principatu fratres contendunt, in quibus cum vultures XII. contra senos addixissent Romulo, contentione oborta, Remus fratris ferro occubuit.

§. 2. Urbs ab auctore nomen sortita, principio parva, montem Capitolinum et Palatinum cum suis inclusit vallibus, verum Sabinis deinde, Albanisque devictis, ac Romam translaris, Tullus montem Caelium adiecit, Ancus mon-tem quoque Aventinum Latinis traductis concessit, traiectoque ponte sublicio Tiberi, Ianiculum addidit; quibus cum Servius Tullius, Rer sextus Romanorum, tres alios, Quirinalem, Viminalem, et Esquilinum iunxisset, muroque arque aggere cinxisset, ad maiorem quam nunc extet, amplitudinem provexir. Siquidem illi hodic muri, quos Hadrianus I. Pont. Max. centenis aureorum milibus eduxisse ferrur, Transtiberina regione et Burgoiuncto ad quindecim excurrere tantum passuum milia feruntur; cum vererem murorum ambitum ad 50. vel. ut minimum, 28 extendant. Portae olim triginta, nunc una et vigintinumerautur. Montes plerique iam deserti, Palatinus hinc veterum aedificiorum rudera sustinet, inde vinetis cultus est. Capitolinus Iovis olim capitolio, et 60. facile sacellis, totque triumphantium pompis celeberrimus honorem pene omnem exuir. Caelius remplum S. Ioannis et Pauli, Esquilinus S. Mariae Maioris et S. Perri ad vincula, Viminalis S. Laurentii, Quirinalis S. Saturnini, Aventinus S. Sabinae, Ianiculus S. Petri in Montorio et Domum S. Spiritus, complectitur. Unus Vaticanus, haud procula Tiberi, hac aetate nobilissime excultus, D. Petri Basilicam, iostructissimam bibliothecam, et Palatium Pontificis Max. inclusus a Leone IV. moenibus, possidet. In Pincio quoque Templum SS. Trinit. a Galliae Regibus extructum, et Palatium Magni Ducis Hetruriae, cum horto, egregia antiquitatis specie exculto, eminet, ut distinctius infra videbitur.

§. 3. Divisa urbs olim in regiones tres, Ramnensium, Tatiensium, et Lucerum, quas tribus dixit. Servius Tullius quaruorinstituit; at quaruordecim Augustus: quor

etiamnum cum transtiberina censentur, sub suis quaeque insignibus, a quibus et fere nomen sortiuntur: vit Regio montium tres habet montes, columnae columnam, Treiotres enses, S. Enstachii Salvatorem inter duo cornua, Pontis pontem, Regola cervum, Ripae rotam, Capitoplii caput Draconis Parionis gryphem, Pineae conum fractum pinus, Campii Martii Lunam, S. Angeli Angelum, Burgi Leonem thoraci incubantem, Regio quae templum S. Petri in vinculis complectitur olim a navium carinis (quas aedes referebant) nomen duxerat. Nos praecipua antiquitatis vestigia decurramus.

§. 4. De Capitolino Monte et regionibus adiacentibus. Capttolinus mons sic dictus a capite humano in Capitolini temph fundamentis locan dis reperto, Saturninus quoque appellatus est, ab oppido Saturnia, quondam vicino. Tarpeius quoque a Virgine Tarpeia, quae proditionem arcis (ex qua descenderar aquatum) Sabinis obsidentibus, proatmillis pacta, scutis ex brachio suspensis, (tamquam praemio) oppressa, loco nomen fecit, Templum Capitolinum octo complexum in circuitu iugera, a Tarquinio Prisco coeptum a Superbo absolutum, sed, per Mariana consumptum bella, a Victore Sulla rursus excitatum, arsit iterum Vitellio imperanre, et a Vespasiano Caes, instaurari coepit, a Domitiano vero nobiliori, quam unquam opere, absolutum XII. milibus talent. impensis. Tria in illo sacella eminebant, Iovis Feretrii in medio, Minervae a dexteris, et a sinistris Iunonis, Aquila [orig: Aquilâ] una superiori in fornice onnes obumbrante. Quotannis huc, ad dexterum Minervae latus, clavus a Praetore pangi solitus, ex quo annorum numerus, apud rudes etiamnum literarum populos constitir. Ex hoc remplo per fistulas subterraneas aqua ceteris Deorun. templis, tamquam a Iove, suppeditabatur. Summani Dei simula crum in rempli fastigio collocatum, caelo ictum, et nullibi postea repertum caput (ut Cicero) amisit. Terminus hic etiam Deus in rudi lapidis forma cultus est, qui Tarquinio superbo Deos ceteros a Iove submovente, solus cedere noluit, bono omine, quod imperium Romanae urbis Terminum orbis habiturum crederetur.

§. 5. Iuxta eundem clivum templum Iovi Feretrio dedicatum, quem sic a ferenda ope dixere, cum Iove invocato hostes ingruentes stitissent: ubi nunc templum est P. Franciscanorum, Ara caeli, nuncupatum. Cui oppositum olim

aliud Vaeiovis templum, Iovi non iuvanti addictum, qui instructus sagittis tantium minabatur; ut qui censerent etiam iratum Numen plecten sque nocentes colendum esse. quo nunc loco Palatium consevatorum ecrnitur.

Sed et Iovi Tonanti erexit Augustus Basilicam, postquam, servo iuxta sefulminato, ipsius etiam lectica illie perstricta fuisset. Ita et Iovi Sponsori aedem Tarq. Superbus statuit. et Pistori quod per somnum noniti, ut omne frumentum pinserent, et panes in castra Gallorum obsidentium devolverent, quofacto illi abundare Romanos rati, cessere [orig: cessêre], desperata arce.

§. 6. Iunoni Monetae, postquam monuisset Romanos de Gallorum insidiis, co loci aedes excitata, ubi, Manlius de saxo exarce turbatus est.

Iunoni Reginae ibidem C. Flammineus contra Ligures Victor basilicam erexir, Misericordiae quoque templum, Asylum dictum, Romulus in Iuco inter capitelium et arcem instruxit. quo ingentem sceleratorum multitudinem et servorum traxit ad armorum societatem. Ira Fidei, Beno Eventui, Fortunae, Victoriae, Menti, Iustitiae, item Marti, Nemesi. seu Rhamnusiae aut Adrasteae, Deae superborum ulrrici, Herculi, Castori et Polluci, Iano bifronri et quadrifronti cum Saturno templa illic constituta sunt. Iani custodis aedes fuit ubi custodia sceleratorum est. Veneri etiam Calvae educta sedes, quod capta a Gallis urbe, mulieres capillos, deficienre lino, ad bellicas machinas instruendas obtulerint.

§. 7. Tabulae legis in Capirolinae aedis custodia erant. Locus hic etiam sacer, verbena ferax fuit, ex qua feciales, et Pater Patratus coronati ad sancien da veniebant federa, vel bellum indicebant. inidemque iuraturi per Iovem lapi dem, his se verbis obstringebant, arrepto manibus lapide, si sciens, aiebant, fallo, tum me Diespiter, salvaurbe et arce, bonis eiciat, ut ego hunc lapidem: quem simul evibrabant. Q. Catulus tegulas Capitolii aereas auro obduxisse fertur.

§. 8. Descendentibus versus Rom. forum, offertur L. Septimii Severiarcus triumphalis ad radices Capitolii, marmoreus atque etiamnum integer, bellicisque ipsius, terra marique expeditionibus insculptus, luculenta utrimque Impetatori facta in scriptio.

Columnae illic 8. ex Concordiae remplo adhuc ingentes visuntur. Camillus illud vovit statuitque cum plebem Patribus

conciliasset. Variorum illic Deorum simulacra, Iovis, Iunonis, Minervae, Latonae, Apollinis, Dianae, Bacchi, Martis, Mercurii, et Victoriae. In hoc frequenter Senatus, et conciones habitae.

§. 9. Ad sinistram clivi Capitolini carcer est ab Anco Marcio coeptus, a Servio Tullio pars adiecta subterranea, quae Tullianum appellatur, in qua de coniuratis Catilinae sumptum est supplicium, nunc S. Petri in carcere dicitur, quamquam Pudoxia condito in Esquihis remplo D. Petri ad vincula, co festivam memoriam transtulerit. Martii clim ultori templum illic ab Augusto post bellum in Pharsalia Philippense extructum fuit, ubi nunc S. Martina colittr.

§. 10. In Saturni aede, qui nunc S. Hadriani est, aerarium pop. Romani fuit, in quo Scipion 12 Aemiliani tempore reperta XI. milia librarum auripuri, 92. milia argenti, et infinitus prope cusae pecuniae numerus. In hoc Appius Claudius Cento semel 5000. auri, et 1000. argenti pondo intulisse ferrur. Hic et tabulae elephantinae 35. civitatis tribus complexae; cta publica et senatus consulta: devictarum provinciarum spolia, et signa militaria; quorum duo erant geneta Romanis visitata, caeruleum pro equitatu, pro peditatu puz. pureum.

§. 11. Veneri hic olim genitrici templum, nunc Mariae Liberatrici rectius, inscribitur. Columna illic (praeter tres striaras, fragmenta porticus Liviae) quae auream olim habuit Domitiani contra Germanes triumphantis statuam, cum Rheni fluvii statua ad pedcs procumbente, quae hinc ad carcerem Tullianum, seu radices capitolii, translata, Marforii nomen rulit, obeliscipilam superne impositam sustinentis. Hic ab urgutis cavillis affigi solitis, quibus Pasquini statuae gladiatoris, in extremo vico Parionis, respondet, celebris est.

§. 12. In capite fori Rom. ad aedem Saturni memorabilis columna, miliarium aureum dicta exritir, Vespasiani Imp. opus, a qua ad portas singulas mensurae regionum urbis ducebantur, quaeque incilas definitasque omnes per Italiam vias exbibebat.

§. 13. Templum Pacis, unum ex tribus urbis templis nobilissimis (ut quod praeter se, Capitolium et Pantheon haberet cximium) a Claudio Caes. inchoarum, a Vespasiano absolutum, iuxta aedem S. Mariae Novae, insigni adhuc striati operis columna, quae omnium Romana urbis habetur maxima, arque

altissima, superstes visitur. In hortis Mariae Novae duorum adhuc templorum alti rotundique eminent fornices, qui Solis ac Lunae, seu, ut alii, Isidis et Serapidis, fuisse memoraptur. Vulcanoitem et Aesculapio suae hic quondam aedes. Castoris et Pollucis rorundum duobus aedificiis templum, nunc SS. Cosmae et Daemiano consecratum est.

§. 14. Vicina his et Pacis delubro Curia est Hostilia, ab auctore Tul. Hostilio dicta, quo Senatus de rebus arduis acturus conveniebar. Incensa per insolentiam plebis est, cum P. Clodii, a T. An. Milone caesi, corpus rogo absumerent. Hic Rostra vetera sita erant, nova haud procul aradicibus Palarini visebantur, suisque etiamnumin parietinis extant, Nomen a rostris naulum illic appendi solitis traxcrunt. Ceterum causis agendis ferendisque legibus ac con cionibus ad populum habendis usurpata. Unde Ciceronis toties pro rostris vox audita est.

§. 15. Nec procul hinc via sacra, quae a foro Romano per arcum T. Vespasiani ad amphitheatrum, vulgo Colosseum, vergit. Sic dicta, quod augures illa, ad peragenda sacra, in capitolium procederent. Titi vero arcus cum triumphali eius curru adhuc spectabilis, hac inscriptione, eminet: Senatus pop q. Rom. D. Tite D. Vespasiani filio, Vespasiano Augusto, Hrectus illi post captam eversamque Hierosolymam. Victoria et mumphi species insculpta refert arcam federis, candelabrum septiceps, mensam propositionis, Decalogi tabulas, et aurea sacrorum vasa.

§. 16. Plura fora ad unum fere Romanum concurrunt, hoc a Capitolioad S. Mariam Novam excurrit, nobilissimum iam a Tatq. superbi tempore, tabernis et porticibus, templis deindecr amac basilicis, ut Roma Strabone teste hic sola emineret Comitium illiiungitur, ad quo S. P. Q. R. de keip. commodis dchberaturus coire solebat. Forumaliud Iulli Caesaris a Faustinae porticu usque ad S. Martinam excurrit, breve, sed magnifici operis. In medio paulus Aemilius, oblata sibi a Caesare, ad favorem illi tribuendum, perunia mille et 500. talent. basilicam rara eduxit elegantia, In sol im fori pavimentum expendit Caesar H-S. millies. Forum Augusti Caes. eidem fere connexum iuxta Marforil statuam est, ubi de bellis triumphisque senatusconsulta institura

sunt, ex quo Provinciae aditae victoriam ad illud relata insio gnia. In hoc Faustinae porticus et Antonini, praeclatis columuis iuxta ae dem D. Laurentii in miranda, eriamnum vie suntur, Forum Nervae Caes. (hodie transirorium, a transitu ad forum Augusti et Romanum dicitur) iuxta aedem S. Hadriani est, cui nobilis porticus, area Nervae, nunc corrupte arca Noc appellata, iungitur: quamquam suis tantum ruderibus exter, ad dexteram quoque reliquiae duorum arcuum, Palarilque Nervae sumptuosissimi. spectantur: in medio ingens ex aere coluoena aurichalco tecta, et variis simulacris exculta.

§. 17. Forum denique Traiani inter Capitolium, collem Quirinalem, et Nervae forum, porticu, magnisque epistiliis, et variis statuis spectatissimum, ut Constans Imper, in eius admirarione haeserit. Columna illic Traiano contra Persas absenti erecta est, ad quam 150. gradibus (quot et pedum fere erat) conscendebatur, sed hanc contra Persas bsens, atque in via moriens, non tenuit nisi in apice sepultus. Spectatur hodiedum haud procul a templo S. Mariae de laureto. Cetera Romanorum locis aliis institura fora, ut Piscarium, Olitorium, Boarium, Suarium, sua seprodunt appellatione, necessit tireperta, non gloriae. Fuere et alia, ut Salustii, Archimonii, Diocletiani, Palladii, Aedobarbi, Esquilirium, Rustie im, et Cupidinis. quorum duo priora, illudiuxta aedem S. Susannae ad portam Salariam, hoc iuxta S. Nicolaum Archimonii superest, reliquis sua eriam inreriere Romae nomina.

CAPUT XIX. De Palatino et adiacentibus.

PAlatinus a Palante Evandri Regis provavo sic dictus, cultusqueiam ante a Roma Ascaniinepte, nunc hortis tantum Farnesianis et D. Nicolai aedicula norus, qui olim Imperatorum Regum sedes fuit, ut superbissimis eriamnum fragmentis restatur. Caligula ingens huius montis Palatium ad forum usque promoverat, ut tora pene urbs ipsius et Neronis domo cincta vidererur, Hic, postillustres multorum Rom. Victorias, nulla adversa bellorum fertuna corruptas, Victoriae Virgini templum statuere [orig: statuêre]. Febri quoque

dicatum fanum, ne quod sibi, ut putabant, Numen paterentur adversarium. Viriplacae quoque, coram qua dissidentes coniuges iniuratam redirent concordiam.

§. 1 Sed et Fidei, ac Libertatis templum excitatum est, illudiam olim ab Aeneae posieris conditum; hoc a Publ. Clodio in parte domus Ciceronis (quam hic a Crasso 50. millducarorum acceperat) erectum: ut exulanti spem redeundi ad domum pristinam eriperet. Heliogabalus ibidem Deo Heliogabalo basilicam eduxit, ad quam nobilissima quaeque antiquitatis monumenta transtulit; ut Palladium, quod erat simulacrum Palladis, olim de caelo in arcem Troianam illapsum, cum oraculi voce non perituram urbem dum illud servaretur, quo fato etiam ancile, seuscurum breve Rom. de caelo Numae tempore in urbem lapsum memoratur. Sed illud ab Ulysse prius Troiae, quam caperetur, subtractum per cloacas est: hoc multis admixtum similibus, ut falleret ioquirentes, ab eodem Heliogabalo custodirum est. Matris Deum quoque iconem huc transtulit, quam Publ Cornelius ex Asia advexerat, postquam ex libris Sibyllinis compertum esset, hac in urbem admissa, externum ab Italia hostem arcendem esse. Vestae quoque ignem perpetuum, quem inviolatae pudicitiae Virgines alebant, illic voluit asservari.

§. 2. Hic et sacra Apollini bibliotheca graecis latinisque auctoribus instiuctissima, et locus auguriis captandis illic sacer, ubi prorecta a Romulo post augurationem ex Aventino in Palarinum montem hasta, fronduisse, atque inarborem excrevisse fertur. Ibidem et laurus una cum Augusto Caesare nata credirur, ex qua deinde triumphantibus coronatexi solita. Domus vero Augusti nobiles etiam ruinae versus Circum maximum spectantur, uti quoque ex templo Apollinis reliquiae spirant, cuius in apice aureus solis currus conspicuus eminebar, et ipfi collo cata memoratur statua L. pedum magnitudine, opus Scopae artificis egregium.

§. 3. Haud procul a Titi Vesp. arcu Graecostasis, palatium erat amplissimum, quo variarum gentinm legari excipiebantur. Hinc usque ad arcum alterum Constantini magni, quem devicto ad Miluium Maxentio erexerat, velia protendebantur, sic dicta; quod olim, reperto non dum

tondendiusu, ovium illic lanae a cute vellerentur. unde et avulsis lanis vellerum nomen fluxit. Scauri quoque Palatium ingens ad arcum Titi, cuius atrium altissimis columnis XL. supraipsa epistylia pedum, et Xystus columnis marmoreis pedum XXIV. suspensus crat.

§. 4. Ad columnas porticus Liviae Templum estrotundum S. Theodosio dicatum. prius a Romulo Iovi, ut aiunt, Statori, conditum, cum fugientem Rom. exercitum adversus Sabinos stititisset. quamquam alii eminentia illa rudera iam veteri inserta Curiae, Statori deputent. Quod si hinc a foro Boario ad Circum maximum contendas, invenies humiliori loco, iuxta aquas manantes, fornicatum opus sub ipsis ductum montibus, partem cloacae magnae, a Tarquinio instructae, ut, receptaculum torius urbis sordium, easdem in Tiberim deucheret. Cui iacus adiacebat Curtius, ex qua dum pestilentes nebulae tota urbe Iuem spargerent, Curtius pro parria, Diis sese iratis hestiam devovens, ineam se voraginem immisit, pestemque sua morresustulir.

§. 5. Haud procul et lucus Numae Pompilii, in qua sibi familiarem Nympham Deamque Egeriam sacrorum instituta ritusque tradere professus est, ut Romanorum prompta ad haec voluntate uteretur. Bustaibidem Gallica, ubi nunc Ecclesia S. Andreae, de Portugallo traducta voce, fuisse memorantur: quod Gallorum Senonum, illic magna clade a Camillo urbis liberatore prostratorum, cineres conditi fuerint.

§. 6. Relicto ad laevam Palatino, ad dexteram Aventino, Templum illic Numa quondam lano bicipiti, iuxta Marcelli theartum, collocatum accepimus, portis geminis, belli semper tempore patentibus, ter solum omni Romanorum aetate clausis (ut in Pace constitutum) videlicet, a Numa pacisico primum, deinde a T. Manlio Cons. denique ab Augusto Caesare nascente Christo, quando pax toto orbe celebrata.

§. 7. Templum quoque Pietatis ad forum Olitorium, nunc S. Nicolao in carcere nuncupatum, raro filiae erga patrem captivum pietatis exemplo originem habuit. Hic enim, ut inedia conficeretur inclusus, filiae saepius adeuntis, ac diligenter, ne quid ferret, excussae, lacte diu nutritus, est: donec, re comperta, vitam, cum aeterno huius facti monumento, obtinuit. Carmente ibidem fanum et ara, sic dictae, quod Carminibus oracula funderet. Hoc mulieres collatis sumptibus

§. 8. In foro Boario, (quod a Cacibobus, ab Hercule im molatis, sic dictum fertur) templum Herculis Victoris rotun dum erat, in quo ipsius expressa facinora in simulacris vivebant. In hoc nec muscae, nec caves unquam deprehensi. quod Herculem memorent, ingressum, hic Magirum Deum Mufcarum placasse victima, ut a sacrificiis muscas averteret, simulque clavam iuxta ostium in terrorem canum depositam reliquisse, quae deinde horrorem illic fatalem canibus incusserit. Sacris hisce servis liberti que interdictum. Uti ad aram, quae illic Herculis erat, maximam, mulieribus veritum erat accedere, neque quicquam ex oblatis, aut gustare, aut tangere; licet ceteri affluerent catervatim accolae, seque beate victuros crederent, si, collatis hunc Deum decimis, essent venerati.

§. 9. Pudieitia ibidem patriciae (ut in vico longo plebeia) aedem habuit, et haec quidem a plebeia Virgine excitata. Magnus enim apud Romanos Virginitatis honor, ut siqua Vestalis illam violasse deprchensa esset, defoderetur viva. Lucretiae eriam caste mori, quam inceste vivere malentis, summus illa in urbe honos; ut Tarquiniorum, regnum suum Venere inquinantium, exsecratio. Certe Bruto vindicante, violata pudicitia Romanos Reges urbe proscripsit.

§. 10. Varia et hic, et alibi per urbem Fortunae templa, a Servio Teullo erecta; quod Fortunam domi sibi forisque semper expertus propitiam, ancilla Matre genitus, ad summum Romae imperium evect us sit. Unde Fortunae Matutae sive Matutinae, quod mature ab illa fotus sit, Masculae seu Virili, Primogeniae, Parvae, Prosperae, Convertenti, Bene speranti sua rempla excitavit. raro, exemplo omnium rerum eventus ad supremi Numinis potentiam favoremque referens. Iuxta Fortunam Prosperam oleae arborem subnaram asserunt, melle aliquando fluentem, ex qua deinde Atuspices arcam sortium conficere soliti, quae innocentis pucri manu misceri educique consueverant. tanta erat vitae innocuae aestimatio.

emendis venden disque, tum humanis animis vertendis, praeesse creditur. quadrifrons templum atque iccirco a nonnullis Iani esse creditum, in singulis frontibus fenestrae duede. cim, ostium unicum, quo anni, in suos menses distributi, quandam referebat imaginem. A fine huius vici ad Marcel. li theatrum excurrit Argiletus, in quo vico opificum et bibliopolarum raberuae. Nomenilli, vel argillosa eius loci terra, vel certe Argus illic hospes ab Evandro Rege susceptus et proditionis compertus, caede merita plexus, et immerito sepulchro conditus reliquit. Martialis Epigrammaris notus est.

Murtiae (quondam myrthea Venus, a myrtho illi sacra.) quae murceos, sive enervaros, reddebat homines, iuxra Aventinum montemculta est.

§. 12. Circus maximus, inter Palatinum et Aventinum, spatium occupat stadiorum facile trium, et plusquam 150. hominum capit milia, Consuales hic primo ludi, a Romulo, post raptum Sabinarum, exhibiti Deo Conso, qu Consiliis occultis praefectus erat; ideoque sub tecto simulacrum habuit, quod consilia tecta esse oporrerer. Tarquinius Priscus Circolocum designavit. Superbus Circensibus ludis Neptuno sacris instruxit, Angustus Caesar ornavir, Caius amplificavit, metas carceresque (sic a cocrcendis equis dictos) habuit, superbis circum porticibus instructum, ut ipse locus ad spectaculum raperer. Heliogabalus palatium ex porphyro lapide stravit, arenam vero Chrysocolla. ut aqua ex Tiberi pro naumachia admissa, rursumque, cum liberet, dimissa, locum ad reliquos ludos opportunum relinqueret. Ita urbs una ad omnes spectaculorum delicias instructa est, ut in illa tamquam mari, na valibus etiam certaminibus concurrerent. Duo in hoc Circo obelisci (qui integri sunt lapides ex uno monte excisi) quorum alter pedum est 88. alter 132. hunc Sixtus V. Pontif. in Vaticanum transtulit, ille in agro sessoriano S. Cruci dicatus erectusque est.

§. 13. Ad Viam Appiam a Circo tranfitur, ubi quon dam Septizonium Imp. Severi Septimii, ingenti per quadrum mole, assurgebat. quod septem columnarum ordinibus, singulis supra ordines singulos, velur per Zonas nixis ambicntibusque cinctum, tantaque evectum altitudine eminebat; ut in Africam navigantes (unde ipse oriundus erat)

demortui illic cineres in apice collocaros intueri sua in urna atque adorare possent. Tres columnarum ordines, nostro saeculo reliquos, Sixtus U ad alia aedificia, repugnante. licet populo, transtulit.

§. 14. Via haec Appia, ab arcu Constantini Imp. per septizocium et portam Capenam, ducta est, primum ab Appio Caeco Capuam usque dutissimio strata est lapide, a Caesare ac Traiane Imper instaurata, nunc quibusdam rantium locis conlpicua. Via nova, ea parte dicta est, qua a Thermis Antonianis ad postam capenam, per Aqtonium Caracallam, novo lapide strata fuit. Haud procul a porta Honoris ac Virtutis templum, ea ratione a Marcello conditum, ut per hoc ad illud paecret aditus. Thermae Antonianae, Caracalla auctore, eleg anrimagnoque opere, ur eriamnam ruinae docent, instructae sunt, columnae illic ex Ophite lapide, et labra marmorea capacissima, sellas habuit mille sexentas ex polito marmore. In his aliisque Thermis omnia ad voluprarem instructa, ingentia erantatria, porticus, et adiuncta etiam nemora. Populus saepe cum principibus lavabat. Nec minus noctu, quam interdiu quem in usum Alexander Imp. perpetuum suffecit luminibus oleum. Commodus Imp. uno quan doque die visus lavare septies. Hadrianus eriam fricantibus donaria constituit. Tanta Romanorum ad omnem luxum liberalitas.

§. 13. Multa extra urbem Appiam sepulchra, ut in Miloniana Ciceronis facile cognoscas. Cethegorum etiamnum, in mole alta quadrataque visitur. Scipionum creditur altum illud rotundum que ad dextram aedificium. Sinistra parte ab Appia digredientibus Sarellum offertur, dictum: Domine quo vadis? ubi D. Petro tyrannidem Neronis declinanti Christus occurrens, ista quaerenti, respondit: Vado Romam Crucifigi. Aedificium huic proquinquum, cellulis subter fornice pro urnis mortuorum instructum, Lucullis tribuitur.

§. 16. haud procul deinde caverna se pandit subterranea, fornicibus arrisiciose contecta, sub quibus reconditoria veterum Christianorum, lampadum que perpetuo lumine succensarum vestigia remanent. Quo se etiam adve rsus tyrannidem persequentium Imper. fideles olim recipere soliti, quando tutior illorum cum mortuis, quam vivis erat

societas. Plura eiusinodi in Roma subterranea corum hac aetate detecta receptacula, sacellis etiam ad mutuum occultumque sacrorum usum instructa. In templo S. Sebastiani per gradus ad haec spelaea, quae Catacumbae quondam, nnnc Caemeterium Calixti, dicta sunt, cum facibus descenditur, 20 labyrinthi quaedam species deprehenditur; ut non nisi peritis sit ducibus utendum. Illic ex loci inscriptione constat ad 174. Christianorum milia, pro fi de mortem oppetentium, condita, Pontifices in iis haud minus XL.

§. 17. Templo D. Sebastiani adiacet templum ingens, cenrum celumnis marmoreis fultum, Marti olim a Sulla crectum, in quo legari hostium, speculandi fortasse gratia adventantinm, audiebantur. Ferunt eius partem maximam S. Stephani Pont. corruisse precibus, cum hic a Gallieno Imp. iussus esser Marti offerre sacrificium. Hic olim Manalis lapis, quem pluviae impetrandae gratia solenni in urbem pompa deferebant. Ita et Romanis ex petra sterili aquae fluunt.

§. 18. Iuxta eandem Appiam progressus, moenia quadrati oppidi figuram referentia invenias. forte olim Praetorianorum stationem. Sepulchrolumac pyramidum sunt illic moles variae, partim lateritio, partim Tiburtino lapide structae; Merellorum fuisse, una ex quadrato candidoque extans marmore, et Caeciliae Metellae inseripta, monstrat. Haec superioriaperra parte caelum admittit, muros 24. pedum crassitie solidos complectitur, ad coillis, ex quo eminet, radices Echo reciratum Poetae versum octies inconfuse, confusc saepius, refundit, raro naturae exemplo.

§. 19. Tertio ab urbe lapide Circi pro hippodromis destinati, inquo milites, cursu, equitatione, agitatione curruum exercebantur, suis adhuc ruinis distinguvutur. Templum illic quadratum cum porticu columnisque etiamnum extat. quod Ridiculo olim Deo consecratum existimant, postquam Hannibal a Cannensi victoria, copiis victricibus ad urbem properans, atque illic castra figens, risu cachinnoque prodigiose oborto territus, in Campaniam revertisset, ubi solutus deliciis, pristinum militiae robur enervavit.

CAPUT XX. Caelius cum adiunctis.

AD urbem revertimur, a via Appia, ubi, si ad portam Lacinam, ac deinde Gabinam deflexeris, ad Caelium (Querque tulanum quoque, a suis dictum quercubus) montem devenies; cui adiubctus collis Calioli nomen obtinet In hoc aedes S. Ioannit Evangelistae, olim Dianae sacra. in illo rotunda olim basilica Fauno, futurarum rerum oraculis celebri, dedicata nunc D. Stephano cessit. In ultima Caelii montis parte remplum nunc est S. Crucis in Ierusalem, unum e septem Ecclesiis maxime frequentari solitis, Veneri olim et Cupidini sacrum: ubi modo et Crucis Dominicae pars aliqua, et eiusdem coronae spina. Hic et sacellum subterrancum ab Helena Constantini Matre conditum, ad quod 20. Martii, semel quotannis, mulieribus accessus patet. Quondam illic Amphitheatrum Statilii Tauri eminuit; nunc suis reliquiis ad instaurandum ibidem Monasterium a Paulo III. pont. adhibitum.

§. 1. Inter porram Gabinam, et Caelimontanam (quae nun c S. Ioannis) Constantiani adhuc palatii illustria in ruinis vestigia, et remplum S. Ioannis in Laterano aminet, Pontificum quondam Rom. Sedes. quorum ornarisissima etiamnum sepulchra, affabreque ex marmore elaboratae arae, primum sese ingredientibus offerunt. Ad sinistrum summae arae latus tabula aenea, priscis characteribus, leges et senatus consulta sub Vespasiano Augusto complectitur: iuxta quam ad fores sacratii Laurentii Vallae, Canonici huius aedis, sepulchrum est. Vicinum templo Caenaculum, olim Rotae, ut aiunt, amplissimum; quod tres portas marmoreas ex Ierosolymitano praerorio advectas continebar, ubi Lateranensia olim celebrata concilia, priusquam illic Sixtus V. Palatium a fundamentis novum excitaret. Scalae sanctae, per quas in Pilati domo Christus virgis lacerarus ad populi spectaculum eductus est, ad viciniam ab codem

pontifice translatae sunt His populus rependo, osculandoque (neque enim venerationis causa, pedibus calcat) infunditur, magnoque pietatis sensu enititur, alia via descensurus.

§. 2. Ad dexteram basilicae sacella sunt, quorum parietes marmore incrustati, columnae Ierosolymis Romam translatae; ad sinistram columnae marmoris flavi sunt, quae manibus tritae, gratum sptrant violarum odorem. Sacellum aliud Sancta Sanctorum huncupatum, quod mulieribus subire nefas est, in quo arca federis, et Vitga Aaronis, Manna, Caenae Dominicae mensa, sanguinis Cnristi Phiala, spinae aliquot ex corona, clauns quo Christus Cruci affixus integer, fretum Constantini magni, ex duobus confectum clavis, aliaeque reliquiae ssera asservantur.

Porta Naevia, quae et Miior dicitur, et S. Crucis in arcu triumphali structa creditur, ut amplitudo operis satis declarat. Ceterum arcus qui per hanc porram et dorsum Caelii montis ad Aventinum excurtunt, sunt aquaeductus illius quem Claudius Imp. per XL. milliaria, in urbem, raro opere impensisove, deduxit. Unde nomen aquae Claudiae mansit, sed obstructis demde meatibus Pius V. aliam deduci aquam fecit, quam Saloniam nuncupant. Prope ductum aquae Claudiae Caelium versus Xenodochium urbis nobilissimum S. Ioannis est a Medicis Pharmacisque probe instructum. In cuius area labra balneorum marmorea, priscis incisa figuris, ubi et Amazonum pugnae et Meleagrivenatio: praerer alia sepulchrorum monumenta visuntur.

§. 3. Templum S. Clementis haud procul, diversis vestitum marmoribus, antiquis inscriptionibus figurisque sacrorum instrumentorum (quibus Augutes sacerdotesque in sacrificiis usi sunt) insignitur.

Inter Caelium et Esquilias, ingens sese Amphitheatri moles, Tiburrinis lipidibus structa, aperit, Colosseum vulgo dicunt, a Colossi illic erecti statua per Neronem 120. pedibus elara. Amphitheatrnm ramen a Vespasiano coeptum, a Tito dedicatum est, cum quinque millium serarum diversarum caede. Nam ad venationes et ludosgladiatorios haec loca destinata erant. Meta sudans haud procul, ab aquis qua spectatores reficiebaptur, sic dicta.

montem, ad ultimam Esquilini partem excurrebat (ante quam dictus ille colossus, et Mecoenatis horti cultissimi) urbis potiu quam domus speciem referens, intra se agros, silvas, lacus, porticumque triplicem, mille passus in longitudine complexam, una cum varia animalium copia, et aedificiorum genere continebar. Palatium auro erat pretiosisque gemmis excuitum, incognito hactenus luxu, ut icciro aurea Neronis domus nuncupata sir. Hanc vero ut ad suam libi dinem amplificaret, incendiario fomite magnam urbis partem infla~mavir, culpa in Christianos translata, ne uno sescelere flagitiosissimus mortalium inquinaret. ar sub Traiano Imp. par illam incendium sustulit, domum non uno tantum nomine illustrem.

Arcus triumphalis Constantino magno post devictum Maxentium erectus ad Palatini radices etiamnum suis integet statuis, victoriis, atque inscriptis voris extat.

CAPUT XXI. Aventinus cum adiunctis.

AFrequentia avium, sub vesperam ad montem divertentium, Aventinus dictus est. hic quondam ab urbe seclusus navibus petebatur, postea ab Anco Martio urbi additus, Dianae illic in vertice templum fuit ubi nunc D. Sabinae est, Bonae Dea, etiam alibi (ubi D. Mariae Aventinae aedes est) in honorem Fatuae Fauni sororis castissimae Virginis, a Claudia vestali condita, cuius sicris nulli virorum interesse licuit, Unde huiuslegis violator Clodius, qui libidine inflammatus, muliebri illam veste subiit, gravissimis a Cicerone verbis perstringitur.

§. 1. Caci spelunca in Aventino furtis illius celebris, quae cum Hercules felici indagatione comperisset, victoque triumpharet homine, Bobus Evandro Regi hospiti suo restituris, (quos Cacus retrorsum in antrum coegerat, ne ex vestigiis furtum pateret) Iovi inventori hic aram statuisse memoratur Omnem victoriam Deo deberi professus. Gemoniae hoc in monte Scalae, locus erat praeceps, per quem facinorosi tracti excarnificabantur.

§. 2. Testaceus mons inter Aventinum et Tiberim, ex fictilium vasorum fragmentis congestus, quorum tantus olim usus, ut sub Numa septem omnino fuerint figulorum collegia. Sed opulentia Romanos denique ad aerea atque aurea etiam vasa convertit. Mirum est hunc montem bis mille pedes in ambitu, centum LX. in altitudine comprehendisse.

§. 3. Mons Esquilinus cum adiunctis.

Esquiliae, duo montes ab incolis olim, ut videtur, Ducibus, Cespius atque Oppius dicti, a Tullo exculti sunt. In his Iucus Martis, Iunonis laciniae, et Larium aedificia erant in modum carinarum exstructa, quae in templo Telluris visebantur. unde et dicta sunt Carinae.

§. 4. In loco Esquniarum altissimo, ubi nunc D. Antonii aedes Nero. Fortunae aedem exlapide phengite construxerat, quae clausaintus. laritatem diei retinebat. Hrc et Virgilii Maronis olim domus. haud procul a Mecoenatis, Patroni, et cultoris Poetarum studiossimi, aedibus. Felicitatis ibidem templum, in auream Neronis domum inclusum, quod tamen ipse exussit. Nec defuit Fortunae malae aedes, quod aversum eriam Numen adorandum Rom. sentirent.

§. 5. Rogi ibidem mortuorum corporibus incinerandis destinati, quae res ante Syllam Romae incomperta, ab illo, suo primum decreta coeptaque in funere; ne suis (ut ipse Marii) reliquiis post mortem inimici illuderent; atque ab illo ad solennem usum tempore traducta est.

§. 6. Sequitur Clivus Saburranus a Saburra nomen fortitus, cui arcus Galieni Imp. triumphantis annexus ex tiburtino lapide est. Nunc S. Viti a templo vicino dicitur. Haud procul in via Praenestina gemina ex marmore tropaea in mole eminent, C. Mario in Cimbrico erecta triumpho, quae a Sylla Marii aemulo, et bello civili victore, deiecta, a Caesare reparata, posteris tanti viri virtutem testantur.

§. 7. Domus Gordianorum in via Palaestina ducentis columnis, Thermisque iuxta exquisitis, celeberrima fuit.

Praeter murorum spondas, vix quicquam reliquum. Aqua haud procul martia saluberrimi frigoris, ut Plinius meminit, comperta, ideoque soli potui destinata est. Sed eam Nero corporum natatu infecit, ne quid in tota rep. intaminatum relinqueret.

§. 8. S. Mariae Maioris hic aedes est, auro marmoribusque ornata, Isidi olim sacra, nunc imagine Deiparae a S. Luca Evangelista depicta celebris. uti iuxta aedes D. Praxedis columna ilia. quam Christus, Virgis concisus, suo imbuie sanguine, veneranda est.

CAPUT XXII. Collis Viminalis.

VIminalis a viminibus in natis nomen traxit, portaeque vicinae idem tribuit, quae et Nomentana, quod Nomentum ducat, appellata; nunc S. Agnetis, a templo, olim Baccho consecrato, dicta. In quo templo vastissima ex porphyro lapide spectatur area, cui vindemiatores insculpti pueri, nomen fecere; ut Bacchi sepulchrum nuncupetur.

§. 1. In huius dorsi collis Thermae Diocletianae prae ceteris magna vetustate cognitae, cuius etiamnum admirandi operis pulchra manent vestigia. In his instruendis 40. Christianorum milia annis quatuordecim servire ccoacta. Prius tamen vitam, quam opus Diocletianus absoluit, et Constantino hanc laudem reliquit. Hic celebris illa fuit bibliotheca Ulpia, in qua elephantini libri asservabantur, qua se Vopiscus usum asserit. Campus proximus aquae vivae puteo nobilis.

§. 2. Ad dexteram Thermarum fuere horti Cardinalis Bellaii, amoenissimi, atque omni genere fructuum abundantes, plutibus per ambulacra Vererum Deorum signis distincti. Ad alteram Thermarum partem templum S. Susannae, olim Qui rino, seu Romulo. dicatum. ubi in via Quitinali horti sunt Rudolphi Cardinalis Carpensis. filii Alberti Pii Carporum

Principis, autiquitatis studiosissimi, qua mirifice hortum excolvit. Fons hic rarissimi artificii vincit cetera.

CAPUT XXIII. Quirinalis collis.

QUirinalis a Quiritibus nomen habet (ut qui Curibus ex urbe Sabinorum, cum Tatio Rege suo, ad hunc traducti sunt) nunc a Caballis, sive equis geminis, raro opere ex marmote, contra suos rectores obluctantibus compellatur, Basi statuarum inscriptum: Opus Phidiae et Praxitelis. Tiridates Armeniorum Rex, Neronem Romaesalutaturus, advexisse memoratur, qui vicissim summo Iudorum apparatu in theatro Pompeii peregrinum Regem excipiens, triduo ipsum quoque theatrum laminis aureis constratum exhibuit.

§. 1. In monte horti sunt cultissimi Cardinalis Ferrariensis. arborum illa varietas et species; et ut Labyrintheae cuiusdam silvae artificium expleaut.

Prope est domus Religionsorum S. Benedicti, qui aedis D. Pauli curam sustinent, oppositum his Palatium a Sixto V. aedificatum. cuietiamnum viciae testudines altissimae, ad Neronianae olim domus appendicem spectantes, unde urbis olim succensae iucundnm captabar spectaculum.

§. 2. Qua Saburram Quirinalis spectar, ressellati hodiedum ex conchiliis operis sacellum visitur, variorum siguris piscium affabre exornatum, quod Neptuno olim sacrum, nunc Bartholinorum horti includunt.

Palatium Comitum haud procul ex balneorum Paulio Aemilii ruinis erectum est, cui Innocentius 111. ex hac familia Pontifex turrim addidit. In hac parte Quirinalis celebris quoque domus Corneliorum, unde templum S. Salvatoris olim Saturno et Baccho dedicatum, agnomentum d cit. Salustiorum quoque domus hortusque olim nobilissimus, illic, ubi nunc D. Susannae aedes, inter

portam Salariam Pincianamque, excurrebar, suis utrimque vallibus colliculisque ornatus.

§. 3. In valle Quirinali Archimonium forum erat, qui Iocus post pila tiburtina dictus, ubi Martialis habitavit, et Circus Florae, ad floralia, in faedae mulieris honorem celebranda destinatus fuit. Flora enim elegantis, sed prostitutae amatoribus opulentis formae, cum ingentem mererricando vim coegisset pecuniae, Romanos ealegeheredes scripserar, ut natalem suum quotannis festis ludis recolerent. Qui, ut facti deinde turpitudinem honesto velarent titulo, Deam hanc finx ere praefectam Floribus, nomine etiam ad hanc fraudem opportuno.

§. 4. Collis Hortulorum, Pincius a Senatore incola dictus, ab aede D. Silvestri ad collinam seu Pincianam portam, secundum urbis moenia, extenditur. Hic cum Campo Martio, prilcis temporibus, urbis pomoerio exclusus erat. In colle, ex templo Solis arcus etiamnum superest, obeliscus eidem dedicatus concidit.

§. 5. Campus. seu via scelerata, a porta Collina ad salariam procurrens, a Virginibus vestalibus stupro violatis nomen accepit, quod illic flagitii compertae, vivae terra obruerentur. Ad laevam salariae ruine sese offerunt rempli Veneris Erycinae, quam Verticordiam dixere, quod illius ope virorum avers orum corda conciliari rursum nuptis crederent. Unde Augusto mense, celebri mulierum festivitate, culta est. Ludi agonales ad hanc porram frequentari soliti, eidem nomen suum tribuere.

§. 6. Tertio ab urbe Lapide Anieni Auvio pons impositus iam olim, Narsetis adhuc nomen praefert, infra quem Tiberi illic miscetur, ubifama est gigantem Gallum a Torquato (cui torques aureus e collo hostis derractusnomen reliquit) superatum. Memorandum sane, Anienem ob aquas nitro commixtas, infusasque Tiberi huius undas, longo incorruptas, suaves, salubresque tempore, ad usum mortalium reddere. Unde et hi, qui supra Anienis ostia Tiberim accolunt, utriusque adversus corruptionem aquas temperant. Idem Anio inter arenas amyg dalorum, anili et feniculi miscer figuras, ut non raro bellaria inter et tragemata Rom. ad iucundam hospitum ludificationem, apponantur lapidea haec fercula. Titus Celsus annis superioribus humanum

cadaver Anieni mersum in lapidem obdurvisse memorat, cuius ipse se testem oculatum affirmat.

CAPUT XXIV. Urbs Plana.

PRiusquam ad Ianiculum montem et regionem TRanstiberinam transeamus, relicta in urbe plana antiquitatis vestigia percurreoda sunt.

Theatrum Marcelli versatile, opus maximum pulcherrimumque capax 80. millium spectatorum, inter capitolium et Tiberim illic fuit, ubi nunc Palatium familiae Sabellicae, a Caesare inceptum, ab Augusto, sub nomine Marcelli nepotis ex sorore Octavia, finitum est. suis etiamnum ruderibus notatur, Bibliotheca Octaviae eidem iuncta fuerar.

§. 1. Circus Flaminius ludicris et venarionibus aptus, illic fuit, ubi nunc remplum Catharina, haud procul a Capitolio. In hoc, praeter Neptuni aedem etiam Vuleanus suam habuit basilicam, in quo canes sactilegis infesti, pro Aediruis, sacrorum custodes erant. Hinc non procul, anre portam Carmentalem incedendo, columna sese offerebat bellica, iuxta quam Romani, finibus iam Imperii latius propagatis, in eam torquere partem ia cereque hastam soliti, in quam bellum destinabant, quodangustioribus quondam terminis, iacta in hortilem agrum hasta, indicebant. Herculis magni tamquam patroni custodisque aedes Circo apposita, alteraque addira Herculis Copinor Gallicieloquentiae Principis aureaque ex ore profluencis catena celebris) quae illi cum Musis communis erat. qua robur eloquentiae ad flectendos hominum animos Romani venerati sunt.

§. 2. Theatrum Pompei inter tria Romanorum theatra (quorum alterum Marcelli et tertium Cornelii Balbi) facile erat nobilissimum, in Campo Florae Circo Flamminio contiguum fuit, ubi nunc familiae Ursinorum Palatium est.

§. 3. Thermae Agrippinae haud proculremotae, quas Agrippa novo opere eduxerat; ita ut ar cus et pavimentum ex vitro essent. Has tamen Thermae Neronianae, aliaeque, quas Alexandrinas iuxta ab Alexandro Severo Imp. dixerunt, magnitudine et raritate operis longe superarunt, quarum rumae iuxta templum S. Eucharii hodiedum visuntur. De illis non inscite Martialis. Quid Nerone peius? Thermis quid melius Neronianis?

§. 4. Pantheon templum Matri olim Deum Diisque cetens dedicatum, raro spectandum opere, nunc optata meramorphosi in templum veri Dei Matris translatum S. Marta rotunda dicitur. Nempe rotundum figura, septaginta septem, et in altum assurgit, et latitudinem excurrit cubitis, laqueata artificiose testudine, quae sola in vertice repando lumen admittir, argenteis olim laminis tecta aedes; sed cum has Constantinus Heraclii Nepos, ceterasque Romae opes depeculatus esset, plumbo initrata est.

§. 5. Campus Martius inter varios urbis campos, quorum P. Victor octo recitar, inter Quirinalem et Tiberim erat celeberrimus. Dedicatus is Marti est, post Tarquinium superbum regno pulsum, ibi et militum delectus habiti, et rudimenra militiae variis exercitamentis iuventuti inprimis tradita. Huc etiam per tribus ad comitia, novis Magistratibus creandis destinata, ventum est, eo loci, ubi septa vicina monti Citorio plebi in cudendae constituta era~r. Pons ibidem per quem illi qui suffragia tulerant, ne laturis immiscerentur, transibant. Unde Sexagenarii, quod ad suffragia pontemque non admitterentur, depontani senes dicti sunt. Nunc pars magna Campi inclusa maenibus, aedificiisque occupatur. Sepra etiamnum tenet columna Antonini Py 175. pedibus in altum assurgeus, concava atque interiori sui parte, sculptura eleganti, res gestas Imperatoris illius complexa, ad cuius fastigium per 207. gradus, enituntur, fenestris 57. lumen excipir. Haec cum undecim columnis porticus, er foro Antonini, reliqua sunt: quarum illae ad e dem S. Stephani visuntur.

§. 6. Obeliscus quoque e regione basilice B. Mariae Populi spectatur notis hieroglyphicis infignis. Hunc Augustus Cesar Hierapoli, cum aliis duobus, Romam transtulit,

atque in medio Circi Maximi erexit: centum ille ae decem pedes complexus altitudine, cuius umbra ita annum distinxerat, ut incrementa decrementaquc solis, hinc quisque colligerer, Plinius a Marphoride sculprum, atque so illo Philosophiae Aegyptiacae interpretationem proposita asserit, Naumachia ibidem in valle marria ab Augusto instituta, a Domitiano est instaurata. (Unde et nomen retinuit) quae iuventuri, ad navalia certamina exercenda, repcrta erat. ne quod belli genus inexperti adirent.

§. 7. Mausoleum Augustus omnium Imper, et cognatorum in valle eadem ad ripam Tiberis excitavit, Mole admiranda, candido ex lapide assurgebar, perpetuae viriditatis arboribus, circum tetieulato opere usque adopsum verticem, cooperientibus. Obeliscus latus urrumque claudebat.

§. 8. Aquae Virginis sons, haud procul a septis, aqua [orig: aquâ] salubri emicat, a Iuthurna Turni sorore illic mersa nomen Virginis traxisse creditu. Haec per Claudium Tiberium porta Collina, sub Hortulorum colle, inducta, atque a Nicolao V. Pontif, subtertaneis ductibus iostaurata, sola ex innumetis aquae ductibus, maximo olim lumptu comparatis, in usum civium superest.

§. 9. Palatium in hoc Mattio campo Rodolphi Pii Cardinalis Carpensis studiosissimi antiquitatum viri, qui iccirco per triplex Museum rarissima veteris aevi monumenra, inscriptiones in pretiosis lapidibus, et simulacra cum Deorum, tum hominum distribuit, In ceteris Venus, ut aiunt, Gnidia, tot laudibus scriptorum culta. et iuvenis, non minori operis artificio, suis corporis lineamentis ad stuporem expressus, praeter quos Satyrus puerque plorans, ac sua [orig: suâ] in imagine Socrates, nihil urbe tota videntut habere elaboratius, Sed et Raphaelis Urbinatis, et Michaelis Angeli, prctorum tora [orig: torâ] Europa celeberrimorum, opera visuntur; tum, locis geminis, libri antiquissimi in membranis Graeco, latino Hebraico, Arabicoque idiomate exarati.

§. 10. Via slaminia, ad quam Campus porrigebagur, a Co. Flaminio Cosl. Liguribus devictis lapidestrata, a porta flaminia, nunc popul, dicta, Pisaurum arque Ariminum usque excurrebat Iulius III. Pont. sub

urbanum illic praedium vineamque instruxit lon e amplissimam magnificentissimamque, fontemque iuxta in viam, publicae commoditati (ut fert inscriptio) derivavir. In area vero praedii fons ratissimioperis artollitur. In vicinis collie bus (qui ad pontem Miluium usque extenduntur) varia ad aestivas inambulation es aedificia, duos obeliscos et pyramidem altissimam reperias, cum novis antiquisque insctiptionibus. Eadem via, sed intra moenia in aedibus Pauli Ponti inter vatia simulacra, apri Calidonii a Meleagro caesi signum offendes, quod quingentorum ducatorm oblato pretio impetrati non potuit.

§. 11. Insula in Tiberi, quae olim Aesculapio, nunc D. Bartholomaeo sacta est, nata ferrur ex bonis Tarquiniorum, quos postillatam Lucretiae vim urbe proscripserunt, Campumque Martium et quidquid agrorum erar, Urbiaddixere [orig: Urbiaddixêre]. Verum quae in iis creveranr, tamquam execrande, huc in Tiberim conggsta accumularunt, unde terrarum alluvione Insula extirisse creditur, Lycaonia olim dicta, quod pestilentiae sedandae gratia, consultis libr s Sibyllinis, Aesculapium inde ex Epidauro Serpentisspecie (vitro in navem Romanorum illabentis) intulerint. quotquot vero lues infecerar, ub: insulam attigisseut, Serpensillis, adversus venenum pestis remedium fuit. Pons Fabricus (hodie quaivor capitum ab Hermis marmereis dictus) Insulam urbi iungit, Caestius vero (nunc D, Bartholomaei) candem transtiberinae regioni nectit.

CAPUT XXV. Ianiculus et vaticanus cum regione transtiberina.

IAniculus mons e Iano illic sepulto nomen traxisse creditur. Hic reliquiae etiamnum ex Numae Pompilii sequlchro ostenduntur. Hortis Martialis collis ille olim celebris et Statii Poetae sepultura fuit. Nunc transtiberini Farnesiorum hotti spectantur vario antiquitatis schemate distincti.

§. 1. Vaeticanus Mons sedes hodie Pontificum Rom. ex Laterano huc salubritate loci traductorum, tria maxime spectanda, templum D. Petri, Palatium h. erarchae et hortum rarissima am oenitate ex cultum continet.

Intrantibus Vaticana [orig: Vaticanâ] urbem porta [orig: portâ] primum sese offerunt prata, Quintii olim dicta, in qibus animum laxare Romava iuventus inambulando consuevit. Alia porta Aelia vulgo Castelli, ad Aelii Adriani Imperatoris molem ducit, quam sibi ille quondam et Antoninis sepulchrum e regione Mave solei destinaverat; nunc a Rom. Pontificibus in munitissimum Castellum (quod ab Angelo, in apice eminente, nomen trahit) versa, tutum his per secretos mearus ex palatio aditum praesidiumque exhibet, auchum firmatumque ab Alexandro VI. Borgia, cuius etiamoum insignia nomenque praeferr. Rotunda in medio turris affurgit, cuius diamerer ictu lapidis non transmittitur. Ex hoc se loco contra Gothos defendir Belisatius, et plures se Pontifices tuiti suntadversus ingruentes hostes. Pontem Castelli, cum inundans Tiberis corrupisser, Clemens VII. egregio opere instauravit, Principum Apostolorum statuis hinc arque inde impositis. Ex hoc ponte e regione Xenodochii S. Spititus, pontis triumphalis ruinae, per quem Capitolium triumphaturi adibant, hodiedum spectantur.

§. 2. Burgum illam dicunt Vaticani partem, quae a ponte vergit ad palatium, olim arboribus, nunc variis magnificisque ornatum aedificiis, ut Palatio Cardinalis Dandini et Strozzae, Campegiorum item, cui Parisiv um opponitur, et Caesiorum, ad portam S. Onuphrii, quod maximeillustribus antiquitatis monumentis celebratur, ut horumamantem unum hoc palatium abunde detinere possit. Unius Phryxiarietis e marmore candidissimo meminisse luber, et alterius generosi Leonis. illius basi inscriptum seoura simplicitas, huius innoxia fortitudol Museum quoque Cardinalis perquam Magnificum, et Bibliotheca librotum antiquorum, iuxta quam Cupido dormiens; quod Musae ipsi saporem concilient.

§. 3. Palatium Pontificis, in edito Vaticani loco, augustissimo situ eminet. a Nicolao III. Pont. illud inchoatum, a Iulio II. et Leone X. auctum perfectumque a Sixto V. aedificiis picturisque excultum variis, ad cum quem nunc

obtinet, splendorem emersit. In hoc Sacellum sixti. peramplo aequandum templo, in quo supra atam depictum Michaelis Angel: Banaroti opera iudicrum extremum spectarur, eo corporum habitu per artem expresso, utvivere, ac spirare naturam, terroremque omnia videantut, et examplar quoddam typusque pictorum sit.

§. 4. Horti ibidem sunt, ab amoenitate et oblectatione contuentium, Beluedere dici: Inter unius regionis peristylia, area media peregrinis arboribus novo culiu distincta. Inter cetara absolutissima artificum opera facile superat, quidquid Roma atque orbis eriam hoc in genete mitatur, Laocoon cum duobus filiis, quos gemini Dtacones Sinuosis flexibus (ut Maro Aeveid. XI.) implicant, Phinius illud tribus sui saeculi celeberrimis ex Rhodo sculptoribus Agesandro, Polydoro, et Athenodoro tribuit, mitaculumque artis Michael Angelus habuit. In cenaculo propinquo Cleopatrae morientis statua, ea arte ptoponitur, ur per vesles renuissimas, e marmore licet formatas, corporis forma numeris omnibus absoluta promicer. spectatur et labrum marmoreum in titi Vespasiani Thermis repertum, quod variis lapidum pretiosorum generibus incrustarum aestimationem pene humanam supetat. In Constantiniana aula, summorum in picturis artificium certantingenia. Victoria Imperatoris contra Maxentium ad pontem Milvium, in qua [orig: quâ] hic praeceps Tiberi cum equo mergitur, ne intriumphum traducatur, a Raphaele Sanctio Urbinate egregie adumbratur. Haec ex multis pauca, cum omnia prosequi longum sit.

§. 5. Templum S. Petri in Vaticano amplissimum, multorum Pontif. opera impensisque ornatum. Sacellum illi S. Petronillae, filiae (ut volunt) d. Petri adiacer, olim Apollini sacrum, ut et S. Mariae de febribus quondam dicatum Marti. In caemiterio e regione D. Petri sepulta peregrinorum corpora tempore brevissimo, intra horas 24. consumi, experientia [orig: experientiâ] multorum, compertum est.

§. 6. Xenodochium ibidem S. spiritus ab Innocentio III. conditum, et a Sixto IV. amplificatum reperies, quod amplissimis porticibus ornatum, trecentis circiter lectis in usum pauperum ordine dispositis et tapetibus instructum est. Haec ad illustriora Romanae urbis monumenta designanda rudi earum rerum Lectori suffecerint.

CAPUT XXVI. De Romani populi divisione.

ROma principio Regibus septem administrata est quibus, ob tyrannidem Tarquintorum, pulsis, Consulibus rerum sum ma delata est. qui cum Remp. belli gloria ad summum orbis imperium extuissent, felicitate proptia laborare coepit, quae adversitate nulla opptimi potuetar nam potentiorum interse aemulatione collisa, et civilibus quassata bellis, a Iulio ac deinde Augusto Caesaribus, hereditaria quadam imperii possessione adita uni rursum servire coacta est. Verum tamen ad maiorem imperii gloriam per illos evecta est, donec iidem quoque nimia opum potentiaeque fortuna ebrii, exteris partum iam imperium Principibus reliquere [orig: reliquêre], quod Germani multis saeculis, ad hanc usque aetatem propagatum, obtinent.

§ 1. Prima itaque Rom. populi divisio a Romulo facta est in seniores, et Iuniores: illorum delegit centum, quorum consilio omnia administrarer, unde et dimidiatam in calceis lunam deferebant; horum mille, qui pro Reip. defensione arma gererent. In Tribus deinde et Cutias divisi sunt, ut infra de comrtiis dicemus. denique in Patritios (alii Optimates vocant) qui genere, virtute, et opibus praestarent, et Plebeiols his titulis inferiotes. Illi vel rebus facris, vel profanis administradis in rep. prasectr erant: hiad agrorum pecorumque, tum etiam opisiciorum cultum destinari. Quos ut maiori concordia muruaque ope devinciret, illos horum Pattonos, qui causas imbelliorum tuerentur, liresque componerent; hos vero clientes ad diversa illorum serviria, tum subsidiariam aliquando pecuniae opem iussie esse paratos. Ira mutua devincti opera, per annos 630. magna consensione civium Resp. haec ad ratam potentiam est provecta.

stante, prior divifio nonnihil est immutata, nam admissi ex utroque ordine Equites, quorquor censum annuum quadringentorum nomeratent sestereium [orig: sestereiûm], et hi in album a Censore relati, annulo aureo, equoque pablico donabantut, qui si flagitio aliquo notarentur ad plebeium ordinem redactiscnt, et equo a Censore privati, Rursum ex urtoque ordine delecti Senatores; ut si qui patriciorum, nec in hoc quidem censerentur nun ero hiaptebe, nisigenere, nihil distarent. Fuititaque hoc pacto distributa resp. Senarores, Equires, et Piebeios, quibus omnibus Patriciiadmi scerentur. Quamquam et aliam quindam subortae deinde factiones divisionem induxerint; in Optimates scilicer, qui Remp. einsque trapquillitatem con munistodio tuereutur, et populates, qui favorem populi aucupando, seditionibus pascerentur.

§. 3. Tertia divisio in Nobiles, Novosatque Ignobiles eximaginum iure usuque est consecuta. Erant vero imagines, maiorum simulacta vulecusque ceia [orig: ceiâ], expressi, Parriciis in argumentum nobilitatis primum concessi; sed iis solum, qui Magistratum aliquem curulem (ut aedilitatem, Praetutam, Censuram, aut Consulatum) gessissent. Quod si qui ex sua familia primi hapc digpitatem adiissent, iis propriis tantum imaginibus, non vero Maiorum uti licoit, hominesque Novi dicti, nobil tatem in se auspicaturi. P. stquam vero per contentiones tribunitias plebeis quibusdam ad Magistratum aditus paturt, fuit et nobilitas communicata Ceteri itaque Ignobiles, sive ex Patritiis, sive ex plebe habiti, neque atria, aut funera, in quibus deferebantur, ad pompam exornare Maiorum imaginibus licuit. Quamquam in arriis nudae rantum effigies et superiori corporiks trunco expressae, in exequiis vero integrae, siisque in purpura auroque priaetextis ornatae, curru deferebantur, fascibus etiam securibusque, si vel Censor ule consul vel triumphator existeret, praelatis.

§. 4. Quarta fuit plebeiorum hominum, quorum alii Liberti erant, qui e servitnte Dominorum manu mittebantur; alii Libertorum scilicer filii, alii Ingenui Liberrinorum filii. ex his Liberti ac Libertini cives esse poterant; at nullo fungi munete publico, nisi

Lictaris, Apparitoris, accensi, Praeconis. Interpretis, Viatoris, Statoris, postea et scribae. Ingenuus et in tribu rustica ferre suffragium, et Magistratus plebeios solitus capessere. huius porro filius Equitibus, nepos etiam curiae accenseri poterat. atque ita in quinto denique gradu omnis servitutis nota lublata erat. Ratio manu mittendi varia fuir. vel enim, censum Domino indulgente, nomen suum referebant; vel e Consule, aut, ut factum postea, Praetore virga (quam vindictam appellabant) in libertatem vindicatus; vel ad pileum vocatus est; vel denique restumento manumissu. Quod si etiam inter amicos, vel per convivalem mensam, vel per epistolam id consecutus esset, libertate quidem, sed minore fruebatur; ut et is, qui stigmate servili nltatus aliquando fuisset.

CAPUT XXVII. De Romanorum Deorum varietate.

DE Diis Romanorum hic tautum pauca, cum cetera haberi poslint ex Palaestra Eloq. ligatae lib. i. c. 21. et scq. Distinxerant illos in caelestes, quos maiorum gentium vocabant, quibus Semideos, sive Indigetes (quod in Diis quoque censerentur) succenturiabaut: quales erant Hercules, Castor Pollux et c. tum illos, quos Virtutum, aut certorum affectuum censerent nomine: alios Semones, quasi lemihomines habebant, quos minorum dicebane gentium. De his ultimis nonnulla, alibi praeterita, tangam. Utappareat quemadmodum Romaniin caeca illa gentilitate, omnia ad Numinis alicuius vim honoremque revocaverint.

§. I. Pietati, fidei, Concordiae, Pudicitiae, Virtuti, Honori, Saluti, supra in descript. Romae templa esse constiruta memini. Pacis vero templum inter nobilissima Rolmae habirum est, in quo Titus Vespas. spolia templi Hierosolymitani dedicavit, quod sub Commodo Imper. malo Romanorim omine, conflagravit.

§. 2. Ex Diis Semoniub plures nascentibus praefecti erant. Opis numen invocatum, ut iis opem ferret, Nascio seu Natio nascenti aderat, Vagitanus seu Vaticanus vagienti puero. Cunia, seu Cunina cunas fovebat, Rumina mammas facilitabat, Educa seu edusa escam, Potina potum, Levana iacenti manus praebebat. Ossilago solidabat ossa, Nundina nono die maribus, femmis octavo nomen imponebat, Statilinus et Statana firmabat in gradu stantes, Fabulinus docebat fari. Paventia avettebat pavorem, Carnea et Carna vitalia fovebat, cui pulte fabacea et larido sacra siebant. Iuventas post praetextam iuvenilis aetatis curam agebat, quae cum Deo Termino Capitolio avelli non potnit, bono Rom. omine. Orbona Dea Orphanorum, Anculi et Anculae ancillarum praesides.

§. 3. Nuptiis Iugatinus praeerat, Domiducus sponsae domum deducendae. Viriplacaiurgiis inrer coniuges componendis, cuius in Sacello postquam matuae offensionis causas exposuissent discordiaposit [orig: discordiâposit]â, redibant in gratiam. Munturna novam nuptam viro conciliabat, Cinxia Iuno favebar nuptae, ut cingulum Virginibus tantum familiare auspicato deponeret.

§. 4. Partutientibus, praeter Lucinam et Latonam, Apollinis et Dianae Matrem, etiam Egeria nympha, Numae familiaris, Pertunda, dei Nixii, et Prosa vel Prorsa, sipartus rectus, si praeposterus, Postverta praeetat. Matri vero Matutae seu Leucotheae (ut Graeci) iam partu solutae supplicabant ancillis seclusis, quarum unam tamen introductam plures simul ingressae mulieres colaphis caedebant. Deinde non suis, sed liberis sororum in ulnasacceptis bene precabantur. Ut hac charitate Deae favorem mererentur. Bonae deae eaedem mulieres, viris domo egressis, nostutnis orgiis sacrificant. Cansae eius solennitatis apud scriptores dubiae. Alii cum Ope et Tellure hanc Deam confundunr, et Faunam, vel etiam Fatuam, a tando dicunt, quod intantibus vocem tribuat.

§. 5. Diversis actionibus hominum sua quoque praeerant Numina, Murcia ignavis, Vacuna oriosis, Strenua gravis, Stimula ad agendum impulsis, quibus et Ageronia Agoniusquefavebant.\ Horta ad honesta excitabat, Catius astutos cautosque reddebar, Volumnus et Volumna volentes, Volupia, cum voluptate, Lubentia ultro libentesque trahebat.

Vitula exsultanti laetitiae perfecta videtur. Unde et post victoriam, et profrogibus illi sacrisitatum. Averruncus mala avertere creditus, Angerona silentii Dea, cuius simulacrum ore ligato in ara Volupiae Romae propositum fuit, sic dicta, quod propititia angores animi tollerer, Ferunr in huius Deae turela Romam fuisse. quod ad magnarum rerum expeditionem consilia silentio regenda sint. Herem Martiam (Martis quondam sociam) colebant, qui novam hereditatem adierant, quae Romanis ex marre plerumque obtigit. Lavernam fures colebant, ut inceptis faverer, in cuius luco perobscuro soliti surta inter se partiti. Noeniam pro funeribus venerabantur, unde et carmen, in laudem defuncti a muliere praefica cantari solitum, nomen accepit. Libitina, orcus, seu Pluto, sepulchris praeposiei. Ceterum quibusque eriam humani corporis partibus suum Numen praefeccrant: Iovi caput, Neptuuno pectus, cinctum Marti, frontem Genio, Supercilia Iunoni seu lacinae, oculos Cupidini, vel. ut quidam, Minervae, aurem memoriae, dexteram sidei, dorsum tergusque Plutoni, Renes et inguen Veneri, pedes Mercurio, genua Misericordiae, talos plantalque Thetidi, digitas MM nervae consecrabant. de his aliisque D is vide S. August. 1. 4. et 9. de Civir. Dei.

§. 6. Fuerunt et Dii rustier varii. Varrio praeter XII. Consentes Vibanos a Iove in consilinmadhiberisolitos, quierant Diimasores: toriden Consentes, tum ex his, tum ex aliis, Agrestes constituit. Iovem Patrem, Tellurem Matrem, Solem et Lunam temporum atbitros; Cererem et Liberum fiugibus; Robigum et Floram, Minernam et Venerem, Olivetis et hortis: Lympham, et Bonum Evantum culturae praefectos. Sedab aliis plures etiam censentur. Pales Dea pabuli, pecorum pastorum que fuit, coius festa Parilia seu Palilia a Romanis culta sunt. de flora floribus praeposita, quam Zephyri coniugem singunt, supra dixi. Pomona pomis aderat, cuius Sacerdos flamen pomonalis dictus. Vertumnus seu Vortumnus rebus permutabdis, sen vertendis, in contractibus favebat. Seia, vel Segetia, aut Segesta Segetibus prae erat. Tutanus, et Tutilina a tutela rerum dicti, aram haec in Aventino ad pop. Rom. defensionem habuit. illum in fortuitis. ut Herculem malorum depulsorem invocabant, hanc inauspicato compallere nefas. Robigus

rubiginem biginem a segeribus avertere creditus. Boni Eventus simulactum, dextera pateram, sinistra spicas, ac papavertenebat. Pilumnus pinsendis frumentis datus, et a Pistoribus cultus. Picumnus (qui et Sterquilinius dictus) agrisster corandis. Nonius eosdem coniugalibus auspiciis praeficit. Bubona bobus, Hippona equis, Mellona mellificationi, collins collibus, lugatinus iugis montium, Vallonia vallibus, Rusinu ruri, Terminus agrorum sinibus, Silvanus et Pan agris pccoribulque, Priapus horris praeerat. Cloacina Venus fuita cloaca sic dicta in qua reperta fuit, ideoque sordibus deputara.

§. 7. Pavor, Pallor, Tempestas, Febris, sua etiam in Diis nomina, locum que sortita sunt. Cumque de adventu Gallorum voce caelitus lapsa moniti fuissent Romani, quod hanc neglexissent, Camillus ignoto Deo loquenti, quem Aium Locutium dixere [orig: dixêre], templum in via nova staruit. Ira Romanis solenne ad Deosreferre quae agerent, quae que paterentur uniucrsa.

CAPUT XXVIII. De Sacerdotibus, Auguribus, Pontisicibus, Sacrificiorum ratione, et Apotheosi.

LVperci Sacerdorum vetustissimi, Pani Lycaeo devoci, ab Evandro Arcadum Rege, in monte Palantio, seu Palatino, primum instituti .leguntur, quamquam anrc Saturnus, cum Iano, Faunusque eius filius, in Iraliam Deorum cultum (cum a vita agrelli ad civilem homines erudirent) introduxisse ferantur. Quistamen hic cultus fuerit non satis constat. Luperci itaque Pani Lycaeo (qui ob Lupos ab ocilibus arcendos a Pastoribus honoratus est) festis illis, quae Lupercalia dicta sunt. caesarum animalium pellibus lumbos cincti, nudi cetera, capras iugulant, pellibusque in corrigias dissectis, saltu per vicos dissoluto vagantur, obvicsque scuticis flagellant, quibus ulrto mulieres sese ad verbera offerunt, ratae his seseflagris ad

secunditatem proficere. Horum tres praecipue ordines memorantur Fabiani, Quintiliani, ac Iuliani, sic a suis in stitutoribus nuncupati.

§. 1. Potitios Pinariosque Sacerdotes Herculis, ipse sibi, inter Aborigines iam ab Evandro in Deum receptus, instituit, iubens quotannis indomitum iuvencum ritu graeco immolati. Duobus nobilium familiatum senibus Potitio et Pinario hanc curam primum dederat, cumque hic serius adesset, iussir alteri, cum tota posteritate, his in sacris tamquam mioistros deservire: quae resdeinde perpetua fuit, donec gens Potitia publicis hoc munus servis committens, uno anno cum stirpe tota quae in duodecim familias excreverat, triginta etiam puberibus exstinctis, funditus, divina [orig: divinâ] ultione, sublata est. Appio Claudio Censore, qui auctor fuerat, coecitate eriam percusso, unde coeci cognomentum tulit.

§. 2. Romulus Sacerdotes publicos sexaginta, e singulis curiis lectos, genere ac virtute illustres, instituit, iamque annum quinquagesimum agere voluit, et hunc honorem esse perpetuum, eosque et a militia et ab urbanis negoriis oneribusque exemit. Quin et ipsi deinde Romanorum Reges (utetiam inter Graecos consueverat) Sacerdotii munus honoremque sibi vendicabant, donec Regibus eiectis, Regem tamen Sacrorum rursum substituerent, quem tamen, ne hoc nomine insolesceret, Pontifici Sacrotum maximo, a Numa instituto, subesse voluere. Ceterum ex his 60. triginta Curiones erant, qui singulis curiis praeerant (diviserat enim Romulus populum in tres tribus, et 30. curias) Inter hos Curio maximus dictus est, qui comitiis curiatis reliquis praefectus erat.

§. 3. Fratres aruales, qui pro aruis sacrisicabant, a Romuli nutrice Acca Laurentie, deducti videntur. Siquidem illi duodecim erant filii, quibuscum semel quotannis adagrum procedens, immolaresolita; sed uno illorum defncto, Romulum ad numerum implendum substiruerat. In cuius rei memoriam, hoc deinde sacrificium, pari numero, Romulus perenne esse voluir. Corona illis spicea vittae albae alligata, prima inter Romanos cornona fuis ut Plin. .l. 17. c. 2.

per Romulum sua disciplina traducti sunt. Collegium illorum, tribus primum patriciis, post et plebeis quinque, denique, Sylla Dictatore, quindecim omnino Sacerdotibus constituit. Hi primum a Collegio, deinde et lege Domitia a plebe lecti sunt, quam vis magna contentione, ac permutatione variatum sit. Horum officium erat, non tantum ex avium garritu pastu volatuque, sed etiam ex animantibus, actionibus atque evantibus humanis, furura colligere.

