Masen, Palaestra eloquentiae ligatae, Pars III.

im. 001

PALAESTRA
Eloquentiae Ligatae
DRAMATICA.
Pars III. et ultima,
QUAE COMPLECTITUR
???Poesin Comicam,
Tragicam,
Comico-Tragicam.
Praeceptis et historiis rarioribus,
cum Exemplis singulorum Poematum
illustrata,
Er Auctario Elegantiarum Plauti.
NOVA EDITIO
Priori longe correctior.
AUTORE
R. P. IACOBO MASENIO
e Societate JESU.

COLONIAE AGRIPPINAE,
Apud Hermannum Demen.
Anno M. DC. LXXXIII.
Cum Privilegio Superiorum.
???

im. 002

FACULTAS R. P. PROvincialis Societatis IESU.

EGo Hieronymus Warmoldi Societatis lesu per Provinciam Rheni Inferioris Praepositus Provincialis,
potestate mihi facta ab Adm. R. P. N. GOSVVINO NICKEL Soc. lesu Praeposito Generali facultatem do
IOANNI BUSAEOjuxta Caefareum privilegium eidem Societati concessum typis excudendi librum, cui
Titulus Palestra Eloquentiae Ligatae Dramatica, compositum a P. IACOBO MASENIO ejusdem Soc.
Sacerdote, et per deputatos ad id approbatum. In cujus rei fidem hasce manu mea, et consueto officii sigillo
munitas dedi. Coloniae Agrippinae. Idib. Martii Anno 1657.

Hieronymus Warmoldi.

im. 003

ILLVSTRI ET GENOROSO DOMINO, D. VVERNERO Libero Baroni ab Harff. SERENISSIMI
PRINCIPIS NEOB. Consiliario, Satrapae in Geilenkirchen, etc. DOMINO SUO MAXIME
OBSERVANDO.

PAtere, Illustris Domine, tuis illa exhibeam oculis, quae aliorum quondam auribus in theatro proposui;
pleraque enim ejusmodi sunt, quae in scena lusimus, quibusque vanitati orbis illusimus, imitatorcs
quandoque vitiorum, ut suaderemus vittutem. Laconum

im. 004

exemplo, quiut temperantiam, atque inprimis moderationem a vino juventuti co~mendareur, e servorum
grege ebtios, ad turpespectaculum in forum productos, filiorum suorum probris ac ludificarionibus
objiciebant, ut quod exsibilatentatque aversarentur in aliis, ipsi deindene perpetratent. Haeein manibus
sinuque Illustris D. T. Patrocinium favoremque Mecoenatis optimirepertura ctedidi, siveillum aestimarem
animum, quo non tantum prosequeris, sedetiam assequetis liberalem hanc attium dilciplinam. sive illud
humanissimae benevolentissimaeque voluntatis studium, quo Sociearem JESU universam, ejusque labores
complecteris, sive illum etiam humaniorum artium disciplinarumque capacem auimum, quo et olim inter
cosdem mecum scholarum parietes, non iguavo rudique labore versatus, nobilitatem ruam pulcherinae hisce
studiis exornasti, et qua erasingeniifacilitate, ostendisti, pleraquen his et potuisse te assequicum velles, et
voluissecum posses. Indignum genere tuo existimasti illam quem fors nalcendo dignitate~ contulit,
ignorantis animi vilitate deptimere, cum illa quae mente~ aeternam excolunt scientiatum decora, his quae
corpus mottale ambiunt ornamenta, multis jure nominibus sint praeferenda. Sane alphonsus illud
Arragonum decus arque optimotum imago Principum. ubi quendam Hispaniae Regem (literis suo indigum
nomine, quas semper est aspernatus) lixisser inaudisset. Virum Principem non decere literas: exclamavit;
bovis hanc vosem esse, non hominis, cuiillud fortissimi, doctissimique lmpeerarotis Caesaris de sunio

im. 005

Syllano pronepote Augusti pronuntiatum assine est, quo cum pecudem esse auream dictitabat. Tantum
Carolus quartus, et ejusdem nominis quintus, Romani decora et columnae Impetii, liberalibus hisce
disciplinis deferebant; ut is quidem pattinacissime scholis Pragensibus, inter velitationes hasce literarias,
Caroli magni, summi erudiditionis patroni, exemplo, adhaerescerer; hic Palladem non inermemminus,
quam armatam veneraretur, doleretque (ubi in Latio Oratotem Romanum ex Cathedra minus prompte esset
assecutus) adtiani optimi instructoris moniris, se non fuisse olim, ad has artes ex ungue capessendas,
obsecutum. Nulla aetas, religio, respublica unquam diu constanterque floruit, aspernatrix doctorum
literarumque contemtrix. Plerique eruditionis adversarii exciderunt posteritatis recordatione, ignorati, quia
ignorantes, neque nomen in libtis meriti, quos fastidirent. Te vero Illustris Daequum est tanto magis in
literis vivere, quanto gloriosius in Tefuit librorum, quam liberorum curam suscipere.

Perro, quod huic scientiatum auro suas etiam noveris gemmas inserere, et juxta easdem viveredisciplinas,
quas didicisti, artium disciplinarumque capita, et mente complecti. et manibus exequi: scire non
minusaequiratis leges, quam tueri; hoc demum est quodliteris in viro illustri gratiam co~cilier, rursumq
laude~reponat a literis, idcirco natis, ut et possessorem suum excolerent, et ab eodem excolerentur. lam illa
quaein Teeminer grata morum facilitas, animique

im. 006

minime elati demissio, qua cuique etiam inferiori te parem facis, hoc Te facir excelsiotem caeteris, quo
magis reddit aequalem ut de singulariista remperantis vitae disciplina taceam, qua TeTuamque familiam
sapienter sancteque administras: sihil immoderatum in luxu, nihilavarum in lucro, nihil dissolurum in
moribus pateris, ut domustua modestiae quaedam scola videatur. Qualem cum Illustrem D. T. a primis
adosescentiae annis noverim, iisdemque cum illa Rhetorices Sapientiaeque praeceptis imbutus, horum nunc
studiorum Parronum ac Moccenacem adite constitui, atque hasce meas in Dramatica Palaestra
exercitationes deferre, ut et affectum illius erga me pristinum experirer, et cestater meum.

Magnorum semper optimorumque Procerum suit, eas fovere disciplinas, quaein omnem virae ac Reip.
communis statum conditionemque alimentum eransfunderenr, et ex quarum semente tam uberrima pietatis
in religione, quam aequitatis in politiamessis subnascieur.

Qui Illustrum T. D. novir, hoc ingenio atque hac faculsate natam esse non ignorabit, ut praestantissima
quaequeattium virturumque decora atqueincrementa promovear, illamque in se formert, quam in aliis
amplectirur Sapientiae imaginem. Quo nomine cum me Societatemque nostram dignam habeas, cui
amorem tuum favoremque impendas; durus Gt atque inhumanus, quisquis ex ea rursum Te Tuumque
genium non colat, observetque. Equidem

im. 007

illis rationibus impulsus Palestram hanc, quae cum historiarum, trum Dramatum non injucundam imaginem
exhibet, illustri T D. offerre volui, ut graviores quandoque curas literario hocce otio possis oblectare.
Accipe, et cum vita ac salute druturna fruere.

Dusseldorpii An. M. DC. LVII
Mense Mart.

I. T. D. Servus in Christo.

Jacobus Masenius

im. 009

LIBER I. POESIS DRAMATICAE SEV TRAGICOCOMICAE. De MATERIA AC FORMA
DRAMATUM.

CAPUT I. De Naturn, ac distinctione Dramatum ab aliis Poematis.

§. I. DRamaticam Poesin post Epicam censet Aristoteles nobilissmam. neque in paucis cum eadem
communicare ostendit de arte Poctica c. 23. et 24. Ut quod urraque unam aliquam hominis actionem non
plures, aut unius temporis res gestas imitatione effingat, quod easdem ambae, modulatione atque apparatu
dempto, admittant partes etiam, ac rerum affectuumque perturbationes: adeoque
Illiadem, ac Odysseam in Tragocdias permutari posse. Quarumilla quidem simplex solisque affectionibus
anxia; haecrebus etiam implexa, et periperiis fututa sit obnoxia. Discrimen autem eorundem inter se
poematum, cum hic c. 24. tum sub libri initium tradidit. Nam ut c. 1. inquit: Omnes (poeses) universim sunt
imitationes: differunt autem inter se tribus: aut quodrebus genere diversis imitatur, aut quod diversa, aut
quo modo diverso. Et primo quidem rebus genere diversis,

id est ut idem deinde exponit, Oratione metrica seilic. harmonia, seu musico concentu melicorum: rythmo,
seu choreis et saltu mimorum. Quibus illi in pulpito, hi in orchestra inferioripulpiti loco imitabantur Poetae
orationem in proscenio recitatam. In quibus omnibus apertum est Epicama Dramatica distingui. In altero,
quod ad rerum diversitatem spestat, Epica nihil a Tragica distat, cum utraque illustrium personarum
actiones exprimat. Nisi quod Epica indefinitum complectatur tempus, et non tristes modo, sed et laetos
rerum eventus: a Comoedia vero, humilium personarum imitatrice, dissidet, heroumque imago tantum est,
Quamvis in Eclogis viles etiam personas non respuat. Posiremum modo differt: nam cum omnis tractandi
ratio in poesi; vel exegetiea sit, seu expositiva et narrativa, ut fit in Epistolis, Lyricis, Astronomicis et
Moralibus, in quibus solus fere Poeta loquitur, vel Dram atica, seu actionum verborumque repraesentativa;
ut in Comicis, Tragicisque, in quibus altae tantum personaeloquuntur; vel denique mixza, utriusque modi
attemperatione: ut fit in Epicis, et quandoqueetiam in Lyricis; nunc Poeta, nunc aliis personis
interloquentibus: pronum rursus cuilibet fuerit has Poeses distinguere.

§ 2. Quare Drama , hocest, agere dictum est: quod aliorum mores actione
imitetur acrepraesentet. De quoPoematis genere certissima atque ab Aristotele, Horatio alitsque
recentioribus recepta Lexac regula est: Hoc Poema da deiectationem simul ac pravorum affectuum
purgationem (ut Aristoteles loquitur) instituendum esse. Quam absque virtutum exercitio nemo Philosophus
in homine collocat: Nimirum uta Poesi non excludatur, hunc communem poematum finem assequatur
neceesse est, quo miseeat utile dulct.* Hunc scopum, quis olim Graecos Latinosque praesertim Comicos,
satis attigisse sentiat? quid enim hi aliud fere praeter adulteria, incestus, stupra? Unum tantae etiamnum
famae expende Terentium, quid hic sine Lenonibus ac Meretriculis in scena egit? quca si deniq, nuptiis

colligavit, quo illud emolumento ad virtutem factum est, cum societatem hominibus a natura persuasam,
neque bestiis ignotam proponerer, neque aliam ad hanc rem viam nisi per vitia apetiret? Videant igirnr
atque erubescant Christiani Poetae, illorum hocetiam aevo vanitatem qui ex horum nobis authorum exem
plaribus Comoediae Tragoediaeque leges ita condunt, ut aliquando deflectere nefas existiment, majori
nescio scientiae quam frustra prositentur, an virtutis profligatae nota?

Attamen invenias, qui ex hac etiam Poesi morum purgationem, id est, ex pumice oleum elicere conantur.
Quosalia, quam Orthodoxorum sententia, hos libros, nisi truncatos purgatosque, scholis excludentium,
damnare opus non fuerit. Et, ut admilerint, nulla ratio ex proposita meretricum levitate, licet ad
moderationem denique inflexa, in spectatoribus sensum virtutis eliciet. Hoc enim vitium non perinde, ut
cetera, odium, sed favorem plerolumque. nisi robustae continentiae fuerint, conciliabit. Quam licet flagitii
hujus subtilitatem, aut non agnoverint, aut verius non aestimaverint suo pondere Ethnici, neque iccirco
fortassis hic ab Aristotele error reprehensus sit; tamen Christianos saniora persitasos latere non poterit.
Certe Romani (ut Graecos levitati faventes praetereamus) ejusmodi fabula rum actores inter profligatae
famae homines habuere. Ut mirum sit, unum Roscium Comoedum Ciceronis patrocinium obtinere potuisse.
Quanquam pro Quinctio, dignum neget, qui eo accedat. Quocirca horum exemple Drama illi formandum
nonerit, qui Poetae abloluri officio fungi voluerit. Illud vero universim ex dictis constituendum est. Omnem
Poesin actionum humanarum dra mattce, oratione metrica, cum delectatione et affectuum moderatione
repraesentativam, illam esie, de qua medo agimus.

CAPUT II. De Dramatis in suas species divisione, earum: que definitione ac materia.

§. I. DRamatum apud Graecos quatuor repertae sunt species, Tragica, quae illustrium persenarum mores,
Comica quae vulgarium exprimeret. Illi apud Romanos Praetextata seu Trabeata; huic Togata respondebat;
quod in illa quidem praetexta trabeave (quae Procerum erant) in hac, toga(quae vulgi) uterentur. Addiderant
his Graeci Satyricam, et Mimicam (quibus Romani pares habuerunt Attellanam et Planipediam) quarum
utraque magna libertate ac petulantia hominum mores perstringebat. Illa quidem in Graecorum Tragoedia
primum acerba lascivaque dictione, sine cothurno; haec in Comoedia, ridicula gesticulatione, sine soccis,
vicem chori functa est. Sed ambae demum ob insolentiam eliminatae sui juris esse coepere, atque a Lucilio
Satyra quidem hexamerro conscribi, a Plauto Mimica ad justae Comoediae speciem transferri, auae absque
seccis transigeretur, unde et a pedum planitie nomen Plautum traxisse autumant. Quare cum Satyra
degeneraverit, dejectaque theatro sit; cum Mimica Comoediae addita; nihil praeter hanc atque alteram
speciem, quae Tragoedia est, Dramatis titulo censebitur, Bucolica enim, licet Dramatica quaedam imitatrix
sit agrestium: tamen hocilli perpetuum non est; cum, et Poetam loquentem admittat saepius, et scena
semper excludatur. Haec, quae ex vulgata sententia disserui limitanda sunt, cum mixtum scribendi
argumentum, tam in Hilarodis seu Hilarocomoediis (quae Rhintonica ab authore dicta sunt) apud Graecos;
quam in Tabernariis apud Latinos, in quibus hominibus excellentibus humiles permixti erant, ut apud
Pompon. Festus ait, locum invenerit. De quibus infra magis diserte agemus.

§. II De Tragoedia.

Tragoedia quafi plurium sententia dicitur, quod hirco in praemium Victori
proposito, per eam certarent, siquidem recte Horatius

Carmine qui tragico vilem certavit ob hircum. Definitur ab Aristotele hoc sensu. Est imitatio actionis
illusstris ac absoluta: metro, har monia, ac saltu constans; non enarrando, sed Dramatice per misertcor
diami et metum inducens similium pertur bationum purgationem. Ex hac pleraque ad Tragoediae
constructionem postulata facile intelliges. Nam primo actionen, (quae ejus est materia) requirit illustrem, id
est, personae illustsis at que in omnium aestimatione positae, cujus im provisa infelicitas hominum animos
percellat, quod humilium casus non faciunt. Ficta etiam, ut monet Philosophus, argumenta, ac nomina
illustrium minus praestant, nisi forte parabolice adhibeantur, qualis illa est Regis Evangelici fabula ad
perfidos vinitores filium destinantis, quae ob Christi repreaesentatam necem pondere suo non caret, et illa
regii filii apud Div. Bernardum proservo- mortem subeuntis, quam in. Androphilo expressrmus.

Tragicae igitur personae ab Imperatoribus ad Comites usque, Episcopos Belli Duces, ac Republi. praesides
censeri potiunt. Iilustrem hanc personam neque vitiis Aristoteles vultexcellere; quod his indignationem ac
favorem poenae magis, quam commiserationem meritura sit; neque eminere virtute, ea potissimum, quae
infelicitatem omnem aequo animo excipiat, quod ea horrorem alteri concliniare nequeant, quae impavide
suscipiuntur, in autorem vero suppliciorum iram concitent. Quam ejuso pinionem nonnhil moderandam
censeo: nam ut verum sit, lamentantem fortunam suam majorem ciere terrorem: tamen vitfortis, indignus
suppliciorum (quae gravissima fuerun: Martyrum) non territus etiam terrebit spectantes atrocitate poenae
proposita: imo incussum metum, constantia simul viri imspecta, optime purgabit; ne in simili casu teriare
nimio deflectamus. Quo deinde quisque supplicio

magis indignus virtute sua est factus, eo ad commiserationem promerendam magis est opportunus. Neque
einm propterea Herculem Oetaeum exclusit Seneca, aut quisquis tandem autor, quod forti animo pyram
conscenderit.

Quare tantum foede peccantem, qualis Aegysthus ac Orestes Tragoedia minus amat; potiusque error esse
debe, aut delictum leve, aut cum ignorantia, vel excusatione conjunctum, propter quod persona tragica
infelicitatem incurrat, quale in Mauritio Imperatore est, specie religionis defendendae Monachos ad bellum
cogentis; nec redimentis captivos milites ignativae corrigendae gratia. Melior tamen hoc errore ille etiam
habetur, qui ab invito; optimus qui ab ignorante committitur; qualis in Oedipo, et Anthropo nostro
Androphilum ad mortem rapientis. Porro hic error in Dramate non femper committitur; sed vel
praesupponitur: ut in Clytemnestra apud Sophoclem ab Oreste occisa, quod Agamemnonem sustulisset: aut
(ne sceleratae exemplo utamur) ut in Iosepho vendito somnia, quibusse reliquis praetulerat. Vel etiam
falsoer. rorimputatur, ut Hippolyto Phoedrae violatae scelus: Iosepho Dominae: qui commiserationi
perquam idoneus est. Non tamen hos reprehenderim, qui ex illis fceleribus, quae sine noxa pudoris aliave
offensione spectari possunt, errorem etconversionem rerum, cum justa scelerum poena conjunctam,
inducunt. Licetenim affectum miserarionis imminuant, augent tamen similium noxarum horrorem et
metum, adeoque ad purgationem malorum affectuum, virtutisque studium plus momenti adferunt.

2. Absoluta esse debet, id est suis constare partibus ad justam magnitudinem pertinentibus, de quibus infra.

3. Metro constare et Dramatieo quidem, hocest, actionem idoneis numeris exprimente. Unde, velexegetice,
per nuntios multa exponere, vel metro graviori, ut heroico; aut leniori, ut sapphico, parum erit conveniens.

4. Harmonia et saltu exornari, quae ramen ad Choragos magis, quam Poetas spectantineque si vulgata hoc
seculo levitate adhibeantur, ornamento erunt; sed ad terrores et

commiserationis affectiones inflammandas introducenda erunt, gestibus totiusque corporis habitu apposite
conformatis. Quod silocus desit, omittenda sunt. Aristoteles enim ea ad absolutissimam tantum Tragoediam
requirit.

5. Finis Tragoediae est, ut misericordiam et metum in spectatore ad mediocritatem expurget. Non enim, ut
nonnulli male cum Platonicis contra Aristorelem hic urgent, ad misericordiae terrorisque objecta saepius
proposita, accrescent hae perturbationes, nisi immoderate circaea versemur: sed potius vitiorum ac
poenarum metu, miserendique afflictorum consuetudine affectiones inordinata, tanquam virtutum remedio,
sanabuntur.

Verum in hac definitione, cuivis tragico argumento applicanda, multorum se torquent ingenia. Cum enim
non obscure Aristoteles diversis in locis Tragoediae non tantum infelicem, sed et felicem concedat exitum:
imoillam, quae abinfeiicitate ad felicitatem inclinatioest, optimam censeat: ut c. 15 Plerique autores, in
quibus Heinsius et Alexander Donatus utrumque eventum Tragoediae familiarem arbitrantur. Hitamen
quomodo Ariftotelicam definitionem admittant, ut sane faciunt, nondum intelligo. Siquidem manifestum est
illum, qui ab infelicitate ad insperatam felicitatena emergit, non misericordiam ac metum, affectus
Tragoediae proprios: sed spem ac gaudium Comoediae familiares motus, in spectatoribus concitare. Neque
hunc scopulum evaseris, si cum Donato asseras; ???erspem ac gaudium superiores motus nonnihil mitigari.
non enim mitigantur solum, sed prorsus, uti felicitas infelicitatem; sic spes metum, gaudium miserationem
evertit.

Er vero si tantum inflecterentur, hoc ipso sua periret Tragoediae dignitas; quae affectiones illas quanto
excellentius concitat, tanto censetur nobilior. Unde ut hunc scopulum devitaret Scaliger, neglecto Aristotele
ita describit Tragoediam. Est imitatio per actiones illustris fortuna, exitu infelici oratic ne gravt metrica: ad
dendeum erat. dramatica, ut ab Epico carmine distingueretur. Nec pauci Scaligero consentiunt qui
Tragoediam acerba calamitate absolvendam existimant.

quod videl. ex fine tota ipsius constructio et natura potissimum pendeat. Sed ad hunc nodum dissolven dum
Aristoteles ipse, ni fallor sussicit. Nam c. 14 sic inquit. Oportet ergo fabulam bene constitutam potius
siroplicem, quam duplicem esse, ut nonnulli dicunt; neque in felicitatem ex infelicitate, sed contra
infelicitatem exselicitate mautari. per duplicem fabulam intelligit illam: in qua plures simul graves
personae, quarum aliquae felicitatem, aliae infelicitatem, in fine sortiuntut, sicut Odysiea est, quae
contrarium probisimprobisque dat exitum: Et Electra Sophoclis, quam Electra et Orestes summa felicitate,
Clytemnestra et Aegysthus infelicitate sua concludunt, pro simplici contraillam habet, quae uniussortis
metamorphosin complectitur. Quid vero in hanc sententiam diserte magis loqui potuisset? qua duas res
magni in Tragoedia momenti comprehendit: cum et simplicem duplici, et infelicem exitum felici pratulit.
Quod ultimum deinde magis etiam confirmat, hac conclusione. Quamobrem et illi guicuripidem accusant,
quod hoc in Tragoediu siquatur, multeque illius exitum infelicem sortiantur, eadem peccant ratiane, hoc
exim ut jam diximus est rectum. Proinde aliis in locis nihil hisce adversatur Aristoteles, et quidem cap. 15.
quo Donatus prose utitur, non hancad felicitatem inclinationem; sed agnitianem facinoris nunquam
explendi (postquam illud tamen animo destinatum est, ut sit in Iphigenis Euripidis) optimam asserit;
praeilla, quae vel facinus patrandum antecedit, ut sit in Medea Seneca vel patratum sequitur, ut sit in
Oedipo Sophoclu: atque illam quae in Medea est agnitionem ceteris postpoint.

Quare hic non concludit, quaenam agnitionum purae Tragoediae sit convenientissima; Ita enim hanc
ultimam statuisser, quae in Oedipo reperitur, ac cum infelicitate conjuncta, inter omnes potentissima ad
commiserationem ciendam. Quis enim ea non tangatur, cum ignoranrem in extremam, quam vitabat,
calamitatem prolapsum videat? At de omni tractat agnitionum specie, quae fabulae competeret, inter quas
ea maxime eminet, quae mutationem ad felicitatem praestat (ut infra videbitur) licet sinem Tragoediae, ab
Aristotele descriptae, id est metuendi miserendique

affectiones evertat. Pari ratione cum perspicacistimus ille Magister fabulam, aut felicitate, aut infelicitate,
aut utraque simul terminari posse asserit, non purae hos omnes Tragoediae fines, sed allicui apud scriptores
usitatae concedit. Sibi vero propositum suisse asseit, ut quae in ratione Tragoediae abs se definitae esser
persectissima concluderet; quam ex iis constare rebus passim ostendit, quae cum terroreac commiseratione
maxime sunt conjunctae.

Quantum igitur ab his affectionibus ad oppositas spei gaudiique affectiones deflectitur, tantum a Tragoedia
ad Comoediam abitur: adeoque non pauci veterum Dramata quaedam Tragoediae titulo vulgarunt, qua
Tragicocomediae aut Comicotragoediae proprie censeri debeant, non errore quidem damnando, quod a
potiore earum parte appellatio duceretur: sed non levi tamen eorum confusione, qui de alterutra specie leges
ac praecepta conderent; quod ignoratent, quibus potissimum terminis finiendae essent, quae illarum natura,
ac indoles. Itaque ut hanc perturbationem evitemus, tantum ad nomen Tragoediae illam admittemus, quae
ab Aristotele est definita, at que ab eo perfectissima dicitur, in ratione scilicert Tragoediae, quia impermixta
et pura est ab affectibus Comoediae, terrori ac commiletationi adversantibus, quae vero permixtos habent
affectus utriusque, his imitatione Plauti in Amphitruone etiam permiscebimus vocabula. Hoc autem cum
triplici ratione fieri possit, vel, ut infelicitati in eadem per sona succedat felzcitas: vel contra felicitati
infelieitas (si tamen perfona vel actio plane illustris non sit; ita enim ad Tragoediam puram referetur) vel
denique in diversts personis protagonistis, alteri uliimo felicitas, alteri obveniat infelicitas; primo tantum
exitu finitum Drama nomme Tragicecomediae accipiemus: postrema duo Comicotragoedias inscribemus,
quod Tragice potissimum concludant, majorque doloris quam gaudii plerum que sit impetus, quin etiam
Tragoedia Comoediam dignitate excellat.

§ III. De Comoedia.

Comoedia, , quasi a plerisque deducitur, quod per
pagos ab agricolis primum (ut volunt, Megarensibus) ad urbanorum vitia carpenda exereita sit

Describitur apposite ad Tragoediam. Est imitatio actionis ridieula et ab soluta, metro familiari constans
Dramatice per spem ac gaudium inducensimilinm affectionum purgationen.

1. Dicitur actionis ridiculae quae scilicet a gravibus personis ac tragicis aliena vilioribus competat atque ad
risum excitandum idonea sit, uti certescelera et lenonum ac meretricum consuetudines esse nequeunt, cum
vitium nullum risu aut gaudio; sed indignatione potius excipiendum videatur quod a perte etiam Aristoteles
de Comoedia cap. 5. tradit, videlicet. Esse illam pejorum hominum imitationem, non secundum omne
vitium, sed secundum ridiculum, quod siturpitudo quaedam quae net dolore~ actferat nec corruptionem
sicut facies distorta ac turpis est sine dolore. quae sententia multas veterum Comoedias jugular. Illa igitur
turpitudo probatur quae sinegravi est scelete qualis in iis fere reperitur rebus quae a communi ratione atque
ordine deflectunt, ut in corpore distorta membra, oculi nasus os, pedes, venter obesus starura gigantaea aut
pygmaea Strabae rugosae edentulae anus, phreneticiac phantastici, in officiis ac munere ut Doctor aliorum
insanus, absurdarum opinionum magistri, immoderati artium viriumque jactatores in quibus contrarium
eminet. denique in personis sunt agrestes, Agasones, Parasiti Eucliones, Thrasones fures, ebrii, callidi,
senes emunctiauro, delusi a juvenibus. Quin et habitus non parum leporis adfert. Sic Parasiti naso olim
incurvo, pendulis incede bant auribus. Placebit demum quicquid raritate fua risum meretur, modo dolore
careat, si poena aut casus sit; et indignatione, si inter crimina eenseatur: qualis ebrietas apud Germanos.
Lepide tamen aliquando scelus etiam plectitur, ut Rusticus noster, quod immoderata servitute pressisset
servum vicissim illi servire cogitur. Suspenditur in Telesbio ipfe a fure Carnitex.

2. Deinde absoluta esse de betactio non minus, quam tragica, id est plena, ac suis parribus perfecta.

3. Metrum ex Iambis Trocheisque liberius multo, ac magis vulgo aptum requirit, neque cantum saltumque,
uti nec Chorum exigit, quod ad delectandum prae tragico sit magis idoneum.

4. Affectus spei gaudiique praecipuosurget. Spem in anxia hominum fortuna, eorumque industria ad
meliorem enitendi gaudium vero in ejusdem fortunae 3c boni insperata consecutione. Egimus autem hic de
nova Comoedia, cujus Menandrum principem faciunt. Vetere mediaque ob Satyricam omnes carpendi
licentiam, quam illa per choros, haec per substitutas quasdam parabases exercebat, eliminata. Novae tamen
Comoediae, non una ubique est facies, aliae enim turbarum expertes, ut Asinaria, Cistellaria, Trinumus,
Tseudorus, Hecyra. aliae motibus turbulentis obnoxiae. ut Amphttruo Adelphi Pharmio,
Heautontimorumenos, qua rum illae propterea statriae, hae motoriae dicuntur. Mixtae e??? his, ut Eunuchus
et Andria, media appellantur.

§ IV. De Tragicocomoedia.

Tragico com oedia Est a Etionis et velillustris tantum, vel illustris ridiculaeque permista convenientimetro
imitatio, ab infelicitate et commiserattone ad felicitatem ac gaudiuns terminata. Quae ex superioribus facile
deducesac percipies. Quod vero illustris tantum actionis imitatio in felicitate terminata sufliciat, ut desinat
esse tragica, adeoque ad Comoediam deflectat, tum ex dictis patet, tum ex illo Aristotelis c. 2 4. ubi cum
agit de voluptate quae ex duplici felicitatis simul ac infelicitatis exitu hauritur sic addit. Quae voluptas
tamen e Tragoedia non est petenda sed Comocdiae magis propria est ibi enim quamvisinimicissimi
introducantur, quales sunt exempligratta, Orestes et Aegysthus, tandem posita simultate et anmis conjuncti
egrediuntur. Ecce graves personas et exitum felicem, Comoediae magis, quam Tragoediae, sensu
Arisrotelis, idonea. Cum tamen Comoedia illustrium personarum graves actiones non ferat: Drama ex
utrisque

compositum erit, cujus actio tragica, finis sit comicus: 2. liud, quam Tragicocomoediaenomen mereri, non
poterit, quamvis hocapud Aristotelem non reperias. Hocvero Dramatum genus, quod unius praesertim
personae illustris fortunam ab infelicitate magna ad insperatam felicitatem traduci in ceteris mixtis gratia
excellit, nihil enim perinde hominum animosterrore ac commiseratione plenos penetrat, quam extremae
calamitatis subita conversio, qualis illa est Benjamini, fratrumque, in carcerem mortemque propositam
abstractio, inexspectata fratris agnitione, in summam felicitatem commutata. Exemplum in Andrephilo
dedimus.

§ V De Comicotragoedia.

Comicotragoedia est actionis, vel tantum ridiculae, velillustris partim et ridicuia, per appositum rebus
metrum imitatio a felicitate et gaudio ad infelicitatem et dolorem, aut ad utramquam simul ab utraque
opposita conversa, quales illae actiones sint, ex superioribus non ignoratis. Neque deest ratio nam si per
ridicula media ad finem infelicem quis tendat, aut ad infelicem unius eventum, alterius felicem adjungat,
non est dicenda juxta Aristotelem Tragoedia, minus; vero etiam Comoedia absolute. Quocirca uti de natura
utriusque, sic et no mine participabit, cum permistionem illam Odysseae similem c 14 Aristoteles non
rejiciat. Hujusinter Dramata dignitas, praesertim ubi duplici fine consta bit, infima est, licet imbeciliorum
judicio, ut Aristoteles loquitur, praefe satur. nam in diverso diversorum exitu anceps animus fluctuat, cui
potissimum parti aut commiserationem aut gaudium impendat neque si uni faveat. parum ab opposita parte
affectio infringitur. Mediae vero personae fortuna, id est, quae neque de trivio sit neque illustri nemine
vulgata, ut fere nebilium est Senatorum, Patriciorumque, parvum ad inflectendos animos momentum adfert,
nisi ex similitudine eorum, v. g. Senatorum qui de Senatore audiunt, favorem mereatur. Qualem nos
Telesbio in Comicotragoedia conciliamus dum eum pro cujuslibet spectatoris ac hominis persona
inducimus. Unde cum tam potens non est,

ut gaudii affectum evertat, ut fit in Rustico nostro, ad Comoediam spectabit Si dolorem mereatur, ut inter
aequales, ut in persona simplici merebitur, Comicotragoediae accedet. Illustrem vero personam ridiculi
motes minime decent. Cum tamen in vitam illius cadere possint, poterunt etiam in Dramaticam imitationem
adcoque in certum findem moderan dis affectibus dirigi, ac nomen sortiri.

Cetera quae in hac definitione sunt, ex superioribus ab codem Philosopho vim lucem que accipiunt. Hac
vero universim ratione, quam ex Aristotelis principiis quidem, non tamen conclusione, doctrinam hausimus,
stabilire licet. Nam cum Poeta non minus omnem hominis vitam moresque, ab honesfa utilique delectatione
non alienos, imitari Dramatice metrro, quam penicillo adumbrare Pictor possit: solius purae Tragoediae
Comoediaeque cancellis includi non dcbet, neque indulgendum, ut in Tragoediam omnes gravium
personarum actiones includat; quasi vero hi nihil nisi lacrymis et cothurno dignum habeant: aut si risu
aliquando gaudioque idonea gerant, exultare, contra receptissimam opinonem, in Tragoedia liceat. Quod si
tamen actionis omnis, ad affectiones honeste excitan das comparatae, imitationem Dramaticam admittant
sub Tragoediae Comoediaeque titulis, jam sola inter nos de nomine neliqua erit controversia. Ceterum non
haec contendo, quod omnia passim, quae dolorem gaudiumque continent, in seenam admittenda censeam,
sed quas earum rerum conditiones requiram, ex proprietatibus Dramatum constabit.

CAPUT III. De Dramatis proprietatibus.

QUanquam fabulae proprietates ex descriptionibus slipra datis expositiosque pleraeque habeantur, tamen

hic lucis majoris gratia ordine breviter sunt exponendae.

§. I. Drama si non verum, saltem sit verisimile.

Fabulam Aristoteles Drama vocat, quod non, ut gesta est actio exponit (id enim historici est) sed ut geri
potuit. Ubi tamen cavendum, ne res contra, quam historici aut fama tradiderint, quam aetas genus, sexus,
quam denique natura et mores ferant, evenisse, fingatur: ita enim verisimilu esse fictio desinet, (quae est
una fabulae proprietas) quare ad historiam famamque addi poterit, etiam supra aetatem sexumque aude re,
aut sapere licebit, modo fingendo intra probabilitatis substiteris terminos. Siquidem ubi advertent
commentitium esse, quod credendum proponitur, cum fide, magna affectuum pars concidet. Quis enim
vehementi dolo re stringatur, aut gaudio exultet, ubi se figmentum non veritatem intueri cognoverit? Quo
ex capite merito arguuntur illi, qui Comoediae rem magis fictam, quam historicam convenire existimant.
Certe qui illud de homine plebeio in Prine ipem mutato finxerit: quod historica fide acceptum iis tantum
circumstantiis auximus, quibus geri poterat, magnum ad voluptatem momentum detraxerit. Non tamen
iccirco fictas excluserim eas praesertim quae parabolicaesunt. Itaque resolvuntur, vel ab ipso principio (uti
in Androphilo per Scenas mkutas fecimus) vel in exitu (quemadmodum in Telesbio factum) ut in re si
gnificata earum veritas patefiat. Quod fabulae genus, uti plus ingenti artisque continet; sic ad motum facile
est praecipuum ceterisque anteferendum, licet a vetenbus ignoratum.

Porro resolutionem hanc in finem melius rejici existimem, si res ab exord 10 historiae fidem
verisimilitudine sua meratur: quod in Telesbto satis praestatur. At si fictio appareat, ut in Androphito servi
amore mortem non reeusante, nulla sub finem resolutione opus. Cum significati veritas autoritatem ac
motum, fabulae jam dederit. Eadem etiam veritas defendit Fabulam, in qua vel personam virtutibus,

aut rebus inanimitatis attribuimus, nominibus, Deorum in eorum locum subrogatis, fictione omnibus
manifesta, uti in Bacchi Schola exemplo tradidimus, Baccho scilicet in vini locum subrogato, quod nobis ad
risum captandum (secus quam Ethnicis) non ad seria licet. Cum Deos non ad fidem, sed ad ludibrium
potius introducamus. Verum infrequens hoc fabulae genus est, nec nisi inter doctos facilie usurpandum.
Certe unus Plautus Inopiam ac Luxuriam, Aristo phanes Ranas ac Nubes introduxit. In Tragicis vix
exemplum dignitasque his personis reperitur.

§ II. Dramasit partibus sibi convenientibus absolutum.

Altera fabulae proprietas est, ut sit absoluta, id est, una tota, quae sua constet magnitudine partium omnium,
inter lead certum finem justo ordine conspirantium. Itaque ad hoc ut absoluta sit, requiritur integritas
partium, seu, ut Aristoteles c. 8. Principium, medium; et finis, ne quo defectu necessarii sibi membri corpus
fabulae destituatur. deinde ordo ac connexio inter se, ad finem certum: qui in Tragoedia est co~miseratio ac
dolor, in Comoedia gaudium etc. denique justa magnirudo requiritur: ne aut Myrmecidis formican, aut
turrim Babylonicam proponas, quorum illa suis membris satis videri nequeat, haec omnibus vix possit,
optima erit mediocritas per quam fabulae a prosperis ad infelicem eventum progressus ita oculis subjicitur,
ut et consequenter omnia fieri potuisse videantur, et animum subire, arque intellecta idoneis illum affectib.
concitare poslint.

Quare censent alii actionem, quae proponitur talem esse oportere, quae unius solis includiambitu: alii quae
bidui spatio absolvi potuerit, et si quid occurrat remotius ad actionis integritatem requisitum, in prologo
exponendum esse. Cavendum igitur ne aliquis Athenis visus, naud multo post Romae spectandus objiciatur:
aut qui modo adolescens, postea vir appareat. In quo ab Epopoeia differt, quae magis est loco ac tempore
indefinita. Sed liect haec ultima requiram, nesc tanta temporum locorumque intervalla, in unum tempus
locumque imitatione trans ferantur: tamen illa de unius alteriusve diei praescriptione, ut incerta est,

(cum uti nox ad diem juncta, aut biduum admissum semel fuerit, cur triduum excludatur, non appareat) sic
etiam videtur inutilis; actio enim est, quam praecipue imitatur. non tempus. Neque enim rerum affectuum
que tam subitae ubique inclinationes ac permutationes facile adumbrantur, si ea temporis habenda sit ratio.
Unde dum hoc Aristoteles c. 5. monet, ad dit , quantum fieri poterit:
conceditque veteres eam observationem neglexisse, neque enim temporis gratia elegantes Dramatum
perturbationes mutilandas aliqua sui parte censuerit. Suffecerit igitur, si partium in actione sibi invicem
succedentium series ita cohaereat, ut deformis nullibi hiatus pateat. qualis ille in praedictis exemplis est. Et
apud Plauti Amphitruonem concipientis, nec multo post parientis Alcemenae. Quod haec talia sint, quae a
se invicem temporibus discreta, jungi nequeant. Ceterum imitationis magnitudo in theatro proposita
spectarorum potius sensu ac patientia, quam Poetaearbitrio cirumscribenda est, quanquam duabus ut
plurimum, aut tribus horis inclusa, tam explendo desiderio, quam satietati vitandae opportuna videantur.

§. III. De implicatione Dramatum, et erroris, quo implicantur, agnitione.

Accedunt his aliae proprietates quae non necessario, neque omni fabulae, sed tantum nobiliori competunt,
ut sunt implexio, pertur batio, seu perpessio, et episodum: cum enim omnis fabula, aut simplex sit, in qua
illud, quod in principio timetur, demum (nulla rerum mutatione interveniente.) sub finem evenit: aut
implexas in qua res fortunaeque, alium principio exitum spectant diversum ab eo, quem denique
consequuntur. Ut proinde huic semper peripetia, id est, rerum praeter exspectationem in contrarium
inflexio, sit conjuncta: saepe et perturbatig, si mutatio tragica: denique et agnitio erroris non infrequenter
Ex quibus invicem junctis perfectissima plerumque exurgit Dramatis constructio, qualis in Sophoelis
reperitur Oedipo, qui oraculo de

incestu partionidio que admittendo monitus, dum maxime illud vitabat, errore sibi incognito incidit, cum
genere postea agnito, utrum que se commisisse intelligit, arque iccirco perturbatione ingenti sceleris abs se
patrati poenam exigit. Quam vis hanc ad leges rationis parum idoneam statuat, eo nomine minus etiam in
Tragoedia laudandus. Hujus igitur Ttagoediae, ceterarumque dignitatem, ut qua in re potissimum consistat,
agnoscas;

Advertendum est, errorem in Tragoedia praecedere agnitionem. nam si praecederetagnitio, impediret
facinus quod comoediae magis est proprium, vei si non im pediret, nefarium esset, adeoque Dramati
inconveniens. Si enim Oedipus agnovisset Lajum Patrem, antequam occideret, non commiserationem, sed
indignationem ac poenam omnem mereretur.

Observandum et illud, agnitionem, uti et ignorantiam, vel rei esse, quae acta ut neglecta sit, vel personae ad
eandem actionem concurrentis. Haec illustrior et plerumque ad affectum magis idonea: estque vel simplex;
ut cum Josephus agnoscit fratres non agnitus: vel mutus; qualis fuit cum vicissim agnosceretur, quae ultima
plus sane affectionis habuit. Ceterum agnitio, per quam error solvitur, vel fit Poetae opera, signis ad ipsius
arbitrium confictis: aut Diis etiam per machinam adductis, vel rei gestae, personaeque adjunctis
consideratis, ac cognitis, idque aut notis adventitiis, ut monilibus, vestibus etc. sicut Aegeus Theseum esse
filium ex cultro didicit: aut perpetuis, ut cicatricibus, verrucis, idiomate; veluti Euryclea Ulyssis pedes
loturaeum ex ciatrice agnoscir: aut denique ex ordine, nexuque earum, quae in fabula geruntur, rerum ita
existiti, ut nata potius, quam quaesita videatur. Uti Senex qui Oedipum ad regnum Corinthiorum invitat,
obluctanti maternum genus, simulque commissum facinus ignorans ipse igno ranti aperit. Harum vero
agnitionum, ut quaeque posterior ordine a nobis collocatur, sic dignitate ut plurimum est prior. Quanquam
autem ad mutationem, tanquam caussa, non requiratur necessario agnitio, imo nonnunquam abesse debeat,
uti in Rustico nostra imperante ac

suae felicitatis originem nesciente, clarum est: tamen agnitio saepe totius mutationis sola atque
efficacissima est causa, ut in Hercule inferorum domitore, post conjugem liberosque in furore occisos, sola
facti agnitio ipsius gaudia summo dolore evertit. Quam tamen agnitionem illa in oedipo superat, qui
agnoscit illud se commisisse facinus, quod muximeex destinato fugiebat. Unde ista apud Senecam act. 4.
Scen. 3. Dehisce tellus, etc. Plus etiam haec perturbationis, licet religionis minus habeat apud eundem,
quam illa Herculis: quia finitur Jocastae morte, propalam sibi, ob scelus vindicandum, illata, cum Hercules
denique scelere inspectio Thesei, Patrisque victus precibus a sui caede temperet. Perturbationibus enim
vulnera caedesque in theatro magis sunt idoneae, si tamen (in quo illa Jocastae poena inter Christianos
deficit) ab impietate perferentis sint alienae. Erant sane qui haecab oculis spectatorum removenda ac
nuntiorum expositioni passim committenda existimant, quantum enim ad animorum motum pondus
adferunt, quae vix aliter a nuntio, quam oratore de cathedra excipienda essent? Praeterquam auod imitatio
illa Dramatica futura non sit, sed exegetica, fabulae parum idonea. Quod si adhibita nonnunquam est,
Horatio etiam, praecipiente.

Nepueros coram populo Medea trucidet, etc.

Seneca certe illo Horarii praecepto, ab illa caede coram adornanda, non est retardatus. Concesserim tamen
ea HOratio, quae imitatione ad verisimilitudinem exprimi vix possent (ut caedes nonnullae v. g.
dilacerationes) rectius per nuntium exponi: ne illa, quod ait, Incredulus odisse queat magis, quam cetera,
quorum tantum imitatio proponitur. Et vero cur offensionem hic metuimus a crudelitate inferentis, cum et
per nuntium eadem latere non debeat, et habitura plus commiserationis sit calamitas; quam crudelitas
offensionis, seu utraque appareat, seu tantum audiatur. Haec in ista, quam meditamur brevitate hic
sufficiant De Episodiis enim sive digressionibus, quae ornatus tantum gratia adhibentur, et abesse sine
fabulae destructione possunt, eadem Dramatum, quae aliorum Poematum fere

est ratio: breves vero inprimis hic, et natas de rebus esse convenit.

CAPUT IV. De materiae, seu quantitatis partibus.

§. I. DE qualitatis partibus infra, nunc quantitatis cum Arisorele statuimus Prologum, (seu, ut alii Protasin)
Eptsodium (quod alii duobus complectuntur vocabulis Epitasi et Catastasi) Exodum (sive Catastrophan)
Chorum et Commun.

1. Prologus est, in qua summa, seu potius fundamentum rei gerendae proponitur, exitu Dramatis
dissimulato, quod eum praeter exspectationem evenire conveniat. Hunc, si res (seu comica, seu tragica)
ignota sit, aut superioris alicujus historiae, ob connexionem, memoriam requirat extra fabulam esse
convenit. Unde a veteribus Latinis fere extra Comoedias, intra vero Tragoedias, admissus est. Quod illa
humilioribus fere ignotisque haec illustribus, notisque actionibus delectetur. Argumentum autem, per
nonnullos Vetarum a prologe separatum, nos eodem revotamus.

2. Episodium complect rur quicquid inter Chorum primum, ultimumque Actum seu Catastrophen interjacet,
nomenque a digressionibus traxit, quibus inserendis est opportunum. Et vero illud in Dramate est, quod in
oratione confirmatio, complectens fortunae vertentis initium, eversiones ac turbas rerum tanquam
argumentorum quandam varietatem, et quot fortunae actionumque inflexiones fuerint, tot actus continebir,
unde velle cum quibusdam tribus semper actibus definire Episodrum, seu Epitasin, quae turbas generet actu
uno: Catastasin: quae res exitumque earum implicet, et suspendat, duobus: adeoque quo dlibet Drama
quinque absolvere actibus coactum est: cum non debeant res gestae actuum numero, sed hi potius illarum
naturae accommodari. Quod igitur Horatius de fabula ait. Neve minor quinto, neu sit productior actu,
optimum quide~, et communissimum, sed nisires ferat, non necessarium, ut

infra trademus. Ceterum ad Episodia apte copioseque diducenda, ea tibi videnda erunt, quae in hac Palastra
p. 1. 10 c. 12. 14. et 15. fusius exposuimus.

3. Exodus seu Catastrophe est ultima post Choros rars, quae eventum rei continet, tanto gratior, quo
inexspectato, magis concluditur exitu: majorem enim admirationem animique motum conciliant, quae
praeter opinionem, quam quae eventu jam praeconcepto rerminantur. Solutio vero fabulae ultima, quae
Catastrophen comitatur, potius ex re ipsa, quam Numinum intervenientium praesidio e machinis petenda
est: nisi per abdirum quid ac futurum. quod homines fugiat, nodus di ssolvendus sit. Ubi rursus eorum patet
error, qui res vulgo no tas in Tragoediam adferendas existimant, quales inter Ethnicos fuere de Hercule,
inter Christianos sunt historiae ex sacra scriptura petitae, suis eventibus ac solutione congitae: nam hae, nisi
illis quibus exhibentur moribus, gratiam mereantur, magna affectuum parte carebunt, plus semper
voluptatis habiturae (quae ex imitatione nascitur) quam metus, et commiserationis (quae ex inopinatis
casibus vehementissime concitantur) quod probari in Tragoedia non poterit. Quare potius anostra memoria
remoriores historiae de illustrioribus, neque ignotis omnino personis, aut si ex sacra scriptura libeat, res
graviores ab ea tantum obiter tractatae, quae liberiorem Poetae sictionem eventuumque dispositionem
admittant, erunt producendae.

4. Chorus Comoedia ob petulantiam, tum etiam carminis gravitatem exturbatus, in Tragoedia (expurgatus
maledicentia, atque ad scelerum reprehensionem, virtutum, sobriaeque vitae laudem instructus) substitit; ut
ejus severitatem mitigaret. Dividitur cum Aristotele in , seu mobilem: quales
omnes sunt, excepto ultimo choro, in acut penultimo adhiberi solito, et commum, sive planctum in ultimo
quandoque actu, choricis versibus usurpatum: cum chorus omnis hoc actu exlcuderetur. In his enim, ne rem
tragicam, jam in exitu infelici pendentem levitate aliqua turbarent, subsistebant: in ceteris movebantur fere

quindecim (ad quem numerum a quinquagesimo defecit, cum Aeschylus quinquaginta Furiis introductis
populi indignationem meruisset) qui, vel quini per , seu ordinem, incedebant: vel
per , id est, jugum terni, Coryphaeo utrobique praevio: quod prior ratio milisaris,
posterior fere jugalis boum esset. Movebantur autem in dextra theatri partc personae rusticae, in sinistra
urbanae: pueri rarius, quia minus idonei consiliis et rebus gerendis, sed senes Virgines, milites etc. cantu,
saltu, gestuque ad rem accommodo, tibia etiam non rario citharaque interludente. Motus piior, quem
imitando solis cursum a dextra ad laevam fiectebant cantusque interpositus , quem contra, ad errantium stellarum imitationem fingebant, , carmenque interjectum dicebatur: denique, ubi in medio quiescerent,
canebant. Chorum post singulos in Tragoedia actus adhibebant, si ultimum
excipias, qui, si quando lamentatione aliqua concluderetur, ut dictum, Commi nomen habuit: Porro Chori
loco, hocaevo quandoque instrumentalis, vocalisque musica, tum etiam Tragicus saltus nonnunquam (a quo
tamen levitatem abesse convenit) usurpatur, quae si proposito aliquo, per scenam mutam res gestae aut
etiam gerendae schemate fiant, ad quod musica saltusque opportuneaptetur; magnos res haber cum
voluptate conjunctos animorum motus. Porro in Tragico - comicis Choros instructionem miscere, nemo,
dum feret opportunitas, vetabitur, modo in ea non incurrat vitia, quibus a Comoedia proscriptionem
meruere. Subinde ad graviorum etiam rerum remperamentum servient, ut si Orphaeus aliquis montes
silvasque, cantu instituto, ducat, etc.

§. II. Divisio Dramatumin Actus et Scenas.

Coeperunt alia divisione ad Dramatis partes separandas uti, per designatos videlicet actus. Hanc remere
magis usurpatam deinde, quam primo inventam existimem si

numerum et usum actuum spectes. Quo enim fine repertus sit actus, vel ipsa vox testatur, ut scilicet (quod
neque Scatiger diffitetur) diversa Dramatis membra hoc tituio separet. Quae diversitas insignem aliquam
partium mutarionem, aut inflexionem requirit. Prout enim inflexiones, aut perturbationes plures fuerint
paucioresve, actuum crescet, minueturve numerus, adeoque in simplici Dramate (nisi diversis eadem res
consiliis viisque ad finem deducatur) uti fit in Troade Senecae, nihil vetat tribus actibus Tragoediam
absolvere. Quid enim v g Octavia adjecta Senecae habet, quod tribus actibus opportune non includatur?
Nuptiarum enim adornatio tollenda, neque in alterum rejicienda diem fuisset, uti rectius a Seneca in Medea
factum. Haec vero etiam Medea, cur non quatuor absolvitur actibus? cum pro Furiis, neque a Nutrice,
Creonte, et Iasone placandis, uniusmodi scil. actionibus, unus tantummodo actus requiratur? Quare cum illa
actuum in Dramate separatio, ad solum fastidium varietate Chororum imminuendum, casu magis, quam arte
a nonnullis adhibeatur; id statuendum existimo: ut pro rerum tantum, consiliorum, partiumque diversitate
actus mutetur toties, quoties rei natura exiget. Ita ad simplex Drama, quod sine mutatione ac perturbatione
rerum est, tres tantum requirentur actus, quorum prior fundamentum; alter executionem, ultimus exitum
complectatur; more antiquis usitato: cum Cicero Q. Fratrem moneat lib 1. ut tertium proconsulatus sui
annum perfectissime concludat, atque in eo versetur ut Poetae in actu tertio Quod frustra in alium sensiim
torquetur. In tali igit ut Dramate nullum inveniet locum catastasis. Ubi vero una mutatio intervenerit,
quatuor actibus absolvenda res erit. Quod si plures consiliorum actionumque rationes convertentur, simul et
actuum crescet numerus: uti in execm plis nostris videbis. Septenarium vero in actibus numerum excedere:
vix ob confusionem aequum duxerim. Licet Sophocles in Hippolyto coronato choros octo fecerit, adeoque
novem adhibuisse actus censeatur. Frequentius vero sex choros reperies: utia pud Sophoclem in Trachiniis,
Euripidem in Iphigenia Taurica. Tres in Prometheo

Aeschyli choros adeoque quatuor actus reperies. Quocirca ab antiquitate nihil alienum tradere videor. Et
vero si ab ea deflecterem, qua id nota fecero, si quid urgens ratio suadeat rectius? cum ad illius leges (nisi
de latino sermone, olim nato, sint) nullis legibus teneamur. Quam porro aequa haec distributio futura est,
quae ex ipso statim actuum numero naturam aliquam Dramatis aperiet?

Interea non diffiteor aptissime implexa Dramata quinque absolvi actibus ad confusionem memoriae nimia
rerum perplexitate vitandam, si pluribus actio producatur: nec satis expeditam implicandi rationem, si
paucioribus. Verum tamen, ut dixi, ipsa Dramatum natura lex hujus esse divisionis debet. Nec tanti nobis
esse haec consuetudo, ut in quinque actus vel res vastae, tanquam in nervum conpingantur, vel angustae,
tanquam in equuleo temere extendantur.

Scenae actuum partes sunt, ita ab umbraculis, quae olim arbores, nunc siparia praestant, appellatae; quod
anre in scena, dive umbra, latuissent in proscenium egressuri. Nomen igitur scenae, et loco, et fabulae
partibus mansit. Quot vero in actum quemlibet admittendae sintscenae, magis iterum que~vis ratio, et rerum
quas tractat natura, quam scriptae leges debent admonere. Recentiores aliqui dum in plures Tragoediam
actus partiri sunt veriti, re licet postulante, diversa in eund. actum coacta plurib nonnunquam scenis, quae
actibus separanda erant, disiinxere. Nonnulli, velut contra Tragoediae leges pluralitatescenarum peccaturi
intra unitatem fere substiterunt, quorum hi nimia, illi nulla religione delinquunt. Pro regula esse debet ipsa
rerum agendarum natura. Scenae initium, aut unus aut plures egressi constirunt, nisi quis rei tractandae
velut paris interveniat: in discessu aliquorum non finitur; nisi, quae manet persona, alicujus momenti
negotium per se deinde tractandum suscipiat.

Personae in scenis plerumque ita versantur, ut juxta Horat: Ne quarta loqui per sona laboret; nisi forte
communis plausus, aut concursus, aut consultat o inter plures instituenda, aliud postulet. Paucitas illa
personarum qua ab antiquis adhibita est, nullo vitio, imo saepe cum virtute negligitur: uti

nec male illa; quae in Choris aderat frequentia. Adnaturam haec iterum actionis exigenda erunt. In qua
neque ut con venit, ut spectator multitudine confun datur, neque ut paucitate fastidium capiat. Vide Palastra
l. 1. cap. 11. pag. 1.

CAPUT V. De qualitate, sive habitu Dramatis, ejusque partibus.

ARistotelesad qualitatis partes revocat fabulam, mores, sententiam; dictionem, melodiam et apparatum. De
fabula supra breviter actum, apparatu et melodia quae Chorago magis, quam Poetae competunt, infra
videbimus. Cetera hujus loci erunt. Praemittendae tamen hoc loco illae essent poesios dotes, quas alibi
universe ex Arte tradidi, ut perspecua simul et illustru fiat oratio. Verum has expositas in genetalibus
praeceptionibus, facile huic poesi erit applicare. Quanquam illud inprimis observandum sit, ut perspicua sit
dictio, quae in Dramatibus ad solas fere aures allabitur, quas nisi suo sensu quamprimum penetret, otiosa,
ac persaepe etiam onerosa profunditur. Aliae praeterea orationis ligata dotes sunt, ut conveniens et ovnata
sit, sive, ut hoc loco, cum aliis, lo quimur, decorum suum obtineat, aptaque compositione ornetur. De
quibus paulo agendum est prolixius.

§. I. De orationis decoro in moribus, sententiis, et verbis posito.

Ad decorum orationis, imprimilque metricae, illud reuiritur, ut mores naturasque rerum apto verborum,
sententiarumque colore exprimat. Hoc si Poeta, simplicem tanrum animi sensum, ac suum, alteriusve de
rebus judicium declarando, praestet: dicetur sententia, si vero ita rem enunciet, ut ex ipsa loquentis
personae orations alterius voluntas

affectionesque elucescant, morata ad mentem Aristotelis vocabitur dictio, quae proninde de iis tantum
haberi poterit, qui affectionibus in pravum rectumve inclinantibus erunt obnoxii, contra quam oratio
sententiosa, quae de reb. habebitur universis. Illa igitur Plauti oratio, licet de ira sit, morata non est. Non
ega nunc mediocri incedo iratus iracundia. nullum enim ira cundiae signum in ea elucet, uti si dixisset.
Mene tu lacessere, non mediocri iratum iracundia? Vel bilem mihi commoves, inflam mantur oculi, tremunt
manus. Nam in priori, ipsa tantum phrasi, ira: in posteriori, ex propreitatibus adjunctis, mores irati
exprimuntur.

1. Morum itaque (ut de iis primum agamus) in poesi Dramatica diligentissima habenda ratio est, cum in illis
exprimendis vivia etiam personarum, actionumque imitatione Poeta versetur. Quatuor autem requirit
Aristoteles in moribus. Primo ut Probi sint, ne scilicet improborum morum imitatione improbitatem pronis
per se ad deteriora mortalibus ingeneremus. Ubi improbitas Tyrannorum alterius virtuti subservientium, aut
etiam, ad execrationem scele, is ac poenam, propositorum, non excluditur: sed illae lenonum sordes, ac
levitas, aliaque audientium corruptioni idonea. Deinde vult esse Convenientes. Magnum enim discrimen et
sexus, ut viri et feminae: et aetatis ut senis ac juvenis: et gentis; ut Hispani et Turcae: et conditionis; ut servi
ac Domini, Regis ac subditi, pauperis ac divitis: et oofficii; ut Senatoris ac mercatoris, studiosi ac opificis,
militis ac rustici: denique naturarum atque affectionum; ut sanguinei ac meancholici, mitis et severiamantis
et dolentis est. Imo idem homo alius inter socios. alius sub Domino: alius sobrius, alius ebrius est. His igitur
omnibus oratio aptanda est, et quo horum quemque imitatione proprius accesserit, hoc Poesis erit divinior.
Horum vero omnium ingenia atque indolem depingere prope sit infinitum: magisque experientia quemque,
ratio, ac poetarum, qui egregie illud praestiterunt, lectio: quam instructio docebit. Adde etiam, quod licet
cujusque tibi ingenium adumbrarem, ut adolescentis Horatius ita depingit.

Gandet equis, canibusque, et pariei gramine campi.
Cereus in vitium flecti monitoribus asper,
Vtilium tardus provisor produigus aris. etc.

Quid tum? an haec ubique et omni convenient? quam enim longe alii Bernardi, Thomae, Aloissii? severitas
certe viris convenit, et tamen Aristotelis judicio peccavit Aeschylus, quod hanc potius, quam vfriciem ac
dolum Ulyssi tribuerit. Unde illud inprimis animadvertendum, quid in hoc illove tempore, loco, occasione,
cuivis personae competat. Fortitudo quidem feminis ac pueris non tribuitur, at si eam S. Felicitati, ejusque
liberis, pro fide generose occumbentibus, dederis, nihil abs re feceris. Terrio mores famae convenientes
esse decet, ne verisimilitudini derogetur. Hinc Achillem, si proponas, ait Horat. sit. Impiger, iracundus,
inexorabilis, acer: talis enim licet fortasse non fuerit, a fama propomtur. Deinde aquales in eodem mores
vult esse Philosophus: ne quem seme avarum ac timidum feceris, postea audacem fingas ac liberalem. Id
ramen in aftectionibus facile mobilibus, ut ira ac miseratione, in adolescentibus, feminis, ac vulgatae
inconstantiae hominibus, admiseris sine vitio. Affectuum praecipuorum vim ac perturbationes (quae, ut in
tragicis maximie dominantur, ita difficilioris sunt operae) ut indignantis dolenris amantis exhibemus in
Androphilo. Levium vero hominum vafriciem et artes, quae in Comicis inprimis vigent, in Telesvio.
Gravium praesertim actionum imaginem habebis in Barlaam et Andropatro. Ridicularum in Rustico Impe.
rante: mediarum in losaephato. Ceterum de Charactere convemunt eum in Tragoedia sublimiorem, quam in
Comoedia postulari. Eadem tamen moderatio, de qua in carmine Heroico monut, servanda est: nam et
Tragoedia opporrune se ad mediocritatem demittit, nec raro ad eandem assurgit Comoedia.

2. De Sententia nunc agendum: quae licet oratori cum Poeta communis sit, tamen in Dramate, praesertim
Tragico principatum obitnet. Haec jaxta Aristotelem est Generalis, velpartic ularis animi enuntiatio, qua
velaiquid probamus, vel rejicimus, vel amp lificamus, vel minuimus, aut etiam

affectus excitamus. Et hoc primum sententiarum genus est, Graeci dicunt: quod
cum per omnia se diffundat orationis membra, a dictione non separabi mus. Alterum vocant, quae nihil de singularibus enuntiat. (Platone v. g aut Catone,) sed taentum de rebus
universim ad mores spectantibus. Ut Fortuna fortes metuit ignavos premit. In sentenriis vero composita,
qualis jam dicta est, fere simplici habetur elegantior, praesertim ubi junguntur opposita: nunus emm
placeret Fortuna fortes metuit imbellis viros. Et quae rationem, ca usamque, aut simile effati continet; illa
quae sine causa, potior est. Ut quisquis indulget nefas, invitat iter um, ornabis magis addita causa: Serpit
exemplo malum, aut simili: Neglecta crescunt lolia Certa etiam senteutia (quae axioma dici solet) ante
probabilem, afficit. Ut in mediis malis, Serum est cavendi tempus. denique si quae paroemiae locum
obtinent, grata accidunt. Ut moderata duraent. Sed de his polura in Palaest part. 1. lib. 2 inventes. Unde
facile intelligis; quod si post cognitas rerum singularium naturas al: quod de his generale pronuntiatum, seu
hortando, seu consulendo, aut docendo efferim us; gnomas appellari, ac proinde, hanc potissimum magnae
experientiae autoritatisque viris, ut Senibus, Regibus, aut sapientiae nomine laudatis, competere. Plebeis
vero etiam in Comicis, apte ad illorum mores atque ingenium, erunt concedendae. Ceterum magnus in his
ornatus, modo tamen frigidae enervesque non sint, neque importune nimium ingerantur. In magnis enim
affectibus doloris amorisque locum non inveniunt; cum in his nemo philosophetur; sed ubi causae
disceptantur, ambigitur, consilium datur, aut repudiatur. Vide in Androphilo Act 4. Scen. 2. et in Iosaphato
Act. 3. Scen. 4. Aut potius in Medea Senecae Act. 2. ubi observabis inter personas, non infrequenter,
vibratis in vicem gnomis, controversa excuit, in qua multi hactenus aemulantur Senecam, pauci
assequuntur.

In Comica poesi illae sententiae sunt frequentiores, quae similitudines a reb. obviis, aut etiam hyperbolas
includunt, ut Talpa caca cacier es. quo omnes facile paroemias revocabis

Denique aliud genus sententiarum est epigrammaticum, argutum ac subtile, quod uti inventione sic usu
etiam rarius est a Mariale ptimo excultum, hoc vero ingeniorum artiumque fertilissimo seculo affectione
magna quaesitum. Cui existimo, lucis aliquid et facilitaris addidimus in arte nostra epigrammatica.
Quccirca hic obieter tantum monemus: Ex verbis habituque interrogantis, ac respondentis personae non raro
argutias leporesque, pro Comoedia inprimis aptos nasci. Ex habitu, cum ad vitium aliquod interrogantis
alluditur, vol Naturale. Ut, cum Gibboso causam dicenti, rogantique Augustum, ut errantem corrigeret, is
responderet. Monare te possam, corrigere non possum. Vel Morale. Sic Alphonsus Atragonum Rex
adulatoris de Rege praedicanti; quod tandem virum Sapientem reperisset, occurrit. Quomodstultus
Sapientem nosset? hic idem de Podagricorum loquacitate. Lingua illes ambulare, cum pedibus non possent.

Ex verbis argutari varie licebit, vel enim ex ridiculis metaphoris id fiet ut si Parasitum, upupam aut corvum;
hominem simplicem ac divitem; o vem auream dixeris. Sic Plautus homines bardos, eaudices stipites,
fungos nuncupat. Vel ex verbis am phibologicis, ut si miles Germanus se Gallum intercepisse jactitet,
tanquam de egregio facinore, intellectusque de homine denique Gallum Gallinaceum e sinu producat vel
hyperbolicis; Sic Graecus quidam in nasum alterius jocatus inquit, Dum stertit, nasus illi pro tuba, dum in
sole ambulat, pro umbra est. vel Ironia. Cum res vitiosas honestis vocabulis induimus, aut contra; ut cum
furem vocamus hominem industrium, vel Etymologia nominis; ut cum Cicero Verrem subito Verrem (id
est, porcum) factum asserit, vel alliteratione; ut cum ex Tiberio Nerone factum Biborium Meronem dicis.

Haud dissimilis in sententiis est ratio, nam vel hyperbolicae sunt, quae rem leipide augent: vel
Amphibologicae vel Ironicae, ut interdum in parodiis fit, serias gravesque sententias aut Poetarum versus
ad rem longe diversam ludicramque applicando; ut si uxor, quae mariti scelus ultura nasum morsu
amputavit, addat: ,

amicorum omnia sunt communia, aut de ebrio concidente illud usurpetur Virgilii; Trocumbit humi bos et de
imperito medico illud Homeri, Fortes animas ad tartara misit, Non raro similitudo insolens adhibita gratiam
meretur. Sic Alphonsus Senenses in bello neutrius factos comparavit hominibus in medio domus tabulato
habitantibus quibus inferiores fumum, superiores incolae urinam affunderent. Nonnunquam etiam inversio
sententiae leporem habet. Ita Fabius Maximus Salinatori jactanti Tarentum opera sua receptum esse,
inversa sententia, ita assensus est ut simul negaret. Nam recte mones, inquit, nisi enim tu amisisses, ego non
recepissem. Sed haec in Epigrammatis fusius, explicatiusque.

§. II. De compositione sententiarum, et numerorum.

In compositione illa tibi inprimis observanda sunt, quae alibi de poesi in genere tradidimus; ut magno
inprimis delectu verba adhibeantur, et membra sententiaeque apte cohaereant, varienturque; ne vel frigidis
nimium epithetis redundent; vel turgidis inflentur: quod utrumque horum est temporum vitium. Saepe
poesis etiam Tragica familiaris est, atque inter amicos rogat, consuli t, monet, exponit; quod humilioris styli
est, narrationibus, explicationibus, sententiis, proverbiis argutiisque absque magno figurarum usu assueti
qualis fere nostris in Comicis passim reperitur, praesertim in Rustico, tum etiam si mul in Tragicis, ut
Iosaphatis act. 3. Scen. 4. Deinde ubi mediocritatem fabula assequitur, ut fit in laudibus, aut
reprehensionibus hominum, parcius fere Tragoedia metaphoris atque allegoriis utitur, epithetis crebrius,
quam Comoedia. Choris in rerum descriptione versantibus, plus etiam quam jambis licebit; quod lyrico
carmini propiores sint. Mediocris styli Tragici exemplum habes in Iosaphato act. 1. Scen. 1. et alibi Comici
dabit Androphilus in act. 2, Scen. 1. 2. 3. non tamen ubique; sed praesertim in persona Andromisi.

Denique sublimis scribendi character, (quem Comoedia, licet raro attingat, exemplum tamen habes ibid. in
act. 3. Scen. 3.) crebris figuris ad effectus concitandos idoneis utitur: ut interrogatione, repetitione,
conduplicatione, exclamatione, sententiisque, ubi miseratio concitanda, logioribus: casis contra vibratisque,
ubi movenda indignatio. Illic igitur oratio frequentiora epitheta raptim fere conglomerat; hic vero saepius
eadem per membra longiora dispertitur, neque verbis tam crebris dictionem absolvit. Illius formam habes in
Androphilo act. 1. Scen 2 et act. 3. Scen. 5 hujus in act. 5. Scen. 3. Oratio etiam familiari magis verborum
delectu instruenda est, cum amor miseratioque, quam cum dolor indignatioque cientur: quod velipsa ratio
dictat, et constabir ex Scena 1. actus, 1. cum scena 3. actus 5. composita.

Ingens vero comicae tragicaeque dictionis in verborum sententiarumque usu discrimen; tum etiam jambicae
poeseos extra Tragoediam usurparae ab utrisque intervallum diligenter est observandum. Tragoedia illustria
et plenum quiddam sonansque auribus ingerentia consectatur. Comoediam humilia tritaque verba non
dedecent. Comicis etiam antiqua licent, ut creduam, mentibitur, extorsuare, et novata ac composita; ut
verberabilis, audaciloquus: deinde poetice figutata; ut intuerier: diminutiva; ut misellus, audacu us, ocelli:
explosa in re seria a Christianis; ut mehercule, meeastor. Rariors Syntaxis ornat, ut hoc noctis solus
obambule. Error: s ambos et dementiae complebo, etc. Plaut. in Amphit. Remotas et ridiculas translationes
et comparationes amant, ut Hic nimium morbus mores invasit probot. Plaut, in Trin. Si in te agrotant artes
antiqua tua ib. Credo equide~ dormire fole~ et appotum probe. In Amph. verbo dicam: ridiculum passim in
verbis juxta ac sententiis captat. Quae omnia Tragicis prohibentur. Imo nec omnia usu purioris linguae
recepta iis indulegntur, nam. Sic nempe meruit: non meritus est, dice~t. Vilipendere, usucapere, similiaque
non pauca negligent. Ita pro manipulo fascem, pro natione gentem scribent. Idem in sententiis delectus est,
non usurpabunt. Facturus operae pretium est, dicto audientem esse, nec audaciores tropos

ut triobolare Mancipium, diversoria Musaium, Manceps Camoenarum etc. Qualia tamen jambi extra
Tragoediam etiam effectant, novatis quoque antiquisque non nunquam admissis. Sed haec diligenti Lectoris
in optimorum autorum execmplis inter se com paratis expendenda sunt, cum ea prolixe monere et
taediosum sit, et supervacaneum Iliud solum advertere omnes cupiam, vehementer a scopo hujus poesios
aberrare, qui eam ita epithetis suffarciunt, ita metaphoris et fabulis obscurant, ita circumducunt sententiis;
ut vix paucorum sensus animosque penetrare possit. Cum, nisi facilitate sua, auditorum animis statim
intellecta insideat, omnem motum fructumque amissura sit. Cogitandum igitur hanc poesin, non, ut ceteras
praecipue, oculis; sed auribus dari: nec proinde tam vastis rerum descriptionibus ac comparationibus
onerandam, Quae si expendissent hoc tempore nonnulli infra Senecae majestatem substitissent potius, quam
grandius aliquid inani verborum strepitu ac sono numerorum molirentur. Gaudet vero haec poesis com par
ationibus, praesertim a si mili ductis. Figuris etiam verborum ubi floridior est, sententiarum vero
potissimum ubi affectum sequitur, ut exclamatione, insultatione, deprecatione, et imprecatione, tum
inprimis hypotyposi, qua res oculis quodam modo ciare describendo exponat.

In numero rursum ad regulas generatim datas studiosum Lectorem remitro. Id vero inprimis cupido sui
profectus observandum, tum in hac tum in omni omnino poesi metrica; quae potissimum verba et quot
dimensionum, quot quibusque locis optimi autores collocent. Hoc enim mirifice juvat ad cujuslibet statim
carminis assequendam indolem. Sic recusantes, vix nisi loco penultimo, Felicitatem, non nisi primo Iambus
admittit. Initii autem finisque praecipua habenda ratio, ubi facile animadvertes Senecam vix a tetrasyllabis,
ut est consensio, autoritas, etc. exordiri; nec, nisi raro finire rarius etiam in trysyllabis creticis, ut subditos,
audiunt: quanquam in fine cum elisione prioris syllabae frequenter admittat: ut hortantem audiunt: Porro,
quo rariores in hoc carmine dactyli (qui vix admittuntur in loco

penultimo) tribraches, anapaesti (qui prae caeteris tamen perferuntur) atque etiam Iambi (modo secundum,
quartum et sextum locum exceperis) eo ad majorem gravitatem assurgit, quae spondeis tarde incedentibus
familiaris est. Dum igitur imperas, lamentaris, ardua molirls, ac describis, utere spondeis frequentius: dum
humiliora sectaris, inter aequales versaris, saepe illos neglige: dum amas odisti, ira sceris, (qui im petu
nonnunquam agendum) permisce cum aliis. Ita, suavi varietate, illam modernorum quorundam affectatam
perpetuo gravitatem: aliorum vero in neglectu humilitatem pene Comicam, in Tragoediis, devitabis.
Ceterum Tragoediam Hexametro conscribere insolens parumque idoneum fuerit, cum hoc carmen ad
colloquiorum familiaritatem infiecti vix possit. minus vero eriam convenit, ut metro omni spolietur, quod
CAusinus raro exemplo praestitit. In Comoedia facilitus ea libertas tolerari poterit, quae a jambis suis.
prater superiores pedes, ne trochaeos quidem, excludit, nec versum senario tantum, sed et septenario,
octonario, ac novenario aliquando pedum numero absolvit, catalectis etiam, hypercatalectis ac
brachycatalectis non exclusis, quare et nos in exemplis hanc varietatem secuti fuimus: quo enim familiarior
vulgariorque est sermo, hoc in numeris est neglectior. Chori omnia pene Lyricorum admittunt genera.
Exultabis tamen non inconvenienter carmine trochaico, plorabis anapaestico, Sapphico amoeniora de
pinges, docebis Asclepiadeo Glyconicis permisto. Sed consilium hoc potius, quam regula est. Antoden cum
ode quam doque te more antiquorum velim conjungere: ita quidem, ut illa huic aut post certas versuum
periodos, aut tota denique oratione contradicat: haec enim concertatio uti plus ingenii, sic etiam voluptatis
est habitura.

CAPUT VI. De externis Dramatum adjunctis, ut titulo, apparatu et melodia.

HUc spectant titulus fabulae, apparatus scenicus, melodia, saltus, theatrum.

1. Titulus vel a primaria persona, velab eventu, vel a loco aliove adjuncto sumitur, modo emineat inter
cetera. Et quidem simplici vocabulo, si id commode ad distinctionem possit, alias geminandum erit. Sic
recte Seneca unam Tragoediam inscribit. Herculem furentem, ut contra alias Herculis tragicas actiones
distinguat. Tirulum scenae praefigebant subjecto autoris nomine, ubi ex graeco translata fuisser: sin minus
solum autoris nomen praeponebatur. Periocha etiam magnis literis exhibebatur suffixa: nunc benesicio
typographiae eam spectatoribus facile impressam damus.

2. Apparatus praecipue duplex est: aut theatri aut personarum. Theatra olim erecta in hemicycli formam,
quae in altero scenae cornu Bacchiaram, in altero Dii illius haberent cujus honori ludis dabatur. Ante
proscenium Orchesira erat locus aliquanto demissior, parte tamen aliqua sui elevatior, quae pulpitum seu
Thymele diceretur, pro Choro saltu, cantuque peragendo. Podium juxta supraque scenam locus eminens,
Caesaribus spectaturis vacabat, cum Senatores altius Orchestra non sederent. Scenae triplex genus fuit.
Tragicum, quod palatii columnis nixi splendideque adornati imaginem prae se ferret. Comicum, privatarum
aedium specie adornatum. Satyricum montibus spelaeis arboribusque instructum. Sed cum post Petreii
auream, argenteam Antonii, Scauri marmoream, denique a Curione lignea scena facta esset, earum
nonnullae versatiles fuere, quae subito machinis conversae, aliam aliamque pro rei, quae gerebatur,
opportunitate picturae faciem exhioebant: nonnullae ductiles, quae ductis hac illacque tabulis,

alias rerum imagines spectatoribus objiciebant. Verxum hoc tem pore theatrum Principibus mundus est, ubi
beliorum adornent spectacula, et materiam Tragoediis suppeditent. Alter in personarum habitu apparatus
est. Cavendum hic inprimis ne personas theatro indignas, ut sunt feminae, quando in habitu officiove
aliquam speciem levitatisprae se ferunt; ubianus, rusticellas, aut aliquam infernalem Megaeram non
excludimus. Inopiam tibi etiam cum Plauto introducere licebit, non Luxuriam, imo vix ipsam tibi
Continentiam suaserim, nam ut officio proba sit, habitu tamen vultuque, quam verbis suadet virtutem, in
animis lascivorum heminum evertesc poterit: nisi diverso a feminis cultu incedat. Quanquam fictas
personas, citra delectum et raritatem, minus probem; Vix enim suis proprietatibus ita per habitum
exprimuntur, ut passim innotescant: Et ut pateant; audax nimium, atque a verisitmilitudine remotior,
poesisest. Ceterum alius Tragicae, alius Comicae personae ornatus debetur. In Traegoedia aerant
paludamenta, trabeaeque Imperatorum, syrmata, chlamydes, praetextae, auro, argento, purpuraque ornatae:
vestes Sacerdotum talares, albaeque tunicae, verbo, quaecunque graves viros decebant. Et Romanorum
quidem Troagoedia ab ufitato habitu Praetextata, Graeeorum Palliata dicta est. His vestibus adjunctus
cothurnus, calceamenci genus subere elevatum, quadratum, atque iccirco utrique idoneum pedi. In
Comoediis, laetis senibusque candidus erat habitus, niger moerentibus, feminis ac praesertim vetulis
melinae erant vestes: adolescentibus vero versicolores ob ingenii inconstantiam. Militum erat: chlamys
sagumque cum machaera. Nuntiis penula, servis angusta brevisque tunica familiaris erat. Parasitis pallia
fulca ac contorita dabantur, Divitum purpureus; egenorum puniceus colo rerat, his accessit soccus humile
ac leve calceozum genus feminis usitatum.

3. Adhibita praeterea a Chorago melodia, actibutque nonnunquam (ut ex Terentio ac Plauto colligitur)
interposita est. Ejus uti Scaliger, varia genera, Doricum grave, et Tragoediae pror rium; Aeolicum exultans
et tumidum;

Jonicum concisum et molle; Phrygium incitatum, et dithytambis aptum; Lydium remissius et Comoediae
idoneum: Tibiarum vero etiam Phrygia altera: quae aut dextera erat et foraminis univs: aut sinistra et
duorum: altera Soriana: quae et sinistra tantum et foraminibus indistincta, Tragoediam vero Comoediamque
suo etiam saltationis genere diversas fuisse Plutarchus meminit. Quin et Tragicae actionis repraesentandae
modus erat saltatorius: cum histriones solis corporis motibus res gestas exprimebant: ut Nero furentem
Herculem. Sed huic consuetudini tempore derogatum est. Alias etiam per machinas certarum rerum, ut
Deorum amores, raptusque imaginibus sunt repraesentatae. Ut ex Martiale et Suetonio tnemus.

Ex his omnibus Tragoediae Comoediaeque discrimen haud difficulter colliges. Nam 1. materias illa graves,
luctuosasque: haec faciles, laetasque complectitur. 2. Illa personas nobiles: haec plerumque ignobiles. 3.
Illa affectus tristes: haec amoenos. 4. Illa exitum miserabilem, haec ridendum. 5. Illa stylum sublimem
temperatumve: haec infimum mediumve. 6. Illa cothurnum, haec soccum amat. Tragicocomoediam facile
etiam a Comicotragoedia, et utramque a reliquis separabis, quod prior laeto exitu, tristi altera terminetur, in
ceteris vero partibus tragicas res, personas habitumqueac dictionem cum Comicis permisceant.

CAPUT VII. De Exercitatione, Quinam imitandi, et quae conceptus formandi sit ratio?

§. I. IMitatio ad exercitationem inprimis necestaria, aut rerum ac conceptuum: aut verborum et
sententiarum (ut et alibi monui) esse poterit. Res hoc tem pore vetelibus usitatas rectius rectius negligimus,
historiis Christianorum

omnem abundenobis copiam ad poesin suggerentibus. De conceptibus paulo infra. Verborum sententiarum
que lumina in Tragoedia Sene ca omnibus praefert, cui ex recentioribus ad dere ante alios licebit Grotii
Christum patientem. P.L. bein losephum. Malapertil Sisaram, Stephonii Crispum culla omnino dramata, nifi
quod multa in his oculis magis, quam auribus proposita videantur. Seneca vero non ubique sui si milis nec
adeo dissimilis est, ut praeter Octaviam (quae pueri magis quam viri est) diversis autoribus unus, hic liber
imputandus, cum Lipsio aliisque, contra Delrionem videatur. Thebaidem Heinsius paulo minus quam inepti
hominis parum apte censuit. Delrioillam et Lipsius rectius optin is aequalem faciunt. Medeam tamen
plerique, et huic et ceteris anteterunt, Herculem Octaeum postponun, quem et dure mmis Hemfius tractat.
Ex reliquis potiores deterioresque aliis aliae in partibus videntur: ut vel ex hoc argumento ab unius ingenio
profectas intelligas Sed quid mirum? cum si mores, sententias, dictionemque spectaveris, invicem
superentur ac luperent. Medea sola vincat: Si conceptum artificiumque fingendi ac disponendi spectes, nihil
Oedipo habeatur praestantius. Eadem Sophocles Euripidesque sententia, ubi de principatu contentio oritur,
dirimuntur. Hunc enim ille oeconomia ac totius fabulae constructione, Aristotelis judicio superat: ille ab
hoci in sententiis ac dictione Quintiliani arbittio, superatur. Utriusque lectionem opportune Senecae
junxeris.

Sed non perinde facile est in Con oedia autores imitatione dignos praesertim adolescentibus praefigere.
Nam et Plautus ac Terentius Latini, et menander atque Aristophanes Graeci, in rebus passim scurriles.
Ceterum aristophanes Menandro, Plautus (de quo major contentio) Terentio in multis est praeferendus:
quicquid contra Heinsius laboret, autoritate etiam fultus Horatii atque Evanthii. Nam, ut verum esse illud
admisero (quod nun juam oppugnabo puritate sermonis ac prudenti fabulae dispositione, atque oeconomia
Teretium excellere. Plautum inusitata lordidaque oratione ac neglectiori dispositione nonnunquam

vilescere: tamen hic Comicus magis, acpoeta est ita vatietate materiae, ac descriptione rerum, affectuum vi,
morum (quanquam nonnunquam affectata ut c.9. videbitur) imitatione, sententiarum gratia ac pondere,
salibusque antecellit Terentium. Quid vero siille venustior puriorque: cum illud et Caelar, ac Cicero
habebant, non propterea censendi Comici; quid, si Plautus antiqutor obscutiorque temporis vitio fuerit?
Dese renda haec nobis erunt, parce etiam nonnunquam, ad raritatem orationi opportune conciliandam,
usurpanda. Varro certe autor Horatio non impat, Plautmo sermone Musas locuturas cum Epio putabat. Cui
Volcatius, Agellius Sidoniusque, autores gravissimi, non obscure favent Et Lipsius l.2. quaest. E
pl.18.indignatur Terentium Plauto anteponi.

Quare siquidem hos autores (quos non nisi purgatos suaserim) imitandos susceperis, medium te fere inter
utrosque incedcre cupiam: ita ut illius antiquitatem hujus puritate ac moderatione castiges: hujus vero
remissionem, illius, qua in morib formandis comitate, pollet, excites: intra tamen urbanitatis limites, quos,
dum ingenia vilissimorum hominum consectatur, nonnunquam praeter vectus est. Hoc propositum nobis
fuit in Rusti co Imperante et Ollaria nostra: In ceteris stylo Comico scriptis, liberiori magis via, atque ab
utrisque remotiori insistere plauit, ac nonnihil supra humilitatem utriusque orationem attollere, ut
varietatem brevitati adjungeremus.

§. 11. Quomodo conceptus Dramatis formandus sit?

In conceptu Dramatis formando, postquam constitutum de materia fuerit, finis primo considerandus est:
gaudione? an horrori, aut commiserationi concitandae idoneus? tum deinde expendendum, qua fabulae
dispositione id optime sis consecuturus, ac quidem ipsa fabulae substantia primum digerenda; quae, si
implexa fuerit, pluribus actibus, quam simplex, erit proponenda, quae tempore

continuari cum fabulae exitu nequeunt, ad illius tamen cognitionem postulantur, in prologum sunt re
icienda, tum episodia ornamentigratia opportune jungenda, denique oratione congrua ita mores personarum
exprimendi, ut irati amantis, dolentis, Servi, Domini, Rustici vivas quasdam imagines spectator habeat, c.9.
In Rustico Imperante finis ob quem auditoribus fabula proponitur, est, ut gaudeant hominem ob ebrietatem
vario errore circumagi, ditcantque, cum hujus vitae vanitatem, cujus quoddam schema est, rum vitium illud,
jucundo spectaculo errorum persuasi detestentur. Proxime illud assecuturus es, si primum veritatem facti
expendas, quod Philippus Princeps liominem ebrium, juxta viam repertum, habitu regio, ac honore
extulerit; mox rursus ebrium ad relictas sordes depositurus. Deinde videndum, quo hanc rem modo
accommode ad findem praefixum possis exponere. Hunc enim verisimiliter simulque jucunde variis pro:
agonistae erroribus adornare (cum historia illos non tradiderit) maxime poeticum est Fabrum igitur
fingimus, cui famulum adjunximus injuria ab hero laesum, idque per ebrietatem potius, quam aliud vitium,
ne a causa erroris praecipui, adeoque extra limites defleteremus Hinc datur famulo causa heri apud
Principem accusandi: itaque in herum Principem creatum incidit. Quae res non injucunde fabrum
Protagonistam implicat, dum ipse in suum denique caput sententiam dicit, atque ex principatu haud multo
post in servitutem incidit. Hunc vero errorem agnitione Protagonistae interveniente solvere non erat
necessarium, nec perinde fortassis spectatori gratum, quod sufficeret aguitionem penes Philippum ejusque
aulicos esse erroris hujusce machinatores, ebrietatisque illusores. Porro exitum in vulgatis licet vitiis
infaustiorem esse conveniebat etiam in Comoedia; modo gaudio spectantium idoneus maneret, quod felici
exitu vitiis favere poeta videatur. His ad fabulae substantiam, varietatemque excogitatis, de partibus
cogitandum erit. Ad actum igitur primum revocandum est illud, quo reliqua tanquam fundamento nitantur,
videlicet non solum ebrietas hominis (haec enim

ad varios adhuc casus maneret indifferens) sed ebrii in aulam introductio, nullo tamen fine declarato; nam
sic illius, quod insequentibus actibus daretur, exspectatio tolleretur, ac gratia. Advertendum deinde,
implexam te habere fabulam, quae, pro mutationis varietate, alios atque alios admittat actus. Quocirca alt er
actus primam tibi Fabri in Principem commutationem exhibebit. Tertius ejusdem Principis exercitia atque
officia: donec rutsum ad novam rerum inclinationem per usitatos mores hominis, id est, ebrietatem (hinc
enim declinandum non est, aliis errandi causis introductis) fabula deducatur. Quartus denique, id quod
reliquum est, conversionem ultimam declarabit. Hanc distributionem sequetur deepisodiis deliberatio, non
interludiis (ut nonnulli vocant) longe petitis, sed negotiis jucundis ex re, quae geritur, opportune natis; ut
actum exornent impleantque, licet abesse sine fabulae destructione, possent. Et haec vel integras scenas
conficiunt, ut illa in act. 2. Scen. 4. apparatus convivalis introductio, Stulti instructio in actu 3. Scen. 1.
Uxoris fabri. in act. 4. Scen.2. Vel certe Scenam tantum exornant, ut in act. 3. Scen.2. et 3. Stultusaulae
assuetus, et Scen.4.uxor fabri. imo et ipsae personae ad scenam requisitae necessarias actiones episo diis
ornabunt: talia eperies in act. 1. Scen. 3. et alibi passim. Sub haec adhibenda stylo manus, id que ante
omnia laborandum, ut suis quamque personam idoneis ad tem praesentem moribus instruas; quod, quo
propius fueris assecutus, majorem in spectatore admirationem voluptatemque concitabis. Ceterum
varietatem conceptuum, ac dispositionis, exemplis quoque a nobis propositis subjicere oculis sumus conati.
Sit enim ille scopus noster. Ebrietatis turpitudinem (quae vulgo Germanorum magna non censetur)
noscendam fugiendamque pro ponere deliberatum est, hoc aperta fictione in Bacchi schola praestitimus:
occulta in Telesbio, simul tamen parabolica; historico argumento in Rustico. Extra quos modos vix alium es
reperturus. In prima fabula habes ebriorum proprietates, in ultima errores, in media lapsus graviores
poenasque, dispositionem ubique diversam, agnitionem

in media erroris, non in ultima: in prima aliorum quidem agnitionem, aliorum ignorantiam.

CAPUT VIII. Ratio facilis formandi in hoc genere poesios styli tragici, per viam resolutionis et
compositionis.

QUae alibi in praece ptionibus poeticis, de via resolutionis ac compositionis disserui, hic non repeto,
tantum paucis in hujus te poesios exercitio ad facilem elocutionis usum ex aliorum imitatione insituendum
duco. Et ut primo de Tragicae poesios stylo agamus, universe moneo: non magnopere hunc a conciso et
argutis vibrantibusque sententiis instructo dicendi genere, veteribus philosophis ufitato distingui: modo
tantum verba separes huic metro parum idonea Exemplum resolvendum ex Medea sumamus, Sic Creo
Act.2.Sc.2. loquitur.

1 Non esse me, qui sce ptra violenter geram.
2 Nec qui superbo mileriad calcem pede,
3 Testatus equidem videor haud clare parum
4 Generum exulem legendo, et afflictum, et gravi
5 Terrore pavidum. Quippe te Poenae expetit,
6 Lethoque Acastus regna Thessalica obtinens.
7 Senio trementem debili atque aevo gravem
8 Patrem peremptum queritur, et caesi senis
9 Discissa membra; cum dolo captae tuo
10 Piae sorores impium auderent nefas.
11 Potest Iason, si tuam causam amoves,
12 Suam tueri, nullus innocuum cruor
13 Contaminavit, abfuit ferro manus:
14 Proculque vestro purus a coetu stetit.
15 Sed tu malorum machinatrix facinorum,
16 Cui feminea nequitia ad audendum omnia,

17, Vitile robur, nulla famae memoria est,
18. Egredere, purga, regna, etc,
Sic enim non inepte soluta oratione disseras.

Equidem non esse me illum qui violenter geram sceptra, aut aliorum miserias pede superbo calcem, haud
parum clare testatus videor, cum exulem asslictumque ac gravi terrore pavidum generum deligerem.
Quippe Acastus Thessaliae regnum obtinens, te ad poenam lethumque deposcit; queriturque peremptum a
te patrem, jam senio trementem. Discissa senis membra, sororesque dolo tuo captas impium hoc nefas
aggressas esse etc. En discrimen plane exiguum, si numerorum rationem abstuleris, quam ipsam vix in
ultimis versibus a 15 ad finem tollere sit necesse, adeo propinqua utriulque scriptionis est forma. Quod
magis etiam exploratum erit, si e. g. Senecae Philosophi dissertationem aliquam capias, videasque quantum
ab hoc styli genere discrepet. Phrasin plerumque, si modo metris servire possit, haud procul alludentem a
Tragica dictione reperies. Sic epist.1.loquitur

Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem diem aestimet, quiintelligat se quotidie mori.
In hoc enim fallimur, quod mortem non prospicimus, magna pars ejus jam praeteriit, quidquid aetatis retro
est mors tenet, etc. Sic vertamus.

Quenquamne dederis, pretia rerum tempori
Qui digna ponat? aestimet diem diem,
Morique norit? fallimur quotquot necem
Prospicere tardi, credimus stantem procul.
Pars magna jam praeteriit, et quid quid retro
Aetatis abiie, ipsa mors herestenet.

Paucis hic adjectis, demptis, mutatisque metri gratia, vix ad pondus elocutionis magnum quippiam accessit.
Remotiori tamen aliquantulum exemplo utamur in plano obvioque scribendi genere, quod ad summi
Austriacae familiae herois laudem, Caroli Quinti, eximiumque ejus facinus celebrandum adhibere placuit,
Ita suos, ab imperio regnoque Hispaniatum discessurus, fere allocutus memotatur.

Dilecti Proceres, quorum fidem virtutemque bello juxta ac pace abunde probavi, jam me deficiens aetas
fessumque laboribus corpus quietis admonet, et quod reliquum est tem poris, salutis atque animae cura
requirit. Satis jam regni bellique occupationibus impensum est, quae ita quidem per Europam Africamquiue
gessi, ut et imperium nostrum Italia acceperit, et ab hac sabactus Gallus cesserit, Saxo in Germania fractus
captivusquiue, Solimannus ab illa repulsus, in Africa etiam Algerioque ejus domitus miles fuerit. Sed
nullus curarum bellorum que modus est. quae parentes arma posuerunt, resumunt posteri; ut morte citius,
quam marte hanc disceptationem absoluturus videar. Quate ne aliis tantum pacem, mihi bellum ex bellis,
tanquam victoriae praemium, leservem, illaque, quam pro subditis defendo patria, ipse, potissimo vitae
tempore extorris vivam; aetati, meae fragilitatis memet admonenti, acquiescam; Tibique, O Fili Philippe,
annis etiamnum integ 10 hanc regnandi curam, rebus jam ad spem pacis per inducias compositis transcribo
Philippus Resp. Aequum est, ut parenti potius obsequatur filius, quam imperet Carolus Ita etiam obsequeris,
si imperium jussus acceperis. Noli recusare munus, quale nemo hactenus parentum filio superstes obtulit
Philippus, Parete multo est tutius. Carolus Sed dulcius imperare. Philip. Igitur non decet fraudare patrem.
Carol. Dulcia nonnunquam desipiunt. Verum non abijciam imperium, sed mutabo, mihi deinde rectius
imperaturus: nesubactis ceteris, mihi unus dominatus non videar. Ita sane decretum habeo. Philip. Si ita
jubes Pater cedo, et jubenti imperium adire morem gero. Carol. Geminis regna columnis fulciri noveris,
Pietate superis debita, et clementia subditis. Deinde, ut subditi tibi fi dem praestent, hanc ante per te scias
praestandam Deo. Fidem ab hominibus non meretur, qui Superis negat.

Haec ita vertamus.
Dilecta procerum turba quos longus retro
Probavit usus, junxit in bello labor,
Et pace virtus, fida societas mihi,
Avellor: aetas tarda, deficiens vigor,

Corpusque fessum quaerit in cujus sinnm
Senii reclinet pondus, et meritam diu
Ambit quietem. Vivere aliquando sibi
Anhelat animus, quosque suspirat brevi,
Aliqua remotus parte, meditari polos.
Sat jam laborum est, jam dedi bello satis,
Regnique curis. Vidit exoriens mea
Moriensque Phoebus castra, qua rigidum mare
Septemtriones claudit, et fluctus bibit
Europa siculcs, notus imperio fui
Et notus armis, Saxo cervicem mihi
Posuit rebellem victus, et collo graves
Tulit catenas: Affricae classem intuli,
Retulique victor: Turca falcatum mihi
Submisit ensem: Gallus inflexa jugum
Virtute subiit: Italus imperium tulit.
Sed nulla requies, hostis insurgit novus
Et quae parentes arma posuerunt mihi
Gnati resumunt, nulla Lernaeis agris
Fertilior hydra crevit: ex uno decem
Hostes resurgunt capite, quantumvis seces,
Caedibus aluntur, citius absolvam senex
Cum morte vitam, marte quam cunctos premam.
Per me fruuntur pace nonpaucisua,
Per me frunntur patria, folus prope
Sine pace vivo, patria extorris mea.
Haec nempe merces: restat armato Duci,
Quietese fraudare, quam quaerit suis.
Satis est se nectus tarda plus ultra negat,
Hic stare fessum jussit, et vitae brevem
Colligere summam. Gnatus in partes meas
Regnando veniet, prima quem tanto parem
Aetas laborifecit. Et fesso Hercules
Humeros Atlanti subdidit, debet Patri
Hoc nate munus. Philippus obiequi pater jube,
Non imperare: munusid reor meum.
Carolus. Vis obsequi recte Patri, recte impera.
Philip. Patere multo est tutius. Carol. Multo tamen

Est dulcius regnare. Phil. Non igitur decer
Fraudare patrem. Carol. Dulce nonnunquam folet
Desipere, fili, multa fastidit senex
Quae juvenisambit. Regna non ponam tamen;
Mutabo, regnum dignius pro me geram,
Mihi imperabo denique: ut totiferar
Dominatus orbi. Carolus restat sibi
Vincendus etiam, quidquid evici parum est,
Nisi me subegi. Philip. Cedo, si jubes Pater,
Im peria quamvis imperes, morem geram.
Carol. Geminis columnis regna fulciri puta.
Pietate Superos debita obstrictos habe,
Clementiaque subditos; felix eris.
Avita fidei jura servabis Deo,
Servare si vis subditos fidem tibi.
Meretur hominum obsequia, qui praestat Deo,

Haec cum ratione praedicta compone, et discrimen propius observabis, praecipuas enim hujus elocutiouis
dotes in hac dissertatiuncula proposui. Est enim 1. perspicua tam verbis, quam sententiis, quod in hoc
carmine auribus magis, quam oculis dandum, necessarium esse monui. 2. simul tamen illustris est atque,
vulga remota oratio, non quidem circum ducto pharasium apparatu: aut raritate troporum, quibus Heroica et
Lyrica poesis triumphat (uticcirco Iambica etiam in hac plane alio efferantur verborum et elocutionis genio)
sed rarioribus, argutisque nonnunquam per oppositiones, ac vibratis concisim nervoseque sententiis: ut
videlicet sapientes gravesque personas lo qui convenit, quibus curae est ut multa paucis loquantur. 3.
decorum illud, quod ad mores sententiasquiue supra requirimus, satis haec, ni fallor, assequitur oratio: uti et
4. compositionis in verbis, sententiis, numerisque dignitatem. Advertedum vero illas comparationes et
fabulas, quales hic ab Hydra et Hercule ducuntur, ligatae magis, quam solutae orationis ornamenta esse;
unde et in illa sunt praeteritae. Deinde exemplum hic Tragici styli mediocris exhibitum; gravioris atque in
affectibus verfantis in Androphilo Act. 1 Scen. 2. et Act. 4. Scen. 6. reperies. Denique universim
observandum,

quo pacto in utroque styli genere, et sententiae et petiodi circumducantur, ac finiantur. Nam et hoc
magnopere ad ornatum facit. Sint in mediocri stylo breves pluresque sententiae, quae non raro in medio
finiantur versu, ac periodum ad quartum, aut quintum, aut sextum, vel septimum. Plerumque carmen,
varietate tamen magna cirumducant, ita enim et intellectio sacilior, et delectatio futura est major. In
dialogisticis vero disserrationibus, modo argute, modo gnomice vibrata oratio, alternatim sese excipiat,
vitamqueac mores humanos scite exponat. In graviori stylohic cultus erit neglectior, et pro affectu rerum,
nunc producenda, nunc abrum penda oratio; nunc aspere haerendum, nunc etiam incedendum lenius, prout
indignationis, amorisve, aut moerotis impetusferet. Rebus oratio, non res rationi aptanda erit, quae
cujusmodi Ioco quovis esse debeat supra c. 5. §. 2. tradidi. Audiamus vero an grandiori hac cothurno elata
perinde, ut moderataplacere queant. Ita enim fortassis quibusdam magis arridebit.

Cara Asseclarum turba, Primorum cohors,
Fidele semper Caesaris vallum tui,
Seu me Gradivus raperet accinctum sago
Belli in procellas, martiosque turbines;
Seu Tyria amictum purpura indlusum foro
Toga attineret, pondere laborum minor
Succumbit aetas fessa: cervicem improbo
Sub onere curvat. Herculem poscit novum
Defessus Atlas, quiquesuccoller pari
Virtute regnum. Nutat annorum gravi
Sub mole corpus, ceu fatiscenti ratis
Hians carina, saxa trans ceraunia,
Periculoso fettur obsessa aequore,
Scopulosque fluctusque inter acclinat latus.
Cariosa sensim defluit senio dies.
Libitina crines vellit, at sui integer
Possessor animus, praevios gestit polo
Inserre sensus, patriam anhelantes domum.

Sat mancipatum traxit in curis diena
Pertaesis onerum demum, et armorum satur,
Regnique fastiditor, aversus feror
A Marte et aula, etc.

Haec aliaque me fateor adolescentem oblectabant, ut etiamum in aliorum manibus de Quiriaco et
inventione Crucis Dominicae Tragoedia, tum quae de Vito Modestequiue etiam in scenam cum meis
coaetaneis studiosus dedi, sed quae nunc omnino putent, diuque a me fastidiose rejecta sunt. Plusenim in
oratione virtutis elegantiae, nervorumquiue est, quae est, quae puro tersoque ac non raro proprio sermone
aures plene intellecta subit, quam quae obscura metaphoris fabulosisquiue antiquitatibus, inflata verborum,
ac circumducta sententiarum pompa ingreditur, et cum aures suspensas implet, vix tangit animum: rudiores
quidem admiratione, sed fastidio prudentiores obruens.

CAPUT IX. Ratio formandi Styli Comici per viam resolutionis ac compositionis.

ACtum de hoc scribendi genere jam supra cap.5.quibus hic nonnulla adijciam expensis veterum in hac
disciplina exemplis.

Accipiamus illud gloriosi militis scema, quod nobis Terentius in Eunucho Act 3. Senca 1. Plautus in suo
Milite Actu 1. adumbravit, sic loquitur Terentius Thrasone gloriante, et adulante palam Gnathone.

1 - - - - Thraso Estisthuc datum
2 Profecto mihi, grata ut sint quae facio omnia.
3 Gnatho Ad vorti hercle animum. Thr. Vel Rex sempet maxumas.

4 Mihi agebat, quid quid feceram: aliis non item.
5 Gnat. Labore dieno magnam partam gloriam
6 Verbis saepe in se transmovet, qui habet talem.
7 Quod in te est. Thr. Habes. Gnat. Rex te ergo in oculis? Thr. Scilicet.
8 Gnat. Gestire. Thr. Verum credere omnem exercitum
9 Consilia: Gnat. Mirum. Thr. Tum sicubi eum satietas.
10 Homminum, aut negoci, si quando odium ceperat,
11 Requiescere ubi volebat, quasi nostin'? Gnat. Scio,
12 Quasi ubi illam expueret miseria ex animo. Thr tenes.
13 Tum me convivam solum abducebat sibi Gnat Hui,
14 Regem elegantem natras. Thr. Imo sic homo est
15 Perpaucorum hominum. Gnat imo nullorum arbitror
16 Si tecum vivit. Thr. Inv dere omnes mihi,
17 Mordere clanculum, ego non flocci pendere:
18 Illi invidere misere, verum unus tamen
19 Impense, elephantis quem Indicis praefecerat.
20 Is ubi molestus magis est, quaeso, inquam, Strato;
21 Eone es ferox, quia habes imperium in belluas?
22 Gnat. Pulchre mehercle dictum, et sapienter papae.
23 Ingularas hominem, quid ille? The. Mutus illico.

Haec oratio vix quicquam habet a vulgari Dialogistarum oratione alienum, nisi rudem numerum, et voces
quasdam sententiasque ab omni reliquo scriptionis latinae genere fere remotas. Voces quidem, ut vers 1.
isthuc pro ilthoc. v. 2. Advorti pro ad verti tum adverbia jurandi, ut Hercule mehercule, et c. v 3. 22.
denique et elisa ut viden' nostin' v.1 Rariores etiam Sententias ut v. 6. verbis in se tramsmovet gloriam. et v.
12. Expuere miseriam ex animo, quae fere raritas ex metaphoris insolen ioribus nascitur. Gandet vero etiam
Teremtius sententiis incompletis ut v. 4.Rex semper maxumas mihi agebat subintellige, gratias. Et v. 7-Rex
te ergo in oculis? seilicet fert. et v. 16 Invidcre omnes mihi, etc. nempe, coeperunt. Sed hoc etiam solutae
orationi moderatelicet.

Nunc Plautum in simili audiamus materia Actu primo sic Tyrgopolinices cum Artotrogo parasito etiam
adulante okultat.

1 Pyrgop. Curate ut splendor meosit clypeo clarior,
2 Quam solis radii esse, olim cum sudum est, solent.
3 Ut ubi usus veniat, contra conserta manu,
4 Oculorum praestringat aciem in acie hostibus.
5 Nam ego hanc machaeram mihi consolari volo,
6 Ne lamentetur, neve animum despondetat,
7 Quia se jam pridem feriatam gestitem.
8 Quae misera gestit fratrem facere ex hostibus,
9 Sed ubi Artotrogus? Artot. Hic est, stat propter Virum
10 Fortem atque fortunatum, et forma regia,
11 Tum bellatorem. Mars haud ausit dicere,
12 Neque aequiparare suas virtutes ad tuas.
13 Tyrg. Quemne ego servari in campis Gurgustodonits,
14 Ubi Bombomachides Cluninstaridysarchides
15 Erat Imperator summus, Neptuni nepos;
16 Artot. Memini, nempe illum dicis cumarmis aureis
17 Cujus tu legiones difflavisti spiritu,
18 Quasi ventus folia, aut peniculum tectorium.
19 Tyrgop. Isthuc quidem aedepol nihil est. Art. Nihil hercle quidem hoc
20 Praeut alia dicam, quae nunquam feceris.
21 Perjuriorem hoc homine si quis viderit.{* Hac saorsum fatur.}
22 Aut gloriatum plenorem, quam illic est,
23 Me sibi habeto, et ego me illi mancupio dabo.
24 Ne unum epityrum edam apud illum esuriens insane bene
25 Tyrgop. Ubi tu es? Artot. Eccum aedepol vel elephanto in India
26 Quo pacto pugno perfregisti brachium.
27 Pyrg. Quid brachium? Artot illud dicere volui femur.
28 Tyrg. At indiligenter hic eram. Artot, Pol, siquidem.

Connixus esses, per corium per viscera,
29. Perque os elephanto brachium transmitteres.
30. Tyrgob. Nolo rsthaec hic nunc Artos. Nehercle operae pretium quidem
31. Mihite enartare tuas qui virtutes sciam.
32. Has nempe venter creat aerum nas auribus,{* Haec iterum seor sum loquitur.}
33. Peraudienda sunt, ne dentes dentiant
34. Et assentandum quidquid hic mentibitur. quitur.
35. Pyrgop. Quid illud quod dico? Artot. Hem scio jam quid vis dicere.
36. Factum est hercle memini fieri pyrgop. Quid id est? Artot quidquid est
37. Pyrgop. Habes tabellas? Artot. Vis rogare? habeo et stylum.
38. Pyrgop. Facete advertis animum tuum ad animum meum.
39. Artor. Novisse mores me tuos meditate decet,
40. Curamque adhibere, ut praevolet mens quo tu velis.
41. Pyrgop. Ecquid meminilti? Artot. Memini centum in Sicilia.
42. Er quinquaginta cemum Scylolatronidae,
43. Triginta Sardi sexaginta Macedones,
44. Sunt homines. quos tu occidisti uno die.
45. Pyrgop. Quanta isihaec hominum summa est? Artos? Septem mill a etc.
46. Quid in Cappadocia tu quinquaginra simul
47. Nisi hebes machaera foret uno ictu occideres etc.

Magis hic quidem di erte et festive, quam Terentius, sed minus ptudenter mores expressit, dum mamfestis
neque ad ullam veri speciem confictis mendaciis parisitus ille assentatur et miles sese extollit ut insanum
magis, aut ebrium quam gloriosum adumbraverit. Ceterum et Voces, in oratione alta infolentes adhibet. ut v
34. mentibitur fingitque. ut v.14 crebiorque in his alibi est quam Terentius. Sentntiaes vero multo etiam
magis raiior bus metaphoris ad risum captandum implet, ut v.4.et seq. patet. Quibus accedit rarus
particularum usus ut v.10. Statpropter (juxta et

v. 19. Nihil quidem hoc praeut aliam dicam) non est simile illis quae dicturus sum. Sic et v.2. inditigenter
hic eraem, pro indiligens, dictum est. Universim Plautus et novandis vocibus, et aptandis ad ridiculum
metaphoris plus Tetentio voluptatis habet. Sed et responsiones concinnat aptius, quas Terentius minutulas
frequenter, et parum apte arguteque datas nonnunquam et obscuras aut otiosas adhibet. Exemplum supra
habes vers. 7. et 8. Deinde et frigidae interrogationis vers 1. cui responsio utcunque consentit. Quare cum
puritatem sermonis a Cicerone Salustio aliisque delectam studio us adolescens haurite abunde possit,
Terentium propter impuritatis scopulos nulli suasero, sed nec Plautum eadem ex causa, cum ridiculum
illud, quod ex lepido metaphorae pot ssimum usu captat, exemplis nonnullis satisad imitationem proponi
queat. Exoletis vero antiquitate vocabulis, modo nobis, vel abstinendum, vel parce admodum, et ceu sale
utendum sit.

Addamus nunc denique opera nostra exemplum de imitatione ductum. Soluta vero oratione praevia opus
haud erit; cum parum ab illa deflectamus. Traducamus idem gloriosi hominis factum ab aula et miitia ad
venationem, in qua Lydus servus assentetur hero jactabundo Agrophilo.

Agrop. Hem Lyde poden'ut te navum praestes hodie?
Venationi danda est opera. Lyd Enme, impera.
Agrop. Agendum casses properato, tendiculas, indagines,
Plagas, venabula, perticas: etiam canes
Lyccislas hybridas Dorcadas? Ichnobates, capis?
Lyd. Audio. Vae vobis O ferae! vix Heicinia
Vos tota sat tutabitur, si venit herus.
Agrop Polut metuant mea factum industria est.
Lyd. Dispeream, si quia hanc in rem solertiam,
Praeut tu solitus adferat. occisissimum est,
Quidquid ferarum silvam proximam insidet,
Situ pedem contra moveas. Argrop. Quam naviter
Hanc Rem egerium tota est testis vicinia.
Quot ego fecas in casses indui agillimas!

Quam quaestuosa mihi esset venatotia,
Siquidem operam nulliego elocassem alteri!
Agrop. Lyd. Scimus, Princeps sine te esuriet indies,
Nihilqu de venatu coctum cerneret.
Agrop Venatione una quid non potuit? Lyd. Hercule,
Quod ne Diana quidem Agrop. An aliquis numerum iniit
Ferarum? Lyd Scilicer praegrandem ubi Jeporem, et
Cervum implicatas Cassibus, haud procul mola.
Agrop. Meministin' Lyd. ut nominis O insania gloriae{* Haec aver sus loquitur}
Ut miserum illa herum fascinatum attinet!
Etenim Asinum cum pullo. pro cervo atque lepore
Decept? habut. Agrop quid istic murmuras Lyde?
Lyd. Enumero tacitus. Agrop. Quianam? ut habeam computum.
Atque in digitos meos huc conferam omnes feras.
Agrop. Assequeris? Lyd. Hercle ut digitorum satis habeam,
Pro centenatiis quoque, id metuo oppido,
Decem ursos, triginta cervos, centum hinnulos
Venatione una. Agrop. Fidelis memoriae es,
Mihi multitudo hanc eripit. Lyd. Pulicum agmina{* Rursum aversus.}
Ac cimicum numero, quorum illi crebrior
Domi captura, quam hinnulorum est forig.
Agrop. Sed heus, quaenam haecfera, quam evici celerrima?
Lyd. Istum, inquis, cervum velociorem tigri
Armenia, quem prehensum ramis cornuum
Medio stitisti in curlu? Thamantem alterum,
Aut Iphiclum istic me tunc videre credidi.
Ita vivam, ut in omni palmam ferres catadromo.
Agrop, At somniculose hic aderam. Lyd. Credo, nam et sutor{* Aversus fatur.}
Hoc claudicans queat, ut tripodem cervam implicet,
Cui pes quartus telo elisus utero haereat.
Helleborum bibat oportet, ita herus desipit.

Nimis assentatione hac stulta pascitur.
Agrop. Iterum ne computas? Lyd. Dentes Leaenae censeo.
Quos ictu elisisti, jam catulis abstractae, unico.
Agrop. Quod ludens feci? Lyd. Etiam inermis sola manu,
Prehensa cauda, qua vel Gothicum stravisses bovem
Nempe ubi centum ex plumbo jam glandes hauserat.
Utvel puer advorsum iret. Agrop. Hoc homines sciunt?
Lyd. Quid nisciant? Nunc te Herculem redivivum dictitant,
Cui nuda etiam pro clava sit manus. Aprop. Advotum es Lyde.
Qui ita heri virtutem assequeris usque ad apicem.
Sed eho, coinu insonuit, ad casses hinc nunc avola.
Lyd. Faxo ut lubitum hero est. Igiturne hinc jam abit?
Mirum, si vel Thales, Alphasapientum licet,
Hoc pacto desponsari non possit Moriae,
Si ita illi assentationibus os obleveris.
Cuivis facile hominum auriculas Midae assuas,
Tibi si ablandiri curatio sit. Neque verbis opus
Multum excoctis ad verum ita omnibus sapit
Quidquid laudem redolet. Vatem hic agas licet
Ipso Nasone audaciorem, invenies credulos.
Herum mihi intractabilem, hoc ubi paululum
Demulsi oleo ad votum denique habeo meum.

In his vides, ptaeterilla, quae hic et cap 5.supra monui etiam gratiam quandam esse in hoc genere scribendi,
antiquis notisque seu historiis, seu fabulis obiter inspersis; tum vero inprimis adagiorum usurpationem
gratam esse. Quibus 1jeorum quae ante observanda monui curam adjeceris, haud magno opere in hac te
palaestra exercitatum comperies.

Numerorum ut cura omnis abjicien da non est, ita hic nimia erit supervacua. Terentius magis ad certos
senarii, septenarii, aut octonarii jambici, aliquando et Scazontis numeros verba, quam Plautus (qui et
Novenarios ad

mittit) illigavit: et tamen, quod mireris aurium judicio Plautimanae minus apte numeroseque non cadunt
sententiae. Ipsum quod supra dedimus exemplum argumento esse poterit. Quare hic a nimia te religione
facile absolvam atque ad cultum aurium ablegabo judicium. Quo et a soluta oratione diverlum quid
requiritur, et pedum quaedam libertas indulgetur; modo immixti jambi et quandoque aequivalentes
tribraches ultimum fere locum posfideant, Vide p 1. l. 3. in fine. Ubi intelliges in medio versu etiam
amphibraches et amphimacros tolerari. Neque omnino necessarium erit, ut quo pedum numero coepit
oratio, eo prorsus in singulis versibus ad finem deducatur, quanquam a senario jambico ad octonarium
subito te nolim transire; quod tamen a Plauto non est observatum.

LIBER I. POESIS DRAMATICAE. De IMPLICATIONIBUS DRAMATUM.

CAPUT I. Quid, et quotupleximplicatio, sive error Dramaticus?

§. I. POetae Dramatico hoc inprimis propositum esse debet, ut cum delectatione erudiat, affectusque
spectatorum moderetur. Quam rem duabus potissimum rationibus asequetur. Si videlicet suspensum
attentumque magnarum, autcerte novarum, rerum exspectatione detineat ac deinde apposita rerum
praesentium adumbratione, et viva spirantique morum alienorum imagine, oblectet. Primum obtinebit si
variis erroribus Fabulam, aut historiam ita im plicet; ut quem res exitum sortitura sit, ambiguus spectator
avide praestoletur. Quod quidem in simplici Dramate locum non invenit, cum errotibus et peripetia
destituatur. Alterum utrique est Dramati im plexo ac simplici commune: ex quibus hoc, artis propemodum
expers a peritissimis fere Dramaticis neglectum est. Ad im plexum plerique vim omnem ingenii artisque
contalere. Simplex imaginis instar est, rem a se alienam specie similitudinis repraesentantis: quae quanto ad
veri cormam propius, viva lineamentorum colorum

que umbra accedit; tan to in sensus animumque suavius profundiusque influit. Implexum praeter hanc veri
speciem, aliquid haud absimilie Epigrammati requirit; ut minus exspectata conclusione opinonem fallat,
admirationem que juxta ac favorem in tuentium mereatur. Quocirca hocagam, ut in parte Dramatum
graviffima ac difficillima viam cum praeceptis, tum exemplis utcunque amperiam, et illustrem. Neque
difficulter assequetur is, cui jam ante ars nostra Epigrammatica explorata fuerit.

§. 2. Ad Peripetiam, sive mutationem inexspectatam, recte ordinandam primo error atque implexio, dein de
solutiv atque ino pinatusexitus conveniunt. His plerumque rerum affectuumque perturbatio juncta est.
Quamvis haec nonnunquam desit, praesertim in Comoedia. De effore ejusque dissolutione praesenti
tractatione ia disseram: ut frequenti exemplorum propositione ejus varie atem, naturam que facile, etiam
rudioribus ingenijs, aperturus videar. Quae tamen, ubi aliquam in flagitio subtilitatem complectuntur,
amaria te atque extra scenam imitatione repraesentari non debent: sed potius observandum, quo absolvantur
exitu: neque enim cuiquam impune scelerato esse licuit.

§. 5. Error omnino varius est: alius in verbis: in factis alius: tertius in utrisque, et quilibet horum, aut
tragicus, aut comicus est qui tot esse possunt quor sunt fontes venaeque epigramniatum: quanquam plerique
in fonte Alienatorum versentur: non quod argutiam involvant; sed quod exspectationem defectu aliquo, aut
immutatione fal'ant. At de errore sermonis infra uberius, nunc factorum persequimur Et hic error aut
spectantium est: cum vel in personis aliorum: vel actionibus rebusque illis adjunctarum dijudicandis errant:
aut agentium: cum sele ipsos erroribus temere ac improviso implicant. Priori errore desuduntur non raro
histrionum dexteritate spectatores, posteriori omne opus erroneum continetur: quale Amanifuit Mardochaeo
stulte laqueum parantis, quo ipse captus est. Et hic error, vel ex ignorantia aut ingeniumplicitate: vel ex
vitio et malitia agenti evenit: vel denique ex fraude, simulatione,

aut fictione, sive propria, sive aliena. Alius item error circa personas, isque aut mutuus, aut non mutuusest:
alius circa res earumve adjuncta. Alius error agentium ipsi incognitus notus aliis Denique et simplexalius:
alius compositus, atque ex pluribus erroribus nexus, cum insigm rerum perturbatione Hiserro: reciprocus,
qui in ipsos autores refunditur: et fallax qui in aliena insperato capita devolvitur ad ungi poterit.
Lustrabimus lerolque, quique in spectaculis principatum teneant nostro suffragio statuemus: ubi tamen ante
de errore ingeniose inducendo viam rationemque exploraverimus.

CAPUT II. De Materia et Forma erroris.

§. 1. POeta qui Dramaticum errorem adornat, aliquid simile Epigrammati, ut dixi, molitur:nisi, quod illius
exipectationem suspensam moretur diutius, donec non opinato eventu illam, aut superet, aut certe fallat. Ut
vero in vita humana error in unam aliquam hominis actionem nin in totam cadit vitam: ita neque theatrum
integram hominis vitam: sed ejus partem atque actionem aliquam erroribus im plicatam admittit. Quocirca
inscite peccant, qui unius alicujus vitam in certas partes, velut actus partiuntur, atque eundem. v. g.
Salomonem justum, religiosum ac sapientem proponunt: magis vero etiam qui diversorum temporum
personarumque res sociant, ut Davidem adolescentem, Virum, Senem. Saulem Iuvenem probum: Virum
improbum. Isaacum obsequentem, Iosephum castum, Danielem religiosum, idque in eodem junctim
Dramate. Nam praeter quam quod haec exempla peripetiam excludant: exhiberi etiam nequeunt ut gesta
sunt aut geri potuerunt: quia natura sua, connexionem non admittunt, adeoque fictionis et erroris pene
omnis manent

incapacia. Per hoc tamen personas plures, in Dramate principes, non excludo: modo ad eandem uno
tempore actionem conveniant: ut David et Ionathas indivulfi, quacunque fortuna et casu amici: Abel et Cain
pius ille, hic impius: Salomon et Absolon, hic obstreperus, ille obsequens Patri, nam haec, ut re ac tempore
cohaerent, sic ad verisimilitudinem Dramaticis erroribus im plecti poterunt. Un um forrte ad fallendam
exspectationem oberit, cognita passim historia et praevisus exitus; sed tanto Poetae gravius in contrarium
nitendum est; ut eventum, licet praecognitum, dubium suspectum que spectatori reddat. e. g. Ionathae,
omnia ad inimicitias cum Davide suscipiendas, ita prona promptaque faciat; ut jam gladium cum parente in
jugulum ipsius stricturus videatur, proposita offensione Patris, regnique amittendi periculo: gravissimis
utique causis, quae pium, robustumque etiam animum, possint inflectere. In multiplices illum tricas, amo
ris gratia errantem offendentemque, induat; ut indignationem odiumque prudenti cuivissulcepturus putetur.
Davidem contra, de obfirmato amicitiae in hac fortuna cultu, pene diffidentem constituat. Ita et amicitiae
illius praestantiam extollet. et am biguum spectatorem de illo, quem sibi Poeta praesixit, exitu, relinquet.
Maneat igitur inconcussum, omniumque Dramaticorum consensu firmatum. Unam aliquam virahumanae
actionem eamque minime pro ductam (ut infra cap 22. trademus) ad quam cetera, per episodium, ornatus
gratia referantur, adducendam in theatrum esse. Unam aurem actionem voco, quae, licet physice diversa sit,
ethice tamen eundem finem exitumque spectat. e. g. Iosaphatia gentili vita ad Christianam Religiosam que
transitus: ad quem cetera Barlaami etiam et Abenneri gesta, tanquam ad juncta episodice referuntur. Cui
nihil obstat, etiamsi finis Dramatis compositus felicitatem unius, cum alterius infe licitate complectatur.

§. 2. Post definitam materiam, in quam error introducendus est, de ratione ac modo, videndum erit Hunc
nobis suppeditabit arsnostra Argutiarum. quanquam opus non fuerit, per sigulos illum fontes explorare:
solus

Alienatorum, opinor, viam latissimam, atque omnem prope aperiet: nam, ut pauci errores per argutam
similitudinem, allusienemque inducuntur ita haec facile ad venam fextam Alienatorum, in Arte nova
proposiram, reducuatur, ut exemplis infra patebit: quemadmodum et error repugnautium qui videlicet per
oppositum rei, quam molimur, initruitur, plerum que ad secundam Alienatorum venam traduc tur quia
actionis oppositum quam maxime a te et actione alienum est. Sic igitur distribuimus in suas venas fontem
Alienatorum.

CAPUT III. Eons errorum ex Alienatione.

PRimo alienum aliquid personae, de qua agimus, tribuitur: qua aita esse quam quae vere sit, fingitur: alia
etiam, quae talem minime personam deceant, agere. Hic error, vel circa persoae substantiam suturus est:
cum Petrus esse existimatur, qui Ioannes est rusticus qui miles aut nobilis: mortuus, qui vivus est vel circa
adjuncta: cum stultus cieditur, qui sapiens estsloripos, aut claudus, qui rectus et velox, absens qui praesens,
etc. Celebris hoc frequensque, ut in vita hominum, praesertim militaribus stragematis, (de quibus infra) sic
in Dramaticis actionibus error est. Cujus exempla aliquot subjicimus, ad quorum deinde ideam similia
formare licebit: modo fictione hac substantiam historiae non everras sed tantum poetica libertate exornes
quod eo Poetae facilius erit quo cuique promptius est fingere, quam facere et tabulosos errores concinnare,
quam reperire historicos. Ego in veris sic versari malui, ut ficta etiam dirigerem: ne hanc lectori
voluptatem, quae ex historia est, inviderem. Quod si tamen alicubi de veritate ambigat, nolo mihi litem
intentet, qui historicum non ago, sed Poetam.???

Andriscus obscurae sortis homo, se ex Perseo Macedonum Rege tanta constantia natum assere bat, ut
Reguum sibi vendicare ac Demetrium Syriae Regem ad bell tocietatem adversus Romanos impellere aulus
fuerit. Verum a Demetrio interceptus Roma et que transmissus, custodiam tamen solertiamque
Romanamelapsus fefellit. Macedones deinde, Philippi nomine usurpato, ad capessendam liberratem,
excusso Romanorum jugo, concitavit; praelioque ingenti victor, M. Iuventium, cum plerisque, trucidavit
dum Q Caecilio Metello victoriam denique et renum cederet. Subinde ad Thraces, quorum opibus adjutus
foerat, profugus apud hospitalem Regem dignum se locum, carcerem reperit. Ex quo Romanis iterum
oblatus, bellum fortunamque cum vita absolvit. Tanti Romae ea tuit de Piendophilippo victoria ut Metello
Macedonici cognon entum manserit. dabel lib 9. Ennead 5.

Balduninus Flandriae Comes, post Constantinopolim in Oriente captam, Imperator Graecorum flautatus ad
Adrianopolm occubuerat: cum vigesimo post anno, qui erat salutis. 4. Bernardus quidam Remensis
Balduinum ea morum indohsque compositione finxit, ut apud Flandros passim fidem inveniret. Ioanni sola
vera Balduim filia seudominandi cupiditate, seu explorata certo patris morte, adduci non potuit, ut vel in
conspectum admitteret. Asserebat ille hostili se custodia tot annis detentum, atque elapsum servi habitu, a
Germannis mercatoribus redemptum esse. Verum ad Regem Galliae tanquam supremum Flandriae
Dominum accersitus interrogatusque; quo tempore, loco ac ritu, et quo teste Flandriae jura collata? an quae
militiae collata insignia, quae ex Francica nobilitate uxor data? cum mnus explicate responderet: ab eo
quidem publica qua venerat, fide dimissus; a Ministris vero Ioannae in Hannoniae finibus occupatus nec
multo post in furcam raptus est; fama ancipiti jure an injuria? Fulg. l. 9 c. 6. Addit Crantztus lib. 7. cap. 41
Metrop. Ad Engelbertum Archiepiscopum Coloniensem auxiliorum gratia accessisse, apud quem cum
Episcopus Leodiensis cavillatus de supposititio hoc Balduino

esset; engelbertum sacra hostia oblata Episcopum adjurasse, ut quae vere sentiret, de Balduino haec
enuntiaret: tum vero illum Balduinum hunc esse verum, libera voce, professum esse.

Cum Eduardus Comes V Varvicensis a patruo Ricardo III. Anglorum Rege, post caedem patris, in carcerem
esset conjectus, atque ab ejus successore, simul et interfectore Henrico VII eadem custodia detineretur:
Lambertus Symenellus puer, a Simondo quodam presbytero regiis moribus excultus, atque Eduardus
nuncupatus (post jactatam falso Eduardi mortem in carcere) tradutusque in Hiberniam; fidem de se regii
adolescentis fecit, atque ex Flandria Angliaque nactus auxilia, metuendus Henrico puer evasit Ut proinde
Rex verum Eduardum carceribus exemptum, publica supplicatione, spectandum deduxerit. Non defuere
tamen Proceres Lincoln secuti Comitem, qui traducto ex Fland. in Hiberniam exerciru Lamber, illie Regem
ordinaret. Sed Henricus exercitu impigre conscripto praelio de veritate certavit, victorque puerum cum
praeceptore intercepit. Et hunc quidem Sacerdotem perpetuis addixit carceribus: illum per aetatem adhuc
innoxium, regiae servituti, ad verten dum in culina veru, addixit. Margarta tamen, Eduardi Patris a Ricardo
in carcere intersecti soror, Carolo Burgundiorum duci nupta, alium Petrum Varbeckum, tonsoris
Tornacensis filium, vafri ingenii juvenem, Ricardi nomine, tanquam fratris sui filium Mibernis, ad fidem
factionem que alendam promptis, obtulit. Qui Carolo deinde Gallorum Regi, bellum ad versus Henricum
molienti, accessit, pace haud multo post inita, ad Margaritam coactus recedere, ubi regiis honoribus palam,
ut nepos, cultus, fictione sua non ficte gavisus est. Regi postea Scotorum Iacobo IV. hostilia in Henricum
meditanti additus; nec tantum societate belli, sed etiam affinis puellae thalamis devinctus est. Sed cum
Anglia, jam fraudis conscia, Petro, cum REge huc bellum transferenti, nullis auxiliis faveret; Veritus ne
Rex dolum agnosceret, perinde, ac patriae amore victus dolenfque; O me ferreum, exclamat, qui meorum
calamitate non tangor, simulque

Iacobum oravit, suae ut patriae parcitum veller. Mirum vero, Rex inquit, eam te patriam appellare, ubi
nemo te agnoscit; opemque defert. Quocirca et Iacobus, rebus cum Henrico compositis, hominem a se
dimittitqui cum ad Cornubienses transisset, Rex illic admovit exercitum, ac denique, impunitatis
promissione attractum, Londini in libera custodia aluit, unde fugam molitus regioque satellitio interceptus,
vinctus, in aulae vestibulo, fannis omnium ludibriisque expositus est. Interea Cantii adolescens repertus est,
qui, Monacho Patricio autore, hujus Ricardi jam capti personam induit, seque, opera Patricii, Londinensi
custodia elapsum confixit. Quae res, ut in plebe credula, brevi fidem invenit, ira diu obtinere non potuit,
fraude vulgata. Posydorus lib. 26. Fulglib 9 c. 16.

Huc et error ille subornatae ab Arrianis levissimae contra Athanasium mulierculae spectat: cum enim
diluendi criminis gratia, in judicio Athanasius, cum Timotheo presbytero compareret: Mulierque, quae vim
sibi illatam falso criminaretur, producta esset, Timotheus, tan quam reus, mulierculam coramsciscitatur.
Egone, inquit, tibi vim intuli mulier? quod cum illa contenta voce asseruisset, rata Athanasium esse quem
argueret, Arrianorum improbitas confusa est, Athanasius illa accusatione defensus-Soz om lib. 2. cap. 24.

