im. 001


PALAESTRA
ELOQVENTIAE LIGATAE,
Novam ac facilem tam concipiendi,
quam scribendi quovis Stylo poetico methodum
ac rationem complectitur, viamque ad
solutam eloquentiam aperit.
PARTIS I. LIBER I.
Rationem universim poetice concipiendi tradit,
cum Attificio Homeri et imprimis Virgilii,
eorumque in concipiendo vittutibus simul
ac vitiis expositis.
Cui accessie brevis veterum Mythologia in ordinem
historicum redacta, et per indicem ad
usum scribentium directa.
LIBER II.
Rationem optimae Elocutionis investigat et exponit,
tradit que praecepta tam ornatd
quam copiose in Poesi loquendi.
LIBER III.
Artem prosodicam in quantirate vocum, et carminum
cognitione posiram, nova et stricta
methodo complectitur.
AUCTORE R. P. JACOBO MASENIO,
SOCIETATIS JESU.
COLONIAE AGRIPPINAE,
Apud HERMANNUM DEMEN,
sub Monocerote, 1682.
Cum PRIVILEGIO CAESARHO.

im. 002


???

im. 003


EPISTOLA DEDICATORIA. SERENISSIMO PRINCIPI PHILIPPO WILHELMO, Comiti Palatino 
Rheni; Bavariae, Juliae, Cliviae, Montium Duci; Comiti in Veldentz, Sponhaim, Marchia, Ravensberg et 
Mors, Domino in Ravenstein et c. Clem. D S.

ACcipe, SERENISSIME PRINCEPS, CLEMENTISSIME DOMINE, Vellus aureum, non ex Indicis 
fodinis erutum, fabrorumque laboratum manibus, quale nuper ab Hispanico orbe Seren. Vestrae a 
Philippo ad Philippum transmissum est, sed ex nobilissima antiquitate eruderatum, Musatuinque 
concinnatum artificio, quod non quidem Regum Principumque humeris, sed humanis animis ingeniisque 
ornandis repertum est. Etenim si a suis arcessantur fontibus Velleris Aurei natales, ad Poesin et 
Eloquentiam veterum ex fabulis juxta historiisque conflatam remigrare necesse est, atque ex illis 
fundamentis eruere laudatissimi ordinis originem. Jasoni, ceterisque heroum, quos Argo navis complexa 
est, Phocis universa Phryxaei, ex auro, Velleris reperti gloriam

im. 004


imputat. Neque haec sine discrimine matium, bellorumque, nec sine egregio virtutis experimento, collata 
est, cum monstris, hominibusque, Marte simulatquearte pugnandum, vincendumque, ut posteritati jam 
inde constaret; velius hoc non esse ignaviae tegumentum, sed virtutune praemi- um, lolis heroibus 
debitum.

Et hoc quidem tanto majoriad Vestram SERENITATEM gloria tramslatum est, quod jure quodam 
hereditario sanguinis a primo ejusl Ordinis repertore Philippo Bono Burgundionum Duce hucusque per 
Mariam ejus ex Carolo Aisdaci fil. neptem Maximiliani lmperatoris comjugem propagatum fuerit. Altera 
enim Maria illius proneptis Ferdinandi I. Imp filia VVilhelmo, Juliae Duci thalamo sociata Veltram 
SERENITATEM, ut sanguinis, sic honoris quoque illius participem merico postulat, praelertim, cum eis 
excultum pronepotem virtutibus habeat, qui non minus egregium adjicere Ordini, quam accipere ab 
eodem ernamentum possit. Certe in solis philippis admiranda quaedam hujus Aurati Velleris dignitas 
acquiescit, cum, si Carolos duos interponas, Audacem Belgarum, et Quintum, Hispaniarum etiam 
Principem, praeter solum Maximilianum Imper. non nisi Philippos hucusque numeres; hocest, Bonum, et 
ab co quatuor Hisp. Reges,

im. 005


ejusdem, aut inventores, aut propagatores Societatis.

Perge Philipporum decus hoc augere Philippe,
Crescat ab ornatu Vellus et Ordo tuo.

Sed et Poeticam hanc meam dilciplinam, ex qua Aurati Velleris natales eruuntur, ut per peruum honoris in 
Vestram SERENITATEM collati virtutumque heroicarum monumentum esse cupio, sic in favoris ac 
benevolentiae Vestrae sinu colligi defendique impense optavero. Neque, ut mea fert opinio, votis fallar; 
siquidem, ut magnorum est Principum, Virtutu decus cultumque sua obser vatione extollere; ita bonarum 
artium scientiarumque praesidia tueri, sine quibus nulla diu Respublica antiquum spelandorem 
poslessionemque inviolatam obtinere poterit, illa praesertim Latii sermonis eloquentia qua Romani 
Imperii corpus, tanquam lingua sibi propria, ad juris dignitatisque suae propugnationem hactenus 
felicissime utitur; ut hac semel excisa, ceterotum brevi membrorum decus majestasque interlapsura 
videatur.

Quantum vero ad liberalium harum artiuni incrementa, totiusque per has Reip. Christianae defensionem 
propagationemque conferat virorum Principum eximius favor, praesensque patrocinium, nemo nisi 
temporum historiaeque

im. 006


omnis rudis arbiter ignorare poterit; cum Academiae pleraeque omnes, per Europam universam, magno 
numero, ac frequentia longe supra omnes retro aetates maxima celebres, Regum Principumque impenso 
cum favore aerario, ad ea multitudinem magnitudinemque excreverint; ut vix reperias iliustria Principum 
Palatia, quibus egregia Musarum domicilia non socientur. Ut proin de illi sint bonarum quidam artium 
Mecoenates, iogenuarum disciplinarum nutritii, honestorum morum educatores, pietatis religionisque 
Christianae propagatores, verbo, patriae ad omne~ honestate~ excolendae patres. Quo in numero, cum 
ego Vestram CELSITUDINEM venerer, SERENISSIME PRINCEPS, quae ad haec eade~ autre, aut voto, 
praestanda connititur, elucubrationes illae meae ad hujulce disciplinae emolumenta susceptae, a 
VESTRAE SERENITATIS limine ad hospitium aliud divertere non poterant; cum et a cliente natalium 
illi origine subjecto, et ejusdem potissimum in ditionibus natae, Dominum ac Patronum alterum neminem 
agnoscerent, indignae luce, si Vestrae SERENITATIS lucem subterfugerent.

Quanquam neque alia, eaque haud paulo gravior, desir ratio. Quod illam, quam hic in liberalium 
disciplinarum professione atque excolendae

im. 007


ad liter as religionemque juventuti Societas Jesu navat operam, fructumque ad patriae emolumentum 
colligit, hunc post SERENISS. Piae mem. parente~ Wolffgangum Wilhelmum Vestrae CELSITUDINI 
inprimis debeat; ut iccirco spicas hasce tenuioris Eloquentiae, illius in agro, nutuque collectas, Vestrae 
manere, dedicarique SERENITATI voluerim, tanquam aeternas grati animi memoriaeque tabulas, quas si 
eo, quo dantur, animo acceperit, favebit juxta, ac fovebit.

Antiquitatis nobile cimelium est Annulus Pyrrho Epirotarum Regioblatus, qui in Achare gemma, naturae 
ingenio supra omne~ artis industriam el aborata, pulcherrimam exhibebat Apollinis inter nove~ Musas 
(suis lineamentis scite expressas) imaginem, qua ranto magis delectatus est, quod egregium ipsius erga 
literas animum, hoc prodigioso naturae partu Dii ipsi autores comtestari videre~tur. Et sane, ut ceterae 
virtutes heroi isli defuisser, gemma haec unica in thelauros Regis translata, satis erat ad aeternitatem 
famae ac nominis Pyrrho conciliandam. Equidem, SERENISSIME PRINCEPS, ejusdem Vestrae 
CELSITUDI. NI Apollinis Musarumque imaginem quandam defero, si non in Achare gemma, certe in 
libello non magno adumbratum, artis rudiori quodam penicillo, non naturae beneficio ductam, atque ex

im. 008


veterum juxta recentiorumque ingenio concinnatum, quam nisi consueto patrocinio indignam habeat, nisi 
a benevolentia summis infimisque impendi solita excludat, dicatam luo nomini consecratamque 
possidebit, cum voto; ut non libris solum, virtutum suarum praeconibus, sed et liberis, earundem vivis 
exemplaribus, ad aeternam posteritatis memoriam propagetur. Ita vivat et valeat. Dusseldorpii, Anno 
salutis CHRISTL cIc Ic CLIV. 4. Iduum Augusti.

Humillimus Vestrae SEREN. servus

JACOBUS MASENIUS, S. J.

im. 009


ACtum non egi Amice Lector, ut, quod erudite olim Scaliger. Donatus, Vosfius, aliique, id, tanquam 
recoctam saeprus cram bem'apponerem. Si panca dem pleris, quz ordinis nexusque gratia praeterire non 
debui, alia comperies omnia, quaeque ad ip sam Eloquentiae cxercitationem ducant proxime, cum arte 
praesidia. Multi per praeceptaliter ad Eloquennam longum putant, brevius per exempla. Ego utrumque ad 
perfectionem facere plane sentio. Raros ad poesin nasci, formari multos. Exempla coeco quodam 
ductuimpellere. Artem caute regere: hanc cum illis rectissime sociari. Quocirca labotem hunc meum, inter 
scholasticos potissimum natum pulveres, impensumque per octenuium formandae ad Eloquentiam 
adolescentiae, juris denique publici esse sivi, ut ejus, sique esset, utilitas manaret ad plures, nac, cum voce 
at que autore, bene de proximo merendi ratio intercideret. Porro non ligarae tantum, atque ad metrum 
adstrictae Eloquentiae, hoc mei, quantulumcunqueest, operis deservite, facile intelliges; cum 
animadverteris praecipuum solutae orationis succum, hac praesertim cultissima, et protriti sermonis 
fastidiosa aetate, ex Poetarum amoenis viridariis floribusque decerpi: tum deinde iildem nasci extollique 
liberam dictionem fontibus, quibus nos ligatae vim dignitatemque deprom psimus. Observabis denique 
me nonnunquam laudatiflimos veteris famae aetatisque Poetas ad censuram vocasse liberius, praesertim 
altero de elocutione libre. Verum cum in atiis hoc factum vix sit, nisi quos lectu dignissimos habui, 
intelliges non studio obtrectandi, sed usum eorum commendandi, melioraque a deterioribus secernendi, id 
a me laboris sumptum esse: ne juventus rudior, vitia quandoque pro virtutibus amplecteretur, ac 
dediscenda discerer. Neque enim laudare hos possum, qui priscos quosdamsautores, vel universim 
damnant, vel ab omni errore absolvunt. Ex multis floribus, ses dulae apes optima quaeque delibant, 
transmirtunt cetera. Quod si quis alicubi mecum non senserit. certiora statuat principia, meamque illi 
sententiam addico. Dissentire a paucissimis cupio prodesse quamplurimis.

Ceterum, quia perdiffi cile longumque studium illud, quod in discendis quantitat ibus ponitur. huic nunc 
quoque com pendium facilitatemque aliquam conciliare conatus sum. Tu tantum bene feliciterque utere, 
et meum abunde laborem pensasti.

im. 010


LIBER I. Deratione, facilitate et cossios Poeticorum conceptuum, Cum Virgilii, et fabularum methodie a 
expositione.

CAput I. De nomine et officio Poetae. Page. 2
Cap. II. De natura, et causis arris Poeticae. 3
Cap. III. De inventione, et concepti busartis Poeticae. 4
Cap IV. De fictione Poeticae, ejusque natura. 6
Cap. V. De varietate, fictione, earumque diftinctione 7
Cap. VI. de fictionum Poeticarum verisimilitudine. 9
Cap VII De veterum recentiumque Poetarum in fingendo erboribus. 11
Cap. VIII. Prima ratio, ac via inveniendi, exornandique fictiones. 17
Cap. IX. Altera fingendi exotnandique Poesin ratio. 19
Cap. X. Modus varie ornateque fictionem exponendi. 21
Cap. XI. Delectatio fictionibus concilianda, per ra ritatem. 23
Cap. XII. Delectatis fictionibus per varietatem conciliatur. 30
Cap. XIII Delectatio fictionibus per am oenitate~ eonciliatur. 34
Cap XIV. Ratio Poe tici conceptus formandi. 35
Cap. XV. Exemplo. declara tur haec concipiendi ratio. 38
Cap. XVI. Poerarum Principis exemplo concipien di ratio magis exponitur, resoluta Aeneide 47, et seq.
Cap. XVII. Poesis rerum inanimatarum et irrationabilium, conciplendique in iisdem ratio. 62
Cap. XVIII. Poesis personarum rationabilium et concipien di ratio in bonis praesertim internis, 
externisque. 66
Cap XIX. Ratio concipiendi in rebus hominis indifferentibus ac necessariis. 71
Cap XX. Particularium poematum varii conceptus, ubi de Genethliacis, Epithalamiis, Soteriis et c. 75. et 
seq.
Cap. XXI. Brevis totius Mythologiae ad conceptus veterum intelligendos, novosque formandos 
complexio.
Cap. XXII. Coeli, ejusque progenies. 85
Cap. XXIII. De Saturno, Titane, Gigantibus, eoruque posteris. 90
Cap. XXIV. De Jove, Junone, eorumque posteris. 95
Cap. XXV. De majorum Deorum ex Jove posteritate. 103
Cap. XXVI. De Jevis fratribus ac sororibus eorumque posteritate. 116
Cap. XXVII. De signis coelestib, fabulose in Coelo constitutis. 123

im. 011


Cap. XXVIII. De Tantali posteritate in Graecia regnante, seu stirpe Pelopidarum. 126
Cap XXIX. De Hercule, ejusque posteritate, seu stirpe Heraclidarum. 128
Cap. XXX. De stirpe Trojanorum, eorumque cum Graecis bello et heroibus in illo praesentibus 133
Cap. XXI Thebanorum Principum linea et posteritas 140
Cap. XXXII De Regibus Atheniensium, eorumque posteris. 143
Cap. XXXIII. De Thessaliae Regibus et Argonautarum expeditione. 144
Indsx, et A pplicatio fabularum Poeticarum ad exempli vel similitudinis poeticae usum Alphabetico 
ordine. 153. et seq.

LIBER II. De Elocutione Poetica ratione, facilitate et copia. Cum veterum Poetarum censura, et delectu 
optimi.

CAp. I. De cultu ornatuque sermonis, ejusque haud difficili ratione assequen di. 169
Cap. II. Quae in ipso vocum delectu ac compositione observanda sint. 175
Cap. III. Facilis ad vocum delectum varietatemque copia brevi carmine synonymorum congestorum 
aperitur. 177
Cap. IV. Deornatu vocum, illo praesertim, qui a Metaphora ducitur. 184
Cap. V. Censura veterum; ad rectum usum Metaphorae. 187
Cap. VI. Noviaud acisque poetae in Meta phoris censura. 194
Cap. VII. In quo catmine tropi, et allegoriae audaciores sint. 197
Cap. VIII. De facili epithetorum copia et varierate. 200
Cap. IX. De ornatu et delectu epithetorum. 204
Cap. X. Fontes, unde rariora epitheta hauriuntur. 211. et seq.
Cap. XI. De sententia ac phrasi poetica, quemadmodum haec variari, extolli ampli fi cariquevarie possit. 
222
Cap. XII. De syntaxi phrasis poeticae, ejusque copia. 228
Cap. XIII. De inventione, usu et elegantia gnomarum. 234
Cap. XIV. De usu et abusu sententiarum argutarum. cum vererum, ut Virgilii, Ovidii, Senecae et c. 
censura. 241
Cap. XV. De Poesios decore, ejusque ad res aftectusque compositione. 252
Cap. XVI. Figurarum in poesi vis ac varietas. 255
Cap. XVII. Com parationis in poesi vis atque ornatus. 259

im. 012


Cap. XVIII. Com parationis a simili suppeditata varietas. 263
Cap. XIX. Com parationum ab exemplo suppeditata copia 271 et seq.
Cap. XX. De patromymicis, eorumque in exemplis usu. 289
Cap. XXI. De ordine, compo sitione, ac numero sententiarum, periodorum, et oratio nis totius poeticae. 
297
Cap. XXII. De licentiis Poe~tarum earumque recto ac perverso usu, cum adjuncta censura Virgilii. 306
Cap, XXIII. De stylo seu charactere scribendi triplici 312
Cap. XXIV. Exemplis distinctio characteris triplicis magis illustratur. 317
Cap. XXV. Practica am plificandae elevandaeque phrasis poeticae demonstratio. 324
Cap. XXVI. De varia et optima bonos autores imitandi ratione 329

LIBER III. De prosodia, seu quantitate syliabarum, rattone, et diversitate carminum.

CAp. I. De figuris et licentiis Poetarum. 333
Cap. II Regulae generales de quantitate syliab. 336
Cap. III. Regulae speciales de quantitate primae syllabae. 346
Cap. IV. Regulae speciales de quantitate mediae syllabae. 349
Cap. V. Regulae et observationes mixtae de mediis syllabis univerfim ordine literario expositis. 356
Cap. VI. Regulae speciales de syllaba ultima 381
Cap. VII. De pedibus metricis, eorumque diversitate. 387
Cap. VIII. et IX De variis carininum generibus. 389. et 396
Cap. X. De carminum diversorum eonjunctione. 399
Cap. XI. De carmiae rhythmico. 404

1


PARTIS PRIMAE LIBER I. De inventione et conceptibus artis Poeticoe.

ARtem, in qua plures ingenio ac laude singulari hactenus vertati sunt, via ac ratione a ceteris aliouantum 
diversa, sed, ut existimo, facillima brevissimaque aggredior, nec quicquam fere ad illius perlectionem ab 
ipsis ducendam principiis intactum praetereo. Veterum ita preffi vestigia; ut si Romano ore loquendum 
sit, id non aliis, quam corum verbis sen rentiisque usitatis faciendum duxerim; ne fingendi novandique in 
his licentia a receptis hujus linguae principiis temere deficiamus. At illorum instituto invenire, fingere, 
disponere omnia non praeceperim, nisi cum ratione, nostraque vivendi disciplina, conveniant. In 
elocutione verborumque enuntiandorum formulis cessat ratio, solaque im positione prima nominum 
acquiescendum est, cetera ad aequi prudentisque viri judicium, ad vitae morumque praesentium regulas, 
expendenda erunt. Pauci hucusque conce ptuum fictionumque Poetica. rum leges, atque artem sunt 
prosecuti: cum tamen haec potissi. mum anima sit, qua spiret poesis, atque a soluta eloquentia se. paretur: 
ut proinde hunc mihi laborem aliquanto mole stiorem sumpserim: veterum que etiam fabularum usum ad 
imitationem, sua tamen cautione munitam, exem plis tra duxerim. Ita et in ipsa elocutionis ratione ab ipsis 
principiis, tam copiam quam ornatum loquendi, neque pauca, sive conceptuum, sive eloquentiae, 
adjumenta rudioribus, in hac disciplina vatibus suppeditavi. Scopulos etiam utriusque facultatis, in quos 
veteres juxta ac recentes im pingerent, nonnullos detexi. Quibus si recte usus fueris, neque doctier tantum, 
sed et melior evaseris, meum abunde laborem pensasti.

2


CAPUT I. De nomine et officio Poeta.

COnstat Poetas  hocest saciendo, vel fingendo dictos, Poema, ipsum opus, 
quod conderent ut Aeneisl, appellatur. Poetica ars seu mentis facultas, qua poemata conciperent, 
dirigerentque, quam multi fcriptis libris exposuerunt. Poesis denique ipsa concipientis actio vocatur; 
quanquam et pro Poemate, seu opere facto, promiscue usurpetur. Haee omnium senrentia facile 
statuuntur, verum acris inter Grammaticos contentio est, an potius a carmine faciendo, quam fa bu lis 
confingendis Poeta dicatur atque ab oratoribus historicisque differat?

Aristoteles sane, cujus sum ma apud omnes autoritas, in arte sua.{(a) c. 7. Poetic.} Historicus, inquit, et 
Poeta, non quod cum metris, aut sine metris dicant disserunt, liceret enine Herodoti scripta metro 
componere, et nihilominus historia quadam sse ???. Et alibi{(b) cap. Ia} Empedoclem, carmine res 
naturales complexum, physiologum potixs, quam Poetam dicendum asserit.

Etassentitur Horatius {(c) 1. Serns. Saet. 4.}

Primum ego me illorum dederim quibus esse Poetas,
Excerpam numero: neque enim concludere versuns
Dixeris esse satis etc. His ego quae nunc,
Olim quae seripsit Lucilius eriptas si
Tempora certa, modosque et quod prius ordine verbum es
Posterius facias praeponens ultima primis.
Non, ut si solvas: Postquam discordia terra
Belli ferratos pestes, portasque refregit;
Invenias etiam disjecti membra Poeta.

Requirit uterque praeter metrum praestantius aliquod. quo Poeta ceteris excellat. Et ille quidem de fabula 
in poesi dicit c. o. quod fit  id est principium, ac velut anima. Hic de Poeta ait:

Ingenium cui sit, cui mcn: divinior, aetque os
Magna sonatur um do nominis huius honorens.

Nirnirum et grandior elocutio, et divina fictione mens, qua videlicet Deum ex nihilo aliquid formantem 
imitatur, Horatio placuit.

3


Verum pugnare cum hac doctrina videtur, recepra in vulgus sententia, qua Poetarum numero accensentur, 
quotquot metro orationem illigarunt, quod modulatam ad numeros, locutionem regerent, cantuque, extra 
oratorum historicorumve censum haberentur. Secus vero, qui soluta oratione fabulas com plexi sunt; 
quemadmodum Heliodorus, Apulejus, aut Achilies Tatius a Poetarum tribu semoventur; quod habitus ille 
orationis numerosae desit.

Quocirca hanc litem ita absolvendam censeo, si poema homini simile esse statuero, quod suo quodam 
corpore, atque etiam anima constet, quarum partium, licet anima nobilior sit, vocis tamen appellatio 
potius corpori adhaerescat, ut quod in sensus sese primum infert. Mortuo corpori, hominis etiamnum vox 
tribuitur. Poeta, qui sine fabula tanquam sine anima, condie Poemata, nomen non amitrit Aristoreles igitur 
atque Horatius absolutum persectumque poema tanquam hominem in Poeta requirunt. vulgo sufficit a 
signo obvio nuncu pationem sumere. Illi vero etiam de Epica Dramaticaque poesi agunt potius (velut 
praecipuis artis poeticae membris) quam ut omnem universim Poesin spectent, quae in Epigrammaticis 
atque Ele giacis, tum Lyricissae pe et Heroicis ubi hymni, encomia, satyrae pangunrur, fictione 
destituitur, a nobilioribus igitur poeticae partibus ac functionibus Poetae appellationem ducunt, pene ut 
pictor, ex superiori hominis parte, illius figuram exhibet.

Ex his opinor intelliges, tria potissimum ad Poetam absolutissimum requiri. Metrum, orationem minime 
vulgarem, et idoneam fictionem. Horum igitur nullum, in hacartis tractatione, nobis erit negligendum.

CAPUT II. De natura et caussis artis Poeticae.

NAturam Poeticae ita recte descripseris. Est facultas, qua oratione metrica, rem quamlibet ver isimiliter et 
accommode ad de lectationem atque utilitatem au dientium exponit. Convenit haec cu~ Diomedis 
definitione qui Poesin appellat, Ficta verave narrationis, congruenti rhythmo, com positam structur am 
metricam, ad utilitatem voluptatemque accommodatam. De metro ad hanc artem necessario, paucis 
diffentientibus, qui solutae orationis fabulas ad Poeticam admittunt, omnes consentiunt: nisi quod ???

4


in Comoedia liberiorinumero Poetae evagentur, nec multum a soluto oratore absint.

Per rem quamlibet, intelligo honestam omnem, quae finem poetices, qui est prodesse simul ac delectare, 
non destruat. Unde tam divina, quam humana, et in his tam naturae et artis opera, quamactiones 
hominum, quibus forman dis potissim um haec facultas deservit. universim admittuntur.

Verisimiliter dico, quod Veritas historica in Poetarum narratione non requiratur; sed liceat Poetae ex suo 
ingenio rerum circumstantias apposite ad veri similitu dinem effingere; ut illustriori imagine rem oculis 
subjiciat. De qua verifimilitudine infra copiosius. Denique hinc nascitur, quod cum delectatione apta sit 
monere, aut instruere auditorem, per appositam explicatamque rerum exponendarum imaginem, vivis 
quodammodo coloribus hujus artis expressam. Horatij monitum est. (a]???

Omne tulit punctum, qui miscu it nitle dulct.

Lectorem delect ando, pariterque monendo. Hic scopus??? oetae est. Aberrant sane qui delectationem 
aliam quam honestam in rebus rurpibus venantur. Quomodo enim hi finem suum assequentur, qui est 
prodesse simul et delectare? Plane homines profligatae simul virae ac verecundiae tales esse oportet, qui 
sacram hanc gymnadem tanquam lupanar adeunt, in qua Laides pro Musis colant Cynthiasque, nocte 
digni, venerantur. Enimvero hilenones, nec in Epicuri quidem schola hoc nomine tolerati {(b) Heraclides 
Ponticus.} eversores potius, quam assertores poesios habendi sunt.

Ex his cum natura. causas Poeticae utcunque perspicies. Materia enim sunt res universae, seclusis 
turpibus; forma, apposita ad verisimilitudmem rei expositio oratione metrica; efficiens, mens humana arte 
instructa; finis, utilitas cum delectatione honesta con juncta.

CAPUT III. De inventione et conceptibus artis Poetica.

DIfficilem atque obscuram hactenus suilque praeceptionibus indistinctam Poesios partem, quae de 
Inventione est, paulo enucleatius tractandam sumo. Perbrevis tamen, quantum licet futurus, atque ad ipsos 
solum conceptuum et Inventionis fontesavidum lectorem ducturus. Principem fac: le locum in hac arte 
occupat Inventro: nihil enim est in quo perinde indoles felicitasque

5


Poetae elucescat. Ut a multis existimatum fuerit, impetu hanc magis afflatuque quodam mentis divino, 
quam arte ac labore obtineri. et iccirco hujus artis Magisiri praeceptis fere abstinuerint, forte nec certas 
repererint regulas, quibus Inventionis stu diosum in sictionibus ducerent. Verumtamen, ut multum ingenio 
naturaeque quorundam tribuam, magnopere hanc ego artem praeceptionibus juvandam firmandamque 
statuo Quocirca ad illud animum imprim is intendam, ut quemadmondum appo sita ad delectationem et 
persuasionem sictione uti Poeta queat, id nunc universim inquiram, in singulis carminum generibus 
acturus ea de re speciatim.

Mulbum discre pane Inventione et conceptibus, ligata et sosura oratio. Dionysius Halicarn. sua in arte, 
inquit, Non eademelt carminis et solutaoration is tractatio; sed uti metris, ita et con ceptibus animi 
distinguuntur.

Inventio autem vel totius est operis, sive poematis, vel singularum ejus partium. Si totius sit poematis, 
neque im perata sit Poetae scriben di ma teria id curabit, ut ei quod cogitat carminum generi, idoneam 
reperiat, ne Proserpinae alicui, cum Claudiano, laborem suum ornatumque im pendat. Vel si aliquid 
assumat humile id tale sit, ut appareat de industria sumprum, quo cloquentia nitescat, qualis illud Nasonis 
de Aranea, quod et nos imitatione secuti sumus, aliaque id generis in Metamorphosi usurpata. Si vero 
impera tum poema canat, meminerit ante, quo id carmiuis genere aptius exornari possit, ne leves 
amoenasve res heroica tragica ve gravitate obruat, et Hisirioni alicui cothurnos, aut vero etiam Herculi 
soccos indueat. Expendat.

???—— ------- Quid ferre recusent,
Quid valeant hameri?

Minor ad tingendam Lyram tibiamque, quam tubam inflandam labot est, haec plus spirituum, et arris, et 
robustiora exigit latera, rem amplam magnificamque nisi heroicis numeris, recte non optaverit. Deinde in 
ipso poematis texendi decursu, ne a pro posito evagetur longius, sui argumentique assumpti immemor, 
quod proclive est, fabularum ornamentis descriptionibusque intento. Digressiones si quae occurrant (ut est 
illa apud Virgilium Daedali lib. 6 et Caci descriprio lib. 8.) brcyes lint. infrequentes, atque ex re natae, ut 
offerrese potius, quam accerfin nudiose videantur.

6


Partes, quae membra quaedam poerici sunt corporis, quoed substantiam cum Inventione totius conjuncta 
sunt; quoad ornarum vero opportunis etiam fictionibus, similibus, exemplis, com paratis, contrarijs, 
rerum, locorum, remporum, personarumque graplncis descriptionibus didacuntur simul atque excoluntur. 
Cum autem conceptuum, ut totius, ita partium ratio potissima ex fictionum varietate ornatuque pendear, 
de his ante omnia agendum est.

CAPUT IV. De fictione Poeticae eiu que natura.

FIctionem animam esse poesios, solaque hujus gratia absolutum censeti Poetam; non modo Aristoreles, et 
Horatius sua in arte tradidit; led et Plato in Phaedone statuit,  fabularum 
artifice~ esse. Docetque, quod ante omnia hec loco observandum ducimus, occupari illum, non circa res 
existentes, sed  cir carerum exiftentium symbola, vel simulacra. Quocirca et 
Poeticam alibi  imitatricem rerum pex fictione~; alibi  effectricem imaginum appellat. Unde et Possidonius apud Laerrium in Zenone, eand definit  Poesis, est significativum figmentum, imitationem com plectens divinarum 
humanarumque terum. Quae licet perfectiori tantum poesicompetant; tamen quid de fictione ejusque 
natura ex Platonis et Possidonij sententia, staruendum sit, minime obscurum relinquitur.

Quare cum codem Platone ad fabulam, aut fictionem omne~ requiro; ut, quemadmodum loquitur,  sit, hoc est, similis operis efformatrix ac imitatrix rerum, sive, quae imaginem, 
pictoris instar aut statuarij ad res apta repraesentarione exhibendas fingat. Recte enim Horatius.{(a) ad 
Pisessez.}

—— - - - - - - Vt pictura poesis.

Unde et Poesin alij paucis definiunt ex Aristotele esse Imitario nem rerum. Quanquam homines (ut idem 
de arte loquitur)  non quidem secun dum imitationem Poens, sed communiter 
secundum metrum appellent.

7


Ex his manifesium est. fabulam fictionemve nullam erudito Poetae usurpandam quae vel historiae, autrei 
cum laude gestae speciem atque imaginem non habeat, vel figurata rerum similitu dine alterius veritatis 
occultae significativa non sit. Hinc enim imitario rei alterius, hinc simulacrum, hinc significativum 
figmentum dicitur. Et vero ratio ipfa suffragatur: Quis enim ferat ab homine docto ac sapiente, ad 
eruditionem aliorum, aniles ductasque a colo fabulas obtrudi, quae nihil folidae veritatis, nihil succi 
sanguinisque, pro sapientia, adferantz Hoc indoctae nugacisque plebeculae non purgati excultique cerebri 
commentum sit.

Fundamenti igitur loco haec nobis doctrina esse debet, quae deinde ad vitan dos proprios, alienosque 
errores agnoseendos suffi ciat laboremque nostrum certa arte fuleiat. Fingendae omnino fabulae erunt. 
tanquam illustres quaedam rerum exponendarum imagines quae novitate atque admiratione primum 
lectoris animum rapiant, deinde ad latentem veritatem investigandam excitent, quae tanto altius 
insidea???, quanto attentius quaefita innotuit. Fabulas, inquit Albertus Magnus {(a) In Metapys tract. 2.} 
Poeta fin git, ut excitet homines aoladmir andum admir atio excitat ad inquiren dum ut sciatur causa eius 
doquo mir antur.

CAPUT V. Dt varietate fictienum earumque distinctione.

DUplex potissimum fictionis genus est; alterum per se, alterum per accidens fictum. Per se fictum est, 
cujus tota substantia fictiria esse cognoscitur, eo quod ver similitudo desit, ut Aeneae ad campos Elyfios 
transitus, et vivi cum mortuis sermones. Et haec nonnunquam totum poema complectitur; ut raptus 
Proserpinae apud Claudium. Medea apud Senecam: nonnunquam in parte adhibetur, ut quae Elysijs 
campis, quae de Harpyjis, Circe, aliisque, apud Virgilium, est fabula, nonnunquam denique per omnes 
partes spargitur; ut quae de lunone Aeneam persequente, de favente ipsi Venere, ac Iove, inter utramque 
partem media est, fictio per totam Aeneidem diffunditur.

Per accidens ficta sunt, quorum substantia veri similis est; licet reipsa nunquam posita fuern, quod 
factibili per se rerum

8


naturae evenire potuit. Sic episodia rem pestaris, Carthaginis portus marini et prandij in lib. 1. Aeneid. 
quae vel historia, vel instar suat historiae, talibus adjunctis describuntur, quae rem illustrent simul ac 
verisimilem relinquant. Satis enim Poerae est. quod credibile lectori faciat, rem hoc pacto evinere 
potuisse.

Dividitur 2. fabula in naturalem et moralem, idque tam ratione materiae, quam formae. Ratione materiae 
quidem illa naturalis dicitur quae ficta quaedam lubstantia, aut accidens est. Et in hoc genere Poeta Deum 
utcunque imitatur; dum, ut ille creando, ita hic concipiendo, aut fingendo, novas aliquas admirandasque 
rerum essentias machinatur. Ita Pegasus, Gorgones, Chimaera. Cerberus, et c. creaturae quaedam (sic 
loquar) Poeta rum sunt. Moralis fabula dicitur, quae actiones rerum fingit: ut Aeneae Elysios campos 
subeuntis introitus. Naturalis simul et moralis ratione mateliae est quae utrumque complectitur, ut Charon 
animas Cymba ad Inferos transmirtens. Hoc autem figmenti genus latius patet, quam creataeres universae, 
imo vero etiam poslibiles. utinfra de vensimilitudine trademus, quia Poeta et similia illis quae Deus fecit, 
fingere poterit; et his etiam plura, ac dissimilia, imo et impossibilia, ut Chimaera habetur.

Ratione formae, id est, repraesentationis veritatis a se diversae; vel uaturalis est, cum rem naturalem 
fabula significat: e. g. Iovis et Iunonis conjugium, ignis et aeris conjunctionem. Iunonis irae, aeris 
tempestates designat: Et haec potissimum intellectum cognitione rerum instruit. vel moralis, quae actiones 
hominum significatione exponit, quales pleraeque sunt fabulae; ut quae ad mores hominum for man dos 
potissimum repertae sunt, et hujusinodi fictiones affectus nostros moderantur, ac recti exemplis dirigunt. 
Ut cum Aeneas Anchisen humeris Troja efferre fingitur quo pietatem erga Patentes doceamur. Ut raque 
haec, quae ratione formae est divisio, et proprie naturalis, aut moralis fabula dicitur tam ex illa materia, 
quae rerum, quam quae morum est, sumi porerit. Nam ut illa de Aenea parentem ferente, de moribus ad 
mores adum bran dos, sum pta est. itae. g ticta Megaera serpentibus crinita ad furiosum hominem 
exprimendum, et hydra se ptioeps, aut Geryon tricorpor ad pluriam capitum, aut regnorum conlpirationem 
indicandam spectar.

9


CAPUT VI. De fictionum Pocticarum verisimilitudine.

FIctio omnis, etiamsi terum esier impostibilium, debet verisi milis videri sive talis quaesse, ac fieri possit, 
ex mente Philosophi {(a) Aristo. c. we Post.}  Eligere impossibilia et 
verisimilia convenit potius quam poslibilia et incredibilia. Nam Poetis hocinprimis propositum est, utapte 
imitentur rerum significandaru naturam, quod sir per appositam imaginis sictionem, ut Plato {(b) In 
Soph.}  Imitatio effectio est imaginum. Quare non curat spectator ex quibus 
coloribus imago composita est, sed quam apte praesentet, uti Iris, licet sine veris coloribus, imaginem 
tamen picti arcus exhibet.

Duplex autem verisimilitudo diligenter hoc loco observanda est, quarum una historica, altera figutata dici 
poterit: illa est rerum gestarum, quando ea ratione exponuntur, qua geri potuerunt: atque ita suisadjunctis 
singuliatim narrantur omina, ut si Poeta illa praesenspectasset; sive revera acciderint, seu fuerint tanium 
cogitata. Aliera rerum est, quae in se fictae videntur, licet ad rei verae similitudinem; aliam tamen a se 
divetsam veritatem significant simulacro Alexandri similia, quod licet humanum nrhil in sua natura 
habear, significatione tamen herois illius speciem staturam que exhibet. Et talis fabula magis proprie 
quam illa  sive imitatio per fictionem  imago,  simulacrum,  figmenum,  
signum a veteribus appellatur quae rursum in propriam ac metaphoricam, sive a legoricam dividitur, 
Propria, est ficta quaedam imago rei quae nunquam fuit esse tamen cjusmodi ut fintitur, potuit talis Equus 
Trojanus ejusque in utbem inductio: Metaphotica est, quaerem a se dissimilem translate repraesentat: 
Talis fictio est, quod Pallas ex Iovis sit nata capite significans Sapientiamin capite nasci. Eandem vero 
armatam adultamque prodire indicat arma non sine maturo consilio, et priulquam bello idonea sint, in 
lucem proferenda. Tales et Imagines Vitiorum Virtutumque ac Regionum e. g. Iustitiae, quam tuo in Poesi 
arbitratu fingere licebit. Vesti sanguineae candidam adjunges, quae illius inter saevitiam et remissionem 
designet mediocritatem.

10


Bilancem sinistra, dextra gladium olivamque implexam sustineat, qua ex aequo poenas et praemia 
tribuere cognoscatur fronte coeca, sed oculato pectore; quod sine personarum respectu, deliberato tamen 
animo, quaeque exequatur. Talis et aure us ille ex nemore ramus; quem a columba Aenea Poeta oblatum 
refert; et Cupido pro Ascanio munera Didoni offerens, et Circe apud Homerum Vlyssis socios in porcos 
vertems.

Perfectissima tamen illa est fabula, quae verisimilitudinem non minus historicam, quam pure fictitiam 
complectitur, siquidem ad delectandum magis apta, tum sufpensum lectorem detinet, atque inexspectata et 
latente magis eruditione ca pitt Talis est fabula de Vlysse, quem, ut ostenderent falli etiam posle 
prudentem, in rebus propriis caeca affectione progredientem: fingunt, simulata stulitia littus arasse 
diversigeneris animalibus; sed objecto ad aratrum per Diomedem filio, cum parceret, simulationis 
deprehensum; quod ad propria commoda pauci coece diffimulent. Illustris vero et illa Homeri fictio, qua 
ad Siterum cantus alligatus malo, obturatisque auribus praeteriit Vlysses, et contra, qua gustantes in 
Africa lotum socii avelli loco non potuere; quod illa apte voluptatem fugiens; hac capti deliciis 
exhibeantur, simulque historiae quaedem veritatis similitudo re Periatur.

Aristoteles, cum in arte sua Poesin dividit, , secundum id, quod est verisimile, 
vel quod est necessarium: ostendere voluit, etiam in fictione Poetam saepe, quae necessario fiunt, vel 
facta sunt exprimere. Unde si Christianus Poeta historiam Jonae carmine complecteretur, triduum, quo in 
piscis ventre latuit, praetereundum non esset; etsi ethnico nomim illa nec histotice, nec poetice verisimilis 
videretur. Est enim haec secundum necessarium. Simila tamen fictione in diversa historia, praesertim 
profana, unten dum non censerem: ut fi Carolum quintum rempestate in Algeriana expeditione jactatum, a 
ceto devo ratum rejectumque poeta fingeret, neque enim secundum necessarium, neque secundum 
verisimileimitaretur. Non enim in quavis persona, vel historice, velpoetice est virisimile, quod aliquando 
reipsa factum est, et alibi figurae vim significationemque obtinuit; uti in Jona triduana Christi sepultura 
adumbrata fuit Et haec ex sententia Aristotelis, juxta ??? latione, statuuntur, neque enim satis est 
possibilia esse, quae

11


dicuntur, sed eadem videri credibilia debemt:  rejiciuntnr. Horarij est de arte;

Ficta voluptatum caussa sint proxima verif.
Nec quodcunque volet poscat sibi fabulacredi

CAPUT VII. De veterum recentiumque Poeearum in fingendo erroribus.

AD veterum recentium que Poetarum in fictionibus errores deprehendendos, illud praeter jam dicta 
observadum erit, quod aliter Veteribus Ethnicis aliter Hebraeis, aliter Christianis, in Poefi fingendum fit. 
Cujus rei illa est ratio, quod diversis diversa verisimilia videantur atqueetiam veritate historica necessaria. 
De Saturno et ejus filijs, de Vulcanicasn, de Iovis cum Iunone nuprijs, je Pallade etc. quis alteri, quam 
ethnic veri esse similia suadebit? Contra, de Samplonis capillis, de maxilla asini in tot hominum caedem 
adhibita, de columnis cum domo subversa de fonte ex dente elicito quis Ethnici hominis fidem merebitur: 
pro anilibus haec sane oblectamentis habiturus est.

Expenden dum igitur, ante omnia, Poetae est, in qua scriptionis materia versetur, cujus in peisona, et ad 
quos loquatur; ne impingat.

Deinde observandem, poffe aliquid, consideratis solum naturae viribus  aut 
incredibile videri, quod altioribus caussis, Deo scilicet coelitibusque adhibitis verisimile appareat, 
adeoque ad horum opem in rebus grandioribus confugiendum ubi dignitas et ratio postulaverit.

Error omnis vel in ipsa fictionis substantia, vel in adjunctis, vel in utlisuqe fimulreperitur, hujus 
exemplum apud Virgilium est, Amor Didonis et Aeneae, qui adversa extitisse aetate ab historicis 
memorantur. In adjunctis vero loci erratum turpius, dum ijdem canum more in spelunca sociantur. Error 
Veterum Poetarum suit ab ipsis etiain animadversus damnatufque, id temporis, Sapientibus: tum quod res 
abjectas ac turpes saepe Deorum Dearumqueappellatione dignati sunt: tum quod Dijs etam (sua opinione 
certis) a ctiones moresque, et societatem ac officia parum apta tribuerent. Ratio autem dictar, ut 
quamcunque rei substantiam, seu veram, seufictam, mente

12


complexus fueris, ei deinde convenientia attribuas, ne parum rapere, et im perite fingere ju diceris dum 
aptas

Humane capiti cer vicem pictor equinam {(a) Heratius.}

Neque illa, quae in repraesentando fo trassse est, similitudo hanc ineptiam defendet Ciceronis sudicio {(b) 
Lih. s. de nat. Deor.} Vetu s hac, inquit, opinio Gratiam opplevit exsectum (Coelum a Saturno; vinctum 
autem Saturnum a filio Iove Physicaratio inclusa est non inelegans, in impias fabulas: ut quod coelum 
sine conjunctione omnia in terris gigneret. Saturnus, tempus indicat rebus inferioribus adstrictum. Idem 
filio, fingitur devorasse; quod tem pus consumat universa. Haec tamen metaphorica verisimibtudo; has 
fabulas tueti nequit, quin impiae non a Cicerone modo, verum et aequa ratione haberi debeant. Nam 
posteaquam semel Poeta aut Coelum, aut Saturnum in Dijs collocarat: sane ea, aut agere, aut parti non 
nebuerunt, quae divinam natuiam destruerent, non enim haec licentia Poetica, sed puerilis heterologis est, 
et anilis nugacitas.

Accusat et merito Plato Homerum ac de sua etiam Rep. jure Poetas vetetes proscribit, quod plerique 
honeste parum de Dijs finxerint, ac comfictis illorum sceleribus, ceteris mortalibus ad scelera viam 
fecerint:dum hos minime puder Deorum impudentiam vaecordiamque imitari. Isocrates quoeque in 
Busiride, post castigatam illam Poetarum impietatem, meritas et Orpheum repertorem primum, et 
imitatorem, poenas dedisse temeritatis existimat: dum ille quidem in sacris Bacchi a Moenadibus furiosis 
dicerprus; hic, inflicta coecitate, ad mendicitatem redacuts fuerit.

Absurda igitur haec universa in Veterum poesi sunt, quae illos similes sceleratis hominibus faciunt, 
quaeque in dignas illis Metamorphoses continent: ut Iovis in cuculum, Cygnum, aurum, bovem. Apollinis 
in gruem, Dianae in felem etc. Absurdi inter illos, et thalami et thalamorum violatio. Absurda inter illos 
bella, caedes, fugae terrores, vulnera, etiam quod mireris, ab hominibus accepta; cum Materm 
Veneremque apud Homerum Diomedes sauciet Absurdum Paridis judicio deas subjici, atque hominem 
unem, tanta perturbatione, inter se Deos hominesque committere. Absurdum Deos Deasque hominibus 
connubiis misceri; atque Achiliem apud Homerum Theridem, Aeneam apud Virgilium matrem habere. 
venerern, Herculem

13


Iovis adulterio ex Alemena natum. Et sane haec origo illorum facta non illustrat, quod a Deorum filijs 
majora ad laudem exspectari possint nobiliusque sit mortalibus genitum paria Dijs praestare, quam 
coelitus natum paria hominibus. Verbo quacunque in encomijs infra dignitatem cujusque naturae 
finguntur, a sana Poesi prosciribenda sunt, quod principium quorundam Grammaticorum importuna 
pugnacitas, quibus omne veterum oletum sapit, nunquam evertet.

In humana tmen natura ceterisque creatis, cum non modo ad laudem, sed et reprehensionem multa 
reperiuntur, cumque non suo tantum ingenio, verum et superioris potestatis arbitrio regantur, multa et 
quaeinfra et quaesupra naturam sunt locum reperiunt:verum adhibendi in eam coelites, Daemonelve a 
Poeta erunt; ne verisi militudine destituatur narratio, ubi illae quandoque Aristotelis {(a) De arte c. 25.} in 
rebus a dmirandis valere regula ad excusationem poterit  verisimile est, 
praeterverisimile aliquid sieri, ut in Speculo nostro Imaginum exemplo docui illius hominis Belgae, qui 
ex femore vivum infantem peprit, et de Hollandica mukiere annales referunt, tot infantes peperisse, quot 
annus dies complectitur; sed utrumque, Numine importunum ludibrium vendicante, factum. Hoc titulo; et 
Niobe in saxum conversa, et aliae quaedam Metamorphoses Ovidianae. Castoris et Pollucis ex ovis 
prodeuntis nativitas, et sexcenta ejusmodiadmitti poterunt, eum tamen, figmenta haec esse, cuivis palam 
sit, neque historicam, aut propriam rei significandae verisimilitudinem prae se ferant:eam omnino quae 
metaphorica est habere debent. Recte ad hanc rem D. Augustmus: {(b) l. I. quast. Evang. q. 32.} Quando 
id fingimus quod nihilsignificat, tunc est mendacium: cum autem fictio nostra refertur ad aliquam 
significationem, non est mendacium, sed aliqua figura veritatis.

Error igitur hac in re cum veterum. tum recentium Poetarum est, ea in Poesi adhibere, quae figmenta esse 
quamprimum lector animadvertat, nullo tamen satis argumento cognoscat, cujus veritatis figura sint. 
Siquid enim ejusmodi, quod aenigmatis vim habeat, ad hoc aperiendum cognoscendumque lectori etiam 
mediocriter perito sternendus est aditus; ne sibi uni fabulatus Poeta videat ur, aut anilia cudisse delitia, 
quae sine mente

14


ac fructu sapientiae profuderit. Quidquid enim cassae nucis instar, sub fabularum involucrisnihil dignum 
sapiente continet, quomodo sinem Poeticae asse quetur, qui est, qut intellectum cum delectauone erudire, 
aut movere affectum. Fictio condimenti ac mellis instar est, quo ctudior duriorque nonnunquam veritas 
perfusa avidius excipiatur, quid vero condimentum absque cibo faciat?

Ita Ovidianae Metamorphoses non paucae figmenta inutilia, nulloque sapientiae aur virtutis emolumento 
concepta, nihil magnis ingenijs dignum continent, ex metem psychosi Phthagorica tantum profectae. 
Curenim ob luctum Phaethontis sorores in arbores transmigrant, lacrymae earum in electurum; cur 
Ocyroen futura praecinens in equam convertitur? cur Battus vaniloquusab Apolline in saxum mutatur? 
Ego, ut similem alrorum Poematum inanitatiem taceam. Phaethontis forores in fontem peranni scaturigine 
a tanquam lacrymis manantem; Ocyroen in Gallum; Battum in picam transformati maluissem; ita non 
defuisset significandi vis et ratio fingendi, utinonnunquam apte factum, dum Pacthontisaudaci tementare 
casuque arrogantiam elatorumque hominum proclives lapsus; Terei, inceifi hominis in upupam mutatione 
foedam levitatem indicat quin et Pulchritudinem Narcissi ejusin florem transitus; et Arachnae, filia 
ducentis texentisque protervam solertiam, conversio in araneam haud mepte andumbrat. Sed ad colum 
plures, ex his fabulationibus amandae sint.

Quid jam alia complura memorem, in quibus, nec Oedipus quidem, umbram veritatis deprehendat? 
Communis ille trium lamiarum senicularum in cista oculus ille Hesperi dum Draco, et sati dentes, et 
Cadmeo in agro nata exillis cohors, quam sapientiae laudem habent; ligneus ille Trojanotum, Homero 
Virgilioque celebratus equus, quid ingenit, artis, veritatis possidet. Hic sane cum ad histo riae 
similitudinem compositus fit, nihil a prudentibus viris alienum complecti debuit. Vide (Agatharchidae 
{(a) In libro de rubro mari, ex Graco.} verbis qutor) qualss hoc modo stulitia depingatur, et artificis, qui 
equum exstruxit, et procerum, qui hunc subienun, et aivium qui in propriam illum urbem susceperunt. 
Nec vero pet allegoriam facile defensurus es. Quid Pasiphae cum Tauro, aut Tyro fluvio sociatur, quid 
Phryxus et Helle in ariete velleris autei, et hoc suspensum Deo? quid Charon in cymba? an qui

15


haec aenigmata nobis satis evolvat, repertus ost hactenus? casentigitur arte, etiamsi omnino non careant: 
et toto orbe celebrentur, admiratione magis, quam fructu. Quis laudet Homeri commentum, quo Vlyssis 
navis in saxum, et quo apud Virgilium Aeneae in Nymphas convertuntur? an quia illa ad petram allisa, 
hae undis solutae subsiderunt? nimis profecto frigida translatio. Quid aut venustatis, aut veritatis illo 
contineiur quod apud Homerum Odyss. 10 Vlyssis ventosab Aeolo utri inclusos acceperit, quem socii 
aurum rati, imprudentes laxarunt, mox in tempestatem abrepti? quid, quod lib 12. Solis boves vitare 
jusserit Vlyssem Circe, quos illo deinde sopito, socij, malo suo exitu, aggressi sunt, an illa ventorum 
captivitas, et haec praeda boum vitanda, socios latere prudenter debuit? Si Aristoteles {(a) de arte Pess.} 
non probat figmentum Homeri de Phoeacibus, quod illum Alcinoi Regis, et sua voluntate susceptum, cum 
donis ad littus Ithacae dormientem exposerint, contra omnem humanitatis speciem: si displicet Ciceroni 
{(b) IN Tascul quast.} quod Achillem in mortuum cadaver Hecto ris sae vientem inducat, quanto illa 
graviorem censuram merentur?

Sunt tamen nonnulla, quae prima fronte absurditatem prae se ferunt, quibus occulta veritas gratiam 
conciliat Ita quam vis ad Orphei, cithatam tangentis, cantum, saxa silvasque commotas esse, nimia 
videatur fingendiaudacia; tamen si homines muris inclusos, ferasque saltibus hoc cantu delectatos esse 
inselligas; quid aliud, quam pro contento continens Poeta usurpavit? Palladem ex Iovis cerebro 
prodeuntem miraris; sed tamen Dea ex Deo est, ingeniique fecunditas, et maturus partus divinum quid 
habent, neque illa, quae latet, veritas inepta est. Has facile ex Speculo nostro lib. 2. expositas, discernes.

Tragoedias etiam Comoediasque Poetatum ab omni nota non purgaveris, vetetum inprimis, ubi honesta 
parum imitantur vitia, aut figmenta veritatis inania concinnant; ut prodesse omnino nequaent, sed de his 
lectorem seorsim conveniam.

Recentium Poetarum errores in eo plerique sunt, quod veterum fabulas imperite tractent, et sine religionis 
Christianae eura, sacris etiam rebus profana Ethnicorum Numina admisceant, Apollinem Musasque 
invocent, Deorum cogant concilia, Iovem coelo, Neptunum mari, Plutonem inferis, Hymenaeum thalamis, 
Dianam venationi praeficiant; non fecus ac si

16


cum antiquis delirarent, nec aliter msi his figmentis Superum de mortalibus curam rerumque nostrarum 
moderationem liceret perite exponere.

Ego vero tales Poetarum nomine indignos censeo, qui aliorum figmenta recantare quam suo ipsi ingenso 
malunt procudere, certe, ut aliquando Poetice, Christiane tamen loqui parum videntur. De hoc malo 
curando infra agendum prolixius. Illis factle ignoscam quim Comoediis Satyrisque inter jucos, irrisiones, 
ludos, et Iudibria ejuscemodi veterum delinamenta adhibent, contumelaemagis, quam honoris gratia. Vt si 
Christian us in Comoedia Polyecastor, mehercule, interserat, si Dianam in venatione favere jubeat, per 
stygem juret, aliaque id generis ad ludificationem comparara usurpet Tum si pro aerelovem, pro mari 
Neptunum, pro literis Musas Palladem aut Apollinem, pro vino Bacchum etc induxerit; quod jam usus, 
hac in re magister, obtineat: neque ut Dij, sed ut ficta quaedam elementi perso na, usurpentur.

Hi errores artem Poeticam tangunt. Admitti praeter hosalij possunt exaliarum scientiarum igno ratione, 
idque proclive omino in Poeta est, atque excusationem meretur facilius, quam in fictione (qui est proprius 
Poerae labor) aberratio, cum ad ornandam Poesin in omncm sese disci plinam effundat, neque adeo turpe 
sir multa scientem aliqua ignorare quam in suae artis leges impingre. Sic Virgilius Aeneam in sua navigat 
one Gelam, Acragantem et Selinuntem deducit, quas urbes Thucydides lib. 6. multo post Trojana tempora 
memorat excitaras, quod idem de Megara Strabo tradit. Sic non tam ignorantia, quam ejusdem quaedam 
incuria est; quod ex septenario Regum Romanorum numero, quos juturos Anchises {(a) lib. 6. Aeneid.} 
Aenea me. morat, Servium Tullum, ordine sextum, omiserit: In quibu Virgiluis non ut Poeta, quem 
profitetur, sed ut historicus aberravit, ideoque facilius veniam promeretur.

Haec de erroribus, etiam illorum, quos merito tanquam Principes hujus artis veneramur. Sed quid mirum 
si in regia quandoque veste macula? ne mo eam iccirco cum rustica lacerna comparaverit. Quod dictum a 
Poeta est, de Poetis etiam tecte usurpaveris.

—— Vitiis nems sine nascitur opremus ille
Qui minimis urgetur.

17


CAPUT VIII. Prima ratio ac via in venienai exornandique fictiones.

VT fictio ad voluptatem admirationemque concilian dam disponatur, quae aut praeter, aut supra 
exspectationem legentium audientiumve sunt, adducantur, cujusinodi in arte nosera Epigr ammatica, illa 
esse inprimis diximus, quae aut contraria sunt, aut aliena a rebus vulgaribus. Quare et fa ctorum exempla, 
quae illic adduximu, fictioni apte formandae servire poterunt

Generalis atque indubitata lex omnibus statuenda est; quod illa, quae fingendo extollere, qtque illustrare 
volueris, nobiliorum rerum appositione amplisican da sint; quae vero reprehendendo statueris deprimere 
haec per humilium turpiumque rerum conjunctionem obscuranda. Perinde enim, ut in comparatione, sicin 
fictione res haber. Vis sortem in pugna, ex simili, docere? cum Leoneaut Tauro pugnante comparas, qui 
viribus hominiem superat, licet ceteris illo sit inferior, vis magis assurgere? cum gigante, qut pugnante 
etiam Angelo confers, quo nihil habes in viribus sublimius. Vis idem praestare fingendo? vel illum his 
oppones parem, ui si leonem aut gigantem aut Angelum luctando vicisse contendas, qua ratione Herculis. 
Davidis, et Lacobi fortitudo exponitur? vel horum personas induisse Coelitum ope atque arte dices; ut si, 
Theandria, id est divina Fortitudo illum rore coelesti perfusum, gigantaea corporis mole induerit, seu 
armaturam de coelo ex sua illi officina gladiumque Angeli olim maibus in para diso ventilatum, 
fulminisque in morem hostes perstringentem, detulerit, aut certe vim oculis fulmineam inseruerit, tinctum 
rore corpusadversus inimici ictus solidarit, vel habili agilitate perfuderit, qua rela facile declinaret, vel 
etiam obvelatum nubibus defenderit. Contra si crudelem in alique ferociam reprehendere lubeat; ut illum 
cum Tigride, Leaena, Furia, Busiride, Daemone comparare licet: sic fictione paria imitari, ferarum lacte et 
consortio enutritum dices, humano pastum sanguine et latrocinijs oblectatum, denique magico carmine 
sibiinferos sociasse, stygio perfusum flumine, aut Circaeo haustu potum, nunc Lupi, nunc Leyenae 
sumpsisse habitum, aut Furijs stipatum Acheronticis, aut Medusaeo armatum elypeo telisque ignivomis, 
in adversarios proruisse, excitasse ab inseris Busiridem, qui nova in homines crudelitate

18


grassaretur, Luciferi induisse, olim adversus coelestes genios usurpara. ac modo in terrigenas conversa, 
arma. Ita plane in qua vis rei creatae proprietate aut nat nra habet, quam si vel extollere laudibus, vel 
deprimere vituperio, vel narratione exponere volueris, similia atuqe exempla, quae vel ad oranmentum a 
rebus nobilioribus, velad dedecusab ignbilioribus ducta faciant, collige, ad summa quaeque infimaque, 
per creaturarum ordines, incedendo: et copiosa sese offeret fingen di materies, difertumque te, neque sine 
gratia symbolicae venustatis, admiraberis. Et haecfingendi ratio potissimum inrebus personisque. versatur 
alienis, quae, praeter exspectationem, rei ornandae aut vituperandae tribuuntur.

A contrariis vero magnopere hae fictiones exornantur Uti enim res quaelibet, seu turpis, seu honesta ex 
appositione contra riorum, ita et fictio illustratur. Haec autem oppositio, vel in eademre, aut persona, 
adhibetur: ut cum Achilles primo inter imbelles mulieres in toga seminea, post inter armatos heroas 
proponitur, quo figmento illius fortitudo (eodem enim exemplo uti lubet) tanto redditur admiratione 
dignior, quanto rarius est, in effeminato corpore, tam igentes animos viresque reperire, quae caussa cur et 
eundem in Brisei de simul ac Patroclo mollem ac virilem amatorem Homerus finxerit. Vel diversae res 
inter scoppofitione junguntur. Ita. ut fortiorem in superandis voluptatibus Vlyssem ostenderet; socios, 
Circaeo deformatos poculo, in porcos degenerasse commentus est, dum vlyxxi forma decusque constaret 
pristinum. Ita et castitatem Pene opes magno pere extollit, dum insana Procorum depingit stu dia. In hac 
tamen oppositione, quo illustrius contrarium fuerit, quod denique sua virtute deficiat, hoc majorin parrem 
alteram laus derivatur, cum Hector fortissimus, totque celebris victoriis heros, Achilli vincendus objicitur, 
quo nihil potuitad fortirudinem Achillis extollendam frei aut fingi praeclarius. Ut proinde hoc fingendi 
artificium Poetae inprimissit observandum Par fictionis ratio, qua imbellem adumbrare staruisti. Si enim 
in ipso fortia praemiseris facinora, ac denique victum asseras, majorem admirationem conciliabis, 
praesertim si molism enervatum que illi adversrium dederis.

19


CAPUT IX. Altera fingendi exarnandique poesin ratio.

DIversa aliquantum fingen di ratione in ea imitatione versamur, quam meta phoricam, sive allegoricam, 
recte dixeris, et rerum est verita tem figurate signifcantium, quae, vel ut symbola; vel ut emblemata; vel ut 
hieroglyphica, aut etiam aenigmata inducuntur, de quibus cum alio tractatum sit opere, hic paueis agi 
suffecerit. Ut compendio te ducam, russum ad comparata animum adverte, nam imaginum disciplina ex 
similibus inprimis ducitur. Quemadmodu vero similia tam ad res physieas, quam ethicas illustran das 
adhibentur: ita et fictio Poctarum, quae per mores fictos aliquando naturam rerum; et contra per naturam 
mores nommunquam exponit, quanquam sine discrimine, et moribus mores, et per naturam natura 
explicari possit. Ita per Herculem, leonis pelle indutum, clavaquiuearmatum, homo in pugnando fortis, 
varaequiue ipsius virtutes per labores duo decim adumbrautur. Per eundem tamen ejusquiue labores, alij 
(ut Gyraldus in Hercule) Solem intelligunt, inter sidera praecipuum, qui duodecim Zodiaci signa, tanquam 
coelestia monstara, quotannis pervagando superet Eadem igitur res, et ad mores, et adnaturam referri 
potest. Haec tamen relatio, in similitudine, quam res ficta cum re significata obtinet, fundatur: non illa 
quidem similitudine, quae est imaginis pictae cum Alexandro v. g. Sed quae in metaphoris reperitur: e. g. 
flore deciduo, cum moriente adolescente. Similitudinem hanc, velin rebus creatis physicis ethicisve Poeta 
invenit; vel in ficta a rerum substantia, aut actionc constituir. Unde duplex fingendi ratio consurgit.

Priori ratione fingendi eleganter Pfato in disputatione de Pulchro est usus. Ubi ur ostenderet Deos sine 
perturba tione affectuum administrae omnia; homines vero adversus repugnantem appetitum, quamvis 
ratione ad virtutem ducatur, luctari: fingit Deos Animosquiue mortalium alatis curribus cquisquiue 
quaqua versum ferri Et deos quidem ad nutum moderari currum, ac facili volatu transire universa: ac 
tardius hominum bigas provchi, altero equorum (quem inferioris hominis appetitum interpretatus est) 
improbe frenis atque impulsibus aurigae obluctante; quocirae ferrugineum
illi colorem hit sutas surdasquiue aures, rubicundos sanguine

20


oculos, sternacem, succussorem ac calcitronem efficit, apta ad repugnantem hominis naturam 
exponendam im agine. In qua tota fistio rei verae, scilicet obluctantis habenis equi inge, nio, nititur quae 
idoneam ad rebellem appetitionem involvit similitudinem, tanquam fictionis poet cae fundamentum alae 
celeritatis signum sunt, adeoque non inscite adjicitur, ut velocitas rerum incorporearum exprimatur.

Alia fingendi ratio nec infre quens, necinelgans est, cum per fictas personas, res varias, praesertim 
affectus, vitia, virtutesque animorum Poeta imitatur. sta Virgilius Cupidinem adolescentem fingit in 
persona Iuli munera Didoni offerentem, Et Famam alatam auribus oculisque plenam lib. 4 Quo in genere 
plura exempla contine nostra Poesis Heroica. Hic Fidem, Spem, Amorem: hic Invidiam. Iram, Gulam, 
Voluptatem, etc. destripta reperis, quae iccirco humana specie proponuntur, quod in corpore et moribus 
hominum tantum a nobis observari possint. Cum igitur similius niliil hicce affectionibus, quam externi 
corporis habitus quo oculisillae animorum qualitates queantobjica, liceat fingere: huic symbola quae dam 
Vitiorum aut vitturum signifcativa Poetae adjicere consueverunt, ut varietate illa delectent simul atque 
eruditant. Ita in numis veterum Rom. variae spectantur imagines, utilla Constantiae in numis Claudij 
Imper. Matrona stans militari induta sago, ac paludamento in tergum rejecto, capite galeam, laeva 
sceptrum sustinens, erecto intentoque in saciem dextrae manus digito. Ut si con stantis sit in bello 
praesertim et adversis, sceptrum ac moderationem sui rectam non deponere; sed firmo pede, vigili oculo, 
intentaque manu occurrere omnibus, quae fictio nulla rei naturalis, aut moralis historia nititur; uti illa 
Constantiae quoque usurpata imago, qua adolescens nudis brachijs dextra coronam apprehendens, laeva 
gladium, quam rogo interritus ingerit. Haec cnim in Mutio Scaevolae historia fundatur. Hac 
fingendilibetrate, non tantum affectiones animontum, sed et Regiones, Resp. Urbes, Fluvies, Tempora, 
Aetatesque (quae alio schemate induci nequeunt) complectimur. Sic Roma in numis Vespas. habitu 
Minervae, Victoriam manu su stinentis aut septem collibus insidentis: vel etiam soluis capitis armati (ut 
quae captu orbis sit) proponitur. Aeternitas in numis Titi spectatur forma Virgims, longo capillitio, sed 
galea tecto, et prolixa veste, hastaeinnixa, altera mann cornucopiae

21


gerit, altero pede orbem calcat. Virginitas aeternitatis incorruptionem; longus ca pillus, sed rectus, ejus 
longitudi nem nobis obscuram; cornucopiae felicitatem bonorum, ut hasta poenam improborum indicat. 
Harum imaginum varietatem magnam lib. 2. in nostvo Speculo exhibui. Non ta men necesse ut hic Poeta 
Veterum se legibus prorsus aptet, suo utatur ingcnio. Quo tamenres quae que a natura remotior, minusque 
vero est siinilis, tanto et gratiae minus possidere videtur. Ita cum Caesar Ripa Ptudentiam facit Puellam 
bifrontem, veste affictis mori folus insignem cum speculo, et baculo serpentem im plexum sustinente: 
alteram frontem (licet admirationem conciliet) in Poemate abesse cupiam: quamvis Aenigma pictum 
ornate censeatur, et recte significet prunentem, quasi gemino aspectu ex praeteritis de futuris judicare. 
Malim igitur, quod neri simile magisest in speculo lomge seposita, tanquam praesentia intueri. Ita et caput 
armatum, pro, Roma, minus idoneum Poetae, quam, Aenigmatico futurum est, (nisi forte in vexillo vel 
clypeo tanquam signum proponeretur) quia ad actiones vivae imaginis (quas haec Poesisamat) parum est 
conveniens. Fundantur et hae fictio nes in rerum similibus, quamvis saepe remotioribus: nam et Urbes, ac 
Patriae quandam politici corporis habent speciem, qua cum humano comparantur corpore, et fontes ac 
Tempora suum caput principiumque, ac veluti totum aliquod possident corpus quo in temotam 
comparationem veniunt, utnonnunquam ab Oratoribus etiam Patriae, Aetatesque loquentes inducantur. In 
ceteris vero etiam rebus inanimaris, ut stellis, plantis, aere et igne, quaedam ad hominem ducta similitudo 
pro fingendis personis idoneum Poetis est fundamentum.

CAPUT X. Modus varieornateque fictionem exponendi

MAgna quoque earum rerum varietas, per quas fictio, tanquam instrumenta causasque introduci potest.

1. Per adductas parabolas Christus Dominus poetice etiam disertus suit. Quid enim praeter eruditum 
figmentum est, illa de Operariis in vinea, de Seminante, Regalibus nuptiis, Prodigo alijsque dissertatio? 
Menenius Agrippa, quam scite fabulatusest, humana inter se membra adversus pigrum otiosumque 
ventrem conspirasse, ne quem illi cibum suppeditarent,

22


verum suo malo, post diffluentes vires, ad officium reductal persuasit sane plehi seditiosae, ne adversus 
nobilitatem contumaciter se objecerent. Nathan Propheta quam apposite 2. Reg. c. 12 David Bersabeae 
raptum, per unicam pauperis hominis oviculam a divite surreptam exprobravit, ut Rex etiam ad versus 
seipsum pronuntiaret fententiam? Quid vero Poetam id imitari narratione opportunae fictionis vetet?

2. Per somnia corumque novas imagines, rerum praesertim futurarum notitia eleganter objicitur. Illud 
Nabuchodonosoris de statua somnium, quam egregiam imaginem complectitur! quid illa Josephi et 
Pharaonis somnia a Poetica libertate et arte alienum continent? Socrates, prid ie quam Plato ejus 
disciplinae committeretur, visus sibi est candidum in sinu cygnum accipere, qui suavi modulatione urbem 
reficeret. Hand Coelitum Poesin optime aemulaberis quocunque imaginum genere per somnum objecto 
Huc raptus atque ecstases spectant, ea solum differentia, quod insomniis res poeticae ipsi vati exhibeantur 
praesentes: in raptu vero, ad res tales spectandeas Vates adducartur. Ita in ecstasi D. Paulus per 
coeloseorumque situm, ornatum, am oenitatemque duci poterit: ut non ignobilis hujus aevi Poeta Carolus 
V Verpaeus D. Ignatio Lojolae inraptu Manresano futuram erectae ab illo Societatis proposuit Imaginem, 
non ficta quidem rerum substantia sed modo.

3. Per exhibita vigilantibus spectacula, lusus, venationes, naumachias praelia theatralia Dtramata, atque id 
genus schemata, multa eleganter proponuntur, illa inprimis, quae symbolice occultam veritatem 
repraesentant. Exemplis singula monstrare longum sit Illius exspeculo nostro memnisse lector poterit, 
quod Carolo V. Augustae per Acatholicos objectum est, cum Doctor Capnio fascem lignorum dissolute, 
tanquam sententias varias in medium projeceret, quem cum Erasinus frustra conatus esset componere, 
Lutherusigne subjecto inflammavit, Caesar gladio discutiens magis succemdit. Pomtifex aquaeloco, olco 
perfundens auxit. Ita per lusum in duci mus cum elephanto, Gallus cum Leone, Vespertilio cum Ciconia 
decertans, aut etiam David cum Goliatho posset, ad signisicandum; victoriam non moli exerituum, aut 
multitudini, sed virruti animorum, aut Dei occulitis judicijs tribuendam, ex quibus minoretiam majores 
superet. Sicin venatione leporum per canes, timidos a sagacibus victos ostendes, vulpis lupive, vinculis 
aut fovea capti, dolosi et rapacis

23


intercepta, artes demonstrabis In Naumachia et nomina et formae et vexilla, et Duces navium, signa 
esleac symbola significantia poterunt in praelijs observanda eadem. dramata tam late patent quam figurae 
parabolaeve, quae sub actionem tragicam comi camve cadunt. Virgilius tamen, quaedam horum, ut lusus 
exequiales, venationesque, oroprie magis et historico more, quam figurato schemate adhibuit. At hanc 
quidem fictionem ut minime culpo sic magis illam probo, quae et similitudinem veri historice, et occultae 
veritatis imaginem metaphorice exhibet.

4. Per arte facta varia ut sunt rarae novaeque in tabulis pariesibus, taperibus, telis, aut penicillo, aut acu 
elaboratae picturae. Quales artificum, mulierumquelabores, passim apud Poetas reperiuntur. Quin et in 
vexillis clypeisque militaribus, in numis annulis, vestibus alijsque rebus arte laboratis ejusmodi figurae 
nou ine venustate inseruntur. Tale opus emblematicum est apud Statium lib 1 Thebeid, qureus crater ex 
quo Dijs Rex Adrastus libabat, in quo Medusa refecta cervice, tum aquila Ganmedem rapiens caibus 
nequicquam latrantibus, expressa fuit. Tale et illud Porserpinae texentis opus, quod lib. 1 apud 
Claudianum mundi, elementorumque figuram complectebatur, infelici raptu terminatur, cum ipsa Ditis sa 
craria ccu exornaret, Virgilius etiam picturas in remplo Carthaginiensi Aeneae spectanti objecit lib 1. 
Aeneid. quae Trojanum excidium proponerent. In Turnis clypeo apud eundem Virgilium Argum reperire 
est, ut Ducis vigilantiam exponeret, ab Aenea tamen su perandem. Quod si plura ejusdem generis 
desideres, consule lib. 5. Speculi nost. i.

CAPUT XI. Delectatio ficition bus concilianda est, idque imprimis per raritatem.

TRiasunt, quae inprimis ad delectationem conciliandam fictioni nata videnturirerum confictarum raritas, 
varietas, amoenitas, quae Poetae, cujus officium est docendo delectare, obseranda erunt seorsim igitur 
agemus de singulis, ac de raritate primo.<

Alia in rebus quodad substanr iam fictis, qualis de raptu Proserpinae, aqud Claudianum, et de Aranea 
apud Ovidium, apud nos, in Poesi Heroica, fabula est: alia in rebus, historico fundamento

24


nixis, qualis Aeneisapud Virgilium, apud Statium est Thebais, raritas est rerum spectanda: illic enim 
prodigia, monstra, ac praeter supraque naturae ordinem concinnata ad novitatem figementa 
toleranturfacilius; cum non tam in iis historica, quam metaphorica similitudo requiraur: at in his, quae 
historicocum more contecuntur, ab illa similitudine veri, quae historiam deceat non facile est 
deflectendum: licet utraque in utrisque fictionibus similitudo inprimis laudetur, quam si cum raritate 
conjungere poteris, maxime delectabis.

Res omnis quae rara est, vel in natura, velin moribus reperitur, permores accipio rerum intelligentium 
actiones et opera Per naturam res ceretas creatas carumque operationes, ex necessitare, non libertate, 
profectas. In his diversa aliquantulum via, quam illis investiganda est raritas.

Vt in rebus naturalibus rara inducat Poeta, de bet illas altioribus mentibus subjicere, quae elementa, 
caelumque, creaturasque omnes, sub arbitrato, flectere, mutare, atque ad raros effectus elevare possint, 
quod nisi fecerit, consueto naturae ordini alligatus erit, et super historici facultatem nihil poterit. Id usque 
adeo veteribus Poetis, Homero Virgilioque usitatum: ut nec tempestatem, quo ratior admirabiliorque, tum 
nata, tum oppressa illa sit, sine Deorum interventu concitent. Verum hic Christiano Poetaenon eadem 
relinqui facultas videtur, cum Ethnici suos quibusque rebus Deos praefecerint, eosque plerumque 
contrarios; ut rem quam que diversis motibus, eventibusque ad insignem raritatem varietatemque 
extollerent. Christiani igitur saniora per fidem persuasi, cum illam Dei unius, secum pugnantis in rerum 
moderatione, dissensionem, oppositionemque in ducere nequeant, ad inferiores se mentes, rebus tamen 
elementaribus superiores, debent convertete, ut Angeli boni malique sunt, sententiiis inter sese pugnisque 
gravissimis divisi Quin et ipsas Dei Virtutes, fictis personis nominibusque ad diversa, atque etiam 
opposita munia licebit adhibere. Cum in rebus creatis alias aliasque unius Dei operationes spectemus, 
Iustitia que nunc saeviat, ubi parcit Cle mentia, mo et Pronae, seu Providentia, eadem nunc adversis 
prospera; nunc prosperis adversa, magna rerum vicissitudine, permisceat: Theandria, seu potentia divina, 
possit omnia: ac proinde Christiano, nequeratitas, neque varietas deesse possit. Ut postea magis apparebit. 
Quo circa ad vana illa Deorum

25


vocabula, in rebus supra naturae ordinem elevandis, aut mutandis implican disque eisdem minime est 
consugiendum. Hocenim esset Ethnicorum vanitati adhaerescere, neque unius in his Dei vim virtutemque 
observare. Aceedit quod alienum a Poetae officio sit, aliorum fictionibus tantum inhaerescere, hoc enim 
est rudis pictoris instar, alieni fictoris opus imitando exprimere, nec suo ingenio atque arte satis niti. De 
quibus nerito Horatius.

O imitatores servum pecus!

Resipsas, non artem ac lineamenta alterius, tam fictor quam pictor bonus imitatur, iisque quas praeficit 
mentibus alitoribus, sive diversis, etiam Dei unius operationibus, sacile nomina ex fontibus Graecorum 
suavius fa ciliusque deprompta reperit e. g. Vis mutari tempora: ut diem vel noctem ultra consuetum 
exrendi? ratum hoc prorsus. Angelum tamen coeli motorem ad hunceffectum adhibere poteris, qui aut 
Polarchon, id est coeli Princeps, aut proorus seu archichronus, temporis praeses appelletur, cui et Astraea 
seu Vranie jungatur. Ita si femineum vocabulum mavis, pro Angelo sum Mente quae aeri praeest, dic 
Philaera, quae pro Iunone tibi ferviet, pro Iove, ne frater illi desit, Philaether usurpes, Pro Neptuno sit 
anthalus et femineum Halomeda vel Thalassus et Thalassa pro Aeolo Philaurus et Pnoempus, quorum ille 
placidos, hic acres ventos immit tat; pro Vesta ac Cybele sit Pangea: pro Vulcano Pyrarchus, pro Pluto 
Plutarchon. Loco Dianae sit Philagrae, vel Philothera; Agelarchus loco Panis, loco Cereris Pancarpa vel 
pancarpus. Volucribus Ornea, piscibus Ichthyanassa, plantis Phytoea, se pulcris pro Libitina Thanataea, 
thalamis et nuptiis Horae et Gamesis, Musicae Harmostes Medicinae Polychrestus, vel panaceus, 
carminibus Panodus liberalibus artibus Plychaea, mechanicis Chironax praesit. Ita Hymenaeus Apollo 
Musaeque cedent. His omnibus Panto pater suprema majestate imperabit, cui pro aulicis ephebilque, E 
hori lervient. Pro Mercurio erit Pantophorus pro illis quae ad hominum vitam spectant Archibius. 
Consiliis Pronaea; Iultitiae Themis, temperatae vitae Eucrasia, fortiter gerendis Andria, Paci Irene 
praesicietur, denique universim omnibus Noaristus supremus et optimus Angelicarum mentium 
praesidebit. His opponentur alii hostilibus odiis ad versarii, Antitheus pro Plutone, pro Marte Machetes, 
pro Baccho Philoenus aut Philogastor, vini ventrisque amans genius.

26


Sarcophile Cupidine stipara, pro Venere et Carna sit. Cosmotis Mundi Princeps habeatur. His accedat 
Melanurgus niger opetarius, No herpon mente serpentis, Pyraster stella in igne, Hydraspis serpens, Miatus 
scelestus, Polymorphus pro Vertumno et Proteo omnes formas induens Furias ceteraque inferorum 
monstra suis nominibus manere nil vetabit, tum et illa in ceteris sa bulis nomina quae Deorum honore 
culta non fuere. Ceterum virtutum vitiotum que, tum et aliarum rerum, sub certis personis inductarum, 
vocabula modo a Graecis, modo a Latinis prout videbitur accommodatius licebit desumere, Nos jam 
recensita, inde potius, inflexa nonunquam derivatione, hausimus, ita tamen, ut fontes, visquiue 
significandi, peritum fugere non possent. In Sarcotide nostra plerorumque usus fuit. Sufficient haec pene 
ad Angelorum officia in rebus creatis exprimenda, quae modo in femmion genere, veterum imitatione, 
modo in masculino extulimus; quod vel mens vel angelus subintelligi queat, nequecerto generi hi spiritus 
adstringantut. Quae iccirco non dissero, ut existimem veterum Deorum nomina prorsus a Christiana poesi 
sepqranda; sed rum quando majorem aliquam potestatem, quam res creata sit, indicant, nam saepe pro 
ipsa rerum specie (ut Chloris pro florum natura) accipiuntur, quo sensu eciamnum usurpare licebit; neque 
ad vim effectum quiue ullum naturae vires excedentem erunt adhibenda, verum illi, quos dixi genii.

Age vis in rebus naturalibus rara et admiranda? ad hoste genios converte vis subitum abrumpere diem? si 
in poenae terrotemquiue malorum id cogitas, coelestem genium Polarchontem adhibe, qui vel Solis rotas 
praecipitrt, vel Lunae orbem Soli eclipsato objiciat aut Philaethera Solem suis arcere regionibus objectis 
nubium, vallis, jactisquiue tonitruum retardare bombis, ac densis grandinum fulminumquiue excussione 
avertere dictites. Quod si ad bonorum impedimentum haec tempestas creetur, ut est Religiosorum Indiam 
petentium Melanurgus ex Orco aliquis excitandus est quiaperto terrarum mariumquiue hiatu tetros exhalet 
ab Inferis fumos, quibus diem involvat, ignes, que infaustos despuat, fulmina procellasquiue ac fluctus 
contra navigantes intorqueat, cui ad tranquillitatem denique sele Panthalus Philaurusquiue aut Philaera 
etiam, purgato nubibus aere, opponat. Sic et patefactas Vesuvii ad sulphurea flumina fauces claudere, et 
uendentes quassatasquiue ad terrae motus urbes

27


sustinere, adversus saevientes Inferorum genios, Pangea, et turbatos Coeli orbes rursum componere 
Attraea poterit. Hsetiam uti ducibusad rerum admirandarum cognitionem licebit. Ostendante g diversas 
tibi coelitum officinas, in quibus animae mortalium, suis quae que ner Galliam Germaniam Hispaniam, 
Indiam etc afsectionibus formentur diversae, Polarchonte et Noaristo totum opus moderantibus: cum hae 
ex diversa potissimum Coeli operatione in his regionibus pendeant. aliis igitur plus ignei calori, aliis plus 
frigoras tribuatur. Hic generosi hominis animam ante nativitatem suis fuisfingere dotibus licebit, 
coelestium Mentium virtutumque in hoc opus conspiratione, munerumque collatione. Ostendat aulas 
sedesquiue coelituum, in quibus ex voli cujuslibet vivatur: ubi omnena ad lubitum in duere formam 
homines, celeritate queant aves vincere, mole gigantes, parvitate qpes, fortitudine leones: ubi ad nutum 
silvae ad sint; flumina fontesquiue circumstrepqnt, philomelae ac polyglottae modulentur flores exurgant, 
cingant palatia, satellites stipent, coelestes Orphei accinant, anuni sensuumquiue omnium blandimenta 
cumulentur. illic momento adsis, ubi desidero volueris. Felicius promptiusquiue, quam Gy gis annulo 
lateas, ubi patere nolueris. Coelum terramquiue solo nutu moveas. Aemulos, aut nullos habeas; aut ad 
votum prosternas. Fax potentissimum quemque Superum Regem esse, cui vastissimae regiones ad 
possessionem obsequiumquiue deditae. Auto, gemmis, frondibus, floribusquiue omnia amoenissimis im 
ple, lacte ac melle stagnantes, mobilesquiue, atque ad numerum salientes silvas exhibe; quicquid hoc in 
genere finxeris, infra veritatem subsistes. Adterras haec pene rectius transtuleris, cum inferiora Superis 
videantur. Quod si pensiles in aere silvas hortosquiue omni rerum varietate exornaris, forte illos 
Babylonis Semiramidis non superabis. Si in natantes medio Oceano insulas omnem felicitatem transferas; 
vincere forsitan Indicae poterunt, certe paradisus inferior non est suturus. Si in montem unum, tanquam 
orbem parvum, annum simul universum congesseris, ut ninc vernos flores, illincaestivales segetes; hinc 
glaciem et nives, illinc poma uvasquiue proferat, parem forte historiae locum dabunt. Haec itaque 
historicae veritati propinqua, sine ope Superum a Poeta nonnunquam adduci potetunt, cum sides ac 
verisimilitudo, his etiam mentibus seclusis, concilietur.

28


Ad arte facta deinde si transire lubitum (quae naturalibus hoc loco accenseo) cur non mobiles statuas, 
ministrosque cum menses, qtque admoventes sesead ora accumbentium scyphos paterasquiue exhibeas? 
cur non specula secretarum; longeque ctiam semotarum rerum imagines reprqesentantia? cut non tactos 
magnete diversos e ferro ndices, quibus in alphabetico circulo dispostitis ad absentes amicos literas 
mentisque consilia destinare possis; cum eodem magnete alterius index factus, eadem lege atque ordine 
sponte moveatur, quo tuum volens impellis? cur non vitia incendiaria Archimedis formes, quae hostium 
cosumat incendio classem? cur non insternas pontes fossis ac moenibus atque etiam maria tuto calces 
pede suberibus sirmato? cur non volantes vento agitante currus instras et magnas in aere ventorum 
subsidio machinas libres? Ejusmodi sane cum facta legamus, quis fieri posse negaverit? in his lamen 
cavendum, ne quid nimisinam si D. Paulum v g imitatione Daedali alis sumptis, de medio evasisse 
naufragio dixeris, aud acior quam par in hac persona futurus es licer in Simone Mago hanc fictionem non 
culpa erim Nihil tamen vetabit, quin, ut in D Philippo evenit Angeli ope, aut Philaeraeauxilio, virum 
Apostolicum fixisad humeros alis transferas.

In moribus atque actionibus creaturae intelligentis diversa aliquantum fingendi ratione Personae 
humanarum Affectionum, tum virtutum, vitiorumac malorum, quae Otbem affligunt, ut Pestis Famis etc. 
Orbis pattium, ut Europae, Africae, Telluris Aeris verbo cujusvis rei creatae sue corportae, seu spiritualis, 
Genii inducuntur, sumptis rerum propriarum vocabulis, et quantum licet, habi u molibusquiue notis 
depinguntur, adjunctis quandoque signis symbolisve, quibus occultae personarum dotes magis 
innotescant. Talis in heroicis nostris Sarcothea est, quae non solius Adam aut Evae; sed naturae 
totiushumanae personam re praesentat? Talis Elpis et Agape virtutum, Philauti et Doli vitiorum Motis et 
Famis calamitatum nomina. Hae personae cirae actiones animosquiue nostros regendos mutandosque 
occupantur Hae Deiipsius provocare solent, atque etiam componere indignationem, benevolentiam mereri 
ac praemia, Coele etiam ad hominum consortia societatemque abstrahere; contra astris coelisquiue 
mortales inserere, Orco tartareisquiue carceribus mancipare, vim in homines admirandam exercere: modo 
in corvos, lupos, tigridesquiue convertere; modo coelestibus

29


aequare genijs, et immortali corpore nihil mortale relinquere. Verbis pleraeque antiquorum 
recentiumqieue Poetarum fabulae (cum ad mores referantur) ex hac fingendi ratione profluxereirudio 
ribus denique in errorem abductis qui personis figurate conceptis aliquam divinitatem, in summa Dei 
unius ignorantia, tribuere. Ita Pallas ad sapientiae, Venus ad I bidinis, Bacchus ad gulosi ebrtiquiue, Mars 
ad bellicosi hominis imaginem exprimendam primum confictus, divinitatis denique existimationem 
meruit. Ita et Sphinx dolosi Harpyja rapacis, Medula furiosae aut procacis idea quaedam poetica fuit, quae 
lapsu temporis pene historiae fidem meruere. Paria licebit fingere, ut si impurum Amorem leo nino capite; 
leu draconis aut scorpii cauda aduin bres: quod ille principio ferox vehemensquiue sit, sed fine, multis 
funesto, laedat. Sic odium politicum, humano vultu, leonino pectore, scorpiiquiue rutsum cauda depinges 
quod hurnanitatis specie abditam ferociam, virusquiue lethale occultet. Alias imagines raras personarum 
in Sarcotide reperies.

Huc et Mentium angelicarum affectiones, studia, officiaquiue referuntur, consultationes et concilia (apud 
Homerum inter Deos ad humanarum rerum curam expeditionesque frequentia) concertationes odiaquiue 
inter bonos malosque genlos exercita, deniquc et diversarum partium tutelae, muta bonorum oppositione 
susceptae. spectant; quae ad raritatem simul ac varrietatem fictioni conciliandam faciunt.

Concludam hoc caput, postquam monuero, raritatem fictionis saepe in symboliminus obvii elegantia 
consistere, quo veritas signisficata apposite velatur. Ita aetatis nostrae cursus filo in fusi orbem decurrente 
similis (quod a colo denique abrumpitur, ut nostra in morte vita) fabulam de Parcis nentibus veterum aevo 
raram peperit. Vis simile quippiam? expende v. g. mortalium vitam pomis similem, quorum alia in flore, 
alia vixdum nata alia etiamnum cruda, alia matura, sponte alia, alia violenter defluunr, quae in hominum 
vita eveniunt paria. Ex hoc fundamento ita licebit fingere. Arborem vitae necisquiue mortalium omnium 
in paradiso eriamnum frondere, fructusquiue singulorum nominibus insignes tollere, sed aliis alia, ut 
diximus, sorte ac tempore defuentibus, his praesse Melophilen, quae et arborem curet, et fructus colligat, 
Philauro Pnoepopode aspirantibus, quorum ille placide, hic vi multos decutiat: singulis hominibus in fata 
concedentibus, prouthi frnctus ex

30


arbore deciderint. De floribus eadem Poesi, non minus eleganter, Ipseris si hortum vitae confeceris, in quo 
flores singulorum, tanquam vitam modo Sol et pluvia recreent, modo dejrciant-Zephyras. Euster Boreas 
diversis aspitent flatibus, denique cum floribu vita cujusque intercidat. Verum de his capaci ingenio satis, 
Boeotico nunquam satis.

CAPUT XII. Delectatio fictionibus pr varietatem conciliatur.

NUnc varietatem alteram fictionum in poesi egregiarum dotem, expendamus. Haec a raritate differt, quod 
singularum non possitesse partium sed plurium unius poematis membrorum, ex quorum diversitate 
oppositione, atque etiam implicatione (Graecis  dicitur) varietas nascitur. 
Diversitasatque oppositio pracipuesunt personarum, actionum, ac locorum implicatio actionum cum 
suspensione, eventus denique artisiciose explicandi.

Diversitas atque oppositio personarum in eo consisit; ut praeter unam personam, ad quam ornandam 
poesis spectat, ac princeps caputquiue Poematis est, aliae personae vel directrices, vel soeiae atque 
administrae operum accedant Directrices Mentes esse superiores debent, quas apte sibi in longo poemate 
oppones. Itain Homeri Iliade,

Iupiter in Trejam pro Troja stabat Apollo:
Aequa Venus Teucris, Pallas iniquafuit.

Ita et imitator Homeri Virgilius prosuo, quem extollit, Aenea Venerem, contra Junonem habuit; Joveinter 
partes utrasque medio, qui nunc filiae, nunc uxori faveret: modo suo consilio rem agerer, quod ad rerum 
varietatem magnopere conducit; cum ex hac personarum oppositione, consilia atque artes contrariae res 
novae, atque in opinatis ambagibus nexibusque implexae, aut insperatis eventibus modo abruprae, modo 
iuspensae mutataeve inducantur. Sed et pares personae plures, non tamen multae, esse debent; quae 
egregiis facinoribus deputentar cum tam delectet varietas, quam malritudo confundat. Quae caussa, cur ad 
scenas veterum paucae etiam praecipuarum neisonarum admissa fuerint; quod pancorumfacinora, 
eorungiq te inter se concursus et implicatio facilius observentur, quae multcutdine, confusa atque 
incognita gratiam amitterent.

31


Gregariae tamenatque administrae multiplicari sine vitio poterunt Modo illis actip singularirer observanda 
non committatur. Ita Homerus Achilli suo Agamemnonem in'consiliis, hectorem in pugna objecit. Per 
quos et Graecorum, et Trojanorum res maxim e turbatae implicataeque haesere. Addidit fortitu dine su 
pparem Achilli Ajacem, et Diomedem, tum Ulysfem astu, in sidiosoque ingenio celebrem, quorum 
facinoribus Ilias tota variatur. Declaremus et nos exemplo non ignotae historiae ad imirationem poetice 
concepto. Faciamus, te Carolum quintum bello Saxones subjugantem poetica imitatione velle exponere 
Personas superiores, hinc accipe, Ecclesiae et regnorum praesides Mentes. Noaristum et uraniam: inde 
haeresis et perversae libertatis defensores. Melanurgum et Hydraspida: illis Themis Eucrasia et 
Theandria, his Polxmorphus et Philogastor faveant Illi Carolum, hi adversariam partem concitent 
animentque. Nemesis vero et Machetes mediarum partium, modo his, modo illis ad sint, aut adversentur. 
His personae vitiorum virtutum que sociari poterunt, ut Elpis lacera, deserta Arete, ad Carolt opem 
confugiens: contra trium phans insultansque Haeresis: Socias personas ipsa historia suppeditabit, suppares 
Caroli Ferdinandus frater, et Dux Albanus erunt, tum Mauritus Saxo ingenio subdolo varoque. Objecti illi 
Heroes, Fridericus Saxo consilio, Philippus Hassus audacia celebris. Hi saepe tum se se mutuo, tum 
Carolum diversis viis artibusque, per ad versam prosperamque fortunam, ad felicem denique exitum im 
pellent.

Diversitas atque oppositio actionum, ex illa personarum varietate, ut facile apparet consequitur. Cum 
enim fuae culiber personae in agendo partes tribuendae sit, ne otiose, in quo coes pere haereant principio, 
aut coepta inepte abrumpant; suum quivis finem agens spectabit, qui cum in tot personis varius tit, 
actiones etiam variabit. v. g. Uranie Ecclesiae bonum spectat. Hydraspisillius eversionem. Ut igitur fines, 
ita et media diversa futura sunt. Illa pacis; hic belli consilia suscipiet. Illa pietatem, mansuetudinemque 
colet; hic sacrilegus, feroxque saeviet. Illa hujus: hic illius consilia artes, conatus, impediet, subruet, 
evertet. In homines vero paresque atque inserores personas, major etiam cadit varietas: nam ut horum 
consilia et voluntates, praesertim cum improbi sunt, minus constant, ita et actiones mutantur, adeoque 
unius etiam personae actionum perplexa

32


esse ratio poterit. Idem Achilles nunc bellum sub femineo declinat habitu; nunc fortiter aggreditur, ac 
mox fortitudinis, fidei, patriae, Rep. oblitus rursum arma deponit, Brieseidis raptae, amorisque impatiens 
iterum tamen Patrocli amicissimi hominis mors ultionis cupiditate inflammatum, contra hostem excitat. 
Tu Carolum heroica magis vatietate inducturus, si ex contemptu villium paucorumque hominum, sub A 
postatae unius auspiciis tum ultu antium, arma detrectasse asseras, deinde Fidei, Ecclesiaeque provocatum 
discrimine, hosti furenri armatum se objecisse, at postea subjectis rursum parsisse armis depositis 
memores. Quid? quod et eadem persona idem consilium diversis viis recte prosequatur? ut superiores 
etiam mentes poterunesiquidem ita Pallas in Odyssea ad Telemachum Ulyssis filium in occursum Patri 
educendum, Mentae Regis personam induit, non secus, atque Angelus Tobiae ductor. Et Vlysses mendrei 
habitu inter procos domesticos latuit, dum opportume ad ca dem invaderet. Nec tu male Carolum ficto 
habitu hostium consilia viresquespeculantem induxeris. Denique et ipsae actiones per externas 
fortuitasque saepe caussas mutari variarique solent. ita a coepto jam opere, auspicia prodigia, varum 
oracula, ingruens morbus, exorta tempestas, improvisus rerum aut secundarum aut ad versarum nuntius 
avocare, atque in contrariam sententiam im pellere est visus. Exemplis singula probare longum sit, atque i 
re parum obscura supervacaneum.

Diversitas locorum porro magnopere est opportuna ad rerum quoque (quae cum locis mutantur) 
varietatem inferendam. Unde in sua Homerus Odyssea, Virgilius in Aeneide rerum copia varietateque 
inprimis delectant. Idemque in soluta poesi studiose fectari sunt, olim Heliodorus in Aethiopicis, Apulejus 
in Asino, et recennus Barclajus in Argenide, Bidermannus in Utopia. Et, ut Homeri exemplo utamut, huic 
in Africam tempestate ejecto, difficile fuit ab esu loti socios avellere: in Siciliam delatus ad Polyphemum, 
sex illic sociis devoratis, pellibus arietum involutus vix cum reliquis indemnis evasit, inde Aeoliam 
transiens, male de ventis secundis cum Aeolo pactus, ad Laestrygonas, mox ad Circen pervenit, quae 
socios exploratores in belluas transtulit ipse pharmaco mercuriali tutus, ejus tamen consuetudine male 
illectus est. Ab hac ad Iustranda Infe???orum loca transiit ibique ex Anticlea matre, Elpenore et Tirena 
???re de inultis redditus certior ad Circen rediit, atque Elpenorem

33


socium nuper in ebrietate de scalis praecipitem hono rificis exequus sepelivit. Post haec in insulas 
Strenum, ad Scyllam deinde ac Charybdin, ad Phaetusam Solis filiam patris boves pascentem ac demum 
naufragio amissis socis, ob Solis boves violatos, ipse vix in malo navis salvus, post novendialem in mari 
jactationem, ad Ogygiam insulam emerisit, atque a Calypso Nympha hospitio ac thalamo susceptus est. 
Hic septennio moratus Jovissper Mercurium mandato dimittitur, cumquiue Phoeacensium jam littus 
contueretur, Neptunus immissa tempestate navem disjecit sed miserta Leucothoe tabulam desperato 
sustecit, qua ad Nausieaam Alcinoi Phoeacum Regis fisiam, in portu, delatus, hospitium paterna in domo 
reperit, a quo navibus donisquiue auctus, cum his, dormiens in Ithacae littus expositus est. Ubi excitatus a 
Pallade liabuum mendici ad fallendos domesticos induit, ita ad subulcos digressus, atque ab his incognitus 
perductus, Euriclea nutrice agnoscente, sumptis armis, cum filio Telemacho et subulcis Penelopis uxoris 
Procos trucidavit atque illa intacta potitus est. Eu varieratem insignem ex tot locorum permutatione 
natam, quae usque adeo Virgilio placuit, ut quid quid mea rarum variumquiue, tua ipse in Aeneide, 
secutus sit.

Facit etiam ad varietatem ipse exponendi mod us, atque ordo: ut praesenti exemplo liquet. Tertio 
Homerus Ulyssem tempestati objicit sed alia atque alia illius descriptione. Deinde neglecto historico 
ordine, pcincipium expositionis illic statuit ubi Ulysses a Calypso detinetur, cetera herois facinora, 
periculaque jam praeterita, ipse postea Ulysses, apud Hospitem Alcinoum, libris quatuor, tanquam 
historica narratione complexus est, quod idem Virgilio in sua Aeneide placuit qui Aeneae, a Troja Iraliam 
petentis, navigationem a Siciba exorsus est, unde in Africam ad Didonem tempestate ejecto, occasionem 
dedit Aeneae praeterita a pud illam hospitem exponendi, Estque haec tam heroicae, quam Dramaticae 
Poesios natura, ut ad varietatem conciliandam quaedam velut praesentia exhilbeantur; alia narratione, aut 
oratione percenseantur.