I. Ex caelo augurium dabant tonitrua et fulmina. faustum quidem, si aut ad laevam, aut impari numero intonusler. Sie ex ortu in ortum recurrissent fulmina; vel si ex cussa nubibus a rerra resiliissent et crebris in sublimi micuissent ignibus: vel denique, a sinistra ad dextram effulsissent, non enim tam principium, quam exitus fulminum spectatus est. Infaustum erat sereno intonuisse caelo, hominelque, aut sacras aedesferiri: nata item ab occasu tonittua, vel per septentrionem in occasum procutrentia, multiplicatique ictus pati numero dissoluti. Maxime dira erant quae ab occasu in septentrionem porrigerentur. Porro varie fulmina partiebantur, nocturna Summano (quem Plutonem dicunt) diurna Iovi tribuebant, quae laera credebantnr, nisi ex Concilio Deorum missa essent. Bruta vocabant, quarum nulla appareret causa; alia quae ex causis fatidica. quorum et diversa apud Plin. l. 2. sunt nomina. De quibus vide Rosin. l. 3. ant. c. 9.

§. 5. 2. Avium aliae Oscines erant, quae oris cantu darentauspicium, ut corvus, cornix, noctua; aliae praepetes, quae volatu, qui li humilis esset, inferae dicebantur. Si rem, proptet quam augurium erat institutum, suo omine non impedirent, sinistrae; si impedirent, funebres, vel ab arcendo arculae dictaesunt: remores quoque a remorando: inebrae et renebrae ab inhibendo: alterae quae supervenientes felix auspicium alteratent: Volsgrae, quae se vellendo idem turbarent: supervacaneae. quae summo apici in si dentes canerent. Ex praepetibus erant Aquilae, Vultures, Buteones Sanqualis, Immusculus et c. Picus vero Martius Feronius, Parra et in Oscinibus, et Praepetibus habita. Quae porro, et quando, vel volatu, vel cantu augurium felix, quae infelix dare~r, hic [orig: hîc] apud Rosin. invenies, et in meo Speculo imaginum l. 2. c. 9. latius. Aquilae et columbae pletumque felices, milui et

hirundines in volatu infelices. In cantu, corvi a dextra, cornices a sinistra, spem non ambiguam faciebant. ab ortu corvi praesentem felicitatem, ab occasu, praesertim rauca, et velut strangulata voce, exitium portendebant. Gallinarum et bubonum cantus semper infaustus.

§. 6. 3. Quadrupedes auspicia movebanr, quae pedestria dicebantur. Lupi in castris, vel urbe visi incolumes, mali ominis est: ad dextetam pleno ore commeans boni et c.

4. Diri plerumque omivis erant, quae ipsis hominibus insolenter accidebat, ut offendisse pedibus, haesisse vestem, subito pavore concessum esse, salire alterum oculorum, tinnire aures, tirubare genua, stupere linguam et c. Hostilio Mancino Numantiam navibus ituro vox allapsa, Mane Mancine, cladem praenuntiavit; nam haud multo post Victus ipse deditusque an. v. c. 617. In sternutationibus marturinae infaustae, meridianae felices habitae. Unde fausta apprecandi sternutantubis consuetudo manavit.

§. 7. Captandi porro augurii, ex avium volatu, haec rario. Augur toga, seu trabea, ex purpura, coccoque in durus, arcem conscendens, augurali baculo, qui lituus dicebatur, descriptis caeli regionibus, votisque ad Deos pro salute praemissis, velato considebat rapite, caelum intuens, observato augutio praestolabatur, dum per simile illud augurium firmaretur, quod si enim posteriora essent dissimilia solvebatur prius. Viso autem augurio, nil cunctatus abibat, et si eunti aqua offerretur, hausta [orig: haustâ] manibus, vota inter preces concipiebat. ut perseverarer auspicium, quod alias inrerventu aquae solvi credebatur.

§. 8. Pullariis antiquitas multum tribuit, iis praesertim qui pullos Melicos et Chaldaicos observarent; ut sine horum pronuntiato, nulla domi comitia, autforis bella, magistratusque aliquis demandaretur. quod hae aves, tamquam Iovis internuntiae, eius voluntatem pandere viderentur. Summo itaque diluculo, imperato silentio (quod erat cavere, ne quid vitio ageretur) pullis in cavea detentis offam, ex pulte ut plurimum, obiciebant, qui dum sine mora cum impetu proruerent, avideque prensarent offam, ut ex ore decidens terram paviret et ita terripavium, seu tripudium solistimum (ut vocabant) faceret, dicebantur pulli felicem eventum addicere. Quod si contra prodirent cunctanter,

escam praeterirent, aut plausu alarum dissiparent, vel prorsus avolarent, damnare, vel non addicere sentiebant, ideoque pullarii differendum, aut mutandum propositum suadebant. Quos neglexisse semper infaustum Romanis fuit, P. Claudius primo bello Punico ascensurus classem cum auspicia ex maierum ritu fecisset, nec pulli escam captatent, proiecta in mare cavea: si esse, in quit, nolunt, bibant, progressusque cum L. Iunio Collega classem tempestate amisit, Iunio igitur publico iudicio sublato, ipse voluntaria morte ignominiam praeoccupavit. Sic flaminius ad Thrasimenum lacum cum xv. Rom. milibus ab Hannibale caesus, pullis non addicentibus: mirum inquiebat, si pullis esurientibus res geri, saturis nihil possit, signisque convulsis in hostem movit. Quod si pullarius mendax in auspiciis falleret, non in consulentis, sed ipsius caput verti creditum est. Ita qui Papirio Consuli pugnam contra auspicia addixisset, ipse in principio concidit. ut Liv. l. I. O.

§. 9. Quod pullos olim romanis, hoc in Lycia in fonte Apollinis et in alio Medorum lacu pisces per cibum avide sumptum, neglectasve quae in aqua obiciuntur carnes, signisicare de rerum futuratum eventibus memorant. Hoe fine quonda Draco in Epiro, bos in Aegypto, in Arsione Crocodilus asservata sunt, tanta semper futuratum rerum praenosiendarum cupidiitas, sape fallax, cum Doemonum fide subnititur.

§. 10. Aruspices ex victimis divinabant, hos Romulus als Etruscis primum sumpsit, deinde et Patriciorum filii ad illos ablegati, hac [orig: hâc] Aruspicum disciplina im buti sunt, quam aruspicinam ab extis victimarum inspectis dicebant. Porro, \vel ex viva omen victima captabant. quod adversum erat, si cunctanter ad aram accederet, si profugeret, si ictum falleret, si provoluta recalcitraret, exspiraret tar de, retinerer sanguinem: prosperum, si secus omnia. Deinde explorabanc exta, et iecur principio, quod si ruberer, si carerer labe, si geminaretur, si extremas ad interiora fibras convoluerer. laetum erat omen: triste vero si corrugatum, pustulis obsitum, loco et colore mutatum. Cor si palpitarer, flavescerer. corrugaretur, sine pinguedine esser, parvum, aut certe nullum (quod Iul. Caesare, eo quo caesus est die, bis accidit) infaustum omen est habitum. Ira deinde ad fel, lienem, et publmones contemplandos progressis, siquid minus sanum inregrumque occurrie, suis evenris sinistrum

interpretabantur: contraque, si vegera, distincta, simplicia, incorruptaque omnia. Flammae et am male omnia, si tatda, Iparsae, sumosae, sc tetroodote surgerent, contra si trauquille, ac sine strepitu, atque egestione tavillatum, si pure atque adconlumptae sinem victimae perdurateut.

§. 11. Flamines sive a capitis flammeo, velamenti genere, sive filo, quo si pileum deponerent, caput religabant (quod hoc plane nudo incedere nefas esser) appellari, tres erant maiotes, Dialis qu lovi serviret, prioceps ceterorum, Martialis qui Murti et Quitinalis, qui Romulo Sacrificager, Minores his ceterorum Deorum flamines postea ex plebe accesere [orig: accesêre]. Tres illi a Numa ex parriciis primum instituti, comitiis centuriatis creati, arque a Pontifice summo inaugurati, qui in causis sacris una cum Pontifice et Rege sacrorum ludres se debant

§. 12. Sua cuique, pro Deotum varietare, sacra ritusque. Diali religio erat videre armatum exercitum, unde Consul esse non poterat. Lictortamen illi, et sella curulis regia concessa est. Non illi fas equo vehi, non iurare; carnem inecotam, capram, fabam, hederam, neque tangere, neque nominare licitum. Pedes lecti in quo cubabat luto erant tenui circumliti, de hoc trinoctium abesse non licuit, neque in eo cubare alterum. Unguium ipsius et capillorum praesegmin a ad siliquam arbotem defossa. alium, nisi libetum hominem, numquam totondit. nodus ab omnicinctus parte abesse debuit. Tunicam intimam nisi tectis in locis deponere vectium. Uroiem, nisim morte non poruit dimittere, hac defuncta flaminio abiir, ne in hoc munere induceret altetam, Funus adornate, tangere mortuum, atque in busto absistere inconceslum. Vinctum, si aedes introsisser, solvi necessum erat, vinculaque per impluvium subaduciin tegulas, atque inde foras in viam dimitti. Siquis verberandus ad eius pedes supplex fieret, eo hunc die verberare piaculum erat. Tanta inter gentiles sacrorum hominum reverentia.

§. 13. Vestales erant principio quatuor dein de sex, quae ignem sactum in templo Vestae asservabant. Haea Pontifice Max. plerum que lectae, institutione Numae (Nam Romulus quodex Matre Vestalt esset, ad probrum diluendum neglexisse creditur) inter Sextum ac decimum annum, ut illibaiaeessent Virgines, per annos 30. his sactis tenebantur; ita ut decennio primo, ut ministrade ceremonias sacrorum

disceret, altero libere exercerent, tertio reliquas, ut magistrae, instruerent. acri disciplina a Pontifice coercebantur, verberibusque nudo corpore exceptis delicta expiabant. Grave vero ac triste nefas perpertuum in templo ignem earum incuria exstingui. quem, nisi colle ctis ex sole in convavo vitro radiis, accendere non licuit. multo maximum crimen erar virginitatem stupro pollui. Tales enim vivo elatae funere, amicis comitantibus, tota urbe summo maerore silentioque attonita, tamquam in funcsto omine, insubterraneam specum campi scelerati extra portam Collinam dimittebantur, in qua lectus paratus, Incernaardens, modicumque panis, lactis, aquae, oleique appositum brevisvitae, in claudenda mox specu, solatium. Ceterum postannum trigesimum exactum liberae illis nuptiae, at rato anspicatae fuerunt. Honor summus eis habitus hunc rigorem compensabat, Cum fascibus proxire ac deduci solitae, quod si quis prodeuntibus casu (quod iuramento contestandum erat) occurrisset, in vis maleficus ad supplieium ducendus, nisi cum ipso feretro vehererur, liber erat.

§. 18. Salios ita a saliendo dictos, Sacerdotes Martis 12. Numa Pompilius instituit ex Ordine patricio. quibus ancile (Scurtum caelo lapsum, cum imperii, quamdiu illud Roma asservaterur pollicitatione) custodiendum, inter plura ad illius imitationem a Mamurio Veturio facta, tradiddit. His vero et Numa carmen, primus ipse Romanorum, latio sermone composuit, quod festis Marti diebus mense Martio cum choreis militaribus per urbem actis concinerent. Huic carmini mamurii nomen insertum erat, qui hoc unum suae in dustriae praemium rogaverat. Erant autem Salii super pictam tunicam, aeneo pectorali induti, gladium, hastam aliudve telum dextra praeferentes quo scutum laeva suspensum ad numeros quatiebant, saltu quodque cantuque ad tibiae inflatae sonum temperato. Fuerunt et Salii collini ad portam collinam, ab illis palatinis distincti, qui tamen eriam armatas choreas; sed alio post fruges illatas tempore, exercebant.

§. 19. Fetiales a Numa, in collegio certo ex Particiis lecti sunt; qui faciendae conservandaeque paci, tum bello iuste inferendo praeessent. Ad hos itaque causae pacis, federum, bellorumque deferebantur. Ut de iute atque iniuria cognoscerent; hi Oratores seu Legati ibant, et pro se sociisque, de illata per hostes iniuria, quetebantur, ac bellum nisi aequa impertrarent,

denuntiabant: pacis item leges rationesque praescribebant, minus quoque legirime factam rescindebant, bellum iniuria slisceptum prohibebant: In his unus Pater patratus erat, auctoritaris praecipuae, cui et Pater erat superstes, quem vereretur; et filii, pro quorum salute curam gereret.

§. 20. Galli Sacerdotes Phtygii erant, Deae Cybeles, seu Magnae matris Ideae, vel ab auctore, vel a Gallo fluvio sicdicti, ex quo poti furere, seque evirare comperti sunt. Castrari enim hos necesse etar, postquam Phrygius iuvenis Aotys castitatem, in Cybeles servitio praestandam, violasser, ideoque in furorem a deo versus virili sopatte mutilasser, Romanisingenuis interhos esse decreto Senatus vetitum erat. Cybelin quotannis inter orgia cum planctu ad tibiarum et tympanorum sbnirum circumferebant. De Sacerdoribus Borae Deae actumsupra est.

§. 21. Praeterea Duumuiri Sybillini, librorum Sibyllinorum gratia constituri, qui lios tempore seditionis, magnae cladis, ac prodigiorum consulerent, arque ex iis facien da referrent. Nlimera~rur vero Sibyllae decem erantque mulieres faridicae, a locis regionum pleraeque nuncuparae, ur Persica, quae res, gestas Alexandri scripsir: Libyca, Delphica, Cumaea in Italia: Erythraea, quae Graiis Troiae eversionem praecinuit: Samka, Cumana, Hellespontica, Phrygia, Tyburs sive Albunea, quae iuxra ripas Anienis colitur. Ex his septima Cumana (quam Amatheam, vel dremophilen, vel Herophilen voa, cant) ad Tarquinium Priscum Rom. Rege~libros 9. (alii tres. solum asserunt) detulit trecentorum aureorum prerium por eis postulans. risie, contempsitque Rex, moxque illa tribus inignem proiectis, pro reliquis tantun dem exegir; quod cum iretum aspernante Prisco eribus aliis igne absumptis facerer, Rex motus religione, tres reliquos oblato pretio redemit. qui dein de libri aliarum Sybillaru, vaticiniis aucti sunt. Verum neglectis nominibus confusi, ut solius tantum Erythraeae distingueretur, et cumaeae, cuius librioccultabantur, pec nisi a Quindecimviris fas eratlegi. A duum viris enim ad decemoviros, ac denique sub Sylla ad Quindecemvirostransitum est, quibus libri Sibyllini commissi sunt. Rorro libriid temporis, paimo in palmarum foliis, deinde in corricibus arborum, denique in tenui catbaso exarati. Usi sunt denique et charta et membranis, publica etiam monumenta in plumbeis voluminibus asservata sunt.

§. 22. Itaque propter multitudinem sacrificiorum constituti sunt Triumviri Epulonum, quiludorum publicorum epulis praeessent; quibus deinde et Sylla septemviros praefeeit, ne quid neglectim fieret. Rursum, si vel aedes vota esser, vel conflagrasler; Duumviriaedis sacrae locandae, facium dae, et dedicandae, Quinqueviri murorum et rurrium reficiendorum, Triumviri conquirendorum sacrorum, et alii reficiendae aedis, creati sunt. Tanta erat et sacrorum cura, et ordo ministeriorum.

§. 23. Pontisices alii maiores e patriciis lectinovem; alii, et plures, minores dicti, assumptique e plebe. Ex horum collegio comitiis tributis populi Pontifex maximus legi solitus, cui omnium tota urbe sacroum cura, et rituum legumque sanciendorum poressas. Omnes illi sacrifici suberant; ille cum suo collegio nemini.

Hunc post Iul. Caesarem in vasit Lepidus, occupavit deinde Augustus perstititque apud Imperatores huius dignitas, donec Gratianus recusaret, Rexilli sacrorum comitiis centuriatis e patriciis creari solitus, proxime suberat; cui, nisi in scris alteri lervire nefas. huius uxor regina sacrorum appellara est.

§. 25. Ministri Sacerdotum utriusque sexus, prout sacra poscebant, varii. Fuerunt ad hoc ministerii genus adhibiti sacerdorum liberi, vel naturales, vel adoptitii, et ex his elegantissimi quique dum pubesceret; atque anuptiis abessent, Camilli et Camillae universim dictae. camillus Flaminius qui Flamini Diali serviebat, non nisi utroque parente superstite, cuius sob cura esset, admittebarur. ne qua corruptio eum depravarer. Par ratio Camillae quae Flaminiae urori ministrabat. Aedituus vel Aeditumus curam sacrarum aedium gerebat, Tubicines Tibicinesque sacris intercinebant. Pope laureati, et ulque ad ilia nudi, deductas ad aram victimas feriebant. victimarii ligabant victimas, ignem, aquam, molam, cultrum, et alia necessaria ad victimam, praeparabant.

Praeciae, sive praeclamatores denuntiabant sacra opificibus, ut opere abstinerent, ne si vidisset sacerdos facientem opus. sacrificium pollueretur. Praficae mulieres erant ad plangendum funus, certis modulis ad laudem defuncti, conductaet Designatores funebri pompae ordinandae praeerant:

Vespilibnes, seu Vespae mortuos efferrebant. qui a Vespereino, quoid sieri solitum, tempore nomen duxerant.

§. 26. Vasa et instrumenta sacrisiciorum praecipua erant, Thuribulum et acerra, qua tus recondebant; sympulum, vasculum quo vinum libabant; Capis, capides, et Capedines; Capulae etiam ac Capedunculae, urnae sictiles, seu ligneae cum ansa; Paterae seu Patellae, quibus vinum Diis offerebant; secespita, sic a secando dicta: culter, vel securis, qua ad victimam secandam sacerdotes usi sunt: Discus lanx erat, in qua carnes assae deposirae: Enclabira seu Anclabria vasa aenea: dolabra qua ad dolandum inaequalia utebantur; A quiminarium vas lustrale, aspersorium, seu aspergillum, quo aqua lustrica aspergeretur.

§. 27. sacrisicium ratio varia, Victimae plerumque maioribus, hostiae minoribus sacrisiciis adhibitae, nomina a victis hostibus traxisse putantur. Multae illarum differentiae. Praecidancae dictae sunt, quae pridie ante sacrificia solennia \mactarentur; suecidanea, quae neglectis primis hostiis, substitue bantur: eximiae, quae ex grege ad sacrisicium, praereliquis destinarae, (quod Diis optimum deberi crederent) ambiguae, circa quam hostiae in sacrisicio plutes: prodigiae, quae consumebantur: bidentes, quae cornigerae duobusque dentibus eminulis essent. Ambarvales, quae vel cireum arva ducerentur; vel per arvales fratres proagris mactatentur: Iniuges, quae numquam subiugo ductae. Ambegni. bos aut vervex dictus, cum utrimque agnus ad sacrisicium comitaretur.

§. 28. Porro singulis Diis suae erant victimae. Superis albae et impares, inferis nigrae et pares mactabantur. Iovi prodigiali ture et mola salsa, Iovi Flaminio bove candido litabatur; Neptuno, Apollini et Marti, tauro, verre, et ariete: Heroibus tauro, capro, et ariete: cereri primum lacte, vino, et favis, postea porca: eadem et Cybeli: Aesculapio capris et gallinis: Laribus gallo. soli et Marti equo: Ounae tauro: Iunoni agna: Veneri columba. Pani et Minervae capra: Dianae cerva: Libero patti melle, vino et lacte; intercum capro et hirco: Silvano porco: Fauno agna, vel haedo.

§. 29. Sacrificandi hic ritus erat. Sacerdos iuxta victimam, manu aram prehensans, a Iano et Vesta (quod ubique solonne) preses ad Deos quoque ceteros ordiebatur,

in quibus Iupiter Opt. Max. et Dii Partes omnes advocarentur, praeeunte verba solennia alio de scripto, et observante \alio, ne quid, aut praepostere, aut neglectim sieret rertio ad populum inclamante. favete linguis, silentia adstiictis\ tibicine sub haec intercinente, ne quid infaustum audirecar. Compertumque erat, errorem aut strepitum, intertutbantem dirum esse, et vel extis victimarum geminata capita, cordave; autsublata repente fuiss. Deinde Sacerdos fruges, aut molam salsam, addito ture masculo, capiti hostiae imponebar, quod immolare dictum est. Postea gustans ipse, seu libans, cum adstantibus, ex sympulo vinum, eo victimam adspergebat. qui ritus libatio dicebatur. quo facto, evulsas inter cornuasetas, tamquam primalibamina in ignem proticiebat, conversusque ad ortum, obliquum cultrum a fronte victimae ad caudam ducebat, et sic Diis oblatam iubeat ministros iugulate. quam excoritatm purgatamque ferreo cultro attente explorabar. Quo facto ministri, ex omni viscere ac membro, certas partes deci sas, farinaque involutas, in calathis sacrificanti deferebant, qui in foculum ex puris lignis accensum (olea, lautu, quercus, et cava putidaque arcebantur) proiecta confumebat. quod reddere, seu litare erat Denique et ipsi ad epulas versi, intet quassata cymbala, choreas ad numeros circum aras agebant, Diis suas laudes intercinentes. Unde praeclare Servius in 5. Eclog. Virg. Voluisse maiores, nullam corporis partem esse quae non sentitet religronem. Can tus animum, saltus corpora Di simpendebat.

§ 30. Consecratione et Apotheosi Imperatorum haec concludamus. Hanc Augustus primum pro iis instituit Imperatoribus, qui superstiribus, autsuccessoribus moriebantur. magnoque illa, et velut triumphali in funere appararu, facta est, post quam inter deos relati habebantur. Inprimis cerea defunctorum imago eburneo in lecto proposita, in vestibulo palatii, per senatores atratos, candidatas vero mulieres, cingebatur, ibatque per septiduum velut ad aegrotantem medicus, qui denique exspitasse nuntiarer. In forum deinde translatus ad magnificum aedificii substructi pegma, triumphali in habitu, pueros, puelasque per gradus dis positos carmenfunebre accinentes habuit. Hinc vero

instructissima ad Campum Martium pompa, intermaiotum imagines devictarum urbium simulacra, per senatores, armatamque militiam ac Pontifices efferebatur, postquam orationefunebri, pro rostris, successor illic, rogo, sub quaduplici tabernaculo, sibi inurcem innitente, constructo, cuius apex autatum currum sustineat, ita impositus est, ut secundum tabernaculum renerer. ubi post succensas herbas odoriferas, osculisque delibutam a cognatis imaginem, equestria deinde certamina, ludicraque spectacula, novus lmperator facem tabernaculo primus a dmovet, ceteris ignem ordine subicientibus, quo surgente, ex suprema pyraeparte aquila soluta dimitticur, quae in coeum defuncti animam deferre credebatur. Atque ex hoc tempore Numinis, instat defunctus colebatur.

CAPUT XXIX. De politia, et diverso Rom, Magistratu, deducendisque Coloniis.

POlitia est legitima Ordinatio reip. secundam quam alii praesunt, alii parent, ut Ariit 1. 3. pol. c. 4. Eius praecipue tres sunt species Monatchia, Aristocratia et Democratia, in prima Cesar, rex, aut Princeps unus: in altera Optimates: in tertia regit populus. His eodem ordine opponitur tyrannis, oligarchia, et Ochlocratia, quando iniuste unus, aut plures, privati tantum boni studio, dominantur, cum principatus omnis publici boni gratia institutus sit. Mixta politiae, seu regiminis species est, quando ex Monarchia et Aristocratia, sive etiam democratia dominatus miscetur, ut simplicis regiminis vitia caventur.

§. 1. Omnia haec politiae genera, tam cum virtute, quam cum vitio coniuncta resp. Romana ex perta est, Monarchicum imperium, sub primis Regibus, sub Dictaroribus, et sab Imperatoribus postea viguit, semperque in tyrannidem, dugeneravit. quam ex Regibus Tarquinius, ex Dictatoribus Sylla, ex Caesaribus Nero arripuit. Deinde sub

Consulibus, parisque potestatis Tribunis militaribus, et Decemviris legum seribendarum aristocraticum regimen fuit. quod tamen tertio Decemvirorum anno, et sub Triumviratu oligarchia corruptum est. Denique, Tribunispl. in remp. inductis, democtatia primas tenuit, quam saepe, tumultuante plebe, Ochlocratia interturbavit.

§. 2. Magistratus Rom in maiores minore sque; eosque vel ordinarros, vel extraordinatios, divisus erat. Inter maiores ordinarios

Rex primo fuit, qui divina et humana summoiure administrabat, habitus eius toga purpurea, et sella curulis fuit. Tarquinius Priscus corona usus est, toga picta, et sella ebaurnea. Regii corporis protectores trecenti erant, qui in urbe hastati, peditesque; ex tra urbem etiam, cum opus, equites Regem stiparent, sub tribus illi centurionibus, et praefecto uno, qui Tribunus celerum (hoc enim illorum nomen erat) dicebatur, proximaque a Rege dignitate erat.

§ 3. Consules deinde summum Romae imperium renuere, post Regem Tarquinium superbum urbe pulsum. Penes hos belli pacisque administrandae plena reti~o, donec Tribunipl. constiruti sunt, quibus intercedere ex populi voluntate Consulum decretis licuit. Insignia Consulum fasces (bacilli teretes erant) cum virgis et securibus, per duodecim lictores praelati fuere [orig: fuêre]. qui et via submoverent populum, et obvios equis iuberent descendere. sontes vero apprehenderent, plecterentque, aut virgis, aut securibus. Alternis vero mensibus, alteri Consulum aderant. Sella eidem curulis, et scipio eburneus, et toga praetexta, ante deos penates, primo die Magistratus sumpta. In principio aditi Magistratus vota in Capitolio, duobus bobus mactatis, Iovi faciebant. tertio dei ad amicos munera destinabant, spargebantque centum auri pondo in populum. quae sportual consularis dicta est iurabant deinde in leges reip. et resignanti Consuli, et in Comitio publico; abiturique magistratu rursum, nihil contra leges factum esse. In summo periculo reip. absolutam regiamque potestatem accipiebane a senatu, hac verborum formula: Videret, ne quid resp. detrimenti caperet.

subiecta illis potestate perstitere [orig: perstitêre]. quandoque etiam extraordinarii, et honorarii Consules, ad certum tempus accessere insignia etiam nonhihil mutata: nam toga picta, seu trabea et palmata (quae ante triumpnantium fuerat) usi sunt, et laurus alligata securibus, eriam ante Domos collocata, auratique fuere calcei ut in cultu honor auctus, in potestate imminutus esset.

§. 4. Censores aucta [orig: auctâ] Rom rep. anno primum urb cond 310. instituti, postquam Consules mole negoriorum obruti, iam per annos 17. censum nullum, fingulis quinquenniis iniri solitum, habuissent. Eorum officium erat, disciplinae publicae curam agere, arque in transgressores animadver. tere, nulla reis provocatione concessa. Quare primo, et numerum civium, et cuiusque facultates notabant. deinde deprehensos in aliquo scelere notare ignominia. senaroruem loco movere, praeterito inlectione nomine Equitem equo annuloque privare: eum etiam qui strigosum equum ex ner glectu aleret, impolitiae, hoc est, in curiae notare: plebeios minus recte agros, vineam aut arbores curantes, faciebant \aerarios, sive in tabulas Caeritum referebant, qui suffragio in tribe frustrati, in aerarium cum reliquis conferre cogebantur, qua lege olim Caerites, ex Etruscis, in urbem Rom. admissi erant. Haec tamen poena non erat omnbus perpertua, sed redimi novis meritis poterat. Ceterum censores infignia habebant Consulum, praeter fasces lictoresque. qiinquennio praefuere [orig: praefuêre] primum; deinde annuam semestremque hanc potestatem Mamertinus Dictator fecit. nemo bis, praeter Martium, Censorium idcitco dictum, adiit. Mori enim in hoc magistra tu infaustissimi erat in rep. ominis; propterea quod urbe a Gallis occupata mors Censoris praecesserat, alio infeliciter subrogato. Vode quenquam in demortui surrogare locum nefas, sed alteri sociorum (erant enim duo, et ut plurimum Consulares) magistratu eodem erat abeundum.

P. Clodius eorum dignitatem Tribunis substernere conatus est: quando legem tulit, ne quem Censores senatu moverent, ant notarent ignominia, nisi apud Tribunosp. accusatum. sed, non multo post, Metellus Scipio, Pompei collega, hanc legem antiquavit; stetitque deinde Censorum porestas, usque ad Decii Imperatoris tempota, plerisque tamen Imperatorum hunc sibiipsis honorem vindicantibus.

§. 5. Praetores (quod nomen primo Consulibus a praeeundo datum) duo primum ad hoc constituti; ut alter in causis Vibanis, alter in peregrinisius diceret. quod munus sorte partiebantur. cuius sententia tribus hisce verbis continebatur, Do, dico, addico: potestate pari, ut alter alterius decreto posset interrcedere. quamquam Urbanus potior; ideoque maior, et alter minor dictus est. Quaestiones, de quibus per annum ius dicturus erat, Urbanus in albo solebat populo proponere; sed has de causis tantum privatis; na publicas definiebant, qui a populo creabantur ad hancrem, Quaesitores dicti: priusquam perpetuae quaestiones de criminalibus constitutae essent; hoc est, perpetua iudicii forma ad harum causarum desinitionem praescripta, ne lege semper nova opus esser ad causam definiendam. Ex hoc enim tempore, Consorino et Manilio Coss. anno V. C. 605. quatuor Praetores additi, qui publicis praesiderent; atque unus causas repertundarum, alter ambitus, tertius de maiestate, quartus de peculatu cognoscerere. Sylla octo; Imperatores ad sedecim usque hunc numerum auxerunt; uressent, qui de vi, de fidei commissis, inter Sicarios, inter siscum et privatos, aliisque de rebus controversis. ius dicerent. Insignia fere communia erant cum Consulibus. Praeterta quae erat toga, quam purpura praetexebat) Sella curulis eburnea, Lictores sex dati, et Accensi qui statis temporibus citabant. Peculiaris erat Praetoribus hasta, et gladius, quo diiudicandi potestatem praese ferrenr. Verum denique sub Imperatoribus, et in illa multitudiae, potestas haec labefacta est, oneribus impensarum in ludis populo apparandis, et sacris bonae Deae curandis relictis: ut Boetius l. 3. de. consol. queritur.

§. 6. Imperator summus, devictis Pompei in Hispania siliis, redux C Iul. Caesar est creatus. Nam cum Senarus, Pompei secutus partes, victorem formidaret, his delatis honoribus eum lenire stu duit. Ut scilicet pater patriae diceretur. Dictator perpetuus esser, atque Imperator appellaretur. Praeterea Sacrosanctus haberetur, et Quintilis eius nomine Iulius appellarerur. Quae illo occiso, post Triumviratum Antonii, Lepidi, et Octaviani, illis civili bello exstinctis, ad huc solum, etiam auctis titulis, Augusti nomine delata sunt, mense alio augusto eidem consecrato.

Ad hos et Tribunitia potestas, et Pontificatus maximus translatus est, ut nihil in sacris profanisque nisi per iplos licerer; Consulatum sibi delatum C. Caesar respuit, ideoque hic titulus senatoribus maxime meritis relictus est, aut eis, quos sibi successores in impetio destinabant. Ita Augustus Marcello sororis filio defuncto quem successoruem oprabat, Tiberium Neronem generum, et Claudium Drusum privignum Principes iuventutis compellavit, altisque honoribus auxit. quem deinde reliqui Imper. secuti, quos successores vellent, hos eo ornabant nomine, consulatu quoque, Pontisicatu, aut Tribunatu delato. quamquam postea exstincta Caesarum familia, ad huius nominis memoriam Caesares dicti fuerint, qui electi denique Augusti appellabantur.

§. 7. Praefectu urbis ab Octaviano consilio Mecoenatis instituus ex iis est, qui reliquos magistratus administrasset. qui causas capitales, easque quibus provocatio competeret, in utbe, atque extra illam in Italia, paucis demptis, cognosceret, quietemque curarer in populo, numulatiorum fraudes et illicrta collegia prohiberet. Qui Magistratus etiam olim sub Regibus, cum ad bellum prosiciscerentur, tum ante Praetores in urbem introductos, quamquam extra ordinem, creari solitus fuerat. Praefectustamen Latinarum (feriae erant quibus Iovi in monte Albano prosalute latii, memores federis cum Latinis initi, sacrssicaban) semper mansit; cui, his tantum feriis durantibus, certa potestas erat.

§. 8. Extraordinarii Magistratus maiores eranr, primo Interreges, sic dicti quod post Reges olim substituti, interregni tempore praeessent. Utstarim post Romuli mortem accidit, quando ex ducentis Patribus lecti decemviri, quorum unus post alium quinque diebus fascibus atque imperio utebatur, quae deinde consvertudo etiam in Consulum interregno mansit, quando Dictatorem legimon placuit.

§. 9. Dictator summa potestate, omnique alio magistratu praeter Tribunatum cellante, lectus est; variis belli pacisque causis, quae per plures minus expediri, sed summa tantum auctoritate componi posse credebantur. Ur cum vesp aliter constituenda, legendus senatus, seditio

componenda coercendi potentiores, et cogenda essent comitia. L. Manlius Dictator lectus, ut clavo ad aedem lovis fixo (qui aenei erant, annorumque continebant numerum) pestem sedaret. Hi ex Consularibus, iubente Senatu, auspicato, noctis silentio, creabantur Faesces lictoresque 24, assignati; at spario semestris cum honore resignandi, nisi quod Sylla dictaturam productamin tyrannidem verterit. Italia exire, aut equum etiam conscendere, vetitum erat.

§. 10. Magister equitum, a Dictatore creato, pro auxiliari opera sublegi consueverat, sic dictus, quod in equites praeoipua eius potestas. ut Dictor, a quibusdam magister populi nuncupatus est. par fere auctoritas illius, quae fuit sub Regibus Tribuni Celerum, sab Imperatoribus vero praefecti Praetorii, ut essent a primo in rep. proximi.

§. 11. Decem viri legum soribendarum, cum absolura potestate, certeris Magistratibus ab dicatis, creati sunt, Comitiis centuriatis, postquam legibus ex Graecia per Sp. Posthimium, Ser. Sulpitium et A. Manlium transportatis, placuisset exlegem hactenus rem p. et solo arbitrio regentum administratam, certis legibus stabilire; quod plebs incerto iure adversus aequitatem multa fieri quereretur. Igitur anno Urb. c. 302. distributo inter seregendi, ordine, quo unus omnium insiguibus consularibus et praerogativa honoris summa utebatur, leges coniuncta opera decem tabulis conscripsare, litesque controversae summa aequitate decisea, et magna quiete administrata resp. est; ut omnes hoc decemvirale imperium praeferrent Migistratibus. Diu leges ad examen vocatae, post senatus consulto, deinde et plebisciro confirmatae, cum in praesentia Poutificum Augurumque, post rem divinam, collatis per centurias suffragiis placuissent. Denique aereae columnae. loco fort maxime conspicuo. incisae sunt. Sed cum Decem viris prorogatum iam in annum tertium esser Imperium; hi clan destino federe sanxerunt: ne inter se quis alteri ad versaretur, pari honore ac potestate essent, raro senatusc. et plebiscitis uterentur. Plebs et senatus cum omnes regiis videret insignibus prodire, duodecim cuique fascibus praelatis; accedente caede et ecii et iudicio Virginiae. damnatis Decemviris, hanc universe potestatem sustulere. Tanto facilius est aliis aequas leges condere, quam sibi observandas persuadere.

§. 12. Tribuni militares, post quadriennium, inquieta, et ad maiorem semper libertatem aspirante plebe, ex patriciis constituti sunt, potesate Consulari, ut decerneretur interea: an non conveniret alterum Consulum ex plebe deligi? an potius a Praefectis resp. administranda? Illud plebis votum erat. sed cum primi Tribunimil. vitio creati essent, abeuntibus Consules rursum substituti sunt. introducti illi rursum partim ex patriciis, partim ex plebe, denique anno urb. c. 396. plebe iam composita, expirarunt.

§. 13. Inter Magistratus minores Ordinarios. Quaestores Urbani aearii, ordine adeundi maneris, primi erant, ad aliis enim Magistratus pandebat hic viam. Nulli nisi annosnato 27, et decem stipendia annua promerito, dabatur. Anno Urbis Cond. 269. aucto aerario, Comitiis primum Curiatis duo Urbani sunt creati, ex patriciis: deinde et alii duo ex Consulibus, ad belli ministeria, adiuncti an. 332. At italia [orig: italiâ] iam stipen diaria [orig: diariâ], octo ex parriciis plebeisque assumpti an, V. C. 439. quo argentum primo signari coepit, denique 20 a Sylla 40. a Caesare creati. quorum munus erat, pecuniae publicae tam in colligendo quam expendendo rationes inire, signorum militarium (quae non ex velis, sed auro argentoque conflata erant) curam agere, praedas aliaque in usum publicum bona subhastare ac vendere, Legatos hospitio excipere ac deducere. Horum dignitas sub Augustis crevit, quando Senatus consulta illorum custodiae tradita, et Quaestores Principum qui Candidati dicebantur facti sunt. Sub Constantino vero legum custodes praesidesque, sua etiam decreta condere poterant.

§. 14. Tribuniplebis diu a plebe, per foenerarores oppresso, postulari, denique an, urb. c. 260. quinque concessi sunt. postquam auctore Siccio ex castris ad montem urbi vicinum secessisset, ac debitorum remissionem impetrasset, questa se neglectis domi rebus foris bello attineri, nec ex inopia posse domestica hoc pacto emergere. Impertrarunt vero, ut hic magistratus sacrosanctus esset, quem aut vi, aut verbis violare, omnibus capitale esser. liceret vero illi cunct s, quae adversari populo viderentur, intercedere. quod solenni atque unica voce Veto

solebat, tanta potestate, ut Senatum solvere, decreta eorum rescindere. Verbo quaelibet impedire, ac rollere posset. Neque in hac defensiva potestate substitereaucti numero (qui anno 297. ad decem excrevit) deinde et vendicata sibi porentia offendendi, ac nova moliendi, senarum cogere ausi sunt, conciones advocare, tabernas suo imperio claudere, iudicia exercere, leges et rogationes ferre. ita ut senatores, quamvis plebei, patricii ramen quandoque etiam, hoc officium prensarent. At Sylla Dictator luxurianrem potestatem valde accidir: Pompeius in primo suo Consulatu rursum erexit; ut in P. Clodio M. Tullius expertus est. Itaque quod Ephori, apud Lacaedemonios adversus illorum Reges, hoc Tribunip. in Rom. rep. adversus Consules et Magistratum fuere [orig: fuêre]. quique in seditionis remedium primo erant reperti, seditionis postea non raro auctores extitere. Urbe iis abesse non licebat. Domum etiam noctu, ad perfugium plebis, habebaut patentem. Unus, Ceterorum etiam Tribunorum actis, intercedere poterat.

§. 15. Aediles plebs una cum Tribunspl. a Patribus impetravit; ut illorum adiutores in rebus publicis curan dis, et causis quibusdam cognoscendis essent. Duo illorum ex plebe primum creati. qui, velut minuti censores, aedium sacrarum, privatarumque, operum publ. aedificiorum, funerum, rerum venalium, matrimoniorum etc. curam haberent. Unde Aediles plebis dicti. His an. V. C. 388. duo ex Patribus, Ludorum praecipue solennium in honorem Liberi Florae etc. curandorum gratia additi sunt, Aediles curules, a curuli sella ipsis concessa, dicti. Quibus denique C. Caesar, pro annona et refrumentaria providenda, duos adiecit alios Aediles cereales dictos. Hinc breviter Cicero de Aedilibus 3. de leg. Suntoque, ait, Aediles, curatores urbis, annonae, ludo rumque solenium. nam et Aediles curules magnifica quaeque urbis opera, ut templasportus, theatra etc. procurabant; tum etiam annonae congitionem curationem que sibi vendicabant. ominium autem maxime ad illos pertinebant causae et lites redhibitionum, in quibus de rei corruptae, quam venditor tradiderat, vitio compensando agebatur. Unde Calendis Ian. non aliter ac Praerores edictum

promulgabant, in quo lites, de quibus iudicaturi essent proponebant, quod Aedilitium edictum vocabatur. Unde horum Aedlium curulium praecipua ratio atque auroritas fuit.

§. 16. Triumviri, seu Tresviri, Capitales carcerum ac latomiarum curam habebant, de scelere eriam reorum ad columnam Maeviam cognoscebant, qui cum Romani cives non essent, abiectaequae tantum conditionis homines ius eis dicebant, utebanturque, ad reos plectendos. octo lictorum servitio. Erant et Triumviri nocturvi, qui arcendis incendiis praefecti, iuxta portas murosque habitantes, vigialbant: et alii Sanitatis, qui tempore luis exortae, magna in omnes potestate cavebant, ne propagatione serperet: et Monetales qui cudendae monetae praefecti erant.

Quatuorviri etiam viis curandis praeerant: in quos Censores hoc onus deriv abant, Quinqueviri, cis et ultra Tiberim, ob loci distantiam, aliorum Magistratuum erant ministri, eorumque hic munere fungebantur. Centumviri (sic dicti quod circiter numerum centesimum, ex 35. tribubus, ternis ex singulis, lecti, aequarent) iudices erant, qui plerasque rerum privatarum causas, ut de usu capione, tutela, gentilitate, alluvione, parietibus, luminibus, stillicidiis, testamentis etc. iudicio suo deciderent. Horum deinde, et numerus, et iurisdictio amplificata est.

§. 17. Extraordinarii magistratus minores erant. Duumviri per duellionis qui nominabantur, ut de hoc crimine in quirerent iudicarentque, quales primum a Tullo Hostilio Rege, sunt constituti, cum Horatius victor de Curatiis triumphans, occurrentem cum lamentis, ob virum interfectum, sororem confodisset. Rarus dein de illorum Duumvirum usus, quamquam Cicero rursum introductos queratur. Quaesitores seu

§. 18. Quaestores parricidii, vel rerum Capitalium, frequenter ex magistratu a plebe lecti sunt, quia de capite civis Rom. iniussu populi, Consulibus ius dicere non licebat. Res tamen denique an. V. c. 604. ad praefectos certis causarum generibus Praetores delata est, quibus prae esse atque exercere Quaesitoris munus concessum est.

plebs frumenti laboraret inopia, pondereque iusto ac munditia [orig: munditiâ] panis vaeniret. Hoc enim defectu metuenda erat seditio. Ita quoque Quinqueviri mensarii constituti, quibus curae esset, ne plebs aere alieno per faeneratores nimium pressa tumultuaretur, ideoque moderatione inter utramque partem certa, sed difficili, aequandae rationes erant. Clasfibus quoque instituen dis Duumviri navales interdum creati, uti legendo ex iuventute militi, Triumviri, quales etiam quandoque legendi senatus, aut recognoscendi tur mas Rom. Equitum, constituti sunt.

Romanis porro ad Monarchiam unius sub Octaviano Augusto redeuntibus, Imperator alios Magistratus prioribus fere, aut neglectis, aut mutatis constituit.

§. 20. Praefectus Praetorii in his primum facile locum occupavit, proxima ab Imperatore dignitate, hic enim praetorianis, hoc est, delectis ad custodiam Imperatoris, militibus, praeerat, et res praecipuas, summa auctoritate, administrabat; ut sub Dictatore Magister Equitum, nec denique licuit ab illius sententia in iudiciis appellare, Electi ab ipso Imperatore cingulo gladioque donabantur, cum illa quondam memorabili Traiani voce. Accipe glaidum, quo, si e rep. imperavero, pro me, si secus in me utere. Quod sub Constantino Praefectus Maxentio adhaerens perverse ausus est; ideoque illorum auctoritas propemodum eversa est, honore ac munere partim sublato, partim in plures ab Imperatore diviso.

§. 21. Praefectus et rarii constitutus ab eodem Augusto, quando ad militem alendum, qui imperii fines tueretur, aerarium militare instituit. quod suis ipse et amicorum donis auctum, vicesima omnium hereditatum et legatorum parte locupletavit, atque ad triennium tribus Praefectis commisit. quibus singuli bini lictores aliique ministri additi. Porro Fiscus. locus erat, quo universe pecunia publicis usibus asservanda colligebatur, quae ad Principis usum esset Eiscus Principis dictus est, cum alias aerarium publicum, vel privatum diceretur. Qui hivus iura tuebatur, Patronus, vel Advocatus filci, nuncu patus est.

§. 23. Praefectum quoque frumenti dividendi Augustus constituit. qui in annonae difficultate, vel frumentum, vel certe tesseras (ligna erant certis signis notara)

dividebat, quibus suo tempore oblatis frumentum acciperent, idque, vel gratis; vel leviori pretio, quo populi sioi favorem in suscepto recens imperio compararet.

§ 23 Praefectus Vigilium ab eo dem institutus, posta quam tributa [orig: tributâ] in 14. regiones urbe, leptem in ea Cohortes, pro custodia, sub Tribunis distribuie, quibus unum Praefectum dedit, qui noctu oberrare solitus, incendiis cavendis advigilabat. punitis, si quos ea in re negligentes deprehendisset. His duos Curatores lingularum regionum addidit, qui commoda iliarum apud Principem curarent: Denuntiatores totidem, qui siquid incommodi evenisset, denuntiarent, E plebe vero Vico magistri quatuor fingulis vicis dati, qui eos in quotidianis casious tuerentur. Decemviri denique Iudices erant, qui hasta praetoria fixa, ad eam centum virilia iudicia exercebant, de quibus paulo ante dictum. Decemviri iudicandis stlitibus (id est, super luibus) appellati.

§. 24. Provincialis magistatuserat, qui extra urbem Provinciis Rom. praesi debat. ad has enim qui consulatu gesto (vel sine hoc, quod rarum, consulari potestate) mittebantur, Proconsules dicti sunt: alli vero praetorum ticulo, atque auctoritate, praeerant. qui, si Consules belli, in iis provin ciis gerendi, causa advenissent, Propraetores appellati sunt, dignirate retenta. Annuus utrorumque magistratus, nisi forte prorogaretur. His aoe undum erat elapso remopore, lege Cornelia, intra dres 30. exercitu, rationibus successori traditis, vel legato ad hoc relicto, si is non dum adesset. Quamquam rationes C. sul. Caesat in duabus urbibus relinquendas constituit: Romae eaedem cum ipsi, tum aliis administrationis sociis, reddendae. Quod si avare crudeliterque multa gesta essent, repetundarum; si pecuniam publicam avertissent, peculatus; si exercirum e proviacia abduxissent, hostive tradidissent, maiestatis laesae reiagebantur. Quod si Proconsules, bello recte et gloriose contra hostes ad ministrato, redirent, consistentes extra urbem, ad senatum, in aedem Bellonae convenientem, de gestis referebant; et si annueret, triumphantes urbem subibant, Provinciale illorum munus erat, obire utbes, et de publicis rebus quaestiones excipere, ac secundum ius Romanum definire: privatas etiam causas, vel per se, vel per

socios Legatos Quaestoresque expedire; tributa, vectigalia, frumenta, naves imperare, Quibus in officiis, multi avare crudeliterque, ut de Verre Cicero ostendit, versati sunt. Provinciae Consulibus, priusquam consulatum inirent, decretae Comitiis centuriatis, et senatus consulto ornatae, hoc est, de exercitu, stipendiis, viatico, compitatuque provisum est: ne suo haec ipsi Consules arbitratu decernerent.

§. 25. Comitatus illius Legatos prae reliquis tres pluresve ex amicis; at fere de signante senato, complectebatur, qui consiliorum socii et aditores, privatas fere causas expediebant, vicem absentis sustinebant. His, cum exercitu, sui Tribuni conturiones etc. tum inter ministros scribae, Accensi, Aruspices, Medici, cubicularii, lictoresque (et quidem Proconsulibus duodecim, cum fascibus, praetoribus seni) adiuncti fuere [orig: fuêre], sumptu publico. nisi qui forte, lege Curiata non delecti, Provinciam obtinuissent. hi enim viatico ex rep. erant destituti.

§. 26. Quaestores, pro singulius quoque Provinciis, eisdem Comitiis lecti, proxima [orig: proximâ] a Praesi dibus auctorirate, qui supra Urbanos praetexta: Lictoribus, et Scribis, ad publicas tabulas conficiendas, utebantur. qui si forte mortui essent, Proquaestores, ab ipso Proconsule, vel praetore substituti, inferioris gradus habebantur. Munus illorum erat pecuniam publicam a Tribunis aerarii sumptam Legatis, cohorti praeroriae, et exercitui suppeditare; contraque Vectigales Provinciae reditus Romam in aerarium transferre.

§. 27. Praefecti quandoque etiam in Provinciis instituri; ut, post debellatum Antonium Praefectus Aegypti, qui ex ordine Equestri, non senatorio, ut reliqui, mitiori imperio, hunc populum, adversus rebellionem, contineret. Praefecti praefecturaurm inferioris ordinis(quod Praefecturae in Italia dicerentur urbes, in quibus ius et nundinae exercerentur) erant illi, qui a Praetoribus Urbanis ad has urbes, iuris dicendi gratia mitterentur Ceterum Imper. Hadrianus Italiae quadripartitae Consulares quatuor, iudiciorum causa, praefecetat.

§. 28. Coloniarum deducendarum grati Tres, quinque, septem, Decem, aut viginti cutatores praeficiebantur, qui Triumviri Quinqueviri etc. agrorum attribuendorum

dicebantur Solebant enim Romani gentem aliquam devictam parte agrorum multare, camque suis attribuere civibus, tum, ut Italiam Romamque subleurent; tum ut, hac velut custodia, sepirent nationes peregrinas. loco igitur pro Colonia designato, Romae senatusc. vel plebiscito numerus colonorum scriptus est. Hi sub curatoribus, qui suo cuique agros designarent, unius ductum ac signa sequentes, ad urbom, vel recenter loco commodo exstruendam, vel veterem aliquam instaurandam, suisque formandam legibus, ibant. Urbis vero agrorumque termivos, artrol ducto, circum seribe bant, Rmanisque dicimas ex frugibus, ex cetetis etiam pecoribus, rebnsque aliis, vectigal iubebant pendere. vae omnia auspicato fieri necesse erat. Solenne enim Romanis illud fuit.

CAPUT XXX. De iure Rom. Veteri et moderno.

IUs cum lege saepe confunditur; illud tamem generalius etiam non scripta, haec scripta tantum complectiturlus Romanum primis sub Regibus usurpatum Sextus Papirius libro complexus est, quod iccirco ius civile Papirianum est appellatum. Sed exactis Regibus, lege Tribunitia hoc in usu esse desiit, urbsque Magistratus arbitrio per annos ferme 20 est administrata, dum leges 12. tabularum a Decemvitis conditae sunt. De quorum sensu cum saepe disceptaretur, actiones in foro institutae sunt, et prudentum responsa accessere. Cum vero actiones certis formulis regerentur, in Pontificum penetrali abditis Cn. Flavius scriba, hoc secretum, ad certam fornam ab App. Claudio redactum populo evulgavit, fatis in foro propositis, unde ius civile Flavianum distum est. Quod vero ad interpretationem legum et aequisatis in foro artiner, quidquid communi cousensu prudentum in foro esset definitum, Iurisconsultorum

ded'ecreta, vel definitiones appallabant, constituebantque ius civile non scriptum quae postea in regulas Iuris, et libros quinque receptarum sententiarum Iulii Pauli ad filium digesta sunt. Verum ubi plebs a Patribus discedere, ac sub Tribunispl. auctoritatem sibi artogare coepit, leges, quas illa communi sententia [orig: sententiâ] statuit, plebiscita dicta sunt; quas vero Senatus ad populi totius moderationem, Senatusconsulta. Siquid vero edicto Piaetores, et aliquando etiam Aediles curules constituissent iuschonorarium, quod denique unus aliquis Dictator, aut Plinceps, Principum placitum, solitum est vocari.

§ 1. Lex autem universe magna cura ac religione ferri consueverat. Nam ante omnia lege Licinia et Aebutia cautum erat ne eam Legislator in suum, aur cognatorum privatum commodum rogaret, id est, conderet. Deinde ne una rogatione, pluribus de rebus, generis diversi ferret: quod lex Caecilia et Didia vetabat. lexitaque a legitimo Magistratu concepta, et in senatu primum proposita (nisi forte contra eum ferretur, ut saepe a Tribunispl factum) deinde promulgari, hoc est, vulgo per trinundinum (quod dies 27. complectebatur, inter quos tres nundinae essent) cognoscenda exponi solebat; ut statuere licerer, accipiendane, an vero antiquanda videretur. His lapsis Magistratus die fasto ad locum sacrum, inauguratumque iustis auspiciis, conveniebat. (donec P. Clodius, ne quid suis obstaret contra Ciceronem legibus, et auguria, et fasti diei observationem lege opposita lustulit) Hic postquam lex ab auctore suasa esset, quam praeco recitabat, licebat aliis, eriam privatis, adversus illam, ex rostris, aut alio editiore loco, disserere. Post haec sortibus in urnam missis aequatisque, ne quae subsultaret (hoc est, emineret prae reliquis) educta sunt, vel centuriarum, vel Tribuum nomina, ut suffragiorum his ordo defineretur. Quo facto, nisi Tribunuspl. intercederet, vetaretque perferri legem, auctor proclamabat: si vobis videtur, discedite. Simulque aderant qui diriberent, id est, distribuerent singulius duas tabellas, unam literis U R. (id est, utirogas) alteram A (id est antique, seu abrogo) signatarn. Cumque Tribus, vel Centuria, quae sorte prima erat, ideoque praerogativam haberet, ad pontes, seu mensas suffragiorum, quae duas sustinebant cistas, et pro Tribuum numero 35.

pro Centuriarum veor 193 etant, suffragium tulisset, denumeratis in utramque partem tabellis sententia illius, ex numero potiore, a praecone vulgabatur, qua ratione, ubi in reliquis esset processum Tribubus, diremptione suffratiorum sciscitabatur, vel antiquabatur lex. Scitam autem legem, acceptamque, cives iureiurando confirmabant, atque in tabulas aeneas incisam referebant. Porro Comitia in Campo Martio plerumque centuriata erant, in foro vero, aut Comitio Tributa et Curiata. In tributis minores magistratus creabantur, ut Aediles et Tribunipl. in reliquis maiores; in omnibus cerrae leges rogari poterant.

§. 2. Ceterum inter leges Papirianas quae Regum fuere [orig: fuêre], una fuit: Ne quid inaugurato faciunto altera. Ne quis praesentibus feminis obscoena verba facito: tetia Mulier si vinum biberit, domi ut adultera puniunto, aliae que quae apud Rosinum notatae leguntur. Ius illud posteriori aetate, ex innumeris veterum seriptis collectum digestumque, Pandectarum, seu Digesti nomine, per Iustinianum Imperarorem doctorum virorum opera est; Subdivisum in Digestum vetus, quod libros 24. complectitut. et Infortiatum, quod libris 14. tum Digestum novum, quod 12. absolvitur, variamque de Iudieiis, contractibus, testamentis, bonorum possessionibus, actionibusque per septem partes materiam complectitur. His accedit Codex ante Pandectas etiam libris 12. concinnatus, qui profanis legibus sacras praemittit. Deinde Authenticae, seu Novellae constitutiones Iustiniani, quae novem collationibus varias materias, ac postremo librum feudorum collatione decima complectitur. Porro Institutionum libre quatuor, breve aliquod iuris compendium proponunt. Cirantur haec opera per suos ritulos (sed plerumque abbreviaros, ut iccirco hos nosse oporteat) deinde leges et §. ad dendo, vel ff. quo significatur Digestum aut Pandectae (olim *ti= signum erar) vel C, quod est Codex, vel Auth. vel Novel. vel Inst. quod est Authenticae, vel Novellae, vel Institutiones.

§. 3. Aliud ius canonicum est, in totidem pene divisum partes. Decretum illud opus vocatur, quod Sanctorum Patrum sententias, a Gratiano anno 1193 collectas, continet, subdivisum in partes tres, quarum prima Distinctiones, in sua capita, seu canones distributas; altera causas, in quaestiones et capita distinctas, ac praeterea in causa trigesima tertia

quaest. 3 tractatum de paenitentia in 7. distinctiones sparsum complectitur: rertia pars de consecratione, quinque etiam distinctionibus per cap. seu Canones agit. Decretalium opus secundum, rescripta ad varias quaestiones diversorum Ponstificum exhiber libris quinque, Gregorii IX. Pont. auctoritate a Raymundo Sacellano collectum. Cui accessit a Bonifacio VII. liber Sextus Decretalium, qui legum iurisque materiam in prioribus neglectam tangit: illi an. 1231 hic 1298. vulgatus. Cui accesserunt Clementis V. studio, anno 1310. Clementinae Ioanne Papa post illum vulgante, ac postremo Extravagantes, quibus reliqua augentur, et stabiliuntur, quae iuris sunt Ecclesiastici. Decretum vero citatur in prima parte hac ratione. D 50. ponderet. Id est Distinctione 50. canone ponderet. In secunda parte hos modo 1. q. principatus. hoc est. 1. quaest. can. principatus. In tertia parte sic. De consecr. dist. 1. c. nocte sancta Decretales hac ratione. De foro compet. Si dilige~nti. hoc est: titulo de foro competente: capite: si diligenti. Ita porro in reliquis: nisi quod addatur. In Sexto, et Clement. et aliquando §. si capita sint longiora. Haec ad quorundam librorum erudite de legibus ac iure scriptorum faciliorem lectionem in elligentramque placuit adicere. Certe utrumque cum Infortiato digestum, tanta Latini sermonis puritate, ex Papiniano, Ulpiano, Iul. Paulo aliisque doctissimis veteris aevi viris collectum est, ut in politica vita foroque vix quisquam, extra huius usum, Latine proprieque loqui possit.

CAPUT XXXI. De veterum Iudiciis causarumque finiendarum ratione.

QUoniam vero, nec Orationes Ciceronis, aut scripta Iurisconsultorum, sine aliqua ludiciorum apud Rom. usitatorum ratione intelligi possunt, de his earumque formulis ac diversitate strictim agendum est.

Iudicia alia privata, alia publica: illa fere de controversiis, haec de criminibus instituta, unde causae civiles, et criminales dictae sunt.

§. 1. Causarum civilium pertractandarum ratio erat a criminalibus diversa. vel enim illae personas, libertatem illarum, adoptionem, tutelam etc. spectabant; velres, ut hereditatem, fideicommissum, usu capionem, cessionem, emptionem etc. vel densque obligationem, sive ex contractu aliquo, sive ex delicto ob damnum illarum ortam. Has vero causas primum Reges, ac deinde Confules, mox etiam decemviri, ac potissimum Praetores cognovere. Qui quidem causas, quas Iudicum longae difficilique quaestioni commirtendas non censebant, Interdicto absolvere consueverant; alias rigidiori Iudicum designatorum examini transcribebant. Interdicta vero, ut Iustinianus ait, erant certae verborum formulae, quibus Praetor aliquid fieri, aut iubebat, aut prohibebat. ut erant plerum que, quae de vi circa rerum possessiones, vel evenerant, velmetuebantur.

§. 2. Ante omnia tempus observatum, Nam inter dies alii fasti erant, quibus fari in iudicio licitum; nefasti alii, quibus vetitum; intercisi denique quibus partim horis certis fari licitum, partim vetitum. Feriis stativis certorum festorum et conceptivis arbitrariorum lege agi non poterat, ut nunc fere autumnales et aestivales feriae, ad vindemiam frugesque colligendas, dantur. Nisi quod causae Orphanorum viduarumque ac criminales exceptionem admittant. Tempus causae finiendae, olim brevioribus terminis circumseriprum, nunc alite contestata in civilibus triennio, in criminalibus biennio, extendi potest.

Diebus igitur fastis Praetores summo mane in Comitium forumve progressi, accenso, ut horam tertiam populo inclamaret, simulque qui lege agere vellent, accerseret. Actionem vero definit Iustin. Ius persequendi in iudicio quod sibi debetur. Talem igitur actionem a Praetore postulare, erat, aut iudicium, aut Iudicem in eam rem, de qua lis erat, postulare, ut re cognita, et iudicata, ius cuique suum tribuetur.

§. 3. Prima erat in iudiciis, estque hodiedum vocatio in ius ante hanc tamen expetitur privatim; malitne satisfacere, an secum in iudicio contendere; quod ni fiat, actor iniuriarum tenebitur. Si reus abnuat, nunc quidem libello conventionis, quo causa exponitur, Iudici oblato, citatur per Apparitorem. Olim vero ipse etiam Actor vocabat, et si

reus sequi detrectarer, apprehensa alterius forte praesentis auricula, rogabat; licetne atrestari? id est, re uti teste? quo annuente, manu iniecta ad praerorem trahebat. Nisi forte domum suum occupasset. Hinc enim extrahi vertitum. Quare talis edicto Praetoris vocabatur, et si ternae evocationi non paruisset bona eius a Petitore proscribi, possideri, ac distrahi iubebat. Hoc tamen disctimen secutis temporibus reus evitavit. Si satisdaret, fore, ut se in iure sisteret.

§. 4. Ubi iam venerat, editio actionis ab Actore facta est, proposita actionis species, qua [orig: quâ] reum conveniret, (quod nunc libello facimus) postulabatque, ut sibi liceret in adversarium intendere, solennibus id temporis verbis, quae nefas erat permutare. Tum Reus vicissim Advocatum causae suae hominem iuris peritum postulabat.

Quibus impetratis, Actor certa [orig: certâ] verborum forma [orig: formâ] vadabatur. Reum, id est vades petebat, fore, ut certo die (qui peren dinus fere erat) seiure, canssa iam expensa, sisteret. Vadimonio promisso, ac deinde concepto, per sponsores dignos, tertio die, qui comperendinus dicebatur, per Accensos vocati aderant; (aut si per absentiam illegitimam vadimonium alter, et praesertim Reus, desereret, litem perdebat.) Tum prior Reus, ubi tu es, qui me vadatus es? ubi tu es, qui me citasti? Ecce ego me tibisisto, tu contra et temihi siste. Progressum adhaec Actorem sciscitabatur: quidait? cui ille: aio (exempli gratia) fundum quem possides meum esse ex iure Quiritium vel aio te mihi dare, vel facere, oportere, prout causa prostulabat et haec responsio Actoris dicebatur, actionis intentio. Quod si insicians contra assereret. Et ego meum, non tuum esse fundum aio, ex eodem iure quiritium: Tum Actor satisdationem hoc modo postalabat. Satisda tenon deteriorem possessionem facturum. Qua [orig: Quâ] aos Reo praestita, sponsionem Sacramenti (hoc est cerrae pecuniae deponendae) exigebat, his verbis; spondesne quingentos (aureos) si meus fundus sit? Tum Reus spondeo; ac vicissim contendens sacramento, sive restipulans, stipulatorem interrogabat. Et tu, spondesne totidem, nituus hic fundus sit? cui ille, Spondeo, ni meus hic fundus sit.

§. 5. Porro cum in actione de rebus duplici iudicio, possessorto scilicet, et petitorio ageretur, illudque rerum substantiam, possessione veladeundam, vel retinendam; hoc vero

proprietatem, aut ius aliquod substantiae annexum, spectaret, in illo quidem (de quo superius exemplum fuit) consue verunt olim rem sibi vindicare manu illam apprehendendo, ut servum, aut domum dicebaturque actio haec vindicationis; quod si vero res abesset, ut aget, aut domus, ex illo glebam, ex hac stipulam in iudicium allatam (quas vindicias appellabant) manu conserta apprehendebant. Ad quam consertionem sic vocabat Actor: Fundus agri Sabini meu est, eum ego, ex iure Quiritium, meum esse aio, inde ibi ego te iure manis consertum voco. Cui alter Reus. Unde tu me iure manu consertum vocasti, inde ibi ego te revoco. Tum Praetor dicebat utrisque. Istam viam dico, inite viam Praesto aderat Sapiens, quo Duce inirent. Tum Praetor: redite viam, et eodem duce redibant. Mox prehensa gleba Actor. hunc fundum, air, meum esse dico. Subhaec Praetor enuntiat. Unde tu eum deiecisti, cum nec vi, nec clam, necprecario possidet, eb illum restituas, iubeo. Vel si de servo ageretur. Actore manus capiti imponente, his verbis; ego hunc hominem meum esse aio eiusque vindicias mihi conservari postulo. Tum praetor interdicens, Qui, inquit, nec vi, nec clam, nec precario possidet, ei vindicias do. Qua sententia is, qui horum insons esset possessionem remporolitis adibat, dum constaret ad quem iure pertineret. Melior est enim conditio possidentis, cum adversarius ad probationem iuris teneatur; possessor liber sit, maneatque, nisi convincatur possidere alienum. In ceteris causae formulae erant affines, quas hic omnes recensere longum sit.

§. 6. Ita litis intentione apud Praetorem formata Actor, vel Iudicem, vel iudicum (si res gravior esset) postulabat, concedente Praetore. Iudex vero alius publice iuxta leges decidebat litem; alius arbiter ex aequo privatim. Ad iudicium vero, vel Centum viri dati, si de iure potius, quam facto quaereretur; vel Recuperatores, qui de rebus privatis recipiendis, reddendisque cognoscebat. Si Reus contra Iudicem legirime non exciperet, praetor mandabat. Esto Iudex, et si pateat sundum Maevii esse, nec Servilius possidere sinat, Servilium dammato. Iudice cum hac similive potestate constituto, test um Praetor numerum designabat, quales plerumque decem. Daro vero acceptoque iudicio visi Tribunipl a factiosis apappellati, au xilii causa vintercederent, satisdationes praestitae sunt, quod iudicatum solvi et rem haberi ratam velint. Quod si actio in personam debitoris esset, Procuratores

causae satisdabant, et Actorum quidem de rato, Reorum de iudicato solvi. In causis bonae fi dei Arbitro commissis, pecunia aliquando utrimque deposita est, quae compromissum dicebatur, ut fidem obligarent.

§. 7. His factis cum ad rectes utrimque provocassent, litem contestabantur, et in perendinum sibi dierr, coram Iudice adfuturos condicebant, unde comperendinatio haec, sive condictio est appellata. Quae si cum peregrino intercederet, rertius hic dies status erat. Hoc abesse (nisi quis sontico, id est, gravi morbo, aliave legitima causa destineretur, ant absens post sex menses tertia citatione comparuisset) peremptorium fuit. Cum adessent; Iudex in Comitio ad arma, quae Pateal Libonis dicitur, (Accii Navii illic novacula una cum cote divisa, in puteo erat defossa, ubi Iovem lapidem iurare Rom consueverant bis verbis Si sciens fillo, ita me eiciat Diespitet bonis, salva urbe et arce, ut ego hunc lapidem) utabat se ex animi sententia iudicarurum, secundum leges. Deinde utrrumque litigatorem ad iuramentum calumniae vocabat, ne quis cui volens iniuriam faceret. Quo peracto, Litigatores, vel Patronis eorum, brevem primo causae fecere expositionem, quam causae coniectionem dixerunt Denique Oratores seu Patroni testibus, literis, argumentisque fuse diserteque ieter se contenderunt. In centum viralibus tamen causis, res per partes, atque in orbem consultationibus mutuis expensae sunt, ut in causis Rotae Rom. hodiedum consue vit, et Decem viris saepe causa ante ad praeiudicium ferendum delata est. Denique caussa utrimque perorata, post meridiem sententiam Iudex ferte solitus est, diversis, pro causarum diversitate, formulis, additis hisce verbis, Siquid mei iudicii est: aut, si obscura res etiamnum maneret, sibi non liquere.

§. 8. Senten tia iam lata [orig: latâ], in causis arbitrariis, si Reus Arbitrio non pareret, Actori iusiiurandum in litem deferebat, ut quanti litem aestimarer ediceret; quo facto, Reum non tantum in ea, quae stricti iuris fuerant, sed etiam in aestimationem Actoris iuratam damnabat. Porro iudicio causarum absoluto, quoniam fieri poterat, ut in actione intentata, vel reculata, vel etiam definita, aut Actor, aut Reus, aut Iudex, mala fide, aut errore quaepiam admisisset corrigenda, tria alia dabantur iudicia. et Reo quidem, si inique deiectus esset, restitutio in integrum data est, vel si post 30. dies iudicatum non faceret, vinctus a Praetore

addictus est in carcerem creditori, quae erat contra Reum adictio facta creditori. Aliud erat iudicium calumniae in Actorem, si calumniatus fursse argueretur, id est, accepta pecunia [orig: pecuniâ] litem intendisset, aut neglexisset; aut depectus, noc est, turpiter pactus esset. Tertium iudicium exercebatur in Iudicem, vel Arbitrum pecunia corruptum; aut doli, neglectusque convictus. quibus casibus, Iudex suam fecisse litem dictus est, et per iudicium falsi damnatus, veram aestimationem litis praestare cogebatur. Denique etiam, abrogata [orig: abrogatâ] lege XII. tabularum, lege repetundarum, in Iudicem actum est. Et haec de causis civilibus, quae demptis illis Praetorum formulis, Iudicum assignationibus, et oratorum concertatione, etiamnum suum usum fere in iudiciis obtinent.

§. 9. In criminalibus ratio procedendi aliquantulum erat diversa. Haec enim iudicia plerumque habebantur publica, quod reip. bonum laederent. Ideo, vel Praetore. vel Quaesitore, aut Iudice quaestionum (pro diversis reip. temporibus et scelerum conditione) Iudices constituente, adversus quos Reus Actorque non possent excipere hac methodo processum est. I. Accusator Praetorem accedens, petebat facultatem sibi dari criminis causa aliquem in ius vocandi, quod vocato, et apprehenso, adductoque (si tamen adesset, nam et contra absentes actum) postulabat, ut sibi liceret nomen ac crimen deferre. quod dato, per Praecones certo die citatus, nisi compareret, damnabatur, Unde postulati maiestatis, aut repetun darum dicebantur. Quod si plures Accusatores concurrerent, et de certis eligen dis per Praetorem deliberaretur, aut etiam de Iudicibus acceptandis, vel repudiandis, consultaretur, dicebatur divinatio, qualis in Verrem Ciceronis fuit. Ubi Accusator et Reus comparuissent. ille ante omnia calumniam iuravit, hoc est, se nihil calumniandi gratia facturum. Tum Reus Vadimonio praestita. Ecce me, sisto me, et tu siste te, quid ais? Cui Accusator: aio te peccasse contra hanc legem etc. In Praetura, v. g. spoliasse Siculos, si Reus inficiaretur, postulabat Accusator, ut inter reos eius nomen reciperetur. quod erat reum facere, et legibus interrogare, atque ex hoc tempore delatio nominis facta erat, quae intentioni litis in causis civilibus respondebat.

§. 10. Subhaec Iudicum sortitio, vel editio facta est sorte videlicet, vel electione, praesi dente fere Quaestionum Iudice. Accusatores deinde et Patroni (nam plures accusationis defensionisque partes, inter se, plerumque diviserant) illi, per dies aliquot, crimina prodebant, eaque per testes tabulasque rationum vel auctionum; vel pactionum aliave scripta, tum etiam per quaestiones servorum tormentis subiectorum praesertim in caedibus admissis, denique per argumenta coniecturasque vitae anteactae probabant. Prima die plerumque, post crimina recensita testes interponebant; alteraperpetuam accusantis orationem complectebantur, quae in totam rei vitam stricta, erat liberrima. re enim ad forum deducta [orig: deductâ], dixit Accufator quae voluit. Hac oppuguatione, per dies quandoque viginti producta (tamdiu enim lege Cornelia visum licere) defensio instituta est, quae totidem extendi diebus poterat, munere inter Patronos diviso. In hac. aut factum negare, aut nomen facit; aut iure factum, probare contendebant. Ut in causis repetundarum, et ambitus negabatur plerumque factum (ut patet in Fonteio Flacco, Muraena, Plancio) in causa maiestaris ratio facti, (ut pro Cornelio) In caede ius facti (ut pro Milone) saepe propugnatum est. Quandoque pro Rei, etiam Laudationes, a patrocinio, vel leiunctae, vel coniunctae instituebantur. Talem praeposuit defensioni Cicero, pro Flacco, inseruit pro Cluentio, subiunxit pro Caelio. Et in his iudiciis defensio semper accusationem sequebatur. Quod si tamen, post primam actionem Iudex, vel Quaesitor, qui Iudicio una, cum suis Consulto in us praecrat, Reo comperen dinationem in dulsisset, in hac defensio accnsationi praemissa est. Ita Cicero libris quinque Verrem desensum accusavit.