Haec fere Tragica, Comicum illud, quod Hispani adolescentes septem spectaculumadorarunt: Nam in
Bacchana lib. unum sociorum, herbae soporariae succo in potu exhibito, demersum somno, habitu
monastico vestiunt attondentque re deinde cum vicinis Monasterii incolis communicata illic monastica in
cella deponunt: ubi noctu excitatus ac volens nolens ad chorum ductus, sequenti etiam die comes exeunti
fratri additus, via, qua frequens adolescentum con cursus erat, incessit; ac deinde sub vesperam, eodem
potu imprudens sopitus, pristinoque in habitu ac hospitio collocatus est. Ubi postquam evigilans somnium
se vidisse crederet: expertus tamen est, cum publicum subiisset, omnium ritu, veram nimis fuisse fabulam,
Quocirca in

animum denique induxit Iudum hunc in seria convertere, atque ad Monafterium unde abierat, rediit Hoc ex
optime fidei viro Doctore Hispano refero, quod illi historiae de Rustico nostro Princiem induro non
absimile Qui error a superioribus dissidet, quod ipsius, quae mutata erat, personae fuerit: cum in aliis
exemplis, non personae mutatae, sed aliorum error fuerit.

Similis fere, quanquam Comicotragicus error, fuit hominis vino atque ebrietate frequenter demersi, quem,
ut uxor ac domestici corrigerent, funebrem in struxere pompam illo in tumbam deposito funalibusque juxta
lucentibus tum luctu planctu que, quanta potuit simulatione veri, instructo Ebrius ubi ex somno evigilaret,
lethi imagine atque horrore correptus, non ficte aegrescere, nec multo post mori coepit, tragico in comoedia
exitu, quo etiam Ariadna virum Zenonem Imper ebrietare primum, ac deinde et terra sepultum, frustra
obluctantem, obruit, ut Baron tom. 6. et exemplo theatris digno.

Fuit hic error in perlonae adjunctis, non in substantia; cum le vivus mortuum crederet, uti ille Thomae
Rotarii Salmanticae, in Hispania, poculo amatorio delirante, qui se vitreun existimabat, neque tangi a
quoquam ferebat, e quoalibi Tum illius in Hollandia qui nasum se ferre Elephantis proboscidi similem,
delira imagir atone apprehenderat; ut proinde ne uis offenderet obvius protensis sedulo manibus caveret.
Desimilibus Majolum in Can. consule.

Iunii Bruti error circa adjuncta personae quidem, verum tamen aliorum fuit. Hic einim, cum a Rege
Tatquinio avunculum tratrem, ceteramque familiae nobilitatem tolli cerneret, simulata astute amentia, (ut
inter Hebraeos David) ferrum a se avertit. Delphos subinde cum Tarquiniis profectus; ne vacuus munerum
adesset, in cavato baculo aurum obtulit. Apolline deinde consulto; quis eorum summa romanis potestate
praefutrusesset? cum responsum tulissent, qui prior vestrum osculum matri dederit, Brutus hoc oraculum
solus assecutus, de industria, velut fortuito, in terram prolaplus, terrae, tanquam

communi omnium parenti, osculum tulit ac, fatis osteaferentibus, post occisos Tarquinios, Romanae
assertor libertatis et Reip Princes habitus est. memorandi erroris exemplum. Haec sufficient ad errorem
perionarum explicate satis cognoscendum Plura ejusmodi passim in historiis, praesertim sactis, occurrunt:
quanquam illa quae humanam vim artemque superant, ac divina virtute nituntur, minus, in erroribus gratiae
obtinent: uti illud quod Coloniae Ubiorum, nota et iamnum ad Forum Novum domo evenit Exqua olim
muiera Vespillonibus ad sepulcrum delata, in digitis non contemnendi pretii annulum retine re observata
est: ut iccirco unus noctu Vespillonum ad monimentum reversus, tertaque ac loculo remoto, mulieris ex
digito annulum pienserat, verum illa trahenrem, velut ex somno secuta: postquam hominem, suo pene loco
exanmem reliquisset, domum maritumque repetiit, cum quo deinde annis puribus neque improlis, vixit. Qui
error cum divina virtute induci existimetur artonitos magis, quam admirantes et errore se oblectantes facit,
ut quem humanae nihil industriae ingeniique complecti vident.

Quod si tamen vulgo creditum esset tut quidem existimo factum) mortuam non fuisse sed pro
mortuatantummodo habitam, plus gratiae favorisque hic error meruisset, Qualis ille fuit, qui in Surlnadia, V
Vestphalorum Ducatu, Attendorniae, hac nostra aetate, contigit Ubi Antonius Calenborn, omnium
existimatione mortuus illatusque tumulo, post horas 24. revocato spiritu, in gemitum solutus, transeuntem
forte mulierem adse advertit. Ita allapsa vicinia, sepulcro illum loculoque, justo etiam angustiore, eruit,
cujus primacura de fame explenda fuit oft, Ut erat fortunae tenuis, operam suam hominibus passim mercede
elocavit, cum alio locio cui a Vita nomen ipse cognomentum Mortis sortitus, ut vulgo ferant, Vitam cum
Morte focietatem iniisse Militiam quoque secutus subinde dicitur, atque etiamnum, dum haec scribo,
vivere. Hic error, quia humana incuria accidit, plus voluptatis in Dramate obtinet.

Terrorem cum voluptate hic error permistum habet, qui Oldensaliae Tvventiae oppido evenit. Ubi homo
funebres umbrarum pompas spectare solitus cum vesperi ebrius in simulacrum funeris incidisser, vino
animosior, Vespillones alloquitur. Et sinite; inquit, quem loculo defertis, intuear; cum vero retectum minus
agnosceret, barbam, quam prominere conspicatus est, prompta forficula, resecuit. itaque domum, et ad
lectum digressus, manesua te barba mutilum deprehendit, neque leviter turbatus, lectum brevi ex morbo, ac
deinde feretrum adiit, suo ipse funere spectaculi veritatem probaturus.

Neque multum absimile quod Ratingae Rhenanis in Montibus hujus seculi principio ejus loci Praetori
obvenisse ab incola accepi. Occurrisse hunc in porta ipsi sibi, attonitumque rei novitate haesisse
aliquamdiu: mox sensim morbo correptum desiisse vivere.

Plus lepidae admirationis habet, quanquam cum praestigiis conjunctum, quod Bonnae, vicino Ubis ad
Rhenum oppido evenisse memorant. Fascinatrix muliercula panem vicmae dederat, gallinis, ad concilian
dam fecunditatem, dividendum. Canis domum ingressus, cum famelicus in depositum negligenter panem
incidisset, avide absumpsit; verum haud multo post, urgente natura, per certa temporum intervalla
gallinaceaprofudit ova. Quae cum attoniti domestici spectarent, dominaque non mnus sollicite panem suum
requireret, intellexit donique quam fecundum ex vicinia pabulum attulisset. Sed hi errores, ut dixi, cum
supra naturae vires eveniunt, minus habent oblectationis.

CAPUT IV. Vena secunda Alienatorum.

ALteram hujus fontis Alienatorum venam exploremus non minus exemplorum fertilem. Haec vero illa est.

qua ad introducendum errorem, rei aut actionis cujuspiam naturam definitionem aut proprieta em alienat.
Sic potio v. gloporiferap o veneno potigitur, lupus pro cane habetur, atinus pro equo accipitur; aqua
inebriare figitur, etc. Tale quippiam Eumenes Cardianus excogitavit, cum ab Antiocho Ree non armis
tantum, verum insidiis quoque peteretur, sparsis per exercitum literis, quibus ingens pecuniae vis
percussoribus ad Antiocho offerretur Eumenes enim facinore ingeniose ad se deflexo, sparsas suo consilio
finxit literas, quo suorum fidem exploratam mgis testatamque erga se faceret, gratiasque habuit, uod tantae
virtutis militibus uteretur, quorum nemo inventus esset, qui fidem pecuniae posthabuisset. Qua facti
alienatione mirifice suorum sibi animos conciliavit.

Eunus in Syria natus, genere, non ingenio, servilis homo qui cum populares Romanorum tyrannidi
exemptos cuperet: Manibus sese infestari vociferans, publice ad Deae Syriae sacra, placandis Manibus,
populum convocabat: utque fidem dictis faceret, sulphur ignemque nuce complexus ori inserebat, quo inter
dicendum animato, vivas cum vocibus flammas effundebat: quas, cum vulgus, tanquam Numine afflatas,
exciperet, duo post se hominum millia, religionisspecie, traxit, quibuscum ad carceres popularium
effringendos convcrsus, brevi sexaginta hominum millia sibi contra Romanos junxit. Quibus Manlium,
Lentulum, Pisonemque bello profligavit: et quanquam Perpennae cesserit, arte tamen majori, quam viribus
stetit.

Lepidum Papyrii facinus hoc in genere introducendi erroris, laudem inprimis meruit. Hic tener etiamnum
adolescens a patre in senatum ductus, cum a curia rediisset, interrogatus a Matre: quid actum in curia?
tergiversando et juramenti, qu Senatores tenerentur, religionem obtendendo, mulieris curiositatem magis
etiam inflamniavit: ut preces minasque puero quoque expugnando a dhiberet, qui denique, ut molestia sese
explicaret in senatuagitatum variis lententiis dixit Magisne ex usu Reipub. futurum, ut viris singulis plures
isxares: an, ut singulis uxeribus marit i

plures concederentaur? Quae res mox ab illa ad viciniam mulierum delata, m gno eas concursu excivit ad
curiam ubi graves, ea de re, querelae propositae. Senatus post quam, eum admiratione haec accepisset,
errorisque originem ab astuto profectam adolescente abunde risisset. Papyrio ante aetatem praetextae
honorem, folis, antea viris Senatoribus concessum, indulsit, unde Praetextati cognomen obtinuit. Valer
Maximus.

Joannes Faustus Magicis praestigiis per Germaniam celebris hiberno tempore, in convivio, importune ad
uvas exhibendas postulatus, denique, ea lege vitem uvis fertilem omnium oculis proposuit: ne quis nisi
jusus praeputaret, eultellos jam amputand is racemis ad hibuerant, cum mox, vite evanescente, suo se
quisque naso aciem applicuisse sensit. Majolus.

Ridicula Caunitarum Paxfuit quam, ea lege, cum hoste fanxerunt; ut ex muris, justo altjoribus, circumeica
lapis unus tolleretur cui, cum non difficulter assensi essent: hostes randem, Caunitis in potestatem receptis,
infimum quemque ad terram muri lapidem eruebant, ut tota deniqae murorum moles collaberetur. Polyan
lib. 6 Strateg.

Cum arci Romanae advesus Sabinos Sp. Targejus praesideret, Tatius Rey Sabinorum ejus Filiam Tarpeiam
magnis induxit promissisiut, dem aurien dam descenderet aquam, opportunum locum armatis ana
succedendi faceret. Pactum erat, ut, quod brachiis laevis gestarent Sabini virginis praemium esset Verum in
arcem admissi, cum illa aureas de brachiis armillas exspectaret omnes in eam scuta (quae eadem laeva
ferebant) congresserun, ub quibus oppressa, dignum perfidiae praemium consecuta est. Livius

Periander Corinthiorum Tyrannus, ut divinitus ex mortalium numero subductus crederetur facinus pene
incre dibile, ad hunc errorem perfuadeudum, adhinuit. Duos constituit juvenes qui alta nocte in angusta sibi
semita occurrentem occiderent, ac sepelirent, his deinde quatuot obviam destinavit, qui duos illos mactarent
rerraque obruerent, his octo, octonis denique sede cim, pari mandato instructos, objecit. Ita cum ipse
Tyrannus sepultorum primus

esset, de ipsius postea sepulchro nihil compertum est. Laer. in ejus vita.

Silvanus militiae a constantio Imperatore in Galliis praefectus erat; cui felicem rerum successum invidens
Dynamius aulae Praefectus: literas, quas Sylvanus ad amicos in aula dabat, aliis adulterinis corrupit, quibus
imperium, ambire crederetur. Alias quoque ad Tribuunum fabricae Cremonensis, Silvani et Malarici
nomine, ordinat: quas, cum Tribunus non satis intelligeret, ad Malaricum remittit, et apertius mentem jubet
explicare. Malaricus, cum suas nonagnosceret, insidias a Dynamio paratas clamat, qui tormentis adhibitus,
multorum tamen conspiratione liberatus est, His cognitis Silvanus, veritus, ne ob mollem constantii animum
absens damnaretur, Francos magna sibi mercede adjunxit, et imperium, quod nunquam eogitarat
Agrippinae solenni inauguratione aceepit. Verum per corruptos denique a constantino Tribunos sublatus
est; tanto Im peratoris gaudio, ut insanire magis, quam laetari videretur. Sigon, lib. 6 imper. occid.

Aliqua magis comica subijcio. Bavarus quidam compotationibus ad vitium deditus, cum uxorem nactus
esset oppido litigiosam, quaeque leve eriam delictum gtavibus identidem querelis prosequeretut; ut erat non
illepidi homo ingenii, cunas uxori commensas instruit: quas, ubi iterato uxor viri factis contentiose
obmurmuraret, velut pro infante disponit, conjugemque, famulorum ope, in iisdem constringit, ac furentem
primo perpetua agitatione in somnum denique ac quietem composuit. Ita mulierem fabulam totius factam
viciniae, nullo facilius remedio, quam ingesta cunarum memoria, ab indignatione et querelis revocabat.
Dissimile in simili est, quod in Ducata Clivensi pastor Odersheimius, haud procul Gennepio, ad rusticorum
torporem castigandum, excogitavit Hi enim, cum pro concrone dicentem, prolixae orationis fastidio, sensim
templo subducti saepius destituerent, Nativitatis Domini festo, ubi omnes collectos videret, dicturus ad
populum, ipse templo egressus, obfirmatis subito ostiis, volentes noleutesque trium horarumoratione, per
apertam fenestram ex fcalis

ad concionem dicta, rusticos detinuit. (ta se negligentiam superiorum temporum sarcire asserens. haec ejus
in officio successor mihi Clivis facta asseruit.

De Hildesiensi Inferioris Saxoniae Praedicante nota hujus temporis historia est. Hic vesperi digressus urbe,
ad dissitum haud procul pagum: et opportunam suis amoribus noctem ratus, obscuro vicinoque amicae
aedibus dumeto equum illigaverat; sed non latuit hic procus equusque Pagimcolas. Illo etenim ad aedes
succedente, pro equo bovem substituunt (Bucephalum novi Alexandri diceres) eique apparatum equestrem
insternunt Mox tumultu, velut adventantium militum, per viciniam excitato, in pedes fugam que
meticulosum venatorem conijeiunt Qui, ut strato receptus bove, hoc, ad insolitum onus et flagra mugiente,
ac per invia rapto, brevi equesinter Verpreta excussus jacuit, ratusque Daemone se vectore, scelerumque
ultore exceptum, qua potuit viapedes urbem repetiit. Ubi, vulgata brevi fabula, ridiculum equitem omnium
sannis exposuit. Quod reeenti etiamnum facinore, Coloniam litteris perlatum accepi, ac plurium deinde istic
habitantium testimenio firmatum est.

Concludo hanc venam Ludovici cortusii Patavini Legum Doctoruis testamento, quo cavit anno salutis 418.
nequod in sepultura ipsius argumentum luctus, sed laetitiae potius singularisederetur. Quocirca omnem
abesse pullum voluit habitum, ac praeficarum vice adesse phonascos, ribicines, et citharoedos: ita quidem,
ut ex iis quinquaginta funus praecederent, totidem que sequerentur. Vespillonum loco, duodecim integrae
aetatis Virgines, viridi in cultu, sandapilam deportarent, festivum que carmen accinerent. Ita novo exemplo
funus viginti et centenis facibus, tanquam ad pompam nuptialem interlucentibus, candidique ordinis
Religiofis stipantibus, templo D. Sophiae illarum est. Drexel in prod. Aetern.

His opinor, exemplis non obscure vias, rationesque ad errorem facti. qut rei introducendum perspicies: nam,
ut id facile praestes, aliorum tibi aliquid rei affingen dis est, quod illi minime competit, ut Eumenes hostiles
literas fuas fingit,

Eunus voces proprias Numini tribuit etc. aut certe tollendum a requod ipsi convenit. Ita Isinema, legatus
adorationi Persis usitate venerationem detraxit: procumbens, necessitate, non obsequi, aut denique (quod
fiequentissimum est) unum alteri substrituendnem; ut Papyrius fictam senatus quaestionem Mnestheus
literias, Faustus naium etc. hoc fit naturae; illud proprietatum alienatione.

CAPUT V. Vena tertia Alienatorum.

TErtiam fon tis bujus venam explorabimus, exem plisque. at coepimus lucem dictis adferemus Illa videlicet
est, qua aderrorem faciendum reiproposita causam vel effectum, alienat sive, quae datcausam minime
causam, vel effectum minime esse ctum quae venae priori haud absimis est, quod, aut causam aut effectum
rei a natura tributum rollere, sit, veluti proprietates alienare: hoc solum discrimine noscitur, quod causa et
effectus tanquam extrinseca rerum sint attributa: cum superiori vena demitnsecis rei affectionibus agatur
Porro eadem ratione haec fit alienatio, aut substitutione laterius causae ve le effectus aut destructione
ejusdem per male negatem au! affirmatam, de ea proprietatem. Exemplorum appositione haec erunt
anertiora.

Alienam eausam insolentis facti, adhibuit Zophyrus, Darit Peisarum Regis cliens ut errorem suaderet.
Siquidem is ut Babylonen, trustra jan diu oppugna an Regisuo assereret; auribus tibi naribusque praeputatis,
ad Babylonios transiit, foedeque immanitatis, in pra cipuum Ducem, facinus Regi ficte tribuit Ita fidem
potestatem que inter cives nactus, Regi denique, patefacto a ditu, urbem asseruit, qui tamen unum se
incolumem Zophyrum praecentum malle Babylonibus testatus est.

Sub Claudio Imper. Phrasmes Iberis praeerat, cui, quod

gravis cum Mithridate fratre Armeniorum Principe simultas intercederet, Filius Radamistus ad ultionem
Mithridatis sese Patri obtulit: nam simulata cum Patre discordia, tanquam odiis Novercae impar, ad Mith
ridatem patruum transiit; postque insidias adornatas, ad Patrem, reconcilia. tionis specie reversus est,
beliumque eximproviso patrui regionibus intulit, ac praelio victum, ad certi federis conditiones compulit,
cumque, gentis more, patrueles ac patruus pollices colligandos praeberent, ut pressum exillis sanguinem
mixtum gustatent: is ciu vinciendi munus imperatum erat, cum defluentes in terram funes collecturus
videretur, his pedes Mithridatis implicuit, ita que cum uxote ac liberis intercepit. Et quoniam, nec ferro, nec
veneno se eos laesurum receperat, culcitris oppressos suffocavit. Aeneas Sylvius cap. 39. Asiae ex
Strabone.

In quo exemplo erreresplures pluribus ex venis derivantur, Et causa quidem offensionis, a Noverca ductae,
hujus est loci: simulata amicita venae prima foedus perfidum et mors contra fidem illata, venae secundae.

Neque erroribus minus implicatur, quod Constantino Britanorum Rege per sicarios obtruncato, spectaculum
dedit Vortigetnus magnae, inter Britannos vir autoritatis. Siquidem is ut suo ingenio regnum moderaretur,
Constantium Constantini filium (quem Pater rebus publicis ineptum Monasterio addixerat) ad regnum
populo assentiente, vocavit. hoc vero deinde per asseclas, quos ipsi e Scotis dederat sublato, eosdem illos
tanquam Regis Sicariorum ultor egreguis neci dedit, pari in gentiles passim conquisitos poena grassatus,
quo facinus suum, majori etjam facinore tegeret. Tum nepotem ex fratre Constantii Ambrosium populo
exhibet, qui impuberem aversatus, Vortigernum Regem esse jubet. Porro cum Scotorum Pictorumque,
injuriam vindicantium, armis succumberet, Saxonesque e Getmania auxiliares posceret, a Proceribus
Britanorum in ordinem redactus, Vortimero filio regnum, et victoriam in Saxones cessit. Sed hoc brevi
exrincto ex carcere ad aulam rediit. At Saxones jam hostes,

majori vi ac numero reversi, captum regnoque exutum in V valliam ablegatunt. Ubi ab Ambrosio tueroque
fratribus regnum ex Armorica repetentibus, victus, et inarce subjectis ignibus crematus est, Boetius lib. 8.
Quot errores hic, sictis causis, nati sunt! Constamtius Rex propositus, ut alter regeret, eadem de causa
sublatus, productus deinde Ambrosius; sed nihil minus postulare est vilus homo vafertimus, quam quod
postulabat.

Effectum causae alienum aludabili errore co~junxit Salomoucum mulierculas dijudicaret, quatum altera
alterius prolem in lecto oppressam, pro sua suppositam, acceperat: nam simulata prolis vivae divisione,
maternum alterius affectum didicit.

Per causam non eausam in errorem inductus est Itaelus Pistolensis, qui post chartarum lusum vesperi
exhaustus a duobus sociis pecunia, cum multis execrationibus sele ad lectum somnumqui recepit. Huic
illusuri socis extinctolumine, velut inter chartarum lusus tumultuati cum excitassent dormientem
indignamque se tutbari, ludere etiamnum se simulant. tum ille ecquid inquit an in medus adhuo tenebris
luditur? Qui cum velut non noti pergerentmagis attonitus eadem repetit: Dum illi primum tanquam
somniantem rident, denique alter jubet alterum propius ad lectum admovere lumen, (simulate) quaerit,
nondumne videat, qui cum iterum iterum que illis obnitentibus negaret, denique persuasus se ob
execrationes a Deo caecitate percussum, vota Superis varia nuncupavit (sociorum consilio) execratione
omni damnata, moxquiue reposita in conclavi candela, velut oculis fibi red ditis gavisus est, non illepida
fraude emendatior. Balt. Castilionis in Curiali, l. 1.

CAPUT VII. Vena quarta Alienatorum.

QUartam nunc venam pari cursu delibemus, haec alteri tertiqeque non admo dum dispawr illa quae rebus,
seu personu adjaccnt, et adsungubtur ut sunt mores, habisus ordo, leges et si quae e susmodi, si milt ratione
substituendo diversa am negando convententia vel opposita affirmando altenat.

Exemplum a Mulierum ingeniolo facinote petamus. Conradus III. Imperarorejus nominis tertius. Monachio
Bavarorum Metropoli contra Guelfum Bavariae Ducem obsidione presso, solis feminis urbe discedendi
facultatem fecit cum onere cui ferendo paresessent. Quae cum omnes, inaudito hactenus spectaculo,
contempris opibus vir???s singulae proprios efferrent humeris. Im peratorfacti humanitate ac mulierum
delectatus ingenio, et viros, et opes innoxis reliquit. Certe mdolemmoresque usitatos mulierum factum hoc
superavit. Bodinus in Pioemio.

Astutaehic iterum femina locus. Semiramis servili conditione mulier, ubi Ninum Regem Assiriorum
familiari con uerudine suis jam implicatum amoribus teneret, unius sibi velut per ludum jocumque
facultatem optavit fieri: videl. ut die uno Regina soliu potestatem que regiam obitneret. Nec diffieuler
obtinuit. jussi omnes Proceres juxta atquue aulae latellites illus, uno die ad nutum servire im perio. Illa cum
sevioribus primum seos imperatis exercuisset denique Regem comprehendi, vinciri ac denique etiam occidi
jabet ram improbis mandatis cum satellites sive parendi religioge, sive odio in Rgem ducti, obtemperassent:
ex diurno diuturnum imperium consecuta, gessit maximis Regibus comparanda, muris et hortis Babylonis
bellis etiam advetsus hostes felicissime administratis celeberrima. Sabellius et alii.

Giges eo quem, ex mortui Gigantis cadavere, annulum detraxerat, iuvisibilem se tunc inter pastoritios
juvenes fieri intellexit, cum obversam annuli gemmam palma

includeret. Hac annuli gratia, cum ex pastore aulicus Candaulis Lydorum Regis, ejus uxoris fpectandae
copiam nactus esset. Deiu de et eadem potius, conspiratione improba, sese ad Candaulem interficien dum
ab illa im pelli est passus ex Pastore Rex futurus. Herod l. 1. Cic 3. offic.

Normanni, Haddingo Duce, Italiam Anno salutis 857 ingressi, cum Lunam urbem limitaneam contuiti
essent: Barbarus hanc esse Romam falso existimans, misit, qui oblata amicitia com meatum et hospitium
rogarent, Principis tum morbum, tum baptismatis suscipiendi desiderium causati. Admissus ille ad urbem,
baculo tanquam aeger innixus pulchraque atque insigni suorum corona ad baptisterium deductus, ac solenni
ritu inauguratus est. O perversa pietas! speculatus urbem, ad naves rursum manibus samulorum deportatus
est. Proxima luce fama spargitur morte functum Principem, luctus toto exercitu simulatur, ac locus
sepulturae poscitur, apparatu deinde regio armatus feretro deponitur, perque urbem magno suorum comitatu
fertur. Tum mortuus ille, loco opportuno, sese feretro erigit, ac proximos quosque aggreditur, milite Ducis
exemplum strenue prose quence, dum urbs ferro flammaque pro exequiale funere sepuita, in cineres abirer.
Haddingus ingenti onustus praeda in Franciam reversus, cum Carolo Calvo federe sociatus est. Crant. lib 2.
Norvog cap. 4.

Comoediae propiora sunt quae adjicio. Tres Germani milites, cum Fuldensis Coenobii Procuratorem
obviam haberent munus honorarium, more suo, postulant. Ille, cum se negasset quicquam donariorum
possidere, equo detrahitur, cogiturque flexis ad terram genibus Deum orare, ut egenis militibus aliquid
largiatur. Deinde, excussis Procuratoris loculis, et bene multa illic reperta pecunia, illarn auferunt, tanquam
sibi a Deo oblatam, simulque gratias pro oratione procuratoris tam efficaci referunt.

Plus audaciae temeritatisque habet, quod aliquot in furto collegae Francofurti facinus aggressi memorantur.
Rusticum, neque ad fraudes natum hominem, qua minis, qua pollicitationibus sibi adjungunt, ac Pontificii
legati habitu

induunt, et ut erat Italici idiomatis incapax, prater ita et non, aliud quicquam loqui verant. Hunc illi igitur,
velut pro asseclatum officio sequuntur, ac praeeunt, hospitium cum ille subeunt, lauteque die bus aliquot
convivantur. Interea, adductis metcatoribus, pretiosa quaeque in Legati hujus oculis explicant, atque ordine
sciscitantur, haec, illa, an ista desideretiquo subordinatis vocibus annunte, seponunt, atque efferunt domo
omnia, ac deinde famulorum uni pecuniam solvendis mercibus ferendam imperant quo digresso. alii aliique
consecuti, domo atque urbe se subducunt, dum solus diu legatus haereret, ac denique fraus patesceret.
Rusticus ad poenam vocatus si more ut coeperat suo constanter locutus esset, forte ftultitiae opinione vitam
desendisset. Verum, ubi ille et se deceptum malis artibus quereretur, a laqueo parum abfuit.

Superat etiam quod anno 1643. Coloniae me praesente evenit in familia religiosa, cujus nomini volens
parco. Homo callidus, qui Comitem Polonum, ex Italia Colo. niam ten dentem inter Moguntiam et
confluentiam duorum sociorum usns opera confecerat, atque inter detracta spolia praeter literas annulum
signatoriam aliaque nobilitatis insignia repererat Coloniam delatus, magnae dienitatis viro persuasit, se
Comitem Polonum esse, atque in via spoliatum egere praesenti pecuniarum ope, ex Polonia (quo literas
destina bat) cum foenore aes restituen dum, quod ubi obtinuisset, atque urbem ad novum aliquod facinus
designandum cutiose ebiret, praegrandem in tem plo quorundam Religiosorum ex argento Crucem notavit.
qua ut opportune potiretur. Dominum ante memoratum adiit, seque rerum terrenarum fatlidio, atque ingenti
Religionis certae studio teneri aslerit. Ejus proinde operam intercessio nemque postulat. ut in Monasterio
(quod nominabat) profiteri liceret. Neque difficulter, a viro Religionis amante, quod voluit assecutus est.
Ipse Prior demus, ut tanto hospire dignum locum cederet, sua illi cella abiit. Ubi hospes pro 70. Im
perialium daletorum millibus conceptas praelectasque in Poloniam destinat literas. Magna

illotum exspectatio et gaudium, omnia tanto patebanc hospiti, ad profeslionem ordinis sensim sese paranti,
hoc nemo in tem plo diligentior primus ille, ultimusque post omnes haere e illic in genibus assueverat.
monasterio sibi per diem nonnunquam velut pro negotus, exeundi facultatem fecerat. Quid multa? nunquam
exibat vacuns, etiam utiliores ex bibliotheca libros sub pallio asportebat, sed ad crucem ferendam toto
animo spectabat: haec nisi festis et dominicis, in tem plo ex posita non erat, tentaverat reconditorium, sed
efftingi non poterat. Festo, sub prandium, die, Cruce jam gravatus omnem ex plorabat ab tum, cumque illa
magnitudine sua obregi satis non posset, ut lanitorem falleret: novus ille cruciger sine cruce den que,
ordinem locumque deseruit, quod deprehensus aliam crucem formidaret. Biduo posta com plicibus
Moguntiae capris accusatus, frustra Coloniae quaesitus est.

In his exem plis, nisi fallor, arumadvertes, Semiramidem et Germanos milites ab ordine et legibus aliena
aggredi: Gygen habitu corporis, uti et Rusticum et Had dingum, errorem in ducere: alios moribus plerosque
fallere, quae non obtuso cerebro ad paria concipienda sufficient, cum vafri alicujus et nequam hominis
mores in scena exornandi erunt.

CAPUT VII. Vena quinta Alienatorum.

AD quintam venam delibandam accedimus quae modo ac ratione in ducen di erroris a su perioribus tribus,
plus aliquanto dissidet, fit que per alienationem rei a loco, aue tempore. Circa quae error fieri debet, per
aliquam rei ad alien um tem pus locum ve applicationem; cum aliter tempus locusve in nostra potestate esse
nequeant.

Hoc errore Thraces usi sunt, postquam ad Capidem paludem victi essent, ad Boeoros victores decipien dos:
Nam

pacti cum illis dierum aliquot inducias, Boeotos, tanquam hostium securos, ad sacrificia lautasque in castris
epulas verterunt. Thraces interea ad frau dem et epportunitatem versi noctu, sum ptis armis, Boeotos,
somno ac vino obrutos, magna clade ceciderunt, quos cum Traces violati fe deris reos clamarent: hi se
dierum non vero noctium, inducias esse pactos asserebant. Verum hic error perfidia non caruit. Po Jaenus
lib. 7.

Ita et Cleomenes Argivis et Chalce donii Byzantinis illuserunt; ut proinde apud assuetum frau dibus
populum plus venia hic error mereatur.

Non multum dissimili errore Paches Hippiae Duci Graecorum illusit in Notii oppugnarione. Siquidem
Hippiam ad colloquium postulavit, pollicitus vivum se illaesumque in urbem remissurum. Egressum vero
custodia detinuit, dum Notium vi occupasset, postea Hippiam in colum em restituit urbi, itaque iatisfactum
pactioni asserens, ultimo confossum jaculo interemit. Polianus lib. 3.

Plus laudis Cacani Regis Polorum error habet, quanquam nec reprehensione careat. Hic in Carnia adversus
Longobardorum Ducem Gisnlfum bellum susceperat, quem ubi praelio victum interfecisset, Ducalem ejus
sedem Forum Iulii aggressus est. Romilda Gisulfi uxor contem plata virum ejusque amore capta, urbis
liberorumque deditionem pacta est: modo eam suo thalamo acciperet conjugem. Accepta a Cacano, et urbs
et mulier; sed postquam levis, animi feminam uno die suam fecisset, ne promissa violaret; deinde militibus
venalem dedit; denique palo per ventrem adacto, fixit, spectaculum omnibus perfidiae et libid nis serio
castigatae. Urbem vero funditus evertit. Fulgosus l. 7 c. 3.

In his error per alienationem tem poris introductus. Nunc et a loco aliena sectabimur, et minus tragica.

Germanae nobilitatis homo, Aquisgranensis Ecclesiae denique Canonicus, secum in Italiam famulum
traduxerat, qui cum Genuae a Domino aberrasset, in hominem impostoiem in cidit, ex quo iter Romam
versus sciscitatus est, hic, ut animadvertit linguae Italicae ignarum: ad naves

cum deduxit, tanquam mari commodius Romam deferendum, Simulque cum Navarcho, velut pro via
paciscens, hominem ignarum vendit, atque addicit remigio. Navarchus navi illum intet reliquos servos
accipiens, denique ca tenae atque operi frustra reluctantem affigit. Ita???rien nio inter servitia captivus,
ultimo a Domino, Venetiis sorte naves appulsas lustrante, deprehenditur, atque oblato rursus aere in
libertatem asseritur.

Non illepidum quod Agrigenti, urbe Siciliae, tem pore Alphonsi Arragonum Regis celeberrimi evenit.
Caecus hic erat, numoram tamen studio ac custodia perspicax. Quingentos aureos in agro defoderat, quos
denique sensit a vicino ad vertente sublatos esse. Quocirca hunc adit fingitque aurum sibi esse permagnum,
quod certae custodiae ad securitatem demandare cupiat. Esse praeterea aliud sibi jam defossum: consilium
proinde rogare. Videaturne eodem loci cum alio, an diverso defodiendum? Ubi fur, majoris spe praedae
stimulatus, uno potius urrumque loco credendum suadet; simulque festinat ad reponendum aes ablatum, ne
fraus patesceret. Caecus non multo postadest, cumque vicinum haud procul ad vigilare non vane
arbittaretur, quod reperit, in sinum collecto, exclamat. Amice, hac in re caecus vidente fuit oculatior.
Fulgos. l. 7. c. 3.

Comicum prorsus quod Coloniae Ubiorum a Philosophiae studiosis excogitatum est. Hi, nocturnas inter
grassationes ab excubiis pro foro antiquo stantibus, im pediti; staruerunt, fraude hanc molestiam ultumire.
Igitur. nocte intempesta densis freti tenebris, in angusto ad forum vico transituque saccum expandunt
lupularium? provocatas deinde excubias irtitant ex his, dum strenue unus alterque subsequirur, ad sacci
patentis fundum procurrunt, in quo revoluto fune strictoque aditu impliciti, ridicule ad ludibrium vicinorum
jactatisunt. Verum non scribo adolescentibus imitanda, nisi in theatro, ubi mores discolorum exprimunt ad
poenam correctionemque vocandos. Historiae improbitatis plenae etiam danturs non ut ames; sed detesteris
flagitia???

CAPUT VIII. Vena sexta Alienatorum.

SExtam denique ultimamque hujus fontis venam apetimus. Cum videlicet res a sensu ac
signisicationeusitata alienatur: aut eti am rei sie alienata causa aliae effectusve, aist proprietates trabuuntur.
Alienatur vero potissim um rei significatio cum ambigua vox aut sententia est, atque alio accipitur sensu,
quam profertur, aut cum additur, om mittitur vel invertitur aliquid, quo significatio mutatur.

Hujus generis illud est, quod Neapoli even isse ferunt. Mangrella magni nominis advocatus, ob amissam
Rustiei causam stomachabun dus exciamabat. Iudices parum sana capite hanc rem di judicasse Rusticus
igitur passim queri coepit de injuria, ex dvocati lui, ut agebat, sentenria, quem plus omnibus scire ac sapere
dictitabat. Quocirca ad sudicium et poenas vocatus, Mangrella soggerente, Crucifixi imaginem in sinu
abscondit, et interrogatus, an non ludices injuriae, atque inscitiae arguisset, seque advocatum sa pientiorem
et aequiorem omnibus habere jactaslet? Cum ille, non negate, sed educta Crucifixi effigie hunc illum
Advocatum asserere, judices inexspectata responsione circumventi, neque Rustico neque Advocato irasci
poterant.

Ens in Pausilypo lib. 1

Rodericus Gutherius Comes a Ferdinan do Rege Castilonis praelio victus captusque, facultatem sepeliendi
fratris illa pugna caesi obtinuit, ea lege juramento sancita; ut fratre sepulto, ad carcerem rediret. Hic, ne ad
reditum obligaretur, corpus fratris aromatibus conditum, et in sarcophago obsirmatum, una secum,
quacunque incederet, deferrt insepultum voluit.

Ex veterum historia de Magni Alexandri fraude constat, illum Castellum Indiae perquam munitum
obsedisse. In quo Indi denique spe metuque adducti deditionem pacti sunt, ea lege; ut sibi, cum armis,
incolumis vita et exitus esset. Sed egressos deinde Alexander suo exercitu cinxit,

oppressitque, frustra Indis federis religionem im plorantibus, quod Rex asse reret a se rantum de exitu, non
de dimissione sidem datam, perfida sane, ac tanto Rege indigna fraude. Polyen lib. 4.

Ex Aelopi hic vita accensere placet ceteris. Ille ad urbem divertensa Praefecto obvio forte rogatus (quod
exploratoris praese speciem ferret.) Quo iturus esset? cumque id se ignorare respondisset. Praefectus
illusum sibi ratus, quam mox hominem ad carceres rapi jubet. Tum Aesopus ad Praefectum versus.
Nunquid vere dixi, ignorare me, cuo iturus essem, cum de carcere mihi mentem non veniret. Ita Praefectus
hominis ingenio ac prudenti lusu delectarus, illaesum dimisit.

Aliquanto plus lepiditatis obtinet. Quod Herbipoli in aula Iulii recentis memoriae Episcopi evenit.
Morionem domi non infacetum alebat, qui cum gravius aliquando, in mensa, Principem offendisser, aulae
ministro praeceptum est; ut quam mox hominem carceribus castigandum includeret Simul igitur progressi
ad carc ris ostium: cum Morio, praeter nudam illic humum, nihil quieti opportunum dispiceret: subire det
rectabat, dum illata essent stramina, alter ut hominem inflecteret stramen deferm. atque ostium depositurus
subit, quod Morio post tergum intrantis obsirmans: illic jam modo, inquit opportune. quiesces simulque det
ractas foribus claves ad Princ???pem, mensae inter convivas adhuc immorantem, reportat Er hunc agre
tandem, ait carceribus inclusi. Quid voro excipit Princeps, Tunc illum car ceri incluseris? Te ego illi
includendum dederam. Ergo, inquit Morio, male a nobis intellectuns fuorit. Quae res omnibus profuse
risum, Morioni immunitatem peperit.

Ad hanc venam ambiguietiam error, in quo dubitatur: cuinam personae tribuendum sit facinus? revocari
poterie: nisi magis placeat venae tertiae, ubi causa non causa datur, assignare.

Talis error Ostendae, oppido Flandriae, cum postremo ab Hollando milite possideretur, evenit ut mihi
spectator olim facti exposuit. Mulier in foro rustica, quae nescio

quid eduliorum venum dabat. Loculos ori mordicus attinebat, ne sagacibus illic furibus exponeret
Obambulabant aliquet in foro milttaris officii viri, quoium, cum unus diceret: mulieri isti periculum a
furibus non imminere: alter subjecit, non defore exsua cohorte Anglos qui ignoranti subducerent: certarum
utrimque aliquot cerevisiae cadis in victorem militem conferendis: delecti igitur duo, ingenio ad fraudes
nati, quorum alter, post agitata mutuo consilia, a tergo: alter a fronte astitit: et hic quidem rem nonnullam
licitatur, alter nonnihil se inflectens a tergo mulieris sutas acti vellicatione perstingit; us illa, Loculorum
immemor, ore hianti exclamaret, ac post tergum ad autorem respiceret: quod dum agit, loculis a fronte
subductis, in fugam turbamque sese conjecit alter; frustraque dein muliere prosequente, corbem alter cum
eduliis subduxit. Ita quoquo se verteret mulier, fraudatam suis se rebus comperit.

Non minus ingenii ad furtum attulit alter Anglus, coram Thoma Moro, in regio judicio Anglorum,
accusatus, quem, ut Lipsius antor est, cum nonnemo defendisset, illos. potius arguendos dictians, qui rem
suam male custo dirent. Morus postero die, accersito furi veniam fecit, modo defenso rem suum in judicio
proximo sius privaret loculis. Accepit, condirionem, cumque nova accusatione velut jam damnandus
urgeretur, facultate postulata, quo certa quaedam, de uxoris liberorumque cura, in aurem Patronisui
deponeret, ejus in sinu tanquam secretissima commicaturus, ita arcte baesit; ut explorarit simul
subduxeritque loculosignoranti. Subinde Morus certam aeris collationem, quam pridie in dixerat exigens
ubi hominem, suos frustra loculos quaerentem, vicinosque ac se cum admiratione et stomacho
circumspectantem intuitus esset, audivissetque de in uria etiam palam querentem. Naete, inquit Morus male
cautum et poena tuo judicio dignum ob incuriam. En fur quem defendisti hoc re modo habuit. Ita luo exem
plo rectius deinde sapuit. Sed haecsatis et ad propositum nostrum, et ad ingenium malitiae declatandum,
Utinam multiillam afferrent ad virtutem, quam

ad impia facinora solertiam! melior sese nebis offerret majorque bonorum exem plorum copia. Sed nemo
illa laudet, nisi suo exploraverit tam in vita, quam scena exitu.

CAPUT IX. De productione et implicatione reperti erroris.

DE prima inventione atque introductione erroris satis actum hactenus: nunc de ejusdem productione ornatu
atque implicatione agendum. Neque enim suis statim vinculis solvendus atque exitu claudendus est error;
sed novis ille novisque, velur argumentis oratio, magis est amplificandus; ut incertus attonitusque actor,
velut in Labyrintho aberret neque redeundi, neque progrediendi rationes exploratas habens: dum casus
denique, aut consilium aliquod subitarium, nec opinantem explicet, suaque in meta constituat. Quae res non
perinde difficilis, atque prima occurrit fronte videri debet illi, qui jam praecepta, quae de errore inveniendo
disseruimus, perspecta habuerit: nam erroris productro et implicatio, aliud nihil est quam plurium errorum
connexio, qui ex uno primum introducto, veluti catenatim dependeant, quae connexio, modo ex primo
errore nascitur, modo ratione personae, cui inest, quaeque ad alia aliaque consilia factaque vertitur,
cohaeret. Qui igitur primos invenire erroresnoverit, iildem principus alios deducet, opposite ad personam,
ejusque, vel cum dedecore, vel cum dignitate conjunctas actiones. Ad quae exploratius cognoscenda, illa in
memoriam revocanda erunt quae su pra de varietate erroris disseruimus. Nam alius error incsipit ap rsona
errorem patiente: alius a persona et autore diverso, et uterque error, velex simplicitate aut ignorantia
provenit: vel exmalitia. Quae ramen diversa est; quia persona in errorem inducens simul et patiens; ex
malitia cum

fraude conjuncta non peccabit: nemo enim seipsum volens prudensque decipit. At persona diversa, erroris
causa non patiens, si malitiose errorem suadeat, sine fraude non suadet. Ex his deinde erroribus, cum alius
mutuus sit porsonarum, quo duo aut plures invicem implicantur: alius fimplex sivenan mutuus, quo unius
personae actiones, licet aliiscooperantibus involvuntur; videndum quinam im plicationibus potissimum
serviant, atque imprimis delectent.

CAPUT IX. Error qui in ipsum inventorem retorquetur in implicationibus gratissimus est.

ILle semper error magis spectatores Dramatum oblectat, quam sua, aut sina plicitate, aut culpa ipse erroris
autor incurrit, cum error poenae instar fit, qua delictum plectitur jucundum vero sit spectare autorem
alicujus facinoris, a seipso plecti, ut Amanem suo errore suspensum. Quod si tainen autor ex ignorantia
nolens, et quandoque etiam in contrarium nisus, cum errorem metueret, inciderit; nemo quidem poenae,
quam sustinet, favebit: admirabitur nihilo minus, atque etiam cupide errori cognoscendo inhaerebit. Uti in
Oedipo evenit, qui cum maxime paricidium declinaret, nolens per ignorantiam incidit. Ediverso minus iste
error gratiae obtinet, quem ex sim plicitate, aut malitia alterius incurrimus. Nam veniam hic error in iplo
patiente facile meretur: nisi forte talis sit qui, aut arroganter existimet, anemine se decipi posse, aut sua
malitia deceptionem mereatur, praesertim si is fuerit, qui sua alios fraude non raro in errorem induxerit:
nam par pari rependere, praecipue cum absque noxa id agitur, jucunde agitur. Quare in erroribus im
plicandis hoc inprimis agendum est, ut, si exlpectationem fallere optimis exemplis volueris, in autores suos
error redeat, atque iisdem

erroribus non raro teneantur implexi, quibus alios induerunt. Haec exemplis aliquot historicis clarius
exponemus.

Manichaei in regno Persarum ut Regem suae sectae fautorem possiderent Phatuersam, Regis Cabadis filium
quem suis artibus occupaverant, sublato parente, solio inferre moliebantur. Fraude detecta, Cabades, omnes
cum Episcopo suo Indagura convocar, spe regni filio deferendi oblata. Praesentes in refertissima concione
prolixis extollit laudibus deinde in stationes diversas ad filium ordine excipiendum distribuit, verum illic
gaudio plenos per immissum exercitum trucidavit, libtis eorum flamma consumptis. Ita Manichaeorum
secta in Pesidde interiit. Paul. Diacol. Is. hist.

Hormisdas Persarum Rex, cum Baram Ducem suum victum intelligeret, abrogato illi imperio, vestem
muliebrem submisit, simulque legato per literas ejus interficiendi potestatem facit. Verum Bara literis
occupatis corru ptisque militum concioneaccersita, publice legit Hormisdam plerisque minitari exitium.
Quae res omnes ad conjuratum Hormisdae exitium vertit, siquidem ca ptum erutisoculis carceri perpetuo
emancipant, Cosrhoe, filio Hormisdae, in locum subrogato. Ita Zonaras.

Quamvis Cedrenus Baram a Cosrhoe ad intetitum vocatum asserat, quo iccirco ad Romanos transeunre,
Cosrhoes a suis, et regno, destitutus fuerit.

Ioannes Iacobus Medices Hieronymi Moroni Mediolanensis arcis Praefecti latus stipabat, adhibitusque ad
necem viri illustris Hectoris vicecomitis est. Cujus facti Invidiam, ut in Iacobum Moronus averteret, ac
veluti sceleris autorem plecteret, in arcem Musi cum literis amandatum, interfici a Perfecto jubet. Sed ut
suspiciosa improbitas est, apertam seta equina epistolam a socio (ut erat literarum rudis) sibi praelegi
voluit: comperto discrimine, sublatum arte sigillum, aliis literis adhibet, quibus arcis sibi Praefecturam
committi Morini ac Ducis im perio, asseruit. Praefectus, accepto literarum mandato, Iacobo arcem cedit;
qui Moroni improbitate delula laetus, ita tamen in fide Ducis Caesarisque adversus Galles et Helvetos
praeclare

stetit, ut contra quamcunque vim defensa arce, gravissimis deinde expeditiombus adhibitus, praeter
Marignani Marchionatum et proregis in Bohemia titulum, familiam eo dignitaris evexerit, ut ad purpuram
primo, deinde ad tiaram frater, sub Pii IV. nomine accesserit. Hieron. Cardin. genit 6.

Funestiori aliquanto eventu constat quod subjicio. Mactinus Praefectus Antonini Caracallae Imper. copiis,
cum Caracallae. in venatione absente literas ejus voluntate legeret, incidit in Materniani procuratoris
epistolam quibus ille significa bat Mathematicorum se responso comperisse, Macrinum regno ac vita
Caesaris insidiari, proinde hominem mature hoc in scelere praeoccupandum. Macrinus praesenti vitae
discrimine territus, constituit Imperatoris caede suam praevertere. Ad hanc igitur Martialem Tribunum
Caesaris odio, ob sublatum germanum, flagrantem conduxit: qui in secessu de prehensum, ubi sine leonibus
corporis tutatoribus erar, jugulavit. Macrino, hac occasione, quamvis ex humili Mautorum genere esset, ad
im perium vocato Sabel, lib. 5. En. 7. Geminum huicest quod Bushananus lib, 4. in Chron Scotorum De
Nataloco Rege eorum 30. referg, hunc ex aulicis ad vatem misisse, qui de forxuna Regis consuleret,
responsum que a vate, Regem a domestico interficiendum. Sciscitanti vero a quo? a te respondit divinus.
Tum porro attonitum consultorem staruisse, Regem, priusquam haec cognosceret, interimendum. Caeso
itaque quam primum Rege, offendit quanto periculo divini consulantur. Non dissimile parricidium in S
literis 4. Regum 8. in Hazael Syro, post consultum Ehseum Regem fuum Benedab interfi cientem.

Perseus et Demerrius Philippi Maced. Regis filii occulta invidia disti debant, Persei inprimis vitio, quod
populi favore fretum Demetrium sublatum cuperet, ne regnum obtineret. Igitur proditionis cum T. Quintio
agitatae accuabat, cujus explorandae gratia; cum Philippus Apellem et Philocrem Romam legatos
destinasset, hia Perseo corrupti fictas illius voluntate literas reportabant, quibus T. Quintius pro filio
deprecaretur. Strangulatus itaque a

patre Demetrius. Verum ubi fraus deinde legatorum per Xichum ministrum patuisset, Apelles fuga elapsus
est, Philocles interfectus, Pefreus a patre, substituto Antigono, exheredatus est. Livius dec. 4 lib 10.

Privignus Novercam in bello Bohemico, quod Uratis laus Dux Lucensis contra Bohemos susceperat,
consulit, quae eum in pugna cum Uratislao periturum asseruit, nisi primum sibi obvium mactaret, atque
utramque aurium praeputatam in pera reconderet, ita enim salvum fore, paruit, obvioque sublato, ad
pugnam est progressus, ex qua, Uratislao cadente, incolumis ipse redrit, sed uxorem domi, quam deperibat,
auribus mutilam pectusque confossam reperit, haec merces consultae de victoria sagae. Delrius lib. 2. disq
mag. q 12

Par illud quod Rostochii factum. Depositor pecuniarum, postquam suo loco amotam, ut putabat furto,
pecuniam non reperisset, divinum adiit, rogavitque; ut furem oculi excussione notaret, quod postquam,
digresso consultore, a Mago solenni adjuratione factum, ipse consultor qui ignarus pecuniam amoverat
oculum amisit. dignus hoc, quod sibi accersiverat, praemio. Delrius l. 4 cap. 2 q. 6.

Et hoc quod subiicio comico tragicum est. Gonellus Nicolai Ferrariae Marchionis in Italia morio cum
intellexisset quartana febri laborantem Principem, subito aliquo pavore con sternatum fanari posserillum de
ponte in praeterfluentes aquas egit praecipitem, qui casus, et innoxius et ad sanitatem illi profulsse visus:
verum Gonellus temerarii facinoris poena; exilio dedit, hinc tamen ingenio fretus red it curru alienae
ditionis terra pleno advectus. Negavit enim se contra legem exilii peccare, qui sui Domini terram nondum
pede contigerit. Princeps joco delectatus, recepit hominem, verum terrore vicissim plectere decrevit: quare
ad carceres, atque hinc denique ad publicum raptus spectaculum, cervices subijcere Carnifici jubetur. quod
dum inter preces ac ploratus Gonelliagitur, ac denique nudata cervice, obligatisque oculis vesut ad ictum
haereret, pro gladie aquae situla in colli nuda effunditur.

Morio securis ictum ratus, solo terrore exanimatus concidit, magno Principis ceterorumque dolore.

Haec in re praesenti sussecerint, ex quibus facile intelliges, varie, per jucundam animorum suspensionem,
in autores ipsos errorem posse recidere.

CAPUT XI. In implicationibus mutuus error simplici praeferendus.

IN Dramaticis erroribus ad im plicationem mutuus error praestat simplici: tum quia oppositio haec mirifice
ornat magisque intricat: tum quia, ut diximus, jucundum est, fallenrem falli, quod cum duobus potissimum
modis: aut ab ipsis errantibus, ignorantia sua im plicitis, aut a persona, errantes sua astutia in la psum
inducente fieripossit, prioris quidem modi exem pla nihil habent ab iis diver sum, quibus supra, cusu, aut
ignorantia sua, errantes induximus: nam, uti unus suo errore im plicatur, ita et plures poterunt. Exemplum
haud multo ante in Ferrariae Principe ejusque Morione Gonello dedimus: alterius modi exem pla aliquot
subticiemus.

Legati Lacedaemoniorum Athenas, de pace acturi, venerant: quam, ex duobus Reip, viris principibus Nicia
et Alcibiade. hic no ebat, ille cupiebat. Alcibiades, igitur, ut, et legatos, et niciam cum populo in errorem
adduce. ret, suaque ipse arte ad bellum frueretur: Legatos primum adiit, suasitque: non diserte pacem
ofterendam super bo et arroganti populo, qui illorum facilitatem, ad abjectas nimium conditiones pacis,
traducturus esset, plena se porestate adesse etiamnum dissimularent, ne orare magis, quam offerte
videantur, persuasit: nam in populi concionem adductos elata voce interrogat, an plenam in emnibus
potestatem paciscum populo Athen. sancienda

afferrent? cum negarent. Alcibiades versa ad populum oratione. Quid hic credamus, inquit. qui in curia jam
ante, me, ac Nicia praesente, omni se potestate firmandae nobiscum pacis adesse testati sunt; quod modo
negant? Legati et Nicias inexspectata re attoniti haeserunt. Populus vero indignatione commotus, de Argivis
in societatatem admittendis, et bello Lacedaemoniis de cernendo Alcibiadem, contempto Nicia, audierunt.
Plutarchus in Nicia.

Soldanus, Agarenorum per Longobardiam Dux, a Ludovico Imp bello captus, Capuaeque derentus, ob
singularem prudentiam Imperatori familiaris, suasit; ut, si Capuam et Beneventum possidere fide certiori
cuperet, nobilitatem sibi adversariam urbibus eijceret. Caesar ubi consilium accepisset, Nobilitatem idem
Soldanus adit, mentemque imperatoris aperit. Quare Nobilitas Caesarem praeoccupatura, eum ante exclusit,
Soldanoque praemii loco, quod hoc dolo captabat libertatem obtulit. Verum quid fraudulento habendum
fidei, brevi docuit: nam collecto ruisum exercitu Capuanos, jam Caesaris ope destitutos, aggressus est,
magnisque multavit cladibus: dum anxiis ad Basilium denique Imperatorem Constantinop. pro auxilio
confugiendum esset. Cuspin. ex Zonara.

Bonifacius, Africae Comes, apud Placidiam Augustam ab Aerio, ipsius gloriae invidioso aemulatore, est
accusatus, quod in Africa ryrannidem moliretur. Placidia, ut praeverteret malo, literis Bonifacium accersit.
Sed hund Aetius, amicitiae simulatione, junctis literis monuit, caveret, neque ad Augustam se adduci
pateretur, perfidiae accusatum esse. Quare Augusta Bonifacium restirantem, velut perfidiae reum armis
contra instructis opprimere molitur. Verum et Bonifacius ope Vandalorum fretus ingentem imperio ruinam
minabatur. Dum amici, ad illum profecti, mirarentur tantae constantiae virum fidem fallere. Verum ubiille
Aetii literis, de accusatione perfidiae, se monitum diceret, fraus patuit: quam tamen Placidia apud Aetium
dissimulavit: dum praesens Bonifacius fingulari cum illo certamine commissus est, quo Victus Aetius
officio inglorius

abiit. moriturus tamen Bonifacius, uxori suae Pelaglae suasit ut Aetio nuberet. Sigonius lib. 12. Imp. occid.

Comicum est, quod Gonellus Nicolai Ferrariensis Marchionis Morio ausus est. Hic a principis sui conjuge
jussus, suam secum ad aulam uxorem de ducete. Monuit, surdam eam esse, neque alias quam elati clamoris
voces percipere. Domum revertens, uxorem vicissim admoner, invisendam Principem, verum, surdastram
esse, et contenta prorus voce compellandam. Ubr deinde in mutuum alloquiu ventum, Gonellus
Marchionem, de fraude commonitum, accersit, qui utramque clamoribus invicem contendentem
profusissime risit. Domina fraudem intelligens, indignansque adeo sibi illusum: totum gynaeceum armis
instruxit, quibus in accersitum Gonellum desaeviret. Is in medio deprehensus, unum se, priusquam verbera
ingererent, rogare dixit???, ur siqua in illis virgo non esset, prima in se manum verteret. Ita, cum nulla ex
illis initium faceret, Gonellus evasit. Alii hanc rem in aula Henrici IV Francorum Regis accidisse
memorant. Sed et Jonae Ferdinandi II. Im per. Morioni tribuitur, forte imitatione facti excogitatum.

Sed multis exem plis pous non erit: cum eadem ratione hic fere error ab aliis in diversas personas inducatur;
dum videlicet dolose opposita utrisque persuadentur.

CAPUT XII. De productione erroris, et implicationum nexibus.

PR oductio erroris per replicas triplicasque eisdem modis fieri potest, quibus prima introductio. Estque vel
unius rationis cum errore praecipuo vel diversi. Pr oris generis exemplum est quale in Morocomio Romano
(valgo Passarelli) evenisse ferunt. Homo natione gallus Romae post aliquot insaniae documenta huic carceri
inclusus tenebatur:

evenit ut Morocomium popularis Gallus inviseret, quicum ille prudenter, ac fan iliariter denique, sermonem
miscuit, persuasitque nulla se stultitia teneri, verum creditorum et amicorum invidia, atque insidiis
circumventum, illi mandatum custodiae: ut bonis (ecure potiantur, orate, ut sui patrocinium apudaequos
suscipiat Judices: obtinuit, et miserante socio in libertatem assertus est, quam ubi assecutus, samque socii
potestatem nactus esset, arreptum capite at que auribus immansuete muro impegit, simmulque admonuit,
stulto nihil nimis fidendum esse. Quae res stultum ad Morocomii rursus angustias pertraxit. Ubi vides
eodem argumento stultitiae erroreque quo insanus carcerem meruerat, ad eundem revocari. Sed haec
revolutio factorum errorisque ejusdem, minusgrata in continuatione habetur: potior ille error, qui a priore
diversus varietate favorem conciliat. Hujus igitur nonnulla juverit exempla recensuisse.

Vetus, apud Herodotum l. 2. de Rhamphinito Rege Aegyptiorum Protei successore (apud quem Paris
hospitio exceprus fertur) historia nescio an fabula, memoratur. Aerarium Rex ditissimus sibi fabricari,
opibus deponendis, fecerat: illi faber quadratum inseruerat lapidem, qui foris adhibiris machinis subduci,
viamque furto aperire posset. moriens filiis duobus factum abs se manifestavit: qui saepius immoderate
regiis pecuniis usi sunt, ut Rex post seras novas, artemque omnem adhibiram; cum furtum furisque aditum
deprehendere non posset, decipulas ferreas denique super aurum explicaverit. his, ubi fratrum alter haereret
irretitus. et cum altero praesente, frustra de ratione sese explicandi, deliberasset, postremo sibicaput
praeputari jussit neautos furtiagnosceretur. Hoc facinore patrato, Rexsuperveniens, magis etiam attonitus
hasit postquam seris obsirmatis omnibus, truncum in medio thesauri cadaver reperisset. Quid igitur? ut furti
autorem indagaret, truncum cadaver publico suspendi loco jubet, juxtaque observatores collocat, qui
intelligant sitne qui agnoscere, aut ingemiscere videatur. Frater ut periculum amoliretur utres vino plenos,
eodem loci Asinis instratos, de industria, laxat. ut

exeubiis accurrentibus vini affatim hauriendi occasio fieret, quam avide apprehenderunt, dum vino denique
somnoque obruti vigiles, homini fratris solvendi noctis. que beneficio subducendi ansam dederint.
Rhamphinitus, re cognita, delectatus furis ingenio, publico edixit praecone filia magnisque regni donis
potiturum, modo Regi se factumque aperiret. Fidenti venientique tanquam sapientissimo juveni siliam
magnis dotibus auctam elocavit, Consule Herod l. c. qui tamen quaedam supra fidem ennectit.

Majorem fidem non meretur, quod Causinus noster sua in Aula parte 3. ad Caroli Magni Sazonum
domitoris historiam referr: collectum, ut ait, ex variis historicis Crantaeo V Virterbio, etc. Clodoaldus
Daniae Princeps, gemina oibatus prole cum ejus recipiendi desiderio diu vagatus, inter Saxones amicos
haereret, aptum in venatione prosecutus, eum in silva sacra Idolo Irminsul interfecit, atque iccirco excitate
percussus, dum remedium ab idolo quae retei, jussus est immolare primo sibi obvium. Evenit silium
Hyacumthum (qui unicus illi supererat) occurrere, quae res ingenti senis dolore accepta, exequentibus
tamen cum Pontifice Idolorum ministris indulgenda fuit. Ductus solenni ritu ad Idolum adolescens, a
duobus equitibus viam obsidenribus, vi redimendus erat. nisi Papae armis et vimajore Equires occupassen.
ea denique lege, dirempta lis est, ut si Hyacinthum liberum vellent, postridie cum bestiis, idolo sacris, in
arena decertarent, accepta conditio est. Ornatum spectaculum, progressi in arenam milites, alter nomine
Ischyrion, Faustinus alter. Emissus primo in Ischyrionem ingens ursus in quem opportune, velutin equum
insiliit, exagitatumque per arenam, ut debil est capire, facile sustulit. Faustinus alium, inflicta clava, facile
confecit. Spectatorum pars applusu, pars indignatione fremebat, quod sacris confectis animantibus magnam
regioni cladem superslitiose augurarentur, quorum etiam Pontifex iram magis succendit, ut plures equitibus
immissi percussores fuerint quos cum generose, magna clade, exciperent, ne inulti occumberent, intercessit
Pontifex atque

Idolo immolandos vinclis detineri jussit. Hildegardis facrarum praecipua Virginum, quae et pridiano
certamini pro Hyacintho, et hedierno, pro vita suscepro, interfuerat, Ischyrionis indole ac generosa virtute
mirisice delectata est, quare consilium iniit hos in libertatem asserendi. Igitur, uno alteroque assecla, velut
ad visendos captivos, sub noctem carcerem adist, ac de nomine, origine fortunaque Ischyrionem multis
percunctata, illum (ut se) in pueritia raptum intelligit, patriae patrisque ignarum ac percupi dum. Quare
libertatem addicit: mudose in Daniam, quem locum sibi natalem rebatur intactam, transferret accepta,
dataque est fides. Verum per aemulam Hildegardis Gerondam Pontifici derecta consilia, qui cum subito
adfuisset, fruftra sese excusantem Virginem diversis carceribus mancipavic. Interea, dum victimae tot idolo
destinatac suum operiuntur exitium de im proviso exitus patuit: nam occupata Carolus Magnus Saxonia, et
auditis Clodoaldi Principis, de abducto filio, querelis, adfuere, qui vinctos e carcere ad Caesarem
abducerent Clodoaldus jam cum fide orthodoxa, visum rursus acceperat, quande ex insperato recepto filio
mirifice Iaetus: illorum, qui redimendo filio tantum discriminis subierant causam cupide auscultavir. Cum
Isohyrionem olim raptum atque a Pastore Thoa, cum filio ejus Faustino, nune indivulso comite educatum,
patriae amore vagari intelligeret. Sane, inquit, id temporis meus mihi filiolus Clodoalvus ra ptu interceptus
est, prompsit subinde Ischyrion gemmam, in qua pater Clodoaldus decussatam trabem familiae luae insigne
agnovit quod, et suo in brachio pater, et in armo filius natale illi genti circumferebat. Subinde et Hildegardis
adfuit, et, parinatalium raptusque expositione, parenti se probavit filiam, quam familiam deinde Carolus
orthodoxa imbutam fide, dirutisque idolis meliori Numini fortunaeque addixit.

Certior exploratiorque multis historia est, quam de Eustachio Romani Imperii, sub Trajano, Principe
strictim ex Surio refero. Hic, post militiae munera, domi venationi operam dabat. Cum inter cervi cornua
intuitus Christum, domum fidelis rediit: verum omnibus, ad Iobi

exemplum, fortunis quam mox exutus, cum exilium, jun cta uxore, et liberis Agapio et Theopisto,
quaereret: trajecturus flumen, uxorem nauta raptore, amittit: filiorum alterum lupus, alterum leo eripit, ita
miser, ab hominibus et fortuna destitutus, rustico ad pedum et stivam servire pro victu annis pluribus,
cogitur. Evenit, ut novis bellis Trajanus hunc Ducem requireret. Igitur quaquaversum missi qui latebras
excuterent: neque fefellit perspicaces quorundam familiarium oculos, repertus, atque ad militiam revocatus,
sub se merentes stipendia filios habuit. forte hi pro excubiis suam quisque vivendi sortem explicant, et se
alter lupi, alter leonis subductum memorabat dentibus: quando mater, illic serviliter famulata, praesens
suosque agnoscens, ad Militiae praefectum, Eustachium (Placidum vocabat) rem defert. Qui ubi, re
intellecta, et matrem, et filios sibi vendicaret: nihil magis stu pendum, minusque exlpectarum, omnis homin
um memoria habuisse visa est, Sed tragoediam nondum plene luserat Eustachus. Ita quidem bellavit, ut
victor trium phansque urbem subierit. At solenni sacrificio Diis immolare derscctans, a furente Hadriano
Trajani successore aeneo injectus Tauro, trium phum cum suis brevem absolvit, ut aeternum inciperet.
Surius 6. Nov. Niceph. l. 3 cap. 19.

Paucis adiicio quod Antoninus 2. part summae Theol. tit. 3, c 2. memorat, Regem superbum ad illa
Deiparae verba in Odeo tem pli musice repetita. Deposuit potentes de sede, arroganter dixisse. Quis vero
ille qui mea me sede depositurus sit? Neque multo post Rege ad venationem et balneum digresso, adfuisse
Angelum; qui ejus verslibus moribusque atque imperio assumpto, una cum satellirio ad aulam se Regis
contulerit. Miser Rex a balneo veslibus nudus atque asseclis destiturus, quo se vertat incertus atronitusque
oberrat, denique ad regiam solus revertitur, minatur suorum insolentiae, obstupescir ad novi Regis nomen,
frustraque se contendit Regem esse. Nihilque agit, nisi, ut deridiculo sit omnibus, velut homo mentis inops,
res tamenlob veri similitudinem dubiis sermonibus senrentiisque agitatur, dum accersitum denique Regem,
Augelus officii demissionisque

admonitum, suam in sedem rursum admisit. Hoc argumentum Dragicocomicum apud Cellotium poeticis
implicatio nibus auctum tracta tumque invenies, inscribitur Sapor admonitus.

Tempore Hentici II. Gall. Regis Michael Vaumorinus Lutetiis natus, atte musica celebris, parentem jam
adhuc puer amiserat. Furtorum ille reus, ac proinde notatus stigmate, atque addictus triremibus miseram
servitutem tolerabat. Hunc Neapoli in triremibus Michael forte deprehendit, et quod Gallici sermonis
petitum offenderet, de patria ac sorte hominis, ex samiliari colloquio instructus, suum agnoscere parentem
coepit quem deinde vix multis precibus, et aere collecto in liberatem asseruit; sed ut postea comperit,
ingenio ac moribus omnino corruptum. Domum ubi venisfet, at que alium cum uxore virum intelligeret, lis
illi pro domo, uxore, achereditate nata est, quibus tamen alteri est viro denique praelatus. Subinde cum
libertate ac sorte pristina, ad intermissa flagitia reversus, furtis manum abstmere non potuit: dum, gravioris
demum sceleris reus, post trirem es furcam promeruit. Huc non acceslurus, nisi triremes deseruisset, adeo
multi beneficium, in maleficium vertunt. Invat et hic meminisse ex Iano Nitio Crythreo Ghitae mulietis
Aretii, quae virum Thophanum et zelotupum, et ebriosum ultura; pari se libertate in aliorum societatem
foras effundebat, nolens sobrie cum cbrio vivere. Advertit vir, atque intentus remedio, ex more se, vino
plenum, domum lectumque adire simulat, neque suae oblita consuetudinis mulier, foris in multam noctem
suo consortio interest, redeuntem maritus obsirmato exspectat ostio atque e domus fenestra procul juber
facessere. Illa ad preces primum, easque irritas, deinde et minas conversa, toti sese orbi viri ebrii perfidiam,
suamque innocentiam probatuta asserit, simul ad puteum sese vicinum confert. In hunc, inquirt, me
praecipitem ingeram. Omnes, tuum hoc ebriosi et scelesti hominis facinus esse agnoscent: ita quam viva
nequeo. post mortem quoque ate ultionem exigam, mox ingenti correpto lapide, hunc puteo ingerit, seque in
latebras recondit. Vir suam esse

conjugem ratus ad subsidium de peranti ferendum, e domo provolat adputeum Illa subito e latebris ad
domum sese fecipit, adductoque in repagulum ostio, virum jam minis precibusque aditum tentantem
excludit, dum clamotibus tumultuque excita, velut ad causam audiendam, vicinia est. Coram hac ubi mulier
intemperantem intempestivumque in reditu virum accusat: quidquid pro sua causa refunderet. Thophanus
major uxori do mum am possidenti fides habita est. conventumque ea lege de societate et amicitia inter
utrumque est: ut major deinde feminae libertas, viro esset continentia.

Addo quod in fide digno quondam autote legi, cujus mihi modo copia non est. Commilitones duo iisdem
sub signis militabant, neque aetate, neque corporis habitu dissimiles, horum alter conjux alter liber, hic
illius familiaritate ad intima quaeque anteactae vitae, et agnatorum cognitionem pervenerat. Quare
pertaesus militiam cum ab armis discessisset, ut erat sortis tenuioris, ad fortunas amici adjecit animum,
spera batque sore, ut is casu aliquo militiae interceptus, domum non reviseret. Personam igitur mariti
indutus, adeo illius ingenium moresquiue finxit; ut, et uxor et liberialterius tanquam domesticum accipere
nt, soh filiae aliquid semper et suspitionis adversae, et animi minus benevoli mansit. Ita per annos
complures vixere: dum relicto bello verus dominus fsuas possessiones repeteret: ubi eum jam adesse
maritum, ac denique familiarem sibi collegam comperisset, vix sui admirationisque sat capax, de injuria
queri coepit. Verum tragice a socio, velut insanus, rejectus est. Ad magistratum lis delata, auditae
utrorumque causae res adeo perplexa est habita, ut Judicum nemo desinite posset, muliere praesertim ficto
marito patrocinante, dum filiae denique grandioris indicio observata in veri parentis cervice verruca
assentiente matre, implicatissimam fraudem aperuit, atque alterum carceribus, alte rum possessionibus
addixit.

Hanc tamen historiam Henricsu Stephanus in apologia pre Herodote in curia Tolosana Anno 1579.
judicatam una cum lite decisa asserit, impostorem Atnoldum Tilium vocat,

virum Martinum Guerre. illumque huic simillimum furcae addictum refert, post geminam ptolem e
conjugio triennali susceptam. Sorores Martini IV. pro filiabus ad hanc litem adhibet. Quare huic per me
licet fidem habeas.

Funesto magis eventu clauditur, quod sequitur. Veronae Montescii et Capelleti familiae nobiles capitali
odio oftensae dissidebant. Evenit tamen ut Romeus Capelletus alterius familiae Iuliettam postularet
conjugen, sius potius affectionibus, quam parentum confiliis ductus. H s igitur licet adversantibus, per
hominem religiosum cum Julietta sociatus est. Dum amice convivunt, evenit ut Romeus Montescium quen
dam sin invasorum victor opprimetet Quocirca saluti consulere fuga coactus est. Julietta impatiens
absentiae, aditu tan en ad fugam praeeluso, reiigosum, nuptiarum conciiatorem, in consilium adhibuit:
quocum rem incredibilem est machinat (quid amor caecus non audeat?) simulat aegritudinem ac non multo
post, soporifera potione accepta, moderante fabulam religioso, ceu mortua in feretrum, ac deinde in
sepulcrum est ttanslata; ut, fugae opportunitatem illie nacta, ad virum transiret. Religionsus famuli usus
opera erat, qui, fraudis ignarus, mortuam crederet, hlc latebrarum, ubi Romeus latelet, conlcius advolat,
mortemque Juliettae nuntiat. Nec segnis Remeus, patente ad sepulcrum aditu, cum famulo et face adest,
conspecta que Julietta, sul illam desiderio enectam sulpicatus, praesens ex pixide venenum, juxta hauriens,
exspirat. Julietta sibi reddita, virumque ad larus conspicota mortuum, educto illius pugione semeet confe
cit. Religiosus ad tumulum serius. quam par erat, reversus, infelicem utriusque exitum dolens conspexit.
Caspar Ens in sua Morosophia.

Utor nunc exemplo quod in vita. D. Jacobi Apost. apud Surium legitur Hermogenes, magica olim arte
celebris, indignatus Jacobum arti suae offentum, discipulos a sua sibidisciplina subducere; unum, quem
habuit petitiorem ceteris Philetum misit, qui Aposolum contutaret Verum ilte, et voce, et factis admirandis
Jacobi victus: ut Hermogenem

in ean dem secum traheret sententiam rediit, equo obstinate persistente, eo deserro, ad D. Jacobi se
disciplinam referre statuit. sEd, arte Hermogenis, loco fixus immobilisque adhaesit, quem D. Jacobus,
submisso per Puerum sudario, liberat, his verbis. Dominus erigit elisos Deminas siolvet compeditos.
Hermogenes in rabiem actus, Daemones conjuratos adversus Jacobum et Philetum destinat, cum imperio; ut
sibi utrumque vinctum adducant. Hos Jacobus flagitio intentos loco gravissimisque flammis affigit: dum
pro libertate impetranda pollicentur, Hermogenem se captivitati', et manibus D. Jacobi adducturos. Itaque
Daemonum voluntari relictus miser stringitur, victusquiue deducitur. Hic, a sua destitutus arte, vim Divi
admiratus, illud denique obnixe postulat; ne Daemonibus, ut hi cupiebant, relictus dederetur. Quod cum
Jacobus praestitisset, suo contra vim omnem scipione oblato: Hermogeni postremo haec Christi discip lina
visa est dignissima, quam sequeretur: quod etiam, magicis libris flamma consumptis, Apostolique secutus
monita, reipsa declaravit.

Qua arte diabolus hominibus illudat, hujus aetatis exemplo, vivis adhuc testibus indubitato. constat. Alsata
nobilis a Benzenavv, dum Italiae urbes lustrat, Venetiis famulum, perquam sibi, ut credidit, opportunum,
nactus est. Hic promptus ad obsequendum, ad exequendum celer. ut iccirco domum illum secum abduceret,
praedicaretquiue fidem ac solertiam, quam amisas quandoque per viam pecunia magno regressus itinere,
feliciter prompteque praestitisset. Erat peritus artis sartoriae. ita quidquid domi vestium esset, ipsius manu
parabatur. Sed displicuit samiliaribus, scurrilis obscenusque passim sermo, jussus proinde cavere malo
sacrisque adesse frequentius. respondit, operam se suam ad demino fideliter ferviendum collocasse, in
ceteris sui juris esse. Verum ubi insolentia haec domesticis visa esset intolerabilis, multorumque
conserentiae vulnus daret; vocatum famulum Dominus accersit, pecuniam servitio pactam exhibet,
monetque cedendumesse, quod impietatis vitio omnem diligentiam

superet, neque correptus emendet. Aes acceptum servus in domesticos adstantes partitur, argentoque se
operam suam locasse negat: animam sui esie heri, quam spectarit aliquot annorum servitio, futuram que
illam sua in potestate fuisse, si herus a suscepta consuetudine recitandi in dies ad honorem Virg. Mattis
Salve Regina, vel semel destitisset. Simul evanuit, atque horribili faetore domo tota effuso documentum
suae originis, et vestigia reliquit. Omnibus vero quotquot in domo aderant vestes (quas consuerat) solutis
suturis, ad imos pedes in terram defluxere. Filialejus familiae nobilis, cui et idem evenerat, ante annos
aliquot, Coloniae praesens suo haec testimonio, jam ante nobis audita, confirmabat.

Comicum magis est, quod de Gastrimarchia in Alphabete Diaboli I. Nies refert, de veritate lectoris esto
arbitrium. Lambertus S. Ordinis homo ad male sartum tenuis hospitis divertir stabulum; ubi gallina, quae
superabat unica, lectusque illi addictus est. Supervenit illius quondam ordinis collega Marcus, jam Calvini
in schcla Minister, qui eadem quidem receptus domo, verum mensa et lecto sociusadmitti non potuit,
execrari is et mille diris monachum devovere, caenare tenuius, et juxta lecti spondam accumbere: dum
noctu urgente frigore et Lamberto, ut putabat sopito, depositis vestibus eidem sese lecto insinuat: alter
dissimulanter rem passus, deoppo tuna ultione meditatur. Quocirca diem praevenit, atque dum Marcus
somno immersus sterteret, ejus habitu indutus (quo ducenti pene Philippei tegebantur) equum conscendit,
seque praepropere ad coenobium recipit. Marcus, discusso somno, et socium, et vestes frustra requirit:
cappa se vestire coactus, ne abiret nudus, omnia indignatione et clamoribus implet, hospes ratus, sui illum
deludendi gratia, Monachum agere: negat, sua domo abiturum priulquam satisdetur. Ita coactus aere novo
alterlus impensas redimere, quam mane potuit, domum sese recepit ne ludibrio obviis esset, sed evenit ut in
Principis sui venatores incideret, quorum canrbus appetitus, ductusque subinde ad Dominum plerisque
risum, paucis dolorem incuslit. Literas postea a Lamberto

habuit, quibus signisicabat notum esse quibus in due coenobia convitiis rapinisque sam nuper, grassatus
esset, pecunias igitur acceptas tantisper pignori fore, dum injuria sarciretur.

Tragica magis subnecto, quae cum admiratione fidem habent majorem. Surius exautore sui tem poris
historiam multis testibus confirmatam refert. 1. Mai die. Duos neque fortunae, neque virtutis magnae
homines peregrino pietatis causa ad S. V Valpurgim tendeti, (locus inter Coloniam Bonnamque mediusest.)
sese adjunxisse socios ac per meridiem quiescenti proscidiffe jugulum, quem deinde, ut factum occultarent,
alter humeris exceptum, via statuit abducere, verum, excussurus onus humeris, tam adhaesit tenaciter ut nec
vi nec arte divelli posset, socius viae facinorisque horrore in fugam conjectus abiit: alter moerore plenus, ac
suo proditus scelere vagatur, dum ab amico forte obvio impetrat, ut is cultro educto frustillatim onus
divellat; sed et ille brachiis mortui tam arcte adstrictus haesit, ut in omnem partem, ad preces denique et
vota D. VValpurgi facta se verteret: quibus solutus, desperanti socio ad Rhenum usque comes adfuit, ubi
miser vitam cum onere projecturus in flumen sese egit praecipitem; sed adversus indignum pondus constans
unda, projectum non admisit. Quare et repentinae mortis exclusus solatio, circa D. VValpurgim haud procul
Colonia vagatus, ejus nunquam ecclesiae fines transire potuit, dum sensim foetore cadaveris enectus
succumberet.

Recito demum historiam, quae et fabula haberi posset, nisi D Hieronymus. In Epistol. de Malchi Syri vita,
omni side dignus, suae aetatis rem spectaram a se auditamque exponeret. Malchus erat, adolescens
quondam, et parentibus unicus ad erem um, ab intentatis frustra nuptiis, transfuga. Verum, ut tem pore
hieardor refrigescit, a senis Eremicolae disciplina ad relictas defuncti patris opes partiendas aspirabat,
oegiecto senis consilio, jam viam abibat, quando a praedatoribus Ismaelitis interceptus, cum aliis in
servitutem abtipitur. Illic Saraceno seminudus, aliquamdiu pastoris officio, famulari est coactus, postquam
vero suam

probasset operam, feminae illum christianae addicere conjugem voluit; quod cum recusatet, propius nihil
aberat, quam ut gladio periret. Dat iccirco, licet invitas manus, et semiruta, cum illa, exceptus rupe, qua
nuptialis claudebatur thalamus, ea subito facti paenitudine est motas; ut verso in pectus suum gladio, ante
vitam, quam juratam Deo pudicitiam amittere decernetet, quod cum mulier cerneter, orat se ut prius hoc
gladio pudori immolet, et sibi decretum esse castam ante, quam talem mori conjugem. Ita utrorumque votis,
sine castitatis labe, firmata amicitia est, quae Dominum falleret. Ergo, de fuga simul capeslenda, ineunt
consilia. Malchus geminos e grege hircos mactat, carnes pro viatico, inflati utres superando flumini
serviebant. His insidentibus pedes remorum loco erant, transierant, jamque multum viae consecerant, cum
die tertio insequentem a tergo Do minum conspiciunt, quem in speluncam profu- gi declinabant; sed
advertit, ac per oftium speluncae servum, ut educeret, immisit, qui dum clamoribus accersit, leaena illic
catulos alens, in Malchi conspectu hominem discerpit. Supervenit stricto gladio Dominus, morantemque
servum increpat; sed a leana, eodem loci occupatus, Ianiatur. Nihil jam Malcho su peresse visum, quam ut
et ipse cum socia interieret: cum leana; velut suis metuens catulis, cosdem ore collectos spelaeo effert,
seque in fugam effundit. Ita in extremo discrimine deprehensis castitas pro muro fuit. subin de specu
egressi, utriusque et Domini et servi camelos vectores nactisunt, quibus iter emensi sacilius, reliquum
aetatis in eremo sanctissime exegerunt. Dignus hoe loco D. Hieronymus est, quem consulas.

Serviet huic loco etiam Comoedia symbolico fascium schemate, Augustae Carolo V. exhibita, quos
Reuchlinus intulit, erasmus frustra composuit, Lutherus succendit, etc. de quo vide Speculum nostrum 1. 6.

Historias dare conatus sum, quod ex illis majori voluptate lector varias implicatae actionis rationes habituku
sit, quam ornatis humano tantum ingenio fabulis. Tragicos hic errores, juxtaque et comicos aliquot in varia
hominum, cum sorte, tum genere expendes, et intelliges

100

inter duos tresve plerosque errores versari, nascique exillo, quod agunt vitae genus, idque vel personarum,
vel actionum, vel causarum morum ve commutatione, ut idcirco errores producere, sit novos ex novis
reperire, quibus protagonistae implicentur. Horum vero plerumque occasionem proximam ab extrinseco
aliquo casu oblatis literis, sociis in via, aut hospitiis: hoste, amico; vinculis, hbertate; opibus, aut
spoliatione; honreaut contumelia: subitaque cujusque sortis eversione nasci, multis exemplis manifestum
est. Haec tamen qui ex fabulis eleganti rerum vicissitudine concinnatis haurire copiosius maluerit, is
Heliodorum et Apuleium inter veteres, ex recentioribus Barclaum in Argenide, Bisselium in Icaria, Bider
mannum in Utopia adeat.

CAPUT XIII. Productio Dramatum, eorumque errores, fictian Veri esse debeant.

§. SUperest ut videamus, quid ad compositionem Dramatis aptius: sicta ingenio Poetae, an vera et historica
implicatio? Hanc si requiramus, res omnino perpaucae ad Dramatis absoluti perfectionem astirare poterunt.
Illam si admiserimus; praecipua, et gratia, et fructus DRamatum intercidet. Quis enim, aut magnopere
delectabitur, aut moresad concinnatae fabulae imaginem componet? Enim vero exempla sunt, quae animos
percellunt rerum gestarum memoria. Fabula, nisi per similitudinem, aut signisicationem veri, nihil
persuadet. Haec autem verisimilitudo duplexest: quod res similis sit historiae, seu rei gestae. qualis illa est
divitis Evangelici horrea sua implentis, sed per mortem intercepti: vel quod significationern rei alterius
certae ac verae contineat, licet ipsa in se victa videatur: qualis illa Dominiest, talenta in servos partientis,
quae donorum

101

cae lestium in homines diversitatem exponit. Poterit tamen et similitaudo utraque in exemplo eodem
concurrere, ut illo Regis debitori servo remittentis debitum, quod immitis exactor idem servus ab altero
extorsit. Nam hoc exem plum et historiae perquam est simile, et rem certam translate significat, peccanti
videlicet fratri ignoscendum, quemadmodum tibi peccanti dolentique a Deo ignoscitur. Ad hanc classem
etiam filii Prodigi et operatiorum in vineam invitatio spectat, quod cum historiae similitudine mysticam
veritatem conjungant. Hinc triplex fabulae genus colligo. Primum veri simile, alterum verisignificativum,
tertium et verisimile et veri significativum. Quorum alterum primo, tertium utrisque praeferendum est: nam
primum tantum imago est rei possibilis, sive repraesentatio illius, quod esse potest. Alterum est imago rei
certae, licet diversi genexis, et metaphorica: rei autem certae recordatio plus momenti ad occupandos
animos hominum sapientum adfert. Tertium genus cum utrumque possideat, merito excellit. Quocirca cum
illae fabulae, quas in comicis Dramatibus veteres produxerunt, primi sint generis, ceteris necessario, ipsa
materiae ratione, sunt posthabendae. Siquid in his pla cuit im puris gentilium animis, voluptas est, quae ex
fictis ad historiae similitudinem amoribus nasceretur. Hos ubi subtraxeris, nihil magnopere (praeter ipsam
forte rerum perplexitatem novis eventibus inexspectatam) ad vulgi desiderium aestimationemque relinques.
Et qui has ex recentioribus aggressi sunt fabulas, sine amoribus, vix aliquem lectoris plausum merentur.
Sed et alterum tertiumque fabularum genus, licetad omnem vitae siumanae actionem idoneum sit, post
historias tamen in comicis quoque aestimandum est, cum enim drama quodvis prexime mores humanos
repraesenter, ad illos mens et cogitatio spectantium fertur; neque ultura quicquam desiderat. Ita ex bellorum
theatralium sehemate, ad similis belli aliquando habiti veritatem sese transfundit animus, atque illic
moratur. At in fabulise g. Gigantum coelos oppugnantium, cum non occurrat veritas repraesentati propria,
translata rei significatio, de flagitiis

102

humanis Superos oppugnantibus, spectari debet: ae proinde talis Dramatum adumbratio similis est em
blemati, sive imagini figufatae, quae aliud, quam tabula proponit, mystice significat. Quod cum dissicilius
aliquanto, obscuvumque nonnthil sit, historiis in scena erudire, quam fabulis praestar. Quod si tamen
fabulis eam veri speciem imprimere liceat, ut vel eo quo geritur modo res, vel certe parum absimili gesta
censeatur: jam eundem pene fabulis, quem historiis locum facimus, praesertim si comico socco res
exigantur: Ut enim ad moderandos in rebus tragicis affectus, plus semper ab explorata veritate, quam
suspecta ponderis effertur; ita et in comicis, ubisolis te figmentis pasci videris, laguescet impetus, et magna
pars voluptatis intercipietur, quam persuas veritas conciliaret. Videndum igitur qua id nos potiffimum
ratione consequi liceat; ut fabula in Dramatis, historiae vim dignitatemque, per impressam veri speciem,
obtineat.

§. 2. Ita, hac in re, censeo ad perfectissima quaeque Dramata, hoc quod in iis praecipuum est ex historia
petendum esse Rusticus noster exemplo in Comicis tum etiam ollaria esse poterit. Illic praecipua Dramatis
pars est Rustici in Principem mutatio, ipso per ebrietatem ignorante, fal cta, Philippi Principis auspiciis, de
modo, adjunctis, variisque perplexitatibus, quibus haec actio geritur, ornatur, implicatur; sua Poetae
fingendi, ad veri speciem, libertas relinguitur. Quae cum veritatem historiae non destruat, sed explicet,
ornetque: eandem, quam ipsa, dignitatem obtinet, cum enim aliquo geri res modo debuerit: Poetae erit, ita
ad verum rem componere, ut delectationi esse possit. Sic in Ollaria, rei veritas in defossa a filio sub terris
pecunia (pro qua Pater lapides substituerct) consistit. accessit prudens monitum patris, tantundem sub terra
lapides, quantum argenti massam praestare. Hanc rem qui suis adjunctis perplexitatibus, aliisque atque alils
eventibus expoluetit, historiam in Dramate non destruit, sed ornat, minus fidei assensusque habiturus, nisi
ingeniose fabuletur. Vis exempliste doceam; quaenam, quibusque fictionibus

103

maxime idonea censeam? In Tragicis haec imprimis, quae mro aliquo tristique eventu constant, quo
potissimum scelera plectuntur. Refert P. Adrianus Poirters in Larva mundi Comitem, Machiavelli disciplina
imbutum, et parum recte de animae immortalitate sentientem, (autor illi Lcontii nomen tribuit) dum
coemeterium transiret, calvatiam, quam forte in via offendit, per ludibrium pede impulisse, his verbis
additis: si quis tibi post vriam sensus inest ac me intelligis, inter convivas hodie ceteros mihi in caena adsis.
Inde progressus, domum subit mensamque cum reliquis deinde invitatis accedit: ubi dum epulae laetis
vocibus complentur, monstrum aliquod osseum prae foribus adfuit, frustraque exclusum mensae accumbit,
invitatum sese asserens. Leontius, et convivae ceteri, terrore prope exanimati, haerent. Denique offeum hoc
simulacrum Comitis Leontii sese avum esse dictitat, qui veniat ut Nepotem suum deaeternitate animae
dubitandem, certius erudiat, proinde jam nunc ad aeternitarem secum transeundum, simul arreptum
faedeque laniarum secum abduxit. Hoc, ut aliis fictionibus exornes diducasque, adjuncta personae
considerabis, ut quod Machiavelli disciplinae deditus: quod mortuorum spretor; quod vitae praesentis,
gulaeque amator etc. singula tibi adjuncta fingendi rationes suppeditabunt. Fac enim illa sectetur, quae
Machiavellus in pluribus absurda tenuit. Hinc belli domique omnia illi pro voto affluant: perplexitates
etiam in rebus pene desperatis evadat, atque in ipso se denique felicitatis apice constitutum putet, dum
inexspectata haec illum catastrophe excipiat. Quod si alia gulosi hominis circumstantia placuerit, Apicium
tibi aliquem finge et ventris mancipium, qui parasitis circumfluat, foris venator, domi conviva, raro sobrius,
subditis omnibus ventris aliquod tributum imperet, cocis maxime ingeniosis, helluatoribus, bibonibusque
maxizne stren uis praemium et coronam decernat, convivas sibi ex scurris, mimis, ludionibus et saltatoribus
optimum quemque deligat: atque in illo suae beatitudinis summam constituat, dum fatali

104

hoc exitu concludat. Alia ex aliis circumstantiis pari ranone licebit diducere, illud hac in re providendum
maxime; ut ad illum quem tibi praefixisti exitum, omnia spectent, atque in oppositum quidem primo nitaris,
ut felicitate cumuleturante, quam in felicitas obruat: nam ab elato loco spectabilis magis ruina est. Porro ad
perplexas implicationes aliena ex repugnanlibus passim eorum qui agunt, quaeque aguntur inducenda sunt,
ita objices Comiti aut Machiavelli osorem Philosophum; aut parcum abstinentemque religiosum, etc. belli
successibus e.g. oppones infelicem aliquorum captivitatem et caedem, quam tamen occulta fraude redimat
et instauret.

Alio rem exemplo hujus aevi declaro, quod fide dignus scriptor P. Matthias Pauli in Porta caeli ex ore
spectatoris refert (Apud P. Henr. Engelgrave in Dominica Palm.) Paristiis regali luxu nuptiae agebantur,
quas personati aliquot histriones eleganti se tripudio exhilarare velle simulabant. Et vero fecere admissi,
usque adeo, ut sponsus omne humanitatis officium deferret, atque ut posita larva convivis accederent,
urgeret vehementius, at decretum sibi esse asserebant, palam omnes latere; secreto tamen conplavi eam
spenso sacturos gratiam. Illic una jucunde epitlati denique et sponsum in larva adducunt. Tripudiumque
morruale auspicati sunt, gratissimo omnium spectaculo. Tandem ut saepius jerant, redierantque, subducunt
sese, illo qui mortui personam sustinebat, in tetra destituto. Hunc ubi, amotisceteris, monerent moverentque
nequicquarn convivae, immoto ad omnia homini larvam detrahunt, et, o vere ludum mortualem! sponsum
esse agnoscunt, mappa strangulatum, facinoris autoribus frustra perquisitis. In hoc infelici sponso, ut
amantium aern ularionem taceam, argumentum fingendi multis solenne, sed cauto castoque Poetae
cavendum: alia ribi materies ab adjunctis diversis suppeditari poterit, ut quod aliorum frequens illusot
fuerit, quod larvatis evagationibus, falticibusque ludicris ad vitium deditus, nam usitatum est, ut per quae
quis peccat per eadem puniatur. Eluceant praeterea in llo haec vanitatis argumenta, quae in leviculis solent,
dum

105

velut constitutus in bivio deliberet an Deo reliquum vitae, male hactenus actae, consectandum sit: an
mundo vacandum? atque hoc denique, suasotibus parentibus, adversus conscientiae (scelerum
poenitudinem suadentis) consilium, statuat. Perplexitates alienae ab ipsius proposito res personaeque
inducent.

§. 3. Iam, ut in comicis uno alterove exemplo idem ostendamus conveniet. Placuit illud Flandri senis, de
quo Beierlinck in sua the atro, tit, putatio. Qui post divilam siliis hereditatem, defertus abopibus liberisque,
eum paupertate luctabatur, ingeniose denique eluctatus. Pecunia ex vi- cinis ad breve tempus collecta, suam
in domum ad communes epulas liberos invitarat. His praesentibus, quidam accessit, qui velut ad grave
negotium senem evocaret, a quo ad suum se conclave recipiens loculos nummosque, non sine strepitu et
admiratione filiorum excutere, deinde in arcam easdem coepit colligere. Ad suos receptus, cum de argento
solicita illorum quaestio esset: reliquumne parenti tantum aeris? Mirum vero sit, inquir, si inopem me
prorsus existimetis, qui scilicer in vos omnia profuderim, servavi haec ad aliquem necessitatis articulum,
tum ut illi liberorum ingratus non moriar, qui parentem in vita suis imprimis munceribus officiisque, ut
prolem decet, coluerit. Tripliciarcam sera firmavi, alteram majori e vobis natu, alteram Pastori credam,
tertiam, mihi reservo, testamento ad manum executoris transferendam. Vixit deinde lautius, cettatim filiis
gratiam occupantibus. Ventum sub mortem ad reconditam patris arcam clavium ordine, quae dum pateret
avide inhiantibus, praeter fustem nihil ostendit, cui haec adseripta legebantur, Fuste hoc dignus cst, qui
opibus in liberos divisit, sese iis in vtta spoliat Alibi historiam hanc vidi, et impletam lapidibus arcam, legi
quibus haec inscriptio addita. Zuod pietas non potuit, avaritia excorsit. Hoc loco quisnon intelligat Poetae
ingenio, et parentis in eos facilitatem, et impietatem illorum ad hanc historiam fictione exponendam esie?
Ad cernendam hereditatem certe lautis promissionibus a natis inducendus credulus pater: tum iis obsequiis
quibus ante colebatur

106

negligendus, ad labores et servitia, dum illos in se parcos queritur, revocandus, fuitim subducenda misero
seni, quibus, natis in luxu agentibus, vitam toleret, accersendus alter in consilium, et ad instruendam
fraudem senex, etc.

Addo ex Radero de sanctis duorum histrionum exemplum prorsus comicum. Hi in conviviis et theatris
colludiones, non minus vulgo gratiae, quam pecuniae collegerant, sed alter melioris vitae proposito, a
theatro mundoque ad Erem um abstractus; socium ignarum sollicitumque destituerat, cui, dum res minus ex
voluntate, sine collegae opera, succedunt: latebras denique, quas in profunda silvae specu adierat,
sociumque reperit. Hic ad promissa et preces versus, collegam denique importunitate victum, ad se per
demissum funem adduxit, qui ubi sarcina ad itet collecta, jam illud ingressurus esset, de quibusdam in
specu relictisangi, ac redire ad illam velle coepit. Socius, ne facti dolente~ forte in speclunca rursum
amitteret, sead curam reducendae sarcinae offert, igitur per funem demissus ubiesset, adducto Eremicola
fune, acclamat socio. Manendum illo jam loco, dum ante actae vitae scelera digna poenitudine eluat. Egit
insperatus hominem casus primo in furorem, deinde ubi minas precesque vidit irritas, necessitatem tempore
in virtutis usum consuetudinemque vertit. Ita quem vanitatis quaetebat socium, is religionis displina
junctus, praeclaro exitu male eoeptam vitae comoediam absolvit. Res sane theatro digna, quam ornare atque
intricare verisimilibus implicationibus, etiam mediocri ingenio Poeta poterit. Nam et fingereillos, neque
impari prorsus ingenio, quod selveret amicitiam; neque ad omnia pari, quod mutationem dissensumque
tolleret, conveniet. Ludendi peritia, autagendi excellat uterque, verum in partibus, ut hic actor, ille
musicuse. g. habeatur melior, arte sua uterque delectetur, sed hicad usum rerum piarum, ille vanitati magis
impendat, denique is grave aliquod spectaculum in theatto molie ntem ex improviso larvatus destituat,
mutato cum rudi Eremicola habitu larvaque; sub quahic imperite

107

insulseque histrionicam agens a deluso postremum deprehendatur.

Haec in multis sufficient perpauca. Alia supetius exempla tradidimus, hic etiam loco idonea, quae pari arre
Poeta ornabit: modo illa seligat, quae raro aliquo exitu constant, et ad virtutis aestimationem scelerumque
fugam ducunt. Alia exempla mutationi, per dramatis decursum instituendae, opportuna erunt: neque enim
omnia ejusmodi sunt, ut Dramati constituendo sufficiant, licet Poetae ingenio diducta exornentur. nam quod
Boicae olim mulieres e.g. viros, pro indulta illis sarcina, urbe expugnata extulerint, licet inexspectatum sit,
mutationem nihilom inustragoediae aut comoediae, constitutendae, dignam non continet: pro ctroris vero
conversionisque dramaticae materia idoneum est. Haec igitur judicio prudenti ponderanda erunt.

§. 4. Observandumque primo illud, ut praecipua Dramatis pars. quae historica esse debet, gravissimam
quoque reram conversionem, in melius, aut deterius complectatur, unde alias graviores paresve Poetae non
licebit fingere : ita enim rei veritatem destruet, fidemque et affectionem spectantium imminuet. e. g. sponso
a larvatis inrerfecto male affinget, jam ante commissam immerentiscaedem, ut haec videatur quasi in
vihdictam irrogari: nam haec fictio historiae substantiam vitiose immutaret. Mulro minus praecipua
Dramatis pars ingenio Poetae fingenda erit. Demus enim hanc tibi duorum fratrum Sesseniorum in Gallia
placere historiam, quorum alter Henrico Borbonio Navarrae Domino, alter Romano Cardinali a
pedibusaderant: ea vultus morumque uterque similitudine, ut alterius alter vicem officiumque domi; nec
observantibus quidem dominis, obiret. (asp. Ens. in Pausyliplib 2. Fingat vero Dramaticus altero
delinquente et proditionis Ieo, captum alterum supplicioque affectum, hoc licet ingenic fingentis non careat;
laude tamen carebit: quia veritate in ea Dramatis parte destituitur, cui affectus impendendus esset, qui in re
sicta frigescer. Romanus rile adolescens, de quo Val, Max. I. 9. c. 16. qui filium Cn. Assidionis

108

ipse simillimus paterna domo expulit, majorem fingendi materiem et Dramatiidoneam obicit: nam hos
anticitiis primum conjungere, acsaepius permiscere officiis poterit; quandoque et oppositis mandatis eidem
illudere, aut diversis idem munus imperare: alter, aut multari, aut munerari pto altero: domum postremo aut
haereditatem ad ire lautam, altero ad vilem casam damnato. Hic enim nihil abs refacturus est: dum victis,
veluti levioribus, ad grandius aliquod facinus praeluditur.

§ 5. Deinde in fingendis epilodiis ornatuque Dramatum finis motusque, quem in auditoribus spectas,
inprimis attendendus, hisque etiam conveniens esterror adhibendus. Si enim historiae tragicae
praecipuuserror, sine vitio patientis, accidat; ut Icsephi a fratribus venditi: miseratione inprimis spectator
movebitur. Quam affectionem ne imminuas, sed potius accendas, Iosephum nullibi fratres, nisi candore
animi atque innocentia sola offendentem introduces. Quod si vero metum horroremque scelerum
spectantium animis incutere lubeat, e g. In superbo Nabuchodonosore, aut ambitioso Absalone: jam non per
ignorantiam peccasse fingendi sunt, hocnamque sceleris horrori detraheret; infignem tamen miserendi
affectum non mereretur. Quare, cum alibi errorem ex ignorantia, illi qui ex vitio est praetulimus;
censuimus, illud Dramatum genus, quod ejusmodi errore constatet aliis Dramatibus jucundius influere. quia
omnis miserendi affectio, cum aliquo sensu amoris nos conjungit patienti.

Denique nihil affingendum historiae, quod veri quidem significativum sit, non tamen verisimile. Quale illud
mihi videtur esse exemplum partim historicum, partim fabulosum, quod Ioann es Nies in Alph tit. ingratus
animus. ex Matthao Paris in histor. Anglicana, recitat de Ioanne Vitale cive Veneto, qui inter Venandum
foveae silvestri immersus triduo haesit: dum Rusticus e vicinia clamoribus accitus, contexto ex viminibus
fune hominem educturus simium, leonem, serpentem que eidem mersum fossae prius educeret quam
Vitalem, quae cuasa hominem territum procul a Vitale abegit, dum summis precibus ac denique

109

magno auro, domnsque Venetae promissione adductus, desperantem foveae subtraxisset Vitalem, postea
liberum cum magna spe Rusticus domum consecutus esset, occlusas reperit fores manusque. Ab
ingratissimo homine in silvam rediens simium reperit, grato opere ligna congerentem, tum captas haud
procul a leone feras, denique praeterlapsum Draconem, magni et fulgoris et pretii gemman ore fundere,
quam dum infra dignitatem parvo are traduxisset: baud multo post, occulte restitutam gemmam apud se
reperit. Recomperta, de furto accusatus, causam in senatu Veneto totam exposuit, cujus aequitate, rustico
Vitalis adducta domus est, illo ad causam damnato. Hoc drama est quod historicum ea quidem parte fuerit,
quae lapsum Vitalis, et edicti de fossa ingratitudinem complectitur. At feras Poetae ingenium junxerit; quo
humanam ingratitudinem illarum gratitudine extolleret, quod symbolice, non tamen verisimiter praestitit.
Talem autem fictionem ab historiae ornatu proscribimus.

§ 6. Postremoac fingendi libertate notae historiae suisque expositae adjunctis (quales, velsacrae scripturae
sunt, vel praesentisaevi) mutandae non erunt. Nam fictio Poetae occulta esse debet, quod enim fictum
agnoscitur, verisimile esse desinit. Sitamen (ut in historiis S. Scripturae frequens) adjuncta ad rei
expositionem necessaria passim non constent, tum accomoda fictio verisimilis futura est. Exempla passim
sunt obvia. David enim quemadmodum ursum leonemque, denique et Goliathum prostraverit: Joseph que
madmodum venditus, repertusque, sat explicate scriptura proponit, ut fictione opus non sit. Atqua
rationemutuis inter se odiis invidia que exerciti fuerint Abel et Cainquibus potissimum sceleribus Balthasar
Rex fatalem promeritus sententiam, tam enucleate scriptura non tradit, ut opportunis fictionib. locus non
maneat. Ide~ praesentis ann. 1649. historia constabit, quam publice Londini in Anglia Calvinistae Puritani
luserunt, omnibus ita nationibus vulgatum ut addere fingendo, sine vitio hace aetate non liceat. Ex ponam
breviter, rem in theatro ab Anglis praelusam, ut gragoediae materiam haberent posteri. Ex quo Henrici VIII.

110

Regis libidini favere contra Apostolicam sedem fidemque coepit Anglia, atque ab una ad aliam
devolvthaeresin, theatra illic cruentis specta culis minime vacarunt. Rex denique qui hoc tempore Carolus
Stuartus erat, Scotici sangminis, tanquam maleficus a subditis, publicain scena capite imminutus: ut qui a
Rege error ceperat, in Rege Deo ulciscente, plecteretur. Origo malorum a Regis in Catholicos indulgentia
est, nam ubi Thomae VVent zvort, Comiti Staffordiae et Hiberniae Proregi suafisset, dissimulatione potius
aliqua religionis, quam cruentis caedibus regnum moderaretur. Ille primo Anno 1641. a Consilia Rcgio
[parlament um vocant) tanquam Reip. proditor theatrum publicum suo sanguine funestavit, Rege innocentis
cadem, extorta metu sententia probante. Par caussa fatumque Archiepisco pum Cantuariensem VVihlemum
Laudium, Anno 1644. sustulit, cum favere etiam Catholicis, licet acatholico, capitale esset. Subinde REgis
Advocatus, cum articulos a Rege septe~ Consilio majori prponeret, infamia publica notatus, magnoque aere
multatus est, ut Rex se peti non obscure intelligeret, praesertim ubi maritimas urbes armari, VVarvicensem
Comitem 40. navium classem Consilio juratam trahere, excludi urbibus se suosque Ecclesiarum praecones
complures hostili in se voce debacchari animadverteret. Tum enimvero et sibide armis prospiciendum
intellexit, quibus cum minus feliciter usus esset, suis se denique: popularibus Scotis credit. Sed quae fides
humana sit, ubi divina exulat? Hi Consilio tradidere, iis tamen legibus, ut aequa conditione Rex maneret.
Verum Illi haud multo post Regem vinculis, judico. sententiae fatali, ac securi denique in publico
spectaculo Londini 9. Febr. subjecere, postquam Calvinistica refectus coena, inter sonantes tibias
vexillaque volantia, tanquam hostis triumphatus, a subditis fideique conuuratis carcere eductus esset. Ann
1649, nono Februarii. Quae tes, cum omnibus rei gestae adjunctis passim modo constet, fingendum hoc
loco nihil magnopere erir, si offenionem spectatoris vites. Tantum de fictione dramatica, ejusdemque
implicationibus. Nunc de errotis solutione.

111

CAPUT XVI. De erroris implicati solutione.

SOlutio implicati dramatis errorisque varia esse potest, Quae absoluta fine est, sua natura saepe aperitur.
agnosciturque, Ceterum, velex causa, aut effectus; vel ex adjunctis qualitatibus, ac potissimum signis
manifestatur. Quod, ut facilius affequaris, atqueetiam ubi opus fuerti, imiteris fingendo: observandum erit,
alium errorem in solo reperiri agente, quo sei plum im plicet, qui cum ex ignorantia admittatur (nemo enim
prudens errat) per instructionem aliarum, aut experientiam propriam solvetur. Ignorantia enim, nisi per
cognitionem, tolli non poterit.

Talis error hominis erat in Morocomio Romano inclusi, qui P. Gabrielem Vasquez, tanquam sa pientissim
us aedis totius moderator, per omnes fatuorum cellas, nullo siultitiae argumento, deducebat, dum occurreret
insanus, in que~ digito intento hic, inquit, Archangelum se Gabrielem fingit; verum manifeste delirat. Nam
cum Deus Pater sim, equidem novissem a me missum esse, quod minime factum. Eoderm errore aberrabant
ebrii nautae, qui in navi sese, tempestate orta versari persuasi, omnia domo, ad navim vitamque servandam
ejecerunt. Tali errore Haddingus, de quo supra, Lunam pro Roma aggressusest. Haec vero ignorantia
denique a lumine rationis proprio dispelli poterit, aut signis oblatis cum instr uctor defuerit.

§. 1 Alius error est, qui, ab agente et instruente errorem, in alios introducitur, qui perfrequens ominio est, et
vel prudenti judicio, ac discretione decipiendorum expeditur; vel ex nota signorum observatione. Judicio
prudenti, ut cum apud Regem Arragoniae Alphousum serva ex Domino filium se suscepisse affereret,
simulque libertatis (ut moris erat) ac thalamijura postularet, Domino factum negante, Alphonsus Rex
explorandae

112

veritatis gratia, filium ex utroque natum in setvitutem vendi imperavit. Tum pater sanguine et miseratione
urgente luum esse non dissimulavit. Frequentior est signorum observatio. Ita post sublatum a Cambyse
Smerdem fratrem, quem regnisolio per somnum impositum videtat, inventus est Magus Srnierdi similimus;
qui proinde, usurpato ejus nomine, permultos reperit suae temetitatis faurores, postremo a Patizifefratre Rex
pronuntiatus, superato Cambyse, imperavit: neque fraus, nisi ex dissectis servili more autibus, [ut a femina
com pertum est) patuisset. Quocirca Darius copiis adversum ductis, postquam regno victum dejecisset,
etiam vita spoliavit. Herod. libr. 3.

Par fere alterius fraudis solutio. Herode Judaeorum Rege extincto, Sidonius adoleicens, Alexandro Herodis
filio, a Patre interfecto; persimilis, ad regii nominis fortunam aspirare coepit. Nec defuit qui se fraudis
socium faceret, praedicaretque, hunc esse Alexandrum sicariorum manibus subductum. Quocumque
appelleret, in Crera, Melo, Puteolis, ac Romae ingenti Judaeorum favore atque aere exceptus est Verum
Augustus, quod et mores regie parum cultos et manus opere duratas observaret, fraudem suspicatus ductum
seorsim adolescentem interrogat. Quaedam ad haec audenda impulerint? impunemque illi fraudem fore
promittit, si veritatem non celet. Ubi, cum totum doli artisicium spe metuque ductus, exposuisset: Caesar
eum, quod valido esset corpore remigum ordini, ductorem vero ejus furcae addixit. Joseph lib. 17 c. 14.
antiq.

Subijciam tertium eujs generis, ab aliis adjunctis solutum, Thilippus Rex Macedonum Xenophanum, cum
aliis Legatis, ad Hannibalem Capuam destinaverat, qui, cum in Romanos incidissent, ad Marc. Valer
Levinum ducti, venire sese ad amicitiam cum Romanis stabiliendam a Philippo, intrepide assetunt. Quos
ille, tanti Regis amicitia laetus, humaniter complexus est. misitque, qui eos, tuto ab hostibus itinere
deducerent. Hi digressis Romanis, ad Hannibalem se con tulere, ut mandata sui Regis exponerent. Inde,
rebus comfectis patriam repetentes, in Romanam classem.

113

litori Calabrico adhaerentem, incidunt: ubi Xenophanes, eadem qua prius arte, et fronte, Valerium Flaccum
classis Praefectum detinet, nequefraus patuisset, nisi Legati aliqui Poenorum, ab Hannibale ad Ph. lippum
submissi, noto gentis habitu, suspectam Xenophanis fidem reddidissent. Seducti igitur comites, insectoque
metu conterriti, postquam fraudem aperuissent, Xenephanes Romam missus est. Sabsl 1. 3. Enn. 5.

Multa hujusargumenti exem pla suppetunt, et in superio ribus reperies, non raro ex signis cognitis, nos in
latentis veritatis cognitionem venire. Quare ubi ad errores quos fingimus solvendos aliud nihil promptum
est, ad signa licebit recurtere.

§. 2. Alius denique error est, in quo quis alios simul in errorem agit, simul ipse patitur. Talis Arabum fuit,
qui sub Michaele Paephlagone Imp. Edessam quingentos camelos duabus oneratos arcis inducebant,
munerum Imperatori deferendorum specie, verum hinc et hinc armati, inclusi erant: quorum unus, cum ex
arca interrogasset, ubinam demum essent: a mendico Armeno observatus est, resque ad Caesarem delata,
qui, simulata vicissim humanitate, duo decim Proceres legationis, urbe atque hospitio excepit. Interea vero
digressus armatos in areis confecit: dein de et Proceres, nisi quod unum auribus naribusque truncum, rei
gestae futurum nuntium remiserit Cuspinianus.

Implicatius est, et erroribus, et solutionibus aliis aliisque quod Ann. salutis 1426. compertum. Quando
Marcellus quidam ex ordine religioso Roma profugus, cum literis, ut fingebat, Apostolicis in Saxoniam
venit, indulgentiamque scelerum iis, qui, pro redemptione captivorum apud Turcam, largirenrur pecuoiam,
deserebat. cujus fidem, dum Epricopus Lubecensis, daris Romam literis, explorat: compertum est, im
postorem hunc, non ita pridem Veneriis, insigni astu carcere, (quo ob simile delictum inclusus fuerat)
elapsum. Nam simulata aegritudine ut erar medicae artis gnarus, a pharmacopola somniferam potionem
exegerat: moxque religiosum ad se virum, confessionis gratia, accessit,

114

quocum illa humanitate egit, ut sua etiam potione oblata accepta que reficeret qui, ut biberat, sensim eodem
loci in somnum devolvi coepit, alto deinde sopori immerso vestem Marcellus detraxit, qua indutus ipse,
carcere, alio sine noxa relicto, facile egressus est. Quae res cum Anglico Cardinali in Bohemiam misso
explorara esset, accersitum hominem vinculis attinuit, Coloniamque Ubiorum deduxit. Verum is frau de
non absimili custo des iterum delusit, atque in Monialium Virginum irrepsit Collegium: unde praemio
centum aureorum indici promisso rursum eductus, Brulensi in arce a Theodorico Archiepiscopo est
asservatus: ubi dum Princeps morbo teneretur, hic, quod medicinae scientissimus haberetur, specie remedii
Archiepiscopo parandi elapsus est, auditus denique in partibus septentri onalibus Episcopatum ambire, quo
eveniu non satis compertum est. Cranzius lib. 11. Sax c. 16.

Ex quibus facile animadvertes: hoc errores, ex fignis pletum que indiciisque constare, solvi illis, qui
errorem patiumtur; ad inducentium errores, ingelique perspicacia inprimis expediri.

§. 3. Praeter hos errores alios reperies' qui, vel seipsis, vel fallente eventu, veltragico alterius partis exitu
solvuntur, vel denique nullo exitu proditi latent. Seipso error solvitur, absolviturque simul, illius R ustici,
quem e vicinia fur hac arte delusit. In vicini sui bovile irruperat, verum, sub crepusculum matutinum
deprehensus bovem educere: mirum, inquit alteri, bos hic meus in tuum irrupit stabulum, que~ ad nundinas
educturus eram. Homo, minime malus fidem habuit, seque etiam socium viae addidit, cumque adultiori jam
luce, boye~. agnosceret. Profecto, inquit, bos hic meus vidctur, cui alter, ita vero asserit: tam ruo apparet
similis, ut videri possit, atque iccirco inter tuam meamque uxorem de bove nata nuper contentio fuerit quod
altera alterius pecus duceret, ut proinde litis vitandae gratia venden dum duxerim. Ubi in forum ventum
esset, simulata apud hospitem occupatione, proprium vicino bovem vendendum tradidit, qui subinde ad
hospitium pecuniam detulit. Hic postquam versipellis iste

115

se suumque vicinum laute habuisset, denique foro cessit, at popularem, tertia jam frau de delusum, pro
symbolo reliquit. De facti side nihil statuo, satis est exempli loco esse, ut pateat, fraudem, demum, cum
absoluta est, quandoqueaperiri. Alterius erroris, fallente eventu soluti, A rtabanus Persa exemplum esse
poterit. Hic ut Xerxem cum filiis regno amoveret, vitam omnium hac arte aggressus est. Cum Mithridate
eunucho fanguine juncto Xerxem noctu in cubiculo trucidat: deinde ad filiorum alterum Artaxerxem
progressus, fingit Parentem a Dario fratre sublatum, proximumque illi instare exitium, nisi quantocyusfratti
occurrat, et regniambitione caecum furenremque opprimat, quare Artaxerxes praeo ccupaturus Darium, sed
fraudis factique ignarum, interemit. Dum deinde Artabanus insidlis, vique omni in Artaxerxem versa, filiis
stipatus, cum aggreditur, verumictu minime lethali, fallente eventu, produitur, ut Diog. lib 2. Quanquam
Trogus autor sit, Artaxerxem per Bacchabassum proditionis conscium, admonitum esse, exercitumque belli
gerendi simulatione contraxisse, cumque armatus, cum artabano incederet, breviorem selorieam habere
causatus, Artabanum mutare volentem, armis exutum, confecisse, filiis ad carceres damnatis. Sabel. 3. Enn
3. Nos prima erroris solutione exempli vice usi sumus: posterior relatio tertio erroris generi, tragico exitu
soluti, servire poterit; sed hujus exempla passim supra dedimus.

Ultimi erroris, palam non soluti, Clodoveus Francorum Rex imago esse potest. Hic, ut sublatis aliis ejus
regni Principibus, solus rerum potiretur, Clodorico, Sigiberti Reguli Coloniensis filio, spem regni a se
tradendi fecit, modo patre e vivis sublato, juris sui fieret. Ita demens, regni cupiditate inflammatus, Patrem
in silva Burconia trans Rhenum versantem interfecit. Quo cognitio, Clodoveus legatosad Clodoricum
destinat, cumque thesauros illis paternos a periret, securi percussum in teremerunt. Populo haec facti ratio
data est, quod im pius proditor percussorque Patris, hac poena dignus fuerit: praesertim cum tantum facinus

116

Clodoveo imputaverit Quocirca Clodoveus, tanquam patronus Justitiae, inter voces, laetosque militum
plausus clypeo sublatus, atque Imperator dictus est. Subinde Cararicum bello aggtessus, una cum filio, arte
tamen magis, quam vi interceptum, tonsumque monasterio inclusit. verum fortunam suam immoderatius
querentes, morte denique absolvit. Postea Ragnacharum regulum, Cameraci versantem, pari fraude
exituque circumvenit: nam prodito rum beneficio amicum sese adesse simulans, im paratum praelio vicit,
captoque, una cum fratre, ignominiam vinculorum exprobravit, ne sine crimine mori videretur. His, aliisque
subinde, pati arte, oppressis, regnum Galliarum solus occupavit. Exemplum rarum et felix erroris, si tamen
felix dicen dus sit, qui cum scelere imperat Signonius lib. 1. 6. Imp. occid.

Gratissima illa est erroris solutio, quae ab iis, qui errorem movent, aut arte fovent, ignorantibus ex
improviso offertur: qualis ista Sidonii ado lescentis, apud Caesarem fuit. Quae si novi deinde erroris in
autorum caput rerorti occasionem praebeat: multo etiam futura est gratior et ejusmodi illa fuit Arabum in
cistis latentium Caven di vero illi in fingendo errores sunt, quorum deinde aptum, et de re natum non in
veniamus exitum, ut idcirco numen aliquod e caelo accersendum sit, neque enim ingenii lau dem mereri
potetunt, quae ingenii humani vires transcendut. Quod si tame~ per tragicos errores eo historia deducta sit,
ut explicari nisi divina ope non possit: non minus actori dramatico, quam vero, ad opem Caelitum, licebit
confugere. Tale Exemplum bzovius in Monil Gemmeo. Balingen in Cal. Mariano ad 7. Martii refert. Anno
1540. in Polonia lublinii accidisse, Lanio erat Martinus no mine, cujus filius quadrimus fratrem bimum in
cunis reclinem ludendo ita cultro jugula, prour viderat parrem mactantem pecora, territus sanguine, ac
motte frattis in furnum post lignorum se slruem occulit. interea matec, domo absens dum redit, lignis ad
ignem instructis flammas subijcit, natum que serius ammadversum non nisi suffocarum educit. Subinde
moesta, ut ad cunas verta, novoalterius silii exitio, tantum non exanimatur, ut vir domum reperens,
rantamque uxoris maleficio cladem imputans,

117

uxorem vetberibus obruit, dum tertium funus adderet. Tam atroci denique motus spectaculo, nec levias
quicquam, infami morte, verit us, Clarum Montem, locum Deiparae sercum, onasta cadaveribus rheda
contendit. Res mira: voto se precibusque supplicem ad Dei parae pedes una cum mortuis abjecit, atque ab
illa Miseticordiae vitaeque parente mierationem vitamque exoravit. Finio, atque omnes mortales ad hunc
vitae fontem invito.

CAPUT SV. De ridiculis erroribus, ex aliquo rationis defectu ortis, Comoediae tamen idoneis, sive verbo-,
rum, sive factorum sint.

PRaeter errores in factis, alii etiam reperiuntur in verbis; sed ridiculi fere, atquiue ex simplicitate, aut
ignorantia respondentis profecti. Unde comicas actiones non raro exor nant. Quare et hi nobis prorsus
negligen di non videbantut jungemus tamen et quosdam in factis ridiculos. Narrat Hierocles Philosophus in
libello facetiarum, adolescentum errores aliquot non illepidos, quorum alii ridiculis actionibus, alii verbis,
alii actionibus simul verbisqueaberrarunt, de quibus Pontanum nostrum consule, Observandum vero ex
iisdem principiis, quibus epigrammata, atque errores Dramatici su pra ex positi eru untur, hos errores duci,
hoc discrimine; quod illi cum ingenii, judiciique perspicacia, hi cum aliqua aberratione mentis, et judicii, ita
conjuncti sint, ut praeter omnium ex pectationem eveniant, opinionemque fallant. Exemplis res clara erit,
quos iisdem, quibus ceteros errores deducemus rivulis, ex fonte Alienatorum ductis.

Vena 1. Alienum quippia a per sona adfert. Ita Bertrandus Villae regiae in Francia, aliquando morruum sese
esse vitio phantasiae persuasus: velut sepulcrali pompa tumulatus, doloris

118

impatiens sese erigit' ac, vaeistis, exclamat, nebulonibus, nisi jam mortuus essem. Thesaurus recr eationis
hac et seq habet.

Goulardus inter Gailos delirus Canonicus, cum audiret familiarem sibi Bisontinum mortuum esse. Non
credo inquit, nam cum omniae mihi per scribat, nihileade re literarum ad me dedit.

Idem scriptis ad amicum literis, cum tabellionem non reperi ret, ipse viam ingressus epistolam detulit, ac
quamprimum se domum recepit.

Calandrin us morio invitabat Parisii s homines passim ad spectaculum, quo se publice ad caelos evolaturum
profitebatur, concursus ad haec ingens. ipse, ex summo aedium apice magna omnium expectatione
conspicitur, denique ad frequentissimam concionem exclamat. Hui, ego me solum hactenus Parisiis stultum
credidi: jam vero tot esse video, quot hic praesentes ad stant, me etiam stultiores. Quis enim dementior, is
qui se volare posse asserit, an qui credit? vos ramen stulto hac in refidem habuistis, in qua nec ego vobis
quidem prudentibus.

Germanus egregie simplex cum arcis quae obsidebatur intercipiendae desiderio teneretur, atque intelligeret
vix aliter, quam fameexpugnari posse. Tribus ipse quatuorve diebus abstinens, questus denique est, mentiri
infigniter illos, qui fame expugnandam arcem dictitent: se enim, jam extrema aliquet dierum esurie, id
frustra conatum.

Vena 2. Alienum a rebus complectitur. Tale est illud hominis rustici in portum festinantis qui, ut navis
cursum nautarumque operam promoveret, apprehenso fune nautico, qui ex malo pendebat, omni illum
conatu protraxit. Hierocles in libell. Facet. haec et plura seq.

Nonnemo medico obvius, cui nonnunquam aeger peculium auxerat, cum existimaret parum civile esse
tamdiu non bene fecisse, medice inquit, Ignosce, mi Domime, quod diis non aegrotaverim.

Alius domum venditurus, ex ea lapidem ad emptore, deferebat, ut ex illo de aedibus arbitrari possent.

Adolescens urbicus, qui flumina nondum videart, postquam

119

casu ad praeterfluentem venisset, consedit ibidemdum a praetereuntibus interrogatus. Quid illic ad aquam
quiesceret? Expecto, respondit, donec praeterierit ut inde securus transeam.

Vena 3. Alienum a causa vel esse ctu continet. exempla Hierocles aliqua suggerit. Eques ubi ad navem
deduxisset equum, illi deinde insedit, rogatus ca usam, cur non illic equum feriari pateretur? Quia, relpon
dit, festino.

Samias, homo fatuus, cum hydriam capiti pulvinaris loco sup poluisset, ac durior pro cubatione deinde
videretur, paleis eam implevit, ut suavius quiesceret.

Rusticus ut asinum fessum, quem et ipse et sarcina gravabat, exoneraret, humeris excepit sarcinam, ac
deinde asino insedit, ut onus ferentis sublevaret.

Goulardus primo diluculo facturus iter, famulum, alta etiamnum nocte jubet surgere, ac per fenestram
explorare venientem diem, qui cum negaret, quicquam se diei animadvertere. Stulte. inquit, quin lumen
accendis, ut tanto certius in tenebris videas. Thesaurus.

Idem itineris expediendi gratia bonam auram operiens, cum galli signum ex turri summae aedis diebus
aliquot observasset, dum vento faventi obverteretur, turrim denique, malleo, clavilque instructus,
conscendit; et causam sciscitanti bus, inquit, Gallum se eidem vestigio clavis afsixurum diebus paiscis.
quibus iter haber et. ne obver sus malam rursus auram daret. Alius minorem in flumine cymbam
conspicatus. Mergetur, inquit si aquae creuerint. Consule Hieroclcm.

Recenti sese pileo vestierat nonnemo, cujus dum capiti adversarius gravem plagam ferre minaretur,
nudatum verticem ictui objecit, causamque insolentis facti rogatus. Ca put, inquit, curari poterit: pileus
dissectus non poterat.

Nonnemo moriturus cavit, ne communi cum aliis loco sepeliretur. Quia, inquit, intellige eum locum peste
infectum.

Studiosus alteri sodali obvius quaerit. Etiamnum viveret? jam diu enim esse, quod de morte ipsius literas
viderit. Vivo, respondit alter, italuperis volentibus. Non credo, reponit

120

socius: nam qui mortuum te mihi asseruit, majoris sidei est. Quidam cum vinum ex vase male curato
deficeret, jussus est observiare, nun quid infra alicubi rimas egisset? Nihil illic vitiierit, respondit: nam
Vinum superiori parte deficere conspexi.

Venditurus equum rogabatur. Nunquid timidus esset? Nequaquam, inquit, nam solus noctu dormire audet.

Quidam ad flumen obambulans, rogante equite. Ubinam flumen vadari possit? Ubique, respondit. Et hac
quidem tuto transiturus es. Progressus nonnihil eques, decipi sese vociferatur. Mirum vero incuit alter:
namfrequenter auseres multo te mtnores, hac transtre conspexi.

Monasterii V Vestphalorum, cum Rustici in lite Advocatus conceptam illi juris in terpellationem
praelegeret, insertis linguae Germanicae latinis subinde vocibus Sciscitanti Rustico, quorsum istae voces?
respondit mire causam adjuvare, tum ille, viginti aliis depromptis sestertiis, ur pro his etiam latina insereret,
orabat.

Aquisgrani miles Anno 1650. candelam ex ara auferebat; deprehensus, et qua causa sacro cereo furtivas
inijceret manus? postulartis. vidcbam, ait, exarsuram, nisi auferrem.

Vena 4. Alienum a moribus legibrusve includit. Ejusmodi reus admisit, cui ad supplicium ducto
haustumque postulanti, cum lector praebibisset: acceptatre noluit: Et, ab honestiore, inquit, manu expecto,
quanta enim infamia res mihi futara sit, quod cum lictore biberim? Filius familias mane, in lecto etiamnum
consistens, vicinas illi uvas surrepturus erat, cum patre superveniente eodem vestigio ocules claudere
ronchosque coepit ducere, ac rogatus, quid ageret, dormire se respondit. Quidam a cane secundum manum
morsu graviler laesus. Fortuna, inquit, bona factum, quod togam, mordicus lacer amdam, non attigerit.

Vir pro conjugis sanitate non exiguo pretio cum Medico pactus erat, ea legene quicquam, illa non
convalescente, solverer. Uxor cum deinde egregie ex medici consilio abstinens recipiendae valetudinis
speciem daret. Vir de auro magis, quam conjugis vita solicitus: Vt video: ijquit, tu hoe ages, ut Medico
multum debeam.

121

Abderitae Asinum qni oleum everterat, collectis tota urbe Asinis, publico supplicio mactant, Escemplum,
inquiunt, statuendum est quo reliqui eautiores esse discant.

Quidam ex morbo, quo moriturum Medicus dixerat, sanatus, et Medicum dein de obvium videns, sese
subducere conatus est, causam roganti. Puduit, inquit, me etiamnum vivere, cum tu moriturum asserueris.

Suspensurus ex laqueo sese, cumfracto fune excidisset. Capite inter casum laeso, chirurgum adiit
sanandaeque plagae emplastrum accepit: mox rediit, ut cautius ex trabe se fuspenderet.

Vena 5. Alionatur res a loco aur tempare Exemplum estadolescens, qui ubi corvos ducentesimum etiam
vivendo annum conringere intellexisset, corvum emit atque illius, inquit, veritatis experimentum capiam.
Herocles in libro facet.

Nonnerno in ter natandum aquis pene suffocatus, jam ereptus periculo jurabat, aquas se deinde nunquam
subiturum. priusquam natandi perstus esset.

Quidam in navigatione a Nauclero horam diei explorabat, cumque is negaret, id fibi certo compertum.
Mirum vero, ait, siquidem domi meae tam explorate id teneo: tu cum hac navi tot annis utaris, quomodo
denique ex sole affulgente id ignoras?

Cum viator per declivem viam iter habuisset, reversus haud multo post, eade~ semita, per acclivem. Mtrum
inquit, unde hic subito mons extiterit, cujus nullae antea vesttgium?

Herus in foveam delapsus, unde sine allorum ope nullus patebat exitus, famulos haud proculabsentes
inclamat, qui cum subito non parerent. Nemo, inquit, ut video aderit: nisi ante egregie illos verberibus
multavero.

Aegrum amicus gravi morbo decumbentem invisebat. Huic gratiam deinde habiturus aeger. Vtinam, inquit,
brevi te in simile morbo in visendi occasio detur! Tum alter, malo tibi iterum hoc alio tempore, benesicium
prae stare, quam aecipere.

Quidam in tempestate maris naufragisque periculo deprehensus ministros sibi praesentes, ea spe, solatur,
quod, si occidat, illis testamento partem hereditatis relicturus sit, non animadvertens eodem illos naufragio
perituros.

122

Vena 6 significationem rei alienat. Hujus exempla quaedam superius huic loco opportuna opportune
dedimus, et in Allusionibus Epigrammaticis in venies. Unum alterumque oppono. Pater cum immorigerum
filium his vocibus compellaret Apage sis, tu magne nequam: qui tanquam magnitudo in se, non vero
nequitia culparetur respondet, tu vero Pater major me es. Quo simul responso mores parentis notavit.

Et Haereticus ex Catholico sciscitabatur, cur tot faces in templo media luce succenderent? Quaerimus,
responditille, calices quos vos abstulist is occultisque in latebris condidistis. Macer item et pediculosus
homo, cum multum cibi absumeret: Nemiremini, inquit, quan doquidem samiliam numerosiorem hinc alo,
quam Romanus imperator.