Reliquum erat ut de im plicatione ac peripetia, ad varietatem ornandam inprimis idonea dissererem: haec 
enim diversa ita inter se connectit, ut illa consequantur, quae minime sunt exspectata, qua re mirifice 
legentium animus capitur ac tenesur. Verum, cum in dramatibus illa praecipue requiratur: expositionem

34


hujus dotis fusius pertractandae ad hanc poesin rejreimus.

CAPUT XIII. Delectatio fictionibus per amoenitatem conciliatur.

AMoenitas fictionem quoque haud parum ornat, haec partim in rebus, partim in verborum 
sententiarumquiue cultu posita est, de hac infra disseremus; hoc loco rerum conceptuumquiue am 
oenitatem spectamus.

Res am oenae sunt, quae sensum animumquiue sine horrore, grata quadam oblectatione demulcent, uti 
oculos vernum tempus, jucunda frondium florumquiue suavitate, occupat Coeli sidera, florentes hominum 
vultus, cultusquiue, rara picturarum elegantia, aures musicae harmonia, gustum epulaxum deliciae. His 
igitur aliisquiue Poera gaudet iisquiue pertractandis immoratupper episodia etiam digressionesque 
nonnunquam in usumtractationemquiue opportune traducit, asperioribus, quaeque min us jucundasunt, 
parce inhaeret. Ita Claudianus in raptu Proserpinae parum amoeno, Aetuae florentis Dearumquiue 
cultarum descriptioni insistit, inferni situm, utpote horridum, nuptiali incarmine, fastidit.

Praeter hanc am oenitatem alia magis poetica est, rebusquiue universim omnibus convenite potest quae in 
apposita rei imitatione, et repraesentatione viva ejusdem consistit: picturae, rem per lineamenta singula, et 
velut nativos colores exhibentis non ab similis. Et haec magnopere delectat, tam in rebus norri dis'quam 
laetis: cum etiam musca aut rugosa anus, ut in tabula, sic in poesia pt e repraelentate, similitudine veri 
amoenitatem quandam inducat, ita tempestas lib. 1. Aeneid. licet eam omnes aversentur, suam tamen 
exapposita descriptione gratiamobtinet.

Denique et alia quae dam amoenitas est in ornamentis adscititiis, inter quae inprimis eminent aptae 
similitudines: quibus mira quaedam in poesi venustas inest, tales vero oportet esie, quae a rebus fere 
illustrioribus ducantur: fimile enim, tanquam imago quaedam, ejus rei, quam dicendo exornamus, 
proponisur; quae imago, quanto erit nobilior, tanto repraesentata res major pulchriorquiue videbitur, 
contra, ubi rem quampiam premere ac contemaere oratione statueris, similia a rebus ignobilioribus

35


petenda, vilem despicatamque red dent. quae doctrina oscitanter accipienda nonest. Nec tamen a remotis 
nimium ac oersenda similia; ut si ad facem describendam solis lucem adhibeas, vel contra facem Sol 
illustrando conferas: Neque immoderate utendum, ut nonnunquam Statius. Virgihana moderatio laudabilis 
est. Exemplorum esus suis etiam in poematis gratiam obtinet, a fictionibus quidem, heroicis 
dramaticisque excluditurtin minoribus poematis locum habet, nimia tamen, ut in Ovidri quandoque 
distichis, et Claudiani herocis vererum fabularum exemplorumque exaggeratio laudem non meretur. 
Magnopere hallucinantur, qui obseura horum consectratione in poetica lauream prensant. Fingere non est, 
aliorum figmenta inutili, et aftectata soleria acervate Insertae praeterea gravium personarum orationes, in 
quibus et animorum affectiones elucescunt, an orindignatioque dominatur, virtntum sub iciuntur stimuli, 
vitio rum horror ingeritur, amoene vatiant, ornantque fictionem.

CAPUT XIV. Ratio poeti iconceptus formandi.

PRincipio de materia constituendum est, quae velut fundamentum conceptus poetici deligetur, illi 
carminis generi, quod meditaris idonea Haec aut vera, aut verisimilis sit oportet Vera, vel historica est, ut 
in Aeneide quod Aeneas Troja relicta in Italiam venerit, atque illic sedem fixerit: et in Iliade oecu pata per 
Achillis potissimum virtuiem Troja: vel naturalis, qualis, Arachina Nasonis, est aranea telam contexens, 
fabulae totius fundamentum. Verisimilis est, quae vel historiae in modum concipitur, ut Medea apud 
Senecam, Aulularia apud Plaurum: vel si histo riae fidem superet, allegorice veritatem latentem sub 
fictionis involucro significet et talis est Phaethontis, apud Ovidum, paternos currus immaturo consilio 
regentis labentisque casus, arrogantis hominis praecipitem lapsum repraesentans. Et haec tropice verisin 
ilis recte dicitunut quae illius quod repraesentat veri imaginem quandam possideat. Praeter, haec si quid 
Poeta pro materia poematis, et velut basi sum pserit. vitio non carebit, Vt Claudiani Proserpina et 
Ovidianae meta morphoses non paucae. His enim si eloquentiam, tanquam ligneo trunco splendidum 
detraxeris habitum, quid obsecro relicturus

36


es nisi sigmentum cosu ac nucibus dignum? Fine enim honestarum disciplinarum prorsus excidunt; cum 
nihil in iis, quod vel intellectum erudiat, vel affectum impellat reperiatur. Et vero licet naturalem aliquam 
moralemve Poeta fabulae veritatem involvat, si ramen a remotis nimium peregrinisquiue allegoriis sum 
pta fuerit, qualis fit e???g si per Proserpinam semen, per Ploutonem raptorem terra seminis ad frugum 
procreationem, susceptrix, intelligatur: obscuritatis vitio lucem laudemque non meretur.

Veram aut verisimilem materiam cum delectu etiam adhibeas, necesse est, illamquiue inprimis deligas ex 
histoxicis, quae, neque ignota prorsus, neque vulgata nimium cognitione perspecta sit; aut talis denique, 
quae religiosa fide veritatis tractanda videatur. Si enim ignota sit, in rebus arduis par fabulis censebitur, 
adeoquiue, nisi ad mores instruendos, impellen dumquiue affectum disponatur, in utilis futura est, uti 
omnis materia historice verisimilis, fine suo excidit; nisi, cum intellectum erudire nequeat, animum 
moresquiue instruat. Quae caussa, cur plures ex Terentianis Plautinisquiue fabulis otiosi damnatiquiue 
poematis censuram mereantur; cum nec intellectum veritate pascant, nec honesta animum affectione 
imbuant. Senecianis plerisque tragoedris danda venia; cum, ut fabulosae sint, viria tamen ad horrorem 
fugamquiue potius, quam imitationem proponant, certe ignotiores pleraeque sunt, quam ut historicam 
fidem mereantur, arque iccirco inter res verisimiles habentur, suntquiue illarum legibus regendae, Nec 
plane congnitae suis adjunctis materiae laudem obtinent (quamvis in poematis fictionum vacuis ad 
mittantur) quod fingendi ad verisimilitudinem historicam Poerae facultatem adimant, quam interest, in 
Dramaticis praesertim, non amittere; quod haec, ad variandas implicandasquiue ino pinatis casibus 
actiones, necesiaria sit: neque altera meta phorica verisimilitudo id apte possit: cum nemo in aperte fictis 
erroribus tantopere aut admiretur, aut ad exitum solicitus anhelet. par in iis historiis ratio, quas S. literae 
enucleatius suis adjunctis exponunt; ut D. Petri negatio, Christi nativitas et passio. His enim multa 
fingendo vel ad dere vel detrahere merito sit religioni. At ubi paucis substantia rei gestae exponitur, ad 
junctis praeteritis, quemadinodum in Josepho vendito, atque in Aegyptum traducto, per vaticinia evecto, 
per con???inentiam fido, alusque historiis factum, nihil obstat, quo minus

37


Poesi serviant, quanquam cavendum diligentius, ne qua fingendi licnetia veritati exploratae derogetur.

Alterum est, ut post fundamentum ex delecta materia positum, fingendo veluti superstruas. Ageigitur, et 
materiam quam sumpseris suis adjunctis expende. Vis cum Homero proficiscentem in patriam poet ca 
imitatione exprimere? Primo universim cogita, quae proficiscentibus mari evenire soleant. Providendum 
de navibus et annona. In progressu magna discrimina, tempestatis, naufragii, annonae defi cientis hostium 
aut piratarum occurrentium. In portu hospitia, nunc bonorum fida: nunc infida perditorum. Blanda 
societas, et illecebrae, vel perversa gens, incultae regiones, Patria denique aut deserta et ingrata: aut culta 
et illustris. Ex his, tam in fictione rara atque eximia Homerus traxit, ut Virgilius aestimator earum rerum 
prudentissimus iisdem pene vestigiis inhaeserit, judicii quidem laude Homero superior, quod minus 
probata rejecerit, veroque similius finxit, sed ingenii inventionisque honore inferior, quo jam repertis 
liberalius usus sit. Verum, quam multa sunt, quae in proficilcente vel Vlysse, vel Aenea praeterita 
videmus ad poesin opportuna? Et ut Homericum Vlyssem, cujus supra exempium strictim dedi, expendas. 
Quoties hunc in tempestates navigantem conjicit? an non poterat varietatis gratia illum Trojanis aliquando 
hostibus in mari pugnantem objicere: Modo felici, modo pari eventu, quem in tabula natans sortitus est? 
an aggressores pitatas, aut astu, aut fortitudine deludere, et praes datorias naves in pradeam victoriaeque 
fructum converte re? Cur fortem cetera hominem, et fidissima amantissimaque uxore fretum, totamoribus, 
faedaque tot annorum legitimi thori oblivione implicat; ut vix portum, sine hac mentisaberratione, 
prudentissimus Graecorum occupet? an tam insanae illic passim Reginae, et Principum filiae, ut ignorum 
nudumque hominem, suis quamprimum dignarentur nuptiis?

Et potuit id adeo placere Virgilio, ut eandem labem Heroi pio sa pientique affingeret? satius fuerat 
Vlyssem illis nonnunquam illecebris caute castequiue repugnantem inducere, et perire Didonem aliquam 
insano amore nunquam potientem. Quid heroe dignius, rariusque exemplo, quam blanditiis libidineque 
aestuantem mulierem negligere, et illaesis oculis, ac

38


magis animo, pereuntem intueri? cur non alibi simulata hospitii humanitate acceptum arque in servitutem 
redactum Vlyssem, generosa denique sele et victrici prudentia in libertarem, repensa serviture, 
vindicantem induxit? Cur Telemachum, quen tanta Pallas cura, sed ad otiosum spectaculum Patri obviam 
eduxit non alicubi cum ignoto parente ad rem grandem implicatamque commitur, qum insperata notitia 
amoreque concilientur? Cur non alibi extrema repum inopia, et nudstate conflictatantem virture ac 
solertia, per occupatas hostium opes ditatum inducit? Haec sane aliaque complura in virum talem peregre 
oberrantem caderent, quae omnia Homero, finem modumque operibus statuenti, prosequi, nec libuit, nec 
licuit. Ceterum ad tanrijvi??? prudentiamffortitudinemque extollendam facere poterant. Par rario ubi 
militem mercatorem, religiosum, aut quamcunque personam sinnlem describendam sutceperis. Inprimis 
certa aliqua ipsius actio tibi designanda est. (nam vagan peromnia, nisi forte in Panegyri fecunditas 
poetica neminem patitur) hanc si heroe dignam videris, heroicis illa versibus tragicisve fuse; aur strictim 
Horatiano metro. Asolepideis Phaleuctisque ornari poterit: in his fingendum sobrie, magis in istis 
fictioneluxuriandum est. Stactio heroica nom fuerit, inferioti etc accommodo carminum genere est 
pertractanda. De quorum tam ad conceptum fictionemque, quam elocutionem natura singulatim agendum. 
Hic ertamnum conceptibus poeticis universim formandis msistimus. Quae de actionibus humanis eadem 
de rebus, vel gravioribus, vel levioribus quibusque, sententia esticum in utrisque, tam fictionum, quam 
carminum genera idonea adinbenda sint.

Tertium ost praecipua, sive historiae, sive fictionis membra, exornare descriptionibus rerum aclocorum, 
orationibus ac comparationibus, quae longum sit ex Homeri Odyssea adducere.

CAPUT XV. Exemplo declaratur haec concipi: ndiratio.

AD facilitatem majorem imitantium faciet, si in graviori primum Poesi concipiendi fingendique rationem 
exemplo a principris ducto tradamus; tum ad inferioris poesios conceptus manseamus.

39


Sit nobis pro exemplo Alexius Romanus Adolescens Euphemiano et Aglaide parentibus primae nobilitatis 
natus. Deligatur heroica illa a ctio, qua Deo placendi studio, et castitatis paupertatisquiue amore parentes 
et sponsam ipso nuptiarum festo destituens, noctu ad portum digressus Laodiceam, ac mox, cum 
Agasonibus, Edessam Mesopotamiae urbe~ pervenit; ubi suis in pauperes effusis, vili centone ante 
Deiparae aedes stipem emendicabat, quam a parentis etiam famulis ad inquitendum submissis, ignotus 
sustulit, quod superabat ex stipe, aliis im pertiebatur. Sed Deiparae oraculo proditus, cum inclaresceret, 
Tarsum Ciliciae nave cogitans Romam appellitur: ubi ipsi parenti obvius, in angulo ad domus vestibulum 
precario locum sortitus, ludibrium famulorum, tenuibus paternae mensae reliquiis vixit, dum jam morti 
proximum Pontifex et Imperator, inter sacrificium monitus, in visit atque in defencti manibus deprehensa 
charta est, quae facti seriem Euphemiano et sponsae attonitis exposuit. Haec veriatatis historicae series 
pro fundamento erit, fufficietquiue ad Alexiadem integram, Iliadi aut Aeneidi magnitudine aequandam; 
modo, ut par est, fictionibus poeticis exornetur. Humiliorem aliquanto materiam pro exemplo accepi, ut 
animadverteres, qua haec arte per fictiones ad dignitatem extolli posset. Ceterum, aut Rudolpho Austriaco 
rara fortuna ad imperium elato; aut etiam Carolo quinto ratiori illud virtute deserenti locus erat.

Fictionem duplici ratione superius declarati in stitues. Primo historiam novis rarisquiue ad junctis, 
proxime ad verisimilitudinem, extollendo. Quid hic facturus es? De personis cogitandum, quae ad hanc 
actionem concurrant. Superi atque Inferi, pro Alexio, adversusquiue illum, impellentes ad opus tam 
arduum; contraquiue hunc conatum retardantes non deerunt. Noaristus, Theandria, Uranie, Eucrasia 
favebunt., Antitheus, Gamesis, Sarcophile, Cosmotis etc. obstabunt. Mediae personae erunt Thalassus, 
Philaurus, Pancarpa; Archibus. Omnibus Panropater summo imperio praeerit. Verum in personis humanis 
Alexio ad hanc actionem sociandis gravis est difficultas: quia res, quam aggreditur, etc humilis est et 
solitaria, inops et nudus vagatur, isque vel solus, vl inter mend icabula, proinde nec actiones, nec personae 
heroico aut tragico dignae poemate occurrunt, ut iccirco haec similesquiue materiae, non facilie ad 
graviorem poesin sint adhibendae. Nos tamen in heroica, licet privata

40


et sordida actione, illas tantum partes del babimus, quae gravium personarum socieratem admitrunt. 
Inprinus nuptiae celbres illustresquiue viris Principibus exornentur Euphemiano atque Aglaide parentibus, 
et Dudocia sponsa, Imperatore Honorio, Claudio et Trivultio Proceribus. Aliae deinde personae, graves 
illi Laodiceae, ac posten Edessae jungantur, quae post acceptum Deiparae oraculum ejus vitae rationem 
poscant, uti rursus Romam ad parentem appulso, in agone luctanti, vitaequiue obscurae seriem detegenti. 
Poterit et in navigatione ac tempestate, cum aliis varia fortuna conjungi.

His partibus heroicae actionis per fictionem opportunam constitutis, distributionem poematis ante 
institues, quam scriptionem aggrediaris. Si dramaticam poesin cogitas, et totam, ut historice exposui, 
actionem cupias imitari. Ultimam tantum in paternam domum receptionem cum morte et agnitione 
insperata licebit peractus scenasquiue explicare: nam haec solum ita a tem pore potest abstrahi, ut simul 
facta exponi oueat. Cetera de nuptiis desertis ab Euphemiano; de us quae in via Edessae evenerunt, 
inspergi narrando opportune ab Alexio, aut peregrino aliquo homine factorum recte poterunt, quibus 
perplexum Euphemianum de filio sustineat. Poterunt etiam splendide institutae ac desertae denique ab 
Alexio nuptiae integro Dramati sufficere???nam hae conjungi in unius diei scena, una cum morte 
nequeunt: ob temporis locorumquiue intervenientium diserimina, et Alexij ex juventute in enium 
transitum, quae ingens requirunt intervallum. Si heroicum poema moliris, ut pars rerum gestarum 
narratione perstringatur. Poterit a portu Laodiceno auspicari, atque inde Edessam, hinc rursum ejectum 
Romam Poeta deducere. Ita enim de nuptiis, fuga, navigatione, quaequiue inter haec rara evenere, 
Edessae partim apud Praesules, partim Romae morituro apud Pontificem et Imperatorem licebit exponere. 
Nos, primo fictionis genere, historiam verisimiliter exornemus.

1. Deprehendit nave exiens in portu Romanos juvenes, qui agnitum, ad urbis Laodiceae Principem 
hospitii gratia deducunr. Ubi dissimulator propositi magna humanitate cultus, insanis filiae amoribus 
nequicquam ambitur, atque iccirco discessum molitus, cum insequens filia in mare ante ipsius 
conspectum sese ageret praeci pitem, a parente, tanquam filiae per philtrum dementator, interfectorquiue, 
attinetur carceribus,

41


suique purgandi gratia publico spectaculi, frustra sociis intercedentibus, cum urso ac deinde leone 
pugnando committitur, quorum utrumque postquam magna arte viribusque superasset, innocens 
pronunciatus est, magnoque honore cultus. Haec pars duos msignes actus totidem libris exponet, primus 
convivalem hospitis mensam laetitiamque, tum amorem filiae fortiter casteque rejectum continebit. 
Descriptiones loci amoeni epulique illic exhibiti, tum insane annantis Phyllidis ejulque formae, ac fottiter 
repugnantis Alexii. Amor scinrillae, a qua, non subito ejecta, ingens existat flamma, et gangraenae, 
vicina, nisi rescindatur, depascenti comparabitur. Constans et tentata castitas, vel Salmandrae, vel 
adamanti inter ignes etc. at, ne sim nimius, haec ornamenta in ceteris omittam, hic fignasse suffeccerit. 
Sed et illud observatu dignum, quod symbolicus sit hic amor Phyllidis, per quam carnem repugnantem 
intelligo, uti in parte altcra (quam libro secundo deputo) ursus et leo ab Alexio victus, concu piscibilem 
irascibilemque in homine apetentiam debellatam signat. Illa etenim divinam vitam meditanti pugna 
subeunda est. Quare et hospes Princeps Cosmius, tanquam Mundi genius, appellari poterit. Et sociorum 
alter Eubulus alter Automatus, quasi boni consilii et voluntatis propr???ae minister, quod consilio et 
voluntate res magnae gerantur. Haec vero, ne sine Numine geri videnatur, Antitheus cum regalibus donis, 
vestibusque ac philtro Gamesin subornet; sed dolo per Noaristum aperto, Idem pugnaturo Empusae 
terriculamentum objiciat, per Theja ndriam in bestiarum ora verso etc. verum de his infra seorsim rectius.

2. Ab hospite Laodicenodiscedenti Alexio adhaerent conjurari socii terrae sanctae invisendae gratia, sed 
Agasones, quibus farcinas per viam commisere, media peregrinos in silva spe praedae aggrediuntur: dum 
ancipiti in praelio denique Agasones quinque (uno sociorum fuga vitam tuente) a tribus prosternuntur, 
Alexio ex vulnere saucio, Automato succumbente, et socius Eubulus posito splendido habitu ut insidias 
vitent, Agasonum cultu asinos cum sarcinis ante se Edessam agunt, verum a praedatoria cohorte obvia 
sarcinis spoliati, verberibusque inclementer tractati, Asinos ad urbem pistrinu nque sequuntur: ubi 
tanquam alieni possessores, interfectoresque Agasonum detinentur, jamque ad supplicium damanti,

42


ab Agasone per fugam reliquo ex tali habitu non agniti absolvuntur de crimine. Alexius vilem Lacernulam 
cum sacio, quod que ex pecunia relictum, in pauperes effundit, seque mendica bulis ad Deiparae aedem 
socium adjungit. Haec rursum symbolica: cum Agasones quinque totuidem sint nostrssensus, qui cospus 
tanquam asinum brutali affectu impellunt, ceneratum rerum temporalium sarcinis; sed hi a religioso Dei 
cultore ob rebellem impetum trangendisunt, quam vis sensus aliquis ad vitam tuendam necessarius 
maneat. Automatus occumbens et sub arbore palmarelictus, est voluntas propria per victoriam superata et 
relicta. Antitheus hic quoquesuperioris pugnae, et armorum instructor adsit

3. Pestis tota urbe Edessena' magnis cladibus saevit, humanisque remediis desperatis' ad divinam opem 
confugiunt. Quando, sublato jam urbis Episcopo, Praesul Eunomius per sommnum monitus, 
despicatissimum urbis incolam subsidio fore; post multam inquisitionem Deiparae oraculo Alexium esse 
cognoscit. Ad quem in vestibulo templi haerentem' tota urbs confluit, opemque, ut quisque hunc attigit, 
sentit. Ad Iudices Ecclesiasticos postulatus vitae anteactae seriem, desertos parentes, sponsam, sugam 
ejusque discrimina exponit, socio Eubuloeas virtutes, quas per modestiam declinabat, interpolata 
narratione' exponente. Ergo omnium votis suffragiisque in Episcopi defunctilocum Postulatur, Alexius 
multis rationibus contra obnisus; denique, ceu victus precibus, accepturum se simulans, clam abitum 
machinatur.

4. Nave cum Eubulo socio occulte acceptus, ingens tempestas, a Tarso insula, quo cursum dirigebant, ad 
Italiam avertit: jamque naufragio imminente prinum ejectae merces, post ex homimbus peregriniante 
reliquos exturbati, in quibus suavirer concinens Alexius, Delphini exceptus dorso expositus est ad Italiae 
littora. Ubi in propinquum templum ad orationem digressus, ab Uranie in coelum raptus illic beatorum 
sedes, ingentemque sibi olim in structam aulam est contemplatus, Avum etiam fratresque reperit, a quibus 
de futuris cognoscit, seque in patris amplexibus Pontificisque atque Imperatoris praesentia moriturum 
intelligit. Hincad infernum ductus, Isticdamnatorum tormenta, et Automatumsocium, quem nuper 
amiserat, vidit, tum recens in tempestate mersos a Doemouibus abripi conspexit. Inde restitutus suo est 
templo, aclittori quo non

43


multo post, classe naufraga in vase Eubulus adnavit. Hic malus geuius Polymorphus seuecie Ephoria 
dolescentis occurrit, et Tarsum hanc esse insulam mentitus, Romanae urbi ignorantem inducit' atque in 
media urbe agnoscentes patriam destituit.

5. Alexius rerum novitate perculsus, et maligni spiritus fraudem observans, ipsum mox videt magno 
Sateilitum comitatu parentem obvium, fraudem igitur fraude uitus, ad ipsius se pedesabjicit illamquiue 
cum socio gratiam exorat, ut in vestibulo domus sub gradibusiocum habeat tenuesquiue mensae reliquias 
mereatur at famulis tum sordidum hominemaversantibus, ludibrio et probo fuit Interea sponla Eudocia in 
somno de sponso reduce per Sarcophilen admonita, exconclavi obviam provolat; sed ad hoc hominis 
spectrum conterrita recestit.

6. Natum Romaeincendium aliquot urbis absumpsit basilicas aedesquiue, Euphemiani aedibus inter 
medias flammas intactis cujus caussa reliquiis SS-Apostolotum praesentibus tributa. Sed Pontifex 
admonitus sanctitati hominum illic viventium deberi, Euphemianum magno honore coluit, atque iccirco 
utbispraefectutam addicit, quam aditurus Euphemianus graviad tertam casu, ac subinde lethali morbo 
affsigitur, cujus vim oblatus patenti in somno, pristina notaquiue specie, Alexius abstersit, simulque 
monuit periculosa dignitate abstinedum.

7. Euphemianus beneficio ac desiderio filii inflammatus, a domesticis atque ipso etiam Alexio, tum urbe 
Roma, preces flagitat publicas, ut quid suo factum filio quo is fato, locoquiue functus? (ita enim ob visum 
nocturnum ratus) superis revelantibus intelligat, tum funebrem instruit pompam perquamquiue 
honorificam, qua, ubicunque tandem mortuum; prosequatur. Interea Alexius de sua morte coelitus 
edoctus, Euphemianum transeuntem admonet, bono essetanimo' propediem fore, ut filium praesentem 
agnosceret.

8. Euphemianum inter spem metumquiue anxie fluctuantem Eudocia magis etiam terret asserens sibi per 
noctem Alexium cadaverosa et tetra oblatum specie, ex accepto a se annulo cognitum: Pontifex quoque 
atque Imperator in D. Petri basilica inter sacrificium de viro Dei a pud Euphemianum quaerendo admoniti 
reperiunt Alexium jam cum morte luctantem, sed ignotum. Hunc igitur, cum famuli non pauca sanctitatis 
argumenta dedisse memorarent, jam vita functum, inlocum illustriorem

44


transferunt, atque inclusam manibus schedam explicantes, Alexium esse, ipso per scriptum tesie, et 
facinora omnia, latendiquiue causas manifestaute, comperiunt, quo facto, et parentes et sponsa a tam 
charo pignore amore atque admiratione defixi totaquiue adeo civitas stupore plena, avelli vix potuit, 
surdis, mutis, obsessis a Daemone leprosis vel aspexisse funus saluti fuit, tota urbe nullo nisicoe'itum, 
impellente aes campanum, applau sit. Imperator arca marmorea, Smaragdis pretiose exculta, corpus 
condidit, quod septendiali exequiarum solennitate, triumphantium rituin Varicanum elatum est. En 
historiam poeticis fictionibus ad verisimilitudinem ita excultam, ut veritate integra quibusadam tantum 
adjunctis sit exornata. In quibus plura etia symbolica: ut Edessena pestis, quae vitiorum ab Alexio 
profligatorum imago est; ut secuta tempestas, concupiscnentiae fluctus defignat, et incendium Romanum, 
urbis ambitionem libidinemquiue notat Paucos ex amplissimo campo legi manipulos, qui tamen Aeneidos 
molem aequate possint.

Nunc altero fictionis genere quod metaphorica verisimilitudine acquiescit, eandem historiam magis etiam 
exornemus In hoc sese Poeta, diversum ab oratore, persymboia, emblemata, atque aenigmata effundit, 
auda ciusquiue per figuras, et monstra serum, personarumquiue novas imagines extollit. Quasdam tanrum 
in Alexio partes brevitatis studio perstringam, anteminus diffuse tactas. Dubitat Alexius ipsonuptiarum 
die, adhaereatne, an sponsam deserat? Quae caussa? expendamus, hinc caro, opes, honores; inde Deus et 
cura salutis in diversa impellunt. Adhiberi igitur inprimis consilia, et minae, et insidiae Daemonum: 
contraquiue et coelestium geniorum concilium poterit, quo statuant vindicandum sibi Alexium esse, 
nomina siiperius dedimus. Noaristus Theandriam et Eucra siam ableget, quae coelestem psi sponsam 
Uranien offerant, modo Eudociae abnuntiet, quorum illecebris captus Alexius Theoroto, id est, Amore 
divino, et Eubulo boni consilii angelo sociis, deserta Eudocia, Uranien terra mariquiue inquirat, variis 
objectis edomitisque monstris, ad ipsas primum Sirenes (hoc est voluptates) frangendas contendat, quas 
excisa lingua obmutescere faciat, inde ad inslas vicinas delatus Pamphagum Gigantem vasta mole obvium 
habeat, qui triginta ventres totidemquiuemanus atque ora ferebat, (gulam intellige) quiquiue illatam 
Sirenibus injuriam ultum veniebat, bovemquiue pelle nudatum tanquam nucleum

45


decorticatum, manibus tenebat, perque ora hiantia gerebat hunc quod coecutiret, ipse cum sociis per 
insidias a tergo et fronte adorti sunt; verum osibus ille pro armis usus humi saepius obstantes affixit, 
donec irritando, velut canem rabie eseratum, ad praecipitium coetientem abducunt, ubi ingenti lapsu 
profligato instant moxquiue praeputatis, ut poterant, manibus mutilem truncum sangume ac fame 
deficientem relinquunt. Chrylandia insulae Regina magnopere infesto sibi homine sublato laetatur, 
magnisque hero es munexibus veneratur, atque ad Harpyias rapacistimas ejus lociaves (Avaritiam puta) 
quae innoxiesuis illam opibus frui non paterentur, tollendas invitat. Verum illi dona aspernati, quod 
gratuitam se, non venalem fortitudinem mortalibus impendere dictiarent, Harpyjarum tamendelendarum 
curam suscipiunt. Quocirca: deceptas escarum illecebra partim hamis, parum castibus implicitas jaculis 
contecerunt, quarum sanguis venenatus si quos infecerat, hos siticulosa lues tactos aftavit, quae longe 
latequiue iparia ingentem vim hominum corripuit, Regina nequaquam intacta Funesta igitur victoria 
potitus cu socus Alexius, Insula casirt. Sed, ut monstrorum ferax locus est, in ipso sese portu speciosissina 
abeuntibus matrona objecit (Polymorpham vocabat) quae Poppaea Nerons dici potuisset, tanta haec 
affiuebat satellitum manu, tamquiue eleganti culte fermam extulerat, ut super Reginarumesiam apparatum 
efferrctur; frons tamen elata et vox prorerva minus amoris merebantur, quae ubifrustra venerationem ab 
heroe praetereunte exspectasset, indignatioms plena, efferari vultu crinesquiue in terpentes, habitus in 
terribilis armaturae formam demutari tum quotquot clientes aderant in leones tigridesve verti. Conterruit 
ea res Alexium, at Theototo praestigatricis caput audaci ictu perstringente, sanguis viresquiue haustae 
intercidere, feris objecta ingens deinde fossa viam praeclusit, quae iccirco inani tantum rictu rugituquiue 
auras quatiebant in quas dum jaculis Alexius cum sociis desae viret, prout quaeque vulmus accepit, in 
saxum versa est. Polymorpha deficiente furore, humo fusa, lento sensim malo contabuir. (quae Superbiae, 
Irae, Invidiaeque profligatae quaedam imagoest) Alexius deinde tuto in navem receptus, Laodiceam 
curtum intendit.

En ut aenigmaticis fabularum involucris superata ab Alexio vitia, tanquam monstra ab altero Hercule 
edomita, ptoponantur,

46


quorum allegoriam erudito lectori evolvendam relinquo: nihil enim mysterio vacat.

Paulo aliter, minusquiue difficili inventionis labore, eadem fictio institui poterit. Expende affectus animi, 
eisquiue vitia superata oppone. Alexius Amoris divini panoplia indutus, tum instructus artibus, cupidinis 
sagitras in duello innoius excepit, Veneris blandimenta in gynaeceo torvus despexit, Hymenaei laqueos in 
palaestra arte declinavit. Contra honorem denique ita pugnavit; ut prostratus ipse demissionis consilio, in 
terram, vane exultantem oftendentemque in prostratum Alexium, suo pugione lethaliter afflictum, 
dejecerit. Voluptatem poroo fugiendo Parthorum moresuperavit. Verum inter multorum infidias hostium, 
sumpto pauperis habitu, personam mentitus, delituit atque in Eremi latebris Cosmi grayisi. mi inimici 
arma arresquiue vitavit. Antitheo tamen et Sarcophile (Daemone ac Carne) persequentibus, in fuga per 
vim fraudesque appetirus, vix tutum adversus vgilantistimos hostes reperit praesidium. Silvae igitur 
inclusis, ut grassantium ferarum (appetitionum malarum) praeda esset, feras ipsas mansuerudinem, 
musico concentu, velut alter Orpheus edoctas in servitute atque obsequio habuit, bigisque per subactos 
leones pro vectus in patriam, tanquam Hercules exuvio ferarum tectus, armatusquiue clava, paternam 
domum ignotus revisit, atque inter ultimam contemptus plebem fortissimus athleta serviliaquiue opera 
emancipatus vixit, donec Hyperephaniam, (superbiam puta)tyrannidem Romana sibi in urbe vendicantem, 
nova insidiarum ac pugnae genere, per cuniculos arce intercepta, captivam duxit. Superique ipsi tanto 
stratego triumphum decernerent, quoad coeleste Capitolium albis equis novoque Eliae curru evectus, 
stupentem agnoscentemquiue sero Romam Alexius reliquit.

Paulo haec apertiora ob neglecta personarum aenigmata, licetactionibus perinde, ut antea, fictis, quibus 
etiam (uti in primo fictionis genere) Superiorum mentium consilia, actiones, opem, obstacula licebit ad 
miscere: ita modo Polarchon, modo Philaurus facile naviganti ventos sufficiant, modo offensus, autab 
Antitheo furente inductus Pnoepus Tarsum cogitantem foeda tempestate rejiciat. Sarcophile, ad versus 
ursum leonemquiue pugnaturum periculis exponat; sed objecta nube, autcoecata fera, Uranie protegat; 
Gamesin, in nuptiis infid iantem, vinculis ad stringat etc. quae cuivis non omnino nostrarum

47


praeceptionum rudi in promptu futura arbitror.

Ceterum haec duo fictionum genera, ita sibi invicem permiscenda erunt; ne unialterive petpetuo 
adhaerescas; ut exemplo Virgiliano parebit: cum haec inprimis varietas delectet. Non separatim dedimus 
haud difficultersocianda, ut fictioniscujusque natura tanto esser manifestior.

In generali hujus poematis conceptu, particularium simul poematum concipiendorum ratio aperitur Quod 
ut magis intelligas, viaque ad imitationem et profectum maxime compendiosa ducaris: summi Maronis 
poesin, qua nihil sive ad conceptum sive ad elocutione absolutius Resp. literaria possidet, per libros 
tanquam partes distributam, in nostra principia resolvam, tum ut illius penetrare artificium; tum ut 
imitatione idem exprimere valeas. Hans iccirco ad juventutis scholarumqe usum, rudi labore, sine occulta 
personatum fictione, ut facilior esser cujusvis apprehensio subjeci. Qua videas, ad omnem poeticae 
facultatis copiam, unum pene Virgilium sufficere.

CAPUT XVI. Poetarum Principis ex mslo concipiendi ratio magis ex onitur.

HIstoria Aeneidis parum cetra veritate a priscis petita autoribus est; ut quae inilla fictae non sint haud 
facile dispexeris Neque illud magnopere ad artis explorat: onem nobis videtur necessarium. Quocirca ex 
iis quaedam velut historica supponimus, quibus deinde ornandis poesis accesserit. Ceterum ad historicum 
totius poesios Virgilianae argumentum suffecerit: Aeneam a capta Troja cum aliquot navium sociarum 
classe, per mare Mediter raneum, in Italiam contendisse, atque illic, post heroica facnota et debellatum 
hostem, ut Regis generum sedem fixisse. Licuit enim Poetae et navigandi occasionem exs tumque 
constituere, et totum navigationis et belli cursum, per incerios casus eventusque, hospitia, locorum 
temporum spatia, contractas amicitias et odia distribucre: Ut qui verisimilia pro veris habeat, cum horum 
cognitio deficit siquidem rem singulis distincte exphcateque partibus ex officio, tanquam pictor imaginem 
adumbrare teneatur: In qua tutpe sit membrum aliquot neglectum esse. Quidam vero colores atque in 
cultu habituque corporis ornamenta, elegantiam quoque, citra reprehensionem,

48


conciliabunt. Age, Virgiliano exemplo docearis in particularium etiam poematum usu et fingere, et 
imitari: nam universale Heroum epos condere alibi te docebo, ubi seorsim de illo tractabitur.

CONCEPTUS LIBRII. AENEIDOS.

HIstoria, Aeneas Trojanus, septimo anno erroris sui, a Sicilia, per mare Tyrrhenum Ital am petit; sed 
classe tempestate disjecta, ipse ad Libycum littus appellitur, ubi venatione cervorum se suosque reficiens, 
Carthagine socios reperit, et a Didone honorifice excpitur.

Poesis I Praemissa invocatione Musarum, et propositione, fingit. Iunonern (quae aerem tempestatibus 
obnoxium designat) varias ob causas praecipue Carthaginis olim diruendae, et judicii Paridis, Trojanis et 
Aeneae offensa mad Aeoli, Ventorum Patris, regiam contendisse, obrinuisseque, ut ventos, laxato monte 
emittetet, qui variis casibus disjecere classem. II. Fingit ad secundam tempestatem Neptunum prodiisse, 
increptosque ventos, quod alieno in regno furerent ad Aeolum remisisse. Ornatur pars prior descriptione 
Carthaginis et maxime tempestatis; altera sedati maris, per com paratione~ ductam, a seditione vulgi per 
gravem virum compositi. III. Fingit, post egressum in littus Africae Aeneam, haerentemque anxie de 
sociis, Venerem pro Aenea filio Iovi supplicasse qui futura de novo illius, in Italia, regno, de Alba 
Ascaniique Imperio, de Romulo deinde ac Remo Romae comditoribus, de lulio denique et Augusto 
Caesaris exposueri. Ornatur haec pars descriptione portus marim et praeparatione pramdii, tum Aeneae 
consolatoria, qua animos suorum in rebus adversis erigir. IV. Fingit Venerem se offerre Aeneae, habitu 
Spartanae venatricis, instruere de loco et Didone, auditaque ab Aenea viae causa et sociorum clade, eum 
de classe recuperanda solam, oblato etiam cygnorum augurio esse; denique sese vero habitu disparentem 
manifestasse. V Fingit a versu 422 Aeneam Carhaginem progressum, et non observatum observasse illic 
omnia, atque inprimis quemadmodum Socii Teucri (quos periisse existimarat) humanissime a Didone in 
templo novo xciperentur, denique, et ipse, soluta nube, apparet, gratusque hospes admittiur. Ornatur haec 
pars descritptione Carhaginem aedificantium, similitudine ad apum labore ducta: tum cultu et loco templi

49


sutgentis, et picturx in eo repertae, quae bellum Trojanum referretidenique habiru et oratione Didonis ad 
Teucros et Aeneam, VI. A versu 647. fingit Aeneam ununera a Didone accepta, per Achatem ad naves et 
Ascanium accerlendum misisse; sed Venerem sopito in luco Idalio Ascanio, Cupidmem in ejus forma ha. 
bitaque substituisse qui cum muneribus ad Didonem (laute inter hospites convivantem) accesserit 
simulque cum domis amoris flamma erga Aeneam accenderit. Ornatur delcriptione regiarum vestium, 
convivii, sacrique et musicaeadhibitae.

Subjiciam in ufum studiosae juventutisargumenta et materiam imitationis m partibus hujas poesios 
instituendae, ut per hasce tanquam ve itationes, ad justi denique praelii repraesentationem erudiantut.

Imitatio propinqua, ad similean materiam adhiberi poterit ut est expeditio Carli quinti in Afticam altera, 
qua misere terra marique sactatus tempestatibus. Pro Venere hic serviet Gloria, pro Iunone Invidia etc et 
D. Paulo nautraganti, et humanitet deinde in Melita excepto, aut Xaverio in Indicis navigationibus jactato, 
a Rege Bungi perquam honotisice admisso applieetur, pro Venere Fides: pro Iunone sie Perfidia. Aut 
certe diluvio hu mani generis (Hinc Iustitia; inde Clementia pugnantibus) adhibeatur: Aeoli vicem 
Pnoepus Thalassus Angelus Neptuni personam sustineat. Verum non ubique pars ultima libri serviet in D. 
tamen paulo et Xaverio adde etiam Carolo, adhiberi poterit. Remotior imitat jo futura est si aut Chrilio 
inter necem in nocentium in Aegyptnm ejecto aut mortuo in ctuce atquea matre deinde, vel etiam coelis, 
recepto applicetur. Illicenim Iuno Ambitio vel Invidia; Venus divina Pronaea; Aeolus Herodes vel 
Caiphas. Venti furor et livor; tempestas caedes esse potest, suus et locus Amoridivino, pro Cupidme erit. 
Ceterum magis etiam meraphorice ad Adolescentem in mundo vatiis casibus et affectibus, tanquam in 
mari jactatum, effingere ad hoc exemplar poteris, hinc Venus seu Voluptas: aut etiam Iuno vel Superbia 
alliciat, jacteique; inde Virtus, Pietas, seu Conscientia ducat, atque in portu, autatre Religionis tutum 
deponat. Porro in parubus hunclibrum imitari, sen proxime, ut cum urbem, tempestatem, convivium 
aliquod deseribis; aut etiam remote, cum arcem excelsi animi, tempestatem aftectuum in homine etc. 
exponis, non erit difficile.

50


CONCEPTUS LIBRI II. AENEIDOS.

HIstoricam, seu quae instar historiae est, Trojae per fraudem Sinonis captae narrationom hic liber 
complectitur quam hoc et sequenti libro Aeneas Didonis gratia instituit. Graeci enim cum decenuio vi 
Trojam occupare non potuisient, simulato discessu Sinone specie pexfugi, cum equo ingenti ligneo 
armatis repleto, in agris relinquunt, quem Sinon persuasit Calchatis vatis monizu in honorem Palladis per 
Palladtiab urbe subtractionem offensae; eo fine aedificatum, ut si a Trojams destrueretur, hoc facinore 
regnum interiturum; si in urbem induceretur, runcfato Deum res Graecorum interciderent. Hinc tam 
ingenti erectum mole, ne per portas urbe recipt posset, Trojam creduli, cum serpentes etiam allapsi omen 
firmassent, dejectis muris, equum ad Palladis arcem rotis funibusque transferunt. Graeci nocte classe a 
Tenedo reducentes adsunt, et per ruinas urbem invadunt, armatis quoqueex equi utero erum pentibus, et 
ferro flammaque omnia vastantibus. Aeneas interea ab Hectore per somnum monetur; ut fuga se Deosque 
patrios servet. Verum ille ad arma cum sociis sat feliciter se convertit, donec Choroebi cosilio sumptis 
Graecorum armis, hostium simul et suorum telis obruerentur. Aeneas jam quoque a Graecis in Cassandrae 
libetatione agnitus, cum duobussociis evadit, atque ad Priami Regiam contra Pyrrhum Achillis filium 
defen den dam, frustra conversus est, Priamo ante aram cadente. Aeneas visam Helenam huic excidio 
immolaturus, a Venere monitus, abstinet et fugam cum Patre Anchise (quamvis primum obluctante in 
bumeros suscepto per medios hostes, capit. Ascanio filio et uxore Creusa sequente. Verum hanc Graeci 
invasores caedunt, Aenea, ut eri peret, frustra reverso. Umbram tamen occurrentem habuit, quae de futura 
felicitate doceret Ergo reversus cum Patre Idam montem petiit. In haenarratione pleraque ficta 
sunnhistoriae tantum speciem habet urbs occupata, et Aeneae fuga. Fictus ille equus, ficta Hectoris 
admonitio, Aeneae pugna. Anchises elatus. Veneris consilium, Creusae umbra, etc. Ornatur haec narratio 
descriptiombus variis certaminum et oppugnationum; Tum comparationibus illustrantibus, quae a versu 
268. usque ad 436. inprimis eminent; co praecipue loco, ubi pugnat Aeneas, crebris vibratisque sententiis.

51


Imitatio. In urbium arciumquiue oppugnationibus describendis, hic imaginem elegantem propositam 
Poeta habet. Quare tot materiae, quor ab historiis sufficiuntur pene innumerae, hac arte tractari poterunt. 
Ubi fictionibus vel rarus est locus, vel tantum in historiis minus exploratis serviunt, ad rem verisimiliter 
cum adjunctis exponendam. Poeta enim hic partes historici uteunque suftiner, unde fingendum nihil, quod 
veritatem destruat; qualis illa quibusdam non immerito videatur Equi Trojani introductio. Fingi vero 
poterunt Numinum vatumquiue oracula, prodigia atque omina rem magis illustrantia; utestilla umbrae 
Creusae apparitio Aeneae facta.

LIBR I III. AENEIDOS.

Hscliber Aeneae errores historiae instar exponit, unde fictie nisi in partibus (ut sunt, quae de Polydoro 
Harpyiis, Polyp hemo etc. ficte exornantur) aegre discernitur. Narrat igitur Didoni, quemadmodum, parata 
ad Antandrum viginti navium classe, cum Trojanis exulibus Thraciam adterit: Urbemquiue molitus, cum 
Diissacra facturus, verbenas velleret sangui ne illas ma nasse, vocemquiue e tumulo datum Polydorum 
illic Priami filium a Polymnestore caesum quiescere. Ergo justis illi persolu tis, territum omine cessisse in 
Delon Insulam, ubiconsultus Apollo, cum primam suae originis terram petendam monuisfet, Cre tam 
Anchilae inter pretatique, (quod hic Teucer natus) male petiisse quo loco cum urbem Pergameam 
condidisset gravi peste, et monitu Penatium, relicta Creta cogitasse Italiam. Verum tem pestate subita ad 
Strophades Insulas ejectos, ubi Harpyiae epulantibus infestae, ex quibus Celaeno vaticinara sit etiam 
mensas prae fame a bsumpturos, priusquam attingant It aliam. Hinc ad Actiacum delatos promontorium 
Apellini ludos celebrasse. In de Epirum subeuntes, Helenum illie Priami filium, Andromache Hectoris 
uxore ducta, jam reguantem convenisse, qui, laetus hospitibus, consultisque Diis, monuit longa superesse 
viarum pericula, Seyllam Charybdimquiue vitandam; ex alba sue inventa, finem laborum intellecturos; 
sua detquiue, ut Cumis Sibyllae oraculum consulant. Denique soluta classe Tarentum et Italiae oras 
praetervectos, haud procul Aetna monte, Siculo portu receptos, rejectosquiue Polyphemi et Cyclopum 
adventu, Postemo applicuisse classen: ad Drepani littas, ubi pater Anchises

52


defunctus sit. Ornatur descriptiuncuiis aliquot, ut Harpyjaruur, Scyllae, et Charybdis, Polyphemi etc.

Imitatio. In navigatione variis erroribus et casibus obnoxia serviet, qualis esse Christo phori Columbae, 
aliorumquiue in navigatione Indica varie oberrantium, inter mille casus et pericula poterit. Fictionibus 
haec quidem materia opportuna est; sed hae ejusmodi sunt quae historiae aliquam similii udinem 
requirunt. Unde nec hic nec in exemplo libri superioris a me separarae sunt. Remota sed non inepta bujus 
et prioris tum et sequentium aliquot librorum imitatio fuerit: si homine prime Mundi vanitaribus deditum, 
belli domiquiue variis casrbus ranquam fluctibus in marijactarum nunc in Pluti, nunc in Honoris, nunc in 
Voluptatis exceptum insulis fingas; sel nullibi quietem reperisse: dum in Religione, tanquam Italia, sedem 
dignam, et pacatam invenerit.

LIBR I IV. AENEIDOS.

HIstoria, aut potius resfabulae praecipua est, quod Dido amore Aeneae flagrans eumspe naptlaru 
susceperit, verum ab Aenea denique abeunte delusa vitam insanumque amorem abruperit.

Poesis. Fingit Didonem amore aestuantem, magis etiam ab. ripi, cum post sororis nuptias suadentis, 
consilium. Juno Venerem ad consensum induxisset, ut seilicet Aeneam, hac arte ab Italia averteret. 
Tumillam uttique in venatione agenti immi. sisserempestate, qua dis jectis seciis, in antro convenerint, 
male consultis nuptiis sociati. Quae cun ad Jarbam Gerulorum Regem Faina nuntia detulisser: ille 
sprerum sea Didone apud Jovem Patrem questus obtinuit, ut a Jove Mercuris Aeneae dis. cessum 
suaderet. Hic cum iccirco classem aptari juberet, a Didone persidiae arguitur, ac precibus urgetur quo fara 
Deum obtendente, haec Numina incusat, et Aeneae ultionem dirasquiue imptecata animo linquitur. Soror 
denique Didonis frustra intercessit: Quare Dido ceu Magico sacro vim Ameris extinctura, ut domesticos 
hacspecie falleret, pyra erecta in disceslu Aeneae, super illam se conficit.

Ornatus hujus libri rarus et elegans Venatio, Fama, Atlas et Mercurius scite describitur. Dido amore 
saucia cum percussa telis cerva, et furente Thyade, Aeneas cum Apolline; labor classiariorum cum 
formicis; ille rursum precibus immorus

53


cum annosa quercu ventis agitata comparatur.

Imitatio propinquaerit, si Alexium, adolescentem Romanum Aeneae; Sponsam ejus, Didoni sufficias 
Parens urriusque Junonem et Venerem agant, Christus per Religionem missam spretum se apud Alexium 
queratur, abitum igitur paret (obstante ac querente sponsa) quem ficto pau peris habitu reperiat etc. 
Remotior futura est, si Christo Sponsam Synagogam repudianti applices Clementia cum Justirja pro 
Chrliti nuptiis contendente. Gentilis Ecclesia se despectam queratur, dum Christus Synagogam denique, 
ad hanc conversus, deserat, illa nequiequam Christum execrante Aut Josaphato Indorum Regi, sive etiam 
D. Bernardo adhiberi poterit, quos Voluptas et Mundus ad thalamos inflectere conati sint, spretosquiue 
sefrustra doleant.

LIBR I V. AENEIDOS.

HIstoria. Aeneas petens Italiam classe in Siciliam' tem pestate rejicitur, ubi a Rege Aceste benevole 
acceptus parenti, illic apud Drepanum sepulto, anniversaria sacra ludosquiue instiruit. Mulietes Trojanae 
navigationis taedio ignem classi injiciunt, unde Aeneas, acesta urbe condita imbellem illic turbam reliquit, 
ipse cum robustiotibus tranquillo mari in italiam transiit.

Poesis in sacris ad tumulum, egrefsus serpens e sepulcro, delibat sacrificia. Certaminum, et genera, et 
modi, et personae, et praemia ex arbitrio vatis decreta videntur. Navali certamine victor Cloauthus est. In 
stadio vincit cursu Euryalus, Nisi dolo adjutus, Dares juvenis ab Entello sene caestu superatur. In 
sagittariorum certamine prior Eurytion, Acestae tamen sagitta, cum missa exarsisset, bono omine Regi 
coronam et praemium merita est. Ascanius deinde cum nobili juvenrute eque- stri ludo et concursu, 
umbratilem pugnam exhibuit, qui lusus deinde Trojaeinter posteros dictus. Iris interea a Junone missa 
Trojanas ad succemdendam classem induxit; sed Jupiter, im missa pluvia, naves omnes, quatuor amissis, 
servat: mittitquiue pet somnum Anchisen qui filium hortetur, ut cum delecto Juventuris robore, ceteris 
relictis, Italiam perat, Sibyllaequiue autrum, per quod campos Elysios subire poshr, ubi plura de eventuris 
sibi doceatur. Obsequitur Aeneas Neptunum etiam Veneris precibus exoratum facilem nactus, sed 
excusso per somnum

54


de nave praetoria Palinuro Navarcno, ipse officium Aeneas adiit.

Ornatur descriptione tem pestatis, exequiarum, ludorum, incendii, et im bris ingruenris, tum comitatus 
Neptuni. sn equestri etiam ludo simisit udine labyrinthi, et Delphinum utitur.

Imitatio. Potest applicari Nobili aut Principi viro seculi vanitatibus ludisque dedito, veg. Candacis 
Reginae Aethiopum Eunucho quem Philippus pro Anchise submissus instruat, divina Pronaea Veneris 
loco deducat. Aut D. Franciseus Borgia funus Isabellae celebret, ludis exequialibus intersit Veritas a Deo 
destinata hujus seculi vanitatem oculis subjiciat, opesquiue suadeat projiciandas, Sapientia divina a Deo 
Patre impetret, ut ad suam illum societatem, relicta anla et amicis (tanquam Trojanis in Sicilia) transferat. 
In qua dum alii vel ut Palinuti, per mortem gubernatione excidunt, iple hanc denique supremus 
moderatoradect. Paria hisargnmenta imitationis mature omnia expendenti non deerune.

LIBR I VI. AENEIDOS.

HIstoria. Aeneas appulsus Cumis Apollinis templum; et Sibyllaeantrum adit oraculamquiue de futuris 
eonlulit, Miseno justa persolvit Manibus et Proserpinae sacrificat, Occulta et futura cognoscit.

Fictio. Mens Cumarum Misenus a Miseni sepulcro nomen accepit, obtinuit Aeneas a Sibylla, ut ad 
inferos, pattis Anchisae visendi gratia, duceretur. Iccirco auteum ex luco ramum, cui Inferi pateant, 
decerpit, ac Sibylla duce per obscurum monstrisque obseptum iter illuc contendit. Falinurum sine honore 
sepulcri desunctum circa stygem haerere comperit. Ille hanc Mansiens, Cerberumquiue objecta placans 
osta, per loca infantium et innoxie caesorum, ad perditi amorisimpatientia victos succum bentesque venit, 
ibi reperta Dido, Aeneae loqui dedignatur. Pergit, et viros bello claros reperit, atque inter hos Deiphocum 
vulneribus notarum, a quo caussam modumquiue mortis chleit. Hinc, Tartaro ad laevam relicto, cujus 
tormenta poenasquiue Sibylla aperit, aureum in limine ramum depangit, atque ad sedes Elysias se 
transfert, hic Musaeus repertus ad Anchisen ducit, qui, ex Pythagorica disciplina de rerum natura 
animarumquiue origine, et quatuor affectibus disputat, deinde animas ???endit dit in corpora posterorum 
redituras, hic Albani Romani???me Reges; Heroes, Principes, Caesares, ad Augustura usque,

55


quem cum Marcello Octavia filio, immature defuncto, prae reliquis extollit ingenioso saudandi genere 
quo illorum memolriam ad tot rerto avostraducit. Subinde Aeneas per eburneam somni portam ad 
sociosrevisit, et Cajeram se in portum cum elasse transtulit.

Ornatur descriptionibus Sibyllae furentis et vatieinantis, exequiarum, Inferni fluminum, monstrorum, 
poenarum, Animarum denique in campis Elysiis.

Imitario. Pars prima Sauli Pythonissam consulenti proponendo serviet. Aut certe D. Hermanno Deiparam 
ad facta omnia pro consilio, subsidioque adeunti verbo, illis omnibus, quicunque in re ardua ad viros 
graves, Deumque pro consilio recurrunt. Altera pars Herculi in ferna adeunti, aut Christo porius ad 
Inferos descendenti: aliis etiam per Angelos ad Inferorum coelitumque loca deductis, quorum celebres 
historiae circum feruntur, poteris ad hiberi. Quin et D. Paulo in tertium coelum rapto, ubi varios suae vitae 
casus aut etiam Ecclesiae Christianae progressus viderit vel D Ignatio in Manresana extasi futurae 
Societatis Iesu successus contemplanti, ubi Poeta, qui superiorum tem porum historias protequitur, facile 
desuis non inanis vates futurus est.

LIBR I VII. AENEIDOS.

HIstoriae, Transit Cajeta, praetervectus Circes Insulam Aeneas, et Italiam perostium Tiberisingreditur. 
Hinc missis ad Latinum Regem orato ribus, et urbis condendae locum, et filiae Laviniae, ex oraculo 
homini externe servatae, promissionem accipit, quae caussa Turnum aemulum Regem Procumque ad 
arma concitavit, Matre Laviniae Amata huic contra Aeneam favente.

Pocsis Cajeta nutrice sepulta loco nomen fecit. Hinc Italiata petiturus, Neptuno faventetrivenesicam 
Circen evadit, atque appulsus Italiae, cum inter cibos, orbes ex pane confectos etiam absumsissent, 
agnovit huic se terrae, ut Celaeno praedixerat, a Superis destinatos inco Jas. Nec fefellit prima ad Latinum 
legatio, cum is Turnum Laviniae procum ob apum portenta, et ignis in capite filiae, ad externi principis 
adventum rejecisset, ut Faunus Pater, et Augur es monuerat. Sed Iuno Trojanis infesta, ad disturbandam 
pacem Amarae et deinde Turno Fariam Alecto immittin, sim ulque Ascanio cervunr regiae assuefactum

56


in venatione obicit: hoc consixo cum proximi agricolae venantes invaderent aliqui ex illis occubuere. Quo 
spectaculo, et Amata, et Tumus frusira Latinam Regem ad arma provocant; quod is federis nupercum 
Trojanis icti religione teneretur; Sed Iuno juquieta, belli portas aperuit, multis Turni auspicia 
Sedquentibus, quos suis nominibus, officiis ac virture describit.

Ornatur nonnullis descripriombus, ut Circes homines in feras transformantis; oracuia Fauni in stratis 
pellibus captantium, Regiae Latini Alectus quoque homines furiose concitanlis concurrentium ad bellum 
etc.

Imitatio. Serviet hic liber cum sequentibus descripturo gentis novae in aliena regna translationem, quae 
fere, qusbusdam principio faventibus, obnitentibus vero aliis, solet contingere. Ita in Italiam olim Gothi, 
Vandali, Longobardi: Gothi etiam Maurique in Hispaniam: in Angliam Dani et Saxones in Indiam 
pesterioribus seculis, Lusitam, Hispani, Hollandi; denique, hac aetate, in Germaniam nostram Sueci ad 
missi sunt Fac igitur teultimum hoc exemplum imitatione hujus libri velle exponere, Sueci in Pomeraniam 
appellant Legatos ad Saxonem et Brandeburgicum destinent, amice habeantur colanturquiue muneribus, 
pro Turno Imperator aliiquiue se Principes opponant, nutantem cum suis Saxonem Haeresis, per Alecto 
ab Inferis excitatam, rursum extimulet, pro Amata sit Hassiae domina, quae coeptam tragoediam 
promovear. Suecus aliena invadat dominia: hinc ad arma utrimque concurratur. Si Lust tanis Indiam 
occupantibus adhibere malis. Gentilitas Furiam infernalem adversus Catholicos Principes excitabit, cetera 
obvia erunt meditanti Remotior, verum non in elegans, imitatio futura esset, si mundum deserenti at que 
ad portum Religionis applicanti adhibeas. Ubi Daemon, Carnem et Amorem mundi (tanquam Amatam et 
Turnum) adversus illum excitet; sed Pietatis, Constantiae, Gratiaeque divinae subsidiis, et armis sese 
protegentem.

LIBR I VIII. AENEIDOS.

HIstoria. cum Turnus ad bellum emnia late cogerer; Aeneas, ad Evan drum illic ubi nunc Roma est, 
Palatino in monte ???bitantem confugit, hic copias nonnullas auxiliares, filio.

57


Pallante praefecto, exhibet, quibus, utalias adjungeret, Agyllam Hetrulcorum urbem hosti Mezentio 
inimicam contendit, sibique de novis armis provider.

Poesis Aeneas cognito belli apparata juxta Tiberim moestus procumbens a Tiberino fluvio jubetur bono 
esseanimo, domicilium in Iliade stabile habiturum. Eat ad Evandrum, alienigenam quoque ex Accadia. 
Hunc daturum auxilia senaves adverso licet flumine provecturum. Aeneas obsecutus, Evandrum ante 
urbem Herculi sacrisicantem, in luco reperit, cui secum junctum sanguine esse docuisset, opemquiue 
contra hostem detulisser, vicistimquiue rogasset; Evander, et cognatione, et Patris Anchisae beneficiis 
provocatus, auxilia promittit. Tum sactorum veniunt, coronantur, libant, laudibus in spelunca occisum. 
Trojanietiam remotis mensis in partem sacrorum veniunt, coronantur, libant, laudibus Herculis 
interpositis Subinde, in via ad oppidum. Evander de Saturno exule cum Jano illc quondamaureo saeculo 
regnante, disserit et se responsis Deum hac quoque evocatum memorat, deniq, tecto paupere Aeneam 
excipit quod Herculis quondam fucrat Interea Venus marnum Vulcanum ad fabricanda Aeneae arma 
clypeumquiue induxit quae Cyclopes, neglecto Jovis fulmine, et Marus curru conficiunt. Poliridie Aeneas 
400. ab Evandro (quibus Pallantem filium unicum praefecerat) militibus adjutus, Agyllam suasu Evandri 
le conferens, in valle hand procul urbe Vulcani arma accipit Clypeo inprimis delectatus, qui res, a 
posteritate Romana fortiter gerendas, rara caelatura complexus erat.

Ornatur, praesipue deseriptione Antri Caci illiusquiue facinorum ab Herculeillatae necis; tum eleganter 
exposita Vulcani officina et Cyclopum labore

Imitatio. Si continuare libuerit belli Svecici in Germania historiam sinilia haud difficulter reperies, 
solicitatos pertractosque in societatem Europae Principes alienigenae armis opibusquiue faventes. 
Tiberinus sit Rhodanus, Evander Rex Gallus etc. Licebit et Godefridi Bullionii Lotharingi Anno Christi 
1098 terram sanctam occupantis historiam imitarione hujus libri formare. sit Evandri loco Alexius 
Commenus Imper. Graecorum, Herculis sacra loca Christo ejusquiue sepulcro Hierosolymis aptentur, 
aureum illic seculum primorum Christianorum sub Apostolis eorumquiue postaris

58


memoretur. D. Virgo arma S. Cruce iusignita Godefrido, (aur eius etiam successori Balduino) contra 
Saracenos Turcasquiue deferat etc Deniqui in historijs Indicis plures sese offerent, huic materiae affines, 
de quibus Maffejum consule.

LIBR I IX. AENEIDOS.

HIstoria. Aenea pro auxilijs absente, Turnus incluios jam moenibus Trojanos aggressus, varia fortuna 
dando accipien doquiue clades pugnat.

Poesis. Iris a Junone missa Turnum ad arma protrahit, qui Trojanorum classem exurere conatus est; sed 
naves intercessione Cybeles apud Jovem in Nymphas vertuntur. Inclusi Trojani a Turno insultante vigilijs 
cincti sunt. Nisus ad Aeneam de instanti Periculo delaturus, Euryalumfidissimum socium accipit, qui cum 
in hostium copias vino somnoque sepultas incidissent, nec paucos cofecissent, a sequentibus Rutulis 
deprensus Euryalus est, cui dum frustra Nisus, hoste interfecto, subvenit, superamici cadaver, et ipse 
confectus, incubuit, capita hastis praefixa, magnum in urbe luctum cient Turnusfacta testudine urbe 
oppugnat, turrim prosternit, utrimque magna clade pugnatur. A scanius Numanum jactabundum sagitta 
conficit; sed collaudatus primum ab Apolline, forma deinde senis obvij vitare periculumijubetur. 
Pandarus tandem, et Bitias, heroes portam hosti pandunt, subruntemquiue magna caede, mactant. Turnus 
tamen per portam irruit, non sine Trojanorum strage, sed multitudini denique coactus cedere, post bitiae et 
Pandari caedem, aversa urbis parte, per fluvium, armatus licet, natando evasit.

Ornatur descriptione silvae densae, Vigiliarum militarium, lustu matris de caeso filio, oppugnatae turris, 
testudinis, pugnae fortium etc. comparatur miles fortis, modo lupo, modo leoni in ovile erum penti, ferae 
circumvenae in venatione aquilae tapienti leporem, quercui durae, leoni telis cedenti. Juvenis cadens, flori 
occumbenti.

 Imitatio. Hic liber pro urbium arciumquiue oppugnationibus describendisaptus est; ut Hierosolymitana 
sub Romanis, Rhodia sub Turcis fuit. Remotior et difflcilior futura est, si translata oppugnatio hominis 
Religiosi fiat, quem Caro, Mundus et Daemon, diversis vitiorum exercitibus aggrediantur, ipse contea 
ductu et auspicus Christi, per Angelum tanquam Iridem

59


excitatus, virtutes diversas opponat' et nonnunquam cladem aliquam offendo passus victor tamen femper 
eluctetur Ascanins ado escens esse potest; A pollo Christus: Nisus et Euryalus amici. Cybele D. Virgo. 
Turnus Daemon, vel Mundus: urbs anima: portaesensus: Flumen, per quod abigitur Turnus, sit 
poenitentiae.

LIBR I X. AENEIDOS.

HIstoria. Aeneas cum auxiliaribus copiis adest, quem Turnus ab urbe prohibere conatus, in praelium 
adduxit, in que Aeneas Pallantem, ipse Mezentium Ducem, cum Lauso filio amisit.

Poesis. Iupiter convocato Deorum senatu statuit, pace inita, ditimendos verum, dum hinc Venues pro 
Trojanis; inde Iuno pro Rurulis mutua criminatione depugnant, Iupiter, ne alterntrum offenderet, fatis rem 
permittit. Interea dum acriter Trojani oppugnantur, Aeneas a Nymphis occurrentibus (nu per e navium hae 
erant censu) cum magna sociorum manu, deducitur et promissa victoria animatur. Ille Cybelen obtestatus, 
cum Turno prim a suce confligit, multosque nobilitare insignes prosternit. Pallas Evandri silius 
suosanimat; cadunt non pauci a Lauso Mezentii filio, cui subventurus Turnus, cum Pallante duellum 
aggreditur Dolet invocatus a Pallante Hercules, quod pericilitanti opem ferre nequeat, quem Iupiter fatis 
quoque Turni instantibus solatur Pallante igitur per Turnun caeso, dum furens in hunc Aeneas rueret, 
Ascanius etiam junctis copiis accederet, Iuno (potestate a Iova facta) Turnum per objectam Aeneae' velut 
fugientis' imaginem, navi Ardeam abducit; fugae dedecore postea insanientem. Mezentius, Iovis hortatu, 
Turni locum subit, magnaque in hostem clade grassatur, corpore ac viribus, quam pietare in Superos 
melior. Spectabant miserati tot hominum caedemsuperi. Aeneas denique arrogantem Mezentium non levi 
perstringit vulnere, adest Lausus filius et objecto clypeo, patri sese subducendi locum faeit. Ipse audacius 
Aeneam lacessens caeditur. Cujus mortem ulturus Mezentius' dum rursum adest, et provocat Aeneam, 
denique percusso equo dejicitur, ejusque gladio occumbit.

Ornatur deteriptione armorum, certantium occumbentiumque alterna clade, et praecipue heroum 
duellantium. Compalationes adhibitae, ventorum pugnantium, incendii in silva;

60


apri capti, leonis ad praedam anhelantis, etc.

Imistatio, imprimis in similibus histo riis adhibenda, ut Alerandri Magni, et Scanderbegiadversus Turcas. 
Aut etiam Iudae Machabaei, vel Davidis contra. Goliathum, aut denique Sampsonis historia, ubi saltem in 
partibus servier. Remotior erit imitatio, si Christum adversus Luciferum pugnantem, aut in sine mundi 
conrra Antichristum suffcias. Pro Iunone et Venere, apud Deum Veritas et Misericordia, seu Justitia et 
Clementia contendere poterunt. Qui neutri, aut accedere, aut ad. versari volens, Christum Redemptorem 
distiner, quem Pietas et charitas pro Nymphis animent, qui cum Lucitero et ejus fatellite Herode confligat, 
plurimis suorum cadentibus, sed hieimagine Christi in pueris de lusus frustra pugnet. Sit D. Ioannes 
Baptista succumbens Pallas, Iudas Mezentius, qui Christum im petens in feliciter perit, Turnus cum suis 
Ludaeorum personam agant. etc.

LIBR I XI. AENEIDOS.

HIstoria Aeneas post erectum Marti trophaeum, funera suorum curat, Pallantem egregio apparatu ad 
Patrem remittit sepeliendnm, a quo magno luctu excipitur. Latini Regis oratoribus 12. dierum induciae ad 
sepeliendos bello mortuos dantur. Aeneas dein de Laurenti regiae urbis obsidionem cogitat Latinus, cum 
nuntiaretur, Diomedem Apuliae Regem postulata auxilia negare, statuir Aeneae cum muneribus et parte 
Italiae pacem offerendam, aut etiam naves pro reditu. Frances ad versus Turnum contendit, Aeneam ad 
Imperium potius assumendum, quam armis experiundum, dum hi inter se, mutuis etiam criminationibus 
certant, Aeneas infestus adest, contra quem Turnus praelium disjecta consultatione, instruit; sed post 
mutuas clades, cum suis inferior, Camilla heroide in praelio occisa, urbe obsidione pressa.

Poesis. haec fere historiae similis aegre in hoc libro separatur. Nisi quod equum Pallantis flevisse 
memoret, et ultima libri parte Camilla cum Messapo, equitibus praefecta sit: quam a teneris Diana 
educarit, magnam deinde hoc in bello stragem Trojanorum ediderit; quos tamen egregre Tatchon; a Iove 
excitatus animaverit, duxeritque contra hostem. In his Aruns heros Camillae, uti illa Chloreo equiti 
insidiatus postquam in vota Apollinem vocasset, spiculum lethale in Camillam torsit, sed

61


Opis Dianae monitu, cujus est ministra, Aruntem persequitur, et manibus Camillae immolat.

Ornatur descriptionibus exequiarum et pompae funebris, tum luctus in funere et Pyrarum, Legationis, 
Concilii, armati Turni, in sidiarum in montis faucibus praelii equitum. Comparationibus etiam, floris 
recens succisi avium garrientium, equi vinculis elapsi, fluctuum, accipitis columbam rapientis, et aquilae 
Draconem. Denique et lupi (cui Aruntem similem facit) occiso pastore fugientis.

Imitatio. Similes ad imitationem petendae historiae, quarum omnes fere de rebus bellicis libri pleni sunt. 
Remotior difficiliorque aliquan to Christi patientis atque inferos expugnantis historia futura est. Pro 
funere Pallantis, Christus de cruce deponendus sit, quem D. Ioannes pro Aenea fleat, Deipara pro Evandro 
suscipiat, Lucifer pro Latino suis regnis metuens consilium indicat Acheronticum, et an limbus Patrum 
cedendus ultro an defendendus sit deliberet, illoruna vita et obitus desonbatur. Christus pro Aenea, stratis, 
quibus obsidebatur custodibus, mortis regna infernumque invadat, pro Camilla mors sit, denique subacta.

LIBR I XII. AENEIDOS.

HIstoria; Latinis bis praelio victis, Turnus stio unius discrimine bellum absolvere cupiens, Latino et 
Amata nequicquam dehortantibus, ad duellum Aeneam provocat. Aeneas per Idmone re cognita, 
conditionem accipit, fedusque in conspectu utriusque exercitus sacramento firmat, sed cum rupto federe 
Rutuli ad arma convosassent, Aeneas suis subventurus vulneratur, subinde rursum provocantem Turnum 
nihil moratus, atque cum ille congreffus, victor Laviniam et regnum obtinuit.

Poesis. Iuno Turni duello casuri sortem miserata Iuturnam, ejus jam defunctam sororem, ad impediendum 
incitat. Haec igitur specie Camertis Rutulos ad duelli fedus violandum armis sumptis in ducit, cui 
Tolumnius falso suis victoriam auguratus accedit, atque unum ex Gylippi filiis hasta conficit. Inde cum 
pugna invalescente Aeneas incerto auctore vulnus accepisset, Venus dictamno illi medetur, qui mox in 
Turnum armatus rediit, sed cum Iuturna excusso auriga Metisco (cujus formam induit) currum in diversas 
partes inflecterer, Turno pugnae potestatem eripuit. Aeneas igitur ad urbem

62


versus, flammas injicit, cum Amata Turnum occubuisse rara laqueo colum fregit. Re cognita Turnus 
adest, atque ad dueilum cum Aenea se offert. Tunone jam decretis Iovis acquiescenris modo Latina gens 
patrium nomen linguamque sub Teucris retineret. Diu obluctanti Turno denique Iupiter Dirarum unam, 
alitis nocturnae specie immisit qua turbata Iuturna fratrem deferuit, ipse territus, victusque ab Aenea 
succubuir.

Ornatur descriptione armorum Turni aquilae cum cygnis pugnantis, urbem invadentium, varioque casu 
duellantium. Comparationibus item variis praesertim ad lieroum facta illustranda, ut Leonis, Taurique tam 
in principio, quam fine libri, ignis in filva, amnium in mare in currentium, saxi de monte cadentis apum 
fumo pulsarum et Cervi capti.

Imitatio. In Davidis et Goliathi monomacliia graphice depingenda hic liber juvabit. Sir David Aeneas' sed 
fraties illum' ut Iuturna Turnum a duello prohibeant. Goliath sir falsus augur' tanquam Tolumnius 
promittons sibi fuisque victoriam, alios interimat occurrentes, terreat alios. Faveat Goliatho Daemon, 
Davidch Angelus; sed Deus' una quoque Dirarum' perturbatum Goliath, Davidi subjiciat. Poterit idem 
prototypon ad Sampsonis et Philistaeorum' ad D. etiam Petri et Simonis Magi certamen describendum 
facere. Nec difficulter occurrent similia hiftoriarum non omnino rudi. Nos paucis velut digitum 
intendimus, neque aliorum ingeniis diffidimus.

Haec paule a me fusius pertractata sunt Ut rudioribus per imitationem (quae sola dux est facillima) viam 
ad per fectam absolutamque poesin aperirem. Qui, his perspectis animadvertent, Poeticam facultatem, 
rem esse primo aspectu arduam sed minus in recessu diffcultatis abdere' quam in aditu praeferre. Quid 
tamen Epopoeja inprimis requirat singulatim de hoc poemare intelliges.

CAPUT XVII. Poesis rerum inanimatarum, et irrationabiiium, concipiend que in itsdem ratio.

AD minorum poematum conceptus pressius aliquanto est accedendum. Quae cum non tantum actiones 
humanas, verum omnem dicendi materiam complectantur, laepe primum illud fictionis genus, quo res 
gestae ad verisimilitudinem exponuntur,

63


rejiciunt Utsuntres necessariae, ac naturales, quae ex sua conditione aliter se atque aliter habere nequeunt, 
proinde in his poetae uon minus, quam physico, aut mathematico aberrare a vero sicebit: ut si volare avem 
sine pennis, natase in mari lapidem asserat, Stellis censeat induci tenebras, Solem a terra interposita per 
eclipsin obscurari. Nam talis fictio veriratem non ornaret, sed destrueret. Si quid igitur in his mutase 
libeat, (quod tamen non repugnet naturae) altioris id caussae interventu anxilioqueue fiar, necesse est. Ut 
si medio in Coelo fixum haesisse Solem comminiscaris, aut humanum corpus in brutum plantamve 
degenerasse.

Alterum tamen fictionis metaphoricae, aut allegoricae, genus hic Poetis non insrequens est. e. g. Sidus 
aliquot coeleste, aut plantam, aut elementum, seu quam cunque rem inanimem poetice descripturus, rem 
proutest, aut certe sua in specie esse porest (Ur florentissimam foecundissimamque et flore, et fructu 
pomum) exponas, necesse est, perinde ac historicum oratoremve ageres, qui rem per suas caussas atque 
adjuncta exponerer eo samen diserimine, quod in extrinsecis atque ab humano [quandoque et divino) 
arbitrio pen dentibus rebus, quaecunque non repugnant fieri, afferas, ita nonnulli vitem primo a Noe 
plansatam, fingunt affuso hirci, leonis et porci sanguine irrigatam, quo allegorice denotant, vinum 
libidinosos, feroces, sordidosquiue efficere homines. Ita rosam Veneris tinctam sanguine, quod illius 
foveat illecebras. In quibus tamen ineptiendum non eritt ut fecerunt ii, qui viam in Coelo lacteam Junonis 
nutricantis lacte perfusam sine allegorica venustate, commenti sunt. Porso, ut apta fictioneimiteris. 
Sumamus ex inanimis pro exemplo rosam, quam poesi exornemns. Expende primum ejus caussas, 
efficiens Deus et terra, formalis amoena grati floris compositio, materialis elementa, finis ejus varia 
hominis utilitas et delectatio. Expende et adjuncta, ut sunt, color albus purpureusve, odoris fragrantia, 
tenera mollitudo, brevis efforescentia etc. denique et illius effectus, quod medicis foliis succoquiue 
morbos abstergat, odoratum, visum, tactumquiue recreet, abacos atque aras exornet etc. plera que ex his 
fictionibus opportuna reperies. Si obscuriori aliquanto allegoria placeat ludere, ipsam primo rosam 
Virginis habitu ac nomine instrue, ac Rhodoen seu Rhododaphnen dicas, quae in Paradiso olim sine labe 
nata sit, parente Philauro vel Zephyro, matre Paugea, nutrice Ehilaera,

64


aut srmagis Iubeat, Tellure et Junone (cum terram aeremquiue fignificent) ad florem procreandum 
alendumquiue conspirante, quanquam et Phoebum leu Polatchontem, et Neptunum seu Thalassum hoc 
est, Solem et aquam, aut superiores his elementis angelos huic fabulae concinnandae adhibere liceat, 
quemadmodum eidem praeficete Chloridem ad resnaturales, Anthonoen ad vim viresque natura 
sublimiores poteris. Vis eadem, clara magis in luce fingendo ornare? dic; ad hunc store Chloridis in horto, 
elegantislimis naturae doribus excolendum suos. Phoebum radios, Tellurem glebas, Neptunum aquas, 
Jovem con ulisse aerem, Zephyrum aspirasse blanditias, a Nymphis educatum nutritumquiue; sed 
infestum Boream inimicis flabris tantas spes in pruna aetate perdidilse: nimio etiam fa vore affulgentem 
Phoebum corripuisse. Hic de solis caustis ut pater, latus se campus Poetae aperit' nam Rhodoes seu Rosae 
primus ortus progressusquiue loci Tellurique, ex qua oritur amoenitas fecunditasquiue, Ehoebi 
Zephyrique aspirantis tavor et gratin, munerum collatorum, aestimatio etc. amoenis descriptionibus ac 
comparationibussunt opportunae. Jam vero si ad proprietares effectusquiue cogirationem transferas; cur 
non divinus aliquis Apelles, qui suis hanc pingat coloribus, excitetur? Incedantaliae asinino lotae lacte, 
aut cerussa tinctae; plus uni Rhodoe, aut rosae, ingenrum artisiciumquiue pingentis naturae contulit, cur 
non ad narium delicias hunc florem Pangea coelesti aspergat am. brosia, aut odoratas Arabiae herbas 
eliquet, succisquiue delicatis omnium unum imbuat, ac educet, rosetum? Quin et ipsa ad hoc se Autora de 
Coele incliner, excitetquiue clausos velut somnocoulos, et blando osculo desuavietur. Simul Charitum 
trias circa odoriferam hanc silvam choros instituat Melpomene blando salutet carmine, atque Amori 
dedicet. Aut etiam Chloris indicto concilio, hancin regno florun; votis suffiagtisque ceterorum Reginam 
constiteat, solsequio Regaliquiue corona ac caryophillis contra nequicquam obnitentibus; quod illi flores 
odore hi cedant gratia Quod siaen gmatice niagis floris hujus praeslantiam extollere placear, finge 
Rhodoen cum reliquis Nymphis hortorum in ceaetamen de pulchritudine descendisse, quae huic denique 
per Charites aut Chleridem arbitram sit, cum excellentiae praerogativa, adjudicata. Et haec sola matetia 
poeman suffecerit. Vis ejnsdem floris vim medicam extolkre? finge inter se plures apud Apejlinem, vel

65


Machaonem, judicem de virtute adversus morbos et medicamentorum gratia conten dere. Rhodoe in 
ceteris praehabita, finge etiam si lubet sub Apolline, aut Machaone instructore, diu in morborum cura 
eruditam, non mediocri fructu usuque rerum profecisse, quale fictionis exemplum in Aranea nostra inter 
Heroica in venies ex Ovidio Eraductum.

Universim, una tibi regula amplum in omni creaturarum irrationalium genere singendi campum aperiam. 
Postquam rebus, destitutis ratione, allegorice personam humanam indueris quidquid illis, sive ex natura, 
sive ex adjunctis effectibusque potestcompetere, hoc per humanas actiones licebit accommode exponere 
quare educationem, studia, mores, habitationem, consortia, vitam mortemque Rhodoes, tanquam virginis, 
ita depingere poteris, ut per haec rosae dotes explicentur.

Ratior quidem, non tamen a poematis minotibus excludenda videtur fictio Apologica, Aesopi Ingenio 
celebrata, quae ad plurium etiam poema ticorum in exercitationibus scholasticis distributionem facere 
poterit E. g. ut de Rosa porro comminiscamur: haec solenne testamentum moriens condat, quesuam 
hereditatem in oprime meritos partiatur, ne a morte prodesle non videatur Spinas hortulanis in sepem 
arcendis furibus, aut cocis fovendo igni, aut lascivis castigandae carni dedicer, nodum et semina Telluriad 
novas stirpes educandas: folia corumque colorem, pictoribus ad imitationem, tum etiam aepothecis ad 
varium medendi usum; succum odoratum potentum manibus naribusque resiciendis relinquat. Aut certe 
singulis sensibus, singulas dotes offerat, visus colosem, odoratus odorem gustus in condisis Zacharo foliis 
saporem, tactus inollitudinem habeat.

Par ratio in rebus animatis; im o tanto facilior, quanto hae propius ad vim intelligendi accedunt. E. g 
Cygnum poemate ornare statuisti. Si luxuriare fingendo lubeat, personam illi humanam. indue et 
Glycoden (a dulci cantu: nam  dulcis,  cantio) 
nuncupa quae olim sub Apolline Magistro et Halatea nutrice sit instituta inter Naides fluviorum, 
silvarumque Faunos. Haec sorrita paternam hereditatem; et cum aliis aer (puta Aquilis) aliis terra (ut 
Gallinaceis) obveniter, aquae elemento praefecta est. Cum illis in certamen de viribus quibus Aquilae vix 
cedit, de pulchrithdine, aetate, commodis Reipublicae illatis etc. descendere poterit. Venuste

66


etiam Cygnus testamentariis tabulis corpus suum homini post fata dedicabit regalibus ferculis 
deferendum, et non fastidito, sed optato funere a morte profuturum. Calamos Musis doctorumque libris 
exarandis ad aeternam recordationem transcribet; plumas aegris, mollemque quietem ambientibus, tribuet. 
Haec aliaque meditantibus in allegorico hoc fin gen di genere aninus difficilia futura sunt si meminerint' 
apta, licer nonnunquam remotiori, similitudine hanc poesin nith a qua ubi prorsus deflexeris, aniles 
tantum nugas allaturus es. Ita sum mis virtutibus' summa quaequiue vitia propinqua sunt.

CAPUT XVIII. Poesis personarum ratienabilum, et concipiendi ratio, in bonis praesertim intevnis 
externisque.

PRoximus a plantis brutisque homo est, circa quem maximus Poetarum labor versatur. Homo autem vel a 
bonis externis, ut sunt opes, honores, fama; vel internis, iisque' aut corporis, ut sunt forma, valetudo robur 
statura; aut animi, ut sunt artes, feientiae, vittutes aut vitia, laudem reprehensionemve meretur. Possunt 
etiam bona cadem, vel naturae et necessitatis censeri; vel a libero hominis dependere arbitrio Allorum in 
censu omnessunt affectiones corporis, animique potentiae. Horum partem tenent et virtutes ac vitia: et res 
omnes actionesque ad bonum malumve indisterentes' ut sunt in rebus opes, nobilitas, tituli honorum in 
actionibus, edere, nubere, ire, redire, pugnare etc. In his latissimus ille est campus, qui actiones humanas, 
cum virtute aut vitio conjunctas exponit, in quibus pleraeque earum, quas supra tracta vimus, fictionum 
versantur.

Posset vero etiam virtutis, aut virii unius, natura tantum, non per actiones historiasque factorum diversas 
(ut supra fecimus) sed divisum ab homine pertractari. Ut et reliquae animi affectiones ita, timor, amor, 
ceteraeque. Quae a ptiori fictione vix exposueris, quam si tributa iisdem persona, velut in theatro agentes 
exponas. e. g. Prudentiam, deliberate circum spectequiue omnia exequentem, ex praeteritis sututa 
metientem, periculis mature obviantem. Contra hanc Dolum, Praecipitantiam, Temeritatem aliaque 
excitare vitia licebit, quae victrix prosternae. Verum his non ubet immorari exemplis, cum et supradictis

67


affinia sint, et in heroica nostra Sarcotide occurranr non pauca.

Dotes animi corporisque seorsim a suis subjectis in poesi vix solent tractari; sed cum illo, cujus sunt 
facultates, in commentationem veniunt, unde ex recto malove carum usu ad Jaudem vituperiumve 
trahuntur. Nam et in multis, deformem aegrumve, aut stupidum ignorantem ve fuisse, majus Dei 
beneficium censendum fuit, quam oppo sita his bona possedisse; cum forma, robur et ingenium non 
paucis exitio fueriat. Quocirca utcunque aut haec aut illa in laudem reprehensionem ve libuerit vertere, 
coelestium aut inferorum genios, adhibere Poeta poterit: illos radiis divinisillustrantes coelitus dona, 
consilia, instrumenta artemquiue in agendo ministrantes, nostra aliquando persona, officioque fungentes: 
Hos vere pari industria seducentes, Offundentes nebulas, censilia instrumentaque visiorum sufficientes, 
sictisque rerum personarumquiue simulacris deludentes induces. Quae omnia Jucem, copiam, v 
arietatemquiue ex supramemoratis accipient.

In externis opibus, quanquam eadem fingendi ratio occurrat; ut quae ex usu humano eade lege pendeant, 
quod opes, et nobilitas, et honor aliis emolumeato, exitioquiue aliis Ent Tamen cum haec virtutis 
nonnunquam praemia habeantur, diversa singendi concipiendiquiue ratione ornari postunt, siquidem, ut 
eximia virtutum decora, ab earum laude extolluntur, generosisquiue actionibus permiscentur. e. g. 
Honoribus publicis Doctorinauguratur, aut ad dignitatem Septem viralem in Imperio, aliamve in Ecclesia 
praelationem vir magnus ad vocatur. qui si rerum inprimis cognitione sapientiaquiue polleat, hunc 
coelitum delectum consilio, Psychaea aut Phronea apud hos intercedentibus asseres, variis jam olim 
ominibus indiciisquiue ad hoc destinatum coelitus: si aequitate aliisve virtutibus einineat, Themidisaut 
Astraeae beneficio, educatione, artibus, armis, postulatis evectuni dices Psychaeae alis per sidera 
coelcrumquiue lustratos orbes, per Indos Americanosquiue, aut quascunque gentes, per antiqua etiam 
retro secula progressum finges; aut certe haec illi omnia divina arte coram exhibita, quibus experientiam 
rerum fapientiamquiue hauserit, aut vero etiam artium illi omnium seientiarumquiue arcanum scrinium a 
Phronea vel Sophia reseratum, cujus ipse potiatur clavibus, at. que pro rerum necessitate inde huriae. 
Sapientiam aut Virtutem

68


hunc sibi, oblato annulo amoris familiaris vel etiam nuptiarum casto vinculo obstrinxisse ocules aciemve 
mentis sortitum quo animorum etiam hostilium, quoquiue et Coeli et Orbis secreta, plusquam Lyncea 
perspicacitate, penettet Ignorantiam, aut vitium quodlibet, tanquam Medusam Perseo, aut stabulum 
aliquod Augeum expurgandum Hereuli, objicie???. Alastoris, aut Melanurgi pulchris conatibus obstantis, 
vi???n, fraudes consiliaquiue explicabis. Honoris aulam, vel montem sublimi exestabis in aethere, quem 
humilesanimae contingere nequeant: ubi praeses Astraea aetheriaequiue Mentes varia Honoris insignia 
praeparent: ubi coronae, sceptra, purpurae, aliave decorum cimelia. Sic et Nobilitatis ex celsae arcem ac 
palatir, variis heroum et sapientum virorum imaginibus, symbolis ac tesseris virtutum, factorum 
egregiorum instructam em blematis sciteadumbrabis. Utriusque largas opes, egregiaquiue exauro 
gemmisquiue donaria, titulos ac praemia (pro ut perionae et res exigent) impertieris, quibus meritum 
quemque munerentur.

In his magna parsillorum versatur poematum, quae in honore, aut gradu aliguo dignitatis publice collaro 
gratulationis ergo concipiuntus Elegantissimum hocloeo et gratum maxime, siquid vel ex nomine, velex 
insigmbus illius, quem ornas herois, vel exipso inaugusationis die ceterisquiue huic solennitati adjunctis 
se offeret, quod symbolice, vel per allusionem usurpatam conceptui poetico serviat. De his inveniendis 
siquid plenius desideres, Argutiae nostrae epigrammaticae suppeditabunt ex allusionum fonte. Ita nuper in 
Illustrissimi Principis adjutoris Septem viri Trevirensis nomine Caroli Caspari a Petra apposite meus 
quondam in oratoria facultate Magister R. P. Guilihelmus Knaustius lusit, cum eam petram Ecclesiae 
Trevericae, quo haec tuto niteretur, faceret. Ita quoque a multis hac aetate lusum in Pontificum Urbani 
atque Innocentii insignibus, quorum ille tres apes, hic columbam oliviferam praetulit: bellicosas ille 
volucres; hic pacificam, nec prorsus vano omine, quod orbem ille Catholicum saevo Marte agitatum posse 
derit; hic jam paci rursus inclinatum. Ita cum Serenissimus Princeps Elector Coloniensis Maximilianus 
Henricus Bavarus primum adjutor Ferdinandi eligeretur, circa tempus, quo Sol Leonem in Coelo subiret, 
mihi Aurora in Leone oriens poesis symbolicae conceptum praebuit, illo

69


etiam aptum titulo, quod Bava rorum infignia leo occupet. Spectavit ad tempus iterum, quod Electori 
Ferdinando morienti Noctem doloris, Maximiliano succedenti Diem Honoris inscripserim, In fortuito 
eventu tanquam omine lusi quoque cum Eminentislimi Cardinali Carolo Roseito Coloniae in urbis 
monasterio haerenti Apes insolenti strepitu applausere, atque ex opposito conclavis ad templi parietem 
raro exemplo adhaesre, illo tempore, quo Urbanus VIII. Romae illi in collegio Cardinalium purpuram 
decrevit. Apes igitur (Urbano familiares) in Rosetto, titulum conceptionemque poetae suffecerunt. 
Gratum illud quoque fingendi genus, quod exidoneo nominis laudandi anagtammatismo nascitur. Ita hac 
aetate adulatorii encomiastae Gustavo Regi Sveciae plausere. Qui cum in Germaniam selicibus bellum 
auspiciis intulisset, Catholicaequiue religioni im perioquiue Rom extremam ruinam minitaretur: fuerunt in 
sectariis, qui ex Gustavo Augustum ex Sved Deus feliciori anagrammate, quam ominis et poesios 
succellibus formarent: pallimque illi, ut Augusto Rom. Imp. Deoquiue alicui terrestri egregiis commentis 
plauderent. Sed Poetae omnes etiam illi, qui oratores voce, acstilo, visi sunt: cum tantum finxerit. 
Emmveio Deusille mortalem sese esse docuit, postquam suosira ad pugnam animasset: ut meminissent 
quatuor horarum certamine Orbis sibi im perium parituros: atque haud multo postglande prostratus, in 
sepulcro thronum reperislet.

Quod si ex his omnibus conceptus idoneus non sufficiatur personam rem, munus, actionesque consideres, 
atque his aliquod simile conveniens investiga, nec difficilis hinc erit concipiendi ratio. Totusenim 
poematis conceptus, non raro exsola metaphora aut simili ducitur. Ita v. g. in pace Hollandica ludens 
Poeta leonem dormientem proponat, aut conclusum monte Aeolum. In bello eorundem Mare exaestuans; 
leonem rugientem: in bello Italico Vesuvium ardentem: in bello Svecico Ursam borealem saevientem, aut 
Draconem volantem: in pace, sopitum. Quanquam et haec eo capite gratiora sint, quod ad locum, insignia 
aut aliud quippiam, illi de quo agitur cognatum, alludant. Ita ad nuptias, aut gradum aliquem dignitatis 
accedenti, tune venustius Ainoris aut Honoris venationem dedicabis, cum aut canem, aut falconem in 
gentilitio schemate praeferet.

70


Sic OEnopolae conjugi hederam nuptialem; Piscatori rete Ameris apposite deferes. Solatamen 
comparationis gratia huie Poesi suffecerit, ut si nascentem Principem Phosphoro, morie~re Hespero 
componas. Adolescenti occumbenti florem deciduum conferas, Musico Philomelam; Polyglotton 
variarum linguarum perito; Venatori Falconem aut Aquilam; Duciexercitus Regem apum; Praefecto 
Vigiliarum Gruem ete. lra etiam per Solem in meridie Christum resur gentem, per obscuratum eclipsi 
morientem adumbrabis. Verbo, rariora quaque symbola quorum copiam nostrum sufficiet Speculum his 
conceptibus serviunt. Nec minus ad reprehensionem, quad laudem faciunt. Vis haereticum hominem male 
saoris utentem literis describere? Scarabaeum in rosa propone, ut quae illi exitiosa est, aut Muscam in 
unguento: ut quaeillud corrumpit.

Ex hoc vero conceptu metaphotico poematis functiones poe ta sic ducet: ut cum e. g. de venatione 
coeptum, eo spectent fingendi ornamenta, suos ille et canes, et ministros et reliqua venatui instrumenta 
adhibeat, necsine allegoriae mysterio, locus ipse ac ferae rerum occultarum involvant symbola, ut si per 
artes ac scientiam Honores assequatur, in Parnasso Apollinis iple sagittis ac Musis faventibus cervum aut 
monocerotem occupet. Si virtute potissimum emergat, Arete, Phronea, aut Andria stipantibus leonem 
tetibus implicet. Quod si pure lymbolicus conceptus suerit: ut cum in floris propositi imagine 
adolescentem intelligis: vel ad Ovidianas metamorphoses licebit confugere, ut velut Narcissum alterum 
Pronaeae diviae miseratione in florem conversum asseras, qui foliis denique collapsis ita in terram 
defluxerit, ut rursum a ppetente Vererenascatur, hominis de terra resurrecturi simulacrum: vel ita de flore 
disseres, suo in horro, suasque inter colentium manus surgente, nunc pluvia, nunc Sole coelesti favente, ut 
symbolice adolescenti, de quosermo est, conveniant, quae venustas quandoque in poesi egregia est.

Illud tamen observare te cupiam: ut, cum latius fingendo evagari fuerit proposicum; non tam arcto, quam 
aut flos, aut musca est symbolo, te adstringas; sed pro flore, e. g. Semiramidis aut Adonidis hortos: 
quorum ille Honoris, hic Amoris queat esse imago: pro musca Lernaeae paludis insecta, quae plurium 
vitiorum in uno haererico, aut haereticorum in uno schismate
idea sit, usurpes.

71


Ceterum non similia tantum, ex rebus ducta naturalibus, his serviunt conceptibus; verum etiam ex 
artefactis historiis, fabulisque veterum desumpta. Quid enim vetet, navem cum homine componere, in quo 
gubernator ratio, voluntas nauta, potentiae executrices sint remiges, sensus vela ventus anima, catina 
venter, prora caput, malus brachia, nervitudentes. Mare, in quo versaturmundus cur idem horologio 
componi neque at, in quo index lingua, horae opera, rotae animi potentiae, pondus affectiones, 
libramentum conscientia, ratio? cur non in historiis Sampsonis vulpes, conjuratam nobis haereticorum 
fraudulentiam explicent? quae licet, quot capitum, tot viarum sententiarumque sint, finetamen qui 
Ecclesiae est eversio, cohaerent. Cur non in fabulis Pyxis aliqua Pandorae, sit libertas aca tholicorum. a 
qua gravissina in orbem confusio ac pernicies rerum? An non apposite Marsyas tibicen im peritum 
Poetam; ur contra Orphe cithara eruditum Poema refert? Haec sane, ut grandiora quae dam poemata in 
partibus: Ita inprimis minora (uti in Lyricis videbimus) ornant, estque haec ratio optima veterum fabulas 
in nostram poesin traducendi.

Huc etiam referimus, monumenta ingenioso Musarum arificio excitata. Ut si Victori Poeta Arcum 
triumphalem; Honorato Templum Honoris; Sacris initiato Aras aut Candelabrum mysticum; pro patria aut 
rel gione occumbenti Mausolaeum aut Pyramidem instruat. Nec vetabitur (quanquam minus poeticum sit) 
ad ritus veterum aut Graecorum, aut Rom. deflectere, e. g. triumphantium, dignitates adeuntium, 
nubentium etc. quae tamen symbolicead susceptam poematis matetiam adhibenda erunt, ne omnino nihil 
suo ingenio fingere Poeta videatur.

CAPUT XIX. Ratic concipiendi in rebus hominisindifferentibus ac necessariis.