§. 11. Postquam vero urerque orator se dixisse significaslet solenni voce Dixi; Praeconis idem voce denuntiatum est, et Praetor Indices in consilium misit, id est, tres singulis tabellas dedit, prior litera A, altera C, tertia N. L. Absolutionem, Condemnationem, et Non Liquere causam (quod alia voce dicebant ampliare) significabat. Harum aliqua in urnam appositam missa, ferebant sententiam, dum interea Reus ad implorandam misericordiam pedibus Iudicum adstratus procumberet. Mox diremptis tabellis Praetor, seu Quaesitor, Iudicum cognovit suffragia, quibus si

damnaretur, praetexta [orig: praetextâ] deposita [orig: depositâ], ferebat hac fere formula sententiam Videtur vim fecisse, atque eo nomine aqua et igni interdico.

§. 12. Damnato Reo, siquid damni cuipiam dedisset, aestimatio litis facta, qua statutum, avid cuique refundendum, tum deinde adhibita in delin quentem animadversio: vel in mulcta pecuniaria, quae, si non esset solvendo, ex bonis auctionis subiectis haec subducta est. qui emissent sectores dicebantur: vel talionis poena (id est pari damno, quod dederat) multatus, vel infamiae nota plexus per censores, privilegiis urbis et omni magistratus obeundi iure privabatur. Vel aqua et igni reis interdictum, hoc est, proscripti Italia sunt, aliisve poenis subiecti, prout sceleris et iudicii ratio ferebat.

§. 13 Absoluto vero Reo, geminum adversus Accusatorem iudicium exerceri poterat; alterum Calumniae, si falso erimina imputasse sciens deprehenderetur; alterum Praevaricationis, si cum Patrono Reove collusisse, nec serio causam prosecutus esse agnosceretur. Illud forntis inustione; hoc infamiae poena [orig: poenâ] luebatur. Si per errorem crimen detulisset, im punis erat. Quod si igitur ludex diceret: Non probasti, pepercit. Sin, calumniatus, aut praevaricatus, condemnabat.

§. 14. Postremo [orig: Postremô] abservandum, non omnia iudicia per constituros Iudices modo supra dicto disceptata atque absoluta esse; sed quaedam illorum sibi populum Rom. sub Magistratus, aut plebem sub Tribunorumpl. directione, in Comitiis publicis, per suffragia ultimo decidenda vendicasse. quod quidem Comitiis curiatis factum sub Regibus, postea vero populus Rom. crimina perduellionis, sive iudicia capitalia, in quibus de poena mortis contendebatur, centuriatis fere comitiis; plebs vero iudicia minora, quae ca pitis non essent, Tributis absolvebat. Ceterum ordo agendi hic fuit. Magistratus, seu Tribunus, siquem reum agere et accusare decrevisset, eum publice ex Rostris populo per Praeconem denuntiavit, reumque citavit, qui si non adesset constituto die, per cornicinem ad foras domus missum evocavir, accusationemque ter intermissa die peregit. Ubi ter accusasset, rogationem ternis nundinis promulgavit, in qua Rei crimen eiusque poenam exposuit, quartamque

ultimis nundinis accusationem, nisi quis intercessisser (quod et Magistratus alius, et populus exoratus a sordidatis poterant) intulit. Post quae Reosacultas defendendi sui facta est. Quibus peractis, dies comitiorum ac iudicii Reo populoque per Praeconem et Cornicinem classicum iuxta domum. et circum moenia inslantem, denuntiata est, nisi Accusator cessisset, his verbis, non moror; aut intervenissent auxilio alii. Hoc in Comitiis die comparendum, si morbus sonticus, aut funus curandum non obstarent, vel etiam auspicia iudicium sustulissent. aut denique volunratio exilio poenam non praevertisset. Ubi ad Comitia ventum, Magistratus accusans, hac similive formula rogationem tulit. Rogo vos, velitis iubeatisne, ut Miloni aqua et igni interdicatur? Cui si vel populus, viva voce responderet: volo iubeo, uti rogas, vel ad pontes tabellam daret V. R. (quorum utrum que diversis temporibus usitatum, damnatus erat Reus: aut si antiquaret, absolutus. Ultimo in reos animadversum varie pro meriro est. Liberi fere de saxo Tarpeio praecipitati, servi in patibulum, aut crucem acti, virgis tamen ante ex more caesi. Securis etiam et laqueus in usu erant, tum eculeus ad veritatem e servis extorquendam. Contumeliae gratia corpora in Tibrim, aut ad scales Gemonias contemptim quandoque abiciebant.

CAPUT XXXII. Ratio Iudiciorum huius temporis, tam civilis, quam criminalis.

HIs ratio Iudiciorum huius temporis brevissime subiungenda, ut lucem invicem praestent, accipiantque, neque rudem in his causis Oratorem legendo, scribendove morentur.

§. 1. Dividitur Iudicium, ex persona Iudicantium, in Ecclesiasticum et saeculare: ex re quae in Iudicium venit, in possessorium et petitorium. Civilis et criminalis causae ex modo procedendi Iudcium, in Ordinarium et extra ordinarium. Ad Ecclesiasticum iudicium lis omnis de bonis Ecclesiae,

Sacramentisque (in quibus et Matrimonium censetur) tum cler universi spectat, qui in saeculari iudicio (nisi ut alium istic Reum conveniar) comparere, etram cum voluerit, nequit: cum hoc privilegium Ecclesiae sit, non personarum. Quod si ramen maioribus non dum Ordinibus initiatus, si bigamus, si ioculatoriae arti deditus, si in assassinii crimine (quod sicariorum est pretio conductorum) deprehensus fuerit, hac praerogativa [orig: praerogativâ] indignus, ad iudicium saeculare trahi poretir. Quamquam et Clericus ratione feudi, Domino suo saecula i (cum de illo iis est) ut vasallus obnoxius relinquatur. Ceterum Iudex saecularis Ecclesiasticum condemnans ab Ecclesia, usque ad emendationem, submovetur c. 2. extrau. de foro compet. nisi tamen is fuerit praefectus universitatis Principis auctoritate institutae, qui de membro universitatis, in causa ad hanc spectante iudicium tulerit. l. 3. ff. de Colleg. illic. De possessorio iudicio supra egimus. eliqua notione vocis obscura non manent. Cum ordinarium illud sit, in quo consueta iuris via, per citationem, libelli oblationem, litis conrestationem, et calumniae iuramentum, ad probandam actione transitur; a sedente demum Iudice fertur sententia, atque executioni mandatur: nisi per appellationem revisionem aut supplicationem suspendatur. ut haud multo post videbimus.

§. 2. Personae ad Iudicium requisirae sunt Iudex. Actor, et Reus, quibus testis, Patronus, seu Advocatus, et Procurator causae adiungi poslunt; ut Assessores iudicii, Apparitores, Executores, Scribas taceam. In his Advocati veterum Oratorum pattes agunt; sed scripto, non voce. Procurator illa quae pro Actore aut Reo faciunt, velut Advocati minister, in iudicio exhibet, Adversarioque, cum opus repondet, eiussque argumenta excipit. Assessores cum Iudice causae momenta excutiunt, quandoque etiam in partem sententiae per suffragia admittuntur. reliqui ut ministri serviunt. Indicis, Actoris, testiumque personas Reus, multis ex ceptionibus, a iudicio potest submovere.

§. 3. Primo Iudicem tamquam incompetentem iuxla Alciatum in praxi reiciunt impuberes, et nondum annos nati 25. Professores artium, et Academici discipuli, Legum ac Medicinae Doctores, oratores, et Philosophi, quique maiores obeunt Magistratus, ut Consul, Praetor, ac Praefectus, Episcopi, Monachi, et Eremitae. Qui in publica causa equis proficiscuntur, Legati Principum et rerump. heredes aliique

defunctorum cognati per decendium ab obitu. Hi enim suae gaudent personae officive privilegio. Rursum si Iudex Adversario sauguine. familiaritate, aut munere coniunctus, aut mihi meisve inimicus. Si in eadem Assessor, Advocatus, aut testis causa, oppositam mihi sententiam tuitus sit. Si ab illo, pari in iudicio, rite et cum successu ipsi adversante sit appellatum. Si imperitus. Si aut iudicio, aut turpitudine notatus. Si vel Adversarium veretur, vel eidem obnoxius sit, ab illo munera, vel tulerit, vel exspectet etc. iure recusabo. Verum ante libelli acceptationem, coram Arbitris ad hanc rem delectis, haec exceptio probanda est. a n semel admissum, deinde non licebit reicere, nisi re cens intervenisse corruptionem evineam. Hac tamen fori proscriptione, in causa criminali, et tributorum exactione, popularique seditione, uti non licebit.

§ 4. Contra Actorem deinde excipitur, si prodigus sit, cui ponis interdictum, si periurus, haereticus, excommanicatus, si Reum aliqu re spoliarit, ad cuius restitutionc obligetur, priusquam experiatur iudicio, si intra decennium non appellarit, aut certe appellationem prosecutus non sit; si alteri ad oppositum obtinendum patrocinatus sit; si in pari causa fidem datam non servaverit. Si illustris persona sit, adeoque formidabilis praesentiae, unde illi per Procuratorem agendum; Si civili simul et criminali causa aggrediatur; si io libello causam non exposuerit; Si non satisdederit, aut litem deseruerir. Si filius, servus, uxor sit; Si furiosus, caecus, surdus, minor. Quibus tamen casibus ultimis Procutatorem licebit constituere, vel ut in rem suam, modo iusta id fiat cessione; vel ut in alienam. Adeoque contra hunc tam ratione personae utriusque, quam causae poterit excipi. Nam haereticus, furiosus, caecus, Minor etc. constituere non poterant. Mulier non admittitur nisi in rem suam, filii, aut Patris. Advocatus excluditur, si a Doctoribus examinatus iuramentoque probatus non sit. Adversus testes muitis etiam nominibus excipitur, si aliqua criminis infamia laborent, si amici, vel hostis; si inducti, aut alia ratione alterutri parti obnoxri. Si servi, mulieres, prodigi, haeretici, aetate minores etc. Quae in Veterum quoque Iudiciis observata legimus.

§. 5. Iurisdictio alia contentiosa, alia voluntaria est Hac extra litem uti concessum est. Ut si quis non postul ntem manumittat. nemini enim libertatem Romanan que urbem

fas est respuere: illa vel mera est, ut potestas gladii; vel mixtu, quae non tanrum de vita ac capite, sed rebus etiam in contentionem venientibus definit. alia item propria iurisdictio; alia demandata est, quam delegati habent, et Iudices extraordinarii. Mera ramen iurisdictio causaeque criminales tam publicae, quam privatae nequeunt demandari. Ut nec causa matrimonialis, aut liberalis, aut totius patrimonii controversia. Si ad Arbitrum causa deferatur compromissio partium in pignus, aut poenam aliquam requiritur (nili honorarius tautum fuerit) alias a sententia illius ex ceptio atque appellatio concedetur, et si condemnatoria illa fuerit, ad exquendum actione iudicati uti non poterit.

§. 6. Ordo exercendi iudicii cum priscis Romanis pene conventi. Postquam enim Actor in causa civili adversarium privatim de pace frustra convenit; libello conventionis facto, Iudici in hoc causam exponit, Reumque ad iudicium provocat, qui delata libelli copia per Apparitorem trina citatione, aut etiam quandoque una peremptoria accersitur, et ni compareat, iustaeque excusarionis causae desint (ut quod funus ducat, nuptias celebret, Magistratum gerat etc.) damnatur in contumaciam. Et si possessorio iudicio contendatur: decreto primo Iudicis in possessionem mittitur. quod si deinde Reus intra anuum cautionem non praestet iudicio sisti, satisfactionemque Actoriexpensarum deferat, altero decrero in possessione stabilitur, salva tamen Reo proprietatis quaestione. Quod si Actor non quaeiat bona Rei actione, ut vocant, reali, sed tantum personam spectet, actione personali, rum Actor Reo non comparente in mobilia eius bona, siquae fuerint, immitti ante omnia consuevit; nisi forte Ecclesiastica illi fuerint (in quae, sine institutione canonica, nemo potest admitti) tum enim causae etiam antelitis contestationem solent definiri. Ceterum in quavis causa, lite iam contestata, si Reus aut Actor post triennium defuerit, ex praecognitis rationibus sententia ferri poterit.

§. 7. Libellus praeter locum, tempusque Actoris, Rei ac Iudicis nomen, complectatur sufficientem actionis causam, rationesque, (quamquam eas probare non sit opus, dum intelligat, quae Reus admittat, quae inficietur) Plures etiam

eodem libelio actiones contineri possunt invicem cohaerentes. et de petitorio quis potest, in eadem causa, ad possessorium transire, ut possessione obtenta probandi onus in adversarium derivert. melior est enim conditio possidentis et affira mati rem (quam alisu possidet) suam esse, incumbit probatio. Poterit et Reus Actorem reconvenire, actione diversa, ut de possessorio, si is de petitorio agat; non tamen de petitorio, si ille de posse ssorio actionem praeoccupasser, cum potior sit pars praeoccupantis; nisi forte de bonis illum diversis reconveniat, hoc enim institutam actionem non im pediret. Siquae desint libello ad eius integritatem requisita, Reus sola ex ceptione potest declinare, ut adversus Actorem Iudicemque supra docuimus fieri, nec tenetur, nisi ad legitime conscriptum exhibitumque se sistere. Quamquam non semper libello opus sit, ut si, vel levi dere (ut aureis duobus) contentio sit, vel mulier agit, vel Iudicis quis tantum officum de plano exigit, aut ex re iudicata, actio in factum aliquod relicta est; aut de crimme Apostasiae, falsae chartae, monetae, et suspecti tutoris agitur: vel etiam cum Episcopus de causa civiliad clericos. sibi subditos pertinente cognoscit.

§. 8. Satisdatio dein de utrimque praestatur, qua Reus, sive eins Procurator iu dicatum solvi, Actor vero litem, usque ad sententiam definitivam, sese prosecuturum recipit.

§. 9. Iuramento denique Actori, aut eius Procurator, restantur, quod iusta sese causa ad litigandum in iudicio accedere existimet. Reus contra quod iure se credat obniti. ad duntque, se nec dilationis, nec calumniae, nec adversarii divexandi gratia, probationes in causa exacturos esse. Advocati etiam ac Procuratores nihil dolo sese malo praetermissuros, nihil nisi iustum atque utile ad causam producturos. Hoc vero iuramentum non ad causas priatas singulorum, sed universe ad eiusmodi munus administrandum in tep. admissi (ut ipse etiam causarum ludex de sua integritate) praestare canentur.

§. 10. Quod si iusta suspicione deprehendatur Iudex munera, aut promissa, ab altera litigantium parte, admisisse. Iurat Actor, aut Reus secus factum, aut ille cadit actione; hic condemnatur. Convictus autem Iudex Magistratu spoliatur, et promissum in duplo, datum in triplo, multatus, praestat. Qud si convinci nequeat iuramento suscipionem purgat, aut reus tenetur.

§. 11. Lis porro contestata dicitur, postquam opponenti Actori Reus ex professo contradixit, transeuntque hac litis contestatione actiones temporales seu quae fori piaescriptione exclusae erant, ad heredes. Est autem controversia triplex, facti, iuris, et nominis. Quaeri enim potest; an homicidrum commissum a Titio sit? et facti erit; Aut si constet admissum, an iure vel iniuria? denique parricidiumne, an tantum homicidium fuerit? illa iuris, haec nominis quaestio est. Qui factum asserit, probare tenetur, nisi Reus ulrio probationem suscipiat, qua factum neget. aut privilegio utens persona, ut Pupillus, Minor, Miles, Agricola, solutum quippiam, tamquam non debitum reposcat: tum enim creditori probandum est, fuisse debitum.

§. 12. Probatio causae fit universim 1. Per testes duos, vel tres ut plurimum, qui iurati testimonium poscuntur, nisi aliqua infamiae, aut subiectionis, vel cognationis nota excipiantur, quamquam et consanguinei in causis marrimonii admittantur. Cogi vero obluctantes in necessitate poterunt. 2. Per tabulas, sive instrumenta, ut vocant, publica, quae scilicet per Tabellarium, sive Notarium publicum, confecta, et testium subseriptione firmata, sigilloque authentico munita sunt. 3. Per praesumptiones, sive opiniones cum ratione praeconceptas: quae vel ex personarum qualitate desumuntur, ut quod Pater amet liberos, Minorum inconsulta sit ignorantia, consulta Senum ratio, Mulierum imbecille iudicium; religio in quovis homine; diligentia in rebus propriis; semperque in melius tendit praesumptio, ut quod quisque probus, ac bonae fidei. quod vitium malo animo sit perpetratum. Verbo praesumitur ubique factum, quod est communius. donec nobis probetur contrarium.

5. Ubi vero alia sufficiens defuerit probatio. Actor iuramentum praestare, aut etiam Reus poterit. quod necessario admittendum erit, si Iudex deferat. quamquam cavendum sit, ne in periculo periurandi illud urgeatur. In criminalibus, quia plenae probationes requituntur, iuramentum deferendum non est. Sed nec in civilibus causis, quae vel grandes admodum, vel exiles, vel famosae etiam,

ut est actio iniuriarum, furti, dolive mali. quamvis in his sibi partes deferre in vicem possint.

§. 13. Sententia denique a Iudice per se praesente (nisi illustris persona, aut Episcopus fuerit) ex sede de scripto, quod nomeo Iudicis, litigatorum, et rationem processumque causae, denique absolutionem, aut condemnationem Rei contineat, recitatur, die feriato, Actore et Reo presentibus (nisi quis per contumaciam absit) Horum siquid defuerit. nulla erit sententia. Porro si diversi Iudices ea dem de re sententias ferrent div ersas, illa quae pro Reo est obtinebit. quod in dubiis illi ius faucat. nisi pro Matrimonio, dote, libertate, aut testamento sit pronuntiata; nam in his ius causae potius, quam personae suffragatur. Iudex vero sententiam sem ellatam nequit retractare, nisi, interlocutoria fuerit, qualis est quae vis Iudicis interloquentis de re incidente definitio, ut quod dies differenda. testes audiendi, iuramentum praestandum etc.

§. 14. Appellatio tamen a sententia Iudicis inferioris ad superiorem concessa est damnato. quae est iurisdictionis Iudicis prioris, per in vocationem superioris, tite facta suspensio estque vel extraiudicialis, si de gravamine extra iudicium obveniente fuerit: ut si alteri munus vel dignitas in meum detrimentum sit conferen da. vel iudicialis, quae vel a Iud: cis sententia interlocutoria est, si ab hac caulae definitio momentumque pendere videatur (quod rarius est) vel a definitiva causae; nisi supremus Index fuerit, aut delegata ab illo causa, appellatione remota; aut si manifestum crimen sit, si alias eiusdem reus, si iam bis appellatum fuerit, si in contumaciam absentiae damnatus sit, aut impensas solvendas Actori non praestiterit. Non vero subsultim, sed gradatim ad proximum cuique Iudicem appellandum. quamvis ad Pontificem, Imperatorem, ac Principes, relictis mediisappellatio concedatur; nisi in praeiudicium Mediorum haec instituatur. Ante decimum vero diem appellandum, et ab interlocutoria quidem, causa appellationis adiuncta, a definitiva sententia satis est, si praesente in iudicio Iudice dicat, appello, Petetque apostolos, seu literas demissorias, ad Iudicem superiorem, quae si intra 30. dies non impetrentur, nihil oberit, modo parti adversae provo cati infinuata sit. Appellatio vero intra biennium ablolvenda est,

quae si de iisdem articulis causae bis fuerit iterata, subsistendum est, neque provo catione ulteriore adversatius sustinendus.

§. 15. Restitutio in integrum, hoc est, in statum priorem, quem ante cansam obtinuit, si quis forte possessione exclusus sit, aut alio iudiciali actu laesus, quibusdam etram personis ut minoribus, Ecclesiis, et Rebusp. contra aliam Ecclesiam et Remp. conceditur, ubi causae equitas postulare est visa.

Beneficium revisionis a Camera Imperiali quoque introductum est, quo iudicii processus certis arbittis recognoscendus exhibetur; ut siquid perperam actum, sententia revocetur, quo tempore omnis executio suspensa est.

Declar andae etiam nullitatis beneficium potitur, si Iudex corruptus sententiam tulisse deprehendatur, quod cum remedio Syndicatus fere coin ci dit, quando ipsi Iudices a laesis in iudicio ad causam dicendam vocantur.

§. 16. Quod si tempora his provocationibus destinata labantur, sententia Iudicis transit, ut loquuntur, in rem iudicatam, et vim suam sortitur, ideoque Executioni per ordinarios ministros potest mandari, quae in reali a ctione decendium, nisi quid gravius intercedat; in personali vero quadrimestre habet, definitum, quod tamen, iusta de causa, strin gia Iudice, laxarique poterit.

§. 17. Hactenus de civili fere, nunc de criminali iudicio pauca subiciamus. Hoc, vel per accusationem, vel per inquisitionem, vel certe denuntiationem instituitur. Accusatio autem est criminis delatio apud Iudicem publicae vindictae causa, expresso nomine Iudicis, Accusatoris, et Rei. Quod si Accusator in criminis demonstratione defecerit, pro calumniatore habetur et plectitur; nisi inconsulto dolore aut errore lapsus deprehendatur, aut ex Tutoris officio iusta motus tatione, accusationem coeperit. Non tamen cuiusque accusatio, etiamsi de comperto scelere, in iudicium admittitur. Privatus vix quisquam auditur, nisi in quem scelus patratum est. Quod sr desit, qui in sat exploratis criminibus accuset, publica sama eius vicem fungitur.

§. 18. Inquisitio igitur a rep. institu enda est, teneturque diffamatus osten dere, hac le fama non tangi. In Praelato tamen praeter famam, offensionemque vulgi, etiam periculum aliquod reip. metuendum postulatur, ut contra hunc

Magistratus procedat, nisi crimine falsae monetae, latrocinii, aut laesae maiestatis traducatur. nam in haec ex sola conscii delatione inquiti poterit Edendi vero articuli erunt, ad quos Reus respondere tenebitur.

§. 19. Denuntiatio triplex est, alia a iure civili introducta, ut quae fic per Ministrum publicum, ad hoc a Magistratu delignatum, ut observet, denuntietque legum praevaricatores: alia Canonica, quae a sacris canonibus adversus Ecclesiarum et Monasteriorum Praelatos subditis in dulgetur: alia denique Evangelica, qua in priorum defectu, quivis proximum delinquentem privatim primo, dein de nisi corrigat, duobus aut tribus testibus adhibitis reprehendit, denique contumacem defert Ecclesiae. Ceterum iuris ordo post Delationem servandus, nisi in levioribus, aut laesae maiestatis criminibus, quae de plano, ut loquuntur cognosci possunt.

§. 20. Reus autem damnandus non est, nisi manifestis testimoniis, aut confessione propria convictus. Quod si indi ciis pluribus crimen probabile sit, ad explorandam tormentis veritatem Iudici licebit procedere. Unus testis adhoc, licet omniexceptione maior, non sufficit, nec duo, nisi afferant certa. Quamvis ad levem torturam, ac metum gravioris incutiendum valeant. Mulier tamen praegnans ad quaestionem non erit admovenda. In vulgato palumque admisso flagitio: ut rapina et homieidio, ordo iste iudicialis nequaquam requiritur; Exceptiones tamen cuivis Reo pemissae, audiendae sunt; cum et talis defendendi, sui gratia, aut repetendi ablata, haec potuerit admittere. Denique si constans fama Reo, nullum crimen fatenti adversetur, poterit iuramentum ab eo postulari, modo peierandi metus desit. vicinique adhiberi testes, qui iurati affirment Reo sese iuranti praestare fidem. Quae purgatio Canonica dici solet, quod pro duello olim oblato, ferrique candentis aturectatione, ad veritatis explorationem, usitata, a Canonibus fuerit introducta.

CAPUT XXXIII. De Ludis Graecorum, et inprimis romancrum, Ex Alexandro Sardo Onuphrio Bulingero et Rosino.

VArii erant cum Grecorum, tum Rom. ludi et certamina apud illos ludi et certamina olympica. Pythia, Nemeaea, et Isthmia celebrantur: apud hoc Circenses ludos in Circo, vel Amphitheatro maxime celebres cognovimus. tum vero utrimque Dramaticos, in scevam ac theatrum productos, in quibus etiam Poetae quandoque Lyrici, nonnumquam et Musici, ad certamen congressi. Roscius histsiones primum Romae summa voluptate auditos spectatosque, in theatrum protulit, ipse hac in arte princeps. Musicam et saltationem, emollien dis avimis natam, aliquando proscripsere; sed per intervalla morum temporumque rediere, tam remissis grata, quam severis sua levitate invisa.

§. 1. Olympia in Elide primum ab Hercule, iuxta urbem Olympiam, in honorem Iovis in stituta feruntur; postquam 15. Augea Elidis Rege superato, eiusque stabulo repurgato, ludicro hoc certamine, victoriam statuisset coronate. In hoc pentathlo, hoc est, quinque certaminum generibus, caestu scilicet, vel pugillatu, cursu vel bigis, saltu, disco (quem iaciebant) palaestra, sive lucta iuventus erercita, ad militiae, robur agilitatemque erudiebatur, summaeque erat gloriae in his eminere. Qui in aliquo vicisset genere Olympionices dicebatur, qui in omnibus Pancratiastes, illi, qui in cereris etiam, ut in Pythiis, Nemeaeis, et Isthmiis periodo Victor. Olympiorum corona a Iudicibus Helianodicis, ad hanc rem delectis, ex olea, vel ut alii Oleastro decrera est. nec communi ferebatur victor in urbem via, sed in currusublimis, stratisque urbis moenibus, provectus est.

Quinto quoque anno haec certamina a Graedis instituta sunt, ideoque tempus quinque annorum (quod Romani lustrum,) ipsi Olympiadem dixere, suitque deinde solenne omnibus per Olympiadas sua censere tempora. quae tamen annos tantum quatuor completos continebant. Ferunt et huc mulieres de pulchritudine certantes, periculosa contentione, deductas, victricemque vel Pomo donatam aureo, quali Paris Venerem honorasse fingitur, vel armis virtisque cultam, et ad templum Minervae deductam, myrtho coronandam. Syracusis quoque, et Athenis, alia Herculi Olympia ad imitationem instituta sunt, quibus neglectis, sacrorum mystrae, per templa Deorum obmutuere, dum expletis ludorum solennibus, voci officioque suo redderentur.

§. 2. Pythia Delphis in honorem Apollinis, quod noxium Pythonem, id est, serpentem sagittis confecisset. celebrata sunt, novenniis primum, deinde et quinquenniis singulis redcuntibus. In his ludis bigis cursuque est concertatum, Musico etiam concentu, quo Apollinis cum Pythone certamen complexi erant. Victores primum ex esculo Iovi sacra, deinde et Lauro Apollinea [orig: Apollineâ] coronati sunt.

§. 3. Nemeaea Hercules, occiso Leone silvae Nemeae, qui Luna delapsus credebatur, totamque regionem infestaverat, in Iovis honorem concepisse fertur. Equestres hi ludi erant, gymnicis quoque certaminibus, disco, caestuque frequentata, singulisque repetita trienniis. Sed quod Archemorus Sacerdotis Lycurgi filius, his ludis occubuisset, apio, funebri herba, coronati sunt victores, maiorumque imagines, ut in funere consuevetat, praelatae. Magnus tamen Victorum honos, ut Matres quoque prolem recens natam in apio collo care sint solitae, quo ad hoc certum Dii robur sufficerent.

§. 4. Isthmia ab Isthmo Peloponesi, ubi in Neptuni honorem a Theseo fuere primum celebrata, nomen ducuot: quibus fere alio certamine in Inus et Melicertae submersorum (quos Neptunus in Leucotheam, et Paloemonem Deos matis vertisse credebatur) memoriam praelusum est. Quadrigis cutluque certatum est. Victores apio primum, deinde et pinu coronsti. Usuque receprum fuit, ut

urbs quaeque reduces ex certaminibus incolas victores per stratas murorum tuinas exciperet, quasi illorum virtute urbs quaeque tutior quam muris videretur. Statuae iisdem in foro attributae, et pecunia apud Athenienses ex publico assignata.

Quatuor Argivis certaemina sacra feruntur.

Bina hominum natis, binaque Caelitibus;
Phoebo ipsique lovi, Archemoro, et parvo Melicertae,

Poma, oleastra, apium, praemiae pinus erant.

§. 5. Ceterum Lacedaemonii progymnasmatis loco ad Pyrrhychen, armatae saltationis genus, iuventutem suam exercebant, accinente quopiam militare carmen, quod hyporchematicum dice bant, ad cuius numeros pugnantium, iaculantiu~que et ictus declinantium habitum, motus, incessusque et exptimebant, quod a Pyrrho Achillis filio, ad Patrocli rogum primo exercitum asserunt. In quo Asiae Bithyniaeque Principum liberos, Suetonius in Caesare, desudasse memorat.

CAPUT XXXIV. Romanorum ludi Circenses.

CIrcensium ludorum originem ab Hercule, aut Oenomao, natain esse, atque a Graecis ad Romanos transisse, credibile fuerit. Illi Neptuno, hi Romulo autore, Conso Deo (qui consiliis praeest, et a quibusdam Neptunus Larium Rex dicitur,) ad raptum Sabinarum consulto perpetrandum, primum in stituere. Unde Conivalia haec cerramina dicta sunt. Tarquinius vero Priscus Latinorum victor, iis ludis celebrandis, Circum maximum media in urbe, egregia operis amplitudine, instruxit, currusque certantium in bigas, trigas, et quadrigas, ab equorum tot ordinibus

iunctorum numero distribuit, clausitque hos ludos Graecorum more, pugilum et luctatorum gymnico certamine.

§. 1. Forma Circi oblonga, versus orientem hemicy cli specie, versus occidentem duobus angulis rectis desinebat. Unum in latitudine, et tria mediumque in longitudine complexus stadia, inter Palatinum et Aventinum montes ex currebat; quibus porticuum aedificiorumque iuxta amplitudo accesserat. Euripus circum longiora latera et hemicyclum occupaverat, altrtudine latitudineque pedum decem, in quo aquis pleno, et sub Helingabalo etiam vinis repleto ad nau machiam, laxatis spatiis, deserviebat. Quamquam et ferrs arcendis prodesset.

Post Euripum gradfus et sedilia sensim elevata, sub triplici porcicuum ordine, uno post alium assurgente. Prima porticus fornice triplici, altera duplici, postrema uno claudebatur. imam Senatores, alteram equites, tertiam vulgus occupabat. non promiscue sed per curias suas distributum. Capiebant que haesedes sub Tarquinio, centum quinquaginta, sub Caesare, amplificatis spatiis, ducenta sexaginta hominum milia. Adoccidentem carceres, erant, sive oppidum, unde pompae, quadrigae, ceteraque ludicro certamini destinata, in Circum, per medium ostium maximum. quod sex alia, paris magnitudinis, hinc atque illic stipabant. ostia, quae carceres dicta sunt, cumiis, velut in carcere equi coercerentur. Nam ante carceres duo Hermuli, seu Hermeres patvi, quae erant simulacra Mercurii, fixi erant, qui funem, seu catenam, praetenderent carceribus, ne equi, apertis carcerum valuis, ante signum datum procurrerent. His enim catenis, opera ministrorum, ad signum datum prolapsis, in cettamen effundebantur. Aream Circi spina dividebat, hoc est, mutus per medium, velut hominis, dorsum excurrens, pedes alta quatuor, lata duodecim. quae praecipua Circi orhamenta sustinebat.

§. 2. Ad spinae extremitates termini erant, sen metae, aliquo tamen intervallo, ut circumferri currus possent. Quadrata surgebant, instar arae, figura; quae tres columellas trianguli specie, ovo superne terminatas sustineret. Has vero metas, pro varietate ludorum, moveri potuisse constat. In ipsa spina varia ad usum ornatumque opera. Obeliscus in

medio longus pedes 132, in cuius apice pyropus ignivomo splendore coruscabat. Hinc versus metam ultimam Mater Deum Leoni insidens tutrito cincta diademate, sinistra sistrum, dextra orbem complexa, variae deinde erant arae Deorum, quibus dedicatos principio ludos consecrabant. Consi vero simulacrum in ara non extabat; sed delituit sub serra, quod occulta deberent esse consilia. Denique meta, ut dictum, tribus columellis Castoris, Pollucisque, ovasustinebat. Ita rursum, versus primam metam, variae arae, ac postea Delphini septem, et obeliscus Lunae pedum 88, iuxta quem locus etiam praemiorum erat. In hunc Victor, gradibus aliquot ex spina, conscendens, positum bravium auferebat.

§. 3. Exercitationes ludicrorum Circensium septem potissimum fuere, ut totidem, vel planetas, vel Septimanae dies referrent.

1. Fuit Circensiumpompa, quae eximio prorsus apparatu ordinumque constabat discrimine. Ductor erat summus id temporis Reip. Magistratus a Capitolio per forum ad Circum incedens. Editor qui suo certamen sumptu in stituisset in curtu, palmata in dutus tunica, cum sceptro et corona, manu servi super caput suspensa, ferebatur. 2. Sequebatur inventus equestris suis in equis, pedestris vero miles in alas centurias ac manipulos distributus. 3. Currus equique desultorii cum luis agitatoribus 4. Athleiae, idest, cursores pugiles et luctatores subligaculis campestribus praecincti nudi cetera. 5. Tres chori saltantium virorum imberbium et puerorum, omnes puniceis tunicis, gladiis lanceisque, et galeis cristati viri. Praeibat choros singulos qui ad alterius proceleusmapyrrhicham, seu armatam saltationem, luderet 6. Chori Satyricorum hircinis in pellibus, capitibus setosis, qui serios praecedentium saltus ridicula imitatione redderent 7. Tibicines. 8. Ministri Sacerdotum, cum thuribulis 9. Sanctiores Ministri, ut Camilli et Camillae, Flaminici Flaminicaeque, Aeditimi, Scribae Pontificum, Adiutores Haruspicum, Calatores Sacerdotiorum, Pullarii. Popae, Victimarii, Lictores flaminum, Vestaliumque, Praeficae, Praecones, Designatores, et alii varias liostias vittatas ducentes, omnemque sacrorum apparatum et ornamenta, ut vasapateras, candelabra, lituos, apices, tripodas.

§. 4. Gladios, et secures. 10. Simulacra Deorum partim thensis, partim ferculis gesta, sua Diis singulis iuncta erant insignia, ut Iovi fulmen, et aquila, Palladi oliva, Neptuno equi, Mercurio caduceus, Cereri triticum, Triptolemo aratrum, Sub quae etiam simulacra Augustorum, in vehiculis sacris, a variis animalibus tracta, a patrimis vero matrimisque augustali habitu cultis, deducebantur. 11. Harmamaxi deinde currus gemini Scythicorum (nam *a(/rmos kai\ ma/cos currus et plaustrum est) coronis aureis, thoracibus, clypeis, aliisque magnificis exuviis instructi vehebantur. 12. Omnium Sacerdorum collegia insequebantur, Pontifex maximus, cum maioribus octo, et minoribus Pontificibus septem; Flamines tres maiores, et minores duodecim, cum totidem Flaminicis oleaginas virgas tenentibus, apicibusque capita redimitis: Rex et Regina sacrorum: Collegium quin decim Augutum: Quindecim viri sacris faciundis, cum magistro; Septem viri epulonum: Vestales sex cum vestali maxima: Triginta Curiones cum Curione maximo: Salii duodecim, cum Magistro: Virgines saliares, Salii Agonenses, et alii quos supra recensuimus. 13. Reliqui Magistratus eorumque ministri. Universam vero pompam dirigebant Pontifices, Augures Quindecimviri et Septemviri. Postquam metas hac pompa circumierant, immolatum est super Circi spinam, ab illo Sacerdote, cuius Diis ludicra haec certamina erant dicata.

§. 5 11. Digressis, post pompam sacrificiumque peractum, ad sedes consuetas spe ctatoribus, Ludicrum curule ordiebantur; vel bigis Lunae sacris, ideoque albo ac nigro provectis equo: vel trigis Diis inferis consecratis, ut qui infantes iuvenes senesque raperent: vel quadrigis soli, per quatuor anni tempora procurrenti, dedicatis. Sub Caesaribus postremo etiam seiugis, ac septemiugis aurigatum est. Neque semper equorum usus: nam Nero et Heliogabalus, ne quid non insolens molirentur, camelis elephantisque certamen ingressi sunt. Erant et singulares, qui nudo sine sella veherentur equo: et Desultores, qui binis uterentur, atque in ipso cursu ex altero in alterum transilitent; qui et Pirarii a paribus equis dicti sunt, et militiae pararium, hoc est, geminum stipendium ferebant.

nobilitas atque ipsi Caesares ut Nero, Domitius, Vitollius, Verus, Commodus, his officiis delectati sunt. Factiones Auorigarum primum duae, Alba et Rubea, seu Russata, vestium discrimine signata: quibus deinde Prasina, seu viridis, et Veneta, sive caerulea, accessere. Auratam denique, ac Purpuream Domitianum addidisse, Tacitus memorat, Mirum erar Principum ac populi, pro his illisv e factionibus, studium. Caligula Prasinae ita deditus fuit; ut in stabulo, inter huius equos cenaret frequentius. Vitellius tam insano affectu Venetam complexus erat, ut adversantes etiam tolleret. Caracalla exercitum im misit in populum, quod aurigam Venetum cavillo perscrinxisset. Prasina tamen plerumque Principum favore gaudebat. Verus Imp. equo suo Volucri prasino aureum simulacrum posuit. Caligula suo Incitato ad prandium adhibito hordeum apposuit inauratum. Quam quisque factionem amabat, eius ut plurimum colore insrgnis ibat.

§. 6. Ratio aurigandi haec servata est. 1. Signum e turri moeniana, quae ostio maximo imminebat, primum quidem elata face, postea vero quam Nero mensae immoratus populo spectandi cupido, proiecta ex fenestra mappa [orig: mappâ] fecisset certaminis potestatem, mappa candida datum est.

2. Submissis deinde catenis Hermulorum, quibus Carceres claudebantur, per dextrum Circi latus, eo ordine quem sors iacta de derat, procurrebant ad metam, quam qui septenis curriculis, seu flexibus sinistro gyro ductio prior omnium ambiisset, is ad alteram Circi partem, primam repetens metam, defiliebat in spinam, gradibusque aliquot ad praemiorum locum enixus, bravium postulabat. Quod si quis ad metam aut spinam currum allisisset, aut laxiore flexisset gyre, facile ab insequente praevertebatur, aut elidebatur curru. Impingere turpissrmum est habitum, talesque naufragium in Circo fecisse dicci. Inhoc vero adnixi omnes, ut currus mutuo subverterent, qui aemulae factionis erat, quod laudis fuit summae, ideoque illie maxime adlaboratum, ubi sedens Imperator spectabat. Curru excussi attritique fimo aprugno sanabantur: honestiores samen cius fimi cineres bibebant, quibus et ipse

§. 7. III. Ludum Troiae equestrem, ad iuventutis exercitatronem quondam ab Aenea Ascanio filio Dnce institutum, Romani hic etiam repetebant, Caesare Augustorum filio, aut alio Senatorii Ordinis adolescente praefecto, qui dicebatur Princeps iuventuris. Turmatim in hoc ludicro certamine congressi iuvenes, speciem equestris proelii referebant. Omissum hoc aliquam diu ludicrum 2 Iulio Caesare rursum instauratum est. Virgil. lib. 5. Aeneid. eleganter describit.

§. 8 IV. Venationes, pugnasque elephantorum, Leonum, ursorum, aliarumque ferarum, saepe Romae erhibitas constat. Quaedam illarum cruentae, incruentae aliae. Illae, vel ferarum inter se, vel hominum audacium, aut certe damnatorum cum feris commissione, exercitae sunt, auctore primum L. Metello Pont. max. qui anno V. C. 502. post victorram de Poenis obtentam 142. elephantorum pugnam dedisse fertur; vel Pompeio. qui in dedicatione theatri Leones Getulos 18, et 600. cum 20, elephantis, eo commisit eventu; ut intra quinque dies omnes illi confecti sint. Infame erat ad hanc luctam descendere, qui audacia, et spe praemiorum freti id aggressi sunt, paraboli aut bestiarii dicti sunt. habueruntque nonnumquam viros Principes, ut Tiridatem et Commodum, idem ausos, verum ex editiore loco pugnantes. ceterum universe Arenarii et Contifices nuncupati sunt, ex quibus, agilitate alii devitabant feras; alii equites per circum, tauros exagitabant; alii vesta Leonibus iniecta, os bestiis obturabant; alii, vel conto, vel solo cultro armati congrediebantur; aliis denique inermibus atque ad palum alligatis certandum fuit. Erat et aliud cruentae venationis genus, quae direptionis dicta est, cum excitata subita in Circo silva, ferae in eam emissae sunt, et sparsis in populum tesseris, quae cuique pars diripienda esset, populus ad feras conficiendas advolabar. Uri Probus, et Vopiscus instituere.

§. 9. Incruenta dicebatur venatio, si ferae feris, vel in Circo vel in aquis natantes colluderent, vel pueri in taurorum tergis ventilarentur, vel si ursos, et Leones

implicarent visco; aut obiectis certis ad rabiem concitarentur, ut apri colore albo, tauri rubro, Leones taedis, cristis, cantuque Gallorum, vel striente rota, elephantes gru~nitu porcorum, et ignibus. (Qua arte Romani Pyrrhi elephantes avertere) Pardalis effigie humana, qua nihil gravius aversatur et persequitur. Mansuetae aliquando ferae certo productae habitu, et Pergami gallinaceorum inter se concurrentium spectaculum praebitum est. Coturnicum et Gallorum pugnam dedere filii Severi. Haec vero spectacula non tam ludi, quam munera dicta sunt. Munerarii vero et muneratores qui edebant. Locus, ubiferae asservabantur, vivarium.

§. 10. V. Certamen gymnicum in Palestra habitum sive Gymansio, cuius praecipuae partes erant, Stadium, locus passuum 125, quos Hercules uno spiritu currendo emensus est: Xystus, vel Xystum, ampla porticus, in qua hiberno tempore sub tecto exercerentur. Deinde exedrae erant philosophorum; ephebeum puberum; coricium puellarum; Coryceum, ubi pila et solle ludebatur; conisterium, ubi luctaturi post lotionem pulvere Aegyptiaco aspergebantur; Eleothesium, sive unctuarium, ubi ceromate perfundebantur athletae, palaestra denique proprie ubi luctabantur; frigidarium, aut calidarium, ubi frigida aut calida lavarentur; Apodyteria erant vestiaria.

Idem certamen in septis, sive ovilibus, Campi Martii fuit exhibitum. quod apud Romanos in pugilatu et lucta constitit, illi caestibus plumbeis, ex bubulo corio suspensis, hi nu da colluct atione certabant.

VI. Equestris et pedestris pugnae ludicrum, in quo concurrentis exercitus simulacra exhiberentur, eisdem usitatum. Quin et expugnationes urbium propositae. Caesar aliquan do 20. elephantes contra quingentos pedites emisit. etc

§. 11. VII. Naumachia, et in circo, et extra bunc proposita est. Talem Caesar effosso campo Martio dedit, nbi in lacu biremes, triremes, et quadriremes Aegpptiacae, et Tyriae magno puguaetium numero conflixere, tam conferta spectantium multicadine, ut non pauci obtriti fuerint. Domitianus et in amphitheatro, et Iaxta Tiberim, habuit. ubitempestate ingruente, cui nec ipse cedere, nec alios vole bat, pugnatores fere omnes, spectatores non pauci periere, ut ad placandum populum nocturnum illi epulum appararit, Caludius

Imp. in Fucino lacu exhibuit Rhodiam classem cum Sicula depugnantem, tanta congredientium clade, ut ad unum et vig inti hominum damnatorum milia occubuetint. Illud Dio in Domit. hoc Tacit. l. 13. memorat.

§. 12. Tanta ad hos ludos aviditate populus ferebatur, ut quandoque triduum integrum, somni cibique propemodum ob iti, illic haeserint, quam quam Circitores venirent, qui nucem, cicer, et aquas spectatoribus venderent; nonumquam ab Imperatoribus publico sunt prandio donati. Aderant etiam socii, qui vicem quandoque gregis, id est, pugnantium, subibant, Conditores vel succonditores, curatores conservatoresque dicti. Ministri den ique certis officiis distributi advigilabant, ut Praefecti committendis quadrigis et praemiis dividendis. Quaesitores pecuniae. Moratores sistendis equis, etc. Incredibile vero est quantum impensarum hanc in rem factum sit a proceribus ad vulgi plerumque favorem occupandum.

CAPUT XXXV. Ludi sacri, votivi sunebres, et Troiani.

LUdi ex fine quadrifatiam rursum possunt dividi. Ut sacri sint qui in Deorum honorem primum quidem libere, deinde statis temporibus sunt celebrati 2. votivi quales ob victoriam, aliamve, aut speratam, aut impetratam felicitatem Diis promissi fuere. 3 In funebres. 4. In ludicros, quales Troiani aut castrenses fuere.

§. 1. I. Ludorum sacrorum magna fuit varietas. Megalenses, sive Megalesia, scenici erant ludi, a Nonis Aprilis, per 6. dies, usque ad V. Idus Apr. celebrati. idque in honore Magnae Martris Deum Pessinunte Romam alletae. In his cuivis pro arbitrio personam cuiuslibet, etiam Magistratus habitu suo licitum repraesentere. Matronisque hic ludere ante Deae simulacrum concessum. Casti tamen fuere, servique ab illis remoti. Magistratus summo his ludis ornatu inrererat, ut iccitco Megalensis purpura in proverbium abierit.

His diebus Principes urbis antiquo ritu mutitare, hoc, est, mutuo celebrare convivia soliti; at iurtiurando ante Consulem obstricti, non amplius in canas singulas sumptus facturos, quam centenos vicenosque aeris, praeter olus, far, et vinum patrium.

§. 2. Cereales in honorem Cereris Eleusinae a matronis Rom. in Circo pridie idus Apr. per dies octo celebrati, in veste candida, omni funebri pompa, si qua incidisset (ut quondam in clade Cannensi) remota. nefasque erat eo die, Matronas ante vesperum cibo refici, aut Venere foedari, quod Ceres Proserpinam ieiuna investigaverit.

§. 3. Flarales in honorem Florae IV Cal. Maii primum, dein de in ipso Maio instituti sunt, in quibus coronati rosis bibebant, ac sub noctem in scenam adducebant prostibula, summo Romani nobinis dedecore. Martiales ab histrionibus et equitibus in honorem Martis IV. Cal. Mart. habiti.

§. 4. Apollinares Apollini pridie Nonas Iulii, bove aurato et capris duabus albis, Latonaeque bove femina aurata litatis, dicati sunt; primum a P. Cornel. Sylla, ob hostes ab agro Rom. submovendos (ut sibyllino oraculo traditum) concepti. Hos populus coronatus spectabat, stipe etiam pro Apolline collata. Vulgo apertis ianuis in propatulo epulati sunt, celeberque dies omni ceremoniarum fuit genere. Ridiculi in his ludis actores, parasiti Apollinis dicti, exclamare folebant: Senex saltat, salva res est. Quod hinc natum Servius lib. 3. Aeneid, dicir: quia sene in ludis Circensibus saltante, Mater Deum, nullis antea sacrificiis placabilis, fuerit conciliata.

§. 5. Capitolini a M. Fur. Camillo ob servatum a Gallis Capitolinam sedem, Iovi dedicati sunt, in quibus Sardianus senex (sic dictus a sardis, contemptis Veientium in Hetruria hominibus) cum praetexta et puerili bulla ridendus producebatur, Sardique alii sub hasta vendebantur, ut Romulus olim, Veientium Rege subacto, fecerat.

§. 6. Agones Capitolini quinquennio quovis a Domitiano instituti sunt in quibus artifices, Poetae, et Oratores publicis concertationibus et declamationibus scriptorum de artis praestantia contenderent, urctor, populi

iudicio praemiisque ab Imper. de coratus, quique omnes vicisset, corona palmaque lemniscata mactabatur. Hiagones adeo celebres habiti sunt, ut his tempora computaricoeperint. Fluxisse et hinc usus Poetas coronandi merito existimatur.

§. 7. Romani, seu magni ludi, pridie Non. Septemb. coepti, per dies aliquot producti fuere in Circo Max. in honorem Iovis, Iunonis, et Minervae, apparatu perquam magnifico, primum a Tarquinio Prisco Victore sunt instituti, quamquam Conso illecsive Neptuno Larium dedicaverit, Consuales principio, dernde et Scenici fuere.

§. 8. Plebet, aut a plebe in gratiarum actionem pulsorum Regum, aut post secessionem in montem Aventinum primo instituti per triduum, quibus ab Aedilibus plebis epulum populo dandum. Compitalitii ludi erant et Scenae rusticae, quandoque ab eis in compitis habiti. Palatini sive Augustales dicti, qui in Natalitiis Augustorum, inter Deos relatorum, celebrati sunt.

§. 9. Saeculares ludi post centesimum (alii centesimum decimum annum, diversis Diis, apparatu diverso, in campo Martio, aliisque locis ad ludos praeparatis indicti sunt, Praecone per totam Italiam invitante ad ludos, quos vidissent, nec visuri amplius essent.

His ludis frequentare manem templa soliti et lectisternia nc pulvinatia Deorum, (lectis tribus, pro parasitis accumbentibus ad epulum, Iovi, Iunoni, et Minervae ratum, stratis in quo Inpiter in pulvinari, aliae Deae in sede reclinatae erant) supplicantibus tamen, ad vesperam usque, ieiunium solenne fuit. In theatrum vero etiam convenere id ludos Apollini et Dianae sacros. Quin et praetexati pueri novem totidemque puellae, omnes patrimi matrimique poeana carmine concinebant in monte Palatino.

Taurii ludi, in honorem Deorum inferorum, a Tarquinio superbo, extra portam Carmentalem, in circo Flaminio, instituti sunt.

§. 10. II. Ludi votivi ex impulsu librorum Sibyllinorum, auctora culorum, aut aruspicum responsis, vel certe Imperatoris hortatu, aut senatus consulto suscipiebantur. Qui si in quinquennium promissi essent, Quinquennales.

si in decennium decennales appellati sunt. Priores Augustus Victor primo iuxta Actium, deinde Romae, per quinque~nia constituit: posteriores, cum ex more singulis decenniis imperio sese abdicaret, moxque velut rogatus assumeret rursum, ne in tyrannidis quaesitae suspicionem incurreret. Vicennales idem celebrasse memoratur. Natalitii in natalibus magnorum Principum habiti.

§. 11. luvenales privati quondam, deinde publici fuere. In iis senes patricii. ac primates, tam viti quam feminae, exemplo Neronis riserunt, ac saltitarunt. In quibus Aelia Catula octoginta annorum numerata fuit.

§. 12. III. Ludi funebres, gladiatorum inter se commissorum caede, immani spectaculo transacti sunt; cum mortuorum manes sanguine humano placari crederent. quod, ut cum voluptate spectantium fieret, Iunius Brutus, vel, ut alii, App. Claudius in arenam traduxit. Porro cum aemulatione honoris, haec res magnis sumptibus agitata (quod in gladiatores emendos et eorum Magistium Lanistam multum impenderetur) sub Tiberio senatusc. decretum est; ne qui eos darent ludos, nisi qui in censu quadringenta numerarent milia. Porro gladiatores ut viribus integris, sanoque essent corpore exploratoribus medicis deligebantur. hos Lanista, durissima, ad verberationes, flagra, ustionesque, disciplina erudiebat. auctorare illos dicebatur, qui venderet, pretiumque oblatum auctoramentum nuncupatum est.

§. 13. Primum arenam ingressi, baculo sat grandi (qui Rudis dictus est) progymnasma auspicati, sese invicem batuebant. Quod si quis dimicationem hanc fugeret. aut vulnus cum gemitu ferret, ferrum iubebatur accipere, hoc est, occidi. Victis, aut fessis, alia manus supposititiorum in pugnam succedebat.

Qui rem fortrter gessisset rude donabatur (ut immunis deinde, futurus) et pileo, vel saltem libertate, si populus intercessisset. In pugna, aut interimere, aut interimi necesse erat, nisi populi favore pugna staret. hinc laesus, submissis armis, digitum attollere solitus, quod erat populi favorem implorare; si annueret.

vel Imperator, vel Editor, vel populus, missione donatus est; si pollicem converteret, occidendus erat. Unde pollicem premere favoris signum. Fortis deinde habebatur, qui immotus ferrum exciperet, cum voce recipe ferrum. Laeso acclamabant, habet. Primo haec in exequiis, deinde etiam ad voluptatem instituta, et aliquando mense uno tricena hominum milia sic orco im molata. ut Lipscrefert.

§. 14. Pugnantium ab armis varia erant nomina. Secutores a sequen do dicti, gladio, parma, et galea utebantur. Retiarii, qui praeter galeam apertam, et fuscinam, reti, ad implicandum adversarium, usi sunt, inermes cetera. Threces, Thracum more pugnantes, parma et harpe rem agebant. Myrmillones armis graves adversarium sedentes operiebantur. Hoplomachi armis etiam tecti, ut et Samnites concurrebant. Essedarii essedo contra se vecti pugnabant. Andabatae caput totum, etiam oculos galea velati, ex equis adversarium, caecis ictibus, impetebant. Catervarii cater. vatim congrediebantur.

Primum in his ludicris erat: pronuntiare munus, vel diem, edito libello cum nominibus pugnantium. Deinde pompa educta, par pari est oppositus, inspecta arma. Denique praelusio pugnae armis tantum gyratis intentatisque habita, quae exercitatoria dicta. Subhaec tubarum cantus, ac postremo decreroria pugna instituta est. Nero 400 Senatores, Equites 600. in hanc tam funestam arenam, adegit. Domitianus etiam seminas nocturna dimicatione commissas. Denique immanitate sua hi ludi displicuere, a Constantino Magno prohibiti, ab Honorio prorsus sublati.

IV. Dc Troianis ludis adolescentum, et castrensibus supra actum in circensibus quo lectorem remitto.

CAPUT XXXVI. Ludi Scenici, eorumque diversitas et apparatus.

LVdi Scenici Romam introducti an. V. C. 389. Coss. C. Sulpitio Potitio et C. Licinio Stolone, quando

pestilentiae grassanti humana divinaque remedia frustra opposita, introducto denique ex Hetruria histrionum saltu, malum stetit. Hi primum saltu, deinde et verbis ad numeros aptis, denique et certo carminum genere usi populum detinuere.

§. 1. Quatuor vero Seenicorum habuere species. 1. Satyram tragoediis, aut (ut quidam) Comoediis, perhomines seivos, admisceri solitam. Hi anguinea, aut villosa in pelle, cum canistris herbesque, hedera, violis, ac corollis, manus ipsas floribus cingentes, in orchestra ridicule saltum adornabant, tum in obvios quosque libe, ris cavillationibus grassati, bestiali vultus contorsione, atque exprobratione morum, cuivis illudebant, ridendosque proponebant. Mimi hominum mores, ridicula gesticulatione, imitabantui. In his Archimimi principatum obtinebant, Pantomini ad quam urs personam simulan dam idonei; Sanniones, qui facta sannis exploderent; Gelasini, qui deriderent; Parasiti domestici, qui Dominorum gratiam adulatorio servitio aucuparentur; Deorum, qui in tem plis ad stratas Diis epulas accumberent; scenieiqui spectarores oblectarent.

§. 2 De Comoedia humilium, et non turbulentarum actionum repraesentatrice, tum Tragoedia quae gravium personarum graves actus exitusque proponeret, satis alibi de poesi D amatica a me dictum, uti etiam de apparatu utriusque. De cantu et saltatione, quae erant ornamenta Dramatum adiuncta, illud adiciam Quod is qui initio adhibebatur cantus isodium, qui sub sinem, exodium, qui vero in medio embolum dictus sit, et ad resiciendos auctores usurpatus. Porro, siquid in Tragoedia tristiori eventu spectatorum animos affligere creditum, emistus exodarius est leprdus, qui tragicos spectaculi affectus risus lenitate componeret.

§. 3. Saltus alius vulgaris, alius theatralis erat. Hic in motorias, quae fabulis comoediisque ad hibitus, et in stararias saltationes magis graves, Tragoediis usitatas, dividitur. Partes saltationum erant latio, qua quisque extollebatur, figura, qua rursum subsisteret, et indicatio, qua certoe gestu affectus exprimerer. Saltantium vero tria praecipue fuere genera. Primi, qui veste Punica balteoque accincti, gladio hastaque armati Pyrrhicham saltitarent: alii satyrico

mimicoque induti habitu, qui saltum aptarent risibus. et denique pueri, qui venusto ad numeros incessu voluptatem crearent. Observat etiam Lipsius lib. 1. Satur, diludia quaedam Funam b ulonum, Petauricorum, et Gladiatorum, inter medios etiam actus exhiberi solita: ut grata varietate omnia condirent.

§. 4. Hi primum ludi in humiliori tantum loco, sine apparatu, spectati. Sed anno V. C. 599. M. Messana et (Longinus Censores theatrum faciendum esse statuerunt. Verum 2 Pub. Nasica decreto vetitum intra extraque urbem, ad passus mille, poni subsellia: ne ex hac remissione sedendi, populus languorem parum virilem traheret. Marcus Scaurus perquam magnificum sub haec theatrum excitavit, quod hemicycli figura erat (uti et Pompei, Marcelli, Balbique) Scena illi triplex, quae columnis 360, in altum assurgebat. cuius, ima pars e marmore, media rato opere e vitro, su~ma tabulis inautatis, apparatus HS. millies, idest 5000000 Philippeis aestimatus est, qui, inflammata a servis offensis villa, consumptus est. Cavea 80. hominum cepit milia. C. Curio theatra duo ex cardinibus suspensa, cum universa spectantium multitudine, versabat. Deinde amphitheatra Statilii Tauri et Vespassani Imp. ovali figura assurgentia accessere. Ingens hoc opus, cuius summitatem aegre humanus oculus assequeretur. Hominum facile per gradus sedentium capiebat 87 000. nec minus 20000 stantium per circumductas porticus. In gradibus fuere prae cin ctiones, viae, cunei, Cathedrae. Superimminebant tubi et fistulae, quibus odorati imbres in sedentes spargerentur. Vela etiam colorata superinducta sunt, ne sol pluvia ve laederent. Ferae e caveis in arenam emissae, aliquando etiam ex soluta in media arena machina, autsubterraneis fossis. Quandoque plantatis arboribus venationes, nonnumquam et immissis aquis institutae sunt naumachiae.

§. 5. Partes theatrierant praecipue quatuor. proscenium, locus ad populum apertus, et scena, qua actores a spectatoribus divisi claudebantur, olim quidem arborum ramis inumbrati, deinde tabulis pictis, aut versatilibus, aut ductilibus; ut mutari repente scenae facies exterior posser. In proscenio, pulpitum erat, de clamantium locus, ex quo voces gestusque observari possent. Ante proscentum

Orchestra apud Graecos, saltantium locus erat; apud Romanos etiam spectantium senatorem. alias et pro saltu erecta pegmata, ignisque subiectus per quem emergentem agili dexteritate saltantes sese proriperent. Podium locus erat ex quo Imper ac Coss. spectabant, talis, qualis ante domos fere eminet columellis innixus, et moenianum ab aliis nuncupatur. Buleuticon locus erat seniorum, ut ephebium iuvenum. Ceterum quid Comcediae Tragoediaeque proprium, quaeque externa eorum ornamenta fuerint. Vide in poesi Dramat. l. x. praesertim c. 2. et 6.

CAPUT XXXVII. Mensa cibi et convivia luxusque Rom.

A Ludis ad mensas Rom. transeamus. Ientaculum, prandium, merenda, cena, et commissario inter illos usitata leguntur. Ientaculum primo a ieiunis sumptum, eratque, ut plurimum panis vino tinctus, quem iuvenes, senes, debiles, aut operarii tantum sumere consueverant. Cum vero merenda olim tantum in usu esset, ut quae a meridie dicta sit, et cena, vesperna appellata, quae ad nonam diei horam instituta est, prandium, acto iam Romanorum in mensis luxu, interleri coeprum; commessatio, vel comissatio (a vicis quos *kw/mas Graeci vocant) etiam subiuncta cenae, in qua amici vicinique vicatim conveniebant; sed haec, ob excessum, parum laudis habuit. Nam veteres ad vitandam immoderationem mensis in propatulo accumbebant; ut populum omnem suae frugalitatis testem haberent. Quare etiam cena (qua sola honestiores semel de die reficiebantur plene) tamquam *koinh\, id est, communis dicitur.

§. 1. Ante Asiam superatam Romae omnia tenuiora fuere, ab hac devicta fecum traduxere luxum. Quare mensae, quae ex palustribus ulmis fuerant, primum ex ligno acere coepetunt formari, deinde laminis vestiri

aeneis, postea argenteis, denique et aureis, atque ex ligno citreo, rarae varietatis, ideoque paris cum auro aestimationis.

§. 2. Forma mensarum primum quadrata (quam a cibo cibillam dixere) deinde rotunda, denique semilunaris; unde haec mensa sigma dicebatur. Pro sedibus utebantur ad mensam reclinatoriis, quae lectis instrata, quaternos fere discum bentes hoc ordine recipiebant, ut ad primi, in sinistrum latus discumbentis, umbilicum, alter caput suum reclinarer, et ita tertius secundo quasi in sinum, quartus tertio accederet. Hiusmodi reclinatoria ad sigma tantum duo, ad orbicularem mensam tria videntur adhibita. Unde biclinium locus prior, triclinium posterior, magis usitatus, coepit appellari.

§. 3. Crevit et mensarum apparatus. Relinatoria, mensaeque purpureis, Attalicisque (hoc est acupictis, qualia Attalus Rex Asiae usurpaverat) et Assyriis (quae variis bestiarum formis signarentur) anlaeis ornatae erant, Triclinium ipsum, sive in superiori domus parte, conspicuum omnibus, cenaculum esset; sive in parte inferiori, ad luxuriam delitescens, geneum, non minus ornatum erat, Quamquam illud praecipue aulaeis, bibliothecis, et maior um imaginibus splendesceret. Erant et muri plerumque incrustati picturato marmore; cenationum Lacunaria ebore, auroque, ac gemmis etiam sigurisque variis ornata, versatilia nonnumquam erant; ut alia facie inducta, convivas oblectarent. Hinc et flores, atque unguenta odorifera spargebant. Quin et rotundae quaedam cenationes diebusque, mundi instar, cum sua siderum terrarumque distinctione volvebantur; ut Lipsius in suis Admirandis memorat.

§. 4. Cibus apud vereres Rom. sola pulte ac pane plerumque definitus erat. Progressu temporis cena in duos missus, vel in mensam primam, secundamque; hoc est, in epulas carnium, et bellaria fructuum divisa fuit. Denique luxus cum victarum nationum spoliis traductus, primam mensam in duos rursum missus distinxit; quorum prior ante cena, alter cena dictus. In illa, praeter cetera, ova et lactucae apponi solitae. Unde proverbium, ab ovis ad mala: quod in istis ordirentur, in his finirent Mensas.

Mel quoque et vinum appositum, ut, his mixtis, ex mulso potum auspicarentur, qui promulsis dictus est.

§. 5. Porro usitatum non paucis, in principio cenae, exhibere ferculorum in scheda species, ordinem, ac condimenta; ut suo quisque stomacho destinaret maxime opportuna. Apud Macrob. l. 3. Saturn. haec extat Metelli Pontificis cenae descriptio. In autecoenam designabat echinos, ostreas crudas. quantum vellent, peloridas, spondylos, turdum, asparagos subtus gallinam altilem, patinam ostrearum peloridum, balanos nigros, balanos albos. Iterum spondylos, glycomatidas, uttieas, ficedulas, lumbos, capragines, aprugnos, altilia ex farina in voluta, murices et purpuras. In cena sunilna, caput aprugnum, patinam prscium, patinam suminis, anates, querque dulas elixas, lepores, altilia assa, amylum, panes picentes. Haec ille. Vitellius ut Sueton c. 13. memorat, cena a fratre exceptus est, in qua duo milia piscium lectissimorum et septem avium traduntur apposita. quam coevam ipse superavit dedicatione patinae, (quam clypeum Minervae dictitabat, in qua scarorum iecinora, et pavonutii cerebella, linguas phoenicopterum, muraenarum lactes, a Carpathio mari usque ad fretum Hispaniae per na verchos et triremes petitatum, commiscuit. Hic et aliis ceniis in dixit, nulli minus, quam milibus nummum quadringenis. Caligula saepius cenavie centies HS, id est, 250000. Philippeis, Heligiogabalus aliquando tribus milibus HS. id est 75000. Philip. numquam vero minus centum HS, id est 2500. Apicius perditissimae gulae homo, cum HS. millies in culinam congessisset, iamque centies HS. tautum superesse videret, tamquam in fame victurus, veneno vitam absolvit. Mullum unum pondo quatuor et selibrae Tiberio Caesari dono missum P. Octavius emit quinque milibus HS, id est, 125. Philip. Asinius Celer ducentis unum emit Philippicis. Nec immeririto Cato Censorius questus est, urbem Ham salvam esse non posse, in qua piscis maioris, quam bos vaeniret.

§. 6. Insolens multorum luxus ac gula fuit, quae maxime cara appeteret. Unde hibernae sub poculis rosae, aestiva in talerno natans glacies in votis erant. Cleopatra unionam 250. milibus Philip. aestimatum in aceto salutum Antonio propinavit, idem sibi indulsit Caligula, qui nonnumquam et ex auro panes, atque obsonia stolide finxit.

Claudius Aesopus homo nulla re celebris, visi quod margaritas acero fractns sorbuerit, et aliquando in patinam unam sexies H Svid est 15000. Philip. impenderit, ut avibus vesceretur, quae ad humanas eruditae voces fuerant. Tam insanamorralium gula est, ubi pro ratione venter imperat. Vide Lips. in ad mir. l. 4.

§. 7. Porro in deliciis Rom. fuere Ravennates asparagi, anguillae Boenaci Gangis et Timavi, auratae Actiacae, allosae Tiberis, bulbi Megarici, casei Lunenses et Vestini, conchae Lucrinae, cepae Cumarum, carpiones Baenaci, gallinae Numidicae, gobii Venetiani, Lactucae Circellarum, lac Sassinae, musculi Arcadiae, melones Oftienses, nuces Tarentinae, napi Amiterni, oleum Venafranum, ova Velito tarum, poma Phaeacum et Phaliscorum, porri Ariciae et Tarenti, placentae Picentes, pepones Capuae, rhombus Adriaticus, raphani Germanorum, rapa Nursina, Salmo Aquitanicus Narrat Spartianus de Severo Imp. Eum hac arte per Alphabeti literas ferculorum ordinem digessisse, ut quidquid in Aprimum occurreret, ut auratas, anseres etc. apponeret, deinde ad B. et reliqua elementa progre ssum, novum eruditi luxus spectaculum dedisse. Sed hoc olim Deliciarum aucupes, tamquam nil humani possidentes, Asinos Mergosque dixere; quod hi satiari nequeant, illi famelici, nullis a cibo fustibus queant repelli. Quid, quod aliqui ut Seneca. e daut ut vomant, vomant rursum ut edant, omni bestia foediores?

§. 8. Deminus con vivii ministros ad hanc rem lectissimos instituit, quibus inter convivas praefectus est, qui his, convivisque leges praescriberet, plrumque sortito dele ctus. Is vini Rex, Modimperator, symposiarcha, aut architriclinus dictus est Ex famulis alii inferendis cibis (qui cum novis mensis inferiisoliti) potuque subministrando destinati; alii forma cultuque elega~ges, politaque fronte et promissis caprllis famuli, ad omnem convivarum nutum attenti aderant, alii saltu mimico, aut molli etiam eruditi, od numeros musicos edulia dividete, anteque inter convivas partiri solebant, quae et convivis domum suam ad uxorem liberoso; transmittere licitum Ceterum puellae ac pueri ex Aegypto praesertim translati, ad mimicos hosce saltus imprimis habiles comperti sunt.

Prima autem portio, quam chiromanta, seu habilis illocarptor, scissorque praeputabat, Mercurio consecrata asservabatur. Nec deerant Musici, scu vocc, seu instrum.

mento prompti; quorum hi Thymelici, a *qumelh\ pulpito dicti, qui O: ganis hydrauliisque perquam scite uterentur: Coronati saepe erant hedera rosisque convivae, ut frontem refrigerarent, et odore grato fruerentur.

§. 9. Vini et poculorum usus moderatior Romanis, quam Germanis fuit. Triens trium unciarum poculum usitatius, Sextance eriam temperantes, deunce vero intemperantes. Materia vero poculorum et forma, et hodiedum, varia; sed cornea in usu maxime, ut hinc cornutus Bacchus sit, vitrea minime. quorum cum nonnemo artificum flexile Tiberio obtulisset, ille ne aurisuus periret honos veritus, hominem pro munere sustulit, ne ad posteros ars promanaret. Herculani Scyphi, qualibus Hercules usus creditur, celebres sua erant magnitudine. Quamquam et Nestorides, Scyphus Nestoris aureis claviculis, ut sideribus notatus, et columbis innitens emineret. Qui ex cornu onagri bibisset, eo die, nec ferro, nec igni, nec venenc obnoxius habitus est, ut Philo l. 3. c. 41 observat. Modimperator leges bibendi dabat. a summo ad imum con vivam migrabant pocula, et plerumque in Dii, vel Principis, vel amici, aut amicae honorem deferebantur. Diis aliquid plerumque effundendo libabant. Quandoque et cyathos adnumerabant syllabis eius nominis, cuius gratia biberent. Ut Mart. Naevia sex cyathis, septem Iustina hibatur. A minoribus ad maiora transibant pocula; sed vinum aqua, aut nive glaciceve dilutum erat. Sub sinem convivii scyphus inferebatur, quem integrum bono Genio consecrabant, hospitibus vero poculum absinthio mixtum, cum imagine mortis, exhibitum est, quod in larva atgentea, vel calvaria mortui praestitum accepimus, hoc epiphonemate adiecto, amici vivamus dum vivimus. Simulque libatum poculum ministro est tedditum. Formae poculorum variae Patera late patens. Phiala auro argententove facta, chrysendetum vas gemmis et auro distinctum, Carchesium procerum mediaque compressum parte, cymbium navis forma, velut cymba. Verus Imper. calicem volucrem, equi nomine ac forma, amabar. Alii Deum, ut Iuno (Virg. l. 1.) alii Amorem, ut Ruffus Mart. l. 8. ep. 49. in scyphis expressere, Graeci tria apponebant pocula, Mercurio, Gratiis, Iovi, Romani primo, omnium Iovi

Olympio, deinde Heroibus, denique Iovi Servatori bibebant. ut Alex. l. 5. Ferdinandus Imper. Solimanno Turc. poculum aureum obtulit gemmis distinctum, in quo motus errantium siderum lunaresque mutationes exprimerentur, sua etiam horis, per machinam insertam, signarenrentur tompora. Molis tantae, ut viros duodecim ferentes oneraret. Ita Iovius.

§. 10. Ad Luxum Rom. toercedum sumptuariae nonnumquam leges latae sunt. Ut post tertium bellum Punicum lex Fannia, qua festis diebus centeni aeris, id est Philip Pei decem, ceteris denitantum adimpensas concessi sunt. Sylla magis eriam adstringens septem tantum drachmas, seu Philip. et Semissem festis indulsit. reliquis tantum sestertios ternos. Augustus idem pene de festis statuit, profestis tamen ducentos sestetrtios, id est, quinque Philip. insumi passus est: in nuptis vero ac repotiis, millenos, id est, quinque et viginti Philip. admisit.

CAPUT XXXVIII. De vestitu Rom. eiusque diversitare.

DEvestitu Rom. paucis erudiendus est lector, ut officiorum aetatumque solis quandoque vestibus distincta munera intelligat.

Primum quidem pellibus Romani utebantur. hinc byrrus et amphimallon hirtae vestes erant. Sed lapsu temporis hic cultus apud Geras Scythasque tantum relictus est.

§. 1. Et Romanis quidem pueris toga donata est praetexta (quae purpura praetexebatur) usque ad annum 16. cui accedebat bulla in cordis figura pictori appensa, ut meminissent, animo Romanum praestare debere. Qua etiam bulla triumphantes usi, inclusis contra in vidiam (ut putabant) remediis. Uti et Praetores aliique Magistratus, in spectaculis praetexta usi sunt. Ad pueros vero hic transi it habitas, cum Tarquinii Prisci filius, in bello generose depugnans.

honoris illum causa delatum suscepisset. Hoc vero habitu anno 16 aetatis in templo Iovis capitolini deposito, toga virili induebantur.

