2 February 2004 Ruediger Niehl
TEI header added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check
2 December 2004 Peter Stroebel
Morpheus spell check performed


page 1, image: s0073

SYNOPSIS DOCTRINAE TOTIVS ICONOMYSTICAE. Cum adiuncto Indice.

IMago, uti sermo est, alia propria, alia translata, seu figurata. Et haec vel significat ex instituto, vel ex natura; vel ex utroque, l.1.c.2.n.3.

Significatio Imaginis figur. vel tropologica, vel allegorica, vel anagogica est c.3.n.4.

Eadem res tropologice per symbola, emblemata, aenigmata, et hieroglyphica, rebus seu veris seu fictis exponi potest c. 4.

Deus et Angeli per Imagines non tantum de praesentibus, sed etiam futuris nos instruunt, idque varie per prodigia, monstra, somnia etc. ut lib 1.cap.6. et seq. exponitur.

In habitu, ritibus, et moribus hominum symbolice per illos erudimur: ut c.13. et seq. patet.

Exempla rerum gestarum apta pro Imaginibus non sunt, nisi translate in alia significatione usurpentur. Res fictae, ut sunt fabulae, parabolae, apologi aptiores sunt figuratis Imaginibus, quia proprie non significant, sed tantum translate, l.2,c.17.

Latinorum et Graecorum poesis rerum occultarum significativa est, sed haec obscuratum. Utriusque libro 2. c.2 1. et seq. praecipua exempla exposita tradimus.

In Emblematum, aut aenigmatum formando recte conceptu, primo personae fingendae habenda ratio, deinde habitus colorisque, denique symbola ei convenientia tribuentur, translate non proprie adhibenda.


page 2, image: s0074

Fabula emblematis apta, verisimilitudinem non requirit; ut illa quae scenicis adbibetur ibid.

Parabola quae ad verisimilitudinem inter creaturas rationis compotes instituitur, et Apologus, qui absque verisimilitudine, inter animantes brutas, occulta quoque veritate, nec sine voluptate, mentem erudiunt lib. 2. cap.26.

Haec Poesis figuratarum Imaginum recte dicitur, cum figurare Imaginem aliud non sit, quam illam fictione quadam mentis ornare. Repraesentat vero illam tropice rem a se diversam. lib.4.c.34.

Res tam ethicae, quam physicae Imagini fig. serviunt, oculis tamen in figura subici debent. ib.

Non quaevis similitudo, sed illa tamen, quae est rerum dissimilium, adhibenda est. ib.

Tropus ad Imaginem requiritur, qui tantum est quadruplex: cum omnis res tropica, vel coniuncta sit alteri: vel disiuncta. Coniuncta, vel substantialiter in tropo permutetur, quod fit per synecdochen; vel contingenter, quod fit per metonymiam, disiuncta, vel ob convenientiam permutetur, et fit per metaphoram, vel ob disconvenientiam, et sit per metonymiam, unde ceteri tropi, vel inutiles sunt, vel hucrevocantur. lib. 4.cap.35.

Synecdoche tamen ab Imagine figur. reicitur; quia sine ingeniosa inventione est, cum rem sibi necessario connexam significet. Metonymia tum servit, cum rem aliam ad se ordinatam, non tamen necessario, designat. cap.37.

Similitudo, quae in metaphoris et allegoriis reperitur, Imagini idonea est. Paroemiae etiam fertiles sunt Imaginum. c. 37.

Comparatio, quae est collatio duarum rerum in eadem proprietate convenientium, ut Achillis et Herculis in fortitudine, non servit Imagini, quia translationis non est capax: illa vero servit, quae res dissimiles ob convenientiam solam comparat, ut religiosus in cultu animi, cum agricola agrum excolente confertur: nam protasis et apodosis proprietate rerum differre debent. Contra quam legem non pauci Iconographi


page 3, image: s0075

peccarunt, inter quos et Alciatus censetur, cap.38.

Comparatio rei inanimatae ad personam, seu personae ad personam tum probatur, quando cum similitudine dissimile coniungit translationi aptum. Comparatio vero rei inanimatae ad rem inanimatam in Imagine tantum, ubi minus praecipuum locum obtinet, tum hieroglyphicis et aenigmate, tolerari potest. ibid. nu. 7. et seq.

Discrimen in his Imaginibus magnum est, hactenus vix satis observatum: nam quae alius emblemata, alius symbola, aut hieroglyphica dixit, alii male a materia in physicas, historicas, et ethicas distinguunt. A forma, unde omnis distinctio sumenda, recte dividuntur, in eas, quae ex natura per similitudinem, et ex instituto, absque similitudine, repraesentant, qua ipsa figurandi ratione differunt. Illae quae ex natura significant, recte subdividuntur in eas, quae sunt rei intelligentis ad intelligens collatio, ut cum miles religiosum repraesentat; et rei non intelligentis ad intelligens, ut cum rosa inter spinas eundem exhibet. Hic enim repraesentandi modus specie ab illo differt. Denique omnis imago recte in clare, et obscure ex natura sua, repraesentativam dividitur, Alias divisiones, ut est imaginis quae coniungit res incompossibiles. v. g. Sirenem ex femina et pisce, tum compossibiles v. g. Laidem cum cithara: deinde partitionem Imaginum in res fictas, et veras complectentium, reicimus: quia solius tantum materiae est, et in ratione significandi quandoque conveniunt.c.39.

Materia Imaginum sumenda ex rebus variis, Minus tamen placent nimium a cognitione hominum vulgari remota; ut si polyglottam, hisce locis incognitam avem, pro Musicae artis pretio usurpes, vel passim obvia; ut si pro superbo Pavonem exhibeas. Ficta poesis in emblemate prae vera historia est. Apologi tamen illa, quam exponunt dote, eminere debent. Artefacta contra sensum quorundam Iconographorum plerumque naturalibus in Imagine praestant, quae exemplis ex Alciato ductis latius exponuntur.c.40.


page 4, image: s0076

Absolventur vero sua in specie Imagines figuratae, vel ipsa re in protasi exhibita, quando haec ad certam significationem adstringitur, vel apposita ad limitandum sententia aut Lemmate Quod Lemmatum genus si figurae adhibeatur, recte inscriptio: si vero significato tantum, subscriptio dicitur. Quorum munus est adstringere vagam figurarum libertatem ad vim certam significandi: tum deinde imperfectam significationem quandoque compiere Hoc tamen, neque pugnans aliquid, neque alienum a figura continere debet. Ut clara sint, et bre via, perfectamque cum ipso figurae corpore sententiam absolvant, laudatur. Demonstrantes et comparativae particulae ab illis semovendae erunt: nisi forte una pars figurae, cum altera esset conferenda. Tempora modosque omnes quamvis patiantur, rarius tamen primam ac secundam personam admittunt. cap,41.

De symbolis speciatim.

SYmbolum universim collatio quaedam est; sive ca sit plurium hominum ad idem opus, sive unius, aut plurium externo aliquo signo mentis sententiam significantium, quo sensu nobis servit, non tamen ab emblemate (quod insertum quoddam cuiuslibet figurae repraesentativum est) vi etymi utriusque satis distinguitur lib.5.cap.43.

Qui symbolum ab emblemate distinguunt, variis id faciunt definitionibus, prout quilibet arctius latiusve eius naturam circumscribit, nostro sensu: Imago est figurata, quae similitudine rei non intelligentis, vitam moresque rei intelligentis, uno conceptu clare repraesentat. Per figuratum excludimus proprium rei significatum, ut Imago leonis, non leonem; sed fortem v. g. tropice designet. Per similitudinem excludimus, quae tropice quidem, sed metonymice, tamquam caussae, effectus, aut instrumenta significant. Per rem non intelligentem, exeludimus ratione praedita, ut quae cum homine comparata, aliam merito Imaginum constituant speciem: cum plurimum


page 5, image: s0077

similitudinis, parum dissimilitudinis afferant. His igitur emblematis; illis symboli vocabulum iure assignamus. cap.44.

Symbolorum materia complectitur. 1. res naturales non intelligentes. 2. artefacta. 3. ad naturae, vel artis imitationem confictas, quod rerum existentia, nihil ad. vim figurate significandi faciat. Humanae figurae excluduntur, quamvis genius aliquis, contingenter ratione alterius, u.g. librae dirigendae adhiberi possit, qua lege et pes manuive hominis admitti poterit. 4. Hieroglyphica, sed ut tantum per similitudinem significantia (non qua hieroglyphice, seu ex instituto significant) patitur. 5. idem de instrumentis sentimus, quae metaphorice usurpata solum toleramus; ita cithara, ut concordiam, non ut citharoedum denotat, serviet.6. De exemplis etiam rerum non intelligentium, ritibus, apologis, prodigiis, monstris, auguriis, somniis, rebusque fortuitis ita statuendum, non aliter, nisi per in clusam forte similitudinem, symbolis esse idonea. Exploratur itaque symbolorum aptitudo, per comparationem similium: Ita ut denique symbolum aliud nihil sit, quam similitudo ipsa cum lemmate ad protasin contracta, vim habens suadendi probabiliter. Petra sancta vim promissionis illi frustra adstruente. c. 45.

Lemma, sive inscriptio, subscriptiomve, in symbolis non obtinet rationem formae, neque figura materiae, sed convenientia rei non intelligentis cum intelligente est forma (corpus enim figurae cum ipso Lemmate materia est;) quia haec sola est ratio significandi, et repraesentandi, quo sit, ut per Lemma, ab emblematis distingui nequeat, cum forma sit ratio distinctionis, proindemque Lemma tam emblematis, quam symbolis adhiberi poterit. Par ratio Expositionis est, tam in Symbolo, ob incertam significationem, quam in emblemate necessaria c.46.

Symbolum aliud morale, aliud heroicum est. Differunt, quod significatum heroici symboli tantum virtutes sint, moralis ctiam vitia.

Symbolum heroicum per Lemma solum absque Expositione adstringendum est ad vim certam significandi. Tripliciter id fieri potest; vel subscriptione solam, vel subscriptione simul et inscriptione, vel sola inscriptione protasin


page 6, image: s0078

simul et apodosin spectante. Quod cum fieri sufficiente figurae ad certam significationem adstrictione potest, ceteris est elegantius, debet autem proprie tam protasi, quam apodosi competere. Qui hieroglyphicis signis, aut attium instrumentis vim symboli adstringunt, in moralibus quidem peccabunt, quod tanta adstrictione, quae per inscriptionem praestati nequeat, non indigeant: in heroicis tamen tolerandi magis, quam laudandi videntur. Symbolum nem unam simplicem pro figura amat. Tum tamen plura in unam coire figuram possunt corpora, cum, aut naturae, aut artis aliquam habent connexionem. cap. 47.

Et symbola suos habent elegantiarum fontes, argutiarumque, illis similes, quos separato opere dedimus. Tanto autem maior est symbolicae similitudinis elegantia, quanto figura magis dissimilis est, et dos quae eruitur magis recondita: apta videlicet, ut exspectationem fallat. Quod (ut fere in Epigrammatis) quatuor viis, ac velut fontibus natum est fieri. cap.48.

Convenientia, et idonea rerum proportio fons primus maximeque obvius haberi poterit: cui sua est gratia, ut exemplis fusius traditur cap.49.

Alter fons ex Oppositione rerum diversarum suam ducit venustatem et elegantiam; quod contraria iuxta se posita maxime elucescant. cap.50.

Fons tertius oritur ex Alienatione rerum maxime plerumque inexspectata: quod praeter opinionem quaedam aut affirmet, aut neget de re, quae primo consideranti vix sese offerant, ut exemplis fuse docetur. cap.51.

Quartus fons, ut in Epigrammatis, sic hoc loco etiam Allusionum nomen accipit, quando scilicet ad res aut verba (quod hic frequentius est) alluditur simili aut nonnihil inflexa re aut voce. cap. 52.

De Emblematis speciatim.

IN Emblemate figura rei intelligentis ad intelligens comparata praecipuum locum obtinet. Cui figurae aliae symbolicae, aut hieroglyphicae (si adiectae fuerint) subserviunt. Inter plures intelligentium in eodem emblemate figuras


page 7, image: s0079

principem locum habet, quae officio aut aetate est dignior: quia ars naturam sequitur. Debent autem figurae plures inter se ordine aliquo, aut naturae, aut actionis cohaerete, ut in unum conceptum et significatum conspirare intelligamus.

Hieroglyphica quae non ex similitudine, verum ex instituto Veterum significant, loco literarum abillis usurpata, neque ad rem solam moralem, verum et naturalem ac divinam passim adhibita, nulla connexione figurarum inter se coniuncta, merito ab Emblematis differunt. Uti et Aenigmata obscura significandi ratione, quam ex sua sibi natura vendicant, ab iisdem separantur. Quare hanc Emblematis a ceteris distincti facimus definitionem. Est Imago figurata ab intelligentium rerum natura ad mores vitamque rei intelligentis, uno conceptu clare exponendam translata. Per hoc quod ab intelligente ducatur, differt a symbolis, per illud quod ex natura rerum idque uno conceptu, ab hieroglyphicis, denique quod clare exponat, ab aenigmatis distinguitur lib. 6.c.53.