SUnt in homine non pauca, quae nec laudem, nec reprehensionem, suo tantum ingenio considerata, 
merentur. Ex quibus alia natura ipsa conveniunt, utest nasci, adolescere, mori: alia libero hominis arbitrio 
subjecta sunt, ut ire, redire, nubere. ceteraeque actiones inter bonum malumve mediae. Haec vero 
universim, quemadmodum et reliqua fingendo ad raritatem

72


quandam licebit extollere, ut ingeniose a stradafactum lib. 2. prolus 6. acad. 2. dum Poetasin certamen 
navigantes educit. Deferri, inquit, coepit secundo flumine ingens immanisque rupes quae nullis incitata 
remis, sed rotis senis imposita quadrigarum more terebat aquas, seque ipsam temperata quadam velocitate 
concitabat. Cujus artificii ratio haec ferme erat, latebat intra hujus uterum montis, in imoejusdem solo, leu 
carina, tractoria machina, quae vectariis equis obniten tibus circumducta, alios atque alios versabat orbes, 
quorum conversionibus transversi jacentesque per carinam axes totarum, quae uttimque ternae ut dixi 
regebant molem obvolvebantur quam celerrime. Inde rotae, quibus deloquor, dum verlabantur, quia in 
ambitu seu curvatura extantes radios dentesve habebant, aquis impactae fluvium scindebant remorum 
vice, rupemque eodem molimine atque incitatione propeliebant. Haec autem moles quam speciem 
referret, subjicit. Mons ipse biceps seu bicornis cornis primi in radicibus aditus vepribus impediti, et 
calculosi, juga explicata, lauroque convestita Pegasus excusso jam fonte sublimis etc. Pergit, atque 
Heroicorum Poetarum ingenia eleganti fictione adumbrat, dum fastum statii, Claudiani barbariem, 
Lucretii humilitatem, Lucani audaciam, cum virtutibus eorum coniungit, Ovidioque et Virgilio, omnibus 
prope numeris absolutos coponit. Et lovinianus quidem, ait Pontanus, qui Statii Papinii tuebatur nomen 
sublimiorem e geminis Parnassi collibus occupavit, conscensoque ejus supercilio e rupis eminebat 
crepidine, minax ac pene praeceps, eaque ostentatione omnium in se oculos, ceu funambulus periculo 
proximus attrahebat. Ex altera parte Balthasar Castilionius pro Claudio Claudiano, alterum bicipitis 
Parnassi cacumen obsedit, depressius illud quidem Statiano fastigio, sed explicatius, paulo tamen 
sterilius, herbisque Latio ignotis alibi consitum, sed Petrus Bembus, Princeps Lucretianae factionis, ad 
radices agebat aliquid, ut enim ipse genus illud navigii ex antiquitate petierat, didiceratque a Philoso phia 
motum impeftiri rupibus inter aquas, ita ejus machinae rotarumque, temperator, sedulo instabat operi quo 
fiebat, ut inter illa machinamenta, cir cum stantelque vepres, in quas interdum sese in ducere necessum 
habebat, semiconspicuus appareret, operisque sui amore, vix inde consurgeret ad reliquas Poetarum 
amoenitates, At vero Hercules Strozca , Ovidio similis, non uno consistebat loco; led Parnassum pene

73


totum dexteritate mirabili petagrabat. Quanquam, ut erat im patiens morae, quae inardui montis jugum 
contendenti necessaria erat, libentius cursitabat in imo. Nullustamen in locum emicuit illustriorem, 
projectioremque sub oculos, quam Ianus Parrhasius Lucanil Patronus. Hic Pegasu ipsu, in media rupe 
sublimem juveniliter. animosequiue conscendit, unaque cum bellua volatum adornante, velle nubes petere 
videbatur. Verum quia quadrupes posterioribus tantum pedibus in sistebat humi, lublato reliquo corpore, 
idcirco aegre locum declivem lapsantemque poeta retinebat, ut identidem in postrema delatus pene 
pensilis, inhaereret, casutusque jamjamque ab omnibus conclamaretur. Denique Andreas Naugerius, eui 
Virgiliana non magis dignitas, quam Virginalis ejusdem verecundia cordi erat, prope Calliopen Laureto 
inumbrante consedit, quo in recessu fefellisset oculos ille multorum: msi quod in Calliope intendere 
obtutum nemo poterat; quisimul assidente~ inibi Poetam non videret. En ut navigatio Poetarum ad 
certamen collectorum fingendo extollitur. Atque illud facilius quidem in liberis actionibus quam 
naturalibus hac ratione poteris, cum hae sua neceliitate et limitibus adltringantur.

In iis igitur quae necessario hommi ex ipsa naturae conditione obveniunr, ut est nasci, vel mori: 
extrinsec???s potissimum figmentis ludendum est. Age exemplum sit Christi nativitas. In hac religioni 
merito sit quicquam aliter ac gestum est exponere Licebit vero in adjunctis externis non pauca 
comminisci. Mundi totius et hominum eo tempore conditionem expende. Excluditur nasciturus hospitio. 
Sollicitetur Plutophilus, sive avarus, Oenus, seu Piger. Pamphagus seu gulosus, Hyperephanius sive 
superbus, verum alii aliis de causis tantum excludant hospitem, Ferae deinde ac bruta, suas vel silvas, vel 
cavernas offerant, Bove atque Asino votorum potiente Quia nocte est natus; Stellae de coelo pro obsequio 
Christi praestamdo contedant. Phosphorus reliquis ab Vranie praeferatur. Solis neglaecti querelae, et 
Lunae stellarumque ob praerogativam honoris gandia plaususque celebretur. Quod hinc nascatur. Ideo 
inter se venti, partes Anni, Elementa, Rhamnus, oliva, palma ceteraeque brumales cum aliis 
aestivisarboribus committantur, et quaeque pro se partium ostendat desiderium, quo nascenti Deo, se, 
fuaque officia ac munera offerre cupiat. Angeli de coelo ad tam novum spectaculum affluant, seque 
infanti Numini submittant. Throni

74


suam illisedem. Potestates im perium. Virtutes vim omnem illi deferant. Vana Ethnicorum Numina 
coelestis aliquis Genius aut Religio captosinfanti dedat, rjusque ad cunas mactet. Per virtutes vitia in 
captivitatem et vincula abstrahantur. Amor auream nectat catenam, qua barbaras remotasque gentes ad 
cunas adstringat, Symbolica a Pastoribus deferantur munera. ut agnus mansuetudinis, Gallina 
solicitudinis, poma amoris argumenta, ut a nobis factum in Ecloga. Iidem Christi nascentis figuras, ut 
aridam virgam flore improviso germinantem, rorem in vellere, ignem in rubo, aliaque id generis recte 
exponent. Ipsie denique coeli ad obsequium sese inclinare poterunt: Ariadne suam nato exhibere 
coronam, Astraea bilancem, Arciterens arcum tradere. Angelica etiam atque humana atura concertare, 
utra venientem Deum exciperet. Ipsa Dei clementia cum Iustitia committi, dum illa denique victrix 
caussam obtineat.

Ita plerque haec in Christi morte, mutatis aliquantum conceptibus, induci poterunt; cum aversari tam triste 
facinus universa natura, uti nativitatem amplecti, visa fuerit.

Porro in hominum ceterorum nativitate ac morte paria non pauca servient. Contendant emm (ut hic de 
morte loquar) elementa, vermes, serpentes, Angeli boni malive, Sectae religionum, Farna, Infamia, 
Virtus, Fides, Scientiae, Artes, Confessores, Virgines, Martyres, Urbes, Academiae etc. suamque ex 
mortuo sibi partem ac velut hereditatem vendicent, quanta vel in hoc solo conceptuum ubertas! Cur non 
idem per coelos extolli, atque haerete in singulis admiratione digua contemplando nequeat? Cur non suos 
inter avos excipi veterum facinorum commemoratione possit? Nunc in tabulis conditis, monitisque ad 
suos ac monumentis relictis, quam multa ad laudem reprehensionemve Poeta reperiet? Verum hac de re 
plura singillatim in Epitaphiis.

CAPUT XX. Particularium poematum conceptus, quos exposita supra fingendi ratione maois exornare 
icebtt.

NOndum tardioribus ingeniis, aut non satis aetate, judicioque maturis, ita his nostris praeceptionibus 
videtur prospectum, ut in particulari quovis scribendi argumento haesitare

75


nequeant. Quo circa in usitatis maxime materiis, quaeque vario carminum genere solent pertractari, 
subjiciemus illa, quae conceptum fictionemque haud diffi cilem praebeant. Ex quibus et adstringere, et 
laxare Poetae habenas liceat, prout alio atque alio carminis genere ornare conceptum decreverit: modeo 
earum, quae supra tractavimus rerum omnino rudis non accesierit. Neque enim praeterea, quid mago pere 
conantem retardare queat, video.

Dispositio enim. poft inventionem, vin quicquam arduum, nisi in Heroico forte et Dramatico (quae 
seorsim monenda erunt) obtinet, minus in hac Poeta' quam Orator studii collocat, ratio hic fere magistra 
cuique est optima.

§. 3. Genthliacon {(a)  id est, generatione} sive natalitium, quod in natali 
infantis die, aut etiam recursu ejusde~, quot annis recitari potest in hoc materia erit Jaus vitaque 
parentum, aut consanguineorum aut popularium locique excellens genms; spes deinde in dolis in prole 
haud dissimilis, ad quam excitandam, somnia oracula, visa, augutia parentum accersantur: diei item, 
temporis, locique notae; ut festivitas, amoenitas etc. adhibeantur. Quanquam et horum contralia servite 
possint, sie. g hiberno frigore aut belli temporencin castris genitum, ad ardua ferenda agendaque fortiter 
natum augurentur. Gratulabitur patriae parentibusque, ac in iis laetitiam concitabit (quod sub initium 
statim facere poterit) Lunam etiam, Solem Autoramve licebit alloqui, atque ad illorum haec laudem. 
gaudiaque de tivare. Vota denique pro eo ad Superos, ac Genium tutelarem recte concipiet, mero 
floribusquiue eorum altaribus circumfusis. Quod ultimum inprimis ser viet, si recurrens natalis celebretur, 
cui addet rerum gestarum commemorationem, deinde quomodo votisac spei conceptae responderit, quam 
etiam poct haec longe supetaturus videatur etc. vide Virg. Ecl. 4. Ovid. l. 4. trist. eleg. 13. Tibul lib. 2. 
eleg. 2. Prop. lib. 3. eleg 8. Stat. lib. 2. filva ultima, et lib. 4. penult Auson. Idyl. 5.

§. 4. Epithalamium. {(b) ab  et } sive nuptiale 
carmen, in quo 1 hominum plausus laetitiam quiue im perabis ipse; vel celebritatem, festa, ludos, gaudia 
admiraberis: quae omnia Sponsis deinde impendi gaudebis, Coeli etiam terraequiue (si tem pus ferat) 
gratiam deprae dicabis; ur quorum singularis fortuna nobilitas, opes corporis

76


animaeque bona, aetas firma, prudentia et ceterae virtutes mereri videantur, ut non tantum hominis; sed 
ipla etiam e ementa, atque astra faveant Dei providentiam in tam opportuno amore venerabere. Spem 
novisnuptis facies prolis haud abfimilis, auguria etiam ex tempore, donis nuptialibus, apparatuque cetero 
caperelicebit, vota precesque, pro ns ad Superos concipere. Amoris quoque Gratiarumque personae induci 
possunt et a Sponsae telis parvulos amores'aut castum juvenem acu adumbrantis exordiri etc. at cavendum 
inprimis, ne honestatis limites transeas, ac pro Poeta scurram agas. Vid. Catul. in nuptias Pelei et Manlii. 
Stat. lib 1. in nuptias Stellae. Claudian. in nuptias Honorii, et Palladii. Sid Apol. in diversas nuptias. 
Himenaei etiam, et apud Latinos Talassi, seu Talassiones haec carmina dicebantur; quod si inter sponsum 
sponsamque colloquium institueres, Oaristyas vocabant. Haec in sacris etiam usurpari possunt, atque 
animae cum coelesti sponso connubium explicare.

§. 5. Sequuntur nunc votiva, seu Proseuctica quibus aliquid fieri, aut esse petimus; et apeutica, quibus 
mala deprecamur, aut non esse cupimus, quae varie ad varias humanae vitae conditiones, actionesque 
hominum, pro loco tempore ac perlonarum qualitate, dirigunturcum voto, deprecationibus, exhortatione, 
consolatione etc. in quibus primo occurrunt:

Soteria {(a) } asalute sic dicta. Olim vel oblata munera, vel sacrificia ob 
salutem alicujus ex gravi praelio morbo, a iove periculo recepti, institura, significabant. Unde carminibus 
de tah incolumitate gratulantibus nomen accelit. Haec igitur initio, dolorem omnem luctumquiue gandio 
permutare jubet demesticos, consanguineos, popularequiue, aut etiam pauperes afflictosquiue, si illorum 
intersit, illum esie salvum.

Deinde pericula, labores, dolores, resquiue praeclare, ab eo gestas aut toleratas, auxilia, obstaculaquiue 
commemorabit. Fingit, aut virtutum, aut divorum personas illi in adversis praesentes, quarum facta, 
dictave referet, cum illo domum patriamve rursus, velut ab inferis excitatam, adducet: adversariis male 
ominabitur ac minabitur, vota aliorum precesquiue exauditas asseret, vid. Stat. l. 1. Sil. ad Rutil. 
Epiloemia {(b)  id est, peste.} hoc carmen dici porest, si de peste superata 
agat.

77


§ 6. Propem pticon {(a)  id est, pr et mittere.}seu Hodoeporicon {(b) ab  id est, iter facere.} est, quo abeuntes varie prosequimur, argumentis a persona, loco, 
tepore, comitatu, munere etc. desum ptis. Ver, Hieme, Nocte, Sole, sidera. maria, momtes, vetos, silvas, 
feras, naves, equosque (quib. vehitur) affabitur, orabitque, ne quid periculi noxaeque adferant profecturo 
detesta bitur subinde eos, prim um navigationum pericula invenerumt, laudato aureo antiquiuorum seculo. 
Per viam etiam comitib. dignis committet: et, siquide amicus singularis fuerit, desiderium comitandi illum 
ostendet. Angelum ei ducem precabitur, et maris-itinerum quiue praesides pro eo oblecrabit. Illorum 
etiam merita atque officia proponet, praesertim si pro reipublicae bono, ac pace impetranda abeant. Vide 
Stat. lib. 1. Sil. 2. Hor. Epod 1. et lib. 1. Od: 3. Remondi Alexid. Tibul. lib. 1 Eleg. 3. si inimici fuerint, 
eadem fere ratione omnia eis contraria precabere. Hor Epod. 11.

§. 7 Apobaterion {(c)  it est, abire.} est, quo abituri ad permansuros utuntur. 
Ex iisdem hi fere supra memoratis personarum temporum, locorum per quae proficiscendum, 
circumstantiis difficultate abeundi ostendent, ubi praesertim amicorum, patriaeque laudes acsuavis 
comsuetudo, quo modo, quantumque detineant, explicandum; denique necessitas, communis, aut privata 
exponatur cui modo parendum sit, promitlatur expeditus reditus, Superique in vota ac praesidium 
advocetur. Domestici aliis, si opus, commendentur: praecipue si in exilium difcedendum, aut cedendum 
inimicis. Quod si patria ingrata beneficiis, ab eo acceptis, extiterit; illam etiam execretur; aut, si id 
atrocius videatur, ejus calamitatem lamentetur etc. si bona patriae venia non redituri abeant, gratias de 
beneficiis ab ea acceptis referent, alio se vocari asserent, vel religionis ab se colendae studio vel 
animarum convertendarum fructu Vide Ovid. lib. 1. trist. Eleg De Ponto, et alibi. Legati vero pro 
republica, aut pace, cives patriamquiue in spem rerum meliorum adducant.

§.8. Epibateron {(d)  redire.} est, quod revertentes in patriam coneinunt. In 
quo Superis habentur gratiae votaquiue, si quae pro incolumitate sint exsolvenda, proponuntur. Ubi 
beneficium divinum, a patriae, civiumquiue laudibus, atque amore exaggeratur;

78


quibus et ordine compellatis, salutem apprecari licebit, acmemoria desideriumque explicare, quod de illis 
absens habuerit, quam optaverit in periculis adesse, ne peregre ab illis sejunctus moreretur. Patriae hic 
etiam personam tribuere poterit, revocantis a periculis et domesticorum folicitudine~ exponentis; aut 
contra terraeperegrinae hospite~ invitantis etc. Hunc, quo redierint die, post rot viarum vitaeque 
discrimina (quae. longius commemorare poterit) sibi natalis loco futurum Beatos praedicabit (praesertim 
si minus ex voto res fluxerint) quos ejusmodi laboribus absolutos, sors domi quietos esse permiserit, pro 
quo deinde assquendo vota etiam facere licebit, quam rem latius diducet, aliarum, cum patria, tetrarum 
compositione, atue illius praelatione: cui denique felicia omnia precabitur. Vid. Tibul. lib. 1. Eleg. 3. 
Quod si patriae, ad quam redit, dep'orata sit conditio, dolorem suum declarabit, illiusquiue praesentem 
statum cum pristino conferet.

§. 9. Protrepticon, sive Nutheticon {(a)  id est, ad hortari, et animum facere, 
quo etiam  spectat, et } adhortativum Latine [ad 
quod revocatur Paraeneticon, quo praecepta sapientiae damus, et Paramyt hericon, quo alique consolamur 
(est carmen, quo aliquid amico ad utilitate, virtutem, gloriamque spectans, suademus, aut etiam 
dissuademus ubi argumenta expersonae, negotii loci, te~poricque adjunctis ad persua dendum sumenda; 
utilitate, necessitate, nonestate, jucunditate, ac felrcitate, praemiis (aut contra suppliciis) propositio. Si 
major sit qui suadet, id etiam propria autoritate iaterposita aget; si minor, suum affectum potissimum 
declarabit, sequiue ea quae adfert, non tam suo, quam aliorum sapientum judicio adducere. Excitentur 
majorum umbrae, fuisque exemplis, in re simili, quae suadetur, Nepotem incitent, aut illorum virtus, 
gloriaquiue, posteritatis etiam olim futura laus admiratio, atque imitatio, commomorerur. Vide Stat. lib. s 
sil. 2. ad Crispinum. Claudian. in 4. consul. Honoru. ubi ad studia adhortatur.

§. 10 Eucharisticon {(b) , gratias agere.} seu gratiarum actorium (quo et 
Paedeuterion {(c)  instituere.} refertur, quo praeceptoribus gratias agimus) est 
carmen quo ob beneficia accepta gratiam referimus. In quo

79


imbeci itatem fuam in refere~dis gratiis profitebitur ob beneficii magnitudinem, quod ex natura sua, ex 
titulo, quo datur, ex loco ctem pore, aliisque adjunctis; tum praesertim persona, modo, aflectu; et 
virtutibus deferentis, ejus videlicet facilitate, celeritate liberalitate, prudentia amplificandum erit. 
Exemplis aliorun in hanc rem adductis, quos aut vicerit, aut aequaverit, aut cerre quorum gloria ad similia 
audenda sit incitatus. Contraria lis etiam opponere poterit. Excurrere quoque in laudem liberaltatis licebit, 
atque assere, hc virtute homines Deo maxime asimilari. Sic discipulus praestantiam artis, quam a 
Magistro accepit, ejusque in docendo labores prosequetur. Denique Rempublicam, patriam, Principes, 
ipsosetiam Supe. ros ad compensan dum impensa sibi beneficia invitabit. Fortunam orabil (aut rectius 
divinam Pronaeam) huic uni ne adversari velit. Nullum illam se dignius hospitium, quam apud 
liberalissimum hunc virum reperturam. Precabitur denique longam vitam, opes, honoresfelicitatemque 
perpetuam. Vid. Star lib. 4. sil. 2. et lib.; sil. 3. in Epicedio quod patri accinit. Auson. Gratiano pro 
consulatu gratias agentem. Sidon. Apol. ad Faustum Epis.

§. 11. Syncharisticon {(a)  gratular.} sive Euphemia, Latine gratulatorium 
(quo et prosphonetica revocari possunt, quibus de adventu gratulamur; et Erotica, quibus affectum 
nostrum erga aliquem declaramus, ut plura Horatius habet; denique Scholia, quae erant carmina 
inconviviis aliorum laudes exponentia] est carmen, quod, post delatum honorem aliquem, aut rem 
praeciare gestam, amicis canimus. Quo nos laetari primo, bonosque ac patriam universam declarabimus. 
Viri merita, virtutes, et si quid fecerit: operis difficultatem magnitudinemque exponemus: Honoris item 
officiique delati excellentiam: Patria, ceterorumque, praeserrim afflictorum, quibus hoc in munere aut 
dignitate prodesse poterit, spem, ipsos alloquendo excitabimus. Feliclores tum proavos tanto Nepote, tum 
posteros tanto Paren te praedicabimus. Denique haec gradum ad meliora dignioraque fore; vel optabimus, 
vel etiam exipsius virtutibus divinabimus: Superis, ut haec jubeant, velintque, in vota postulatis. Vide 
Claud. de Honorio, et Stilicone, aliosque auctores passim. Haec enim carminum genera fere Panegyricis 
commiscentur.

80


Epinicion {(a) ab  quasi de victoria.} eodem reducitur, quod victoribus in 
Olympicis aliisque ludic ris accini solebat; nunc Religiofis de nundo ae carne aut Martyribus de tyrannis 
trium phantibus acclamari posset. Vide Horarium lib. 1. Od. 37. Sil. lib. 3. 14 Prop Eleg. 5. li. 4. Ovid. 
lib. 4. Trist. Eleg. 2.

§. 12, Panegyricus {(b)  id est multnudo.} est oratio soluta vel ligatain magna 
populi frequentia (unde nomen accepit) in laudon alicujus magni viri dicta, cum aut honores publicos 
accepit, aut ob victoriam, aliamve qualem cunque causam celebratur. Ubi vel ea ratione, ut in 
Eucharisticis; vel ut in Syncharisticis, exordiri poterit, quae passim huic immiscentur. Deinde per lauces 
et encomia viri ea, quam Rhetorica praelctibit, methodo evagabitur, fortunae corporisque bona 
expendendo, rectene illi; usus.; an fortiter. si desint] caruerit? Animi tamen virtutibus potissimum insistet, 
illas suis exemplis locorumque ac temporum notis pulchre diserteque oculis subjiciendo. Sole ceteraque 
affabitur sidera, ut purius luceant, annum fecundent, et huic ut dignum aliquando inter se locum 
induigeant. Moaumenta eidem aut trophaea excitare jubebit Patriam, urbes, populos: ac Servatori, Tutori. 
Pacificatori terrarum inscribere; aliorum etiam Heroum umbras illi gratulari, cedere, suove asscribere 
numero jubebit. Has etiam introducere licebit, quasi sua huic heroi insignia armaque alii alia 
communicassent: aut oratione ad virtutem aliquam, in qua ipsi excelluerurt, hortati sint, opem talerint. 
Aut Sapientiam, Fortitudinem Honore ei a teneris adstitisse, laudabiliter educasse, lac indolemque 
praebuisse sua n finges. Porroin his defutura nunquam materia est, si cujus jue virtutis naturam, officiaque 
nonignoraveris, quae contrariis, exemplis, similitudinibus fictionibus opportune insertis, ingenti volumini 
implendo sufficere poterunt. Clarus im hoc genere scriben disoratione ligata est Claudianus, quem vide in 
Honorio, Mallio, Olybrio, Stilicone, Serena. Statius in Domitiano. Sidon, ad Anthem, vide in Heroica 
nostra poesi Panegyrin in Carolum Quintum. Vituperium opposito fere modo texitur. nam contrariorum 
eadem est disciplina Vide Claudin Ruffinum Gildonem, et Eutropium, et quae infra de diris, trademus.

81


§. 13. Epicedium {(a) ab  et  funus.} funebre carmen 
cst, quod mortuo non. dumsepulto, dum justa solverentur, recitabatur. Naenia dictum, si ad rogum 
caneretur. Parentalia etiam, ac Inferiae, sive in funere, sive quot annis repeteretur. Monodia, si unus 
quereretur.

Epitaphium, {(b)  et, sepulshrum.} si ad sepulcrum diceretur, quod denique 
sepulcrorum inscriptionibus nome~ dedit (quorum tractatione~ in Epigrammatum libello prosecutus sum) 
Threni non tantum in hominum morte, sed et urbiu excidio iunt adhibiti In hi nostros, aliorumque 
comceptos ex morte, al ave calamitate dolore significamus, (nisi forreanniversarium carmen fuerit, quod 
de luctu tacebit] laudes dein de vita et miseria functorum narrantur ut solet in Panegyri. Jacturae factae 
adjungiturexplicatio: ubi et in Morte tantorum honorum ereptrice~, maloruque causam invectiva 
admisceri poterit, adjiciendo denique quod neque viitute~, neque gloriam immortalem extinguere poterit. 
Parcasetiam immites Poeta accusabit. Tumulo atque urnae tantum invidebit bonum, Academiae, Curiae 
Reip aut familiae Religionisve dolebit vicem quod amiserit. Hinc digredietur ad consolationem, quam 
revocatis inflexisquiue argumentis adornare licebit; ita, ut errare illos qicat, qui lugeant extinctum cum 
etiamnum vita, et longe feliciori, fruatnr, Mundi Mortisquiue calamitatibus ereptus; cum post pugnam 
victor trium phet applaudendum iccirco potius, affuturum nunc etiam post mor em suis: non illam 
charitatem, ceterasquiue virtures sepulcro terraque obrutas, non ablatum patriae: sed restitutum 
accusandas lacrymas, quae in amici fortuna, laetitiaquiue fundantur. Porro haec in Principum, privatorum, 
amicorum, eruditorum, parentum aut filiorum morte varie, pro personarum locorumquiue ac officiorum 
varietate tractanda uti ratio cuivis facile suggeret. Vide Pontanum, qui singula latius expendit Exempla 
habes apud Stat silv. 5. Silv. 3. lugentem patrem; et lib, 5. Silv. ult. filium. lib. 2 sub. 1. puerum ib. Silv. 
6. servum. Ovid. in consolatione ad Liviam, Drulum virum principem flentem, et virum eruditum 
Tibullum alibi. Catul. ad manlium de morte fratris.

§. 14. Dirae seu Erinnyes, (carmen sic dictum a furiis malorum

???(c) , luctus.

82


u'leriicibus) impreca tionibus, convitiis, maledictisquiue in alterius aqut congestis refertum poema est, 
cum omnia bonorum ren etione, malorumque aggestione, causa tamen ex alieno scelete qetita. In eo non 
tantum bilis, sed et ingenii quoddam acumen, ac vibratae tanquam spicula sententiae locum habent. 
Inseritur vitae illorum, quos carpimus, nonnunquam descriptio. Fibulosequiue eorum educatio 
meretriculis, Strigibus, Furiisve adferibitur, cum execratione concepti natiquiue, omnibus elementis 
superisquiue adversanribus. Quare eadem elementa, ventos, coelosquiue ac sidera, iis, ut adverlentur, 
plectantque mature fcelestos, precamut, sed parum haec Christiane, nisi in damnata jam asuperis capita, ut 
Epulonem, Judam, Herodemquiue congerantur. Vide Ovid in Ibin. et Virg. (leu potius Catonem) ad 
Battarum et Aeneid. 4. Didonem. Scazonticum carmen imprimis reprehensioni idoneum est, 
Hipponacteum quoque, a Poeta Hipponacte, inscriptum. Vide pia Hilaria P. Angelini Gazaei, et Catullum 
in Ariadnae querela. Palinodia dicitur, si quis Diras has, alio carmine revocet, licet hoc interdum simulate 
siat, utlsor ad Canidiam Epod 7.

Haec de varia in poesi conceptuum ratione universim dicta suffecerint, quae particulatim magis singulis 
carminum generibus suis aptabinaus.

CAPUT XXI. Brevis totins Mythologia complexio, que concepius et fabulas veterum exponit, sine qna 
neque autores antiqui intelligi, neque poesis novapro dignitate exornari poterit.

COnfusa haec satis difficilisquiue tractatio, praesertim incompendium ordinemquiue redigenda. 
Adlaborabo tamen, ut utrumque praestem, memoriaequiue adversus multitudinem ac confusionem rerum 
consulam. Quod inprimis hujus rei cognitio ad Poetam absolutum spectet, imo rudis haesitansquiue in 
antiquorum juxta ac recentium scriptorum libris futurus sit, qui haec passim sparsa, atque a culto quovis 
scriptore etiam inter paraemias usurpata ignoraverit. Nostra igitur, spero, opera facilior aliquanto haec 
pars humanae facundiae reddenda erit. Fabulae fictionesquiue omnes vel ex rerum naturis, vel 
exhominum

83


moribus ortum traxere. Ita, ut Cieronis exemplo utar, cum Saturnum illam esse temporum conversionem 
dixissent, quasi qui annis saturaretur: et tempus omma consumeret, finxerunt proprios devorasse filios. Et 
quia aer igni vicinus esset, hanc lunonem, illum Jovein dictum, ftatrem esse et conjugem femcerunt. Unde 
et tor Deorum generationes, portentofa connubia, et ortus, et interitus, quae aversari honesta mens saepe 
debet ad rerum naturalium ortus interitusque exponendos adhibita. Observatum que illud fere est, ut 
rerum irrationabilium naturae, per actiones moresque hominum; contra res humanae per aliarum rerum 
naturas, poecica sictione, explicarentur. Proinde occulta semper veritas sub eruditis, neque temere arreptis 
fabulis continetur. quod inultarum expositione in Speculo imaginum veritatis occultae lib. 2. c. 5. et 6. 
tradidi. Licebitque novo Foetae imitatione Veterum quandoque hac eadem libertate, fingere Ad quam rem 
prompta facilique incedet via si translate atque allegorice rerum similitudini pertractandae ita insistat'ut de 
illa proprie loqui videatur. Sic tonitru et fulmen coeleste, per fabrilem Vulcani ofsicinam; contra indignt 
hominisinter mortales im perium, per Rhamni inter arbotes ambitionem propositam invenies. Haec semel 
probe intellecta facis instar esse in his tenebris poterunt. Neque enim illa quae fuse de omni fabularum 
uatura ac significatione in Speculo disserui, hic revocare est animus. Illa tantum fumma brevitate 
perstringam quae ad aliquam cum veterum Poetarum expositiouem tum imitationem facient, quod aliis 
hac in re libros, aliis magistros deesse com pererim, qui in re vafta compendio ducerent.

Deorum alii in coelo, alii in terra suis quique rebus muneribusque praefecti, neque inferno defuere 
scelerum vindices, unde in coelestes, terrestres et infernales divisi sunt. Inter homines alii alios pro 
gentium ac superstitionis diversitate, venerabantur. Et ut Perlas raceam, qui praeter Solem et Lunam 
(communes gentium Deos) elementa cetera, ut Tellutem, Ignem, Aquam, ventos Deorum nomine, verum 
absque templis (quod illo Deum concludi posse negaient] colebant, ut Aegyptios quoque praeteream, qui 
praeter Osiridem, Isidem, Anubim Neptunum, Iunonem, Vestam, Themidem. Charites, Nereides, varias 
animantium species, Boves, Canes, Vulpanseres, Phoenicem, Feles, Crocodilos, inguillas, Caepe, Allia 
observabant: Graecorum

84


Romanorumque potissimum Deos prosequemur, quod hae gentes, ut in ceteris, ita in Deorum cultu atque 
idololatria celebres imprimis fuerint, omnemque poesin Fabularum de illis. permixtione, obscurarint. Ut 
nisi haetere ignoratione volueris saepius, earum te cognitione ut cunque esse instructum conveniat. Ea 
vero brevitate, qua et res obscura et perplexa poterit, ex diversis autoribus ita perstringam singula, ut 
genealogico quodam ordine simul lucem facilitatemque legentibus ad feram.

C. Iulius Hyginus paulo altius fere ceteris Deos deducit. Ex. Caligine inquit Chaos, ex Chao, et Caligine, 
Nox, Dies, Aether, Erebus.

Ex Aethere et Die Coelum vel Coelus, Terra, Mare.

Ex Aethere et terra (alii communius Coelo et Vasta, seu Terra, ponunt.) Oceanus, Thetys, Pontus, Themis 
(Rhea Mnemosyne, Phoebe adduntalii) Titanus, Saturnus, Tartarus.

Ex Terra et Tartaro Gygantes, ut Enceladus, Ephialtes, Typhon, Astraeus Japetus, Alu eosdem ex Coelo et 
Terra (uti et Cyclopes) natos asserunt.

Ex Ponto, et Mari Oceanitides, seu Maris Deas: ut est Hestyaea, Ianthe, Eurynome, Rhodope, Argia etc.

Ex Nereo et Daride Nereides seu fluminum Deae sunt, ut Glauce, Cymodoce, Galatea, Deiopea, Arethusa, 
Eurydice, Leucothoe etc.

Ex Nocte et Erebo feruntur esse Fatum, Senectus, Nemesis. Discordia, Parcae, Somnus et insomnia.

Ex quibus facile patet Hyginum ex Hebraeorum Genesi fabularum duxisse principia, quaein ipsa rerum 
creararum natura fundantur.

Verum non conveniunt ubique fabularum architecti in genealogiis Deorum et Heroum, monstrorumque. 
Iovem hand pauci censent eorum patrem, qui et mortales parentes habent, quod, opinor, magnis rebus nati 
putarentur. Has vero inprimis Poetae genealogias ignorate non convenit, quod et patronymicis formandis 
serviant, et seriem quandam historiae similem ad memoriae felicitatem conficiant. Quocirca opetam dabo, 
ut cum brevitate hunc ordinem, ex communiori sententia, conjungam.

85


CAPUT XX. Coelus ejusque progenies.

COelus (aut Coelum) ut inter res creatas, ita et fabulosas primum locum occupat (quamvis alii Aethere 
Diermque praeferant) qui ex Terra seu Tellure (quidam Vestam dicunt) Saturnum et Opem seu Rheam, 
Coelum et Iapetum, Titanum, et Oceanum. Tethyn, Mnemosynen, et Phoeben, Thiam et Themidem, 
Hyperionem, Cyclopes et Gigantes. In his Saturnus, patris in regno successor, astra, Titanus terram, 
Oceanus cum Tethy mare possedit. Mnemosyne ar tibus praefecta, Themis Curiae et aequitati, Phoebe 
Nocti, Hyperion diei.

§. 1. Themis Iovis nuptias frustra detrectans, ab eo denique Virtutum politicarum parens effecta est. 
Vetustissimum ejus in Boeotia oraculum fuit. Unde Fatidica ab Ovidio dicta est. Astraam ex Iove filiam 
(quam alii ex Altraeo et Aurora ferunt] in terras misit, quae post seculum has rursum, sceleribus, offensa, 
deseruit.

§. 2. Mnemosyne novem Musarum ex Iove parens [quas alii tamen ex Coelo esse ferunt) has in Piero 
affini Macedoniae monte peperisse fertur, quibus in Parnasso Apollo praefectus est. Apud Thelpienses 
Iudi illis solennes praemiaque, harmonia vincentibus, instituta. His et convivia et Musica consecrata. A 
Venere carnis stim ulis lacessitae, Adonim gratissimum ipsi puerum occidisse, in ultionem, feruntur, de 
quo infra Thamyras seu Thamyru, Poeta excellens forma, cum Musis ea lege in certamen descendit, ut 
victorearum connubio potiretur. Sed victus lyra, atque oculis privatus, didicit paria viribus audenda esse. 
Iuvabit porro officia Musarum, sive, ut alii, inventa, cognoscere.

Calliope Heroes, Clio acta. Thaliaque ludit.
Comica. Melpomene tragica, et Polymneia mimos,
Tersichorem cithara, ac Euterpen tibia mansit,
Gaudet amans Eratoque lyrae, Vranieque polorum.

§. 3. Hyperion modo sol, modo Solis, Lunae et Aurorae ex sotore Thia (aut, ut alii Thea Oceani filia) 
parens dictus; fratrum regnum ambientium fcelere occisus fertur Sole, pulcherrima ejus prole, in 
Eridanum praecipitato, ejus desiderio foror Luna se quoque in aquas praecipitem sustulit. Sol porro, 
(quem et Titanem a patruo dicunt) postquam cum sorore in coelum translatus

86


est, dormire in Tethyos Oceanique hospitio ac gremio, atque inde mane instructo ab Horis curru sese per 
coelum efferre fingitur, quem equi quatuor Pyrois, Phlegon, Eous et Aethomnaribus ignem spirantes 
protrahant, hujus ex Clymene Nympha.

§. 4. Filius Thaethon, ab Epapho Iovis filio, provocatus currus paternos uno moderandos die impetravit. 
Verum Scorpionis in coelis metu, cum a via defle leret, atque alias aestu, alias frigore nimio regiones 
adureret, a Iove fulminatus, ad Fridani ripas dejectus periit. Cujus sorores Thatehusa, Lampetia, Phoebe, 
et dapete relictis Siciliae campis ubi patris Solis armenta custo diebant, ad Eridam ripas flentes considere, 
atque in alnos arbores versae, pro lacrymis electrum fundunt.

§. 5. Luna (quamalii Pallantis fil. volunt) bigis vehitur, cui alii juvencos, alii equos, eosque modo albos, 
modo simul nigros ae discolo restribuunt, a Delo saera sibi Insula et Cyntho, Delia aut Cynthia appellatur, 
cum Lucina, Hecate, Diana, Phoebe, Trivia non raro confunditur Endymionem a se amatum longo somno 
consopitum in Latmio Cariae monte detinuisse memoratur: quod hic primus Lunae cursum repererit.

§. 6. Aurota (quae ab aliis Titanis seu Pallantis et Terrae fil. dicitur) bigis aut quadrigis provecta, equis vel 
albentibus, vel roseis utitur. Sunt etiam qui eidem.

§. 7. Pegasum tribuant. Haec ex Astraeo Ventos peperit. Ex quibus in occidente Zephrus veri pratil que ac 
floribus leniter imperat, Caurur juxta et Africus tem pestuosi: Eurus regnat in Oriente (juxta quem Cacias 
ac Vulturnus) siccus, et asper: Notus sive Auster in meridie humidus fulminibus ac procellis violentus est 
Boreas five Aqu lo in Seprentrione rigidus et hyemi praefectus. Alati omnes. Ex Borea et Orithya Zetes et 
Calaie Argonautae fuerunt quibus cum alae essent, adversus Harpyjas depugnandum fuit.

Eadem Aurora amatum a se Thithonum fratrem Priami et sil. Laomedontis in coelum transtulit, nnm 
ortalitate illi a Parcis impetrata: cum tamen senectarem illi deprecata non fuisser, usqueadeo consenuit, ut 
pueri instar cunis agitandus fuerit. Memnonem ex Aurora (alii Cillia) Regem Aethiopum suscepit, qui in 
bello Trojano singulari cum Achille congressus certamine, oecubuit, sed ex rogo, Iovis indulgentia, in 
avem conversus, ad coelum evolavit, fons quotannis in loco certaminis, die obitus, scaturit. Statua eidem 
erecta ad Aurorae conspectum et solis

87


radios suavem concentum edit, laetariquiue, uti procumbente Sole tristari, videtur. Porro hinc nomina 
sortitur varia, ut dicit ur Titanis, Pallantis-idos aut Pallantias, Hiperionias, Tithonia, nutus Laomedontis, 
mater Memnonis.

§. 9. Oceanui seu Pontus, fluviorum pater, Coeli et Terrae, sen Vestae filius, uxorem Tethyn sororem 
habuit, ex qua Amphitriten, Neptuni conjugem et Nym pharum matrem suscepit. Ex Tartenope quoque 
Europen et Thracem, ex Pompholyge Asiam et Libyam filias habuit. Ceterum tria prolium millia ei 
tribuuntur: ex quibsts Callirhoe, Philyra, Perseis, Xanthe, Daire, Janthe, Electra, Tyche, Doris, Aethra, 
Ocyrnoe, Clymene, Plejone.

§. 10 Nereus ejusdem filius; mari Aegaeo praepositus, qui ex sorore Doride filias 50. suscepit, Nereide: 
dictas, ex quibus Halia, Spio, Pafithea, Glauce, Cymodoce, et Ligea, quae comas habere virides, et 
Tritonis Dei Marini currum exultabundae cingere dicuntur. Ipse Nereus Vates Paridi obventura Troja 
mala praenuntiasse: tum et Herculi (postquam eum varris formis indutus delusisset) futura dicitur.

§ 11. Phorcus, seu Phorcyn, ex Terra et Oceano, quiex uxore sua Ceto Thoosam filiam habuit, quae 
Neptuno Polyphemum Cyclopem unoculum peperit, qui Galateain Nympham amams, Acin, sibi 
praelatum ab illa puerum, interemit saxo, atque Ulyssem ad Siciliam delatum [cujus quatuor socios 
devoravit] in cibum mactaturus erat, nisi hic vino inebriatum adusto titione exoculasset.

§. 12. Filias idem habuit Gorgones, a truculentia dictas, quae Dorcades insulas maris Aethiopici 
habitarunt, alae illis, et manus ferreae, crinitae serpentibus, dens et oculus unus orpnium. quem domi 
coecae et edentulae cistae includebant, quotquot aspicerent in saxa obrigescebant. unde Terseus contra 
illas missus, Mercurii talaribus et falce, Palladis clypeo, et Plutonis galea armatus, Medusa aversus caput 
praesecuit ex cujus sanguine equus Bellerophontis Tegasus, tum Phalanx et Arachne, a Pallade in 
serpentes mutatae.

§. 13 Sorores Medusa Sthenyo, et Euryale, quas et Graas seu Lamia: appellant, quanquam alii 
communius, has anus, illas unoculas esse ferant, quae Perseo viam ad Gorgonas anguicomas ostenderint. 
Phorcides eaedem, seu Phorcynides, nuncupantur.

88


§. 14. Siylla et Charybdis ejusdem Phorci, et Hecates (seu, ur alii, Phorbantis aut Lamiae) filiae. Illa 
tamen Nisi Regis Megarensium nata ab aliis dicitur, quae fatalem patri crinem (quo ablato mori tantum 
poterat) Minois amore capta sustulit. Patrem et urbem Nisaeam Athen ensibus prodidit, sed Minos illam 
aversatus. Oceano immersit, ubi in monsttum Deorum ultione versa sit. Alit Seyllam Phorci ac Nisi 
distinguunt, bancque in avem Cirim, Nisum in Haliaeetum lervato nomine, mutatos ferunt, perpetuis 
etiamnum inimicitiis conflictantes: illam vero Neptuno familiatem (postquam Amphitrite fontem, in quo 
lavabat, veneno infecisset) in monstrum converlam, quod sex canum vel ut Zenodo erucae, canis, leonis 
gorgonis balaenaetoeminae, haberet capita Charybdis voracissima mulier, cum Herculi Geryonis boves 
abigenti quosdam sustulisset, Jovis icta fulmine, aut caesa ab Hercule, in hoc marinum monstrum, sive 
voragiaem, transiit freti Siculi, cui Scopulus ex adverso Scylla dictus objicitur.

§. 15. Achelous Oceani et Tethyos fil [alii Solis et Terrae volunt) Rex Aetolorum fluvio Thoar. ti. e Pindo 
monte orto, nomen dedit ac pro Dejanira OEnei Regis Aetol. filia, cum Hercule congressus, sumpta Tauri 
forma, sed amisso cornu, ut suum recipe er, Herculi Amaltheae cor. u ubstituisse ferrur, filias habuit 
Callirhoen et Castaliam, quae cum suasu Junonis Musas ad certamen cantu provocassent, pennas ut erant 
Nymphae alatae, amiserunt, quibus Musae sibi coronas contexuerunt. Dircen eriam fil habuit, in fontem 
sui nominis conversam, in quo Bacchusrecens natus fuit ablutus.

§. 16. Ide~ Achelous genuit ex Terpsichore (alii Melpomene, vel Ca liope vel Sterope] Sircnas, 
Parthenopen Leucosiam. Ligeam, vel Aglaopen Pisinoen, Thelxiopiam, quarum una voce, altera tibiis, 
tertia cithara pollebat, inferiori parte, volucres (seu, ut alii, pisces) superna virgines, quae illecebroso 
cantu, primo in somnum audientes vertebant subinde praecipites in mare dabant. Has Orpheus praeteriir, 
Deorum hymnos et certamina lyra modu atus Vlysses obduratis sociorum auribus, ipse Malo alligatus quo 
facto Sirenes desperatione plenae in mare sese abjecerunt in saxa ut ajunt, versae Eaedem quoque cum 
Musis canendi certamine congressae victaeque, alas amiserunt, quibus Musae in coronis plexis, alato 
deinde fuetunt capite.

§. 17. Cephissus Oceani et Terrae filius ex Lyriope Nympha

89


Nareissum, form osissimum adolescentem, habuit. Quem cum trustra Echoamans sequeretur ubi que 
fugientem, contabuit, atque in rupem versa solam vocem retinuit Narcissus vero in venatione fessus, ubi 
ad amnem limpidum consedisset, sui vultus acformae amore colliquescens, sensim in terram defluxir, 
atque inflo rem sui nommis mutatus est, Furiis sive Eumei dibus sacrum quem dum proserpina malo 
omine carpetet, a Plutone tapta est.

§ 18. Nemesis Oceani et Noctis filia ut Iovis insidias fugeret, in anferem sese convertit Quod cum ille 
observasset, Cygni formam induit, ex illoque ovum peperit, quod Ledae Tyndari Regis Laconiae uxori, 
per Pastorem obtulit, [alii communius Ledam illud ex Cygno concepisse ferunt] ex quo illa Helenam cum 
Castore etc exclusit. Alata Dea Nemesis apud Athenienses in statua spectabatur: Adrastea ab Adrasto, qui 
primus illi etexit aram, tum et Rhamnusia a R hamnunte Atticae vico, ubi colebatur, appellata Poenas ab 
indigne hujus Vitae bonis utentibus exigere credita.

§ 19. Fortuna Oceani fil. quae omnibus vitae mutationibus juribus et imperiis praesidet, varioa variis 
forma et habiru proposita, a d diversas e jusdem proprietates exprimendas, plexique caecam atque etiam 
caecis equis ferri asserunt. Alii Polum capite ferentem, et manu cornu Amaltheae: alii dextra flammas 
sinistta aquas portantem fingunt. Virilis fortuna Romae a nupturis colebatur. Muliebris iem calva, 
equestris, obsequens, redux, respieiens, bonae spei etc. nunc globo, nunc quadrato insistens saxo: nunc 
sed ens, sine pedibus atque alata. De quibus vide Rosinum et speculum Imag fig.

§. 20. Nymphae fil Oceani et Tethyos, matres fluviorum. Aliae fuerunt coelestes, quas et Musas 
dixerunt:aliae terrestres, quae Cererem et Bacchum edncarunt. Ex quibus aliae silvis praepositae ut 
Dryades.: aliae montibus, ut Orodes vel Orestiades: aliae arboribus, ut Hamadryndes.: aliae fluviis, ut 
Naidet: aliae flagnis, ut Limniades: aliae fontibus, ut Ephydriades.: aliae mari, ut Nereides. Denique 
pascuis aliae, ut Napea. Orea des tamen alii ex Hecataeo et filiabus Phoronici: aliiex Iove natas asserunt, 
quae Dianae comites montiumque et ferarumpraesides, primae mortales ab esu carnium mutuo ad glandes 
castaneas, et favos traduxere Fuitque in his una Melissa dicta. quae mel in favis repertum primo Nymphis

90


obtulit, quo magnopere delectatae, apes etiam ad memoriam Nympliae Melissas dixere.

§ 11. Techys. Oceani uxor a Thetide Nerei, vel Chironis centauri filia, maris etiam Dea distinguitur: cum 
haec frustra Deorum connubia vitans formasque omnes induens, a peleo denique vi atque astu persuasa, 
cesserit. Quibus nuptiia, cum Dii omnes adessent seclusa Discordia est, sive Eris, quae iccirco offensa 
pomum aureum in medium Dearum pro jecitut pulcherrima datetur. Undelis ingens. Porro Dii sua sponsis 
contulerunt munela. Pluto Smaragdum insignem; Neptunus equos Xanthum et Balium; Vulcanus cultrum, 
alii alia. Natus ex his A chilles, de quo alibi. Tethys vero Oceano Ephyren peperit, Epimetheo nuptam; et 
Clytien A poilini dilectam; sed desertam ab illo, quod surtum mariti cum Leucothoe, ejus patri Orchamo 
manifestasset. ideoque doloris et amoris impatientem Deotum miseiatione in Heliotropium versam ferunt.

CAPUT XXIII. De Saturne Titane et Gigantibus eorumqueposteris.

§. 1. COnncxam rcxum seriem haec requirunt, uticcirco conjungam.

Saturnus ex Coelo et Terra, (vel ut alii ex Oceano et Tethy, sive Salacia) Rheam fororem uxorem habuit, 
quam alii Isidem Cybelen, matrem Deorum, Berecynthiam, Idaeam, Vestam, Dindymenen, Pylenam, 
Pandoram nuncupant: leonibus vectam et turribus coronatam. Cui Sacerdotes castrati (quod Atys ejus 
mysta in ultionem libidinis sei psum castrasset) Matragyrtae, seu. Galli, Dicti serviebant, in muliebri 
habitu tym pana et mra quassantes. Deaeque imaginem, Asino vectam, quandoque mendicando per vicos 
circum agentes, quos armati famuli, Curetes et Corybantes ab infana corporis agitatione dicti, cingebant, 
ab Idaeis Dactylis oriundi.

§. 2. Rhea plures Saturno proles peperit; sed quas ille natas devoraret (omnia enim tempus cujus imago 
Saturnus est consu mit) iccirco, quod Matris Vesta apud Titanem sue Titanum, fratrem intercessione, ea 
lege Saturmus regnum obtinuisset, ne quam prolem masculam regni capacem educaret. Rehea igitur cum 
gemellos, Iovem et Iunonem, pareret; illuia in monte Ida inter Corybantium axa, ne vagitu proderetur 
educat, re tamen

91


explorata cum Saturnus infantem posceret, lapidem panno involutum obtulit, quem, fraudis ignorans, 
deglutiit. Sic eadem Neptunnm filium ac deniq, Plutonem, Glauca quoque gemellaexhibita, arte texit. 
Ceres etiam iisdem parentibus forte Neptuni gemina produiit.

§. 3. Verum ubi T'itano fratri factum innotuit, hic cum filiis Titanibus Saturnum aggressus, vicit, 
vinculisque mancipavit. Jupiter igitur jam adultus contra hoc movit, pelle Amaltheae caprae 
invulnerabilis, monitu Themidis, armatus. Deos etiam, ptiusquam pugnaret, juramento super arma facto 
(quae posteain Coelum translata est) sibi contra Titanes obligavit. His deinde in pugna victis, 
vulneratisquiue, ex eorum sanguine varia ser pen tum genera de terra pullulabant.

§. 4. Saturnus postquam oraculo comperisset pro se regnaturum Jovem, vim in sidiasquiue in hunc vertit; 
sed hic armis se tuitus, patrem victum laneoquiue sub Tartaro adstrictum vinculo, genitalibus multavit, ex 
quibus, in mare projectis exurgens spn ma Venerem dedit, concha, tanquam lintre, in littus appulsam. Nec 
immerito Saturnus hanc filio poenam dedit, qui parem a Coelo patre, (Postquam fratres Cyclopes 
adversus illum e Tarta 10 liberasser) exege rat, e cujustangnine, per vulnus defluente, ties Furia, Alecto, 
Megare, et Tisiphcne: natae feruntur Serp???tibus crinitae et flage llis armatae, adversus sontes, quos 
persequuntur. Res enim furiosa est libido. Caussa fabulae honesta est, quod sub Coelo aliud nullum 
tempus:neque post hoc futurum sit aliud, sed aeternae malefatorum poenae.

§ 5. Cyolopes porro (praeter Polyphemum et Harpen) tres celebres, Steropes, Brontes, Pyracmon, Vulcani 
postea in Aetnae officina famuli, Iovi ad versus Saturnum parencem adstitere, postquam nova captivitate 
ab illo exempti essent. Qui quidem Plutoni invulnerabilem galeam, Neptuno Tridentem, Jovi tonitrua et 
fulmina obtulerunt, quibus hic facile victoriam impetravit. Sunt, qui eosdem sagittis ab A polline confixos 
asserant, quod silium ejus Aesculapium fulmine sustulissent.

§. 6. Gigantes vero Saturni fratres (quos alii solius Terrae, alii Neptum et Iphimedeae natos faciunt) ut 
caedem Titanum ulciscerentur. et Jovem nepotem regno deturbarent, anguinis pedibus et ingenti corporis 
mole praediti, bellum Jovi, Coelum possidenti, inferunt, Ossam arque Olympum montes celsissimos Pelio 
superingerunt, et ingentes in Coelum arbores saxaquiue

92


jaculantur, quae relapsa varias terra mariquiue rupes' dedere Cum vero inter Deos Iumor esset, nisi qui se 
ex mortalibus Diis adjungeret Gigantes cccidi non posse: Palla dis consilio Hercules per Jovem accersitur.

§. 7. Typhoeus enim sive Typhon. a Junone sine viro (Ut Jupiter Palladem sine fosmina) gignere cupiente, 
ex Tellure manu percussa, generatur: tantae fuit magnitudinis, ut crurum tenus altistimos montes superaret 
capite astra tangeret, alteraquiue manu Orientem, Occidentem altera. Ex humeris centum Dracones:, in 
cruribus viperae eminebant, impexa cum crinibus barba, iguem ore atque oculis spirabar, ceterum corpus 
obtectum pennis. Talis igitur tantusquiue Deos omnes in fugam egit, qui in Aegypto sub variis sese 
animantium formis condebant. Et Mercu rius quidem creditur factus Ibis, Apolle grus, Diana Catrus, Pan 
hircus, (unde sub formis animantium Dit ab Aegyptiis culti sunt) Jupiter tamen objecit sele, et juxta 
Caucasum fulmine icit; led Typhon victor, Haroen, seu falcemilli sustulit, manunmque ac pedum nervos 
succidit, itaque im positum humerisin Siciliam transtulit. Unde Mercurii subductus arte Jupiter in 
pristinam formam vigoremquiue est restitutas, qui Typhonem rursus aggreditur, ac postquam fulmme ad 
Haemum montem debilitasset, denique fugientem in Siciliam, Aetna super injecta, Obruit, qua quidem 
solum caput tectum est, cum dextram Pelorus laevam Pachynus, crura-Lilybaeus premat.

§. 8. Alii Enceladum hunc vocant Gigantem, et Typhoeum Apollinis sagittis confossum ajunt, sepultum 
sub Inarime insula. Cum aliis juncto Hercule, in campis Phlegraeis A pollo et Diana congressi. sagittis 
plures confecere, qui vel sub Mycone et Lipara insula defossi, velad Tartarum ptaecipitatisunt. Ephialta 
dextrum oculum trajecit Hercules, laevum Apollo Ille etiam sagitta confixit Alcyoneum, quem fortius ex 
nece reviviscentem, Pallas extra Orbem Lunae protractum denique Herculi conficiendum praebuit. 
Ceterum Minerva Enceladum, Hecate Clytinum Mercurius Hippolyium, Mars Mimantem, Parcae 
Thosnem alii alios sustulisse memorantur.

§. 9. Dicuntur et Sileni huic bello affututi Gigantibus auxilio, cum forre secum duxissent Afinum, qui 
mole hommum contetritus ruderet a Gigantibus hoc monitro consternatis in fugam versi. Asinum vero 
Deorum beneficio et meriti gratia inter astra translatum.

93


§. 10. Centimani quo que inter Gigantes fuisse ajunt, in quibus Briareus: sive Aegaeon, eminuit, 
quinquaginta etiam ventres habens, qui quondam pro Jove contra rebelles Deos; nunc contra eundem 
metuendusstetit, quem cum Centauris investibulo Inferorum Maro victum collocat. Centaurorum autem 
celeberrimus Chiron Saturni ex Philyra Oceani filia natur fertur, qui, quod superveniente Rhea se in 
equum Saturnus transformaret, semivir ex superiori parte homo, exin serna equus fuit, seque jam 
maturum silvis, herbarumquiue cognitioni tradidit, ob probitatem, more quiue et artes, heroum postea 
virorum, in adolescentia, instructor. Ceterum praeter memoratos Gigantes. Porphyrion, Rhoecus, et 
Roetus, Gyges, et Gyas celebres sunt.

§. 11. Iapetus quoque protervi ingenii Gigas Thessaliae Rex fuit. Hic ex Asia (alii. Clymene) Nympha 
Hesperum suscepit, qui ab Atlante fratre in Italiam protugus, Illi Helperiae nomen encit. Memorant hunc 
in Arlante monte speculatum sideia, indequiue in coelos translatum Hespero stellae nomen secisse. Porro 
alios Japetus filios Atlantem Prometh m, et Epimetheum habuit. Ex Atlante natae sunt Hesperides (a 
patruo sic d ctae] Aegle, Alethuta et Hesperethusa, quae horto malorum aureotum in Africa leraci, atque a 
pervigili Dracone custodito (quem nonnulli aquas fexuosas credunt) praeerant: unde Herculesab 
Eurystheo missus pome sustulit.

§ 12. dem Arlas ex Plejene uxore septem filias habuit. Quae Dianae comites, Virgmitatis studio Orinem 
persequentem fugiebant, dum miseranme Jove in Coelum translatae, atque in dorso Tauri constitutae. a 
matre Plejades appellantur quarum nomina sunt. Electra, lomoe Celano Maja Asterope, Typgere, Merope, 
quae ultiina iccirco vix compatere fingitur, quod solam se mortali homini Sisypho nupsisse pudeat. liae 
vero sorores totidem (vel, ut alii, duodenae) quibus Hyasfrater erat, a leone in silvis dilcerptus, 
inconsolabili ob id luctu dejectae in Coelum quoque a Jove transvectae, atque in capite Tauri positae 
Hyades dictae sunt, ortuque suo atque occasu pluviam ferunt. Unde Latinis Surulae quod sues sordibus 
delectentur) uti Plejades Virgiliae sunt dictae Nomma illarum sunt, Eudoxa, Ambrosia, Pasithoe, Cerone, 
Plexantis, Pitho, et Tyche. Denique Atlas oraculo monitus ut Jovis caveret filium, cum iccirco Perseum 
hospitio excipere detrecta stler, is, Medusae objecto capite, Atlantem in montem suinominis convertit.

94


§. 13. Prometheus ejusde~ Iapeti filius, Iovi nonnunquam duos immolasse Tauros legitur, in quorum 
altero, sub pelle bovis tantum ossa laterent, electione Iovi oblata. Hic licet fraudis non ignarus osseum 
delegit. at que ut hominis improbitatem plectelet, ignem mortalib9 sustulit. Sed Palladis 
benesicio elatus in coelum Promethens, serula ad solis rotam succensa, igenem rursum in terras abstraxit. 
Formavit tubinde cum fratre ex luto feminam: cui timorem leporic iracundiam leonis astutiam vulpis, 
pavonis superbiam indidit flammaque coelesti animavit, sed ingrau homines eum apud Iovem accufarunt, 
a quo in delationis praemium Heben, seu juventutem perpetuam, dono acceperunt. Quam cum asino 
impositam neglectim veherent, sitibundus Asinus ad fontem divertit, ubi serpentibus accessum 
prohibentibus, ea lege juventutem concessit, ut sibi haustus concedetetur.

§. 14. Promotheo vero plectendo Iupiter, aliam opposuit soeminam, cujus fabricatorem Vulcanum esse 
voluti, Panderam dictam, quod Dii sinquli ad hanc sua conferrent munera, Pallas sapientiam, Metcurius 
eloquentiam, Venus formam. Apollo Musicam, cui lupiter pysidem dedit, omni pestium, et malorum 
refertam genere, ut hanc Prometheo deferret. Verum hoecante munus averlante, Epimetheus sibi delatum 
accepit, aperuitque. Unde omnis malorum vis in orbem universum essusa est, sola spe in fundo latente, 
quae per occlusam tursum pyxidem detenta est. Porro Epimetheum Tupiter, ex terrore in Simiam versum, 
in Pithecusas relegavit Insulas. Prometheum vero Caucaso monti illigavit, agquila perpetuo morsu jecur 
hominis identidem renascens depascente, digna superbiae etc libidinis inflammatae poena. Sed ubi postea 
Thetidis conjugium sapienter Iovi dissuasisset, ob nasciturum ex illa Achillem Iovi metuendum: vel ut 
alii, ob viam Herculi ad Mala Hesperidum ostensam. hujus sagittis consixa aquita est, et Prometheus in 
libertatem assertus, hoc est poenitentis animae merito, conscientiae poenis exemptus.

§. 15. Ex Prometheo natus Deucalion Rex Thessaliae qui Diis gratus, quod eorum honori primus templa 
ac sacrificia instituisset, orbe per diluvium pereunte, in navem cum uxore Pytrha incolumisse recepit, 
atque in Patnassum appulsus montem post lapsas aquas, oraculo Themidismonitus, magnae matris ossa, 
hoc est, Telluris lapides post rergum, cum uxore, projicere

95


coepit, unde viri foeminae que nati assurgebant, durum genus, inquit Virgilius.

§. 16. Haec Gigantum progenies, quae quidem Iovi potentioriregnum cellit. Hic excluso deinde deinde 
Saturno patre, cum fratribus Neptuno et Plutone ita regnum sortitus dicitur universum ut coelum sibi 
vendicaret; Neptunus mare; Pluto terram obtineret. Saturnus profugus in ltaliam appulit (Latium iccirco a 
latendo dictam) quem lanus ejus loci Rex in partem regniadmisit, postquam agri colendi rationem ab eo 
edoctus esset: Vterque monetam primo cudit atque aureae aetatis principes conservatorelque fuere Unde 
et eundem cum lano, tanquam lPatrem Deorum, coluere, quinque etiam dierum festis Saturnalibus 
institutis. quibus Saturno vincula solvebantur, atque in aurei seculi memoriam, quo omnia communia 
erant, tervi cum dominis epulabantur, donis ultro citroque missis.

§. 17. Lanus autem, tanquam Sol orbis, a suis cultus modo gemina, tanquam in praeterita et futura: modo 
quadruplici, tanquam in omnem orbis, autanni partem intenta facie. Prudentiae quoddam in Principe 
simularcum. Duodecim illi arae, velut totidem in anno menses, erectae. In dextra manu numerum 300. in 
sinistra 65. praefert, ceu numeratos anni dies. Virgas tanquam pro moderamme, claves etiam habet. Quod 
Ianuas (a se ita dictas) et claustra reperit. Templum illi Romulus primuc condidit. Quod. Numa 
instituente, tempore belli semper apertum fuit: ut huc velut ab hoste pateret refugium: pacis vero clausum 
esset, unde et Patulcius, et Clusius dictus fiut) quod tertantum acci dit in Rom Rep. 1. Sub Numa, 2. post 
bellum Punicum secundum. 3. post bellum Actiacum. Forro, ad sui nominis memoriam, uterque Ianus et 
Saturnus oppidum: ille Ianiculum, hic Saturnium condidit. Nunc de Saturni posteris agendum.

CAPUT XXIV. De Iove Diisque mineribus, ac mortalihus ex eo nacis, irem de Iunene ejusque sobole.

.1. IVpiter major natu Saturni est fi lius [sunt tamen, quivel eundem, vel alium, modo Aetheris et Diei, 
modo Coeli filium asserant) Hujus aut certe alterius educationem Messenii sibi vendicant. qui in Ithomes 
jugo, postquam Curetes illum

96


Saturno subduxerant, a Nymphis Ithome et Neda, nutritum lotumque in fonte cleplydra volunt 
Undemanaiunt sacra Iovis Ithomata, his populis ad rei memoriam solennia. Verum Arcades cum apud se 
in olympo nutritum monte, ablutumque in Lusio fluvio affirmant: Unde et Olympius Lusiacusque dictus 
est. Communior tamen senientia obtinet, cum in Ida, vel Dictae, montibus Cretae, inter Curetum et 
Corybantum aera, educaaeum esse, velapum melle, quod iccirco exferrugineo in aureum permutavit, vel 
lacte Oleniae capra quam deinde mortuam intersidera retulit, pellscutum obtegens, quod iccitco agis 
dictum: cornu vero caprae omni frugum (quas ad votum profundebat) copia refertum Amaltheae obtuiit, 
quae eum cum forore Melissa (Melissi Regis Cretensis filia) nutrrerat, Alii condem, a columbis, et aquila, 
nectare alitum ferunt. quarum haee etiam contra Gigantes pugnature victoriae auspicium dederit; unde 
deinde haec ipsi sacra et fulminis administra atque, inter stellas translata.

§. 2. Regno contra Gigantes, sororis vestae favore, potitus; huic optionem quidlibet petem di fecisse 
dicitur, quae fertur perpetuam Virginitatem, atque omnium, quae Diss offerrentur, frugum delegisse 
primitias. Haec inter penates vetustissima, atque ab Aenea ad Romanos transiens, prae foribus omnium 
pingebatur, tum singulari templo, et virginum collegio, Numa instituente, ita culta est, ut igne perpetuo 
ara ejus colluceret, quem extinctum fas allo nosi esser igne, quam a sole in aridis fomentis excitaro 
revocare. Hic malo ante Caesaris et Pompei bellum civile, omine extinctus, intercidit. Virginibus autem 
Anno 16. aetatis assumptis servanda per annos 30. quibus ministrabamvirginitas; ut in stupro comperto, 
sub paritet, aut terra vivae, cum lacte et pane, deforderentur. Tantus vero omnibus honor; ut et Consules 
occurrentes via cederent, et nefas crederetur earum interventu capitales non ponere inimicitias.

§. 3. Hic sorori a Iove favor praestitus. Inarimes Insulae populos fidem in bello contra parentem suscepto, 
post accepta stipendia, fallemtes, in simias vertisse fingitur; et Phithecusam dixisse Insulam. Denique post 
devictos Orientis Occidentisque populos, homines bello ad vim Fraudesque versos, per leges 
diseiplinasque ad cultum agrotum, honestatisque, tum eiiam a carnibus ad glandium fructuumque usum 
revocavit. Unde illi Quetcus arbor consecratur, argenteique seculi autor conditorque

97


appellatur. Regnum porro universim, ita cum fratribuc paritus est, ut coelum ipse sibi vendicaverit, 
Neptuuno mare, Plutoni tetram. et Inferos reliquerit. Porro cum absque coeli influxu fluxu fruges, 
animantes, hominesque in terris minime progenelentur Iupiter plnrium uxorum vir proliumque esse pater 
fingitur mutatis non raro ex ingenio Poetatum formis. Unde non ignotum distichonest.

Fit Taurus, Cignus Satgrusqus, Aurumque ob amorum
Europa Ledes, Antiopes Danaes.

§ 4 Europaam einim Agenoris Regis Phoenicum filiam, in navi cui Tauri signum praefixum avectam in 
Cretam putant; unde de love in Taurum verso fabula existat. Suscepit ex hac Minoem, Rhadaman thum, 
Aeacum in serni judices de quibus infra et Sarpedonem Lyciae Regem ad Trojam occisum.

§. 5. Cygni formam ad fallendam Ledam Tyndari Spartanorum Regis uxorem sumpsisse fertur, quae duo 
pe perit ova, ex quorum altero Castor ac Clytemnesira, altero Pollux et Helena sit exclusa Et Pollux 
quidem immortalitatem a Iove ductarn cum fratre Castore aliernatium vivendo moriendoque 
communicasse dicitur denique in coelum translati fausta (modo utrumque sidus appareat) navigan tibus 
astra habiti, ex quo olim in expeditione Argonautarum, quibus socuaderant, circa illoram capita flammae 
coelestes bono omine in tempestate apparuerunt.

§. 6 Tertio Antiope Lyci Thebarum Regis uxor, ex Iove Satyrum fingente Amphionem et Zethum 
suscepit, expositos educatosque a Pastoribus in. Boeo tiae monte Cytherone Hi patrem Lycum, ob 
subrogatam in thalamum matri Antiopae Dircen, regno expulere, et Dircen ad tauri caudam ligatam 
discerpsere, quae a Baccho miserante in fontem sui nominis est versa. Antiope vero patris Nyctei, ob 
crimen, metuens, Sicyonem ad Epopeum profugit, led bello Nycteus superior, Epopeum occidit, leducta 
Antiope. Amphion et Zethus musices fuere periti. et ille quidem ab Apolline, Musis, aut Mercurio accepta 
Lyra, Cadmo Thebas moliente adfuit; saxis, ut fingunt, ad Lyrae cantum in murorum formam 
confluentibus, qui a Rege Macedonum oppugn ante dejici, nisi ad Ismeniae tibiae flebiles cantus non 
poterant. Denique Amphion canendi elatus peritia, cum se Latonae atque Apollini ptaetulisset, irati Dii 
pestem illi totique familiae ad intetitum immiserunt.

98


§. 7. Quarto Danaee Acrisit Regis Argivorum filia et nepsis Ab antis, turri a parente inclusa, (quod oracul 
o cognovisset, sore ut a nepote occidetetur) ex Iove in auream pluviam verso illapsoque Perseum concepit 
at pater arcae cum matre inclusum, in mare praecipitem dedir; ad Dauniae litus ejecta arca, Danae a 
Pilumno Rege in thalamum assumpta est, (alii ad Senphum appulisse, et Polydecti nupsisse ferunt) 
Perseus ubi adolevit Larissum contendit, repertoque illic Acrisio certaminibus, qui tunc celbrantur, 
interfuit. avum que imprudens dilco dilco secundum pedes tam graviter laesit, ut ex vilnere occumberet. 
Idem adversus gorgonas profectus, victoriam retulit, ut supri in Phorco.

§. 8. Andromedam quoque Cephei et Cassiopes filiam, Ceto marino a Nymphis in scopulo objectam 
(quod mater sese forma Nerei dibus praetulisset] in libertatem torumque suum vendicavit, cui dum Cephei 
frater Phineussele objiceret, Medusae hic objecto capite, in saxum, uti Cetus, conversus est. Denique 
lunonem, cui perpetuo thalamo sociatus fuit Iupiter, sibi primum conciliasse, versus in cuculum, fingitur, 
qui tempestatem fugeret. Potro et sibi junxit ante omnes Mctim (quae consilium et prudentiam, Regi ante 
omnia necessariam, significat) Oceani filiam, quam gravidam deglutivit undeipse praegnans capite, 
Vulcano obstetricante, Palladem armatam peperit: hoc est, ex consiilio sapientiam nactus est.

§. 9. Ex Themide. Orpheo teste, tres Horas suscepit Eunomiam, Dicen, Irenen, apud Pausaniam duae sunt, 
Carpo et Thallote, quae portas coeli ab Ovidioservare dicuntur, a Theocrito molles habere pedes, 
Dearumque omnium esse tardissimae; sed quae novi semper apportent aliquid, nunc tempestatis, nunc 
sereni nuntiae. Ex Eurynomi idem Charites, seu Gratias, habuit, Venetis deinde comites (quanquam et 
alii, hujus ex Baccho natas dicant) quarum aversa una, conversa ad nos duae; quod gratia copiosior redeat, 
aut nudae, quod fine fuco: aut eleganter cultae; quod benevolentiam concilient, sunt vero Euphrosyne, 
Aglaja, Thalia, vel, ut alii, Pasithea juvenes, mani busque inter senexis, ac virgines perpetuae.

§. 10. Ex Plote Nympha Tantalus illi natus est, homo ditissimus avus Regis Agamemnonis Hie Deorum 
exploraturus divinitatem, dicitur, iis convivio exceptis. Pelopem filium, in epulas coctum, proposuisse. Ex 
quibus sola Ceres, reliquia abstinentibus,

99


humerum absumpserit, pro quo Pelopi deinde, ab in feris per Mercurium reducto, eburneus substitutus 
fuerit. Tantalus vero ad medias inferni damnatus undas sub arbore pomis referto, sitim famemquiue 
immortalem patitur, aquis pomisquiue captantem fugientibus. Hujus filia Niobe fuit, quae cum se Latonae 
forma praetulisset, filios filiasquiue septem sagitris confixas amisit, unde dolore et stupore in saxum 
abriguit.

§. 11. Ex Elarae et Jove Tityus: cujus partus, ut Junonem lateret, sub Terra matrem gravidam condidisse 
fertur, a quo deinde nutritus, Terrae filius dictus est, ex numero Gigantum. Sed quod Latonam de crimine 
interpellasset, Jovis fulmine ad inferos dejectus, novem jugera occupat, vinctus, ac vulturibus (alii 
sperpentibus) perpetuo Jenascens, cum Lunae incrementis, jecur depascendum exhibens.

§. 12. Ex Niebe vel Cyllene Nympha et Jove Lycaon Rex Arcadum oritur, quos eodem tempore, quo 
Cecrops Athenienses moderatus est. versus in lupum a Jove cum magna filiorum familia, humanum 
illisanguinem libantium. Call sio I ycaonis filia; ex qua, vel Jupiter vel Apollo Arcadem suscepit, in 
Ursam versa est atque in Coelum ad majoris Ursae sedem translata. Laecedaemonem, urbis sibi 
cognominis in Attica conditorem, ex Targeta Atlantis filia Jupiter suscepit. Haec ignobilior Jovis 
prosapia. paulo illustrior soboles in vestiganda nobis erit inferius. postquam de Junone uxoreactum fuerit. 
Nam idem ex Latona Apolinem et Dianam, ex Semele Bacchum, ex Cerere Preserpinam, ex Maja 
Mereurium, ex Junone. Vulcanum et Martem suscepisse memoratur, de Orione, ejus etiam ope nato, in 
Neptuno agemus.

§. 13. Jovitanquam supremo Deorum apud Romanos magnus honor fuit, cui pro officiis beneficiisquiue, 
illi Reip. (ut putabant) praestitis, diversa templa, arae, sacrificia, ac nomina sunt tributa. Inventori Jovi 
Hercules aram in Palatino alim statuisse fuit ereditus; postquam boves sibi dormienti per Cacum in 
speluncam, retrogrado per caudam ductu (ut furto falleret) abstractos, superato Caco recepisset. Feretrge 
Jovi (sic, quod pacem ferret, dicto) Romulus ab hoste victor cum spoliis redux, pramum Romae in monte 
Capitolino templum erexit, spoliaque dedicavit. Statori Jovi idem Romulustemplum vovit, cum Sabini 
raptum siliarum ulturi, jam victores Tarpejam arcem occupassent. Jovi Eltcio ab elicienda veritate ex 
fulnriniler sic

100


dicto. Numa, his auguriis intentus, in Aventino aram posuit.

§. 14. Jovi Capitolino, qui Optumus Maxumus dictus est tem plum ingens in Tarpejo morte vovit 
Tarquinius Priscus victis Sabinis, jecitquefundamenta 40. milibus librarum argenti, quod, jugere octo 
ambitu suo complectens. perfecit denique Tarq. Superbus. In hoc monte auguriis destinato, cum varii jam 
ante Dii essent. atque ad alia templa evocati sacrificiis Iovi cederent. Terminum ajunt (alii etiam 
Iuventatem) noluisse cedere, quo Romani tanquam bono laetati omne existimatunt, aeternum sibi 
imperium portendi. Iovis in hoc templo statuae a sinistris Iuno, a dextris Pallas adhaerebar: iuxta quam, ut 
numerorum repertrici, Praetor Maximus ex lege quot annis clavum defigebat, ut posteris constaret 
annorum regni numerus. Iovis vero facies, diebus festis minio inungi exornarique solebat, quot annis 
etiam singuli consulium singulos immolabant boves, atque Imperatores ad bellum ituri et ab codem 
reduces hic vota concipiebant. Hoc in templo quoque ara Iovi Pisteri erecta erat, quod is Gallis 
Capitolium obsidentibus monuisset, ut omnefrumentum pinserent, ac panes etiam spargetent in hostem, 
quo facto de deditione hostes desperantes intro discesserunt.

§. 15 Iovi etiam Latiali in monte, Albanis imminente, commune omnibus sociis remplum ac velut asylum, 
erectum est a Tarquinio superbo: ubi quotannis ad communia sacrificia epulasque a foederatis 
Romanorum conventum est. Ita Iovi altori rarum constituit templum Agrippa, Pantheon (quasi omnium 
Deorum illic conspirantium conven jentiumque) appellatum: quod superne tantum patens in tecti medio, 
nulla per latus fenestra lucem admittebat. Sic et Vaejevts fuit: cui sacrificatum, ne noceret: et Lupiter 
lapis, ad quemsolennia juramen. ta emittebantur. Et Iupiter Custes cui Domitanus Imp. tem. plum statuit, 
ejusque simulacri insinu seipsum inclinavit. Item Iupiter Pugnans, Propugnater, Sponsor, Conservater, 
Arbitrator, Victor, Imper ator, Tonans, Diespiter vel Lucatius de quibus Rosi. num consule.

§. 16. Inter alias gentes Iupiter inptiamis Olympius apud Olympiam Eleae urbe~folennibus, post singula 
quadriennia, ludis celebratus innotuit, qui ludi ab Hercule utferunt. primum instituti, per dies quinque, 
caestibus, cursu, saltu, disco et palaestra, tanta frequentia observautiaquiue honoris celebranntur, ut 
Olympionicae,

101


five cictori olea coronato, perlstratos ur bis muros, in totius Graecae nobilitatis concutsu, triumphus 
pararetur. In Epiro Chaoniae urbs Dodona Iovi etiam cum nemore dedicata, ubi oraculum Dei 
vetustissimum ac celeberrimum, columbis duabus ut ferunt, responsa dantibus. tum campanum aes 
nocturna diurnaque pullatione tactum, unde hominem garrulum. Dodonaeo aere loquaciorem dicunt. In 
Libya idem Ipiter Ariatis forma, barbatus cornut usque Hammonis nomine, in Creta sine auribus, apud 
Trojanos tribus oculis cultus est.

Denique Homerus Iovem fortissimum maximumque omnium Deorum facit, cum ait, hos omnes de viribus 
contendentes, per catenam de coelo in terras Iovem detrahere conatos frustra, ab ipso demum victote 
pertractos in coelum, non ineleganti redem ptionis humanae parabola.

§. 17 Iuhonem huic merito accenseo, tanquam uxorum Dearumque Piaecipuam, unde et reliqui Deorum 
principes orti. Hanc alii Argis, alii communius in Samo insula natam ferunt. quae Parthenia ab ipsa dicta 
est. Nutrita vel ab Horis, vel a filiabus Asterionis fluvii, Acraea, Porsymna, Et Eubaea; velab Oceano et 
Techye. Haec aliquamdiu sterilis ab Apolline ad Lactucas agrestes in vitata, Heben exlargiori earum esu 
concepisse fingitur (co quod lactucae maxime Venerem Extinguant; ex cujus moderatione longavita) quae 
Iuventutis Deaest, et luventas Latinis dicta, quae ob pulchritudinem Iovis mensae poculisque, tanquam 
Pincerna, praefecta, donec foedius in ministerio prolapsa, Ganymdes Trojs Regis filius, ab Aquila in 
coelum raptus, eidem est substitutus, qui denique honoris gratis intet sidera a Iove translarus, Aquarii 
nomen obtinet Sic eadem, postquem a Iove Palladem ex capite natam vidisset, avida prolis etiam sine viro 
coneipiendae, Florae consilio in campis Oleniis, per floris alicujus contactum gravida Maertem peperisse, 
a quibusdam fertur, de quo infra. Quin et Ilithyam (Graece ) Deam 
parturientem ex se genuit.

§. 18. Iunonis dormienris uberibus Iupiteradmovisse Herculem, ex Alcmena susceptum, memoratur, ut 
immortalitatem cum lacte sugeret verum advertens fraudem Iuno fest subduxit, unde profluente lacte 
coelum conspersum lacteam viam retinet, Pellicibus eorumque filiis aversa semper Dea; ur proin de haec 
lex Romae a Numa lata fuerit. Pellex adem lunonis ne tangito: si tangat, lunoniagnam foeminam, crinibus 
dimissis caedito.

102


§. 19. Haec cum Dii gigantum metu in Aegypti animantibus laterent, in vaccamse convertit: quae deinde 
candida illi litabatur. Suspensa aliquando a Jove duabus ad pedes in cudibus (quod mare et terra per 
incudes fignata, subesset, ac velut pendere t ex aere, quem Juno designat) fingitur, quam nulli Deorum 
possent solvere. Eadem offensa Jovi in Euboeam discesserat donec intelligeret a Jove plataeam Aesopi 
filiam curru in sponsam avehi advolat igitur, et cum flatuam loco Plataeaereperisset, fraude gavisa, suo 
est marito conciliata.

§. 20. Famulas complures habuit, atque inprimis Ir idem Thaumantis et Electrae fillam, alatam, qua ad 
omne nuntium, uti Jupiter Mercurio, utebatut; fuitquiue etiam existimata, ut hic marium; ita illa 
feminarum animas vinculis corporeis solvere. Colebatur et illa. ut Jupiter, in Elide foeminarum Olympico 
certamine, ludis, ut vocabant, Junoniis, quibus, sexdecim Matronis praefectis, puellae triplici ordine in 
impuberes, grandiores, et natu maximas divisae, eursu certabant; sed minori stadio, quam virotum, 
definito. Sparta, Argos, et Mycenae gratae inprimis Junoni utbes.

§. 21. Regnorum ac Divitiarum praeses Dea fuit, nubentibus quoque ac parturienmtibus praeposita, atque 
iccirco etiam pronuba, et Lucina dicta est, quod natcentibus lucem donet. Quate et Servius Tuliius eidem 
aerarium constituit, in quod pro singulis natis Romae nummus cojiceretur, Sororia a Romanis quoque est 
appellata-quod Horatius, post occurrentem la mentanlomque in victoria sororem occisam, expiandae caedi 
aram Junoni dedicasset. Regina item Juno, quae Vejis a Camillo Dictatore et Victore erepta, per 
candidatos Juvenes Romam est deportata, postquam interrogata: velletneire Romam? annuisset.

§. 22. Caprotina Juno dicta a Caprifico, nam, post occumpatam a Galis urbem, cum tenues res essent 
Romanae: Einitimae gentes collectaematronas virginesquiue a Romanis omnes poposcere, modo salutem 
vellent, obtulit se igitur in vicem Philotis ancilla, cum multis sociarum, quae matronarum ac virginum 
habitu cultae aeceptaequiue, postquam passima ad ebrietatem provocas sent milites, hisiopitis fignum ex 
Caprifico Romanis dedere, qui impatatos hostes facile obruerant, diemquiue victoriae Nonas Julias 
Capiatinas dixere, Solenni quotannis sacrificio Junoni die eodem iastituto, ita Plut. et Maerob. Moneta 
Juno, ut Suidas, a pecunia quam Romanis in inopia contra Pyrrhum bellaturis

103


minime defuturam consulta dixerat, modo justis armis uterentur. Sospita Iuno a sospitando, cui frequenter 
sacrificatum est. luga Iuno ad cujus aram sponsis jugum im ponebatur, unde dicti conuuges, vel 
injiciebantur vincula in omen concordiae, Interdica quoque, Domt duca. Vnaia et Cinxia Iuno in nuptiis 
invocabtur. Calendaris etiam dicebatur, quod omnes ipsi caledae essent facrae et Februata a sacris ipsi 
tunc fieri solitis. Opigena ob ope in partu Popu lona quam populus colebat. Quin ut suus cuique genius 
ide est vitae praeses. Romanis erat, sic et sua euique foeminae Iuno erat, lecti genialis tutatrix. Iunonis 
quoque, ut et Minervae statuam crinibus ornabant, speculumque ipsi tenebant quod munditici praesse 
crederctur.

§. 23. Anseres ipsi sacrae sunt aves, tum inprimispavones, qui currum trahunt Atestoris seu Terrae filius 
qui lo seu Ionem (quae Aegyptiis isis fuit Inachi primi Argivorum Regis, vel Argi et Ismenes filia ab 
amante fallenteque supervenientem Iunonem Love in vaccam conversa) custodivit: donec submissus a 
Iove Mercurius Argum undique oculatum fistula virgaque soporem inducens, interfecit, translatis e 
Iunone in caudam Pavonis ochlis, pavonem vertit, hierace juvene illius Asse cla in Accipitiem mutato. Io 
vero immisit furias, quae multa trajiciens maria, ad Nili ripas pervenit, ibique, recepta a Iove forma, ex 
eodem Epaphum Mem phis conditorem fuscepit, atque Osiridi illic Regi nupta, post mortem pro Dea Iside 
culta est.

CAPUT XXV. De majorum Deorum ex lo ve posteritate.

SEquitur majorum Deorum ex Iove soboles, quam distinctionis gratia seorsim dare maluimus.

§. 1. Latona a Saturni, vel Coei et Phoebes, filia, Apollinem et Dianam Iupiter in Delo suscepit. Huc enim 
Iunonem de coelo fugie us Latona in coturnicem versa Neptuno licet obstante pervenit. Pythonem vero 
serpentem a Iunone fugienti submissum Apollo recens natur sagittis confecit, quanquam alii addant 
Asterien Latonae sororem in Ortygiam [quae postea Delos dicta est) insulam versam fugientem excepisse: 
ub: Dianam primo enixa sit, quae subito obstetricatus officium A pollini nascituto praestiterit, cui haud 
multo post, cum Pythonem interfecisset,

104


jo Poean, acclam atum est, unde haec solennis in re laeta acclamatio, et Poeanes hymni.

§. 2. Postquam vero adultior ex Coronide seu Larissa aut Plegya Nympha Aeseulapium spetaret? Iam, 
quod Ischyn adamasset, sagittis cenfodit, exsecuitque de utero Aesculapium, qui in le medica a Chirone 
est instructus. Corvum vero facinus Coronidis indicantem, ex albo in nigrum convertit, Ae culapius veio 
Hippolytum a Thoedra noverca turpiter appetitum, criminisque quod fugerat, accusarum, atque ab equis 
discerptum vitae restiluit. Sed a Plutone ob vim morti illatam, apud Iovem delatus Aesculapius fulmine 
percussus interiit. In Epidauro tamen cultus, ac pestis tempore sub specie serpentis Romam traductus, 
honorem illic et tem plum meruit, filios habuit Machaonem et Podalirium. medica arte praestamissimos.

§. 3. Apollo filii necem ulturus Cyclopes fulminis fabricatoret sagittis confecit. Verum a Iove coelo et 
divinitate spoliatur, e. gens miserque A dmeto Thessaliae Regi in custodia armentorum servire coactus 
est. Ubi per otium citharam, Musicam, ac poeticam artem reperit; ut iccirco Musis etiam praeficiatur. Ast 
ubi ad Spanrtam Hyacinthum dilectum sibi puerum per ludum disci jactu interfecisset, illo in florem sui 
nominis verso [quod sactum alii Zephyro tribuunt) Trojam se in Laomedontis Regis fervitium contulit, 
operamque cum Neptuno in exstruendis moenibuscollocavit, quae nonnullis lapidibus ad citharae 
numeros affluentibus, surrexisse tradunt.

§. 4. Quod idem Orpheum ipsius ex Calliope, et Linum ex Terpsichore filium potuisse asserunt, quorum 
ille praeter quam, quod saxa et silvas flecterer, ac Sirenes solo cantu ab Argonautis averteret, etiam 
Eurydicen uxorem ab in feris Plutone flexo retraxisset nisi illam [quod cantum erat) prisquam ad Supelos 
ventum, respexisset, sed cum deinde mulierum amorem omnibus dissuaderet, a Bacchis ad Hebraum 
discerptus, a Musis Orphei membra colligentibus sepultus est, Lyta in coelum translata.

§. 5. Linus vero ab Hercule quem agrestius ludentem riserat, impacta in caput lyra occubuit. Porro 
Marsyai Thiaguidis filius insignis tibicen, qui tibia Minervae fretus (quam illa ob deformem in facie 
inflantium tumotem abjecerat) Apollinem ea lege provocarat, ut victus in victoris arbitrium cederet: 
superaaus arte excoriatusque ad pinum arborem suspensus est, quem

105


frattes Satyri ae Nymphae flentes, flumen Marsynam dictum profuderunt.

§. 6 Daphnenamasse legitur, quae cum illum fugeret, ab co in laurum conversa, sacra oldem mansit. 
Divinandiarte excelluit, unde cum delphos venisset; tripus, sive vas aureum, quod Milesii piscati fuerant 
monirique ab Apolline. nt Graeciae sapientissimo defetrent, Thaletis indicio ad ipsum relatum est; ex quo 
deinde oracula celeberrima reddita sunt, a variis ubi cultus est locis (de qui bus alibi) dictus est. Unde 
Delius Delphicus, Cyrthaeus, Pataraeus, Lycius, Thymbraeus, Clatius, ut et a serpente occiso Pythius. In 
cujus quo que facti honorem oertamina apud Graecos instituta, in quibus victor lauro coronaretur- Pythia 
dioebantur. Latinis ludi Apollinares. In coelo Phoebus etiam dicitur, sidemque cum Sole censetur: 
quanquam nomine hoc, inter Musas quoque donetur. Raro cum cultu in monte Soracte Sacerdotes 
venerabantur, per ardentes prunas nudis pedibus, quos certo medicamine contra ignem munierant, 
incedendo, quod idem cultus genus Feronin nemorum praesidi memorant exhibitum. A muribus quoque 
Sacerdoti luo Crinide, vel potins in militum Cretensium clypeos noctu immissis Smintheum dictum 
volunt. Moniti enim, ut eo loco urbem conderent, ubi de terra geniti obstitissent, competerunt clypeorum 
lora noctuad Hellespontum sibi a maribus devorata.

§. 7. Diana soror Phoebi (quam alii cum fratre ex Cerere et Dionvsio, alii ctim ex Iove natam ferunt) in 
coelis Luna etiam, atque in terris Hecate et Proserpina est credita: quanquam diver sis formis officiisque. 
Nam in silvis perpetuo virginitatis cultu venando sese oblectasse fertur, sociis Nymphis aliisque 
venatricibus arcus canesque ductantibus, unde et Dictynna a retibus est appellata. Cum vero adversari 
honestae caftitari crederet, quod Actaon Aristaei et Autonoes filius Venator egtegius se lavantem 
nudamque conspexisset, hunc in cervum conversum proprils dilacerandum canibus objecit. parmiriennbus 
quo que praest, quod obsterricata matri suelit.

§. 8. Et hinc Lucina (quam alii lovis sen Iunonis filiam asserunt] dicitur. Apud Eleos hoc titulo inprimis 
culta, quod Areades avertillet, puero in serpentem hostibus tetribilem commutato, quem deinde Elei 
Sosipolim (servatorem urbis) dictum, templo erecto, hymnisque coluere; ad quod nulli Sacerdoti, nisi

106


vetulae, capite et facie velo candido obtectae, aditus patebat. Lucinae vero simulacrum solis mulieribus 
facrificaturis contueri fas erat contra quam Dianae virgini, cui jam nuptae virgine; sacrificia in canistris 
deportabant, ac deinde gravidae zonam solutam deponebant.

§. 9 Porto Dianam Taurtcam humanis placabant victimis, cui et Iphigenia devota fuit: sed Romani ad se 
delatam. quamvis a liquam diu immolatis servis, tamen Laconibus demum transinisere, summa apud fe 
veneratione habita, (uit et Aegyptiis fuit, apud quos Bubastis dicta est.) Huic servius, aliis etiam Victimis 
pla candae, in A ventino templum, pro asylo communi gentium inviolabili, co~didit, ubi quotannis 
sacrificio pacifico omnes offensiones ponebantur sociorum late confluentium. Forte illuc e Sabinis Aution 
Coratius vaccam candidam immolandam duxerat, oraculo monitus, summam sacrificanti hanc vaccam 
potestatem deferendam, qua re Servius per famulam cognita sacrifica turum monuit, in Tiberi prins 
lavandum esse, intereaquiue in templo ipse hostiam obtulit, bovisquiue illi ptaefixit cornua, cum reliquis 
Dianae templis cervina praefigantur, cujus etiam currus anreus cervis vectoribus ferebatur. De Hecate et 
Proserpina, quos plerique a Diana distingunnt, rectius agetur in Cerere.

§. 10. Ex Junone Jupiter Vulecanum et Martem [quos tamen alii ex sola Junone putant) suscepit. 
Vulcanus ob deformitatem a matre in Lemnum insulam praecipitatus alteram fregit tibiam, unde 
claudicationem. traxit, illic a Simiis enutritum ferunt. Porro igni prae positus eorum, quae igne 
potissimum elaborantut, artificiosorum operum inventor dicitur: Et Jovi quidem cum famulis cyclopibus, 
Bronte, Sterope, ac Pyracmone, cudit fulmina, Panderae etiam fabricandae adhibitus. Canem aeneum cui 
vitam dederat, Jovi obtulit. Monile Hermiones, Corona Ariadnes, currus Solis, Achillis et Aeneae arma, 
ejus labore perfecta sunt. Quin et junoni sedem dolosam obtulit, (suum vindicaturus exilium) cui insidens, 
quibusdam machinis resolutis, pertinaciter implicita haesit.

§. 11. Nulla Dearura huic nubere voluit; quare a Jove, in fulminis contta Gigantes suppeditati gratiam 
Minervae conjugium postulavit quo indulgente, Minerva promissam sibi, ab codem Jove, virginitatem 
obtendens, Vulcani libidini est obluctata. Excepto proinde terra semine Erichshonium profudit,

107


qui cum serpentinis esset pedibus (en libidinis fructum) ut deformitatem tegere, primum curru usus fertur. 
Denique tamen levicula Venus ad Vulcani nuptias adducta est: sed qnae Martis, quam mariti amantior, in 
adnlterio depreliensa a sole, atque aperta est: Gallo, quem Mars prae foribus vigilem locaverat, in 
somnum verso. Proide a Vulcano superveniente, adamantinis inter se vinculis constricti. omniumque 
Deorum conspectui et ludibrio expositi sunt. Herm ionem hic Venus (Semeles atque Inus matrem) 
concepit. Gallus vero in animal sui nominis a Marte versum, hodiedum vementem Solem indicare cogitur. 
Lampadophoria, certamina accensis facibus currentium in Vulcani honerem instituta olim fuere in quibus 
victoir erat qui acoensa lampade reliquos prae vertisset: cui victi seu extincta lamgade seu cursu 
posteriores lampa des tradebant.

§. 12. Mars frater Vulcam caelebs, vagus Thracibusque inprimis delectatus, ferox ingenio; multas passim, 
et in conjugiis. et in vita civili tuibas dedit. Filios ex diversis habuit bello celebres, Aenomaum, 
Ascalaphum Barthenopaeum, Tlepolemum. tum Strymonem, ex quo Thraciae fluvius, et Blstonem ex quo 
regio ejusdem. denique et alium Thraciae ac Daulidis Regem Tereum ex Biltonide Nympha genuit qui 
cum Prognen. Pandionis Athenarum Regis filiam haberet conjugem, ejus etiam sorori Philomelae vim 
intulit, ac praecisa lingua; ne facinus proderet, arctae cuftodiae inclusit. Sed illa acu in tela factum 
adumbravit, ac sororiaperuit, quae ultione in Orgiorum tempus dilata mulierum Bacchantium instructa 
cohorte, Philornelam vinculis eximit, arque liyn susceptum ex Tereo filium discerpit, patrique in epulas 
coctum proponit: quas cum denique infelix exappositio filii ca piteagnoscetet, atque in Piognen ferrrum 
stringeret, illa in hirundinem, ipse inupupam, Philomela in Lus, ciniam, Itys in Phasianum avem mutatus 
fingitur.

§. 13. Colerum Et mars cum Halirrhotium fil. Neptuni. Alcippae filiae suae vim intentantern occcidisset, 
causam capitis apud Deos 12. coactus dicere evicit, quo deinde loco, Areopago, a Martis colle, dicto 
sanctiflimum totius Graeciae penes duodecim viros judicium fuit. Cygnus Martis ex Cleobulina filius (alii 
dicunt A poliinis) cum advenas occideret, ut ex caesorum capitibus patri templum erigeret, ab Hercule 
denique sublatus, atque in sui nominis avem versus fingitur. Ab Achille alius ante Trojam occisus, Alium 
ex Sthenolo cognatum Phaethontis ferunt,

108


qui ejus casum ad Eridanum deflens, in cygnum tramsierit.

§. 14. Phlegyai fil. Rex Lapitharum pater Ixionis et Coronidis, quam cum Apollo violasset, hujus 
templum Delphis incendit, ideo quead inferos damnatus, lapsurum perpetuo lapidem subrupe formidat. 
Porro Ixion cum Diam a Dejoneo magnis promisfis impetrasset, socerum promissa postulantem, in 
dolosam fossam, igne substrato, pertraxit, quod facinus, cum nullus Deorum expiare posset, denique eum 
Iupiter non modo in gratiam, sed et aulam admisit, ubi Iunonis pudicitiam tentate ausus, ex objecta per 
Iovem nube, seu Nephele in specie Iunonis eentauros Theslaliae pop. (ex quibus Hippocentauri Equi 
hominesque nau) genuit, qui a Theseo in Pirithol nuptis coesi sunt. Quare Ixion in terras rursum ejectus, 
cum illam Iunonis familiaritatem stulte jactaret, fulmine ad inferos praeceps, rotae serpentibus implexae, 
perpetuoque motu volutae illigatus tenetur.

§. 15. Bellonam Mars sororem (alii ejus aurigam dicunt] habuit quae flagello furens pugnam concire 
putabatur. Sacetdotes ejus Bellonarii seipsos cultris feriebant, ac furentes vaticinabantur. Terror et Pavor 
equi currum Martis trahere; Timor, Ira et clamor comitari crediti. Gramine hunc Deum, tanquam sacra 
ipsi herba, coronabant, Picus eidem, et Gallus aves consecrati. Humanis illi primo victimis, postea quo, 
lupo, cane, pico, gallo et vulture sacrificatum est.

§. 16. Salii dicti Martis 12. Sacerdotes, quod pictis tunicis aeneoque thorace salientes per vicos ancilia 
(scuta erantad ex. emplum illius quod e coelo sub Numa lapsum ferebatur, cum promissione; fore ut 
potentissima urbium esset, quae hoc fcutum possideret) circum ferrent. Nemesin cum victoria, alatas 
utrasque Marti sociabant, quem et Romani Gradivum, forte a gradiendo dixere. Vltori etiam Marti aedes 
in capitolio erecta fuit.

§. 17. Bacehus ex Iove et Semela [quanquam nonnulli Iside putent) prodit: Ita tamen, ut cum Semele 
mortalis, Cadmi filia, Iovem sibi talem, qualis Iunoni adesset, optaret, hoc facto interierit fulmine, 
Bacchus tamen ex utero salvus, in Iovis femur insutus, istic matutuerit: unde bis genitus et bimter, ac 
dithyram bus, quasi duabus egrediens januis djctus est a Nysae Nymphis in antro haud procula Nilo 
educatus, Nylaeus quoque et Dionysiusest appellatus. Vites vinique usum invenisse fertur, cujus pampino 
Amphislanam, a Iunone fugientis pedibus immissam, occidit.

109


§. 18. In pugna Gigantum pio Iove in leonem versus, quosdam laceravit; sed denique occumbens a morte 
et sepulcro est revocatus, postquam cor etiamnum plapitans Minerva Iovi exhibuisset. Bellicofus et au 
dax:nunc juvenili et imberbi vultu; nunc viriliter barbaro fingitur, cornutus etiam, ac capuite taurino, 
currui a lynicibus et tigribus vecto insidens, nunc varia pardalis, nunc cervi pelle, quam Nebrida vocant 
amictus, prohabenis pampinos, pro sceptro thyrsum, hastamque pampinis ac hedera implexam gerit.

§. 19. Ceterum toto orbe victo r' Hispaniam in primis, Indosque Orientales ex agricolis mulieribusque 
(quas Bacchas Moenades, Thyradesqu a tutore, Bassarides ab urbe Bassaro dicunt) conflato exercitu 
subjugavit, atque in Oriente ad Gangen victoriae terminum, columnas duax erexit, primusque omnium 
triumphavit, Indico vectus elephanto; ac dia demate regali caput vinxit. Bacchae circa illum, aut 
Mimallones (sic a Mimante Thraciae monte dictae] cum taedis furibundae discurrebant; cornua in capite 
anguesque comis implicitos ferebant, crudisque vescebantur leonibus, et cum sitirent, terram aut saxa 
ferulis percutientes, vinum, lac, aut mel, prodigiosa fraude eliciebant.