§. 2. Quod si domi vestem posuissent, statim a toga sumpta Capitolium adibant, ut love propitio utecentur. Solenne dein universis in aede Iuventutis offerre denarium. Ex quorum numero constabat, quot urbs iuvenes ad militiam idoneos aleret. Dies, quo togam sumebant, Liberia vocatus, inter festivos habebatur. Primus vero a toga sumpta annus tyrocinii dictus est, quo ad forum producti negotiorum militiaeque rudimenta capiebant. Erat nativi toga coloris, mundaque, quam honestiores sordescere, nisi in sua suorumque calamitate, non pacerentur. sed opera fullonum crebro expurgarent hanc in plicas suas componi solicite curabant, eratque pacis et forcensis occupationis insigne, ut sagum militiae. Puellis suae quoque Praetextae erant, togis eriam leviculae utebantur, at ceterae feminarum pallio. Toga candida prorsus incedebant, atque ex elatiori sese loco in comitiis ostentabant, qurcumque magistratum peterent, candidati ab hac veste dicti. Toga [orig: Togâ] vero picta palmarique triumphantes ibant, atia [orig: atiâ] quotquot lugerent ex amicis defunctos: quae denique a paupertino etiam vulgo usurpari coepit.

§. 3. Tunica proximum erat sub toga vestimentum, quo vertustissimi Rom. carvere [orig: carvêre]. Haec sine manicis primum, deinde cum illis, arctiori cinctu, quam toga, ad genua tantum priori facie, posteriori ad medios poplites descendebat. Vitiosum ac molle habebatur, si ad digicos illius manicae, ad talos fimbriae defluerent. Vulgus albis, vel, ut Manutius, etiam purpureis tunicis utebatur. Equites et Senatores intertextis purpura [orig: purpurâ] clavis, et pro Senatoribus quidem latioribus. Vode angusti-clavi Equitum erant, Laticlavi Senatorum, palmata Tunica erat criumphantium. His respondebat Stola mulierum, quae vestis erat ad talos usque defluens (quamquam et Praetextis in Rom. ludis uterentur) Haec luxu in valescente, transpacens nonnumquam ipsa vix celabat corpora. Quae proxime corpus tangebat vestis interula sive subucula dicta est.

§. 4. Trabea digniorum Romae toga fuit. quae, si ex purpora Coccoque esset, Auguium propria habebatur, si ex alba purpuleaque lana, Equitum, Consulum, Regumque

in bello fuit. postremo denique summi Magistratus sub Gratiano Imp. pictas ex auro trabeas tulere. Invariatae sola ex purpura trabeae Deorum erant. Paludamentum vero Chlamys erat militaris Imperatorum propria, ex purpura [orig: purpurâ] coccoque, auro simul vatiante, distincta. Vulgus milicum sago armis superiniecto utebatur. Fuit et loena in militia pro toga, et Lacerna, vel abolla, pro tunica usurpara. Penula etiam, abrogata iam fere sub Augusto Imp. toga, domi usurpata. Recinium vestis erat, quae ab anteriori parte in tergum reii ceretur. Patagium aurea chlamys pretiosis vestibus immissa.

§. 5. Pileorum in servis nullus, in aliis saepe etiam neglectus usus, Lacin â togae frequenter caput operiebant, Unde Iulio Caesari gratum senatus de cretum accidit, quo concessum, ut laurea cectus caput, liceret incedere. Liberri pileo donati perhunc a servis distinguebantur.

§. 8. Calceorum primo nullus, nisi in hieme, usus, denique ad luxum etiam traductus est. Nam ex corio, primum bubalo, haedina pelle, aut aluta, quin etiam ex ligno arborumque corticibus aere, cupro ferro, quantum ad soleas, denique ex purpura auro argentoque picta fuere. Servorum humiles et gypsati erant, militum clavis infra acutis armati, quibus firmiter adversus hostem sisterent, difficulter fugerent. Lunae in calceis patricios a vulgo secernebant. Candidi erant mulierum calcei, altiusque ad crura aureis saepe vinculis alligati. Sacerdotum in sacris calcei omni nodo laxandi erant. neque enim fas in sacris quicquam adstrictum esse. Gemmae denique atque uniones, non caput vestesque tantum, sed et calceos, mulierum praesertim, ad probrosum luxum usque excoluere. Plinius a se Lolliam Paulinam visam esse testatur, quae in medioerium eriam sponsalium cena smaragdis, margaritisque toto corpore, per capur, crines, aures, collum, manusque aperta, quadringenties HS, id est, decis centena milia Philip. circumferier.

§ 9. Capitis, ut in viris pene [orig: penê] nullum, ita in feminis ornamentum plane [orig: planê] varium, ut reticulum, ricae vel riculae, vel recinia, vel reticulum, viita. fiammeum quo caput tegerent Item acus, calamistrum discerniculum, quo crines sibi crisparet, pro qua re cineflones, vel cinerarii, et ancillae pseca aes (quod molli asperginc comas inadefacerent) dictae

serviebant. Adde capitis mitras calanticas, et inter barbaros iiaras, cidares, anademata. Fasciae et strophium collum amiciebant. Tantum erat uni in domo tribuendum mulieris capiti.

CAPUT XXXIX. De nuptiis Rom. earumque ritu, et solennitate.

SIcut in Graeca, ita et Rom. republ. nuptiarum leges ab ipso conditore formatae sunt, quod interesset has neque inire temere, neque dissolvere, ex quibus penderet gentis futurae propagatio.

§. I. Ducturus itaque coniugem, parentes aut affines ea de re convenire solitus, stipulabatur cam sibi dari in matrimonium; si sponderet, qui nuptum datet, dicebantur sponsalia, et ipsa sponsa. Inde ducturus, in manum cum sponsa et collocatore venies, se ducturum spondebat, et sponsus dictus est. Adiunxit arrham, qui pronubus erat aunulus (primo [orig: primô] ferreus, deinde et aureus) digito illius quarto manus sin strae insertus. Alios aliarum gentium ritus contrahendi Gevarra in horol. Princip. recenset. Ut quod apud Scythas sponsus et sponsa, mutuo pedes, genua, manus, cubitos, caput iungeret, tamquam ingenium laboresque deinde coniuncturi. apud Tarentinos se mutuo in mensa pascerent, ita ut si cibos quisquam sibi, non coniugi in os ingessisset. ratum non esset connubium. apud Teutonas alter alteri radebat caput. et indignus nuptiis habitus, qui hostium nulli caput demessuit, quod pro arrha fuit. apud Armenos sibi mutuo sinistram vellicabant aurem. apud Cimbros praesegmina mittebaut unguium. apud Sicyonios mutuo calceos. apud Pannonas Deum suum Larem formatum argento invicem legabant. apud Elamitas ex digito annulari vieissim eliciebant et sugebant sanguinem. apud Thraces subtili ferro mutuam frontem notabant. apud Numidas ex amborum sputo in pulverem misso fingebatur lutum

quo alterius frontem alter illineret. apud Dacas mutua nominis transformatione se designabant futuri coniuges. His addunt alii, quod apud Graecos et Macedones ex pane gladio divisim secto gustarint: apud Galatas ex eodem biberint poculo: apud Coos vir muliebrem habitum sumpserit (ut Plut. in Lycurgo) Spartani contra sponsam capite rasam, in virili ad sponsum indumento deduxerint; ut cum illo deinde sentien dum hoc schemare docerent.

§. 2. Dos vero filiae, stipulante Sponso, a parentibus delata, inter ditiores fere erat decies centena HS. quae in tabulas relata publicas, et testibus subsignata, sunt fausta [orig: faustâ] voce apprecantibus, feliciter. Qui sponsalia celebrarent minores annis septem esse non poterant, iustis suo tempore nuptiis sociandi. Romanis cum exteris vetitum contrahere, et primo etiam cum plebe Patriciis, quam tamen legem Tribunipl. anno V. C. 309. antiquarunt.

§. 3. Nuptiarum vero tempus vix infra duodecimum aetatis annum concessum est, die ad hoc delecto, qui nec ater, nec religiosus (qua nefas erat vim fieri Virgini) nisi vidua duceretur, esse debuit, quales erantipsae Calendae et Idus. quibus Nonae, et Maius accesere. Opportunissimum post inus Iunias tempus habitum. Captata etiam prius auguria, inter quae cornices, indivulsae aves, dabant auspicatissima.

§ 4. Triplex fuit ducendi modus, usu, confarratione, et coemptione. Usu habebatur uxor, quae de sinu Mitris, cui incumbebat, simulata specie raptus (ut Sabinarum raptum imitatione fingerent) a sponso abstrahebatur, atque ita manum usumque mariti venire dicta est. qui si anno primo, per tripoctium integrum non abrumperetur, usu legitima coniux facta erat; sin autem; vindicari a parontibus rursum poterat. Confarratione dabatur, si Pontisicibus arbitris, farreo libo, vel pane oblato, praelatoque sponsae, in solenni sacrificio, inter decem testes obtineretur. Nupriae hae farracia dictae, nihilque eo vinculo habitum religiosius. Coemptio hoc ritu peracta est. Vir sciscitabatur ex sponsa, Visne mihi Materfamilias esse? cui illa;

volo; respondit, iterumque sciscitans, Et tu mihi Paterfamilias vis esse? quo annuente, Sponla tres afferebat asses. unum manu complectens, velut emptura, marito obtulit, alterum pede lustinens in soco Larium deponebat, tertium in sacciperio, gerebat, donec Zona virginali a marito soluta, tamquam virginitatis tributum, in compito vicino, dabat. Hac imaginaria coemptione in mucuam obligationem transibant, et uxor, tamquam filia, heres mariti facta est.

§. 5. Auspiciis igitur faventibus nova Nupta senis viri erinibus ornata est, quibus Vestales solitae ornari virgines, ut coniugalem Sponlo castitatem servaret. Deinde celibari hasta, quae gladiatoris haesisset in corpore, solitae pecti comae, ut intelligeret sibi iunctim cum viro, ac sub illius vivendum Dominio, primaique meminisset nuptias hasti ac Marre partas esse. Sub haec Tunicam rectam, et Togam puram sumebat; illa purpurea ac picta erat, primum a Caia Caecilia Tanaquil uxore Tarquinii Prisci, egregia lani sica, et facta, et usurpata. Toga pura niveo candore et odore graco perfusa solumque purpureo limbo cincta. Vestis fortunae dicta est; sed non nisi probatae virtutis bominibus, idque ad unlus tantun modo quadrantis, in hora, usum, concessa, nisi quod Servio Tullio (ut Dion. l. 4.) radiis quondam caput illustri, die integro indulta fuerit. Varro hanc vestem immortalitatis dictam asterit, quod ad Seiani tempora usque duraverit. Apud Hebraeos albae erant Sponarum adhuc intactarum Tunicae; quibus picta floribus toga, ut Philo, vel ut D. Hieronymus in Plal. 45, vestis scutulata, quae, per scuta picta, Maiorum suorum praeterret imagines, fimbreis aureis clausa, super induceretur. Coronam vero, ex verbena floribusque, suis textam manibus (quam, cum varii flores essent, pancarpiam dixere) ad Sponsum sub amiculo deferebat. Solae apud Lusitanos rosae, ut Strabo l. 3. ait, placebant; in Boeotia asparagus, qui ex spinis suavem fundit fructum, novi coniugii symbolo ad coronam adhibitus (iuxta Plutarch. de Connub.) est. in Anglia corona etiam spinea redimiri solita (Polid. l. 1. c. 4) ut meminisset, adduros se

labores venire. Soccos induta luteos, id est, subflavi coloris. Capitis velum, quo prorsus obnupta incedebat, ne cui pateret alteri, Sponsus detrahebar, quod flammeum a Flaminia Sacerdore dictum, cui divortium facere non licebat, ideoqueve boni ominis habitum. Atque hinc nuptae nuptiarumque nomen ductum est.

§. 6. Hoc Sponsa cultu, a Matris, aut affinium gremio per Sponsum abstracta, auctaque est, sub vespertinum crepusculum, ad propriam domum. Facem praetextatus unus puer ex spina alba anteferebat, alii duo, hinc atque hinc praetextati, manu apprehensam ducebant. Plura in nuptiis, et pauciora, quam quinque adhibere lumina nefas erat; quod hic numerus Iovi perfecto et Iunoni perfectae, tum Veneri Suadelae et Dianae sacer esset. Praeterea colus cum fuso et stamine, et vas nuptiale, quod cumerum dicebant, in quo alia lanificii et ornatus utensilia continerentur, 2 Camillo ferebatur.

§. 7. Ita ad ad fores postesque aedium Sponsi, qui floribus frondibusque cincti erant, deducta substitit, atque interrogata, quaenam sit? e Caiam (ad Tatquinii Regis uxor s sedulae memoriam alludens) esse asserit. Mox lana postes tangens, adipe lupino, ad prohibenda veneficia, eosdem inungit; ut uxor, quasi unxor dicta sit. Quo facto non ingreditur, nec tangit limen, Vestae virgineae sacrum sed transfertur a pronubis, ut in raptu olim Sabinarum factum, utque intelligatur, non exituras, nisi vi rursum efferantur, quem in finem Boeotae olim plaustri axem prae foribus comburebant, ut manendum significarent. Illara dicebat, ubi tu Caius, et ego Caia, ut si diceret, ubi ru Dominus, et ego Domina. ingressae claves domus offerebantur, atque in pelle lanata constitutae, quinque circum facibus Hymenaei succensis, aqua pedes abluebantur, ut aqua et igne communiter sibi deinde urendum seirent. qua [orig: quâ] communione exulantibus interdici consueverat. Tiraquellus memorat, Sponsam in gyrum versam, ut illic deinde versandum, et viam redeundi ignorandam disceret.

§. 8. Adhibebantur porro his ceremoniis Diisinguli; ut cum domum duceretur, Domiducus; cumque iam domi esset,

Domitius; eum postes ungeret, Iunounxia; cum iam apud virum manendum significaretur, Manturna; cum unum uterque coniugum subirent (ut moris) iugum, unde dictum coniugium, Deus Iugatinus, et cum faces lucerent, plauderentque tibicines, Hymenaeus floribus coronatus et amaraco, facem dextra [orig: dextrâ], sinistra flammeum accepit; denique cum sponsus Zonam, qua [orig: quâ] praecingebatur, ex ovis lana Herculeo nodo vinctam, solveret, Iunonem Cinctiam invocabant. Tanta erat religionis cura, ut nullum non actum Diis dedicarent.

§. 9. Suscepta in domum sponsa, una cum aliis convivis lautae cenae adhibita est, Tibicine Hymenaeum vel Thalassionem Deum nuptialem Rom. tibia, convivis voce invocantibus. Quod si hi etiamnum praetextati, praetexta posita est, sparsisque maritus in pueros nucibus, velut ad tripudium ludebat; ut se iam nuces pueriles relinquere restaretur. Pueri vero compositos ad obscoenitatem et lasciviam Fescenninos plaudebant versus, quibus fascinum omne amoverent. Inde lectus stratus genialis, viri Genio a pronubis implorato. Deducta in cubiculum nova Nupta [orig: Nuptâ], fax praetextati, qui praelux dicebatur, a propinquis certatim rapta; quod qui praeripuisset, diutius crederetur vivere. Inducti subinde Dii obscoeni, ut cum Venere, Virginensis, Priapus etc. Die postera, uxor dominium a re divina et sacrisiciis auspicata est; rursumque instituta cena est, quam repotia vocabant, nuptialia denique a propinquis cognatisque submissa munera. Vide Lucan. l. 2. belli Phars. de Nuptiis Marciae et Catonis.

§. 10. Repudium quod Sponsi fere erat, cum hac formula, plerumque missum est. conditione tua non utor; et Divortium quod coniugis utriusque, praesertim mariti, fuit, cum formula, res tibi tuas habeto. Quod apud Romanos, Romuli, et XII. tabularum lege, variis de causis indultum est. ut si, vel sterilis, vel adultera, vel venefica fuisset. Quod siquis sine causa dimisisset, eius bona partim coniugi, partim Cerei addicta sunt. Dos vero mulieri restituenda fuit. Divortium vero nullum factum usque ad annum V. C. cum primus Carvilius Ruga, viam maiori deinde libertati stravit, Porre ariplici ratione ut fieri, sic et tolli connubia solebant. Quod

usu fiebat, illud parentibus, vel amicis, usurpatione, ut aiebant, trinoctii, tollere licuit, quod confarreatione inductum, diffarreatione, repetitis e diverso sacris, farteoque libo dirimebatur. quod coemptione initum, hoc remancipatione, cum ab eo redderetur, in cuius manum convenerat, dissolutum est. Claves vero ablatae, postquam velore, vel nuntio, vel scripto renuntiasset. quod erat repudium (nam haec vox promiscuc etiam in nuptis usurpata) dicere, vel mittere, vel scribere, vel renuntiare, aut libellum repudii offerre.

CAPUT XL. De Militia Romana.

CUm Romani armorum potestate a tenuibus principibus ad universi pene orbis imperium evecti sint, operae pretium erit cognoscere illius militiae instituta, cuius potissimum beneficio rem tantam sunt assecuti. Eius itaque indicendi ratio, delectus, ordo, arma, disciplina, acies, victoriae ac triumphi, paucis expendendi sunt. ut eorum historicos tanto et assequamur facilius, et quae cum virtute facta intelligimus, in politica inprimis administratione, etiam imitemur. Admiran da prorsus res. perpetua inter bella ad tantam potuisse assurgere magnitudinem unam Remp. quae per annos facile 600. a Numa Pompilio usque ad augustum, nullum annum, praeter unum sub Torquato Cons. quietum habuit. interea quingenties quinquagies proeliata sit, quadringenties quadragies triumpharir.

§. 1. Indicendi belli ratio.

De Romanis Varro, ait, lib. 2. Cum nullum bellum, nisi pium, putarent geri oportere, priusquam indicerent illis a quibus iniuria facta erat, feriales legato res repetitum

mittebant quatuor, qui si postulata impetrassent fedus cum iis fersebant, sin minus, re deliberata bellum indicebant. Solenni autem habitu, rituque, ac verbis (ex institutione Anci Marcii) fertialis rem peragit nam velato capite (ut habet Livius l. 1.) et tenens verbenas feu gramencum terra ex arce divulsum. audi, inquir, Iupiter audite fines N. N. audiat fas: ego sumpublicus nuntius pop Rom etc. si ego iniuste impieque illes homines, illasque res dedier populo Rom. nihique exposco, tum patriae compotem me numquam sinas esse. Haec in primo finium ingressu, primumque obvio, tum in portis urbis, denique in medio foro proclamare solitus, ttiginta etiam, si opus, dierum spatium ad deliberandum concedit, atque interea tertio cum iisdem protestationibus reversus, si nihil impetret, ita bellum denuntiat. Audi Iupiter, et tu Iuno. Quirine, Diique omnes caelestes, vosqueterr stres, vosque inferi audite. ego vos testor, populum illum. N. N. iniustum esse neque ius persolvere. Sed de istis rebus in patria maiores natu consulemus, quo pacto ius nostrum consequamur. Mox Pater patratus (qui plerumque inter fetiales primus aderat) domum reversus, senatui proposuit. omnia se rite executum. licere illis per Deos bellum, quod, aliquo horum omisso, nefas credebanr. Quod si consulto senatus placeret bellum, referebatur verbis solennibus ad populum. Vultis, iubetis, Quirites, bellum esse cum hoc N. populo? Si bellum populus nollet, respondebat, antiquo: si veller. Uti rogas. Priusquam tamen ad populum ferretur rogatio, institutae sunt supplicationes et preces, ludique votivi Diis concepti, si ex voto bellum succederet. Porro cum S. P. Q. R. bellum gerendum decrevisset, rursum fetialis cum hasta ferrata, aut sanguinea praeusta ad finitimam hostium civitatem missus, his illud fere verbes denuntiabat. Quod popu i N. N. adversus pop. Rom. Quiritium fecerunt, deliquerunt: quod populus Rom. Quiritium bellum cum (Gallis) iussit esse, Senatusque pop. Rom. Quiritium censuit, consensit, conscivit. ut bellum cum (Gallis) fieret. Ob illam rem ego populusque Rom. populis (Gallorum) bellum indico facioque. quibus dictis hastam in fines illorum emittebat. Indicto bello Iani templum a Consule recludebatur, ut hunc Deum

in bellis haberent adiutorem, simulque triginta diebus (qui iusti ac proeliares dicebantur rubro vexillo in arce propofito signati) omnia ad bellum necessaria praeparata sunt. Iani autem templum a Romulo usque non nisi ter clausum fuit, sub Numa, sub Torquato, et Augusto, Romanis semper bellantibus.

§. 2. Apparatus et delectus militaris.

Bello constituto, ante omnia deligendus erat Imperator, qui fere unus e consulibus, cum Praetoribus quterae Provinciae demandari solerent. quod, vel sorte inter Consules missa, vel iudicio Patrum, et lege curiata. ex plebis per curias vocatae suffragto, factum est. Tum Senatusc. Provinciae ornabantur, hoc est, decretae legiones, stipendia, et res gerendae. Post Imperatorem Tribuni militum creabantur, quatuordecim iuniores ex equitibus, qui annua stipendia quina merverant, et decem seniores ex peditibus, qui fecissent dena. Omnibus enim vel 20 inter pedites, vel inter equites 10 stipendia conficienda erant, priusquam emeriti haberentur. nec sine militia allis honoribus domi bellique digni habebantur. Denique a Tribunss militum delectus institutus est. pro quatuor ut plurimum legionibus. Evocati itaque voce praeconis ad forum, vel campum Martium, omnes ad militiam obligati idoneique. Obligati autem erant quotquot sua nondum stipendia confecissent; idonei quotquot servi, libertini. capite censi, aut aliquo crimine, vel infami arte inter Rom. damnati non essent. hoc est, ingenui et honesti omnes ab anno 17. aetatis usque ad 50. Evocabantur autem quaterni, coram Tribunis in quatuor etiam partes divisis, ex primo autem quaternario Tribunus eligebat primum, ex altero Tribunus alter eligendo praevertebat, et hoc delectu processum est in ceteris. Quod si qui citati non comparvissent, aliquando eis unam ovem mulctam dixerunt. aliquando, ut proditores libertatis virgis caeli. M. Curius non comparentis adolescentis bona vendidit,

praefatus: non opus esse eo cive Reip. qui parere nesciret. Hine autem suorum numerum tenebant, quod (ut Dionys. lib. 4.) Servius Rex instituisset, ut pro cuiusque nascentis ortu in aream Iunonis Lucinae nummum deferrent, pro interitu Veneri Libitinae, pro iis qui virilem togam sumerent luventae. Evocati, in matriculam deinde relati sunt omnes. In qua vivi quidem nota *t, mortui *q. Adolescentes vero A litera distinguebantur. Equitum ordo corpulque duplex, alii publico, alii privato equo merebant; his annua tantum stipendia cum militarent assignata erant; illis perpetua, donec emeriti essent. Et primo quidem dena milia aeris, hoe est, Philippici centum ex publico ad equum comparandum, quotannis verobina milia ad eundem alendum accipiebant, eratque haecres magis honori, quam commodo, cum probatae tantum vitae hominibus, quibus equestris iam census erat, haec gratia fieret, et quotannis Idibus Iuliis trabeati ab aede Martis per forum mediumque populum transueherentur. in quo transitu, siquis alicuis criminis insimularetur, hunc sistebant censores, venditoque equo destituebant. Quod si tamen, expletis stipendiis, libertatem a militia peterent, equo ad Censorem reducto, emeriti censebantur. Qui deinde, nisi ut voluntarii, aut certe in gravi necessitate, militiam nonsequebantur.

§. 3. In necessitate enim delectu praeterito, Evocatione vel Tumultu miles cogebatur. in illa Duces ad loca diversa missi cogebant militem, quinto vel sexto quovis ab agris evocato, prout hodiedum in quibusdam fit locis. In hoc per senatusc. omnes, praeter Consules, toga posita, sagum iussi sumere, et, iustitio indicto, nihil privatae rei agere. Consules autem videre, ne quid resp. capiat detrimenti. Ex quibus ducturus exercitum in capitolium ibat, et duo vexilla praeferens, alterum rosei, alterum caerulei coloris, edicebat, ut, siquis remp. salvam vellet, se sequeretur.

Deinde iuramentum praestandum fuit, quod ab uno conceptis verbis praeeunte factum, ceteri his verbis sequebantur. idem in me. alii hoc dicunt evaginato et cervicibus admoto gladio: alii erecto pollice praestitum. Inventi autem, qui militiae subterfugiendae gratia, hunc sibi amputarint, Murcii, a Murcia ignaviae Dea, appellati. his ne aufugerent, aut ut fugitivi agnoscerentur, stigmate manus inustae sunt, quo nomen Imperatoris continebatur. Sociorum quoque

delectus, seu evocatio, per Italiam saepe haberi solita. Quando Consules sociis urbibus certum militum numerum, tempus locumque designabant, quo sub Praefecto, vel Quaestore impensis sociorum (nisi quod Romani frumenta praeberent) destinabantur. Praeter quos auxiliares etiam extra Italiam Romanorum mercede scribi poterant.

§. 4. Postremo iam omnibus ad bellum paratis, rursus ad Deorum voluntatem explorandam Romani conversi sunt, nec quiequam nisi auspicato liratoque et Diis addicentibus aggressi sunt. tanta erat horum gentilium religie. expertique sunt, quidquid inauspicato ageretur infelici exitu terminari.

Duo autem auspiciorum in bello usitata maxime genera. primum ex pastu pullorum, de quo supra 3 alterum ex telorum ensiumque acuminibus, de cuius modo non satis convenit. ex splendore, ardoreque, et contra horrida retusaque acie plerique divinatum autumant. Litatio per Aruspices facta mactatis victimis hostiisve, ex quarum extis propitium, vel aversum Numen colligebant. Conceptis inter haec precibus votisque circa omnia Deorum pulvinaria supplicationes agebantur. Et siquid prodigii nuntiaretur ad Aruspices librosque Sibyllinos recursum est.

§ 5. Diebus autem religiosis, quales erant feriae per annum omnes, in Dei alicuius honorem celebrari soliti. Saturnalia, Paganalia Carmentalia, Lupercalia, Equiria, Liberalia, Palilia, Robigalia, Lemutia, Agonalia etc. feriae latinae ac conceptivae, postridie calendas Non. Idus, nefasti omnes, his, inquam, bellum inferre nefas, propulsare vero licitum. Sed nec fas ad bellum, nisi motis ancilibus, iisque tursum conditis proficisei. Solenne autem erat Quinquacribus in Martio belli Ducem Sacrarium Martis ingredi, motisque aneilibus atque ipsa simulacri hasta, dicere; Mars vigila.

CAPUT XLI. De Ordine, et distinctione exercitus in dignitates et munera.

LEgionum nomine Romanus tantum miles accipi solitus est, qui corpus exercitus constiruebat, cum sociorum miles in alas tribueretur, praeter selectos aliquos Imperatori oblatos, extraerdinariorum titulo, qui praetorianae ipsius cohorti iungerentur. Fuit autem principio legio una millium quatuor.

§. 1. Postea quinque, ac sex denique. In quavis legione tres erant ordines militum praecipui Hastati in fronte, Principes in medio, Triarii in fine. aetatis ordine, ut primi robusti essent iuvenes, alii viri, tertii et ultimi triarii exercitari in militia veterani. His quartus ordo Velitum, adolescentum maxime, et per reliquos tres ordines, magis ad excurrendum et lacessendum, quam sustinendum hostem, administorum, iungebatur. ex quibus aliqui Rorarii tamquam a rore ante pluvias serias cadente dicti videntur, alii Ferentarii a lapidibus pro fundis conferendis, alii etiam acconsi, seu adscriptitii appellati sunt quod in desunctorum locum adlegerentur. Hi principio diversos etiam ordines fecerant, demptis tamen ferentariis.

§ 2. Singuli trium supra dictorum ordinum. id est. hastati, Principes, et triarii in decem manipulos, singuli manipuli in duas erant centurias divisi, ita ut manipuli in una legione 30. Centuriae 60, numerarentur. quamquam et centuriae in denas scinderentur decurias. His Decuriones illis Centurionec eo dignitatis ordine praeerant, ut primus Triariorum emineret ceteris, et primus pilus, vel primo aut primipilus diceretur. Hunc inter eosdem Triarios sequeretur alterius, hunc tertn manipuli primus centurio, secundus vel terrius pilus dictus et sic de

ceteris, post Triarios sequerentur, eadem lege, Principum ac denique hastatorum Centuriones ut primus in illis primus princeps; in his primus hastatus appellaretur. Et sic in altero et rertio manipulo primus, usque ad decem. Alter enim in singulis manipulis centurio in ferior erat reliquis. Sed et singuli Centuriones suos, a se delectos, habebant succenturiones, quos *ou)ragou\s dicebant, quod agnien clauderent, Latini optiones, quod cooptarentur, vocabat. Centurionum munus erat, milites instruere, vigilias obire, controversias dirimere, castigare segnes verbis et verberibus. Unde et vitem manu ferebant.

§. 3. Tribuni, a tribuum, ut videtur, electione sic dicti, principio tres in quaque legione, postea, hae cresceme, leni fuere [orig: fuêre]: et alii illorum comitiati, quod in Comitiis lecti essent; alii ab Imperatoribus lecti, qui Rutili vel Rufili appellati sunt, quod Rutilius Rufus his primus legem de eorum iure tulerit. Ex his bini ac bini per ordinem vicemque signiferi toridem erant quot Centuriones. singulis enim manipulis bini aderant, ut unc cadente, alter succederet. toti legioni duobus mensibus praeerant. Dignitas illorum erat lenatoriae proxima, annulus in manu aureus cum reliquis tantum ferreus permissus esser. Postea et pugio illis datus est, qui equitum cohortem ducei ent.

Munus illorum erat, milites in castris contipere, ad exercitationem producere, claves portarum suscipere, vigilias interdum lustrare, frumentationibus interesse, delicta castigare, tesseram militarem suis tradere. Excubiis, octo militum, rabernaculum illorum septum erat. Postremo auctus etiam honor et numerus Tribunorum. nam alii laticlavii peditibus, alii angusti clavii equitibus praefecti sunt.

§. 4. Praeter legiones Rom. quatuor, erant et Sociorum aut auxiliariorum milites, alares dicti, quod in alas distiibuti Romani adhaererent, tamquam alae corpori. His equitatus, quam Rom. copiosior. peditum fere par numerus. Universim illis Praefecti duo ab Imperatore constituti praeerant, qui Tribunitia porestace moderabantur, suosque centuriones ac decuriones habebant.

§. 5. Imperator supremum exercitus caput, Legatum sibi, vel auctoritate propria, vel senatus adiunctum habuit, qui absentis, aut impediti munere fungeretur; tum Quaestorem a populo creatum, qui pecuniam publicam curaret, militi distribueret, praedas ab hoste collectas custodiret, venderet, in aerarium transferret. Si duo in castris Consules essent, alternis imperabant. Imperatori si Praetor esset fasces 6, si Consul 12, si Dictator 24. praeferebantur. Aderat et Adcensus, qui ius poscentes suo tempore ad tribunal evocaret, diutius loquentibus silentium imponeret. Sed et Praeconis munus erat, publicum conventum indicere, silentium imperare, edicta promulgare.

CAPUT XLII. Dearmis militum.

VElitum arma erant, parma, sive scutum rotundum, magnitudine cripedali. quod e ligno confectum erat super inducto corio. 2. Hastulae, quarum septenas in manu dertera ferebant, tripedali ligno, et ferro pedali armatae, quae missiles fuere [orig: fuêre], unius digiti crassitie. 3. Gladeus Hispaniensis (hinc enim sumpeus) utrimque acutus, mucrone firmo validoquc. 4. Galea, sed ex corio vel pelle lupi alteriusve animantis confecta.

§. 1. Hastatorum Principum et Triariorum arma fere cadem reperiuntur, et Velitibus graviora. 1. Scutum grandius, quod toti sufficeret corpori obtegendo, eratque, vel imbricatum ostii incurui, aut canalis instar, quod duos mediumque pedem in latitudine, quatuor in longitudine contineret, ex duabus compactum oblique tabulis, ac pelle inductum, umbone in medio, in fine munitum laminis ferreis; ut illo iacula et hastas, his ictus gladioram doclinaret.

2. Gladius eisdem darus Hispanicus. 3. Hastas, sive pila duo gestabant, alterum minus, quale erat

Velitum, alterum grandius bipennibus hurus aetatis haud dissimile, cuius lignum, vel quadratum, vel rotundum quatuor digitorum crass itiem impleret, et trium cubitorum ligno ferrum trigonum, eiusdem pene longitudinis, praeferret; cuius mucro hamatus, cum ictu inflecteretur, reducendus vero haereret in corpore. 4. Galea aerea, pennis nigris candidisque, aut punicels oblongis, ad terrorem cristata, cum dependulis ad utrasque malas bucculis, sic a buccis tegendis dictis. 5. Lorica, vel hamata ex annulis, vel squamea ex laminis conserta honestiorumerat, ceteri ex una aerea lamina compositis utebantur quae solum pectus muniret, ut tergum in fuga hosti vererentur obvertere. 6. Ocrea, quam funditores, quiiaculis pugnabant, in sinistro; legionarii qui gladio et hasta, in dextero pede ferebant; quod illo quique latere in hostem verso pugnarent.

§. 2. Equitum armatura saepius variata est. freno quidem phalerisque instruebant equos, sed ephippio primum ac stapedibus vacuos. proscuto, exten sum principio ex bubalo corium. deinde aliud ped itibus simile, quo corpus una parte velarent. gladius illis oblongus, contum, sive hasta, lorica et galea erat.

§. 3. Sigua militaria a Quaestoribus ex aerario constituebantur. Torius legionis signum erat aquila non picta, sed ex solido auro formata, sulmina unguibus vibranda stringens. praeter hanc alia quatuor signa refert Plin. lib. 10. cap. 4. Lupum, nempe Minotaurum, equum, aprum, seu porcam. argento efformari solita. Porca adhibita, quae mactari in federe consueverat, ut ostenderent se bello pacem quaerere. equus fortitudinis, Minotaurus in labyrintho conditus, occulti Ducis symbolum erat; Lupus in honorem Romuli a lupa educari prelatus est. Praeter haec signa, in manipulis olim fasciculus foeni praeferri solitus, ut Plut. Peferr Sed alia post etiam per cohortes, et centurias vexilla usurpata, quae ex velis fere purpureis, Draconum, vel aliarum imaginum, figuras praeferebant ex auro distinctas. Haee universe magna religione venerabantur, ut apud illa iurarent, et in confertos quandoque hostes (ut de Aquilio Dionys. lib. 8. refert) a militibus segnius instantes recipienda proicerent.

§. 4. Convocatio militum buccina, lituis, cornibus, tuoa fiebat. Buccina aereo circulo in semetipsam reflexa signum dabatur in hostes, hac etiam ad vigilias mittebantur. quibusdam ea dem cum cornibus est, hoc dicta nomine, quod ex cornu boum primo, deinde ex aere facta fuerir. Ut autem ad signa movenda his canebatur, ita rursum ad figenda. Tuba dignior grandiorque sono: directum concavumque, ut hodiedum, instrumentum, ex osse, vel aere fuit. Lituus incuruus sonum magis habuit acutum. Principio illa peditum, hic equitum. quibus insonantibus ad sua quique signa convolabant. Proelii autem tempore tubis simul cornibusque concinebant aeneatores. Cum omnibus instrumentis canerent, classicum erat, quod non nisi praesente Imperatore factum, quo vel concio vocabatur, vel supplicio extremo in aliquem animadvertebatur, vel signum profectionis datum est. noverantque certis rebus significandis, certum aptare cantum.

§. 5. Stipendium principio nullum; sed suo quisque aere militiae tempus implere cogebatur, donec Galli Roma potiti sunt. A quo pediti tres in diem asses, Centurioni sex, novem equiti sunt constituti. donec Caesar pediti duplicatum, equiti triplicatum persoluit, ac subinde eriam Imperatorum libetalitate auctum fuit.

CAPUT XLIII. De militari profectione, metatione castrorum, et desciplina.

UBi omnia ad profectionem expedita, seu mari, seu terra essent, solenni sacrificio expiabatur exercitus facta, ut dicebant, lustratione; idque in agro aut litore, caesis victimis, unde procedendum erat. Deinde certis agminibus, pro lecorum periculorumque ratione diversis, incedebant, idque magnis quo ti die inneribus, maguo plerumque sub onere militaris sarcinae, nam aestivis diebus 20.

miliaria conficere solebant, quae licet minora nostratibus essent, ingens tamen pro onustis iter.

§. 1. Singuli enim praeter arma et cibaria dierum trium, aut plurium, (aliquando dimidiati etiam, vel integri mensis) serram, cophinum, sarculum, securim, rutra, falcem frumentatiam, catenamque, tum saepe et vallos, seu palos muniendis castris aptos tres plurelve ferre cogebantur. quae cum C. Marius fasciculis aptata, furcisque, ut habile magis onus esset, imposita, docuisset ferre; milites ab illo Mun Mariani sunt appellati.

§. 2. Metatio castrorum certis notisque formis, hoc est, vel rotunda, vel oblonga ovali, vel, quod magis ufitatum, quadrata figura designabatur. Metarores in hanc tem praemissi, ex quaque legione tribunus aliquis, qui maxime eminenti loco, unde prospectus quaqua versum in cetera pateret castra, praetorii signum, voxillum album erigebant? deinde certis ab hoc, et inter se, intervallis, punicea vexilla illic defigebant, ubi cuiusque legionis princeps tribunus suum habiturus erat tabernaculum. Adhaec viarum spatia vexillis aliis, hastisque designabant; denique et vallorum, ut milites subeuntes suam quisque stationem facile agnosceret. Mex a centurionibus suae quibusque divisae sunt operae. alii muniendis fossa (plerumque octopedali) tum vallo ex terra, sudibusque per vallum, castris; alii rabernaculis pro Imperatore, Quaestore, Legatis, Tribunis, certo spatio, intervalloque ad dimensum instruendis, operam dabant. Praetorium enim, quod templi rotundi instar, in mediis castris in area quadrata, cuius latera 200. surgebat, pedum essent, tollebatur, a cuius dextris angurale et ara sacrificiis designata, a sinistris tribunal erat. Quaestorium iuxta longitudine par, latitudine tantum 100. pedes complectens. Legatorum rabernacula centum longa, 50 solum pedes lata in eadem linea recta sequebantur. Tribunorum in omnem dimensionem 50 tantum continebant, quae Praetorio adversa poncbantur. et utrimque eadem dimensione Praefectorum, qui Socios ducebant, tentoria figebantur. Potrae castrorum quatuor erant. una Praetoria quae spectabat hostes, et profectioni destinata erat; altera huic a tergo castrorum

opposita decumana, qua frumentatum exibant, tertia principali. dextra, quarta principalis sinistra. Munitio castrorum in duobus lateribus per Socros, in aliis a Romanis perfecta. aliquando tamen posterioribus temporibus subitariae munitionis vicem scuta per noctem defixa subiere.

§. 3. Castris metatis Tribuni ab omnibus iuramentum exegere [orig: exegêre], quod nihil e castris ablaturi essent, unde aliquando arbores fructibus plenae in medio castrorum intactae relinquebantur. Tribuni cum centurionibus quotidie ad praetorium conveniebant man data excepturi Excubiae magna cura per ipsa castra, valla, et extta intraque portas, distributae erant. Tesserae a Tribunis oretenus acceptae, deinde in tabellam tesserarima a quovis relatae sunt, cum signo legionis, quam tesserarius unus miles infimo centurioni tradebat, qui nota sibi propria adiecta, penultimo, et hic sibi propinquo, iisdem signis adiectis, tradebat, dum ad centurionem primum, atque ab hoc ad Tribunum reditet, qui ex notis cognoscebat, an cuique traditae essent. Haec ressera ab excubitoribus cognita, circuitori danda erat, aut postridie ad poenas neglector vocatus est. quaterni una in excubiis, uno minimum vigilante, stabant, ne unius forte circumventione, aut oppressione vigiliae incautos fallerent. primipilus autem ad Clepsydram vigilias admetiebatur, et signo aliquo solvebat. Vallum transilire capitale erat, ne sic hosti viam sternerent.

Vix in castris otiosis esse licebat. Nam suis quique in anmis ad oppugnandum sustinendumque hostem, pedites iux mequitesque statis horis exercitabantur aut munitionibus aliisque operibus, nonnumquam frustra ducendis occupabantur. ne molli inertia, miles difflueret. Sed et mulieres abfuere Rom. castris, ut nonnulli Castra tamquam casta dicta aurument.

Ad castra movenda ter signum tuba datum. primo signo convellebant tabernacula, altero iumentis imponebant onera, tertio suo ordine pergebant.

CAPUT XLIV. De praeparatione ad bellum, acie et conflictu.

CUm Imperator pugnandum censeret, per tesseram milicibus edicebat, qua die et hora paratos esse veller; tum purpureo supra praetorium vexillo signum dabat conveniendi. Interea captatis auspiciis sacrisque operatus, cum Deos favere crederet, ad militum concionem verba fecir, Deorum voluntatem exponens, hostium imbecillitatem, suorum virtutem extollens. quod si deinde milites clamore bellico applauderent, scuta ensibus ferirent, manus erigerent, aut, hoste propinquo, taciti in dextram partem transirent. promptos in aciem eduxit. quae plerumque tribus constabat partibus. acie media. seu corpore, ex hastatis, principibus, et triariis, quibus velites levis armaturae permiscerentur; deinde cornibus, seu alis ex Sociorum milite; denique ex traordinariis, ac subsidiariis tum equitum turmis, tum peditum cohortibus. quibus Praetorianus miles, non eodem loco cum suo Imper. consistens, accedebat. Nam his ultimis ad subsidium cuicumque parti inclinatae praestandum opus erat.

§. 1. Corpus autem exercitus in decem manipulos, ita in latitu dinem explicatos, distributum erat, ut inter quemlibet via patens ad receptum, cum nimium premeret hostis, relinqueretur. quam tamen viam e. g. Hastatorum, Principes suis man ipulis a rergo obiectis, et principum interstitia triarii tursum claudebant; ut et hostis in de, si opus, a posterioribus per apertam viam peti posset, ipse tamen aditum prorsus apertum non reperiret. Vii in Schemate subiecto patet, in quo aciem corporis propono dimidiatam.

§. 2. Ex his de reliquo facile colliges. Fuit tamen nonnumquam pro ratione loci, hostium, ac numero Rom. mutata acies. Nam prinsquam sociorum tot erant subsidia, vel quadrata solum, ut illic vides, acie pugnatum est, equitibus in subsidrum relictis, vel his in cornua distributis. aliquando sinuata erat acies, cum primo in hostem promoverentur cornuna: aliquando obliqua, cum alterutrum solum cornu: aliquando gibbera, seu flexa, cum media acies prima in hostem iret. aliquando trigoni specia acies, velut cuneus, in hostem versa, aliquando expansae forcipis, seu trigoni, ex latere hostibus oppositi, quae forma ad claudendum cuneum serviebat aliquando in globi formam, cum pauciores hostibus essent, collecti fuere, ut exempla habes in Caesare, aliquando serra proeliari usi sunt, quando par vias hastatorum patentes, modo sese effundebant in hostem principes, modo recipiebant.

§. 3. Ceterum fesso, aut cedente hastatorum ordine, succedebant principes et triarii, interea, dum primi pugnarent, uno genu in terra nixi ut ictus fallerent principibus cedentibus ultimam pugnae aleam omni armorum genere fortissime sustinebant. Unde, re ad ultimum discrimen adducta, manavit proverbium Res ad triarios rediit. Velites non uno semper loco pugnarunt. post reliquos, primis temporibus, tamquam imbecilliores, relicti; denique, quod levis armaturae essent, procurrere ante omnes et auspicari pugnam iussi. quam quam et in alis collocati fuerint. Equites plerique iuxta equos stantes Imperatoris iussum praestolabantur. Ille enim per toram discurrere aciem solitus, illic, ubi periculum urgeret, aderat, prospicie batque. quamquam dextero in cornu, unde facilius totam acrem inspiceret. staret frequentius.

§. 4. Re inclinata, saepe aliquis ex Ducibus se pro patria devovebat. hic Pont fice adito. Agedum, inquit, praei verba quibus me pro legionibus devoveam. tum Pontifex praetexra indutum, velato capire, ac supet telum; mann ad mentum exerta, stantem, his verbis praeibat, Iane, Iupite, Mars, Pater Quirine etc. Dii Manes, vos precor veneror, veniam peto, feroque, utipop. Rom. Quiritium vim victoriamque prosperetis, hostesque pop. Rom. Quiritium terrore, formidine, morteque afficiatis, sicut verbis nuncupavi, ita pro rep.

Quirit. exercitu, legionibus, auxiliis pop. Rom. Quir. legiones, auxiliaque hostium, mecum, Diis manibus deveveo. Quod si de votus caderet, uti Decio patriac filio factum, felix omen erat; si minus, signo septem pedibus in terram defosso, piacularem ibidem caedebant hostiam. nefasque erat hunc in in locum magistratum Rom. descendere. Ita et hostilem exercitum urbemque; sed non nisi Imperator, aut Dictator, devovebat, tribus atris ovibus Telluri Matri promissi. Sic Gabii, Veii, Carthago, et Corinthus devota est.

§. 5. Expugnatio urbium, a solenni Deorum urbis Tutelarium evocatione, solebat inchoari. Ita Camillus Iunonem Veiis evocav it. Te, inquit, Iuno Regina, quae nune Veios colis, precor, ut nos victores in nostram tuamque mox futuram urbem sequaris, ubi te dignum amplitudine tua templum accipiat. Hac evocatione praevia, urbem devovebant, moxque oppugnationem aggrediebantur Quod si primo facerent imperu testudine muniti incedebant.

§ 6. Fuit autem testudo (qua nonnumquam in pugnando, saepius in oppugnando sunt usi) ex corporum armoe rumque constructione talis, utinter se iuncti, planis scutis capita integerent, latera concavis munirent. Ira aliquando armatas equitum turmas perfregere, ad ipsas urbes tuti a telorum omnes iactu subiere [orig: subiêre]. quin et posterioribus in terram inclinatis, aliisque sensim assurgentibus, per terga magno numero in altum enitentes, quandoque et currus equosque admittere poterant; scutis, tanta soliditate, sibi mutuo in dorsis sustinentium cohaerentibus ut tali oneri pares sessent.

§. 7. Scalae quibus in muros eniterentur vatiae erant, compactiles aliae, seu plicatiles; aliae coriaceae, atque instar utrium instatae, adipe circa suturas oblitae, ne efflarent spiritum. aliae ex funibus, velut reticulatae, quae uncis ad muros suspenderentur: aliae rotis impositae, aut navibus quibus superoe vel pons adhaereret in muros sternendus, vel tabulatum aliquod sub tecto, sen turricula, aliquot capax virorum, ex qua in muros transirent, quae sambuca fuit appellata aliae tollenones erat, quando praealtae trabi in terram defixae, altera transversa

in medio trabs haerebat, cuius una [orig: unâ] parte expressa pars opposita viros aliquot, in tabulis, sub crate collocatos, in altum extollebat, ut muros occuparent.

§. 8. Si diutius in expugnatione haerendum esset, fossis vallo, lorica, palisque (quos cervos aut cervulos a ramofis cornibus, plerumque in trunco relictis, vocabant) muniebant. Loricae autem dicebantur sepimenta c cratibus plateisque, aut minores muri, qui pectore tenus munirent, in alioribus plerumque vallis erectae. Duplicibus quandoque vallis, tam, exterioribus contra hostes, quam interioadversus urbem castra muniebant, praesertim cum fame expugnare constituissent. Quod si ramen vi invadere decretum esset variis machinis aggressi sunt, de quibus paucis dicendum, plura Lipsius in Polior. suppeditabit.

CAPUT XLV. Machinae bellicae, quibus ad expugnandas urbes sunt usi.

MAchinarum una in bellis Aries fuit, a Carthaginensibus primo in Gadrum expugnationem ad ductus, ut ait Vitruvius. Triplex ille Rudis, compositus, et Testudineus. Rudis trabs erat oblonga, mali navalis instar, quae ferro in fronte tamquam aries fuit praemunita. quem manibus lacertisque validi homines inter se ad murum quassandum vibrabant. Compositus, ex transversa trabe, quam fulera gemina, ut in patibulo sustinerent, pendulus, ac retrorsum actus, magno impetu in murum, ferrata fronte, agebatur. Testudineus denique erat qui ad versus hostium tela superne testudine, seu tecto ex cratibus corioque, muniretur.

§ 1. Catapulta machina fuit, qua, ad grandia in hostem tela, sagittasque, trium etiam cubitorum, vibrandas, primum Dionysius Siculus, adversus Carrhaginenses, usus creditur. ex curvato e metallo lignove arcu, nervis adducto, cum trabe, per quam intenderetur media, ad formam

pene arcuum hediedum notorumsfactus, ut currus in rotis promovebatur. Balista einsdem fere rationis fuit, nisi quod nervo ad lapides capiendos iaciendosque, ingentis saepe molis, aptaretur. quamquam universe *a)po\ tou= ba/llein. hoc est a iaciendo, dicatur, seu lapides, seu tela vibravit. Varias harum species Lipsius in poliorceticis suis lib. 3 tepraesentat.

§. 2. Turres deinde fabresactae sunt, rempore Dionysii fenioris in Sacilia primum repertae, quae rotis machinisque ahis, ab hominibus, sub iis larentibus, promotae, sensim per stracos acclive aggeres urbi admovebantur. Hae inferne suspensos ferebant arietes, quibus muros concuterent, superne Sagittarios, in medio pontes, qui muris instrati facilem accessum facerent. Fuerunt tameo et ex turribus aliae non ambulatione non nullae dissolvi certisque locis etigi poterant, ex quarum suprema parte catapultis balistisque obsessi petebantur. Plutei similiter ex cratibus viminibusque facti sunt, quibus milites anteriori parte tegerentur.

§. 3. Vinea maioris operae molisque erant, quae viminibus vitis instar hinc atque inde ad latus utrumque assurgentibus, atque inter se contexcis cubiculi alicuius specie, oppugnatores iuxta muros tegebat, crudis per latera coriis, et superne nonnumquam terra, adversus tela et incendia coopertae. Musculus humilior, verum solidior fuit machina, duas inferne fundamentales complexa arbores, ex quibus columellae hinc at que hinc diversae surgerent, tignis superne lateribusque insternendae, sub quibus latentes, muros tuto suffoderent.

§. 4. His machinis suas etiam obsessi opposuere, paribus catapultis balistisque, et quandove eriam turribus in structi. Arietem, aut ferro bicipiti, quod Lupum dicebant, captare, aut centonibus culcitrisque obiectis, eius ictus frustrare soliti. sic coriis, velisque cilicinis e muris suspensis telorum vim fregerunt. cuniculis aggeres turresque subrerunt. Saxis devolutis multum etiam noxae dabant, et plurimum picatis sulphuratisque ignibus. fervente oleo, liquefactoque per vasa hiantia sparso plumbo, iactis malleolis pertinaci igne flagrantibus, ac denique etiam muricibus,

CAPUT XLVI. Post proelium fieri solita. Ut data praemia, et poenae.

VIctis hostibus, regressi ad castra victores, laetis acclas mationibus sociorum, ad sarcinas relictorum, excipiebantur, tabernacula hedera [orig: hederâ] laurove, aut aliis frondibus, lautius convicturos, ornabant.

§. 1. Ita refecti, ad colligenda spolia, et socios sepelicendos remissi sunt. Illa universim collecta, preitionsum a vilioribus separatum est, atque his in cumulum congestis, Imperator Sacrificans ante Diis, coronato armatoque iuxta milite, faciem admovit. Selecta vero per Quaestorem aut Tribunos in militem sorte partiebatur. Quod si a Quaestore praeda venderetur, pecunia viritim dividebatur, etiam, qui sarcinis praefuisient, non praeteritis. Cogebantur autem mediam partem collecti aeris, sua ad signa deponere, tum nc luxu ludoque prodigerent, tum ut fides eorum Imperatori tanto maneret certior.

§. 2. Donativum adhaec militi ab Imperatore conferri est solitum (ut populo congiarum) ad quod nominatim quisque vocatus, lauro coronatus accedebat. Sed et dona honoraria, pro virtutis merito. fortioribus collata sunt. ut torques, armillae, hastae, phalerae, coronae.

§. 3. Obsidionalis corona ipsi plerumque Imperatori a militibus, aut rep. data est, si urbem, vel exercitum ab obsidione, vel imminenti exitio liberasset, quae ex gramine eius loci, ubi libertas contigisset, contexrafuit. qua primo L. Licinius. Deinde Fab. Maximus, denique Augustus consul, cum M. Cicerone filio, donatus est. Civica, illi qui civem in praelio servasset, collata est, primum iligna, deinde ex esculo, postea etiam quercu. quam servatus servatori

imponebat, ei deinde, velut parenti filias, futurus obnoxius. Haec omni auro honoratior est habita. Sedendi illi ius Senatui proximum, ludos hac corona intranti etiam senatus assurgebat. Licebat vero uti perpetuo.

Muralis ex auro argentove illi data est, qui primus hostium muros transgressus esset, Huic affiais ex eodem auro, vallaris seu castrensis, quae valla primum superanti, denique et navalis seu classica quae naves hostium insilienti, obtigit, aurea quoque; sed eo inter se discrimine, quod prima murorum pinnas, altera vallorum propugnacula, tertia rostra navium referret. Erat et aliis egregiis facinoribus einscoronae destinatum praemium. Plerasque unus Sicinius Dentatus meritus esse ferebatur. Ovalis corona ex myrte Imperatorum ovantium in signe fuit.

§. 4. Torque plerumque argenteo donabantur auxiliarii cives, iique simplares dicti; alii duplares qui aureum tulerant. Hinc cognomentum Torquati iisdem fluxit. Armillis aureis, in laevo brachio gestandis, et hastis deauratis, donati alii, et hi quidem cum hostem deiecissent. aliis vestes, aut cibaria, ex publico praebita; sed haec pleraque iis obtigere [orig: obtigêre], qui in velitatione at excursione singulari vicerant. Licebarque in pompis atque etiam extremo in funere horum donorum ferre in signia.

§. 5. Poenae etiam militates erga delinquentes minime defuere. Certe militiae difciplina ad illam praecipue felicitatem in bellis Romanos provexit. In communibus militum delictis, vite utebantur Romani in cives, fuste in socios, partem stipendiorum, vel praedae subtrahebant, opus gravius imperabant, deiciebant gradu, exautorabant etc. Quod si vero gravius offendissent, ut si quid furto e castris suo ducissent, loco cessissent, arma mutassent, aut alienassent, falsum dixissent testimonium, corpus in flore aetatis foede corrupissent, vigilias aut circuitiones neglexissent, Consulem. signa, stationem deseruissent, praemii gratia mentiti essent, fustuario usque ad mortem multabantur, quod ita plerumque factum, ut in corona reliquorum damnatus, tactusque perTribunum fuste, a reliquis deinde fun stibus lapidibusque obrueretur. Plures etiam securi, vel gladio percussi, alii in crucem sublati sunt, postquam ante a Lictore ad palum alliganti, virgis caesi essent. Hanc autem

Dux pro tribunali sedens ferebat sententiam. Unde solennia haec verba. 1. Lictor, colligamanus, verberato, caput obnubite, arbori infelici suspendito.

Quod si delictum ad totam pertineret legionem, vel cohortem, sorte missa, decimus quisque ad supplicium poscebatur. Quamquam et Livius l. 28. totam legionem in foro Rom. securi percussam scribat.

§. 6. In hostes autem varie animadversum est vel enim sub iugum missi sunt, quod Aequi primum a L Quinctio Dictatore subire coacti sunt, eratque patibuli instar ex tribus hastis constructum: vel sub corona venditi, vel urbe aut libertate spoliati, aut vectigales facti: aut etiam, sirebelles, supplicio affectisunt.

CAPUT XLVII. De transactione cum hostibus, pace, federe, deditione.

INduciis bellum suspendebant, ut interea de pace consultarent, qui eas violasset, ius gentium laesisse creditus est. Pax, vel sponsione dabatur, quod solius erat Imperatoris, si S. P. Q. R. censuisset; velfedere, quod iussu popuh et senatus auctoritate transigebatur. Ritus autem federis hic erat,

§. 1. Duo Feciales (quorum alter Pater Patratus erat) verbenas, seu puras herbas ex arce, quibus coronarentur, petebant, deinde lapidem ex Iovis Feretrii templo, quo porcum ferirent, denique Iovis sceptrum per quod iurarent, quae peregre foedus sancituri, secum deferebant (quamquam et Iovis aliquando simulacrum detulissent) ubi ad hostium congressum ventu, tum Fetialis alterius Patris patrati caput tangens, conceptis verbis fedus absolvit, aelegibus postremo recitatis, arreptoque cum precibus atque imprecatione lapide, porcum ferit, ut, per quem fiet, quo minus dictis legibus stetur, eum ita Iupiter feriat, quem admodun

is modo portcus feritur. Polybius lib. 5. dicit hanc denique porci feriendi rationem mutatam, abiectoque tantum fetialem lapide dixisse. Si sine dolo male ago, Dii me fortunent, fi sciens fallo, ceteris omnibus salvis, solus ego concidam, ut hic lapis e manibus meis decidii. idque erat, Iovem lapidem iurare. Federa in tabulis aereis columnisque insculpta in Capitolio adservabantur.

§. 2. Qui vero deditione in potestatem Rom. venere, hos ab illis leges accipere oportuit. Milites deditionem postulantes capita sub clypeos, ut Appian. lib. 11. scribit, inclinabant. Populi Oratoribus infulatis, ramumque olivae praeferentibus pacem rogabant, hac fere qua Liu. lib. 1. de Collatinis deditis formula utitur. Rex Interrogavit. Estisne vos Legati Oratoresque missi a populo Collatine, ut populum Coll. dederetis? Sumus. Estne pop. Collatinus in sua potestate? Est. Deditis ne vos populum Coll. urbem, agros, aquam, terminos, delubra, utensilia, divina, humanaque omnia in meam, populique Rom ditionem? dedimus. At ego recipio. Deinde per Tribunump. rogabatur plebs. De his, quid fieri velitis? vos rogo Quirites. Plebs sic fere iubebat. Quod senatus maxima pars censeat, qui adsidetis, id volumus iubemusque.

CAPUT XLVIII. Honor Victoribus in supplicatione, trimumpho, ovatione delatus.

I. QUicumque cum imperio exercitui praeerat, si vel ipse vicisset, vel eo absente eius Quaestor, aut Legatus, salutabatur publicis exercitus acclamationibus Imperator, toties quoties Victor existeret. Unde Augustus vicies Imperator est dictus, et in nummis scriptus. Et hoc nomen Imperatoris, alias proponi (cum solum ducem exercitus, non victorem significaret) solitum, proprium nomen sequebatur. ut C Iulius Caesar Imper. V. Coronabantur etiam lauto falces illis praeferendi. Dabantur ad senatum quoque a Ducibus laureatae literae, quas qui ferrent nuntii coronati hastarum cuspide incedebant.

II. Ubi res cognita Romae atque ab amicis urbibus, hae quidem cum gratulatione coronas aureas, aurumque in trimphum (iccirco coronatium dictum) submitcebant; illa Imperatoris nomen Duci confirmabat, supplicationemque dierum plurium decernebat, qua populus per omnia Deorum templa caesis victimnis gratias superis coronatus, candidaque in veste, referebat.

III. Triumphus illis solum decretus est, 1. qui sua in provincia, suilque rem auspiciis gessisset, 2. qui auxisser imperium, non amissa tantum recuperasset. 3. qui cum magistratu fuisset, hoc est, vel Dictator, vel consul, aut Praetor, Quamquam contra hanc legem, Dictatoris Sullae consensu, Cueius Pompeius, qui nullos magistratus gesserat, triumpharii. 4 qui minimum quinque hostium cecidisset milia, paucioribus de suis amissis, quorum rationem iuratus reddere tenebatur. 5. non nisi exercitu ex provincia deportato, ut debellatum esse constatet. Nec in bello civili triumphus toncessus, nec si diem Imperatori Tribunusp. dixisset, ut L. Lucullo C. Memmius denuntiavit, triennio tamen post, accusatione remissa, triumphanti. Accedenti itaque ad urbem Imperatori, si nemo maior in urbe cum imperio esset, evocabat senatum ad aedem Bellonae vei Martis extra urbem; aut, si quis illo maior, suo iussu dabat; ut causa cognita, triumphus decerneretur. Si enim venisset in utbem, carebat imperio, sine quo non triumphabant. Populus autem venienti, per omnes aetatum ordines, obviam effusus gratulabatur.

IV. Oido apparatusque triumphi. sumptibus plerumque publicis instituti, hic erat, Constituto die, senatus cum equestri ordine festivo cultu, obviam Imperatori, extia urbem prodibannnhic vero triumphali habicu inductus, sumptis armillis, laurea redimitus, ramumque dextra tenens, prosequente exercitu occurrebat, atque illic peractis votis, certo loco, pro concione, laudatos milites, donilque affectos ad prandium, exniore instructum, dimisit. In se pompa ducta, per candidatum populumad portam triumphalem procedens, Diis istic collocatis sacrificabat. Hinc denique instroctis ordinibus, apertis teta urbe Deorum templissper stratas floribus vias, et thera odoresque ante, anuas Amorumfragrantes, gradusque

spectaculorum utrimque surgentos completosque, inter faustas acclamationes, ad capitolium in cedebat. Primus erat senatus. 20 currus hostium spoliis onusti a militibus coronatis, inter plaudentes tubicines, traducebantur, armis ita per currus dispositis, ut collisione mutua beilicum fragorem representarent, 3. Civitatum gentiumque victarum Numina ac sit mul 4 cra, Pictaeque regionum urbium devictarum tabulae et partim in ferculis, a viris purpuratis, partim in curribus ferebantur. Quandoque et fluviorum Rheni, Rhodani, atque ipsius etiam Oceani eburnea, auroque vincta, signa portabantur. 4. Duo militum ordines, quorum alter aurum argent tumque rude atque infectum; factum alter, signatumque, aes, ebur, vestes pretiosas, marmorea, argentea, aureaque signa, coronas a sociis donatas utbibus, denique quidquid ratum ea de derat provincia, praeferebat. Ita Caesar in triumpho Camelopardalem, Augustus Hippotamum et Rhinocerotem, alii alia, et quan doque per triumphum tri duanum, fi tantae essent opes (ut T. Quintius de Macedonia) produxerunt. Succedebant tu bicines, purpura coronisque ornati aureis, bellicum carmen insonantes. 5 Hostiae, pro sacrificiis, boves albi, ex Clitumni plerumque fluvii accolis, candore in signibus, a candidata quoque iuventute ducebantur, pueriis aureas a tergo pateras deferentibus. 6. Regum victorum cutrus arque insignia sequebantur. 7. Hostium Duces, et captivi pro gentium varietate distincti, et in titulis praelatis descripti. 8 Imperator cultu regio, omnia gestans Iovis insignia, in sella ex ebore regia, sex equis candidis plerumque vehebatur, toga picta indutus, sub qua tunica palmata emineret. dextera lauri ramum, sinistra scipionem, cum aquila complexus eburnea, caput lauto redid mitus. bulla in pectore pendula adversus invidiam remedia continebat, cnius etiam avertendae gratia Deus Fascinus, invidiae medicus, sub curru pendebat. In ipso autem curra setvus publicus, seu carnifex, a tergo haerens, coronam auream gemmis distinctam sustinebat, qui subinde admonerer, memento te hominem Eadem de causa Pliu. l. 35. c. 1. ferreo annulo usum refert. Zonaras etiam tintinnabulum, et flagellum currui appensum fuisse memorat, ut moneretur, et damnari ipsum capite (quando tintinoabulum gestabant) et flagris serviliter caedi potuisse. Laureati cica

currum tubicines lictoresque erant. Cognati, vel in eodem curru, velequis post hunc vecti, ferebantur. ceteri laureati ibant. 9. Liberati ex hostium servitute, etiam Rom. cives, rasis capitibus. pileari omnes, ut mos erat servorum, cum manumitterentur 10. Legati Tribunique militum in equis, post se ducebant distributam in Ordines militiam, lanceis pileisque lauro vinctis, sua spolia praeferentem. nunc cantu exsultaptem; nunc ridiula salsaque in suum Imper. torquentem dicteria. Ut opprobriis honores temperarent, et superbiam infringerent.

Ita ad forum delatus Imperator, captivos aliquot in carcerem deduci necarique inssit. ipse interea ad capitolium versus, perque eius gradus einixus genibus, cunctatusque, donec mors hostium hunciaretur. Inde templum subiens Iovi taurum immolabat, saurique ramum in eius gremio tamquam victoriae auctoris deponebat. Hinc instructum sub porticibus capitolii epulum una cum Senatu et Magistratu adiit, Consulibus ad illud invitatis, moxque iterum, ut manerent rogatis, nequis in eo convivio triumphante esset dignior. Assidebat haud procul Minister publicus, qui nonnumquam cum probro interpellans, magis, dicebat. servo tuo pario, quam tibi. Et sane brevis levisque honor; nam sub vesperam ex publicis applausibus, ut privatus, domum recessit. Illud perenne erat, quod publicis spectaculis laureatus interesset, quodque, statua triumphali donaietur, honorque funeris esset illusstrior.

Triumphus a quibusdam in Albano monte longe inferior, privatis sumptibus, celebratus est, cum Senatus bublicum negatet, quod a C. Papirio Masone Coss. coeptum, atque ab aliis post eundem est usurpatum. Denique ab Augusto Caesare belli Ducibus insignia triu nphantium, supplicatio, vestis et coronatum nomen Imperatoris concesium, triumphus vero ipsis Caesaribus reservatus est.

V. Ovatio minoris triumphi species est. Sic dicta, quod triumphans, non tauros, sed oves pro sacrificio duceret. In hac Imperator, non curru, sed pedibus urbem subibat: non picta, sed communi praetexta usus: non laures, sed myrtea corona; inter tibicines, non tubicines, ingressus.

Concessa fuit, si aliqua conditionum supra ad triumphum requisitarum defuisset, aut gratia ac transactione potius, quam marte bellum confecisset.

VI. Tropaea eo loci erigi solebant, ubi hostis fugatus, â troph\ fuga sic appellata, et Marti consecrata. quae primo ex arborum truncis, suspensis per hos armis, inscriptisque victatum gentium nominibus, postea etiam ex aere saxisque constituta sunt; sed hoc minori laude, quod implacabilis odii videretur, haec tam cruenta dissidiorum monumenta perdurare velle. Unde, ut nefas erat semel posita evertere, ita et collapsa instautare.

Quod si quae spolia Dux Duci adversario detraxisset, haec fere Dux ipse primarius Iovi, altet Marti, tertius dignitate Quirino dedicabat. Ica Romulus, Aul. Cornel. Colsus, et M. Claudius Marcellus, arma hostium Ducibus detracta, consecrasse Iovi, Feretrio dicuntur. Consule prolixius dehis disserentem Valtrinum lib. 7. c. 8 etc.

CAPUT XLIX. De re nummaria Romanorum Graecorum et Hebraeorum.

PRimo quidem, ante nummorum usum, permutatione rerum negotiationes peractas esse memorant; at deinde signandi aeris pretiique constituendi usum, tam inter Romanos, quam Graecos obrinuisse. De illorum aere primum.

§. 1. Principio Numan corio signato, more Carthaginiensium aliorumque, usum serunt; sed deinde a Servio Tullio Rege 6. Rom. Plinius figura pecudis aes notatum ait, lib. 18. c. 3. argentum aurumque denique subiisse. ferri et plumbi, nisi in necessitate, rarus usus. quia vero ad libram aes appendi solitum erat, ut iusto pondere signaretur. Hinc As vel Assis communissimum minerisnummi

genus (decima scillingi nostri pars,) alia voce, as, vel libra, aut libella, aut pondo dicebatur. Unde deniaeris, vel librae decem, ceutum aeris, mille aeris, idem quod decem asses, vel decussis, ceutum asses, vel centussis; aut mille assium. Decies vero centena milia aeris, accisa [orig: accisâ] phrasi vocabant; decies aeris. uti postea etiam in sestertiis factum observabimus. Quare ut facile tibi Romanae pecuniae rationem imagineris, Denarium decem asses, sive albos, ut Coloniae dicimus, valentem. (nos Schillingum, Itali Iulium appellant quorum decem scutum, vel coronatum argent. vel Philippicum, apud Hispanos: Dalerum vero imperialem et quadrantem apud Germanos faciunt) pro fundamento computationis habeamus.

§. 2. Descendendo a denario seu Iulio, celebratur. 1. Quinarius evi et victoriani a victoria, qua [orig: quâ] signabatur, nomen datum (cui Ciceronis Cistophorus videtur esse propinquus) estque quinque assium. 2. Tressis, est trium assium. 3. Sestertius, est trium assium et dimidii, quasi dicas semistertius. vulgatissima Rom. pecunia. 4. Di. vel Dupondius est duorum assium, quasi duo pondo aeris significans. 5. denique AS. qui nummus ulterius dividitur. in bessem tres assis partes in semissem, medium assem, trientem tertiam assis partem, quadrantem, seu, terunicum (qui erat quarta librae pars, trium unciatum) sextantem, hoc est, quartam, et sextam assis portionem, postremo unciam, quae est pars illius duodecima. Ita quidem, ut sesterrius cum superioribus argenteus, reliqui inferiores nummi aerei essent. Per asses vero etiam sic numerando ascendebant, ut dicerent bini aeris, terni aeris, quarerni etc. hoc est, duo, tres, quatuor asses. Assis autem siguum erat. Pari modo per pondo assurgebant, ut dicerent dipondium, tripondium, centumpondium, hoc est, duo, tres, centum asses. Rursum per uncias in illis, quae per as descendendo non expresserant, tradiderunt, ut quincunx, septunx, decunx, deunx, quod esset quinque, septem, decem, et undecim unciarum. Quare universim hic ordo in unciis, usque ad as vel libram ascendendo, tenetur. 1. unica. 2. sextaus quae est sexta pars assis, seu

duae unciae. quadrans. 4. triens. 5. quincunx. 6. semis vel semissis 7 septunx 8. bes, vel des, vel bessis. 9. dodrans. 10. dextrans vel deunx, quod desit una uncia ab asse. 12. as, aes, vel libra, aut pondo.

§. 3. Ascendendo tamen in summis maioribus plerumque sestertiis utebantur, cuius signum erat HS. duos asses, et semissim indicans. Ergo suppurabant hoc modo. Duo sestertii, tres, quatuor, quinque etc usque ad mille. Mille autem sestertios una [orig: unâ] voce neutra [orig: neutrâ] appellabant, sestertium. et conficiebant 25. coronatos, sive Philippicos. Atque hinc rursum supputando pergebant, duo sestertia, tria quatuor etc. dicendo (hoc est, duo, quatuor sestertiorum milia) usque ad mille sesterria denuo progressi. quamquam et interdum, ducenta et quadringenta tantum dixerint, sestertia subintelligendo. In hoc millenario vero altera est mutatio instituta, dictumque mille sestertium duo, tria, quatuor, milia. HS. quod signum quandoque etiam omissum, subintellecto nomine sestertium [orig: sestertiûm]. ascensumque usque, ad decies centena milia sestertium [orig: sestertiûm]. quam orationem saepius contraxerunt [orig: contraxêrunt], ut dicerent, decies centeva milia, aut decies centena HS. aut decies HS. tantum, significatione eadem, ceteris subintellectis, ita ad vicies, centies, millies HS. ascenderunt. Quare sic progrediendum est, et quatuor quidem sestere tii unum facient Iulium, quatuor sestertia, centum cozonatos. 400 sesterii, decem coronatos, 400. sesterria mille coronatos quadragies HS. sive sestertium [orig: sestertiûm], centum milia coronatorum, hoc est, auri talentum, prout hac aetare usurpatur.

§ 4. Erat et Romanis nummus aureus, sive solidus, ac decem denarios seu regales pretio complexus est. Ita nummus (sive numus,) aliquando universe, aliquando figillarim usurpatus est pro sestertio. nam quadringentis milibus nummum [orig: nummûm], idem est, quod sestertium [orig: sestertiûm].