Materia igitur Emblematis est res quae que intelligens, eiusque mores et actiones, seu ficta illa tantum poeticem sint, seu vera, nam, ut alibi monui, exsistentia figurae non requiritur; sed talem esse posse ad significandum sufficit. Ut vero appareat, figuratane Imago sit, an propria? neque subscriptione, neque expositione praestari potest; cum haec conceptum Imaginis in protasi non ingrediantur; sed inscriptione, aut fictione figuram a communi ratione picturarum separante, opus est, qualis est Imago gulosi apud Alciatum collo gruis insignis. Et inscriptio apud Catsium acu pingenti adiecta. Ex vulnere pulchrior c. 54.

Emblematum gratia ex iisdem quatuor fontibus, quibus symbolorum, manat, cum et proportionis et oppositionis ac ceterorum par hic sit venustas. ut exemplis patet, cap.55.

Historiarum difficilior, quam fabularum in Emblematis usus: nisi enim peregrinum et insolens quippiam contineat, ut u.g.Imperator muscas captans, vix colliges figuratae eas Imagini deservire. Ostenditur igitur exemplis nonnullis quales historiae adhiberi possent. 56. et 57.


page 8, image: s0080

De Hieroglyphicis et Aenigmatis speciatim.

HIeroglyphica ut a ceteris distingu untur, ita recte describes: Sunt Imagines figuratae ex quacumque re creata ad quancumque aliam, ex instituto significandam, desumptae, quae facile ex dictis intelliges Usitata apud Aegyptios, Graecos, Barbaros, Latinosque fuere. Lemmate destituuntur, quia sine hoc definite significant. Exempla varia ex Horo Apolline subiciunt. Unde cuivis patet, signa etiam naturalia, instrumenta, ritus, etc. ad has Imagines admitti: optima vero illa in hieroglyphicis esse, quae neque apertam, neque omnino nullam cum re significata convenientiam habent. Ceterum ex fontibus supra apertis gratiam, nisi forte ab oppositione, raram habent. lib.6 c. 52.

Aenigma Imaginum orationis aenigma imitatur, atque ex natura sua obscuritate gaudet, non illa, quae ex parte cognoscentis ab ignorantia rerum peregrinarum potest exsistere; sed quae oritur ex occulta, aut diffi cili connexione, quam figura habet cum re significata. Quod si vim plura significandi, ut non raro fit, habeant, per certa quaedam signa adstringenda ad illud sunt, quod autor mente concepit: nam loco minus praecipuo, ex instituto significantia, adhiberi possunt. Ceterum aenigma admittit res quaslibet per metaphoram; aut metony miam, obscure significantes. lib.9.cap.59. et 60.Quamquam Aenigmata verborum et sententiarum quandoque Imaginibus possint exprimi, ita ut aliud onomasticum, aliud logogriphicum, aliud gnomicum sit; tamen aenigma rerum est, de quo praecipue agimus.

Ducuntur vero illa ex quatuor supra dictis fontibus, non minus, quam symbola aut emblemata: quin et quaedam ex iis, subducto Lemmate, aenigmati serviunt, nam et haec apta translatione gaudent, licet diverso, et nonnumquam opposito, quam prae se ferunt sensu, sint exponenda. Nam aperta nimis sententia vilescunt.


page 9, image: s0081

Quod si res incompossibiles in figura componantur, non affirmando, sed negando exponuntur. Sic Asinus ad lyram negat hominem Musicae idoneum. lib. 6 cap. 61. 62. et seq.

De compositione Imaginum et resolutione.

PRopria figuraris adhibenda non sunt in Imaginum compositione, nisi forte ornandi gratia ad figurae substantiam accedant l. 6. c. 66.

Symbola composita figuras requirunt aliquo inter se naturae, aut etiam oppositionis ordine cohaerentes: alias vero, solo hominum arbitrio nexas, excludunt. Quaelibet figurarum trans late usurpanda erit, nisi forte ad praecipuas signa quaedam adstringentia vim significandi adhibeantur. Plures tamen esse figurae non debent, quam una comparatione, aut simplici, aut reciproca contineri possint, quod unum symbolum sit una collatio. Par Emblematum ratio est ib. n. 2. et seq.

Hieroglyphica contra, quaslibet figuras sine connexione admittunt. Satisque est si una hieroglyphicorum Imago per unam aliquam sententiam in apodosi explicatam cohaereat. n. 6.

Aenigmatum figurae, vel cohaerere inter se, ut Emblematum, possunt; et tunc nullo inscribendae, aut subscribendae erunt Lemmate, ut discrimen appareat: vel dissolutae esse poterunt; et tunc ab Emblemate quidem per figuras ipsas, ab hieroglyphicis vero nonnumquam soli Expositione, non metaphorice, sed per signa adhibita, discernendae erunt. Figurae aenigmatis se solis clarae, compositione vero rara obscuritatem involvente gratiores sunt, nullam tamen a remota, aut audaci allegoria laudem merentur. n. 7.

Solutio Aenigmatum eadem via, quamquam retrograde, qua compositio instituitur. Primo titulos expenditur, qui ita ex arte proponi debet, ut materia in obliquo, forma, seu ratio significandi in recto


page 10, image: s0082

casu exprimatur. Deiud figura Imaginis praecipua, ac deinde reliquae, tamquam adiunctae, erunt expendendae. n. 11.

Certum aenigma definitur. Imago quadam figurata, ex quacumque re creata ad quancumque aliam, obscure per allegoriam significandam, traducta n. 15.

Praxis Imaginum inveniendarum. cap. 67. proponitur.


page 11, image: s0083

ODE AD ILLUST.mi [Abbr.: ILLUSTrissimi] REVERENDIS.mi [Abbr.: REVERENDISsimi] D. LEGATI FABII CHISII Nunc SUMMI R. E. PONTIFICIS Insignia.

I Symbolorum digne quaternio.
Per regna lucis, qua rapit inclyta
Phoebus quadrigas, quaque fuscos
Luna trahit moderata currus.
Tu summa tantum, non humili, capis
Formanda scalpro. Tu potes obsita
Splendere chartarum sub umbra,
Et tenuem irradiare Musam,
Bene ominata fulminis alite,
Ortoque fulvi lumine Phosphori,
Quem Chisiana cera prisco,
Nobilitat Proavorum in auro.
Quid Iulianis [Note: Iulius Pontifex gentis Robores Princeps.] Robora concinam
Plantata dextris? quid iuga Montrum.
Per scuta Maiorumque fastos,
Ausoniis celebrata campis.
Pronaea quondam Te patriis adhuc
Cunis reclinem, proque crepundiis
Lauros, coronatosque Vatum
Repperit evoluisse libros.
Et, vive, dixit, vive puer, Tuae
Illustre stirpis sidus, et aureo,
Famaeque Virtutisque currus
Vise polos utriusque mundi.
Ut mons sereno culmine nubium
Obscura vincens, trans humiles procul,
Quassante tempestate, campos
Astriferae insinuatur aulae,
Sic tu corusco vertice gloriae
Vicinus astris, et nebulas super,
Et plebis abiecta procellas
Magnus humo fugiente surges.


page 12, image: s0084

Utque arduarum robora Quercum
Immota perstant, nec metuunt premi,
Si fracta sub vertatur aethra,
Fulmineis metuenda flammis.
Sic tu fideli robore virium,
Et mente firma, nescius obrui
Grassante per secreta ferro,
Poeonia medicante dextra,
Stabis tuorum pectore vulnerum
Contemptor alto; stabis et integer
Adversus armorum procellas
Pacificae moderator aurae.
Non te minantum fulmina devium,
Non largientum munera subruent.
Ut Quercus immota, et frementes.
Et placidos patiere ventos,
Constare recti limite pertinax.
Haec facta: blando cum simul oscula
Desua viata ter genarum
Diva nives, repetivit astra.
Hinc forma vultu ridet adhuc Tuo
Serenitatis testis amabilis.
Favemus! Euge Tu secundis
Caelicolum rege fata dextris.


page 13, image: s0085

Iubilaeus Symbolicus, EX PAMPHILIORUM ET CHISIORUM INSIGNIBUS, TRIBUS QUINQUAGENIS, BENE OMInato numero repetitus.

In praelusione ad speculum Imaginum veritatis occultae, Ad eruditum Lectorem.

PRiusquam ad Iconologiam figuratamque Imaginum poesin accedimus,Symbolis aliquor Emblematibusque in ipso operis vestibulo praeludimus: ne in communi orbis Romani iubilaeo plausuque Europae muti, atque in illa Eruditorum, ad huius aevi laudem, maximorumque Heroum ornamentum conspiratione [(transcriber); sic: couspiratione] , a symboli aut amusi prorsus videamur. Argumentum nobis a Romanae Sedis proceribus hoc tempore visum sumere, quo illa, antiquissimorum tum more tum privilegio, quinquagesimum seculi annum Christianae legis cultoribus sacrum esse voluit. In his cum ante oculos nostros emineat Illustrissimus Legatus Pontificius Fabius Chisius, in viro tanto reliquos Ecclesiae Primores observare veneratique lubuit: Tum deinde per illum deferre summo orbis Capiti Innocentio Pontifici Romano in eiusdem insignia aliquor symbolorum lusus, in quibus de praesenti Europae, ac Germaniae praesertim fortuna, ex Gentilitia Columba et Oliva augurati, omnia captavimus: iis fere legibus, ut artis Iconographicae, quam deinde tradituri sumus


page 14, image: s0086

quod exemplum oculis subiceretur. Animadvertes, opinor, mea me voluntate, angustis inclusum limitibus, ex solis Heroum istorum insignibus formasse Imagines; idque in Chisianis quidem schematis, paulo, et uberiori materia significandique libertate, et minori symbolorum numero, ultra quinquagesimum non excurrente, at vero sola Pontificia Columba eundem Imaginum numerum, totidemque seorsum [(transcriber); sic: seorsim] Oliva confecit; ad eiusdem quoque sententiae argumentum significandi facultate adstricta. Quae Imagines, quem locum difficultatis artisque obtineant, sexto nostri operis libro potissimum constabit. Ceterum suis illas lineamentis, aeris beneficio, repraesentare (sine quo parva Emblematum est gratia) neque libuit, neque satis licuit; cum eadem in re versentur pleraeque omnes Chisianis tamen insignibus depromptas, in ipsa libri fronte, ruditer adumbratas reperies: quas ex numero adiecto, ad Lemmata et Expositionem intra propositam facile referes. Tu animis illa potius, quam oculis exhibita accipe. Expositionem figurarum, quam alii non raro oratione soluta, ligata malui adiicere; ut suavius animis per numeros influerer, meque his velut orationis vinculis lector sibi perpetuo devinctum acciperet.


page 15, image: s0087

Praelusio ad speculum imaginum. IUBILAEUS SYMBOLICUS. Primus SYMBOLORUM NUMERUS QUINquagenus, ex Insignibus Illustrissimi D. LEGATI FABII CHISII.

AQUILA SYMBOLICA CHISIORUM. I. Aquila solem intuetur.Lemma. AD TE LEVAVI. Psal. 122.

AEThereos oculis haurit patientibus ignes,
Et princeps astro principe gaudet Avis.
Tu vincis spectando Aquilam. Tibi gratia lumen,
Mens oculi, ratio visus, et astra Deus.
Illa suum quaerat, per quem videt omnia, solem.
Auctorem solis qui vides, ille VIDET.

II. Aquila pullos ad solem explorat. EX LUCE DECUS.

Credimus? an volucres etiam reverentia stirpis
Tangit, et antiquae nobilitatis honos?
Qui patiens Phoebi est, ales Phoebaeus habetur:
Degener, offenso qui fugit ore iubar.
Caelestis TUA, magne FABI, monstratur origo,
Qui colis has terras corpore, mente polum.

III. Aquila senescens, pennis in sole excussis, sese innovat, iuvenili vigore revocato. HAEC DAMNA IUVANT.


page 16, image: s0088

Languida, penarum dum vellit inutile pondus,
Firmatur, prisco robore, Solis Avis.
In vitio nimium est, quicunque superflua sprevit,
Sensit inexhausto damna fuisse lucro.
Haec tua vita FABI est: ut mens tibi semper abundet,
Ducere pro luero damna putaris opum.

