24 January 2004 Ruediger Niehl markup
TEI header added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check
10/2008; 09/2009 Reinhard Gruhl markup
spell check partially performed - no orthographical standardization

image: s001

[gap: illustration] ARS NOVA ARGVTIARVM Epigrammata et Epigraphica Auctore R. P. IACOB. MASENIO e SOC. IESV [gap: illustration]


image: s002

[gap: blank space]
image: s003

ARS NOVA ARGVTIARVM Eruditae et Honestae RECREATIONIS, In duas Partes divisa. PRIMA EST EPIGRAMMATUM: ALTERA INSCRIPTIONUM Argutarum. AUTHORE R. P. JACOBO MASENIO e Societate JESU. Editio nova auctior et elegantior. [gap: illustration] COLONIAE AGRIPPINAE, Sumptibus HENRICI ROMMERSKIRCHEN Bibliopolae, Anno M. DCC. XI. Cum Privilegio Sac. Caes. Majestatis.


image: s004

[gap: blank space]
image: s005

Ad benevolum Lectorem.

AMice Lector, paucis instituti abs me operis rationem accipe. Inter aliquot annorum studia Humanioribus Musis atque Adolescentum instructioni consecrata, nonnulla observare coepi, quae faciliorem ad hanc facultatem aditum facerent. Haec ut publicae utilitatis facerem, communis et hominibus et literis excolendis impensus amor suasit. Praelusi hac argute loquendi Arte, iis quae de Poeseos [correction of the Ed_1660; in the print Poesios] ac Rhetorices facultate prolixius, nova tamen ac compendiosa, ut opinor, ad perfectionem via, jam sum executus. Equidem hanc argute dicendi vibrandique sententias vim, multum et ornamenti et delectationis ad eloquentiam adferre semper existimavi: praesertim cum ex illa, non sola elocutionis, verum et conceptuum ratio magnopere illustretur, sua cum varietate, tum elegantia. De elocutione, praesenti id satis Tractatu, doceberis. De conceptibus id magis intelliges, ubi nostros de re Emblematica, Epica, Lyrica, Comico-Tragica, Oratoriaque Tractatus inspexeris, nihil enim quavis in arte magis afficit, occupatque hominum animos, quam, cum velut insidiis circumventi, ad inexspectata deducuntur; quod, ut in Tragoediâ Comoediâque, sic in quavis pene actione, aut consilio humano, cum oratione explicatur, locum obtinet. Haec vero ad inexspectata deductio, aliis, quam quibus hoc opere viis incessimus, institui vix poterit, de qua cum alibi, tum praesertim

page 6, image: s006

in Comico Tragico erit opportunus tractandi locus. Exemplorum illam [correction of the Ed_1660; in the print illorum] subjeci copiam, ut tenuioribus subvenirem ingeniis, quibus per exempla facilior via, quam praeceptis aperitur, uti nonnullis evenit pictoribus, qui absque prototypo penicillum imperite regunt, ad imitandum magis, quam fingendum nati. Aliorum otio quoque his meis laboribus consultum ivi, ut congestis alieno studio fructibus potirentur. Tum hoc egi, ut fastidiosis quorundam ingeniis, in ista varietate, nonnulla ad stomachum factura occurrerent. Caeterum, qui compendio rem totam oculis animoque subjici voluerit, huic satis fuerit, unum illud, quod de Juda exemplum dedimus, per Adjuncta sua ponderare, eo modo, quo cap. 7. part. 1. Bembum inscite depictum suis Attributis expendimus. Cur Authores ad Epigrammata non adjunxerim, causam alibi accipies. Praecipui, quibus post Martialem sum usus, sunt Ausonius, Bahusius, Ovvenus, Bidermannus, Antonius Stratius. [correction of the Ed_1660; in the print ---] Ex quibus hausi copiosius. Parcius ex aliis, ut Ioviano Pontano, Iulio Flacco, Ignatio Albano, Georgio Anselmo, Bocchio, Andrelino [correction of the Ed_1660; in the print Brocchio Andrelino], Calcagnino, Cassanova: Et recentioribus quibusdam, Frusio [correction of the Ed_1660; in the print Frusia], Thoma Moro, Remondo, Frientio Guinisio, Emanuele Thesauro. Quibus et nonnulla Authori propria intervenere. Tu hanc operam nostram Tibi impensam erudite Lector, aequi bonique consule, quam opto, ut ad profectum quisque suum honestumque animi oblectamentum, tum earum rerum usum et ornamentum impendat, quae ad virtutis divinaeque gloriae amplificationem spectant. Fruere, et vale.


page 7, image: s007

Ad Criticos.

FOrsitan aspiciat titulum nonnemo libelli,
Durus et in primo limine censor erit.
Scilicet arguta ridebit in Arte Magistrum:
Qui toties hebeti carmina figat acu.
Ergo aliquis dicet, post tot modo saecula, linguas
Erudit ignotis, praevius arte, viis?
Ille, nec ingenio, neque digno cognitus ausu,
Invideat priscis eripiatque decus?
Non equidem invideo: Priscis sua gloria constet.
Et maneat serae posteritatis honos.
Si tantum stupidos dent posthuma saecula fungos;
Progenies fungi, Tu quoque, Mome fores.
Hos tibi do partus, non sunt tamen absque labore.
Quos tibi propositos, absque labore, vides,
Sit mea culpa labor: nihil hunc detrecto pudorem,
Utilitas veniam quantulacumque dabit.
Et licet intereant speciosi nomina libri.
Lis mihi de titulis nulla futura meis.
Et licet argutae stupeant quandoque Camoenae;
Non tamen idcirco stigmate digna gerent.
Saepe ferit positam jaculatrix dextera metam:
Saepe suum transit jacta sagitta scopum:
Cespitat in media nonnunquam offensus arena,
Ter licet Elaeo pulvere victor equus.
Dent veniam: quandoque bonus dormitat Homerus.
Quae modo dulce canit, stridula saepe lyra est.
Ludimus, ingenuoque sales miscemus honesto,
Nec pudor [correction of the Ed_1660; in the print cruor] in nostro carmine vulnus habet.
His ego displiceam titulis, ingratus alumnis
Cypridis, his titulis jure placebo mihi.
Sed tamen et teneros sociamus versibus ignes:
Noster Amor, Deus est; nostra, Maria, Venus.
Stringimus et metrico vibratum carmine ferrum:
Improbitas hostis, Palladis hasta stylus.

page 8, image: s008

Nil mihi cum quoquam est, vitiis irascor iniquis:
Crimina carminibus sunt jugulata meis,
Si tamen hinc aliquis famam violare proborum,
Armaque virtutum, criminis esse velit.
Si quoque divinos vertat malesanus amores.
Et doceat quo sis, blande [correction of the Ed_1660; in the print blanda] Cupido, loco.
Detestor versusque meos facinusque scelesti:
Non equidem tanto crimine digna dedi.
Nec tamen idcirco tenebris damnanda putabo.
Immeritis serviet res hona saepe malis.
Quid melius vino est? vino relevabimus aegros:
Sed tamen immodico vina calore nocent.
Aere quid utilius? centum famulatur in usus:
Sunt tamen in nostram cusa metalla necem.
Quid thyma peccârunt? Tamen his decerpta leguntur.
Mella suis Apibus. virus [correction of the Ed_1660; in the print virtus] Arachna tuum.
Sit coelo deducta licet, Livore Magistro,
Materies Virtus improbitatis erit.
Quid male promerui, si quem bene cudimus ensem,
In sua delirus viscera stringat homo?
Censear innocuus: si dum prodesse volebam,
Ingenium sceleri suppeditâsse puter
Et scio, non nocui, caret isthaec culpa rubore.
Arsque [correction of the Ed_1660; in the print Atque] Deusque mei meta laboris erunt.
Quisquis in arrectas animi demiserit aures:
Praeceptisque locum jusserit esse meis.
Ille suis lepide vinclis epigrammata stringet,
Nervosisque reget verba soluta tonis,
Hauriet inde novum quaevis facundia lumen.
Et decus in verbis sentiet esse suis.
Forsitan hic [correction of the Ed_1660; in the print hoc] etiam vitiorum turpis imago.
Offensum vitiis cor penetrare queat.
Forte suus Christo nascenti natus Amator.
VERBUM infans verbis discet amare meis.
Ne precor invideas hunc, optime Lector, honorem:
Cetera, quae dabitur laus mihi, vilis erit.


page 9, image: s009

Ad Studiosam Juventutem.

PErlege festivo condita Poemata lusu,
Qui cupis innocuos, et sine labe, sales.
Erudięre meis, simul et recreabere verbis.
Impensi pretium dulce laboris erit.
Quantumcunque metris indulget honesta voluptas
Quae nihil obscoeni metra ruboris habent.
Hoc tibi concessum est. Conjungitur utile dulci:
Invenies lepidis seria mixta jocis.
Novimus ingenium, Juvenes pascuntur amoenis,
Quae sapit, ante alias haec medicina placet.
Non cuivis, fateor, condivimus ista palato:
Quos cupit hic; alter respuit ore cibos.
Quod bos gramen amat, contemnunt saepe bibentes:
Non legit ex omni flore Melissa favos.
Dulcia quae cupidae placuerunt liba juventae:
Haec tetrico videas displicuisse Seni.
Sparsimus inde nuces! divisimus inde placentas:
Haec sapient Juveni, si minus apta Seni.
Sunt tamen et rigidi quae possint ferre Catones,
Ni pudet arguto cum Cicerone loqui.
Abstineat positis, quem vexat nausea, mensis:
Cogitur ad structas nemo venire dapes.
Si tamen hinc aliquid gustatum forte placebit;
Suspice, et a caelo suscipe, quidquid erit.


page 10, image: s010

PARS PRIMA. ARGUTIAE EPIGRAMMATICAE.

CAPUT I. De Epigrammate ejusque Divisione.

EPigramma, Latinis inscriptio, [gap: Greek words] nominis originem trahit: Cum enim templis, sepulctis, Statuis, colossis, altatibus. clypeis, navibus, trophaeis, urbibus, domibus, olim adhibitae inscriptiones hunc titulum mererentur; denique is tantum ad perbreve, elegans, atque acutum poema extendi coepit. Jamque ex fastibioso hoc, atque eliminato doctorum hominum saeculo, nulla pene Inscripptio epigrammatis nomen obtinet, a quo illud non postuletur, ut argutiis, aut salibus aspetsa sit Lecet ea Graecis venustas saepe defuerit, et martiali, quem veterum Latinorum habemus principem non ubique arguto esse, per ingenii materiaeve facilitatem licuerit. Quin et ipsis modo solutae orationis iuscriptionibus, utsapiant, iegenii aliquid acrimpniaeque adhibendum est. In quo genere ex Antiquioribus pauca quidem suppetunt, recens tamen in eo non inepte versatus est Emanuel Thesaurus. Est enim Epigramma generatim sumptum, prout brevis quaedam inseriptio est, vel [gap: Greek word] , seu absque metro, vel [gap: Greek word] cum metro. Utrumque autem est, vel cum emblemate seu pictuta junctum: vel absque illa. Vel etiam est simplex, quod nude tantum rem, et historice exponit, quales non raro sunt tituli statuarum, ac sepulchrorum, vel compositum, quod cum argutia aliqua, nervoque concludit. Nos simplex, quia sine arte est relinquemus, de composito vero agemus, sive solutum illud sit, sive ligatum, sive graphicum tantum, sive etiam emblematicum, quanquam de hoc ultimo praecepta seorsim daturi simus, reliquorum praecipua membrorum

page 11, image: s011

exponemus: opere tamen in tres partes distributo, quatum prima illud epigramma, quod [gap: Greek word] dicitur, potissitnum e suis argutiarum foncit us per certas venas, educemus: hoc enim imellecto, ceterorum ars ac natura facile explicabitur.

ARTICULUS I. Quid sit Epigramma compositum metricum, et quae ejus materia, ac partes?

EPigramma compositum [gap: Greek word] est breue poema quod ad rei alicupes proposuionem scripto factam aliud quiddam aut oppsitum, aut alienism, aut comparatum, aut alludens conjungit. Per hoc quod poema est, differt ascriptionibus, [gap: Greek word] sive orationi solutae, quas Epigraphas appellamus: per propositionem scripto factam, disting vitur ab emblemare, pictam simul expositionem postulante, per illud, rei alicujus, proponitur materia, quae omnium prosusrerum est, sive naturalium, sive moralium, sive tristium, sivelaetarum, sive reprebensionem, sive laudem sectantium. Unde aliud comicum, aliud tragicum: aliud etiam exornativum, aliud deliberativnm. aliud judiciale, asubjecta materia dici poterit. Sed has divisiones expeudere parvi momenti res est. Illud unicum monendus es Lector, inhonestasres, tam ab hac, quam ab alia poesi arceri; quod a fine Poeticesprorsus sint alienae: Scutrae enim est, aut ganeonis, non Poetae, in eis impuro orecalamoque volutari. Quod si in hoc campo arguta: i quibusdam Lenones ejusmodi videantur, periculum certe est, ne majorem illi voluptarem et rebus quam verbis sententiisque Scriptoris captent: suum enim cuique. quod amat pulchrum est. Porro quomodo oppositum, alienum, comparatum, alludensque conjungatur alicujus rei expositioni, infra variis regulis, exemplisque patebit. Diximus autem conjungit, non, ut alii, ex propositis deducit. Nam Epigrammatis conclusio non est semper, velut in Enthymemate, deducta ex tatione, sive Assumptione, sed non raro Assumptio epigramma claudit, conclusio incipit. Ut in illo.

[note: En conclusio. ] Quis neget Aeneae magni de stirpe Neronem?
[note: {? Ratio additur. Quia sustulit etc.}] Sustulit hic matrem, sustulit ille patrem.


page 12, image: s012

ARTICULUS II. De proprietatibus Epigrammatis.

§ 1. De Epigrammatis brevitate.

AD epigramma plerique argutam brevitatem, cum Plinio requirunt: et quandoque in uno verbo hanc exhibent, ut si quem [gap: Greek word] id est stulte sapientem vocant. Hexametri unius Epigramma apud Martialem legitur, ut [note: Quia videlicet solvendo non eris. ] Omnia Castor emis, sic fiet ut omnia vendas.

Ausus vero etiam idem cum Catullo est, ttigesimum versum excedere, exemplo rarius imitando, cum quantum a justa brevitate deflectit, tantum a venustate sibi proptia degeneret. In Elegiaco certe a distichis usque ad pentasticha, haerere re plerumque, rarius usque ad decasticha excurrere cupiam. In Epodis tamen, Phaleuciis, Anacreontaeis, Scazonticis, Jambicis, [quae etiam carminum genera, imprimis tamen Hendecasyllaba, ac Jambos usurpare licet:] longius aliquanto evagari poteris, ut exemplis obviis intelliges. Ceterum brevitatis illa ratio praecipua est; quod uno velut intuitu oculis subjici epigramma debeat, ut ipsius indoles ac pulchritudo, quae in argutia potissimum consistit, facile penetretur.

§. 2. De Epigrammatis argutia.

ARgutia, quae est altera epigrammatis proptioras, et veluti anima, et caput reliquorum, quae adhibentur, aliquid, praeter opinionem ad praedicta conjungit, tanrumque in epigrammate pondus habet, ut illa sola absente, reliqua jaceant, praesente vigeant. Sed et tantam adfert difficultatem, ut paucis in hac invenienda excellere, optimis caerera Poetis, concessum fuerit: qua etiam raritate plus admirationis, laadisque apud omnes reperic. Quare ad argutiarum fontes aperiendos novo labore, atque intentato, quod sciam, hactenus incumbemus: ubi nonnulla ante praecepta de habitu, et exercitatione adjecerimus. De partibus enim materiae, ac quantitatis frustra disputabimus, cum simplex nullas habeat, sitque tantum rei expositio Compositum vero, de quo hicagitur, praeter prorasin et epitasin, sive propositionem rei, et conclusionem (quae tamen ordinem, tit supra monui, Legesque Enthymematis non servant) nullas necessario partes admittit.


page 13, image: s013

ARTICULUS III. De Forma svvae habitu Epigrammatis.

ALibi poesios habitum universim in decenti compositione collocavimus, quae licet in brevi metro, necessaria tamen imprimis est, ut postulatam omnibus hoc carmen suavitatem obtineat, quid vero ad decentem venustatem, quid ad compositionem requitatur, brevitatis studio hic transeo, et studiosum Lectorem ad generales Poesios nostrae praeceptiones propediem, si visum Superis, exhibendas remitto.

§. 1. De Epigrammatis venustate ac varietate.

DEcentem venustatem illud epigtamma assequetur, quod rebus moribusque exprimendis maxime propria lineamenta exhibet; quod amoena blande, ridiculaurbane ac facete, humilia aut gravia stylo metroque ad humilitatem aut gravitarem idoneo exprimit. Cujus et rerum, quae seribuntur. et styli metrique, quo scribitur, diversitas, non oscitanter tibi erit expendenda. Nam ubi illa attigeris, quorum voluptas sensum aliquem demulcet, ut hortorum fontiumque amoenitas oculos, conviviorum suavitas gustum, Musicae dulcedo aures capit: medio charactere scribendum est, tropis sigurisque ludendum, in hendecasyllabis, atque Anacreonticis potius, quam alio carminis genere, idque etiam copiosius, quod haecsensuum oblectamenta sine fastidio animum teneant: non perinde arque in ceteris; nam ubi eae desunt illecebrae, Lector morae impatiens, ad finem Epigrammatis properat, ut salibus argutiaque sese oblecter. In gravibus igitur atque atrocibus et festinare magis et minori verborum luxuria versaridecet; majestate tamen rebus non prorsus impari, si illatae illae sint: autvehementia, atque acrimonia, si indignae, nam et his aliquando Eopdis, frequenter vero Jambis, Scazontibusque ad supremum, exurgere characterem licebit, neque subito filum abrumpere. Denique in mediocribus, quaeque exornativifere sunt generis, Epigrammati multo maxime usitatis, infimo seribendi charactere Poeta, infra elegiae etiam dignitatem, acquies, et; vec ambiriose, aut vetustate obscurabir, aut ficta novitate inficiet. Pura erit, vulgaris, sed et latina: culta, sed cum neglectu. Cum enim omnis Epigrammatis venustas ac gratia in argutia opportune explicata versetur: nihil obscurum

page 14, image: s014

asperumque, nihil quod avertat; etiam subtile nimis ornatumque, quod anhelautem teneat, affectionemque integre conclusioni impeudendam imminuat, objiciendum est Martialem idcirco nec immerito, nonnulli arguunt, plus tumoris obscutitatisque, quam pro Epigrammate conveniat, praeseferentem, addo ego Satyricum, saepe magis, quam Epigrammaticum videri. haec tamen ubi Neoterici aliqui, studio nescio, an ignorantia; nimium declinant: in oppositum incidunt; frigide, aspere, et nec latine scribunt Sed quae ad infinitum characterem requirantur; de poesi in genere videnda sunt. Eiguras hic etiam Elegiae usitatas, ut optationem, deprecationem, exclamationem, execrationem, correctionem, repetitionem opportune, breviter, et mollirer inductas, admittes, Ita quae decenti compositioni elegantia, ac suavitas inest, ab ho carmine non exeludetur. Harum figuratum exempla in Elegia tradam, et infra non pauca occurrent.

§. 2. De numero Epigrammati conveniente.

NUmerum requitit, non heroice in medium versum prosilientem, ut, Inferni raptoris equos, nec polyfyllaebis, spondeisque nimis extensum, languidumve suis in fine trisyllabis: nec crebris clision ibus reta: datum, sed facili lenique excurrentem passu: nisi mores forrasse asperos, aut scelera indignante versu inserueris, exprimasque. Sed de his alibi fusius.

ARTICULUS IV. De Execratione.

§. 1. Ars copiam argutiarum scribenti suppeditat.

LIcet Epigrammatici, natura magis, quam arte formari credantur; tamen quod haec ars hucdum non satis tradita, natu: a magis, quam arte elaborata hactenus Epigrammata prodiere. Unde et Epigrammatici plerique hac in re jejuhi, et prorsus rari, qui in eadem materia prolixe luderent, per omnia sese rerum genera effuderunt potius. ut aliquod argutae scriptionis argumentum occuparent, casu magis, quam arte prompti. Audivi alicujus in hoc, studio egregie versati, Scriptisque epigrammatis clari, operam definito tempore postulati, se negabat ille, sed omni in re ac tempore Epigrammaticum esse: industrium se hic sine fructu saepe, fructuosum sine industria fuisse, studium hoc, absque studio tractandum affirmabat Videlicet naturae, non arti obsequebatur.


page 15, image: s015

Ars multo est certior, licet quandoque naturae perfectionem non assequatur, multo copiosior: quod expensae, ad praecepta materiae argutiarum non ubique possint esse infecundae. Ut proinde in una etiam eademquere, artis beneficio, vario argutiarum genere ludere possis: scriptis praeceptionibus, exemplisque, lisque ad certa capita fontesque revocatis praeibimus. His authores alios suaserim ad jung endos, eorumque Epigrammata, ubi vim aliquam adferent, ad hos fontes revocanda. Imitatione deinde insistent iis, quae maxime in hac varietate arriseriut exemplis, atque aliquam per singulos inventionum fontes expendent materiam, abesse hic labor a profectu, ac magna denique facilitate, et copia non poterit, imo hinc oratix nis omnis, seu ligatae, seu solutae condimentum aliquod, ac plenum voluptatis ornamentum consecuti sunt, non modo ad sales ac sacetias, sed gravissimas etiam sententias insigni pondere aut actimonia vibrandas. Quae res mitifice excitatis Audientium animis influit.

§. 2. De Epigrammatum authoribus, eorumque imitatione.

QUos authores imitationi praefiges? Inter veteres, Catullum, Martialem, Ausonium habes. Hunc optat Scaliger ob ineptiam, asperitatemque, Epigrammata nunquam dedisse, Catullum languidum, coactum, impudicum censet, denique peculiarem Epigrammatis virturem argutandi, hunc non sempet assecutum, Martialem nunquam omisisse asserit. Utinam de hoc vere! illud certum est, victos a Martiale reliquos; in quo tamen maximus ejus laudator Lipsius, jure decimationem aliquam admittit. Gyraldus vero nimis severd: quaedam se tantum ex toto libro lectione digna selecturum asserit. Nos ur de eximio Poeta facillimum et judicium, et emolumentum Lectori esse queat, dicta pleraque ab eo arguta per apertos nobis fontes digeremus, omni, ut breves facilesque simus, luxurie praeputata. Catullus, qui Martialem in vitiis, ac scurili praesertim levitate ubique superat: in duabus tamen virtutibus, puritate ac suavitate sermonis, quamvis hebetes figat aculeos, non superatur. Inter recentiores, qui quidem sunt casti, Bahusio nihil vidi argutius, Bidermanno nihil tersius, quanquam neque Antonio Stratio suae desint argutiae, quorum exemplis non raro usus sum. Non~nulli quorum nomen praetereo, illam, quam in genio laudem sunt assecuti, lascivia corruperunt. Qui cum Martiale clament. Lasciva

page 16, image: s016

est nobis pagina, vita proba est, nesciunt illud longe esse verius: Qualis vir, talis oratio, Et illud Philosophi: Loquero Adolescens, ut te videam. Nempe alios, quam qui fidem Deo abjurarunt, hoc tempore vix reperias, quos, minus etiam, quam Erhnicos olim, pudes esse impudentes.

CAPUT II. DE FONTIBUS ARGUTIARUM.

ARTICULUS I. De primo Argutiarum principio.

GEneralissima argutiarum descripito est: praeter, aut contra exspectationem allata, vel eonclusio, vel sententia. Non quaevis tamen: sic enim ubique fere stuiti epigrammara conderent. sed quae rationis nitatur adminiculo, ac recepro aliquo loquendi usu. Quod fiet, si, vel causam tibi inexspectatam alicujus effati, facti, aut cujusque rei Poeta afferet, ut Martialis cum dixisset.

Semper eris pauper si pauper es, Aemiliane.

Causam addit non exspectatam.

Dantur opes nullis nunc nisi divitibus.

Vel si rei, facto, dictoque posito, aliud inopinatum connectit. Ut

Crine ruber, niger ore, brevis pede, lumine luscus.

Ex his quid concludat attende.

Rem magnam praestas, Zoile, si bonus es.

Utrumque in eodem Epigrammate expressit idem Martialis. Ubi de ipsa Publii Catella, scite depicta, sic ait.

Hanc ne lux rapiat suprema totam

En inexspectata ratio, cui mox factum subjungitur.

Pictam Publius exprimit tabella.

Pergit et majus opinione subjungit:

In qua tam similis sibi nec ipsa, etc.

Addit

Istam denique pone cum tabella?
Quid tum? En iterum inopinatum.
Aut utramque putabis esse veram:
Aut utramque putabis esse pictam.


page 17, image: s017

Res igitur omnis, de qua in discutsu agitur, vel contra axspectationem est: ut si de Gigante dicturus videbar, de Pygmaeo inferam aut etiam contrarium hujus faciam, ac Pigmaeum Giganti aequem, vel praeter exspectationem est, ut in plerisque supra ex Martiale ad ductis: nam praeter opinionem est donari tantum divitibus: rufo prae ceteris malitiam tribuit. Vel denique par omnino exspectationi est, ut infra illam subsistit Ita si judicem donis corruptum dicam autexul. tantem in lubrico abrium lapsum esse, nihil exspectationem aliorum fallam. Et hi solum Discursus ab Epigtam mate dissiden Ubi enim minus autcerte illud, quod vulgusassequi animo, ac praeoccupare poterat sequitur, nullus admiranoni locus est. Quo fit, ut quod aliis ingen iis rarum atque argutum, aliis obvium, nec Epigrammate dignum videatur. Unde diversissima de uno Martiale, atque iisdem saepe versibus, diversorum judicia. Sed hanc litem facile diiudicabimus, ubi suis Epigrammata fontibus, naturaque ac indole distinxerimus.

ARTICULUS II. De quatuor Epigrammatum fontibus.

QUidquid in discursu exspectationem fallit, ex quatuor potissim um fontibus manare existimem. Aut enim rebus aliquid tribuen dum, quod cum illisprimafronte pugnare videtur: aut contra separandum alienandumque quod illis familiare ac proprium censebitur, alio minus proprio saepe in locum subrogato: aut cum alia re minus exspectata, in comparationem erunt adducendae: aut denique in verbis, vel rcbus ipsis erudite ludendum. Quid praeter haec exspectationem nostram magnopere possit fallere, nondum hactenus occurrit. Ex his quatuor fontibus, omnem, quae de Epigrammatis est subtilitatem, arguriamque facile hauries. Hoc certe postquam animo calamoque excepissem postquam, ut subjiciam, modis suis, visque eriam exemplis a me deductis illustrassem: nihil deinde in Martiale aliisque Epigrammatis, ad has regulas ex pensis, argutu~reperi, quod ad illos fontes non reducerem. Quanquam ita ruditer eos designasse parum sit, nisi propius varia exemplorum propositione ac distinctione intueamur, via quoque ac methodo praecamus: ingenremque, quae hinc manat argutandi copiam exemplis ab cadem materia petitis diducamus ac tum

page 18, image: s018

denique secretum hactenus non satls animadvetsum divulgemus, quo raram quovis pene in genere scribendi dicendir que elegantiam ex his, veiuti novis Cyrrhae fontibus, studiosus Lector depromat.

ARTICULUS III. Ciceronis pro hac re doctrina proposita breviter, et explicata.

§. 1. De ducbus Epigrammatum generibus.

SI mate: iam Epigrammatum, in qua versantur, spectes, eorum duo potissimum genera reperies: unum omicum, seu ridiculum: tragicism seu grave alterum: quotum utrumque ad argutandi subtilitatem idoneum est Et hoc quidem plus adinitationis: illud plus leports continet: hoc giavioribus in actionibus, illud in levioribus versatur: hoc in verborum ac senten tiarum aeumine: illud in rebus moribusque hominum fingendis carpendisque est frequens. Quod prae alio Mattiali placuisse est visum Satyrica tamen passim copia, ac mordacitate luxurianti; cum Epigrammaticus instar apis sit, quae mox, ut insedit aculeumque fixit, avolet: Salyricus, vulturis instar, praedae ad lanienam im moretur. Ridiculum hocfacetiarum [ita Cicero appelat) genus, cum et oratori nonnunquam conveniat, ut vel Advetsarium lacessat, argutequeipsius mores configat: vel lepore aliquo dicendi, ut audientium animis torporem avertat, non desidiorea Cicerone Lib. z. de Oratione est pertractatum, Graecorum ad hoc ingeniis uso. Sed neque repertum ex iis quenquam qui satisfacerit, neque satisfacturum se esse praesenti scit. Quia tamen nihil illo legi hac in re diligencius, operae pretium fecero. Si rebus illum ex emplisque suis, meis tamen non raro verbis, ut copia, obscuritasque nonnunquam deviterur, adducam.

§ 2. De facetiis earumque genere ac vartetate ex Cicerone.

CAesar apud Cicer. z de Oratore. postquam duo statuisset esse facetiarum genera: quorum uttumque quidem cum voluptate, alterumtamen sine tisu esset: quod res etiam graves Attico lepore elegantiaque ad voiuptatem atque admirationem facete condite liceat. De ridiculo illo tanium loco acturus, nullam se aliam de jocis artem praeter illam, quae in Rhetorica uc Dialectica communia disserendi praecepra tradit, habere fatetur: quod de iisdem inventionis locis, et joci, et seria eivantur, iisdem tropis fi urisque exornentur.


page 19, image: s019

Monet vero, Oratori cavendum, ne ad nimiam scurrilitatem ab urbanitate in facetiis deflectat. Porro faceriarum (nos argutiarum nomine plerasque censemus:] alias in verbo, et sermonis genere, ali s in re, seu animi sententia collocat. Illarum quae in sermone sunt, novem modos, ac veiuti specios statuit.

Primo est amphibo logia, quae vel in verbis est conjunctis: ut cum Terentius apud socios Titium absentem excusater, quod cum brachium fregissa diceret, qui suspectus crat de sacris signis noctu confractis. Unde quod de brachio ejusproprio dici videbatur, ad statuae brachium spectabat. Vel in uno etiam verbo reperitur ut cum de servo Granius, eum non esse sextantis. Quod vel signifieabat, eum non sextante nummo aestimandum: vel non esse sextant is, id est servis aequalibus comparandum. Sed prioris generis plura sunt Ita paulo supra dictum illud de Africano. Capu: magnum est. Quod quanquam de authoritate ipsius; tamen de capitis deformitate accipi poterat. Sicut illud Neronis, de furaci servo Nihil illi domi esse obsignatum. Ad fidelitatem primaf: onte spectare videatur cum illum omnia claustra perfringere ostenderet. Taleillud Sex tii ad Appium. Manus lava, et coenabis mecum. id est, furtis abstina, ne manus tibi sint piceatae. Et qui dem ambigue dicta arguti ssima, Cicero ex reliquis censet, ac vonustissima, si ab Adversario responsuro, Adversarii verbum aceeptum retorqueatur. Ejus cum plura sint genera, frigidiota vitanda dicit.

2. Est Paronomasia, cum litera aliqua permutata, eadem verba repetuntur, ut non nobilior sed msbilier ceteris. Non adversus hostem? sed aversus processit.

3. Etymologia nominis, ita cum Pyrrhus Achillis filius, ad Trojam Neoptolemus dictus sit, eo quod juvenis hoc bellum ingressus esset, Cicero Mummium suffragia populi pecuniarum divisione corrumpentem atque idcirco divisorem dictum, ut Neoptolemum ad Trojam; sic illum in campo Martio. Nemen invenisse asserit.

4. Est Parodia, seu alicujus Poetae adhibiti versus velue sunt, vel paululum immutati: ut illud Socil in Aemilium Scarurum, superbum hominem, sed obscuris et vix cogntis parentibus natum. S. tacere quid hie clamoris est: quibus net Patar, nec Mater sit, tanta confidentia estis, auferte ist am enim superbiam.


page 20, image: s020

Huc etiam proverbia spectant ut illud Scipionis: ad Asellum [hominem sic dictum) qui cquitum ordine deturbandus, omnes se provincias stipendia merentem perag rasse dicebat. Agas, inquit, asellum, siquidem equum digne nen poteris.

5. Eversio sensus ac verborum, cum vel ad verba tantum, non ad mentem atrend tur, ut cum Crassium rogasset Socius, num si ben mane ventrei molestus er futurus esset? respondis setque: molestus non eris, tum alter: igitur suscitabe tu vero inquit Crassus, negaras te mol. stum futurum. Vel cum eadem verba retorquentur, ut cum Lucius Porcius, quaerenti Catoni, ex animi tui sententia uxorem habes? reposuit: ex animi tui sententia videlicet vel tibi nimis familiarem, vel ruis magis, quam meis idoncam moribus

6. Allegoria Sic M. Servilius, cum M. Pinnario. Die mihi num si contra te dixero, male mihi dicturus sis? respondit, ut sementem feceris ita metes, id est, prout bene aut maledixeris, experieris Responsum.

7. Metaphora sive translatio ut cum Scipio Corinthiis Statuam pollicentibus, dice et. Turmales siat Statuas atsplicere id est gregaria, se laudes non curare; sed a prudentioribus eas exspectare.

8. Ironia ita Craflus L Helvium Lamiam foedum hominem, atque indisertum pulchellum compellavit, qui cum reposu sset: non potui mihi formam fingere ingentum potui: Crassuns perrexit audiamus, inquit, disertum.

9. Oppasitio, quae tam in severo, quam faceto dicendi genere, mirisice orationem ornat, sic cum Libo Galbam conviviis indulgentem togaret. Quando tandem de triclinio suo exiturus esse:? cum tu inquitille, de cubiculo alieno. Quoe jus foeditatem apte perstriuxit.

Modi qui facettis sententiarum serviunt, 23 notantura Caesare pluresque haberi potuissent At hi ad pauciores, et generaliores, contrahendi erant

1. Modus est, facetae narrationis per hypotyposin, seu descriptio. nem rei lepidam quamvis fictam saepe et poeticam. Sic crassus contra crudelem hominem Memmium quinque has literas LLLMM Tarracinae scriptas ita sibi oppidanum senem explicuisse refert, lacerat la ertum Largit mordax Memmius. Ita gestus vocesque alteriustum res alias dicendo exprimimus.


page 21, image: s021

Quin et apologis, aut etiam historiautimur, ut cum Sext. Titius Cassandrum se esse diceret, multos, inquit Antonius, possum tuos Ajaces Oileos nominare, patum integtae famae scilicet ac contubernii homines.

2. Modus ex similitudine est, quae vel per collationem, vel imaginem, aut exemplum fit Per collationem, ut eum Gallius Magium helluonem nudo homini contulit, qui nuces collectas in ventrem condit, cum alium locum non habeat. Per imaginem. ita Caesat in Helvium Mancium. Iam ostendam, cujusmodisis cumqueisursisset ut facetet, ostendit Gallum in scuto Cimbrico distortum ejecta lingua butcis flveno tabus Sic et Sestii Penarii oris distortio comparatur frangenti nuces

3 Ex hyperbole est, cum altquid supra, aut infra veritatem ridicule imminuimus, ut Crassus in Memmium prae ongum ac superbum horninem ita hunc dixit sibi magnum videri, ut in forum descendens, caput ad Fabii fornicem de itteret. Ita et apud Numantiam Scipio ostensus O Metello fortasse stupidiori objecit. St quid post eum materpareret, asinum parituram

4. Emthasi fit cum plus significatur quam dicitur. Quale illud Fabricii in P Cornelium fortem, sed et furacem hominem, postquam eum consulem designasset, isque refortet gratias. Non est, dicebat, quod gratias mihi referas si malui compilari. [abs te scilicet,) quam venire: nimirum a Pyttho hoste qui nisi a te superetur, me meaque sub coton a vendet.

5. Modus, Ironia fic, sed de hac dictum in verbis.

6 Huic finitimus est, cum honesto verbores vitiosa compellatur, Sic cum Africano quidam Centurio tribu movendus, quod a pugna abfuisset, sese purgaret, quod custo diae causa mansisset in castris, non amo, retulit ille, nimirum diligentes. Sed et hic ad ironiam spectat.

7. Modus est Inversio aliona sententia Itacum Maximus occupasset Tarentum, cumque Salinator rogaret: nunquid meminisset, sua opera Tarentum receptum, quidni inquit, nunquam ego ricepissem, nisi tu perdidisses?

8. Modus est eorum, que absurdam quandam repugnantiam habere videntur Tale illud poetae Homo fatuus postquam rem habere coepit (dives est factus mortuus est Et quae est ista tibs mulier? Viro similis modius fidius, fortasse barbara.


page 22, image: s022

9. Cum quid a prudentibus per dissimulationem intellecta rei subabsutde salseque dicitur. Sic rogatus U entidius quas lem existimmaret, qui in praesentiflagitio deprehenderetur respondit, tardum. Et Caesar post quam excusationem oculorum attulisset, atqueidcitco a Metello rogatus. Tu igitur nihil vides? Ego vero, air, istam a porta Esquilina villam tuam [superbe sump: voseque eductam, conspicio. Quo et illud Nasicae spectat; cui, Ennium quaerenti, cum ab ostio ancillae respondisset: domi non esse Idque Nasica Domini intus latentis jussu factum sensisset: Eunio haud multo post se venienti, ipse Nasica domi se esse negat. Tum Eanius: nunquid vocem tuam agnosco? hic Nasica, homo es impudens, ego cum te quaererem, ancilla tua credidi te domi non esse. Tu mihi non credis ipsi?

10. Cum in codem sermonis genere, quo quis alium carpit irridetur Sic cum Q. Opimius consularis, ex viro Aegilio, tanquam femina salse quaereret: quid tu Aegilia mea, quendo ad me venis cum tua colu et lana? Non pol, inquit, audeo, nam ad famosas (notabat Opimium famae parum integrae hominem [vetuit mater accedere.

11. Modus, cum quid dicitur, ex quo ridiculum latens eriu potest Ut Stculus cuidam, cujus se uxor ex ficu suspenderat. Amabo te ex illa mihi des arbore Optabat scilicet, ut et sua id uxor faceret. et Cautulus Oratori inepto roganti, nunquid in epilogo ad misericordiam flexisset? Valde inquam, nam omnibus miseranda est visa oratio. Sed hic adquartum modum sevocari potest.

12. Cum persona minime morosa, morose tamen respondere videtur. Ut cum apud Naevium filius captivum Patrem rogat. Quid ploras pater? et ille contra. Mirum ni cantem; condemnatus sum.

13. Cum patiens persona alterius importunitati occurrit: Ita Cato ab eo, qui arcam ferebat, lasus primum admonebatur, ut caverot: tum ille, nunquid aliud fers prater arcam? Quia scilicet jam demum me admones, ut malum imminens caveam, cum pertulerim.

14. Vitii alicujus tacita reprehensio. Ut Siculus, cum Scipio Praetor ei hospitem hominem nobilem at stultum, Patroni loco designasset. Quaso inquit, hunc Advor sario patronum traeae: mihi vero deonde nullum dederis.


page 23, image: s023

15. Est ex interpretatione eorum concinna et acuta, qua in probabili conjectura funt posita. Ita Cinnius Aemilio Scauto Rutilium de ambitu accusanti, illaque in ejus tabulis litera AFPR Actum Etde Publii, Rutilius respondit, intelligendum aliret, scilicet: Aemilius Feeit, Piectitur Rutilius.

16 Modus ex discrepan???us. Ut quid huic deest, nui res et virtus? cum octavo, qui fit ex pugnantibus, coincidit.

17. Est familiaris correcteo; at falsa. Ut cum Granius Patrono malo se osterenti, suasisset, ut multum biberet frigidum:isque respondistet, ita vocem perdam. Meltus est, inquit Scautus, quam reum.

18. Cum ex moribus sihi propriis aliquid illi consentaneum dicitur, ut Memmius dum pro reo diceret, et Scaurus advocatus de haereditate. Phrygionis Pompeji male occupara infamis sederet, ducebatur funus Tum ille: Scaure, mortue us rapitur. Utde si potes esse possessor.

19 Reliquis fere omnibus permistus est; cum scilicet sals? aliquid praeter audientis exspectationam dicitur. Sic in Lucilium, cujus pecora agtos publicos depascebantur, lusit Appius. Erratis, inquit, non est Lucilii pecus illud liberum puto esse, quta qualubet, pascitur: Ita Orassus Silum contra Pilonem cestantem. Votest fieri, inquis, ut unde te audisse dicts iratus dixerittannuit Silus. Potest etiam, ut tu non recte intellexeris? id quoque toto capite annutt ut se Crasso daret. Potest etiam fieri inquit, ut omnino quod te audisse dicts nunquam audieris. Hocita praeter exspectationem accidit, ut testem omnium risus obruerit. Hujus generis est plenus Na vius; ut saptens, si algevit quia fiet?) tremes Hoc quivis furutum sciebat; sed majus aliquid exspectabatur et Stoicum qui ab omni affectusapientem eximunt.

20. Est, cum facete Ad versario concedimus, quod nostra existimationi setrahat: eppositumque illi trebuimus ut C Laelius, cum ei quidam ab jecto genere natus diceret: indignum esse suis Majoribus: at hercle, inquit, tu tuis dignus.

21. Cum ridicutum quid sententi:se redditur Sic ubi M. Cincius, dic quo legem tulerat. Ne patroni causarum praeter stipem munera acciperent, a C. Centone contumeliose rogaretur, quid fers Cincide? ut emas inquit, Cat, siuti velis, id est legem fero, quae tibi deinde gratis accipere verat, sedemendum erit, si quid cupias.


page 24, image: s024

22. Cum ea etiam quae fieri nequount, ridicule optamus. Sic M. Lepidus, ceteris laborantibus, in herba procumbens: Vellem inquit, hoc esset laborare, scilicet ut hac mea quiete, idem quod alii labore praestarem.

23. Cum lente salseque rogantibus respondetur, quod nollent. Sed hic a 21. parum differt.

§. 3. Sententiarum facetias ad pauciora Cicero capita revocat, sed non absolvit.

PRaeter hos modos ait Caesar apud Graecos repetiti execrationes, admitationes, etc. Sed Sententiarum facetias, partibus esse innumerabiles, generibus paucas. Ex spectationibus onim decipiendis, et naturis factisque aliotum irridendis, aut ridicule judicandis, et similitudine turpiotis et dissimulatione, et sub-absurda dicendo, et stulta reprehendendo tisas moventur, quibus 7. capitibus titulos ceteros sese complecti arbitratur. Sic vero Aldus Manutius vir superioris aetatis eruditissimus, hoc loco in Ciceronem coneludit Illud perpetuote nendum est, Orationem facetam et ridiculam, non egere propria et singulari arte, sed communibus, Grammaticae, Rhatoricae, et Dialecticae legibus, ac praeceptis tractari: hae enim tres artes ad omnem orationem pertinent, sive seriam, et gravem sive facetam et hilarem. Sic ille, et ad mentem quidem Ciceronis, ita ab exordio, ut vides praefantis Jam vero iidem fontes qui argutiis serviunt facetiis idonei habentur idcirco, quod hae non minus praeter exspectationem eveniant, atque admirationem excitent, hoc solum discrimine, quod argutiae etiam in rebus gravibus versentur: facetiae tantum in tidiculis, ut sunt corporis animique vitia minus deformia, (nam insignis improbitas, et miseria rideri non solet) quae argute carpenda sunt, ut ad mirationem, et tisum pariant. Nam si otiosum appelles frigidum, quis ridebit? at si illum otio sudareasseras, ridiculum id merito videbitur. Quam vis neque hoc praetereun dum: facetias in oratione soluta usitatas ex duarum fiequentius personatum factis, moribus, aut dictis inter se compositis exurgere, quam in oratione ligata fieri consueverit Ex illa tamen Epigrammatum facetiatumque cognitione, facile etiam Cicetonis ac Manutii de Epigrammatis sententiam collige. Sed vere, nec ne senserint, Lectoris arbitrium esto, poltquam horum, quos aperimus

page 25, image: s025

fontium ductus venasque exploraverit. Interea ignoscet, si nonnunquam philosophice ac minu latine ob rei propositae difficultatem facilius exponendam loqui cogamur. Ncque tamen est, cur ignatus Philosophiae Adolescens, ad peregrina haec vocabula territus haereat:sine Magistro, per sub jecta exempla ad vocum propositarum rim significationemque penetrandam ducetur

CAPUT III. FONS I Repugnantium sive oppositorum cum suis repugnantibus, sive oppositis conjunctio.

REs Epigrammati opportuna erit, si cum alia resib opposita, atque a se in speciem dissidente, jungatur Etenim si, quod rei, vel natura vel hominum opinione competit, illud de ca in sermone asseras: nihil praeter audientis exspectationem allaturus es. Quis enim si umbram e????g obscuram dixeris, admirabitur? Quod si tamen de umbra. D. Petri asseras lucom hanc attulisse infidelibus, videlicet Fidei ob miraculorum gratiam, ipsi etiam umbrae Divi concestam, opimone falles. Et sane vix pauca opposita tanto a se veritatis intervallo dissident, quae nullo in sensu coire queant Quid magis a re distat, quam ipsa rei negatio? et tamen hancsociari cum illa posse, non uno infra exem plo trademus, non quod in eadem illa sententia copulari necesse sit, contra receptissinus um Philosophorum axioma Idem non potest simul esse et non esse. sed ut sensu, aut etiam applicatione diversa spectante. Ad hunc fontem proprius ex plorandum, omnisilla quae a Dialecticis traditur, oppositorum observanda varietas est: tum etiam de se invicem, suisque subjectis, affirmandi, negandique notanda diversitas. Non tamen ab eo, quo illi rigote usurpant opposita, deflectimus: neque solum in remm qualitate, sed et substantia, quantitate ceterisque ut vocant, praedicamentis collocamus: ut exemplis infra disseram. Repugnantia igitur hic nobis sunt quaelicet uno eodemque vulgato sensu neque de se invicem neque tertio aliquo affirmari possint, alio tamen usitato, alioque minususitato sensu de se alitsve simul dicuntur. Haec repugnantia in certas classes, et hujus quasi fontis venas, partiemur, exemplis Epigrammatum subjectis. Ex Martiale quidem primo, ubi suppetent. deinde ex autoribus hujus fere aevi diversis denique exemplis propriis in eadem materia per omnes fontes diductis; verum

page 26, image: s026

accisis frequenter, et protasi, tanquam re facili, praeterita et subintellecta Quae res quamvis ornatum ubique, argutiae etiam vim non taro imminuat; tamen cum mihi propositum sit, solam argutandi subtilitatem expendere, cetera ubique obvia neglexi maluique brevior esse, quam ornatior, ne prolixifate fastidium parerem. Porto exemplis abundare nunquam volui: tum quod haec doctrina, nulla re magis, quam exemplis inculcetur: tum, ut delectum quendam instituere Lector posset, cum eadem omnibus hic raro placeant.

FONTIS I. VENA I.

REpugnantia de eadem re simul affirmata aut negata, Repugnantia sive opposita quae vis obvia accipe u g de Evangelico Epulone, dic felicem illum, et inf licem caecum, et videntem: morientem, et viventem: divitem, et pauperem: sapie entem et stultum; hominem, et non hominem, virum, et fominam, servum et Dominum. Qur licettam philosophiea, quam vulgari, tritaque sententiainterse pugnent, eruet tamen hinc facile sensum Epigram maticus, quo ea veritati conciliet. V. g. Si felicem illum inter mortales, infolicem inter immortalas asser as: tam animo caecum quam oculis perspicacem: in vita vitiis mortuum inter opes inopem, nihil humanum in homine, virile in viro, nihil non bestiale reperrum ac femineum suis illum, qui hominibus imperabat, ser viisse vitiit.

§. 1. Exempla Martialis.

IN hoc Epigrammatum genere cum Martialis excellat, ejus quae occurrunt, exemplis aliorumque recentium, rem onte stabiliam, quam ad propriam imitationem descendam. Iuvenies hicigitur de eodem disserentem, quod vitamdet. et perdat, stet et sedeat: bene et male oleat: ubique sit et nusquam: vendat, et emat omnia etc. quae opposita verbotum magis carmini, ut priora nominum orationi magis idonea sunt, sic itaque Martialis.

[note: De sue, ubi jaculo confossa esset, pariente. ] in Amphit. Epig 12.

Icta gravi telo confossaque vulnere mater:
Sus pariter vitam perdidit, atque dedit.


page 27, image: s027

L. 1. Epigr. 32. Ad Fidentinum.

Quem recitas meus est o Fidentine, libellus:
Sed male dum recitas, incipit esse tuus.

L. 1. Epig. 76. Ad Causidicum.

Quod semper clamas, et agentibus obstrepis Heli:
Non facis hoc gratis; accipis ut sileas.

Ridet Causidici ineptitudinem, cui litigantes pecuniam offerunt. ut sileat, Lib. 2, Epig 8. in Postbumum.

Hoc mihi suspectum est, quod oles bene Posthume semper, [note: {Odor enim bonus, ad tegendum foetorem adhibetur.}]
Non bene semper olet, qui bene semper olet.

L. 4, Epig. 8. ad Faustinum.

Non possunt nostros multae, Faustine, liturae:
Emendare libros, una litura potest. [note: qua scilicet totus aboleatur. ]

L. 5, Epig. 14. de Muncio spectatore ludorum male sedente.

Hic inter ipsas pene tertius sellas,
Subsellioque semi-fultus extremo.
Et male receptus, altero genu jactat
Equiti sedere, Lecticoque se stare. [note: designatori locorum. ]

L. 5, Epig. 43.

Extra fortunam est, quidquid donatur amicis.
Quas dederis solas semper habebis opes.

L. 6. Epig 37. ad Phoebum.

Mutare centum sestertia, Phoebe, rogavi.
Cunctaris, dubites! jam rogo, Phoebe nega. [note: Ne diutius me exspectantem fallas. ]

L 6. Epig. 23. ad Poetum.

Sex sestertia si statim dedisses,
Deberem tibi, pro ducentris.
At nunc cum dederis diu moratus:
Sex sestertia, Poete perdidisti. [note: quia nulla aut parvam tibi habeo gratiam tamdus]

L 7. Epig 61. Ad Maximum.

Esquiliis domus est, domus est tibi colle Dianae.
Quisquis ubique habitat; Maxime nusquam habitat.


page 28, image: s028

L. 7. Epig. 81 ad Castorem.

Omnia castor emis; sic fiet, ut omnia vendas.

L. 7. Epig. 49, ad Magistrum ludi.

Discipules dimitte tuos. Vis garrule, quantum
Accipis, ut clames, accipere ut taceas?

L. 11. Epig. 32. In captatorem haereditatis, qui alteri tamen suadebat adoptandum Filiumesse.

Ars est captandi, quod nolis velle videri,
Ne facias, optat, quod rogat, ut facias.

L. 12 Epig. 38. ad Familiarem.

Difficilis, facilis, jucundus, acerbus, es idem,
Nec possum tecum vivere, nec sine te.

§ 2. Exempla recentium Poetarum.

QUanquam haec ufficere exemplorum vatictas ex veteri laudatissimoque Epigrammatum Scriptore possit: tamen ut in re non difficili minus quam pul hra omnis copia studioso lectori suppeditetur, agendum sumpsi. Tum quod recentium Authorum Epigrammata amoenam quandam argute ludendi silvam complectantur: tum quod promptior aliorum imitatio tanta rerum varietare ad quamvis se matcriam facilius effundat, et hoc veluti suceo ad fecunditatem quandam irrigetur, sterilis ceteroquin et obtusus ad subtiliora animus Nam si ulla in arte hic praesertim exempla erudiunt, ubi praeceptorum ratio minus explicata est, et taris natura et ingenium dedit esse copiosis. Verum et memini Adolescentibus me imprimis hoc, quantum est operae, consecrasse: qui ut in varus scribendi argumentis lepidius versentur, hinc non taro provisum erit:neque magnopere aspirabunt ad quorundam Poetarum argutias, qui ad omnem poeseos venustatem, soetentem Cypridis adha'ant animam. Quorum cum nonnullos manibus Adolescentum male contrectari intelligam, quicquid fere purioris in eis elegantiae reperi, id, velut ex sordibus gemmas, subduxi, ac quanta potui brevitate oculis subjeci legentium, castorum Poecarum libris minime ptaeteritis.

Deus omniscius

Omnia cum videat, nulli Deus ipse videtur.
Solus ubique patet, solus ubique latet.


page 29, image: s029

Uxoris conditio,

Imperet ipsa nihil, quidvis tamen impetret uxor:
Utere nec serva conjuge, nec Domina.

Fides deficit.

Multiplicata Fides, numero decrescit ab ipso.
Nunquam plus fidei perfidiaeque fuit.

Rex.

Rex regnat solus, cur non regit omnia solus?
Qui regit et regitur, rectius ille regit.

D. Alexis.

Ignoti major laus est, et gloria Alexis.
Nunquam tamen celebris, ni latuisset, erat.

Caecus et claudus.

Claudum humeris caecus, claudus per devia caecum
Dirigit, hic oculos commodat, ille pedes.
Quam bene concordes, amor hos univit utrosque!
Alter et alter homo est: sed tamen unus homo.

Vita brevis, sapientia hominis brevior.

Cum sit pracipiti vicina senecta juventa,
Cum sapere incipimus, desipere incipimus.

Calumnia negligenda.

Si forte stultus per calumninm laesit.
Curare noli, et vulnus omne curasti.

Obscurus Poeta.

Carmina componis, quae nemo intelligit, hoc est
Nolle tacere Babo, sed neque velle loqui.

Sanitatis haustus saepe nocet.

Heu miser! ebibitam toties Regumque Ducumque
Post sanitatem, sanitatem perdidi.

Solus loquens.

Cum loquere tecum solus, ipse sit quamvis
Sapiens locutor, collocutor est stultus.

Ex Solis obtutu excaecatus.

Heu miser in medio perdo mea lumina Sole:
Quique diem generat, surripit ille diem.

Juridici litium fautores.

Cur parit, Eube. rogas, tot jurisdictio lites?
Jus omnes malunt dicere, quam facere.

In molliter comptum et luxuriosum.

Natura mas es, sed femina redditus arte;

page 30, image: s030

Communis generis denique factus homo et.

De caligula Imperatore.

Militia natus, vitam de milite sumpsit,
Denique militia milite caesus obit.
Inde fuit dubium, scelus ille, vel ille patrarit
Grandius: hic vitam cum dat et ille rapit.

Opinio variorum varia de eodem.

Quisquis es, insiptens Sapientibus, Aulo videris:
Et stultus sapiens esse: quid ergo tibi?

Amor multiformis.

Libertas, carcer: pax, pugna, dolenda voluptat,
Spes, metus est, fel mel: seria ludus, Amor.

§. 3. Usus et Imitatio cum exemplis Authoris.

REliquum videtur, ut imitatione aliqua reliquorum exempla subeam; praeeam vero ceteros, hoc me ex ercitio non sine fructu atque emolumento Jaboris, secuturos. Novo tamen exemplo id faciam, materia videlicet cadem, per omnes Epigrammatum non modo fontes, sed et venas diducta ut simul appareat quantum ars, et facilitatis, et copiae Scripturo sufficiat. Reperies fateor frigidiora subinde, quam ad delicatum molsemque stomachum faciant, verum ubi in aliud scribendi genus aliquando incideris, pari venae ingenioque fluens argutia, gratiam in venies, ut idcirco spongia manum abstinuerim. Accedit quod exemplum de Christo nato minus epigrammatica delectet argutia, tum comir uni encomiasticae orationis natura, quae ut ad miirationem concitet atque exspectationem fallat nova atqueignota sectatur, tum argumento ex personae dignitate minus ad lusus epigrammaticos accommodo. At cum laudis unam, alteram vituperii maretiam fectarer? quod in alterutra plerorum que Epigrammaticorum labor versetur: nihi mihi ad laudem Christo prius, nihil ad reprehensionem Judae ulsum est, tum sua dignitate tum historiae notitia; quo scilicet facilius vina argurandi animus Legentium penetraret Ceterum imitaturus totam ante rei tractandae naturam, affectiones ceteraque Adjuncta explorata habeat; atque de memoria, aut tabella cognitioni ob jiciat: tum deinde siquidem in hoc fonte abundare cupiat opposita affectione explotet et an aliquo sensu in re proposita coire queant, experiatur. Quod si eidem subjectae

page 31, image: s031

rei utrumque oppositorum competat, una hunc fontem vend derivavit: si de rebut diversis repugnantta non tantum inter se? verum ettam cum alterutro saltem subjecto opposite enuntiaverit, alteram venam aporiet: ita tertiam, si opposita mutua conversione de oppositts rebus dixerit: quartam si de opposito praedicet oppositum: quintam si idem de se ipso neget, aut cum oppositione altqua affirmet: sextam denique cum idem de oppositis inter se rebus asseret. Caterum ubi alterum oppositorum alteri surrogabitur, aut praeferetur: aut ubi cum dubttatione at suspensione sententia inter se committentur, septimam et octavam venam confieere potest: nisi cum sola loquendi ratione differant, at per venas reliquas diffundantur, indistincta malit. Haec quam vis difficiliora prima fronte inexpertae, et sudi praesertim adolescentiae, videri possint? tam frequens exemplorum appositio proniora faciet. Nos viam praeibimus. De Christo (sive de Juda si vel illum expendas versum.

Quis? quia? ubt? quibus auxiliis? cur? quomode? quando? quanta subito rerum ad pr mum fontem copia affluet! illa tamen pegnantium titulorum varietas, quae Christi personam consideranti sese aflundit: ut quod idem Deus et homo mortalis, immortelis, aeternus et natus in tempore. etc. epigrammaticae oppositionis non sunt, quia ex fide cognita, adcoque ex spectationem non fallunt. Unde ad interrogationem. Quis? alia minus usitata afferes, ut quod puer iste sit Gigante fortior: infans, et diserto eloquentior, quod puer sit debilis verum debilitate noslra: nos contra fortes ipsius viribus. Metaphorica etiam adhibere licebit, ut quod Sol novus ortus fuerit, utrum in media nocte, aut a regibus, in Occidente quasitus, quod Agnus, qui tamen omnes terreat leonas: leo stiam, verum agno mansuetior Ad interrogationem. Quid? expenditur quid fecerit paseusque sit? ubi ingens se campus aporis. Natus, a quo nascuntur omnia: factus, qui fuit: flet, quia nos mulsa male risienus: fecit omnia: nihil, tamen facit omnia. Verum per singula decurrere longum mihi et fortasse etiam aliis taediosum fuerit: sufficiant nonnulla de pluribus exempla quae carmine subjecto facile ad suum quisque principium revocabin

Exempla Authoris de Christo nato.

Nunc honor omnis onus; scoria est nunc gloria mundi;
Laus hominum fraus est; dedecus omne docus.

page 32, image: s032

Haec nascente Deo facta est conversio: postquam,
Omnia qui fecit, nil facit ista Deus.

2 Deo se in sacrificium offert.

Parcire jam bobus, teneras neque ferte bidentes:
Quem dedit, hunc agnum vult Deus ipse dari.

3. Cur nudus sit?

Cur jacet investis, qui vestibus omnia donat?
Has sibi detraxit, quas dedit ille tibi.

4. An in nocte natus?

Fallimur, in media natum qui nocte putamus:
Nam tecum nobis nascitur ipsa dies.

5. Lacrimis suis amorem accendit.

Extinguunt liquidae flammarum incendia limphae.
Et flumen calidos obruit amne focos.
Attamen his oculisquae currere flumina cerno,
Accendunt ignes, Christe, in amore tuos.

De Iuda Proditore. 1. Iudas se stulte suspendit.

Ipse sui Judex, estque accusator Judas.
Ne quid deficeret, torror et ipse sui est.
Quid facis infelix? laqueo caput inseris ultro?
Non Christi, sed vis proditor esse tui.

2. Iudam Iudai male tuentur.

Judaeis Judas es defensoribus usus:
Convenit auxilio tam bona causa suo.
Nil meret improbitas; sed opem talem ista meretut,
Quae quodcumque regit, deregit ipsa scelus.

3. Iudas varius actor.

Quaslibet in scena personas egit Judas.
Qui modoComoedus, moxque Tragoedus erat.
Dum Christum laqueis onerat, gravis actor habetur,
Cum volat in laqueo, tunc levis actor erat.

4. Iudas venditor stultus.

Proditor hic Christi multis dicatur avarus,
Quem pretio Dominum posthabuisse vident,
Omnia tantillo qui permutaverit auro,
Vendideritque Deum prodigus ille mihi est.