§. 5. In Graecorum moneta pro fundamentali nummo ponenda est dragma argenti Attica, quae Romanorum Denario a plerisque habetur aequivalens, licet a quibusdam septima parte minor fuisse credatur. Sex in se

continebat obolos. Unde intelligitur obolum aliquid inter assem et Sestertium Romanum fuisse medium, quinta parte minorem, quam fuerit dipondius.

§ 6. In Hebraeorum moneta drachma quoque Hebraea principium occupet et facilis computatio est futura. hadec autem Denarios Rom. vel Drachmas Articas duas in se complectitur, et decem obolos Hebraeos. singuli enim obli Hebraeorum aequivalent dipondio, seu duobus assibus Rom. seu Belgico quondam stuffero, Quatuor itaque sestertii faciunt drachmam Atticam, octo Hebraeam.

§. 7. Mina praeterea et talentum, tam Attica quam Hebraea fuere. Mina vel Mona valebat centum Drachmis, Attica Atticis, Hebraea Hebraeis. hoc est, illa centum, haec ducentorum Denariorum erat. illa 400. sestettiorum; haec 800. sive, quod idem est, illa coronatos decem, et viginti complectebatur. Et Mina quidem Attica, cum Libra Rom. seu pondo (sine adiuncto, aeris) fere conincidit, cum semiuncia, seu vigesima quarta parte, hoc tantum minus sit.

§. 8. Talentum primo minimi pretii, deinde summi. esse coepit; ut per hoc ubique maximas pecuniarum summas censuerint. Ut nihil Athenis, obolove minus esset, maiusve talento, quod communes calculos veniret. Erat vero Talentum quodlibet sex millium Drachmarum, seu Minarum 60. apud quaslibet gentes, ut Pollux l. 9. Onomast. testatur. Cum igitur apud Hebraeos Drachmae Minaeque pretio duplicatentur, idem in Talento factum est.

Aeginaeum tamen decem drachmarum Atticarum, seu denariorum Rom. continebat milia (quod et nonulli magnum Atticum dicunt) Babylonium septem, Aegyptiacum drach. 7680. Romanum 5250. Syriacum 1500. drach. Quod Drachmis et Minis dissiderent.

§. 9. Stater, sive Siclus argenti ubique idem, continebat quatuor denarios, seu drachmas Atticas, sestertios sedecim 20. obolos Hebraicos 24. Atticos, et asses 40. quae 20 stuferos, seu florenum Belgicum faqiunt.

§. 10. Aurea vero moneta temper in decuplum assuigit. Ita Una Drachma auri, unus, Siclus, Mina, Talentum, decem aequivalet argenti Drachmis, Siclis, ac Minis. Tabulam quae suppurantem queat dirigere. brevem lubicio.

Ultra quae si etiamnum ascendere lubeat, via supputandi coepta progredieris, ut bis millies, ter millies, decies millies HS. Maiores tamen summae per talenta computantur, ex quibus Attica coronatos faciebant 600. Aeginaea (quae et maiora vocabant Attica) mille. Hebraea vero mille ducentos. Communiter tamen apud scriptores priscos, ubi talentum, nude legitur, de Attico minori accipien dum est. Qui plura hac de re voluerit Budaeum de asse Alexand. Sardum de moneta [orig: monetâ] Graecorum, et novissime Andream Scottum de re nummaria [orig: nummariâ], ac Iac. Tirinum iu prolog. vet. test. consulat. Ego paucis hisce facem rudiori lectori praeferre voe lui, ne passim in lectione Veterum suspensus ignarusque haesitaret.

LIBER V. De ratione scribendi Dialogos, Epistolas, et Historiam.

REliquum est, ut ad ipsa denique argumentorum, quae ad scribendum assumuntur, genera paucis me convertam. Quorum ut mihi tractandi, sic et intelligendi ratio lectori minime difficilis futura videtur, si illam quae in scribendo est styli varietatem simus assecuti. Materiae enim in ventionisque difficultas, magis natura, quam arte vincitur. Sola aetas iudiciumque saepe in hac perficit, quod arte numquam assequaris. Propemodum, ut in artibus mechanicis, sic et in liberalibus hisce. disciplinis, res habet; materiam Deus et natura sufficit, formam arte conciliamus.

Inter prima vero scribendi argumenta, quibus iuventus ad spem Romanae eloquentiae educatur, sunt Dialogi, et Epistolae, post quorum tractationem illustrior aliquanto, gestarum rerum narratio, quam historiae nomine complectimur, sese offert; quae singula suo quodam Styli charactere signata a se invicem differunt, et cum idem quando, que materiae gerius, non eadem [orig: eâdem] tamen dicendi forma comprehendunt. Nos de singulis pauca quaedam, pro corum ingenio ac diversitate disseremus, ceteris, quae apud Aphthonium tractantur progymnasmatis, ad secundam paro, tem nostram, velut quibusdam Orationis illic perse, quendae membris, tantisper dilatus.

CAPUT I. De Dialogis.

DIalogus, ut ipsa vox indicat, est sermo ultro citroque inter plures paucioresve personas institutus: isque, vel familiaris, vel oratorius est, ille tantum ad communicandos animi sensus, in quotidanis passimque occurrentibus rebus, versatur; hic etiam ad persuadendum directus est: ille purus quidem, at simplex, et sine cultu illaboratus; hic maiori cura ornatuque assurgit, ut modo verborum lenocinio in animum audientis irrepat, modo etiam cum res postulat, vi quadam perfringat, expugnetque renitentem, ille troporum flosculis, senibusque figuris: proverbiis, apophthegmatibus, gnomisque scite vibratis ludit, hic acrioribus, sed brevibus, figuris, grandiorique etiam totius dictionis nabitu quandoque insurgit, et quaedam veluti oratoris futuri praeludia exercet. velitationes solas ante pugnam format, et nondum plena acie congreditur.

Ratio autem dialogisticas dissertationes tractandi duplex est. Vel enim ipsas personas inter se loquentes intioducimus; vel tamquam historica dictorum expositione uno orationis filo rem totam prosequimur, Priore Cicero in suis partitionibus Oratoriis, in Tuscul. quaestionibus, de legibus, senectute, atque amicitia usus est; posteriore de oratore, de finibus bonorum et malorum, de natura Deorum aliisque libris. Ceterum rebus ubique et Personae sermo aptandus est: ubi res Tragicae sunt, comicas abesse personas decet; ubi politicae, ex rure aut scholis sumpti non loquuntur: ubi senilem requirunt experientiam, submoventur iuvenes: ubi consilia dantur, Cato potius, quam Catilina auditur: ubi opibus res aguntur, Crasso prae Diogene locus est. Verbo, quam quisque artem novit, in hac se exercet: non dicendo minus,

exercet: non dicendo minus, quam agendo. Qua in re non paucos Dialogistas offendisse constar. Fingere igitur personas numquam natas (quamvis minus peritum sit) magis erit tutum rudioribus, quam ab antiquirate contra decorum assumere. Ad stylum quod attinet, hic rerum lingamenta sequitur, quae, ubi familiares usu ac tractationis modo sunt: illic latinus, sed ninime fucatus, aut longe quaesitus sermo, est inferendus. Talem illum esse reperies, qui in pletorumque fere colloquiorum apud Tullium ingressu usurpatur, priusquam ad calidiorem disceptationem provehatur oratio. Quam vis et ipse familiaris sermo ad hocut ratione non impetu convincamus animum, atque in nostram traducamus sententiam longe sit aptissimus; cum sine cura penetret, ac pronis plerumque arrectisque auribus excipiatur: Quorundam denique concessione facilie in consequentium admissionem inducat.

§. 1. Cicero Tusculan. qq. lib. 1. post exordium. Dialogus Marci et Attici. Mortem esse viro sapienti contemnendam.

ATticus Malum mihi videtur mors. Mrcus Iisne qui mortui sunt; an iis quibus moriendum est? A. Utrisque. M. Est igitur miserum, quoniam malum. A. Certe. M. Ergo et ii quibus evenit iam, ut morerentur, et ii quibus eventurum est, miseri. A. Mihi ita videtur. M. Nemo ergo non miser. A. Prorsus nemo. M. Et quidem si tibi constare vis, omnes quicumque nati sunt, eruntque, non solum miseri, sed etiam semper miseri. Nam si solos eos diceres miseros, quibus moriendum esset: neminem tu quidem eorum qui viverent exciperes: moriendum es enim omnibus: esset tamen miseriae finis in morte. quoniam autem etiam mortui miseri sunt, in miseriam nascimur sempiternam. A. Ita prorsus existimo.

M. Dic quaeso num te ista terrent, triceps apud Inferos Cerberus, Cocyti fremitus, transuectio Acheruntis etc. A. Adeoneme delirare censes, ut ista credam? M An tu haec non credis? A. Quid negotii est, haec Poetarum et pictorum portenta convincere? M. Atqui pleni sunt libri Philosophorum contra ea ipsa disserentium. A. Inepte sane. quis est enim tam ex cors quem ista moveant? M. Si ergo apud inferos miseri non sunt, ne sunt quidem apud inferos ulli. A. Ita prorsus existimo. M. ubi ergo suntei, quos miseros dicis, aut quem locum in colunt? Si enim sunt, nusquam esse non possunt. A. Ego vero nusquam illos esse puto. M. Igitur ne esse quidem. A. Prorsus isto modo: et tamen miseros, ob id ipsum quidem, quia nulli sunt. M. Iam mallem. Cerberum metueres, quam ista tam inconfiderate diceres. A. Qui tandem? M. Quem esse negas, eundem esse dicis. Ubi est acumen tuum? A. Non sum ita hebes, ut ista dicam. M. Quid dicis igitur? A. Miserum esse verbi cansa marc. Crassum qui illas fortunas morte dimiserit: miserum Cn. Pompeium qui tanta gloria sit orbatus. Omnes denique miseros, qui hac luce careant. M. Revolueris eodem. Sint enim oportet si miseri sint. Tu autem modo negabas, eos esse, qui mortui essent. Siigitur non sunt, nihil esse possunt: ne miseri quidem. A. Non dico fortasse etiam quod sentio. nam istud ipsum, non esse, cum fueris, miserrimum puto. M. Quid miserius, quam omnino numquam fuisse? ita qui nondum nati sunt, quia non sunt, miseri iam sunt, Ego autem non commemini antequam sum, me miserum. Tu si meliore memoria es, velim scire, ecquid de te recordere. A. Ita iocatis, quasi ego dicam eos esse miseros, qui nati non sunt, et non eos qui mortui sunt. M. Pugnantia te loqui non vides? quid enim tam puguat, quam, non modo miserum, sed omnino quiequam esse, qui non sit?

A. Age, iam concedo, non esse miseros, qui mortui sunt. quoniam extorsisti ut faterer, qui omnino non essent, eos ne miseros quidem esse posse. quid? qui vivimus, cum moriendum sit, nonne miseri sumus? Quae enim potest esse iucunditas, cum dies et noctes cogitandum sit, iamque esse moriendum? M Tu mihi videris Epicharmi, acuti, nec insulsi hominis sententiam sequi. A. Quan? non enim novi-M. Dicam si potero latine. scis enim me Graece loqui in

latino sermone non plus solert, quam in graeco latine. A. Recte quidem; sed quae tandem est Epicharmi sententia?

A Iam agnosco Graecum. Sed perifice nunc si potes, ut ne moriendum quidem esse miserum putem. M. Istue quidem nihil negotii est; sed etiam maiora molior. A. Quomodo? M. Quoniam, si post mortem nihil est mali, ita ne moriendum quidem esse, malum st; id est enim, perv eniendum esse ad id, quod non esse malum confitemur etc.

§. 2.

Haec aliaque Cicero puro simplicique dialogorum sermone disservit, et strinxit tamen, non movendo dicendi, pondere, sed rationum acumine urgendo. Ubi vero deinde ad animorum immortalitatem et mortis contemptum maiori disserendi viac copia progressus est, orationis quoque digniras nonnihil est elevata.

Verum illo simplici familiarique sermonis genere primum iuventus singulari cura, per omnem pene quotidianum exercitiorum usum ducenda est, dum roprias quasque rerum voces syntaxesque apprehenderit. Deinde gravioribus sensim dialogismis, qui maiori cultu spelendescant, excolenda, atque eloquentiae nobiliori initianda est. Ad quam iccirco Dialogi inprimis faciunt, quia omnem disserendi materiam, ab Epistolis eriam alienam, complecti possunt, tum quaevis orationis ornamenta, si graviores figuras excipias, solent admittere. Plus etiam et urbanitatis facetiarumque ad delectandum, et facilitatis ad inveniendum iuventuti suppeditant, cum et interrogatis promptius aptum aliquid adolescentes reponant, et obiectis resistant. callidius; magnis mulrisque rationibus, ordine aliquo digerendis, impares.

Qua porro via fructuque in his, cum Magistri, tum discipuli in Grammaticae scholis exerceri possint, iam principio huius operis. lib. 1. c. 1. n 3 tradidi. Cui nunc illud addendum est. Quod discipuli inter prima etiam eloquentiae rudimenta nonnumquam in theatrum producendi fint, ut quae inter privatas exercitationes scribendo decurrerunt,

aliquando de memoria publice recitent, dignoque ad pronuntiationem gestu habituque corporis componantur. Prima enim puerorum aetas ad haec multo facilius eruditur, quam firmatae iam adolescentiae iuvenes, quos errandi metus, atque in utilis verecundia, retardat Ad haec tamen dicendi argumenta Magistri manum expoliendo accedere necesse est, possuntque et quaedam interseri olim etiam discipulis intelligenda. pleraque tamen ad eorum sint in genium accomodata, ne tamquam psittaci ad theatrum producti, aliis loquantur, quae ipsi non capiant.

Quare duplicis exemplo Dialogi viam lubuit praeire. Illo per aliquot historias, stylo vulgariter culto, sermonem duxi; hoc tam con cipiendi, quam eloquendi genere aliquanto sublimius extuli: ut illud mediae Grammaticae, hoc sueremae idoneum censeam.

CAPUT II. Exercitatio Dialogistica. In qua Heroum quinque a Mundi Vanitate ad Deum Conversie totidem Dialogis exponitur. S. Bruno.

ADmiranda prorsus sunt quae sparguntur in vulgus. de Parisiensis scholae Doctore. Laudinius Nihil supra fidem continent, meis ipse praesens vidi factum oculis, aures etiam dictorum restes habeo. Catastrophen hodie exspectamus Tragoediae. Bruno Illius spectandae gratia huc venio. Laud. Ibo comes Iam enim ad templum festino, ut exequiali hyimnodiae rursus intersim. Bruno Quod principium haec tragoedia habuit? Laud Hominem nosti? Bruno Quid hi? magis quam Socratem Plato. Audivi in scholis magna sapientiae laude docentem. Humanitatem cum doctina

coniunctam amavi. Mores imitatione digni erant, ingenium etiam ad miratione. Laud. Ita est. Io oculis atque ore omnium versabatur; quod duas res praestantissimas sociasset, virtutem et literas; at modo non pauci formidant, ne strumam in diphabo admirati sint. Bruno Optem factum explicatius ab oculato teste percipere. Laud. Exequias adornavimus, ut mos est defunctis, longo Academicorum ordine, apparatu solenni, funebri musica. Bruno Intelligo. Laud. In media templiarea iuxta sepulshrale monumentuin substitimus, orsi deinde Psalmos Davidicos, ad illam canentium vocem pervenimus, Responde mihi. Vix ea, et subito ingenti concussione quati atque etiam dissolvi tumba mortui, ac deinde ipse funesto erectus in habitu, livido exeseique vultu, in haec verba, cum gemitu, erupit. Iusto Dei iudicib accusatus sum.

Nihilominus coeptum pietatis opus exitu absol nimus. Altera post die ad idem reversi officium verbis iisdem mortuum in has voces e capulo excitavimus, Iuste Dei iudicio iudicatus sum. Bruno O vox terribilis! Laud. Taliis quae omnibus pene vocem excuteret. perstitimus tamen, contraque ternorem, nostra pierate, pectus obfirmavirnus. iam urbs tota ad eventum rei suspensa tenetur. Preces exequiales modo iterabimus. Bruno Accedam lectioni. Laud. Nihil prohibet eodem pietatis fungi munere, nisi falloriam exordium est. faces mortuales a longe perstringunt oculos. Bruno subeamus, tota cogitatione ad exitum specto. Spe iuxta metuque percellor. Immane quid dam est, quod exspecto et formido; nec hosti quidem tam arroic imprecer. Laud. Festinemus, nam ad scopulum prope nuperum decutrit oratio. Pastor Requiem aeternam etc. Responde mihi. Bruno Heu diffringitur capulus, surgit mortuus. horreo ad tam triste spectaculum, pandit ora, loquitur. Doctor: Iusto Dei iudicio condemnatus sum. Bruno O ferale tonitru! ô dirum fulmeno! ô funesta, horrida, terribilis vox! Igitur divino iudicio damnatur, illud lumen urbis, scholae decus, Parisiorum gloris? O plane diversa nominum iudicia! O fallax opinio nostra! O inanis exspectatio! Pastor Agite vespillones, exstinctis facibus, egerite hoc templo cadaver, patibulo magis, quam sepulchro dignum. Ad fimetum, et fossas bestiarum hoc funus spectat. Bruno Laudini, quale,

quam tragicum spectaculum! Laud. Verba exciderunt, nihil subvenit. quo vel terrorem meum, vel illius hominis calamitatem explicem. fidem omnia et exemplum superant. Vix factum credo, quod video. Bruno Ah! ah! ah1 Ille sapientum, ut vidimus Coryphaeus, illud virtutum, ut credidimus, exemplat, ita spem nostram suamque salutem evertit! Laud iam in fimeto, nuper in cathedra: iam vix dignus canibus, nuper pene supra homines. Bruno Iam, ah infelicitas! iam in flamma, nuper in gloria: iam in aeternitate est, qua nulla tristior, nulla gravior, nulla calamitosior, quae nec finem poenarum habet, nec modum; in qua miseria, sine miseratione; fine spe desperatio. Quid agimus Laudini? inter quos scopulos vita nostra iactatui? quid si eadem nos charybdis aliquando hauriat? periimus, et aeternum periimus. Cur non ex his periculis navem ad tutiorem portum subducimus, dum sors et vita patitur? Etiamnum tempus est. erit hora, cum nec hora paenitentiae cupientibus superfutura est. Illud aliquando momentum subibimus et temporis, et caussae, et iudicis, ex quo pendebit aeternitas: illum vultum, illamque vocem sustinebimus, quae huic modo infelici homini horrendam tulit sententiam. Quis nobis capitalis illius iudicii successum spondet? quis, si vita nostra anceps inter vitia virtutemque fluctuet, securitatem praestabit? O nos miseros, ac male natos, si Doctori huic siniles, aut vivimus, aut morimur! Laud O deplorandam, sanguineis etiam lacrimis illius hominis conditionem.

Quid profuerunt opes ad istam calamitatem transituro? quid honor ad istam infamiam servato? pauper ultimusque mortalium vixisser, multo satius, quam ut talis ex opulentis primisque moreretur. Bruno Rem dicis Laudini verissimam. Fugiamus, hosce scopulos fugiamus. Adhuc integra nobis res est. aut siquid offendimus paenitendi nondum occasionibus deiecti sumus. Bono fortasse nostro hoc ille infortunio mersus est; periit, ut servaremur.

Declinemus mundum, tam funestis periculis infamem. Quaeramus solitudinem, ubiprocul a divitiis ac vitiis, procula mundi gaudiis et maerore, procul ab inani spe et desperatione vivamus. Laud Nihil recuso, te duce ac comite malo difficilem vitam, quam mortem, perbreviac futili caxere illecebra, quam perpetuae felicitatis possessione

excidere. Bruno Sapis. Non erimus soli, quamvis in solitudine. Ilic Christi exemplo, atque etiam societate recreabimur. Illic Angelorum interesse choris, Divorum alloquio frui, rationes inire factorum, ac Iudicis illius extremi serveritatem licebit praevertere. hanc Salvatoris basilicam subeamus, hic vota Deo instituendae rectius vitae nuncupabimus.

§. 1. S. Bernardus.

O Vanae mortalium spes! O saevum Mortis imperium etiam in adolescentes! Quid obsecreo in vita laeti est, si ubique est lethum? Cupido 1. Procul his Bernarde maeroribus, in aetate iam prima vernas. procul adhuc biuma est. Bern. Etiam aestas flores demetit, nec bruma saepe exspectatur, pruina ventusque asperior florem enecat. Cupido 2. Nescis Bernarde formae tuae gratiam, hoc ex speculo disce, qualis sis. Rosa es bern. Ah caduca rosae gratia! Cupido. Lilium es. Bern. O bonum fragile! Cupido 2. Luxes. Bern. Sed, cheu in tenebris! Cupid. 1. Fax es. Bern. Ah ne quenquam aduram! Cup. 2. Stella es. Bern. Utinam in caelo! Cup. 1. Mel es, et suavium omnibus. Bern. Utinam ne improbis! Cup. 2, Amant te quam plurimae. Bern. Infelix adolescens sum si mulieribus immature placeo. Utinam illaium odium mererer! Cup. 1. Noli tibi infelicitatem precari, amaris. Bern. Amarem vicissim, si me odissent. Cup. 2. Suades amorem vultu, ore, oculis. noli tuis te verbis oppugnare. Bern. Quid ira? an non subterfugis: Cup. 1. Non potes quamdiu te non effugeris. Bern. Quid igitur peccavi? Cup. 1 Natura in te peccavit. formosus es. Bern. Hic sulgor teneris qui radiat genis, Momento rapitur, nullaque non dies. Formosi spolium corporis abstulit, Res est forma fugax. Cup. 3. Flores prinsquam flaccescant, carpendi. Ber. Intacti magis placent. Cup. At nulli serviunt, Ber. Pascunt oculos, delectant odore. Cup. 1. Quo gratius vernant, citius avelluntur. rarus flos pulcher, et illibatus. Rara est conco dia formaesatque pudicita.

Ber. Certum mihi est integritatem pudoris tueri. Malo animum, quam corpus ornatum. Cup. 2. Frustra es. tot

manus, totque oculos qui tibi invigilant, non falles. Bern. Meus sumquis me mihi eripiet; Cup. 1. Blanditiae, eloquentia, suavia cupiditas Bern. Deum habeo, viresque quibus resistam. Cupl. Fortior Sampsone non es. Bern. Pierate vincam. Cup. 1. Nec Sanctior es Davide. Bern deflevit errorem. Sapit igitur, quisquis non facit paenitenda. Cup. 2. Et Salomon sapuit fruitus tamen aetate est. Bern sed et hic desipuit. Cup. 1. Illaqueabere. Cup. 2. Cupidinis arundine transfigeris. Bern. Latrones Latrones. Cup. 1. Ita evades minime. Bern. O Magna Dei Mater, illibata virgo, festina auxilium. Sub tuum, tuique filii, praesidium confugio. D. Virgo Confide fili, vicisti. Hic meus tibi filius vires audaciamque sufficiet, De carne ac mundo triumphabis Bern. O quam amabilis es bone Lesu etc. O dulcissima Mater esto mihi in adversitate praesidium, in lubrico baculus, in naufragio portus. O spectaculum iucundissimum! O suavissimae illecebrae! O innocentissima voluptas! valeat inanissima mundi cura, forma deformis, ingrata gratia, opes inopes, discors concordia, infamis fama, onerosus honos. Mini Iesus Maria in ore mel. et in aure melos, in corde iubilum est. Guido. Quid ita exsultas mi frater, qui paulo ante maeroribus conflictabaris Bern. Quiex lapidibus Abrahae filios, idem ex maerore excitare gaudium potest. Andreas Laetamur mi frater, quod post nubila Phoebum videtis. Gerard. Non semper gelido terra tiger Iove, verbrumam sequitur. Bartholom. Hic mundi cutsus est, sol oritur, et occidit Bern. Non sol tantum, sed et vita nostra. Hodie vivimus, floremus, laetamur; cras morimur, deflorescimus, utiham ne pereamus! Levis einim iactura non est, quae aeterna est Guido His cogitatis gaudium iuficis, mi frater Bern. Nullum mihi liquidius gaudium esse potest, quam haecmemisse: Quamquam gaudere nolim illa mundi gaudia, ut caelorum amittam. Guido Perplexa loqueris. Bern. verbo me expediam Aversor mundi vanitatem, ac strepitum, solitudinem cogito. Guido Mitum! ita te fratres patriamque deferere? Bern. Non sed eodem, vos mecum, si obsequimini, pertraham, non amittemus patriam sed adibimus. Illac qua vos ducam, via [orig: viâ] est. Guido Quod tibi Numen hanc mentem iniecit. Bern. Quod vos, neque servatum cupit. Guido sed ubi tam opimam hereditatem relinquemus? Bern. Praemittemus, per manus pauperum, ad caelum; ve nobis

quicquam ex ea male pereat. Andreas Dura res paupertas est. Bern. Nolo vos inopia [orig: inopiâ] conflictari. Andr. Attamen vis esse sine opibus, Bern. Inter inopiam abundabitis. Opes, mihi credite, illic sunt, ubi contemnuntur. Nemo eget, cui latis est, quantum est satis. An nescitis centuplicato nobis foenore, ex pacto refundendum a Christo, quidquid eius nomine profuderimus?

Guido Haec Philosophia a paucis capitur. Bern. simus et nos in paucis. Gerard. Etiam in mundo spes ac salus est. Bern. Etiam ex naufragio sunt, qui enateut. Barthol. Ergo totus in solitudinem mundous evocandus esset. Bern. Plerique ad has voces obsurduerunt, pauci in animum transmittunt. Praesens voluptas multis sensum ad futuram eripit, viscofae opes non paucos detinent, honoris illecebrae plurimos illaqueant. Sed O vanitas. O deceptio! Quid tandem proderit superbia, aut divitiarum iactantia quid conferet? tranfibunt sicut umbrae, et tamquam nuntius praecurrens, et tamquam navis fluctuantem aquam pertransiens, cuius deinde nec vestigium. Sap. 5. quot ante nos potentes, quorum nec memoria! quot divites, quorum nec umbra? ut aura fumusque evanuerunt, atque utioam penitus evanuissent! aeternitatis sunt incolae, non ex opibus, aut honoribus, sed virtute suam felicitatem metientes: haec si defuerit, exciderunt, et divitiis, et gloria, et vita denique, brevi voluptate aeternum mercati incendium. Guido. Nihil verius. Bern. Qui aliter sapiunt, desipiunt.

Andr. Sed florenti aetate vivimus adhuc procul a morte: Senium deo! Hoc aevum mundo aprius. Bern.

An oleum effundes, et amurcam Deo servabis? felix ille, qui portaverit iugum Domini ab adolescentia. Andr. Accedam fratri comes, Dux ipse ad meliora praeas. Bern. Erit qui ducat; modo qui sequantur non desint. Christus praeiit, hoc duce nemo peritior, vemo secutior. Guido me, qui aetate sum primus, ultimum hic esse non convenit. Barthol. Nec ego fratres deseram, comes ibo etiam ad mortem. Gerard. Et ego opibus, quam vestra Societate malo destitui, Nivardus

Igitur me deseritis? Guido Opulentam patris haereditatem possidebis, hanc in te transcribimus. Nivardus Nimirum vobis caelum vendicatis mihi terram relinquitis tam stuitus nundinator fururus non sum, etiamsi stultus, Quo vos itis. passibus licet imparibus, sequi possum Bern. O germana societas! O dilecta fratrum agmina! Felicem me qui hauc vobiscum nascendi sortem consecutus sum, ut quos sanguinis, eosdem et pietatis socios haberem. Amentes c rimus, si alium huius vitae Ducem, quam futurae quaerimus. Hic Christum habemus at sub cruce illic cundesn; sed in gloria. Haec via ad caelum regia est, aberrant ceterae nisi ipse nos fallat ductor cum inquis, qui vult venire post me tollat crucem meam, et sequatur me. Quid ad haec Nivarde? Nivard. Quod vos fratres mei, quod alii adolescentes teneri potuerunt, cur me posse desperam? Bern. Laudo animum. veni ad amplexus frater charissime; crucis atque etiam gaudiorum socius; Guido Excludis nos suavissime frater Bern. Nisi me excluditis vestris amplexibus aspernor neminem. O meae deliciae! succedamus huic aedi sacrae, ut in Christo arctius sociemur.

§. II. S. IGNATIUS.

GRates superis, tibique inprimis Apostolorum Princeps, pedes firmantur, evanuit dolor. Quamquam quid dolorius sublatis laetor, hoc viris fortissimis, Deoque futurus similior, quo graviotes aequo animo sustinuero. Hic liber Sanctorum hominum complexus historias, omnibus propemodum pagellis crucis patientiaeque memoriam subicit. Ille heroum bella, pugnas, victorias, multo feliciotes explicat, quam sequar hactenus. Imbellis miles fui, nec ausus fortia, nec passus. In umbra prorsus delicui, iam solem primum et puguas cogito. Cum hoste nondum congressus sum me digno. Etiam cum me vincere crederem, succubui vincebam alios, a me ipso vincebar. Nemo mihi capitalior hostis Ignatio fuit. Ab hoc quoties accepi vulnera? quoties ambitione, ira, aemulatione incontinentia prostratus sum? ceterae iam plagae curantur, hae etiamnum crudae sunt, et medicinam respuunt. O stultum incautumque militem! cur arma non verti? cur nondum castra mutavi? O Christe, ac Christi Mater suavissima,

vestra ego vexilla respicio, sub vestris me iuverit auspiciis militare. D Virgo Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui, hunc sequere. Christus confide Ignati. propitius tibi ero. Ignat. Superi! quid video? quae lux oculos, quae vocis suavitas aures animumque penetravit Tene ego afflictorum Mater; Te ego, orbis deliciae, suavissime IESU, intueor? Quo fugitis, lucidissima sidera? ah si vestris immorari atque immori obtutibus liceret? Ignati. adhuc lecto affigeris? evigila, surge, consequere Christum Iam pedibus abunde niteris, dolor omnis, et noxa evanuit.

I quo te rapiunt pedes et aurae,
Quo IESUS rapit, innocensque Mater.
Tantos militia sequare Reges
Et certum tibi Spondeo triumphum.
Totum sub pedibus videre mundum
Sub Christo potes imperante victor.

Famulus. Quo vergit iste Domini mei imperus? rem grandem animo voluit, nihil solitum molitur. frequens lectio, meditatioque rerum divinarum prorsus occupavit. Garsia Frater ubr est? lectus vacat.

Famul. 1. Iam conclave subiit, seque accingit vestibus. Garsia T am cito ex infirmo, firmus, ac validus? famul. 5. Haec nox ita omnem aegritudinem abstersit, ut valetudo ipsi orta cum sole videatur. Quamquam insolito ardore animi vim omnem doloris frangi, sentirique vix credam. Ardua enim sunt, quae: cum mente agitat: suspirat, ingemiscit, angitur, exclamat, velut inter summos doloris aestus: mox laetatur, anhelat, exsultat ac prorsus natat in gaudiis. audio IESU et MARIAE sacra excidere ore nomina, atque identidem ingeminari Gars. Haec et ego certa mutati animi argumenta habeo Fam. 5. Ex lecta Sanctorum historia principium hic animi aestus duxit. En huc foras erumpit. Gars Stemus silentio ad mores intenti. Ignat. Sustine hanc latelles per viam sarcinam, iter tentabo, si pedes ferent Fam. 2. Nihilne hac de re ad familiam nuntio? Ignat. Nihil opus, erit cum oportune resciscent. Fam. 2. Brevine igitur rediturus? Ignat. Id norint Superi. De crastino nihil exploratum hab emus. quis

enim victuros nos asserat? Gars. Haec mihi oratio suspecta est, alloquor: Frater quonam haec spectam? Ignat. Ad necessarium iter. Gars. Quod iter tibi vixdum firmo necessarium?

Hanc prote navabo operam, valetudinem cura. Ignat. Vicariam haec res operam non amittit. Naiaxaeus Dux conveniendus est. Gars. vereor fraudem, mifrater alio haec spectant coepta. Vide ne quam familiaetuae ignominiam concilies. Ignat. Absit, hanc in fratre nondum comperisti amentiam. Gars. Morbus saepe vitium afflat menti ceteroquin integrae. Ignat. Et morbus saepe, qui corpus affligir, animi est sanitas Gars. Familiae nostrae gloriam, tuis modo auspieiis florentissimam, noli alienis ab ea consiliis evertere. Maior te aetate sum, sed, hoc tuis non invideo laudibus, autoritate vincis. Hispaniae tibi Procerum Regisque animos devinxisti, insigni fortitudine, paratis obsequiis. Si coepto abieris, spem in qua tota familia te Duce assurgit, protinus disiiois, et nascentem tuarum virtutum, nostrique simul honoris, segetem exscindis. Ignat. Vanissimas mi Frater curas alis, umbras, tanrum umbras metuis. Nihil enim perin de mihi, quam vera nostrae familiae virtus ac honor cordi erit. In hunc scopum omnis cogitatio mei spectat. Hoc agam, nequid mihi dedecoris imputes. Gars Cames eunti accedam, forte viam levabo. Ignat. Forte oneri futurus es, meis enim viribus, meoque commodoiter metior. Gars. Famulos non aspernaberis, servient ubi opus. Ignat. Non recuso. Gars. Ite, ac fratrem mihi incolumen reducite. Fam. 1 Operam dabimus. Gars. Prosperum tibi iter fortunet Deus. Ignat. Tibi superi omnem felicitatem praeftent. Fam 1. Sine obsecro pallium hoc defesam. Ignat. Pigra ovis quae lavam suam non ferat, Famul. 1. Servitii gratia adsumus. Ignat. Nulla servitus felicior, quam qua rationi quifque snae obsequitur. Huius imperia saepe aspernamur, et alienis servimus Dominis, irae et cupiditati. Famul 1. verum; sed grave nimis illae in nos exercent imperium: recusare difficile est. Ignat. Difficilia quae pulchra. omnis, virtus in arduo est. Sed hem, est quod vos moneam. Domum repetite, vestro deinde servitio opus non est, mihi sufficio. Famul. 5. Absit, in hoc empti sumus, ut tibi famulemur. Ignat. Eigo parondum vobis seitis. famul. 5. seimus. Ignat. Abire nibeo. Famul. 5. Si iubes nihil contra licet, at cupimustui manere. ignat. Eritis

absentes etiam. Nunc haec accipite munuscula, et fratri ex me omnem Salutem dicite, famul. 2. De te quid nuntiabimus? Ignat. Deo me debere servitium, hoc impensum ire. Famul. 2. Rem molestam adferemus. Ignat. Molestum illi esse non debet, quod debetur superis. Valete, Famul. 1. vale suavissime Domine. Famul. 2. vale here optime. Ignat. Sensim propius ad portum vela admoveo. Patriam fratrem amieos deserui, meus denique fieri incipio. Suavior mihi deinde minusque impedita cum superis futura consuetudo est. Hic montis Serrati templum surgit, ubi magna religione Dei parens gloriosissima colitur. Illic novae militiae rudimenta auspicabor, ut tanta interpellatrice apud Filium gratiam merear. Hic patet aditus, hac subeo. Magna virgo, casta Mater, Magna Prineeps Angelorum, Magna victrix Inferorum, magna spes Mortalium. Ecce supplex atque maerens Flecto vultum, tundo pectus. Me clientem militemque casta virgo suscipe. Eia mater fons salutis, me tua fac servitutis, Filioque mancipatum, Fac stipendiarium. Huius ego votiac voluntatis meae anathema perpetuum, tibi ô Virgo ad aram hunc gladium, ac pugionem suspendo, tuaeque militiae addico, quidquid in me virium est Pauper. Ah optime mi Domine, miserrimo homini stipem largire parvulam Ignat. Opportune ades. Morare tantisper, dum me hac veste exuam, aliam mihi istic paratam attuli, meo idoneam proposiro, tu illa in rem tuam utere. Pauper ô liberalissime princeps, Deus tibi hoc beneficium muneret. Ignat. Noli mea ad superbiam abuti liberalitate, neque homini, sed Deo acceptum referas, quod accepisti. Pauper ô fortunam qualem a cunis nullam habui! felici hodie omine domo egressus sum, non frustra dexter mihi saliebat oculus. Ignat. Hic mihi habitus magis conveniet. hoc luxutiem illam vestium inutilem iam dudum commutare debui. In hoc cultu minus invidiae, aemulationis, arrogantiae pertimescendum est. Hactenus, pro [orig: prô] dolor orando magis corpori, quam animo in vigilavi. Attendi saepius, quae vultus species, formae decor, quam compta caesaries, vestis culta, cum interea conscientiae deformis habitus, squalor ingens, nulla curatio. O male collocatas horas! O male perditam aetatem! O vitam sine vita traductam! Quid agimis mortales? quo res spesque nostras convertimus,

brevis aevi ludibria, et tamquam folium quod vento rapitur? Adeone nobis ipsi vilescimus, ut nostrae animae pretium dignitatemque inter sordes vitiorum conculcemus? ut illa, quae immortalis in nobis est, parte neglecta [orig: neglectâ], ad mortale, putidum, vermin osum corpus, tanto opere fovendum ornandu~que vertamur. Dummodo sensus nostri brevilevique voluptatula [orig: voluptatulâ] oblectentur, duumodo lingua mulso, tactus oculusque libidine auris suavitate momentanea [orig: momentaneâ] demulceantur, percat anima, et aeternum pereat. Estne qui hanc insaniam nostram mente concipere, verbis eloqui digne possit? Illas vero quas domi militiaeque ac praesertim in aulis Principum captamus vanissimi honoris auras, quantulae, aut quae omnino sunt? Quid aut emolumenti adferunt, aut tollunt incommodi, quo felix homo censeri possit? umbrae, somnium, fumus sunt, atque his etiam inaniores, quod nec oculos quidem incurrant. Haec tamen infelici errore delusus, huiusque miser consectatus sum. O stultissima vanitas! O dignissima vinculis et carcere amentia! Quantum hiemefrigotis, aestare caloris pertuli! quoties inter aulae curas, militiaeque labores, molestia [orig: molestiâ] victus, ingemui! quoties hominum invidia [orig: invidiâ] hostiumque aemulatione exercitatus sum! Perstiti, duravique contra omnem iniutiam longa [orig: longâ] patientia [orig: patientiâ]. quod nunc illius sudoris pretium, quam messem colligo? Mundo haec omnia impendi Ingratissimus est, nec modo nihil rependit mercedis; sed etiam sui cultorem ultimo exirio destinat. Huius aliqua mei laboris pars, si Deo expensa esser, uberrimos fructus legerem neque guttula insumpti sudoris irrita deflueret. Centuplicato foenore redirent omnia, pro terrenis caelestia, pro fluxis bonis aeterna colligerem. A berravi et heu, nimium aberravi, â veritatis et virturis orbita? Mil. Quo te pedes mi homo? Ignat. Quo mopem ducunt, qui Dei hominumque vinit gratia. Mil. 1. Ain te paupetem fallis nebulo. Mil 2. sorutemur loculos. aurum hoc cultu saepe tegitur. Mil. 1. Saepe etiam fraus, simulatio, proditio. Mil. 2. Forte explorator est: nam ex martis schola, tam robustum est corbus talisque oris habitus. Nihil iro simile, nisi sola vestis. Mil. 1. Quid adhaec praeter silentium? Nunquid scelestus es? Ignat. Fateor. Mils. 1. Quid igitur fateris? Ignat. Magnorum me scelerum reum confiteor. Mil. 1. Etiam proditionis? Ignat. Huius culpam ignoro, Mil. 1. Quid igitur? an plagas ex pectas? Ignat.

utinam tam felix habear, ut illas pro Christo innocente nocens perferam? Mil. 2. Hoc tibi modio liberaliter admetiemur. Mil. 1. Etiam ad furcam rapiere, aut rotae eris victima. Ignat. pro Christo mori lucrum est. Mil. 2. Abderitae isti cerebrum in genua defluxerit. Parum sapit. Mil. 1. Cucullum, et nolae tantum desunt. Mil. 2. Forte, ut Orestes matrem sustulit, quod his agatur intemperiis. Mil. 1. Forte etiam sine Matre est, atque ex cerebro autfemore Iovis excidit. Mil. 2. Quid obmute scis? Mil. 1. verba homine digna non reperit. Mil. 2. Habesne aures? Mil, 4. Midae, opinor, nisi ad patibulum suffixae sint, Sed eamus ne ab insano insaniam contrahamus. Ignat. OIESV suavissime, quanta haec voluptas est, pro te iniuriis, contumeliisque vexati! Dignus equidem sum, qui pro insano habear, tot stultissimae hactenus vitae argumenta dedi. Ludibrium iam pridem caelo fui, illis moribus sceleris atque amentiae plenissimis, quibus orbi me probabam: nunc ut caelo dignus videar, aequum est, ut ab orbe ludificer. Tibi innocenti Domino illusum ab improbis est, ego nocens quid deprecer? Euge servator amantissime; in tuam me scholam recipe, ubi opprobriis ac contumeliis ex merito pascar. Liceat mihi sanctissima illa, vitae tuae vestigia legere, atque aliquid perpeti quo tuus haberi merear.

§. 3. S. AUGUSTINUS.

ALipius Augustine, quas illic in crypta moras ducis? an hoc forte spelaeum eremicola novus habitare cogitas? August. O Alipi! Alip.

Quorsum exclamas? August. O nos infelices! Alip. Quid obsecro est? ad quem scopulum im pegimus? August. Infelices certe quibus idiotae illi caelum praeripiunt. Alip. Quid vero est? aenigmata loqueris. August. Surgunt in docti et regnum caelorum rapiunt. Alip. Quos loqueris? August. Paulos, Antonios, et sexcentos alios. Illi nos praevolant, illi vim caelo occupando faciunt, nos in nostra perimus atque etiam stultescimus sapientia, gnaripraesentium, futurarum raerum parum consulti.

Quis Antonio illam tradidit sapientiam, qua [orig: quâ] totum orbem sui admiratione complevit? non ex Lyceo Stoa aut Porticu hausit, sed in silvis ac speluncis; ubi pro frequentia solitudo, pro hominibus fere ubi postquam, debellaset mundum, ipsum

etiam orcum omni arte ac potentia nixum provocare est ausus, quem ne moriens pertimesceret, vitus iam subegerat.

Alip. Non omnes Lacedaemonii quotquot Graeciam habitant. nec cuivis contingit adire Corinthum. Varios militia ordines complectitur, velites, peltatos, Cataphractos, hastatos, scutatos reperias, illic antesignanos et manipulares, rorarios, et triarios invenias, omnes tamen milites, omnes ad pugnam victoriam que conductos. August. At multi desides, et solo rantum nomine praesentes. Victoria plerumque paucorum virtuti imputatur. Quamquam non diffitear pugnandum omnibus, ferroque ac vulneribus corpus offerendum; sed alii nec essitate, alii voluntate pugnant Interest quo quisque animo ad militiam accedat. Quod hactenus dura perpessos sim, ut cupiditatibus meis obsequerer, quis laude aut praemio ornabit? Pugnavi, at sine victoria, vulnera inglous accepi victus etiam sum, ubi triumphum cecini. mutabo arma et militiae genus, si me Deus amet. Al p. Rideberis Augustine, tanta animi factorumque inconstantia. Christianus natus es. Manichaeus educatus, rursus eiurata haeresi sidem accepisti. nunc veluti in illo nondum portu tutus acquiescas, stationem rursum mutas, atque ad illa opinor animum adicis, quae plures admirantur, quam amabr. August verba me deficiu~e quibus conceptam mente promam sententiam Sine obsecro mecum tantisper me esse ut rationes factorum ineam. Alip. Age sane, at vide ne quid constituas Augustino indignum, August Scio. Deliberandum enim est diu, quod statuendum est semel. Alip. Invisam te haus multo post iterum. August. Fac animum tuum. Augustine, tecum mihi res modo est, solus solum aggredior. Degeneris Matris filius es, nihil ab illius modestia, continentia, pietate, demissione habes tuum. narus ad perniciem et famae alienae, et tuae salutis videris Quid hactenus dignum Maioribus, quid te ipso praestas? in sordibus ac luxuria volveris, ad lubricos honorum gradus incerto conarn niteris. Sapientiae famam aucuparis, sed stultitiae heu nimium devorus cliens! Quid scire iuverit universa, quae totius mundi complexu tenentur, si unum Deum ignoraveris? quid ignorasse cetera oberit, ubi hunc solum animo et cognitione comprehenderis, Omnibus nervis contendas licet, nec Demosthenes, nec Aristoteles futurus es. Et si fueris. Deo hac mente nihilo habendus dignior, quam hum illimus exhara rusticus, qui ubi rudianimo superum

timorem complexus erit, caelo accensebitur, quo neque Philosophorum subtilitas, neque oratorum eloquentia, virtute nuda, penetrabit. Vanissima est vaniras et scientia ignorationis plenissima quae praeter Deum omnia asse quitur, Ah, Augustibe, quantum aberrasti hactenus! scelerum luxuriaeque meminisse piget, cum nec virtutes quidem absque vitio assecutus sim. vah pudor ac dolor! quam me virae taedet! utionam nec natus quidem in has Dei iniurias fuissem! Infelix Mater quae lucem mihi nascenti, alimentum lactenti suffecit! Augustine quid agis, quo te verris? quid fluctuas? cur ambigis? Quin coeptam abrumpis insaviam? Subveni o supremum Numen his angustiis circumuento. ah. ah! maeror somnusque dolentem obruunt Mundus Augustine. Nostine Mundum? Hic te interpellat. Neo obsecro tam amens us, ut hunc deseras, qui tot hactenus in te ornamenta contulit, tot a te recepic. Vita Illam suavissimam viram tuam, tot annis tibi incunde cultam, adhuc iuvenilem vegetam, robustam, tam inconsulte noli squalore obruere, enecare maeroribus. Cupido. Amores illos tuus, illas delicatae voluptatis illecebras noli aspernari. Daemon Fruere gaudio annis adhuc plurimis tuo in finu reposito. Insanum est, illis quae Deus liberali manu obtulit, animum subducere. Religio Cave Augustine, Mundum cave, Religio te admonet. fallax est et mendaci imagine mulrorum illudit oculis, credulos denique in praecipitium ducit. Mor Ne vitae nimium fidas Augustine, Mors illi a tergo imminet, non effugiet has manus, telumque istud. Serius an otiius incertum tibi est omnis hora perculo non vacat Dolor. Fuge Augustine, fuge carnis illecebras nocet empta dolore voluptas. Hoc ego te flagello persequar, urgebo, puniam dum meliora sapias, et saniora paenitentiae consilia sequaris. Angelus obsequere recta monentibus Augustine, vanitatem desere amplectere virtutem et Christi Crucem, Mortem cogita, scelerum Dolorem in animum admitte. Audisne Angeli tui consilium? Tolle, lege, tolle, lege. August. ubi sum? quae me regio, quis locus habet? Quid legere iubeor: Ille liber unde est? quid mysterii complectitur? legam vero, ut iussus sum: illa quae sors obtulerit legendo arripram. Da mihi Deux, ut hinc intelligam voluntarem tua. Non in commessationibus et ebrietatibus, non in cubilibus et impiedicitiis; non in contentione et amultatione. sed induismini Dominum nostrum IESUM CHRISTUM, et carnis

curam ne feceritis in desideriis. cap. 13. v. 13. O Sancta lectio, Apostolo et Romanis, ad quos scribit, digna. O custos Angele, hanc a te monitionem profectam accipio O Mundi vanissima vanitas, procul hinc, procul ex oculis, diu multumque satis Augustino illusisti. O vita si tamen vita est, quam vixi hactenus! vita, mortis, effensionumque plenissima, quid me sollicitas ficta rerum imagine? robur in te virtreum est, aetas fugnitiva, flos hodie, cras foenum es. Ah dignissimi odio amores, quo me distrahitis? quid momentanea, voluptas ad aeternam, seu voluptatem, seu dolotem comparata est? ut ego breviculo tempore oblecter, et aeternum cruciet? ibsit, absit tam vecors a mente cogitatio. Non illis me Veneris illiciis, non Daemonis insidiis ad tam crudelem ruinam abstrahi permittam. Obstabit conscientiae terror, morti horror, protector Augelus. Ad tutissimum me Religionis portum ex hoc mari recipiam, ubi adversus tot pericula statio longe securior est, ubi cubile meum in solitudine, ebrietas in amore, aemulatio in virtute sit: ubi cura carnis afflictio, habitus cilicium, crux lectus. potus lacrimae, tota societas et voluptas sit Christus, et ille Crucifixus. Suscipe me O Pater, prodigum illum perditumque, sed filii indignum nomine, et fac me velut unum de tuis mercenariis. ah peccavi, fateor, in caelum et coram ti! Reminiscere miserationum tuarum Domine, et perditae oviculae curam suscipe, filium agnosce.

§. 4. S. Franciscus.

PErdidi hunc diem propemodum, quo mihi in nullum adhuc pauperem liberali esse licuit. Stapitius. Adeone, mi frater, pe cunia abundas, ut desint in quos possis effundere? Franc. Aliis largior, mihi feneror, et avare quidem, ut scias: nam pro ummo, uno, centum fenerato praestolor. Stapit. Ergo te panperum beneficio ditandum speras? Francis. Spero equidem. Stapit. Citius opinor illos divites, et te pauperem effeceris, quam ut ditescas ex paupetibus. Francisc. Syngrapham habeo, non fallent. Stapit. Frustra est syngrapha, ubi nihil in loculis. Francisc. Fideiussorem habent, qui abundat opibus. Stapit. Quis ille? Francise. le

qui dixit. Date et Dabitur Quodqut uni factum ex minimis, mihi fecistis. Stapit. Longinqua haec nimis solutio est, qua crumenae non impra gnantur Francis. Amens dictum, An in hac etiam vita procusis in egenos paupertas incubuit? Nihil equidem me ex illo egentiorem sensi factum. ex quo nemo a me pauperum indotatus abiit, Stapit. Midas eris, qui rebus tuo contactu aurum allinas. Francis. *eu(/rhka eu(/rhka. Stapit Quid vero esta: Francis. Ecce pauperem, sed pro quanta obfessum lepra! horreo ateiciendus hic terror est. Salve mi amice. Stapit Superi! quid aggteditut? hunc ne ille hominem in amplexus colligit? tam saedo spectaculo etiam pascitur? infectionem nullam metuit? Francis. Totum hoc peculium accipe; solus mihi occurris, solus possideas. Lepros. Tam liberalis Domino omnes superi bene velint, faxintque Stapit. Adeone etiam prodige dona effundit, ut aurum cum sacculo largiatut? Sane parentem hoc facinus latere non sinam, quem sic breviex Croeso Irum effecerit. Francis. ubi Stapitius? evanuit? an haec illi hominis species terrorem iniecit? Quid vero est illo in homine, quod esse non possit alter homo? Christus Francisce. Francis. Quis me compellat? Christus Francisce, huc oculos verte, ille ego quem anre complexus, cui aurum elargituses. Franc Deus meus et omnia! Christus Francisce. Franc. Domine quid me vis facere? Christus vade, et labantem domum meam instaura. Francisc. Omira Christi benignitas. O rarum beneficium! Ergone in illo paupere Christum tenebam? ab si iterum in uloas reditet tam pretioso pignori arctius inhaerescerem, cur ita subiro dimisi? cur non mille fixi basia? cur non illis amplexibus immortuus sum? O felicior sponsa quaeexclamare potuit tenui illum, et non dimittam! Sed nimirum is nondum sum, qui illis brachiis immorari, atque immori possum, Meo, opinor, vultu habituque mihi occurrir Sponsus. lepra deformis, squalore ac pedore obsitus, talis avimo videor, qualis ille corpore. Sed quae mandata dedit? forte hac te via ad snitatem vocat. lubet labantem domum istaurare, animam fortasse tuam tot scelerum ruinis corruptam. Forsiran et Sancti Damiani aedem iam extrema prope vetustate in casum inclinaram. Ut ut sit, minus errabis si utriusque curam sumpseris. Ibo et collectam ex equo vestibusque atque etiam pretiosiore merce vendita pecunias cogam quas aedituo ad praevertendum templi exitium

subministrem. Stapit. Et hoc ego consilium advertere debui, iam senex aderit, hunc ignorare non patiar. Pater, ubi Franciscus agit, Stapiri? Stahit. Iam hinc se abstulit, ut aedituo ad sacram aedem instaurandam aurum pararet. Pater Me inconsulto? Oiuvenis proterviam! Stapit. Brevi nos iste ad manticam rediget. Pater Ah nescit improbus profusor, quantis has opes impendiis laboris temporisque emerim, quoties ieiunus vobis cibum, quoties egens vobis aurum paraverim. Tam nunc leviter rem contemnitis tot paratam sudoribus? Ah atinam pater numquam fuissem! Stapit. Parce obsecto his querelis pater, coerceri poterit. Pater Ita sane oportet, ad triremes aut carcerem mancipandus est, aut certe eiciendus. Stapit. Recte pater eliminetur domo patria, tanto tutiores etimus. Pater Age fili quantocius ad me Franciscum huc evoca, perge deinde ad Episcopi vicinam domum. meque illum palam filiis conventum velle assere, rem non levem esse, quam adipsius arbitrium referam. Stapit Ibo Pater ut quam mox te aliosque videam. Stapit Agam, ut potero, naviter. Pater Haec mihilabes ex familia submovenda est prinsquam intestino malo corripiat universa. Diguum me credidi hac domo educare filium, non infidum patri, non prodigum non degenerem; at longe spes meas aberrasse comperio. brevime, se que totamque familiam insperata paupertate deprimet, dum ex aliena inopiale vanda insanam voluptatem captat. Opinor ut multi clamerit hic vir, hic est; ut stiparores habeat, quique illi caput ac genua sub mittant. Tanrae ego amentiae hodie frenum iniciam. Francisc. Salve, mi Pater, iussus ad te venio. Pater Helluo, gurges, ac pernicies herediratis patriae Itane in meum tu consoectum prodire ausus? Franc. Ergo filius patris conspectum formidet? Pater Tu filius sis? O pudor nostri generis! aut ascipunquam debueras, aut pro cunis sepulchrum nancisci Periisses multo satius, quam ut eadem tecum ruina totam stirpem raperes. Franc. Quod ergo in me tantum est flagitium? Pater Eriam interrogas trifurcifer? istas pecunias quas effundis, quo fonte hausisti? Frane. vel industria, propria, vel aliena liberalitate, vel dono parentis obvenerunt. Pater An dedi, ut perderes? Franc. Non mi pater. Optime colocavi omnia, in manibus sunt pauperum. Pater Te, meque tu osque brevi omnes ista [orig: istâ] prodigalitate hab ebis pauperes. Sed ecce Episcopus, a tergo adsta, dum alloquor.

Episc. Intellexi rem tibi esse necessariam cui me adhibitum cuperes. Pater Est vero, religiosissime Domine. Habeo filium, qui insigni profusione quidquid curis laboribusque hactenus peperi temete prodigit. Episc. Maguum scelus, et poenis castigandum. Pater Hereditate illum patria exclusum vellem; ne se suosque immaturis largitionibus perditum iret. Episo. Iuste nisi quaeillum necessitas in hoc consilium adigat. Pater Nulla; sed audax quaedam libertas et impunitas. Episc. corrigendus est. Pater sine exclusione abopibus nihil fiet, radicavit malum: nisi alimenta subtrahamus, corrigi non poterit. Episc. Obmutescis mi adolescens? Franc. Siloquendi facultas est. dicam sabe, nihil effudi, nisi in pauperes. Pater Quid interest, quo tu egeras; careo spohor, denudor. Franc. At pauperibus largiendum suasit Christus. Pater Etiam suasit obsequendum parentibus. Franc. Modo perperam nihil imperent. Pater Quid perperam? volo te rerum mearum tuarumque custodem esse Franc. Hac lege pauperibus intereundum erit, nemo dabit. Pater Tua quid interest, si pereant alii, tute tibi prospice. Episc, Mitiora verba, parum haec Christrana sunt. Pater Ne quis mihi mea intervertat, postulo. Episc. Filius est, rem malam non egit, profusionem siqua est corriget Pater utcorrigat frustra exspectamus, nisi hereditate excludatur. Facultas illi prodigalitatis auferenda est. Episc. Immite est facinus, ita filium domo paterna a patre eici. Olim, Dives ille, prodigum recepit filium, etiam post opes ma e consumptas Pater Emendavit scelus, hic pertinaciam noxae addidit, excusat etiam flagitium. Franc; Frustra haec contentio faciam quod postulas, plura etiam quam postulas, maneant tibi fratribusque periturae opes, omni ego hereditari lubens obnuntio. Has tibi quoque vestes ultro detraham, ne quid possideam tuum. Accipe, deinde liberiori voce dicturus sum, Pater noster, qui est in caelis, cum in terris patrem non reperiam, vale. et quem nudum genuisti, nudum relinque. Episc. Huc ades, et hoc pallium nuditati tegendae humeris impone. Franc. Obsecro, noli hanc felicitatem invidere ut nudus Christum sequar. Episc. Noli aspernari, elecmosyna est Franc. Hoc titulo lubens amplector, ut pauperibus accepsear. Episc. Durum patrem, quem ista filii pieras non flexit, sed heu! lacrimae me ex conspectu ibigunt. Franc. Ome beatum, quem ad istam fortunam

servavit Deus! Alio ad Christum portu quam inopiae tutius recipi non poteram. Nulium mihi maius in vira beneficium impendit parens, quam quo omnia sustulit. Multa petentibus, de sunt multa.

Quantoque quisque sibi plura negaverit,
a Dis [orig: Dîs] plura feret, nil cupientium,
Nudus castra peto et transfuga divitum

Partes linquere gestio.

Felicissima sorte ad hanc infelicitatem delapsus sum. Opes amisi materiem vitiorum, superbiae alimentum, fomentum luxuriae. Perdidi illas, Superis volentibus, ne me perdetent, Spem alii ad aurum, ego ad Deum transferam. tutius illius patrocinio, quam opum nitar, quae sunt praesidium discriminis plemssimum, in portu scopulus, in copia sollicitudo quarum in augendo desideiium, in amittendo metus. Dulcior paupertatis possessio est, in qua pro cura securitatem, pro labore quietem amplectar. Ita tibi, O Christe, videbor dignissimus cum nullas extra te opes desiderem, nullius, extrate, patris fruar solatio, cum nec patriam quidem in orbe extra caelum reperiam. Ab utinam suavissime mi IESU, hac tibi nuditate pliceam, dignusque habear, qui crucis tuae amplexibus inhaerere possim! utinam illis tuis vulneribus oscula figere! utinam pretioso irrorati liceat sanguine! utinam illas accipere plagas, aperto corpore, quae pro nocente tulistiinoocens Illa illa meis ego promeritus sceleribus, novo etiam inflixi scelere, ad has poenas iam dudum vocandus, nisi cruore tuo mea etiam supplicia exstingueres. Sed accipe me socium poenae qui dux et auctor flagitii sum, O pretiosa erux! O pignus desideratum! O flagella meo irriganda sanguine! spinae meo flectendae capiti! clavi et lancea meo corpore excipienda! O dolor ac gaudium meum! O maerorac laetitia! O spes ac metus! O horror et amaritas! hic quiescam, hac sedes, haec requies, mihifutura est.

CAPUT III. Certamen Dialogisticum In quo Sapientia huius mundi cum Stultitia committitur.

§. 1. Sapientia Mundana suas dotes ipsae depraedicat.

Sapient. SApientia Mundi dicor, eolsdem~ cum primo hdmine natales sortita fui, eundem praestolor exitum. Vix Adam conditus, quando. illius ego agendae cum ratione vitae Magistra extiti. Amoenissimis cum ipso Paradisi delitiis interfui, innocentiae custos, atque etiam propagatrix futura, nisi im probis Stultitiae consiliis in tansversum actus delitasset.

Candor. Fucata sunt verba. Amor immaturus Sapientiae protoplasto mentem abstulit. tunc periit, cum diis patem Scientiam ambiret. utinam suo se pede mensus esset, neque Iovis imprudens occupasset sandalia.

Sapient. Alieno magis ore, quam meo laudari me patiar. Quamvis passim mundi deliciae. Sapientum oculus, disciplinarum inventrix, legum repertrix magistra morum, verbo ornamentum humanae vitae, censear.

Candor. Alpha et omega Sapientum haec est, ante primum, et post septimem locanda.

Sapient. Sine me Religio inter homines, et cum illa pax omnis intercidisset. Igitur mille Deos et reperi, et suasi, ut varietate delectarem, multitudine curam hominibus insicerem, ne quem praeteritent. Occupatis enim religione Numinum animis, facilie imperatur, hac discussa, nullum imperium stabile est.

Candor. Insana haec fuit sapientia tot religionibus, et par et vera religio interturbata concidit. Qui enim secum non pugnent homines, tot devoti Diis inter se puguantibus?

Sapient. Prima ego artium liberalium Magistra fui, prima illiberalium. Prima docui Poetas fingere, Rhetores perorate, Sophistas argutari, sapere Philosophos, leges luridicis, herbas Medicis subiecis Sine me nec stivam scite rusticus, nec ligna faber, nec subulam sutor'nec sartor acum tractaret Per me aurum in usus hominum traductum est: per me honori sua sterit aestimatio; per me bella ad iniurias refutandas, pax ad stabiliendam amicitiam, excognitata lunt.

Candor. Nassam multis collocasti, citius graviusque interituris, tuo hoc beneficio.

Sapient. Nunc age fidelis mihi semper assecla, versutissime Mome, Insanae illius stultitiae, quam nobis adversari in omnibus nosti, explora consilium, et conatus illius iustis apud homines reprehensionibus delude. Invenies credo Midae auriculas, quas stulto capiti opportune adhibeas.

§. 2. Mundi Stultitia suam originem ingeniumque, ac cultores exponit.

Stult. MUndi Stultitia habeor; cui tamen DEUS. et caelites Sapientiae nomen tribunt. Orig nem per longam proavorum seriem ad protoplustum refero. Paradisum viz inspexi. Prima suum Adamo sceleris, nuditatisque ostendi dedecus, ligonem tractare esuriem sitimque perpeti, fri goris calorisque iniurias subire docui. Opes necessi atis, non luxuriae alimenta esse monui, honores fumi vanitatisque plenos, nec puerili dignos bulsa ostendi. Hanc cum deinde, per Adami nepotes, disciplinam vivendi propagarem, despecta, ut apparet, cultu, vultuque neglectui sensim inter homines, illudque esse coepi, quod Corchorus inter olera, inter ligna ficulnus. Alii mihi ciconiis tergum pinsunt, aut Bacchi affingunt cornua. Atta geumultis videor, aut upupa in qua nihil praeter colores. Sed posticas has sannas nihil moror, atque illud subinde regero. loripedem rectus

dersdeat. Aethiopem albus: Stultam me tamen non diffiteor; sed propter Christum, neque ignoro huius stultitiae non pancos numerari asse clas, diguiores purpura, quam illi regnorum Porphytogeniti.

Momus. Principatus Cyrus est, aut si mavis Boeoticus ubi personatam haec agit Reginam. digna quae sub Embari qui filiam stultam mactavit Diis manibus, ad manes transeat.

Stult. Olim ego per umbram Philosophis coguita, Diogenem in dolio tan quam solio, collocavi, ubi ille non minus auguste regnaret. quam in tota Alexander Persia ac Graecia; ubi dominaretur omnibus, subesset nemini praeterquam sibi; ubi neminem praeter Deos, metueret, omnes, praeter seipsum, despiceret. Ubi sanus absque medico, satur absque coquo Dives absque opibus viveret.

Momus Sibyllae sunt folia. Nulla enim manifestior delirantium turba quam illa, sive ex porricu sive ex Lyceo, seu denique ex Stoa prodiret Philosophorum secta. Ut geminos huius noctuae pullos scires qui in solem non prodibant, nisi uthominibus, tamquam avibus, ceteris ludibrio essent.

Stult. Modo larvam Stultitiae mundo induisse videor; paucis tamen sub illa Sapientiae imagine, qua superis placeo agnoscor. His solitudo deserta incolitur Ascereria implentur, Divorum basilicae resonant. Illi laetari inter calamitates, exsultare inter opprobria solent. Infamiam pro honore, indigentiam pro divitiis amplectuotur Sibi imperaut. Deo serviunt, tamquam e specula Mundi ipsidias, ex portu naufragia contemplantur. Haec disciplina non paucis admirationem, nonnullis risum; amatoribus tamen suis voluptatem parit.

Momus. *w filauti/a! ut haec simia suum lambit fetum! hoc proprium Stultitiae est sibi numquam disticet.

Stult. Idipsum vero, ente eteros. de caelo Tocantem ad meum institutum traxi. Siquidem ille hominum servaror. Deus ira natus est, vixitque; ur Iudeis scandalum, gentibus stultitia esset Rideat haec. li et Sapientiam mundi, meque etiam naso suspendat adunco Ego insipientia mea gloriabo. Quia stulia mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. Tu mhi apeiti pectoris adolescens, divinae Candor,

sidelis ubique comes adhaesisti, tuo unios consortio stipata, omne facile purpuratorum famulitium, et vafrorum hominum consuerudinem aspernabor. Sedulo illud ages, ut omnibus. Sapientiae adversum nos machinis ac cuniculis, tempestive praevertas, meque deinde cereris virtutibus concilies.

§ 3. Sapientia huius mundi Dei unius oblita, cum sceleribus vana Deorum Numina reperit, ac venerata est.

Sapient. VEni ad summum optimumque Deorum senatum, cui maxima orbis pars, inventa [orig: inventâ] a me primum religione, addicitut; quod non ignorarem, interesse plutimum ad omnem politicae vitae rationem, numinis alicuius reverentia animos mortalium occupari, ne in omnem vitae licentiam dissoluti, Iuis, ubi religio abesset quisque cupiditatibus obtem peraret. Quocirca nisi beneficia ignoretis, vobis ego primum nomina, vobis honorem contuli, vestro addixi mortales obsequio, Quod mea apud illos disciplina potui, cuius vos et fautores, et promotores reliqui.

Iupiter. Non ignoro quantum tibi hoc Deorum collegium debeat. Ingratus essem Iupiter, nisi agnoscerem imperia tuis potissimum institutis guberhati. Principum virorum mores, aulae cultus nobilitatis insignia tuis auspiciis sertvantur. Tu prima mille arres Procerum, quibus, et se ornarent, ditarentque, et digno vulgus servitio premerent; reperisti. Quam angusta essent Principum aeraria quam parcae subditorum manus, nisi tuo consilio illa acciperent, illae numerarent.

Amor Dei. Praeclara Laus quae etiam furibus danda sit, modo sine arte non furentur.

Sapient. Dignus es cui ture ad aram litetur. Nam gratum te facis, qui beneficium agnoscis.

Mars. Scio quantum humanae Sapientiae donorum Mars accoptum ferat. Nullos sine te censerem sub signis milites, bella non essent, armati non

concurrerent exercitus, non tumarent villae et oppida, non squalerent cadaveribus agri. breviter, sine te Mars non esset sed pace torperent universa.

Amor Dei. Hquum Troianum Ilio ille Sinon commendat, quo perdere nos ac perite cupit.

Apollo. Multum vero etiam tibi laudarissimus Musarum, Artiumque liberalis chorus tribuit, qui sine tuo ingenio neglectus contem ptusque hominibus vilesceret. Nisi Grammaticis inter literarum apices nescio quid ex quisitum, Poetis elegans, ornatum Rhetoribus, Philosophis argutum ostenderes, quo se veluri studiorum pabulo inter diuturnos labores alerent.

Amor Dei. Nimirum regnum aliquod literarium excitatum vidimus, ex quo omnis in orbem dissentiendi libertas existere creditus, quae pravis homines opinionibus imbutos, sententiis primum, ac deinde gladiis hostilibus committit.

Mercur. Per te urbes, atque in urbibus rerum venalium tabernae et emporia, per te villa et messis, arationisque tempora, per te rustica, civilisque Respub. constat, per te fabrorum officnae, opificumque ceterorum domus artesque excoluntur, nundinae confluunt, vigent mercimonia, et contractu familiari amicitia, ususque rerum ac hominum mutuus sustentatur.

Amor Dei. Verba numquam Metcurio, nonnumquam deest veritas. linguam, ni fallor, capit ex victima, neque gratis vult encomiasten agere. Lucerna, cum eget, affundendum est oleum.

Sapient. O bene locatam operam nihil surdis, ut video, ac mutis. Aguo scitis et praedicatis beneficium. Gratum erit singulorum copias inspicere, earumque lustrare, et numerum, et mores ut de indole, ac profectu cognoscam.

Iupiter. Dabimus operam. ut de singulorum ingenio industriaque perspectum habeas. Hic te iterum cum suo quisque erercitu conveniet.

§. 4. Stultitia huius Mundi, cum uno Numine, veras amplexa virtutes est.

Stultitia. OPulcherrima virtutum corona, illustre comitium. Ignoscite, si in illo vobis occurro habitu, quo a mundo depingor. Indolem, non vultum attendite. Non ignoratis opinor, quantum ego Rempub. vestram auctiorem dignioremque meo instituto, reddidetim.

Prudentia. Agnoscimus Sapientiae Divinae regnum quot. quot habet fastidiosos aularum transfugas, superbae potentiae hostes, ambitionis vanitatisque contemptores, tua totidem disciplina imbutos, possidet

Amor mundi. Recte hos tales aula respuit. Nam cur strumas diphabo tegat? asinos Leonis pelle induat? Plures eiciuntur, qui aulae non placent, quam quibus aula non placcat.

Iustitia. Intelligit vero etiam Divina Iustitia, quantum Stultitiae praeceptionibus debeat Siquidem illa Legum Sanctarum reverentia, illa proborum hominum indoles, a mundi ingenio prorsus aliena, ille caelo caelitibusque tributus honor, ille mortalibus propter immorta lem Deum impensus amor, ex tuo instituro manare creditur.

Temperantia. Ducem te Magistramque sequuntur, quoscumque mea Schola complectitur. Nam quotquot sibi voluptatum interdicunt usu, quotquot luxum a mensa et vestibus Luxuriam a domo et corpore atcent, quotquot famam moderate aut tuentur, aut negliguntex tua disciplinahas vitae instituendae rationes depromunt.

Amor Mundi. Morbus est cui helleboro medendum sit. Namque illi omnes mentem mihi Abderiticam ex hac disciplina trahere videntur.

Fortitudo. Heroas ego fortissimos habeo qui Tyrannorum minas, tortorum immanitatem, suppliciorum gravitatem eodem accipiunt vultu, quo aliifavorem Principumblanditiasque adulantis fortunae experiuntur. Qui intercarastas, rotas, equuleos, cruces, tamquam inter diverlos

pratorum flores obambulant, laetiorique vultu mortem, quam alii vit am plectantur. Hos tuis praeceptionibus ad omnem patientiam instructos pon ignoro.

Amor mundi Strychnum hi mihi omnes bibisse videntur, qui adeo in vita insaniunt, ut vivere nesciant.

Stultit. Laudo animos atque indolem vestram. Hrc via ad rectam sapientiam proxima est Qui volet esse sa. piens inter vos, Stultus fiat, ut sit sapiens. 1. Cor. cap. 13.

§. 5. Sapientia Mundana, honores, opes, nohbilitatem per fas nefasque occupat.

Sapient. AUlam lovis ingredior, ut meae illic operaefructum cum voluptate intuear. Nullum enim maius iucundiusque solatium Magistris obvenire potest, quam insignis discipulorum in exposita disciplina progressus.

Iupiter. Occurrimus ad viae temporisque motam amputandam Ecce palaestrae nostrae proceres.

Sapient. Quis iste in auro et purpura? Caefar. Sum Caesat. Sapient. Qua tibi arte parasti imperium? Caesar. armis et latgitionibus. Sapient. Potentissima haec duo sunt tela, ut homines subiciant. Sed quo ingenio haec intorsisti? Caesar Pro Reipub. incolumitate tuenda me atma simulabam induere, ut voto potirer. Amor Dei Nullum aptius est pallium quo Reget privatam cupliditatem obumbrent Sapient. Quid deinde Aactum? Caesar. Potentiores quosque adversarios muneribus clam expugnavi, ut vel faverent, vel non obsisterent conatibus, reliquos deinde, aut metu, aut favore facile traxi. Haec sapienriae mundanae est regula Nullum esse flagitium quod regnandi gratia admissum excusationem non habeat. Sapient. obtentum porto imperium qua industria administrasti? Caesar. Dignitatem mihi esse propriam volui, onera inter alios partitus sum, ne omnem voluptatis gustum inter curas amitterem Ammer Dei. Pauci omnino Imperatorum sunt, qui subditis imperent, pauciores qui sibi suis plerique aut aulicis, aut cupiditatibus permittunt imperium. Caesar.

Illuc mentem imprimis converto, unde, vel regni, vel aerari amplificandi spes fulget Etenim sine magnis opibus diu nulla florent imperia, nec sumptuosa Principum vita absque are multo constat.