IV. Aquila in petra nidificans. ITA PROPIOR ASTRIS.

Illustres animae sublimi in sede morantur
Tutius, imbelles saepe ruina trahit.
Rupibus impositos tollit Iovis assecla nidos,
Nulla procellosis quos rapit aura notis.
Alta nocent multis; sed te levat inclita virtus,
Ausonia tutum, non sine laude, petra.

V. Nidus Aquilae in quercu. DEFENSA DEFENDO.

Quas habitant Aquilae super acrocerauina quercus,
Fulminis immunes obtinuere domos.
Haud ingrata tamen quercus respondet amori,
Et tutatrices fida tuetur Aves.
Quam-tu-cumque capis sedem, virtute tueris:
Et defensa suam, grata, rependit opem.

VI. Aquila in rupe longe dissita cognoscit, PROCUL ISTA, SED ADSUM.

Haeret in aethereis speculatrix rupibus ales,
Immensosque vago lumine transit agros.
Exsuperas Aquilam, notat haec prae sentia tantum,
Tu quae facta simul, quaeque futura vides.
Scilicet aeterna complecteris omnia mente.
Hac vivit, fragili quidquid in orbe perit.

VII. Aquila recta in caelum fertur. SURSUM RECTIUS ITUR.

Rara Avis, in caelum recto quae tramite fertur:
Reginae volucrum semita recta patet.
Par Tibi mens volucri est, recto subit aethera tractu.
Hoc incorruptae simplicitatis habet,
Devia saepe via est, multos sua meta fefellit.
Ne male deflectas, est tibi meta Deus.


page 17, image: s0089

VIII. Aquila per nubes et fulmina illaesa transit. TANGOR, NON ANGOR.

Fulmineam lambunt innoxia tela volucrem:
Quae iacit accensis Iuppiter igne polis.
Tangeris afflictum corpus: ferroque secantur
Marmora, visceribus visa coire tuis [Note: Cum calculo laboraret.]
Integra mens perstat, prostrato in corpore victrix:
Hoc est dura pati, nil tamen inde pati.

IX. Aquila unam alam expandens. NON SUFFICIT UNA.

Quisquis ad optatos apices contendis honoris:
Virtuti debet sors comes irae tuae.
Nec volucrum princeps ala bene nititur una:
Ut valeat, sociae iuncta sit ala suae:
Altera virtutis dum te reget, altera sortis,
Non deerunt factis praemia digna tuis.

X. Aquila cervi cornibus in sidens excusso alarum pulvere illum excaecat, et subigit. INGENIUM ANTE VIRES.

Vidimus evulsos robusto in corpore nervos,
Et quae non poterant viribus, arte geri.
Ardua quae que geris, paterisque; sed ardua quaequeIngenio vires suppeditante ruunt.
Ingenio vires suppeditantexuunt.
Cervinis ita Solis avis cervicibus haeret,
Et prius excaecat, quam premat ungue, feram.

XI. Aquila inter aves minores. SEQUUNTUR NON ASSEQUUNTUR.

Certantes memorant Aquilam subiisse volucres:
Trans nebulas, rarae quae sequerentur, erant.
Cum FABIO certare licet, sed vincere rarum est,
Aetatis meritum praevenit ipse suae.
Accessit iuvenis, quo iam solet ire senectus,
Ipse virum victor, victor et ipse sui.

XII. Aquila ad volandum provocat pullos in nido. EXEMPLA TRAHUNT.

Ducimur exemplis, vix est scelus absque Magistro,
Sub Duce virtutis semita prona patet.


page 18, image: s0090

Aspice Reginam volucrum, praeit illa minores,
Ac docet ignotis astra subire viis.
Ettrahit exemplo FABIUS, Dux ipse proborum,
Si pingi virtus posset, imago foret.

XIIII. Aquila alam utramque sublevans. QUOD FERO, ME PERFERT.

Celsa petit virtus, auget sapientia vires;
His alis FABIUS sidera mente subit.
Qualis in aethereis micat ales Regia campis:
Penna levat volucrem, penna levatur humo.
Ante suas animus profert in pectore dotes:
Mox his sublatis dotibus, astra subit.

QUERCUS SYMBOLICA CHISIORUM. XIV. Quercus gentilitia ramos in Crucis speciem decussaros prae se ferens. ROBUR MEUM CRUX EST.

Quae gentilitiae Tibi surgunt robora quercus:Signa
Signua decussatae promeruere crucis.
Seu dedit ingenium formas, seu provida tellus:
Tu plantae similis crederis esse tuae.
Mens tibi, ceu robur solidum; tamen addita crux est;
Omnia quo vincas, in cruce robur habes.

XV. Quercus tenerae ramos Genius in crucis formam inflectit. TENERO SIC FLEXA SUB AEVO EST:

Dum licet, et primis vernat nova planta capillis:
Flecte, dabit iussas ad tua vota comas.
Et curvam revocare datum est, et flectere rectam,
Illa Crucem quae fert planta, tenella tulit.
Quam fers, Magne FABI. teneris adolevit ab annis,
Et prope cum vita, crux tibi nata fuit.

XVI. Rami quercus praeputantur, quatuor remanentibus. AB IPSO DUCIT OPES ANIMUMQUE FERRO. Horat.


page 19, image: s0091

Saepe brevis dolor est longi medicina doloris,
Et mala vitandis sunt adhibenda malis.
Vidimus elatis quercus sub surgere ramis:
Noxia luxuries ense secanda fuit.
Auxit opes ferrum, tibi par tolerantia ferti:
Quod secuit corpus, pectoris auxit opes.

XVII. Glandes pertica de manu excutiuntur. UBERIUS PERCUSSA DABIT.

Uberius percussa suos dant robora fructus,
Est aliquid duras apposuisse manus.
Largos, crede mihi, multis patientia fructus
Protulit, exemplo discimus illa tuo.
Virtutis fateor fructus extendis agendo:
Si quid agendo facis, plus patiendo facis.

XVIII. Quercus sub qua glandes deciduae iacent: PROCUL HINC PORCI.

Olim sacra fuit quercus mortalibus arbos,
Oblatosque dabat, glande cadente, cibos.
Hinc proavisque tibique placent, frugalis imago
Arboris, ingenio digna putata tuo.
Sit procul ingluvies, luxusque, alimenta voluptae:
Nil tibi cum porcis; sat, satis esse putas.

XXI. Quercum pluvia irrigat, et fulmina lacerant, MALO FRANGI, QUAM CEDERE.

Cum semel illustres recti constantia mentes
Occupat; inflecti vix rigor ille potest.
Munera des, spernit robustam munera pectus,
Vim moveas; ridet: fulmen inane, minas
Nec terror Fabium, nec flectent fulmina quercum,
Ille potest robur roboris esse sui.

XX. Lucus ex quercubus oracula olim fundentibus. ORACULA FUNDIT.


page 20, image: s0092

Quae Dodonaeis oracula quercubus aetas,
Audiit: has flexo devenerata genu est.
Prodiit his forsan tua de radicibus arbor:
Est aliquid, tanto quod mereatur hero.
Huic quoque Numen adest. Tua vox oracula fundit:
Vera Iovis memorant: sed tua vera magis.

XXI. Quercus ventis concussa. ADVERSIS FIRMIOR AURIS.

Tu quicunque pati disces, hoc disce ferendo,
Quo quis plura tulit, plura ferendo potest.
Vincere fortunam fortuna docebit iniqua,
Auras quod superet quercus, id aura facit.
Haec ventis quatitur, ventis firmatur iisdem,
Quomodo dura FABI fers, patiendo levas.

XXII. Quercus in senis Chisiorum collibus. FUNDAMENTA IN MONTIBUS.

Haec astris propior, quae fundamenta supinis
Collibus imposuit robore firma suo.
Debilis hinc absit dubiis radicibus arbos,
Quae poterit montes cingere, quercus erit.
Non humili Te, Magne FABI, decet abdere vallo,
Excelso sedes debita monte tibi est.

XXIII. Clava Herculea ex quercu facta, ut Pierius 1. 52. AB ORIGINE ROBUR.

Herculeam memorant excisam robore clavam,
Est aliquid, forti ducere stirpe genus.
Imbelles Aquilae nunquam genuere columbas:
Quod venit ex querno semine, quercus erit.
A proavis tibi magnis adhuc in pectore sensus:
Qui potis es proavos nobilitare tuos.

XXIV. Quercus excisae columnis trabibusque palatii aptantur. NOBILIUS EXCISA RESURGIT.


page 21, image: s0093

Cernimus excisas firmare palatia quercus:
Regalesque apto robore ferre domos.
Cetera plantarum pars est obnoxia flammis:
Sed fato quercus nobiliore cadunt.
Ligna tuis quercus fatis, o Nobilis Heros,
Caelestis moriens pars erit una domus.

XXV. Ex quernis ramis, inflexa a bono Genio corona civica. VINCENTI. Apoc. 2.

Querna triumphales foliis ambire capillos,
Ausoniis quondam visa corona fuit.
Magnus honor civi servato debitus olim:
Quot tibi debentur Maxime serta FABI!
Mille tibi cives debentur, mille coronae,
Has dare mortalis dextera nulla potest.

XXVI. Ara quernis ornata frondibus, ut Rheae, olim solita est. CAESA CORONAT.

Quae vivens Superum quercus aptissima lucis,
Caesa coronatis est repetita sacris.
Tu modo quas vivens ornas virtutibus aras,
Quasque foves sacras Relligionis opes:
Has immortali moriens augebis honore:
Cetera mors rapiar, fama superstes erit.

MONTES CHISIORUM SYMBOLICI. XXVII. Montes sex gentilitii Chisiorum. SEPTIMUS HIS DEEST.

Quod senos tantum numerent insignia montes,
Forte tuis debes annumerare SENIS.
Sed tamen Ausonios postquam colis, inclite Montes,
Quid modo septenos te numerare vetat?
Vaticanum addet: aut si tibi fata negabunt:
Septimus ad senos iunctus olmpus erit.

XXVIII. Montes iidem per quos Genius enititur. AD SUMMA PER IMA.


page 22, image: s0094

Scande, sed in primos gradiens enitere colles,
Qui stetit in summo vertice, trivit humum.
Et sensu et sensim venies ad summa per ima:
Unus erit virtus gressus, et alter honor.
Hoc opus, hic labor est, quo te meruisse putamus;
Ut decus, ut veniat parta labore quies.

XXIX. Arca Noetica in montibus, ad quam columba olivifera redit. IN HIS QUIESCIT

Montibus Armeniae quondam felicitet arcam,
Diluvii veteres incubuisse ferunt.
Et Germana suis Ecclesia fulta ruinis,
Ausoniis aliquam Montibus debet opem
Fluctuat adversis etiamnum rapta procellis,
In Vaticano tuta futura Tuo.

XXX. Unus ex collibus gentilitiis Mons nudus. VACAT INSIDIIS.

Insidiis persaepe locum favisse videmus:
Tolle specus, silvas tolle, peticla ruent.
Incautumne te lateant discrimina rerum:
Montibus in vacuis carpe viator iter.
Tuta fides FABIO est, procul hinc technaeque dolique.
Mens illi, ut mons est, nuda cuique patet.

XXXI. Montes nudi ventis quaqua versum impetuntur. NON MOVEBITUR.

Cum furit oppositis Eurusque Aquiloque procellis,
Saepe cadunt silvae, culmina saepe ruunt,
Unus ad insanasridet mons integer iras:
Viribus hic tantum frangitur aura suis.
Improba vesano FABIUM sors verberet aestu:
Cuncta ruant; nunquam sede movendus erit.

XXXII. Mons unde abscissus lapis idolum cadendo obruit. VIS OMNIS AB ALTO EST.


page 23, image: s0095

Novimus, antiquis celebrata insomnia fastis.
Ficta licet, veri promeruisse fidem.
Idoli lapis est visus confringere vires:
Haeresis Idolum, tu lapis esse, potes.
De petra suspensus adhuc minitare ruinam.
O utinam pereat viribus icta tuis!

XXXIII. Caprea in monte frustra a canibus appetitur. TUTA, LICET SPECTATA.

Cum tenet excelsos spectatrix caprea montes,
Ridet ad instantum vimque minasque canum.
Invidia oblatret centum stipata ministris,
Qui te perstringat vulnere, nullus erit.
Roma tibi mons est: quamquam hoc spectabilis haeres,
Te tamen in casum nulla ruina trahit.

XXXIV. In monte Deus tabulas legis dat Moysi. EXCELSIS GAUDET.

Montibus asserum memorant mortalia Numen
Visere, Iudaeis Lex ubi nata fuit.
Sed tamen excelsas mentes prae montibus optat,
Et cupit in viva sede, quiete frui.
Cum nihil abiectum FABIUS sub pectore volvat:
Quis monte hoc pectus grandius esse neget?