5. Iudas se suspensurus Christum innocentem esse sestatur.

Indueras collum laqueo, testatus JESUM
Innocuum, sceleris nullius esse teum.

page 33, image: s033

Credimus. Ut vivo rarus tibi fidit, Iuda:
Sic jam suspenso dat tibi quisque fidem.

6. De eodem.

Dum tibi quisque fidem suspenso praestat, Iudae,
Debebis moriens, magnam habuisse fidem.

7. An Judas nocens?

Si qui nocentem sustulit, non est nocens;
Tu jure Juda es innocens, [note: te videlicet homine nocente subbato. ]

8. Judas ex fideli perfidus.

Perfidia atque fides in te certavit, Iuda,
Hanc laqueo litem diluis ipse tuo.

9. Judas sine sensibus.

Tam cito prolapsum non admiramur Iudam,
Sed destitutum sensibus.
Caecus erat, Christo dum viso, diceret; hic est.
Amice, postquam audivit, et surdus fuit.

10. Judas moriens.

Nec vita dignus, nec morte videris Iuda:
Vivere sic culpa est, sic quoque culpa moti.

11. Judae mores.

Qui proditoris plexuit laqueo scelus;
Non impius quidem iste, nec pius fuit. [note: Judas, scilicet, impius non fuit dum proditorem plecteret; sed nec pius, cum seipsum. ]

Praematura licet sit mors tibi, serius una
Tu tamen appensus crederis esse die,

Christus enim traditus ab illo non esset, si ante suspendio periisset.

COpiosa haec vena est, cujus ut opibus facilius fruaris, Observandum 1. est, alia Repugnantia disparata esse, quaeita quidem inter se pugnant, ut aliis etiam perinde adversentu, ut sunt homo et asinus: nam et homo non minus cum equo pugnat; quam cum asino. Ejusmodi reperies frequentia, in Matt. ut perdidit vitam et dedit. Clamas et files, etc. Nam retinere et dare, loqui et silere, aeque vel magis etiam opponuntur. Alia strictius inter se tantum, non cum aliis cadem oppositionis specie pugnant, eaque Relata sunt: Quae ad alia (ut inquit Aristoteles in Careg, aliquo modo dicuntur.

page 34, image: s034

Ita pater, filii pater, servus Domini servus, et majus respectu minotis dicitur, sic ad Fidentium Mart. Meus Liber incipit esse tuus. Vel privantia, quae forma rem propria spoliatn. V. g. caecitas in oculo, in aure surditas, in oratione insania. Vel Contraria, ut loco citato Aristoteles, quae sub eodem genere posita, maxime a se invicem distant, atque ex eadem re se mutuo exeludunt, ut sunt calor et frigus, sanum et aegrum; quorum exempla passim obvia. Vel denique contradictoria sunt, quae, ut ibidem Aristoreles, nullum habent medium, cujusmodi sunt ea, quae affirmantur aut negantur. Ut homo, non homo: aliquis amor, nullus amor. Nihil enim reperiri potest, de quo alterutrum dici nequeat.

Observandum 2. Non tantum in qualitate rerum ac relatione hanc oppositionem vigere, sed eriam in substantiis. Sic opponimus lutum gemmis, ferrum auro, caulam aulae. In quantitate, si magnum par vo componas In actione et passione, ut Epigr. 2. de Christo quem dedit, hunc agnum vult dari. In tempore, ut de Christo epigt. 4. In situ, ut stare vel sedere. Denique nec infrequenter, nac ineleganter, ex significatione, propria scilicet, metaphorica oppositio nasctiur. Observandum 3. vel affirmati de re subjecta repugnantia, veritate aliqua occultiori posse, uti passim vides: vel utrumque negari: ut Epig. ultimo de Juda advertes, vel alterutrum, quod minime competere videtut, tribuit: ut si de Juda dicas, magnam habuisse fidem in morte, cum plures suspenso crediderint, quam vivo? ita enim fidem illi tribuis, de cujus perfidia nemo dubitat. Hanc porro repugnantium varietatem, cum per singulos hujus fontis paragraphos repetere supervacuum fuerit, hoc loco strictim notasse suffecerit.

FONTIS I. VENA II.

REpugnantia de subjectis diversis. opposite affirmata aut negata. Hoc fiet, si vel utrumque repugnans utrique subjecto non competat, sed alterum quasi alterius vicem mutua permutatione subeat, sic diceres. Lazarus in sua dives inopia: Epulo inter suas divitias pauper. Quod elegantissimum est, neque in Martiale illius exemplum aliquod reperi. Aut si praeter oppositionem praedicatorum repugnantium saltem alterutrum subjecto alieno tribui videatur. Sic dices, Lazarus sua in inopia felix: Epulo suis miser in opibus. Sed hoc minuquam prius elegantiae obtinet.


page 35, image: s035

§. 1. Exempla Martialis.

L. 4. Epig. X. Novis conjugibus, ut placeant sibi in senio optat.

Diligat ipsa senem quondam sed et illa marito
Tum quoque, cum fuerit, non videatur anus,

L. 5 Epig. 66. In Antonium Ciceronis occisorem.

Quid prosunt sacrae pretiosa silentia linguae?
Incipient omnes, pro Cicerone loqui.

L. 6. Epig. 44. In Marianum.

Hunc tabulis haeredem, stulte, supremis.
Scribis, et esse tuo, vis, furiose, loco,
Munera magna quidem misit, sed misit in hamo,
Et piscatorem piscis amare potest?
Hic cine deflebit vero tua fata dolore?
Si cupis, ut ploret, des Mariane nihil.

Ad priscum L. 8. epig. 12.

Infetior matrona suo sit, Prisce, marito:
Non aliter fuerint femina, virque pares.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Medicus.

Res misera Medicus est, cui nunquam bene est,
Nisi male sit quam plurimis.

Omnes patimur.

Sic bonus, ante malus, quid refert? Marce: premuntur.
Jure mali, quasi vi, vi quasi jure, boni.

Nitimur in vetitum.

Nemo diu, bene quisque potest: at vult bene, nemo
Vivere, visne diu vivere? vive bene.

Non omnibus fidendum.

Qui cuivis quidvis credit, male creditur illi.
Quo mihi credis plus, hoc tibi credo minus.

Argi aliis, sibi talpae

Criminae qui cernunt aliorum, nec sua cernunt:
Hi sapiunt aliis, desipiuntque sibi.

Mors aliis optanda, fugienda aliis.

Mors vitanda malo, Sancto invitanda: malorum
Ultimus hac finis, vel sine fine malum est.

Vir ad omnem fortunam constans.

Mutatus non mutaris; mirabile dictu,
Si fortuna alii, traditur ipsa tibi.

page 36, image: s036

Religiosus aegram sororem noluit videre.

Ne sis agra meos vis, inqernere vultus;
Aeger ego ne sim, nolo videre tuos;

Diversa diversis conveniunt.

Mittere persona vis convenientia cuique?
Mitte cibos miseris divitibusque famem:

Invidia et virtus.

Invidiam quicumque putat, veri,
Nescit quid virtus, quidque sit invidia:
Nam si virtutis plus, invidiae minus esset:
Quo virtutis enim plus, vitii minus est.

Surdus et caecus.

Cur oculis pollet surdus, caeciesque quid aure?
Ille oculis audit, auribus ille videt.

Amare et amari.

Quisquis amat, servit: dominatur, quisquis amatur:
Quisquis amat, patitur: quisquis amatur, agit.

§. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo nato.

GAudia quae sequimur pariunt tibi, Christe, dolorem.
Et dolor iste tuus, gaudia nostra parit.
Me puer esse virum facit, ista potentia fortem.
Debilis iste puer, debilitate mea est.

I. De Juda proditore.

Lux videt una duos, ligno pendere Deumque,
Et Judam: hinc Agnum, sed simuli inde lupum,

II.

Ignotus vivis, moreris sed notus Iuda,
Vita obscura tibi, mors tibi clara fuit.

III.

Est Petrus inconstans, tulit inconstentia laudem
Ad galli cantum territus ipse Leo est.
Es constans Juda, sed te constantia perdit:
Haec virtus sceleri, nunquam adhibenda fuit.

FONTIS I. VENA III.

REpugnantium mutuo inter se conversio, quae vel in uno subjecto oppositis praedicationibus affecto admittitur.

page 37, image: s037

Ut Lazarus quantumvis divitiis inops, inopia dives fuit, vel ipsa inter opposita ubique nude convertuntur. Ut felix infelicitas quae caelum aperit: infelix felicitas quae claudit. Vel denique opposita subjecta, oppositas affectiones, non ipsa tantum, sed et vocum conversione, permutant, per quod a vena 2. primo membro differt, quod haec conversio etiam vocum, alternam permutationem addar, ut si dixetis, cum Lazaro praeter caelum deessent omnia; Epuloni praeter caelum mihil: Lazaro nihil defuit, Epuloni omnia.

§. 1. Exempla Martialis. Ultimis ac prioris membri exemplum Martialis suppeditat.

Ad Dyndimum L. 5. Epig. 80.

Insequeris fugio, fugis insequot; haec mihi mens est;
Velle tuum nolo, Dyndime, nolle volo.

Ad Caesarem L. 8. Epig. 11.

Magna licet populo tribuas, majora daturus
Dona Ducum victor, victor et ipse tui.
Diligetis populo non propter munera, Caesar:
Propter te populus praemia, Caesar, amat.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

VEna haec rata eleganterque implicata argutia ludit, ideoque paucioribus illa familiaris Epigrammaticis fuit. Martialis tenui admondum gustu eam delibavit: alii Recentiores, ubi illius semel melle inescati fuere, huc deinde omnem sensum, velut ad exquifitum deliciarum ferdulum convertere sunt visi. Quocirca liberalius hinc avido lectori propinandum duximus:

S. Martinus vivis prodest.

Et tibi viventes debent, Martine salutem,
Hanc etiam debet mortua turba tibi,
Vivere nam recte per te didicere sepulti,
Et per te vivi sic didicere mori.

Adulator Principum.

Moribus adversa est tibi plebs: tu moribus illi,
Nec sapiens plebi es, nec sapit illa tibi:
Nam quaecumque facis, plebs hac laudare recusat;
Et quae plebs laudat, tu renuis facere.

page 38, image: s038

David toto exercitu siti afflicto, aquas oblatas non bibit.

Cum David spectaret aquas; sic asserit: omnes
Si bibero sitient, si sitiam, biberint.

Puer senex.

Ne puerum mirare, senem ne spernere? tametsi
Saepe vir in puero est: in sene saepe puer.

Lex, Lis.

Filia lex litis: bona filia, pessima mater.
Filia lis Legis: mater bona, pessima nata.

In sculptorem improbum.

O metamorphosis! tibi saxa simlima fiunt.
Tu saxis similem te facis esse tuis.

Christus patiens et Maria.

Martyrium Mariae dependens in cruce Christus,
Martyrium Christi sub cruce Mater erat.

Urbs alitur, et alit rus.

Urbs sterilis fructus agrorum in ster cora vertit:
Fertilis in fruges stercora vertit ager,

Rex et Tyrannus.

Jussa boni Regis precibus praepono Tyranni.
Cum rogat iste, jubet: cum jubet ille, rogat.

Julius Flaccus exulat innocens.

Si renuo imperium, perituros, Flaccus, honores,
Quod caret in vidia non renuo exilium,
Dum me quod renuo fatearis, Roma? mereri:
Et quod non renuo, me meruisse neges.

Connubium et amor.

Plurimus in caelis amor est, connubia nulla:
Conjugia in terris plurima, nullus amor.

In promissorem fallacem.

Quod dicis, tandem facito: vel dicito saltem
Quod facis: at neutrum tu, Fabiane, facis:

Historiae veteris et novae discrimen.

Lex fuit historiae vetus haec: ne dicere falsum
Audeat, et verum dicere ne mutuat.
Hac est historiae novae lex: ne dicere verum
Audeat, et falsum dicere ne metuat.

Religiosus bona opera occultat.

Quod bene fit, male fit, nimium si fiat aperte.

page 39, image: s039

Contra Politicus mala.
Occulte dum fit, quod male fit, bene sit.

Somnia.

Quae mala sunt, bona sunt mala sunt bona somnia: quaete
Gaudeo, si mala sunt: si bona sunt, doleo.

Puetorum et senum gratitudo brevis.

Quod bene fit puero, etsi permanet ille:
Decrepito quod fit, non perit; ipse perit.

Dona propter majora sunt dona.

Donat, ut accipiat; non accipit, ut det Acerra:
Accipere est illi meta, sagttta dare

Oriens infidelis, Occidens fidelis.

Floret dextra Fides, in mundi parte sinistra:
In mundi dextra parte sinistra fides.

Scientia paucorum est.

Plurima scire volunt omnes, at credere pauci:
Hinc multi credunt plurima, pauca sciunt.

In vilem, ac superbum patriae dissimulatorem.

Quam male cum patria tibi con venit, et bene terra?
Namque pudet patriae te, patriamque tui.

Moriendum in vita, ut vivas post mortem.

Mortuus ut vivas, vivus moriaris oportet:
Ergo prius discas, quam moriare, mori.

Doctores verbis et vita similes.

Hi mihi Doctores semper placuere, docenda
Qui faciunt, plus quam qui facienda docent.

Serviendum tempori.

Temporibus, qui rite sapis, servire memento
Omnibus; ut tempus serviat omne tibi.

Mors bona ex vita, et vita ex morte pendet.

Ut tibi mors felix contingat, vivere disce.
Ut felix possis vivere, disce mori,

Infelix Dido Sichaeo et Aenea maritis.

Infelix Dido nulli bene nupta marito:
Hoc fugiente peris: hoc pereunte fugis.

Innocentes.

Si cum posse deest, satis est voluisse necari.
Nunc cum velle deest, sit potuisse satis.

page 40, image: s040

Gallia in vestitu novitatis amans.

Cupis doceri, Gallicae juventuti
Quod vestium placeat genus?
Quodcumque nunquam placuit, hoc placet, Nestor,
Quodcumque placuit, displicet.

Avarus moriens.

Omnia das, quia nil potes hinc auferre. dedisses,
Si tecum posses omnia ferre, nihil.

Felix et miser.

Dupliciter miser es, qui felix ante fuisti:
Dupliciter felix, qui fuit ante miser.

Prudentia facit ex timidis fortes.

Natura es timidus, fortem Prudentia reddet:
Nemo cavenda timet, qui metuenda cavet.

Vita longa.

Si tarde cupis esse senex, utaris oportet
Vel modico medice, vel Medico modice.

Caecus ad Christum.

Nil videam quamvis, in te, Christeo, omnia specto
Omnia si videam, te sine, specto nihil.

Vita humana.

Quod volo non possum: possum quod nolo vicissim.
Tota hominis vita est, nil nisi nolo, volo.

D. Margarita amatorem subita deformitate avertit.

Margaris informi dum truncat vulnere nares:
Pulchrior ex illo vulnere forma fuit.
Si res supplicio tales plectuntur amatae,
Pridem erat ipse suo dignus amore procus.

§. 3. Usus et imitatio. EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo Nato. I.

OMnia deberem, facio nihil: omnia Christus
Cum faciat, debet nil tamen ipse mihi.

II.

Gloria quae fugitur vera est, fugiendo tenetur,
Exemplo doceat te Deus ipse suo.

page 41, image: s41

Enituit spretus. Nam gloria dicitur umbra:
Si venias, fugiet, si fugias, veniet.

III.

Nasceris ad mortem, vitam moriturus adibis:
Vita tibi mors est; mors tua, vita tibi.

IV.

Omne bonum Deus est: homo nil est: at Deus ipse
Postquam nil fieret, omnia factus homo est.

V.

Brutum factus homo est; homo brutum: quando Tonantem
Excipit hospitio bestia, pellit homo.

VI.

Ex stabulo Christus paradisum fecit: ab Adam
In stabulum versus cum Paradisus erat.

De Juda proditore. I.

Vita malis levis est, sed mors gravis esse videtur:
Quam Judas similis, dissimilisque fuit!
Vita gravis visa est, laqueo dum colla revincit.
Et cum penderet mors, fuit ipsa levis.

II.

Lazarus exaudit Christum, non audit Iudas:
Hic quamvis vivus, mortuus iste fuit.
Credimus? an melius Judam vixisse negamus:
Non vixisse suis Lazarum in exequiis?

III.

Comparas hoc laqueum pretio, quo vendit Iesum.
Vendenda emptor emit, vendit emenda sibi.

IV.

Carnificem Judamque inter lis nata putatur:
Dignior an laqueois ille, vel iste foret?
Denique tortorem, fur est suspendere juslus,
Et furem tortor: dignus uterque fuit.

V.

Non voluit, potuit Judas fervare magistrum,
Non potuit, voluit Judam servare Magister,

FONTIS I. VENA IV.

REpugnantia de se invicem affirmata; quorum varietar his fere propositionibus explicatur. Dives Lazari paupertas,

page 42, image: s42

qua caelum emit. Vel, Dives egens. Vel egendo Dives. Vel, inter inopiam Dives. etc. quae licet subinde a vena prima repugnantium parum discrepare videntur; hoc tamen diserimen est, quod hic ipsa inter se repugnantia concurrant, ac de se invicem dicantut: ibi sufficiat de eadem re subjecta opposite enuntiati. Unde in his plus argutiae ac subtilitatis reperitur.

Ex Martiali cum nil occurrat, Recentiores consulamus. Ex quibus, uti et exemplis deinde nostris loquendi varietarem hoc loco occurrentem facile observabis, multitudo enim praeceptorum, ingenia confundit, obruitque.

§. 1. Exempla recentium Poetarum.

Crux bonorum levis.

DUlcis vita piis, et pure est mellea; quando
Nec crux deliciis caret.
Nempe ex quo Christi crux olim lectulus, inde
Jam sunt deliciae cruces.

Fortuna.

Non haec inconstans, ut pictor imagine fingit;
Sed tantum constans in levitate sua est.

Vulnera Christi sanant.

Pharmaca sunt potius, quam vulnera, vulnera Christi:
Curat enim plagis vulnera nostra suis.

Vita nostra curarum et mortis plena.

Cor nisi cura nihil. caro nil nisi triste cadaver,
Nasci aegrotare est, vivere sape mori.

Erasmi Moria.

Stultitiae laudem scripsisti primus Erasme:
Indicat ingenium stultitia ista tuum.

Galenus ob morbos Medicus, Justinianus ob injustitiam Juris-Consultus.

Ulceribus, Galena, vales tantummodo nostris.
Stultitia nostra Justiniane, sapis.

Pauper sepultus.

Nulla mihi vivo domus, at nunc certa sepulto est:
Vitaque paupertas, mors mihi divitiae
Vita mihi exilium, requies at certa sepulchrum.
Nudus eram vivus, mortuus ecce tegor.

page 43, image: s43

In calumniatorem improbum.

Quod laceras, Jodoce, meam mihi gaudeo, famam.
Laudari est, homini displicuisse malo.

In Scriptorem podagricum, et Citharoedum Chiragricum.

Laelius est scriptor. Janus citharoedus, uterque
Ejulat, hic Chiragra, Laelius at podagra.
Ambo nocent manibus, scribendo hic, ille tacendo:
Ille omnes lacerat: omnibus iste tacet.
Ut juvet hic omnes, ne laedat Laelius omnes:
Sit chiragra huic podagra, sit podagra huic chiragra.

Epigramma.

Res ais, est epigramma levis: cum scribitur in te,
Cur fers ergo levem rem, Line tam graviter?

Studiosus.

Clarum aliquod tu semper opus meditaris, amice,
Et tibi sunt ingens, otia summa labor.

Multis qui credit, decipitur.

Credendo vanis, didici non credere verbis
Spes desperantem me mea falsa facit.

Donatus.

Nil gladios metuit, Christumque Fidemque tuetur,
Dumque caput perdit, reperit ipse caput.{Christum.}

Ad Pontieum elatum prosperis.

Prospera te fecit fortuna, scelusque superbum.
Aeger cum fueris, Pontice, sanus eris.

Amor et labor.

Omnia vincit amor, labor omnia vincit, et ipse
Improbus. Ergo amor est, improbus, Hebre, labor.

In molestum Poetam.

Quid nobis placeat recitato in carmine, quaeris;
Nil, mihi crede, magis fine placere solet.
Vel breve, vel nullum sit, quod vis carmen amari:
Quo minus attuleris, plus tibi laudis erit.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo Nato. I.

OMnia nunc fiunt, fieri quae posse negabam,
Cum Deus alter homo factus, Homoque Deus:

page 44, image: s44

Et rupes oleum fundunt, et balsama quetcus,
Est sterilis ramus lilia, spina rosas.
Omnia mira quidem, tamen hoc superantur ab uno:
Quod Patrem generet. Filia, Virgo virum.

II.

Pauperiescontempta fuit, laudataque pacis:
Exemplo, Deus est, illa probata tuo.
Per te pauperies dives modo coepit haberi,
Atque inopes, per te, nunc reputantur opes:

III.

In cunis jacet elinguis vox ipsa Tonantis;
Anne Deus tanta voce tacere potest;
Plura Oratorum nemo est, mihi crede, locutus.
Quam loquitur nobis iste tacendo Puer.

IV.

Gaudia nostra suo Puer attulit iste dolore;
Siccavit lacrimas fletibus ille meas,

V.

Omnia dat puer hic bona; nulla refundimus illi:
Dat nihil ipse mali; reddimus omne malum.
Omnia cum tegeret: nihil illum texit in orbe.
Omnia qui ditat, nil modo pauper habet.
Omnia qui novit, in illis modo scire videtur.
Omnia quae portat, nil manus ista potest.
Omnia qui fueras, postquam nil facte videris:
Omnia nunc tandem credimus esse nihil.

VI.

Tu mala nostra luis: te nostra superbia vilem:
Infelix inopem copia nostra facit.

VII.

Heu! nimis in facinus prono devolvimur orbe,
Infelix casus saepius iste fuit:
Sed tamen, ut nobis Puer est delapsus ab astris;
Hoc felix casu surgere coepit homo:

VIII.

Omnia condideras, deerat tamen omnibus unum:
Ni te fecisses, omnia nulla forent.

IX.

Magna tua est nimium clementia, Christe, quod uni
Non placeas homini, qui placet ipse sibi.

page 45, image: s45

Omnia tu Deus es, nil vilis homuncio, nil est:
Omnia quis tandem credat amare nihil?

X.

O nox clara nimis, qua lux ostenditur ipsa!
O nimium caecus, quo latet illa dies!
Nasceris in tenebris, sed nox lux incipit esse:
Quid mirum est? et homo coeperat esse Deus.

XI.

Si similis gaudet simili, Sapientia Patris
Desipit ad stultos cum venit illa homines.

XII.

Omnia bellorum fuerant plenissima Christe:
Cum tu venisses, omnia pacis erant,
Sed tamen hoc mirum est, quae bellum sustulit orbi,
Ipsa fuit bellis, pax bona, pressa malis.

De Juda proditore. I.

Dedecus ulturum laqueo te, perfide, spondes,
Et facis: est pejor perfidia ista fides.

II.

Prodiga avarities semel est comperta fuisse,
Omnia pro laqueo cum dedit illa levi.

III.

Mammonae simul atque Deo famulatur Iudas,
Jungere divitias, pauperiemque cupit.
At miser ut dominis voluit servite duobus,
Obsequio Dominum perdit utrumque suo.

FONTIS I. VENA V.

IDem de ipso negatum, aut opposite aliqua ratione affirmatum. Ut Lazarus pauper sine paupertate, Dives sine divitiis, miser sine miseria. Felicitas Epulonis magna, sed absque felicitate: magna Lazari calamitas; sed absque calamitate. Perierat nisi fortasse periisset, felix esset Epulo, nisi felix fuisset. Affirmata porro eadem sibi oppones, ut nimia Epulonem felicitate, sua felicitate, excidisse, tot opibus opes subito evertisse, etc. Et tariora quidem hujus ultimae oppositionis exempla extant.


page 46, image: s46

§. 1. Exempla Martialis.

Lib. 10. Epig. 21.

-- mea carmina, Sexte
Grammaticis placeant, sed Grammaticis. [note: Scilicet interpretibus. ]

In Fannium lib. 2. epis. 57.

Hostem cum fugeret, se Fannius ipse peremit.
Hic, togo, non furor est, ne moriare, mori?

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Dives.

CUra diem perdit, noctem tenet improba cura;
Divitis in media est nulla quiete, quies.

Cor Christo dandum.

Et vos Adamidae, vos o mecum, pia Christo
Corda date: o qui dat, quam sine corde sapit!

Christus nascens et patiens.

O nati Christi bona nox! o lux mala passi!
Lux mala luce carens: nox bona nocte carens.

Christi facies in sudario.

Forma caret forma, color illi est absque colore.
Qua fuit arte rogas, picta tabella, tua.

Diva Virgo.

Quisquis es, absque meo qui vis me pingere nato:
Me sine me potius pingo, dolebo minus.

S. Nicolaus Tolentinas crucem intuens.

Fixa licet spectare crucem mea lumina pergant:
In cruce non possunt illa videre crucem.

Theresa Angelum videt.

Quovis sidere pulchriorem Ephebum
Cum cernis, quis erat, Theresa sensus?
Dicam, ni prohibes Theresa, dicam:
Inter gaudia tam beata, nullum
In sensureor affuisse sensum.

Christus mortis in cruce oppressor.

In cruce mors obiit, nunquam de morte resurget.
Mortis erat stimulus, mors tua, crux tumulus.

Sanitas saepe pota perdit sanitatem.

Una salus sanis nullam potare salutem,
Non est in tota vera salute salus.

Auri et honotis pretium.


page 47, image: s47

Rarus amoris amor, virtutis nullus amator,
In pretio pretium nunc, in honore honor est.

In pretio pretium est.

Divitiae prostant, emiturque pecunia nummis,
Et sua jam virtus praemia vilis emit.

Oculi saepe noxii.

Vos oculi, vos in scopulos deducitis altos;
Absque osulis, credo, plura videre licet.

Ad Eruditum.

Arte tua nutritur honor; laus vera fovetur:
Laus tibi debetur laudis, honoris honor.

Christus nostra salus.

Erranti, pereunti, aegro: vita salusque.
Mors mortis pendens in cruce, cruxque crucis.

De Christo nato. I.

OMne puer tulit iste scelus, nostrique dolores
Sunt onus, et magni sunt alimenta mali.
Nunc Atlas taceat; puerum scelera ista gravarunt,
Nullius quamvis ponderis, orbe magis.

II.

Nasceris in mundum cum frigore cuncta rigerent,
Ignibus accendi debuit iste tuis.
Majus erat cunctis circum praecordia frigus:
Corporks hoc pellis frigore, Christe, tui.
Non mirum est flammis depelli frigora, mirum est
Hoc Physicis frigus, frigore posse pati.

III.

Forsitan errabunt, natum qui nocte putarunt,
Qua mea lux oreris, nox sine nocte fuit.
Et qui luce putant extinctum, errare videntur:
Qua mea lux, moreris, lux sine luce fuit.

IV.

Omnia mutantur, cum se mutaverit Auctor,
Incepitque sui Conditor esse Deus
Principium sine principio, finem sine fine,
Exilis stringit fascia fine suo.

V.

Cum medio ignotus Deus ipse lateret in orbe,
Orta dies nobis, sed sine luce fuit.

page 48, image: s48

De Juda proditore. I.

Horrendam timuit Judas pro crimine mortem,
In laqueo voluit mitior esse sibi.
Qui sibi sic parsit, gravius nocuisse putatur.
Stultitiae caput est, ne moriare, mori. [note: Simile habes in Martiali supra. ]

Judas Anagrammatice ad jus: II.

Ad jus, crede mihi, tu jure citaris Iuda:
Nomen habes tantum, jus sine jure tuum est.

III.

Hunc culpent alii, Judas tunc profuit orbi,
Cum pretio Dominum transtulit ipse suum.
Ut sceleri fieret medicina, hoc defuit unum,
Et scelus hoc unum, sustulit omne scelus.

FONTIS I. VENA VI.

IDem de subjectis diversis negatum aut affitmatum, quorum tamen alterutri tantum congruere videtur. Ut Larus in vita: Divespost vitam eguir: uterque miser. Vel Lazarus post vitam abundat; in vita Dives: hinc felix uterque est.

§. 1. Exempla Martialis.

Non inelegans in his quanquam parcus Martialis est.

In Diaulum lib. 1. Epig. 40.

Nuper erat Medicus, nunc est Vespillo Diaulus,
Quod vespillo facit, fecerat et Medicus.

Scilicet homines sepulchro etiamnum infert.

In Paulam, lib. 9. epigr. 4.

Nubere vis Prisco, non miror, Paula, sapisti. [note: Scilicet di viti egena. ]
Ducere te non vult Priscus, et ille sapit.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

NEc multa admodum nobis hujus argumenti suppetunt. Illud interea obiervare te velim quod ea subrilitatis plus reliquis habeant, quae eadem sibi ipsis personam ttanquam geminam opponunt: uti apud Martialem, idem Medicus et Vespillo habetur.


page 49, image: s49

Nec dives, nec pauper cura vacat.

Semper solicitus fuit Irus, cur? quia pauper:
Nec tu Croese minus, cur? quia dives eras.

Tempus edax rerum.

Tempore tempus edax edit emnia, Dyndime; sed tu
Dum nugando teris tempora, tempus edis.

In calvum comatus.

Calve meos nunquam potui numerare capillos,
Nec tu, [nam nulli sunt] numerare tuos.

Culpa est velle mori et nolle.

Seu mortis veniat, seu nondum venerit hora:
Cvdpa est vella mori, culpaque nolle mori.

Medicus et aeger.

Pharmaca das aegroto: aeger tibi porrigit aurum:
Tu morbum curas illius, ille tuum.

In avarum Principem.

Saepe tibi ex aliis nascuntur gaudia, Princeps,
Cum vulgi in Fiscum fers morientes opes:
Ut possint alii de te gaudere vicissim:
Incipias, Fisco deftciente, mori

Ad Erasmum de Moria.

Stultitiam non tu baudasti solus, Erasme:
Te laudant multi, stultitiamque tuam.

Inventor tabulae nauticae.

Jam tabula ista potest aliis dare nautica lucem:
Sed lucem tabulae, tu prior ipse dabas.

In vilem hominem se obsequii gratia offerentem.

Quod mihi misisti, nihil est: nihil ergo remitto:
Te mihi donasti: te tibi reddo, vale.

Tribus integra causa explicanda.

Integra Causidico narranda est causa perito,
Et Medico morbus, crimina Theologo.
Saepe loqui nocuit, tamen hic tacuisse nocebit:
Posse tacere ars est, ars quoque posse loqui.

§. 3. Usus et imitatio. EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo nato.

HUmana postquain Numen videt esse Figura;
Tunc simul humanus bos asinusque fuit.

page 50, image: s50

I. De Juda proditore.

Quam doctus simulator eras! dum fingis amicum.
Et Christum et Judam decipis arte tua.

II.

Dignus crat laqueo qui te suspendit, Iuda:
Quem suspendisti dignus et iste fuit.

III.

Ad mortem properant Judas et Christus; utrique
Mots dispat: par est, quod voluere mori.

IV.

Quam levis est Judas ventoque agitabilis moni:
Qui vivus fuerat, mortuus iste manet.

FONTIS I. VENA VII.

DUae reliquae fontis Venae, modo potius, quam repugnandi varietate, a prioribus dissident, separandae tamen hoc discrimine suo videbantur; ne caete is confusae, obscuritarem, quam in re tam ardua, evitate perquam est difficile parerent. Uberiores autem hae venae sunt, quod per omnes jam dictas Repugnantium formas sese effundant; ac solo fere loquendi varient genere. Itaque unum repugnantium alteri praeferri, aut substitui poteris per correctionem, oper ationem, aut aliam figuram. Ut si dicas de Lazaro. Paupererat, aut dives potius, qui paupertatis pretio caelum sibi comparabat. vel de Epu! one: dives erat, si tanien dives dicendus est, qui bonis uti nesciret, o inops Lazarus. erravi: o dives Lazarus evi caeli haereditas patebat. Sic per reliqua oppositorum genera, hoc exemplum diducere licebit.

§. 1. Exempla Martialis.

In Cottam Martialis, lib. 1. epig.

Bellus homo, et magnus vis idem Cotta videri;
Sed qui bellus homo es, Cotta, pusillus homo es.

De fictis Gelliae lacrimis lib. 1. Epig. 39.

Amissum non flet, dum sola est Gellia, patrem,
Si quis adest, jussae prosiliunt lacrimae:
Non dolet, hic quisquis laudari Gellia quaerit:
Ille dolet vere. qui sine teste dolet

In Lividum. lib. 1. epig. 34.

Qui dulcis vultus, et non legis illa libenter,
Omnibus invideas, Livide, nemo tibi.

page 51, image: s51

Ad Ollum lib. 7. epig. 10.

In lucem coenat Sertotius; Olle, quid ad te?
Cum liceat tota stertere nocte tibi.
Sexaginta Tito debet Lupus; Olle quid ad te?
Assem non dederis, crediderisque Lupo.
Uxor Moecha tibi: hoc ad te pertinet, Olle:
Poscit jam dotem filia grandis, et hoc etc.

In Afrum lib. 9. epig. 5.

Dicerere de Lybicis reduci tibi gentibus, Afer,
Continuis volui quinque diebus, ave.
Non vaeat, aut dormit: dictum bis terque reverso:
Jam satis est, non vis, Afer, averte, vale

In Caecilianum lib. 9. epig 52.

Non nostri faciunt, tua quod tibi tempora sordent,
Sed faciunt mores, Caeciliane, tui.

In Mathonem lib. 10. epig. 42.

Omnia vis belle Matho dieere, dic aliquando
Et bene dic neutrum: dic aliquando male.

Ad Parthenopaeum tussim delicate nimis curantem. lib. 11 epig. 46.

Mella dari nucleosque jubet, dulcesque placentas,
Et quidquid pueros non sinit esse truces.
At tu non cessas totis tussire diebus;
Non est haec tussis, Parthenopaee gula est,

Animadvertes hic opinor, per ceteras Oppositorum venas, hanc etiam effundi. Nam ad venam primam spectare poterit Epigramma de Cotta: ad secundam de Gellia et Livido. non nulla etiam ad regulas Alienatorum facile revocabis, unde si hanc a ceteris venam separare non libeat, eolicebit reducere.

§. 2. Exempla recentium Poetarum

In loquacem studiosum.

Frustra magistrum, qui loqui doceat, rogas:
Tacere qui doceat, pete.

Franciscus Borgia.

Omnia contempsi, quaeres caelestia: fallor,
Nil ego contempsi: cuncta caduca nihil.

In nobilem indoctum.

Vix novit alpha, et stemma jactat antiquum,

page 52, image: s52

Te nempe prodis stulte, quin taces? nulla est
Antiquior, majorque genere stultorum.

Thraso.

Primum putat solumque se,
Si solus es, qui primus es?
Si primus es, qui solus es?

Christi Vulnera.

Qui sicco potes haec videre vultu,
Sicco cernere nil merere vultu.

Augusta Caesaris uxor se ornat.

Frustra Augusta cupis magna hilic ostendere: sola,
In speculo, Caesar magna videre potest.

Mediocris opulentia optima.

Nec paupertatem, nec opes desidero magnas:
Nolo parum: nimium non volo, sat mihi sat.

Afflictus Caesari.

Spes mea te spectat, fortunatissime Princeps,
Tu mihi spem misero tolle, beatus ero.

Vir fortis et Nauta.

Omne solum forti patria est: fortem excipe nautam,
Pontivagis nautis omne salum patria est.

Avarus nec sibi, nec aliis utilis.

Solus habet, quod avarus habet, nil donat amico,
Nil sibi dat: solus non habet, hoc quod habet.

In Eremicolam impatientem.

Ne succenseres, turbam subterfugis: erras;
Non tibi turba; tibi tu fugiendus eras.

Filius parenti charus moritur.

Ante patrem moreris, sic fama est. Fallitur illa:
Nam cum vita patris sit tua, is ante obiit.

Sponsa de Alexio perdito.

Cum mihi tu sponsus, tibi sponsa futura putarer,
Tunc meus ajebam, solus Alexis erit.
Altera vera fuit fuit heu! vox altera mendax:
Et solus, sed non diceris esse meus.

In vanum promissorem.

Omnia te dicis facturum: nil facis Asme.
Nempe labor minor est dicere, quam facere.

In Divi Augustini Confessiones.

Virtutes alii proprias per compita vulgent:

page 53, image: s53

Tu mihi vulgato crimine, major eris.
Nam tibi mutato surgit de crimine virtus:
His, quod erat virtus, incipit esse scelus.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo nato.

MIlle Deos gens quaeque colat, mihi sufficit unus,
Unus, mille instar: mille, nec unus erit.

II.

Nato caula fuit: pastoribus illa petebat:
Sed tamen et patuit Regibus; Aula fuit.

III.

Te nullam subiisse stupet, dum nasceris, aulam,
Ethnieus, et quae te gens recutita negat.
Scilicet ignorant, quod Rex tibi feceris aulam,
Quo-tu-cumque venis; hic locus aula tibi est.
Quidquid delirent alii Regesve Ducesve:
Dux facit iste aulam, non facit aula Ducem.

IV.

Cur caelum quaeris? si par cupis esse Tonanti,
Debureras stabulum quaerere; Adame, prius.
Peccasti, similem dum te vis esse supremo.
Peccabis rursum: ni cupis esse modo.

V.

Huc carnalis homo, qui spiritualia nescis;
Hic tibi delicias carnis amare licet.
Spiritus oppressus quondam sub carnis amore est:
Ne noceat posthac, en Deus ipse caro est:

De Juda Proditore. I.

Quem salvare jubes, non est tibi, stulte, Magister:
Hanc te perfidiam qui docet, ille fuit.

II.

Facta doles: placet hoc; sed te suspendis Iuda:
Displicet. Ut posses poenituisse bene:
Suspendendi omnes Judaei, stulte, fuissent
Hoc laqueo: Christus sic redimendus erat.

IIII.

Videre Judaeis vis convenientia Juda?
Vendendus laqueus, non tibi Christus erat.

page 54, image: s54

IV.

Credimus esse Deum, quem tu male tradis, Iuda:
Quem male vendideras, credimus esle Deum.
Credimus esse Deum, te non credente Magistro:
Non opus est cathedra, credimus ex laqueo.

V.

Vendis stulte fidem: quam Christo saepe dedisti,
Haec tibi si saperes, esset emenda fides.

VI.

Qui tibi marmoreum dicunt in corpore corpus,
Falluntur, venter nam tibi mollis erat.

Quia scilicet disruptus est.

FONTIS I. VENA VIII.

EOdem prope discrimine haec a superioribus vena, quo et prior dissidet: unde illam ad easdem licebit reducere, haec porro talis est. Alterum aut utrum que repugnantium, modis supra recensitis, non absolute, sed conditione certa, aut dubitatione aut sententiae suspensione concuarere possunt, ut an inops Lazarus, cui inter inopiam caeli patehat haereditas? Putasne inopem cui virtus pro thesauro, pro aerario opulentissimo animus? Sed abrumpo brevisque sum, ubi nec rarum quic quam, nec arduum est.

§. 1. Exempla Martialis.

Martialem audi.

Ad Gelliam lib. 5. epig. 30.

SIquando leporem mittis mihi Gellia, dicis,
formosus septem Marce diebus eris.
Si non derides, si vetum, Gellia narras:
Edisti nunquam, Gellia, tu leporem.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Mars alios premit, alios opprimit.

DIvitibus nummos vitam Mors tollit egenis:
Estne pauperiem tollere, vel facere?

Divitiarum cura morbum creat.

Di vitiis sociis ubi morbus crevit; utrumne est
Utilius? dives morbus, inopsne salus?

Eremicola fame in solitudine pallens

Fama est, quod quondam, si vera est fabula, Thisbe
Atra statim magno reddita amore fuit.

page 55, image: s55

Sed te mortic amor niveam facit esse colore,
Anne hoc qui fecit, non fuit unus amor?

Mars et Minerva.

Cum sine Patre datus Mars, et sine matre Minerva,
Plusne boni natum creditis, anne mali?

Nemo duobus Dominis servit.

Tu Dominos sequeris geminos: mir abile dictu,
Si vel utrique places tu, vel uterque tibi.

§. 3. Usus et Imitatio. EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo nato. I.

SI minus errasses, poteras errasse videri,
Tam bene corrigitur nunc tuus error, Adam.

II.

Miraris nudum? Puerum hunc spoliavit adamus,
Cum se nudaret integritate sua.
Aut certe Puer hic sese spoliavit? Adamum
Ut tursum indueret vestibus ipse suis.

III.

Dum scelus et poenas sceleris Puer iste videtet.
Dum quoque virtures praemia habere suas:
Praemia siut aliis, mea poena sit, inquit: an ergo
Debenrur sceleri praemia, poena bono?

Haec de primo Repugnantium fonte dicta fussiciant, cujus ea est fecundiaas, ut in elegantias atque argutias onnes pene effundatur, nec raro aliis, de quibus nunc agemus, fontibus sese permisceat.

CAPUT IV. FONS II.

ALienatorum a re, statu, aut etiam significatione propria, Ignotum fontis nomen hactenus est; quod ille cum licet sayidissimis fluat aquis, sua tamen scaturigine venisque inexploratus multorum cognitionem gustumque fugerit, ideoque nec appellation em invenerit, Videtur affinis non raro fonti repugnantium permixtusque flueretat suavitate plerumque et inexspectata raritate melior vulgarium ingeniorum gustum suberfugit, et sane oppositarum prompeior cuique inventio est, quam alienarum rerum proprictas, quae et alienationem quandam a subjecto cui tribuitur,

page 56, image: s56

et cum eodem convenientiam habeat. Alienatorum igitur fontem dixi, non quod velim in hoc semper proprium aliquid alienari negando siquidem ita hunc cum nonnuliis repugnantium confunderem, quae negativis praesertim enunciationibus de subjectis suis efferuntur) sed quod aliquid rei non proprium, loco proprii substituatur, quodque alienum est tribuatur: ut si dicas, hieme rosas quaerit: quod alienum ab illo est tempore, vel de Lazaro asseras, tot illum in corpore gemmas numerasse, quot ulcera: quod a persona illa, aut loco alienum est. Sed haec luculentius distinctiusque ex diversis venis hauries, quas hoc carmine inclusi:

Quis? quid? ubi? quae causa? modus? tempusque loquendi? De quibus nunc singulatim agendum est.

FONTIS II: VENA I.

ALienare aliquid a persona de qua agitur. Ita de Domitiano muscas captare solito non inelegantet dictum: Hostem muscis, hostibus muscam fuisse, quam argutiam oppositio simul auxit. De Principibus illud jactatum est: aures illos habere in pedibus. De Epulone dicas: Quantum vis cerebro sum, suo tamen caruisse cerebro. Nulli benefocisse praeterquam sibi. Miserorum calamitati addidisse miseriam. Stomachum et ventrem potius, quam rationem et sapientiam ad consilia adhibuisse.

§. 1. Exempla Martialis.

Acute lepideque martialis in hoc fonte versatus est.

Ad Laberium. lib. 6. ep. 12.

VErsus scribere posse te disertos,
Affirmas, Laberi, quid ergo non vis?
Versus scribere qui potest discertos,
Non scribat, Laberi; virum putabo.

In Clytum Spurium. lib. 8. ep. 66.

Ut poscas, Clyte, munus exigasque,
Uno nasceris octies in anno;
Idest, diem natalitium celebras:
Sit tandem pudor et modus tapinis.
Quod si ludis adhuc semelque nasci,
Uno jam tibi non sat est in anno,

page 57, image: s57

Natum te, Clyte, nec semel putabo.

[note: Carpit, ut videtur, hominis spurios natales. ]

Ad Gargilianum stulti venditorem l. 8. ep. 13.

Morio ductus erat: viginti milibus emi.
Redde mihi nummos. Gargiliane, sapit.

[note: Noluit enim sapientem, sed stultum emere. ]

Ad Aulum lib. 11. ep. 41.

Tam saepe nostrum decipi Fabullum, quid
Miraris Aule? semper bonus homo tiro est.

Nam boni semper in fraudibus sunt rudes.

In Carmenionem effeminatum lib. 10. ep. 85.

-- Desine me vocare fratrem,
Ne te Carmenion vocem Sorotem.

Et ibidem ad Pollam ep. 59.

Custodes dat Polla viro, non accipit ipsa;
Hoc est uxorem ducere, Polla virum.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

DE S. Christophoro:

TErritus angusto caelorum limine, dixit:
Ianua mensura fors minor illa mea
Utendum ingenio est, humeris tenus altior exto,
Perque humiles cervix non sinit ire fores:
Lictor ades, celsaque caput cervice revelle.
Quam sapit abjecto Chritophorus cerebro!

Ad judicem Decianum.

Non volo te surdum, non mutum, te volo caecum,
Non claudum: mancum te, Deciane, volo.

In ineptum Musicum.

Latratus catulorum, hinnitus fingis equorum,
Et quaevis vocum bellua quicquid habet.
Omnia cum simulesita vere, ut ficta negentur:
Non potes humanae vocis habere sonum.

Ad Fortunam Florus.

Finxit videntem, sed Chiragricam Deam:
Videt sat, inquit, sed satis dat nemini.

In superbum Aulicum.

Quid ocreatum, palliatumque Aulicum
Sudare mirum est? matris hic totam suae
Haereditatem portat, et tet am patris.

page 58, image: s58

In Democritum.

Duxerat uxorem par vam Democritus olim:
Quique alios risit, risus et ipse fuit.
Femina nulla bona est, inquit, cur rideor ergo,
Ex cunctis minimum si mihi quaero malum?

In Medicum imperitum.

Non sinit in longo miseros putrescere morbo,
Absolvitque brevi morte: benignus homo est.

In furem praemature captum.

Cur ait, ante meum jubeor pendere magistrum,
Fur primo teneras flore tegente genas?
Nil mirum est, inquit lictor, fuit ille peritus
Furandi, nimium tu rudis artis eras.

De S. Apollinare virum simulante.

Pro mitra galeam, chlamydem pro cyclade sumpsit:
Utque virum fugiat, te facit ipsa virum.

De Cimbro potatore.

Vicinum Rheno culturus Cimber agellum.
Quam metuo, dixit, ne mihi mergat aqua!
Nec falsus: partem merserunt flumina, partem
Mersit inexhaustis fortiter ipse scyphis.
Altera Neptuno pars cessit et altera Baccho.
Omnia Diis tribuit: quis neget esse pium?

Caecus in Christi morte.

Claudere dum Christum vidit sua lumina caecus.
Tunc oculos cuperet non habuisse suos.

De Marco Juventio Talpa.

Talpa ubi, post victos Corsos, perlegit honores.
Urbs sibi quos dederat; laetitia occubuit.
Quod si fregisset victor Gallosque scythasque;
Credibile est illum bis voluisse mori.

Amor proprius.

Se solum Labienus amat, miratur, adorat.
Non modo se solum, se quoque solus amat.

Ad Canonicum parum canonice viventem

Ad noctis horas per Vicarium surgis.
Horas diurnas per Vicarium cantas,
Animas tuorum per Vicarium pascis,
Animasque vinclis per Vicarium solvis.
Canombe pergis ire si viam coeptam,

page 59, image: s59

Convexa caeli per Vicarium vises.
Contra: sodales laetus inter, in seram
Noctem usque per te,non Vicarium, potas.
Lectique plumis involutus in multam
Lucem usque per te, non vicarium stertis.
Canombe pergis ire si viam coeptam.
Acheronta per te, non Vicarium, vises.

Amor proprius.

Pectore turpis erat. turpis simul ore Choroebus.
Non tamen hic poterat displicuisse sibi.

In omnia concedentem.

Eja aliquando nega, dic contra aliquando roganti:
Ne quis? dum loquimur, nos neget esse duos.

In medicum imperitum et audacem.

Qui tuus est patiens. o terque quaterque beatum:
Aegrotare illum non patiere diu.

In feminam inconstantem.

Mobilitas caeli laus est, constantia tetrae.
In se terrenum nil tua Phillis habet.

In Calvum scelestum.

Omnibus amissis a tergo et fronte capillis:
Quid tibi jam restaet perdere, Calve? caput.

In degenerem Aulum.

Degener Aule tuis Majoribus omnia debes:
Debebit credo, nil tibi posteritas.

In parum sapientem.

Te mage stultum, ait haud vidi hactenus: hactenus ergo
Nunquam inspexisti Gillimer in speculum.

In Archidamam turpiloquum.

Turpia qui toties salvo mihi dicis honore,
Archidam a toties salvo mentiris honore.

S. Catharina Martyr.

Dum vidit pugnas in virgine terra viriles.
Lac nisi vidisset, crederet esse virum.

§. 3. Usus et imitatio. EXEMPLIS PROPRIIS AUTHORIS.

NOs pro instituto hanc venam exemplis consuetis, ut fert materia, diducemus. Ex illis intelliges tortes a persona alienati posse, quot habet tam a natura, quara iis, quae accidunt illi propriast Quocitca magnano haec copiam saggerit.


page 60, image: s60

De Christo Nato. I.

SI quantum valeat res quaeque; carendo sciatur,
Tu rerum pretium noveris omne, Puer.

II.

Proh immane nefas, ob quod proscriptus ab astris,
Exutusque suis est Deus ipse bonis!
Culpa mea est, sed poena Dei, quis crederet? Infans
Plectitur exilio nunc Deus ipse meo.

III.

Tota Dei pedibus scabellum est credita tellus,
Nec qui quadraret, calceus aptus erat.
Plaudite sutores, vestra Deus arte tegetur:
Calceo adaptatus pes fuit iste suo.

IV.

Horrueram tenebras; sed ad has ubi lapsus ab astris,
Cumque Deus nocti praetulit ipse diem:
Nil metuo, tenebras lux haec dispellit obortas.
Absque timore virum me facit esse Puer.

V.

Aut sic, aut nunquam nasci te, Christe, decebat.
Debuit esse Parens Virgo Paterque tibi.
Virgo bonum sterile est, nemo modo dixerit hostis,
Prae cunctis Virgo moribus una parit.

I. De Juda Proditore.

En agilem promptumque sequi quocumque ministrum.
Ingenium moriens prodidit ipse suum.
Morte rigent alii, saxoque immobile corpus
Subjacet, at media tu quoque morte volas.

II.

Quod levis in vita fueris, non miror, Iuda:
Te post mortem etiam quaelibet aura movet.

III.

Dum Christum quaeris, retro cecidisse putaris:
Nam tibi qua caderes, frons, puto, nulla fuit.

IV.

Quantus erat Judas, et qualis habendus in orbe
Qui pro mancipio vendit, habetque Deum!
Aut vilis Deus est, aut certe magnus Iudas.
Ex laqueo major creditus iste suo est.

page 61, image: s061

V.

Crederis in porcis, quos Daemon pulsus adivit,
Inter tu reliquas una fuisse sues.

VI.

Noluit hic vivus, moriens testatus IESUM est;
In vita haereticus, morte fidelis erat.

VII.

Plaudite nunc servi, Dominum cum vendit Iudas,
Coepit herus famulo tunc minor esse suo.

VIII.

Dum Christum exiguo Iudas male vendidit auro,
Nullius pretii res fuit ipse Deus.

FONTIS II. VENA II.

REi factive alicujus definitionem, naturam, aut proprietatem alienat, ut fi medicina te dicas morbum contraxisse. Ex cibo tibi famem auctam, vel cum vitio dissimulantur virtutes? contra vitturi vitiorum affingis imaginem. Ita Epulonis erga Lazarum tenacitatem, liberalitatem appellabis; ut qui negando magna illi auxerit in caelo praemia, quae offerendo minuisset, vel quod Lazaro scelerum materiam subtrahi voluerit: quis ergo neget pium? Sed et rebus aliis proprietates affectusque alieni assignantur. Ut, canes Lazarus aluit, et quis fame conflictari existimet?

§ I. Exempla Martialis.

In Emptorem suorum carminum furacem. Lib. 1 epig. 17.

NOn sex paratur, aut decem Sophos nummis?
Aliena quisquis recitat, et petir famam:
Non emere librum; sed silentium debet.

In Calenum hoc in mensa parciorem, quo magis ditesceret, sic concludit lib. 1. epig. 79.

Optamus tibi millies Calene:
Hoc si contigerit, fame peribis.

Et in puerum stiria tecti cadente occisum lib. 4. ep. 13.

Quid non saeva sibi voluit fortuna licere?
Aut ubi mors non est, si jugularis aquae?

In Symmachum medicum. lib. 5. ep 9.

Languebam; sed tu comitatus protinus ad me,
Venisti centum, Symmache, discipulis.

page 62, image: s062

Centum me retigere manus Aquilone gelatae:
Non habui febrem, Symmache, nunc habeo.

In Gallicum Recitatorem Scriptorum. l. 8. ep. 71.

Dic verum mihi, Marce, dic, amabo.
Nil est, quod magis audiam libenter,
Sic et cum recitas tuos libellos,
Et causam quoties agis clientis,
Oras, Gallice, me rogasque semper.
Durum est, metibi, quod petis, negare.
Vero verius ergo quid sit audi,
Verum, Gallice, non libenter audis.

Quia videlicet absurdus Poeta et Orator es, quod audis invitus.

De Ladonte nauta, qui nave mersa et lapidibus oppleta av agris suis impetum Tiberis avertit.

-- --- quis credere posset?
Auxilium Domino mersa carina tulit.

Ad Gaurum. lib. 8. ep. 27.

Munera qui tibi dat locupleti, Gaure, Senique:
Si sapis, et sentis; hic tibi ait morere.
Aspirat enim ad hereditatem tuam.

De Arria et Poeto l. 1 ep. 13.

Casta suum gladium cum traderet Arria Poeto,
Quem de visceribus traxerat illa suis:
Si qua fides, vulnus, quod fect, non dolet, inquit;
Sed quod tu facies, hoc mihi, Poete dolet.

§. 3. Exempla recentium Poetarum.

Euphrasia lictorem ad se decollandam pulchra fraude incitat.

HAec sua mendaci delinit colla liquore,
Deceptus jugulum tentat is, atque secat.
Quaeris adhuc, vires habeant quas unguina, miles?
Servandae vires Virginitatis habent.

Anglorum proverbium est: Stultos vera loqui.

Anglica veridices dicunt proverbia stultos:
Ergo Anglis verum dicere, stultitia est.

In larvatam.

Quod larvam geris, Ida, cupis formosa videri.
Fallere, nam raro pulchra tegit faciem.

page 63, image: s063

Lacrimis amorem testamur.

Expressa tacicum lacrima testamur amorem,
Gignit amor lacrimas, quis putet? ignis aquas.

Gratia hodie gratis non datur.

Quae font a Domino promissa perentibus olim
Gratia, nunc solis dantibus illa datur.

In ultorem juratum.

Ulturum facinus te juras testibus astris,
Nec monitis pergis mollior esse meis.
Deprecer: at frustra. Caelo sim perfidus? inquit,
Stulte, hac perfidia turpior ipsa fides.

S. Jodoco mare naves panibus onustas submisit.

Verterunt elementa fidem: sitientibus olim
Unda dedit potum, nunc dedit unda cibum.

Anachoreta dum cellam aquis remotis admovere propius cogitat, passus numerati sensit ab Angelo.

Saepe fatigatus lymphis procul aede ferendis,
Dum censes vidit praemia ferre gradus.
Longius inde duplo cellam removebat ab undis:
Et visus duplo est jam labor iste minor.

In avarum.

Ecce famem! loculis quia parcis, forsan inepte.
Vis loculis melius, quam Philiberte tibi.

Christus flagellatus.

Saevitiem voluit refugum damnare flagelum,
Immitemque inter mitius esse manum.
Sed parere manus dum noluit impia flagrum
In Domini manibus protinus erubuit.

S. Benedictus in spinio nudus volutatur, ut libidinem extingueret.

Quas tibi spina dedit fervens in corpore plagas,
Non puto vulnus erant, sed medicina tibi:

De S. Simeone Stylita.

Stans unam per lustra premit plus dena columnam.
Et Sim one prius fessa columna fuit.

De S. Niceta Martyre linguam in faciem meretricis exspuente.

Dissecuit mediam generoso vulnere linguam,
Mox retrahit meretrix victa pudore pedem.

page 64, image: s064

Dentis hic error erat, quo morsu tangere linguam
Se ratus est, illo tacta puella fuit.

De Magdalena.

Dum tangit medici corpus, sua vulnera discit:
Ungit, ut unguento sana sit ipsa suo.

Amor ex oculis.

Gignitur ex visu; non ergo, Firmice, caecus
Nascitur, ex oculo cum generatur amor.

In Usurarium.

Usuram pietatis opus, Ruffine negabis:
Quando patrem usura Sosibianus alit?

D. Chrysostomus os aureum dictus.

Aureus in vita quamvis Chrysostomus esset,
Hunc qui diligeret, nullus avarus erat.

De Catharina Senensi.

Cingite, ait, durae Catharis, mea tempora, vepres:
Non measerta mihi, sed tua Christe dolent.

In Calvum.

Quanta tibi frons sit nescis, jam vertice calvo,
Frons caput est: nulla est fronti adhibenda fides.

Mors ab escis nata.

Mors mala, mors vetitis vitam sibi sumpsit ab ascis.
Vis morti vitam tollere, pasce fame.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS.

De Christo Nato. I.

NOcte venis media, fures imitaris, Iesu,
Quasque negant animas, clam rapis ipse tibi.
Plectantur fures, furtum hoc laudabile: nemo
Plura ferendo dedit, quam rapiendo Deus.

II.

Ignis amor, veteres quondam sensere Poetae:
In te, crediderim, non fuit ignis amor.
In terram te traxit amor; petit ignis Olympum:
Aut amor hic non est, aut gravis ignis amor.

III.

Caecus credo fuit, caecum qui finxit amorem:
Nam mala cum videas plurima, amore vides.

page 65, image: s065

De Juda proditore. I.

Dum plus in loculis, quam Christo fidit Judas:
Quis neget hunc magnam tunc habuisse fidem?

II.

Judas, Christe, tui fuerit defensor ovilis:
Cum se suspendit, sustulit ille lupum.

III.

Non satis est (inquit) quod multi multa loquantur:
Est aliquid verbis jungere posse manus,
Dixit, et ex alta se sustulit atbore Judas:
Exemplis, inquit, credite, Christus erat.
Doctores quosdam similes si haec tempora serrent;
Turbarent Christi non tot ovile lupi.

IV.

Creditur infernum Christus voluisse subire,
Atque triumphatam morte necare necem.
Hinc memor officii Judas praecutrit, et orco
Adventum Domini nunciat ipse sui.

V.

Diceris in medie nil letho questus, Juda:
Quis te constanter mortem obiisse neget?

VI.

Aurum Judaeis, animam quoque debuit orco:
Restituit Judas omnia; justus erat.

VII.

Mortuus ipse pie est; nam toto expalluit ore
Ad scelus, et proprium plexuit ipse nefas.

VIII.

Quaerere quod Judam videas sublime sepulcrum,
Nil mirum est, formae consulit ille suae.
Ut David, sic rufus erat; scelus esse putabat,
Si premerer pulchtas sordida terra comas.

IX.

Nos Animam Christus propter se spernere jussit:
Audiit hoc Judas, obsequiturque Deo.
Nam quis eum proprium superasse negabit amorem:
Cui contempta sui vita salusque fuit.

page 66, image: s066

X.

Pilato'es similis cum JESUM absolvis Iuda:
Tibi cum justo rem simul esse negas.
Improba sed probitas est sic agnoscere Christum.
Laus foret a tanto degenerasse Viro.

XI.

Rem visus praestare bonam est Pharisaeus IESU.
Indiguit, Judas vendidit; ecce pium.

XII

Deseruit loculos, terramque, ac denique vitan
Pro Christo Judas religiosus homo est.

XIII.

Omnia quis Christo neget hunc tribuisse Magistro
Discipulum, vitam qui dedit ipse suam?

XIV.

Cur ventre exspitas rupto: cum scilicet istam
Spiritus imputus debuit ire viam!

FONTIS II. VENA III.

CUm rei propositae causa vel effectus alienatur, sive causa datur minime causa; vel effectus minime effectus. Haec fecundissima, neque illepida argutiarum vena est, Aureum jure virum Epulonem dixeris, ut qui totus auro circumfluxir. Vir erat, cui cum vivus nemini prodesset, ut alii gauderent, meriendum fuit. Felices Epulonis filii, quia patrem habuerunt orco dignum. Miseri futuri, si egens pater ad Superos e vita transiisset.

§. 1. Exempla Martialis.