His concludo: neque utnugarum hinc peritus abeas, id exigo: Sed ut opportune in comicis et sine rubore
noxaque pudoris, sine vulnere alieni honoris, his quandoque similibusve exemplis ludas; quae innocenter et
proloqui, et audire castas aures licebit. Quare ab illis te inprimis ludis nugisque quae scurarum magis, quam
Poetarum sunt, abducere molior. Et liquidum in his sensum volupattis reperies, et ingenuae mentis
offensionem vitabis. Utere, et si placent, arride.

CAPUT XXII. Quaenam inter Dramata, sue vera, seu ficta, plus minusve a vitio absint; ets quantain
Dramatibus reperiatur varietas.

REliquum est, ut, cum in comicis tam fictae, quam verae actiones locum reperiant, videamus; an, et
quemadmodum illae adhibendae sint, ut per implicatos errores opportune producantur. Tum deinde quae
illarum in tpesie ac forma varieras esse possit. Universim praemittendum

123

est. Actionem non unam tantum, seu veram, seufictam esse debere; sed et quantitate certa, eaque non
magna definiendam, ne locorum temporumque diversorum rationes confundantur, e. g. legis hanc historiam
Tragico Comicam. Ex hist. Montis ferrati et Tarad. puer. P. Philippi Barleymont. p. 1. c. 14.

Ioannes Cerinus Serrati Montis Anachoreta vicini Comitis Barcinonensis filiam a malo vexatam genio in
libertatem vindicaba, ea causa, cum diutius secum versaretur, familiariter illa usus atque abusus denique, ut
erimen tegeret, jugulatam aquismersit. Facti demum poenitens ad summi Pontificis pedes del cti veniam
orat. A quo manibus pedibusque reptare in patriam spelaeumque vicinum jussus neque unquam coelum
intueri, dum infantis voce nuntiandam sibi miserationem Dei im petrasser. Septennio hanc vitae rationem
tenuerat, cum toto hispidus corpore, humique reptans pro fera ab ejusdem Comitis Venatoribus
deprehensus, ad aulam abstrahitur, ubi in stabulo aliquamdiu nutritus est. dum convivis forte exhibitus,
articulata per in fantem voce, coelo jubetut expiatum poenitentia caput attollere. Unde a Comite agnitus,
atque in praedictum Montem remissus vitam sancte absolvit.

In hac igitur actione repraesentanda, neque lapsus in Erempo primus, neque veniae apud Pontificem
exoratio, neque ad spelaeum commigratio, in theatro exhibenda, multo minus septennii poenitentia erit.
Haec enim nimis diserte locis inter se disjunctissimis affixa sunt, Sed a Venatione qua compertus Cetimus
in aulam Comitis inducitur auspicandum, praeterita vero per narrationem variorum exponi poterunt.

Actus itaque primus fundamenta ceterorum complectatur, hoc est gaudium Comitis ob novam a Deo
prolem; loco alterius amissae acceptam, tum deinde interceptum Venatione Cerinum.

Actus 2. Cerinum in stabulo sub Curatore pecorum proponat, ritu pecudum habitum, atque ab aulicis
ludificatum. Inter quae Cerinus sortem suam exponat, Deoque injurias omnes ad satisfactionem offerat.

124

Actus 3. Anchoreta qui Cerinum clam in spelaeo, pascere solitus erat, superveniat, feramque hanc tanquam
sibi propriam vendicet; sed a Ministris derisus, quod Satyrorum cura Eremicolas non deceat a Cerino vero,
ne se Comiti prodae, exoratus repellatur.

Actus 4. Convivalis apparatus a Comite instruitur, ad saltum Cerinus exercetur, sed ineptitudinem gravibus
flagris expiat. Unde ejus, qui haec observabat, Anachoreta misertus, hominem esse contestatus est, et
collegam quidem suum; verum trepidante ad haec Cerino tanquam prodito, et ridentibus aulicis, quod
recipiendae ferae gratia haec fingere crederetur, nihil obrinuit.

Actus. 5. In ludis conviwalibus productus denique Cerinus ab infante prodigiose manifestatur. Comite ad
tam inopinatum casum territo atque ad vin dictam ab umbra filiae inflammato, sed denique ad pietatem
inflexo et ingnoscente.

Minus sane haecactio ornari per episodia posset, nisi omniailla, quae extendere poterant, recisa ultimae huic
paru excolendae locum dedissent. Sic in Nabuchdonosore in feram mutato, non licebit, tibi primam ipsius
in feram converstonem, cum ultima ad humanam formam regnumque reductione conjungere. Nec Eustachii
liberorum amissio simul et recuperatio in idem Drama cogi poterunt. tum quod ab explorato tem porum
intervallo separari vix queant; tum quodabsolutam singulae fortunae mutationem contincant, omnemque
episodiorum elegantiam prosecutionemque congestae enervent. Haec paulo disertius. exemple etiam
monere placuit, quod plures hac aetate in hunc stimulum impingant.

Cui vitio alterum in fingendo magis imperitorum affine est, qui passim Virtutum scelerumque fictas
personas inducunt, atque hoc se pacto egregios ad Episo dia concinnanda artifices existimant, similes cani
Aesopico, qui re neglecta prenfabat umbram.

Nam et fictis hisce personis verisimilitu dinem, quae ubique fingenti spectanda est, praepostero conatu
destruimus, et vim praecipuam affectuum, quae in agendo dominari deber, clidimur. Neque enirn hince. g.
Ira, inde Moderatio,

125

seu metus. Humana sub imagine in hanc illamve partem consilia rationesque suppeditans, aut tam proprie
vereque aestuantem inter hos affectus hominem exprimit, aut tam serio actoem movet. Qui spectatorem
rare, nisi ipse motus, commovebit. Quare hunc oculorum magis appararum, quam animorum theatro
amovendum censeo: nisi forte imperitae alicubi plebeculae servias, quae solis haec judicia oculis absolvit,
magnique facit, quidquid cum ap paratu magno, strepitu theatri, novisque in repraesen tando figuris
conjunctum est. Verum aliorum ignorantiam nostris vitiis fovendam non existimem.

Fateor tamen ejusmodi offerri materiam posse, quae harum personarum fictionem poscat. Demus enim illud
pro Dramatis nobis a rgumento propositum esset, quod Salomoni a Deo Sapientia, adillius votum oblata
fuerit; aut, quod Iustiniano (ut Ecclesia stica fert historia) mirisice eadem desponsata fuerit. Illis quidem
recte finxeris oblatam a Carne Voluptatem, a Mundo regna et gloriam, a Pluto Opulentiam, sed contemptis
hisce propositam a Deo acceptasse Sapientiam, quae una omne secum aliud bonum traserit: ceteris omnibus
sub jugum et porestatem reductis, ita quidem, ut voluptas Dolori, Gloria Ignominiae, Opulentia Inopiae,
mancipetur. Sapientia postremo utrumque omni felicitate, cujusque conditioni propria, beet. Nempe
comperta utriusque historia faciet; ut hac fictione exponere Poeta videatur illa, quae vero sint propiora. Par
ratio futura est: si aliquod, vel ex facra Scriptura, vel etiam ex humanis disciplinis, aut casibus actionis
fundam entum sumas, e. g. Reconciliationem humani generis per Christum, in illis scripturae verbis
proponas: Misericor diae et Veritas obviaverunt sibi, lustitia et Pax osculatae sunt. Aut
moriendinecessitatem omnibus im positam, ex illo Horat. Mors aeque pede pulsat pauperum tabernas
Regumque turres. Haecemm cum in unam aliquam actionem, eamq, quoad substantiam rei gestae
verissimam conspirent, a theatro proscribi non debent praesertim cum finem suum qui in moderandis animi
affectionibus consistit inter reliquas facile assequantur.

Quod si tamen in hisce Dramatibus vera aliqua personm

126

excitari possit, quemadmodum in parabolis Evangelicisa Christo factum, dum Prodigum, servum nequam,
vineae Dominum, Patrem familias rationes exigentem etc. induxit, plus omnino gratiae habitura res est,
quia non tantum vera, sed etiam verisimiliter quo ad modum rei gestae, exponitur. sic aliquando mihi
placuit in theatrum inducere Philosarcum et Euthymium fratres: illum stultum atque hujus disciplinae a
Patte traditum, hunc sapientem et fratri moderando praesectum. Quorum ille quidem Corpur nostrum, hic
Animam figurabat. Sensus illis quinque famulabantur, ex quibus alius Parasitus. puta Gustiss; alius Leno, ut
Tactus, alius Citharoedus seu Musicus, Pharmacopoeus, Explorator seu Nundinator nempe. auditus,
Odoratus et Visus. Quorum tres illi, Parasitus, Leon, et Pharmacopoeus in primis Philosarco servientes,
alios Euthymio magis addictos, suam denique, cum ipso Domino, in partem adduxere; iisque, quibus ante
Philosarcum vinculis adstrinxerat, detinuere, quae imago quaedam est Animae Corpon servientis. Verum
inter sua denique facinora intercepti, atque a Iudice damnati sunt Philosarcus quidem, quod fratri
prudentiori obsecutus non esset, Euthimius quod obtemperasset stultiori.

Qua in fabula errores atque implexiones, tum a servis, tum a Dominis se mutuo circumveniendibus, induci
facile poterunt. Certe ut nulla deceptio est, et traductio ad vir utem, aut vitium, quin ab aliquo sensuum
originem ducat, ita si per Gulam potissimum seducere utrosque decreveris, Parasitus praecipuas artes
partesque Dramatis sustineat, ceterosque sibi famulos ad hoc ministerium concilier. Si per luxuriam vel
Acediam obruas, Leno dom netur, aut Citharoedus; si per in vidiam aut superbiam Exploratorvisus. Quod si
unum alterumque jungere placeat, miscereactiones erroresque licebit. Cavendum tamen, ne inopem te copia
faciat, et dum multa (ut in ptaesenti se ofserunt materia) prosequeris, nullem recte exequaris. Porro non
inelegans futurum est, si in parabolicis hisce, per scenas mutas res signisicata. v g. de Anima et Corpore
hoc loco oculis objiciatur, brevi etiam carmine ad expositionem

127

adhibito, ut non tantum aures, sed et oculi pascantur.

Sunt deinde nonnulla quae etiamsi palam fictas personas et actionem per se ferant, tamen quia singulatim
res veras imitantur, gratiam habent. Ita varia diversorum ebriosorum ingenia, in Bachi schola, a nobis
exponuntur, tam praecipuis Dramatis hujus personis, quam actione generali ficta, quia hanc ad unitatem
quandam contrahere necessum erat. Ita etiam Morocomium sub unius Sapientiae aut Apollinis, aut
Morotrophi Praesidis cura licebit in stituere, ut diversorum omnino statuum stultitia exponatur, cureturque,
e. g. Principum in accumulatione opum, honorum, regnorum, cum tot hominum oppressione: aulicae
servitutis, Mercatoriae fraudis et laboris: parentum erga liberos affectus: filiorum occupationes inutiles. Aut
certe Nosocomium sub unius Aesculapii, aut Machaonis cura; ubi avari bulumia laborantes, invidio si coeci
aut lusci, inertes podagrosi et chiragrici gulosi et ebriosi sint hydropici, etc. Vel mors velut pro vestigali ad
telonium sedeat, aut tributa toto orbe per se suosque cogat, ubiomnis aetatis conditionisque ad pendendum
cogantur, nolentesque per vim spoliatos omnibus, in carcerem nudos compingat; nec Regibus, nec
juvenibus parcens. Poterit et circumforaneus variasartes medicandi venditare. Invidiosis pro oculis offerre
remedium, Mordacibus seu detractoribus facili arte dentes vellere: Suberbis venro inflatis tympaniten
curare: Iracundis fel, Luxuriosis renes a vitio liberare et symbolice in morbis corperis animi morbos
figutando et exponendo Hujus vero generis plures allegoriae theatro aptari poterunt Neque obstabit quo
minus oppositum primariae ejus, quam inducimus actionis adhiberi possit. Ita aliquando Palla dem ex
cerebro Iovis natam cum opposita ei Murcia ex foetenti pedum ipsius tumore progenitam finxi: illa artium
liberalium studia, hac ignavi vulgi otio fovente; hOnor atque Ignominia utrimque in praemium exhibita. Ita
quoque non incongrue ad scenam S. P. N. Ignatius militiam, inde sub vexillo Christi, hinc sub Luciferi
ductu sibi adversantem

128

instituir. In hac ultima ficta tantum actio, in priori etiam personae sunt. Porro quanto et persona et actio
ficta propius ad veritatem accedit, tanto plus venustatis voluptatisque possidebit eg. Meus et Tuus opponan
tur sibi dominio, ingenio, motibus et actionibus, sint hi sub Nicandro patre filii, quorum prim us avare
omnia corradat, alter prodige omnia dissipet. De pecuniis, successione, ac hereditate agatur; quando Meus
sibi omnai vendicet, excluso fratre, ut Prodigo, Contra onera, tributa, labores, delicta objiciantur, denique
etiam proditionis adversus Patrem, aut Principem Reip. habeantur rei (quando Tuus haec universa in
fratrem rejiciat. Postremo aeqius Index Meum ac Tuum ab urbe proscribendum declaret, ut qui litium,
discordiae, ac civilium motuum potissima causa fuerint. Aut etiam duo fratres, Status Religiosus, et
Politicus adversum se sub uno Patrefamilias turbas miscentes, mutuisque successibus invidentes,
producantur; illic Basilio sene, hic Iuvene Machia vello instructore. Interveniat deinde qui Machiavellam
sceleris convictum domo sliminet, ostendat que, nullam politiam, nisi vera religione nixam diu firmam esse
posse. Errores implexionesque his fictionibus convenientes ex superiorib. historiis plures habes. Quocirca
his diutius non immoror. Tantum moneo, ita digerenda haec esse universe ut in unam aliquam generalem
actionem, seu simplicem unius protagenistae, seu conjuncto simul antagonista, compositam, unurnque
actionis scopum ac finem conspirent omnia. Tum deinde praestare semper, ut non tantum vera quoad rem,
sed, etiam quoad rei gestae modum verisimilia proponantur, adeqoue haec postrema nisi cum sale
judicioque theatro inferantur, facile in vitio esse posse. Quo enim quilque in Dramatibus ab humanis
moribus abest remorius, tanto et magis a laude. Viva enim actio haec pictura est, cujus maxima est virtus
exprimere veritarem.

Et haec una regula Lydius hic lapis est, ad quem explorari debent omnia. Musicae igitur in theatro voces, ut
in Sirenibus. Amantibus, Gementibus, aliquando delectent, certein omni persona locum non habent, ac
proinde si integra

129

hoc pacto expleant Dramata, raritate aliqua insuetos sensus titillare, veritatesolida animum penetrare nom
possunt. Neque deinde tam insolentes machinae quibus homiues pe aera auferuntur, repraesentata maria, et
naumachiae, Phaetontis in coelo currus, Iovis solium ac fulmina de lapsae surgentesque coelo nubes, irides,
moti planetae, volantes Genii, venationes in scena aliaque id genus, quae ad veritatis imaginem proxime
exigi vix queunt, diu constanterque placere poterunt, quamvis ceterorum nulla sit satieras. In his tamen
videndum, ne prolixis dissertatonibus Poeta magis oratorem de cathedra (quod quogundam est vitium)
quam actorem in scena agere videatur, idque in primis cavendum, quando res tragica per nungios
exponuntur, nisi forte eadem reductis cortinis, in muto simul spectaculo ad oculorum pastum subjiciantur,
quod saepe ad volupratem, motumque opportunum esse, expertus didici.

130

POEMATA COMICA, TRAGICA ET COMICOTRAGICA. Ad Lectorem.

IN Comicis aliquanto profusiori esse libuit; quod haec a plerisque aliis, ea fere ratione, quae ad
purgationem affectuum, per ridiculum spectaret (qui finis est ab Aristortele praeseriptus) adhibita
vixfuerint. sed aut vitiis magis propagandis, quam eliminandis usurpata sint ut factum a vertenbus aut certe
a novis invita propemodum Minerva prodierint In tragicis multa, et vetus et posterior aetas habet lectu
dignissima; ut meam hac in re operam desiderare nemo possit. Ne tamen omnino hihil huc symboli
contulisse v dear, Mauritium Imper tragico in schemate exhibui. Sed lege aliquantulum a nonnullis aliis
scripto ribus diversa quos longa saepe dissertatione, velut Oratores ad concionem, accedere audias, ut
Rheroris magis facundi partes, quam tragici actoris suscepisse videantur. Ego vero existimo in scena
agendum magis, quam disserendum esse, nisi alicubi vehementiori affectui pluseulum indulgeas, aut anxie
consultationi immoreris. Oculis enim hic potissimum, non auribus tantum inserviendum est. Stylo tamen ita
moderandum erit, ut solo anrium judicio discerni verborum sentenria, citra laborsosam suspensi animi
investigationem, possit, secus, quam ab aliis quibasdam tragoediographis factum, qui oculis magis
lectorum, quam spectatorum auribus opportuni, tragoedias, tantum ut legerentur, dedisse visa sunt. Mihi
illud praecipue hac in re

131

sumendum duxi, ut nec abstrusa magnoque investiganda studio loquerer, nec ursum protrita elocutione
prorsus vilescerem: auditori, non lectori soli innotescere volui.

Siquid in Comicis ex antiquitate vulgatis aspersi phrasibus, (quod principro, in ollaria, factum parcius)
neque ex prorsus exoletis, neque tale st, quod ex adjunctis sensum mentis penetrare nequeat Comoediae, ad
ridiculum etiam verbis captandis propensae, tantillum erat indulgendum, quod tamen non ex me natum, sed
veteribus haustum fontibus, moderate propinandum censui, nepurgariora sectantibus desiperet.

Varietatena praeter haec sectatus, Comico-Tragica etiam adhibui, et, quod sine multorum exemplis essent,
fusius tum deinde ex historiis, parabolis, fabulisque, urpotiores rivulos delibarem. Tu delectum, mi Lector,
institue, atque illic ubi majorem gustum senseris, tua si lubeat, imitatione immorare. Siquid inveneris
neglectiori expolitum pumice, juvenilistudio, quo haec pleraque fudi ignosce.

COMOEDIA HISTORICA, OLLARIA.

PROLOGVS.

QUi scenicas tantum nugas et Atticas
Fabellas in Comoediam venire auturnat,
Is hodie se falsum sciet, cum damus historiam.
Autor nobis Petracha est. Locus Italia.
Illic nobilem is fuisle asserit senem,
Cui virtutis major cura, quam pecuniae.
Qui filium nactus ingeni disparis, cui
Opum magna aflluentia, major cupiditas.
Mira res om nibus visa est: eadem in domo,
Avarus juvenis. et liberalis senex.
Saepe monitis pater expugnare avaritiam,
Ftsuadere pietatem aggressus: ut Deo,
Ut pauperibus, ut familiae, ut Gbihas daret,

132

Quae inutili circum onere affluerent opes:
Nihil egit, nisi ut verba perderet ac filio
Servandi curam augeret. Qui ubique latebras
Pro auro scrutatus metu semper anxius,
Solum timoris fructum ex auro sustulit,
Egens et abundans inter tot opes tantalus,
Adarres igitur versus et ingenium Pater,
Honesta vicit fraude ac materiem mali
Subduxit aurum. Persuasa pietas filio est,
Ditara pauperum penus et patria domus
Ornata cultu nobili, quem auro eruto
Atque expolitis moribus natus dedit.
Haecacta quondam, agere nunc rursum juverit,
Ut quilque ex auro mores formet aureos.

ACTUS I. SCENA I. Avaritia et Dolus, Plutum, Ad homines reducem, comitantur, et extimulant.

OPlute numen aureum, quis Italiam tibi,
Aut te contra Italiae, hactenus ita aversum facit,
Ut neque tu illic ornare homines, neque illi te velint?
Flut. Quia nemo mihi sacrificat, inter Christicolas modo
Avar. Erras. Nam plurium ad te vota eunt, etiam in sacris.
Pauci illic sacrifici, sine te, sunt sacrifici:
Multi si te offerentibus negaveris, nil offerent.
Plutus. Equidem amare magis me incipiam, si sic amer.
Dolus. In bello ac pace quid sine tuo praesidio est?
quidquid illic fortirer, astu: e, naviter agitur;
Tua illud opera, tuo amoreagitur unice.
Tu illic comnem facis numerum. Ex nutu tuo
Et miles, et Dux ipse pendet, ut ausit, et faciat.
Mox ut te viderint, stabunt: cum fugies, fugient.
Avar. Omnem tu solus rem agis, et alis publicam.

133

Tuo imperio pelle; cerdo, sutor tractat corium,
Acum sartor ducit; ferrumque excudit faber.
Propter te forum impletur aliis et oletibus.
Vacciniis, et cerasis, pomis, et nucibus.
Dolus. Tu alios ad Gymnasium ducis, ut ludant libris:
Alios ad tabernam evocas, ut certent aleis.
Plutus. Multorum video officiorum ego sum,e t artium.
Avar Nonne Caesar tui gratia bellis dat operam?
Dolus. Nonne Mopsus stivae? Aver nonne Coridon pecori?
Dolus. Quis maria classibus, classes implet mercibus?
Quis amicitiam comcilat, quis gratiam et potentiam?
Plutus. Si pergatis, nihil erit Dus ceteris reliquum.
Aver. Hercle, nihil est quod diximus, ad ea, quae potes.
Omnium rerum aliqua est satietas. praeterquam tui.
Musica aures titillat, sed explet denique.
Mel et saccharum palaro sapit, sed tandem desipit,
Dulce imperium multis est, dulcis est amor,
Verum et imperii, et amoris obrepit nausea.
Quos Plutus obruat taedio pauci sunt hactenus:
Nam cui centum asses fuerint, parum est morae,
Et mox i terum iterumque centum, mox et millia
Bina, terna, quaterna appetet, nullus est modus.
Desiderius iste noster, cui Pater Abundius,
Exemplo esse queat. qui Pluto nihil habet potius.
Quem si tuo denique accessu rursum beaveris,
Intelliges te navo cultori fecisse benevole.
Plutus At enim, illa modo hominum, est passim indoles;
Ut postquam me benevolum habent tractent male:
Tanquam maleficum tenebroso includunt carceri;
Defodiunt etiam tanquam mortuum; ut si pigeat
Habere illum, quem possident; ita sunt sordidi.
Ubi vero ad profusum divertero hominem,
Brevis gaudii materies sum, ventri ac Veneri
Servire tanquam propudium cogor, ac denique
Emunctus ad assem ultimum, elicior foras.
Dolus. Vitia isthaec hominum sunt, non tua, nim?
Plerique in te amore peccant. Nemo te hactenus
Amisit, qui abeunti vota pro reditu non faceret:

134

Huc intro succede ad Desiderium, gratum te scies.
Plutus. Obsequor, verum socios vos mihi ire cupio.

SCENA II. Desiderius juvenis et servus Strobilus aurum defodiunt.

IAm vero experior multo illud verissimum,
Pecuniae obedire emnia, hanc cum imperio
Orbi praesidere, quantonec Cyrus olim paefuit;
Honores in vulgus patriri, formam addere,
Licet Thersitae: amorem conciliare omnium:
Fiduciam timido facere, et inviso gratiam.
Postquam enim mea industria peculium
Mihi crevisse, explorari coeptum, ubique expetor?
Alii meam operam, alii optant consuetudinem.
Neque de trivio hercle sed Principum magna capita
Parentis vero mei quae, obsecro, cura est uspiam,
Postquam rem sibi lautiorem curate desinit?
Ad opes sane, tanquam aura, levis vertitur favor:
Ubi illae defuerint, haec aura flare vixsolet.
Proinde, tot mihi bonorum fontem, custodia
Solerti munire, certum est: ne quis obstruat,
Aut vitiet, aut alio derivet hanc scaturiginem.
In hac olla conclusam gesto sortem meam,
Hanc si quis male interverterit rem mihi
Et spem omnem funditus eruet; homo non ere.
Nunc quia parentis, hominis profusi artes ac manus
Male formido; ne dum ego absens rem curo meam.
Ille domi eandem curer, ac procuret sibi.
Servum mihi addixi explorata diu fide,
Et promissis liberalibus. qui pro me domi,
Dum nogotiis foris operor, excubias agat.
Hunc accersam igitur; utsciat, quid facto opus.
Quo Ioco vigilandum, ac tempore. Heus Strobile
Strobile mi, ubi es? Strob, Adsto, Desiderius. Dignum te sane facis

135

Cui amorem omnem rependam, pro obsequio
Juxta prompto ac fido. Strobilus, scio, cui operam meam
Ac fidem desponderim. Desi Neque gratis hanc gratiam
Mihi impendi volo mercedem lautem auferes,
Quam hisce nunc manibus teneo, hic sors mea, et tua
Recondita latitat. Aurum hoc clausum sacculo est,
Hoc argentum, defodi illic grande aes, minusculnna
Sub altero tegitur. loculus communis olla erit.
Tutum modo sepulcrum quaero, nequi venatici
Canes hunc mihi mortuum e tumba eruant.
Strob. Cauto hic opus. Siquidem emunctae circumeunt
Non paucinaris, quibus arum facile subolet
Desid. Circumfer te ocyus emissitiis quaqua oculis,
Ne quis ex insidiis verba, aut facta excipiat.
Strob. Purgata sunt late omnia, ncc umbra hominis est.
Desid. Hac specu ollam demergemus, hic meum peculium
Tantisper dormiet, dum te ex somno rursum excite~.
Heus Strobile: illic te pervigilare cupio,
Tanquam pro hortis Hesperidum, et pomis auctis.
Fortuna tua ac mea ad hanc divertit specum,
Quam si quis averterit, uterque periimus.
Strob. Tanquam Junoni Argus, sic ego tibi inserviam,
Oculis, quos habeo omnibus, et utrisqus pedibus.
Adero pernox, perdiusque et tanquam gallina incuba
Ovis hisce aureis insidebo. Desid. Arcebis milvios.
Strob. Vaeilli qui vel oculos ad hunc locum verterit.
Utrum que illi effodiam. Desi. utilem navabis operam.
Equidem omnes, hac in domo, coecos esse pervelim
Ubi huc ventumerit. Strob. coecabunt nostrae offuciae.
Desid. Ego ad curas alias diverto, tibi hanc desero.

SCENA III. Abundius Pater filium Desiderium ab opum congerendarum studio deterret.

EUge fili, opportune tuo te offers patri.

136

Quas curasmodo excoquis? nunquid de auro somnias?
Desid. Vigilo mi pater. Abund. Utinam quidem satis, ut inlelligas
Cui te rei potissimum sit aequum impendere anium.
Desid. Nunquid operam male colloco? Ab. Doleo equide~,
Quod jam nunc ad metalla te damnatum videam.
Desid. Absit haec labes nominis mei, atque etiam tui.
Abun Nam quid aliud agis, qui pro auro sudes indies,
Ita improbe cumulando? ubique venaris luerum.
Prope etiam ex lotio. Desid. Rectiusisthaec quidem egero.
Quam si, alio cum Caesare, muscas capte~ per otium.
Abun. Aureum te adolescentem dicerem, nisi perdite
Auro adhaeresceres. Ferrea haec dicimus secula
Quia aurum quaerunt: 'olim, sine auro, erant aurea.
Desid. Ad pulchra res aurum est, mi pater Abund. Virtus pulchrior.
Desid. Non quantum virtutis, sed quamtum auri sit, quaeritur,
Quod quisque possideat. Quis feueris, bonus an malus?
Hodie nihil interest, sed quid habeas. Sine numero est.
Qui numerare ex loculisnil otest. Quod amer,
Quod quaerar, honorer, associer, negotier foris,
Hoc ab auro gratiae habeo. Abun. Stulte, nihil Patri
Nihil familiae nobili tribuis? Desid Multum equide~:
Verum ante omnia Reginam hic pecuniam
Valere memorant, quae fidem, amicos, genus,
Ipsamque adeo formam donet: Codrus mihi
Pater fuerit, modo Croesus, vivam, nobilis ero,
Abund. Verum ignoras hodie Croesum, cras esse Codrum
Vertente fato, posse? lubrica res pecunia est:
Ut anguilla manibus elabitur. Nobilitas
Et virtus stabile bonum est. Desid. Quaeram postea.
Ubi ante, quod satis, possedero. Ab Habes, quod satis.
Nisi sis avarus, cui nullum argentum est satis.
Virtutem ante opes quaere, post opes hanc negliges.

137

Etenim auri studio virtutes adjungere, res quidem
Est albo corvo rarior. Desid. Anima Reipublicae
Et sanguis, et nervi pecunia est, hanc si auferas,
Quis im perabit? quis serviet? quis negotiabitur?
Quis cerdo alutam, carnem lanio, cutem pellio
Deinde tractabit? sine aerein vita mrtui erimus.
Tolle pecuniam, nulla erunt mercimonia.
Abund. Nec insidiae, nec fallaciae erunt. nec mendacia.
Desid. Nulla sine auro erit societas, nullae amicitiae.
Abun. Nec inimicitiae erunt, nec tot bella sanguinaria.
Desid. Nemo imperitos instruet, sine aere. Abun. Nemo etiam
Docebit fallere. Desid. Jus pauci administrabunt aliis.
Abun, Et pauci injuriam. Desid. multis bonis carebimus.
Abun. Sed mulis plurimis. Tollatur usus, quid habet
Praeter nitorem aurum? Desid. multis perstringit oculos.
Abun. Exeoecat multos. Desid. nrnat. Ab, corpus non animum.
Desid. Placct hominibus. Abun. Deo displicet. Desid. Honorem tribuit.
Abun. Et infamiam saepe. Desid Vitam alit. Abun. Et obruit quoque.
Nam auro vitam habere multos viliorem cernimus.
Qui aurum per mille sectantur vitae pericula.
Utere opibus, fili, nec mentem amittas inter opes.
Desid. Liberalitatis ac beneficentiae materies erunt.
Abund. Cavendum ne avaritiae fiant, et scelerum:
Nam qui sine divitiis esse nequit, sine vitiis nequit.

SCENA IV. Desiderius suspicatur parenti de auro defosso suboluisse, quare Strobilum alio ollam asportare
jubet.

ABiitne hinc senex? utinam ille quidem senex magis,
Aut minus oculatus esset, qui ubique meis excubiis

138

Sua adeo vigilantia praestruit; ut agam nihil,
Quod non ille actum a me prius resciat, quam actum sciam:
Iam quin ille auro me celando intentum viderit,
Quin infpexerit peculium ante quin hinc sibi,
Aut matri, aut fratibus aliquid defacaverit,
Vix equidem dubito. Vulturis instar praedae huic inhiat,
Et suum esse credit, quidquid labore peperi meo.
Ehodum, Strobile, ocyus. Strob. Quid ita accersor clamoribus?
Desid. An tu quicquam seni de auro? Strob. non plus quam dormiens
Humi glis. Desid scit vero. Strob nisi olla ipsa locuta sit,
Un de intelligat, nescio. Desid. Scit aurum in custodia
Per me teneri. Strob. Mutemus diversorium, ut locum
Auri ignoret. Disid. Ne vultureum habeat nasum, metuo
Qui ad multa olfaciat passuum millia. Strob. Re~ nunc scio,
Qua seni fraudem instruamus, desid. utilem te facis,
Edissere. Strob. Hunc tu locum seni exploratum autumas?
Desid. Ita antumno. Strob Deseramus olla istic, ubi est modo
Desid. Quidtum? harpagabitur. Strob. sine, dum eloquar, Rem adferam.
Olla mihi alia et sacculi tunt prorsus his similes,
Ad hos transferemus quidquid auri est inibi.
Hanc vero ollam, hos facculos, ferro, arena, lapide,
Facile ad illam implebimus molem ac speciem,
Ut aurum esse credat quidquid latuerit Dein
Ubi accesserit, pulchro se errore mirabitur
Delusum a silio Quin et factum illud furibus
Licebit im putare, teque hinc fingere pauperem.
Desid. Proboeruamus auri hoc cadaver. Nondum putruit.
Integra res est Strob. laetor, arque hic mox abeo domum
Ut alteram tibi ollam instruam. Desid. laudo industriam.
Interea mihi hic lustratio auri erit necessaria,
Ut explorem nunquid suo constet ordine, ac numero?
An legio omnis integra? illic aurum reperio modo;
Argentum istic. Signa constant, fraude nil intercidit.
Strob Adsum denuo, Desid. Alas habes. Strob. Tum deinde has manus.

139

Quibus et oliam, et saccos inutili plenos onere
Huc detuli. desid Mutemus turbam, pro his mortuis.
Illic tu cubato Strob. Et tu istic pro auro inhabites.
Desid Jam divinussit oportet, qui ubi aurum lateat,
Hic, an illic? internoscat. Nunc properatoestopus.
Arenam hac in arena sepeliamus quantocyus.
Strob Huc immigres ad auri locum, magna est dignitas.
Desid. Jam me consequere ad asylum auri secretius.

ACTUS II. SCENA I. Otto, Marinus, Remalcus, Claudius, fratres Deside rii, de fratris tenacitate, et
familiae sordibus queruntur.

OTto. Quid ita Germane hinc te atque illinc curiose oculis
Metiris ut pavo inambulans? An ex plumis tibi
Superbia forte nascitur? Marin. In his centonibus
Poteritnendiulari superiba? Codri hercule
De stirpe videmur esse, qui censemur nobiles.
En ut lacera sum veste. Remacl. Nihil equidem tibi cessero.
Ubi de fenestris in habitu fuerit certatio,
Tot locis mihi, cutis prospicit. Claud. Ex Lapponum
Ego genere videri possim. Otto. O rudeshujus seculi:
An nescitis eam nunc esse elegantiam Gallicam,
Vestem habere perlustrem, hinc et inde pendere segmina.
Marin. Nempe haec fratri debemus, ex quo ile familiae
Pro Patre coepit rem agere, et proventus cogere.
Remacl. Sibi ille inquus non est, curat sane affatim:
Magis tamen ut loculi pinguescant, quam familia.
Aliud ego praeter hoc malum sentio stomachi.
Marin. Ex hoc laboro quotidie atmedicinam nemo sufficit.
Claud. Et mihi aedepol ille obmurinurat indies magis,
Metuo rebellionem in ventre, nsi obviam huic malo
Mature veniam. Otto. Nonne panis furfuracei
Quantum satis in armatio? Claud. Si furfuribus

140

Pasci tibi volupe sit, ad porcos cum prodigo migres,
Sane nec Agricolae sua hunc panem mensa exhibent:
Quanquam rustica nobis vita, sama sit nobilis.
Otto. Multi ut famam tueantur palam, occulte fament.
Verum fratrem me vestrum huc intro sequimini:
Nescio quae fortuna per somnum mihi adstiterit,
Dux ad hunc locum facta, ubi insistendum mondit.
Namque et huc fratrem, cum Strobilo, clam omnibus,
Commeare certum est, quam illic, fortunam colat,
Hodie explorandum est, si quid nacti ingenii sumus.

SCENA II. Abundius Strobilum ad thesauri concrediti Proditionem folicitat

ABund. Strobile, omnium sersorum exemplar sane optimum,
Quantum tibi apud me gratiae reposuerim hactenus,
Erit cum insigni liberalitate, divulgem palam,
Ur intelligant omnes, quid sit servite bonis bene.
Strob. Tam improvisa se mihi laus suspectam faeit.
Quid enim commerui de sene mihi adverso hactenus
Quod gnati partes tuerer? Abund. Mecum delibero
Quo te inprimis munere queam mactare. Strob. Verbum hoc mihi
Mactare, non placet, namque hanc bobus gratiam
Post aratrum ductum, facimus, et pro beneficio
Mactamus. Abund Inveni qua te felicitate meritum
Beare possim; Dignum etenim, ut post tam sedulo
Mihi impensam operam mercede non careas.
Strob. De mercede loquitur, accedam os et manns aperiam.
Abund. Timide agis, quin meriti tui fiducia uteris?
Strob. Vereor, necubi offenderim. Abund. Probum te probasti mihi!
Strob. Conatus sum. Abund. Et assecutus es. Nam quod filio,
Hoc patri est praestitum, una utriusque est anima.
Strob. Hanc orationem exspectabarn. Jam me confidentius

141

Coram hoc sene geram. Abund Benenati rebus studes
Tuae simul erunt, partietur et in te lucrum suum.
Ita mandatum abs me habet, ita aequum censeo,
Ut qui laborem participat, participet et commodum.
Strob. Vici, Senem occupavi. Abund. Deliberatum mihi fuit
Arbitratu hanc meo partiri, inter vos gazam denique.
Nam ad me et filium et possessiones filii
Spectare, quis dubitet? Strob. suspecta rursum oratio.
Abund. Quam diu est, quod ille argentum condat, et oculis
Atque usibus adeo hominum suffuretur, nec sibi
Nec alii utilis? Strob. Machinas adhibet, ut aurum eruat.
Abund. Volo ut naviter servientibus sua inde sit utilitas.
Strob. Indigna non loquitur. Ab. Volo ut avartiae, et vitiis
Nobili infamibus generi praestruatur. Strobile
Facin', ut manum hac in re commodes, et fidem?
Strob. Nosti vero, tuo me et filii ad dictum servitio.
Abund. Scio expertus. Verum te mihi et filio perperam
Ad rem improbam collocare operam, ne velim.
Siquidem hoc Dominis servire non sit, at malitiae.
Strob. Teneo; neque enim iniquum patrare, aequum erit.
Abund. Ratione uteris. Nam qui patrocinatur sceleri
Sceleste agit: qui furta, qui avaritiam alit;
Alterius licet sint crimina, facit sua. Strob. Hercule
Illum, qui id faxit, esse me non sperem. abund. saepius
Imprudens nostrum est peccatum, cum agnoscitur,
Mox habet dolorem. Errasti sed absque malitia,
Cum avaritiae te fautorem praebes in filio.
Cum aurum perfas nefasque cumulanti manum exhibes,
Cum agis simul cuniculos quibus et fallaciam,
Et aurum obtegatis. Doleo industriam tuam et fidem
Tam male interire. Fac igitur aurum videam:
Atque illo juxta mecum fruere. Strob. Gnato fidem dedi
Sacramento ligatam: hanc infringere, religio est.
Abund. In re mala fidem praestare, pejus est perfidia.
Strob. Aurum custodire scelus est, quod quivis patrare cupit
Abund Ut filius invito id patre soveat? ut terra obruat?
Ut neglectam pietate anxie curet? nihil egentibus
Hinc largiatur? lucro augeat im probo? hoc tu probes?

142

Strob. Hoc examen patris sit. Mihi curae. ut recte serviam, est.
Ne quis perfidiam mihi exprobret, volo Abund. recte agis,
Hinc te ad aurum defossum mihi esse ducem volo.
Str. Parce obsecro. Ab. Ad tritemes ibis, si jussis obstiteris:
Si parueris, pars auri tua erit merces, elige,
Meam gratiam cum auro malis, an te ire perditum?
Strob. Malo gratiam. Abnud Jam igitur eundum. Strob. Vis ut fossorium
Mihi ligonem parem? Abund. et ut silentio idagas. Strob. Agam
Abund. Nec filio quicquam prodas. Strob. Nihil. Abund Nil vafre obtegas.
Strob. Nec teruncium quidem. Abund. Cave antiquam apud me fidem
Hoc facto prodigas. Strob. faciam, ut me aequum intellias.

SCENA III. Abundius filio ostendit fluxam Servi Strobili fidem.

ABund. En ut ffuxa mortalium est fides invicem.
Huic servo omnem fortunam suam natus credidit,
Qui tam subito, et minis, et promissis abscessit retro.
Hem Messento. messen. Adsum here. Abund. Desiderium volo
Messen. Ut adsit curabo. Abund. Jam nunc. Messen. Ocius, quam e Nilo canis.
Abund. Quanquam corrigere difficile sit adultum jam malum.
Nondum tamen desperandum. ut solent incendia,
Alimento flammis subducto, vires amittere,
Sic reor hunc morbum avaritiae posse in filio.
Desid. Accersitus mi pater venio. Abund Desideri, ab Desid. Pater.
Quid ita ingemiscis! Abun. Tuae hunc curae gemitum cient.
Desid. Meaeane tibi curae creent molestiam? Lubens fero
???quid curarum est, gratia etiam tui. Abund. Nihil.

143

Hinc patri gratiae facis. Quid est cur servo homini
Aurum concredas: tibi, patri, familiae subtrahas?
Desid. ego aurum servo mandem? Abund Quin terrae etiam;
Ne quid utilitatis cuiquam pariat. Desid. Mysteria,
O pater, loqueris. Abund. Sed quae servo magis, quam mihi
Perspeta cupias. Negasian eundem testem hic tibi.
Vis fieri, quem habes conscium. Desid. volo. Et si vel mutiat
De auro absme condito, reus ero. Abund. Faciam, tamen
Hanc tibi legem impono, ut latenter audias
Post velum, quid de auro cum famulo constituam,
Desid. Parebo. Abund. Nec verbo mussitabis, dum jussero.
Desid. Pythagoricum hic agam. Abund. Messenio. fac adesse Strobilum.
Interea hoc tu ad latitandum velo te protege:
Intelliges an homini servo fidendum sit ante patrem?
Video te Strobile?Abi retro Messenio dum advocem.
Palam habes? Strob. Ita jussisti ut aurum latens citius
In lucem eruerem. Desid Ah perii, proditus sum. Abund. quis locus?
Strob Exacte haud memini, proxime pariere~ depositum est.
Desid. Adhuc spero fraudem faciet. Ab. Quin imus igitur?
Strob. Malim luce occidua fiat, ne cujusquam in oculis
Haec ita gerantur propalam. Sic et herum facilius
Licebit fallere. Abund Lando consilium. Desid. O scelus hominis!
Haeccine fides? abund. Tibi comes addetur Messenio.
Suaserim vero et te et illum larvata facie
Habituque ficto incedere, ut obvium forte herum
Hac deludatis imagine, quae terrorem ingerat;
Strob. Consultum bene. ab. Monebo, ubi tempus esse sensero:
Advigilabo etiam naviter. Nunc intro cedite
Ehodum Desideri Ut nunc ista tibi arridet fabula?
Desid. Ut impostorem hunc servum Dii Deaeque perduint,
Proditus sum. Sine, ad illum tantisper digrediar.
Abund, Heus Messenio hoc latus filii stipa, ne me inscio
Aut invito, hinc moveat. Desid. Nihil opus, mi pater,
Etenim ultro te hinc ad thesaurum deducam lubens,
Ut praevertam hominis facinus. Abun. Consulto idages:

144

Nam et inde tibi neglectae custodiae actiodabitur
Adversus Strobilum. Desid Sua hanc fraudem perfidia meret.

SCENA. IV. Marin. cum fratribus Patri et Desiderio fratre occurrunt.

MArin. Aurum mi pater pater, aurum in olla sepultum vidimus.
Abund. Verumne? Marin. hisce egomet, ollam conspexi oculis,
Abund. En ut Superi tuis adversantur coeptis, ut hivolunt
Nihil eorum clam esse, quae moliris in tenebris.
Desid. Agnosco. Quo id loco? Marin Iam adsumus, fratres eruunt.
Ab. Quae hic vobis tractatio est pueri? Otto. Felices sumus
Derepente, mi pater. Desid. Laetor vero in fratrum haec manus
Incidere potius, quam furum. Otto. Hic olla est propalam,
E caverna eduximus. Abund. Nondum inspextis sacculos?
Otto. Hos integros tuis in manibus deponere visum fuit.
Abund. Prudenter, et sancte. Desid. Aurum et argentum latet,
Grandi et minuscula forma, quaternis sacculis;
Abund Reseremus, at pieatas hinc quisque amoveat manus:
Desideri age tua id opera, ne quis fallat. Desid. Maloaliis
Hunc laborem dare. Ab. Otto perge, inventor es. Desid. Age
Commune bonum est, vobis illud ac mihi condidi.
Otto. Olla haec mihi fortunae videtur, quam sortem prius
Educam? Abund. Sine consilium subjicis rei optumae.
Nolo te, o fili, tua prorsus fraudatum diligentia:
Vis partiamur inter nos, tu et ego? Des. Quod probas pater.
Idem probabo Abund. Estne signum in quovis sacculo.
Desid. Est vero. Is qui grandioris monetae aurum amplectitur,
Inscribitur A: litera, qui minoris B. qui argentum habet
Majus C. notatur? qui minus D. Ab. Factum bene Messenio
Age sis, post rergum nobis ollam cuique exhibe.
Ut caeca manua captemus sortem. Tu filiesto prior
Cuius industria haec peperit, Desid. obsequor. Mess. Iam praebeo.

145

Desid. Quod sors bene vertat, educo. Abund Quidest literae.
Otto. C. Sortitus est. desid sors adversa fuit. damnationis haec nota est.
Resigno. Abund. Huc et mihiollam Messenio. Quid habeo?
Otto. Ec Literam, mi Pater. Abund. aliquid de vitello eria. Desid. Hercule
Pol, Mecastor, occidi! Abund. Quid vero mali? Messen. Exanimis ruit.
Ut si intus Orcum in sacco cerneret. abund. Ocyus
Hinc te move, et acetum alique fomenta properes.
Marin. Et ego provolabo Ab. o Desideri gnate mi, ubi es?
Morerisne, quid te mali facinavit? evigila, patrem
Tuum audi. Otto. Tota cervix languet: tenuis anima
Adhuc emicat. Abund. Nec prosus silentarteriae.
Messen. Hic acetum et oleum, Ab. Tu acetum naribus affrica
Ego oleo tempora illinam Otto. Resorbet jam animam.
Messen. Vegetatur rursum, movetur, erigitur, Abund. Euge tollere,
Mi fili sensum revoca. Marin. hic vinum sero. Abund. commode:
Huc ori fratris ad move. Desid. Ah mi pater! Abund. Quorsum gemis?
Desid. Nondum vidisti infortunium? Abund. Quod ais? Desid. Aurum mihi
Furto ereptum? Abund. Falleris, nunquid hic in manibus est?
Desid. Ah nihil hic aeris, arena, et lapides sunt. Age inspice.
Abund. Itane? quid hoc est? Divi boni, unde haec subversio?
Istictu aurum condideras? desid aurum, mi pater,
Aurum, his in faccis, hac in olla, hoc denique in loco.
Abund. Reserate cetera, forte aurum habent. Desid. Ah nihil, nihil
Hinc sperandum est, unum qui surpuit, surpuit omnia.
Otto. Arenae sunt. Remacl. Lapides sunt. Claud. Hic etiam plumbum latet.
Desid. O. me pau perrimum! Abund. Sed unde hoc malum? Desid. videlicet
Id fratres nesciant, qui jam ante haec occupaverant.
Otto. Nobis obsecro frater hanc infamiam ne impegeris,

146

Ut fures nos facias, quibus purior a furto est manus,
Quam tu ex matris alvo extu'eris. Abund. Modestius,
Si insontes estis, negate sufficit. Marin Nec auri miculam
Hinc aspexi. Remacl. Nec tinnitum percepi. Claud. Nea quidem
Umbra mihi auri hujus visa est. Desid. In tenebris scilicet
Haec acta. Abund. Servi tui non meministi. Desid. Fidelis est.
Abund Ejus vero jam experimentum proxime bonum est.
Qui illud mihi volet prodere, an sibi is negaverit?
Desid. Moves sulpicationem mi Pater, faxo ut intelligam,
Ab illo hoc malum proveniat, nec ne tantum obsecro
Ne quisquam horum, quae nunc gesta sunt historiam
Illi revelet. Abund. Id facile impetraveris. Vobisego
Quotquot hic adestis servi, Filii pro imperio unice
Illud committo, ne quis vel nutu ejus Strobium
Admoneat rei, quam gessimus. Otto. Pisce magis muti erimus.
Abund. Iam haec ut comperistis clausa asportate domum.
Desid. Vos abscedite: mihi hic vigiliae contra Strobilum erunt.
Mess An etiam ego mutato ad Strobulum pergam habitu?
Desid. Nihil ages: nam istas curas mihi relinquas, volo.

SCENA V. desiderius sua sibi in fraude plaudit.

DEsid. Abierunt. Nunquid jam trijm phavi mea astutia;
Estne, qui extemplo hanc fraudum relam peritius
Ordiri, texere, retexere, me uno fuerit potis?
Servum fratresquiue fefelli, et quod palmarium est, senem?
Hanc vulpem, qui meae ollae, ut corti gallinariae
Passim insidias instruebat. Nunc me sequiue miser
Omni auro exutum credit. An potuit argutius!
Jam ante omne argentum, meum mihi ingenium
Placet. Verum nondum hanc telam omnem pertexui:
In Strobino haereo cujus mihi fides exploranda erit.
Equidem, nisi fallor, iisdem ille, quibus ego, officiis
Parenti oculos mentemque confusurus fuerat.

147

Ollamque hanc arenariam pro auri elaturus pretio.
At ne quid jus consiliiincertus haesitem, Messenio
Ego hodie futurus sum, quem pro auro comitem pater
Eruendo dederat. Utcunque sors cadat errare nequeo.
Si aurum mihi obtulerit, aurum manebit hoc meum.
Si negaverit servus, manebit meus, fidus adeo.
Iam signata hora imminet pergam hinc ocius.
Meque sub ignoto habitu taciturnus obtegam.

ACTUS III. SCENA I. Strobilus ancipiti cura, quid sibi fuciendum staruit, et Desiderium tecto habitu
latentem, male multatum dimittit.

MIserriama est servitus duobus eundem Dominis
Obsequium debere. Equ dem, multis expetiorid modis,
Quam utrique placere sit arduum. Filio quondam pater
Me famulum addixit, nunc ut sibi adversus filium
Obtemperem jubet, cui fidem juratam antea,
Cui omnem operam propriam feci. Statuendum tamen
Hic aliquid est. Ollam illic nuper defodimeis.
Opportunam hodie consiliis, ut utrique faciam satis.
Hoc ego illum onerabo pondere, quem Abundius
Mihi adversum miserit, sicut est ferendum dabo.
Ubi deinde intus arenam repererit senex, dolum
Hunc latori tribuam: quamquiue ille negarit strenue.
Tam asseram ego. Iam istic ollae locum contueor
Verum, quid hoc novae est rei? Vacant omnia: sacculi
Cum olla hinc demigrarunt. Agnosco artes Abundii.
Omne mihi consilium aec modo decollavit fallacia.
Ah! Eccum, jam se offert domo Messenio habitu
Pergrino obtectus, quid dicam, quo ducam miter?
Etenim certum mihi fixumque est fdem Desiderio
Tueri integram, et mortem tolerate ante perfidiam.
Iam vero et me velo hoc obtegam, ut jussus fui

148

Nevideat fefellisse. Desid. Estne qui Desderium
Hoc sub tegmine agnoscat? Vix equidem id rear.
Jam Propius absum, nondumne me videat Strobilius?
Siblosignum edam. Strob. Audio, clam obsecro, ne quid hinc
Ad aures aliorum tumulti perveniat. Hoc in loco
Aurum conditur, hinc te eruere aequum est, ego
Hic juxta excubias peragam. Desid. Nihil est. Strob. Nihil?
Otrifurcifer, et verberabilissime nebulo, nihil?
Desid. Ah, ah, parce obsecro! Strob. Nihil hic est? Tuumne hoc scelus
Agnoscis?An me perfidum reris, ut tu te facis?
Desid. Vae o Vae? Strob. Aurum est, quod hoc numeramus loco
Ita hic monetam cudimus. Evasit? Pristina secula
Ad nos recurrunt: in coriomonetam exsculpimus.
Extemporaneum hoc in arena, depromptum consilium est.
Quo eventu breviexperiar. Utcunque sors ceciderit
Fidem inviolatam Desiderio prastabo, qui ubi
Intelliget, quibus machinis tentata sit fides,
Quibus defensa fav ebit successibus. Jam propero
Ut nuntiem hanc ollam proditam, arenam esse perditam.

SCENA II. Desiderius apud Strobilum dissimulatis plagis eirursus aurum trasportatum committit.

VAh quam importune in hanc me immersi fallaciam.
Fraudem, uti illae olim, feci, et passus sum, cui querar
Has plagas ita mihi libealiter per utramque scapulam
A servo impensas? Ut Dii nebulonem hunc verberent!
Sed frustra insonti irascor. Virtus in illo fuit,
Et amor, et fides in me praemium meretur suum.
Sed eccum anhelas advenit, dissimulabo omnia.
Strob. Ten? Video here mi. Desid. Vides. Strob. Ah quanta te cura diu
Videre animus fuit. Verum impedita reperi omnia.
Aut hospites, aut patet aderat; Desid. cur vero? Strob. De tuo

149

Auro hercule tragoediam lusimus, sed quae denique
Evasit in comoediam Desid. De auro meo vos ludere?
Strob. Intellige Senex me omnibus oppugnavit machinis,
Minis, promissis suaviloquio, aurum illi ut proderem.
Desid. Igitur aurum habet? Strob. Pro auro accepit affatim verbera.
Servo illius ad me tectim misso utrosque humeros
Ita ulmis exsculpsi, ut fricatione illi non sit opus
Octiduo integro. Mirum quam taciturnus ac celer
Mus ille ad cavernam sese reciperet suam.
Quid ita humeros contrahis? an hoc factum displicet?
Desid. Misereor miseri. Strob. Qui aurum petit, hoc saepe praemium
Auferre pro auro meretur. Verum ecce nuncium.
Nunc. Salve inclyte Domine. Desid. Unde huc advenis? Nunc Roma venio,
Has ad te literas a summo orbis capite adfero.
Desid. Ut video Pontificis sunt. Quid ille? Numforte suboluit
Et illi, me aurum possidere? Liberalis praefatio,
Et laudis plena, meam deinde legatione operam
Sibi exhiberi postulat. Res illa honoris quidem est
Verum et sumptuum confertissima, quosnisi
Dispenset ipse, non est quod a me munus exigat:
Sed obsequendum est. Lucri aliquid confecero
Etiam praeter samam, Mi homo, praesto lare me inibi,
Illic responium feres. Strobile, Romam subito evocor
De thesauro nosro quid agendum? Jam insidiis
Subductus ille saepius. Metuo ne illum et quis locum
Frequentius obsidere vigiliis conspexerit tuis.
Strob. Quid obstat, quin alio rursum transmigret? Desid. locum
Vix ita tectum munitumque scio, ut fraus non pentret.
Strob. Scio. Ollam tibi cum arena sublegerunt. Desid. Ita habet
Fraudem deprehendi frau de delusam. Strob. Vix eo
Reverti illos timor est, suspicione vacabitsenex.
Desid. Nil abs ratione disseris, transportemus ocyus.
Tu laborem hunc aggredere: ego pro excubiis

150

Hic adero. Quot insidias aurum patitur! Senex
Ille avarum esse se non credit, cum mille artibus
Hoc tamen aurum exploret, t cupiat suum:
Me vero Euclionem nominat, qui suo utitur,
Suumque ut aequum est, adversum furta protegit.
Strob. Oneratusvenio Desid. Sine amplectar et videam,
Rectene omnia? recte. Ah quot obsideris machinis
Dilectamihi olla! Valde diversorium mutabimus,
Ut tutius recubes pristinum cubile repetes.
Desid Agelectum illi stern. Strob. sternam, jam dormitun ibimus.
Desid. Tum deinde meam per absentiam sedulo id ages,
Ne quis explorator adrepat. Si quid senseris,
Ocyus hinc dimovebis hanc tibi Spartam oppido
Curandam trado. Strob. Ut uxorem suam Zelotypus,
Ita ego hanc ollam observabo insidiantibus
Nocintiores ego insidias struam. Desid. Jam abeo
Ut domi ad iter curem omnia, servos, ac sarcinas,
Asinosquiue, multosquiue: ne incomitatus Romam veniam.
Strob Equidem hanc rem odi pessime, quod auri gratia
Ita domi cogar desidere, ut sutor claudicans.
Et velut ad triremem damnatus ita hic ad haereicere,
Postquam aurum hero obtigit. Malim aedepol
Pristina fortuna ille viveret: equidem ut canis
Ad postem alligatus, non ita pernoctarem excubitor.
Hic nunc dormi ollula mea, dum aliqua et mihi sit quies.

SCENA III. Davus et Messenio de heri sui tenacitate queruntur, superveniente Strobulo.

DAvus Rursumne domo cum hoc Euclione cogat foras?
Ad stivam hercule mavelim cum bobus trahere:
Etenim ubi laboratum est satis, vorant satis.
Nos ille camelos in via putat, qui tridui inediam

151

Jub onere feramus. Messen. Equidem medius fidius seni
Domi servitium exhibere alo, liberalis est,
Nunc mulis agendis addicor. Davus. Nisi quiveris
Cum Asinis vesci carduis, et fonte sitim eluere,
Intelliges quid sitis, quidque inedia sit mali.
Nam citius illi cor e sinu, quam loculos eduxeris.
Citius e pumice aquam quam obolum ab illo elicies.
Pilis cavet ne quem amittat, hinc fugit pectinem.
Si quem suo pavit sanguine pulicem, illum hercule
Non abit alteri: ne quid proprio ex sanguine intereat.
Messen Nunc ollam domi ad ignem habet. Davus. Opplevit fabis;
Ut Telemachus olim, ex hac obsonare per viam,
Prandere, ac coenare assolet. Panem secundarium
His addit, quo nos onerareferendo ille quidem,
Verum edendo vix solet. Pisis etenim nos, ac radicibus
Ut Eremicolas pascit. Nuper hospitium subiit,
Nobisque lautam instructurus mensam, basilice
Esse juffit: Ubi portis, lactucis, bulbis, intibis,
Rapisque, et ozimo oppiesset. Verum hic ego
Cum foenum denique et carduos metuerem,
Tempestive me subduxi; ne cum bobus et afinis,
Uti laborare quidem, sic etiam edere cogerer.
Messen. Nimirum haec annona ejus rationibus mire congruunt.
Namque ubi olim Romae vixit, ita eas subduxerat,
Quas nuper inspexi. In panem duos sestertios,
In raphanos unum, in aquam dimidium absum ptum indies.
Dominica die nihil, quod a foro abessent raphani.
Strob Ehodum dave, Messenio, quae vos cunctatio attinet?
Jam tota vos domo et vicinia herus, uxor, liberi
Inclamant, ipse jam expeditus stat ad iter, famuli
Nusquam comparent. Davus. Adhuc stomachus noster vacat.
Strob. Habetis edulia in sarcinis. Messen. Malo in vontre gerere.

152

Nam hic furibus, juxta et muribus tuta erunt.
Strob. Agedum hac de re disputare licebit per viam.

ACTUS IV. SCENA I. Mendici duo ad fores Macer et Lausus, denique ab indignante Desiderio stipem
extorquent.

MAc er. Ah homini pauperi, nudo, esurienti, obsecro,
Ah parvam stipem! Strob. Quaenam hic ad fores clamatio?
Apage istum hinc stridorem tolle, quo aures vulneras.
Macer. Ah miseresat te mei, jam tridui inediam
Hoc in ventre circumfeto. Onus est quale parturiens
Vix patitur elephas. Oro, obtestor, supplico.
Strob. Tacebis? au pugno hoc os tibi obserabo? Maecer. Quaeso te.
Ut pane os mihi obseres, pugnos liercle non esurio.
Strob. Jam te his pascam, nisi obmutescis. Lausus. Frustra es, Macer,
Frustra, nam facilius vena silicis emollibitur
Hic quam homo, arido oleum speras ex pumice.
Macer. Titulos addam, forte tangetur laude. O Nobilis
Inclyte, magnifice, illustris liberalis Domine.
Lausus. Vide ne mentiaris. Macer. Mensae, oro, reliquias,
Parvam grossi panis miculam. Lausus, Cavet ille sedulo
Ne vel mica men sis abeat, aut cum fors excidit,
Ante lucernam accendit in meridie, quam ut pereat.
Hanc gratiam facit muribus. Macer. Nihil tituli promovenant?
Deorum sacra interponam. Per Jovis pateram,
Per Bacchi teamphoram, per currum ego Triptolemi
Et Cerereris spicas obtestor, per Neptuni denique
Pisces, per Silvani vitulos, per boves Herculis,
Miserere vacui stomachi. Lausus Frustra, nam omnes Deos

153

Cum Dionysio spoliat citius, quam eorum gratia
Quicquam largitur. Macer. Oho strepit cardo. prodeunt
Cum muneribus, ipse Dominus est, panem jam video.
Laus. Nihil dabit. Iter ingreditur, Viaticum est Macer. Dabit
Inquam, ita me Diviament, im portunitare auferam.
Macer O Domine ter optime obsecro, iterumque te obsecro.
Desid. Ut Diite! Nunquid ab ostio jussus es facessere?
Macer. Ah mitissime Domine! Ah te! hunc homine~ respice.
Desid. Auden' Verbero iterum? Macer. O re, inclyte mi Domine, o!
Desi. Ut omnes te Dirae incessant trivenefice. Laus. Projicit.
Poliste est Panis. Macer. Gratias habeo. Desid. Nondum hoc scelus
Multatis famuli. Lausus. hercle et ille panibus impetit.
Hem, et me petite, nam et ego scelestus fui.
Desid. O insani, quid agitis, absistite. Davus. Alia modo ad manum
Arma non habemus. Macer. Gratiam pro plagis Domini optimi.
Desid. Igitur sic panem prodigere oportuit? Davus. Tuo id here
Exemplo fecimus. Desid. Iratus feci. Mess. Et nobis indignatio
Bilem ciebat. Desid. Nunc jejunandum strenue in via
Ob hoc vobis delictum erit. Cum his men dicabulis
Permuranda sors est. Vestrum illi viaticum,
Vos illorum mendicitatem possidebitis hodie.

SCENA II. Otto Patri Abundio Thesaurum aperit, quem effossum substituta arena liber aliter impendit.

OTto Abite, cedite via, ipsa se mihi fortuna ne objecerit.
Propero uno jam curriculo anhelatim dum pervenero.
Lepidissimo hodie ad senem venio onustus gaudio.
Jam adsto comclavi. Vocem expectorabo. Pater, ubinam ese
Ehedum mi pater, pater mi. Abund. Quid istis clamoribus.

154

Et aures mihi, et totam pene dom um concutis? Otto. nihil
Iam moderate possum, pater. Abund. Quae te intemperiae
Ita vexant? Otte, Pater. Abund. Hocscio. Dic aliquid quod nesciam.
Otto. Rem, pater, novam! Abund. Quid novi? Otto. Inveni? Abund. Quid inquis obsecro?
Otto. Invenisse me assero rem fratris. Abund. Quam rem? me enecas
Hac mota, quin ais? Otto. Aurum, inquam quid enim rei,
Praeter aurum, fratri est? Abund, Aurum afseris? Otto. Aurum aureum.
Abund. Ubi id loci? Otto. Eodem ubinuper. Abund. Iam video, deliras puer.
Otto. Utrisque oculis vidi aurum, tractavi etiam. hac manu.
Abund. Ubi vero, inquis? Otto Ubi nuper olla erat arenaria,
Abund Istic nune aurum pro arena repereris? Otto. Nisi
Tantum fidas hisce meis sensibus, tuos coram adhibe,
Abund. Duc agedum Otto. Huc te verte. Illic fossase aperit.
Abund. Quis exhausit terrani? Otto. Canem reperi, qui profugos
Tanquam mures consecutus, istic effodit specum.
Supervenio, canem, foveam, ac ollam specto denique.
Tum ego mirari hoc loco tot ollas succrescere.
Novam iterum arenam, exspectabam. verum ubi
Ollam saccosque comovi, exploro prorsum aliud.
Abund. Enim vero, non errasti, aurum educo, aurum latet.
Agedum, mihi dextram commoda, ut hunc mortuum
Exsuscitemus denuo. Pro quanti res est ponderis!
Lustremus, an rursum hic fraudis aliquid? Otto. Nihil,
Nihil oppido. Abund. Haec video auri est sedes. Otto. Ethic,
Aurum nidulatur. Abund, Pondus hujus sacci est minus.
Argentum est, non aspernabor. Otto Minor hic pecunia.
Ab. Inveniet apud nos locum Nunc rursum ollam subeat.
Potin' ut perferas? Otto. Sine, pertentem. Polgrave est onus?
Abund. Ocyus, ne quid suboleat Strobilo, meo conclavio
Thesaurum infer, Verum et hoc age: arenariam
Illam sarcinam huc rursum defer. Nunquid omnibus
Iam ego Senibus Senex fortunatior sum, qui opes

155

Iam, copiam quesum nactus faciundi multis bene
Pauperibus, familiae, proximis? qui illam denique
Avaritiae sentinam evacuavi, illam fraudium
Materiem filio subduxi. Quam nuper elusit subdole,
Quam vafre arenam substituit? aurum ereptum sibi
Confinxit? O ingenium vulpinum! O ecstasis!
Ut jacuit humi postratus, ut patrem conterruit!
Tantamne simulationem aurum doceat? O Scelus!
Otto Venio jam alia rursum merce gravatus, pro aurolutum
Lapides que porto. Ab. Bene est, repone hanc ollam loco,
Unde prior abscessit hanc artem frater docuit.
Ita apte rem gere, ne fraus prodeat. Otto. Intelligo,
Vel Argum fallam, Abund. Quis istic advenit? Messen Me vides here.
Abund. Quippe cur hic ades? Messen. Asinus, mihi in via pondere
Et fame oppressus concidit, ut inutilis hic fieret.
Tum Desiderius me jejunum adbuc, et vix raphanis
Ab altero pastum die, succollare huicsarcinae,
Atque Asinum esse voluit, credo etiam, ut tribulis
Sub noctem pasceret. Verum ego par fatum mihi
Cum Asino metuens, huc redeo, ut tibi serviam.
Abund. Factum probo, neque enim Luciani sortem imprecor.
Iam utilis mihi futuruses. Age prius a via
Teliberali mensa et potu refice. dein de mihi
Et filiis totique familiae atque etiam tibi
Culte vestiendo, sartores, pannos, sericum
Ex tabernis, quanta satis est copia, adferes.
Aulae exornandae tapetes, abaco vasa argentea,
Cellae penuariae mensae que annonam, et lautia,
Cupedias, ac tragemata sufficies, Mess. Ita basilice;
Abund. Ita volo. Mess. sed de aere solven do prima quaestio
Nascetur inter homines. Abund. Liciteris omnia mihi
Solutio curae erit. Pauperes sicubi occurrerint,
Nostras ad valvas adesse jube, gratis non aderunt
Mess. An ad meum ego herum redii? prorsum alius est,
Ut Croesus modo loquitur, ac vivit, nuper ut Codrus.

156

Verum exequar ftrenue namque et mea hic res agitur.
Abund Meditor quanam id arte fieri queat, ut augustius
Quam ante habitem, ruinosa ni mium est domus,
Quid si Vicina arx mihi auro sit expugnabilis,
Ut ad hanc immigrem? Equidem illud experiar, bene
Tot opes congestae nobis collocandae sunt, antequam
Natus resciscat. Verbis non potui, exemplo corrigam.

SCENA. III. Otto umbrarum specie Strobilo illusurus Abundio patri consilium aperit.

OTto, Salve pater, opportune te invenio, scis quid novi
Animo conceperim, ut Strobilum, utque fratrem etiam
Reducem fallamus? Abund Quidigitur: Otto, Umbrarum habitu
Nos induemus, auri deinde locum obsidebimus,
Veluti castris ab orco eductis, terrore ac minis
Complebimus omnia. ne quis deinde ruto fidere
Aut loco, aut auro possit. Si fraudem invenerit,
Arenam pro auro: factum umbrarum, aut poenam Dei
Hancefle credent. Abund. Quinam umbras has agent? Otto. Egomet
Fratresque; Abund. Periculosa fraus est, quid si resciant?
Poenas hercle dabitis, Otto. Caute luctum adornabimus.
Abund. Videte ne ex com oedia nascatur tragoedia.
Otto Fratrem hac fortassis arte emendationrem facimus.
Abund. Utmam! Ne quod tamen malum suscitetis velim
Otto. Circumspecti erimus. Iam Strobilum video hercule
Properato est opus, ne prius intelligateversas opes.

157

SCENA IV. Stuebilo per Nuntium Desiderii reditus indicatur, in visuro aurum ab umbris illuditur.

STrob. Ain', cursor, ita esse, ut tam subito ex via herus
Se domum recipiat? Nuntius. A jo, testis oculatus rei.
Etenim Pontificium in via Legatum habuit obviam,
Qui mandata exponeret, et iter vertendum assereret.
Quocirca haud multo eum post tem pore videbitis.
Me praemisit, ut nuntiarem domum, et Strobilam
Commissi abs se operis admenerem. Strob. Facis, ut decet
Age illuc subi, ut ex via te fessum recrees.
Demirer, si alia re herum, quam auri cura abditi
Tam subito retrahat. Utinam periisiet potius,
Quam istis me illumque curis distineret indies!
Seu vigilans agam, seu dormiens, aurum se mihi
Per vigilias et somnum offert, auro male metuo,
Iam nescio, quae me anxietudo rursum huc evocat,
Ut aurum invisam. Vix satis, quid agam, video;
Sifrequens adsum, observatores curae, et metus
Hujus pertimesco: si de sum, alia formido occupat,
Ne quis furtim adrepat, pinguemque hanc praedam sublegat.
Iam ut inspiciam pergo Divi! quid illic promovet?
Spectrum hercle ingens, spectrum e terra emicat,
Istic ubi aurum sepelii. Superi arcete hoc malum.
Aliud deinde, atque etiam aliud rursum consequitur.
Perditi sumus, orcus inibi fixir habitaculum,
Ubi aurum est. Quid agunt umbrae? medius fidius.
Ollam de latibulo extrahunt. Quid porro? circulo
Includunt, faltum ordiuntur Quis demum exitus
Soccis, an cothurnis haec res geritur? quid male
Admurmurant ollae? an elicient aurum foras?
Apprehendunt manibus, Iam amisia sunt omnia.

158

Ad styga deferent, et cerbero servandum dabunt.
Verum eodem loci vestigie immergunt, ubi
Repertum est aurum: umbrae cosequuntur simul,
In medio ista nunc orco sepelienda auferent.
Istum sane locum caveo. Vita mihi auro est potior.
Porro infelici me custodiae damnatum intelligo,
Qui veluti pro hortis Hesperidum Draco excubo.
Non unus hic nobis meruendus est Hercules.
Quando quot bic circa hominum atque in orco Daemonum,
Tot insidiatorum huic auro paratos conspicor.
Ut Dii aurum omne perdunt multo ego mavelim;
Quam his me emancipatum curis diutius vivere.
Neque vero herilis filius, quantum vis nobilis,
Quantam hic serviat servitutem assequitur satis.
Quanto plus auro abundat, tanto eget magis.
Centum praeterea ollas im plebit, nunquam animum.
Et quis usus, quando quidquid lucri in dustria parit.
Mox terra defossum excipit, ut cadaver inutile?
Nil mensa lautior, aut instructior domi penus,
Sed juratum prope jejunlum est. Vix muribus
Binis alendis pabulum vitale sufficit.
Tam verminosus caseus, peneut ambulet.
Succidiae rancidae, vix ut dignae sint axungia.
His alimentis ad argentum servandum nutrior,
Vixque asse vivo, cum tot assium haurit millia
Ingrata tellus. Taedet servitutis oppido.
Qui sola spe tantum vivo, rebus tantum ineubo.
Aliam fortunam optem, quae vel magis me divitem,
Vel herum minus faciat, ita utriusque fervitus
Minor est futura, equidem bonis dum aderunt utar bene,
Etplusculum meo credam ventri, tertae minus.

159

ACTUS V. SCENA I. Abundius novo ornatos habitu natos obviam Desiderio destinat.

ABund. Sequimini huc ad lucem me nati suavissimi,
Ut novo vos in habitu contempler. A fronte ad pedes
Formosiestis, tanquam Solin puro meridie.
Goto. Narcissos aequamus. Mar in. Et Hyacinthos. Remacl. Et Adonides.
Claud. Et Ganymedes. Abund Sic vos probeexcultos nitido,
Lepidoque habitu fratri obviam esse volo, quem haud procul
Abesse reducem didici. Agite hic praestolamini.
Ego deinde vos consequar via et officio simul.
Messenio, tu aulam novae hujus arcis inftrue,
Eis, quibus me nosti ornamentis velle. Goto. Omnia
Apparatu instructa Persico erunt. Marin. Mirabirur
Ad alios se redire frater, quam a quibus, exiit.
Remacl Stupescet fortunam domus jam prorsus Regiam.
Claud. Si sapiet fruetur nobiscum. Goto. Audin' strepitus virum est.

SCENA II. Goto, Marinus, Remaclus et Claudius Desiderio admiranti occurrunt, denique accedit pater
Abundius, stupentemque filium distinet.

DEsid. Divis propitiis huc redeo. Goto. Frater est, occurrite
Salve optime frater: te huc rediisse incolumen
Fratres laetamur. Desid, Qui vos et unde? Goto. Ignoti sumus
Marin. Marinum non nosti? Remacl. Nec Remaclum? Claud. Nec Claudium?

160

Desid. Quaenam haec metamorphosis repe~tina? Ille habitus
Cultusque peregrinus unde tam subito commigrat
Ad hoc aedis nostrae? quis spem ac rem hanc facit
Ita fortuito nobis? Goto. Bona fortuna illico
Ad nos hospitatum eoncessit. Desid. Enimvero haec mihi
Res nimium quantum im provisa est! Propero domum
Goto Ne te aberrarefacias mi frater: alibi incolimus
Veteri domo abscessimus. Desid. Igiturne haec vendita?
Periit oppido. Goto Ne quid male formides, vetus et nova
Nobis habitatio est, augustius modo colere coepimus.
Desid. Stupenda prorsus! Quis illic? Goto. Pater est, Desid. ille est pater.
Qui ita incedit basilice? vestitur persice? tragice ambulat?
Quae monstra? rediine ad patriam? Satin' sum vigilans?
Abund Euge Desideri, fili mi, tene hic coram intueor.
Desid. pater es? Abund. Sum vero, nisi a me possideas alium
Desid. Abundium novi. Abund. Hic te modo salutat. Desid. Et tuus.
Resalutat Desiderius. Abund. Nihil evenire gratius
Tuo quidem parenti potuit in sorrem te suam
Adesse voluit. Desid. Mira vero sors est, quae me mihi
Animumque prorsus eripit, ut neque quod loquar,
Neque quod cogitem supersir. Fortuna est nova
Qualem Midas subito habuit; cuncta sunt alia.
Fratres alii. paaer alius, servi alii, domus alia.
Abund. Vt mecum succedas huic tecto velim Desid. obsecro
Permitte ad aedes pristinas divertam, illic mihi
Quies futura opportunior est, insvevi loco.
Abund. Si ita lubuerit, volenti non fiet injuria.
Verum moneo, infesta esse spectris intus omnia
Eo praesertim loci, ubi thesaurus quondam tuus
Arena et lapides esse coepit. Desid Monstra. loqueris.
Abund. Majora isthuc cum veneris, reperies. Desid. ubi Strobilus est?
Abund. Ille locum expiare contendit, cum larvis indies
Luctatur, ac pene ipse larva est. Desid. Ah quid memorat!
Festino hinc ocyus, haec me certe oratio patris,

161

Novusque iste vultus nimia suspicione onerant.
Ah quam ollae metuo, ne quod infortunium viderit!

SCENA III. Desiderius ad Strobilum et thesaurum properat, ubi ab umbris delusus fraudem denique fratrum
et arenam pro auro deprebendir.

DEsid. Strobile, ehodum Strobile, ubi es? solus hic mihi
Non apparet obvius, reseversa est video. Strobile
Strob. Here Ten'audio? adsum, Desid. Aurum uti habet? Strob. Ah here!
Desid. Quid ingemiscis? Strob. Quam vereor! Desid. Quid vereris male?
Mora me enecas, edissere. Strob. Vereor, ut ad nos redeat
Aurum. Desid quidinquis, aurum quonam igitur hoc abiit?
Strob. Ad orcum opinor. Umbrarum illic plena sunt omnia
Horresco referens. Desid. Dii te seelerate fulminent.
Ut quod furto tuo, aut negligentia intercidit,
Id orco imputes. Aurum haud sane servit Inferis,
Strob. Ego vero omni illud sepsi eustodia, pervigil
Ad hanc usque horam, nisi umbraeillud subduxerint,
Illic erit, ubi reliquimus. Desid. Agedum illucte propere
Mecum confer. Vmbra, Adestesociae, vestri sedem imperi
Defendite. Desid. Quid video. Str. Orci incolas Manes vides.
Hosillic diversari certum est. Desid. Quid fit? Strob. erigitur.
Magis umbra magisque, Gigantea est. Desid. aedepol.
Augescit immensum. Strob. Metuendum ne cadat denique
Nosque in ruinam involvat. Desid. Umbras minores video,
Ut tripudiant circum! quid denique agitur?
In specum sese inclinant, Strob. Aurum educentreor
Desid. Aurumne? ut haec ab inferis credam geri? vix tempero
Meque ab im petu contineo. Suspicor frandes patris
Euge Strobile animum indue, obarma dexteram,
Ego gladio, tu isthoc utere stipite: contra Inferos

162

Hodie pugnandum est: non levi pretio certabimus.
Streb. Ah domine, cave obsecro: praeveniunt Umbrae, in nos ruunt.
Cedamus. Desid. Meticulose lepus Strop. De vita hic agitur.
Desid. Et de auro meo. Euge Strobile consequere me fortiter
Unde estis? Vmbra, I, Ex orco. Desid. Iam vos remittam hue ocyus.
Vmb. 1. Huc seciae obruite scelestos, mergite orco victimas.
Strob. Here fugiamus. Desid. sta trifurcifer. Nondum inrelligis.
Ex voce homines esse? Petcute. Iam fugiunt, vicimus
Oho istic sugitivas attine. Ego aurum corripiam
Tenes ne? Strab. Teneo. Desid. Bonum factum. Strob. Mordet oppido.
Desid. Ergone dentes umbrae habent? Umbra I. Parcite, ah parcite,
Desid. Etiam obtestantur umbrae? cucullum hunc vultu amove
Quis tu Otto, tenevideo? Otto Ah frater! Desid. Umbrarum equidem
Frater non sum, hoc gladio interibis. Otto, Per sanguinis
Te jura precor, perque genus nostrum, ne parricidio
Illud commacules, Desid. Exploro aurum. Vae si minus
Quam deposui referam. Strob. salva sunt omnia sacculi
Eodem numero, et loco. Desid. Huc nunc defer, ut inspiciam.
O scelestium hominurm raptores audacissimi!
Aurum meum ubiest? Strob Egone sublectum? Desid. Ergon' improbe,
Adhuc quaeris trivenefice? custodiendum tibi
Hoc concredidi, ita fallis? peribis aedepol: stygi
Iam nunc te mactabo hostiam Strob. Ah me perditum!
Desid Quo fugis? Strob Iam adero, ut tibi faciam satis. Desid. igitur
Domi aurum recondidit? Otto Ne te frater crucies
Aurum in tuto est. Desid, Ain'Vitam pro auro reddam:
Tantum aperi Otto. Patris omnia tenentur manu
Desid. Ah perdita sunt, jam unde ille luxus nutritur, scio,
Unde domus, vestes, apparatus ille regius!

163

Otto Ne tristeris frater, omnia se custodia optima
Servare pater memorat Desid. intelligo fraudes, tamen
Adibo, poscam quod meum, quodque med partum opera est.

SCENA IV. Strobilus amissi auri dolore ad suspendium adactus ab bero superveniente laqueo eripitur.

STrob. Accurrite accolae, incolae, cives, hospites,
Novum hodie spectaculum edam. Virtutes et fidem
In servo plectam, qui constanti servitio rem heri
procuravit sui naviter. Quae fideles maneant praemia
Exemplo mox docebo. Pluribus annis auro praefui
Custos neque inde ditior obolo factus, satis
Vix resti emendae nummorum reperi. Nunc praeveniam
Herum, qui ad mortem ost lervitium postulat.
Ethancipse mihi solvam mercedem, ne mihi
Quicquam illeimpensarum faciat. Age hiclocus
Opportunus Strobilo est, ut pendeat, et brevi
Laqueo longam miseriam claudat. Marin. Quid Strobiie.
Quid agis? Strob. pendere volo. Marin Stultescis oppido
Quae te mania incessit? Strob. Sine experiar. Marin. heus. homines.
Strobilus longam exse facit literam. Iam hercule
Iam istic pendet, nemo subvenit? Desid. Quae clamatio
Hic aures pertundit? Marin. Periit eheu, periit Strobilus
Desid. Ubi agit? Marin. Illic ex laqueo, Desid. Quis fecit? marin. sibi nexuit.
Desid Quid otiosus adstas? funem amputa. Marin. sica careo.
Desid. Euge, accedam, istic jacet. Marin. Strobile, audin Strobile.
Vita effluxit. Desid. Ne despera intus adhuc cor palpitat.
Strobile, heri vocem non agnoscis? trahit animam.
Vita in pectus redit. Nondumne, o Strobile, loqueris?
Strob. Quis hic molestus interpellat, quis revocat a via

164

Qua jam recta ad orcum ibam? Desid. Quid in orco negotii?
Strob. Ut de auro illic inquirerem. Desid. Deliras miser Strobile.
Mihi iste laqueus, magis congruat, qui infortunium
Sensi luculentius. Strob Iam spectabam Cerberum.
Et Charonti adstabam ut naulum folverem. Desid. Tam propere
Noli mori adhuc in vita tibi mihique es utilis.
Strob. Postquam meam scilicet operam, et tuum aurum perdidi.

SCENA V. Abundius filio subducti auri rationem exponit, atque ad frugem ab avaritia revocat.

ABund. Quam hic calamitatem audio? Desid. Nempe haec tua est, Pater,
Me famulumque ante mortem nudos stygi immolas.
Abund. Quid inquis? vivere ego vos eupio vita hominum,
Qui coelo nati sunt, non terrae. Desid. Pauperes facis.
Abund. Divites feci, quos uti primum auro docui.
Etenim tollatur usus, quid pecunia? Desid. Ah male
Insumpsi labores! Abund. Erras, cavi, ne pecunia
Male interiret. Desid. Amisi omnia. Abund. Et periculum
Curasque, et perdendi metum, et laborem custodiae.
Quae amissa in lucro pones. contra quietem tibi
Somnumque conciliavi. Desid. Maximum amicitiae
Humanae vinclum periit. Abund. Amicos feci coelites:
Nam quidquid im pensum pauperibus hoc Deo fuit.
Vinclum abstuli, quo te vidi obstrictum inferis.
Desid Mea perdidi. Abund Feliciter, ne te illa perderent.
Neque tua haec erant, quae sors ut de derat, sic prodigero
Rursum illa levi momento poterat, quae furibus
Et mille casibus obnexia erant. Si quid vis tuum,
Thesaurum quaere virtutis nullibi obnoxium,
Aut sorti, aut morti, Disce aliena tuis discernere.

165

Desid. Ah quantus dolor amissa estrei! Abund. Filii isthic dolor
Ad sanitatem proderit. Vulnera ut curentur, dolent.
Hic ferrum et ignes ferendi. Desid. Aegresco corpore.
Abund. mentis illa curatio erit, imo et erit corporis.
Nam longam in cura aegritudinem, curabit brevis.
Desid, Beatus eram et derepente sum miser. Abund. Erras, Miser
Eras, derepente beatus es. Nam avaro plurima
Desunt, egenti pauca. Quanquam nec egeas quidem,
Qui quantum satis est habes, si cupias, quantum satis.
Instructa inopia est manens in opibus cupiditas.
Desid. Ah utinam morerer; Abund. Indignum te vita facies
Si vitae aurum praeteras. Noli viliorem animam
Opibus habere. Pestis esse illas credas loco,
Nisi contemnantur. Maximum interdum est lucrum
Pecunia caruisse. Desid. Quaestuosa tamen saepius,
Pecunia miseris fuit. Abund. Laevus si fuerit animus,
Si ratio caeca aegra mens, per dita sanitas,
Quid aurum prodest miseris? Nec lectus aegro aureus,
Nec Midae sors stulto proderit. Desid. Quid igitur
Aurum familiae im pendisti, si nil prodest? Abund. volui
Te nosque lanos, illo frui. Des. Abstulisti omnia. Ab. omnia
Reliqui, et tuis opibus addidi, quantum vides.
Desid. Quid vero relictum est? Abund. Quidquid possedisti hactenus.
Desid. Quid inquis? adhucne thesaurus meus sit integer?
Abund. Integerrimus. Age Otto, huc ollam defer, ut sciat.
Otto. Heus, Marine, ad de manum, Marin. Ad aurum me vocas? Otto. Iam scies.
Desid. Vereor, ut hodie veritati, latis studeas Pater.
Nam, ut subito aurum sit, ubi ante nuditas,
Et purum inane; hoc mihi nondum persuasero.
Nisi Midae apud te virgulam possideas. Abund. Veritas,
Et res palam faciet, quae loquor. Tantum animo
Ac ratione potius, hac in re, quam sensu utere.
Otto. Appulimus in portum cum hac navi. Abund. Nunquid gravat?

166

Otto. Plumae aedepol, non sunt quas tulimus Abund. Nes inaniae
Merae. Desid. Festino, quid occulitis? Abund. En ollam plenissimam,
Refertosque saccos. Desid. Video; Sed quid hoc sub cortiee
Tegatur. si terra obtegas, tantum, ne inspice:
Verum ita, ur haec olla est, in antiqua sepelias specu.
Desid. Quid si lapides incluseris? Abund. lapides, an aurum habeas?
Noli quaerere, tantundem ab utroque commodi est,
Si terrae mandentur, imagineris aurum inibi
Latere sepultum, nihil possidebis minus, hoc quoque
Supra sortem obtinebis pristinam. Curarum vacuus,
Et tuarum lecurus rrerum: non fraudem, non insidias,
Non hostem timebis, non servis egebis, non custodiis:
Desid Recte quidem verum aurum denique eruere statni.
Abund. Quando: Desid in lenio. Abund. Quis spopondit vitam tamdiu,
Aut super suturum aurum tibi? Mille insidiis,
Mihi crede, utrumque subjacet, quoties tuemori,
Aurumque averti poterit! An non amisisti modo?
Quid si alienis id manibus, non patris factum tui?
Quid si aliis impensum, non tuis tibique? Desid. Ah Pater,
Ita acervasse aes poenitet! Abund Hanc vocem optabam diu.
Iam denique inter divites censeri unus poteris.
Cum frui opibus jucundum est. Verum aliter,
Nisi jactura tua crudiri non poteras. Nuncage,
Et siquid dein de lucri feceris, ne pau peri neges.
Nequid tibl, tuisque. providet munificis Deus.
Liberali nihil defnturum est diviti, avaro omnia.

Epilogus.

QUantum auri insan us amor sensum fasclnet.
Testis hic juvenis Desiderius, testes alii,
Quicunque auro stulte cumulando dant operam,
Nulla perinde Medea, aur Circe venefioiis

167

Incantat animum hominis. Namque, ut tam levis
Vilisque terrae patticula, quae neque vitam, neque
Senlum ullum possidet, ita deametur perdite,
Ut nulla homini quies, neque interdiu, neque
Noctu sit relicta, qua respiret libere:
Quis non stupescat? Quanquam hoc mirum magie
Ita everti rationern, ut neque quid sit pietas,
Quid aequitas cernat, ut durus in proximos,
In parentes, in seipsum vix natusaliter,
Quam ad torturam videatur. quanto satius
Isegit, qui opes sibi ad usum novit datas.
Qui hinc suae necessirati, aliorum indigentiae
Opportune consulit, qui illas virtutum magis
Quam vitiorum facit materiam: nec alibi
Quam in pauperum, cum abundat, sinum defodit.
Expers omnis periculi, curarum vacuus,
Plenus lucri, at que in coelo reponendi fenoris.
Si vultis, hoc vos exem plo licebit sapere,
Et senis potius liberalis, quam avari juvenis
Consilia am plecti. Valete et recte vivite.

168

COMOEDIA HISTORICA. RUSTICUS IMPERANS. PROLOGVS.

AGedum spectator quisquis huc intro pedem
Tulisti, ne te fallas, ne ignores locum.
Nam Mimigrodae hodie non sumus. Brugis sum',
Ubi Princeps habitat Philippus sua bonus
Bonitate dictus tanto haud impar nomini.
Istic, inquam, sumus. urbe Belgarum inclyta,
Ubi dapsiliter, basilice, liberaliter,
Nonnunquam et ab ipsis vivitur cerdonibus,
Estur quandoque laute, ac bibitur lautius,
Postquam a pistrino ac sutrina sunt feriae.
Quanquam has praevertere ferias haud sit infrequcs
Argumento etit homo illic natus Rusticus
Quamvis in urbe, officio ni fallor, faber.
Cui dulces cyathi supra in cudem et malleum
Placere visi, quique fuliginem indies
Dilueret musti flore, popinae incola
Pernoxque perdiusque: nisi hominem domum,
Aut uxor traheret, aut qui a fabrilibus
Adstabat servus, donec pertaesus operum,
Et verberum, quae devorabat, ebrium
Destituit herum mediis viarum in sordibus,
Quae res servo profuit, hero non obfuit.
Etenim repertus hic homo solitarius,
Dum urbem lustrat princeps plenus sordium,

169

Musti somnique plenus, aulae abs regiis
Infertur asseclis, hic ut ludibrio
Abunde fuerit omnibus, ut splendide
Deceptus, ut variis ductus erroribus,
Uti Rex e Rustico, e Rege factus Rusticus,
Iam nunc patebit ex scena. aures vos date
Atque oculos tantisper, implebimus affatim.
Vos ubi satietas intraverit, claudite.

ACTUS I. SCENA I. Congrio famulus. Mopsus herus.

Cougr. MIsera quidem res est homini fido servitus,
Siquis perinde, ut ego, intractabilem sibi
Sit herum nactus, cui servitium serviat.
Etenim si ad hunc porro modum fas ac nesas,
Ut hoc semestri factum est, cogar perpeti,
Si heri ferre im perium, qui sobrie nihil sapit:
Malim hercle Siculis damnatus triremibus
Seyllam inter et charybdim remos ducere;
Quam hanc servi miseriam exemplo ferre ultimo.
Nunc pingui Zytho expletum ad plenam gularn,
Ex popina hominem vix aegre attraxi foras.
Moratur, stomachatur, bilem et crapulam evomit.
Ubi nunc est? Here, an conse queris; Mops. Trifurcifer
Tenebrio, corvorum pabulum, Congr. Here, quid jubes?
Mops. Ut te suspendas in meridie, et propalam.
Congr. Quid tum? Mops, Carnificem liberabis hoc onere.
Congr. Quid uspiam igitur mali cuiquam dedi?
Mops. Hoc tu mihi capaet pertudisti, verbero,
Hos suffodisti pedes fundamentis suis:
Nam nec videre ego, nec stare, ut ae quum est, queo.
Congr. Cyathos trullasque accusa exhaustas centies.
Mops. Tibiego perterebrare cerebrum volo tuum,

170

Hinc atque istinc toties, dum centoculus fies,
Ut qua herum rectius via ducas imposterum
Videre queas. Congr. Nempe id jam factum sentio,
Dum uno mihi ictu utrumque excusti oculum prope:
Mops. Trivenefice nunquid submerges herum tuum?
Congr Mitius insanire te cupiam Mops. Cymbam admove,
Iam nunc mare intumescit fluctibus haurior.
Congr. Cerebrum tibi musto innatat ratio mergitur.
Mops. Iam ad collum unda pertigir. Congr. Credo de ventriculo
Ad fauces assurgere: ut exundet, vereor
Mops. Ah mergimur! Congr. medio hercle procumbit foro.
Barathrum hominis arque in sicco naufragium adit.
Congr. Hem Mopse, here mi, ita pernoctabis in luto?
Quid si improviso occurras infortunio?
Huc dextram, stabis an non? Revolvitur humo.
Audin' here? jam etiam oculi somno sunt ebrii.
Omnes occupavit ebrietas sensus hominis.
Edormiscat sane vappam hanc, etiam in luto.
Quid enim magis porco competat? en ut latus
In hoc volutabro sus volvit Boeotica.
Aliter hic quidem, quam domi super culcitra,
Subterque plumis stertitur, istic nunc natet
In pingui hoc susculo, ac dein sciat
Sobrius, quantum ebrio hucdum opera dederim,
Ut extractum popina, viis, vicis, luto,
Domiillum conjungi, ac quieti redderem:
Et me servum discat habere benignius,
Quem pessimis hactenus tractavit modis.
Enimvero Cyclopum ex genere herum habeo,
Officio Fabrum, qui nisi me cottidie
Ad in cu dem et malleum fabre exerceat,
Flagris hinc atque inde terendum flagrantibus,
Fabrum sese fuisse putat inutilem.
Id nune capitis ego hac plaga testor satis,
Quam, vix sana altera, hodie accepi novam:
Dum illum de taberna ductum vinaria,
Per plateas ac vicos consector ebrium,
Ut tempori bacchantem adduccrem domum.

171

Nimirum ut me lateriadjunctum vidit suo,
Incanduit ira, asque impacto in caput malleo
Evertere mihi omne velle est visus cerebrum,
Ea nempe mer cedis mihi obveniunt loco,
Dum naviter curo quod fidelis est operae.
Hoc ut ego feram in urbe Brugarum libera,
Ubi lex et princeps est, qui legem vendicet
Injaria? Illam pol nemo mihi suaserit
Patientiam hodie, servus ut inultus siem,
Herum que patiar, qui triumphet malitia.
Principem habemus, quem ab aequitate Bonuns
Brugenses nuncupant. Hunc quid vetuerit
Adiisse? Iuris hoc servietiam possident,
Ut majorem herum adversus minorem invocent.
Teste mihi alio, praeter hoc caput non est opus:
Vulnus etiam loquetur, ubiego tacuero.

SCENA II. Philippus Princeps, Cleobulus, Democles, Demilus, Aulici.

Phil. HEm Proceres adeste lateri, dum forum peto.
Mensam ambulatione modica claudere
Medicorum est consilium. Quae istic clamatio est?
Harmonia et concors vocum discordia est.
Nunquid musice concertant? Lepida hercule.
Cleob. Nisi me fallunt aures, vivunt bacchanalia,
Festivi aliquot Bacchi proceres, Phil. Quis im probet?
Homini etenim opifici, aut navo ruricolae
Qui tantillum non faveat joci ac gratiae:
Ut postquam sudoribus extra maduit,
Intus liquore Zythi madeat: aequum erit,
Ut inter Belides aquam dolio hauriat.
Cleob. Variatur istic musica, nec idem est tonus,
Hui altum! Discantum! Bassum! At nullus tenor.
Phil. Lepida profecto societas, quis abnuat?
Bacchus solutis tigribus regnat inibi.

172

Liquidius sane gaudium isti possi dent,
Quia rure et hara, esutrina et fabrilibus
Ita ad cauponam divertunt; nihil ut domo
Curarum asportent; quam qui ab aula exeunt,
Ut laetitiam foris hauriant parum integram.
Cleob. Ita nimirum divis placuit, ut et suos
Solari pauper labores queat, et suam
Dives superbiam moderari. Nullibi
Hac in vita incorrupta habitat felicitas.
Phil. Rem dicis. Ehodum, quid istic hominis viam
Trijugero corporis intercipit? Mortuus,
An vivus est? Cleob. Cadaver opinor viri est,
Namque haud plus movetur, quam canis mortuus.
Democl. Ictum arbitror. Phil. Ab homine, an cornu peta bove?
Democl. Non, sed cornuto Baccho, et medulla calicum,
Cleob. Im pellamus modice, ut an pergat vivere,
Constare possit. Democl. Salvus est, ronchos edit,
Cleob. Et vappam olet praepinguem meis naribus
Democl. Somno in dulget, altius, quam ullus queat glirium.
Phil. Si quid lucelli in loculis metuendum oppido est.
Cleob. Quin etiam valetudinem edormiscere hic queat.
Democl. Sisyphi saxum volvimus, identidem revolvitur.
Philip. Absistite. Somnum iste suum porro dormiat.
Unius mihi haud illepidi in mentem venit,
Quod navitet accurabitis, heus famuli, hunc virum,
Ita, ut jacet, consopitum inferte regiae.
Lautum deinde iis, quibus affluit, sordibus,
Actersum probe, suis etiam centonibus
Excoriatum, manu et pede pressim in thalamum
Meum reclinem dabitis. Demil. In lectum hunc tuum
Thil. Ita vero meum, apparatum basilice
Demil. Quid deinde? Phil. Id ex me dum tempus est, audies.
Cavete sitis hunc mihi excitetis leporem.
Gleobule, te hujus ego operis praefectum creo.
Facrecte apparetur; tum alios domo bajulos
In subsidium his destina, ut levetur onus.

173

SCENA III. Domilus, Stasimus, Sosa Aulici. Cleobulus aulae Magist.

Demil. RIdieulae hercle comoediae actores sumus.
Stasim. Quorsum ea res vergar deinde, praestoloravide.
Demil. Quid srei Princeps tanquam furi pessimo,
Qui nocte intempesta irrepserit, conclavium,
Illudere paret atque ex aula in carcerem
Praecipitem agat, ut sobrie discat fapere?
Stasim. Quid st illum sibi a consilio esse dein velit?
Demil. Illum, qui haud multo plus, quam fungus aut pepo
Possideat prudentiae? Staf. Qui plus ceteris
Hodie sibi videntur sapere hi sapiunt minums.
Rustica saepe ab aulis abest simplicitas,
Quae, ubi res fert, Principibus verum edisserat.
Demil. Parce fabulis, et manum operi commoda
Stasim. Quid haeres? Istud hominis frustum unicus ego
Ut ventus plumam levaro. Demil. Herculem audio.
Stasim. O Pecudem! in hara versamur coenum est undique,
Demil Quid, malum, clamoris cies? cave excites.
Nisi lora devorare cupias. istuc attine.
Stasim. Ubique lubricum est fallunt aedepol manus.
Nisi vectem admoveris, frustra es. Dem. Quid morae est?
An conglaciatas frigore adfers manus?
Stasim. Molaris lapis est, sine essedo nihil egeris.
Demil. Et tu sane stipeses, qui nil promoves.
Stasim, Mulus mulum scabit. Demile. quin pallio
Hoc onus fulcimus? Demil. Heus te, Sosa ocyus,
Exspectamus operam. Sos Quid hic obsecro rei?
Demil. Arabicus est caper dono oblatus Principi.
Sos. Quin igitur incedit? Stas. in vinclis pedes habet.
Sos. Quidum? Stas. Quaeris? ne fuga abeat. Sos. Magnum est onus.

174

At hominis frontem video, et barbam. Demil. Ita scilicet
Istic mos est capris, ut barbari vitis
Praepolleant. Sos. Ridiculum hercle negotium,
Nam et vestes induitur? Demil. Contra hiemem refugium est,
Sub Aquilone enim sumus. Sos. Admiror omnia,
Cleob. O testudines, annus abit dum acceditis.
Huc ad aulam promovete scapham onerariam,
Principis in toro hoc locabimus cimelium.
Demil. Fatigationem attuliumus cum hoc pondere.
Cleob. Utrumque vos jam mox ponere onus faciam.
Stasim. Cloacinae hodie debet sacrinficium hic homo,
Quiex isto sordium enavigavit freto.
Cleob. Eluendum hoc nunc porcetum est. En hic aquam
Ac spongiam, a capite fiat exordium.
Sosim. Quin scopas adfero? Cleob. An purgabis arenam!
Sosim. Hanc vestium illuviem. Cleob. decorticabimus
A capite ad calcem cepam hanc, solve Ligamina.
Demil O pingue mentum, et barbae sentinam! hic canis
Inveniat affatim quae lingat. Stas. Ut hiat,
Ructat, ronchisat? metuen dum ut stomachus crepet
Cleob. Ita scilicet portorium solvet tibi.
Stasim. Malo debitor maneat. Demil. Perdo aquam et operam,
Ut mundus sit immergendus vivo est flumini.
Cleob. Abunde frons nitet, manibus pongiam adhibe.
Demil. Ex querno stipite exsculptas gerit manus,
Ita sunt asperae. Cleob. Nondum teexpedis Sosa?
Sos. Solvi undique vestes; ut educam solus, nequeo.
Cleob. Prius illum excalcea. Sos. Elephanti pedes habet.
Oho calopodia, quantum onus hoc viro est!
Cleob. Mercurio herele non serviunt. Stas. es est hieme
Non importuna, pedes calfaciunt aut ocum.
Demil. Lecto ac lodicibus Principis procella hodie,
Nisi fallor, im minet, pluet fece mustea.
Cleob. Lotricibus istas curas sinite negotium hoc
Finem postulat, jam Dux in proximo est,

175

Ut factum videat, agedum clausis soribus
Hominem suo in strato ocyus componite.

SCENA IV. Philippus, Cleobulus, Stasimus, Demilus, Democles.

Philip. Phil. ACtumne ut jussi Cleobule? Cleob. nihil. praeteritum est.
Ergo ad manus successit omne negotium.
Cleob. Ita ut nihil queat melius ex voto egimus.
Phil. Homo ut se habuit? Cleob. Caudex uti solet quercin
Quem quo loco collocaveris, istic jacet.
Phil. Invisamus hominem. Cleob. In sepulcro plumeo
Iam nunc defossus jacet. revivilcer brevi.
Istic est. Phil. Stasime, quae tibi illic factio est?
Hic pro toribus adsta excubitor. Ubi quis strepet
Inibi aderis, atque ex mea advertes specula,
Ut adesse mihi intus liceat comoediae.
Stas. Scies te vigili ministro usum ad hinc custodiam.
Philip. Heus proceres, ac famulitium omne, hic vos mihi
Astare volo, atque utramque autem pandere,
Nequid dictorum praetereat. Cleob Omnes vides.
Philip Scitis quid viva ista hominis statua velim?
Cleob. Nisi quis ex nobis sit vates, nescibimus.
Phil. Pro centone purpuram, aurum pro luto geret.
Cleob Quid deinde ubi in auraveris statuam?
Philip. In throno illum nostro collocari velim.
Cleob. Quia nam? Phil. Ut imperium in vos pro me exerceat
Cleob. In nosiste stipes? In porcos, opintor, rectius.
Democl Quam mox suo hanc volutabto inferemus suem.
Philip. Mecum deinde servire cuigrave accidat?
Cleob. Cui tecum imperare dulce est. qui bono
Bene servit, magis imperat Phil. Sed piget imperi.
Democl. Non dum nos piget hactenus. Demil. Te nosperdere,
Atque exemplo pessimo hunc fucum accipere.

176

Quis equo ferat animo? Phil. Curam hanc miuite;
Nam scenicum ego principem hunc tantisper volo,
Ut suo nos habitu ac moribus extemporaneus
Princeps delectet, cetera eventus feret.
Proin vos omnes hanc scenam vestra indole,
Atque ingenio opportune juvare cupiam,
Ut fabula ornetur. Vos, qui a pedibus mihi
Adstatis, hic industrios volo, ut postquam sopor
Reliquerit hominem, advoletis quam mox, et hine
Atque hinc latus stipetis, salutem precemini,
Feratis vestes, paludamentum, purpuram,
Ex auro argentoque cimelia. Idque poplite,
Et vultu prono observetis nutum lubentiam,
Compelleris identidem Brugarum Principem,
Atque ubi nil rogatus dixerit, ceu nutui
Assuefacti, ex hoc omnia vos agere fingite.
Primo ephebi, deinde proceres eodem subeant.
Ego arbiter vobis exspecula haud procul abero.
Capitis? Demil. Abunde satis. Phil. Nevero risibus
Hanc mihi quis comoediam evertat, moneo:
Nifi quis deinde flere velit in tragoedia.
Nam lacrmis risum eluet. Sos. Scimus hercule.
Philip. Si cui praegnanti in splene cachinnus nascitur,
Hunc intra pressum, extra, ante fores, pariat.
Cleob. Concipere intus in animo gaudium, erit satis,
Philip. Quid porro fieri opus; monebo tempori.
Tu nunc Cleobule, quod pincernae officium,
Quod sit Coci, fac ne ignorent. Cleob. Faciam ut decet.

ACTUS II. SCENA I. Stasimus, Congrio.

Stas. IAm vero quantum hodie mihi incumbat onus
Intelligere denique videor, hisce foribus

177

Fxcubit or adsto, quamdiu vero, quis sciet?
Quid si Endymionis somnum iste dormiat?
Ne tunc Argus quidem suffecero centum oculis.
Certe ut propediem existo lethargo evlgilet,
Quem ta dormire coepit, nihil ut sentiat,
Hoc polsperandum non est, quid si glirium
Destirpe ortus integram somniet hiemem?
Hac utego nil edam, bibam, dormiam?
Rem invenero; ubi is mefatigabit vigiliis,
Tumultum prae foribus ciebo, ac pugnae speciem,
Ut horrore somnum evertam. Quid nunc agit?
Diducto hercle ore, sesquipede satius hiat,
Atque animam somni trahit anditin' narium
Ut tubam inflet! buccina in bello haud egeat.
Cornu etiam habeat, pastum ut porcos conciat,
Aut ut de turre vigil militem censeat.
Congr. Venio ad aulam, ut auxilium adsciscam mihi,
Adversus heri insolentiam, quam plussatis
Toleravi hactenus, alias deinde copias
Educam hunc contra hostem, spero victoriam.
Stas. Hominem video adventantem, qui, quid murmuret
Opetae pretium scire, quid enim, si virum
Quem nos in carcere plumeo conclusimus,
Inquirat iste? hinc verba venabor hominis.
Congr. Sed vereor, ut ad aulam inveniam mihi aditum.
Equidem intercessores loculos, servus, uti ego,
Qui pro victu tanrum meret, non possidet.
His vero qui patronis caret, aula caret.
Stas. Ex hara vates est. Congr. Non despero tamen;
Namque ut Princeps est bonus, ita herus est pessimus.
Qui musto se, alios plagis onerat indies.
Stas. Expecto quid sequatur. Congr. Quid, factum modo,
Quamque insolenter meque sequel ebrius
Tractarit, hoc ego vulnere, ipfo que inter lutum
Etiamnum haerenti, cuivis facile probavero.
Stas. Rem habemus, opportuna sane deceptio est.
Congr. Modo, ut de aula nanciscar aliquem, obambulo,
Cujus ductu atque ope conveniam Principem.

178

Stasim. Occurram. Salve mihomo. Congr. Et tu, adolescens optime.
Stasim Quo sic pedetentim? Congr Fas mihi, tibi sit Joqui,
O Iuvenis inclyte. Stasim. Habes veniam, edissere ut lubet.
Congr. Philippum ego accederetua opera Principem
Percupiam quidem, nisi quid mo estiae hinc creem.
Stasim. Molestia quidem hinc nulla est, at somnus modo
Principem occupat, hujus operiare exitum.
Nil obstabit deinde, quin adire hunc queas.
Congr. O divine adolescens, istam exosculor manum!
Stasim. Ego tibi dux adero, interea quisce in porticu,
Dum opportune indeeducam ad Principem.
Congr. Dignus adepol es, qui coeli claves feras.

SCENA II. Stasimus, Mopsus, Cleobulus, Sosa, Ephebi, Tonsor.

Stasim. EXhoc ego homine novam hodie laetitiam
Sperare ausim, nemque si hic Principem pro hero
Nost um habuerit, duplex erit deceptio
Et heri, et servi, nisi voto abludat fabula.
Sed hem. Estne intus motio nostro Principi?
Venti abronchis quiescunt, magna est malacia,
Velum sensim reducam, ut cernam propius.
Polex sopore animum recipit, vigilat, videt,
Admiratur, stupet, manibus excutit oculos.
Explorat circum lectum, stragulum excutit,
Culcitram dextra pertentat, enititur
In cubitum, resupinatur, lecto iterum
Sese expedit. Aulam ac Principem accersam ocyus.
Mops. Papae, papae! quid hoc est? ubi me reperio?
Meum hoc cubile sesquipedale, ac luteum,
Meum hoc toral cannabeum? mea haec culcitra
Stramine abs me nuper suffulta; O res nova,

179

Aurum nunc, et sericum et plumas mulceo.
O portenta! Etiamne is sum qui quondam fui,
Mopsus faber, Cratero potino symbol ophilus?
Adeone hic solus inter unguenta, et rosas?
Ubi societas mea, quae juxta grunit domi
Porca, et poreelli? Ubi Gretula uxor mea?
Ubi Stomphaxfiliolus? Ubi Congrio est famulus?
Cleob. Hisin vestigiis circum ephebi subsistite.
Ubi signum fecero, quisque ut est doctus advolet.
Mops. Profecto nisi me perdiderim, non scio
Quemadmodum hanc in sortem ita irrepserim.
Quis mihi porro dicet qui sim? video speculum,
Ex hoc discam Cleob. Quo tandem haec evadet fabula?
Mops. Abste, Mopse, nunc scire velim, Esne, qui fueras?
Ista hercle barba tua est nupera. Et quoque
Haec tua est frons, hic nasus, vultusque est tuus.
Sed linea haec nebula, quae toto corpore funditur,
Haud sane tua est haec neque vestis, neque torus,
Neque aula tua est, qui tugurio insuesti hactenus.
Mehercle, iterum quis sim dubito. Nemo adest
Hic alius? Etiam nudus sum, nemo adjuvat
Vt vestiar. Ehodum Gretula, Stomphax, Congrio,
Nemo han domum habitat? Procumbam hoclecto iterum.
Cleob Huc nunc Ephebi ocyus, adeste ab officiis.
Salve inclyte Princeps, lucem hanc tibi prosperam
Bene evenire velint, jubeant, omnes Superi.
Placentne lecto assurgere? multa jam ubiqueest dies.
Vestes dabimus: modo quas velis, edixeris.
Istic militares, corio excisae bubalo,
Venatoriae illic viridi textae serico,
Hic Senatoriiae arte Phrygia variae.
Quae qualesque placent? Paludamentum, an chlamys?
Toga an sagum? segmentata an integra?
Conchyliata an rudis? stricta an sollicans?
Auro, an gemmis distincta vestis? omnes habes.
Togatus esse cupies, ac domi quiescere?
Annuit. Ephebit ocyus ex vestiario

180

Quotidianum habitum ferre ex ostro simplici.
Eph. 1. Scio. 2. Istic vero est quae fulcitur pellibus.
Cleob. Hanc defer, ut contra aurae sit injuriam,
Ageillinc tu brachia Principi nd vestem eleva.
Tu hinc tunicam insere, perge nunc ad laevum latus
Nodis porro ante pectus distringe hanc togam.
Femoralia agedum porrige, sine Principem.
Nam quisque sibi hoc in opere maxime est habilis.
Modo induc pedibus tibialia, huc agedum
Puer aquam exhibe deliquatam rosis.
Tonsor, haben' in promptu omnia, ut crinem struas?
Tons. Adsum instructus. Cleob. Lubetne hanc sedem Principi
Capessere? pectine impexam comamexpedi,
Tons. Depectinabo, ordini restituam pilos.
Mops. Ohe! Cleob. Mitius age, o statua verberea.
Nescis te Principem comere? Tons. Peccant tricae
Quae nimium capillum implicant, Labyrinthus est.
Cleob. Tu igitur sis Theseus. Tons De barba quid erit?
Silvescit illa prorsus, tonsura indiget.
Cleob. Scis tuum officium. Tons. Sed Principem id obsecro,
Ut edicat, qua forma barbam refingi velit?
Hispanica, an Gallica an magis Germanica?
Cleob. Morem hujus secli nescis, vestimur Gallice,
Bibimus Germanice, tondemur Hispanice.
Tons. Amystace, id est fundamento, exordior,
Ut ad barbae denique perveniam apicem.
Hic nimium delirant sotae, tanquam stiriae
Ad tectum pendent. Istic ante pendium
Aequo latius est, amputabo istam laciniam.
Cleob. Messoris fungeris munus graphice nimis.
Messem capillorum omnem ad stipulas demetis,
Tons. Prorsus Hispanice. Speculum hoc Princeps consule.
Dignus iste est barbae habitus. Mops. Quis nunc igitur
Vobis esse videor? Cleob. Qui es, Philippus bonus
Brugarum Princeps Mops. Ergo nostis me oppido?
Cleob. Ita quidem, ut bovem matrem nata bucula.
Ab ipsa origine in cunis iste hic homo
Qui nunc es, fuisti semper. Mops. Ita asseritis?

181

Cleob. Etiam jurati. Mops. Miror. Ephe. 1. His manibus aquas
Aftudi. Mops. Stupeo. Tonsor. Huic ego barbae plus quam pilos
Mille resceui solus. Mops Vincor. Cleop. Eho famuli
Ubi Cimelia; Eph. Illic torques est aureus.
Cleob. Donum Hispani Regis est, collo hoc convenit.
Eph. 2. Engladium balteumque. Cleob. Spolia ex hostibus
Ista possedisti. Eph. 1. En galerum. Cleob. Est Turcicus.
Pluma abest versicolor, quin reponis puer?
Apodum exgenere isthanc India nobis protulit.
Oho Sosa, quin suffimento incensas conclavium?
Ex Lentisic sudore Arabica sit mastiche.
Sos. Ut jubes. Cleob. Cereri triclinium instruant,
Laute basilice, pancratice, dapsiliter.
Festinentque Prandium. Pincerna hic adstituat
Massici delibatum florem, ne quid Principi
Sitienti desit. Deinde, si quid, Philippe, velis,
Tantum nutu est opus, ut isthuc impetres.
Abscedo hinc nunc curatum porro cetera.
Ephebi istic praeforibus ad imperium aderunt.

SCENA III. Mopsus. Ephebi.

NIsi me fallo, jam sane evigilavi, et oculis
Somnum omnem excussi. qui isthaec video
Tam mira, qualia neque in somnio antea
Videre unquam me memini; qualia nec ego
Votis licet audacibus ausim cupiscere.
Ut ita derepente, de insperato unica
In nocte ex Iro in Craesum demigrem?
Quis Poeta aut pictor satis hoc fingat quidem?
Ut Mopso ex fabro tantus subito Principum
Existam, atque ab in cude regiae inferar?
Ferro aurum, gemmas substituam carbonibus?
Fortuna aedepol est, quam nec habuit Policrates.

182

Neque ego hab repossum qui tam Mopsum meesse scio,
Quam solem hodie lucere, postquam sit dies.
Quam heri cum uxore me pransum domi meae,
Juxta forum, verminoso de caseo,
Et pinguis rancido laridi praesegmine.
Quam deinde atro me indutum praecinctio,
Et malleo armarum, divertisse domo
Ad popinam, ibique perpotasse ad vesperam,
Ac servo Congrioni istic stipendium
De stipite numerasse affatim, quod meruerat.
Exinde quid mihi factum ignoro; nisi
Quod hic me reperiam, ubi esse me, vix mihi
Vix meis oculis, vix aliis credo atrestantibus.
Sed tamen ita luculentae rei quis obvi am
Contra iverit? etenim, an non dementi a
Haec manifestaria sit, ita obniti omnibus
Hic sensibus, ut hanc aulam, haec servitia,
Hunc apparatum, haec cimelia, hunc gladium
Circum te, tuoque in corpore, ferre abneges?
An haec non palpasm anibus, an non possides?
Quae quidem Mopsi aut esse, aut deberi fabro
Quis dicat, nisi Moria ipsa sit stultior?
Itaque Mopsum te quidem non esse amplius
Tam est certum, quam tuis hic nunc te ire pedibus.
En rursum ad pseculum veritatem consule.
Nihil in te Mopsi est simile a capite ad pedes.
Uti ego hercle novi Philippum esse Principem,
Sic totus incedo. Quid igitur malum mihi.
Ultro accerso, ac me damno incudi et malleo?
Cui nihil obstat, quin vivam deinde beilice.
Oho mensae jam dapsilis nares odor
Perstringit, sors quo coepit progreditur pede.
Fungo sim inutilior, nisi opigare fruar.
Ac Principis titulis utar principaliter.
Ehodum Ephebi facite coquo sit festinatio.
Jam mihi circum praeordiamg a est vacuitas:
Inanitate venter est plenus Eph. 1. Uti avis,
Celerimum nuncium ad coquum perferan.

183

Eph. 2. Adstamus omnes numquid praeterea jubes?
Mops. Praeclari estis, quasi de torno ac ebore.
Mecum intro sucedeite, prandebitis simul.

SCENA IV. Democles, Demilus, Menedemus, Sosa, Stasimus.

DEmocl. Agedum ministri, hac nunc cibi triclinio
Via inferantur. Lustratione est opus,
Ut, quid actum fuerit, quod agendum, intelligam,
Demile, quid fers? Demil. Malorum omnium antidotum.
Democl. Morar edicere? Demil. Ruris cupedias,
Rapas scilicet adfero. Democl. Quid istic Sosa? Sos Olera.
Democl. Rusticae haec medicinae breve sunt compendium.
Age, Stasime, quid istic conditur? Stas. Mortuae
Suis armus sinister e fumibulo niger.
Quem caput aprugnum juxta in lance accubat.
Democl. Hac optimum gulae irritamentum sunt Principi.
Quid ista lance conditur? Sos. Gallinae pullus est
Qui primas jam didicerat ad cantum notas.
Democl. Tam mollia abesse mavelim. Tu vero, quid geris?
Mened. Si ex ungue leonem, ex pedibus his cervum scies
Istic sepultum esse. Democl. Captum hac vincunt Ducis.
Peregrina ex ave dicite, cujus hi sint pedes.
Quid illic defossum est? Demil. Custos Capitolii.
Democl. Iterum nugaris? Demil. Cadaver latet anseris.
Democl. Dic Phasianos esse eductos de Perside,
Utignotis vocabulis hominis stomachum acuas.
Neque ambas minus aures, quam ventrem compleas,
Sed ohe, opportune liquidum defers huc Sosa,
Metuendum enim, ne ingens inibi incendium
Exarserit ut affusa parce madida
Haud facile extingui queat, quo fonte exhibes?
Sosa. Quem Bacchus de Rheni excitavit collibus.

184

Democl. Quo tu Stafime? Stas. Massicum hac ilia Ibericam
Propino. Democl. Non eondemnenda haec est pluvia:
Madescere poterit. Primum ea missum expleant.
Nunc ut inibi propius lustrem alia, subeo,
Namque elixis assa succedent, ac volucrum
Diversicolor apparatus, quantum externa species
Pavonum, ac Cygnorum praecinctus fimbriis.
Ut postquam satur edendo est, miretur satis.

ACTUS III. SCENA I. Cleobulus. Salpa. Stultus.

CLeob. Habemus hominem domi, qui stultitia incutabili
Laborat, prout neminem vidi antea: qui omnia
Dicta, facta excipit cachinnis, ac stultiloquentia,
Quaecumque novus iste Princeps tacet aut loquitur.
Monendus iste mihi est, nequid nostro post hac Duci
Turbarum ereet nimis importuna ineptitudine.
Hem Doctor Salpa, juris cullinarii sapientissime,
Inter Graeciae Sopho, octave, ubi es? Salp. Eccere, ego.
Quis me nomine compellavit meo, quis est? quis eho?
Cleob. Dignus hercle es, quem Princeps amet unum in omnibus,
Ita vales sapientia, ita cerebro polles, ita animo
Degrege, de furfuribus, de siliquis no es aedepol.
Sed de flore, depolline Sapientum, uti non habet Graeeia.
Uno verbo tu Dominus Doctor Salpa es, et nemo alius
Salp. Scio aedepol, is ego furia cunabulis, a matris sinu.
Cleop. Prudentiam geris in ventre, hanc ego te hodie gravidum
Velim parere. Salp. Obstetricem credo ad manum habes.
Cleob. Quid ni? torno exsculptam ex ligno sane optimo.
Nosti Ducem tibi jam alterum praestitutum hodie,
Huic tibi subservire aequum erit, atqe risibus

185

Istis tuis temperare, quibus confundis omnia.
Salpa. Ut ne rideam imperas? Cleob. sic volo. Salp. Lamentabor igitur?
Cleob. Durus sim, si illud jubeam. Salp. quidergo? clamandum erit?
Cleob. Nec hoc: nihil ages. Salp. Nihil ego agere, et tamen agere?
Cleob. Nihil, inquam sungorum vertex, nugacitatis gymnasium.
Salp Quid si tum intus in utero risum concepero gravem?
Cleob. Iccirco es, ut comprimas. Salp. Quid si tum rumpantur ilia?
Cleob. Quid si tibi rumpantur tuo in tergovirgae? Salp. At os habeo
Per qudo mihi rusus etiam invito erumpit foras.
Cleob. Sed ego pol habeo pugnos quibus osobturem tibi.
Salp. Oho! Si tu ora omnium obturare hodie volueris
Pugnis tuis pugnacissimis, centimanus fis oporteat.
Cleob. Tu te tibi ipse im primis consule, et praegnatem inibi
Risum suffoca, ne mea istic opus opera fuerit,
Aut ducem tibi inconcilies cutis tuae periculo.
Potens ut facias? Salp. Potero, si, qua arte id praestem sciam
Cleob. Obstruenda ista est porta, qua risus se effert foras,
Salp. Quibus praesidiis? Cleob. Rogas? nunquid foeni est satis
Propter equile? Ingere hoc ori quantum suffecerit.
Ita cachinnis facile aditum intercluseris foras.
Salp. Video, equum me esse foenvotum vis, ubi igitur
Stabulabor? Cleob. Ubi prudentia, et lubentia statuet.
Doctor es, ages omnia pro tua sapientia optime;
Nisi risum expiare fletu velis. Salp. Ut video, abit.
Ubi nunc foeni satis in venero, ut foramina omnia
Intus forisquiue oppleam, ne quis risus mihi evolet?
Enimvero porteret alios potius ridenda non facere,
Quam me ridenda non ridere Ducem intus ridiculum
Profesto fabricant, quem ego astutiis venalem meis

186

Vel pro obolo duim: et interdicto mihi risum auferunt.
Prodit, ita me Diviament prodit, foenum, heus foenum, ubies?

SCENA II. Cleobulus, Democles, Menedemus, Stasimu, Sosa, Mopsus, Nuncius, Legatus, Salpa.

Cleob. MAgnamine, Princeps Imperator Belgii,
Democl. Invictum civiumm columen. Stas. Terror hostium
Mened. Urbis orbisque decus Sos. Lux, sidusque patriae.
Cleob Te Proceres incolumem, cives salvum volunt.
Democ. Te divitem ac liberalem cupiunt inopes.
Stasim. Prudentia in te habitar, quanta nullibi
Mened. In pace apud te hospitatur clementia.
Sosa. In bello fortitudinem habes asseclam.
Humerus tibi catapulta est, funda cubitus,
Pugnus lapis decumanus, quo cuncta atteras.
Democl. Cottidie alius ac grandior eluces palam.
Quem heri Theseum hodie compellant Herculem:
Cras tibi non habebunt par nomen amplius,
Ita in te crescit virtutum soboles indies.
Mened. Quin et alterum te credunt ab usque heri.
Cras mox futurum alterum, ut verum hinc sciant,
Heroum animas de corpore in corpus ingredi.
Mops. Itane sentire aliquos? Mened: Ita vero, olim id Sophos
Docuisse constat, nunc tu oppido ut credant, facis.
Mops. Profecto sapiunt isti, nam expertus scio
Ita rem esse: alterum me abs heri esse jam modo,
Atque ex fabro tantum me nunc factum Ducem.
Cleob. Ita magnis fere amae fieri Heroibus,
Nam siquidem Achillem olim audietis, aut Herculem,
Ille inter mulieres ducere pensa ex colo,
Hic oves pascere repertus est foetidas.
Fortuna quos improviso levat, ante opprimit.
Democl. Quis te alter Princeps vivit principalior,

187

Cui omnes aeque velint ac faxint bene Coelites?
Nunc. Si quis Nuncius unquam, cursor, tabellio.
Grandia, inexspectata, plane mira attulit,
Ego illesum: felic tas mihi est comes.
Burgundia jam tota est tua, paret Leodium,
Luxeburgum tenetut, Lotharingia in manibus est.
Omnes hostium in cavea conclusos habes,
Ut vulpes, utque damas: excoriare poteris,
Elixare, frixare, ut carnem in sartagine.
Quid jubes; vitam ab illis, an lytrum exigis?
Mops. Quod captivisintra decipulam muribus,
Intra ungues cimicibus assolet, hoc faeite hostibus:
Videte, ne quis impunis sit. Cle. animam oppignorent.
Nunt. Ut fungi, ut immasculi lepores fugiunt.
Mops. Dentilegos illos facite, ex ossesque pepones.
Cleob. Ita pol fieri oportet, emedullentur penitus.
Laverniones sunt, et canum pabula.
Salp. Salve maxime Iupiter. ego hic ad sum quoque,
Duo sumus, uterque satis oculati hercule,
Satis et auriti. Mops. Quid loqueris? Salp. aures tibi
Oculosque tot esse dico, quot hic adsunt viri,
Tot etiam linguas: nam pro te quisque videt.
Et loquitur, et audit, tot etiam esse manus:
Nam pro te quisque rapit affatim. Cleob. hinc apage.
Stultescit hic homo. Salp. magis vos stulte scitis
Hic, coram hoc duce Cleob. Obmutescis? Salp. ubi foenum, ubi es?
Mops. Insanitis certe. Cleob. Ita est, foeno vescitur.
Quondam equus fuisse videtur, uti tu faber.
Mops. Laetor aedepol me mei reperire similes.
Sosa. Jam Legati in foribus sunt, qui admitti rogant.
Cleob. Quid jubes Princeps? Mops. facite hic adsint Propalam.
Legat. Has abs Rege Anglorum literas defero.
Magno Belgarum Principi, unum hunc stupent,
Venerantur omnes populi, Proceres, Duces.
Europa magnum nomen Philippi insonat,
Ac se felicem praedicat, quisquis videt.
Proin filiam Rex quam habet unicam,

188

Venustam adeo, lepidamque, ut Paridem proenen
Mereri queat, totam mel, quartamque Charitum;
Hanc desponsandam tibi offert dote qua lubet.
Mops. Regis, ego filiam sperem? Leg. Si lubet, habes.
Has consule literas. Cleob Nunquid hebraice
Inscriptae sunt, quod a calce lectio inchoat?
Mops. Exciderunt hercle artes illae. Cleob. Scio equidem,
Neque mos est Principibus, istis operam dare.
Aliis datur hoc negotium, pro his ut studeant;
His. pro aliis ut bibant, ac comedant, est labor.
Mops. Tolerabilis est provincia, geram naviter.
Salp. Eho Princeps da literas mihi, confpicilia
Ego possideo docta, omnia aperiunt mihi.
Cleob. Iterumne ades mastigia? hos pugnos edes,
Salp. Modo quidem non esurio. Mops. Tu sensum expliea,
Cleob. Faxo intelligas. Incipio. Occidentalium
Provinciarum Domino, Scaldis ac Mosae
Archonti. Imperatori Borealis freti,
Herculi Burgundo, Sapientum Octavo, suam
Rex Britannus salutem defert. Cum indies
Fama tui accrescat, et toga et fago, asserens,
Te Principum reliqua eminere sidera;
Tanquam Sol auricomus pallidam Cynthiam,
Tibi ego filiam unicam, aulae meae delicias,
Prae rosis acliliis floridam, amabilem
Prae melle, et saccharo: hanc, inquam tibi offero:
Caesar si esses, recusarem: modo nil nego,
Cum sis Philippus. Mops. Praeclarum est nuntium.
Cleob. Nihil Regi negandum est. Mops. Sed timeo hercule,
Ne, cum id Gretula mea sciet, turbet nuptias.
Cleob. Quaenam illa? Mops. Quae fabbro mihi nupfit. Cleob. Quid ais?
An nescis Principem te esse? haec Proserpinae
Jam dudum immolata est, et Cerbero.
Mops. Verum ais, Princeps sum. Salp. Craterem hunc accipe.
Ex optimo est succo, sitim, et memoriam juvat.
Mops. Hoc a stulto quis speret? vinum est aedepol.
Hunc Anglorum Regi praebibo Ubi filiam

189

Mihi nuptam dederit, ex uno mecum bibet
Haec sponsa calice, mustum hauriemus affatim.
Salp. Oho ad fundum usque? nihil mihi est reliquum,
Nisi sola vacuitas. Mops. Hanc dedi, ut iterum expleas.
A poculis mihi adstabis. Salp. Sed nisi osculer
Eandem tecum obbam, nihil est. Cleob. Trifurcifer, abis?
Mops. Illud equidem prius ex sponsa scire cupiam,
Ipsa, an ego recturus sim? namque ut hoc genus
Mulierum amat, caligas praeripere solent viris,
Sibique arrogare in illos imperium.
Legat. Proba est et modesta, feret imperium viri.
Mops. Dos rara, qualem paucae in femmis habent.
Sosa. Jam istic in atrio adstat fabri famulus
Injuriose ab hero multatus, qui opem
Supplex, tuamque Princeps orat clementiam.
Mops. Quis iste? coram adsit. aequum est miseris manum
Contra injuriam porrigere. Sos. quam mox erit
Hic praesto. Mops. malos malis ego perdam modis.
Namque scio Principis esse Justitiam sequi.

SCENA. III. Cleobulus, Salpa, Congrio, Mopsus, Sosa, Democles, Menedemus.