§. 20. Talis inter Deos cultus est. Quam ob rem indignata Alerthee, Thebana mulier, in vespertilionem 
mutata dicitur; quin et Cissum comitem moriturum in hederam, Sycam et Staphylam Namphas, in ficum 
et pampinum tranformasse memoratur. Hunc Deum cum Midas Gordi bubulci filius (postea Rex Phrygum 
ditissimus) hospitio excepisset, voti cujus libet ab illocompos factus optavit stulte, ut omnia quae tangeret 
in aurum verterentur, unde cum ipsi etiam cibi, quos tangeret, indurescerent: supplex rursum absolutus ea 
lege est, ut in Pactolo se lavaret, unde aureas hic arenas volvit. Idem Midas quod certantem cum Phoebo 
Pana in cantu praetulisset asininis autibus ab illo multatus est quas studiose texit capillitio, solo tonsore 
gnaro, qui rem inauditam continere nescius, in fossa eam silvestri proclamavit; qua deinde clausa, ne 
emanaret; cannae tamen innatae, ventoque motae vocem tonsoris: Rex Midas Afininas habet: aures, 
reddiderunt.

§. 21. Lacurgo Edonorum Regi contemptori suo furorem Bacchus immisit, ut pampinos se ratus caedere, 
Dryantis filii caura obtruncarit, ac denique ab equis laniatus sit Scythae tamen ut Herod,] Dionysiaca 
sacra respuerunt; quod indignum putarent

110


Deum insaniae autorem colere, haec porro sacra Orgia a furore dicta, in quibus Thyasus genus saltus 
ridiculu erat. Et Trieterica quod singulis trienniis magna celebritate haberentur. praeter haec aria a variis 
tempombus quibus peragebantur, sua etiam nomina sortita sunt, ut Lenaea, quae in vere, cum vina fecibus 
exempta; Epilenaea quae vindemiae tempore, Ambrofia quae dum vina in veherentur habita sunt: 
prioribus quidem Lenaeis strenue bibitum, in Epilenaeis circum torcular agitatae choreae.

§. 22. Ascolia erant quando in utribus Hircorum Baccho mactatorum (quod viti noceant) saltu certatum 
est, Bacchique statua cum ebrioso applausus circum vites lata, arboribusque esusdem icunculae, oscilla 
dictae appendebuntur. Aparturia a decipiendo sic dicta, quod a tergo pugnaturi ejus (qui suum ducem 
provocarat) apparens, respicientem occumbere fecisset. Phalltca parum honesto nomine, Phallis thyrso 
alligatis, celebrabantur. Erantque hac sacra Bacchi non raro nocturna, unde et a nocte Nyctelius dictus est. 
Naupliae vero non Baccho tantum, sed et Asino: tum, quod is arrodendo salubiem vitis putationem 
ostendisset: tum quod eo sit usus Silinus senex eb rius, Bacchi nutritius ac comes, cujus posteri grandaevi 
et Satyrorum maximi Bacho adversus Tharsenses in bello adfuere. His Silenis statuae vinum in utris 
ferentes erigebantur. Icarorumen Oebali fil. quem Bacchus vitem plantare docuit, ejus cultus, et vinum in 
convivium illatum male cessit; cum hospites ebrii venenum sese hausisse arbitrari, hominem occiderint, 
porro et Bromius a strepitu, et clamore Iaccus, et a libertate Lyaeus, et ab acclamationibus Baccharum 
Evaen, Evaeus Eubius etc est nun cupatus.

§. 23. Hymen vel Hymen aus Bacchi ex Venere seu Vrania fil. Deus nuptiarum est quem Latini Talassium 
vel Talaffionem dixere. Arist aus fil. Bacchi et Theramenes vel Apollinis et Cyrenes a Nymphis 
nutricibus, olei et mellis conficiendi rationem didicit, omnis humanitatis cultor.

§. 24. Osiris et Isis conjunx Aegyptiorum Dii, hoc loco adjiciendi: tum quod ille ex Iove et Niobe 
Phoronei Regis Argiv fil. tum quod habiti sint iidem eum Baccho et Cerere a nonnullis: ab aliis tamen 
cum Sole (pro quo et Bacchus nonnunquam, quod Sol vinum maturet) et Luna: quae ab Aegyptiis ins 
primis culta fuere, O siris cum Io, five Isidem, jam Rex Aegytifactus

111


duxisset, et haec, et ille variis artibus rudem populum erudiere; sed ille invidia, et vi fratris Typhonis 
occubuit, quem diu quaesitum Isis, haud procul Memphi sepeliit, paludemque juxta stygem, seu 
moerorem, dixit: quo loco cum Bos deinde apparuisset, sub hujus imagine coli Coepit, idemquiue cum 
illo a plerisque Apis sive Serapis est creditus.

§. 25. Anubis vero, que~ Custodem [alii etiam filium) O siri dis faciunt, canino erat capite, Mercutiquiue 
loco Hermanubis, uti et Hermes, in triviis viarum custos. Horus, sive Horapello, Osiridis fil. sine oculis 
natus dicitur. Hi Aegyptiorum Dii pr???cipui habentur.

§. 26. Mer curium ex Jove et Maja Atlantis filia genitum, educatumquiue ferunt, in Cyllene monte 
Arcadiae haud procul Tegea oppido, et alio monte Maenalo, unde dictus est Atlantiades, Cyllenius, Arcas, 
Areadius, Maenalius, Tegeaeus. Ante Ganymedem raptum, Jovi, ad quaeque officia domestica, servus 
aderat. tum mortuorum animas ad inferos, atquiue eas, quae in Elysiis verfabantur campis, ad nova 
corpora deducebat. Legatus, et caduceator Deorum, foederum induciarumquiue rationes primo invenisse 
fertur, palaestris etiam, Musicae, negotiationibus ac funbus denique praefectus: nam ad furta vix natus 
assuevit, Vulcano adhuc infans tabrilia subduxit instrumenta. Cupidinem etiam postquam eo, quo natus 
erat die, palaestra superasser, Venerrsese victorem amplectenti cingulum rapuit. Iovi post ablatum jam 
sceptrum, etiam fulmen erepturus erat, nisi flammas metuisset.

§. 27. Apollini' Admeti boves pascenti, unum avertit, cumque ad sagittas ille refpiceret, jam easdem cum 
Pharetra subduxerat, cui tamen in gratiam redeunti lyram (quam recens, in testudine mortua inductis 
chordis, repererat) donavit: virga ab Apolline recepta, qua pax inter dissidentes conciliari posset ut 
ferpentes, mox virga interposita, sese complexi probavere, quae caduceans dicitur, etiamnum Mercurio 
tributa. Batto pastori furtum observanti, vaccam, ut taceret, largitus fuit: cujus datam fidem, ut exploraret, 
mutata ad illum forma rediit, duplicisque praemit oblatione secretum extorquens hominem perfidum in 
saxum convertit, quod in dicem vocant.

§. 28. Tonorum differentias tres, acutum, gravem, et medium invenisse: Astronomiae item, observatis 
siderum cursibus, tum Philosophiae, et Religinisautor Thebanis, dicitur.

112


Tricipitem etiam fecere, vel ob tria jam dicta, vel quod terrae maris et coeli potens esset; vel quod cum 
Mercurio Trismegiste Aegyptio ejus enpote, qui et Rex, et Sacerdos, et Philosophus maximus fuisse 
memoratur, philosophia etiam scripta, et vaticiniis praeclarus. Nonnulli illum quoque cum Gallico 
confundunt Hercule, qui catenulis ex ore defluentibus, auribusque gentium innexis, eas, eloquentiae 
scilicet vi, credebatur trahere

§. 29 Herma porro Mercurii parvae erant statuae, passim in triviis ac prae foribus collocari solitae, quod 
Deus furum, fures arsere putaretur. In sacrificiis illi vitulus, lac, et mel fundebatur, quin et in ominbus 
sacrificiis, linguam ultimo in ignem conjectam sibi Mercutius vendicabat. Filiorum unus, Autolycus fuit 
Laertae pater et avus Vlyssis, quem ex Chione Daedalionis filia (A pollini candem ambienti praevertens) 
habuit, ubi cam, admota virga, in somnum dedisset, hic a patre furandi edoctus attem, brevi, discuis a 
paupertate, ex Iro Craesus fuit, tam solers, ut pro equo apro scabiosum a sinum, pro culta sponsa rugolam 
anum, ne sentientibus quidem substituisse dicatur.

§. 30. Pan eodem Mercurio (nonnulli Iove putant) et Pene-Iope natus capripes et cornutus barbatusque, 
Hircorum more (qua specie mercurius Penelopen greges pascentem adiisse fertur) Pardalis aut leporis in 
dutus pelle, fistula et baculo iustructus, montibusarmentisque ac Pastoribus praeest. Fuit maritus Echus 
atque Iryngem ex ea filiam habuit, quae medeae dedit philtrum; quo Iasonem cepit. Sed et Syringe 
delectatus Nympha, cum haecfugiens in calamos palustres versa esset, ex his, collisione ventorum 
modulantibus, unam apprehendens, orique admovens, fistulae cantum reperit. Iisdem Arcaediae Iocis 
quibus Mercurius, ut Lycaeo, et Maenalo jugis cultus est.

§. 31. Apud Latinos cum Silvano pastorum Deo, qui cum Silenis et Satyris infra hircis ex Fauno 
Latinorum Rege (Marus de Pico nepote) natus creditur. Huic Fauno Evander Arcadum Rex, Italiam 
subiens, sacra in Palatini montis antro; Luvercalia a loco dicta, instituit, in quibus succincti juvenes 
immolatatum captarum pellibus, mulieres foecunditatis avidas pellinm lorisverberabant. Satyri caprinis 
incedere pedibus, humana tamen specie in silvis crediti a quibusdam Daemones habiti, uti et Sileni, de 
quibus in Baccho Pales his jungi potest, Pasto rum Dea, cui Parilia, seu Palilia, calendis Maji in agris a 
Pastortbus ad morbos luposque a pecore arcendos celebrata sunt,

113


quibus circa et pei accensos palearum acervos saltum agebant.

§ 32. Ster ouliui seu Picumnus ex eadem stirpe, stercorationi agrorum praeerat. Tutanus et Tutilia tuendis 
agris, Seja sationi Segesta frugibus, Rebtgus rubigini avertendae, Hippona equis, bu-, bona bobus, 
Melona, melli, Feronia silvis, Collina collibus, Rurina et Satina ruti, Vallonia vallibus, Terminus agris.

§. 33. Postremo Lar a sive Larunda Mercurii addenda est, haec cum Iovis adulteria detexisset, abscissa 
lingua a Mercurio ad inferos deducenda, invia exeodem Larei (quibus domus et focus inprimis saeer) 
susucepit, ex quibus aliqui unum Genium bonum, alium malum esse dicunt, vitae no strae gubernatores 
(quos tamen alli Iovis et Terrae fili volunt) His in sacris, quae compitalia dicebantur, prim um pueri, 
denique pro his, papaverum et alliorum capita immolata sunt. Dii Penates his accensentur, quos patrios, et 
domesticos vocant, per quos spiramus, cognoscimus, vivimus, hi natos infantes susci pere, et non modo 
regnis, urbibus, domibus, sed et animantibus ac plantis omnibus praeesse crediti sunt.

§. 34 Aeolui ventorum Deus, ex Acesta aut Sergesta, Hippotae Trojani filia (unde Hippotades dictus) Iovi 
natus est Alii tamem Hippotae filium, ex Menecla seu Ligya putant, Aeolias habitavit. insulas, quarum 
una Hiera; altera Lipara ob perpetuos ignes strepitusque, Vulcani officina est credira Varios, sive hic, sive 
alius ejus nomi nis Aeolus suscepit filios filiasque, ex quib' Halcyone [quam alii Maeoliet Canobes fil 
dicunt) Uxor Ceycis Regis Thraciniae, qui cum ob caussam fratris in accipitrem, mutati, ad oraculum 
Delphos aut Claron navigasset, seque Iovi superbe, uxorem vero Iunoni comparasset, naufragio periit, 
cujus intuita Halcyone cadave, gemebunda ad ma ritum in mare exefculandum prosiliit; sed in avem cum 
marito versa etia mnum mari innatant, quod tamen illis nidulantibus mitigatur, diebus, ut vocant, 
Halcyoneis.

§. 35 Athamas ejusdem Aeoli filius, Rex Thebarum: Nephelen uxorem duxit, ex qua Hellen et Phryxum 
genuit. Verum cum Nephele inter Bacchas silvis erraret, Ino Cadmi filia ab Athamante thalamo inducta 
est, quae adeo privignis infecta fuit; ut pater aureo illis Ariete concesso indulserit abitum, hoc igitur 
vectore dum Asiam per mare petunt, Helle casu submersa, Helle ponto nomen dedit. Phryxus vero 
incolumis in Colshidem ad Regem Aeeten pervenient, Arietem Iovi, vel

114


Marti, immolavit. vellere in templo (quo denique Iason rapuit) suspenso, quanquam et Iupiter A rietem in 
coelum extulerit. Sed a Iunone in furias versus Athamas, Ino cum filiis venientem, Leaenam catulosque 
arbitratus est, Learchum fil. saxo illisit, quod conspicata Ino, se cum altero fil. Melicerta in mare 
praecipitem egit, mox in Deos marinos versi, et haec quidem Leucothea, seu Matura, vel Aurora, ille 
Graecis quidem Paloemon, Latinis vero Portumnus dicitur, ac portus cuftodit.

§. 36. Huic Theseus Isthmia instituisse primus, ob pestem inhumati Melicerrtae causa natam, fettur, in 
quibus funebri certamine victor apio vel pino coronaba tur. Et haec inter quatuor Graeciae ludos 
celebriores habita sunt. Nam duo Diis immortalibus ut Olympia Jovi, Pythia Apollini: duo mortalibus, ut 
Palaemoni Isthmia, et Nemea Archemoro Nemeae Regis filio, a serpentibus in gramine occiso celebrata 
fuerunt, quanquam et Neptuno Lsthmia, et Herculi, post leonem occisum, Nemea tribuantur.

§. 37. Alter fuit Aeoli filius Macarius Canaces sororis consuetudine infamis, quae ubi partum exfratre 
sacris frondibus tectum ad nutricem destinaret, vagitu puer Aeolo proditus est, atque ab eo canibus 
objectus submisso deinde a patre ensi filia incubuit, Macareus profugus A poliinis a pud Delphos 
Sacerdos factus est. Tertius Selmoneus Rex Elidis, qui in ponte aeneo Jo vis tonitrua ac fulmina imitatus, 
ut divinitatis fibi opinionem arrogaret, cum multos igne petitos fustulisset, ipse denique coelesti fulmine 
concidit.

§ 38. Quarrus Cephalus (alii Dej onei fil. volunt] Procrin Erichthei Athen Regis a Pallade educa ti filiam 
duxit, cujus fidem cum Aurora instigante, negotiato ris in habitu explorasset, illaque tandem concessisset 
victa, perfi diam eidem exprobrans, venator silvis inhaerebat frustra invitatus, dum conciliata uxor atque a 
silvis quoque retracta, accepta illi e Diana dona amoris rursum firmandi gratia obtulit: videlicet canem 
Laelapem, et spiculum omnia feriens. Quibus cum iterum silvas oberrat, fessusque Auram implorat. Vxor 
hac voce accepta, propiusque infecuta'ut Aurotae consortium vicissim exploraret fidem, inter dumos pro 
fera latitante habita a Cephalo transfigitur, Atisenus adhaec Aeoli filius praestamtissimus, Hectoris 
tubicen Aeneam sccutus periit, ubi cum Tritone in certamen descendisset, ab Aenea in Campaniae 
promontorio sepuitus, cui et nomen dedit.

115


§ 39. Denique filiorum Aeoli maxime celebris est Sisyphus, homo vafer, atque ut memorant, in hospites 
vario supplictorum genere mactatos crudelis Atricamque latrociniis infestans, dum Theseo ultoresublatus 
est, qui, vel in scelerum pcenam, vel ob prodita Deorum secreta, vel deceptos inferos, apud quos derentus, 
dimissusquiue ad uxorem, ut oraverat, castigandam, ultro non redierit; lapidi apud inferos in montis 
verticem evolvendo damnatus est, saxo identidem ad ima relabente.

§. 40. Pallas, sive Minerva, a plerisque excerebro Jovis, cum armis et hasta nata fingitur ad amnem 
Tritonem, unde et Tritonia dicta est, ibidem loci puellatum interse decertantium ludi sunt instituti, in 
quibus virgo ac victrix credebatur, quae integra constantia et vita plurima pertulisset vulnera. Hafic et 
Lampadophorus, et indomitae juvencae victjma venerabantur. Belli, sa pientiae, artiumquiue plurimarum 
praeses: Olivae etiam aedificiorum, tibiae, Muti cae, lanificii, texendiquiue inventrix memoratur:

§. 41. Unde nonnunquam ab Arachne Lydia Idmonis filia' nendi texendique certamine provocata, victam 
abs se in araneam vertit, perpetuisquiue texendae telae laboribus damnatit. Virginitatis usque adeo 
studiosa custos fuit, ut Tiresiam, qui furtim lavantem observarat, coecitate inflicta ultus sit (quod cum 
Ovid alii Judicio ejus temetario imputant, de quo vide c. 30. §. 21.) denique tamen miserata, mente illum 
ad vaticinia persppicaci donarit.

§. 42 Pallantem quoque alatum Gigantem (vel ut alii patrem proprium) vim sibi machinantem interfecit, 
unde Palladis illi nomen obtigerit, alas vero eidem detractas pellemquiue, tum scutum crystallinum 
ablatum ferum, quod deinde sibi Pallas vendicaverit, et Perseo adverlus Medusas concessum fuit. Galeae 
ejusdem non raro gallus, pugnax avis, insidebat; noctuam familiarem gratamquiue habuit; forte quod in 
tenebris sapientia videat, cornicem ob garrulitatem aversata est, Palladium Deae simulacrum, Trojae, cum 
ipsi templum etigeretur, per apertum adhuc tectum, de Coelo illapsum putatur, eo artificio compactum, ut 
oculos hastamquiue, quam mann ferebat, moveret, datumquiue ab A polline oraculum est civitatem non 
ante petitutam, quam moenibus illud efferretur' quod, obsidentibus urbem Graecis, a diomede et Ulysle, 
per cloacam in arcemenitentibus,

116


factum legitur. Postea Romam ad aedem Vestae translatum est.

CAPUT XXVI. De Iovis fratribus, ac sororibus, corumque posteritate.

§. 1. NUnc de sovis fratribus, sororibusque agendum, ut sunt Neptunus et Pluto, Ceres et Venus. 
Neptunus mari praepositus, a R hea matre inter Opiliones clam educatus est, pro quo Saturnus Pater 
pullum equinum, sibi pro filio oblatum, devotasse finguitur. Vxorem, Delphino conciliante (quem inter 
astra ob id retulit) Amphitriten; vel, ut allii, Veniliam; alii, Salaciam accepit. Ubi conjurationis adversus 
Iovem, cum Diis cereris, esset convictus, ipse et Apollo in poenam ad extruenda Trojae moenia damnati 
fuere. Sed cum nullam a Laomedonte Rege mercedem ex pacto acciperet, cetum horrendum immisit agro, 
qui evomito late mari totam regionem mersit, dum Laomedon ex oraculi monitu Hesionem filiam Ceto 
devorandam exponeret. Nudum, vel certe veste ornatum cyania, in concha exhibent, aut curru ab equis 
quatuor, aut marinis vitulis, vel ceto tracto, primus enim equorum reperisse usum, equumque, cum 
Minrva, olivam producente, de praestantia operis certans, produxisse, uti et taurum, cum Vulcano simul et 
Minerva contendens fertur; cum ille hominem, Pallas domum excogitasset. Haec animalia eidem sacra, 
uti et pisces, unter signa etiam coelestia relata sunt.

§. 2. Multas illi Amphitrite proles dedit, in quibus Triten superne homo, infra piscis quem buccinatorem 
suum fecit, qui et curru et caeruleis equis vehi fingitur, Belum etiam ex Libye Nympha suscepit. cui 
Danaus quinquagmta filiarum, et Aegyptus totidem filiorum futurus, parens natus est, de quibus hoc 
memorabile; quod illae his nuptui traditae, ex Danai patris consilio, maritos una nocte omnes occiderint; 
una dempta Hypermnestra, quae Linum sponsum prodita fraude, servavit, omnes igitur ob patratum scelus 
ad inferosdamnatae, coguntur pertuso dolio exhaurire puteum, Danaides a patre, ab avo Belides 
nuncupatae. Busirus Belii ex iisdem parentibus frater, crudelis Aegypti tyrannus, qui hospites Iovi 
immolabat, ad suam denique mactatus aram ultore Hercule.

§. 3. Fidem ex Amymone natus Nauplius est Palamedis pater.

117


et ex Aethra Thescus de quibus infra. Troteus etiam Neptuni ex Phoenice Nympha fil. quamquam ex 
Oceano et Tethy alii dicant) omnem induere formam gnarus, uti in Pomona sibi concilianda fecisse ajunt, 
Phocis ille in mari pascendis aderat. Vertumnus Latinus dictus. Asopus, cujus filia Aegina a Iove rapta, 
atque indignans ideo Asopus fulmine ctus, in varios tivos sparsus est.

§. 4. Arion eidem ex Ancaea natus citharaedus et Poeta nobilis, hic ex Italia arte quaesitas opes in 
Graeciam repottaturus, ob illas in navi ad necem postulatus, oravit, ante sibi lessum suo funeri liceret 
praeludere, quam in mare ejiceretur. Quare a Delphino suavita te cantus allecto exceptus dorso, et in 
Taenarum transportatusest, ubi Periandrum Regem sua habuit mortis, post advectos nautas, vindicem. 
Glaucus ex eodem, non ille, qui cum equas humana carne pasceret, ipse denique ab iisdem est devoratus: 
nam is Sisyphi fil. fuit; sed urinator egregius, qui cum pisces, gustata quadam herba animatos, seque 
rursum in mare ejicientes ex litore cerneret, candem ipse gustans aquis immersus inter Deos ma rinos 
haberi coepit. Incettum vero est; hic, an alius Glaucus Ephytae Rex, is fuerit, ex quo natus Bellerophon 
(Hipponous alius) ob Bellerum Corinthium occisum sic dictus juvenis fortiilimus, quem, cum Stbenobaea 
Praet: uxor de scelere inter pellasset, recusantem apud Praetum violentiae accusat. Hic, ne hospitii jura 
violaret, in Lyciam ad Iobatem socerum, cum literis, interficiendum destinat. Hinc ad pugnam 
Solymaeam, indeque victor ad Chimaeram domandam inissus est, [quae monstrum erat in monte Lyciae 
ignivomum pectore leonis, ventre Caprae, cauda Draconis] Quo facto elatus, coelum Pegaso vectore 
conatus ascendere, aeitro a Iove immisso excussus in campum est, postea Alejum nuncupatum, equus 
vero in ter sidera relatus fuit.

§ 5. Euphemum quoque e Mecionica habuit, cui facultatem perinde in undis ac terra incedendi fecit. 
Peliamex Tyro Salmonei Regis fil. fratrem Aesonis cujus filium Iasonem metuens ad expeditionem 
Colchicam destinavit, de quo postea. Astraum, qui cum Alcippa sorore per ignorantiam delinquens, errore 
per annulum acceptum cognito, se in flumen praecipitem egit, quod a Cauo Mercurii filio postea nomen 
accepit, ante Astraeum nuncupatum.

§. 6. Opienam vero etiam ex Brylle fusceptum ferunt; quanquam

118


his ab aliis, ex ipsius Jovis et Mercurii lotio, in boviscorium effuso, natus fingatur, adeoquiue et Urion 
dictus Cum enim hi tres Dii ad pauperem Hyreum divertissent, isquiue bove, quem habebat, unicum, illis 
mactato sibi gratiam prolis salvo coelibetu rogasset fieri, ita voto potitus fertur. Sed degener a parte fil. 
libidinem frustra Plejadibus, in Coelum translatis, intentatam, male in Aeropen OEnopionis Chii uxorem 
vertit, ut iccirco oculorum effossione scelus luerit, quos ubi a Cedalione Vulcani famulo recepisset, 
denique etiam Dianam tentare ausus, (ut alii, ei se venando comparans) vel ejus sagittis, vel scorpione de 
terris emisso saucius, occubuit, a Diis tamen in Coelum ad tauti caput translatus, nim bosum stellarum 
sedecim signum est.

§. 7 Pegasum equum quidam ex Neptuno et Medusa, alii ex Medusaeo ferunt sanguine, qui evolans (ut 
erat alatus) Helicona monte ungula feriit. unde fons prosi liit Hippocrene dictus. Hunc equu. Bellerophon 
contra (himaeram destinatus, ad fonte Corinthi Pirenen intercepit. Sed et Harpyae Stymphalidis paludis 
aves ut Ocypete, Celeno et Aello, ex Neptuno et Terra (alii Thaumate et Electra) natae sunt quae auribus 
ursi, corpore vultures facie virgines alatae humanis pedib. et brachiis, sed monstrosis unguib formidandae, 
Ihinei ad perpetuam famem, ob crudelitatem in filios damnati mensam cibis spoliarunt, donec 
Argonautae, humanitate magna excepti, Borea submisso, eas confecerunt.

§. 8. Pluto fiater Inferis praeest, forte quod funerum et exequiarum rationes primus reperit. Manibus idem 
praesidet, unde et Summanus, quasi summus Manium, dictus, quin et divitiis, quae ex terra eruuntur, 
praeficitur, quanquam communius Plutum, ex Jasione et Cerere oriundum, praeponant coecum, quod in 
malos potius, quam bonos opes prodigat, timidumque, quod opes securum esse non sinant. Pluto pro 
insigni claves gerit. Sacra illi cum Diis Manibus eommunia, in quibus ipse Februus apellatus est. Coronae 
ejus ex Narcisso, Cyparisso, et A dianto, Colebatur in Pylo. Ad fluvium vero Corallum ara illi commu. nis 
cum Palla de. Equi quibus vehebatur, sunt Nycteus, Aethon et Alastor, omnes colore nigri.

§ 9. Superest, ut Infernum Plutonis regnum desctibamus Tartarum etiam (a  
conturbo) dictum, et tanarum, quod hoc Laconiae promontorium fauces Inferni, ubi Hercules Cerbetum 
eduxit, com plecti dicatur. Fluvii inferorum varn.

119


Primus Acheron accedentes ad inseros mortuoru animas excipit, quos Charon senex natura cymba 
excipere, atque ad alteram transmtttere ripam dicitur. Cereris Acheron aut Terrae filius ??? Bithynia 
natus, sic dictus, quod sine gaudio fic ad inferos damnat' est, quia Titanibus contra Iovem pugnantibus 
aquam praebuit-Ex Corgnranympha Ascalapham suscepit. in bufonem mutatu, quod Proserpinam de 
gustatis inferorum cibis accusasset.

§ 10. Styx Acherontis (seu ut alii Oceani) filia, in Arcadia nata, frigidis pestilentibusque aquis potantes 
enecat, ex Pallante illa vel Pitante hydram peperit ex Acheronte patre filiam Victoriam, ut quae multos in 
mottem praecipitet. Haec ubi cum sororibus Vi Robore, et zelo Iovi contra Titanes opem tulisset. Matri 
Stygi hunc obtinuit honrem; ut sanctissimum, usjurandum per illam fieret: Cocytus frater (a  gemere) in Epiro natus, Minthem filiam habuit, quam Proserpina in Mentham 
herbam convertit. Plegethon (a  uro) eodem spectat, et Lethe (a  oblivione) Africae fluvius; qui terra absorptus ad Berenicen urbe revomitur, 
potusque praeteritarum reru oblivionem inducere creditur. Avernus ite~ (quasi  
sine avibus] pestilenti odorein Campania, etiam aves supervolantes enecuus, uti denique et Orcus 
Thessaliae fluvius Plutonis regno tribuutur.

§. 11. Ceterum Nox Dearu antiquissima ex Chao nata ibidem habitat, quam ex Erebo primo Somnum 
alatu peperit, ex quo nepotes Morpheusiltelus (seu Phobetor) et Phantasus, qui insomnia creant, omnesque 
inducere formas norunt, ac per cornea quidem portam vera putantur immittere somnia, pereburneam falsa. 
Momum ex Nocte Somnus habuit, qui cum ipse nil dignum ageret, censere tamen curiose, ac carpere 
etiam Deorum opera lolitus fuit. Altera Noctis filia Mors est alata, habitu atrosed stellis distincto, quae 
fola Deorum nullas aras aut sacrificia obtinuit; quod implacabilis esse credatur Alias praetera filias habuit 
ex quibus Rabies, Rixa, Contentio, Iuvidia Fatum et Parca, ut sunt Atropos (a ) 
ramquam immurabilis. Clotho quafi vertens et nens () Lacosis, id est sortiens (a 
) Hae a quibusda Deorum scribae, fata illorum excipientes, sunt creditae; vitae 
autem humanae terminos figunt,

120


fingunturque velut aniculae ad colum sedentes, quae cum filo vitam mortalium abrumpant: per 
antiphrasin sic dictae, quod nemini parcant.

§. 12. Sunt et sui Inferno Iudices tres Iovis filii, ex Eutopa Minos et Rhadamantus, ex Aegina vero Ae ac 
us, primus Minos Cretensium Rex et legislator fuit, cujus uxor Patiphane, Minotaurum Daedali arte et 
ministerio suscepit, quem iccirco est persecutus, doneca Cocali Regis Siciliae filiabus, hospitio exceptus 
Daedalus, aqua bulliente est interfectus. R hadamanthus vero laudatae temperantiae vir, ob fratrem 
interfectum, patua exulare coactus est. Aeacus Pelei pater tantae existimationis fuit, ut in gravi siccitate 
oraculo responsum sit, hocsolum deprecatore Iovem placandum, cui etiam, post extinctos peste Aeginae 
insulae colonos, Iupiter in dulsit, ut formicae ejus loci in homines verterentur, qui Myrmidanes dicti sunt. 
Porro tres illi propter aequitatem, apud Interos in prato trivioque, ex quo altera ad orcum via, altera ad 
beatorum insulas duceret, constituti, Vrnam habent, ex qua sorte judicandorum nomina educunt.

§ 13. His tanquam poenarum in nocentes administrae. Furia [Dir alquoque et Erinnyet, ac per antiphrasin 
etiam Eumenides dictae] ad sistunt. Tisiphone, Alecto, et Megara Noctis et Acherotis filiae, crinitae ser 
pentibus facibusque hominum animos incessantes in vestibulo inferorum habitant, sceleratis adeo 
infestae; ut si quis im pius earum templum subiret, in amentiam praecipitaretur uti Oresti factum est. 
Vinum his in sacrificio displicebat, nigrae victimae, et cum junipero, cedro, et R hamno, varia 
cremabantur herbarum genera. Cerberus den que triceps, ex Thyphone et Echidna, natus, inferni 
observabat ostium: blandus intrantibus, sed exituris infestus atque implacabilis. Praeter haec monstra 
Elisium veteres, locum scilicet amoenissimum, quo piorum animae migrarent, constitutebant, de quo 
Virgil. 5. Aeneidos.

§. 14. Ceres Dea frugum, soror lovis ex Rhea et Saturno. Haec ex Neptuno prolem habuit, quam nominare 
nefas crediderunt; Heram tamen hunc partum simul, et matrem dixerunt. Alii equum fuisse memorant, 
cujus partus pudore Ceres deinde abdita, latucrit. Ex Iasione Iovis fi lio Plutum suscepit de quo supra. Ex 
Iove Proserpina illi nata est, quam in Aetna Siciliae monte flores legentem, Pluto (cum nulla ei Dearum 
vellet nubere) vi rapuit.

121


Cerere frustra toto orbe facib us natam accensis cum dolore quaerente. Curru haec vecta apud Eleusium 
Regem hospitio accipitur, filiique ipsius Triptolemi educandi curam suscipit, ac denique currum largita 
est, quo ille, Draconibus ferentibus, orbem circumiens, frugum serendarum rationem mortales docuit.

§. 15. Ceres ubi Arethusae demum Nymphae indicio comperisset de ra ptu Plutonis a Iove impetravit, ut 
si nihil apud inferos gustasset, rediret ad Superos. Verum Ascalaphi indicio compertum est, ex malo illam 
punico in hortis Plutonis edisse. Obtinuit denique ut dimidia saltem anni parte apud Superos Pro erpinae 
liceret esse. (Hanc alii lunam; alii terrae semen, unde fruges, interpretantur) Persephone quoque haec 
dicta est cui sepeliendorum crines praefecti dedicabantur Porro Ceres Aegyptiis Isis est appellata.

§. 16. Thesmophoros quoque nuncupata est; quod mortalib' varias leges dedisse crederetur. Hinc varia 
eidem instituta sunt sacrificia. Quaedam cum facibus ad raptus memoriam, flores vero a sacrificiis hisce 
(ut quibus legendis Proserpina periisset) abesse debebant. Post messem primitiae frugum dedicabantur. 
Ambarvalia veris initio pro earum feritilitate circum agros instituebantur. Hostia ter circumducta quam 
quernae ornabant coronae. Quibus etiam familiae coronatae totum diem festis tripudiis gaudiisque 
exigebant. Thesmophoria quoque, per Eumolpidas Sacerdotes in Eleuso, iidem fiebant, quae sine vino, a 
Virginibus perpetuae continentiae devotis, vite coronatis, sacroque libro caput gravatis peragebantur.

§. 17. Porca ipti et aries immolari solebat, spiceaeque et papavereae coronae templi foribus appendi. Lac 
et mulsum in ambarvalibus oblatum est. Delubra eidem quoque ac nemora sacrabantur. Quale cum 
Erisichthon Thessalus abicidisset. Dea ipsi perpetuam implacabilemque immisit famem, cui filia Metra, 
vel Mestra, beneficio Neptuni in quamlibet formam versa, venditaque diversis, ac mutata brevi forma 
rursum dilapsda, utcunque subveniebat. Sed et eadem Ceres Abantem puerum ridentem sacrificia, in 
stellionem, lacertae genus, commutavit.

§. 18. Hecaten muiti Iovis et Cereris aur etiam Latonae filiam faciunt, neque a Proserpina distinguunt, 
(alii Iovis, seu Persae et Asteriae) corpore illa terribilis: quod ad dimidium etiam stadium extendere 
credita estranguicoma et serpentinis pedibus.

122


Canes in comitatu aderant, qui eidem immolabantur. Unde et canivora dicta est, triceps, canino, equmo, et 
numano capite in triviis culta, in coelo Luna in terra Diana, sub terris Prolerpina credita. Veneficus 
praeerat, forte Hecate dicta; quod centum placaretur hostus. Ante fores etiam pro arcendis veneficis; ut 
Mercurius adverus fures collocari solita.

§. 19. Venus ex Saturni sectione et spuma maris; aut certe. in concha marina concepta, ad Cvprum primo 
appulit. ab illo Aphrodite, ab hoc Gyptia dicta est. Nonnulli, aliam coelestem a Coelo patre ortam, cui 
nefassit vinum immolare; aliam terrestrem ex Iove et Dione faciunt, quae Volcano nupta, ex Mercurio 
tamen vel zephyro Cupidinem blandum, alatum, sagi tisque instructum puerum suscepit: Ex Marte vero 
Anterotem, qui cum Erote, seu Amore cupidineo pugnat, continensque Amor est. Ex Baccho veneri 
Priapus, obscaenus ac deformis puer, obstetricante sunone, veneficusque nocente, Lampsaci natus est, 
hortis ille praepositus est, A sinumque sibi im molari voluit, post quam, hic Loridt Nymphae insidiantem 
prodidit.

§. 20 Eryx eidem ex Neptuno obtigit. Fortistimus ille pugil, postquam multos cestu stravisset ab Hercule 
denique victus, in templo quod Veneri matri in monte condidit sepultus est. Unde et monti nomen relictu. 
Adonis Cinytae Cypru Regis et Myrrhae filius, dilectus Veneri adoletcens, a Marte Zelotypo immisso a 
pro, occilus, Diis miterantibus in florem sus nominis versus est, denique ex Anchise Aeneam, de quo 
nonnulla infernis versus lit- Horas nutrices, Charites socias habuit, Currum, vei cygni vel columbae, vel 
passeres, salacilimae volucrum traxere.

§. 21. Varia a locis duxit nomina: hinc Paphia, Cytherea, Ascraea Cnydia, A cidaiia, Idalia, Salaminia; 
Sed et Romanis est Cluacina a cluo id est luceo, dicta: Muttia, quod homines mur ceos, id est, ignavos 
reddat Calve erecta cum ex mulierum capillis machmae certaead Gallos urbe pellendos flexae essent 
Libentina a libendo:cui crepundia et pupas offerebant, qui pueritiae annis excesserant- Et Libitina cujus in 
templo apparatus funereus vendebatur, aetarioque pro singulis mortuis nummus inferebatur. His et 
Verticardia, et Victrix, et Genitrix adjungi poterunt.

§. 22. Haec de genealogia praecipuorum Deorum suffecerint. Invenies et alios quosdam minons 
aestimationis Deos: ut fidius, qui fidei praeerat, Bonus, eventus, Redtcalus, Vitunus, qui vitam

123


tueretur, tum et Deus, ut. Angeronam Silentii, Laver nam Deam furum, Naniam funerum, Levanam 
nascentium. Denique Virtutis et Honorts aedes, Libertatis Concordiae, et Salutis. quid et Febris 
Tempestatis etc. quae expsotionis vix egeant, adeoque praetereuntur. Flora quam Graeci Chloridem 
appellant, florum Dea esse memoratur. Constat hanc apud Romanos praedivitem fuisse meretriculam 
quae hac lege populum Rom. heredem institutit ut sibi quotannis festus dies ludiquiue celebratentur, 
adeoquiue ut factum ornarent Romani, Deam finxisse.

CAPUT XXVII. De signis toel strb sfabu'ose in Coelo consti utis

SIgna coelestia a fabulis desumpta, ordine hic aliquo accensere volui.

1. Arctos seu Vrsa major, quae et Helice dicta est, Lycaonis Arcadis filia, Cailisto Jovis pellex credita, 
adeo quiue a Junone Zedotypa in ursam mutata est.

2. Quam dum Artophylax filius, tanquam feram insequutus in Jovis Lycaei templum fugit, ubi mors ex 
lege intrantibus decreta erat, Jupiter eorum misertus, et hunc et illam in Coelum transtulit. Quorum hic 
Bootes etiam pluastro vehi, et sica, galea, bi penni, ferreoquiue thorace, ac pera instructus dicitur.

3. Arctos, seu Vrsa minor quae et Phoenice, ac Cyno sura appellatur, ex Jovis nutricibus fuisse a 
quibusdam exi stimatur.

4. Serpens qui majorem ursam cauda, minorem capite cingit, quemquiue Artophylax sequitur horti 
Hesperidum custos atque ab hercule sublatus, a Iunone, ob fidelem sui horti custodiam, in Coelum 
translatus est.

5. Corona Bacchi a Venere a ccepta, cujus ille luce fretus, ad inferos, ut matrem Semelen Deorum 
indulgentia reduceret, progressus est, quin et Theseus eudem ab Ariadne Bacchi conjuge accepta, 
labytintho egressus putatur, quae denique a Baccho in coelis reposita est.

6. Engonasis est Hercules Draconem vincens quem ex aemulatione Junonis Jupiter, post evectum ad aftra 
Draconem, liuc quoque transtulit.

7. Lyra Orphei a Mercurio reperta, qua ille infexos, reducta Eurydice, flexit, ac deinde omnium Deorum 
laudes praeter

124


quam Bacchi concinuit, unde a Bacchis ipse discerptus, translata in Coelum Lyra est.

8. Olor seu Cygnus ille, cujus specie Jupiter Nemesi, vel Ledae adfuisse fingitur, ac rursum sese in 
Coelum extulisse.

9. Cepheus cum Andromea filia, Perseo genero, et Cassiopea uxore Coelum translati.

10. Cassiopeae tamen vincta illictenetur; quod Nereidas vinci a se forma gloriata sit.

11. Perseus cum talaribus Mercurii Galea et falce.

12. Andromeda libera.

13. Heniochus auriga, seu Erichthonius, ex Vulcano anguinis ipedibus natus ludos Minervae primus 
instituisse fertur, ideoquiue in Coelum elatus, Amaltheae caprae haedos alterum in humero, n manu 
laterum habere fertur

14. Ophiushus anguitenens Deus, vel est Hercules anguem in Lydia interficiens, vel Getarum Rex, 
Triptolemi in curru, Draconem interficiens.

15. Sagitta, qua Hercules dicitur Aquilam Promethei jecur rodentem interfecisse.

16. Aquila Jovis, quae Ganymedem rapuit, vel in quam Merops Rex, uxoris mortem Iugens, a Junone 
conversus est.

17. Delphinus, vel Neptuni cum Amphitrite nuptias concilians, vel Arionis citharoedi vector.

18. Pegasus Bellero phontis vectot.

19. Deltoton sidus triangulare super caput arietis.

20. Aries velleris aurei, Phryxi, et Helles vector.

21. Taurus Europae vector, in cujus capite, ante genua Plejades stellae.

22. Gemini, Castoris et Pollucis sunt sidera.

23. Cancer, qui Herculis in Lernaea palude laesit pedem, a Junone huc elatus.

24. Lco Nemeaeus ab Hercule occisus, et a Junone translatus.

25. Astraea Virgo, Astraei et Aurorae filia, post aureum seculum huc transvolans. vel, ut alii, Erigone, 
Icari filia, quae cum dolore patris interfecti se suspendisset in Coelum translata est.

26. Scorpius, qui Orionem, de venandi celeritate apud Dianam gloriantem, repressit a Jove cum ipso 
Orione inter sidera relatus, quorum, dum hic oritur, ille occidit.

27. Sagittarius equinis pedibus est. qui in Heli cone mont

125


equo ad venationem arcuquiue et sagitiis usus, Musarum quque delectatus consrtio, astra meruit.

28. Capricornus, cuin Jove a Capro nutritus, qui panicum terrorem incussisse Titanibus contra Jovem 
pugnantibus dicitut.

29. Aquarius, vel Ganymedes est pollicitator Jovis, vel Deucalion tem pore diluvii existens, vel Cecrops, 
eujus tempore vinum etiam in sacrifi ciis ignorarum.

30. Pisces illi sunt, in quos Venus cum Cupidine, in pugna et fuga belli G gantei, timore versi dicuntur.

31. Cetusvel Pistrix missus a Neptuno, ut Andronedam interficeret, sed a Perseo est interfectus.

32. Eridanus, ab aliis Nilus dictus, in figura muliebri, cui Canopus stella inferne adhaeret: quae insula est, 
ad quam Nilus affluit.

33. Lepus, hic canem venantis Orionis fugere dicitur, elatusquiue in Coelum.

34. Orion venator jactabundus, cui Diana infensa scorpium immisit, a quo interfectus, coelos tenuit.

35. Canis Laelaps Cephalo ab Aurora [aut, ut alii, Procri uxori) venationis studioso oblatus omnia 
capiens. Dicitur Cephalus cum hoc Thebas venisse, ubi vulpes erat, quae a nullo cane poterat capi. Jupiter 
ergo utramque feram in lapidem vertit, et Canem inter astra retulit. In lingua habet stellam Sirium dictam. 
Alii hunc Icarit, vel Orionis canem asserunt.

36. Procyon aliusin Coelo canis est qui tamen, ut ille, lepolem non sectatur: canicula usitata 
voceappellatus.

37. Argo navis illa est qua Argonautae ad vellus aureum progressi sunt.

38. Centaurus vel Phillyrides Chiron Aesculapii in arte medica, et Achillis in mufica instructor, qui 
semitaurus ab Herculis ho spitio suscepti, sagitta, in pedem excidente, laesus, occisusquiue in Coelum a 
Jove translatus est, quem alii cum Sagitta eo confundunt.

39. Ara opus Cyclopum, supra qam Dii adversus Titanas conjurarunt.

40. Hydra ad ficum posita, ut corvum inhiantem impc diat, qui aquam A pollini sacrificanti ferre jussus, 
male sicbus adhaeserat Alii volunt Mastusium esse, qui cum Demiphon Rex Plagusae filiam ab Apolline, 
pro vastiratis remedio, offerre jussus

126


esset, unicam Mastusii, suis parcens, obtulit: hic contra simulata amicitia Demiphontis filias invitans, 
omnes immolat, venientique Patri scyphum illarum sanguine plenum exhibet; sed cum cratere in mare 
projectus, ac mox inter astra positus fertus, tanquam simulatae amicitiae exemplum.

39. Piscis Notius, qui aquam ore ab Aquario videtur accipere, evectus est quod Isim servasse memoretur.

Nota. Alias praeterea stellas quinque censeri certis Diis attributas. Ita 1. stella Jovis nomine Phoeton 
pappellatur: ut qui inter homines a Prometheo fictos pulcherimus, a Jove in Coelum evocatus sit. 2. Stella 
Solis, vel Saturni dicitur, qui Phaeton (ab aliis Phoenon) putatur 3 Mattis sive Herculis Venerem sequentis 
quae Vulcano adhaeret, Marte neglecto unde ab atdore Amoris Pyroenta dicitur. 4. Veneris est, quae mane 
Lucises, vesperi Hesperus: nuncupatur. 5. Stilbon Mercurio assignata stella est.

Nunc ad Semideos, et heroes Graecorum potissimum, venicudum est, quorum plerique, vel in 
Argonautica expeditione, vel in bello Trojano, aut Thebano versati sunt. In certas vero progenies separari 
possunt, quod more historicorum in plenrisque faciemus.

CAPUT XXVIII. De taxtali p steritate in Gracia regnante, seu stirpe Pelopidarum.

§. 1. TAntalus. de quo supra in Jove actum, ex uxore Taygere filium suscepit Pelopem qui maturior ad 
OEnom aum Elidis Regem Hippodamiam filiam postulaturus, a diit; sed is, quod fe omriturum oraculo 
didicisset, cum filia nuberet, procis tamen, artem omnem pervincendi tentantibus, no~ posset resistere ur 
erat curuli certamine peritissimus, equorum etiam ex Ventis procreatorum celeritate fisus, provocavit 
Amatores: victis hinc morte, inde victoribus filia proposita. Pelops diffisus fibi, Myrtilum OEnomai 
Aurigain corrupit, ut curru OEnomai in curus soluto ipse obtritus sit. Ita Pelops cum regno Peloponesi, a 
se dicto, filiam nactus est, Myrtilo pactam sceletis mercedem postulanti in mari submerso, quod ab illo 
Myrtoum dicitur. Par prope Atlonta a procis, cursu cum illa cerrantibus,

127


appetitae fabula. Quae Schaenei, vel Iasii Argiverum Regis filia, praestans venatrix et cursu celeris, victos 
cursu morte plectebat; dum tandem Hippomenes Veneris consilio victor, cu ea in Magnae Matris aede 
consueesceret, in leonem iccirco, ut illa in leaenam commutatus.

§. 2 Atreum et T yestem filios habuit. Hic fratris uxore Aerope abusus ab illo in exilium pulsus est; sed 
revocatus, veluti in gratiam recipiendus, ipsis quoque filiis in epulas venturo Thyestae praeparatis, 
atrociter pastus est. sole, ut ajunt, ad tantum facinus sese recondente. Porro Thyestes, scelus scelere 
ulturus, ex Pelopeja filia Aegisthum sustulit, quem infamiae metu in silvis abjectum, Pastores aluere, ubi 
tamen adolevisset, in pellente patie Thyeste, Atreum sustulivipsumque etiam filium Agamemnonem 
Regem Mycenarum occidit, postquam, hoc in Trojano bello absente, uxorem illius Clytemnestram sibi, 
contra virum, sceleris familiaritate ad unxisset.

§. 3 Orestes tamen agamemnonis filius, frustra ad necem qua situs, Electrae sororis ope ad Strophium 
Patris affinem Principem Phocensium evasit. Unde post annos duodecim reversus ficte de morte Orestis 
nuntium detert, moxque gratias Diis in Sacello Apollinis persolventes obtruncat, Pyrrhum Achillis filium 
sub haec etiam, ante aram, ope Macarei Sacetdotis, interfecit; iccirco, quod Hermionem Menelai Regis 
filiam, sibi promissam, Heleno Priami filio uxorem tradidisset. Igitur furiis misere ag tutus est, donec 
sicio Pylade Strophii fil individuoque suo comite, ad aram Dianae Tauricae immolandus duceretur, ubi 
Pylades pro Oreste sese, mutua contentione amicitiae ad mortem offerebat.

§ 4. Haerebat illic Ippigenia soror, sub Thoante Rege, in templo Dianae Sacerdos, quam olim abstraxerat 
a matre Vlysses Achilli nupturam simulans, sed immolaturus, ut tempestarem a Graecorum navibus 
averteret, pro qua, Diana cervam substituit, translatamque in Scythiam sacerdotio initiavit. Haec agnito 
fratre, illoque in libertatem asserto, post Thoantem occisum, fugam cum eodem arripuit, secumque in 
falce lignorum simulacrum Dianae (quam Fascelidem iccirco dixerunt] in Italiam transtulit atque in 
Aricino collocavit nemore, tempio eo loci erecto, O restes ve o in finibus R heginorum reperto fluvio, qui 
cum septem aliis confundebatur, lotus resipuit. Cum denique Athenas rediisset, sororem Pyladae, 
fidiissimo sociorum uxorem

128


dedit, ipse Hermionem duxit, habitavitque Orestiam Areadiae urbem, ubi a serpenteictus occubuit.

§. 5. Menelaus patruus Orestis' et frater Agam emnonis, cum Helenam Ledae ex, Iovae filiam raptam a 
Paride amisisset, fraternis ceterisque Graecorum Ducum adjutus copiis, Trojam ad ultionem facinoris, 
bello petiit, qua post decennium expugnata, Helena a Menelao Spartam ad pristinum regnum est reducta.

Haec familia a Pelope Tantali filio Pelopidarum in Graecia dicta est, renuitque aliquam diu regnum 
Mycenarum, quod, dum Eurystheus (Stheneli ex Perseo geniti et Astydamiae Pelopis natae filius) cum 
Helachdis Herculis filiis pugnat, ejecto cognato, occuparunt. Verum denique ab Heraclidis proturbatilimt. 
De his igitur modo agendum est.

CAPUT XIX. De Hercule eiusque posteritate in Gracia, seu stirpe Heraclidarum.

§ 1, HErcules censetur varii, verum ad unum Thebanum prope omnia referuntur, hic ex amphitryone 
Alcei Thebani filio et Alemena genitus est, quatuor cubitorum et pedis unius Gigas fortissimus, quem 
iccirco ex Ivoe natum, una nocte in trinoctium extensa memorant, Iunonis haud parva offensione, quae 
iccirco plurimos in Herculem hostes ac monstra concita vit- Forte illa Iovem affirmantem audierat, 
postquam Eurystheus jam mensibus septem conceptus esset, et novem Hercules, illum ex duobus 
imperaturum alteri, qui prior natus fuisset: atque iccirco maturavit Eurysthei partum, Herculisque in 
primum decimi mensis diem transtulit.

§ 2. Vix deinde unius diei infanti geminos immisit angues, quos puer apprehensos suffocavit. Iam major 
natu, literas a Lino A pollinis filio didicit, quem, quod ab eo vapulasset, impacta in caput cithara peremit 
Iaculandi artem, vel a Teutato Scytha Pastore, vel ab Euryto, Musicam ab Eumospho, luctam ab 
Harpalyco agitare currum ab Autolyco, equitare ab Amphitryone doctus est Deinde cum pro Thebis 
earumque Rege Creonte, Erginum Minyasque hostes profligasset, Eurystheo Mycenarum Regiejus virtus 
suspecta esset coepit, quod jam praemii loco Megaram Regis Creontis filiam accepisset.

§ 3. Accersito igitur Eurystheus varia imperavit certamina,

129


satus aliquo illorum periturum; sed Hercules oraculi monitu impulsus, obsequitur; cum pro duo decim 
annorum serviture et laboribus immortalitatem promitteret. Igitur armenta (quibus Leo infestus) in 
Cythaerone monte custodire jussus, leonem in- vulnerabilem, quem neque clava, neque sagittis conficere 
pote- rat, in spelunca bisori constrictum, manibusque arreptum, suf- focavit. Sed et leonem Neineae 
silvae, in A chaja, juxta Cleonas et Phliuntem, f uisse asserunt, qui a Junone in coelo Lunae enutritus im 
missusque in montem Opheltum ab Iride adversus Herculem fuerit, cujus deinde ipse exuviis vestituts 
incessit, et hunc invulnerabilem fuisse ferunt Lesbium tamen praeterea, et Heliconium etiam leonem 
confecisse dicitur.

§. 4 In Lerna palude hydram septicipitem, quae resectis capitibus semper pullulabat uberior, denique per 
torres ardentes a Jolao Auriga suppeditatos, adustis capitum truncis, oppressit, Caner umquiue in hydrae 
subsidium venienrem pedibus obtrivit. Cervam aeripedem, auratis praediram cornibus, postquam anno 
integro esset insecutus, demum in Artemisti vel Maenali monticaverna deprehendit. Aprum in Erymantho 
Arcadiae monte' qui ob neglecta Dianae sacra late omnia vastarat, captum Eurystheo adduxit; sed in via a 
Thola, Ixionis filio, hospitio exceptus Centauros, in fe, et hospitem irruentes, confecit. Pholus tamen 
occubuit, Nube matre frustra viam pluvia lubricante, filiumquiue protegente.

§. 5. Augiae Elidis Regis flabulum' quod trium millium boum fimo appletum erat, Alpheo flumine 
ingeniose superinducto, uno die perpurgavit. Sed Augiam pretium laboris negantem occidit, atque ex 
Elidis spoli Jovi Olympio certamina, quinto quoque anno reditura instituit, (unde Graecorum Olympiades 
ortae) in quo Pentathlo, hoc est caestu. disco, saltu, cursu, palaestra omnes ipse prior invitabat 
Stymphaliais paludis aves, quae tostro atque alis munita etiam aere corpora perfringerent, humanisquiue 
vescerentur carnibus, aereo crepitaculo a Pallade accepto in Aretiam rejecit insulam, vel, ut plerique alii, 
sagittis confecit.

§. 6. Diomedem Thraciae Regem, equos suos humanis pascentem carnibus, iisdem in pabulum proposuit. 
Vulturem Promethei, ipso liberato, trajecit. Elidem intercepit, postquam obstantes Actoridas (ab Actore 
Patre sic dictos] unum bello currum junctim moderantes, arte magis, quam visuperasset, tanta erat,

130


tamquiue firma illorum conspiratio; ut iccirco uno Pectore, gemino capite, qua drimanus Gigas fuisse 
dicantur. Jussus ab Eurystheo Hippolyta Amazonis ferre cingulu: cum nollet id sponte cedere, prope 
Themiscyra ad flumen Thermodoonta sita, praelio cum suis vicit, et Menalippae Reginae baltheum 
sustulit. Deinde ad Geryonis tricorporis bovesauferendos missus, (quem Dioderus Chrysaurum Iberorum 
Regem, tres filios fortistimos duces habentem, fuisse dicit) et canein bicipitem, ac septicipitem, ex 
Echidna et Typhone obstantem Draconem sustulit, puniceosquiue boves hospitum carnibus pastos 
sustulit. Libym vero etiam et Alcyoneum objicientes sese interemit et hujus quidem saxum in se 
immissum, quod duodecim plaustris moveri non poterat, clava avertit, atque in Isthmo collocavit.

§. 7. Dercylum Neptuni filium ejus boves in Hetruriam abigentem; tum Erycen Siciliae Regem 
reliquosque Siculos bobus insidiantes occidit. Ipsum etiam Solem radios acrius intendentem, tum 
Neptunum tempestate infestum intentatio arcu, compescuit. Contendit vero etiam ad Hesperidum hortos, 
etc Dracone horti per vigili custode sublato, pomis aureis potitus est.

§ 8. Pro. Atlante quoque Coelum rantisper humeris suscepisse dicitur, dum poma pro se ille decerperet. 
Cum Jasone Argonautisquiue ceteris ad aureum vellus rapiendum profectus, in reditu per Hellespontumad 
Phrygiam minorem Trojamquiue allapsus, libertatem abs se a marino cero Hesionem, Laomedontis Regis 
filiam, postulat, qua negata, urbem occupat, Regemquiue occidit, ac Ttlamoni socio, qui primns muros 
conscenderat, Hesionem tradit, Priamoquiue regnum patris relinquit.

§. 9. Timolum et Telegonum Proteisilios. qui lucta superatos hospites necabant, certamine victos sustulit. 
Sarpedonem Neptuni silium, hominem contumeliosum, sagitis confecit. ita et Busirim ejusdem fil. 
hospites immolantem, suis aris mactavit victimam. Antaum 64. cubitorum gigantem peregrinis infestum, 
lucta provocatum ter prostravit, sed ubi ex contactu Terrae matrisfortiorem sem per anim advertisset 
lurgere, manibus elatum avulsumquiue rerra facile fregit.

§ 10. Ones Regis Pincernam, quod manibus affu disset aquam, qua alii pedes laverant, pugno inslicto 
sustulit. Tyerhenum Eubaeae Regemvictum equis discerpsit. Theodamantem quoque, ob cibum negatum 
sustulit: Hylamque ejus filium sibi magnopere dilestum, amisic aquas haurientem, frustra deinde 
quaesitum,

131


Maxima vero Libyae parte peragrata, ad Oceanum Gadesque constitut, colum nisque in utraque parte 
continentis positis. Calpen et Abylam montes, stupendo opere, O ceano, pervios reddidit.

§. 11. In Hispania, Gallia, ac denique Italia, Tyrannos sustulit, bar barosque hominum mores correxit. 
Galliscus quidem Hercules, iccirco catenis aureis ex ore profluentibus, atque hominum auribus innexis 
celebratur; quod eloquio illic magis, quam vi in obsequium gentes traxerit.

§. 12. In Italiam ad Aborigines, illuc ubi nunc Romani degunt, transgressus, humanissimequiue cultus, 
perpetuam sui reliquit memoriam Ab Evandro Hospitio acceptus, amisit boves, quos Cacus Vulcani silius 
per caudas retro grade in antrum traxit. Unde delusus fuisset inquirendo Hercules, nisi mugitu se 
prodidissent. Qui denique in effractum viantrum prosiliit, et Cacum, receptis bo bus, interfecit. Hinc ad 
Vesuvium accessit, ac Gigantes in campis Plegraeis aggressus cecidit. Denique, vel quod Avernum 
Campaniae lacum obstruxit, vel quod in Epirum transiens Orcum Molossorum Regem expugnarit; Inferos 
adiisse dicitur: ut Theseum amicum ac socium veterum, cum Pirithoe nuc digressum captumque liberaret, 
quod praestitit, educto simul ex inferni feucibus Cerbero. Leuthonymum inferorum bubulcum sibi 
adversantem interemit.

§. 13. Mors vero deterrita ejus conspectu Alcesten reddidit, quae ex indulto Apollinis pro Admeto marito 
mortua ejus vitam produxerat. Cerberus ubi luce aspexisset nauseans vomuit, unde aconitum natum est. 
Visum porro Cerberum Eurystheus aversatus inferis reddi jussit. Ipse redux immisso a Iunone furore, 
liberos, quos ex Megara susce perat, occidit, Lycumque Thebarum Regem, Megaram ambientem, 
confecit. Ante hanc veto Meliten Aegei fluminis filiam, ex qua Hyllum suscepit, ac Iolen uxotes habuit. 
Postea etiam Omphales Lydorum Regis filiae amore captus-eidem triennio sub habitu foeminae turpitex 
servitenon erubuit.

§. 14. Denique pro Dejanira Oenei Aetoliae Regis fil. cu Acboloe ejus sponso cettamen aggressus, huncin 
variis formis ac tauri praecipue pugnantem, evulso cornu, prostravit, quod denique redidit, Amaltheae 
cornu pro dote cum sponsa accepto. Sed Nessus Centaurus Dejaniram, Hercule jam flumen transgresso, in 
navi subvecturus eandem violare fiustra conatus, lagittis Hexculeis, hydrae sanguine infectis, transfixus 
est, qui se

132


moritutum sentiens, togam suo infectum sanguine Dejanirae tanquam certum contra alienos amores 
remedium obtulit. Hanc postquam Herculi (ut a Love Euryti filia abstraheret] per Lycham famulum dono 
obtulisset, ille in furorem versus Lycham in Euboicum mare praecipitat, quem in scopulum mutatum 
fingunt: ipse arcu et sagittis Philoctetae commissis, ea lege, ne cuiquam sui locum sepulcri proderet 
ardenti in Oera monae pryrae sese injicit, atque inde in coelum, ut fingunt, sublatus. Heben Iuventutis 
Deam conjugem meruit. Dejanira vero dolore et amore plena, sese Herculis clava conficit, ex cujus 
sanguine nymphaea, seu heracleon herba est.

§. 15. Iphiclum Hercules fratrem ex Amphitryone habuit, eodem natum parru, tantae celeritaris 
agilitatisque, ut per aristas ctiam veloci cursu provolare fingeretur. Hunc innoxium praecipitavit, gravi 
iccirco damnatus morbo, quem pecuniis, ex ultronea servitute compatatis, Iphiclique liberis im pensis, 
redimere Apollinis suait coactus est. Ex his filiis Iolaus., laborum socius, Sardiniae demum regnum est 
auspicatus

§. 16. Ceterum Eurystheus, postsublatum Herculem, filios bello petrit, in quo Iolaus Theseo Hylloque 
adjutoribus Eurystheum cum liberis victoria vitaque spoliavit. Deinde bello Pelopidas Atreo duce fretos, 
aggressi sunt. Ex quibus Hilus aliquem duello, ad rei, bellique litem finiendam, ea lege proyocavit; ut 
victori cum suis regnum Nycenarum cederet. Quo certamine contra Echemum Regem Tegeatarum Hilus 
occubuit, et Pelopidas regnum mansit. Heraclidae Corinthum reversi sunt, donec Cometen denique, 
Orestis ex Penthilo nepotem, regno potiti, ejecerunt.

CAPUT XXX.

De stirpe Trojanorum, et fatali eorum bello, Gracisque hui. bello implicitis.

§. 1. DAr danus ex Iove et Electra Atlantis filia natus cum fratrem Iasium occidisset, fugit in Asiam, 
Iocaque illic doluit Hellesponto vicina, et caduciam Teucri Regis filiam duxit, amplificatamque urbem 
Teucriam, suo nomine Dardaniam appellavit; quam Tros, Erichthonii ex Dardano filius,

133


poffea a se Trojam, et natus de Troellus Ilium dixit- Hic Laomedontem filium habuit, ex quo Priamus, 
cum Thithono Memnonis patre (de quo superius.)

§. 2. Multarum Priamus ex Hecuba, Cissei Thraciae Regis filia, prolium pater fuit. Ex quibus Paris 
maxime celebris, nonnulli Alexandrum vocant.] Hunc paritura mater sacem sese utero portare credidit. 
Quod cum ex conjectoribus didicisset ad patriae a filio evertendae exitium spectare, Archelao eum sorvo 
Priamus quidem exponendum tradidit; sed amans mater surreptum pastoribus in monte Ida dedit 
educandum: ubi adultior ex Oenone duos suscepit liberos, causisque disceptandis adhibitus, magna 
aequitatis fama claruit, adeoque postquam Eridis pomum aureum inter Deas, Iunonem, Venerem, ae 
Palladem. cum inscriptione, Detur pulcherrim, projectum esset; ipse arbiter hujus litis decidendae accitus 
fertur, ac pro Venere tulisse sententiam, quae pulcherrimam ipsi foeminarum promiserat, Pallade 
sapientiam, ac Iunone regnum frustra deferentibus.

§. 3 Deinde cum pastoritio habitu in agone apud Trojam, fortissimus cum ipso Hectore victor 
concurrisset, atque is gladium indignabundus in pastorem, ut putabat, stringeret, Paris fratrem sese esse 
allaris crepundiis probavit. Kta a Priamo receptus, cum 50. navibus in Graeciam, tanquam Hesionem 
sororem a Telamone repetiturus abiit, revera ut Helenam Menelai Regis Spartani uxorem raperet, a quo, 
ut ajunt, ho spitio acceptus, hanc rependit absenti gratiam, alii, Sparta per vim expugnata, raptaque hinc 
Helena Trojam repetiisse autumant. Menelaus postquam frustra per legatos uxorem postulasset, bellum 
cum fratre. Agamemnone Rege Mycen, aliisque Graeciae totius Principibus Asiae intulit; sed ad Trojam 
regni caput, decennio toto haesit. In hoc bello quatuor duces maximi, Hector et Aeneas Trojani, Achilles 
et Vlysses Graeci. celebrantur

§. 4. Aeneas ex Anchise patre (cujus pater Capys, avus Assaracus filius Trois) et matre, ut fingunt, 
Venere Creusam Priaminatam uxotem habuit, Romanae stirpis progenitor, et Rex Latinorum, post fata 
Trojae, arque in Italiam tranfitu, debeilatumque Turnum, effectus. De quo Virgilius late in sua Aeneid. 
Hector Priami filiorum fortissimus, quo stante

134


Troja capi non potuit, uxore habuit Androm achen Regis Theban. Aetionis filiam, virilis animi foeminam. 
postea a Pyrrho Achillis filio in Graeciam abductam. Ex illa Hectori Astyanax natusest, quem Vlysses, 
capta Troja, e turtis fastigio dedit praecipitem. Graecorum terror Hector fuit, ex quibus Protesilaum et 
Paoroclum interfecit; sed hujus mortem ulturo Achilli victus palmam vitamque cessit, crudeli spectaculo, 
ter citcum Trojae moenia, et Patrocli sepulcrum, bigis raptatum cadaver, auro denique a Priamo 
redemptum est.

§. 5. Achillos Pelei ex Theride filius, nepos Aeaci a Chirone instructus in cithara, usu herbarum, medendi, 
venandique aclegum aequitatisque peritia. Postquam Calchas vates Graecorum pronuntiaffet, Trojam sine 
Achille capi non posse, qui in Scytum a matte delatus, latuit, inter Lycomedis Regis filias, habitu 
muliebri, e quarum una Deidamia Pyrrhum filium sustulit. Hinc tamen Vlyssis astu extractus, ad bellum 
Trojanum venit; sed cum ob ereptam sibi a Rege Agamemnone Briseidem seu Hippodamiam, digressus a 
bello rursum esset, Patrocli amici mox rem ulturus rediit, postquam arma Vulcanus impenettabilia illi 
fabricatus esset.

§. 6. Neque Hectori, licet Pcnthesilea Amazonum Regina stipatus in Graecos erumperet impune fuit cum 
Achille congredi. Sed amores demum inconsulti etiam Achillem perdidere, cum Polyxenam Priamifiliam 
depe iret: han cenim ducturus, cum in Iucnm Apollmis venisset, Deiphobus Polyxenae fratexillum quidem 
amplexus est; sed Paris inermem occidit.

§ 7. Haud multo post, et ipse a Philoctete. Herculis sagittis instructo jaculandique peritissimo, provocatus 
occubuit, frustra Trojanis in auxillium properantibus qui Menelai illum maribus nuper exemerant. Cum in 
fatis esset Patidem Herculis sagittis periturum. Philoctetes vero pedeillo, quo contra fidem datam Herculis 
sepulcrum ostenderat, casu fagittae vulneratus, intolerabilis Graecis propter foetorem vulneris erat, 
adeoque ex Lemno, ubi relictus fuit. per Vlyssen reductns est, denique post bellum Trojamum a 
Machaone sanatus Ceterum impuriamone in Paride ultores, peccabant ipsi hoc scelere, quod in hoste 
persequebantur. Nam et Agamemnon Astynomen Chrysis Sacerdotis filiam rapuit, ob quam causam 
Graecorum castra peste consumenda erant: nisi Achilles coe? isset reddere, suaipse iccirco Briserde 
spoliatus.

135


§. 8. Vlyssis tamen prudentia, et astus, (fuit is Laertae Regis' Ithacae, et Dulichii filius) magnopere 
Graecis profuit. Hic cum amore uxoris Penelopes, ex qua Telemasbum fil. susceperat, bellu aversaretur, 
insania simulans litus, diversis animaliu generibus sub jugo sociatis, arabat, saleque lerebat, que tamen 
Palamedes Nauplii Euboeae Regis fil. prodidit, objecto aranti Telemacho, que ne laederet, aratrum flexit, 
simulatamque insaniam professus est. Hinc ad bellum pertractum, post Achillem et Philocteten eodem 
traductos, cinerem Laomedontis, super Scaeam Trojae portam servatum, clam sustnlit. Palladium quoque 
(statua Palladis erat, Coelo lapsa, quae hastam oculosque vibrare ferebatur) cum Diomede exarce 
Minervae custodibus delusis rapuit. missus vero cum eodem explorator, Rhaeso Thraciae Rege occiso, 
equos, priusqnam Xanthi aquas degustassent, ad suos traduxit: quibus intectis, Troja, ut in fatis erat, capi 
non potuit.

§. 9. Fuit vero Diomedes Rex Aetoliae Tydei et Deiphiles fili post Achillem et Ajacem fortissimus. qui 
cum Hectore et Aenea singulari etiam certamine concurrerat, Martemque ae Venerem, in hujus 
protectione, vulnerasse ferebatur: ut iccirco Dea indignante, Aegiale Diomedis uxor cum Cyllabaro 
Stheneli filio consueverit, unde domum aversatus exulin Apuliam abiit, ubi Socii, Venerem convitiati, in 
Diomedaeas aves (dentatas, corpore candidas, puerorumque more vagientes, in insulis Gargano appositis, 
a Diomede etiam nuncupatis) coversi fuerant.

§. 30. Porro Ulysses postquam frumentationis gratia ipse in Thraciam missus, sine fructu, eslet; 
Palamedes vero inde rediens multum frumenti adveheret: stimulatus invidia, fictas Priami ad Palamedem 
literas instruit, in quibus conceptae proditionis gratia pecuniam se misisse commemorat, [quam Ulysses, 
corruptis servis, in tabernaculo defoderat) interceptis literis, cum reus prodirionis ageretur, Ulysses 
defensionem simulat, negatque de tali viro credendum quicquam, nisi pecuniae repertae fuerint, quae ubi 
in tabernaculo erutae essent lapidibus obrutus, periit. Astrologiae hic inprimis peritus, Solis eclipsin in 
castris visam, minin e esse formidandam docuit, menses primus ad cursum Luuae aptasse fertur, praeterea 
acier ordinem, excubiarumque idoneas vices, per gruum observationem, didicisse, quarum etiam in volatu 
figuris instructus, literarum formas quatuor, aliis Cadmi literis, ut , adjecit, 
unde Palamedis aves grues sunt dictae.

136


§. 11. Lis eidem. Ulyssi cum Ajaoe filio Telamonis, Graecorum post Achillem fortislimo, fuit, pro armis 
Achillis contendente, in qua, cum eloquentia et favore Agamemnonis superasset. Ajax exindignatione in 
furorem versus, gladio (quem ab Hectore in duello, pari virtute decertans, acceperat, repenso Hectori 
baltheo) primum in muta saeviit pecora, ratus se Atridas conficere; post ubi delusum se animad verteret, 
majori sibi crimine vitam sustulit, cruore, ut fingunt, in Hyacinthum floxem verso, itamisero fatale donum 
inimici fuerat: uti vicissim oblatus Hectori baltheus. ex quo tractum ip sius cadaver pependet.

§. 12. Hoc eodem bello tamen. et alter Ajax Otlei Regis Locrensium natus fuit, velox pedibus, hastaeque 
vibrandae inprimis peritus, qui, Troja capta. Calsandram Virginem in tem. 10 violavit, causaquiue 
tempestatis fuit, qua, per ulciscentem facinus Minervam, Graecorum classis, juxta Caphareum 
promontorium cum Ajace periit. Ulysses denique et Orsilochum Idomenei Cretensis Regis filium, 
obstantem, ne legitima pars praedae sibi decideretur, interemit, postremo et Polyxenam ad Achillis 
tumulum jugulatam, tum et Astyanacta Hectoris fil. de turri praecipitatum, inferias misit, postquam jam 
Troja Graeci essent potiti.

§. 13. Haec enim decennio obsessa est. donec, Helena Priami filio exitium praevidente, ac transfuga, 
fatalis eguus, per Epium artificem, et directorem Helenum, erectus est; quo, simulate discedentes Graeci, 
tanquam in obsequsum Palladis relicto, armatos continebant. Hunc cum Religionis causa, per murorum 
rumas (portae enim capaces non erant) Trojani per rotas in urbem admovissent; Graeci, Stnone ex arce 
Palladis signum igne dante, versa classe, adfuere, atque ingenti omnium clade urbem invasere.

§. 14. Ante cujus deditionem Antenor et Aeneas cum hoste pacti, Palladio, ut nonnulli ferunt, 
transportato, discesserant, quanquam Virgilius magis honorificum Aeneae per medios hostes egressum 
instruat, quo et Anchisen parentem humeris susceptum lervarit Creusam tamen uxorem amiserit, Ascanio 
exilla filio incolumi. Hoc Italiam denique (postquam Drepani Anchisem scomite, post varios in mari 
errores attigit, (quanquam Didonem Carthaginem extruentem, ut fingit Virgilius, non viderit, ut quae 
multi post tempore aedi.

137


ficate est] cui Latinus partem agri, Laviniamque filiam jam Turno promissam Fauni Patris otaculo 
monitus addixit. Quam Aeneas, Evandro Aborig inum Rege adjutore, contra Turnum Camillam, 
Mezentiumqu bello victos obtinuit. Haec poetice a Virgilio ut primo lib. ostendimus diducta sunt.

§ 15. Ceterum Prtamus capta Troja, a Pyrrho Achillis fil. (quem Neoptolemum, tanquam recens ad bellum 
venientem, dixere] ad lovis Hercaei aram intertectus est. Pilium vero Priami Polydorum, quem 
Polymnestori Thracum Regicum magna vi auri educandum tradidit, perfidus Rex interfecit, cujus ad 
tumulum Aeneas, ut Virgilius libro 3. haesit. Hecuba mater, audita morte, dissimulataque, plus a se auri, 
pro filio reconditum. Polymnestori indicat. Qui, cum spe illius venisset, Hecubae indignantis unguibus 
excoecatus est. Ipsa vero Hecuba ob convitia, tum Polymnestori, tum Graecis captivam abducentibus 
intentata, in canem mutata fingitur. Fuit et Lacroon Priami filius, qui erumpens ex arce, cum hastam in 
equum Trojanum infixislet, ab hostibus, cum duobus filus, oppressus est.

§. 16. Helenus Priami filius Graecis ad quos transiit, ob consilia patriae occupandae, tum etiam vaticinia, 
quibus inclaruit, Pytrhumque a navigatione (qua reliqui perituri essent) prohibitum gratus: cui etiam 
iccirco Pyrrhus. Andromachen fratris Hectoris uxorem regnique sui partem concessit, in qua utbem ad 
similitudinem Trojae condidit,. ad quam profugus Aeneas appulit. libr. 3. Aeneid. Castandra Priami filia, 
cum frustra ab A polline vaticinandi facultate oblata, ad facinus sollicitata esset: fecisse is dicitur, ut, licet 
vera praedicenti, fides nulla haberetur.

§. 17. Haec Choroebum parum sanae mentis hominem sponsum nacta est, quo in excidio Trojae pereunte, 
Agamemnoni cessit, Cui etiam, non credenti, eventura praedicens domi mala cum eodem, Clytemnestrae 
insidits, sublata est. Deiphoburm, alium Priami filium; Helena (post mortem Paridis) uxor, perside 
admissis ad dormientem Graecis, sustulit: ipsa denique, hoc pacto, utcumque Menelao conciliata, ac 
reducta est. Postremo Graeci, post eversam Trojam, et ipsi plerique tempestate periere Ulciscentibus 
eadem in his facinore Diis, quae ipsi in Trojanis plexuerant. Aliqui

138


longa etiam octennii jactatione, vix quietem sunt assecuti.

§. 18. Phyrrbus ubi in patriam redtisset, avum Peleum ab Acasio Peliae filio regno pulsum atque in 
spelunca latentem reperit, qui ab Aralanta Acasti conjuge appetitus, cum adulterium recusasset, de illo 
inno cens accusatus, belloque profligatus erat. Sed Pyrrhus Peleo contra Acastum in Thessaliae regnum 
restituto, fratribusque Acasti in venatione. perse ficto in habitu sublati Nestorem quoque sub Acasti 
specie, circum venit, regnoque exuit, ipse demum ab Oreste in Hermiones ambitu periturus. Porro Nestor. 
Nelei et Chloridis filius, jam senex inseelus, apud Troja, cum Graecis, tanta prudentiae et eloquentiae 
laude verfatus est, ut Agamemnon diceret. brevi se uxpugnaturum Ilium si decem sibi nestores 
contigissent. ???

§. 19. Ad Vlyssem postremo redeamus, quem per varios errores Homerus, ut primo libro vidimus, domum 
reducit. Principio ille ad Ciconum litus appulsus, similique post tem pestate eje. ctus in Africam, ad 
Lotophagorum gentem, plerosque illic Sociorum, loti dulcedine illectos, reliquit. Hinc in Siciliam appulit, 
ibi a Cyclope Polyphemo sex sociorum devorati, quem, oblato liberiore haustu, praeusto titione 
excaecavit; mox cum reliquis, a rietum tectus pellibus sese antro subduxit, Inde Aeoliam delatus, ventos 
ab eo omnes utri inclusos. praeter Zephyrum, accipit, mox amittendos, cum socii spe latentis thesauri 
aperuisfent. Ita jam Ithacae propinquus rursus in Aeoliam, atque inde ad Laestrigo nas anthropophagos 
rejieitur; ubi aliquot iterum sociorum devorati sunt.

§ 20. Socii, hinc ad (ircen missi, in porcos mutati sunt, quos redem pturus, sumpto a Mercurio adversus 
veneficia pharmaco adfuit, coegitque, stricto gladio, formae eos pristinae Circen resutuere, cujus deinde 
amore et consuetudine detentus Telegonum ex ea filium et filiam Ardeam suscepit. Fuit Circe Solis et 
Perses Nymphae filia, foror. Aeeta Regis Colchotum, quae, marito Sarmatarum Rege sublato, tyrannidem 
occupavit, qua mox deturbata, in Citcaeum extremum Italiae montem profugit, ubi Glaucum marinum 
Deum deperiens, Scyllam ab ipso dilectam, in monstrum convertit. Quin et Pisum Latinorum Deum, in 
sui nominis avem commutavit; quod uxorem sibi propriam praetulisset. Quo loco et Vlyssem hospitio 
excepit, a qua aegre dimissus, peractis apud Oceanu sacris, ad Inferos descen dir, ubi ab Anticlea matre, 
et Ephenore socio (qui a lapsu scalis cervicem

139


fregerat) tum etiam vate Tiresia de sibi eve nt tris plura edoctus est.

§ 21. Fuit autem Tiresias Thebanus, qui cum foeminam Draconem, in Cithaerone monte, confecisset, in 
foeminam versus est: iterum marem interficiens, maris formam recepit (quanquam paulo aliter Ovidius] 
unde cum disceptatio inter Jovem Junonemque orta esset: isque pro Jove censuisset. a Junone est 
excoecatus cui in solatium Jupiter divinandi potestatem conces, sit. R eversus ab hoc rate Ulysses Junoni 
et Proserpinae columnam erexit. Sirenes deinde obturatis sociorum auribus pratervectus, Scyllamque ac 
Charybdin magno periculo transiens Siciliam appulit ubi cum arinenta Solis, eontra mandatum Ulyssis 
dormientis. Eurylocho autore, socii rapuissent, omnes naufragi? factum luerunt. uno Ulysse, qui navis 
malo inclinatus ad Ogygiam ejectus est, salvo.

§. 22. Hic a Calypso Nympha septennali hospitio et thalamo exceptus, Nausithoum et Nausinoum reliquit 
filios, dum jubente Mercurio dimissus, et jam in conspectu Phaeacis, nova tempestate mersus periisset, 
nisi Leucothoe maris Dea naufrago tabulam suppedita sset. qua ad Phaeaeum litus enitens, latensque sub 
frondibus a Nausicae Alcinoi Regis (cujus celebres a fertilirate et copia fructctum horti et pomaria bifera 
triferaque) filia, veste et hospitio donatus, naves etiam sociosque ab Arete illius matre adeptus Ithacam 
pervenit, habituquiue mendici, ex Palladis consilio, usus ad porearios venit, ex quibus Eumaeus 
incognitum adduxit domum, ubi a Procis multas perpessus injurias, tandemque ab Suricloa nutrice 
agnitus, arma ex composito cum filio, et duobus subulcis in procos vertit, omnesquiue trucidavit, 
Penelope sibi vendicata, quae inviolatam thori fidem, quam vts infido marito, inter tot pecorum illecebras 
servarat. Subinde cum filius ex Circe Telegonur patrem invisurus domo prohiberetur, contentione orta, 
incognitum patrem spina venenosa trigonis piscis transfixit. Ulyssis peregrinationem uti et Ilii 
eversionem, Homerus eleganti poesi heroica complexus est.

140


CAPUT XXXI. Thebanorum Principum linea, et posteritas.

§. 1. AGenor Beli ex Neptuno orti filius, Taygetam uxorem Tantali et Euro pam Jovis, tum natos 
Cadmum Phoenicem et Cilicem habuit, ex quibus Cadmus ad Euro pam inquirendam missus, hae minime 
reperta, redire ad patrem veritus, in Aonia prope Parnassum consedit, Boeotiamque regionem dixit, ac 
celeb es olim Thebas extruxit: ubi cum nonnulli sociorum ad Dircem fontem pro aqua missi, a custode 
illius serpente occisi essent, hoc confecto iparsisque ipsius per agrum dentibus, armati de sulcis viri subito 
enati, mutuis in se telis grassari sunt, dum guinque superstites Cadmo socii accederent.

§. 2. Cadmus vero, literis ex Phoenicia translatis, remp. excoluit, quas reperit omnino sedeeim, (quibus 
Palamedes  Simonides deinde  adjecit) Filias habuit, 
Semclem, Baccho nuptam. Ino Athamanti (de quibus supra actum) tum etiam Agaven Echionis Thebani 
uxore, quae inter Bacchos furens Tentheum filium Bacchi sacta, quod abstemius esset aspernantem 
discerpsit; denqieu Autonoen Actaeonis ex Aristaeo (mellis repertore et cultore apum) matrem. Porro et 
Cadmus, post Orpheum carminum repertorem, prosaicam orationem instituisse primus fer tur: tandem ab 
Amphione, potente citharoedo. Zethoquiue ejus fratre regno ad Illyrios pulsus cessit, donec miseratione, 
ut fertur, Deorum ipse cum Harmonia uxore in serpentem mutatus fingitur. Harmonia vero Jovis et 
Electrae, vel certe Martis et Veneris, filia, Deos in nuptiis habere praesentes meruit, donisquiue eorum 
culta est. Pallas enim monile, peplum et tibias; Mercurius lyram; Ceres fruges; Electra cymbala et 
tympana magnae matris largita est. Ipse Apollo cithara lusit, Musis tibias inflantibus.

§. 3 Phoenix Agenoris filius Phoenicibus Syriae populis nomen dedit, hic ex Cassiopea Phineum suscepit, 
Sthenoboeae, seu Cleopatrae maritum, hic Phineus Orythum et Crambum filios suasu novercae 
Harpalyces, seu Idaeae, post Cleopatram ductae,

141


excoecavit, unde et ipse in ultione n a Dus excoecatus. Harpyjasquiue perpetuo suae infestas mensae 
perpessus est: dum Calais et Zetes hospino suscepti eas fugarunt. ab Hercule denique filiorum exilium et 
coecitatem vin dicante occisus est. Alius praeter hunc Phineus Atheniensis justitia celebris, fabulose in 
avem mutatus fertur lib. 7. Metam. Alter Phoenicis filius Labdacus, qui Thebis regnavit, filiumque 
celebrem Lajum habuit, OEdipi patrem.

§. 4. Hic Lajus ducta Creontis Thebani filia locasta, cum oraculum de filio nascituro consultum 
respondisset; illius manu occidendum patrem: Lajus Jocastae praecepit, ut partum suffocaret. Jocasta 
ministro interficiendum tradidit, qui plantis vimine trajectis in silva ex arbore suspendit, inedia periturum, 
nisi Phorbas Polybii Corinthiorum Regis pastor deprehensum Reginae liberis carenti obrulisset, quae O 
Edipum, a pedum tumore appellatum, diligenter educavit. Hic grandior, postquam consulto Apolline 
cognovisset, in Phocide se patrem reperturum, illic forte, tumultu inter cives orto, medius accedens, 
Lajum imprudens occidit, ac deinde Jocastam matrem nescius uxorem duxit: hac occasione.

§ 5. Sphinx, Echidnae et Typhonis filia, in agrum Thebanum a Junone immissa erat, pectore et facie 
humana, extrema parte leo, alis volucris, quae in Phyceo colle residens, hoc aenigma proponebat, quod 
animal, mane quadrupes, meridie bipes, vespere tripes esset, vitamquiue non folventibus extorquebat: 
dum Regina, regnoque in praem um Solutionis proposito, OEdipus accessit, ac propositum ad hominem 
applicatum solvit, Sphinge (ut erat in factis] sese ex dolore in praeruptam voraginem praecipitante. 
OEdipus tamen ubi intellexit, matris sese incestis nuptiis, patrisquiue caede commaculatum, utrumque 
sibi eruit oculum, solaque duce filia Antigona Athenas in exilium concessit, quae a praecipitio quaesito 
patrem prohibuit.

§. 6, Praeter Antigonam et Ismenem ex Jocasta Etheoclem et Polynicem filios habuit, qui regnum ea lege 
partiti sunt, ut alternis, praeessent, quod cum major natu Etheocles primo suscepisset, cedere Polymici 
successuro noluit, quare hic ad Adrastum Argis imperantem confugit, quo tempore eodem Tydeus OEnei 
Calidoniae Regis filius

142


ob fratrem Menalippum a se sublatum, pervenit, uterque Adraste tam gratus ut ille Argiam, hic Deiphilen 
filiam duceret (ex qua Diome dem in Trojana obsidione celebrem habuit) exercituque regio adversus 
hostes muniretur. Polynici reducendo primo adlaboratum est. Missus ad Etheoclem legatus Tydeus; sed 
durius intet convivas habitus, quosllbet ad quodvis certaminis genus inter ritus lacessebat, quem iccirco 
tevertentem juvenes Thebani quinquaginta ex insidiis aggressi, omnes sunt profligati, uno Maeone ad 
nuntiandam cladem relicto. Adrast' igitur, Polynices, et Tydeus, quatuor alus belli ducibus secum ad 
armorum societatem contra Etheoclem assumptis, progressi sunt.

§. 7. Ex his Amphiaraut, OEclei, vel Lini filius, vates, cumse hoc bello periturum animadverteret, adduci 
non potuit, dum uxor Eriphyle. Adrastrsoror judex constituta, aureo torque a Polynice inducta contra 
virum sententiam dixit vel, ut alii, latentem prodidit, quocirca Amphiaraus disce dens Alcmaeoni filio 
mandat, ut post obirum suum Euriphylen occideret, quod, ora culo etiam probante, factum est, alter dux 
Capaneus qui urbium per scalas oppugnationem, primo ante Thebas, coepisse dicitur; sed lapidibus 
obrutus periisse, ideoque in tabulis fuit a Jove, tanquam Deorum contemptorem fulmine cecidisse. His 
Meleagri et Atalantae filius Tarthenopaus et Hippomedon accessere.

§ 8. Fuit Meleager Tydei frater ex OE neo et Althea Thestii filia, qui cum aprum Dianae occidisset cap 
utquiue apri Atlantae Josii Argiv. Regis natae detul. sset, Althaeae fratres indignati, Plexippus et Toxeus, 
dum Virgini caput auferre moliuntur, a Meleagro occisi sunt, quo sacinore Althaea irritara fatalem 
Meleagri stipitem, cum quo ipse consum endus ferebaetur, in rogum conjecit, filiumque consum ptis 
visceribus, extinxit Parthenopaeus fil. in bello Thebano occubuit. Nam ex his septem Ducibus nemo 
incolumis praeter solum Adrastum evasit, ipsi fratres Etheocles et Polynices, mutuis vulneribus 
ceciderunt, qui cum eodem impositi rogo conflagrarent, flamma, velut odiorum particeps, a se invicem 
divisa est. Posthaec etiam nepotes parentum neces ulturi, Duce Alemaeone. vel, ut Statius, Theseo contra 
Thebanos profecti, eos denique subjugarunt, urbe capta, funditusquiue subversa. De Athamante Thebarum 
Rege alibi visum.

143


CAPUT XXXII. De Regibus Atheniensium eorun que tosterit ate.

§. 1. POst Cranaum et Amphitryonem Athenis Erechtheus seu Erichthonius praefuit, cujus filia Pandora, 
cum Pretogeniae forore, ingruente bello Boeotico, sele pro salute patriae devoverunt ad aras victimam. 
Harum frater et suce stor Erechthei Pandion Philomelam et Prognen filias, habun luxitque, de quarum 
fortuna superius actum est. Hujus filius regnique haeres Aegeus, qui ex Aethra Pithaei Traezeniorum 
Regis filia Theleum iuscepit. Illi cum Minoe Cretensium Rege, ob occisum illius filium Androgeum, 
grave interceslit bellum, quo superati Atheniensestcoacti sunt quotannis adolescentesseprem, totidemque 
puellas Minotauro, in Cretensi labyrintho, devorandos mittere.

§. 2, Erat vero Labyrinthus opus miris ambagibus Daedali architecti ingenio elaboratum ex quo nullus 
pateret ad Minotaurum semel immissis exitus; sed Daedalus artifex, cum uxori Minois Pasiphae ad 
Minotauri conceptum favisset, Minoem perse quemem coactus cum Icaro nlio fugere, ut mare supera ret, 
si bi filioque alas fabricatus dicitur. quibus Icarus juvenilirer exultans, propiusque solem advolans, solutis 
Sole ceris alisque, mati, se Icario dicto haustus periit. Sed Theseus Minotauro, fatalis fuit. Hic enim sorte 
inter adolelcentes immolandos delectus, conciliata sibi. Ariadne Regis Minois fil a, suppeditato per illam 
filo ingressus, post occisum monstrum, ductu fili exitum reperit, sed Ariadne per somnum in Chio perfide 
relicta, Phaedrain ejus fororem secum abduxit, Nigris tamen revertens in patriam velis (quae impetrata 
victoria et vita, pater mutare in alba jusserat] conspicatus ita redeuntem navem Aegeus ratusque filium 
perisse, sese in mare dedit praecipitem, illique nomen reliquit

§ 3. Iam puer Theseus documenta magnae indolis dabat. cum exuvium Leonis in Hercule ceteris 
fugientibu, ultro, tanquam feram, jaculis impeteret. Proerusten, Scirone et Schinim, Atticae latrones jam 
adultior confecit. Quorum, cum illius ossa in mare sparsisset, hinc Scironia saxa exutisse Poetae 
fabulantur. Hunc vero, homines curvatis laxatilque arboribus discerpenrem, pari supplicii genere sustulit. 
Cum Adrasto adversus

144


Creontem Thebarum Regem, caesos in bello sepeliri prohibentem, fatali illis clade, depugnavit, 
Amazones quoque debellavit, captamque ex eis duxit Hippolyten, ex qua filium Hippolytum suscepit.

§. 4. Pirithoum Ixionis, ex legitima uxore, filium praecipua coluit amicitia. Unde cum ei Hippodame, sive 
ut alii Hippodamiam, ipso nuptiarum die Centauri Lapithaeque eripere conarentur, Theseus socio Hercule 
omnes profligavit. Hac tamen mortua, convenit inter utrumque, ue quam aliam nisi Iove natam sibi 
conjugem vendicavent. Et Theseus quidem sibi Helenam raptu adjunxit, deinde. cum Pirithoo, 
Proserpinam Plutoni erepturus, ad Inferos contendisse fingitur; ubi hic a Cerbero devoratus, Theseus a 
Plutone captus est, dum superveniens Hercules libertarem redderet. Postremo jam senior Athens, quas 
moribus legibusque excoluerat, pultus, in Scyro insula vitam clausit. Postquam Panathenaea hoc est, 
celebres Minervae ludos Athenis, funebresque in Isthmo instituisset.

§. 5. Hippolytus Thesei fil. Thoedrae novercae primum quidem amoribus, deinde, post repulsam improbis 
ipsins odiis falsisque apud Patrem calumniis agitatus, in venatione oberrans, proprii s equis, a Neptuno, ut 
fingunt per Phocas incitatis discerptus est. Hunc tamen Aesculapius reductum ab inferis vitae restituit; sed 
declinata patris ira, in Italiam tanseuntem: ubi se Virbium, quasi bis virum, dixit, Ariciamque, ab uxoris 
ductae nomine, urbem excitavit.

CAPUT XXXIII. De Thessaliae Regibus, et Argonautarum expeditione.

§. 1. PElias Neptuni filius, ex Tyrone Salmonei Regis filia, Rex Thessaliae, fratrem habuit uterinum 
Aesonem ex Tytone et Aeolo (alii, Critheo Aeoli filio) natum. Ex Aesone vero et Alcimede nepotem 
lasonem. Quem, cum Pelias sibi ab Aeoli stupe mortem imminere intellexisset ideoque decrevisset tollere. 
Alcimede filium Peliae insidiis subtractura, eum in arca tanquam mortuum extulit, et clam Chironi 
educandum tradidit; qui terram adultior, ad Anaurum flumen arate coepit. Interea cum Pelias iterum 
otaculo accepisset ab ill o sibi caveret' quem alteto pede conspexiflet nudum, idque Iasoni ad Neptum 
sacrificia venienti in conspectu Peliae evenisset; ut innaerens luto, alterum

145


pedem, relicto calceo nudum educeret; quaesitus ex Pelia est; quid homini, a quo sibi pereundum sciret, 
facturus esset? respondit, eum se ad rapiendum vellus aureum dimissurum, quae res eo tem pore fieri non 
posse existimabatur.

§. 2. Placuit, et decrevit hoc Iasoni faciendum. Qui, ut erat gloriae cupid us, sumpto Hercule laborum 
socio aliisque compluribus heroum, navi consilio. Pa Nadis ab Argo instructa [quae hinc Argonavis dicta 
est) cujus malus ex quercu Dodonaea, arbore fatidica, erat, ipsaque demu inter sidera relata est; 
expeditionem hanc feliciter in Colchidem suscepit. Porro res ardua prorsus erat: nam Aeeta Colcho rum 
Rex, Solis et Persae filius, a Dus monitus, fibi tunc per eundum esse sciret, cum exter ni Phryxaeum hoc 
vellus sustulistent: illud deauratum, ut tanto lateret facilius, temploque Martis inclusum, accitis ex Taurica 
regione sub Dracone duce, fortissimis custodibus (unde fabula de Tauris ignivomis, et Dracone per 
Argonautas Medeae opera occiso] locum munivit.

§. 3. Iason vero iter ing ressus, primo ad Lemnum haesit, Hypsipyles Reginae Thoantis filiae hospitio et 
thalamo delectatus cui gemellos ex partu reliquit. Fuit haee postea pietate in virum celebris, quae una 
hunc servabat, cum reliquae in Lemno mulieres ex pacto viros suos imerfecissent, Quocirca profuga 
Lycurgi in domo, alendis filiis praefuit. Ex quibus, cum Archemorum alumnum ipsa absente serpens 
interemisset; Adrasti adversus Lycrugum, defensione servata est. Cum hac Lemno relicta, Iason ad 
Phineum Regem divertit. cui postquam infestas Harpyjas sustulisset, muneris loco intellexit, qua via, inter 
Cyaneas petras, tutum iter in Colchidem reneret.

§. 4. Huc cum pervenisset, Medea, Aeetae filia, hospitis amore capta est. Quae, quod a Circe, patris sorore 
herbarum vim, atque omne veneficit gen us didi cisser, facile artem venenumque invenit, quo doceret 
Iasonem aeripedes Tauros perdomare, ac pervigilem Draconem so pire, denique et armatos viros exsparsis 
in argo Draconis dentibus subnatos, mutuis se vulneribus jacto in medium lapide per Iasonem, conficere 
coegit. His superatis Iason accepto vellere, cum Medea clam abitum molitus est, quibus cum supervenitet 
Aeeta, Absyttum fratrem Mede2 discerpsit, sparsis hinc inde membris, ut patrem inlccutum moraretur.

§. 5. In reditu, alii ad Trojam cum Hercule allapsum, illaque

146


potitum ferunt. alii ad Istri pertigisse Ostium: cumque adverso fl umine eo venisset, ubi Danubius 
Liburniae montibus proximus, est, navim suis, sociorumque humeris, trans montes, in mare Adriaticum 
deportasse, atque inde appulisse in patriam. In tempestare memorant, Diis invocatis, super Castoris et 
Polluen sociorum humeros, stellas apparuisse bono omine, atque inde manasse usum; ut his, in periculo 
simili, vota nuncupatent.

§. 6. Iason a Medea in Graeciam adducta, sibi coniugio sociata, impetravit primo ut parentem Aesonem 
herbis potentibus (quibus etiam oleae stipes aridus refronduit] recoctum, juventuti restirueret. Quae idem 
etiam beneficium Liberi nutricibus praestitit, et vetulo arieti in conspectu filiarum Peliae, ut iccirco et hae 
idem beneficium pro sene Patre postularent. Ut Ovidius, vel, ut alii asserunt anili per medicamenra, 
formato vulru, et Dianae sumpta imagine, lymphara per urbem ingrediens religionem omnibus injecit, 
ductaque in regiam, Dianae sese auxilio Regis senium reparaturam asserit, experimento in seipsa id 
probans, cum absterso senilis facici fuco, subito adolescens apparuisset. Credulus iccirco Pelias filiabus 
imperat, ut Medeae in omnibus morem gerant. Suasit haec Peliae corpus, igne, ut revirescat, 
excoquendum, adeoque occidi, et aheno mandari jubet, quo im petrato, facibus ex arce erectis, invadendi 
signum Argonautis dedit, qui urbe ac regia sine capite facile potiti sunt

§. 7. Iason ramen pius in Acastum Peliae filium, regnum eidem tradidit. In Medeam vero impius, 
pulchriorem illi Glaucam, vel Crousam Creontis ex Sisypho nati-Regis-Corinthiorum filiam, post geminas 
ex illa proles, praetulit. Sed Medea discessu sibi imparato unaque tantum ad colligendas sarcinas nocte 
impetrata, gravissimo facinore repulsam ulta, regiam cum sponsa, et Rege Creonte, solo Jasone salvo, 
igne sepelivit natosque ex Jasone susceptos, in oculis patris, tecto domus inhaeres, discerpsit. 
Conflagrasse sponsam, dono vestis a Medea submissae ignemque concipiente, primum ferunt, ipsa, curru 
a Draconibus vecto, per aerem Athenas transsportata dictur, arque illicnupsisse Aegeo Regi, unde 
Medum??quo dicta Media genuerit. Iason voluntatia motte vim jus i ? Ioris abrupit.

147


INDEX

Praecipuorum Nominum, de quibus in Mythologia agitur.