De Pompejo et Filiis. Lib. 5 Epigram. 71.
POmpeios juvenes Afia atque Europa; sed ipsum
Terra regit Libyes, si tamen ulla regit.
Quid mirum, toto si spargitur orbe? jacere
Uno non potuit tanta ruina loco.

Ad Poetum. L. 11. Epig. 41.
Ad primum decima lapidem quod venimus hora,
Arguimur lentae crimine pigritiae.
Non est ista viae: non est mea; sed tua culpa,
Misisti mulas qui mihi, Poere, tuas.

Quia scilicet tardiores mulas habes, quam sim ego.


page 67, image: s067

De Regulo non oppresso labente porticu L. 1. Epig. 12.

Heu quam pene novum porticus ausa nefas!
Nam subito collapsa ruit, cum mole sub illa
Gestarus biiug is Regulus isset equis.
Nimitum nostras timuit Fortuna querelas,
Quae par tam magnae non erat invidiae.
Nunc et damna juvant: sunt ipsa pericula tanti,
Stantia non poterunt recta probare Deos.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Imago S. Brunonis ad vivum expressa.

Sic oculos, sic Bruno manus, sic ora ferebat,
Dissimile in vultu nil sinit esse color.
Rumperet ore sonos etiam; sed sancta silendi
Regula composito non sinit ere loqus.

In Clavium Mathematicum.

Clavius e terris cum jam vix Sidera nosset
Da Deus haec propius cernere, dixit, obit.

Othilia caeca.

Non sine causa oculos dedit illi Numen: ut essent,
Quos lacrimis posset perdere Virgo suis.

Martyr excitat mortuum.

Quae tibi rapta fuit, Misero a te reddita vita est,
Illum vis annos vivere, credo, tuos.

In Thermum male opes collocantem.

Omnia divitibus moriens donabat amicis,
Pauperibus nullas Thermus habebat opes.
Sed reprehensus, ait, Superos imitabimur: Hi dan?
Omnia Divitibus, Pauperibusque nihil.
At cave, Pastor ait, Superi sua praemia reddunt:
Pauperibus Caelum, Divitibusque nihil.
Ne perdant igitur, Thermus respondit, Olympum:
Non decet, has inopes ut potiantur opes.

In calvum juvenem.

Ne tua sit post haec. Bithynice, cana senectus:
(Ote felicem!) calva juventa facit.

In laudabiliter mortuum.

Quem vivus fugit, moriens non fugit honorem:
Namque assecutus ille prostratum fuit.

page 68, image: s068

De Biante Philosoopho.

Omnia, qui dixit, mea mecum porto: videtur
Uxorem sapiens non habuisse Bias

De D. Magdalena sub Ctuce.

Magdala sub Cruce stans, die pictor, cur tegit ora?
Dum tegitur, medius pingitur iste dolor.

In Scriptorem prolixum et ineptum.

Scripsisti aeternos, si fas mihi credere, libros:
Eine carent libri principioque tui.

Homo species creatarum rerum infima.

Sit licet humanum genus inter cetera summum:
Jure tamen species infima dictus homo est.
In Caelo minima est hominum pars, maxima in orco;
Postremum humanum quis neget esse genus?

Cur obluctetur caro animae?

Fallor, an hic parere animabus inertia nolunt
Corpera, sint animis quod seniora suis?

In Garrulum.

Vox tua mensuris desiderat e tribus unam:
Lata satis, nimium longa, profunda parum.

In eundem.

Libera lingua sat est, cui tacuisse licet.

In delirum senem.

Barba tibi crevit: ceciderunt, Marce, capilli;
Inde tibi gravis est barba, caputque leve.

Captivus.

Hic vinclis caelebs jaceo conclusus inquis:
Culpa patris; caelebs noluit esse pater.

Flumina hauriuntur mari.

Salsa sitim pariunt nihil aequore salsius; ergo
Quid mirum, dulces quod bibat aequor aquas?

Malae vitae Concionator.

Quid murmuratis? anne magna injuria est,
Si, ut vultis, ipse sic loquar, vivam, ut volo?
Vobis loquelam, non meam vitam loco.

Ad Cordalum.

Cordale concordes inter nos esse nequimus:
Sed neque discordes: Cor tibi nempe deest.

page 69, image: s069

De soluto et ligato sermone.

Cur magis est velox vinctus quam sermo solutus?
Scilicet iste pedes non habet, alter habet.

Italus potator.

Italus admonitus, lympham ut misceret Jaccho,
Frangeret et miti dura falerna Freto.
Non, inquit, faciam, dicor periturus ab undis:
Ut falsi astrologi sint, procul absit aqua.

De S. Xaverio, Veneris imagine per somnum objecta, sanguinem e naribus profundente.

Scis, cur imbre Xaverius rubente
Perfudit Venerem? procax habebat
Omnes jam Venus antea colores,
Unum non habuit Venus ruborem.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo nato. I.

QUis nostram re Virgo neget simul esse Parentem!
Quod deerat nobis, tu paris una Caput.

II.

Hospitio exclusus media quod nocte jaceres,
Cum tam sero venis, culpa ea, Christe, tua est.

III.

Quid mirum est caelo descendere sidera, postquam
Astrorum princeps Sol petit ipse solum?

IV.

Quod fera te Puerum foveant animalia, Christe,
Causa tua est; mores addidicere tuos.

V.

Quod neque nascenti patuere palatia Regum;
Lautaque non capiat divitis Aula domus.
Nil mirum, quem terra nequit, quem claudere caelum:
Huic angusta nimis quaelibet aula fuit.

VI.

Plaudite Pastores, vestra haec est gletia, Christus
In stabulo nasci debuit, Agnus erat.

VII.

Cur immote jaces? nunquid quod ab aethere lapsus,
Infregit vires tanta ruina tuas?

page 70, image: s070

VIII.

Quisquis Bella fugis, noli diffidere paci,
Hic Puer est qui cum pax ineunda datur.
Hic pacis bellique fuit nunc credita moles:
Debilis est, pacem vel petet ipse gemens.

IX.

An quo caelesti facile Orbis ab igne flagraret,
Exceptus fuit in stramine noster Amor?

De Juda proditore. I.

Lapsus erat nuper Judas, dum quaetit JESUM,
Ne tursus cadat, hac arbore fulcit onus.

II.

Te medium crepuisse ferunt; nec miror, Juda:
Tam magnis animis undique magna via est.

III.

Aegrotus nunquam moritur quod in arbote Judas:
In Medico causa est praeveniente luem.

IV.

Praesidium Judas sceleri vult quaerere: Causa
Ne cadat, hanc laqueus praestat et arbor opem.

V.

Judaei cusivor Judam defendere, Christum
Accusare: nocens hic fuit, iste probus.
Ut vittus igitur posset rea criminis esse,
Debuit absolvi criminis ante nefas.

VI.

Hircum Judaei redolent: fuit author Judas,
Ex ove, dum crepuit pensilis, hircus erat.

VII.

Nil de illo meruit vespillo, nec arcifer ullus:
In laqueum sumptus fecerat ipse suos.

VIII.

Cum moriturus erat, voluit sublime sepulcrum.
Nc Canis in bustum mejeret, inque cinim.

IX.

Pauper uti vixit, pauper moriturus Judas,
In laqueo exequias vult celebrare suas.

page 71, image: s071

X.

Quis non deploret Judae lacrimabile funus,
Cujus ad exequias indoluere ferae?
Non homines, sed triste Caves ululasse feruntur,
Vespillo, corvus, praefica pica fuit.
Cumque oculos nemo qui clauderet, esset amicus,
Hoc etiam corvus fungitur officio.

XI.

Nec terra Judas, nec Caelo dignus habetur:
Debuit hinc exfors inter utrumque mori.

XII.

Cum dare personae velles accommoda cuique,
Judaeis autum das, laqueumque tibi.

XIII.

Vim tantam exemplis Dominorum credimus esse:
Judas cum Domino vult moriente mori.

FONTIS II. VENA IV.

CUm aliquid a moribus, legibus, consuertudine, modo, vel ordine alienatur. Ut si dixeris de Aula Epulonis Probos imprebis inferiores esse, ubi Regina (pecunia) regnat. Famulari hic Dominos. Imperare servos. Stultos praeesse Sapientibus. Leges aliis scribere, qui sine legibus vivunt. Temperantiam aliis inter mensas et inter pocula praecipere. Copiosa haec rursum vena Unde etiam Oratores non parce hauriunt. Quae licet non magnopere a secunda hujus fontis vena differre videatur, imo saepius in eodem scribendi argumento confluat et confundatur (si quidem illud a rei natura et definitione facile alienum erit, quod a legibu, moribusque aversum est: nam imperare servos, non minus (ervorum naturae, quam legibus adversatur.) Tamen quia non pauca sunt, quae ab alterutro, sine altero, possint alienari, diversis hae venae rivulis deducendae videbantur Nam quod aliis Leges scribant qui vivunt sine legibus, res quidem ordine politico, praesertim Christianarum Rerumpublicarum alicna est; verum naturae legislationis parum adversatur.

§. 1. exempla Martialis.

Ad Varrum hospitem superbum magis, quam lautum. L. 4. ep. 63.

AUro, non dapibus oneratur mensa: Ministri
Apponunt oculis plurima, pauca gulae.

page 72, image: s072

Tunc ego: non oculos; sed ventrem pascere veni.
Aut appore dapes, varre, vel aufer opes.

De Hermogene. Lib. 12. Epigram 25.

Ad coenam Hermogenes mappam non attulit unquam:
A coena semper rettulit Hermogenes.

[note: videlicet furto sublatam. ]

In Posthumum. Lib. 2. Ep. 12. 47.

Occurris quocumque loco mihi, Posthume, clamas
Protinus, et prima est haec tua vox: quid agis?
Hoc, si me decies una conveneris hora,
Dicis; habes, puto, tu, Posthume, nil quod agas.

Ad Amicos idem bonum cum aliis pluribus petentes. L. 9. ep. 42.

Demeruisse duos, votum est: offendere plures,
Vix tutum: multis mittere dona, grave.
Qua possum sola veniam ratione merebor:
Nec Stellae turdos, nec tibi, Flacce, dabo.

De Damis pugnacibus. Lib. 4. Epigtam. 59.

In mortem parvis concurrere frontibus audent:
Vis Caesar damis parcere? mitte Canes.

Ad Priscum. Lib. 8. Ep. 12.

Uxorem quare locuplerem ducere nolim,
Quaeritis? uxori nubere nolo meae.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Christo patienti compati.

SI nescis, ex me rerum miracula disce.
Pallentem Domini me facit esse rubor.

Potestas expedita.

Ut posis quod vis. velle qued nequis, noli.

Sui Juris homo.

Sum meus, inde mihi videor satis esse beatus:
Non habeo famulos, Aulice, nec Dominum.

De Matre Machabaeorum.

Magna Parens, quis te vere neget esse Parentem?
Quae Natis ipso in funere das animum.

De oculorum peccatis.

Si, quoties peccant, dextri effodiantur ocelli;
Mundus in exiguo tempore luscus erit.

De Femina laudem aspernante.

Non queris, sis laude licet dignissima, laudem:
Est inter Laudes haec prope summa tuas.

page 73, image: s073

D. Benno claves templi, ut gente hoste, in undas abjiciens, redux expuente pisce recipit.

Insidias jam terra tuis struat invida rebus,
Quod servare voles, mergere, Benno, potes.

Musa puella D. Virginis spectatae desiderio moritur:

Magnam parvula virginem puella
Cum juxta attonito videret ore:
O tales, ait, o beata, tales
O semper liceat videre vultus!
Et mox, o nova res videre coepit,
Postquam vivere desiit puella.

Mors cujus sit generis.

Est commune duum, puer inquit, sic probo: mortem
Femina, vir fecit: Femina vir patitur.

In Aulum, volucres cantantes prae Musicis amantem.

Cantantes Aulus volucres dum quaereret, illi
Musscus oblatus dulciter accinuit
Optima dixit avis, nimium tamen illa papaver
Absumit; vocem sed sine ventre, peto.

Christus nudus in Cruce.

Frigora non patior, quantumvis frigeo: namque
Quo nudus magis est; hoc magis ardet Amor.

De Justitio.

Quid rogo. Justitium est? quando, inquis Amygdale, Jus non
Dicitur: ergo multo tempore Justitium est.

De larvata.

Non te Tulla sinis, nisi sis larvata, videri:
Non miror, larva foedior ipsa tua es.

Libri doctum non faciunt.

Innumeros coemis libros, logis, Attale, nullos:
Doctior est Domino Bibliotheca suo.

§. 3. Usus et Imitatio exemplis propriis

ADjiciemus et in nostra materia quaedam, ut propositam varietatem exemplis rectius intelligas nam Epigramma primum alienat facta ab aetatis ordine. Tertium a moribus, Quintum et Sextum a modo. Ostavum a consuerudine. Nonum a legibus.

De Christo nato.

Huc age de toto societur concio Mundo:
Ad vos Orator Pnsio parvus erit.

page 74, image: s074

Fletibus orditur: lacrimis confirmat iisdem,
Denique profusis ipse perorat aquis.
Explicat hic, quid honor? quid opes? quid caeca voluptas
Quotque tremunt attus, rot gerit ora puer.
Auditis? quantis homives clamoribus urget?
Nee mitum, summi est vox Puer iste Patris.

De Juda proditore. II.

Oscula jam nullus tuto praebebit Amanti,
Haec postquam insecit perfidus ore Reus.

III.

Magdalis, iratus Judas placabitur, auro
Tinge manus: Oleo non eget ille tuo.

IV.

Hem vos Judaei, quibus est dux factus Judas.
Hoc simul ad laqueum vos decet ire Duce.

V.

Sed pedibus terrena jubet re Christus habere;
Debes nunc laqueo, quod facis ista tuo.

VI.

Rebus in immodicis ne spes male figat Judas:
In laqueo posuit spem, neque falsa fuit.

VII.

Nocte trifni factus, nocte es suspensus Juda:
Indoctus fur es, qui neque nocte lates.

VIII.

Si quoties fur es, laqueus tibi redditus esset,
Cervice laqueos mille ferres unita.

IX.

Si quibus est aurum Domino, pretiosius, illis
Denique, cen Judae, debita restis erit.
Aut linum deerit laqueusque; aut restio quivie
Exiguo quamvis tempore dives erit.

FONTIS II. VENA V.

CUm aliquid a tempere vel loco alienatur, ut si de Epulone

dicas, amasse illum jam tum in vita tenebrat, qui noctem

perpotaverit, stertuerit die. Militem inter pocula fuisse

strennum et oppido clementem, ut nulli hostium vitam ademerit.

Prius a tempore, alterum a loco alienum est.


page 75, image: s075

Propter rerum alienatarum affinitatem in hac, uti et priore vena plura conjunxi, alioqui in distinctas scatutigines dispertienda Accedit, quod eadem in loei tempotisque alienatione sit difficultas, unde nil attinebit secernere.

§. 1. Exempla Martialis.

Ad Linum Lib 7. Epigram. 78.

BRuma est, et riget horridus December.
Audes tu tamen osculo nivali
Nunc totam, Line, basiare Romam,
Hibernas, Line basiationes
In mensem, rogo, differas Aprilem.

In Acerram. Lib. 1. Epigram. 26.

Hesterno foetere mero qui credit Acerram,
Fallitut, in lucem semper Acerra bibit.

In Coecilianum ex Coena instructa parum ci viliter domesticis magnam partem submittentem. Lib. 2. Epigram. 30.

Ullus si pudor est, repone coenam
Cras te, Caeciliane, non vocavi

[note: Id est, nolo, ut tu cras ea cum tuis devores, quae hodie tibi apposui. ]

In Sextum Amicum sua debita numerantem, ne quid Martialis rogaret. Lib. 2. Epigram 36.

Durum est, Sexte, negare, cum rogaris:
Quanto durius, antequam rogeris!

Scorpi epitaphium Lib. 10. Epigram. 48.

Ille ego sum Scorpus clamosi gloria Circi,
Plausus, Roma, tui, deliciaeque breves.
Invida quem Laehesis raptum trieter idenona,
Dum numerat palmas eredidit esse senem.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

In potatores Principes.

Rubere dignum est, ipsa nam rubet fama.
Potare quesdam nocte Principes tota.
Dormire luce. O Principes tenebrarum!

Prudens ventura considerat.

Quisquis es, o prudens, Janum sectare bifrontem;
Sunt ora atque oculi tergo adhibenda tibi.

Christus natus.

Qua nocte enituit Sol qui dat lumina Soli.
Illa potest cunctos nox superare dies.

page 76, image: s076

In Flavium Domitianum, in Capitolium metu fugientem.

Imbellem ne crede Ducem: Capitolia scandit;
Quod vincendo nequit, hoc fugiendo facit.

De eodem.

Egregius Bellator erat: sed Bella theatro
Intulit; in campo maluit aspicere.

De Divo Joanne Chrysostomo.

Expuisus Patria, patriamque reductus, habebat
Exilium in Patria, Patriam in exilio.

De S. Mauro.

Tuto calcat aquas, animo suspensus Olympa.
Vir levis oceano, cetera ubique gravis.

De Amante.

Uror amore miser: tantoque potentius uror;
Quanto qui me urit longius ignis abest.

§. 3. Usus et imitatio Exemplis propriis.

De Christo nato. I.

NUnc tandem e caelo veteres migrate coloni:
Quam DEUS ad terram transit, Olympus erit.

II.

Nescio quae toto cerni lux posit in orbe,
In stabulo postquam Cynthia Solque latent.

III.

Sidera tuac credo meritorum expertia, postquam
Ipse DEUS stabulum, quo mereatur, adit.

IV.

Cum DEUS in terras unus concessit ab astris,
Mille alii terris tunc abiere Dii.
Nullus abire tamen visus; sed Numine plena
Mille alios tellus credita ferre Deos.

V.

Cur intempesta noctis discurris in umbra,
Hospitio nondum Virgo recepta ruo?
Forsitan Aurotam decuit sub nocte vagari,
Cum mediis Oriens surgeret in rencbris.

VI.

Frigore ni! laedor, Boreae non sentio Flatus,
Dum meus in medio frigore fervet Amor.

page 77, image: s077

VII.

Non poreras aliter, medio quam noctis oriti
Cynthie, quod nullus staret in orbe dies.

De Juda proditore. I.

Si cor thesaurusque una junguntur avati
In loculis tantum cor tibi, stulte, fuit.

II.

Nullum te memorant cordis sensisse dolorem:
Nam tibi cor nullum, cum morerere, fuit.

III.

Non primum hoc moritur laqueo: nam mortuus aute est,
Dum Caput ad mortem tradidit ipse suum.

IV.

Fur nulli dicendus eras, nisi nocte venires:
In mediis tenebris te paret esse scelus.

V.

Quod tantum Judas audet parrare, corona est
Debita; sed collo danda corona tuo.

FONTIS II. VENA VI.

CUm res a sensu et significatione usitata alienatur: vel etiam (quod elegantius est) sic alicenata causa, effectus, proprietates, aut circumst antia aliena rationi istius significationis tribuuntur. Cum dico: Usitato sensu, non tantum proprium; naturalem, sed et metaphoricum et moralem, obvium scilicet, atque idcitco usitatum, intelligo, ab his enim nisi alienetur, nihil praeter exspectationem adfert. Si tamen causae, effectus, proprietates, vel Adjuncta praeter opinionem addantur, sensus metaphoricus vel moralis obvius esse poterit.

§. 1. Exempla Martialis.

Per Metaphoras non raro significatum rei proprium alienatur. Uti de Stella Poeta Lib. 5. Epigram. 11.

Multas in dig itis, plures in carmine gemmas
Invenies; inde est haec, puto, culta manus.

In luscum potatorem.

Vinum Phryx. oculus bibit venenum.

In Charinum Callium. L. 12. Ep. 71.

Quod lana caput alligas Charine:
Non aures [note: nimirum amisse. ] tibi; sed dolent capilli.

page 78, image: s078

In Phoebum. Lib. 12. Epigram. 36.

Hoedina tibi pelle contegenti
Nudae temporae, verticemque calvae.
Festive tibi, Phoebe, dixit ille,
Qui dixit caput esse calceatum.

Ad Tuccam. L. 1. ep 18.
Quid te Tucca juvat vetulo miscere faierno
In Vaticanis condita musta cadis?
Quid tantum fecere boni tibi pessima vina,
Aut quid fecerunt optima vina mali?
Convivae meruere tui fortasse perire?
Amphora non meruit tam pretiosa mori.
Per Allegorias etiam et hyperboles sensus quandoque opportune alienatur.

Ad Marullum. L 5 epigram. 74. per allegoricum.

Narratur belle quidam dixisse, Marulle,
Quite ferre oleum dixit in auriculam.

De piscibius sculptis Lib. 3. Epigram. 27. hyperbolicum.

Artis Phidiacae toreuma clarum
Pisces aspicis: adde aquam, natabunt.

Denique morali sensu parum obvio a naturali alienatur.

Ad Nestorem. Lib. 3. ep. 22.

Auriculam Mario graviter mitaris olete:
Tu facis hoc; garris. Nestor, in auriculam.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Tres hominis hostes.

UNum Grammaticum Logicumque et Rhetora vita,
Hos modo vit aris, cetera tutus eris.
Quis Rhetor? Mundus fallax; Logicus? Cacodamon,
Semper declinans est caro Grammaticus.

De Adolescentibus Romani Seminarii.

O Flores Romae, si sic adolescitis: an non
Implenda est vestris fructibus Italia?

In ebrium Appium.

In niveis. Appi, jam regnat Bruma capillis;
Inque oculis semper vino flammantibus Aestas:
Baccifer Autumnus pingit nasumque, genasque:
Cumque bibit, Florum dulce illi ad tempora Ver est,
Sic potans totum in vultu gerit Appius annum.

page 79, image: s079

In ebrium Ganeonem.

Nunquid in opposito sentis te Virginis ortum,
Sub Amphora vel Piscibus?

Haeretici colunt Parentes.

Scindunt vomere sancta templa sulcant
Coemeteria: Sic colunt Parentes!

Haereticus.

Hic sibi papistas, nuper dum pocula siccat,
Sub pedibus cunctos vovit habere suis.
Non equa orantem Deus audit auribus aequis.
Nunc celsa pendet de trabe; nunquid habet?

De Homero Scriptore caeco.

Si vera est, de te quae fertur fabula, nunquam
Vidisti lucem; sed tua Scripta vident.

Mus Epigrammata voravit.

Quid esse grande dixeris
Epigramma? bis decem mihi
Voravis una Syllaba.

[note: Nempe monosyllabicum mus est. ]

De S. Ignatio.

Qui circum Ignati miratur tempora Flammam,
Miratur Flammam, credo quod ignis habet.

Ad B. Virginem.

Sopiti bona claude Parens duo Sidera Nati:
Orbis habet Soles, te vigilante, duos.

S Monica D. Augustini conversionem a Deo suis lacrimis impetravit.

Jam pariant uteris aliae sua pignora matres;
Pignora dum lacrimis sint ita parta meis.
Parce dandum credendumque hoc tempore.
Magnus Amor tuus est, si multum hoc tempore donet,
Si multum credas, est tua magna fides.

In Regicidam.

Quaelibet abscindi pars corporis aegra jubetur:
Excipiunt Medici Theologique caput.

Orbis inconstantia.

Usque licet caelum moveatur, constat; at Orbis
Sit licet immotus, errat in orbe tamen.

page 80, image: s080

De eadem ad Lunam.

Te Matis appellant undosi, Cynthia stellam:
Nunc terram potius, quam mare Luna regit.

In lacrimantem prae ita.

Sunt sibi discordes, exercent vim tamen ambo,
In me concordes ignis et unda, suam.

Ad imperitum Oratorem.

Quis neget orando populum te, Flaece, movere;
Orantem quando concio tota fugit?

In contentiosum Historicum.

Praelia tu solus vis nosse, aliosque tefutas.
Mille tibi pugnas pugna vel una parit.

In rudem Osmium, aureum vellus ab Hispano petentem.

A Rege exspectas auratum vellus Ibero:
Frustra Osmi: quorsum est mittere vellus evi?

Humili loco natus.

Mater erat netrix: patet in mare retia misit;
Hinc tua condectoat linea longa genus.
Diogenes Herculis statua igni adhibita lentes coquit.
O bone bis senis, ait, olim exercite monstris,
Lens decimus debet tertius esse labor.
Omnibus in monstris sudav eris, inquit, in ist a
Te sudare tamen plus ego lente velim.
Lerna quid Alcidae, quid cetera Monstra dedistis?
Clarior a victis lentibus ille fuit.

Ad podagricum Aulum.

Difficile est podagrae obluctari, namque dolosa
Luctatrix primum corripit, Aule, pedes.

Vinum, Cerevisia.

Laudatur vinum simplex, cervisia duplex;
Estne bona duplicitas, simplicitas melior?
De S. Sophia, quae Fidem, Spem et Caritatem Filias habuit.
Te Sophium vicisse Sophos nos credimus omnes.
Cur? quia Virtutum cerneris esse Parens.

Filius immorigerus.

Moribus indignus puer et sine fruge Parenti
Defunctus: mediis est tumulatus agris,
Hic (inquit) jaceat, dignum qui reddere vivus
Non voluit fructum, mortuus iste ferat.

page 81, image: s081

In Cleombrotum.

In medias praeceps sese intulit improbus undas;
Curarum ut fluctus fluctibus obrueret.

Amator desperans se suspendit.

Qamdudum laqueos saevi irretitus amoris,
Rumperet ut laqueos, incidit in laqueum.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo nato. I.

CUr lateat quaeris? thesaurus credo Tonantis.
Obscuris tenebris defodiendus erat.

II.

Informes fuimus sine membro principe partes;
Dum caput accessit, tunc data forma fuit.

III.

Nil castum sanctumque loqui consueverat orbis.
Coepimus ista loqui vox ubi missa fuit.

IV.

Saepe licet fusis lacrimis puer irriget ora,
Saepe tamen blandis risibus apta gerit.
Quos modo telluris fructus sperare licebit,
Cum pluit hoc caelum, Sol micat iste solo?

V.

Qui fluit ex geminis Christo ignis, et imber ocellis:
Plumbea corda liquat, terrea corda rigat.

VI.

Dic ubi nativi color est, o floscule vultus
Cur rigidae malas opperuere nives?
An, quod bruma furit, latitas in semines floris.
Florebis verno, cum petis astra, die?

VII.

Cur ita nude jaces? cur te mala frigora laedunt?
Haeccine sunt spinae, Floscule parve tuae?

De Juda Proditore. I.

Basia fixisti Juda: sed Christus aceto
Diluit: has sordes sic bene, Christe lavas.

page 82, image: s082

II.

Quo tendis facibus: ibi num funebria luces:
Ne quis contendatte sine luce, mori!

III.

Non potuit caelis animos extollere Judas:
Extulit (hoc potuit) corpus in astra suum.

IV.

Vita tibi Christus fuerat; cum venditus esset,
Vita debebas ipse carere tua.

V.

Dum seelus hoc ultra tellus perferre recusat,
Praebuit huic ramos arbor amica suos.

VI.

Discipulos Christi Judas supereminet omnes,
Altior hoc laqueo debuit ipse suo.

VII.

Insidias capiti cum jam struxisser Iudas:
Vix potuit collo parcere, proximum erat.

VIII.

Quod caput ante suum Judas male vendidit auto.
Creditur in laqueo non habuisse caput.

IX.

Non opus est saxum morienti ponere Judae:
Totus adhuc vivens saxeus ipse fuit.

X.

Non eadem Christo servit, medicinaque Judae:
Ille pedes ungi postulat, ille manus.

Hic fons quamvis per omnes Rhetorum locos, aut Logicorum Praedicamenta deduci possit, tamen aut ex his, aut aliorum fontium venis ea fere, quae aliquod ad argutiam momentum adferunt, erues. Illad rautum obiter moneo, alicnationes circa res propositas, non in verbis tantum ac sententiis, sed in literis ac syllabis etim fieri posse. Sic musicae notis fa, mi, re, significatione Italica alienatis dices, fac me Regem. Ita has literas. A. F. P. R. id est. Actum Fide Publici Rutilii, Cannius apud Cicer. 2. de orat. argute alienavit, hoc niodo, Aemilius fecit, Plectitur Rusilius.

Illud denique animadvertendum, nonnunquam eleganter eausam aut originem alienationis, unde maximam illa habet grariam, reticeri, ut Mart. lib. 20. ep. 8. fecit.


page 83, image: s083

Nubere Paula cupit nobis? ego ducere Paulam
Nolo, anus est; vellem, si magis esset anus.

Quod epigramma ex fontis. 2 vena 4 argutiam habet, cum magis anum optet, ut ducat. Videlicet morture haere ditatem magis, quam vivae nuptias ambire, ingeniose conticuit, quam sane dissimulationem, praesertum in re minus honesta, non inscite imitabimur. Huc et illud spectat. l. 10. ep. 52. de Poeta dictum.

Nihil est securius malo Poeta.

Quia scilicet periculum non est, ne quis sua illi carmina suffuretur. Sed hoc de fonte satis.

CAPUT V. FONS III.

Comparatorum, vel per se, vel ratione proprietatis, effectus aut conclusionis deductae exspectationem fallentium.

FOntem tertium aperimus, qui non modo Epigrammaticae, sed et Symbolographicae artiuberem suavemque copiam sufficit, ut suo magis loco constabit. Nunc Epigrammaticam solum arguriam sectamur. At ne quaevis comparata usitato more tractata, huic idonea subtilitati existi met, aut ea rara esse necesse est; aut si obvia sint, prop ietare aliqua, vel effectu inexspectato rei conjungenda, aut denique oppositione vel alienatione quapiam condienda, quae explicatius exsingulis eorum venis percipies. Comparatorum vero nomine non similia tantum, sed exempla, factaque accipimus, modo cum aliis conferantur.

FONTIS III. VENA I.

CUm res in speciem diversae similitudme aliqua minus exspectata et obvia inter se comparantur, aut certe cum ad rerum diversarum comparationem aliquid inopinatum tanquam causa, effectus, aut proprietas adjungitur, quo similitudo stabilitur. Prioris exemplum erit: Epulonem apem qindem diceres, sed quae sibi tantum mellificaret. Vel si asscras, nil apis habuisse simile, nisi quod aculeum gereret. Atgutissimum illud hic est similitudinum genus, quo loco rationis, autresponsionis utimur; cum aliud a re quam loquimur, diversum significamus. Sic P. Antonius Stratius non contemnendus hujus aevi Epigrammaticus Bessalo rosanti, quod beneficia nobili Canonico satis hoc existimaret tempore, ingeniose respondit,


page 84, image: s084

-- -- -- Sponsa marito
Cui non una satis, Bessale, nulla satis.

Nec minus elegantiae habet illud, quod oppositionem comparationi veluti geminatae permiscet. Cujus idem exemplum praeclarnm adhibet de Attalo.

Miles es, et malus es; bonus es tamen Attale miles.
Miles enim ut canis est: qui malus, ille bonus.

Posterioris exemplum, quo inopinatum aliquod comparatis adjungitur suppeditat Ausonius in Epig.

Rhetoris haec Rusi statua est: si saxea: vera est.
Cur id agis? semper saxeus ille fuit.

Quamvis comparationum maxima sit copia; quae tamen Epigrammatis vim atque acumen aslequantur; non perinde multa sunt. Proverbia vero argutiora pleraque, tum et symbola fere omnia ex hac vena promanaut: ut alibi videbimus.

§ 1. Exempla Martialis.

Ad Severum. lib. 7. epig. zv.

Quo possit fieri modo Severe,
Ut vir pessimus omnium Chatinus
Unam rem bene fecetit, requiris?
Dicam, sed cito. Quid Nerone pejus?
Thermis quid melius Neronianis?

Parce nobis ex hoc fonte Martialis praebibit: quocirca alios tanto solertius explorabimus.

§ 2. Exempla recentium Poetarum.

Asinus humana voce.

NOn ego te quemvis Asinum voco Mome; sedillum,
Cujus erat sessor Pseudo Propheta Balam [note: {Cujus Asina humana voce locuta est.}]

In Philosophum imperitum

Per incerta soles probare certa.
Cum dies calet, exeamus oro:
Ostendam tibi Cynthium lucerna,

Sol et Amor.

Sel fugitur praesens, idemque requiritur absens:
Quam similis Soli est Naevole noster amor?

Rex, Grex, et Lex.

Rex pastor, populique greges, sunt pabula Leges.

page 85, image: s085

Aeger et Curiosus.

Plurima degustat stomachus, nil concoquit ager.
Sic tu: scis igitur multis, nihilque sapis.

Navis et Avis.

Puppis cauda, carinaque venter, proraeque nostrum,
Helaque sunt alae; toraque navis avis.

Tellus et animal.

Telluris lapides sunt ossa metallaque nervi.
Pellis crusta, pili gramina, sanguis aqua.

Homo et humus.

Est homo, sic ut humus, supra es tollitur ipsum:
Mente superbit home; monte superbit humus.

Mendacium, fictum, pictum, dictum.

Sculptorum est mendacia fingere, pingere munus,
Pictorum est: cujus dicere? Tulle tuum?

Fluvius, homo, mare, mors.

Ingressis pelagus saper amnibus omnibus idem.
Mors omnes homines aequat, ut aequor aquas.

Homo et bos victima.

Nascitur in certam miser andus homuncio mortem:
Et macer in campo bos, ut edatur, edit.

Quod propius nobis, hoc majus videtur.

Proxima quod nobis sit, maxima Luna videtur;
Sic videor minimus maximus esse mibi.

Sol et Fides una.

Una Fides, velut una dies illuminat orbem.
Unus ut in caelo Sol, et in orbe Deus.

Facundus et Fecundus.

Facundus non est qui multa, at qui bene dicit;
Ut nec fecundus, qui mala gignit ager.

Lis et Lex.

Lis genuit Leges, legum lis filia: vivi
Non sine lite solet, non sine lege potest.

Non modo libris, sed et studio opus.

Emptis quod libris tibi bibliotheca referta est:
Doctum, et Grammaticum te Philomuse, putas,
Hoc genere, et chordas, et plectra et barhita conde,
Omnia mercatus, cras Citharoedus eris.

S. Xaverius in tempestatibus funibus nauticis incumbens.

Cum duro super incubans rudenti.

page 86, image: s086

Plus fallit prece, quam sopore noctem.
In tuto ratis est, habitque funis
Anchorarius Anchoram fidelem.

D. Catharina Senensis spineam coronam elegit.

Non mirum est spinas quod ames, Catharina severas:
Nam rosa sub spinis optima quaeque latet.

In avarum

Quod bene servet opes, laudas, Mariane, Camillum:
Scrinia laudari, sic Mariane solent.

In Bibliothecae catenatae possessores.

Haud secus ac duro fugitivos carcere servat
Vestra catenatos Bibliotheca libros,
Quid mirum si nulla viget doctrina colendi
Doctrinae authores hic ubi vincla gerunt.

D. Virgo Gratiarum mare.

Et locus in terris, liquor in quem pupifer omnis
Confluit, et laticum quidquid ubique natat.
Est, inquam virtus et gratia confluit omnis,
Et diae dotes: haec Maria, haec maria.

Mors et Lanii.

Mors nisi mactaret juvenes, lanisque ju veneos:
Omnia stultorum plena boumque forent.

Fiscus opes, ut viscus aves captat.

Ut visco capiuntur aves (fiseus quasi Viscus
Dicitur) a sisco sie capiuntur opes.

Vita nostra. ut sermo varius est.

Vita quoque ornatur variis, ut lingua, figuris;
Vita figurata est: vivimus, ut loquimur.

In Avarum insariabilem.

Materiae fertar res esse simillima primae;
Haec Formas omnes appetit; Aulus opes.

In Claudum.

Claudicat, et semper titubat pede Pontius uno;
Hexametrum ingressu Pentametrumque refert.

Juris-Consulti et Medici aliorum damnis proficiunt.

Juris Consultorum idem status et Medicorum.
Damna quibus licito junt aliena lucro.
Hi morbis aegrorum, agrorum litibus illi
Dant patienter opem, dum potiantur opes.

page 87, image: s087

Morus ad Callum.

Vatibus idem animusque et vere Spiritus idem
Qui fuit antiquus est modo, Galle, tibi.
Carmina namque eadem versusquo srequenter eosdem
Quos fecere illi, tu quoque Galle facis.

In quaestorem sordidum.

Mente Midas, facie Thersites, munere Quaesior.
Re Verres, animo Sardanapalus iners.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo nato. I.

Hunc quod sustineat mirum est, qui sussinet orbem:
Et quod portantem femina, onusque fetat.
Sed nisi me fallir, sententia pondera non sunt.
Hoc Christus matri est, quod sua vela rati.

II.

Ante fuit solus, sol nunc geminatur in orbe.
Nunc animis; oculis vidimus ante diem.

III.

In mediis Christus tenebris illabitur orbi?
Discedit mediam luce vehente diem
Nec mirum Soli similis descenderat ante:
Ut primum ascendit, lux fuit orta polo.

IV.

Flet mala nostra Puer; Puero quandoque vicissim
Aggemimus, nullum lacrima pondus habet.
Multa dedit promissa Puer; sed inaniat verba
Reddimus heu! Echo nil nisi vana fumus.

I. De Juda proditore.

Ut lupus agnello, Judas dedit oscula Christo.

II.

Leprosi metuenda domus corrupit Iudam,
Hic contracta prius criminis ista lepra est.
Turpis avaritia est, et lucri scabiosa libido
Polluit unguentum sordibus una suis.
Quid mirum? perit unguenti Scarabaeus odore:
Sordida cui simi stercora, pastus erant.

page 88, image: s088

III.

Ex ligno Dominus, ligno suspensus, Iuda es.
Quis Domino similem te neget ergo mori?

IV.

Hactenus in teneras notum est saevisse bidentes,
Et crudos stabulis imminuisse lupos.
Cum tamen in proprios Judas male saeviit artus:
Triste lupos fatum vidimus esse lupis.

V.

Diogenem memorant, Solem quaesisse lucerna:
Diogenem vidit nunc tua Christe schola.

FONTIS II. VENA III.

CUm inter illa, quae prae se ferunt, val ferre similitudinum paritatem creduntur, praefertur id, cut posiponuur. quod praeferendum vulgo, aut postponendum non videtur: ut si de Epulone dicas. Cum nihil homini similius quam homo esset, Canes tamen, quam hominem pascere maluit: nec mirum, cum is qui ventri serviret, bestiae quam homini esse propior.

§ 1. Exempla Martialis.

Non infecundus ex hac vena fluit Martialis.

In Amphit. ad Caesarem epig. 5.

PRostratum Neemes, et vasta mole, leonem,
Nobile et Herculeum fama canebat opus.
Prisra fides tacear, nam post tua munera Caesar
Haec jam feminea credimus acta manu.

Ad maximum de columba stellae, lib. 1. epig. 2.

Stellae delicium mei columba
Vincit, Maxime, passerem Catulli.
Tanto stella meus tuo Catullo,
Quanto passere major est columba.

Thais et Laconia comparatur. lib, 5. epig. 44.

Thais habet nigros, niveos Laconia dentes.
Quae ratio est? emptos haec habet, illa suos.

De plurium uxorum Marito lib. 10. epig. 39.

Septima jam Phileros tibi conditur uxor in agro. [note: Quia scilicet mortuis uxoribus fit haeres bonorum, ]
Plus nulli, Phileros quam tibi reddit aget.

Ad Decianum lib. 1. epig. 8.

Nolo virum, facili redimit qui sanguine vitam,
Hunc volo, laudari qui sine morte potest.

page 89, image: s089

De vipera electro inclusa. lib. 4. epig. 46.

Ne tibi regali placeas Cleopatre sepulchro.
Vipera si tumulo nobiliore jacet.

De hortis Marcellae uxoris. lib. 12. epig. 27.

Has Marcella domos parvaque regna dedit.
Si mihi Nansia e patrios concederet hortos,
Alcinoo possem dicere, malo meos.

De sutore haerede sui tutoris facto. lib. 9. epig. 45.

Frange leves calamos, et scinde Thalia libellos,
Si dare sutori calceus ista potest. [note: Quia plus utilitatis ex sutrinae quam libris capitur, ]

In Labullum. lib. 12. epig. 30.

Non es, crede mihi, bonus: quid ergo?
Ut verum loquar, optimus malorum.

De Caesaris aula magnifica. lib. 8. epig. 86.

Haec augusta tamen quae vertice sidera pulsat,
Par domus est caelo, sed minor est Domino.

Ad Caesarem lib. 11. epig. 5.

Tanta tibi est recti reverentia Caesar et aequi,
Quanta Numae fuerat, sed Numa pauper erat.
Ardua res haec est, opibus non tradere mores,
Et cum tot Croesos viceris, esse Numam.

§. 2. Exempla recentium Poesarum.

Carmina et flumen.
VOlvuntur fateor leni tua carmina lapsu,
Illa tamen nollet dicere Naso sua.
Leniter illa fluit, fluit haec quoque leniter unda:
Haec gustata tamen desipit; illa sapit.

Sol. Luna, et Mars.

Verace Hebraeus pagina refert Josue
Stetisse solito diutius duplo solem,
Fuisseque adeo duplicem diem solis;
Cum victor hostes ipse tradidit letho.
Nugace Graci fabula canunt vates,
Stetisse solito diutius duple Lunam,
Fuisseque adeo duplicem diem Lunae,
Quando Herculem ex Jove Alcumena concepit.
Exsuperat aetas nostra. Quod videt monstrum?
Maltos per annos habuimus diem Martis.

page 90, image: s090

Asinus Bethlemiticus.

Jam scio me laudas, et equime nomine donas:
Nolo? plus asinum est esse Tonantis heri.

Lusitanus in obsidione dente proglande est usus.

Praelia nepraefer nostris Sampsonia? Sampson
Maxilla, nostri praelia dente gerunt.

In Cinnam Ulyssis nomen usurpantem.

Cinna vetus rejicit, nomenque usurpat Ulyssis:
Territa mutato Circe in Ulysse fuit.
Et sociis versis, inquit, quis servat Ulyssem?
Hunc solum nequeo vertere, Cinna potest,

Dives et Pauper.

Auro dives eget? cereali munere pauper,
Sed cum egeant ambo, pauper egens minus est.

Mors et fures.

Restituunt furtum fures, vi rapta latrones:
Omnia mors aufert, restituitque nihil.

Optimus belli imperator.

Castra locare fuit Pyrrhi, Fabiique morari,
Marcelli proprium est conseruisse manus.
Tu castrisque moraque hostem ac certamine franigs?
Atque trium quod erat, tu tibi solus habes.

Aetas parentum pejor avis.

Pejores patribus sumus, ut Majoribus illi;
Pejus erit nostra posteritate nihil.

Sol cetera sidera vincit.

Sit nox centoculo quamvis oculatior Argo,
Plus uno cernit lumine lusca dies.

Sol et Luna, vir et femina

Ecclipsin raro patitur Sol; Luna frequenter:
Est magis ad lapsum femina prona, viro.

§. 3. Usus et Imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

ET mihi quoque in hac re laborandum fuit, ut exemplis majorem hinc scripturo fecunditatem sufficerem; cum plerique hac ex vena parce propinent.

De Christo nato. I.

Laetior ut fieres, coepit Puer iste dolore:
In lacrimis pro re sorduit ille suis.

page 91, image: s091

Abluit liaec maculas animorum lacrima, naevos
Tam bene quae tergat spongia nulla fuit.

II.

Crebra suis quondam mactata est victima caelis,
Sed data pro terris victima nulla fuit.
Vos veteres modo sacrifici gaudete, quod Agnus
Unus pro centum redditus iste solo est.

III.

Credite mille Dii, veteres migrate coloni,
Nunc omnem in cunis occupat ille locum.
Crede Venus Cypro, spolietur Apolline Delos;
Cretaque quem coluit, nesciat illa Jovem;
Tuque etiam Romana Deos urbs pelle colonos.
Unus prae cunctis est Puer iste Diis.

IV.

Atlantis caelos humeris stupefacta vetuftas
Imposuit, nulli par onus esse rata.
Grandius hac aliquid viderunt mole Nepotes,
Femina Latorem cum tulit una poli.

V.

Cum novus in mundum Phoebus dilabitur astris,
Alter ad oppositos cesserat Antipodas.
Non bene conveniunt Sol et Rex sede sub una,
Sol solus maneat, Rex, sine Rege, regat.

VI.

Odissem noctem, mea lux, nisi nocte venires:
Nunc mihi prae quovis nox placet illa die.
Lux fuit absque die, quaecumque hac nocte carebat:
Quae tulit hanc lucem nox sine nocte fuit.

VII.

Ut caelum fieret, tellusque, elementaque mundi
Ut fierent, fiat, vox satis una Dei est,
Nunc fit homo Deus, o ninus admitabile verbum!
Ut fieret, fiat vox satis una hominis.
Dieite mortales immortalesque: quid hoc est?
Plusne hominis potuit voxea, voce Dei?

VIII.

Quid mihi cum Phoebo est; satis hic Sol dimovet umbras,
Quid mihi cum stellis? Lux satis una mihi.

page 92, image: s092

Illa micent oculis; animis subserviet ista:
Pro geminis oculis mens erit una mihi.

IX.

Qui tulit inclusas sub Apolline Principe Musas
Annulus, hic cunctis, Pyrrhe, stupendus erat.
Et nux, Illiadem primi quae parva Poerae
Strinxerat angusto cortice, rara fuit.
Ast ubi vile capit tantum praesepe Tonantem:
Annulus hic nihil est, ilias ista nihil.

De Juda proditore. I.

Vicisti reliquostu solus Apostolus omnes:
Libera quae nulli mors fuit, una tibi est.

II.

Illotis Judas pedibus non ivit ad orcum,
Praestitit obsequiis hoc Deus ipse suis.
Saepe parentatum est multis heroibus: isto
Exemplo Judae nemo secundus erit.
[gap: Illustration]
Deposuit Judas spem jam moriturus, an unus
Ante suam hic mortem forte beatus erat?
Spem nec habent Superi, nec Judas: vincit Iudas,
Hic vivens caruit spe, moriensque caret.

FONTIS III. VENA III.

CUm vel inter res similes dissimilis effectus, aut poprietas ostenditur, vel inter dissimiles similis; quorum alterutrum fit, si res cum oppositione inter se comparentur. Ur si de Lazaro et Epulone dixeris, cum sit uterque homo, nihil tamen iste humanum deforme atque exulcerato in corpore, nihil hic in mente sordida atque avara habuit: ille corpore, hic animo degenerabat: ille non absque virtute, hic non sine vitio. Vel (ut posterioris membri exemplum habeas.) Hiae affluebat opibus, ille inopia premebatur, sed tamen uterque miser: hic quod uti bonis nesciret, ille quod non posset.

§. 1. Exempla Martialis.

Ad Conjuges lib. S. ep. 35.

Cum sitis similes paresque vita,
Uxor pessima, pessimus maritus:
Miror non bene convenire vobis.

page 93, image: s093

Ad Aeliam, l. 1. Ep 19.

Si memini fuerant tibi quatuor, Aelia, dentes:
Expuit una duos tussis et una duos.
Jam secura potes totis tussire diebus:
Nil, tibi quod tollat, tertia tussis habet.

Ad effrontem lib. 12. epig. 76.

Os atavi, patrui nasum, duo lumina patris
Diceris, et gestus matris habere tuae.
Cum referas priscos, nullamque in corpore pattem
Mentiris, frontem dic mihi cujus habes?

Posterioris membri exemplum habes lib. 10. epig. 25. Polycleti statua.

Junonem, Polyelete, suam nisi frater amaret,
Junonem poterat frater amare tuam.

In Amphit de urso. epig. 10.

Praeceps sanguinea dum se rotat ursus arena,
Implicitam visco perdidit ille fugam.
Splendida jam recto cessent venabula ferro,
Si captare feras aucupis arte licet.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

ANimadvertes, opinor, ex recentium magis authorum exemplis hanc venam suavis elegantiae, et urbanae festivitatis plenam esse, adeoque in ceteris comparatorum venis eminere.

Echo speculum.

Nil habet, ut vivat, si vocem exceperis, Echo:
Ut vivat speculum non sine voce earet.

Improbus Claudius in libertate; et probus Linus sub disciplina.

Nil nisi velle deest, bonus ut sis, improbe Claudi;
Improbus ut Line sis, nil nisi posse deest.

Cibus et medicina.

Sumpta, cibus tanquam, laedit medicina salutem,
At sumptus prodest, ut medicina, cibus.

De virtutibus muliebri, et ventis vitili facie pictis.

Mascula qued virtus muliebri pingitur ore,
Quodque leves venti masculea ora gerunt,
Feminane jactet, namque haec, ut multa fuerunt,
Dicta per antiphrasin, picta per antiphrasin.

page 94, image: s094

Speculum et formosa.

Es pulchra in speculo, pulchra, ac peritura; memexts
Quam speculo similis sit, Carolina, tuo.

Sol et homo.

Solstitium vitae mors est sol stare videtur:
Non stat; homoque mori, Pontice: non moritio.

Fiscus, aequor.

Influit in fiscum collecta pecunia, sicut
Undique flumineas imbibit aequor aquas.
Effluit ex fisco dispersa pecunia; sicut
Aequoris in fontes versa recurrit aqua.

Vita flumen.

Ad mortem sic vita fluit, velut ad mare flumen:
Vivere nam res est duleis, amara mors.

Principio et fine amor dissidet.

Principium dulce est; at finis amoris amarus:
Laeta venire Venus: tristis abire solet.
Flumina quaesitum sic in mare dulcia currunt.
Post quam gustarunt aequor? amara fluunt.

Carites et opes.

Nunquam desiciunt Carites, cum dantur, babentur.
Cumque absumuntur, multiplicantur opes.

Studium et Cos.

Ingenium studiis alitur, teritur quoque sicut
Tela terendo acuit Cos, acuendo lerit.

Prudentes ut serpentes, simplices ut columbae,

Ut nulli noceas, columba fias,
Ut nemo tibi, sis Mariane Serpens.

Axis et causidicus ungendi.

Ne sicus volvente rota crepet, ungitur axis:
Causidicum mos est ungere, ne taceat.

Dividere bona, quam lites definite malumus.

Definit Logicus res, non modo dividit: at nos
Nil definimus, omnia dividimus.

Prudentia et urbanitate condienda doctrina.

Ingeniosus. at imprudens, est absque cibosal:
Doctus inurbanus, est cibus absque sale.

Fides et Spes.

Nulla feret, nisi certa Fides foret, unaque semper:
At si certa foret spes mea, milla foret.

page 95, image: s095

Fatuus et sapiens.

Veriloqui fatui non pauca tacenda loquuntur,
Veriloquus sapiens multa tacenda videt.

Deus et Chymicus.

Condidit ex nihilo Deus unicus omnia: contra
Tu facis extoto, Cotta chymista, nihil.

D. Petrus Paulo ditior.

Imperium gladio, sed opes sub clave tenentur:
Ditior est Paulo scilicet inde Petrus,

Moyses et Simeon.

Vivere non potuit Moyses Numenque videre:
Ne videas Simeon, non potes ante mori.

Venus in caelo ac solo.

In caelo solem semper comitatur euntem:
In terra lucem cur fugit ergo Venus?

Luna sicus, et hoc signo nummus.

Carmina de caelo possunt deducere Lunam;
Ex loculis Lunam carmina nulla tuis.

Tellus et virtus in medio.

In medio constat tellus, tamen infima res est:
In medio virtus, res ea summa tamen.

Pecora bona laudantur, vituperantur homines.

Sit tibi bos asinusque bonus, laudabitur ille,
Ut tu lauderis, sis licet Olle, malus.

Adulatur canis.

Blandus hero cauda canis irrequietus adulat:
Linguam pro cauda Pontilianus habet.

Pauper, Mendicus, Dives.

Pauper in urbe parum, mendicus nil habet usquam.
Dives habet nimium: quis, nisi nemo, satis?

Amicus Ollatis.

Ne blandos nimis aestimes amicos,
Illis dum calet Olla, amor salebit.
Frigebunt cito, si culina friget.

In mulierem decoctricem.

Pot are florem sueta Libert Corba
Decoxit omnia, glande nune famem pascit.
Quiesce Corba: sanxit hoc Adrastea.
Qui delicate pranderit, male ut coenet.

page 96, image: s096

Ad effigiem Regum Hispaniarum Philippi III. et IV. Patris et Filii

Conjunctum occiduo solem qui quaeris Eoum,
Hic ades, hic oculum fige, et utrumque pedem,
Hesperus hic, illic roseo stat Lucifer ortu,
Sol cadit hic, illic surgit: utrique fave.

In ebrias Conjuges.

Ebrius est Corydon, sed nec minus ebria conjux:
Ebrius hic pugnis, litibus illa furit.
Illi mater Eris? ille parente Choroebe.
Ille patris vitio desipit, illa suo.
Una domus tandem torus idem elaudit utrumque,
Quam male conveniunt, tam bene conveniunt.

In Dusilvium Poeram.

Amphion silvas, silvas Rhodopeius Orpheus,
Carmine, et attonitas traxit uterque feras.
Ast ubi tu silvis tua ructas metra Dusilvi,
Horrescunt silvae, diffugiuntque ferae.

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo Nato. I.

IN stabulo cum nascatur, bene creditur Agnus;
Cumque lupos terret creditur esse Leo.

II.

Noctua caecus homo fuerat, dum nocte venites,
Mox haec incepit noctua ferre diem.

III.

Labentem misere Deus olim quaerit Admum,
Nemo hominum quaerit, dum cadit ipse Deus.
Ille cadens culpam fecit, luit ille cadendo,
Et reparat lapsum Lapsus, Adame, tuum.

IV.

Laberis ut Phaeton, sed grato errore viarum.
Tu noctem hinc aufers, abstulit ille diem.

V.

Editus in lucem passim modo dicitur Infans;
Editus in noctem sed Puer iste fuit.

page 97, image: s097

Quid mirum? hand aliter potuit lux nascier ipsa:
Invenit haec tenebras. sed facit esse diem.

De Juda proditore. I.

Magdalis et Judae totus scit nomina mundus:
Illa, quia invenit, perdldit ille, Deum.

II.

Oscula das Christo; Joannes fixit eidem.
Ex quo flore legit mella, venena legis.

III.

Adamus periit, periitque sub arbore Judas:
Hic quoniam guttur claudit, et iste apent.

IV.

Ad mortem properant Judas et Christus, utrique
Mors dispar, par est, quod volucte mori.

V.

Et Pauli et Judae dispar fortuna putatur;
Sternitur ille solo, tollitur ille polo:
Mutat uterque locum; tamen iste cadendo levatur.
Quodque etiam mirum est, iste levando cadit.

VI.

Turpis avarities livorque abduxit iudam:
Discipulus Domini nil habet iste sui.
In trabe dum moritur, tunc est imitatus IESUM:
Esse Deo similis dissimilisque cupit.

VII.

Nulla magis totum sunt admiranda pet orbem
Gesta tuis Juda, gestaque Christe, tuis
Quam nulli taceaut calami dignissima res est:
Hic hominem redimit, venditat iste Deum.

VIII.

Quem male Petre negas, pejus profitetur Iudas:
Ille fatendo Deum, tuque negando cadis.

FONTIS III. VENA IV.

CUm idem secum comparatur, collatione minus obvia similium aut dissimilium ojusdem rei inter se factorum, aut proprietatum. Ut si Lazari post vitam felicitatem cum priori fortuna conferas opposite ad Epulonis conditionem: nam per oppositiones admixtas huic potissimum comparationi varietas ac gratia erit concilianda.


page 98, image: s098

§. 1. Exempla Martialis.

De Mutio Scaevola dextram flammis adurente. l 1. ep. 25.

MAjor deceptae fama est et gloria dextrae:
Si non errasset, fecerat illa minus.

In Naevolum. lib. 1. epig. 77.

Cum clamant omnes, loqueris tu, Naevole, semper:
Ecce tacent omnes, Naevole, dic aliquid.

In caelium. lib 7. ep. 33.

Discursus varios, vagumque inane
Et fastus, et ave potentiorum.
Cum referre patique jam negaret;
Coepit fingere Caelius podagram.
Quam dum vult nimis approbare veram,
Et sanas ligat obligatque plantas,
Desiit fingere caelius podagram. [note: Quia scilicet vere coepit laborare. ]

Ad Domitianum Romae instauratorem. lib. 7. epig. 52.

Nunc Roma est, olim magna taberna fuit.

In vane se extollentem lib. 2. epig. 46.

Pars maxillarum ronsa est tibi, pars tibitasa,
Pars vulsa est; unum quis putet esse caput?

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Niobe, sive Lothi uxor arte reproducta.

Vivere me iratis fecit de marmore Divis:
Rursus ego ut lacrimer, rursus ego ut moriar.
Vivo equidem sine corde tamen: non error ab arte est.
Cum Superos sprevi, tum sine corde fui.

Lingua nobilis ac mobilis.

Humano membrum non est in corpore lingua.
Nobiliusve bona, mobiliusque mala.

In Poetam qui se alterum Nasonem putabat.

Sis Naso, modo de Ponto quoque carmina scribas,

Malum Femina ad Cordium.

Quae mala, quaeque bonae est o Cordi, femina laedit.
Funera causavit Penelope, ac Helene.

Ad Sanctum Donatum Martyrem.

Undantem late plu viam manantibus auris,
Diceris in sicca sustinuisse toga.

page 99, image: s099

At quod crudelem poenamque manumque Tyrannus
Fers siccis oculis, est, puto, majus epus.

D. Athanasius Alexandrinus.

Nil sibi dissimilis, poterat de sede mo veri,
Corpore nam moto, mens stetit una loco.

Divus Gregorius Thaumaturgus inimicis parcit.

Ulcisci potuit, virtunsque locusque favebant:
Noluit; haec virtus, credite, major erat.

S. Blasius ad mortem paratus.

Prodigio vitam cum posses, Sancte, tueri,
Prodigium est majus te voluisse mori.

Ad Lutherum.

Haeretico dandam esse fidem, Luthere, neg asti.
Visne igitur nos haec credere, stulte, tibi?

Ad Medicum.

O felix! nam terra tuo studet una favori,
Successus media, Ponticc, luce patent.
Sed tamen errores, et quae nascuntur ab arte,
Abdita sub terris, funeribusque latent.

In Ciceronem vita, quam morte feliciorem,

Quam nunc id velles, olim quod, Marce, dolebas,
Interdicta forent ignis, et unda tibi.

Facilis descensus in aulis.

Nemo gradus nisi per plures ascendit in aulas:
Ad descendendum plus satis unus erit.

Vitam comicam mors saepe tragica excipit.

Pontice, comoedus vivis, moriere tragoedus:
Dissimilis vitae mors erit illa tuae.

Agamemnon absens, dum alienae mulieris perfidiam plectit, experitur suae.

Quaesier am longinquo Helenamque Parimque sub orbe,
Quem propria infelix clauseram utrumque domo.

In militem timidum.

Tascit equos geminos. volucrem praeverteret alter:
Alter sed pigro pigrior est asino.
Non festinantem fert hic, ad praelia Tullum:
Ille prius, tuba quam clanxerit, inde refert.

page 100, image: s100

§ 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo Nato. I.

HUic operi concedat opus quodcumque Tonantis.
In reliquis digitus cernitur, hic manus est.

II.

Ignotus tu, Christe, venis pastoribus insans.
In te cum videant plurima, pluta stupent.
Heraclitus eras aliis, quod ad omnia fleres;
Demoeritumque alius te facit esse novum:
Sunt quibus Harpocrates tantum videare silendo.
Hippocrates morbis tu quoque visus eras.
Cuncti aliquid, nemo de te, puer. omnia dixit:
Fles, rides, cutas vulnera nostra, siles.
Explicet hunc mater, sat erit vox unica JESUS:
Cui talem, ut pareret, vox satis una fuit.

De Juda proditore. I.

Vivus habes loculos, loculum nec mortuus unum.
Vita tibi dives, mors tibi pauper erat.

II.

Daemona corporibus pepulisti fortis Iuda:
Idem agis in laqueo, cum moriare tuo.

III.

Vix aestas similes dabit hac ex arbore fructus:
Quos sterili ex trunco Bruma ferenda dedit.

IV.

Vivere honoratus cum jam non posset Iudas,
Pro vita insanem maluit esse necem.

Hunc fontem si diligentius explores, magna hinc omni scriptionis generi ornamenta suppeditabis. Cum enim mira exemplorum similitudinumque ad deliberationem persuasionemque vis ac momentum insit, tum iis praecipue, quae veritate quadam, atque illa quam hic sectamur elegantii, tanquam melle quodam allinuntur, Hunc tamen fontem ex arte nostra symbolica luculentius, uberiusque, pro voluptate manare faciemus.


page 101, image: s101

CAPUT VI. FONS IV. Lusus verborum, et ad rerum sententiarumque usum allusio.