XXXV. Mons in quo munita valla et propugnacula. MONET AC MUNIT.

Tutius in vastas age propugnacula rupes,
Hinc munire tuos, inde monere potes.
Non cuivis te crede loci, nec fidus amico
Cuilibet, ut vitam proregat ille tuam.
Sit FABIO similis. mons est quem tutus adibis,
Hinc monet ac munit, quos videt esse suos.

XXXVI. Mons soli orienti expositus. HOS LUX PRIMA FERIT.

Quae sensim radiis lustrat vigilantibus orbem,
Lux prior, in vastis montibus, orta micat.


page 24, image: s0096

Et quae fusa polis illustrat gratia vulgus.
Haec prior in vastis mentibus orta micat.
Quae te magne FABI secrevit gratia vulgo,
Haec gratum vulgo te magis esse facit.

XXXVII. Pastor in monte stans, gregem iuxta pascentem custodit. VIDET ATQUE VIDETUR.

Qui tenet elati prae celsa cacumina montis,
Inde videri, alios inde videre potest.
Celsa patent oculis Quisquis regit, ille videtur:
Et bene qui populum dirigit, ille videt.
Praestat utrumque suis FABIUS, vigil omnia Praesul
Cernit, et exemplo cernitur ipse suo.

XXXVIII. Mons in vertice coronatus, quo nubes superat. ALTA QUIESCUNT.

Qui nubes superat, placida mons cinctus ab aura.
Despicit imbelles ad sua damna Notos.
Mens Tibi Magne FABI generoso in pectore mons est.
Despicis insanas, orbe timente, minas.
Has supra nebulas excelsa mente quiescit:
Nil magnum est magnis quidquid in orbe vident.

STELLA CHISIORUM SYMBOLICA. XXXIX. Stella radios adimam terram dimittens. SUMMA VIDETUR AB IMIS.

Summa licet summo firmetur in aethere stella,
Illa potest humiles irradiare casas.
Quod stellae radii, FABIO submissio praestat,
Illa micat vulgo, nec tamen ille micat. micar.
Lumine stella suo, FABIUS virtutibus orbem
Implet: utrumque soli sidus, utrumque poli.

XXXX. Stella influxu suo in haec inferiora mundi operatur. CUM LUCE VIRES.


page 25, image: s0097

Quod radiat medio defixum sidus olympo,
Terrarum facili viscera luce subit.
Sic virtus avido tua te communicat orbi,
Ut vires habeat te radiante novas.
Qui trahis exemplo, monitis sapientibus imples:
Lux aliis tua lux, sed magis illa tua est.

XLI. Stella a sole lucem accipit. A SOLE DECUS.

Quidquid in auratis pulchrum micat aethere stellis,
Hoc trahit e solo sole micante decus,
Sol oculus mundi est, per quem videt atque videtur.
Sol oculis, animis sed decus omne DEUS.
Exemplo FABIUS, DEUS illi prima laboris,
Causa; Deus meriti prima decoris erit.

XLII. Stella in tenebris illustrior. IN TENEBRIS ABSQUE TENEBRIS.

Ominia nox pullo tenebrarum velat amictu:
Mobile stellarum quae solet esse decus.
Pulchrius in tenebris sidus micat, absque tenebris,
Hoc terris FABIUS; stella quod ista polis.
Haeresis, infestumque scelus virtutibus altas
Offundat tenebras, nox vice lucis erit.

XLIII. Stella in caelo, in terra Genius spectans. ET PROCUL ET PROPE EST.

Quae procul ex oculis distat, prope stella refulget:
Et quod abesse vides lumen, adese vides.
Sideribus virtute tua similaris obortis.
Magne FABI, lux est fama decusque tuum.
Haec licet absentis praesentia lumina monstrat,
Quam procul a notis, tam prope semper agis.

XLIV. Stellae in firmamento parvae. MINOR ESSE VIDETUR, QUAE SUMMA EST.

Hoc quo deunque polo fulget sublimius astrum:
Ignaris falso creditur esse minus.


page 26, image: s0098

Sic quicunque Deum spreta tellure sequuntur,
Ingenio vulgi vix modo nomen habent.
Sed tibi, magne FABI, vix ignorantia vulgi
: in summis crederis esse, quod es.

XLV. STella in caelesti orbe, quem Angelus movet. IMMOTA MOVETUR.

Stella polo firmata suo dum mota per orbem
Volvitur, illa suum mutat, habetque locum.
Et mens firma tibi: non mota, movetur in orbe:
Dumque agit aut agitur, si dere fixa suo est.
Quod polus est stellis, Deus est tibi, magne virorum,
Seu motus peragas, seu patiare tuos.

XLVI. Stella gemina Phosphorus, et Hesperus medio sole ET PRAEIT, ET SEQUITUR.

Quae praeit ignivomos solis praenuntia currus.
Stella suum sequitur, non moritura, diem.
Quo Tu cumque venis, praeit inclita gloria famae:
Cumque redis, gressu posteriore manet.
Nec mirum tibi cum virtus pro sole coruscet;
Quod quoque pro stellis famaque lausque micant.

XLVII. Stella Castoris et Pollucis in tempestate. DIRIGIT ILLA RATIM.

Cum nutat dubiis ratis intercepta procellis,
Rebus in afflictis spem Cynosura facit.
Cum tumet Ausoniam circum atra procella triremem,
Germanisque furit mars violentus aquis,
Stella micas, tumidisque ratim deducis in undis,
Consilii radios sentiat illa tui.

XLVIII. In monte Genius stellas explorat. HIC CLARIUS EMICAT.

Quod micat illustri radiorum sidus ab auro,
Clarius in summis hoc micat orbe iugis.
Et quae summa tenet virtus illustrior ardet,
Si micet ex summis conspicienda locis.


page 27, image: s0099

Forte suis FABIOS Urbs montibus efferet olim,
Non capit hoc tantum vallis, et umbra decus.

XLIX. Stella soli orienti praevia. CRAS EADEM.

Quae noctem dirimit nascentis sidere lucis,
Praecurrit que novum stella ministra diem.
Cras eadem, notoque redux nil discrepat astro.
Te similem stellae quis neget esse tuae?
Mens eadem virtusque tibi: seu tristis opacis,
Sors tenebris cingat, seu ferat illa diem:

L. Stella Hesperus post solem occiduum. IN OCCASU ORITUR.

Sol ubi iam moriens dubium ferrugine caelum
Pingit, agit rutilos Hesperus ortus equos.
Et simul occasum FABIUS, simul ibit in ortum:
Tunc oriens, vita cum moriente, cadet.
Morte sua FABIUS: tenebris illustrius astrum
Splendeat; ast longum sol vehat ante diem.


page 28, image: s0100

AD ILLUSTRISSIMUM D. LEGATUM FABIUM CHISIUM.

DAbis veniam, si per Tuam celsitudinem hoc quantulumcumque obsequium nostrum, suae deferri Sanctitati malumus, qui et meritis, et dignitate huic sedi propior, immerito operi benevolentiam tanti Pontificis aliquam conciliare poteris, neque enim ego is sum, qui viro in terris maximo meam probare operam possim. Quocirca nec solicitus fui, ut ipsius virtutibus adumbrandis singula adhiberem; quod, inferiori laudum merito eius magis honori detractum, quam additum iti existimarem. Qui enim Heroes maximos imperite ac frigide laudat, reprehendit; dum quod orationi deest, virtutibus illorum subtrahit: pictori similis, qui pulchrum foede repraesentat. Notior in Innocentio Columbae est innocentia, notior Olivae mansuetudo, quam ut ego illustrare, aut symbola illi a Superis, aut decus a propria virtute comparatum, possim. Per te hunc benevoli clientis videat conatum, qui per te hic nobis in Germania, suis tuisque ornamentis innotescit. In Pontificis Maximi IONNOCENTII DECIMI Columbam oliviferam ex gentilitiis Insignibus desumptam.

FElix omen, fortunatum augurium,
Columba et Oliva.
Mitis et fecunda, arbor et avis,
Procul hinc


page 29, image: s0101

Tympanorum strepitus, tubarum clangor,
Armorum fragor, militum fremitus,
Columbam terrent,
Facessant.
Amantes praeliorum Accipitres,
Rapaces bonorum Vultures,
Avidi caedium corvi,
Laedunt Columbam.
Absint
Pugnaces fraxini, contumaces Ilices,
Funestae saxi, fatales cupressi,
Cum Oliva stare nequeunt.
Has inter volucees, et arbores
Nec Columbae, nec Olivae est locus.
Fallimur,
An Columbae Martii occentant alites?
Anseres obstrepunt?
Obrugiunt Leones? Dracones insidiantur?
Parcatur innocentibus.
Siquidem Domini sunt, quem asserunt
Vita esse ac nomine
INNOCENTIUM.
Plaudite.

Innocentius Decimus, Romanae Ecclesiae Summus Pontifex. ANNAGRAMMATICE.

EIa tu eximius pacis, ac clemens omnium nunc esto defensor,


page 30, image: s0102

IUBILAEUS SYMBOLICUS ALTER SYMBOLORUM QUINQUAGENUS, EX COLUMBA Pamphiliorum.

Columba in Petra nidificans. TUTA QUIES.

ITe pamphili Columbae,
Sacra turma, grex fidelis,
Ite mites, absque bile:
It emolles, absque ruga,
Ite suaves, absque felle:
Ite Pamphili Columbae;
Ite candidae sodales:
Lacte tinctae, lilioque,
Et ligustro colla sparsae,
Absque labe, noxiaque,
Ite Pamphili volucres.
Hostis instat, et rapaci
Terrer ungue, milviique,
Vulturesque, quaere Petram:
Rupiumque tutiores
Quaere sedes, ac latebras.
Non in horrido recessu,
Maenalique, Caucasique.
Non in Atticis Hymettis,
Thessalisque quaere silvis.
Una Petram septicollis,
Roma pandit tutiorem.
Hanc quiet is fessa sedem,
Hunc salutis pressa portum,
Quaere turba Pamphili.


page 31, image: s0103

TU ES PETRUS, ET SUPER HANC Petram aedific abo Ecclesiam meam.

QUod contra Acciptres trepidis est Petra Columbis,
Ausonidum nobis PETRUS in urbe fuit.
Petra columbarum est: animatum Petrus asylum:
Ista tuetur aves: ille tuetur oves.

II. Columba in aere, quae litteras ex collo pendulas gerit. NUNTIA FELIX.

Fallimur? an certum est etiam secreta columbas
Posse per aereas ferre, referre vias;
Mutina testis erit, bellis obsessa cruentis;
Nuntia promissam cui tulit ales opem.
Credimus? Ausonidum nova venit ab urbe columba:
Non est haec ales Martia, Pacis erit.

III. Columba ex arca a Noe dimissa. SPES EXCITAT ALAS.

Spe ruit aequoreas emissa columba per undas,
Atque tuas ambit, mitis oliva, comas.
Spes quoque Legatos borealibus intulit oris;
Sunt quibus optatae pacis oliva placet.
Irrita spes saepe est: semel est spes falsa columbae;
O Utinam liceat dicere! nostra semel.

IV. Pulli Columbini ex ovo prodeuntes, citato et Mustela, haud procul positis, impetuntur. VIX NATI CINGIMUR HOSTE.

Vix subit ignotos terebrato cortice soles,
Et patitur structos parva columba dolos.
Hostis ubique premit. Vix primas carpimus auras,
Quique datas rapiat, lividus hostis adest.


page 32, image: s0104

Ista columbarum sors est, hominumque; sed uno
Discrepat, est hominis (pro pudor!) hostis homo.

V. Pullus Columbae stat in capite matris nido insidentis. NULLA EST REVERENTIA MATRIS.

Cernitis, ut matrem plantis audacibus ales
Proterit? hoc etiam saeva columba potest.
Improba nos calcat soboles: Ecclesia mater
Ingemit, at paucos iusta querela movet.
Illa caput nostrum est; sed dum vertuntur in orbe
Omnia: sub pedibus cernimus esse caput.

VI. Columba terretur umbra Accipitris in aqua conspecti. UMBRAS CAVE.

Saepe licet vacuas miseri trepide mus ad umbras:
Saepe tamen iusti causa timoris erunt.
Quae timet Accipitrem, terretur imagine visi,
Quam spectat vitreo lota columba freto.
Haereticos primis Germania territa spectris
Si foret, haereticis non modo praeda foret.

VII. Columba in speculo sui imaginem, tamquam alteram Columbam, frustra sectatur. UMBRA FALLIT.

Non verum, et veri multos delusit imago,
Saepe rei speciem futilis umbra gerit.
Quod videt in vitro speculatrix orbe columba,
Umbra rei tantum est: sed tamen umbra tener.
Credimus; Haereticis mendax Ecclesia tantum est,
Decipitur, fictae quem tenet umbra rei.