ABas, c 26. §. 17.
Acastus, c. 30. § 1. 8.
Acheron, C 26. §. 8.
Achelous, c. 22. §. 15. et c. 29. §. 14.
Achilles, c. 30. §. 52
Acrisius, c 24 §. 7.
Actaeon, c. 25. §. 7.
Actorides, c. 29. §. 6.
Adonis, c. 12 §. 2. et c. 26 § 20.
Adrastus, c, 31. § 6.
Aeacus, c. 26. §. 12.
Aeeta, c. 33. §. 2.
Ae eus, c. 32. § 12.
Aegisthus, c 18 § 2.
Aegis, c 24. §. 1.
Aegialo, c. 39. § 10.
Ae yptus c 46 § 8.
Aeneas, c. 30. §. 4 14. et c.
Aeoliss, c. 25. § 34.
Aesculapius, c. 25 §. 2.
Agamemnon, c 28 §. 2.
Agave, c. 31 §. 2.
Agenor, c 31 §. 1.
Ajax Oilei, c. 30. §. 12.
Ajax Telamonius, c 30. §. 11.
Alceste, c. 29. §. 13.
Alcyonius, c. 23. § 8 et c 39. §. 6.
Alcinous, c 30. §. 22.
Al iehoe, c. 25. n. 20.
Alomaeon, c. 33. n 7.
Althaea, c. 32 n. 8.
Amal hea c?rnu, c 24. n. 1.
Amphiaraus, c, 31. n. 7.
Amphitrite, c. 27 n 1. et 2.
Amphion, c. 24, n. 6.
Andromeda, c 24 n. 2.
Andromache, c. 30 n. 4. et 16.
Anubis, e 25. n. 15.
Antiope, c 24. n. 6.
Apis, c. 25. n. 25.
Apollo, c. 25.
Aquila Iovis, c 24. n 1.
Arain Coelo, c. 23. n. 3.
Ara Iani, ib n. 17.
Arachne, c. 25. n. 41.
Argus, c. 24. n. 23.
Aria ine, c. 32. n. 2.
Arion, c. 26. n. 4.
Aristaus, c. 25. n 23.
Arte fabrili facta, c. 25. n. 10.
Ascalaphus, c. 26 n. 9 et 15.
Asopus, c. 26. n. 3.
Astraus, c. 36. n. 5. G 2

148


Astyanax, c. 30. n. 4.
Astynome, c. 30. n. 7.
Atalanta, c. 28. n. 1. et c. 30. n 18.
Athamas, c. 25. n. 35.
Atlas, c. 23. n. 11
Atreus, c. 28 n. 2.
Avernus, c. 26. n. 10.
Augiae stabulum, c. 29. n. 5.
Aurora, c. 22. n. 6.
Autolycus, c. 25. n. 17.
BAcchus c. 5. n. 17.
Baccha, ib. n. 19.
Batto, c. 25. n. 27.
Belus, c. 26. n. 2.
Belides, ibid.
Bellerophon, c, 26 n. 5.
Bellona, c. 25. n. 15.
Briareus, c. 23. n. 10.
Busiris, c 26. n. 2.
CAcus, c. 24. n. 13.
Cadmus, c. 31. n. 1.
Calchas, c. 30. n. 5.
Callisto, c, 24. n, 22. et c. 27. n. 1.
Calypso, c. 30. n. 22.
Capaneus, c. 31 n. 7.
Cassandra, c. 30. n. 16.
Cassiope, c. 24. n. 8.
Castor et Pollux, c. 24. n. 5.
Cedalion, c. 26. n. 6.
Centauri, c. 25 n. 14.
Cephalus, c. 25. n. 38.
Cerberus, c. 26 n. 13.
Ceres, c. 26. n. 14.
Certamina varia, c. 25. ut Pythia, n. 6. Lampadophoria, n. 11. Isthmia, Olympia, Nemea et c. n. 36.
Ceyx, c. 25. n. 34.
Charon, c. 16. n 9.
Charybdis, c. 22 n. 14.
Chimaera, c. 26. n. 5.
Chiron, c. 23. n. 10.
Choroebus, c. 30. n. 17.
Circe, c. 30. n. 20.
Cissus, c. 25 n. 20.
Clytemnestra, c. 28. n. 2.
Clytie, c 22 n. 21.
Co ytus, c. 26. n. 10.
Coelus, c 21. et c. 23 n. 4.
Corv 9 niger factque, c. 25. n 2.
Creon, c. 33 n. 7.
Curetes et Corybat, c. 23. n. 1.
Cybele, c 23. n. 1.
Cyclopes c. 23. n. 5.
Cygnus, c. 25. n 13.
DAnaus, c 26 n. 2.
Danae, c. 24. n. 7.
Daphne, c. 25. n. 6.
Dardanus, c. 30. n. 1.
Daedalus, c, 32 n 2.
Dejansra, c. 22 n. 15. et c. 29 n. 14.
Deidamia, c. 30. n. 5.
Deiphobus, c. 30 n. 6. et 17.
Deucalion, c. 23 n 15.

149


Diana, c. 25. n. 7.
Dii minores, c. 26. n. 22.
Dii rustici, c. 25. n, 32.
Dii manimalia versi, c 23. n. 7.
Diomedes, c 29 n. 6.
Dirce, c. 22. n. 15. et c 24. n. 6
Dodone, c 24. n. 16.
Draco, c 29. n. 6
EChemus, c. 29. n 16.
Elysium, c. 26. n. 13.
Enceladus, c. 23. n. 8.
Endymion, c. 22 n. 5.
Epeus, c 30. n. 13.
Epimerheus, c. 23. n. 14.
Ephialtes, c. 23. n. 8.
Eriththonius, c. 25 n. 11.
Eriphyle, c. 31. n. 7.
Eris, c 22. n. 21.
Erisicht hon, c. 26. n. 17.
Eryx, c. 26 n. 20.
Ethescles. c 31. n. 5.
Evander, c. 25 n. 31.
Euphemus, c. 26. n 5.
Europa, c. 24 n. 4.
Eurydice, c. 25 n. 4
Eurystheus, c. 29 n. 1 etc.
FAssnus, c. 25. n. 31
Feronia, c 25 n 32.
Flora, c. 26. n. 22.
Fortuna, c. 22. n. 19.
Euria, c. 23. n 4.
GAllus, c. 25. n. 11.
Galli sacerdates, c. 23. n. 1.
Ganymedes, c. 24. n. 17.
Genius, bonus et malus, c. 25 n 33.
Geryon c. 29. n. 6
Giganies, c. 23. n. 6.
Glarncus, c. 26. n. 4. et c. 30. n. 20.
Gorgones, c. 22. n. 12.
Graciae, c. 24. n. 9.
Graeae, s. 22. n. 13.
HAlcyone, c. 25. n. 34.
Halirrhotius, c. 25. n. 13
Harmonia, c. 31. n. 2.
Harpalyce, c. 31 n. 3.
Harpyjae, c. 26. n. 7.
Hebe, c. 23. n. 13 etc. 24. n. 17
Hecate, c. 26. n. 18.
Hector, c 30. n. 4.
Hecuba, c. 30. n. 2. et 15.
Helena, c. 30. n. 3
Helenus, c. 30. n 15.
Helle, c. 25 n 35.
Hercules, c 29. Gallic 9, c. 25.
Hermes, c. 25. n. 25 et 28.
Heimione, c. 25. n. 10 etc. 28. n. 3.
Hesione, c. 26. n. 1.
Hesperus, c. 23. n. 11.
Hesperides, sb
Hipsodimia, c. 28. n. 1 et c. 30 n. 5.
Hippolytus, c 25. n. 2. et 32.
Hippocrene, c. 20. n. 7.

150


Horae, c. 24. n 9.
Eorus, c. 2. n. 25.
Hyacithus, c. 25. n. 3.
Hyades, c. 23. n. 22.
Hydra, c. 29. n. 4.
Hylas, c. 29 n. 10.
Hyllus, c. 29. n. 16.
Hymen, c. 25. n 23.
Hyperione, c. 21. n. 3.
Hyrius. c 26. n 6.
Ianus, c. 23. n. 16.
Iason, c. 33. n 1. etc.
Icarus, c 3. n. 2.
Io vel isis, c 24 n. 23 etc. 25 n 24 et 26. n. 16.
Iobates, c. 26 n 5.
Iocastae, c 11. n. 4.
In achus, c. 24. n. 23.
Ino, c. 25. n. 35.
Ino, c. 25. n. 9. etc. 28. n. 4
Iru, c. 24, n. 10.
Itys, c 25. n. 12.
Iupiter, c. 24. n ... et c.
Iuno, c. 24. n. 17. etc.
Iunones variae, b n. 21.
Iu ventus, c. 24 n 14, et 17.
Ix en. 1. 2. n, 14.
LAbyrinthus, c. 32. n. 1.
Lacedaemon, c. 24 n. 12.
Laelaps, c 27. n. 35.
Lajus, c. 31 n. 4.
Laomsdon, c. 26. n. 1 etc. 30.
Laoceon, c. 30. n. 15.
Lares. c. 25 n. 32.
Latonia, c. 25 n 1.
Leda, c 22. n. 28. etc. 24. n. 5.
Leo Nemea, c. 29 n. 5.
Linus, c. 25. n 5 etc 29 n. 2.
Lucina, c. 24. n. 21. et 25. n. 8
Luna, c. 21. n. 5.
Lyiaon, c. 24, n. 12.
Lycus, c. 29. n. 13.
Lycurgus, c. 25 n. 21.
MAcareus c. 25. n. 37.
Mars, c. 25. n. 12.
Marsyas, c. 25. n. 5.
Medea, c. 33. n. 4. etc.
Medusa, c. 22. n, 12.
Megaera, c. 23. n. 4.
Megara, c. 29. n. 2.
Meleagre, c. 31. n. 8.
Menclaus, c. 28. n. 5. etc. 30. n. 3.
Memnon, c. 22. n. 8.
Mercurius c. 25 n. 24.
Metra, c 26. n 17.
Metis, c. 24. n. 8.
Midas, c. 25. n. 20.
Minos, c. 26. n. 12.
Minot aurus, c. 32. n. 1.
Minthe, c. 26 n. 10.
Mnemosyne, c. 22 n 2.
Momus, c 26. n. 21.
Morpheus, c. 26. n. 11.

151


Mors ibid
Mures Gomtra milites c. 25. n. 6
Musae, c. 12 n 2.
Myrmidones, c. 26. n. 13.
Myrt lus, c 28. n. 1.
NArcissus, c 23. n 17.
Memesis, c 22 n. 18.
Nepehle, c. 15 n. 14. etc. 2. n 35.
Neptunus. c. 26. n 2 etc.
Nereus c. 22. n. 10.
Nerites ibid.
Nessus, 29. n. 14.
Nestor, c. 30. n. 18.
Niobe, c. 24. n. 10.
Nisus, c 22. n. 14.
Nox, c. 26 n. 11.
Nymphae mont et fl. c. 22. n. 20.
OCeanus, c. 22. n. 9.
Oedipus, 6. 32. n. 4.
Oenomaus, c. 28. n. 1.
Oenone, c. 30. n. 2.
Omphala, c. 19. n 13.
Orcus, c. 26. n. 10.
Orestes, c. 28 n. 3.
Orion, c. 20 n. 6.
Orpheu, c. 25. n. 4.
Osiris, s 25. n. 24.
PAlamedes, c. 30. n. 8. et 10.
Palaemon, c. 25. n. 35.
Pale, c 25. n. 31.
Pallas, c. 25 n. 40.
Palles vir, c. 25 n. 42
Pan. c. 25. n. 29.
Pandora, c. 23 n. 14.
Pandion, c 32. n 1.
Parcae, c 26. n 11.
Paris c. 32. n. 2.
Parthenopaus, c 31 n. 8.
Pasiphae, c. 32. n. 2.
Patroclus, c 30. n. 5.
Pega us, c. 26. n. 7.
Pe ei nuptiae, c. 22. n. 21.
Pelias, c. 26. n. 5.
Pelops, c 28. n. 1.
Penates, c. 25. n. 33.
Penalope, c. 30. n. 22.
Pentheus, c 31 n 2.
Perseus, c. 22. n. 12 c. 24. n. 8.
Pharthone, 22, n 4. Sororss. 16
Phineus, c. 26. n. etc. 31 n. 2.
Philomela et Pregne, c. 25. n. 12.
Philotis, c. 24. n. 22,
Philoctetes, c. 30. n. 7.
PHlegeihon, c. 26. n. 10.
Phlegyas, c. 25. n. 14.
Phoedra, c, 32. n. 5.
Pholus, c. 29. n. 4.
Phorous, c. 22 n. 11.
Phryxus c. 25. n. 38.
Picus, c. 30 n. 20.
Pirithous, c. 32. n 3.
Plejades, c. 23. n. 12.
Pluto, c. 26. n. S. et 15.

152


Plutus ibid.
Pollux, c. 24 n. 5.
Polydorus, c. 30. n. 15.
Polyphemus, c. 30. n. 19.
Plymnestor, c 30. n. 15.
Polynices, c. 31. n. 6.
Polyxena, c. 30. n. 6. et 12.
Praetus, c. 26. n. 5.
Prianus, c. 30. n. 1.
Priaspus, c. 26. n. 29.
Procris, c. 25. n. 38.
Procrustes, c 32. n. 3.
Prometheus, c. 23. n. 13.
Proserp. na, c. 26. et 14. 15. et 18
Proteus, c. 26. n. 3.
Pyladcs, c. 28. n. 3.
Pyrrhus, c. 28. n. 3. et c. 30 n 15. et 18.
Pytho c. 25. n. 1.
Rhadamath. c. 26. n. 12
Rhea, c. 23. n. 1.
Sacra Bacchi, c. 25. n. 20.
Cereris, c 26 n. 15 etc.
Salmoaeus, c. 25. n. 37.
Saturnus, c. 23. n. 1.
Satyri, c. 25 n. 31.
Schinis et Sciron, c. 32. n. 3.
Scylla, c. 22. n. 14.
Sarapis, c 25. n 24.
Servius sacrisi ams, c. 25. n. 9
Sphinx, c. 31. n. 5.
Sareni, c. 23. n. 10. et 25. n. 229.
Silvanus, c 25. n. 31.
Sinon, c 30. n. 13.
Sirenes, c. 22. n. 16.
Sisyphus, c. 25. n. 39.
Sol et ejus equi, c. 22 n. 3.
Stellae et signacoelest c. 27.
Somnus, c. 26. n. 1.
Sthenobaea, c. 26 n 5.
Strophius, c. 28. n. 4.
Stymphlidis aves, c. 29. n. 5.
Styx, c. 26. n. 10.
Syca et Sthaphyla, c. 25. n. 20.
Syrinx, c. 25. n. 30.
TAntalus, c 24 n 10.
Tartarus et Taenarus, c. 26. n. 9.
Teleganus, c. 30. n. 22.
Telemachus, c. 30. n. 8.
Templa Romae celebria, c. 24. n. 14. etc.
Thetis, et Tethys, c. 23. n. 21.
Tercus, c. 25. n 12.
Terminus Deus, c 24. n. 14.
Thamyras, c. 22. n. 2.
Theseusc. 32. n. 2. etc.
Thoas, c. 28. n. 4.
Thyestes, c. 28 n. 2.
Tiresias, c. 25. n. 41. et 30. n 21.
Titanus, 23. n: 2. etc. Titanes ibid.
Tithonus, c. 22. n. 8.
Tityus, c. 24. n. 11.

153


Triptolemus c. 26. n. 14.
Triton, c. 22 n. 11.
Trismegistus, c. 25. n. 28.
Tros, c. 30. n. 2.
Tydeus, c. 31. n. 6.
Typhoeus, c. 23 n. 7.
Typhon, ibid et c. 25. n. 24.
VEti et eorum nomsna, c. 22 n. 7.
Vea 9, c. 23. n. 4. et c. 26. n. 15 et 11
Vertumnus, c. 26. n 3.
Vesta, c 24. n. 2.
Via lactea, c. 24. n 18.
Vlysses, c. 30. n. 8. 19.
Vulcanus, c 25. n. 10.
Vultur Promethei. c. 29. n. 6.
Zeth 9, c. 14. n. 6.
Zetes et Calais alati, c.

APPLICATIO FABULARUM PRAECIPUArum ad exemplt, vel umihtudinis Poeticae usum, ordine 
Alphabetico.

ACclamatio fausta, ut Io Paean Apollini Pythonis victori, c. 25. § 1.
Adulator nocens, ut Cerberus blandus intrantibus. c. 26. §. 13. Circe, c. 20. § 20. Sirenes, c. 22 §. 6. 
dulterium publice notatum, ut Martis cum Venere, c. 25. §. 11 In Paride exitiosum Reip. c. 30. §. 3. morte 
plexum in Lyco, c 29. §. 12. et in Nesso, ib. §. 14.
Aemul, Zephyrus et Hyacinthus, c. 25. §. 3. Eurystheus et Hercules, c. 29 § 1. Ae mula Heroum, Herculis 
et Aeneae, Juno fuit, varia iis mala concilians.
Aenigma Sphingis ab OE dipo solutum c. 31 §. 5.
Aequitas rata Jasonis, Acasto, Peliae hostis sui filio, regnum restituehtis, c. 32 §. 7.
Aestus vehemens, dum Phaethon cecidit, c. 22. §. 4.
Aetas Mundi aurea sub Saturno, sub Joveargenteapostea ferrea, c. 23. § 16. etc.
Amantum dona insidiae ut Jovis Ledam dono captantis, c. 22. §. 18 Nessi toga Dejanitae data. c. 29. § 14.
Amtci fideles usque ad mortem, et Theseus et Pirithous, c. 32. §. 4. Pylades et Orestes, c. 28 §. 3. 
Patroclus et Achilles, c. 30. §. 4: et 5. Hercules et Theseus, pro quo ille Infernum adiit, c. 29. §. 18.,
Amici ficti Atreus et Thyestes, c. 28. Demiphon et Mastusius c. 27. § 38. Deiphobus et Achilles, c. 30 § 6.

154


Amer Patrius in filium, ut Aegei in Theseum, c. 32. §. 2. Et Matris
Cereris in Proserpinain, c. 26. §. 14. Sororis Iphigeniae in Orestem, c. 28. §. 4. Et sererum in 
Phaethontem, c. 22. §. 4. Conjugit Alcestes pio Admeto mottuae, c. 29. §. 13. Conjugum amor paternum 
superat, ut in Scylla Nisum prodente, c. 2. 21. 14. et in Medea, c. 33. §. 4. Et patriae, ut in Hypsipyle, c. 
33. §. 3.
Amor hismanus cum divino pugnat, c. 26. §. 19. Amore Narcissi Echo contabuit. c. 22. §. 17. Amor Dei 
immortales facit, ut Tithonum Aurora, c. 2 §. 8.
Amore sus ipse Narcissus, ibid. Amoris impotentia Jupiter omnem formam induit, c. 3. §. 3. etc.
Amor Zelotypus Clyties et Apolitnis, c. 22. §. 1. Polyphemiae Galateae, c. 22. §. 11. vide Zelotypia, 
Amore Omphale Hercules servit, c. 29, §. 15. Et Penelopes Ulysses insaniam fingit, c. 30. §. 8.
Anima a Diaboli serviture liberatut, ut Andromeda ope Persei, c. 24. §. 8. et Hesione a Geto, ope 
Herculis, c. 29. §. 8.
Anima Deo grata, per Ganymedem raptum significatur, c. 24. §. 17.
Anni figura in Jano, c. 23. §. 17. Anni computati in clavis Romam, c 24. §. 17
Ava. crudelis Pufitidis, c. 26. §. 3. Dianae Tauricae, c. 23. §. 9. Minotauri. c 32. §. 1. Ara foederis divini, 
c. 23. § 3.
Architectus artificiosus, ut Daedalus, c. 12. §. 2. Et Epeus in equo Trojauo, c, 301 §. 12. Argonavis, c. 22. 
§. 2.
Arma xariora Martis, Achillis et Herculis, denique et Philoctetae, vide indicem supra. Armati ex Draconis 
dentibus nati, c. 31 §. 1
Arses Mechanicae cum liberalibus non aequantur, unde Pallas Neptunum vicit, c. 26. §. 2. Variis artibus 
exultus a Chirone Achilles, c. 30. §. 5. Et Hercules'a diversis, c. 29. § 2.
Astuti et vafri, ut Argus, Sphinx, Ulysses, Mercurius, Prometheus etc. vide indicem. Astu Ulysses se 
pellesubduxit, c. 30. §. 8. Majori astu Palamedis reducitur, c 30. §. 8. vide fraus.
Asylum gentium Jovis in monte Albano, c. 24. §. 13. Dianae in Aventino, c 25. § 9.

BAcchantium ritus in mystis Cybeles, c. 23. § 1. et Bacchis, 25. § 19.
Beatarum immortalis juventus, unde Hebe Herculi in Coelum assumpto nupsit, c. 29. §. 24.

155


Belli duces Iupiter. Mars. Bacchus, Hercules, Achilles, Hector, Iason, Perseus Tydeus etc. vide indicem.
Bellum celebre Trojanum ob Helenae raptum coepit, c. 30. §. 3. Thebanum celebre et funestum ob 
regnum, c. 31. §. 8. Ob Hippodamiam Pirithous cum centauris pugnat, c. 32. §. 4. Belli tempore ad Deum 
confugendum Hinc Iani templum semper patens c. 23. §. 17.

GAedes perfida Achillis a Paride c. 30. §. 6 Caedes ignoti Tatris, ut Vlyssis a Telegono, c. 30. §. 2. 
Actissii a nepote Perseo, c 24. §. 7. Laji ab oedipo, c. 31. §. 4. consanguineorum caedes a Meleagro, c. 33. 
§. 9. Amici, ut Herculis dilectum puerum Hylam incerimentis, c. 29 §. 10. heminis infamis ut Leuthonymi 
bubulci, c. 29. § 12 ob leve alterius delictum commissa: ut Pincernae ob impuram aquam manibus 
affusam, ab Hercule occisi, c. 29 § 20. Et Theodamantis ob negatum cibum, ibtd. casu facta ut 
Hyacinthiper discum, c, 25. § 3

Cantores, Apollo. Musae, Thamyras. Marsyas Orpheus, Amphion etc. vide indicem.
Cantu Orpheus inferos flexit recepta Eurydice, c 25. §. 2. Arion a Delphino fervatur c. 26. §. 4. Muri 
Thebani ad cantu facti et destructi, c. 24 §. 6.
Captivitas animae, per Adrome dam Ceto expositam, figuratur, c. 22. §. 12.
Caro nostra adversus spiritum pugnat. In Scylla et Charybdi, c. 22. § 14.
Castitas conjugalis in Penelope. c. 30. § 22. Virginalis in Daphno trium phat, c. 26. §. 6. in Bellerophonte 
a Sthenobaea appetito c. 36. §. 5. in Hippolyto a Phoedra, c. 3, §. 5 in Peleo A Atalenta, c. 30. § 18. 
Castitas Sacerdotum in Cybeles Mystis castratis c. 23. § 1. Castitas simulastae, c. 26. § 22.
Celeritas Atalantae, c. 18 § 1. Ajacis Oilei, c. 30. §. 18. Herculis cer. vam captantis, c. 29. §. 4. Iphicli 
super aristas prosurrencis, c. 29. §. 6.
Citharaedi Orpheus, Amphion, Chiron vide indicem.
Clasis Graecorum ad Caphareum Euboeae promontorium periit, c. 30. 12.
Claudus ut Vulcanus, c. 25. §. 11.
Concilium aequissimum Areopagi, ubi Mars capitis coram Diis absolutus c, 25. §. 13.
Concordiae et societatis humanae templum Iovis Latjalis, c. 24.

156


§. 15. Ita et Pantheon Deorum erat, ibid. Fratrum concordia in Actoride et Geryonec. 29. §. 6.
Conjuratto Deorum adversus Iove servitute plexa est. c 26. § 1.
Conscienta sceleris, Orestem torquet, c. 28. §. 3 et Oedipum, c. 31. §. 4. Semper infesta est, ut in Phinei 
mensa Harpyjae, c. 31. §. 3. Conscientiascelere liberata, ut Prometheus a vulture per Herculem, c. 29, §. 
6.
Concilium aecceptum sapientem facit. Ut Iupiter ex Meri devorata Palladem concepit, c. 24. §. 8.
Continentia oculorum neglecta in Actaeone, c. 25. §. 7. et in Tiresia ib. §. 41. Punitur, In Perseo a Medusa 
averso, c. 22. §. 12 uti aurium contra Sirenes obturatio in sociis Vlyssis ib. §. 16. laudatur.
Cooperatto nostra cum Deo requiritur: uti sine mortali Hercule Iupiter non vicit. c. 13. §. 6.
Contumelia morte plea, in Sarpedonec. 29. §. 9.
Crines mulierum Rom. fortiter in tprmenta contra hostes. impensi, c. 26. §. 21.
Crudelitas parentum in filios Tantali in Pelopem fil Diis coctu. c. 24. §. 10 In Nedipum, c. 31. §. 4. 
Progne in Ityn, c. 25. §. 12. Agave in Phineum c. 32, §. 2. Medeae in natos, c. 33. §. 7. Et fatre~ 
Absyrtum, ib. §. 3. Peliae in patrem, fratrem mattemque Iasonis, c. 33. §. 6. sub petatis specie male 
exercita in Cygno, c. 25. §, 13. Crudelitas Latrocinantis Lycanonis in lupum versi, c. 24. §. 12. Busiridis 
in autorem retorta, c. 26. §. 3. et Glauci, ibid. §. 4. Et Diomedis, c. 29. §. 6. Et Schinis, c. 32. c. 3. Minois 
Regis in tributo prolium im molandarum, c. 32. §. 4, Achillis in exanime~. Hectorem, c 30. §. 4. Oreffisin 
Pyrrhum, c. 28. §. 3.
Curiositas Tantali scelerata, c. 24. §. 10. Epimethei noxia, cap. 23. §. 14. Tiresiae caecitate plexa, c. 25. §. 
41. Orphei Eurydicen respicienre orbitate Panita, c. 23. §. 4.§
Curvum origo in Erichthonio pedes serpentinos obtegente, c. 25. §. 11.

Damenem opprimere, ut Hercules draconem horti custodem, c 29. §. 7, coelo deturbati daemones furunt 
in homines, uti Furiae ex coeli sunt sanguine, c. 23. §. 4. Adversus Deum pugnant ut Gigantes, c. 23. §. 6.
Defor nis Megaera, c. 23. §. 4. et Medusa c. 22. § 12, et Hecate, c. 26. §. 18
Defensio innoxiae Hypsipyles, c. 33. §. 3. Pholiab Hercule, contra Centauros, c. 29. §. 5, contra 
Alcyoneum Gigantem, ibid. §. 6. contta Dercylum et Erycem fures, ibid. §. 7.

157


Delator Proserpinae Ascalaphus in bufonem versus. c. 26. §. 9.
Detractor coronidis coivus ab Apolline denigratus, c. 25. §. 2.
Deus tuetur adversus omnem hostem et omne malum. Ut patet in Hercule, c. 29. §. 3. etc. Domitianus in 
sinu Iovis collocat, c. 24. §. 15. Deus provisor pro Iphigenia cervum immolandum subsituit, c. 28 §. 4. 
Deus omnia videt, ut Sol Veneris adulterium, c. 25. §. 13. Deus gentilium Horus sine oculis, c. 25. §. 25. 
Dei contemptor Capaneus fulminatur, c. 31. §. 7.
Discordia et Rixa Noctis filiae, c 26. §. 11, Ex Eridis pomo inter Deas orta c. 22. §. 21. fratrum Etheoclis 
et Polynicis, c. 31. §. 8. er Atrei ac Thyestae, c. 28. §. 2. funesta. Inter Deum et homines Gigantes nem pe 
et Iovem nata, c. 23. §. 6.
Divinitatis affectatione Salmoneus male Iovem fulminantem exprimit, c. 23. §. 37. Hercules sese in pyra 
abfumit, c. 29. §. 14 Thamyras et Marsyas cum diis certant.
Divitiarum amantes coeci, ut Plutus, c. 26. §. 8. Stolidi ut Midas, licet honorati, c 25. §. 20.
Doctrina homines extollit. Ut Thamyram, et Marsyram, c. 22. §. 2 et 25. §. 5. unde et ipsae Musae 
montem incolunt, c. 22. §. 2.
Dolor fratrum et fororum Marsyam flentium, c 25. §. 6 Phaethontem (in alnos versae) lugentium, c. 22. §. 
4. in Diomedeas aves versorum, c. 30. §. 9, vide Metam. Dolor de prole mertua, Niobes, c. 24 §. 10. 
Pandionis, c. 32. §. 1. Cereris, c. 26. §. 14. De amissa conjuge, ut Orphei de Eurydice, c. 25. §. 4. Admeti 
de Alceste, c. 39. § 13 contra Dejanirae de Hercule, ib. §. 14 et isidis de Osiride, c. 25. §. 24.
Dolut vide Actus et fraus Dolosa sede a Vulcano inclusa Iuno, c. 25. §. 10. Dolosa fassa sublatus ab 
Ixione socer Dejoneus, c. 25. §. 14 Dolo Polyphemus ab Vlysse jam ebrius excoecatur, c. 30. § 10. 
Polymnestor ab Hecubamortem filii ulciscente tollitur, c. 30. §. 15. Ulysses Trojam per latrinam arcis 
illabitur et Palla dium subtrahit, ibid. §. 5. per equum ligneum urbs intercipitur, ibid. §. 13.
Duellum imparium ut Memnonis, et Achillis, c. 22. §. 9. Herculis et Erycis, c. 26. §. 20. Parium ut Ajacis 
et Hectoris, c. 30. §. 11 Fratrum in Indicro Paridis et Hectoris, c. 30. §. 3. Provocans cadis ut Hilus ab 
Echemo, c. 29 §. 16
Durities homtnis ex Deucalionis lapidibus nati, c. 23. §. 15.

EBrius Polyphemus excaecatur titione ab Vlysse, c. 30. §. 19.
Eloquentia aelebris in Herculis Gallici catena, c. 29. §. 12 et in Nestore, c. 30. §. 14.

158


Epulae crudeles Tantali Diis filium apponentis c. 24. §. 10. Atrei et Thyestae cap. 28. 9. 2. Phinei ab 
Harpyiis infectae. cap. 31. §. 3.
Equi Celeres Solis, c 22 §. 3. Bellerophontis alatus, c. 26. §. 7. Plutonis nigti, ibid. §. 8.
Erroros Vlyssis, et Aeneae c. 30.
Erroribus viarium implicitum Labyrinthi opus, c. 32. § 1.
Excubiarum neglectarum poena in Gallo ad vigilia damnato, c. 21. §. 11.
Expeditio prima Argonautica pro aureo vellere, c. 33. §. 2.
Exul, ob pietatem in virum, Hypsiphyle, c. 33 § 3.

FAmes Phinei in filios crudelis, c. 26. §. 7. Erisichthonis implacabilis, c. 26. §. 17.
Fata superum frustra declinantur. Ut pater in Atlante perseum vitante, ne ncideretur, c. 23. § 13. In Perseo 
servato et Acrisiuns avum occidente, c. 24. §. 7. In Jasone Peliam tollente, c. 33. §. 1. § 6. In aureo vellere 
Aeetae sublato, c. 33. §. 2.
Fides conjugis Penelopes, c. 30 §. 22. Hypsphles, ibid. §. 3. Hypemnestrae erga Linum sponsum, c. 26 §. 
2.
Fidelitas in Dominas Ancillarum pro illis se hosti offerenttum. c. 24 §. 22.
Felii pareutis Lycaonis delictum luunt, simul in lupos versi, c. 24. §. 12.
Fingere Personam, ut Cephalus Procrin fefellit c. 25 § 38. Et Ahilles apud Lycomedis filias latuit, c. 30. §. 
2. Et Medea anus fatidicae spec e Teliam decepit c. 33. §. 6, Pyrrhus fratres Acasti, hostes suos, sustulit, 
c. 10. § 18. Vlysses mendici specie domesticos procos occidit, c. 30 §. 22.
Formam fingere. aut mutare, ut Proteus c 26. § 3. Mestra, c. 2. §. 17 Tiresias vir et Foemina, c. 30 §. 21. 
Morpheus formam in somno inducit, c. 26. § 11.
Formosi ut Castor et Helena, ex ovo, c. 14. §. 5. Phoeton a prometheo fictus. c. 27. §. 39. Narcissus, c. 22. 
§. 17. Adonis, c. 26. §. 2.
Fortuna inconstans, hincfilia Oceani dicta, Varia variorum est statuum, c 22. §. 19.
Fortes bello Trojano Hector, Achilles, A jax Diomedes, c. 50. Aeneas, ib §. 14 In beilo Thebano heroes, 
eorumque interitus, c. 31. Unus Tydeus plurium Thebanorum victor, c. 21. §. 6. Fortitudo cum ingenio in 
Hercule hydram opprimente,

159


c. 29. §. 4. manuuns, in Hercule leonem suffocante, c. 29. §. 3. fortitudints praemia, ib. 11.
Fraus contra Superos in saerisicie Promethei punita, c. 23 §. 3. fraus Caci furis Herculis 
fortitudinesuperata, c. 24. §. 13. Fraude bona conciliata Juno Jovi, c. 24 §. 29 Fraudis Myrtili infelix 
exitus, c. 27. §. 1. Fraude Paris Achillem stravit. c. 30. §. 6 et Aeneas Diomedem sustulit, c: 30. §. 9. 
Ulysses Palamedem inj udicio perdidit, c. 30. §. 10.
Fuga periculo sa in Phryxo Helle, Paloem one et Ino, c. 25. §. 35.
Funus triste Phaethontis, c. 22. §. 4.
Fur, ut Mercurius, c. 25. §. 24. Autolycus, c. 25. §. 29. Erisichrhonis Mestra, c. 26 §. 17. Fur furi invidet, 
et adversatut, ut Mercucurii statuae prae foribus fures arcent, c 25. § 29.
Furor Bacchi tigribus vecti, Baccharum que, c, 25. §. 19. Orestis, c 28. §. 3. Athamantis c. 25. §. 35. 
Lycurgi, c. 25. §. 20. Herculis, c. 29 §. 14.
Furiae, c. 26 §. 13. Furiosa Medea, c. 33. §. 7.

CRatia sine fuco esse debet, laetaque. et refundi copiosius, c. 24. §. 9.
Gratiudo erga Superos in Romanis, Jovi tanquam victoriarum autori varia templa et sacrificia 
dedicantibus, eminet, c 24. §. 13. etc.

HAeresis eppressa in hydra et cancro per Herculem presso, c. 28. §. 4.
Hastam scite vibrare, c 30. § 2.
Haustus Stygiae aquae mortalis est, c. 26. §. 9. Lethes fluii oblivionem causat, c. 29. §. 10.
Herbae vu in animandis piscibus, et Glauco transformando, c. 26. §. 4.
Heroes, Hercules, Theseus, Cadmus, Perseus, Bellerophon, Jason, Achiles etc.
Heroides Amazon Hippolyte, c. 28. §. 6. Penthesileas c. 30. §. 6.
Atalanta, c. 28. §. 2. Philotis ancilla, c. 24. §. 22.
Hominis appetitusinferior bestialis, ut in centrauris, c. 23 §. 10.
Homunciones Myrmidones ex formieis, c. 26. §. 12.
Honor Deo servientium in Aquila et Capra Joviservientibus, ideoquiue in Coelum, translatis, cum honere 
etiam praemium, ut in a pibus aurei coloris melle donatis, tum Amaltheae cornusemper abundanti, c. 24. 
§. 1. etc.
Honor ingens Olympionisci habitus, c. 14. § 16.

160


Horanovarum aerum nuntiae, c. 24. §. 9.
Hospes gratus, ut Jasonphioeo, cui Harpyjassustulit, c. 33. §. 3. amo rem hospitae meritus, ut Aeneas 
Didonis, et Ulysses Calypsus, c. 30. §. 22. Ingratus ut Paris Menelao Helenam auferens, c. 30. §. 3. 
Hospitalitas in Hyreo a diis prose repensa, c. 26 § 7.§
Hostis improborum Hercules, c. 29 Exilis non contemnendus, ut mures Sminthei, c 25 § 6.
Humanitate celebris Aristaeus, c. 25. §. 13.

IActantia, de sorma Cassiope, c 24. §. 8. de prollbus Niobe, c 24. §. 10. maleelatae. Sic Arachne in nendi 
artisicio, c. 25. §. 41. Marlyas incantu, c. 25. §. 5. Ixionis de scelere punita jactantia, c. 25. §. 14.
Ignis extinctus Vestae, c. 24. §. 2.
Industria in Pallade, Prometheo, Mercurio, Cadmo, Daedalo etc. vide indicem.
Infamatio Coronidis corvum nigrum fecit, c. 25. §. 2. Insamis natalibus Aegisthus, c. 27 §. 1.
Infans fortis ut Apollo serpentes vincens, c. 25. §. 1. et Hercules, c. 29. §. 2. Pallas armata, c. 25. §. 40. 
Infans obstetrix Diana, c. 25. §. 1
Infernus intrantibus facilis, et contra, c. 29. § 13. et 15.
Ingratus discipulus, ut Hercules, occiso Lino, c. 29. §. 2. Ingrata patria suo Servator, ut Theseo Athenae, 
quibus pulsusest, c. 32. §. 4.
Inhospitalis Atlas, c. 23. §. 11. Polyphemus, c 30. §. 15. Busiris c. 26 §. 2.
Innocens vitae redditus, ut Hippolytus, c. 25. §. 2. Innocentis Palamedis accusatio, c. 30 § 10.
Insania sict a in Ulysse, c. 30. §. 8 vera in Oreste per ablutionem cutata, c. 28. §. 5. InChoroebo ob 
stupiditatem naturalis, c 30. §. 17. Ex indignatione orta in Ajace ob Achillis arma Ulyssi tanquam fortiori 
adjudicata c. 30. §. 11.
In vidia Junonis Herculi serpentes immittuntur, c. 29. § 2. Typhonis, Ositisfrater sublatus est, c 25. § 14.
Irati imago sunt Gorgones, c. 22. §. 12. Iraexoecat ibsdlIrasci Deo stultum et fulmine dignum, ut in Asopo 
plexum est, c. 26. § 4.
Iratus consilio frangendus, nt Perseus aversus Medusam tollit, c, 22. §. 12.
Index aquus, Paris inter Pastores Idae, c. 30. §. 2. Iniquus, Midas inter Phoebum et Pana canentem 
asininis auribus multatur, c. 25, §. 20. In re ad suum officium non pertirente judicans Tiresias

161


excoecatur, c. 30 §. 21. Ignerans contra Te sententiam profertu, ut Jason, c. 33. §. 1. Rigidi Judices, ut 
Minos Rhadamantnus, Aeacus, c. 26. §. 12.
Iusjurandum sanctissimum per stygem, c. 26 §. 9.
Iusti Reges, ut Sarurnus, Minos etc. c. 16. §. 12 Justietiam quandoquiue offendunt, ut Rhadamanthus 
ibidem.
Inventus longa ex moderata Venere Ita Hebe Juventutis Dea ex Junone sine viro est, c 24. §. 17. Ab 
hominibus ad serpentes translara, c. 23. §. 13. Frustra illam Medea Peliae seni excoquedo promictit, c. 33. 
§. 6.

Labor in Hercule, c. 29. Ulysse, c. 30. Theseo, 32. Jasone, 33. Immortalenomen parit, ita Tithonus ab 
Aurora evestus est, c. 22. §. 8.
Latrones, Procrustes, Schinis, et Sciron, c. 32. §. 3.
Legasus Jovis et Deorum Mercurius; c. 25. §. 25 Junonis Iris fuit, c. 24 §. 20.
Libertat ab Inferno Theseo per Herculem reddita, c, 32. §. 2. Eurydice ab Orpheo. c. 25 §. 4
Libido brutalis monstrorum causa In Pasiphae Minotaurum pariente, c. 32 §. 2. In Erichthonio, c. 75. §. 
11. In Scylla a Circe mutata, c. 30. § 20. Tunita in Tereo, c. 25. §. 12 in Halirrhotio, ib §. 15. Ixione, §, 
14, Pallante, § 42. Tiresia. §. 41. Orione, c. 26. §. 6 in Thyeste, c. 28. § 2. Paridem in judicio Dearum 
excoecat, c. 30. §. 2. In Tityo Latonam ambiente, fulmine, ac vultute punita, c. 24 § 11:
Lumbr ium magnorum haud impune, in Lino Apollinem ridente, c. 25. §. 5. Aba puero sacra Cereris 
ludificante. ideoque in Stellionem verso, c. 26. § 17.
Ludorum Olympicoru genera, c. 24. §. 16. Ludi puellares, ib § 20.
Luctu squalere, ut Hyades, c. 23. §. 12. Obrigescere. ut Phaethontis sorores etc c. 22. § 4.§ 4.

MAgnarum rerum tardus proventus, ut Hercules post novem menses, Eurystheus post 6. natus est, c. 29 § 
1. a minimis magna nonnunquam tardantur, ita Herculem cancer laesit, c. 27. §. 23. Scorpius Orionem, 
ibid. § 26.
Medicis, A pollo, Aesculapius, Chiron, podalirius, Machaon etc. c. 25. §. 2.
Meretrix, ut Scylla et Charybdis, c, 22 §, 14. SIren, ib. §. 16. Deo invila, unde templum Junonis nefas erat 
hanc rangere, c. 24. §. 18.
Meta morphosis Pulchrorum in flores. ut Adonidis, c. 26. §. 20. Hyacinthi, c. 25 §. 3. Narcissi, c. 22 §. 17. 
Casta Daphnes in

162


laurum, c. 25. S. 6 sidelis comitis, ut Cissi in hederam. Sycae et Staphilae in ficum et pampinum, c. 25. §. 
20. Vigilantis Argi in pavonem, c. 25. §. 23 non vigilantis in Gallum. ibid. 11 Bellicosi Bacchi in Leonem 
et Taurum, c. 25. §. 8. Levictilorumho. minum in aves, ut Ticiic. 30. §. 20. et Terei. Itys, Philomelae, 
Prognes c. 23. §. 18. Ita et superba Halcyone cum Ceyce verfa, c. 25. §. 34. quanquam et Niobe in 
lapidem, c. 24. § 10. Crudelis Lycaonis in Lupum, c 24. §. 12. Duri Cygni in cygnum, c. 25. §. 3 Cariosi 
Tiresiae in foeminam, c. 30. §. 1. Voracis Charybdis in voraginem, c. 22. §. 14. Incida Alcithoes in 
vespertilionem, c, 25. §. 10. Arachnes in araneam, c. 25 §. 41. Rapacu Mieracis in accipitrem c. 25. §. 23. 
Amantis Jovis in varias formas, c. 24. Egentis item Mestraelin varias species, c. 26. §. 17. Inconctantis 
denique Protei in omnes c. 26. §. 3.
Mors immarura in Adonide, c. 29. §. 20. Hyacintho, c. 25. §. 3. Nat cisso, c. 22. § 17. voluntaria in 
Jasone. c. 33. §. 7. et Aegeo, c. 32 §. 8. Hercule, c. 19 §. 14. aterna in Ixione, c. 25. §. 14. Tantalo. c. 24. 
§. 10. Tyrio, §. 11. Pro altero adita, ut Alcestes pro dmeto, c. 29. §. 13. Pyladis pro Oreste. c. 28. §. 3. 
Ficta Jasonis in arca elati, c. 33. §. 1. Morti, utimplaeabili, nemo sacrisicavir, c. 26. §. 11
Mulier bonorum plena, ut Pandora, c. 23. §. 14. malarum affectionum plena a Prometheo est formata, c. 
23. §. 13. Omne malum ab illa, ut ex Pandorae pixide, c. 23 §. 4 fortis mulier, ut Juno Martem pariens, 
(vtde fortis) c. 24. §. 17. frandulenta. ut Helena Deiphobum, c 30. §. 17. et Polyxena Achillem, §. 6 
circumvenit, variabilis, ut Mestra. c. 26. §. 17. faeda et furiosa ut Lamiae, Bacchae, Gorgones etc. 
Multarum inimicitiarum et caedium, cum formosa est, causa, ut Helena, c. 30. et Brileis, pro qua ab 
Agamemnone Achilles deficit ibid. 7. Mulerum amorem dssuadens Orpheus a Bacchis discerpitur, c. 15. 
1.
Muner a corrumpunt, ut Aurum Danaen; c. 24. §. 7. Munera nuptialia ptialia, c. 22.. §. 21. et c. 31. §. 2.
Musices periti, ut Amphion, et Zethus, c. 34. §. 6.

NAtales magnorum a multis sibi vendicantur, vt Jovis, c. 24. §. 1
Nativisasportentosa Orionis, c. 26. 6. Erichthonii, c. 29. §. 11. Bacchi c. 23. §. 17 Centautorum. §. 14. 
Hebes???c. 24. 17. Palladis, c. 25. §. 40 Furiarum, c. 23 §. 4. Aliachne et Phalangis c. 22 § 12.
Naufragus et nudus Ulysses, c. 30. §. 22.

163


Navem humeris Argonautae trans montem ferunt, c. 33. §. 3.
Nobiles antiqui invident novorum hominum virtutibus, ut Juno Hetfulis et Aeneae, c 29. §. 30.
Novercaodio fere privignos habet. ut Ino Phryxum et Hellen, c. 25. §. 31. Harpalyces et Phinei Patris in 
Orythum et Crambum. c. 31. §. 3. Odio habita, ut ab Amphione et Zetho Dirce, c. 24. §. 6. Amor in 
odium versus, ut Phoedrae erga Hippolytum, c. 25. §. 2.
Nuptiae honorata a Diis praesentibus, Pelei et Thetidis, c. 22. §. 21. Et Harmoniae ac Cadmi, c. 31. §. 2 
imparium, ut Meropes et Sisy phi, Incesto OE dipi cum Jocasta, c. 31. §. 5.
Nuptias illustrium aspernans quandopque ab ignobili tenetnur, ut Thetis a Peleo, ibid
Numuis pro singulis mortuis Libi tinae Veneri oblatus. c. 26. §. 21

OCcultum adeo nihil, quod non reveletur, tu de asininis Midae auribus, c. 25. §. 20.
Oculis captis facilie vincitur, ut Polyphemus ab Ulysse, c. 22. §. 11
Odium fratrum Thebanotrum vix morte compositum, c. 31. §. 8. Novereale vide supra deinde Ira et 
Crudelitas.
Odot pestilens averni aves enecat, c. 26. §. 10.
Oratoria fasultatis institutor, uti et literarum in Graecia repertor, Cadmus, c. 31. § 2.
Ope et ductualterius pericula evadere, ut Theseus Ariadnae, c. 32 §. 2 Jason Medeae, c. 33. §. 4. Theseus 
Herculis. c. 29. §. 12. Pirithous Thesei, c. 32. §. 4.

PArentum nati imitatores, ut Machaon et Podalirius in re medica Apollinis. c. 25. §. 2,
Parricida ignoranter factus. ut Telegonus Ulyssis, c 30. s. 22. OEdipus Laji, c. 31, §. 4. Parricida Meleager 
a matre plexus, fatali stipite. c. 31. § 8.
Pastor boum Apollo Admeti, c. 25. §. 27. Batto, ibid.
Patientia vulnerum in ludis Apollin is virgines vincunt, c. 25. §. 40.
Partus in famie Hera ex Cerere et Neptuno, quem nominare nefas, c. 26. §. 14. Nobilit ex ovo Ledae c. 22. 
§. 18. Ex capite Palladis, ex femore Bacchi etc. vide Nativitas.
Persidia ergaparentes Medeae punita, per viti perfidiam, c. 33. §. 7 conjugum ut. Eriphyle ad versus 
Amphiaraum abeodem vindicata, c 31. §. 7. Danaidum in conjuges, c. 26. §. 2. In hospitem Achillem 
Deiphobi perfidia conjugis Helenae repensa, c. 30.

164


§. 6. et 17. Item a Philoctere reposita, ibid §. 7. Polymnestor Polydorum hospitem ob pecunias sustulit, 
uloro astute per Hecubam facinore, c. 30 §. 15.
Pietas er ga Deum. Sacerdotum A pollinis, qui per ardentes prunas incedebant c 25. §. 6. I phigeniae 
Dianae simulactum auferente, c. 28. §. 28 §. 4 Erga patrem ut Anchisen Aeneae, c 30. §. 14. Antigonae in 
O Edipum, c. 31 § o. Erga patiam: ut Pando ae et Protogeniae, pro illa se devoventium, c. 32 §. 1. Erga 
peregrinum ut Didonis erga Aeneam; Catypsus erga Ulysssem etc. denique pastoris Phorbae et Reginae 
Corintinorum in OEdipum, c 31. §. 4.
Poena voluntaria scelerum incaute admissorum, ut Astraei se ob incestum cumsorore submergentis c. 6. §. 
5. et O E dipi se excoecantis, c. 31. §. 6. Poena lihidinis in Tereo Ixione etc. vide libido, tum in Canace, c. 
25. §. 17. in Orione, c. 26. §. 6. Latrocinii in Sisypho, c. 25. §. 30 Violat a fidei, in populis Inarimes 
Insulae in simias versis c 24. §. 3. Violata virginitatis, ut defossio viva Vestalium, c. 24. §. 2. Audaciae 
Deo se ob ictentis, in Gigantibus. c. 23. §. 8. Poena cito adest, hinc alata est Nemesis, c. 22. § 18.
Posteritas majoribus deterior. Ita ex Medusae sanguine Arachne etc. c. 22. 9. 13.
Potator Bacchus, Silenus. etc.
Providus et prudens Prometheus, donum Pandorae aspernatus est, c. 23. §. 14, improvidus Epimetheus 
acceptat, et aperit, ib. Providlitem Janus, Saturnus, Mercurius, Ulysses etc. ide ind Pueritiae annis 
excedentes Libentinae Veneri pupas offerebant, c 26. §. 1.
Pulchritudo in Pallade Junone, Venere, c. 30. §. 2. Dianaitem, Gratiis, Musis, Sirembus, Cupidine, 
Narcisso etc vide formosi.

RApaces, Harpyjae, c. 26 §. 7. Stymphalidis avesiab Hercule repiessae. c. 29. §. 5. Rapere Deo sacra 
grave est crimen; unde Ulyflis socii, ob Solis boves ablatos, pereunt, c. 30 §. 21. Raptus Hesionis ab 
Hercule, c. 29. §. 8. Helenae a Paride, c. 30. §. 3. Ob quos Troja semel ab Hercule, atque iteruma Graecis 
ever Raptus Astynomes seu Chryterdis ab Agamen none b??? quem Graeci pestepuniti c. 30 §. 7.
Redemptio generis humani in catena Homerica figurata, c. 24, §. 16.§
Rebellio in Titanbus et Gigantibus punito, c. 23. §. 2. et 6.
Regni Otbis di visio inter Saturni filios c. 2. § 16. Regnum duos non patitur in Atreo et Thyeste, c. 28. §. 
2. In Etheocle et Polynice,

165


c. 31. §. 6. Regni Rom. perpetuitas in Termino Jovi non cedente, c. 24. §. 14.
Rex infeliae Priamus. c. 30. §. 15.

SAcrisicium crudelerut Dianae hominer mactabantur, c. 25. §. 9 Item Marri, ibid. §. 15. facrisicium 
ridiculum Saliorum, ibid. §. 16. Furentium ut in Bacchi orgiis, c. 25 § 20. Ebriosorum, ib. Fraudulentiaem 
et libidinosorum, ibid. Ambarvalta agre stium tripu diantium. Tesmophoria Cereri a Virginibus dicata, c, 
26. §. 16.
Sagittae Herculis Lethales Nesso, c. 29. §. 14. Exitiales Philoctetae, c. 30. §. 7.
Sapientia divina est humana majonhinc Apollini Tripus oblata, c. 25. § 6 Sapiens est senex ut Nestor, c. 
30 §. 18. Sapiens furentefortior, ut Perseus Medusa, c. 22. §. 12. Sapere sed sero ut Epimetheus, c. 23. §. 
15.
Salvator puer Sosipolis, c. 25. §. 8.
Scelerati adversus Deum pugnant, ut Gigantes, c. 23. §. c. Descelere in scelus prolabuntur, ut Aegisthus 
adulter occidlt Agamemnoqem etc. c. 28. §. 2. Resipescentia a seelere et emendatio rarior, ut Macarei, c. 
25. §. 27. Unius saepe scelere multi plectuntur, c. 28. §. 5.
Scutum Jovis Aegis dictum. c. 24. §. 1. Coelo lapsumancile, victorias et Imp. Rom. portendens. c. 25. §. 
16.
Senex repuerascens, ut Tithonus ad cunas relatus, c. 22. §. 7. Insanus et cbrius, ut Silenus, c. 25 §. 22. 
Sapiens, ut Sibylla, et Nestor, c. 30 §. 18.
Servitus fortium; ut Herculis, c. 29. §. 1, in re sordida, ut Augiae stabulo ex purgando, c. 29 §. 5.
Somnia vera per corneam, falfa per eburneam portam immissa, c. 26 §. 11. horum formatores, ibid.
Superbia ruinae obnoxia, ut in Phaethonte, c. 22. §. 4. in Bellerophonte, c. 26 §. 5. In Thamyra Mulas 
provocante, c. 22. §. 2. In Amphione elatio in cantu peste punita, c. 24. §. 6. In Niobe se Latonae 
praeferente plexa, c. 24. §. 10. In Ceyce, cum Halcyone, fe Diis conferente, c. 25. §. 34. Salmoneo 
fulmina Jovis imitante, c. 25 § 38.

TEmeritas in Icato, c. 32. §. 2. In Epimetheo magni mali causa, c. 23. §. 14. de Phaethonte, et 
Bellerophonte etc. vid superbiae
Tempestatem, Castoris et Pollucis Stellae avertunt, c. 33. § 5. tum Halcyon in mati nidificans, c. 25. §, 34.

166


Templum illustte et ingens Jovis capitolini, c. 24. §. 14.
Tempus omnia consum it, unde Saturnus liberos suos devorat, c. 23. §, 2. praeterit, neque aliud praeter 
hoc erit Unde Coelum exsectum fingitur. c. 23. §. 5.
Terror inanis, ut A sini ruditu Gigantes, Jovem non metuentes, territi, c. 23. §. 9.
Texendi artifcx Pallas et A rachne, c. 25. §. 41.
Transfuga Helenus, c. 30. §. 16. Antenor et Aeneasibid. §. 14.
Tubicen praestans Misenus, qui cum Tritone certans occubuit, c. 25. §. 38.
Turpitudinis causa ingratus ut Vulcanus, cui nulla Dearum nubere voluit, c, 25. §. 11.
Tutor infidus Jasonis Pelias fuit, c, 33. §. 1.

VAfricies virtuti succumbit ut A chelous Hercule c. 22 §. 15. In scelere illaudata, ut Sisyphi, c 25 §. 39. 
Ad cautionem sceleris adhibita a Cephalo Procrin ficto habitu tentante, c. 25. §. 38. Militaris contra hostes 
laudata ut Sinonis arcem perequum Trojanum occupantis, c. 30. §. 13.
Variabiles'ut Nereus, c. 22. §. 10. Proteus, Glaucus; Mestra, vide forma.
Vates vera, sed cui nil crederetur, ur; Caffandra c. 30. §. 16. Helenus futura praevicens, ideoque ad 
Graecos transiens, c. 30. §. 13. Calchas, ibid. §. 5. Nereus c. 22. §. 10.
Venator infelix Hippolyrus, c. 32 §. 5. Et Orion, c. 26. §. 6. Dkana, c. 25. §. 7.
Venefic a Hecate c. 26. §. 18. Circe, c. 30. §. 20. Medea per Dracones avecta, c. 33. §. 7.
Veneno infecta toga Herculis a nesso, c. 29. § 14. Creusae a Medea, c. 33 §. 7. VenenumStygiae aquae, c. 
26. §. 10. ex Cerberispuma, c. 29. §. 13. Nessi et hydrae sanguine etc.
Via occulta arcem occupare, ut Ulysses et Diomedes per cloacam. c. 25. §. 42.
Victoria exifialis multis, c. 26. §. 10. Vnius adversus plures, ut Hercuiis, c. 29. §. 9. et Tydei, c. 31. §. 6. 
Astu per Rom. ancillas obtenta, c. 24. § 22. Pelopi per Myrtili fraudem parta, c. 28. §. 3
Victoriae Herculeae monumentae Calpe et Abyla, ca 9. §. 10. Vi. ctoriis stulte elatus Belletophon,c. 22. §. 
5.
Victor Jupiter, Bacchus, A pollo. Perseus, Hercules, Achilles etc. vi de indicem. Victores in 
Lampadophoriis. qui lampade accensa cursum absolverent, c. 25. §. 11.

167


Vices alterrius in gravi obire munere, ita Hercules pro Atlante fert coelum, c. 29 §. 8.
Vigilcustos, ut Argus, c. 24. §. 23.
Vinum repertum Icario exitiale, c. 25. §. 22. vino coelesti Veneri non est sacrificandum, c. 26 § 19.
Vindicta in authorem redit: Ita Ino cum Melicerta mergitur post Hellen etc. c 25 §. 35. Vindices libidinis 
Graeci ob eandem rei punisique, c. 30 §. 7.
Virginit as perpetus Dianae, c. 25. §. 7. Palladis, ibid. §: 11. Daphnes ibid. 6. Mutarum, c. 22. §. 2. 
Charitum, c. 24. §. 9. Vestalium, c. 24. §. 2. Pleiadum Orionem fugientium, c, 23. §. 12,
Virtus immortalis in Hercule cap. 29. et Memnone, c. 22. §. 8. liberat a morsu conscientiam, ut Hercules a 
vulture Promeheum. c. 23. §. 14. Virtutis multi hostes, c. 29.
Vitia 7. capitalia contra Daemonem et Carnem, opprimere, ut Hercules Draconem septicipitem, c. 29. § 7
Vlcor paterna injurie Orestes, c. 28. §. 3. et Aegisthus, ibid §. 2. amici occisi, ut Achiles Patrocli, c. 30. §. 
4. et Philoctet es Achillis ibid §. 7. Ultio im proba Ixionis. Apollinis templum ob violatam sororem inc 
endentis, c. 25. §. 14.
Voluptas virtutis cursum retardat: Ut Atalanta Hippomenem projectis malis, c. 28 §. 1. Et Vlyssem 
Sirenes, c. 30. § 21, et Circe, ibid. §. 29 Et socios Vlyssis loto captos, ibid. §. 19 Superatae tamen ab 
eodem Vlysse et Orpheo, c. 22. §. 16, Musarum amore eadem vincitur, c. 22 §. 16.
Votum stultum, aequari Diis velle, quo Semele periit, c. 25. §. 17. Tum patet in Marsya Marseno, 
Thamyra, Arachne, Phaethonte etc. vide indicem, Votum avari Midae stultum, c. 25. § 20.
Vibis Thebanae conditot Cadmus, c. 31. §. 1. Ejusdem urbis per scalas oppugnatio, c. 31. §. 7.
Vrinator Glaucus, c 26. §. 4

ZElotypias eruenta in Aesculapio Latissam conficiente, c. 25. §. 2 ob Zelotyptam Procris periioc. 25. §. 
38. vide Amer.

Vinversim vero de eomparationibus consule librum sequentem cap. 18. et 19. ubiplurar eperies.

ACcipe studiose Lector hunc laborem meum, quo non modo tuae eruditioni, verum et otio consului, dum 
et fabulas praecipuas ad historiae ordinem, facilitatemque compendio reductas

168


offero, et viam rationemque easdem in opportunum usum traducendi praebeo quo utroque vasti 
ceteroquin, molestique studii taedium in te sublevare, non absque meo taedio, conatus sium. Verum 
tamen, eaqua supra docui, cautione his utendum erit, ut Christianum te esse ubique memineris, et veterum 
Poetarum fabulas, suis erroribus eapurgatas, probe non minus, quam erudite usurpes. Ceterum 
elegantissima quoque Poesios schemata, nec spernendae eruditionis materiem sacrae tibi, veteris inprimis 
Testamenti, literae suppeditant In quibus hac aetate multos insigni laudeverstos competies. Quae si novis 
fictiombus, juxta leges nostras, ornaveris, nihil ab optimis poetis alienum aggredieris.

169


LIBDR II. DE ELOCUTIONE.

CAPUT I. De cultu ornatuque sermonis, ejusque haud difficili assequendi ratione.

DE corpore poesios hactenus; nunc de cultu ornatuque sermonis agendum In hoc'neque affectate ??? ad 
obscuritatem usque efferenda oratio; hoc enim sibi tantum loqui est; neque ad vilem humilitatem 
dejicienda; cum Poetarum sit, admitationem delectationemque non minus rebus, quam verbis sectari 
Quae, si de trivio hausta fuerint, minime assequentur. Nec hic anxia longaque disquisitione opus. 
Exempla scribendrex aureae aetatiseloquentia Virgilius, Ovi di us Horatius, Terentius sub; iciunt. Ab his 
quanto quisque de. flexerit longius, tanto aliis magis est declinandus. Apud hos et elegans et pure 
exquisita oratio, quae, licet in arduo posita sit'extra vulgi usum; mediocribus tamen etiam ingeniis pervia, 
nec intellectum fugit, nec admirationem. Hos consecuti Lucanus, Statius, Claudianus aliique, qui 
sublimioris eloquentiae affectatione elati, cum admirationem raritate captarent, amiserunt arroganri, vel 
tumore, vel obscuritare gratiam, et victi potissimum sunt, quia vincere contenderunt. Hi ramen et suos 
hodie, ut diversa sunt hominum ingenia sectatores reperiunt, quibus istae verborum sententiarumque 
phalerae arrident. Verum inanem hunc strepitum prudentiores fastidiunt, equumque prae phaleris 
speciosum malunt. Agnosces haec ignorantium vitia, ubi nobiscum penitius hujus eloquentiae adita 
penetraveris. Ab ipso te limine primum ducam, et quanto potetit artis compendio.

Primus esto labor, ut intelligas, quibus potissimum verbis sententiisque Poeta ab oratore dissideat. Est 
enim omnino discrimen,

170


ut in suo etiam Oratore a Tullto observatum, Grandis inquit Gornata vox est Poetarum, at que majorem 
licentra habe~t faciendorum jungendorumque verborum; voluptatienim inserviumt aliquando magu'quam 
verbis. Hoc vero discrimen observare atque etiam dicendo asiequi, usque adeo difficile non est, ut, 
mediocria licet ingenia, etiam sine Magistro, obtinere nequeant. Uni te exercitio adstringam potissimum. 
Cui si diligenti aliqua mdiu animum constantia addixeris, abesse hie tuus labor a profectu non poterit.

Sume poetam facilem principio, florentemque, qualis esse Ovidius poterit, hujus tu elegiam de tristibus 
[nam a facilioribus ordiendum) dissolve atque hiltorieo stylo numeroque expone, eis aut praecisis, aut 
mutatis, quae solutae otationis proprietati adversantur. Invenies magna ipsum orationis parte cum 
historico scriptore faccre, cetera expende, et quomodo epitheris, tropis ac metaphoris praesertim, tum 
adstricttone sententiarum et nonnunquam periphrasi ab instoricorum stylo ductepet, animadvette-ld ubi 
aliquot scribendi argumentis expertus fueris, tu vicissim historiam, aut diversam sointae dictionisgenus, 
patibus adju. ctis ad poeticum characterem extolle. Neque ut numeris te in hoc exercitio adstringas 
necesse est. Prius facultatem hanc styli gravitate affequere, quam de numeris anxia, ac plerumque in 
rudioribus sterili solicitudine labores. Error hic multorumest, qui in numeris ante, quam verbis 
sententiisque inquirendis titocinium occupaut. Postquam enim observaris, quibus potistimum haec poesis 
phrasibus a vulgari stylo extollatur, facilenumeris aptabitur, non repugnans oratio. Quin et illud, quod a 
poesi ad solutam eloquentiam manat cominodi, ut extollerenonnunquam in rebus gravibus majestate pari 
verborum orationem liceat, hac praecipue via obrinebitur. Porro. ut de Ovidio, sic de Virgilio, Horatio 
aliisve siatuendum est. In his vero plura ab historica facultate aliena, majoremque verborum ac 
sententiarum, cum discrimine, delectum invenies. Fueritque operae pretium eandem quandoque rem ab 
elegiaca sacilitate, ad heroicam majestatem, aut Lyricam attollere: cum in lyricis praesertim mensurae ac 
pedum dispatatio, magnopere adscribendi varietatem faciat. Quam observate Poetae ad omnia expedito in 
primis necesse est.

In materia autem exercitationum illa praecipue est deligenda, quae locos communes naturalium, 
moraliumque rerum

171


compiectitur: nam hic proprius est Poetarum campus, in quo nisi amoena fecundaquiue copia scriptor 
abundet, Poesi minus idoneus futurus est. Quocirca Poesin nostram ad hunc usum ita comparavi, ut 
plerarumque exempla sussicerem, in Anno quidem naturlium, in herocis vero (quae altera parte dabimus) 
moralium rerum, in Lyricis utrarumque Phrasin denique sectatus sum, veteri classicorum scriptorum 
autoritate fulcitam; quam unice, si quicquam in Priscis observandam censeo: ne ad invalescentem 
multorum scriptis barbariem, frigido inaniquiue tinnientium verborum strepitu capti, degeneremus.

Porro, urea, quae dixi facilius et assequi et dijudicare possis, Regulas tibi duas, a Perspicacissimis 
hujusartis magistxis, ipsiusquiue poesios instituto ac natura traductas, praefigo; ad quas tuto, citra 
aberrandi periculnm, expendete lecta scriptaquiue abs te, altisquiue poteris.

Prima praecipuaquiue est, Dictionem poeticam ira esse magnisitam, atque a vulgi oratorumquiue sermone 
remotam debere, ut et tamorem declinet, et maneat perspioua; ita perspicuam, ut ad humilitatem non 
abjiciatur breviter Arist oteles lib de Poer. c. 22 . Dictionis virtus est 
perspicuam, non humilem esse. Quod perspicus sit; cum omni illa oratione, et commune est, et 
necessarium: ita quidem, ut si per obscuritatem hac dote excidat, frustra omnino sit instiruta. Quorsum 
enim oratio, nisi ut sensa mentis nostrae occulta exponat? Hoc igitur nisi poeta effecerit, aerem insano 
labore verberat; cum nihilo plus muto aut tacente assequatur: tanto his etiam deterior, quod se 
audientesquiue inutili conatu fatiget. Quodvero magnifica atque a vulgo semota, haec sit oratio; hoc artis 
poeticae obtinet proprium, atque illa inprimis dote a solutae orationis indole submovetur. Et quamvis ista 
etiam suam loco ac tempore majestatem exigat, insigni tamen a se invicem ligatae ac solurae dictionis 
majestas discrimine internoscitur: illa enim tropis insolentiot, epithetis affluentior, novatis crebriot, figuris 
rarior, dictis nervosior, sententiis vibrantior, periodis adstrictior, numeris modularior. Quae pro cujusque 
ingenie carminis, suis praeterea rationibus ita discernuntur, ut tanquam per gradus plus minusquiue a 
liberae orationis natura ditcedant, pro ut singularibus de unoquoque poematum genere dissertationibus 
constabit. Parcius

172


enim his in Elegia, quam Epopoeja ntendum: cum illud, quod hic dignitatis laudem merebitur, illic 
tumoris vitium non effugiet. Quare ut suo cultu oratio soluta juxta Aristotel. lib. 3. Rhetor. cap 1. a vincta 
distinguenda est, ac merito damnantur im peritiae ab eodem Philosopho; qui cum Gorgia Rhetore poeticis 
dictionem istam phaleris ornandam censent; ita pari jure perstringentur illi, qui solo numero ligatam a 
libera eratione discriminant. Siquidem admirationem voluptatemquiue habitura non est procrita Orato rum 
sermonibus in poesi elocutio, quae suo aliquid instituto exquisite cultum promittit.

Admiratio itaque per eruditam raritatem majestatemquiue eo, quo breviter monui, dicrimine concilianda; 
inp???is. que idoneo metaphorae ac similitudinum usu detinendus animus, haeret enim in apta 
translatione, et velut in objecta rerum propositarum imagine defigitur; quae si appositis lineamentis dicta 
repraesentet, suavis quaedam cum admiratione voluptas in animo considerantis subnascitur, qui afluetis 
minime tangeratur at que inhaeresceret. Verum ut sua virtutibus aemula proxime incumbunt vitia; ita 
cavendum, ne affectatione majestatis, autin tumorem, aut obscuritatem devergat oratio, quod imperito 
potissimum troporum usu magni etiam nominis Poetas haud satis declinasse postea intelliges; quando te 
per singula ornamentorum genera ducam ordine, delibando illud, quod ubique sese ofteret maxime 
delicatum. Ad tumorem, et audaciortroporum, et crebrior grandiorum epithetorum ususfaciet: ad 
obscuritatem densae nimium remotaequiue metaphorae atque allegoriae; notae minus perspectaequiue, 
cum historiae, tum fabulae, et inducta passim rubiginosa antiquitas, quibus dum cogitatio etuendis 
molesto labore affigitur, omnis effugit gratia, si minus assequatur; sitamen penetrat; aliaequiue post alias 
rerum cognoscendarum imagines objiciantur, multitudine facile intellectus et confunditur, et defatigatur; 
ut pro voluptate taedium auferat. Inscitae quorundam vocessunt. Admirentur, dum non intelligunt. Hoc 
enim, ut pueris, suae ignorantiae non ignaris, utcunque congruere indulsere, quemadmodum viris, 
Romano sermone imbutis, conveniat. non intelligo. Stupeant licet pueri, at nemo prudens admiratur, dum 
illud non assequitur, quod eo tantum fine illustrius proponitur, ut animo insideat altius, ac cum voluptare 
illabatur.

173


Ornatum in oratione requirimus, non'qui perso nas rerum nostris eripiat oculis; red eximia magis specie ac 
decore iisdem inferat, speculum esse metaphorae atque allegoriae debent, non objectae luminibus 
nebulae. Omnes ab alieno ingenio invectae in orationem tenebrae prudentibus sunt odiosae.

Quae causa est cur ornatus ille un iversim, qui aut illustrior, aut esiam a vulgato usu remotior est, minus 
esse creber in oratione expolita queat, nam, cum in illius amplex u, in huj us vero eriam vestigatione 
diutius immoretur audientis animus, quiete ac voluptate quaesita spoliabitur, si ab eis importune avellatur, 
ne jam illus tangam, quod rara quaeque, crebritare ipsa, et nomen, et existimationem suam profundant, 
interquiue viliora plerumque illustrium magis rerum splendor enitescat. Unde et hoc cultissimo literarum 
aevo nonnulli cum Poetae tum Oratores hallucinantur gravius, dum prope erubescunt propriis rerum 
significatarum uti vocabulis, sed passim per accersitos undecunque tropos orationem non tam illustrant, 
quam obscurant, et vela potius obtegendae, quam ornamenta excolendae dictioni congerunt, 
praecipuamquiue eloquentiae dotem perspicuitatem prodigunt, dum minus necessatiam admirationem 
consectantur.

Alteraregula est ut decore et concinne somposita sit oratiorea tamen membrorum ordinata simul ac 
numerosa conjunctione, qua ab oratione soluta discrepet, rerumquiue affectiones idonee exprimat. Hac 
dote poesis hoc obtinet, quod ante omnia personis, temporibus, locisquiue conveniat; deinde vero pulchro 
etiam ordine nexuque me mbrorum ipsa in decorum quoddam orationis corpus assurgat. Per hanc regulam 
et supersluum ornatum opportune rejicere. et necessarium cum res Personaequiue requiuirent, adsciscere 
doceberis. Per hanc item singula velut in statione verba digerere, sententias periodosquiue nunc 
circumscripte in rebus florentibus diducere; nunc in prae, ruptis impetuosisque incisim praecrpitaretnunc 
in juvenili exultantiquiue licentia crebris luxuriare metaphoris; nunc in senili maturitate ab his remittere.

Vis exem plo, ut facilius assequaris, doceri. Audi Senis Latini ad Legatos Aeneae orationem lib. 7. vix a 
soluta oratione, si verbosum proprietatem spectemus, diversam.

174


Vos contra Regi mea nunc mandata referte.
Est mihi nata, viro gentis quam jungere nostrae,
Non patria ex adyto sortenno n plurima Caelo
Monflra sinunt; generos externss affore ab oris,
Hos Latio restare canunt, qui sanguine nostrum
Nomen in astra ferant. Hinc illum poscere fata
Et reor, et siquid veri mens augurat, opta.

En senili aptatam modestiae dictionem. Quod decorum a Statio, in simili persona materiquiue minus 
observatum agnosees. cum ubique peneampullas loquatur. Sic lib. 2. Adrastus fusturos generos compellat.

1. Egregii juvenum, quos nonsine Numine regnis
2. In vexit nox atra meis, quibus ipfe per imbres
3. Fulminibus mixtos, intempestumque Tonantem,
4. Has meus usque domos vestigia fecit Apollo.
5. Non equidem obscurum vobis, plebique pelasga
6. Esse reor, quantis connubia nostra procorum
7. Turba petat studiis, gemin a mihi namque, nepotum
8. Laeta fides, aquo pubescu nt sidere natae.
9. Has tumidi solio et late dominantibus armis
10. Optavere viri. Lengum enumerare Phareos,
11 O Ebaliosque duces, et Achaea per oppida Matres
12. Spem generis etc. Vobis his sanguia, et aula
13. Cura mea, longo premittitur, erdine fati.

Com pone, et expende, quanto hic prae Virgiliano sene verborum am bitu circumferatur; ut ostentantem 
se vane juvenem, prae sene, audire videaris. Quorsum enim in principio orationis v. 2. desultorius iste et 
levis numerus? quam parum apta, et frigide circum du cta consequens (v. 2. 3. et 4.) phrasis? Quid sibi 
vult v. 7. Nepotum leta fides? quid v g. viri tumidi, pro heroicis? quid v. 11. et seq. his junctae Matres 
spetgeneris, quaeque his male assuta obscuraquiue et ampullata praeterii? Maro, ut decorum meretur, 
cultum neglexit. Idem prudentissimum Poetam in moratis altis orationibus, hoc est, iis, quae mores 
affectusque humanos exponunt, praestitisse ae commode ad res personasquiue animadvertes: ita iratos 
timidosa mantes tropicis rarius coloribus depinget; ne scilicet, dum verba ornate fingit, ut minus proprie, 
sic parum vere loqui videatur, contra vero ornamenta comparationum his locis usitata sunt, Sic Virg. lib. 
6. Amatam furentem describit.

175


Tum vero infelix, ingentibus excita monstris,
Immensam, sine more, furit lympha ta per urbem.
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo et e.

Mox etiam de Turno per eandem Furiam in flammato, ait:

Olli somnum ingens rupit pa vor, ossaque, et artus
Terfudit toto proruptus corpore sudor.
Arma amens frensit, arma toro, te ctisque requirit.
Saevit amor ferri, et scelerata insania belli:
Ira super, magno veluti cum flamma sonoro et c.

Recte Arist in poet c. 24. In partes poematis otiosas, quaeque motibus ac sententiis vacant, ornatus 
dictionu conferri debet. Dictio enim illustris sua luce moribus, et sententiis offieir Quae sane lex 
negligenda non est. Porro, qua inter se arte orationis membra socianda sint, magis observatione 
optimorum Poetarum, quam longis praeceptio nibus asseque; is. Nos tamen iis de rebus loco suo agemus 
disertius, ut in seqq-capitbus constabit.

CAPUT II. Qua in ipso vocum delectu ac compositione observamda sint

AGe Poesios candidate, ut facilius assequaris, quid in cloquentia ligata Poeta diversum ab oratore 
sectetur. Persingula te ordine ducam, facemque in obscurioribus praeferam. Universim constat rariora 
illos atque illustriora, idque tam im verbis, quam sententiis, in collocatione, ac numero sectari. Praeter 
haec quatuo renim aliud omninose nihil offert. Nos per singula incedemus.

Verborum grammatica prima est. In his natura ipsa syllabae atque elementa expendenda erunt ac deinde 
adjuncta cetera. Quae res a multis praeterita, maximiad poesin et cujuslibet styli effoxmationem momenti 
esi, ut jam nunc intelliges.

Cum vox quaelibet ex literis ac syllabis constet, quo illaegraviores sonantioresque fuerint, ranto et vox 
quaelibet fntura est.

Vo ca les igitur grandiores consonatibus sunt. Unde, quo vox plures continet vocales, hoc lonanitore est 
Ita grandius sonantiusque verbum est avo avus, quam meus aut tuus. Maurus, quam morbus, taurus, quam 
torus: auress quam aures.

Ex vocalibus a et o grandiorem, e et i tenutorem, u obscutiorem sonum habent, unde priores in grandi 
oratione, aliae

176


in tenuiori captandae erunt. Hinc arat orat, vocat, tonat grandiora longe, quam erit, legit, strepit, tinnit. 
Eas et nefas quam jus et seelus, olli et oho, quam illi, et eho.

Ex consonantibus, M. eminet imprimis grandiac suavi majestate soni. Unde genitivi illi plurales rerum, 
morum, undarum, Mvsarum a poetis amantur, longe sonantiores quam rebus, moribus, etc. Tum in 
magnificis geminatum m ut immensum, immanis et c.

Duplices item ut z moram gravitatem que adferunt. Ita zelus, vixit, vox. Quo et contractae aliae in eadem 
syllaba, seu vocales feu consonantes spectant, quae cum tarditate majestatem augent. Sic Dii et Nereus 
grandius quam Dii et Nereus. Cautus quam catus: temnunt claudunt, aspectant, incumbunt, grandiora 
sunt, quam temnere, elaudere, aspiciunt, incubuere, Licet haec plures sylla bas, quam illa involvant.

Litera l contra, singularem in vocibus lenitatem et mollitudinem adfert, ut mollia Luteola pingit vacinia 
caltha. adeo etia ut cum aliis mutis, prae Jettim consonantibus, juncta syllabam mitiget. Ita clemens, replet 
flebilis, gloria etc. NIhil durioris morae adferunt.

N praeterea lenem sonum edit, vt concinnus annalis. R asperum et stridulum est: ut asperrimus armis. S 
sibilat: ut sale saxa sonabant, gran dius tamen quam R est: ut, honos et lepos quam honor et lepor. F simul 
flatum exprimit, ut loca foeta furentibus austris. A lia ut B. C. G. P. T. obscuri et pressi sunt toni, unde et 
mutae dicuntur. H aspiratione etiam voces extollit; ut, halat, et honos gravius, quam alas et onos.

Literae sibi in vicinis syllabis cohaerentes, vocales praecipue caedem ob difficuitatem pronnntiandi 
orationis gravitatem augent, ita coortus, coopertum, graviora quam eooctum et coapertum: deero, quam 
detero: galea alta quam galea elata: larera ardua, quam latus arduum. Idem in consonantibus, praesertim 
gravioribus, usuvenit; ut immitis, attritus, altum mare etc Undeliquet, in uno simul ac verbis pluri bus 
huic observationi locum esse.

Ut plurium litterarum syllabae, ita plurium sylalbarum verba, ceteris paribus, grandiora sunt orationem 
que elevant. Quo ex capite composita et derivata plerumque simplicibus graviora habentur. Talia (unt 
compellare collustrarare claresco luceco, sic implacata fuerit, Formidataruis, inclementia ferri. No tamen

177


affectate excedendum, ut principie Achilleidos Statius: Magnanimum Aeaciden formidatamque Tonanti 
Trogeniem, na syllaba que adjecta, nimium producit. Ipsa tamen verbi productio longior, si in re ipsa 
moram ostendat grata erittut inextricabilis error, et ineluctabile fatum. Dixi, ceteris paribus: nam si graves 
voeales ac syllabae defuerint: vox paucarum syllabarum alia gradioresse potest. Sic quatit ossa pavor, 
grandius est, quam concussis intremuere orsibus. Et vastum aequor ar andum: quam Oceani spatiis 
ingentibus errant. Ac prius quidem hemistychium ob vocales, alterum simul ob conlonantes et syllabas 
longas grandius est. Ita et hoc carmen Innumer abilibus solicitudinibus grande no est; cum et literis et 
syllabis grandibus destituatur: Quandoquiue, et literae 1 et n grandia mitigant: sic lamentabile, et 
formidabile, minus grandia sunt (grata tamen, quia syllabis, ut priora no excedunt) quam lamentata et 
formidata. Ita lacrymabile, inamabilis et c. infracta nonnihil granditate placent.

Syllabis in se repetitis, ingrata vox redditur, ut vacca, taxeat, Abraha, occo solos. Duriores etiam syllabae 
quaedam in fine polysyllaborum difplicent, ut, Evax, dicax, amatrix, cogens, coemens, adamans, 
inspiciens, quanquam haec regula generalis non sit; cum audax, felix etc. tum etiam participia illa a 
Virgilio inptimis (quamvis non pauci declinent) usurpentur: ut hic delectu aliquo, et cultarum aurium 
judicio utendum sit.

CAPUT III. Facilis ad vocum delectum, varietaremque via aperitur.

VT hic vocabulorum delectus in stitui possit, copia aliqua corum studioso poesios com paranda erir, 
inprimis epithetorum (de quibus postea) deinde et substantivcrum, his enim affluentibus, verborum minus 
difficilis ubertas futura est: cum fere ab his deriventur, aut cetre eadem pariant, adeoquiue sua affinitate, 
non omnino rudibus innotescant, ac solis praeposirionibus crebro varientur.

Substantivorum varietas ac copia aliqua ex tropis petitur, atque inprimis ex illa Synecdoche, quae pro roto 
partem nsurpat. Sic v. g. Navem variabis, si dicas Prora, puppis, carina, rostra, trabs, alnus etc. vel quae 
pro genere adhiber speciem: ut si pro nave dicas. Phaselus, Cymba, ratis, biremis, triremis et c. Sic pro 
curris, per synecdochen partis, usurpabitur

178


axis, tomo, rota etc. per synecdochen speciei, Essedum, plaustrum, bige, quadriga etc. Quae libertas 
Poetis magnam sufficit copiam; Quanquam cavendum inprimis sit, ne tropis hisce ad illustrandam 
orationem repertis, ad illius potius vim dignitatemquiue infringnndam utamur, ut infra Statii alorumquiue 
exemplis male factum declarabimus.

Rerum tamen maxime in usu sermonis humani occurrentium nomina, sua varietate, nota esse Poetae 
debent, ut si aliquod carmen respuat, aliud atque alud in promptu quamprimum sit, qua facultate si 
destitutus sit, haerebit non rato, et, puerorum more, dictionaria consulet, ac minus saepe conveninientia 
versibus intrudenda erunt. Quo. mao, ut Poetam utcunque eximam, non magno versuum numero 
plerasque voces, Scripturis, vatibus passim obvias, cum sua varietate com, plexus sum; ut facile 
memoriae insideant, et subveniant canentibus Rudioribus tamen illa, non peritis in versus coegi, ut 
quantitas simul ac copia in promptu esset.

Aer. Jupiter, aura, aether, nubes, vel inane, vel aethra.
Ager. Arva, novale, solum gebae, rus, jugera, campus,
Agricola. Rusticus, agrestis. rurisquiue colonus, arator.
Amor. Flamma, calor, fervor, fax, aestus. et ignis, et ardor.
Amoriam purus. Flamma. Cupido, Venus, furor, et lascivia, luxus.
Luxuria, illecebraequiue, libido, Protervia, Amores,
Angelus. Aliger, ac geniusa??? Coeli legatus. et alos.
Animus. Cor, vigor, ac virtus' pectus generosa voluntas.
Antrum. Antra, caverna, specus, spelaea, cubile, recessus.
Lustraquiue cum latebris spelunca, vorago, renebrae.
Aqua. Fons aqua, lympha, latex, humor, liquor, unda, fluentum.
Arbor et frondes. Crine comaquiue arbor, foliis viret atque capillia.
Radix, actruncus, cortex et brachia, pars sunt.
Laurus ovat, victrix palma est, ac myrtus amatrix.
Pro ratibus servit abies, tum pinus, et alnus,
Juniperus, cedrus, cariem fugit, at que cupressus.
Funeribusquiue favet, piea, taxoquiue sodali.
Umbra juvat platani, fecun daquiue ficus, oliva est.
Aratrum. Buris, aratra, jugum, stivae, cum vomere, rastra.
Arma. Pila, sarissa, hastae, tum lancea, gesa. bipennis.
Cum telo, jaculum, cum spiculo, arundo, sagitta.
Pugio, mucro, ensis, gladius, sub acinace cuspis.

179


Parma, umbo, scutum, clypeus, lorica, chalybsque.
Crissa, jubae, galeae, cassis. tum conus, apexque.
Munimentum, agger, sunt propugnacula, valla.
Alituum genus, et volucris, grex penniger, ales.
Hospitium, cunae, nidi, casa, tecta, cubile.
Praesidium, favor, ops vires, tutela levamen.
Perfugium, folamen, et ara, juvamen asylum.
Praelia conflictus, mars et certamina, pugnae.
Minotaurl, Aquilae, Gryphes, sonipesque, Dracones?
Tympana, classica, cum lituis, tuba, buccina, corau.
Vinea, testudo, ballista, aries, catapulta.
Bucula, cum vitula, bos, taurus, junge juvencus.
Pacatus, mitis, blandus; comis, facilisque.
Officium, munus, meritum, benefactaque donum.
Aftra, aether, coelum, polus axis, sidus, olympus.
Fiscina, fiscellae, calathus, cum corbe, canistrum.
Musica, et oda, melos, carmen, modulatio, voces.
Fistula, arundo, tubae, calamusque et avena, cicuta.
Cum cithara, testudo, chelys, lyra, barbitos adsit.
Plectra sides: calami, pecten, digitique peretrent.
Sunt m anicae, pedieae, compes, sunt vincula nodi.
Principium atque caput caussarum fons, et origo.
Esca dapes, epulae, cibus, et convivia, mensae.
Pernicies, damnum, exitium, dispendia, noxae.
Vox, murmur, strepitus, fremitus, clamorque, tumultus.
Counubium, torus, et thalamus, fax, taeda, Hymenaeus.
Os, facies, vultus, gena mentum, lumina, malae.
Infula, cum ferto, diadema, corona, tiara.
Trux, immanis, atrox, truculentus, barbatus, asper.
Spes, ardor que, fames, sitis, exspectatio, votum.
Vafricies, dolus, insidiae, fraus, techna, velastus.
Haec aedes, limen, sedes, lar, recta, penates.
Atria, regalesque aulae, Palatia, turres.
Mandra, casae, tuguri culmen, magale, mapale.
Agmen, turma, phalanx acies, legioque, caterva.
Co piae, et ala, cohors, bellator, castra, maniplus.

180


Milles ad haec, Pugnatoneques, pedes, atque sagatus.
Assecla, verna, Puer. famulansque. pedissequa, servus.
Lilia, flos Bellis, violae, rosa, caltha, ligustrum,
Narcissus, Cyanus, Hyacinthus, nardus achantus,
Solsequiumque Amarantus, amaracus, atque papaver
Progenies, soboles, proles, stirps, nata, propago.
Forma, decor, species, ornatus, grata venustas,
Stagna, palus, torrens, lacus, amnis, flumina, rivus.
Pigmentum, stibium, minium, cerussaque, fucus.
Purpureus amethystus, onyx, cyhanusque, et Achates.
Chrysolithoquiue. pyrope, micans; beryllo adamasque
Iungeris infractus, jaspisque, virensque Smaragdus.
Ventripotens, gurgesque, vorax, lucro, atque barathrum
Herba, torus viridis, cespes cum gramine, muscus.
Fama, decus, tituli, laus, gloria, nomen honores.
Nos inimicus atrox premit, adversarius, hostis,
Flamma, ar dor, calor, ac fervor, incendia, et aestus.
Vulcanus, scintilla, focus, caligo, favilla.
Dedecus, opprob ium, pudor, ac infamia, probrum.
Mobilis, inconstans, varius, mutabilis, anceps.
Taenarus, ac erebus, styx, tartarus, orcus, avernus,
Vecors ac stolidus, fatuus, delirus, et amens.
Lividus, obtrectator, et aemule, Zoile zelas.
Ira, aestus, rabies, furor, indignatio, bilis.
Cura, labor studium, vigilans solertia, sudor.
Stilla, imber, ros, gutta, latex, aut lacryma, gemma.
Strata, torus, thalamus-lectus, conclave, cubile.
Fas, aequum, jus, decretum, lex, regula, pactum.
Charta, volumen, opus, fasti, pagella, papyrus.
Iurgia, lis, rixae, convicia, praelia, linguae.
Cera, tabella, Intoae, vel epistola, litera, scriptum.
Cum portu, ripa, margo, oraque, litus, arena.
Dictio. vox, verbum, ac orario, sermo, loquela.
Lamentum, lacrymae, gemitus, suspiria. planctus,
Cum questu, luctus, uluiatus, junge querelas.
Lude pila, disco, cursu, lucta atque palaestra-
Turbo placet, puerisque nuces, trochus, atque flagellum.
Lux, jubar, et fulgor, radius cum lumine, splendor.

181


Fax, lampas teda ae cerae, funale, lucerna.
Labes signa, notae, naevi, cauter a, sordes.
Colles, apex, cautes, rupes, juga, mons scopulusque,
Psodigium, monstrum, portentum, degener ortus,
Contages, pestisque, lues. infectio, tabes.
Mors, lethum, interitus, obitus, nex, fata, cinisque,
Urna, rogus, loculus, funus, libitina, feretrum,
Bustaque cum tumulo, marmor, monumenta, sepulcrum.
Naeniae, et exequiae, lacrymae, funebria, justa.
Navigium, classilque, biremi junge triremem.
Et Scapha, cum lembo rate, cymba, lintre, phaselo.
Puppis, prora, carina; abies, trabs pinus, et alnus.
Remigium, remus tonsae, vel palmula, clavus.
Carbasa, vela, alae, vel luppara, lintea, lina.
Malus et antennae, uncus, et anchora fida, rudentes.
Navita, Tiphys agit, Palinurus, portitor ainum.
Nobilitas, tituli, cerae, suo imagine signa.
Nubila, nimbi. umbrae, nebuiae, caligo, tenebrae.
Sarcina, pondus, onus, moles, cumulatur acervus.
Phosphorus, Eous, oriens, aurora, velortus,
Oscula da pressis, da suavia, basia labris.
Majores, proavi, patres, stirps, gentis origo.
Pascua, parata, herbae, tum pabula, gramina campi.
Opilio, pastor, carprarius, atque bubulcus.
Praesul et antistes, et pastor, episcope, Papa,
Pontisici juuctus flamen, tum mysta, sacetdos.
Pauper, egenus, inops, nudus, mendicus manis.
Noxa, nefas, vitium, crimen, scelus, error, et ausus.
Flagitium, facinus, delictum, culpa, probrumque.
Sons reus, atque nocens, sceletate, et noxte, nequam.
Exuviae, spolium, pellis, ac tergora, vellus.
Deses, iners, socors, segnis, piger oria quaerit.
Delphines, ceti, Phocae, Balaenaquae, Pristis.
Lucius anguillae. muraenae, mullus, asellus,
Auratae, gobii, Salomones, ostrea, congri,
Pocla, calix, cyathus, paterae, carchesia, crater,
Supplicium atque preces, oratio, vota, querelae,
Imperium, sceptrum, moderamen, habena, potestas.

182


Regem ornet murex, ostrum, vel purpura, coccus.
Retia, lina, plagae, calamus, nassa, liamus, arundo.
It cruor, et sanguis, sanies, ex vulnere tabum.
Decrepitus, cani, lenium, rugae, atque senectus.
Ordo magistratus, proceresque, patresque, cnatus.
Mens, animus, seu jud cium, ententia, lensus.
Vipera, dipsas, hydrus, coluber, draco, cum angue. cerastes
Far, frumenta, satum, fruges, cum messe, Ceresque.
Cum spica, calamus, stipulae, tum culmus, aristae
Fomentum, 2 uxilium, solatia, opitque levamen.
Effigies, signum, species, simulacra et imago.
Septa, et harae, stabulum, mandraeque et ovila caulae,
Silva, nemus saltus, lucus, vel Thessala Tempe.
Cum vepre sente, rubi, dumi, virgulta, fruteta.
Tem pestas, fluctus furoraestus, turbo procellae.
Terra, solum, tellus, mundus, globus, orbis, humulque.
Formido, pavor atque me tus, trepidatio, terror
Hinc tremor, et sudor, pallor, tupor, occupat horror.
Moeror, do lorque, luctus aegrimonia Iamb.
Amphora testa, cadus, vas, pocula, dolia, et utres.
Ventus, flabra, Euri, Notus, aurae flamina, flatus.
Vulturnus Eurus Caecias, ortumtenent.
Etesiae Favonius Zephyrus habent
Sotem cadentem, ut Africus, Caurus truces.
Adversus Auster Boreae et Aquiloni Notus. Iamb
Tegmina, tela, sinus, vestis, velamen, amictus.
Verbera cum plagis, flagra, lorum virga, flagella
Militia chlamys ett, saga Rheno, et ab olla, lacerna
Pallia, laena, togae, tunicae, stola, penula, pacis.
Castula, palla, cyclas, strophium, multitia, Martha.
Ille triumphat, ovat. cui laurus, adorea, palma est.
Massica, vina, merum, Bacehulque, falerna, lyaeum.
Vinetum, vites, palmes, vindemia, borri.
Vis, virtus, virgor, acrobur, violentia, nervi.
Iuncus, et alga levis canna, ulva, ac vimen arundo.

Non facile dixero, quantun haecopia auspicaturum Poetam levatura sit, sive promptitudinem, sive 
ornatun, five quantitatum

183


cognitionem spectet. Rariora in his illa censentur, et Poetis digniora, quae minus obvia usitataquiue sunt. 
Artium przcipuarum instrumenta, rei vestiariae, nauticae, domesticze, chirurgicae ac medicae voces hic 
proprias non adduxi; ne importune longus essem in re minus necessaria. In hanc enim materiam cum 
Poeta inciderit, facile Nomenclatorem aliquem consulet, qui copiam illam suppeditet.

Cavendum tamen inprimis, ne inscite his utamur synonimis, et cuivis loco quodvisaptum credamus: uti 
enim propria in multis significatio variat ita videndum, ne temere adhibitum, vim dictionis enervet. Quod 
evenisse maximo etiam Poetae Statio, Claudiano et Lucano, infra. c. 8. intelliges.

Cavendum dein de erit, ne dum rara sectamur. peregrinis etc batharis adhaercat oratio. Peregrina autem, 
vel illa sunt, quae antiquitate exoleverunt, ut duere pro dare, aulai pro aula, betere pro ire, perbitere pro 
perire, moriri pro mori: nisi quod his, si aftectatam aliquam, aut priscam personam, in comoedja 
praesertim, exhibeas, locus esse opportune possit. Sic neque Ovidius moriri, neque Virgilius olli, neque 
adeo Cicero averruncare; muginari, noctuabundus etc. reformidat. lmo quaeda ae, ob antiquiratem a Fabio 
Quint. proscripta, ut exantlare, prosapia, aerumnae, contra ipsius censuram, merito locum obtinent: cum 
neque aerumnosius Ciceroni, ne que prosapia Salustio displicuezint. Plautus in comicis passim 
antiquitatem amat.

Peregrina deinde voxesse potest novitate; sive illa novetur derivatione ut Virgilius a ram us dixit ramosa 
cervi cornua, Eccl 7. et Pacuvius Clypeat brachium; et apud Gellium est columbat mo a columba: sive 
compositione aliqua noviter coeat. Sicut dixis Pacuvius, Repandi rostrum incurvi cer vicum pocus.

Comicis tamen, et Scazontes Satyrasque icripturis, haec nonnunquam libertas laudi vertirur. Ita pugnos 
appellat? lautus dentifrang ibula, In Poenulo Hannonem vocat bisulstlinguam In Trinummo 
turpilucricupidum: Sie Ausonius volucripes et lentipes, et Catullus, tus nemor: cuitrix, etiam extra 
comoediam Satyrasquiue dixere.

Poitremo peregrina ab aliis deducta linguisnon facile Latinae admiscenda nist forte usu obtinuerit locum, 
ut Gaza. Unde Guardta, Advocatia, Credentia etc. eliminanda erut. Graecis tamen in defectua 
latisermonis, aut vocis idoneae, locusnon erit praecludendus, Ita Juvenali placuit.

184


—— Ralidam facturus orexin. Sat 9.

Nec eliminari poterunt quaedam officiornm ac dignitatis vocabula, quibus hoc aevo necessitas et 
communis usus indulget. Ut sunt Papa, Cardinalis Abbas, Marchio, Baro, Scabinus etc. Nam huic obniti 
velle, temerarium magis, quam utile futurum est.

CAPUT IV. De ornatu vocum, illo proserim, qui a metaphora ducitur.

HAec de vocum natura ac varietate; nunc de adjunctis, in quibus significatio propria, vel impropria, facile 
princeps est. Nam Poetae cum rara sectentur, et ornata simul ac grandia, elatis per tropum verbis 
delectantur. Hinc apud illos Synecdoche usitata est, ut cum pars pro toto, aut totum pro parte usurpatur. 
Sic dicunt, impeliere puppes: id est, naves fontemque ignemque ferebant: id est, aquam, et fomitem 
accensum. Massioa vina, pro quovis generoso vino accipiunt.

Metonymia etiam frequens est. Sic pro vine Bacchumi, Cererem pto pane; pateram aus lancem, pro cibo 
aut potu; Togam pro pace? Fasces pro magistratu, luxuriam pro luxurioso. verbo, causam pro estectu, 
subjectum pro accidente, continens pro contento, signum pro re, et contra, acoipiunt, quae libertas, apud 
oratores ratior est. Synecdoche vix etiam permissa.

Sequitur Metophora, quae in omni quidem eloquentia locum reperit; in poesi tamen inprimis dominatur, 
et plus sibi libertatisatque audaciae vendicat; certis tamen legibus est adstringenda: cum remota. aut 
frigidam, aut vane tumentem orationem depravet. Lex ad quam omnis, ex Cicerone et Anstotele I. Rhet. 
3. c 2. et e. metaphora exigenda est, haec esse debet ut expedatur, an similitudmem aptam includat? illa 
enim quanio aptior, tanto et futura metaphora est. Uti igitur omnis similitude ad rem illustrandam, ex 
tollendamquiue, aut deprimendam adhiberi solet; adeoquiue, ut extollat, a re nobiliori; ut vero deprimat, 
ab ignobiliori ducenda est: ita metaphora oms nis a rebus idonea comparatione collats est desumenda. Sic 
Herculem ac leonem erudite pro fortilusurpabis; ut canem et muscam proimpudenti. Qui fortis recte cum 
Hercule, aut leone, (qui in fortitudine praestat homini) impudens cum

185


musca, aut cane comparatur. In his, quamvis Poetis longius sese efferre liceat, fixis tamen similitudmis 
limitibus non erit excedendum. Vnde male dicet coeli fornices et plorare nubes; quin a re nimis minuta 
translatio petitur, adeoque hoc verbum translatum proprio illustrius non est. Ita et lacrymas polorum, non 
recte pro imbre; recte tamen pro rore coelesti usurpabis: quia hic guttatim sensimque, ut lacrymae, defluit, 
contra Irrorare genas lacrymis non inscite dicturus es. Male iterum stellas appellabis ftores prati atherii. 
Contra non inepte flores pratorum sidera: quia haec comparatio ab illustriori, secus quam illa, ducitur.