ULtimum fontem exploramus: dulces fert argutiarum aquas; sed moderate ac mellis instar hauriendas, quod sua copia desipiant. Quam enim res plena voluptatis est, levi vocum inflexione inopinatum aliquid eruere, antiquitatum, legum, historiarumque memoriam scriptis breviter nervoseque inspergere: tam affectatum, frigidum, ostentationisque plenum est, ea perpetuo otioseque (ut in hac rerum frequentia assolet) sectari. Parcior in his Martialis: satis crebri profusique recentiores. Nobis hic coeptae materiae placuit insistere, quamvis aliae se offerrent majori graria, copiaque affluxurae. Porro cum in sententiis, rebusque. non minus, quam verbis allufiones reperiantur; is, qui hunc fontem diviserit, nihil abs re fecerit: nos tamen proprer scaturig inum affinitatem, id necessarium duximus.

FONTIS IV. VENA I.

LUditur inflexa vocis, aut sententiae significatione, voce tamen, aut sententia immutata. Ut si Epulonem adamantem voces, vicinum in extrema necessitate positum non adamantem, si gratis a Deo nihil mereri, qui proximis nihil donet quantunivis gratis. Hic decantati distichi meminisse te velim statuae Veneris inscripti:

Quid facies, facies Veneris si veneris ante?
ne sedeas, sed eas? ne pereas, per eas.
Et illius: apta Duci non est uxor, non aptaque Regi;
Quae duci non est apta, nec apta regi.

§. 1. Exempla Martialis.

VIdeas geminae fere significationis nomina, aur verba hac gratiam scribendi facere: quod si ramen propria significatio defuerit, metaphorica uti licebit, ut Mattialis.

Ad Attalum l. 1. ep. 65. utriusque exemplum elegans exhibet.

Semper agis causas, et res agis, Attale, semper:
Est, non est quod agas, Attale, semper agis.
Si res et causae sint, agis, Attale, mulas;
Attale, ne quid agas desit, agas animam.

page 102, image: s102

In Cinnam lib. 3. ep. 47.

Esse nihil dicis, quidquid petis, improbe Cinna;
Si nil Cinna, petis, nil tibi, Cinna, nego.

Exquisitissima in hoc genere sunt. quae ambigua signifieatione senstique duplici ita ludunt, ut seusu altero leni expositionem, aut laudem rei explicent; acerbo altero figant aculeum, qui tanto altius insidet, quanto rectius figitur, sic Martialis l. 9. ep.12. in Cholen septem virorum interfectorum monumentum erigentem.

Inscripsit tumulo septem celebrata virorum, [note: Videlicet haec verba tam de caede virorum, quam tumulo excitato accipi possunt. ]
Se fecisse, Chloe: quid pote simplicius?

In mortuum l. 9. ep. 23. ambiguitatem tollit.

Sit tibi terra levis. mollique tegaris arena:
Ne tua non possint eruere ossa canes.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Mors Christi a Venere praecipue est.

LUce obiit Veneris, Veneris fle turba: videtur
Causa Dei passi non minima esse Venus.

De Petro Fabro D. Ignatio Socio.

Saecula sunt ferri, toto furit haeresis Orbe.
Da Deus hunc contra ferrea secla Fabrum.

In mercatoris obaerati sepulchrum.

Mercator jacet hic; cujus mihi dicere longum
Nomina sit, moriens nomina mille habuit.

Tiberius nepos perdidit nepotes, ipse nepos ac helluo.

Perdidit agnatos, et amavit turpe nepotes:
Ac factus ne quis deforet, ipse Nepos.

Diva Margarita.

Vellet inops fieri, sed dum se possidet ipsa
Margaris, incassum credo feretur inops.

Mors etiam incautos rapit.

O quam saepe nimis, Camilla, vitae
Securis, necis imminet securis.

Pilo, seu telo milites: Studiosi pila ludent.

Tu miles: Studiosus ego: nos ludimus ambo.
Tu pilis, et nos ludimus inde pilis.

page 103, image: s103

Officium ac munus nullum sine munere est.

Gratis libenter servit alteri nemo.
Omnes libenter serviunt, timent graris.

Sero Phryges sapiunt.
Cum furto patuit janua, sera sera est.

D. Barbara minime barbara.

Ut Parcae parcunt, ut luci lumine lucent.
Ut bellum est bellum, sic ego barbara sum.

Divitis strena.

Dives et dignam posciste, Benevole, strenam.
Quid mittam? desit nil tibi; mitto nihil.

Illyrico ebrius illudit.

Hbrius Illyrici pulsaverat hospitis aedes,
Quo tardo clausas non reserante fores,
Ecce, quid Illyricum, clamabat, et inter asellum?
Tum alter: nonne viaes? inter utrumque fores.

Fides multae, nulla fides.

Extremo queritur Christus de tempore, tanquam
Nulla sit in terris invenienda fides;
Atqui nunc hominis veniat si filius, ecce
Majorem inveniat, quam velit esse fidem.

Mors ultima linea rerum.

Quae nova habemus? ais, dicam: Morieris. At inquis
Non sunt ista nova: imo, Eure novissima sunt.

Uxor levis viro gravis est.

Daedale quis credat? vox o mir abilis uxor?
Quo levior cuique est uxor, eo gravior.

Declinandum malum est.

Declina, Line, peccatum, si vis bonus esse
Grammaticus, casus virtutem inflecte per onnes.

Prior apud Monachos, ordine posterior.

Mirus apud Monachos ordo est, Abbate Charonda,
Posterior quippe est, non prior, ipse Prior.
Sacra non legenda tantum, sed et intelligenda.
Hunc, qui Sacra legit, sed non intelligit, Anti,
Nonne merum posses dicere sacrilegum?

Devotus, sed non Deo, at diris.

Vis dici devotus, et es, Chrysamblice, totos
Improba te conjux devovet usque dies.

page 104, image: s104

Absurdus Musicus.

Musicus ante canem venerandus; sed canis instar,
Dum canis in templo, Dendromedon, ululas.

Ad senem.

Omnia fert aetas, te nequit illa diu.

Ad obaeratum.

Aeris habes multum, Olpe, alieni: verum alieni
Quo plus aeris habes, hoc minus aeris habes.

Aula non veraces, sed adulatores promovet.

Verona paucos, plurimos Placentia,
Ad aulae honores promovet.

§. 3. Usus et imitatio exemplis propriis.

Nos ex vena hac neque ingenii parum, neque felicitatis complectente, aliquot exempla hauriemus.

De Christo nato. I.

JAnua caelorum calusa est, dum clave caremus:
Plaudite, jam Clavis decidit illa polo. [note: Clavis David Christus dictus est. ]

II.

Quae dedit huc Virgo brumali tempore fructum,
Fertilior quavis arbore, Virga fuit.

Virga Jesse MARIA dicta est.

III.

Quam cunctis facilis fuerat descensus averni,
Tam facilis caelo nunc patelacta via est.
Scilicet ipse Deus postquam descendit ab astris.
Descendisse etiam ereditur ipsa Via. [note: Via, Sol, Agnus, Verbum, Christus dicitur. ]
Tempore quo nobis oriens Sol natus in Agno est;
Caelestis tunc Sol ariere vectus erat.
Vos Superi vestrum retinete sub ariete Solem:
Nos Agnum cupimus, cornua nulla gerit.

V.

En infinitum finito in tempore Verbum,
O quantum vox haec abbreviata fuit!

De Juda proditore. I.

Iscarium quisquis laqueo damnavit Iudam:
Non leve confecit, fucifer ille, scelus.

page 105, image: s105

II.

Qui tam severe plexit Judas scelus:
Quidni sit homo sacerrimus?

III.

Declinare miser laqueum qui nescir Iudas,
In Christi nimium Grammatica rudis est.

IV.

Impurus Domino Judas tulit oscula casto.
Scilicet ante omnes officiosus homo est.

V.

Non pendis nihili Christum, dum vendis Iuda:
Nam certe in pretio tunc fuit ille tibi.

VI.

Ob male damnatum Dominum cum pendet Iudas,
Quis neget hunc Domino pro moriente mori.

VII.

Post crimen Metanoea juvat, dicebat Iudas:
Mox abit, et sumpto crimina fune dolet.

VIII.

Poenituit, scelerisque notas agnovit Iudas,
Absolvit laqueo mox scelus ipse suo.

FONTIS IV. VENA II.

LUditur inflexione vocis simul ac significationis, quod aut casuum inclinatione, aut vocum derivatione, aut literarum syllabarumque adjectione, detractione, aut permutatione, anagrammatic a fieri poterit, ut si de Epulone dicas, nec fami alterius, nec suae famae consuluit. Hoc tibi dabit o Lazare Epulo, quod voraci e lupo exspectes. Hoc recte viro consulas. Nonnunquam pariat, semper tibi pareat uxor.

Martialem hoc loco audiamus, non infrequentem.

§ I. Exempla Martialis.

In Diodorum lib. 1. ep. 78.

Litigat, et podagra Diodorus, Flacce, laborat;
Sed nil patrono porrigit, haec Chriagra est.

De Mario l. 2. ep. 53.

Argenti libras Marius tibi quinque reliquit.
Cui nihil ipse dabat; is tibi verba dedit.

Ad Quintum l. 5. ep. 72.

Quae legis causa nupsit tibi Laelia, Quincte,
Uxorem potes hanc dicere legitimam.

page 106, image: s106

In Cinnamum l. 6. ep. 14.

Cinnam Cinname, Te jubes vocari;
Non est hic, rogo, Cinna barbarismus?
Tu si Furius ante dictus esses,
Fur ista ratione dicereris.

In Lupum nullius pretii praedium dantem, l. 11. Ep. 14.

Errasti, Lupe, litera sed una:
Nam quo tempore praedium dedisti,
Mallem tu mihi prandium dedisses.

Simile huic illud Circeronis, aut Laureae liberti est.

Fundum Varro vocat, quem possem mittere funda.

In Sabellum l. 12. ep. 32.

Odi te, quia bellus es, Sabelle,
Res est putida bellus, et Sabellus. [note: Nam viris hoc epithetum parum convenit. ]

De Theodoro impio. l. 11. ep. 49.

Pierios vatis Theodori flamma penates
Abstulit. Hoc Musis, hoc tibi Phoebe placet?
O scelus, o magnum facinus, crimenque Deorum!
Non arsit pariter quod domus et Dominus!

In Earini nomen l. 9. ep. 8. de ejus quantitate.

Nomen cum violis rosisque natum.
Nomen nobile, molle, delicatum,
Versu dicere non rudi volebam,
Sed tu syllaba contumax repugnas. [note: Id est, floridum quidem a vere nomen, sed carmini ob quantitatem minus idoneum. ]

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

Fecundam plerorumque Poesis elegantiam, ex hujus fontis vena duxit: unde et largius affusam venustatem propinabo., quamvis non ubique delicatioribus palatis placituram; sed ad mensam copiose instructam, suo quisque gestui serviet.

D. Petrus lacrimans.

POscis aquam Jesu de flumine? lumine: fonte?
Fronte: ohe satis est, jam dabo, Christe, dabo.

Mors janua vitae.

Ducit ad aeternam te moris brevis, ut via, vitam:
Ut mors interitus non sit, at introitus.

page 107, image: s107

Amor facile in odium vertitur.

Tam cito nunc certe mutatur amicus in hostem,
Quam cito mautatur nomen [gap: Greek word] in [gap: Greek word] .

Quis amicus.

Cernitur amicus amore, more, et ore, et re.

Nihil absque labore.

Segnis onos donec fueris, ne praemia speres:
Aspira, veniet mox tibi pulcher honos.

Verecunde ludendum.

Ludimus, ingenui tamen intra claustra pudoris:
Excedere haec non ludere est: sed laedere.

Decreta Superum joco excipienda non sunt.

De purgante rogo, stygiaque palude jocamur;
Sed vereor, fiat ne jocus ille focus.
Divo Antonio daemones sese in porcorum formis objiciunt.
Antonius, licet orcus, ait, tigrimque, lupumque,
At que referre suem noverit, atque bovem:
Ora tamen porci velocius induis orcus,
Nam simul addita erat litera, porcus erat.

D. Lucia excaecata.

Tu quamvis oculis carebis istis.
Dum sis Lucia, luce non carebis.

Medicus, Legista, Theologus.

Immodicus medicus, Legistaque vivit ut exlex:
Quid sunt Theologi? nil nisi Thejo logi.

Verba movent, exempla trahunt.

Ut decuit, docuit, quire sua verba probavit.
Plus male facta nocent, quam bene dicta docent.

Avarus diffoditur, aurum effoditur.

Mortuus est Tostonus, opes de morte resurgunt,
In Cumulo, ut tumulo, quae jacuere diu.

In fucatum.

Falsa patent, at vera latent; in te patet istud,
Nam faciem fictam, cetera facta geris.

Pluto Diis ceteris major.

Solus dis Deus est, dites Di, numina nummi:
Cum plausu loquitur Pluto, tacetque Plato.

Mens ignorantis noctua est.

Inscia mens Numen non cernit, noctua lumen:
Non videt illa Deum, non videt illa diem,

page 108, image: s108

Et fortuna et cibus juvat.

Audacem fortuna juvat, cibus omnis edacem
Adjuvat: esse aliquid si cupis, aude, et ede.

Terra. Anag. terar.

Errantum pedibus calcabor bumillima tellus,
Vomere proscindar, dumque ero terra, terar.

Eleemosynas numerare noli, ut Deus numeret.

Munera ne numera, miseris quaecumque dedisti:
In caelis numerat, munerat illa Deus.

Dei Sedes caelum.

Numinis immensi Sedes amplissima caelum,
Omnipotens Dominus, omnipotensque Domus.

Ad Pares Franciae.

Non omnino pares estis, tamen est quoque quaedam
Imparium paritas, imparitas Parium.

Ad eosdem Pares.

Hic nemo Regi par est, at multi Pares.

De muliere.

Dicta fuit mulier quasi mollior, est tamen Eva
Non de carne sui sumpta, sed osse viri.

Patria ubi sit.

Illa mihi patria est ubi pascor, non ubi nascor:
Illa ubi sum notus, non ubi natus eram.

Brevis. Anag. verbis.

Perspicua brevitate nihil magis afficit aures:
In verbis, ubi res postulat, esto brevis.

Uxor et orcus idem.

Quisquis ad uxorem rapitur, raptatur ad Orcum.
Rite inversa sonant uxor, et orcus idem.

Saulus salvus factus est.

Qui modo Saulus eras, in verso nomine, salvus
Factus es: et [gap: Greek word] , qui modo [gap: Greek word] eras.

Plebs arat, Presbyter orat.

Plebs, dum pro populo Presbyter orat, arat,

Hercules non labore, sed amore victus.

Lenam non potuit, potuit superare Leaenam:
Quem fera non valuit vincere, vicit hera.

Vis et Jus literis idem, re adversum.

Vi Jus adversum, vis adversaria Juri:
Inversum: adversum nomen utrumque sibi.

page 109, image: s109

Haeredibus nihil cunctandum.

Mortuus est Achamas, heres sum ais. Ergo, quid haeres?
Hae res vix possunt, Cretice, ferre moram.

Ad Astrologum potatorem.

Non tu polorum regeris influentiis,
Sed poculorum Dyndime.

Critici, dum vetera emendant, in novis peccant.

Frustra estis Critici; nam dum vetera emendatis,
Vos nova, pro paucis, plurima menda datis.

Virtus tenero mandabitur aevo.

Si modo virtutum primo sis cultor in aevo:
Vir, tu, tum, fies, Caeciliane, bonus.

In fortem, sed timidum.

Tu vir es, atque vires, et sunt tibi, Corbule, vires:
Et pateris vi res abripi ab hoste tuas?

Vacui loculi.

Aere aliis turget, aere bursa mihi.

Pontifex Damasus musarum amans.

Ad Musas Damasus fictus factusque supremo
Has secum dignas fecerat esse loco.

Praecepta hospiti terrae Westphalicae data.

Ne spernas pernas, quas dat tibi Westphala tellus.
Juxta ignem pinguem ne suras ignibus uras.

Delta tria fugienda.

Humanos vitae scopulos ante omnia, delta
Haec fuge; divitias, daemona, delicias.

Ex crimine nostrum discrimen est.

Criminis est nemo, nemo discriminis expers,
Quos in discrimen crimina sola vocant.

Phoenix moriens paritur, haec pariendo moritur.

Tu pereundo paris viventem, mortua Phoenix:
Vipera vi pariens, tu pariendo peris.

Chymicus omnia male consumens.

Rem decoxit iners Chymicus, dum decoquit aurum:
Et bona dilapidat omnia, pro lapide.

In pueris spes, in viris res laudatur.

Qui puerum laudat, spem, non rem, laudat in illo:
Non spes ingenium, res probat ipsa viri.

Argentum omne argumentum causae superat.

Qui caret argento frustra utitur argumento:
Qui dare scit, non qui dicere, Rhetor erit.

page 110, image: s110

§. 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS.

NEque exempla nos in ubertima hac vena, quamvis omni in materia non aeque fluat, desiderari patiemur. Certe et anagrammata nonnulla Judae nomen sufficit. Judas enim versis litteris erit Jus da, vi das, vadis, audis, alia etiam fere nomina facit; ut David, divas. Quibuscum etiam ludendi non deerit ratio.

De Christo nato. I.

O Quali divine Puer stabularis in antro,
Quod foenum et tenui culmine stramen habet.
Hospitio exerras, decuit pro stramine, Serum
Stamina, pro foeno foenus habere Ducum.

II.

Arbiter astrorum, caelum tu fulmive terres:
Jam modo mutasti fulmina, flumina erunt.
Flumina erunt, teneris tamen exundantia malis,
Mitius hoc caelum est, fulmina blanda decent.

III.

Excussit lacrimas pietas, et bruma gementi:
Heac luere hunc fecit: diluere illa nefas.

IV.

Non visus quondam est nostros sentire dolores,
Cum nisi divinum nil erat ipse Deus.
Nunc poenas quicumque times, spem conicpe, postquam
Est homo, inhumanus vix Deux esse potest.

V.

Ille per immensos caelorum cognitus axes,
Vix notus, moedio natus in orbe, latet.
Res mira est, tunc agnoscunt, cum nemo videret:
Agnoscit nemo, cum videt omnis homo.

VI.

Dum caelo veniens orbis Deus atrigit oram,
Et Jesse ex Ramo flos oriturus erat.
Magna tibi cunas vellet nunc Roma dedisse,
Et Maro virtutes scribere praeco tuas.
Quae Mora Christe tenet? quin tantae adlaberis urbi!
Versa prius debet Roma, amor esse tibi.

page 111, image: s111

VII.

Dum tibi membra rigent, hospes dum nemo foveret:
Os tibi, hos et onos exhibuere suum.
Heu nimis immites homines, mansuescire factis:
O nos nunc omnes dicite, vicit onos!

VIII.

Hospitio Dominum nascentem excluserat orbis,
Frigenti caluit nullus ab igae focus.
Nullus honos puero est, tumulum sed sovit asellus.
Sic Domino aspir ans est onos unus honos.

De Juda Proditore. I.

Quod non poeniteat, quod non sit David Iudas,
Litter, asuspensus quam facit, una facit. [note: Literam ex se longam facere, est suspendere. ]

II.

Dum vi das Christum Juda, dum vendi Iesum
In te, crede mihi, syllaba nulla bona est [note: Judas anagrammatice vi das. ]

III.

Vix equidem miror, quod non resipiscere posset:
Nam nemo est, Judam qui sapuisse putet.

IV.

Christus, amice tuum Juda, inquit, respice finem,
Unica decepit littera, funis erat.

V.

Amisit Dominum, loculos amisit Iudas,
Quod modo restaret, nil nisi restis erat.

VII.

Addictum caput est furcae, quin vadis, Iuda?
Qui Vadis huc abeat nomine, nullus erit.

Possent his aliae ludendi rationes adjici, ut cum de ipsius verbi aut nominis affectionibus, quantitate, qualitate, significatione aliquid enuntiatur. Sic fere in Earini nomen luditur, sup. l. 9. ep. 99. ubi de quantitate vocis agitur, et l. 2. ep. 40.

Si vis Sexte coli, ut jubes; coleris;
Sed si te colo, Sexte, non amabo.

Ubi de vocum significatione. Illud Ausonii non inelegans de qualitare vocis:


page 112, image: s112

Reminisco dixit Rufus in versu suo:
Cor ergo versus, immo Rufus non habet.

Sed quod in his vix alia, praeter illam, quae aut ab oppositione, aut aliis fontibus argutia mapat appareat, supersedeo. Si enim de nomine Papenheim v. g. ad anagrammata inhabili dicas: Nomen hoc immutabile prorsus, aut sibi ubiquo constans, optime suo convenire Domino, neque levi, neque inconstanti? comparationem ad Dominum institues; uri eleganter, arguteque quondam eidem Duci Paderbornam transeunit, a studiosa Grammatices Juventute est acclamatum. Nomen apud Grammaticos habere indeclinabile. Quanquam et verso sensu potuissent argutari: Ut, nomen jure habere indeclindbile Pappenheim quod illud aullus hostium declinare queat. Deinde ubi de eodem nomine, ut parum latino pronunciaveris; Nihil in hum anissimo Duce praeter solum nomen barbarum esse, ab oppositione peres dicti elegantiam. Quod si vero hanc venam a reliquis nonnemini separare lubeat, nihil repugnabo. Venae etiam sequenti, ubi de artis praeceptis agitur, non inepte hanc ludendi rationem adjunxeris. Exempla, etiam in tractata a nobis de Christo et Juda materia, haud sane deerunt. Ludet aeque suaviter arguteque in JESU nomine, quam in Earini Martialis. Neque in Judae Iscariothae nomine batbaro, heri longe barbationis, nomine catastae ac furcae affigendo, aculei ad pungendum defunturi sunt. Ne tamen impunis hic a nobis discedat, illud relinquimus.

Infame nomen, improbum, execrandumque,
Iscariothae, nomen ultimo dignum
Sicariorum, caede qui cruentavit
Manum paterna, conjugemque natumque
Conjunxit uno parricida spelaeo.
O nomen atrox! quale nulla nec strigum,
Sed nec luporum, aut bustuarius corvus,
Aut bubo funestus ferat parentator,
Crudele nomen! quale nulla Dirarum,
Erinnyonque nulla, Cerberus nullus,
Charonque, quamvis portitor stygis, portet.
Tam nomen atrox, infame, atque crudele,
Iscariothae, vicit ipse possessor
Crudeliorque, infamiorque atrox Judas.

page 113, image: s113

Qui cum magistro, machinator infidus
Virtutem, et omne perdidit bonum nomen.

Duo tamen ultimo versus, ex prima hujus fontis vena, acuuntur ambiguitate vocis nomen: priores si quod habent vitium, comparatione possident. Videt, opinor, benevolus lector, quot quibusque argutandi rationibus duae hae venae sacateant. Novi epigrammatum Scriptorem, qui, ut idonea argutiis reperiret, vocabularium aliquot Smetii, aut Calepini expendebat Unde cum multa ex verborum occurrentium natura, ac significatione sese offerrent scriptioni opportuna; hoc tamen e fonte pleraque afflucbant, sed, ut dulcis ille sit, raro et apte propinetur, certe ubique affusus, grata parum copia desipit. Nunc ad aliud fontis caput, quod in rebus potius, quam in verbis ludit, accedimus.

FONTIS IV. VENA III.

Alluditur ad Antiquitatis usum, fabulam aut historiam, artis aut Legis alicujus pracepta, comparatione, aut oppositione as liqua, inter illa ac materiam, qua tractatur, instituta. Ubi imprimis illorum habetur gratia, quae per oppositionem cum artis praeceptis, ejus regulas erroris simulate arguunt, ut infra patebit.

Modos vero comparandi, et opponendi ab exemplis magis. quam scriptis legibus hauries, in quibus etiam animadvertes, ex supra dictis fontibus horum epigrammatumvim potissimum irrigari.

§. 1. Exempla Martialis.

Primo Martialem audiamus satis hic profusum, verum absque argutia, satis in nervosis parcum.

Illud ad Daedalum in amphit. ubi fabulae alluditur non est contemnendum.

Daedale Lucano cum sic laceraris ab urso,
Quam cuperes pennas tunc habuisse tuas!

Illud l. 3. ep, 9. ad Fabullum acutissime ad Antiquorum consustudinem alludit.

Unguentum, fateor, bonum dedisti
Convivis, here, sed nihil scidisti.
Res salsa est bene clere, et esurire.
Qui non coenat, et ungitur, Fabulle,
Hic vere mihi mortuus videtur,

page 114, image: s114

Ad Marcum lib. 6, ep 9.

Ut praestem Pyladem, aliquis mihi praestet Orestem:
Hoc non fit verbis, Marce, ut ameris, ama.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

De Mureti eloquentia.

OS ubi divinum Pimplejades admirata
Fulmine nunc ruere, et flumine nunc fluere:
Clamarunt Divae gaude, Tritonia, gaude;
Quae sine matre Dea es, non sine fratre Dea es.

Amor inter paucos.

Claudit amicitiam numerus plerumque dualis,
Vix in pluralem multiplicatur amor.

Angli Gallis metuendi.

Anglorum sensit virtutem Gallia solus
Ad Galli cantum non fugit iste Leo.

Adulatores vulpes sunt.

Laudavit niveas corvi vulpecula pennas.
Heu mihi, quot vulpes saecula nostra ferunt!!

Vix Hercules malae feminae domandae par sit.

Conjugis ingentes animos linguamque domare,
Herculis est decimus tertius iste labor.

In conviviis Graeci, in potu Germani frequentes.

Esse et habere bonum est, dixit quis nescio quis, Grajus:
Addidit Almannus, nescio quis bibere.

Ad Firmicum.

Sol aurum Astrologo est, argentum Cynthia, cuprum,
Alma venus, (Venericpatria Cypris erat.)
mercurius vivum argentum, Mars funebre ferrum,
Iupiter est stannum, plumbeus huic pater est.
Accipe de septem tibi, Formice, quinque planetas,
Sat mihi Sol solus, Lunaque sola mihi

Liberalis acceptor munerum, non dator:

Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum
Munera me terrent? ut nihil inde petam [note: Alluditur ad fabulam, et responsum vulpis in vitatae ad leonis caveam. ]

In Medicum.

Omnibus in morbis offers te, Pontice, nobis
Hippocratem, nos te malimus harpocratem.
Ille medicus, hic Deus silentii.

page 115, image: s115

Formam regina pecunia donat.

Iudicio Paridis Veneri concessit Iuno,
Palladis et virtus: omnia vincit amor.
Si nunc judicium renovata lite subirent:
Vinceret has omnes una moneta Deas.

Mordax Poeta non lauro; sed urtica dignus.

Con venit urticae mordacibus herba Poetis:
Hac tu pro laeuro, Dictice, dignus eras.

De Innocentum nece.

Prisca fides taceat flores e sanguine nasci.
Nunc ipsis cruor e floribus exoritur.

Voluntatum diversitas.

Qua volo, tu non vis? qua nolo, Troile, tu vis:
Sic nunquam haeretici Monothelitae erimus.

Multae fides unam destruunt.

Haec est in Batavis libertas pessima terris.
Fides cuique libera est.
Est numerus capitum, numerus jam pene siderum.
Grammatica quamvis horreat.
Vah Batavi: pu deat, pudeat vos relligionis.
Quam barbarum est, vel eloqui.

Signo Crucis Draconem Donatus abigit.

Donatus Stygiam fortis eruce perculit hydram:
sis, ait hydra mihi, clava erit illa tibi.

Amor opibus conciliatur.

Prima Categorias inter substantia, sola
Plus in amore potest, quam genus et species.

Accipere omnes malunt, quam dare.

Heu nimium crebro nunc Ablativus in usus est:
In pratie rursum quando Dativus erit?

In Oratorem fastidiosum.

Omnia cum dixti, superest tibi dicere, dixi,
Haec mihi sermonis vox placet una tui.

Male promissa solvens.

Est nummus nomen, verbum promittere: Quinctus
A quo sperabam nomina, verba dedit.
Iratus baculo ollam frangit melkle plenam.
Elicuit Moyses duplici sibi verbere lymphas:
Elicit hic uno verbere mella sibi.

Avarus malus Arithmeticus.


page 116, image: s116

Nil numerare juvat, nil addere semper acerve,
Multiplicare nihil: divide; tutus eris.

Lex alia Juristis, medicis alia scribitur.

Furtum non facies, Juristae scribitur haec lex:
Haec: non occides; pertinet ad medicum.

Medicis et Juristis ubi sit locus.

Morbus ubi nullus, nulla est medicina. Noroni;
Nullus Iuristis est sine lite locus.
Quid fucient ergo Medicinae et Juris alumni
In caelo? nullus forsan utrisque locus?

Tres nos hostes oppugnant.

Nos caro nos mundus, Sathanasque hostiliter urgent:
Hic Logicus, reliqui Rhetores ambo boni,

Fictus amicus, et arrogans.

Praesentem laudas, absentem laedis amicum;
Et personarum prima vocatur Ego.

Optimus sibi quisque videtur.

Tu persona secunda ille ultima, prima ego: nostrum
nemo tamen sibi non esse videtur ego.

Mulier domi imperans Marito.

Ducit, agit miserum, quo vult. Quintina meritum?
Grammatici fugite hinc, haec vir, et hic mulier.

Votorum nulla meta,

Infinitivo prope par Modus optativus;
Optandi finem nam sibi nemo facit.

Marti, et morti subdimur.

Omega nunc nostrum mors. Mars alpha malorum:
In bello distant Omega, et Alpha parum.

Venus inconstans.

Nulla fides Veneri, levis est, interque planetas
Ponitur, haud inter sidera fixa, venus

Promissa sine re.

Pollicitus nonnulla mihi. nil, POntice prastas:
Ut medicus, quamvis nil det, ait: Recipe.

Posterior aetas priore deterior.

Pajor avo est soboles, ex nequam nequior exit;
Regula Grammatices est ea certa nimis.

In avarum.

Euclio credo tibi, verbum dare defectivum est:
Tempore prasenti, praeteritoque caret.

page 117, image: s117

In pauperem superbum.

Cornua fronte geric laore contecta galero:
Non cornu tibi, sed copia, Line, deest.

§ 3. Usus et imitatio EXEMPLIS PROPRIIS

De Christo nato. I.

NUnc Babyloniacam plebs transfuga desere turrim,
Qua caelum quaeris non potiere via.
Transiit in terras [sublimia destrue] Numen,
Qui caelum cupiet quaerere, quaerat humi.

II.

Lis Phoebi Phoebiesque suit, quis major in astris?
Dum Jovis arbitrio causa dirempta stetit.
Cynthia perpetuis cessit damnata tenebris:
Regalem posuit Phoebus in axe thronum,
At modo cum noctis, mea lux, divertis ad umbras,
Damnatus tenebris Sol velit esse tuis.

III.

Aureus ingenio vetus extollatur asellus:
Quique loqui visus bos, asinusque fuit.
Dum tenerum sic vestra foventpraesepia Numen,
Ingenio brutum vincitur omne suo.

IV.

Credideram finxisse Deum, qui Propheta formam
Vertere, et ob jecta fallere fronte docent.
Fabula vera fuit, tecto modo fallimur ore,
Humana specie dum later ipse Deus.

V.

Quaeritis Astrologi quo sidere nascitur Infans?
Mars non est Martis nihil habet ipse Puer.
Non Jovis est sidus; nec enim Puer iste superbit.
Sed nec Mercurit est, fraude doloque caret,
Non hunc Luna dedit; vincit tua lumina Phoebe,
Nec Venus: est toto pulchrior ore Puer.
Fallimur Astrologi: Nam verritur ordo, sub uno
Hoc Puero, sidus nascitur omne poli.

VI.

Aspera caelorum est via; sed dum Virgo Tonantem
Lactat, ab uberibus lactea tota via est.

page 118, image: s118

VII.

Fallitur ingenium, Dialectica fallitur, omnis
Nutat principiis ars ruitura suis.
Maximus, et minimus, Logicus pugnantia dixit.
Nunc videt in puero conciliata Deo.
Esse creaturam: contra, non esse ereatum,
Junxerat oppositis; composita esse videt.

VIII.

Si neget immensum mensuram ferre mathesis,
Mensurae errorem non videt illa suae
Errat Arithmefis, numerum si nesciat esse
Innumeri; Christi censeat illa dies,
Cur infinitum Physicus non concipit? errat,
Hic infiniti finem is habere potest.

IX.

Nunc Logici revoeate, Deum transcendere cuncta;
Ecce hominum series ultima aperta Deo est.
Nunc quoque Rhetoribus vix amplificatio laudi est.
Ampla sub angustum dum coiere locum,
Cumque Deum in terras toties traxere Poetae:
Fignere si fingunt nemo Poeta fuit.

X.

Grammatici genus esse Deo falso ante putarunt,
Quam genus et formam sumeret ipse Deus.

XI.

Heu caecas mentes hominum!! quem noverat excors
Bos possessorem, nesciit unus homo.
Ne Physicus post hac dicat rationis egentem
Esse bovem: sed ne perneget esse hominem:

XII.

Si quondam o Logici valuit conversio simplex:
Nunc asinus fit homo, fitque homo nunc asinus.

XIII.

O tropus insignis! major translatio nulla est,
Qua verbum in carmen transtulit ipse Deus.

XIV.

In caelo vos Astrologi spectate planetas?
Sufficit in stabulo Lunaque Solque mihi.

XV.

Qui stupidum dicunt asinum, fallantur oporte?

page 119, image: s119

Cum Doninum angovit, nonne asinus sapuit.

XV.

O caeci nimium, et pulchrae rationis egentes
Terrigenae; tanti non meminisse Dei!
Credite nunc Physici, vos definitio fallit
Irrationalis, dicite, noster homo est.

De Iuda Proditore. I.

Qui parcas secuisle putant sua stamina Judae,
Falluntur; nexo stamine is interiit.

II.

Causidicis commune malum est, quo stulte laboras:
Argentanginam passus es, inde taces:

III.

Antiquo memorant fixisse sub arbore sedem,
Et tenuem pastos glande eadente famem.
Sectator veterum Judas, amatoribus umbram:
Hi glande? at laqueo farciit ille gulam.

FONTIS IV. VENA IV.

Alluditur ad sententiam proverbialem aut (quae locum paroemiae occupant) vulgi sensum, usumque, vel amplificatione sententiae, aut quod ejus est loco ad rem longe diversam et exceptione a vulgata paroemia, factove: vel refutatione ejusdem, vel alterius oppositione. Sic de Epulone argute dixeris, bene illum fecisse proximis si sibi quisque sit proximus, per applicationem sententiae ad oppositum ejus, quod exspectari poterat, Aut si dixeris, cavisse illum ex consilio Christi, ne sinistra rescisceret, quod donaret dextera. Cum nihil ulli donaverit. Exceptio refutatioque paroemiae haud admodum difficilis est, voluptatis tamen nonnunquam plena; ut infra exemplis patebit.

§. 1. Exempla Martialis

Ad Procillum l. 1. ep. 21.

Hesterna tibi nocte dixeramus:
Coenares hodie Procille mecum:
Tu non sobria verba subnotasti.
[gap: Greek words] Procille.
Candide, [gap: Greek words] hae sunt tua, Candide [gap: Greek word]
Das nihil, et dicis, Candide, [gap: Greek word] .

page 120, image: s120

Locum sententiae occupant, l. 4. ep. 56.

Cras te victurum, cras dicis, Posthume, semper,
Ille sapit, quisquis, posthume, vixit heri.

Et ad Vacerram. l. 1. ep. 65.

Miraris Veteres Vacerra solos,
Nec laudas nisi mortuos Poetas.
Ignoscas petimus, Vacerra: tanti
Non est ut placeam tibi, perire.

§. 2. Exempla recentium Poetarum.

De Luthero.

In vino quia veritas, negabis
Lutherum reperisse veritatem?

De Fabio Caupone.

Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci,
Legerat hoc Caupo Fabius. Eone Iuppiter; inquit,
Iam dulci miscere mero licet utile flumen,

Ad somnolentum et tardum.

Segnior Arcadico cum sis Luparae caballo:
Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt.

Ex agris Decimae.

Qui venit hinc fructus, fructus supereminet omnes,
Posterior nono est, undecimoque prior. [note: Alluditur ad Ovidii versus, ubi maris fluctus decumanes sic deseribit. Hic pro fluctu fructus ponitur. ]

Literati etiam hoc tempore vectigales sunt.

Olim intonsus erat, sed nunc tondetur Apollo.
Toto vix anno ridet Apollo semel.

Avarus.

Improbus Herculeum, nil ultra, transit avarus,
Plus ultra, Caroli semper habere cupit.

In stertentem ad lucernam.

Accensa de nocte soles dormire lucerna:
An vis, marce. oleum perdere, non operam?

Sapiens.

Pir sapiens miraclum, hedie miracula cessant;
In te non cessant, Quintiliane sapis.

Dona, ut donetur.

Ex nihilo nil fit, da, dabiturque tibi.

In medio virorum levis mulier.


page 121, image: s121

Ambulat in medio mulier pomposa virorum:
Virtus jam medium perdidit ergo locum:

Vir bonus res pretiosa est.

Si quidaquid rarum. carum est, pretiumque meretur:
Crede mihi, res est vir pretiosa bonus.

In frigidum amicum,

Ignis amor si sit. veluti proverbia dicteret.
Hess mihi, quam tuus est frigidus ignis amor!

Teuto in vino verum quaerit.

Democritus verum absconsum putat esse profando?
Si latet in vino. Teuto brevi inveniet.

Vivere, quam mori pro patria dulcius est.

Pro patria sit dulce mori licet, atque decorum:
Vivere pro patria dulcius esse puto

Mutant rotunda quadratis.

Inventa tandem est circuli quadratura.
In orbe toto maximeque Germano.
Mutantur. Olme, jam rotunda quadratis.

Patronus ad Clientem.

Postquam complesset loculos, bene coepimus, inquit:
Dimidium facti, qui bene coepit habet,

Ad Claudum.

Tu patri similes natos te dicis habere,
Famulumque avumque, et conjugem.
Sunt similes fatror, sed claudi, nempe probatis.
Quod omne simile claudicet.

Fur ex furca suspendendus.
Non omnes arbusta juvant. humilesque myrices
Ut suspendendus de trabe; Barnbus ait

Latro latroni.

Cuique suum. nobis placeant aliena, sodales;
Ait latro ad latronem.

Hosti optima cedenti

Durate, et vosmet rebus servate secundis:
Primas modo hostis abstulit.

Ad Horbum contentiosae uxori junctum.

O mihi prateritos referat si Iuppiter annos.
Horbe vases, Iovivix est opus, Horbe tibi:
Nupta tibi est uxor: quae ist primum rixa coorta ese,
Praeteritos annos, et tua facta refers:

page 122, image: s122

Dives avarus.

Quisquis penuriam patitur, haeredem ut beet;
Plus quam seipsum diligit, Aule proximum.

Gula inconsulta.

Quod sapit, hoc nutrit, Marus, inquit. et haurit acetum.

In maritum infelicem.

Si lis, quod Iuvenalis ait, uxoria dos est,
Duxisti litem tu, sine dote tamen.

Prodigus vescens paleis.

Nunc mea ret agitur sus grunniit improba quondam,
Cum positas ruerit Prodigus in paleas

Multi accipere malunt, quam donare.

Accipere hum anum est, inopi donare Deorum:
Nunquam tam paucos credo fuisse Deos.

§. 3 Usus et Imitatio. EXEMPLIS PROPRIIS.

Reliquum est, ut et nostrum hoc loco debitum exsolvamus; quod breviter, sed suis tamen membris praestabimus. Applicationem sententiae habes in Ep. 1.2. 7.8.9 quam aut veram ave simulatam esse vides. Exeptionem ep. 5. Refutatronem ep. 6. Oppositionem ep 4.quae uti vides re fere conveniunt, sola lo quendi ratione discrepant.

De Christo nato. I.

VOx ea si vera est, volat irrevocabile verbum,
Non licet e ter ris hoc revocare, Pater.

II

Pro patria mihi dulte mori est sic Regulus inquit:
Fro patria nasci dulce morique Deus.

III

Quaerite iam lucem scelerati, prodita nox est:
in media quaerit vos modo nocte Deus
In quo Epigrammate usus, seu Mos sceleratorum latere sapierze tium sententia loco ponittor,

De Iuda proditore. IV.

Asperius nihil est humili, dum surgit in altum,
Vulgus ait, Juda mitius hic nihil est.

page 123, image: s123

V.

Pendere vult tortor vult et pendere malignus:
Dicitur in Juda non habuisse locum.
Scilicet ut tortor voluit pendere malignus
Pendere tunc facta est syllaba longa brevis,

VI.

De te falsa fuit, Juda, Scriptura, quod arbor
Si bona sitfructus non ferat illa malos.
Nam bona de nexo suspensum fune tenebar,
Planta tamen fructus nil tulit ista boni.

VII.

Nemo suum Judae caput ausit fidere nulli
Hic bonus est nequam, qui fuit ipse sibi.

VIII.

Arbore quod media pendes su pense, lucernam
Sub modio non vis, credo larere tuam.

IX

Omnia sunt hominum tenui pendentia filo.
Excipitur Judas pensilis ex laqueo

Ex his jam fontibus pro instituta brevitate quantum satis libavimus, singu as fontiam venarumque partes inspicerae diligentius. atque ea quae exemplis ubique tradimus, et am verbis scrip tisque; praeceptionibu late exequi, operae pretium vix censui: quod neque acutiores ea latere possint, neque pinguis Minervae hominibus isthaec dederim, qui ad aliquam concipiendi, scribendique subtilitatem atque argutiam non aspirant.

§ 4. Quae Epigrammata in reliquis excellant.

QUae in ceteris excellant epigrammata, quae acute nervoseque feriant, quae obtusiora sint reliquis, ex legi bus nostris haud gravate definies. In primo fonte ideni de se ipso negarum, tum alterna conversione, affirmata, negatave facile eminent. In altero fonte alienantium, et venuste causa rei, et res a seipsa; suisve proprietatibus alienatur In fonte tertio similium dissmiliumque permixta oppositio, exquisitae elegantiae est. In quarto nihil ambiguirate vocum, art umque regulis, ac sententiarum correctione feliciter aesuprpata lepidrus Illa vero epigrammara palm am ferunt quae ex plurium simul fontium, non insipidis venis hausta suavissimo ingeniorum pabulo, exspectationem vincunt uti illud supra allatum ex P. Stratio.


page 124, image: s124

Miles es, et malus es, bonus es tamen, Attale miles:
Miles enim ut canis est: qui malus ille bonus.

Ubi ex primo fonte opposito Inter bonus et malus, ex tertio comparatio, Cams ad militem, ex quarto allusio inter milas et malus petitur sic elegantissime Banusius.

Non omnibus, nec nemini
Fide, sed tui vide.

Quod ex primo oppositorum, et ultimo allusionum fonte argutiam habet cum veritate paroemiali conjunctam.

CAPUT VII. Manuductio compendiosa ad epigrammatum argutiarumque copiam.

FUsius hucusque propositum tum praeceptis, tum exemplis sum execurus:nunc compendio cipigrammaticas aigutias sectantem perbrevi erercitatione dueam, Hoc exemplo scritionis utamur. Est pictor qui Bembum. hominem opibus et cultu ornatum, verum deformesaeie, eta penicillo adumbravit ut rudi lineumentorum imitatione parum apte et vultum et vestem expresserie: ideirco tamen Bembo plareat, quod minus foeda oris offigie vultum reddtderit Hoc argumentum. quod argutiis inaprimis idoneum ost, Epigrammatico placeat. Quid aget? qua ratIone huic promissa, ex quaternario illo fontium copia affi vet? Dicam, sed ne exspectes omnia, pet singulas a me venas superius explorata Primo igitur factum oc, factoque ad juncta velur de ea re, in laudem, reprchensionem ve scripturus Orator expendet, versus usitatus nonnulla suggeret.

Quis? quid? ubi? quibus auxiliis? cur? quomodo? quando?

Ex his quae circumstantiae ante alias serviant, observandum, ne per multa nimium sparsus animus minus perspicaci intuitu fingula oberret, aut successu sterili et inamoeno adhaerescat Mini imprimis hic expendere plasuitr Quit? et qualis Bdmbus? qua, qualisqui imagb? ubi primum ocourret Turpem esse Bembum, Turpieudo autem in rugosa et senili facie, in srmtate nasi, luscitie, vel lippctudine oculorum, aurium magnuudie ne, labrerum eminentiae, gibbestate, claudicatione aliisqui oris et corporis vitiis consistit. quae oinnia epigram mati opportupa fient, st vel ex primo f nte repugnantium opponantur eis, quae in pictoris tabula aliter exbibira sunt vel alicnentur ab ipso Bembo: vei in comparationom diversarum rerum

page 125, image: s125

veniant: vel denique amoenis allusionibus illustrentur Praeeamus viam sub persona diseipuli interrogantis et Magistri respondentis, ut aprior res fiat, et tardioribus licetingeniss, pcrvia.

§ I. Usus perbrevis doctrinae in fonte repugnantium

MAgister Qualis est Bembus? Discip. Turpis homo,

Magister, quid opponitur turpi? Discip. pulchrum esse.

Magister occurritne tibi aliquid Bembo proprium, cujus intuitu eum sibi pulcrum dicas? Dise Imagoest, rarione cu jus pulcher dici qucat Magister Recte sed uthanc opposu ionem magis explices exornesque: ostuio ur edicus, unde turpisin se, unde in imagine fo mosu. evaserit? Discsp. Turpiludinem a natura sive ejus authore: pulchritudinem a pictoris aceepit manu, sive etiam a coloribus. Magisler Jam elegantior evadetoppositio, cum non tantum defonnem Bembivultum tormosae tabellae; verum et naturae ingevium pictoris objicies, hoc aut simili carmine de Bembo.

Fuscus erat, labrisque tumens nasoque repandus:
Emendat color haec omnia? pulcher erat.
Quam sapit hic pictor! naturam cerrigit arte,
Et nova deformi forma colore redit.

Hoc epigramma ex vena prima Repugnatium fluxit, quae de eadem re simul affirmat, negatve. Quod si in altera concludere vena libeat, quae repugnantia opposius tribuit naturae et arti opposita adhibe, ut

Cum bene tu patrem? male te tua reddat imago.
Tu formosus eris, turpis imago tui.

In vena 4. unum oppositorum da altero ita enunties.

Emaculat fronrem pictor, rugasque semles:
Dat formam navis, dedecorique decus.

Verum ut ad tertiam venam ex eadem oppositione foedi hominis, et tabulae formosae aliquid deducas, et in quibus conveniant, et in quibus rursum adversentur expendas; ita enim facile conversit utrimque praedicationibus, ut baec vena solet, ludere poteris.

Bembus habet binos oculos, totidemque tabella:
Bembus habet nasum, docta tabella refert.
Simus is, et lippus; sed ana tabella: quid ergo?
Dissimilis simili est, dissimili similis.


page 126, image: s126

Quanquam simplicius haec conversio fieri possit,

Dissimilis Bembo tabula est Bembusque tabellae,
Sed tamen hoc vitio pulchrior illa placet.

Quod si ex vena 5. quae idem de subjectis diversis negat, aus offirmat, epigramma derivare libeat. videndum praeterea erit, num in duabus rebus [Bembo et tabula) sibi adrei sancibus, aliquid reperias, quod utrique conveniat. Ita cum turpem Bembum dixeris, etiam imaginem appellare licebit, ob inscitam pictoris elegantiam, qua male Bembi similltudinem expressit.

O nimis hunc foedum sed cum male redditur arte:
Foedus erat Bembus, foeda tabella fuit.

Quod si diceres. Bis foeda Bembi est foeditas; jam ad 5. venam spectaret, quae idem de se ipso negat, aut opposite affirmat. Quod si tamen negando bac vena uti malis, sic pone.

Forma caret forma, est absque decore decor.

Ex vena 7. quae unum oppositorum alteri praefert, aut substituit, facile hac ratione disseres.

O Bembum facie turpem, pulchramque tabellam?
Erravi: foedi foeda tabella viri.

Denique 8: venam haud difficiter assequetis, si priores exploratas habeas, quod haec non absolute, sed sub conditione repugnantia inter se committat.

Tam male formatam Bembo monstrate tabellam:
Si placeat, certe displicet ipse sibi,

Porro si ad alia distortioris adjuncta veneris, iterum per singulas hasce venascopiam facultatemque argutandi hauries. Dic Bembum esse senem, sed in tabula sanum. delirum; sed in tabula sapientem, etc. Uno alterove ejusdem venae carmine rem absolvo.

I.

O quantum ingenii, quantum pictoribus artis
Qui prope coecus eras, jam pute, Bembe videt.

II.

Eminet ex oculis tibi Moria, Bembe, vetertis,
Stultitia ex pandis naribus ipsa patet.
Dissimulat pictor vitium prudenter ab arte,
Quamvis delires, Bembe, tabella sapit.

Ceterum ipsam imaginem prinde ut Bembum, ejusdemque affectiones, ad hanc quaestionem [quae qualisque sit?] exorientes,

page 127, image: s127

pari fecunditate expendere possumus. Verum et haec tantum delibo, quodcum supctioribus coincidant. Ex vena prima hoc erit.

Sit formosa licet; tamen est deformis imago:
Tam male quae Bembum, tam bene quaeque refert.

Inflectas nonnihil scribendo, et venam quartam attigeris.

Hac tabula Bembi foeda pulchris exprimit,
Formamque dat deformibus.

Quod si ex tertia vena propinare liboret, et inflexione vie cissim adhibita, id effeceris: ut

Haec tabula Bembi foeda pulchris exprimit.
Et pulchra foedis comparas.
Hinc squalet oris forma deformis magis:
Formosaque est deformitas.

§ 2. Exempla recentium Poetarum.

LUbuit et hic quoque aliquam exemplorum, sed ex materia diversa varietatem subjicere. Quas cuique, perotium ad proposita adjuncta vel alios quaque; ex Rheroruim officina petit os argumentorusonres licebit expendere. Nam unde quaelibet scriben di argumenta, inde et argutae dictiones peti solent; modo suis oppositis, similibus aliisque principiis; ad ohc genus dicendi requisitis. juxta datas a nobis observationes. ornenrut, Exemplis haec etiam disciplina potissimum tenetur: cum cujusque ingenii non sit, vel ex sua haec inventione sine arte depromere, vel siuc hoo Epigrammatum propositorum doctu ad paria aspirare. Tribus itaque Authoribus, post primam hujus libri editionem mihi prius cognitis, Societatis nostrae Patribus, P. Boulogne Gallobelga, P. Alb. Jnes Polono, et P.Christof. Kissenpfenming Germano, brevi nervosaque Epigrammatum dictione laudatis, hic cum delectu aliquo uti placuit. Tum ne meis, tantum exemplis studiosum Lectorem erudirem: tum us vibrantia quandoque acumina, quae ex diversa materia facilius habentur, avido imitatori suppeditarem. Fastidrum quoque illud, quod ex ejusdem rei longioritractatione submaseitur, hac novitate abstergerem. Per solos fontes, non venas distinguam. Hunc studiosus quisque laborem sumera potcrit, atque etiam(quod difficile non erit) experiri: an non aliquainflexione ad diversas rem eandem venas possit traducere, quodquo alicuan est, suo quodam colore vestire,

page 128, image: s128

aut diverso habitu sibi quodammodo vendicare? Ut ab his ipsis Poetis factum intelliget, qui priores his Epigrammatum aurhores atentius volverit: Nunc vatiari matctia nunc forma, nunc adjuncta poterunt, excrcitatione ad hoc genus scribendi non parum profutura.

Fons Repugnantium. Oppositio anagrammatica, ex nomine. Maria Magdalena. 1. Grandia mala mea. 2. A me mala grandia.

Grandia quae patior mea sunt mala, vulnere monstrans.
E Crucis infumi stiyite Christus ait.
Magdala sub cruce flens, a me mala grandia, clamas.
Haec meus, ah! turpis vulnera fixit amor.

Christus Crucem ferens.

Alterum obsequium tua Crux tibi Christe reponet:
Nam modo fers illam, te feret illa brevi.

Felle potus orat pro Crucifigentibus.

O mitem JESUM qui pro lictoribus orat!
Fel bibit et tamen haec felle columba caret.

S. Genovefa Matri caecae visum reddit.

A matre in lucem Genovefa est edita: Matri
Grata iterum lucem dat Genovefa suae.

Senes morti vicini.

Ad mortem citius properat, cum taerdiut ire
Nixa sub baculo tarda senecta solet.

Viri divitiarum.

Divitias vir rarus habet. sed habetur ab illis
Plurimus, inde viri sunt multi divitarum:
Divitiae e contra sunt nullae paene virorum.

In Polydorum hypocritam.

Dum ficte gravis es mediam. Polydore, per beram?
Esse tua levius nil gravitate potest,
Dum vere levis es totat. Polydore, per horas,
Essetua gravius nillevitate potast.
Valens Imperator D. Basilium nequit proscribere.
Huic negat officium calamus, manus insuper aret.
Marcida; fitque aeger qui fuit ant? Valens.

page 129, image: s129

Ad Celsum Juristam.

Perpetuis totum consumis litibus annum.
Damnaque multorum sunt tua, Celse, lucera.
Fortunam metire tuam; miser haud potes esse:
Esses, si fieret nullus in urbe miser.

Ad Linum bibonem.

Vita tibi sit longa cupis Line? pocula vita:
Si bibere est animus plurima [note: quod siet diu vivende. ] pauca bibe.

Gunebaldus et Brenus, ille malus Poeta, hic malus Historicus.

Quiure Gunebaldum non censes, Brene, Poetam:
Quiure Guneb aldus te negat Historicum.
Nam licet historiam tu pang as: ille poesin:
Omnia tu fingis, fingit at ille nihil.

Pauper Diviti.

Divitias metire tuas, cum perdere possis
Omnia, quod possim perdere, nil habeo.

In pictorem nudorum corporum.

Ars tua naturam haud sequitur. contrarius illi es.
Tu manifesta facis, quae jubet illa tegi

Cambyses Rex pelle, iniquo Judici detracta, sedem judicialem vestir.

Judicis hic cutis est, docti spoliare clientes.
Isti solverunt aere; sed ille cute.

In bionem catharro oppressum.

Occubuit vini gurges mer susque catharro est:
Quis vini ultrices esse putaret aquas?

In jactabundum hujus aevi Achillem.

Cur te bellig erum, cur te mentiris Achillem?
Nil, nisi magnificum nomen Achillis habes
Laus tamen una tibi est: eelerie pede vincis Achillem.
In pede mors illi est, in pede vita tibi.

In Pontium se lavantem.

Se lavat, et mundum se jactat Pontius esse,
Lavit aqua palmas, sordidus ergo fuit.

In pictorem umbrarum.

Depictas caro pictor cum venderet umbras:
De ninilo docuit posse aliquid fieri.

page 130, image: s130

In Sciolum, sed spurium.

Cuncta licet Sciolus jactet se scire; putatur
Ignorare sui nomen avi imo patris.

In Ulmonem putide facetum.

Se putat Ulmo sua cuivis levitate placere,
Cum cuicumque sua sit levitate gravis.

In Pudentem sua somnia narrantem.

Volvit mente Pudens dum somniat acta diei,
Deinde sequenterefert somnia vana die,
Hinc quando vigilat, credas dormire Pudentemt
Et quando dormit, tunc vigilare putes.

De vitis etymon.

Avita vitem quidam deducit; ut alter
Vitem a vitando: nec male uterque docet.
A vita est vitis quam Christi mensa propinat:
Vitis vitanda est, improbe Bacche tua.

In Tullium litigatorem munera Judici dantem.

Plurima iudicibus cum munera mittis amicis:
Sor didus es Tulli munific usque simul.
Munifici signum est animi, dare munus amicis:
Munera Juiudicibus mittere, avaritia est.

Ia Helluonem prolapsum in flumen.

Exhausit vino locupletis viscera bursae,
Et quipar Croeso vixerat, Irus obit.
Irus obit, patrio sed mersus turpiter amne:
Quamque dabant vitam vina Mosella rapit.
Mirantur plures; ego nil mirabile cerno;
Quando bibit vinum Croesus, et Irus aquam,

§.3. Usus perbrevis doctrinae in fonte alienatorum.

AD fontem alterum accedimus, per quem facile eandem Bembi, tabulaeve circumstantiam, qualis, deu~xero. Verum ad varietatem aliquam facier. et reliquorum etiam adjunctorum explorationem, si proximam circumstantiam, quid, excuria mus: quid videlicer, hinc pictor, atque inde Bembus eriam cogitaverit, aut voluerit? dixerit, aut fecerit? ubi affectus varii amoris, aut odii; aestimationis ave contemptus, in dustriae, curae impensae; actiones variae. verbo. latissimus ingeniorum campus. Quae omnia si per fontem primum optares deducere, opposits, ut supra monui, investiganda

page 131, image: s131

essent: nunc aliena erunt, aut tribuenda rei, de qua agitur aut propria ab eidem alienanda. Vis quaerendo te rutsum exerceam, ac veluti manu deducam? Diseip. volo. Magister, tu potius me interroga: quia vereor, ut harum responsionum satis adhuc peritus habearis: nam deserendum aliquid est, quod vel supra, vel praeter vires. ingenium. indolem, aliaque adjuncta, personae est, de qua postulamur. Discip. Ad interrogandum sane expedicior futurus sum. Quaero igitur, quid voluit pictor? Magister: Voluit foeditatem Bembi in tabula coloribus et penicillo curare: rugas illi ex fronte caperata et senium tollere: voluit luscitie, aut coecitate sublata sanos illi oculos restituere: turpem ornare pretium ipsius formae conciliare: authoritatem latenti, et amorem inter absentes et incognitos. Quid plura? haec aliaque praestare voluit pictor, quae tamen non potUit, cum ab ipsius arte, ingenio et viribus sint aliena. Ecce materiam, qua per singulas hujus fontis venas te breviter ducam.

Vena 1. quae alienationem rei a persona requirit.

Bembe tibi frons est sulco caperata senili.
In tabula frontem cernimus esse tuam:
Sed paritas adeo est aispar, ut fronte tabellam,
Aut Bembum credas fronte carere sua.

Aliud.

Collatus tabulaetu vilior esse putaris;
An forsan tabulae factus imago tuae es?

Vena 2. quae alienationem a rei aut facti natura postulat.

Quantumvis aegro vegetos dedit ore colores:
Pallidus est vultu Bembus, imago rubet.
Oredo etiam, medicus pictor cupit iste videri:
Emendat morbum sana tabella tuum.

Vena 3. qua alienatur rei causa, aut affectus.

Sustulit aetatem, tibi Bembe, tabellasenilem;
Hinc meret aetatem ferre tabella suam.

Aliud.

Vilis eras quondam tanto pictore negato;
In pretio nunc es, Bembe, tabella facit.

Vena 4. qua alienatur res a moribus, legibus, aut ordine, etc.

Turpis erat facie Bembus, sed splendidus ostro;
At pictor vestem negligit, ora nitent.

page 132, image: s132

Corrigit errorem Bembi simul atque parentis:
Hic minus ornatus contulit, ille nimis.

Vena 5. qua alienatur res a loco, aut tempore.

Cum sese horreret Bembus; pictoris ab arte,
In tabula formam coepit amare suam.

Vena 6. qua res a significatione alienatur.

Digna oculis tabula est oculos quae reddit ademptos.
Et meruit lucem quae dedit ante tibi.

Quod si lubeat ad interogationem, quid? Bembi etiam affectus act. onesque examinare, nova sese rursum affundet scribendi ubertas. Quid enim agit Bembus? amat tabellam sibi dissimilem, Optat se illi assimilari potius; quam illam sibi. Superbit alieno colore, et errore. Non illi placeret pictor, nist errasset Quiam se dignum amoribus, et sponsa credit, cui hac tabbella persuadeat, etc. Quae omnia carmine non prosequor, paucula suffecerint.

Venae primae est.
Obstupet, ac formae deceptus amore: vovebat,
Ah utinam formae pingerer arte meae!

Aliud.

Dum cernis propriam depictus imagine formam,
In tabulam cuperes, Bembe, migrare tuam.

Venae secundae est.

Nil simile est Bembo; tamen hac placet arte tabella.
Quod male conveniant, hinc bene conveniunt.

Aliud.

Si cupis uxorem, pro te modo mitte tabellam:
Quod suadere nequis Bembe, tabella potest.