HAne in Judicio, dum causis aurem adhibes,
Cleob. Sedem obtinere te decet, age enitere.
Hoc solium non instandum est pedibus
Sed insidendum, juxta hic decet viros
Adstare de Senatu, et abesse ceteros.
Salp. Haec Doctor Salpae sedes est debita.
Cleob. Etiam tu nugarum propola hoc postules,
Ut inter Sapientes assideas? ocyus
Hinc te: nisi, pro fceno, etiam baculos

190

Devorare cupias. Salp, nam me cur pellitis,
Qui ante omnes sapui, ac nostro Principi
Jam annis omnino decem a consiliis fui?
Sosa. Jam istic famulus advenit supplex Principi.
Congr. Aequissime Principum, injuriis maxumis
Abs hero meo oneratus, Mopso scilicet,
Fabro homine, supplex nunc genibus tuis
Advolvor, atque auxilium contra vim postulo.
Mops. Quid ais? a fabro eoque Mopso injuriam
Accepisse te? Congr a Mopso accepisse hanc fabro.
Ad murum habitat, Gretulam habet conjugem.
Natum Stomphacem, Congrioncm famulum,
Hunc, quem vides. Mops. stupeo. Tu vero es Congrio?
Congr Certe sum. Mops. Ille Congrio cui Mopsus est herus?
Congr Ipsus, ille. Mops. Vox quidem atque habitus, iste est tuus,
Et quantum apparet, imberbe mentum, haud tamem
Ea Congrionis frons est. Congr. Pol, ego gaudeo
Usqueeo me notum optimo esse Principi.
Frontem etiam meam haberem, nisi eam herus
Sub malleo attrivisset, ut ferrum assolet.
Ac geminum induxsset vulnus ictu unico.
Mops. Qua id factum causa Congr. Qua ebrii solent suas,
Et conjuges exdorsuare, et famulos.
Mops. Ergo ebrium peccasse asseris? Congr. imo ebrium
Plus quam spongiam madidam, ubi eum praevius
Domum obluctantem ducerem, pro jussu herae.
Maps: Perii hercle, proditus sum. Namque ipse ego faber
Mopsus ipse ille mihi est famulus Corgrio;
Quem sic ego saepe demulsi flagrantibus
Hinc atque inde flagris; ut undique atris notis
Cutem inscriberetur, tanquam pro musica.
Cui etiam heri inunxi oculos hoc collyrio,
Cum me de popina extraheret invitum foras.
Quid nunc responsi dabo isti homini? quomodo
Me, factumque hoc celabo? quid si me noverit?
Scrutabor amplius. Ain' tibi cerebrum

191

Perforasse Mopsum hominem fabrum? Congr. Ita assero.
Mops. Quis testis? Congr. Hoc pol caput duplici vulnere.
Mops. Ubi iste est Mopsus? Congr. Destitui ipsum in luto,
Iacentem ad forum, me cum abjurastet sequi.
Istic, nisi exhalavit cra pulam, adhuc jacet.
Mops. Curigitur hic tu ades: Congr. Ut implorem justitiam,
Contra ram incotum hominem abs te Principe.
Mops. Certe, ut me Mopsum esse credat non est, neque
Mopsum tamen ego usquam credidetim alterum,
Cui ita ad apicem haec comperant omnia, ut mihi.
Urgebo rur um. Scin' Mopsum autorem igitur?
Congr. Ita ut hodie diem esse manifestum est, scio,
Mops. Quid si vero nullus reperiri queat
Brugatum in urbe Mopsus? an non strenue
Mentiberis hodie? nunquid stipem ulmeam
Pro hac tam atroci mereberis calumnia?
Congr. Si fallo, nil morabot, quin alia duo mihi
Hoc unum in caput infligat vulnera carnifex.
Mops Poteris igitur huc praesentem Mopsum dare?
Congr. Potero, si tuo ad hoc mandato instructus eam.
Mops. Quid ad hanc rem Senatus hic noster consulit;
Cleob. Aequum vero est, ut ne impunis audacia
Haec sit in servum hero. Democl. expiand um estinefas
Etiam sanguine, qui sauguinem fudit innoxium.
Mened. Si par tedatur pari, etiam cum renore,
Et pro gemino vulnete reddatur hero triplex,
Omne opinor debitum solvetur homini:
Cleob. Si Talionis lege petitur ultio et scelus plecitur,
Nihil perinde aequum censno; quam ut famulus
Herivicem ac personam agat, Herusque famuii:
Ut serviendo is discat, quid sit servitus,
Minusque dutiter tractet hominem mancipem.
Mops Mehercle non illepide probo consilium.
Neque enim in me haec faba eudetur amplius,
Quando extra hanc sortem sorte meliori exii.
Huc agedum Congrio, te mihi propius admove.
Libertum ego te creo hodie, atque ab illius fabri

192

Servitiis absolvo. Discipulum porto tibi
Tuam in disciplinam Mopsum trado fabrum:
Cui deinde pari mensuta remetibere,
Ubi res et usus tulerit. Nunquid sic placet?
Congr. Et oppido quidem Mops. Ubi non reperis domi,
Istic possessionem capere fas sit tibi.
Congr. Quid si Gretula uxor obsistat? Mops. Hanc aedibus
Eliminabis, contra ubi obstiterit.
Congr. Hac de re mandati libellum pervelim,
Ne quis molestiam mihi creet; aut moram.
Mops. Recte id quidem, Democli istuc negotii erit.
Nunc intro nos consequere; nam coena appetit.
Sicca haec consilia, prae madidis, minus probo.
Cleob. Non insane, namque hic mos Teutonum est vetus;
Nihil ut deliberent, nisi inter pocula.
Mops. Veterem hunc morem altere decet, ne intercidat.
Ingredior. Cleob. Nempe istum hominem finximus
Nostrum ad ingenium, fraudes ultro subiicit,
Acsese suis artibus implicat, exitum
Operiot, suo plexuit virgam tergori,
Ubi famulum libertati, servitio herum
Damnavit imprudens, quod intrivit, exedet.
Sed properandum hinc ut domi intersim epulis.
Lauritiis istic, scio, certabitur brevi,
Et plenis navigabitur in musteo mari
Scyphis cytisque; dum in stomachum appellet merum.

SCENA IV. Congrio. Gretula Mopsi uxor.

REvenio, expedita res est, hisce manibus
Congr. Decretum fero. Servus fui, non sum amplias.
Deinde Congrio imperabit, Mopsus serviet.
Vae nunc tibi Mopse, si quid occepsis male.
Vae capiti tao, si quid contra arietes,

193

In stimulum impinges. Iam recta propero domum.
Ubi nisi Mopsum invenero, uxori prius
Haec mandata praelegam, ubi restiterit,
Pro suadela stipitem adhibebo. ut impetrem.
Herus si Principi obluctetur; non potest,
Quin crucis fiat mancipium, qui servi abnuit.
Faciam ego nunc hercle, ut servis suis heri
Imposterum discant velle et facere mitius.
Ut ne peditergii illos loco habeant, ac flagris
Bis quidem ante pascant, quam semel carnibus.
Quid istic videoi hera certe est, moesta ambulat.
Gret. Meus, eheu! Mopsus, ubi ille moratur tamdiu?
Omnem angulum excussi urbis, omnes sinus,
Omnes tabernas, alicubi fuit, nusquam est modo.
Heus Mopse, Mopse tuam non audis Gretulam?
Congr. Opportune herum quaerit, occurram ilicet.
Euge Domina Greta Quod habes gaudium Congrio?
Congr. Herum reperi. Gret. Ain', ubi vero est: Congr. Hicin tuis
Obambulat oculis Gret. Nugaris, Congr. Ita assero.
Gret. Ubi igitur? Congr. Hic coram me vides: Greg. Video.
Congr. Ego sum herus. Gret. Nebulo sis, non negabo, si ais.
Congr. Istius ego officinae sum herus, quam tu habitas,
Gret. Herus? Congr. Etiam heres, etiam possessor. Gret. Itane?
Patibuli vero crediderim heredem te fore.
Congr. Hae literae quid attulerint, brevi erit palam.
Domum concedo, ut res ordinem. Gret. Insaniae
Si studeas, tempestive id face; nequid nimis.
Congr. Ingredior: tu si rem doceri vis, consequere.

194

SCENA V. Democles, Stasimus, Mopsus. Menedemus, Sosa, Cleobulus.

Dem. PLenis inibi cymbis portum subeunt,
Et gaudiis sccrificant lepide, basilice,
Pollucibiliter. Quippe quis hoc Duci abneger,
Ita lepido, qualem nunquam Germania
Aut vidit, aut videbit? Mihi nunc quoque
Vertigo cerebrum atque arcem mentis insidet.
Quis istic adventat? Etiam arbores ambulant.
Stasim. Heus Democles. Lepiditas nostra in domo modo
Hospitatur. Mops. Evax, o Stasim. Audin Principem.
Mops. Io affundite, etiam nunc, etiam nunc mihi.
Demoel. Pol liberalem habemus Principem, scyphos
Sibi propinat omnes, et ad unguem ebibit.
Stasim. Integrum contra hunc scyphorum exercitum
Educas licet, iste Archistrategus calicum
Superabit omnes, omnibus animam extraher,
Cui cisterna venter, canalis guttur est.
Quantum cunque istic affuderis, superest locus.
Mened Omnes unum impetunt plenis carchesiis,
Ceu tormentis pulvere onustispyrico.
Vincetur certe, nutant columnae pedum,
Et laterum muri, cadet prostratus brevi.
Sosa. Iam quo minus iste Imperator fit hodie,
Et de Mopso mox fiat Biberius Mero
Nihil impedit namque ita pugnavit Bacchice
Ut nemo alius fortiter; ita omnem impetum
Craterum, scyphorum, carchesiorum, calicum
Sustinuit animose, ut nihi! contra Hercules.
Cleob. Istic vos reperio operam navantes fabulis.
Huc cedite intro. vos modo Princeps postulat.
Stasim. Quippe, cut? Cleob Intelliges ubi ad veneris.
Stasim. Hunc spero diem novo inebriabit gaudio.

195

Cleab. Ergo nondum satis studuisti stultitae?
Stasim Nn hercle, namque ita jucundum est desipere.
Cleob. Vide, ne quid extra decori pecces ordine ?.
Omne nimium in vitio esse, sapientes monent.

SCENA VI. Salpa, Stultus, Sosa et Stasimus.

Salpa. OHo, si hic ex ebriis fabris nascuntur Principes.
Qui ita vivunt basilice, ita lautitiis circumfluune.
Quin mox patem ego fortem bene potus ambio?
Huc ad eandem me prosternam ebzius viam,
Atque altiorem oculis meis somnum concipiam.
Quam ullus quidem ante me quiverit Endymion.
Fortasse et eadem fortuna, poaetabor in solium.
Istic est ubi jacuit malleator iste faber.
Qui quidem hercle fortunam sibi cudit auream.
Hic et ego jacebo. Sed pol. aliter me vest ri decet.
Ne Salpa amplius videar. Rem teneo, proximo
De conclavi illius fabri exuvlas subtraham.
His me involvam ocyus, quam vulpes pullum com est.
Sosa Plane rem lepidam iste noster stultus instruit.
Quid moliatur, observabo equidem, forte et fabulam
Ornare socius potero. Iam lacerna se fabri induit.
Pileo caput, semicinctio latus vestir. Sandalia
Invadit pedibus, hem, adest. Monebo rem ceteros.
Salp Hoc me in habitu fabrum esse, quid, ebsecro, impedit?
An non apte et fabriliter omnia? Iam me ebrium,
Illic Morpheo commendabo, ubi faber procubuit.
Iam dormio, jam ronchizo. Oho! strepitum audio:
Ut truncus hic jacebo. Sosa. Belle optime, novam fabulam
Ordiemur hodie. Euge ades Stasime, rem lepidam!
Noster istic morio ad viam stratus, Mopsi loco,
Mopsi fortunam expectat. Stas. Pol. nihil opportunius
Ludifi cando homini esse potest, Sos Ambit purpuram.

196

Stas. Scio Coriacus hic saccus est. Sos. Digna illo purpura.
Stas. Age, explicabo hoc rete. Tu ab aula auxilium advoca.
Salph. Nem tandem ex aula prodit? jam somni hercle sum satur.
Hui, immite stratum! vertam latus. Stas iterum strepunt.
Sos. Cave sis Stasime, fictus hic somnus est: nos fingere
Vicissim verba convenit. Stas. Recte. Quid hic hominis
Viam occupavit? Sos. Concutio nil novetur hercule.
Stas. Ergon' occidit. Sos Vino, somnoque, nam animam trahit.
Stas. Quin igitur et hunc creamus Principem? Sos aedepol.
Rem jucundam asseris, uti faber, sic et ille thalamum,
Solium, purpuramque principalem adire potest hodie.
Stas Euge, probo consilium Hocillum involvam us pallio
Ut ferendo nobis sit opportunior. Sos. Obsequor agedum.
Stas. Tu pedes attine, ego caput. Sos. Ne persentiscat, cave.
Stas. Molliter omnia. Iam levemus. Sos. Proquantum est onus!
Stas Navum repraesta, jam regiae adsumus, jam thalamo.
Sos Hic deponendus. Stas. Nunc silentio gradum amove,
Salp. A bierunt? Ubi vero sum? cui malum immergor rei?
Captivus misere reneor oculos ligatus ac pedes.
Dii vos perdant nebulones improbi! Me yos sic ludere?
Quem Doctorem nuper Princeps omnium secit artium.
Ubi lectus, solium, purpura, mensa principalis est.
Ubi dignum principe satellitium? Quis hic habitus?
Vitulinum ni fallor exuvium est. Vah perditi!
Sicaulam adibo et Principem. Ubi estis sceleratissimi?
Haec vincla, quis injecerit non nescio. Quin solvitis,
Et liberum me facitis Doctorem, ut semper fui?
Vae istis scelestis! quem primum hae stringent manus,
Hunc culeo isthoc clausum, in stabulum ducam,
Inter vitulos pascendum foeno ac stramine.

197

ACTUS IV. SCRNA I. Philippus. Stasimus. Cleobulus. Sosa.

Philip EHodum aulici ad officium jam vos pristinum
Atque ad mentem redire volo: comoediam
Iam fine coronabimus, acta est actio.
Somnum iste homo rursus concepit oculis,
Omnem que in poclis submersit vigilantiam.
Ita, habitum abstrahite regium corpori,
Ex aula in caulam rursus hic stipes transmigret.
Ex Philippo sit Mopsus, ex Principe faber.
Tu, Sosa ac Stasime, hoc curabis negotium.
Stasim. Imus hanc decorticabimus cepam ocyus.
Philip. Quem nos hodie illo in homine lusum lusimus,
Deus ac natura ludunt nobiscum indies.
Personam tanquam in scena agendam sumimus,
Nunc histrionice, lepide, ridicule;
Ubi opes acervam us saepe inutiles,
Ubi famam aucupamur, ac titulos
Ventis leviores; Ubi operam Volupiae,
Aut luxui damus, aut crapulae. Ubi simili
Amoenitatum studio perdimus diem.
Alias vero tragica atque lamentabilis
Nobis in theatro actio est, postquam Deo
Chorago scenam vertere adlubitum fuit,
Comptulos videre est, calamistratos nive
Et rosis vultum sparsos, ac de pyxide
Velut depromptos, qui venentur gaudia,
Videre ac videri cupiant, quos ubi mala
Afflavit auro, ubi febricula lecto abjicit,
Aut sors premit aspera; mox personam comicam,
Frontemque ponunt, toti fiunt tragici,
Misere queruntur, lamentantur ejulant,
Pediculosi: scabiosi, macie torridi.
Stasim. A pellimus nunc rursum in portum onerariam,
Hoc mercem exonerabimus et sentinam loco.

198

Philip. Hic jam personam posuit. versa est ales.
Unius Princeps dieculae, ut eviluit!
Ioco nos docuit, quid futurum serio
Aliquando sit mihi, qui personam Principis
Hic agere jussus, dum mors catastrophen
Epilogo ludat, ac coronet fabulam.
Cleob Scimus. et nos nostram personam induimus,
Et exuemus; lixis et cerdonibus
Lex eadem scripta est, quae dynastis omnibus.
Grex an Rex sit, nil interest, nisi
Quod hic moriatur pluribus is tantum sibi.
Philip. Istic nunc maneat, dum evaporet crapulam,
Ubi ad mentem redierit, quid tractet miser.
Quo verba ac se vertet, observes Sosa.
Sosa Quid si illum servus adducat rursum tibi?
Philip. A dero, errorem etiam augebimus homini,
Ut subrietate magistra addiscat sapere.

SCENA II. Gretula, Congrio.

Gret. HAsce equidem claves domus meae nunquam. ut deseram.
Inducar; erenim ut imperitet servus mihi
Domi meae, me viva et vidente non sinam.
Congr. Am' insana, nolle te herum agnoscere,
Me Congrionem? nolle hanc legem Principis
Accipere? Gret Princeps imperiret uxori suae,
Mihi Mopsus scribetleges. Congr. Pro Mopso sum Ego
Gret. Pro Asino sis aptior, et soccis. Congr. Etiam improba
Homini probo improbe dicas? calumniam
Hanc tibi persolvam ulmea mercede hercule.
Vin' obsequens esse? Gret Pro Superi injuriam!
Congr. Etiam obmurmuras? Gret. Dii te male perduint!
Congr. Etiam denuo? Gret. Vae miserae! ah quid tande jubes?
Congr. Dudum hoc rogatum oportuit, morigeram volo.

199

Gret. An vero hoc sit aequum servus ut herae imperet?
Congr. Vah audaciam! istam tibi scelestissimam
Quin imis linguam eradicem de faucibus,
Parum aedepol abest. Vide nequid amplius
Contra me, Domus hujus Dominum, mussites.
Aut jam nunc sub malleo contusam probe
Istic venalem faciam; ubi salpae veneunt.
Assistin' hic mihi? etiam propius facin' ut volo?
Gret. Facio. Cong. Istic te totam esse cupio, mihi ubi servias
Gret. Ergo ut sim famula jubes Cong. Iubeo, jubet aequiras
Gret. Ah quantum a priscis degenerat ista aequitas,
Cum famuli heris serviebant. Congr. canis eadem.
Faxo aliam cantilenam ordiaris brevi,
Elinguis manca, loripes, lumbifraga eris.
Gret. Ecce obsequentem me ad nutum, ac sibilum.
Ut Melitaeus adstabo, sic me Divi suspirent.
Congr. Si pejeres, hunc stipitem ultorem scies.
Hos igitur terges, cum jubeo. pedes mihi?
Gret. Tergam Congr. vestes has elue.? Gret. Eluam quoque
Congr. Et focum instrues? Gret. instruam. Congr. nihil erit.
Ubi obstreperam te dabis? Gret. nihil. Congr. Ergo ocyus
Has nunc inibi caligas deponc, ac noli grandius
Quam famula sapere: nisi inustis cineribus
Eluere hoc crimen velis. Gret. Pro voto obsequar.
Congr. Iam im perium hujus domus invasi, hoc obice
Perfracto, solus superest vincendus mihi
Herus, isque pertinax, audax, impotens.
Arte tamen agendum est, ubi vis defecerit.
Mulsi loquio et suaviverbiis addam minas,
Et Principis decretum. Nunc propius forum
Admoveor, istic ubi herum destitui in luto?
An non motio hoc loci? annon umbra est heri?
Est vero herus ipse. O Endymion cum
Hominis somnium! ita noctem ac diem stcrtere!
In luce ac palam omnibus, in oculis fori.
Quo se nunc vertet? en ut tendit brachia!

200

Ut Molossi in morem hiat! ut somnum oculis
Abstergit! ut circumspectat, haeret, stupet!
Explorat circum omnia, num sit domi?
Sane istic culcitram nullam reperit, nihil
Hic spondae est, nullus murus, aut conclavium.
Nulli socii, non hic Stomphax, non Gretula est.
Abnutat capite, displicent facta manibus
Elatis admirationis ciet affatim.

SCENA III. Mopsus, Congrio.

Mops. VIgilone, an adhuc Morphei contubernium,
Ac deliria inter versor: ubi, aut quis sum ego?
Isto ego in loco sto? qui me vide antea
Ducis in aula stare medium? circum asseclis
Utrumque latus stipatum? molli purpura
Indutum? genialibus bibentem Scyphis,
Atque epulis curantem aqualiculum regiis?
Congr. Insanit iste nunc homo? an hoc in luto
Tam blando illum somnio delusit sopor?
Mops. Ubi nunc illud satellitium quod proxima
Mihi vigilia a manibus pedibusque adstitit?
Non hercle somnio, an non vestem obtulit?
Lympham nonne dedit lavanti? an non pectine
Hanc mihi barbam tonsor, et hasce mystaces
Demulsit, atque ad mentum prope demessuit?
Hoc certe est: neque enim tam ampla hic seges pullulat,
Uti nuper ante messem stetit, hoc quis neget?
Namque binis stringo digitis, quod vix manu
Captabam plena antea. Congr. Pol nil hic asserit
Contra verum, namque eunuchus propemodum
Ex capro est factus barbato. Nisi muribus
Aut canibus ob pinguedinem praeda fuerit;
Ubi barbam amiserit, non video. Mops. quid facis?

201

Quo te confers? In aula haec facta Principis
Ita scio equidem, ati me hic Brugis versarier.
Congr. Id vero strenu um esse mendacium ego
Non nescio, qui istic te destitui inforo
Iacentem, istic reperio surgentem quoque.
Mops. Adde, me Philippum fuisse Principem,
Ac dictum ab omnibus esse in luce propalam.
Congr. O phalerarum ac pingue nimis mendacium!
Ex Asino equum citius, quam ex te Principem
Sperate audeam! Mops. ad aula meiterum confero,
Ne tam opulenta meis fortuna manibus abear.
Quod si secus res verterit ad gurgustium
Rursus meum invisam, ut maneam Mopsus faber,
Atque inibi in officina regnem ferrea.
Congr. Hic leges alias fero, quid distet servitus
Herili ab imperio, doceberis brevi.
Abit, consequar, ne haec fugiat occasio.
Mopse, eho Mopse, famule mi, quid praeteris?
Mops. Quis me Mopsum compellat? cui ego famulor?
Congr. Si nescis, Congrioni. Mops. A page homo cotumeliis.
Neque Mopsus ego, neque famulus sum, aula habito
Ubi basilice magis vivo, quam fabriliter.
Congr. Faveo, etenim ita ceslabit controversia
Quae mihi tecum nasci poterat. Mops. quid vero ais?
Congr. Hae literae docent, quibus mandatum habeo,
Mopsus ut deinde sit servus, libertus Congrio?
Mops. Scio, namque meo haec imperio lexest condita.
Congr. Ergo nil abnuis? Mops. Etiam adstruo. Congr. optimae
Igitur te jam mihi parere volo. Mops. Me scelus?
Congr. Te, inquam, verbero, namque es servus factus mihi.
Mops. Ego tibi serviam funge? in patibulo
Id Carnifex tibi faxit. Congr. nunquid jam negas
Te mihi servu? Mops. Nego, sceleste, abnego, pernego
Congr. At modo asserebas tuo id factum arbitrio.
Mops. Quid? Congr. ut Mopsus mihi servus fieret. Mops. id quidem.
At me tibi servire, qui Princeps Belgii,

202

Piaculum fuerit, Congr. Doleo, Mops. Nam quid doles?
Congr. Infelicem hunc somnum, quo sapientiam
Omnem edormisti, ac migrasti ad insaniam.
Mops. Nae! Congrio est, quem jam solum sapere
Hic Brugis video. Consequere ad aulam modo,
Istic rem intelliges. Cengr. nempe jam heri adfui:
Mihique ut Mopsus subesset, decretum abstuli.
Mops. Vidi, interfui, probavi, legem dedi.
Congr. Vidisse te, qui in luto ac somno mersus eras?
Mops. In solio assedi, dum tu pedem adferres Congrio.
Congr. O fabulam! Mops. Veriorem quidem, quam est dies.
Congr. Quid feci? Mops. Supplex accubuisti genibus,
Congr. Quid tum? Mops Orasti contra insolentiam
Mopsi heri tui patrocinium, qui tibi caput
Malleo attrivisset inclementer nimium.
Congr. Quid denique? Mops. Abscessi sede, ut rem subitam
Meditatione exco querem, ne crudam nimis
Sententiam tibi dicerem, tum sapientium
Iuxta consilium exploravi, ac jussuni dedi:
Tu ut liber, Mopsus esset mancipium tibi.
Congr. Nihil verius: ad amussim omnia exigis,
Nisi vates sis, vidisse ea te necessum fuerit.
Mops. Fecisse eriam uti mox compertum habebitur.
Hanc subeo arcem, istic mihi habitatio est.
Congr. Stupenda aedepol ista sunt; nam insaniam
Hanc esse quis dicer? prudens hominis est
Sermo, verusque juxta; at res nimium
Mira ista est, ita sui oblitum hominem,
Ut, quod nec est, nec fuit, nec futurum erit.
Philippum se Principem asserat, cum sit Faber.

203

SCENA IV. Mopsus, Congrio, Cleobulus, Stasimus, Demilus, Sosa, Democles, Philippus.

Mops. INveni homines. Ehodum, quid moramini?
Agnoscin' Cleobule Ducem? Cleob quem vis, mi homo?
Mops. Te reliquosque aulicos, quin hic mihi
Adstatis ordine, uti factum est heri a pedibus?
Cleob Quis tu es lavernio, qui nosservos tibi facis?
Euge Demile, Stasime, quin servitis homini
Cyclopi, ac verveci putido? Demil. Nos tibi
Servitium debemus? certe impudentiam,
Qualem hactenus parem non comperi. regios
Primores a nauci viro petiad servitium!
Stas. Calumnia est, non expianda vili hostia.
Mops. Meliora quid sic furitis? nunquid Democles
Te novi, cum a poclis mihi adstares heri,
Iterum, iterumque affunderes dulci mero?
Congr. Eventum expecto, unde enim hos novit viros?
Mops. Quid haesitatis? nam et te Sosa non nescio,
Aquam odoratam hisce affudisti manibus.
Democ. Helleborum nisi bibat, actum est de viro,
Namque manifestarium est hominis delirium.
Sosa. Ain' tibi ego odoratam aquam? Mops. Aio, et assero'
Cleob. Ex hara fuerit, alio etenim te flumine
Elotum vix credam, nisi me fallit habitus.
Mops. Hac in aula, hoc throno sedi, hic victorias
Contra hostem audivi, plausum accepi ab omnibus.
Cleob. Quem te facis bone vir? Mops. quem vos me Principem
Philippum esse dixistis, salutastis palam.
Cleob. Opportune Princeps hic ipse intervenit,
Tua nunc dicta repete. Philip. quid istic adstat viri?
Unde, aut quo? quid venistrinam cursic stupes?

204

Congr. Quo se nunc vertet? Mops. ah me perditissimum?
Quid video? estne hic alius Princeps, praeterqua ego?
Philip Quippe cur sic rogas? Mops. Nunquid hic est meus
Habitus? haec mea domus? illi mei asseclae?
Philip. Quid vero? estne alius qui se jactet Principem,
Me vivente ac vidente? O verberatissime
Trisur, homo furfuracee, merum nihil.
Ad ergastulum nunc ibis, ut hic rectius
Ad sapiendum excudi possis lictoris manu.
Mops. Obsecto. Thil. Quid igitur? Mops. ut mihi fabrum esse liceat,
Princepsesse posthac non praesumam amplius.
Philip. Quis te vetat esse. quod es in his centonibus?
Hoc praecinctium aspice nunquid es faber?
Mops. Haud sane huc ante adverteram animum: Congr. non decet
Hic tamdiu otiosum adsistere. Salve inclite
Princeps uti mandatum est Mopsum adduxi fabrum
Qui mihi deinde mancipium jussu esset tuo.
Philip. Estne ille plagiarius, ipse Mopsus faber,
Qui famulis frontem perforat malleis? Congr. hic est.
Philip. Qui Blugarum Principes solio eliminat?
Congr. Idem ille. Phtl. quam poenam decrevi caudici?
Congr. Hic exarata est calamo. Phil. sic factum bene.
Ut video tibi futurus ille a malleo est.
Congr. Ita lex data est, serviet. Phil. Parum hoc est quidem,
Carnifici famulus dandus est, impotens
Potator, atque insanus homo, qui ubi stultitiae
Ex poclis nimium hausit, se aequat Principibus.
Ubi Carnifex nunc est? Mops. Ah supplex deprecor?
Philip. Servo igitur tuo naviter aderis: Mops. ut jubes.
Philip. Si quid contra intelligam, uncos habeo et cruces.

205

SCENA V. Mopsus, Congrio.

Mops. AH miserum me? nunquid igitur est somnium
Quid vidi, quo delusus suin? an nop ego fui
Isto in loco Princeps, isto habitu, istis asseclis?
Pro quanta hommi per somnum oritur deceptio!
Quid nunc mecum fiet? an adhuc satis vigilo?
Servo ego meo, ut serviam? Congr. Nunquid sequeris
Atque hic juxia aditas? hic inquam a tergo mihi,
Insulsissime. Mops. quae vero haec insolentia est,
Ita servum hero illudere? Congr. auden'ista nebulo,
Jam profecto lignatum te abducam ocyus,
Ad silvas fustuarias, ubi lecto stipite
De viridi trunco dedolantur stipites;
Ut omnes undique costae sudibus crepent.
Mops. Quianam? Congr. Etiam causam postulas? Cui has
Minacias? Congr. Servum me compellas furcifer.
Mops. An non fuisti? Congr. satis est non esse hunc modo.
Tuum nunc officium nosti; vae si unico
Vel digito aberres, plaga fies misera.
Purpuram tibi induam ulmeo stipite.
Mops. Hunc honorem non anibo. Congr. Vin'me consequi?
Mops. Volo. Congr. Et obsequens esse? Mops. Volo. Congr. calceos quoque
Manu tergere; Mops. volo. Congr. Nisi feceris, ante occides,
Quam te morbus quidem vexet. Proserpinae
Te immolabo Mops. parebo. Cong. Mandatum habeo
Quod si violes, mola ego re commolam lignea,
Ita ut panis esse possis furno idoneus,
Membris costisque comminutus omnibus.
Mops. Manlianum servitium intendis. Congr. Ita meres:
Nam qui par pari munerat, aequum se facit.
Hic officina est: sequere huc, ut abs me tibi

206

Opus imperatum accipias. Nudo capite,
Herum te decet auscultate. Mops: saeva imperia
Diuturna non sunt. Congr. Ante hoc scisse oportuit,
Cum tibi servum haberes. Nunc age calceos
De pedibus expeditos ita puros face,
Ut certare in sole possint cum meridie.
Mops. Mori equidem multi mavelim, quam ita vivere.

Epilogus.

HEm quo stetistis pede tantisper pervleim
Hic vos morari donec veriverbio
Scenam concludam. Hunc hominem rust icum
Lepidum unius creatum Regem dieculae,
Tam mox denatum, quam natusregno fuit.
Homo iste, fortunae tam ludicrae pila,
Meum ac vestrum spectatotes speculum fuit,
At quale speculum, pro Divi, quale speculum?
Vanum speculum vanitatis vanissimae,
Fragile speculum, fortunae prorsus vitreae,
Ridiculum speculum humanae inconstantiae,
Opum fluxarum voluptatis lubricae,
Fugitivi honoris speculum. Similis o mi homo,
Rex es, quisquis inter animantes es homo.
Hodie vivis, flores, laetaris, Rex es hodie:
Cras non futurus. Vultis planius explicem,
Ac rem altero confirmem veriverbio?
Dicam, an tacebo? durum est, tacebo aedepol,
Ne cui gaudium abeunti hinc auseram suum.
Atque ex laeto moestum faciam. Attamen haud quidem
Tacebo, quia esse jucundum probis scio.
Quid igitur? vaticinium certius eloquar,
Quam ullus prae me vates. Anni perbreves,
Perpauci, et forte nec anni quidem, nec menstruae
Lunae supersunt: aliud spectaculum erit,
Aliud theatrum aeternitatis in domo:

207

Ubi plures nostrum aderunt. Ubi cernent verius
Iterumque iterumque dicent. Nonne fabulam lusimus?
Nunquid die culae unius vitam viximus?
Personam egimus? Reges scenam implevimus?
Quam brevis haec scena fuit, quam longa superest?
O Rex unius dieculae, O Rex scenice,
O, quid superbis mit homo? Cras non eris,
Imo cras primum eris, in aeternitate cum etis.
Istic quem te esse velis, nunc vide in tempore:
Ex Rustico esse Rex, an ex Rege Rusticus?
Ex felice miserrimus, an ex misero felicissimus?
In hac vita, dum licet, tibi personam elige.
Fortunam Faber fabricare tuammet tibi.
Ubi mors, ut sopor oppressit, vitae ebrium.
Humilis assurgit Rusticus, Rex arrogans cadit.

208

COMOEDIA FABULOSA BACCHI SCHOLA EVERSA. PROLO GVS.

NOn omni tempore sapiendum esse, sapientes monent.
Magnam putant esle sapientiam, desipere in loco.
Nos igitur sapientes esse hodie cupimus in stultitia,
Et vivere hoc tempore propalam bacchanalia,
Atque hanc Musarum et artium liberalium Gymnadem
In Bacchi Scholam commutare et Sileni Gymnasium,
Ubi ebrii ante sobrios regnent, ante sapientes quoque
Dominentur stulti; ubi in sanire impune liceat.
Si quis nomen praeterea Baccho tradere suum
Cupiscat, is tantum os et Massicum adferat:
Nos artis instrumenta suppeditamus cetera.
Interea dum nos loquimur, vos tacere cupimus,
Dum nos bibimus, vos sitire tantisper licet.
Atque ubi nos libavimus, nobiscum os tergere.

209

ACTUS I. SCENA I. Bacchus suas virtutes depraedicat, quem ex opposito Momus deridet.

IN justa dudum Bacchus calumnia hominum improbe
Exagitator: etenim tanta nunc passim licentia
Invaluit, et faciendi et dicendi omnibus male;
Ut tuto ac innocenter probis esse vix liceat.
Documento esse Bacchus possum atque exemplo omnibus.
Hominibus ego quam diu bene feci, audivimale.
Quocirca illud mihi agendum sumpsi hodie sedulo,
Ut improborum audacia et Bacchi innocentia
In lucem prodiret, ac conspicua orbi patesceret.
Scholam mihi aperire. et novum Bacchi Gymnasium
In animo est, atque omnes istic artes compendio,
Omnes virtutes per brevi utendas negotio tradere;
Ut quantum in me probae indolis, atque ingeni hactenus
Delituit clausum, id totus cogatur orbis noscere.
Si quis ex lro in Craesum transmigrare ocius,
Quam vulpes pyrum commest, si induere opulentiam
Cupiat, me consulat? operam dabo, ut desit nihil.
Enimvero, ut vinum pauper hausit, ditissim us est.
Momus, Nimirum ante ex Craesis mille, mille Iros effecerit,
Quam uno ex Iro Craesum. consulant illi loculos,
Qui quotidie ventrem implent, exonerant Marsupium.
Bacch. Honoribus ego homines impelo, ad satietatem affatim.
Nam et scurrarum ultimus, in vino saepe est Pontifex,
Tot amicos pario, quot combibonum collegia
Vix capiunt integra Mom. scio, nam infamium facinora
Venus, luxus ebrietas, rixae, cedes egregie
Et honori consulunt hominum, et sua dent amicitias.
Bacch. Corpori ego robut imbccillo, aegris valetudinem
Pro omnibus medicinis adfero. Mem. videlicet
Cum jam stomachus vino obrutus, naufragium patitur,

210

Atque eructat foras omnia; cum cerebrum, et ratio,
Et sensus omnis natat, ac mergitur in mari musteo.
Cum neque pedes venrrem. neque cervix fert caput amplius.
Bacch. Omnium ego artium Doctor unus habeor optimus,
Unius ego horae spatio facundos, disertos, extemporaneos
Poetas crearo etiam de fece rusticorum ultima.
Quos pisce magis mutos, picis loquaciores fecero.
Mom. Praeclare. Novimus enim, quam lingua mero innatans
Cespitare, balbutire, aberrare cum mente soleat.
Multi vocem omnem amiserunt, vini haustam fluctibus,
Multi nil sciunt, nisi graecum tantum sigma in literis.
Bacch. Consilia inter fecunda pocula nascuntur optima,
Ita Germanis antiquis, ita Graecis usitatum fuit,
Nil deliberare gravius, nil decernere nisi in Symposio
Mom. Ridicula semper res est vinolentorum prudentia:
Consilium temeritate plenum et sapientia stultissima.
Baecch. Meticulosis equidem animos facio, atque de timidis
Leporibus audaces leones excito: militem
Omni ego clypeo magis armo. Mom. Fortiter facis,
Quando nervos omnes tremere, vacillare pedes,
Et caput nutare, et labascere genua, ac corpus doces.
Bacch. Laetitiam ego in pectore gesto, amoeniratem, jocos,
Quibus moestos consoler, recreem lamentabiles.
Et melancoliae amaritiem hilaritate diluam.
Momus. Breve hercule gaudium et acerba recreatio,
Capitis illud postero die intem peries docet,
Vertigo cerebri, stomachi nausea, hebetudo animi.
Bacch. Animos ego niveos, simplices ac veros candide
Efficio, postquam tribus quatuorve scyphis ablui,
Omnem mox fucum ac dolum abstergit veritas.
Mom. At pulchra haec virtus (opinor) tacenda proloqui,
Et abdita quaevis cujusvis irtuctare auribus
Non famae alterius parcere, non obligatae fidei.
Bacch. Pietatem si quis compendio haurire suavissimam
Ex me capiat, equidem propinabo illam lepide mero,
Mille Superis vota vovebit. mille concipiet preces.
Mom. o pinguis et madida pietas concepta ex mero!
Haec simovere Superos non poterit, movebit inseros.

211

Bach. Ex duris ego Germanis facere humanissimos.
Ex avatis liberales possum. Mom. Ex agnis lupos
Abs te factos vidi, et Harpyias ex turturibus.
Bacch. Ab solvam verbo: felicitatem desponsare filiam,
Atque elocare beatitatem nuptui possum omnibus.
Quae oblivisci miseriarum doceat, et suaviter
Abstergat omnem languidi cordis aegritudinem.
Mom Levicula nimium sponsa est ista tua beatitas,
Et lena tantum, vixque unius conjux dieculae.
Mox alio divertet, aliosque mox quaeret amasios.
Bacch. Bacchi igitur quisquis adire solert gymnadem,
Quisquis illum magistrum volet, quisquis gaudiis,
Virtutibus, opibus, honoribus inebriarier,
Adsit, meaque sedulo perfruatur industria.

SCENA II. Silenus quatuor pauperes et in iis Claudum et Caecum ad Bacchum deducit.

SIlenus. Ne cui asinus ille meus, cui insideo, bilem creet
Aut fastidium; equidem istius mihi jam seni opera
Perduam est utilis: nam quo me mei nequeunt pedes,
Hic me asellus portat; tarda quidem res est asinus
Quadtupes, sed tardior etiam multo tripes senex,
Praesertim ubi senii taedia liquido abluit mero.
Jam tamen mihi nogotium est ab alumno meo,
Baccho videlicet, cujus me Dii fecere nutritium.
Is modo academiam meditatur ac scholam artium,
Qualem neque Plato unquam condidit, nec Aristoteles;
Ubi omnem homines sapientiam combibant cum scyphis.
Ubi virtutem pleno gutture ac ventre cum mero
Hautire possint affatim, atque exsatiare appetentiam.
Oho jam appro perare hominum video exercitum.
Quale hoc mortalium genus est: Indine, an Arabes?
Pauper. 1. Ex Lusatia, ubi homines naseuntur sub arboribus,

212

Ad patriam appulimus; nam viro pauperiub ique petria est.
Sil. Nova aedepol figura, novus habitus, incessus novus.
Alii pede claudo, alii ligneo, alii nullo parent oculo.
Paul. 29. Agite vos nunc Lusatiae ac Flolandiae Principes,
Ad Bacchum praeperate, nobis ut laetitiam venalem det.
Sil. Quid audio? Principes se dicunt: Pol, venerari est opus.
Nam et perlustris et discolor vestitus edocet,
Non illos ex communi mortalium censeri grege.
Tauper. 19, Patrimonium nobis nusquam finitur, sed amplissimum
Ubique est. Sol. mehercule Croeso omni opulentiores intelligo.
Pauper. 19. Videndum ne ex illo nos quicquam praetereat inutiliter.
Pauper. 9. Omnis nobis silva lignum, omnis ager fert segetes.
Sil. Vectigal est, quale neque Octavius lim numeraverit.
Pauper. 2. Nobis cum muribus magna est affinitas, ubique carpimus.
Pauper. 1. Omnis nobis bos arat, omnis asinus saccos gerit.
Sil. Met uendum Hercle, ne et meu sibi asellum vendicent.
Paup. . Curas habemus nullas, nisi de curanda cuticula.
Paup. 1. Unum superest hodie, ut Baccho serviamus servitium,
Ejusque nos disciplinae erudiendos tradamus naviter.
Sil Recte tales equidem homines praestolabar hocloci,
Istic me paedagogum fieri ad decet, ut sedulo
Incumbant vino, ac poculis studeant. Paup. Quid hic viri
Asinare cernimus? Sil. Deorum vos nutritios
Venerari est aequum, Bacchum qui amat, sibi benevolum
Silenum quaerat, et potiertur eopios a laetitia.
Paup. 1 Si istuc quidem fieri possit aureum tesenem
Praedicabimus verbis, et locis omnibus gratiam
Nostram, et cor occupabis, Sil Consuetudo est mihi
Bonis omnibus bona dare ad felicitatem consilia,

213

Bacchi vos amoenitatem captare eg gaudia
Ipsius in Gymnasio velim, ut vobis fiat bene.
Artes istic omnes ac opes habetis compendio.
Paup Accipimus consilia, atque ad Bacchum concedimus.
Sed hem, nunquid in Bacchi nobis palaestra naviter
Sudandum est, at que laboribus occupandi sunt humeri?
Nam tenera nobis cutis, atque illaboriosae sunt manus.
Sil. Intelligo Regum genus videmini, educatimolliter:
Sed si os quisque vestrum et stomachum aperire est potis,
Si culullos eviscerare, si tripudiare et helluarier,
Omniego vos labore reliquo facile absolvero.
Paup 1. Tolerabilis est labor. Paup. 2, Dies noctesque hunc perferam.
Cacus: Tu me ducito ad scholam Claud Tu me perfer ocyus.
Caec. Insiste humeris, meis pedibus et tuis ibimus ocu is.
Claud. Iam isthuc nobis iter est, istuc tu pedes dirige.
Insane, istuc. Cac. Quid me Trivenesice verberas?
Tuis me oculis rectius ducito. Claud. Tuos accuso pedes.
Ista incedendum via hic praecipitio es proximus.
An non vadis? Cac Dii te fulminent nequam verberabilem
Istic tu jace: ego inveniam iter. Ehodum locii
Iuvate Typhlum: Claud Exoculate nebulo, tu istuc audeas?
Hunc tu mihi jam baculum nece sse est devores. Sapin?
Caec. O tu Vulcanie Steropes. ubie es? ut crure te aliero
Abbreviem quoque, hoc sti pite tua tibi ossa comminuam:
Claud Istic nunc morate, et stipitem stipes ventila.
Caec. Eho socii, eho, nemo miseri caecitate tangitur.
Quo nunc loco sumus! quo tempore! nocte erro an die?
Eho Eho socii, Typhlus vos vocat: Estne hic aliquis
Qui meam solitudmem aspiciat? nam strepitum auribus
Vicinum hausi. Sil. Habes hominem, cujusnunc opera
Uti licebit opportune; ades nunc propius etiam adhuc,
Etiam adhuc propius: asinum meum cauda attine.
Caec, O divine vir, sed pol metuo, si asinus pedes
Post se nimium sevet, ne mihi, qui amisi oculos
Etiam dentes excutiat, aut pedem meum suo atterat.
Sil. Prudentem habeo asinum et docilem magnis auribus,
Er regia Midae stirpe est, ambulat basilice

214

Et ventrem habet, cum se exonerat, auri fertilem.
Enimvero agris ille sterillibus fertilitatem suggerit,
Qui deinde fruges ac vina parruriant, unde paritur
Argentum et aurum, et quidquid pulchrum in opibus est.
Nunc porro ad omnium mihi artium, atque aetatum ho. mines
Pergendum est, ut Bacchi scholam palestritis impleam.

SCENA. III. Cratinus et Stratocles milites, cum Samo et Milphe negotiatoribus ad aenopolium concedunt.

CRatinui mil. Ehodum Stratocles, dic sodes, quid nobit Corymbifer
Isti apportant hodie novi? Stratocles mil. 2. Nisi victoriam ex India,
Ignoro equidem: Crat Sub Baccho mereri stipendia
Videntur hercule, namque appori bene, tripudium
Ad tibiane agitabant, vincti crines pampinis.
Strat. Illos ais obesulos, succulentos, atque animosulos
Colludiones juvenes, quibus venter doliaris suit,
Et utraeque buccae fartae adipali pinguedine?
Crat. Recte. Cincinnis vibratum caput nardi succo maduit,
Oculorum Caesii orbes musto innatabant liquido,
Vacilabant lingua ac pedes. Strat Novam hi militiam
Sub archistrarego carchesiorum Baccho instruunt.
Crat Qua in palaestra? Strat. Oenopolio. Crat. quem contra hostem? Strat. Sitim.
Crat. Quo moderatore? Strat. Baccho. Crat. Tolerabliis haec provincia est.
Quin ei hodie stipendia facimus? Strat. odi morem pessimum.
Hac in militia stipendia damus, non accipimus.
Crat. Commeatu abundat. Strat. Sed ubi tu abundaveris opibus.
Crat. Experiundum est. Strat, Obsequor. Sed hem istic comites viae.

215

Observemus homines forte enim ab illis sors nafcitur,
Atque emolumentum nobis aliquod. Crat. Quid ita Stratocles?
Strat. De grege quidem isti haud videntur, basilice ambulant.
Crat. Quid igitur? Strat. Ex loculis isthaec succerescit arrogantia.
Cra. Quid deinde? Strat. Nostrum ex illis sperabimus symbolum.
Crat. Quid si nos comitari abnuant? Strat. Illos comirabimur.
Crat. Venemur ex occulto; nam loquuntur praegnantia.
Samo Merc. 1. Hodiernus nobis dies non infecundus abiit,
Et auro aurum peperit: loculos sane impregnavimus.
Milphus. Merc. 2. Nihil hercle ita pecuniam parit, quam pecunia.
Ex mina recte impensa minae nascuntur, sestertius
Sestertia generat. Same Qua re hodie venit nobilitas.
Nisi prerio ac nummis? hos ubi possederis, nobilis es.
Milp. Cum auro ego Diphilus esse malim ignotus potteris;
Quam sine auro Dionysius omnium notus litteris.
Samo. Habemus aedepol unde nobis tristitiam abstergere licet
Inter amoenitatem convivalem, et falerna pocula.
Strat. Audin' Cratine, quam opporture in rem modo adiumus.
Crat. Jucunditatem nobis hodie, sine impendio, despondeo.
Strat. Etiam cun dote nubet. Jam nunc eam procemut lepide
Same. Nisi fallor isthic in taberna Bacchi est venalis laetitia.
Milphus. Ememus ex illa hodie quantum satis. Strat Oviri optimi
Salvete. Samo. quis istic salutem nuntiat? Strat Boni
Bonis bene precantur, Milp. Rem facitis optimam hercule.
Siquidem votis felicem fieri liceret, aut facere.
Strat. Sic totos equidem dies votis vovendis darem,
Meque et vos explerem suavissimi flore Liberi.

216

Same. Amici ptofecto votum est. Crat. Quin illud auro emimus.
Si minus verbis expleri possit? Oenopolio ad sumus.
Nam Bacchus hodie Bacchanalia indixit propalam,
Ubi libera laetirtia non florere sit anni dedecus.
Mulphus. St ad hanc arcem expugnandam vestra est expeditio
Iungemus arma, nam huic assuevijam olim militiae.
Straet. Ibimus plenis castris, occupabimus brevi moenia,
Inundabimus ageres, puro Lyaei flumine,
Donec ipsa, quae arci praesidet ratio, cedat loco,
Et lepiditas, jocique ac sales suum inducant praesidium.
Samo. Festive Philosopharis, sed metuendum, ne loculi
Suo praesidio destituantur, aut obsidionis tempore
Hos pestilentia invadat, omnesque pereant copiae.
Crat Parvi animi est pavere ante periculum. fortes docet
Casum omnem superare, quidquid pestis demetit,
Hoc fecunditas rursum instaurat, mittamus Diis
Quod est fututum Mil. Sanam Philosophiam tenes.
Strat. Eamus intro; hedera nobis Bacchi ostendit Gymnadem.

SCENA IV. Phorbas, Rusticus, Arcas, Auriga, Polus, Nauta, Bacchum adeunt.

PHorlas. Hodiernum mihi diem ita effluere siccum non sinam,
Uti is in caelo hodie apparet, sine omni pluvia.
Namque haec mihi hebdomas inter aestum caniculae,
Quantumvis Boreas regnet, transacta est duriter.
Ita laboribus circumfluxi, et sudoribus calidis.
Post tantam ficcitatem aspirat jecur ad pluviam.
Pleiades tamen in caelo nolim, sed Bacchi magis
Regnare amphoram, quae mihiaffundat madidam.

217

Et quis hanc lepiditatem invideat homini ruricolae.
Ut post palam, rastrum stivam, flage illum, sarculum
Denique et craterem attrectet fella oppido manu?
Tantillum qui aratori non faverit, ut ad cyathum
Ab aratto divertat, pumice, opto ut siccus sit magis.
Quo hominis fessi ariditati discat miscerescere.
Et vero illa, quae laboriose curo indies,
Cui sint bono, ignoro, nisi ex ista semente ego
Hanc mihi messem colligam, qua famem ac sitim
Vicissim curem. Arcas persuades Aurigae etiam arido,
Qui brumali tempore gelidas nives et glacialem Boream,
Aestivo cogitur devorace pniveres et solis radios.
Nam qui isti subinde massicum in symposio negat,
Hunc aequum est, sem per vappam bibere foetidam.
Phorbas. Unum mihi totmentum domi ex symbolis nascitur
Mala uxor, quae litigo utramque aurem obruit
Fastidioso prorsus; quod omnem mihi laetitiam,
Fermentat usque adeo, ut me credam bibisse turbidam.
Arcas. Oho! mulieres nolae sunt praeposterae; ut sileant
Adhibendus malleus est, verbis nihil effeceris;
Nisi verbera addas, oleum perdidisti ac operam.
Nunquam ego modestam experior magis domi conjugem
Quam ubi ex Bacchi Schola potus bene reviso domum.
Plaga esset ac unum vulnus, si verbulo adversum hisceret.
Phorbas Bona schola, unde isthaec disciplina manat in feminas.
Are. Ad istam ego re, aut dux praeibo, aut comes insequar.
Phorbas. Utrum vis feceris, amice facies. et ad genium meum.
Polus, Heus Arcas. Quo igitut? accedam comes, nam rernarium.
Divi amant numerum. Arcas Sed pol metuo, armatus venis.
Polus. Ita ut vides ex navi adsum quam in portum compuli
Arcas. Quid igitut iste ex humeris remus? Polus Ut rursum si opus
Navigium impellam. Phorbas. Forte etiam in sicco est, ut naviges.
Polus, Nisi vos ignoro, jam in sicco navigatum ibitis.
Mustum vobis mare, navis cantharus, haustrum schyphus,

218

Cubitus verotrudes, lingua remus futurus est hodie.
Utrumque, nisi fallor, labrum vela erunt, quae panditis.
Phorb. Iam enimvero te in re Bacchonautica haud modice
Versatum inrellige, qui ita artis instrumenta percipis.
Polus. Neptunum ac Bacchum ego utrumque ex aequo veneror,
Arcas. Age ititur hodie nobiscum Baccho debes sacrificium.

SCENA V. Silenus.

PErge, A selle mi, perge suavissima pecus mea.
Si me portaris strenue per totam Germaniam,
Laudem mereberis, pulchras esse dicam aures ribi,
Quales olim Midas habuir; oculos dicam caesios,
Quales Paris amavit in Helena: vocem argenteam,
Qualem Orpheus possedit; aut in silvis Daulias:
Crines in te laudabo aureos, quales Phryxi in vellere:
Formosum actelerem gressum, qui certer cum Pegaso.
Iam hodie es functus officio vectoris navi oppido,
Proinde coenam tibi apparo lautamex Carduis.
Omnes vidistis, credo, quanto operae Silenus pretio
Vicos obierit ac oppida, ut Bacchi impleret gymnasium.
Pauci hac via, alii aliis pleno subeunt agmine.
Nihil perinde facile est, quam persuadere illum homini,
Qui inter contubernales lusus est carchesiis.
Germani hocin ludo scyphico haud sane sunt ultimi?
Neque vero et soli: nam que ubi Hispanis, ac Italis
Gallisque haec semel tentata est cum voluptate alea,
Magis illi quidem ad haerent Baccho, quam lappa tunicae,
Nunc intro, ut et ego viae pulverean mero abluam.

219

AGTUS II. SCENA I. Bacchus suis discipulis leges praescribit.

BAcch. Hodie experiundum mihi est, fungosine et pepones
Pro discipulis nactus sim, an recemos frugiferos,
Qui vinum abunde ferre, et concipere poslint merum.
Ehodum sedem. Vos auditores cathedram hanc cingite.
Utramque vos aurem primum mihi ac denique
Etos totum aperire volo. Qui meam subeunt scholam,
Illos aequum est no stri leges Gymnasii cognoscere;
Ut quid vitare, quid agere tales velim, non nesciant.
Prima igitut lex est: sine lege vivere et bibere sine modo,
Acmensuras, sine meniura, evacuare hilariter.
Oenopolium vobis pro schola, pro atramentario
Cantharus, pro calamo sit scyphus: aperto orescribite.
Cavendum sedulo est, ne caupo vobis sit debitor.
Uno plus die absumendum est, quam lucri fiat tribus.
Si pecunia defuerit, lectum ac pallium vendito.
Parce edendum, laborandum parcius, ut diu bibas.
Apud lucernam potandum, stertendum apud diem est.
Ne tamen exspecta dum tectum aut lectum intraveris,
Sed in vestibus sub arbore, in via, in luto somnum cape.
Ubi plus aequo sumptum eadem repellendum est via,
Qua mustum intravit. Si mane nauseat stomachus,
Si vertigine caput ambulet, et gravetur onere:
Eandem medicinam adhibe. Vinum hasta est Telephi.
Et vulnerat et sanat. Ita vini et juris periti docent.
L. Parasitus ff. de secta fraternitatis. § Repleti sunt omnes.
Habetisne indolem atque animum, ut quae docui
Capiatis? Pol. Habemus, ut tabulam rasam, ita animum
Aptabimus tibi nostrum, ut inscribas, quae lubet.
Bacch. Praecepta trado fa cilia, quae vel asinus capiat.
Nunc experimentum vestrae capiendum est indolis.

220

Ohe, scribite, nunc dictabo vobis scriptionis materiam,
Ubi calamus? ubi liquor calami? suam cuilibet
Promeconde mensuram imple, ebibat quilibet.
Qui bibendo alterum perverterit, hederam induet,
Et prima Gymnasi sede imperator donabitur.
Qui illos sequentur ordine magistratus erunt:
Senatores deninde atque equites, in fine pedites,
Pol. Hoc ego exhausi vasculum. Samo. Hanc hypothecam ego.
Crat. Hoc ego doliolum. Strat. Hunc sublevavi oenophorum.
Milph. Hunc ego culullum evisceravi. Phorb. Hunc exoneravi ego.
Arcas. Huic ego praegnanti cantharo obstetrix adstiti.
Cac. Inanitatem ego in hanc obbam in duxi vinariam.
Bacch. Intelligo, vos mihi obtegisse discipulos dociles.
Adero haud multo post ad lustrandum exercitum,
Quando strenuis ego viris laudem ac praemia adferam.
Pol. Bonum hercule praeceptorem nacti sumus, et facilem.
Clari est ingenii, artem facilem habet ac perbrevem.
Ehodum hospes ex eodem da liquore et vasculo.
Samo, Sequamur intro, nam juxta vas fervent disputatio.

SCENA II. Mercurius legatione ad Bacchum fungitur adversus scholam.

MAgnis Diis servire officium est molestia plenissimum,
Quodque laboris aliquanto quidem plus, quam honoris habet.
Utilitatis vero multo etiam minus Ego Mercurius
Deorum hactenus nuntius, nullibi unquam sum domi,
Ut quietis mihi atque otii tantilper suffurari liceat,
Quo meum curem genium. Tum deinde servio domino,
Qui usque adeo meis laboribus parce admetitur pretium,
Ut necesse sit furto magis me, quam mercede vivere,

221

Ita hercule fit malis heris passim qui serviunt,
Magnis sese furtis alunt, necessitate, an ingenio
Id fiat, non satis dixero, certe fieri cernimus.
Nunc ad Bacchum mihi demandata est legatio,
Unde si indotatus abjero, ingenio utar meo, ut habeam,
Pol. Bacchus istic exaula prodit, appellandus is est.
Eacch. Ohe Mercuri te video? quid abs Iove apportas novi?
Merc. Injuriarum is te reum postulat. Bacch. Quippe, cur reum?
Merc. Scholam te exaedificasse fama illi narrans attio lit.
Unde ipse contumelias indies multas audiat,
Quibus Diis, Deabusque, ommibus homines dicant male.
Propediem novos Gigantes, Typhoeos et Gyges timet,
Qui Diis bellum denuntient, nisi malo obviet.
Proin ex communiego Deorum consilio adsum nuntius,
Qui ista tibi tuisque interdicunt gymnade,
Ne universae Deorum reip. accersas malum.
Nam et ceteri Dii, suis abs te spoliari praesidiis,
Suis exui opibus moleste queruntur. Ceres ruricolis,
Diana venatores, Neptunus Palmuros, Mars milires,
Vulcanus Steropas; Faunus Pastores, Phoebus Pindaros
Auferri nolunt, quos ad tuam tu abstrahas scholam,
Eripias ipsis. Te jubent vivere Patrimonio,
Neque tua falce alienam messem metere, ni poenas ames.
Bacch. Nam cui ego injuriam, aut vim adfero, qui jure utor meo?
An non vitibus ego vinoque praefectus, omnibus Diis
Bene hacten us feci nectaris et ambrosiae poculis?
Cur non et hominibus bene nunc faciam absque invidia?
Et sapienter, et benevole, quis neget imo et utiliter
Diis omnibus, quis infica bitur? an non enim Iovi
Ego duros ceteroquin homines, ad pieratem erudio?
Nunquid ruricolis, fabris, operis omnibus addo animos.
Ut ne labori succumbant? nunquid unus milites
In hostes Martiis accendo generosos caloribus?
Merc. At vero Ceres suos te ruricolas premere inopia
Dolet oppido; cum quod integra vix partum est hebdo made,

222

Una in popina, meridie uno, una voluptate pereat.
Bacch. Hinc opportunum vero Cereri subnascitur gaudium
Neque enim melior ad laborem stimulus indigentia est.
Merc Sed et Vulcano suas ab officinis transfers operas.
Cupidius illialiquanto ludunt poculis, quam malleis.
Bacch. Imo veroan non unus ego labores oblecto praemiis?
Haustus certe in potiori parte mercedis est miseris:
Quam si ademeris, officina omnis carebit operis.
Merc. At Phoebo ac musis multa subditorum pernicies
A vino provenit, adolescentes a libris ad Liberum
Ac libertatem atque ignorantiam miseram transmigrant.
Bacch. Quos unquam Phoebus ita facundis potavit aquis
Ita suis erudivit diserte, ut Bacchus, liquoribus?
Haec abs me Diis referes, O Mercuri, Bacchum suo
Coutentum vivere, Diis inde atque hominibus facere bene.
Nunc ut istius tu experientiam Mercuri haurias,
Ex vase Cretico Bacchus hodie tibi laetitiam
Propinare gestit, hac intro, mejam nunc subsequere.

SCENA. III. Cupido legatione contraria fungitur pro Bacchi Schola.

MAjae ego filium subsequor, majorem legatum minor.
Minor equidem, non genere, non virtute, non indole;
Sed illo quo videtis corpore; reliquis nihil concessero.
Si Mercurio talaria in pedibus, alae ex humeris mihi
Dependent celeritate, ubi opus. antevertam facile.
Si illi virga est, quae vitam inferis, soporem Superis
Incutiat; mihi arcus est, quo victis palmam extorqueam.
Si Deorum ipse minister est: Ego quantilus sim, lum dominus.
Hoc arcu meo saepe stratus occubuit Ipuiter.
Ille, ille Gigantum terror concessit Pygmaeo mihi,

223

Unde ut Atlantiaden verear non est. Et pumilis
Sua virtus inest. Gemmam unam rupibus praefero integris.
Ut autem constet, quid ego contra Mercurium huc venerim.
Dicam paucis. Venus me Parens huc ed Bacchum destinat.
Oratum, nequid Mercurio incaute fidat, potius fortiter
Insistat coeptis, neqne vanis instituto absistat minis
Sibi apud Deos gratiam non defuturam, qua impetret
Facti et am praemia. Scholas has Bacchi seminarium
Sibi esse perpetuum, un de abundet ipsa cultoribus.
Neque enim qui Baccho operantur strenue, Cypridi
Diu esse hostes queunt. affluunt hinc catervatim asseclae,
Nunc et rem caute agam necesse est, nequid Mercurins
Ac Divi ceteri meo ex consilio resciant, ubi is absce sserit
Antico; ego postico me Bacchi in aulam recipiam.
Ut ne quid ille contra institutum occeptet praepropere.
Oho, cardo strepit, isti me jam adstare convenit.

SCENA IV. Polus, Samo, Cratinus, Stratocles ebrietate delirant.

POlus. Ventus hercle nobis ex austro exsurgit contrarius,
Coelum nubibus induit, tempestas classi imminet.
En ut Aeolus in nos aciem instruit, Notus anteambulat,
Assistit hinc atque hinc audax fratrum et potens cohors.
Iam nunc omnibus in nos arietabunt cornibus.
Samo. Ventorum ego minus, quam irati fluctus maris vereor.
Hoc, nisi fallor, sub pedibus nostris intumescit horride.
En ut fluctus hinc atque inde tabulata quassant navium.

224

Polus. Decumana medius fidius procella nobis ingruit
Admovete liburnicas praetoriae, res in ancipiti est.
Salus nostra exventis pender. Samo. Quin clavum firmis
Nauclere opponis undis? omni fluctui tradimur.
Polus. Vela submittam us, ne in scyllam nos ferant.
Solvite antennas funibus, jam malus et tota praetoria
Ventorum pondere it praeceps. Samo. Nullus carinam exonerat?
Flunctus evincunt navim; mergimur nisi adsit opera.
Parcite nunc remis, jacien da anchora est, ubi, est anchora?
Polus. Mercibus nimium gravata navis, exoneranda his erit.
Crat. Isti profecto in sicco navigant, in ventre oceanum
Circumferunt in capite fluctus, nubes rationem obsidet.
Strat Quid agitis boni viri? parcite hospitis suppellectili,
Exturbatis domo omnia. Ista pernicies cui bono?
Polus. Vitam magis praestat, quam merces habere integras.
Succurrite, fluctus succutiunt triremem; haurimur mari.
Samo. Hic jam charybdi proximi fcrimur. actrm est illico,
Nisi jam nunc extemplo vertatur prora ab exitio.
Polus An non et istic scopulus exurgit asper et arduus?
Movete hinc perimus. Crat. o nautae nimium ridiculi!
Strat. Vertigine tunquam vento circumaguntur, lepide aedepol.
Polus. O Neptune, Amphitrire, Diique Deaeque universae: maris.
Si Polum, si Samum, si reliquos hodie scrvetis hospites;
Aram vobis in littore statuam, thure honorandam, et victimis.
Samo. A h jam hoc vortice pelagi sepelior, jam vincor fluctis bus.
Polus. Eheu manus porrigite naufragantibus, undae nos obruunt.
Samo. Iam innato mari, nulla, heu! tabula est? Polus. nil est opis?

225

SCENA V. Bacchus, Polus, Samo, Cratinus, Stratocles, Milphus, Phorcas, Arcas. Bacchanalia vivunt, ac
illudunt hospiti.

BAcch. Quae vobis istic lamentatio est? quid impender mali?
Crat, Naufragum isti in sicco passi sunt, jacent hausti fluctibus.
Bacch. O egregii tabernarum navarchi. et scyphorum remiges!
Sinite tantisper naufragos, brevi emergent sobrii,
Iucundum plerumque naufragium est, quod in littore patimur.
Sed ad vos ego nunc invisi foras; ut intelligerem,
Satin' essent salva omnia, schola, leges, discipuli.
Ubinam estis? pigritu do atquesomnolentia obruit?
Tu quid sic vultuose incedis? quid ita probe oblitus
Pigmentis sordium? Strat. Sub dio cubui, lectus mihi
Terra fuit. Pulvillus lapis. Bacch. Militem te intelligo
Qui in gramine hibernare, coelum habere pro tentorio,
Iejunium pro cibo possis. Tu quid agis sodes?
Etiamne vigilans somnias? Milph. Equidem hilariter
Noctis molestias poculis ablui, neque somnum oculis
Hucusque apertis vidi, quos modo sopor mihi effodit.
Bacch. Praeclarus hercle excubitor es, tibi urbis moenia
Contra hostem tuto credamus Phorb. Mihi profecto caput
Vertiginem concepit, et stomachus impletus nausea est.
Nunc malum hoc bono rursus falerno diluam.
Bacch. Sane peritus medicus es: Arcas. Lyaee pater, licetne loqui?
Bacch. Eloquere. Arc. Rem feci pessimam, uxorem male
Verberibus tractavi; livet, ac luget infortunium.
Bac. Quid meruerat male! Arc. Carp sit in me vinolentiam
Bacch. Rem profecto utilem fecisti, quod ita garrulam

226

Intempestive feminam emendatam feceris.
Quae bene potum irritassit virum, amat verbera.
Crat Ehodum Promeconde hospes, Falernum aut Massicum,
Non hic otiosus nobis interire debet dies.
Strat. Mihi vero etiam palatum arescit, exspecto pluviam.
Milph. Nescio quid meus mihi etiam venter immurmuret,
Prae siccitate concrepat, imbrem Massicum petit.
Crat. Io Euhye! Strat. Euax Io? Milp. Bibamus Io! Phorb. Ter quater Io!
Crat. Io Bacche! Strat. Liber Io! Milph. Saltemus Io! Phorb. Ter quater Io!
Bacch. Iucundum certe studium est, ita Baccho operarier,
Crat. Hospes, Io, hospes vinum affunde nobis largius.
Hosp. Vini equidem copiam habeo, quanta omnibus satis,
Strat. O quanta Divum bonitas, qui tothomini bona
Uno ex racemo nasci fecere! aequum est Coelites
Ita benevolos la rgo honorare invicem poculo,
Et vinum illis libare optimum. Illud Iovi bibam,
Cras nobis serenum, ut faxit diem. Milph. Baccho equidem,
Prae ceteris Divis bibo, qui benigne facit mihi.
Phorb. Pluto meum ego Cratera immolo, is aurum habet.
Bacch. En uti pietatem ego meis instillo discipulis.
Proficitis abunde ad virtu tem, laudo indolem.
Iam nunc intro subeo, brevi huc coram praemia inferam.
Crat. Oho quot ille format circulos? Mathesin callet oppido
Milph. Neque tu Graece ignorare videris, qui tot formas sigmata.
Phorb. Quo vos ante persolutum symbolum, quo pergitis?
Arcas. Hercle ostium crepat, hospes aderir. Crat. Consilium mihi est
In pectore callidum, Omnes simus rantispcr furiae,
Dum hospiti lusum faciamus, et pulchrum ludibrium.
Ita ordiamur negotium, simulabo amentiam,
Iram, furorem, verbis interpugnabo atrocibus.
Verbera miscebo indiscrere etiam in hospitem.
Vos interea fugite, ego lepide tergum insequar.
Ita vos me festive devitabitis, et vos ego.

227

Strat. Plus quam ovilli capitis consilium: adstipulor hercule.
Milph Me quod attinet, toto vultu simulationem induam.
Strat. Ohe prodiit, agamus quisque personam suam naviter.
Crat. Quis me lacescere, quis ore convellere maledico,
Quis hiscere contra ausit? vos vos ego, quotquot hic
Adstitis! at opportune ceditis. Hosp. Oho symbolum:
Non sic abeundum est. Polus. Ubi sum? quid hic litis nascitur?
Samo te video te Cratine? an in portu demum sumus?
Samo. Salvo o exoptata terra jam perieram diu.
Polus. Quid hic me Hospes manu attinet. Hosp. Symbolum volo.
Polus. Ex me? an etiam mortui aliquid debent post naufragium?
Crat. Etiam ne vos meo in conspectu hic coram adsistere?
Nisi jam mox; post naufragium lumbifragi eritis.
Polus. Nunquid te novi Cratine, quid ita in insontes furis?
Crat. Etiamne ad haec hiscitis? Istos mihi sceleratos hodie
Et sequi, et perdere animus est, hunc stolonem ego
Exsanguem in alieno decrevi abluere sanguine.
Hoc ego exossa re stipite illos volo stipites.
Emedullare cerebrum omnium, hoc certum est surculo,
Ubi sunt nunc flagriones hi? quid hic hominis est?
Iam ad sepulcrum ad umbras ibis bibes styga.
Hosp. Hospes ego sum parce hospiti, vinum prompsi tibi
Crat. Funus es, jam interiisti, jam adstas Cerbero.
Hosp. Quid enim ego mali uspiam cuiquam intuli?
Crat. Tu personas regias et heroum sanguinem negligere,
Non revereri, ut oportet? non optimo mero excloere?
Hosp. Ah parce, parce, vinum adferam quantum satis.
Crat. Iam vos, et vina omnia huc attulisse oportuit.
Moraris? an jam clava hac ad Plutonem migras?

228

Hosp. Ibo; ibo, quantum vini intus possideo, tuum est.
Crat. Ehodum socii, institui tragice comoediam.
Strat. Rectene et ad votum res fluit? Crat. Non potuit. melius.
Captivus ego hunc hominem at que ad obsequium duxii hodie;
Vlnum nobis absque auro vendibile jam modo
Daturus affatim est. Supplices accumbite, nr comoedia
Suo appara tu constet, et ne fraus vacillet male.
Strepuit cardo trepidandum nunc vobis. Siccine
Vos mihi illudere, meas impune vires spernere?
Polyphemus mihi pater est; Typhoeus proavus fuit,
Gyges frater, Encelatus nepos. Vici inferos:
Ab his revixi. Pluto substravit collum mihi.
Proserpina obedivit, Cerberus hanc clavam horruit.
Milph Fac uti lubet nobiscum, en supplices omnes habes.
Tua sumus mancipia. Phorb dorsum ascenluro porrigam.
Crat. Sic loqui dudum oportuit, neque mihi creare stomachum.
Promeconde; quid hic adstas, frigide? Hosp. vinum attul.
Crat. An non integrum te vas huc jussi depromere?
Quid isthoc culullo agimus, quem vel musca ebibat?
En ut mihi in aridum ventrem defluit, guttula est.
Vas age, vas admove, Hosp. Hercule moveri loco nequit.
Crat. Succedamus, digito illus ori ego admovero meo.

ACTUS III. SCENA I. Eacchus promotionem suorum discipulorum instituit, adest Silenus et Satyri.

BAcch Ain' Silene apparata esse quae dixi singula?
Sile Nihil eorum praetexitum est. Eacch. Doctorum habes insignia?
Epomides? pileos? serta? Silen. curavi sedulo omnia.

229

Bacch. Ubi sunt! Sile. Meum his oneravi asinum. Bacch. Fac videam.
Sile. Agedum Satyri, asinum huc apportate meum mihi.
Satyr. 9. Nisi ille me portaverit, lumbifragium faciet.
Satyr. 2. Erit hic praesto, priusquam lupus ovem comedat.
Bacch. Hodie in schola nostrarum artium honores publicos
Impertiar ego meis discipulis, pao ut erit meritum.
Doctores ego promovebo, aichistrategos calicum.
Primos Bacchi proceres, ac rei praefectos potatoriae,
Et Lyaei stipendiarios. Satyr. 18. Eccefestivum baiulum,
Omnem ille ornatum portat. Satyr. 2. Caudam pro sceptro gerit.
Bacch. Mea facite cathedra, huc vestris ambulet pedibus.
Satyr. 29. Dabimus di omnes operam. Bacch. Hederam in fronte praeferet.
Satyr. 29. Virebit etiam frondibus. Bacch. Ita vos amabo sedulos.
Silen. Meus etiam asinus, ut frondibus exornetur, facite.
Satyr. 19. Carduis illum coronabimus, et hibernis rosis.
Bacch. Ingenium ego mnitorum exploro naviter,
Quid quisque abs me possideat sapientiarum? quid artium?
Quibus in virtutibus suam recte probet indolem?
I Satyre ex ordine, ut statui, adesse omnes praecipe.
Satyr. 29. Factum puta. Bacch. Primum ducturus agmen est exercitus
Levis armaturae, reliquae dein copiae venient.
Tu mecum Silene lustrabis agmina, et Epomids,
Ac se rta meritis divides, mea singulis sententia.
Oho praesto, adveniunt: nos ex orchestra silentio
Spectemus, ac decernamus praemia. En pauperum gregem.

230

SCENA II. Lausus, Irus. Caecus, Claudus pauperes, suam felicitatem depraedicant.

LAusus. Concepisse ego in capite laetitiam videor mihi.
Uti Palladem olim Jupiter: felix hinc partus mlhi
Jam in promptu est qui favemus amoenitati et gratrae?
Irus. Mihi pectus salit. Claud. Mihi etiam prae gaudio pedes.
Caec. Laetemur Io! Laus Io hilaritudini sacrificemus hodie.
Claud. Quid enim nobis beatius sol vidit uspiam!
Nam felicitatem habemus desponsatam in sinu.
Laus. Praegnantes nos aliis curas, sine cura, relinquimus
Cum lautis patrimoniis, nobis, quod estur ac bibitur,
Est abunde satis. Irus. Ventrem equdam curo unicum,
Pro illo curando famuli mihi sunt bis quinque digit,
Supellex tota scyphus est, mundus totus hospitium.
Cacus. Nescio profecto, an oculi mihi in stomachum defluxerint,
Ita is semper opportunitatem commode dispicit.
Claud. Etagilitas mihi demigrasse ad linguam de pedibus
Videri potest, ita haec prompra est ad scyphos et fercula.
Irus Quis me nunc Croesus ditior? Quis sic abundat omnibus?
Caecus. Nunc ego pol oculis carere, quam poculis mavelim.
Dives equidemium satis: nam quidquid video, meum est.
Laus. Malim ego habere et cupere nihil, quam habere et cupere
Plurimum. Claud. Nescio qua id modo, fortuna impetrem,
Ut uterque mihi pes non ambulet tantum, sed et levem
Ad taltum pruriat. Cac. Tu choragus esto, sequar praevium
Laus. Ecce rem lepidam claudus caeco dux ad choragium est.
Claudus. Io laeti subsultemus,
Et Lyaeum celebremus;
In scyphis, et plausibus
Cum jubilo.

231

Lausus Cesset labor inquietus,
Vox et jocus sit facetus,
Longa sit felicitas,
Cum jubilo.
Bacch. Ter cum gaudio bibamus
Dulcis Euhye canamus:
In chordis et cymbalis,
Cum jubilo.
Irus. Desint opus, nil timemus:
Desint curae, nil habemus:
Et tenemus omnia,
Cum jubilo.
Bacch. En ut jucundis gaudiis innatent hi viles codri.
Nemo in aula Princeps tam liquid a affluit laetitia,
Quam illa hominum illuvies, et fex mortalium.
Ubi illis afflavi spiritum. Tanta est Bacchi amoenitas.
Vos ad palmam venire aequum est, quae in bruma viret,
Ut nunc laeti viretis in misera fortuna gaudiis.

SCENA III. Clius, Gymnicus, Musaeus, studiosi ex poculis diserti.

CLlus. Adalios Bacchus, alios ad fontes Phoebus vocat.
Gymn. Ni murea funt ac nautea. Musae. Nihil saporis habent.
Cliut. Etiam fastidium adferunt. Gym. Multo equidem ma-
Tabernaeego Bacchicae, quam Phoebeae esse municeps.
Mus. Et praelauro fecundas ego Pampini umbras amo,
Botrosque ante baccas pono. Clius Lyaeum ubi praesidem
Cirrham obtinere videro, illic me hospes transferam.
Interea Nyssam incolam. Mus Illiteratus et satur;
Quam literatus ac sitiens esse magis eligam.
Gymn. Pol neque ego indisertus mihi videor minus,
Cum de Bacchi schola flore meri satiarus abeo,
Quam ubi triduum integrum sudavi sub ferula.

232

Clius: In eadem vidio navi versamur, nam hercula
Quande bibo vinum loquitur mea lingua latinum.
Cum bibo bis vel ter sum inqualibet arte magister.
Gymn. Fecundi calices quem nos fecere disertum?
Mus. Ennius ille pater nnnquam nisi potus ad arma
Prosiluit dicenda.
Clius. Carmina non scribuntur aquae potoribus.
Gymn. Tota cedat Hippocrene,
Et Libethrides amoenae,
Unda Cirrhae, Phocidosque
Unicedant Massico.
Mus. Cedat Phoebus, et doctarum
Plebs novena camenarum,
Et Parnassicae cohortes
Uni cedant Libero.
Clius. Ille linguam docte solvit,
Et per metra verba voluit.
Et per mille dithyrambos,
Vates Bacchus incitat.
Gymn, Cede praeses laurearum,
Mus. Vince praeses Pampinorum.
Clius. Cede Phoebe, cede Baccho
Hic Poetis praesidet.
Bacch. An non extemporaneos ego Poetas excito?
An non omnem Suadelam, et Musam meis liquoribus
Lepide recreo? verbis melleis affluere facio?
Agite ad coronam venite lauream Poetae mei,
Bacchum deinde pro Phoebo ex lite, et fluent carmina.

SCENA IV. Ebrii du Pius et Brutus.

Plus. O bona et facilia Divorum numina, quae vitibus
Hunc ex benignis astris instillarunt liquorem melleum,

233

Non ego alio coelites oblectari credam poculo.
Quam quod suavi spumat Massico, ambrosiam negligam,
Et nectar omne, iste siquidem nobis latex fluxerit.
Quis verbis Divorum facta exequeat meritis, quis explicet
Oratione encomiastica, licet alter Tullius
Caelifavorem, coelitum bonitatem, amorem, studium,
Quo nobis laborant, nosque ambiunt homines?
Brutus. Auditin'Philosophum, quantam ex scyphis pietatem adbibit?
Quam subito vultur iste transmigravit in turturem?
Lupus in agnum transformatus est? Pius Diis multa debeo.
Et hoc quod possideo aurum, et auri fructum Massicum.
Brut. Diis ego coelum relinquo. Ventrem, ut curet bene suum,
Uni equidem homini in vita satis negotii esse arbitror.
Nam que ego qualiculum meum ubi neglexero,
Quis erit qui hoc sumet operae, ut illum pro me expleat?
Pius. Nemo sane, nisi impie ita ventrem suffarciat,
Ut Diis inde grates non habeat beneficis homini.
Ptogus pauper. Stipem obsecro homini misero, virum humanissime.
Pius. Euge nostin quibus factis claream, qua sim indole?
Certe nulla uspiam factis meis abfuit humanias.
Ptogus. Optimum te virorum prae dicant, quos habeat vicina.
Asylum te pauperum nominant. Brut o pingue mendacium!
Et palpatio luculenta! ipsa hunc possedit tenacitas.
Pius. Ad unguem profecto meum exploratum habes ingenium
Cape sis hunc sestertium, et illum atque istum quoque.
Brut. O crumenti sugam! ut emedullat illi misero loculos!
Ut cras iste hinc atque hinc utra que scabet caput manu?
Ptogus. Ut te Diespiter multo praestet tempore sospitem.
Pius Propediem me revise, Brutus. arido eras pumice erit siccior.
Ptogus. Et tu o optime virum. Brutus, mentiris trifurcifer splendide.
Ptogus. Da per Jovem stipem misello. Brut stipem? an stipitem
Abs me postulas? hercle hunc mox impendam liberaliter.
Ptogus Per omnes te Divos oro. Brut. appendix patibulis,

234

Corvorum victima, etiam restiras? nunc edes verbera.
Ptogus. Jam dudum sum satur. Pius, quid homini misero addis miseriam?
Brut. Ista fex hominum esurie et siti pasci debet affatim.
Tunc deinde vulneribus deliniri; ut sobrie discat sapere.
Unicum pro se quisque curandum ventriculum possidet:
Huic prospicere quem vis aequum est. Sujm qui negligit,
Atque alienum curat, mecastor nimium abundat stultitia.
Pius. Ex Epicuri schola prodis. Brut. Hem Frater manum Porrige.
Collegae sumus, utrique leges violamus sumptuarias.
Pius. Utinam non et divinas! Brut. A page ista anxietudine.
Pius. Equidem nobis nulla societas ebriis esse poterit;
Nisi quae voem inter ac lupum esse assolet. Brut. Nunc hinc abi.
Pius. Quin mecum ad templum concedis? Br. vin sacrilegum
Memet? Pius Non; sed scelerum te poenitentem volo.
Atque illa Sacet doti enuntiare. Brut Carnifici enuntia,
Is te absolvet olim. Pius, Vide sis hanc im pietatem exuas.
Brut. Ad popinam redeo, ut istic pietatem combibam.
Pius. Ah insania! quanta hominum ribi pars tributaria est!
Quam isopportune sibi consulit, qui virtutes sibi
Ante aurum arque argentum comparat, qui Superis vacat.
Ac deinde iis quae dederunt potiturintrepide.
Bacch. INterlligo me pietatem eriam instillare animis.
Robur ad virtutem, pondus ad sapientiam addere.
Huc ades, aequum sit, te coronari rosis flo rum proceribus:
Ut qui virtutum principem petatem asse cutus es.

SCENA V. Lictor ebrius sua virtute ac gloria exultat.

FAm 1. Absce dite via hinc, ac locum honorariot occupet
Lictor Aequum medius fidius est, ut venerentur mehomines,
Cui jus virae mortisque in multorum capita cessit Deus.

235

Hem famulitium, tu me Dominum praei in via,
Tuque contra pone succedito: digniori mihi
Medium reverso, grandibimus omnes, ut viri, gradum.
Vos si quispiam interroget, Quis, atque unde sim
Dinysiostrategum Magalocesmopolitanum esse dicite!
Fam Codicillis, graphio ac scriproribus opus esse asseram.
Lictor. Quianam? Famul. 1. Tuum ut nomen titulosque excipiant.
Paucorum non sufficere memoriam. Lictor. Prudentiam habes.
Genus meum a longa retro avorum decurrit serie
Tritavum habui hac in arte celeberrimum, et parem mihi
Inde hereditario ordine, et indolem, officium traho.
Fam. 1. Dicam tritavum tuum virum fuisse, tritaviam feminam.
A Sinone Graecorum vaferrimo censere originem,
Latuisse in equo Trajano, multos mactasse Trojugenum
Lictor, Id vero an credent? Fam. 1. cogentur, quis enim istie adstitit,
Ut testari contra possit? Lict. De meis virtutibus
Quidnam dicturus es? Fam. 1. dicam militiae nil uspiam
Repertum simile. Mille una pugna, uno gladio, una manu
Demessuisse, tanquam falce messor amputat gramina.
Fam. 2. Me Castor, illiam militiam semper odit, ubi vulnera
Vulneribus compensantur: in victos audet furere.
Lict. Ubi istuc dices fuisse? Fam 1. Ubi Achilles contra Hectorem stetit,
Namque hanc nemo pugmam vidit, ut meminisse queat.
Lict. Hoc gladio illud factum esse dices? Fam. 1. Illomet tuo,
Quem olim Perseus tulerit, ubi Medusam plexuit.
Lictor. Nullumne vulnus accepisse me asseres? Fam 1. Illud equidem
Quod in fronte praefers, adverso accepisse pectore.
Fam. 1. Quod uxor illi nuper inflixit colu in litigio,
Lictor. Qum asserere licebit, hanc adeo vestem meam
Exalba in sanguineam occisorum versam sanguine.

236

Fam. Imo et ipsam hac barbam demutasse colorem suum,
Atque ex nigra erubuisse prorsus cruore caedium.
Lict. Non absimiliter vero. Fam. 1. Et vultum etiamnum notas
Servare rubras illic praesertim, ubi nasus intumuit.
Fam. 2. Nimirum, quas illi vinnm, immodicis sumptum haustibus,
Affricuit inter scyphos. Fam. 1. Etenim haec jam quis neget
Homines de te persuasos esse? quem sic fugiunt,
Ut Catelli molo ssum, ut aves trepi dantes aquilam.
Lictor. Etenim id experior, cum vix prandere una, aut symbolo
Communicare mecum praereverentia homines soleant:
Fam. 1. Regium hoc est, ac honor, non nisi magnis impendi solitus,
Nunc quantum nominis tui terrorem late circum feras
Quis, nescit? quodiot viris honoribus optatum fuit,
Sola tu virtnte, absque exercitu, totum possides,
Formidini es omnibus. Lict. Neque indignus sum hercule:
Quos etenim metuo? quibus timendus non videor
Isto ferro, atque ista manu? Bacch. En quos animos Bacchus facit.
Ipsam etiam infamiam pulchris adquat laudibus:
Et miseros felicitate, probrosos extollit gloria.
Dignus enim vero hic est, qui clavam et pellem Herculis gerat.
Jam nunc adstate hic, sultis, ex ordine mihi.
Quod igitur felix faustum, fortunatumque sit omnibus:
Ego Bacchus ventripotens, Pampinorum Dominus,
Et rex popinarum, mensarum princeps ac decus.
Ego omnium artium Doctor hosce meos discipulos,
Fideles potatores et vinipotentes musti bajulos.
Dico, creo, facio artis potatoriae magistros inclytos,
Scyphorum arbitros, ac mensarum praesides dignissimos.
Qui meae posthac reip. municipes, omni frui
Atque uti jure possint, ut Bacchi proceres dect.
Nunc vos novam insta urare laetitiam omnes convenit.
Ego hinc ad Nyssam me tranfero. Silenus praerit.

237

Silen. Age puer craterem hunc doctoralem cunctum hedera
Spumanti exple Libero. Vive, o Lyaee suavissime,
Hunc tibi fundo. Pius. Vive pietatis interpres optime.
Hunc tibi immolo. Lict. Vive fellicitatis magnae pater
Hunc tibi praebibo. Laus Vive paupertatis solatium
Hunc tibi consecro. Silen. Sic decet abluere pulveres,
Quos in scholae hujus subselliis, contraximus hactenus.

Chorus.

ESt in orbe Germannorum
Infinitus numerus
Sapientum, ac Stultorum;
Quanquam Stultis vincimus.
Nam per forum, per popinas,
Passim Stultus ambulat,
Per tabernas, et culinas,
currit, vorat, potitat.
O quot vadunt ocreati,
Qui plateas conterunt,
Et sunt vento ter inflati
Qui vix panem comedunt.
Quot calcaria nunc gerunt,
Pedem quassant tinnulum,
Qui vix equum, vixque premunt.
Molitoris hinnulum.
O quot foris convivantur,
Pleno poti gutture,
Qui vix domi saturantur,
Pisis, pulte, furfure,
Domi Mater et sorores.
Flent et nent assidue:
Pater, natus, concolores
Helluantur strenue.
Tandem bella postulantur,
Desperatis aedibus:

238

Et in rusticos vagantur,
Furto, ferro caedibus.
Inde tot calamitates,
Nostra fert Germania,
Quod per vulgus, et magnates
Regnet haec insania.
Euge Bacchum proscribamus.
Et Lurcones exulent:
Forte coelos in clinamus,
Ut aerumnas sublevent.

ACTUS IV. SCENA I. Diogenes accedit Bacchi discipulos cum lucerna.

MUsaeus. Quid hic hominis est, qui medium comburi diem,
Et sole flagrante lucernam circumfert propalam?
En, ut cuilibet in faciem obtrudit facem; ut omnia
Perlustrat ac si noctua circumerraret in meri die.
Lictor. Quae tibi hic mecum factio est homo mi; an sapis?
In plena luce non videas? Diog. Hercule, an homo sis?
Non video, homines ego, homines quaero: ubi sunt homines?
Silen. Profecto nisi iste stultitiae ad insaniam studuerit,
Nemo desipit amplius. Diog. In urbe ego, an in silva gradior?
Quot hic onagros ego indomitos conspicio? quot lupos
Decoctores? quot tigrides furiosas? quot belluas?
Quo obsecro ego hodie? an ad Lerneam paludem appuli?
Quis mihi auxilium adferat, ut ex tot monstris exeam?
Clius Ipsa hic Moria magis morus est. Gym. Num quis hellebrorum habet,
Ut isti misero remedium porrigat? Musae Collyrio indiget,
Nam que effodisse illi oculos subito videtut coecltas.

239

Diog. Utinam ipsum pro lucerna in manibus solem feram!
Hunc ego coeco magis admoverem orbi, se ut cerneret.
Et quanta intus portenta alerer, pro veris hominibus.
Clius. Quis tam ridiculum Philosophum conspexit uspiam,
Qui tam stultis abundaret votis, et opinionibus?
Diog. Feras ego ac bestias obambulare humano viedeo capite.
Et fronte et ore; a pectore ad pedes intus sunt belluae,
Quae tantum implere ventrem optimo sciunt massico,
Cetera hominum officia prorsus neglectim obeant,
Quando tandem inter bestias alique inveniam hominem?
Sil Dii te perdant, infatuate senex, qui tantum viris
Probis affingas dedecus, ut improbe belluis compares.
Diog. Canes hic me allatrare videntur rapidi, baculo erit
Jam opus Diogeni, utarceat. Lictor. Canes tu nos, perdite,
Canes appelles? jam mox haec tibi machaera in cerebro
Natabit. Diog. Ut Apri illi dentibus minantur! ut saeviunt!
Lict. Trifurcifer vorvorum pabulu. Diog. Forsan in ferarum stabulum
De meo hodie doliolo prodii, ut feras immanes pascerem.
Video artificio utendum est, humanius agam in periculo.
Ohosagnosco errorem meum, agnellos ego pro lupis
Et hinnulos pulcros pro onagris mael habui.
Venite ducles animulae, venite blandi catelluli,
Venite simiolae meae, vitras praedicabo laudes affatim.
Musa. Ut jam canis iste blanditur, mordebit hercule brevi.
Fuste jan nunc contra erit opus. Silon. Quin cedimus improbo.
Atque inib rectius curamus laetitiam. Diog. Sic ingenium
Mortalibus hodie omnibus est, ut neque dicentem leviter,
Nec graviter contra vitia possint aequis audire auribus.
Quocirca me nunc recipio ad doliolum, unde exii.
Equidem sic latere multo ego tutius in vita arbitror,
Quisquis improbis permiscetur, diu esse probus nequit.

240

SCENA II. Mercurius consilum aperit de evertendo Bacchigymnasio, famulatur ei Cordalus.

MEre. Jam ex vobis quaero, sitne tam oculatus hic quispiam:
Qui videat, ego quis sim? nisi ista me prodant alaria,
Aut virga, quam manibus teneo id quidem non putem.
Nam huius ego? modo hospitis Oenopolae absentis domo
Personam abs Jove agere jussus, illius vultu et habitu
Occurro omnibus, hospitem me domestici omnes colunt.
Vinum promo, et aurum mihi symbolistae exhibent.
Omnis mihi arca patet, omnis Gaza servit mihi.
Causam vobis exponam, ea lege, ne quis eat hanc proditum
Ne dolus aperiatur, atque adeo vim amittat suam.
Nam Jovi certum est probrosam nimis Bacchi Gymnade~
Dissolvere hodie, atque illos bibones multare affatim.
Ipsumque adeo hospitem Iucro ab illis acquisito male.
Ut deinde insaniae minus studeant. Misit hominem
Diogenem ante prudentem, qui illos stultitiae argueret.
(Ita enim mos Divis est, per hominem homines instruere)
Ludibrio is fuit: modo vicissim fient ludibrium.
Sed age ordiamur fabulam, nunc accersam Cordalum
Famulus ille est hospitis, quem simulo, vaferrimus.
Atque ad omne facinus promptus, ut Oenopolarum solent.
Me nunc herum suum credit. Heus, te, Cordale.
Moraris? nondum ades testudo, ut imperata audias?
Cord. Quo me vocas? Merc. ad patibulum carnifex. Cord. tu me praei.
Mere. Etiam astutias, ulmorum Acherons? Scis quid te vellim?
Cord. Apollinem hac dere nondum consului. Merc. Lanionem petes
Ac sciscitabere, nunquid tergora illi sint boum,
Ovina item ac lupina? Cord. In quem usum isthaec postulas?

241

Merc. Etiam haec quaeris improbe lavernio? tuo ut inde rergori
Lora confi ciantur optima, quae omnes ambiant costas tibi
Nunquid ambula? an vis ut tibi pedes faxim abs hoc stipite?
Cord. Vin'ut volem qui nullas alas habeo? Merc. Flagrorum proce.
Industrium te volo hodie, si unquam antea. Novam ego modo
Comoediamintus extruo. Scitis uti proxime mihi
Extortum hospiti symbolum est ut facta illusio
Ab im probo homninum genere, audaci et temerario;
Qui meo se onerare vino, sua me nolunt pecunia.
Hinc vi, fraudibus, astutia mihi solvere symbolum,
Pro virtute atque ingenio habent, mihi illudere
Rursum his animus est. In promptu nunc occasio:
Namque ita se vino omnes onerant affatim,
Ut neque illos pedes ferre, nec oculi queant ducere.
Strati in via passim cubant, et somno altissimo
Edormiunr crapulam vestibus ego illos spoliabo suis,
Et bubulis ovillilque pellibus in suam, ut discant sapere.
Cord Corium nunc ad fero, utinam nesit pro corio hoc meo.
Mirum profecto, ut qui hactenus semper carnes, pelles modo
Nos emere: ni forte tympanum herus nobis cogitet,
Quo nos ad laborea conciat: ita insatiabilis operis est.
Merc. Ades tandem torpedo, annus est, que tehic moror.
Cord. Illo certe anno quem tu censes, nihil ego ciborum habui.
Merc. Etiam nihil flagrorum improbe. Vade sis. acum mihi
Et fila apud sutorem depropera, ut hanc tibi pellem assuam.
Cord. Gratam sane rem feceris, scutum haec erit adversum verbera.

242

SCENA. III. Mercurius, Lydum et Cordalum servos instruit ad illudendum hospitibus.

MErc. Iam modo scenam ordimur non infacete lepidam.
Pecudes brevi videbitis bipedes, homines quadrupedes.
Namque mihi animus est Bacchum festive ho die colere.
Venerari ipsius asseclas vellere arietis aureo.
Ut qui homines nelciunt digne vivere, vivant pecudes.
Nunc ceteris mihi negotium domesticis dandum erit;
Ut suam quisque provinciam naviter obeat.
Ehodum Lyde, Strobile, Rulle, vester vos herus vocat.
Adestis? Lydus, adsum Merc. tu ceteros, intus admone,
Quae me velle intelliges Scis ebrios stratos domi
Iacere hospites, somno ac vino graves? Lydus. nimium id scio
Meo labore ac molestia. Mere. Hos te ac domesticos reliquos
Novo habitu induere a capite ad calces usque volo.
En istic Cordalus attulit Lyd. Lepidae profecto togae.
Merc. His ita caute insuendi ne fortassis evigilent.
Lyd, Quo istuc consilio? Merc. Contra brumale frigus praesidium est.
Eum tamen vos delectum habere cupiam, ut singuli
Veste sibi accommoda vestiantur, suisque apta moribus.
Pii isti nepotes, qui religionis succum ex vino attrahunt,
Ovillis digni sunt pellibus. Thrasones isti bubula
Cornuti in cute obambulent. Ille charybdes meri,
Quibus nulla amphora saris est, lupinam induant.
Ita ceteris suus habitus detur. Lyd. quid deinde est opus?
Merc. Tan tisper me ausculta, neque rogando praeverte nimium.
Ubi ronchi detonuerint, ubi destert uerint jam satis,
Tity ni ru petsonam indues. Lyd. Quomodo id sum potis,

243

Qui Lydus sum. Merc. O Vervecinum caput! te esse Tityrum
Pastorem nostrum simulabis, qui custo dias hoc pecus.
Lyd. Etiam lupum inter oves custodiam? Merc. Non, sed lupum
Quanta poteris plagarum vi dimovebis a grege.
Lyd. Quid si humana voce loquarur, et lupum se esse abneget?
Merc. Tu finges haec te non intelligere, sed uluare asseres,
Lydus. Lepidum mecastor negotium herus noster aedificat.
Merc. Adero ego opportune et operam promovebo opera.
Quin hic modo auspicabimur, heus Cordale, tu adsis mihi.
En horbam istic somno, ac mero sepultum ad limen domus.
Huc age vitulinum tergus cadaver illud hominis
Huic insuendum est, dignum nempe patella operculum.
Tu humerum utrumque subleva. Cord. pro quantum est onus!
Merc. Imitabimur antiquos; et mustum condemus utribus.
Cord. Quantam exhalat mephitim sepulcrum illud musteum!
Merc. Nunc age conlue, priusquam somno edormiscat crapulam.
En quid inter Bacchicum hominem ac demortuum interest?
Nisi quod iste animam in corpore, tanquam sepulcro habeat;
Hic solum in sepulcro corpus habeat, tanquam carecere.
Sed enim hunc hominem vexatione certum est cibare affatim.
Ubi bibere parcius, et stultitiam addiscat sepelibilem.
Heus nunc, Cordale, aures at que animum mihi tantisper eloca.
Docilem ego te veliue. Cord. Tuo me ingenio natum scies.

244

Merc. Funem istic pedibus adstringes, atque alligabis forib?
Ne hinc abeat, nisi de volente. Cord Capio. Merc. Mox ubi surgere
Ac sepultus ille reviviscere, atque eniti coeperit;
Tu illum ex fune isto doce te sequi, ac mutire nihil,
Nisi quo vituli sono assolent. Tum hac illum vespera
Ut fraudem tenebrae adjuvent ad lanionem educito.
Atque illi venalem facito. Dabo operam, ut is resciat,
Aptusque ad ludum hunc fiat. Sic Phorbam, sic reliquos
Astutiis nosttis circumagemus ad ludibrium;
Ut tandem hi piscat ores scyphorum icti discant sapere.
Cord. Gnarum oppido me habes, si has versutiascogites.
Dabo ego hoinem istum ad omnes facetias
Opportunum, ut voles. Vitulos jam olim tractare didici.
Merc. Scio te idoneum. Ubi ta men obluctatus male fuerit
Me ex propinquo, ficto Eubuli nomine, socium advoca,
A quo consilium atque opem coram exposces mutuam.
Ita fraudi fraude patrocinabimur. Cod. Divinum adepol
Ingenium here possides dabo operam ut praecipis.
Merc. Succedo intro, ut aliorum quoq ue conat us inspiciam
Ac ceteris etiam potatoribus strophas instruam.
Catastrophen hodie dabimus omnino comicam.
In qua sodalitium illud cribabimus bac chicum:
Dum perditam vino mentem vexatione recolligat.

ACTUS V. SCENA I. Mercurius sub Eubuli nomine, cum Cordalo, Phorbam exagitat.

COrd. Demiror equidem quid sit cur ita lepiditatem amet
Herus nunc meus, qui hactenus nihil, nisi de Stoa, sapuit.
Cothurnis tuntum uti solitus, nunc soccos subito induit.
Nam que ita festive, quis est, qui eum unquam vixisse sciat?

245

Recte tamen iis factum lurconibus, qui noctes integras
Diesque absumunt basilice, et semper vivunt bacchanalia.
At, hem Cordale, propius tuae te pecudi adesse convenit.
Quid est? jam nunc hercle se commovet, papae! quid agit?
Phorb Ubi sum? quid hoc fascini est? quae me trivene fica?
Cord. Divi succutrite Divi, vitulus ille meus Diabolum
Intus hausit pessimum, pro Divi opem! Phor. ah me miserum
Exsolve miserum me Cord. Pro quid opis? quid remedii?
Humana mehercule voce loquitur Daemon iste perditus.
Eubule, vicine mi, amice mi, ubi es? auxilium exhibe.
Eub. Quis me lacessit clamoribus ita miseris? Cord. Eho opem.
Vah hominis scelus, qui istum vitulum mihi
Multa obtrusit vendibilem pecunia. Phor. Ah sum homo,
Homo sum! Per Iovem, sum homo! Eubul, portentum hercule!
Cord. Male ficio aedepol meus hic tenetur vitulus maximo.
Quae Circe incatationibus suis dementavit eum mihi?
Eubule quid consili? Eub. Exorcisinis rem ages optime.
Phorb. Per Diespitris sceptrum, et sacra omnia sum homo, nomo sum.
Eubul. Ah miseret me afflictae pecudis, ut eluctatur, ut se hominem
Iste Daemon fingit! Cord. quid agimus? nostin' exorzisandi ritum?
Eub. Estuc quidem scio, si operam meam rogas, dabo
Nunc intus Daemonem obsequentem tibi, ut voles.
Nequid mutire amplius, nisi vitulinum ausit, quin et pecude,
Abeat quanto ocyus ista, ac restituat eam sibi.
Cord. O si istud abs te officit im petrem! Eub. Amicum rogas;
Itaque de viridi mihi imprimis ligno subministra perticas.
Cord. Quia nam? Eub. His ego Daemoni iti demulcebo ita cutem,
Ut mirum sit, nisi ipsi voluptas manendi omnis abeat.
Phorb. Ah ah parcite miserrimo, parcite obsecro. Eub. En ur humilem
Iam moxeffeci daem onem ad flagrorum memoriam,
Fungus sim et nunquam frugi: si mu, mu, mihi amplius.

246

Quam quod vituli solent, dixerit. Phor. Ah'ah, sum home,
Eubul Improbe auden' aliud omnino, quam habeii, baheii, baheii?
Phorb. O. vae! vae! vae! Eubul. Nodum adhuc baheii, baheii baheii?
Phorb. Ah! ah! baheii. Cord. Euge, Euge. vox redit vitulo. Eub. Nunquid adhuc?
Phorb Baheii. Eub. Etiam porro adhuc. Phorb, Baheii baheii baheii.
Eub. Ejecimus hercule Daemonem, pessimo illusum est optime
Vbi redierit, ubi quippiam murmuraverit hic vitulus male,
Tu ea dem hac arte utitor, atque eodem demulce pharmaco.
Uti vides probatum est. Cord. Tibi ego ne ingratus sim,
Eubule, hanc destino pellem, mactato apud lanionem vitulo.
Eub. Amice agis, meque ingratitu dinis si captes, nunquam capies.
Cord. Nunc mihi hac vespera lanio prximus invisendus ocyus est,
Hunc ut vitulum macello non immaturum coemat.
Ut Bacchanalia inde aliis, mihi impinguescant loculi:
Qui jejunium plus quam quadragesimale vixerunt diu,
Atque inedia et macredine languent miserrima,
Sequeris ad macellum? Phorb. Parce, ah! parce per Iovem, sum homo.
Cord. Sceleste, tu rursum hanc vexare pecudem? ita, ita nunc decet.
Phorb. Vae! vae! vae! Cord. nondum hinc abis? nunquid mox audio baheii?
Phorb. Baheii. baheii. Cord. Ita certe, aut lumbifragium hinc auferes.
Vae, si me irrita ssis iterum! nunquid hic lanii domus est?
Ubi nunc est cultrifer. quam diu latet inibi? Lan Ecce me.
Cord. Hanc defero tibi huc pecudem, machaerae tuae aptam satis.
Lan. Opportune aedepol, nunquid aetatem et pinguedinem habet?

247

Cord. Diem ego esse magis optem, ut oculos prae me tesies habeas.
Lan. Ut trepidat misera bestiola. Cord. Quid mirum, frigore utitur
Nam aliam quam aestivalem togam hoc hiemis non induit
Lan: Quanti licitaris hunc vitulum? Cord. Cutem abs illo mihi volo.
Lanio. Quid ita? Cord, Ut memoria illius apud me pecudis maneat.
Lan Quanti carnes igitur facis? Cord Ter denis sestertiis.
Lan. Bis deni sussicient Cord Adde senos, Lan. Praeter duos nihil
Cord. Sed redde pellem. Lan Non me hercule: nam loris egeo,
Cord. Ergo nihil adjicies? Lan. Minus quam nihil Cord. Vade sis igitur
Ac vitulo fruere. Lan. Ecce sestertios vicenos, reliqua
Propediem accipies. Cord. Vide ne debitor maneas diu.
Nam et parum aeris multum egenti est. Lan. Scis meam sidem.
Cord. Quam ego ubique fortunam ad obsequium demerui mihi!
Ubique frau dibus patrocinatur et strophas adjuvat
Quis credat fieri posse, ut homo se vitulum autumet?
Id vero ego effeci hodie in Phorba astutiis meis.
Nunc Lanioni aleam committo, si quis urget metus.
Si aliquid Phorbae mentis atque audaciae sit super,
Per noctem et tenebras facile effugium inveniet,
Ac deceptionem lanioni injiciet hodie alteram.

248

SCENA II. Mercurius una cum servo Cordalo Milphum abrium somno demersum Pollinctoris habitu induit.

HEus, Cordale est quod te volo. Nondum comoedia
Suo fine clausa est. Cord. Me ad rem praesentem utere,
Ut lubet adero. Mere. Observastin' hanc amphoram,
Hominis vini et frugiperdae. Cord. Hic viae adjacet.
Fungus sim, nisi pro fungo hunc Venum dedero.
Merc. Alicujus mihi in mentem venit, an probes? intelliligam.
Cord. Exspecto ut loquaris. Merc. Herculis sacerdotes Potitios
Pinariosque nosti. Cord. satis quidem. Merc. Et parum sobrios
Pani Lupercos pellibus accinctos, panice
Bacchiceque per vicos grassantes? Cord. novi. Merc. Et Arvalium
Vidisti fratres, qui publicis adstant sacris.
Agrosque judices dividunt? Cord. Et hos. Merc. Illos quoque
Quod Pollinctores vocant, et mortua inungunt corpora?
Cord. Equidem illos a me procul esse cupio. Non hos amo
Nisi mortuus; Merc. Verum cuinam tibi collegio
Hic homo apparet aptior? Cord omnes personae quadrant.
Bonus ille Potitius, ac Pinarius in scyphis est,
Cum lupercis nihil sobrie sapit sed tumultibus
Vicosque plateasque implet. Frater arualis quoque est:
Ita arua et humum ubique premit jam vino gravis.
Pollinctor etiam bonus est qui suam quotidie
Liberali potu inungit et curat cuticulam.
Merc. Hoc ultimo mihi schemate im primis placet.

249

Age sit Pollinctor: habitum juxta possideo
Huic personae idoneum. Cord. Hac pelle exuendus erit.
Merc Moderate, ne quid percipiat. Cord. Totus cadaver est.
Merc. Huic vesti ingere hunc truncum, et insue.
Iam tu hinc age ocyus ac similem cape habitum.
Tum deinde vigilantem, ceu frater fratrem accipe:
Cmpella, deduc, impelle quo volet, quo non volet.
Ubi funus esse acceperis, illuc age. Utque lubet,
Utque ingenium erit sic homim ludibrium instrue.
Cord Intelligo, habe bis me oppido actorem sedulum.
Merc.Mihi jam ad alium Endymionem Bacchicum est iter.
Cord. Ego intro concedo, ut Pollinctor fiam verso habitu.

SCENA III. Mercurius Filios Familias ad parentis Arcadis ebrietatem corrigendam no vo astu instruit.

MErc. Hic adsto domui, quid agatur inibi ad apicem
Iam usque exploratum teneo: uxor, familia, liberi
Turbati verberibus, at que incontinentia domini,
Moerore afflicti jacent. Adero, suppeditabo consilium,
Quo sibi quietem, hero pariant temperantiam.
Heus pueri. Filius 1. Quis accersit? Merc. Pater ubi nunc agit?
Filius 1. Ubi vino saturi assolent, postquam submersa tatio est.
Altum stertit etiamnum. Merc. Quod obligata malum
Fronte accepisti? Fil. 1. Parentis ebrii munus est.
Quo suos donat ubi mero insanus revisit domum.
Merc. Nullum huic malo remedium superat? Fil. 1. Praeter fugam nihil.
Religioni nobis est vim factam vi repellere.
Merc Laudo Verum consilio vos egere sentio, ut dein
Patrem mitiora faciatis sapere. Fil 1. Fateor, hoc qui suggeret
Divini nibis hominis loco futurus est Merc. Advoca

250

Huc fratres. Fil. 1 Fratres mei, agedum, adeste hic coram, ocyus.
Merc. Una vos instruam, jungetis manum, et operam.
Fil. 2. Quam vocem accipio? Fil. 1. Fratris. Fil. 2, Adsum quid igitur?
Fil. 3. Venio mi frater, quid vis? Merc. Eubulus in rem vestram adest.
Vobisque hodie et facere, et sua dere cupit benevole.
Merc. Et tibi oculus livet, video. Fil. 3. Patri hunc colorem debeo.
Merc. Iam meditam ur quemad modum patrem moderatius
Faciatis sa pere. Fil. 1 Difficilis et rara res est, senes
A pueris ad sapientiam instrui. Merc. Peticulum hodie
In patre saciendum. Fil. 2. Sed nostro, ut metuo, periculo.
Siquidem ferulam amplius non patirur. Arbor vetus
Difficulter flectitur Merc. Quod natura renuit ars potest.
Ingenio pro armis utermini Fil. 1. Tu modo instue:
Nos dociles habebis. Fil. 3. Utramque tibu aurem dabimus,
Ut oculis deinde magis integris uti liceat.
Mer. Adhuo somno tenetur? Fil. 3 Altius quam glis in specu.
Merc Estnefunebris vobis apparatus alicubi? Fil 1. Quid ita?
An patrem mactare jubetis? Merc. Absit tantum nefas.
Fil. Quid igitur? nam que ex Vicinia utendum capiam.
Merc. Et funalia nabetis? Fil. 2. Tot quot urbi integrae fatis
Inflammandae fuerint. Merc. Et fatalem utnam acferetrum?
Fil. 1 Etiam sepulcrum. Sed quid funesta haec oratio?
Merc Iam intelligetis. Invitate matrem, et proximos,
Totamque affinitatem ad ornandas patris exequias.
Fil. 1. Insanis? namque is etiamnum vivam ducit animam,
Inter pingues ructus ronchosque. Vis ut misero
Fauces obstruamus? Merc. Nolo parricidae ut sitis.
Fil. 1. Vis igitur ut charontem exoremus ac Cerberum,
Ut vivum ad inferos transinitrant, ceu novum Herculem?
Merc Vos audien dos non putem. Verum haec res agitur,
Ut suadeatis patri mortuum periisse ingluvie,
Et vinum et venenum hausisse. Fil. 2. Id vero, si tibi
Nobisque credat, pistillo obtusius habebit cerebrum,
Fil. 1, Nisi Choroebo minus habuerit mentis, se vivere

251

Et nos mentiri sentiet. Merc. Ita adornabitis fabulam,
Uta mortuis ac larvis sese ad vivos recipere
Non segniter credat, Fil. 1. Semel oblecto sapientiam
Quam habes totam exprome, ne incertos distineas.
Merc. Accipite paucis omnia. Exponite ut mortuum
Albis vestitutm, naulum pro charonte adjicite,
Iuxta illum faces luceant, adstet feretrum,
Ceu rogis inferendo. Urna pro functi cineribus
Non procul absit. Vos inde cum matre adsistite,
Simulatis indulgete lacrymis, fingultus ducite,
Ciete planctus, atque infaustam patris necem
Vestram que solitudinem plorate, quantum licet.
Fil. 1. Iam consilii hujus medullam penetro. Fil. 1. Plenum asturia est.
Fil. 1. Ut parenti illudemus suaviter! Mere. Ubi ad gemitus
Evigilaverit, surrexerit, stupuerit, primum fugite
Ceu larvam ab inferis prodeuntem, sensim denique
Reducti casum mortis dolenter intemperantiae
Acceptum ferte. Divum praedicate benevolentiam,
Qui vitae illum reddiderint, ita emendationem concipiet.
Fil. 1. Salubre consilium ad erudien dum sobrie virum.
Iam actutum me recipio, ut matri explicem.
Vos mihi pro re agenda adeste. Fil. 2. Eccam utramque manum.

SCENA IV. Cordalus Pollinctor in habitu Milphum velus socium cogit ad funus adeundum, Mercurio
Fraudem adjuvante.

COrd, Nunquid apposite Pollinctorem fingo illo habitus
Vultuque? meipsum admiror et vix credo fatis
Illum me esse Cordalum, qui fu. Iam quid meus
Isthic contubernalis agitat? etiamnum stertitur?
O intem perantem somnum! vellem equidem hominem

252

Hem Milphe, Milphe, quae te vexat intemperies
Stulti soporis ut hic propalam et luce media
Sub dio stertas? audm' ronchornm faber,
Princeps Dromonum, Coriphaee somniantium?
Milph Quis me vellicat? Cord. Viden' hic contubernalem tuum?
Milph. Quis es mi homo? ad vespillones hinc ocyus,
Quid tibi me tactio est? Vide ne quid mali tibi
Abs me creetur hodle, ne quid occepsis litigii:
Aut hercle caput imminuam. Cord. etiam minacias
Trifurciser? an nescis officium? hunc baculum vides
Nisi fustuarium esuarias, jam nunc consequere.
Milph. Quid enim? neque mediusfidius te vidi uspiam
Ante hunc diem. Cui me facis obnoxium?
Cord. Pollinctoribus, mi homo, et mortuorum exequiis.
An omnem edormisti memoriam, ut qui fueris,
Quique etiamnum sis, nescias. Milph Pollictorne ego sim,
Qui hactenus civis honesti fungor officio?
Quae insania, ut me tui similem facias? Cord Hercule
Nisi habitus ille, nisi vultus mentitur tuus,
Pollinctor es, intuere palpa considera. Milph. Superi
Et inferi omnes! quid hoc fascini est? Nisi agam
Triveneficos inter jam, pol nescio ubinam agam.
Non sim ego Milphus am plius, qui eram heri.
Qui que semper fui a cunabulis et nucibus?
Cord. Iam prortus stupore attonitus defigor, ubi
Tesic omnem in poculis et somno intelligentiam
Amisisse comperio; ut neque me neque te noveris.
Qui te sodalitio Vespillonum adscripsi heri.
Milph. Mene tu adscripseris arbitratu meo?
Cord. Tuc arbitratu, vestis haec testatur satis.
Sed eccum hominemnotum Eubulum obviam,
Hic rei interfuit actae, Merc. Salvete viri optimi,
Iam vosillic praestolantur in exequiis avide.
Et hic te Milphe comperio? Unctoris munus gratulor.
Milph, Ergo me Pollinctorem facis? Merc. Non facio,
Sed invenio. An subito piget quod lubuit heri:
Milph. Egone id heri voluerim? Mere. Testis equidem oculeus

253

Et auritus interfui, cum togam hanc indueres.
Milph. Id volens fecerim? Merc Tam fecisti prorsum volena
Ut nec gri contra attuleris. Verum nuncagite
Adstandum funeri, post disputabitur si opus.
Milph. Conditionem miseram! ita subito ad infamium
Damnari Vespillonum munus nolentem et inscium:
Cord. Tu nos infames facias? Milph. Iam diu estis ultimi
Infama hominum. Cord Nescis quod tuo te naso vellices?
Milph. Non sum hercle, non sum Pollinctor. Cord. Iam docebere.
Merc. Pol nisi hanc rixam abrum patis quantocyus,
Arque ad funus properetis: Pollinctot ego fiam hodie,
Ut inungam vos fustuario a capite ad soleas.
Cord. Ita msi hic socius inanguretur, frugi haud erit.
Milph. Nunquid jam consequor? Merc. Ecce cadaver hominis.
Cord. Hinc jam accinge manus operi. Milph. Tu praei, sequar.
Merc. Opportune, ne funebrem interturbetis naeniam.

SCENA V. Filii Arcadis parentis ebrietate obruti, velut mortui funus adornant, deplorantque. Cordalus cum
Milpho Pollinctores accedunt Mercurius sub. Eubuli speciepropositum urget.

Fllius 1. O triste nimium funus, o gravis dolor!
Quo decidisti mi pater? cur sic jaces?
Filius. 2. Sic ergo matos deseris, pater tuos?
Sine te perimus? Fil. 3. funusah ntinam patri
Adjungar utinam tumulusatque idem rogus
Utrumque societ?
Omnes Plangite moestae pectore palmae,
Oculi lachrymis, et cor gemitu
Repleare novo, Iacetinfelix
Victima nigrae tradenda stygi.
Iacet heu dolor! eheu morte jacet?

254

Cord. Hic feretrum est. Euge Milphe hucimpone hominem.
Milph. Eheu sortem miseram! Utinam hoc ego funere
Iacerem potius1 Cord, Quid ploras? Eubul. Dolet hunc mortuum.
Milph. Non mortuum illum, sed me vivum doleo. Sed hem
Nunquid te agnovi Arcas? itane subito ad rogum abis?
Qua sotte id factum? heri mecum integer in scyphis
Hauriendis tam strenue certabas, ut Hercules
Videri posses. Eubul. Hinc morbus et mors praeceps adeo
Milph Sed vos nunquid me nostis filioli? Milphusego
Ac vicinus hactenus sum vester, huc obtuemini,
Fil. 1. Pollinctorem vicinum nunquam novimus, verum ribi
Haud absimilem Milphum senatorem curiae,
Milph. Ille idemmet ego etiamnum sum. Fil. 1. Apage his ineptiis
Nunc funus curandum. Eub. Heus te. Is homo non omnibus
Nec ubique sapit. Fil. 1. Ita video. Cord Quin expromis oleum
Myrrhamque ad ungendum funus? Milp haec ego possideo?
Cord Exploro saccum. Anserinae aedepol memoriaees.
Milph. Ah mi Arcas nonne ego te novi socium hactenus?
Fil. 1. Ah mi pater! quo mi pater? Fil. 2. dulcis pater!
Ergone ad urnam traheris? o quantus dolor!
Milph. Papae! erigitur mortuus. Fil. 1. Fugite, oho, fugite
Ab orco pater emergit. Arcas. Quid hoc est? ubi sum ego?
An inter umbras versor? hoccine feretrum est?
Quid illae circum faces? quid apparatus funebris?
Nunquid et lamenta insonuerunt jam antea?
Eubul. Timidi lepores accedite ad funus. Arcas. Quid hic cubo.
Ceu busto destinatus? nunquid etiamnum vegetor,
Vivoque his membtis? Eubul. Pol mortuus inambulat.
Arcas. Nun quid haec domus mea? ubi sunt domestici?
Fil. 1. Fugite, mortuus accurrit pater. Arcas Heus filii
Ecquid fugitis? nonne sum pater? Fil. 2 mortuus es.
Arcas Sta, namque vitalem hanc auram vivo hercule
Eub. Quid formidatis umbram patris, o filii
Accedite, forte ab Inferis huc adfert nuntium.

255

Fil. 1. Ah noli nocere, mi pater. Arcas. Metuitis vos patren.?
O Filii venite in amplexus. Fil. 1. Non ausim aedepol.
Ah succurrite, umbra me ad orcum abripit.
Eubul Consistite, equidem intercedam. Arcas Eubule te video.
Eubul. Nisi et ego umbra sim, vides. Arcas Igitur nmbra sum ego?
Eubul. Tu umbra ex medio emergens orcoes. Arcas. Medius fidius
Orcum non vidi, neque ubinam is positus fit, teneo.
Eub. Ne nimium tibi crede, namque hic centum habes
Qm te mortuum esse sciant. Intuere habitum.
Arc. Divi! totus albeo velut iturus ad rogum.
Eub. Jam in via eras, cum styx te remisit ad lacrymas,
Quas uxor, liberi, cognati fundebant tibi.
Arcas. Haec tu asleris? Eubul Assero. nam juxta tecum adfui
Haec cum tragice nimium fierent. Arc. verum per stygem
Tibi juratus affirmo, nunquam vidisse me stygem,
Eub. Nimirum ex lethe, vicino illic fonte, affatim
Hausisti. Arcas Quiscis? Eub. namque oblitus omnium es.
Quae nostris nos oculis mille restes hausimus
Ut ex vino aegrescere, ac exspirare denique coeperis.
Ar. Quam narras stupenda! Eub. Veriora, quam haec sit dieo
Haec signa funerum, familiam, vicinos, liberos,
Quodque amplius ipsus testes Pollinctores habes,
Qui unguenra in te promebant, ut adires rogum.
Arcas. Supra fidem sunt omnia. Eub Sed intra veritatem manent.
Heus quid timidi adstatis? admovete huc gradum,
Nil a patra vobis metuendum. Arcas. Ah filioli mei.
Ubi me reliquistis? Filius 2. Nelcimus, mi pater. Cez berum
Jam te devorasseajebant. Eub. Revomuititerum,
Ni quid formides. Fil. 1. Ausin te convenire, mi pater?
Arcas. pater sum, an filiis nocere possum? Cord. Milphe huc ades.

256

Namque de salario nobis urgenda quaestio est.
Si mortuus evasit, nos tamen operam locavimus.
Arcas. Quis illic admovet? nonne ego te Milphe video?
Quae sois in Vespilonem te subito transtulit?
Milp. Qua tu fortuna heti vivus, hodieque mortuus es?
Arcas. Nescio mehecule. Milp. Nec ego meam sortem assequor.

SCENA VI. Phorbas a Lanione mactandus pro exequiis adducitur, verum agnitis sociis discussoque
invicem schemate ebrietate sua se delusos animad vertunt, illamque merito detestantur.

LAnio. Salvete viri optimi. Eubul. Et te salvum esse cupimus.
Quid istic ex fune ducis? Lanio Vitulum pro funere
Arcadis adduco sic me ornavit familia.
Eub. An mortuo illum immolate statutum fuit?
Lanio. Credo equidem pro vivis mactandum fuisse, ut epulo
Moerorem abstergerent. Eub Ubi Arcadem esse autumas?
Lanio. In busto, aut uina. Arcas. Noli male dicere, mi homo.
Eccum Arcadem Lanio. Horreo, verusne tu Arcas? Arcas. Meos
Mosce interroga. Lan. Quid vero iste apportat habitus?
Arcas. Hunc ab inferis retuli, Lanio. Ergone reditatab inferis?
Arcas Jam prorsus impletus est orcus. Manes redeunt.
Lanio, Heu doleo! Eubul Cur sic? non faves vitam hominibus?
Lan. Uxorem amisi nuper pessimam ah quam vereor!
Eubul. Quid igitur? Lan. Ne et illa excludatur atque ad me redeat.

257

Sed agite nunc de vitulo. Vultisne an non? Arc. Satin'
Est pinguis? Lan. Ut menstrui solent. Arc. Sat. magnum pecus
Si sat bonum. Eub. Equidem partem ex illo cuperem.
Arc. Altera pars nostra erit. Euge mactetur igitur.
Lan. Cultum in promtu fero. Phorb. Arcas, et Milphe, vos mei
Sodales, opem ferte: sum homo, sub venite homini.
Arc. Divi quid hoc est? num et hodie loquuntur vituli?
Ubi reliqui? fugerunt. o Milphe. Milph Sine, quid me attines?
Porphus. O Arcas huc respice. Phorba sum. Arcas. Superi! quid video?
Tune in vutuli specie? quis te hac miserum induit?
Phorp. Et te quis induit mortuali schemate? et tu Milphe mi
Utin Pollinctorem estransformatus? Milph. omnia
Jam nunc attonitus stupeo! Phorb. Hen est. Cum simul
Nos laeti epulis scyphisque invitavimus mutuo,
Exin haec metamorphosis. Arc. Quid vero evenit tibi?
Phorb. Ita sane omnia mecum habent, ut veneficiis
Me circumventum autumem, namqne ut asinus
Iste A pulei fuit, sic ego me vitulum prope credidi.
Milph. Jam sane vino nos combibisse fascinum, aut toxicum
Quo meos deviaret, scioineque enim noto Iudibrio,
Sed insolenti prorsus circumacti hodie sumus.
Arc. Dii omnem ebrietatem pessundent. Inde haec mala:
Fatutitatem ac miscetlam hanc omnem ex scyphis
Immoderate usurpatis hausimus. Phorb. Fateor.
Nam et Diis et hominibus jure ludibrium sumus.
Arc. Bacchum qui primus inter Deos homo censuit,
Hunc aequum erat nomen inter homines suum perdere.
Phorb. Pol execrabile hoc Bacchi Gymnasiu, ur transmigret
Porcorum in haram aut Augeae stabulum, sit aequius,
Quam ut sic hominem praecipitet dedecore ultimo.
Milph. Moriri ante mavelim, quam sic mentis desipere,
Ut pervinum deliravi, Dii Deaeque Bacchum perduint.
Arc. Hic si Deaster meis fuat in manibus, aqualiculum
Ipsi hercule decumanum je juna macritudine
Usque adeo adstringam, ut aridum aequet pectinem.

258

Phorbus. Ex pampinatoreisto, ego pampinum exsuccum secero,
Passis uvis magis exanguem, Milph. Aquae perpeti
Prius ego meum damnabo stomachum, quam nimio mero.
Phor. Huic ego domi corio meum inscribam infortunmm,
Ut meminerit deinde vino temperandum, qui volet sapere.
Tum denique ejurabo ad Bacchi aram omne servitium.
Milph. Et mihi certum est in Sobrietatis remplo votum edere,
Me deincepsipsi Sacerdotem futurum, postquam e tribu
Pollinctorum hoc pacto emersi. Dentes pignori offeram,
Ut si meraco eos polluam, continuo omnes excidant.
Arc. Hos capitis ego pilos, ipsi ante diem Persephonae devoveo,
Ab hac hora si Baccho sacrificem, si tollam Oenophorum
Calvaster ego pilos malo, quam cerebrum evulsum capite.
Phorb. ODiva Temperantia quanto tu homines magis beas!
Quantam stomachis nauscam aufers, turbellam verticibus!
Quot morbos corporis proscribis e republica!
Quot tu podagrosos curas medicis incul abiles!
Quot vertiginosa regis capita, quot firmas manus
Tremore vacillantes! quantam das lucem oculis,
Quantum vaporum, quantumque humorum dissipas!
Quantum sapientiae paris in toga, virium in sago!
Quantum ab orbe fraudium tollis. quantum mali,
Dum turpe morum cacoethes Bacchus parturit!
Haec hodie thyrso percussum, vitulantem, hominem,
Qui dilapidavit quidquid in vita humanum fuit,
Aetatem, formam, mores, ingenium, nomen bonum,
Didicisse experientia, docuisse verbis, noscite.
Ex usu id vobis futurum est, cum lena opportunitas
Fidelis compotator vinoque coruscans vitrum,
Sitisque fauces utens dulce suadebit merum,
Nisi tamen hanc quisquam pellem prenset ambitor,
Per me licebit, meo vellus hocexemplo induat,
Concedam atque ita costis admetibor omnibus,
mmunis omni octiduum quo vivat prurigine.

259

Epilogus.

HAs Bacchicorum nugas nugaces satis
Spectastis hominum, crudas et vacuas salis
Urbanioris. Sed veniam auditor dabit,
Namque ebrii sapere parum sobrie solent.
Laconum exemplo rem agere decretum fuit.
Usu his receptum veteri, servorum ebrios
Spectaculo obiicere natis urbis publico;
Ridere mores, sannis, probris, sibilis
Versare, verbis commiscere verbera;
Deformitatem sceleris, hac arte, ut proderent.
Qualis enim, pro pudor! imago hominis est
Vino aestuantis, cui dum submersa ratio est.
Sensusque fluctu praefocatus bacchio,
Nec pes manusque officium funguntur suum.
Vix pecude distat; pejor hoc omni pecu,
Quod bruta nunquam nimio naturam obruant,
Sed ipsa satie satura, commensum sciant,
Prudentioris stomachi, quam cerebri, est homo.
Ah quando leges sobriae Germani scholae
Baccho execrato discent, conscientiae
Praescripta propius audient, et sibi minus
Erunt crudeles! mille morborum trahunt,
Claudi ante tempus, manci, blenni, depiles,
Mucosi, stupidi, tremuli fungi putidi
Atque utinam ita palam illudatur omnibus,
Ut modo factum a nobis, et confit indies,
Dum talem hi induunt mentem incultam, absonam,
Delitam, qualem hi formam rulerunt aforis!
Brevi ebriorum Germania minus ferat,
Plus sanitatis, sanctitatisque hauriat,
Quam modo culullis evacuandis possidet.
Vos si sapitis, sobrii sapite, unaque discite
Immodico semper in vino venenum praebibi.

260

TRAG OEDIA. MAVRITIVS ORIENTIS IMperator circa Annum a Christo 600. Argumentum.

MAuritius Cappadox ad Orientis Imperium ex humili genere emersit, virtute bellica. cum a Persis divictis
redux, Tiberii Imperaroris factus gener, eidem successit. Sed postquam deinde Chaganus Avarum Rex
magnis Imperium cladibus fatigavit. Mauritius Reiigiosos quoque ad bellum coegit, mancis belloque
inutilibus in Monasteria surrogatis, tum vero ingentem suorum captivorum numerum, qui levissimo redimo
aere poterant, hostili crudelitati temere avareque immolavit. Frustra ab illo facinore Gregorio Pontifice; ab
hoc Phoca aliisque militiae Ducibus Imperatorem avocantibus. Quocirca conscientia demum portentisque
caelestibus territus cum non vane monitus esset, imperium sibi ab aliquo cu jus nomen a O Principium
ducerer adimendum, Philippicum Sororium, egregium belli Ducem. suspectum habuit Verum cum et
civium suorum in se concitasset odia, ut hi etiam Constantinopolitam in urbe homini Mauro, ejus simili,
Asino imposito, aliisque coronato turpiter, velut Imperatori, propalam, illuserint: miles adhaec suorum
neglectu asperior Mauritium aversaretur, Phocas militaris atque audax homo injuriae quam coram
Imperatore inflicta alapa acceperat, vindicandae cupidus occupata plerorumque gratia, Imperium sibi
vendicavit, et Mauritium cum filiis interceptum ultimo supplicio mactavit, qui factorum

261

poenitens, insigni constantia suam suorumque mortem excepti, ac proprii etiam filii, quem nutrix
alienosubstituto permutaverat, simulationem detexit; auditus ad singulas suorum caedes dicere: Iustus es
Domine, et rectum Judicium tuum. Vidc Baron, ad aun. Christi 589. et se1.

ACTUS I. SCENA I. Mauritius regni euras et molestiam inter ancipitem belli fortunam exponit.

QUisquis potenti sceptra moderatur manu,
Gladiumque Caesar stringit, excelsa caput
Victus corona, purpura clarum latus
Auroque fulgens; discat exemplo meo,
Non omne quidquid splendet in regum throno
Esseambiendum: fallere superbum decus,
Fallique, requiem quotquot exaulis petunt.
Primos Honoris Caesar ut pressi gradus,
Pressi et laboris; torva regnantis quoque
Pavidum satelles cura post tergum stetit,
Timorque cinxit. Muricis Tyrius color,
Aurique fulgor, luce deceptos sua
Perstringit oculos: magna tempestas latet
Sub hoc sereno. Casibus multis patet
Quicumque celsas imperi sedes tent.
Experta loquimur. Vile nos omni loco
Urget periclum: pace suspecta fruor,
Ancepsque Martis aleaest ratos habet
Sors haec recessus, ipse vix tutus comes
Laterilque custos: nemo distinctus satis
Ab hoste amicus, hostis ab amico mihi est.
Quid plura? summa mole bellorum Ducis
Humeri gravaotur. Quidquid infestus modo
Chaganus Avarum Ductor in Graecos fuit,
Nobis timendum est. Cum ferox atram vehit
Auster procellam, saepe quatiuntur cedti,

262

Quercus petuntur: parva nil humili timent
Arbusta valle. Christe bellorum arbiter
Pacisque princeps, cu us ad nutum cadit
Victor suberbus, cujus ad nu um quoque
Humilis supino victus etigitur solo,
Adsis precanti, causa bellandi tua est.
Qui nos lacessit hostis, est host s tuus,
Mecum peribit, aut triumphabit fides,
Religio, pietas: occumbam victus tibi.
Agatho Praef aulae. Male ominari parce; Mauritius suis
Hostique superest. Victor innimicos Duces
Habet animorum conscios, fractisque adhuc
Armis paventes. Una Persarum cohors
(Teteste sam mortalis) exemplum tuae
Virtutis immortale succumbens fuit.
Adhuc calentes sanguine Hormisdae manus
Avarus veretur Bara Germani tremit
Ad fratris iras, mascula indignos toga,
Barbata mulier. Cosrhoes victor tuo
Triumphat ense. tota, Graecorum tibi
Fortuna, nunctogata, nunc plausit sago.
Maur. Quae plausit alas saepe, nonnunquam avolat.
Agath. Generosa virtus cuilibet sorti imperat.
Maur. Al quando virtus premitur. Agath. At nunquam diu,
Non omnis atra nube sepelitur dies:
Persaepe nebulis Phoebus evolvit caput.
Maur. Victoriarum cursus abruptus stetit,
Hostis tropaea surrigit: nimia ebrius
Jam sorte fertur. Agath. Ebrios praeces rapit
Quandoque casus. Maur. Auxit inperium nimis.
Agath. Quodcum que nimium est mole procumbit sua.
Maur Et miles ingens sequitur armorum fidem.
Agath. Et multitudo saepe confudit suos.
Maur Successibus ferociunt. Agath. Rabidi solent
Canes ligari. Maur. Nosterex claustris rudis
Ad arma miles venit. Agath. infractum dabit
Pietas vigorem, pulchrius credent mori,
Quam sacra prodere hostibus, patriam, fidem.