In Virgilio quidam notarunt dictum illud. Florentes aere catervas, id est, fulgentes. Quod per analogiam 
defandi magis, quam commendari potest.

Iterum Aristo telcs a tebus notioribus potius. quam peregrinus vult duci metaphoras. Naso dixit Montes 
volvuntur aquarum. Tu si pro montibus Alpes, Aetnam, aut Atlantem posueris, ridiculum te facies. Quod 
tamen ignotum monte~, ob altitudinem, Atlantem voces; aut votaginem aliquam Charybdim; contra hanc 
regulam non peccabis quia, cum particulari monte, aut voragine comparata, notiora censentur.

Denique ab honestis rebus, quaeque sensus minime laedunt; nisi forte in reprehensione, et rebus comicis 
translationes vocum sumendae sunt: Ita castratam morte Camilli Rempublicammale dices. Aus mare 
intumescens, hydropolaborant: vel montes pruinosos, lepra brumali albentes. Quintilianus non probat. 
Reipublica vomicas. Verum illud ego Poetis indulserim in vituperio, raesertim dramaticis Imo et Cicero 
de amicit. ausus dicere. Evomit virus a cerbitatie sua, haud longe dispari metaphora. Il. la priora etiam de 
hydrope, et lepra, magis contra similitudine~, quam honestatem peccant, Illud: Stercuscuria Glaucia nemo 
honeste dicat, sed magis purgamentum.

Magnopere triumphanr Poetae in metaphoris a rebus flore~tibus, pulchris, sensumque ferientibus, 
deductis, multo vero maxime in illis quae rebus inanimis sensum vitamque tribuunt. Cum ab illustri aliqua 
re, ad minus illustrem voces transferantur. Et in his optimi quique Poetae luxutiant. Ita Virgil. Georg. ait:

Infelix tolium, et steriles dominantur avenae.
Ne saturare simo pingui pudeat sola ibid.
Sic dominum sterilis saepe fefellit aget. Ovid. 1. de arta

186


Non prata viridi laeta facie germinant. Senec. Here. fur.
Nec adulta leni fluctuat Zephyro seges.
Mendaci credere somno Tib. l. 3.
Te somnus fusco velavit amictu. ibid.
Miratur nemus in suetum fulgentia longe
Scuta virum Virgil. S. Aeneid.
Olli remigio noctemque diemqste fatigant. ibid.
Exanguis timor occupat artus, Idem.
Iam que faces et saxa volant, furor arma ministrat Idem!
Respuet invisum justa cadaver humus. Ovid in Ib.
—— Tristes Amaryllidis iras, Atq ue superba pati fasti dia. Virg.

Animadvertes opinor non tantum ad res inanimas, verum etiam ad affectus humanos, sese translationum 
hoc genus extendere, quos veluti persona aliqua induit: ut cum dicitur furor ministrat, timor occupat. 
Elegansque inprimis est, huic translationi per allegoriam insistere.

Sic Tibul. l 8. —— Credula vitam
Spes fovet, et melius crasfore semper, ait,
Spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis Semina ——
Spes criam valida solatur compede vipctos.
Et Senecae haec placent. In Thy. act. 3.
Ira cum magnis agitata causis
Gratiam rupit, cecinit que bellum:
Opprimit ferrum, manibusque junctis
Ducit ad pacem pietas negantes.
Iam minae laevi cecidere ferri etc.
Illustrat et extollit mirifice or atsonem hac translationum continuatio. Rarum quidem illud ex metaphora 
Horatii est.
Albus ut obscuro detergit nubila coelo Saepe Notus.
Rarius illud Ovid. 5. Met. - - Victoque Aquilonibus Austre.
Fuca repugato fugiebant nubila coelo.
Rarissimum ex allegorica fictione persona illud. Ovid. 1. Met.
—— Madidis Notus evolat alis
Terribilem picea tectus caligine vultum.
Barba gravis nimbis, canis fluit unda capilis,
Frontesedentnebulae: rorant pennaeque sinusque.
Utque manu late pendentia nubila ptessit.
Fit fragor, et densi fundunturab aethere nimbi.
Nuncia Iunonis, varios induta colores.

187


Concipit Iris aquas, alimentaque nubibus affert.

Non omiserim hoc loce pe hyperbole, metaphora affini, et Poetis per quamfamiliariut orattonem rerum 
admirabilium narratione afferant. Sic de tempestate Virgil. l. 1. cum allegeria hyperboli misees.

—— —— —— Totumquiue a sedibus imis
Una Eurusque Notusque ruunt, creberque procellis
Africus et vastos volvunt ad sidera fluctus etc.
Eripiunt subito nubes Coelumquiue diemquiue etc.
Hi summoin fluctu pendent, his unda dehiscens
Terram inter fluctus aperit, furit aestus arenis,

Et lib. 3.

Tum milii caeruleus supra caput adstitit imber,
Noctem hiememqui, ferens et inhorruit unda tenebris.
Continuo venti volvunt mare, magnaquiue surgunt.
Aequora.

Ovidiu- 1. Trist.

Terribilisquiue Notus jactat mea verba, precesquiue,
Ad quos mittuntur, non sinit ire Deos etc.
Memiserum quanti montes volvuntu raquarum!
Jamjam tacturos sidera sum ma putes.
Quantae diducto subsidunt aequore valles!
Jamjam tacturas tartara nigra putes.

In hac materia fere omnes fidem excedunt, ut in plerisque discriptionibus rerum grandium. Vide Senecam 
in Agam. Horat. l. 1. Od. 14

CAPUT V. Censurade veteribus aliquot magni nominis Poetis, ad rectum metaphora aliarumque tropicum 
propriumva vocum usum a vitio separandum.

IUverit et Poetatum errores, metaphora inprimis, allegoria, atque hyperbole abutentium, expendere. Non 
ut vererandae in illis antiquitati quicquam derogemus; sed ut appareat, quo clocutionis delectu, hi autores 
eloquentiae itudiosis legendi imitandiquiue sint; ne (quod irrito noxioquiue multoxum labore factum 
vidimus] vitia pro virtutibus hauriantur. Quod quiexpenderit, intelliget, nom detrahendi libidine, sed 
necessitate hujus artis perfecteapteque ad usam tradendae hanc provinciam

188


a mesusceptam esse. Occurrit vero in his Statias Papinius, qui haud raro leviterque, audaci elatione 
impingit. Exemplo in proposita de tem pestate materia utamur. Sic V. Thebald scribit.

Jamque aberant terris, quantum Gortynia currunt.
Spicula, caeruleo gravidam cum Juppiter imbri
Ipsa super nubem ratis armamenta pelasgae
Siseir agens. Inde horror aquis, et raptus ab omni
Sole aies, miscet tenebras queis protinus unda
Concolor. Obnixi lacerant cavanubila venti.
Diripuntquiue fretum. Nigris redis humida tellus
Verticibus, totumque, Notis portantibus, aquor
Pendet, et aquato jamjam prope sidera dorso
Frangitur. Incertae jam nec prior impeius alvo,
Sed labat, extantem rostrss, modo gurgtte in imo
Nunc, Coelo Tritona forens. Nec robora prosunt
Semideum heroum, puppemquiue in sana flagellas
Arbor, et instabili procumbenspondere survas
Raptat aquas, remiquiue cadunt in pectus inanes.

Sane hi versus epithetis, metaphoris, et hyperbolis ad tumorem et obscuritatem implentur. Improbo 
metaphoram hane, currunt spicula, quia minor est celeritas currentium, adeoquiue a minus illustri 
translatio petitur. Par fere ratio in iis, quae singulis vocibus invelvunt vitia: Insana flagellat arbor, et 
curvar raptas aquac, male arborem clavum, aut remum appellat, cum tot in navi res sint, quae hac 
synecdoche acctpi poteranr, cur vero flagello leviculo illam comparat? cur insanam nuncupat? insano 
inquit epitheto Scaliger 1. V poet. nimius ceteroquin Statii admirator, quid venustatis in curvis aquis? cur 
aquas raptat, et non captat potius clavus? Sed priora non omittamus. Super tiubem ratis armamenta sistic 
significat, ratem supra nubes evectam. non contra, ut Poeta voluit, nam alias, super armamenta dictum 
oportuit: aut certe vitari ambiguitas. Deinde male armamenta cum rate, hoc est. partem rei ponit, cum 
totum enunriasset, quod erat, non extollere, sed imminuere orationem, quis enim non rideat in grandi 
tempestate, qua nubes totum eripiant diem, ita loquentem: nubes super navis puppim apparuit? quid pene 
aliud, super navis instrumenta? 'Dissimulo, quod ratim appellet, quam ante vastitate cum Otrygia insula 
comparaverat, Quae deinde locutio? raptue dies ab omnt Sole,

189


an Sol diem rapit? an forte ereptus toti Soli dies? et, quam hoc dictum improprie? quomodo dies, qui 
abest, miseet tenebras? quomodo tenebris unda est concolor? quomodo nigros, sub diducto freto, tellus 
ostendit vertices? quomodo aequor aquato dorso prope sidera pendot? qui sociantur jamjam, et prope? 
Quomodo, post tam horrendam maris confusionem, de navis pericualo adeo tenuiter incipit, ut negetillam 
priorem retinere impetum, quid Tritouis fimulaerum, elatum depressumquiuein tam vastae navis, totquiue 
hominum discrimine, tanquam res ingens, memoratur? Certe per Synecdoches metaphorasquiue recte 
nemo tantam seribendi licentiam probaverit. Non enim adobseuritatem, sed ornatum haecad poesin 
accersuntur. Ejusmodi neterologiis Statius praeclara multa, atque ad heroicae poesios laudem reperta, 
confudit, nec, qui sibi non raro cecinit, aseipso ubique inteilectue est.

Claudiam quamquam ob scuritate minor, translatioum audaciapar Stat cemseri poterie. Audiamus in 1. 2. 
de rapr. de loco amoeno disseretem

Viderat herboso sacrum devertice vulgus
Aetna parens florum, curvaquiue in vallesedentem
Compellat Zephyrum. Patero gratissime Veris,
Qui mea lascivo regnas per prata volatu
Semper, et atliduis irroras flatibusannum,
Respice Nympharum coetus, et celsa Tonantis
Germina per nostras dignantia ludere campos.
Nunc adsis, faveasquiue, precor: nu nc omnia fetu
Pubescant virgulta velis, titferrilis Hy???la
Invideat, vinciquiue suos non abnuat hortos.
Quidquid thuriferis spitat Panchaia silvis,
Quidquid odoratus longe Wanditur Hydaspale
Quidquidab externis ales longaeva colonis
Colligit, optaee reserens exordiasecli,
In venas disperge meas et flamine largo
Rura fove, ut merear divino pollice carpi,
Et nostris cupiant ornari Numina sertis.
Dixerat ille novo madidantes nectare pennas
Concutit, et glebas fecundo rore maritat.
Quaquiue volat, vernus sequitur color: omnis in herbam
Turget humus: mediaquepatent convexa serene.
Sanguineo splendorerosas, vaccinia nigro
Induit, et dulci violas ferrugine pingit.

190


Parthica quaetantis variantur cingula gemmis
Regalea junctura sinus? quae vellera tantum
Ditibus Assyrii spumis fuscantur aheni?
Non tales volucris pandit Junonia penna.
Necsic innumeros, arcu mutante, colores
Incipiens redimitur biems, cum eramiti fleke
Semita discretis interviret humida uimbis.

Elegans haec sane fictio, multaquiue varie translata, ac stylo ipso egregiead amoenitatem comparata; sed 
gemmae nonnullae minussunt expurgatae. Principio Deas, ut Venerem, Dianam, Palladem, et cum 
Proserpina Nymphas, nimis humili phrasi, sacrum vulgus nuncupat: minus vero recte postea easde~, 
Germina dignantia ludere: nam, ut, dignor ludere Latinum habeatur: hoc tamen germini non convenit: 
translationi enim oportebat, dum sensus constaret insistere, taceo, quod germen sine venustate ab 
ignobiliori translatum sit. Sequitur Velis, qiod magis implet versum, quam ornat; uti semper paulo antea 
etiam supra veritatem adjectum. Nec probo, quidquid lonqe blanditun Hydaspes: potius quocunque 
dixerim, quin et longe supervacuum est, et Hydaspes auro magis, quam odoribus celebratus. Ita pro 
externis colonis, quod unjverse nimis et parum proprie dictum, alii rectius legunt extremis Sabau Par ratio 
in sequenti versu optativeferens exerdia sacli, quanto satius dicas: emevit et repetene exordia vita. 
Familiare id quidem Claudiano, sed extra laudem est, quod generalibus in sistat, quaeque facilem 
mutationem admittant, quo Ovidius, Hotatius, atque inprimis Virgilius absunt remotius: quorum bic tam 
adfert propria, vel tam apre translata, ut aegte aliquid par, aut elegantius substituas. Perge. In venas 
disperge meas, de semine quidem florum apte, sedde carpendis moxfloribus, a praesen tibus Nymphis, 
parum opportune, dissimulo, quod disperge, exilis et inamoena hoc loco vor sit, cur non placeat per venas 
effunde: aut per campon affunde meas? Quid deinde sibi vult madidantes nectare pennas: 
NempeGrammaticam quandoque, et Syntaxin novaonon ubique Latine purus, consulro proinde alii 
madefactas supponunt. Denique quid inter flores nascentes ponitur, medioque patent convexasevene? 
majori sane gratia eliminaretur, praelertim cum sine laude, duo adjectiva substantive usurpentur. Pergit 
sanguinee splendere rosas, parum sanguis splendet: unde malim purpureo, sequitur, dulei ferrugine, certe 
dulcis ferrugo nonest (nec translatio

191


excusabit, cum desit similitudo) grata saltem oculis in flore esse poterit. Quid nunc deco mparationibus 
parum idoneis dicam: Hic eadem, quae in metaphoris lex espab illustriori ducendae sunt, ut orationem 
illustrent, a parthico cingulo gemmis distincto, florens Aetna extollitus, a purpurd, a Pavonis cauda, ab 
Iride denique: ommbus sane ad tantam loci amoenitatem depingen dam exilibus: nisi fortassis Iridi aliquid 
fuerit conce-, dendum: mallem Coelo sideribus variato composuisset, Accedit: qued carptim, ac sine 
dignitate similia, more suo perstrinexerit, magis etiam elato, quam culto sermone, curenim adeo delectent 
vellera, quae spumis fuscantur aheni. An spumis fuscari, est ornari coloribus? Progredior, Nec sichiems 
redimitur arcu, colorea mutante. Sic pro tali displicer, nec apta meta phora hiems redimiri dicitur arcu sed 
Coelum potius, aut terra. Postremo quomodo tramtte flexo, semita nimbu interviret? eum trames sit etiam 
femita, sed transversa; qualis nulla in Iride: quoctrca et flexo otiose fuperest, meliusque, a quibusdam 
supponitur picto: ut trames pro ipsa habeatur Iridis semita, verum picta. Quare haec malim,
—— —— —— Cum tramite picto
Thaumantis variis inter viret humida nimbis.

Nolui illa de Zephyri hascivo volatu, et qued glebas maritet et quod Hybla vinci non abnuat, ad censuram 
vocare; roletandas magis quam laudandas meraphoras, quas certe Virgilius suas esse nolit. In illo, quod 
fetu pubesaere virgulta, quodque vaccinia dicat flores nigros, ceteroquin porputeos, Maronem secutus est, 
quem hoc ultimo vix satis cxcuses. Nolo et illud petstringere, quod Zephyrum invitet absenrem; quem 
tamen semper asliduisque sibi flatibus. adesse fatetur. Ex his facile animadyertes, qua cautione legendus 
Claudianus sit, necum virtutibus vitia orationis haurias.

Lucanus urrisque et sensu clarior, et in meraphoris castigatior, Latinus magis, sententis atque argure dictis 
rarior: in hyperbolis tainen non raro audacior, membris incisus superbo ae militari pene numerorum 
incessu quem tamen supra meritum fastidit Scaliger. Stylo illum (nam fictione, parce usurpata. minus agit 
Poetam) et Claudianum, et Statium universim superare extra controversiam erit, singulos ad leges sanae 
dictionis expen dentibus, quamvis illi superent in paribus, et robustiori judicio superslua praeciderintihic 
passim juvenili luxurie exundet,

192


castiganda facile licentia. Si ab adolescentibus legatur, proderit copia: si a maturis otiosa rejicientur. 
Utrisque ad imitationem, praesertim languidioribus, non dissuadendus. Audiamus in paucisillum versibus, 
quibus a Scaligeso notatus, in descriptione Padi. Adeo, inquit lib. s. Crit. exundans est Lucanus, ut et 
ipsum furentem superet. Padum, cum duro ore os attribuit.

Sic pleno Padus ore tumens super aggere, tutas
Excurrit ripas, et totos concutit agros,
Succubuit si quae tellus, cumulumque furentem
Undarum non passa, ruit: tum flumine toto
Transit, et ignotosaperit sibi gurgite campos.
Illos terra fugit dominbs: his rura colonis
Accedunt donante Pado.

Carpit iterum Scaliger dictum serra fagio: anfertur, ait,. non fugit. Ego vero utroque loco apte per 
metaphoram locutum aslero. Recte enimos fluvii dicitur, quo seille effundit, eleganter etiam dictum, 
terram hanc Dominos fugere, quaeillos latet: non minus, quam, res meos fugit oculos, id est, latet. imo 
terra fugit, seu reeedit, aeque dictum apposite, quam Virgilius de navigantibus dixit. Terraeque urbesque 
recedunt, plus etiam hic laudix ex oppositione sequenti meretur. Scaligerum ingenio judicioque magnum, 
verum et suis indulgentem affectionibus miror, tam offensum, quam ubique cum Lucanus patirut, ferre 
non meruit, mihi in posito carmine displicer. Qued turas appellet ripas, quomodo enimtutae suntoquas Pad 
us superat? nec sat placet excurrit, quod tenuioribus vocalibus conster, ac len tum sit ex spondaeo 
verbum, neque impetum aquae transcendentis autejus mali gravitatem satis exponat. Unde malim. Victos 
tramsuehitur (exsuperat) riparum obices vastator agrorum, ita enim vox concutit exilis, atque impropria 
(quia domus et arbores, nontoti agri, undis quatiuntur) etiam eliminabitur. Est hoc vitium Lucano 
familiare: verba, numerum ac phrasin, non satis rerum momentis ac naturae aptare: ut in levibus humilius, 
in magnis incedat gravius, exultim ubique, eodem pene verbox um apparatu fertur, tantum resipsas supra 
fidem extollendo gradescit. Sequitur non passa, patum signisicanter, cum potius sit passa. Quare gravius 
veriussque dicturus erat: cumaloque furentum undarum superata'ruie. Cerera quaesequuntur no modo 
ornatatronslationibus. verum et arguta sententiis oratione,

193


invidiam potius, quam reprehensionem merentur. Illud tamen usitatum quoque Lucano vitium, eadem vel 
reperendi, vel certe turbato ordine in delcriptionibus progrediendi, non disiimulabo: quale et hic videri 
potest, quod postquam dixisset totos agros concucit, denique primum dicat, tum slumine toto trensit et c. 
Nimirum profusum eloqueutiae flumen, non ca Rigatam satis poesin, quandoque obruit. Haecde Lucano 
lectori suffecerint. ut cum emolumento ac rerum vitandatum discrimine in co versari possit.

Silius Italicus hoc loco breviter quoque audiendus Maronis ille imitatione laudem simul ac 
reprehensionem est meritus, fictionum varierate et gratia, hoc est, toto poesies corpore, multum ab eo 
distat, phrasi et ornatu nonnunquam accedit propius. Verum frigidior languidiorque est Poeta, sive 
epitheta, sive proprietates metaphorasque vocum, atque universum orationis apparatum spectes Unde 
impense illum non suaserim lectoribus, cum in Virgilio ejusdem generis illustriora omnia reperiantur. 
Taucu in m deseribentem videamus. lib. 14.

Ni subito imp ortuna lues, inimicaque pestis,
Invidia Divum pelagique parata labore,
Polluto miseris rapursset gaudia coelo.
Criniger astriferis Titan fervoribus auras,
Et patulam Cynem, lateque palustribus undis
Stagnanem, Stygio Cocyti opplevit edore:
Temporaquiue autumni. laetis florentia donis,
Faedavit, rabidoque aecendit fulminis igni.
Fumabat crassus nobulis caliginis aer.
Squalebat tellus vitiato fervida dorso.

Censebo strictim. Taratam nobis pestem Divum invidia, et labor pelagi, quis vere et per metaphoram 
apposite dixerit? Recte quidem deadolescente egregio, praematura morte sublato, dicas. Superi hunc terris 
invidebant, at pia haec invidia accusationem non habet: ut cum dicuntur invidia nobis malum parasse. 
Criniger hoc praesertim loco, epithetum est, humili nimis translatione usurpatum uri et illud, dorsum terra 
vitiatum, humilitate, non tam verborum, quam significationis vilescit. cocyti et caliginit abundant, non 
otiosemodo, sed et vitiose: nam Styx et Cocytus diversa sunt flumina. Unde Stygiat Cocy tio dor imperite 
dictum; cum unum in altero non comprehendatur:

194


nec per tro pum satis excusabis; cum utrum metonymice usurpetur, non liqueat, Sic nebulae caliginis non 
dicimus, sed claige nebularum. unde ad explendum carmen, caliginis male ad hibitum est. Ceterum hoc 
Silius obtinuit, ut cum paucioribus vitiis, vir tutes etiam minores conjunxetit, parum animosus et stylos et 
numero, ob vitatam tamen obscuritatem, et barbariem rudiori illum juventuri non dissuaserim.

Vocavi ad examen non metaphoras solum, verum et si quae occurrere~t alia: ut tanto majori judicio 
acfructu hi Poetae tractari ab iis possent: Et ne studiosus lector vita in illis cum virturibus amplectatur.

CAPUT VI. Noviaudacisque in metaphoris Poerae consur.3.

AD hanc doctrinam de metaphorae et hyperbolae usu, qui in poesi et grandiori quavis orationel 
praecipuns est, magis inulcandam, Cornelii (ut ferunt) Nepotis hoc in genere luxuriantis, felici 
nonnunquam audacia, carmina ali qua ex Darere Phrygio seriptore Graeco versa expendemus. Ita exor 
ditur.

Ilia dum lachrymas concessaque Pergami fatis,
Praelia bina Ducum bisadactam cladibus urbem
In cineres, querimur.

Apte satis. Delibabimus cetera, atque illa. quae laude inprimis digna ex rara a praque translatione duemus, 
charactere di. verso distinguemus.

Confundit mala bonis lib. I: in fine silvam descripturus
Idaeus consurgit apex: verus incola montis
Silva viret, vernat abies procera, cupressus
Flebilis, interpres laurus, vaga pinus, oliva
Concilians, cornus venatrix' fraxinus audax,
Stat comitu patiens ulmusnunquamque senescens
Cantatrix buxus: paulo proclivius arvum
Ebria vitis habet, et dedignata latere
Canicolam poscit Phoebum, vicinus aristas
Pragnantes fecundat ager. Nec plura falernus
Vina bibit: non tot pascit Campania messes.

Toleranda in plerisque audacia etiam quaedam laudanda, ut quod arboribus exantiquorum usu apte 
translata epithera tribuat. Sed quod silvam Vocet montis incolam, quod vitiferum

195


mantem dicat vinabibere, quod camcolam Phoeb. vel a senum cam: vel a sidere coelestiappellet; hoc vel 
inepto sacit tropo, vel certe quantitate hujus vocs neglecta.

Aud: vero continuatis translation: bus non invt nuste luxuriam Ite~ 1. 2. 2n descriptione lauri quo 
minorem sub se sitoam opprimebat.

Idaei Regina sinus dignissima Phoebo.
Laurus, moffenso frondosum vertice crinem
Explicat, et nemoris proscripta plebe minoris.
Sola viret, nullique suas communicat umbras.
Cetera Cyrrheam veneratur silva juventam.
Celsum submittens apicem, longeque reducta.
Majorem temere poscentes aera frondes
Castigat metuit que sacris oecurrire ramts.
Huc Deus, aut casus certe gratis simus error
Pertulit ereptum sociis Hac laetus in umbra
Mirabar lautum vivacis lege juveniae.
Nil Iove mutato passam mirabar et Eurum.
Murmure adulantim fohis et frondibus auram:
Secretum spira re tuum, cum languida sensim
Fur oculi somnus mvitans oria, blandum
Pectoris elusit studium, curasque feseilit.

In multisac plane nimtis metaphoraru gemmis, quaedam faisae magis quam verae: nam, silvam frondes 
majorem acraposcentes castigare, dictum liberius. Erquid hoc, vivaculege juventae nil a ovepati; Illud. 
Auram secretum spirare suum audacius; quamvis tolerandum, magis quam Fur orula somnus Cetera 
amplector.

Lib. 2 prinsipio ita thurisicantem describit ridicula translatione
—— In ignes
Hybleas in clinat opes, jejunaque spirane
Nidor odorifero solatur sidera sumo

Quid hoc? Nidorem (pro odore) jejema solari sidera? quae hic similitudo ut dici jejuna queant; et sijejuna, 
pro solatur crat dicendum pascebat,

Lib 4. principio sie blasumtropice exhibet.
Texendis vox aegrasonis teneroquo laborans
Eloquio lingua blaesos frustratur hiatus.

In quo neque sonum texere, neque tenerum eloquium pre impedito placet, cum illa translatio ab humili, 
haecabaliena re ducatur. Quod hiasum siustrari dicet laudem meretur.

Formosam Helenam ita Cygno, ex quo natam fabulantur,

196


aequiuat candore; ut rideri iterum mereatur, primo atquiue ultimis duobus versibus.

-- Totosquiue perartus
Lactea materni spirant mendacia cygni.
Nativum frons funditlebur gena candida byssum
Aequat, dextra nives, dens ltlia, colia ligustrum,
Autis inexpleto crispata volumine, vilus
Excubitor, nasusgue vagi venator doris.

Lactea mendacia et inexpletum volumen, nemo probet. Excubior ille et venator quibusdam forte placeat, 
cum similitude non desit.

Superbe inc edentem ita adumbrat toler andans audaeia! tuum esto. lector judicium cerro saltantem in 
theatro melliter exhibet. 1. 4.

Pes brevis incessu, terram libante supinam,
Lascivum suspendit iter, crurumque decora
Mobilitas compto libramine ponderat artus.

De frequenti classe, audax ibidem hyperbole; et vix toleranda.

--- portum
Argivae tenuere rates; spatiumque negabat
Terra viris, velis aer, et puppibus aequor.
jactalundos; at timitos'audacibus sane metaphoris extollis.
Etogo animos hebetes mendax audacia frontis
Dissimulat, clamorque minax despumat in ausus.

Primum equidem ferrem, ultimum vix admitterem quamvir defensionem habeat.

Senem bello fortem primo atque ultimo versu non inepte ceteris mediis ambigua audacia depingit. lib. 6.

Quin Priamo licet in senium dejectioraetas.
Algentesque negent onerari casside cani.
In sene non marcet Princeps. in Principe vernat
Miles, et imbelles audent certaminarugae.

Minorem laudem a temeritate m retur, quod sequitur de persurioisbid.

---- Iuratur, in usum
Perfidiae perjura fides: Antenore dirum
Parturiente nefas.

Cur non potius conversasides dicitur, et invadente nefas, translatione non minus rara, sed magis virili.

Recentiorum quorumdam hoc vitium facile ineautam juventutem

397


admiratione novitatis seducit' ut mihievenireado lescenti memini Sidonium Apollinarem'uti et hunc 
Nepotem venerabar, desi piebat Maro, talia venabar.

Ostricolor pepli textus, quem sibulatorto
Mendax dente vorar Apolliss.

Verumapage hac insania, quam si sequamur breviad barbariem degenerabimus.

Haec attuli'ut in telligeres quo tropi ac metaphrae praesertim tam ad elegantiam quam ad manem tumorem 
efferre? ssint, fars abjectam cetera poesin. Porro de hoc ego Poeta sentio superioris esse seculi quique 
Britannus fuerit, quod carmen deinde ab im peritis Cornelio Nepoti et Romano veterum aevo male 
adscriptum sit. Quid enim illa sibi carmina inserta volunt? Quod, nisi ab Argonautis reperta navis fuisset:

Non nosset Memphis Romam, non Indus Iberum.
Non Scytha Cecropidem, non nostra Brirannia Gallam.

Iberantom sive Hispanw, superiori primum seculo Indiam frequentar ecoepir, unde neque ex Darere haec 
transferripotuere.

CAPUT VII. In quo carmine tropi et allegoria audaciores locum habeant, cum censura Persei.

COncludam illam de tropis disceptationem ubite docuere non in quovis carmine illam, translationum 
praesertim, audaciam tolerari, cum genere carminum augeri hanc mirigarive: ad ipsam quoque rerum, 
quae tractantus, naturam, prudenter aptari. Idemque de Allegoriis observandum. In Eclogis atque inprimis 
in Satyris et Comoedris plus libertatis atque audaciae concessum est: Alias non dixisset Virgilius Ecloga 
6.

Forte sub arguta consederat Ilice Daphnis.
Nec ibich Invidia rumpantur ut ilia Codro.

Prima trans latsone remota. et impropria, altera audos i, Sic in Sacyris Horatius Satyra I. testabitur de 
auaris loquens.

—— Sunt qui.
Frustis et pomis viduas venemur avaras.
—— Lacus et mare sentis amorem
Festinantis heri, cui si vitiosa libido
Esceris auspicium.

199


Spectatum satis' et donatum jam rude quaeri
Mecoenas'iterum antiquo'me includere ludo.
Et mox. sisasum sibi esse. ut a scribendo jam senextemparet.
Est mihi purgatam crebro qui, personet aurem:
Solve senescentem mature sanus equum: ne
Peccet ad extremum ridendus, et ilia ducat.
Proverbiale est, quo se luvenalis jam puerum negat. Saty 1.
Et nos ergo manum ferulae subduximus.
Ironicum' cum eadem Sa yra improbes in Rep. asserie male extolli.
Aude aliquid brevibus Cyaris, et carcere dignum
Sivis esse aliquid.
Allegoricism ex Plaisto est, quo se hostem timere negat.
Si illi machaeramobis romphaea est do mi.
Proverbiale quo dicit bene coeptis insistendum.
Exorsa est tela per bene licium ne ruperis.

Elegantissimae allegoriae illae quae purae non sunt, verum intermixtis verbis propris lucem accipiunt 
Suntque Comicis inprimis ac Lyricis etiam familiares Sic Horar Ode 1. lib. 3. docet Principes a timore 
mortis non eximi.

Aequa lege Necessitas
Sortitur insignes et imos,
Omne capax movet urna nomen.
Districtus ensis, cui super impia
Cervice pendet: non Siculae dapes,
Dulcem elaberabunt saporem et c.

Eodem libr. Horat. O d. 21 ebriosorum affectus in amphara describie.

O Nata mecum Consule Manlio
Scu tu querelas, sive geris jocos,
Seu rixam, et insanos amores
Seufacilem pia testa [amphora) sonenum:
Tu lene tormentum ingenio admoves
Plerumque duro et c. addis conua Pauperi et c.

Porro facile est has allego rias reperire cum ex aptis com parationibus exemplorum aut similium traducar. 
tur: sintque solum, metaphorae continuatae, in qua semel rraducta persistirur. Quod ex Horatii exemplo 
Ode 2. lib. 4. manifestum erit.

I'indarum quisquis studet aemulari
Iule, ceratis ope Da4lalea

Nititus pennis vitreo daturus'Nomina ponto.

200


Monte decurrens velus amnis imbres
Quem super noras aluere ripas,
Fervet, immensusque ruit profundo Pindarus ore.

In prima stropha allego ria est, quae poterat esse comparati, si pro ope Dadalea substieuas, velut lear aeis 
Contra in altera stropha comparatio est, quae in allegoriam verretur si sublato veluio sufficias erat. Ita 
paulo post idem Horatius allegoriae comparasionem subjicit.

Multa Dircaeum levat aura cygnu, (intellige Pindarum)
Tendit Antoni quoties inaltos
Nubium tractus Ego apis Marinae More, modoque
Grata carpentis thyma, per laborem
Plurimum cirea nemus uvidique
Tiburis ripas, operosa parvus Carmina fingo.

Non tamen ex solis comparationibus [uemadmodu me???a phorae faciunt) omnis allegoria ducitur'verum 
etiam ex aliis aropis praeserrim meronomia, aut supra liquer in exemplo de amphoraex Horatio, ubi 
effectus pro caussa adhibetur: et altero Plauti de machaera, ubi causia pro effectu ponitur, sed rarior 
harum est usus.

Haec, quibus ultro immoratus surn, ubi semel apprehenderit Poesios studiosus, magnum ad varie tatem, 
am oenitatem, dignitatemque carminis profectum fecerit: Concludo eleganti allegoria Senecae: qui ut 
ostenderet, magnam fortunam timendam, amandam mediocrem. Sic Agam. Act. I. disserit

Feriunt celsos fulmina montes.
Corpora morbis majota pateat: felix mediae.
Quisquis turbae parte quietus,
Aura stringit litora tuta;
Timidusque mari credcte cymbam,
Remo rerras propiore legit.

CAPUT VIII. De facili epitheeorum ci pia et Varietare comparandae.

EPithetorum magna in carmine vis est, sive ad varietatem, ornatum et copiam sive ad deprimendam 
extollendamve, pro rei dignitate, oratjonem. Horum inveniendi facultas, ut Poetam propemoduna facis: ita 
sterilita 3 aspirantem excludit.

201


Error hic quorundam'rudem juventutem in hac palaesira exercitantium estsqui librosilli epit hetorum 
sufficiunt, unde ad complendes versus idonea hauriat vocabusa: quaeproinde sine discirmine qnodhber 
obvium, ad hratum carminis complendum maxime opportunum, arripit parum solicita, qua illud 
signisicandi gratia usurpetur Quocirca horum nobis imbecillitas fulcienda inprimis erit. Quod fecero, ubi 
primum inveniendi copiam, deinde usum ostendero.

Epthera univer sim vel ex reipsa, vel ejus adjunctis petuntur. Quare in primis reiipsius natura, 
deindepeisona quaeilla ue titur, denique rei actio et pastio, quantitas ac qualitas, losus ac tempus expendi 
possunt, quae ho c verlu complector.

Quis? quid: agens, patiens, quantumg? ub P. gusalia: tempus.

1. Res ipsaejulque caussae, ut efficiens, materia, forma, ac sinis examinara uberem epithetorum segetem 
dabunt-Ponamus exemphloco, arma movci'proqua plirasi amplisicanda quaerantur epitheta. Age ad rem 
ipsam artende, et primo caussam essicientem.

Quaero. Quis haee arma secar? respondebis poetico more. Vulcanus, vel Cyclopes appella igitut Vuleania 
vel Cyelopea arma, ut Virgil. Claudian. et c. Quaero iterum, ex qua constant materia? Dices ex aere, ferre, 
argento. Dic igiturarma ahenea, ferrea argentea et c. Ita Virgilius

-- Larus omne sub armis Ferrea scura tegunt. Et
-- Humero simulex uit ensem Auraium.

Quaero tertio'quaeest armorum sorma? respondes Thorax v. gefuit squamatus'pictus'aut cala: us figuris, 
galea cristata, haeimatum ferrum et c.

-- Hamata peraussitarnndine Ditem Ovid. 3. met.
Sen caput. bdliderat oritt. ed nasside pennis Id s. met.

Quaero denique. Quis finis armosum? respondes, bellum, pugna victoria trinmphus et c. Dicigitur bellica. 
armas pugnantia, vistrioiastriumphantia.

- - Hostem vistricibus obruin armis.

2 Expende actionem'sive illa quae perarma efficiuntur'ut sunt profusio crcoris horror, formido, vastatio 
regionum, caedes et funera, et c. Dieigicur sanguinolens auristiz eruenta, vastansia funrsia, lethalia 
exitialia formidabile relam horrendum et c.

Exitium dirum hasta serens Virg 1 9. et Lerhiser arcus, id.

3 Passionem, five ea quaearma patiunsur, aur quomodo

202


tractari possant considera, ut cudi solent, quassari, torqueri, mitti et c. hinc cusa, vibrata quassata. 1 orta 
manu, aut fertum intra. ctabile, vibratite, tartile'missile, aut volatile telum.

4. Quantitas rei perpendatur'quam scilicet alta, profunda, Iata, et longa sit, aliqua hinc tibi epithera 
suggerentur. ita ingens, oblonga, elata hasta dicitur, Immensum ferripondus et c. Sic Virgil.

—— Validis ingentem viribus hastam Contorsit.

5. Qualitas rei consideratur, quae si vivens sit, tam illa quae animi quam quae corporis est, et tam 
affectuum, quam sensuum ponderatur. Unde ingens manatepithetorum copia. Si enim interrogeris. Qualis 
v. g Ulysses fuerit? quoad animum refpondebis sapiens, astutus, vafer, animosus, fortis: quoad corpus, 
formosus'robustus, sanus, erectus et c. quoadaffectiones cupidus, iracundus, audax, libidinosiis: quoad 
sensus: visu acer, perspicax, lingua promprus et c. Ita de herba vim primo interiorem, quod medica, 
salubris, mordax, amara; deinde speciem externam perpendes, quod viridis, florens, comata, aspera, aut 
mollis sit. De armis cum sint inanima, praeterexternam speciem nihil hoc loco consideratione dignum. 
Unde cum forma (de qua supra) fere coincidit qualitatis hoc loco examen respectu fensuum nostrorum ita 
illud recte in stitues, qualia simt arma visarsplendida'dices sorus airntilansia, aut contra 
obscara'rubiginosa'squalida'eruenta, Qualia eadem arma sunt ractu? levi. inquies, aut contra aspera, dura 
aut contra mollia: le via aut contra gravie. Qualia auditu: horrisona, dices sinnula, horrida' sonantia. Rel. 
quis lensibus non percipiuntur, herbam quoad gustum et edoratum pariratione licebit expendere. En 
fecundam epithelorum venam.

-- Ille rudem nodis et cortice crudo
Intorquet summis adnixu, viribus Aastam. Virgil.

6 Locus considerandus est, ubi videlicer orta, inventa, aut asu: pata resest. Aetnea dices arma quod in 
Aetaa cudi a Vulcano fingantur. Getsca, Scythica'Germana, Itala a terris unde elata. Virgil. 1. 2.

Laterique Argivum accommodat ensem,
Volat Itala cornus Aeta per tenuem et c ld 1 9.

observanduni veroest Poetas his inprimis epithetis delectari, nec solum a loco paoprio rerum, verum et 
communi, eoque pescetabri, illa aveersereisa Noricus ensis, Gnossia spicula pro

203


quovis eximio ernse, velspiculo: uti Falernaum, vel Massicum vinum, pro generoso quolrber vino 
synecdochice accipitur. Ut proinde ne hoc ornamento Poeta destituatur, loca certarum rerum possessione 
celebria In prompruesse conveniat.

7. Tem ports quoque considerano nonnunqum juverit: huc quod subito, improviso, quodnoctu, aut vesperi 
et c. factum spectat. Unde Noctur na, Matutina, importuna subira, arma dixeris. Quae epit hera nonnun 
qua ad ipsas per sona transferuntnr. ItaVir.

Nec minus Aeneas sematurinus agebat.

8. Denique persona, ad quam res spectat epitheta suppednat. Ita ab Achille'Herstile, Marse, arma Aehillea 
Herculea Mavertia dicuntur Quoloco iterum observandum est haec epitheta per synecdochen quoque pro 
quibusvis armis nobilioribus usurpari'adeoque fecundo vati expedire ut et rerum inventores, aut quaque in 
reexcelinerint, in prompra habeat: ne elegantioribus epithetis destituatur.

Deinde et illud notandum'ubi non rem sed personam ornandam epitheto habueris, a proavis ac 
majoribusilla peti, quae patronymica voantur, (quanquam et a patria samantur) hinc Aeneas Anchisiades a 
patre, Dardsnius a Proavo; Cythereius a matie Venere, ut Iliacus et Phrygius a pattia nuncupatur, quibus 
eriam epithetis magnopere Poetae delectantur

Nondum hic omnis facundiae exhausta penus est. Plura erjamnum ac ceteris fere eleganriora epitheta, 
quae rebus per metaphoram tribuuntur'possuntque ex isdem, quibus propria, hautiri fontibus personae 
tamen et Qualiratis consideratio inprimis est fecunda: Quidquid enim de personae, pront in usu armorum 
versatur, dicitur, id translatead arma referetur.

Quaero igitur, quis ille armarus? si dicas est igas' heros, rufticus'vel miles, hostis vel amicus: arma ego 
gigantaa, heroica, rustic a militaria'hostilia infesta vel amiea dicam.

Quaero irerum qualis iste miles si respondes serox' crndelis, sceleratus, atrox, vel mitx et clemens 
sidus'aut infidus, violentus, invisus, in sanus moestus et c. eildem ego titulis arma donabo.

Denique quid agit, aut patituriquaero, dicisillum furere, aut horrere, vel trepidare, unde horrentia, 
trepidantia, surentia appello arma.

Ab aliis etiam comparatis unde translationes peruntut, auge. re hunc censum licebit, ut si a tonitru 
tonantia'a fulmine, fulminea nuncupes.

204


-- Tergo sceleratam intorserit hastam. Virg. 1. 2. Aeneid.
-- Rursusque treme~tia forti Telamanu torlit. Qv. in met.
-- Duplici squama lorica sidel. Virg. 1. 9.
-- Fido que accingirur ense. Virg. 1. 7.
-- Violentaque sumere tela. Rexjubet id.
- Horr rentia Martis, Arma cano. lib. 1.

Simili exerairatione per hos. epithetorum fontes ducendus Poesios candidutus, ur hanc copiam aslequatur, 
sine qua diffieile eris Vatum prensare lauream. Et vero etiamsi nonnullae ex his venae steriles fuerint, 
alicubi sese necessaria affundet ubersas'non epithetorum modo, verum et phrasium. ac sententiarom, ut 
mox intelligetur. Iam de ornatu' et delectu epithetorum, res pauloerit disicrenti facilion et prompra utenti, 
nisi ocudo immaruroque judicio accesserir.

CAPUT IX De ornatu et delectu epithetorum, cum vererum Poetarum censura.

EPithetorum usus partim ad necessitatem, partim ad ornatum est comparatus. Necessariug primo est/ut 
rem distinguat, ut si di cam, Sueciea arma Teuronicis illara terris, uerumcue epithetum distinctivum est. 2. 
Ut rem vel extollar, vel minuat: ut imbelle ferrum'minuit: telum ingens, extollic. Quae patia, rebus sunt 
epitheta, nisi ornent, otiosa sunt atque inutilia. Plus in illa, re Graecis, quam Latinis concessums quod eis 
mollities luxusque nativae linguae plusculum indulgere videatur: quanquam Homerus hoc rirulo 
vapulot'quod nimium abundet epithetis, iisdemque identidem recurrentibus nauseam moveat. Ita in 
Odysfeae  glausis'oesslis Minerua, et in Iliade:  
Dea albas ulnas habensluno, per unam quandoque pagellam tertio quartove reducitur, locis ubinulla 
pulchritudinis ratio.

Ornatus orationis uti corporum, in euliu ac velut. colore quodam verborum con sistir, quo illa, propter 
raram eleganriam, legentis live audientis animum delectatione perfundant. Duo igitur requiruntur, ut, et 
rarus sir cultus (nam vulgaria fastidio obnoxia sunt) et illustris quisensum animumque pulchtitudine 
quadam et dignitaieteneat, ad quod omnino necesfarium

205


est, ui recte ac penitus percipiatur, incognita enim quan. rumvis illustria, oblectare magis nequeunt'quam 
pretiosae epulae, quarum nullus est gustus. Quae causa cur obsecuritas in epi thetis sit evitanda,

Alius ornatus est in verbis ipsis; alius in eorum colloe atione. "In vocabulis ea reliquis praeferuntur quae 
et rariora et significantiora sunr. Quocirea iniversim translaea propriis in carmina praserunsur: cum in 
dote utraque propriis fere praestent, quod apsam similitudinem cum rei ipsius cognitione simul animo 
objiciant'adeoque rem sensi bus per notius aliquid, sive illustrius magis exponant. Sic audax, vel 
implaoalite ferrum in colla Tyranni stringere fulminantem acinacem vibrare, ornatius est, quam si durum 
aut acurum strinxisse ferrum asseras. Eodem spectant epitheta per hyperbolen elata, ut ferrea vox, 
plumbeae irae, pectus ahenum: pro aspera gravi, aut dura re eleganter usurpantur Quae in primis ad rem 
quamlibet, vel deprimendam, vel extollendam faciunt, nam et Semivirum Aeneae comitarum Dido per 
contemptum insignem dixit: et contra, Sen; ideuns: heroa Iasonem, Statius'eximia laude, appelavit.

Alterum locum in ornatu sibi vendicantepitheta a perfonis: per syne cdochen usurpata' ut Mavertia, aut 
Herculea arma: cum translata, praeter signisicationem propriam, simulexemplum alienae virtutis 
complectantur. Ubi vitandum omnino erit. ne ab humilibus, aut ignotis, personis epitheta desumantursed 
ab iis tantum, quae ea in re, de qua agitur, vel invetione, vel tracta sione, publicam excellentiae famam 
meruere, nullis; aur paucis lecundi: ita Nestorea aut Drusana appellare arma, a Nestore ac Druso pro 
generosisarmis non permiserim, cum Nestor licet notae fortitudinis, A chilli tamen suceubuerit' Drusus; 
etiam minori armorum laude innotuerit. Sic egregie pictam mbulam Apellaam, non tamen Tausontam, 
recte dixeris. quamvis et Pauson Pictori celebris arte fuerit: cum ille et minus obscurus, et princepsartis 
habeatur, hic in utroquecedat. Huc etiam spectant, quae a gente quapiam celebri epithera per synecdochen 
adhibentur, ut Scythicus arcus, Amazonia securis, pro quavis in signiarcu, aut securi. Adde monnum, 
regionum, aliorumque locorum nomina: ut si leonem ferocem Massylum, aut Marmaxicum appelles, 
stagnantes aquas ??? stagna, visem secundam Falernam dicas. In gnibus lex

206


eadem te obligat: ne ignota saltem peritioribus, loca gentelque adhibeas: nam, ut gratia metaphorae, et 
oblectatio ex cognitione adhibiti est similis (quod non modo illustrius, sed et notius esse debet, ut rem 
praesentius significantiusque sensibuas expo nat] ita in'hac fynecdoche speciei, quam baec involvunt 
epitheta, voluptas ex reco radatione illustris viri'gentis, aut loci conjuncta rei significatae existit, nulla 
autem potest ignoti esse hominis, aut loci, cum voluptate memoria: neque illus rei intelligi dignitas, quae 
est incognita. Quare humiles, nec peregre celebratos, suae patriae montes aur fiumina bis adhiber 
epithetis, vitiosum illi fuerit'qui universo Romano orbi poesin meditatur, qua in renonnemo hujus seculi 
Poetarum, ceteris dotibus excellens, non raro impegit. Quocirca aurum cum quibusdam non appellem 
(allaicum, sed potius Ibericum, quia licet Callaici apud Ptolomaeum Hispaniae populisint: tamen hoc 
nomine passim ignorantur. Poetaeigitur facunde inprimis est necessarium, in Geographia, nobiliorumque, 
cum locorum, tum rerum cujusque nationis cognitione peruam esse. In locis praecipue eminent montes et 
flumina: in rebus animalia opes, et artes earumque instrumenta: quae cognitioadeo vasta non est, quin 
facile possideri quear.

Hoc tamen magnopere observandum in graviori poesi (at herorca et lyrica est) freauentiora haec esse, 
quam in mitiori carmme epitheta. Deinde epitheta maxime ex renata desamenda esse, quaeque, 
necessirate fimus atque ornatus gratia aecersantur; ne otiosa videantur, neque producta nimium et grandia 
coacervanda; ne frigida aut inant rumore inflata credantur, grata omnino varietas: ut alia propria, alia 
metaphetica. synecdochica, alia grandiora, minera alia, que vitetur obrepens in eadem re fastidium. Quod 
tamen accommodead ipsius carminis genium dictum volo, cumalierum alibi sit usus fiequentior. 
Audiamus Statium I. Theb v. 143. cujus hac in re cura negligentior, nobis offensio ms declinandae caussa 
esse poterit.

Eonondum crasio laquearia fulta metallo
Montibus'aut late Grajis efssulta nitebant
Atria, congestos satis explicitura clientes
Non im pacatis Regumadvigilantia lomnis
Pila, nec alterna ferri tratione gementes
Excubiae, nec cura mero committere gemmas,

207


Atque aurum vielare eibis, sed nuda potestas
Armavit fratres.

Displicet primo epithetum crasso a quantitate desumptum: cum hoc loco de palatiotum decore ac pretio 
agatur' adeoque epithetum a forma, vel qualitate: aut certe a locorum aestimatione desumendum erat'ut 
praestantia aularum commendari posset, quare fulvo rutilo, aut Lydo aptius dixeris: intelligo enim 
deauratis fulcris trabibusque innixa laquearia: nam si aereis columnis niti tradat (quod prorsus insolens) 
epithetum extra reprehensionem esset. Montibus Grajis nitebant airia, id est, per synecdochen; muris 
columnisex lapidibus montium nitebanr; sed quid Grali montes rursum'aut laudibus ad nitorem? an non 
rectius Grajo, aut Spartano, vel Pario marmore? Quid deinde offulta cum priori versu fulta dixisset? an 
non aptius effossa? certe atria montibus effulciri, parunrest dictum proprie, at atria montibus effossa, 
nemo jure culpaverit. Pergo, cur dicit congestus clientes; saris id quidem apte- si in arctum tugurium 
cogerentur: at cum per lata atria explicentur, superbum aliquod et ampullatum regiorum clientum 
epithetum exspectarem, malim Assyrios, vel Mygdonios purpureos, bullatos, aut praetextatos. Erit forte 
etiam, cui vox illa explicatura, quamvis longa, sua tamen mediarum syllabarum tenuitate displiceat, ego 
distichis, quam huic loco aptiorem habeo. Sequitur carmen granditate epithetorum suspicien dum, neque 
hoc omnino ad rem accommode, quae enim res tanta excubare ad regis in somnis ostium? dixerat 
explicatura atria'et mox ad vigilantia pila impacatss somnis: nimis, ut apparet quaesite longis vocabutis, 
cum ante duos versus, mora perdurdarura praecessisset. Subjungit forti sta tione gementes excubiae, quis 
vero unquam ferro censuit mssite~ gemere potius, quam stridere aut strepere? dicendum itaque strepentes. 
Quod addit gomas moro committere: sorre rectius, certeapertius erat'merum gemmis committere: cum 
illud in cerro sensu fluctuer. Postremo, quod cibos, affusos autum violare dicat: auda cius. quam 
congruentius facit. Illud, nuda potestas: apto de tenuioribus Regibus, epitheto pronunciatum est.

Expendamus et Claudianum, quo nemo poetarum in usu epithetorum tam ad decorem, quam tumorem 
luxutiantior. Ita in Raptu Proserpinae orditur.

Inferni raptoris equos, afflataque curru
Sidera Taenario, caligantesque profundae

208


Iunonis vliafamos audaci promere canta
Mens congesta jubet.

Quaedam aut tumide, aut improprie dicta. Quis enim ton censeat tumide Proserpinae tnalamos, caligantes 
prosunde lunonis dici? quae enim hic res grandis, arque illis digna verbis, quae in ipso sermonisexordio, 
hiantem sustinent? Deinde assiala 2 curru sidera, nec proprie, nec tropice recte dictum; cum currus non 
afflet, sed equi, quos modo nomunatos iterato non debuit per currum intelligere: Adhaec cur audaci cantu 
promit, rem fabulose ridiculam, nec neroicis dignam versibus? Quid denique cougesta sibi vult? neque 
enim menti convenit, si vero rebus congestis satis id quidem frigide, et improprie, taceo, quod mensnon 
tam jisbe if quam suadeat: et quod universim equos et a fflata curru sidera, pro exordio suae expositiois 
adserre, satis minutum ridiculumque sit: ubi de nefando Plutonis raptu, Deorum violentia, ruptis naturae 
legumque federibus sermo auspicandns fuerat.

Sed ne dignam quoque laudem maximis Poetis denegemus qui per egregium saepe epit Hetorum usum. 
subiimi paucisque imitando incedunt pasfu alibieodem in libro de serpentibus liisce scriptum elegantius:

- Ad Phrygios tendit secura penates (videl. Ceres)
Turrigeramque petit Cybelen, sinuosa Draconum
Membrategens, volucrique per avia nubila tractu
Signant, et placidis humectant frena venenis.
Frontem crista regit pingunt maculosa virentes
Terga notae, rutilum squamis intermicat aurum.

Quam apposite nuno sinuo sa membra nunc maxulosa vocanfur, quam apro tropo avia nubila et vencha 
hoc loco placida dixit. Dilplicet tamen per nu nla signans ubi constructio, lensusque desieit, et signant'in 
principio versus, celeritatem indicandam remoratur, unde malm. Volucrirapiunturin av a tractu Nubila et 
innocuis humestant soena venenis.

Idem Paulo ante graviter eruditeque dixerar. Plutoe Ioquente tacuisse Getberum: et Cocytum, ac 
Phlegethone~. aver ni flumina ubitituisse

-- Tremefacta silent dicenre tyranno
Atria latratum triplicem compescuit mgens
Ianitor: et presso lacrymarum fonte resdit
Cocytus. tacitisque Acheron obmutuis undis'

209


Et Phlegethontere requierunt murmura ripae.

Ipsum pene lectorem haec attonitum silentem que apta in re tanta graviate detionent quam recte remefacta 
atria, ingent Ianitor presso fonte racit?? undis dictum! ut eruditas in verbis metaphoras transeam. Nihil in 
hac oratione obelo dignum.

Certat oratione in re pari victor exiam statius ubi Tisipkonem lib. t. Theba ita deser ibit.

Talia jactan?i crudelis Diva severos
Advertitvultus, inam oenum forte sedebat
Cocyton juxta resolutaque vertice crines
Lambere sulphureas perm iserat anguibus undas.
Ilicet, igne Jovis, lapsisque ciratior astris
Tristibus exiliit ripis, discedit inane
Vulgus, et occuisu Dominae pavet. Illa per umbras.
Et caligantes ammarum examine cam pos,
Taenariae limen petit irremeabile portae.
Sensit adesse Des piceo Noxobvia nimbo
Lucentes turbavitequos, proculardaus Atlas
Honuit, et dubia coelum cervice remisit.

Hoc metro sytloque si ubique incederet Statius, et tam aptis epithetis, metaphoris, phrafibus cum 
majestatelucem afferret, Virgilio haud esset inferior. Non expendo, quod fingula laudem mereantue et 
grandia verba in re gravique difficili, adhibita sint: ut promde exillius Poetae more, nihil inaniter tumeat. 
Ut vero in usu epithetorum, tum in leliquis poesios dotibusad rationem dijudicandis, lector paratior 
siteante solutam expendas anumeris phrasin; ita facilius de ea habiturusjudicium est, quod numerorum 
cura ae modulatio nonnunquam sensum occupatum fallat. Hocopinor si Virgilius feeisset, dum Aeneam 
de se ad Venerem loquentem introducit, non dixisset. Sum pius Aeneaz. Quid enim pius hic agit? nimia 
sane de seipso laus; nequeextra carmen toleranda, quam etiam auget subjiciens famasuper athera not us, 
modulata carminis gratia illud super athera invexia; sed non satis modeste hommem haec sibi tribuentem, 
laudar. Extra numerum ho satisad memoriam fuisset; Aeneas trojanus dicor fama notus. Nimirum 
modulatiusaures feriebat; Sum pius Aeneas. Numerus tamen cum Poetam non saciat ut visum alibi, 
ejusmodi defectus tueri non poteri Haec igitur regula ad epitheta inprimis

210


adhibenda, ut appareat: num otiosa, aut idonea minus fuerint, adeoque rejicienda, aut mutanda sint, si 
epitheto Aeneam ornate ob gravitatem placeat, curnon dlcamus?

Dardanium Aeneam Phrygil dixere parentes.

Ita et ratio major generis peregrinae venattici co nstare potuisset.

Ornatus qui in eollocatione epithetorum consistit, infra rectius de compo sitione orationis tradetur. Hoc 
loco hanc tractationem absolvam ubi monuero. Primum epitheta quandoque per hypaliagen licentia 
poetica permutari. Ita Virgil. De Priamo.

Arma diu senior desueta trementibus aevo
Circundat nequicquam humeris, Et in isto.
Heu fuge orisdeles terras, fuge littus avarum.
Et alibi. - Odium crudele Tyranni.

In qubus elegantiam conciliat tropus, sine quo minor est gratia, ut in illo Virigil. Aeneid 6.

Ibant obscuri sola sub nocte per umbras.

quod pro obseura nocte dictum idcirco, quod sola, juxta sub signisicantius esset, ob quam soli, literam a, 
illic oppottune positam, ut intelligas quanta religione sonus etiam in carmine quaeratur.

Alterum quoque observandum diligenter in humili oratione praesertim, pronuntia tis sententiosis 
moderate admodum adhibenda epitheta necessatia tamen ad plenam claramque expositionem non esse 
subtra henda circumspectam quoque raritatem in sublimiori dicendi genere usurpandam; ne vim dictionis 
ad affectus graviores quandoque comparandam, mofa tarditasque absolvendae sententiae elidat aut certe 
ornata verborum pompa atrentione animi in se versa, suspendat. Mediocre scribendi genus 
maximeepithetis luxuriatur, quod ad voluptatem inprimis est institutum, uti infra plenius intelliges. Nunc 
ex Claudiano versusaliquot lubet expendete, ut videamus quomodo ad leges praescriptas epitheta 
exigenda sint, quod exemplis facilius quam praeceptis capitur. Id universim de claudiano censendum; 
nimio illum paslim luxuriate epithetorum apparatu, adeoqu, intere graviotes Poetas vix quenquam imitatu 
faciliorem esse, iccirco quod epithetornm haud difficilis sit copiaeatque delectus. Ad Serenam ita distichis 
seribit.

Orphea cum pnmum sociarent Numina tedae,

211


Rura que compleret Tracia festus Hywen.
Certavere ferae picturatae que volueres:
Dona suo Vati quae potiora darent.
Quip pe antri memores, cantus ubi saepe sonorae
Praebuerant dulci mira theatra lyrae.

Primum carmen nimisab epitheris nundum est. Quales enim hae tedae? an non connubialex et jugales 
potius, quam funereae cur hoc indesinitum mansst? cur noncludentem alias Orphea, modo depingit 
amantem?

In altero carmine festus per hypallagen non inepte a tempore ad personam transfertur. In tertio versu 
pictur atum. Vox insolens apud Latinos ab hoc loco etiam aliena, quid enim picturatum esse, facit ad 
certamen de conferendis muneribus ? cur non simile datum ferisaut cur tam grande in elegiaco versu 
avibus? In lequenti disticho duo epitheta ad Lyr am, sonora et duleis adhibentur, quorum alterum abundat.

Valet tamen intimis hic Poeta epithetis ad tes extollendas. De aetna alius ita strictim dixerit.

Foedat nube diem, nim bos movet astra lacessit.

Ille solis epithetis ea sdem constructiones ad eximiam dignit atem extollit, de raptu Proserp.

Nunc movet mdigenas nimbospicea que gravatum
Foedat nube diem: nune motibus aftra lacessit
Terrisicis.

In his omnia laude digna: indigena et picea a pte transferuntur. Terrisicis recte consequitur, cum grave 
quippiam et insolitum inferat.

CAPUT X. Fontes unde rariora epitheta hauriuntur, ad facilem usum patesiunt.

CUm in epithetis illa maxime difficilia sint et rara, quae a prorpiis locorum ac perfonarnm substan tivis 
adjunguntur, visum fuit ea in re non sine labore nostro singulari, alio rum labori occurre, et primo quidem 
versibus aliquot praecipua orbis loca unde hae potislim um desum antur, ordine rudi cum fluminum 
montiumque (a quibus frequens populorum descriptio peritur) accensione, com plecti. Tum deinde et 
quadedam suis nationibus propria ac nativa percensere: ur velut in brevi

212


tabella aliquod im betillis memoriae subsidium, com pen diumque longtoris studis propositum cicumferat.

Ausonii {a Ausone i etiam as Ausonide.} Oenottii, Saturnia gens, Tiberina.
His Ligures Venetos, Carnos. Hittrosque, Salassos.
Tautinos, R hetessocia {b at Padum mareet Alpes.} Um ber, Tuseus, Etruscus,{c ad Apenninum.}
Picentes, Marsi, Peligni, molle Tarentum
Hernice Volice, Aequis, accede Sabine Latinis, {d Toma propiores.}
Sam nites Apuli Salentini, Calabrique.
Lucani, Hispini, Capuani, Brutie, tecum. {e in extrena Italia maritima.}
Sardinia et Siculi, Trinacria, Corsica juncta est.
Celtiber Hesperius, Tartessia, Iberia tellus,
Boetica Cranatas Andalusia Portu-galli.
Castilius, Vasco, Gallaeci, Tarraco et A stur.
Atque Navarraeus, Catalaunus, Cantaber, auget
Allobroges, Celtae, tum Vasco, Nemausius idem.{f in Gallia Narbon}
Limovici, Alvernus, Picton, Biturix, Aquitanus.{g in Aquir ania.}
Andegavi, Senones, Turones Hedui Conomeni.{h in Gallia Lugdun.}
Eingones, et Sequani, {i in Ive tharing.} tum Nervius, Atrebatesque.
Et Morinos Flandris, Eourones collige Tungris.
Menapios Geldris. Taxandros adde Zelandis. {Germani inseriores in guibus Belginm lulia, Clivia Hol 
landia, Se. Germant et Germania vetus.}
Agrippinates Ubiosve adsunge lugernos.
Dae Clivis Batavos, Vahali Rhenoque Sicambros.
Vaugio nes Marno, Nemetes Spirae, inde Treboccos.
Germanuus, Alemanus er at, cum Thuistone, Teuto.
Martiaci, Usipii, Cilnbri, Tenctri Frisiique.{k juxia Rhenum.}
V Vestphalus et Saxo, Catti Melibocus, et Hassus.
Alsata, Lusatiius, Thutingus, Misniae, Suevus.
Bojus et Austriacus, Stinusque, Carinthius inde{l ad Danubium.}
Dalmata, et Illyx cum, Sclavonia Bosnia juncta
Noricus atq, Gothus, Suecus, Panno, adde Silesum
Helveti, et Ambrones, Tigutinis jurge Tugehnon
Holsata, et inde Danus. Motavus, Pomeranus tbidem.
Hungarus, et Boemus, Lithuano, junge Polonum
Norvegos, Finnos, Islandos, Lappones adde.

213


Scote Caledonius, Hiberne, Britanus, et Anglus.
Argolici, GRaji, gens Atticaturba Pelasga
Cecropii, Argivi, Danai jungantur Achaei
Aetoli, Doris, Locris, (Naupactus ibidem) {a Vrbei diverso typo distinctae sunt.}
Phocis (ubi Anticyrae, Cyrha est, et Pythia, Delphi.)
Boeoti, (orchomenum, I. euctra hic, atque Aulis) Eleusin.
Dat Megaris, Marathone Attis si jungis Athenas
Aonii timul, Ogygii, Cadmaeis Hyantis.
Elis Olympiaecis, et Achain nota Corinthe.
Stymph a lus, Tegea, Arcadiae est, Pylu atque Corone
Messenae Spartamque Laconia ferr et Amyclas.
Argolis, Argos equis aptum hic, ditesque Mycena.
Et silvis Nemea est Epsdaurus Numine, et herbis.
Htc Dodona Iovis, Buthrotum regia Pyrrhi.
Ambracia, Aeacidum, Leucas, tum Chaones, inde.
Actiaci, tandem Phocaea, Molossja juncta est.
Poeones, Aemathij, Pellaei, Mygdones, iidem.
Myrmydonum, Aemonii, Magnesia terra, Pelasgi.
Croja, Dyrrachium est, ac Thessaloniea celebris.
Curetes, Cressi, Cretes, Dictaeque junge.
Hic Gortyna, Cydon, Gnissus Mane busa, Therapua.
Corcyra ac Ithace Cephalinia, junge Zachinthus.
Et Scyrus, ac Lemnos, Mirylene, Cyclades, Audrus.
Et Paros, et Desus Lesbos, Salamis, Sporadesque.
Icatia Aegine, Pathenus, leutora zacemus.
Thrax Valachus, Scytha, Longobardus, Sarmata, Dacus,
Bulgare, Silvanus, {b Transilvanaes.} Moldavus, Tartare, Moesus,
Russia Livonii, Podelasci Hunnique, Masovi,
Cassubii Samogitii junctique Borussi.
Persa, Phryges, Medi, Parthi. Lydique etc Iones.
Pamphilii, Cilices, cares, Bithynia pontus.
Assyriique Palaestini, tum cultor Idumes,
Phoenicesque, Pettaeus, Arabs, Nabathaeus, Hebraeus.
Cos. R hodus, atque Samos, Chios Lesbosque, Cyprusque.

214


Hic Pelusiaci, Mareotica gensque Canopi,
Quique Paraetonii dicumtur, Niligenaeque
Hic PHaros et Theba, tum, Memphus, Alexandria.
Massyli, Libyci Maurusius, et Nasamotes;
Getuli tum Marmarici Mauri, Numidaeque.
Troglodytae, Cyreniaci, Garamantes, et Anfri.
Aethiopes jungas, Abissinumque, Nigritae.
Punica gens, Poeni, Tyrii, Carthaginss heres.
Gorgades; Hesperides, Forrunataeque virentes.
Hic Brasili, Castella. Perus, nova {a Hispania.} Spania Cuba.
Florida, Virginia et nova Francia, Mexica tel. lus,
Haec Sinae, regnum Congi, et Monomotapa claudat
Hic Cambaja, Pegu, Malabar, Narsinga, et Orixa.
Et Bengala Sian. MOgores Septentrio claudit.
Troja Phrygi, Thebae Tyriis. Carthageque Paenis
Roma Italis, Cabylon Persis Graecis et Athena.
Gallis Tarisium, Ambstalodamum porro Batavis
Germanis Augusta placet, antasr pia Belgis
Iudaeis Solyma, Byzansi Maenia Turcis.
Goa, Malaca, Indis, Calecut celeberrima dicta est.

§. 2. Rudis haec Cosmographia urbium gentumque omnino est necessaria. Poetis inprimisac historicis: ut 
vero peregrina nomina facilius memoriae insiderent, neque sua quantitate, quantum hanc assecutus lum 
ignorarentur, in rudia licet metra coegi. Nunc quoque necessarium ac perutile duco, praecipua fluminum 
montiumque adjungere nomina, ut quae descri ptionibus epithetisque perquam sunt opportuna.

Duria, Ticiniumque Athesis, Padus,{b vel Eridanus dictus.} Addua, Lyris,
Ausidus, atque Tibris, Vulturne, Metaurus et Arnus.
Massicus, Apennine, Alpes, Gargane, Vesevus.
Hypsa Himerae Cyane, Terias Geta, Anapus, Elorus.
Aetna, Pachynus, Eryx, Lilybaeo junge Pelorum.
Boecis, Anas,{c juxta Lusitanos.} Minius,{d In Galicia.} Tage,{e in Lusit.} Durie, {f juxta Tarraconem.} 
cedis Ibero.{g in Tarrac.}

215


Hic Pyren eis Siclris de montibus ortus.
Tardus Arar' Rhodanusque celer, Mosa, Sequana, Scaldis.
Matrona cum Ligeri junctusque Mosella. Gafumnae,
Luppia, Rura, Amisia, Moenusque, Visurig, et Albis,
Danubius, Nicrus, Lichus Aenus, Vistula, Viadrus.
Caesia {a Vesalia.}, tum Martis,{b Martiana Brunsvici.} Hercynia,{c Moraviae.} Lunda, {d 
VVirtenbergitae.} vie rescunt.
Abnebae, ejuga, Suditi' {e Bohemiae.} tum Rhaetico, {f juxta Bonnane ad Rhe num.} Taunus {g 
Moguntia opposi ue.}.
Dravus et Una, Drison- Save, Arrabo, Bosna' timacus.
Arsia tum Naron luga Carpat hus, Aureus adde.
Isiueno PHocis, Cephisc Asopusadhaerer.
Hic Helicon, Parnassus, Othrys, Callidromus, Oera.
Eurotas, Peneus, eRasinus, et Inachus, Alpheus.
Taygerus, Pholoe Stympltalus Taenalus haerent.
Hic Acheren, Acherusia palus, Acheloe, Celidnus.
Hic Pindus Musas habetacroceraunia nubes.
Sperchius Strymon, Aliagmon, Chabris, et Apsus.
Pelius, Offa et Olympus Hymettus, Athosque, Cithaeron.
Vistula, Narva, Chronus, codanus, Duina, Turuntus.
Rhiphaei montes Obiique. et Carpathus. addes.
Nestus, Hebrus, Ciabrus, Tanailque, Borysthene juncto.
Moeotis, Tyra, patiscus, Hierascus et Ister.
Bosphorus, Orbelus, Rhodope, simul Ismarus, Haemus,
Euphrates. Tigtisque, Melas, Ordanis, Araxes.
Cambyses, Medis Cyrus, Susi que Orsates.
Cognitus et Phasis Colchis Trojaque Scamandrus.

216


Bethyniie Maeander Parthesstusque, Caice.
Tuque Castre iuis Lydis, Xanthusque, Chimaeram
Et Cilici Cydnus, Syriis Lyce Belus, Adonis.
Caucasus, atque Corax, tum Taurus, Oronta, Niphates,
Caspius, Orirninus, tum Cadmus, Olympus, Amanus.
Phoenix. Ida. Chimaera, Mimas, Tmolus, Libaausque.
Nilus, Tuscapalus Triton, Rubricate, Nigrisque.
Cinyphus, et Mulucha.{b Fluvii sunt.} Iugo celeberrimus Atlas.
Euphrates Hypasis, Ganges, {a Mons in Lycia.} simtil Indus Hydaspes.

???c Auri sluvii.

§ 2. Nihil Poetis frequentius, quam ab his nominibus Fluviorum ac Montium gentes, eorum que mores, 
regiones, ac frnctus, mercesque designare. Sic Hispanos Boeticolas: trucem hominem Sauromatam, aut 
Thracem: charram, qua Aegytus abundat a Nilo ejus fluvio. Niltacam dices: aut etiam vinum a Massico 
campaniae monte appellabis Massicum: aurum hydaspaum dices etc. Quam in rem observandum tibi erit, 
quibus rebus gens quaeque seu Fluvii et montesabundet. Ego paucis in praesenti subvenia, cetera (ne 
longior sim) tuo studio permittam.

Armentum Calaber, Friso, Thrax, atque Britannus.
Datque Asinos Antron, Arcasque dat Astur, et Argos.
Africa et armenii Tigrei dant, arque Leones.
Et Pardus Libycis, Elephas celeberrimus Indis.
Germanis Vres, Lituanis credimus Vrsot.
Hybla et Hymettus Apes apros Erymanthushabebis.
Haedus ab Ambracia, Melitagrus, Salme Aquitanis,
Pavo Samo Numidis gellina anguilla Timao.
Carpro Baenaci, Velitrarumque ova, Rhodique
Caseus, Aegyptique facae Raphanique Alemanni.
Iunge vena franum his oleum, porresque Phalisci,
Pomaque Phaeacum lactucas Cercellarum,
Et Capuaepepones simul asparagescne Ravennae.
Pactolusque Tagusque aurum dabit Hermus, Hydaspes.
Tuscus Aruspieio celebratur aromate Persa.
Aspides Aegypti celebres absinthia Ponti.

217


Anguillu Ganges, Auratis gaudet Epirus.
Aspagonum ({a Sunt Indiae populi.}) buxi, ac lauri sunt, pomaeque vitae.
Assyria est Bombyx, ab Hebrae a atque Elide Byssus.
India Beryllum, Siculus submittit Achatem,
Corycii Cilicesque Crocum, nasturtia Bablon.
Umber {b Canis.} nare sagace: Lacon valet ore Molossus,
Fidus Amyclaeus; Meltitaeus blandus in ulnis.
Chanoiae, Syriae, Idaliae, Paphiaeque columbae.
Donat Erythraeum {c Mare rubrum.} conchylia, Lucrinusque.{d Lacus Campania}
Aes Dodona Cyprus, Melite. Themeseque. Corinthus,
Noticusensem angnes, Calabri, cygnosque Caysier,
Bilbilis, Eridanus, tanais Maeander, Amiclae,
Maurus amat citros dat Creta cydonia cumae.
Dant cepas cer asos Pontus. Phoenicia canerosa
Calceus ex Sicone venit. Cos Lydius, et calx
Tiburtina placet; Melitae et Milesia lana,
Gryphes hyperborei, Massyli, Indique Dracones.
Assytios ululae sed Arthenas noctua quaerit.
Gangara, dant Cererem, Moravi Siculi atque Cremonas.
Africa, et Appulia, atque Aegyptus, Boetis, Eleusis.
Phaeaces Capua, ni, ac Vivaretia {e Pars Gallia ad R hodanum.} fructus.
Stat Libano cedrus, stat Olympo laurus et Ida
Fraxinus atque. Lanix, poplos dat Cteta Padusque.
Palmam Aegytus, Idume habet, ac Pharos. Ida Cipressum.
Sassina lac umbris datque Insula Fortuna
Tarraco et Aegyptus. cumae, dat lina Carystus.{f Aegypti insula}
Finge Saguntina, aud Samia tellure lagenas.
Liha dat Syria, ac Susae,{g VRbs Persia.} lepores Baleares. {h Insula.}
Attica melle frequens, Calabr{i Vna est Cycladum.}, Siculique Calydna,
Vnio Taprcbanae, {k Arabia insula.}, msilae laudantur Iberi.
Muraenas Siculi, Rhombosque datura Ravennaest.
Dat mullos Boreas, Bajae, Lucrinus, Abydus.
Ostrea, datque lsspos Tibris pisce Aulis abundat.
Thracia dat, Rhodopeque nives, Scytha, Taurus et Othrys.
Sunt Ponti Thasiaeque nuces, excellit Avella.{l Campania urbs.}

218


Nareissum Lycia, et Babylon Nasturtia gignit:
Boetis et Eurotas, Claros, Sicyonque, Yenafri
Dant oleam. Assyrius, Panchata Sabaeque odorec.
Dat Nilus calamos, chartam, dat seragula, vela.
Pruna Damascus haber, Calaber Pyra, porra Tarentum.
Serpentes Afri, Mauri, Libyci, Sinuessi.
Parthia. Creta. Cydon, Lycia, ac Gortyna sagittat.
Gesa olirn Galli, Macedo tulit ante sarissas.
Sael Hammoniacus, Bisontius, atque Tarenti
Sus Arcas, Talpa Boeotae, Persica tela.
Bajamas Capuae, et Thermas laudamus Aquenses.
Sit Parium, Phrygium, Spartanum, marmor et Idae.
Caecuba vina, Falerna placent, et Massica, Chia,
Cos,{a Cos insula vitifera} Motonaea, et Mareorica, Lesbia, Rheni,
Thessalin, et Colchi, dat Pontus, Iberia virtus.
De Italia haec celebrantur.
Urbs Patavi studiis' Venetorum Mercibus ampla,
Et Genua est Dom bus, veterum stat laude Ravenna
Lucaque Marmoribus, Vincentia Senaque ceris {b Nobilium}
Tibur amaenum bortis Sed Roma, Neapolis omne est.

Notandum, quod pluribus saepe rebus unum tribui possit, a nominibus propriis translatum, epit hetum. Ita 
cum Septentrio a frigore, et ferocibus populis celebretur gelu recte dixeris, utile bellum:

Sithonium, Arctoum, Scyrisicum, Boreale, Gelonum,
Rhiphaeum, Odrysium, Sarmaticumque gelu

Convenient igitur eadem epitheta frigori, nivibus, pruinae biemi, etc. nee tantum bello, fed et Marti fu ori, 
atracithomini etc. Fta Ostrum appellas:

Sidonium, Oebalium, Tyrium Coum, Attalicumque.

Etgo et pur pur am, et vestem, Chlamydem plaudamentum, vesiumque omnem ornazum his epithetis 
donare poteris, fecundillimus hic igitur adjunctorum campus est.

§. 3. Non excluden di hoc loco rerum inventores, cum non minus epithetisi ac descriptionibus rarioribus 
deserviant. Quocirca praecipua quaedam hic mihi delibare fas fuerit.

Musicus Amphion Citharae Terpander et Orpheus
Lusit, Mercurio Lyra servit, Cstula Pani.
Palladi oliva virens horae logiumque {c Tre herologio.} Thaleti.

219


Mel dat Aristaeus, dat vites Bacchus' aratrum
Triptolemus frugesque Ceres; sed dura caballis
Frena Peletronit, sistrum dat Memphis, Apollo
Rem medicam, navim Jason. Palamedis honori
Nonnulla in Gracis debetur litera signis{a Ex gruum ille volatu Graecas  de 
sumpsit.}
Nota gruum Ara Coracis Cadmique est docta loquendi.
Sed dedit Assytiis litras Rhadamanthns, Anubis
Aegypto, Graecis phoenix, Carmenta Latinis.
Esttuba Tyrrhei, Capanei scala, ast Anagalis
Ferretilam, Thymeles saltu Glyceraeque coronae.
Purpuraut lcidae, sic est diadema Lyaei.
Lydotum tinctura fuit pictura Cleanthis.
Cum giadiis hastam galeamque tulere Lacones.
Tela dedere Scythae, Pilum Tyrrhenus, et hastam
Velitis, Amentum jaculum, tum lancea prodit
Aetolo Mysis lerica scuta que Praetis
Debentur Cares eristas reperere, ocreauque.
Est catapulta Syti balitsta et funda reperta
Phoenicum, diadis turres, aries sed Epaei.
Artmonis{b Pro Artementi} testudo, et Amazonis apta securis.
Centauris debetur eques tum Scorpio Cretae.
Fcedera dat Theseus, reperit venabula Piseus.
Germanis nitreus pulvis scolpique reperti.
Servius as signat, nummos Aegina reliquit,
Aegypti est elibanus, pictor Pilumnus habetur.
Cyclopes ferrum, sed lignum Daedalusaete
Efformare docet, datque instrumena Fabrorum
Aes, aurum, ac lapides, docuit nos fingere cadmus
Primus Erichthonius visus conjungere currus.
Daedale tu malum navi, dasque Icare velum.
Hos, cum Teuto typos reperit, supera vit honore.
Sunt Rhadamntheae leges, da rique tributa.
Primus Olympiacis Hercles ornatur olivuis.
Hinc discus, cursut, saltus pugil atque palaestra est.
Tythia pro pomo celebrat ribi Graecia Phoebe.
In Nemeis apium victor lugubribus aufert.
Isthmta dat Theseus Neptuno, sertaque pinu.

???c Victori donari soleta, quanquam Ovid, asculocoronatims dirat.

220


Vniversim his etiam, quae singulis in gentibus, aerte vel natura excellunt, aut admi randa suns, ad ungi 
possunt.

Astrelogot Babylon, Aegyptus Memphis alebat.
Creta sagittiferos, Perlaeque, Scythaeque, Geloniique.
Andabatae clausis oculis pugnare feruntur.
Gloria navalis statuaria tollit Athenas.
Ornant sermobreuis, legumque inventa Lacones.
Boeotes, fortemque Aeginam athletica tollunt.
Et cithare exornat Mitylenem, tibia Thebas.
Chaldaeivates, Persaesunt lisausriosi.
Urbs dat Alexandri Geometrss, Grammaticosque.
Thuscus aruspicio, magicas sed Thessalus arte,
Ingenio Graecus valuit, sed fallere nato.
Parvafides Afris, Numidis constantia Chius
Est petulans, Syrus est avidus, Galataeque minaces.
Brutius Argivusque tatro est, fur Anglus habetur.
Formosi simul atque agiles, mendacia fingunt
Cappadoces, Cretes Cilices, Versasque, vel Indos
Otia delectant, Lydorum crede labores
Atque Phrygum. Aetoli, Loctenses foedera frangunt.
Sunt Cumani hebetes, Boeoti, Thebanique.
Est levis atque alacer Gallus: gravis atque superbus,
Etpius Hispanus fort, Germanus et asper,
Candidus ingenio ted tardior; Italus audax,
Etvafer et lautus, ir as deponere segnis.
Humanus Belga est, sed mollis, laudis amator.

§. 3. Ex his non modo suppeditari rariora epitheta, verum et Ironias eleganter concinnari constat, LInde 
Punica vel Afra, vel Graeca fides. cretenfis veritas, Cumana subrilitas, Numidarum constantia, inter 
Ironica habentur; uti Germanus candor, Laconica brevitas, luxus Persicus, inrer ornatiora dicta etvulgi 
adagia numerantur. Hoc vero loco neglige dae non sunt regiones montesque Diis consecrati, cum frequens 
eorum in epitheris et descriptionibus usus sit

Creta jovem coluit, Tarpejus.{a Vel Capitelinus Roma mons.} et Elis, et Ida.
Iunonem tenuit carthago, Prosymna, Samosque,
Tuque Phalisce refers, argosque adjuncta Mycenis,
Gryneum nemus cst Phoebi Paros, atque Phaselis.
Delos, et Ortygia, ac delphi, Cynthusque, clarosque,

221


Er Patara, et Tenedos Soracte et Cytrha, Rhodosque.
Cynthus habet Triviam {a Dianam, qua triformis aut trivia dicta quodolim in triviis coleretur,} Delos, 
Taurusque, Ephesusque.
Sunt Bacchi Thebae Naxus tum Nysa, Cithaeron.
Est Veneris nemus Idalium, Paphosatque Cythera,
Sic Amathus, Gnydus et Memphis, sic Cyprus, Eryxque.
Et colit Idalium, Colchi, Hellespontus Amorem.
Vulcanum Lypara, ac Lemnos veneratur, et Imbros.{b Insulae.}
Thermodoon Martiest Rhodope, Thracesque Getaeque.
Pallas Cecropiis Aracinthum {c Mons Aetolia est.} jungit Athenis.
Elis Pluto tibi. sed Lampsacos apta Priapo.
Cos, Epidaurus habet Medicorum ut Pergama, Numen.{d Aesculapius.}
Hervculea Gades, Thebae, Trinthaque, Tibur.
Iris, Osi is amat Pharon, et Mareotida, Memphin.
Urbs Enna' ac Catane Cererem dat Eleusis, et Aetna,
Dindymus est Cybeles Berecynthas, Gargarus, Ida.
Suntjuga Pieri. et Parnassi, Cyrrha Camoenis,
Adjice Eibethram. Termessum, Pimplam Heliconem.
Denique Castaliis, Aganippen, Pegais {e Quae Pegasiequi ungula excitata Hippocrene etiaes Caballinae, 
et Pegasea dicitur.} undam.

§. 5. Paucis his versibus frequentem passimque obvium epithetorum ac descriptioum usum suis 
fontlbusaperui, cum et loca a Diis; et, quod praecipuum est, Dii a locis appellationem habeant, saepeetlam 
solo epitheto, sine adjectione substantivi totam significatione absolvente, quoties enim Erycina, Cytheres, 
Cypria aut Cypria Paphia, Gnydia, Amathudtia etc. pro sola reperias Venere positum? quoties pro Hereule 
Tyrinthius; pro Cybele Berecynthia, pro Musis Pimpleides, Libetnrides, Pierides etc.

Postremo his accensendae eruntses aliquot Diis consecratae, atque iccirco epithetis saepe, a Diis traductis, 
insigniri solitae, aut etiam circumscribi.

Halcyonem Thetidis, Veneris dic esse columbam.
Junonis pavo est, Aquilae Jovis atque Minervae
Noctua, tum Solis phoenix ac picus habetur.
Candidus ut cygnus sic corvus Apollinis ater.
Martis equi, draco Saturni, cervique Dianae,
Junonis pavo, Thetidis delphin juga perferr.

222


Balaena Oceani, Veneris, cum passere, cygni.
Solis equi, Lunaeque boves Cererisque dracones,
Et Bacchistigres aclynces, Cybelesque leones.
Arma Jevis fulmen, Neptuni fuscina Martis
Est gladius, falx Saturni Phoebique sagittae,
Virgaque Mereurii, clava Herculis, hasta Minervae,
Fax Puexi, Bacchi thyrsus, phiretraeque Dianae.
Aesculusac quercus Jovis est, Sic Herculis arbor
Populus. ac Phoebi lotos, laurusque, Cupressum
Pluto, Bacchus amatvite~. ferulamque, hedera mque
Pan Cybeleque cupit pinum; sed Pallas olivam
Est myrthus Veneris Bacchoque ad sacra coronam
Suppeditat. cerei quercus famulatur ad aram

Haec universa. ut epithetis, itas periphrasi juxia ac descriptioni rerum, in poesi, haud levi adjumento 
futura suntad illius persectionem aspiranti.

Possent huc referri, quae de patronymici non mediocrem in poesi difficultatem adferunt. Verum quod illa 
personis potissimum ornandis serviantadeum locum ubi de exemplo rum ornatu agetur, reservanda 
dmximus, de quibus inferius Nane eum periphrasis saepe, loco epithetorum a Poetis juxta atque 
Oratoribus, adhibeatur, de illarum quoque copia deiectuque p rovidendum erit.

CAPUT XI. De sontentia ac phrasi poetica, quemadmodum hae veriari, exto Hi, amplificarique varie 
Possit.

HActenus devocibus, quae componunt sententiam; nune ad hanc ipsam propiusaccedamus. Quo loco non 
dubito, quin si Poeta copiam ornatum que phrasium sperare posset, parem illi, quam modo spectavit 
epithetorum affluentiae magnum rarumque ad elequentiam haberet praesidium. Age vero sequere 
monentem. via te compendioque eapedito ducam.

I. Habes in omni pbrasi Latina verbum et nomen, quod si fuezit substantivum spithetum, sive adject ivum, 
licebit apponere, ita tribus minimum vocibus conitabit phrasis, quarum singulae sive propriae. sive 
translatae fuerint, resolvi poterunt, atque aliquod ex iis substantivum erui praeter ipsam in phrasi vocem

223


substantivilcui tantumlaliud poterit substantivum sociari, ita in proposita fupra phrasi: arma movet. Vox 
arma resolvi nequit, potest tamen adjungi, alio in casu, substantivum aliud, ut arma Martis, aut terror 
armorum, sed haec substantiva ex adjunctis, seu epithetis, ut infra parebit habentur. Verbum etiam resolvi 
poterit in substantivum ase derivatum: uti in movett est motus. Unde iterum est, motus armorum Horum 
vero utrique, aut certe alterutri substanti vorum, siepithetum adjunxeris, extolletur magnopere oratio. Ut 
eircum sonantum grauis armorum terror, aut truculenta cruenti Martis arma. En primam, minusque 
frequentem amplisicandi varandique rationem aliam plane fecundam accipe.

Quot adjuncta, sive epithetaejuldem rei occurraunt, tet se phrases offerunt, siresoluto epitheto, ejus veluri 
interprerem agas, imo, ut variari circumscriptio potest, atque ejusdem epitheti, alia aliaque per singularia 
ipsius adjuncta dari exposiito, ita phrasis de eodem quoque epitheto varia haberi. Quo genere nihil in 
elocutione haberi poterit copiosius, Exemplo res erit manifestior.

Arma diximus Vulcania, ant Cyclopea. expone, et da seusam, cur sic appelles? Quia, respondebis sunt 
opus arte laboratum Valcani, aut cum Poeta.

—— Manibus fabr icata Cyclopum.
Cur aerea, autaurea numcupas? dices, quia fulgenti ex are corscant
Et Tartessiace vestitam met allo, Fulgurat.

Cur squamatam loricam, cassidem crinitam vocas? Dices Vir-, gilius l. 12, Quia

—— Rutilum thorac a indutus ahenis, Horrebar squamis
De galea Mezentii ita loquetur.
Cuitriplici crinita juba galea alta chima ram
Sustinet, Aetneos esstantem naribus ignes. Autlib Z
Terribilem cristis galeam flammasque vom ntem

Cur pugnantia, aut trium chantia appellas? An non-quia.

Atrocem in jugulum capulo tenus imputit ensem?
Et - paritura iriumphum Hasta votat.

Haec de causis, progredior de adpunstorum consideratione, unde epithera juxta et phrases manant, majori 
fecundrtate. Delibo pauchula.

Expende circa actionem, velepitheta: vel potius easdem quae. stiones, unde nata opitheta. Videlicet. Zuid 
arma efficient? dices

224


(ut supra] incuziunt formidinem, fund unt cruorem. Ex iisdem igitur fontibus, unde prius epitheta, inde 
etiam epithetorum periphrases fluunt. Utiigitur formidanda et cruenta iccirco a?? ina sunt dicta. Ita dicere 
lice bit,

Nondum expiatis uncta eruseribus Hasta;
Terrorem incussis late vulgaverat armis.
Ad passionem spectat illud Virigilii, 1 6.
Corripit hic subita trepidus formidine ferrum.

Qualitatem ex pendam us, idque divieria iterum ratione. Zualia sunt? respondes splendida. Quaero, unde 
splendent? exluce, vel sole; aereaut aure. Zuid facit hie spiendor? perstringit, inquis oculos, terret hostes, 
animat amicos, quam varia hic circa unum epithetum per sua quoque adjuncta expensium sese offert 
dicendi copia!

Ille coruscantem saeuis fulgoribus ensem Euvibras etc.
Arma repercusso fulgent rutilantia Thoebo:
Aurcus undantem clypei vomit umbo favillam.
—— —— aeraque fulgeni
Sole lasessita, et liseem sisb nubila jactant:
—— —— tremulius vibratur in armis
Arder, et errantes ludunt per carula flamma,
—— late vibr antibus atber
Fulgurat armorum radiis, tremulaque micantes,
Luce natant campi.
—— Adversas acies splendore lacessunt.
Atque oculos bebetant, animosque ad pralia fractas.
—— flamm aque accendis ahena,
Audaees loriea animos.

Reliqua adjuncta tibi expendenda relinquo.

II. Ceterum ut in epithetis illustria sunt, quae metaphoram involvunt, ita et illae phrases, quae per brebem 
similitudinem, aute mixtam allegoriam, expositis epithetis' eorundem, locum subeunt Sic ubi dictumatma 
gigantea, recte dices.

—— Audaxque Gigastorquere sarissas visus.

Pro armis ferocibus, scelestis, fidis, fulmineis suppones haec aut similia.

—— animosa ferocia ferrum exacuit.
—— indignum scelus arma regebat.
—— Comes hesta fidelis in hostem anteiit.
—— Gladiorum fisdminestremunt attonitos.

225


—— Ferrea pubes
Armorum spargit toniru:

Mirifice haec quam vis orationem ornant, atque illa inprimis, quae brevem involvunt compatationem, 
quarum in hoc exemplo minot est copia. Aliud paulo in hac materia fertilius exemplum tangam. Sit illud: 
Apis mel colligis Poterit illa venatoriin pratis, messori in campis, vindematori, populatori, potori, emptori, 
artifici, Regi etc componi, unde allegorias plures, velut sranslat jonum periphrases habebis, ut

Exit ad hortorum praedas et odora sagaeci
Nare terit circum pictae vestigia Flora.
—— Haec molli saepe reclinis
Camporum amplexu fruitisr.
Caisdei odorifer a camporum messe.
Hyblei montis vizdemitor ales
Quae liquidos Coeli rores animas que Favoni dilibat.
Quae florum populatur opes, Regnumque per hories,
Tam Neartis, quam Pacis amans exercei.
Ebriaque Hybleos laticesbibit.
Et plenos hauris calicet dulcis Amaraci
Quae artifices ceras in offic ina mellis efformat.
Miles in pratis spicula vibrat pradasque cogit.
Quae, suaves odorae convehit Arabiaemerces.
Qua montis Hymettiimolle possidet regnum.
merita sque poenas ac pramia dividit

Nisi jam pumice aridior fueris, haec in te vena mad fecunditatem aliquam, atque elegantiam aperient 
Forre desperabis, in tam felici epithetorum periphrasi invenienda? Age vero, et si expositio tibi erudita 
non occurrat, ea simplicitate, qua supta monui, progredere, epithetum in suum telolve substantivum, 
atquealio hocexorna epitheto, verbo congruenti adjecto, ut audis arma fat alia vel lerhalia. Quod est hujus 
fubftantivum? Fa. rum, inquies, aut lethum, Perge igitur, atque aliud huic adde epithetum, reperies atrox 
crudele, lamentabile.

Progredere, et verbum adjunge. Dicee intentare, vel minart. Quin igitur pro armis fatalibus auctiorem 
substituis? ut

—— crudele minantia fatum
Induit arma ferox.

Quod sietiamnum amplificare libeat, ablativus instrumenn

226


sive absolute positus adhiberi saepe, haud difficulter poterit.

Atrocique manis crudele minantia lethum Arma rapis.

III. Porro si rei prolixior descriptio placeat rem in suas partes distribues, ac per earum enumerationem 
progredieris, illas etiam sieubi opus fimilitudine aliarum rerum illustrando. Ita Virgilius Aeneid. s.

Arma sub ad versa posuit radiantia quercu,
Teiribilem cristis galeam flammasque vomentem;
Fatiferumque ensem; loricam ex are rigentem
Sanguineam, ingentem,

(ubi observa amplificationem per congesta epitheta. Quae, nisi ad rem valde extoliendam, vel 
imminuendam adhibeatur, in vitio futuraest] Quais cum carula nubes

Solis inardescit radiis, longeque refulget:
Tumlever ereas electre, auroque recocto,
Hastamque et elypei non enarrabiletextum.

Aut ordinem naturae et rerum in expositione prosequeris. quod in factis exponendis usitatum. Ita in 
deseriptione tem pestatis, primo ingruere ventos, deinde undas attolli, obluctari nautas, diem eripi, 
Coelum micare ignibus, denique mortem imminere ordine naturae et rerum exponit, idem lib. i.

Ineubuere mari, totumque a sedibus imis.
Una Eurusque Notusque runt, creberque procellis
Africus. et vastos tollunt ad sidera fluctus.
Insequitur clamorque virum, stridorque rudentum,
Eripiunt subito nubes, Coelumque diemque
Teucrorum ex occulis. Ponto nox incubat atra.
Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether:
Praesentemque viris intentant omnia mortem.

Ceterum tam res universim, quam singulas rerum partes describendi, am plifi candi, accuratior, copio 
siorque nulla est ratio, quam salea lege progrediaris, qua in epirhetis inveniendis usi sumus: nam ita 
necessario et naturam ipsam, et rei adjuncta prosequeris, quod in personis, seu vere, seu ficte 
describendis, locum potissimum habet.

Ita Virgilius lib. 4. famam desoribit, ut quae? qualis? quanta? quando? isbi? quid egerit?

Fama malum, quo non aliud velocius ullum,
Mobilitate viget, viresque acquirit eundo.
Parva metu primo mex seleattollit in auras

226


Ingrediturque selo et capat inter unbila condit.
Illam terra parens iram irritata Deorum
Extremamut perhibent, Caeo Encelado que sororem
Progenuit. pedibus celerem et pernicibus alis.
Monstrum horrendum ingens, cui quot sunt corpore plumae,
Tot vigiles oculi subter (mirabile dictu)
Totlinguae, tetidem ota sonant, tot surrigit aures,
Nocte volat, coele medio, terrae que per umbram
Stridens nec dulci declinat lumina somno,
Luce sedet custos, {† Vbi?} aut summi culmine cecti,
Turribus autaltis, {* Zuid?} et magnas territat urbes
Tam ficti pravique temax, quam nuntia veri.

Qua tota periphrasi aliud nihil dicit, quam famam, seu rumorem incertum volasse. Uberior etiam ex his 
venis hautitur scribendi copia Nam et una tahtum rei ponderata circumstantia, sive adjunctum, velut per 
partes exhibitum, descriptioni servit. Ita Ovidius in rerum graphice enucleateque exprimendarum arte 
facile princeps, armatos milites ex Cadmeis sulcis ita furgentes, a solius quantitatis partibus, exhibet 1.3.

Inde [fide majus) gle bae caepete moveri:
Primaque de sulcis acies apparuit hasta,
Tegmina mox capitum picto nutantia cono,
Mox humeri pectusque onerataque brachia telis
Existunt, crescitque seges clypeata virorum.

Haec oratio ita paucis abso lvi potest, arm atos dat terra oiros. Verum in qualitate expensa major 
plerumque copia affluit, Ut idem Ovidius lib. 8. in famis deferiptione probabit.

Quaesitamque Famem lapidoso vidit inagro,
Vnguibus et raris vellentem dentibus herbam.

(Hac de persona et actione ejus dicta nunc de qualitate seu forma accipe.)

Hirtus erat erinis cava lumina, lqualor in ore,
Labra incana situ scabrique ubigine dentes
Dura cutis per quam spectari viscera pofsent.
Ossa sub incarvis extabant arida lumbis.
Ventris erat pro ventre locus; pendere putares
Pectus, et a spinae tantum modo ctate teneri.
Auxerat articulos macies genuum que tumebat
Orbis; et immodico prodibant tuberetali.

227


Ex his facile intelliget non omnino Boeonus, cuemadmo dum tx principio a nobis supra de epithetorum 
inventione posito, et phrasi, et poetica earum amplisi catio, tamin veris propriisque quam in fictis 
allegoricisque haberi possit. Qua re ego, post longam studiosamque multorum anuorum investigationem, 
nihil com peri expeditius. Tu si placet, inventis utere.

Perquam utilis futura erit illa inter rudiores exercitatio, qua phrasin aliquam modo epithetis varient, modo 
simul etiam exornent meta phoris; denique per adjuncta, ut dictum, amplisicent. Pro qua re utcunque 
diductum supexius exemplum juvare poterit.

CAPUT XII. De syntaxi phrasis poetica ejulque copia, usu, et varietate, cum censura Statii.