Aliud.

Nil artis pictura habuit, quod posset amari.
Nil veri in tabula, quodque placeret, erat.
Sed tamen in forma sibi visus uterque placere.
Ipse sua Bembus, pictor et ipse sua.

Cetera Lectori exercitationis cupido relinquam, ne qui compendio haec tradere statueram, a proposito aberrem.

§ 4. Exempla aliorum Poetarum.

In Fonte Alienatorum. S. Xaverii mors in India.

Tunc occidit in Oriente Sol.

page 133, image: s133

In India cum mortuus.
Franciscus est Xaverius.

De Adamo.

Indignus Patris est venerando nomine, quando
Nos prius occidit quam generavit Adam.

Judas crepat medius.

Dum temere nimium saltaret ab arbore Iudas,
Rupturam passus, viscera fudit humi.

Judas et Christus.

Calcatur pede Christus impiarum,
Judas arbore pendet in praealta:
Hic est discipulus supra Magistrum.

Christus spinis coronatus.

Infixam capiti gestas, bone Christe, coronam,
Hoc stabile Imperium denotat esse tuum.

Aliud in Christum coronatum.

Ingeniosus amor, dolor ingeniosior: annon.
Pungendo hic Dominum, prorsus acutus erat?

Christus fert arundinem.

Portat arundineo leve Rex destipite sceptrum,
Rex nempe imperium non grave noster habet.

Pilatus nullam in Christo causam invenit. Joan. 12.

Si nulla in Christo causa est, Deus esse probatur:
Solus enim causam, nescit habere Deus.

Clavis affixus.

Non opus est, elavi reseretur ut arca salutis,
Clavus enim quivis hanc aperire potest.

Christus Rex dolorum.

Crux thronus est, diadema vepres, sceptrumque palustris
Canna, hoc mactatus Christus honore fuit.

Petrus inversus crucifixus.

Quamvis sis verso crucifixus corpore Petre,
Non tamen ex capite est lapsa corona tuo.

Verbum caro factum est. Anagr. Fert voces, arcum, tubam.

Parvulus ecce puer voces arcumque, tubamque
Fert; exercituum quis neget esse Deum?

Aliud Anagr. Ecce ut fumat urbs Roma;


page 134, image: s134

Ecce Dei casto Roma urbs ut fumat amore,
Ex Bethlem in distans tam procul ignis agit.

Sacramentum. Anag. Mare sanctum,

O Sacramentum, mare sanctum! mergar in isto
O utinam, et peream totus amore, mari!

Domitius Nero se occidit.

Majorem patriae ferro non sustulit hostem,
Quam cum se e vivis sustulit ipse Nero:

In morosum hospitem.

Desipiunt mores sapit at tua mensa: videtur
Mens tua habere minus, quam tua mensa slis.

In stupidum Doctorem.

Palmari in chartam quidquid scis scribere possem.
Vix decimo sexto Doctor es in folio.

Puer in vivibus mortuus.

Aspera nuper biems puerum de nocte peremit,
Haet vere dici frigida mors potuis.

Aliud de eodem.

Mors decepta rapit puerum, vetulum esse putabat:
Cum fuerint illi tempora tunc nivea.

In Labienum promissa non dantem.

Quod promisisti, non das mihi, sed tibi servas.
Promissum ser vas sic Labiene tuum.

Ad Amicum Rosimundum.

Quamvis cor duplex mihi non sit amice, secundum
Cor tamen es dulcis, mi Rosimunde, meum.

Ad Zoilum.

A te quis neget explodi mea, Zoile, scripta?
Mos tibi bombardas his onerare tuas.

Domitianus muscas captans.

Caesar qui muscis fuit infensissimus hostis,
Hostibus ille suis non nisi musca fuit.

De duobus stupidis.

Nil ultra, quatuor stupidus numerare Menalca.
Nil ultra Corydon scit numerare tria.
Res nova, jam septem spientes sunt duo stulti:
Nam sep em tantum stultus uterque sapit.

Ad S. Lupum Episcopum.

O Custos praeclare o vium, Lupe Magne Sacerdos,
Grex. Domini per te quam bene pastus erat!

page 135, image: s135

In Capitosum.

Cum quidquid mando, facias contraria semper:
Mando tibi facias nil, Capitose, boni.

In jactabundum, sed pauperem nobilem.

Plena tibi domus est, quam texit aranea telis:
Istud Arachneae quis neget artis opus?
Est tibi vermiculis toga plena albentibus; istam
Ver miculati operis quis neget esse togam?

In Ponticum procum.

Eligito uxorem prae magna, Pontice, parvam:
Inter utrumque malum praestat habere minus.

Ad Plancum hospitem.

Infirmor quoties mala das mihi fercula, Plance,
Quando habeor melius, mox habeo melius.

Ad Magdalenam.

Ex oculis amor elicuit, tibi Magdala, fletuen,
Et genuit, (quisnam crederet?) ignis aquas.

De spinea Christi corona.

De Christi spinis quoties Epigrammata scribo:
Illa suum in promptu semper acumen habent.

Aliud de eadem.

Ecge Dei Verbum pungit spina horrida! Verbum
Quis neget in spinas jam cecidisse Dei!

In claudum fallacem.

Hinc huc, hinc illuc pes elaudicat, hinc procul, hinc, hinc,
Ame: claude, tibi est, si quoque clauda fides.

In Rasfalum Cancrivorum.

Quando voras multos in oena Rasfale cancros,
Hos indigestos nocte se quente vomis.
Hos ego vulgares certe non judico cancros,
Vivi atque exanimes, qui retroire sciunt.

Verbum Dei non est alligatum 2. Tim. 2.

Paule, alligatum nunquid est verbum Dei,
Christum ad Columnam cum vides?

De Tito bibulo.

Postquam tres cyathos fundum Titus hausit ad imum:
O quam fluxa, inquit, gaudia mundus habet!

In Maevium decoctorem.

Externas nunquam non lustras, Maevie, terras:
Nempe extat terrae portio parva tuae.

page 136, image: s136

Nulla tibipatriae reliqua est possessio glebae:
In caelo saltem quod tuearis habe.

In Battum.

Quod me saepe negas; non te nego, Catte: Poetam:
Quando, mentiri et fingere dicis idem.

Ad Plancum.

Res mira: est vacuum gravius portare crumenam,
Quam si tota auro divite plena foret.
Et quamvis soleat praesens gravis esse moneta:
Absens crede magis; Plance, moneta gravat.

Ad hominem barbatum, sed timidum.

In cervis hircos (veterum commenta Sophorum)
Et barba et pedibus, Caeciliane, probas:
Hircum barba facit: nuperrima te fuga cervum
Ergo merum nobis ensrationis eris.

Ad Clytum fuco utentem.

Qui faciem minio pingit plumboque capillum:
Non est hic verus, sed, Clyte, pictus homo.

In Lutherum salis modios cum daemone absumentem. ut ipse fassus est.

Si salis absumpsit modios cum daemone Luther:
Causa patet quare nocte dieque bibat.

In Haereticum se daemoni devoventem.

Haereticus nil dat, cum sese devovet orco:
Nam quod Daemonibus donat, id ante tenent.

In morte Christi sol deficit.

Te moriente suum nisi Sol jubar abscondisset:
Clara minus nobis mors tua, Christe, foret.

B. Franc. Borgia cadavere Isabellae spectato, conversus ad vitam religiosam est.

Hausisti e tumulo vitam res mira! sepulchrum.
Qui locus est mortis; Borgia vita tibi est.

Ad Lutherum

Si tua cerdones pice tincti biblia versant.
Cur infecta locis pluribus esse negas?

Herodias caput S. Joannis Regno praefert.

Dimidio regni caput emit adultera: quanti
Sit pretii vates integer, ergo patet.

Virgo simulat se matrem.

Virgo propinquantes cum Belgica cerneret hostes,

page 137, image: s137

Infantes mammis admovet illa suis:
Ingenium castae commendant castra puellae,
Quae matrem, ne sit postea mater agit.

Ad S. Adrianum manibus truncum

Cum tua te truncis vidit Natalia palmis:
Euge, ait, o conjux optime, martyr eris.
Non procul est tibi, quam festinant sidera palmam
Palma est in manibus nunc Adriane tuis.

S. Silvester libellum, nomina pauperum et Viduarum complexum, legebat indies.

Omni luce brevis relegis bene verba libelli:
Nam quot verbasunt, sunt ibi tot capita.

In studiosum bibonem.

Vendit Eber pauco pretiosos aere libellos
Ut madeat dulci nocte dieque mero
Vaeniit octo meri poclis Cicero, Plato septem:
Quinque Theophrastus, sex Maro, Naso tribus.
An sit habendusamans studiorum nescio:
Helluo librorum est jure vocandus Eber.

In jactabundum Medicum.

Re medicus non es, sed lingua Dactqle. nonne
Sanandi genus hoc te docuere canes!

In quendam lecto fixum et stationum preces orantem.

Fixus adhuc lecto loca Christi sanguine nota
Cum sensu, ut memoras religionis obis.
Res est relligiosa: tuis sed laudibus adde,
Nudis quod pedibus conficis istud iter.

Daemon S. Gudulae lucernam extinxit.

Ne pateat tua fraus extinguis lampada: sed jam
Clarius extincta fraus tua luce patet,

Milites Alexandri Jovis statuae aureum fulmen sustulerunt.

Dum miles raperet Iovis aurea fulmina, totus
Ardebat simili fulmine saepe peti.

In fucatam.

Gellia picta genas hominum non fallis ocellos:
Res clara est: fucum tu tibi sola facis

Apollonius auro reperto sanatur.

Hippocrates enedici docte vim praedicat auri,
Quod solo visu sanat Apollonium.

page 138, image: s138

In S. Leonem patriae Patrem dictum.

Si patriae Leo sit genitor, frustra ergo Latini
Imperii mater creditur esse lupa.

Niceta in os mulieris impudentis praemorsam linguam expuit.

Eloquio elarum cecinit te docta vetustas,
Et fluxisse labris Attica mella tuis.
At tua te tandem vicit facundia, quando
Elingui laudas ore pudicitiam.

In Roboami dictum 2. Par. v. 10.

Si Patris est dorso digitus tibi orassior, ergo
Grande bovis debes instar habere caput

In Platonem submersum.

Luce bibit tota Plato, noctu lapsus in Istrum est:
Non sapiunt, qui sic nocte dieque bibunt.

In Praedicantem qui anum moribundam Stentoreo clamore occidit.

Languentem horrifico vetulam clamore Minister
Excitat illa velut fulmine tacta ruit.
Hanc vocem caelo missam putat esse maritus,
Tam cito quae vetulam duxit in astra suam.

In Evam Serpenti obsequentem.

Quod dabat hostis Evae pendebat ab arbore pomum.
Esse loco pomi dignus uterque fuit.

S. Euphrosi a vitili habitu iguota apud Partom est.

Quam tenet ante oculos, quaerit Pater. Heu infelix!
Nam simul ut reperit, perdidit Euphrosynem

Daemon Zvvinglio apparens noctu.

Albusne fuerit, an niger tuus Zvvingli
Nocturnus hospes, haud liquet: nigrum censent
Luther et Melanchehon: Zvvinglii scholae esl albus.
Res mira; caeci de coloribus certant.

§. 5. Exercitatio in fonte Comparatorum.

ET tertium fontem degustemus, qui argutis comparationbis sapide recreat, praesertim si oppositione, aut alienatione rerum petmistus fluat. Hic, (ut in supra expensis adjunctis haereamus) ex te quaeto, cui rei, aut Embum, aut pictorem, aut tabulam similem esse, aut dissimilem atbitreris? et ne multa nimium una quaestione perstringam: Bembum, qui foede adumbratam imaginem amplectitur

page 139, image: s139

cui rei similem facis? Discip. Ut opinor similis corniculae est. alienis plumis superbienti: aut simiae, suam in turpi foetu imaeginem exosculanti: aut etiam Pavoni, inani colorum in cauda affulgentium specie capto, elatoque: cum Narcisso etiam in com parationem venire posset, qui vultus sui imagine misere captus est. Magist. Jam abunde pro singulis hujus sontis venis suppedit atum materiae est, cetera non inquiram, sed nechaec adbibebo omnia, unum alterumve suffecerit.

Pro vena prima est, quae ex similium inter se comparatione minus exspectata constat.

Quod pulchris speculum, Bembo praestabit imago:
Inde aliis, Bembo hinc conciliatur amor.

Vena 2. in qua alterum similium alteri ratione aliqua praeferrur, licet praeferendum non videretur.

Consulat is speculum, formae qui dote superbit:
Pro speculo Bembus consulit hanc tabulam.

Vena 3 Quae similia aut dissimilia cum oppositio. ne comparat.

Narcissus, sic picte novus mihi, Bembe, videris,
Tam pulchrae roseas pingeris arte genas,
Illum fontis aquae, te pictor transtulit arte:
Tuque odio, hic formae versus amore suae est.

Vena 4. quae eandem rem secum comparat.

Se videt in speculo, contraque inimagine Bembus:
Oderat hic sese Bembus, amabat ibi.

Plures hic ex comparationibus allatis, aliis diducendas exornandasque versibus relinquo. quod facile cum venustare etiam fecerit, qui ex primo oppositorum fonre eas varietate aliqua irrigaverit, sed ut ne ignores, quam fecunde hic fons assluat: animadvertendum erit, ad pleraque exempla in fonte primo alteroque adducta similitudines adhiberi posse Nos ad illud solum, quod Bembus sibi sua in imagine placuerit similia postulavimus: ex quibus deinde similibus, vix aliud praerer unum a speculo desumptum, suis venis deduximus: ut intelligas qua ubertate argutiarum hi fontes, venaeque scaturiant.

Discip. unum mihi hic in mentem ex superioribus venit,

Quid Bembum senilis rugosique vultus horpinem, juvenili tamen effigie adumbratum, cum anno componam, qui qui a brumali facie vernam induit, hoc carmine?


page 140, image: s140

Canus erat Bembus bruma rigente capillos.
Sed vernis pictor vestiit or a rosis.
Ne mirere senem verso ju venescere vultu,
Tempora non brumas verna subire solent.

Quid si etiam Bembum cum umbra comparem, ita ut suae esse dicam imaginis umbram, utpote illa vilior?

Magister, non parum argute, imo et imaginem umbrae assimulare poteris: verum cum exceptione, ut quae suo sit corpare formosior. Licebit et cani Aesopico componere, qui umbram Lucanicae in aquis maiorem, illa neglecta, conjectatus est. Denique luditur et dissimilibus in hoc fonte perinde eleganter. Verium haec omnia quaestionibus, et versibus exhaurire supervacaneum, in re non omnino difficili existimo.

§. 6. Exempla aliorum Poetarum.

In fonte comparatorum. Quale debeat esse Epigramma.
Omne epigramma sit instar apis. sit aculeus illi.
Sint tua mella sit et corporis exigui.

Bibulus ad inopiam redactus.

Quam nimis ad largum duxisti saepius haustum.
Tandem acquisivit jam tua bursa phthisin.

Ad Bibulum Poetam.

Plus reliquis plerumque solent potare Poetae:
Nempe solent reliquis plus quoque amare sales.

Connubium disparium.

Est virtus, est forma tuae, Lentille Camillae:
Nulla tibi est virtus, nullaque forma tibi.
Connubio tamen es junctus Lentille Camilae,
Tu stipes dici, vitis et illa potest.

In magnum pileum Aelii.

Non miror grandis quod sit tibi pileus Aeli,
Nam proprium hoc fungis omnibus esse solet.

B. Virgo Elisabetham gravida invisens.

Virgo Deum portans. cum trans montana perrexit:
Tunc cum Sole unum Luna peregit iter.

Christus conspuitur.

Quando Dei faties foedis fuit obruta sputis,
Tunc maculas primum in Sole videre fuit.

page 141, image: s141

Tenebrae in morte Christi.

Non miror tenebras Christo moriente fuisse,
Semper magnae umbrae, Sole cadente, cadunt.

Virgo sub Cruce.

Pallet et in lacrimas, nato exspirante liquescit.
Mater; nunc, si unquam, pallida Luna pluit.

Hostia sacra Anagr. Ah! cor satias.

Unus Alexandri cor non satiaverit orbis.
At mihi sufficiens unus hic orbis erit.
Ah JESU ah! niveo quem panis adoro sub orbe.
Ah tucor satias hostia sacra meum!

Panis Angelorum Anagr. Non paries gulam.

Quantumvis caro sis, quantumvis panis et esca.
Non paries ideo tu mihi Christe gulam,
Panis es Angelicus, caro Numinis, esca salutis.
Non gula, non scelus hic invenit ergo locum.

Flens Magdalena de Christo,

Nix ego sum, imo nihil sol est, imo omnia, Christus:
Ad Solem hunc veluti nix liquefacta fluo.

De spinea Christi corona.

Major spinarum solet esse, minorque rosarum
Copia, vernantes cum parit hortus opes.
Plurima sed quamvis sit Christi in verties spina:
Cerno tamen plures sanguinis esse rosas,

De Simeone Stylita.

Barbara Pyramidum sileat miracula Memphis.
Supra Pyramides quando Stylita stetit.

Virginitas oculos continens.

Lilia nix, cygni quam vis candore triumphent:
Plus ego candorem virginitatis amo.
Disgregat illorum candor, sed congregat hujus:
Distrahit ille oculos, colligit ille meos.

Quid sit vita?

Vita quid est hominis? folium, flos, fabula, foenum.
Umbra, sagitta, vitrum, scena, pruina, cinis.
Fumus, arundo, vapor, filum, rota, pluma, vorago.
Nix, pila, testa, trocus, bulla, favilla, nihil.

Nescio vos, dicet Christus ad Hoedos.

Quid mirum est hoedos non nescia Judice Christo?
Solas agnosci, qui fuit Aguus oves.

page 142, image: s142

In Poetam impudenter argutum.

Quo mage salsa caro est, foetet minus; at tuatanto
Plus foetent, quo sunt carmina salsa magis.

P. Mastrilio capite plexo, terra apud Japones tremuit.

Exceisa haud mirum est Fidei labente columna,
Pondere sub tanto contremuisse solum.

In Mundum perditum.

Vis tibi munde sacrem primae decus omne juventae:
Disferri in senium vispietatis opus:
Naufragium ergo prius suades, quam quaerere portum:
Nemo solet portum quaerere naufragio.

S. Daria a Leone in lupanari defenditur.

Quam bene mulieris hic loco Leo custos
Ruit in lupanar! feminam potest solus
Leo rex ferarum tegere tot lupas inter.

§ 7. Exercitatio in fonte allusionum

ULtimo denique fonte hauriemus, qui latissimus et maxime est varius, ut propemodum tot fontes novi, quot venae subnasci videantur. In prima igitur vena inquirendum: an sententia delectet? ut fingamus promissionem connubii, a sponsa Bembum obtinuisse, imagine ad illam submissa, verum illa deinde Bembo venienti ostium praecludat, didcatque so Bembum jam domi possidere, cui fidem dederat. Videlicet imaginem: alium se nunquam nec amasse, nec voluisse.

Sponsa fidem dederat viso sub imagine Bembo:
Stare tamen Bembus cogitur ante fores.
Hunc ego non novi, dixit, procul ipse Choroebus:
Sponsa ego sum Bembi, sponsus imago mihi est.

Ad venam secundam anagrammatica, et inflexa nonnihil verba spectant. Bembus vero cum nomen difficile pro anagrammate habeat, dici poterit, a nullo illum mutari, nisi solo

page 143, image: s143

pictore potuisse. Licebit igitur ad pictoris ingenium manumque alludere, qui magis fingere quam pingere visus sit:

Purpuream Chlamydem, Bembi picturus, ab ostre
Nil habuis vestis, sanguinolenta fuit.
Turpia formose, formosaque turpiter ornas:
Pingere non puto te, fingere crediderim.

Ad tertiam venam de antiquitatibus fabulisque ubi veneris, quanta hic copia! Dic Thersiten eundem, et Paridem esse. Dic piotorem Podalirio feliciorem, qui tam deformem curaverit morbum: aut prae Circe artificem, qui hujus tam apte formam muta verit. Vel ita etiam lude.

Quem nollent Hecatae, pictoris gratia fecit,
Inter Penelopes ut queat esse procos.
Philyrides herbis valeat, Podalirius arte:
Qui formam informidat, mihi major eris.

Vel.

Decrepitus Bembus tabula juvenescit in ipsa;
Nil Media opus est, pictor id arte potest.

In qua vena facile intelliges, quadam simul oppositione esse opus: neque enim quaecumque antiquitatis tractandae ratio, inexspectata aliqua elegantia lectorem auditor???mve detinet. In vena ultima, quae ad Paroemias alludit, saepe etiam non parva venustas. modo ejusdem oppositionis ratio non prorsus negligatur. Quid enim si de Bembe dicas?

Tam subito Cygnus, qui modo corvus erat?

Quid si dubites, ater an albus homo? ut qui sibi tam diversus? quid si illam sententiam erroris arguas, quae similem simili gaudere asserit? cum Bembus dissimilis sibi maxime placeat. Nos his, aliisque exemplis aliorum exercitio relictis, illo concludamus.

Quod fronte pulchra quod colore mendaci
Placere pictor noveris:
Hoc arte praestas, veritate non praestas:
Nam veritas odium parit.

§. 8. Exempla aliorum Poetarum.

In Fonte Allusionum. Pomum Adami.


page 144, image: s144

Grande malum fuit id, quo totus porditus orbis:
Parvum etsi molum forte comedit Adam.

Christus natus Emmanuel.

Verbum Amo per fecte cupias si discere, nostro
Discere verbum hoc ex Emmanuele potes.

Claudus Imp. esu fungorum mortuus.

Debuit ex fungis defungi Claudius, omni
Qui fuit in vita, non nisi fungus iners.

Distichon 17. elisionum amantis JESUM.

Tu ille ipse es, quem ego amo intimo amore, iterum et me adama, oro:
Ad te ego anhelo, inde haec nunc sunt metra hiulca adeo.

Aenigma arithmeticum.

Ter tria sunt septem, bis sex iantummodo sex sunt.
Sunt rer quinque decem, sunt semel octo novem [note: numerantur literae. ]

De fortuna indeclinabili ad Ottonem.

Actum est, fortunam non deelinabimus unam:
Caus mille in ea sint licet, Otto, Dea.

Discipulis in via Emaus supervenit christus. Luc. 24.

Dum fabulantur invicem; en tibi, non Lupus.
Sed agnus est in fabula.

Alexander dormiens Homerum supponit capiti.

Supposito sibi Rex Macedo indormivit Homero,
Quis Regem hunc libris incubuisse neget?

Saulus ex equo dejicitur.

Merito prius deponitur.
Doctor futurus Gentium.

De resolutione animi.

Sorte erit in quavis re solut tibi musica suavis,
Obsecro fac notas, has tibi amice Notas.

Adhortatio peccatoris ad poenitentiam.

Laetatus sum, cantasti satis impie, tandem
Cantare incipias et miserere semel.

Venus et Lucifer juncta.

Scis quid amet, quisquis Venerem veneratur, amatque?
Unum est Astronomis Lucifer atque Venus.

Vespillo sepultus.

Qui toties aliis foveam Vespillo paravit.
Incidit, orecte! jam semel ipse ineam.

page 145, image: s145

S. Barbaram frustra Dioscorus ferit.

Proficit a flagris mea nata, Dioscorus inquit,
Et plus evincit Barbara, quam Ferio. [note: alludit ad Figuras Syllog. Logicas. ]

Judas abiit in lecum suum. Act. 1.

Qui vixit instar sordidae Judas suis.
Recte abiit in locum suum.

Christus a Judaeis in faciem caeditur.

In faciem palmis Christum gens improba caedit:
Hanc quis palmarem nequitiam esse neget?

Flagellis caeditur.

Erubuit flagrum Domini cum terga cecidit:
Ad scelus hoc lictor non tamen erubuit.

Aliud.

Es Patris Verbum, pateris sed verbera Christe,
Verbum passivum jam scio quod sit amor.

Aliud.

Pilate, falsis testibus posthac fidem
Adhibeto nullam. Cum flagellasti Deum,
Tunc ipsa nuda veritas apparuit.

Joan. 18. Quid est veritas? Anag. Vir est qui adest.

Pilate cessa quaerere: quid est veritas?
Vis scire quid sit veritas? vir est qui adest.

Joa. 1. Verbum caro factum est. Anag. O beatum creas fructum.

O fructum, hone Christe, creas fructumque beatum,
In mundum fructus cum benedicte venis!

Ubique crus.

Pix, pax, fex, fax, lex, lux, nex, nix, nox quoque styx, strix,
Et Rex, et grex, et Crux habet ipsa Crucem. {alluditur ad litteram x,}

In Laelium avarum.

Non valeo, Laeli, dare, dicis. Cur? quia non vic:
Esto volens dare quod postulo, erisque valens.

Tentatio.

Afficit inprimis quaevis tentatio mentem;
Effcit assensum postea, ni caveas,
Inficit inde scelus conceptum pectore: tandem
Officit aeterno dum cremat igne reum.

In Flaccum ebrium.

Nunc se Flaccus inebriat

page 146, image: s146

Vino, nunc cerevisia:
Hinc nunquam est similis sibi,
Sed semper similis sui [note: Ludit in sui pronomine et nomine. ]

In mensales sermones Lutheri.

Mensales Martine sales, Luthere lutose,
Doctor Porcensis, [note: Lovanii celebres, ] cum loquereris eras

In Bombilium barba rasum.

De mento tota est tibi Bombile barba resecta.
Quis dem entatum te neget esse modo?

In Bartholomaeum Juris-Peritum statuta brevem.

Bartholus es potius, quam Bartholomaeus, amice,
Nambrevis et simul in Jure peritus homo es.

In mendicum maledicum.

Impia quod nuper maledicta effunderet ore,
Pro stipe mendicus stipite dignus erat.

Rara est concordia formae atque pudicitiae,

Quam rarus tam carus erit mihi crede venustus
Is juvenis, qui non a Venere ustus erit.

De Oveno impuro scriptore.

O Venus, o si te non dilexisset Ovenus,
Dilectus vates quam foret ille mihi!

Vinum aqua mixtum non turbat.

Lymphatum vinum facit, inquis, lympha: quid inde:
Desipiat vinum, dummodo tu sapias

Epitaphium ebriosi in dolio sepulti.

Hic jacet intra urnam, extra urnam qui saepe jacebat.
Tunc temulentus homo, nunc tumulatus homo.
Quam vivens toties vino u acuare solebat,
Implet tandem urnam mortuus ipse suam.

Aenigma de pediculo.

A pede quae parvo deduxit bestia nomen,
Non carmen, carnem sed tamen ingreditur.

D. Anna parit senex D. Virginem.

Quo nata est Virgo, fuit etsi fertilis annus:
Fertilis at longe plus anus Anna fuit.

Ad Celerinum de gratitudine.

Quis dedit ingratis, dedit is sua munera gratis:
Qui gratis, gratis nil, Celerine dedit.

page 147, image: s147

De choreis.

Quorum cortotum est in saltibus, atque choreis.
Nonne etiam totum est in pedibus cor eis?

De feminis litigantibus.

Poldria cum Greina somper nova jurgia miscet.
Pax apud has non est feminei generis.

In parentem S. Barbarae.

Barbarico natae genitor vitam eripit ense:
Barbara nen nata est, Barbarus est genitor.

Vicissitudo rerum.

Post tempus sudum tempus succedet et udum:
Post fletum, laetum denuo tempus erit.

Bellum.

Conseritur cum pugna frequens caput ense secatur:
Martio enim in campo, cum seritur, metitur.

Miseriae.

Hoc optimum est in vitae malis,
Aut brevi asunt, aut levia sunt.

Barba.

Barba ornamentum bene dicitur esse virile:
Ornat enim mentum barba cuique viro.

David.

Regius egregius David Psalmista vocandus:
E grege nam sumptus regia sceptra tulit.

Ad S. Antonium.

Sub porci specie Antoni te terruit orcus:
Vix aliquiavid distans porcus et orcus habent.

In Ubaldum Lurconem.

Quidnam es Lucratus, quando es Lucratus, Ubalde?
Nil de divitiis, plurima de vitiis.

Religiosus.

Per triplex votum Christo me consecro totum.
Non possum esse Dei, si quid habebo mei.

Studium scholasticum.

Est studium stadium, frustra hic se nemo fatigar.
Ad celsos apices, proxima scala schola est.

De S. Catharina.

Aeternam et ternam, retulit Catharina coronam:
Martyr enim et Virgo, denique docta fuit.

page 148, image: s148

De asello Nestoris.

Dilectum strigili Nestor dum radit Asellum:
Asolito post quam forte labore redit.
Dentibus ostensis pigra bestia ridet, avenam
Mox rodit, pleno ventre deinde rudit.

Clavis duplex Pontif. et duplex aquila Caesaris.

Pontificis duplex Romani tessera Clavis:
Duplex Romani tessera regis Avis.

Pilatus Christum flagellatum sistit.

Correptum paulo ante flagris, producis Lesum,
Praetor: communis sic tibi Christus erat. [note: ad quantitatem syllabarum alludit. ]

Ad. B. Virginem Deo gravidam.

Maria Virga et Virgo recte diceris:
Quia Alpha et Omega in te habes.

In Nolanum petacem.

Nolane, quavis postulas aliquid die;
Rogationum quaelibet apud te est dies.

In fidicinem mendacem.

Dum promissa negas, dum veris falsa vemisces,
Tot tibi cum fidibus, Faustule, nulla fides.

Ad Zollum obesum.

Venter aqualiculus frustra tibi, Zolle, vocatur,
A vino hunc debes dicere, non ab aqua.

De Medicis,

Et bene sit quamvis Medico spes omnis in herba,
Eliquat innumeras inde Galenus opes.

Ad Gabianum Juristam.

Mentiris dicens pacem te poscimus omnes,
Cum su lis hominum dos, Gabiane, tua.

Prisci uxor parca.

Errant in numero Parcarum, Prisce, poetae,
Accessit conjux nam tua quarta tribus.

Brutio ignavus.

Litera divitias; quis crederet? abftulit una.
Dum declinat opus Brutio perdit opes.

In maledicum cantorem Aldum.

Voce canis mordesque simul, sic duplice sensu,
Verbum unum de te dicitur Alde, canis.

page 149, image: s149

In Bravum divitem.

Multa tibi densas constipant horrea fruges:
Quis te frugi hominem, Brave, negare potest?

In laudatorem parcum.

Non volo te totum, qui nobis diceris, ac es:
Saepe es laudator. sis aliquando dator.

In Praedicantem sartorem.

Quod toties rem tangat acu, non miror, Anemo
Sartor erat: quidni rem bene tangat acu?

Zacharias Joannis pater mutus.

Pende catenatae laxata repagula linguae:
Vocis [note: Joannis enim vox clamantis. ] enim mutum non decet esse patrem.

De Placentinis, et Veronensibus.

Urbe Placentina nihil est pepulosius, Aule,
At Verona prope est civibus orba suis.
Quisque placere cupit, verum vult dicere nemo:
Inde Placentinos quaelibet ora fovet.

Anax in voce Jesus ultimam corripit,

Corripuit Iesum distorti carmine metri,
Stigmate non uno corripiendus Anax.
Corripiam ergo illum, quod dixerat ante Pilatus,
Hoc iterum impuro carmine, fecit Anax.

De gallo cantore absurdo.

Ad galli cantum plorabat Apostolus olim:
Dum noster cantat, quin faciamus idem!

Brutus Caesarem confodit.

A Bruto Caesar dum caederis, esse momento
Nomen ei Bruti, Caesaris esse tibi.

In jactabundum, sed indignum nobilem.

Te pates a Fabiis simul et Pisonibus ortum:
Nam tua mensa sapit pisa, capitque fabas. [note: quarum flos deliros facit. ]

Mors quare cum falce pingatur?

Scis cur mors valido non utitur ense, nec hasta?
Omnis cum foenum sit caro, falce opus est.

In garrulum.

Non opus est cordi faciat natura fenestram:
Hanc supplet linguae plurima rima tuae:

page 150, image: s150

Ad aliud: in vino veritas.

Si latet in pateo verum, ut Democritus inquit,
Cur bibuli in vino quaeritis? est in aqua.

In senem querulum de senii incommodis.

Saepe senex querulo Superos elamore latessis,
Quod tibi dat tardos pigra senecta pedes.
Poena senectutis non est, sunt munera: scit te
Ad mortem celeri currere nosse pede.

In horologia Thrasii gemina.

Pulvis et umbra tuae metitur tempora vitae.
Quid sumus ergo Thraesi? pulvis et umbra sumus.

In Brasilos pane destitutos.

Non edit in sudore suum Brasilia panem.
Vis causam forsan discere? pane caret.

In Caecilianum Atheum suspensum.

Catholicus Romae, Bizanti Turcus haberis:
Idque vocas uti Caeciliane foro.
Cum scurris levis es, Monachus cum Relligiosis:
Idque vocas uti Caeciliane foro.
In medio nunc inde foro tibi furca paratur,
Ut possis uti nocte dieque foro.

In hypocausta Germanorum.

Quod schola, quod Latiae nunquam docuere palaestrae,
Id Germanorum sola hypocausta docent.
Quodque est Ausoniis indeclinabile terris,
Illic declinat gens Alemanna gelu.

In Obeliscum Sixti V. In foro Vaticano ad Apostolorum limina erectum anno 1586. #Guiliel. Blanci. I.

Ecquid non poterit Sixtus post ista movere,
Si proprio potuit saxa movere loco?

II.

Pro merito attolli tibi Pyramis altera debet,
Pyramidem immotam, Sixte, quod arte moves.

III.

Pyramidem Soli quam prisca dicaverat aetas,
Authori Solis quam bene, Sixte, dicas!

page 151, image: s151

IV.

Sisyphus ut sensit operosa mole moveri
Pyramidem et sisti splendidiore loco:
Me felicem, inquit, volvendi ut ponderis ars est.
Ars ita sistendi si foret ulla mihi!

V.

Quid mirum est tantae transferri pondera molis,
Cum transfers omnes indubitata fides?

VI.

Pyramides Phoebo, sunt et sacra carmina Phoebo:
Conveniunt igitur carmina Pyramidi.
Marmora tempus edit, solitum quod parcere musis.
Carminibus fient haec diuturna meis.

VII. Alius in eundem.

Non alibi melius potuisset petra locari,
Quam Petri ante aedes, quas pie Sixte, colis.

VIII.

Et dubitem infrenes posituros colla Britannos,
Quando et saxa tuum jam subiere jugum?

Versus aliqui, nonnunquam Authori per somnum sic fere oblati, in Scriptorem Epigrammatum parum acutum. I.

Cum describis apes, flores et acumina jactas,
Et rapis in faciles verba ligata modos.
Dequerosa scribens, epigrammata florida pangis:
Cumque adhibes spinas, pangis acuta satis.

II.

Dum nuper alveare lustraret Maro,
Et conderet epigrammata.
Ictus repente clamat, o mordax genus!
Et apes aculeum ferunt?
Ig nosce vates: carmini hoc deerat tuo,
Quod apis acumen attulit.

Hic unum mi lector somniantis Poema accipe, quod quondam cum pluribus in eundem sensum eioblatum est; sed hujus tantum meminisse vigil potuit. Tu qui plura vigilantis somnia non es aversatus, hoc etiam dormientis admitte.


page 152, image: s152

CAPUT VIII. De tota integri Epigrammatis constructione.

DE argutandi ratione hactenus. Reliquum videtur, ut de tota Epigrammatis constructione disseram, ne imperfecto adhuc opere manus a tabula subtraham. Verum nihil aliud requero, nisi ut Poeta quispiam sit, qui invita non prorsus Minerva, versus Elegiacos praesertim ac Phaleucios, cudat. Id noverit, jam vix aliud observatione hic sese dignum offeret. quam ut alteram Epigrammatis partem, ex aliqua argumenti sederhetorice diducat. Est enim, ut supra memini, Epigramma enthymematis instar, quod duabus fere propositionibus ac vuluti partibus absolvitur. Valet hic imprimis descriptio verum a partium enumeratione, ut suis distincta lineamentis, velut in tabella pictoris manu adumbrata, in oculos animumque incurrat. Quae sola est ratio, cur nonnunquam Epigrammata longius sine vitio excurrant; cum suapte natura brevia esse desiderent, in his Martialem non raro versari intelliges, ubi praesertim Phalaecos ipsius evolveris. quanquam dum vitia insectatur, grandior, jambisque vicinior incedat, Satyricus juxta et Epigrammaticus. Exempla ex illo recensere longum sit, et obvia cuique sunt Martialem non ignoranti.

Visum porro fuit, nostra quaedam Epigrammata, ejusaem, quam supra tractavi, materiae relinquere: tum ne prorsus hanc doctrinae partem ab ejusdem argumenti exemplis nudam relinquerem; tum ut quasdam carminis Phaleucii, alibi non tractandi affectiones proprias exponerem.

Servit imprimis ad ceneriores animi impetus exprimendos, ac Lyrici propemodum, praesertim Sapphici legibus regitur (de quo suus erit dicendi locus) crebriore tamen verborum reciprocatione, atque inflexione delectatur, frequenti etiam rerum sententiarumque oppositione ludit, tum denique amoris indignationisve aculeum legenti optat infigere. Ordiar, ac per exempla jam dictis fidem addam.

De Christo nato. I.

Propositio 1. Christus insons luit pro sontibus, Propositio 2. et quasi illatio est. Ergo sontibus jam nil est timendum.

Breviter ac simpliciter propositionem primam licebit exponere, ac denique jam dicta concludere: hoc modo.


page 153, image: s153

Dum te parvule, delicate, mollis,
Insons flagitiique frandiumque,
Inter frigora, pervjasque rupes
Ventorum furiis, piare noxas
Spcotamus, gravium rei malorum;
Leges credimus, ordinemque rerum
Eversum ruere. Innocens scelesti
Poenas eluit, omniumque Judex
Damnatus capitum caput tenetur.
Insons plectitur, exsilite sontes.
Si virtus luat, innocensque tantum;
Jam nil sontibus est dein timendum.

II.

Propositio 1. Judex ipse reorum Christus vinculis in cunis jacet alligatus. Propositio illativa 2. Ergo rei captique libertatem exspectare porerunt.

Miretur hic Epigrammaticus, decucatque, quod in prima est propositione, tantum Dominum cunis vinculisque detineri, ubi oppositionibus non ingratis ludere poterit.

O cunabula parva, quae reclinem
Angusto nimis ambitu puellum.
Tantillas agitatis inter ulmos,
Et foeno tenui fovetis, inter
Brumae frigora, et improbos Decembres:
O cunabula magna, quae reclinem
Augusto nimis ambitu tonantem
Immensas agitatis inter ulmos:
Illum, quem miner orbis universo
Terratum spatio, aetherisque tractu
Nunquam est claudere, nec videre visus;
Majorem omnibus, omnibus minorem
Nunc cunabula parva, magna, claudunt:
Stringit fascia, fasciaeque nodi
Stringunt brachia fulminare docta.
Obscuro Puer illigatur antro,
Capitvasque manus, pedesque torpet,
Cunctorum timor, et tremor virorum.
Gaude nunc scelerum artifex malorum,
Quisquis vindicibus pianda flammis

page 154, image: s154

Inter vincula criminum gemebas.
Capto judice, vinculisque clauso.
Libertas tibi fulget ex propinquo.

III.

Propositio 1. Dei manus, post cetera condita, sed etiam hominem fecit. Propositio illativa 2. Ergo tunc primum omnium rerum potens est visus conditor, postquam ipse visus est Puer impotens.

In hoc vel primam propositionem explicatius proponat, ut:

En quae dextera praepetes polorum
Immoto stabilivit axe cursus;
Quae luci tenebras, diemque nocti
Alterna statione furrogavit.
Quae Phoebi satiavit ora flammis,
Stellarumque comas refinxit auro,
Quae libramine pensili rotundum
Suspendit liquidis solum sub undis,
Quae caelum volucri, salumque pisci,
Et terras animantibus locavit;
Haec tandem manus obligavit ipsum
Nostris artubus arbitrum polorum;
Quam tunc vidimus omnium potentem,
Postquam vidimus omnium impotentem!

Vel etiam alternam praepositionem, per oppositorum frequentationem; ut

IV.

O res mira, puer, Deusque tantus!
Imbellis puer iste; bellus iste:
Immensus puer iste? parvus iste:
Elinguis puer; et puer disertus:
Et summus puer: infimusque rerum,
O res mita, puer, Deusque tantus!
An pugnanria jam nihil repugnant?
En qui cuncta creat, Deus creatur.
Fecisset minus author ipse rerum,
Ni se Conditor ipse condidisset.

In quo Epigrammate observabis non semper cum teneri ordinem, ut prima propositio locum primum obtineat, tanquam in entbymemate; sed nonnunquam, uti hic factum concludere.


page 155, image: s155

Multo vero minus sese semper habet propositio altera, tanquam illativa alicujus veritatis ex superiore in secunde praefertim alienatorum, et tertio comparatorum fonte, at patebit ex Epigrammate sequenti.

V.

Propositio 1. Fortis Dei manus in cunis ligata torpet: Propositio altera. Verum fortior haec ligata apparet in cunis, quam cum soluta io caelis jacit fulmina. Ubi altera propositio non tantum infert, sed quodammodo etiam corrigit priorem; prior tamen rectius explicari versibus poterit. Ut:

En imbellibus artubus trementem;
Et suspitia, mollibusque dulces
Volventem lacrimas genis Tonantem:
En hinc fulmina blanda, fulminumque
Optandas venientium procellas,
Qui terris metuendus, inferisque,
Atlantes simul, Herculesque magnis
Stravit viribus, horret imbecilli
Totum corpore, frigidum que brumae
Vix jam sustinet algidus furorem.
En vox illa tremit, tremcuda cunctis,
Formidanda manus, ligata torpet.
Quis credat? Deus ipse fortiori
Nunquam fulmina brachio vibravit,
Quam portat modo fascias lacerto.

VI.

Nonnunquam gemina, aut ambigua esse altera propositionum poterit. Ut prima sit propositio; Femina Deum portat, qui caelum portat universum. Propositio altera. Aut igitur orbis leve pondus est, aut omni Gigante haec femina est fortior. Explicemus carmine, et videbis adhuc propositionem primam opportunius exponi.

O qui virgineis tener papillis
Haeres pusio, molliusque pluma
Pondus brachia deprimis paterna;
Portaris simul, atque parve portas.
Materna facilis jaces in unla;
Sed qui sidera, siederumque binos
Axes provchis axiumque moles;
Et quidquid vagus orbis, orbe claudit,

page 156, image: s156

Quidquid caeruleis lavatur undis,
Aura Juppiter, igneusque flamma
Claudit Mulciber, unus irretorto
Tantum suscipit hoc onus lacerto.
O Diis pusio praefernede cunctis!
Quid dicam? gremio reclinis isto.
Istis Virginis implicetur ulnis,
Et tantus Puer, Herculesque tantus?
Aut orbis levis est, inersque pondus.
Aut haec Femina fortior Gigante est,
Portantem omnia quae tulit Tonantem.

VII.

Neque semper simplici propositionis explicationi inhaerendum, verum etiam propositionis contrarium recte diducetur aut illustri aliqua Rhetorum figura exornabitur. Ut enim hanc exponas: Casti Christum osculentur, amove leonoes. et impuros ab angelorum et Virginum Christum exosculantium consortio. Ut deinde illam explices: Christi florum Principi Zephyrus aspirare merito debet, qui flores pratorum caducos educat per Apostrophen Aeolum ventosque severiores compella; utriusque exemplum subjungo.

Lenones procul hinc, Cupidinumque
Excedant nimis improbae cohortes:
Divorum chorus anteambulonum
Lapsum caelitus ambiunt amorem,
Stipant undique, et undique obsequentes
Applaudunt famulantium catervae:
I, faustae sociere mens coronae:
Virtus integra, candidumque pectus,
Et castum pudor osculere Natum:
Nam tales amor iste vult amores,
Digno sola potest Deum labello
Natum virgine basiare Virgo.

VIII.

O Dulcis Puer, et Puer tenelle,
O cor, deliciaeque, lux, ocelle,
Humanae decus, et caput coronae,
Quis te pusio mollicelle, blande,
Quis brumalibus illocavit antris,
Inter frigida saxa, rupiumque

page 157, image: s157

Abscessus; ubi Caurus, Aeolique
Primos concipiunt cohors furores?
Fratres Aeolidum, caputque fratrum,
Huic mansuescite turba pusioni.
Offensis, rogo, temperate flabris
Et vernas, animasque delicatas
Aspitare meo, precor, tenello.
Nam si ludere, si lubet jocari:
Non praegnantia follicentur ora,
Aut plenis agitetur aura buccis;
Sed pressis mihi basiare labris
Mundi delicias, decusque nostrum.
Laevae basia, dexteraeque rursum
Centum figite, et inde, et inde, malae,
Centum figite, et inde, et inde ocellis.
Sic Jesse mihi basiate florem.
Tali figite basium labello,
Quali dulciter irrigante rore,
Vernis figitis osculum rosetis.
Quidquid mollibus aura gratiarum
Aspirat bene floribus per agros,
Totum Jessigenae favete flori:
Passim gratuitae Favoniorum
Applaudant animae, obsequensque blande
Succedat Zephyrus Notis favore.
Hic flos lilia, nobilemque dulci
Vincit sanguine purpuram rosarum.
Huic cedunt Hyacinthus, huic Acanthus
Narcissusque suas comas supinant.
Hunc tu floribus antepone florem,
Seu Paestum tibi, sive mollis Hybla,
Ventorum reritur Pater quadriga.
Nam quod vulgus habet, metetque florum.
De vernis Zephyrisque, gratiisque,
Rex florum sibi postulat tributum.

Denique insignem gratiam habent, majorique copia sponte affluunt Epigrammata, quae oppositorum inter se comparationem instituunt: adeoque geminam velut propositionem explicant; cum et repetitionibus opportuna fiant, et oppositionibus necessario affluant. Exemplum addimus.


page 158, image: s158

IX.

Molli turpiter incubare lecto,
Turpi molliter interire luxu,
Et parto cumulare foenus auro,
Et vanis decus elevare ceris,
Non est vita vocanda, vita non est:
Exemplo DEUS obstat, illa non est.
Aut mundus male fallitur dolosus,
Aut mundi male falsus author ipse est.
Quidquid deliciis amoenitatum,
Et mensis Sybariticis, opumque.
Ac famae titulis beatituatum,
Inclusit Deus omnibus fruendum,
Nascens ipse sibi Deus negavit.
Quidquid pauperies habet malorum.
Ac infamia quidquid indecorum.
Quidquid dura tremit, pavetque vita,
Nascenti Gbi Numen irrogavit.
Aut mundus male fallitur dolosus,
Aut mundi male falsus author ipse est.
Tam contraria vota, dissonasque
Nemo conciliet preces duorum,
Quod (ludibria pertinax amare)
Ceu durum sibi deprecatur orbis,
Et vix hostibus imprecetur hostis,
Ambabus Deus author ambit ulnis.
Quod molimine mundus, ambituque
Foedo pensat, et improbo tuetur
Impostor studio, suo improbavit
Exemplo Deus, ac honoris umbras,
Rerum quisquilias, opumque larvas,
Averso voluti notare vultu.
Non est, falleris, illa vita, non est.
Quam mundus male vivit, illa non est.
Quam Christus tibi suadet, illa vita est,
Si praestare sidem velis utrique,
Tanta te facies fide infidelem.

Quia Judam hactenus Christo, velut umbram luci opposximus, hic eundem illi honorem paucis facimus: quanquam ex iisdem praeceptionis, quam dedimus, legibus, quatuor haec

page 159, image: s159

Epigrammata constructa sint; duo postrema illud tantum singulare habeans, quod anagrammatico simul lusu delectentur.

De Juda proditore. I.

QUod dextram venerere, quodque Iuda,
Et blandis titulis, et ore dulci,
Oblata quoque basiatione,
Christo dixeris ultimam salutem,
Rem dignam facis. Attamen Magistri
Nullam, tanta fides, fidem meretur.

II.

Injectis latus illigare vinclis
Christum viderat improbus clientum,
Dum mensa pariter receptus una
Unus pluribus immolatur Agnus.
Cernit vincula, vinculisque strictum
Optar saepius implicare Christum.
Judaeos igitut, popasque crudos
Vesano monet incitatus oestro:
Christum stringite, duplicate vincla,
Centum funibus, inde, et inde, tortis,
Centum nexibus illigate Christum.
Ex tot funibus hinc et inde jactis
Unus plexuit improbum ministrum,
Qui cervicibus haesit implicatus.
O factum bene versibusque dignum.
Funis funibus aequiore nunquam,
Pro mercede suo datus ministro est.

III. Judas, anagramma, audis.

AUdis isacidas male efferatus,
Et coecum tabieque, lividoque
Turgentem invidiae gregem veneno:
Audis nobilis exedrae tiaras.
Et vulgus famulantium poparum,
Quos per funera volvit innocentum
Diro barbaries cruenta ferre?
Non Audis, revocantis ore blando,
Et passis simul ambientis ulnis
Chtisti verba suaviora melle?

page 160, image: s160

Non Audis? ribi saniora Christus
Pacis consulit, et salutis arma.
Et coeptum scelus urget execrari!
O praepostere; vilis, impudensque
Juda, fex hominum levis malorum,
Qui praeceps minus audienda captas,
Et surda fugis obstinatus aure,
Quod utralibet esset audiendum!
Seu sic audieris tibi cavenda,
Seu non audieris tibi audienda,
Semper surdus es, audiensque nunquam.

IV. Judas, anagramma, vadis.

Quo vadis scelerate? quo sacrati
Labes nominis, ultimumque gentis
Immani raperis probrum furore?
Quo vadis? Jaqueone, stulte, praeceps
Damnabis caput, alitumque praeda
Et nigri spolium occides Avernt?
Infaustos revoca nefande gressus,
Vix toto miser expiandus Orco:
Te circumspice, pallidamque mortem.
Quo sic perdite vadis, hinc reducto
Evades, mihi fide, calle nunquam.
Ad Manes via prona, nulla retro est.


page 161, image: s161

PARS SECUNDA ARGUTARUM INSCRIPTIONUM.

CAPUT I. De usu et varietate argutae dictionis in oratione soluta.

POst tractatam in carmine argutandi subtilitatem, exploratasque acutae dictionis venas; relictus ad operam absolutam is nobis labor videbatur, quo iisdem praeceptis non minus Oratorem, quam Poetam formaremus, quae cum non admodum difficilis negotii res esset in prioribus versato: hoc etiam quantulumcumque studii benevolo Lectori decrevimus impendere.

§. 1. Usus argutae orationis potissimum duplex, quotidiano sermone, et inscriptionibus.

DUplex potissimum usus argutae facetaeque orationis sese nobis offert in humana consuetudine, et sermone quotidiano versatur alter, qui familiaris appellari poterit: alter in vario scribendi genere, ac praesertim illo, quod inscriptionum dicitur, locum occupat. Ille condimentum quoddam est societatis, et familiaris vitae inter homines institutae, ac singulari cum voluptate auribus animisque auscultantium illabatur; magni plerumque ingenii exporrectaeque mentis argumentum; quo imprimis delectatus Cicero est, ut exemplis non infrequentibus constat, vel illo facetae dictionis studio colligas, quo Oratorem suum illustrare conatus est.

Altera inscriptionum ratio, tam Antiquis, quam Recentioribus usitata, ad victoriarum monumenta, mortuorum tumulos, arcus triumphales, colossos, statuas et cetera id genus opera, posteritati cum aliqua venustate commendanda adhibetur, quod ea facilius legentium memoriae insideant, quae ingeniosa quadam festivaque arguita exornantur.


page 162, image: s162

Cum vero utraque subtilitas, tam in sermone, quam scribitione usitata, velrerum sit gravium, vel ludicrarum (ve priori etiam operis parte advertimus) illud inprimis orationis genus, quod cum argutia grave sententiosumque est, ab illo quod facetum lepidumque, velut tragicum a comico, discernendum est; non quod arte aut forma dicendi, sed quod materia et personarum, in quas cadat, diversitate separetur. Nam alia ex re viri graves Principesque argurte ludunt; alia vulgaris plebecula, nisi forte ex locorum temporumque ratione, et illis comica, et his tragica quundoque subtilitas permittatur. Ceterum ea circumspectione ludendum, ne aut laedas, ut calumniator; aut nugeris, ut scurra: utriusque enim vitii magna cum hujus or ationis virtate affinitas est: nec aliter sibi nonnulli argutari posse videntur, nisi aut verecundiae plagam inflig ant, aut formae alienae labem affricent: apes quae mella legere non possunt nisi figant sui livoris aculcum. Nos ut ordine non tam novis praeceptionibus quam exemplis Lectorem erudiamus, illam primo, quae inscriptionum est, prosequemur.

§. 2. De usu, et varietate, natura Epigrapharum, sive Inscriptionum.

JAm ab illo argutae dictionis genere, quod Poesin ornat, ad aliud diversum; in consignandis potissimum monumentis, atque posterorum memoriam insigni aliqua inscriptione traducendis, positum accedimus. Quae licet partim carmine a virtutibus, partim solutis versibus, quamvis non omni versuum numero repudiato, praestita fuerint: tamen cum imprimis hic solutae orationis argutia dominetur, Inscriptionum tractatione diversa comprehendimus. In quibus perpaucos quidem veterum saeculorum reperio, qui argutae orationis elegantiam decoremque assequantur. Recens tamen aetas priscae incorruptaeque latinitatis magna aemultatrix; eorum etiam, quae veluti inter uniones gemmae eminent, auctrix egregia in hoc scribendi genere magna rar aque venustate optima ingenia exercuit. Ut proinde haec nobis exercitatio oscitanter praetereunda non fuerit.

Primo igitur loco, Veterum nonnullas inscriptiones delibabimus, sive ligata, sive oratione saluta exaratas: deinde praeceptionibus pauculis strictam praemissis, unum, alterumque scriptionis argumentum suis fontibus ductum irrig abimus: aliorum quoque Scriptorum exemplis, ad hoc dicendi genus illustrandum non praeteritis.


page 163, image: s163

§. 1. Variorum operum inscriptiones antiquae.

I. Brixiae in Palatio haec inscriptio versibus legitur.

Hic locus odit, amat, punit, conservat, honorat,
Nequitiam, pacem, crimina, jura, probos.

II. Arci Senesi haec soluta oratione data epigraphe.

Cosmus Medices,
Dux Florentiae et Senarum,
Arcem, et una Senensium quietem, et securitatem
fundavit. An. M. D. LXI.

III. Arcus triumphalis Constantini Imperatoris hac Inscriptione donatus est.

Imp. Caes. FL. Constantino Max. S. Aug.
S. P. Q. R.
Quod instinctu divinitatis, mentis magnitudinecum exercitu suo,
Tam de Tyranno, quam de omni ejus factione,
Uno tempote, justis Remp. ultus ast armis,
Arcum triumpho insignem dedicavit,
Liberatori urbis, Fundatori quietis.

IV. Fonti Romae in via Flaminea inscriptum.

Si humano ingenio
Perpetuo parari viatoribus vina potuissent,
Non amoenum, quem cernis, fontem,
C. Lepidius
Magna impensa adduxisset.
Pota felix.

V. Ponti Sequanae imposito Parisiiis.

Jucundus geminos posuit tibi Sequana Pontes;
Hunc tu jure potes dicere Pontificem.

VI. Antverpiae suburbane loco,

Modestae voluptati, non vanitati;
Quieti, non torpori.

page 164, image: s164

VII. Puteo Romano juxta Capitolium.

Nos vas condidimus, pluvia tu Juppiter imple;
Praesidibusque tuae rupis adesse velis.

Ita alicubi ad secessum legitur acute translatum illud Horatii,

Aequa lege necessitas
Sortitur insignes et imos.

Octaviano item Augusto, postquam in Sicilia victus esset. Ad infamem Romae statuam affixum est.

Postquam bis classe victus naves perdidit.
Aliquando ut vincat, ludit assidue alea.

§. 3. Inscriptiones in mortuorum sepulchris maxime usitatae.

VArio hoc inscriptionum genere praeterito, nos Epitaphiorum laudi aut vituperio servientium tanquam maxime insignium hac in arte prolixius juvat meminisse, cetera enim ad easdem leges pro rerum discrimine licebit aptare. Est tamen et inter Epit aphia diversitas. Nam praeter quam quod virtutes aut vitia defuncti pro merito explicent; alii illa jocosa esse voluerunt, alii seria, alii aenigmatica, alii sensu explicato proposita, prout quisque existimavit magis se legentium animos occupaturum: siquidem obsoura etiam curiosorum inprimis montem detinent, ut qui avelli nisi perspecto scriptoris ingenio difficulter possunt. Promiscue vero nunc ligata, nunc soluta oratione ab Antiquitate nobis exhibentur.

Ovidius hoc Epitaphium in suis Epistolis Phyllidi scripsit.

Phyllida Demophoon letho dedit, hospes amantem,
Ille necis causam praebuit, illa manum.

Sibi illud l. 3. trist. Eleg 3.

Hic ego qui jaceo tenerorum lusor amorum,
Ingenio perii Naso Poeta meo.

Certe haud dissimilem inscriptionem ab aliis meruit. Nam juxta Pontum Euxinum in Walachiae finibus ipsius tumulua fonti limpidissimo imminens cum hac inscriptione inventus est.

Hic situs est vates, quem Divi Caesaris ira
Augusti, Latia cedere jussit humo.
Saepe miser voluit patriis occumbere terris;
Sed frustra: hunc illi fata dedere locum.

page 165, image: s165

Laurentio Vallae tale obtigit Romae in aede D. Joannis Epitaphium.

Tandem Valla jacet, solitus qui parcere nulli:
Si quaeris, quid agat? nunc quodque mordet humum,

Mirandulae in templo D. Marci Florentiae sic tumulus inscribitur.

Hic situs est picus mirandula, cetera norunt,
Et Tagus, et Ganges, forsan et Antipodes.

Rosimundae Henrici II. Anglorum Regis Concubinae haec inscriptio in Coenobio Gostoveo data.

Hic jacet in tumba, Rosa mundi, non Rosa munda.
Non redolet, sed olet, quae redolere solet.

T. Lupati Paduani anno post Christum 13 49. tumulo hoc epigramma inscriptum est.

Id quod es, ante sui: quid sim post fata requiris?
Quod sum, quidquid id est, tu quoque Lector eris.
Ignea pars caelo, caesae pars ossea rupi:
Lectori cessit nomen inane Lupi.

Angeli Politani.

Politanus in hoc tumulo jacer Angeius; unum
Qui caput, et linguas (res nova!) tres habuit.

Vespiae litigiosae mulieris.

Tres habuit Furias quondam; sed Vespia manes
Ut petiit, Furias quatuor Orcus habet.

In defunctum Grammaticum.

Grammaticam didici, multos docuique per annos,
Declinare tamen non potui tumulum.

Georgii Macropedii Silvae Ducis in tumtilo hoc chronodistichon legitur.

JULIUs aestIVo CoLLUstrans nUbILa phoebo:
MaCropedI eXtInCtos VeXIt In astra dIes.

Solutae orationis stylo pleraque ex Antiquorum monumentis eruta, cum aliqua saepe arguita sermonis aut energia etuuntur.

Brevissima haec epigraphe in Orphei tumulo, cum lyra sculpta memoratur reperta.

Lusit.

In tumulo duorum conjugum via Tiburtina vetus haec inscriptio legitur.


page 166, image: s166

Heus Viator,
Miraculum!
Hic vir et uxor non litigant.

Non procul a foro Judaeorum Priscae cujusdam habetur.

Julia Prisca vixit annos LXXVI.
Nihi! unquam peccavit,
Nisi quod mortua est.

Adriani Imp. militiae Praefectus, Similis dictus, hanc tumuli epigraphen meruit.

Similis hic jacet,
Cujusaetas multorum quidem annorum fuit,
Seprem tamen duntaxat vixit,
Quibus vixit sibi

Cremonae in Ecclesia S. Angeli illud extat.

Hic pietas in patriam et paupetes prompta,
Monumento est vobis posteri,
Ubi jaceo
Antonius Laissitatus.
Nulli unquam noxius, Deo proximus.
Valeo.

Sardanapalo Regi Asiae antiquissimo, sed et luxuriosissimo hos, apud Athenaeum, ab Assyriis Epitaphium scriptum, cum manu in tumulo ad elidendum digitis strepitum composita, legitur.

Sardanapalus Anacyndaxis filius
Anchialem, et Tatsum
Uno die condidit.
Ede, bibe, lude.
Reliqua ne digitorum quidem crepitu
Digna sunt.