Amor Dei. Nimirum hinc tot nova exactionum artificia. quibus vastissimorum regnorum opes, ad unius, vel paucorum satellitum cupidirates insumuotur. Quinumquam plura destruunt, quam cum ipsi aedificant: numquam plures habent infelices, quam cum ipsi felicitatem suam tributis subditorum alunt, atque illatis armis propagant.

Sapientia. Alium hic intueor quem Maiorum ceras atque insignia evolvere gaudeo Haec enim merito nobis imago ante oculos versatur, ut ex Proavorum nostrorum virtutibus non minus, quam ex Miltiadis trophaeis Themistocles ad gloriae amorem concitemur. Quis vero tu, et qua stirpe naturses?

Nobilis. Ad Romanorum Imperatorum sanguinem longatetro [orig: longâtetro] gentilitiorum insignium serie pertineo. nullum in successione vitium est.

Amor Dei. Laus haec aliena est imo tuum dedecus, quod maioribus impar vivas. certe quod Heroum filii noxae sint, his Proavorum ceris probas.

Sapientia. Ratum huius aevi ornamentum habes, quo non tantum Principum aulas, sed etiam aras in templis Divorum principes obtinere licebit, vulgo ignobili excluso.

Amor Dei *u(/steron pro/teron. Quaerendum primo qua quis. que virtute ornatus accederet, de inde qua generis sui gloria: Equorum, boum, cererarumque animantium indolem, non stirpem exploramus; cur non et hominis?

Sapient. Quid illi? Iupiter. Candidari sunt qui ad diversorum officiorum honores aspirent alius Ecclesiae, alius Militiae, alius Reipub. praeesse desiderat.

Amor Dei. Haec vota mortalium sunt. cum imperio quisque magis, quam sub imperio esse cupit.

Sapient. Quo tu aspiras? Canonicus. Iam in cunis a paren, tibus Ecclesiae destinatus sum, obtento in hanc rem lauto beneficio. Nunc quemadmodum aliorum illud beneficiorum accessione locuplerem magis advigilo.

Amor Dei. Praeclarum studium de beneficiis potius cumulandis, quam explendo officio laborare. An ignorant homines beneficia haec esse quibus respondendum sit. Qua ntum

Sapient. Quis tibi animus? Miles. Militiam cogito. illie cognati opera tribunarum exspecto. Amor Dei. Tuo hic opere ac virtute exspectandus erat. Haec malitia nunc militiae est; officia non virtutibus, sed favoribus dantur. Ita plerique non ad opem ferendam, sed aufferendas opes intenti, defendendo Remp. opprimunt.

Sap. Tu vero quam vitam spectas? Consul. civilem, atque in ea consulatum propediem exspecto, quem familia nostra iam dudum obtinet. ne tamen fallat, praecipuos mihi fautores pretio demerui.

Amor Dei. Optimum virtus pretium est. Neque enim aurum consulem faciet dignum; sed prudentia.

Sapient. Laudo ingenia qui et mund indolem, et temporum necess itatem explorare tenetis. Serviendum enim tempori est. ut aliquando tibi serviat tempus. Qui opibus ad largiendum opportun e uti nesciet, numquam affluet. effunden dum tibi primo est ut affundatur, uno asse bene collocato, centum facile paraveris; amicitiis deinde nitendum magis, quam virtutibus est, illae perurgent; hae tantum suadent; illae ubique hae tantum inter paucos aestimantur. Ad has tamen vita componenda est, ut saltem dissimulatione vitia delitescant; ne vulgi opinione laedaris, quae sola vitiorum fama exaspexatur.

§. VI. Stultitia huius mundi honores opesque aversatur.

Stultitia. UT copiolas meas lustrem advenio. Tu, ô Divina prudentia, quae meo instituto comprimis delectarss, aperi Gymnasii tui valuas, ut indolem tuorum experiat. Prudentia. Ecce vivam meae disciplinae imaginem.

Stultitia. Quis ille senex coronam ac purpuram abiciens? Prudent. Est Carolus eius nominis Imperator quintus, qui post imperiumarmis ac virtute sua [orig: suâ] defensum amplificatu~que, post innumeras victorias, post hostium Duces Regesque triumphatos, didicit imperium nihil esse aliud,

quam curarum, periculorumque ingentium materiam, splendidam invidiosamque molem, quam pauciferre queent, plurimi expetant. Igitur ne succumbat, humeros oneri subtrahit, solitudinem quaerit.

Amor mundi Quid mirum sit delirare iam senem, et cum hostes vincere non possit, fugere, nisi fallor, cum Phrygibus deinde sapere rursum incipiet.

Prudentia. Loioleae familiae homo est Ignatius. Is deserta militia amicisque audus Christum sequi instituit.

Amor mundi. Quasi vero nostra [orig: nostrâ] Deus nuditate delectetur, aut otiosa mendicitate, qui contra illam vestes, contra hanc labores suasit extrema haec dementia est.

Prudentia. Alexius est Romanae filius nobilitaris, qui delusa nuptiali die Sponsa, sese et thalamo coniugis, et paterpa [orig: paterpâ] aula [orig: aulâ] subduxit; ac deinde redux illo quo vides Codti habitu Parentibus mundoque imposuit.

Amor mundi. O praeclaram frau dem qua neminem praeter seipsum delusit gravius. Cumanis, quam Romanis digmor.

Stultitia. Eruditos in mea disciplina viros alo. Caroli animum paucis explorabo, praeteribo reliquos. Heus Carole, quae tibi mens, ut ad hoc institutum venias, quod plerique Stultitiae esse arbitrantur?

Carolus. Vincere mundum destinaveram. Id cum armis non possum, fuga [orig: fugâ] experior, cum sapientia nequiverim, aggrediot Stultitia. Etnim Apostolus me docuit, quod quae stulta sunt mundie legerit Deus, ut confundcret fortia. Stultitia Sed purpurati latus non stipant.

Carolus. Nec adulatores. Stult. Nemo famularur. Carolus nemo etiam insidiatur. Stult. Amicos habes perpaucos. Carolus. pauciores quoque inimicos. Stult. Invidi laetantur, detua abiectione. Carolus. magis tamen laetor ego. Stult. Imperium a te opem operamque exspectat. Carolus Proximus quisque sibi est, mihi illam debeo.

Stultitia. Sine imperio inglorius occides. Carolus. Laudatissimum imperium est quod in se ipsum quisque obtiner. Stult. Ergo mundum deseres?

rident multi hanc tuam stultitiam. CArolus. Sed ego illorum magis, qui ram longa [orig: longâ] expetientia didici, quod Sapientia huius mundi, sit stultitia apud Deum. Stult. At cui bono arma tanto labore per Europam Africamque circumlata sunt? Carolus. Nullius sane [orig: sanê], neque meo, neque aliorum, ad me enim praeter laborem ad alios praeter cladem, mihil pervenir, Stult. Sed cur tot regna momento desetis, quae omni retrotem, pote tuis desideriis angustiora etiam visa sunt? Carolus. A. nimadverti ad plenum imperium occupandum in orbe, non adiciendum regnis, sed detrahendum cupiditatibus. In has igitur arma converti, ut victor essem, et iucundius regnarem. Stult. O dignum hac Schola virum! Erit cum amplissimos huius conatus tui fructrs colliges, eorumque ridebis Stultitiam, qui modo rident tuam. Perge age, et tot gentium victor, nobilissima hac tui victoria fruere.

Amor mundi. Iam usque adeo desipimus insani mortales, ut, si ea des, eratione rerum in solitu dinem aliquam, cucullumque nonnulli se abdant, hos praedicemus beatos.

§ 7. Sapientia mundi vanae perversaeque eloquentiae, et pseudopolitiae inventrix,

Sapientia. EUge literarum supreme Praeses Apollo. Tuam gymnadem inspectura veni. Habesne quibus illa artium Sapientia cordi sit?

Apollo. habeo vero strenuos omnino in hac arena pugiles, qui non levius saepe pro syllabataut vocula unica contendunt, quam si Troiam expugnandam suscepissent, aut pro libertratis vitaeque peticulo disceptarent. Non pauci sibi persuadent-rem literariam funditus interituram fuisse, nisi ipsi pro illius defensione calan u~m, ranquam gladium strinxissent.

Sapientia. Quem te facis mi homo? Scaliger, muti de Sealigero libri abunde quis sim loquuntur. Remp. artium inflnitis propemodum erroribus liberavi Poesim [orig: Poêsim] iam prope sepultam ab inferis ad vitam lucemque pulcherrimam revocavi, omnium scientiarum adyta sine Duce penetravi, emendavi tempora. et Historiam suis quam que annorum cancellis inclusi Grammaticus, Poeta, Orator, Historicus Philosophus Theologus ac pene omnia. Amor Dei Haec fortasse magis tibi curae, quam ut, bonus Christianus esse. Mirum sane est,

quanto hic Grammaticus fastu reliquos prae se artium magistros despiciat, quamque tyrannidem, tamquam imperio tibi tradito, in teliquos usurpet.

Apollo. Hic tibi facile expotverst, quidquid Xantippe murmuraveric adversus Sociaten, quor Reges Troiam obsederint, quot Graecis naves, qui penelopes proci, quantus Polyphemi oculus, quot Briarei manus, quae tela, atque id generis sexcenra, tamquam ex Iovis diphthera recitabit, si quis contra seuserit. is protinus Arcadicum germen habebitur, nec posse cum Militide quinarium censere in digitis existimabitur.

Amor Dei. Mirum quam hi grammatici in alios libere grassentur, quamque inter se invicem hi muli scabant; Muneratoribus suis mercenario praeconio adulantur. Laudem etiam laude vendunt, quam ubi negaveris, mille in te stylos acuent, mille tua dicta scriptaque obelis verubusque configent.

Apollo. Ornant hi grammatici mirisice artes ceteras quibussuo illo vetborum lenocinio, pigmentisque nescio quem colorem illinunt, ut purpuratam te potius, quam pede strem aliquam Musam intueri credas. Erafmus, quem hic iuxta aspicis, quam elegante penicillo Theologiam ornavit quam multa argute non minus in oratione multorum, quam vita reprehendit!

Amor Dei. Erasmus ille, sutor ultra crepidam progressus, foedissimis erroribus in aliorum errores invectus est, nec tam cortexit vitia, quam admisit. In Theologia plusquam cumanus asinus.

Sapient. Nullum Erasmum sapientius opus tractasse memorant, quam quo laudavit Stultitiam. Mallem tamen Sapientiae ita diligens laudator extitisset. Plures eam venerarentur hodie, quibus nunc Erasmi Stultitia placuit. Chiliades ipsius, quot sententias, tot singularis industriae monumenta complectuntur.

Amor Dei. Erasmus erat mus, qui et furtim multa congereret, et imprudenter carperet. Stultitiam recte laudavit, quia stulte. Ceterum illius facile ordinis habendus Princeps cui familiares, in sua Moria, inquit sunt, *filauti/a kai\ kolaki/a.

Sapient. Quam illic intueor? Apollo. Palladis germen, Philosophum, qui nisi fallor entia rationis in capite, tamquam alter Iupiter Minervam, concipit.

Sapient. Quid iste? Apollo siderum naturam explorat, ut futurarum inde rerum veritatem eliciat. Sap. Nimirum illi sunt, qui supra mortalium vulgus mentis aciem intendunt caelosque et occulta Caelitum decreta inspiciunt. Digni qui ad Sapientiae concilium: tamquam literarii senatus proceres, admittantur.

Amer Dei. Nasturtium hi omnes edere videntur, ac plusquam Chryappeo acumine illa etiam penettrare, quae Iupiter Iunoni in autem dictitat.

Sapient. Sunt ne in hac artium palaestra alii, qui meo se instituto dignos probent?

Apollo. Sunt vero. Illic Lutherum conspicis Germanorum oratorem disertissimum, Theologorum lumen. sidus Europae; qui tam acute multa religionis fideique secreta inspexit, quam nec Aquila, nec serpens Epitdaurius

Amor Dei Homotam coecus, vam nec Homerus, nec Titesias, qui in dubiis fidei rebus Andabatarum more pugnat, et ubique, ante victoriam triumphat, femine a dicacirate et inconstantia [orig: inconstantiâ] Omnes velut sub pedibus mundi Principes, Caesatem Pontificemque, cum re non licuit, vethis certe conculcat.

Apollo. Is Calvinus est, qui oracula magis, quam verba videtur fundere, eandem ille cum Luthero fidei motumque censuram, tanta circums pectione arque elegantia [orig: elegantiâ] scribendi occupavit. ut ad suptemam Christianae religionis dictaturam aspirare possit.

Amor Dei. Inter coecos potest regnare luscus. Ceterum nemo extra orbitam sanae religionis longius exerravit, nemo scabiem suis amatoribus pestilentiorem affricuit. Ita enim nos ad fidem divinam instituit, ut plerosque asseclas sine omni fi le relinquat.

Sapient. Machiavellum illic contueor. Magno illum operae ptetio instaurasse politicae vitae disciplinam memorant, multoram simplicitate propediem collapsuram. Heuste, verbo compellare libet Quod vitae ad politicas rationes exactae fundamestum asseris?

Machiavellus. Religionem. Nihil enim ad regni pacem concordiamque firmandam certius, quam religionis consensio. Haec obi untaverit, regni nutat incolumitas, ut spectati amplissimorum regaorum casus testantur. Nec

mulsum interest, ad Reipub. quierem; cuius Religionis censeantur incolae, modo ne discrepent, hac in re, sententiis: haec enim dissensio seditionum facilis origo est.

Candor. O Porrentum! an non interest ad Reipub. Salutem? Deo famuleris, an Daemoni? fidem, an persidiam sequaris?

Machiavellus. Longo usu competi. Politicam hanc vitam tamquam famulam in scena adornandam esse. Illud ptimum maximumque; ut vultum quisque, vera, mores loco personisque aptet, comis omnibus etiam inimicis. Illorum ubique officiorum sit largissimus, quae verbis absolvuntur. Blande salutet, copiose lauder, polliceatur liberaliter. Nonnumquam etiam munusculis alterius benevolentiam sibi necessariam occupet. modo hamo non piscetur aureo. Amico utatur tamquam hoste futuro; hoste tamquam amico. Fidem nulli omnem tribuat, nulli non videatur tribuere. Effundere in sibum amicorum se totus credatur, et totus lateat. Neminem inimicum, quam amicum malit, nulli aperte sit iniurius, iram potius obtegat. dum vel tecte, vel secure noceat. Aliena vitia dissimulet, magis etiam sua, ubi eguerit quispiam, lateri potentium iisse moribus applicet, quibus eos delectati compererit. Postquam lautas res fecerit, his se iterum opportune subtrahet; fragilis enim res est favor potentium. Si Princeps fueris, ac bella dom? metuas, extra regnum inimicitias quaeres, ut inquietorum ingenia occupes, et vires contra hostem atteras. Mores tuos ad Reipub. Studium favoremque compones; ut quidquid tuis emolumentis contrahis, isto sub pallio honestatem induat. Prima tibi aeratii locupletandi cura sit, artes non deerunt favoresque procerum, modo in partem commodorum veniant. Etenim haec pacis certissima praesidia, haec advetsus improvisos hostes prompta auxilia. Nemo tutius regnar, aut militat certius, quam cui aeris quamplurimum in gazis est.

Sapient. Intelligo me habere discipulum, qui cum ipsa possit sapienria depalma contendere. Candor. O Sinonem

Troiad [orig: Troiâd] ignum! O Pandorae pyxidem! O iam non Helenae, sed disciplinae omnis ac sanctitatis corruptorem Paridem! Haec nimirum illa est sapientia de qua suprema aequitas: perdam Sapientiam sapientum.

Stultitia huius mundi scientiam rerum divinarum ceteris praefert.

Stultitia. Literariam ego etiam Palaestram excolo, sed ubi istae recte loquendiartes arti omnium maximae recte vivendi serviunt Ex hac schola praeclarissima Ecclesiae lumina Chrysostomi, Ambrosii, Hieronymi, aliique non pauci censentur.

Prudent. Accede propius. Illic Augustinus nuper ex profanae sapientiae lyceo ad nostran Fuga vertatur.

Stult. Augustine quae te mens huc compulit, ut ad despectam hanc Stultitiae gymnadem transires? August. Animadverti sapientiam huius mundi stultitiam esse apud Deum. Indoctos surgere, et regnum occupare caelorum, nos cum nostris intersre scientiis. Ergo murato clypeo ad haec castra me transtuli. Stult. At stultorum in numero censeberis. August. Ita cupio. Nam Apostolus me admonuit. Qui videtut esse sapiens inter vos, stultus fiat, ut sit sapiens, Stult. At Mundus adversabitur. August. Et ego mundo. Stult. Caro dissuadebit. August. Compellam. Stult. Multa patiere. August. Id teneras ante me virgines Invenesque pertulisse non nescio quod illi et istae potuerunt ego non potero. *di/skola ta\ kala/.

Momus. Corynthum multi cogitant, ut vivant molliter. Rectius ambulant qui communi incedunt via. Sapiendum ut multi.

Stult. Quos in imo subsellio conspicio Dominicos, Franciscos, Thomas a Kempis. quo profectu hanc scholam ades unt? Prude nita Ciceronem et Maronem ignorant, in literis rudes satis, in pietare eruditi. Stult. non omnia possumus omnes. imo omnes possunt omnia, qui pieratem literis anteferunt. Stult. Thoma quid tu illic in angulo cum libello!

Thomas. Illud Christi ex pendo qui me sequitur, non ambulat in tenebris. Et illud Apostoli noli altum sapere. Denique mecum sic statuo, quod melior sit hum lis rusticus servient Deo. quam superbus Philosophus, qui seneglecto caelum considerat.

Stult Francisce idiota es, atque ex taberna mercatoria in hoc gymnasium progrederis qua oratione persuadebis superis. qui artem Rheroricam ignoras.

Francisc. Unam orationem calleo. Deus meus et omnia, aecuna instar omnium est, hanc exhaurire hactenus nondum potui, quantum vis indisertus orator. Stult. Quid ita nudus ab omnibus ornamentis incedis?

Francisc. Nudiorem in cruce Deum intueor. Stult. At stultorum ille, quo indueris cucullusest. Francisc. Deo me ornavi, non hominibus. Quae stulta sunt mundi, elegit Deus. cui si placeam lubens ceteris displicebo.

Momus. Sapientissimus vit fuit, qui asseruit Stultorum infinitum esse numerum. Temperantia. fit meum hic regnum quae sobriam moderatamque vivendi rationem in hoc phrontisterio exerceo. Nihil Eremicolis patcius educo. Nullo hi ventri fumo sacrificant. Non illicex Apicii culina pavonum cerebella, aut phoenicopterorum linguae, non Lydorum carycae, aut bellaria Artica, sed herbae frigida subactae, et vix saepe mucidi panis fragmentum. Antonium hic coram habes, tam continentis vitae exemplar optimum.

Momus. Ex Trophonii antro novus, opinor, Heracltrus prodit. Titanico aspectu, macilentiot Thaumantide, Ephicratis barba clypeatus. Thynibra [orig: Thynibrâ], ni fallor, et cumino victitavit: rore ut cicada potus est.

Anton. Egere non possum, cui magis ad vorum omnia suppetunt, quam Samiorum Polycrati. Stult. Nihil pos. sides. Antonius. nec quid quam me possidet. libetcatem habeo, ac totus sum meus, possessione amplissima. Stult. Vir laslinum in mensa. Anton fames pro condimento mihi est. Afras volucres superat sumptum ex horro olus.

Stult. Cum hominibus non vivis. Anton. Cum Deo malim, unus instar omnium est, ubi adlubuerit praesto ille est, aures erhibet, ad nucum mihi vacat, numquam taedio affligitur, curis abstrahitur, invidia odioque inflammatur, is est quem volo, non fallit in amore, non fallitur, amicum habeo, qualis Theseus nulli fuit.

Antonius. Verrora quam si ad cribrum, aut ex tripode loqueremur amicum habeo, quo nemo ad intelligendum sapientior, ad bene faciendum potentior sit; quique non minus ad largiendum quam egoad petendum, sit promptut.

Stult. Haec velut de homine Platonico dicta accipiunt. Quid apud Antipodas fiat citius persuaseris. Anton. Scio, nam uti inexpertis dulce est bellum; sic amara est solitudo, utrobique experientia optima est magistra.

Momus. Credimus? an qui amant ipsi sibi somnia fingunt, Nimirum hemisanthropi quia ut ferae solitudinem quaerunt, nihil humanum, retionent. Laudant illi magis Diogenem in dolio, quam Platonem in Republica; ut si crimen iam esset Deum sociasse bomines, neque urbibus ullus aut agris cultus deberetur. Ad Boeotos cum hac Philosophia.

Sapientia Mundi eius errores defendit, Stultitia eviusque asseclae Virtutes accusant.

Sapient. Opportune te nobis obviam fers, ô Mercuri. Ad raum ego forum venio, ut intelligam, quam lapientes alas tuae Reipub. cives. Mereantutne in albo memorum clientum censeri. Mercurius. Hinc mercarores, illic opifices ac rusticos educo.

Iustitia. Iniuriam nobis facitis, qui tot mercatorum Opisicumque tabernas iniqua [orig: iniquâ] auti cupiditate corrumpitis. Fortitudo, Et ego de violentia usurpata iure conqueror: Mars enim luxuria luxuque omnem enervat militiam, ubi ante haec vitia virtuti locus deberetur.

Meicur. Homines sunt, a quibus humani nihil alienum putes. Mars. Et cedri cadunt, et franguntur silices, et elementa corrumpuntur; quis adeo demens igitur, ut hominem omnis corruptelae innoxium velit? Mercur. aliquando fortunae aliquid indulgendum. Mars aliquando et aetati. Iustitia. in omni re cavendum ne quid nimis. Fortit. Blanda patrum segnes facit indulgentia natos. Sapient. Placet, O Divae, egregia in vobis iuncta cum honestate voluntas est, favorem ac benevolentiam omnium merito occupatis. Iustit. Multi nos laudant, pauci sequuntur, exempla quam verba malumus, Fortit. Procul a militari atque etiam civili ordine

relegamur in exilium. Sed ecce sorores nostrae cadem nobiscum queruntur. Sapient O gratae hospites! opportune adestis Temperant. Meruo ne ante tertium etiam diem vilescamus. Sapient Quid ita? Temperant. Nam Martem Mercuriumque iniuriarum postulamus, qui nos debitis iam pridem possessionibus eliminant, conitaque vitiorum in sago togaque invalescere imperium patiuntur. Sapient Inconsulte actum, neque hac in re meum aut lovis suffragium unquam ferent. Mars. De plaustro haec sunt convitia, libera magis, quam vera, Mercur. serunt ocyma solenni cantu. Pergite cantilenam pertexite.

Iustit. Nimium picatas militum, mercatorum, Opificum, et sartorum inprimis, manus esse querimur, quidquid tangunt adhaerescit. Militia inprimis raptorum, latronum atque incendiariorum esse schola videtur, ita passim in forrunas at corpora mortalium grassantur Cum tamen ad propulsationem non propagationem iniuriae reperta sin bella. Mercatorum vero tabernae cum ad ditandam Rempub. Sublevandamque necessicarem aperrae sint, iam in specus usurariorum quaestusque enormis aeraria conversae, publicarum opum sunt sepulchrum. Leviora opificum furta dissimulo.

Mars. Quis Briareus tot manus habeat, ut omnes militum manus const inget? Mercur. Quis Ianus tot vultus, aut argus tot oculos, ut omnium mercatorum angulos attesque inspiciat? Maris. nisi aliquid militi indulseris. quis vitam pro Repub. ex ponet? arma abicient, aut necessitate, aut taedio victi. Temperant. Ucinam nemo esset qui arma indueret. hostis non esset. Mars et virtus multorum languesceret otio. fortitudo non esset. Fortit Fortior est qui se, quam qui fortissima vincii Moenia. Temperant. omnis temperantia a militia exulat. Nam male parta, male dilabuntur.

Mars. Abundare norunt et penuriam pati. Nulla hebdomas sine festo est die. succedunt nubila Phoebo, et Phoebus nubilis. Sapient. Quod caret alterna requie durabile non est, gravis militiae, tauquam maris, aestus, iucunda aliquando malacia [orig: malaciâ] indiget. Sed tamen corrigenda sunt vitia Nullum tam grave ulcus, quod medicum non inveniat. Prudent. scimus, at multi pollicentur medicinam, qui malum exaspetant. Non omnes coci quotquot machaeram gerunt, nec Aesculapii omnes, quotquot medicantur. Temper.

Multis praeceptis militi ad sanitatem non est opus. Duo Epicteri sufficiunt verba *a)ne/xou kai\ a)pe/xou.

Mars. Nescis illud Poetae. Miles ita ut canis est, qui mulus, ille bonus. Sapient. Nec extremam pietatem in milite commendo, ut ad omnia anxius de conscientia haereat. Illi enim ad monachos scrupuli amandandi sunt. neque impietatem probo: nam cui omnis virtus, et salus etiam propria vilescit, quam fidem praestabit alteri? medius sit oporter. qui nec pro eamelo culicem glutiat, nec camelum pro cu lice. Leviore crimine ne terreatur miles, graviora si cavere nequeat, saltem obtegat, ne ubi semel derubuerit, pudorem amittat cum scelere. Nihil enim formidabit cui palam non pu. et esse impudentem, Iustit. Etiamne haec praecepta Mercatoribus relinquis? Sapient. Aliquid ignosceadum est ne mercimoniorum omnis usus tollatur, quis enim sine lucro opes suas periclitari velit? pretiosa debent esse dilcrimina, ut amentur Fures esse mercatores nolo, adeotamen rerum suarum providos cupio, ne ubi semel fortuna mutaverit, cedendum protinus sit foro Atrte ad quaestum opus est, lucrique ratio pe tempus, resque varias partienda est, ne ex una merce, unoque tempore opulentiam sperent. Ita enim aversis a se emptoribus infamiam pro lucro colligent.

Prudent. Nimium ea subtilis interpretario est, qua denique nulli virtuti locus relinquetur, omni dabitur sceleri venia, modo cum lucro coniunctum fuerit, vulgique oculos subrerfugiat. Sapient. Scelus non est, quod cum propria [orig: propriâ] arque aliena utilitate coniunctum est Mercur. Illae maxin e florent Relpub, ubimagnae sunt Marcatorum opes Mars et bellum ubi Regum Ducumque turgeat loculi, privatorum inanes sun. ut illi suppeditate praesidia, hi sperare possint. Miles locuples pugnam metuit, obiecto fortunarum discrimine, inops spe praedae ad proelium accenditur. Fortitudo Urinam non pauci praedam magis spectarent, quam victoriam: nec Duces potius augendarum opum artitus, quam ad hostium triumphandotum studia in cumberent! Illud dissimulo, quod saepe Hercules aliquis apud Omphalam, et colum: Achilles in gynaeceo apud Briseidem delitescat; cum sub armis pro castris, aut cons tra hostes standum esset. Comus. Decst hic qui mappim mittat, ut ad pugnam eatur. Nam inter cattos muresque citius gratia, quam interhoc collegium speretur. Sapicht.

Nobiscum tecto succedite de hac controversia rectius inter pocula deliberabitur. Saepe nascitur sub manu consilium, et levi momento discordia infringitur. Prudent. Tam inconsultae non sumus ut tecum foro aut scenae deserviamus. Malumus nostro in habitu ac moribus persistere sine fuco simplices. Stult. His ego asseclis hucusque stipata incessi, quid tibi cum hac societate negotii est? Sapient. Fugiamus, ne quid nobis noxae aut contagionis ab hac Moria haereat.

Stult. Heus siste, nisi pedem conferre pertimescas? Sapient. Picem rari sine labe contrectant. Aves discoloresraro simul volitant. graculus graculo, pica pica societur. Tamen ne quid me formidare existimes, aut causae diffidere, pedem pedi opponam. Stult. Pugnabimus rationibus: neque enim delector sanguine. Sapient. Qui capiti in bello nimium cavet, meticulosus est. Sed age mitiori congrediamur praelio, quod sanguine careat. Lite experiamur cuius nostrum causa sit aequior ad ius provoco. Stult. Summum ius, summa iniuria ne contentione atque odiis collidamur metuo. Lis rara sine delicto absolvitur. Sapient Advocatum habeo Stult. Quis ille? Sapient Mercurius. Stult. vafer est, et tapax. Sapient. Haec prima advocatorum dos est. quot causae subito interciderent, nisi hi patroni a fraude haberent patrocinium. quot egerent causidici nisi ut captarent, capetent misera arsquae artificem non alat. Stult. Decipi, quam decipere multo mavelim. cum hoc absque flagitio nequeam. Egere etiam sine crimine sat us est, quam abundare cum sceiere Sapient. Optimi ex Advocatis censentur, qui pessimas ornare causas queant. Bonis enim causis patrono vix opus est Malae inprimisindigent. Stult. Qu malo patrocinatur, bonus esse non potest Sapient. Quis igitur causas ager, si bonae patrono non indigeant, malae non admittant? quorsum rot Iuridici, tot scholae, tot ludicia, tot ludices? Stult. utinam haec quidem mundus non agnosceret nomina! Sapient Si omnem e mundo amentiam, omnia flagitia abstuleris, haec etiam cauferes. Stult. Pro dolor quod scelus nullum absque patrocinio sit, quodque aliqua Causidicorum natio tam sit a vida, ut erucarum instar, omne quod viret devoret non tam defensatrix quam consumptrix opum. Sapient, Bovitriturantios non obligabis. Qui causas agit, ex causis vivat necesse est. Stultitia Advocatorum

pluralitas, litium infinitudo est. Neque de nobis hodie absolvendi spes ulla est, nisi tu ingenium mutes. Sapient. Citius camelus pilos mutet, constantiam amo. Stult Haec, in malo, pervicacia est Sapient. Lis haec mundi totius finiatur arbittio. Stult. Caeli porius, nam mundus deceptioni obnoxius. Sapient. Abderitarum ingenio es. Nihil saai inte iudicii est. Stult. Apage namque inter lupos et oves ante conveniet, quam tecum mihi. Vulplnari non lubet cum vulpibus Sapient. Heus fida societas, circum vallate insanam. Quod libera negat, coacta praestabit Stult. Ergone vime pro iure adhibes? non dimovebis sententia. Sapient, Ad carcerem ocius. Stult. Vinciri potero sed numquam vinci. Animus in captivo corpore libertatem suam possidebit. Ad aequos provoco Iudices. Sapient. Audietis, led me Iudice. Stult. Iniquum ut accusator idem sit, et ludex. Sapient. Abripite obstreperam.

Timor Dei. Ehodum Haec tuba aures penetrabit omnium. Adstate supremi Iudicis voluntate haec denique absoluetur controversia Pronaea am nunc consequitur, cuius arbitrio standum erit. Sapient. Inducias postulo.

Timor. Frustra. Iam adest, ut audiat, dicarque sententiam Stult. Eia collegae gaudere, nostra in vado est salus Pronaea Hinc atque illinc laceri adsistite, quaeque in haclite sentiam, accipite. Coatroversiae huius capita non ignoro Sapientia mund: omnes suae addicere disciplinae cogitat, et sola haberi artium bonarum Magistra. Obnititur illa. quam vos dicitis mundi Stulritia, ac diversam palaestram instituit, aliamque dsiciplinam condit illi adversariam. Inde aemulatio pugna, violentia. Verene? Stult nihil verius. Exemplum violentiae ad hibitae esse possum Pronaea quaenam ista tam audax temperitas; vioccupare quod iure nequeas? quem ratione non possis, ferro opprimere. Huc agite virtutes, latvam fictae huic Palladi detrahite. Sapient Parce obsecro, et meo pudori consule. Pronaea. Depuduisti iam dudum, frustra obluctaris. Prudent. Iam tandem in luce tuae fraudes patescent Ecce Asinus sub leonis exuvio Stultitiam sapientiae velatam pallio. Amor Dei. O praeclarum spectaculum, ipsa Moria an alio depingi habitu possit? Pronaea. Haec petsonata ista sapientia mundi est, Stultitia apud Deum. Fortitudo. Ubi nunc vires illae tuae ubi robur

Amazonium? Iustitia. Ubi illa, quam promittebas veritas? Heu nimium fucata! Temperant, Fraudem fecit, et passa est.

Pronaea. Nondum omne flagitium patuit, Dii isti quos venerata est, suo etiam nudentur schemate. Mars. Etiamne in Deos haec vestra armatur audacia? Prudent. Ad veritatem, quam vis per vim, connitimur. En vestrum mortales Deum, tetrum ex prco Alastorem. Haec illa tam praeclara sunt lumina, ubi ceteri? Timor Dei. fuga sese omnes subtrahunt. pudet esse, quod sunt. Pronaea. Ecce mi homo his tuam salutem patronis credis, hos audis, hos sequeris. Agnosce quia Sapientia huius mundi siultitia est apud Deum.

Machiavel. O nos insanos qui tam stultae sapientiae operam dedimus. Pronaea. Euge, et illi, quam Mundus Stultitiam dixit, velum detrahite, ut quid sub isto lateat mundus non ignoret. Prudent. O dignam sapientiae divinae speciem! O plenum honestate decus! Machiavel Ergo erravimus a via veritatis et lumen Iustitiae non luxit nobis. Amor mundi et assecle. Nos insani vitam illius aestimabamus insaniam, et sinem illius sine honore. Pronaea. Haec mundi huius sapientia est, errare apertis oculis, in luce media coecutire. amplecti pro virtutibus vitia. Denique dum iam morte claudendisunt, aperire oculos, et interitum non ante videre, quam excipere Utinam saperent, et novissima providerent!

CAPUT IV. De Epistolis, earumque artificio.

DE Epistolarum artificio, qua~quam paene sine arte illud sit, non pauci scripsere. Nobis itaque qui per omnem eloquentiae partem rudi saltem Mioerva ferimur. non crit omnino praetereundum. Demetrii Phalerei Epistolica ertat Institutio, Lipsii epistolis adiecta. Libanius quoque Sophista, homo per quam eruditus, de Epistolarum Characteribus, eleganria et ornatu disseruit. Posterioribus hand rem saeculis plures aggressi sunt Lippus Brandolinus, Maeros pedius, Verepaeus, Erasmus, Rochus Perusinus, quem praeter Paulum et Aldum Manutios, etiam Dionysius La mbinus locupletavit: deinde et Bochlerus, qui per singula Epistolarum genera, praeter exempla ex Cicerone deprometa, varias scribendi formulas congessit. At praeter Ioan. Voelium nostrum, Iustus Lipsius perbrevem, sed eruditam de Epistos lis instructionem, suis quas ad varios conscripsit litteris praemisit. Nos praecipuum Epistolarum artisicium, varietaremque ac naruram. compendio prosequemur, ac sua in luce, cuivis facile apprehendenda, collocabimus. Qui prolixiora volet iam adductos consulere poterit.

§. I. Quid nominis, et quid rei Epistola.

EPistolae vox Graecis debetur, *a)po\ tou= e)piste/llein, hoc est, mittendo desumpta: solita olim, ante chartae et membranarum usum in tabellis ligneis, cera illiris, suoetiam literarum ductu, per stylum, exarari. Unde tabule, tabella, velcodicilli di cti sunt, quamquam et literae, ab ipsis scrie ptionis characteribus nun cupentur. Tabellariorum quoque nomeo inde ad ipsos nuntios manavit.

Est autem epistola, si naturam eius spectes, animi sententia brevi scripto ad alterum exposita: non semper

absentem, cum et praesentibus quandoque animi nostri sensum, per literas oblatas, exponamus quamquam ad hoc praecipuc reperta sit, ut absentibus, hac veluti arte, praesentes adsimus, latentemque animi sententiam communicemus quod praesentibus voce natum est sieri, Muto tamen aut indiserto, aut etiam firmiorem sui propositi memoriam requirenti, literarum ad praesentes usum denegare non possumus, neque enim soli cognitioni aliis communicandae, sed et recordationi, vel ex citandae, vel firmandae, Epistola servier.

§. II. De praefatione, subscriptione, et inscriptione aliisque Epistolae adiunctis.

QUaedam Epistolae adiuncta ante prosequar, quam de corpore deliberabo. Ut quemadmodum salutatione ducen dum erordium; claudenda denique atque obsignanda sit.

1. In salutatione veteres laudabili usu, numen scribentis, cum illius ad quem scribebant, nomive atque officio, paucis soliti fuerunt praemittere; hoc modo, M. T. Cicero P. Lentulo Procos. S. D. id est, salurem dicit. Graecorum id more Romani fecerunt ubi sic usitatum. *i)sokra/hs Fili/ppw| Makedo/nwn basilei=, xai=rei.. Isocrates Philippo Macedonum Regi, gaude, id est gaudium vel salutem precatur. alii etiam scribebant *xai/rein gaudere, vel *eu)pra/ttein, bene agere; vel *u(giai/nein sanum esse. hebraeis et D. Paulo placuit solennem pacis apprecationem praemittere: unde illa Christianis hodiedum usitata salutatio ad Epistolas praevia: Pax Christi. Cuius loco horum temporum Novatores, ne quid immotum relinquant, saepe substituunt Emmanuel. hoc est nobiscum Deus: politici malunt, Salute, et obsequiis praeviis Recte vero quivis Christianus a crucis signo in memoriam honoremque patientis Christi scriptionem or dietur.

Ut a salute ordiri, ita valedictione amica claudere olim Epistolam visisunt. Graeci quidem *e)/rrwto vale, vel eu)tu/xei felix esto, usurpabant, at Romanis solenne erat suum vale, aut fac, vel, cura, ut valeas.

Christiani etiam consueverunt addere: felicem divinae gratiae, vel protectionis apprecationem: precesque etiam il orum, ad quos scribunt, demisse postulare. Sed et plerisque

consuetum, salutem notis amicisque ecteris dicere, ut eo rum apud se memoriam superesse declarent.

2. Sub haec moris est, tempus locumque, unde literae deferuntur, signare, quod Graeci quidem per Olympiadas, mensesque suos, Romani per annum conditae urbis, ac saepius per consules, tum, ut diem etiam adicerent per calendas, nonasque, ac idus putabant. Hoc modo Datum (scriptum) vel datae (literae) IV. Calendas Iunii Pragae. Hoc est, quarto die ante calendas Iunii, qui est dies 28. Maii. Hic enim quatuor diebus antecedit ipsas Iunii calendas, qui primus est eius mensis dies. Poterat et dici IV. calendarum. Primus tamen cuiusque mensis dies, dicitur ipsis calendis Iunii, vel Iuniis. Annus vero sic a Tullio signatus legitur. Calendis Februarii M. Messala et M. Pisone Coss. qui erat annus urbis cond. 692.

Sed ut illa dierum per annum calculatio Tullio ubique familiaris, adolescentibus constet: haec ratio observanda est. Prima cuiusque mensis Calendae dicuntur, a calata, hoc est, vocata ad capitolium per Pontificem plebe, qui nonas quinto, aut septimo, post die pronuntiabat, quibus velut ad nundinas populus confluebat; ne quid, ut rebus divihis humanisque, hoc mense fariendnm esset, intelligeretur quatuor igitur, aut sex dies post ipsas calendas dicti sunt nonae, post quos octo sequentes sunt idus appellati, ab antiquo, utputant, iduare, quod est dividere; cum medium velut mensem occupando (excurrunt enim ad decimum tertium, vel quintum diem) dividant. Reliqui porto dies quotquot cuiusvis mensis supersunt, respiciunt calendas. seu primum diem, mensis insequentis, ideoque calendarum dies vocantur, sicuti primi dies nonarum aut iduum dicuntur. quod ad ipsas nonas, vel idus (ultimum in suo ordine diem) referantur. Ideoque retrograda in omnibus numeratio est.

Ita ut e. g. secundus dies in Iunio (qui quatuor nonas habet) dicatur quarto nonas (vel nonarum) hoc est, quarto ante nonas die: et sextus dies Iunii, octavo idus (veliduum) hoc est ante idus, sed tamen ipsos in hoc numero idus nonasque includendo, post absolutos vero tertio decimo die idus qui sequitur decimus quartus Iunii, decimo octavo calendas (vel calendarum) hoc est, ante caledas iulii inscribitur, quia cum ipsis, quas involvunt, sequentis Iulii calendis, dies censentur a decimo quarto Iunii decem et octo

superesse. Quare qui haec assequi voluerit, hic cum noae et calendae men sium varient, solaeque idus eodem in numero consistant) duo observare cogitur, primum qui menses sex nonas habeaut) quos esse quatuor constat) qui deinde plures, aut pauciores, quam triginta dies, ex quorum numero calendarum simul numerus variatur. Hoc igitur carmen geminum, ad hanc nomenclaturam dierum, memoriae ingenioque scribentis profuerit.

Dies mensium singulorum.

Iunius, Aprilis, September, itemque November
Ter denas numerant, reliquis lux additur una:
Tolle duas Februo, bissexto [note: * Bissextus dicitur quartus quilibet annus, quod cum hic annus (ob sex horas quotannis resultantes) unum diem supra reliquos annos computet, hoc est, 366. ideoque, in Februario hic dies post 23. eius mensis diem, intercaletur: sextus dies ante calend. Martias bis numeretur, ex instituto C. lul. Caesaris Dictatoris.] dempseris unam.

Distinctio singulorum dierum.

Prima dies mensis cuiusque est dicta Calendae.
Sex Maius Nonas. October, Iulius, et Mars,
Quattuor at reliqui; tenet Idus quilibet octo.
Inde dies altos omnes dic esse calendas.
Quas retro numerans dices a mense sequenti.

3. Subici denique Epistolis hac aetate plerumque solet nomen scribentis, cum officiosa obsequiorum delatione, ut si ad Consulem inferior aut aequalis scribat. Amphissimae T. D. servus N. N.

Inscriptiones vero iam clausae Epistolae adiciendae sunt, quibus et nomen et dignitas officiumque persanae ad quam destinanda est complectimur. ut si Pontifici Romano deferantur, inscribendum est.

Beatissimo, vel Sanctissimo Patri ac Domino D. Alexandro VII. Pontifici Maximo B. Petri Apostolorum Principis successori ac Iesu Christi in terra vicario, Domino suo clementissimo. Brevius aliqui sic tantum inscribunt. Beatissimo Patrs Alexandro VII. Pontifici maxime vel Papae Romano etc.

Cardinalibus Reverendissimi et Eminentissimi titulus comperit, ut et Electoribus Ecclesiasticis. Iisdem cum ex regia stirpe sunt, Seremssimi, si minus, Illustrissimi titulus defertur

Reges Serenissimi ac potentissimi dicuntur.
Imperator. Augustissimus, vel Sacratissimus.

Principes et Marchiones Illustrissimi. comites primarii, uti et aulae pontificiae supremi ministri, Illustrissimi saepe, alias communi et recepro iure Perillustres Illustres et grattosi istithi Reverendissimi scribuntur. Episcopi, Abbates et Praelati Ecclesiarum metropolitanaiu~ac Cathedral, um Reverendissimi titulum ferunt, cereti Admodum Reverendi dicuntur. Liberi Barones Imper. aliqui Illustres, plerique ex recepto usu Generosi, Eccle siastici Cathedrales Gratiosi nominautur. Qua in re consuetudo cuique lex esse deber potissima, cum adulatione atque arrogantia misceri, et corrum pihac aetate ritulos saepe videamus; Ut Barones Comitum, hi Principum, nobiles vero Baronum titulos occupent.

Nobiles Hoc titulo donantur, si novi sunt; si veteris familiae Praenobilium titulum ambiunt. nonnulli etiam generosi.

Consules Imper. urbium nobiles et amplissimi. Doctores et Licentiati Theologiae eximii, Iaris Clarissimi et Consultissimi, medicinae, expertissimi, ceteri inferioris ordinis Ornat tissimi titulum ferunt. Haec paucis et crassa Minerva ad brevem aliquam rudiorum instructionem placuit adicere plura usus Migister docebit.

CAPUT V. Quae sit Epistolarum materia, et quot eius genera.

MAteria Epistolarum varia est ac plane multipler, quid enim, vel humanarum, vel divinarum rerum est, quod scriptis ad alios literis nequeat communicari? ut igitur res aliae humiles, et vulgo obviae; aliae sublimes, atque a vulgoi ocu lis ingenioque submorae, ita Epistolarum aliae familiates, quae res obvias prosequuntur, liae subtiles, quae, pro materiae diversitare, historicae, politicae, ethicae, Philosophicae, aut etiam Theologicae esse poterunt, qua~quam haec minus proprie ad Epistolae rationem spectent. In prioribus nullum disponendi artificium, inveniendi nullus labor. Nemo enim ad scribendum, argumento scribendi destitutus vertitur: neque ordinem sequitur, nisi quem natuta suggerit. ut enim a familiari colloquio, ita et literis familianibus hanc curam abesse convenit. fucum enim insidiasque sermonis fastidiunt. quidquid hic nimie

elaboratum est eruditionem sapit affectatam. At in ceteris, quae rem adferunt maiorem, hanc dignitate sua fas erit extollere, vel siquid persuadendum sit, non inutili aut incomposita rationum vi pertentare animum; ne nihil egisse videaris, atque id tibi vepdicasse muneris, quod parum apte exequaris. In his igitur Epistolis, cum alia, vel inventionis, vel dispositionis ratio esse non possit, quam quae Rhetorum in scholis de eloquentia traditur, ad alteram huios operis partem, te re mitto, ubi per singula orationum simul et giaviorum epistolarum genera decurremus: cum iisdem ex fontibus argumenta promantur. Nunc quoniam Cicero praecipuus est, qui in utroque excellat genere, illudque eriam non taro misceat: cum in familiaribus non paucae sint, quae suadendo, hortando, et defendendo rem agant; lubet paucis et illarum varietatem designate, et legenda imitandaque; ex M. Tullio exempla iuventuti ostendere.

Ut rtiplex Orationum genus demonstrativum, iudiciale, et deliberativum statuitur, ita et Epistolarum iure censetur, ad quae cerera universe teferantur.

Ad demonstrativum 1. Nuntiatoriae quae historiam rei exponunt, merito spectant, quales in familiaribus. Cic. plua rimae sunt, ut lib. 1. epist. 2. Id. lan. Et Epist. 4. ad 16. Cal. Feb. Et epist. 5. Tametsi nihil. Et ep. 8. de omnibus rebus. Ita lib. 2. epist 15. Non potuit. Et lib 4. epist. 12 Etsiscio. Et lib 9. epist 6. Cum ad me Decius. Etl. 7. epist 2. Mandatumtuum, lib. 8. epistolis plerisque.

II. Gratiarum actoriae ut lib.4. Epist. 13. Quasi divinarem. Et lib. 10. epist. 4. Gratissima. Et lib. 15. epist. 11. Quantae tibi.

III. Gratulatoriae, ut lib 2. epist. 5. Haec negotia. Et epist. 9. Frimum. Et lib. 15 epist. 9. Te et pietatis. Et epist 8. Maxima sum. Et epist 8. Marcellum Et. epist. 12. Et si mihi numquam.

IV. Lamentatoriae, ut lib. 9. epist. 11. Vel meo ipsius interitu. Et lib. 14. epist. 1. Et literis. Et epist 3. Accepi ab Aristocrito.

V. Officiosae ut lib. 6. epist. 10 Ego quanti te faciam. Et lib. 5 er. 8 Quantum meum studium.

Adgenus Iudiciale referuntur 1. Criminatoriae, nr lib. 8. epist 13. Pudet me. Et lib. 11 epist. 3. Literas tuas legimus.

II. Defensoriae, ut lib. 3. epist. 7. Pluribus verbis. Et epist. 8. Et si quantum. Et lib. 5. epist. 2. Si tu exercitusque. Et lib. 11. ep. 27. Nondum satis constitui. Et epist. 28. Magnam voluptatem.

III. Expostulatoriae, ut l. 3. ep. 6. Cum meum factum. Et l. 5. ep. 7. Si tu exercitusque. Et l. 7. epist. 9. Iam diu ignoro. Et l. 16. ep. 26 Verberavi te.

V. Excusatoriae, ut lib. 1. ep. 1. Ego omni officio. Et ep. 9 Periucundae. Et li. 10. ep 2. Meum siudium. Et ep. 23. Numquam. Et ep. 31. Minime. Et l. 11. ep. 13. Iam non ago. Et l. 15. ep. 5 Quod et Resp.

Ad deliberativum genus spectant, 1. Suasoriae, ut l. 2. ep. 18. Ossicium meum. Et lib. 4. ep. 7. Etsieo te. Et ep. 8. Neque monere te. Et ep. 9. Etsi perpaucis. Et l. 8. ep. 16. Exanimatus sum. Et l. 9 ep. 9 Si vales.

II. Dissuasoriae, ut t. 2. ep. 3. Rupae studium. Et l. 7. epist. 20 Amabilior. Et. l. 8. ep. 5. Qua tu cura sis. Et lib. 10. ep. 20. Lectis tuis.

III. Exhortatoriae. ut lib. 2. epist. 4. Epistolarum. Et lib. 4. epist. 10 Etsi nihil. Et lib. 10. epist. 5. Binas a te. Er l. 12. epist. 24. Egonullum locum. Et lib. 16. epist 23. Tu vero confice.

IV. Petitoriae, ut lib. 3. epist. 2. Cum et contra. Et lib. 5. epist. 12. Coram me tecum. Et lib. 6. epist. 16. Si mihi tecum.

V. Commendatitiae ut l 1. epist 3. Aulo Trebonio. Et lib. 2. epist. 6. Nondum erat. Et l 6 ep. 9. Cum A. Caecinna. Et l. 6. epist. 5. Vide quam mihi. Et l. 13. Pleraeque sunt.

VI Consolatoriae, ut l. 4. epist. 5. Posteaquam. Et l. 5. ep. 16. Etsi unus ex omnibus. Et epist. 17. Non oblivione. Et ep. 18. Etsi egomet. Et l. 6. ep. 1 Etsi ea. Et ep. 4. Novi quod ad te. Et ep. 21 Etsi cum haec.

Responsoriae ad Consolationem ut l. 5. ep. 13. Quamquam ipsa consolatio. Et l. 4. ep. 9. Ego, vere, Servi.

VII. Monitoriae ut l. 7. ep. 8. Scripsit ad me. Et l. 9 epist. 8. Etsi munus. Et l. 14. ep. 18. Considerandum vobis.

Has velut in brevitabella, ex Epistolis familiaribus Cic. (vam ae Atticum pleraeque humiliores, ad Q. fratrem

grandiores sunt) sibi, tum Magistros, tum discipulos propositas habere conveniet; ut per quaelibet genera decurrendo illi patia ad scribendum praefigant argumenta, hiimitando sequantur. Ita enim plerasque illarum formulas in usum succumque dictionis suae traducent. eritquecum legendi maiora alacritas, tum facultas promprior scribendi. Quod apes in florenti campo, hoc iuventus in Musarum viridario copiam amat ac varietatem; illa pascitur, hac etiam oblectarut.

CAPUT VI. Quae forma ac habitus orationis, in Epistola, esse debeat.

DE forma ac habitu dictionis in Epistolis gravior est tam in opinando controversia, quam difficultas in scribendo. Nam ut illic multis ingenium ad materiam sufficit, ira vix paucis hic ars satisfacit. alii sermonem concise strictum, alii circumducte effusum malunt alii suum hic ornatum: alii cultum sine cultu requirunt aiuntque familiatem in Epistolis sermonem, et brevem esse debere, et simplicem. Quibus rectius definiendis, videndum quaenam illa sit, quam erigunt brevitas, simplicitasque. neque enim haec in orationis magis, quam hominis natura pose laudarividentur.

1. Brevitas in tribus potissimum, hoc estrebus, verbis, et compositione spectatur. Res brevis censetur, quando praecisis supervacuis, ipsa rerum substantia tantum exponitur adiuncta, quae legenti ultro subveniant, reticentur nihil oriose repetitur Verborum brevitas non tam in syllabarum dimensione quam proprio nudoque, ad rerum expositionem, usu consistit, ne pluribus enunties quod paucis licet: ne ad pompam apparatum que sermonis, sed necessitatem omnia serviant. Compositionis succincta vis, in adstricta syntaxi est, in membris, incisisque crebrioribus. Luxuriem omnem effusionemque d. ctionis, atcto limite, castigat.

2. Simplicitas et Styli, et sententiarum est. Ille simplex sermenis est habitus, qui omnem affectatae dictionis speciem, ut in sermone quotidiano, aspernatur. sine cultu tamen lucet, sine cura accuratus est; ut, et barbaries omnis proscribatur, et nata magis omnia, quam quaesita videantur, Sententiae illa simplicitas est, quae mentis imaginem ita scriptioni inprimit, ut quem legis, eius re mores animumque intuericredas. Epistola hac vutute, scripta indolem scribentis exprimit. Et sane latere eius ingenium diu non poterit, qui cum litetas frequenter communicas. ut enim quandoque te fallat, nulla tamen simulatio poterit esse diuturna. Verum de hac sententiae simplicitate, in Epistolis exprimenda, nemo poterit ambigere, de illa Styli solum licebit.

3. Quibus, ut par est, cognitis, sic denique existimo, brevitatem simplicitatem que saepe quidem decere Epistolam, non semper atque inprimis duatum hic retum, materiae videlicet personatumque, rationem esse habendam. Materiae quidem, ut, pro illius velut corpore statuque, vestis ipsi elocutionis aptetur, nam, ut absurdum sit, iisdem armis habituque giganteum ac pygmaeum induere hominem, pari lana et rusticum vestire et Regem: ita rem quam vis eadem brevitatis simplicitatisque mensura definire in Epistolis velle, iuxta mihi ridiculum videbitur. Scribis grandis, et in conciliis Principum agitanda Martia et furori bellrco obnoxia, tristes casus eventusque rerum, tum quidquid gravitatem magnitudinemque adfert, iniquum erit haec cuncisa brevitate, et humili vulgatique sermonis simplicitate abicere: ac trivialibus aequare rebus, purpurae ac solio inserenda: aut in tragaedia adornare comoediam. Corpori vestis, non vesti aptanda sunt corpora. Suo quaeque colore staruque adumbranda sunt ut parem rebus imaginem delineasse videaris. Ludatur, exultimque vibretur sermo, in iocosis et risui idoneis: vulgaria habitum induant sermonis vulgarem; maiestate digna coronis ornentut et purpura. ubique placet effigies rerum quam simillima: nec elegans quae doformia, nec deformis quae elegantia exprimat, decori est.

Sed et magni refert ad quos scribas, saepe enim, de iisdem aliter iuveni, aliter seni, aliter plebeio, aliter senatori, aliter

subdito, aliter domino scribendum Reverentia, ac personarum diguitas, et longiorem, graviorem orationem postulabir. Quos ex illis brevi simplicique Epistola conveneris, videberis alpernari. Ut amicum hospitem rudi mensa, ita et Epistola licebit excipere. Nimio hic facilius ornatu, quam simplicitate offendes. Videndum et quo quisque, sive ad legendum, sive ad intelligendum ingenio fuerit. Occupatum hominem louga, et parum doctum erudita compellate Epistola, est ocreas cursori porrigere, citharaedo tubam.

Iam qui adolescenti, inter prima eloqueotiae incunabula, ieiunam illam brevitatem, simplicemque dictionis habitum suaserit; is laetam eruditionis segetem, in qua semper amamus luxuriem, in ipsa herba opprimet. Copia in flore arborum semper gratissima est, ubi rarus flos, mulro rarior fructus exspectandus est. Ego qui iuventuti haec scribo, luxu aliquo styli abundare, quam ariditate sterilescere malui, et quam vis non in epistola, tamen in loco non multum ultra ipsius dignitatem assurgenti. Sed quid vetat quandoque delectare, etiam dum erudias? In florido eloquentiare vere, quam arida frigidaque hieme versari malo. Interea iuventuti auctor sum. ne quam brevitatis simplicitatisque cutam magno pere suscipiant, ad copiam potius ornatumque illum aspirent, qui in optimis quibusque Ciceronis epistolis visitur aetare, si quid nimium fuerit, facile atteretur. non enim quidquid in fecundo agro germinat, ad matu ritatem perducitur.

CAPUT VII. Quae maxime Epistolicae dictioni sint propria.

PRopria cuiusvis Epistolae virtus est perspicuitas, venustas, ac decorum, quod Graecis *to\ pre/pon dicitur. Quantum a dotibus hisce Epistola abfuerit, tantum et a laude cultae eruditionis. Paucis singulas expendamus.

1. Ut Clarus perspicuusque in Epistolis sermo sit, nemo non agnoscit necessarium. Quid enim magis a ratione alienum sit, quam non intelligenda perscribere, cum calamum ea mente sumas, ut animitui sententiam lectori communices? Hanc si ita tradas, ut simul obregas, destruis una manu, quod altera aedificas, oleum operamque perdidisti. Cogis saepe amicum aliorum arbitrio credere, quod tectum cupiebas: saepe ambiguum suspensumque tuis ducis aenigmatibus. Cave itaque, quisquis vel ingenium obscurius, vel fastidiosius a natura sortitus es; ut, neque minus explicate soles, neque vulgariter scribere cupias. Aperto potius sermone malis, quam recoodico uti. si enim alterutro errore peccandum sit: malo minus eruditus, quam parum clarus videri. Epistola mentis nuntia esse debet, quod licet nonnumquam balbutiendo fecerit, fecerit tamen, cum intelligetur. Quocirca propriis primum utere, nisi forte translata maiori etiam claritate exponant sententiam. Deinde noli peregrinis. atque ab usu quotidiano remotis oblectari, potius circumloquaris, et perspicua descriptione utere, cum non suppetunt usitata: neque enim cuivis semper Calepinus ad manum est. Postremo ne producta nimium vel etiam concisa (nam ntroque obscruatur oratio) ne amphibologica, ne traiectis, ac male concionatis verbis, dictio vacillet. Quidquid Epistola di cit, distincte, sine phaleris verborum, et anhela phrasium protractione in aperta luce collocandum est, Hic illud Socraticum valet. Loquere, ut te videam.

2. Praeterea venustus epistolatis sermo sit, cum, velne forma elegantissimi hominis, nativa colorum suavitate ternperata, lucet, ac procul fuco omni, candidus simul alacerque incedit, suam in proverbiis, veterumque dictis ac factis, gnomis apte sparsis, doctorum hominum sententii, argutiisque opportune insertis, iocis salibusque iucunde mixtis, gratiam occupans. His enim, tamquam vivis quibus. dam coloribus, Epistola ad venustatem formatur.

3. Denique suum Epistola habeat detorum. Quod non ab arte solum, sed iudicio cuiusque petendum est, ideoque, ut in vita, sic in oratione (Tullii ore loquor, ad Brutum in orat.) nihil difficilius, quam, quid deceat, videre. Aliud vero rerum, aliud personarum decorum est. Res enim, ut saepe natura diversae Epistolam subeunt; ita suo quaeque dictionis habitu ornari postulant: ne vestis corpori inepte haereat, Ut iccirco nec Epistolas quidem recte scria pturus sit, qui pleraque styli geneta, de quibus supra disserui, non fuerit assecutus. Sed neque personarum negligenda est ratio; cum, et suae conditionis scriptor, et illius, ad quem scribit, meminisse debeat, neque enim iuvenem, vel arguta sophistarum, vel subtilis Philosophorum, vel sententiosa vitorum prudentum, vel brevis et imperiosa senum oratio deceat: contra senes molli, circumducta, et culta iuvenum dictione pro fluere, nemo aequus sermonis aestimator probaverit, hi copioso flore luxurient, illi parciori fructu maturescant; hi precentur, illi imperent; hi ut licet, rationibus, illi etiam auctoritate impellant. Suam quaeque aetas indolem nacta est, quam ut in vita, sic inliteris spectari decorum est.

Haec de forma sermonis epistolici universc dicta suffecerint, Reliquum esset, ut de verbis, ac phrasi singulatim quoque observanda monerem: cum in utriusque elegantia, ac proprietas, aut certe latinitas requitatur. De quibus cum iam supra lib. 2. de fontibus eloquentiae §. 1. n. 2, et §. 2. n 12. quaedam sint tradita, plura etiam parte altera tradentur, nihil hic seorsim attinet dicere. Illud merito cum Lipsio in mentem revocavero, quod et principio huius operis monui, lectione haec magis, quam auditione haurienda esse. tum quod audita, non petinde, ut lecta, haereant; cum his animummagis figere, quam illis, saepe obiter

praetervolantibus, liceat; tum quod rarus ea, qua scribit, cura ac puritate loquatur: saepe etiam doctissimi, setmonem inquinatum, calamum purum ducant: cum in illo neglectum contemant, in hoc reformident. Sed nec sola te lectio satis erudierit, nisi iunxeris imitationem. In qua rursum ea tibi ad memoriam usumque revocanda erunt, quae iam antea tradidimus, praesertim ex Campiano, de triplici imitatione.

CAPUT VIII. Quae in Lectione Epistolarum Ciceronis maxime obfervanda, atque aedimitationem tradiscenda sint.

NE inutil ilectione per multa, tamquam fucus in floares, effundaris, nihil mellis colligas, haec tibi cum fructu sic instituenda erit; ut, cum probatum a vitis eruditis auctorem, atque inprimis Ciceronem in manus sumpsetis, einsque aliquam evolueris meditate Epistolam; eam deinde a capite repetas, quaeque in illa magis fuerint illustria, haec in libello, vel universe signes; vel etiam singulatim excerpas, sextuplici ad hanc rem instituto signandorum capite, supra de Grammaticorum lectione disservi.

1. Primum voces rariores, alterum Phrases, tertium particulas, quartum minus usitatum, attamen elegantem verborum ordinem, quintum varia dictionis ornamenta: sextum formulas diversas complectatur. Neque enim ad eloquentiam profutura est. Quod si tamen quatuor prima malueris confundere ad tres ordines cuncta cum Lipsio referes, formulatum, ornamentorum, et dictionis.

2. Lectioni succedat imitatio, et quae suote magis cultu, quae raritate, eleganti atraxisse senseris, haec aliquo tibi, quosupra de imitatione tradidi, modo, familiaria reddas, nec pudeat aliena primum, tuo corpori aptata purpura splendescere; donec inter eloquentiae proceres, iam proprio liceat ornatu fulgere. Si quid e verbis,

phrasibusque placuit, finge locum ubi servire idem possit, si debitior es parem, si robustior etiam disparem. Exempli causa legis. Da operam, ut valeas. propediem te videbe. Iamdius ignoro, quid agas. Tu tibi dessee noli. Lacrimae tempore exarestent, dolor retrudescit. His equidem, ubi res locusque tulerit, nec litera quidem mutata utar, et sine cuiusquam reprehensione. Sed in re dispari, non minor eatum gratia. quid enim sic loqui prohibeat, si non phrasi eadem, Tulliana certe elegantia Dabo operam, ut belium finiatur. propediem exspectamus pacem. lamdiu quiete destituimur. Crassus sibi in hoc bello minime deesse visus est. Accepta in bello vulnera tempore sanantur. Bellorum cicatrices licet obductae, levinonnumquam offensione reerudescunt. Vides ad eundem pene scopum, sed a Cicerone diversum, pleraque inflexa esse. Ita enim in sucum sanguinemque nostrum aliena denique transmittuntur.

3. Pergamus ac paulo etiam maiora, non in sola dictione, sed ornameatis quoque spectemus. Sic ad Tironem S. Cicero scribit, lib. 16 Ep. 8.

Magnae nobis est sollicitudini valetudo tau: nam tametsi qui veniunt, *a)ki/nduna me/n, xroniw/tera de/ nuntiant. tamen in magna consolatione ingens inest sollicitude, si diutius a nobis abfuturus est is, cuius usum et suavitatem desiderando sentimus. Attamen quamquam videre te tota cogitatione cupio, tamen te penitus rogo, ne te tam longae navigationi, et viae per hiemem, nisi bene firmum committas, neve naviges nisi explorate. Vixin ipsis tectis et oppidis frigus infirma valetudine vitatur, nedum in mari et via, sit facile abesse ab iniuria temporis. In his quaedam cum virtute imitaberis, quaedam mutabis, quaedam etiam omittes. bis enim sollicitudo, ter tamen, totiesque te iuxta se positum, maiori gratia deflectetur. (neque enim ad omnem semper ornatum vigil Cicero) Avertatur itaque ad belli, de quo coepimus, institutum haec oratio.

Susceptum a te bellum magnae nobis haud immerito curae est. Etsi enim qui ad nos transeunt *a)ki/ndona me xroniw/tera de/ [note: b sine periculo quidem, sed tamen diuturniora.] nuntiant: tamen in hac consolatione ingens dolor inest, si diutius nos optata pax remoretur, cuius usum ac suavitatem desiderando tantum percipimus. Verum lices

pacem videre tota cogitatione cupiam, rogo tamen, ne praepropere, nec nisi rebus ante bello firmatis, de pace cum hoste constia tuas; cui vix imbecillo, nedum adhuc valenti credendum saris existimo. Quantum poteris, ab omnis te iniuria abesse convenit.

Prior hic periodus Ciceroni ad haeret propius, forma scribendi retenta [orig: retentâ]; posterior in hac etiam abscessit longius, ut nihil Tullianum videri possit: Habitus solum et figura quae dam sermonis relicta est. Et haec imitandi ratio magis perfectorum est, qui etiam sine traductis propalam a Cicerone phrasibus Ciceroniani esse non desinunt. Ut igitur tria potissimum inter legendum, ita et imitandum signanda erunt, dictio, ornamenta, et formulae. Sine his et sterilis lectio, et parum utilis futura est imitatio.

CAPUT IX. Exemplum longioris, sed elegantis, ex seneca Rhetore, Epistolae.

PLacuit denique, pro conclusione huius argumenti, exemplum Epistolae ex Seneca Rhetore, claro elegantique exartum stylo exatatum, subicere. Quo illo et rem lectu periucundam memoriaque dese ac Latrone dignam complectatur, et formam scribendi sequatur, qua, extra Ciceronem, Epistola magis consentaneam, me legere, non memini. Tam aptum in simplicitate cultum, in brevitate gratiam exprimit. Dedi, quia in manibus paucorum est. Longior cum sit, plurum tibi vicem Epistolarum praestabit.

EPISTOLA PROOEMIALIS. M. Annaeus Seneca Rhetor. Argumentum.

DOcet 1. sibi iucundum ad antiqua studia in senio redire. 2. Memoriam sibi olim sidam adhuc sufficere. 3. Studium perquam honestum iuventuti luxuria male enervari. 4. Diversas fuisse exercitationes dicendi. 5. Porcium sibi familiarem ab ingenio memoriaque et indefesso studio commendat. 6 Subtilitatem Porcio non defuisse, sed latuisse; amasse illum sententias, figuras vero orationis aspernatum esse.

Novato et Senecae Melae filiis Salutem. Ex lib. 1. Controvers.

1. Exigitis rem magis iucundam mihi, quam fasilem. Iuberis enim. quid de his declamatoribus sentiam, qui in aetatem meam inciderunt, indicare, et si qua memoriae meae nondum elapsa sunt, ab illis dicta colligere: ut quamvis notitiae vestrae subducti sunt, tamen non credatis tantum de illis, sed etiam iudicetis. Est, fareor, iucundum mihi redire in antiqua studia, melioresque ad annos respicere, et vobis querentibus, quod tantae opinionis viros audire non potueritis, dettahere ipsam temporum iniuriam.

2. Sed cum multa iam mihi ex me desidetanda senectus fecerit, oculorum aciem retudierit, aurium sensum hebetaverit, nervorum firmitatem fatigaverit: inter ea quae retuli, memoria est, res ex omnibus partibus animi maxime delicata et fragilis: in quam primam senectus in currit. Hanc aliquando in me floruisse, ut non tantum ad usum sufficeret; sed in miraculum usque procederet, non nego.

Nam et duo milia nominum recitata, quo ordine erant dicta, reddebam: et ab his qui ad audiendum praeceptorem nostrum conveneraut, sing ulos versus a singulis datos, cum plures quam ducenti efficerentur, ab ultimo incipiens

usque ad primum recitabam. Nec ad complectenda tantum, quae vellem, velox erat mihi memoria: sed etiam ad continenda quae acceperat. Nunc autem et aetate quassata, et longa desidia, quae iuvenilem quoque animum dissolvit, eo perducta est, ut etiamsi possit aliquid praestare, tamen promittere non possit: et diu ab illa nihil repetis vi. Solebat bonae sidei esse. Nunc quia iubetis, quid possit experiar; et iliam cum cura scrutabor.

Ex parte enim spero bene. Nam quaecumque apud illam aut puer, aut iuvenis deposui, quasi recentia, et modo audita, sine cunctatione profert. At si qua illi intra proximos annos commisi, sic perdidit et amisit, ut etiamsi saepius ingerantur, totiens tamquam nova audiam. Itaque ex memoria, quantum vobis satis sit, superest. Neque enim de his interrogatis, quos ipsi auditis: sed de his, qui ad vos usque non pervenerunt. Fiat quod vultis: mittatur senex in Scholas. Illud necesse est impetrem, ne me quasi certum aliquem ordinem velitis sequi, in contrahendis quae mihi occurrent, Necesse est enim per omnia studia mea errem, et passim quicquid obvenerit, apprehendam. Controversiarum sententias forte ponam pluribus locis in una declamatione dictas. Non enim dum quaero aliquid, in venio: sed saepe quod quaerenti non comparvit, aliud agenti praesto est. Quaedam vero quae obversantia mihi, et iam ex aliqua parte se ostendentia non possum occupare, eadem securo et composito animo subito emergunt. Aliquando etiam seriam rem agenti et occupato, sententia diu frustra quaesita intempestive molesta est. Necesse est ergo me ad delicias componam memoriae meae, quae mihi iam olim precario paret.

3. Facitis autem iuvenes mei, rem necessariam et utilem, quod non contenti exemplis saculi vestri, prioris quoque vultis cognoscere. Primum, quia quo plura exempla inspecta sunt, plus eloquentia proficitur. Non est unus, quamvis praecipuus sit, im itandus: quia numquam par fit imitator auctori. haec natura est rei. Semper citra veritatem est similitudo. Deinde ut possitis aestimare, quantum quoridie ingenia decrescant: et nescio qua iniquitate naturae, eloque~ria se retro tulerir: quicquid Romana facundia haber, quod insolenti Graeciae aut opponat, aut praeferat, circa

Ciceronem effloruit. Omnia ingenia quae lucem nostris studiis attulerunt, tunc nata sunt In dererius deinde quotidie data res est: sive luxu temporum, nihil est enim tam mortiferum ingeniis, quam luxuria: sive cum praemium pulcherrimae rei cecidisset: translatum est omne certamen ad turpia, multo honore, questuque vigentia: sive faro quodam, cuius maligna perperuaque in omnibus rebus lex est, ut ad summum perducta, rursus ad infimum, velocius quidem quam ascenderant, relabantur. Torpent ecce ingenia desidiosae iuv entutis, nec in ullius honestae rei labore vigilatur. Somnus languorque, ac somno et languote turpior, malarum re. rum industria, in vasit animos.

Cantandi, saltan dique nunc obscoena studia effeminatos tenent: et capillum frangere, et ad muliebres blanditias vocem extenuare, mollitie corporis, certare eum feminis, et immundissimis se ex colere munditiis, nostrorum adolescentium specimen est. Quis aequalium vestrorum (quid dicam, satis ingeniosus?) satis studiosus, imo quis satis vir sit? Emolliti, enervesque, quod nati sunt, inviti manent: expugnatores alienae pudicitiae, negligentes suae. In hos nec Dii tantum mali permitcant, ut cadat eloquentia: quam non mirarer, nisi animos in quos se conferret, eligeret. Erratis, optimi iuvenes, nisi illam vocem non M Catonis, sed oraculi creditis. Quid enim est oraculum? Nempe voluntas divinahominis ore enuntiata? Et quem tandem Antistitem Sanctorem invenite sibi divinitas potuit, quam Catonem, per quem humano generi non praeciperet, sed convitium faceret? Ille ergo vir quid ait? Orator est, Marcefili, vir bonus, dicendi peritus. Ite nunc, et in istis vulsis atque expolitis, et nusquam, nisi in libidine, vitis, quaerite oratorem. Merito talia habent exempla, qualia ingenia. Quis est, qui nunc memoriae studeat? quis qui non dico magnis viribus, sed suis placeat? sententias a diseritissimis viris factas, facile in tanta nominum desidia prosuis dicunt: et sacerrimam eloquentiam, qua praestare non possunt, violare non desinunt. Eo libentius, quod exigitis, faciam.

Et quaecumque a celeberrimae facundiae viris dictareneo. ne ad quenquam privatim pertineant, populo dedicabo. Ipsis quoque multum praestaturus videor, quibus oblivio imminet, nisi aliquid tradatur posteris, quo memoria eorum producatur.