263

Maur. Quis horror animum concutit? venae rigent,
Et mens fururis anxia pavescit malis
Meliora Superi! Agath. Vertat hoc omen Deus.
Quo dcumque metuis sternat inimicos malum.

SCENA II. Sabinianus Legatus Rom. Pontificis Mauritium ob compulsos ad bellum Monachos execratur.

Sabin. HIerarcha summus orbis, ac Romaecaput
Gregorius, humiles Caesari defert preces;
Contraque Diras, aequasi minus queat
Suadere precibus. Nempe Mauritius sacra
Violavit amens: claustra Monachorum novo
Laxavit ausu. Vertere hos togam sago,
Galea cucullum jussit, indignos Deo
Quos bella caecos, atque mutilatos habent,
Male subrogavit. Obviam huic igitur fetop
Legatus hosti, leviter armatus quidem,
Sed tretus astris, literis fretus meis.
Si vincat, illa Caesaris clades erit‘;
Triumphat is, si vicero. Caelum fave,
Aggrediar. Ecce Caesar incedit procul,
Habitu dolentis moestus, et vultu gravis.
Praeoccupabo leniter. Salve inclyte
Orbis Moharcha. Nuntrat summus tibi
Roma salutem Praesul, et sanum cupit.
Maur. Num pax ab urbe est? Sabin. Litterae spero dabunt,
Gregorius illas destinat. Maur. Gratae quidem
Stlaeta regno nuntiet. Aditus placet;
Progressus est severior. Quid hoc? Precos
Inflectit, etiam gravibus insurgit minis,
Nosque innocentes terret, atque insons caput
Vult fulminari. Quae reum causa efficit?
Parata in hostes arma? Sint monachi licet
Quos arma jubeam ferre; sunt monachi quoque

264

Quibus est timendus hostis, et quos imminens
Tangit periclum. Propriam quemvis decet
Causam tueri. Sabin. Causa monachorum Dei est.
Huic esto curae Maur. Et causa communis Dei est.
Deus volentes adjuvat, inertes premit.
Arma arma tractent, arma pro patria ferant
Vita ac salute. Sabin. Potior haec erit salus
Nescire bellum. Maur. Caesari pares volo.
Sabin. Si regna tecum possidem, aequa exigis.
Reges tuentur regna, sed monachi chorum.
Maur Nelcis eadem clade, qua regnum perit
Monachos perire? paria metuimus mala.
Simul occidemdum est. Sabin. Mortis arbitrium suae
Vitaeque Superis tradidit, quisquis Deo
Servire coepir. Maur. Vilis haec vita est tibi,
Qua sruimur? hostis exigit, ratio jubet
Hanc nos tueri; Pontifex tantum verat.
Quem vis sequamur? Sabin. Sceptra tu Caesar geris,
Sceptra tuearis, cella monachorum est decus.
Hanc siquid ultra, et hostis, et amicus rogat,
Vitam pacisci pro fide Monachi solent
Maur. Ita nempe cupimus, pro Deo, patria, fide
Pugnam auspicamur, morte generosa licet
Occidere. Roma serius misit prcces,
Jam sunt in armis. Sab Roma monachorum est caput:
Hinc jussa capiunt. Maur, Caesaris nomen gero
Regoque Reges. Sab. Pontifex jubet, cave
Spernas jubentem, fulmina et diras jacit.
Maur. Attela Caesar. Effer hincagedum pedes,
Imperia reliquis Caesares solent dare,
Accipere nunquam. Roma Pontificem suum
Veneretur; urbs haec nostra cognoscit suum,
Divisa sors est, Sab. Multiceps nunquam fuit
Ecclesia: unum est corpus, atque unum caput.
Maur. Omitte verba, dimicat Caesar manu,
Lex est in armis. Sab. Igitur imbelles putas?
Fulminea gerimus arma. Nunc hostes habe,
Quos sic amicos respuis. Te te impium,

265

Putensque membrum Roma divulsum suo
A capite resecat, pereat et sortem sibi
Ferat alienam, quisquis alienus Deo est.
Maur. Abscedit igitur! abeat in malam crucem.
Suumque repetant impiae authorem minae,
Benefacta non agnoscit, ingratus furit.
Causae favere decuit. hanc ratio probat,
Iustitia suadet. Coelites etiam favent.
Solus reclamat Pontifex. Bene est, juvat,
Meminisse factum. Romame suum hactenas
Immerita sensit; merita nunc hostem feret.

SCENA III. Phocas Dux exercitus militum suorum captivitatem nuntiar, eorumque exiguo lytro
redemptionem frustra ab immiti Mauritio flagitat.

Phoc. SAlve Imperator. Maur Itane? te video Phoca?
Ubi miles? ut quid solus ac moestus redis?
Phoc. Perjimus, urbem Caesar ut salvam ribi
Tuisque serves, arma pro muris gerat
Civilis acies; miles aut ferro jacet.
Aut vincla captus tolerat Maur. O pudor, ac scelus
Nunquam expiandum! noster hic miles jacet?
Phoc. Bissena capitum millia tuorum jacent,
Totidemque capti serviunt, paucos vagus
Subduxit error hostibus, restat nihil.
Maur. Nefanda belli capita, militiae probra,
Propudia Regni, patriae indignum genus,
Ignaviae mancipia, corvorum cibus,
Sic vos salutem, Graeciae, regni decus,
Populi salutem, Caesarem, domum, fidem,
Scythae seroci prodere; immanem Getam
Et servitutem perpeti? foedis minis
Potrigere vinclis saepe victrices manus!
Cur sic adultam gloriam, laudem Patrum

266

Tropaea veterum, GRaeciae invictas opes,
Segnes Nepotum, barbaro ac turpi jugo
Subjicimus? Phoc. Augur Caesar infelix nimis.
Ignavia Ducis quaeque bellorum arbitra est,
Fortuna retro sola pugnantes tulit.
Maur. Fortuna timidos frangit, infractos timet.
Phoc. Quis sors in armis ponit, et virtus simul.
Hostis docebit. Ille Graecorum timor
Chaganus, ille victor occubuit quoque,
Stragemque nostram, strage cumulavit sua.
Maur. Ergone miseris Numen in rebus favet?
Phoc. Qui vicit armis. peste nunc victus cadit.
Tota populatur castra fatalis lues.
Cecidere gnati, miles in campis jacet.
Ducesque primos hausit infelix malum,
Sacrilega postquam templa violavit manus.
Vidi per agros faeda diffufos procul
Inficere ventos corpota, et corvis dari
Miserante nullo, funeri non est honos.
Aether sepulcrum est omnium. Maur costris dabie
Hostilis illa plaga remedium malis.
Phoc. Arma repatemus, si quid a tergo ferox
Hostis minetur. poterit averti malum,
Cladesque belli. Liberos rursus tuos
Restitue casiris milites lytro potes.
Et nisi redemptos eximis, ferro cadent.
Maur. Quos mihi recenses: Phoc. milites Caesar tuos.
Maur. Meosne? Phoc. Cur sic ambigis? Maur. non sunt mei,
Qui vincla manibus induunt, collo jugum.
Mei, aut solebant vincere, aut pulchre mori.
Phoc. Est illa pietas hostium, servant tibi
Quotcunque vinclis, attinent. Maur. non est pium
Servare nobis impios. Patriam, acfidem
Male prodiderunt. Occidant, non sunt mei.
Quisquis periclum Caesari deses creat,
Meruit perire. Phoc singulos Caesarlicet
Redimere nummis singulis. Maur. Equidem lios darem

267

Cito ut perirent. Phoc. propria praesidia abjicis,
Hostemque munis. Maur. Nemo praesidio fuit.
Qui cadere miles metuit, et patriam suae
Iners saluti posthabet Phoc. cladem novis
Pentabit armis dedecus tantum rogo,
Purgareliceat. Semper in manu tua est
Punire, quamvis pareris; sed cum semel
Tollis nocentes. Parcere his nunquam licer.
Inflecte mentem. Maur. Nempe petfidiae reor
Haec postulatis praemia, indultum scelus
Impune crescet: discet exemplo fugam
Desertor aquilae miles. etcasylum suae
Aliquod saluti quaeret a bello procul.
Huic consulendum vulnem, ubi crudum est, pura.
Phorc. Meliora Casar loquere, nos casus modo
Destituit, at nunquam animus. Maur animosi solent
Superare casum. Semper audaces juvar
Fortuna. Turpe est porrigere vinctas manus
Tibi vinciendis. Phoc nemini turpe hoc fuit,
Vitare quod non licuit, haec solum via
Clauso supererat militi, ut fugeret necem.
Maur. Praeoccupandus hostis insidiis erat.
Phoc. Quam strenue actum, testis haec erit mei.
Capitis ciatrix, pectus adversis adhuc
Plagis apertum, pateat hac certe via
Tibi noster a nimus. Maar. Militem fidum, ut decet
Te mihi probasti, ceteros nunquam probas.
Phoc. Miserere, Caesar, militam, pro teserunt
Haec vincla. Maur. Frustra es. Pereat ignavum genus,
Nec asse cunctos redimo. Phoc. Supplicia manent
Horrenda miseros. Maur. Sic decet, pereant male,
Quisquis nocenti parcit, ipse fit nocens.
Absiste, noxae cum faves, noxam patras.
Phoc. Adeone vilis Caesari est miles suus?
Quanta haec tyrannis, Caesari, ut vili omnium
Nummo salutem negligas, quantum nefas?
Agatho. Superbe sic tu Caesari? hoc pugnos ede.
Ita expianda est laesa majestas Ducis.

268

Phoc Ubi sum? protervas aspicis Caesar manus?
Maur. Et es protervum. Phoc. Nullus asistit Phocae?
Nemo ultionem postulat? Maur. Quisquis facit.
Luenda, patitur. Phoc. Caelitum fidem invoco,
Sum provocatus scelere, par reddam scelus.
Abiere? nempe miles, et Phocas parum
Regi aestimantur, victimas morti dabit.
Ut haecferamus desides? hoc, hoc caput,
Hanctestor ense dextram armatam suo,
Pugnaeque vulnerumque caelestes faces;
Testes meorum. Caesarin caput tuum
Hostes amicosque excitas, tantum nefas
Non erit inultum. Vilis est miles tibi?
Et vilis esse militi Caesar potest.
Illusus ac despectus, et pugnis quoque
Hinc lividus Phocas abit? alius brevi
Ad vos redibit, facta nisi fallant mea.
Quod si neget fortuna praesidium Phocae,
Virtutis atque audaciae auxilium petam.
Dabis ultionem, quisquis inimicus mihics.

Chorus.

HEu bellantis miseranda nimis
Fortuna viri, sive ferocem
Pugnet in hostem, durumque Getam,
Sive remissis pace maniplis
Locet, Euboeis vallibus arma,
Quoties arctis premitur rebus!
Et vix lacero contracta sago
Membra recondens, spicula solis
Boreaeque tulit! Quoties nigra
Livet inedia, lassusque fame
Manibus fractis vix arma regit;
Et quae rerum suadet egestas
Crimina saevo perpetrat atisu!
Vix tam rarum est, atroxque scelus

269

Mauritius Orientis Imperator.
Quod miles inops audere nequit.
2. Quisquis Martem prior esse Deum
Finxit, et acrem jussit in hostem
Prodire Scytham, gladium quisquis
Hastam que novo protulit usu,
Debuit hasta, gladioque premi.
3. Quoties postquam Marte faventi,
Fluit in plenos fortuna sinus,
Et Persarum dives spoliis
Miles abundat, quoties luxu
Stagnat inerti bellica virtus!
Et quae duris viguit rebus,
Fracta secundis, cum sorte jacet,
Hosti spolium ludusque suo!
Vix tam rarum est, atroxque scelus
Quod Marte potensaudere nequit.
Levis est scelerum Bellona parens.
2. Quisquis regnum Marte parandum
Primus docuit, sanguine quilquis
Sceptra tueri, pretioque suam
Vendere vitam, debuit arcto,
Primus Phalaris mugire bove.
1. O quam levibus fortuna Notis
Concita, victum transit ad hostem,
Partis mutans vincla coronis!
Quot speratos ante triumphos,
Libitina metit! Quos nequit hostis
Crudus atroci tollere ferro.
Hos inimico sidere Coelum,
Aut infami funere lictor,
Aut Dux nigra lividus ira
Rapit indignans. Omnibus uni
Mala mors Marti casibus instat.
2. Quisquis scelerum vitare fretum,
Et virtutum mille Charybdes,
Dubiae scopulos mille salutis
Vitaeque cupis: depone sagum,
Paucos Mavors aequus amavit.

270

ACTUS II. SCENA I. Iustitia vindictam Mauritio instruis.

AStris relictis poscor ad scelus novum
Iustitia vindex. Mauriti, ah demens nimis!
Cur innocentum sanguis effusus jacet?
Cur vidua squalent claustra? cur pietas suis
Spoliata membris luget? et gnatum parens,
Uxor maritum plorat? his etiam domi
Negas sepulcrum, Conjugis cineres nequit,
Conjux mereri, terra fatalis procul
Vix insepultos colligit, pascunt aves.
Prote salutem pactus, et vitam, et necem,
Haec praemia refert? ista nunc pietas tua est,
Ut claustra spolies? ultimae tradas neci
Licet immerentes, quosque subduxti Deo
Prodas furenti barbaro, et gladio seces?
Ingrate Caesar. Deerat hoc unum scelus,
Ut hi perirent ipse quos hostis tibi
Servare vellet? Caecus ah nimium feror,
Vecors potestas! Perge, quo praeceps abis,
Ruina praesto est; sceleris inveniam modum,
Iustaque iniquam morte pensabo necem.
Pronaea tu nunc astra dispone ocyus
Nuntiama lorum. Trepidet, ignoret tamen
Futura Caesar, magna pars erit mali
Formido poenae ferre. quod timuit diu.
Si quando in ortum, Phoebe, revolutus diem
Mundo abslulisti; conde nunc tenebris jubar.
In nocte melius Caesaris stupens nefas
Videbit orbis lucer in tenebris scelus.
Dchisce tellus, evome receptas tuis
Umbras sepulcris, Caesarem visant suum
Animae Chagono proditae, obtrudant scelus.

271

Violara promant sacra, Monachorum domos
Male viduatas. Militi nolens suo
Occurrat, et quos respuit vivos, ferat
Orco receptos. Crimine fruatur diu.

SCENA II. Agatho aulae praefectus horrendam solis eclipsin ab Astrologi intelligit Caesuri male ominatam
esse.

Agath. OMagnae caeli praeses, et lucis parens
Quo nunc recedis phoebe? cur subita diem
Sub nocte mergis? num quis intelix solum
Rursum Thyestes occupat? an orbissuo
Senio laborans fessus in finem ruit?
Iam nunc in ortum solis ablatum jubar
Coelum remitre; videat interitum suum,
Quemcunque clades ista designat virum.
Audimur? ecquod emicat lumen procul?
Fatalis ista est flamma, sanguineum rubet,
Mucronis acies stringitur et armis polus
Minitarur orbi nileve Superi gerunt
Gravis ira terris imminet, nunquam haec micant
Impune flammae. Coelites vertant malum
Hosque metuant sidera, et gladiumsuo
Cruote tingant, horreo, invitus tamen,
Gelidisque pressus artubus sudor fluit,
Quoscunque tangat, magna permicies adet.
Astrologus istic prodit, ur causam explicct.
Subsistit, astris inhiat, et caeli vias
Explorat omnes, arma nunc artis rapit.
Nun quid dioptris utitur? nunquid vitro
Radios cometae colligit? quid nunc aqua?
Mox evocabit sidera in terram reor.
Astrol. Portenta vix majora genuerunt poli.

272

Ita Deus adsit Caesari, magnum caput
Magna ruina petitur, eclipsi sua
Sol auguratur Mauriti eclispin tuae
Vitae, ac salutis: nullatam tristis diu
Tam lenta, tam profunda nox ten uit polum.
Agath. Male auguratur; nolit hoc omen Deus.
Astro. Sediste nunc cometa, quam fetox rubet!
Caput Leonis obsider, quantum liquet.
Gladiumque Geminos versus ex ore evomit,
Fatale sidus! liberis certe tuis
Acuitur ensis Caesar, et capitituo.
Errare cupiam. Agath. Tristis es vates nimis.
Meliora loquere Astro. quod loquor, non est meum,
Loquuntur astra, saepe quae verum docent.
Agath. Sed mentiuntur saepius. Astrol cupiam modo
Docere falsa. Agath. forsan authorem quoque
Signant malorum, si quid ex ipsis patet.
Astrol. Caput Leonis fortem et intrepidum Ducem
Portendit, unde gladius exoritur ferox
Sed aucupandum est nomen, hoc etenim juvat
Scivisse, Superi regite nunc sortes mihi,
Haec urna teneat literas, hinc nunc traho.
??? erit ab illo nomen incipiet Ducis!
Agath. Stupenda loqueris, melior eventus ferat
Secunda Regno fata. Mauritius diu
Felixque Regnum teneat, ac hostes ferant,
Quascunque caeli sidus intendit minas.

273

SCENA III. Mauritius anxius, post exploratam literariam de Sua fortuna sortem, Philippicumfratrem, ob
??? malo Omine eductum tanquam insidiatorem in Vincula conjicit.

Maur. EHeu futura sorte praesagus dolor
Quassavit animum, pectus ignoto sibi
Trepidat pavore, grande naufragium imminet
Ab hac procella, terra jam dudum mihi est
Infesta, demum totus armatus polus
In me meosque. Mauriti quid nunc agis?
??? Tibi timendum est. Nempe simulatis tuum
Malum ex amicis astra metuendum docent.
Agat. Ne crede Caesar, astra nascuntur polo
Pereuntque cunctis sorte communi viris.
Non lucet uni Phoebus, aut uni perit.
Suas ministrat omnibus pariter faces,
Pariterque tollit, quidqui hinc times tuum est,
Simulque nostrum. Sensibus coelum caret,
Nil praevidere poteris. Hic si quid vides,
Natura rerum pecat, et mundi tenor,
Maur. Quicunque regna possidet, mortisatis
Cavere nunquam potuit, inimicos timet,
Timet et amicos, mille nos docent sua
Metum ruina. Caesarum primum decus
Dominator orbis Iulius, Romae caput,
Stravit inimicos. Stratus ab amicis jacet.
Sic ille Martis terror ac princeps soli
Miset trium phos clausit, infelix sua
Felicitate forte me similis premet
Fortuna regni. Frater, ah nomen geris
Philippice, nimis sorte suspectum tua.

274

Dudum propinquum Regis obvallas latus,
Nostraque fretus gratia, belli geris
Pacisque jura. Caesari ac fratri pari
Honore junctus semper, et sortis comes.
Deserere regem poteris, et fratrem impio
Lacerare ferro? Sancta quo pietas abis?
Philippice tuus mucro me perimet? Tuus?
Fratris et amici? Dextra quae toties fidem
Oblata pepigit? Blanda frons quali obtegis
Colore fraudes? Blanda vox quantos habes
Cordis recessus. Sed age conceptum nefas.
Periisse sic juvabit, innocuus tuum
Patricida facinus Manibus et umbris querar,
Umbrae pavebunt, vix dabunt sceleri fidem.
Etiamne dubitas, haesitas, palles, times?
Philip. Absiste nimus pectori incumbens dolor,
Permitte vocem. O Caesar, hoc solum eloquar,
Petis innocentem. Si quod in fratre est nefas.
Ille ille mecum pereat absumptus dies,
Quo cogitavit animus, Maur. Hoc crimen neges,
Perjure, quod nuncastra spectandum offerunt?
Nunquam latere poteris, excussit diem,
Tantumque facinus prodit horrescens polus.
Philip Quidquid minenturastra, non fiam nocens.
Maeur Scelus est fateri nolle decretum scelus.
Philip. Scelus est fateri scelera cum culpa vaces.
Maur. Culpam fatendo minuimus. Philip. Ubi non fuit,
Ibi fit fatendo culpa. Maur. Quid perdo minas?
Moriere. Philip. Moriar innocens Maur Lentanece,
Nervis, catastis, sulphure, ac liquida pice,
Scrutabor ipsa viscera, inveniam nefas.
Philip Haec innocenti Caesat? Maur. Hunc miles rape
Ad vincla et umbras carceris Phil. Ne~pe haec manus
Feret catenas, quae repugnanti Schythae
Injecit olim? Persa Quam nuper ferox
Expavit hostis, laeva cum ferret Crucem
Et dextra gladium? Vincla defensus mihi

275

Modo imperator redit? Haec merces mea est?
Maur. Perfidia tantas obruit laudes modo,
Superata virtus est scelere, nostrum caput
Adjicere cuperes hostibus, dignus tibi
Videor sepulcro. Scilicet tantum malum
Praeoccupandum est, fallet autorem dolus.
Philip. Ibo, ibo fatis obvius, nunquam reus
Noxae ac cruoris mortuis meam innocens
Probabo vitam, si minus vivis queam.

Chorus.

AUlae nimium splendidus error
Quantum sceleris fraudisque tegit!
Quidquid Phrygia celat in arte
Et Sidonio murice vestit,
Quidquid Lydo condit in auro,
Aut Attalico sepelit luxu,
Oculos fallit, mentemque simul,
Latet erecta sub fronte dolus.
Et firaus placidis abdita verbis,
Mars sub niveo pacis amictu,
Blandisque latent vultibus irae.
Tacitos celant gaudia luctus.
Nunquam tuus es; quisquis in aula
Domino servis, integra nunquam
Gaudia carpis. Tibi dissimilis,
Variusque sequi, cogeris unus
Protenus omnes sumere formas.
Hilares vultus cum Rege feres:
Nubem obscura, Rege dolente,
In fronte geres, saepe nefando
Sceleri invitam tribues laudem
Merita virtus laude carebit.
O servitium de forme viris!
Sed qua tantus mercede labor

276

Pensandus erit? gratia fallax,
Et spes fictis delusa bonis,
Favor eversus saepe furore
Amor inconstans, odiumque Ducis,
Aulae pretium, munusque tuum est,
Qualis variis agitata Notis
Fluctuat anceps aura susurris.
Nunc rubicundo laeta sereno;
Nunc infestis maesta procellis,
Aulae talis fortuna fluit.
Regum vultus, mentisque favor,
Facili nutant impulsa Noto.
Multos laevior sustulit aura,
Altumque dedit. Sed versa retro
Turpi lapsos devolvit humo.
Humiles Auster transilit ulmos:
Cum luit alta fraxinus umbra.
Quae cito tollit, sors lapsa premit.
Aulae quisquis navigat undis,
Vix sat tutus virtute sua est.
Aut invidia frangente cadet:
Aut suspicio scopulosa premet.
Unica multis satis esse nquit
Scelerum virtus objecta dolis.
Ne fide nimis, quaelibet aulae
Fortuna vitrum est fragilis splendor,
Status inconftans, ratio vecors,
Turbata quies, dives egestas,
Sine laude decus, fine lege timor.

277

ACTUS III. SCENA I. Cives Mauro homini praepostere asino imposito, aliisque coronato, illudunt
tamquam Imperatori Mauritio.

Civis. 1. AGeimperator maxime, invicte, inclyte,
Incede victor, qua trium phales eunt
Via quadrigae! Nempe tutorem suum
Civies honorant. 2. Patriae magnus pater,
Castrorum et urbis dominus, hoc decus meret
3. Quid iste plausus? ecquis occurrit virum?
4. En quantus Imperator in medio assidet,
3. Ut fulget ostro! 4. qualis obstipat latus
Turba famulorum! 3. quantus Arcadius adest
Vectus caballis? 4. accidere pronos decet.
3. Salve imperator, genibus advolvor tuis.
4. Haec venerorora. 1. Spargite pueri rosas.
2 Odora fundant balsama patenti domo
3. Haec osculetur secptra. 4. purpura haec tegat.
1 Io tirumphe turma civilis fremat.
Omnes Io trium phet. 1. Civium vivat pater.
Omnes Io triumphet. 2 Militum vivat decus.
Omnes Io triumphet. 3. Hostium vindex regat.
Omnes Io triumphet. 4. Pacis assertor novae
Bellique fulmen, Mauriti vive, et rege.

SCENA II. Mauritius illusione civium turbatus puis rebus male metuit.

ETiamne nostris civis illudit malis,
Suumqueridet Caesarem? quis haec ferat

278

Invisus, et contemptus, ac vulgi probrum?
Metuenda nondum tela vibramus manu?
Non fulminamus scelera, nec tantum nefas
Mandamus orco? Mauriti, segnis nimis,
Cur hic moraris? nominis igitur tui
Ac dignitatis immemor, labem hanc tibi
Haerere pateris? non patiar, ultum scelus
Videbit iste testis ex coelo dies.
I nunc satelles, miles ex castris frequens
Accedat urbem, gladius extinguet probrum,
Ignisque vindicabit, et laquei, et rotae.
Non una poena criminis vindex erit.
Meruere quidquid Phalaris exusto bove,
Scironque saxis potuit, ac pinu Scinis.
Vindicta praeceps aderit, et totam rogo
Sepeliet urbem, flamma lucebit diem
Facemque sceleri, solus affusus cruor
Lacrymaequae cineres abluent. [siquid tamen
Busto supersit) conjugi conjux suas
So ciabit umbras, gnatus accedet patri.
Sed forte miles obstat infensus tibi,
Nec jussa dirus audit. Avertat Deus
Nisi sit fidel s miles, oppressus jaces.
Languet potestas imperi, nutat decus.
Eheu! timendum est, pavidus accrescit metus
Horrorque membra penetrat ac gelido madet,
Sudore vultus, pectus attonitum salit,
Venae coruscant sanguine et trepido jecur
Micat pavore, qualis inimico Jove
Concussa ventis arbor, incerto fluit
Agitata motu: qualis et Siculo ratis
Deprensa fluctu, rapitur alterno mari
Et huc et illuc, dubia cui cedat Noto.
Sic varius animus nutat incetto tamen
Fluctu timoris. Quo feror turpi metu?
Imbellis anime, deses ac segnis furor,
Quid ante cladem concidis? quos sic times
His es timendus. Caesaris tanto malo

279

Fortuna levior esse nequaquam potest.
Superabit, olim ferre didicimus nefas,
Et quoque ferendo vincere. Aperient viam
Superi faventem. Sensit hoc quondam ferox
Hormisda, nostris imminens cervicibus,
Nostro repulsus ense. Tibi Philippice
Debemus ista, frater. At virtus tua
Nunc scelere victa est. Mauriti, quid hic stupes?
Novum timoris ulcus hic tangi reor.
Metus recurrit. Causa metuendi latet.
O quis Philippice mihi nunc animum subis!
Tam fortis armis, tantus in belli impetu,
Tam gratus urbi, tantus in toga et sago.
Quo decidisti! qualis a tanto jacet?
Quid miles ausit, fluxa si ducum est fides?
Quid si reposcant milites notum caput,
Semperque gratum? fotte et imperii decus
In hunc refundent, carcerem foedum throno
Regnoque vertent. Vincla Mauritius feret,
Et sceptra frater. Augur infelix nimis,
Cur tuta nimium metuis insanus timor?
Exempla vereor, fervet inconstans suis
Militia turbis, semper hic novitas placet,
Quot castra regnis Caesares aptant novis!
Quot castra regnis exuunt vita simul
Sceptrisque functos! Quid? Quod offensus meo
Rigore miles, nostra decreta improbet,
Atque eximendos vinculis captos puter,
Heu! non [metuimus vana, Mauritii caput
Parvosque natos ista tempestas petet.
Ah quo doloris unda Mauritium rapis?
Quos nostra scopulos, quas petit syrtes salus?
Quo rapimur aestu? moeror, ah animam obruis,
Angorque mentem! ratio, consilium, vigor
Una prcella mergitur, sensus hebent,
Cervice lassa, totus in terram feror,
Oculosque somni languor, aut mortis premit.

280

SCENA III. Animae interfectae, Christus, Misericordia, Kustitia, Mauritium per somnum ad judicium
postulant.

Anima. 1. ITerumne caecas linquimus avernispecus,
Raptaeque luci reddimut? sero nimis
Revocamur umbrae Caesari, postquam necem
Duro impioque solvimus. 2. Juvat tamen,
Juvat huc redire, scelere Mauritius suo
Nos provocavit, sceleris inveniet modum,
Atque ultionem. Iustitia. Magne regnator soli,
Judexquiue Christe, vindices profer manus,
Et plecte crimen, fusus insonttim cruor,
Haec de sepuiciris clamat, et justum rogant
Umbrae tribunal. Sequere nunc Caesar tuam
Dicture causam, sequere cur nectis moras?
Effugere nunquam poteris, impleta est tui
Mensura sceleris, Christ. Improbe, nefande, ultimum
Probrum imperantum Mauriti, talis mihi
Occurris? homini invisus, ingratus Deo?
Agedum sceleste debitas poenas dabis.
Miser. O Christe Mundi tutor, qtque orbis pater
Miserere. Justit. Judex aeque, scelerumque arbiter,
Puni nocentem. Christ. Cingite hinc et hinc lauts.
Justitia lancem teneat, aequemus bonis
Malefacta, caufam disserat quaevis suam,
Clementia Prior. Quid refers actum bene?
Clens. Pauperibus isla Caesar impendit bona.
Justit. Sed plura miseris abstulit, circum integras
Exhausit oras, censibus, serro, manu.
Miser His coluit aras, Christe, muneribus tuas.
Justit. Spoliavit istis. Miser. Exuit vinclis reos,
Justit. Et mancipavit vinculis nunquam reos.
Vis plura jungam? Claustra monachorum vide,

281

Violata cerne sacra, violatam fidem
Hosti ac amicis. Pontifex spretus docet,
Eccle siarum jura quo ponat loco.
Quae sit tyrannis, Innocens Philippicus,
Jam testis inter vincula expertus gemit.
Christ. Satis est, peristi Mauriti. Lancem vides
Pondusquescelerum. Mis. Meruit aeternum quidem
Meruit perire Caesar, at supplex modo
Veniam precatur. Christus. Proditor fidei datae,
Vecors tuorum Carnifex, adde hoc quoque,
Hostis meorum, Mis. Te suum rogat caput.
Justit. Sed putre membrum, quodque praeeisum diu
Calore vitae caruit, Mis. Et fratrem rogat.
Justit. Simulque justum vin dicem. Mis. Damnat scelus.
Justit. At sero damnat. Mis. Poenitet scelerum, pudet.
Miserere, tuus est sanguis, ac pretium tuum,
Justit, Impune magnum nemo dissimulat nefas,
Nisi sit iniquus Mis. Dabitur ad poenam nocens,
Meritumque promptus sufferet poenae genus.
Tantum in futurum parce. Justit. Dilatum nefat
Parcendo crescit. Noxia est pravis mora.
Miser. Sinemo parcat, tollitur clementia
Justit. Si nemo plectat, justitia rursum perit.
Miser. Liceat precari: suppliees tendo manus.
Per illa Christe flagra, per spinas sacro
Cruore tinctas, per cicatrices pedum
Manuumque plagnas, perque reserators adhuc
Miserantis animi, prona te obtestor, sinus:
Noxam fatenti parce. Christus Cur tantas preces
O Diva poenis obijcis? Justam diu
Scelus ultionem meruit: in flector tamen,
Ac vincor iterum. Mauriti poenas dabis,
Sed mitigatas. Trado Justitia tibi
Plectendum in orbe Caesarem, quantum decet
Statue ferendum. Mente si sana ferat
Tulisse poenas proderit, quod si ferox,
Et jam malorum petrinax, cumulet nesas,
Praesens futuris pondus augebo malis.

282

Justit. Accipio causam. Traditus poenae est reus.
Nunc recipe somnum Caesar, ordimur tibi
Telam implicatam mortis, horrificam necem:
Ita meruisti. Militum prodi phalanx
Et filiorum spectra Mauririi patris,
Stent hinc et inde. Mortis infaustae simal
Imago subeat, quaelibet chorum suum
Modo ludat umbra, saltus infelix eat.
??? Praeeat omnes. Lictor insurgat minax,
Et has et illas ense cervices metat:
Clademque discat Caesar, ac timeat suam.
Maur. Ubi sum? quis hic locus? quid infaustum pattem,
Inauspicatum Caesarem, dies adhuc
Orbisque recipit? ergo terribilem styga,
Orcique tristes vivus evasi rogos?
Tremende Judex mitis exemplum patris!
Quod non perimus ista clementia tua est.
Justitia quod plectemur. En habes reum,
Habes fatentem: cuncta, quae jubes, feram.
Horreo, pavesco, somnii memor mei.
Supplicia vidi dira; sed feram tamen.
Nunc ure, Christe, nunc seca; manus tna
Feriet nocentem, nulla pars sceleris vacat.
Quacumque mittes fulmen, inveniet nefas.
Agedum satelles careceris laxa fores.
Liber Philippicus adsit, ah utinam quoque
Umbras sepulcris erutas, quotquot neci
Dedi innocentes, rursus in lucem mihi
Revocare liceat, redderem vitam lubens
Nostra redemptam morte; pensarem volens
His scelera poenis victima infelix necis.

283

SCENA IV. Mauritius fratrem Phi ippicum vinculis liberat, et cum suspectum de regni ambitione habeat, dissimulanter regnum
offert.

Maur. PHilippice, ecce Frater occurro Tibi.
Et demo manibus vincla. Libertas datur,
Licet immerenti. Sceptra cum quaeras mea
Haec sponte ponam, purperam vili toga
Mutabo. Rex jam serviam, suo cliens
Regi imperabit; unicum tantum rogo,
Concede vitam, si nihil Dominum times:
Agnosce fratrem deprecor solam necem
Pro me mei que. Sanguini parcas tuo.
Philip. Quae frater haec oratio est? Regem scio
Venerorque; vitam subditi tantum petunt,
Et largiuntur Principes. Maur. Quot a suis
Iacent perempti! multa regnantum docent
Exempla. Raros coiere subjectos fidem
Patriae falutem protegunt, metuunt suae.
Fatale ??? Philippice recurrit mihi.
Formido fratrem. Philip. Vincla cut demis igitur,
Include vasto carceri, manus liga.
Pedibusque stringe conpedes tantum nefas
Eripe volenti. Maur Millesunt sceleri viae.
Sicariorum turba per vicos ruit.
Habes ministros Philip. Innocens terra fruar
Coeloque teste nulla me tangit lues
Vel cogitati sceleris. Et si quid times,
Hanc tolle fratri vitam, ut eripias tuam.
Nil mortuus nocebo. Maur, Malo perpeti,
Quam perpetrare facinus. hoc etiam mihi,
Fratrem nocentem tollere, videtur scelus
Philip. Quid ergo mandas carceri? Maur. volui nefas

284

Eripere fratirs manibus, hoc pium arbitror.
Philip. Sine huc revertar, vincla recipiam mea.
Maur. En sceptra do pro vinculis fratris caput
Diadema cingit, poteris in fratrem nefas
Titulo tueri Regis, et aliquo abdere
Tyriae colore purpurae, pulchrum scio
Dudum nefandis ausibus velum expetis.
Philip. Accusor abs te, judicor, reus feror;
Quis innocentis audiet causam mei?
Maur Cives Joquuntur propalam tantum nefas.
Philip Quod igitur? hos appello. Sint testes precor.
Nihil recuso. Si quod adfertur malum,
Me dedo poenis: carceres, rotae, cruces,
Vertantur in me: Phalaris inflammet bovem.
Torvusque pinum curvet Isthmia cam Scinis.
Nil parricida deprecor. Maur. Philippicum
Praeferre Regi, criminis satis reor.
Qui Te praeoptant, facinus accusant tuum.
Philip. Non displicere, video, flagitium meum est.
Maur. Nos execrantur, perditum Regem volunt
Non abstinent opprobriis. Lapides quoque
In me vibrantur. Publicae Regi viae
Prohibenrur, urbis scelere; ludibrium gregis
Traducor, habitu victus, et scenis datus.
Philip. An causa frater? imputes illi malum
Qui tot suorum civium vinclis datos,
Non aestimavit asle; sed crude nimis
Morti immolavit victimas. Rex, cui sui
Eviluerunt subditi, vilet suis.
Qui spernit, idem spernitur. Sunt hae vices
Regni et regentis. Maur. Nempe sic facinus teges,
Si Regis esse finxeris quod est tuum.
Philip. Edissere nefas. Solus est populi favor
Qui me nocentem facit, et invisum tibi.
Ergone nostri hic juris? an eriam scelus
Virtute devincire quos queas, erit?
Si tibi timendus videor, et cives tui.
Habes paratum militem: custos lauts

285

Regale stipet, ambiat urbis domos,
Murosque cingat, Carceris frater specus
Reviset, his ergastulis claudet manus.
Maur. Consilia sequimur. Euge, Theodule ocyus
Ad castra temet confer, ac Priscum jube,
Praetorianas sistere cohortes mihi.
Reliquus sequatur miles ac urbem prope
Imperia praestoletur accincuts mea.
Philip. Ehodum satelles, vincla reddantur mihi.
Maur. Nondum imperavi; fratris in custodia
Frater manebit. Philip Lucis invisum est jubar,
Quod Regis invidere fortunae putor.
Si vincla stringant dexteram, fratrem minus
Frater timebis Maur, Stringerem vinclis manus,
Nisi sic timerem. Fratris in aula ex mea
Custos manebo tutior, oculos juvat
Habere testes perfidi, aut fidei Ducis.
Philip. Nec sic repugno, prodet eventus fidem,

Chorus militum. STROPHE.

19. OMnes coelum commune regit.
Omnes aura claudimur una,
Omnibus uno PHoebus ab axe
Rutilos spargit luce capilios.
Omnibus uno tellus gremio
parturit amplas sedula Fruges.
Idem vegetat spiritus artus,
Cur non eadem fortuna regit?
Cur exultat vitiis dives,
Praeceps inopes vindicta ferit?
Scelus in rupto centone patet,
At purpurea sub veste latet?
Parcitur aquilis, torva columbas
Censura premit? tenues visco
Volucres haerent, ardea transit.
Graciles captant retia percas

286

Nil delphini Phocqaeque timent.
Saepius amplis crimina regnis
Impune latent. humili tantum
Tuto nequeunt latitare casa.
Laqueo parvum luitur furtum:
Nil regnorum sibi praedo rimet.
Sub virtutum nomine Reges
Crimina vendunt: plebs vile nefac
Cervice luit. Regia pulchrum
Noxa colorem ducit ab ostro.
Scelus affuso lucer in auro.
Ergo saevum nulla Tyrannum
Vindicita premet? luet innocuo
Sanguine miles, quod mauritii
Furor insanus rabiesque merent?
Averte Deus.

ANTISTHOPHE.

20. Varios varis premit axe polus.
Aliis Alii clau dimur anris,
Nec meusura dividit una
Phoebus radios, tellusque sata.
Mens in toto corpore sparsa
Munera variat sensusque suos.
Alii Zephyro, Phoeboque tepent.
Aliis aurum, reliquis ferrum:
Aliis gemmas, reliquis cautes:
Aliis spicas, reliquis spinas;
Eadem tellus, regioque parit.
Alius vegeto corpore floret,
Alter inerrisqualore jacet.
An causa patet? frustra tenues
Grandia causis pensare suis
Nitimur: unus sufficit omni
Causae rector, censorque Deus.
Stulte quereis florere scelus,
Aulam vitiis aurumque coli,
Impune tamen. Miseros saeva
Nuninis ira poenaque rapi.

287

Quamvis tardo, graviore tamen
Ardua casu lapsura ruunt.
Humiles plectunt flumina valles,
Altas ferint fulmina rupes,
Habet et saevos ardea milvos,
Phocaeque suis syrtibus haerent.
Pardique plagis. Sit tarda licet
Magni sceleris poena gravis erit.
Levius plectunt Superi crimen
Leviore manu. Pueri stricto
Vimine quodvis scelus expungunt;
Ast ense suunt, lauqeoque viri.
Veniet saevo poena Tyranno
Tam dura quidem, quam tarda gradu
Nullum Superis impune solet,
Transire nefas.

ACTUS IV. SCENA I. Phocas a Militibus Mauritio infensis Imperator deligitur.

Phoc GEnerose miles, nuper armorum potens
Et terrot hostis, semper invicte hactenus,
Nunc marte fractus, sorte proslratus tua:
Vilis superbo Caesari, et semper nocens,
Semel cadendo. Quotquot hostilis trahit
Nostras cohortes vinculis cohors suis,
Periere ferro, solus hos poterat triens
Eximere, Caesar noluit, mersit stygi.
Adeone viles nascimur quotquot necis
Vitaeque dubii tela gestamus manu
Pro Caesare, Deo, civibus, patria, fide?
Jacent perempti ceteri, vobis quoque
Censeo timendum, Mil. 1. Pecora nos Caesar putat,
Quos destinavit victimae, 2. fungos putat,

288

Quae non triumphant, 3. vix emat cassa nuce
Quos sors fefellit unica. 4 ignorat vices
Casulsque Martis, hactenus victoriae
Securus usu. Phoc. moenibus tutus latet.
Atque otiosa conditur segnis toga.
Nostrasque clades spectat, alieno fruens
Lobore, vita, sanguine. In nostrum caput
Cudunrur atma, tota nos moles premit
Adversitatum, Caesarem fructus maneant.
Siquid per actum est strenue, miles gravi
Mercede, plenus vulnerum, truncus manus,
Artusque tecta repetit, abjectus, miser.
Si vincla captus induit, spretus domi,
Bellique, vincla redimit infanda nece.
Haec nempe Caesar praemia rependit suis,
Aliena nos pericla jam dudum monent,
Quid sit cavendum, saepe quos transit lues,
Aliquando tanget, notus est viri furor.
1. Est opprimendus unus, ut multis sua
Constare possit vita, Phoc facinus est pium
Servare multos. 1. Tu praei nobis viam,
Faciles sequemur. Thoc. Prompta si vultis via est,
Sed absque Caesare, opprimi Caesar nquit.
Hic ante deligendus est. Mil. 1. cupimus Phocam,
Phocam sequemur, quo jubet, quo non jubet.
2. Phoca Imperator esto. 3. honoretur Phocas.
4. Phocas triumphet. 5. et coronetur Phocas.
Densate scuta milites. Age sis Phoca
Conscende. Miles Caesarem vides tuum?
Huic imperanti servies. Omnes. vivat Phocas,
Nobisque felix imperet, regnet diu.
1. Caesar trium phet, aemulos sternat suos.
Phoc. Agnosco munus, debitor tanti manet
Phocas favoris, nullus obsequia dies
Obliterabit tanta perpetuos retro
Implebit annos, quidquid infidum Ducen
Vestrique amantem praemii impensum fuit.
1. Virtus honoris debitum munus tulit.

289

Phoc. Nunc caute agendum milites. Caesar fuit,
Quem petimus hostem, nequid occurrat mali
Censen dus ante est miles, et viri suis
Viresque in armis, castra vigiliis erunt
Praemunienda, nequis ad pavidam timor
Emanet urbem, cetera eventus ferer.
1. Ab urbe nil timemus, haec etiam tuis
Coeptis favebit, funere Tyrannum ultiino
Componet avida. Quae tot indignas neces
Adhuc suorum luget, et merito dolet
Carere busto caesarem, Phocas bene est. Notis
Fluunt secundis vela, pacatum brevi
Tenebo portum navibus tutis ferar.
Favete Divi. maria sulcamus nova.
Tribunus Vive Imperator, nuntius castris pedem
Infert ab urbe postulat Priscum Ducem.
Phoc. Quidinquis, urbe missus ad Priscum venit?
An forte quicquam suboluit cato seni?
Cur postulatur Priscus? an Phocae immemor
Mauritius esse poterat: explorat fidem.
Tenemus Agedum miles oballa latus,
Et nil loquatur, nilque factorum audiat
Sine teste, missum Pricus admittat virum,
Mihi referantur acta, Trib. Iam promptos habes
Imperia qui sequantur ad nutum tua.
Phoc. Rarum fidelis miles est Regis decus:
Nil me latere cupio. Difficiles habent
Imperia curas prima, rumpendus aditus
Persaepe ferro est, forte supremum alteri
Militiae honorem deferet. Phocae hoc erit
Periculosum. Pendet inconstans favor
Ex munerum bilance qui donat trahit.
Suspecta forte nostra consilia occupat
Pricumque demeretur argento sibi.
Aut vertitarte, posset in nostrum caput
Procella stringi. Si quid hic poteris Phoca,
Praeoccupandum est. gladius aperiet viam,
Tollendus est Mauritius, ut vivat Phocas.

290

SCENA II. Priscus Phocae frater, Dux Praetorianorum, Legatum Theodulum a Mauritio ad se missum
excipit.

Prisc. QUid agimus? urbe nunitus missus venit
Priscumque poscit. Ergo negligitur Phocas,
Et me priorem Caesar hoc pacto probat?
Audire gestit animus. I miles, jube
Legatu adsit. Cinge venientis latus.
Mutire nullus ausit injuslu meo.
Ignoret ille Caesaris titulum Phocae,
Mauritius omne nomen et honorem ferat.
Cunctisque praesit Theadul. Principum salve decus
Generose Prisce, Caesaris jussa adfero.
Eloquere, debet Caesari obsequium cliens,
Theod. Praetorianos milites urbem prope
Adesse voluti, Prisc. Nunquid adversi timet?
Theod Quid timeat euidem nescio. Prisco jubet
Ductore fieri, Prisc. Quid Phocas dicet, mihi
Posthabitus isto munere? Theod. Imperium fero,
Erit obsequendum. Prisc. Satne provisum putas
Venienti ad urbem militi? Theod. Cautum satis,
Priseus. Nihil morabor. Nuntium tecum feram,
Adesse promptum Caesari Priseum suo.
Inibi operire. Militem cogam meum.
Theod. Sic fiet. Prisc. intus Miles excubias agat.
Caute hic tenendus host es, ut facta lateant,
Facienda constent. Prisce, quo vertes modo
Consilia? dubio fluctuat ratis mari.
Scylla et charybdi navigas anceps fretum.
Mauritius inde Caesar, atque illinc Phocas
Hic frater etiam. Pergis invito Phoca?
Natura fratrem, Caesarem propria quoque
Fecit voluntas. Restat hoc unum, reor,

291

Communicentur jussa Mauritri Phocae.
Uterque statuet rectius, quid facto opus.
I mode sarelles fratris accessum pete.

SCENA III. Priscus militibus jam a Phoca metuente per Tubicinem convocatis, adest, et re consilioque
exposito fratri metum adimit.

Tubici. AR ina arma miles. Caesar armatas jubet
Adesse turmas nec mora actutum jubet.
Prisc. Quid hoc? cohortes Caesar ad bellum vocat?
Quis iste? Mauritius, an est Phocas? Tub. tuum
Fratrem esse nescis Caesarem? Phocas jubet.
Prisc. Perplexa res est, evocor; et ibit Phocas?
Erit adeundus, propero, geminatae domum
Cingant vigiliae. Miles 1. Pricum ad fores
Adesse dicas Caesari, affatum rogat.
Excubitor. Negat vacare. Prisc. nuntia fratrem rei
Venisse magnae, petere semoto arbitro
Conferre liceat. Excub. Aderit hic coram brevi.
Phoc. Quis ergo poscit caesarem? Prisc. Salve optime.
Cum fratre, Caesar. Phoc. Hunc neges titulum mihi.
Mauritius ante fratris obsequium placet.
Legatus ad te transit, et nescit Phocam.
Prisc. Prisco imputabis, quando Mauritius jubet?
Phoc. Non audiendus fuerat, aut si quid tulit
Communicandum. Prisc. Causa veniendi haec fuit.
Phoc. Deprome. Prisc. Cedant arbitri, solum peto.
Phoc. Sat fida lateris turba, secreti est capax.
Prisc. Consilii tantum posco. Mauritius sibi
Adesse jussit militem Praetorii.
Phoc. Ductore quo? Prise. Me jussit ire. Phoc., Chr Phocas
Nequit esse ductor? Prisc. Caesar est, nemo potest
Huic imperare, jussa partitur aliis.

292

Ut cautum abunde fratris imperio foret,
Hac mente veni, nolui quicquam Phoca
Non im perante, Phoc Sic decet Priscum loqui:
Hunc veneror animum. Sic agam, fratrem ut scias
Tibi im perare, Prisc. Et obsequi fratrem scies.
Phos. Age nuntietur igitur, ad muros brevi
Tuum ad futurum militem, fratri comes
Post terga jungat, speret auxilium dari
Mauritius, urbis coepta propellet savor.
Quam prompta virtus nescit, hanc scenam valet
Implebit astus Trisc. ut jubes, factum dabo.
Phoc. Solerter, ut ne resciat. Prisc. clausi domo,
Custodiaque nuntium: ne quid rei
Constet peractae. Phoc. callidum facinus probo,
Priscus Ut tutiore cuncta perstarent loco,
Manere jussi: castra dum miles simul
Comes moveret. Phoc Sic decet, tuti sumus.
A deste Proceres, Miles ad signa coeat,
Iam nunc migran dum: noxia est quaevis mora.
Primi favoris aura dum classem rapit
Est navigandum, saepe post placidos notus
Zephyros tumescens traxit in praeceps rates.

SCENA IV. Theodulus Priscum re cognita, pro mauritio anxium vafra pollicitatione ad spem redueit.

Theod. PEriculosae nuntium tracto rei.
Auxilia posco caesari. Quid si petam
Infesta potius arma? perniciem adferam
Ex quo salutem Mauriti speras tibi.
Oballor armis, hinc et hinc miles mihi
Tar iturnus adstat, vixque dignatur loqui
Etiam rogatus. Haud amicorum arbitror
Hospitia tam coacta, Legators decet
Aliter haberi Caesaris. Quid? quod palam

293

Novum audiatur Caesaris nomen Phocae.
Phoca Imperator vive, morere Mauriti,
Iam cantilena est, innocens passim haec canit
Puerilis aetas, castra cum tubis sonant.
Prise. Quid iste loquitur? Proditi certe sumus,
Vulgata res est. Theod. Miles imprudens quoque
Haec verba fudit. Casar id jusit Phocas.
Dubitare nil licebit, eversi jacet
Fortuna regni, possidet titulum Phocas:
Nisi providemus, sceptra corripiet brevi.
Mauritius haec jam lireris didicit meis.
Prisc. Periimus. Theod. Istis obviam spero malis
Maturus ibit. Viribus abundat satis,
Nisi parcat opibus civis, aversus licet,
Pecuniarum pondere in partes ruet.
Quem vis favorem civium donis emam.
Priscu. Consilia certe vafra, plus fungo sapit
Legatus iste. Quid ago? quas partes sequor
Nam rebus etiam num integris frui licet.
Fratri obligaris ante Mauritio tamen
Fidem dedisti Theod. Prisce quam stulte negas
Fidem imperanti! tribuit is tantum tibi,
Suam ut salutem crederer, Phocam tacet:
Te jubet adiri. Prisc. Vulnus haec oratio
Infligit animo. Theod. Neminem voluit sibi
Esse propiorem. Fratris im peria modo
Perferre demens cogitur, raro diu
Placitura. Prisc. Iam nunc dura perpetior satis.
Quibus ante verbis, fronte quam tardussua
Excepit aula? solus haud potuit frui,
Alios volebat arbitros, nudum latus
Non credidit fratri, reus habebar prope
Amore fratris. Theod. Vae fidem fallentibus
Diuturna nunquam regna perfidia obtinet.
Perit occupatum fraude, quod partum fuit.
Consultor ipse petitur infelix sua
Qua periit arte. Qui jungit manum, Ducis
Iugulum petendo, morte non perit bona.

294

Prisc. Experta memorat. Caesarum primus fidem
Fecit cadendo, nullus impunem Duci
Admovit ensem. Prisce quo tandem ruis!
Incerta jacitur alea. Reducam pedem?
Mutabo vela, certior donec mihi
Se pandat auster? fraude Legatum nova
Tenebo. Salve, video te solum, optime
Theodule, solis gaudeo vacare hunc locum:
Res magna, sed secreta, quam fidei tuae
Meoque credam Caesari. Theod. Quis hic tuus?
Prisc. Dubitasne, quin Mauritius. Theod. An nescis Phocam?
Prisc. Antiquior Mauritius Theod. At frater Phocas.
Prisc. Imperia fratris non feram. Theod. Siquidem sapis.
Prisc. Fidem obligavi serus hanc frater rogat.
Theod. Quod Caesar igitur habere secretum meret?
Prisc. Phocam imperare militum impulsu quidem,
Sed stare Priscum, quadecet, prisca fide.
Theod. Quo teste raram Caesari probo fidem?
Istaene nostri lateris excubiae dabunt!
Quibus obsidemur? gratiam hanc fures quoque
Poterunt mereri. Pris. Ne quid excubias time.
Securitatis hunc dedi murum tuae
Adversus iram militum. Pauci favent:
Nisi quos sub armis Priscus occulto fovet
Mauriti amore, junximus fidam manum.
Theod. Hac mente si custodior, factum probo.
Prisc. Sic est probabis plura si Prisci integre
Consilia teneas, Caesari quantum suo
Sit obligatus meminit. Obsequium palam
Deferre fratri cogitur: totum sibi
Mauritius anim um vendicat, dum res feret.
Necessi tati paret invitus modo.
Sed pandit opportuna se nobis via
Qua vincla frater sceptra Mauritius gerat
In me meosque libera. Argento potest
Miles teneri si quis adversum fremat.
Theod. Qua Caesarem arte liberas? Prisc Sub me Duce
Propinquet urbi miles, et quam vis Phocas

295

Sequatur anceps consili. quid sors ferat,
Me tela convertente, dispositis probe
Teneatur armis, moe nibus pedem inferat,
Praetorianos inter, ut Caesar solet
Mox vincla captus induet, tali diu
Dignus corona, verter aulam carcere.
Theod. Aeterna fidum pectus extollet dies,
Et regna quae debere Mauritius tibi
Agnoscet, in te dividet. Prisc. Iustum magis,
Quam dona specto. Caesari dedi fidem.
Haec nuntiatum perge, subjungam gradum,
Iam miles arma sumit, accedet brevi,
Bene est, remisi gratia salva virum.
Sic praestruendum casibus semper reor,
Nutantis ut cum fluctuat sortis fides,
Fortuna qua deflectit, hac eas quoque
Sibi quisque semper proximus. Fratri comes
Qua tuta res est ibis; inflectes viarn,
Si destitutus sorte procumbat sua.
Mauritius integer hactenus restat tibi,
Hunc possi debis arte, qua tenes modo.
Haec nunc politica principes aulae viros
Ad omne sortis vertere ingenium solet:
Simulare virtus prima regnorum modo est.
Tribun. Iam star sub armis miles, exspectat Ducem.
Prisc. Accedo recta pergimus ad urbem via.

SCENA V. Cives ad arma pro urbis et Mauritii defensione convolantes, Agatho Praefectus cohibet.

Civ. 1. CIves, quid agimus? milese castris movet
Rectaque ad urbem graditur, an praedae sumus?
Aut Destinamur victimae im miti Phocae?
Civ. 2. Cave sic loquaris; Caesarem ducunt Phocam.
Sic fama narrat. Civ. 1. Unus hic sat est gavise

296

Plures recuso Civ. 3. Priscus ad muros venit.
Civ. 1 Qua mente? Civ. 3. Cives opprimet quotquot suum
Lusere nuper Caesarem. Civ. 2, Vanus metus.
Mauritius ipsi militi invisum est caput.
Civ. 1. Quaecunque causa subsit, estgravis reor,
Hostis an amicus veniat hoc scire interest.
Civ. 4. Sententiis variatur, et rumor vagus
Suspen dit animos. Civ. 1. Iuverit cives suis
Parere in armis, quamque fortuna dederit
Sortem tueri, moenibus tuti sumus.
Si miles hostis adsit, occlusas fores
Inveniat, et qua venit, abscedat retro.
Si fautor aderit, nostrum ad arbitrium reget
Ferrum acfavorem. Praestat imperia dare,
Accipere quam de milite. Superbum genus
Hic imperandi sequitur, et cunctas opes
Agit in tributum. Civ. 2. Forte confilium probo.
Capramus arma. Civ. 3. Sic juvat: manum ocyus
Ad arma Cives Civ. 4. Arma corripitae incolae.
Civ. 1. Ad arma Cives, hostis in muros ruit.
Agatho aula Praef. Quis hic tumultus civium state O viri,
Quo ruitis? iste miles auxilio venit.
Civ. 1. Quem venit in hostem? Agatho, Caesaris. Civ. 1. Nullum urbs habet.
Quaerendus extra moenia est. Agatho Tantum latus
Stipabit. Civ. 1. hoc sat fida. Mauritio cohors
Praestat clientum. Agath. Caesar armatam vetat
Incedere Urbem. Civ. 1. Caesar obsequium et fidem
Iam nunc suorum renuit, at sero volet.
Defensa cum sunt moenia, est Caesar quo que.
Si Priscus im perator, aut Phocas venit:
Mauritius exulabit, aut umbras petet.
Agath. Haec tangat alios cura; vos armet quies,
Sic urbs futura est tutior. Civ. 1. Dabimus locum
Sic imperanti Caesari, qui si fidem
Sero requirat civium, darnnet suam,
Qua militaris aleam vulgi subit.

297

SCENA VI. Mauritius inter rebellionis nuntios et Theoduli ac Philippici consilia anceps fluctuat, fugamque
cum filiis amplectitur, Agathone personam Mauritii suscipiente.

Nunt. 1 ARma arma portis insonant, Phocas adest.
Fuge, Imperator Mauritii. Caesar novus
Ingreditur urbem. Maur. Quid ais? an Phocas venit?
Theod. Et Priscus, iste fallitur. Nuni 1. Priscum suis
Agnolco signis, hic praeit, sequitur Phocas.
Maur. Res est pericli plena, cur Phocam trahit?
??? Timenda est litera, minus jam mihi
Philip pice es suspectus, huc nunquam meus
Se vertit animus. Theod. Hanc procul curam amove.
Sat provide bit Priscus, hic fi dem dedit.
Eliminabit putidum solio Phocam
Intraque muros stringet, ac vinctum tuae
Sistet coronae. Maur. Frater excutiet fidem,
Et grata novitas, spernimus praesentia
Laeti futuris, dubia prae certis placent.
Theod. Integritatis pristinae curam geret.
Huic nemo fidet, qui semel caleat fidem.
Nunt. 2 Late patentem funditur in urbem cohors.
Phocam que ducit Caesarem, cives favent,
Iuxtaque socii milites Cave Mauriti,
Urbs una geminos Caesares raro capit.
Maur. Agnosco fata, somnus hic vates fuit.
Fatalis hora! properat exitium tui
Theod. Maleauguraris. Mauriti, cadet Phocas
Ductore Prisco, carcerem implebit tuum.
Maur. Cur ducit igitur Caesarem, et dicit suum?
Theod. Hac arte constringendus hic aper fuit.
Maur. Decreta superum nullus evertet dies.

298

Theod. Quis legit horum diphtheram? Maur. nimium patet
Cervicibus sica imminet, regnat Phocas.
Theod. Nil metue, vanos esse rumores puta.
Iustin. Fugiamus, hostis, O Pater, muros subit.
Maur. Ibisne tandem Mauriti adversum neci
Tibi praeparatae? Quid times, palles, tremis?
O deses anime, perge quo Divi vocant.
Nunquam latebis. Valens. O Pater, fuge, O Pater;
Hostis propinquat, certa pernicies adest.
Maur. O cara soboles patris, O gnatis mei,
In hoc venimus! fugite vos: totam pater
Capite procellam solus excipiet suo.
Debetur ille victima, innocuus cruor
Aetasque vestra est, cedite furori precor.
Iustin. Seu fugere placeat, stare seu magis Patri,
Iungemur, una morte socieri juvat
Natos patremque. Phil. Frater hinc fuge ocyus,
Haec nunc salutis sola tibi restar via
Parvisque natis. Maur Fugere non decet virum,
Philip. Eftugere non est turpe, cum nulla est salus,
Aut spes in armis. Maur. Pulchrior mors haec erit.
Philip. Tua et turorum fata conjungis firnul.
Servare si te non voles, serva tucs.
Maur. Plectenda feci, scelera me damnant mea.
Philip. At innocenres liberos tecum rapis
Hanc in ruinam, Iust in. Mi pater, nati obsecrant,
Ah parce natis, parce mi genitor tibi.
Val. Fugiam us, ho stis instat a tergo ferox.
Maur. Gnati obstinatum frangitis animum patris,
Non propria, sed mors vestra persuader fugam,
Agedum veredos sistite actutum mihi,
Necessitati pareo, gnati patris
Haerete lateri, si quis in tendet necem,
Prius ille patrem feriet, opponam caput,
Iungemus umbras, gnatus, et pater cadet.
Theod. Subsiste Caesar. Ecce Legatus subit
Mandante Prisco. Legatus. Caesarum salve decus,
Magne Imperator Mauriti. Priscus tibi

299

Multam salutem nuntiat, Phocam brevi
Sub vincla sistet. Caesaris specie quidem
Portas subibit, moenibus clausus tamen,
Nolens catenas induet: vinctns gemet.
Maur. An certa Prisco constat etiamnum fides?
Legat. Tibi perduellem, Caesar, hic sistet Phocam.
Theod. Non ambigo, fidem Priscus oblatam dabit.
Philip. At pertimesco callidi ingenium viri!
Fingetur ille vinctus, ut vincla induas;
Sic te tenebunt Mauriti, ut tollant fugam.
Theod. Formido vana. Philip. certior nobis fuga est.
Consilia sera in vinculis fugae damus.
Theod. Si quid timendum fraudis est, scio exitum.
Tibi Caesar agatho similis, hic tui gerat
Diadema regni ac purpuram. Scenae potest
Servire, certa donec eventu suo
Fortuna constet. Maur. Molle consilium placet,
Quid Agatho censes, sortis in partem meae
Placebit ire? Agatho Debeo vitam tibi,
Nec hanc recuso. Morte quantumvis mea,
Tuam tuebor purpuram. Philip. Hic etiam color
Dibaphae placebit sanguine madescens tuo.
Theod. Male ominari parcite, eventus dabit
Meliora votis. Nunt. 3. I am salutatur Phocas
Tota urbe caesar. Mauriti tuum caput
Brevi petetur. Philip. Ocyus vestem abjice,
Mi frater, Agatho sume, postica retro
Cedamus urbe. Vos quid eventus ferat
Coram operiri praestat. Theo. Haud quicquam mali.
Formido, Prisci fraude tra detur Phocas.
Maur. Nunc fugio amicos, fugere qui nunquam meo
Sum visus hosti: Versa fortunae rota
Sic regna voluit. Liberis tantum pater
Debeo timorem. Pergite, a tergo sequar.
Agath. Si faciat habitus Caelarem, tres hoc die
Urbs una vidit Caesares. Theod Iuxta latus
Ambi satelles, munus hoc manet tuum.

300

SCENA VII. Priscus anceps, Mauritione an Phocae faveret, civibus huic inclinatis accessit, hunc coronat, et
pro Mauritio, delusus, Agathonem capi mandat.

Prisc. SUccedit astus, cuncta pro votis fluunt.
Accipior urbe, porta qua venio patet,
Inermis adstar civis, et gestis favet.
Iacienda nunc est alea ingentis rei
Moderante Prisco: Fratris extra urbem Phocae,
Mauritii in urbe fata versantur modo:
In manibus urna est, quo lubet sortem traham.
Si faveat urbis civis, est Caesat Phocas,
Mauritius inter vincla concludet decus:
Sin obstet, hic trium phus est Phocae ultimus,
Exploro sortem, dirigant coeli precor.
Adeste cives, Caesarem duco novum,
Adeste plausus ac trium phales faces
Iactate coelo, tecta succedit Phocas,
Postes coronis cingite, et laetum choris
Paeana canite. Civ. 1. Fausta lux! 2. Felix dies.
3. Fortuna cunctis melior affulget modo.
4. Avara jam ryrannis ad finem ruit.
1. Mauritius opprimatur, et vivat Phocas.
Prisc. Peracta tes est. Frater accede propius
Probat im perantem civium plausus Phocam.
Inunc Satelles, Vincla Mauritio injice,
Et siste captum. Praeveni celer fugam.
Adete cives. Caesar hic Phocas adest:
Phoc. Salvete cives optimi fratres mei.
Civ. Salve Imperator. 2. Caesarum salve decus,
3. Vive Imperator 4. Caesarum vive optime.
4. Et vive felix. 2. Et diu. 3 Felix diu.
Phoc. Favore tanto gaudet impenso sibi

301

Phocas, rependet; repetet autores favor.
Prisc. Conscende solium, debitos pridem tibi
Capias honores, aurea dignum caput
Ornet corona: dextera sceptrum feras,
Mundum sinistra: purpura cingas latus.
Sic Imperator vive, sic regna diu.
Cives. Vive et triumpha. Prisc Caesari obsequium modo
praestate dignum, concinant plausum tubae.
Phoc. Bene est coronam vertici civis meo
Milesque posuit: gloriae huic solus tamen
Mauritius obstat, regna non capiunt duos.
Civis. 1. Eliminan dus patria est. Phocas, Pulsus brevi
Ad hanc redibit; forsan externo quoque
Armatus hoste Priscus. Pereat invisum caput.
A morte nunquam patuit ad regnum via.
Miles. 1. Jam trahitur istic vinctus a tergo manus
Mauritius? Phoc. Ubi repertus? Mil. In throno sedems,
Auroque late fultus, et circum asseclis.
Quaerebat; ubi moratur infelix Phocas?
Quin cerno vinctum? Miles an Phocam trahis?
Ubi nunc tyrannus haeret, infaustum caput
Orco immolandum? Phoc. Quid dein? Mil. 1. Postquam videt
Nos exped re vincla, nos petere Iatus
Mucrone stricto, rapere de jectum throno,
Obstupuit, et vox excidit Prisc. Fratri Phoca
Hoc im putabis, arte delusum nova
Tenuit tyrannum, ne tua exiret manu.
Miles. 2. Hic est cruenta bestia, O Caesar Phoca,
Quae tot suorum victimas orco dedit.
Nunc asserenda denique infaustae stygi.
Phoc. Te video demens Mauriti, vecors Dei
Spreror, tuorum proditor? Priscus Delud mur
Mi fratet Civ, 1. Haud est Casar, habitus decipit:
Est Agatho, sola veste Mauritium refert.
Phoc. Perverse nebulo, Caesarem fingis tuum?
Nisi mox reveles parte qua lateat miser,
Peribis, omnis poena te sontem premet.

302

Agath. Evasit urbem, fraude me captum sua
Induxit ostro, paru i cliens hero.
Phoc. Quas ergo latebras adiit? evulga ocyus.
Agath. Haec nescientem interrogas. Phoc. Agedum hoc selus
Lictor catastis ad move: discat lo qui.
Civ. 5. Aversus urbe, liberis junctis Pater
Excessit. Phoc. insons nemo prospectat fugam.
Prisc. Qui tot suorum perdidit, causae timet,
Phoc, Inquire profugum miles, indicium fugae
Post se relinquet. Scelera turbabunt viam.
Flagitia nunquam magna celantur diu.
Prisc. Latibula cuncta detegam, subeat suum
Vivus sepulchrum, Priscus inveniet viam
Vel ipsum ad orcum; nullus effugii est locus,
Consequere miles, occupa quodvis iter.

Chorus.

1. MIser est quisquis scelerum duro
Colla gravatur depressa jugo,
Et laniata mente tyrannum
Patitur vermem, erudumque nefas.
Nemo Phalaris; nemo Procrustes,
Tormenta paris repperit irae.
Mollis Decius. Mitisque Nero,
Fabula vincti blanda Promethei,
Si diram animae patiare luem.
2. Felix quisquis scelus exosus,
Excutit atrox cervice jugum,
Factique dolens, lacrymis saevum
Expiat udis, poenaque nefas.
Gaudia tandem dolor iste parit.
Minor Atlantis sarcina lati
Abjecta poli Pondus onustis
Minus exhumeris Milo reponis.
3. Miser et felix vitiis Caesar,
Luctu felix, patrando miser,
Gaudia mixto, juncta dolori,

303

Fructum sceleris, poenaeque merit.
Scorpio feriens, medicansquesibi.
1. Miser heu Caesar Nominis ira!
Gravius saevit. cum tarda venit.
2. Caesar flexo Numine felix!
Postquam laesus reparatur amor
Sumit ab ipso vulnere vires
3. Miserac felix vindice poena,
Et gravis ira est, et dulcis amor.
Vulnere sanus tantum esse potes.
1. Miser in vita est ille beata,
Qui nil plexus plexus, plectenda facit.
2. Misera felix erit in vita,
Qui cum peccar, peccata luit.
Felix poena est noxaque miser.
Qui fiticelerum poenaeque reus:
Gravius nullum feriunt Divi,
Quam cui vivo scelus indulgent.
Nec magis ulli Superi parcunt,
Quam cui nolunt parcere vivo.
Quisquis luit hic dira scelestus.
Gaudeat, inter tristia laetus, Poenasque ferat.

ACTUS V. SCENA I. Trophimus ut servet Theodorum Mauritii, suum Pseudo lum substituit.

Maur. QUo Trophime vertar? res in angustum meae
Coiere, sedes nulla de tanto mihi
Relicta regno est. Nullus, heu! dolor angulus
Tutum recipiet Caesarem, silvae ac ferae
Tristem loqnentur hostibus nostris fugam.
Occidimus, actum est. Cara progenies patris
Et nata regno pignora, hoc vestrum est scelus,
Sic esse genitos, obruit natos simul

304

Felicitatis pondus incubens patri,
Ubi vos recondam quove defendam loce?
Non maria ventis tuta, non campi favent.
Ah quam piget gen uisse; Troph. Quid lacrimis diem
Fugam que perdimus? animos magnos decet,
Non velle, sed nec fugere decretam necem.
Amare vitam si decet; si non decet,
Accipere mortem, cedo nunc gnatos mihi,
Innoxios tuebor. Maur. o factum pium!
His si salutem prospicis, nil jam moror:
Nec moriar omnis, vivet in gnaro pater.
Theoph. Theodore mecum perge, quin properas? age
A dibo matrem, quin et accedis comes
Justine? Justin. Frustra es, corruet coelum prius,
Quam sim parentis ipse desertor mei.
Vivemus una; fata si tamen negent,
Moriemur, eadem que urna conju nget duos,
Gnatum et parentem. Gaudium hoc unum mihi
Vix hostis invidere juratus potest:
Maur. Fortuna melior, gnate subveniat tibi,
Et adhuc supersis, vivere etiamnum meres.
Nisi me parentem ferre sit ctimen tuum,
Age Theodote perge. Thcod. Num sequeris pater?
Matrem reviso. Maur. Perge sic coelo duce.
Sed hoc parentis osculum tui accipe,
Et redde matri. Gnate delicium meum,
Et spes cadentis jungere extremum mihi.
Scis quale Pignus Trophime committam tibi?
Troph. Scio salutem Caesaris, animam patris.
Maur. Ita est, hoc unicum doleret vulnus mihi,
Hi quo perirent, indolens reliquum feram.
Valete. Theod. Mi Pater vale. Maur Fili vale.
Troph. Excutitis isto lacrymas vultu mihi.
Ubi nunc latebis, pumile mi, tuto satis?
Celare splendida artis est, suis quoque
Proditur in umbris, lampas, et latens patet.
Fraude hic agendum, gnatus est unus mihi,
Hic potius umbras subeat, et lethi aleam,

305

Radice subvertendus infelix eris:
Ne quod Tyranni semel, ad clades novas
Repullulascat. Si quid ingenuae super
Humanitatis im potens liquit furor,
Si quid pudoris, facinus agnosce impium,
Meritam que mortem loqueris? an verba excidunt
Oppressa scelere? Nunc age excutiam tibi
Pro voce gemitus, Caesarem agnoscis tuum.
Agnoscis, improbe canis? ut oculos retro
Atque ora torquet? subijce probrosum caput,
Et proterenda colla dominanti Phocae
Ita opprimatur quisquis immeritos premit.
Maur. Judicia justa, o domine, justa sunt tua.
Phoc. Agnoscis esse Numen. et coelo Deum
Qui vindicare, qui superborum caput
Atterere, famulos ducibus, et famulis duces
Mutare possit? Sat triumphat um hactenus,
Nunc pro triumphis funera enumeres tua.
Lictor moraris? capita natorum exhibe.
Intende vultum Maur ti, et spectaculo
Te fruere digno. Nunquid agnoscis tuos?
Maur. Judicia justa, o domine, justa Sunt tua.
Iustin O Cara fratrum turba, germani mei!
Quis vos peremit? Tune crudelis Phoca,
Vecors Tyranne? Tune sic fratres meos,
Et immerentes morte funesta opprimis?
Me me adde socium, perge. me fratres vocant.
Phoc. Furiose juvenis, perdire, ac procax puer.
Moriere, saeva morte praemittam Patrem,
Et hunc videbis sanguine natantem suo.
Maur. Judicia justa, o domine, justa sunt tua.
Justin. Sine me parentem rapitis? absque me pater
Moriere? non sino, lictor im probe, non sino.
Per me parentem, per meum latus, petes.
Quo fonte vita fluxit, hoc post me fluat.
Praeibo patrem, nuntium tenebris feram.
Maur. O gnate moriar, unicum hoc solatium
Concede Patri, ne tuam videat necem,

306

Hic hic latebis melius, actutum subi.
Periim us, ecce miles. Priscus. Ambite hunc senem.
Mauritius iste est. Cessit ex voto labor,
Feram tenemus. Quomiser tandem fugis?
Sero ex piabis scelera. Maur. Quod meum est scelus;
Prisc. Etiamne quaeris? innocens nemo fugit.
Maur. Fugio nocentes innocens tales fugit.
Prisc. Indigna vix perserre vir justus solet.
Maur. Indigna vix inferre vir justus solet.
Prisc. Haec disputare Mauriti in vinclis placet.
Maur. Scis esse Caesarem improbe, cui vincla iniicisss
Prisc. Scio fuisse, magna pars isthaec mali est.
Maur. Scelerate, vincla ferre meruisti diu,
Quod non tulisti gratiae debes meae,
Ita nunc rependis? Prisc. tempora et mores vide,
Prisco im perabas nuper, is modo tibi.
Mil. 1. Age vincla manibus accipe, et collo jugum.
Maur. Judicia justa, o Domine, justa sunt tua.
Prisc. Ubinunc tenentur filii? Maur. Matrem roga,
Domi hos reliqui. Prisc. Scimus, en binos vides.
Haec jam tenetur vincta cum catulis fera.
Maur. Ah cara soboles, patris afflicti dolor!
Vos in catenis? perdidi infelix meos,
Postquam esse coepi Caesar, et coepi pater,
Tantum in dolores fertilis torus fuit.
Prisc. Apage querelis, cereros gnatos volo.
Maur. Quid innocentes sorte peccarunt mea?
Mil. 1. Ubi sunt? quid inquis? visne in eculeo rogem?
Miles 2. Hoc exprimem us ense, si verum tegas.
Ubi liberi? Prisc. Miles adhibe ferro manum.
Moriere. Omnes. Moriere. Just. Pater, en adsum pater
Ah parcite patri. Prisc. perfide, hac fossa laies?
Maur. Quo gnate properas? ecquid occurris neci?
Pro se suisque pereat invisus pater.
Prisc. Dic ocius, ubi Benia min tuus latet?
Mil. 1. Justine, fraterubi est: ais? an ense occidis?
Maur. Haec nescientem quaeritis. Prisc Dicis puer,
An iste jugulum mucro penetrabit tuum?

307

Justin. Ignosce, fratrem Trophimus abduxit domum.
Prisc. Bene est, paratas indue armillas modo.
Maur. Judicia justa, o domine justa sunt tua.
Prisc. Agedum catastae noxios domi manent.
Just. Quo turba rapimur innocens? Val heu! quod malum.
Quaenam expiamus scelera? Mil 1. Carnificem roga.
Iste haec docebit. Clemens. O pater! Maur. nati mei.
Pergite miseri, pergite lacrymis,
Patris ignotum deflete scelus.
Quidquid pateris mise randa cohors,
Patrius vobis attulit error.

SCENA. III. Phocas, Priscus, Milites, Carnisex, Mauritium et filios ultimo mactant supplicio.

Phoc. BEne est, tenemus cassibus stricits feram,
Inulta non exibit, exuvias dabit.
Age appararum Lictor instaura parem
Huic quam tenemus victimae, nihil humile,
Phocae litandum est Caesari. Plus jam Deo
Novus im perator debet, et aliis min us.
Phocas Tonanti, cereri paront Phocae.
Agedum satelles, siste Mauritium mihi.
Catulos Leoni junge. Jam Circum petent
Fovea relicta, dabimus in arenam feras.
Non inctuentos iste convertet dies
Moriens jugales, cernet infandum caput,
Nece fulminari. Perge, quid contra viam
Luctaris? orbis dedecus, regni probrum.
Improbe tuorum carnifex, patriae lues,
Pestisque gentis, quisquis orientem nepos
Postte videbit, dedecus Eoum quoque
Videbit in te Mauriti, et stupens leget.
Caesar fuisti nomini labes sacri,
A stirpe prorsus ultima, a prima tui

308

Quam pereat heres, imperi, et regni decus.
Mutetur habitus forma non prodet dolum,
Conspirat illa, ac fraudibus satis favet
Heus pseudole, haeccine vestis arridet tibi?
Nunquid Iubet mutare? Pseud. Quid ni, mi pater?
Theodore, quid si commodes illi togam?
Theod. Non commodo, mea est melior. Tropo. anima innocems.
Suaeque sortis nescia! sine nunc, togam
Dabo meliorem, mi Pumile, plane auream.
Tantisper hanc assume, dum redeas domum.
Quam nunc videris alius? an quisquam neget
Esse Theodorum Pseudolum? factum bene.
Theodore tu nunc Pseudoli nomen geres:
Tu Pseudole Theodorus exinceps eris,
Et cum rogaris nomen ac domum patris,
Esse Theodorum Caesaris natum assere.
Capitis uterque? Theod. et Pseud. Capimus. Troph. Experiar modo,
Qui tu vocaris? Theod Pseudolus. Trop. Quis tibi pater?
Theod Trophimus. Troph. pusille nomen enarra tuum.
Pfeud Theodorus ego sum, Caesar est pater mihi.
Troph. Progteditur apte techna: nunc aliquas fugae
Latebras requiram. Subtraham hac certe via,
(Utcumque sors ceciderit) alterutrum neci.

SCENA. II. Mauritius a Prisco et Militibus cum tril us fillis Iustino, Valente, et Clemente deprehenditur.

HAs gnate latebras ocyus precor subi,
Hostile quiddam silva protendit: procul
Insonuit ima vallis et strepitum dedit.
Fallorne? an hostis noster a tergo pr omt?
Justine celer huc advola, muta locum:
Heu metuo! quae vos tuta recipiet specus?
Multis timendi, dum fugimus, adhuc sumus.

309

Et adhuc susterstes saepe cogatur mori.
Nullo perire vulnere molestum est magis,
Quam quo perire cerno vos gnatos pater.
Concede noxio, innocens fili, patri,
Concede mortem. Phoc. Bene habet, excussi virum,
Vocem impetravi, parte, qua doleat magis
Testantur illae lachryinae, serrum amove,
Et verte lictor, liberi primo cadant.
Maur. Sunt innocentes, parce. Te primum Phoca
Mauritius orat. Phoc. innocens nemo est tuus
Quicunque fuerit. Maur. Scelera qui fecit, luat.
Crimen nocentis innocens nemo expiat.
Phoc. Peccare demum, qui potest, sat est nocens.
Et praestruendum noxiae est, colubro solet
Nasci parente coluber: audebit suo
Genitore pejus aliquid infelix nepos.
Pereat nefandum semen, et in ovis adhuc
Istae opprimantur aspides, purgent solum,
Age lictor effer victimam, exspectat Charon.
Iustin. Permitte lictor ultimum patri vale
Dicam, ultimosque gnatus am plexus feram.
Carnif. Effugia quaeris? Iustin O pater, vale, pater.
Maur. O nate patris, gaudium, ac dolor, vale.
Phoc. Absolve gemitus, expedi lictor rogam,
Collum que ferro divide Iustin. Pater, O Pater.
Maur. I nunc parentem praevola ad caelum puer,
Iesus euntem ducat. O fili vale.
Lictor. Morere sceleste, morere, sic jaces bene.
Maur, Iudicia justa, o domine, justa sunt tua.
Phoc. Perfide, retorques ora? num moriens Phocae
Adhuc minaris? frater accedet brevi,
Pater sequetur. Maur. Gnate. pro qualis jaces!
O fraudis expers anima! nimirum tuos
Haec decuit humeros purpura. Iuvat hoc caput,
Iuvat osculari. Heu! perdidi, gnatum parens.
Utinam illo sanguis vulnere, ah utinam, meo
Fluxisset olim, cum pater nondum fui!
Non sic jaceres, fata nunc patri tua

310

Mortemque debes: scelere procumbis meo
Phoc. Ubj quartus iste coluber, etiamnum latet?
Prisc. Fugit ille scenam, Trophimo adhaerescit puer.
Phoc. Moria tur, hunc fortuna non patitur mea.
Maur. Theodore prodi gnate, degeneres metus
Vitamque pone, prodi in ampiexus patris.
Quid hoc? patern um nil habet: non est meus.
Me teque fallis, Trophime, si struis dolum.
Per me nocentes sunt mei, pereant mei
Servetur omnis innocens Phoc. Quid agis? Phocae
Illudis improbe, Caesari illudis tuo?
Troph. Quid fluctuatis? red do Theo dorum patri,
Mauritius illum tradi dit. Phoc. Sciam brevi.
Edistere puer ocyus no men tuum,
Dic qui vocare? Pse. modo ego Theodorus vocor.
Phoc. Qui dictus olim es? Pse. Pseudolus. Phoc. viden' nefas
Dolosa vulpes? Troph. Decipitur insons puer.
Phoc. Quo patre prodis? Pseud Caesar est mihi pater
Mauritius. Troph, au din memoria puero redit.
Phoc. Quis ista jussit proloqui! Psud. Trophimus pater.
Phoc. Natura frau dis incapax pandit dolos,
Et vincit artem. Trophime quid mutus stupes?
Pater es, Phocam que fallis, eliciam brevi
De fonte verum. Subeat hunc cam pum puer
Quem Trophimus esse dictat, et fingit suum.
Sceleste vultu proderis, fraudes tuae
Nequeumt latere. Maur. Trophime, quid malum instruis
Tibi tuisque? subtrahe innocuum meae
Caput ruinae, quid favor tantus mihi,
Et quid tuorum vita fortuna ac salus
Impensa prosunt? Morte defungar mea.
Miles 1. En magne Caesar, adstat hic Trophimi puer.
Phoc. Pusille mi, videre vis patrem tuum?
Theod. Permitte videam. Phoc Cerne quem vides? Th Pater
O optime pater! Maur, Dulcis O fili, innocens
Animula sic peribis? infaustum patrem!
Quam te piget vidisse! Theod. Quid pater gemis!
Maur. Ah! primum es orsus vivere, et debes mori.

311

Theod. Ergo moriendum est? quod igitur nostrum est scelus?
Quid morte dignum fecimus? Phocam roga,
Agnosce fratres. Theod. Dulcis O fratrum trias!
Justine, Juffine, nihil audis? ah nihil!
Theodorus adsum, frater, heu! nil te moves?
Justine, Clemens, ac Valens, fratres mei.
Quis iste vultus vester, et turpis color?
Totum cruentae corpus inficiunt notae.
Quis ausus ista, mi Pater? homone, an fera?
Phoc. Satis est, abunde est, nullus hic error latet.
Natura docuit. Morere: Justinum puer
I vise fratrem, vota potieris tua.
Lictor. Expande collum. Theod ah mi pater, morior pater,
Defende, ferrum stringit, et jugulum petit.
Maur. Ah! quid puelle et eorculum meum fugis?
Fratres adibit, consequar gnatum pater.
Theod. Ergone moriar? nil mali cuiquam attuli.
Maur. Sequere peremptos, anime mi, sequar quoque,
Umbrasque jungam filiis. Nunquid igitur
Sine patre fili, ac fratribus vitam cupis,
An morte jungi? Theod. Cupio, mi pater, mori.
Maur. Accurre voce. Provoca ingenti necem.
Theod. Immane monstrum Caesaris demens Phoca,
Concede mortem, fratribus jungar meis.
Phoc. Quid Lictor haeres? amputa vecors caput.
Lictor. Ignosce Caesar. horreo, non sum meus,
Ista perire non potest manu puer.
Phocas. Imbelle, et amens perfidum ac dirum caput!
Moraris? ense lictor occumbes tuo.
Quid hoc? Machaeram proiicit, fugam capit.
Hoc tu Phocae, hoc tu Caesari ausis, improbe?
Theod. Segnis Tyranne; nemo mihi mortem dabit?
En nuda cervix, pectus en nudum quoque,
Exprome vitam, parte qua magis lubet.
Phoc. Pereat, satelles, pereat actutum, puer,
Quacunque vitam exegetis, licct via
Milr. 1. I muero penitos viscerum sinus adi,
Absolve vitam. Mil. 2. Gladius hic etiam juvet.

312

Phoc. Periitne? adhucdum palpitat, rursum sen.
Maur. Coelestis aulae vindices, cives poli
Spectatis ista? Scelera quae feci nocens
I ta innocentes expiant? sed sic placet,
Judicia justa, o Domine justa sunt tua.
Ad jungar etiam victima, acvitam simul
Cum scelere ponam. Phoc. Vivis etiamnum improbe,
Hominum ac Deorum pestis, exitium soli,
Regnique, vivis? occidat, miles feri.
In viscera gladium adige. Maur. Sic agedum, feri,
Non potes aberrare, hoc caput, pectus, latus
Transa dige, ubique sum nocens, toto scelus
Corpore piabo. Suscipe fatentem reum
Humilemque servum, Christe. Mauritius tibi
Moritur caditque, Phoc. Miles infandum latus
Nondumense figis: an Phocas gladio metet,
Et vos et hostem? Mil. 1. Quid manus segnis stupes?
Animose mucro perge. Sic hostis cadat.
Maur. Judicia justa, o Domine justa sunt tua.
Ignosce JESU. Mil. Vivisetiamnum, hoc cape.
Prisc. Vive et triumpha Caesar aeternum Phoca,
Occubuit hostis noster, achostis tuus.
Phoc. Ita judicetur quisquis inimicus Deo
Hoininique sceptra sractat, et durus gravat
Populum Tyrannus. Nulla subsistunt diu
Viosenta plebi regna. Qui justos premit
In justos opprimetur: affixa est suo
Mensura sceleri. Poena succedit nefas.
Nemo scelestus fallit ultorem Deum.

Ad Lectorem.

HActenus in pure Comicis Tragicisve substitimus; nunc et mixtas comico tragicoque argumento actiones
(quod a Veteribus parcius praestitum est) in scena proponemus, avide alias, cum in theatro spectarentur,

313

prae superioribus exdeptas, idque potissimum Monasterii Vvestphalorum, quando armis hoc seculo anni
1647. et 1648 diversorum regnorum collisione ferventibus, legatiz per Europam eodem confluentibus, de
pace universali disceptatum, ac denique conclusum fuit.

In Iosaphato vero historiam damus, tragicis quidem motibus turbatam, sed felici laetoque conclusam exitu.
In Androphilo non dissimilis evetus in materia dispari proponitur, cum ficta resnon tantum historice
verisimilis, sed etiam parabolice vera inducatur.

In Telesbio denique Comico tragicum drama infelici exitu terminatum exhibemus, ut per omne scribendi
dicendique at gumentum lectorem ducamus. Atque in his quidem ultimis Dramatibus observadum est,
mutis illas scenis, praesertim alterm, quae de Androphilo est, exornatas, hocest spectaculis, simulacrisque
mutarum imaginum, nunc fixis, nunc pathetice motis instructas fuisse, quibus halmoni, vel lusus, vel etiam
voces vitam darent. Quae indicare quandopque placuit adjicere vero operae pretium visum non sest: quod,
nisi mutile imperfecteque, exhiberi non possen.

His interea, amice lector, ut potes fruere, quae et dieverso aliquantum Comici styli genere exarata reperies,
et majori Actuum, quam apud Priscos Latinos consuevit, numero instructa. Non ut ubique optima, sed ut in
probatis varia consectaremur, quaeque praeceptis licere traditimus (adversus nonnuil os sine causa et
ratione obluctantes) haec exemplis etiam sequeremur. Longe opinor consultius, quam ii, qui sine consilio,
quod vis Drama in quinque actus partiuntur, ut nunc in vinculis arctare ingentia, nunc extendere in aequuleo
minima videdantur. Varietatem nosomnem sectati sumus, et qua licuit incessimus. Lectori delectum
reliquimus, ut qua libet, sequeretur.

314

TRAGICO - COMOEDIA HISTORICA. IOSAPATUS. PROLOGVS.

SAltem spectatori et patientiam apprecor,
Qua uti hodie possit ad audiendum naviter.
Bella modo in theatro nulla tractabimus;
Namque haec nimium, heu dolor! tragice aguntur foris,
Ubit tota Europa theatrum actor omnis natio est,
Germanus, Suecus, Hispanus, Gallus, et Italus.
Nec vero de pace nobis suscepta tractatio est.
Hac aliis hic operam Actoribus reqliquimus,
Quos ita optamus ludere, ut actum aliqando ultimum
In scena peragnat et Europa plausum faciat
Quid igitur? Pietatis novae exemplum hinc procul
Petitum ex Indiis dabimus. Namqueilla hodie
In Europa admodum refrixit, ad Indosabiit.
Ubi Iosaphatum fuisse juvenem regium
Damascenus verus est atuor, probatae fidei
Parens juveni Abenner fuit, Rex inclytas,
Potensque; sed Idolis devotus perfide,
Hic postquam filium Christi addicendum sacris
Vatum sententiis disceret, omne studium
Artemque huc vertit, ut averteret filium,

315

Aulamque Christianis expurgaret suam.
Screvit hominum consortio diu juvenem.
Vigilique sepsit custodia, irrepsit tamen
Fraude pia Senex Barlaam, persua sit fidem,
Christique sacris imbuit, obnisus Pater
Rursum experitur adversus natum omnia
Lit dissuaderet. Sed felicitas ingens fuit
Hic infelices perdee conatus patrem.
Namque ubi artes filium, et scelera et dolos
Sola pietate vincere objectos cerneret,
Contemnere minas, aspernari gratiam,
Et regna et opes, et voluptatum illecebras
Amore Christi, victus Nati partibus
Accessit ipse fautor, et manus dedit,
Fidemque Christo, dejurata perfidia.
Subinde regno cum quifque alterum magis
Se crederet dignum, dulce certamen fuit,
Ne non regnarent, cessit uterque denique,
Paterque filio tradidit sceptrum, filius
Aulae ministro, gratior Eremus fuit.
Ad Batlaamum salutis autorem suae
Rex atque filius abiit, tantoque studio
Regna fugerunt quanto ambiuptur hodie.
Spectate, et verum discite mundi pretium.

ACTUS I. SCENA I. Abenner Tex cum Zardano aliisque aulicis prodit, ac de filii unici fort una solicitus
Auspices, Aruspices Chromanras, Astrologos, Magos consulit, nitiqurq, impedire, ne Christianis accedat

BEne est, revixi, melior affulsit meis
Fortuna regnis, nomen obtinui patris

316

Felicitati deerat hoc unum meae,
Habere gnatos: vota quae toties tuli
Supplex ad aras, denique faventes sibi
Meruere Divos. Moriar Abenner modo,
Etsponte moriar: nempe non totus meo
Condat sepulcro; vivet, et memori nepos
Nos ore referet: Unicum dudum mihi
Lerhum timendum fuerat; hunc factus pater
Vici timorem, digna progenies avis,
Heresque regno dignus in magnam domus
Spem crecit Indis, Gnate nunc rursum Patri
Tuus hic recurrit vulrus, et pulcher nimis
Fulgor genarum: cadidae frontis nives,
Geminumque sidus: oris animatae rosae,
Dulcique manans ore vetborum favus.
Divi potentes, siquid indignus pater
Merui impetrare silio, incolumem mihi
Servate gnatum; sceptra moderetur mea,
Partis fruatur opibus, immunis mali
Discriminumque, quae mihi quondam minax
Cortina cecmit, cum Palaestinae sacra
Arasque Christi thure venerantem pio
Finxere gnatum. Nempo consultum bene est
Dudum latenti filio. Vulgi hunc procul
Strepitu removi, ne quis incautum suis
Christicola noxi imbuat, tota latet
Secretus arce, cessit exilio quoque
Damnata Christi secta. Quid demum Patri
Restat timendum? Nuncvoluptates meae
Iterum redite, plenius vobis fruar
Favente colelo, gaudia absolvent metum.
Nonne annuistis Coelites? rursum Deos
Vatesque consulemus, Astrologi simul
Futura coelis eruent; gnato ut pater
Cavere possit. Nemo vitavit satis,
Quod sponte semper nascitur cuivis malum.
Proprium esse pulchris hoc solet, nunquam diu
Florere. Vernas explicat tantum rosas,

317

Et condit hortus, lilia videmus mori
Simul atque nasci, Filio Divi meo
Meliora condant fata, quo merear diu
Parens haberi. Aul. I. Magne Rex adsunt modo
Quicunque nomen ab arte divina gerunt.
Aben. Vos Auspices, Aruspices, Arioli, Astrologi, Chrismantici,
Physiognomi, Metoposcopi, Magi, somniotum interpretes,
Et quotquot estis personarum hic modo, quotquot artium
Vosinquam ego perhoc sceptrum meum, fidos mihi volo hodie,
Atque edicere serio, absque dolo, absque fuco, absque falsiloquentia,
Quid filio meo Iosaphato futurum essearbitremini?
Nunquid felicitas ipsi desponderi in regno queat,
Nunquid illam ipse habere sociam citra divortium?
Ausp. Pullos huc in corte retuli, qui, quid, quoque esitent modo,
Hoc loci observaro, denique et in coleo avium viam,
Atque volatum notaro sedulo si quid delirent forte se. mita.
Ausp. Mihi poseo gallum gallinaceum dedi ad victimam.
Uti enim illie perspecta habent tempora, sic vati cinia ferunt
Suis in extis. Hoc ego in vate intima scrutabor viscera.
Ast. Ego coelos explorabo, et natalem juvenis planetam eruam,
Nam ubi sol octavum cancri adiisset gardum, natum intelligo.
Aben Omnem ego vos huc industriam, atque curam apportare velim;
Ne quid cuipiam obrepat negligentiae in re maxima
Chir. Quantum ego quidem ex manuum, quantum ex faciei. notis
Ac lineamentis arbitror, vitam ipsi Dii longam duint.
Decernunt canitiem. et rugarum complebunt affatim,
Edentulum atque depontanum Libirinae immol. burnosenem.

318

Aben, Bene, ac feliciter: ita vos porro ominari omnes Dii velint
Ausp. Et hi pulli certe bono augntio Regis favent filio.
Tot gnatus tuus vescetur annis hostium Iice ingratiis,
Quot illi grana hic absumunt propalam, atque absumunt avide.
Abenner. Felicem me tali sobole! Aul. 1. Vivat Abenner Rex maximus;
Auli. 2. Vivat Iosaphat felicis patris filius felicissimus
Omnes Vivant felicitate ebrii, Ausp. Quid istas nunc columbae adferunt?
Nunquid recta eunt ad regiam semitam? an declinant paululum?
Ita est; decedunt isthac ubi olim Christicola Thomas
Ad Meleaporem appulsus in hoc regnum perfidia attulit.
Malum hercule quod factum non oportuit, timeo juveni.
Timeo, ne quid dividua quodam patri facit atque patriae.
Aben. Eloquere si quid habes, neque vertati pallium facito.
Ausp. Columbiae istae simplicem, atque tectum, filii indicant animum:
At quod via bascedunt, seductionem opportat denique
Abs te, atque religione tua ad christicolarum perfidiam.
Aben. Itane! Planetarie, quid tu ad haec? nunquid divinas eadem?
Astrol. Iosaphat, nisi ante nonagesimmum moriatur plane erit senex,
Deinde, ni priusquam sit conjux, vitam amplectatur caelibem,
Spes magna ex ipso prolis est. Aben. Dic aliquid quod nesciam ego.
Astrol. A verissimis ad vera progreior. Erit, ut Phoebusinter sidera,
Sic ille tuo in regno majorum tuorum major gloria,
Hoc sol in octavo cancri gradu praenotat. Sed quod hoc in gardu
Retrogradi, pro more, soleat, porgnosticon tibi de filio est;
Vestigiis illum abiturum tuis, atque proavorum etiam,
Novum regnum, novum instituendae vitae orsurusm genus.

319

Quod tibi tuaeque familiae frustrationem iniiciat maximam.
Aben. Huic equidem malo jam abunde abs me cautum arbitror.
Nam arcem instruxi loco ad voluptatem jucun dissimo,
Ad quam Christianis nullus uspiam patear aditus,
Ubi veneres, ac Gratiae ipsae suum figant thronum,
Ubi nihil admodum sesus ad Christi rigorem inflectere,
Nil animi queat laetitiam evertere, ubi ado lescentium
Selecta manus inhabitet, quae Iosaphati lubentiae
Omnique voto serviat: nihil volenti, aut amanti neget.
Zard. Ita nemo consiliis abundat optimis, reb9 in pessimis
Utitu Rex Inclyte. Aben Ehodum Magi somniorum arbitri
Adeste, quaeque arcana nocturnis mihi
Objecit horis somnus, obscura specu
Eruite nocits, et dies lucem adferat.
Vidi per ampla spatia diffusam aetheris
Errare ramis arborem, et magno comas
Fudisse luxu, brachia virenti procul
Iactasse campo, subter umbrosam domum
Habitare turmas alitum, et parvum gregem
Castra explicare, formdium laeto caput
Defenla velo: nec diu, vidi solo
Fusum propinquo semen, impacta brevi
Radice platam ferre; quam primum insimus
Exciperet aether, denique vibratam polo
Eveheret alte, donec antiquum super
Truncum comarum verticem, et fusas agris
Efferret umbras Mag vive, Rex felix tua
Prole memorandus posteris, felix avis,
Te prima signat arbor, haec rantis agri
Diducta spatiis vela foliorum explicat,
Fructumque fundit; quanta regali jacent
Substrata sceptro, mille populorum tuis
Umbris foventur, non totex passis sedent
Aves corymbis arborum; non tot gregum
Turmae minorum frondium tecto latent,

320

Tua quot sequuntur sceptra famulantum manus,
Sed ista quae semente decidua venit,
Ac surgit arbos, quanta spe surget tua!
Qualique gentis gloria! gnatum pater
In hac videre potuit, excelsa super
Avos, patremque sorte succrescet nepos,
Aben. Non cuncta dixi. Subiit annosus senex,
Crucem ferebat fronte; sed gravem manu
Dextra securim, denique armatus stetit
Utramque subter arborem, dubius cui
Inferret ictum; donec annorum minor
Placuisse visa est, ergo divisam sua
Stravit bipenni, nec satis: adultam quoque
Ferro amovemdam statuit, adnisus gravi
Labore contra robur obstantis cedri;
Denique cadentem vicit. Mag. Heu, clades tuis.
Metuenda regnis? trepido: quo demum exitu
Strages quievit. Aben. Mira res. volucrum hibil,
Nihil animantum territi gerastant greges,
Ceuc clade laeti: Mag. Supero, ipes tamen mihi
Animusque sensim redditur, nara modum
Finemque stragis. Aben. Artifex mirus senex
Atque expeditus opere; dissectis trabes,
Ac fulcra lignis extrahens, pulchra nimis
Aptavit arte, regiae in specimen domus,
Coementa, marmor, aera, tum quidquid facit
Aulae excolendae, prompta samulorum cohors
Suffecit operi; dum relucentes prope
Subiret alta nubium abscenssus domus.
Inscriptus aedi titulus ad limen fuit:
Homini Deque. Nunc, age interpres, refer:
Quo spectra tendunt ista? quid regem monent?
Mag. Ignosce si quid arborum clades prior
Habet timendum melior errorem dies
Et sors futura corriget, gnatum prior
Tanget securis! corruet regni fide,
Statuque vulsus pristino; et post se patrem
Trahet sequentem, denique assurget novus

321

Uterque Superum cultor, et fidei impiam
Spectante regno tollet in nubes domum.
Aben. Suspecta nimium fata! quam narras fidem?
Mag. Hominis, Deique titulus hanc monstrat satis.
Tu Christiano filio accedes pater.
Aben. O magne Pyrama, facinus hoc tantum amove,
Et verte fatum, vivat Abenner tuus,
Natusque vivat, nullus obsequium dies,
Tibique quondam vertat addictam fidem.
Mag. Purganda, Rex est aula Christicolis tua,
Vitare noxam, si cupis. Virus latet
Domi reclusum. Serpet hinc primum lues.
Aben. Etiamne in ipsa regia regni exules
Ausint morari? fare, quos habes reos?
Mag. Latente serpunt pecte, nil audent palam.
Aben. Bene est, latentem detegam pestem ocyus.
Agedum, satelles, nuncium hoc defer meis.
Hodie sacratis victimas aris dabe,
Et thura Dvis: esse praesentes volo,
Quotquot ministros aula regales habet.
Hic abfuisse laesa majestas erit.
Nunc ite, per vos properet actutum labor.
Zardanus unus maneat.
Incomodis hercle omnibus, quibus ocupari mnatus queat.
Obstruendus aditus est, necubi per vim irrepant, aut doium
Hostes Deorum, nequid aliunde occurrat juveni mali.
Ehodum Zardane, tu, qui mihi fidi, atque industrii hominis;
Hucusque naves operam, filii ita curam geres imposterum,
Nihil ut illi desit ad voluptiam, ad lubedinem, ad genium;
Nihil ut occurrat in delicatos sensus atque solutum animum
Quod gaudia curis suffocare, atque ferme~tare moeroribus
Possit innocentem noxiis necubi vulneret oculos miseria,
Quae hominibus in vita hac familia ris esse solet plurimis.
Quid sit pauperies, quid pestilitas, et mors nesciat.
Procul amotus reliquo hominum vivat consortio,
Ne quis Christianorum illi pestem malam affricet.
Hebesne ingenium, ut ista exigas ad rationem singula,

322

Atque expendas quid facto, quid deinde neglecto sit opus?
Zard. Quidquid ingenio polleo, ac viribus hoc totum tuum est.
Aben. Si feceris, Regem te habere senties, qui sciat ac possit etiam
Bonis bene facere. Zard. Quando sic jubes, advertam animum,
Neque ut me negligentiae insimules, perpetiar uspiam

SCENA II. Zardanus difficulter Iosaphatum ???gis filium ab omni consortio Christianorum excludendum
existimat.

ZArd. A bund Rex suo Iosphato intra arcem et solitudinem
Cautum esse putat, sed ut exitra omnem sit aleam et periculum,
Arx una, atque unicum praesidium satis non erit filio.
Ita Christianis affluit Regis aula; ita hi sycoph antias,
Atque glan comata edocti lunt obtrudere, ut nulli parenat,
Niss ad perniciem vel suam, vel aliorum denique maximam.
Ioabum qui no vit. principem exemplum is sciet, rei
Quam dico luculentissimam. Regi iste fidelissimus,
Iam dudaum habitus, suo se indicio prodidit sorex,
Ubi latibula primum quaerere, atque aulam exilio vertere
Est visus, Christianum professus, atque suam in Deos perfidiam.
Nune et alius Barac hus ei similis est, vererator hercle pessimus.
Qui ita consila sua astutiis contegit astu tissimis,
Ut nemo ca, nisi divinus introspiciat, nemini fraus suboleat,
Neemun ctae admodum sit naris, et purgati cereb???i.
Si quid ego conjectura ad verum, atque futura valeo mala:

323

Ab istis Rex, atuqe Regis filius mastigiis ad perniciem
Cuniculatim quaeritur, ex arte mala sunt pessumi.
Neque abesse potest, quin regiam domum multent infortunio,
Nisi Dii aver runcent, si quo sufflaminatur malo.
Dilcrucior animi, neque defecata mihi ulla est ratio,
Quae introitum atque exitum omnem rei agundae explicet.
Barachi mihi rursus explorare machinas in animo est.
Ac deinde, si quid compereo certi, Regi exploratu facere.
Neque Rex modo industriae parcet, ut infortunio obviam
Mature abeat; ne malum sibiaccersat immedicabile.
At vero mihi quantus incumbat cum Iosaphati custodia
Provinciae labor, quis nesciat? ubi tot ostiis malum
Irrumpit, ac tanta errandi sese oportunitas ingerit.
Neque filio ubique adversati ae quum est, neque etiam patris
Abirs monitis. Quam utrumque sit difficile, quivis videt.
Sad en Sacrifi cyulos, nunc adesse me coram sacris decet.

SECNA III. Brachmani Sacrificuli, qui. in specie Simiae Deum vectum curru honorant, sequuntur,
quiplvim pulsant, denique Rex atque aulici elevatis brachiis Brachmanorum clamores imitantur. Immolatur
victima, adoletur, ac denique simulacrum inungitur a Brachmanis.

BRach. 1. O magne Pyrama, supreme Imprantum arbiter
Summe Dominator Deum, summe coelrum artifex.
Rex cum suis. O magne Pyrama etc.
Brach 2. Tibi telluris pondus inertis,
Tibi coelorum machina molem Sternit utramque.
Rex cum suis. Tibi telluris pondus inertis etc.
Brach. 1. Pyrama, Pyrama euax! Pyrama.
Rex cum Suis. Pyrama, Pyrama etc.
Brach. 1. O Uniteres Deorum proxime, conservator optime.

324

Coeli terraeque Princeps cujus omnes nutu vivimus.
Rex cum suis, O Uniteres Deorum etc.
Brach. 2. Digitis semper terra pependit
Librata tuis,; tibi stat coelum, Astraque lucent.
Rex cum suis. Digitis semper etc.
Brach. 1. O Vidhune, malorum terror, destructor intereuntium:
Qui mortalium animas ad nigra ultor volvis tartara.
Rex cum suis O Vidhune etc.
Brach 2. O qui pavidis manibus adstas:
Mortisque, Deus, fata gubernas, Vidhune, fave.
Rex cum suis. O qui pavidis etc,
Brach. 1. Pyransa, Pyrama, Fuax! Pyrama.
Euge Vidhune, Euge Uniteres,
Sanguine vestram tingimus aram:
Cadet ista bidens, sic Christicolum
Sanguis tepidos imbuat agros,
Brach 2. Uti hic Arabico de thure sumus coelo emicat,
Sic Christianorum tibi fumus e busto exeat.
Brach 1. Nunc hoc tibi oculos o Pyrama inungo collyrio,
Hoc dem ulceo aures unguine hoc tactum allino:
Ut contra hostes placidis nos intueri oculis, andire auribus,
Manu tueri molli velis et Regi dare auxilium.
Aben. Agedum fidelis turba, primores mei,
Defferte Pyramae thura. Zard Barachus Ietro
Abscessit. unus jussa contemnit tua.
Aben. Barachus? itane? lcilicet ovina lupum
Sub pelle condet, regiae labes domus?
Christique lege vinctus, occulturm mea
Vulgabit aula virus, o dignum caputa
Furus, et orco! sed tamen bilem premam,
Est occupandus, ftaudis inveniam exitum.
Subeamus, omnis longa proeranti moraest.

325

CHORVS. Docet frustra mortales divinae destinationi obleuctari.

QUid molimur inanibus
Mortales studiis, certa minantium
Fatorum obruere ordinem?
Norunt fata viam, non chalybum minae
Telorumqye volantium
Tempestas gravis, aut murus aheneus
Divis obijciet moram:
Adversus Superos perdis inutilem,
Ridendamque potentiam,
O imbellis homo! nec borealium,
Quantum vis levium, potens
Ventorum graciles sistere anhelitus,
Undarumque licentiam
Nequicquam oppositis stringere molibus.
An tu lucida currere
Reris posse tuis, sidera legibus?
Quando Numine se tuo
Vestivit radiis Cynthius aureis?
Aut velocior improbas
Maturis hiemes abscidit ignibus?
Aut sub nubibus abditum
Produxit roseo sidere verticem?
Ante populus arbitro,
Aut Ornus virides induitur comas?
Cur non dumus habet nuces?
Aut grossos betulae, pomaque fraxinus;
Si te judice germinant?
Dens spicas tribuli, det lolium rosas,
Lappis lilia pullulent?
Et nullos timeat pipio milvios,
Pullos, milvius horreat.

326

Fontes melle fluant, flumina Marsico,
Aurum rupibus indue:
Aut quod forte leve est, ponat aculeos
Mellis sedulus artifex.
Aut velox humeris ala volucribus
Te phoenicibus inserat.
Haec si tu nequeas debilis ingeni
Imbellisque potentiae,
Qnin de stultitia demis, et ordini
Divum non violabili
Decretisque poli subticeris minor?
Quod caelis placitum fuit,
Hoc votis hominum corrigere, est nefas.

ACTUS II. SCENA I. Iosaphatus a Zardano causam suae solitudinis sibi perquam molestae cognoscit.

IOsaphat. Zardane, quae tibi mecum est curatio: ut per. nox, ut perdius,
Ut absque remissione, usque et usque adstes, et instes mihi:
Ne vel pedem, vel oculum, absque censura commoveam tua?
Zard. Tibi ut naviter serviam, ubi, ubi adlubuerit, curae est mihi.
Proinde necubi tibi desim prompta servitudine ago.
Iosaph. Sed ecquid tot corpyhaeis, tot custodiis mihi nunc opus est?
Qui ita his angustiis includor, instis ita muris sepior,
Nunquam ut libere mihi, libera in aura resp irare liceat?
Zard. Quid tibi molestiae est, adolescens regie? quid habet male?
Procul istae modo curae faceffant, voluptiam advoces,
Et gaudia ames. Ios quid mihi ucundum sit in isto carcere?
Cur hinc ab esse, cut exire nunquam licet, et obsequi animo,

327

Zard. Quia hic tibi pater omnia ad voluptatem fecit, et genium,
Iosaph Volnptas coacta et imperata, non est voluptas sed dolor.
Si mihi voluptatem pater amet, libertatem indulgeat.
Zard. Libertas saepe noxia est, tuae felicitati Pater consulit.
Iosaph. In Ergastulis nulla est felicitas: sed moeror animi.
Zardane, si me amas, consilium mihi patris aperi.
Enimverom id abs re factum esse nemo orator persuaserit.
Dic rogo, Zardane optime. Zard. Absisite obsecro, secretum habeo.
Istud detegere mea sit perniries, ubi perceperit pater.
Iosaph. Secretum si quod habes, fidis auribus committes. ita
Me Diviament, prodam nemini Zard fallam parenti fidem.
Iosaph. Mihi isthanc servabis, ne abnue, si charus habeor tibi.
Zard. Ah istuc nemo resciscat mortalium, aut perditum me facis
Iosaph. Iuravi fidem homini amicissimo, dein cor habitabis meum.
Zard. Sunt homines Christiani, crucinfixum aliquem colunt Deum,
Qui multa devita aliqua in coelo fabulantur nova,
Hos uti astutos animorum praedatores timet Pater,
Ne fraude tibi imponant, ac suraum faciant partium.
Uti ex astris ipse futurum didici: hinc malo praestruit,
Illosque regno amovet, te in hanc condit solitudinem.
Iosaph. Iam uti video tui mihi denudasti pectoris fidem.
Zard. Faxis obsecro, ne quid innotescat Regi, jam aderit scio
Hodie te huc invisum concedere deliberatum habuit
Iosaph. Bene est, operiar hic patrem; tu intra, coenam appara.
Mirum profecto, quo istud consilio aggrediatur pater,
Cuncta, ut me, scisse velit, hoc tamen ignorare unicum.
Si quid mali latet, ingenium equidem habeo: ut istud ne velim
Si quid boni; cur hoc nesciam? Igitur solitudinem
Ita colam perpetuam ut Christianis nulquam videar?
Et lane, nque hic mysterium aberit, exploratione opus est.
Hui! ipse nunc Pater meo sese palatio admovet.

328

SCENA II. Abenner Iosaphato ob solitudinem moesto libertatem majorem indulegt.

ABen. Ego te fili mi, ita hic inam bulantem curis reperio.
Quid meditationis corita excoquit? dic age, non est nuperus
Tuus iste Vultus Iosaph. ita nempe tibi adlibitum est Patri;
Ut moeroribus conficiar. Aben. absit, mi fili, pater omnia secus.
Et voluit atque etiamnum vult. osph. Cur igitur his angustiis.
Et muris his constringor? Aben. ah, fili mi, non capis: tuo hoc bono
Tuisque gaudiis inventum est, nequid triste, aut grave
Tuam hanc voluptarem interpellet, puram. atque liquidam.
Iosadh. Erras mi Pater, dolor iste manendi intra huc carcerem,
Omne mihi gaudium inficit, omnem voluptatem concoquit:
Absynthium in melle est, si melaetum cupis, egredi ne veta.
Aben, Ain? Iosaphate mi ita esse? Iosaph. Ita inquam Pater habet.
Quod nuper visum est ipsa mihi jucunditas, nunc felle hoc magis.
Est felleum, ubi ista mihi libertatis hic intra perditae
Nata est primum cogitatio. Ah Pater indulge exitum mihi.
Aben. Rogas patrem, qui cupiat tibi ad genium servire plurima.
Zardane. Filio meo pateant omnia ad venationem, ad gaudia,
Seu foris, seu domi mavelit: nihil sibi negatum putet,
Quod velle potest. liceant quae lubent. Nunc mecum concedite
Meam ad aulam; bui vos mihi hodie convivas esse volo.

329

Vobis interea, samuli, venatic ni instruendae negotium erit.
Hem, Zardane, ludicris rebus, choreis, aliisque deliciis vias
Passim instrue, et quidquid gaudiis conciliandis potes.

SCENA III. Pauperes Typhlus, Psoraleus, Geron Rusticis illusdunt, et a Ianitore regio stipem impetrant.

TRphalus. Nisi aures magis haberem, quam oculos, cederem foro,
Atque mea isthac mendicitatis abirem miser provinciam,
Ad regionem famis, atque ultimum inediae domicilium.
Nunc quantum cunque mihi sit caecum caput, atque venter hic meus:
Aures tamc, caput, et venter, ubi esurit, habet acurissimas.
Ad omnem patinae sonitum, et convivantium strepitum.
Psorat. Oho Typhle, nunquid tu ille es, qui auritum ita ventrem habes?
Potin'igitur ut meaudias? nam venttiloquus sum ego modo:
Ita mi fames, quam intro suscepi, pessime murmurat.
Typhlus. Psoralee, ut nobis Divi ament pinguetudinem! nunquam ita
Opportunus venisti, uti nunc. Scis quanto convivio Regis filius.
Apud Patrem intersit? primo hic rem nobi pro ventre penuariam
Ad aedes facere: dein et pro loculis oportebit pecuniariam:
Atque viam insidere, ubi Regis ad sua remeabit fuilius
Liberalis indolis est, nihil negabiet. Psor aleus. O Typhle m quam tu Argus es,
Etiam dum caecutis! oculi opinor in ventrem defluxerunt tibi:
Ita tuum commodum perspicis. Menal. Ubi haeres Corydom?
Corydon. Heu nimium iten praecipitas, o Menalca, quin hic subsistimus
Tantisper ad quietem? Menal. siquidem ita lubet, et mihi dulci est quies.

330

Corydon. Hic juxta oviculam meam nonnihil acquiescam, namque diu est
Quod somnum nullum viderim. Tu obsecro, pro me wigilias age.
Menal. Gallus hoc meus faciet, nam et mihi ex somno languent oculi.
Psor. Hem, Typhle. poeten' os tuum cla udere, ne quid mussitet
Typh. Quid vero est? Psoral, Nam praedam nobis opportunam conspicio.
Typh. Ain, tacebo, ut mus in penuario. psoral. ovem observo, et gallinaceos
Quos regiam ad culinam rustici destianant. Typh. Quid tum Psoral. juxta bajuli
Somno sese inclinant. Typhl. intelligo, quid me vis facere? Psoral. tuum
Huc mihi ductorem juvenem dabis, quocum rem peragam.
Typhl. Vade pseudole, nava operam, ut rem nostram lautiorem facias.
Pseud. Nunquam me vidisti ignavum here. Typh. vide sis obsequens,
Psoral. Hem pseudole, habeo ovem in manibus, modo tua strenue
Opera atque ingenio uti possim. Pseud. experiaris meam industriam.
Psoral. Ovem hanc ex corbe seducam, tu pro onere te suffice,
Ne furtum sentiant, ut pullis deinde istis, quos rusticus
Ita manibus tenaciter attinet, invigiles, ubi erit opportunitas.
Pseud. Periculosum negotium, quid si corbem suo nudent operculo,
Meque inibi pro over reperiant? Psor. Dic teex ove in hominem
Deorum beneficio transinigrasse. pseud. verbera edam Psoral. nihil metue
Omnes in fugam novo hoc monstro coniiciens, ac dein spolia colliges.

331

Pseud. Age meae cutis periculo tentemus. Ovem arripe, nunc me substitue.
Psoral. Abeo, ut silentio hic confide. Typhle, jam mendica relicet.
A te nil fraudis metuunt. Typh. Ah caeco homini stypem obsecro!
Coryd. Quid hic clamoris? Erras mi caece, non sumus ii quibus turgent loculi.
Menalca, quin imus ocyus, hoc mihi pondus in humeros eleva.
Menalca. Vah somnolentiam! tolle sis. Coryd. Hercle, haec mea ovis quo longias
Fettur, gravior evadit. Menalca. Ita assolet fessis, cre cunt pondera
Cum diu feruntur.{* Puer a tergo haerens bajulum verberat.} Coryd. Tua mihi insolentia etiamvidetur
crescere.
Menal. Quae vero insolentia? Coryd. an non abs te vapulos? Menal. Somnias adhuc?
Coryd. Somnia videmus, haec ego sentio. Iterum lacessis? vide, ne quid nimis.
Menal. Insanis profecto. Coryd. quin tu manus a meo abstines capite?
Vae, nisi tu mesenecta aetate ludos facere desinas.
Meualca. Quae te vexant intemperiae? an manum loco moveo? Coryd. Tragice
Nimium nugaris, par pari rependen dum est, istic sta sarcina.
Menal. Quid agis; Coryd. pugnos colligo. Menal. Quid ita? Coyd. ut te edentulum faciam.
Menal. Hoho pugnacissime verberok sipugnos esuris, pascam affatim.
Pseud. Heus gallinulae meae, subducam ego vos, meque praesenti periculo.
Menalcas. Nondum satures pugnorum. Coyrd Tirfurcifer, plagam te faciam unicam.
At ovis mea ubi est? locus vacat Menalc. ubi pulli mei? furatus es aedepol.

332

Cord. Uti et tu ovem meam, fures hic sunt, fures, insistendum ocyusest
Typhl. Pseudole ubi es? Pseud. haud procul sucessit praeda nobis sub manus.
Typhlus. Ne me defraudes. Psoral. Nihil metue, Regale instruemus epulum,
Sed ante nobis regiae aulae lautitia negligenda non erit.
Ne illa nos opportunitas effugiat. Typhlus. nunquid aula propius
Admovimus? Posral. iam adsumus. Typhol. nunc nostram ordiamur musicam,
Tu bassum,; ego altum. Psoral. ah miserrimo mortalium
Modo stipem date aliquam, per Pagodes omnes vos obsecro,
Typh. Ah coeco hominiqui diem, et coelum contem plari nequit,
Homini afflictissimo date qliquid: Dii omnes refundent affatim.
Typh. et Psoral. O Domini mei optimi stipem date modicam. Ian. Hui clamoribus.
Ita miseris absistite, ne quid turbarum intus Regi detis,
Ejusque filio, adferam jam nunc abunde, si perstetis silentio.
Typhl. Uti canis dormiens, et felis muribus invigilans, taciti erimus.
Psoral. Quam scite nostris clamoribus, hanc modo arcem expugnavimus.
Typhl. Si tanti nobis. silentium venditur, clamatione imposterum
Magis etiam utendum velida. Psoral Tace sis adest hic deru
Geron. Ho ho et mea istic res agitur, opportunirate utar hodie.
Ian. Ehodum adeste. Psor. o optime Domine, Divi te omnes sosopitem
Velint diutissime. Typhl. liberalissime Domine, fortunam sponsam tibi
Ego hodie apprecor. Ger. miserescat Domine te hujus senii,
Ian. Cape sis, Jam nunc hac domo facessite ocyus. Gen. Senium tibi

333

Iucundum eveniat. Psor. quam bonis hodie simul auspiciis
Nos tresviri hanc provincram adjimus? Typh. Uniterem video
Habuimus nobis facilem omnes, nunc sacrificabimus genio
Gen. Eho, et mihi lagenulam istam; nam et istas ego tibias
Inflare peropto, psor. musicusnon est, qui artem istam calleas.
Geren. Experiar, vos ego censores meae faciam artis Typh. ades serius
Geron. Tanto magis currendo sitim inflammavi. Psor. flammis aquam
Affundere poteris hae optimumpro incendiis sunt remedium.
Geron. Ignoratis vinum esselacsenum? date obsecro. Tsor. habe igitur:
Sed vide, ne quid nimis. Geron. Si quando visum fuerit, Typhle receptui cane.
Psor. Geron o geron tu coecum ducem postulas, ego has Partes agam.
Oho satis est, fatis est, ehodum, nunquid audis? receptu cano.
Dolium hominis, vini barathrum, nunquid audis? Geron, Sine, obsecro,
Iam primum delibareorsus sum. Psor. Pacta violasti nebulo.
Geron Quippe cur? Psora nam quantumcunque clamando invalescerem,
Tu bibe~ndo eras validior. Ger. tu vel verbulo me monueris?
Psor. Equidem, nugator, clamaviad ravim. Itane tu clamaveris?
Tum enimuvero didici ego hodie, quod nunquam sciebam antea,
Bibentem nullo percelli clamore, audire nihil. Psor portentum refers.
Ger. Nihil, inquam audire; nisi creduas, experientia explorare id licer.
Tu lagenam ori adhibe, ego clamoribus rem agam validissime,{* Taaetum hias, nen clamando.}
hui hui, nihil audisti? Psor. nihil inquam, ita vivunt Dii.

336

Arcanum ego abs te hodie scio, quale nunquam cognoriuspiam.
Typhalus. Ubi estis socii? auditin' tumultum? Psor. videdemus etiam Typhle.
Tibi in capite tumultum Bacchus excitat Ger. nugas procul,
En regia panditur. Nempe Josaphat huc prodit foras
Hanc ego mihi viae regionem tenco., vos insidete aliam.

SCENA IV. Iidem pauperes Iosaphatum, Zardano prasente, implor antes, eum de hujus vitae miseriis
erudiunt.

PSor. O Regis fili, miseresce hominis misera lepra mi serrimi.
Typhlus, Ah, meae coecitati, meae indigentiae. et aliquid opis exhibe.
Ger. Et huic senecioni aliquid, quo Chatonti naulum queat exsolvere.
Tosaph. Zardane quae hominum portenta video? an veto sunt homines?
Zard. Hinc agedum, nequid ista Josaphate cures, Iosaph. sine istic maneant;
Ut experiar, homines habeam, an monstra? Zard. sunt homines.
Iosaph, Equidem ita ex vultu, et habitu reor quidem, sed unde haec viris
Deformitas? Zard. Naturae illud vitium, atque corporis est
Aegritudine vexari. Iosaph. Unde vero isti evenit, ut visu careat?
Zard. Aut nativitas ipsi, aut morbus obfuit. Iosaph Mirum sit, ita
Hos esse homines, uti nemo alius, nunquid similes orbis habet?
Zard. Quippe ni? Iosaph. Sed et ego, atque tu, tulis, ita miser esse queas?

337

Zard. Nisi Dii averruncent malis hisce nemo praeest homo, nemo non
Subest. Iosaph Miseriae certe est affatim homini, ita esse miserum.
Quid adeo obnixe agitis? Psoral. ut argenti nobis eroges aliquid.
Iosaph. Quantum quidem nobis pecuniarum praesto est vestrum erit,
Huc loculos Zardane, huc omne aurum, mei Satellites date miseris,
Sed quis incurvus iste, crine albenti, tremuloque corpore homo?
Gen. Ah senectus, Domine mi, senectus grave est misero onus,
Sub quo curvantur humeri, labant, et tremunt genua, oculi
Caligant. Jucundius tibi senium eveniat oro, Regum inclyte.
Iosaph. Quamobrem illnd mihi ut eveniat etiam postulas? Ger. Postulo
Nimirum diu ut vivas quod absque senio addidit nemini.
Iosaph. Verene Zardane? Zard. Nihil abs vero refert. Iosaph. quid tum denique
Me diu sene futurum est? Zard. Parce Josaphate his quaestionibus,
Moerorem tibi accersis. Iosap. Hoc ut ego nesciam postulas?
Quid vero ignorare expedit, quod experiri cogar denique?
Euge senex, quando te isto expedies senio? an perenne hoc tibi est?
Geron. Non, sed fatis hoc reliqui curae, quibus hanc animam debeo.
Corpus vero istud vermibus hereditario jure deferam.
Iosap. Quod pecori, idem et homini, est igitur, ut occidant denique.
Omnes itaque Zardane morituri vivimus? Zard. Omnes quid negem?
Iosaph Non rex, non Regis excipitur filins? Zard. Nec Rexnec filius.
Iosaph. Quot annos licet sperare? Zard. Paucis centesimum licuit

338

Josap. Vah vita nostra, nihil haec certius, nihil habet ju, cundus
Jam taedet vivere. Zaerd. Melius loquere, curas ita remotas abiice.
Josaph. Heus senicule, argentum deest modo, hanc vestem indue.
Zard Heu! quam omnia mihi ad successum perverse eveniunt.
Quod nolo, velle cogor, quod volo, nolle. Ante inquie. tudinem
Domi habui abs incluso Josaphato, nunc ab emisso foras
Ut Divi istos fulminesit homines, quibus hodie obsessum est inter!
Agendum hoc est modo, ut doloribus moestum cor exo. nerem.

SCENA V. Barlaamus a Zardano ad Iosaphatum admittitur.

ZArd. Discedit, quid hoc homine faciam, ut laetitiam rursum amet?
Nilagimus video, aliis animum curis praegnantem gerit.
Ut otium ac diverticulum ingenio indulgeat suo,
Ad alia, quam quae vidit pridie non est, clavam Herculi
Quam illi curas istas, ac cogitata extorseris citius.
Invidiam mihi, atque sibiapud Regem luculentam instruit
Nisi hac consuetudine abeat. Nunc aliis mihi machinis
Ad vertendum juvenis moerorem opus est, ubi vicero
Lernaea aliquid hydra confeci pejus; ita malum fertile est,
Quid istic viri contra movet? fare, quo te ducunt pedes?
Barlaam. Ad regiam, Domine mi. Zard. Quid causae adfers? Earl Fama me regii
Huc evocavit filii, quem unum inter homines prudentia
Valere atque gratia intelligo, proinde venalem ipsi facere
Hanc in arca gemmam, virtute, ac raritate admirabilem,

339

Decretum erat. Zard. Quibus vero viribus pollere asseris?
Barl. Multis oppido, ut stella radiis; idque pro comperto habeo.
Moestitiam dissipat uti sol nebulas: sanitatem alit
Perinde ac cibus vitam pernicies omnis est toxici,
Atque venenum veneno praesentissimum ut noceat nihil.
Larvae atque spectra quae rerrent omnia; nac gemma tamen
Terrentur, hamc devitant. zard. Naturae miraculum prae dicas.
Barl. Veritati fucum non facio sed rem laudo, strictim tamen.
Zard Stirpis ego regiae curam hic ago, nihil optatius mihi
Evenite queat, quam talis gemmae si fiat copia.
Sine, videam modo, atque illam arbitrer. Barl faciam lubens,
Ubi unius quam gemma habet virturis te admonuero.
Fieri nequit, ut gemma haec ab omnibus carni operantibus
Videatur ubi primum virginitatis fiorem carpsit Venus:
Fieri, inquam, nequit, ut hi illam videant, atque videntes maneant.
Ita quam mox conspecta, uti nubes densa solcm eripit
Mundo, sic illa visum homini, qui pudorem immolavit Veneri,
Regis vero natu, nisi fama decipit, castum putem.
Hinc est cur venerim ipsi facturus gratiam. lucrum mihi,
Tuam tibi si virginitatem despon deris absque divortio.
Non est quod morer, jam nunc gemmam depromo ut videas.
Zard. Sine, sine; videre enim mihi non est animus: Regis detur filio,
Conccdam intro monebo, tibi ut adsit, hic coram modo.
Barl. Scite hoc succe dit, sub manus negotium, uti votum habui,
Sic Divi auspicium fecerunt, iidem invenient exitum.
Industria enimvero opus erit; juvenis ut animum
Invadam percuniculos, utque errores dextre subruam.
Perque has ruinas veritatis introducam praesidia,
Et commeatum sapientiae, quantum pro fidei hostibus
Avertendis abunde fuerit, quantum firmitati satis.

340

SCENA VI. Iosaphatus ad Barlaamum admissus, ab eo de Christo sibi ignota cognoscit.