Laudabilius illus (ut et recentiora tangam) Maximiliani Caesaeris Viennae.

Maximilianus Caesar semper Augustus
Demissus caelo,
Redditus caelo.
Non obiit, sed abiit.

Et aliud Joannis Wamesii Lovanii in Aede S. Petri.

Iste vir fuit, Lector, sed fuit.
Tu quoque, quod es, non eris.
Alius alio, sed omnes huc imus,

page 167, image: s167

Cogita, et huic bene apprecare,
Ista posteri tibi.

Aliud Abrahami Ortelii Ant verpiae in Abbatia et Michaelit extat.

Abrahami Ortelii,
Quem urbs urbium Antverpiae edidit,
Rex Regum Philippus Geographum habuit,
Monumentum hic vides.
Brevis urna eum capit:
Qui ipse terrarum orbem cepit,
Stylo et tabulis illustravit,
Sed mente contempsit,
Qua caelum et alta suspexit,
Constans adversus spes aut metus.
Amicitiae cultor, caudore, fide, officis.
Quietis cultor. siae lite, uxore, prole.
Vitam habuit, quale alius votum.
Ut nunc quoque aeterna ei quies sit,
Votis fave Lector.

Ioieusei Gallorum Ducis eiusque fratris Claudii ab Henrico Navarreo caesorum, hoc est epitaphium.

D. M.
Hic Fides, hic Charitas jacet,
Siste viator.
Amaeius Laetius dum imperanti Regi obsequitur,
Pugnat, et pugnando cadit.
En tibi, cum obsequio fidem.
Claudius Laetius dum saucium fratrem
Tentat assequi, et ipse morientem
Sequitur.
En tibi, cum amore charitatem.
O fratres felices!
Queis mors dedit vitam, et virtus mortem.
Felices fratres!
Quos boni tanquam vivos adhuc colunt.
Mali eriam nunc defunctos
Persequuntur invidia,
Felicem tumulum!
Cuihonor perpetuam parit invidiam,
Et invidia aeternum honorem.


page 168, image: s168

In plerisque horum reperies aliquid epigrammatice argutum, ut Lectorem minus exspectataerei argumento in se conavertant. Illa etiam quae posterioribus aetatibus lucem aspexerunt, plus ingenii videbis venuftatisque adferre, quam veterum saeculorum monumenta. Neque ut quidam antiquorum scutorum insani veneratores somniant, nihil cultum praesens aevum possidet quod a priscis non emendicaverit. Sunt et alii Epigraphici, qui loco aut lusu aliquo, sive verborum, sive rerum, cupidum Lectorem occupare conati sunt.

§. 4. Jocosae et nugatoriae inscriptiones.

Romae extra Portam Capenam Parasiti repertum Epitaphium ejus est generis.

Heus.
Hic situs est Oselius Bubalus Bibulus,
Qui dum vixit, aut bibit, aut minxit.
Abi praeceps.

Visitur et illud Romae paulo laudatius.

Valete Potatores.
Ranando Bononiensi
Qui a picturae tirocinio ad epulares trabeas traductus,
Non infacetis salibus annis 50. Principum mensis
Supparasitatus est.
Familia quoad potuit honeste habita, et locupletata Senex
Podagricus, et tripes,
Ne mortuus esuriret, ad Coenas Elysias transmigravit.

Biberius vafer et Cornelius Spurius compotores Socio bene bibenti PP. Aliud Bajuli Romae esse memoratur.

Fustino Foxelli F. a valle Morava,
Protobajulo robustissimo,
Ab aetatis suae primordiis sportifero,
Sumpto virili sacco in foro Bojatio,
Duro et nodoso sceptro donato, stillicidio publice coronato.
Nolens obiit, cum vini cadum intus, et extra gereret.
Vixit quantum voluit, vixit quantum potuit.
Hospes, si pius es,
Non tuis candidulis lacrimis, sed rubicunda tabernarum lacruma, hunc tumulum aspergito.
Bajulorum sodalitas bene mero haerenti posuit.

page 169, image: s169

Aliud. Coquo Romano inscriptum adde: barbaro quidem, sed rhythmico versu, ad leporem deposito.

Hic jacet Jodocus, qui fuit Romae coquus,
Doctor in partibus, Magister in artibus,
De gratia speciali, mortuus in hospitali.

Nec illepidum illud Joannis Fossae, ex nimio Poeseos studio ad insaniam redacto.

Hac sunt in fosa Fossae mirabilis osta,
Quid sibi condendo versus, cere comminuit brum.

Par fere illud in Hilbrandum hominem impium.

Hic jacet hilbrandus stygia fornace cremandus,
Cujus in hac fossa foetent enormiter ossa.

Et illud mulieris Anglicae.

Hic jacet Elisabeth, si bene fecit, habet.

Nec aliud Ioannis Vituli adolescentis a Francis. Philolpho conditum, erit negligendum.

O Pater omnipotens viruli miserere Joannis,
Quem mors praeveniens non sinit esse bovem.

Accedit epigraphe Sacerdoti facta, ceteris non inferior, si tamen incorrupta sit.

Gaudent anguillae, quoniam nunc mortuus ille.
Presbyter Andreas, qui * capiebat eas. [note: comedebat. ]

Illa S. Uthonis Abbatis coenobii Metensis omittenda hic non fuit.

Abbas hic primus Utho nec laudibus imus,
Hic jacet ut limus, caelo requiescit opimus.

§. 5. Inscriptiones aenigmaticae.

Superest ut aenigmatica breviter tangam. Cum tamen anagrammatum tractationem ad alium locum rejiciam, hic exemplo uno alteroque rem absolvam.

Isidis seu Minervae Sajetanae templo adhibitum tale est.

Ego sum

Omne quod fuit, est, et erit.

Meum peplum

Nullus adhuc mortalium evolvit.

Quem peperi fructum,

Sol est.

Quae Deo ac Divinae Sapientiae aut Virgini Deiparae, cum sui ventris fructu, acceptae facile applicabis.


page 170, image: s170

Alia inscriptio celeberrima quidem, sed nobilissimis etium ingeniis obscura, Bononiae in sepulchro legitur.

A. M. PP. D.
Aelia Laelia Crispis, nec vir, nec mulier,
Nec androgyna, nec puella, nec juvenis, nec avus,
Nec meretrix nec pudica,
Sed omnia;
Sublata neque fame, neque ferro, nec veneno,
Sed omnibus.
Nec caelo, nec aquis, nec tertis,
Sed ubique jacet.
Lucius Agatho Priscius nec matitus, nec amator,
Nec necessarius, neque maerens, neque gaudens,
Neque flens,
Hane nec molem, nec Pyramidem, nec sepulcrum,
Sed omnia,
Scit, et nescit quid posuerit.
Hoc est sepulcrum intus cadaver non habens,
Hoc est cadaver sepulcrum intus non habens;
Sed cadaver idem est, et sepulcrum sibi.

Tot repugnantia alii in aqua pluvia: alii in materia prima: alii in anima aut idea, aut amore conciliari posse existimarunt; sed utcumque exposueris, vix sanum omni sua parte sensum admiserit. Amori applicatum invenies in Palatio eloquentiae exercit. e. punct. 16. Nos aliud de Luthero adjiciemus ad hujus imitationem conceptum, quod hanc scribendi rationem clarius exponet.

Martinus Lutherus nec monachus, nec maritus, nec sacer, nec profanus.
Nec Imperator, nec subditus; nec sapiens, necstultus;
Nec fidelis, nec infidelis; nec probus, nec improhus, nec constans, nec inconstans.
Sed omnia.
Periit, neque siti, neque fame, neque morbo, neque peste;
Sed omnibus.
Nec in urbe, nec ruri, nec in coenobio, nec in connubio, nec domi, nec foris vixit;
Sed ubique.
Nec vigilans, nec somnians, nec interdiu, nec noctu,
Nec aestate, noc hieme, noc in juventure, nec senio

page 171, image: s171

Mortuus est,
Sed semper.
Hoc illi neque encomium, neque convirium;
Neque in praemium, neque in poenam:
neque flens, neque ridens
posuit, non posuit
Amens, non amens,
Sed omnia.

Explicatius illud de Luthero oculis subjicio.

UT Lector hanc scribendi rationem, quae vel ex vocum aquivocatione, ule rerum significatarum diversitate, vel loci, temporis, aliarumque Circumstantiarum varietate emergit, facile penetraturus sit.

Martinus Lutherus.

Monachus, sed absque religione
Maritus, sed absque conjuge.
Sacer erat, sed et sacrilegus:
profanus, sed et consecratus.
Imperator, quod leges praescriberet,
quanquam absque Imperio.
Subditus, sed absque subjectione; quod Principes haberet
ac Deum: paretet tamen nemini.
Sapiens fuit, sed qui in multis deliraret:
stultus, qui nonnunquam saperet.
Fidelis, sed absque fide: insidelis, sed qui fidem doceret:
Probus, sed absque virture, constans sed in constantia.
Verbo, Lutherus haec omnia erat, et nihil.
Periit.
Postquam sitim ebrietate, famem explesset epulis.
sine morbo ac peste: mors subita utriusque partes egit.
Ita qui sipe siti, ac fame, ac peste interiit;
Ubique in Saxonia, domi forisque vixit: sed et nullibi.
Cum vivere non sit, male vivere.
Hoc cum ceteris hominibus commune habuit, quod etiam
cum vieret morertur, indies sepulcro propior.
Laudari sine reprehensione Lutherus non potuit, sed nec
repreh erdi sine laude:
cum is qui laudat improbum, convitietur:
qui convitiatur, laudet.

page 172, image: s172

Hoc videlicet praemium sceleris est,
Sed non absque poena.
Haec neque ridens neque flens scripsi,
Nisi ad alterius amentiam.
Amens ipse; sed nominis versi anagrammatismo,
Monumentum hoc Luthero posui,
Sed absque sepulcro.

Clarius non libuit, ne totam aenigmatis naturam everterem obscuritate penitus sublata, satis ad nostrum propositum ratus, si intelligeres aenigmasica hac ab Epigrammatum fontibus subtilitatem, sensumque voluptate plenum haurire.

CAPUT II. De ratione ac natura Inscriptionum.

Cum igitur manifestum sit ner vum omnem inscriptionum, cujuslibet ea sint generis epigrammaticum fere esse, ipsosque adec projectorum versuum rhythmos si quam habent ex syllabarum collusione venustatem, fonte quarto signatam tr ahere, pleraque vero ad laudem aut reprehensionem spectare: coepto mihi pede insisiere placuit, ac gemino exemplo in utramque partem spectante, suosque per fontes diducte, solutae arationis argutias scribendi ratione nonnihil a carmine diversas, oculis subjisere. Per venas illa singulas distribucre, neque libuit, quod facilis ea operaeres esset, in superioribus versato; neque omnino licuit, niss saepe dissolutam ordine, succoque destitutam epigraphen vellem condere. Quam ob rem neque religio mihi fuit, admiscere subinde diversorum fontium rivulos, cum illa sententiarum toties recurrens similitude affectate nimium atque insipida videatur. Hoc tamen vitium dum inter cujusque fontis marginem pressius substiti, prorsus offugere non potui; quod erudire non minus cuperem, quam delectare, Materia hujus soriptionis eadem fere quae epigrammatis poetacis numeris illigata est. Sola forma, ac proprietaribus dissidet. Breve esse cupit, sed epigrammatis limites transilit, Argutiam non in fine tantum, sed toto admittit corpore: nec in singulis optat membris, sed sparsim. Nec si arguta dictio ob scurior esset, difficult ate fatiget; aut si quidem clare fluat, nimio tamen melle desipiat. Frigida, atque oblectante veluti natura, procusa eliminentur. Si quaesita ex arte sunt, nata tamen potius videantur. Minutae nimium caesimque per membra pene singula congestae oppositiones ob frequentiam displicent.


page 173, image: s173

Obscuritas vero ex tumore Asiatico in hoc orationis genus invecta (quod nonnemo recontior et fecit, et factum propugnavit) morbus est, non nisi spongia sanandus. Quid enim probet argutandi subtilitatem, suopte obscuram ingenio majoribus tenebris confundi? neque tamen bumi rependum et obtritis vulgo loquendi viis insistendum: nervosis, caesimque ut plurimum vibr atis, sententiis, nonnunquam ad varietatem etiam circumscripte incedendum, ut aliqua indulgeatur Lectori inter ipsum quoave legendi laborem quies. Numerus quamvis definitis huic orationi pedibus, ut fit in carmine non absolvatur: Liberiorem tamen poesin ut comica est, fere aemulatur, variettatem simul aliquam, qualis in polycolo est carmine, desiderat. Sed haec aurium judicio potius, quam legibus decidenda arbitramur.

Nunc ad quatuor fontium supra expositerum capita tractatam a nobis materiam revocabimus. Ea lege qua supra monuimus, ut pleraque, aut multa certe (nisi aliquas Inscriptiones in quarto allusionum fonte exceperis) ad praesentem, cui subjiciuntur, fontem spectare noveris.

Nam illam venustatem, quae ex permixtorum fontium varietate haberi solet, non omnino negligendam duximus. Jocosas autem atque enigmaticas Inscriptiones negligemus: ut quae, seriis probe inspectis, adornari facile possint.

§. 1. Epigrapharum ratio exemplis Autoris demonstrata.

LAudis argumentum D. Petrus Apostoborum Princeps nobis suppeditabit. Reprehensioni se inprimis opportunum secit Lutherus, Apostatarum facile audacissimus, qui solus veteres pene omnes novasque haereses ab inferis excitavit, faciemque allam discordiarum accendit, quo etiamnum tota flagrat Germania: in quem me sine cujusquam probi hominis vulnere calamum stringere posse existimavi; quod nemo tam pertinax illius doctrinae morumque defensor reperiatur, qui, nisi improbus ipse fuerit, multa in Luthero non improbet. Nos certe levior nullus, aut calumnian di studium ad hanc mentem deflexit, sed explorata ac vulgo perspecta utrorumque vita; quod ad praesontem materiam interesset, ignota non dari, cum inscriptiones illae hictoriarum potius ornamenta, quam historiae censendae sint, ut proinde non parum de vi gratiaque amissurae videantur, ubi ab historiae ignaro occupatae fuerint.


page 174, image: s174

Quod si acerbiori nonnunquam aceto Lutherus perfundatur, suis id moribus imputet; aut certe bonae fidei scriptoribus, apud quos in coloribus adumbratus est quibus cum expressimus.

Quae fonti cuique propria sint, nolumus otioso hic labore resolere. Lectorem ad superiora remittimus.

§. 2. FONS PRIMUS REPUGNANTIUM.

De S. Petro Apostolorum Principe Inscriptio

I. D. Petrus de morte et hostibus patiendo Victor.
Sta,
Quisquis in hac vita nunquam subsistis,
Viator.
Ex me vivere disce, ac mori:
Qui vivere desii, ut inciperem;
Mori, ut desinerem.
Vivendo bene mortem, moriendo bene vitam auspicatus sum.
Mortem alii horrent, ut malorum initium;
Ego ut finem amplexus sum.
Non ad poenam, sed praemium ibam:
Docuique mori neminem posse,
Qui Christo moritur.
Intolerabilis nulli in vita fui,
Nisi qui tolerati non posset.
Inimicos parientia ultus sum.
Inverecundos non aliter refutavi, quam modestia.
Semel iratus eduxi gladium;
Sed imperitus miles erravi,
Quia aurem, pro capite demessui.
Quantum injuriarum pro Fide Divina pertulerim,
Fides testatur humana.
Multos tamen adversitas perdidit,
Me servavit.

II. D. Petrus Ecclesiam sua morte afflictam de caelo solatur.

NOli plorare orba Mater Ecclesia,
Filium non amisisti, sed transmisisti.

page 175, image: s175

Non discessit a te, qui corpus tibi suum reliquit,
addixit animum.
Meos ego oculos clausi, ut tuos aperires.
Vivere desii, ne tu desineres.
Immortalis morjendo factus sum,
Ne mortali insisteres petrae.
Qui vivus nuili expressi lacrimas,
nisi quibus eluerent scelera,
Moriens exprimere non debeo.
Cum neminem vira mea offenderit, nisi malos,
Nolo, mors offendat bonos.
Purpuratus caelum adii, qui rudi in toga vixetam,
Sic postquam me exuissent vestibus,
Iodutus sum ab hostibus:
Quamvis purpurae colorem dederim.
Dolui mea morte dolere ceteros,
Et inflictam mihi crucem, alienam magis esse,
quam meam.
Mea non seusissem vuinera, nisi senfissent alii,
Nunc ad gaudia hos mea invito,
Ut haec sint communia.
solus nolo gaudere, quia solus non dolui.
Claudite oculos et gaudia mea videte,
Quia clausis demum oculis videre coepi,
quae oculus non vidit.

III. D. Petrus princeps et servus servorum Dei.

MInister DEI, et hominum, Petrus:
Hominum servus, propter DEUM,
DEI, propter ipsum.
Illos vivus morienque exemplo praeire,
Hunc sequi voluit.
Major, quod talis assecla, quam quod dux esset.
Fide sele DEO, homines sibi obstringebat.
Imperator erat, at sui: servus, at DEI:
Illustris non minus servitio, quam imperio.
Lucem illi DEUS, ille hominibus praetulit.
Neque oleum perdidit,
Extiugui lux accensa non potuit;
Christianus Fide.

page 176, image: s176

Apostolus munere.
Peinceps dignitate.
Primus inter Christianos Petrus, servus omnium
Primus omnium Pater, virtute, non genere,
Supra omnes dignitate, infra omnes obsequio.
Tam parvus sibi, quam magnus aliis.
Elatus quidem; sed demissione, non superbia:
Cupidus, sed ignominiae magis, quam gloriae,
Quamvis non sine gloria.

IV. Rara D. Petri felicitas.

Petrus ex misero felix.
Fortunam ad summa non habuit ducem, sed fidem.
Caeca quidem dux utraque;
Sed haec oculato certior.
Dives factus est:
Non quod rebus adjiceret, detraheret
rebus juxta, et cupiditatibus.
Felix non quod aerumnas abjiceret,
sed quod ferret.
Honorem quia contempsit, meruit.
Res etiam adversas,
Postquam suae virtutis fecisset materiam,
convertit in prosperas.
In ipsa nunquam miseria miser.

V. Eximia D. Petri in bene coeptis constantia.

PEtrum Petram jure dixeris,
Dutus erat, sed in seipsum,
Intractabilis, sed ad scelera.
Idem in dolore, et gaudio, in laude et convitio.
Eundem prorsus vultum omni fortunae exhibuit,
Nullam adversus calamitatem,
nisi quam alii ferrent,
Sciebat in corpore hoc nostro nihil anima majus;
in anima nihil esse virture nobilius;
Nihil inter virtutes constantia.
Hanc igitnr, cum vitam amitteret,
Nec in cruce quidem sibi eripi est passus.
Indignus morte, quod sic moreretur:

page 177, image: s177

Porro; ubi Angelos ad bonorum custodiam
transtulisset in terras,
Angeli illum transtulerunt in caelum,
Quod sibi viderent similem:
Ut qui dum pateretur, non postet pati.

VI. Mors D. Petri Christianis gravior, quam ipsi fuit.

MOri Romae Petrus voluit, ut Romanis
suam post vitam, etiam mortem impenderet,
amoris argumentum ultimi.
Sanguine tamen fuso,
quo Neronis extinxit fuororem,
Christianorum in flammavit fervorem,
Oleum is fuit,
Quo alia exting vi flamma posset, accendi alia.
Mortem non accersivit, quod est desperantis:
Nec aversatus est, quod timidi.
Accusabant multi Petrum,
Quod mortem in se admitteret, qui ab aliis depulerat.
Sed majus existimabat
Sibi vivo hanc non negare mortem.
quam mortuis non denegare vitam.
Orabant alii, ut cum sibi villis esset, amaret suos,
Quos omnes hac morte tolleret.
Auditurus hos erat,
Quamvis magis doleret sibi mortem cripi,
quam aliis vitam.
Servare vitam voluit, quae aliis tam cara esset.
Igitur carceris vinculis, fortioribus vinculis amoris
abstractus est.
Sed ubi Christus obvius docuit,
Vitam populi quaerendam in morte,
Vincula reperiit.
Ita quae illum a carcere ac cruce
Causa abduxerat, reduxit:
Eademque fortitudine, qu. mortem fugit, subiit.

page 178, image: s178

VII. D. Petrum Christus Ierosolymis et Romae intuitus est; causa et eventu dispari.

BIs Petrus crucem subterfugisse legitur,
Jerosolymis, et Romae.
Semel ex crucis horrore, ex amore iterum.
Posterior fuga correxit priorem.
In domo Caiphae fuga reprehensionem,
In Romanis vinculis laudem metuit.
Hinc abiit,
ut fortior ad victoriam rediret,
Majorem habiturus laudem; quod cum fugere posset,
liber adiret crucem:
quam si vinctus ad illam raperetur.
Bis Christus Petrum intuitus crrantem est,
Semel in hospitio, semel in via.
potens uterque aspcctus fuit.
Primus Jerosolymis elicuit lacrimas,
alter Romae sanguinem,
Per illum avocatus a morte est, per alterum a vita,
Per crucem ad caelum contendit,
Quod aequum crederet, ut eadem cum domino
servus via insisteret.
Una hac confessione negationem revocavit triplicem.
Quam si lacrimis minus cluisset,
sanguine voluit expiari,
Sic expurgata labe pulcrior quam nunquam contracta.
Crimen omne in laudem convertit, dedecus in gloriam.
Minus forte placiturus,
Nisi displicuisset.

VIII. D Petrus unum sui lapsus errorem severe correxit.

ERectus est, dum caderet, Petrus,
Post caecitatem vidic.
Negando Christum magis agnovit,
Etrando correxit scelus.
Veniam delicti tam facilem indulsit aliis,
quam difficilem sibi.
Ignoscere solitus omnibus, praeterquam Petro.
Lacrimas in deliciis habuit,

page 179, image: s179

In voluptate dolorem.
Quod semel invitus peccavit, millies in vita plexuit.
In ipsa cruce crucem sibi decsse questus est,
Ita doloribus insueverat.
Minoribus se in vita suppliciis
Ad ultimum obduraverat,
Tytannus futurus,
si aliis irrogasset; quae sibi.

IX. D. Petrus mortalis vitae contemptor.

POst vitium Petrus
Nihil habuit se ipso inter homines vilius.
Qui post opes et animum,
etiam vitam impendit aliis.
Vitam vivis immortalem, mortuis mortalem dabat:
Quae res vivo mortalem sustinet,
mortuo immortalem reddidit,
Cum moreretur,
hominem se ostendit, ut qui posset mori,
Et homine majorem, ut qui vellet.
Nimirum unum supererat,
Postquam alios recte docuisset vivere,
Ut exemplis quoque recte doceret mori.
Tam igitur excepit mortem fortitet,
Ut multis aperitet oculos,
Cum suos in morte clauderet.

X. D. Petrus Successores post se Romanos in Sede et Fide habuir.

IM prolis non obiit Petrus. quamvis sine prole.
Ejus paternam Sedem,
Etiamnum constans posteritas obtinet.
Parens multae sobolis; sed quam caelo genuit.
Plurimos in ipsa etiam morte ad vitam extulit;
Cum morte qua Petrus defunctus est,
Tota pene Roma coepit vivere.
Nobilitatem familiae suae a virtutibus auspicatus est.
Docuitque non qualis nascereris, sed qualis viveres,
Ad verain gloriam imputari.

page 180, image: s180

XI. Principatus D. Petri, Caesareo major.

NAvicula Petrus sua,
quam sceptro Caesar clarior est.
Licet clavum uterque tenuerit,
Uterque suo Romam imbuerit sanguine.
Quosdam nativitas sola a vulgo distinguit,
Confundit vita:
Hunc nativitas confudit, distinxit vita.
Ita piscator unus
Caelum tertasque nominis implevit gloria,
Quem nec inter Muliones suos censuisset Nero,
Homo qui inpaupertate suas opes,
In calamitate felicitatem collocaverat.
Honorem in quaesita ignominia.
Ipsa Roma nisi Nerones habuisset, esset illustrior,
Nisi Petrum, obscurior.

XII. D. Petrus magnis virtutibus contra Neronis improbitatem certavit.

HOspes Romanorum Petrus, ac hostis,
quia improbos non ferebat,
Non ferebatur ab improbis.
Ingratus, quod placere ingratis non posset.
Illustres virturum ejus radios,
Cum invidorum oculi non ferrent,
Carceris tenebris opprimere sunt conati:
Sed lux tenebris condi non poterat,
Emicuit illustrior, ut caeci hanc etiam viderent,
Cum ad libertatem illi via patuisset e carcere,
Aliis se vinclis teneri, quam ferreis ostendit.
Innocens cum esset, maluit sic mori,
quam favere nocentibus.
Neroni materiam scelerum luculentam subtraxerat,
Magum unum, ac plures pellices.
Materiam illi virtutum Nero reddidit;
Sed debitum sibi carcerem, ac crucem,
Gloriosior certe Petrus, quod ferrer non meritus,
quam Nero quod non ferret, meritus.
Nulla tamen tyrannide

page 181, image: s181

hominis constantia expugnati potuit,
Nulla is arte, nisi divini amoris
vinciri, ac vinci conspectus est.
Sua tantum virtute atque alienis vitiis occubuit,
Et crucem in poenam simul ac praemium habuit.

Inscriptio decima tertia D. Paulo alteri Apostolorum Principi consecrata. D. Paulus ex Christianorum hoste vas electionis.

Age viator,
Et hunc inspice tumulum Petro proximum.
Sive probus, sive improbus fueris, exemplar habes.
Intuere hanc Ecclesiae Columnam in ruina erectam.
Saulum olim, nunc Paulum.
Lupum, et Agnum:
Seditionis, et electionis vas:
Christiani nominis hostem, ac defensorem.
Sceleratorum ducem, et proborum antefignanum.
Ad virtutes perinde ac vitia strenuum.
Victoriosum ubique,
Sive ille alios, sive illum alii persequerentur,
quamvis non nisi victus triumpharet.
Raptorem, et pastorem.
Qui
dum videret, caecus erat, cum caecus esset, coepit videre.
Visum quem luce affulgente amisit,
Recepit in affusis tenebris.
Praeceps in viam actus est, qui aberrabat via.
Nec mirum equo fuisse intolerabilem,
qui etiam DEO erat:
Nemo unquam manu graviore prostrat us cedidit,
Aut fortiori surrexit,
Erectus cadendo, ex terra caelum attigit.
Nemo majus in casu praesidium reperit.
Majorem nemo in clade habuit victoriam.
Atrocius nemo Christum in membris est persecutus:
Nemo prosecutus generosius.
In eadem patientiae schola, qua alios exercuit,
ipse eruditus est,
Doctior cum sic sapientiam disceret,
quam cum doceret,

page 182, image: s182

De Luthero Apostata.
Ex historiis plurium paria de Luthero scribentium, ut Coclaeo, Ulenbergio, Florimundo, Bozio, quorum primus aequalis, alter ejusdem diu assecla fuit. haec desumentur.

Inscriptio Repugnantium. I. Lutherus male natus, pejus vixit, ac mortuus est.

Age Lector,
Quisquis Lutheri fata consideras,
Ne lacrimis tumulum morientis asperge,
Sed nascentis thalamum:
Male enim mortuus non est, sed natus.
Praeposterus hic ordo est,
Vita ejus, non mors deploranda est,
Quem vixisse multo fuit satius, quam vivere:
Qui nasci non debuerat, nisi ad mortem.
Pueritiam ita a litteris exorsus est,
Ut visus sit multis senex:
Senectutem ita iisdem impendit,
Ut visus sit multis puer.
Adeo quas adolescens scholas scientia ornaverat.
Adultus corrupit ignorantia:
Doctior futurus, si minus didicisset.
A sapientiae igitur studio auspicatus insaniam est.
Hoc tamen reliquis sui aevi hominibus peritior,
Quod veritatis laudem ab erroribus;
Scientiae, ab ignorantia;
Virtutis a vitiis traxerit.
Quod in infamia, famam,
In ignominia, gloriam:
In temeritate successum repererit.
Quanquam is Lutherus fuerit, qui mundi
Hominumque de se judicia sperneret.
Quae in eo summa videri virtus poterat,
Nisi et ipsam stravisset virtutem.

II. Lutherus Apostata et antiquae religionis eversor.

Mundum Lutherus
intra Monasterii septa prodiit.
Hunc ut iterum falleret, extra septa prodiit.

page 183, image: s183

Cucullum igitur in pileum doctoralem,
Id est quadr atis rotunda permutavit,
Haec prima fuit ad fraudem praelusio.
Subinde admotus caethedrae,
Docere coepit, quae nunquam didicisset,
Loqui, quae nunquam audivisset,
Tam sapiens visus stultis, quam stultus sapientibus.
Ad libertatem provocabat Evangeliocam, ut opprimeret,
Jugum, clamabat, excutiendum, ut imponeret
Religionem praetendebat impietati,
Sub sidei titulo perfidiam,
Sub honestatis larva impudentiam.
Sub libertatis pallio servitium proponebat:
Speciosanomina, et dedecori tegendo idonea.
Leges deinde reperit, quibus ceteras leges everteret.
Praeceptumque credendi unum fuit,
Praeceptae impleri non posse.
Nec desunt doctrinae stabiliendae miracula,
Moniales in thalamo, sacerdotes in connubio,
Nepotes Lutheri.

III. Lutherus veterum Haecticorum errores nova dicendi et vivendi licentia superavit.

LUtherus ubi semel exorbitasset, tota aberrabat via:
Tam insanus,
Ut solus sapientiam possidere se crederet.
Antiquit atem totam aspernatus:
Ita tamen veterum haeresiarcharum
expressit ad apicem vitia,
Ut in solo Luthero omnes re vixisse diceres.
Parem cum illis contum aciam erroribus,
Parem arrogantiam perfidiae addidit.
Sua in levitate constantissimus.
Veterum haereticorum Echo,
Qui extrema eorum deliria repetiit.
Nulli unquam cessit, aut concessit quicquam,
nisi suae cupidit ati.
Nulli obsequebatur, ne rationi quidem suae.
Nullum unquam reveritus est, nec Superos quidem.
Rigorem sibi debitum aliis impendebat:

page 184, image: s184

Durus omnibus, praeterquam sili.
Quod ipse peccasset, expiare volebat alios.
Rusticorum in Principes ferrum acuit;
Princiopum in rusticos,
Ejusdem seditionis, et author, et ultor.
Persidiam, pro fide; fidem, pro per fidia habuit.
Scelera cum in se inveniret plurima,
Laudavit in aliis,
religionis varo memor, nisi ut contemneret.

IV. Labor improbus Lutheri prostravit omnia.

OTium nemo Luthero exprobret;
otiosus non fuit.
Qui totum evertit in imperio imperium,
Objecit subditos Dominis, natos parentibus,
Profana sacris miscuit, haras aris,
Qui temeritatem in consilio, audaciam in conatu,
Versutiam in opere, per vic aciam in coepto adhibuit.
Ita timidos conterruit, temerarios conciliavit,
Perspicaces delusit, fefelllit simplices.
Improbos in obsequio, probos in timore continuit.
Hic labor hujus Apostoli fuit, hi mores,
In quibus sibi nec similis erat Lutherus,
Quia semper alius:
Nec aissimilis, quia semper perniciosus fuit,
Strenuam impendit operam,
Praesertim ubi ventum ad pocula.
Ita diligens homo adsalutem cum nollet vivere,
Coepit bibere,
Orator simul, ac potator strenuus; ubique ore promptus.
Sanctus esset,
Nisi laborem fidei virtutique debitum,
In per fidiam ac scelera consumpsisset.
Pater patriae magno studio esse poterat:
Nisi illi, quae vitam ipsi mortalem dedisset,
Immortalem abstulisset.

V. Lutheri in nova religione nova predigia.

Invenit Lutherus
Speciosum deserendi religionem titulum

page 185, image: s185

ipsam religionem.
Hanc ex angusto Monasterii angulo
In apertum, a tenebris ad lucem,
A servitute ad liber tatem extulit, ut orbis illa frueretur.
Bonum factum!
Religionem de cartere liberavit. Vincta fuerat:
Hanc amplexa Germania est;
Quis neget religiosam?
Poscebantur a Luthero mir acula; et dedit,
Dum captivorum laxaret claustra: et exirent monachi,
Dum Evangelicis aures reseraret ad vitia,
surdas bactenus.
Dum Germaniae aperiret oculos,
Ut longam viderent miseriam.
Ita factum.
Ut multi liberi captivitatem Luthero debeant:
Multi sacra audientes legum imperia, surdit atem;
Multi jam ante ad virtutem perspicaces, coecit atem;
Multi opibus ac moribus felices, diuturnam calaemit atem.
Nec mirum in homine,
Qui aliorum se miseria felicem,
Aliorum contentione quietum,
Aliorum pernicie salvum,
Aliorum dedecore splendidum existimaret.
Qui vivere aliter, quam cum plurimorum interitu noluit.

VI. Insignis Lutheri arrogantia.

HOmo usque adeo rudis fuit, ut nec seipsum nosset:
Tam arrog ans, ut nosse se crederet omnia,
Tam sibi prudens, quam aliis amens visus.
Tam inflatus,
ut Monasterii angustiis claudi non posset,
Attamen tam consians,
Ut patriam exilio, quam infidelit atem syllaba
Immutare maluerit,
Ac fidelitatem admittere.
Humiles non ferebat; quod humilis non esset,
Superbos non tolerabat, quod superbus esset.
Ita neque cum paribus illi,
Neque cum imparibus convenire poterat,

page 186, image: s186

nisi in discordia.
Carolostadii simplicit atem non ferebat homo duplex:
Zvvinglii arrog antiam damnabat, homo arrogans:
Pelargi enthusiasmos aspernabutur,
ipse fanaticus:
Tam ipse ceteris intoler abilis, quam ipsi ceteri,
Cum in Scriptura verba aliquot sensusque evertisset:
Rom am sibi Papamque expugnasse est visus.
Pronam aperuit omnibus ad Superos viam,
Cum ipsis etiam sceleribus
Caelum panderet.
Denique cum sola Fide Germanos salvos vellet facers,
Sola Fide perdidit.

VII. Perversa Lutheri doctrina.

UT novus Evangelii praeco
Germaniam ad Fidem converteret,
Et Fidem evertit, et Germaniam.
Vivendi ex Fide modum omnibus praescripsit,
Sed absque modo.
Cum neque Angelis, neque Sanctis cultum tribueret,
sed omnem Deo abstulit.
Postquam poenitentiam
ex Sacramentorum ablegasset ordine.
Nullius unquam facinoris poenituisse,
nisi cultae religionis dicitur.
De hac cum se apud Lutherum acousasset,
Ase absolutus est.
Ne quid sibi negare deberet, plurima concessit aliis.
Magna humanit ate, nec sibi, nec aliis difficilis ad veniam.
A Decalogi legibus absolvit omnes,
Ne ipse servare cogeretur.
Christi meritis caelum patere asserebat, etiam impiis.
Sed quam Christus viam aperuit, clausit plurimis.
Quaerendum non quae vita fuerit, sed quae Fides.
Nullum tam improbum scelus fuit,
A quo le suosque Lutherus non absolveret,
dummodo absolutos se crederent.
Sub hoc quaestore
Debitor potuit craedendo satisfacere,

page 187, image: s187

Salvus ert, quisquis per sua virtutum oper a
Salutem desperaret: perierat, quisquis speraret.
Hac doctrina quantum sibi Lutherus placuit,
Tantum multis displicuit.

VIII. Lutheri fama vitiis comparata.

LUtheri gloriam nemo imminuit, cum nulla esset.
Famam nemo laesit, quod fuerit semper corrupta.
Patientiam nemo offendit, cum mullam haberet.
Gloriam tamen ubique est aucupatus,
Sed inanem.
Famam sectatus, at obscuram;
His enim servire, quam conscientiae,
Et bonus videri, quam esse maluit.
Probus quidem habitus, sed tantum ab improbis.
Famam apud infames,
Apud inglorios possedit gloriam.
Insigni patientia
Contumelias omnes negligere solitus,
Dum ad alios quam seipsum spectarent.
Ignominiam contempsit,
Sed non absque ignominia.
Invidiam superavit, non virtute, sed vitio;
Contentus vincere.
Laudem omnem amisit, dum quaereret.
Dum non quaereret, incurrit infamiam.
Crimen crimini addidit,
Cum scelus defendere non posset, absque scelere.
Aliorum etiam perfidiam, cum suaderet, fecit suam.
Ita denique inter ipsa defectus flagitia,
Nulla virtutis laude,
Pertinaciam corrumpere voluit.

IX. Lutherus affectuum suorum impotens totam Germaniam male concitavit.

Lutherus
Homo erat affectuum suorum impotens.
Qui aliorum tamen impotentia
Ad suam libidinem abusus est.
Nulli pepercit, cui nocere posset.

page 188, image: s188

In praesentes linguam; in absentes ealamum strinxit.
Utroque, tanquam pugione est usus,
Ut omnes jugularet.
Cujus vitae non posset, famae est insidiatus.
Pro morte illaturus infamiam.
Principibus sese praefecerat arbitrum;
ut hi etiam servirent.
Regibus minitabatur, armato tantum ore.
Multorum, in quos debacchatus est Lutheras,
Patientiam pro imbecillitaete habuit.
Credidit sibi nocere non posse, qui parcerent.
Sub homine dissoluto, soluta ad libertatem Germania,
Mille sese bellorum catenis induit,
In libertate servitura.
Hostem suum Papam, cum publice flagitio ulcisci vellet,
Ase vindictam exorsus, Religiosus esse desiit, dc probus.
Exinde pro ratione secutus impetum,
Pro consilio temeritatem,
Ausus est dicere, quae nec prudens cogitare,
Facere quae nec dicere.
Ita, quod Ephesini templi incinerator,
Famam meriturus scelere.
Toti inflam mandae Germaniae faces intulit;
Tanto periculosiores,
Quod non minus incenderent corpora, quam animos.
Arserunt urbes, domus, templa, homines quoque.
Sed et in urbibus consumptae Leges,
In templis religio, in hominibus fides.
Haec tamen propter Fidem Germania patitur,
Sed paucos censet Martyres.

X. Lutherus, ut sibi plerosque addiceret, docuit quae plerique amarent.

NOvus home Lutherus
Ut antiquam vivendi legem everteret,
Novam legem condidit vivendi sine legibus.
Neg avit leges impleri ab aliis posse, cum ipse nollet.
Et ne essent, qui in se repnehenderent vitia,
Laudavit in aliis.
Libertatem vivendi credendique persuasit aliis,

page 189, image: s189

Ut ipse uteretur.
Peccantibus, sine confessione scelerum, spem fecit venia.
Sed ea spes multis desperationem attulit.
Avorum ipse detestatus fidem,
Suam nepotibus per fidiam det estandam reliquit.
Cum omnia reformasset vetera,
Informem condidit fidem:
Tale monstrum, quod omnis exhorruit natio,
Praeter Germaniam.
Stulta haec mater foetum suum amare nimium est visa.
Mirum certe fuit.
Et repertum hominem, qui tam insana auderet,
Et quae audirent homines.
Vafer nimium mortalis postquam illusisset Superis,
Ficta in claustro probitate:
Hominibus, dissimulatis in mundo vitiis,
Errores denique pro veritate vendidit:
Neque tam praepostera docere potuit,
Ut deessent qui crederent.
Tanta erat in Germania fides; sed abque fide.

CAPUT III. Fons secundus alienatorum per epigraphas solutae orationis diductus.

DE S. PETRO APOSTOLO Inscriptio. I. D Petrus ac Paulus, gemina Christianae Fidei lumina.

GEmina urbis, ac orbis Romani sidera,
Non Romulum, ac Remum,
Sed Petrum ac Paulum,
Post Solis sui Christi Jesu occasum orta
Contemplare,
Quisquis aequor hoc mundi ad salutis portum enavigas
Cynosura haec gemina,
Utriusque orbis illustravit polum;
Non e caelo quidem, sed terris exorta,
Ne obtutum cujusquam falleret.
Radii illis fuere virtus, et sapientia,
Quas nati in Oriente ad Occidentem.

page 190, image: s190

Communi siderum cursu transtulere.
Nusquam clarius
Quam inter carcerum, et persecutionum
Fulsere tenebras.
Erubuere alieno scelere, in occasu, haec sidera
sanguine cruenta:
Bono tamen omine; ut quae nunquam suo
soli occumbenti fuerint similiora.

II. D. Petrus hostium odia vitiaque virtutibus superavit.

MOriendo Petrus triumphavit.
Qui
Nullo magis vulnere hostes prostravit, quam suo,
Aliorum ipse victor, cum in pugna occumberet,
Neronis furorem, mansuetudine,
Lictorum crudelitatem patientia superavit.
Fidem sanguine, tanquam semiae propagavit.
Virtutem exemplo, tanquam imagine, proposuit.
Haec vero omnia suis persuasit,
Etiam cum taceret.
Roma suum primo ostendit in Petrum odium,
Petrus suum in Romam amorem;
Cum illa, quod haberet in vita gratissimum,
Mortem irrogaret.
Hic, quod carissimum, impenderet,
Suoque inimicam sanguine, animatam cuperet.
Ita quem viventem Urbs hospitem,
Mortuum possedit suum.
Immo Patrem sub mortem habuit,
Ut qui plures illic moriendo, quam vivendo
Filios pepererat.

III. D. Petrus inter hostes et amicos omnem fortunam expertus est.

MEdius inter hostes atque amicos versabatur,
Cui hostes juxta atque amicos Virtus pararer:
aliis amori, offendiculo aliis.
Nullum tamen vitae gratia amare,
aut timere visus est;
Cum non minus volupe illi esset mori, quam vivere.

page 191, image: s191

Omni fortunae impenetrabilem objecitclypeum
Virtutem, quam sartam tectam ultra vitae etiam extendit limites.
Haec sola in cruce mortua non est.
Alii ut urbem, datamque homini tueantur fidem,
Petrus ut orbem Fidemque Deo traditam,
Mortis contemptu, armatus contra hostes incessie,
Ita non modo defendit orbem;
Sed et expugnavit caelum.
Lacrimas cum vivus omnes profudisset,
Non habuit quas morti impenderet,
Igitur sanguinem dedit.
Dolorem quem ex vulneribus hausit, potuit contemnere;
Haustum ex scelere, nunquam potuit.
Amicotum vulnera maxime sensit, ut quae plura essent,
Licet atrocia ab hoste pateretut.
Injuriarum memoriam nullam admisit, nisi ut eas condonaret.

VI. D. Petrus immerito a Nerone morti addictus est, qui hostium etiam vitam quaerebat.

Non unam Petrus tolerare est crucem visus,
Sed tot,
Quot amicos numeraret, et inimicos,
Utrosque deseri dolebat,
Hos a Deo, illos seipso.
Qui suam sponte,
Alienam vitam invitus deseruit;
Neque aliam magis mortem horruie,
Quam aliorum,
Neronem miseratus est, non timuit;
Invisus homini, quia erat dissimilis.
Voluptatem, non ex vitiis captans,
Sed virtutibus.
Si velboni viri pilum possedisser Neto,
Venerandam Petri danitiem non maculasset sanguine,
Non manus illas strinxisset,
Quae illis salutem porrexerant.
Non illius pedes, qui pedes claudis dederat.
Non illud perdidisset sorpus,

page 192, image: s192

Cujus vel umbrae ingens pretium.
Dignissimus certe factus est Nero cruce,
Dum Petrum cruci affigeret.
Nullos celerius Petrus caelum obtinere ratus,
Quam pro Christo ligatos:
Manus etiam ad catenas porrexit,
quod liberas esse vellet.
Corpus denique in cruce, tanquam ad quietem composuit.
Honestissimum Christiano lectum arbitratus,
In quo Princeps ipse moriens dacubuerat.

V. D. Petrus ad Crucem, tanquam virtutis praemium, aspiravit.

BIs Christum ad crucem secutus est Petrus,
Semel cum dolore, quando nihil passus est,
Sed magister ad crucem discipulum praeiit:
Semel cum gaudio, quando extrema passus,
Discipulus ad crucem Magistrum subiit.
Doluit igitur, cum non pateretur:
Dum pateretur, non doluit.
Cur illi deliciae erant,
Sive errores suos, sive Christi delores contemplaretur.
Alienis doloribus suo ipse dolori medicinam fecerat.
Quamvis in cruce expiaret scelera,
Virtute tamen sua dignior cruce, quam vitiis fuit.
Quod si ad crucem sola rapuissent scelera,
Nero suffig endus erat, liberandus Petrus.
Nunc ille indignus supplicio: hic dignus fuit.
Crux porro honori esse coepit,
Cum sola virtus plecteretur.
Nullum hic dedecus Petrus retulit,
Qui nullum artulerat.
Nec crux illi gravis: nec ille cruci fuit.
Pro quadriga hac usus est, cum itet ad caelum intenderet
Simulque ostendit,
Alium esse Romae montem triumphantium,
Quam Capitolium.

VI. D. Petrus contempta Crucis ignominia, Romam sua morte illustravit.

Petrus

page 193, image: s193

Spectator Christi ejusque gloriae in monte Thabor,
Spectat or in monte Golgathae ignominiae.
Ut illam possideret; hujus aemulator fuit.
ex ignominia aditurus gloriam,
Praepostera haec via est,
Ad honorem per contemptumitur,
Ad libertatem per vincula,
Ad delicias per crucem,
Ad immortalitatem per mortem,
Unde merito patriam hanc Perri vocamus,
Non ubi vixit ad mortem; sed ubi mortuus ad viram est.
Sed et merito etiamnum Petri patrimonium roma possider,
Matrem suam cum Bruto Petrus
Terram agnovit Romanam,
Cum illi ex cruce etiam oscula figeret.
Prono capite in terram verso.
Ita petrus in A sia natus mundo,
In Europa caelo,
Sepulchrum illustrius quam cunas habuit.
Nudus tamen utrobique, ut ostenderet
Opes se alibi quam in corpore possidere.
Mortuus est, ut alii illum in vita stupenda mortalem,
Alii in morte tam admiranda,
Immortalem crederent.

VII. D. Petrus petra fuit, quae aquis fluxit et delectata est.

Haec Petra,
Nulli, quam in domo Caiphae sibi dissimilior,
Ubi ad ancillae vocem tremeret.
Dum tamen aquas deinde ex oculis Petrus funderer,
Perra iterum fuit.
Nullibi Petrus animo frigidior,
quam ad luculentum focum:
Nullibi minus vit repertus est,
quam dum posceretur a femina,
Unum locutus mendacium est, quo tota erubuit vita.
Unam contraxit labem, quam perennibus diluit lacrimis.
Unum in carcere Mamertino excitasse fontem dicitur,
Ut peccara aliorum baptismare abluerer.
Tam mirando facinori mirabilius alterum addidir,

page 194, image: s194

Quod geminos suo ex capite fontes excitasset,
Quibus errata purgaret propria.
Aquis multum debuisse Petrus est visus,
Multum aquae Petro,
Aquas haereditario jure piscator obtinuit,
ex aqua vixit.
In navi a Christo reperfus, et ad salutem instructus,
ex aqua revixit.
Aquas molles induravit, durum emolliit carcerem.
Ut hic fuleret undis, illae starent marmore.
Dominum suum agnovit aqua, cum per undas incederer.
Qod levis non esset; ideo mersus non est.

VIII. D. Petrus in Cruce verso ad terram capite brachiisque pependit.

Quicumque vivis,
Petrum in cruce morientem adspice,
Vivum monumentum patientiae.
Crucem ipse suam sibi in morte praetulit.
Facem sibi praeluxit, virtutibus,
Ex cruce caelum aditurus.
Pedibus in altum extolli voluit;
Ut qua via ad caelum incedendum,
Spectatores discerent,
Caput venerandum terrae prius affigi voluit;
Ut Romana intelligeret Ecclesia,
Terris suis caput relinqui.
Cum alias non possideret opes,
Hereditatem fidei suis transcripsit.
Addidit corpus mortuum ad mortis remedium:
Ut cujus olim contactum profuisse non nesciret:
Cruci ita suffixus est,
Ut expansa cerrae offerret brachia,
Paratus his etiam inimicos amplecti.
Nunquam similior Christo Petrus visus est,
Quam cum ita dissimilis
Penderet in cruce.
Purpuram triumphans induit,
Qualis Ecclesiae Principes decere possit,
Suo tinctam sanguine,

page 195, image: s195

In Vaticano monte trophaeum fixit Petrus
Seipsum, monte altiorem,
Loco petrae debito.

IX. D. Petri variae praerogativae in ceteris Apostolis.

Soli Petro
Christus nomen imposuit, ut immortale esset.
Solus Petrus
Cum Christo aquas calcavit,
Tanquam mari post illum imperaturus.
Solus
Claves a Christo accepit, quibus caelum panderet.
Solus
A Christo tributo redemptus est, persona utique pretiosa.
Soli Petro
Inter Apostolos loquendi praerogativa concessa est,
Ut scires esse caput.
Soli
Et suam, et illius nuntiavit mortem,
Ut mitigaret praevisam.
Pro sola Petri fide sumanda oravit Christus:
Ut apparcret; quantus esset,
Pro quo Deus etiam supplex fierer.
Primus ille, cui Deus ad pedes accidit,
Solus qui deprecatus est,
Dignior habitus, quod indignum se agnosceret.
Primus Apostolorum fuit,
Cui Christus a morte vivus occurrit,
Ut ostenderet tam chari discipuli
cum morte non esse sepultam memoriam.
Primus denique Petrus
Qui fidei lucem, et Judaeis, et gentibus attulit.
Caput omnium.
Ut caeci, ac sine capite sint,
Qui hoc caput non agnoscunt.

X. D. Petrus multorum locorum Apostolus.

Idem Petrus
Galatiae hospes et Cappadociae fuit;
Pontum habitavit et Syriam;

page 196, image: s196

Antiochiae incola, et Romae fuit;
Utrimque sedem collocavit, hic etiam fixit.
Idem Solymaeo in carcere, et Romano fuit;
Illic Angelus, hic illi Christus adstirit.
Ille eduxit de carcere, hic reduxit;
Mitaeulo majori, quod vincula soluta Petrus in dueret.
quam quod exueret non soluta.
Cum denique terras longe oberrasset, caelum adiit,
ex carcere hanc metam assecutus.
Ita cum abiret, aliis Europam defensoribus credidit,
Siciliam Pancratio, Capuam Prisco,
Galliam Materno, Hispaniam Torquato,
Neapolim Aspernati, Ravennam Apollinari,
Aliis alia, Lino Successori omnia.
Quamvis illi nihil possidendum relinqueret,
praeter Sedem;
Quid vero reperiret in Sede vacua?
Tam parvae copiae,
Cum denique Europam subjugassent,
Pleraeque gentium se victas gavisae sunt,
Infelices futurae, nisi succubuissent.

XI. Probatissimi D. Petri mores et indoles.

MOres Petri omnium merebantur amorem,
Agno mitior; nisi cum adversus lupos insurgeret.
Cum omnibus pacem, cum vitiis tantum bellum habuit,
Verba, neque venalia circumferebat,
Cum pretium doctrinae non posceret:
neque gratis vendebat,
Cum nulli verba dedisse compertus sit absque fide.
Capite incedebat nudo,
Ut ex capite disceres, quam apertum pectus esset.
Oculis sanguine modice suffusis erat,
Quos etiamnum ad scelus erubescere crederes.
Nihil in homioe toto lividum,
Praeter flagellorum vestigia;
Quae, cum hostis deesset alius, ubiinsixerat.
Nihil atrum inerat,
Nisi quod in superciliis amares etiam.
Tam multa cum in illo magna essent,

page 197, image: s197

Illud longe maximum fuit,
Quod magnus omnibus videretur,
praeterquam sibi.

XII. D. Petrus inter vincula custodes carceris Fide Christi imbuit.

Vinctus
Nec in carcere libertatem amiserat Petrus:
nec inter dolores gaudia.
Militibus pro vigiliis adstantibus,
Vigilantior ipse adstitit,
Cum fidem illos docuit, suae ipse custodiae custos.
Mirabantur illi se infideles esse,
Et captivos ante catcerem,
Absolvi a vincto vinculis suis potuisse,
Praedicabant inimicis indignum esse,
Et indignum morte,
Qui odia favore muneraretur, et morsem vita.
Suspiciebant virum usque adeo negligentem sui,
et amantem hostium:
Ut propria pericula non sentiret,
Dum aliena averteret.

XIII. D. Petrus laudis ac honoris fugiens.

Virtutes Petri
Cum loqui non desinerent homines,
Audire detrectabat Petrus,
Huic solum veritati adversatius.
Tanto porro majorem in vita laudem est assecutus,
Quod laudari posset, et nollet.
Nullus illum offendere poterat, quantumvis atrox hostis,
Nisi cum laudaret.
Honorem inter supplicia:
Supplicium pro Christo interehonores habuir
Cupiebat sperni.
Huic voto Roma, ceteroquin pertinax, obsecura creditur:
Contempsit vivum,
Sed laudavit mortuum.

page 198, image: s198

DE LUTHERO APOSTATA Inscriptio Alienatorum, I. In Luthero nulla virtus sine scelere.

Vixit
Lutherus, morte sua, quam origine clarior.
In vita nobilis, at solis vitiis.
In doctrina celebris, at solis erroribus,
Ingenio non difficili, nisi ad bona.
Quod virtute non potuit, scelere est assecutus,
Religiosus, sed absque disciplina,
Haris quam aris dignior.
Hoctor, sed absque sapientia,
Minus erraturus, sifuisset indoctior.
Divorum memor, sed non sine contumelia.
Sacrorum obser vator, ut aboleret.
Disertus sed ad calumnias.
Neque faciendi, neque recte loquendi instructus usu,
Circumspectus, sed ut lateret in crimine.
Cautus, sed ut vel nocens fugeret,
Vel falleret innocentes.
Ut suam estenderet submissionem, carni subjecit spiritum,
rem nobilem ignobili.
Noluit cuiquam corpus servire, nisi voluptati.
Semper obsequi paratus,
Dum cupiditas imperaret.

II. Lutheri nec origo, nec vita, nec mortis status satis exploratus.

ORigo hominis ambigua,
Vita anceps, mors dubia fuit:
Mater illi certa, at incertus pater,
Si tamen arborem suo liogt ex fructu distinguere,
Is Lutherus fuit,
Nulli mortalium, nec sibi quidem similis:
Humana quidem specie:
Sed infra, aut supra hominem.
Consuetudo, quis esset, docere potuit:
Vixit cum Angelis,
Atris, an albis? non definio.

page 199, image: s199

Museum cum ill;is commune habuit,
Etiam mensam ac salem
Familiaritas inter utrosque fuit,
An etiam paritas? anceps manet.
Magis vero et anceps illud, quis officio Lutherus fuerit?
Omne obiisse munus, et nullum visus est.
Monachus, at sine cueullo:
Pater, at sine conjuge:
Theologus, at sine fide:
Pastor, sine grege:
Episcopus, sine Ordine:
Pontifex, sine Sede:
Tot officiorum hominem nec Logicus definire,
nec per suas explorare causas Physicus,
nec Mathematicus suis potuit terminis eircumscribere,
Solus Vespillo id potuit,
Cum ex thalamo deponeret in tumulum,
ante morbum mortuum.

III. Lutherus ex claustro et schola virtutum, omne genus vitiorum in orbem produxit, novo Magistro usus.

LAtuit in coenobio, priusquam orbi innotesceret,
In tenebris, quam luce illustrior.
Gloriam quaerendo amisit.
Fidem instaurando, perdidit.
Erupit ex claustro,
Ut eo perfracto, aliis post se viam faceret.
Vestem denique exuit, ac cum ea verecundiam.
Divos optime coli docuit, si eos contemneres,
Nec in imagine quidem tolerares.
Eversis aris templa colere homines docuit,
Arando magis, quam orando.
Expietatis asceterio progressus,
Impietatis Magister extitit.
Ex bona servitute, ad noxiam libertatem discessit:
Conversurus bonam libertatem, in noxiam servitutem,
Intemperantiam produxit ex schola continentiae.
Superbiam in ipso submissionis aluit gymnasio.
Sentire neminem putabat recte
qui secum dissentiret.

page 200, image: s200

Nulli se victum unquam concessisse,
Nisi diabolo fatetur Magistro.
Miramur adeo raram, sed nobiscum alii,
Qui illum magnum fuisse credunt
Amatorem concordiae,
Cui cum ipso etiam discordiae genio
convenire potuerit.
Ut ut sit,
Lutherus virtutem hanc absque invidia possidet.

IV. Lutherus fons omnium malorum, in Germanos exundantium.

NEmo Lutherum bene neget mortuum,
Qui prius, quam nasceretur, mori debuit:
Aut certe eandem habere obstetricem simul et praeficam.
Et pro grallis insidere rotis.
Nunc funus est,
Postquam totam prope funeravit Germanniam,
Et suis praelusit exequiis multorum interitu.
Parentavit tanti Pontificis Manibus
Imperator Carolus,
Lautis ad inferias cadentibus Saxonum victimis:
Ne sine popularium luctu Lutherus occumberet;
Et ne vitae ac fidei socios in morte admitteret.
Exinde Germania
Ludus adhuc, dum concurrit funeribus
Luthero debitis.
Egregia sane fides,
Pro qua tot occumbunt Martyres.
Hac fide si pergimus,
Tota denique Germania unum erit Martyrium.
Bonus Lutherus vates est.
Si uno corrigatur verbo:
Pestis eram vivus, moriens tua mors ero Teuto,
Pestis fuit, quae suo etiam veneno extincta est.
Mors aliorum prima, aliorum secunda,
Mala omnium.

V. Lutherus insanus libertatis eversor magis, quam propugnator.

Novus libertatis propugnator

page 201, image: s201

Lutherus saepe oppugnatus as victus,
Expugnatus nunquam:
Docuit ferreis expugnandos errores stylis,
Si accederet pertinacia.
Triumphavit saepius, quanquam in scelere.
Spectatissimus suis arque aliorum vitiis,
Hoc denique obtinuit,
Ut orbis de se loqueretur tanquam de prodigio,
Spectaret tanquam de cavea feram.
Vir cujus non modo nomen, sed et corpus
Romanae jam dudum rotae debitum.
Qui ita vixit, ut imitari qui vellet,
Homo manere vix posset.
Magni sane vir pretii, quem natum fuisse
Mille talentis Europae hactenus constitit.
Cum ad inflatam ab illo libertatis tubam,
Omnis pene natio armis pacem, opesque consumpserit.
Armavit Germaniam non in hostem, sed seipsam,
Idem Germanus hostis et amicus, victus et victer est.
In toto imperio
Omne evertit cum obsequio imperium.
Sed qui sub uno Principe querebant libertatem,
Sub multis servire coeperunt.
Neque ulla deinde libertas reliqua fuit,
Quam immensis tributis emerent.

VI. Lutherus tanquam in theatro personatus.

LUtherus Episcopus esse et maritus voluit:
Neutrum fuit.
Et calamo abusus, et thalamo est: et choro, et thoro.
Cum adhuc religiosum amictum gereret profanus homo,
Nihil ex omni habitu illi convenire est visum, praeter cingulum,
Si tamen constringi poterat discinctus nepos.
Persona vere comica
Sed quae mox orbi inexspectatam datura tragoediam, Pedes
Ex soccis in ocreas, tanquam cothurnos transtulit,
Peram lauta crumena, Pedum equo commutavit,
Cucullum simbriata convertit cyclade.

page 202, image: s202

Hoc habitu personatus histrio
Coepit paratragoediare:
Omnibus admirandus, quitantam vanitatem viderent, non agnoscerent,
Multis tamen, in gravitate nimia, levis,
Aliis in nimia levitate gravis visusest.
Ouamvis dignitatem omnem ex scelere consecutus, illis placeret,
Quibus virtus placere non poterat:
Displiceret omnibus, quibus non placerent vitia.

VII. Lutherus novus ex haeresiarcharum et Epicuri schola Magister voluptatis.

NOvus ille Apostolorum, an Apostatarum assecla Lutherus,
Ne prorsus Antiquitati obnunciaret,
Veterum haereticorum pressit vestigia.
Et novum quoddam congessit fidei chaos,
Quo errori veritatem confunderet;
Movit camarinam maleolentem perfidiae jam diu quietam,
Sentinam jam exoletarum complevit sordium:
In his voluptatem quaesivit Epicuri de grege Porcus,
In voluptate salutene.
Suillo licet capite non esset, ventre fuit.
Qui nihil naturae negabat,
Nihil concedebat temper antiae.
Claustrum Monasterii postquam semel perfregisset,
Claustra pudoris perrupit omnia.
Indomiti impurique oris homo,
Tanquam cum cingulo frenum deposuisset:
Duo enim in illo fuere monstrosa,
Venter et cerebrum:
Ille, quia omnia, quae saperent, admitteret:
Hoc, quia omnia, quae non saperent, effutiret.