NOndum copiam omnem, varietatem, atque ornamenta poeticae constructioni propria spectavimus. IN 
hac alii necessitati, libertatique nonnunquam indulgent, alij etiam in raritateornatum sectantur, et verba 
casusque a vulgatis Grammaticae et Syntaxios legibus diverse inflectunt, usitatioria in hanc rem exempla 
anre oculos habere juverit. Certe in Lyricis Horatius venuste Gracas constructiones interserit. Quam 
libertatem in Heroicum carmen immoderatius transtulit statius. novator non semper imitandus. Virgillii ut 
moderatio. sic imitatio laudabilior,

In nominum usurpatione minor, quam in verbis libertas.

I. Nonnunquam ex duobus substantivis junctis alterum adjestivi loca usurpant, ut Heroes anirni. Et Virgl. 
1. In.

Regales inter mensas, laticemque Lyaeum.

Contra, et frequentius quidemaex disobus adjectivis alterum sisb stantive adhibetur. Virg. 1. 12.

Ante levesjaculo, longum per inane secutus.

II. Nonnunquam et substantivum neutra adjectivosubintelligitur, ut Triste lupus stabulis Virg.

Genitivi inprimis more Graecorum amantes sunt cum adjectivis copulandi. Sic dignus imperii, virtutis 
salutis etc. Virg.

Magnorum haud unquam indignus avorum.

229


Ita lucis egenus: sterilis vel fertilis messium: Pauper agrestium. Horat. Trunca pedum Virg. Contentus 
libertatis Livius. lejunus vini Luerer. Vidunsteli Ovid. Immunis belli Virg. Laesus umbrae Virg. et 
frugum. Salust. Impiger militiae, ferox scelerum, Trepidus metus etc. Taeitus. Contra alla adjectiva, quae 
communitei genitivum postulant, cum ablativo jungunt, raritatis gotissimu studio. Ita particeps studlis. 
Expers unguentis. Quin et conscius facinori Cicero dixit. Ignisaquae pugnax Ovid.

III. Poeta etiam, Gracorum more, ex adjectivo et substantivo; alterum in genitivo ponunt: et modo quidem 
substantivum; ut Hostium Medi: medo adjectivunizut hostes Medorum, id est Medi hostes. Ut est apud 
Propert. Sed hocilla signisicatione rarius, allud frequentius Ita enim Amara curarum apud Horat. et acuta 
belli. Item telluris aperta. apud Virg. Caeli serena Lucrer. glebosa cam porum Apul eius, qui cum Lucretio 
id genus locutionum amat.

IV. In verborum tam Grammatien, quam Syntaxi major licensia est Poetarum. Et Comicorum quidem 
audacia major, de quibus suo loco, nuncquae passim magis, ac reliquis etiam usurpara tangam.

Activa verba passivehaecinprimis usurpavit Virgilius.
Et lateri agglomerant nostro, pro agglemerantur, ut Servius.
Tum vero ingeminat clamor, Tasert juventa.

—— Nox humida coelo pracipitat. Genibusque volutans Haerebam.

Non ita Carpathiae variant aquilomibus undae. Tropers.
Ut. septem gemini turbant trepida ostia Nili Lucret.
Certe hinc Romanos olim volventibus annis, Pollicitus. Virg.
Mores populi Romani quantum mutaverint Livius.

Videntur tamen haec per Ellipsin accusativi detendi, qui casus subintellgatur, ut, se agglommerant, me 
volutans: non enim licet haec verba cum casu passivorum adhibere, ut si diceres. Ab in clamor ingeminat.

V. Neutra active adhibuiridem Virgil. ut Celerare fugam, et
Per medios ruit, ac morientem nomine clamat.
Et mutata suos requierunt flumina cursus
-- Totumque a sedibus aequoruna Eurulque Notusque ruunt;
Et per quae possunt vitam consistere tutam, Lucret.
Clarque gaudentes plauserunt limina cygni. Statiur.
Sinostrum annueritnobis victoris Martem,

230


Absinet vim Horat. Erumpere sese Virg.

VI. Passiva active. Bellautur Arnazonesarmis. Virg.

Plura horum apud Nonium sed fere exoleta Punit us est inimicum. Cicerani placuit: Spectatus est suem 
Varroni.

VII. Deponentia passive signisicantia plura sunt. Ita vereor, venor, uleiscor, vociferar, utor, promiscuo 
apud Classicos in usuitumr

-- Bellaque matribus detestata Horat.
Nunc oblita mihitot carmina Virg.
Vides metato in agello. Horat. Velisicatus Athos. Iuvanal.
-- Cursusque dabit venerata sacerdos. Virgil.

Dixit et Cicero. In uno malesicio omnia scelera esse complexa. Et modulata voce, Gellius.

VIII. Frequens denique deponentia in activa ter minatione, et inflexione usurpare. Si quid veri mens 
augurat opto. Virg. et Cis.

Adulo. Lucret. et Val. Max. cum accusandi casu etiam usurpatumest Ciceroni.

—— Stygias comitavit ad undas. Ovid.

Impertio, Cicero, et Iurgo, et ludisico. Medico Virg.

Modero Tlaut Munero Turpil. Mutuo Nonius. opitulo Livius. Palpo luven parrio Lucil. Populo Virg. 
Reveito usitatum et in soluta orat.

Rumino Virg. Velisico Tlinius. Prisca alia, sed pleraque exoleta reperies.

IX. Nec minor in syntaxi, quam gram matica novanda multorum libertas Ut de potior, vescor, sungor cum 
accusativis uti et genitivis jungi solitis, constat. His utor et abutor. inter comicos, junge. Notum item de 
verbis neutris suae originis casum, tanquam activa sint, usurpanribus: ut ludere lusum, vivere vitam, 
lucere lucem pugnare pugnam, coenare oenam Sed latius haec, a Poetis praesertim exten juntur. Unde 
olere unguenta, hircum, lucere facem Horatius Sat. 8.

Nos inquam coenamus aves, conchylia, pisees.

Pugnare praelia. Hor Plaudere aquas natatu Statius.

Ciceroni etiam placuit vinum redolere, et praelucere spent bonam.

X. Verbaplura affectum signisicantia imisantur impersonalia, tadet, piget, etc Ita Ovid. Mer. II.-s 
Successorumque Minervae indoluit. Fastidimus bonorum Lucil. Erubescere fortunae Curtius Mei veretur 
Plaut. et Teren. Pendeo animi, Cicer. fallianimi. Lusret. Votigaudeo Appulejus,

231


—— nec veterum memini, laetoive malorum, Virgil. 11. Aeneid.
—— Nequeilli sepositi ciceris, neque longae invidit avenae. Hor. Sat. 6.
Justitiaene prius mirer. bellive laborum. Virg. II. Aen.

Hu accedunt et verba alia, ut abstinendi, et liberandi, ex usia Graecorum.

—— abstineto, dixit, irarum calidaequiue rixae. Horat. lib. 3. Od. 17.
—— De sine mollium tandem querelarum. id. l. II. od. 9.
—— Tempus desistere pugnae. Virg. l. 10.
—— Et morbi miror te purgatum illius. Hor. Sat. 3.
Ft Livius lib. 21. ausus dicere, levarunt animum religionis.
XI. Verba bac accusativum quo que admitiunt.

Invideo Trojadas, Ovid Invideo florem Cib. Medicor morbum, obtrecto laudem. Insulto inhio, et illud 
aliquem. I. verbis virtutem illude superbis. Virg. Aen. 9. Studeo res meas, literas. studer, Cis. 
Damnosaserudita res, Ovid. Cetera assentior, Cio.

XII. Huc et verba et nomina qua habnum. seu qualitate~ aliquam aut passionem signans, reseruntur. Ut, 
indutus galcam. Teneras. vestitus lanugine malas. Os humerosquiue Deo similis etc.

Lacrymis oculos suffusa nitentes. Virg. Aen. I.
Caerula colla tumentem. II. Aeneid.
—— Tremit ossa pavore. Hor. Sat. 8.

XIII. Verba or andi, pugnandi, differendi, propulsandi. invadends dativo gaudent.

Cui me fortuna precari -- voluit. Virg. 8. Aen.
Contendis Homero, Prop. bellare parenti, Stat.
Paulum sepultae distat inertiae Caelata virtus. Horat.
Discrepatistis, idom. Differre colori, idem.
Solstitium pecori defendite, Virg. Arcebis gravido pecori, id.

Metus his invaserat acer. Lucret. Furor im probis invaserat. Cit.

Succede penatibus hospes. Virg. 8. Aen Muroquiue subibant, 9. Aen.
His adde Tibi poena manet. Virg. Vobis decet. Terent.
Hispanis jubet. Claud. et Macrob.

XIV. Verbis sape casus relinguuntur, abjectis prapo sitsonibus, in foluta oratione plerumque jungendis. Ita 
Virgil. Italiam et Latina venit littora, in et ad omissis. Ita bire domos, excedere patriam, exite limen. 
Urbem adferimur, Me quascunque abducite

232


terras etc Virg Maria aspera juro 6. Aen. Percipe porro Quid dubitem 9 Aen currumquiue rotasquiue 
volucres instabant, sd est, in currum etc.

XV Insinitivus, tam alior um in verbo temporum, quam nomsnum casuum que partes, more Gracorum, 
apud Poetas sape imple:

Ut -- soli cantare petiti. Virg. id est, cantandi. ??? Ibisfrenare cohortes.

-- Avidi promittere bellum. Evclvere Thebas incidit. Optimus idem condere divitias. Statii sunt, ad has 
locutiones profusi.

-- Liceat, quod tangerenon est, adspicere Ovid. 3. met

-- Indocilis pauperiem pati. Horat l I Od I Et celerem sequi Ajacem, Od 25

Praesens vel imo tollere de gradu mortale corpus ib

-- amici Ferre jugum pariter dolosi Od 35 Nec vivere tutum est id est, vita, quaelocutio etiam historicis 
usitata est, uti et illa, quae infinitivum adhiber, cui verbum caepit subintelligitur, cujus exemplum mox ex 
Statio subjiciam.

§ 2. Haec. libertas in comicis, lyricis, heroicisquiue, quam in elegiacis aut tragicis, major Immoderate 
tamen illa atque ad affectationem usque Statius usus est. qui saepe rarus atque insolens, quam planus 
Latinusquiue videri maluit. Sic Thebaidem orditur.

Fraternas acies, alternaque regna profanis
Decertata odiu, fonresquiue evolvere Thebas
Pietius menti calbr incidit Unde subetis
Ire Deae? gentisne canam primordia ditae? etc.

Quam remotum inprimis et insolens in ipso orationis exordio, quod clarum perspicuumquiue esse debet, 
decertatum odiis regnum, ponere? Imo sine exemplo dictum est decertari regnum, id est, certari pro regno, 
quamvis enim dicatur certari certame~, aut etiam praelium, eo tamen, quo Statius, licentiae excurrendum 
non erat, cui proxime, sine nervo, aut gratia dictionis, subjnngit, calor evolvere Thebas incidit. In qua 
phrasi, parum apia quoque translatio friget, evolvim us enim, quod im plicatum est, quod minus apposite 
ad descriptionem Thebanorum Regum kachoandam transfertur. Deinde quid calor ad hoc facet, ut. 
evolvat? quomedo etia calor incidit, qui sursum natura

233


sertur, potiusqueinflam mat, et ment em excisate [ut audire maluissem) Quomodo ex fonte Pierius calor 
dictus? Iam vero que~s admodum cohaereant sequiuentia, et post praefinitam dicendi materiam, de 
alienaeac remota Cadmi fabula inducenda reate ambigat, lectoris esto arbitrium.

Eodem lib. de pugnamtium duello, sic habet.

—— Hatid passi sociis defendere noctem
Culminibus paulum alternis in verba mi nasque
Cunctantur: mox ut jactis sermonibus irae
Intumner e satis, tum vero erectus uterque,
Exertare humeros, nudamque lacessero pugnam.
Celsior ille gradu proeer a in membra, sirmulque
Integer annorum sed non et viribus infra
Tydea fert animus.

Quos ad limen suum noctu pugnantes Adrastus Rex ita cenepellabat.

—— Quae caussa furoris.
Externi juvenes? (neque enim meus au deat istas
Civis in usque manus) Quisnam im placabilis arder
Exturbare odiis tranquilla silentia noctis?
Usque adeone angusta dies, et triste parumper
Pacem animo somnumque pati?

Prima phrasis durior, ob casum simul verbi, et praepositionem nominis omissam, dicendum enim erat 
passi no ctem sub cusminibus se defendere, alteram, ur cun ctari in minas, id est, minis; et tertiam 
exertare bumeros subintellige, coepit: laude dignam, habeo; uti et paulo post sequentem. Integer annorum, 
id est annis quod hi genitivi, et accusativi, orationem majestate soni extollant. Vetum Syntaxin proximam, 
ut gradu in membra celsior, id est, membris celsioxe et illam, ammus non fers insra Tydeum viribus. Hoc 
est, animum Tydeusnon fert inferiorem, parum probo, etimsi per hypallagen. [Virgilio quoque usitatam] 
dictum sit. Cum pari gratia potuerit dici: Fert animum Tydeus. Neque illam, frigidam nimis 
impropriamque. audeat istas civis in usque manus. Idest, mea in manu, seu me praesente, meisque in 
oculis ausit. Cetera non reprehendo, licet in syntaxi peregrina. Illud sentio, hoc loco Statium nimia 
insolentium phtasium coacervatione peccasse. Qnae rar a esse debent: quem tueri non poterunt titulum, 
ubi passim adhibitae vulgares esse inceperine.

234


Sane si reliqui Poetae Statio similes, has passin inseruissent, nemo eas rarioris ornamenti no mine 
habiturus esset.

CAPUT XIII. De inventione, usu. et eleguntiis, sententiarum gnomicarum.

REliquum est, ut de eximio, quodam orationis ornamentcus quod modo a sententiose, modo ab argute 
dictis habetur, disseram. Sunt qui illud magni non aestiment, atque in virili orasione eriam asperuentur, 
ingenio fere ipsi ad hoc parum dicendi genus instructo, ut proinde in aliis contemnant, quod se assequi 
posse desperant. Sane qui loco actempore utuntur, egregiam in re ardua, raraque laudem merentur. Neque 
dissitendum putidos hujus ornatus sectatores, tanto magis notari, quanto illa orationis virtus omnium in se 
animos convertit amplius, vicina enim magnis virtutibus vitia, maxime illa, qua destituuntur luce eminent 
Quoeirca haec nobis dos cultae Poesios non erit negligenda.

Atque ut primum de sententiosis dicsig, quae gnomas appellamus, pauca afferam, duplicem illa 
potissimum vim habe~t finemque, ut seilicet orationem, vel ethicam, sive ad mores hominum formandos 
idoneam reddant: vel patheticam, id est ad affectiones concitandas accommodam.

Inventio eatum sententiarum usque adeo difficilis non est ut prima se fronte offert, Propriae quidem sunt 
virorum sapientium et gravium, quique longa experientia docti, generales quasdam conclusiones formant, 
quibus vitam actionesque humanas ex praescripto rationis instituunt. Unde haec ptonuntiata quaedam 
universalia lunt, quae particularia facta personasque non tangunt, a deoquiue in sententiis ab his semper 
avocanda est oratio itae. g, observatum, quod opes curam in possessoribus augeant, nequefructum 
suiindulgeant avaris, futurarum rerum ignoratione tumidis suspensisque. Hoc cum in Euclione uno, 
alteroque, ac tertio animadvertit, denique hanc conclusionem generalem infert Ergo.

Crescentem sequitur cura pecuniam
Maforumque fames. Horatius lib. 3. Od. 16.
Vel seipsum aut alium cum eodem Horatio erudit.
Contracto melius parva cupidine.

235


Vectigalia porrigam, (potuisset dicere porriges)
Quam si Mygdoniis regnum Halyattici
Campu continuem. Multa petentibus
Desunt multa, bene est, cui Deus obtulit
Parca. quodsatis est, manu.

Admirabilem hae sententiaegratiam obtinent, simulquiue alte animis defiguntur, ubi acute dictis eaedem 
exornanrur. Unde mita Horatli est in eadem Oda exquisiraque elegantia audi, et amplectere.

Quantum quisque sibi plura negaverit,
A Diis plura feret. N leupientium
Nudus castr a peto: et trans fuga divitum.
Partes linquere gestio:

Prior sententia ex oppositione, altera licer gnomica non fir, ex aliena et insolenti hominum consuetudine 
expectationem audientis erudite fallit. Addit

Contempta Dominis splenaidior rei;
Quam si quidquid arat impiger Appulus.
Occultare meu dicer et horreu,
Magnas inter opes inops

Quid iterum magis ab homine ejusquiue facto alienum, adeequiue praeter exspectationem. quam ex 
contempta re splendidum esse? inter i psas opes, inopem esse? Haecex una Horatii Oda libuit attexere, ut 
eorum confunderem opinionem, qui avare nimis ac parce eas carminibus admetiuntur Nondum ex una hac 
Ode, quae omnem criticorum audaciam facile contemnit, enumeravi sententiose dicta omnia. Ita plane in 
rebusmoralibus res habet. placent ea, quae vitam universim. instruunt.

Quocirca, de causis harum sententiarum ita constitues: ut quidquid ad vitam humanam in actionibus 
dirigendam spectat, atque in illa fugiendum appetendumve occurrit: hoceazum esse materiam scias, ade 
oquiue non cadere in contemplatione m, scientiamquiue speculantem rerum solummodo naturas. Ita haec 
propositio. Tigrides catulis lublatis magis saeviunt, gnome non est: quia non est regula, ad quam homo 
mores vitamquiue possit componere, contra haecest. Tyrannum, quem laseru fuge. Deinde propositio 
semper de re universali esse debet nam si dicas. Petrum, si la seris, vita non loqueris sententiam: quia 
debet esse regula omnibus praefixa, et perpetua : in his

236


enim versatur usus sa pientiae, at Petrus, neque omnibus notus, neque perpetuus eft. Licebit tamen 
nomina quaedam ab uno homine ad totam speciem translata adhibere ita gnome futura est. Neronem 
fulaseris, vita: nam Nero pro quovis Tyranno sum itut. Unde fit ut ex varia rerum particularium notitia v. 
g. multolum hominum, qui aut divites, aut Tyranni fuerunt, quorum illi opibus bi potentia male sunt usi 
generatim concludam, ab opibus curam in hominibus, a potentia augeri saevitiam. Ex qua cognitione 
superius pronunciata existunt. Haec vero, cum a probarae experientiae viris ut plurimum babeantur: 
senibus facilius gravisquiue aetatis, existimationis ac doctrinae viris tribuendae in oratione sententiae, 
quam adolescentibus, rudioriquiue plebeculae: neque aliae rusticis, quam ex. agro petitae : aut 
adolescenti, quam ex hausta disciplina, quidus tamen tanto mirius ponderis inerit, quanto auritus testis 
oculato habetur inferior.

Haec de mareria, ac cansa affu iente: nunc de sententiatum forria ac ratione (nam de sine, qutest instructio 
morum, vel affectionum excitatio jam ante dictum) dicendum paucis.

I. Verbis gnome, vel proprus, vel translatis effertur. Ita ex supradictis propria sunt. Quantum quisque sibi 
plur anegaverit, a Diu plura seret. Sed quod praecessit. Cresceutem sequitur eura pecuniam majorumque 
fames, translatum, ut apparet. Imo resolvi etiam metaphora, aut allegoria in similitudinem poterit, gnomae 
vim sensumquiue obtinentem, ut avarities comparatur siti, quae explerinequiuit, unde sentenriose dictum: 
sitis inexplibilu auri ect, atque iccirco, et illud de avaro acceptum.

Nempe sitit medias Tantalus intor a quas, vel.
Quo plus sunt porae plus sitiuntur aquae.

Ita res omnes naturales carumque scientia gnomis quoque servire poterit: nam et illud supra de tigride 
recte pro Tyranno vitando usurpaveris. Tigridem, quum laseris, vita, totum enim illud allegorice sumptum 
gnomam conficit, sensumquiue : Tyrannum quem laeseris, vita. Quae quiuidem sententia plus habet 
venustatis et gratiae ob similitudinem appositam qua rem oculis magis exponit. In his mirus arrifex 
Ovidius. Sic quod alius, dixit. Non omues possumus emnia ipse per simile praestat. Nontelliu eadem parit 
omnia.

Prineiplis malorum in prima aetate obsistendum esse ita dooct, geminat asententia.

237


Opprime, dum nova sunt, subiti mala semina merbi.
Et tuus incipiens ire, resistar equus.
Alibi paria babet.
Principiis obsta, sero medicina paratur,
Cum mala per longas invaluere moras.
Et rursum.
Vidi ego, quod fuerat primo sanabilevulnus,
Dilatum longae damna tulisse morae.
Quandog, ipsa expositio per rei propriam sententiam subjungitur.
Nec, quae praeteriit, cursu, revocabitur unda:
Nec, quae praeteriit, hora redire potest.
Vel praensittitur, sit in illo,
Casus ubique valet, semper tibipendeat hamus,
Quo minime credis gurgite piscis erit.

Cavendum vero, nescita, aut placita vererum; ut de fato fortunaquiue, arque alia a Christiana doctrina 
aliena tradantur.

II. Non tamen requiritur, ut universim, atque omni in casu vera sint pronuntiata, nam satis ad cautelam 
instructionemquiue futurum est, si plerumque ita res habeat. Unde nonnunquiuam in speciem oppositae 
reperiuntur sententiae, ita. Heressm silii noxe. adverlatur illi. Forter creantur fortibus. quae ut 
concilientur, illud de vitiis animi, hoc corporis viribus erit accipiendum. Quaedam euam gnomae ex 
certorum tantum hominum v. g. Tyrannorum [sententia, verisimiles sunt. Ita Senec. in Troad.

Quodcunque libuit facere victori, licet.
Cujus oppositum tantum verum est.
Minimum decer libere, cui multum licet.
Haes in Thebaide prorsus falsa.
Imperia pretio quolibet, constant bene.

Gnomaeigitur, in probabiles, quales praedicrae fere sunt, et necessarias dividi poterumt, qualis illa est, 
Mors ultima linea rerum.

III. Placent sententia, neque notis nimium, certisque de rebus; neque de obscuris remotisque sumpta. Nota 
nimium rei illa de morte est: tum illa: sanitas ingens bonum. Quisenim haec nesciar? unde novi 
inexspectatiquiue nihil auribus accipit. Quare in rebus necessariis explorataeque veritatis, sententiae 
minus gratae accidunt, nisi apta aliqua translatione, sictione, aut argute dicto exornentur. Ita Horatius de 
morte:

238


—— Aequa lege necessitas
Sortitur inlignes et imos.
Omne capax movet urna nomen. Et idem.
Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas,
Regumquiue turres.
Et Iuvenalis Sat.10
—— —— Morssola fatetur,
Quantula sint hominum corpuscula.

Obscuriores lententiae aut evitandaesunt, aut causa vel ratione aliqua apposita exponendae, ut intellectum 
ac fidem habeant, Sic Horatius lib. 4. rem ambiguae et obscurae veritatis ponit cum dicir:

Misce stultitiam consiliis brevem.
Dulce est desipere, ((merito addit) in loco.
Lta cum dicit:
Immortalia nesperes (Exponit hacin vita sperandanon
asse, cum subjungit cansam) monet annus, et almum
Quae rapit hora diem.

IV. Efsicaciores hae ad instructionem sunt, quae in causa, pronuntiato addita, vim embymematis 
continent. Ita Horatius l. s. fastum divitis, sed ignobilis, perstringit.

Licer superbusambules pecunia:
Fortuna non mutat genus.

Et Seneca in Thyeste, ignerantem sui difficili merte vita defun. clurum asserir

Illi mors gravis incubat,
Quinotus nimis omnibus,
Ignotus moritur sibi.

V. E legantissimae sententiarum suntiquae neque veritatem protsus obviam, neque ambiguam 
complectuntur. Ut illa Senecae in Hercule fur.

Quaefuit durum pati, Meminisse dulce est.
Mens regnum bona possidet. Idem in Thyecte.
Quae scelere pacta est scelete rumpetur fides In Medes.
Quitimide rogat, docet negare. In Hippel.
Quod ratio nequiit, saepe sanavit mora, In Agam.

VI Augetur, magnopere senten tiarum decus animoqui in figitur altius, qued (utlsupra obiter monui) 
arguta dictione ornatur. Huc spectat apta opposirorum compolitio, in quibus frequiuens idem Seneca, ut.

239


Fortuna fortes metuit, ignavos premit. In Medea.
Amortimere (serviliter) neminem vetus potest. ib.
Curae leves loquuntur, ingentes stupent. In Hippolo
Alium silere quod voles, primus sile Ib.
—— Qui genus jactarsuum, Aliena laudat In Here. fur
Felices sequeris Mors miseros fugis In Oetao.
Perdere est dignus bona, Qui nescit uti. Ib.
Invidus alterius rebus macrescit opimis. Horat epist 2.

VII. Huc referuntur et i lae sententiae, quae alienum aliquid ae communi opinione prae seferuni, adeo que 
praeter exspectationem quippiam prima specie offerunt retamen prorsus inspecta, vorae deprehen duntur. 
Tale illud Horatii epist. 6.

-- Uxorem cum dote, fidemque, et amicos,
Et genus et formam Regina pecunia donat.
De eadem argute luven Sat. 14
Minus hanc optat. qui non habet.
Tum que supra ex esde~ attuli, buc spectant. Et illud l. 3. Od. Her.
Virtutem incolumem odimus.
Sublatam ex oculis quaerimusinvidi.
Ex Seneca Troade illud est,
Est nemo miser nisi comparatus.
Ars prima regniest posse invidiam pati. Euhere sur.
Rexest, qui metuit nih. l. In Theyeste.
Non capit regnum dumos.
—— Sceiera non intrant casas.
Tutusque mensa capitur angusta cibus,
Venenu in auro bibitur ib Pauci reges nom regna colunt.
Ex Oetaeo.

VIII. Huc etiam referes elegantisimilitudine expressa, quod varie sie, strictim Seneca.

Nec regna socium ferre. nec taedae sciunt. Ex Agam.
Parssanitaus velle sanari (cor rigi) fuit, Ex Hrppel
Et Horatio baec placuere, ut de Ovidio sispra monui.
Sincerum estnisi vas, quo dcunque infundis, acescit. Epist, 8.
Quo semel estrimbeta recensservabit odorem
Testa diu. ib.
Quidquid delirant Reges, plectuntur Achivi. ib.
Quod luvenalis Sat. 2. ita dixit:
Dat veniam corvis, vexar censura columbas.
Neglectis urenda silix innascitur agris, lib. 1. Sat. Hor.

240


Uvaque conspecta livoremiducit ab uva. Inven. Sat. 2.

IX. Denique quae allusionem aliquam rerum verborumque ihabent, adhiberi (quanquam circum specte, ne 
vel levicula. vel Putidiuscula sint) cum laude possunt. Sic Iuvenalis in Sat.

In pretio pretium nuncest,
Et Horat supra. Magnas inter opes inops.
Et Senecasn Agam. 'Det ille veniam facile, cui venia est opus.
Et notum illud. Fide, sed cui vide.

Brevitas praterea laudatur. quamvis non pauca, et opposita, aut compar ata contineat sententia. Ita 
Invenalis illud Sat. 1. plagst

Probitas laudatur, et alget.

Unde epitheta fere a gnomis amovenda sunt. Numerus deniqueeorumque rotunditas gratiam conciliat, eo 
nomine magis placet quam si dissolvaturillud, Iuven. Sat. 10.

Rara est concordia formae.

Haec desententiose dictis sufficere existimamus. Quorumut ubique ribi copia suppetat Vnum potis simum 
observa, et bypotbsin ad thesin, idest, finitam, seu particularem propositionem, ad infinitam, seu 
universalem revoca. Ita Seneca ad Thyestem et Atteum dicit.

Quidquid a vobis minor expayescit,
Major hoc vobis Dominus minatur.

Hypothesis haec est, atque ad personas particulares restringitur. Vis gnomam? muta omissis personis in 
thesin, et universim enuntia.

Quidquid a magno minor expavescit.
Major hocilli Dominus minatur, Ecce gnomam.
Contrathesis est ac gnoma qua sequitur.
Omne lub regno graviore regnum est.
Leviter hanc, sublata gnoma inflexeru, sipartibus adctringas ut
Vestrum sub regno graviore regnum ect.
Plura de hoc genere in Palaestra Styli Orat. solutae reperies?

241


CAPUT XIV De usu. et abusu sententiarum argutarum; cum Veterum ut Virgilie, Ovidii, Seneca. tum 
recentium Poetarum censura.

ARgutum dicendi genustangere hic solum lubet, quod integro alibi opusculo prosecuti sumus, ubi de 
epigrammate actum est, quo cupidum lectore~ remittimus, ut quibus ex fontibus petendum sit deceatur et 
quamcunque etiam sententiam arguta eloquentia exacui posse intelligat. Usus tamen argutae dictionis non 
omnino promilcuns esse debenin humili potius medioque dicendi genere, quam in lummo versatur. Ut 
pro, inde mirum non sit, parcius Virgilium adhibuisse. Ridiculi promde censores illi sunt, qui quidqu 
dapud Virgilium non rcperiunt, id subito ab omni poesi, etiam heroica, proseribendum putant. Ovidius, 
Horatius, Invenalis, Seneca alique optimae notae scriptores consulantur, et praestantissima illic 
sententiarum invenies lumina. Quae arguta dictione, velut radiis animum feriut, ac penetrant, quorum jam 
ante nonnulla dedimus. Poterat sane Virgilius admirando illo opere, plus eriam laudisimerei, si Ovidi ano 
nonn unquam acumine, et Horatiano sententiarum pondere magis eminuisset. Qui in mulris Poesios 
dotibus vicit : in his victus succubuit : ne unus pollideret universa. Horatii locum aliquem supra. attuli de 
gnomis plura non delunt, licet eum his minus abundare, quam Invenalem existimaverit Scaliger. Non 
optimus ubique Poetarum, in fuis Criticis, pon derator. Sed Ovidum audire juvat. in diltichis multa habet 
argute. Ut illud prarsus rarum estquod Phyllis fallaci amico Demophoonti in epist. Herod. accinit.

Demophoon ventis et vela, et verba dedisti.
Vela queror reditu, verba carere side.
Nec illud amantis vo tum fine argutia est.
Et quo non possum corpore, mente sequar.
Acute quoque ab oppositiane vereque dictuns.
Candidus in nauta turpis color.
Quam apto verbo, alsenaque rei ariributione bac sententia constat

242


Nocte latent mendae: vitioque ignoscitur omni.
Horaque formosam quamlibet illa facit.
Arguta similisudine cententio sum per stringis
Odimus accipitrem, quia vivit semper in armis,
Exquisita allusione ita alibi argutatur,
Aurea nunc vere sunt secula, plurimus auro
Venit honos.

Verum hisnoloinsistere Ex Heroicis, ut cum Virgilio componatur, descriptionem petamus famentis 
Erisichthonis lib. 8. met. Famem ut supra tradidi adumbraverat. Paulo infra iubjieix, hac occupatum 
Erisichthonem.

Lenis a dhuc somnus placi dis Erisichthona pennis
Mulcebat: petir ille dapes sub imagine somni,
Oraque vana movet, dentem que in dente fatiget,
Exercet que cibo delu sum guttur inani.
Proque epulis tenues nequicquam devorat auras.
Ut vero est expulsa quies, furit ardor edendi,
Perque avidas fauces immensaque viscera regnat.

Hactenus dicta Virgilius sua esle cupiat: nihil enim minus virile aut humile nimium: Illa vero suapte 
ingenio, dentem in dente fatigat. et pro epulis devorat auras, nan fuerat allaturus, qua argure Naso diaeis. 
Pergit.

1. Nec mora, quod pontus, quod terra, qud educat aer.
2. Poscit, et appositis quaritur jesunia mensis,
3. Inque epulis epulas quaritiquoque urbibus esse.
4. Quod que satis poterat populo, non sussicit uni.
5. Utque fretum recipit det ota flumina terra,
6. Nec satiatur aquis, peregrinosque ebibir amnes:
7. Sic epulas omnes Erisichthonis ora profani
8. Accipiunt poscunque simuliribus amnis in illo
9. Causa cibi ect, semper que locus sit inanis edende.

Hanc descriptionis partem Virgilius suam esse nolit, qua m vis argutiis prioritsit cultior, quam enim 
argutum inpienu mensis quari jejunia. Quarere incpulu epulas, cibum simul accipere, et posceronon 
acceptum. Cibum esse causam cibi: edendo inanem reddi siomachum, haec enim omnia praeter 
exspectationem accidunt. Verum tamen, tenuiori in ceteris phrasi impar Virgilio est, hic molem 
congestorum ciborum magis expressisset tardioti versu, ita forte.

Nec mor. Quod ponto. terraque, atque aere clausum est.

243


Importuna fames poscit, quodquiue urbibus amplis
Esse cibus poterar; stomachi implaeabilis haurir
In gluvies immensa, velut late omnia circum
Flumina pontivago Nereus abso rbet hiatu:
Nec satiatur aquis, totos licet ebibat amnes.

Cetera fastidisset Virgilius, viro gravi similis, qui superfluum, minusquiue majestatis in re tristi habentem, 
verborum luxum aversatur. compara verba, phrases, numeros, emnia invenies grandiora. Primus versus 
Virgilio in re magna, ob levem saltum, displiceret, quartus, quintusquiue. ob humiliorem phrasin, quod ex 
resoluta locutione patebit. Par ratio in tribus ultimis, quae praeter argutiam nihil habent sublime. Sed 
necm ante penultimo epithetum omnes forte etiam, nee profani toleraturus fuisset, maluisset eriam in 
penultimo accipiunt simul poscunt: quia gra vius est ob syllabam ac et numerum. quiuo saltus vitatur. 
Verum certius, hos tres versus Maro prorsus, tanquam inutiles; ut qui nullam rem novam explicant, 
rejectarus fuisset.

De Narcisso se in aquis amante ita argutatur Ovidius lib 8. met.

Spectat humi positus geminum, ceu lumina, fidus,
Canctaquiue mir aiur, quibus est mir abilus ipse.
Se cupir imprudens, et qui probat ipse probatur:
Dumque petit petitur: pariterquiue accendit, et ardes,
Arrita fallaci quolies dedit oscula fonti!
Spectat inexpleto mendacem lumine formame
Peque oculos perit ipsesuos.
Ille ego sum, sensi, nec me mea fallit imago.
Uror amore mei, flam meas moveoque feroque.
Quid faciam? rogor, ann rogem? Quid demde rogabe
Quod cupio, mecum est: snopem me copia. seeit
Votum in amante novum est, vellem quod amamus, abesset.
Nec mihi mors gravis est, posituro morte dolores.

Hic ex primo fonte oppositorum (quem in libello Argutiatum statuimus) lusit, sed, ingenio nequiuaquam 
Virgiliano, qui tam minutis vibratisqui, sententiolis nunquam luderet, etiam in pari materia, quae hic 
omnino humilis levisque est, Primum tamen carmen ita legi malim.

Juvat utrumque paucis inter se in ejusdem pestilentis luis descriptione componese, Ita haber Ovid, lib. 7 
wiet. de Formicu.

244


1. Dira lues populis, ira Junonis iniquae,
2. Incidit exosa dictasla pellice{* Aegsna.} terras.
3. Dum visum est mortale malum, tantaequiue latebat
4. Causa nocens cladis, pugnatum estarte medendi.
5. Exitium superabat opem, quae victa jacebat.
6. Principio Coelum spissa caligine terras
7. Pressit, et ignavos inclusit nubibus aestus. --
8. Considere infelix validos miraturarator
9. Inter opus tauros, medioquiue recumbere sulco --
10. Acer equus quon dam, magnaque in pulvere famae,
11. Degenerat; palmae, veterumque oblitus honorum.
12. Ad praesepe gemit, morbo moriturus incerti. -
13. Nec moderator a desi, inquiue ipsos saeva medentes
14. Erumpit clades, obsuntque autoribus artes --
15. Fontibus et fluviis. puteisquiue capacibus haerent.
16. Nec sitis est extincta prius, quam vita, bibendo.
17. Pars animam laqueo claudunt, mortisque timorem
18. Morte fugant ultroquiue vocant venientia fata. -
19 Neclocus initumulos, necsufficit arbor in ignes.

Hac ex lengiori deseriptione selegt, primos duos ver sus Virgilius sta maluisset.

Quondam dira lues odio Junenis acerbo
Involvir dictas exosa a pellice terras.

Nam vox populis illisut supervacanea, vox, iniqua ut tenuior, et male post Innonis statim collocata: tum 
incidit rursum, ut renuts, displiceret Ita in quinto versu, opem qua victa jacebat (seu, ut alii pejus legunt, 
opes victaeque jacevant] tanquam abruptam, frigidamquiue nimis cluusulam arpernaretur: nam superatam 
esse opem, jam dictum erat, unde inutilis videtur, praelergim cum nimis abrupta et brevis sit sententia, 
qua carmen lector absolvendum nonlsperar Plura in hac descri ptione humilia transeo, quod in Virgilio 
opponenda in pari sensu non reperiam, tale illud.

—— —— Nulla quid utile, cura est
Utile enim nihil est, passim, positoquiue pudore.
Foutious et fluviis, puteisquiue capacibus haerent. Et illud.
Lanigeris gregibus balatus dan tibus aegros
Spontesua lanaequiue cadunt, et corpora tabent.

Quam hic frigeti et peneipsa aegrescit phrasis: Vssle enim nibil est et balatus dantibus agros. Dum vero 
tabentibus corporibus

245


deinde subjicit: Mira loquar non illa canes tetigere, mira certe non loquitur. Proninde Ovidius minius 
ubique purus lectusquiue est, quam Virgilius: dum auro argentoquiue suam etiam admiscer scoriam, ac 
viliora metalla optimis comfun dit. Ceterum, neque inficiamur gemmis quandoquiue insertis superare 
Virgilium. Ut hic. vicam cum seit extin ctam esse, mortis timorem morte ipsa fugarum quae Virgiliana vel 
negligit, vel non affequitur gravitas. Audiamus et apponamus elegantissimam ejusdem descriptiorem 
Ovidio Subabet lib. 2. Georg.

1. Hic quondam morbo Coeli miseranda coorta est
2. Tempestas, totoquiue Autumni incanduit aestu.
3. Et genus omne neci Pecuduns dedit, omne ferarum.
4. Corrupitquiue lacus. infecit pabula tabo. --
5. Hinc laetis vituli vulgo moriuntus. in herbis.
6. Et dulces animas plena ad praesepia reddunt. --
7. Ecce autem, duro fumanssub vomere taurus
8, Concidit, et mistum spumis vomit ore cruorem,
9. Extremosquiue ciet gemitus. It tristis arator
10. Moerentem abjungens fraterna morte juvencum,
11. Atque opere in medio defixa reliquit aratra. --
12. Labitur infelix fludiorum, atque immemor herbae
13. Victor equus: fontesquiue avertitur, et pede terram
14. Crebra ferir, demissae aures, incertus ibidem
15. Sudor, et ille quidem morituris frigidus, aret
16. Pellis, et ad tactum tractanti dura resistit, --
17. Praeterea jam nec mutari pabula refert,
18. Quaesiaequiue nocent artes, cessere Magistri,
19. Phyllirides Chiron, Amithaoniusquiue Melampus.
20. Saevit, et in lucem stygiis emissa tenebris
21, Pallida Tisiphone, morbos agitante, metumquiue
22. Inquiue dies avidum surgens caput altius offert.

Dubites jure in partibus quibuldam utri palmam addicas prioribus superat Virgilius, in posterioribus 
versibus superatur. Ut comparanti verba, epitheta, metaphoras, phrases ceteraquiue ligatae eloquentiae 
principia, quae hactenus expendimus, ac mox subjiciemus patebit, apta sane meraphora infectionem mar-- 
bam Coeli dixit, tuin etiam Autumnum asiu inasnduisse. Grandra in retrilti verba sunt, miseranda 
tempesias coorta, multirudmem et celeritatem morientum tertium carmen volubile apposite expressit, 
Taurus ille moriens rivo propemodum

246


spectaeulo exprimitur, uti et equus concidens, nisi quod in hot. argutiori eloquentia Ovidius floreat. 
Cetera de medentibus ab Ovidio v. 4. et 13. et delmerientibus in fine exquisitius proposita fuere, quamvis 
Virgilius non inscita fictione exornaverit. Noli enim existimare: nihil Virgilio fieri emen datius potuisse, 
obstat sane ipsius de se judicium Aeneidem flammis, ob neglectas in ea labes destinantis: neque i ccireo, 
quia Princeps est, omnia in ipso lex nobis ae regula ad imitationem esse debent. Pauca in politissimo hoc 
carmine, quod merito extollit Scaliger, observo, quae postrema ab ipso manu cultius elimari potuissent. 
Urin 4. versu conjunctio et vel que omissa subrogari, unde malim:

Corrupitquiue lacus, sparsitquiue in pabula tabum.

Sie in 14. -- demissae aures, incertus ibidem sudor, ubi vox ibi, dem et tenuis satis, et parum significariva, 
cum non tantum auribus illesudor, sed et reliquo corpori haereat, malim igitur, intertus adharet, vel potius 
ad Virgilii quoque ingenium:

—— —— —— et frigielus artus
Jam defecturossudor rigat, horrida pellis

Aret. -- Nam et hic rotundior, et in ante penultima versas eadens defectionem simul indicat. Suspensus 
vero apud Virgilium sententiarum numerus hoc loco vim non habet. Deinde in 17. versu particula nec 
minus placer: tum quia conjungitur illi jam, non admodum ad sensum requisitum; ad numerum vero 
ingratum; tum potius, quia in altero versu illique respondet: ubi magis placuisset. Nec medica prosuns 
artes. Et prioris versus major sic positi videretur gratia. Traterea neque mutari jam pabula refert. Denique 
in ultimis versibus minus ineedit ordine, cum prius dicat laevire Tisiphonem, postea emitti, et 
caputextollere altius: primo morbos, deinde metum ponat, hoc est, leviora subnectat gravioribus. Haec 
enim licet poetica excusetlicentia, tamen sine laude sunt, ubi optima investigamus. An non ita ordinatius 
poterat?

Pallida Tisiphone stygiis emissa tenebris,
Ante, merum et tristes examina lurida, morbos
Cogit agens, saevitquiue hortendum immanibus hydris.

Certe ad Virgilianum siae cetiam genium esse intelliget, qui illum novit. Nobis ignoscet lector, dum ex 
principiis, vel a ratione, vel abjarte peritis, ad instructionem aliorum, et meliotum dilcumen, obvia 
quaeque ad regulas verisatis exploramus,

247


neque enim euiquam bonorum autorum ad favoris odiique affectione~, me obnoxium deprehende, quales 
nonnullos comperio, qui ubi persuasum habent Virgilium in poesi habendum princi pem mox velut 
adulatores aulici, vitia juxta ac virtutes insuis Dominis venerantur, atque etiam pro imitationis exemplis 
illorum utuntur erroribus.

Nunc ut ad argutum scribendi genus redeam. Invenalis in Sasyrus non r aro idem consectatur. Sat. 1.

Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum.
Si vis esse aliquis, probitas laudatur, et alget.
Criminibus debent hortos praetoria, menias.
Hac sane exspectationem fallum: uti et illud
Exul ab octava Marius bibit, et fruitur Diis
Iratis, astu victrix Provincia ploras.

Mirum hoc, quod exules triumphent malitia, victores plorentob calamitates, illi vitiis fellices. hi virtute 
miseri. An non et illud rarum. Sat 3.

Quantum quilque sua nummorum possidet arca.
Tantum haber et fidei.
Sale illud conspersum acri qued de pisee ingentis pretii haber.
Hoc pretium squamae? potuit fortasseminoris.
Piscator, quam piscis emi.
Nec minus illud. —— Sed quid custodiet ipsos Custodes.

Sane universim Iuvenalis is est, qui pri mo in seculo choroque Poetarum locum merearur, neque multa 
habet reprehensione digna, laude quamplurima, illa dempta, quae castis Poetis est debita.

Seneca tragici carminis Princeps acuto scribendi genere inprimis delectatur. Audiamus in descriptione 
pestis, qua Ovidit supra exemplum est imitatus in Oedip.

1. Pars nulla regni imm unis exitio vacat.
2. Sed omnis aetas, pariter et sexus ruit,
3. Iuvenesque senibus jungit, et gnatis patres.
4. Funesta pestis, un a fax thalames cromat,
5. Fletuque acerbafunera: et questu carent.
6. Quin ista tanti, per vicax clades mali
7. Siccavit oculos, quiuodque in extremis solet.
8. Periere lalryma portat hunc aeger parens
9. Supremum ad ignem: mater hunc amens gerit.
10. Proper atque, ut alium regerat in eundem locum:

248


11. Quin luctu in ipso luctus exorstur neuus,
12. Suaque cirea funus exequia cadunt:
13. Tum propria flammis corpora alienis eremant.
14. Diripitur ignis, nullus est mileris pudor,
15. Non ossa tumuli sancta discreti regunt,
16. Arsissesatis est, pars quota in cineres abit?
17. Deest terra tumulis, jam rogo s silvae negant.
18. Non vota, non ars ulla corruptos levant.
19. Cadunt medentes, morbus auxiliuns trahit.

Argute simul ac nervose, facem nuptialem et funeream sociat; ut Venerem et Libitinam in novis nuptis 
conjungeret. Ita et v. 8. laudo illud Periisse lacrymas: sed quod idem, bis ante sola phrasi variata, dicar, et 
quesiu carent, et clades mali siceavit eculos: im o, quod parum fibi constans, ante fletum, et post luctum 
admittat, ubi questum et lacrymas essenegat hoc improbo. Versuitem 11. et 12. et 19. apposite satis 
argutatur. Sed frigide nimis v. 13. et 17. Ovidium argutantem secatur. Qui sic habet, prime etiam frigido 
versu, quamvis de igne.

Deque rogis pugnant, alienisque ignibus ardent.
Nec locus in tumulos, nec fussicit arbor inignes.

Seneca primum versum per epithetum propria, oppositum alienis, magis acuere voluit, sed ambiguo seniu 
(cum seipsos rogis non in jecerint) magis enervavit. Alium apud Ovidium laudat um versum. frigido 
numero, et particula jam, otioseinserta. destruxit. Taceo nunc versum 10. prorsus, in regravi, 
elanguescentem, et phrasi, et numero: tum appendicem ultimam 14. et 16. versus, torte 
ceterisadhaerescentem, verbo, Seneca, non ubique idem, magnis saepe virtutibus sua etiam admiscuit vi 
tia, sola phrasium, in eadem re, varietate nonnunqum otiose disertus, interdum languidus enervisque, 
atque a solita majestate desiciens: ut proinde ejusde autoris omnia esse merito complures negent.

Statius, ob eximiam gravitatem, arguliarum (quarum in stylo tenuiorisedes aptior]. parcus- Claudianus 
tamen in gravioribus etiam versibus cum laude usurpavit. Deaetna sic acute disserit,
lib. 1. de rapt.

Sed, quamvis nimio servens exuberet aestu
Seit nivivus servare sidem, pariterque favillst.
Durescit glasies, tanti secura vaporis,
Arcano defensagelu: fumoque fideli.

249


Lambit contignas innoxia flamma pruinas.
De Phoeniceita alibi in Epigr. argntatur.
Hic neque concepto fein, nec semine seirgit,
Sed pater est protesque sisi, nulloquiue creante.
Emeritus aitus fiounda morte, reformat.
Et petit alternam totidem per funera vit am???
Victuricineres, nullo cogeute moverit
Incipiunt, plumaque rudem vestire favillam.
Qui fuerat genitot, natus mox prosilit idem,
Succeditquiue novus geminae confima vitae
Exiguo medins diserimine separat ignis.

Quis haec neget ad laudem egregiam argute simul et graverer dicta? Absolvam igitur, quod sive ex 
oppositis, aut alienatis, sive ex com paratis. aut allusionibus petere argutias libeat, exempla reperturus sis. 
Quia tamen excessu, aut affectatione pronum est, hac in parte offendere, lubet paucis exemplis affectati 
frigidiquiue poetae, ad circumspectam libertatem erudire aliorum enim vitiorum turpitudine, nostra 
facilius emendamus Sic argutatur Cornelius Nepos, de quo supra Belli Trojani lib. 1. pag. 1.

—— venales quisquis venatur honores,
Unde ruit, tabulata struit. Premit ultio noxas,
Tum gravior, cum tarda venit: tunc plena timoris,
Cum terrore caret, blanda nil saevius ira.
Cum floret mileri felix mjuria voti.

Quam frigida et impropria allusio, venari venales homores. Si venales, emendi potius crant, fugaces etiam 
venari poterat. Quid ad rem sensumquiue facit? unde ruit, tabulata stinit, an aedificat, dum ruit et struit? o 
frigus, et obsouritas! tertium hemistichium laudo, cetera tolero. Illud, blanda nilsaevius ira, admitationem 
loco opportuno mereri poffet, led ultimo versu, quo hostis irati et selicis injuriam metuendam dicit, 
oblcurior, quam ornatior est.

De Diana, venatoribus offensa, sic habet eod. lib. p 4.

Venantes venata viros praedamque petentes
In pradam petit et lucos vigilantius ambit.

Primum hemistichium minus gratarepetistione quam alterum Indit. Illam ex prineipio librinon omisero.

Mento caescant alii, nos mente: capillo,
Nos animo: facie, nos pectore. Tempora certe

250


Virtutem non prima negant, non ultima donant.

Pueriles illifrigidique lufus nil virile, et heroioum spirant, molliori forte in ver su tolerandi. Similes silli:

Quid haeres
Cozli heres: lib. 2,
Et litis lituitestes, lib. 6. Sod illud quis sine caecliinno legat?
—— Risu, an lacrymis? an flente cachinno

Aegypti portenta querat? lib. 4. Nec minus ridiculum, quod dr procibus et donis, quibus Apollonis 
oraculum ebtinuesumt Inacbidae.

—— —— —— —— —— —— aras
Ambit, et has, donis tandem solenibus emptas
Inachidis, voces pandit venalis Apolio. ibid.
Iterum ride amus novaem elogantiam allegoricam.
—— —— — ventoquiue seteno
In risum redeunte Polo, detersa meretur
Juno Jovem, atque hilarisolatur flentia vultu
Nubila, proscriptoquiue Noto, leniquiue susurro
Dante vias, majora petit suspilia classis ib.

Rideo sane insulsum quendam magistrum, quem has olim argutias, et insipidos sales, in scholis, pro 
Atticis belloriis venditantem, auscultavi.

Auctarii loco sit, quo dlsine omni Venere non est.
—— -- -- -- -- Cypris in omnes
Bella ciet, victrixquiue placet: Mundumquiue superbis
Imperiis cessisse suis. Quippe ardua frangit,
Virus dulce piae syrtes, amentia supplex.
Molle malum, morbus hilaris. Sic vendicat Oibem
Exitium venale Venus.

Pleraque admiserim, sed quod pias syrtes Venerem appellet minus placet. malim etiam hanc sapientem 
amentiam, quam sapplicem dictam.

Recentior Poeta, nescio quis, de vita sua ita Iusit, et vibrantia cum obtusis argutiarum spicula projecit:

1. Vita mihi ventus, caro navis, navita sensus.
2. Pacificum cutis interlabentibus aequor.
3. Seditiosa meo respublica pectore clausaest.
4. Mens prope, mens procul est, Spurca turpaturamursa
5. Carnis, et immundi gustat contagia mundi,
6. De petra mihi mella, fluunt, de pumice nectat,
7. Esquilla mihi nara sosa est, e sentibus uva,

251


8. De sicco fons manat aquae, de sti pite gemma:
9. Et frontem in fontem, atque in flumina lumina solve,
10. Eli isto torrente tamen bibo gaudia vitae.
11. Lux perplexa, jubar tremulum, caligo serena.
12. Spes ex spes, statusinconstans, persuasio fallax,
13 Lex ilex, methodus confusa, inconditus ordo,
14. Bellica pax, risus lacrymabilis, impetus excors,
15 Flos deflorescens via devia, cognitus erior,
16. Fama in famis, iners solertia, dives egestas,
17. Mens amens, ratio delira invita voluntas,
18. Dulce malum, mellita lues funesta voluptas,
19 Sors exsors, deforme decus subjecta potestas,
20. Plena fames, exosus amor, despecta venustas,
21. Triste melos probrosus honos, fiducia ficta,
22. Fessa quies, obscura dies, victoria victa,
23. Aegrae lalus: animae sunt haeclolatia moestae.

Quaedam apte ad vitae rerumque mundanarum inconstantiam, ac boni malique permixtionem 
designandam, nulla enim fortuna aut gaudium absolutum est, ut proinde spes cum desperatione, decus 
cum dedecore, fama cum infamia quodammodo socientur. Verum illa, tam coacta in uno carmine, 
omnium coacervatio resquc eadem diversis rantum, concisisque sententiolis expofita displicet. Ex quarto 
ad octavum versum vix quicquam probo. Ex tribus sequentibus, noni tantum??? hemistichium ulcimum 
laudo, cetera plerumque aut probanda in loco, aut certe toleranda erunt, nisi quod spes exspes et lex illex, 
eo sensu, parum Latine dictum sit, quibus tamen libellus quidam, typus mundi, in elegis scitius usus est, 
ut suntista

Transit  in , odium comitatur amorem.
Sicaptas (scilicet amore) caperis. Patieris, non potieris.
Non tamen probavero quod sequitur affestate argutum.
Non amat iste, sed hamat Amor, si munera captas,
Praedo miser, praedae, praeda eris ipsa, tuae.

Ex comparatione arguta tarantula, cujus venenum ridentes extinguit, voluptatis ingenium exprimit.

Stellio luce nocet Bos frigore, lumine Nutrix,
Vi Iaculus, visu Regulus, igne Draco;
Sed tua (quis tantos, vel Ulysses sentiat astus?)
Immodico risu blanda venena nocent.

His mecum acquiesces spero, arquiue ad subtilem hujus virtutis

252


in oratione vitiique discretionem, maturae aliquid circumspectaeque rationis adfetes. Ne verba potius, 
quam rem sectatus videatis. Sermo enim non sui at rerum gratia inventus, tunc displicet, cum minus in 
rebus ostendit, quam sono et compositione praefert, ut iccirco frigidus affectatulque habeatur; argutum 
igitur est, quod in rebus novam aliquam affectionem, praeter audientis exspectationem ostendit. Quod 
quemadmodum fiat, separato opusculo tradidi Deinde si in his lusibus translationes occurrant, aut 
allegoriae, haead examen, nt snpra docui, per resolutionem vocandae sunt. Ceterum pauci in hoc 
argutiarum lusu idem sentiunt: cum ex suis quique naturae, aut tetricae, aut laetioris, affectionibus judicet. 
Ut proinde, ad ea quae dixi principia aequo aestimatori sit recurtendum; tum etiam illius. quod modo 
expendemus, decori ratio non sit negligenda.

CAPUT XV. De Poefios decoro, eiusque ad res affectusq? compositione.

VT copiose, et ornate in poesi loquaris actum hactenus. Nunc ut decore, sive congrue ad res, et personas 
orationem componas agendum erit: Rerum igitur et personarum conditioni atque affectuiacco mmodandus 
sermo Qui alius in Rege, alius in plebejo homine, alius in re laeta, alius in tristi esse debet. hoc est verbis, 
sententiis, numeris, figurisque, modo grandioribus extolli, aut cunctanter produci, modo levioribus 
deprimi, aut praecipitanter incitari: prout res postulabit. In hoc decoro Vitgilius longe omnibus in heroicus 
palmam praeripit. Qvidins nbique fere lenis, mollis, facilis: Statius passim grandis et elasus: Lucanus 
subfultans numeris, concisus lententiis, et velut nacie pugnans. Claudianus canoris exsultans, grandis; 
Virgiius tempore acloco oinnia potest

Porro in rebus aut personis, duo praeipue adjuncta, quantias et qualitas occurrunt, quibus accomodanda 
oratio est, quantitas magnitudigem, medio critatem, aut humilitatem rerum, vel personarum complectitur, 
quibus totidem scribendi characteres [de quibus postea] serviunt, tum longitudinem continet aut 
brevitatem, quibus tarditas et celeritas accedit. Prior quantitas in oratione potissimum exprimitur 
pergrandia,

253


mediocria, aut humilia verba, de quibus supra egimus: posterior inprimis per syllabas, numerosque, tardes 
aut celeres, ut mox videbimus. Qualitas in rebus a ut personis corporum speciem, affectionesque spectat, 
pulchritudinem scilicet, amoenitatem, obscuritatem, asperitarem, suavitarem et cetera quibus sensns 
humani oblectari aut offendi possnnt; In animatis veroaffectus eriam animorum comprehendit: ut 
praeserrim sunt amor et odium, desiderium et fuga, gaudium et tristitia, spes et metus, ira et mansuetudo 
miseratio et indignatio, invidia et aemulatio, pudor et impudentia. Quibus ceterae virtutes, ac vitia 
admiscentur. Qui tamen pro aetateac conditione hominumexpenduntur; cum alii aliis perturbationibus 
magis obnoxii habeantur: ut juvenes Amoris, senes avaritiae, pauperes invidiae, divites gaudiis magis 
indulgeant. Aptanda his igitur ita erit oratio, ute. g. amoena et pulchra res florenti stylo, numerisque 
minime impeditis ornetut: contra quam in asperis, et obicuris. Idem in affectibus laetis ac tristibus 
observandum: tum veto maxime, cum incitatus aliquis indignantis fugientis aut exultantis aftectio 
exprimitur, i ncitan da simul per concisa membra, volubilesque numeros sententia, cum vero gravior 
tardiorque motus dubitantis, haerentis, aspirantis, aut dolentis exponitur, circumductus magis numerisque 
impeditus et tardus setmo haereat. Ceterum in, hoc affectuum regno, in quo potissimum viget ac 
dominatur oratio, vis magna figurarum, aptaeque inter membra compositionis, ac numerorum existit. De 
quibus proinde agendum est.

CAPUT XVI. Figurarum in poesi vis ac varietas.

FIgurae, vel sunt verborum, vel sententiarum. Illae detrahendo, addendo, varieque immutando voces, vel 
orationem, aut ornant, aut incitant: hae minuendo, vel augendo sententiam, siveid, id, quod per verba 
significatur, idem praestant.

Figurae priores, vel substantiam verborum concernunt; vel quantitatem, qualitatem, aut situm. Substantia 
rangitur, vel per defectum, cum fubticetur verbum aliquod: vel per excessum, cum additur aut repetitur, 
Exempla ex Virgilio depromimus.

254


I. Per defectum, primo ell psis, sive aposiopesis, id est, subtisentia adhibetur: idque vel.

Affectum ir a significando, ut Quosego; [punirem) sed motos praestat componere fluctas.

vel Admir ationis O stirpem invisam!
velindrgnationis. Tunc duos una, saevissima vipera, coena? Tune duos (occidas]
vel amoris. Me, me (peue] adsum quifeci, in me convertite ferrum.
vel Pudoris. Novimus et qui te, (deprehenderunt) transiversa tuentibus hirquis.

Secundo per defectum adhibetur asyndeton, seu dissolutio, quae praepohtionis vim extollit, et servit.

In re magna. monstrum horrendum, deforme ingens,
In re praecipiti. Ferte citi ferrum date tela. impellite remos.

II. Per excessum primo usurpatur plconasmus, qui ellipsi opponitur, ita

Vim habet et emphasin.
Sicore locuta est.
Hisce oculis egomet vidi Terent.

Deinde polysyndeton, quod asyndeto opponitur, et conjunctiones multiplicat. ac modo festinationem, 
modo multitudinem indicat.

—— Tectumque, Laremque, Armaque.

Denique anadiplosis, feu duplicatio, et iteratio ejusdem, aut. certe affinis terminatione vocis omnino varia, 
et tam ad ornarum, quam affectum idonea est. Haec enim reperitio, si in principio instituatur, 
maximeaffectum movet, praesertim cum aliqua exclamatione aut interogatione conjuncta. Ut in hoc, 
affectu.

Detestantis. O Corydon, Corydon, quae te dementia coepitl
Timentis. Sed fugite, o miseri, fugite
Festinantis Nunc nunc insurgite remis, Hectorei socii.
Augentis. Felix, heu nimium felix!
Post intervalla ctiam vim haber variam rem serio inculcandi.
Te nemus Angitiae, vitrea te Fucinus unda,
Te liqudi fleverelacus ——
Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat.
Victus amoretui, cognato sanguine victus. Virg.
Hujus ero vivus, mortuus hujus ero. Propert.
Una dies Fabios ad bellum miserat omnes,

253


Ad bellum missos perdidit una dies. Ovid. 11. fast.
-- Timidisquiue supervenit. Aegle,
Aegle Naiadum pulcherrima. Virg.
Sed et ornatus potis simum causa, repetitiones adhibentur.
Ambo florentes aetatibus. Arcades ambo. Virg. Ecl. 7.
Pan etiam Arcadia mecum si judice. certet,
Pan etiam Mcadia dicat se judice victum.

Verum haec repetitio humili sermoni Eclogarum et Comcdiarum aptior, quam grandi, aut vehementi est.

Repetitio vero, quae cum inflexione aliqua vocum est, saepe etiam ornatui magis, quam affectibus servit. 
Tale illud Virg. Aen.a.

Una salus miseris nullam sperare salutem.
Torvaleaena lupum sequitur, lupus ipse capellam. In Ecl.
Cedere jussit aquam, jussa recessit aqua Ovid de art.
Si pereo, manibus hominum periisse juvabit. Virg. Aen. 3
-- Intentaquiue brachia remis
Intenti exspectant Virg Aen. 5.

Ornatum, vim, affectumquiue, hae repetitiones habent, cum antithetis.

-- Haeret pede pes, densusquiue viro vir. Virg. Aen. 10
-- -- -- -- -- -- -- obvia signis
Signa, pares aquilas, et pile minantia pilis. Lucanus l. 1.
In gomicis singularem ad ridiculum vim habent-
Hocest mel melli, dulci dulcius. Plautus in Epidico.
Optime, optumo, optumam opetam das. Id in Amphyt.

III Figurae aliae circa adjunsta dictionis versantur. Quaequidem erunt quantitatis, si vel conjunctas voces 
dividant, vel divisas conjungant.

Divisio si cadat in unam vocem, Temesis dicitur, seu diaresio. Ita Virg. 3 Georg. Talis hyperboreo septem 
subjecta trioni.

Et 2, Aen. Quo res cunquiue cadent.
Et 7. Aen. si qua super fortuna laborum est.
Et 9. Aen. Inquiuesaltuatam linquo.
Et 10. Aen. Ille pedem'referens, et inutilis, inquiueligarus.

Pro vocibus Septentrioni, quocunque, superest, insalutatam, illigatus. Ridicula haec prorsus est, neque 
imitanda, Tmesis Ennii a pud Donatum de tropis:

-- Saxo cere-comminuit-brum, id est, cerebrum.

Undc apparet divisionem hanc in voces compositas recte cadere

256


si divisio in costructione. cadat: hendiadys, ab , sive uno in due divisio 
appellatur. Ita Virg. 1. 2 Georg. dixit:

—— Pateris libamus et auro id est, aurea pateris libamus.

Et 1. Aen.-- Molemquiue et montes insuper altos imposun id ost molem montium.

Er 3. Aen. -- In praedam partemquiue, id est in partem pradae.

Quae ita usurpanda erunt, ut aliquam orationi virtutem tribuant, uti Maro fecit, qui ejus majestatem ita 
extulit: alias sine laude erunt, ac licentus potius, quam figuris adscribentur.

His figuris opponitur synthesis sive com positio diversarum vocum.

Virg. 1. Aen. Neque enim ignari sumus ante malorum id esi, prateritorum.

Hor. l. 3. Od 24. Clarus post genitis.
Seneca in Thyest. Quis male Deorum Tantalo vivas domus
Ostendititerum: id est malorum Deorum.
In sententia quandoque etiam conjunguntur insolita. Ita Virg.
Niveusquiue videri, id est, niveo calore spestabilis.

IV. Lualitatem vocum spectant tigurae, quae aut pronuntiandi ratione, ut facit interrogatio, aut simili 
terminatione, ut facit Homaecoptoton autalia vocis perannominationem, sive allusione~ inflexione, ut 
facit paronomasia, vim significationemq. mutant, extollunt, aut ornant.

Interrogatio cum ad alios dirigitur responsi gratia, non est figura orationis: sed necessitatem ex natura 
rerum habet. Ut.

Quo te, Maeris pedes? Virg. Eccl. 7.

Cum veto non responsi gratia fit, vel utinterrognas sibi ipsi tantum respondeat figuratur oratio, visquiue 
illi et ornatus additur. Ita Juno Virg. l. 1. Aen.

—— —— Mene incepto desistere victam.
Nec posse Italia Teucrorum avertere Regem?
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
Argivum, atque ipsos potutit submergere ponto? etc.

En quanta vis dictionis, a tam perite adhibita interrogatione loco, ubi locus illi negari poterat et simpliciter 
omnia exponi. Haec figura quia modo in verbis, modo simul in rebus reperitur. ad figuras quoque 
sententiatum rejici poterit, Simtlitcr desinent msyllabas, aut etiam casus parum venustatis,

257


aut virtugis extra rhythmos (fine quibus plerumque displicet) habet: Talis ille Ovidii versus, qui merito 
displicet in elegia.

Ipse ego librorum video delicta meorum.
Et ille, Quaerebam flavos, Pernemus omne, favos.

In sententiis tamen paroemiali bus, tum et Epitaphis, aut. versibus Anacreonticis, parvitque aliis hymanis 
gratiam reperiunt. Ptimi generis Buchlerus multha collegit. In quibus illua.

Res valet, ars praestat, si res perit, ars mihi restat.
Es illud. Tempore felici multi numerantur amici.
Cum fortuna perit, nullus amicus erit.
Anglica mulicris brevs, sed non ineptum epitaphium.
Hic jacet in tumba, rosa inundi, non Rosamunda.
Non redolet, sed oler, quae redolere solet.

Haecseorsim quidem. non tamen in aliquo poematis conte???tu ludavero.

Paronomasiaest, cum immutata nennihil repetuntur, quae in humili potislimum elegiarum 
comoediarumque stylo locum reperit, et ornatum potius, quam vim habet Ita Martialis lib. 12. epist. 14.

—— Quo tempore praedium dedisti.
Mallem tu mihi prandium dedisses.
No: illud Iudae quondam dedicavimus.
Christus amice tuum. Iuda inquit, respice finem:
Unica decepit litera, funis erat.
Et Illud Vivus habes loculos, loculum nec mortuus unum:
Vita tibi dives; mors tibi pauper erat.
Ter inheaut. Tibi erunt parata verba, huic homini verbera.
Et in Andr. Inceptio est amentium haudamantium.
Plaut.: n Ctstel: Amo: et melle, et felle est foecudissimus.

Ingraviorihus ctiam quandoque locus est his lusibus. Ita Statius 5 silv.

—— Venies carissima conjux
praeveniesque etiam.
Et Auson. Idyln. 4. Posses ornatus, posses oneratus haberi.
Et Ovid 2. de art. Et Venus, in venis, ignis in igne furit.

Sed de his plura dedimus exompla, supra in arguta oratione, Mogis vero haec etiam ornant, cum in 
contrartum sensu, ac voce inflectuntur. Ita Virg. Aen. 7. de Trojanis,

Num capti potuere capi? num incensa cremavit Trojae viros.

258


Et Hor. l. 1. Od. 34. Insanientis dum sapientiae Consultuserro.
Et O vid. met. 8 Impietate pia est.
Ter. in Enuch. act 4. Tu pol si sapis, quod scis nescis.

V Sitis denique figurari voces possunt ut cum per parenthesin quaedam interferuntur, aut per Leugma 
sepetuntur.

Parenthesis, est rei quae abesse posset, in mediam orationem inclusio, quae explicat, aut caulam dat, 
auget, aut minuit. Ita de Caco Virg. l. 8.

Ille autem (neque enim fuga jam super u Ha pericli est)
Faucibus ingentem fumum (mirabile dictu)
Evomit.

Zeugma plutes interse orationis partes, repetitione nova, ita reddit ut aliis alia tribuat. Modo ipsas voces 
repetens, ut Vrg. Eccog. 7.

Compulerant greges Corydon. et Thyrsis in unum:
Thyrsis oves, Corydon distenras lacte capellas.

Modo per sola pronomina repetuntur. Ita cum solitario sene Claudianus vagum comparat in epig.

Erret et extemos alter scruteiur Iberos.
Plus habet hie vitae, plus habet ille viae,

VI. De siguris senteutiarum, nihil est quod in arte poetica magnopere disseram: cum illae in soluta magis 
oratione dominen. tur, nihilque hic peculiare mereamtur. Apostrophe. tamen inprismis delectat Vigilius 2. 
Aen,

—— Pereuntque Hypanisque Dymasque
Confixia sociis: nec te tua plurima, Panthu,
Labentem pietas, nec Apollinis insula texit.
Ad inanimata quoque 2. Aen habetur.
Trojaque nunc stares, Priamique arx alta maneres.

Hypolyposis praefertim in heroico ac tragico carmine, poetis etiam usitata est, quia rem velut praesentem 
oculis conatur subjicere. Ita breviter Virg. Aen. 10. Iratum describit,

His agitur furiis, totoque ardentis ab ore
Scinzillae obsistunt, oculis micat acribus ignis.

Par ratio et usus in Ethopoeja, quando mores personis affingunt, tum et prosopoeja, quando ipsae 
personae eatumque mores finguntur, nam hoc ingrinis poetarum est proprium, vide deseriptionem Famae, 
et Famis supra, tum heroicam nostram poesin

Caudent quoque exclamationibuo, in rebus magnis, laetisnistibus,

259


quae per interjectiones. o; heu, evax, jo, vah etc. non raio extolluntur, exempla passim sunt obvia, quae 
nonnunquam cum interrogatione miscentur, ut Virg. Aen. 2.

Heu! quae nunc tellus, inquit, quae me aequora posiunt
Accipere
Emphasis etiam Poetis placet. Virg. lib. 8. de Caco.
-- Jacuitque per antrum immensum.
Epiphonema denique. ut Virgilius in Aen.
Tantae molis erat Romanam condere gentem.
Et 2. Georg. - -- A deo a tene ris adsuescere multum est.
Quae nonnunquam etiam cum interrogatione miscetur, ut Vir. 3. Aen
-- -- -- Polydorum obtuncat, et auro
Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis
Auri sacra fames?

Hac sententia cum gnome sape paucis mutatu, convenit. Est enim pronuntiatum aliquod generale, quo jam 
dicta comcludumtur, unde si, ex ilo Virg, 2. Georg. vox adre tollature tignome, quia non adhibebitur 
tanquam conclusio dictorum. Imo illud Virg. in Ecl, 2.

Trahit sua quemque voluptas. extra carmen a reliquis seorsim usurpatum gnome erit. De hujus vero natura 
supra est actum, Licetautem omnis gnome facile epiphonema esse possit: non tamen vice versa id fiet: 
nam: multa epiphonemata circa particularem materiam versamtu???, tale illud Virg Aeneid. 4.

Tantos illa, suo rumpebat pectore questus.
Vide plura de figuris et affectibus in Palaestra Oratox.

CAPUT XVII. Comparationis in poesi vis et ornarus.

SUnt, qui praeter figuras, rebus intrinsecas, etiam intrinsecae quaedam ornamenta ad figurarum censum 
admittunt: uo sunt com parationes a simili, aut dissim ili, exemple, vel re. Deinde appositiones 
oppositorum, sive contrariorum, hit enim nomtam rem probari apud Poetas, quam illustrari existimant, 
sedmeo quidem judicio utrumque praestant, adeoquiue, ut probant locis; ut illustrant, figuris accenseri 
possunt. Ita haec comparatio Virgilia 1. Georg. non tantum illustrandi, verum et suadendi gratia adhibetur.

260


—— —— —— Sic omnia fatis
In pejus ruere, et terro sublapsa reserri;
Non aliter, quam qui adverso vix fluminelembum
Remigiis subigit etc.

Saepe quidem non res ipsa, sed modus rei gestae magis probarur, et illustratur, cum hoc ipso quod 
illustretur, magis etiam senfibus et animo inculcetur. Ita Virgilius 2. Aen. trepidontem describit:

Improvisum aspris etc vid. seq capite.

His compar arionibiu vix quicquam poesis naber ad res illustramdas nob I us. Cavendum igitur, ne quid 
obscrum etiamin exemplis comparate adhibeatur nam per illud omnino illustrari res clarior non poterir: 
neque probabitur quicquam magis in cognitis juxtalogicorum regulas. Manifestus igitur multorum est 
hujus aevi poetarum error, qui veterum fabulas etiam magis reconditas, in comparatione~ adhibent: cum 
non modo nota perignotiora, ver um et facta saepe per ficta probare, aut certa per incerta illustrare 
cone~tun. Ve. teribus gentilibus plus hac in re lieuit: tum quod fabulae inter iltos passim cognitae; tum 
quod probabilitatis pleraeque speciem non amisissent. Unde ilsam Virg Aen 4, comparationem Apolli. 
mir cum Aenea in Christiano Poeta damnarem.

Infert se socium Aeneas, atque agmina jungit:
Qualis ubi hibernam Lyciam. Xanthique fluenta
Deserit, aut Delon maternam invisit Apollo etc.

Nam quomodo illustrabit simile obscurum: quomodo probabit falsum?

Nonnunquamtam clarum simile est (quod in laudecensutut) ut altera pars compar ationis non expressa 
satis intelligitur, idque in brevibus atque etiam cumulatis comparationib. inprimis locum habet. Ita 
Ovidius lib 1 trist. et alibi facequenter in clegis.

Terretur minimo pennae stridore columba,
Unguibus accipter, saucia facta tuis.
Non procul a stabulis audet discedere, sique
Excussa est avidi dentibus agna lupi.
Vitaret Coelum Phaethon, si viveret, et quos
Optavit stulte, tangere nollet equos.
Me quoque quaesensi, fateor Jovis arma timere etc.

Hujusmodi illa sunt similia, qua supra sapientis pronutiaillocuny obtinere decui.



Quandoque et plura similia in eandem sententiam congeruntut, quod in heroicis et tragicis est rarius, ubi 
unum fere simile, idque explicatius ad octavum quandoque versum [qui tamen non facile cuiquam 
excedendus est ut novitii quidam faciunt] extenditur. Ludunt igitur leviora carmina frequentio ribus 
minutionbusque comparationibus, talis illa quoque Ovid. 3. de Pomto:

Rusticus agricolam, miles fera bella gerentem,
Rectorem dubiae navita puppis amat.
Tu quoque Pieridum studio studiose teneris,
Ingenioquiue faves, ingeniose, meo.
Et illa ex 3 de arte.
Turpe pecus mutilum, turpis sinegramine cam pus,
Et sine fron de frutex, et sine crine caput.

Par de exemplu in comparatione usurpandis ratio, plura in levioribus fere carminibus acervantur, 
quanquam et Claud. aliisquiue nonnullis eadem in heroicis, tum et Senecae quandoque in Tragicis 
exemplorum profusio placuerit, quod aliquando, praesertim in panegyricis et poematis aliis, non 
improbem; extra haec non admodum laudem. In levioribus modo illa breviter nsurpantur, ut Ovid. 1. 
Heroid.

Nec tibi turpe puta precibus succumbere nostris:
Conjugis OEnides {Meleagor a Cleopatra conjuge inductus,} versus in arma prece est.
Modo plura aut prolixius etiam exempla adhibe~tur, Idemop. 16.
Certus in hospitribus nonest amor: errat, ut ipsi:
Cumquiue nilulsperes firmius esse, fugit.
Hypispile restis, testis. Minoia virgo.
In non exhibitis utraque falsa toris.
Tu quoque dilectam multos inside per annos
Diceris OEnonem deseruisse tuam.

Hac vero ratione adhibita probant magis, quam illustrant. quia translatio in comparationibus usitata non 
adhibetun, contra illustrabunt potius quam probabunt, si translate et compatate solum, velut simile, et res 
diversi generis, exempla proferantur. Tale illud Ovid. 4. de Ponto est.

Ut Venus artificis labor est et gloria Coi,
Aequoreo madidas quae premit imbre comas.
Arcis ut Actaeae, vel eburna. vel aerea custos,
Bellica, Phidiaca, stat Dea facta, manu.
Vendicat ut Calais laudcm, quos fecit, equorum.

262


Ut similis verae vacca, Myronis opus:
Sic ego sum rerum non ultima, Secte, tuarum,
Tutelaequiue feror munus, opusquiue, tuae.

Adifpari quoque tamen exemplo quam simli, potest instinui collatio, ut fecit (atullus ep. 5.

Soles occidere et redire possunt.
Nobis cum semel occidit brevislux,
Nox est perpetuo una dormienda.

Ab eodem partim pari, partim dispari, comparatio asiam duci Poterit. Ita Properit. Lib. 2.

Non sic incerto mutantur flamine syrtes,
Nec folia hiberno tam tiemefacta Noto,
Quam facilei ati verbo mutantur amantes.

Denique opposit a simul, paris et disparis, in cadem comparetiont Adlibentur Ita Virg. Ecl 1.

O formose puer, nimium ne crede colori:
Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.

De exemplis par ratio: nihil enim aliud sunt, quam similis quaedam humana actio aut translatio, aut 
proprie adhibitaiquae passim reperies. Verum cum per similia atquiue exempla pamm illustriores Poetae 
efferantur, paulo nobis enucleatius in his versandum erit, et sufficienda rudioribus cum facultate copia. 
quae ramen materiae potius, quam elocutioni ornandae, servit.

CAPUT XVIII. Comparationum a simili varietas suppeditata et facilis copia.

COmparatio eximium poesios decus est recte usurpata; si, quidem illa rem propositam, velut in illustri 
quadam idea perspicua notaquiue imagine, aut raro admitandoquiue exemplo. intuendam objicit. Hujus 
com parationis varietatem, vim, ac gratiam, fuse enucleateque singulati opere, quod Speculum imaginum 
inscripsimus, symbolicae artis amatoribus exposuimus, ubi in rem praesentem inprimis serviet lib. 4. cap. 
5. et 6 Illud universim reperam: com patetionem, vel a simili, vel exemplo, duci, ad illius copiam omnem 
rerum creatarum ordinem faceretad hujus vero omnem historiam. Vis e.c aulicam hominis vitam per 
similia adum brate? Dedi lib. 6. c. 15. ib. exartefactis symbola 30. Ex rebus naturalibus ac teta 
rerrestribusquiue in inprimis

263


38. ex aqua aquaticisque 15. ex aere aeribusque tum et coelestibus 25. Quod si rara exempla utriusque 
fortunae postules fecundissima omris aetatis historia est. Verbo copia utcunque studioso homini, neque 
similium, neque exemplorum defutura est.

Potissimum veto comparationesillustrant, quando res inter senaturae dissimilis componuritur; iccirco, 
quod in his minus exspectata convenientia occurrat. Unde pugnantem elegantius cum leone, quam Achille 
comparaveris; amantem cum re tia potius, quam cum Didone, Quae causa, cur similia, in poesi, exemplis 
potiora habeantur, neque in rerum extra hominem, maturalium defcriptione, tam frequens elegansque sit 
usus compatationum: cum in eodem genere atque ordine rerum, minus se mutuo illustrent. Quod si tamen 
ab homine, aut vivente ad rem inferiorem simile traducendum petatur, omnino contemnendum non erit. 
Ita alibi me Araneam in tela desudantem, cum textrice, atque etiam funambulone memini com ponere. Ita 
cum praedatore milite apes comparabis, cumque earum domestico labore, castrensis disciplinae, aut 
civicae in condenda urbe studia. Porro frequentissimaesapud Poetas compatationes e similibus ductae 
sunt, quae in affectionibus humanis extollendis versantur. Ut praecipue sunt, Amor et odium: desiderium 
et fuga: spes ac metus, gau dium ac dolor Ira ac mansuetudo, misetatio et indignatio: invidia et aemulatio: 
pudot et impudentia, quaeque ex his vittutes aut vitia nascuntut. In his veto vehementiores quique 
affectus, vel exurgentes, vel etiam compositi, nulla petinde re, quam similibus, et extolluntur, vel 
deprimuntur. Vis furentis et irati impetum a Poeta describi? tigridem tibi raptis catulis saevientem, velut 
in imagine, propones, aut pugnantem in atena tantum, lconem vulnere perstrictum, saevientem aprum, aut 
denique exaestuansincendium, tempeftuosumve atque exundante fluctu spumans mare, contra, vis 
placatae irae hominisque adumbrationem? consopitum leonem, sedatam tempestatem aut flammam 
ventum aut mare tranquillitate compositum, tibi exhibebit. Vis timidum repraesenteriagnam. daman. 
leporem, aut columbam inimicum fugientem depingit. vis. tremulum? cum foliis, frondibus aut segete 
ventis petcussa, componet, atque, ut exemplo rem intelligas, attende, quam apte Virgiliui lib. 1. Aen. 
subito conterritum erprimat Androgeum.

264


Improvisum aspris veluti qui sentibus anguem
Pressit humi nitens ttepidusque repente refugit,
Attollentem itas et caetula colla tumantem.
Haud secus Andiogeos visu tremefactus abibat.

Ex qua imagine ita tibi copsiderandus Androgei terror objicitur ut si comm oculis factum observasse 
videaris. Cum et nota haec imago sit arque in suo genere illustris. Enimvero in magna similium copia 
spect andum inprimis, ut loco ac tempore hoc est. non nisi ad rem patheticam, sive cum affectu 
conjunctam, aut grandem adeoque vel extollendam in vittutibus, vel in vitits deprimendam, adhibeatur. 
Rebus enim ita aptanda oratio est, ut magna lplendide, pa rve leviter ac perfunctone exornentur: ne vel ex 
musca elephas, velex elephante musca fiat.

Deinde pro re nata videndum, ut simile deligas, apte repraesentans. Quod faciet si notum et illuftre fuerit. 
Illustre appello. quod in eo genere v. g. irae. aut timoris gravius aliquid excellentiusque in se continet, 
quam quod describendum suscepisti, sic tigris leoque Peccussus magis farit, quam homo; lepus hoc etiam 
timidior est. Adhaec viden dum pe rei similis in comparationem adducta proprietas alia qualitate magis, in 
eadem re, eminente, obicureturtita si navum et laboriosum hominem per asini laborantisi maginem vel s 
describere, ignobilis haec comparatio futura est, qua stupiduas tarditalque magis in asino eminet.

Denique rarae comparationes ceteris magis delectant. illae praesertim, quae ex rebus notis peruntur. 
Quibus inprimis Ovidius placuit. Ita, ut unius poene plutes terreri doceat, inquit lib. 3. de Ponto:

Cum feriant unum, non unum fulmina terrent.

Et, ut malum principio exiguum, denique magnum feriostendat, canit lib 2. de arte.

Nascitur exiguus, sed opes acquirit eundo,
Quasque vehit, mulras accipit amnis aquas.
Quem tautum metuis, vitulum mulcere solebas:
Sub qua nunc recubas arbore, virga fuit.

Quod autem haec tatitas existat, vel ex proportione, velex oppositione, vel alienatione, vel denique 
allusione, alibi in speculo imagium late tradidi lib. 5. et 6. quo studiosum remitto.

Potetunt tamen quandoque res illustres ac rarae, quantumvis

265


vis non sint vulgo notae, in compatationem adhibeti: modo itae descriptione sua a Poeta elucidentur, ut 
hac satis innotescant. Ita Virgilius praedatorem militem, per Aquilam Draconisque mptum exponit, rem 
notam per ignotiotem l 1. Aeneid.

Utque volans alte raptum cum fulva Draconem
Fertaquila, implicuitque pedes, atque unguibus haesit
Saucius, at serpens sinuosa volumina versat,
Arrectisque horret squamis, et sibilat ore,
Arduus insutgens: illa haud minus utget adunco
Luctantem rostro, simul aethera verberat alis:
Haud aliter praedam Tiburtum ex agmine Tarchon
Portat ovans

§. 2. Postremo, si mitum aliquod, rarumque, aut natura, aut arte facinus exotnetur, rarum etiam, ac praeter 
exspectationem simile esse conveniet. Ut in artefactis inprimis celebrantur 7. mundi mira ula.

Pytamis, et simulacra Iovis, solisque'colossus,
Mausolaeum, Ephesi templum, Murique {a Babylonis,} Pharosque,
Pratevea. Aegypti Thebae, {b Centum portarum et 4 o. mil. poss ambitu complexa} Lacyrinthus, Pergama 
Trojae,
Et Perfossus Athos, {c a Xerxe,} et aceto pervia rupes {d Alpes ab Hannibale aceto macetatae}
Culta Nerone domus, Pompei, Scaurique Theatrum.
Phaeacum, { e Vbi Alo cinous pomis celebres habuiz.} Hesperidum {f In quibus poma aurea quorum 
Draoto custos} celebrantura donidis horu,
Quique Semiramidis. {g Peysiles Babylone h In Esquiliis selecti.} qui Mecoenatis h ha bentur.

Hic etiam res ratae non tam magnitudine sua, quam exemplo refetuntur. Ut sunt Mytmecidae quadrigae 
subalis muscae reconditae, et Archytae lignea columba, volatu per aertem elata, Hotologium Caroli V. in 
annulo, mobiles largae mensae, aliaque generis ejusdem? Major vero earum rerum copia a natura nobis 
suppeditatur. Praecipua quaedam, tum ex ratione praeditis, tum abexpertibus accensere placuit, versibus 
ad memoriae Prasidiumilligata

Natus Agrippa fuit pedibus prior. Iphis utrumque,
Tiresias; Cenusque adut. Post tem po ra sexum,
Factus Arestusa, utpostsponsam sponsus Ariston{† Plinius, de mutato sexu.}
U Carbo et Curias; dentata Valeria nata est.
Nascitur arridens Zoroast, es, Democritusque

266


Omnia derisit, deflevit ut Heraclitus.
Crassus, Anaxagoras, Cato non risisse feruntur.
Sedlplenem cohibere nequis Zenophante solutum.
Censor Atistarchus gravis est Lynceusque videndo.
Pollet, Aristomenes, hirsuto corde, probatus, {a Ab ingenio et fortisudine.}
Mecoenas insomniserat, {b Triennio ante mortems fomnum non vidit,} bustoque relatus
Coelius est Tubero, Confidius ipse locantem
Busta sibi in bustum traxit: medioque sub igne
Oviola evigilat tursum. Cola piscis inhaesit
Vrinator aquis, solo se lacte Philinus
Pavit. Smindirides occasum nescit et ortum {c Lui neque Orientem solem neque Occidensem vidit, 
semper in lecto aut mensa}
Subnexo pedibus plumbo gravis esse Philetas
Incipit, et contra ventorum flabra resistit. {d Poeta tam levis, ut vento impelleretur}
De vomica valuit gladio percussus Iason {e Pheraus quem hostis vulner ans incurabili malo liberavit}
Cornelium Ruffum fecere insomnia coecum {f Hic enim exc acari se somnians cacus evasit}
Et Plato marratur de virgine, somno
Foecundante thorum {g Cujus mater ab Apolline se foecundari somnians concepisse creditur.} Sic 
Gymnosophistaque partu
Budda latus pandis. { h Vti et in Belgio Eligius Rosschanno Christi 1382. peperit, uc tradidi in ecul. l. 2 c 
5.} Populus caret astomus ore.
Aure carens Sambri. fert Blemmius os oculosque
Pectore, promilsa vestitur ab aure Gilonus.
Nigritarum oculum media Rex fronte coruscat.
Plinius haec celebrat, sed vates credite. Nanos.
Certa fides celebrat Pygmaeos, Syrbotasque
Octonis longos cubitis, priscosque Gigantes.

Plura his similia Plinius lib. 8. 6 et 7. ad fert, ut de monoscolis, sive scio pedis uno pede ingenti 
incedentibus, deque aliis qui oculos in numeris ferant, fabulis accensenda, uti et illade Astomis, 
Blemmiis, et Nigtitis, quae tamen vati nonnunquam servire queant rem raram extollenti: non minus quam 
fabulosae illae de cornuto Baccho, et natante in concha Venere, modo vim aptae similit undinis praestent. 
Quocirca et alia quaedam exinferiore rerum creatarum ordine admiranda accenseo.

267


Struthius {a Struthio camelus non incubando, sed intuendo ova excludit.} excludit pullos spectando 
camelus
Et febris,{b Sub febricit antium axillis ova Gallinacea excludi possunt.} et clibanus pandit Memphiticus{c 
in Aegypto pullos ex o Vis in clibano tepido excludunt.} ova.
Piscantis torpedo manum, remoraequiue tritemes
Defigunt, fundit lethale tarantula virtus
Ganandum cantu {d Ad musicos numeros saltusque lasum curari asserunt.} in talem Scorpius ictum,
Occisus sanat, praesens Carbuncule {e Carbunculus gemma.} virus.
Sudando prodis, resoluti sanguine nasi.
Noscitur occisor. Bufonem ruta trahentem
Mustela avertit, consum unt fulmina vinum.
Aeraquiue; vagina, loculis ac vase manente.

§. 3. In aliis etiam naturae elementis reperiuntur admitatione aigna.

Aetna vomit flammas, Lipareque, Chimaera, Vesevus.
Mobilis Harpasiae {f Rupesin Asia.} rupes est indice, totis
Viribus immota est. Tellus Parasina {g In Tauvorum peninsula.} medetur
Vulneribus, Trojaeque lapis consumit edendo
Corpora Sarcophagus Mons Indi fluminis alter
Aera rapit, refugit quiue alter.{h Plinius lib. 2. cap diversis.} Transcendit Olympus
Nubila, vincit Atlas atque acroceraunia nubes
Perpetuasquiue uives alpes, R hodopequiue ministrant.
Flumina quid memorem? male sanis funditur undis
Styx Lethe, Phlegethon, Acheron, Cocytus, Avernus,{i Lacus est Campania, super volantes aves enecans 
odore fulphureo: ut Styx pota homines ob hoc inferis dicatus}
Refluus Eutipus Maeander. At Asphaltite
Nil mergi, patiturve suis Arethusa sub undis.{k Ila ludaae laeus, hac Armenta majoris fluvsus bitum: 
nosus}
Majorab affusis non sit Mandurius {l Lacus in Salentino juxta Manduriam. P linius.} undis,
Nec minor exhaustis Silaris,{m Samnitum fluvius.} lapidescere lignum
Tuquiue Veline facis, {n In Piceno Italia.} prohibes Clitorie.{o Fons Arcadia.} vinum
Gultanti, sapidis Lyncessis {p Acidula in Macedonia.} inebriat undis.
Cyzicus {q Fons propontidis.} extinguit Venerem Boeotius {r Boeotia lacus.} auget.

268


Mnemosynen fons alter habet, fons opprimit alter. {a Ibidem juxta flumen Orchomenon, unus fon: 
memoriam, alter obtivionem parit.}
Ingenium Siculus acuit, sed Ceeus aufert.{b Sicilia fons acuit ingonium, obtsondis in Cea in sula alter.}
Boniccus {c Fons in Hispaniola, ut Cardanus de subtil.} vegetat senium, plagasquiue Scotusa
Quaslibet in dutis facit et coalescere lignis.
Calculus ad Boetis fontes, {d Iuxta Antiquer am in Hispania.} fluxusquiue cruotis{e Ibid. haud procul 
Burgis juxta pagum Boetium. Marin. lib. 1.}
Tollitur. Hammonis friget diu, noctibus ardet.
Frigidus Illyrius vestes accendit; aquisquiue
Samosatae limus flagrat. Fons Carrinensis {f. In Hispania, quem Pinthia in Sicilia, et
apud Indos Silia imitatur.}
Hic nihil admittit, nihil ille excludit ab un dis.
Pinthia nil mergit. Siliae nihil innatat. Ignera
Dodonaeus {g In Dodone fons Iovis, ut Plin. l. 2, c. 103} alit gelidus, cerasque flagrantes
Extinguit, revocatque extinctas. Luce recedit
Hic media, tenebrisque redit, Bithynus adurit
Perjuros Olachas {h Mira hujus fluvii in Bithynia vis in pejorantos solum.} volvitque Aphrodisius {i 
Ciliciafons videtur.} undas
Ad patrum sterili foetus, Sinuessa {k In agro Campano} propinat.
Vulnera Leucogei fontes, {l Iuxta Puteolos.} atque Albula {m Haud proc cul Roma.} curat.
Cydne {n Cilicia amnis.} levat podagram, sed Anygris {o Mosopotamia.} tollit odorem.
Cephiso {p Baeotia.} pugnare Melas narratur: is albas,
Hic dat oves nigcas: Pineus Xanthusquiue sequuntus;
Ille nigras facit, hic rufas Candescere vero
Clitumnus {q Fluvius Vmbriae} pecudes gandet. Tu candide Crathis
Das homines mveos: Sybaris tamen efficit atros.
Par oleo flagrat unda Lyci: {r Ex India fontibus.} ferr pota yenenum.
His pazia invenies, Rum petur pellis ovina.
Quando lupi quoties. Non tangent fulmina lauruurn.
Non aquilam: vituli cutis est sat tuta marini.
Lana, lacte, pluit, ferro, cum languine, carne.
His accedunt Poetica illa de Sphinge. Harpyjis, Gorgonibus
???† Vide de bis aliisque Plinium, of ficinam Ravisii, et spoculum nostrum, l. 1. c. 10.

269


Furiis, Parcis, Musis etc. quae sunt fictae quaedam vatum ingenio similitudines.

Euphrosyne, Chariter; Agila, Thalia feruntur.
Harpyjae, Ocypete, ves Aello, ac???ira Celaeno.
Eumenides Furias, et Erinnyas adjiee Diris:
Tisiphone, Alecto ac bydris crinita Megara.
Stamina tres Parcae, Lachesis, Clotho, Attopes, imples.
Melpemene, Estterpe, Uranie, Polyhymnia, Clio,
Terpsichoreque, Tinalia, Erato, tum Calliopea.
Silva fovet Dryadas, jua-Oreadas arva Napaeas,
Najades in fiuviis, Nereides aquore deguni.
Ursa, Arctos, Helice, Plaustrum, Cynosura, Bootes,
Arctophylax sequitur flar Orion, Plejades hument.
Sun FAries, Taurus, Gemini, Cancet, Leo, Virgo,
Libraque, Scorpius, Arcitenens, Caper, Amphora, Pifces.
Gorgones Euryale, Sthenyo simul atque Medusa.
Vno Empusa pede est, Lamia uno frontis osello.
Torva Chimaeta triplex est, Sphinx anigmata nectit.
Sirenes blan da latrans Scylla, atque Charybdis.

Haec, aliaquiue ex similitudine rerum formata, vatum phantasm ata comparationibus serviunt, non minus, 
quam rariora ipsius naturae rigmenta. Verum et parce hinc ducendae comparationes; et, utmonui, 
explicata reconditatum rerum descriptione illustrandae. Quod si ramen rem in substantia parem, cum 
simili adhibito, conseras, tum satis fuit alteruttam describere: v. g. Regalem domum exhibes Principis 
Bavari Maximiliani, vel Neronis aulam, in comparatione adhibondam, suis partibus ornatuque licebit 
describere, etc subjungere. Talis nostra domus, vel certe Boicam adumbrare poteris, ac subnectere, aut 
etiam praemittere par aula Neronts Aurea, Romana quondam famulata eorona. Longe tamen usitatior 
elegantiorquiue similitaudo, quae a re naturae dissimilis ducitur; cum velut lymbolum et imago sit rei 
describendae, et haec in rebus minus obviis expli catius erit proponenda. Ita syncerum hominem cum 
Blemmiis, qui os oculosquiue in pectore ferunt, comparare poteris: hominem vero, fido omnia silentio 
prementem, cum Astomo: Regem providum cum Nigrita, praepoiterum cum Agrippa, inconstantem

270


cum Tiresia, aut Arethusa: mordacem cum Valenia etc. Magis vero etiam futurum est elegans, si apertae 
mentis viram cum limpido fonte: aut hominem, leni facilius, quam vehementi impetu flectendum cum 
Harpafia rupe, ira aestuantem cum Aetna, terrena aspexnantem cum Olympo. Poenitentiam cum Arethusa 
flumine, aut Leucogei fontibus, Passionis Chtisti meritum, cum Mandurio aut Cephiso; indulgentem 
partentum educationem cum Chratide, et severam cum Sybari, aliaquiue ejusmodi, quae fusius applicata 
in Speculo cap. 1. 1. 10. reperies. haec enim similiaquiue quanto ex re magis dissimali, praeter 
exspectatione m adterantur, tanto plus habent voluptatis.

In fictis denique comparationibus ita versaberis, ut, ex Vatum usu, tuo illas ingenio componas apte ad rei 
deseribendae naturam: Vis adolescentem venustate ac gratia ornatum, aut eontra hominem rapacem, 
prodigum, furiosum depingere, unam Gratjarum, Harpyjarum, Futiatum, Chariybdim describe, et cum illa 
compone, sic invidiosam seniculam cum Lachefi, thavem modeulatotem cum Melpomene, alaerem 
formosamque Virginem cum Nympha, illustrem virum cum aliquo caelesti fidere, inconstantem cum 
Euro, asperum cum Borea aut Africo, lenem cum Zephyro, terribilem cum Gorgone, larvatum cum lamia 
aut Empusa etc. recte contuleris: licebitquiue, tua etiam fixione, simili gratiam ex raritate conciliare.

§. 5. Par alias creaturasab homine diversas per compatationem exornandi ratio vis equum celebrate? cum 
Alexandri illum Bucephalo; aut si parum fortunatus sit, cum Sejani euqo conferes: etiam, si libuerit, cum 
ficto alio, solis, silillustris sit; Martis, si ferox.

Sole Phlegon regitur, Pyrols, Eous et Aethon.
Orphnaeus, Nycteus, Aethon, Plutonis, Alastor.
Cum Balio Xanthus cuttum moderatur Achillis.
Cyllere Amielaum, fers Pegase Baller opbontem.
Vis canem aliqua virtute insignem compatando extollete?
Pamphagus, et Dorceus Actaoinis atque Melampus.
Auram Atalamta fovet. Raucisquiue acissa catella est.
Virgilio Latrator Hylax simul atque Lycisca est.
Icarii Mera est Domini vigil Argus Vlissis.
Gargitus te Garyon defendere visus.

Plura in hunc usum fimilium rariorum tibi suppeditabit, locus

271


de epithetis rariosibus, ubi inventores rerum, et regiones certis muneribus abundantes reperies

CAPUT XIX. Comparationum ab exemplo suppeditara copia.