VIII. Columba, Accipitre viso, fugit, FUGA TUTIOR ARMIS.

Dum videt audacem metuendis unguibus hostem,
Praesidio subitae tuta columba fugae est,


page 33, image: s0105

Et quandoque fuit strictis fuga tutior armis:
Pugna fuit causae saepe ruina bonae.
Visa fuit fugiens Ecclesia pressa Tyrannos
Vincere, quae pugnans vincere visa fuit.

IX. Columba aquis se lavans purgat. PURIOR EXIT.

Purior emergit vitreo de fonte columba,
Quantum vis liquidis saepe prematur aquis.
Ut purges maculas, fluctus patiaris et undas,
Quas pluit in pressum sors malesana caput.
Crimina detergunt bellorum flumina, quisquis
Saepe luenda facis, saepe lavandus eris.

X. Columba inter milvum et canem media, hic dentes, ille ungues intentat. CONCORDIA DISCORS.

Non bene conveniunt, nec in una sede morantur
Milvius, et rabido iuncta columba cani,
Difficilis res est, nec pacis idonea custos,
Mollis avaritiae consociata fides.
Et canis et milvus iungent sua rostra columbae;
Perfidia aeterno Marte rebellis erit.

XI. Columba corvis haud procul dissitis, in rure iuncta, quibus arcus imminet et sagittae missae. DAT VENIAM CORVIS.

Dirigit in mit es auceps sua tela columbas,
Illaesoque ferox corpore corvus abit.Innocui
premimur: nil arma nocentibus obsunt:
Quo petit hic, alter Marte superbus ovat.
Si tantum meritos raperent discrimina belli:
Aut pax, aut minus hac bella timenda forent.

XII. Columba pullis incumbens sensim consumitur. VITAM FOVEO DISCRIMINE VITAE.

Dum vacat haec pullis volucris studiosa fovendis,
Auxilio vires deficiente cadunt.
Exuitur plumis nec avitae gratia formae est,
Quoque animat pullos, ipsa vigore perit.


page 34, image: s0106

Sic luit impensas natis Ecclesia curas:
Quos alit, hi spoliant: quos patit, inde perit.

XIII. Columba cassibus pene intercepta effugit NON BIS AD EUNDEM.

Quae semel in laqueis decepto fune pependit,
Cautior ad laqueos, laesa columba redit:
Sic canis ab baculum trepidat, sic piscis ad hamum,
Cum semel hic fustes, ille momordit acus.Et fraudes metuit, fraudes Ecclesia sensit,

O quoties aliquis, pax, ait, hostis erat!

XIV. Columbae ex veter: et ruinosa domo ad aliam novam candidam evolant. OMNE SOLUM PATRIA.

Sedibus expulsae visent nova recta columbae:
Excipiet profugam candida turris avem.
Exsulet antiquis Ecclesia sedibus acta:
Exsulis hospitium vel nov us orbis erit.
Et dolet, et gaudet: visis dolet illa, ruinis:
Exsilio gaudet, ditior illa, suo.

XV. Columbarum columbis multis frequens. Corvi et canes ad cadaver. IUNGIT CONCORDIA PLURES.

Chaonias sociis iungit concordia tectis:
Non secus ac gaudet iuncta bidente bidens.
Et bene laetatur iunctis Ecclesia natis.
Dissidium procul hinc, sit procul inde furor.
Ite canes rabidi, pastique cadavere corvi
His procul a sociis pax sua regna colit.

XVI. Columba pullos suos nutrit terra salsuginosa. ET AMARA IUVANT.

Et iuvat, et pasti gaudent salsugine pulli,
Quam legit ex uda Chaonis ales humo.
Dulcia nonnumquam prosunt; sed amara frequenter.
Saepe nocent aloes pabula, saepe iuvant.
Pascitur, et pascit duris Ecclesia bellis:
Fortiter illa pati, pars bona pacis erit.


page 35, image: s0107

XVII. Columba in cassibus frustra obluctatur. SERO SAPIT.

Sera sub hoste fuga st, frustra vitaveris ictum,
Stridula cum pavidum fixit arundo latus.
Cum subiit laqueos, frustra obluctabitur ales:
Nil iuvat ad mersam remus, et aura ratim:
Dum tempus [(transcriber); sic: tempns] ratioque sinunt, auferte periclum,
Non sapit hic, quisquis non nisi sero sapit.

XVIII. Columbae in agro sparguntur a cane IN DIVERSA RUUNT.

Ecce ruit subito per dev ia quaeque volatu
Ales, ad hostilis territa spectra canis.
Effugit agna lupos, torvos lupus ipse Leones.
Quod fugiant homines, hoc facit alter homo.
Hic canis, hic lupus est, sic Petri spargit ovile.
State licet: Pastor sedulus arma rapit.

XIX. Columbis sparguntur ad casses positos semina. FIDE, SED CUI VIDE.

Et sua blanditiis fraus est; et munera perdunt,
Vidimus hamatos fallere saepe cibos.
Vidimus et captam laqueos intrare columbam,
Semina spargentis dum legit illa manus.
Dum sua iam prostant venalia foedera multis:
Decipitur, qui vult fidere Perfidiae.

XX. Columbarum pulli alter alteri escam praecipit a matre porrectam. FRATRUM QUOQUE GRATIA RARA.

Carpimur invidia stulta que cupidine rerum:
Perdit amicitias utilitatis amor.
Quem studiosa patens natis collegit alendis,
Fraternum Frater praeripit ore cibum.
Testis avis; fovet et natos Ecclesia testis,
O lucri, et pacis dissita vora nimis!

XXI. Columba rostro se a vermibus purgat. VIX SECURA DOMI EST.


page 36, image: s0108

Saepe domi latuit, versusque est hospes in hostem,
Crede mihi nullo culmine tutus eris.
Parva columba suos vermes complectitur alis,
Saepe fovet cuculum nescia mater avis.
Per quam laesa perit, fert alvo vipera prolem:
Quique Petri quatiunt, fert ratis ipsa viros.

XXII. Columba lauri folia ad pullorum nidum defert. AMAT VICTORIA CURAM.

Dum licet et morbus patitur, medicina paretur,
Iam valida seram peste feretis opem.
Dum blattas metuunt, et sparsi toxica morbi
Chaoniae, lauro seque suosque foven.
Aemula sedulitas Romanae Matris amatur:
Illa suos lauro protegit, illa fide.
Haec utinam nunquam contempta medela fuisset:
Non modo tot belli funera fleret humus.

XXIII. Columba ad arcam cum oliva redit.
[Gap desc: Greek word]

Plaudite, nam viridi petit arcam fronde Columba,
Quam legit ex ramis mitis oliva tuis.
Et sperare iuvat: viridi spectatur oliva,
Urbe sacra veniens nuntia pacis avis.
Augurium felix, FABIO gaudere sequestro,
Omine non caruit tam bona causa suo.

XXIV. Columba manui insidet, quam iuxta collisa arma terrent, et avertunt. TRACTABILIS ARTE.

Assuetam manibus vidi facilemque columbam;
Hanc tamen aversam martius horror agit.
Quas sensit favisse manus Ecclesia, nunquam
Horret, ad armatos non venit illa sinus.
Mitis ab ingenio est. Adama. redamabit amantem,
Marte reginon vult, arte paratur amor.


page 37, image: s0109

XXV. Columba cum aliis columbis et avibus domesticis. BONORUM BONA SOCIETAS.

Pascitur et sociis est iuncta columba columbis,
Nec meruit cicures ales amica greges,
Novimus exemplis: Ecclesia pacis alumnos
Colligit in placido mater amica sinu.
O male degeneres nati, sociique malorum:
Qui modo bella fremunt, hos cito bella prement.

XXVI. Columba sola in tecto gemens. PRO CANTU GEMITUS.

Quae deserta seder viduo, sine compare, tecto,
Ingemit afflictis maesta columba modis.
Tristis ad immanes bellorum Ecclesia turbas,
Natorumque Patens cladibus orba gemit.
Hos quicunque potest annus lenire dolores:
In reliquis nobis ille salutis erit.

XXVII. Columba profugiens laqueum, quo capta erat, secum aufert. EXTREMA PERICULA VICIT.

Insidias vicit, laqueosque resolvit inertes,
Et captiva trahit vincula mitis avis.
Exue te saevi laqueis Ecclesia Martis:
Turpe iugum est. pacem libera turba colit.
Fallimur? an tandem libertas proxima fulsit?
Rumpuntur laquei, spes bona pacis adest.

XXVIII. Columba corvum aliquot plumis amissis effugit. DELUSIT HIANTEM.

Ne succumbe malis. Et desperatio vires
Sufficit, et mediis spes rediviva rogis.
Ipsa licet corvi deprensa sub ungue laboret,
Amissum repetet saepe columba gregem.
Sperat adhuc duris lacerata Ecclesia bellis,
Saepe premi, peremi non tamen illa potest.


page 38, image: s0110

XXIX. Columba pueri manibus mulcetur et enervatur. BLANDITIAE PERDUNT.

Blanditiae perdunt, pueris mulcentibus, ales
Amittit formae vimque decusque suae.
Perdita iam dudum, blandis Ecclesia rebus
Squaleret; duris perstat adultus honor.
Emicat in terris pulcherrima stella tenebris,
Quae niveo latuit stella sepulta die.

XXX. Columbarium accipiter frustra tentat subire canis prae foribus moratur. NON CUIVIS PATET.

Stet canis ante fores, castis Ecclesia gaudet
Hospitibus, non haec ostia cuique patent.
Qua penetrat cortem, iuncto consorte, columba,
Non hac accipiter debuit ire via.
Quodque bidens habitat, lupus hoc arcetur ovili
Perfidus imperio cedat, et arma cadent.

XXXI. Columba mortua retinet suum colorem album. MORS NON MUTAVIT HONOREM.

Ipsa licet niveam rapiat Libitina columbam,
Quae fuit, in letho candida perstat avis.
Et pereat concisa suis Ecclesia membris,
Membra tamen pulchro mortis honore nitent.

XXXII. Columbarum una nido incubat, altera cum alimentis advolat. HOC OPUS, HIC LABOR EST.

Fervet opus, teneros nido fovet altera pullos,
Altera quaesito fert alimenta cibo.
Hoc opus, hic labor est, natos educere foetus,
Tantus amor sobolis, tantus amoris amor.
Quid matres faciant, pia nos Ecclesia nutrix
Edocet, in natos tota profusa suos.


page 39, image: s0111

XXXIII. Columba Mas et Femina inter se pugnantes brevi conciliantur, AMANTIUM IRA BREVIS.

Et mites quandoque rapit brevis ira columbas,
Sed tener hac etiam lite fovetur amor.
Sic decet, hortaturque suos Ecclesia natos,
More columbarum, sit brevis ira, iubet.
Cur non obsequimur? furor implacabilis ardet
Bellorum, ah, tandem, sit furor iste favor!

XXXIV. Columba excaecata in cassibus, ad quam aliae tendunt. NE CAECO CONFIDE DUCI.

Quidquid id est, metuo: laqueis implexa columba,
In sua captandas vincula ducet aves.
Coeca quidem est, trahet ipsa tamen, ne fide sodali
Decepto, gaudet captus habere parem.
Vix satix haereseos caecae vitaveris artes,
Innumeros laqueis induit illa suis.

XXX. Columba picta in viscatis perticis collocata, ad quam aliae advolant. NIMIUM NE CREDE COLORI.

Picta columba sedet visatis addita virgis,
Et positis volucres implicat illa dolis.
Fallere et umbra potest, picta nitet haeresis atte,
Et speciem verae relligionis habet.
Huic male si credas, captivus imagine veri,
Sub fidei larva perfidiosus eris.

XXXVI. Columba in bellico vexillo depicta. PAX META BELLI EST.

Mos erat hic veteri quondam Babylone receptus,
Militiae fieri symbola pacis aves.
Exemplum sequitur placidis Ecclesia signis,
Pacis ad auxilium cogit in arma duces.
Hostes bella fremunt, ex bellis bella creantur:
Dissidium quodvis clauditur excidio,


page 40, image: s0112

XXXVII. Columbae geminae, quae cuculum a se avertunt. MIHI SUFFICIT UNUS.

Cetera turba procul, paribus iuvat esse columbis,
Suffi cit ingenuis, unus, et una toris.
Quod male turbatas Ecclesia lugeat aedes,
Hoc faciunt quibus haud convenit illa domus.
Una fides torus est, sponsus placer unus amanti:
Quidquid turbarum est turpis adulter agit.

XXXVIII. Columbarum unam odorifero liquore sparsam, aliae sequuntur. ODORE TRAHIT.

Et suus illecebris locus est, et odore columbas
Attrahit, Assyrio sparsa Columba thymo.
Non opus est herbis: Ecclesia pacis amore,
Quem que potens virtus spirat, odore trahet.
Hanc, quicunque fugis longi fastidia belli,
Pone subi: Pacis templa subibit avis.