VIII. Lutherus ex S. Litteris versis eversisque turpiter Fidem sine operibus produxit.

OPtimus morum praeceptor Lutherus,
Ut instauraret lapsae fidei rudera.

page 203, image: s203

Asacra Scriptura auspicatus est, hanc novam condidit;
Truncavit capite, mutilavit membris,
enervavit, evisceravit, evertit funditus:
Ita cum nihil in illa retineret antiquum, fecit novam.
Cum nihil relinqueret integrum, fecit evertendo suam.
Nimirum ingenium Scripturae aptare non poterat,
Scriptur am aptavit ingenio,
Rem bonam malo
Aajecit etiam, sed addendo integritatem sustulit.
Fide non putabat salvari hominem, nisi sola esset;
Ne tamen haec fides in Scriptura maneret sola,
Illi adjecit sola; sed solus.
Recta igitur ableg avit opera,
Castitatem de corpore, temperantiam de ventre,
Submissionem de voluntate, de mente sapientiam.
Nec fortasse erraverit:
Nam sola fides potest, quod omnes virtutes nequeunt.
Infernumreserare, caelum claudere.
Certe sperare Caelum non poterat, cum sola nisus fide,
Absque omni spe viveret.

IX. Lutherus sacra et profana in Saxonia male administravit.

Lutherus cereo ad vitium ingenio,
ad virtutes ferrea.
Duo in aulis Principum eximia circumitulit,
Barbam et togam.
Alios multos probitas, hunc improbitas
Ad summa extulit.
Agaso vix futurus, siex virtutibus dignit as aestimaretur.
Sed cum ex vitiis creverit, nihil illo excelsius,
Qui Prineipes etiam sibi servos addiceret,
Ut Lutheri voluntate viverent.
Omnia in Saxonia hic homo moderabatur,
Praeter seipsum.
Populus illi erat cum Principe obsequens,
Profana cum sacris deserviebant,
Cruces sacras cum esemplis sustulisset,
Seipsnm reliquit, crucem profanam et publicam.
Suam ad normam formabat omnia;

page 204, image: s204

Quae erat libido hominis.
Tantum quisque credebat, quantum Luthero placuit,
Virtutem omnium sua cupiditate definiebat.
Cum a scelere neminem posset absolvere,
Novo ingenio,
Areligione absolvit Moniales;
A castitate Sacerdotess;
omnes a continentia, ac virtutibus ceteris.
Rara certe potestas, nec in ipsis reperta Apostolis.

X. Lutherus, ut legem novam conderet, nulla se suosque lege teneri, nova persuadendi arte, voluit.

Lutherus jam in claustro disciplina solutus,
Extra illud etiam dissolutus fuit.
Nulla se legi constringe est passus,
quam ipse non fecerat.
Legislator hic novus, supra leges gradiebatur,
Ut mirum non sit ab eo conculcatas esse.
Mensuram ipse aliis vivendi omnem praescribebat,
Servabat nullam, ne bibendi quidem
Censor omnium, et ipse censura dignissimus.
In illum intenti mortalium oculi, se decipi gaudebant:
Cum perfidiam specioso religionis ornaret pallio,
Et vitia sub virtutum nomine ac larva tegeret,
Ovina in pelle tectus incedebat lupus.
ita Christi ovile ingressus, quot non clades dedit!
Sed nec hominis fraus quenquam,
Nec temeritas terruit,
Quod quicquid peccaret, virtus haberetur.
Imitatores promptos ad rem facillimam nactus est,
Vivendi libertatem.
Neque enim desunt; ubi impune licet peccare, scelerati.
Anteibat Lutherus dux atque author omnium,
Quem nemo tamen praesentem agnoscere satis potuit,
Eam artem ac virtutis speciem admiscebat impudentiae.
Absentibus ac posteris notior in scriptis fuit.
In quibus verba fingere potuit.
Mentem non potuit.

page 205, image: s205

XI. Lutherus ingenii, eloquentiae, et Doctoris titulo elatus, omnes prae sedespexit.

NOvae Fidei Lutherus daturus exemplar,
Seipsum dedit,
Excucullatum Monachum, apostema religionis,
Purgamentum Monasterii, pestem Sanctitatis.
Quem nemo laudavit, nisi ut Erasmus, stultitiam:
Nemo probavit, nisi improbus.
Cathedrae tamen praefectus Theologicae;
Licet apud indignum ignominiae loco haec dignitas esset.
Docuit, non ut melioribus placeret, sed pluribus.
Magnae fidei homo, cui multi crederent.
Admir andum in illo magnopere nihil erat,
Qua cum ad Divum contumeliam usus esset.
Nihil habuit magis detest andum.
Hanc tamen ad populi voluntatem ita inslectere didicerat,
Ut eum agnosceres placere.
Mortuis magis infestus, quam vivis.
Damnavit proavos:
Omnes insanisse docuit, ut videretur sapere:
Omnes perfidiae reos fecit, ut se absolveret.
Ille denique censor antiquit atis,
Ut Apostolus esset, factus est Apostata.
Virtutes habuit,
Quales ab improbis laudari, a probis reprehendisolent.

XII. Lutherus potator egregius.

SI natale sindus Lutheri quaerimus,
Sub amphora natus videtur,
Et occubuisse sub amphora.
Hane vivens amasse legitur, nec deseruisse moriturus:
Forte quod veritatem in vino quaereret,
Scrut atus certe hanc divest,
Cumque aboleret precatorios libros,
Potatoriam instituebat amphoram,
Ex qua salutem biberet.
Nepos insignis, non a proavis quidem,

page 206, image: s206

Sed a posteris appellandus.
Quantum temporis,
Adversariis debellandis supererat,
His impendit precibus.
Convivia et compotationes tanquam induciae
Belli er ant cum religione suscepti.
Quanquam et inter epulas, non in suos modo crapulam;
Sed et in adversarios bilem evomeret.
Mirum profecto non sit, mihil sobrie
Dixisse hominem, qui nunquam sobrie vixisse compertus est.
Duo male Luthero sunt credita,
Sacra Scriptura et amphora,
Utramque evertit,
Hanc vino, illam veritate.

XIII. Lutheri in novae fidei doctrina audax constantia.

Semel Lutherus mir anda operatus dicitur,
Cum Daemonem in puella oppugnavit,
Factus hostis Daemoni.
Audax hominis factum,
Eundem esse, qui Deum oppugnet et Daemonem,
Is certe fuit Lutheri animus, qui nullum timeret,
Nec Deum quidem.
Illa in coepte errore constantia,
Quae mutaret locum, ac tempus quidem saepe,
Nunquam mentem,
Virtus dignapatibulo.
Constantiae tamen in eodem homine
Magna accesserat levitas;
Cum asserta tam facile rejicerrt, quam admiseraet.
Astrueret, ac destrueret mox eadem,
Lubrica verborum fide.
Haec eum levitas, an caelo extulerit,
An orco depresserit, Sacramentum maneat.
Hoc si fecerit, pondus haec levitas habuit:
Certe mortem securus adiit, et laetus,
Cum ab epulis ad lectum diverteret,
Ex lecto aditurus feretzum.
Sanus vesperi atque omnibus membris integer fuit,

page 207, image: s207

Nisi quodjam ante corde, et cerebro
Caruisse putaretur.
Magno tamen animo,
Venientem accepisse mortem creditur:
Quod in ea nullum doloris suspirium
Exauditum fuerit.
Desiit igitur bibere simul ac vivere,
Sed deploratus non mortuus;
Quod Germania jam vivum luxerat.

CAPUT QUARTUM. Fons tertius comparatorum pet exempla illustratus.

DE SANCTO PETRO APOSTOLO Inscriptio I. D. Petri et Simenis Magi opposita studia.

DUos uno tempore Roma Simones vidit,
Utrumque Apostolum,
Alterum Dei, alterum Diaboli.
Uterque miraculis claruit,
Hit mortuos ambulare, sine vita;
Ille faciebat vivere, sine morte:
Hic oculis mortalium lucem eripuit,
Utquae viderent, non cernerent;
Ille coecitatem abstulit, ut incognita cognoscerent,
Uterque serviebat auribus,
Hic ut placita audiret apertae: ille, ut clausae.
Uterque captivorum corpora vinculis absolvebat,
Hic ut in jiceret animo, ille ut detraheret.
Hic ad miseriam felices,
Ille ad felicitatem miseros deduxit.
Hic nunc serpentis, nunc leonis, nunc bovis
Formam induebat: ut alios terreret, alios falleret:
Ille nunc Pastoris, nunc Medici, nunc Doctoris personam agebat,
Ut alios servaret, alios restitueret.
Ita cum omnibus omnia uterque faceret,
Hic nihil humani retinuit, ille nihil amisit.
Ille per aera volabat, quod esset levissimus:

page 208, image: s208

Ambulabat per flammas, quod esset adamantinus:
Hic animos in caelum extolli maloit, quam corpora,
Et Veneris magis flammas, quam Vulcani horruit.

II. D. Petri et Neronis potentia ac dignitas comparata.

PEtrus licet piscator, Nero esset Imperator;
Nunquam tamen plura hic possedit,
Quam ille contemnebat.
Opum contemptus istum ditiorem fecit,
quam illum possessio.
Imperium altet in seipsum, alter in alios occupaverat;
Sed ille felicius,
Quod Ira, Libido, Avaritia, Tyranni gravissimi.
Petro servirent, qui Netoni imperatent:
Nam unus Tyrannus plurium erat mancipium.
Hic amicos etiam timebat: ille nechostem quidem,
Contumeliis ille crebrius petebatur, quam ferret,
Hic avidius ferebat, quam peteretur.
In illius potestate erat tormenta inferre,
In hujus ne sentire quidem.
Ille voluptatibus fruebatur ad dolorem,
Hic doloribus ad voluptatem.
Ita is quidem voluptatem in voluptate, hie dolorem in dolore nullum habuit,
Uterque ferreus:
Hic quia nil sentiret mali; ille quia nil boni.

III. D. Petri inrebus creatis excellentia. Petrus

Flos in pratis, lilium in floribus,
Aurum inter metalla, inter lapides gemma,
Inter plantas vitis, inter arbores Cedrus,
quod in ceteris Apostolis emineret.
Inter animantes agnus,
quod ad injurias, et mortem sileret,
Hoc tamen etiam Leovis habuit,
quod fortissimus, et infractus cum esset.
sine horrore tamen Gallum non invideret:
flere solitus, cum audiret cantantem.

page 209, image: s209

Inter stellas quoque cum sol haberetur,
Romae in meridie eclipsin passus,
ostendit Romanis veram fidei lucem deesse.
Frustra vero Petrum nostris ornamus laudibus,
Cum neque flori pulchritudinem,
neque auro pretium, neque Soli lucem addere liceat.
Verba perdimus; quibus dum sumus impates,
Factis plus detrahimus, quam addimus,
Ludatus hocipso satis,
Quod laudari nequeat satis.
Ipse hostibus Romanis placuit,
Sed ex oculis jam sublatus; ut agnosceres Solem fuisse,
quem praesentem negligimus, absentem optamus.

IV. D. Petri et Lutheri antitheses.

UTerque Lutherus et Petrus praefuerunt ovibus;
Ille Lupus, hic Pastor.
Uterque hinc lucrum colligebat:
Ille sibi, hic aliis.
Uterque gregem alebat:
ille spe praesentium; hic futurorum.
Nisi Ecclesia habuisset Petrum et haeresis Lutherum,
Neutra fortassis esset.
Illam fundavit Petrus, hanc evertit.
Hanc Lutherus fundavit, evertit illam.
Novus uterque Heraclitus, ac Democritus.
Heraclitus alienam stultitiam flevisse dicitur,
Petrus suam.
Ille quod teliquis sapientiorem se crederet,
Hic quod magis insipientem.
Democritus cum Luthero derisit omnes,
Uterque maxime ridiculus,
Quod nullum extra se crederent sapere;
Petra tamen etiam Lutherus cum Petro dici potuit:
Hoc discrimine,
quod ille durus aliis, hic sibi fuerit.
Uterque tamen hoc simile habuit,
Quod infractus persisteretm
Infide alter, alter perfidja.

page 210, image: s210

V. D. Petrus multarum gentium ad fidem conversor.

Petrus a Christo vocatus piscator,
Hominibus, quam piscibus capiendis apitor.
Artem non reliquit, sed mutavit.
Postquam ex communi naufragio in portum cnatasset
Navis illi Ecclesia, rete doctrina et miracula,
pisces fuere homines.
Oratione provocabat, exemplo trahebat,
Miraculis concludebat:
Ita nunquam vacuis abscessit retibus.
Aquas cum navigare non posset, calca vit pedibus;
Ne opportunitatem amirteret, etiam aquae suberant.
Quanquam alii terram a Petro calcatam magis admitentur,
Cum terrena haberet simul omnia sub pedibus.
Linguas omnes, tanquam hamos, non imperitus piscator,
Virtutes tanquam escam collegerat,
Ita divisas olim linguis gentes,
Linguis studuit conjungere.
Mithridates novus,
Qui suo quamque gentem sermone compellaret.

VI. D. Petri umbra sanitatem confert.

OUid Petrus virtute posset, sola umbra Petri docuit,
Cum aegris saluti fuit.
Ridicula olim Athenis visa est suscepta de umbris contentio,
Dum quique possessor fieri cuperet.
Rideri modo ea res desiit, postquam umbris pratium
profecta abumbris sanitas fecit,
Illustris modo res umbra coepit mortalibus,
Postquam ab ea profecta est fides.
Nimirum in umbra illi tenebras amabant,
Fugiebant lucem:
Haec umbra dispulit tenebras, et lucem dedit.
Sub Platani umbris quietem alii,
Alii subtilia quaerant;
Hominis umbra homini est salubrior.
Haec caecis oculos aperit, ut animo vidcant,

page 211, image: s211

Surdis aures, ne animo obsurdescant.
Claudis restituit gressum, quo et caelum adeant,
Cedant modo faces, ac cetera lumina,
Haec umbra longe est clarior.

DE LUTHERO APOSTATA Inscriptio comparatorum, I. Lutherus omnem vultum induere, artem simulare poterat.

QUod Vertumnus apud Romanos, Protheus apud Grajos,
In terra Chamaeleon, in aqua Polypus,
Hoc Lutherus in vita fuit,
Semper alius,
Inter feras vulpes, inter pisces lupus, inter aves milvus,
aut fefellit, aut nocuit.
Inter arbores taxus, inter herbas cicuta,
nulli profuit.
Quod spinx in Thebis, Hydra in Lerna,
Minotaurus in Creta,
Hoc Lutherus in Germania est.
Rudes quaestionibus implicaet, involvit erroribus,
Septemplici ore venenum aspirat.
Cum illo si vixtsset Nestorius, esset innocens;
Si Arius, probus; si Pelagius, pius;
Omnes ab uno sunt victi,
Si quidem in scelere victoria est.
Magnam tamen in Luthero fidem praedicant,
Quod graviora, quam omnes,
Solus credere potuerit.
Infecta, facta; vitia esse virtutes credidit.
Quae nemo alius, nec ipse sciret, tamen credidit.
Recte forsitan;
Nem vincit fides scientiam.

II. Lutherus tragice in Germania velut theatro versatus est.

TRagoediam in orbe, an comaediam luserit? anceps est,
Bacchatus in sacris tragice est,
In profanis comice.
Omnium horarum atque linguarum homo.
Ut odiis opportune uteretur,

page 212, image: s212

Mores et amores fingere noverat.
Lusisse igitur tragoediam visus est,
Cujus argumentum naeresis,
Protasis rebellio, Epit asis vulnera et caedes,
Catastasis excidium,
Theatrum Germania, scena Saxonia, siparium libertas,
Choragus Lutherus,
Actores Ministri, chorus Teutones,
Harmonia nulla, nullus Epilogus,
Catastrophe perpetua.
In hoc theatro Lutherus fabulam dedit.
Cum fugeret Fidem, Virtutem simularet,
Libertatem venderet.
Adeo tamen perite lusit, ut pauci fabulam dari crederent.
Nos hanc illi laudem non in videmus,
Poeta fuit.
Quin et alii dum Lutherum magnifice praedicant,
Poetae fiunt;
Sed ignominiam irrogant, pro gloria:
cum Lutherus hactenus
Ab improbis tantum probatus fuerit.

III. Lutherus ebrietatis vitio ad mortem properavit.

SOcrates hausta cicuta, Lutherus vinc mortem bibit.
Uterque similis,
quodex poculo mortem hauserit.
Dissimilis quod hic nolens, ille volens:
Hic amore bibendi, ille taedio vivendi.
Uterque sapiens esse voluit, neuter fuit.
Ille quod mori recte, hic quod vivere nesciret.
Immortalit atem uterque meritus est:
Hic scelere, ille virtute,
Aut certe utroque uterque titulo.
Uter tamen Christiane magis vixerit, incertum,
Cum ille Christum quem ignoraret,
Saepe moribus expresserit
Hic quem agnosceret, saepe depresserit.
Unde ambiguae vitae homini crucem nemo fixit,
Ne quid Christo haberet simile:

page 213, image: s213

Facem nemo praetulit, ne quid dissimile.
Dispari enim uterque fato mortuus;
Hic in ligno, ille in lecto; hic ex siti, ille ex temulentia,
pari tamen ritu sepultus,
sub terra uterque.
Nisi quod ille hinc denique ascenderit vivus,
Hic descenderit mortuus.

IV. Lutherus coecus et praeceps multas Germaniae clades intulit.

QUod fatuae Harpasti, idem Luthero vitium est.
Illa cum coeca esset, se reliquis oculatiorem credidie.
Domui tantum suae imputabat tenebras:
Lutherus videre se credidit,
Romanam coecutire Ecclesiam.
Coecus hac domo egressus, oberravit absque luce.
Coecis deinde coecus dux additus,
Praecipitem dedit Germaniam.
Tot patriam cladibus obruit, ut haberi proditor,
Tot incendiis funestavit, ut fax communis dici posset.
Ex qua tamen face
Nonnulli solam lucem Luthero tribuunt;
Sed filii tenebrarum.
Quod Troja debuit Paridi, rapteri Helenae;
Hoc Luthero Germania, rapori Catharinaet
Uterque persidiae reus,
Hic in Christum, ille in Menelaum.
Vitiis uterque floruit.
Digni qui illustri morte occumberent,
Sed in rogo, quem patriae instruxerant:
Ne quis neget, patriae fuisse lumina.

V. Lutherus duris moribus et vafro ingenio multos secum perdidit.

UT flumen, sic ibat Lutherus:
Ubi semel oceanum malorum ingressus est,
nihil dulce retinuit in moribus.
Ut solutus praesepi taurus, ut vinculis eanis:
Sic in furorem abiit.
Infestus bonam hostilibus odiis confudit pacem,

page 214, image: s214

Pro telis illi verba, pro ore pharetra,
Pro arcu lingua fuit.
Quoties loqueretur hosti,
Saevire toties visus est aper dentibus.
Quoties amicis, toties blandiri vulpes cauda,
Hoc etiam vulpinum habuit,
quod pilos facilius mutaret, quam mores,
Christi Evangelio fretus,
Serpens esse voluit: hinc lubricus fuit.
Pellem tamen nunquam exuit quantumvis senex,
Calumniis ludere solitus, tanquam tessera,
etiam oblectan di gratia.
Evenire Luthero, quod medicis, vidimus.
Gaudebat, ubi dolerent quamplurimi,
Sed parum sapiens medicus, et diligens nimium,
Cur ando Germaniam perdidit.
Ipsetamen aeger Lutherus gravi persidiae vulnere,
Uri, aut secari debuit.
Sed duram curationem respuit molli aeger,
Vinumque cupidus hausit, quod illi venenum fuit.

CAPUT QuINTUM. Fons quartus Allusionum per exempla sparsim tamen inscriptionibus adhibita expositus.

DE SANCTO PETRO APOSTOLO Inscriptio I. D. Petrus mala sibi illata tolerantia ac beneficiis vicit.

Petrus
Neque vitiis cortuptus, neque divitiis,
Nec deliciis enervatus, nec turbatus convitiis.
Omnem sibi contemptum contemnendum putabat.
Ferre malum, quam inferre maluit:
falli, quam fallere.
Quamvis hac spientia multis desipere videretur.
Gtatis juxta atque ingratis se impendebat gratis.
Beneficia non ad quaestum, sed gratiam, conferre solitus;
etiam ad compensanda maleficia.
Magnarum existimabat virium, laedentem non laedere,
et sola patientia hostibus esse formidandum.

page 215, image: s215

Nero certe qui neminem vereretur,
Formidabat Petrum,
Timendum idcirco, quod nihil timeret.

II. D. Petrum Nero est persecutus.

Nero in Petro neque humani quicquam propter virtutem,
Neque feripropter humanitatem deprehendebat.
Dispar ille,
Cum nihil humani propter immanitatem retineret,
Neque tolerare Petrum poterat, nec ab illo tolerari:
De medio eum sustulit.
Prodesse tamen magis non poterat,
quam cum sic noceret:
A vita enim non sustulit, sed ad vitam.

III. D. Petrus Dei beneficio carceribus liberatus.

FRustra catenas Petro lictores injicitis,
Ligari non potest,
Cui Christus solvendi pontificium tradidit.
Seris atque ostiis coercerinunquam poterit, claves habet.
Qui alios vinculis expedit, cur se non absolveret?
Qui aliis januam aperit, cur sibi clauderet?
Utcumque vincietur, non vicetur;
Nisi cum occumbendo vincere statuerit.
Libertatem inter vincula retinet, cui abire licet:
Bis etiam liber est, cui, dum licet, abire non libet:
Quod nec animus serviat corpori, nec corpus hostibus.
Petrus, inter dolores etiam Petra,
constantiae robur non potuit amittere.
Abiit tamen Petrus de carcere,
Navi enim Christus illum praefecerat, non carcerj:
in alieno igitur loco, et officio cum esset,
Transiit ad suum.
Pastor erat,
Hic ab Angelo rus translatus est, ovium locum.
Denique bonus pastor animam postuit pro ovibus,
Deum gregem contra lupos defenderet,
Lupis praeda factus.

page 216, image: s216

Officii praemium pocnam habuit,
Sed praemio meliotem.

V. D. Petri prodigiorum virtutem frustra Simon Magus auro oblato sperat.

MIracula non tantum faciebat petrus;
Sed 6 loquebatur.
Quicquid in Petro erat, prodigiosum erat,
Omnia illustrabant hominem.
Simon imprimis Simoni invidebat,
Magus, Sacerdoti;
Improbus probo illudebat, non sine probro.
Cum pari miraculorum virtute,
Sine fide eminere non posset,
Emere utrumque voluit:
Aurum igitur pro fide obtulit,
sed plusquam aurea:
Hinc aestimari satis non poterat.
Pendere auro, ac vendere Petrus fidem nolebat,
Offerebat gratis,
Daturus alteri, nisi emere voluisset.
Certatum tamen utrimque est, novis artibus
uter potentior:
Magus in caelum ante se verbis, post etiam eorpore elaturus,
alas induit, novus futurus Icarus,
Nisi quod in sicco ptostratus, fractis alis et cruribus,
Immaturo volatu etiam incessum perderer.

DE LUTHERO APOSTATA. Inscriptio Allusionum I. Lutherus plus commodi, quam damni Ecclesiae sua defectione attulit.

PLus damni, an commodi
Religioni Lutherus deficiendo dederit,
Paradoxon maneat.
Religionem in orbe
Romano-Catholicam dejectam sede voluit:
fecit quod noluit,
Erexit.

page 217, image: s217

Ipse primum excidit, ingens Ecclesiae laboranti ulcus:
Illam cum periret, servavit.
Adfuerunt medici qui morbos cur arent reliquos:
Nam posteaquam maxima illi pestis Lutherus subtractus esset,
Spes sanitatis superfuit.
Interitrat, nisi sic interiisset.
Soli Luthero sanitas reddi non potuit,
Quod morbum non agnosceret,
Resipiscere noluit, ne aliquando videretur desipuisse.
Delinquere non puduit, sed derelinquere errorem.
Vincere perfidiam potuit, si vinci potuisset.
Impoenitentiae nunquam poenituit,
Quod it a incepisset furere, ac si desinere non liceret.
Cum suae alios perfidiae favere comperisset,
favit ipse aliorum.
Exemplo nos instruxit,
quantum destruere exemplo possemus.

II. Lutherus impudentia pro zelo usus, multos a fide abduxit.

OMnem cum tog a religiosa pudorem
Lutherus exuit
Postquam sub rasura Monachorum
nullum boni viri retinuisset pilum.
Tonderi deinde noluit, nc cuiquam velpilo cederet,
aut pilum de se concederet.
Sacer ante Lutherus Deo fuerat, auxit titulum,
Et factus est sacrilegus.
Zelum, et factus est zelotypus.
Nec mediocri fama contentus, novum fides
Portentum peperit, ut famosus esset.
Hoc monstro nato renatoque saepius,
Tantum deinde perfidiae repertumest, ut Germania
nunquam minus crediderit, quam cum crederet omnia.
Antiquorum haereses, tanquam opes a se de terra erutas,
Hastae subjecit ac venales exposuit Saxoniae,
Corruptas merces sub adulterino fideipallio.
Fefellit ea res non paucos, qui duobus crederent,
Luthero et sibi.

page 218, image: s218

Sed cui hominum fidem praestaret homo,
Qui nec sibi fidem servasset, nec Deo?

III. Lutherus inconstantis animi et ingenii homo.

LUcem nascendo Lutherus sortitus est,
Aspirante caelo, astrisque omnibus,
Mars illi bilem ad furorem;
Venus renes ad libidinem,
Mercurius linguam ad dicacitatem:
Luna cerebrum adinconstantiam;
Sol pectus ad audaciam;
Jupiter oculos ad levit atem,
Saturnus hominem totum ad contumaciam inflammavit.
Ita sideratus homo in orbem natus est,
Ut illum everteret:
Patriae quae illi vitam dederat, interitum rependeret,
Nemo errasse hominem miretur,
Sub errantibus astris natum.
Aut incertae fidei incertis planetis editum
Astrologi in Luthero errare nequeunt,
In uno reperiunt omnia;
Sanum, et insanum:
Probum, et improbum:
Fanum, et profanum:
Fidum, et prfidum:
Conscratum, et execratum:
Verbo sacrum,

IV. Lutheri nativitas, vita et mors ignobilis.

NE mireris ambigua fide vixisse hominem; ambigua
ejus nativitas, vita, mors, ipsumque nomen fuit.
Lutherum nuncupatum esse omnes consentiunt.
An a puritate, anseurrilitate, sub lite manet.
Hoe Romani, illud Saxones asserunt:
nos utrumque: hoc per phr asin illud per antiphrasin.
De patria hominis constat,
Saxo fuit, sed saxo omni durior:
Nisi quod mollem haberet cuticulam, et curaret molliter:
Serico eandem obtegi, quam sacco cuperet.

page 219, image: s219

Amicum seipso majorem nullum habuit,
Quamuis non inimicos tantum, sed et amicos perderet, etiam seipsum.
Ipsam religionem nutricem suam,
Cucullatus ille, omni ingratior cuculo perdidit.
Nimirum postquam abjecisset cum habuit cingulum,
A nullo scelere poterat cohiberi
discinctus nepos.
Animi impotentia, ac sentiendi inconstantia
Feminae, quam viro propior.
Ut se tamen virum ostenderet, duxit feminam,

V. Lutherus hospite usus daemone, in sua captivititate, ab ille constantiam hausit in perfidia.

MAgnum iter Lutherus a side ad perfidiam ingressus,
Nunquam ad religionem, a qua abierat, reversus est.
Captivus esse maluit in pathmo sua hospes daemonis,
Quam liber in monasterio hospes Dei.
In hoc carcere non tam de sua libertate,
quam captivitate proborum sollicitus,
Vincula quae sibi detraxit, mille injecit aliis.
Quibus si non corpus, saltem mentem implicabat.
Babylonem in hac captivitate novam condidit,
Quem non modo linguas Germanorum,
Sed et animos manusque confunderet:
Fidem perfidia, odiis amicitiam,
Quietem seditionibus, pacem bellis everteret.
Ille igitur non modo religionis,
sed et Germaniae deformator.
Postquam semel ab erroribus exorsus esset,
Nunquam deinde aberravit, a coepta linea,
semper in via devius.
In qua ita versatus est pertinaciter.
Ut a vit a prius discedere sit visus, quam a via.
Mortuus in duplici nocte est,
qua neque diem. neque Deum vidit,
Postquam tamen
Sacro illum devovisset anathemate Ecclesia,
Devotus obiisse creditur.
Dignus immortalit ate visus est,

page 220, image: s220

Quod inter mortuas haereses
Revocaverit ad vitam, priusquam avocaretur.

VI. Lutheri instructio ad pacem ubique destruendam spectabat.

NOvus Grammaticus Lutherus
Caritatem a carne deduxit, probitatem a probro,
Ab illo tamen viro virile nihil derivari poterat.
In moribus morosus,
In veritate vanus erat.
Fictus magis, quam factus ad virtutem;
Factus magis quam fictus ad vitia.
Rogare vix quicquam visus, arrogare sibiomnia.
Papam neque tolerare potuit, neque tollere.
Abbates patres esse dolebat, nisigignerent.
Monachos non ferebat, nisi extra solitudinem.
Orbis Christiani capita malaisset videre sine capite,
Imperatorem sub imperio,
Principes in ser vitute.
Nulli mediocriter hic homo inimicus, aut amitus erat.
In illo summa erat omnia, vel ad amorem, vel ad odium.
Illo discrimine; quod servarer, quos odisset;
Perderet, wuos amaret:
Perfidiam aliis persuasit exemple, aliis verbo,
Cum eam fidem revocaret
Pertinaciam denique cum addidisset malitiae,
Perniciosam ex ea malitiam excitavit.
Porro ut hanc firmaret Smalcaldiae discordiam,
Concordia ab eo est instituta,
Quae etiamnum scindit Germaniam.

VII. Lutherus ubi sibi aliisque indulsisset omnia, etiam nuptias cum Religiosa admisit.

NOvae ille religionis artifex Lutherus,
Ubi coepisset fidem,
in qua nulli fideret, praeterquam sibi.
Tam sui amans propsiti, quam cousilii amens fuite
Non uxorem tantum ducere, sed et viros voluit,
seductor omnium.
Ludere aliter ore ac calamis non solitus,
quam calumniis laedere.

page 221, image: s221

Questus est sibi indulgentias eripi propter quaestum,
Indulgentias igitur abjecit,
Omnium facturus indulgentiam.
Zelus hic; an scelus Lutheri fuerit? Orbis judicet.
Ad nuptias deinde adjecit animum, sed non profanas;
Cum religiosus religiosam duceret, sacer sacram.
Haec, quantumvis abdomine gravis Lutherus esset,
Et uxor foetu gravis,
Merito omnibus visa est levitas,
Ut mirum non sit, proles fuisse de tribu Levi.
Celebres tamen omnino fuerunt nuptiae
In quibus faces Luthero per Germaniam
Praeferrent rustici,
Inflammatis passim nobilium arcibus.
Ut eodem tempore, Lutherus flammis libidinis,
Germania seditiosorum incendiis
Turpissime conflagrarent.
Incendium
Cui alii lacrimas ex oculis, Lutherus ex vite et olea affunderet.

VIII. Lutherus subita morte noctu bene potus exstinguitur.

QUisquis a vita mortalit atem,
A morte immertalitatem auspicaris,
tantisper hic morare,
Ex isto homine mori potius disce, quam vivere,
Hoc prodigio mortem suam Lutherus illustravit;
quod nemo aegrum viderit, plures mortuum,
Hoc naturae, illud gratiae debuit;
Quae ejusmodi sanctis obvenit,
Qui sanitatem ex plenis hauriunt cyathis.
Ex opipara enim mensa delatus in thalamum,
Inde in tumulum, spirare ac sperare desiit.
Postquam, neque spem morientibus,
Neque fidem viventibus, neque charitatem utriusque reliquisset.
His omnibus
cum totam pene spoliasset Germaniam,
sacris utique moriens abundaverit spoliis.


page 222, image: s222

EPILOGUS.

Ad calcem harum inscriptionum, unam Georgii Buchanani Manibus, non inscito lusu concinnatam, subjicio. Hic homo Aulae Britannicae parasitus (ut Garass. de doct. Cur. l. 6.5.13. et Poeta quam Christianus melior, cum moriturus ex aqua jam esset intercute, qui liberaliter ex Libero libet ipse vixerat, moriturus a Praedicante est, ut oratiove Dominica sibi Deum conciliaret. Nescio hanc, inquit, quam annis qua draginta nunquam dixi, simulque in illa Propertii solutus verba:

Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis

Cum his ad suum migravit Propertium, hac a morte sepulchri epigraphe, ludente in illusorem multorum Echo donatus est. Quanquam argutiorem esse in hoc genere censeam, quam aequiorem. Vitam hic male actam reprehendere possumus. De vita altera Dei esto judicium. Etiam latro in cruce moriens salutem est consecutus.

Echo sepulchralis Buchanani.

Hic jacet Veneris Procus
Anagrammate porcus,
Tenebrio noctu diuque obrio similis.
Cui in vita Virtus invita,
Volupia sola pia,
Quae in amoribus et moribus fuit:
Huic caelum libidinum obscenum caenum,
Et pollutum lutum.
Sed quae misero sero sors obvenit?
Mors venit.
Quae igitur mors hunc insecuta porcum?
secuta orcum.
Inquietis, quietis
Non locum illius focum, insignem ignem,
Non in pace, sed in pice,
Creditis esse Ditis.
Haec sors mors ei debita est,
Ia est.

Haec quamvis minus certa, tamen illud certissimum, malam vitam plerumque malam mortem, hanc semper aeternum malum consequi. Haec igitur, si improbus sis, cibi ad terrorem; si probus ad constantiam scripta excipe,

page 223, image: s223

atque expende: ut non tantum doctior ad his redeas, sed etiam melior. Perversorum hominum vita ad aliorum cantelam, bonorum ad imitationem, dignis jure lineamentis effingitur. Ut si quem etiam politicorum hujus saeculi hominum minus tangant aeterna, prasens saltem a scelerata vita deterreat infamia et honor virtuti habeti solitus, ad honestatem invitet. Ergo quae vides in nefarios torqueri tela, tu emendatioris vitae scuto averte: quae vides decerni laudum probis encomia, tu virtutis explicatae sinu excipe. Ita hic illam felicitatem auspicaberis, quam a morte gaudebis esse sempiternam.

CAPUT VI. De quibusdam aliorum inscriptionibus.

CUm meas hic dederim inscriptiones, aequum fuerit aliorum quoque hac in arte lucubrationes suo exemplo proponi, ne mihi solum hoc magisterium vendicasse atrogantius videar. Sed paucorum hoc in genere versatus labor est, quod difficilior hic sit, quam ut sine sine illis, quae observavimus principiis, eam suppeditet soribendi copiam elegantiamque, quae hic inprimis necessaria est. Nonnullos vidi, in quibus Itali duo Joannes Baptista Masculus Neapolitanus Societatis JESU, et Emmanuel Thesaurus Taurinensis, in eadem diu educatus, excellere visi sunt; quos tamen cum delectu, judicioque legendos censeo. Delibavi ex his nonnulla, quae magis ad gustum facerent: ad cetera Lectori avido viam non obstraxi. Pauca haec ad exemplorum varietatem satis fore judicavi. Verum distinguere per suos illa fontes non licuit, quod bujus nemo discriminis observatione, atque aculeatae dictionis separatione, sua dederit, ingenio magis omnes obsecuti quam arti: ego ab utrisque subsidium mutuatus sim. Quod quale sit, ille potissimum sentiet, qui ad paria studia animum calamumque traduxerit, atque intra ejusdem materiae fines hisce scribendi argutiis luserit. Interea alieno labore, tanquam laote nutritus, ad majora eloquentiae exercitamenta adolescat. Habent haec studia, ut venustatem, sic et voluptatem suam, quibus omne scribendi dicendiquegenus perfundunt, et velut sale quodam condiunt: quo neglecto, non parum gratiae saporisque eloquentiae subtrahitur. Ut qui desidiose in hac parte versantur, plerumque insipido ac parum eleganti stylo fastidium generent, nec nisi morosos Catones lectores ferant.


page 224, image: s224

Ex P.Jo. Baptistae Masculi 5.1. Encomiis deprompta. Adam.

Conditus es parvus mundus in magno,
Sed cui servir et hic magnus.
Nullas Majorum imagines profers,
Sed unam Numinis refers.
Non formatus ex vitro, sed pulvere, factus es vitreus,
Sator fuisti generis humani non satus, vir antequam puer.
Nisi edictum violasses, sine senio fututus antiquus.
Animantium constitutus Dominus, accepta vix anima,
Pene imperium cum conditore partitus: ille procreator tu nomenclator.
Princeps futurus ultimo exortus es loco, ut non nisi ornatam intrares in regiam.
Pulchre te author effinxit e pulvere;
at turpiter culpa diffinxit in cinerem.
Devinctae nobis manus sunt catenis, antequam fasciis.
Jam tum et nos coepimus esse sub pellibus, quando te induisti.
Ex argilla concretus et luto, pene dum effingeris, effringeris.
Diem tibi natalem fecisti emortualem.
Ultimus animantium evocatus ad vitam, primus ad mortem.
Ferale sustulisti vexillum, ex duce vitae signifer mortis.
Cum esses gentis humanae radix, tunc voluisti videri viridis fronde, cum exarueras trunco.
Sub opaca condidisti te arbore, aptam videlicet nactus scenam, ubi ageres histrionicam.
Non ut imitator miseriae, sed ut exemplar.
Nimis brevis, uno actu clausisti tragoediam:
Data quotidie fabula, placuit nunquam,
pro caveae plausu, resonat planctus.
Allectus es pomo, more puerili:
Tunc dictus es aperire oculos,
Cum coecam induxisti mortem.
Quidam post te Reges in apice sceptri
affigere sunt soliti pomum,
Tu contra amisisti sceptra per pomum.
Eadem dies vidit te, et in solio Regem.
Et ante tribunal reum.
Cum tibi dictus est dies, nox occupavit omnia.

page 225, image: s225

Sed cur acrius tuam insequor culpam,
Quae dicta est felix,
Quia pro illa suspensus est Deus in arbore
Quae habebatur in felix?
Cessit facinus in prodigium pietatis,
Profuit te fuisse miserum.

EVA.

Quid in tuo natali non mirum?
Pro obstetrice Dei habuisti manum, pro utero viri latus.
Non ex argilla ficta, sed facta?
Inter incorruptae vitae delicias,
lusisti Virgo simul et nupta.
Sed parce tu quoque communi dolori Mater,
patiaris te dici Novercam.
Prodiisti ex osse, sed evasisti cerea.
Post mulierem mundo fatalem,
muliebris inventus est mundus,
gemmatus torques curvatur in anguem,
Ut sit sceleris imagini pretium.
Scilicet putasti dari posse consilium rectum,
ab angue spiris intorto.
Flexisti tu quoque virum illecebris tuis,
Propinasti acceptum virus viro
Inter suavissimos avium cantus posita,
maluisti audire serpentis sibila.
Tumulum adornasti antequam thalamum:
E latere viri desumpta,
Admovisti lateri calcar ad facinus.
Non aureum id fuit malum, quod saecula fecit ferrea.
Non suavi fragravit odore, per quod natura computruit.
Ab angue lubrico debuisti timere lapsum;
At hoc pet feminam alteram actum est praeclate,
quod ejus anguis, cui annuisti capite,
illa caput obtinuit pede.
Abel Pastor a Caino fratre occisus.
Tu quidem factus ovium Pastor,
tanquam praecidanea cecidisti victima.
Dum gregem a lupinis tutatis insidiis,
in fratrem incidisti lupum.
Quod tua divinitus arsisset hostia,

page 226, image: s226

exardescens ille hostili ira, te mactavit hostiam.
Jactatus vero horribi tremore membrotum,
Mortem, quam intulerat uni, metuebat ab omnibus.
Primus extruxit urbes ob metum;
Ut se maenibus sepiret ac tegeret.
Saxis se munivit, qui duritie vicerat saxa.
Jubal pater canentium cithara.
Accedat ad aures grata ejus laudario
qui primus musicis modis blanditus est auribus,
nil aptius potuit invenire quam nervo:
Ut qui languebant, sumerent robur ac vires.
Magna dignitas! ante inventa sunt plectra, quam sceptra.
Ut laxaret animos, contendit chordas.
Coeperunt ferri moderate damna post modos.
Ut curarum tolleret pondus, imposuit citharae jugum.
Cujus hic non voce laudandus,
qui vel pecorum fibras fecit vocales.
Invenit in visceribus ovium,
quo posset domare vel belluas.

Tubal primus faber.

Aurea hic dignus est statua,
qui primus ostendit posse domati aes atque ferrum.
Jussit utrumque servire mortalibus.
Contumax metallum contudit malleo.
Sed fuit hoc monstro simillimum;
quod, ubi obduruit animus, liquefecit aera.
Ut arma fabricarent gemenda matribus.
Rubuit ferrum igne, antequam rubesceret caede.
Stridorem emisit in lacu,
antequam clamorem excitaret in campo.
Enoch cum Deo ambulans denique translatus est.
Quam praeclara hic vestigia pietatis impressit,
qui dictus est ambulasse cuw Deo!
Tametsi sirmata tor saeculis virtus
Labi potuit, nisi de via decessisset in lubrico,
Avolavit, ne coeno inficeret pedem.
Recepit tunc hominem postliminio paterna regio Paradisus.
vel ideo ibi tutus, quod abesset mulier.
Delusit mortem, ex captivo transfuga.
Erubuisset mors, nisi esset exanguis.

page 227, image: s227

Noe servatus in arca.

Non es communi extinctus eluvie,
qui communi non arseras flamma.
immunis ab unda, quia immunis a labe.
Appositus es custos pereunti naturae,
area tibi cessit in arcem.
Nunquam volucres fuerunt tam liberae,
quam cum tuo inclusae sunt septo.
Tametsi in communi luctu tunc desierunt timere.
Tu inter feras tunc sanxisti foedus,
cum elementa rumpebant fidem.
Desierunt apud te esse inhumanae,
cum se servatas viderent ab homine.
Factus es certus de placato Numine,
Viso videlicet arcu.
Caruit hic sagitta, quia exhauserat jam pharetram Dei.
Intenditur hic in caelum, ne reformidet tellus.
Mira res, cum sit ille nubium partus, tutatur tamen a fulmine irati Numinis.
Ubi hic arcus caelestis incumbit, mirus odor afflatur e terta:
Scilicet tunc datus in federis signum,
cum eluta jam tellus esse desiit foeda.

Sem et Japhet, Noe filii, patris nuda cooperiunt.

Tunc maxime Patrem estis venerati,
Cum terga vertistis.
Idcirco ille in vos amantior,
quia ab ipso fuistis aversi.
Induistis animum vere natorum,
cum patrem operturi vos exuistis.
Nefas putastis adversus eum abuti luminibus,
a quo acceperatis usuram lucis.
Abraham filium Deo immolans.
Novum audiisti religionis edictum:
Impium Patri sit non ferire,
Vitale filio sit perire.
Rem aggressus es noctu, ut testareris sidera,
ad eum necandum te paratum,
qui editurus esset posteros numero siderum.
Exilis in montem sublimior monte.

page 228, image: s228

Jubes ipsam sibi immolando servire,
non ex armento, victimam, sed e visceribus tuis.
Filius curam suae necis cum patre partitur,
De religione certatis sacerdos et hostia.
Scilicet arae devoves,
quem apudaram tot expetieras votis,
Eas extendis ad caedem manus.
quas pro illo extendere solebas ad caelum.
Colligas natum, et naturae vincula frangis,
factus ex parente lictor:
Oculi exardescunt ad caedem, ideo carent humore
Nefas tibi videtur eum lugere,
cui indideras nomen a risu.
Non timuisti ne fieres reus necis,
Sed ne reus voti.

Loth Sodomis evertendis subductus, uxore in statuam versa.

Evasisti clarus, quod evaseris flammas.
Quanti fuit pietas tua apud caelites,
Cui nisi parcerent pie, punire nequirent impios.
Subita cives coecitate percussi,
Nimirum facti Cupidini similes suo,
In se versas senserunt illius faces.
At conjux quae patriae cladem durior vidit,
Quia salsis caruit lacrimis in sal abiit.
Oculos suos ausa curiose convertere,
Oculos aliorum prodigio ad se convertir.
Tibi quoque statua ponenda, sed aenea,
quia solidus, et constans ad jussa mansisti.

Melchisedech Rex et Pontifex.

Unde tuum repetam genus, magne Rex et Sacerdos?
Tanto clarius genus, quanto nobis obscurius,
Ignotior esses si noti parentes.
Situos tempus celebt asset majores,
Celebrareris minus.
Nullas pertulisti gentis imagines,
hoc illustrior, quod caruisti summo.
Sed imago fuisti praeclarior Numinis magni.
Cum arcana obtulisti liba pro victima.
Non uno brevi dici potes elogio,
qui duo complexus es maxima,

page 229, image: s229

regnum et sacerdotium.
Nobilrus acerram tractasti, quam sceptrum,
quia hoc moderatus es populos;
illa Deum, ne saeviret in populos.
Plus tibi honoris attulit ara, quam solium,
licet apud illam pronus coleres Numen,
aque hoc tui colerent proni.
E solio jura dicebas, ex ara sumebas,
Quanto tui fama fragrat odore,
qui sacro bis es inunctus unguento,
semel in Regem populorum,
Iterum in Regem sactorum!
Libasti gratius Deo pane, quam pecude;
vino, quam brutorum sanguine.
Partem tibi Dux obtulit praedae, ut belli socio,
Nempe videbat plus ad victoriam potuisse
Vota, quam classicum
Sacra, quam gladium.

Isaac Abrahami filius victima.

Merito sortitus es nomen a risu,
qui obtulisti te neci vultu pene ridente,
Plus ponderis apud re habuere jussa, quam ligna,
Non fudisti lacrimas,
ne tardius illa flammam concipereut.
Retractus est pater voce Dei jubentis,
non gemitu filii nolentis.
Pro te ad aram suffectus est aries, dux videlicet gregis.
quia posteris periturus eras exemplo
Tametsi aries ille de vepreto prosiliit,
pene jacet inter aculeos,
At nullus pupugit dolor, aut patrem cariturum
filio, aut filium vita.

Rebecca Isaaci conjux.

Tunc maxime se tuus prodidit pudor.
Cum occurrens sponso faciem texisti pallio,
Aperuisti pudicam mentem,
cum cooperuisti frontem.
Non alias attulisti rosas, quam genarum,
Satis cum viro, satis tecum pacate vixisti,
Nisi dum insertiadhuc parenti filii

page 230, image: s230

conseruerunt manus.
Visus est alter primo exiens utcro vicisse,
Sed alterum tu postea fecisti victorem,
novo more athletam docuisti certare,
non nudum, ed artificiose pellitum.

Jacobus Isaaci filius Esau praelatus.

Quam tu insignis fuisti bellator,
qui ab utero auspicatus es pugnam!
Prior optabas oriti, ut illum ederes,
qui appellatus est oriens.
Dum tejfrater egrediendo praeverteret,
pedis plantam tenuisti manu, ut eum subverteres.
Ut ex progenie tua ipsa oriretur Veritas,
involucro vestis usus es ficto;
Sed caruit ars mendacio.
Nam quia vera vox fuit, effinxisti vera dum fingeres.
Induisti vestem fragrantem, odor facti manavit ad posteros.
Contra tamen est ex simulatione simultas.
At quis tecum impune consereret manus,
qui antagonistam superasti Deum?
Sensisti quidem tu te ictum, sed Deus se victum,
claudicasti pede, sed attigisti metam.
Excitatus est pulvis in pugna,
ut noscerentur virtutis impressa vestigia.
Non excurrisset de te fama tam longe,
nisi tu claudicasses pede:
Nunquam recubuisti mollius, quam cum in lapide,
dejecisti cervices, sed sustulisti oculos:
nunquam hi tam perspicaces fuere,
quam cum somno clausi.
Objectae tibi sunt sublimiter scalae,
quibus aut tu gradum faceres ad Deum,
aut ad te se dimitteret Deus.
Sanxisti fedus, sed sine sanguine;
Ut consanguine um haberes hominem Deum.
Merito a te leni illitus olco lapis.
Siquldem durus antea sceleri Deus,
coepit pietate molliti.

page 231, image: s231

Rachel uxor Jacobi.

Eximia tua species fecit,
ut amor qui ceteris imperat, serviret.
Ovis tibi nomen est, sed ur haberet unam,
Sponsus socero pavit multas:
Volucres visi sunt dies, et brevis orbita solis,
ut potiretur te luna.
Cum te matrem lunam, et genitorem solem
Filius vidit insomnis.
Hoc mitum quod Lunae, hoc est Luciniae similis visa.
Tamen obiisti parturiens,
Nec tamen tibi quicquam sinistri obtigit morte,
quia peperisti filium dexterae. [note: id est Benjamin. ]

Josephus Jacobi filius.

Nihil te orbis vidit illustrius.
Imo tunc primum est cognitum esse aliquid lucidum
supra solem, cum ille ad tuos accidit pedes,
qui est astrorum caput.
Imperium et diei sortitus es, et noctis:
alterum sol detulit, alterum luna.
Radios sol sibi detraxit suos, ut te coronaret,
Ositis qui sol Aegyptius habebatur,
Et Isis eadem quae luna a te sibi fracta dolebat cornua.
Vidisti spicarum quoque manipulos
decumbere pronos ad manipulum tuum.
Nimirum tibi cessit in segetem gloriae,
livor ipse fraternus.
Ipsius invidiae falce es usus admessem,
ut colligeres laudem.
Cessit aristarum culmus in honorum culmen et cumulum.
Ex sicca cisterna tibi manavit fons gloriae,
Mercatoribus qui ferrent aromata venditus,
accepit victus omen, datura fragrantiam
ex pudicitiae fama.
Sed utrum admirabuntur magis, quod odii,
an quod amoris extinxeris incendia?
Scilicet te mulier foedaret impura,
qui fulgore praeicras solem, candore lunam?
Cupidini tu crederes coeco.

page 232, image: s232

Cui se caeli oculi submiserant astra?
frustra pallium mulier rapuit tuum,
Nam ut in tunica mentita est bellua,
ita mendax fuit in pallio lupa.
In venustate tua, non fuit nota injuriae,
sed nitor gratiae.
Illum esse verum putasti decorem,
qui longe abesset a vitae dedecore.
At vafta pellex, quae misit retia.
indagine capta est sua.
Libenter es passus indumentum capi,
ne fieres ipse captivus.
Magis femineam exhorruisti manum,
Armillis et annulis ornatam aureis,
quam alii hostilem catenas injicientem ferreas:
Non vidit hoc amens, quod cum te nudum fecit:
athletam strenuum fecit:
Tunc maxime se ostendit victam,
cum tuas cepit exuvias.
Stulte putavit se posse parvo pallio
obtegere magnum nefas.
Triumphasti ornatius cum nudatus es spolio.
Velut ex unguibus evasisti,
Fortior accipitre columba.
Praetulisti carcerem thalamo, compedes jugo.
damnatus es tenebris, quia respuisti faces:
Vinctus es, quia non victus;
Sed tandem solutus a vinculis, quia solvisti omnium,
qui tam fueras vigil in pudore servando.
Magnum fuit, quod Aegyptum temperasti clavo,
majus quod temperasti irae.
Iratum finxisti te fratribus, sed ut acueres amorem,
Simulasti furtum: sed ut ipsorum raperes corda
reddidisti pretium una cum fructibus,
iis qui te fecere venalem.
Cum in saccum minimi natu fratris imposuisti craterem,
ostendisti te ebrium amore fraterno.
Ut fictum a fratribus chlamydis cruorem elueres,
non fictas red didisti lacrimas,
agnovisti simul et ignovisti.

page 233, image: s233

Jobus Rex.

Ostenter audenter bellator hic vulnera,
Caeli terraeque plaudente theatro.
Vulnera dico, non aliena, sed sua:
Unde manavit taata vis gloriae.
Totus insculptus, totus inscriptus
triumphalibus superbit notis.
Sed quid dignum tanto dicetur heroe,
qui praeconem nactus est Deum, etiam apud hostem?
Dum filii mero, madebat ipse largius lacrimis:
dum illi ad mensam redolerent unguentis,
adolebat hic ad aram cum victimis thura.
Pius natorum parens, simul pro illis sacerdos.
Probavit hunc hostis, sed probro suo.
Eo admirabilior victoria, quod a saucio.
Fortius pugnavit lacertis laceris.
Ut litaret hecatombe majore.
Ignis e caelo lapsus omnes simul absumpsit oves,
in unum cedente sacrificium innumerabili grege.
Ventorum agmen, quod marmoreas evertit aedes,
ne summittit quidem animum.
Audito nuntio dirutae aulae exiliit, sed victor:
scidit quidem sibi purpuram,
sed ut generosum pateret pectus.
Nudavit se, ut gymnico more pugnaret.
Pro arena felicius sparsit cinerem.
Cum naufragium fecisset bonorum,
quasi evasisset incolumis,
Veteri more totondit caput.
Quot infixit hostis corpori tela, tot aperuit ora
per vulnera, ut caneret hic Deo paeana victoriae.
Conjux ipsum est conata pervertere,
Ut quondam prima mortalium mater virum:
Tametsi illa egit blanditiis, haec convitiis,
illa pomis certavit, haec probris.
Sed illa infregit virum, quae mollior,
non quae durior.
Religiosior hic inventus in hara, quam alii apud aram,
Caeli rationes descripsit in pulvere,
De arcturo hyadibus et orione locutus.

page 234, image: s234

Nunquam visus caelo dignior, quam in coeno.
Vertit stabulum in lyceum.
De auri gleba egit in luto, de sapphitis in fimo,
nunquam ornatior quam cum squallore horridus
per spiramenta tot ulcerum majores hausit spiritus
Historiam de se ipse scripsit.
Digna res calamo calamitati non cedero.
Icit foedus, ne caderet ictus luminum jactu:
Ut tutius posset pudorem tueri, noluit vel pudicas intueri,
Cum audiit loquentem de turbine Deum,
nullum tunc timuit fulmen,
quia de Erebi victoria laureatus.
Nunquam cucurrit celerior virtutis in studio,
quam cum compeditum habuit nervo pedem.
Tres illi a calamitate, natae sunt filiae,
Gratiarum numero, ut Deo gratus esset,
At indidit eis nomina pulchriora, quam Graeci,
Unam appellavit Diem.
Scilicet vaticinatus erat, vere cum dixerat,
post tenebras sperare se lucem.
Sol igitur ipse dicendus, si Pater Diei
Desiit Jupiter dici Diespiter.
Indidit alteri filiae nomen Casiae, ab oderato frutice,
Mira res, qui jacuerat graveolenre sub fimo,
genuit ex se fragrantiam.
Tertiae nomen Abundantiae fecit,
appellata est videlicet Amaltheae cornu,
Nihil tamen in his fabulose dictum,
Quanquam stygius hostis victus ac spretus,
Vere abiit in fabulam.

Aaron summus Pontifex:

Pontificum in veste circumferens mundum,
ipso major visus es mundo.
Quam fuisti cordatus, qui tuum consulebas pectus,
Unde Doctrina fulsit et Veritas!
Sapientior tu cum logeo, quam ceteri sub lyceo.
Quam immensus et amplus dicendus es heros,
qui sacro intextum indumento ter geminum tulisti orbem
Quidam postea mundum inclusit vitro,
Sed nobilius tu antea gemmis et auro.

page 235, image: s235

Solis instar es visus,
Cum signiferum gestasti pectore,
bissenis lucidum gemmis.
Digni habiti sunt Deiphici tripodes,
Vel igne, vel cinetc.
Gemuerunt et Dordonae columbae,
Cum tu candida pulcher in bysso,
Candidiora edidisti oracula, non fucata mendacio.
Praecinnisti futura,
non inspectis ocultis victimae fibris,
sed tuarum luce gemmarum.
Haesit prorsus natura prodigio
Cum aridus induit se stipes in florem,
ut tu Pontificia effloresceres gloria,
Exaruerunt in capitolio Caesarum lauri,
Etiam positae in sinu Jovis.
Nimirum qui igne calebat incesto,
At apud te castum vel aridus eviruit ramus.

Moses Dux Hebraeorum.

Adoptatus est a Regis filia in filium,
Sed profanas respuisti papillas.
Ne una cum lacte sugeres impietatem,
Adultus aulae proposuisti caulam,
purpurae meloten, sceptro pedum.
Prodigiosus in aqua fuisti, nec minus in igne,
quippe rubum, legem, columnam nactus es ignea,
et frutex ille viridior evasit igne.
Versatus cum Deo es nubem inter et fumum:
At de nube serenam retulisti frontem,
ex fumo dedisti lucem.
Lunae cornua praetulisti fronte,
Scilicet cum saecula versabantur in nocte,
Tunc maxime visus es divini juris custos integer,
Cum in lapide scripta jura, sed violata fregisti,
Plura quam Alcides domuisti monstra,
pro clava fuit, imo pro sceptro, bacillus,
Novas adhibuisti ad bellum auxiliares copias,
abjectas ranas, locustas, cyniphes parvos,
sed ut admirabilius vinceres grandia,
Animasti lignum in anguem,

page 236, image: s236

ut exanimares adversarios metu.
Cum unus anguis vorasset innumeros,
non modo non intumuit magis veneno,
sed desiit esse anguis.
Cum virgam intendisti, timuir rubrum mare,
Et ut esset unda tui mitis, obduruit:
ur esset hostibus dura, relapsa est liquida.
Percussus deinde bis lapis protulit latices,
an potius ex ictu lacrimas?
Sed tuorum lacrimas siccavit suis.
Versi a te sunt lapides in aquas, in lapides aquae.
Ceteri Duces sibi e frigido marmore,
at tu igneam tibi erexisti columnam.
ideo quia dux eras illustrior.

Josue Dux Hebraeorum.

Vicisti magne Dux virtute et prodigiis famam,
Ut dejiceres Hierecuntinas turres,
non admovisti arietes, immolasti sed.
Arietasti moenia, non machinis sed tnbis,
non adhibuisti milites, sed tibicines.
Usus es pro acie instructa pompa sacrorum.
parta victoria ore, non manu:
non mucrone, sed buccina.
Minus est, quod commenta est Graecia, maenia erecta sono.
majus funditus fuisse disjecta.
Idem et initium pugnae, fuit et finis;
belli signum insigne victoriae.
Oppugnasti urbem, cum nomen inditum a Luna,
dejecisti Lunam non magico cantu, sed sacro.
scilicet facile subjiceres Lunam in terris,
qui subjecisti et solem in caelo.
Novum consilium, qui Lunam jussisti stare
Lunae moenia noluisti confistere.
Ipsa tibi urbs omen victoriae fecit,
Dicta urbs palmarum, quibus circu mvirebat consita,
Nec palmas dedit tantum, sed et rosas.
quibus suum coronaret victorem.
Natura stetit attonita cum Solem stare vidit,
et lunam, ad hominis nutum.
Quantus Imperator, quem adjuvit caeli militia,

page 237, image: s237

novo more pugnaudi!
Melius videlicet statione, quam cursu?
Tunc primum Luna non fuit inconstans,
quia eodem constitit vultu,
omen tibi victori datura constantiae.
Cum hostilis exercitus infringeres cornua,
Illa non immuta vit sua.
Te in terris castra metante,
destitit illa metiri caelum.
Sol non occubuit antequam hostis:
Non ante se oceano mersit,
quam campos vidit natantes sanguine.
Equos continuit suos, ut excurrerent tui.
Quo longior eluxit dies,
eo plures hostes caruerunt luce.
Cedat Syracusanus Doctor una cum sphaera,
Ille caelum apparavit vitreum, tu imperasti aeneo:
fingere ille potuit astra, tu figere.

Othoniel Dux et Judex expugnavit civitatem literarum Cariatsepher. Jud. 1.