4. Fere enim auc nulli commentarii maximorum declamatorum extant: aut quod peius est, falsi Itaque, ne aur ignoti sint, aut aliter quam debeant noti, summa cum fide, suum equique reddam. Omnes autem magni in eloquentia nominis videor audisse.

Nec Ciceronem quidem aetas mihi eripuerat, sed bellorum civilium furor, qui tunc totum orbem pervagabatur, intra coloniam meam me continuit. Alioquin in illo atriolo, in quo duos grandes praetextatos, ait, secum declamare solitos, porui illudingenium, quod solum populos Romanus par imperio suo habuit, cognoscere: et quod vulgo dealio dici solet, sed de illo proprie debet, potui vivam vocem audire Eloquentiae. Declamabar autem Cicero, non quales nunc controverfias dicimus, nec tales quidem, quales ante Ciceronem dicebantur. quas theses vocabant Hoc autem genus materiae, quo nos exercemut, adeo notum est, ut nomen quoque eius novum sit. Controversias nos dicimus: cicero causas vocabat. Hoc vero alterum nomen Graecum quidem est, sed in Latinum ita translatum, ut pro Latino sit Scholastica controversia multo recentior est, sicut ipsa declamatio. Apud nullum auctorem antiquum, ante ipsum Ciceronem et Calvum, inveniri porest, qui declamationem distioguit. Ait enim; Declamare est, iam non mediocriter dicere. Bene alterum purat domesticae exercitationis esse, alterum verae actionis. Modo nomen hoc prodiit. Nam et studium ipsum nuper celebtati coepit Ideo facile est mihi ab incunabu lis nosse rem post menatam. In aliis autem, an benefic um vobis daturus sim nescio: in uno accipio.

5. Latronis enim Porcii, carissimi mihi Sodalis, memoriam, saepius cogar retractare, et a prima pueritia usque ad ultimum eius diem perductam familiarem amicitiam cum voluptate maxima repetam. Nihilillo viro gravius, nihil suavius, nihil eloquentia sua dignius. Nemo plus ingenio suo imperavit, nemo plus indu sit. In utraque parte vehementi viro modus decrat: nec intermittere studia sciebat, nec reperere. Cum le ad scribendum concitaverat iungebantur noctibus dies, et sine intervallo gravius sibi instabat: nec desinebar, nisi defecerat. Ruisus cum se dimiserar, in

omnes lusus, et in omnes iocos seresolvebat. Cum vero se silvis montibusque tradiderat, omnes illos agrestes, in silvis ac montibus natos, laboris parientia [orig: parientiâ], ac venandi solertia [orig: solertiâ] provocabat: et in tantam sic vivendi pervenerat cupiditatem, utvix posset ad priorem consuerudinem retrahi. At cum sibi manum iniecerat, et se blandiendo, unde abduxerat, revocarat; talis viribus incumbebat in studium, urnon tantum nihil perdidisse, sed multum acquisivisse videretur. Omnibus quidem prodest subinde animum relaxare. Erciratur enim otio vigor: et omnis tristitia, quae continuatione pertinacis studii adducitur, fetiarum hilaritate discuritut, Nulli tamen intermissio manifestius proderat. Quotiens ex intervallo dixerrat, multo acrius violentiusque dicebat, Exsultabat enim novato et integrato robore; et tantum a se exptimebat, quantum concupierat. Nesciebat dispensare vires suas, sed immoderati adversum se Imperii fuit. Ideoque studium eius prohiberi debebat, quia regi non poterat. Itaque solebat et ipse, cum se assidua et numquam intermisla contenrione fregerat. sentire ingenii lassirudinem: quae non minor est, quam corporis, sed doccultior. Corpus illi erat et natura solidum, et multa exercitatione duratum. Ideoque numquam eum ardentis impetus animi deseruit. Vox robusta, sed sordida lucubrationibus, et negligentia, non natura, infuscata, beneficio tamen laterum extollebatur: et quamvis inter initia parum attulisse virium videretur, ipsa actione accrescebat, Nulla unquam illi cura vocis exercendae fuit. Illum fortem, agrestem, et Hispanae consuetudinis morem non poretat dediscere: utcumque res tulerat, ita vivere: nil vocis causa facere: non illam per gradus paulatim ab imo usque ad summum perducere, non rursus a summa contentione paribus intervallis descendere, non sudorem unctione discutere, non latus ambulatione reparare. Saepe cum pertotam lucubraverat noctem, ab ipso cibo statim ad declamandum perveniebar. Iam vero cum rem inimicissimam corpori faceret, verari nullo modo poterat. Post cenam fere lucubrabat, nec patiebatur alimenta per somnum quietemque aequaliter digeri, sed perturbata et dissipata in caput agebar. Itaque et oculorum aciem contuderat, et colorem mutaverat. Memoria et natura quidem felix, sed plurimum

adiuta arte. Numquam ille quae dicturus erae, ediscendi causa relegebat; edidicerat illa, cum scripsetat. Tum id in illo magis mirabile videri possit, quod nec lente et anxie, sed eodem pene, quod dicebat, impetu sctibebat. At ille qui scripta sua torquent, qui de singulis verbis in consilium veniunt, necesse est quae totiens animo suo admoverint, novissime affigant. At quorumcumque stylus est velox, tardior memoria est. In illo non tantum naturalis memoriae felicitas erat, sed ats summa, et ad apprehendenda quae tenere debeat, et ad custodienda; adeo ut omnes declamationes suas quascumque dixerat, teneret. Iam itaque supervacuos sibi fecerat codices. Aiebat se scribere in animo. Dicebat ita, ut in nullo unquam verbo eum memoria deceperit. Historiarum omnium summa notitia: iubebat aliquem nominari ducem, et statim eius acta cursu reddebat. Adeo quaecumque in animum eius semel descenderant, in promptu crant. Video vos, iuvenes mei, plusiusto ad hanc eius virtutem obstupescere. Alia vos in illo mirari volo. Hoc quod tam vobis miram videtur, non operosa potest tradi arte. Intra exiguum paucissimorum dierum tempus, poterit quilibetfacere id, quod Cyneas fecit: qui missus a Pyrrho legatus ad Romanos, postero die novus homo et senatum, et omnem urbanam circumfusam senatui plebem, nominibus suis persalutavit. Aut quod ille fecit, qui recitatum a Poeta carmen novum, suum esse dixit, et protinus memoria recitavit: cum hoc ille cuius carmen erat, facere non posset. Aut quod fecit Horrensius, qui a Sisennae provocatus, in auctione persedit diem torum, et omnes res, et pretia, et emptores ordine suo argentariis recognoscentibus, ut in nullo falleretur, recensuit. Cupitis statim discere. Suspendam cupiditatem vestram, et faciam alteri beneficio locum. Interim hoc vobis, in quo iam obligatus sum, persolvam. Plura fortasse videor de Latrone meo vobis, quam audice desideratis, exposuisse. Ipse quoque hoc praevideram futurum, ut a memoria eius, quotiens occasio fuisset, diffi culter avelleret. Tamen nechis contenrus ero, sed quotiens memoria me invitaverit, libenrissime faciam, ut illum totum et vos cognoscatis, et ego recognoscam. Illud unum non differam, falsam opinionem de illo in animis hominum convaluisse.

6. Putant enim fortier quidem, sed parum subtiliter eum dixisse: cum in illo si qua alia virtus fuit, etiam subtilitas fuerit. Id quod nunc a nullo fieri animadverto, semper fecit. Antequam dicere inciperet, sedens, quaestiones eius, quam dicturus erat, controversiae proponebat, quod summae fiduciae est. Ipsa enim actio multas latebras habet: nec facile porest, si quo loco subtilitas defuerit, apparare: cum orationis cursus iudicium audientis impediat, dicentis abscondat. Atubi nuda proponuntur membra, si quid aut numero, aut ordine excidit, manifestum est. Quid ergo? unde haec deillo fama? Nihil est iniquius his, qui nusquam putant esse subtilitatem: et in illo cum omnes oratoriae virtutes essent, hoc fundamentum tot et tantis superstructis molibus obruebatur. Nec deerat in isto, sed non eminebat. Et nescio an maximum vitium subtilitatis sit, nimis se ostendere. Magis nocent insidiae, quae latent. Utisissima est dissimulata subtilitas, quae effectu apparet, habitu latet. Interponam itaque aliquibus locis quaestiones controversiarum, sicut ab illo propositae sunt. Nec his argumenta subtexam, ne et modum excedam, et ptopositum tam meum, quam vestrum, cum vos sententias audire velitis, et quicquid ab illis abduxerit, molestum futurum sit. Hoc quoque Latro meus faciebat, ut amaret sententias. Cum discipuli essemus apud Marillium Rhetorem, hominem satis aridum, pau cissima belle, sed non vulgato genere dicentem: cum ille exilitatem Orationis suae imputaret controversiae, et diceret. Necesse est me per spinosum locum ambulantem suspensos pedes habere: aiebat Latro. Non mehercules tui pedes spinas calcant, sed haben: Et statim ipse dicebat sententias, quae interponi argumentis tum maxime declamantis Marillii possent. Solebat autem et hoc genere exercitationis uti, ut aliquo die nihil praeter Epicheremata scriberet, aliquo die nihil praeter Enthymemata, aliquo die nihil praeter has translatitias, quas proprie sententias dicimus, quae nihil habent cum ipsa controversia, implicitum, sed satis apte et alio transferuntut: tamquam quae de fortuna, de crudelitare, de saeculo, de deliciis dicuntur. Hoc genus sententiarum supellectilem

vocabat. Solebat schemata quoque per se quae cumque controversia reciperet, scribere. Et putant illum homines hac virtute caruisse: cum ingenium quidem cius hac dote abundaverit, iudicium autem fuerit strictius. Non placebarilli orationem inflectere, nec unquam recta via discedere, nisi cum hoc, aut necessitas coegisset, aut magna suasisset utilitas. Schemata negabat decoris causa inventa, sed sub sidii: ut quod palam autes offensurum esset, si palam diceretur, id oblique et furtim surreperet. Summam quidem esse dementiam, detorquere orationem, cuirectam esse liceret. Sed iam non sustineo vos morati. Scio quam sit odiosa Circensibus pompa. Ab ea autem controversia incipiam, quam primam declamasse Latronem meum memini, admodum iuvenem, in Marillii schola, cum iam coepisset diem ducere.

CAPUT X. Quid, ac quotuplex Historia, quantaque eius, ad omnem scientiam, utilitas.

ILlud nobis studium minime negligendum est, quod tam in legenda, quam scribenda, cum res fert, historia, honestissime iuxto, utilissimeque colocatur Historia ab *i(storei=n spectando, sive inquirendo deducta, amplissimo quodam sensu, est imago veritatis, quae tem quamque, prout, vel nata est, vel gesta, suis proprie coloribus exprimit, qua sensu Plinius Historiam naturalem scripsisse dicitur. Pressiori intellectu, est verum gestarum expositio, ut Cicero lib. 1. de Invent. ait, quae si per singulos annos rerum expositionem distribuat, Annalium; si per dies etiam, Ephemeridum; si strictim; commentariorum nomine proponitur. Ceterum ubi pro dignitate res splendide vel atrociter gestas prose quitur, historiae titulum occupavit. Quae paulo illustrius sie a Tullio describitur, restis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae. Et de hac solum disserimus, cum reliquae species vix arte dirigantur.

1. Ad illius lectionem Basilius Imperator Leonem filium in paraenetico c. 56. his verbis excitat. Per veterum historias ire ne recuses; ibi enim reperies sine labore, quae alii cum labore collegerunt; illinc hauries et bonorum virtutes, et improborum scelera. Varias humanae vitae inclinationes, verumque in illa conversiones. Mundi huius inconstantiam, et praecipites Imper atorum casus: utque verbo complectar universa, malorum facinorum poenas et bonorum praemia, quorum illa fugies, ne in divinae Iustitiae manus incidas, haec amplecteris. Praeclara in tanto positi fastigio Imperatotis admonitio, dignaque quae non unius adolescentis regii Leonis, sed omnium ad veram sapientiam adspitantium auribus excipiatur.

2. Quid enim, sive ad virtutem, sive ad eruditionem, illa historiarum meditatione porentius esse poterit? ram illustris rerum bene gestarum imago, ad egregiam laudem, ad aeternam memoriam, ad posteritatis admirationem proposita, mirifice contemplantes in sui favorem amoremque rapit: praemia alliciunt, exempla impellunt, paria audebit, qui sperat paria. Nec minum detestanda vitiorum turpitudo eminet, ubi suum a scriptore colorem, hortoreque induit. Minus ttantam in Scelere foeditatem ambit lector, minus amplectetur. Quod in alio tantopere aversatur, in se verebitur admittere, pari a posteris execratione damnandum: fugiet infamiam, poenam reformidabit. Iam si expendas, quantum ad omnem sapientiam erudiat: sive illam, quae in contemplatione rerum humanarum divinarumque consistit; sive quae in actionem omnem hominis transfunditur, maximum semper deprehendes ab historia esse emolumentum. Nullo in speculo praesentior elucet divinae imago providentiae, admirabili quodam rerum ordine, progressu, exituque administrantis universa, nullibi rerum terrestrium maior certiorque, quam in historia, vanitas deprehenditur; ubi tam frequenter levi temporum momento vertuntur omnia, et summa imis, ima summis exaequantur; nihilque tantae esse felicitatis in mundo iutelligitur, quod brevi annorum circulo evolutum in cineres non abeat. Nullibi veriores prudentia recte sentiendi agendique leges in venit, offensiones cautius vitare, eventusque rerum metiri discit. Aliorum saepc consilio Lector

regitur, ertore emendatur. Scimus quantas ab experientia vires habeat caura prudensque vitae ratio. De gravioribus reip. causis non facile audimus, nisi in rep. diu versatos, bellorum momenta neminem rectius expendere credimus, quam multorum stipendiorum militem. Solus historiarum guarus lector meditatorque plus nonnumquam domi, quam in foro atque acie plures hauriunt. Hic causas suo principio et exitu ponderat, hostium consilia sine dolo, arma sine periculo explorat, alios cadentes ipse securus intuetur, plurium ipse onulis animisque certius utitur, sua rem quamque origine, progressuque metitur. quorum multa saepe unum fallunt, non omnia praesenti, ut par est, oculo aestimantem. Iam vero quam esse artem ingenuam. quam disciplinam scientiamque dicemus, quae nihil ab historia mutuetur, magnumque ab illa decus non hauriat? Tolle a dicendi facultate, illa historiarum vel ornamenta, vel argumenta etiam; quid nisi aridum incultumque eloquentiae corpus relicturus es? nulla sine naturalium rerum traditione nec philosophia, nec medicinae cognitio futura est. Politiae ac Iurisdrudentiae vix nomen sine historia mansurum est. Quare cum oratorem in quavis disciplina facundum esse conveniat, nulla ex re, maiori studiorum compendio, variam illam rerum cognitionem; quam ex historia, hauriet. Hinc succo ac sanguine in venas derivato, totum eloquentiae corpus alet, ac vegetabit. De historieorum itaque cum veterum, tum recentium lectione primo universim disseram, tum ex his imitatione dignissimos, ad historicam quoque dictionem stylo formandam, designabo, postquam ante laudati historici conditlones, tam ad materiam dispositionemque, quam ad formam scriptionis spectantes exposuero.

CAPUT XI. De materia historiae, eiusque delectu, ac dispositione, tum officiis ad bonum historiae scriptorem requisitis.

HIstoriam non inepta Virginis imagine Ioan. Anton. Viperanus in lib. de scribenda histor, adumbravit. Ait enim, se, cum de bello Melitensi scriberet, historiam, tamquam liberam quandam Virginem intuitum esse, quae incorrupta, nullique serviens appetitioni, veritatis cultrix esset: moribus gravis, suceo sana, colore suavis, omni membrorum magnitudine, et compositione perfecta, non levibus rebus, et inanibus dedita, sed gravibus magnisque studens, ornatu modico et decente gradiens, illoque non ad voluptatem, sed honestatem exquisito, qualis matronae conveniat. Ceterum olim Dionysius Halicarnasseus, et ipse historiarum scriptor, de Thucydide cum Herodoro collato iudicium reliquit, in quo boni historici munus complexus est.

§. 1, Atque inprimis statuit, ut scripturus historiam, pulchram iucundamque materiam deligat, quae et animos legentium honesta voluptate demulceat, et digna ad posteros memoria propagetur. quo in delectu Herodotum Thucy cidi praefert, quod communem ille Graecorum ac barbarorum historiam, magna gestarum rerum memoria, factisque admitandis illustrem; hic unius tantummodo belli, nec honesti Graecis, nec fortunati calamitates sic prosecurus.

Sed ut hanc universe probem, nondum adducor. Nam si in scribentis arbitrio hic materiae delectus sit, magis ego unius herois rgestas immortali memoria calamoque illustris soriptoris dignas habeo, quam diffusam per vatia rerum personarumque capita historiam. Ut enim in heroica, vel tragica poesi, ita hic quoque delectat unius praecipuc bellatoris virtus

ad quem cetera spectent, tamquam minora ad solem in caelo sidera. Verum, saepe integrum scripturo non est, suo ex gustu mareriam decerpere. Alius amore patriae a ceteris scriptoribus neglectae: alius Principum, quibus subest, voluntate ad hoc studium impellitur. ille Provinciae integrae: hic familae nobilioris res gestas animo calamoque complectitur; neutri tamen, contra bonae leges historiae, licet praevaricari. Materia igitur saepe imperatur, dispositio, partiumque cum distributio, tum delectus noster est; in quibus aequum est, leviores, vel reicere, vel cursim solum delibare, in gravioribus stylum moramque consumere: ut modo videbimus.

§. 2. Alterum historici munus est; exordium, progressum, finemque aptum historiae, tamquam corporis, auc trag oediae cuiuspiam, suas in partes, velut membra, disponere. Qua in re praestat a magnis potius cum per veritatem licet, quam abiectis auspicari, ut antiqua gentis vel familiae origine, magna be lorum primo nascentium exspectatione causisque improvisis, ne humili abiectoque histoiae ingressu statim lector alienetur. Exitum vero, in re potius laeta, et cunctis exoptata historia, inveniat, quam tragica et iniucunda: quod suavius in istis animus legentis acquiescat, ad hunc sine aliquo aceibitatis sensu non devolvatur. Progressus vero ab ipsa rerum remporumque serie totus dependet, cum mutate hunc ordinem historico sine vitio non liceat. Est enim utrorumque imago quaedam, quam suis quaeque non membris tantum; sed et nexibus repraesentare aequum est. monstrosum videbitur. si vel brachia ventri, vel pedes humeris copulentur. suum, ut placeant, quaelibet locum occupare necesse est. Hoc in munere rursum Thucydidem Herodoto pestponit Dionysius, quod hic a causis bellorum, a Barbaris in Graecos coeptorum, exorsus, in illorum punitione et horum libertate clauserit; ille a parum felici rerum Atticarum statu narrationem ingressus, praelio navali Atheniensium cum Peloponesiis absolverit, quam poterat in admirando exoptatoque reditu exulum a Phyle terminare.

§. 3. Tertium historici officium est, nosse quae res expositione dignae, quae praeteritione dissimulandae, aut non

nisi strictim tangendae sint, cum historiae finis sit, cum delectatione erudire lectorem; ut iucundo quodam pabulo ad sapien tiam nutriatur, atque ex praeteritarum memoria, praesentibus discat rebus consulere. Regionum igitur, urbium; munitionum, atque ipsarum adeo personarum, quae in praecipuam rerum agendarum partem veniunt, descriptio exspectatur; ut quae legentem inprimis delecter. nec res tantum magnae exponendae sunt; sed eorum principia, causae; eventusque, tum agitata in utramque partem consilia, quid temere, quid prudenter gestum, iudicio ctiam Scriptoris ad probandum improban dumve, siquid recte, aut secus consultum, actumque sit; adhibito, quo Lector ad paria, vel sequenda, vel fugienda instruatur. hic enim praecipuus historiae, ad posteritatem propagandae, fructus est. quae eadem Tullius, supra de stylo circum scripto adductus, lib. 2. de Orat. sapienter advertit. Qua re futurum est. ut in signi quadam varietate rerum maximarum et condiatur, et velut per respirationes quasdam suspendatur narratio, cum rara legentis voluptate, et animi, hine rerum magnitudine detenti, illinc ad exitum spectantis, cupiditate. Quibus dotibus Herodotus quoque Thucydide est potior Cum ille Homerum secutus, egregia rerum varietate narratione, tamquam insertis aurum gemmis, ornaverit. hic apparatus sibi invicem bellicos, et pugnas pugnis, orationes orationibus coacervaverit; ut satietate magis obruat, quam constanter delecter. Modus ubique rebus adhibendus est, et si factorum ratione atque ordine gravia atque acerba aut laeta etiam cumulentur, ingenio scriptoris ita sunt interpolanda, ut voluptatem conciliare, et veritati nihil detrahere videatur. Misceantur animorum motus, et cosilia prudentum, veterumque nonnumquam in pari fortuna, vel temere, vel consulto gesta paucis interserantur; ut comparatione magis clucescant, orationibus quoque et epistolis quandoque insertis, rerum agendarum momenta ponderenrur, explicentur, consilia, animi impellantur: ita grata varietas, dignumque rebus pondus accessurum est.

§. 4. Quartum est, ut suum res quaevis locum in historia opportunum teneat, et temporum quidem rerumque simul ratio constet; sed tamen ubi ab alterutra

nonihil, continuandae narrationis gratia, deflectendum est, res tempori praestet. In quum enim sit vertente anno, rem quamque in medio florentem cursu abrumpere, atque ad diversa longe orationem transferre, redituram ad priora, ubi ad eandem postrema temporum metam provexerit. Ica enim turbatis dissipatisque illa animi senibus hauriti necesse est, quae disiecto rerum temporumque narura cohaerentium ordine exponuntur. Temporum menfura ad quam historicam narrationem definimus, non ex mensium annique unius spatio, sed rei, aut facti cohaerentis ingenio desumenda est, ut hoc denique evoluto, velutaliquo in scena actu, ad cererorum, quae remporibus aequantur, expositionem transeamus. Victus iterum hac in parte ab Hcrodoto Thucydides est. Ille rerum, hic temporum complexiones secutus, obscura, atque inamoena distributione voluitur. Res hinc imperfectas deserit, inde apprehendit desertas, gestaque confundit, et tempora, dum seruit nimium tempori. Non tamen qui multa simul una historia aggreditur, ita scribat, una re post aliam ad finem actionis decursa [orig: decursâ], ut multas dare historias, non unam videatur. Natrationem leviorum rerum incidentium illi servet tempori, ubi suo fine evoluta est, ceteraque ex annis praeteritis, quae huc faciunt, cum sua remporum nota adiciat; ita et memoriae lectoris, et dignitati rerum consultum erit, neque annorum etiam ratio intercidet. Graviores momenti res, et longius agendo ductas, in suos, tamquam in tragendia, actus partiatur, singulisque, quantum porerit, annis admetiatur: ne, vel res male discerprae, vel temporum ratio neglecta sit. Magno ad historiam recte scribendam iudicio opus est.

§. 5. Postremo animus scribentis nullo in partes diversas affectu, nisi omnibus aequo, et nemini indolgenti, ferri deber; illa quoque apud se moderatione regi, ut nullis affectionibus, vel deplimatur immodice, vel efferatur: haec enim eiusmodi sunt, quae et veritatem facile corrumpunt, et a rebus alienas in lectorum animis inclinationes generant. Quocirca pauci suo suis Principibus, quibus vivunt obnoxii, illum historicae integritaris candorem tuentur, quo plemam veritatis imaginem suis lineamentis usque quaque

exprimant. Virtutibus plusquam iustum colorem daturi sunt, vitiis nec iustum quidem. Multa dissimulabunt scribenda, nonnulla etiam non scribenda loquentur, tantum ut placeant. Qui vero privato etiam in favorem odiumque, praesertim religionis ac nationem, reguntur impetu, his vix tuto hanc provinciam recte administrandam credideris. Mirum est quantam in historias remporum confusionem superior aetas atrulerit, cum scissa per Europam religione, tot no viscriptores suis quisque opinionibus famulari historias voluit, quod veritate non potuit, fictione extorquere conatus est. Nec suscepta Gallorum cum Hispanis aemulatio parum huic integritati obstitit; cum ad hasce nationes veritas, aut in tacta aut impunis penetrare vix potuerit. Quare praeter Italos Germanosque lcriptores vix invenies horum temporum incorruptos; et nec hos quidem, nisi antiqua maiorum religione steterint inconcussi. Et hac in parte Thucydidem quoque Herodoto palmam reliquisse existimandum est; quod hic exilii recordatione a patria alienus. vitiorum censor acerbior, quam virtutum aestimator fuerit; ille bonis recensendis cum gaudio, malis cum dolore immoretur, parem rebus affectum induens.

§. 6. His legibus a Dionysio quidem sumptis, et magis vel adstrictis, vel illustratis, historiae, quo ad inventionem dispositonemque materiae, dotes pleraeque continentur. quamquam plusculum Herodoro adversus Thucydidem favisse videtur, illius credo laudes attenuare veritus, quem velut historiae scribendae exemplar absolutum adumbrare statuetat, ut primum tempore, primum etiam faceret dignicare. Sed non defuerunt, ex uctetibus quoque, ut Cresias; Plutarchus, Strabo, qui plura in Herodoto carperent, et universe scriptorem haberent fabulosum, quique poesin magis, quam historiam amare visus, ipsos etiam libros Musarum nomine inscripserit; et nec remporum, nec Geographiae rationem idoneam secutus sit. Quae quidem omnia nec prorsus admisero, nec omnino excusavero. Plutarchum tamen, ob Thebanos, populares ab illo gravius perstrictos, infensiorem habuit. Ceterum, cum primus, quae auditu hauserat, pleraque literis Herodotus mandaverit, mitum non est, si quandoque in rebus, praesertim exrernis

hallucinatus sit. Quae vero ipse etiam fabulis credidit proprora, haec minime dissimulavit, nec continuo ut res quaeque ad aures stupenda allabitur, existimandum est, inter figmenta referendam esse; sic enim, ut priscorum monumenta taceam, nec Sacris quidem literis fides debitur.

§. 7. Lubet nuoc denique Thomae Porcacii Itali, quod Guicciardini historiae praefixit, iudicio, huius doctrinam capitis absolvere. Tria ipse ad historiam ornamenta requirit: pulchritudinem, mensuram, veritatem. Pulchritudinem spectare asserit, quidquid primo in rationibus, mox in iudicio, in descriptionibus, in concionibus, in gravitate fententiatum, in eloquentiae varierate cernitur. Mensuram, sive legem historicam requirere, et materiae nobilitatem, et rerum memorandarum delectum, et notitiam consiliorum, et iudicii sui, ad docendos impellendosque legentium animos expositionem et nonumquam opportunam reprchensionem nonnumquam laudem. Quibus adsit et iudiciumacre, et reip. administranda peritia, et memoria tenax, et apta divisio; argumenta denique solida, et moralium politicarumque rerum idonea, cum fertusus, pertractatio, munitionum locorumque oportuna descriptio. Haec cuncta ad maiestatem dignitatemque historiae conciliandam iure fa cere existimat, ac postremo ad veritarem postulat, ut integre [orig: integrê] (quamvis minutiis rerum submotis) quaecumque acciderunt, narratione digna prosequatur.

Porro quisquis illa iam exposita historici officia studiosc expenderit, de quovis facile historiarum scriptore aequum feretiudicium, et quo quisque loco censendus sir, statuet.

Sed de materia eiusque dispositione hactenus; de stylo pauca quae dam observanda supersunt, quae nunc aggrediat.

CAPUT XII. De forma scribendi, et dictione historica, eius. que proprietatibus.

CVm de stylo historiae loquimut, eiusdem, qua licet, Dionysii vestigiis insistemus. Operae pretium tamen fuerit scriptori, ad historicae dictionis perfe ctionem aspiranti, illa quae de styli diversitate supra lib. 2. c. 7. et seq. disser vimus, ante habere explorata.

§. 1. Neque enim ubique eadem rerum sese offert gestarum facies, quam non minus historicum diversis calami, quam pictorem distinctis penicilli ductibus coloribusque exaequare necesse est. aliter hic equitem in cursum effulum, aliter stationarium pro excubiis peditem: aliter cunctatorem Fabium, aliter Alexandrum in hostes invectum adumbrabit. alia triumphantium, quam cadentium in agmine species furura est. Et historico suis opus pigmentis, et non idem omnium color est. Erit, quae deceatres afflictas oratio, laetas dedeceat, aliter superbe exsultantem, aliter rimide desperantem loqui credimus. non idem in ergastulo describendo fucus, qui in pratis cultissimus adhibendus est. Gravius strictiusque Dux imperans, demissius circumductiusque miles supplex loquetur. Mores lectorum scriptor gravibus crebrisque formabit sententiis, qui ad impellendas animos acervatis pugnabit rationibus. Tantum ad historiam recte scribendam intererit, omnem styli ductum pernovisse. Quid tamen universe historicum comprimis deceat, modo exploremus.

§. 2. Proprius purusque ante omnia sermo in historia a Dionysio recte postulatur. Etenim si rebus maxime convenientem hic debes imaginem, qui id aptius, quam propriis, et velut nativa rerum lineamenta exhibentibus, feceris? In laetioribus tamen cultu aliquo sermonis

§. 5. Altera virtus dictionis historicae perspicuitas est, quae cum priore est coniungenda. Quamvis enim in historia supra epistolae dignitatem in stylo assurgendum sit, et ad quendam poetarum ornatum enitendum propius, quod historia non ad solam instructionem; sed ad quandam delectationem quoque sit componenda: id tamen sine perspicuitatis iactura curandum est; ne quod praecipuum in historia est, praeteritorum cognitio, obscurari videatur. Quid vero perspicuitatis obtinendae gratia scriptori praestandum sit, iam supra in Epistolae bonae dotibus satis credimus explicatum.

§. 4. Tertia brevitas circumspecta est, non enim oratoria dicendi facultate res historicae amplificandae sunt: sed nuda veritatis imago requiritur. quidquid praeter hanc adicitur, supervacuum est: sed nec suis illa partibus truncanda est; integra, non mutila polcitur. Iusta brevitas requiritur; quidquid ab hac detrahitur, iam quoque in vitio est. Circumspectam hanc igitur esse cupimus, quae suam rebus quibusque menluram tribuat, neque pygmaeum gigantis specie, neque gigantem pygmaei formet. excessu defectuque peccabitur. Haec brevitas stylum iuxta et res complectitur, a qua Livium deflexisse constat, scholis magis, ad ubertatem adolescentibus suppeditandam, quam curiis castrisque idoneum. Quod si de styli solius circumscriptione sermo sit, malim hunc universim latius cum Curtio effundi, quam stricta Salustii, vel obscura Taciti brevitate arctari. Siquis tamen cum Salustio nonnumquam mores instruat, cum Tacito decreta Principum condat, cum Livio in concionem descendat, cum Floro magnificum clatumque hominem exprimat, is iustae nihil violasse brevitatis, varietati etiam dignitatique historicae egregie consuluisse iudicabitur, cum v oluptate legendus, et auctoritate audiendus. Causa autem, quae circumductum historici stylum praefert ceteris, non una est. Nam et gravior minusque desultorius, hic sermo est, qui virum sapientem maturumque, qualem historiae scriptorem esse cupimus, magis decet, exornatque: et rem aptius suis vestiram adiunctis explicat, claraque in luce spectandam proponit.

cum sermo concisas minus auctoritatis, plus obscuritatis plerumque adferat. Has virtutes historiae in Herodoto ac Thucydide pene ex aequo dionysius extollit, Herodorum Ionica, Thucydidem Attica puritate ac proprietate laudat: perspicuitatem uttiusque, at brevitatem magis Thucy didis asserit commendari.

§. 5. Quarta virtus est modo lenium, modo vehementium affectum expressio. Quae inprimis historico neceslaria est, ur res gestas, tamquam sua animatas vita, lectoribus repraesentet. Sine qua. mortui corporis instar iacere historia videb tur. In quo ut summa pictorum ars ingeniumque versatur. sic et historicorum perfectio sita est. Ita describendae pugnae sunt, ut strepitum te armorum, clamorem concurrentium haurirc auribus, vulnera exanimesque cadentium vultus spectate oculis videatis, ita exhortantium ad arma ducum martius ardor oratione exprimendus est, ut lector concitari sanguinem, exardescere pectus sentiat, et nil sibi, nisi ad pugnam arma hostemque deesse intelligat. Pari rursum vicissitudine ad dolorem maeroremque revoluatur, ubi inexspectati tristium calamitatum eventus calamum quoque scribentis depresserint. In hac facultate et Herodo: us et Thucydides, aliquam uterque, sed diversam quisque, partem assecurus est. moderationibus et remissis ille; hic gravioribus et concitatis affectibus plenior. ille leni suavique delectat eloquio, hic acri vehementique impellit. Utrumque si uni dederis opportune usuro, perfectum hac dote historicum feceris, quamquam ats hic naturae suffragati debeat, natura arti.

§. 6. Ingenium magis, quam ars, Thucydidem ab Herodoto separasse creditur De his Cicero. In Orat. ad Brutum. Alter (Herodorus) sine ullis salebris quasi sedatus amnis fluit; alter incitatior fertur, ad bellicis rebus canit etiam quodammodo bellicum. Primisque ac in his (ut ait Theophrastus) historia commota est, ut auderet liberius, quam superiores et ornatius dicere. Quintilianus vero lib. 10. Institut. inquit. Historiam multi scripsere praeclare; sed nemo dubitat, duos longe ceteris praeferendos, quorum diversa virtus laudem pene parem est consecuta. Densus et brevis, et semper instans sibi Thucydides; dulcis et

candidus, et fusus Herodotus: ille concitatis, hic remissis affe, ctibus melior; ille concionibus, hic sermonibus, ille vi, hic voluptate. Sed de hac affectuum ex pressione paulo disertius et ad usum propius in Palaestra Oratoria agendum est.

§. 7. Quinto denique virttutem historiae maximam censet Dionysius, *to\ pre/pon decorum esse, quod Herodotum prae Thucydide observasse existimat cum illius dictio hilaris, et magis; ut historicum decet, ad delectandum composita; huius quodam horrore perfusa tristior appareat. Verum hic Dio nysio, suo nimium populati addicto, non prorsus assentior: neque enim minus ad decorum spectat, de bellicis rebus bellicum quodammodo canere, quam in levioribus sedate ferri; si illud neglexit Herodotus, et hoc praestitit; hoc Thucydides potuit et non illud: neutri contra alterum palma adiudicanda est. Uterque in parte decori excellens, in parte negligens, et vicit, et victus est, Quod vero tam in rebus, quam personis decorum ubique observandum fit, iam in Epistolae dotibus supra traditum, videre cuivis licebit.

Qui plura de ratione legendae, tradendaeque historiae cupier, is Iovianum Pontanum in Dial Francis. Robertellum, Franc. Patricium, Ubertum Folietam, Dionys Lambinum in Aemilii Probi vita, Ioannem Benartum, Poslevinum nostrum in sua bibliotheca, ac denique Gerardum Vossium de hac arte disserentem adeat. Bodinus et Chytraeus, in historica methodo, non paucis erroribus depravati sunt; noscendi, ut evitentur.

CAPUT XIII. Lectio historicorum cum scriptione iungenda, et illorum primo qui universam historiam breviter complexi sunt.

AD Lectionem nunc denique historicorum recte instituen dam veitamur, ut quae artium scientiarumque alimentum est optimum, vires his suas, arque ornamenta porissimum sufficit, inamoenas praecipue exhilarat, sterile, fecundat.

§. 1. Haec generali quadam divisione in vererem novamque ratione temporum; at materiae causa, in sacram profanamque; gentium vero, in Graecam, Romanamque, et ceterarum nationum prorsus vatiam sepatatur. Quarum quae maxime nos spectant, arque erudite antiquitatis vestigia retineht, harum ego cognitionem censeo esse utilissimam. At cum spurii quidam auctores, pro veris, in lucem emerserint; cavendum, ne, vel hos, vel inquinatas illorum commentis historias amplectamur. Quocirca qui vitandi inprimis, in historicorum veterum lectione sint, videamus.

Inter scriptores veteres minime dubium est, Berosum, Metasthenem, ac Manethonem censeri, cum Strabo, Plinius, Iosephus, Eusebius, Hieronymus eorum meminerint. Annius igicur Viterbiensis, ut vel librarios ditaret, vel mundo perverse imponeret; ausus est, hos velut ab inferis excitatos, in lucem revocare, et suam cuique vendicare historiam, quae tamen cum reliquis eorum locis quibus ante memorati scriptores ufi sunt, minime consentiunt; ut iccirco Raphael Volatertanus, Blondus, Melch Canus, Bened. Pererius fictitios hosce partus iamdia exploserint. Decepti vero Annii fraude in suis historiis plures sint, ut in sua Chronologia Massaeus, in Chronico Lucidus, in Generarionibus Nauclerus, et multo gravius Sebast. Munsterus, rum in sua Sicilia Phaselus, in Italia Leander, in Daniclis

Hebdom. Driedo aliique, Est vero etiam suppositius Annii ille Philo de temporibus, et, nescio cuius opera, protrusus Dyctys Cretensis, ac Dares Phrygius Troianae nimis frigidus auctor historiae, cum epistolis C. Seprimii et Corn. Neporis Rom. quae in Diodori Siculi brbliotheca reperiuntur, et fabulantium ludibria sunt, veritatis nihil possident.

§. 2. Historiam igitur lecturo ante omnia universalem aliquam illius comprehensionem, vel brevem, vel Iongiorem, pro remporis indulti capacitate suaserim, ut res praecipuassacrae profanae que historiae suis norit distinguere saeculis, et uclut membra, in corpus unum generalis historiae, distribuere; quae res deinde lucem voluptatemque ad singularia transituro adferet, ut dum insigue quippiam repererit, id suis noverit temporibus assignare, iam gentium Regumque ac Caesarum florentes maxime aetates et nomina animo complexus.

Quare occupato Tursellini epitomen aut Petavii Rationarium aut Genebrardi vel Gordoni Chronologiam suaserim, plus vero orii nacto, in veteri quidem historia tomum Saliani tertium, primo alteroque tomo praecipuis tantum locis evoluto. post Christum vero spondani tomos geminos, ex Baronio magno studio, iudicioque digestos. quamquam illi, quos adiecit proprio digestos studio in posteriorum temporum historia (ut Carolo quinto, bellisque, contra Germanos, Gallo Suecicis) nonnumquam, utrinsque partis autorum defectu delectuque, aberrent.

His alios, antiquiores quidem brevioresque, sed minus ex universa historia terum complexos reperiet, quas signare tamen hic lubuit, ut ne laterent ad fontes adspirantem. In his facile primum est Chronicon Eusebii Caesariensis, quamvis Ariani, in historia (nisi ubi laudat Originem) fide digni, quod ab orbe condito ad annum Christi 300 productum est cui D Hieroymus annos adiecit 50. Prosper Aquitanicus 40, denique Palmerius Florentinus posterioribus saeculis 41. Arnoldus vero Pontacus a multis erroribus expurgavit. Bedae Chronicon ab orbe ad an. Christi 700. ex currit. Ado viennensis in suo ad 900 Helmandus ad 1066. Hermannus Contractus ad 1067. Marianus Fuldensis Scotus ad 1088. Honorius Augustodunensis ad 1120. Sigebertus Gallus a sine

historiae tripartitae (quae Socrati, Theodoreto, et Sozomeno tribuitur) hoc est, an Christi 381. ad 1113. Vincentius Belluacensis ab orbe Cond. ad annum Christi 1201. Abbas Urspergensis ab orbe Cond ad 1229. progreditur, singuli ad suam pene dum viverent aetatem; sed hi plerique angustioribus, ut dixi, terminis historiam stinxerunt.

§. 3. Prolixius in eadem Chronologia versati sunt, Antoninus Archiop. Florentinus. qui ab orbe Cond. ad an. Chr. 1484. se extendit. Et M. Ant. Coccius Sabellicus ad an. 1490. Donatus Bossius Mediol. ad an. 1489. Ioan. Nauclerus ad an. 1500. sed cum iudicio legendus, ubi Annium Viterbiensem deceptus sequitur. Raphael Volaterranus, cum historia quoque Geographiam comprehendit, Gottofridus quoque Viterbiensis 20. libris omnium saeculorum res sacras profanasque complexus, anno 1559. Basileae, vulgatus est. Quod si quis igitur rerum aliquam to to orbe gestarum imaginem animo comprehendere desideret, is quempiam ex his autoribus ad hunc usum lectionemque vendicerseis, quae memoriae fidelius insidere voluerit, in tabulas adversariorum relaris. Caveat vero, ne superioris saeculi autoribus, seu novam, seu veterem historiam tractantibus, fidat, qui schisimate a vereri Ecclesia divulsi hoc ubique agunt, ut suae defectionis colorem, in historiis, seu veris, seu adulterinis reperiant; sola Romanae Ecclesiae vitia eruant extollantque: ceteris, quae ad illius virtutem constantiamque in religione faciant, vel dissimulanter praeteritis, vel inique obliteratis. Er quid ab his speremus integrum, ita partium studio implicatis, a quo historicum fide dignum decet esle quam remotissimum? Favor odiumque maligni semper veritatis habentur interpretes.

CAPUT XIV. Praecipui Graecorum historici, quaeque in iis potissimum vitanda. quaeque observanda videantur.

QUibus propositum est in ab dita historiatum profandius se immictere, his Graecam inprimis, ac Romanam deinde suis e fontibus hautiendam suaserim historiam, Quod nulla ab orbe condito gentium (si Hebraeos in sacris bibliis celebres exceperis) vel rerum gestarum magnitudine, vel scriptorum monumentorum claritate illustrior fulserit. Quamquam vero Graecis, leutoris ingenii fideique hominibus minus credendum sit; tamen cum armorum eruditionisque gloria ante Romanos celebrentur; aequum erit ab his ducere noscendae antiquitatis principium.

§. 1. Ergo, quod in historico primum esse studio convenit, brevem ex tabulis Ptolomaei, ac Philippi Cluverii Geographica introductione, Graeciae totius cognitionem hauriat; ut Epirum, Pcloponnesum, Thessaliam, Macedoniam, Achaiam, Atticam, Boeoriam, Phocidem, Eleam, Laconiam, Aeoliam, Ioniam, Doriam, Arcadiam, Corinthum, Cretam, etc. norit distinguere. Quarum plerarumque nationum studia Pausanias Caesariensis vetus scriptor attigit. Deinde ex Carolo sigonio Atheniensium praecipue et Lacedaemoniorum, mores, studia, bella, Reges, Archontes, Oligarchias, aliosque dominatus, diversis temporibus diversos, intelligat; ita enim facilius haerebit, quidquid indistincta saepe historicorum volumina suggerent, dum locis, temporibus, personisque illustrioribus Lector affiget fluctuantem memoriam. Hoc vero ordine lectionem deinde auspicabitur.

§. 2. Primus erit Herodotus Halicarnassaeus qui de Graecis, Persis. Assyriis, aliisque gentibus, tempore Esdrae ac Nehemiae, historiam scripsit, ac per 240. annos ad fugam

usque Xerxis e Giaecia, victoriamque Leonidae, cum 300: vicies mille Persarum cadentis, producit. Huic Thucydides subiungendus est, qui a Xerxis fuga bellum civile Graecorum Peloponesiacum, per annos 90 prosecutus est, quibus uttisque legendis inte lligendisque Dionysius Halicarnassaeus (quamquam populari suo, contra hunc faventior) lucem daturus est. Post hunc Xenophontis Athen. libri 7. quibus per annos 43. tes Graecorum, a fuga Xerxis, usque ad proelium Lacedaemoniorum, et Thebanorum ad Mantineam am describit, evoluendi sunt. Neque illius Cyropaedia negligenda est, quam in Regis Cyri gratiam (cui adversus Artaxerxem iunctus fuit) concepit; ut Principis tanti ideam formarer, non historica veritate referret. Xenophonti Georgius Gemistus succedat, qui strictim, ex plutarcho, et Diodoro Siculo, res a praelio Mantineaensi usque ad Cherronaeam cladem, et pHilippi Macedonum Regis mortem persequitur.

§. 3. Qui sequuntur plerique Romanam historiam cum Graeca prolecuti sunt. quamvis idiomate Graecorum. Ex quibus Polybius Arcas, qui ante Christum an. 200. Scipioni Iuniori, Carthaginis expugnatoti, a consiliis, Romanam historiam a ptimo bello punico exorlus est, ex cuius libris quinque priores nobi: relicti, sequentes duodecim in epitomen redacti sunt, in quorum altero, quartoque, et reliquis, res etiam Graecanicas, cum Alexandti successoribus gestas, complectitur. Post hunc Diodorus Siculus Bibliothecam rerum gestarum, ab orbe condito usque ad initium belli Romavi adversus Celtas, libris 40. condidit, ex quibus viginti posteriores, et quinque, inter undecimum et quintum medii, intercidere, ideoque postremis, qui extant, res Philippi et Alexandri exposuit, ut iccirco lectione Polybio anteponi possit. His Plutarchus Cheronensis Traiani Principis moderator accedat, qui multa de Graecis ac Latinis, clarilque inter illos viris, egregia laude scripsit; nisi quod de puetis minus pure, et in Romana quandoque antiquitata offenderit. His igitur hisotiam Graecorum ante Christum absolvamus, post Christum scriptoribus usuri Christianis, quamquam Graeco plerisque infectis schismate, adeoque Romanorum iniquis nonrato censoribus.

veteris restamenti historiam aut, scriptis comprehendit, et S. Marci apud Alexandriam discipulos, eorumque vitam et monasticam dignis laudibus, illius aevi testis, extellit. Haud multum a Platone scribendi genere dissidens ut vulgo diceretur, *h)/ pla/twn filwni/zei, h)/ fi/lwn platoni/zei. Iosephus Iudaeus in veteri Hebraeorum historia maxime qui dem atnon sine censura, legendus est Cum ut multa prosecutus est, ita nonnumquam offenderit.

§. 5. Ioannes Zonaras Constantinopolitanus, Ordinis S. Basilii Monachus, ab exordio mundi historiam, ad suam aetatem, prosecurus est, et tomo quidem primo ludaeorum historiam usque ad excidium Solymorum deduxit, altero ab urbe Cond. usque ad Constantinum Mag teira marique gesta breviter comprehendit: tertio, a Constantini in oriente pic fortiterque actis ad annum Dom. 1117. excurrit. Collegit et seprem aecumenica concilia, et praeter SS. Patrum epistolas, canones 85. Apostolicos, sed de Ecclesia bone meritus, ab ea tamen schismatico errore divulsus est.

Nicephoro Callisto minus etiam tribuendum, ubi Romanis, tamquam infensus schismaticus, adversatur, crus in Graeca historia varios errores Baronius tangit, et Pessevinus id sua bibliotheca notavit.

Laonicus Chalcocondyla Graecorum historiam usque ad tempus Byzantii a Turcis capti perduxit, cui Sigismundus Ferabendius ab Amurathe historiam usque ad superioris aevi res gestas adiecit, et Minadous res persicas addidit.

Nicetas Chomiates in tebus Graecis, a Ioanne Commeno, Alexii filio usque ad Balduinum Flandrum, illius Imperii possessorem, progreslus est; fide ac scribendi genere commendando, nisi cum Religionis contta Romanuos tractat argumentum

Nicephorus Gregoras qui Sozomeni, Socratis, et Theodoreti historiam maiori temporum ordine texuit, Nicerae imparem in scriben dolaudem tulit: quamquam in iudiciis, et causis eventuum aestimandis prudens, in controversiis religionis iniquus arbiter.

Ioannes Cantacuzenus imperii quondam administrator, et postea Monachus res ab Andronico Palaeog. Imp. et se gestas prosequitur, Gregoramque defide historici

Quamvis autem Schismaticus, egit tamen cum Clemente VI. Pontif: de Ecclesiarum rursus uniend darum concordia.

Sunt et alii quorum nonnulla extant, ut Pachymerii, Cedreni, Glycae, Constantini, Manassis, Ioannis, et Gregorii Curopalatae, quae infestum adversus Romanam Ecclesiam spitant animum.

Zosimus historiae scriptor, gentilis homo, sub Arcadio et Honorio Imp. pro Iuliano Apostata adversus Constantinum Imp. scripsit, ubi de Crispi filii et Licinii nepotis caede multa falsa, ex Eusebio, Sozom. Cassiodoro, Evagrio aliisque corrigenda.

Iornandus Gorthus Episcopus, ab orbe condito, ad Iustinianum Imp. Chronicon scripsit.

Procopius sub Iustiniano Belisario Duci a secretis fuit, plerisque quae scripsit praesens. Bellum vero Gothicum. Italicum, Persicum, Vandalicum, diversis diversa libris complexus fidem et diligentiam lectoris meretur.

Suidas post hunc maxime historiam Ecclesiasticam est prosecutus, sed versione hominis haeretici quando que cversus. De pluribus Graecorum historicis Phorium in Graeca bibliotheca consule, ubi aliorum nomina, aliorum etiam historiam compendio recitat.

CAPUT XV. Praecipui Romanorum, ac denique et aliarum gentium, historici, cum censura eorundem, et cautione legentium.

IN Romana historia posteritati tradenda Graecorum etiam, sed Romanis familiarium, desuda vit in dustria, quorum facile prin ceps est.

§. 1. Dionysius Halicarnasseus Varroni et Pompeio Magno coniunctus, ideoque arcanis urbis et actis publicis ad sctibendam historiam potitus, maiori illam fide, quam quisquam e latio prosecutus, ab ipsa Romanorum origine, est usque ad leges 12. tabularum. Quin et Grecorum leges ritusque in comparationem saepius adducit, egregia et scribendi methodo. et Atricae puritatis forma. Et si quisquam historicorum ad variam antiquitatis, et politicae disciplinae cognitionem legendus, hic omnino negligendus non videtur.

Polybius seriptor vetutissimus Scipioni Iuniori a consiliis, serius tamen, hoc est, a primo bello punico Romanam, admixtamque illorum temporum historiam libris collegit 40. ex qui bus libri solum quinque, et sequentium duodecim epitome vi, tur, reliqua obrivit aetas. In quibus ita versatur, ut non historici tantum, sed et docentis officium (quod et historici esse eredidit) passim usurper. Multa apud illum de militari civilique disciplina sunt, quae Lipsii commentatione de miliria magia illostran tur.

Plutarchus sub Traiano Principe Istriae Praefectus, vitas Heroum quinquaginta, ex Graecis Latinisque, conscripsit, in Graecis a Theseo Athenarum Rege usque ad Philopaemenen Achaeorum Ducem progressus est; in Larinis vero a Romulo usque ad Galbam et Orhonem Imper. raris. sima quaeque illorum facta complexus, quamquam nonnumquam lapsus sit, ut cum legem Liviam pro Sempronia

usurpavit Romanorum librae minam aequavit, quaeres Budaeo errandi occasionem plaebuit.

Appianus. Sub M. Autelio Imp. res Imperii Rom. eorumque provincias. exercitus, ac bella civilia simul atque extera, sed non integra ubique fide comprehendit.

Dio Cassius. Sub alexandro Severo smp. Consul, ab urbe condita ad Christi ann 231. Romanam deuxit Historiam, sed ex 85 libris viginti quinque rantum superstites, quadraginta quatuor posteriores a Ioanne Xiphilino Monacho Constant accurata epitome comprehensi sunt. Non aequo in omnes affectu Dio progressus est, sed bonis plerisque, ut Ciceroni, Senecae, aliisque infensum calamum duxit, plus ipse ab integritate laudis habiturus, si hanc aliis non invidisset.

Herodianus Alexandrinus. ab obitu M. Aurelii Imp. ad Gordiani Minoris regnand: initia, libros 8. historicorum egregia scribendi virtute implevit, et in illis temporum atque Imperatorum vitiis, laudem historici non amisit.

§. 2. A Graecis Rom bistoriae sctiproribus ad Latinos venio. In his praecipuus Titus Livius Patavinus ab urbe condita ad Drusi Neronis sub Augusto (quando Livius vixit) obitum, per annos 712. historiam libris 140 complectitur, e quibus 35. tantum extant. eorum quae ante Pyrrhum, belloque Punico alteto, Philippico item Antiocheno et Persico gesta sunt. Polybio, urin bello Punico apparet, usus. Multa illi suavisque scribendi copia affluit, atque iccirco ve verbosus a quibusdam notatus est patavinitas eidem, hoc est patrii sermonis usus in larinam linguam invectus, ab Asinio quoque obiecta est. Ad fecundam tamen in adolescentibus loquendi vim conducit, nec procula Tullio avocat; ideoque puerorum, quam virorum ingeniis alendis opportunior. Libri qui in Livio desunt. per L. Floriepitomen plerique supplentur. Quamquam et Messalae Courvini, et Sexti Rusi brevis libellus ptincipio adiciantur

C. Salustius Crispus. M. Tullii Ciceronis. quicum vixit, aemulus gravissimus, et parum aequus censor; Historico tamen scribendi stylo laudem meritus, ut Martialis asserat: Romana primus Crispus in historia. Et hoc sentiunt. quos concisum illud scribendi genus ita delectat, ut reliquo minus capiantur. Mini in illo primus genere est, in reliquis habetur

inferior Periitillius historia, praeter illam Iugurthae et Catilinae bella memorantem, ex qua de ceteris formamus iudicium.

C. Iulius Caesar. Dictator sctipsit libros septem de bello Gallico, Aul. Hirtius adiecit octavum, quibus novennii in Galliis bellum prolequitur. Commentariorum deinde libris tribus civile bellum comprehendit. Hittius illis bellum Alexandrinum, Africanum et Hispaniense totidem libris adiecit. De hoc quintil. lib 10 c. 1. Caesar si tantum foro vacasset, non alius ex nostris cortra Ciceronem nominaretur, tanta in eo vis est id acumen, ea concitatio, ut illum eodem animo dixisse. quo bellavit, appareat. Exornat tamen haec omnia mira sermonis, cuius proprie studiosus est, elegantia. Nos tamen quis sit potius, quam quis esse potuisset spectamus, cum plerumque a familiari epistolarum stylo vix abesse cognoscimus, ideoque infra historici dignitatem subsistere Sigonius nimiam quandoque in eo diligentiam odiosam esse asserit non eam, quae in stylo est; sed in retom minuriis adiunctisque exponendis consistit. Cicero vero, cum li. 3. de Orat. et in Bruto festivam Caesaris eloquertiam commendat, de alio Caesare Catuli fratre loquitur.

Aemylius Probus sen, ut alii, Cornelius Nepos primae aetatis Graecorum quorundam et Punicorum Ducum, tum et Catonis Maioris vitam facili nitidoque scribendi genere exposuit puritatis studiosis inptimis legendus.

Q Curtius. Alexandri Magni res gestas, Traiani ut videtur, In pitempore, est prosecutus. Egregia illius, ut recte Lipsius, in sermone facilitas, in narrationibus lepos. nunc opportune adstrictus, nunc profluens, subtilis et clarus, sine cura ulla accuratus verus in iudiciis argutus in sententiis, in orationibus mitifice facundus. Futurus ad multa disertior, si aliud praeter bella cultissimo scriptori Alexander suppeditasset.

C Velleius Paterculus Sub Tiberio Caesare Praetor, universam a Troianis usque ad suam aetarem compendio, sed mutilo, clausit historiam. Stylus aureo non indignus saeculo videri queat, nisi suis quandoque vitiis sibi fieret dissimilis, nunc circumducta nimium nunc abrupta imnortunc periodo nunc inductionibus quas vocant parenthesum, suspensa, ut supra de arguto stylo tradidi, et postea ex historiae illius

parte subiecta, patebit. Magnis interea virtutibus inter primos historicorum, sermonis gratia, reponendus. Hoc laudem non meretur, quod sui nimium Principis vitiis adulatus sit.

M. Valerius Maximus. Sctibendi magis, quam adulandi, eodem sub Principe gratia inferior Exempla posteritate digna ex veterum monumentis collegit, fide daturus maiori, si auctores iunxisset historicos aetaremque ac tempora. Stylus neque reprehensionem neque laudem eximiam meretur. in argutis quandoque oppottune concludit sententiis, sed quae velut tesserarum iactus, nunc bene, nunc etiam infeliciter cadant. Quid quid enim in his non eminet; despicitur. Qui gemmas venditat, hunc plusquam vulgaria producere aequum est.

C. Suetonius Tranquillus. Hadriani Imper. Epistolarum magister Romanae Graecaeque antiquitatis peritissimus, magis veritatem, occultatam sub Caesarum tyrannide hactenus, illi sublatis, ausus prodere, scripsit illc in Caesatum vitas a Iulio usque (de quo tamen nonnulla interciderunt) ad suam aetatem commentarios, re quam stylo magis florentes; de Regibus Praeroribus aliisque Rom, institutis signis, temporibus, spectac ulisque ac denique et Graecorum certaminibus posteritatem quoque digno labore erudivit.

Cornelius Tacitus. Historiam Romanam ab Augusti excessu usque ad Titum Vespasianum, canto aequiori fide quanto a spe metuque sub Traiano Imp. remotior, prosecutus est, gravis brevisque stylo, sed et obscurus saepe abruptusque, acer iuxta et prudens morum censor, anlis vitisque, quam scholis et iuventuti opportunior Nulli veterum scriptorum plus ad Rhenum Agrippinates, totaque debet Germania, quam Tacito, cum Rom. exercitibus ad haec loca delato. libroque singulari, proavorum mores atque instituta exponenti.

C. Plinius Iunior strictim aliquot Romanorum Ducum gesta, neglecto stylo magis ad memoriam, quam alicuius bistoriae diguitatem complexus est, maiora molitus quae lucem non videtunt. Tacito is familiariter assuetus, hac in re, palmam cessit.

Sextus Iul Frontinus. Traiani Imp. tempore. ex Graecis latinisque historicis stratagematum aliquot militarium libros collegit, lectione memoriaque virorum politicorum et polemicorum dignos.

Ammianus Marcellinus natione Graecus, officio miles Romano sermone imperite stylum duxit, Asiatico obscuroque tumore verborum plenus. Ceterum rebus, quas sub Imp. Valente sui temporis signavit, lectu dignus. Has tamen a Domitiani obitu coeptas, longa aetas, vel mutilas, vel depravatas reliquit. Christianis, ut animum, sic calamum aversum duxit.

L. Florus sub Hadriano Imp. duplicem condidit historiarum epitomen: alreram Livii plus iusto concisam, aliquid tamen, ubi is deficit, suppe ditantem in historia Rom. lucis. alteralibris quatuor eandem complexus historiam stylo militari ac masculo, sed aliqua temporum confusione; dum singulis non rato capitibus singula bella conclusit. Vix camen intet veteres alium censeo, quem minoriopere, maiorique simul et ad stylum, et ad rerum cognitionem emolumento possis voluere, si in utrisque pauca ex aliis correxeris. Nam stylum ex comparatione Curtii ita moderaberis; ut et hunc ex Floro nonnumquam excites, et illius ex Curtio tumorem infringas. Rebus clarius distinctiusque cognoscendis Dionysium Halicarnassaeum consultissime adiuncturses, et Paterculum ubi hic detecerit, vel si tempore magis abundes, Eutropium.

Egesippus sub eodem Hadriano Ecclesiasticam historiam, Christianus ipse. quinque libris maiori veritatis. quam styli cura, est prosecucus. Aliis totidem Apostolicas traditiones consignavit, sed posteritati incognitis.

§ 3. C sulim Capitolinus, Aelius Lampridius, Trebellius Pellio, Flav. Vopiscus, Aelius Spartianus, Vulcatius Gallicanus, codem pene tem pore suo Diocletiano et Constantino Impp. vitam Romanorum maudarunt literis; sed multa aetas sustulit aut corrupit Ex Capitolico aliquot supersunt Principum historiae ex Lampridio Commodus, Heliogabalus et Alexander norus est; ex Trebellio, Valerianus usque ad Claudii frarrem Quintillum traditur; ex vopisco illa eadem usque ad exordia Diocleriani continuantur. Ex Spatriano Hadrianus, L. Aelius, Iulianus, Severus, Niger, Caracalla, et Geta nobis relictus est. Ex Gallicano, praeter Aurelii Cassii vitam, nihil vidimus.

Sextus Aurel. Victor paucis ab Augusto Imp. usque ad Theodosii senioris, sub quo vixit, mortem, singulorum vitam Caesarum descripsit.

Sextus Russus victorias Romani pop. toto orbe sparsas, bre vicortuptoque sermone perstrinxit, Valentiniani Maieris aetate.

Flavius Eutropius non stylo, sed argumento spectandus, sub Valentiniano Imp. Romanam historiam ab urbe Cond. ad Iuliani Principis mortem, cui in expeditione, adversus Parthos, socius haeserat, libris decem com plexus est, Latioque id primum ab ipso sermone est praestitum, sed et Graeca deinde lingua a Paeanio magis vulgatum.

Paulus Diaconus Foroiuliensis, qui Caroli Magniaetate vixit, Eutropii historiam a Iuliani obitu, ad Leconis Iconomachi imperium produxir, scriptione, non minus in stylo batbata, quam in terum historia neglecta, religione quam oratione felicior

Paulus Orosius Hispanus presbyter. Honorii Imper. et D. Augustini tempore brevem facundamque rerum toto robe gestarum seriem scripto complexus est, ac Romanam adversus eius obtrectatores religionem defendit, ostenditque minime illi defectionem imperii, ut malevoli calumniabantur, esse imputandam.

Marcellinus comes brevi temporum commentario, ab obitu Valentis, ad Iustiniani annum vigesimum, res gestas strinxit.

Beda Anglus venerabilis ob vitae et monastici instituti integritatem dictus a mundi origine ad Imper Leonem Iconomachum in Chronico scribendo progressus est, opera [orig: operâ] minime perfunctoria [orig: perfunctoriâ]. Vir octavi a Christo saeculieruditissimus. frustra Romam per Grego. 11. accersitus, cum gloriam ille aliam, quam in mundi latebris, nullam ambiret.

Anastasius S. Rom. Ecclesiae Bibliothecarius Graecis Latinisque cruditus, Dionysii hierarchiam aliaque Patrum scripta Nico ao 1. Pont. iubente transtulit, historiamque Ecclesiasticam, et summorum Pontificum vitas fide optima, at stylo pessimo, posteriati consignavit.

Iustinum, trogi epitomen, meliori stylo, quam side complexum, vix intet legendos numero, ita in ludaica historia omnia confundit erroribus, in Romana vix quicquam praestat, adversus quos odium tam ieiune scribendo, quam maligne tacendo satis prodidit.

Eginhardus et Turpinus primus quidem fide bona, alter verosuspecta. Caroli Magni vitam, eiusdem cum illo aetaris

prodidere. Et ille quidem ab Epistolis mox etiam gener; alter Episcopi apud Rhemos functus munere, sed in quem aurorem fabulae illae nequaquam conveniant.

Ioannes etiam Bapt. Egnatius, Raphael Volaterranus, et Ioannes Cuspinianus vitam moresque Rom. Imp. compendio tradidere, uti et quorundam Pomponius Laetus illis antiquior, ac B. Antoninus Florent. Sed Cuspiniani, nisi expurgati usus, parum tutus est, ceterum a brevitate simul et rerum copia, minime est conremnendus.

§. 4. Horum aurorum cognitio illi potissimum necessaria est, qui ex suis veterem bistoriam fontibus hautire decrevit. Sed cum nec illi quidem universe consentiant, magno inter se iudicto conferendi sunt, arque expendendi. quod egregie Torniellum et Salianum in prisca ante Chri. stum, Baronium in nova Post Christum historia ptaestitisse multorum consensu exploratum est, Nulli vero iniquius hoc ipsum executi sunt, quam qui aetate pr. xima a veteri. tot saeculorum religione descivere. cum plurima m suae defectionis favorem inclinare conati sint, dissimulatis, vel corruptis ex veteri historia quae adversarentur, corrasis inflexisque quae favere viderentur. Quorirca tales, nisi cum oppositae partis confutarione (quae rato deest) tuto legi a minus peritis numquam poterunt. etrorem pro veritate tradituri. Quam monstrosum, exhistoriis male consarcinatis, corpus Centuria Magdeburgenses, illyrico potissimum auctore, congestae faciune! quas ille detranslatione Imperii vendit imposturas!

Ioannes Schleidanus Stylo ac disserendi facultate non aspernandus, at Romanae odio religionis cum fide divina, passim etiam violavit humanam, omnia in suae sectae favorem, vel dicere vel tacere compertus. qua depravatione non hanc tantum, quam sub Carolo quinto concepit sui temporishistoriam, evertir, sed illam quoque quam ex Cominaeo aurore Gallico in Romavam linguam transtulit, corrumpere ausus est, et religionis pristinae lineamenta obliterare. ut intelligas quid in proprio illius partu sinceritatis exspectandum sit, qui alienum etiam adulterare conatus est. Quare sicui animus id genus autores voluendi sit, huic eiuldem aevi scriptores; ut Paulum Iovium Ioan. Fontanum Gallum et Laut. Surium Germanum cum Schleidano comparare, necesse est.

Sed nec is facile credendum scriptoribus, qui notam in Europa sub Regibus servitutem amplexi, non nisi venalem opibus aut gratia calamum ducunt, aut certe. offensionis metu, reprehendenda non audent perstringete, Historiam maiori libertate nemo tangit; quam vel Icalus vel Germanus ad sertutem minime genitus. Hosigitur, ubi aliud nihil obstiterir, vel solos tutius, vel cum aliis sociatos etiam utilius sequeris.

§. 5. Quod si ad particulares regnorum historias transire libuerit, de rebus Italicis recte Carolum sigonium et blondum Flavium ac denique Franc, Guicciardinum consules: De Gallicis, Papirium Massonum, Paulum Aemilium, ac Philippum Cominaeum, caute tamen (ut supra monui) in schleidani versione tractandum, audies. De Hispanicis Florianus Ocampus et eius prosecutor Ambrosius Mazales, imprimis vero qui novissime omnium. et styli et terum gloria eminet, 10 Mariana legendus est De Lusitanicis Hieronymus Orosius, de Venetis Petrus Bembus, de Belgis praeter Gerardum Noviomagum, et Boucherium, de Belgio Romano. Iacobi Mayeri chronicon et Famianus strada: deundus est, qui superioris aevi historiam rata scribendi laude complectitur, veteremque historicorum gloriam cum sua aetate communicat. In polonicis Martinus Chromerus illustris est, in bohemicis Aeneas Silvius et 10. Dubravius, in Hungaricis Anton bonfinius, in Moscoviticis 10. Bohemus, Paulus 10 vius et Ant. Possevinus, in Gochicis Olaus Magnus, in Danieis Saxo Grammaticus in Saxonicis Albertus Crantzius, in Boicis Matth. Raderus et Andreas Brunner consulendinam Aventino parum, ob haeresim, integro minor si des est, De Germania post Abbatis Urspergensis Chronicum, Trithemius Abbas minus fide nostra, dignus est quia nimium safretus. cum in antiqua sese tempora inserit: poetae quam historico propior est. ubi francorum ab origine gentem deducit. Lambertus Schafnaburgensis, et Aeneas Silvius, et Crinitus post Tacitum de corum rebus certiora disserunt. Ceterum res illorum praecipuae cum Romanis Impp. apud supra dictos autores commiscentur; quod his primum oppositi, denique iuncti (ex quo historiis celebrari coeperunt) maxima quaeque domi forisque bella administraverint. Res anglicas post Bedam, Polydorus Virgilius et Matthaeus Paris, scoticas Iohannes

Lessaeus. Turcicas post Lannicum Cha lcocondylam, Martinus Crusius, at secta i um mote, prosecutus est. Iudaicas Hioron. Osorius, Petrus Iarricus et 10. Petrus Maffeius stylo non contemnendo illustrarunt, Sinenses etiam Nicolaus Trigautius et Martinus Martinius nobiscum communicarunt.

§. 6. Praeter haec si mores atque instituta gentium, regionumque diversarum natutam explorare constitutum sit, Plinius, Aelianus, Gellius, Alexander ab Alexandro Caelius Rhodignus, Tzetzes, Crinitus, tum variarum nationum descriptiones et rerump. status recens in Hollandia in plures libellos digesti, sedula lectione voluendi erunt, rebus illustrioribus in adversariorum libellum relatis.

CAPUT XVI. Quae ex lectione optimorum auctorum, et quae ratione, notanda sint?

AD legendi, et optima quae que signan di rationem venio Monendi lectores sunt, non ad solam quan dam curiosae indaginis voluptatem lectionem instituendam esse, Breveshae nimium fluxaeque animorum deliciae sunt, quas aetas longior atterit, et memoriae, sub multarnm rerum imaginibus, tamquam numero et mole suceumbenti eripit. Ad summa quae dam capita ordinemque multitudo illa rerum, velut militum copiae in aciem dirigendae sunt, ne confusione pereant. Illustria quaeque calamo signanda, atque in compendium colligenda sunt; ut una [orig: unâ] quan doque hora [orig: horâ] ad memoriam fugientia revoces, quae hebdomadis, aut etiam mensis integri lectione decurristi. Memoria nisi hoc praesi dio erecta, denique fatiscer. Paucorum ca felicitas, ut longam ab hac fidem commissorum sperare possint. Notis igitur subveniendum illius imbecillirati nemo ambigit: de notandi ratione disceptatur, alii, per titulos, vel Alphabeti, vel certe virturum et vitiorum, artium et scientiarum digestos, quaeque censent legenti esse

distribuenda: alii pauca quaedam universim suis notis capita deligunt: quae tamen diversi, statuunt diversa; prout minori iudicio, vel deliberarione, vel consilio expertorum, hanc rem aggrediuntur.

§. 1 Mihi et personae, et rerum notandarum ratio habenda esse, haud immerito videtur. Alitet enim eloquentiae studiosum, quem phrasium observatio decer; aliter scriptorem ethicum, aut politicum, quem causas et eventa rerum ponderare convenit; aliter Theologum, quem divioae providentiae ordinem; aliter mercatorem quem casus et fallacem mundi cursum expendere aequum sit; aliter aliorum studiorum sequaces, hinc suas depromere notas iubeam. Cui quisque se arti tradiderit, ei instrumenta compatet necesse est, ex eodem ligno alind sibi statuarius, aliud agricola, aliud naura deligit. Sed et rerum, quas legimus naturam, ad varietatem notandi facere certum est; si quod optimum, hoc in labore, urilissimumque est spectemus. Quis enim nesciat in historia factorom ordinem, et memoriae, et rerum expositarum dignitati servire? Hunc igitur quisquis signando praeterierit, neque memoriae, neque rebus ur par est, observandis consuluisse videbitur. Locorum enim remporumque signis abstrahere historiam, confundere est.

§. 2. Quare si de adversariis ex historica lectionc conficiend is sermo sit, duplicem ego libellum instruendum censeo: alterum sententiarum, alterum rerum. De utroque pauca.

Sententias appello, quaecumque hominum dicta, ad vitam moresque spectantia quibus rarum aliquod excellensque monitum continetur. Cuiusmodi illa sunt, quae Iustus Lipsius, primum ex lectione in sua adversaria, deinde ex his in tot libros, et politica inprimis scripta tran stulit. ut hanc ipsius industriam iudiciumque seligendi, totus orbis, et amer, et admiretur. Quae sententiae, cum a temporibus locisque plerumque non dependeant, facilinsque, quam res factae, memoriam fugiant, dissicilius vero ex notis suo tempore eruantur: ad aliquos hos suaserim titulos ivitio revocandos. Quare hos praefigo, quos promptum erit cuique discernere.

2 Orbis universus, caelum, sidera ac quatuor elementa, eorumque rarae operati nes, aut mutationes.

6 Artes illiberales, et exercitationes hominum variae belloac pace tum arte inventa et facta.

7 Casus et mutationes regnotum, tempotum ac hominum. Quo externa fortunae bona ac mala referuntur.

8 Locorum, populorumque, tum animalium plautarum aliarumque in variis terris rerum, descriptiones.

9 Res variae ad hominum et animalium usum spectantes, ut cibi, pabula, vestes, opes, honores, fama etc.

12 Ioci, ut siquid lepide dictum factumve, aliquando servire ad honestam recreationem possit, id minime negligatur. Uno ad memoriam ordinemque sirmand um stringamus omnia disticho.

Es Deus, Orbis, Homo, Virtus, Arsutraque, Casus, Et leca, res variae, symbola, Mixta, ioci.