XXXIX. Columbarum alae uno loco, altero corpora. MINUIT DIVISIO VIRES.

Nil possunt vacuae dum sunt fine corpore plumae,
Nil sine remigio corpus inane porest.
Indiget hoc plumis; sed egent quoque corpore plumae:
Alterius sic res altera poscit opem.
Tolle fidem, vacuum fuerit respublica corpus:
Publica res pereat, nil sine iure fides.

XL. Columba mari se capite immergens, anser iuxta et cygnus. IACTATUR NON MERGITUR.

Innatat in vitreo purganda columba profundo,
Obruat unda caput, nil tamen unda nocet.
Sic sua, ne pereat, cygnum lavar ala natantem,
Sic etiam liquidis mergitur anser aquis.
Mars furat, et sacram premat haeresis atra phaselum,
Fluctuat, ast numquam mergitur illa ratis.


page 41, image: s0113

XLI. Larvae in agris positae iuxta quas columbae INANES MINAE.

Larvarum facies mediis spectavimus, agris,
Horruit ad vanas nulla columba minas.
Haeresis auxilio Martis non pauca minatur;
Sed ridet brutas Ausonis ora minas.
Cedite larvati, vanum, sine corpore, corpus:
Umbra quidem pueros, non fugat illa viros.

XLII. Columbarum pulli hiant, nil tamen porrigente matre. MORA PARVA IUVAT.

Ah video, rostro petit escam pullus hianti:
Quam petit, hanc nondum praebet amica patens,
Et fallit quandoque, tamen quandoque ministrat,
Redditur ex modica gratior esca mora.
Quae dilata diu tandem speratur ab urbe
Pax ista poterit gratior esse mora.

XLIII. Columba regali in mensa, corvus in fimeto, PRETIOSO FUNERE TOLLOR.

Cedite corvorum despecta cadavera; funus
Nobile, regali digna columba manu est.
Pignus amicitiae moriens haec inter amicos
Fercula mensarum deliciasque facit.
Sic vivet post fata novis Ecclesia mensis,
Delicium caeli, caelituumque decus.

XLIV. Columba varios induere colores collo videtur, cum unus idemque maneat. VIDEOR, NON SUM.

Falleris, hanc qui credis avem mutare colores,
Purpureumque creco, caeruleumque [(transcriber); sic: caeruleumqu] nive.
Immutata manet; sola est deceptio visus:
Si credas oculis omnia, falsus eris.
Haeresis advertat: mutata Ecclesia non est.
Haec manet, at visu fallitur illa suo.


page 42, image: s0114

XLV. Columba, aperto pectore, sine felle reperitur, ut Horus testatur. NESCIA FELLIS.

Viscera dissectae gladio scrutere columbae,
Nil ibi, quod tumeat, fellis amara geret.
Quantumvis ferro laceres, ac Marte cruentes,
Nil fellis mater relligionis habet.
Illae pati didicit, didicitque ignoscere culpae:
Hostis ades, veniam si cupis, hospes eris.

XLVI. Columbae gregatim ex rure ad tecta redeunt. TENDIMUS UNA.

Una domus nobis, via par deducit ab agris,
Quotquot Chaoniae connumeramur aves.
Est aliquid comitem esse bonis, sic tutius itur:
Qui male privatum quaerit, aberrat, iter,
Non modo tam foedas daret haeresis orbe ruinas:
Si proavis tritam curreret illa viam.

XLVII. Columba serenitatis venturae insolenti cantu signa edit. Solper nubes emicat. POST NUBILA PHOEBUS.

Laetior elata dum plaudit voce columba,
Praecocibus solem plausibus illa ciet.
Et modo Romana plaudunt derupe columbae,
Optatumque monent pacis adesse diem.
Credimus auguriis? an vincit nubila Phoebus,
Candida post bellum pax remeare nequit?

XLVIII. Columbae elixae in pharmacopolio propositae, eo quod pestis luem non conttahant ipsae, et ab ea praeservent vescentes, ut Horus asserit. MEDICINA MALORUM.

Ne tibi displiceat praesens medicina malorum,
Cum furit hostili pestis acerba lue.


page 43, image: s0115

Saepe fuit miseris gustata columba saluti,
Et, cum Romana relligione, fides.
Ut vites cum peste famem, ne sperne columbam:
Ut cum pace nefas, hanc potiare fidem.

XLIX. Columba Pontificiis insignibus Tiarae et cruci insidet, ut S. Fabiano Pontificifactum memorant. VENIT OMINE FAUSTO.

Cernitis, ut prisci redeunt miracula mundi:
Cum venit ad sacram pura columba crucem.
Quae FABIANE tibi ruit olim candida caelo,
Nunc successori favit amica tuo.
Sint corvi milvique procul, mavortia turba,
Alitibus pacis sola Tiara pater.

L. Columba olivifera in australi caeli plaga inter astra collocatur, ut astrologi huius aevi faciunt. CAELUM POST FATA TENEBIT.

Cernis oliviferam caelo regnare Columbam,
Ingenio quisquis perspicis astra tuo.
Scilicet et caelum pacis delectat imago,
Quae modo PAMPHILIO pacis imago placet.
Non male conveniunt; quae nunc tenuere Columbarn
Sidera, PAMPHILIUM post sua fata ferent.


page 44, image: s0116

TERTIUS SYMBOLORUM QUINQUAGENUS EX OLIVA Pamphiliorum. A D. Olivam, quae semper virens pacis Symbolum est.

STes oliva pacis arbor,
Fronde pulchra, flore culta,
Delicatam compta frontem,
Succulento plena fructu,
Hinc capillis, inde baccis
Stes oliva fertilis.
Stes oliva, planta mitis,
Silva mollis et venusta,
Arborumque lux, decusque,
Imperatrix blanda ruris,
Hinc coronis, inde baccis
Stes oliva nobilis.
Bruma saevo torva vultu,
Hispidisque foeta nimbis,
Asperisque cincta ventis,
Irrito spumet furore:
Stringat undas, nudet ornos,
Stes oliva frondibus.
Bella Mavors impotenti
Spargat ausu, rura vastet,
Nudet agros, stes oliva,
Nil timebis PAMPHILIQUE
CHISIIQUE tuta dextris,
Stes oliva fructibus.
Pace frondes, pace flores,
Laetusque latiusque
Pacis arbor explicabis,
Fertilisque, nobilisque
Frondibusque, fructibusque
Stabis arbor PAMPHILI.


page 45, image: s0117

I. Ramus olivae e ceteris ramis manu selectus. HUNC PRAEFERO.

DIversos diversa iuvant. Hunc Martia cornus
Afficit, hunc Clario laurus amica Deo.
Non eadem sapimus, delectat oliva Minervae
PAMPHILIUM: mitem pacis imago virum.
Corno cede tua Mavors, ac Delia lauru: iudice
Iudice me, primas Palladis arbor habet.

II. Olivetum plantant parvi pueri; ut fit in Cilicia quod a castis pueris plantatae olivae sint fecundissimae. NON QUAVIS TRACTANDA MANU EST.

Fertilis a Cilicum plantatur oliva puellis,
Est aliquid castas apposuisse manus.
Non omni plantanda manu pax, censeo, nostra est.
Apponat FABIUS PAMPHILIUSQUE suam.
Non steriles invecta comas lacerataque bellis
Pax feret, amissas mox revocabit opes.

III. Olivae fructus colliguntur in vasa mature ne mota pereant, ut solet. INGRATA MORA EST.

Et mora certa iuvat, succosque refringit amaros:
Et perit ingratis bacca relicta moris.
Matures potius, minus hac in patte nocebis;
Discite, LEGATI: Pax ut oliva, perit.
Noxia quaeque mora est, nisi maturare lubebit,
Sero virens pacis fructus acerbus erit.

IV. Oliva ex oliveto in latiorem campum translata melius proficit. Vide hic et infra Plinium in pluribus.


page 46, image: s0118

VULT SPATIUM VIRTUS.

Quae plantas inter latuit compressa minores,
Virtutis campum quaerit oliva suae.
Paci rota sinum pandit Germania: desunt
consilioque [(transcriber); sic: Consilioqe] viri, consiliumque viris.
Nam nimis angustis Germanos claudere metis.
(Vult spatium virtus) pax sine pace foret.

V. Oliva caduca fulcitur stipite ADIUTA STABIT.

Opportuna manus fulcrum praebebit olivae,
Cum nondum senii pondere victa labat.
P ax optata licet casum suspensa minetur,
Stare potest fida non ruitura manu.
Sed tamen incertis stabit temeraria fulcris,
Ni coniuratam Teuto reponat opem.

VI. De olivae excisae trunco facta imago Mercurii est. EXCISA RESURGIT.

Quae succisa suis cecidit radicibus arbos,
Illa cadens formas induit arte novas.
Pacis erat vivens, moriens est pacis imago,
Praxiteles vitam reddidit ingenio.
Haeresis evulsam Pacis prostravit olivam,
Truncatae formam reddere, id artis erit.

VII. Oliva oleastris inserra frugiferos reddit: FECUNDAT STERILEM.

Extollit steriles oleaster fruge racemos,
Insita cum duro nupsit oliva proco.
Hoc oleae donum est, cur non mansuescimus armis
Si licet, et steriles fruge beamus agros?
Quisquis frugiferas oleastris Pacis olivas
Inserit, agricolis hic mihi maior erit.

VIII. Tropaeum in oleae trunco erectum. HOC PENDEAT ARBORE MAVORS.

Vidimus ex oleis veterum fulgere tropaea:
Ex olen, liceat dicere, rursus erunt.


page 47, image: s0119

Iure solent bellis pendere tropaea peractis,
Quis faciet iusto stare tropaea loco?
Victores victique iacent, et amicus, et hostis:
Quilibet ex quovis patta tropaea locet.

NON BENE CONVENIUNT.

Non bene discordi sociatur quercus olivae:
Illa potens succo; glandibus illa frequens,
Nec paene cum duris sociantur mollia bellia
Otia; pacificis otia grata viris.
Alterius quercus gaudent et bella ruinis:
Mitior hinc nobis pacis oliva placet.

X. Oliva ventis quassata radices altius agit. CONCUSSIO FIRMAT.

Proficit adversis virtus: firmatur oliva
Altius offensis exagitata Notis,
Undique concussis quamvis Mars obstrepat armis,
Paxque minis trepidet, perfidiaque fides.
Pacis adhuc fideique suis venerabile terris
Nomen erit, donec Roma polusque ruant.

XI. Oliva virens cum aliis arboribus hieme exustis. CONSTAT UBIQUE SIBI.

Non metuit gelido brumas aquilone rigentes,
Quae viret aestiva mitis oliva toga.
Est aliquid constare sibi, cum praelia Mavors
Dura fremit, cum sors mutat acerba vices.
Non aliter Romana suas Ecclesia vires
Virtutemque, fide non ruitura, probat.

XII. Oliva de tumulo enata, ut in S. Torquati Episcopi In Hispania tumulo spectatur, quae ipsius natali dic floret, et fructum facit, oleo contra omnes morbos fuso. MELIOR POST FATA VIREBIT.

Vidimus Hispano quod staret oliva sepulcro,
Quae viridi baccas fronde, oleumque daret.


page 48, image: s0120

Hanc Torquatetibi post fata locavit olympus:
Symbola pacifici sustinet illa viri.
Par quoque PAMPHILIUM post fata manebit oliva:
Cui sanctae in vita pacis oliva placet.

XIII. Vitis olivae copulatur. COHAERENT.

Visa per amplexus scrip sisse recentis olivae
Vinea frondosis intemerata comis.
Necmale nixa fuit: dedit haec, dedit altera fructum:
Sed brevis, aut crudus fructus uterque fuit.
Quis det, ut optatae societur copia paci.
Et vigeat fructu copia paxque suo!

XIV. Oliva in igne adusta sterilescit. NE VIOLA. [Note: Luditur anagrammatice: Nam Oliva versis litteris viola est.]

Nil mihi cum flammis, procul hinc, procul este favillae:
Tacta focis molles perdit oliva comas.
Dum nova bellorum Mavors incendia nutrit,
Et paci cupidas admovet arte faces.
Nil sperare licet, Frustra manus altera flammas
Dum gerit, admotas altera praebet aquas.

XV. Coronae aliquot ex oliva plexae, quarum una manu elevatur. DIGNUM EXSPECTAT CAPUT.

Pacis et armorum quisquis decreta sequester
Dirigis, arbitrio subicienda tuo:
Abice consilium bellorum; pacis ad artes Mitior ingenio subsidioque veni.
Aeternis cingent oleis tibi serta capillos:
Fax Martem; Pacem sola corona decet.