Tuo tibi jure vendicas, et calamum, et literas,
qui tua manu cepisti civitatem literarum.
Tamersi tunc sibi literae visae sunt liberae;
cum a te sunt factae captivae.
Vicisti acie gladii acumen styli,
Ut materiam sufficeres stylo laudandi tui.
Nullus eo triumpho pulchrior fuit,
in quo laureatas Imperator laureatus tulisti literas.
Certarunt tubae cum lyris, sceptra cum plectris.
Tot tuas in laudes solvisti linguas,
quot alligasti literatorum manus.

Phinees Pontifex, Judaeum ad hostium scortum transeuntem ultus, eligitur: Num. 25. Eccl. 43.

Ut Hierarche parentis succederes gloriae,
sacrasti manus cruore antequam oleo,
Vindex pudoris acerrimus,
devotam Cupidini victimam devovisti ferro.
Non minus pie tractasti gladium,
quam postea secespitam.
Laxiorem nactus es aram, bellicum campum.

page 238, image: s238

Ira exarsisti, ut extingueres libidinis flammam:
et iram sopires Numinis.
Pudori litatum est, hac victima non pudica.
Mendacem fecisti Graeciam,
cum Mars puguavit in Venerem.

Aodd Judex et Dux ambidexter Eglon Ducem Moab ancipiti gladio sustulit. Jud. 3.

Prodiga tibi fuit natura donorum,
quia utramque armavit manum pari robore.
Nihil tibi poterat sinistrum accidere,
Cui sinistra non fuit:
Ancipitem tibi fabricatus es gladium,
ut victoria esset certa, non anceps.
In Englonem Regem adipe crassum,
subtilitate re mentis ornasti.
Apud ipsa simulachra Deorum simulasti fedus,
ut faedissimum ferires veritatis hostem.

Sangar bellator vomere pro gladio usus 600. percussit hostium. Jud. 3.

Bellatorne an arator fuisti felicior?
Collegisti uberem laudis segetem.
Non gladio pugnasti, sed vomere.
Rustica sumpsisti arma
ut urbanam excoleres gloriam.
Per aratrum factus est dignus,
quem commendaret posteris fama,
stylo literis exaratis.
Fecisti, ne postea insolenter Roma jactaret,
proscissam a senatore tellurem
Vomere laureato.
Obtusus visus est gladius Martis,
cum vomerem exacuisti tuum.
Jabel Matrona Sisaram opprimens.
Domus tibi et campus, et capitolium fuit.
cum imbellis femina paris victoriam.
Malleum accepisti pro gladio,
non modo ut ferires hostem,
sed ut sculperes ribi signa victrici.
Melius tu monstra domuisti ferreo clavo.
quam Alcides lignea clava.

page 239, image: s239

confixisti tempora,
quae videlicet ille destinaverat lauro.
Uxor parabat victori pyramidem, tu victo piram.
Lac propinasti, ut eliceres sanguinem.

Jephtes judex et dux filiam pro victima offert. Jud. 11.

Perstringis heros a ciem oculorum acie ferri,
sive gladium intentas capiti hostis,
sive secespitam cervicibus filiae,
aeque acerbus bellator, et Judex.
Procutristi celer in campum, sed praeceps ad vota,
ut nullam faceres moram pietate pene visus impius
asperius filiam mactasti quam hostem.
quia hanc a caede victimae more cremasti.
Stupuit hostis ipse atrocitate spectaculi.
Non tam doluit se vinci,
quam pro victo talem mactari victimam.
Exardescere magis visus es in arae cinere,
quam in campi pulvere,
cum vicisses hostes, vincere voluisti naturam.

Samson Judex et Dux. Jud. 23.

Macte heros, vel virtute, vel gloria,
quicum collatus Alcides imbecillis est, et imbellis,
Dignior es qui te leonis spolio jactes,
quia non numerasti hunc inter labores,
nam interfecisse eum diceris quasi haedum.
Usus es in edomandis monstris
non roborea clava, sed robore.
Non texisti galea caput, sed capitis coma.
Non alii arcana commisisti, quam feminae,
Sed levior ille, quam tuus capillus fuit,
felicius versatus es inter belluas.
Leo insatiabilis alvi tibi cessit in alvear.
Bellua fortis pene liquescere visa est in ceram:
pro spuma furentis nectar effluxit,
inter aculeos apum.
Voluisti aenigmate, aculeatus videri.
Sed leones vincere potuisti, non lupas.
Nec ante coepisti ab hostibus vinci,
quam victus a femina es.
Pene in tenebras mundus ruit,

page 240, image: s240

cum tibi effossa sunt lumina.
Tandem qui maxilla una depasci visus es hostem,
quique non aliud agmen instituisti, quam vulpium,
Ut ulciscereris hostium fraudes,
Sol denique occidisti, sed sponte:
ut hosti sempiternam offunderes noctem.
Divinitus abstinere jussus es mero,
Ut sobrius perderes ebrios.
Coena iis tragicam cessit in scenam,
crater in urnam.
Epulum datum est solenne, sed funebre.
Rubuit Bacchus, etiam cruore.
In hostili acervo cadaverum
celsum tibi extruxisti mausoleum.
Amplexus es moriens columnas duas,
ut poneres fortitudini metas.
Hoc major visus es Alcide:
quod alii ejus transiliere columnas, at nemo tuas:
quia nullus te aequavit heroum.
Plures exanimasti efflans animam,
quam vegetus vita.
Unius mors multos coegit mori.
Et factis et nomine prae te tulisti solem;
Sed futurorum simul praetulisti umbram.
Non adeo exsplendesceres fama,
nisi veri Numinis et luminis fuisses umbra.

Samuel Propheta

Sacris litans, hostes profligat. 1. Reg.
Nulla vacat pietate pars tui,
qui divinitus promissus es nasciturus e sterili.
Divinis admissus arcanis adhuc puer et tyro.
Nihil in tuos efficere potuit hostis,
te faciente ad aram pro tuis.
Magis ille timuit secespitam flaminis,
quam gladium militis.
Vertisti nubes in pharetras, trisulcos ignes in jacula.
Simul et hostia conflagrabat, et hostis:
dum illa colligabatur ad aram,
captivus hic incidebat in vincula.

page 241, image: s241

Quam dignus Imperatoris es nomine,
cui militavit aether!
Erexisti nobilem victoriae titulum adjutorii lapidem,
scilicet lapideos dejeceras Deos.

David Rex et Propheta.

E caula evocatus ad regnum,
conjunxisti plectra cum sceptris,
Etiam dum pastoritiam tractabas arundinem,
digna Rhetorum gessisti calamo,
Praelusisti majoribus bellis, pugnando cum belluis,
Tametsi semel es victus,
Cum commisisti militem campo, uttu frereris otio
Quam alte tua te extulit virtus,
quae superior fuit Gigante!
Expertus quippe estvolubilem rerum rotam,
Cumtu fundam rotasti.
Cum in triumpho giganteum caput tulisti,
Omnem superasti Capitolii pompam.
Sed imperator invidit militi laureato.
Ferro te non semel appetiit,
a quo parta erat victoria, sine militum ferro.
At tu efferatum Regem ob mulierum cantum
mollire tuo conatus es cantu:
hostilem vim mollibus enervasti nervis.
Lancea ille pugnavit bellica, tu arcu musico,
sed illius irritus ictus fuit, efficax tuus.
Mirum dictu. Sanati non potuit vulnus, nisi arcu.
sed qui sonum eliceret, non sanguinem.
In re rex in vidus libravit hastam,
per quem suerat liberatus ab hoste.
aeger vulnus intendit medieo
Cariturus, si hic periret, medela.
Dum spoliandum re tradit hosti,
ipse tibi Rex cedit in spolium.
Tametsi partem tantum abstulisti vestis,
Ut exueres eum feritate, non vita.
Purpuream scidisti chlamydem ferro,
muricis contentus cruore, non hostis:
Ideo dignus visus qui regiam indueres purpuram.

page 242, image: s242

Jonathas Saulis filius, cum David amico vestes mutar, ut servet. 1. Reg. 14.

Cum invicem vos exuistis ambo,
nudi certare voluistis amando Athletarum more.
Et vincere glorio sum fuit, et vinci.
Novam amor apetuit scenam,
cum Pastor regia circumdatur purpura,
Regis filius melote:
ille sceptra manutractat, hic pedum.
Ut amor probaret se verum, finxit,
cum alterum finxit in altero:
non fefellit, quia ambos conflavit in unum.
Quanto fuisti robore,
qui duolex uno tempore confecisti cettamen,
alterum cum amante amico,
alterum cum patcote hoste,
interamoris et odii rela strenue versatus,
bis subiisti ale am vitae,
Cemel cum mel degustasti, iterum cum mellitum amicum;
sed superior fuir acerbitate paterna
suavitas amicitiae.
Sed sagittas amicus in primis laudavit tuam,
Saucius videlicet in te amore.

Abimelech Sacerdos a Saule occisus, quod Davidi cibum et arma ministrasset. 1. Reg. 21.

Plurimas pontifex cecidisti victimas,
tu quoque tandem mactatus in victimae morem,
pulchrior tuo cruore, quam pecudum.
Vita privatus ob datum praesidium vitae.
Exarmato suffecisti arma, Goliathi gladium.
Refixisti unum ex aede sacra belii trophaeum,
ut victor heros affigeret plura.
At ru impium perrulisti ferrum, quia obtuleras pium,
Cum non auderent sacrum tuum caput
violare lictores, unus inventus est Tyranni Pastor.
Nihil Palestina indig nius vidit,
quam jugulatum a pastore ovem.

Obededom Custos arcae. 2. Reg. 2.

Hoc tua domus sacratior fuit et sanctior,
quod nullos habuit Deos,

page 243, image: s243

Et quod careret laribus, qui perderent herum.
Cum arca et nectar contineret, et virgam.
Tu nectar expertus, ceteri virgam.
Jure ru adhibitus ad custodiam legum,
qui divina servabas jura.
Domus cessit in delubrum, foci in aram.

Abigail david cibum praebet, quem Nabal vir ejus negaverat. 2. Reg. 25.

Mutavit natura munerum vices,
in femina posuit, quod maxime virum decer,
consilium et prudentiam.
Non est ille veritus, vel Regem, vel vatem,
sed cum hujus providere noluir vitae,
suum non praevidit exitium.
Cum superbo fastu regios sprevit fasces,
in se acuit secures.
Nempe negavit fruges, qui homo frugi non erat.
sed divinitus percussus, abigail illustioribus,
dignam taedis, et nuptiis fecit,
deinceps non famulo junctam, sed Regi.
Adhaesir vitis quercui ad coronas aptae, non stipiti.

Abisag Virgo David seni juncta, incorrupta mansit. 3. Reg. 1.

Omues undique carpat eloquentia flores,
ut tibi debitam componat corollam.
Regi con juncta qui frigescebat senio,
quasi in media effloruisti bruma,
Corporis illibato pudore.
puncta es venustate, non Venre.
Hoc exsplenduerunt illustrius taedae,
quod non arserunt
plus adlaudem luce valuere, quam flamma.
Immotus pudor, quia creditus trementi, non timuit.

CAPUT VII. Ex Emmanuele Thesauro, Patricio Thaurinensi, Equite S Crucis excerptae quorundam elogiorum sententiae.

Adam Terrae Filius.

HIc ille jaceo per quem omnes jacent,
Nec orbus, nec posthumus fui,
sed Patris expers.

page 244, image: s244

Matrem habui, quae me habet.
Cum omnia scirem, ut plura scirem desipere coepe.
Virorum sapientissimus dementor a femina,
quam male suada!
Beatae silvae dum fructus carpo, silvam amitto,
ex Rege agricola.
Quia Numen non colui, terram colui.
Uxor me immortalem peremit, uxorem ego,
uterque omnes.
Tum vere conjuges, cum uno jugo vincti.

Cain Adami filius.

Huc mala verba viator.
Perditorum Princeps tales poscit inferias.
Hic averus agricola, felicis frater Pastoris,
pejores fruges aris imponens, omnes amisit.
Et ingratus Deo sator, ingrata sibi sata deprehendit.
Quod Abelis hostiis felicius succedit invidens.
Ne itaque fraternae vistimae litarent, victinmam fecit fratrem.
Primus hie flagit iorum institor,
Mortem invenit, et invexit.
Horruit mors expiandis sceleribus nata,
primus sibi aditus per innocenti jugulum frangi:
mirata primo se ictu magnam orbis partm orbasse.
At non impune tulit proditor.
Forum nactus silvam, testem mortuum,
Apparitorem umbram, carnisicem culpam, Judicem Deum:
Inani pavore territus, ac seipsum terrens,
Quia timenda non timuit, timet non timenda.
Urbem primus condidis; nec immerito.
ut qui campis securitatem depulerat,
Carcerem sibi moliretur.
Nunc tamen urbe sua exulantem,
Lamechus Nepos pro fera feris,
Facili errore, ferarum similem.
Aequo igitur, et iniquo jure,
Malus a malo supplicium capit, quod dedit.
Et parrioidio fratricidium expiatur,
Bis lugendum parentibus facinus,
cum committitur, et cum punitur.

Henoch Caini filius.


page 245, image: s245

Irad Henochi filius, Vaviael Iradi fil.
Mathusael Vaviaelis fil.
Tecum mihi res est divine scriptor, Moses
Quod gesta Henochi, Iradi, Vaviaelis, Mathusaelis,
de commentariis eraseris.
Sonas nimirum nomina, siles vitam.
Quid nomina sine gestis? quod gesta sine nomine.
Perinde est carere gestis ac factis.
Fallor,
Suis coloribus singulorum gesta pinguntur,
dum a Caino dicuptur sati.
Deformes sunt omnes, non difformes.
Foedo exemplari similes.
Narranda non er ant facta, sed mutanda nomina.
Modestus proinde, non molestus Moses.
Ne velaures loquendo, vel historiam silendo ladoret,
Loquaci silentio,
Infanda gesta nec evulgavit, nec tacuit.
Annorum eitam numerum consulto siluit:
Nihil enim vivunt, qui male vivunt.
nec annos impii usurpant, sed perdunt.
Novo igitur invento supplicio
Scelestos ulciscitur, dum tacet scelera,
calamo pungit, dum expungit;
Totque capita obtruncat, quod truncat nomina.
Jacete igitur aeternum digna Caino proles,
Pro latebra et sepulchro silentium dono.

Tubal Lamechi filius artis fabrilis repertor, ut Jubal Musicae.

Ex alia in aliam vocaris musicam viator.
Auras plectro demulsit Jubal.
Aures malleo Tubal obtundit,
Ille tibia repertor, hic gladii.
Utrumque noris ab uno satum Lamech,
Nam effeminatus ac ferus Pater,
titulum divisit haeredibus.
Hinc alter effeminatur ad cantum,
alter efferatur ad arma.
Dubitas de magistro?
Cerne am dirae artis rudimenta,
dices tam bonum ingenium, a malo genio.
O dira vitae fastidin!

page 246, image: s246

Brevem vitam fecit natura,
brevissimam culpa, ars nullam.
Inventus est Caini Nepos qui Caino in vidiam demeret
Ille mortem vocavit, hic alas addit:
Ille in campum duxit, hic armat,
Ille fecit, ut mortalis mori possit:
Hic ut nemo vivus, securus vivat;
Ille unum occidit: hic quantos!
Quoties quisque ferro cadet, in hunc clamabo:
Ferreus erat qui ferrum reperit.
A malo tuo malam artem exerces Tubal,
ferrum cudis, ferro cades.
parricidam fecisti Patrem,
Caederis a Patre.

Lothi Uxor, et hujus metamorphosis.

Quam stupes Mulierem statuam
tanto artificio fictam, artisice aruit.
Genita fuit et sine scalpello sculpta,
et quod impensius mirere,
Olim spirabilis et lotuta,
Brevis femina fuit:
Dicerem, est, nisi prodigium videretur,
feminam esse et tacere.
Gorgonium vidisse illam putas, aut Ciconum bibisse fonte?
Erras, seipsa finxit:
Nam contra divinum praescriptum
dum patriam spectat, se amisit.
Sola igitur mortalium, nec imaginis egens, nec sepulori,
Ipsa suae stupidit atis imago in semita haeret,
et in statua sua tumulatur.
Lieet igitur inter Metamorphoses numerare
feminam ex vera fictam;
imo nunc veram, quia sictam,
Nam quid in feminis videas nisi fictum?
Itaque mentiri solita seipsam mentitur.
Mortua vivam simulat, vel viva mortuam.
Magis mirere.
quod insulsa salsum migravit in lapidem,
in sale mortua, quo viva carebat.
Sic solent seminae, sapiunt cum pereunt.
Ah fuge hunc salem sisapis, viator,

page 247, image: s247

Joseph Jacobi filius.

Dulces Rachelis primitiae Joseph,
ut primus evadat, undecimus nascitur.
Egregium aliquid medit ante natura,
quaetot exemplaria delineavit, ut unum absolveret.
Paternae virtuti, maternae pulchritudini compar.
Ut impares fratrum mores de suo typo corrigeret.
In sopore vigil,
pingente somno futurae dignitatis expressit imaginens.
Sed periculosa res est eminere.
Per cognatum livorem
Vivus humatur, exhumatus divenditur.
Hic Domino, quam Dominae obsequentior.
Servili compede, quam herili complexu constringi,
Carcerem subire maluit, quam mereri.

Aaron Mosis frater.

Adeste Praesules paucis vos moneo,
Cecidi, nemo fidat, convalui, nemo diffidat.
Ego Pontificum Princeps, Principum Pontifex.
Mosis frater imo pars fratris sui,
Nam quo alteruter carebat, ab alterutro sumpsit.
Illi ege linguam, ille mihi manum sussecit.
Uni omnia nunquam concessa.
Sed ego nimio indulgentior
Vulgo Deum Deo meliorem flagitanti Daemonem dedi.
Inaurium auro flammis domito monstrum conflavi.
Ut aurium dolore oculi resipiscerent.
At nimis imperite aureum formavi, si coli nolebam,
cum aurum colatur vel informe, et numus pro Numine sit.
Materiae pretio vilem addidi jumenti speciem,
ut Numen darem colentibus simile.
Sic circa vitulum vitulaentur lascivi,
Et pastores ducuntur a pecude.
Itaque in elemente eodem, Deum Moses, ego Daemonem repri,
At nemini suum artificium pluris stetit.
Laevius autorem torsit Phalaridis Taurus,
quam meus me vitulus.
Nam semel ille gemuit, ego semper,
Finem ludicri luctus excepit
Dum Vulcano redonatus est vitulus,

page 248, image: s248

Et flamma scelus delet, quod fecit
Tum verso in medelam veneno, Idoli cineres in aquis sorbuit,
ut Bacchi facinus eluerent Lymphae.

Sampson ex Dan.

Adeste juvenes quibus robur et cupido.
De vobis utriusque ideam Sampsonem,
Alcidis coaetaeeum, Alcidi similem robusto et foris,
Mox cupidinis mancipium cupidini simili caeco et nudo
Hic de sterili germinat.
Quo miraculo vel Jacob, vel Esau nascitur, nihil simile.
Ad hostium caedes consecratus,
Odia Philistaeorum ab amoribus Philistaearum incipit,
Ut Marti facem subjiceret Cupido.
Meretriculae illaqueatus amplexibus,
Philistinie destinatur ad praedam.
Sag acissimus quaesitor est femina,
blande torquendo verum extorquet, tergiversari difficile est,
cum apparitor Cupido faces admovet.
Qui Leones superaverat, a Lupa sternitur.
Coactis undique insidiis secto crine, enervis in nervum mit titur,
et oculis orbatur, quos in aliena fronte perdiderat.
Sic ex Alcide Oedipus fruges terendo conteritur.
hoc tantum felix, quod se miserum non vidit.
Rediit tandem ad Sampsonem virtus, cum Sampson ad Numen.
In Veneris templo Cyclopem ludere jussus, nec larva egens:
Labefactis columnis templum impellit,
Et spectaculum perimit spectatores,
Sic sua inter trophea moritur Sampson
Odiis felicior, quam amoribus.

Salomen.

Triforme hoc monstrum
Humano capite, femineo pectore, feina cauda,
Scyllam putas falleris Salomon est.
Prudens puer, effeminatus vir, ferus senex.
Hoc puero, nemo sapientior.
Unus mortalium omnia scivit, nihil didicit.
Venit ad Juvenem prudentia, quae juvenes fugit.
Sui secura apud pudicum, cui eandor pro canicie,
Quod magis mirere ad dormientem venit,
Musarum ductore somno, qui musas fugat.

page 249, image: s249

Itaque per occlusas fores, oculos ingressa est sapientia,
vel hoc indicio caelestis.
Nec venit indetata,
Sceptro manum porrexit Salomon, cum ceteri ferulae,
Ut dubites, uter utri plus contulerit:
Nam per sapientiam regnavit puer, per puerum, sapientia
Prima imperantis cura fuit Patris sepulchrum
Ut patrem aeternavertt tumulando.
Ex Rege Sacerdos templum dicavit;
Mundum voces, non templum,
Spatiis tripartitum, plagis quaedrifidum.
Annis totidem, quot mundus solibus absolutum.
Merito igitur undecumque delatae opes,
Ut mundus mundum ornaret.
Regiam et tribunal gemma et ostro consternit,
Ne venalis speretur Justitia, quae opes calcat.
Atque ut profugam revocet Astraeam
Aureos mores in aurea demo restituit.
Sed nescias utrum magis mireris,
Senium in infante, an infantiam in sene,
Tanta causa dementiae libido
Ut non immerito Venerem vocarint Luciferum,
Cum alterum coluerit in altero,
Secuta, ut solet Venerem, feritas,
Nam nimia liberalitas rapinis alitur.
Ergoregni opibus in Gynaeceo proflig atis,
per gravissima tributa amicos onerat, ut amicas ornes.
Quin et per magicas artes aurum scrutatus,
Ferulis aeruscator vectigales Daemonas fecit,
et Plutum quaerit apud Plutonem.
Tot inter flagitia pacem amisit Pacificus,
Rebellante Jeroboamo tributorum quaestore
Per Mammonae ministros, Mammonae cultor affligitur.
Donec divino Numine afflatus Achias
suum pallium et Salomonis regnum divisit,
Sic obiit insanus sapiens,
Haebraeorum decus et dedecus,
Inter opes inops, sterilis inter conjugia
Unico de tot mille thalamis suscepto filio.
Nam nihil Veneri necentius, quam Venus.

page 250, image: s250

Joan. Baptista D. V. ex consobrina nepos.

Hoc Numinis praecone nemo major, nemo minor?
Prophetarum postremus, Martyrum primus.
Solus Lucifer, Luciferi Vesper,
Messiae magnitudinem ex sua imagine expressit,
Imo Messiae mystes, et Christi Christus,
Mundi lustratorem lustrali aqua sancivit,
Ambigente Jordane lavaret, an lavaretur?
Nobilis fluvius caelesti Eridano minime mvidus.
Na ille in caelum translatus, huic caelum delatum.
Hem quantus et quantulus fuit?
Tantam sanctitatem ad nihilum redegit,
Cum se neminem dixit.

Hoc praecone nemo taciturnior, nemo vocaliot.

Vix conceptus silentium patri indixit,
Vix formatus Deum hospitem nutibus excepti,
Vix utero egressus, solitudinem ingressus,
Hortus, jejunus, vigil,
Cum angelis angelus, mutus cum mutis vivens
quod loqueretur tacendo didicit.
Nomo diutius infans fuit, nemo alitus fatus.
In deserto desertus, et jam nihil nisi vox.
Rudes instruxit, avios reduxit.
peccantes increpuit, Reges terruit,
Trunco etiam capite clamosus.
At at procumbe viator, Praeco siluit, Messias adest.

Maria Virgo Joachimi filia. Christi Mater, in Stataa adumbrata.

Lauretana haec statua Lucae scalpellum sensit.
Utinam vitae quoque simulacrum calamo edidisset,
Sed de scriptore soulptor, pro vera effigie ligneam dedit.
Fig mentum hoc supplevit Evangelium,
Facundus codex est caudex.
Atqui diu secum cogitabundus artifex;
Animi ideam ligno impressit.
Audi mysteria, et mirare
Primum, Cedri regiae arboris trunco excisa effigies
Nobilitatem refert.
Quae unde viginti luxuriosa Regibus, Virginem tulit
Tanti generis non tam stirpem, quam stipitem.

page 251, image: s251

Praeterea exarescente materia sculpitur
Nam sterili Matri ingenita est Virgo.
Quid enim mortua ex Venere gigneretur nisi Virgineum?
Nullum in hoc typo peccatum culpes,
ullum in protortypo;
Nam sola Maria Adami lutum non oluit:
Jam si templo imago, imagini templum dicatum
Templis etiam colenda Maria, templum coluit,
Cum trimula castis Aris admota,
Ipsa Deo, ipsi Deus Virgineum florem servavit,
Munusque impetravit afferendo.
At quot fabrili materiae nubilis adhaeret forma.
Speciosum cum fabro connubium refert,
Imo in conjungio eaelibatum,
nam si statua nuberet, sic nuberet,
Cernis eodem trunco exsculptam cum filio Matrem,
Cum Matre filium, gemino et uno corpore;
Ut dubites utrum ex alio nascatur?
Habes prodigium illud maximum,
Cum Deo genita Deum genuit,
Novoque reciprocae cognationis vinculo,
Dei ftlia, sibi sponsa, sponsi Domina, Domini Aacilla,
Caelestia humanis, humana caelestibus, compaginavit
Sed heu brevis voluptas! unde ut Christi fera imago,
Infantem gremio stringit, atque scalpenti porrigit.
Sic filium Simonis gladio scalpendum obtulit mater, etc.
Quaeris divino ut amore flagraverit? habes colorem ex colort.
Fulginosum hoc lignum amoris torrem ostendit.
Silentium quaeris? statuam taciturnam interrogo
Verecundiam? nil suis oculis amplius indulsit.
quam statua suis.
Quaeris cur discriminatis, ut in funere, crinibus
dolentem dolavit opifex, sed erectam?
Certe sic stetit juxta crucem cruce altior et solidior.
Callide igitur femineam statuam sculpsit Lucas.
Nam filii mortem, ut femina sensit, ut statua tulit,
Quid? ultiam ejus fata nil argutitus exprimit,
Quam incorrupta e cedro statua.
Examinati, sed incorrupti corporis typus.
Aeterna haec sanctio, ut omnia pereant etiam immerentiae
Damnata, quia nata.

page 252, image: s252

Sola Deipaera periit, non putruit et in scrobe refloruit.

JEXUS Christus Dei ac virg. fil.

Sistimur, o tandem tibi clementissime assertor,
Sacri voluminis alpha et omega:
Non longius vagaturi te contracto
Quo enim procedat, qui te accedit ultimam rerum metam.
Tu aviti generis meta.
Matris annos in proavis numeraturus,
Trium et 60. patriarcharum stemma claudis,
Tu antiquorum antiquissimus, novissimorum novissimus,
Maioribus major, posterior posteris,
Sevisti nobilitatem tuam et messuisti,
Vore tuam, quia a te fluxit, in te rediie.
Tu divinorum operum meta
Ex Deo homo, ex virguncula Deus,
Quod unum deerat universit ati miraculum explevisti.
Tu temporum meta
Summo solstitio, moste media, anno extremo natus.
Solis fugam, umbrarum incrementa, anni lapsum, inhibuisti, etc.

S. Joseph Jacobi filius Virginis sponsus.

Senis hujus magnitudinem tergemine metire titulo.
Vir Mariae fuit.
Sol nimirum toto orbe selectus
Viragini vir, Virgini Virgo,
Fortunatum conjugium cuit dexter ales Angelus
Divinitas pronuba, flammeum flamen, Dos verbum.
Unica haec Hymenaei taeda fumo caruit,
Virgineo candore non denigrato.
Jugalia haec vinclanihil strinxere, praeter animos,
Nec ultra amorem ivere amantium vota.
Nec novum Josepho Dominae nolle misteri.
Dubito nuptialem caelibatum, an caelibes nuptias vocem?
Nam sponsae contubernio spoaesi virginitas geminatur.
Novoque miraculo forma pudictiae suffragatur.
Denique sic palmae nubunt.
Hinc alter ille majorque Titulus,
Pater Jesu fuit.
Quippe natur a patruus, conjugio vitricus, officio Pater,
Pri vignum Numen educavit, erudiit, aluit.
Et vitam si non dedit, servavit.
O gratas educationis vices!

page 253, image: s253

Ille servat, hic ser vit et altorem suum alumnus alit:
Orant alii Numen, hic cogit.
Nam Patris vota imperia sunt.
Adjice postremum titulum,
Filius Davidis fuit, et faber. Quis credat?
Regia Davidis linea in materiario finitur,
Novae nimirum nobilitatis fabro.
Nam retrograda generis claritas
a Deo in fabrum, a fabro in Regis avos refunditur.
O nexa Providentiae opera!
Regalis Genealogiae princeps Adam, postremus Joseph:
Ille agricola, hic faber:
nam lignum peccati materiam ille sevit, hic secuit,
Haud alienum a Christi Patre ministerium.
Quid enim Deus nisi faber,
Tonare orbem, inspicare montes, dolare campos,
Excidere homines, fabrilia sunt,
Vere ut dicas fabrum Deum, et fabri filium.
Respondent vero morienti Christo hi natales:
Ut inter eandem viveret et occumberet,
Malleus, forfex, tenebrae, clavi, ligna,
Vitae ministeria, mortis instrumenta fuere.
Eademque domestica arte et cunae dolantur et cruces.
Suae igitur neci nascendo praecudit,
Dum ex fabro nascitur.

His priscis Heroibus idem Thesaurus praemiserat aliorum Principum, ac Sanctorum, alio in Opusculo, mitiori aliquants stylo exarata elogia, ex quibus haec delibare visum est.

S. Athanasius Alexandrinus.

Athanasi virtus seniles inpusro,
puerile nihilunquam habuit, praeter aetatem.
Nescias, an plus didicerit, au plura docuerit,
Veritatis amantior quam quiotis.
Aeque infensu, Ario, ac Arius Christo,
In omnibus ab sodem dissentiens, in hoc uno consensu,
quod uterque Athanasium nollet Eipscopum,
Utroque tamen invito coactus ad infulas,
quia sutas qmari non poterat, incurrit in odia,
ab hospitibus delatus ad hostes

page 254, image: s254

Nunquam non agnitus, innocens saepe damnatus, tit nocens,
Sedem mutare maluit, quam syllabam.

S Joannes Chrysostomus.

Joannes eloquentia aureus, tolerantia ferreus,
pretiosior fortasse quod ferreus, quam qureus.
Silvescere metuens secessit in silvas,
exuturus inter feras,
Si quid ferinum induisset inter homines.
Alienis clarus in oculis, obscurus in suis,
Urbes dum fugeret, urbes in eremum abstraxit.
In hocuno cum virtute rixatus, quod latebras impediret,
Se uno dolento revocatus in patriam.
Felicem se non reputans, nisi cum miserorum causas ageret,
Perditos nec tolerare potuit, nec corrigere;
ideo hostis habitus, quia dissimilis.
Semel iterumque a barbaris pulsus ad barbaros.
Semper patriam in venit in exilio.
Vir in omnibus aureus,
nisi quod avaris placere non potuit.

S. Gregorius Thaumaturgus.

Sub frigido caelo natus est, ut illud accenderet.
Ab hostibus male pressus
Magis mirandus quod ulcisci nollet, quam quod posset.
Scopulos per inane circumagens,
Difficilius moveri saepe mentes, quam montes experitus est.
Aeque prodigia loquebatur, ac faciebat.
Multa in mundo cum secisset admiranda,
nihil se ipso mirabilius facere potuit.
Ita sibi vacabat ac si ceteros negligeret,
ita aliis, acsi se ipse negligeret.
Suarum virtute notus, notiori sua.
Nunquam mortalis creditus, nisi cum visus est mori.

S. Gregorius Nazianzenus.

Alienis facundus in laudibus, mutus in suis.
Prodesse voluit omnibus, nulli praeesse, quam sibi.
Urbes deserere maluit, quam invidorum turbis implere.
Cum jam sui unius colonus vellet esse,
Secessit in campos.
Debitam meritis sedem,
cum non haberet in terris, invenit in caelo.
aeque appetitus cum esse desineret,

page 255, image: s255

ac fuerat, antequam esset.

S. Polycarpus.

Virginis quam collegit, ex omnibus fecit eiptomen.
In hoc mirandus, quod ita omnes expresserit,
ut dum viveret, neminem eorum periisse put ares.
Tyrannum non metuens, nisi cum mitior videretur,
Vitam suam moriens clariorem in flamma fecit,
quam sanguine largiter irrigavit, ne deficeret.
Denique in jurias beneficiis ultus est.

S. Ambrosius.

Nulli non intimus omnium sensit in commoda:
In hoc verendus, quod contemneret neminem,
in hoc timendus, quod neminem formidaret,
Christi causam ut pressam erigeret, pressus soepe est;
Facundia hostes deterruit,
Constantia fregit,
Disertissimus etiam, cum taceret.

S. Augustinus.

Peccata sua dum fassus est, virt utem fecit.
Vera gaudia auspicatus dolendo est.
E matris oculis lacrimas transiulit in suos.
Denique scribenda fecit, qui facienda scripsit.

S. Martinus.

Chlamydis parte totum sibi emit empyreum,
non magis admirandus quod chlamydem divideret,
quam quod militiae pieratem connecteret,
Illustravit virtute prodigia, prodigiis virtutem.
Omnes amavit praeter se unum,
Nullum non re veritus, nisi quod seipsum contemneret,
Charum illi caelum, charus ille caelo.
Latrones dum stricto ferro rogant, an timeret?
Ridet ille, et se nunquam minus timuisse ais,
sperasse enim semper majori in discrimine
Deum propius adfuturum.
Demum Martinus illos, cum aurum cuperent,
totos aureos fecit.
Eassique sunt nulli unquam pecunias exposcenti,
Ita bene verba data esse.

S. Hilarius.

Quam vitam semel accepit Gallia,
Galliae non reddidie semel.

page 256, image: s256

Nunquam visus hilarior,
quam cum Deum nuptiis filiae sibi fecisset affinem,
Relegatus in Phrygiam
novum solem ab Oriente in occidentem duxit,
quod hostes minarentur, appetens,
quod pollicebantur, contemnens.
Vicisse se pro veritate non put avit,
quod non occubuisset in pugna.

S. Apollonius Martyr.

Caecis animum prius dein oculos aperuit.
Senes bene mori, pueros bene vivere docuit,
Pulsus ignes innoxios transiit,
Eam expertus in igne clementiam, quam omnes in ipso,
Aeque se fortem exhibuit, ac Nero ferum.
Mari commissus,
Ut in omni elemento suum robur exprimeret.
Tolerare malos, non tollere potuit;
tollere illum, non tolerare mali.

S. Thomas Cantuariensis.

Natus cum igne in eadem domo
unde prope Londinum conflagrat,
ut nec frigidus, nec obscurus esse posset.
Tam demum in aula illustris,
ut ab ocalis in vidorum tolerari non posset.
Jam demum omnibus gravis, quod levis esse non posset.
Nunquam memor injuriae, nisi ut condonaret.
Corpori suo ea intulit damna, quae vix tyrannus
inferre voluisset.
Exilium saepe permutans, animum nunquam.
Revocatus in patriam, ut periret.
sed ad arcas, pro aris.

S. Carolus Borromaeus.

Natus cum novo lumine,
Se tenebrarum non esse filium, vel nascendo probavit,
Infra probit atem nil habuit literis charius.
Pio IV. affinitate charus, virtute charior,
a quo Purpuratis adscriptus.
Jure dubites an majorem dignitati contulerit,
an a dig nit ate retulerit dignitatem.
Ut patriam virtuti redderet, patria redditus,

page 257, image: s257

Virtutum semina voce manuque jaciens,
Sudore ac lacrimis alluens
Dignam laberibus messem obtinuit,
Dignam esse mercedem,
Nescias an omnium pater, an servus?

Carolus Emanuel Dux Sabaudiae.

Diu post obitum desider abatur; qui desider ari coepit antequam nasci,
Illum quippe infecunda jam Mater votivum susceperat,
ut Principum prodigium prodigo nasceretur.
Alterius gremio gerebatur, et populos gerebat alis,
Si Mars Minervae nuberet, tales nascerentur.
Solent amorum taedae armorum taedium adferre,
at ille amorem Marti initiavit.
Eo metuendus omnibus, quod neminem metuebat.
Bella cum magnis Regibus
imparibus armis semper concepit, paribus semper
conditionibus confecit.
Nunquam victus nisi proditione; nunquam victor nisi virtute
Nec ingenium oppressit galea:
cam aeque ingenii, ac ferri acie bonus,
Sapientibus apollineam, militibus martiam praeripuit laurum
Virtutes quae in aliis fuerunt singulae,
in uno Carolo sunt singulares,
Saepe laesus, semper laetus.
docuit nil contra fortitudinem posse fortunam.
Dein dextram Caesari datam, ut servaret,
sinistris armis circum ventus occubuit.
Tum gladiatorios velut ludos praebente fato,
Gemini Martis asseclae, Collaltus, et Spinola,
ad Caroli inferias, pro victima ceciderunt.

Haec ex autoribus supra dictis accipe, si non ubique iisdem annunmeratis verbis, aut syllabis, [quod ob plura omissa, counexione aliqua indigerent] at certe rebus sententiisque, quibus ad tuum commodum, et Dei honorem fruere.

CAPUT VIII. Tria Elogia ex Aloysio Jugulari Soc. Jesu, de Christo Jesu, Deo-Homine.

Quia pauculae restabant columnae, ex Elogiis Jugularis in eodem

page 258, image: s258

scriptionis genere versato tria subnectere placuit, ut illius, scriptoris gustum aliquem hinc possit desumere.

ELOGIUM I. Christus Iesus Dei Filius ab aeterno.

Amicus silentii Deus est;
Semel in tota Aeternitate locutus
Uno omnia dicit in Verbo.
Prima sui fecunditate facundus,
Ipsa sui conceptione fit parens.
Usque adeo in Dei filio
Nativitatem Conceptio non praecedit.
Cui ipsum Concipi, Nasci est.
Ita Patris fecunditatem exhaurieus,
Ut illi Fratrem dare non possit,
Unus cum sit.
Numei damnum compensat.
Ipsa sui Apptehensione Comprehensio
Ipsa Intellectione Loquutio,
Sapientia sine litteris,
Imago sine lineamentis,
Cum prodierit ante Luciferum,
Adhuc in splendoribus natus est.
Cirta dissidium oppositus Patri.
Tota ab eodem accepta Substantia emancipatus,
Adhuc habet omnia cum illo communia,
Abavos, Proavosque ne quaere.
Illi rota nobilitas Pater est.
Antiquissimus genere majores non habet;
Adeo esse vera nobilitas
Sine majoribus potest.
Nunquam morituri haetes aerernus;
Viarum Domini initium idem, et finis;
Adhuc nasci non cessans tot annos natus,
Quia semper vivens est, semper spitat,
Mens, et Brachium Domini,
Cum omne in illo sit robur, a Dextris est:
Sui Speculator, et Speculnm
Radios, dum accipit, reddens.
Non minus ideo Patre contentus,
Quia avidus Matris.

page 259, image: s259

Quam nascendo non potuit.
Renascendo quaesivit.
Apage hinc, Ari, cum tuis;
Grammaticus enim ut sis.
Hoc nimis Anomalum Verbum est,
Onia Praesens, et infinitum in tempore:
Cum nullis regatur casibus
Nullius este ordinis potest.

ELOGIUM II. A caeli adduceatore ejus nuntiatur adventus. Lucae. 1.

Mensibus idem et terris bellorum,
Et Caelo foederum est
Martio nomen Matris adimite,
Ex quo finem ejus
Nostrae Pacis initia consecrarunt:
Deputentur Aprili Dies,
Quibus tam ingens facta Caelorum apertio est.
Virga Jesse.
Vel in Mira culis naturam observans.
Datura fructum in hieme
Florem concepit in vere.
Ubi facta dierum, et noctium aequalitas fuit,
In terram usque reduudavit.
Ex caeli aequitate Justitia.
Ita diebus iisdem,
Et unus Sol in Ariete,
Et alius in Agno est.
Fortitudo Dei
Missa Deo quaerere capacitatem patiendi,
Quia ad perditos venerat.
Legationem incipit a Salute.
Plenam graria profitetur.
Et adhuc in ca Immensitati postulat locum,
Usque adeo pevetrabilis cum gratia Deus est.
Quanta potentia feminae,
Quae mundum ea ipsa voce refecerit.
Qua olim est factus?
Quanta claritas.
Cui veltaota lux obumbraret?
Praevenerat Legatum suum Deus;

page 260, image: s260

Erat jam in Virgine Dominus,
In quam admitti filius postulabat.
Vix igitur humanissimo emisso
Divinissimum admissum in utero Verbum est.
Parendi studio merita virtutem patiendi,
Fecunditatem Virginitati non praetulit,
Sed adjunxit.
Se tunc potissimum sui Dominam probans,
Cum Dei praedicaret ancillam,
Regnm Regi, ut servus esse patererur,
Praeivit exemplo.
Impetrata facultate moetoris laetior Deus,
Nostra provehens, et sua non minuens,
In praedio mortis aeternam seminat vitam.
Noin ideo minus Nobilis, quia Homo novus.
Exclusos a caelo miserans Inclusus in utero,
Dilatare Charitatem didicit ex angustiis.
Sperare mitiorum Judicem Rei;
Coepit aliquid habere, cui timeat.
Inhumanus esse non possit,
Qui tenacissimo glutino humanitati conjunctus,
Separabilis jam ab illa non est.

ELOGIUM III. Nascitur in Bethlehem Judae. Luc. cap. 2.

Dirigite viam vestram mortales,
Factus Deus Viator est.
Recta incedentibus occurrit in via.
Frumentum Electorum maturum in palea,
Quia in terram bonam cecideret
Non exspectavit Aestatem;
Quamvis aestas credi potuerit.
Sole inter Taurum et Virginem stabulante.
Prostrato Deo, et in Carne captivo
Deditionem cogitat caelum.
Et militiam jam non utilem bello,
Fecialem destinat Paci.
Daturus de se ipso convivium homini,
In Civitate Panis,
Obsonia ne deessent, factus est Caro;
Et qui ignem venerat missurus in terras

page 261, image: s261

Aptam concipiendae flammae materiam quaerens,
Descendit in foenum;
Ita Deus novam plane Metaphoram fecit in Verbo,
Quod a propria sede sua eo transtulit,
Ubi locus ei non erat.
Primus, qui cum bene ageret lucem odisset,
Quia dici non poterat in lucem editus,
Natus in nocte,
Cum non haberet unde regeretur,
Derectus non est.
Personatus ideo, quia nudus,
Inter feras cicutes medius;
In nocte media,
Locum Virturis, et moriens occupavic.
Et nascens.
Fecunditatem a Virgine
Sterilitas omnis edidicit?
Flevereoleum scopuli,
Opobalsamum quercus;
Atque ita ab eodem solstitio
Lux, et accrescere coepit hominibus,
Et diebus.
Pastores Christus primas sibi oves elegir;
Decuit inter hos Agnum nasci,
Et natum ab his primum agnosci.
Discite, assuetudo quid possit?
Quando Deus ipse
Humanitatis assidue frequentans actus,
Tandem habitu inventus ut Homo.
Ita in Deo etiam assuetudo.
Facta altera natura est.

His concludo, et ex his delectent authoribus si plura, ad eosdem remitto. Mihi haec sufficere in praesenti Opere ad instructionem visa sunt. Quae de samiliaris sermonis argutiis reliqua sunt singulari in Opere aliquanto locupletius offerre earum studiosic placuit. Modo hic fruere, ad Dei honorem, et vale.

FINIS.


image: s262

Indiculus in sententias Epigrammatum maxime memorabiles, et Heroum elogia.

A.

AAronis elogium. 234. et seq. et 147.

Abelis elogium. 225.

Abigail elogium. 243.

Abisag Virginis elogium. ibid.

Abinrelech elogium. 242.

Abrahami elogium. 227.

Adami elogium. 224. et 243.

Adolescentes laudati, 78. et 109. fitamen casti 146.

Adulator, 37. 78. 90. et 114.

Aeger pius. 137.

Aenigmaticae inscriptiones. 169

Aetas moribus deterior. 90.

Amicus ollatis. 95. flexilis. 107. fictus. 116. verus. 134

Amicitia reciproca fit. 114. communia habet omnia ibid.

Amor multiformis. 30. foeda regit. 33 sui caecus est. 36 et 39. et 84. et 116 servit. 36. lacrimas patit 63. ex aspectu. 73. Deum depressit 64. minime caecus est. ibid. insanit. 63. inter conjuges rarus 38, ignis est. 76. ad suspendium adigit 81. inconstans. 84. turpis 94. in fine amarus inter paucos est. 114.

S. Ambrosii elogium. 255

Angeli intuitu capta. 31

Adod elogium. 238

Asinus loquens. 84. Christi vector. 90. rudens. ibid.

S. Apollonii elogium. 236.

Astrologi mors felix. 67.

S. Athanasii elogium. 253

Avarus in morte miser. 40. nulli utilis 53. inter opes inops. 62. fames. 63. Deum negligit. 74. appetens. 86. 87. 105. 107. Nunquam satis habet. 116. 120. 122.

S. Augustini elogium. 255

Aula magnifica 89. facile suos praecipitat. 99. in illa adulatores emergunt. 104


image: s263

B.

Barba rase. 146. integra. 147

Bellum omnes premit. 61. diuturnum hoc aevo. 89. Schola mortis. 147. 116

Benefacere vivis mortuisque. 37

Benvolentia spreta offendit. 51

C

Caecus Homerus. 79. S. Lucia 107. S. Genovefae Mater. 128

Calvus nequam. 67. et 77. et to. 64.

Calumnia negligenda. 29

Canonicus male vivens. 19. plurium Canonicatuum avidus. 84

S. Caroli Berromaei elogium. 275

Caroli Ducis Sabaudiae elog. ibid.

Castus sororem aversatur 36

Caupo aqnam vino micens. 120

Causae bene explicandae. 49

Causdicus corruptus. 27. ungi debet. 94. protractor causarum. ibid. et 121

Christus nudus. 32. Ejus dolor nostrum gaudium. 36. et 44. Nobis omnia est. 40. et seq. Vulnera ejus sanant, 52. e Virginenatus. 44. 96. 161. et 153. Omnia et nullus. 44. et Pax nostra 45. Salus nostra. 47. Nativitas et mors dispar. ibid. et seq. Poenas nostras subit. 55. Contemptus. 60. et seq. et 110. Puer gratiosus. 110. Mirns. 100. In stabulo 92. et 110. Plus Diis praestat. 91. Misericors 110. Crucem ferens. 128. Fel bibens. ibid. Spinis coronatus. 133. 135. et 141. Consputus 141. Passus. 133. Agnus. 141. et 144. Caeditur in faciem. 145 Fiagellatur. ibid. Moritur Sole obscurato. 136. et 141. in princ. Elogia Christi. 252. et seq.

Chymicus omnia consumens. 95. et 109

Cibus moderatus sit. 93

Claudi. 121 et 135

Claves D. Petri opes servant. 95

Confessio D. Augustini gloriosa. 52 et seq.

Conjugium disparium. 140. vid. uxor et discordia.

Constans in omni sorte. 35. infine.

Contentiosus. 80. vid. discordia.

Contratii. 36. et seq.

Contradictio grata. 38. et seq.


image: s264

Convicium improbi laus est. 43. in print.

Crux levis. 42. Mortem pressit. 47. Ultro qnaesita. 64. 72. 73. 86. Ubique est. 145. Diabolum pessit. 115. Cura hominis. 46 et 49. Nimis exquisita. 51. Morbum parit. 55.

D.

Davidis elogium 241

Debitor multorum. 243 et seq.

Decimae. 120

Degener. 59

Diabolus in porei specie. 107. Vitandus. 109. Extinguit lumen. 137

Deus non visus videt. 28. Visus Simeoni et Moysi. 95.

Discordia. 115. Viri et uxoris. 92. Mulierum. 147

Dives probus. 89. Paupere egentior. 90. Nunquam satis habet. 95 et 149

Divitiae magni fiunt. 47. Male collocatae a moriente. 67. Annum commendant. 82. Eloquentes sunt. 107. Malae. 109 sine his nil agitur. 109. et 114. Amorem conciliant. 115. Animum occupant. 128

Dolor ex Morte Christi. 58

Domus multae frustra. 27

Dona non pereunt. 27. ex donante aestimanda. 37. Non gratuira. 39. et 147. Hamata. 62. Rara hoc tempore. 79. 116. 120. 122. et 145. Nihil pro dono. 103. Vile donum. 105. et seq.

Dux Belli fortis. 90. Spretus. 134

E.

Ebrius. 145. et seq. Sepultus in dolio. 146. Vitiosus. 147. vid. Potator.

Effrons juvenis. 93

Emenda quae solvere potes 28. in princ.

Enoch elogium. 126

Epulo Evangelicus varie descriptus. Parte 1. a pag. 26. per totum.

Epigramma sit api simile. 140. Parum acurum. 151

Epitaphia diversa. 164. et seqq.

Evae elogium. 225.

Eversio Germaniae. 121. Eucharistiae. 141.

Exemplo Ducis sitim ferre. 38

Exul fortis. 76. et 99. Exulare ab inferis gratum. 99


image: s265

F.

Famae bonae cupiditas. 38

Fame divites egent. 36. Fames pallere facit. 54. et seq. Satisfacir pro gula. 64.

Felicitas vertitur. 40. Felices premendi. 42. et seq.

Fides multa et nulla, 29. 103 115. Non creditut multum credenti. 35. Fides una. 85. Certa est, ut spes in certa. 94

Fiscus rapax. 86. Aequor est. 94

Formam cibus alit. 54. Fragilis est. 93 Veneris fax. 146

Formosae latent raro. 93 et 73 Fortis Scaevola. 98

Fortuna varia. 42. Mediocris optima. 52. Nulli dat satis. 57. indeclinabilis. 144

Fucatus. 107. 136. detegitur. 137

Fur rudis captus. 58. Ingratus hospiti. 71. Suspensus. 121. Miles. 137

G.

Gelu declinatum. 150

Gloria in obscuritate. 29. Umbra est. 40. Gratia dilata perit. 27. Rara hodie grartuita. 62. 63. 103. Refunditur. 94

S. Cregorii Nazianzeni elogium. 254

S. Gregorii Thaumaturgi elogium. ibidem.

Gula. 52

H.

Haeretico non credendum. 99. Se devovens. 136. Sartor. 149

S. Hilarii elogium. 256

Historicus ineptus. 129

Historiae hodie corruprae. 38. Homo nil et omnia. 40. et 68. Ejus tres hostes sunt. 78. et 116. ut humus est. 85

Honor Mundi vanus. 31. Spectatur. 47. Ex hominum aestimatione pendet: 103

Humili loco natus. 80

I.

Jacobi Patriarchae elogium. 231

Jactator Roboam. 138. vid. superbus.

Jcphtes elogium. 239

Ignoscere inimicis. 99

Ignorare Deum. 107

Imago scite expressa. 67. Difformis. 125

Impatiens Eremicola. 52

Improbi. 111. Nepotes. 116. a Christo damnandi. 141


image: s266

Indignus honore. 80. Indoctus doctor. 134

Ingenium ut cos est. 94. cum prudntia junctum. ibidem.

Ingratus. 114. 115

Insigne Pontificis clavis. 95. et Caesaris avis. 148

S. Joannis Chrysostomi elogium. 254

Invidiae hostis vitus. 36. Miser cui non invidetur. 51

Joannis Baptistae elogium. 250

Jobi elogium! 233

Jocus urbanus. 107. religiosus. ibid. levis. 129

Jonathae filii David elogium. 242

Joseph Patriatchae elogium. 231. 247

Joseph Sponsi D. V. elogium. 252 et seq.

Josue elogium. 236. Ira authori noxia. 115

Isaac elogium. 229

Jubal elogium. 226

Judas prodigus et avarus. 32. et sequ. non respicit ut Perrus. 36. dnobus male servit. 45. desperatus. 92. 153. 145. et per totam part. 1.

Judex improbus punitus. 129

Juris-Consulti litibus aluntur. 86. 148. sine Jure vivunt. 107. 116. 128. 129.

Jus dicere quam facere malumus. 29. Jus et vis juncta. 35. et 108. negligere: 73. muneribus demeriti. 130

L.

Labor fert praemia: 107

Lacrimae fictae in morte. 53. verae. 68 Efficaces S. Monicae. 79. Iracundi. 80

Laetitia mortuus. 58

Laudantur etiam mali 95. Mortui. 110

Lazarus pauper descriptus part. 1. a pag. 26. per totum.

Lex lites generat. 38 et 85

Liber, sed pauper. 72

Liberalis in Pauperes. 149

Libido spinis repressa. 63. prae morsione linguae. 138. Sanguic. 69. vid. Venus.

Librorum scriptor. 68. Copia non facit doctum. 73. et 83. vincti catenis. 86. spreti. 89

Lingua bona et mala. 98

Loquax. 68. Tempestivc. 98

Loqui turpia turpe est. 59 in fine.


image: s267

Lutherus Biblia sacra infecit. 136. Zvvinglio daemonem atrum tribuit 138. Ejus mores et vita late descripta. pag. 198. et seq.

Luxuriosus. 29. et seq. lucem fugit. 95. vid. Libido et Venus.

M.

Maria Virgo nata ab Ann. 146. sub Cruce. 38. et 141. cum Parvulo. 46. recreat aspectu. 73. gratia plena. 86. Deum portans. 87. et 91. visitans. 140. ejus elogium. 250. et seq.

S. Martini elogium. 37

Martyr Christophorus. 57. Catharina. 60 Donatus. 98. Barbara. 103. et 145. Baptista. 136. Adrianus. 137

Medico bene est, cum aliis male. 35. 42. 48. 87. 148. Juvatur ab aegro. 49. imperitus. 58. Morbum auget. 62. successus patent. 99. ultro se infert. 114. multa jactans. 137

Mensa opulenta in vasis, non in cibis. 71. et seq. unguentis. 113. Morosi hospitis. 134. sana. 135

Miles bonus, 84. 124. timidus. 99. 136. Auglus Gallis metuendus. 114. fugax. 129

Mortificatio carnis bona. 39. Simeonis Stylitae. 141

Mortuus alium ad vitam excitat. 67

Mors diversa. 35. Felix et bona vita. 39. Spontanea et stulta. 46. exspectanda. 49. Mors filii Patris dolor. 52. ab esu. 64. 244. generis communis est. 73. Mors silii indigni 80. oes aequat. 85. Rapit. 90. Mors vitae longae initium. 94. et 106. dura mulris. 99. improvisa. 102. exfrigore. 134. ex fungis 144. Cum falce jungitur. 149

Muliet viti custos. 57 virum pie simulans. 92. inconstans. 159 90. Fortis 72. humilis. ibid. noxia quaevis. 98. fallit. 99. Avara. 148

Mundana nil sunt. 79

Mundi inconstantia. 79 et seq. perverfitas. 142

Musicus absurdus. 57 avis pretiosa. 73

Mutua opera claudi et caeci. 29

N.

Natales spurius celebrat. 57

Navis avis est. 93

Noe elogium. 227

Nobilis indoctus. 51. et seq. pauper. 149

Nominis mutati vanitas, 106. gratum nomen. ibid.


image: s268

O.

Obededom elogium. 242. et seq.

Oblatio sui contempta. 49

Oculi seducunt. 47 et 72

Olera muscum. 27

Poera bona et mala qui occultent. 38. opera verbis respondeant. 107

Orator ineptus. 80. fastidiosus. 113. eloquens. 114

Othonielis elogium. 237

Otiosus. 72

P.

Parvi belli sunt. 50

Patricida Brutus Caesaris. 149

Pastor bonus S. Lupus. 134

Patet patriae S. leo. 138

Patria indignus. 39. pro illa vivere. 121

Pauper in morte sar dives. 42. et seq. superbus. 217. nil perdit 129. maledicus. 146

Panpertas a Christo evecta 44. ejus amor. 103

S. Panlus depositus. 144. Ejus elogium. 181

Peccatum fugiendum. 103. omnes obnoxii. 109

Peccatores nati. 133

Pecunia rebus ceteris potior 115. visu tener. 137

Petitio rejecta. 102. frequens. 148

D. Petri Apost. elogia. 174 et seqq.

Phinees elgoium. 237 et seq.

Pictor impudens. 129. um brarum. Ibidem.

Pictura fingit. 93

Piger. 120 148

Poeta molestus. 43. doctus. 78. fur. 87. Mordax. 115. ineptus. 149. 142. praeposterus. 134

Poenitentia stylitae. 64. Magdalenae. 64. Othiliae lacrimis excaecarae. 67. paccatoris. 144

Podagra. 80 99

Potator. 75. 77. 78. et. 109. Germanus. 114. 121. 135. Lutherus. 120. punitus catharro. 129. 130. Studiosus. 137. Poeta. 142. sumersus. 238 inops factus. 140

Princeps avarus. 49

Prodigus. 58. 95. 103. 122. 135.

Probatio per incerta. 84


image: s269

Promissa vana. 52. 113. et 126. illicita non tenent. 63. non praestans. 134

Providentia Numinis tuesur. 67

Prudnes cavet. 40. ventura videt. 75. et serpens et columba. 94

Pueri ingrati. 39

Pugnare dentibus ut globis. 90

Pyramis seu Obeliscus in Vatieano. 150.e t seq.

R.

Rachelis elogium. 231

Rebeccae elogium. 229. et seq.

Regicida non ferendus. 79 sui interfector Nero. 134

Religiosus nihil haber suum. 147

Rex eriam regatur. 29. rogando imperet. 38

Rex et filius Oriens et Occidens. 96. Rex dignus. 147

Rustici est arare. 108

S.

Salomonis elogium. 248 et seq.

Saltare leve est. 147

Samsonis elogium. 239 et 248

Samuelis elogium. 240 et seq.

Sangar elogium. 238 et seq.

Sanitas bibendo perit. 29 46

Sapere fibi. 30 120

Scire paucorum est. 39

Sacra Scriptura intelligenda. 103

Sculptura nobilis. 78

Scurrilis doctor. 146

Sem et Japhet elogium. 227

Senes sapiunt et moriuntur. 29. 193. 128. non sunt spernendi. 38. Virtute senes 75. tardi. 250

Sensus unus cum deficit, viget alter. 36

Sepulchrum nobile. 88

Servire pluribus. 55

Simulatio turpis. 28

Sol excaecat. 29

Somnus ad lucernam. 220

Somnia praepostera. 39. narrare. 130

Speculum et echo 93

Statua Herculis in foco. 80. duri hominis. 84. Junonis 2 Polycleto. 93. Niobes. 98


image: s270

Studiosus. 151. Rex. 144 studium ad honores dueit. 147

Stultitiae laus. 42. 49. stulti 134

Superbia demissione eget. 53. pauperis. 135. in pileo magno. 140.

Suspensus haereticus. 79. Judas locis variis Atheus. 250

Sutor heres opulentus. 89

T.

Taciturnitas discenda. 38

Tempori serviendum. 39. et. 43. non negligendeu. 49

Tentatio sensum opprimit. 145

S. Thomae Cantuariensis Episcopi elogium. 256

Timorem Christus nascens tollit. 60

Tonsura deformis capitis. 98

Tributum a doctis. 120. Tubal fabri elogium. 226

V.

Variabilis. 28

Veritas amata. 38. neglecta. 52. odium parit. 62. 149. stultorum est. 63. sapientum. 95. non in vino. 130. 121.

Venus fugienda. 101. Fons malorum. 102. Herculem vicit. 108. in constans. 116. cum Lucifero eadem. 144

Vestium novitas. 39. impensae. 57

Vinum non idluere. 69. diluere. 78. modice sumendum. 329. Prae cerevisia est. 80

Vir a virtute. 121

Virgo Parens. 60 et 148

Virginitas morte defensa. 62. 63. a leone. 142. astu. 136. et seq. oculos continer. 141

Vita longa sit moderata. 40. praepostera. ibid. misera 42 a verbis dissentiens. 68. varia et ficta. 86. fortis prae. morte. 88. ut flumen est. 94. nunc emendanda. 120. ex morre praevisa. 136. quid sit. 141 et 150

Ulysses male dictus. 90

Votorum nullis finis. 116. usura. 64. Uibs alirur et rus alit. 38

Uxoris conditio. 29. minima quaesita. 58. contempta. 68. ne sit nimium dives. 72. obsequens sit. 101. levis viro gravis est. 103. constringenda. 114. viro imperans. 116. litigiosa. 121. Mors grata. 136

X.

Xaverius in fune quiescens. 85. et seq. mortuus. 152. et seq.