IOs. Ain' o bone senex, gemmam te habere, ita admirablie~,
Ut India notstra similem non habeat? Barl. Fidenter equidem
Ita assero, Domine mi Rex, tui ego hanc gratia huc adfero
Ios. Amabo te, sine eam videam. Barl. Quam mox dabo, tuum fi prius
Exploravero animum satin' is prudentiae habeat quidem,
Ut gemmam hanc agnoscere, utque conservare oppido queat.
Nam abs Rege huc missus peregre venio, qui Regibus,
Qui mundo, qui coelo etiam imperat, hujus nunc ego
Nego tiationem apud te atque negotium agere institui.
Sed jussus davere sedulo, ne margaritas porcis projiciam,
Luto atque impuritati obnoxiis, frugis nullae admodum.
Iosaph. Admit ationem ipsam loqueris, quis iste Regum obsecro?
Barl. Immortalis est, et illud habitat coelum, quod vides,
Hanc terram implet, servans, movens, regens omnia.
Utque de nihilo ista fierent verbo imperavit unico,
Verbo impetravit, si sapientiam ejus aestimes, scit omnia.
St potentiam, potest. Tu quod vivas modo, quod ambules,
Quod jue adeo haec sentias, et intelligas quae audis modo,
Illi ho debes autori, cui bonorum sons scaturit omnium,
Sine q o neque vitam tu habere, neque vivere illam queas.
Sed matus hic esse cogar, ita sunt in illo plurima,

341

Quae neque centum ego linguis, neque centum, annis expedivero.
Iosaph. Iam vero ego te, quem stuitescere antea nimio censui,
Plusquam Moriam, ipsam audio sapere Sapientiam
Atque obsecro, nunquid istum ego Regem usur pare praesentibus
Ut possim oculis, tu facto mihifacere queas gratissimo?
Barl. Potero, si mihi aures prius, atque animum usurpate tuum,
Ad nutum liceat, si edocuero, qua id ratione impetraveris.
Nam licet Rex hic majot plane atque absimilis esset tui,
Tamen carnem, atque vultum modo, uti tu utiego, gerit;
Ur cerni queat, atque amari ad satietatem jucundissimam.
Iosaph. Quam ad ista, ut intelligam, mihi animus
Ac cura omnis adspirat, cave obsecro longiori mora.
Succede conclavi, vacabo inibi totus, et integer tibi.

CHOORVS. Res omnes creatas ad Dei nos cognitionem ducere.

1. QUid diu caecas miseri per umbras
Querimus Divos? Deus unus omnis
Arbiter mundi manifestus ipsis
Lucet ab astris.
2. Lucet ex flammis Iove fulminante,
Lucet exipsis tenebris reducto
Sole frangendis. Deus unus omni
Praesidet orbi.
1. Si polos quaeras croceique Phoebi
Luoe depexos rutilante crines;

342

Et comam Phoebes. 2. Deus unus emnis
Conditor astri est.

1. Tempus explora; liquidosque puri
Aetheris cutsus, fluit ordinato
Orbium gyro. 2. Deus unus altae
Praesidet aethrae.
1. Quaere divisis elementa signis.
Quis leves flammas regit, ac inertem
Deprimit pontum? 2. Deus unus igni et
Praesidet undae.
1. Quaere tellurem redeunte bruma:
Rura quis mulctat, viridesque silvas
Fructuum penso? 2. Deus unus atro
Praesidet anno.
1. Vere jam nato, quis amoena rursum
Rura frondenti redimivit umbra?
Quis rosis vestit? 2. Deus unus albo
Praesidet anno.
1. Quis regit tristes Boreae procellas?
Quis leves agro Zephyros repenti
Mollior laxat? 2. Deus unus omnem
Irrigat hortum.
1. Alites mellis, facilesque ruris
Hospites turmae; quis aprica vobis
Prata fecundax? 2. Deus unus omnes
Excolit agros.
1. Remiges coeli, volucrum cohortes,
Quis latus pennis, celerique pluma
Induit corpus? 2. Deus unus omnem
Dirigit alam.
1. Quis vehit parvas super astra muscas,
Addit, et pennas, homini negatas
Dedito terris? 2 Deus unus autor
Orbis, et altor.
1. Quaere Narcissum, quis inane vitae
Praeputer filum? senioque contra
Nestoras donet? Deus unus omnis
Arbiter aevi.

343

1. Ista nescimus, nimis impotentis
Hospites mundi? nihil orbe toto
Dextra mortalis regit, unus orbi
Imperat autor.
2. Omne quod lato spatiosus aether
Ambitu claudit, tibi signat unum
Orbis autorem. Deus unus omni
Praesidet orbi.

ACTUS III. SCENA I. Zardanus Iosaphatum frustra a Barlaamo avertere nititur.

ZArd. Ah Iosaphate mi, meae deliciae, cura, et amor patris,
Quid sic amice uteris hoc praestigiatore sene?
Fraudes, fraudes vereor, animemi, annosae vulpeculae
Nequid fidas nimium, facilis juveni deceptio est.
Fallaciarum imperito. Iosaph Istis curis fac fit otium.
Auscultare quidem atque assentiri a: bitrarium esse scio.
Mihi autes duae, ipsi lingua est unica: effundete ego
Unde veniunt, plus quam ille affun dere verborum, queo.
Utravis laeva atque dextra, si gratiam minus habent, abeunt.
Zard Sed Christianus est Deorum hostis, ac patris tui.
Iosaph Utcunque nomen habeat, mea nil refert, doctrinam aestimo.
Zard. Stultum adeo nil est, atque istius hominis sapientia.
Iosaph. Nihil ego te magis sapere, quam fungum puto emortuum.
Qui nigrum atque album quid intersit hactenus nondum scias,
Tuis rebus tu sedulum curatorem temet adhibe.
Mihi ego jam nunc per aetatem cavere di dici, nequid perperam.
Zard. Abscessit? ah! perditione~ meam abs hoc juvene vidco.

344

Quid agam? unde huic consilium, atque auxilium petam malo?
Parens ubi ista rescierit, urriusque pernicies certissima est.
Hocipse cavit hactenus, nec satis tamen cavit malum.
Tacebo? neque hoc consultum est; nam et invalescet noxia,
Et occultati denique non poterit, indicio prodenda suo.
Senex, senex perditissime, quantum abs te mihi est
Malotum? ah quam me vitae et servitii taedet mei!
Gnatum ego regium, non credidi amico, hosti prodidi.
Heu quautus animo moerot incumbit meo.

SCENA II. Iosaphato barlaamus valedicie.

IOs. Ah suavistime mi Pater, ita nos divellimur subito?
Barl. Ni tempus avocaret, obsequere animo tuo, atque meo.
Fratres revisam oportet. Tibi provisum est satis
Ab eruditione, ac prudentia, rebus ut consulas tuis.
Sacro dein de ablutus fonte, Christi inter aulicos
Coepisti esse, atque daemonis mancipatui eripi,
Fortitudinem denique habes, hostibus ut obsistas tuis;
Et patris uti spernas minas, illecebras etiam rideas.
Iosaph Solusne igitur et absque praesidio pugno? Barl. neutiquam
Mi sili, Christus pro muro, propugnaculo, praesidio est,
Cui nulla hostium vis nulla par sit audacia.
Iosaph Quin tecum eremum adeo? Barl. Erit, cum id facies opportunius.
Vale nunc. Iosaph age mi Pater, hoc tuae argentum viae,
Atque inopiae levandae accipe. Barl. Paupertas viaticum est
Mihi optimum semper, hac ad te veni comite

345

Hac et redibo. Equidem nolo furum invidiae esse obnoxius:
Inopia siquidem abundare ego, quam periculis mavelim.
Iosaph. Aliquid uti abste, jam nunc abituro, im petrem, postulo.
Barl. Patrem rogas? Iosaph. Mnemosynon tui hoc oro pallium
Barl. Ita tritum? Iosaph. Serico, argenteo, aureo, rependam tibi.
Barl. Ah mi fili beneficium dare, quam accipere beatius est.
Vestem hanc asperam non denego, aliud admitto nihil,
Quam quo nuditatisoli consulam, lucri nhiil faciam.
Iosaph. Ehodum famuli. vestem huc ferte aliquam.
Barl. Frustra es, nisi centonem pro centone reddas mihi.
Iosaph. O sine, mi pater. Barl. Nihil agis. Iosaph. Date igitur rudis fili pallium.
Barl. Rectiffime, aliter ego versuram hodie nullam fecero.
Quid me deceat scio; egere semper cupio, ne quo cgeam.
Cape hoc amoris mei pignus, et Dei huic affige memoriam,
Qui te mei primo compotem, me denique fecit tui.
Iosaph. Exosculor Pater pignus hoc tuum. amorem tuum.
O dulce munus, recipe hoc vile nunc collicin ctium.
Barl. Abs te vile nihil esse potest. In hoc agnoscam filium
Praesentem absens pater, dum coram aliquando aderis.
Vale igitur fili mi. Iosaph. vale mi Pater, vale millies.
Barl. Quid ita adhaeres collo? Quid sequeris? Iosaph. ah mi pater
His sine pedibus, pro me fessis ac pressis toties figam osculum
Barl. Absiste, quid agis? indiguis pedibus Rex vultum amove.
Permitte abitum, vale iterum. Iofaph. vlae mi Pater, ah, quando sequar?

346

SCENA III. Abennerper Naires sive nobiles aulicos Zardanisgritudinem. Deinde Filii conversionem magno
dolore inrelligit, Arache aulico Regem solante, et nova consilia suppeditant.

AEen. Aula abstinere video Zardanum mea.
Rectene valeat gnatus incertum patrem
Relinquit absens Naires. 1. Morbus afflixit virum
Fixitque lecto, Aben. Morbus? Hoc Regem latet?
Naeir 2. Tantum est febrilis noxa, Aben. Zardanum mihi
Perire nolim, tanta facilitas viri est,
Fidesque tanta, pignus hic Regi suum
Custodit auro carius, nullo satis
Pretio aestimandum filium: si me Dii,
Si gnatum amatis Caelites, vivat diu
Zardanus, aula mereat hunc virum mea.
Sed ecce Medicum, fare quid morbi refers?
Medicus. Tristitia morbum peperit, et gravis dolor
Conceptus animo. Corporis nulla est lues.
En ipse languens obviam Regi subit.
Abenner. zardane quod tam squallido vultu malum
Portendis? Zard. Eheu doleo! sum factus nocens:
Ignosce, Aben. tacitum nemo condonat scelus:
Expone culpam. Zard. Gnatus admisit nefas,
Meque innocentem scelere devinxit pari.
Abenner. Gnatusne? quondam est crimen? Zard. ah, liceat Patrem
Celare noxam filii! Aben. Ignoret pater
Delicta nati? submove indignas preces.
Zard. Errore captus, sprevit imperium Patris.
Aben. Adhuc moraris? ede quod nefas latet?
Zard Est Christianus Aben gnatus? Zard heu! gnatus tuus,
Aben. Indigna coelo sidera, indignus dies
Qui cernit istud facinus, et celat Patrem!

347

Meus ille, Christi, gnatus, ut numen colat,
Deosque spernat? teste quo facinus probas?
Quis sceleris auctor? Zard. perfidus Barlam senex,
Latenter aulam subiit et gnatum sua
Excoluit arte; denique adhibitum sacris
Immersit undis. Aben. ah! satis vixi miser.
Perii superstes, gnate, tu Regem et Patrem
In hoc reservas? nostra sic pietas tibi
Amorque vilet? sem per infelix fui,
Seu sterilis esset thalamus, et blandum patris
Nescire nomen cogeret; seu cum pater
Mereor vocari, nulla sub partes meas
Fortuna transit, prodidit semper fideem
Quid quid spopondit, fata me perdunt mea.
Zardane, gnatum credidi insontem tibi,
Sontem reponis, spemque regnorum amputas?
Quid patre dignum reddis, et dignum Diis?
Ita peramicum credulus amicus perit?
Ara. Rex vive, mentemque advoca rursus tuam,
Sperare jubeo, reperet autorem dolus,
Fraus ista gnato proderit Cura ocyus
Senem expeditus miles, abstractum fuga,
Nobis reducat faxo, qua gnat um imbuit,
Vel sponte, vel coactus abducat fide.
Quod si latibulis et ui nequeat senex
Manusque nostras fallat: est homo mihi
Perspectus, alter Barlaam ita vultum gerit,
Vafer Poparum doctor; hic jussus senem
Simulare, juvenem fraude pelliciet nova
Christum tuendo propalam, ficte tamen
Palmam daturus denique oppositis Sophis,
Ita mox sequentem filium victus trahet.
Aben. Quam metuo, ne nos sera remedia doceas!
Prius obstruenda fuerat ad malum via,
Zard. Nihil experiri nocuit. Aben. experiar lubens;
Sed Christiana pertinax fides malum est.
I fide miles, junge tibi promptam manum
Aetsiste Regi Barlaam. Vafer senex,

348

Et siste Regi Barlaam Vafer senex,
Et perduellis semivir, regno, mihi,
Natoque sic illudar! o probrum Indiae!
Agedum satelles filium accrse ocyus.
Tentandus animus juvenis est: minas, preces.
Imperia permiscebo, vel amori Patris,
Vel se furori debet. Obsequium volo.
Ferro atque flamma, si quid in vitium tumet,
Etiam putandum est tenera dum primum suos
Incurvat artus planta diffi ciles parum
Habet reflexus, grandior duro magis
Rigore perstat Pronus ad nutum hactenus,
Nisi mente cessit, natus, imperium audiet,
En prodit: et securus affatum petit.
Fili quid hoc est? fallor? an fallis Patrem,
Deosque spernis patrios, qui te mihi
Dedere quondam fupplici, quibus hanc diem
Sortemque debes? Iosaph. Falleris, dulcis pater,
Ille, ille coelorum artifex, potens Deus
Qui te patentem fecit, et Dominum mihi.
Tuus ille, et orbis Rector, est Numen meum!
Hunc veneror, Aben. Et quis iste? Ios. si quaeris? Deus
Homoque Christus. Aben. Nempe perfidiam tuam
Speciosus ille titulus obvelat Dei.
Insane juvenis, degener te rot atavis
Uinus nepotum. Iosaph. Nempe quod factum bene est,
Pater improbabis? Aben. Stulte. quod nemo probat,
Unus probabis? Iosaph. Ex cute quod egi, Pater,
Ratione tecumsedula, si quid mali,
Puni nocentem. Aben. Vita proavorum docet,
Quo stultus abeas. Iosaph. Recta quod ratio docet,
Non credo proavis, sed mihi cuivissua
Lex mente scripta est, multa delirant senes
Quae corrigit prudens nepos Aben. Parens jubet.
Spernis parentem? Iosaph. digna si jubet sequer.
Et tatio dictat. Iosaph. Ratio quod aequum est docei
Aben. Aequum ac iniquum quid sit, im postor senex
Peregrinus, exsors, vix que sat notus sibi,

349

Te doceat! Age si revocet, et fraudes suas
Testetur ipse nunquid agnosces dolum?
Iosaph. Sed veritatem fraudis expertem scio.
Aben. Ne veritati deneges locum, rogo.
Iosaph. Hoc imperate, mi pater, etiam potes,
Parebo non invitus. Abenner et Batlaam tuus
Quam mox reductus faciet erroris reum.
Se, teque, palmamque ilicet sophis dabit,
Te teste victus, crastinam pugnae diem
Huic destinamus, finem hic errori dabit.
I nunc salutis cura te penes tuae est.{* Ingreditur Aben.}
Iosaph. Ah! Barlaame, fata deploro tua.
Per me peribis? quis tibi inimicus viam
Obstruxit? et in vincla deduxit Patris?
O Magne coeli conditor, et orbis parens
Iustique vindex, Barlaam serva mihi,
Atque invidorum stulta consilia opprime

CHORUS. Repraesentat Iosaphato in somnum inclinato Barlaamum in Eremo caelefti stipatum Angelorum
consortio, et melodiae suavissimae intentum.

ACTUS IV. SCENA I. Nachor, Arache instructore, suscipit Personam Barlaami.

ARaches?, Hem Nachor te ego hodie Vertumnum volo, atque Mercurium.
Nachor. Magnam rem facis, si murem Elephanto aeques, et me Diis.
Fac tibiam tubae potius, et aquilae testudinem similem.

350

Ex Aesopo Paridem, ex Paride Hippolytum fac, ut credam.
Arach. Iam video Mercurius es, ita polles vafriloquio.
Vertumnus etiam mox eris, ubi tuo te encoriaveris corio.
Atque alium quam mox habitum indueris, et vultum abs tuo.
Nachor. Eadem me opera ovem atque lupum, graculum facito et lusciniam
Arach. Quid tibi facihus quam vulpinari cum vulpibus? siquidem
Ut Asinus aures sic tu in capite astutiam geris maximam,
Deceptionis omnes, at que fraudis, articulos calles oppido.
Nachor. Praeclara enimvero laus. Asinus in pelle Vulpeculae.
Arach. mysteria hic portat asinus Nach. quin veneratis flexis genibus?
Arach Regis nosti filium? Nach. velex odore, ut Dominum canis.
Arach. Deceptus ille est. Nachor. magis mirum, quam cum decepta semina est,
Ita illis decipi quotidianum est, cito qui credit, cito decipitur,
Arach. Proverbium Ioqueris, ne catoni quidem semper dem fidem:
Cum tot sint Cretenses, qui Cretam nunquam viderint.
Decipiendus est. Nachor. deceptum decipere haud ita facile est:
Nam icti sapimus. Arach. Barlaam ipsi extorsi fidem
In patriam, in parentes, in Deos. Nach. Herculi clavam surpuit.
Arach. Tu reddes Nach. facilius istud fecero, quam volet Elephas
Arach, Tu Barlaam eris Nach. qui neque sum, neque unquam fui, is ero?
Arach Cere brum habes; Nach scio; nisi edormiverim illud hodie.
Arach. Et linguam versuti loquat. Nach. gaudeo me tibi esse similem.
Arach. Et barbam Etemiticam. Nach. Nolo mehircum faxis modo
Arah. Et Vultum Barlaamo similem. Nach. magis quam canis noctuae.

351

Arach. Proin, et vestes sumes, et pallium, et cingulum. Nach. audio.
Arac. Ut alius jam non sis, quam ipse Batlaam, Nach. Eia bonis
Ista avibus, siquidem sycophantias extruis, calleo.
Arach Loqueris primo uti Christiani assole~t. Lauda, proba
Christum ejusque asseclas: istos medullam sapientiae
Sectari, um bram ceteros, assere; denique ubi jam Sophi
Multa in te atque Regis filium intorserint jacula,
Tu veluti victus concidens, manus porrige victoriae.
Nach. Habeo re~ indigitis, omnia tibi explebo ad numerum.
Arach. Ad Rege~ invise, ut mandata audias, quid facto opus.
Hem Praeco, clamore omnes ad aulam Sophos advoca.

SCENA II. Praeco.

ADeste Bonzii, adeste Brachmanes adeste Jogues,
Cantores, Laniste Igniferi, Thuriferarii. Sacrificuli,
Adeste ad Aulam regiam Philosophi, Theosophi.
Cosmologi, Astrologi, Ornithologi omnes adeste ocius.
Volumina librorum et cerebrum, et cor adferte sapientiae,
Ut quaestiones texere, et solvere, et includere adversarium
Possitis, uti aranea culicem, uti cattus musculum,

SCENA III. Disputatio, in qua fictus Barlaam, id est Nachor, Des ordinatione serio et victoriose fidem
Christi coram Rege tuetur pro Iosaphato.

ABenner. Agemitiora gnate remedia elige,
Nec temet orbi temere ridendum exhibe.
Quod sapimus etiam sapito communi male
Rudes abimus orbita. Et rori patent
Quotcumque propriis legibus vitam ac fidem
Male auspicamur; patria extorres via.
Crede, haec patenti, nec cui vitam im putas,

352

Fidem recusa, mereat hocsupplex quoque
Tibi imperare qui potest, rogat tamen.
Laudem hanc patenti ne nega extremam tuo,
Habuisse promptum filium, Diis pium,
Regi obse quentem, patriae decus suae.
Iosaph. Quodcunque lubeat im pera, promptus sequar;
Sed veritatem prodere, errorem sequi,
Vitam ac salutem deserere vano metu,
Nec ipse suaseris pater. igitur prius
Errare me, quam ponere errorem doce.
Aben. Age sit periclum. Barlaam partes tuas
Accedat, omnisque adstet adversum Sophos.
Transibo victus in partes lubens tuas,
Victusque gnatus ibis in partes patris.
Iosaph. Accipio legem. Barlaam detur mihi.
Aben. Adeste Barlaam et Bonzii, fili Fatris
Accede dextrae. Iosaph. dignus hic gnato locus est.
Adsiste Barlam. Aben. state vos contra Sophi,
Et Christiani Numinis falsum decus,
Verum Deorum pandite. Autorem suum
Agnoscat orbis. Munera ac honores manent
Victoriosos, ceterum poenae graves,
Exilia, flagra, praemium victis erunt.
Iosaph. Hem Barlaame, mitius spera nihil.
Si causa tua te deserat, linguam hanc tuam,
Errare quae me docuit, hoc pecus tuum,
Ita fraudulentum, manibus exscindam meis.
Scrutabor inte perfidum quidquid fuit
Fraudesque juvit, victor honorem feres,
Et plena laudis merita decerpes tibi.
Nach. O Angustiae! Pereat, quisquis me in hunc laqueum induit.
Iosaph. Ehodum, adstes propius scutam sume, et metum abjice.
1. Bon. Tu te Barlaamum asseris? Nach. assero. Bonr. Cur Deos negas.
Magnosque Bagodes despicis? Nach. quia figmentum sunt ridiculum,
Er purum purumq nihilum. Unus et verus est Deus

353

Rerum Omnium quae sunt, quae fuerunt, erunt denique.
1. Bon. Miserrima pauertas, ita Deorum pati indigentiam.
An tu uni Deo rot esse credas oculos rebus uti omnibus
Invigilet affatim? stultitiae obsecro stude sepelibili.
Quis unus omnia in mundo sciatss omnia faciat? adsit omnibus?
In Paph Iagonia, simul et Ameriea, atque hic in India?
In coelo, in mundo in aere, in aqua. in urbe in solitudine?
Qui sapientis juxta et stulti, meum et tuum habitet cerebrum?
Nach. Unus, mi homo, unus Deus est. nam si duo, aut plu. res dic age
Quis alteri imperabit, movebit alt erum, major sit altero?
Virthunus an Pyrama? si in his minor unus Deus esse nequit,
Quia tegitur, non regit, si par alter, jam nunc edissere,
Cunctane uterque bona possideat, habeat, regar, propria?
Si ais; jam conveniunt atque unus sunt cum nil discrepent.
Si negas, jam Dii esse nequeunt, ut quibus desint plurima
Quae Socii Dii habeant, ipsi desiderant. Hinc mutua aemulatio,
Invidia, pugna, et urbisa tot moderatoribus eversio.
2. Bon. Iam ego te infoveam, quam effodisti, agam ocyus.
Nach. Ne trium phum ante victoriam. 1. Nunquid plures Deos negas?
Nach. Nisi surdo fabula, jam nosti 1. fabula inquam, haud surdo tamen.
Et Christum vos hominem esse dicitis, atque etiam Deum,
Bis esse genitum vultis, qui simul et matrem habeat sine Patre,
Et rursum Patrem sine Matre, diversus atque idem cum Patre.
Quanta obsecro hic diversitas? Nach. Una omnium divinitas
Natura, visque una, in personis solis unice dissident.
Atque ista, qua se Christus natura induit, hominis.
Quae ramen persona subsistit Dei, qui unus tantum et unicus.
Quis ista ratione queat assequitss Nach. angustius fateor tibi
Est cerebrum, quam ut capias, quod orbis nullus capit.
Miser enim sit, quem tu caperes, Deus, qui te vix capis:
Ita rebus abundas plurmis, quas neque nosti neque vides.

354

1. Bonz. Undeigitur tibi istalex Iovis dipthera an Mercurius
Hoc nuncium prodidit? an forre tu deorum e cerebro,
Utiarmata olim Pallas? Nach. Deus ipse docuit factus homo
1. Bon. Quis ipsum factum hominem esse docuit. Nach. et ipse, et Angelus,
Et mille testes 1. Bon. Vertumnum cum Romanis, aut Proteum
Cum Graecis Deum facitis nisi quod istis etiam mutabilior,
Ex aeterno temporalis, ex immortali mortalis, miserrimus
Ex felicissimo, utque absolvam verbo ex Deo factus est homo.
Quis istam Metamorphosin mendacissimus licet finxerit?
Nash. Nimium tumihi plus hodie, velle videris spere, quam sapis.
Enimvero ut rem scias, factus ille est homo, qui non erat,
Et mansit idem ille Deus, qui erat hinc mortalis homo
Im mortali Deo sociatus, non est figmentum, sed historia,
Quod ab illo factum esse potuit, qui scit et potest omnia.
An non ide~ homo mortalis est corpore, immortalis anima?
2. Bon. At quo fine in Deo tam misera atque miranda catastrophe?
Nach. Ut amorem suum in nos homines (opus suum) admirabilem,
Nobis simillimus, nostra in natura, nostris Ioqueretur vocibus;
Utque nos perditione perditos, Adami protoplasti scelere,
Eximeret, servitute, morte, ultimis miseriis suum per sanguinem.
Habes verba? ut hoc fidei nostrae fundamentum destruas?
Aben. Age Barlaam, ut citra flagrtium isthaec omuia asseras.
Nach Pro veritate adsto, quam nisi so phi evertamt, nugas agunt.
Aben. Obmutescitis? exanimales vos fecero, crucis cimelia
1. Bon Men dacium mendacio, velut licium attexit licio.
Nach Nisi quid alius in defensionem afferas, respondi tibi.
2. Bon. Pyramam tu ex Diis proscribes? Nach. vertas id facit.
Nam neque ego Pyramam qui struit, aut Vithunum qui destruit,
Nec Uniterem qui conservet omnia, prudens admisero.
Quippe qui struere mundum, idem conservare; idem destruere

355

Ut non queat, nemo persuaserit, etiam Suadae filius.
Et vide si tu pace~ his Diis familiarem existimas, qui invic
Aliena tractant, agunt, deagunt, pugnant sententiis.
Josaph, O Pater, quam ista firma sunt rationis patro cinio?
Addicite oro suffragium, vestro ut et calculo
Ttium phet veritas. Aben. bene habet, pugnatum est satis,
Deferbuit longior pugna. cras rursum ad arma ibimus.
Ut poenam dicam victis, victoribus suum praemium.
Una mec um Barlaam, una sophi concedant ad regiam.
Josap. Aequum est, mi pater. Barlaam ut plurium insolentiae
Sophorum absit, atque is mecum, tui tecum abeant,
Ne causam hanc diffidentia interveniat, aut fraudatio.
Aben. Fac animum tuum, ne quid abs insidiis metuas tibi.

SCENA IV. Iosaphat Nachori dolo exprobrato solitudinem suadet, Patris ut iram sic evitet.

HEm larvate Barlaam, non me fugit dolus tuus,
Nec vultus, nec habitus, nec sermo te meis ex oculis
Itaeripuit, ut Nachor non esses amplius; novi omnia.
In pelle vulpis etiam glaucomata mihi non feceris.
Neque os assentatione subleveris, eventu tamen optimo
Flagrtium perdidisti, et innocenter fuisti nocens,
Deo prudentiam vestram majore evertente prudentia
Nimis incauteirrepsisti tanta miser in pericula,
Alios ut tecum abriperes in interitum. Nach. Ignosce obsecro,
Omni maleficio dignum me feci qui personam fingere,
Et veritatem prodere facto admisinimis execrabili.
Mihi obsequi Regi par fuit; sed tu terrore~ incusti salubriter,
Meque depulisti animo, morte proposita, nisi ie defendere~.
Josaph. Dei hoc consilium: et hoc ille te pacto sapientius sapere,
Et frugis bonae esse voluit, proinego te mecum modo
Habere hodie volui; ne tibi pater quid adferret durius,

356

Ob istud veritatis patrocinium: utque ego gratiam gratia
Rependere aliquam possim, atque hortari sedulo, ut tua
Hac mente ne absistas denuo Sequere lumen obortum fidei.
Nach. Suades quod cupio; sed quod est difficillimum homini perdito,
Qui omnem sibi inclementiam vita promeruit pessima,
Qui nihili est, ut eum Deus aestimet, et sibi charum esse velit.
Iosaph. Injuriose loqueris, ne tu Christo inclementiam dederis,
Ita is abundat lenitate facillima omni homini erroneo.
Qui ut scelerum vinculis obnoxiis redemptionis lytrum faceret,
Coelo venit, hominem induit, vitam dedit et sanguinem.
Nach. Quin igitur Christianis me adjungo, et Eremum adeo
Mea ut peccata poenitudine'digna expiem. Jos. Recte ages
Atque etiam praeparatum tibi ab Rege devitabis exitium.
Nach. Nil motor, obtempero jam nunc, ac pedibus ego tuis
Ex optime advolvor indignus, et amplector ultimum
Vale mi Rex. Iosaph. Nachor mi, amplexus hos subi, et vale.
Nach. Vale salus mea Josaph. I sociis angelis, Christo duce
Ego me ad patentem rursum intrepido animo conferam

SCENA V. Rex pro disputatione redit, atque intelligit conversum Nachorem : proinde furit, ac gnatum ex
Theudi consilio per puellas submissas tentat.

SOlitudinem pro comitatu huc adfers mi fili, quid ita?
Ecce Sophi mei, ubi tuus est Barlaam? Jos Novi Barlaam
Et Nachorem etiam, mi pater: non imponis filio.
Fraus suboluit. Aben quid agis filisatin'es sanus modo?
Iosaph. Sanus equidem, quam diu me Deus amaverit sospitem.
Alen. Grata dicis, sed ubi Barlaam est? Josaph. Iudum me facis, Pater,

357

Qui pro aure obtrudis scoream, pro Earlaamo Nachorem.
Sed Deus est, qui ex scorea aurum, ex Nachore Barlaam
Efficere, ceu ex pestilenti fumo, salubrem potest pluviam.
Agnovit ille errorem suum, atque tuum, proin poenitudine
Ad eremum atque Christianam avocatus vitam, abiit.
Aben. Ain'ita esse? Josaph. uti assero, mi pater. Aben. vanitatem vestram Sophi!
Vestram ignorantiam non erubescitis? Dii vestram fidem
Obtestor, peribitis, perniciem vobis advocastis ultimam.
I mox Satelles vincula, carceres, catastas, rotas adhibe.
Et tu sili. absis loco, confufionem attulisti patri.
Quid ago in hoc praecipitio? filium, an me negligo?
Deos colo, an desero? vah torporem vestrum et segnitiem Dii?
Vos vestram causam ita deserere? quid victi sumas,
Si divi estis? si non, quid vos moror? Sed ut transfuga
Ad Christum abeam, regiam dedecet constantiam.
Ah fili, quo Patrem detrahis! Theudas Rex age, querelis tempera.
Morosum ego tibi filum, uti ceram faciam tractabilem
Ad omnem tuum ductum, ceu penicillum pictoris in manu
Aben. Qua id arte? Theudas. Jam mox intelliges hac ex fabula
Erat Rex unici parens filii, uti tu nunc es; ille monitus
Abs medicis, fore ut filius careret oculis, nisi prius
Quam annos natus esset duodecim, omnem nesciat diem.
Ergo obscuro loco alitus, sero tandem in solem prodiit,
Ignatus multarum quae mundus habet et videndi avidus.
Rex itaque animantes adducit filio varias, pretiosa omnia
Aurum, uniones, purpuram, et quidquid rarum imperat,

358

Ut compendio aliquo tot annorum ferret dispendium.
Ac perdisceret ex nomine singula. Ubi ille in cetetis
Mulierem observans lepidam, prout olim fuetat Venus,
Abs Paride cum pomum ferret, nomen rogat sedulo.
Cui tum quidem minister, has esse, asseruit, Daemonas,
Quae errore hominum animos obstringerent noxio.
Puer tamen rogatus abs patre, nil perinde atque hae Daemonas
Placere dixit. Tibi, Rex maxime hasce suadeo Daemonas,
Quas ut potes iepidissimas, tribue pro asseclis filio.
Quae prompta ubique servitudine, blanditiis, gratiis
Adstent, ministrent, suavienter, ornent, illiciant
Aben. Consilio abundas, mi Theuda. Theud. Sampsonem fortem femina
Olim in Hebraeis domuit, Davidem demutavit pium,
Salomonem excecavit Sophum. Aben. Scio, age meo imperio
Quam moxagenda, quae duxti. Habes in aula Regis filiam,
Aliasque forma et genere nobiles: adduc ocyus.
Alios ministros submove. Hoc visco tenebitur.
Theu. Soluine hic agoibene est ehodum familiares mei genii
Astroth et Uriel, vobis ego tres passus regredior modo,
Tres vello pilos, ter me curvo, ter pede terram quatio.{* Damones evocautur.}
Astatis ocyus? astutos, vafriloquos, mel et gratias
Loqui velim ego vos hodie Josaphto, ut amare Venerem,
Ac Veneris filium faciatis Cupidinem. Socias dabo,
Uti potestis velle, elegantiarum plenissimas Virgines.
Hem Uriel, te pectus habitare Juvenis velim, atque inibi
Libidinum faces succendere, quantis potes ignibus omnium.
Et effundere mulsiloquentiam et blanditiarum illecebras.
Videte ne quid negligentia vestra peccetis in re seria.

359

CHORUS. Certamen divini et terreni amoris, mutuasque utriusque ad musicos numeros invitationes
Iosaphati continet, hoc denique ab illo superato, atque in vincula abstracto.

ACTUS V. SCENA I. Iosaphatus insidias pudori suo positas subterfugit.

FUgiamus, omnis subiit infernus domum:
Flagitia regnant quam prope perieras, nimis
Incaute Juvenis! qualis aetnaeus furit,
Et claustra montis inter exundat vapor;
Talis pudoris inter et Veneris faces,
Incertus aestus pectore exsurgit meo.
Meminisse foedum est; Vah pudor! nullus pudor
Regit procacem feminam, nullus timor
Armat pudorem; quodlibet suadet nefas.
Frons, blanda, vox proterva, venalis pudor.
Periculosum praelium! immitis pater
Qui sic resistis filio: mitis Deus
Qui praelianti robur, et animum dedit;
Sed ecce patrem sceleris autorem novi.

SCENA II. Iosaphatus Patri Abenner et Theudae exprobrat nofarias machinationes.

ABen. Josaphate fili mi. quorsum sic solus, sine satellitio?
Josaph. Exilium, mi Pater, exilium cogito. Aben. Quid ita, anime mi?
Josaph. Ac si nescias quid causae, qui violentiam mihi adhibes,
Qui expugnas pudorem meum, salutem extorques im pie.

360

Quam neque tu dedisti mihi, nec amissam potes reddere.
Sed ut mea me depelias mente non est: perdis omne flagitium.
En me Pater et Theuda, deli artifices, fabri scelerum
Vestris, ego Diis rigentibus ira, frendentibus insania,
Vestris machinationibus delusis, salvus, et integer
Hanc ante vitam dabo, quam virginitati obnuntiem.
Aben. Modeste mi fili. sapientum consiliis facta aptabis tua.
Iosaph, Istuc faciam, etiam tuo absque consilio. Aben. Loqueris patri.
Iosaph. Utinam non hosti! Aben. Obsequium huic debes. Iosaph. Nisi indigna im petet.
Aben. Demirorte juvenem, me sene, atque hoc Philosopho, magis
Velle etiam sapere. Iosph, Non aetas, non vestis ulli uspiam dedit:
Ut saperet, at veritas explorata. Ligna vos, et brutum pecus,
Huc usque colore quis videt, quis probat, et sapit?
Mi Theuda, oro te, si Philosophum agis, age quod agis,
Teque aberrore, cum Rege, ac Patre meo tandem libera.
Vidisti quid valeas hactenus, tuis Diis, tuis fretusartibus
Aben Nil est quod reponas Theuda, nisi mutum silentium?
Theud. Ut veritatem evertam, non sum, praestat mutum magis,
Quam falsum esse. Christo ego Deo nil vidi potentius.
Ita Christicolae crucis signo unico omnes sternunt Daemonas,
Ut exercitu integro nihil contra unum possis hominem:
Nisi ut deridiculo aliis sis, et contra stimulum calcitres.

361

SCENA III. Abenner ex Filii constantia et successibus, Deorum suorum superstitionisque vanitatem
aliquam agnoscit.

Aben. ALea pudoris plena quam jeci pater,
Bellum auspicatus turpe, quo nunquam nisi
Victus redirem nulla se probant mihi
Consilia: Votis nullus accedit Deus.
Quid si innocentem Filium nocens pater
Male persquaris? forsan errorem tuum
Peccata celant, Iuderis stulto Deum
Scelerumque amore! nempe Christicolum pia
Modestiorque vita confundit tuam.
Attende natum: quantus in vultu pudor!
Moribus honestas! quantus adversum nefas
Conceptus horror! nostra sceleratis favent,
Probantque crimen numina. haec nondum vides
Abenner? ipse natus exemplum patri est.
Sed quid parentum natus, et juvenis senem
Docebit? etiam victus et nato minor
Pater recedet? absit infame hoc scelus,
Ut me nepotes Posteri, plenum senem
Opprobriorum, filii servum mei,
Ruptis paternis legibus, spretis Diis,
Cessisse memorent improbe hoc? nunquam feram.
Urgenda lis est, donec alteruter side,
Causaque cedat, pereat insanus Deum
Regisque spretor, regiae probrum domus.
Quisquis inimicos vult Deos, Regem ferat.
Divis negatam nemo juratus fidem
Praestabit homini, quodlibet post se nefas,
Perfidia ducit. Sed quibus demum viis
Premam rebellem? perdidit suus favor,
Furorque vires, jacuit elusus dolus,

362

Vis tota cessit. Major evicit Sophos
Artesque tenuit artibus, forti suum
Vallo pudorem cinxit, et supra nefas
Sortemque graditur, arce rationis sedet
Pulchra ac virili, despicit quicquid levi
Horrore circum terret, et mentis bonae
Securitate fruitur, opposui viros,
Fraudesque, et artes; ille non dubios canit
Victor triumphos. Vester o Mystae pudor.
O Bonziorum dedecus! propedum puer,
Rudisque legum juvenis, invictus tamen
Adhuc resistit. illa quae nobis tulit
Praesidia fictus Barlaam, catus sua
Deflexit arte solus, et pro se meis
Pugnavit armis. Ista quis magni putet
Vacare dextra Numinis? non haec carent
Favore Divum: nutat incertus mihi.
Iterumque praeceps an mus occumbit sua
Ratione victus. Tanta ut imbellis queat
Ausisque juvenis? quanta vis mentem regit!
Quod verba pondus adferunt! quantus decor,
Et ratio factis! prompta consiliis adest,
Et par voluntas; quodque decretum est semel
Ad exitum urget, regium pectus gerit.
Accede Abenner filii virtutibus,
Fidemque junge. Pro pudor quid Rex agis?
Absiste; nec discede Majorum via
Amore nati. pereat hic potius. Tamen
Innoxium perire, necleges sinunt,
Nec ratio dictar. Pereat; est satis nocens
Patris, Deumque spretor. At nunquid pie
Casteque vivit? fateor. Ah! quantos cies
Natura fluctus? nullus Oceanus freto
Tam varius errat, nullus Euripus vadis
Tam flexuosis ambulat, nullatot habet
Incerta motus aura: quot pectus meum
Patitur tumultus, et quod inquirit vias,
Queis fluctuantem ducat in portum ratim.

363

Quid agimus Archis? Ara. Magne Rex. vivat tuus.
Animoque vivat natus indulgens tuo.
Consilia si sint justa, quae secum fovet,
Turbanda non sunt: impium siquid movet,
Peribit, haud exultat improbitas diu.
Quin etiam honores adde, et in partem tui
Admitte regni. Nullus ad honores venit
Diuque floret improbus, fretus novo
Favore, curisque animus immersus novis.
Vix stare sine Diis poterit, est tantum pii
Tractare sceptrum innoxie, Aben. suasum bene
Experiar.; errore pater an gnatus vacet?
Sed quid? Meusne gnatus hoc cultu obviam est?

SCENA IV. Iosaphatus ad solitudinem profecturus a patre ad regni partem administrandam Christiano
instituto admittitur. Arche et Barache Aulicis applaudentibus.

Aben. IOsaphate quo sic? Iosaph ultimum patri vale
Dicturus adsum, dulcius ercmum colam,
Et absque noxa. Aben. sortis ignarus tuaees?
Te gnate regno genui, et imperiis, pater.
Nil magnum eremo nasci; et hoc Iro datum est.
Sortem vocante~ sequere. Iosaph. Sed Christum prius
Sequar vocantem, sorte, me hac natum puto.
Aben: Et hoc licebit; nil negat facilis pater
Scit esse gnatum: Iosaph. Vive ter felix pater
Sim Christianus; cetera imperio tuo
Agamque, negligamque. Aben. Sanctane haec fide?
Iosaph. Sic teste Christo statuo, parebo patri
Aequa imperanti. Aben. Tradet imperium pater,
Onusque tecum dividet; levasenem.
Quem sub tumultu regna bellorum premunt.
Iosaph. Concede Eremum mipater, regnum hoc meum est.

364

Aben. Fidem dedisti nate, ne datam nega.
Regni imperabis parte, pars erit mea,
Patrem levabit gnatus. Iosaph. indulge O Pater
Alia ambienti sceptra, nam majus aliquod
Suspiro regnum. Patris angustum est decus.
Aben. Ergone vilet Indiae Regum thronus?
Quo tandem in orbe major affulget tibi?
Iosaph. Meus ille Christus regna partitur nova,
Interque coeli sidera extollit thronum.
Huc prima servitus via est. Liceat Patri
Servire gnatum. Aben. Tanta si pietas placet:
Patri invide renon potes, si quod bonum est.
Iosaph. Haec summa voti est, da piam Christo manum:
Rex imperabis major, et melius tuo
Regnum occupabis. Aben. Ardua requirunt moram
Modo imperantem subleva: hoc Pater jubet.
Iosaph. Parebo: quamvis regna fugienda autumem,
Non appetenda. Aben. Gratiam facis Patri.
Dia dema, famuli, regium sceptrum, chlamys
Hic adsit ocyus, hoc latus meum tene.
Aetatesola sequeris in reliquis potes
Par esse Patri. Subjice coronae caput,
Humerosque chlamydi: sceprra moderetur manus,
Mediaque regni parte, quam Seres colunt,
Felix guberna. Et vive. Arach. Rex Iosaphat diu
Vive, et guberna, patris exemplo tui.
Aben. Bene est, tatelles sequere, quem voles ducem.
Vel me, velistum, quod libet, licet nequis
Errare, gnatum in Patre, et in gnate Patrem
Colis ac honoras. Sic placet solns prope
Aulam revisam: dabimus id honotis tibi.
Fidele praestent filio obsequium Duces.
Earach. Nunc age laur geris frontem redimita corymbis
India tota fremat plausu, Regique juventus
Laeta novo, festo condat modulamine carmen,
Ac dignum Paeana sonet. Vos plaudite silvae,
Ac rupes: reddatque melos resonabilis Echo.

365

Eph et Chorus I.

Eia gaude laeta pobes.
2 Plaude Patri, plaudenato.
3. Eia pulchros vincta erines:
4. Lude, gaude, psalle, plaude.

Chorus alter.

1. Ter cane mecum laeta juventus
2. Regnat Abenner, ter cane, Paean
3. Iosaphat regnat, ter cane, Paean.
4. Paean, Paean, dicite, Paean.

ACTUS. VI. SCENA I. Iosaphatus Barachi, aliorumque Aulicorum fidene acsensum de Christo explorat.

Ios. Immigrare ego tantisper in animum vestrum cupiam,
Et inibi cogitationum vestrarum lustrare exercitum;
Ut quibus ego praesidiis hanc aggrediar provinciam,
Mihi sit exploratum, an tales ego nactus sim milites,
Qui blanditiis agant, qui assentatione, qui mero dolo?
Qui, quod adynaton est; multis Diis, non uni serviant unico?
Si qui hic mecum tales, discaveamt malo, et hinc facessant ocy'
Christo desponsari qui nolit et cum tot Deabus, ac Diis
Divortium facere, hinc absit, neque ullum mihi faciat numerum.
Probos; quam multos malo. Barach. vive Rex Christi Dei
Agnoscimus unum Numen et cultu veneramur pio.
Iosaph. Vana ista Deorum portenta et lignea numina
Mandate flammis, ista ut in luce ad coelum emigrent.
Sarach. Haec etiam cupientibus imperas, neque enim te sequi,
Nisi ista lubuisset mente. Tua vita; et mores tui,

366

Constantia, robur Christi nos docuere potentiam.
Et imbecilla nimium Numina Indorum hactenus.
Iosaph. Sapitisista mente: Sed et alios, ita regni incolas
Sentire nohiscum pervelim: ne uti ventis, sic Diis
Pugnantibus tempestas in regno creetur improba:
Atque omnis evertatur jucunda animorum malacia.
Qui enim ibi inter homines conveniat, ubi Diis male convenit?
Barach Fac nobis haec sit cura, absolvemus hanc facile controversiam.
Dii ad fornaces ibunt, ut festis excoquantur ignibus,
Defecabimus his fordibus fana, delubra, altaria,
Christus habitabit templa solus, omnium unus erit Deus.
Ios. Animum meum assequeris. Praeco, tu isthaec obnuntia,
Stentorea omnibus voce, Regem suum qui amant. Christum ut colant.
Atque ad aulam meam adsint propediem, ut jurent fidem.

SCENA II. Eonzii Sacrificuli suum demulcent simulaerum, a Daemone ac militibus deinde absterriti.

BOnzius. Hac temet iterum iterumque demulcemus pinguetudine.
O magne Pyrama, quin placaris? quin nobis vocem duis?
2. Has tibi aures delinio, ut audire; hoc os, ut loqui velis.
1. En spectrum terrificum, horribili vultu, fulmen jacit.
2. Ho, ho, portentum! Daemon. Dii, deaeque, omnes ultionem volunt,
Ita vos negligere Pyramam, ita Christum contra invalescere?
Ne vocem a Pyrama, ne consilium, ne speretis auxilium,
Priusquam Iosaphati ille delibutus sit affatim sanguine.
Ionas. Ah quantum nobis miseriae esi a Christicolis undique

367

Dii silent, sacrificia tolluntur; nec arae pinguibus
Implentur bobus, omnis nobis res periit culinaria;
29. in cerdonibus ego, quam sacrificulis multo esse mavelim.
Ita quidem, ubi carnes dessent, abundarem pellibus.
Modo per nos Iosaphatum sublatum cupiunt; ut si Diis
Homines nunc denique advocandi in ultionem sint hostium.
19. Recta ais imbellis est vindictam suam demandare alteri.
Miles 1. Eccum istam hominum fecem, seminarium discordiae
Mil. 2. Abestis jam mex hinc sacrificuli, an canes mortuos
Inter numerari vultis? Bonz 1. quo pellis? an non times Deos?
Mil 1. Et vobis et Diis omnibus exulandum est hodie.
Bonz. 1. An nescis? Dii laneos habent pedes ferreas manus.
Diu minantur aliquando feriunt; quam sero, tam serio.
Bon. 2. Pro vobis Deos exstruimus: nolite abjicere praesidi.
Miles. 3, Etiam praesidium Carnifex reo adfert, quale nunquam cupit.
Miles. 4. Colligite sarcinas, et cum vestris hinc migrate Superis:
Nos unum modo habemus Christum, qui pro mille Diis sufficiat.
Bonz. 1. Medestius obsecro de Diis, quibus et vitam debes tuam.
Miles. 1. Nisi jam nunc ocyus hincestis, vestram Diis immolabimus
Vitam ac salutem. Miles. 2. Machaeram habeo sitientem sanguinis.
Miles. 3. Hanc lanceam jam in tuo stomacho concoques. Bonz 1. Quo ibimus?
Miles. 1. Ad Garamantas licebir. Miles. 4. Ut compendio absolvas viam.
Ad proximam furcam iter paset. Miles. 1. Corvi exspectant prandium.
Agedum. Miles. 2. hinc ocyus. Mil. 3. actutum. Mil 1. ite scelectissimi.

368

SCENA III. Damones Asmodaeus Asroth et Vrielsarcinas colligunt, ut ex India demigrent.

Asmodaus. Ehodum impedimenta comportate omnia et sarcinas;
Loco movendum est et castra nobis transferenda alio.
Arcem egoanimi magis inexpugnabilem vidi nuspiam,
Quam ista Iosaphati est, quantis inde nunc excursionibus
Quam periculosis praeliis res contra nos exitialiter agitur?
Nil tormentis, nil fraudium agimus nostrarum exercitu.
Afroth. Pudet jam Daemonem esse, et tam diuexpertum astutias,
Utinam quidem possem emoripotius, quam immorati talibus.
Utinam aut laqueo gulam frangere mihi queat carnifex,
Aut hanc suffocare flammis animam liceat, uti trivenefico.
Infamiam hanc, et cladem devorarem absque ulla nausea.
Vriel. Ah quam ego me moleudinisaut duris triremibus
Einancipatum magis cupiam, quam illam servire servitudinem.
Magni enim vero nos Dii sumus, quibus nunc imperant homines.
Asmod. Quid negotii tibi habes Asroth? Asroth. Isthanc vides manticam.
Asmod. Video. Asroth. Et hunc aridum stolonem? Asmod. Mendicitatem cogitas.
Asrot. Stips certe animarum mini nunc cogenda est ostiaria
Vriel Eccum me Asmod. Dispeream, nisi tu ad eremum sic abeas,
Vriel Mentem habes Asmod. Nunquid ut istic e maceres poenitentia?
Vriel. Eremicolas istos perditos, qui nos omnes hic ita perduint

369

Male ego vicissim perdam. Vae tibi silicernium Barlaam!
Asroth. Malum illi hercle, qui me deinde irritassit Daemonem.
Namque malum nullum est pesus Daemone malo, quando quidem
Is jam Furias conepit. multo ille exercitum maximum,
Et plusquam Xerxes olim in campumeducit militum.
Asmod. Invidia, superbia, dolor, desperatio, ubilatitatis modo?
Vos primipilares hodie in acie contra Iosaphat volo.
Pugnam internecinam pugnabimus ut nunquam antea,
Vriel. Ah quantis ego doloribus torqueor ad aegritudinem ultimam!
Asroth. Quid ita mi Asmodaee? si quid abs morbo sit periculi.
Testamentum ut condas, hic jam nobis adstantibus,
Ego suaserim: sepulerum tibi et titulum hunc statuam.
Lugete hic Daemon jacet mortuus. Asmod. apage, his nugis tuis.
Asroth. Valete, ego mendicabulum fio. Vriel. Ego Eremicola aedepol.
Asmod. Eho fugite, jam hostes a tergo instant, cedendum temporiest.
Michael. Procul hinc infernales larvae, spectra procul Daemonum.
Redeo ad provinciam unde diu abfui scelerum odio.
Hunc ego nunc adduco conscriptum losapharo exercitum,
Nam rectis, Christoque Sacramento dicatis opitularier,
Meum esse munus scio; experientia contrabit Patri
Majus nullum, quam a Christo ac vera fide esse praesidium.
Deinde et ipsum ego Regem expugnabo consiliuso ptimis,
Ut receptui canat atque errori obnuntier suo.
Agite fideles ministri, tu Regi scelerum memoriam suffice,
Ac poenitu dinem, odiumque noxarum. Tu Iustitiae
Virtutumque aliarum amorem persuade; Pietatem edoce,
Temperantiam urge. Tu denique vanitatem seculi,
Mundi fraudes, insidias, ludibrium perfidiam explica.
Intelligat Regem illum felicem esse, qui victor suae

370

Cupiditati imperat, uni tamen servit Deo,
Interea Iosaphatum omni officio aequum erit colere,
Virturem, famam, honorem illi conciliare affatim.
Quod reliquum est in regno virorum ejus adducere partibus.
Ang. 1. Legatione hac et munere fungemur, prout addecet,
Teque velle agnoscimus. Ang. 2. Operam utrique dabimus sedulam.
Ang. 3. Bonis bene nos facere convenit, ac favere virtutibus.

SCENA IV. Abenner ex filii fortuna suum errorem aestimat, decernitque Christum sequi.

FOrtuna sic destituis Abenner modo
Et vela vertis? hactenus nunquam mihi
Adversa, nimimum levibus auferris Notis
Patrisque partes refugis, et gnati subis?
Quo nunc clinentum fida defluxit manus.
Stipare nostrum solita jam pridem latus?
En pene solus gradior Abenner modo,
Vacuaque in aula regno, surgentem diem
Plures honorant forsan, et primi juvant
Sub vere flores. Gnate, jam tandem canes
De me trium phum, victus accedam tib
Iuvat juvat cessisse; victorem juvat
Vidisse gnatum. Christe, da veniam reo,
Nihil recuso victus, erravi pater
Gnatum premendo, dignus hic regno fuit,
Tantoque dignus Numine; infelix ego,
Nil tale merui. Christe, si queant tua
Gaudere sontes gratia, supplex rogo
Parce immerenti, pronus advolvor tibi,
Tuus est Abenner, si placaet; si non placet,

371

Tuus esse cupit. O Christe, cupientem accipe,
Qui facilis esse diceris sonti Deus
Crimen fatenti Scelera tot quondam tuo
Sanguine piasti, sanguinis lytrum rogo.
Quid adhuc moramur? Euge nunc, Fili, tuis
Accedo sacris, fac sacerdotem mihi
Adesse Theuda, fonte qui sacro abluat.
Communis error noster, ut quondam fuit:
Sic nunc salutem ferre communem decet.
Theud. Consilia laudo. Mysta nunc aderit tibi.
Aben. Graphiarie calamum expedi, paucis lubet,
Consulere natum. Filio multam pater Defert salutem.
Tuum, o nate, in horas singulas
Avide praestolor adventum festina ad patrem;
Nam partium medo tuarum accedam cemes,
Postquam adverto animum ad sortem meam, ac tuam
Ita disparem, ut umbra luci, nox diei non possit magis,
Tibi ist haec gratulor, non invideo qui ita Divis bonis.
Ita propitiis uti queas. Proin et deliberatum nunc mihi???st.
Pyrama fictum Numen deserere acsi perdito mihi sit lecus:
Christo tuo adhaerescere, et poenitendo expiare pertinaciam;
Sed haec praesentis consilio silii agam Pater
Proin nequid celeritatis omittas ut adsis mihi.

SCENA V. Asmodaeus et Asroth Daemones de suis rebus desperant.

ASmod. Iam nunc sepulcrum effodiam, triste, ac lamentabile;
Ubi omnis mea hactenu ssepeliatur diligentia,
Ut spei meae nunc denique desperatissimae exequias faciam,
Hominem ego unicum Iosaphatum durum hercule juvene
Ac duriorem modo etiam virum, annis sequor pluribus.

372

Atque nihil inde assequor nisi ut ludi brio sim, et risui.
Vriel. Difficilis mecastor provincia, si uspiam Daemoni obtigit.
Nunc toto mihi regno omnem evertit operam.
Post eversa delubra, post trium phatos passim Deos;
Quin ipsam praesidii nostri arcem firmissimam, Patrem
His aggressus cuniculis, denique intervertet dolis,
Asroth. Vah Asmodaee in arena aedificatum est, periit labor.
Jam Christicolae nobis intus in aula evertunt omnia,
Episcopus Regi adest, exspectatur Iosaphatus, aquam parant,
Regi Christianis sacris inaugurando. Ah! utinam prius,
Medio naufragus Rex natasset Oceano; quam his aquis,
Maduisset: non omnem mihi decolasset spem praemii.
Uriel. Iam vero et mandatasuis dedit, ut Divorum Basilicas,
Ut aras, ut victimas, ac sacra omnia regno auferant.
Nulla deinde inferno hostia cadet, deridiculo erimus.
Pro audibus contumelias: pro precibus oppropria dabunt.
Asmod. Importunam hercle incidimus tempestatem hominum,
Cum unius omnes exemplo arma comtra Daemones induunt,
Quocirca hunc ego laborem abrumpere constitui hodie,
Atque hinc jam morad Luciferum adire, ut hostium
Edoceam vires, novumque is militem et commeatum suggerat.
Vos interea exploratorum specie hostium observate machinas.
Asroth. Non ego vigiliis parcam, pernox et perchius adero.
Nieque si quem insidiis locum dispexero, otium agam.
Treeel. Frustra sumus, operam perdimus. Apud Bariam
Ceterosque eremicolas nihilo a me factum est minus.
Despoeratum hercle est. Asroth. qui agis? Vriel. currum expedio.
Asroth. Quippe cur? Vriel Infernum, re desperata, repeto. Asroth. Noli obsecro

373

Hanc nobis irrogare contumeliam, nondum occidit
Spes omnis Vriel. Nisi malum Daemon esset pertinax,
Iam omni spe lucri decollata, cederem foro.

CHORUS. Ostendit, quod servire Deo tantum regnare sit.

QUi dictat pavidis jura Quiritibus
Terrarum Dominus, fascibus im peri
Augustoque tumens murice purpurae
Sella vectus eburnea;
Quamvis Attalicis conditionibus
Omnem pauperiem sub pede conterat:
Quamvis Romulidum digna securibus
Vectigalia colligat:
Quamvis multicolor plebs famulantium
Prono circumeat poplite; nec suis
Desit Mars aquilis, nec popularium
Desint innumeri greges.
Ni cervice ferat Christiadum jugum
Et coelis famulo poplite serviat,
Amittit titulum Regis et abjicit
Servae colla Cupidini.
Qui servire Deo Rex cupit, imperat.
Rex dignus praerit nemo minoribus,
Majorem Dominum, qui male respuit.
Quodvis imperium subest.
Uni Cede Deo, Numina Numini
Postpones melius. Qui sequitur Deos
Fecundam vitiis ingteditur viam.
Unus praevalet omnibus.
O quantam miseris Numina sarcinam,
Quantum servitium Regibus imperant
Patroni scelerum: ni fugis, improbum
Te Diis mancipium eloeas.

374

Naxarumque jugum non tolerabile
Fracta mente subis. Magna superbiae
Te moles tumido pondere supprimet:
Infamique tyrannide
Debes obsequium turpe Cupidini,
Debes luxuriae. Te male Cypridis
Incensum stimulis femina lubrico
Subjectum pede conteret,
Quae laxas stolidae frena licentiae:
Haec rursum pateris: quaeque micantibus
Argenti cumulis adjicis: haec tuae
Addis sollicitudini.
Solus Iessigenae cultor inanium
Magnus spretor opum, luxuriam super,
Nec foedum sceleris mancipium Deo
Seruit, moribus imperat.
Nullum majus habes imperium, tuis
Quam fides animi jura Quiritibus:
Ita, luxuriae, desidiae, gulae:
Turbis saepe rebellibus.
Felix caeligenae quem sapientiae
Haec cultus docuit, cetera nesciat:
Hacsolum reliquis parte beatior
Se mortalibus efferet.

ACTUS. VII. SCENA I. Abenner jam Christianus spectris per somnum objectis de vitae et honoris vanitate
eruditus, Regnum in filium Episcopo suadente, transfert.

Aben. UBi sum? quis iste teuor umbrarum fuit?
Quae spectra menti trepidus oggessit sopor?

375

Quam mira, quam sunt vera, quae somnus sua
Depinxit arte! Quid voluptates levis
Sectamur aurae? Quidquid in mensis gulae
Blanditur, aula quidquid illecebris potest,
Luxuque, gaudiisque, vanescit brevi.
Aben. O Vanitatum vanitas! Curte sequor?
Mors dura rumpet denique et luxum, et jocos
Sed ecce natus Josahat occurrit Patri.
Aben. O dulcis hospes nate, tesalvum mihi
Rediisse laetor. Quantus, et qualis venis!
O spes salusque Patris! amplexus subi.
Nos unus olim sanguis: atque iterum fides
Sociavit una. Gnate, te genui solo,
Tu memet astris: rursus hoc natus tibi
Debeo parenti. Josaph. Vive ter felix pater
Hac mente felix vive, nil majus tibi
Sors auspicata potuit, ac caelum dare.
Applaude Christi turba felici patri.

Epheborum Chorus.

Euge, turba Christiana.
Plaudire Regi.
Ille perfidas Deorum,
Sustulit aras.
Ille Christiana regno
Sacra reduxit:
Ter quaterque Rex beatus
Vivat Abenner.
Josaph. Ter quaterque etc.

Aben. NE me beatuml gnate, ne prorsus puta.
Hanc nimia sonti scelera fortunam invident.
Josaph. Scelus expiatum fonre nunc facro tuum est.
Aben. Calidis piandum lacrymis natum est nefas,
Et tristi eremo. Gnate tu sceptrum Imperi
Felix guberna, melior in partes tuas,

376

Fortuna regni transiit, vulgus favet,
Ac poscit unum, precibus hoc meis dabis;
Sed et tuorum. Josaph, vive mi pater, et rege.
Tantisque gnatum libera curis tuum.
Aben. Non sum ferendo, par erit humeris onus
Juvenilibus adhuc quicquid aetatis tuo
Reliquum est parenti, debet hoc totum Deo.
Noli invidere, quo prope excideram, polum.
Josaph. Ignosce si non pareo, nimium im peras,
Qnamvis eremum, durus hanc negas mihi:
Priot volebam. Aben. Gnatus ho cdebes patri,
Esse ut priori liceat. Josaph. accedam comes.
Virtutis iste campus utrique pateat;
Epis. Vtrtutis ingens campus in regno tibi
Patet, sal utem subditi per te ferent.
Sine te peribunt, pergat ad eremum pater,
Hoc onere minor est; si quid is poterit tamem
Poterit precando, ne relucteris patri:
Aequa imperare licet huic etiam tibi,
Cupit impetrare. Si negas, gnatum exuis.
Josaph. Aequum est negare, propria quod vetat salus.
Epis. Aequum esse credas facere, quod pietas jubet.
Et subditorum poscit, ac patris salus.
Josaph. Pietatis esse munus hoc primum reor
Propriam salutem velle; quod restar patri
Regnoque non negare, prpiores sumus
Sibi quisque. Aben. urrumque poteris exemplo tuo,
Facile imperabis subditis, tantum hoc peto,
Loco salutem publico ut cures tuam,
Idea vulgi. Josaph. semper inimicum fuit
Vittutibus patere, vulgus et forum
Periculosum est. Tutius specu latent
Opes repostae, luce quam prostant palam.
Episc. Tulit Josephos aula. Iosph. Pbara ones quoque,
Adde et San Jes. Ep sc. adde Davides licet.
Josaph. Hunc innocentem caula pastorem tulit,
Aulaque nocentem fecit. Episc. Ast eadem scelus
Doluisse vidit. Josaph. innocens nemo dolet.

377

Episc. Obsistis ergo patriae, Regi, Deo?
Eadem voluntas omnium est, regnum imperant.
Josaph. Regna imperari non solent nolentibus.
Aben. Volentibus nunquam solent. prim um ferunt,
Ad dignitates esse promeritas gradum
Has noluisse, regna si velles, tibi
Essent neganda, regna cum nolis, damus:
Josaph. Par sum parenti, sceptra dum spernit, meret:
Aben. Sceptra imporenter qui tulit, ponit bene.
Ne sperne quaeso Patris extremaspreces.
Te per salutem patriae, ac suam rogat.
Et hunc amorem semper im pensum tibi,
Absolve curis, merear offensis meae
Defessa vitae spatia caelitibus dare,
Et scelera vivus plectere: Epis An fpernis patrem?
Coelo repugnas, fata quod regit tua.
Josaph Heu vincor! ah! quo denique invitus trahor?
Caelis tamen parebo, si caelum jubet,
Et fata poscunt. Aben Consulis regno, et mihi.
En sceptra tibi deponit Abnner modo.
Rex Christe Reg um, serviant Reges tibi:
Tua sit corona, hie aureus torques tuas
Monimentum ad aras pendeat vestes habe,
Et omne Regi quic quid ornatum dedit.
Haec vestis humeros ambiat, nudum caput,
Rudisque menunc baculus insignem facit,
Et ornat astris. Gnate sic placeo tibi?
Josaph. O dura nimium sceptra, quae me disparem
Faciunt parenti Aben. gnate mi vive, impera,
Et haec paterna brachia extremum subi.
Josaph. Pater, Pater mi! ah lacrymae sinite loquar,
Pater vale, mipater, ita sine me, tuo
Gnato, recedis? da tuos primum pedes
Exosculandos filio. Aben. Cede: quid agis!
Josaph. Meum hinc parentem tollitis? duri pedes,
Sic vos tenebo. Epis. cave relucteris Deo.
Concede fatis. Josaph. Mi Pater iterum vale,
Memorque nostri vive. Aben. mi fili, vale.

378

Josaph. O. Sancta quo me rursus invidia abripis?
Curstultus adii regna? quid sceptrum manu
Tractare didici? melius ad eremum patrem
Nuper praeissem, nulla cum regni fides
Mundo alligaret. Epis. Ne patri invideas bonum,
Tibi salutem debet hic primo suam,
Per te foveri liceat, hoc coelum jubet.

SCENA II. Abenner regnimole liberatus ad Eremum panitentia locum se confert.

BEne est, triumphum canimus, evici pater,
Majore regno transtuli regnum minus.
Qui jura populo tradidi, tradam mihi.
O magne coeli rector et rector meus,
Quid tibi rependam, muneris plenus tui,
Scelerisque proprii? gratiae (heu dolor) nimis
Ingratus hospes vixi, et impensi mihi
Divum favoris prodigus, qui nunc loquar?
Qua voce tantum numen accedam reus?
Infecta vox est, oris impurum est chaos.
Iniquitatis lerna, fons omnis mali.
In vincla cogere lingua, violati DEI
Tractare nomen sit nefas dein tibi.
Quis oculus astra purus aspiciet meus?
Uterque plenus noxiae est, licitum huic fuit
Quidquid luberet perditum lumen diu
Et nocte plenum, terminus licentiae
Hic esto: terris oculus uterque haereat.
Caelum videre sit scelus, licitis quo que
Illicita quisquis voluit, indignus fuit.
Subserviisti risibus quondam meis:
Nunc lacrymarum fonte diffluere addecet,
Tu pectus olim gaudii sedes mei,

379

Modo sit doloris: planctus, et gemitus sonet.
Peccata quodvis expiet membrum sua.

Plangite moestae pectota palmae.
Volvite salsos oculi fluctus.
Vox in gemitus te solve novos.
Scelus adm issu mest, vindicta premit.
Heu qua tutus latebra, justas
Vindicis iras vitabo DEI?
Quae secretum mihi lustra locum
Ignota dabunt? Ubi Jessidae,
Lacrymas inter gemitusque madens,
Carmina plangam. Daulias una
Comes ales erit, fortius urget
Sine teste dolor. Pandite saxa,
Pandite rupes, clausasque specus,
Et perdendum servate caput.
Ne fulmineae noceant flammae
Daphnide multi cinxere comas:
Ast ego nullas merui laurus,
Flammis merui purgare nefas.
O quam lentus scelerum vindex,
Mitisque Deus! Tibi peccavi
Tibi nunc lacrymas, tibi fundo preces.

SCENA. III. Iosaphatus regni etiam onere deposito, atque in Barachum cum tota lic et aula renitentem,
translato, solit udinem quarit.

Josaph. OMagne vindex generis humani DEUS,
Quo me reservas mole regnorum gravi
Adhuc premendum? pondus excussit Pater
Ur hoc gravarer filius. Durum nimis
Sic esse genitum. Regna nascendo tuli.
Ut servitutem spiendidam ferrem miser.

380

Tantum imperando. Nemo sat digne sibi,
Aliisque pariter imperat, diu malum
Cavere ruto pluribus memo potest.
Beatus ille, quisquis incumbens onus
Excussit humeris. Faveo fortunam Patri.
Quid, quaeso honores? splendidi fulgor vitri.
Quid fama? fugiens aura, quid stirpis decus?
Aliena dos est, quid coronatum caput
Gemmis, et auro? cultus indignus viro.
Quid regna demum, et magna famulantum manus?
Est cura Regis. Cuisatis, quantum est satis,
Cupit his carere. Stulta mortales rotat
Ambitio curas, et supra metam evehit
Necessitatis vota miserorum anxia.
Quid adhuc moramur? regia in eremo tua est,
Ad hanc vocatis. Patris exemplum vides:
Seque ndus ille est. Nemo jam moras potest
Injicere. Rex electus hoc habes tuum.
Quod imperari regna non possint tibi.
Heus famule fac mox Principes aulae suo
Adesse Regi. Aul. 1. promptus imperium sequar.
Josaph. Cilicina vestis hactenus pulchro latet
Colore tecta purpurae, tandem diem
Videre gestit, fulgida abscedat chlamys,
Et aurum, et ostrum, fulgor hic tantum gravat,
Sacco hoc tegemur rectius, talis placet
Fortuna regi, talis occurram meis.
Barach. Rex magne vive. Josaph vive Barache optime.
Barach. Funestus habitus iste, quod portat malum?
Josaph. Haec me decebit trabea: saccus hic vicem
Subibit ostri, docuithanc formam Pater.
Sequor ad Etemum. Barach. regna cui mandas tua?
Josaph Tibi deferuntur. barach Nulla Barachum dies
Ita mentis oblitum arguat, ut ist haec velit.
Parere didici: servitus regnum meum est.
Josaph. Diadema capitis, dexterae sceptrum meae,
Heres eremi factus, en posui tibi.
Pater est lequendus, fata sic urgent mea.

381

Barache, pro me regium munus gere.
Barat. Rex vive, facinus absit hoc tuum ac meum.
Josaph. Alio vocamur, sceptra quo nequeunt sequi.
Zard. Te regna poscunt. Iosaph. Fata me poscunt mea,
His oblequendum est. majus imperium sequor.
Barach Devotus olim es patriae. Iosaph. At prius DEO.
Barach. Commune semper proprio praestat bonum.
Iosaph. Minus beatum quod facit, minus bonum est,
Valete, jam nuc abeo, non patior moras.
Aul. 1. Hina non abibis clausa per tuos via est.
Has supplices obtendimus manus tui.
Aul. 2. Hi te praecantur, lacrymis miscent preces.
Barach His non abibis brachiis. Aul. 1. Animum prius
Hunc auferes, quam te mihi. Aul. 2. Tecum ibim us
Quo cunque perges: socii adhaeremus tibi.
Nec fugere, nec manere sine nobis potes.
Iosaph. Quid agitis? aulam defero vobis meam:
Defero coronam quidquid in gazis meum est,
Vestrum vocatur: munus hoc nulli placet?
Barahc. His adde regem Iosaphat, et munus placet.
Iosaph. Datus ille Christo est: quicquid ex illo est super,
Vobis relinquo: mente, quantumvis procul,
Hissemper adero, protegam hoc regnum prece.
Zard. Nihil agis, haec haec vincula objicimus tibi.
Effugere nunquam poteris. Iosap. Hanc testor fidem
Vobis probatam conscium testor polum
Diadema, sceptrum, purpuram posui DEO
Nunquam resumam. Sicratum est: Deum sequar.
Auferre vitam poterit hanc aliquis mihi,
Sed nemo mentem, jam resignavi fidem:
Iuratus astris vivo, nec potens mei.
Bar. Te jussa moveant Patris. Iosaph. Exemplum movet.
Barac Et sceptra vidua. Iosaph Manibus haec credo tui,
Barach. Deserere prohibet subditos omnis fides.
Iosaph. Deserere semet strictior prohibet fides:
Sibi quisque sem per proximus. Aul 1. Igitur hinc abis
Tuosque sic destituis: Iosaph Hunc regem creo
Barac. Parere sciosnon regere. Iosaph. Propitium tibi

382

Rogabo numen, cujus imperium tenes.
Regi obsecutus hactenus semper tuo est.
Modo nil negabis. manibus hocsceptrum accipe,
Capite hanc coronam. Bar. cogor, hos testor polot,
Et pectus illud conscium. Josaph. Plausum date
Mihi atque Regi. Bar. lacrymas tantum pete,
Has impetrabis, subditum, et Regem haec decent
Josaph. Barache vive, et impera felix tuis.
Valere te nunc Josaphat, extremum jubet.
Barach. Rex optime, (heu dolor eloquar] Josaphat vale.
Josaph. Et vos valete subditi, curae meae,
Gnatique, Christi quotquot instruxi side.
Zard. Vox dura nimium, et ferrea, Josaphat, vale.

EPILOGUS.

IAm ego vos ultimum spectatores consulo.
Quonam hoc Josa phati factum censeatis loco?
Rectene an stulte ita regnum defugerit.
Quod tanto multi ambiunt opere; tot impendiis
Bellorum atque opum, tanto quaerunt sangine?
Si similes Europa nobis Principes gignerer,
Deessent bella, pax ubique occuparet solium.
Quid nos miselli, parvi heredes praedii.
Quibus vix terna quatuorve arantur jugera.
Quid lites litibus, bella bellis nectimus?
Cedendum denique est, nihil certius omnibus
Cedendum est Regi, servo, civi, rustico.
Nisi sponte cesserint, Mors quemque avellet bonis
Quorsum igitur rixis, turbis, sanguine, caedibus
Aliena rapimus, qui propria amittemus propediem?
Quin proscriptam bellis pacem revocamus ocyus?
Nemo illam expectet in caelis, qui in terris oderit.

383

TRAGICO - COMOEDIA PARABOLIC A. ANDROPHILVS. PROLOGVS. Argumentum personasque
exponens.

SAlvete quotquot ad hoc musarum diversorium
Convenistis hodie viri, summi, medii, infimi.
Imperatorem scenicum hic coram ut agerem
Mandatum habeo. Rem porro decretum est dare,
Qulem vidistis et audistis saepius, at nunquam satis.
Haltoriam sumimus talem. Rex fuit potens, inclytus,
Regum facile princeps, qui cum de aula improbum
Deturbasset aulicum, ejusin locum hominem sordidum,
Tiobolarem, ac nihili adscivit, basilice induit,
Atque adoptitium esse jussit silium, tupparem alteri
Sibi naturali filio, in regni fruendi honoribus:
Modo ne indignis Regi moribuscreare fastidium,
Et coeptae, bono curso, felicitatis faceret naufragium.
Sed evenit misero, quod magnae fortunae proximum est,
In magnam ut abiret caeeus vitae licentiam,
Atque omnem, in luxu, Regis prodigeret gratiam,
Hic duo sunt miranda, et tale abs Rege mendicabulum
Potuisse diligi, et talem hunc Regem potuisse offendere.
Accedit tercium denique omni admiratione excelsius.

384

Illud hominis mancipium jam damnatum, et perd itum
Ita abs tegis filio deamatum amore inexplebili,
Ut regio ipse habitu ac diademate deposito,
Sacco amictus aspersus caput cinere nudus pedes
Obierit, suum deplorans, atque implorans servulum:
Omnia faciens, ferens omnia ut reducerer per ditum.
Haee ego faciam, ut videaris etiam in scena singula,
Atque pro imperio mihi tradito personas instruam.
Ehodum adeste propalam, ut audiatis abs me finguli,
Quid cuivis agere, quid non agere, licitum sit hodie.
Adstatis: bene est, Regem tu ages, et dicere Andropater.
Tu Regis filius, nomen tibi Androphilus erit modo,
Heus tu, te servum illum esse, atque Antnropum dici volor.
Pedagogum tibi hunctrado, quem dicas Euphronimum.
Hi tres qui isticadstant, seductores Anthropi erunt:
Andromisus prior dicetur, Cosmus alter, Creon tertius.
Ab his seductus Anthropus, ad scelus atque flagitium,
Huic multandus dabitur, qui Thanatus appellabitur,
Cui ista adherescunt, triremium mancipia Cippus, ac Lydus,
Hisunt qui hodierna nobis luce historiam hanc dabunt.
Sed est praecipuura quod ego vos actores meos velim.
Quam mox praestare. Hinc abire ocyusjubeo,
Atque fictis hisce personis positis, veras induere;
Ut intelligant omnes qui nomine et habitu verso sitis.
Agedum extemplo, vestram hic ostendite industriam,
Ostendimus rei quam gerimus extremum corticem.
Nunc ut gustum quendam latentis sub illo nuclei
Habeatis, ago. Sub umbris quandoque abditur veritas.
Adestis denuo? Non eam Vertumnus celeritatem habet,
Ut alius atque alius mox sit quam fuerit. Recte oppido
Estis jam video omnes quos volui, pro Andropatro est, DEUS:
Pro Androphilo, Regis filio, Christus Dei adstat filius:
Pro Anthropo servo, Adam: pro Paedagogo Euphronimo,
Custos Angelus: pro Andromiso, Cosmo et Creonte seductoribus
Daemon, Mundus, Caro: pro Thanaro, et af flictoribus
Anthropi ceteris, Mors, Morbus, Bellum, Labor Hoc ego

385

Vos in habitu apparerer deinceps tantum elinguesvolo,
Nobisque lucem veritatis, umbra discussa, pandere.

ACTUS I. SCENA I. Rex Andropater cum filie Androphilo Andropum de trivio pauperum in regni
coheredem adoptat: cui Euphronimus Padagogus, cosmus ac Creon famuli dantur.

MAgna Solymorum regna, Majorum inclytas
Virtute sedes, regia Andropater manu
Felix guberno, nullus odiorum locus,
Nullus timoris hactenus regnum penes
Fuit aut regentem, causa bellorum procul,
Et Martisirae. Solus hanc pacem mihi
Quietis Andromisus inimicus meae,
Avidusque belli sustulit, nostro tumens
Nimium favore. Nempe par Regi decus
Thraso superbus voluit, et sceptris manum
Adhibere nosiris. Decuit hoc tantum nefas
Non ferre inultum, ne quod exemplo scelus
Traheret nepotes. Igitu ejectus procul
Honore et aula, debitas sceleri suo
Poenas rependit; exul, affiictus, miser,
Superbiaeque factus opprobrium suae.
Nunc subrogandus alius in locum mihi est
De fece vulgi, filius terrae ultimus;
Qua paria sorti, paria qui generisuo
Sentire diseat. Androp. Vive. ter felix pater,
Aliosque donis redde felices tuis,
Hoc liberalis animus, et pulchrae sibi
Humanitatis conscius pridem exigit,
Hoc Rege dignum, posse, cum miseros velit,
Beare, sortte vivere beatum sua.

386

Andr. Lubens lubenti filio accedam Pater.
Agedum famuli coronam huc nobis date, ac purpuram,
Ptaeterea centones, et Anthropi olim manticas,
Heuste, Anthrope, huc affer propius mihi.
Isti ego te apparatui medium adstare hic volo:
Tum deinde huc, te, atque illuc oculos, ac animum
Circumferre, atque meditatione ruminare seria:
Quid olim fueris, quidque esse deinde possis, cum velis
Hancne tu regm coronam acpurpuram tua tibi
Virtute conciliare, mea cum graria, mavelis,
An scelere tuo, hisce etiam manticis, adjicere compedes?
Anthrop. O Regum optume maxume, tuo me scias arabitratu vivere.
Androp. Abeste famuli hoc loco, Anthropus unus maneat.
Heus Anthrope mi, haec subi brachia, hoc pectus amplectere.
Adlegi te in locum Andromisi hine depulsi ob scelera,
Quae in me Dominum atque patrem, patravit optimum.
Adlgie te, uti scis, atque de vilibus transtuli sordibus
Inaulam, in familiaritatem, atque in animum hunc meum,
Haec velim intelligas; atque tecum expendas sedulo
Te nunc deinceps filium mihi, me tibi patrem fore,
Sensus eriam tuos, atque cogitata in consilium advoces,
Ut statuas maturae, qua ratione, Regem ac Patrem tuum
Per pietatem colas, per observantiam ldevincias tibi.
Anthrop. Scio quid tantis beneficiis obstrictus filius Patri debeam.
Androp. Habeo et hic filium Androphilum naturalem, ac unicum,
Cui ego te nunc ut amicum et fratrem trado hodie.
Androphile, tua ego illum in cura, atque animo habitare velim.
Androph. Quod mihi ab amicissimo factum cupiam, id huic ego
Ultro deferam, non rogatus prece, nec inductus pretio.
Androp. Novi, animum geris benevolentiae capacem magis
Quam in juriae. Androph. habeo opes, honores, vitam etiam,
Haec faxim illi mnia sint communia. Androp. amice agis.

387

Anthrope, potin' ut facias, quae deinde tibi monita dabo.
Anth. Im perare licet, me semper ad nutum habes. Andr. Ita
Sane pervelim, tibi ne malum aliquod evigilare facias,
Neve ratio tibi dormitet inter istam felicitatem tuam.
Neque enim levius est negotium, fortunam, alicui cum adest,
Retinere, quam cum abest illam obtinere primitus.
Sunt qui opibus uti nequeunt, quia non habent; at cum habent.
Uti nesciunt, ipsa postea in felicitate miseri.
Alii inter miserias virtutesculstodiunt, dum vero melior
Fit fors, vita deteriot redditur; qui miseriam
Non deponunt, sed mutant ex magna in maximam.
Quare cum adeo nihil sit vile et obvium, quam moresmali.
Ut, qui succrescunt ultro, absque aratro. et semine.
Tuum erit hoc incommodum praevortere diligentia.
Nihil enim facilius est homini probo quam fieri improbum.
Absque duce ac magistro id potest, arte etiam non est opus
Proinde aures tuas utendas ne trade dyscolis, neque
Oculis tuis veniam facito evagandi, quam par sit longius:
Linguam domi tuae contineas, ne familiaritatem forisambiat.
Habes mente~, ut ista capias? Anth. Teneo cun cta mi Pater.
Androp. Scis cuite Magistro erudiendum, ac regendum tra didi?
Euphronime Ehodum, tuae hunc adolescentem curae esse volui.
Ages quod viri prudentis atque in dustrii esse sciveris.
Qui rem Domini sui navirera dministratam velit.
Euphr. Intelligo, meam me rem at que tuam putabo agere.
Androp Vosego Cosme, ac Creon fam ulitum. meum,
Deinde vestram probare sedulitatem volo;
Adstare illi, obsequi neque obluctari in bono quippiam.
Secus ubi evenerit, habeo lora atque etiamnum compedes
Quibus vos castigatos vestra onerem poenitentia.
Tu vero Anthropeillis amice utere, prout Euphronimum
Meque intellexeris velle, ad commodum honoris tui.
Anth. Patrem esse, qui monet, scio: filium, qui audiat.

388

Tua me ubique monita aequum est antevertere.
Andr. Facite etiam dum absum, adesse hic coram videar omnibus.
Furtim certe adero, cogitata huc remittam mea,
Censorem occulte immittam oculum Vae si quid improbe!
Ex patre judicem, ex amico inimicum habebitis ocyus.
Spesque omnis ac res vestra occisa effla verit animam.

SCENA II. Andromisus, se aula Regia depulsum indignatur, et vindictam cogitat.

ETiamne clauso dira Furiarum cohors
Erebo moratur? nulla jam nostras juvat
Iras Erinnys? deses Alecto nimis,
Deses Megaera, rapite sulphureas, faces.
Cerbere catenas rumpe, et undantem evome
Spumam veneno. Linquite umbrarum domos
Saevique valvas tartari, et diras specus
Quaecunque nigram pestis habitatis stygem,
Vos Andromisus postulo, quidquid ferum,
Horrendum, et atrox, orcus infelix habet
Effundat in me pectus hoc nostrum irnbuat.
Dignum furorem quaero, fumantem super
Phlegerhontis undam, super avernales rogos.
Superbus hostis petitur, et qualis neque
Bove metuendus Phalaris, aut pinu Scinis.
Aut qui cruore pavit humano pecus,
Andropater omnes vincit, immanis, ferox
In me meosque, quid moror? dabit parem,
Dabit ultionem, scelere pensabo scelus.
Egone ut inultus praeda victoris ferar,
Hostisquerisus? sede proscriptus mea
Insamis errem, quaeque natalis soli
In ruisse videor sceptra, concedam alteri,

389

Extorris, et contem ptus ac mundi probrum?
Sol ante noctem, luna lucebit diem
Floresque Boreas ad veher, et Zephyrus niven.
Frigere flamma porerit, et mici silex
Diffluere saxo; nostra constabit sibi
Par semper ira, gravior est nobis furor,
Quam qui prematur levibus astiictus malis.
Per damna major surgit odiorum seges,
Poenisque gaudet. Nempe meputat exulem
Andropater oras legere desertas procul.
Latus tuum stipabo adhaerescam tibi,
Tuisque sem per ultor in regnis ero.
Sum sum Andromnisus. similis etiamnum mei,
Audaxque, contumaxque, et irarum impotens.
Aula expulisti me tua hoc animo nequis.
Non sic peribunt odia, sceleribus novum
Scelus reponam. Nulla me pavidum fuga
Subtraxit, aliqua restat in facinus mihi
Consumpta nondum audacia, experiar nefas
Hactenus inausum. Pristinum mundo chaos
Reddam, actonanti fulmen eripiam polo,
Et fixa coelo fidera, eversum diem
Miscebo tenebris, tota cardinibus ruet
Evulsa moles orbis, et stygem bibet
Quodcun que natum est. Pergis? an aliquis tibi
Enceladus esse major aut Mimas potest?
Cur segnis haeres anime? quid nectis moras;
Regem potentem metuis? an times tibi
Nimium impotenti? Fateor imparibus furis
Ardoribus succensus: excedis tuis
Modumque, mensuramque vesanus minis.
Metirevires: quantulo impulsu jaces
Iam fulminatos, incipe superbum caput
Submittere jugo, teque majori minor,
Atque impotentem subjice potenti manu:
Nequicquam in iras surgis, in caput tuum
Omnis redibit noxa, teque amens petes.
Languemus? an nos sceleris incepti pudet?

390

O dextra nimium deses, o vecors timor
Quo me reducis! igitur exsulium tuum
Opprobria, poenas, mente dejecta feres?
Ignave! quo recedis? an talis tibi
Placere poteris, hostium ludus, lues
Gentis, probrosa nominis labes tui?
Resurge in iras anime, nec coeptum bene
Desere furorem, sume generosam indolem.
Et Andromisum redde nunc rursum sibi,
Talemque, qualis stabat Andropatro pares
Cum gereret animos, cumque sublimem aemuli
Ambire sedem Regis auderet minor.
Iuvat, juvat tentasse, jam rursus dolor
Incresoit audax, pectus accensum novc
Aestu intumescit, qualis aethneis furit
Vapor cavernis, qualis et rabido vozax
Fluctu charybdis aestuat. Iam jam ferot
Obvius in hostem: feror. an instructus satis?
Ub arma miles, tela? Quid quaeris diu?
Umus Andromisi an est parvus furot?
Zufficiet iste, tela qui quaerit procul,
Amittit hostem, parva saepe ingens dedit
Scintilla damnum, quisquis aggredit ur nefas,
Aut im pudenter pergat, aut perdit scelus.
Tibi nil timendum restat: es semel nocens;
Sed saep e plexus. Regis im pensus furor
Majoris omnem sustulit poenae metum.
Impune nunc peccare dum voles lieet.
Ite, ite tela vindices stringant manus
Qualia Gigantum turba libravit polo,
Cum saxa jaceret. cumque permistis jugis
Per fulminantes, perque trepidantes Deos
Silvae volarent. Andropater, utinam mihi
Lam nunc adesses; strata fatali manu
Victima jaceres, cederes victus tuo
Solsti trium phum. Tun et et ebullit gravi
Mihi pectus aestu, quaerit in cujus caput
Hic det umeseat, ina non patitur modum.

391

Aggrediar. At quae criminise via aperit?
Securus has ridebit Andropater minas.
Occlusit aditus, arce munita sedet.
Parum est, petantur subditi, qua qua potes,
Parte, exigatur poena, quisquis regis est
Meruit perire, regius sontem favor
Odiisque dignum quem fovet hominem facit,
Qui Rege amico fruitur, hic me hostem feret.
Satis est, reperto scelere jam totus fruar.
Vastabo, perdam, subruam, involvam stygi
Mundumque, caelumque et reluctantes Deos.
Iam nunc ruinas cerno, jam casus virum,
Provinciarum busta, et excidium, et luem,
Lamenta, gemitus, funera: hostium omnium
Video sepulcrum perge nunc, perge im piger,
Recte inchoatum colloca recte nefas
Anthropus iste facinus invita ctuum.
Hic hic tenetur, patuit audenti via,
Telum ultionis habeo, sit juvenis scopus:
Ille ille juvenis teneto mercatus nimis
Amore Regis: quid favor possit scio,
Quid blanda Patrum gratia, erroiem juvat,
Pavidoque vires hac ad audendum facit.
Nunc igitur arres ad voca, si quid tibi
Fraudis relictum est, poteris hoc. poteris nefas,
Palpare tantum si velis, simel loqui.
Age redde juvenem noxiae tecum pari.
Solatium que sceleris hoc capias tui,
Habere socium dulcis hic eritlabor
Et Andromiso dignus. Alecto fave,
Et tu Megaera praefer ad scelus facam.

392

SCENA. III. Euphronimus admiratur amorem regii filii Androphili erga Anthropum, a quo etiam
commendatum illum accepit.

EVph. Amor an amentia hetili nostro accesserit kilio
Haud facile dixerim; ita is nunc efflictim deperit
Anthropum, de trivio npper ac harae contubernio
Traductum in aulam rem certe difficillimam facit,
Amare sibi dissimillimum; fovere ut ovum suum
Gallina glocituriens, aut catellum lepidum in sinu,
Quem vix Irus suas collocet inter manticas.
Coeni ille nuper, morborum, ac putredinis filius
Videri potuit, ita totus scabra scabie, et luto undique
Oppletus, ad fasiidium, oculorum erat maxumum.
Nunc profecto Regis profusi dives liberalitas
Opipara lpsi fecit omnia qua domi, qua foris,
Veste basilica, cibo eleganti, obsequitur animo suo;
Et gaudiis gaudia velut ansam ansae copulat.
Interea Regi et regio magis etiamnum filio,
Curas novas novasque haec sollicitudo parturit,
Necubi a recto exor bitet aut vacillet in moribus.
Mihi etiam hancin rem tot scribuntur decreta in dies,
Ur Pandectarum confieri hinc poslit ingens opus.
Instruere istum juber, Paedagogum agere sedulum,
Ne quid deliret, aut abeat rationis semita.
Quam saepe me herilis filius emissitiis
Observat eminusoculis, ut furem insequitur,
Nec ame mihi aoeundi est copia, quam quaestionibus
De suo illo Anthropo me evisceravit penitus.
Euphronimeieho Euphronime, Anrhropus noster uibest?
Nunquid sanus Nunquid ad virtutem docilis?
Numquid ipsi verecundiae accessit, aut gratiae?
Nunquid frugi in eo est indoles, atque industria
Ubitunc ego annuero, gaudio gaudet in sinu.
Sed ecce nunquid veridicum me facit experientia.

393

Hic iterum adest argento vivo mobilior Androphilus.
Scio quem quaerat: ad Anthropum hinc me subducam ocyus.
Andr. Adolescentem habeo, qui quid agat, quid non agat, curae est mihi.
Tenella planta est, quae nisi exploretur saepius,
Atque opportune irrigetur consiliis salubribus,
Silvescit ultro Anthrope, columbule mi, ubies?
Nunquid somno alicubi, aut inertiae sacrisicas?
Anth. Adsum here optime. Andr. deliciae meae, basiolum meum, et meum
Mel, nunquid recte tibi vertunt omnia? Anth. rectissimae.
Andr Euphronime tibi isthaec curatio erit, ne quid uspiam
Nascatur infortunii discipulo huic tuo et meo,
Euph. Scio. Andr. oculum te esse totum velim, qui undique et undique
Perlustres omnia, ne cui incurrat incommodo.
Euph. Monitis mihi opus non est, reneo officium meum.
Andr. Neu quid hero tuo in re mala doloris crees velim.
Excubias excubiis praestruere ceu murum muro, decet.
Ne quis hostis istam mihi invadat arcem indolis
Euph. Nunquid mea tibi opera fraudi fuit, ut toties moneas?
Andr. Quantum vis solers, diligentia peccare nunquam poteris.
Thesaurum tibi omnem meum eredidi Euphronime,
Si quis furum irrepat pernicies mihi gravissima est.

SCENA HARMONICA. Creatio Adami in paradiso reprasentatur, quem Angeli Custodes defendendum
accipiunt, Damor persequitur. CHORVS. Mundi procli vitatem ad Vitia ostendit.

DIris Noxa Acheronticis
Infelix soboles nata parentibus.

394

Quantam fertilis explicat
Terrarum spatiis foeta propaginem?
Non tor degener improbis
Lappis ac tribulis campus aduritur.
Quot secunda nocentibus
Im plet criminibus noxa parens humum.
Quantumvis vigilantia
Munitam juvenum sepseris indolem:
Quantumvis lateri latus
Petnox excoubitor conso ciaveris,
Curam fallet inutilem,
Adrepens tacitis noxia passibus.
Consuetudine criminum,
Nulli non populo notus Adamidum,
Vilis despicitur nepos.
Culpamus proavos, deterioribus
Exemplis alimus nefas,
Heroum soboles dedita noxiae.

ACTUS II. SCENA I. Andromisus assumpta Euphronimi persona Cosaum ac Creontem fallit. Oeonopola
ac Cupediario acccito con vi vium adornat.

ANdr. Aspicite huc, atque utrumque in me oculum verrite.
Ut a capite ad calcem contem plemini hanc indolem.
Estne ex hoc coram numero tam Argus quispiam,
Qui me noverit hac in veste, hac forma, his moribus?
Andromisus paulo ante fui; nunc quem me facitis?
Lepidam hercle comminiscor fabulam, cujus jam modo
Expordium intus feci, felicitate jucunda auspice.
Euphronimum nostis qui Anthropi factus Pedo triba est,
Et adole centis ubique moribus, velut pro excubiis,

395

Invigilat; pernoxque perdiusque illi hic est labos.
Is nunc Euphronimus ego rantisper si fuero,
Quid obstabit? calliditatem enim atque argutiam
Hoc etiam in pectore circumfero. Vultis probom
Iam nunc? Pol audiri haec nolim. Estne aliquis
Mea qui haec verba arbitretur ex hostibus?
Dicam? sed profecto silere multo reor tutius.
Quis istic veniens obstrepit? Cosm. Littteras ab Andropatro
Tuo inscriptas nomine defero Andromi. Quae te decet facis?
Oho agnoseo Magno aulae magistro, morum arbitro,
Anthropt moderatori Euphronimo prudenti viro.
Amoena inscriptio, jam sub cortice nucleum eruam,
Istne quod me praeterea velis? Cosm. Est vero, nam Cupediarius.
Atque Oenopola intus tuum operiuntur reditum,
Ut man data abs te accipiant, quid velis pro epulis.
Andr. Iube hic adsint. Iam videtis, opinor, quid egerim.
Hic Cosmus, at que ejus contubernalis Creon, asseclae
Anthropi, jam mei sunt, lepide hos in casses meos
Inclusi. meis hisce praestigiis astutiis, illecebris.
Euphronimum me habuerunt suum, postquam adeos
Me occasio detulit, errorem juvi blanditiis.
His benigne feci, atque am oenis petfuidi gaudiis.
Iam illia ad epulas, quas promifi, dentes pruriunt;
Ut astant, auscultant, adjuvant, applaudunt naviter:
Et meis nunc inscienter velificantur confiliis.
Ecce viros, affabor contra; Oenopola, fac de optimo
Nobis hodie depromas mulso, Apiano ac cretico.
Tu Cupediarie scita menta, ac bellaria appara,
Uti me nosti velle. Coquo deinde operam hanc date,
Utassa, elixa, frixa: mullos, scaros, meleagrides,
Capos, phoenicoteres, pavones in promptu habeat
Regiis nunc loculis patinis, ac poculisaequum est vivere,
Qui Regi servimus naviter; ne noster sterilis sir labor.
Oenop. Recteid agitur nos cetera industrie curabimus.
Andr Hem Cosine ac Creon hisce vos literis erudire cupio,
Quid Andropater vobis curandum tradat. Facile
Haec per aures ad animum verba transeant. Sic habent

396

Cosmo ac Creonti, ut mthi uterque serviat utiliter,
Vtque euphronimi ubique dictis obaudiant, impero.
Cosm. Dociles nos habes, at que amantes amore te suo,
Andr Iam vos epulas in horto mihi ae vobis instruite,
Caute tamen, ne quid inde parasit astruis improbis
Suboleat. noster illa tantum stomachus resciat,
Cosm. Scimus Creon vix istuc sane muribus constare volumus.
Andr. Ut astutiis ego meis illos possideo, ur undique
Sepsi offuciatum nebulis, ne quid fraudum videant.
Quam opportune hunc ego Euphronimi vultum ac titulum
Assumpsi hodie? quam commode occurrunt hae litterae?
Iam prius arci oppugnandae admovebo machinas.
Nam ipse mihi Euphronimus ab Anthropo dimovendus est.
Quod ubi fecero, spoliatum his Anthropum praesi diis
In meas captivum partes attraham, induam vinculis.
Quis istic meam rursus interturbat solit udinem?
Pl Euphronymum video. Ubi Anthropus? abest.
Hercle hic ine otiosum esse neutiquam convenit,
Adibo anthropum, eumque ad hortum invitabo et epulas.

SCENA II. Euphronimus Cosmum ac Creontem abfuisse indignatur, obstupescit illos etiam magis suo
nomine convivium adornare, praesertim Oenopola ac Cupediatio ac denique etiam Anthropo per
Andromisum invitato, idem confirmantibus.

EVph. Ut hos flagriones male feriat iratus Iupiter,
Qui se liberos ante libertatem faciunt, qui domo
Qui domini servitiis abeunt. Ubi Consmus? ubi Creon?
Ita vos Euphronimum, ita Anthropum flocci facere?
Ita temere ubique quod lubitum est agere, quod non licet?

397

Iam mihi clamatio fuit, jam ubique exquisitio.
Nusquam apparent mirum est, ni Baccho sacrificent.
Cosm. Euphro nime, Ehodum. Euph. quis post tergum aures vulnerat!
Cosm. Tuus Cosmus. Euph Blatero ac triobolare maneipium!
Cosm, Mitius obsecro, Euph. quid enim benignius dicam n astigia?
Cosm. Quo haeverba scelere promereor? Euph. non uno? nec verba, fed
Verbera etiam. Quis eam tibi injecit audaciam,
Ut abesses? Cosm Mandato tuo abfui, illo nunc redeo.
Euph. Meone? Cos. tuo. Euph. Insanis, quid enim jussi? Cosm. Ut epulas
Una cum Creonte adornatem istic in horti viridariis,
Euph. Id tu asseris? Cosm. assero, eiam juratus, si opus. Euph perdite,
Tu me epulatorem tu corruptorem adolescentiae
Ita im pudenter facias? Cosm absit tibi quicqua dicam male
Euph. Epulationem me cogitare dicis qua id confidentia?
Cosm. Veritatis. Euph auden' verbero ita loqui. Cosm. Vis ut mentiar?
Euph. Ut ne mentiaris impero. Cosm. face igitur loquendi veniam,
Quod res est Eup. quid veniam oras, cum addam imperium?
Cosm. Sed mnoxiam mihi esse veritatem cupio, naeobem
Tu mihi verbera redduas Euph Aequum sane postulas.
Cosm. Fide igirur bona assero tuo nos mandato haec agere.
Euph. Quaenam? Cosin horto versari Eup. quid illuc negotii?
Cos. Convivari hilariter, atque istic praestolari adventum tuum.
Euph. Potin, ut haec dicas, Cos. Cogis me tuis factis hercule.
Euph Ita te manifesto insistere mentiendi delirio!
Cosm Sacra testor omnia, ipsumque Bacchi thyrsum, et sceptrum Iovis.
Euph. Sacrilege etiam Divos violas jam edes verbera.
Cos. Nihil profecto esurio satur abunde ejus quide sum rej.
Eup. etiam ludificas? Cos fidem tuam imploro, pacti sumus
Ne pro veritate abs te vapulem. Eup. pro mendaciis vapulas

398

Cosm. Qid si Deos mihi atque homines veri testes habeam?
Euph. Nunquam id obtinueris Cosm. Creon, eho Creon. huc advola.
Euph. Tace sis verbero. Mihi ad illum sit interrogatio.
Creon Quis me ita turbidis clamoribus huc advocat?
Euph. Nostin' meo te sub imperio setvire Anthropo, probe?
Creon. Quippe ni? Euph. quinigitur jamdudum domi te video?
Creon. Adesse citius non licuit, dum foris curo. Eup quid igitur
Curas trivenefice? Creon. quod mihi abs te im peratum ope ris est.
Euph. Quid istuc? an cessas eloqui? aut non habeo stipitem?
Creon. Ventrem tuum interroga, qui nisi satur sit, dicet tibi.
Euph. Tuum os interrogo, flagrio dorsum etiam tuum.
Creon. Quae te intemperiae vexant, here, ita tu navo homini,
Cui ut Domino serviat tantum sit curae: Euph. Pestis es
Atque adeo mors ipsa, nisi jam nunc, actutum, ocyssime
Edicas ubi latitaveris? quid negotii huc dum egeris?
Creon. Quid vis prius dicam; nam integram mihi provinciam
Laborum curandam dedisti, primumne de petasonibus,
Ferina, an vitulina dicam? de piscibus, an alitibus?
De placentis, et artocreis, an de Chio prius et Cretico?
Euph. Quid haec ad rem? Creon Curavi tuo haec jussu omnia
Euph. Ain' meo haec jussu? Creon. Ita ajo. Euph. et vere? Creon nil verius,
Euph. Auden' nebulo? cave sis hoc iterum dixeris, nisi hine
Abire lumbifragus cupias. Creon. ergo quae me dicere tibi,
Quae non dicere velis, tu prius edifflere, ne ingratiis tuis
Amplius veritatem lequar, tacebo enim sic, quod est,
Et loquar etiam quod non est; modo tuis serviam auribus,
Euph. Id vero ego te jam nimis scelerate praestare doleo.
Veridicum te postulo. Sed intelligo machinas,
Conjuratio vobis in veritatem concinnata est hodie
Adversum me, ut vestram nequitiam abscondatis mendaciis
Eruam ego illam in apertum, et in meridie constituam.
Cosm. Patere, Euphronime, hinc panlo abeam. Euph. Fiag metuis

399

His suffuarite cupis. Cos.nonsed veritatem huc adferam.
Euphron. Nisi illam jam habueris, frustra adduces illana peregte.
Cosm. tot tibi testes dabo, quot voles. Oenepolam. Cupediarium,
Qui a te mandata acceperunt, perinde uti nos,
Euph. Id si feceris jam ego vos absolvam crimine ac flagris
Meumque his onerabo tergum, ad livorem maximum.
Creon Noli tuum in consulto dorsum devovere loris.
Nam citius te servum, nosque effeceris heros tibi,
Quam vera haec ad fabulam transferas, Meis ego
Oculis. meis auribus plus credam necesse est, quam tibi
Euph. Nisi jam sorditas tibi in aures, nisi in oculos caecitas.
Demigravit; nihil pol video, nec sentio. Cesm. En vitos
Euph. Probos vos hodie esse velim, neque quicquam fraudulentiae
Sub servire, dum vos interrogo. Oenop. Jam dudum nos probos
Nostris factis probavimus, hanc nobis famam tuerier
Deinde certnm est; Euph. nostis me? Oenop Novimus Euphronimum.
Euph. Habuistis a me imperatum onus`Oeno p. Habuimus, et egimus.
Euph. Quodnam illud? Oenop. pro convivio vinum attuli. Cup. cupedias,
Ac bellaria ego. Coqu. Ego opipare ferculis instruxi omnia
Euph. Quis imperavit? Oenop. Tu Euphronime. Euph. Videte: ne quis male
Vos error deludat, ne pro Euphronimo vobis Creon,
Aut Cosmus occurrat. Oenop. nullum sane periculum est:
Nam et illis perinde, ut nobis, data sunt imperia.
Euph Non credo Oenop. nos vero id scim us probe, nihil fallimur.
Hoc loco, his praesentibus, illud factum. Euph. Commentitium est.
Oeno. Negando herele pro vino exprompto non facies satis.
Cupe. Neque mihi pro insumptis bellariis. Euph nugae sunt, nil debeo.

400

Oenop. Cogere. Euph. quanam arte? Oonop. vi, ac veritate, Euph pro me omnia
Haec stare scio. Oenop. Vide ne delires audacia,
Quod tot auribus. totque oculis minus credas, quam tuis.
Euph. Conjurastis improbe. Cosm. Deos habemus innocentiae arbitros.
Euph. Vos me insanum, ut faciatis hodie? qui, quid egi, quid agam,
Ubi stem, ubi ambulem, ubi loquar, ubi sileam, nesciam.
Quo me ista loco fecisse dicitis? Cosm. hoc, quo inambulas.
Euph. Qua hora? Cesm. Sub meridiem altera. Euph. quasi tunc me domi
Anthropo adfuisse ignorem, neque hunc vidisse id temporis,
Aut hominem, aut locum. Sed quid mihi erat negotii?
Cos. Literas manibus ferebas, quas ab nuncio huc attuli.
Euph. Quas literas? Cosm. Quas Andropater Euphronimo inscripserat.
Euph. Jam aperta vestra insania est. Cum neque literas
A vobis, neque ab Andro patro ullas possi deam, neque
Earum mihi argumentum constet, neque acceptio.
Anth. Ecce me, advenio atque assequor. Euph. qui ita propere?
Anth. Adesse Euphronimo cupiebam, Euph Laudo con. silium tuum.
Qua id mente actum? Anth. Utconvivali hodie laentia fruerer
Euph. Quis istuc suasit? Anth. Euphronimus. Euph egone? Anth. nemo alius.
Euph. Cand de ista? Ant. Ergone ignorare tu isthoc poteris,
Quod paulo ante tuo ex ore disseruisti propalam,
Ita serio inculcasti, ut quam mox ad hortum te assequerer,
Istic tecum genio facerem, Cosmo ac Creunte sociis?
Euph. Ubi sum? in quae tempora incidi? in quos homines?
Haec ego agam, haec dicam, neque sentiam? quo veneficio
Obsessus teneor? aut vos, aut me delirare apettissimum est.
Concedite intro, haec mihi feferre ad Audropartum
Certum est, vos intetea domi esse et continentiam
Colere volo, neque tam insanae stultitiae operam dare.

401

SCENA III. Andromisus abstracto per illusionem Euphronimo Anthropum Cosmum ac Creontem ad luxum
convivalem traducit, Alastorem sibi, suboradinat.

ANdrom. Intelligo quantum mihi negotii hic rursum homo fecerit,
Inter spem ac metum navigo; modo mearum ratis
Astutiarum fluctuat; modo bonis ventis impellitur,
Obstat Euphronimus ubique conatibus, nondum tamen
Ad desperationis impegi scopulos; rursum carbasa
Expandam ventis, fave nunc fortuna et audacia.
Erit mihi hodie spero Euphronimi absentia utilis;
Ut in portum fraudum mearum appellam propius.
Quos ipse fluctus concitavit, hos meum erit componere,
At majori etiam ingenio, quam ante, blandirier.
Hic Anthropus habitat, pulsabo fores. Anthrope ubies?
Ubi Cosme, ac Creon habitatis? Anth. Eccere nos, Ten' Euphronime
Hic rursum videmus; Andr. Redeo, sic enim consilium fuit,
Tantum jocari vobiscum, vestra ut scirem ingenia.
Anth. Itane te serio jocari credamus Cos. sensi ego hosjocos
Creon. Mea etiam cure illos expiavi. Andr. Vestram indolem
Sie tantum explorabam, nunc etiam serio laetabimur,
Atque illam joci sccitatem amystide diluemus nova.
Ita esse ingenium adolefcentiae usu condi dici
Uti in amore, in luxus, in lubentia hoc placeat magis,
Qnod maxime dissuadetur. Proinde vetare me memini.
Ut tanto aspellerem validius. Ant. Nimis vafrum consilium!
Minae istae tuae si minae non sint; quid erunt blanditiae?
Andr. Hoc tu me aetatis hominem sycophantari putes?
Anth. Concenturiat merum in pectore tam graphica ob jurgatio.
Andr. In re ardua exploratam volui fidem, dedistis affatim.

402

Modo ni par obsequium adsit, laudem hanc prodigitis
Anth. Sed pol metuendum est, ne periculum facias
Imperataeantea continentiae, atque in ea eonstantiae.
Tum deinde ista ad Andropatrum callide referas.
Andr. Vanus timor, quid enim iste apparatus facia.
Quid impensae, quid lautitiae haec enim quibus
Instructa, nata que nisi dignis hominibus, creditis?
Quid sic me obstupescitis? Cosm. nihil equidem magis
Admiror quam ita mox alium esse Euphronimusm,
Qui ista quae nunc probabat, improbabat quaptocyus:
Quaeque ante improbat, probabat. Androm. ita serenitas.
Ab aliqua semper tempestate exordium facit.
Nulla laetitia amoenior est quam cui inamoenitas
Praelusit aliqua gratiam dulcibus conciliant aspera:
Vestra ego improbare desideria volui, ut probarem magis.
Anth. Obsequimur, ne quid imputes nobis pertinaciae.
Androm. Estis vos semper mihi grati unice, et lepidissime.
Quodque in terra centrum esse assolet, hoc vestri amor
In cor de meo est, ad eum cogitata omnia confluunt.
Ego vos Senatum gaudiorum convocare velim hodie,
Atque in consilium adhibere; ut quomodo laetitiae
Atque amoenitati studendum sit, teneatis probe
Cosm. Quod est facillimum postulas, ut sacrificem laetitiae.
Creon. Amamus istam tuam lepiditatem, places Euphronime.
Anth Modo ne quid fiat perperam. Androm. Umbras metuis.
Cosm. Innocens nobis gaudium erit. Creon. et absque discordia.
Andr. Cor vos habere video ac meo medullam sapientiae.
Si me sequamini habebitis felicitatem comiterm.
Quod Oresti Pylades, hoc mihi eritis, socii jucundissimi.
Anth. Modo nihil repugnet Andropater. Androm. favebit etiam,
Vofque regie vive ntes regios ac rege dignos dicet filios.
Androm. Subite viridarium, mihi cura erit, ut basilice omnibus.
Abundetis, atque hodie laetitiam ducatis conjugem.

403

Cosm. Eamus. Creon. enax fruamur gaudiis. Anth. bonum consilium sequor.
Androm. Subierunt? bene est. Jam mihi darum rerum labor
Relinquitur, primus est. ut Euphtonimum deludam reducem.
Alter, ut illis voluptatis subijciam insanae studium.
Ne ex his quisquam ad Euphronimum ac frugem redeat.
Si illos deinde contra Andropatrum, ejusque familiam
Opportune armabo, meas ulciscar poenas hostiliter.
Hhbeo famulum, cujus hac in re opus erit industria.
Versipellis is est, et mille fraudum artifex egregius.
Sycophantiis homini, atque assentationibus Ita
Os oculosque oblinit, ut quid dicat, quid videat, nesciat.
Vocandus is nunc est. Ehodum Alastor, ehodum, nbi es?
Ita herum tuum deseris, neque ei pro servitio ades?
Alast. Non audebam interpellare, mea te praesntia. Androm. quippe cur?
Alast. Nam illustri personae adstabas, quicum agebas consilia.
Androm. Quinam ille? Anlast. ipse tu tibi aderas, viro sapienti sapiens.
Androm. Laudo observantiam. Nunc ego te mihi navum volo,
Atque experiri, an tibi pectus, atque excoctum satis sit cerebrum?
Anpotius fungum pro pectore, pro capite bulbum geras?
Alst. Facta mea tuis aptabo monitis, ut sutor pedi calceum.
Abdrom. Novi quam tu emedullare animos', atque cuniculos
Doctus sis facere, ad eos clanculum subruendos astutiis
Alast. Tenes meam indolem. Androm. Antropum face, cum suis,
Ut voluptati primum studeat, ac deinde stultitiae.
Tum ut mihi aures animumque suum ubique commodet,
Meumque etiam favorem ambitiosa diligentia occupet.
Alast. Hoc citius equidem fecero, quam camelus glutiar culicern.

404

Androm. Qua vero arte? Alast. blanditii, suaviis, mulsiloquentia.
Illam equidem habeo, quam vel hostis exosculetur gratiam
Androm. Atque hoc etiam scies, ut omnia post assutias verba tua
Solers abscondas, ne quis consilium tuum iintrospiciat.
Alast. Versutias ego versutiis, ut annulum annulo nectere
Catenatim scio. Androm. Deinde ubi quis pulsaverit
Hoc limen, abesse te janit orem atque pro excubiis velim,
Neiste coryphaeus Euphronimus has valvas subeat,
Qui nostra intus gaudia interpellet turbationibus.
Hujus enim oculis atque animo nimium Anthropus utitur,
Alast. Utrum que ego illi oculum meis confundam offueiis,
Ut quae videat, videre se nesciat, putet videre quae non videt
Ut neque illum Anthropus, neque sociorum agnoscat quispiam.
Hac in fistila omnium ego vultuum colores circumsero.
Quam ubi semel inflarit, ex Euphronimo Andromisum faciam.
Androm. Praeludendum pugnae est levioribus primum velitationibus,
Deinde omnium exercitus astutiarum educendus est
Adversus hostem, qui ubi in campum pellectus venerit,
Non omnes simul bahistae uno explodendae sunt impetu?
Sed sensim, et arte agendum; neque primis successibus
Utendum superbe, aut segniter. Jam in proelivi victoriam
Nobisque proximam habemus, tantum industria est opus.

SCENA MUSICA. Serpens Adamum adpomi esum invitat, sensimque blanditiis suis traducit. Chorus
interloquens. Mundi ob scelera calamitatem deplorat.

AH quo coeco proruis ausu
Mortalis homo? quid periturae

405

Castra voluptae, faedaque sequeris
Vexilla gulae? rurpi nimium,
Nimium saevo proderis hosti,
Dulce canentem sequitur vocem
Stulta nimis avis, saepe dolosa
Piscis ab esca, cibus ipse, perit.
Credula tectis anatem fossis
Captat vulpes, capienda dolo.
Lndit miseris fraudibus orbis,
Quas primus homo tulit atque dedit.
Nil ita patrium, cetera natus
Degener, haurit, quam scire dolos.
Et amare nefas. Scelus est sola
Virtute regi, displicet orbi
Cui sancta fides pietasque placet.
Ah quo caeco protuit ausu
Deceptus Adam. Nulla via retro est.
Dulce canenti quae semel hosti
Avis obsequitur, peritura manet.
Qui semel hamo piscis adunco
Ceperit escas, ultima vitae
Pabula carpsi Semel elusa
Cum jacet ima vulpes fovea,
Finem vitae, fraudumque facit.
Cito falluntur, qui cito credunt.

ACTUS III. SCENA I. Euphronimus perditum Anthropum quaerens, ab Alastore subordinatoper
Andromisum deluditur.

EUphron. Res lubrica est juventus, ubi nacta licentiam est,
Ubi libertati accessit copia, ubi copiae societas.
Facilis est, obse quitur magis, cum nom licet, quain cum licet.
Hanc. ubi ad superbiam, ad luxum, pocula, epulas
Voles irivitare, nuntii tibi opera haud erit opus.

406

Minus etiam impulsoris: non invitata aderit.
Ad cupidinem illam incendas nullo etiam fomite.
Hunc persuadere illis non est opus; cum dissuaseris
Nondum abstrahes, repellendo impelles etiam.
In vetitum semper abeunt, curiosum est genus.
Explorare nil non cupiunt, praesertim quibus gratia
Opesque in regno suppetunt: namque iis audacia
Ad vitia alitur, et virtutum curatio vilis est.
Publicum saepe hospitium scelerum est Adolescens Regins,
Ipsa porro fortuna si quos derepente sustulit;
Hos plerumque felicitate ebrios, prudentia deficit.
Virtutem omnem luxuriose, aut prodigunt, aut nesciunt
Ne Anthropus hujus mihi rei testis sit, non inanitet
Formido, vix extuli domo pedem cum temere.
Custodia exiit, et libertati suae expandit carbasa.
Quam metuo, necubi scopulis proximus naviget:
Ni Sirenum auscultet carmini, et blande pereat.
Quaerendus ille mihi est illis in vestigiis, ubi
Insistere nuper est visus, ac venari lubentiam.
Alast. Quid istic viri prospicio? hercule adventat Euphronimus.
Iam hac armatus hasta, pro foribus, stabo excubitor.
Euph. Ut illis mastigiis pessimis sit semper pessime,
Qui hanc Anthropi diversionem faciunt mihi.
Alast. Quis me contra fecialis hastam nunc ausit jacere.
Et inimitias denuntiare, nisi amet perniciem?
Si quis ferrum hoc devorare hodie si quis moriri velit,
Ille pedem adversum me conto llere homo occipiat.
Euph. Andropater omne fulmen, et A nthropo, et perditis
Iliis inte ntat seductoribus, interibunt male.
Alast. Ne Hercules quidem hnic meaelanceae bilem creet.
Illam siquidem honorari oppido velim hodie,
Ac purpura vestiri, ab hoste qui sese obviam dederit.
Euph Quid istuc incedit hominis prae foribus, quasadeo?
Quid torve immurmurat? Alast. Hastam circumfero
Iejunam, siticulosam, et pumice magis aridam.
Quaero heminem, qui mihi eam suo inebriet sanguine.
Euph. Figuras loquitur, et audaciam venalem gerit

407

In ore. Alast. aliquis me arguere ausit hodie criminis.
Et vitalem vitam hinc auferat? Iytrum animae non duit?
Fro Anthropo nemo hic litem occepsit, aut mortuus est.
Euph. Crimen fatetur, aut Anthropum aut cutem pro cute
Daturus est, quid mit homo Thronicam hic solus facis?
Seis scelus ruum? Anthropum restitue. Alast Hui! verbero
Scis cui loqueris? Euph. utinam non corruptori improbo.
Alast. Auden' ita loqui cadaver cimicis, umbra pulicis.
Ego te hercule! nisi jam nunc, extempulo, hinc pedem
Extolis, occissimus es, plus quam canis mortuus.
Euph. Ampulla viri, Thrasonum Coryphaee acfungi caput.
Tu me? emedulate Pepo, tu me? Alast. eho! minacias
Lepus molosso faciat Ad victimarium ocyus
Jam nunc hoc pecus dabo. At pudet aedepol hastam meam
Ita ignobilem sanguinem bibere, servo eam lautitiis.
Euph. Scies improbe tuo te collo ita laqueum emere:
Hoc facinore, hoc pacto, tibi fabricari patibulam.
Alast. Ubi dum? quis iste, qui hic patibula gerit venalia?
Euph. Rex Andropater. Alast. Habes obulum utrestim tibi coemas?
Euph. At, quin tu humanius tuos hospites accipis?
Alast. Quos illos? Euph. me, qui in hac domo cupiam divertere
Alast. Intempestive ad es, namque elocata jam hospitibus
Tota est domus, et quid quid circum hortorum ad jacet.
Luph. His admitti postulo Alast. hoc tu noctis crepusculo
Alienis aedibus turbationem adferre? apage, apage.
Euph. Quid tibi in mentem venit, qui hac luce noctena asseras?
Alast. O insania? an non animadvertis lunam in tersidera?
Apud Cimmerios haec domus est, raro admittit diem
Euph. Dormire aedepol mihi videris obambulas in meridie.
Alast. Noctuarum hic more vivitur, plus uoctu, quam interdiu
Videtur, dum aliis nox, nobis hic dies est. Sie enim usus est,
Ubi strenue estur ac bibitur. Solem exstertimus,
Noctem perpotamus. Euph. Jam mihi bilem concis acrius
Jam quid hominum intus custodias, sciendum est mihi

408

Alast Hercle si Euphronimum accersam, ad Plutonea migras.
Euph. Quid inquis? Alast. Euphronimum aio adfuturum clade tua.
Euph. Quis ille Euphronimus: Alast. Qui Anthropum intus exhilarat.
Euph. Quem Anthropum? Alast. Regis adoptivum Andiopatri.
Euph. Quem me igitur esse asseris? Alast. nisi tu te noveris,
Ego profecto, qui sis, ignoro. Euph Scio quis sim equidem,
Novit me Andropater novit Anthropus, nequealtum
Usquam esse, aut fuisse Euphronimum paedotribam.
Anthropi preter me unum. perspectum est omnibus
Alast. Abi, abi hinc ad Anticyras, manifestum est delirium.
Ibisne a me? an hoc tibi vecte amolier gradum?
Euph. Quo sic molestus sum? Alast. periculosa tibi est stultitia,
Contagionem metuo. Euph. Vide ne sanum accusetmorbidus;
Nam me Euphronimum esse, et te armatum incedere
Juxta certum est Alast non mentibitur mihi hodie
Uterque meus oculus, utraque auris, quibus vidi, et audii
Intus Euphronimum agere, haec mihi imperia dare,
Hanc vigiliarum demandare gerendam provinciam.
Euph. Admitte igitur intro, ut haec meis oculis creduam.
Alast. Frustra es, Jovi citius fulmen, quam hoc mihi ertorseris:
Euph. Preces addo Alast. etiam licet pretium, sed frustm tamen
Hanc tibi rimam indulgebo facile ut inspicias.
Euph. Sine igitur, num quid videam. Alast. si loco hoc cesseri5
Hastam illam in stomacho concoques. Euph. Pol quae tenebrae,
Quam crassae exhalant contra nebulae. Alast. infernus est.
Hinc, ut tibi benefaciam, ingressum tuum atceo.
Euph. Non omnino abludis, nam vix minor haec insania est.
Alast. Si tamen et homines tu, qui intus sunt foras elicere
Atque hic tibi praesentes facere cupias, artem habeo,

409

Quaid possis. Euph. amabo te, si id mihi fixis gratiae,
Alast. Hanc tu fistulam Oriadmove, acpersla fortiter,
A hoc signum convolabunt ad te omnes illico.
Euph Da obsecro, jam inflo. Nihil inaudio, tantum nebulae
Exspirant {* Fuligine exspir ante per retrogredos fistula canales facies Euphronimo denigratur.} Alast
mirum non est, namque ad fumum advolan.
Hunc nisi videant, olfaciunt, secreta est tessera.
Iterum inspira, strepitum audio, jam adsunt viri.
Istic tu adsta, ne occursu suo in te arietent.

SCENA II. Andromisus cum Alastore deluso Euphronimo, itlum ab Anthropo Cosmo et Creonte avertunt.

ANdrom. Quis im portuna turbatione nostram nobis laetitiam
Abrumpit? ut illi turbatori malo Dii malum creent!
Vaeilli qui hodie bilem Euphronimo excierit.
Nam hic, quem teneo manu Oenophorum illi in cerebro
Natabit. Euph. Divi quid hoc hominis est, qui illum esse se,
Qui sum ego, jactitat? qui eodem habitu iisdem moribus
Quibus ego, incedit? quem consequitur Anthropus meus?
Androm. Alastor. quid ais? tun' haec ausus? cur vero dic, age
Iamnunc te immolabo stygi. Al, Parce: nam istic homo est.
Eup. Anthrope, num quid te video? Ant. quid hoc hominis est?
Arcete D ivi! Euph. Tuum tu Euphronimum nescias?
Anth. Quippe cur tu id quaeritas. peregrine Aethiops?
Quid mihi tecum negotii est? an hic non habeo meum
Mecum Euphronimum? And. Insane morio tu meum mihi
Nomen ac petsonam eripias? o furis impudentiam1
Quem te asseris quaeso? vide ne quid dicas perperam
Quod mox esse dictum ne velis. Eup. dico me Euphronimum.
Anth. Quid te officii, ais. gerere? Euph. curam Anrhropiagere.
Andr. Anthrope, quid de hoc homine cesses? Anth. intemperiis

410

Vexari credam. Andr. quid tu Cosme? Cosm. Insanire oppido.
Andr. Quid tu Creon? Creon. concepisse vidtur intus Moriam.
Palladem cum Jove, nunquam pariet. Andr Fn utnomo te
Agnoscit. Jam cum nemo se ipsum noverit satis,
Ac tutius sit semper hacin re ausculrate alios.
Te ego nunc quaero Anthrope, quis sim? Anth. quasi id nescias,
Qui semper Euphronimus fueris, atque adeo modo sis.
Andr. Nolo mihi credatis quis sim, vos ego judices volo.
In propria semper causa fallax nobis memoria est.
Quae neque sumus, neque erimus, haec nos esse saepe fingimus.
At vero tibi, mi homo, non memoria, sed verecundia
Defit hodie. Ac si Andromisum esse tu te nescias,
Euph. Andromisum ego me faciam, qui sum Euphronimue,
Quem mater, quem nuttix, quem Andropater sic vocat.
Quem Anthropus nisi nunc mentibitur, ita nuncupat!
Andr. At me tu Euphronimum esse negas? Nonne ex habitu,
Nonne ex ore tibi ille videor? Euph. Fateor id quidem,
Sed et ego talis sum. Andr Falleris mi homo, stultitia,
Nam ego me album esse ex speculo didici, te nigrum
Esse Aethio pem cerno. Euph. me tu nigrum esse asseras?
Qui uti cygnus a matre prodii. ndr. auditin9 hommem?
Anth. Manifeste delirus est. Euph Estne, qui aliud de me probet?
Andr. Ipsum te faciam probare, Euge Alastor huc da speculum
Nunquid si tu nigra omnino fuscedine oblitus,
Ego albedine delinitus contra fuero? Euphronimus ego
Et, tu Andromisus, erimusss Euph. assentior: quin addes etiam.
Et me deceptorem asseres. Androp. Addam etiam fustuarium.
Euph. Nil detrecto. Alast. ecce speculum. Andr. Quaero iterum quem te asseras?
Euphronimum esse? album, an nigrum? Euph. Juro esse candidum.

411

Anth Periisti, tuo te ore condemnas. Andr. Euge jam inspice
Quid de te asseris? adhucne Euphronimus permanes?
Euph. O portentum! jam me ipsum hercle non novi amplius
Anthrope. Cosme, Creon ita me Divi ament, ut vos mihi
Noti estis. Vos ego instruxi, vos probis im bui moribus.
Vos me non novistis? Cosm. ridiculum negotium
Ut qui sei psum non novit, is nosci ab aliis postulet.
Crun. quid delirum hunc Aethiopem moramuramplius?
Anth Ehodum abeamus Euph quid vis Andropatro referam?
Anth. Te insanire oppido Euph. de anthropo quid adfetam?
Anth. Vivere illum hilaria. Euph. abis igitur o fili? divellimur?
Andr. Abi hinc, stultorum, semper periculosa amicitia est.
Euph. Quod obsecro, veneficium hoc est, quo obsessus teneor?
Hoc quod scio, quod video, quod audio, quod intelligo;
Idem nec scire, nec videre, nec audire, nec intelligere
Me posse credam? Nunquam equidem stultitiae studui.
Utquid ist esse stultum sciam proinde metuo,
Ne fortassis insania me imprudentem occupet,
Qui credam me esse illum, quem alii esse me negant.
Hunc etenim ajunt stultorum esse morbum proprium,
Utesse se autument, qui non sunt, qui vero sint, nesciant.
Sapientes esse praeomnibus velint, qui desipiant maxime,
Unde ne quid mihi eveniat simile, metuo anxie.
Quocirca jam nunc Andro patrum recta adeo,
Ut hujus illi diei ludibria, at que portenta explicem.
Et Anthropum per ditione perditum esse afferam,
Minimi precii juvenem, flagitiorum hospitium,
Quem vereor ne hae scelera exitio depontant ultimo.

412

SCENA III. Androphilus de Anthropo sollicitus est.

DE Anthropo nostro quid fiat, animus mihi meus
Ac sollicitudo multa indigna cogitata suggerit.
Adversis in hanc mentem rumoribus impellor magis,
Qui de Anthropo, ejusque sociis passim obambulant,
Nimirum his incitatus Pater Andropater non mediocri
Iracundia iratus aestuat. Sed eopse illo incendio,
Quo urbibus quan doque integris excidionem attulit.
Heu metuo male Anthropo. nisi innocentiae clypeo
Armatus contra veniat. Utinam illum praeoccupem
Meis consiliis, ut emendatum reddam juvenem.
Priusquam ad Poenam vocetur, et in catasta gemat.
Clementem ego Patrem habeo, sed quem ingrati animi
Scelus exasperare soleat. Quibus tarda est indignatio,
His plerumque est gravis. Anthrope, andi Androphilum
Ubi u bi es, tempestatem is tibi venturam nuntiat.
Iam venti, ijam undae intumescunt furore horrido.
Nisi mox vela verteris, nisi portum subieris, peris.
Quaeram ubique, ad fatigartionem quaeram, pretium
Laboris est amicus, quem servasse, etiam hac vita, sat est.
Hanc nunc subeo, hunc mihi suspicio locum denotat.

SCENA IV. Alastor atque Andromisus cognita Anthropi sociorumque captivitate pristinum vultum induunt.

ALast. Haec ego pro excubiis ic adstans ignorare non debeo,
Neque illum nescire hominem qui, et unde veniat?
Neque Androminus non intelligit ad apicem omnia.
Si illis temeritas est audendi, ut Anthropum sibi
Reducant, Andromiso resisten diaudacia est.
Calliditatem in pectore gerit, ut ne Ulysses quidem

413

Quam si in auxilium imploraverit. nullum metuit.
Vulpes, seu Leo sit. Illi etenim familiaris astutia
Equo Trojano majorem ventrem habet; unde doli
Et fraudes in omnem opportunitarem emicent.
Andr. Hinc nunc Alastor hinc abi, fervet intus persecutio.
Rapiuntur ad judicium, Anthropus, Cosmus, Creon,
Furore Andropater in omnes furere dicitur ultimo.
Alast. Utilem navasti operam, qui sicillum ultus es:
Ut jam fide lis ei nemo sit am plius, hosocios
Et sceleris et poenae habebimus. Andr. sic decet, tantum nunc age,
Nostrum ad vultum redeamus, ne Anthropus intelligat,
Aquibus hanc fraudem acceperit, huc da fistulam{* Inficit se fuligine.}

SCENAV. Andropater Euphronimo accusante Anthropum ad Triremium labores condemnat, et Thanato
tradit.