XVI. Oliva in collibus glareosis fertilis, in pratis sterilis. STERILI NUTRITUR IN AGRO.

Fertilibus tenuis marcescit oliva viretis,
Nutritur sterili pinguis oliva solo.
Quas glareae lapidesque premant, vult Pallas olivas
Pax oleae similis, fertilitate perit.


page 49, image: s0121

Nascitur exhaustis melius pax aurea terris:
Spes igitur reducis proxima pacis adest.

XVII. Oliva, cui manus cum pertica immineat, aliquibus ramis laceris. NE QUID NIMIS.

Lex vetus est: oleam duro ne verbere stringas,
Netibi deficiat fructibus illa suis.
Mitior exposcas rediturum tempore fenus:
Qui durus nimium est, ille negare docet.
Qui nimium duris pacem sibi legibus urget.
Forsitan huic fru ctus non dabit illa suos.

XVIII. Oliva, quam imber irrigat. IUVAT ATQUE NOCET.

Qui iuvat imbelles imber moderatus olivas,
Obfuit immodicis aethere fusus aquis.
Aut oleum, aut pingues oleis dabit imber amurcas.
Saepius optatas copia tollit opes.
Copia, pacis opes minuit, fovet improba Martis:
O inopes quibus has pax perit inter opes!

XIX. Olivae minores, supra quas, ex densa nube, tenui radio Sol emicat. EXSPECTANT SOLEM.

Nubibus obtectas Phoebi spectate quadrigas,
In tenui reptans gaudet oliva solo.
Pax etiam nostris nondum sat adulta diebus,
Aeterni cupiet solis honore frui.
Ille later nebulis scelerum velatus opacis,
Serius hinc fructus pax facit alma suos.

XX. Ex olivae ramis aves fructum decerptum respuunt, et fugiunt. DESIPIT, ALOE EST. [Note: Alluditur ad anagramma: nam Olea versis literis Aloe est.]

Desipit interdum sapidum qui condit olivum
Nucleus, ex baceis carptus oliva tuis.


page 50, image: s0122

Gustatum fugiunt volucres, sint dulcia pacis
Germina, non paucis fructus amarus erit.
Improba dissidiis alitur plebs: dulcia pacis
Gaudia libertas seditiosa fugit.

XX. Oliva multis luxurians frondibus; sed sine fructu. INOPEM ME COPIA FECIT.

Quid iuvat excultam succrescere frondibus umbram.
Si mihi luxurians est sine fruge coma?
Quid iuvat optatum ditescere frugibus annum.
Si Mavortis agri fenora sica metat?
Pax veniat, laetusque suis stet messibus hortus:
Est mala fertilitas, quae sine pace viret.

XXII. Oliva, a qua rami superflui manu putati decidunt. RARA EST SINE, VULNERE VIRTUS.

Caedite ruricolae vacuas sine frugibus umbi,
Et minuat densas arbor opaca comas.
Laetior haec vivet frondes detonsa bipenni:
Quo minor est, maior fructibus arbor erit.
Postquam Europa tuis opibus praecisa recumbis,
Frugiferae propior spem modo pacis habes.

XXIII. Oliva plena, iuxta quam rastra et ligones in fasciculo. FRUCTUM DABIT ABSQUE LABORE.

Absque labore nihil, verum est; nisi fallit oliva,
Quae sata, datfructus, absque labore, suos.
Tollit rastra procul, cassosque referte ligones,
Sufficit ad plenas Palladis arbor opes
Pacis ad ingenium est: facili parit illa labore,
Tollatur ferrum, copia pacis erit.


page 51, image: s0123

XXIV. Olivae ramus quercui frustra inseritur. NON OMNIS FERT OMNIA TELLUS.

Quisquis in accisa quercu plantabis olivam,
Nil dabit haec olei planta, laborque tibi.
Irrita vota facis, quisquis plantate quietem
Armorum in medio, stulte, furore cupis.
Dum sceptris inhias, dum bellis bella reponis,
Quae tibi pacificae cura quietis erit?

XXV. Oliva fructu repleta. FRUCTU NON FLORE TRIUMPHAT.

Quae florum tenui se vestit oliva decore,
Non tenues frugum cortice fundit opes:
Munera promissum superant. Dent Numina pacem
Sub tenui pacis flore venire parem.
Spem vincat, superetque fidem; sed vota vovemus,
Heu metuo! pacis flos, sine fruge, cadet.

XXVI. Oliva, quam caper admordet et vitiat. QUEM PASCIT, HOC DENTE PERIT.

Quem caper admordit vitioso noxius ore,
Deficit ex foedis mollis oliva labris.
Miramur! pax forte vitet non dispate casu:
Paucorum admorsu mox vitanda ruet.
Est qui dissidii fautor, nil spiret amicum:
Et durus placidas it caper inter oves.

XXVII. Oliva eiusdem quantitatis cum quercu, au: corno, appensa praeponderat. PRAEPONDERAT ILLA.

Hinc oleam, cornum inde pari suspende bilance:
Ponderibus gravior praevalet illa suis.


page 52, image: s0124

Symbola pacis habes; sed habes quoque symbola belli:
Cornus erit Martis, Pacis oliva decus.
Cernite Legati. Pax, an Mars pondere maior:
Vos natura docet, vos docet ista bilanx.

XXVIII. Oleae fructus in mensa divitum lauta, ad stomachum acuendum adhibentur. TENUI VIX APTA SALINO EST.

Pauperis ad mensam fructus non spectat olivae;
Sed quam lautitiis pinguior aula struit.
Craesus amat baccas, Codro sua corna leguntur:
Plus ex pace refert dives, inopsque minus.
Credimus? ad miseros spectant incommoda belli:
Ad regni proceres commoda pacis eunt.

XXIX. Olivae rami per manum armatam praeputantur. SINE LEGE MODOQUE.

Quid mitem gladio miles perstringis olivam?
Rustica prae gladiis apta securis erit.
Palladis ingenio nescit Mars stringere ferrum,
Plus aequo semper praeputat illa manus.
Quisquis ad amissas per bella revertitur urbes:
Unius intuitu moenia mille ruit.

XXX. Oliva ventis eversa cui manus ad erigendum admota. AUXILIUM [(transcriber); sic: AUXILIM] TARDASSE NOCET.

Cum ruit evulsis radicibus arbor olivae,
Serius admoto stipite tollis onus.
Ipsa licet repetar vestigia pristina terrae,
Impulsu facili lapsa repellet humum.
Ante licet cav cas quam pax ruit impete belli:
Postquam mota loco est, vix reditura cadet.


page 53, image: s0125

XXXI. Oliva, sub qua hinc sole affulgente, inde nive cadente, latent pecudes. PROTEGIT AC NUTRIT.

Si mihi defuerint fructus, tamen umbra iuvabit,
Non deerit ramis ille, vel illa meis.
Ipsa tegam pecudes volueresque, et mille ferarum.
Seu phoebus radiis, seu nive bruma premar.
Symbola pacis habes: opibus favet atque quieti:
His careat, quisquis Martia bella fremit.

XXXII. Vicinae tres olivae, quarum mediae securis ad radices adhibetur. NOCUIT VICINIA MULTIS.

Quantum cunque ferax vicina nocebit oliva;
Altera in alterius noxia surget opes.
Heu quantum nocuit vicinia Regis avari
Regibus! alterius praeripit alter opes.
Hinc pacis iactura bonae est, hinc arma sonamus,
Patriaque in cineres versa repente cadit.

XXXIII. Oleae ramus manuagro insertus et rusticus arans. CARPENT MEA DONA NEPOTES.

Saepe laboratum est; sed erant sine fruge labores,
Qua sua sudoris praemia ferret opus.
Saepe manus, quae non carpet, plantabit olivam:
Saepe metent alii; rusticus arva coler.
Et qui prima locat sperandae germina pacis,
Forsitan hinc fructus non leget inde suos.

XXXIV. Oliva truncata refundit ramos copiosius. CAESA REDIT MELIOR.

Uberior quandoque redit post vulnera truncus,
Et raptas vario germine reddit opes.


page 54, image: s0126

Forte suas etiam repetet pax aurea terras,
Uberior, post tot bella cruenta, bonis.
Proderit interdum graviora tulisse pericla,
Ut placeat gustu pax reditura suo.

XXXV. Gladius manu in olivam impactus, ob eius duritiem frangitur. FRANGERIS ANTEQUAM FRANGAS.

Qui petis adversam ferro mucronis olivam,
Cede minor; chalybe est durior illa tuo.
Irritus iste furor cadet, ac insana voluptas,
Quae cupit eversum sternere pacis opus.
Sentiat armatam, qui Pallada spernit inermem.
Et ferro pereat ferreus ipse suo.

XXXVI. Oliva igni adhibita, et ipsa destruitur, et ignem destruit. PERDITUR ET PERDIT.

Ignibus admotam quisquis male perdit olivam,
Sentiet exstructi commoda nulla foci.
Non bene conveniunt, iunctae perit ignis olivae:
Perdit et hunc moriens, quo perit ipsa, rogum.
Pacis ad exitium, qui belli incendia nutrit,
Et belli, et pacis commoda nulla feret.

XXXVII. Olivae iam marcescenti adhaeret hedera. MALA FOEDERA PERDUNT.

Foedera cautus ini, cuivis ne crede sodali;
Vulgus amicitias utilitate probat.
Quod molles hederis rami cingantur amicis,
Crede mihi, exitio fiet oliva tuo.
Quae male divisae sociabis foedera genti,
Federa in exitium sunt valitura tuum.


page 55, image: s0127

XXXVIII. Olivae ramo duae columbae infident. RARA QUIES.

Rara columbarum sedes spectatur oliva,
Rara licet fuerit, visa fuisse tamen.
Rara quidem res est, Ecclesia pace quieta:
Quae detestatur, praelia ferre solet.
Sed quoque depositis spem desperatio bellis
Saepe facit: bellum pax aliquando premit.

XXXIX. Oliva arida et senio defic iens. NIHIL IMMORTALE TENEMUS.

Omnia deficiunt, tacito pede labitur aetas,
Quaeque diu viguit, marcet oliva senex.
Longa quies hominum, paxque interitura senescit,
Et vitio sensim carpitur illa suo.
Ipse suas spargit Mavors per tempora vires,
Quaeque diu iacuit, pace trium phat humus.

XL. Olivae ex oliveto in laetiorem campum transferuntur. MUTATO CRESCIT IN AGRO.

Et mutasse locum non raro iuvit olivam,
Est aliquid patrium deseruisse locum.
Ingenium persaepe locis mutamus, et artes:
Forsitan et certa pax adolescet humo.
Mille locis tentata fuit; nisi denique crescat.
Sperandus vix hac arbore fructus erit.

XLI. Olivae fructus leguntur et torculari subiciuntur. PREMOR UT EXPRIMAR.

Nil nisi pressa dabit quantum vis pinguis oliva.
Ut tibi det succos, exprime, bacca fluet.
Pacis amas fructum, bellis urgenda frequenter,
Durior ad molles par solet esse precet.
Pro praelo sint arma tibi, pro vecte machaera:
Cum nequit ars, pacis Mars tibi praester opem.


page 56, image: s0128

XLII. Fulmina quercum deiciunt, stante olea. FERIUNT DISCRIMINE CERTO.

Fulmina transiliunt oleas, humilesque racemos,
Quercubus haec tantum dura cedrisque ruunt.
Incumbunt aliter bellorum fulmina mundo,
Regibus haec parcunt, ruricolasque premunt
Quod si delectu Mavors et iupiter uno
Fulmina dirigerent, pax, sine Marte, foret.

XLIII. Oliva ventis adversis inflexa cedit, pomus iuxta frangitur. CEDENDO VINCIT.

Durius obstantes memini convellere pomos.
Flabra, quibus tutis cessit oliva comis.
Cedere PAMPHILIUS didicit vel iniqua roganti,
Quantum sana fides, pax, ratioque ferent.
Relligio bellis, ventis agitatur oliva:
Haec aliquid bellis cedet, oliva notis.

XLIV. Ramus olivae cum gladio decussatim ELIGE.

Elige, sive petas gladium, seu quaeris olivam:
Serviet officiis ille, vel ista tuis.
Bella petant alii, iuvat haec nos pacis oliva.
Ense cadunt, si quos ense ferire iuvat.
Irrita non moneo, sunt conscia sidera, Martem
Quot voluere viri, tot periere viri.

XLV. Collis glareosus cum fossis adolivas excipiendas paratis. EXSPECTAT OLIVAS.

Quae dudum profugo squalebant arva colono,
Exspectant plantas, mitis oliva, tuas.
Quae dudum squalet miseris Europa ruinis,
Expectat placidas pacis et artis opes.


page 57, image: s0129

Ni modo speratae pacis plantet ut oliva,
Nil exspectatae frugis habebit ager.