§. 3 Hos vero titulos non sententiis tantum, sed et rebus, quae in historia ordini ac tem poribus minime affixa est, servire velim, ut sunt plurima quae in Plutatcho Pausania, Sigonio omnia quae in Plinio, Aeliano, Alexandro ab Alex: Agellio aliisque occurrunt. Foliis igitur duodecim primum notandi rationem auspicaberis, et ordine, prout sc offerent his convenientia, implebis singula, quibus aliam deinde aliamque chartam, priore impleta, sufficies, quae res plura studloso homini emolumenta allatura est. Nam ubi in talem aliquam, qualem titulus praefert, tractationem incideris, notas licebit, sine maguo temporis impendio decurrere, et per numeros paginarum literarumque (quibus ipsas distiaguere paginas consultum est) tibi

opportuna designate, quae ex indice confuse scriptorum non tam sacile dilcernuntur. Erit quoque haec res memoriae magis fulciendaeidonca dum affinitte quadam ex una adrem aliam deduceris, praesertim in sententiis quae vix indice com rehendi poslunt. Denique solida quadam retum inter se utcumque haerentium cogoitione pasceris, et non tam multa in ad versariis librisque quam in animo possidere diceris. Quid enim proderit, si mente rudi, n librorum reconditorio omnia tamquam defossum in terra thesaurum, possideas Ceterum index qualiscumque, praesertim de rebus, et sententiis illustrioribus formandus est, quo in repentino usu, cum memoria loci scriptique defecerit, ad necessitatem fruaris. Dives prudensque paterfamilias suppel. lectilem opesque suas in catalogum redigit, ut cum usus et ratio poscit, illas neque ignoret. neque negligat.

§. 4 Rerum adversaria in historiis appello, quae temporibus locisque certis affixa complectuntur. Et nunc personarum, nunc regionum descriptionem postulant. nunc cettis annorum spatiis ita evoluuntur, ut nequeant opportune avelli. Quare haec compendio, ea lege atque ordine temporum, quo gesta memorantur, ita censeo notanda; ut quae digniora sunt, et paucis sign fapossunt, referantur, speciatim; quae prolixiora, solum universim. in reliquis strictim loci temporisque, cum nuda factorum indicatione, memoria sufficiat, quae ranquam vincula rotum historiae corpus, ne dissolutum fluctuet, suis in me mbris adstringan. Ita enim et res tora brevi decursu labefactatae memoriae subici, et graviora quaeque, ubi narratione perstringenda erant, suis adiunctis, antecedentiumque ac consequentinm nexu, integre appositeque inducentur Quibus illipraesidiis destiruti sunt, qui vel per titulos historiam digerunt, vel insigniora rantum, ceteris plane incactis, decerpunt, ideoque magno operae pretio frandantur. Et haec lex universas propemodum personastangir, cuiuscumque demum illae studii professionisque fuerint: cum ad omnem scientiam, et ad recordationem historiarum intersit, ab hoc methodo numquam deflectere. Interea siquem tes illustrior, quae huic ordini intervenit, titulum ereatur signetur in margine; qui deinde suum in generali in dice locum obtineat, utin promptu possit esse investiganti.

CAPUT XVII. Historia temporum Ciceronis, ad illius Lectionem illustrandam, ex Velleio Paterculo, breviter subiecta.

QUi potissimum Duces, quaque via [orig: viâ] seriptori Historico sequendi sint, iam opiaor tener, quisquis meum, et de auctoribus, et de Stylo hausit iudicium. ptimus enim quisque de igendus est, atque illi, qui maxime decet, Stylo proximus. Unum, si ex omnibus tantum postules, Curtium suadeo, quo nihil in sermone novi absolutius. Sed ut causas eventusque rerum expendere, consilia explicare, mores simul formare docearis, adiunge Tacitum Interea non pigeat Studiosam iuventutem, illa quae ex Velleio Paterculo subicio, iterum, iterum que evoluere. Gemino illud emolumento faciet. Primum Historiam Romanam, quae Ciceronianae aetatis res gestas compendio exhibet, cum summorum virorum elogio assequetur. Magnum illa et Tullio intelligendo, et ad universam Rom. politiam, urbis atque orbis imperium, mutatum que illic Reip statum cognoscendum, lumen suppeditaoit. Alterum 1 hac lectione culti animosique Styli commodum sperabis; si illius ingenio ruum formes, qua dam raorum productas nimium, et periodos, et Parentheses devites, quamque alicuoi [ex mutilatis, ut reor temporum iniuria, scriptis] incurrit obscuritatem. iccirco autem haec ab ipso inducere visum est, quod mulrorum a manibus Velleium abesse noverim, neque aliunde, quam ex hac parte maior illius Historiae urilitas sperari possit.

Audiamus igitur ab eo disserentem tempere, quo urbe Romana Italico et Mithridatico bello implicita, C. Marium, Lucium Corn. Sullam, da summa in armis patestate decertantes, civilibello, collisit. De Italia populu rebellantibus, et sape quidem victoribus, sed victis denique sic disserit.

§. 1. Caput imperii sui Corfinium legerant, quod appellarent Italicum. Paulatim deinde recipiendo incivitatem, qui arma aut non ceperant aut deposuerant maturius vires refectae sunt, Pompeio, Sullaque et Mario fluentem procumbentemque remp, restituentibus. Finito ex maxi ma parte (nisi que Nolani belli manebant reliquiae) Italico bello consulatum inierunt Q. Pompeius et L. Coin Sulla, vir, qui neque ad finem victo ria satis laudari, neque post victoriam abunde vituperari potest. Hic natus familia nobili, sextus a Cornelio Rufino quibello Pyrrhi inter celeber imos fuerat duces; cum familiae eius claritudo intermissa esset, diu ita se gessit, ut nullampetendiconsulatus habere cogitationem videretur. deinde post praeturam illustratus bello Italico, et ante in Gallia legatione sub Mario, qua [orig: quâ] eminentissimos duces Hostium fuderat, ex successione animum sumpit, petensque consulatum pene omnium civium Suffragiis factus est

Per ea tempora Mithridates, l'onticus rex bellum movit vir neque silendus, neque dicendus sinecura, bello acerrimus, virtute eximius, aliquando fortuna, semper animo maximus, confiliis dux, miles manu, odio in Rom. Hannibal, occupata Asia [orig: Asiâ], necatisque in ea omnibus civibus Rom. quos quidem eadem die, atque hora, redditis civitaribus literis, ingenti cum pollicitatione praemierum interfici iusserat. Quo tempore neque fide in Romanos, neque fortitudine adversus Mithridatem quisquam Rhodiis par fuit. Horum fidem Mytilenaeorum perfidia illuminavit, qui Manium Aquillium, aliosque Mithridati vinctos tradi erunt; quibus libertas, in unius sheophanis gratiam, postea a Pompeio restituta est. Cum terribilis Italiae quoque videretur imminere, sorte obvenit [orig: obvênit] Sullae Asiae provincia, is, egressus urbe, cum circa Nolam moraretur; (quippe ea urbs pertinacissime arma retinebat, exercituque Romano obsidebatur, velut paeniteret eius fidei, quam omnium sanctissimam bollo praestiterat Punico] Publius Sulpicius, tribunusplebis diseraus acer, opibus, gratia [orig: gratiâ], amicitiis vigoreingenii, atque animi celeberrimus, cum antea, rectissima [orig: rectissimâ] voluntate, apudpopulum maximam quaesisset dignitatem. QUASI PIGERET eum virtutum suarum, et bene consulta ei male coderent, subito pravus, et praeceps, Caio Mario post septuagesimum annum omnia imperia. et omnes provincias concupiscenti, addixit, legemque adpopulum tulit, qua Sulla imperium abrogaretur, Caio Mario bellum decerneretur Mithridaticum; aliisque leges

perniciosas, et exitiabiles, neque tolerandas liberae civitati, tulit: quin etiam Quinti Pompeii consulis filium, eundemque Sullae generum per emissarios factionis suae interfecit.

1. Tum Sulla contracto exetcitu ad urbem rediit, eamque armis occupavit, duodecim autores novarum, pessimarum que rerum, inter quos Marium, cum filio, et Publio Sulpicio, urbe exturbavit, ac, lege lata, exsules fecit. Sulpicium etiam aslecuti equites, in Laurentinis paludibus iugulavere, caputque eius erectum, et ostentatum pro Rostris, velut omen imminentis proscriptionis, fuit. Marius post sextum consulatum, annoque septuagesimo nudus, ac limo obrutus, oculis tantummodo ac naribus eminentibus, extractus arundinero, circa paludem Maricae, in quam se, fugiens consectantes Sullae aequites, abdide rat, iniecto in collum loro, in carcerem Minturnensium, iussu Duumviri, perductus est. ad quem interficiendum missus cum gladio servus publicus, natione Germanus, qui forte ab imperatore eo bello Cimbrico captus erat, ut agnovit Marium, magno eiulatu expromenti indignationem casus tanti viri, abiecto gladio, profugit e carcere. Tum cives, ABHOSTE, misereri paullo ante principis viri, docti, instructum eum viatico, collataque veste, in navem imposuerunt. at ille, assecutus circa Aenariam filium, cursum in-Africam direxit; inopemque vitam in tugurio ruinarum Carthaginensium, toleravit; cum Marius, adspiciens Carthaginem, illa intuens Marium, alter alteri possent esse solatio.

2 Hoc primum anno sanguine Consulis Romani, militis im butae manus sunt: quippe Pompeius, collega Sullae, ab exercitu Cn. Pompeii proconsulis, seditione, sed quam dux creaverat, interfectus est. Non erat Mario, sulpicioque Cinna temperatior itaque cum ita civitas Italiae data esset, utin octo tribus contribuerentur novi cives; ne potentia eorum, et multirudo veterum civium dignitatem frangeret; plusque possent recepti in beneficium quam auctores beneficii; Cinna, in omnibus tribubus eos se distributerum, pollicitus est. quo nomine, ingentem cotius Italiae frequentiam in ut bem acciverat. e qua [orig: quâ] pulsus c llegae, optimatiumque viribus, cum in Campaniam tenderet ex auctoritate senatus, consulatus ei abrogatus est, suffectusque in eins locum Lucius

Cornelius Merula. flamen Dialis. HAEC INIURIA HOMINE, quam exemplo, dignior fuit.

3 Tum Cinna, corruptis primo centurionibus, ac tribunis, mox etiam, spe largitionis, militibus, ab eo exercitu, qui circa Nolam etat, receptus est. is cum universus in verba eius iurasser, rerinens insignia consulatus, patriae bellum intulit, fretus ingenti numero novorum civium, e quorum delectu trecentas amplius cohortes conscripserat, ac triginta legionum instar impleverat. Opue erat partibus, auctoricate, gratia [orig: gratiâ] cuius augendae, Caium Marium, cum filio, de exsilio revocavit, quique cum iis pulsi erant. Dum bellum autem infert patriae Cinna, Cnaeus Pompeius, Magni pater (cuius praeclara [orig: praeclarâ] opera [orig: operâ] bello Marsico praecipue circa Pricenum agrum, ut praescripsimus, usa erat respublica, quique Asculum ceperat circa quam urbem, cum in multis aliis regionibus exercitus dispersi forent, quinque et septuaginta civium Romanorum, amplius sexaginta milia Italicorum una [orig: unâ] die conflixerant) frustratus spe continuandi consulatus, ita se dubium, mediumque partibus praestitit, ut omnia ex proprio usu ageret, TEMPORIBUS QUE insidiari videretur, et huc atque illuc, unde spes maior affuisset potentiae se, exercitumque deflecteret; sed, ad ultimum magno atrocique proelio cum Cinna coflixit. Cuius commissi patratique sub ipsis moenibus sociisque urbis Romanae pugnantibus, spectantibusque, quam fuerit eventus exitiabilis, vix verbis ex primi potest. Post hoc, cum utrumque exercitum, velut parum bello exhaustum, laceraret pestilentia, Cnaeus Pompeius decessit: cuius interitus voluptas, amissorum aut gladio, aut morbo civium paene damno repensata est populusque Romanus, quam vivo iracundiam debuerat, in corpus mortui contulit Seu duae, seu tres Pompeiorum fuere familiae, primus eius nominis, ante annos fere centum sexaginta octo. Quintus Pompeiuscum Cnaeo Servilo consul fuit. Cinna et Marius, haud incruentis utrimque cerraminibus editis, urbem occupaverunt: sed prior ingressus Cinna de recipiendo Mario, legem tulit.

4 Mox Caius Marius, pestifero civibus suis reditu, intravit Moenia. nihil ila [orig: ilâ] victoria [orig: victoriâ] fuisset crudelius, nisi niox Sullana esset secuta. neque licentia [orig: licentiâ] immediocri

saevitum, sed excelsissimi quique eminentissimae civitatis viri variis suppliciorum generibus affecti, in iis consul Octavius, vir lenissimi animi. iussu Cinnae interfectus est Merula autem, qui se sub adventum Cinnae consulis abdieaverat, incisis venis, superfusoque altaribus sanguine, quos saepe pro salute reipublicae flamen Dialis precatus erat Deos, cos in exsecrationem Cinnae, partiumque eius tum precatus, optime de republica [orig: republicâ] meritum spiritum reddidit. Marcus Anronius, princeps civitatis atque eloquentiae, gladiis militum, quos ipsos Facundia sua [orig: suâ] moratus erat, iussu Marii Cinnaeque confossus est. Quintus Catulus, et aliarum virtutum, et belli Cimbricigloria [orig: Cimbricigloriâ] quae illi cum Mario communis fuerat, celeberrimus, cum ad mortem conquireretur conclusit se loco nuper calce, arenaque perpolito, illatoque, igni, qui vim odoris excitatet, simul exitiali hausto spiritu simul incluso suo. mortem magis voto, quam arbitrio inimicorum, obiit. Omnia erant praecipitia in republica, nec tamen adhuc quisquam inveniebatur. qui bona civis Romani aut donare auderet, aut petere sustineret. Postea id quoque accessir, ut Saevitiae caussam avaritia praeberet, et modus culpae expecuniae modo constitueretur, et qui fuisset locuples, fieret nocens, sui quisque periculi merces foret; nec quidquam videretur turpe, quod esset quaestuo sum.

5. Secundum deinde consulatum Cinna, et septimum Marius, In Priorum dedecus, iniit; cuius inicio, morbo orptessus, decessit, vit in bello hostibus, in otio civibus infestissimus, quetisque impatientissimus. In buius locum suffectus Valerius Flaccus, turpissimae legis auctor, qua [orig: quâ] creditoribus quadrantem solui iusserat: cuius facti merita eum poena intra biennium consecuta est. Dominante in Italia Cinna, maior pars nobilitatis ad Sullam in Achaiam, ac deinde post in Asiam perfugit.

6 Sulla interim, cum Mithridatis praefectis, circa Athenas Boeotiamque et Macedoniam, ita dimicavit, ut et Athenas reciperet, et plurimo circa multiplices Piraeei portus munitiones labore expleto, am plius ducenta milia hostium interficeret, nec minus multa caperet. Si quis hoc rebellandi rempus, quo Athenae oppugnataea Sulla sunt, impurat

Athenien sibus, nimirum veri, verostatisque ignarus est, adeo enim certa Atheniensium in Romanos fides fuit, ut semper et in omni re; quid quid sincera fide gereretur, id Romani Atti ca fieri praedicarent. Ceterum tum oppressi Mithridatis armis homines miserrimae conditionis; cum ab inimicis tenerentur, oppugna bantur ab amicis, et animos extra moenia; corpora, necessitati servientes, intra muros habebant. Trasgressus deinde in Asiam Sulla, parentem a nte omnia; supplicemque Mithridatem invenit, quem multatum pecunia ac parte navium, Asia, omnibusque aliis provinciis, quas armis occupaverat decedere coegit: captivos recepit. in perfugas noxiosque animad vertit: paternis, id est Ponticis, finibus contentum esse iussit. Caius Flavius Fimbria, qui praefectus equitum ante adventum Sullae, Valetium Flaccum, consularem virum; interfecerat, exercituque occuparo imperator appellatus; forte Mithridatem pepulerat proelio, sub advetu Sullae se ipse interemit, adolescens, quae pessime ausus ciat, fortiter exse cutus. Eodem anno Publius Laenas tribunus plebis Sextum Lucilium, qui priore anno tribunus plebis fuerat, saxo Tarpeio deiecit; et, cum collegae eius, quibus diem dixerat, metu ad Sullam profugissent, aqua ignique iis interdixit.

7. Tum Sulla, compositis transmarinis rebus, cum ad eum, primum omnium Romanorum, legati Parthorum venissent, et in iis qui dam Magi ex notis corporis respondissent, caelestem eius vitam, et memoriam futuram, revectus in Italiam; haud plura, quam triginta armatorum milia adversum ducenta milia amplius hostium exposuit Brundisii. Vix quidquam in Sullae operibus clarius duxerim, quam quod, cum per triennium Cinnanae, Marianaeque partes Italiam obsidereut, neque illaturum se bellum iis dissimulavit, nec, quod erat in manibus, omisit; existimavitque, ante Frangendum hostem, quam ulciscendum civem; repulioque externo metu, ubi, quod alienum esset, vicisset; superaret quod erat domesticum. Ante adventum Lucii Sullae Cinna, seditione orta, ab exercitu interemptus est, vir dignior, qui arbitrio victorum moreretur, quam iracundia militum: de quo vere dici potest, ausum eum, quae nemo auderet bonus, perfecisse, quae a nullo, nisi fortissimo, perfici possent; et fuisse eum in consultando temerarium; in exsequendo vitum. Carbo, nullo suffecto collega, solus toto anno consul fuit. Putares, Sullam venisse in Italiam; non belli vindicem sed

pacis auctorem: tanta cum quiete exercitum per Calabriam, Apuliamque cum singulari cura frugum, agrorum, hominum urbium, perduxit in Campaniam; tentavitque iustis legibus, et aequis conditionibus bellum componere: sed iis, quibus et pessima, et immodica cupiditas erat, non poterat pax placere. Crescebat interim in dies Sullae exercitus, confluentibus ad eum optimo quoque, et sanissimo. Felici deinde circa Capuam eventu scipionem Norbanumque Consules superat: quorum Norbanus, acie victus; Scipio, ab exercitu suo desertus, ac proditus, in violatus a Sulla dimissus est. adeo enim Sulla dissimilis fuit bellator, ac victor, ut, dum vincit, mitissimo ac iustissimo lenior, post victoriam iniquo fuerit crudelior. nam et Consul, ut praediximus, exarmatum Quintum Sertorium (pro quanti mox belli facem!) et multos alios, potitus eorum, dimisit in columes: credo, ut in eodem homine duplicis, ac diversi ssimi animi conspiceretur exemplum. Post victoriam, qua [orig: quâ] descendens montem Tisata cum Caio Norbano concurrerat Sulla, grates Dianae, cuius numini regio illa sacrata est, soluit; aquas, salubritate, in medendisque corporibus, nobiles; agtos omnes addixit Deae, huius gratae religionis memoria, et inscriptio, templi affixa posti, hodieque testatur aerea tabula.

8. Interea deinde consules Carbo tertium et Caius Marius septies consulis filius, annos natus viginti sex. vir animi magis, quam evi paterni, multa fortiterque molitus neque usquam inferior nomine consulis, apud Sacriportum pulsus a Sulla acie, Praeneste, quod ante natura munitum praefidiis firmaverat, se, exercitumque contulit. Ne quid umquam malis publicis deesset, in qua civitate semper virtutibus certatum erat, certabatur sceleribus; optimusque sibi videbatur, qui fuerat pessimus. Quippe, dum ad Sacriportum dimicatur, Damasippus praetor Domitium Scaevolam etiam Pontificem maximum, et divini, humanique iuris auctorem celeberrimum, et Caium Carbonem praetorium, consulis fratrem, et Antistium aedilitium, velut faventes Sullae partibus, in curia Hostilia trucidavit. Non perdat nobilissimi facti gloriam Calpurnia. Bestiae filia, uxot Antistii, quae, iugulato, ut praediximus, viro, gladio seipsam transfixit. quan tum huius gloriae famaeque accessit? nunc virture eminet, patria latet. At Pontius Telesinus, dux Samnitium, vir domi, bellique fortissimus, penitusque Romano nomini infestissimus, contractis circirer

quadraginta milibus fortissimae pertinacissimaeque in retinedis armis iuventutis, Carbone, ac Mario consulibus, ab hinc annos quadraginta Kalendis Novembribus, ita ad portam Collinam cum Sulla dimica vit, ut ad summum discrimen, et eum. et rempublicam perduceret: quae non maius periculum adiit. Hannibalis intra tertium miliarium castra conspicata, quam eo die, quo circumvolans ordines exereitus sui Telesinus, dictitansque adesse Romanis ultimum diem, vociferabatur eruendam delendamque urbem: adiciens, numquam desuturos raptos res Italicae libertatis lupos, nisi silva, in quam resugere solerent, esset excisa. Post primam demum horam noctis et Romana acies respiravit, et hostium cessit. Telesinus postera die semianimis repertus est, victoris magis, quam morientis, vultum praeferens: cuius abscissum caput ferri, gestarique circa Praeneste Sulla iussit. Tum demum, desperatis rebus suis, Caius Mariusadolescens per cuniculos, qui, miro opere fabricati, in diversas agrorum partes ferunt, conatus erumpere, cum fotamine e terra emersisset, a dispositis in id ipsum interemptus est. Sunt, qui sua manu: sunt, qui concurrentem mutuis ictibus enim minore fratre Telesino, una obsesso, et erumpente, occubuisse prodiderint. urcumque cecidit, hodieque tanta Patris imagine non oscuratur eius memoria. de quo iuvene quid existima verit Sulla, in promptu est. oc ciso enim demum eo, Felicis nomen assumpsit: quod quidem usurpasset iustissimo, si eun dem et vincendi, et vivedi finem habuisser. Oppugnationi autem Praenestis ac Marii praefuerat O fella Lucretius: qui, cum ante Marianarum fuisset partium, Pretor ad Sullam trans fugerat. Felicitatem diei, quo Samnitium. Telesinique pulsus est exercitus, Sulla perpetua [orig: perpetuâ] ludorum Circensium honoravit memoria, quibus sine nomine Sullanae victoriae celebrantut. Paullo ante, quam Sulla ad Sacripot tum dimicaret, magnificis proeliis partium cius viri hostium exercitum fuderant, duo Servilii apud Clusium, Metellus Pius apud Faventiam. Marcus Lucullus circa Fidentiam.

9. Videbantur finita belli civilis mala, cum Sullae crudelitate aucta sunt. Quippe, dictator creatus, (cuius honoris usurpatio per annos centum viginti intermissa. nam proximus post annum fuit, quam Hannibal Italia ex cesserat: ut appareat populum Romanum usum dictatoris non tam desiderasse, quam timuisse potestatem impetii, quo priores ad

vindicandam maximis periculis republicam usi fuerant) immodicae crudelitatis licentia usus est. Primus ille, et utinam ultimus, exemplum proscriptionis in venit, ut, in qua civitate, perulantis con vicii iudicium histrioni exoleto redditur, in ea, iugulati civis reipublicae constitueretur auctoramentum; plurimumque haberet, qui plurimos intermisset; neque occisi hostis, quam civis, uberius foret praemium; fieretque quisque merces mortis suae. Nec tamen in eos, qui contra arma tulerant, sed in multos insontes saevitum. a diectum etiam, ut bona proscriprorum vaenirent; exclusique paternis opibus liberi, etiam petendorum honorum iure prohiberentur; simulque, quod indignissimum est, senatorum filii et onera ordinis sustinerent, et iura perderent.

10. Sub adventum in Italiam Lucii Sullae, Cnaeus Pompeius, eius Pompeiifilius, quem magnificantissimas res in consulatu gessisse bello Marsico, praediximus, viginti tres annos natus, ab hinc annos centum tredecim privatis ut opibus, ita consiliis magna ausus, magnificeque conata exsecutus, ad vindicandam restituendamque dignitatem patriae, firmum ex agro Piceno, qui totus parernis eius clientelis refertus erat, contraxit exercitum. cuius viri magnitudo multorum voluminum instar exigit: sed operis modus paucis eum narrari iubet. Fuit hic genitus matre Lucilia, stirpis senatoriae, forma excellens, non ea, qua flos commendatur aetatis, sed ex dignitate, constantiaque in illam conveniens amplitudihe, fortunam quoque eius, ad ultimum vitae comitata est diem: innocentia eximius; sanctitate praecipuus, eloquentia medius; potentiae, quae honoris caussa ad eum deferrerur, non ut ab co occuparetur, cupidissimus; dux bello perltissimus; civis in toga (nisi ubi vereretur, ne quem haberet parem) modest ssimus; amicitiatum tenax, in offensis ex orabilis, in recon cilianda gratia fidelissimus, in accipien da satisfactione facillimus, Potentia sua numquam, aut raro ad impotentiam usus, pene omnium votorum expers, nisi numeraretur inter maxima, in civitate libera dominaque gentium, indignari, cum omnes cives iure haberet pares, quemquam aequalem dignitate conspicere. Hic, a toga virili assuetus commilitio prudentissimi ducis parenris sui, bonum, et capax recta discendi ingenium, singulari rerum militarium prudentia excoluit; ut a Sertorio Metellus laudaretur magis, Pompeius timeretur validius. Tum Marcus Perperna, praetorius, e

proscriptis, gentis clarioris, quam animi, Sertorium inter cenam Eroscae interemit, Romanisque certam victoriam, partibus suis excidium, sibi turpissimam mortem pessimo auctoravit facinore. Metellus et Pompeius ex Hispanis triumpharunt: sed Pompeius, hoc quoque triumpho, adhuc eques Romanus, ante diem, quam consulatum iniret, curru urbem invectus est, quem virum, quis non miretur, per tot extraordinaria imperia in summum fastigium evectum, iniquo tulisse animo, Caii Caesaris, in altero consulatu petendo, senatum populumque Romanum rationem habere? adeo famia liare est hominibus, omnia sibi ignoscere, aihil aliis remittere; et invidiam rerum non ad caussam, sed ad voluntatem, personasque dirigere. Hoc consulatu Pompeius tribunitiam potestatem restituit, cuius Sulla imaginem in iure reliquerar.

11. Dum Sertorianum bellum in Hispania geritur, sexaginta quatuor fugitivi e ludo gladiatorio Capua profugientes, duce Spartaco, raptis ex ea urbe gladiis, primo Vesuvium montem periere [orig: periêre], mox, crescente in dies multitudine, gravibus variisque casibus affecere [orig: affecêre] Italiam. quorum numerus in tantum adolevit, ut, qua ultimo dimicavere [orig: dimicavêre] acie, quadraginta milia hominum se Romano exercitui opposuerint. Huius patrati gloria penes Marcum Crassum fuit, mox Romanorum omnium principem. Converterat Cnaei Pompeii persona totum in se terrarum orbem. et per omnia maiore vi habebatur: qui cum consul perquam laudabiliter iurasset, se in nullam provinciam ex eo magistratu iturum, idque servasset, post biennium Aulus Gabinius tribunus legem tulit, ut, cum belli more, non latrociniorum, orbem classibus iam, non furtivis expeditionibus, piratae terrerent, quasdam etiam Italiae urbes diripuissent; Cnaeus Pompeius ad eos opprimendos mitteretur; essetque ei imperium aequum in omnibus provinciis cum proconsulibus, usque ad quinquagesimum miliarium a mari. quo Senatusconsulto paene totius terrarum orbis im perium uni viro deferebatur: sed tamen idem hoc ante biennium in Marci Antonii praetura decretum erat. sed interdum persona, ut exemplo nocet, ita invidiam auget, aut levat. in Antonio homines equo animo passi erant. raro enim invidetur eorum honoribus, quorum vis non timetur. contra, in iis homines extraordinaria reformidant, qui ea suo arbitrio aut deposituri, aut

retenturi videntut, et modum in voluntate habent. Dissuadebant optimates: sed consilia impetu victa sunt. Digna est memoria Quinti Catuli cum auctoritas, tum verecundia: qui cum, dissuadens legem, in concione dixisset, esse quidem praeclarum virum Cnaeum Pompeium, sed nimium iam liberae reipublicae neque omnia in uno reponenda; adiecissetque, Si quid huic acciderit, quem in eius locum substituetis? suc clamavit universa concio. Te, Quinte Catule. Tum ille, victus consensu omnium, et tam honorifico civitatis testimonio, e concione discessit. Hic hominis verecundiam, populi iustitiam mirari libet: huius quod non ultra contendit; plebis, quod dissuad entem, et adversarium voluntatis suae, vero testimonio fraudare noluit.

12. Per idem tempus Cotta iudicandi munus, quod Caius Gracchus, ereptum senatui, ad equites, Sulla ab illis ad senarum transtulerant, aequalite inter utrumque ordinem partitus est. et Otho Roscius lege sua equitibus in theatro loca restituit. At Cnaeus Pompeius, multis et praeclaris viris in id bellum aslumptis, de scriptoque in omnes recesius maris praesidio navium, brevi, inexsuperabili manu, terratum orbem liberavit, praedonesque per multe proelia multis locis victos, circa Ciliciam classe aggressus, fudit ac fugavit. et, quo maturius bellum, tam late diffusum, conficerer, reliquias eorum contractas, in urbibus, remotoque a mari loco, incerta sede constituit. Sunt qui hunc carpant. sed, quam quam in auctore satis rationis est, tamen ratio quemlibet magnum auctorem faceret. data enim facultate, sine rapto vivendi, rapinis arcuit. Cum esset in fine bellum Piraticum, et Lucius Lucullus, (qui, aute septem annos ex consulatu sortitus Asiam, Mithridati oppositus erat, magnasque ac memorabiles res ibi gesserat, Mithridatem saepo niultis locis fuderat, egregia Cyzicum liberarat victoria, Tigranem, regum maximum, in Armenia vicerat, ultimamque bello manum pene magis noluerat imponcre, quam non potuerat, qui, alioqui per amnia laudabilis, et bello pene in victus, pecuniae ex pellebatur cupidine) idem bellum adhuc administraret, Manilius tribunus plebis semper vaenalis, et alienae minister potentiae, legem tulit, ut bellum Mithridaticum per Cnaeum Pompeium administraretur. Accepta ea, ma gnisque certatum inter imperatotes iurgiis, cum Pompeius Lucullo infamiam pecuniae, Lucullus Pompeio interminatam cupiditatem obiceret imperii, neuterque ab eo, quod arguebatur

mentius argui posset. nam neque Pompeius, ut primum ad rempublicam aggressus est, quenquam animo parem tulit: et in quibus rebus primus esse debebat, solus esse cupiebat. neque eo viro quisquam, aut alia omnia minus, aut gloriam magis concupiit. in appetendis honoribus immodicus, in geren dis verecundissinius; ut qui eos, ut libentissime iniret, ita finiret aequo animo; et quod cupisset arbitrio suo sumere, alieno deponeret. et Lucullus, sum~us alioqui vir, profusae huius in aedificiis convictibusque, et apparatibus luxuriae primus auctor fuit: quem ob iniectas moles mari, et receptum suffossis montibus in terras mare, haud infacete Magnus Pompeins Xerxem togatum vocare assueverat. Per id tem pus a Quiuto Metello Creta insula in populi Romani potestatem redacta est, quae, ducibus Panare, et Lasthene, viginti quatuor milibus iuvenum coactis, velocitate pernicibus, armorum laborumque patientissimis, sagittarum usu celeberrimis, per trie~nium Romanos exercitus fatigaverat. Ne ab huius quidem usura gloriae temperavit animum Cnaeus Pompeius, quin victoriae partem conaretur vindicare, sed et Luculli et Metelli triumphum cum ipsorum singularis virtus, tum etiam invidia Pompeii apud optimum quemque fecit favorabilem.

13. Per haec tempora M. Cicero, qui omnia in crementa sua sibi debuit, vir novitatis nobilissimae, et, ut vita clarus, ita ingenio maximus, qui effecit, ne, quorum arma viceramus, eorum ingenio vinceremur; consul. Sergii Catilinae, Lentulique, et Cethegi, et aliorum utriusque ordinis virorum coniurationem singulari virtute, constantia, vigilia, curaq, eripuit. Catilina metu consularis imperii urbe pulsus est. Lentulus consularis, et praetoriterum, Cethegusque, et alii, clari nominis viri, auctore senatu, iusiu consulis, in carcere necati sunt, Ille senatus dies, quo haec acta sunt, virtutem Marci Catonis, iam multis in rebus conspicuam, atque praenitentem, altissime inluminavit. Hic genitus proavo Marco Catone, principe illo familiae Porciae, homo virtuti simillimus, et per omnia ingenio Diis, quam nominibus, propior, qui numquam recte fecit, ut facere videretur, sed quia alitet facere non poterat, cuique id solum visum est rationem habere, quod haberet iustitiam, omnibus humanis vitiis immunis, semper fortunam in sua potestare habuit. hic, tribunus plecbi designatus, adhuc admodum adolescens, cum alii suaderent, ut per municipia

Lentulus, co~iuratique custodirentur, paene inter ultimos inter rogatus sententram, tanta vi animi atque ingenii, iovectus est in coniurationem, ut ardore oris orationem omnium lenitatem suadentium, societate consilii, suspectam fecerit: sic impendentia ex ruinis incendiisque urbis, et commutatione status publici pericula exposuit, ita Consulis virrutem amplificavit, universus senatus in eius sententiam trau siret, animadvertendumque in eos quos praediximus, censeret; maiorque pars ordinis eius Catonem prosequerentur domum. At Catilina non seguius nota obiit, quam sceleris conandi consilia inieratiquippe, fortissime dimicans, quem spiritem sup plicio debuerat, supplicio reddidit,

14. Consulatui Ciceronis non mediocre adiecit decus natus eo anno divus Augustus abhinc annos octuaginta duos, omnibus omnium viris maguitudine sua inducturus caligine. Iam paene supervacaneum videri potest, eminentium ingeniorum notare tempora. quis enim ignorat diremptos gradibus aetatis floruisse hoc tempore ciceronem, Hortensium, saveque Crassum, Caronem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium, Caelium, Caluum, et proximum Ciceroni Caesarem; eorumque velut alumnos Corvinum, ac Pollionem Asinium, aemulumque Thucydidis Sallustium, auctoresque carminum Varronem, ac Lucretium, neque ullo in suscepti operis sui carmine minorem Catullum. Paene stulta est, inhaerentium oculis ingeniorum enumeratio, inter quae maxime nostri ae vi eminent, princeps carminum Virgilius Rabiriusque et consecutus Sallustium Livius, Tibullusque, et Naso, perfectissime in forma operis sui. nam Vivorum ut magna admiratio, ita censura difficilis est.

15. Dum haec in urbe, Italiaque geruntur, Cnaeus Pompeius memorabile adversus Mirhridatem, qui post Luculli profectionem magnas novi exercitus vires reparaverat, bellum gessit. At rex, fusus fugatusque et omnibus exutus copiis, Armeniam Tigranemque socerum petit, regem eius temporis, nisi quia Luculli armis erat infractus, potentissimum. Simul itaque duos persecutus Pompeius, intra vit Armeniam. prior filius Tigranis, sed discors patris, pervenlt ad Pompeium, mox ipse supplex, et praesens se regnu~que ditioni eius permisit, prefatus neminem alium, neque Romanum, neque ullius gentis vitum, suturum fuisse, cuius se sotietati commissurus foret, quam Cnoeum Pompeium, proinde omnem sibi vel adversam, vel secundam, cuius auctor ille

esset, fortunam tolerabilem futuram: non esse turpe, ab eo vinci, quem vincere esset nefas: neque ei inhoneste aliquem summitti; quem fortuna super omnes extulisset. Servatus regi honos imperii, sed maltato ingenii pecuvia: quae omnis, sicuti Pompeio moris erat, redacta in quaestoris potestatem, ac publicis descripta litteris Syria, aliaeque, quas occupaverat, provinciae, creptae, et aliae restitutae populo Romano, aliae tum in eius potestatem redactae, ut Syria, quae tum primum facta est stipendiaria. Finis imperii regis terminatus Armenia.

16. Caesare postremo consule, inter cum, et Cnaeum Pompeium, et Marcum Crassum inita potentiae societas, quae urbi orbique rerrarum, nec minus, diverso quoque tempore, ipsis exitiabilis fuit. Hoc consilium sequendi Pompeius caussam habuerat, ut tan dem acta in transmarinis provinciis, quibus, ut praediximus, multi obtrectabant, per Caesarem confirmarentur consulem: Caesar autem, quod animadvertebat se, cedendo Pomperi gloriae, aucturum suam, et, indivia communis potentiae in illum relegata, confirmaturum vires suas: Ctassus, ut, quem principatum solus assequi non poterat, auctoritate Pompeii, viribus teneret Caesaris. Affinitas etiam inter Caesarem, Pompeiumque contracta nuptiis. quippe filiam Caii Caesaris Cnaeus Magnus duxit uxorem. In hoc consulatu Caesar legern tulit, ut ager Campanus plebi divideretur, suasore legis Pompeio. ita circiter viginti milia civium eo deducta, et ius ab his restitutum, post annos circiter centum quinquaginta duos, quam bello Punico ab Romanis Capua in formam praefecturae redacta erat. Bibulus collega Caesaris, cum actiones eius magis vellet impedire, quam posser, maiore parte anni domi se tenuit. quo facto, dum augere vult invidiam collegae, auxit potentiam. Tum Caesari decretae in quinquennium Galliae.

17. Per idem tempus Publiuz Clodius, homo nobilis, disertus, audax, qui neque dicendi, neque faciendi ullum nisi quem vellet, nosset modum, malorum propositorum exsecutor acerrimus, infamis etiam sororis stupro et actus incesti reus, ob initum inter religiosissima Populi Romani sacra adultetium; cum graves inimicitias cum Marco Cicerone exerceret, quid enim inter tam dissimiles amicum esse poterat?) et a patribus ad plebem transiret,

legem in tribunatu tulit: Qui civem Romanum damnatum interemisset, ei aqua et igni interdiceretur. Cuius verbis, etsi non nominabatur Cicero, tamen solus petebatur. ita vir optime meritus de republica conservatae patriae pretium calamitate exsilii tulit. Non caruerunt suspicione oppressi Ciceronis Caesar et Pompeius. Hoc sibi contraxisse videbatur Cicero, quod inter viginti viros dividendo agro Campano esse noluisset. Idem intra biennium, sera Cnaei Pompeii cura [orig: curâ], verum et cupito interitu, votisque Italiae, ac decretis senatus, virtute atque actione Annii Milonis, tribuni plebis dignitati patriaeque restitutus est. Neque, post Numidici exsilium, aut reditum, quisquam aut expulsus invidiosius, aut receptus est laetius. Cuius domus, quam infeste a Clodio disiecta erat, tam speciose a senatu restituta est. Idem Publius Clodius in senatu, sub honorificentissimo ministerii titulo, Marcum Caronem a republica [orig: republicâ] relegavit. quippelegem tulir, ut is quaestor cum iure praetorio, adiecto etiam quaestore, mitteretur in insulam Cyprum, ad spoliandum regno Ptolomaeum, omnibus morum vitiis eam contumeliam meritum. sed ille, sub adventum Catonis, vitae suae vim intulit: unde pecuniam longe sperata [orig: speratâ] maiorem Cato Romam retulit: cuius integritatem laudari nefas est:\ insolentia pene argui potest, quod, una cum consulibus ac senatu effusa civitate, obviam cum per Tiberim subiret navibus, non ante is egressus est, quam ad eum locum pervenit, ubi erat exponenda pecunia.

18. Cum deinde immanes res, vix multis voluminibus explicandas, Caius Caesar in Gallia ageret; nec contentus plurimis, ac felicissimis victoriis, innumerabilibusque caesis, et aptis hostium milibus, etiam in Britanniam transiecisset exercitum, alterum pene imperio nostro, ac suo quaerens orbem: invictum par consulum Cuaeus Pompeius, et Marcus Crassus, alterum iniere consulatum, qui neque petitus honeste ab his, neque probabiliter gestus est. Caesari, lege quam Pompeius ad populum tulit, prorogarae in idem spatium temporis provinciae: Crasso, bellum Parthicum in animo molienti, Syria decreta. qui vir. cetera fanctissimus, immunisque voluptatibus, neque in pecupia, neque in gloria concupiscenda [orig: concupiscendâ] aut modum norat, aut capiebat terminum. hunc proficiscentem in Syriam

diris cum ominibus, tribunipl. frustra retinere conati. quorum exsecrationes si in ipsum tantummodo valuissent, utile imperatoris damnum salvo exercitu fuisset reip. Transgressum Euphratem Crassum, petentemque Seleuciam, circumfufis immanibus copiis equitum, rex Orodes una cum parte maiore Romani exercitus interemit. reliquias legionum Caius Cassius, atrocissimi mox auctor facinoris, tum quaestor, conservavit; Syriamque adeo in Pop. Romani potestate retinuit, ut transgressos in eam Parthos, felici rerum eventu fugaret, ac funderet. Per haec, insequentiaque, et quae praediximus, tempora, amplius quadraginta millium hostium a Caio Caesare caesa sunt, plura capta. pugnatum saepe directa acie, saepe in agminibus, saepe cruptionibus. bis penetrata Britannia. novem denique aestatibus, vix ulla [orig: ullâ] non iustissimus triumphus emeritus. Circa Alexiam vero tantae res gestae, quantas audire, vix hominis; perficere, pene nullius, nisi Dei, fuerit. Septimo ferme anno Caesar morabatur in Gallis, cum medium iam ex invidia [orig: invidiâ] Pompei male cohaerentis inter Cnaeum Pompeium, et Caicum Caesarem concordiae pignus, Iulia, uxor Magni, decessit; atque omnia inter destinatos tanto discrimine duces dirimente fortuna [orig: fortunâ], filius quoque parvus Pompeii, Iulia natus, intra breve spatium obiit. Tum, in gladios, caedesque civium furente ambitu, cuius neque finis reperiebatur, nec modus, tertius consulatus soli Cnaeo Pompeio, etiam adversantium antea dignitati eius, iudicio delatus est. cuius ille honoris gloria, veluri reconciliatis sibi optimatibus, maxime a Caio Caesare alienatus est. sed eius consulatus omnem vim in coercitionem ambitus exercuit.

19. Quo tempore Publius Clodius, a Milone, candidato consulatus, exemplo inutili, facto salutari reip. circa Bovillas, contracta ex occursu rixa, iugularus est. Milonem reum non magis invidia facti, quam Pompei damnavit voluntas. quem quidem Marcus Cato palam lata absolvit sententia. quam si maturius tulisset, non defuissent, qui sequerentur exemplum; probarentque eum civem occisum, quo nemo perniciosior reipublicae, neque bonis inimicior vixerat.

ntinitia, cum iustissimus quisque et a Caesare, et a Pompeio vellet dimitti exercitus. quippe Pompeius in secundo consulatu Hispanias sibi decerni voluerat, easque per triennium absens ipse, ac praesi dens urbi, per Afranium, et Petreium, consularem, ac praetorium, legatos suos administrabat; et iis, qui a Caesare dimittendos exercitus contendebant, assentabatur; iis, qui ab ipso quoque, adversabatur. qui si ante biennium, quam ad arma itum est, perfectis muneribus theatri, et aliorum operum, quae ei circumdedit, gravissima tentatus valetudine, decessisset in Campania [orig: Campaniâ], (quo quidem tempore universa Italia vota pro salute eis, primo omnium civium, suscepit) defuisset fortunae destruen di eius locus; et, quam apud superos habuerat magnitudinem, inlibatem detulisset ad inferos. Bello autem civili, et tot, quae deinde per continuos viginti annos consecuta sunt, malis, non alius maiorem, flagrantioremque, quam Caius Curio, tribunus plebis subiecit facem, virnobilis, eloquens, audax, suae, alienaeque, et fortunae, et pudicitiae prodigus, homo ingeniosissime nequam, et facundus malo publico: cuius animo, voluptatibus, vellibidinibus, neque opes ullae, neque cupiditates sufficere possent, hic primo pro Pompeii partibus, id est. ut tunc habebatur, pro republica, mox, simulatione, contra Pompeium et Caesarem, sed animo pro Caesare stetir. id gratis, an accepto centies sestertium, fecerir, ut accepimus, in medio relinquemus. ad ultimum, saluberrimas; et coalescentis condiciones pacis, quas et Caesar iustissimo animo postulabat, et Pompeius aequo recipiebat, discussit, ac rupit; unice cavente Cicerone concordiae publicae. Harum, praeteritarumque rerum ordo cum iustis aliorum voluminibus promitur, tum, uti pero, nostris explicabitur. Nunc proposito operi sua forma reddatur, si prius gratulatus ero Quinto Catulo, duobus Lucullis, Metelloque et Hortensio; qui cum sine invidia in republica floruissent, eminuissentque sine periculo; quieta [orig: quietâ], aut certe non praecipitata [orig: praecipitatâ], fatali ante initium bellorum civilium morte functisunt.

21. Lentulo, et Marcello Consulibus, post urbem conditam annis septingentis tribus, et anno octuagesimo octavo, quam tu, (Matce Vinici,) consulatum inires, bellum civile exarsit. Alterius ducis caussamelior videbatur,

alterius erat firmior hic omnia speciosa, illic valentia. Pompeium senatus auctoritas, Caesarem militum armavit fiducia. Consules, senatusque caussae, non Pompeio, summam imperii detulerunt. Nihil relictum a Caesare, quod, servandae pacis caussa, tentari posset. nihil receptum a Pompeianis; cum alter consul iusto esset ferocior; Lentulus vero salva republica salvus esse non posset; Marcus autem Cato moriendum ante, quam ullam condicionem civis accipiendam reipublicae, contenderet. Vir antiquus et gravis, Pompeii partes laudaret magis; prudens sequeretur Caesaris; et illa gloriosa, haec terribiliora duceret. Ut deinde, spretis omnibus, quae Caesar postulaverat, tantummodo, contentus cum una legione titulum retinere provinciae, privatus in urbem veniret, et se inpetitione consulatus suffragiis Populi Romani committere decreverit. Ratus bellandum Caesar, cum exercitu Rubiconem transiit: Cnaeus Pompeis, consulesque, et maior pars senatus, relicta urbe; ac deinde Italia, transmisere Dyrrhachium. At Caesar Domitio, legionibusque Corfinii, quae uva cum eo fuetant, poritus, duce aliisque, qui voluerant abire ad Pompeium; sine dilatione dimissis, persecutus Brundisium, ita ut appareret, malle integris rebus, et condicionibus finire bellum, quam opprimere fugientes, cum transgressos reperisset Consules in urbe revertit: redditaque ratione consiliorum suorum in senatu et in concione, ac misertimae ne cessitudinis, cum alienis armis ad arma compulsus esset, Hispanias petere decrevit. Festinationem itineris eius aliquamdiu morata Missilia est; fide melior, quam consilio prudentior, intempestius principalium armorum arbitria captans; quibus ii se debent interponere, qui non parentem coercere possunt. Exercitus deinde, qui lnb Afranio consulari, ac Perteio praetorio fuerat, ipsius adventu, vigore, ac fulgore occupatus, se Caesati tradidit. Uterque legatorum, et quisquis cuiusque ordinis sequieos voluerat, remissi ad Pompeium. Proximo anno, cum Dyrrhachium, ac vicina ei urbi regio, castris Pomperi teneretur, (qui, accitis ex omnibus transmarinis provinciis legionibus, equitum ac peditum auxiliis, regumque et tetrarcharum, simulque dynastarum copiis, immanem exercitum confecerat, et mare praesidils classium, ut rebatur, sepserar, quo minus Caesar legioner

posset transmittere) sua [orig: suâ] et celeritate, et fortuna C. Caesar usus, nihil in mora habuit, quo minus et, cum vellet, ipse, exercitusque classibus perveniret, et primo pene castris Pompeii sua iungeret, mox etiam obsidione munimentisque cum complecteretur. Sed inopia obsidentibus, quam obsessis, erat gravior. Tum Balbus Cornelius, excedente humanam fidem temeritate, ingressus castra hostium, saepiusque cum Lentulo collocutus consule, dubitante quanti se venderet, illis incrementis fecit viam, quibus non Hispaniae suae natus, sed Hispanus in triumphum, et pontificatum assurgeret, fieretque ex privato consularis. Variatum deinde proeliis, sed uno longe magis Pompeianis prospero, quo graviter impulsi sunt Caesaris milites.

22. Tum Caesar cum exercitu fatalem victoriae suae Thessaliam petiit. Pompeius, longe diversa aliis suadentibus, (quorum plerique hortabantur, ut in Italiam transmitteret: neque hercule quidquam partibus illis salubrius fuit: alii, ut bellum traheret, quod dignatione partium indies ipsis magis prosperum fieret) usus impetu suo, hostem secutus est. Aciem Pharsalicam, et illum cruentissimum Romano nomini diem, tantumque utriusque exercitus profusum sanguivis, et collisa inter se duo reipublicae capita, effusumque alterum Romani imperii lumen, tot ralesque Pompeianarum partium caesos viros, non recipit enarranda hic cripturae modus. Illud notandum est: ut primum Caius Caesar inclinatam vidit Pompeianorum aciem, neque prius, neque antiquius quidquam habuit, quam in omnes partes (ut militari et verbo, et consuetudine utar) dimitrerer. Pro dii immortales, quod huius voluntatis erga Brutum suae postea vir tam mitis pretium tulit! Nihililla victoria mirabilius, magnificentius, clarius fuit; quando neminem, nisi acie consumptum, civem patria desideravit: sed munus misericordiae corrupit perrinacia, cum libentius vitam victor iam daret, quam victi acciperent. Pompeius, profugiens cum duobus Lentulis consularibus, Sextoque silio, et Favonio praetorio, quos victo comites ei fortuna aggregaverat; aliis ut Parthos, aliis ut Africam peteret, (in qua fidelissimum partium suarum haberet regem

Iubam) suadentibus, Aegyptum petere proposuit, memor beneficiorum, quae in patrem eius Ptolomaei, qui tum puero, quam iuveni, propiorregnabar, Alexandriae contulerat. Sed quis in adversis beneficiorum servat memoriam? aut quis ullam calamitosis deberi putat gratiam? aut quando fortuna non mutat fidem? Missi itaque ab rege, qui venientem Cnaeum Pompeium (is iam a Mitylenis Corneliam uxorem receptam in navem, fugae comitem habere coeperat) consilio Theodoti, et Achillae exciperent, hortarenturque, ut ex oneraria [orig: onerariâ] in eam navem, quae obviam processerat, transcenderet. quod cum fecisset, princeps Romani nominis, imperio, arbitrioque Aegyptii mancipii, Caio Caesare, Publio Servilio Consulibus, iugulatus est. Hic, post tres consulatus, et totidem triumphos. domitumque terrarum orbem sanctissimi, ac praestantissimi viri, in id evecti, super quod ascendi non potest, duodesexagesimum annum agentis, pridie natalem ipsius, virae fuit exitus: in tantum in illo viro a se discordante fortuna, ut, cui modo ad victoriam terra defuerat, deesset ad ad sepulturam. Quid aliud, quam nimium occupatos dixerim, quos in aetate et tanti, et paene nostri saeculi, viri fefellit quinquennium? cum a Caio Atilio, et Quinto Servilio consulibus tam facilis esset annorum digestio. quod adieci, non ut arguerem, sed ne arguerer. Non fuit maior in Caesarem, quam in Pompeium fuerat, regis eorumque, quorum is auctoritate regebatur, fides, quippe cum venientem cum rentassent insidiis, ac deinde bello lacessere auderent, utrique summo imperatorum, alteri superstiti meritas poenas luere [orig: luêre] suppliciis. Nusquam erat Pompeius corpore, adhuc ubique Iubae nomine: quippe ingens partium eius favor bellum excitaverat Africum, quod ciebat rex Iuba, et Scipio, vir consularis, ante biennium, quam exstingueretur Pompeius, lectus ab eo socer. eorumque copias auxerat Marcus Cato, ingenricum difficultate itinerum locorumque inopia, perductis ad eos legionibus: qui vir, cum summum ei a militibus deferretur imperium, honoratiori parere maluit. Admonet promissae brevitatis fides quanto omnia transcursu dicenda sint. Sequens fortunam suam Caesar, pervectus in Africam, quam occiso Curione, Iulianarum duce partium,

Pompeiani obtinebant exercitus, ibi primo varia fortunam expugnavit via, inclinataeque hostium copiae. Nec dissimilis ibi adversus victos, quam in priores, clementia Caesaris fuit. Victorem Africani belli Caium Caesarem gravius excepit Hispaniense, (nam victus ab eo Pharnaces vix quidquam gloriae eius adstruxit) quod Caius Pompeius, Magni filius, adolescens, impetus ad bella maximi, ingens ac terribile confluxerat, undique ad eum adhuc paterni nominis magnitudinem sequentium, ex toto orbe terrarum auxiliis confluentibus. Sua Caesarem in Hispaniam comitata fortuna est. sed nullum umquam atrocius periculosiusque ab eo initum proelium, adeo ut plus quam dubio Marte, descenderet equo, consistensque ante recedentem suorum aciem, increpita prius fortuna, quod se in eum servasset exitum, denuntiaret militibus, vestigio senon recessurum: proinde viderent, quem, et quo loco Imperatorem deserturi forent. verecundia magis, quam virtute, acies restitutae certatum a duce, quam a milite, fortius. Cncius Pompeius, gravis vulnere inventus, inter solitudines avias interemptus est. Labienum, Varumque acies abstulir.

23. Caesar, omnium victor, regressus in urbem, (quod humanam excedat fidem,) omnibus, qui contra se arma tulerant, ignovir magnificentissimisque gladiatorii muneris, qaumachiae, et equitum peditumque, simul elephantorum certaminis spectaculis, epulique per multos dies dati celebratione, replevit eam. Quinque egit triumphos. Gallici apparatus ex citro, Pontici ex acantho, Alexandrini restudine, Africi ebore, Hispanensis argento rasili constitir. Pecunia, ex manubiis lata, paullo amplius series millies sestertium. Neque illi tanto viro, et tam clementer omnibus victoriis suis uso, plus quinque mensium principalis quies contigit: quippe cum mense Octobri in urbem revertisset; idibus Martiis, coniurationis auctoribus Bruto et Cassio (quorum alterum, promittendo consulatum non obligaverat, contra, differen do Cassium offenderat, adiectis etiam consiliariis caedis familiarissimis omnium, et fortuna partium cius in summum evectis fastigium, Decimo Bruto, et Caio Trebonio, aliisque clarinominis viris) interemptus est. cui magnam invidiam

conciliarat Marcus Antonius, omnibus audendis paratissimus, consulatus collega, imponendo capiti eius Lupercalibus sedentis pro Rostris insigne regium, quod ab eo ita repulsum erat, ut non offensus videretur. Laudandum experientia consilium est Pansae atque Hirtii, qui semper praedixerant Caesari, ut principatum, armis quaesitum, armis teneret, ille, dictitans, mori se, quam timeri malle, dum clementiam, quam praestiterat, exspectat, incautus ab ingratis occupatus est, cum quidem plurima praesagia atque indicia dii immortales futuri obtulissent periculi. nam et naruspices praemonuerant, ut diligentissime iduum Martiarum caveret diem; et uxor Calpurnia, territa nocturno visu, ut ea die domi subsisteret, orabat, et libelli, coniurationem nuntiantes, dati, neque ab eo protinus lecti erant. Sed profecto ineluctabilis fatorum vis, cuius cum fortunam mutare constituit, consilia corrumpit. Quo anno id patravere facinus; Brutus, et Caius Cassius, praetores erant, Decimus Brutus consul designatus. Hi una cum coniurationis globo, stipati gladiatorum Decimi Bruti manu, Capitolium occupavere [orig: occupavêre], cum consul Antonius, (quem cum simul interimendum censuisset Cassius, testamentumque Caesaris abolendum, Brutus repugnaverat; dictirans, nihil amplius civibus praetertyranni, ita enim appe lari Caesarem facto eius expediebat, petendum esse sanguinem) convocato Senatu, cum iam Dolabella, quem substituturus sibi Caesar designaverat consulem, fasces atque insignia corripuisset consularia, velut pacis au ctor, liberos suos obsides in Capitolium misit, fidemque descendendi tuto interfectoribus Caesaris dedit: et illud decreti Atheniensium celeberrimi exemplum, relatum a Cicerone, oblivionis praeteritarum rerum, decreto Patrum comprobatum est.

24. Caesaris deinde restamentum apertum est, quo Caium Octavium, neporem sororis suae Iuliae, adoptabat; de cuius origine, etiamsi praeventis pauca dicenda sunt. Fuit Caius Octavius, ut non patricia [orig: patriciâ], ita admodum speciosa equestri genitus familia gravis, sanctus, innocens, dives. ic praetor inter nobilissimos viros creatus, primo loco, cum ei dignatio Iulia genitam Ariam conciliasser uxorem, ex eo honore sorxitus Macedoniam, appellatusque in

ea Imperator, decedens ad petitionem consulatus obiie, praetextato relicto filio, quem Caius Caesar, maior eius avunculus, educatum apud Philippum Vitricum, dilexit ut suum, natumque annos octodecim, Hispaniensis militiae asse curum se postea comitem habuit, nun quam aut alio usum hospitio, quam suo, aut alio vectum veh iculo: ponrificatusque sacerdotio puerum honoravit. Et pacatis bellis civilibus, ad erudiendum liberali. disciplinis singularis indolem iuvenis, Apolloniam eum in studia miserat, mox belli Getici, ac deinde Parthici habiturus commilitonem. Cui ut est nuntiatum de cae de avunculi, cum protinus ex vicinis legionibus centuriones suam, suorumque militum operam ei pollicerentur; neque eam spernendam Saluidienus, et Agrippa dicerent; ille festinans pervenire in urbem omnem ordinationem et necis et restamenti Brundisii comperit. Cui adventanti Romam, immanis amicorum occurrit frequentia: et, cum intraret urbem, Solis orbis super caput eius, curvatus aequaliter, rotundatusque in colorem arcus, veluti coronam tanti mox viri capiti imponens, conspectus est. Non placebat Ariae matri Philippoque vitrico, adiri nomen invidiosae fortunae Caesaris: sed asserebant salutaria reip. terrarum que orbis fata conditorem, conservatoremque Romani nominis, Sprevit itaque caelestis animus humana consilia: et cum periculo porius summa, quam tuto humilia, proposuit sequi, maluitque anunculo, et Caesari de se, quam vitrico, eredere; dictitaus, nefas esse, quo nomine Caesari diguus esset visus, semetipsum videri indignum. Hunc protinus Antonius consul superbe excipir: (neque is erat contemptus, sed metus) vixque admisso in Pompeianos hortos, loquendi secum tempus dedit; mox etiam, velut insidiis eius petitus, sceleste insimulare coepit: in quo turpiter deprehensa eius vanitas est.

25. Aperte deinde Antoniiac Dolabellae consulum ad nefandam dominationem erupit furor. sestertium septies millies depositum a Caio Caesare ad aedem Opis, occupatum ab Antonio, actorum eiusdem, insertis falsis, civitatibusque corruptis, commentariis. Atque omnia pretio temperata, vendente rempublicam consule. Idem, provinciam Decimo Bruto designato coaluli decretam, Galliam

occupare pare statuit: Dolabella transmarinas decrevit sibi: interque naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odium, eoque Caius Caesar iuvenis quotidianis Antonii petebatur insidiis. Torpebat oppressa dominatione Antonii civitas, Indignatio, et dolor omnibus, vis ad resistendum nulli aderat, cum Caius Caesar, decimum nonum annum ingressus, mira ausus, ac summa consecutus; privato consilio, maiorem Senatu pro republica animum habuit. primumque a Calatia, mox a Casilino veteranos excivit paternos. Quorum exemplum secuti alii, brevi in formam iusti coiere [orig: coiêre] exercitus. mox, cum Antonius occurrisset exercitui, quem ex transmarinis provinciis Brundisium venire iusserat, legio Matria, et Quarta, cognita et senatus voluntate, et tantiiuvenis indole, sublatis signis, ad Caesarem se contulerunt. Eum senatus, honoratum equestri statua, quae hodieque in Rostris posita aetatem eius scriptura indicat, (qui honor non alii, per trecentos annos, quam Lucio Sullae, et Cnaeo Pompeio, et Caio Caesari contigerat) propraetorem una cum consulibus designatis, Hirtio et Pansa, belium cum Antonio gerere iussit. Quod ab eo, annum agenre vicesimum, fortissime circa Mutinam administratum est, et Decimus Brutus obsidione liberatus; Antonius turpi ac nuda fuga coactus deserere Italiam: consulum adrem alter in acie, alter post paucos dies ex vulnere mortem obiit.

26. Omnia ante, quam fugaretur Anronius, honorifice a tenatu in Caesarem, exer citumque eius decreta sunt maxime auctore Ciceron sed, ut recessit metus, erupit voluntas, prorinusque Pompeianis partibus rediit animus. Bruto, Cassioque provinciae, quas iam ipsi, sine ullo Senatusconsulto, occupaverant, decretae. laudati, quicumque his se exercitus tradidislent. omnia transmarina imperia eorum commissa arbitrio. quippe Marcus Brutus, et Caius Cassius, nunc meruentes arma Antonii, nunc, ad augendam eius in vidiam, simulantes se metuere, testati edictis, libenter se velin perpetuo exsilio victuros, dum respublicae constaret concordia, nec ullam belli civilis praebituros materiam, Plurimum sibi honoris esse in conscientia facti sui, profecti urbe atque Italia intento ac

parianimo, sine auctoritate public a, provincias, exercitusque occupaverant; et, ubicumque ipsi essent, praetexentes esse rempublicam; pecunias etiam, quae ex transmarinis provinciis Romam ab quaestoribus deportabantur, a volentibus accepetant. quae omnia senatus decretis comprehensa, et comprobata sunt. Et Decimo Bruto, quod alieno beneficio viveret, de cretus triumphus. Pansae, atque Hirtii corpora publica [orig: publicâ] sepultura [orig: sepulturâ] honorata. Caesaris adeo nulla habita mentio, ut legati, qui ad exercitum eius missi erant, iuberentur, summoto eo, milites alloqui. Non fuit tam ingratus exercitus, quam fuerat senatus. nam, cum eam Iniuriam dissimulando Caesar ferret, negavere milites, sine Imperatore suo ulla se audituros mandata. Hoc est illud rempus, quo Cicero, insito amore Pompeianarum partium. Caesarem laudandum, et tollendum censebat; cum aliud diceret, aliud intelligi vellet.

27. Interim Antonius, fuga [orig: fugâ] transgressus Alpes, primo per colloquia repulsus a Marco Lepido, qui pontifex maximus in Caii Caesaris locum furto creatus, decreta [orig: decretâ] sibi Hispania [orig: Hispaniâ], adhuc in Gallia [orig: Galliâ] morabatur: mox saepius in conspectum veniens militum, cum et Lepido omnes imperatores forent meliores, et multis Antonius, dum erat sobrius, per aversa castrorum proruto vallo militibus receptus est: qui Titulo imperii ce debat Lepido; cum summa virium penes eum foret. Sub Antonii ingressum in castra Inventius Laterensis, vir Vita ac morte consentaneus, cum acetrime suasisset Lepido, ne se cum Antonio, hoste iudicato, iungeret, irritus consilii, gladio se ipse transfixit Plancus deinde, dubia [orig: dubiâ], id est so â fide, diu, quarum esset partium, secum luctatus, ac sibi difficile consentiens, et nunc adiutor Decimi Bruti, designati consulis: collegae sui, senatuique selitteris venditans, mox eiusdem proditor; Asiniusautem Pollio, firmus proposito, et lulianis partibus fidus, Pompeianis adversus; uterque exercitus tradidere Antonio. Decimus Brutus, desertus primo a Planco, post eriam insidiis eiusdem petitus, paullatim relinquente eum exercitu, fugiens, inhospitis cuiusdam, nobilis viri, nomine Cameli, domo ab iis, quos miserat Antonius, iugulatus est; Iustissimasque optime de se merito viro Caio Caesari poenas dedit: cuius cum primus omnium amicorum fuisset, interfector

fuit, et fortunae, ex qua [orig: quâ] fructum tulerat, invidiam in auctorem relegabat, censebatque aequum, quae acceperat a Caesare, retinere; Caesarem, qui illa dederat, perisse. Haec sunt tempora, quibus M. Tullius continuis actionibus aeternas Antonii memoriae inussit notas. sed hic fulgentissimo et caelesti ore; at tribunus Canutius continua rabie lacerabat Antonium. Utrique vindicta libertatis morte sterit, sed tribuni sanguine commissa proscriptio, Ciceronis vel satiato Antonio poena finita. Lepidus deinde a senatu hostis iudicatus est, ut ante fuerat Antonius. Tum inter cum, Caesaremque, et Antonium, commercia epistolarum; et condicionum iacta mentio, cum Antonius et subinde Caesarem admoneret, quam inimicae ipsi Pompeianae partes forent; et in quod iam emersissent fastigium; et quanto Ciceronis studio Brutus Cassiusque attollerentur; denuntiaretque, se cum Bruto Cassioque qui iam decem et septem legionum potentes erant, iuncturum vires suas, si Caesar eius aspernaretur concordiam; diceretque plus Caesarem patris, quam se amici ultioni debere. tum inita potentiae societas, et hortanribus, orantibusque exercitibus, inter Antonium etiam, et Caesarem facta affinitas, cum esset privigna Antonii desponsa Caesari. consularumque iniit Caesar pridie, quam vigintiannos impleret. X. Kalendas Octobres, cum collega Quinto Pedio, post Urbem conditam annis septingentis novem, ante septuaginta duos, quam tu, Marce Vinici, consulatum inires. Vidit hic annus Ventidium, per quam urbem inter captivos Picentium in triumpho ductus erat, in ea consularem praetextam iungenrem praetoria. Idem hic postea triumphavit.

Furente deinde Antonio, simulque Lepido, quorum uterque, ut praediximus, hostes indicati erant, cum ambo mallent sibi nuntiari quid passi essent, quam quid emeruissent, Repugnante Caesare, sed frustra adversus duos, instauratum Sullani exempli malum, proscriptio. Nihil tam indignum illo tempore fuir, quam quod aut Caesar aliquem proscribere coactus est; aut ab illo Cicero pro scriptus est; abscissaque scelere Antonii voxpublica est, cum eius salutem nemo defendisset, qui per tot annos et publicam civiratis, et privatam civium defenderat. Nihil tamen egisti, Marce Antoni: (cogit enim excedere propositi formam

operis, erumpens animo ac pectore indignatio) nihil, inquam, egisti, mercedem caelestissimi oris, et clarissimi capitis abscissi numerando, auctoramentoque funebri ad conservatoris quondam reipublicae tantique consulis irritando necem. Rapuisti ru Marco Ciceroni lucem solicitam, et aetatem senilem, et vitam inferiorem te, principe, quam sub te Triumviro mortem: famam vero gloriamque factorum atque dictorum adeo non abstulisti, ut auxeris. Vivit, vivetque per omnium saeculorum memoriam. Dumque hoc vel forte, vel providentia, vel utcumque constitutum, rerum naturae corpus, quod ille paene solus Romanorum animo vidit, ingenio complexus est, eloquentia illuminavit, manebit incolume: comitem aevi sui laudem Ciceronis trahet: omnisque posteritas illius in te scripta mirabitur, tuum in eum factum exsecrabitur.

Haec ex Velleio tamquam maxime profutura decerpsimus. Cetera quidesideraverit, ipsum adeat, sed cum iudicio, nec ubique (seu stylum, seu veritatem spectes) amplectendum. Lima scriptis defuit. ge~mas recondidit, sed non satis politas. Quandoque calore eloquentiae assurgit, oratori quam historico propior, membris, incisisque frequens, periodis circumductus. vi copiaque longius elatus. Nonnumquam repit etiam, vilescitque neglectior. Interea acri quadam argutaque et sententiosa dicendi facultate pollet, nec studiosae iuventuti. nec maturae aetati subtrahendus.

INDEX Rerum ex antiquitate maxime notabilium, ideoque ex altera veluti parte, quae a libro quarto, cum novo numero incipit, potissimum desumptus. Numerus igitur p. significat paginam partis secundae quae a libro 4. inchoatur. In priori parte quae a lib. 1. incipit, adicitur l. 1. vel. 2. etc.

Alexander a Paedagoge Leonide vitia traxit. l. 1. p. 16. in Cydnolavans obrigescit. l. 2. p. 226.

Amor patriae in Codro p. 9. Themistocle p. 16. Hyperide praemordente linguam, ne quid Antipatro proderet. p. 37.

Athenarum resp. sub regibus p. 6. sub archontibus. p. 10. sub oligarchia et Lacedaemoniis. p. 18.

Ciceronis magistri in iure et philosophia. l. 1. p. 27. eius ortus, et progressus. p. 311.

DEmosthenes summus Orator Graec. contra Philippum melius dicit, quam pugnat. p. 23. eius exercitatio, vita, et mors. p. 33. et seq.

Deos in versibus laudans Simonides ceteris ruina pressis servatur p. 26. Euripedes illos orat, ut loquelam regant. p. 28.

Eloquentia olim maxime inter bella Romae floruit. l. 1. p. 32. Gorgias Leontinus auream Delphis statuam ob

eloquentiam tulit. 31. Antiphon potens dicendo se animorum medicum professus est, ib. Themistocles et Pericles armis et dicendi vi potentes. ib. Aeschines contra Timatchum tanta vi dixit, ut hic laqueo gulam fregerit. p. 36. Hyperidis suavitas, et dicendi acumen, etiam Demostheni metuendum fuit. ib. Demades ex oratoria facultate locupletatus est. p. 37. Theophrastus ab eloquentia divina nomen traxit. p. 51. Lycon ob suavitatem dicendi Glycon dictus est. p. 52. Demetrius Phalereus rara eloquentia Athenis praefuit 360. statuis, donatus. p. 52. Xenocrates Polemonem levem iuvenem oratione ad frugem revocavit. p. 54. Arcesilaus se quidvis persuadere dicendo posse credidit. p. 54. Carneades quidvis persuadere dicendo est creditus. p. 55.

Fortunae species, et varia Romae templa. p. 75. et 82. Ex phengite lapide lucente eius aedes. ib.

Horti pensiles Babyloniorum p. 5. Romani. p. 83. n. 2. et 84. n. 1. Vaticani p. 91.

Hyperidis oratoris vis et acumen, et suavitas, integritas et fides in patriam. p. 36.

Insulae natantes in lacu. l. 1. p. 190. Insula in Tiberis ex proiectis bonis Tarquiniorum. p. 89.

Isocrates orator excellens mille drachmis docebat, unde ex schola ditissimus fuit. p. 32.

Ludi Graecorum et Rom. ut Olympia, Pythia, Nemeaea, Isthmia p. 140. etc. Circenses. p. 143. Neronis. p. 84.

Militiae Ro~. distinctio. p. 174. arma. 176. signa. 177. casta. 179 Disciplina. 180 acies, et conflictus. 181. Machinae. 184. etc. praemia et poenae. 188.

Mulieres doctae p. 16. Leves in amore l. 2 p. 277. et l. 4. p. 83 Morosa Xantippe. p. 42. Mulierum osor Euripedes, p. 28

Munerum amator Demosthenes. p. 35 Demades. 37 Aristippus. 46 n 5. contempror phocion. p. 37, et 53 n. 2

Ostracismo optimi Athenis exulare coacti sunt, ut Atistides, Cimon, et ipse auctor Clisthenes; sed arte demum Alcibiadis sublatus est. p. 14

Pisistratus Tyrannus et sapiens Graecor. fraude imperium occupar. p. 11. eius dicta, vitaque p. 12.

Roma in regiones 14. cum singulis insignibus divisa p. 88. in suas item tribus et magistratus p. 92. etc.

Sepulti in aere Traianus p 72. Severus. p. 76. n. 13. Romae iuxta D. Petrum sepulti consumuntur. p. 91

Statuae celeberrimae artis et antiq. in palatio Cardinalis Carpensis. p. 88. et Caesiorum. p. 90. n. 2. et Pontificis p. 91. Marforii et Pasquini. p. 70.

Studium Aristotelis, qui tinnitu peluis somnum sibi abrupit. p. 51. et Porcii Latronis. p. 265.

Templum S. Ioannis Lateran. ubi scalae 5. per quas homines genibus enituntur. p. 79. et iuxta sacellum sancta sauctorum, quod mulier non subit. p. 80 Pantheon olim Deorum omnium nunc D. V. templum est, p. 87

Thesens favente Ariadna Minotautum occidit, p. 8. Comes Herculis. pag. 9. Amazones vincit, Athenas auget. ibid.

Tyrannis Romae a variis occupata, Mario, Sulla, Cinna Caesare, Antonio, etc. p. 301. et seq.

Xerxis Persarum Regis ingens exercitus, et clades. p. 15 perfossus ab illomons, stratum ponte mare, exhausta potando flumina. ibid.