Andr. ERgo favorem regium et dignum patre
Hactenus amorem, juvenis ingratus, tumens
Fastidit in me? Tam cito excidimus tibi?
Illiberalis anime, nec capax tuae
Felicitatis, nunquid eduxi luto
Tam verminosum, faetidum, spretum pecus?
Aulam subisti; munus hoc Regis fuit.
Gnati tulisti nomen, accepi patris.
Quo nunc recedis? aula displicuit mea?
Caulas adibis. Patris aspectum fugis?
Tolerabis hostis, vilis est Regis favor?
Patieris odia. Vindici poenas dabis.
Post gratiam spretam Patris, regnis decus,
Munusque nostrum. Tune ut irrisor mei,
Et Andromisi fautor, impunis novo
Scelere insolescas! fare nunc rursum mihi

414

Euphronime, tantum nonne compertum est nefas?
Hoc ausus est Anthropus? Euph ah utinam prius
Licuisset oculos perdere, Anthropi scelus
Minus ut viderem, sceleris autorem improbi
Nescire possem, testis hoc nunquam malum
Regi referrem, parcerem forsan reo.
Andr. Ingrate juvenis, meruit hoc noster animus
Divisus in te? cura, quam pro te tuli?
Quam saepe dixi, Anthrope, tu gnatus mihi,
Tibi Pater ero; poteris obsequio tuo.
Meoque nutu crescere, ordiri genus
Nobile tuorum primus, et pulchris adhuc
Servire fatis, vota delu dis mea
Et res tuorum, spes meas uno impetu
Evertis omnes. Quid pius meruit pater?
Et quid nepotes posteri? felix genus,
Nisi noluisses. Anth. mi Pater. Andr. Patris mihi
Titulum abstulisti Anth. mitis o Rex Andr. fui,
Sed displicebam. Anth. fateor errorem meum,
Andr. Erat cavendus. Anth. fraude deceptum sua
Vafer Andromisus traxit. Andr. Euphronimum dedi,
Ilusus ille est; placuit inimicus tibi.
Anth. Ignosce, justus corriget dolor nefas.
Andr. Quod juvenis audes facinus, audebis senex.
Exspirat aegre testa, quod spirat recens.
Confirmat aetas scelera. Anth. gratiam rogo.
Andr. Satis est dedisse. Anth. supplico. Androp. indignus petis.
Anth. Datur immerentig gratia Andr. invisum caput,
Spretor parentis. Regis illulor tui.
Impunis ut tu crimine fruaris tuo?
Beneficia scelere redimas? poenas dabis.
Dabis ultionem, qui pater fueram tibi,
Iudex probabor. Anth. Per sacra obsecro omnia.
Andr. Sacra violasti. Anth. perque miserantem Deum
Andr. Abs te relictum? supplices aufer manus
Peribis, ipso scelere plectetur scelus.
Memorique vindex mente tractabis nefas,

415

Quamvis recuses. Dira furiarum cohors
Habitabit in te dignus est furiis locus
Quem noxa fecit seleris hospitium intprobi.
Addam dolores intus, adjungam foris.
Heus Thanate poenas vindices nobis para.
Longo labore, vigiliis, curis, fame,
Iuvenem rebellem frange subduris tamen
Gemat catenis corpus, et secum suum
Ferat ipse vinctus carcerem, ac ferat diu.
Inter triremes atque servitia ultima,
Nostris remorus sedibus, et aula procul
Debet coacuts vivere, coactus mori.
Quoscennque gnatosnumerat infelix Pater,
Fortuna similis opprimat. Satis est nosens
Quicunque titulum fillii exillo gerit,

SCENA VI. Tanatus cum Lydo ac Cippo famulis Anthropum ad Triremes rapit.

Than. LAverniones, flagriones, helluones verberum,
Calicum magis gnavi remiges, quam trnemium,
Adeste, libertatis ego venalia gero pilea.
Lyd. Hoho adsumus quanti emim us libertatem liberam?
Than. Labore, fudore, industria, haec vestra est pecunia.
Ehodum Anthrope sceleris sartor, marsupium doli,
Perfidiae barathrum, gratiae omnis naufragium.
Ehodum servitia, moxrapite sceleratum hoc caput.
Anth. Patcite misero parcite sonti,
Quem gravis error, culpa levis habet.
Than, Etiam obluctaris; vestium hoc decus exue,
Etfordidas rutsum exuvias has miser indue.
Lautissimum habes in forrunium et pingue malum
Miseriarum affatim, quantum abligurire potis es.
Ab omnibus hisce flagra devorabis flagrantia,
Atque ad satietatem duris onerabere laboribus.

416

Lyd. Talem optavi hominem, qui pro me flagra devoret;
Et pro quo ego coenem, et prandeam Cip. hic meos
Labores, illius ego otium agam. Lyd. ille excubias
Pro me, pro illo ego somunum capiam. Than, hunc hominem
Iam vestris inangurare vos aequum est triremibus.
Lyd. Te nunc non callicum ac remorum remigem, hodie
Ego Lydus creo dico facio. Acceptas furcifer?
Versare, sudare, nocut, interdiu, aestate, hieme.
Cogere ad stauritatem, ad plenissimum fastidium.
Nifi faxis sedulo; monstri hoc nascetur tibi,
Te vivum incursabunt hominem mortui boves.
Neque coquo tibi opus pro prandio, merenda, ac coena erit;
Sic ego quidem affatim, loris te pascam, undique ac undique,
Cip. Tibi nunc vasculum illud utendum porigo,
Ut aqua tritemem exoneres? tum isthunc laqueum,
Ut si quando adlubuerit, te ex trabe agas pendulum,
Atque Carnificem isthac cura, faxis liberum.
Than. Laborem habebis fratrem, famem consanguieam,
Afflictonem conjugem, quae moerorem tibi pariat filium.
Haectua familia: insignia in dorso exsculpam tuo,
Aut nervo bubulo, aut recenti, si malis, vimine.
Agedum catenas in jicite scelesto atque intro date.
Anth. Heu quae misero vincula nectunt.
Nimis, heu, duro vincula ferro!
Parcite sonti, parcite servo.
Quem persuaso dedit in praeceps
Errore scelus.

417

SCENA mixta vocali et harmonia. Deus Adamum in paradiso quaerit, illumque Labori, Bello, Aerumnae,
ac Morti ad poenam tradit, a quibus fatali saltu circum sistitur. Chorus interloquens. Luget Anthropi ac
posterorum miserias.

FLemus casus Anthrope tuos.
Miserum flemus miseranda Patrem,
Turba Nepotum. Nos tuus error
Tua noxa premit, tua felices
Aerumna gravat. Nobile per te
Genusordiri, per te reliquo
Coepit nasci gratia vulgo;
Sed vix natum tollis in ipsa
Radice bonum: per te miserum
Vivimus aevum, cunae noxis
Feretrumque patent soboles Divum
Nascimur Iro morimurque pares.
Per te versa est fortuna retro.
Plextitur insons turba Nepotum,
Anthrope tuum luitura scelus.
Sed quid ficta voce querelas
Noxamque tego? Pater autor Adam,
Quicquid miseri luimus nati,
Peccavit Adam. Nos sineluce.
Nos damnatum vivimus aevum,
Prim umque decus natalis humi
Patrio pulsi liquimus horto.
Peccavit Adam. Nos atra fames,
Parcisque premit rebus egestas.
Nudus abalvo, nudus ad uruam

418

Abit omis homo. Quilibet orbem
Hac lege subit: poenam pariter
Vitamque ferat. Nos haec patimur:
Peccavit Adam. Nos labor omnes,
Nos cura vigil, dolor insomnis,
Bellum multis fertile damnis,
In servitium deforme trahunt.
Quie quid nostro luimus tergo
Peccavit Adam. Quid multa querar?
Orimur vitae morimurque simul,
Quae prima diem dedit, hora rapit.
Vix pede firmo nititur Infans
Et jam Lethi terit ille viam,
Scelus unius plangimus omnes.
Peceavit Adam, Pater infelix
Patrisque genus. Sed quid miserum
Accuso Patrem. Sedquimur pronam
Clade Nepotes, primumque Patris
Vin cimus ausu graviore nefas.

ACTUS IV. SCENA I. Androphilus deliberat, quaratione Anthropum possit de captivitate redimere.

PErjimus, aures pepulit Anthropus meas.
Anthropus ille noster (Heu! amor, et dolor)
Lamenta gemitus, mittit Androphile tibi.
Suisque te Patronum in aerumnis rogat.
Quid agimus anime? durus est nimius Pater;
Sed durus etiam caus Anthropi nimis.
Aliquid agendum est, forsan irati Patris
Placabis animum forsan Anthropum tuis
Precibus redem ptum pristino reddetloco.
Tentasse nil nocebit; impunis tibi est

419

Futura pietas, nutat Anthropi salus.
Stricotque petitur ense: succurras licet.
Et jam ruinae proximum eripias caput.
Servetur an succumbat, arbitrii tui est.
Utcunque coepta verterint, tuum hoc erit
Mileris fuisse pium; alienis in malis
Sprevisse pro prium, dignus auxilio tuo est,
Amore quisquis dignus impenso fuit.
Bene est, placent consilia nunc supplex patrem
Adibo gnatus. Si preces spernat: meas,
Lacrymis tenebo, dabitur Anthropus mihi.
Auferte famuli splendi dum hoc vestis genus
Saccum que ferte lugubrem, et moestum caput
Sparsum favilla pristin um amittat decus.
Me vilis habitus, parque damnato, decet.
In me dolentem videat Anthropum pater,
Miserescat in me, melior hic cultus decet.
Induite. Sic placebit Androphilus patri.
Inspergite caput cineribus. Nunc tu quoque,
Utrumque vultus lumen in tenebras abi,
Et funde lacrymas; pectus hoc manus meae
Ferite: totum corpus Anthropum gemat.
En commodum Pater exit, adhibebo preces.

SCENA II. Andropater filium Androphilum invitus licet pro Anthropo liberando dimittit.

Andr. FIli quid hoc est? sic tuo occurris Patri?
In dignus iste quod malum cultus gerias?
Androph. Natum jacere supplicem ad pedes tuos
Permitte genitor, habitus hoc meus rogat,
Hoc iste squalor oris, hoc lacrymae, et preces.
Andr. Non hoc rogandum filio est, surge ocyus
Remove paternis genibus immeritas manus.
Andr. Oraze liccat; Andr. nemo fastidit preces

420

Nati obscerantis ni sit immitis Pater.
Expone causam, supplices tamen maus,
Et in decorum tolle squalorem prius.
Andr. Hic iste nempe vultus Anthropi tui est.
Hunc me jube deponrer, illius dolor,
Squalor, catenae, gemitus ac durus labor
Me genitor una lancinant, urunt, premunt.
Si vis salutem filii, Anthropum juva.
Andr. Natura, pietas, et patrius amor patrem
Semper benignum filio, semper pium
Finxere, nisi cum ratio persuadet secus,
Durumque patrem postular, dignum haec putat
Ut maneat aequus filiis aequus suis.
Lex ista rerum est, merita pensantur bonis,
Et scelera poenis, imputet sibi malum
Quicunque fecit. Andr. error anthropi fuit.
Andr. Quodcunque peccat mundus errorem vocat.
Andr. Clementis obsecro nomen hic serva pater.
Andr. Aequi tueri, gnate, me nomen jube.
Andr. Etiam Leones parcere abjectis solent.
Andr. Sed et Leones sternere audaces solent.
Andr. Mirantur illud plurimi, hoc pauci stupent.
Praeclara res clementia est, vulgus fugit,
Virtusque Regum est. Andr. aequitas regum quoque est.
Andr. Semel nocenti parcere augustae parum
Nocet aequitati, regie emendat scelus
Quicumque terret Andr. semper impune faciuns
Traxit sequaces, quisquis indulget nefas
Invitat iterum serpit exemplo malum.
Qui parcere cupit improbis, probis nocet.
Andr. Regnum est amoris dulcius quovis metu.
Coacta virtus similis hibernaerosae,
Diuturna non est. Andr. cum nihil potuit amor,
Iustas amoris sustinet partes timor.
Metuant nocentes. Andr. sceleris Anthropum pudet,
Peccasse tandem poenitet. Andr. sero nimis.
Andr Qui se nocentem dolet, hic iunocens probe est.
Andr. Laudo dolorem, scelera detestor tamen.

421

Andr. Non antecedit scelera; sed sequitur dolor.
Andr. Et poena sequitur. Andr. poenitens poena est sibi.
Andr. Non ulta tantum est poena, quae purgat nefas.
Andr Quae cautioni ser vit. hac poena est satis.
Posthac cavebit. Andr. cum mala oppressos gravant
Sero cavemus. Andr. hostimum dolo jacet,
Delususastu est. Andr. decipi semper meret,
Quicunque credit hostibus. Androph. gratus tibi est
Tuusque quondam filius. Andr. Tanto magis
Erma audiendus. Andr parcere at amico potes.
Andr. Non est amicus quisquis inimico favet.
Andr. Fidem repromittit. Andr. animae par est fides.
Amissa quae redire vix unquam solet.
Andr. Sibi misereri postulat. Andr. semper mala est,
Quaecunque causa haec postulat. Andr. Iudex potest
Paterque Andr tolle hocnomen, abjeci Patrem
Postquam ille natum. Iudicis munus gero.
Andr. Supplex gemensque Patris implorat fidem.
Andr. Quicunque dignam praestat exspectet fidem.
Andr. O ficeat iterum dicere Anthropus meus:
Ah flectere Pater; flectere, Pater mi! tuus
Te pronus iterum filius, Pater, rogat.
Hoc unicum largire, tum quidvis nega.
Andr. Fili, aequitati vim paras, aufer preces,
Decreta poena est, aequa lex tolli nequit.
Qui scelera poenis subtrahti, scelus fovet.
Andr. Unum impetrare, mi Pater, natum sinas,
Nil deprecabornoxio poenas ferat;
Sed toleret in me, quidquid admissum est, luam.
Andr. Ne quaeso gnate? scelera quifecit luat.
Quidquid nocens peccavit. hoc ferat nocens:
Parcatur innocentibus. Andr. licear dare
Hoc unum amoris pignus, Anthropi scelus
Luamus una, vita communis fuit.
Mortem esse liceat, poteris hoc solum Pater
Praestare gnato munus extremum tuo.
Andr. Ahgnate quo me distrahis? tolle has manus,
Vultumque Patrisupplicem cui sic rogas?

422

Sic me relinques fili, et Anthropum sequene
Regnisabibis patriis, regni bonis
Tibi praeparatis? deseres sortem tuam,
Insons malorum et particeps? quantum tibi
Poenam nocentis innocens poscas vide.
Andp. Anthrope, quid me precibus, et lacrymis tuis
Adhus lacessis? nunquid Androphilum procul
Inclamat? Androphilum orat? an somnos mihi
Vocesque fingo? nunc sine Anthropum, Pater,
Sequat vocantem. Andr. pro dulor! quae insania est
Amare nimium. Perge, quo te nunc rapit
Furor hic amoris, senties quanto malo
Amenti amans faveas, quid impiis pium
Fuisse prosit. Quisquis indignum nefas
Pie tate plectit, saepe, quod texit scelus,
Avertit in se. Gnate, quo pergas vide.
Aliis periclum tollere periclum tuum est.
Androph. Qui vitam amico denegat, amicum negat:
Vita est amicus potior. Andr. at, qualem foves?
Amare quisquis voluit, aequales amat.
Androph Quos impares amor invenit, facit pares.
Andr. Tu Rege natus esse par setvo velis?
Andr. Concede mortem filio, vitam Pater
Concede amico; munere is vivat meo.
Si reus amicus fuerit, adjungar reus,
Culpa sit amasse. Nunquid Androphilum vocas
Anthrope rutsus? nunquid immemorem arguis?
Segnesque nimium carpisin amico moras?
Quid genitor obstas? patere, nunc tandem sequar.
Nihil esse nimium poterit in poenas mihi.
Andr. O Gnate; felix gnate, fortunae tuae
Nisi invideres, perge quo rapiet amor.
Et haec parentis brachia extremum subi.
Andrph. Vale, Pater mi. Andr. Gante mi vale. Andr. Vale
Memorque vive nati, et Anthropi Pater.
Andr. Excussit illa lacrymas virtus Patri
Etiam repugnanti, ah amor, quid non potes?

423

Tali parenti filium talem abripis,
Et tradis hosti? regio avellis thtono,
Plebique misces ultimae! privas bonis
Ingenttbus, et ingentibus prodis malis.
Quid meruit ille noster indignum pati,
Quid meruit insons? cernis hoc? probas pater?
Ecce innocentem filium tradis neci,
Servas nocentem, nulla te pietas movet;
Si parcere alterutri cupis, potior tuus
Tibi gnatus esse debet, ac esse innocens
Potior nocenti. Nunquid ignoscam scelus,
Ut utri que fiat gratia! hoc certe nequit,
Jurata poena est, ferre nec temere licet:
Neque revocare Regis effatum decet.
Decreta maneant potius in poenas suam
Vitam profundat gantus, et pereat prius
Quam fata periant. Siquid hac tanta tamen
Pietate mereat, mortuus primum ferat.
Inter nepotes celeber, et notus retro.
Juvabit hoc amoris exemplum meae
Familiae haberi proprium. et nunquam parem
Gnatum Patri fuisse, nec Gnato Patrem.

SCENA III. Andromisus cum Alastore et Strobilo de Androphilo intercipiendo consilium capit.

ANdrom. Si sapientiam, si astutiam, si denique audaciam geritis
Inpectore, manus vestrae atque inimici nostri id sciant hodie,
Stratagema dispexi modo, quale nullum vivit seculum.
Feram mihi captivandam sumpsi, quam si cepero,
Hostem egomeum claudam, uti vulpes pullum gallinaceum,
Intra ungues, intraque dentes ad captivitatem misertimam.
Cassesne, tendicule, indagines, atque venabula

424

In expedito nobis sunt? quid moramur? nostra haec venatie est.
Venatici vos Ichnobarae eritis, atque Lyciscae: ego
Interea venatorem agam plagas et hastam expediam.
Alast. Grandia hercle loqueris: Andr. atque aedepol ex tripode.
Strob. Quid igitur tribus insonuit? Andr. victoriam nobis hodie
De inimicissimo homine, prout Anthropatrum scitis mini,
Filium ille habet et arnat unice, unicum androphilum,
Heredem sui regni atque in nos pariter inimicitiae,
Destinatum jam olim, quem tamen Anthropiamoribus
Ad insaniam captum, jam ad triremes mittit peregre,
Cum Anthropo ut partiatur poenam, atque ignominiam:
Tum deinde libertare ut gaudere faciat pristina.
Al. Meliorem pol occasionem non vidit unquam Iupiter,
Fluminan di hostes suos si Androphilus regno abrit,
Nostramque ditionem subiit, vicimus, et nihil
Aeque is est, atque mors ipsa Vitam ejus obolo nonemerim,
Strob. Quis secretum hoc prodidit? Andr. quaeris? Iovis diphthera
Quid Iuno in aurem Iovi dicat Andromisus intelligit.
Al. Habemus hercle prae dam prae manibus opulentissimam.
Oculi nostri hodie excubias prae animi foibus agant
Perquam vigilanter necesse est, ne quid illos effugiat.
Si evadat haec nobis fera, industriae omnis fecimus nauftagium.
Fraude juxta ac vi agendum. Exnostra illi audacia
Atque versutia propinabimus hodie fraudium affatim.
Quid Andromile ita in antmo meditationis excoquis?
Andr. Habeo rem peractam. Triremium Praesectum adibo Thanatum,
Nuntiabo hominem esse, qui illius triremibus exitium
Machinetur certissimum, qui ipsi adimere regnum in suos,
Qui evertere ipsi cupiat omnia; mature ut praestruat,
Frande illum agere, venire simpliciin habitu; ut dolum
Ut factum, utque se celet; donec inter servitia latent.

425

Subditorum omnium animos traduxerit in partes suas.
Tum demum produturum ex se, et facinus cum exitio Thnati.
Alast. O ptime vero, ita ingenium vidinunquam, ut tu habes.

SCENA IV. Androphilus se ad Anthropum ex periculis eruendum animat.

Androp. QUid fluctuaris anime? quid toties tibi
Timenda Fingisd Fingis? egnis in poenas nimis
Segnis tn amicum. Poteris Androphile mori;
Post fata nil restabit hortendum tibi.
Perge anime perge, perigto o pedes mei,
Nec ante state, quam viae Anthropus modum
Juxta ac laboris imperet. Ubi nunc lates
Anthrope? quae te regio, quae sedes habet?
Quae te triremis? quis, rogo, ventus rapit?
Quis te rudentes inter et remos labor
Miserum fatigat, quanta tempestas premit
Maris ac laborum? fare, dic modum, et locum.
Quo cumque pravium insequar, comes tuis
Haerebo fatis. nulla me terrent mala:
Nisi quae tulisti quidquid ex inceps tibi
Restat ferendum, socius attollam malum,
Humerosqu subdam, comite me, levius feres,
Dic ubi moraris? nunquid infestis procul
Jactaris undis, scyllaqueinfestos canes
Laxavit in te; forste contortis tibi
Insultat audax fluctibus Siculo in mari
Habitans charybdis, quidquid est mali precot
A dmitte socium syrtibus captus sedes;
Syrtes adibo; forte properantem incitat
Malea mortem; mortis accedam comes.
Praeire potius me sine, ostendam viam.
Ventum, ac procellas btevia et infensum mare

426

Spernenda primum fecit Anthropus mihi,
Etiam perenda, quicquid horrendum fuit
Amare didici. Vos et immites heri,
Duri Tyanni navium. Anthropum meum
Amare discite; flagra cohibete ob secro,
Et parcite mihi. tuque crudelis A quilo
Mansuesce amico, si quid iratum geris
In me reserves. Incipe infestum mare
A mare, tantum androphilus Anthropo impetret.
Sed quid moramur? audio, an ludor iterum
Gemitu vocantis? nunquid insonuit procul
Vox naufragantum? nunquid ubi suis mare
Jordanis undis explet, et praeceps rotat
Vorago fluctus, raptus Anthropus recens
Adit periclum? nemo suppeditat opem
Jam jam ruenti? perge ocyus
Androphile, casum praeripe, Anthropum juva.

SCENA V. Thanatus, Lydus, Cippus, Androphilum interceptum male ad mortem usque tractant.

THan. Hic adsta, Anthrope sceleratissime, dum praedam hanc agimus.
Siste impetum, siste dic age, eloquere, ocyus, quo te pedes?
Taces? obmutescis? aut verba tu, aut nos verbera hercule.
Elinguis atque exos mox eris, nisi linguam atque os solveris.
Ex templo, actutum, ocyssimetag is, agis, verbero?
Andr. Quid ego cuipiam mali, aut noxiae uspiam unquamdedi?
Than. O innocens lavernio? vetba haber lanea, pectus ferreum.
Lydus. Ita nempe sceleri pallium facimus, hoc vultu, verbis, habitu.

427

Andr. Si scoeleste egi, testimonio evincite; si bene, cur non abeo!
Than tormenta, flagra, catastas habemus atque cruces,
His utimur testibus, his veritatis exploratoribus.
Andr. Si vi agitur, quid pugno; si veritate, cur oppug nor ego!
Than. Verberabilissime, philosopharis etiam, et in re pessima
Fabricaris dilemmata; nunquid tu impostor, ac tenebrio
Machinatis adversum nos perniciem, atque exitium!
Quis ita blennus atque matula sit, ut istud non perspicias!
Andr. Ego vos perditum eo; Than. nos, nos inquam, veterator pessime.
Discipulus crucis es perditissime, Hem, socii, vincula
Inijcite, Andr. parcite ah regio filio parcite! Than. quid ais
Trifurcifer, filio Regis? Andr. ita, inquam, Androphilo obsecro
Than. Impostor ac trivenefice, Auditis? filium se Regis in hoc
Centone, in hac mantica, in his sordibus jactar, Iri posthumus?
Quin hominem coronamus, quin sceptrum, et purpuram
Tradimus, ut nobis imperia ac mandata dividat?
Cip. Habeo coronam huic regi concinnatam aptissime.
Exere, mox ipsi hincetiam subnascetur purpura.
Than. Oho nulla ita, prout haec congrua est, haberi potuit.
Andr. Ah popule mi, quid feci ribi? te meo in regno alui.
Defendi, tuitus sum, bona tibi obtuli mea omnia.
Haec nunc rependis? Cip. ut nunc splendet Rexnoster, ac ovat!
Andr. Eheu istuc metui! heu dolor! eheu! than. Salve optume,
Maxume, magnifice Rex. Cip. Regis fili salvus sis modo.
Lyd. Salve, manus exosculor. Andr. eheu! Anthrope mi, vide
Anthrope, vel sic me vide, haec tua sunt munera.
Andropater, Genitor mi, ah vide tuum nunc filium.
Than. Quid moramini! ad crucem, arrogantiam et insaniam habet.
Andr. Ah quid feci impie? Than stringite, trahite ad crucem

428

Andr. Ah curmorior? innocenti parcite, cur morsor? Than. is crucem,
Prosternite, trahite ocyus. ad crucem. Andr. Ah Anthrope mi, vale
Vale, anthrope mi, atque ultimam hanc vocem excipe,
Androphilus pto te morte miseranda oecidit.

SCENA IV. Chorus et Anthropus Androphili casum deplorant.

Chorus HEu! fata nimium dura, miseranda, aspera,
Androphile deploramus infelix tua!
Anthrope, quantus etipit amicum furor!
Quis primus, et quis ultimus justas dolor
Solvet querelas? Nunquid hic coram jaces
Prostratus atque examinis et ferro gravis?
Strinxere corpus vincula, et linguam dolor,
Riget catenis, lacrymis magis riget.
Miseran dejuvenis, redde nunc vocem dolor
Et flere lileat, ferre quae debet mala.
Nunc ingemiscit rursus, et pavido tremens
Singultit ore verba quos questus ciet,
Quan tosque fluctus tanta tempestas parit?
Anth. Androphile. Chor medias gemitus in voces cadit,
Anth Androphile. Chor. majus viribus tanrum malum est.
Anth. Androphile, sic peribis? o pudor! o dolor!
Per me peribis, absque me? fugiat dies
Tantumque clet facinus, ac nocte obtegat.
Anthropus ista meruit, androphilus ferat?
Chorus. Verba opprimuntur rursus, atque ingens malum
Lacrymae loquuntur, ponderis et impar sui
Cervix reclinat languidum in tertam capur.
Erigitur iterum, vultus infigitur humo.
Oculis peretrat semitam Androp hili prius

429

Sanguine notatam. Quid modo loquetur dolor?
Quas lacrymas iste dabit huic pares malo;
Anth. Haec, haec cruenta semita est scelus tuum,
Anthrope. Quid nunc refugis; huc oculos tuos,
Huc verte mentem. quicquid hrrendum hic vides
Tuum est, patrasti. Solus Andro philus tibi, et
Abs te peremptus concidit. Planctus modo
Lamenta funde, facinoris notas tui:
Et has cruoris tolle, si lacrymis nequis,
Etiam cruore Dura sociorum manus
Triremiumque probra, quid miserum modo
Languentem, et invalidum sub ignotis procul
Deseritis oris, precibus hoc meis date,
Merui perire peream, et indignam necem
Digna rependam. Vivere Androphilus meret,
Meus iste fundi debuit pridem cruor.
Quid adhuc supersum; quin modo Androphilum sequor;
Vivendo quem non potero, moriendo assequar.
Miscere cineresliceat, et amorem duum
Testentur urnae. Chor. quanta vis mentem abripit;
Amor est dolori junctus et amori dolor.
Quis esse par hisanimus in malis queat?
Anth. Ignosce sceleri regie adolescens meo.
Ignosce quod non parui. Utriusque est dolor,
Mea est voluptas sola, et infandum scelus.
Ingratum amando, crimen igrati luis.
Hoc etit amici praemium; hace fides data;
Hoc natusisto sanguine, ac patriis bonis
Suisque felix juvenis ad solium simul
Sceptrumque genitus me ruit; exuitur opes,
Perdit et honores, morte miseranda cadit.
Haec cuncta pro me perdito, et mundi probro,
Qui vilis. ac despectus, et nullis nisi
Meis miseriis notus, ac malis fui.
Haec cuncta [sine nunc eloquar, pudor. sine)
Haec cuncta, pro me Pertulit (cede o pudor!
Da nunc dolori frena) pro me, eheu! tulit.

430

Pro me peremptus, heu! jacet, pro me jacet?
Nunc lacrymas oculi date, et planctum manus,
Mecumque, quisquis sentit, in gemitum ruat.
Chorus. Eheu cecidit, misere cecidit
Columen vitae, sortisque tuae!
Tuus Androphilus, tuus ille jacet.
Anthrope miser, miser Androphile.
Quem primum querar? utraque sors haec
Miseranda nimis, dolor unius
Dolor alterius, geminumque malum est
Quod quifque subit.
Anth. Quis iste procul est gemitus, et facies viri?
Androphile, quo raptaris, infelix meo
Scelere, tuoque amore? quis adeo ferox
Incumbit hostis? ecquid infestum tibi
Circumstat agmen? ecquid hoc ferrum, acnecem
Excipis aperto pectore? Anthrope advola,
Oppone pectus lanceae, et mortem tuo
Averte amico; moriar, occumbam nocens.
Quid adhuc tenetis compedes? liceat mori.
Et vivere Androphilo liceat, unum caput
Hoc fulminandum est, feriat autorem scelus.
Ah! ne opprimatur innocens, vivat, precor.
Sed perdo gemitus. verbaque incassum sero.
Opprimitur eheu! cecidit Androphilus meus.
Chorus. Crudelegenus, quod nec precibus
Nec lamentis tangeris ullis.
Te vel atroces aluere tigres,
Vel caucasiae marmore rupis
Pro corde geris. Si te lacrymae
Nequeant nostrae, slectant merita,
Nobiel slectat decus, et vitae
Flos innocuae. Sed frustra precor
Insons rapitur, tollitur insons.
Crudele genus! lacrymae rursum
Planctusque sonent.
Anth. Ah dura nimium fata! quo vertam preces?
O! si liceret ultimum Androphilo vale

431

Ferre, ac referre, sensque migrantis animae
Suprema legere! totus Anthropum darem.
Transfunderemque spiritum amplexu ultimo.
Androphile, quis me compotem faxit tui,
Morientis etiam? dura vinclorum mora,
Quid adhuc resistis? anima prorumpe ocyus,
His non teneris, corpus in vinclis sinam,
Androphilum adibo mente; fic etiam sequi
Juvabit. Audis vita, et abrumpis moras
Luctantis animae? Venio nunc, venio tibi,
Androphile; socium mortis admittes tuae.
Fallorne, an umbras jungimus? quo nunc abis,
Androphile? cursum reprime, et admitte comitem.
Chorus. Iterum lecline steruitur corpus solo
Pondere doloris, et reluctantem opprimit
Gemitus loquelam Anth. dulcis Androphile, miser
Androphile, sic, sic occidis? Chor iterum tacet
Moerore victus, Anth. occidis? amice, occidis?
Chorus. Quantum doloris pondus, et amoris simul!
Vox conticescit, oculus in sommum cadit,
Lacrymae remittunt, blanda sefesso quies
Insinuat animo. Forte moerentem sopor
Lenire poterit. Sed quid horrorem incutit?
Trepido pavore: causa trepidandi latet.
Papae! quid istic specto? portentis locus
Hic obsidetur. Umbra se procul admover.
Heu fugio. Nunquid sequitur? Anthropum petit.
Istic moratur, vincla contrectat manu,
Dissolvit, ambos liberat ferro pedes.
Quid nunc futurum est. horreo flectit genu.
Procumbit ah! neperdat Anthropum, precor.
Jam prona toto corpore juvenem occupat.
Os jungit ori, basia affigit genis,
Et captati animam, nunquid et Manes amant?
Juvenis movetur, brachia vicissim implicat.
Quid hoc? pavescit umbra, consurgit, fugit
Anthropus instat. Anth. suavis Androphile, fugis?
Fugis tuum Anthropum? juvat etiam, juvat

432

Tibi sociari mortuo quin sic redis
Tuosque Manes jungis, aut trahis meos?
Ubi vincla? quae tam subita libertas mihi
Gradum expedivit? scilicet tantum tibi,
Androphile munus debeo, agnosco fidem
Studiumque amici, morte non potuit mori,
Post fata vivit noster in bustis amor.
Quid adhuc moraris? segnis o nimium dolor!
I quaereamicum, nulla jam morastibi
Catena nectit. Vita sin obstet tua
Linquenda vita est: meruit eftusus cruor
Cruore repeti. Dic ubi Androphile lates
Vel inter umbras? conseq ura, jungam latus,
Jungemusurnas, mortuusa mico fruar.
Chorus. Ah quanta vis doloris!
O quanta vis amotis!
Quot iste volvit undas!
Quod ille volvit ignes!
Quot iste fella melle,
Quot ille mella felle
Dolenti, amanti illinit!

ACTUS V. SCENA I. Nuntius exponit quomodo Andr ophilus mortem et Latronum manus evaserit.

NUnquam sic hominem, nunquam sic nuntium arbitror
Fore aut fuisse, qui ista viderit, ista nunciaverit,
Quae ego vidi, atque nuntio mira spectacula.
Andro philum quijquis novit, is nunc aures credat mihi.
Plorant illum Pater, tota domus regia, atque Anthropus oppido
Qui per eum libertatem speravit, atque etiam feret,
Plorat quisquis hominem novit, atque plorant, ut mortuum

433

Sed passissent illi lacrymis atque oculis etiam suis,
Etenim vivit ille vitalem vitam, uti ego modo.
Vivit loquitur, comest, ambulat, uti homines solent.
Ita res habet. Raptus ille (ut scitis) a Praefectis triremium
Ad inter tum, ac necem, quod isti persuasi perperam,
Ab Andromiso, venire hominem quiillos perditione perderet.
Proin isti Archinautae pessimi, Androphilum opprobriis,
Vinculis, flagris vulneribus tractant improbissime.
Ac deinde ut mortuum, devolunt in foveam.
Sed Androphilus, haud multo post, vires atque animum
Ex morte revocans, magnisque enitens tumultibus,
Fottiter inter umbras improbos latrones terruit,
Moxque in clamans Anthropum (quem catenis gravem
In via destituerant victum, dum praedam hanc agerent)
In fugam timidos adegit. Jam Anthropum socium
Hic juxta nactus, mille exultantem ditat gaudiis,
Et mille am plexibus, quibus seilli impendit androphilus.
Modo hic ni fallor adsunt. praevolo ne quis menuntius
Ad Patrem praevertat; scio, quantum illi feram gaudium.

SCENA II. Androphilus reperto Anthropo gaudet.

Andr. ANthrope, dulcis anime, in amplexus subi,
Et redde vitam, mortuus pridem sui
Morientete, acabsento te. O iterum redi,
Iterumque brachia brachiis, genas genis,
Pectusque pectori applica, nihil hic meum est.
Per te revixi, tuque fugientem procul
Animam tenebas quidquid hic vitae est, tuum est.
Anth. Androphilie: Andr. Frater. Anth. Nomen hoc nunquam satis
Meruisse dicat. Andr. amice. Anth. sed nimium hoc quoque est.
Andr. Nil nimium amanti est; frater, et amicus mihi es.
Pretiosa fateor anima. Quid tristi dolens
Meditaris ore verba! Anth. Nonne amor tuus

434

Dolorque vincunt vocem, et excedunt fidem?
Quo capite ducam veiba, quo claudam modo?
Pro me tulisti quidquid horren dum fuit,
Immane, et atrox. Nullus est in te modus
Doloris atque amoris: omnis hic fides
Virtusque victa est: nullus exemplum tuae
Pietatis habuit, nulla posteritas dabit.
Taceo, loquantur verbera, catenae, curces,
Fugiensque vita. Liceat hoc pectus tuum
Presso osculari basio. liceat, precor,
Sedem hanc amoris? vulnera haec pro te tulit,
Vitam recedentem tenuit, O vos manus,
Vos vincla, pro me, vincla vos pedes mei
Tulistis! hic jacebo defixus solo,
Iterumque vosamplectar, atque iterum quoque.
Andr. Anthrope quo devolveris? luctum opprime,
Et tolle vultum. Redditi bonis sumus,
Salvamus animum gadiis. Anth. lacrymas rogo
Concede amori, gaudio absolviis nequit.
Andr. Subeamus, haec est regia, hic sedes Patris.
Properare Patris gaudia, et nostra addecet.

SCENA III. Andropater cum Aulicis salvo ac reduci Androphilo atque Anthropo applaudit.

ITane; redux androphilus, Anthropus redux
Prae foribusadstant? ferte nunc famuli annulum,
Chlamydem et coronam, quaeque regalem decent
Filium, et alumnum Regis. O faustum dienm,
Qui reddidit gnatum Patri, gnato Patrem!
Hunc memoret aetas posthuma, et seri quoque
Colant nepotes. Filio hoc felix Pater
Praedicer, amerque. Quisquis exemplum leget.
Stupeat legendo: quodque virtutes amat,
Hinc discat aevum, discat ab uno omina,

435

Te video fili mi? video Androphile mi?
Androph. O mi Pter! Androph. animum hunc meum, Andro philoum meum
Amplectorio qua sorte divisus meo
Solio abiisti? gante in amplexus redi,
Iterumque Patri jungere avulsus tuo.
Androphile gante mi. Androph. Pater, dulcis Pater,
En ille mecum noster Antbropus redit.
Andr. Anthrope, pretium sanguinis, quantum mei
Gnatique pretium! quanta libertas tibi
Quamque pretiosa redditur in ulnas tui
Adsis Parentis. Filius rursum mihi
Tibi Paterero, Anth. magne Rex, mitis Pater
Ignosce. pronus genibus advolvortuis.
Andr. Anthrope, quid quid scelerisadmissum hactenus,
Satis expiataum est; frudere nunc parta tibi
Rutsum salute, gau diis demus locum.
Redite honori. Gnate, tu meritis prior,
Et genere major, sordibus spretis, decus
Accipe relictum. Purpurae hunc cultum gere,
Digiti coruscent annulis, digna caput
Indue corona: dexterum Patris latus
Posthac tenebis, similis in regno mei,
Par tibi potestas par honos mecum datur.
Accinite laeti, filio plausum date.
Aulae Praef. Androphile felix vive. felixque impera.
Hoc Patre felix gnate, et hoc gnato Pater.
Omnes. Andro phile felix vive, felixque impera.
Chorus. Psalle, plaude, vive, gaude,
Plaude, festo laeta sole.
Magno plaude turba Regi,
Magno plaude turba nato.
Necte serta, flecte laurum,
Sparge flores, acodores,
Regis orna filium.
Andr. Androphile sic nunc Patris amplexum pete,
Itate juvat vidisse. Aul. Praf. Sic vivat diu.
Omnes. Vivat, triumphet, gaudium nostrum, Patris.

436

Unica voluptas, unica Anthropi salus.
Andr. Anthrope tibi nunc melior affulget dies,
Fortuna meloior pristino rursum loco,
Meaeque reddit gratiae. Nunc huc redi
Post triste fatum charior; uti atris diu
Sepultus umbris Phoebus. Hanc togam date:
Sordes relinque, melior haec cingat latus.
Manus induatur annulo: hoc signum mei
Geret haec favoris. Sic mihi rursus places.
Anthrope sic in animum, et amplexus redi,
Pretiose juvenis. Anth mi pater, clemens pater,
Quid nunc reponam muneri dignum tuo?
Dona cumulasti. Sensi, et ingratus, pium
Toties amotem. Vota transgressus mea es.
Iam nunc rependam saepe delusam fidem,
Ruptumque amorem nulla disjunger dies,
Hodierna quod conjunxit, et fecit ratum.
Andr. Probatur animus perge, sic felix eris.
Auctumque referes sortis amissae decus.
Iam nunc recepto plaudite Anthropo quoque.
Anl. Praef. Anthrope felix vive, et aeternum vige.
Semper Parenti semper androphilo place.
Chorus. Vive gaude, Rex beate.
Vive, plaude, Regenate,
Serve felix, im perique
Sorte fretus, vive dignus
Coelitum consortio.
Anth. Androphile, tu salutis assertor meae.
Tu vitae asylum, tobur, et spes, et honor.
Quod par amori nomen inveniam ultimo,
Meritisque tantis? vtncis ingejum meum,
Et verbera superas debeosal utem tibi
Vitam que debeo quid quid Anthropi est, tuum est
Quid tibi rependam debitor? anim um dabo.
Hunc transfer in te, vivat Anthropus tibi
Et vivat in te, munus hoc tantum proba.
Andr. Anthrope quid luctaris, et amanti invides.
Amare gratis liceat, hunc in te tamen

Veneror amorem. Serus hoc canat nepos:
Duo sunt, sed unus animus adstrinxit duos.
Anth. Ah liceat illud pectus amplexu unico
Mihi vendicare totum, et Anthropum dare.
Andr. Quid rursum in ulnas proruis, amore im potens?
Anthrope mi, dulcis anime, o pretium meum!
Andr. Bene est amoris veneror exem pla inclyti
Plaudite duorum amoribus carmen date.
Eja gaude, vive, plaude.
Par dolentum, par amantum:
Post dolores ac labores,
Stent amores, ac honores,
Quos nec ardor intepescens,
Nec vetustas obsolescens,
Flore primo dererat.

EPILOGVS.

ANthrope, te nunc alloquor quisquis es homo:
Tu servus ille es, qui se, quique Dei filium,
Indigno scelere prodidit extremis malis.
Infelix nimium crimen, quod tantas dedit
Etiam immerenti clades; sed felix simul,
Quod tanti amorem filii, quantiest deus,
Meruisse potuit. Nempe te Androphilus movet,
Quem Regis natum vidimus, dum servum amat.
Androphilus ille moveat, qui coelum fugit,
Coelique gaudia, nostras aerumnas subit,
Perditi amore hominis, quae mens, quae vox haec satie
Aut capiet, aut exponet! Nos umbram damus
Ex umbra, si quid lucis cuipiam admicat,
Utatur, amare amantem nos ratio docet;
Sed amare amantem Dominum, nos cogit quoque.
Haec siassequaris, plausum quem cupimus, damus.

348

COMICO - TRAGOEDIA PARABOLICA. TELESBIUS. PROLOGVS.

VEtus error comicorum est, saepe fingere,
Non corrigere scellera: impuros amantium
Lusus errores juvenum, raptusque, ac dolos
In scena adornare, ut probro fieret gratia,
Aptumque multis faciant vulgatum nefas.
Actum enim agere sese credunt, atque extra chorum
Saltare, nisi Leno procax loccos induat,
Et venalis alicui suus prostet pudor.
Ita deliros veteres, quique haud pica magis,
Corvoque cantante Poetae titulum merent,
Iuvenes sequuntur senibus deliri magis,
Quibus hoc simetum, quod vetus est, foetet nihil,
Nil nisi vetustare defaturatum sapit.
Hos inter comicos numerum facere nolumus.
Miscere cupimus utile de ecta bili;
Nec vitia, nisi castiganda poenis, fingere.
Nec ptorsus fingere, veritas pro nucleo erit.
Iam nuncigitur Architectus historiae
Quam dabimushodie, oratum ad vos me destinat,
Ut quas tulistis huc curas, quanto ocyus
Dum um remittatis, ne quietem auferant.
Dein, ut proprium nobis utendum credere

436

Tantisper animum quisque, suis cum sensibus,
Ne gravetur, reddemus meliorem omnibus,
Atque haud illepida oblectabimus fabula.
Telesbium, magno genere juvenem inclutum,
Tribus a Patre instructoribus conredirum
Per variam vitae fortunam, agitandum damus.
Inconstantem moribus et ambigua fluctuantem indole,
Ut usus juvenum obtinet. Seductum a suis,
Quos habuit circum, ducibus ac vitae asseclis,
Hinc vitiorum hausit affatim, ac virtutibus
Foeda admiscuit sielera, ceu melli toxica.
Hanc ubi lusisset diu juvenis Comoediam,
Denique vitam comicam tragica explet nece.
Si quaeritis; historia sit, an fabula?
Neutrum esse, aut utrum que asseram, eventus palam
Faciet, nisi quem pigeat eventum cernere,
Quod si hic sit, quorum os ac pedes Mercurius
Insederit qui neque tacendo quiescere,
Neque sedendo queant, jam nunc abeant foras;
Ut ne sibi, nobisque hic fastidium creent.
Qui auditores frugi esse cupiunt, auribus
Utrisque naviter utantur, has im plebimus.
Deinde ne sint Democriti, qui risu omnia
Confundant; nec Heracliti, qui omnia defleant.
Volo moderatos, et Socratis dignos schola.

ACTUS I. SCENA I. Protopater, Telesbium, ejusque vita moderatores, Eubuium, Heterobulum, et
phanarum explorat.

PRot. Quanta accuratione opus fit, bene ut agas Patrem
Experior, postquam gravida mihi uxor enixa est fihum.

440

Enimvero isto ego conjugis partu intus in animo meo,
Concipere gemellos coepi laborem ac solicitu dinem,
Quibus etiammum praegnans incedo. Si quis mihi
Mac in parre obstetricari queat gratiam fecerit.
Etenim non levis hic est labos. Scimus qua industria
Ista excoli aetas ad frugem debeat, ac spem indolis,
Sementem istic uti jeceris primum, sci messem feres.
Hunc porro ut ad fecunditatem agrum prorlus excolas,
Ut leini pinguedine emollias, quoties vomere tibi,
Ligone quo ties rastro ac farculo opus fuerit, vides.
Versare sudare, fatigari fatigatione plurirna
Nisi volueris, nihil voles recte, nihil ad frugem bonam.
Nunc ubisemen agro credideris, quoties fallit creditum!
Quoties ubi glebam arbitrabere, intractabilis petra est?
Quoties aduncipes volucris rostro adest cleptico,
Et vel sementem, vel sementis aufert pro paginem?
Quot tempestates caelum inquietum saepe parit
Unius exitio messis! hisce obstruere malis omnibus
Quanti res negotii est? quantae curae? qualis operae?
Atlante indigeat, qui puerum magis humeris quam caelum ferat.
Nescire quid sit pater multo quidem elius homini reor'
Quam juxta mecum tot disciplinis curarum fractum discere'
Nam patrem esse nulla ego voluptare quidem emerim,
Tanti resest operis habere firmos aetate liberos;
Eosdem vero et probos habere negotium absque otio est.
Ubi enim oculum averteris, advettit im probitas ocyus,
Ac pede pressim subintrat, vi, an proditorie? haud aestimat.
Haec quavis arte lucrum ambit, fama et infamia.
Nobilem deinde atque ignobilem quid interfit, negligit.
Hominem quaerit, Davus an Oedipus sit. Thersites, an Phaom
Susque deque habet: im pudens est, clientes ambit et asseclas
Omni ex graudu, a Codro usque ad Croesum numerum facit,
Proinde Argus sit Pater, qui nato prospiciat satis.
Operam tamen dedi ne quid illi obviaret mali,
Ne quo languesceret otio aut ignorantia vilesceret.
Unde, qui ipsius erudirent juventam bonis artibus,
Qui salubri consilio ducerent, qui defenderent ope.

441

Illi tres aditi Moderatores aetatis rudis.
Quos ego, ut cum filio inviserem, huc Cosmopolim appuli.
Ehodum Telesbi, te tuosque Paedagogos hic coram
Adstare cupio, ut experimentum detis patri
Industriae vestrae, et intelligam, an tibi sit indoles
Quae frugi esse possit? Telesb. En ut mandas pater, exequor
Protop. Ita vosad nutum esie addecet. Eubule quarum artium
Ernditione meum tu mihi filium hactenus instruis?
Eub. Philosophiam illam quae deformandis recte moribus
Inventa est, quaeque optimam hominis partem excolit,
Tenere me profiteor. Proc. artem calles artum:
Qua si mihi erudieris filium, cetera nescire potetit.
Prot. Heus Thanare, quam tu disci plinam tibi vendicas?
Than. Medicorum apophorismata et secreta ad apicem teneo.
Nihil Hippocrates, nihil Galenus mihi occultum possidet.
Vitam ego hominum, ubi morbi ingruunt, in manibus fero.
Prot. Prae dicabilem te facis hac tua experientia.
Quare et huc tibi commisie Filium mihi unicum.
Quem hac ab arte, si minus erudire, defendere poteris.
Vhanat. Scio cui operam meam praestiterim, nihil deesse patiar.
Prot. Oho Hetorobule, extuis credo oculis Philosophia prospicit.
Atque isto ex habitu ita barba tibi pendet ac pallium.
Quarurn artium disciplina natum imbuis? Heter. propeomnium.
Prot, Ne quid deliret, vide multa rerum scientia:
Nam qui ubique est, nusquam est. Het Illiingenium
Hereditario jure obvenit optimum. Prot. Ut audio
Fundamentum nactus est bonutn magnae fabricae.
Het. Huic super exstruemus industria atque experientia plurimum,
Quicquid absconditum Plato, subtile habet Aristoteles

442

Pervestigatum ibimus, arque illo mentis condemus scrinio.
Prot. Supra Nestorem audes etiam. Het. Deinde juris et injuriae
Omnes discet articulos, vertere Iustinianum, revertere
In mille formas prour usus feret, aut necessitas.
Prot. Praeclarus hercle juridicus sit, qui recta curvis verterg,
Et curva rectis queat Het. Ita nisi sis hodie, nullus es.
Sed et plurium nationum idiornata usui faciet suo,
Uti vernacula, sic illi lingua nota erit hebraica,
Sic Graeca, sic Romana, sic Hispana, sic et Gallica.
Prot Unam in linguam tot linguas congeret? Het. et musicum
Quin et Chotagum et gladiatorem, exusu ubi fuerit,
Agere docebitur. Prot. Omnium erit artium compendium.
Het. Abs me haec illi polliceor. Prot. Felixes tantis scientiae opibus.
Het. Facili naturae multa debeo, denegatas opes mihi
Et honores hac pensavit gratia Prot. Et hoc beneficiumsest,
Egete corpus, quam animum mavelim. Het. equidem id scio.
Prot. Eho Telesbi. Telesb. Quid me vis pater. Prot, alium te quam qui modo es
Volo esse; promptum, obsequentem, docilem bonis artibus,
Et moribus cultum ad eruditionem, ac elegantiam.
Linguas at que instituta nationum ut calleas, volo,
Ad hujus aevi genium; ut mihi, et tibi servire olim queas.
Telesb. Conabor. Prot. atque haec ut possis, viros nactus sum tibi,
Quos naviter audias, quorum sub oculis agas ac ferula.
Neque tibi quicquam patiar deesse, pecuniarum quantum fatis
Impetiar, quas tu in usus dispensabis utiles.
Telesb. Nervus iste vitae est, quae peregre agitur, sine opibus, nihil est opis.
Prot. Scio; proin te Oeconomum facias, ut necessitati praevenias,

443

Telesb. Si quid mandas pater, meum essescio, mandatis obsequi,
Prot. In herba cum sis, feris amoliendis custode est opus:
Ne quae luxuriem depascant segetis. Telesb. Quid dein de opus?
Prot. Quid? ulmeos uti stipites adhibeant, si quid incommodi
Irrepat uspiam: hoc vallum erit tuum, ut catveas.
Tel Intelligo mi Pater, faxo ne his munimentis sit opus mih
Prot. Siquidem id praestes, aurei ego te praedicabo saeculi-
Ubi alio in hostem vallo nemini opus, nisi morib us bonie

SCENA II. Moria suum in orbe regnum jactat, speratque se in Protopatri familia locum reperturam
suffragante Heterobulo.

MOria. Quis mihi Deorum quae dearum par incesserit,
Ita culta basilice, ita latus stipata satellitio,
Quae prout ego, peraeque abundet cultoribus?
Cui summi in aulis, imi in caulis, ubique medioximi:
Cui Americani, Indi, Aethiopes, Persae, Arabes, Scythae,
Romani, Hispani, Galli, Poloni, Bohemi, Teutones:
Cui feminae, viri, servi, domini, ino pes, divites:
(Iam anima cum voce intercipitur) verbo absolvam, cui
Quanta est orbis machina, quotquot intus hominum,
Aliquod tributum debent. de me perhibent Sophicati:
Stultitiam in loco potiorem ipsa esse sapientia.
Neque alios stultitiae ad ingenium formatos magis,
Quam qui ipsam sese medullam suxisse sapientiae
Videntur soli. Stultorum plena, ajunt, omnia
Innumero hos numero esse. Her verum qui haec asserunt,
Sese iidem exem ptos volunt, et Thaleti proximos.
Mor. In Stoa, Lyceo, porticu quot quot olim nomina

444

Sapientum censuere, in albo hoc tenenrur meo.
His equidem stultit iae propinavi affarim.
Platonem, Socratem, Diogenem discipulos mea
Sub ferula habui, mihi didactrum debent suum.
Iam reges ego si putem, si administros Principes,
Si nobiles, si ignobiles. nec finis erit nec modus.
Bibliothecam hac ego nomenclatura confecero
Qualem Vaticanus vix capiat, si stylo haec capiam.
Modo, ut praesens ex me concio officium habeat
Huc pedem intus. Estne qui nomen his tabulis suum
Concredere gestiat, quique stultorum in censu censerier?
Is propalam enuntiet. ne quid sibi dividiae postea,
Ne quid creet doloris, cum praeterit um se viderit.
Nolo cujusquam ingratiis id fieri sed volentibus.
Het. Prodiga officiorum haec domina est, liberali est indole.
Mor. Quippe stultorum in censu numerum facere, beneficium est,
Quale haud omnes agnoscunt Socia his jucunditas,
Risus, facetiae, leopres, alta animi malacia
Nil; sapere, hujus quidem vitae quae dam est beatitas.
Nil adversitatum hospitatur in animo, qui nil sapit.
Quin etiam arridere hic associet malis venientibus,
Amico haec dimittere vultu, jocis abstergere,
Opulentiam huic ofteras, ridet: rursum auferas
Ridet. Honora tam ridet ille ad purpuram,
Iuxta et centones. Laudes ridet, ac ridet minas,
Unus omnem fortunam uno vultu stultus excipit.
Verbo dicam malum stultitia est carens malo.
Het. Num quid obstat, quo minus utendum Sapientia
Suum deinceps nomen tam faustae porrigat Stultitiae!
Mor. Siquid mecastor fidei mereat, hic detis velim.
Non ita sapiens prodest fatuo, ut sapienti fatuus.
Etenim illi hic exemplum duratae offert patientiae,
Nivei fidem pectoris, ac labyrinthum cordis pervium,
Duplicitatis evolutum latebris, plane planissimum.
Demissionis excavatum fovea: Parsimoniae
Scopis expurgatum, frugalitatis imaginem.
Het, Ego Moriam non esse Moriam dicam amplius.

445

Ita sapienter desipit. Mor. Nemo sat stultum laudaverit
Quantum vis sapiens. Nil peccat, sceleribus caret.
Nec stulto quispiam invidet, nisi stultissimus.
Het. Ita hodie mos est. Sapiens ac stultus laudem volunt,
Et saepe qui alios prae cones non habet est praeco sui,
Mor. Iam igitur exspecto, ut me conveniat hic quilibet,
Ac felicitatem ex me nundinetur. Nemo hic adest?
Fortasse profiteri pudet quod esse non pudet.
Estne hic aliquis? Iste immersus ocreis Pamphilus
Platearum et puerorum obtritor. gravius qui gradum
Grandire quam Elephas solet quin sese aperit?
An nescis huic sese deberi Diphtherae? At enim
Vallum aliorum post humeris quaerit. Parcam nomini.
Sed ut his se eripiat tabulis nomen est: non inseram.
Ille deinde Chlamydatus gladiator in toga,
Qui in pace caedes spirat, qui vibrat calcaria,
Etiam dum ligneo hic nobis in equo bipes assidet,
Quis huic illum otdini ante signanum non censeat?
Sed tamen Romanos inter habeatur Scipiadas.
Quid perinde stu Itum, ac bello vitam prodigere,
Leviculae praedae iritamento aut stipendi gratia?
Het. Haec in sania regiones integras vertigine abripit,
Tanquam si Strychno omnes biberint amentiam.
Mor. Loco quem que suo, ut haereat, moneo, namque nevelim
Abs tam inquieris ho die ingeniis turbellam dari.
Quis illic hominum sedem intercipit sapientum insipiens,
Imberbis voce emasculata vir an mulier?
Het. Musicorum e choro eunuchus Mor. Huc helleborum
Neque enim mihi uspiam tantum honoris cernitur,
Quam ubi viros dimidiant, ut servent musicos.
Et iste illic acugerulus sartorum extribu Levi,
Homo dupondius, qui cum Iphiclo aristas transmeet,
Qui tot superbiae plumas ad dit, novarum indies
Consarcinator vestium, tot que earnufex lendium,
An moriae album effugiet? Het. Pictore haud indiget,
Ita ad depingendos homines illa abundat coloribus.
Mor. Iste arator, ut huc se penetravit? dedolatus hercule

446

Ad stivam ac rastrum calceamentum Colophonium.
Incoctum atque insulsum olus, Abderitarum prodromus,
Qui sementem facit ac messem, florem ven dit tritici,
Vix ipse pastus furfure ac fabarum siliquis.
Ecastor quantum delirat et hic nostro in numero est,
Quis mihi nunc omnes hic coram in digitis putet,
Catalogo dignos nostro? finem non reperiam.
Nunc alio mihi est itio ut gymnasium erigam
Stultitiae principale, quale Europa vix habuit.
Protopater familiam perrgre instituit amplissimam,
Isthic jam mihi sedem praeripio, spebus lautissimis.
Het. O mea oportunitas, ut te mihi fers obviam!
Huic anguillae ne mihi ealbatur, herbam porrigam.
Mor. Nam quis hic fibilus aurem exocculto terebrat?
Satin' lanus, mi homo? huc contra ne contollas pedem,
Nam cornuta mihi frons est, mox erit cornupeta.
Het. In stimulum malo exerceas. Mor. ni jam mox audiam,
Sapiens an stultus venias, fies cornuvora, et tibi
Illic plantari cornua senties, ubi nata sunt mihi.
Ehem quis es? Het. Equidem qui sim nescio. Mor at ego jam scio,
Illud qui neglexit stultus est.
Principium sapientiae seipsum nosse, ignorare stultitiae est.
Heus ad hoc album meum. Het. Honorem hunc non ambio
Mor. Tanto illo es dignior, debetur non poscentibus.
Het. Te Diva supplico. Mor. Cuja vox est, quae mhi supplicat
Het. Heterobuli. Mor. dignus ecastor qui occurras Moriae.
Het. Operam mihi tuam tantisper ut mutuam eloces,
Huc oratum veni. Mor Ultro illud volentem postulas.
Het Telesbium habeo juvenem, quem tuae ut aptem indoli,
Hoc mihi curarum est. Mor Figulum rogas, ut is rotam
Formando verset operi. Non rogata operam dabo.
Meum hocce molendinum est, quod verso Anticyris;
Ut stultorum in orbe numerus augescat indies.
Tuum ego habitabo ingenium, vires suficiam,
Ut Telesbium, ceu molarem rotam, undique versabilem

447

Tuum ad nutum habeas, modo mustum illi musteum
Pro aqua affusum fuerit, quaqua im pelles facile.
Mira vis vini est quodvis quovis ingenum rotat.
Het. Experientiae mihi ad hunc rem parabo subisidium.

SCENA MUTA. Angelus bonus et Daemon, Vita et mors circa hominem choragium instituunt, propellunt,
ac pelluntur mutuo.

ACTUS II. SCENA I. Eubulo Telesbius invite et non nisi ad imperium Protopatri Patris obsequitur.

EVb An me consequeris Telesbi ad gymnasium ocius?
Telesb. Nolo. Eub Ubi haetes testudo? cochlea ubi es? hercule
Nondum braccatus integte es. Nuuquid gradieris hinc?
Telesb. Nolo. Eub. Drom onum Imperatot, Rex somniantium,
Lavaris, an non? Nisi jammox: pugnus hic hodie
Pro mantili atque oritergio futurus est tibi.
Telesb. Nolo per Jovem lapidem, nolo. Eub. Obsequeris Lentule?
Jam nunc hinc exi de cubili enique in meridie.
Teles. Nolo. Eub. pot nisi ita mox gymnasium properus adis
Flagrotum ipsus gymnasium sies, Plenum literis,
Quas probe conscribi latus, utraque rades manu.
Arma ego te volo sumere, ut in arena te exerceas.
Teles? Nolo Eub. Equidem hortor palestra otiosis non patet.
Hisce ego te loris exorabo, nisi hortantem audies.
Teles. Nolo, aedepol, nolo. Protop. Quid tibi istic clamatio est?

448

Iam in viam abscesseram, tute hinc revocas patrem.
Quid agis? Telesb. Non ago, sed agor verberibus. Mihi
Male Eubulus minatur. Eub. Refractarium se facit,
Quidquid suasero, jussero, oravero; nolo mihi
Nolo identidem in os regerit, tanquam nola aerea
Quae ubique eadem sonat! Prot. Itan' vero statua vervecea,
Id docui ac jussi pater? Eubulo ego te obsequi
Me volui absente. Scis te id aetatis adolelcentulum
Etiamnum rudem at que impolitum bonis esse artibus.
Lignum esse incultum, unde exsculpi possit Mercurius.
Sed ferro, securi, dolabra, runcina opus ut niteas.
Tuo proinde si artifici oblucteris, si ignavia,
Ut putre lignum, diffluas, ac pertinacia
Rigescas intractabilis, quae spes operis erit boni?
Nam, ut tam subito in te aegrescant mores probi?
Nisi jam extem plo exae dificatam so cordiam destruas,
Teque ad virtutum culturam transferas, obsequens
Reverensque Eubuli quidquid aut vetat, aut jubet,
Pro liberali ego palaestra carceres pandam tibi,
Et stultorum temetergastulo emancipabo perpetem,
Ubi in tra cancellos, uti murem in muscipula,
Conclusum betulis pascam et nervis bubulis.
Audin? Telesb. emori quidem het cle multo mavelim,
Quam ista servire servitu dine incle menti homini.
Prot. Isthoc ego esse volo aetati tegumentum tuae,
Infraque disciplinae regem stare, ut sarta tecta indoles
Tibi accuretur, necubi libertatis rimas agat,
Mores putrescant, perpluat pietas, ruat constantia.
Huc jam te mihi propius adfer, etiam proprius, etiam adhuc.
Sic te volo Eubulum consequi, ut pastorem ovis,
Si contra dein mtiveris, jam cladem auferes.
In mortario temet comminuam, ut piper Indicum.
Cave sis deinceps praeterquam volo ex te prodeat.
Vis tu te Pae dagogo patri obsequentem facere?
Telesb Volo mi Pater. Prot. Vis artes tractare gymnasticas?
Telesb. Volo. Prot. Vis disciplinis te praebere docilem. Tel. volo.

449

Prot Somnolentiam abdicare mane atque interdiu?
Tel. Volo. Prot Potorum et helluonum vitare consortia?
Tel. Volo. Prot. Amare pietatem, venerari caelites?
Tel Volo. Prot Ita nisi mutata canas impoiterum musica,
Ex vocali ego te mutam faciam in furcae literam.
Vide ne quid mihi querelarum bilem concitet,
Aut ad te huc revocet, noxia impunis haud erit.
Ubi recte sementem teceris, tu fructum colliges.
Prout intriveris, sic erit exedundum tibi.
Nunc domum redeo ad quam tu aliquando revise melior.

SCENA II. Het erobulus, Thanatum adpartes suas contra Eubulum et Telesbium traducit.

HEt. Oho Thanate, tantisper hic morare mecum in vestigio,
Dum curiosis auribus atque oculis hic vacet locus.
Vides opinor fortunam nosttam, quo in cardine pendeat.
Prae clara aedepol est, si versare eam noverimus.
Namque exentera vimus rursum istius boni senis loculos,
Videndum igitur nobis, ne aurum atque opportunitas effugiat.
Me si consulis, Eubulum devitabis, hominem
Morositate sua nimis infacetum, atque illepidum.
Catonem is ubique agere, ac Lycurgum in re publica:
Tabulas decem virales conscribere ac Leges Fannias,
Quibus Telesbium ad sudorem oneret, atque eviscerer.
Quid enim nos servitute exhaurimus, ubi lepide
Concessum est vivere? Eubulus in malam abeat crucem,
Dum tu mecum fueris, et Telesbium nostrarum partium
Nostra retinuerimus in dustria, hactenus bonis avibus
Negotium volat; nunc rursus pecuniae habemus affatim.
Opportunitatem praeter hanc atque stempus nacti sumus,
Si negligimus, inter fungos meri to censebimur
Than, Intelligo Philosophiam tuam, ex Epicuri schola prodiit.

450

Het. Neque vero est, quod nobis aut ab eubulo, aut Telesbio
Male metuamus, tu cum medicus Telesbio sit datus,
Uno eum poculo, si opus immolabimus stygi.
Medicis enim im pune occidere sem per licit um fuit.
Than. Equidem fateornulla me via hominem expeditius
Ab omni absolvere morbo, quam hoc pacto nscere.
Het. Hoc si feceris, nobis deinde omnem Telesbii,
Nos inter partiri substantiam, quis negaverit?
Than, At nescis quot Enbu us utatur oculis? ipsum occiput
Cum lano illi occipatum est. Hes Illi occiput ac synciput,
Nostris effodiemus astutiis, tal pa erit caecior.
Than. Id si feceris, Ulyssem te praedicavero alterum.
Het. Equum Trojanum fabricabimur, modo manum mihi
Accommodes strenuam, Epaeus ac Sinon uterque erimus.
Armatura nostra scyphi erunt et pocula,
Pulvis tormentarius, vinum erit Creticum ac Massicum.
Than. At sumptuosa haec militia est, pingues enervat loculos.
Het. Non nescio, sed artificio denique nobis erit opus,
Ubi omni jam arte patrem em unxerit Telesbius.
Nos contra illum ad trientem strinxerimus ultimum.
Laconum ipsi legibus vivendum ex communi erit,
Aut ad Martis palaestram transeundum, ubi libere
Exrapto vivat, non dddrit nostrae effugium audaciae.
Ita Patrem miseratione tactum periclitantis filii
Nostrisque offuciis delinitum, ad novas damnabimus
Auri argentique impensas? nihil negabit unico;
Extremo illum amore deamat, scit esse se Patrem.
Than. Sed itetum non meministi Eubuli, incorruptibilis est.
Het. Memini, huic tantum, si apud Telesbium invidiam
Conciliemus, actum erit. Spretus ab hec nihil faciet.
Deinde vulpes ille licet fuerit, tamen et vulpibus
Sua, quibus interecipi possint sodiuntur foveae.
Abducendus ille a Telesbio tantisper erit:
Nam hunc ego modo voluptatis ita captavi laqueis,
Ut samanimus illi ad omnem occasionem pruriat.
Mihi de Telesbio tantum relinque negotium.
Tu o Thanate, ut eubulum ab illo amoveas age:

451

Ipsi tu te amienra face am icitia auliea.
Quae omnibus favet, et nemini, praeterquam sibi.
Interea, ego cum Telesbio nostris velis ibimus.
Than. Video quo tendas, lautis vos certabitis patinis,
Paterisque ad siccitatem expugnandam et famem,
Dum ego jejunus ari dusque apud Eubulum excubo.
Het. Tua tibi portio duplicato servabitur fenore.
Tum deinde et stationem vigiliarum mutabimis,
Ut ego pro te esuriales ac siccos agam dies;
Tu pro mefalern, et pinguibus dimices caponibus.
Than. Accipio consilia. Het ego hac Oenopolarn et Cupediarium
Accedo proxime; tu illac ad Eubulum viam accipe.
Than. Medius fidius iste Heterobulus propola omnis doli,
Ommsque audaciae est artifex, si scite haec egerit,
Quantum tibi deceptionis molimur o Protopater!
Chironem se reperisse Achilli is putat suo.
Sed nescit vulpi se gallinas, oves commisisse Lupo.
Nunc illum video juvenem, uti teneat vafriloquentiam,
Non viscus avem stringit tenacius, blanditiis ei
Velut sale orationem condiet, ut verba sapiant.

SCENA III. Oeconomus servum ciniflonem destinat ad coemenda hospitibus necessaria.

OEcon. Ehodum ciniflo, ehodum ocius flagrantissime flagrio
Iterumne dicam, ehodum: anad carnisicem mittam internuncium?
Cinifl. Quid vis? Oecon Quid vis? stupide, inurbanitatis gymnasium,
Et rusticitatis pagus integer, quid vis? ita Domino tuo?
Quid equidem velim, tua nil refert, quid loquar te oportuit
Jam pridem et scise, et exequi, Cinefl. Sine prius audiam.

452

Oecon. Nun quid audisti triverbero? Jam praevertere mentem meam
Tuis cogitatis debebas,furcipend ule, nunquid hospites
Domi observasti nostrae? an talpa caeca caecior es?
Ad lanionem ites ocyssime, pernas inde ge minas,
Ovillum caput, costas vituli et bovis armum adferas,
Tum et pedes suillos, atque suis filium enfrendulum.
Si quos deinde in foro pullos videris gallinaceos,
Perdices, ac bene pastos capones, hos ne negligas
Cinist. Audio, sed haec me comitabuntur omnia, an humeris feram?
Oecon. O autitissimum animal! clitellas etiam addam tibi?
An tu haec in macello pendula alienis pedibus quam tuis
Haec ire credas? Ambulas? an ex ulmo tibi exscul pam pedes?
Cinifl. Jam volabo Oecon. Uti cochlea, scilicet. Sed hem, est quod amplius
Curatum velim. Cupediarium eadem invisum ibis via.
Placentas ibi umbilicatas ternasartolaganos decem.
Artocreas binas, scriblitas quin denas, totidem dulciarios
Panes volo. aut si quid scitam entorum istic fuat rarius.
Cinif. Permitte rursum adero. Oecon. Quippe cur hinc abeas funge? cinif. Ut Notarium
In subsidium advocem, qui haec tanta man det tabulis.
Oecon. Tu scriptorem poscas, virgarum helluo? scriptorem hercule
Quam mox agam tua in cute, ut utraque expungas manu.
Cinif. Eo, eo. Oecon. Parcis virgis meis, et cuti tuae. Haec pro coena erunt.
Hospitibus, qui adipali modo interfunt inibi prandio.
Ita lautitiartum avidos, ita exquisitae homines famis
Vix novi alios. Principes sunt viri, aut Principum filii,
Uti Germani vinum tractant, carnes ut eda ces Sarmatae,
Meliora interim in multis seligunt, quod et Graecis cognitum.
Oho! jam nunc intus lepide musicam ac choreas instruunt.
Adibo, ne quid incurius peccem in aerarium meum.

453

Cinif. Here, here. Oecon. Ciniflo ubi carnes; ubi cupediae? Cinif. auri hercle
Nil mecum asportavi, ut mihi foris esset emptio.
Oecon. Aurum, verberabilissime, aurum? an nescis credito emi?
Cinif. Emerem equidem!, si alii venderent credito. Oecon. Dic esse me,
Quiid cupiam Cinif. Si renuant? Oecon. Tunc aedepol faxe, ut sis pendulus.
Abeo intro quo voeor. Cinif. ah servihominis misera nimis servitus?
Aequum an iniquum sit, quod lubet, heri imperant.

SCENA IV. Telesbius in ebriatur, Heterobulo, Cosmo ac Creonte sociis, quibus famulatur Syrus.

HEterob. Si unquam Magister hactenus Diseipulum docilem nactus est,
Ego illum hodie, ita epotandis calicibus studet oppido.
Ita deliciis delicate fruitur, ita genio suo favet.
Ita socierates lepidas exosculatur animo lepidissimo.
Eccum, conclavio abscedit, sequitur hospes cum Cretico.
Telesbius hercle pedibus vix nititur, cerebro etiam minus.
O Plato! qualis iste mathematicus format circulos.
Telet Cosine, et Creon, ubi estis modo collegae jucundissimi?
Cosm. En hic juxta ad sumus Telesbio nostro bellissimo.
Tel. Amice facitis. Cre. amice semper amicis fieri ad decet.
Het Hem Syre affunde hospitibus madi dam ex Lyaei fontubus
Syr Nunquid dilutum Nereo Bacchum vultis? Het. non; sed Deos
Nos im permixtos colimus: Het. Cithatoede excita chelyn,
Ne somno indormiscat nimio. At siccitatem prius
Hoc merge poculo, lepidos dem ulcemus oleo hoc musieos,
Nunc pericul um artis face? Telesb. Ecastor, me hecule,

454

Aedepol, mediusfidius. Cosm. Quid omnes Telesbi obtestris Deos?
Telesb. Si sic in Graecia facete vivitur, quin hic citius adfui?
Creon. Sancta saturitas quantum lepiditatis nobis facis?
Sacrificare ego tibi hodie vitulo cupiam pinguissimo.
Telesb Mihi fauces arent. Het. Syre istic incendium restingue ocyus.
Syr. Ubinam flamma cxarsit? affundam. Cosm. O calicum remigem?
Telesb. Vinum hercle juvenis non bibit, qui esse illud lae senum,
Juvenum venenum dixit. Het. Gustus, aut palatum hic defuit.
Tel. Aetnam in meas hodie sese fauces exonerasse arbitror
Ita incen dio aestuat, equidem mihi hunc praebibo.
Het. Fac animum tuum Cosm. Pedes mihi ad saltum dudum pruriunt.
Het. Oho Citharoedi, friget haec scena absque interludio.
Cosm. O festivum saltatorem Telesbium! an Saliis
Istum annumerabimus? ita artem novit, ho ho terram occupat,
Pileus cantharus, scypus sua quae libet abeunt via.
Creon. Pol lepidum spectaculum, en ut oculi in somnum coeunt,
Het. Cornutus hercle Bacchus est, Telesbium stravit humi.
Cosm. Eho Telesbi, ubi es? Het. Sinite enthusiasmum patitur, mox vates erit.

SCENA. V. Oeconomus Heterobulo, Cosmo ac Creonte fugientious, telesbium attinet, eumque vestibus
exuit, famulatur Davus.

OEcon. Ain tu persoluta omnia Heterobule, abs Telesbio affatim?

455

Het. Aio vero, quid enim aliud abseo exigas, quieffudit omnia?
Oecon! At pareius vivendum fuit, cum languerent italoculi;
Ne cruditatem aliquam vobis, aut lautum infortunium
Tamlautis faceretis epulis, Het. Etiam hospites de jejuno
Concionantur nunc hosptibus. Oecon. Pecunias volo. Hetego magis
Illas quidem volo. Quod si voluptas mea esser pro a uro mihi,
Ditater hercle quantum satis, ac tibi etiam facerem satis.
Cosm. Bonoesto animo, ubi navis ex India aurum huc vexerit,
Potibere partem tuam, Het. Tautisper patientia utere.
Oecon. Patientia nullum mihi debitum foris exsolvitur hodie,
Aurum amant, hoc mihi Coemam patientiae, quantum volam,
Pendere vos o portet, aut pendere. Eho Lyde, Dave, Syre,
Vi hic agendum est pol, fugiunt Telesb. Quo nunc appuli
Ad vivos homines, an ad inferos post vitam vento?
Ixionem hercle in rota vidi, Tantalum in aquis,
Et Cerberus mihi imminebat repandis faucibus.
Oecon. Ubi latent haecfurcae cimelia, ac decoctores perfiditk
Telesb. Quaenam hic turbatio nascitur? Oecon. Hem istic Telesbium mihi
Inter manus compingite, nequid effugii lurconi patear.
Telesb. Heu me? quid agis? quo deveni? nondum emersi Styge?
Dav. Jam mox ad styga te mittam, orcijam eris victima.
Telesb. Nonnete novi Dave? Tuneigitur tortor mihi Diabolus es?
Dav. Ad quadrantem exsolves ultimum. Oecon. Bibere vos edere,
Atquealienis impensis luxuriarier, nec hilum solvere?
Teles. Oeconome, etiam te video? quis te damnavit inferis?
Oecon. Prae vino insanit hic juvenis, sobrieratem incutiam,

456

Telesb. Quid ita in me saevis plagis? nunquid amice viximus,
Dum vita mansit? parce jam misero intermortuos.
Oecon. Adhuc insanire pergis? hem Dave, lora intus appropera.
Si mortuus es sensum tibi evigilare faciam in corpore.
Telesb, Sentio, heu dolor! sentio nimium crudeles inferos!
Oecon. Stultitia mihi non solvitur, et mortui naulum exhibent.
Telosb. Ergon'ad Charontem appuli? Oecon. Cessatis! Lorarii
Huic homini vitam reddere? Telesb. Vivo aedepol vitalem diem.
Oecon. Aut pellem hane, aut aes postulo, quod um Cosmo ac sociis,
Potando, helluando, ludendo contraxi. Quid ad haecais?
Teles. Agnosco. Oec. Id solvendum tibi jam nunc e vestigio.
Vivus fueris, an mortuus, parum mea intererit,
Modo rem solveris. Telerb. An nonsolvimus talento prope integro?
Oecon. An non consumptis plus talento integro? symbolum uti sit.
Duo exiguntur utrobique paria, acceptio atque datio.
Telesb. Praedem tibi patrem meum statuam. Oecon. Dabis Telesbium,
Quem hic coram in oculis atque manibus fero. Telesb. Nihil is habet.
Oecon. Cutem hanc dabit, famuli has vestium exuvias distrahite ocyus.
Decorticate hanc coepam ad ultimam usque cuticulam.
Telesb'Ah miserrimo homini parcite! Dav. Dignus primum es, qui sis miser.
Istam talarem togam superinduite, Iri olim patrimonium.
Quod hereditarunt posthumi ad generationem usque tertiam.
Applicate susque deque ulnas ulmeas; utsatisne quadret, appareat.
Telesb. Vae misero mihi! ita tractatis hospitem inhumanitate barbara?

457

Oecon Haec nobis solutio illis est, quibus sua desit solutio.
Isthac deinde, tibi quod fruisci vitaliceat, debes gratiam.

SECNA MUTA. Daemon hominem veste albaspoliatum, captivum trahit, Angelo flente, Mors Vitam sub
jugum cogit.

ACTUS II. SCENA I. Heterobulus cum Cosmo et Creonte Telesbium ad graviora scelera disponunt.

HErerob. Mitte querimoniam, fortunae haec, quam quereris, insolentia est,
Ad magna exerceris, namque illa imbelles vitat oppido.
Cosm. Ita usus mundi habet, dulcia amaris temperat, ut postea
Tanto rursum illa melius sapiant. Creon. Alterna delectant magis.
Telesb. Ita vero, cui cutis ad fustem prurit, is alterna haec amet.
Praeclari hercle vos duces mihi, ubi patinis ac scyphis
Pugnandum; at ubi de cute decertatio primi in fuga.
Quid nuncagam nudus denummatus, detonsusad cutem?
Het. Nondum hoc tibi spem omnem decolavit infortunium,
Nunc opus arte est. Sequere me, consilio meo ditabere,
Et vestiere uti voles denuo, pectus equidem astutiis
Gero opulentissimum: inde nobis depromam quantum opus.
Militarem auspicabimur vitam, ut quae magis licentiae
Et impunitati faveat, colloquia mecastor, atque arma ocyus
Jam hinc comparatum nobis abeo. Vos una ad forum

458

Concedite atque emissitiis hinc et hinc oculis venamini,
Quae et quibus crumenae crassiores, hisce ego post muribus
Decipulas locabo opportune ad captionem accommodas.
Telesb. Aliquod vulneri accepto oleum allinis, fozs sic medebete.

SECENA II. Heterobulus cum Telesbio sociisque per Chirurgum propolae vestium, ejusque servo Messenio
Lepide Illudunt.

HEt In hocaxerota astutiarum mearum vertetur hodie,
Chirurgum adibo, atque mihi servum illum esse. qui vestiarii
Modo est hominis, comminiscar: lepide tum deinde agam,
Atque dicam, quae vosomnes videre cupio, dicere tamen
Non velim quenquam; ne quod mihi detis suspendii periculum.
Ist haec Chrirurgi domus est; pulsabo fores. Chir. Quid hic viri?
Het. Chirurgum quaero. Chir. Ne quaere, namvides. Hes Scio te artificem
Qui reficere et facere nosti vulnera, ut sanes. Chir. et hoc artis est,
Bene ut fiat. het. Novi equidem; proin servum meum tibi credere
Animus fuit, qui dentium dolorem ad insaniam usque domi
Ita obstinate porfert, ut evelli sibi hunc ex ore pestiferum
Dentem atque dolorem nevelit, interium lamentis domum,
Me, Conjugem, liberos, noctu, interdiu turbat misere.
Huicce ego malo occurrendum opera censui nunc tua.
Chir. Equidem isti ego incommodo obviam ibo sine clave. Herculis,

459

Una tantum armatus forcipe. Het. nervi, contendet omnib'
Adversum. Chir. nil morabor, Het. Fortitudinem habet. Chir. Contra et ego,
Famulum etiam si opus, habeo Het. Hem praecipias pecuniam
Regalis est. Chir. nimium est, omnes ipsi hoc pretio extraham
Dentes. Het. sinistrae malae maxillarem primum dolet.
Quod si secundus dens aut rertius adhaereat, ne aestimes.
Edentulum ipsum, quam insanum malo Chir. intelligo satis.
Het. Signum pugnae datum scies, ubi dixero. numera huic pecuniam.
Chir. Caute praemunis omnia. Het. vociferabitut, scio, pro ut dolor
Suggesserit; at tu rem pro condicto age sedulo, nec magis
Hunc audias, quam Orestes matrem. Ego memet subtraham
Ut tanto magis pareat clamoribus, et stomachetur minus.
Ch. Curatorem habebisuti voles, qui isthoc dolo uti novetit.
Het. Vale, dum rursum adero. (h et te valere jubeo vir optime
Het Fundamentum hujus posui fabulae, jam aedificium cogito
Hem Telesbi et collegae, meo jussu et itu agere, vos, et sequi,
Me velim hodie, cum stabo, stabitis; fugietis, fugam ubi sequar.
Tel. Audimus. Het. Fabam huic vestiario cudam, illi vestium
Est affluentia, nobis inopia. Cambium ego cogito.
Quo inopiae hujusce aliquid trans Thulem mittam ultimam.
Teles. Opportune agis. Het. Oho propola hujus tabernae ubi sessitat?
Prop. Adest. Subite, hospites suavissimi, num quid mercis meae placet?
Het. Oppido istae quidem; nam militiam cogitamus singuli.
Scimus tibi esse annaturam coriaceam, pro pectore collobium
Pro pedibus ocreas. prome; ut exploremus quid, cui deserviat?
Prop. Vobis haec a pprime servient. Het. Scio, ubi tamen aurum ante tibi
Numeratum fuerit. Prop. verum aedepol; nam nihilo, emitur nihil
Het. Quatuor omnes sumus, singulis singula defer collobiar

460

Par ocrearum unum alterumque, pro Cosmo ac Telesbio.
Mihi tibiae tam anguste habitare nolunt. Prop. eccum singula.
Het. Quivis quod aptum sibi credat magis, humeris suis applicet
Prop. Velut de industria, ita cuiquesuum convenit. Het. miror equidem,
Ac si nata nobis essent. Vos de ocreis facite nunc periculum
Dum singula licitor, quanti vero? Prop. durus non sum militi,
Hic patriam tuetur Het. pro more id fieri scio, expone pretium.
Prop. Denis aureis collobia singula aestimo, quaternis tantum ocreas.
Het Aequum te facis; mihi ut diu liciter, mos non est, tantum rogo,
Servum uti tuum ad hospitium nobiscum destines, in foro
Apud Chirurgum divertimus, istic rem habemus pecuniariam,
Prop. Bene habet, hem Messenio, istos ego te hospites comitarier
Ad Chirurgum in foro velim, istic octo et quadraginta aureos
Habiturus es. Monetam explorabis probe, cutis tuae periculo.
Mess. Novi quid facto opus Het, sequere nos. Ni fallor, ista aedis est,
Iuxta quam adsumus ho, ho, homines hic quaero. Chir. in luce media?
Ita olim Diogenes. Het. Veni ad te, atque isthoc rogo huic uti numeres
Pecuniam servo. Chir. Bene est, id equidem facile possum, sessum hic cape.
Mess. Mihi aedepol sessione haud opus est. Chir, ut facilius pecunia
Tibi in sinu numeretur. Mess. siquidem ita vultis, parum moror.
Chir. Sine tuos dentes videam. Mess. insanis? quod dentes pro pecunia

461

Mihi numerare expetissis. Chir. aurum nobis hunc ad lapidem
Lydium explorandum. Mess. Dii te verberent. Chir. Euge famule
Manum adhibe. Mess Divi fidem! Het. hem socii nos hinc ocyus ratem
In tutum versis velis subducamus, dum tempestas abeat,
Telesb. Lepidissimus es Heterobule Mess. in urbe libera hominis liberi
Ita tractare libertum? ah dentes mei! Chir. hisunt aedepol.
Mess. Quid inquis? Chir, hi sunt, nunquid tibi isto gratnlaris exitu,
Quo doloris abiisti carnificina? Mess. tibi inquam hercle, tibi
In patibulo gratularet. aut rota, bipedum sceleratissime
Lues, mehercle, lues. Chir. abit? intelliget post benesicium
Ubi herum accesserit, atque isto se dolore sentiet liberum.
Mess; Heus mi homo? Chir. quid? Mess. pecuniam exsolvendam nunquid dabis?
Chir. Nondum satis perfolvi? hem reliquos dentes eodem tibi pretio.
Mess. Ista est pecunia? Chir. Sanitas red dita omni potior est pecunia.
Mess. Hocsolvere est? Chir. Dentes hercle solviaffatim, visne amplius?
Mess. An Dii Cosmopolim habitant; qui procacitatem hancce videant?
Dentes homini homo solvere, ubi solvenda sit pecunia?
Pro here! quid ego tibi, quid tu mihi verborum rursum dabis?

SCENA III. Heterobulus cum Cosmo et Creonte Mercatore ac Nuntiatore spoliato Telesbium a civibus
captum in carcerem ac periculum vitae adducunt.

HEt. Si venatio institui possit naviter, lepide, utiliter,
Ista est hodie nostra. omnes cassibus induimus feras,

462

Ubi lubit um fuit. Aptu hercule cepimus, at lepores modo
Hac eadem in silva caute iisdem irretiemus retibus.
Vos Venatici eritis ichnobatae, ego venatorem agam.
Polforo propius adsumus, istic opportunitas nasci potest.
Cos. Profecto hominem observo loculis auro pinguissimis;
Sed catus est. Telesb. quidigitur? Cosm. ubi quid auri loculis intulit.
Hos protinus indusii in sinum propter cor regerit.
Creon. Insane amet argentum necesse est, quod sic cordi applicat.
Het. Quod perdite amatur, bene id amamti ac pie subducitur.
Telesb. Sed vereor pietate ista hoc in homine uti queas.
Het. Ne despera, priusquam, qua id arte exequar, videris.
Me ponesequere; tum si tibi crumenam porrexero manu,
Tu accepta abi. quantum potes, teque turbae insinua fori.
Vos propter latus utrumque ite, tanto ut clepamus tectius,
Te, salvum esse volo, vir optime. Mer. paria tibi apprecor.
Het. Venalis iste est pannus? Mer. Si vobis pecunia tradibilis,
Mihi pannus vendibilis est. Het. novi morem vestrum, vetus
Is est mihil datis nisi detur. Mers. sed et ego militum scio
Qui dare activum sua eliminant ex grammatica.
Passivum dari per omnia inflectunt ad infinitum tempora,
Het. Et decipere activum Mercatores amant magis, quam decipi.
Sed extra forum hocest, quamvis in foro. Pannum velim
Quantum satis femoralibus. Merc. pro tibiis nihil petis?
Het. Vestire me a capite incipio, pedes mihi sunt ultimi.
Et ne quid audeam amplius crumenoe facit imbecillitas.
Quanti triulnium pani aestimas? Mer expende, optimus est.
Magno eum periclo peregre advexi. Het. Praemissas intelligo
In Dabitis erit conclusio, perge audiam, Merc. aureis
Tribus ulnam facio. Het. duo sufficiunt. Mer. malim aedepol
Hinc porcis lectum sternere quam ita venum pannos dare.
Frustar es, nisi aurei dimidium adjeceris. Het. cape sis modo,
Odi disceptationem nimiam, monetae nullum est vitium.
Mer Bene habet en pannum et (quod amte huic deerat) tuum.
Het. Amabo te, hod e longius hinc abire decretum est mihi,
Prom utin via extra periculum loculos habeam meos,

463

Huc, juxta'collum, dorsum inter et thoracem colloca.
Mere. Con sulte agis, incurva subter caput? Met. nil potuit aptius.
Iam in tuto adversum kures hanc mercem locavimus.
Merc. Quid hoc? mei loculi ubisunt? furem ne agis? furem, nebulo?
Aut loculos mox, aut vitam hercule. Het, audacia, falsiloquentia,
Hominem hunc vos infedistis? an furit ex consuetudine?
Ego tuos loculos improbe? Merc. Tu, tu, inquam, nondum redduis?
Het. Heus homines, noti, ignoti, prout estis, audistis calumnima.
Ves testes cupio mihi hodie meae fieri innocentiae
Et proterviae hominis, qualem non vidit ante Cosmopolis.
Meam mihi famam, ut ad hunc diem, locum, hominem,
Portavi hactenus integram, aut illius dari vitam volo.
Marsupium, vestes, me rotum a planta ad imum verticem,
Hic coram excuti postulo, testes hodie volo mihi
Quotquot habet urbs haec viros. Merc. parce, si erraverim, obsecro.
Het. Ne quidquam istuc postulas, depeculatus es omnem mihi
Famae fupellectilem. Ut im pune hoc feceris homini probo,
Qui honoris pugillum unum talento non vendat integro?
Merc. Ah te, mi vir optime? Het. isthaec jam ante dicere re oportuit,
Cum furis impingeres calumniam; nunc polvitam dabis.
Mer. Te oro, imprudens fui, revoca dicta, tum ista trado omnia,
Het. Hos pannos, inquis? Merc. ita obsecro. Het nisitua poenitudine,
Et belli odio ducerer, nihilageres istoc dispendio
Ita perlevi. Da nunc pannos, ut abeam. Merc. grates ecotibi
Proista facilitate tua habeo. Het. facis uti debes hercule
Mere. Ita Medius fi dius forum adire saepe, me cedere faceret foro.
Het. O matulam hominis quem latrinae purganda aptavero
Ita stultitia desipit. Hem socii, praedam hanc defer creon.
Telesbi juxta huc adsis, observavi istic hominem dignuim fraudibus,

464

Qui morsicatim suos dentibus loculos usque attinet,
Uti vulpes captam gallinam. Ita aurivoro homini
Materiem avaritiae adimam, necubi exorbitet affectibus.
Telesbi, I Prae, et pernam licitare, tum si loculos
Concidere absque arbitro videris, incauto celer subtrahe,
Et pedibus utere, atque tua, quam habes, confidentia
Telesb. Mirum si isthuc fieri possit. Het. quid fieri Telesbi queat.
Meum hoc esto, tu quid fiat animum ad verte sedulo.
Et fortuna utere, dum potes. dum non potes neglige.
Telesb. Aggredior. Het post ego virum adstabo, ut incautum vellicem.
Quam possim strictim unguibus, et clamore os exporrigat.
Ubi vultum averterit, loculos collige. Telesb. video ingenium tuum.
Adibo. Salvus sis mi homo. Nund. Et tu mi Adolescens. Telesb. pernas habes.
Nund. Et tu me hercule oculos, qui isthuc vides. Telesb. Merx haec bona est
Ex Boeotia credo, advecta Nunt. curnon ex America ais?
Telesb. Quo pretio emuntur? Nund. facili. Va va, quia hic daemonum?
Ubi nune Loculi? ho ho tenete trifurciferum hominem,
Furem tenete furacissimum. Het. vos isthac currite,
His ego pernis sedulam adhibebo custodiam,
Ne meis manibus evadat quaepiam, Cosme tu lucanicas,
Ego pernas curabo. Civ.1.quo vos hisce furtivis mercibus?
State, agedum state. het, ne te vexxet, mi homo, intemperiae,
Pietatisofficum agimus, homini hinc ob furem profugo,
Suam haec asportamus domum, ne quis fraude hic quidpiam
Ipsi intervertat. Civ 1.amice factum. Het. Dolum expedivi dolo
Quidquid porto meum est. Nund. prehendite surem, stringite,
Istic hercle, istic est Civ. furcae pabulum, hic pedem ocyus.
Hic siste, Telesb per divos parcite. Civ. 1 quos tu violas improbe?

465

Telesb. Aurum dabo. Civ.1. Et collum aedepol. Telesb. homini juveni parcite.
Civ. 2. Scelus amputandum, priusquam maturescat, in juvene est.
Telesb. Emendatum me faciam. Civ.1, licebit, carcer tua erit schola.
Magister carnifex, discipulus mox fies crucis.

SCENA IV. Eubulus Thanati spreto consilio. Telesbio subvenit

EVbulus. Iam denique eventus Heterobuli malitiaur perit.
Ut consilia artesque ad Telesbii interitum applicet,
Hic ad catastam modo, equuleum, et futeam abit.
Praeclara vero disciplina est, ubi huc fit promotio.
Than. Quid mirum, si in vita aliquando obviet infortunium?
Eub Quod si malis malum occurrat. si furi patibulum,
Mirum id paucis videbitur; ita enim usus obtinet,
Hujus ut artis magistri, promotorem habeant carnisicem,
Ac pro torqueaurea, restem cervicibusinduant.
Than. Furandi hercle peritus si esset. latuisset scitius,
Ignorantia illum prodidit. Eub. nil DeI oculum latet,
Qui saepe lictorem fallit, aliquando fallitur.
Hunc praeceptorem audire immorigerus cogitur.
Than Moriatur nobis lauta obveniet juvenis hereditas
Eub. Mortem illi haud deprecor, tantum emendatus occidat.
Than. Qui vivere nocens voluit, etiam nocens occidat.
Sibi, quae quisque intrivit, si excedat, nostra quid refert?
Eub At illum mihi commissum scio, ut probis mo ribus
Ad virtutem erudirem. Frustra hactenus cum fuerim
Deinde desperandum nondum censui. Than patribulum,
Et crux et rotae haud paucos emendatos faciunt.
Nil, ubi senuel multati fuerint, peccabunt denique.
Eub. Funesta sem per consilia inis, famam, sine insamia,

466

Virtutem, sine coactione quaerimus, juvat aggredi
Inter ipsa juvenem vincla, forte haec calamitas
Illi ad sapiendum proderit et sepeliendam insaniam.
Than. Tu hoc age, mihi aliud modo negorium in manu est.
Eub. Discessit? equidem uti Heterobulo, sic neque Thanato
Satis favente utitur noster Telesbius, eunt perditum,
Incautum ac stulte illis obsequentem juvenem.
In felicitate applaudunt, in ad versis se subtrahunt.
Ad scopulos, ubi allisum juvenem viderint, enatant.
Ipsoque inter fluctus destituto opibus inhiant,
Totamquesibi adpromittunt hereditatem mortui.
Nunc hoc in carcere subterraneo constrictum juvenem
Compellabo Telesbi, ubi es? audisne? Telesb. quis me miserum vocat?
Eub. Nostin' Eubulum ruum Telesbi? Telesb. Potin' ut mei memor
Eubule adhuc vivas? Eub. Unde in hanc sentinam mali
Miser Telesbi incidisti? Tolesb. Heterobulum interroga,
Seductorem improbum, autorem omnis, quod fero, mali.
Eub. Quippe cur id abs teignoratum tam diu fuit?
Cur ad mea olim consilia obarmatis stabasauribus,
Illt utramque pandisti? obsecutus ad omne es scelus?
Telesb. Eventu persidiam copperi: latuit incautum hactenus.
Ah si ex his ego vinclis unquam extulero pedem!
Te Fabule, omnibus ego sequerer autorem viis;
Eub. Verba dedisti saepius, ac promissis me lactasti melle is:
Tel. Sacramento me obligabo Divis, hominibusque; omnib'.
Eub. Cui vilis omnis probitas est Sacramentum est vilius.
Telesb. Superos ego testes habeo abjuratae prorlus noxiae.
Si quem male deinceps fallam, nullam poenam deprecor,
Sacer sim, Divisque juxta exosus, atque hominibus.
Eub. Age sis igitur, hanc, tibi, quam exaravi, schedam 'inspice,
Ne quis meum consilium auribus hauriat, clam porrigo.
Deinde et laqueum tibi subministro caute utere.
Abeo nunc hinc, quanquam et absens absenti curae eris.

467

SCENA V. Thanatus, Heterobulo Eubuli factum aperit.

THan. Nimirum haec ego ignoro, quid istic Eubulus fecerit.
An non submisit Telesbio schedulam? an non laqueum?
Het. Ain' ita esse? Than. nisi utrumque mihi coecitas oculum
Everterit hodie, vidi egomet. het. factum optimum.
Desperat hercle, qui desperantem laqueo adjuvat.
Than Nisi fallor publicam juvenis ita praeveniet infamiam.
Het Consilium aedepol quale vix ab hoste exspectari potuit.
Than. Nos lautis potibimur ex juvene spoliis. Eubulo nihil
Faciemus reliquum. Het. suspecta mihi machinatio est:
Nam ut ita Eubulus Telesbio adversarius fiat hodie,
Ut ejus mortem infamiae metu praevertat vix creduam.
Than. Ut ut sit, laqueum Telesbius ab Eubulo sustulit.
Het. Equidem gratulabor homini quantumvis adversario,
De tam felici hocfacto; favebo etiam successibus,
Than, Si ipse se hostis prosternat, quid nostris telis est opus?
Het. Ut video nostra nobis sors brevi felicitatem pariet:
Nam nihil erit, quod apud Protopatrum criminis
Nos accuset, aut de neglecto arguat Telesbio;
Cum juveni ipse subministret laqueum, ut male intereat.
Than. Hem istic illos inaudio, qui adsistunt pro excubiis,
Ex insidiis exploremus, quis illic de captivis sermo sit.

SCENA MVTA. Angelus bonus homini, post Daemonem et Mortem per injecta vela excoecataum, ostendit
e vinculis illorum exitum.

468

ACTUS VI. SCENA I. Telesbius, delusis Custodibus, Oeconomo Praefecto Carnifice atque Auriga mortem
evadit.

CVstos.1. Mirum quantum in carcere natum hodie sit silentium,
An taciturnitatem isthic captam induxere, quae nupserit
Isti intus homini? Cust. 2. Pythagoram magistrum intus audiet.
Qui primo quinquennio sileri voluti. Cust. 5. Non illa ego
Prandii, ac coenae lautitiis nimis occupatum rear.
Nam isti mihi homini temporis istius facere compendium
Videtur Oeconomus, ac pro coena, et prandio merendam dare.
Quae mucidi panis frustulo, et vix aqua, quantum satis
Hoinini absolvatur. Cust. 2. Bacchanalia vixit antea.
Nunc jejunium agat. Cust.1 Eccum Oeconomusadest, pol quanlo onere?
Offam Trevirensem de Neptuni haustam cellariis
Misello defert, cum Crustulis fimilae et panis emortui,
Quae prorsus innatant; bui balneator in Mosella juvenis:
Hanc Maro offam olim videns, his verbis scripserit.
Apparent rari nantes in gurgite vasto.
Oecon. Mirum isthuc sit somnum dormit hominis, an cadaveris?
Nihil movetur, uti canis mortuus, sic totus silet.
Medius fidius animam laqueo extorsit; Cust. 1. fame magis creduam.
Oecon. Fame? qui istam exhaufit patinam indies, uti sus Boeotica
Cust. 1 Mare exhaurias antequam famem expleas. Oecon. huc te sodes
En guttur, et cireum laqueum. Cust. 2. nobis curam sibi famem
Compendio abstulit. Oecon. Praefectus monendus ocyus est mihi,
Ut infortunio eatur obviam. Cust.1.puer ubi submersus est
Clausum ibunt puteum, semper Phryges sumus. Cust. 2.ne querere,

469

Annona nobis erit pinguior, si multilaqueos devorent.
Cust 1. At durus iste cibus est, ut deglutiatur, haeret gutturi.
Cust. 2. Miseri sures. qui perire suis ipsi volunt mambus.
Nec superis gratum, nec hominibus hoc est officium.
Cust. 1. Favit Carnifici eum hoc onere sublevatum voluit.
Praef. Ain' illaqueatum laqueo Oecon. Mortaliter mehereie.
Praef. Heus lictor tuo hic fungere munere, furem extrahe.
Carnifcx. Ehodum auriga equum adduce, et trahma. Aur. prae foribus adest.
Praef. Triumphum celebrabit hodie patibulum erit capitolium.
Carnif Huc super extendatur. Oecon, ut hoc livet capur nigredine?
Praef. Provehere, caput dabit carnifex rotae, corpus humo,
Utramque cleptricem manum crucisuffiget propalam.
Tetesb. Vos me? Carnif. O monstrum! Telesb. nondum tempus, nondum hercule
Telesb. Fugerunt? bene est. at acce equus pol! subsidium viae est.
Fugiamusoppido, fugiamus, ne hostis in me copias
Iam sparsas recolligat in praelium. Carnif. Divi, quid rei?
Atque ipse mottuus ubi est: cives cives instate ocyus,
Teles, Mortem expugnavi, at queipsum tricipitem cerebrum
Iam Eubulum accedo multis ditatus infortuniis.
Aur. Ah equum meum nemo hac abeuntem et exterritum
Terrore vago reperit? nemo, inquam, meum helcyarium?
Ah equulee mi, esse darie, atque onerarie fidelissime,
Redi ad domini tui praesepium, non ego re sternuum,
Non calcitronem dicam amplius, non pscam stramine,
Aut gramine, sed delicato foeno, et avena avenacea.

470

SCENA II. Telesbius, contra Heterobulum et Thanatum, Eubulo adhaeret.

THan. Ergone hunc evasit carcerem, et haec vincla Telesbius?
Portentum! Heter. Ne tu Eubulum fungum putes; illius astutia est.
Nisi rursum occupemus juvenis animum caute blanditiis,
Nostrae res intercident; favorem omnem amittimus.
Than Praeveniendus nobis Eubulus est, ne invalescat gratia.
Het. Eccum Telesbium, sed a latere incedit Eubulus comes.
Telesb. Eubule, te amplector. Eub. quidquid potest Eubulus, tuum est.
Telesb. Agnosco; afflicta denique fortuna amicos probat.
Het. Heus Thanate abrum pendum hoc filum amicitiae est.
Than. Aggredere, consequar. Heter. Hem Telesbi, te gaudemus incolumi.
Than. Amasse hodie te nosque ipsa videtur felicitas.
Telesb. Persaepe mentiuntur vultus, et verba hypocritae.
Eub. Dolosum evitasse amicum, est praelens fugisse naufragium.
Het. Vide Eubule, ne tuomet te nalo imprudens vellices.
Eub. Sunt quibus, neque nasus, neque frons ad pudorem reliqua est.
Telesb. Sunt quibus neque os ad veritatem, neque ad benevolentiam
Mens ulla restat. omnia inficit fraus, et livoris toxicum.
Het. Si de hostetuo disseras. Telesbi, bona est oratio;
Si de amico, malevola. Telesb. quos saepe amicos fingimus
Experti hostes discimus, neque longe exempla quaerimus.
Iam nunc dedisti. Heter. Heterobulus aliquid hostile uspiam,
Ut in te molitus sit? Telesb. nimirum corvis, ac patibulo.
Per te devotus; nihil huc dum abs te passus sim malevole?

471

Eub. Amicitia haecc erte fuit usque ad mortem, et laqueum.
Het. Quodsors tulit Heterobulo nemo imputet, sed feras impigte.
Eub. Accusanda sors non est, ubi malitia accersitum est malum.
Het. Meane? Eub.tua, cum furto autoritatem suadendo faceres.
Than. Saltem Thanato nemo unus quicquam adscribet mali.
Eub. Qui laudat, suadet, dissimulat, laetatur: participat scelus.
Telesb. Quid immoramur argumentis? argumenti sum satis:
Intcr vincla constrictus jacui, vix a Charonte adfui
Vestris ego consiliis jam nunc remitto nuntium.
Abesse vos meo lateri cupio. Het. non ita dilceditur,
Hospitibus alia lex est, solvendum ante est symbolum.
Telesb. Male impensa opera, poena magis pensanda est, quam praemio.
Than. Protopater nos tibi sociavit, nisi hic separet, nihil est.
Telesb. Frugi vos esse voluti. Eub. ita infrugiferos amove.
Telesb. Abeste hinc ocyus. Het sic igitur pensantur beneficia?
Than. Adjicis amicos? Telesb. non; sed hostes, abesse vos hinc volo.
Het. Revocabis. Than ubi volneris me, deero: ubi nolueris
Contra tibi adero, semper importune me feres.
Het, Meis nunquam temet machinis subduees satis.

SCENA III. Eubulus Telesbium sanctis praeceptionibus ad probitatem instituit.

TElesb. Abiere jam nunc Eubule, tuo me committo arbitrio,
Eub. Hem Telesbi, inter bonos bene oportebit agier.
Rationem vivendi inibimus, frenum sceler ifabricabimur,
Virtuti calcar: morum regulas, virtutum placita.
Telesb. Tuis me consiliis aptabo motigerum, prout voles.

472

Eub. Mane surgendu tempori cum gallus, aut dies monent.
Cum campana excitat et opus provocat; aurora siquidem
Uti musis, sic apta pietati est, porro cum opus ordibere,
Absque methodo nihil, ac consilio fiat. Ptimum prima pietas
Locum occupet. Divis te vitae ac sanitati gratiam
Debere supplex agnosce, atque actionum, pende daecimas
Tuarum in dies, ac horas singulas, nequid ambitio sibi,
Neque inverecundia hinc decerpat; aut inertia.
Telesb. Intelligo, custo dias omnibus apponam sensibus
Eub. Ne per rimam alicubi irrepat in animum scelus.
Obire compita, societatem ambire, sectari otium,
Est floridis moribus rineas, virtuti erucas aspergere.
Qui solus est. plerumque comitatus incedit virtutibus
Prae quam Caesarasseclis: haec praetoria ipsi est cohors.
Quae in foribus, pro vita hominis excubat, ac stipat latus.
At comitari qui volunt, et comitati ab aliis esse nimium
Hac societate indigent. Proin vide quibus esse tu comes,
Quibus haberi velis. In templo, schola, sodalitiis,
Praeclara res societas est, talem virtutibus alas.
Telesb. Ut video, multum refert, quicum amicitiam ineas.
Eub. Adstandum sacris indies serio, sedulo, nec animi
Quicquam relinquendum foris inter socios, patinas, scyphos;
Sed totum apportandum precibus, ut recta tangant scopum
Magnis ernissae viribus Siquid exorbitet affectio
Bile in citata, inflammata Venere, ambitione tumida,
In semine cupiditatem opptimas, ne serius malo
Adulto oblucteris, et Lubentia. tradas manum.
Arbuscula flecti potest; arbor non potest. Serius
Male molimur gradia. Ceterum poculis sitim: famem,
Cibis parce explebis, non obrues, quicquid necessitas
Debiti exposcet solve, gulae amplius debes nihil.
Telesb. Magnum hercle ac difficile imperium est seipsum regere.
Eub. Ubi sicagendo vesperi pucrum enavigaris diem
In portum animi navem subduce, et factorum vela replica.
Ac quibus remigaris cogitatis, quibusque actionibus
Sus deque mundi per mare, ut prudens navarchus, excute.

473

Nunquid praeter artem recti, aut aequi? nunquid periculi
Crearit tempestas animi? quos declinaveris, quibus
Alliseris ratem scopulis? num quae voluptatis blandior
Mentem incantaverit Sireu? quomodo itum malo obviam,
Quomodo eundum? si quid male; plange errorem
Eremendatum propediem face: quod si nil perpenam,
Applaude Divis, ista te felicitate beantibus.
Hoc Philosophiae compend ium est, et vitae norma optima.
Teles. A dverto animum, pulchra haec oratio est, et perplacet
Si uti auditur facile, sic fieri queat Eub. animo prius tuo
Haec adtuittenda, dein ex hoc vitae fonte et capite boni
In totum derivanda hominem, quod sensim fieri amat.
Ne indigesta et cruda pietas venas occupet.
Telesb. Faciam animum meum habeas obsequentem ad animum tuum.
Eub. Nolo ego te leges has affigere parietibus, ubi satius
Mulco affigantur mores improbi, sed mentis intimae
Sinu, ceu thesaurum tegere, quem nemo effodiat hostium.
Nam uti fere sti, hodie leges domi habemus post fores
Appensas; wens foris ante fotes est, aut certe nuspiam minus
Quam ubi leges sunt. Argento incumbis? cor istic et tuum est.
Uxorem duxti? cor amisisti, honores sequeris? corpraeambulat.
Nusquam minus homo, quam secum, et cum virtute habitat.
Tel. Veriverbium dixti; multis ego id expertus sum modis,
Ut esse me, ubi non esse, et non esse, ubi esse debui, repererim.
Ita cor absque lege, absque duce, absque consilio ambulat.
Quo abeundum, nescit; quando redeundum, multo seit minus.
Eub. Cor mi Telesbi, cor habes; qui hanc cordi nostri licentiam
Malitiae explorasse ingenium, prima haec est ad bonum via:
Malum cavetur cognitum. Mores hominum observes velim,
Praesertim adolescentium; probos rident, laudant improbos
Qui vanitatis istuc plurimum, laudis is habet satis.
Ne admirari quidem virtutem; nedum amare hanc sciunt.

474

Ubi audaculus quispiam mendaculus, spurciloquus, clepticus,
Disciplinifragus, aleator, scortator, trifucifer est,
Hund omnes circumsistere, velut exemplar vitae optimum,
Huic aures, atque sensus elocare ad ultimum assem animi,
Donec cum hoc omnem pudoris decoxerint substantiam.
Ita vivimus, quibus nunquam vixisse multo sit satius.
Vis mira exempli est: ovis ab ove prutiginem trahit.
Ex socii moribus, socii arbitraberis indolem,
Tanquam in speculo vultum, semper ab improbis contagio
Quantum vis probis haesit. Thelesb. isthuc exitio sensi meo.
Me Cosmus ac Creon via abduxit. Eub. videndum uti redeas,
Stultus quippe viator sit, qui errorem amet, et viae aviae,
Insistat, pertinax animi. Telesb quierrore longius abiit,
Redire cum vult, nescit saepe; et errori errorem adjicit.
Eub. Quid si redeundi fiat copia? si dux, aut via appareat?
Telesb. Redundum suadem Eub. nisi fungo magis fungusfiet,
Ita sane oportebit, proin Deiphobum nosti, et Philotheum
Probatos probis factis juvenes, horum ego te moribus
Mores tuos aptare cupiam, ut pedi sutor calceum:
Ne laxitate abundetn. atque intus pateant sordibus.
Telesb. Intelligo, operam dabo, nequid deinde peccem malitia.
Eub Socios hos ita quidem suadeo, ut magis etiam solitudinem.
Haec pietati maxime favet, haec schola poenitentium est.
Tel Res ardua est solitarium esse. Eub. solus esse non potest,
Quicunque socios habet Angelos, et comitem DDUM.
Telesb. Explorandae sensim vires, ad tantum sunt onus.

475

SCENA IV. Deiphobum ac Philothum Telesbius, Eubuli consilio, ad solitudinem sequitur.

DEiph. Mundum ego mund um esse istas nego inter immunditias.
Sentina est, ad quam omnis scelerum colluvies confluit.
Sepulcrum est pietaris intermortuae, putet improbe
Merum est cadaver, quod sceleribus, uti vermibus, scatet.
Vitiorum quod parredine diffluit, probitatis nihil
Vitalis intus possidet, omnem expiravit animam
Virtutis, omnem gratiae constantis pulchritu dinem.
Fugiamus. Philot. Quidita? Deiph. timeo infectionem allquam mihi
Abipsa peste, qua sic mundus occubut. Phil. scite times.
Deiph. Tum etiam iram herivereor coelestis, ne domo excludat sua
Pestem hanc inter veratum, noxa enim noxam affricat,
Et morbum morbus. Phil. acute futura ment introspicis
Telesb. At quo satis abeam, vix apparet, ita mundo im mergimur.
Deiph. Ad Deum proxima via est, hac animi abeundum passibus.
Decreta res est, deliberationem expeditam attuli.
Ad eremum me sic confero Phil. sic animum facies meum.
Telesb. Accipite comitem Telesbium, mundi exosus sum strepitum,
Quitetem am bitiose ambio, qua animi conquescat seditio.
Eub. Consiltum optimum! pauci hoc capiunt Telesbi. Telesb. quid ita?
Eub. Quod arduum est paucorum est. Telesb. mundi quaeram solus angulum:
Ut lateam, ac mecum scelera abscondam. Eub. Sapienter videlicet.

476

Nam nusquam virtutes magis habitant, quam ubinuliut habitat
In eremo speulcrum scelera, probitas tropaeum, excitat.
Uti ante compendio malitiam, scibi pietatem didiceris
Deiph. Socieratem proborum augebis, plures, uti vides, sumus.
Alter alteri manum dabimus. et utendam mutuo operam.
Eub. Eremus palatium Dei est, ubi suos ille aulicos,
Ubi esse familiares voluit, quibuscum consilia ageret.
Brevior nusquam, atque in caelum expeditior patet via,
Quam ex specu solitaria. Telesb. laus egregia spretae rei.
Thil. Vulgi ingenium vincit, quidquid rarum est, et extra trivium
Magno animo nihil magnum est nisi quo caelum comparat.
Teles. Ex periundum est, tentasse nemini obfuit. Eub. rem dignam agis
Aetate tua, et moribus. Teles. Vale Eubule, deiphobum sequor.
Salvete amici optimi. Deiph. Salve Telesbi, Phil Salveanimule mi.
Telesb. Societas caelo veniens solatium unicum mihi.
Deiph. Hac concedendum est, ubispecus propter rupis est latus,
Ubi fontis et herbarum copia; annona vitae a commoda.
Quem Eremicolae varii locum insident, his sociabimur,
Eub. Ite, ite felices animae, portum vobis hunc gratulor.
Longam post inquietudinem, post fluctuans mare,
Animumque fluctuantem, nihil mundo immodestius:
Hunc atque naufragium devitasse, par est periculum
Homini estugisse, nulla tam atiox mare scilla insidet
Quam mundum concupiscentia: mille uno absorbet die.

477

SCENA V. Heterobulus Cosmum ac Creontem ad Telesbium revocandum destinat, famulatur Lydus.

HEter. Animus mihi in bivium hodie incidit, neque sat videt
Qua sit eundum ad expeditionem contra hostem meum,
Ut Telesbium captivum Eubuli subducam consiliis:
Verum hercle nondum omnis mihi astutia corde excidit.
Senatum ego in animo convocabo fraudium. ut implicem
Sua illum nassa. Cosme, potin'ut Legati munus obeas
Ex patria missi, qui nuntiet obiisse fatum ultimum
Patrem, matreum languere, expectari heredem familiae.
Per fas nefasque gemmas, aurum, argentum, praedia,
Indignis praedam fierihominibus, siqua pietas super,
Siquis familiae amor, siquis amicotum, ac pauperum,
Subveniat omnibus, solum id posse Telesbium.
Cosm. Gravis mecastor legatio. Het. movere haec poteris juvenem
Ut coepto abeat, et patriam solitudini praeferat.
Cosm. Quo teste haec probabo? Het. Tuis oculis. Cosm. mendax ero
Het. Nihil novi feceris, ornatum mendacium hodie
Pars magna politiae est. Cosm. Quid si suis deinde oculis
Contrarium arbitretur. Het. Hancm: hi curam desere.
Incommodis ego tempestive praeveram omnibus.
Hic mecum ego Creontem possideo, ac Lydum suis
Probatum factis: nobis isthaec curatio erit.
Cosm. Abeo. Het festinationem comitem accipe in via,
Priusquam eremum atrigerit, occupare poteris.
Hem Creon, tu haud multo postitineris Cosmu insequete,
Atque ubi haerere compereris segniter Telesbium,
Aliam adhibeto machinam, matris afflictae lacrymas
Natum obtestantis, ultimas ut audiat preces,

478

Opemque praestet ac familiae tueatur decus.
Pietate tanta, deseri matrem, spoliati omnibus.
Uno in Telesbio spem, atque exspectationem ejus positaqm
Creon. Quid si his tantis machinis non amoveatur proposito:
Het. Nisi ferreus est, flectetur, sin obfirmatus haeserit,
Adde, rediturum, quam mox, ubi pietatem functus erit.
Creon. Mendacium mendacio ornabo, et dolum dolo obtegam.
Het. Vafri id Legati munus est. Creon. Eo. Het. Ne solus huc redeas
Het. Exordium novae fabulae struxi, nunc actum instruam.
Lydenosti hospitem, quem fraudavit fugiens Telesbius?
Lydus. Ita, ut te quidem. Heter. nosti et praefectum istius carceris,
Quo elasus abiit Telesbius, Lictore eluso subdole?
Lydus. Aulus vocatur. Heter. nomen habes, hos te adire velim,
Ac monete, Telesbium brevi adfore opportunum vinculis.
Hociter si observent insidiis, ad des insuper
Habere undesolvat in are non minus quam cute,
Lyd. Quid si fidem meis derogent verbis. heter. Id frustra times.
Namque ubi spes aliqua praedae est, nimium facilis est fides.
Lydus. Quid si fallat Telesbiusi Heter. meum illud esto periculum,
Hetero bulus fide jussor erit. Lyd. Superi fortunent iter,
Namque hos adire homines periculosum semper negotium est.
Het. I bonis avibus, noqisque eos quantocyus adducito.
Ego hic juxta operiar rei exitum. Nisi me fallat mea
Opinio, jam in cassibus nostris haeret Telesbius.
Ingenium siquidem ad fraudes Cosmus habet, praequam Hanuibal,
Aut Poenorum aliquis. Nunc hercle video, juvenem
Ut suo teneat incautum let ducat multiloquio.
Ut fraude, qua miserum frausus est, captum trahat.
Audion? an forte vana aures luduntur imagine?

479

Pol ipse ex propinquo se se audiri facit Telesbius.
In ipsis etiamnum viae auspiciis occupatum opportuit
Jam intro me conferam, ut insidias recte ordinem.

SCENA MUTA. Angelus vanitatem et pericula mundiper varin scemata homini exponit

ACTUS V. SCENA I. Telesbius reductus per Cosmum et Creontem a Lictore intercipitur, cui adest Davus.

TElesb. Ain' ita esse? patrem mortuum, matrem aegram, rapta bona?
Cosm. Ut audis. Creon. Utinam liceret fallere! Teleab. Pro miseriam!
Quid mater orabat?. Creon. pietatem implorat et opem.
Telesb. Nemo audiebat? Creon. praedarum aviditas avocabat alio,
Telesb. Haec impune? Cosm. Quis arum non amat supra justitiam?
Telesb. Auxilium matri dferam atque illos corvos funeb: es
Qui functis tantum cadaveribus ad praedam inhiant,
Mala morte mulctabo. Spolia eo rum eripiam unguibus.
Aurum mihi heredi debetur, hoc si effusum cupiam,
Colligere pau peres mavelim, ut foenus e caelo hauriam.
Lictor. Ubi ille. qui ita auro abundat? Oho Telesbite video?
Davus. Ehodum iste trifurcifer herum meum fraudavit pecunia

480

Lictor. Ex laqueo hic mihi evasit, debitum corvis pabulum est.
Telesb. Quae nos agitant furiae, haecita in hominem innoxium?
An non ego exsolvi debitum? an non fatisfeci in laqueo?
Lictor. Vitam debuisti ad ultimam unciam, solvenda haec tibi est.
Telesb. Nihil mihi vobiscum est, mundo ego abnuntiavi hodie
Atque eremu juravi, mortuus sum, nil juris in metibi est.
Lictor. Bene est, tuo per me voto potiberis hodie,
Eremum invenies in carcere, moretem in patibulo.
Age, quid immoraris vestigio? eundum hinc ad carcere~ est.
Telesb. Nihil innoeentia pro me, nihil aequitas potest?
Lictor. Alium ego te ex equuleo oratorem suturum scio.

SCENA II. eubulus Thanato praesente. Heterobulum anguit reducti, ac proditi Telesbii; Quem Heterobulus
denique liberare statuit.

EVb. Negas haec te autore fieri? averti ab eremo juvenem?
In carcerem dari? Het pernego: Eub. nempe sic moris tui est
Ut omnia juveni mala instruas, ac dein factum abneges.
Than. Si quicquam male est meritus cur minus facinus luet?
Qui pepercerit improbis, palpat improbe scelus.
Si nihil in illo criminis est auxiliabimur innocentiae.
Eub. Quicunque in se scelera plectit, nil debet carnifici.
Emendationi omnis poena servit, quam si impetres, fat est,
Eremus longus est carcer, et lentum supplicium.
Than. Fatemur; sed isti insistendum erat pertinacius.
Neque ab ipsa subito Ererni et poenitudinis abeundum via.

481

Eub. Heterobuli fraudibus isthanc perdidit constantiam.
Het Quid quid uspiam Telesbius sibi accersivit mali,
Id totum Heterobuloimputas, sine hoc nemo scelestus est.
Eub. Eventu docebimur. Het. Id equidem agam, ut sciat Telesbius
Omni me periculo functum, ut ipse sit absque periculo.
Eub. Citius testudo volet, quam dignam a te speremus operam.
Het. Jam nunc ad carcerem abeo, ut opem suppeditem Telesbio.
Abierunt, recte habet, estne qui me observet, amplius?
Nollem aedepol constare cuiquam de hoc quod in pectore
Consilium excrescit, nondum ad maturitatem pertigit.
Vobis tamen hic facile dixero, quos fideles mihi scio.
Telesbi um ego in carcerem dedi, licet celem artificium.
Jam mihi animus illum rursus eruere majori ingenio.
Namque ipsum ego pro Telesbio inlaqueum carnificem
Dolo eleganti inducam, meruit enim et ipse jam furcam diu.
Si quaeritis, quo id modo facturus Hererobulus sit hodie?
Vestris ego vos anribus, vestrisque oculis uti jubeo.
Si quaeritis, cur modo beneficium praeparem Telesbio,
Cui ante laqueum destinaram? quaeram rursus ego,
Anignoratis hodie non paucos, ut dent beneficium,
Op primere primum maleficiis; ut absque dispendio
Faciant amicos? Telesbium ego tuli adversarium,
Hac nunc arte conciliandus is mihi est, nihil doli
Abs me profestum novit; at auxilium mox intelliget.
Praefectum hac adibo carceris, jam ante conciliatum mihi.
Nil morae faciet, ut per speciem humanitatis Telesbium
Invisam inter vincula, hac aditus est, hic patet janua.

482

SCENA III. Lictor spe auri cum Telesbio convenit de modo eum liberandi a supplicio, famulatur Sytus.

LIctor. Odoratus equidem nescio an mihi obtigerit vulturis:
Namque lautam in carcere praedam inclusam olfacio.
Aurum hercle olet artificio illud emungendum erit.
Syrus. Vae hom ini illi, qui Lictoris hujus tenebitur cassibus,
Non assem argenti, non vitae retinebit teruncium.
Lict. Jam mihi deliberatio est, qua arte regam consilium.
Ut occurrere mihi ultro possit, non quaesita pecunia.
Syrus. Non spongia aeque quam adbibit, ut iste aurum trahit,
Ubi fuerint. qui dare possint, nunquam ipsi desit acceptio:
Ubi tamen accipiendum aliis, difficilis illi res datio est.
Nisi forte absque dispendio eroget in servos verbera.
Hic vero dare, quam accipere multo praedicat beatius.
Lict. Consilium intus excoxi explorabimus illum equuleo,
Tum deinde mansuetudinem adpromittam, si aurum spondeat.
Jam hac carcerem subeo, ut explorem captiviingenium.
Syre, tu me consequere et torturae supellectilem,
Rotas, malleos, forcipes, uncos suos ordine digere.
Telesb. Ah miserum me! Lictor. Inaudiit, terror iste augeudus est.
Et luculentum nobis juxta ignem instrue. qui facibus.
Qui ferro inflammando faciat, et liquandae pici,
Telesb O mehominem afflictissimum! Lictor. Scelesto illi tormenta ultima,
Et lentae mortis supplicium paratur. Telesb. parcite, precor,
Ah parcite! Lict, quis iste; qui perditissimo par citum cupit
Telesb. O optime Domine, parce. Lictor. optimus hercule esse nequeo.

483

pessimis parcam. Telesb. emen dationem spondeo.
Etor. in laqueo illam praestabis, dabimus emandando operam.
Telesb. Ergone moriendum mini? Lictor. etiam dubitas, trivenefice?
Telesb. Ah unum te rogo. Lictor. quid illud? Telesb. tibi u possim loqui.
Lictor. Quis prohibet? Teleesb, solus soli cupiam, priusquam objiciar neci
Sit fas mihi istuc te accedere propius. Lict. Nimirum carcere
Et vinclis pedem efferre cupias, ut effugium pateat.
Telesb Nolo medius fidius, inter compedes, ac manicas adero tibi.
Lictor. Age sic nuncades, quid adfers? Telesb. aures mihi tuas applica.
Lict. Vix hercle fido tuis dentibus, nebulo es. Telesb. mihil time,
Rem tibi secretissimam credere decretum est, nemo audiat.
Lictor. Tuto fide, soli sumus. Telesb. auri mihi talentum integrum
Loco defossum occulto est, nemo scit mortalium.
Ego solus teneo, defossor, possessor, testis, arbiter.
Lictor Audio, illo quid agere destinatum est? Telesb. noli quaerere,
Vitam si tantummodo mihi concesseris, tuum hoc erit.
Lict; Nimium a me postulas: neque enim hanc ego libertatem tibi,
Aut vitam largiri possum, alieno arbitrio sub sumus,
Poenas ego ribi mitiores infligere, et properato magis
Accersere mortem possum. Telesb. Ne te isthaec cura teneat,
Vitam meam possdes, adimere, ac dare illam potes.
Lict. Nimirum ut pro tua deinde vita, exigat Iudex meam.
Telesb. Neque hoc metuendum. Securitatem omnem adstipulor.
Lictor. Quid igitur? Telesb. Me hoc carcere, his detinebis vinculis.
Fatebor omne crimen, factum, infectum; ut equuleo

484

Me redimam. Lictor. quid deinde. Telesb, ubi dies decreta venerit,
Qua corvis immoler, tu ad furcam me ducito.
Ad scalam. ad ipsum patibuli denique fastigium.
Lictor. Quid nunc reliquum est, nisi nt pendeas: Telesb. pendebo quoque.
Lictor. Reste haec omnia tibi praestare abunde possum; ne ambige.
Hoc si mihi pro officio thesaurum aperis, sedulus ero.
Telesb. Sed hem, volo ita me suspen das, ne vita intereat.
Lictor. Hanc ego aedepol artem nescio, qui tam diu sum carnifex.
Telesb. Docebo equidem. Loct. ago sodes. Telesb. sunium affatim habes?
Lictor. Quantum mille furibus jugulandis sit satis. Telesb. sufficit,
Tantum ego te funium habere capio, quantum mihi
A capite ad pedes bis ter vinciendo servire queat.
Hisego funibus a pedibus ad cervicem usque geminis
Surgentibus ordine, instate cupio. His deinde laqueum
Pro collo illigabis, vestis omnem celabit dolum.
Lict. Ita medius fidius hominem hactenus reperi neminem
Qui perinde astutia abundarer, uti tu hac indole,
Vita es dignus longiori, tuo consilio rem agam.
Sed jam ad aurum defossum sermo pertigit. Ubi latet?
Quo indicio, quibus viis comperiam. Telesb. dicam fingula.
Silvam suburbio vicinam nosti? Lict novi. Telesb. istic latet,
Haud procularbore sepultu. Lict. quo argumento discam locum?
Telerb. Gramine obtegitur, et sub um bra arborum est. Lict. quarum arborum?
Telerb. Nomen hercle non fatis teneo, distinxi ex habitu!
Ego ne aberres ribi dux ero. Lict. Nempe dum pendes, dux eris?
Telesb. Nondum, ut video, rem intelligis. Non pendebo amplius;
Sed tu ubi homines e furca domum defluxisse vieris,
Mihi istic pendenti cum sica aderis, et funem demetes

485

Ubi signum ex patibulo, juxta latenti dedero tibi.
Itaque socium me tibi capies ad suscitandum a funere,
Cadaver auri. Lict jam denique introspicio artifcium.
Tel. Fallemus omnium oculos, tuque momento ditaberis.
Lict. Industrium me habiturus es, nunc intro ad carcerem redi.
Nam mox Praefectu saderit, qui hodie te patibulo destinat.

SCENA IV. Thnatus exponit qua spe hactenus'jpse cum caeteris Telesbio serviverit,

THan. Ita mos obtinuit hodie, ut nemo alliss gratis serviat.
Nemo beneficium praestet quo non ssperet majus alterum.
Ubi suum cuique sustuleris commodum cessat servitus.
Beneficia cessant, Exemplum sit, praesens Telesbius
Cui ego Thanatus, cui Heterobulus, cui Eubulus serviunt.
Quibus si tu spem praemii aut lucri adimas, omnes deserent.
Iam vero et alterum mirandum haud multo est minus.
Quod nullibi, quam in servitiis, major regnet invidia.
Primum quisque apud herum possidere locum benevolentiae,
Majores lucri partes quaerit, quarum si spem ademeris
Aliquam: vivat, an occidat Dominus, susque deque habent.
Ita usus evicit, suam quilque primo operam navat sibi,
Suaeque cupidiati subjacet, servit avaritiae,
Superbiae famulatur, obsecundat lubidini:
Tum deninde domino alteri, quantum hi domini sinunt,
His famulis undique aulae Principum opplentur hodie,
Qui Domini rebusita studeatservus, ut suis praeferat.
Is corvus alvus esse possit, quales europa non habet,
Videte nunc Heterobulum, ipsum adeo lictorem attendite

486

Ut adulentur Telesbio, quantum favoris in fronte adferant,
Ut juvenem emungant opibus, ut sibi ab illo lucrum parent.
Inter haec neque me feriari aequum sit, ne sorte excidam.
Enimvero jam satis isti servivi, missionem postulo,
Operisque ab illo pretium, brevi equidem concludam fabulam.
Me enim cum luserit hactenus multis modis Telesbius,
Et mihi ille ludibrium debet; ut par respondeat pari
Qui carcere~ toties fallit. et laqueum, non fallet thanatum.
Interea modo ad carceres ac mortem destinatum telesbiu
Protopatro aperiam, ut ejus mihi gratia uti liceat.

SCENA V. Tres Nuntii referunt qua ratione Telesbius ad patibulum ductus. Qui deinde a Lictore liberatur.

NVntius. 1. Ehodum quicunque novum hodie spectare spectaculum
Haud procul urbe cupitis rapitur ad patibulum Telesbius.
Constanti prorsus animo, non ejulat muliebriter,
Non emendicat opem manu supplici, aut abjecta prece,
Non oblectatur catenis, non moras vitae objicit;
Sed morti velut obvius, fata provocat ultro sua.
Tam forti juvene carnifex ipse pallescit magis.
Quicunque tam generosus occurrit venienti neci,
Aut nullo scelere tristis est, aut gaudet punire scelus.
Non alium ego vita esse digniorem quidem arbitror,
Quam qui sic moritur, doleo juvenis infortunium.
Proinde neque meos illi spectaculo oculos commodo.
Audire magis, quam spectare tam funesta collubitum est.
Nunt. 2. Rem qualem non vidi hactenus, obstu pesco hodie
Iuvenis cum forma, tum gratia, moribus, indole.