XLVI. Oliva cuius ex baccis deciduis aliae minores olivae prodeunt. SIMILIS DE STIRPE PROPAGO.

Cornus alit cornos, ab olivis prodit oliva:
Ex quercu nunquam bacca oleumque fluet.
Quid mirum fidei si dira rebellio bellum,
Infremat, ex stygio seditiosa patre?
Ipsa suo pariat si vera Ecclesia partu,
Pax tantae soboles nota parentis erit.

XLVII. Oliva in rupe aquilae nidum sustinens. HAC BENE NIDIFICAT.

Quae cedros celsumque colit Iovis ales olympum,
Tuta suos oleis est positura lares.
Hic tolerat brumas hic duras mitius auras,
Dum constans virides praebet oliva comas.
Romanis aquilis quis faustam nescit olivam?
Adversum Boreas cum furit, illa favet.

XLVII. Oliva ramis suis in surculos divisis, qui passim inseruntur, ipsa spoliatur. EXCISA RESURGIT UBERIUS.

Et quandoque iuvant, quae flemus, damna: relictas.
Semina dum perdis, rus cumulabit opes.
Et quae caesa suis succumbit oliva racemis,
Multiplici partu foeta replebit agros.
Quae spoliata iacet bellis Europa, beabit
Laetior hanc pacis fertiliorque seges.

XLIX. Oleae ramus adiecto caduceo, ut in CAESARIS VESPASIANI sigillo fuit, cum inscriptione. PAX AUGUSTA.


page 58, image: s0130

PAX AUGUSTA REDI.

Sceptro Atlantiadae coniunxit CAESAR olivam.
Credimus hoc ceris VESPASIANE tuis.
Et meminisse iuvat? votumque aequale potiri,
Sceptra trucum reprimat mitis oliva ducum.
Quid bellis saevire iuvat? pax regna guberner.
Quae sine pace regunt sceptra regendo premunt.

L. Truncus olivae in fossam demittitur. SINE MORTE CADO.

Et vivet, succisa licet tollatur oliva,
Et truncus media defodiatur humo.
Nesciet interitum. Par est fortuna bonorum,
Post sua PAMPHILIUS fata superstes erit.
Ite leves animae, mortemque accersite bellis,
Ille iacet felix, qui, sine more, iacet.

AD LECTOREM.

HIs symbolis emblematisve luseram quondam Monasterii Westphalorum: cum de universali inter Europaeos Principes istic pace negotium susceptum esset. Illustrissimo FABIO CHISIO, ex parte Romanae Ecclesiae, tanta illic prudentiae laude prae sidente; ut iam tum illi de futuris honoribus [(transcriber); sic: honoribue] non obscure gratulari, praesago calamo ausus fuerim. Cui deinde, ad Summi Pontificis thronum accito geminum aliud symbolun priscis Heroibus usurpatum cum subiectis versibus exhibui. Quod pluribus aliquantulum verbis lubuit exornare.


page 59, image: s0131

I. HONORI ET MAIESTATI ALEXANDRI VII. PONT. MAX. Geminae Herculis columnae statuuntur; cum Lemmate, Non ultra.

FIgimus Herculeas caelo applaudente Columnas:
Non ultra. Honoris cursus hoc sistit loco:
Terminus iste sacer.
Dignus ALEXANDER metam hanc virtutibus aequae.
Non quaerit, at quaerendus huic regno fuit.
Ambitione pia.
Pergitis Ausonidae? quid adhuc suffragia nutant,
Et Purpuratorum haesitant scrutinia,
Quem ferat urna Patrem;
Si sua deficiant Latios oracula Vates.
Cortina si nil entheata praecinat
Murmure fatidico,
Rhenicolae madidi praesago tempora Baccho,
Thyrsoque ter quaterque perstricti caput,
Esse canent CHISIUM.
Hoc quoque praecocibus Mosella fatebitur undis.
Udasque molli pampino cingens comas,
Esse canet CHISIUM,
Amisii latices, et squallens crinibus Alpha,
Qui Westphalorum perluit Metropolim,
Esse canet CHISIUM.
Hic licet impexis, ceu torva Sibylla, capillis,
Cum passa Phoebum tripode conscenso tonat,
Surrigat amne caput,
Multa super CHISIUM novit secreta fateri,
Et sat peritus arbiter sortis, vocar
Pontificem CHISIUM.
Creditis? evolvam noti hic oracula vatis,
Quae praesciente duxerat sculptor stylo.
Fata regente Deo.


page 60, image: s0132

Is legatorum vatia sub imagine vultus,
Formare constans, arte naturam paris
Finxerat ingenii.
Hinc gravis Austriaca missus Nassavius aula
LUDOVICUS, alba sparsus incanum nive,
Exerit aere caput.
Inde Bracamonti Comes, observator Iberi,
PENERANDA, largus dextera, plenus fide,
Ora serena gerit.
Hinc simul HENRICUS DUX LONGUILLANUS amoenum
Indutus ore praetulit amico iubar,
Gallicaque arma tulit.
Centum alii Procerum, quin et quos SVECICA misit
Herois huc CHRISTINA, regnantum decus,
Balthica gemma maris.
Ante omnes CHISIUS placido spectabilis ore,
Quem pacis artes Roma moderantem dedit,
Aera diserta facit.
Quaeritis hic titulum? CHISIUS PAPA. Anne fefellit
Sculptor; recuso titulus hic prodit typo.
PAPA manet CHISIUS. [Note: * Qui enim Legatos Pacis expresserat artifex, hunc titulum CHISIO dedit.]
Quid iuvat ancipiti caussam versate tumultu
Sententiarum quid, loquente Numine
Muta per aera; Ratum est.
Poscite Caraffam merito ac virtute potentem.
Caraffa caelos viset, ac CHISIUS thronum,
Fata viam invenient.
Poscite certatim, disceptet Gallus, Iberque,
Favorque pugnans misceat scrutinia:
Urna dabit CHISIUM.
Hunc meruit virtute thronum, sapientia dudum
Erexit, aequa serte constituit diu
Inviolata Themis.
Hunc mernit placidae cognata modestia frontis,
Interque dura mentis excelsae vigor,
Promptus ubique viro.
Quaerite Iberigenae Patronum, quaerite Galli,
Utrique vota digni potientur sua,
Cum CHISIUM urna dabit.


page 61, image: s0133

Quid moror? urna dedit Sortes moderatur olympus.
Mutate nomen, sitque ALEXANDER novus
Relligionis honos.
Hostis erit, siquos Ecclesia senserit hostes,
Superos amicos atque Alexandrum simul
Quilibet aequus habet.
Ille sua quem vis librat virtute favorem,
Partitus aeque. Nullo iniquis debitor
Esse cupit pretio.
Ille vigil regnum specula tutabitur ista,
Tam fraudis expers, fraude quam rarus capi.
Hostis ad insidias.
Ille ratim Petri raptam spumantibus undis,
Silente portus collocabit in sinu,
Anchora firma spei.
Eriget aeternas solida virtute columnas,
Ecclesiaeque robur afflictae dabit,
Nil metuente fide.
Haec Aegyptiacae vincit Memphitidos aera,
Pharosque rarum quidquid, aut magnum Rhodus,
Priscaque Roma tulit.
Herculeas statuat metas Hispania Calpen,
Abylamque figat Africa, his maius aliquid
Ausonis ora feret.
Fidite confiso Superis, Titulumque columnis
Hunc exarate. CHISIUS innixus DEO est.
Nos CHISIO atque DEO.

II. VIRTUTI AC PIETATI ALEXANDRI VII. PONT, MAX. Corolinae columnae eriguntur; cum Lemmate, Plus ultra.

CErnimus excisas Chisiano ex monte columnas
Ad Vaticanae tecta venire Domus?
Cernimus, Applaudat voti Germania compos:
Laetior elato flumine Rhenus eat.


page 62, image: s0134

Agrippina suos Ubiorum in litore plausus
Tollat, ad aeternae posteritatis opus.
Hoc nunquam poterunt Gothici quassare furores,
Et quidquid gelido spirat ab axe polus.
Despuat iratos Britannica bellua [Note: Cromwellus Tyrannus cum suis] fluctus,
Et ruat in socias Balthica spuma minas.
Non quatient solidas, petra fundante, columnas
Hinc licet, atque illinc exitiale fremant.
Stabit ALEXANDRI victuro marmore virtus,
Plus ultra magnis passibus illa ruet.
Stabit, ut igni vomas super acroceraunia nubes,
Stabit, ut irato quassa Malea freto.
Heroum vincet titulos, et avita parentum
Saecula, nunc factisirradianda suis.
Novimus Hetruscum Chisiano nomine portum
Illustres meritis obtinuisse Patres.
Martia non desunt Proavorum pectora ceris,
Nec quos ingenii nobilitavit honos.
Sunt etiam quos sancta polo transcripserat aetas,
Divinusque sacrae relligionis amor.
Iunxit ALEXANDER decus hinc illustre suorum,
Omnis in hac una stirpe revixit Avus.
Inter opes contemptor opum supereminet auro,
Omnibus hoc maior, quo minor ipse sibi.
Gloria virtutum calcar. Nunc unus amorem
Dividit, et multis se docet esse Patrem.
Magnus Alexander Macedum cum Perside terras
Iunxit; huic quod vis subditur orbe solum.
Subditur? Ah fallor. Cur non paretis amici.
Et consanguineae ponitis arma manus?
Cur Tibi braccatae Rector celeberrime gentis,
Martis inexpleto pectore servet amor?
Quo vos Baeticolas rapit implacabilis ardor,
Cur male divisam scinditis aere fidem?
Vos Cadmaea rapit paribus victoria fatis,
Victorem victus saepe cadendo premis.
En ruit in medios supplex Ecclesia natos:
Ubera cum lacrymis exhibet illa suis.
Vos, ait, in reliquis dilectae viscera Matris,
Illustri dudum nomine scribo meos.


page 63, image: s0135

Maiorum hoc meruit pietas, ac nobilis ardor.
Quo stetit hostilis vestra per arma furor.
Per vos barbaries, per vos iacet haeresis olim:
Utraque dissidiis nunc alimenta capit.
Nunc conv ersa madent alterno tela cruore,
Et male consulto dextera Marte rubet.
Me miseram! deserta parens formido nepotes:
Dum mihi nunc idem tutor, et hostis adest.
Heu dolor! infesta est simul hinc discordia fratrum,
Neglectaque iacet relligione fides.
Et simul hostiles coeunt ad bella manipli,
Turca ferox armis, Sauromataeque truces.
Vertite tela precor, votis praefigite metam,
Imperii princeps imperet ante sibi.
Ne cadmaea trahant paribus vos spicula fatist
Et natet alterna caede cruentus ager.
Vertitis? an matris truculento viscera morsu
Scinditis, ut patrio vipera clausa sinu?
Symbola dira procul, procul indignatio fratrum:
In gremio ludat frater uterque meo.
Detrectare pudor, nec priscum Matris honorem
Vindice tutari iuncta per arma, manu.
Iungite Christicolae, sub eodem nomine, fratres,
Iungite Borbonias, Austriacasque domos.
Quid male divisis, colliditis aera, trophaeis;
Tartarus ac Turcae vos meliora docent.
Hos neque divinae fidei, neque stirpis origo
Colligat, alterius stat ramen alter ope.
Portio parva soli est, pro qua certatis utrimque,
Quae dudum immerito plena cruore natat.
Interea portis Mahomet bipatentibus intrat,
Christiadumque subit pars bona turpe iugum,
Scilicet iste canes (quo vos dignatur honore)
Denique sub mensam coget adesse suam.
Integra regna quatit, quae dum regionibus addet
Inde suis; sensim demetit inde meis.
At Superi meliora! suos Ecclesia flectat
Primigenas, flectar dilacerata fides.
Haec vulsas turbata comas, haec squalida vultu,
Haec tot vulneribus, turpe notata genas.


page 64, image: s0136

Fortis ALEXANDER magna virtute iacentem.
Sustinet, ac vestram poscit amicus opem:
Nec tamen arma petit, tantum componite ferrum
Plus dolet ex vestro vulnere laesa parens.
Siquis amor belli, matris tremat arma rebellis:
Siquis amor pacis, pace fovete fidem.
Haec pater Ausonides solita pietate requirit,
Qui negat, iratum sentiet ille Deum.
Vive precor, nostrisque Pater solatia rebus
Auxilio virtus praebeat una tuo.
Cetera si desint, solam hanc dum senserit hostis,
Defensae clypeus relligionis eris.

His veluti in quadam praelusione, ad varietatem copiamque ex una eademque re, ostendendam, praemissis, iam artem ipsam imaginum universe, quod sciam, a nemine antehac traditam, ita aggrediemur, ut simul de eius principiis, legibusque statuamus, simul etiam suppeditemus materiam, quae in tertia hac editione longe est futura locupletior, ex prae cipuis rerum naturalium ideis, tamquam fontibus quibusdam, petenda.