487

Hac vita dignus si quisquam, in rurea exhalat animam.
Quisquis huic infamem conciliavit memtem, dignus mori est.
Ut primo fatalem clivum pede magnanimo attigit,
Inter carnisicis manussubter locatus patibulo,
Circumtulit oculos primum, ac deinde has voces addidit.
An sons, an insons ist hoc cogar a dire supplicium,
Eventus ipse, judex optimus vulgabit propalam.
Sunt Superi, quibus etiamnum cura sit deimprobis, et probis,
Ut hi serventur, puniant urilli, Interim vitam lubens
Odiis impendam alienis, sed tamen innocentiae.
Deme sublato, an hostes ipsos maneat gaudium,
Divinorunt, atque etiam, ut vos sciatis facient propediem.
Hac inter expeditus juveni ad furcam ascensus est.
Acendit perinde, ac si non poenam adiret sed praemium.
Laqueum collo tanquam coronam triumphaturus, obvio
Excepit capite. cumque jam praeceps esset ex arbore,
Non membra dolor contraxit, non demutavit vlium color.
Nuntius. 3. Hui portentum ac nonstrum! abeo, fugio quantum licet
Iste de patibulo mortuus loquitur, en iste, qui istic pendulus:
Telesb. Ehodum vir optime, nihil metue. Nunt. 3. iterum vocat, horreo.
Telesb. Accede, vivo equidem, tantuma longe adsta, siquid times,
Nunt, 3. Accedo, Superi adsint. Quid clamas? nunquid jam mortuus es.
Telesb. Vitalem ego vitam haurio, isthoc praefecto carceris
Perte fignificatum velim, meam ur intelligat innocentiam,
Curae superis ad hanc usque fuisse horam Nunt. 3. Mandatum expediam.
Telesb. Ohelictor; ubi es? jam opportunitas adest, soli sumus
Lict. Advigilo. Telesb. huc enitere, sicam applica. Lictor. istic jaces.

488

Lict Bonus lapsus quo quis laqueo excidit, jam me sequere
Lictor. Sequor. Telesb. Hem, pala et sarculo opus quibus aurum effodias.
Lict: Ne labores naecjam in propinquo seposui. Telesb. o furca. ja. vale.
Ne tu deinde Telesbium recipias, id operam dabo.

SCENA VI. Heterobulus cum Telesbio ipsum Lictorem in patibulo substituunt, famulatur Lydus.

HEt Iam hos ego consequoe vestigio, ut fabulam dajuvem,
Facinus designavimus animo, quale hactenus non vidit Latium.
Lyde, te hic morari cupio, ut, si quando opus addas manum,
Lyd. Hanc ego stationem pro excubiis obtinebo sedulo.
Het. Ubi quos adventare conspexeris, ista, qua tenes manu,
Fistula monebis, ut intelligamus quid tacto nobis opus.
Lyd. Negotium profecto capitale hererobulus nunc aggreditur.
Occultis sese armis contra hostem instruxit. Vae misero,
Qiisquis est, insidias sievadat, et hererobuli manum,
Plus quam stygem et Cerberum superavit alter Hercules.
Teneo ego viri illius audaciam, teneo astutiam.
Hac ad subvertendos hostes agere novit cuniculos:
Illa invadere regiones hostium absque metu fortiter.
Vae, qui cum ipse occepit contro versiam, causa cadet.
Iam vero hanc mihi hastam, et hanc concredidit fistulam.
Frustra illa siquis esse hostis putet. adversum moveat.
Nihil movebor, hac mihi statio, misi cum vita eripi
Nunquam poterir. Quis illic? strepitum inaudio, quis es?
Fare age, aut ego te! Het. bona verba, nun quid agnoscis tuos?
Lyd. Tam subita expeditio est? Het. praedam deportamus ad rogum.

489

Telesb. Hie ille est carnirex tot mihi ante minatus equuleos,
Illum ego modo onera viauro, adeo, ut tanto sub pondere
Victus, succu mberet, atque infelicem exhaltaret animam.
Rem gestam compendio edisseram. Ad silvam venimus,
Istic orditi fodiendo, loco abs me conficto, incipio,
Dum fessus tandem subsisterem, illique cederem vicem,
Tum ubi homo medio labori immersatur, capiti sarculum
Impegi viqua possem maxima ille ceu bos stratus humi,
Procubuit ejulans: quem, ut impetratem silentium,
Semel iterumque eodem demulsi collyrio, deinde tacuit.
Nunc picaularem hanc meae stultitiae hostiam,
Meoque suspendio succidaneam immolabo patibulo.
Aliquod deinde reperibituei estugii ostium.
Het. Circumspicite hunc ensiferum sicatiorum principem.
Ut vultu adhuc torve minatur! ut horrent circum comae?
Ita illis fieri aequum est, qui tanta irrogant ceteris mala.
Telesb. Bonum exordium comoediae, pertexamus reliquum
Het. Tu istic, ut dixi, persistas neque vigiliis abeas.
Lyd. Scio officium. Iam profecto hujus ego cupidea daciae
Praestolor eventum, nil istis simile machinis uspiam
Invenire me hactenus memini, omnem superamt historiam.
Mirarer esse aliquid, quod huic lucificationi addi queat.
Quanquam periculosum hercule illi tractant negotium.
Siquis deprehendat facinus, pro furca Telesbius rotam
Habiturus erit, uno deinde gradu fututus alitior.
Neque pol meo satis hic tutum capiti, siquis conscium
Me clam observasset, perii, nulli loco creden dum est nimis.
Multas saepe silva aures habet, multos rus oculos.
Papae! istic strepitus hominum exoritur, integra est cohors.
Signum ego fistula edo atque hinc me ad occulta refero.

490

SCENA VII. Praefectus carceris a Nuntio ad patibulum deducitur, ubi Carnificem pro fure suspensum
reperit.

PRaef. Insanis surcifer et tua nobis hic refers somnia.
Nunt. 3. Vigilans ego haec ejus verba utrisque accepi auribus,
Tum deinde apertis eum se movere conspexi oculis.
Praef. Ventus eum commoverit leviter pendulum. Nunt. 3. ventusnequit
Naec mihi inspirare in aures verba et motare Iabia.
Fraef. Vae tibi si ad mortuum me deduxeris, vae inquam tibi;
Deceptionem hanc expiabis trinodiac viridi surculo.
Nunt. 3 Gravius ego deceptus ero si mortui verbaaudierim.
Praef. Iam procul conspicio pendulum, nihil dum se commovet.
Quin toto corpore atra livet morte, ac nigredine.
Nunt. 3. Nisi fallor alia se nunc veste induit, et quidem spelendida.
Praef. Mirum qui isthuc sit, certe et ego alium conspicor habitum.
Detracta erat superior vestis alteri hic totus nitet.
Nunt. 3. Mehercule neque iste est qui fuit, omnem vultum exuit.
Barbatus jam, im berbis antea, gla dia tus jam, inermis prius.
Praef. Quod monstrum? hercule meum istic pendulum carnificem
Intueor. etenim is est: non fallor, abest hinc maleficus,
Suspensus iple lictor est. Iam aedepol verba excidunt,
Neque quod dicam, neque uqod cogitem reperio amplius
Ut pro fure istic pendeat carnifex? pro fure scilicet.
Quem ego eo loci pendulum affigere vidi carnificem?
Quis isthoc capiat? Nunt 3 nisi poena numinum sit, non video
Qui fieri possit? certe hominum manus vincit hoc opus.

491

Praef. Hem Alberte, Alberte, nil respondet, tu loqui dixeras.
Nunt. Nullum ego de carnifice, at de fure responsum attuli.
Praef. Ubi nunc iste est fur? Nunt. 3. nisi Lictor sciat, ego nescio.
Namque ego furem loquentem conspexi de patibulo,
Praef Nisi incantatorille pessimus fuerit, qui luserit
Hic omnium oculos, quique prose substituit carnificem,
Nullum apparet argumentum, quo pacto isthaec creduam
Quae rendus sane domi nobis lictor est, ne ludibrium
Hic nobis coram fieri patiamur, aut im ponat Magus.

ACTUS. VI. SCENA. I. Hubulus, Heterobulus ac Thanatus cum Telesbio in saltu larvis depostis personas
mutant. Protopatro ex terrore fugiente. Exponit Lydus.

LTdut. Iovialiter intus vivitur, et plauditur duplici gaudio
Desalute insperata Telesbii, de que daventu Protopatri.
Quorum ille filius Patrem, hic pater filium incolumem
Praeter spem reperit: cum jam alter alterum audisset mortuum.
Stupore primum haerebant, deinde ubi amplexus mutui
Et laetitiae factus locus amoene convivunt diem.
Sua filius pericula, atque contra hostes narrat victorias,
Suas pater curas aperit, et de salute gaudia.
Instituuntur interea ludicra quibus uterque lepide
Queat oblectari, itur ad citharam, saltus, tripudia,
En cortina loco abscedit, producuntur huc propalam.

492

Larvatae omnes personae sunt, ludunt Bacchanalia.
Quatuor numero sunt; et nisi me fallar opinio,
Iste equidem Telesbius, iste Eubulus, Heterobulus, Thanatus.
Mirum, si omnes isti nunc in uno conveniant choro,
Quibus hactenus ubique litium suppeditabat materies.
Nunc sti pendium credo a Proto patro exspectant suum,
Ipse etiam senex Protopater adstat, at que hoc spectaculo
Iucunde oculos pascit. Leipdum profecto tripudium!
Pol Telesbio larva excidit. jam apparet patri filius.
Hunc circumstant larvae ceterae. Portentum me hercule!
Quid hoc? pro Heterobulo Daemon apparet. Mors pro Thanato.
Pro Eubulo caelestis Genius. Quid hic novi spectaculi?
Protopater aufugit, horreo, fatale prorsus ludicrum est.
Mors lugubrem saltum auspicatur, minatur Telesbio.
Intentat spicula. Daemon contra horrendum quassat caput.
Pavidoque insultat juveni, tanrum mitior Angelus juvar.
O Telesbi quo haec vergunt? terrent me ista, fugio quoque.

SCENA II. Tidem pro servitute mercedem a Telesbio exigunt. Quo deinde per Thanatum interfecto, Lis de
mercede per Michaelem ad supremum fudicem deferenda nuntiatur.

TElesb. Quis melocus, quae regio, quae terra miserum possidet?
Than. Ne fuge Telesbi, ignoti equidem nonsumus, nosti Thanatum.
Het. Et Heterobulum nosti Eub. et me Eubulum. Telesb. tali vultu? tali habitu?
Than Nescis me tibi servisse hactenus? mercedem postulo.
Telesb. Non te novi. Than. sam per te comitatus sum. Hetsemper adstiti,

493

Consilium dedi, instruxi. Eub. semper tuitus sum, et sana docui.
Tel. Tales mihi asseclas adsistere nescibam hactenus.
Het. Debes parenti Protopatro. Than. quidlonga nobis difputatio?
Mercedem exigo. Eub, inducias pro Telesbio parvas roge.
Het. Satisinduciarum est. hactenus gratis servio juveni.
Telesb. Qua igitur pecuniae mercede tuam mihi locasti operam?
Het. Pro hereditate servivi. Than. nihil est pecuniis cedere.
Telesb. Dabo argentum quantum satis. Than. nihil est. Teleob. aurum etiam dabo.
Than. Et hoc nihil, omnia debes; opes, honores, formam, genus,
Famam, valetudinem: et ut paucis dicam, vitam dabis.
Telesb. Me miserum, quis haec pactus est? Than. parentem tuum interroga.
Ubi nunc lates vita? hoc te telo eiiciam exarce corporis.
Telesb. Vae misero, sic intereo, his opibus; hac aetate, hoc genere?
Than Neque ego opibus, neque aetate, neque genere moveor tuo.
Quod meum est, tollo. Quid junc vitam moraris reddere?
Tel. Heu? dolor, eheu Than, vox intercidit, anima haeret in labiis.
Telesb. Ah ah! Het. dies illiex oculis sensim demigrat.
Eub. Nox longa ingruit. Het. nunc ego mihi meain partem vendico.
Obse quium ipsi servivi bene laboriosum hercule.
Mercedem postulo, tota est mea animae haereditas.
Eub. Nae te hinc abesse quam mox competit. Ius tibi meum
Usur pas: adstiti utiliter Telesbio, ru frugi indolem
In juvene ad improbitatem totam deflexti. het. mote idmeo,
Hoc opere mercedem corrogo. Eub. at restitui ego juvenis
Mores, quos tu aedificaras perditos, errorem suum

494

Teque detestatus est penitus. Het. id factum nego. Eubdabo
In hanc rem restes, quot voles Than. nascitur disputatio.
Ego me extra controverfiam constituo, et usuro mea.
Opes et honores elesbii, et vitam ipsam denique
Meo jure aufero, vos pro reliquis lite decertate ut luber.
Het anima mihi et corpus debentur, hac mercede servio.
Eub. Purum putum nihil de betur tibi, qui nihilo magis
Nihil unquam praestitisti Telesbio, cui pridem repudium
Denuntiavit ille. Het. ais, ego nego. Eub. bene est, ad calulos
Putandae sunt rationes facti et infecti Subduceocyus,
Quid tractarit autore te? quid non retractarit autore me?
An probata ipsi denique tua sit opera? Het. probatissima.
Fraudes illum, vinolentiam, luxum, luxuriam,
Sacrilegia, et quid quid pene est sceleris docui,
Et t me otiosum illi atque inutilem praedices?
Eub. expunxit scelera haec poenitudine maxima.
Het. Animam volo. Eub. pernego dandam Het. Hem orci Furiae
In subsidium mihi Eub. Heus Angelorum turmae opem
Porrigite. Het. Oho bellum nascitur. Eub. vim vi pellimus.
Eub. O princeps MICHAEL invictissime adveni.
Het. Quidita horren dum haec tuba insonat? Michael. armistitium
Iam nunc supremus imperat arbiter, suum ad forum
Causam hanc adduci mandat. Pergite, haec vos tuba
Accersit agedum ad curiam et tribunal judicis.
Interea hic ego perllstam, et monebo rem gravem.

EPILOGVS.

MAndatum ad vos habeo praegnans et gravissimum,
Quale nullus unquam Mercurius a Iove attulit.
Mandatum ad vos, qui hanc aulam, hanc urbem, et quod magis,
Hunc orbem colitis. Vultis audire ambabus auribus?

495

Dicam paucis. Telesbii omnes estis, quotquot estis hic
Coram, Telesbi est is, quibus paedagogus est triplex.
Prior Heterobulus, mali consilii Angelus, qui vos pessima
Lugenda, detestanda scelerum perdocet probra.
Luxum, Iuxuriam, furta, et quidquid fraudis est malae:
Alter Eubulus est Angelus custos, omnia qui contra monet
Pacem, Deum, salutem suadet. Mors Thanatus est
Res declinabilis, Paedagogus importunissimus.
Ubique, atque omni loco naeret hic tamen callide
Mortis, haud aliter, quam nonnulli Medici solent,
Per intrritum aegrum liberat. usitata haec curatio est.
Hunc medicum, atque hanc curationem nemo vitabit hominum.
Effugit mortem Telesbius ex ipso ctiam carcere.
Sed ubi eam exPecta bat minime, inter gaudia adfuit.
Decreta lexest, omnibus mortendum est semel.
Si quaeritis quando? nescio forte cras, forte hodie,
Hoc certus sum, post seculum victurum e vobis neminem?
Sed aeternitatis omnes futuros incolas,
Si porro quaeritis; quomodo? magis illud nescio
Fors bene, forte et male, resest anceps, vcstra tamen in manu
Illud scio, certoque hoc vobis edico hodie vaticinio
Omnes uti noster hic Telesbius moriemini, vita omnium
Ad trutinam aequissimam tigide ponderabitur.
Severitate magna, examine justo, Rhadamanthaeo judicio.
Callentissimum habebitis Judicem, non jota, non apex
Commissi sceleris illum effugiet: intimos animi sinus
Excutiet, eruet, perrimabitur, verbulum, cogitatio unica
Si aequa, praemium; sin iniqua poenam habeit suam.

596

Ehodum igitur quotquot hicadestis corporibus
Ehodum animis, ehodum omnes, Petrus, Paulus, Franco, Italus,
Pauper, dives, nobilis, ignobilis, quisquis hic ades,
Ehodum dixi, atque iterum dico ad vallem Josaphat.
Ad judicium citamini ad judicium. Non Iudimus
Jam amplius: versa est in tragoediam comoedia.
Citamini omnes. res ecrtissima, citamini.
Disceptatio etit de morte, de vita, de aeternitate omnium.
Jam tuba insonuit saepius, ibitis omnes, ibitis,
An cras,an hodie? nescio, hoc scio, citamini.

597

APPENDIX.

Selectorum ex Plauto discursuum, Phrasium, Verborum maxime imitatione dignorum.

CUm Plautus a juventute parvo eruditionis fructu, virtutis nullo legatur: censui illa, quae ad stylum ex illo,
comica venustate et lepore ornandum potissimum facerent, cumaliquibus etiam interpretationis
obscuriorum notis, breviter pro coronide subiicienda esse. Quae non sine delectu excerpta, magis obsoletis
absonisque praeteritis, facili opere lectorem studiosum jamque in ceteris Iatine scribendi generibus
utcumque versatum, ad singularem Comicorum indolem geniumque stylum docebunt inflectere. Tantum
haec volvere scripturum comice quandoque non pigeat, ut discrimen observatum imitatione assequatur. Sed
meminerit haec salis loco aspergenda non ubique ingerenda esse.

498

EX AMPHITRUONE. COMOEDIA I.

VIrtute ambire oportet, non favitoribsu
Sat habet favitorum semper qui recte facit
2 Paternunc intus suo animo morem gerir.
3 Qui me alter est audacior homo, qui hoc noctis solus obambulem?
4 Quid faciam si tres viri me in carcerem compegerint?
inde quasi e promptuaria cella depromar ad flagrum.
nec quisquam sit, quin me omnes esse dignum deputent; ita,
quasi incudem, me miserum homines octo validi caedant, etc. ib.
5 Hoc me noctis ingratis excitavit. Non idem hoc lucis me mittere potuit? ib.
6 Ipse dominus dives operis, et laboris expers,
Nec aquom anne iniquom imperet, cogrtabit.
7 Qui fueram liber, eum nunc potivit pater servitutis, [servum accepit
8 Quae bona in me fecerunt, ingrata atque irrita habui.
9 Si dixero mendacium solens meo more fecero
10 Num pergam heri im perium exequi, et me domum capessere?
11. Ciedo equidem dormire solem atque appotum probe,
Mira sunt; nisi invitavit sese in coena plusculum sol tarde oritur.
12 Agite pugni, jane diu est quod ventri victum non datis,

499

jam pridem videtur factum, heri quod homines quatuor
in soporem collocastis nudos. Quisquis huc venerit pugnos edet.
ex ossatum os esse oportet; quem Probe percusseris.
Sos. Mirum nisi hic me quasi Muraenam exossare cogitat,
13 Oppido interii! - Numnam obolui ego? (nunquid innotui.
14 Merc.??? Gestiunt pugni mei. Sos.Si in me exerciturus, quaeso in
parietem ut primum domes (in pariete frangas.
15 Merc. Illic homo a me sibi rem malam arcessit jumento suo. (corpori suo.
16 Sos. Verum certu'est confi denter hominem contra collequi.
17 Merc. Quo ambulas tu, qui Vulcanum in cornu conclusum geris? (laternam geris.
18 Ego tibi hodie, sceleste, istam comprimam linguam. Sos haud potes.
bene pudiceque asservatur. Mers. Pergin' argutarier?
Quod a pud hasce asdis (aedes) negosium est tibi? Sosime quod tibi'st?
19 Merc. Huc advenisti.audaciae columen, consutis delis?
30 At pol, profecto vapulabis ingratiis (nolexa
31 Etiam clamas carnufex. Eloquere, quid Venisti? [qua causa?
32 Mer. Fugit te ratio. Sos. Obsecro ut per pacem liceat te alloqui; ut ne vapulem.
Merc. Imo induciae parumper fiant, siquid vis loqui.
33 Sos. Quod mihipradicas vitium, id tibi est.
Quid malum! nonne ego sum etc.
Tu negas med.(memet) esse? Merg. Quid ego ni negem. qui egometsiem? (sim.

500

34. Merc: Nam injurato scio plus credet mihi, quam jurato tibi.
35. Quadrigas si nunc inscendas Jovis atque hinc fugias;
Ita vix poteris effugere infortunium.
Si me irritassis (irritaveris) hodie lumbifragium hinc auferes (lumbos frangam.
Errores am bo ego illos et dementiae compiebo.
2. Uxori turbas conciet, atque insimulabit illam probri.
3. Orationem comprimam, crepuit foris [fores crepuere.
Citius quod non facto est usus.fit, quam quod facto estopus.
2. Quid tibi hanc curatio estrem. verbero, aut mutstio? (quid curas, aut mutis?
Mer. Nequiter pene expetivit (male ceseit) prima parafitatio. (adulatio.
Ageitu secundum (post me.
2. Id quod est, neque erit; nequefuturum eft, mihi praedicas (dicis.
Sos. Eccere jam tudtim facis (ecce tu facis) ut tuis nulla sit fides.
3. Amph Sequere sis, herum qui ludificas dictis delirantibus.
Quo jur (cujus) ego hodie in rergo faxo ista expetant (luaentur) mendacia.
Sos. Miserrima isthaec miseria est servo bono, qui verba loquitur, si id vi
Verum esse vincitut. Amph. Quo id, malum, pacto potest; nam mecum
Argumentis puta, fieri? (certemus rationibus
4. Apud hostes cum sedimus edissertavit (disseruit quidquid actus est.
5. Qui malum inrelligere quisquam poft (potis est) ita nugas blatis (loqueris.
1. Laudis com pos revenit. (rediit cum laude)id solatio est, etc.

501

Abitum ejus feram forti atque obfirmato animo: id modo
Si mercedis datur mihi, ut meus victor vis belli clueat (clarus sit.
2. Nunquam aedepol tu mihi divini quicquam creduis post hunc diem, [credas
Ni ege illi puteo, si occepsio, (incepero) animam omnem intertraxero (aquam exhausero.
3. Non tu si Bacchae bacchanti si velis adversarier,
Ex insana insaniorem facies, feriet saepius.
4. Certa res hanc est objurgare (cerre objurgabo.
5. Num tibi aut stuftitia accessit, aut superat superbia?
6. Ampitruo, spetavi ego illam tibi parituram filium.
Verum non est puero gavida. Amph. Quod igitur? Sos. Insania.
7. Alc. Ob istuc omen ominator capies, quodte condecet.
8. Sos. Ut commeminit, sominum narrat tibi. Prodigiali Iovi,
Aut mola salsa bodic, aut thure comprecatam oportutr.
9. Alc. Iterum jam hic in me inclemenser dicit Ime objurgat.
10. Ipsus equidern, nunc primum istam tecum conspicio, (ipse.
11. Salvum signum est. (sigillum incorruptum.
12. Quin tu istane jubes pro cerita (insana) circumferri?
Nam haec quidem aedepol larvarum plena est (perturbata.
13. Hem tibi paternam, eccam [ecce illam] aspice huc sis, nunc jam,
Tu, qui quae facta inficiare, (negas jam facta.
Si patera pateram peperit, omnes congeminavimus, geminati sumue.

502

15 Opus mi est istuc exquisito (hoc exquirondum est
16 Quid ego feci qua ist haec propter dicta dicantur mihi(qua propter hac, et c.
Amph. Ture edictas facta tua, (edicis) ex me quaeris, quid deliqueris.
17 Saltem rute, si pudoris egeas sumas mutuum.
Alc. Istic facinus. quod tu insimulas nostro generi non decet (genus. etc.
Tu si me im pudicitiae captas, non potes eapere (non probare.
18 Nescio quis praestigiator hanc frustratur mulierem. (decipit.
19 Alc. Non ego illam mihi dorem esse duco, quae dos dicitur,
Sed pudicitiam et pudorem, et Deum metum, etc.
20 Ex amussim est optuma Delinit? sum profecto.
21 Mulier istam rem in quisitam cettum est'non amittere. (inquiram.
22 Nunquid causam dicis, quin te hoc mutem matrimonio. (repudiem.
Huc cum ex tem plo adventum apporto (advenio
2 Culpa mea fit quod ego contraxerim, si innocenti expetat. [imputetur
3 In horum familiam, frustr ationem ho die inriciam maximam (decipiam.
Quae sunt facta infecta refert, natque id me, susque deque habituram
putat non me perpetiar probri falso infimulatam.
2 Iup quonam ted. [temet) avertisti? Alc. inimicos osa sum obtuerier.
3 Potin' ut abstineas manum? -- nisi sis stultior stultissimo.
4 Id huc revorti (ideo reverti) uti me purgarem tibi.
5 Nunc quando factis me impudicis abstines, (avocat.

503

Ab impudicis dictis avorti volo. (abstinere ne scin facta incidam.
6. Ibo egomet: comitem pudicitiam duxero.
7. Capiunt voluptates cap unt rursum miserias
Irae interveniunt, redeuut rusum in gratiaminvicem conjuges.
Si reventum in graniam est, bis tanto sunt amici inter se, quam prius.
Volupe est mihi et setvum par videtur frugi. sese in stituere (frugiesse.
1. Vultum e vultu comparet, rristis sit, heri si tristes hilarus si gaudeant.
2. Habui expurgationem (purgavime) facta est pax
3. Tu gubernatorem huc evoca verbis meis.
Ne quisquam tam audax nunc fuat (fuerit) homo, qui obviam obsistat mihi.
2. Ego sum Iovi dicto audiens, ejus jussu nunc huc me adfero.
3. Campiam coronam mi in caput, assimulabo med. (memet) esse ebrium.
De supero, (loco) cum huc accesserit faciam, ut sit madidus so brius. (madefaciam.
Pene effregisti fatue foribus cardines.
An foris (fores) censebas nobis publicitus (ex publico) praberter. Quis es? etc.
2. Verbero, etiam quis ego sum me rogitas? ulmorum acheruns,
quem polego hodie ob isthaec dicta faciam ferventem flagris.
3. Merc. Frodrgum te fuisse oportet olim in adolescentia.
Amph. Qui dum? Merc. Quia sene cta in aetate a me mendicas malum. (in semo.
Amph. Cum cruciatu tuo isthaec hodie Verna verba funditas (malo tuo respondes.
Mer. Sacrifico ego tibi Amph. Qui? Mer. Quia enim te macto infortunio.
Introrumpam in adis, ubi quemque hominem adspoxero, obtruncabo, etc.

504

2. Larva, umbratilis; tu meminis territas?
3. Si minusculo digito increpuerint fores, hac tegula tuum
Diminuam caput, ut cum dentibus linguam excrees.
4. Bacehanal te exercuisse oportuit senex (vixisse bacchanalia.
Quae intem periae nostram agunt familiam?
2. Priusquam stomachum detexerit (causam iracundiae.
3. Fames et mora bilem in nasum conciunt.
4. Ut hodie te cum conviverem. (con vivarer.
5. Ne te sacrificem, nunquam evades (non evade: mortem.
6. Bacchus te irritassit. (ebrius es.) Nec salutem Bacchum (non bibam.
7. Praestigiator forte hanc excantat tibi familiam. (veneficio tenet
Lances detergam omnes, omnesque trullas hauriam (edem bibam que omnia.
Ibo adversum (obviam) accurro, ut sciscam quid velit. (intelligam
Spes atque opes meae jaeent sepultae in pectore.
Neque ulla est confidentia jam meo in corde quin amiserim.
Ita mihi animus etiam nunc abest.
Nam mihi horeor misero percipit dictis tuis [berreo ad dicta.

Ex Asinaria Comaedia II.

FAce nunc praeco omnem auritum populum. (Proclama, ut audiant.
Ita me obstinateaggressus. ut non audeam quin promam omnia.
2. Cave mihi quicquam mendacii et. ut ipse scibo (sciam] sic faciam, ut scias.
3. Num me illuc ducis, ubi Iapis lapidem terit?
Apud fustitudineas ferricrepinas (ubifustes et ferrum insonat) insulas
Ubi vivos homines mortui incursant boves. (dum korum loris mverber antur.

505

4. Obsecro hercle, ut quae locutus, despuas. (revoces.
Nudo detrahere vestimenta me jubes. [frustra laborare.
Defrudem (defraudem) ego te? age sis, sine pennis vola. (fac quod nequis
Jubeas una opera me piscari in aere.
6. Merre sese neisere mavolet, quam non perfectum reddat quod promiserit.
7. Rectam instas viam. Non suppetunt dictis data [non praestas.
8. Nunc verba in pauca conferam quid te velim (paucis dicam.
Perlecebrae (illecebrae] pernicies, adolescentum exitium
2. Irrita esse int ellego (intelligo) omnia, quae dedi, et quod benefeci.
3. Ego pol eodem te redigam, unde otta es, ad egestatis terminos.
4. Amans ego animum meum isti dedi. (applieui.
Fixus hic apud nos est animus tuus ciavo Cupidinis.
2. Solus ego te ab egestate abstuli. (abstratei.
3. Par pari datum hostimentum est, [retributso] opera pro pecunia.
4. Semper oculatae nostrae sunt manus, credunt quod vident. [paratam pcceuniam volunt.
Jam diu factum, cum discesti ab hero, inveniunde argento, ut fingeres
Fallaciam ibi tu ad hoc diei tempus dormitasti in otio. Quin
Tu abs te socordiam omnem tejice, atque ad ingenium vetus te recipe etc.
2. Ad heri fraudationem callidum ingenium ferunt.
Ego illos lubentiones fa ciam, quam lubentia est.
2. Illic homo aedis [ades] compilavit, more si fecit suo.

506

3 Etiam de tergo ducentas plagas pragnantie dabo, (pregnantes.
P??? Largitur peculium omne, in tergo thesaurum gerit.
4 Si huic occasioni tem pus sese subduxerit,
Nunquam aedepol quadrigis albis indepiscet (adipiscetisr] postea.
Sed si mecum occasionem opprimere(arripere) hanc, quae obvenit, studet.
maxumas opimitates (opulentiam) gaudio effertissimas (refertessimas
Suis heris ille una mecum pariet,
5 Non placet metuo in commune, ne quam fraudem frausus sit (ne decipiat.
6 Quid ego hic properans concesso (sesso) pedibus, lingua largior,
quae loquens lacerat diem? ibo advorsum atque electabo (eliciam) quidquid est.
7 Gymnasium flagri salveto, custos carceris,
Catenarum colone, virgarum lascivia.
cujus manus manicae complexae sunt, atque add ctaead trabem,
Omnium dignissime quo cruciatus confluamt
P??? Ego mirabar jam dudum, quod scqpulae gestibant mihi. (ad flagra.
8 Verbis velitationem fieri compendio volo. (breviter dici.
9 Non vides me ex cursura (cursu) anhelitum etiam ducere.
10 Extemplo facio facctum atque magnificum virum.
11 Te non equum est mi succensere, Daemenetum adduce (addue.
Jam hoc opus exasciatum est. (ex aedifieatum seu praeparatum.
12 Ego inrerea illum hic oblectabo prius [detinebo fraude) si advenerit.
13 Dico ut usus fleri (fieri solet, aut potest.

507

14 Promitto inquam bostire contra, (retribuere) ut merueris.
Illasce aedis esse oportet, i puere pulta (puer pulsa.
P??? Quis nostras sic frangit feres? Nolo ego fores canservas meas (me conservantes.
A te verberarier. Ita haec morata est (hanc con suetudinem habet)
janna, extemplo janitorem vocat, si quem videt ire ad se calcitronem (calces illidentem.
2. Quisquis obviam huichic occesserit (ineesserit) irato vapulabit
Siquidem hercle Aeacidinis (Acbiilis) minis expletus incedit.
3. Libanum in tonstrinam, ut jusseram venire, is nullus (non) venit.
4. Siquidem Iupiter precator assiet (adsit) malam rem effugies nunquam.
Stimulo latera conteram tua, quae occalluere (callum duxere) plagis.
Tanquam si claudus sim cum fusti (fuste) estambulandum,
5. Itaque jam hercle clamore, et stomacho, non queo labori suppeditare (clamcre et ira exe haustus sum.
6. Iussin' columnis dejicier operas aranearum?
Iussine in splendorem dari bullas has foribusnostris?
Herus in hara, haud aedibus habitat.
7. Non hercle te previderam, ita iracundia obstitit oculis.
8. Dabitur pol supplicium mihi de tergo vestro, (luetts.
9. Meo periculo, rem salvam ego exhibebo.
10. Illi omnium sumam rerum ipsus semper credit.
11. Non magni pendo: ne duit (det) si non vult.
12, Hercle istum Di omnes perduint (perdant) verbo cave supplicassis (supplices.
13. Tu contumeliam alteri facias, tibi non dicatur?

508

Nequeon' ego te interdictis facere mansuetam meis? (cohibere verbis.
An tu ita es animata ut qui expers matris imperii sies? (Non ob sequeris matsi?
2. Ubi piem (usurpem) pietatem, si isto more morata tibi
Postulem placere?
3. Ad loquendum' atque ad tacendum, tu te habea porti sculum (sicut remigum prafectum)
et meam partem loquendi. et tuam trado tibi.
4. Periculum ecastor (feminis haec vox familtaris) ne dum ejus expectamus mortem,
nos moriamur fame.
5. Ultro expetisis (expetis.
6. Largus lacrymarum trudetur foras. (lacrymans extradetur.
Scapularum confidentia, et virtute ulmorum freti.
adversium stimulos, nostris sycophantiis, dolis, aftutiisque ibimus.
2. Aedepol virtutes qui tuas nunc possit collaudare,
sicut ego possim, quae domi duellique male fecisti,
ubi fidentem fraudaveris, ubi in furto sis prehensus, sacro manus admolitus,
ubi saepe causa dixeris pendens adversus octo
astutos audasis (audaces) viros, valentis (valens) virgatores.
ubi saepe in languorem dederis, tua duritia lictores, etc.
A cerbum funus filiae facit, si te caren dum est.
2. Negotiosus interdius. [interdiu) videlicet Solon est leges ut conscxibat, quibus se populus contineat, ut
frugi siet.
3. Sermoni jam finem face ruo, hujus sermonem accipiam.
4. Cur tu obsecro, immerito meo, me morti dedere optas.

509

5. Cur enim minitaris ti bi te vitam esse amissurum? (quod te velis interimere
6. Quisnam istuc accredat tibi, cinaede calami strate?
7. Ausculate, atque operam date, et mea dicta devorate.
8. Quaeso hercle, Libane, scis herum tuis factis sospitari.
9. Ego caput huic argento fui hodie reperiundo. (id est, autor.
Alter. Ego pes fui. Tertius. Nec caput, nec pes hujus sermonis apparet.
10. Homines salus frustratur, et fortuna.
Agedum istum ostende, quem conscripsti syngraphum (syngrapham.
2. Tuus arbitratus sit, comburas si velis.
3. Suspiciones omnes abs sesegreget.
Neque ullum verbum faciat perpiexabile. (perplexum
4. Forte si tussire occocpsit [occoeperit) tu labellum abstergeas (abstergas.
Hunc video aeque esse moestum, ut quafi dies si dicta sit.
Ar. 1. Ne dixis istuc (dixeris istud) P???. Ne sic fueris; illico ego non dixero.
Neque divini, neque mi, humani posthac quic quam accreduas,
Si hujus rei me esse mendacem inveneris.
3. Scito illum ante omnes minimimortales precI, madidum, incontinentem etc.
4. Aucupemusex insidiis clanculum, quam rem gerant.
5. Quid tibi huc receptio est, ad te virum meum?
6. Istoscine patrem aequum est mores liberis largirier? [sic instruere silios.

Ex Aulularia Com. III.

EXi inquam, exi, exeundum hercletibi hinc est foras,
Circumspectrix cum oculis emissitiis.

510

Stas. Nam cur me miseram verberas? Eucl. Ut misera sis.
Tibiego rationem reddam stimulorum seges.
Testudineum istum ego tibi gradibo [promevebo] gradum.
Stas. Utinam me Divi adaxint [adigant]ad suspendium,
Potius quidem, quam hoc pacto apud te serviam.
Eucl. Oculos hercle ego istos improba effodiam tibi,
Aut fi respexis donicum [don ec cum] ego jussero
Continuo hercle ego te dedam discipulam cruci (affigam.
Abscede etiam nunc, etiam nunc, eriam, ohe, nunc,
Metuo ne mihi exinsidiis verba imprudenti duit. (inscio det
Neu persentiscat aurum, quae in occipitio quoque oculos habet.
Stas. Nescio pol, quae illunc hominem intempetiae tenent.
Pervigilat totas noctes, tum autem snter dius,
Quasi claudus sutor domi sedet totos dies.
Neque jam quo pacto, celem herilis filiae
Probrum, propinqua cui partitude [partus] appetit,
Queo cominisci, neque quicquam meli est mihi
Ut opinor, quam ex me ut unam faciam literam
Eucl. Nunc defecato [hilari] demum animo egregredior domo.
Stas. Nihil intus quaesti [quastus] est furibus; ita inaniis aedes sunt oppletae,
atque araneis. P???. araneas mihi ego illas servari volo.
Cave quenquam alienum in aedis intromiseris
Ignem extingui volo, aquam affugisse dicito siquis petat,

511

Quae utenda vasa rogant, fures abstu lisie dicito.
Hoc praedico tibi, si bona fortuna veniat, ne intromiseris.
Discrucior animi, quia a domo abeundum est mihi.
Nam nunc cum celo sedulo omnes, ne sciant,
Omnes videntur scire, adeunt, consistunt, copulantur dtxteras,
Nunc quo profectus sum ibo, postidea (pestea) domum.
Me rursum quantum potero tamtum recipiam.
Mihi misero cerebrum excutiunt tua dicta soror, iapides loqueris.
2. Ego virtute Deum et majorum nostrorum dives sum satis,
Istas magnas factiones, animos, dotes dapsiles, (uxorum
Clamores, imperia, eburata vehicula, pallas, purpuram
nihil moror, quae in servitutem sumptibus tedigunt viros.
Prasagibat mihi animus frustra me ire, quum exibam domo.
Nunc domum properare propero: nam egometsum hic animus domi est.
Meg Salvus atque fortunatus Euclio semper sciet.
Eucl Non temerarium est, ubi dives blande appellat pauperem.
Meg. Ain' tu te valere? Eucl. Polego haud a pecunia perbene.
Meg. Pol si anim us est aequus tibi, satis habes, qui bene vitam colas.
Eucl. Virginem habeo grandem dote cassam, atque illocabilem.
Meg. Adjuvabere a me dic siquid opus est, impepera.

512

Eucl. Nunc petit, cum pollicetur, inhiat, aurum ut devoret.
Nemin ctedo, qui large blandus est, dives pauperi.
Ubi manum injicit benigne, ibi oneratali quam Zonulam.
ego istos novi polypos, ubi quid tetigerint, tenent.
aurum mihi intus harpagatum est; nunc hic eam rem volt scio.
mecum adire ad pactionem. Verum intervisam domum.
Meg. Certe aedepol equidem te civem, sine mala omni malitia,
Sompersum arbitratus, et nunc arbitror. Eucl. Aurum huic olet.
Meg Filiam tuam mihi uxorem posco, promitte hoc fore.
Eucl. Hei Megadore haud decorum facinus tuis factis facis.
Ut inopemat que innoxium abste, atque abs tuis me irrideas.
Si filiam (ocassim (locem) meam tibi: in mentem verlit;
te bovem esse, et me asellum ubi te cum conjunctus siem:
ubi onus nequeam ferre pariter, jaceam ego asinus in luto,
et te utar iniquiore; et meus ordo me irrideat:
Neutrubi habeam stabile stabulum? siquid divortii suat,
asini me mordicibus scindant, boves incursent cornibus.
Meg. Quam ad probos propinquitate proxime te adjunxeris,
Tam optimum eit. Eucl. At nihil est dotis quod dem. Meg. Ne duis (des.

513

Dummodo morata recte uxor, dotata est satis.
Eucl. Nonne ego disperii? quid crepuit quafi ferrum modo?
Meg. Abit? fastidit mei. Video me arbitrari idoneum
Quem Senecta esate lud os faciat (In senio rideas.
Eucl. Scio, quo vos pacto divites soleatis perplexarier
Pactum non pactum est, non pactum pactum est, quod vobis Iubet,
Thesaurum inhiat, ea affinitatem hanc obstinavit gratia.
Ubi tu es quae deblaterasti jam vicinis omnibus
Meae me filiae daturum dotem? heus Staphyla, te voco. Ecquid audis?
2. Ecastor malum maerorem metuo, ne mislum bibam.
Pumex non aeque est aridus, atque hic est senex.
Divum atque hominum clamat continuo fidem
De suo tigillo fumus siqua exit foras.
Quin cumit dormitum follem obstringit ob gulam (circa.
ne quid animae forte amittat dormiens.
Cos. Etiamne obturat inferiorem gutturem? (guttur.
aquam hercle plorat, cum lavat, profundere.
Famem hercle utendam, si roges, nun quam dabit.
Quin ipsi pridem tonsor ungues dempserat.
Collegit omnia, abstulit praesegmina.
Intto abi, opera huc est conducta vestra, non oratio, (laberandum, non fabulandum.

514

2. P??? Coctum ego, non vapulatum dudum conductus fui.
Eucl. I, et coenam coque, aut abi in molum cruciatum abaedibus.
Nimium libenter ed [audivi] sermonem tuum
3. Mihiomnis [omnes] angulos furum implevisti in aedibus.
qui mihi intromisisti in aedes quingentos coquos
cum fenis manibus, genere Geryoneceo. (ex Geryone tricorpere.
quos fr Argus servet, qui oculeus totus fuit,
is nunquam servet, praeterea Tibicinam,
quae mihi interbibere sola, si vino scatet,
Corinthtensem fontem et Pireneum poteft.
4. Ego hodie te reddam madidum [ebrium.
Scio quam rem agt, ut me deponat vino [intbriet] eam affectat viam.
Hoc servi est facinus frugi, facere quod ego persequor.
Tu modo cave, cuiquam indicaoes [indices] aurum meum.
Si quis invenerit Aulam [ollam] onustam auri quaeso utprohibes si [prohibeas.
Non temere est quod Corvos [corvus] cantat mihinunc a laeva.
2. Cor mihi coepit artem facere ludicram, atque in pectus emicare. [treme metu.
3. Quae te mala crux agitat? P???. verherabilissime etiam rogitas!
4. Ponehoc sis, aufer cavillum, non ego nunc nugas ago.
5. Sanus tu non es [sapiens] qui furem me voces.
Perii oppido, ita mihi ad malum malae res plurimae se agglutinant,
1. Ibo intro ut quid hujus veri sit, sciam.

515

Haec propemodum jam esse in
vado salutis res videtur.
2. Spatium ei dabo exquir
endimeum sactum, etc Eccas manus
(ecce illas.
Quis me Athenis nunc magis
quisquam est homo, cui Di sint
propitii,
Congrediar, contollam gradum.
(conveniam
Ego te emittam manu [mams
mitram] scelerum cumulatissime?

Ex Captivis Comoedia IV.

NOs parasiti quasi mures, semper
edimus alienum cibum
Quasi cum caletur, cochleae in
occulto latent;
Suo sibi succo vivunt, ros si non
cadit.
Parasiti venaticiprolatis
rebussumus,
Quando res redierunt, molossici, et
multum incommed stica
[esurientes.
Adverte animum sis tu. istos
captivos here [heri] quos emi,
His indito catenas singalarias
[singulatim.
Liber captivus avis ferae consimilis
est.
2. In caveam te dabo. Faciam
quaestum earcerarium.
2. Hoe ego quidem nimis quam
cupis, ut impetret.
Ego tui amore maceror, macesso, et
tabesco miser,
Ossa arque pellis sum miser a
macritudine.
5. Nunquam istuc dixis, neque
animum induxis tuum
6 Illum confido dominum, in his
diebus me reconciliassere
[reconciliari.
Si ullo modo ille huc conciliari
potest [reduci ad nos.
7. Cujus nunquam vultum
tranquilavi gratiis.

516

8. Meus scruposam victus commeat
viam (duris vescor.
Si Di immortales id voluere, vos
hanc aerumnam exequi,
Decet id pati aequo animo. Ei vos
morige, rari mox bonu' 'st.
Indigna digna habenda sunt, herus
quae facit.
Lor. Ejulatione haud opus est
multa, oculis multam miseriam
additis
In re mala, animo si bono utare,
adjuvat.
Qui cavet ne decipiatur, vix cavet,
cum etiam cavet.
etiam cum cavisse ratus, saepe is
cauter captus est.
2. Sunt ex te quae volo scitari,
quarum rerum re falsiloquum nolo.
P???. Non ero quod sciam, siquid
nescivi, id ne. scium tradam tibi.
3. Euge pol Thalem talento non
emam, Milesium,
Nam ad sapientiam hujus ille
nimius nugator tuit.
4. Tam hoc tibi quidem in proclivi
est, quam imber quando pluit.
5. Quod bonis bene sit beneficium,
gratia ea gravida est bonis.
Utroque vorsum (ver sum] rectum
est ingenium meum,
Ad te, atque ad illum, pro rota uti
me licet. (utrique obsequar
2. Me honore honestiorem semper
fecit et facit.
3. Eum redimat, et remittat nostrum
huc amborum vicem, (pro nobis.
4. Inter nosfuimus ingenio haud
discerdabilt (discerdi.

517

3. Nunquam erit ram avarus, quin
te gravis (gratis) emittat manu,
Et mea opera, si hinc rebito
(redibo) faciam, ut faciat facilius,
6 Si ego memorem quae me erga
(erga me) multa fecisti bene,
Nox diem adimat.
7. Servate istum sultis (si vultis)
servi, ne quoquam pedem
efferat sine custode Ei rei primum
praevor. ti volo (rem praeoccupari
Nam hercle ego huic diei, si liceat,
oculos effodiam libens.
ita malignitate oneravit omnes
mortales mihi,
neque jeuniosirem, neque magis
effertum fame vidi.
Itaque venter, guttur, resident
esuriales dies
Ilicet parasiticae arti in maxumam
malam crucem.
2. Plagipatida, quibus sunt verba
sine penu et pecunia,
3. Dico unum ridiculum dictum, de
dictis melioribus,
Quibus solebam menstruales
(mensis unius] ep ???as ante
adipiscier,
nemo ridet. scivi exemplo rem ex
compacto geri.
Ne canem quidem irritatam voluit
quisquam imitarier,
faltem si non arriderent, dentes ut
restringerent.
4. Illic mihi est una spes coenatica,
si ea decollabit, redibo ad senem.
Nunc illud est, cum me fuisse,
quam esse mulro mavelim.

518

nunc spes, opes, auxiliaque a me
segregant; quae aspellant metum.
necsycophatiis, nec fucis ullum
mantellum obviam est (pallium,
nec confidentiae usquam hospitium
est, nec diverticulum dolis.
operta quae fuere, aperta sunt, patet
praestigiae
neque negotium est, quin male
occidam, oppetamque pestem.
Neque jam servate salus si volt, me
potest, nec copia est.
Nisi si meo aliquam corde
machinor asturiam.
Occisa est haec res, eunt ad te
hostes, quid loquar? quid negabo?
Arist. Quid isthuc est, quod meos te
oculos fugitare dicam Tyndare?
Tynd. Hegio hic homo rabiosus
habitus est in Aulide,
Ne tu, quod istuc fabuletur, aures
immittas ruas.
Neg. Te sodalem ajebat. Tynd
Alcmaeonatque O testes, una opera
Mihi sunt sodales, qua iste. Arist.
At enim turcifer
male mihi loqui audes? Tynd. Tu
enim reper tus Philocratem
Qui superes veriverbio. Tu inventus
vera vanitudine qui vincas.
2. Est miserorum, ut malevolentes
sint, atque invideant bonis.
3. Pol si adbites (accedas) propius
os denasabit tibi mordicus.
Ludificabitur, Ajacem, hunc cum
vides, ipsum vides.
4. Tynd. Nunc ego inter saxum
sacrumque sto, nec quid faciam
scio.

519

Arist Exme audibis [audiet) vera.
Nihil hoc certo inveniens certius.
5 Heg. Igitur ego arumnatus, et
deartuatus sum miser,
Hujus scelesti technis qui me, ut
me, ut lubitum est, ductavit dolis.
6 Tynd. Vae illis virgis miseris,
quae hodie in tergo morientur meo.
Servus mansit pro domino,
nucleum amisi, reliquit pignori
putamina
Ita mihi stolido sursum versum os
sublevere offuciis.
Colophe, Carox, ite istuc, atque
efferte lora. Los. Num lignatum
mittimur?
Injicite huic actutum manicas
mastigiae.
Tynd. Quid deliquit? Heg. Rogas?
sator sartorque scclerum, et messor
maxisme.
At ut confidenter mihi contra
adstitit?
Tynd. Quid nogotii est, quamobrem
succene ses mihi?
Heg. Quia me, meamque rem, tuis
scelestis falsidicis fallaciis
Delaceravisti, deartuavistique opes,
confecisti rationes meas.
Tynd. Qui per virtutem perit, at
Polnon interit.
Heg. Facito ergo, ut acherunti
clueas (luceas) gloria.
Quando ego te exemplis
excruciavero pei. sumis,
atque ob sutelas tuaste morti
misero.
Dum pereas, nihil inter duo, (nihil
curo] dicant vivere.
Ibis porro in latomias lapidarias.
Nisi cottidianos (quotidianus]
sesqui opus confeceris,
Sexenio plago nomen indetur ribi.
Noctu nerva Vinctus.
Custodibitur, [austodietur) interdius
sub terra lapides eximet.

520

Tynd. Breve spatium est
perferundi, quae minitas mihi.
Si rebitet Philocrates, facias mihi
conveniundi copiam. [si redeat etc.
Arist. Euauspicavi ex vinculis,
nunc intelligo
re dauspicandum esse in catenas
modo. (liberatus cogor ad vincula
redire.
Iupiter maximas opimitates,
opiperasque offers mihi.
Ita hic ine amoenitate amoena
amoenus oneravit dies.
Eminor, interminer, ne quis mihi
obstiterit obviam.
nifi qui sat diu vixisse se homo
arbitrabitur.
Meus est balista pugnus, cubitus
catapulta est mihi,
Humerus aries. tum genu, ut
quemque icero ad, terram dabo.
Dentilegos omnes mortales faciam.
Heg. Mira aedoepol sunt, ni hic in
ventre sumpsir confidentiam.
Erg. Tum pistores scrophipasci (qui
scrophaspascunt) qui alunt furfuri
sues,
Tum piscatores, qui praebent
populo pisces soetidos.
quorum odos (odor) sub basilicanos
(sub basrlice habitantes] omnes
abigit etc.
hos ego omnes reddam mortales
miserrimos.
Heg. Euge edictiones aedilitias hic
habet quidem.
Erg Non egonunc parasitus sum,
sed regum rex regalior,
Tantus, ventri commeatus meo,
adest in portu cibus.
sed ego cesso hunc Hegionem
onerare laetitia senem,
quo homine hominum adaeque
nemo tivit fortunatior?

521

Aperite fores priusquam pultando
assulatim exitium adfero.
Heg. Perlubet hunc hominem
colloqui. Erg. Oh mihi, quantum est
hominum
optumorum optime, in sempore
advenis. Cedo manum
actutum. gaude. Heg. quid ego
gaudiam? Erg. Quia sic impero.
Heg. Pol moerores mi antevertunt
gaudiis Erg. noli irascier
Jam ego ex hoc corpore exigam
omnes maculas moerorum tibi.
Gaude audacter. Heg. gaudeo, etsi
nil scio, quod gaudeam.
Erg. Bene facis, jube. Heg. quid
jubeam? Erg. Ignem ingentem fieri.
Heg. Tuan' causa me aedes
incensurum censes? Erg. luben'
epulas foveri foculis?
alium pisces prastinatum (emptum)
abire, alium pullos gallinaceos? etc.
Heg Nominandi istorum tibi erit
magis, quam edundi copia.
Proin'tu tui quotidiani victi ventrem
ad me afferas.
Erg. Vin'te fortunatum faciam? DI
omnes adjuvant. Heg. nihil sentio.
Erg. Accipe laetitiam quam fero,
filium vidi salvum et sospitem.
Liberorum quaerundorum caussa ci
uxor data est.
Heg. DI immortales, iterum natus
videor, si vera autumas (refers
Erg. Si parva jurejurando est fides,
vise ad portum.
Heg. Facere certum est, tu cura
quod opus, te facio cellarium.
Erg. Nam hercle nisi mantissinatus
probe ero, fusti plectito. (ordinaro
recte a mantissa addinamento.

522

Heg. Aeternum tibi dapinabo
cibum. si vera autumas. (instruam.
Erg. Illic hinc abiit. mihi rem
summam credidit cibariam.
Di immortales, jam ut ego collos
(eolla) praetruneabo tergoribus.
Quanta pernis destis veniet, quanta
absumede sumini,
nunc ibo ad meam praefecturam ut
jus dicam larido,
et quae pendent indemnatae pernae
eis auxilium feram.
Famulus. Quanta clades
calamitasque, intemperies modo in
nostram devenit domum?
Quasi lupus esuriens, metui, ne in
me faceret impetum.
Vidi ego multa saepe picta, quae
Acherunti fierent
Cruciamenta: verum enimvero
nullus adaeque est Acheruns
Atquc ubiego fui in lapicidinis.
2 Nunc aedepol demum in
memoriam regredior.

Ex Curculione Comaedia V.

SEmper, tu scito, flamma fumo
proxima est.
Qui nucleum esse volt, frangat
nucem.
2 Multibida, atque merobiba, verbo
anus, vinosissima est.
3 Flos veteris vini meis naribus
objectus est.
ejus amor cupidam me huc prolicit
per tenebras.
Salve Lileri lepos. omnium
unguentum odor, prae tuo, nautea
est.
Tu mihi stacte, tu cinnamum, tu
rosa, tu crocum, et casia,
Tu bellium nam ubi tu prosusus; ibi
ego me pervelim sepultam.

523

Pal. Canem esse hanc quidem
magis par fuit. sagax nasum habet.
An. Amabo cuja vox sonat procul?
salve oculissime homo.
Pal. Age effunde in batathrum,
propere prolue cloacam.
An. Mihi haud saepe eveniunt tales
hereditates.
Pas. Hoc vide; ut ingurgitat impura
in se merum avariter.
Auscultes mihi, atque istam
exturbes ex animo aegritudinem.
2 Parasitus tormento non retineri
poterit fetreo, quin reciperet se huc
esum ad praesepim suam;
[praesepe.
Date viam mihi, noti, atque ignoti,
fugite. ablte, secedite:
ne quem in cursu capite, aur cubito,
aut pectore offendam, aut genu.
Ita nunc subito propere et celere
objectum est mihi negocium.
Nec strategus obsistat, nec tyrannus
quisquam nec agoranomus.
Nec isti Graeci Palliati, qui
incedunt suffarrinati cum libris.
Ecquis commonstret Phaedromum?
celeriter mihi hoc homine convento
est opus.
2 Lippiunt fauces fame, ita cibi
vacuitate venio lassis lactibus
[intestinis certis.
3 Perna, sumen glandium, haec sunt
ventri stabilimenta.
Subduxi ratiunculam, dives sum, si
non reddo, quibus debeo.
Non ego jam mediocri incedo iratus
iracundia;
sed eapse illa qua excidionem
facere condidici oppidis:
nisi tu mihi propere properas dare,
vitam propera ponere.

524

P???. Non aedepol nunc ego te
mediocri macto infortunio;
sed eo ipse illo, quo mactare soleo,
cui nihil debeo.
Ne re mihi facias ferocem.
Nunquam subiges, redditum ut
reddam.
2. Ita me machaera et clypeus bene
juvent pugnantem in acie,
jam ego te faciam, ut hicformicae
ftustillatim differant.
Hic apud me hodie nunquam
delinges salem.
Argentum propera vomere, aut ego
ex te faciam pilum catapultarium.
Ita te nervo torquebo itidem, ut
catapultae solent.
2. Hoccine pacto indemuatum atque
intestatum me arripi?

Ex Casina Comoedia VI.

PRol. Tranquillum est, Alcedonia
sunt circum forum.
Non mihi licere meam rem me
solum, ut volo loqui?
Olym certum est mihi quasi umbra,
quoquo ibis tu, te persequi.
quin aedepol, et jam si in crucem
pergis, sequi decretum est.
Dehinc conjicito, possis, nec ne,
clam me, sutelis tuis
Praeripere aurum. Hercle me
suspendio,
quam tu ejus potiror fias, satius est
esse mortuum.
2. Ex sterquilinio effosse, tute in
laqueum induas.
3. Dabitur tibi sons unus, unum
ahenum, octo dolia:
quae nisi erunt semper plena. ego te
implebo flagris.

525

Ita te aggerunda curvum aqua
faciam probe,
Ut postilena possit ex te fieri. Post
lassus et famelicus,
Nisi ruri ervum, aut quasi
lumbricus serram combederis;
Nunquam aedepol jejunium est.
Flagitum illud hominis, Acheruntis
pabulum, stabulum nequitiae,
Siti, fame, maledictis, malefactis
ulciscar probe.
Domi sopor manus calustur [decipit
ut labor aere nequsam.
2 Quod tibi est aegre, idem mihi est
dividua (molestuns] corculum
abundas sit ex metu.
3. Vir me habet pessimis
despicatam modis. Non empsitem
titivilitio [nihili facio.
4. Noli sis tu illi adversari, quando
tibi doms mi deliquium est [deficit.
Ubi amor condimentum inerit,
cuivis placiturum puto.
2. DI me et te infelicitent, si ego in
os meum hodie vini guttam indidi.
3. Ohe jam satis est uxor,
comprime, nimium tinnis,
Relinque aliquantulum orationis,
cras quod litiges.
Una aedepol opera in furnum
calidum condito,
atque ibi torreto me, pro pane
rubido, hera
quam istam operam a me impetres,
quoa postules.
2. Quasi venator tu quidem, diesac
noctes cum cane aetatem exigis.
[vigilas.
3. Negavi enim ipsi me
concessurum Jovi, si is tecum
oraret.
4. Nuncin fermento est tota, ita
turget mihi.
Tu ut liquescas ipse acturum, virgis
calefactabere [ealefies.

526

2. Compressan' palma, an porrecta
ferio? P???. quid tibimet actio est?
3 Tempori siles, postquam
oppugnatumest os,
Si nunc me suspendam, meam
operam luserim,
et praeter operam restim sumpti
fecerim,
et meis inimicis voluptatem
creaverim, quid opus est?
Recessim (retrecunde) cedam ad
parietem, imitabor nepam
(scorpionem.
Captandus est horum clanculum
scrmo mihi.
2 Hic intus fiunt ludi ludific abiles
(ridiculi.
3 Extrudere cupiunt incoenem
(incoenatum) ex aedibus.
Jam ego uno in saltu lepide apros
capiam duos.
2. Ut batuatur [verberetur) tibi os
senex nequissime
Nunc amici an inimici sis imago
mihi, sciam.
Nunc specimen specitur (adornatur)
Abi hic, cunctac? (cunctaris?
Ut properarem arcessere (accersire)
hunc ad me, hoc erat,
quod me tanto vir opere orabat
meus; liberae aedes, ut essent sibi.
Sed eccum egreditur senati
columen, praesidium popli.
(Senatus et populi.
2 Ubi nuptae fuerint istum
convenibo (conveniam Oratu
illorum (precibus
3 Flagitium maximum feci miser,
propter operam illius hirci (impuri.
4 Verum autem altroversum (ex
opposito) cum eam rationem puto
(ineo.
5 Ego aliquid contrahere cupio
litigii inter eos duos [lite illos
eontendere.
Perii, isti facient rem mihi ex parata
imparatam.

527

Obtonso ore nunc pervelim
progrediri [progredi) senem.
Ita nunc pudeo (pudet) arque
irridiculo sumus.

Ex Cistellaria. Com. VII.

QUid dicam? nisi stultitia mea me
in moero rem rapit.
P???. Facito'ut facias stultitiam
sepelibilem, unde tibi cordolium.
(dolor cordis.
In latebras abscondas pectore
penitissimo tuam stultitiam.
2 Amor, et melle, et felle est
fecundissimus. In me peculatum
facit (pocunias aufert.
3 Te obsecro tam abhorret
hilaritudo? (hilaritate abhorres?
Ubi saburratae sumus [plena cibo et
potu) largiloquae extemplo sumus
[loquaces
Quia adeo me complevi flore
Liberi, magis libeta uti lingua
conlibitum est.
Ut argumentum hoc vobis ego
plane perputem. (narrem
Credo ego Amorem primum apud
homines carnificinam commentum?
Ita homines omnes supero, atque
antideo (praecedo) cruciabilitatibus
animi.
jactor, crucior, agitor, stimulor,
versor in Amoris rota.
Nullam mentem animi habeo: ita
me Amor lapsum animi ludificat,
etc.
Maritumis morbus mecum
experitur. (jactor instar maris.
2 Neque opes nostrae tam sunt
validae, quam tuae.
Satin' tibi istuc in corde certum est?
P???. quin ego commentor quidem
(cogite.
4 Abi, quaere, ubi jurijurando tuo
satis sir subsidii? hic apud nos jam
confregisti tesseram. (fidem
perdidists.

528

Nullam ego me vidisse credo magis
anum excruciabilem (cruee dignam.
2. Faciundum est puerile officium,
conquiniscam (nitcr) ad cistulam.
3. Sunt qui volunt te conventum.
(convenire
Nostra copia nihilo volunt nos
potesse [posse]
4. Nunc vestigia siqua sunt
noscitabo (noscam.
5. Imitatur nequam bestiam, ac
damnificam, involvolum,
Quae in pampini folio intorto
implicat se ita orationem torquet.

Ex Epidico Com. VIII.

MInus jam furtificus sum, quam
antehac Ep. Quid ita? Th. Rapio
propalam.
2. Curriculo occoepi sequi, vix
adipiscendi potestas modo fuit.
3 Hominum non placet mihi
Pantherinum genus (varium, ut
panthera.
4. Pugilice atque athletice [bene)
valco. Potin'. uti molestus ne sies.
5 Voluptabilem mihi nuntium tuo
adventu attulisti.
6. Ubi is homo est? nisi si in vidulo
(pera) attulisti.
7. DI immortales, ut ego interii
basilies. Jupiter te perduit.
Tantae in te impendent ruinae, nisi
suffulcis firmiter,
Non potes subsistere: ita in te
irruunt montes mali.
Neque ego nunc, quomodo me
expeditum eximpedito faciam, soio.
8. Qui tibi libido est male loqui?
cur tute te deseris,

529

Qui quidem antehac aliis solebas
dare consilia mutua?
Meorum moerorum summam
edictavi [exposui) tibi.
2. Quem quidem ego hominem
irrigatum plagis pistori dabo.
nisi hodie comparassit [compararit)
mihi quadraginta Minas.
3. Desipiebam mentis. cum illas
scriptas mittcbam tibi.
4. Men'piacularem (nempe
hostiam] oportet fieri ob stultitiam
tuam?
Ut meum tergum stultitiae tuae
subdas succidaneum? [pro te
vapulem
5. Aliqua reperibitur [reperietur)
extricabor aliqua (via
6. Ego de re argentaria jam senatum
convocabo in corde consiliarium.
Si, tacere liquido ex eo foras
auspicio, avi sinistra
Acutum cultrum habeo, senis qui
exenterem marsupium.
jam ego me convortam in
hirundinem, atque corum exugebo
sanguinem,
Senati qui columen cluent. Ei
praestines (praesto sis) argento.
2 Id ego excrucior, quo pacto ab se
argento auseram.
3. Quasi non fundis exornatae
multae incedant per vias [integros
fundos impendant.
At tributus cum imperatus esta
postesse pendi negant.
4. Pol video ambos advenire
opportunitate.
5. Nisi quid tua secus sententia est,
(nisi aliud sentis] Ego visam ad
forum.
Expectando exedor miser, atque
exenteror; sit ne quid, nec ne?
2. Nec mihi plus adjumenti ades,
quam ille qui nunquam natus est.

530

Per hanc curam quieto tibi esse
licet, hoc ap pido potitum est (potiti
sumus.
2 Di immort. mihi hunc diem
dedistis luculentum, et
impetrabilem quo impetravi.
3 Versutior es, quam rota figuraris.
4 Eum permeditatum (instructum)
meis dolis astutiisque onustum
mittam
Non oris causa modo homines
aequum fuit habere speculum,
sed qua perspicere possent cor
sapientiae.
2 Illi homini omnis (omnes)
suppetunt res prosperae.
3 Divortunt (distant] mores Virgini
longe ac lupae pudica est.
4 Nae tu habes servom graphicum,
et quantivis precii,
nam caru' est auro contra (auro
carior) Ridibundam atque hilarem
adduxit.
quae hic administraret ad rem
divinam tibi.
5 Ego illic me autem sic
assimulabam, quasi stolidum.
6 Ego si allegassem aliquem ad hoc
negotium
Minus hominem doctum: os
sublitum esset, riderer albis
dentibus.
7 Pugnis memorandis meis
eradicabam hominum aures.
Cave praeterbitas ullas aedis quin
roges [pratereas aedes.
2 Si tibi commostrasso
(commonstravero) ecquam abs te
inibo gratiam?
3 Memorant arte duellica (bellica)
divitias magnas indeptuns.
4 Quin tu alium quaeritas cui
centones farcias? (consuas
mendacia.
5 Non sinam me impune irrisum
esse habitum. depeculatum eis,
[furatum.
Multa in unum locum confluunt',
quae meum pectus pulsant simul,

531

neque ubi meas collocem spes
habeo usquam munitum locum.
Estne ea an non, quam animus retus
meui? [quam existimo
Longa dies (senectus] meum
incertas [incertum reddit] animum.
Congrediar astu, muliebris
adbibenda mihi malitia nunc est.
Compellabo, orationis aciem contra
conferam [occurram verbis
Per voluptatem tuam in me
aerumnam obsevisti [mihiiutulisti]
gravem.
3. Remigrat animus nunc domum
mihi [recipis animum.
4. Quid? ego argentum exgurgitem
[consumam] domo prorsum.
5. Si invenio exitiabilem ego illi
faciam hunc, ut sciat diem.
Quid illuc est, quod illi caperat
corrugatur (frons severitudine.
Si undecim Deos, praeter se, secum
ducat Jupiter,
ita non omnes ex cruciatu poterunt
eximere Epidicum.
2. Quinadornas mihi ad fugam
viaticum, prius quam pereo
Nam me per orbem duo defloccati
(depiles. et calvi) quaeritant senes.
3. Usque ab unguiculo ad capillum
summum est festivifflmus
Estne? considera, signum pictum
pulchre videris. (est fermosus, ut
picta imago.
4. Me vero A pello stque Zeusis
duo pingent pigmentis ulmeis.
[castigabor ulmis.
5. Otiose isse te admitor [non
sedulo ivisse) pedibus pulmoneis.
[ita mollibus, us pulmo est] quibus
per hibetur, prius venisset, quam tu
advenisti mihi.

532

Satin' ille ludibrio nos habet? sine
me hominem apisci (adipisai.
Lassitudine me invaserunt in genua
flegmina (calidae inflammationes.
2. Quot illic hodie me exemplis
iudificatus est, atque te (quos modis
etc.
Ut illic autem exenteravit mihi opes
argentarias. (exhausit argentum.
3. Apage illum a me, nam ille
quidem Vulcani irati est filius,
quaqua tangit, omne amburit
(omnes iracundus invadit.
4. Sed ut acerbum est pro benefact
s, cuma mali messem metas.
5. Novo liberto liberto opus est
quod pappet manducer

Ex Bacchidibus Comoedia IX.

EAdem in usu, atque ubi periculum
facias, aculeata lunt.
Animum fodicant bona, dissimulant
facto, et famam sauciant.
2. Ego sorori meae hodie coenam
date volo viaticam, (pro abitu.
Tu facito obsonatum nobis sit
opulentum obsonium (praeparatum
sit.
3. Piscatus (piscatio) meo quidem
animo tibi hodie obvenit bonus
Quo nunc capessis te hinc adversa
via.
2. Quem ego sapere nimio censui
plusquam Thalem.
idem stultior es barbaro Poticio
qui tantus natu (ram grandi atate)
Deorum nescis nomina.
3. Etiam me adversus exordiris
argutias,
Qui, si decem habeas linguas,
mutum osse addecet.

533

4. Jam perdidisti te, atque me, atque
operam meam.
O praeligatum (fascinatum] pectus!
Pist. Omitte, Lyde, ac cave malo.
Jam excessit mihi aetas ex
magisterio tuo.
Lyd. Video nimio jam multo
plusquam volueram.
Vixisse nimio satius est, quam
vivere.
Valens afflictat me vacivum
(vacuum) virium.
Pist. Fiam, ut ego opinor, Hercules,
tu autem Lynus (quem ille surgem
peremit
Lyd. Nimio tu ad istas res
discipulus (Magistro) docilior.
Mirum est me, ut redeam, te opere
tanto quaesere [rogare.
Qui abire hinc nullo pacto possim,
si velim,
ita me vaedatum amore,
vinctumque attines.
2. Ergun' ut faciam? Regiones
colere mavelim Acherunticas.
3. Vide ne tractes illam indiligens;
vas cito Samium confringi solet
[facilelaeditur.
4. Hodie aliquam machinabor
machinam, ut aurum conficiam
[aliqua fraude.
Haud dormitandum est, est opus
Chryso. Chrysale,
Adibo hunc, quem ego quidem
hodie faciam htc arietem.
Phryxi, iraque tondebo auro, usque
ad vivam cutem.
Vulcanus, sol luna, et dies, Dii
quatuor,
Scelestiorem nullum hoc illuxere
alterum.
Nic. Quid fecit? Ch. quid non fecit?
quot innocenti dixit contumelias!
3. Adeon' mefuisse fungum, ut qui
illi crederrm?

534

4. Is nostrae navi lembus insidias
dabat.
5. Si magis usus venerit, macto ego
illum infortunio.
6. Si illi sunt virgae ruri, at mihi
tergum domi.
7. Evax aspersisti aquam (mitigasti
iram.
Aperite propere januam hanc orci
obsecro, quo nemo venir,
nisi quem spes reliquere omnes,
esse ut frugi possiet (possit
Omnis ad perniciem instructa
domus opime atque opipare.
Quae ut aspexi me continuo contuli
protinam (protinus) in pedes.
Egone ut haec conclusa gestem
clanculum, nt celem patrem,
Pistoclete, tua flagina aur damna,
aut desidiabula (loca otii et flagitii.
Neque mei, neque te tui intus
puditum est, factis, quae facis.
Quibus tuum patrem, meque una,
amicos, affines tuos
Tua infamia fecisti gerulifigulos
flagitii (tuis sordibus collutslasti.
De me culpam hanc aemolibar
(demolior) jam et seni faciam
palam.
Multimo dis meditatus egomet
mecum sum, et ita esse arbitror
homini amico nisi Deos, nihil
praestare.
2. Nimio praestat impendiosum
(profusum) te, quam ingratum
dicior.
Illum laudabunt boni, hoc etiam
ipsi culpabunt mali.
Cave sis te superare servum siris
(siveris) faciundo bene.
Nunc experiar, sitne acetum tibi cor
acre in pectore.
2. Eja, Lyde, qui leniter saeviunt,
sapiunt magis.

535

3. Nam, (si) absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum.
4. Tum librum legens, si unam peccavisses syllabam,
Fieret corium tam maculosum (vibicibus) quam est nutricis pallium.
5. Ego illum meum malum promtare (expromere] malim, quam peculium.
Phil. Quidum? Lyd. Quia malum si promtet indres facies minus (maledicendo minues meum malum.
6. Ille benevolenti suo sodali rem mandatam exequitur.
7. Concastiga hominem probe, qui dedecorat me flagitiis suis.
8. Triduum non inter eos est aetatis, uter major fiet;
Verum ingenium plus triginta annis majus est, quam alteri.
Nam mihi divini nunquam quisquam c sduat.
Ni ego illum exemplis plurimis planeque amo. (ju ome amare.
2. Inopi subblandibitur, sed mea illud nihilo pluris referet,
Quam si ad sepulcrum moriuo dicat jocum.
3. Nequid ei succenseat, mea culoa de auro, quod eum ludificatus est. (quo fraudauit.
Num quae venienti aegritudo objecta est? Mn. atque'acerrime.
Pist. Multi more isto atque exemplo vivunt, quos cum censeas
Esse amicos, repetiuntur falsi falsimoniis,
Lingua factiosi, [strenui) inertes opera, sublesta fide fallci.
Nullus, qui non invideat rem secundam obtingere,
Sibi neinvideatur, ipsi ignavi recte cavent.

536

Mn. Aedepol, nae tu illorum mores perquam meditate tenes.
2. Accurratum habuit quod posset mali facere, et in me
Inconciliare copias omnis (omnes] measl mihi adversarias reddere.
Pisi. Improbum sstunc esse oportet hominem, obsecto, quis is est?
Mn. Benevolens vivit tibi. Pist. Dic modo hominem: si non feceto
Ei male aliquo pacto, me esse dicito ignavissimum.
Mn. Verum hercle amicus est tibi. Pistoclete perdidisti me sodalem.
Rem vepperi omnem (intellexi) ultro me tuis projectas [petis) probris.
Ne tibi hercle haud 15 ge est os ab infortunio ita dentifrangibula (Itgnua] haec manibus meis gestiunt. (tibi
denies excutere.
Petulans, protervo, iracundo animo, indomito, incogitato,
fine modo, et modestia sum, etc. Sumne ego homo miser?
mortuus pluris pretii est, quam ego sum.
2. Digitulis sumebas primoribus [parce acetpiebaes
3. Isthoc dicto dedisti hodie in cruciatum Chrysalum (afflixisti verbis
4. Nunc hoctibi curandum, ut ad senem etiam alteram facias viam.
Compara, fabricare, finge quod lubet, conglutina,
Ut senem hodie doctum docte fallas, aurumque auferas.
facile id potes. P???. Quam, malum, facile, quem mendacii prchendit manitesto modo.
qui dixit, si illum solem sibi solem esse dixero.
se illum lunam credete esse, et noctem, qui nuncest dies.

537

Lyd. Intendam balistam in senem, qua sipervortam turrim, et propugnacula,
Recta pora invadam extemplo, quam si capso (cepero] actum est.
Mea siducia opus conduxi, et meo periculo rem gero, (opus susceptum persequar
Insanum molior negotium, meruoque ut possiem emelirier.
Nunc mihi truculento usut (opus) est sene, ita huic conducit sycophantiae.
Vetlabo illunc, tamque reddam frictum, quam frictum est cicer.
2. Nimio illaec res est magnae dividiae (dolori) mihi
3. Jam ab transenna (visco illita) hic turdus lumbricum petit. (caepietur
4. Mane, dum parumper, conticisse (tace.
5. Impinge pugnum, si mutiverit, in pristino aetatem conteret.
6. Nescis venire te? atque in ce adstas la pide, ubi praeco praedicat. [venales.
Jam terrae odium inambulas, tanti es, quanti est fungus putidus.
Miles Neque Bellona mihi unquam, neque Mars creduat,
ni illum exanimalem faxe nive exheredem vitae suae
Nihil est lucri, quod me hodie facere mavelim, quam illum opprimere.
Pacisci cum illa paulula pecunia potes, ne enicet.
2. Si tibi est machaera, et nobis veruina (acutum verutum) est domi,
qua quidem te faciam sonfossiorem soricinia naenia. (veste lugubri a sorteibus exesa.
Ted (te id) obfecro, cave parsis (parcas) in eum dicere.

538

Ego dolis illo me expuli periculo. [eseptdivi.
2. Ubi lubet tecita, aurium operam dabo [attendam.
3. Ego animo cupido, atque oculis in domitis fui. Turbellas feci.
4. Cave tibi ducenti nummi dividus ruant, [milesti sunt, cum peudit,
Sexcenta tanta reddam, si vivo tibi.
5. Si plus perdundum sit, perisse suavius est, quam illud flagitium volgo dispale scere, (divulgari palam.
Quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet.
et quos ad amores praecipitem inscitur capessat, magis curae est,
magisque afformido, ne is pereat. Neque plaeitant (placent) mores, etc,
Quicunque, ubi sunt, qui fuere, quique futuri sunt posthac
stulti, stolidi, fatui, fungi, bardi, blenni, bucones
solus ego omnes longe anteeo stultitia, et moribus indoctis.
Eradicatus sum, omnibus exemplis crucicr, omnia me mala
consectantur, omnibus exitiis interii, Chrysalus me hodie laceravit.
Is me scelus usque attundit dolis doctis, indoctus, ut libitum est.
Hoc est quod peracessit, me hoc aeratis ludisicari.
sic miserum me auro esse emunctum, cano capite, atque alba barba?
Prodigium hoc quidem est, humana nos voce compellant oves (senes cani.
P???, Hae nec balant quidem cum a pesu absunt caetero, (muti sunt.

539

P???. Hae oves vo bis malam rem magnam, quam debent, dabunt.
P???. Siquam debes, te condono, tibi habe nunquam abs te petam.
P???. Arietes truces nos erimus, jam in vos incursabimus.
2. Pensum ego lepide accurabo, ut sit lepide victibus (victu] vino et unguentis.
Eccas tandem probri perlecebrae, et persuastrices [quae persuadent.
4. Istuc delictum desistas tantopere ira oppugnatum.
5. Ut terebrat [finsinuat se) satin' obfirmatum quod mihi erat id a me exorat?

Ex Mostellaria. Comoedia X.

FXi e culina, sis foras mastigia (verbero.
Herilis pernicies, qui inter patinas exhibes argutias.
P???. quid tibi, malum, hic ante aedes clamatio est? (cur elamas?
P???. Pergrae camini, obsonate pellucibiliter; haec mandavit senex?
quo nemo adaeque antehac est habitus parcus, nec magis continens,
is nunc in aliam partem palmam possidet, magisterio tuo.
P???. Ita lubet, mei tergi facio hoc, non tui fiducia.
Oboluisti aliium, germana illuvies, hircus, hara suis.
P??? Non omnes possunt olere unguenta exotica,
Nequetam facetis, quam tu vivis, victibus. Tu tibi habeas
turtures, pisces; sine me alliato fungi fortunas meas, (allio vesci.

540

P???. Decet me victitare pulchre, et te bubulcitarier. (bubulcum aegere.
2. O carnificinum cribrum, ut te patibulatum forabunt ftimulis!
3. Orationis operam compendi face, nisi magna re mactari cupis.
Novarum aedium esse arbitror similem hominem.
Prosecto ita esse, ut praedico, vera vincam (veritate.
Aedes expositae, factae probe, laudant fabrum
atque ubi illo immigrat homo nequam, aedibus vitium additur.
Venit imber, lavit parietes, perpluum tigna putzefacir aer.
Operam dant fabri, nequior jam factus est usus aedium.
Sic sit mora, siquid nummo farciri potest, usque dum mantant (baerent.
atque id faciunt, donicum parietes ruunt.
Sic parentes fabri liberum, fundamentum substruunt,
Extollunt, nec somptus ibi sumtusesse ducunt, etc.
Ego ad id frugi usque fui, in fabrorum potestate dum fui.
postea quam immigraviin ingenium meum,
perdidi operam fabrorum illico oppido.
Venit ignavia, ea mihi tempestas fuit, imbrem attulit,
Verecundiam mihi, et virtutis modum deturbavit ete.
DI me intersiciant, nisi illam anum interfecero siti, fame, atque algu (frigore.
Vix comprimor, quin involem illi in oculos stimulatrici.
quin lilam pessumis exemplis enisasso (enece~.

541

in anginam ego nunc me velim veti, ut veneficae illi
Fauces prehendam atque enicem scelestana stimulatricem.
2. Siquidem hercle vendundum est, pater venibit (vendetur) multo potius
quam te, me vivo, unquam sinam egere: si me inservibis solum. (inservies mihi.
3. Dies noctesque estur, nec quisquam parsimoniam adhibet, sagina plane est.
4. Ego si bonam famam mihi servasse, sat dives ero.
5. Quid opus tibi speculo, qui tute speculo speculum es maximum.
6. Una opera ehbur atramento candefacere potetis. [frustra es.
7. Non illam aetatem oprtet pigmentum ullum attingere,
Non unguentum, quia ecastor mulier recte olet, cum nihil olet.
mulier nequicquam exornata est bene, si morata est male.
pulchrum ornatum turpes mores pejus coeno collinunt.
8. Qui invident, ne unquam eorum quisquam invideat commodis,
Occidit spes nostra? nusquam stabulum est confidentiae,
nec salus nobis salu ti jam esse, si cupiat, potest.
Ita mali moeroris montem conspicatus sum maxumum.
Ecquis homo est, qui hodie sese excruciari meam vicem possit pati?
Ubi sunt isti plagipatide, ferritribaces (qui plagas et ferrum patiuntur) viri?
ego dabo eistalentum primus qui in crucem excurrerit,

542

Sed ea lege, ut affigamtur bis pedes, bis brachia
2. Ubi id erit factum, a me argentum petito praesentarium.
Miserum est opus igitur demum fodere puteum, ubi sitis fauces tenet.
3. Ecce autem hic deposivit caput, et dormit.
4. Jam hercle ego vos pro matula habebo, nisi mihi matulam datis.
5. Quae hic monstra fiunt, anno non possim eloqui.
Aedes ne ateigatis; in hasce aedes pedem intro tetulit.
Scelestiorem ego annum argento, foenori, vidi nunquam.
2. Tam facile vinces, quam pirum volpes comest.
3. Filius patrissat, jam homo in mercatura vortitur (versatur.
4. Iterum jam ad saxum me fiuctus feruns (in periculo versor.
Responsiones omnes hoc verbo eripit (sespendere nequeo.
Musice hercle aetatem agitis, ita ut vos decet.
Vino et victu, piscatu probo, electili vitam colitis.
2. Tam liquidus est (iranquillus) quam liquida esse tempestas solet.
3. Nunc te hoc orare jusiit'opere inaximo, has ut aedes inspicere liceat.
4. Hic consumnia vit, laudasse has aedes archisectonem [architectum.
Alexandrum magnum atque Agathoclem ajunt maximas
duos res gessisie, quid mihi fiet tertio, qui solus facio immoralia etc.
6. Novitium miki quaestum institui non malum,

543

Nam muliones, mulos; ego homines habeo clitellatios. (Asininum laborene agunt.
7. Quo me miseras, offero omne impetratum (impetravi.
3. Quid tamdiu restitisti? ??? Seni non erat ocium id sum opperitus. [expectavi.
???. Antiquum hoc obtines tuum, tardus ut sis
9. Viden' pictum ubi ludificatur cornix una volturios duos? [servus nempe duos senes In dis
Conspicare, num volturios forte possis contui. (intueri vultures.
Servi qui cum culpa carint [caruerint) tamen malum metuunt.
hi solent esse heris utibiles (utiles) Meum tergum exsineeratum (verberatum) nolo
Illi bucedae (qui pugnos edunt) erunt multo potius, quam sim restio.
2. Abstine jam sermoneem derebus istis, pultabo fores.
3. Nunquam hic triduum unum desitum est esse [edere) et bibi.
4. Puere (puer) praeter speciem stultus. es Gupare tuum sermonem volo.
5. Unus isthic servus est sacerrimus, is vel Herculi
Conterere quaestum pospset.
Ubi ego rem video verti in foro meo, facio quod solent,
Quibus res timida ac turbida est.
1. Ejus ego (illusoris) ludificabo corium, si vivam, probe,
Jube aedes mancupi poscere, vel quaestioni aecipere servos subijcere.
2. De coena facio gratiam ??? habeogratiam.
3. Jam minoris facio omnia, prae guam quibus modis me ludificatus est,

544

Ex Menaechmis Com. XI.

MAgnas struices (strues) concinnat patinaerias (patinas cibis implet.
Nunquam aedepol fugiet, lametsi capital (capitale facinue) fecerit.
Jam scibo siquidstitubatum sit (sciam si quid erratum.
2. Commoditatis omnes articulos scio. - - Gomburamus hunc diem (absumamus.
P???. Dies quidem jam ad umbilecum (medium) dimidiatus est mortuus.
3. Oculum effodito, si verbum faxo, nisi quod jusseris.
Cum marsupium aspicio, viaticati ad modum aestive sumus (viaties multum inpendimus.
Bonum anteponam prandium pransoribue Pro sano loquitur (sapienter.
2. Tibi caepissime cyathisso apud nos, quando potas. (cyathos implee.
3 Satin, hoc tribus vobis obsonaesum ast, an obseno amplius (plus pro obsonto adfero.
Solus bene factis tuis me florentem facis.
Delicias facis [jocarisi et fallis Nunquam intra portam penetravi pedem.
2. Dicto me emitaudientem, haud imperatorem sibi obedire, non jubere possum.
Quid ais homo levior, quam pluma, quid merui, qua me causa perderes?
2. Minore nusquam bene fui dispendio. [minoribus impensis.
3. Adibo ad hominem, loquitur de par timea (de me loquitur.
4. Quin te piari jubes homo insanissime? (expiari sacris.
Ut me defrudes (defraudes) ad cam rem affectas viam.

545

Diem corrupi optimum [per didi) aufer palpaetiones, assentationes.
Immer sit aliquo sese credo in oenopolium.
Provisam, quam mox redeat domum, accipiam quibus dictis meret.
2. Scin. quapropter Hecubam canem praedicabant? faciebat.
Quod tu nunc facis, allatrabat quemquem adspexerat.
Me pernicitas desetir. consitus sum senectute Ut aetas mala.
Merx est, res plurimas adfert, quas si autumem [recenseam) longus sermo sit.
2. Ut pandiculans oscitatur! concede ab istos quam potes longissime (recede.
3. Ecce Apollo mihi ex oraculo imperathircum istum ut senem,
Ut hunc ego barbnatum, tremulum Titanum cygno prognarum patre: (ludificem)
Securim capiam ancipitem, atque hunc (enem exossabo
Dein dedolabo assulatim viscera.
Medicus hic ait se obligasse cras fractum Aesculapio.
Atque eccum incedit, movet formicinur gradum (tar dum ut formica.
Aedepolnae hic dies perversus atque advorsus mihi obtigit.
Hic homo, qui me complevie flagitii et formidinis.
Quem ego hominem, sequidem vivo, vita devolvam sua.
2. Non potest sanitas hellebori jugere obtinerier.
3. Hoc quidem aedepol haud pro insano verbum respondit mihi.
Ad me, face, ut deferatur. Sen, Itan' censes? Med. Quippini (cur non?

546

4. Neque ego pugnas, neque lites coepio [ineipio.
Quisquis es, operam da, neu sinas in mei insignite deri tantam injuriam.
P??? Subvenibo sedulo, nunquam te patiar perire.
Hisce ego jam sementem (dentium] in ore faciam, pugnosque obseram.
Quid me vobis tactio est? (me tangitis) pects Pugnis.
Aedepol here, nae tibi suppetias tempore adveni modo (opportune succtsrri.
2. Ninia mira mihi hodie quidem exorta sunt multis modis.
3. Namque ego hominem homini nunquam similiorem vidi alterum.
Neque aqua aquae neque lac est lacti, crede mihi, usquam similius.
3. Quod eras annos natus adulescens P??? septuennnis dentes cadebant primulum.

Ex Milite glorioso Com. XII.

VEnter creat has aerumnas auribus. 547

3. Quemadmodum abstitit severa fronte curas cogitans.
Pectus digitis pultat, cor credoevocaturus est foras.
4. Tace dum in regionem aslutiarum mearum te induco, ut scias
Juxta mecum mea consilia, salva sumes indidem, (desumes optima.
Nunc si rationem incipissam, ita hanc instituam astutiam.
5. Si illic concriminatus sit adversum militem.
Ibo odorans quasi canis venaticus, persequar volpem vestigiis
Metuo hercle, ne quantum hic est familiarium
Maximum in malum cruciatumque insiliamus.
Tuis nunc cruribus capitique fraudem capitalem hinc creas.
2. Juben'tidi oculos effodiri, quibus id quod nusquam est. vides?
Nonne tibi istam ptaetruncari linguam largiloquam jubes?
Non ego nunc emam vitam tuam vitiosa nuce.
Mirum est lolio victitare te, quia luscitiosus es.
Vae capiti nisi. oculos orationemque aliam commutas tibi.
Mihi credo, me homo nemo deterruerit, quin ea sit in his aedibus.
Hic obsistam, ne imprudenti huc ea se surrepsit [sur ripiat) mihi.
Pal. Vin'jam faciam, ut stultividum te fateare? [visu deceptum.
P???. Nam ego quidem meos oculos habeo, nec 10go utendos foris.
Sed hic illi supparasitatur semper (blanditur, ut edat.
3. Cum hoc insano fabulem? quem pol ego capieis perdam.

548

P??? Noli minitari, scio crucem futuram mihi sepulcrum.
ibi mei majores sunt siti, pater, avus, proavus, abavus.
Non possunt mihi minaciis tuis hisce ocxli fodiri, (minis oculi effodi.
Te alloquor, vitii probrique plena, quae circum vicinos vogas (vagaris.
In vitam ingrariis, nisi voluptate ibis, rapiam te domum.
2. Neque eques. neque pedes profecto quisquam tanta audacia,
qui aeque faeiat confidenter quicquam, quam quae mulieres faciunt,
3. Hinc abeo, ne quid tecumiconsilii commisceam
Plus oportet scire servum, quam loqui- Hominem servum suos.
Domitos habere oportet oculos, et manus, orationemque.
4. Nunquam hercle ex ista ego nassa hodie escam petam. (hic decipiar,
Nisi mihi supplicium virgarum de te datur.
Dedecoris pleniorem herum faciam tuum,
quam magno vento plenum est undarum mare.
2. Transcurre curriculo cita ad nos ita negotium
3. Nunc demum intelligo me fuisse excordem, caecum, ineogitabilem.
4, Ain'me despexe (despexisse) adte per impluvium tuum.
5. Me occultabo dum haeconsilescunt turbae, atque itae /eninnt (leniuntur.
Opus est nunc tuto loco, nequis inimicus nostris spolia capiat consiliis.
Nam bene consultum inconsultum est, si inimicis sit usui.
Speculabor nequis nostro consilio venator assit, cum auritis plagis.

549

2. Siquis in convivio odiosus est (molestus) abeo domum, sermonem segrego.
Commemini et meae orationis justam partem persequi,
Et meam partem itidem tecere, cum aliena est oratio.
Opus erit tibi advocato tristi, iracundo ecce me.
Opus leni, leniorem dices, quam mutum est mare.
Liquidiusculus que ero, quam ventus est favonius. (suavior.
3. In mala uxore, atque inimico siquid sumas (impendas] sumptus est.
In bono hospite atque amico quaestus est, quod sumitur.
Es, bibe, animo obsequere mecum, atque onera te hilaritudine.
4. Flagitium est si nihilidonetur, quo supercilio spicit! (aspicit.
5. Divos dispertivisse vitam humanam aequum fuit,
Qui lepide ingenuatus [lepidi ingenii) esset, vitam longinquam darent:
6. Si aliis aegre est mihi quod volupe est, meo remigio rem gero.
7. Proletario (vulgi et patrio) sermone nunc quidem hospes utere.
8. Inveni lepidam sycophantiam, qui adm utiletur m les usque caesariatus (longo capillo.
Rationem mearum fabricarum (doli) dabo.
Lepide hoc succedit sub manus negotium. Insistite hoc sapienter.
Quasi militi animum adljeceris. (milieene ames) Vide nequid titubetur.
Hodie hunc si dolum dolamus [perficimus) quid mittam muneris?
Meditemur haec cogitate, ne subdola persidia per vincamur.

550

Voluptas est quod agis, si id procedit lepide ex sentenria.
2. Loquere, aures meas profecto dedo in ditionem tuam (audiam,
3. Tuam expetissit (exoptat) pulchritudinem. Ecquis digniot, homo qui esset?
4. Cirumspicito, dum ne quis nostro hic auceps sermoni siet.
5. Pithecium haec prae illo est, et spinturnicium. (deformis, ut simia, et spinturnix.
Exprome benignum exrete ingenium, urbicape (urbium captor)
6 Nequeo hercle quidem risu me admoderarior (risum nequeo cohibere.
7. Postriduo [postridie] natus sum ego, quam Jupiter ex Npe natus est (Senex
P???. Si hic pridie natus foret, quam ille est; hic haberet regnum in caelo.
8. Clam nostrum hunc sermonem sublegerunt. (auscultarunt.) Te demoritur (deperit.
Vos modo porro, uto coepistis, date operam amicabilem.
Ita velim assimules (simules prae illius forma, quasispernas tuam.
Quasique ejus opulentitatem reverearis. Opus ita expolitum dabis (persicies
2. Dic te soliturum esse navim, ventum operam dare. [favere.
3. Ecce hilarus exit, impetravit; inhiat, quod nusquam est miser. (deluditur.
Reddam imperatum (impetrabo.) Moderare animo, ne sis cupidus,
Timeo, ne oculi ejus sententiam mutent, ubi viderit.
2 Submovere istam vis gloriam, quam habes, cave sis faxis.
3. Tu te vilem feceris, si te ultro largiere. Isi te abtruder, contemneris.

551

4. Metuo, ne praedicatio tua meam virturem fuperet.
5. Quid adstitisti obstupiae, cur non pultar?
6. Oratio alio mihi demutanda est mea. (vertenda est.
7. Mulier prosecto nata est ex ipsa mora (cunctabunda ex natura.

Ex Mercatore. Com. XIII.

AGe, abige a te lassitudinem, cave pigritiae praeverteris.
Tres simitu (simul) res agendae sunt, quando unam occaeperis.
2. Perii animam nequeo vertere; nimis nihili tibicen sie~ (anima desicit, inutilis tibice~ essem.
3. Hominem ego iracundiorem, quam te, novi neminem.
4. Lassitudinem hercle verba tua mihi addunt, enicas.
5. Obsecro, dissolve jam me, nimis diu animi pendeo.
Bis tante valeo. quam valui prius.
Meo quidem animo, decrepitus senex tantidem est, quasi sit signum pictum in parite.
2. Illum dono advexe (advixisse) audivi; sed praecauto est opus.
3. Musca est meus pater, nihil potest clam illum haberi.
4. Nolo adversari tuam adversus sententiam. (obsistere nolo
5. Quid illuc est, quod ille solus se in consilium sevocat?
6. Multo aedepol sacere damni mavolo, quam opprobramentum (probrum) pati.
Tu quidem meum animum gestas, scit quid acturus siem.
Utine adveniens vomitum excutias mihi.

552

Exultatum abiit salus. (miser sum.
2. Si podagrosis esset pedibus Eutychus, jamla portu rediisse potuit. (tardus est.
3. Montes tu quidem mali in me ardentes jacis, (malis meobruis.
Nequeo consequi, tantum oneris fero, annos octoginta quatuor [senio sardus.
Parumne hoc est malae rei, quod amat Demipho, nisi sumptuosus
insuper etiam siet? nimium obsonavit, coquos quasi in mari
remiges hortatur, etc.
Nescio cuia vox ad aurem mihi advolavit.
P??? Sta obsecrote, revocat spes salus, victoria.
Char. Me aliae comites tenent cura, miseria, aegritudo, lacrymae.
2. Male tacis, qui me commorare sol abit. (tenspus laebitur.
Cape modo vorsoriam (verte cursum) hic favonius serenus est, istic auster imbricus.
3. Inceptum hoe itiner perficere exequar.
4. Tam propitiam reddam matrem patri, quam cum propitia est Juno Jovi.
5. Quin pedes vos in curriculum conijcitis?
6. Per me licet, quoniam ut aliter facias, non est copia.

Ex Pseudolo Com. XIV.

PRol. Lege et lionibus hos fugitastis, successis bonis. C successibus.
Gestas tabellas tecum, quas lacrumis lavis lacrymis lavas.
2. Ut misere miser non sim id vix Jupiter prohibescit (prohibuerit.
Sub Veneris regno vapulo, non sub Jovis C cupiditate teneqr

553

3. Tu me antidhae supremum habuisti comitem consiliis tuis.
4. Cur inclementer dicis lepido hero (immitiuus in illum loqueris.
5. Quasi solstitialis herba paulisper fui.
Repenre exotus sum, repentino occidi.
6. Pumicios oculos habeo, non queo lacrumam exorare unam.
7. Me faciam pensilem, cettnm est mihi, ante tenebras persequi tenebras.
7. Utinam quae dicis dictis factasuppetant! (facias ut dicis.
9. De istac re, in oculum utrumvis conquiescito, [sis sine cura.
10. Edico omnibus in hunc diem, a me ut caveant, non credant mihi.
Eoingenio hi sunt flagritribae (flagraterentes) ubi data est occasio,
Haec habent consilia rape, clepe, tene, harpaga, bibe, es, fuge.
Ut mavelis lupos apud oves linquere, quam hos domi custodes.
2. Nisi somnum socordiamque ex pectore atque oculis amovebitis.
ita ego vestra latera lotis faciam, ut valide varia sient:
ut ne peristromata aeque picta sint campanica:
neque Alexandtina belluata conchiliata tapetia
Vos vestrosque pantices (venrves) vino madefacitis, cum ego sim siccus.
4 Non est justus quispiam amator, nisi qui perpetuat data.
5. Vestem arque ea, quibus vobis est usui, praehtbeo, (praebeo.
6. Ego eo in macellum, ut piscium quidquid est pretio praestinem emam.
Profecto inanilogus es (inania loquerse) morsua (sublata) re, verba facis.

554

P???. In pertusum ingerimus dicta dolitim. [frustra loquimur
Bal. In pauca, ut occupatus nunc sum, confer quae velis.
Ps. Hunc pudet, quod tibi promisit, quia non dedit.
Bal. Nimie id quod pudet facilius fertur, quam id quod piget.
Ps. Dabit manta modo (expectata] P???. vel sex opperibor (opperiar) menses.
2. Tibi credam? una opera alligem canem fugitivum agninis la ctibus.
3. Quid ais, quantum terra tegit hominum, persurissime?
Ps. Impudice Bal. ita est. Ps. sceleste. Bal. dicis vera. Ps. Verbero.
Bal. Quippini. Ps. Socio fraude, Legirupa. etc. Bal. sunt mea haec ista, etc.
Ps. Verberavisti patrem. Bal. Occidi quoque. Nunquid aliud vultis dicere?
Ps. Hoc ego oppidum admoenire [obsidere] ut hodie capiatur, volo.
Ad eam rem opus est hoeninem astutum, nec qui vigilans dormiat.
Ral. Cedo mihi, quid es facturus? Ps. Tempori ego faxo scies.
Largiris. dictis dapsilis [profusus neque parata gutta certi consilii est.
Neque adeo argenti. Neque habes ad detexuxdam telam terminos.
Sed quasi poeta tabulas, cum cepit sibi,
Quaerit quod nusquam est gentium, reperit tamen.
Facit illud verisimile, quod mendacium est. Nunc poeta fiam.
Eccum senem, ex hoc sepulcro vetere aurum effodiam.
Si de damnosis natis Dictatos Athenis fiat, neeme

555

Meo antecedat filio. Aurum quaerit. subolet mihi.
Ps. Occisa res est, haerer hoc negotium.
Quo in commeatum am volui argentarium
Piosicisci, ibi nunc oppido obsepta est via.
Praesensi, nihil est praedae praedatoribus.
2. Isthaec insipientia est siciram in promtu gerere.
3. Bonus animus in re mala dimidium est mali.
4. Quasi in libro cum scribiuntur calamo literae,
Stylus me totum usque Ulmeis conscribito.
5. Siquid isthaec opera, ut praedicas perfeceris,
Virtuteregi Agathocli ante cesseris.
P??? Concedere aliquantisper hinc mithiintro libet,
Dum cone? nturio in corde sycophantias.
Parayi copias mea fretus fraudulentia.
Facile ut spoliem meos perduelles meis persidiiss facile decipi am.
2. Qui meis oculis obviam ignorabilis (ignotus)obiicitur?
3. Tu inventus vero meamqui forcilles (sugilles) fide~.
Quasi mihi mom sexcentatanta soli soleant credier.
Et quasi tu dicas, mete velle argento circumducere (fraudare.
Ha. Imo vero quasi tu dicas, quasique ego aute~ id suspicer.
4. Ego divortor apud anum illam diobolarem cludam (claud am) crassam chrysidem.
5 Vide sis, ne in quaestione sis, [ne cogar quarere) quando accersam mihi.
Ecquid is homo scitus est? (astutus) plebiscitum non est scitius.
2. Quidquid incerti mihi in animo prius, aut ambignum fuit,
nunc liquet, nunc defecatum est, cor mihi nunc pcrvium est.
Confidentia est inimicos meos me posse perdere
An in venire postulas quenquam coquum,
Nisi mil vinis, aut aquilinis ungulis?
2. Di nobis malam rem magnam multasque aerumnas danunt [dant.
Parvis magnisque miseriis praefulcier. Cruciatus me perbitit, (invadit.

556

3 Hujustu oculosin oculis habeas tuis (adverte ad coquum furacem.
Siquo gradietur pariter progrediminor.
Manum siprotollet, pariter proferto manum.
Sin ibit ito, si conquiniscet, conquiniscito.
Nec fatis, simul item his discipulis prius custodes dabo.
4 Ego ita convivis coenam conditam dabo,
Ut quisque quicque conditum gustaverit.
Ipsos sibi faciam ut digitos praerodat suos.
Quippe ego te nicontemnam sir atioticus homo qui cluear? (militaris astimer?
2 Ego dabo, et faciam si hanc rem probe aecurassis.
Memorem immemorem facit, qui monet quod memor meminit.
Eccum verbeream? (verberibus excipiendam) statuam, ut magnisice infert se.
Nihil etiam dum harpagavit, praeter cyathum et cantharum.
2 Heus ru, qui cum hirquina adstas barba, responde quod r go.
Sy. Ecquem novisti hic hominem? Bal. Egomet me, Sy. Pauci isthaec faciunt.
nam in foro vix decum' quisque est, qui ipsus sese noverit.
Hominem hic quaero legirupam impium, perjuram, etc. Bal. me quaeritat:
nam illa mea sunt cognomenta, nomen si memoret modo.
Metuo ne in re secunda nunc mihi obertat cornua
Si occasionem capsit (ceperit) qui siet malus ut malus sit.
Viso quid rerum meus Ulysses (vafer) agat.
Boniviri me pauperant, improbi alunt, (dicis leno.
2 An habet carcerem patriam? P. comtumeliam si dices, audies.
3 Uncti hisunt senes, fricari sese ex antiquo, volunt [verbera exspectant.
Pedes statin' an non? si cecidero vestrum erit fiagitium.

557

Hoc vino vitium est, pedes captat primum, luctator dolosus est.
Profecto aedepol. ego nunc probe habeo madulsam
Quaeista haec audacia est, te lic interdius cum corolla ebrium incedere?
Credo equidem poresse te, Massici montis uberrimos quatuor.
Fructus ebibere in una hora.
2. Vorte humerum. et loris porrige. Bal. Doleo Ps. Ni doleres tu, ego dolerem.

Ex Poenulo. Com. XV.

PRol. Revortor rursus denuo Carthaginem, siquid mandare vultis,
aut curarier, argentum nisi qui dederit nugas egerit.
Verum qui dederit, magis majores egerit.
Res multas Milphio dubias, egenas, inopiosas consilii
Tu sapienter docte, et cordate, et cate,
Mihi reddidisti opiparas opera tua.
P??? Nunc mihi blandidicus (blandiloquus) es: heri in tergo meo
Tris facile corios contrivisti bubulos.
Her. Quin si feriri te video' extemplo dolet ???. Ser. Mihi quidem.
Negotii sibi qui velit vim parare, navem et mulierem
Haec Duo comparato, nunquam satis haeduae res ornantur.
Lavari, aut fricari, aut tergeri, aur ornari, poliri, expoliri,
Pingi, singi si occoeperis, nulla satis satietas est.
2 Lingua huic excidit, opinor, quid adstans obstipuisti? (canquam stipes.
3 Ille homo lapidem silicem subigere, ut se amet, potest. (Ad amorem inflectit.
4 Bonum meesse, quam beatum, nimium dici mavolo.
Pulchrum ornatum turpes mores pejus caeno collmunt.
Lepidi mores turpem ornatum facile factis comprobant.

558

5. Mulsa loquitur, sesamum, papaverem, triticum. et frictas nuces
6. Quo die Orc'ab Acherunte mortuos ernilerit. nunquam
7. Tam tranquill um face, quam mare est, cum alcedo pullos educat.
8. Vide sis, ne tu hunc oratorem pugnis pectas postea.
9. Discrucior miser, nisi ego illum jubeo quadrigis, ad carnificem rapi.
Oedipo opus conjectore est qui Sphyngi interpres fuit.
Spissigradissimi, tardiores quam'corbitae sunt, in tranquillo mari [naves onerariae.
Ad prandium vinceretis cervum cursu, et grallatorem gradu.
Nunc podragosi estis, et vincitis cochleam tarditudine.
Nisi cum pedicis condidicistis sic occrassari gradu vincti pedib.
P???. - Ne nos tam eontemptim conteras [contemnas.
Tua causa nemo nostrum est suos rupturus ramices,
Si properas. cursores melius est te advocatos ducere.
Ag. Per jocum haec dicta. P??? et per jocum habeto, quae nos tibi respondimus.
Ag. Obsecro hercle operam celocem hanc mihi, ne corbitam date.
Istic est thesaurus stultis in lingua situs,{Scen 3. Stulti fer e m iledici. Benefacta facite exsidunt. Scen. 6.
Act. v. Scen. 2. Scen. 4.}
Ut quaestui habeant, male loqui melioribus.
2. Malo siquid benefacias, id beneficium interit.
Bono siquid malefacias, aetatem expetit [durar.
Ita sunt divites, siquid bene facias levior pluma est gratia:
Siquid peccatum est, plumbeas iras gerunt.
Quam oratione~ hanc aures dulce~ devorant?
Ut mihi absterserunt omnem fortieudinem!
Fuit hodie operaepretium ejus qui amabilitati animum
addiceret, oculis epulas dare [pascere oculos.
2. Jupiter per quem vitalem avum vivimus, da die~ unc lospitem.

559

3. Siquidem amicitia est habenda, cum hoc habenda est.
4. Ego si sim Jupiter, hanc her cle uxorem ducam, Junonem extrudam foras.
5. Etiam me mei latrant [allatramt] canes? (Servi moi obloquuntur?
Hunc canem oleo faciam tranquillio rem (pro offa ossa porrigam.
6. Amabo, num hi falso oblectant gaudio nos??? [decipiunt.
7. Condamus alter alterum etgo innervum brachialem (amplectamur.
8 O Appelles o Zeuxis pictor, cur estismortui? hic exemplum ut pingeretis!
Jam polego te pugnis totum faciam, ut sis mora. (in tardum dicitur.
Itaque replebo atritate, (vibicum) atrior multo siet, quam Aegyptii.
2 Num tibi adolescens malae, aut denres pruriunt. (Amane verbera?

Ex Persa. Com. XVI.

QUi amans egens ingressus ess princeps amoris vias,
Superavit aetumnis is suis aerumnas Herculis:
Nam cum Leone, et cum excetra, cum cervo, cum apro Aetolico,
Cum avibus Stymphalicis, cum Antaeo deluctari mavelim,
Quam cum amore.
2 Num satis sum hero ex sententia, (non places] nequit tamen quin me suis
negotiis praefulciat (praeficiat] Quis hic contrae me adstat?
3. Fui praeferratus a pud molas tribunus vapularis [molis agendis affixus.
4 Tantum argentum, si totus ego veniam, vix recipi potessit (possit.
5 Obsecrote, resecro (???tterum peto) ja operam. P??? Ah odio (molestia me enecas.

560

Veterem atq, antiquum quaestum meae alimoniae
Servo, patasitandi ventrem pasco, ut pater avos proavos (avus et c.
Quasi mures soliti se mper edere alienum cibum.
Neque quadruplari me volo, (accusando quaritam partam bonorum, consequi.
2 Ubi quadruplator quemptam injexit (suipiam injecerit] manum,
Tantidem ille illf rursus inijciat manum.
O Jupiter terrestris, te coepulonu (qui tecum epulatur) compellat ruus.
Murena et conger ne calefiant, nam nimio melius oppectuntur frigida
Ludido est ruburcinari (ingurgitari) de tuo siquid domi est.
Nunquam hercle istud exterebrabis tu (ex me obtinebis.
Omnes sunt lenae levisida (lavis ??? sidei]neque tipulae levius pondus inest.
Meo amico amiciter hanc commoditatis copiam danunt, (amice dant.
2 Id demum lepidum est, triparcos homines, vetulos, avidos, aridos
bene admordere; qui salinum servo obsignant cum sale, (emungere avaros.
vir tus est ubi occasio admonet, decipere.
Graphice subnixis alis (ansatis brachiis) me inferam, adquae amicibor gloriose.
2 Eoves'sunt in crumena (signam nummorum) metuo, ut possim in bubibem reicere
Quae res bene vortant mihi et ventri meo,
ut mihi supersit, suppetar, superstitet: sequere
2 Si ad paupertate admigrant [accedunt] infamiae gravior paupertas fit, fides sublestior (scelestior.
3 Enim vero odiosaes [molesta es) Nequicquam novis [non vis.
4. Virgo nulla erit, quin sit mala, quae praeter sapit, quam placeat patentibus.

561

P??? Dum virgini dos sit nullum vitiu viro vortitur.
O sterquilinium publicum impure, in jure, illex labes populi,
Pecuniae accipiter avide atque invide, versibus
Trecentis tuas impuritias traloqui (impuritatem elequi) nemo potest.
P??? Tace obscero, hercle, nae tua vox valide valet.
Dor. Referundae ego habeo linguam natam gratiae.
Eodem mihi pretio salperhibetur (praebetur] quo tibi.
Hunc ego hominem hodie in ttansennam doctis ducam dolis.
Nequicquam tibi fortuna faculam lucrificam allucere vult.
3 Nunquam ego te tam esse matulam credidi,
4 Ea res me domo exteriem tacit [domo sceludie.) Juxta teeum id scio.
Perfidia, et Peculatus ex urbe, et avaritia si exulant,
si incolae bene sunt morati, pulchre munitam arbitror.
Haec nisi unde aberunt, centuplex murus tebus servandis parumest.
2 Servitus mea mihi interdixit, ne quid mirer malum meum.
3 Nunquam hercle hunc mensem vertentem servibit mihi.
Nae hic tibi dies illuxit lucrisicabilis, hunc fecisiilucri.
Pacibus perfectis, bello extincto. inter participea praedam participabo.
Omnes hilaros, ludeneis, ladificantis faciam (hilares et ludentes. et c.
Improbus homoest, qui beneficium scit sumere et nescit reddere.
Quid ais crux, stimulorum tritor? quomodo me hodie versavisti?
P???. Ne. sis, me uno digito attigeris, ne te ad terram scelus affligam

562

2 Jurgium hinc aufaras si sapls. Sicor uritur, caput ne ardescat.
3 Malusi me irritassis, dabo. P??? age te comdono (tibi

Ex Rudente. Comoedia XVII.

PRol. Scelesti in animum inducunt suum, Jovem
Se placare posse donis, hostiis, at operam et sumptum perdunt.
Mea desidia spem deserere nolui. Villam intell go
Integundam, perlucet illa quam cribrum crebrius.
2 Quid oratione hic tua nos occupatos occupas?
3 Ne fervus praefestinet, ubi herus assit, praeloqui.
4 Qui sacrisficant semper petunt aquam hinc; aliis paravi puteum.
5 Ut verbera perhibes, me periisse praedicas (si vera dieis perii.
Quid mihi melius est, quam corpore vitam secludam? (moriar.
Ita mihi multae in pectore curae sunt exanimales. [quae me exanimant.
2 Hoc quodest. id necessarium est perpeti.
Qui sunt qui preces expetessunt? haud gravatum patronum exequuntur (urgent.
Quidquid est comiter fiet a me, quo non copia valebit. (comitate supplebo inopiam.
Egomes vix vitam colo (sustento.
Hice hami atque hae harundines sunt piscatoribus quaestu et cultis.
cibum captamus e mari, sin eventus non venit,
salsi, lautique domum redimus, dormimus incoenati.
modo nullanobis spesest, nisi quid concharum eapsimus.
Salvete fures maritimi conchitae, atque hamiotae, (piscatores.

563

Quid agitis, ut peritis? P???. ut piscatorem aequum est, fame, siti, speque.
2. Vidistis fortem, qui tres duceret chlamydatos cum machaeriis? [machaeris.
P???. Non, sed recalvum, ac Sylanum senem, Ventriosum, et c.
Pis. Cum ejus modi virtutibus qui natus sit, eum quidem ad carnificem
est aequius, quam ad nuptias commeare.
Is huc herum etiam ad prandium vocavit, sceleris semen.
Hoc sese excruciar animi (delet.
Quiit lavatum in balneas, ibi cum sedulo vesti. menta servat,
Tamen surripiuntur; quippe qui quem illorum observet, falsus est.
2. Animus aequus optimum est aerumnae condimentum.
Quis est qui nostris tam proterve foribus facit injuriam?
2 At ego basilicus sum [regalis) quem nisi oras, guttam aquae non feres.
3 Ut in ocellis hilaritudo inest! Veneris effigia[effigies] est.
Qui homo miserum sese, atque mendicum volet.
Neptuno credat sese atque aetatem suam.
2 Utinam nete meis vidissem oculis, que~ propter hoc mali obtigit.
P??? Utinam cum in aedes, tum in carceres illo potius issem die.
3 Quid mihi scelesto tibi erat auscultatio? quidque hinc abitio?
Scelestiorem coenam coenavi tuam, quam quae Thyestae fuit et Terei.
4 Mendiciratem mihi obtulisti tua opera, dum ausculto magnidicis mendaciis.
3 Cum mari immergerem ex insulso salsum te fe cimea opera.
P??? Quin tu hinc is a mein maximam malam crucem.

564

6 Jam postulabas te impurara bellua (sperabas impure) devoraturum Siciliam,
Eluas tu an exungare, ciccum non interduim. (laves, an ungaris, hilum non curo.
Ferte opem inopiae (inopi oppressae]atque exemplum pessumum pessundate.
vindicate, ne impiorum potior sit pollentia [petentia
quam innocentium, qui sescelere fieri volunt nobiles
stat uite exemplum impudenti. date pudori praemium.
Praetorquete injuriae prius collum, quam ad vos perveniat.
2 Tibi ulmeam uberem esse speres virgidemiam
Et tibi eventuram hoc anno uberem messem mali,
3 His advor sum jus legesque insignite injuria hic facta est.
4 Aedepol infortunio homine~ praedicas donabilem
Qui sacerdoti scelestus faucer interpresseris.
5 Jube oculos elidere, itidem ut sepiis faciunt coci.
Proripite hominem pedibus huc, itidem uto occisam suem.
Nimis velim improbissimo homini malas edentaverint.
Nunc id est cum omnium copiarum, atque opum. auxilii,
praesidiividuitas nos tenet (derelictae ab omnibuasumus
neculla est specula, quae salutem afferat.
nec scimus, quam in partem ingredi prosequamur
2 Sed nunc sese ut ferunt res fortuneque nostrae, par est morisi.
Vos defensabo, malitia Leonis contra inecdeam.

565

4. Elauti. sumus opera Neptuni (loti in mari post naufragium.
Exi e fano nate, quantum est hominum, sacrilegissime.
Tun' legirapionem (legis violatorem hic nobis cum Dis facere postulas (jungere.
Tu in carcerem compingier est aequum, dum totum contriveris.
2 Non hodie istirei auspicavi, ut cum furcifero fabuler.
Te follem pugillatorium faciam, et pendentem incursabo pugnis.
Vos adeo, ubi ego innuero vobis, sine capus ei exoculassitss.
Quasi murteta (myrteta) juncis, item ego vos virgis circum vinc am.
Lan. Vi agis mecum? P???. Etiam vim opprobras, slagitii flagrantia.
Lan. Tuns trifurcifer audes mihi inclementer dicere? (exprobrare scelera?
Minacias (minas ego istas flocci non facio tuas.
2 Ehem (hem) optime aedepol, eccum clavator (qui clavam fert) advenit.
Neptuno gratiae, qui in mari fluctuoso piscafas uberi me compotivit [fecit oompotem.
De nocte multa impigre exurrexi, lucrum praposivi (praposui.
sopori et quieti. Repperi nunc, ut piger, si velim siem.
2 Nnnc sic consilium est, ad herum veniam docte atque afture
pauxillatim pollicitabor pro capite argentum, ut sim liber.
Jam, ubi liberero igitur, domum instruam, agrum, aedes, mancipia, et c.
3 Ubi demisi retem (rete) atque hamum, quidquid haesit extraho.
6 Stultus es, helleborosus [hellebore indiges) ceritus P??? Salve mi Thales?

566

5 Minc tu nisi malum fruisci nequis; exugebe quidquid humoris tibi est.
6 Si tu proreta isti es navi, ego gubernator ero me cogeris sequi.
Jus merum oras meo quidem animo. (ut existimo.
2 Suspendam memntisper, dum abscedat haec aegrimonia
Hercules illum infeliciter, cum sua licentia.
Ita meas replevit aures, quidquid memorabam. lices [semper id repetens.
Quis me miserior? nam lenones ex gaudio credo procreatos,
Ita omnes mortales siquid est mali, lenonigaudec
Num medicus quaeso es? P???. Imo aedepoluna litera plus sum
quam medicus Gr. Tum tu mendicus es? P??? tetigisti acu.
2 Ecquid meministi invidulo, qui perit, quid infuerit ibi?

Ex Sticho. Com. XVIII.

HAeres vitae me saturant, mihi dividua et senio sunt.
2 Neque quid agant, nos participant, neque suum officium colunt.
Vos (servi) meministis, quot calendis petere demensum cibum,
qui minus meministis, quod opus sitfacto facere in aedibus.
2 Perplexabiliter (vel perplexim] eorum hodie perpavefaciam pectora.
3 Utra conditio est pensior [melior) viduam, an virginem habere?
P??? Qui porest mulieres vitare, vitet; ne faciat pridie, quod pigeat postridie.
4. Idem animus est in paupertate, qui olim in divitiis fuit.

567

Non tu me argento nuptum dedisti, sed' viro. Suus Rex Reginae placer.
Stultitia est, pater, venatum ducere invitos canes.
Hostis est uxor, invita quae ad virum nupta datur.
Famem fuisse suspicor matrem mihi,
Nam postquam natus sum, satur nunquam fui.
Nam illa me in alvo menses gestavit decem,
Ego illam in alvo gesto plus annos decem.
Illa me parvulum, at ego non pauxillulam in utero fero.
Uteri dolores, oriuntur cotidie, parere nequeo.
Solere elephantum gravidam perperuos esse decem.
Annos ferunt, cujus ex semine laec certo est fames.
Sed generi nostro haec reddita est benignitas.
Nulli negare soleo, qui esum me vocat.
Nunc venalis sum cum ornamentis omnibus,
Inanimentis, explementum quaerito.
2 Oratio haec una interiit. Veni illo ad coenam, fate etc.
Nunc repererunt ei verbo vicarium, nihili hercle verbum:
Vocem te ad coenam, nisi egomet coenem foris,
Ei hercle verbo lumbos defractos velim.
3 Rogare Ijussi te multi opere maximo, mutuum abs te dares.
Bc. Negare mihi esse quod dem, nisi hanc linguam venditariam.
4 Naeistae aedepol vinum exantlavit [exausit scitissime.
Mercurius nunquam aeque patri nuntium lepidum attulit, quam herae ego.
Amoenitates omnium Venerum, onustum pectus porto laetitia.

568

Age ut lubet, curre ut placet, age quenquam flocci feceris,
Tranquillam concinna viam, si rex obstabit obviam per vortito.
2. Lascivibundum simul ad cursur am meditabor me. (me praeparabo.
Ecquid boni? P??? Nin? impertior tam plus, quam speras. (supero spes tuas.
4 Medullam lassitudo per bibit (lassus su m P??? linguam haud tenet.
5 Praetor hac si me irritassis aedepol esuries male.
6 Efferte hucscopas, ut operam omnem aranearum perdatis
7 Sine suffiagio populi hic aedilitatem quidem gerit, (domi non jussus imperat.
8 Huc nasit ernam (amphoram) cum aqua dejice pernam, et glandiam (ex porcina.
9. Forma exumia est. Cum adbibero, alludiabo, tum sum ridiculissimus.
Scio te scire, quam multas tecum miserias multaverim (sustulerim.
2 Ite hac secundum vos me, ego hunc lacero diem (sequimini, consumemus diem.
Ex oneremus nos vicissatim voluptatibus.
2 Si res labat, itidem amici collabascunt, res amico sinvenit.
Nos tamen efficimus pro opibus nostra moenia (nostrae opes nobis sufficiunt
2 Hoc memorabile est, ego tu sum, tu es ego unianimi sumus.
3 Agedum Stiche, uter demutassit, poculo multabitut.
4 Desubito vel cadus veti potest [exhauriri.
5 Fac nos hilariores, refer ad labras (labia) tibias (infla.

Ex Trinummo. Comoedia XIX.

PRolog. Accipite, et date vacivas auris (vacum aures] dum eloquar.

569

Amicum hodie concastigabo pro commerita noxia.
2 Hic nimium morbus mores invasit bonos.
3 Mores mali quasi herba iniqua, succreverunt uberrime.
corum licet jam messem merere maximam.
Hic ille est senecta aetate, qui factus est puer, qui admisit in se culpam castigabilem.
Cal. Quid agit tua uxor, ut valet? Meg. Plusquam ego volo
immortalis est. Vin'commutemus? Cal. Nota mala res, optuma est.
2 Nunquam tu, credo mihi imprudenti obrepsetis (non decipies me.
3 Sed hoc animum advorte, atque aufer ridieularia.
4 Nam si in te aegrotant artes antiquae tuae,
Aut si demutant mores in genium tuum.
Omnibus amicis morbum tu incnties gravem.
5 Bonos accurate addecet, suspicionem abs se segregent.
Bc. Ne admittam culpam, ego meo sum promus pectori;
Suspicio est inpectore alieno sita (culpam cavere suspicionem non possum.
7 Sunt quos scio esse amicos mihi, sunt quos suspicor,
quorum ingenia atque animos non possum noscere
ad amici partem an ad inimici perveniant.
sed tu ex amicis certis mihi es certissimus, siquid improbe
factum, ni id accusas, tu ipse objurgandus es, scio.
P??? Turpilucricupidum et vulturium te vocant cives tui.
Cal. Quin dicant, non est in manu mihi: merito ut ne dicant, id est.

570

7 Argentum amanti homini adolescenti, animi impoti dare,
qui exaedificaret suam inchoatam ignaviam:
Dare erat hoc pacto ei gladium, qui se occideret,
et qui deterior esset, facere copiam
8 Concredo, quod meae concreditum est clam fidei, et fiduciae.
P???. Mihi quod credideris, sumes ubi posiveris (posueris.
Cal. Non cuiquam credam unde ad alium id possit permanascere.
9 Inconsultu meo aedes hasce venales inscribit literis.
10 A me argentum dedi, [ex meo) hascine me propter res maledicta disterunt?
P??? Occlusti (occlusisti]linguam vicisti castigatorem tuum.
11 Rogo, utcommunices hunc mecum meam provinciam (me juves.
12 Juxtaque eam curo, cum mea (ut meam) Nihil confidentiloqui us illo est.
13 Quod si exquiratur usque ab stirpe autoritas, primus autor.
Ut nisi quod dictum appareat, famigerator (rem spargens) cumdamno siet. (luet.
Hi omnes, qui quod nesciunt, sciunt, occlusiorem habeant stultoloquentiam.
Multas res simitu (simul) in meo corde versomultum in cogitando
Dolorem indipiscor, egomet me concoquo, nec liquet utram potius
harum mihi artem expetassam; amore me, an rei
Obsequi potius par siet? utra in parta plus voluptatis sit vitae?
Amor blandiloquentus lus harpago, cupes (cupedias am ans avarus,
Elegans despoliater, latebricolarum hominum corruptor, etc.

571

Ubi vero qui eget, quam pretii est parvi? qui in amore praecipitavit
pejus perit, quam si saxo saliat, Apage, Amor mihi amicus ne suas.
Quo illic homo foras se penerravit ex aedibus.
2 Patrem tuum percoles per pietarem, nolo te cum improbis
sermonem exequi, novi ego hoc saeculum motibus quibus sit.
mores majorum laudant, eosdem lutilant. hisce artibus
ne imbuas ingenium ineo modo et moribus vivito antiquis
3. Ab adolescentia tuis servivi servitutem imperiis
Isthoc ego mihi semper habui aetati tegumenum meae,
neu penetrarem me usquam ubi esset damni eonciliabulum:
neu tibi aegritudine parer patere, par sisedulo.
Sarta tecta tua precepta usque habui, mea modestia.
Pat. Quid exprobras? probus est, quem nos poenitet, quam probus sit,
Qui ipsus se contenit, in eo est indoles industriae
4 De mendico male meretur, qui eo dat, quod edat aut bibat prodige,
nam et illud quod dat perdit, et illi producit vitam ad miseriam.
Ita te aliorum misereat, ne tui alios misereat.
Fil. Deserere illum et dejuvare (non juvare) in rebus adversis pudet.
Multa bona bene parta habemus. Immunifico scis quid cantari solet?
quod habeas, ne habeas, et illud quodnunc habes, habeas malum.
quandoquidem nec tibi bene esse potes pati, nec alteri.
5 Non aetate, verum ingenio adipiscisur saptetia

572

Non optuma haec quidem, sed meliora, quam quae deterruma.
2 Qui nihil aliud, nisi quod sibi placet, consulit advorsum filium,
Factius nihilo facit, suae senectuti acriorem hiemem parat
Minus quindecim, dies sunt, cum pro hisce aedibus aderas.
2 Aurum a prodigo confit cito, quam si tu obiicias formicis papaverem,
3 Natus bene vult tibi, P??? mutuum mecum facit, (facit quod ego.
Sta. Nequam illud verbum est, bene vult, nisi qui bene facit,
4 Satin' tu sanus mentis, qui hunc affinem repudies?
Nam illum ferentarium (qui feret dona) esse amicum inventum intelligo.
5 Ita dicis, non esse aquiperabilos vestras cum nostris factiones?
6 Bonis tuis rebus meas res irrides malas.
7 Ne tu huncagrum ruum siris (siveris) unquam fieri.
Ei rei argumentum dicam; cum alibi messis maxuma est,
Tribus tantis illi minus redit, quam obseveris.
Bc Hem, istic oportet obseri mores malos.
8 Hospitium est calamitatis, quod vis malum hic inveneris.
Les. Quod facillimum facis. Ly. quid id est? Les. Amico injuriam.
Nullum beneficium duco id esse, quod cui facias, non placet.
2 Sentio quid agam, neque a me officium migrat, nec tuis depellor dictis etc.
3 Ita amor est, minus placet quod suadetur, quod dissadetur,
Cum inopia est, cupias; quando ejus est copia tunc non velis.

573

Ille qui aspellit (repellit] hic compellit, qui coxsuadet, vetat.
4 Praeoptavisti amorem tuum uti virtuti praeponeres.
Igitur tibi aqua erit Cupido, genus qui (ut) restinguas tuum.
Ne scintillam quidem relinques, genus qisi congliscat tuum.
Vereor ne isthaec pollicitatio, te in crimen populo ponat, (vitio vertatur.
2 Hoc me aetatis sycophantari pudet.
Advenio ex Asia atque Arabia, quas ego neque oculis, neque pedibus
unquam usurpavi meis. (finge me peregre advenisse.
Qui me conduxit, ornamenta haec a chorago sumpsit suo periculo.
nunc ego si potero ornamentis hominem circumducere
Dabo operam, ut me esse ipsum plane sycophantam sentiat.
2 Quid ille igna vissimus, ac minimi preci [mihi [me) latitabat.
3 nimis argute obrepsisti in eapse occasiuncula.
Postquam ego me aurum ferre dixi, post tu factus es Charmides.
prius tu non eras, quam auri mentionem feci. Rursum te recharmida etc.
Tu quis sis, floccum non interduim, sed epistola mihi concenturiat metum.
4 Nunquam aedepol temere tinnit tintinnabulum, est qui movet
Nequam mores leges jam perduxerunt in potestatem suam,
Queis obnoxiosi sunt. Eae ad parietem sunt fixae clavis ferreis
Ubi malos mores affigi nimio fuerat aequius.
2 Si quis muruum quid dederit, sit pro proprio perditum,

574

Cum repetas, inimicum amicum beneficio invenis tuo,
Duarum rerum exoritur optio, ut vel quod cre' dideris perdas, vel illum amicum amiseris.
Commoda eveniunt, quod ago gaudiis gaudium suppeditat.
Nimis pergraphicus nugator meo allegatu (me mittente) venit.

Ex Truculento Com.XX.

PLus nunc furum, quam olim muscarum, cum caletur maxime.
Auscultate, ne quis adventor gravior abeat quam adveniat.
Neu qui manus attulerit, steriles intro, gravidas exportet. (furetur.
2 In melle sunt linguae vestrae sitae, corda in felle.
3 Hoc multis vitium est maximum, cum amant, rum pereunt.
Jam hercle ego te hic mulier quasi sus catulos pedibus conteram.
2. Si ecastor hic homo sinapi victitet, non censeam
Tam esse tristem posse. At pol hero benevolens ut is est suo!
3 Jam enim excere (ecce reipsa) ibo ad forum Adherum revidebo.
Pisces ego credo, qui usque dum vivunt, lavant, minus diu lavere, quam hic lavat.
Nullam rem oportet dolose aggrediri, nisi astute exequare.
2 Te medium distruncabo, si tu ad legionem bellator clues, ego in culina
clueo (astimor.) Te offatim concipi abo (contera.
Emoriere si manu niceris (tetigeris] vel oculo niveris annueris.
Mavelim mihi immicos invidere, quam me inimicis meis,

575

qui invident, egent illi: quibus invidetur, rem habent:
Pestidea [postea) ego te manum injiciam, quadrupli venefica.
2. Nugae sunt, si stimulos pugnis caedis, manus plus dolent.
Commemini; quo quicque pacto sitis confessae, scio,
2. Jam livorem tute scapulis isthoc concinnas tuis (concilias tibi verbera.
3. Obsecro, ut tu istuc insipienter factum sapienter feras,
mihique ignoscas, quod animi impos, vini vitio fecerim.
P??? Non vinum hominibus moderari, sed vino homines solent.
Bliteus [iuutilis ablito herba] est mercator, nisi qui sapit in vino ad rem suam.
Video eccum qui manstutorem (manus tutarem] me adoptavit bonis.
2. Mus aetatem uni cubili nunquam committit suam.
quia si unum ostium obsidearur, aliud perfugium gerit.
3. Si auferes puerum, omnis tum mihi spes animum efflaverit (desperabo.
4 Hoc furatim fiet [furtim) Istum astutis confectum fallaciis dabo.
Pecua [pecudes, in aere] collo in crumena ego obligata defero.