NUnc ad illam comparatorum partem accedamus, quae in exemplo, seu factorium illustrium usurpatione, 
et in illius, quod laudamus aut reprehendlimus, facti collatione versatur, quod eandem cum simili curam 
atque observationem postulat. Nimitum, ut tum excellemtius, tum plerumque notius sit illo, ad quod 
exornandum adhibetu Aut certe si mines notum ac tale sit, quod raritate sua oblectare lectorem, atque 
illutrate rem proposita m ueat explicate, difinctequiue adferatur. Porro cum rudioribus saepe, ca, qua ad 
hand rem opus, exemplorum non suppetat copia: nec vero quibus illa inprimis. locis inducenda sint, con 
stare satis possit. Ad hujus quoque studii labotisque alieni compendium, meam his versibus industriam 
contuli, quibus rudi opera, non ad styli, sed ad materiae insiructionem com paratus, praecipua scribendi 
argumenta exemplorum aliqua copia illustravi, quae tamen ad memcriam potius, quam plenam eorum 
cognitionem spectent; cum haec per se integrum opus postulet, Ravisii tamen officina ad hanc rem 
utcumque suffragabitur.

Turpis Aristippus Dionysi servus habetur.{a Philo sophus hic Dionysio tyranno adulabatur.}
Aequat Alexandrum Divis Cleo, facta sequuntur
Evagoras, ac Demagoras {b Hic auro, ille vita multatus quod Alexandrum inter Deos retulissent} 
plectendus Athenis,
Claudus erat Clisophus {c Claudisationis altaque Regis Mac. Philippi vitia imitatus.} claude lub Rege 
Philippo.
Osque oculosque simmul torquet. Sarmentus in urbe
Clarusadulator. cum Galba clarus Apiti es,
Illos Angustus, Caesarquehos Claudius odit.
Davidides populo, {d Absalon 2. Reg. 15.} stat Pseudopropheta tyrannis. {e Achabe et losaphato. 2 Par. 
18.}
Euryalum Nisus, Pollucam Castoramavit.
Thesea Perithous, Pyladem dilexit Orestes.
Et Damon Pythiae, Patrocloque estfides Achilles.
Davidi er at lonathas, Eliphas, conjunctus lobe.

272


Ne sso Dejanira, Pari Spartuna.{* Heleon.} placebat.
Tu Galarea places multise Atalantaque velox.
Naso Corynna tibi; tibi Cynthia pulcra Propertii.
Galle Lycoris erat, tibt Lesbia grata Catulle.
Deidamia places, fed mox Briseis {a Hippadamia pro que cum Agamemnone contendit; Decdamiam in 
vir ginit habitu procatus est.} Achilli.
Sed decus et landes Ester ludithaque vineis.
Pastorum formosusamor, sunt Daphnis, Alexis.
Poscit Atyn Cybele, Ganymedem Iuppiter, Herclis
Pulcher Hylas, Lunae Endymion, Venus ardet Adonin.
Iessaus, Danieblosephplaeuere juventa.
Medeam Aesonides, Ariadnam luditamantem
Theseus, Aeneas Didonem, Phyllida fallax
Demophoon, Paris, Oenonen, Irachusque Calypso.{b Vide Ovidri Heroid opist.}
Iphis Anaxarete, periit, tu pyrame Thysbe,
Narcissus proprio, Phoebi Cypatissus amore,{c Consule Metomorph. Ovidii. In Pyramo et Thysbe- fidelis 
amor fuit.}
Assueras Vasibi. Sampsonem Dalila perdis;
Est: Holossrnis amor luditha, Senumque Snsanna.
Murenam Hortensi lugesatratus; Apumque
Navus Aristomachus, studioque renetur Hiliscus.
Crispus {d Passienus de quo. Plinius.} Consul amat morum: Xerxesque virenstem.
Dilexit platanum. Tumulum Pellaeus, et urbem.
Bucephalo struxit Statuam tu Caesar amato
Tollisequo,{e Qui prope humanis pedibu: eras neque alsum sessorem admittebat} cornix Marthis {f 
Aegyptii qua literas quaquaversism deferebar.} celeberrima Regis.
Et qui Tiberium corvus {g. His ad forum mane ewolans nominatim Tibersum Germanicum et 
Drusumprimo deinde et populum salu??? emzus ins erfectar saris a popisio est obra???.} populumque 
salutat.
Aegyptique canes, feles, urtique, lupique
Exequiis celebres, quorum monumenta leguntur.
Pasiphe taurum Europeque, Semiramis Hinnum,
Alchidas statuam, sed Aristo foedus Asellam.
Dslexis, pultes Esau, simulacraque Rachel.

273


Hermiam Delphinus {a Qui puero in quis pereunte in fisco ex spir avit.} amat. Petit anser Olenum.
Et comes {b Aquo nec quidum noctus ave Hi poterar.} est Lacydi Sapartanum {c Iuvenem,} graculus 
ambir
Scaries Glauce, sic Leucade virginie pavo.
Sic aquila {d Qua virginis a qua aliia pradas adfersbas, et in mortua rogum se conjecit.} Indigena Sesti, 
sic gallus amato
Amphilocho gauder, sic raptor Virginis ursus {e In agre??veeico, ett Saxogrammaticus,}
Corvus Eliseism seqarer isque catslle Tobiam.
Parrhasius, Pauson, Timanthes, Zeuxis, Apelles.{f Alexander ab alio noluit; quam ab Apelle pingia 
Pyrgotele in gemmis set. Ipi.}
Praxiteles Phidias, Polycletus. Purgotelesquiue,
Lysippus, Lysias, Mentor, Myro, Oallicratesquiue,{g Mimmorumartisex.}
Daedalus,{h Labyrintho notus} Architas.{i Cujus opusvolans columba,} notiquiue Perillus,{k Bovis 
Phalaridiartifex.} Epeus.{l Equi Trojani repertor.}
Beseleel; tum promptus Hsram satus arse fabrsli.
Rufinusquiue Neroquiue rapax. Sed et Euclio. Plauti,
Alphius, Unidiusquiue avidus memoratur Horati.
Vespasinanus amat lotium, quo comparat aurum.{m Quod filio indignanti praeber, et, an male oleat, qu 
aerit.}
Nabal avarus, Achab, foeda quein frande, Giezi.
Myrtilus Onomai, Automedon est vector Achillis.
Hectoris esi Clrabrion. Jolaustrt Hetculis, Astur.
Memnonis, et Solis Phaethon, Turniquiue Metiscus.
Sic Picus, sic Mesapus moderator equorum.
Gradivus Mavors, Beilonaquiue, Pallas, Enyo.
Aeneas, Ajax, Agamemnon, Hector, Achilles.{n In belle Trojano.}
Parthenopaeus, ovans, Capaneus, Tydeus, Polynices.{o In Thebano.}
Scaevola, Torquatus, Decii, Fabii atque Metelli.{p Romani.}
Scipiadae, Gocles, Marius, Caesarquiue, Camillus.
Hannibal et Macedo, tum primus ab Hercule Theseus.
Bellator Iosueiac Gedeon, David Ionaiasque
Sic fortes dicuntur Amazones, arque Lacaenae,
Hippolyte, Harpaliceque et Penthesilaea, Camilla.
Et Cyro Tomyris,{q Regina Scytharum victrix Cyriis.} metuendaque Niniae {r Sic dicta a Nino Semir 
amjs.} orbi,

274


Tecuraquiue Romanis, Germanis Amalasuntha.
Debbora, crudelisq, Iachel, Iudithag, {a Illa Sisaram, bac Holofernem mastavit.} fortes.
Casta fuit Daphne, Diane, Minervaque casta.
Asterius refugit turpes formosiot {b Cereris filius.} ignes.
Insilit ardentes Democles {c A Demesric Poliorcete ob fermarn ad flagitium postulatus.} castior undas.
Et Spurina {d Remanus adolescens faeminarum illecebras detestatus} suam violavit vulnere formam.
Bellerophon, ac Hippolytus, Crispusquiue,{e Constautini Imp. filius, a Fansta, ut Hippolytur a Phadra, 
Noverca ad scelus frustra invitatus} pudici,
Penelope, Eurydicequiue toro laudata fideli est:
Et Fonteja sacraeplacet, ut luffetia, Vestae.
Vindicat ereptum Lucretia {f Viclata, per vim Tarquinii junieris, se interemit, Regum per Brutum 
ejecterum occasio.} morte pudorem.
Iosephum castis, Iuditha adjunge Susannam.
Cursor Atas, Ladasquiue celer, calca vita aristas
Iphlicus atque Orion. Atalanta, Camilla volavit:
Bellerophon, Perseus tum DAddalus, Icarns alis.
Rubrius, Albutiusquiue {g Romani. quorum Rubrius sum Ennia axore 43 annis vixit.} torum, sine lite, 
colebant.
Plautius, Aemiliusquiue, uxorem morte lequuntur.{G Voluntaria.}
Orpheus Eurydicen revocat de faucibus Orci.
Hypsicratea comes Mithridati {h Regi Panti multisbellis et vict, rito, uti et crudelirate, in suos celebrs; 
ideoque, ne venene perires, senfim ad ejus sumptionem assuefacto.} praelia tentat.
Mausolum longo dolet Artemis {i Artemisi a Caria Regina, qua nobilissimum viriumque sepulerum, ab 
ipso Mauso laum dictum, condidit.} obruta luctu.
Laodamia siro meritur cum Protesilao.
Iphias (Evadne) Campaneu tua busta secuta est.
Servet Hypermnestre Lycen tibifida salutem.
Admetum Alcestis redimit moriendo maritum.
Penelope placuit, quamvis infidus Ulysses.
Estherem Assirerus, Rachelem lacob am abat.
Laodice manibus Mithridatis concidit uxor.
Et Procris {k Qua Zelorypa ??? in silva vir??? observans, ab ce, profera, interfecta est.} Cephali Periandri 
perdita Lysis.
Calce peris prostrata tui. Poppaea, Neronis.

275


Constantine tuo moritur Fausta improba {a De aecusatione et nece invocantis Crispi convicta.} Crispo.
Ut Circe regeret, Ninique Semiramis, illa
Tollit et ista virum Sceleratum Behdes {b Filia 50. Danat ab avo Belo sic dicta. Quae totidem 
Aegisthifratris filiis nu pta omnes una nocte maritos sustulerunt prater Hyperemnestram que Lynceo viro 
pepercit.} ense
Funestant thalamum. Verum Lucilla peremit
Dum Fabiae assuevit. Tollit Rosimunda maritum
Alboinum, patris calva (crudele.) bibentem.
Filia Bentivoli Galeotum spreta peremit.
Quod nudam exhibuit Theben luit ense Pheraeus, {c Alexander eam Hospittostendit, ut Ovid. in loin}
Caede, Aegisthe, Clytemnestram, {d Qua Aegistho assueta, Agamemnonem Trojareducem sustulit} 
committis Atridae
Vaesthi odio Regi est, infelix Sara procanti.
Mole Sophista Leo, {e Bysantius, quirisus in publica Atheniscon. cione, dixit uxorem se etiam crassiorem 
esse eun dem tamen utrumque lect um capere.} et Maximus Caesat anheli est {f Vxor is dextrocherio pro 
annulo usus.}
Sed tenuis macia Chetephon {g Noctua, ob extenuationem per nocturna studia nuncupatus.} Cousque 
Philetas.
Conopas {h Inlia Augusti nepti in delitiis.} geminusque Molon, {i Quorum alter histrie, alter famesus 
latro.} Pygmaeus habetur.
Enceladus, Tyrius, Briarius, Minusque, Typhotus,
Japetus, atque Gyges, Ephialtes, Coeus, et Othos,
Porphyrion, Rhoecus, Aegaeon, Typho, Gigantes,
Otomedonque ac Antaeus, Polypheasus in antro.
Battus erat balbus, Michael; bambalio Fundus {k Sic cognominatus apud Cic. Philip. 3. uti Michael Imp. 
balbus dictus et thranlus,}
Tiresias coecus. Thamyras, {l Missas ad certamen temer eproveans.} et Daphnis, Homerus.
Est Goliath Sampfonque Gtgas, coecusque Tobias.
Thrax Gera, Sautomatae, Scytha, Massageraeque. Geloni
Centauri Lapithaeque truces. Nero, Sulla, Schinifque

276


Busiris {a Hune cum Thrasius pro euoranda a Iove pluvia aocuisset immolare bostias Thrasius prima 
bostia factus est.} Phalaris {b Hic Per illum bovis anei repertorem primum inclusit ipse demum etiam 
inclusus.} Diomedes {c His equos bespitsum pavit sanguine sed ipsi iisdem ab Heraule immolatus.} 
Sciro, Procustes {d Sciron latro de rupeho spites. pracipit at ipse a Theseo projectus. Procusits ad suum 
omnes lectum extendebat vel decuvvabat. Schinis inter curvatas arbores discerpebas.}
Iezabel. Abimelech, Iehu, Cain, horror Idumes.{e Herodes Idumaus propriarum siliorum et innocentium 
puer, inter sector.}
Indi, Arabes, Lydi, Seres Persequeopulenti,
Crassus, Sylla, Midas, Craesus, Lucullus abundant.
Reginamque Saba, Iobum, Salo monaque junges.
Fovit Alexander doctos, Ptolomaeus, amansque
Caesar, et Augustus, tum Magnus Carolus olim.
His Antoninum Tacitumque ac junge Severum.
Natus Aristoteles Physicis Plato Socrat e juncto.
Archi-mathematicis, Medes: Medicilque Galenus.
Hippocratesque, doces legestu Bartole, Balde.
Tuque loqui Cicero, tu, cum Demosthene, Nestor.
Sappho nota, et Erinna fuit, metrisque Corinna
Aemula Pindaricis, atque Aspasia apta Sophistis.
Fatidica et Mauro, Graecae Nicostrata linguae:
Atque Sibylla frequens, mater Cornelia Gracchi.
Et victrix Catharina Scnum, Thecuitis Hebrat {f Regis Davidis}
Ennius est Bacchum veneratus, et Heraclites.
Marte pugil, Sophiaeque Cliens, Anacharsis amabat.
Amphora Bonosus, Mero, sac Nero, {g Insper. Romani, querum ille cum se suspendisset, diaeerunt 
amphor am illie sie spen sam, hic pro Tiberio Nerone Biberius Mero dictus est,} dictus, habetur,
Noe, Ammonque oadunt Holofernes, Ralthasar bausins
Est Perusina fames, Solymaeque ac dira Sagunti {h Ab Hannibale ab sessum nbi pra extrema necessitate, 
se sua flammis absumebant, nei Solymis a Vespasiano obsesiis, wures alsaque obssaena somederam. 
Perusium Augustus centra Ansonium emtrema pyesiis.}
Regna Gygis lydi, Samiique Polycratis, omnis
Sors fovit, felix Marius, felixque Metellus.

277


Artis Timotheum; {a Cui dormienti fortaenam urbes in rere cogentem appinxere.} sed Enippum {b Hujus 
clypeum pubirce ferebat, qui rem bene pro Rep, gessissent:} praedicatr Argos.
Ante Gyges pastor, Lictor Darius agressis
Iustinus, Prbous, ac Marius, Ciceroque jacebant.
Bassus Agaso fuit, Agathocles {c Qui jam Rex sictilibus adhuc utebatur.} conditor ollae.
Sphortia de lixis {d Vnde duces Mediolaninses seleberrimi.} Tamburlanesque {e Imperator fortiss 
Scytharum.} subulcus
Magna Helena ignotis latuit Regina Britannis.
Nicoleos sextus, Pius alter, et Adria;{f Adrianus ex Aegla Canonico fub Carolo Vad Pontificatum 
evectus} Sixtus.
His loseph Moyses, Gedeon; Saul adjice David.
Infelix Maril, Samlique Polycratis est mors.
Oaederis o Caesar, postquam Pompeje jacebas.
Tullius Anton I cadit, hostis sponte cadentis.
Rex cecidit sese Mithridates vindice, Xerxes.
Ferro Atabani gladio hic cadit Attaxerxis.
Se Tamberlano Baizetes, seque Saporis
Valerianus humi sternit.{g Pedibus Victorum quamvis Imperatores pro scabello substrati.} Belisarius {h 
Sub Iustiniano Imp. duxfortisfimus, sed aliorum invidia pracepr.} urbem
Saepe adiens victor, caece, mendicus adibat
Saul potes his; Sedechia ae Nabusbodonosar aditi.
Pythagoras ursam; Cervum Cyparisse domabas,
Et tu Sertori cervam, prior Hanno Leonem,
Serpentemque Ajax, quo cum tibi mensa cibusque,
Tuque Auguste tigrim, ac Elephantum pore sequacem {k Qui asconsuroflectebat genua.}
Narcissus forma, flos est Hyacinthus, Acanthus.
Formosus Parisac Helene: cum Castore Pollux.
Rex puleher Nisus, Bellator Cyllarus, atque
Bellerophon, Nireus, Gyges, et parthenopaeus.
Prostituit facilis Glyceram, cum Laide, forma.
Davidides,{l Absalon.} Ioseph, Esther pulcherrima Iudith.
???i. Quem sceirco Carthaginenses sustuleremetu ??? annidis.

278


Thersites {a Gracorum ad Trojam turpissimus, etiam moribus.} Damon {b Cum abtortis pedibus esset, 
optavit ut amtssae crepida furiconventrent.} Hipponax turpis Hemippus {c Vterque Poeta. Ille Bubalum et 
Anterinum, se depingentes, ad suspendtum versibus adegit.}
Aesopus. Protheus,{d Furpitudinem suam exosus.} Accoque et Jusca Philenis.
Lasthanie studiis, regnique Semiramis atre,
Eugenia, ac Theodra viruni, pietate figurat.
Sardanapalus erat mulier, cumq, Hercule, Achilles. {e Sub habitu mutierum nen sine luxuria latentes.}
Metra. {f Erisichthonis Thessali filia, dc qua in tabulis.} Periclymenus {g Hi contra Herculem ille sub 
bovis, hic sub Aquila sp cie pugnavit.} Proteus Achelous utrumque
Forris Milo. Schinis, Theseus, Telamonque,{ h Latini Vertumnus. Ille cum Hercule, hic Athenis celebrts.} 
Agathoque.{h Latini Vertumnus. Ille cum Hercule, hic Athenis celebrts.}
Herculis incubuit, coelumque Atlantis in armis.
Polydamas rupe est pressus, sed ab arbore Milo. {i Ille aum rupem cadentem vult manibus sustinere, hic 
dum hiantem arborem discerpere tentat, ab illa captus, feris prada fuit.}
Vulcano est Brontes, Steropes, famulusque Pyracmon.
Pythonem telo Phoebus, secat ense Medusam.
Perseus, Bellerophon triplicem domat arte chimaeram.
Herculis hydra cadit, leo taurus, cerva, dracoque.
Thesea Minotaure times, capis Oedipe Sphingem.
Fortis Anaxagoras, nati post funera, sese
Mortalem genuisse, refert Cornelia Gracchos
Me peperisse satis: Xenophon immotus ad aram
Nati audit fatum. Cato, neve Antonius ullos
Concidit ad casus animo. Qui forte Lycurgo
Eruit insultans oculum hunc de crimine solvit.
Risit Aristides dum sputo os improbus implet.
Diogenes risit convitia Socrate juncto.
Cambises {k Rex Persarum de ebrietatis vitio, a Prexaspe monitus, ut se probaret animo prasentem, ejus 
silio cor sagitta confix it.} natum Prexaspis, ac ebriusarcu
Trajicit, immoti flammis dat Scaevola dextram.
Phormio militiae, phocion, Masinissaque {l Rex Numidar, qui annos jam natus 90. nude capite et pedibus 
incedebat.} durus.

279


Zenonem Phalaris frustra, Cypriusque tytannis {a Anacreon qui in mortario Pbilo sophum contudit.}
Torsit Anaxarchum, superavit Regulus {b Attilius, qui Carthaginem ad crudetem redire mortens quam 
redim imalo Reip. exemplo melnis} omnes.
Fortis erat Sampson, David, Machabaaque, Iudith.
Erigones laqueo mortem dolet (Icare) patris.
Ne tu mezenti caderes, est victi ma Lausus.
Vecta Argia parens, Cleobisquiue Bitonque trahebant.{c Curru matrem senem. Sacerdotem adtsplum 
trahebant.}
Oppius, {d Hic dum Tr oja; ille dum Roma exulare cogitur.} Anchises, nato portante, feruntur.
Amphinomus flagrante Aetna, fraterquiue. {e Anapius, qui cum vita discrimine Catana parentes 
extulere.} parentes
Excipiunt. tibi et Antigone, coece OE dipe, dux est.
Obsequstur Isaar, Iosepb patrique Tobias.
Caede Clytemnesttam sternis patris ultor, Orestes.
Conjuge Nine cadis, Niniquiue {f Ad flagitium a matre postulati.} Semiramis ense.
Vindicat Alemaeon Eriphylen caede parentem. {g Quia Amphioraum virum hosti Polinici prodiderat. vide 
fabulas.}
OE dipe {h Qui obvium ignotumque parentem occsdit.} tu Lajum perdis. Peliaequiue senectam
Perditis, o natae, dum vos Medea fefellit. {i Quae falsoper suasit se occi sum coctumque ad jusventurem 
reducturum.}
Ulta suum est Cyanes, Cyanippo in patre, pudorem
Ense Medullinae manibus sic caesus Arunti es,
Et matrem et patrem Mithridaticus abstulit ensis.
Perdit Agripplinam Nero: sic Ptolomeus uterque,
Hic matre~, ille patrem, fratrem quoque tertius aufert.{k Primus Philopater ironice dictus quia patrem 
Evergetem occidit, alter Pbslometos, quia Cleopatram matrem, tertius Philadelphus, quias Argium 
fratrem.}
Davidides patrem insequitur, Ammonae peremit.
Quem leo perdit Hyam, deplotaveresorores.
Helia des casum Phaethoetis. Gratia fratres
Vinxit amycleos, Euclidemque in fratris honore. {l Qui Cleomenem Lacedam fecum regnare est passus.}
Romulus adversus fratrem est, Atreusquiue, {m Cui proprios apposuit in mensa, pro cibe, liberas, eo quod 
suam uxorem incestasses.} Thyesien.

280


Dardanus Iasium {a Quew regandi causa sustu lit.} Polynices contra Etheoclem.{b Pro regno certantes 
mutuis sccumbunt vulneribus}
Sic cadit Antigonus.{c In Iudaea ab Aristobulo.} ferro et Typhonis Ositis {d Aegyptius Rex, postea pro 
Deo cum Isideculrus execrato Typhone.}
Quem sororulta Isis. Cambyses {e Rex Persarum fratrem Mergidem quemper somnum in solio vider at.} 
ense sororem
Sustulit, ac ffatrem Cadis Archesilae {f Cyreneorum Rex} Learcho;
Filius hic uxore cadit sic regna petuntur.
Pro saevo Tydeus {g Statins libir. Thebaid.} Menalippum sustulitapro.
Choana sic Helenus {h Priami flius. Serviuslib. 3. Virg. Ob vitiatam uxorem. Ovid in Ibin} Leucon perit 
im probus ense
Oxilochi, sie Mamertes Sylaphonis iniquus.{k Quia hujus siliotmr regnarcs, occiderat.}
Caduidus leges {l Quas Scythis. quibus Cadvidus frater praerat, dedis.} Anacharsem ferre perosus.
Hunc sine lege necat: Tollitquiue Jugurtha Nepotes.{m Adherbalem et Hempsalem legstrmos ut ipse 
nophus imperaret}
Acriseum Perseus, Aegisthus sustulit Atteum.{n Nepos uterqus patruumor}
Eratribus est odio lo sephrlacobus. Abelus.
Harpalus. Autolycus, Cacusquiue, Argivus, et Anglus.{o Argivi et Angli furacitase celibres.}
Eurybates.{p qui ostensurus judicibus, qua arte parietesper uncos ascenderat evasit.} Fur est Dionysius, 
{q Tyrannus Siciliae Deos ornatu spolia. bat, dicens illor nulla re egere.} addet Amasin.{r Rex Aegypti 
surto alios dipeculars solitus}
Furatur Indass Pachelque, Idola Giezir
Maenades {s Baccbi Orgia furiose celebr abanr ande et Barchae.} et Phoebas, {t Sacerdos Phabi} 
Coryoantes {u Sacrae Cybelts saltes insanooperagebant.} tutba furentu est.
Cadmias {x Agave Cadmi silsa, Penthsum filium lania vit, vide fab.} in natos. Hercles, furiofus Orestes,
Saul ac Herodes furiis agirantur iniquis.
Spartacus {y Qui cum tosladiatoribus erupir, Dux militum contra Rom. factus.} est promptus gladio, 
Bitho, parquiue. Bachius {z. Hi socisprsme alios plurss, desnde se musuo sonfecere.}

281


Fabricius, Curiusque; gravis Cato censor habetur.
Astydamus,{a Per sa, qui solas totum Ario barz anis convivium absumpsit.} Phago,{b Qui apud Aurelian. 
Imp. aprum, vervecem, porcellum, ac censum Panes, cum orca vini. uno die absumpsit, Vopilc.} 
Timocrecon,{c Rhodius cdendo et bibendo celebris.} celebrantut edaces.
Notus Alexandro Promachus, {d Qui incertamine bibonum vistov, quatuov Choas vini bausit, don atus 
talento, sed 40 extinctu. ipsetriduo su pervixis.} Bitiasque bibones.
Aglais una vorax, atque ebria Myrtala juncta est,
Hu Epulo, his Esau, Lothus, jungatur Adamus.
Saturnum Ianus, Aeneam Evander alebat:
Et Pholus.{e Centaur us.} Alciden. Phaea cum Rector {f Atcinous.} Ulyssem,
Demophonta hospes Phyllis, Ariadnaque Theseum,
Hypsiphle, Aesonidem, et Medea, Ithacumque Calypso.
Busiris durus, Diomedes, Thrax Polymnestor.
Loth, Abraaes, Rabab saciles, Nabal malus hospes.
Sisyphus, Ixion {g Hic ad rotam, vesi prior ad saxum damnatus, Tityus ad. vultur em. Tantalus ad aquaes 
Belides ad urnas} Tiryus, ac Tantalus, urnae.
Cerberus, atque Charon, Hecate, Proserpina, Pluto.
Commodus {h Imp Romanus, mr et ceteri Romani,} iratus famulum fornacibus ussit.
Vedius effractum vitrum morte ultus acerba, est,
Medeae est rabies, dedit iracundia Corris {i a.  irascor, et  et, ira.}
Nomen, et invisus frendente Vatinius {k Cujus seeleratis simanm vitam Cicero pro Sestio in sectarus est.} 
urbe, est.
Herodes, Causin atque Ruben, Assuerus, Aman???.
Aeacus, et M inos, Rhadamanthus judicat umbras,
Iustus Aristides aequas moderatur Athenas.
Nota Prienaei integritas fuit una Biantis.
Hermetem {l Hermes Trismsgirtus dictus} Aegyptus laudat, sed Riphea {m De quo Virg. 1. 2 Aenetd} 
Teucer
Centauris aequus Chiron,{n Instructor Achillis} Locrisque Zaleucus.{o Qui cum lege statuisser ut 
adultero uterque erueretur oeulus, oblaso ad judicium, reofilio, sibi alternm, et alterum silio ocnlum oruit, 
ne; ustrtia deessee.}
Cambyses Persia, cui pellis iniqua. Sisamnis.

282


Sed affixa fuit. Dormitans forte Philippus,
Caussa errans, mulctans dedit, absolvitquiue Machetam,
Nec Cato, nec quicquam Phocion indulsit amicis.
Manlius adversus natum est, {a T. Man. Torquatus filium virgis et secnri subjecit. quod sine ejus imperie 
lic er feliciter, pugnasser.} jussitque Magistrum
Terga Phaliscorum peris nudare Camillus.{b Optimatum pueros ad urbis proditionem educentem remittit 
casum a pueris, qua aquitate moti se de didere Phalisei.}
Assiseriss, Salomon, Samuel, Danielque sit aqun:
Tarquinius spretor, contemptor Amulius aequi {c Qui fratris Numitoris masculam prelem interemer at. 
Rhea ejus silia Vestalis facta, ex qua tamen Romulus et Remus, frustra ab ea ad Tiberim mergendi 
destinati.}
Auritusque Midas Phoebum post Pana canentem
Collocat, Hesiodum Fanis {d Rex Cbalcidis.} praeponit Homero.
Vxor Achab. ac David Amans, metuensque Pilatus
Magnus Alexander magnos odisse solebat.
Lylimachum, tum Perdiccam fortemque Selecum,{e Seleucus animo magnus. Terdiccas fortis, 
Lysimachus militiae peritus invisi erant, quia his detsbus pares, ut Aelian lib.}
A Caligis Caesar magni cognomina rasit,
Torquatis torques, cincinnatisque capillos
Invidia Croculus mortem formosus adibat.{f Hunc Calignla specie invidendum lustutist: uti Pompeio 
cognomentum magni, Torquato torquem, et pra invidra ademit.}
Invidiam Ioseph Christusque ac prodige perfers.
Sisyphus est larto Scironque, Schinisque, Procustes.
Est Garamantus Arabs: Laestrygonas, adde, Cyclopas
Synesii {g Orationem in Calvitisei laudem scripsit, ut Isocrates landem Ensiridis et c.} calvus, Busiris 
Isocratis extat.
Notus Apulei est Asinus. sic Moria Erasmi.
Nota Favorini febris, Culicesque Maronis.
Saturnus Latio, Mines tibi Creta, Lycurgus
Spartanis, legesque Solon prascripsit Athenis.
Obriguit Niobe lacrymis, Philomela soluta est:
Mergitur Halcyone, sudant electra {h. Phaethoncis.} sorores,
Garrula, lingua Larae plexa est, ut Tantalus undis,

???i Ovid. 2 fast.

283


Vatis Aristophanis, lingua Eupolis, at que Chratini. {a Comici malsdici.}
Et naevi infamis. Tu Mome, ac Zoile mordax,
Osce, Theonquiue, noces; Hipponax, Memmius audax.
Morte luis Daphita, mordaxquiue Theocrite linguam.
Cum Rhodope {b Hae opulentissima Aegyptiam Pyramidem erexis.} levis est Phryne,{c Pulchritudine 
eorporis judices fiexit.} cum Thaide {d In Atticacelebris.} Lais: {e Gracit obpulch itudtnem frequentara.}
Floraque {f Qua multarum opum pop. Rom. herede fecit, atque rdcirco illi flor alia festa instituta.} cum 
Glycere.{g Heratio celebrata.} Aspatiaeque est {h Hujus gratia Periclies arma in Samios sumpsit, Unde 
sinopizare, id est, lascivire.} juncta Sinope.???
Dalila cum Raehab celebris, neque nescia fr audis.
Jupiter Europam rapuit, Minorda Theseus,
Eurypus Hippodamen, Briseide captus Achilles.
Hesionem Telamon, Alcides nobilis Augen {k Tyrenon quoque et Bebryciam.}
Et Castor Phoeben. Ilairam frater, amansquiue
Tyntariden Paris, et Centaurus Dejaniram.
Romulidae, ludos inter, rapuere Sabinas.
Dina Sichem placnit, Saram rapit Abimelechus.
Mollis Aristagoras, quondam est Milesia {l Quod mulieri quam viro propior. Inter mulieres in eoqum 
habitu versans Aesiriorum Rex ultimus. uli ille mollis simus Rom. Imp.} dictus.
Huic Agathon tibicen et Heliogabalus: isti
Par quoque Sardanapalus erat, {m???} par Battalus, omnes
Hos strato Si donius vicit, vel mollior Abron.
Cultus Aristoreles, comptiquiue Lysistratis ora.
Mollis et Horrensi, mollis tu Caesar {n Quem Curio pater omnium mulierum virum, et virorum mulierem 
vocabat.} Juli
Vir muierquine audis, illi est Dionysia {o Sic dictus Hortensius orator, cujus mollittem Cieero 
perstringit.} nomen.
His Sodomaa cohors, Salomon jungatur et Ammon.
Notus Apollonius Zoroastris {p Zoroastres fuit Rex Bactrianus, qui artis Magicae repertor dictur, ridens 
natus, cui Apollonius Thyaneus sab Domitrano, Simon Magus contra D. Petrum sub Nerone, Cynope 
contra D. Ioannem certans, accedis.} ab arte, Cynopsquiue

284


Hostis Joanni certat. Petrusquiue Simoni.
Magnisicus Scaurus, Pompejus etc Octavianus.{a Sumptibus et operibus publicis in ludos praesevtim et 
theatra.}
Vespasiane {b Diom, inquit, perdidi quo nulli bene feceras} nihil, nil tu, Galiense,{c Nil se 
unquampetents negasse confe ssiis est.} negabas.
Mecoenas studiis, Probus, ac Pius Antoninus.
Militibus, Nerva et populo favisse putatur.
Trajanus {d Hispanus natione, Rom. Imp optimus et Germanis favens} Rheni, fratrum Broculeius {e Qui 
Murana et Seipioni fr atribus. bello spoliatis pr oprtas opes di visit.} amator
Magnificus Rex Assuerus, Salomonque videtur.
Mercurius, Phoebus, Epidaurius. {f Aeseulapius in Epedauro cultus.} atte medentur,
Sic Paeon, Ghiron, Podalrius, atque Machaon.
Orpheus, Amphionquiue {g Hic Tyriis Thebana nrbis condendae sisafortille Thrax agrestes ad bumanum 
eulrumtradu xit, vide fab.} canit, sic vectus Arion {h Methymnaeus Lyricus a Delphino ludens exceptus 
emersis Oceanor.}
Mnesthea, tum Tiphyn, Palinuro junge Gloantum.
Ascanius cura Aeneae est. Hecubae {i Quae ob hune interfectum genere Polymnestet ecules eruis.} 
Polydorus.
Sargapises Tomyri est Cyrum {k Tomyris Scyth. Regina, amisso filio, Cyri victi eaput in utrem sanguine 
plenum mersit, atque, satiare sanguine, quem sitiisii.} crudeliter ultae.
Rex natam, Mycerine, 50 vis sub imagine {l Sic Aegyptiis ad culturm proposita. post mortem.} servas.
Benjamin et Ioseph dilectus et Absalo Patrist
Herodes, Mnemon Mithridates, Dejotarusquiue
Tigranes {m Plerique regni metu, hic quod labentis filius manum nom exhibuisset.} nat os, Levigildus ut 
Hermingildum
Sustulit, ac fidei tutatrix Barbara caesa est.{n Haec, quia Idela vener ari noluittille, quia haresin aver satus 
est.}
Posthumius proprium caedit post praelia natum.{o Suo in jussu pugnantem ut supra Manlius.}
Virgineam pater occidit. {p Ob stuprum intentatum Vnde ut Lucretiae Rogtbus, sic hac decem viri finem 
Attislit.} virn Appius infert.
Limonem Hippomenes {q Ovsd. in Ilin} violatam pabulum edacis;
Fecit equiui. Sic Leucothearn {r Ltb. 4. metam.} violenter amatam.
Orchomusinfodit vivam. Sic. mater. Agave.

285


Bacchica, dum spernit, discerpsit Penthea. natum
Harpagus absumpsit,{a Propositum sibiat Aetyage Mederum Rege eb Cyrum serviatum} coquit Atteus 
pignora frattia.
Progne caedir Ityn, Tereus in visceracondit.
Tantale, Diis Pelopem mactas. Calphurnia caelarest,
Vinceret, ut Marius pater hostem. Agathoclea tollit
Lysimachus saeva Arsinoe stimulante Noverca.
Rege Athamante cacit juncta Eurcyclea Learcho {b Quos in surore pro leonibus occidit Rex Thebarum. 
Ovid. lo 4.}
Mergit et Hippedamas Acheloi crimine passam. {c Nas am Petrim elem, O vid. 8. mes.}
Te, Meleagre, parens Althaea in stipite perdit.{d Quod avunc ulos occidisser. Ovid lib. 1. trist,}
Iephsias pscumbit. cadit Absalo stvingitur Isaec.
Faustulus elt pastor, socio Gyge, Daphnis, Amyntas.
Cum Simeone Ruben. Saul, David pastor Iacob.
Codrus et Irus inops, Tellus,{e Hujus inepiam Croesi opihus Soion feliciorom dixit.} Cleobisque, 
Bitonque. {f Fratres Argivi.}
Ollaquiue Telemachi nota est, Glyceraeque. Hecalesque.
Aelia tota domus renuem censebat agellum.
Aemilius Persei. {g Macedonum Regis} tum victor Agrippa Sabini
Pau per, Epictetus, Cato, Pauson, Epaminondas.{h Primus Philosopbus, alter Grammaticus, tertius pictor, 
quartus Dux.}
Cuque Bianre Craten Lamacho cojunge Lysandrum.{i Prtm, Philesophi tertius Princeps Atheniensium, 
cui electo resp. palliam et crepidas eneit, ur Piut. in Nicia ait, quartus Lacedam. princeps suit.}
Iacob inops, Perrus, Andreas Iosephus habentur,
Primus Alexandri labor est Dris thura litare
Primaquiue cura Numae. Phoebo prius oscula Sylla. {k Cujus simulacrum gremio circumferebat.}
Votaque justa dabat, quam quod duscrimen a dibat.
Iusius Abcl devogus Abram, Danieb Mojaelque.
Pro patria Theseus Labyrmtin tecta subibat.
Protogenia cadit.{l E recbthei Atheniens. filia est pater vin ceret Eumolphum Baeotum.} Decii, Cocies. 
Fabiiquiue {m Romanie quorum primipater silius. uepos diversis bellis devoti hostimm se telis 
ingesserunt, alter pontem contra Persenam selus desendit. Fabii consra Vejenses soli bellsger antes 
cesiders.}

286


Pro patria Sampson cecidit, Davidque duellat.
Proderis Amphiaraetua. {a Eriphyle, que monili aurec Adrasti capta est.} placet alter Adrastus.
Deiphobusquiue Helena. {b Qua hunc, alterum a Paride maritum, Gracis dermientem prodit.} Tarpeja 
puella Sainis
Seque suosque offert, armillis obruta pactis.
Harpagus Attyagem Cyro, Samlosquiue Philippo
Prodit Apollonius. Creso ditatus, inique
Eurybatus favit Cyro: Tandem arte Sinonis
Graecia, et Annibalis Paeni sub fraude triumphant.
Milo Epirotas prodit. {c Papyrio Cursori spe mercedic.} Drususquiue Magulfam {d Mauritaniae Regem 
hospitio susceptum Baccho pro pecunia prod t.}
Queis Perpenna favet, Sertorius occidit armis. {e Vt solus Hisp regno potir etur.}
Proditor Vrias, Sampson sedprodit Iudas.
Deucalion et Pytrha manent, supernatat Arca.
Loth, Iscae loseph, daved, Caleb atque Tobias.
Sed Cain, et Phinees, Ophns, Saul, Absalo, Zambri.
Vxor Achabique simul. Pharao, Herodesque premumtur,
Obsequitur Naaman, Ionas, et promprior Isaaac.
Aesopo famulo nunquam Demoithenis error {f Adulterium.}
Constitit extortus. Cleopatram serva Neaera
Charmioneque subit morientem. Europe fugaci
Incumbis moriens Gracho. Sic servus acerbis
Hostibus Urbini occurris casurus amictu. {g Cui in Reationo agro ejus facti statua a Domino erecta.}
Zopyre, Darioes, Trojano fidus Achates.
Pro Bruto, ficta se voce, {h Ad Dcmsinisomilitudinem.} Terentius offert.
Labano Iacob, Ioseph fidus Pharaoni.
Titonus, Nestor, Pylius, {i Sic Nestor dictus ah arbe Peloponnesi Pilo.} Cum aea Sybilla.
Mathusatem len??us, Adam est Isacus et Abram.
Stulta mente Bagas Melitides atque Choroebus.
Et delira Acco speculi sub imagine lusa {k Vbi alteram sibi similem latere credidit.}
Gymnosophista Indus parce, Aegyptiquiue Sacerdos,
Persarumquiue Magus vixit, sat mensa Laconum
Frugalis. Perusquiue Indus {l Rex illorum ab Alexandro super atus.} panem addidit undis.
Puls Anacharsis erat; lac Socratis, escaquiue panis.

287


Zeno capit quae cruda, {a Philosophi omnes.} famo mensura Lycurgi est
Est Masnissa semel, Mithridates stando refectus
Luerenses vinum exosi, Moscusque Sophista,
Sic carnem et vinum Tyanaeus Apolline dictus.
Parcus Elisaus, Ioanner parcus, Elias.
Attica Persarumque cohors, Cyprus, atque Corinthi.
Prodiga quaeque fuit: Focus famosus Athenis {b Phocionis Principis fileus},
Albidius {c Qui omnibus consumptis aeder incendic.} Romae decoctor: Apicius {d Qui, ne rebur 
consumptis superesset, venenum bibit.} omnes
Vicit, et in sola Vitellius {e Qui mensam non minoris 400. mil, apparabat.} effert.
Filius Aesopi, Cleopatra, {f Hac et ille uniones liquefactos sorbebant.} Neroque gulosi
Et tu Galloni, {h Gurges dictas} Gnathoque Philoxenus, Abron.
Baltasar, Assuerus cum Divite Prodigus hospes.
Penelopes tela, et Pholoes laudatur Atachnes.
Se Sapor Astrorum fratrem, Salmoneus esse
Lactabat konittus dominum, Ammonemque {k lovem cujus se filium post tot victorias habert voluit.} 
parentem
Fingit Alexander. Mensem Nero vertit Aprilem.
Empedocles vates praeceps devolvitur Aetna
Ne moriens ctedatur homo. Sanabere gratis
(Dic tantum esse Jove~) praesente Menecratisarte. {m Hic Epistolie sul scribebat, Menecrates Iupiter, 
quig hec nomen tribuebanc, his gratis curationem medicam impen dit.}
Tibicen {n Marsyar victus et excoriatus.} Phoebo certat, Thamyrasque {o Victur oculis et Lyra privatue.} 
Camaenis
Infelix Niobe Latonam prole lacessit.
Lucifer clatus Ph aro, Nabuchodonosor et Saul.
Siliphus, atque Sinon, Ithacus {q Ex codem patre Autolyco furum principe qui Sisyphum habnic 
astutissimum Atricae latronom, unde Sinon. Eo Anticleam, unde Vlysses sive Ithacus, qui Trojam astu 
accupavere. Vide fab.} vafer atque Phrynondas.

???g Qui prodigiosar in omnia expensas faciebat.
i Hic collum gruit optabae et uts Abron, in Proverbiis esse coepit
l Sue illum nomine Neronem appellart velens.
p Quaeprolibus, Diana transfxit, dolore in saxum obrtguit.

288


Achitopbel Iacob ludith simulator Ioseph.
Amphiaraushumo mersus, cum praeside Phoebo.
Deiphobe Cassandra simul, vatesque Sibyllae.
Sunt Marsi, et Psylli, Neuri, Choatraeque potentes
Carmine, Canidia ac Micale,{a Haec apud Ovid illa apud Horaciumcelebris.} Medeaque, Circe.
Hippolytus, Cephalus, venator, Lausus, Orion,
Actaeon canibus laceratus, Adonis ab apro.
Venatrix Atalanta fuit, Arerhusaque {b Ab Alpheo amararut uins cfsuger et Diana miseratione in fontem 
sui neminir versaest.} et Hippe.{c Chir enis filia in venatu gravida facta, moraen sque Parentes a Diu in 
equam versa, et in caelumtranslatasingitar.}
Arte Philoctetes vibrat et tu Mopse, sagitras.
Venatorem Esau meosini Nembrothque potentem
Carphorus mango est, Sutot tu Alphene, Coquusque
Mystillus, Lycinus tonsor. verspillo Diaulus.

Haec ubi memoria complexus fueris illustriora, cum ex sacris, tum inprimis profanis exempla ad ornatum 
subrenient. Alia tamen hic sese, tam in scribendis quam intelligendisva tum carn inibus diffcultas 
offert???ex libertate patronymicetum orta, quam nonnunquam necessitas, aliquando ornatus requirit, 
quare et paucis hunc nodum dissolvendum esse statui, nequid ex arduis in hac arte intactum praeteream, 
de qusbus cap. seq.

CAPUT XX. De patronymicis in exemplorumusuoccurrentibus.

PAtronymica in exemplis atque historiis tunc usurpantur, quando vel proprium minus carmini aptum est, 
ut Hevtuler, et Achenienses, pro quibus Amphitryoniades a patre Herculi Amphitryone et (estopida a 
Crcrope Athen. Principe recte dixeris: vel quamdo minus grave, aut ornatu est. Sic Tisaumancias. pro 
lride Thaumantis filia. Dardanida, pro Trojanis a Dardano Rege, rectius usurpaveris: vel denique raritatis 
causa adhibentur; quia nimium trita Poeta nonnunquam respuit. Ut in iisdem exeon plis liquet. Quod si 
proprium claritatis gratia adjiciatur,

289


ut Larissaus Achilles patronymicum epitheti vicem obtinebit.

Amplislimus patronymicorum est campus: si quidem a parentibas, proavis regionibus, urbibus, fontibus, 
aliisve adjunctis locorum et personarum desumuntur, ex quibus illius, quam describimus, personae, aut 
gentis notitia lectori su bjici possit. Qua in copia delectuque illud inprimis cavendumine vox pleramque 
communis multisiv. g. Aeacides, quae ta~ Pyrrho quam Achilli (quorum uterque nepos Aeaci) tribui 
poterit, sensu minus finito usurpetur, qui nisi ex adjunctis totius constructionis patea ?ominio patronymico 
erit abstinendu~, vel cerre cum adjuncto substantivo alio exhibondum. Ita Libystis non sussiciet: nisi 
addas vel semina vel nr sa velleaena. Nam haec omnia per illud patronymicum intelligi poterunt. Neque 
Tantalides: nam plures a Tantalo sunt filu, et nepotes; ut Agamemnon. Atreus etc.

Quod si tamen ex aliqua regione stirpe, aut familia, heros aut herois maxime in ceteris insignis extiterit hi 
per Hud parronymicum sine aliis adjunctis usurpatum accipiuntur. Ita cum ex Aeaci posteris ante omnes 
Achilles pronepos emineat. hic Aeacidae titulo censetur: cum inter Trojanos nemo celebrior Aenea, 
Dardanides illi tribuetur Ita Virgil. Aen. 1. Savus ubi Aeacida telo jacet: Hector. Qui alibi Aeneid 3. 
eandem vocem pro Pyrrho Epirotar. Rege adhibiturus ita adsttingit:

Conjugio Aeacidae Pyrrhi, sceptrisque potitus.

Sic Davidides pro Christo accipiendusmisi ex adjunctis constet aut Salomonem aut Absolonem aut alium 
ex posteritate intelligi Sic etiam inter Iacob et Esau filios Isaaci cum ille dignior, Isacides illi potius, quam 
huic com petet. Deinde si nemo inter eos qui sub eodem ti tulo censeri poterunt. singulati dignitatis 
praerogativa emineat, ordinis habetur ratio Ita Abramides Isaacum potius quam Iacobus, et Isacides 
Iacobum potius, quam Iose phum designabit. Et Priamides Hectorem potius. quam Aeneam indicabit, si 
ordo nascendi spectetur: cum ille filius, hic cognatus: Iterum Hectorem potius, quam Paridem si dignior 
praefe ratur, cum ille sua virrute hic vitiis innotuerit. Pari ordine naturae proles ante nepotes habenin: et 
hiante pronepotes dignitatis vero lege Principes ante subditos, senes ante juvenes, viri ante feminas, 
quanquam et hae fere patronymicorum terminatione discernantur, ut mox videbimus.

Observandum praeterea est, quod Patronymica illo, quo diximus,

290


dignitatis, dignitatis, aut naturae ordine a potioribus siut petenda, ???isdem maxime notis. Ita Pyrrhum ex 
Achille patre rectius Achilliden, quam ex proavo Aeaciden, et Agamemnone~ potius Atridena Patre 
Atreo, quam Tantaliden ab avo dixeris, ordine enim nuturae hi praeeunt, dignitate ac fama non impares, 
accedit, quod ambiguitas et incertitudo sigmfi candi tollatur. Ita etiam a patre Isaac Abramides citius, 
quam a matre Saraides dicendus, tum quia minus nota haec, tum quia minus digna. Ablalonem, nisi 
exotrqueret neceslitas, non probarem ab obscuri nominis matre Maacha, maachide~ appellari, certe si 
Joabum Davidicae militiae Ducem a parente Servta, Serviaden, aut Semei calumniatorem a patre Gera 
Geraden dica, hoc ut obscirum, sic absurdum erit. Neque enim ullo virtutis titulo hi parentes celebres, 
frustra ad nomen silii, sua memoria, illustra~dum adhibentur, quae praecipua patronymicorum est gratia. 
Proinde, hac in re Virgilius, quam Ovidius circumspectior, qui non semper a vitio abfuit. Sic 5. Metam. 
De Perseo dicir Ultor Abantiades: deducta ab Abante proavo. voce, quae a pluribus eodem usis nomine ad 
alios significan dos traduci poterat, minuique lectori genus Persei, quam si ab avo Acrisio aut matre 
Danae desumpta esset, proponebat. Poeta majestate plenae vocis obscuritati atque ambiguitati praehabuit, 
vix tamen exe~pli autoritate imita~temk tuebitur. Virgilius dixisset; Vlter Albantiader Perseus, multo vero 
minus vocasset Aeacum (lib. 7. met.) a materno avo Asopo Asopiadem, aut Callimachum poetam a Batto 
patre Battiaden. Neque enim extorquet necessitas, quod propria nomina non repugnent carmini, sola 
raritas, cum non illustret, sed obscuran minime excusabit.

2. Formatio patronymicorum, libera satis, regulius quibusdam dirigi magis, quam defini ri potest. 
Masculina terminantur in Des, ultimam primitivae vocis syllabam in i vel a, vel ia, (nisi jam ante habeant) 
plerumque mutando. Sic Aeneas non tantum Aeneades sed Aeneides aut Aeneides etiam, habet pro Julo 
filio. Anchises Anchisiades, vel Anchisides, pro Aenea. Belus Belides, est Palamedes. sed cum addito sub 
stantivo restringendum ut Belida nomen Talame dis Aen. 2 unde femineum Belis in plur. Belides, Danais 
filiae, Hippotes Aeoli pater Hippotades habet.

Caeterum nomina in jus semper fere iade 2, uti in eus sem per des dant. Ita Nauplius Thestius, Naupliad 
es, Thestiades: uti

291


Atreus, Theseus. Atrides, Thesides. quanquam et Otriades legatur, et resolvi possit Theseides in 
Theseides.

Nomina vero declinationis tertiae addito ad casum dativum des: vel, si in as nominativus terminetur, 
adjuncto ade: formatur. Sic Aeson Aesoni Aesonides, pro Jasone ejus filio dices: et Atlas Atlanti 
Atlantiades pro Mercurio ejus nepote. Imitantur haec rarius per fictionem genitivi alia quaeda~ nomina, 
sic a Japeto Japetionides, pro Atlante filio, et ab Acrisio Acrisioniades, pro filio Perseo deducitur: ut si 
Japetus Japetionis, Acrisius Acrisionis in genitivo haberet. Quo etiam OEdipodionides pro Pulynice apud 
Stat. 1. Theb. spectat ob OEdipo patre desumptum.

§. 3 Femina communiter in is, saepe in as, rarius in ne exeunt. Illa a masculinis patronymicis de, vel ade, 
syllaba sublata, hac lege fiunt: ut pro Atlantia des dioas Atlantias vel Atlantis, quae in plurali rurlum 
Atlantiades, vel Atlantides pen brevi habent. Quod moneo, ut intelligas, in plurali femineam signifi 
cationem habere, quod si gentem, aut totam aliquam stirpem indicent, masculina, in plurali adhibentur ut 
Atlantiadae, Romulidae, Cecropidae. Quanquam Tantalides, Dardaldes, Danaides in plur. tertiae 
declinationis pro feminis solis usurpari jure possint. Notandum vero, quod in formatione femininorum 
masculina in ides penult llonga resolvi debeant: ut Theseus Theseides: unde Theseis. Aeneas Aeneides, 
unde Aeneis. In quibus penultima, licet resoluta, plerumque longa manet, quanquam Aeneidis vati Ovid. 
3. de Ponto dixerit.

Foeminina in ne ex gemtivis formantur: ut Neptuni Neptunine: nisi i ante ot, nominativus habear: 
tuncenim one dabunt, ut Acrisios Acrisione, quod tamen ratum est.

§. 4. Quid vero faciendum cum neque prprium nomen versibus idoneum, ut v. g Absalon hecoico carmini, 
neque aptum patronymicum suppetit? Respondeo; circumscriptione utendum esse; quae in personis 
maxime nobilibus exprimendis locum habet. Ita Absalonem depinges, cum dices, rebellem Jesiadae 
sobolem. Inhiantem patris Hebraei Im perio. Poteris etiam ad generale patronymicum epithetum 
restringens adjungere, ut comatum appellare DAvidem, Formesum Jessiaden.

Paucis carminibus praecipua veterum patronymica denique ad memoriae subsi dium exhibeo.

292


§. 5 A. Aeacides ac Pelides {a Ex Peleo patre. et avo Aeaeo} dicatur Achilles
Actaon {b Nepos Cadmis filius Aristai et Ausonoes: dictus Aristeides, sive Autonoejus heros.} Cadmejus 
erit, Cadmeis Agave, {c Cadmi et hermiones filia.}
Argolis Alemena est, juvenis Cinyrejus Adonise. {d Filins Cinyra Cypri Regu et Myrihae.}
Tuque Thyestiades {e Thyesta ex Pelopeja filia natus.} Aegisthe Argivus adulter,
Diceris Atrides Aganmemnon {f Exproavo Tantalo, avo Pelopo, parentibus Atreo et Aerope Thresta 
uxore.} Tantaliaesque.
Thermoodontiaca est, veltataque {g A Thermodonte fluvie, et peltis dicta.} fortis Amazon.
Andromede Cepheis {h Cephei et Caisiopes filia Nereides foyma provocans ceto objtcitur,} erit, objecta 
que monstris.
Minois Gnosis {i Gnoses urbs Creta, ubi Mines patervegnavic.} Cressa est Ariadna puella.
Aeneas Anchisiades est. Dardanidesque. {k Dardanus in Thracia ejus urbis conditor, quam Tros postea 
Trojam dixit. Ilus Ilium}
Olilides alter, {l Hicax Telamone, ille Oileo patre.} alter Telamonius Ajax,
Aemathius dux et Macedo Pellaeus {m Alexander a Tella urbe, et Aemathia, id est Macedenia.} habetur.
Alcinous Corcyrejus, {n Ex Corcyra insula maris lenii Phaace patre, unde et regie dicta est} Phaeaxque, 
dat hortos.
Poenus, Agenoreus {o Ab Agonore Thoenicum Rege, cetera sunt popularia nomina.} Tyrins, Sidonius est 
Dux
Annibal, est Libycus, Nasmoniacusque Tyranuns.
Pastor Aristotides, {p Apatre sic dictus.} custos Junonius, Argies.
Aeneides ac Dardanius dicatur Iulus. {q Ascanius Aenea siliut.}
Ja petionides {r Apatrelapeto, cetera sunt populi nomina} Libycus Maurusius Atlas.
Venatrix Atalanta Arcas, Schoeneja {s Schanei fil. ab Hippomene cursu victa.} virgo est.
Tantalides Atreu, Peopeje, lanista Thyestae {t Eadem fratri Thresta competunt, qui Fantalum avum 
habuere, Pelopem patrem.}
B, Bassaris, Ogygia est. Moenas, Thyasque {u Raccha dicta Basiarides a veste talari, unde et Bacchus 
Basareui etc.} Lyaei.
Danaides fracta lassantur Belides {x Ab avo Belo, et Tatre Dauao.} urna.

293


Bollerophon, Glaucl {a Regis Epyra fil. castius,} Isthmicus, domitorque Chimaerae est.
C. Cadmus Agenorides {b Agenoris fil. Sidon urbs Thoen. Hyas Rex Boeotia, unde Hyantes etc.} 
Sidonis, Hyantius exul.
Cassandra Priamus {c Pater, unde Triamis, Triamera etc.} Phryx et dant Pergama nomen
Dat Costus {d Pater, unde Costis.} Catarina tibi, et Memphitidos {e Memphu urbs Aegypti.} ora.
Sunt Ixronida Centauri {f Ab lxione et nube geniti.} nubigenae que,
Semiferique homines et quos dixere bimcmbres.
Philyrides ac Peliacus Chiro qnue {g Satur ni et Philyra fil Achillis Pelei fil. instructor Centaurua} 
biformis.
Aetnei fratres, Vulcanis turba Cyelopes.
D. Jessiades David. {h Ex lesse vellsaipate unde et Isaides, et lessides.} funda fidibusque celebris
Thessalis est Daphne Peneis {i A patre Penev excoecdio quod alienam ebrius appetisset} grataque 
Phoebo.
Dejanira OEneiserat Caiydonia Nessi. {k Hereulis uxer a Nesso Censauro rapta.}
Delphobe Euboica est Glaucis, Cumaeaque vates.
Phoenissa est Dido Tyria, et Sydonis, Elila.
Aiter Bistonius Diomedis, Thraxque Tyrannus:
OEnides alter. Tydides {l Dromedes Rex Aetol Tydei et Deiphiles fil. ab avo OEndies} juctus Ulyssi.
E. Icaria Erigone est, {m lcaris a temulenris occisis fil suspendio patris mortem secuta ideoque in Coelum 
translata.} simul et Marathonia virgo.
Latmius Endymion {n in Latmin Carta monte a Luna amante sopitus} venator, Noctis alumnus.
Labdaco et OEdipode et Cadmo {o Principibus Thebnis. ex quibus OEdipus pater unde Labdaius, 
Cadmejus, OEdipodionius dicitur.} est Dux Etheosles.
Nonacrius {p Nenacris mons Arcadia und Evander in Latium ad Palatinum transiit,} fuit Evander, 
Palantius, Arcas.
Europe Sidonis, Agenoris, {q Idos a patre, Agen sic dicta.} improba pellex,
Esaiam Amosiden, {r Ab Amos Propheta oriundus.} Thesbnen dicat Eliam.
Mysta {s Galli dicti Curetes etc. Celana locus in Phrytia, et mons Ida eb iis cultus.} Gelenaeus Cybeles 
Cures, Corybasque.
G. Iojades, Gedeon, Goliathque Philistide cretns.
Geryon triplex Tarressi us, Pastor lberus.

294


Saxifica, et Phorys ({a Phorci vol Phorcynis Regis Sardin. filia Medusa, est una Gergonuum.}) Gargo est, 
serpente eomata.
H. Igniparens Hecuba est {b Vxor Priami silia Cissei, vel, ut Hom. Dymantis.} Priameia, Cisseisque.
Raptus equis Hector Priameius, {c Vnde et Priamides prima logna, a Triamo patre usurpatur.} Troius 
heros,
Tyndaris, OEbalia, est Helene {d Tyndari, Regis Laconum et Lede fil quam in vice Therapna dicto in 
Laconia. seu OEbalia, cum Castore, Polluce et Clytemnestra, peperit.} Spartana, Lacaena,
Moecha Therapnaea est, fornosaque filia Ledae.
Est Phryxaea soror Nepheleis, Athamantias, Helle. {e Ex Athamante Rege Theb et Nephele cum Phryxo 
nata.}
Amphitryonides, Alcides, Claviget Hercles {f Expatre Amphytrione (et Alcea ave) dictus, qui eum in 
urbe Tyrinthia juxta Argos ex Alimana suscepit.}
Caelifer, Alcmaena gentius, Tyrinthius heros.
Virbius, Hippolitus Thesejus, {g Vel Thesides, a Theseo, en Hippolyta Amazone natus, qui Phadram 
fugiens, et ab equis oppressiss, in vitam a Diana revocatus, Virbius, quasi bis vir, vel vir vivens dictus 
est.} Amazone natus.
OEbalides, et Amyclides Hyacinthus habetur.
I. Phryxaeo Aesonides, ac Colchide notus Jason. {h Apatre Aesone Colehidem, ie dst Medeam. cum 
Phryxi vellere rapie~s}
Hic Mathaniades {i Mathan nostri, Isaac veteris Iosepht avus est.} Iosephus; is Isacides est;
Jacobi soboles, et castae laudis uterque.
Epbigenia Agamemnonia est, Pelopeja, Mycenis, {k Apatre avo, urbe sic dicta.}
Inachis est Isis, {l Io, vel Isis, Inachi filia, et Pherenei Regis Arg. soror.} Memphitis vacca, Pharaonis.
Abramides, et Saraides memorabitur Isaae.
M. Thestiades, ac OEnides, {m Oneus Aetol. Rex et Althea Thestri fil. Meleagrum, Tydeum et 
Dejamiram ginuit natus Calydone unde varia patronym.} Meleager, haberis.
Tantalides, ac Atrides, Menelae putaris.
Phasias, Aeaetis, Medeaque {n Aeetae Colchorum (apud quos Phassis fluvius) Regis filia.} Colochis, 
iniqua est.
Amramides Moyses cornutus, virgipotensque.
N. Nelejus, Pyliusque senex. Nestorque {o Ex Neleo Pyti (urbis in Lacenia) Rege, et Chorids.} triseclis.
Lamechides Noe, vitisque, arcaeque repertor.

295


Tantalis est Niobe. Siplycia, {a Ex Tantalo nata et versa in saxum translataque in Siplylum vogienem, illis 
in montis vertice liquitur.} prole superba.
O Dic Agamemnoides, dic et Pelopejus Orestes. {b Apatre et pravo.}.
P. Priamides, Patis Idaeus, cum Judice, raptor, {c Index inter Deasin Ida. raptov Helena}.
Patroclus Actoridesque Menaetia desque vocatur. {d Ab Actore avo Herculis contra Amazoues comite, et 
patre Menatie, quem Actor ex Aegina suseepis.}
Tharsides Taulus, Petrus Bethfaide natus.
Acrisioniades Perseus, {e Natus ex Danat, turri as Acrisie patre (qui Abantis silius fuit) frustrainclusa.} 
Danaia propago,
Inachides {f Inachida Argivi etiam ab Inacho Regedicuntur.} et Abantiades, victorque Mednsae,
Est Hyperionius Phatchen {g Hyperionis. seis solis, ex Clymene filius.} Clymenia proles.
Sunt Dirce, et Thdbae Potyniei {h Hinc nome~ habes Dircaeus etc. con veniumt et illa qua Ethsocli 
fratri.} Ismenus, et Argos.
Pasiphae conjux Minois, {i Regis Cretens. Vnde Minois idos dicta.} filia Solis,
Jeatis Icariotis erit fida uxor {k Penelope Icari filia.} Vlyssei.
Pasiphae, Minos, Theseus dant nomina Phadra. {l Vnde Pasiphia, Minoia, Theia, etc. Minois enim fi uxor 
Thisei fuit.}
Eunaeus, cyclops Polyphemus. {m Neptuno, ac Thoa Phorci fil. natus} lumine captus.
Laomedontiades Priamus, {n Pater Laomedon, avus Ilus.} Phryx, Dardaniusque:
Japetionides Epimetheus atque Promotheus. {o Vel Iapetides a Iapeto patre.}
Sic Epimerhis erit, sic et Titania Pyrrba. {p Patre Epimetheo Titane.}
Scyrius, atque Neoptolemus est Pyrrbus {q Quem Achilles in SCyro ins ex Dejodamta susc epit, qui 
admodum adolescens ad bellum Froj accessit.} Achillis.
Panthoides est Pythagor as {r Ex Samo, qui transformationem asserebat, ac se in belle Tro, ano Tanthoum 
Euphorhi filiun, fuisse tradebat} Samiusque magister.
R. Martigenae, Iliades, cum fratre est Romulns {s Ex Marte et Ilia in Ausonia nati.} Auson.
S. Davidides Salomon, et magnus rector Idumes.
Manoides Sampson Nasaraeus, terror Hethaeis.
Actaeusque {t Actaeus five Attieus.} Anytique {u Rhetor Athen. Soeratis accusator fuit Anytus.} reus, de 
Socraie dictum.

296


Cadm eis {a Apatre Cadmo ex qua Bacchus.} Semele, pellex Thebana Tonantis.
Aeolis et Lesbis {b Ab Aeolia et Lesbo.} sit dicta Poetria Sappho.
Sic Siren {c Ex. Acheloo flu. et Calliopo Nympha,} Achelois erir, volucrisque puella,
T. Telephus {d Rex Mysorum ab. Achille Lyraessi expugnatore lasus. Augen matrem habuit.} Augides, 
Mysus, Lyrnestius heros.
Terea {e Thereus Rex Thracum (qni et Odrysa dicti) Martis ex Bistonida Nympha fil.} Bistonidem, 
Odrysium die Ismariumque,
Aegides Theseus, {f Aegai Reg. Ath et Aethra fil.} Traeremus, {g Trazen urbs. Pelopon. a Trazone 
Telepis filio.} impiger heros
Mygdoniusque senex, Tithonus, {h Laomedontis fil ex Thracia seu Mydonia qui ex Aurora Memone~ 
suscepit} Eous habetur.
Tiresia Cadmus, Dirce, dant nomina Theoae.
Oenides Tydeus, {i Oenei Regis Calyden. fil. in Aetolia Vbi et Achelo jus regnavit} Aetolus, dux 
Acheloius.
V. Aeoli es, Laeruades, ithachus, sit Vlysses, {k Filius Laertae proavos Aeolum et Susyphum habuit Rex 
lthacae et Dulichti.}
Stsyphides, ac Dulichius, dic Naryciusque {l Narycius a Locrensi ur be cum Ajace dictus.}

§ 6. Hinc facile varietatem, usum, copiarn que patronymicorum disces. Quibus et alia adjectiva ab iisdem 
nominibus propriis deduci solita adjeci, prout maxime usitata. Ceterum et haec, et illa formari majori 
copia poterunt. Nam Vlyssem v. g. quem dicis Laertiadem et Sisyphide, Laertium et Sisyphium appellare 
poteris, eontra Atreum, quem dicis Pelopejum, Pelopidem; Priamum quem vocas Dardanium, 
dardanidem. A patria tamen potius feminina patronymica, quam masculina formabis. Sic Lesbis, pro 
muliere Lesbia: non Lesbides, sed Lesbius pro viro usitatum.

Quae causa cur tam in fabulis, quam historiis Poetae negligenda non fintgentis patriaeac majorum et 
consanguineorum nominatcum extis patronymi ca formentur, praecipuus hinc etiam tamad epitheta, quam 
ad periphrasin et circumscriptionem personae, Poetis usitatissimam, fons aperiatur: quod opetae pretium 
fuerit exemplo pandere.

D. Augustinus tibi describendus occurrat, hunc patre natum Parritio sed obscurioris famae, quam ut 
patronymico serviat:

297


neque mater Monica celebris lieer famae mulie, aptam satis voeem exhibet: ut proinde nec Patritia den, 
nec Monicaiden aut Monleiden opportune dixeris: nisi igitur vel a Tagste patria urbe, velab Hippone, cur 
Episcopus praefuit, Tagastiden vel Hipponiadens appelles, (quod rariusest) patronymica deerumt, 
Rectiusitaque sic circumscrip eris: Quem matris lacryma peperire Tonanri, que gemitus evota parenta 
Asseruere Deo [comstat enim lacrymis et intercessione matris apud Deum, potissimum conversum) 
perges a patria Africa, et us, ubi clatuit, urbibus deseribere ita Africana Sol Ecelesia decum. Africanae 
mitrae, Lux ingens Libya eruditorum princeps Phrygum, illustre Tagasta lumen Hipponis sublime decus 
Ad hac etiam circumscriptionem illustriora ejus faeinora, illi inprimis propria, spectant, siquidem per haec 
satis ab aliis distingui heroibus possit, ut Manichaeis trantfuga sacris: Desertor et hostis acerbus 
Hareseon, Manichae, tuarum Fortunat celeberrimus hostis. Quo nil divinius Orbi Africa progrnuit, Quo 
subnixa stetit Libycis Ecclesia terris. Quae eriam cum ipso nomine proprio Autelii vel Augustini merito 
sociantur, cum enim et Aurelii et Augustini plures sint: neque utrumque hoc in carinen comgerere 
opportunum sit, alterutri, ad claram personae distinctionem, aliquam ejusmodi per periphrasin 
affectionem, tanquam notam signumque personae, adjungendam existimo.

CAPUT XXI. De ordine, compositione, ac numero sententiarum, peridor um et orationsis totius poeticae.

EXspecta bunt forte nonnulli, ut de amplificatione facilem aliquam exped tamque, in poesi viam aperiam. 
Verum illud me jam utcunque praestitisse existimo. Nam, vel de rerum amplificandarum ratione agitur, 
quam principio ostendi, cum familiarem Poetis concipiendi modum vatietatemque aperui vel de 
sententiarum circumducta expositione, et hanc supra de phrasi poetica haud difficilem studiolo homini 
explicavi: ut, nisi prorsus in felici Minerva natus sit, infecundus esse horum fectator vestigtorum nequeat. 
Ceterum Poeta, non minus quam Orator, per loca Rlietorum sese vestigatione sedula effundere poterit. In 
quibus prae reliquis, modo rerum ejusque oppositorum servit descriptio; ut multis, in heroica poesi nostra,

298


exemplis eonstabit: mode caussarum effectuumque; modo etiam aliorum adjunctorum diserta explanatio 
juverit. denique paris, disparisve, tum exemplorum, tum similium comparatio, de quaactum antea, 
magnopere ad amplificationis laudem facit. Plenius de hac parte in oratotiis nostris praeceptionibus 
disseremus, modo Superis placuerit.

§. 2. Jam ad corpo ris totius compositionem accedimus, postquam singulas ejus partes tanquam membra 
quaedam collegimus. Haec universim ita est ordinanda, ut auditoris lectorisve animum suspensum teneat, 
dum, vel sententia, vel periodus, vel tota denique otatio absolvatur. Haec einim praecipua quaedam 
dicentis virtus est ac gratia. Naturam igitur imitari deber oratio, quae ab imperfectioribus ad perfectiora in 
productione rerum, progreditur. Ita enim ordine, ac velut per gradus animo ad absolutionem anhelante 
inceditur, qui si perfectiora exosdio percepisset, fastidar et caetera.

I Haec causa, cur in sententiis abepithetis fere ad substantiva, ab his ad verba sit incedendum: iis demptis 
constructiombus, quibus plus aliquid epitheta substantivis, aut haec verbis signiticant, quae diligenti 
oblervatione accipienda erunt, cum mulsorum praeceptionum instar haec una sit regula. Ita Virgilius 1. 
Aeneid. ordine digessit.

—— At nunc horrentia Martis
Arma virumque cano.
Sed haua Multo post inflexo hoe ordine canin.
Tantaene animis coelestibus irae?
Et infra: -- Scopuloque infixit acuto.

Quod gratius est, quam si. dixisser. Tantae coelestibus ira sunt ammus? quia coelestibus, si praecessisset, 
jam de animis subinrelligi poterat, adeoque intellectus exspectatione amplius non pendebat. porro 
Scopulo acuto tolerabilias est, quam si diceret,

-- Cuspide fixit acuta.

rum acutum ad soopulum proprietatem adjiciat, nondum inrellectam, secus quam fit in cuspide, quae 
acuta esse solet, quorirca elegantius dieces:

-- et acuta cuspide fixit.

De verbis postponendis, minor est Poetarum religio, imoad divisionem epitheti a suo substantivo (quam 
pastim amant) verbum saepe utrique interserunt.

-- celsa sedet Aeolus arce. ib.

299


In rbeus tamen grandibus et proxime adjungi epithetum substantivo, et multiplicari etiam quandoque 
solot.

—— Manet alra mente repostum.
Judicium Paridis ibid.
Luctantes venros, tempestatesque sonoras, ibid.
Antrum immane ingens etc.

Aliquando diversa d: versorum substantivorum epitheta inter se concurrunt vneuste, ante substantiva, 
verbo sequente, ut Ovid.

Fertilis assiduo si non renovetur aratro.
Nil nisi cum sprnis gramen habebit ager.
Vnde illa Lucani collocatio merito peritis displicer.
Amissae leges pereunt discrimine nullo.
Dicendum erat. Amissae pereunt nullo discrimine leges.
Vol Amissae nullo pereunt discrimine leges.

Quod reliquis elegantius est, quia suspensum magis animum moratur. Hac eadem regula nititur illa lex, 
quae gradatim in oratione ab huinilioribus, aut minoribus, ad graviora, majoraque procedendum asserit. 
Uti et in ipso sententiarum rationumque ordine faciendum. Nam qui alium arguet, prins ipsum mendacem, 
quam furem, aut latronem recte dixerit: contra quam in defensione sleriamat: ubi quoque natura rerum 
imitanda videtur, quae in destructione a praecipuis orditur partibus. Nam ridiculum fuerit, si in 
defendendo latrone a mendaeii purgatione ordiaris. Exemplis haec omnia obviis, tam apud Oratores, 
quam Poetas constant, quibus brevitatis causa abstineo. Poetae tamen facilius (ut liberiores sunt) per 
hysterologiam, sive , hunc ordinem subeverrunt Ita Virgil. 2. Aen. —— 
Moriamur, et in media arma ruamus. Et Ovid. lib. 1. Fast. Lapsaque sub terras, ortaque signa canam,

Cicendum Virg. fuerat. In meaia arma ruamus et moriamur,

Nasoni Ortaque per coelum lapsaque signa canam.

Frequens tamen, aut momenti alieujus hysterologia, nec his ignoscenda est: ut qui maxime ad ornatum 
delectationemque comppnunt universa.

II. Alserum principium est: ut in compositione sententiarum ac toitus orationis: non tamen rerum ordiniad 
sustinendos animos: verum etiam aurium judicio ad delectationem opportune conlulatur. Quod fiert, si 
vitetur asperitas, durities, eorandemque, seu literarum, aut syllabarum vocumque; seu sententiarum

300


Iiarum rerumque ingrata iteratio: nisi forte res aspera dura fre: quens, similem orationem posceret: tum 
enim virtutis illa, oratie habitum indueret Virgilio saepe quaesita.

Ita in rebus mollilius gaudet repetitione litera Lius Aen. 4.

—— Est mollis flamma medullas.
Et Quaeque lacus late liquidos. ibid.
R in stridulu iracundu et apseris de quibus vide supr.
—— Crepitans salit horrida grando???. Georg.
—— Nemorum increbrescere murmur. ibid.

S. licet ad sibilum strepitumque opportunum sit, illud tamen Vivgilii non lauda veresob frequenrem litera 
recur sum.

Ceu septem surgens sedatis amnibus altus.
Plus in illo virtutis, ad expr imen dnm est strepitum.
—— Assiduo longe sale saxa sonabant.

III. Syllabatum repetitio frequens displicet, unius praesertim proximae, admittitur. Unde illud Virg. —— 
ad sidera raptim. Et Famcmalum gratius, quam si eum eodem dicas -- Casus Cassandra canebat tum quod 
syllaba eadem verborum principio, tum quod frequentius, recurrat. Aliquot sylla barum repetitionem nisi 
perallusionem eruditam excuses, nemo probaverit. uti illud Cicesonis merito a Juvenale Sar. x. ridetur.

O fortunatam natam me consule Romam!

At vero illud Virg. Aen. 9. grasiam habet, quia nonnihil inflectiinr.

—— Auri per ramos aura refulsit.
Et illud Ovid. 2 fast. Nec prece, uec pretio, nec movet ille minis,
Aut Martial. l 9tep. Artemidorus amat, Calliodorus arat.

Durum asperumque est ob elisionem et lieseram R. sed apte inve aspera.

Terra parens ira irritata Deorum Aen. 4.
Sic maris hiatum saxa abserbentis pari earminishiatu exprimis.
Nunc rabidus retroatque aestu resoluta resorbens,
Saxa. Aen. 11.

IV. Cavendum item; ne vel monosyllabicae, aut et polysyllabicae dictiones in carmine nimium 
coacerventut, nisi forte res desultoria, aut pergravis ita videretur exigere. Vitionsus est versus,

Non ex his est qui se sanos vivere curant.
Illud Horatii l. 1. Sat 8. tumidum est.
Ambubajarum collegia, Pharma copolae,
Haudtus exmonosyllahicu ver sus est.

301


Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc. Virg. 8. Aen.

Et ille Aen. 7. Nec jam se capit unda, volat vapor ater ad auras.
Ex Polysyllabicis laudem habet,
Luctantes ventos, tempestatesque sonoras. 1 Aen.

V. Avocibus uniut aut paucarum syllabarum or diri gratius est, ut senfim axcrescat oratio

Urbs antiqua suit, etc. Sic fatur lacrymans etc.

Ingrata est eonjuncttonumraut particularum tractio. Vt in illo Ovidii.

Femina praefractas, conqueriturque fores.
Et in illo Virg, Sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris.

VI. Recurrentia quoque eadem terminatione vocabula extra laudem sunt, ut fugientes, delentes, 
gemeintes: amabant, tonabant, etc.

Ita Virgtlius Aen. 1. re in 6. versibus penultimo loco iterut. Primus versus est. Vela dabant laeti et spumas 
salis aere rubamt. etc.

VII. Periodi neque longae nimium ad unum praesertim verbum spectantes; neque de sultoriae ac breves, 
congestae in oratione lauda ntur nisi fortes, aut spes resque dilata aut varii inconstantis irative hominis 
impetus, aliquo loco hac oratioms mora, aut praecipitatione simul indicentur. Ita, parum illam Maronis 
lib. 12. Aen periodum probo, qua Turnum cum Lat ino ad castra procedentes do saribit. Et sic arsus est.

Interea Reges. ingenti mole Latinus etc.

Ubi in nono demum versu verbum subjungit Procedunt ca. stris, ut pene octo vetsuum parenthesis esse 
videatur. Contrabrevicolae sententiae periodique; displicem non raro in Lucano ut in illo l. 4. ubi de 
Gigante vasto Ant ab nimis levit er subsultat.

Haec ilkli seplunca domus latuisse sub alta,
Rupe ferunt: epulas raptos habuisse leones.
Ad somnos non terga ferae praebere cubile
Assuerunt, non silva torum. Viresque resumit
In nuda tellure jacens. Periere coloni
Arvorum Libyes: pereunt, quos appulit, aequor.
Auxilioque diu virtus non usa cadendi.
Terrae spernir opes, invictus robore cunctis,
Quamvis staret, erat.

302


Quid enim tot ineisa, et periodi desultoria in re gravi? Adde copulativas particulas que in Vire sque et 
Auxilioque vitiose abundare, cum diversa conjungant: in epulas vel raptos desiderari: cum rectius 
dixisset, raptosque epulas etc.

VIII. Periodi varietatem simul et rotunditatem amant Nisi quod in rerum multitudine, piuribus membris 
placeant; ut animum simul auresque expleant, ultra 15. tamen versum, aut 12. raro excurrant. infra tertium 
alterum ve raro subsistant. Exempla sunt passim obiva Rotundae sint, et cum Versu absolvantur, ubi 
sensus prorsus absoluto, majorem animus quietem exspectat. Caeterum, et in in ipso versu; sed vix in 
principio, et penultimo claudantur pede: nisi affectus, ut dolor, ita admiratio, aut subitus easus, velut cum 
rebus verba suspenderent Ita lib. 5. Aen. Virgilius apte.

Sublata que procul (ignem) dextra, connixa coruscat,
Et jacit, atrectae mentes, ftupefactaque corda
Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu
Pyrgo.

Omnium sententiarum ac periodi absolurio dura; sed in altero versu vim et impetum praeruptum, in tertio 
stuporem, in quarto feminae audaciam et magnitudinem indicat, fine quibus vitiosa esset terminatio, cum 
aures in hoc numero aegre, acquiescant. Hi similisveastectus, multa in Virgilio aspeta abruptaque tuentur.

IX. Sententiarum quoque ac periodi varietas et mensura, ex affectuum varietare ac mensura pendet, ac 
variatur. Unde Poeta magis quam Orator, nunc duhitat: nunc rogat; nunc monet, asse verat, deterret, 
reprehendit: nunc conqueritur, admiratur, exclamat; nunc orat, miseretur, vovet minatur, prout enim 
quisque affectus aut incitatior, ut irati: aut tardior, ut miserantis: ita sententiae ac periodi breviores sunt, 
aut longiores. Et hi quidem motus a dhibentur in Elegis ac Lyricis minori dictionis intervallo: in Heroreis 
ac Tragicis minus frequentur; cum hic magis coepto descriptionem affectuum que loco insistendum sit. 
Neque haec satis: nam sermonem non ra ro ipse ad alios transfert, datque etiam mortuis, inammatisque 
voces, absentes alloquitur, consulit, audit, fictis tanquam veris immora tur, quae omnia aut figuris, ita 
membris, ac periodis orationem variant. Sit exemplo Virgit. 1 Aen. in Or atione Neptuni ad ventors.

Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

303


Jam Coelum terramque, meo sine Numine venti
Miscere, et tantas audetis tollere moles?
Quos ego, sed motos praestat componere fluctus.
Maturate fugam, Regique haec dicite vestro:
Non illi imperium Pelagi etc.

In quo carmine prima periodus tribus versibus minor esse vix potuit, ob caussam indignationis expressam. 
altera, quae animum sedatum ostendit, brevis merito est. tertia longror per quatuor excurrit versus, et 
pluribus omnino poterat, cum de oppositis ut riusque regnis dissereret. Quarta rursum brevis, quia cito 
sedatam tempestatem indicat.

Sic ait, et dicto citius tumida ae quora placat,
Collectasque fugat nubes, Solemque reducit.

Quae obser vatio ad periodos definiendas non levis momenti est, cum orationem maxime rebus aptet. 
Poterat ultimam periodum, uno etiam versu ob celeritatem indicandam absolvere. Quod si dixisset, et 
sensim tumida aquor aplacat aequu erat, ut periodum per plures etiam versus exten deret. Ita rebus oratio 
admiranda est, qua in re Claudianus atque inprimis Lucanus parum accurati, certis modulationibus 
numerorum passim adhaerens, quae cum gratae fere sint, im peritorum aures animosque, rebus parum 
intentos, dulci quadam illecebra occupant, ut hos ante Vitgilium amplectantur. Sed ignorant, quantum in 
neglecta quandoque gratia, gratiae reperiatur.

Incisa saepe rectius in medios cadunt versus, contra quam periodi, quae suavius in fine versuum 
terminantur, quocirca incisa ac sententiae, modo in prineipio versus: modo hoc illove pede medio bene 
terminantur, dum in fine denique carminis rum sensu acquiescat oratio, ut Virgil. 1. Aen.

Restitit Aeneas, claraque in luce refulsit,
Os humerosque Deo similis: namque ipsa decoram
Caesariem gnato genitrix, lumenque juventae
Purpureum, et laetos oculis afflarat honores:
Quale manus addunt ebori decus; aut ubi flavo
Atgentum, Pariusvelapis circumdatur auro.

Varietas hic magna et grata incisorum est. Moderata quoque aptis numeris pedibusque oratio. Tres primi 
versus a secundo, vel tertio pede inciduntur, quarrus a primo, quintus a quarto pede. Minus moderatas 
incisiones Claudianus Lucanusquiue amassent auod fururum erat, si primi v. g. aut secundi,

304


aut quarti carmmis incisum dissyllaba voce prima brev i clauf. sct ut, si dixisser Poeta. O, similis 
hunserosque Des, vel Par humeros vuliusque Deo, vel Par tulitora Deo, vel coelestia plenue ora Dee 
Haecemm subsultanta majorem elationem spirant, magisque canora auribus aecidunt, unde in re laeta, levi 
arrogantique, locum ornatumque reperiunt; sed Virgilius modesti, quam exultantis decorem exprismete 
maluir.

Quinti versus incisum rarius est, ac certis tant um affectibus. ut: fesli, quiescentis, dolentis, stupentis, 
laborantis etc. exprimendis aptum, quod neglecta caesura quasi abrum pat sermonem. Alibi opportunius 
eo Virgilius, quam hoc loco utitur, cum singulaxis in re affectus desit. Non jam tangam comparationem 
eboris et Parii, hoc est, candidi marinoris cum purpureo vultu, cuiautoritas Virg, aegre parem in auro 
colorem datura est.

Par ratio fere in ceteris carminunr generibus, in elelgiacis tamen, vel sententiae, vel periodi, cum versu, 
aut disticho plerumque claudendae.

§. 3. Universim in membris periodisquiue, ad rerum naturam apte exprimendam, numerorum in heroica ac 
tragica inprimis Poesi magna habenda est ratio. In rebus enim tar du et gravisus, spondeis molosisque har 
endum ut Virgilius in Aen.

Olli sedaro respondit corde Latinus.
Et alibi. Illi inter sese magna vi brachia versant.

In celeribus ac levibus per dactylo: et tribraches verba profluare faciet. Sic curr ent em te equum audire 
putabis Aen. 8.

Quadrupedante putremsonitu quatit ungula campum.
Et erumpentium'e eler itas exprimitur. Aen. 5.
—— —— —— —— Finibus omnes
Haud mora, prosiluere suis, ferit aethera clamor.
Ad quod etiam conjunctiones plurimum faciunt. Aen. 1.
Una Eutusquiue Notusquiue ruunt, ereberquiue procelli
Africus.
Denique hos ver sus inter se compone et numeri vim comperies.
Jam membra gressu vix anhelanti traho Et contra.
Ecce. citus ego pede volito levis inaere. vel,
Ecce, ruit: celerique gradus pede librat inanes.

Porto hic pedum numerus quo ipsa frequentsus verba secat, hoc censetur venustior, penultimum in 
heroicis pede~ excipto, qui caesuram refugit, et saepe primus in hoc aliisque catminibus candem negligit, 
Vitiose, sine casura dictur us es.

305


Romae maenia terruit impiger Hanibal armis,
Kectius dices. Impiger Au sonias exrerruit Hannibal ur bes.
Ornatius. Hanibal Ausonios Poenis exterrunit armis.
Casura post secundum pedem neglecta displicet hor at.
Non quivis videt, immodulata poemata judex.
Nec placeat. Non quivis modulata videre poemata judex.

Displicet enim caesura post tertium podem, in vocetrisyllaba, uter que quidem versus teler andus, 
laudandus etiam in Satyra.

Malim tamen. Non quivis videat modulata poemata judex.

In rebus amoenis imprimis elegans est, cum plerique pedes binas voces partitim occupant; ut fit in illo 
Virgil.

Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt.

In quo et altera pedum varietas, ex dactylis spondeisque pergrata est.

Monosyllabicae voces in medio versuum caesurarum defectum supplent, ut:

Casta Deus mens est, casta vult mente vocari.

Cavendum, necommata gratiam casurarum in numere tollant, ut in pyimis Silis versibus fastum.

Ordior aruma, quibus coelo segloria tolllt
Aeneadum, patiturque ferox Oenotria jura
Carthago. Da Musa decus memorare laborum etc.

Vibi postarma male membrum: post Chatiago male petiodus clauditur, quod utrobique praeter 
exspectationem oratio haereat, suis nondum numeris impleta: neque ratio adsit, quae hanc moram exigat.

Caesurae et numeri sequentes, in ultimo et penultimo heroici versus pede, displicent, nisi singulari energia 
gratiam mereantur, quam in his Virgilianis vix obrinent.

Vertitur in rerea coelum et ruit Oceano nox.
Et vera incessu patuit Dea, Ille ubi matrem.
Et pinguem tiliam et ferrugineos Hyacinthos,
Saxa per et scopulos et depressas convalles.

Plus laudis versus sequentes meriti sunt, quia affectum et proprietatem rerum luculentius exptimunt. Ita 
cadentis impetum bovis, et aquae hoc eleganter versu expressit.

Sternitur exanimifque tremens procumbit hami bos.
Dat latus. inlequitur cumulo praeruptus aquae mons
Rim extollit. —— Mignum Iovis incrementum.

306


Constitit, atque oculis Phrygia agmina circum spexit.
—— Crudelis, tu quoque, falsis 1 udis imaginibus

Spondaicos illos appellant versus, qui penultimo spondenm pede admittunt: usitatos quidem in re moestae 
et gravi, tam ad sententiam, quam periodum elau dendam, ceterum inamoenos.

CAPUT XXII. De licentiis Poetarum, earumque recto ae perverso usu, cum adjuncta censura Virgilii.

DE Poetarum licentiis nonnulla quoque sunt afferenda: ut quae orationi importune adhibitae, eadem 
debito ornatu, efficacia, suavirate, ac com punctione exuunt, quo dissoluta, neglecta, enervis, aspera, et 
imperfecta videatur: nisi cum paria in rebus ipfis vitia sunt exprimenda, tum enim virtutis gratiam 
assequuntur.

Quasdam tamen so la metri excusat necessitas. Ita primaia Italia et Priamides apud Virgilium sine vitio 
producuntur per Diastolen.

Atque hic Priamidem Ianiatum corpore toto.

Verum an Silius recte dixerit in heroicis Terruerunt pavidos? An Virgilius bene Obstupui steter untque 
coma? contro verti jure posset, nulla enim necessitas excusat. cum aliter carmini adhiberi, hoc ultimum 
praeserttm poeterit. Ergo per virtutem sunt excusanda, quod scilicet hac syllabae correptione, vehemens 
aliqua in rebus mutatio indicetur, ut fit, quod homines timore as stupore subito contrahantur. Perquam 
elegans illud Ho. ratii.

Dit tibi divitias dederunt (videlicet, brevem ad susum) artemque fruendi.

Aliud Virgihi non admdodum placet, qued contra rei affectum vox brevietur.

Matrilonga decem tulerunt fastidia menses.

Caeterum licentia poetica, vel in detractione, vel adjectione, vel permutatione consistit, quae omnes ad 
datam jam regulam expendendae sunt, nisi enim necessitas, aut virtus admittat, reprehensionem merentur. 
Illud universim de Poetarum etiam Principe Virgilio mihi certum habeo: non omnes ipsius hiatus 
elisionesve alterutro excusari, quidquid demum bartholomaeus Maranta, aut etiam Jovianus Pontanus, 
aliique contendant in

307


Virgilii obser vationibus nec apicem quidem ab eo neglectum Sane ipse jam moriturus Poeta, aliud sensit: 
cum ob loca Aeneidos minus emendata, flammis eam destinaret, ut Fulgosus et Ignatius lib. 6. c. 7. Nil 
hic ex affictione aut aliorum judicio pendeo. iis, quae ratio fundat, argumentis principiisque artis nitor, 
neque hostis, neque amicus cujusquam nimius: libenter etiam cessurus illis, qui eadem via suaserint 
certiora.

I. Elisio, velest vocalium et Synalaepha dicitur, vel M cum sua vocali et Ecthlipsis vocatur, prior in 
quamlibet, haec plerumque in longam ineurrit syllabam. En utramque licentiam in versu Virgilis:

Postquam introgressi et coram data copia fandi.

Videndum, qui vocales commitantur, nam graves aut lenes interse invicem minus recte, quam gravcs cum 
lenibus, aut lenes cum gravibus colliduntur. Sic in prioxi versu durius esset intregressi as. Pares quoque 
vocales inter se concurrunt mitius, ut Ille ego, via avia, Ingressi iterum, Erge omnes, illo fere ordine 
suavitatis, quo posui, solum n cum u durius cohaeret: ut gressu utinaem Porro dispares a et o, a et u, o et u 
asperius commiscentur, ut ora omnes porta poerum dura ulcera etc. Ita quoque male cohaerescit M 
brevibus ut Blandum etenim, quae judicio quodam autium discernuntur; sed et ratio his fuffragtur; quod 
quae in syllabam longam incidunt, gravitarem carminis augeant. quae saepe causa, cux Virgilio elisio 
placuerit. Unde postquam introgresso gravius quam, postquam progressi. Et plus habet efficaciae, 
quanquam aequo pluribus elisionibus abundans versus.

Arva aliena jugo premere, atque avertere prae das, quam illud, Arva jugo pressit, gaudens avertere 
praedas. quia alterum non solum gravius, verum eriam invasionemalienae rei per syllabas sese mutuo 
invadentes designat.

Quis hoc carmen pene ob melestiam non horreat?
Monstrum, horrendum. informe ingens, cui lumen adem ptum.

Sed horror Polyphemi describendi. illigratiam insignem faest. Cavendum tamen, ne gratia numerorum 
haec licentia carmen spoliet: ut apud (atullum his in tersibus factum.

Troja nefas commune sepulchrum Europae Asiaeque.
Troja virum et virtutum omnium acerba cinis.
Durum est primam in versu syllabam elidi. ut Virg.
Siad vitulam spectes, nihil est quod pocula laudes.
Vitima et iam in quinto pede elisa quandoque displicet, ut Virgil.

308


Sic genus amborum findit se sanguine ab uno.
Et Hor. Lori pedem rectus derideat Aethiopem albus.

Visus tamen Maro est in illa elisione utriusque generis sectionem velle innuere: alias dicere licuisset, se 
sanguine sindit ab una. sed hoc maluissem: cum sectio per elisionem parum apre exprimatur. Rectius 
deluturna fratri adhurescente dixit.

Iuturnamque parat fratris dimittere ab armis.
Et Propertius. De eyuisin curris obtuctantibus apte cecinit.
Qua dri jugos cernes saepe resistere equos.

Verum eqnidem hanc elegantiam, vix tam ingratu numer is emevo.

Elisio haec non tantum ind diversis dictionibus, sed et versibus ???peritur, ut Virgilius?

Omnia Mercurio similis vocemque coloremque:
Et crines flavos.
Idem. Aut dulcismusti Vulcano decoquit humorem
Et foliis undam.

Quibus vel multitudo, ut in Primo versu; vel tarditas, ut in altero; vel inagnitudo aliave conditio, 
exprimenda erir.

Veterum quoque ingrata fuit elisio literae S. An Virgilius ea usus sit , anceps est. Ipsiur versu: sunt:

Aut ovinum foetus, aut utentes culta capellas.
Limina tectorum, et medusin penetralibus ignem.
Inter se cosisse viros, et discernere ferro.
Verum rectius ab aliis legitur.
Aut foetus ovium, aut etc. Liminatectorum et medium etc.
Inter se coiisse viros, et cernere ferro. Aen. 12.

Notanda vero hoc loco magis, qu am imitanda, neglectae elisionis rario, quae gratiam in rebus dissicilibus 
exponendis apud Virgilium habet. Ita inquit.

Ter sunt conati unponere Pelio Ossam.
Amphion Dircaeus in Actaeo Hiacyntho,
Implerunt montes, flerunt Rhodopejae arces.

Primum in his egregie sua, mora Gigantum conatum expri. mit, alterum raritatem personae, uti et tertium 
turbatorum hominum moerorem, verum minori, quam primum laude. Elegantius dixit Nvidius.

Jactari quos cernis in Joinio immenso
Et alibi Virg. —— gemituque et femineo ululatu.

309


Alias Virgilsus elisiones res nagna caussa'nec virtute. aur vitio singsslari prsteriitsut:

Credimus, an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt?
Posthabita coluisse Samo hic illius arma.
Quiteneant (nam inculta vident) hominesne feraene.

Verum cum haecneque necessitate, neque vi aut gratia singulari commendentur. Maronem quidem 
autoritas et mos Graecorum defenderit; imitator a vitio non aberit.

II. Affinis elisioni est contractio duarum syllabarum in verbo eodem quae dicitur Syneresit vel Crasis aut 
Synecphonesis, Maroni usitata, laepe non tam virtute, quam libertate, aut necessitate. Per hanc modo duae 
breves co eunt: Sic Virgilius:

Semi hominis Caci facies.- Et -graveolensia centaurea
Bis patriae cecidere manus, quin pcotinus omnia.

Pleraque haec cum virture dictamam primo divisionem, altero nauseam, tertio languorem ac defectionem 
ingentem apte exhibuit.

Rerius inter se longoe in unam conveniuntiut:
- prehensant vestigia dextris, difficultoetem indicat.
Frequentius inter se longa brevesque conguntur, ut:
Ferreiquiue Eumenidum thalami. Inamoenuns quid sonat.
-- Dependent lychnilaquearibus aureis. Rem extollit.
—— Dii coepta secundent.
Tisulo solo necesstiatis se tueri videntur.
Seu lento tuerint alvearia vimine texta.
Atque hinc bullato spoliavit Amazona baltheo.

Neque enim in priori difficultas, aut in altero rei magnitudo postulabant hanc moram. Minus probo haec 
Virgiliana: Proinde una eloquia, 11. Aen. -- de hinc talia fatur. Ae.n.1. Trojaque opulentiae deerit Aen. 7. 
-- a fluminc rejice capellar. Vir gregis spse caper deerr averat. Ecl. 7 quam quam Mula rustica huic 
veniam mereatur

III Minus in licentiis, aures ob numerorum aequalirate~ offendit, primo Apharesit quae in principio 
dictionis lyllabam rejicit. ut temnere divor linquere castra: pro contem nere, et relin., quere Secundo 
Syncope, quae in medio literam vel syllabam abjicit ut repostum pericla. Deum, super um. sur puerat 
clamarunt: pro repositum, pericula, Deorum etc. Tettio Apocope, quae literam, aut syllabam prae putat, ut 
parce meta, id est, metui. Peculi pro poculi. Haec opportuno loco adhibere, nihil vetabit.

IV. Adjectionis pler umque minor est gratia. Fit haec vel

310


in principio vocis: ut gnatus, tetuli, pro natus et tuli, et dicitur Prosthesis: vel fit in medio: ut Relligio, 
reliquta, pro religio et reliquiae. Induper ator pro Imperator, et dicitur Epenthesis: vel denique in fine 
adhibernt, et vocatur Paragoge, ita dicier, monstrarier, pro dici et monstrari usurpatur plerumque sine 
gratia.

Mutant praeterea vocem Diaresis per dissolutionem syllabae: utsuasit, pro sua sit silua, pro silvae: disso 
luo evolue, pro dissolvo, et evolvo: abeneu si pro aeneus. Deinde Tmesis per vocis divisionem mutat: ut 
seprem subjecta trioni inque salutaetus Tettio Methatesis, per transposinonem: ut Evandre pro Evander. 
Denique Antithesis' per suppositione~ alterius literae vocabula transmutat: ut olli pro illi, optumus pro 
opeimus upilso pro opilio. Ex quibus si loco ac tempore usurpaveris pleraque, gratiam reperient, quaedam 
ex his etiam communem sibi usum vendicant, quae studiosus lector facile discernet.

Pro conclusione notare hic volui ad prudentem summi Poetae imitationem spectare: ut licet is egregius 
prorsus virtutibus supra omnes emineat, non omnem tamen ipsius, in licentiis praesertim dictionem 
censeas imitandam. Palam est in Aeneide quaedam ab eo impessecta relicta esse, hiatus quandoque 
mediorum versuum supplendos praeteriisse aspera qua dam et hiulca ad ultimam distulisse manum, quae 
Georgicis majorj cura cultuque admora, facile observantur. Quaedam ex primo libro, exempli caussa, 
proponam ut patria imitatione praetereas. post vers. 200. ua solantem Aeneam socios in ducit.

O socii (neque enim ignati sumus ante malorum)
O passi graviora! dabit Deus his quoque finem

Causam hic (quod gravia perpessi sint) ante propositionem reddit, et pene candem claudit languido 
numero, cum animi jacentium etigen di essent.

Pergit Maro, versu 243. atque ita 10 vem Veneri loquentem exhibet, de lulio Caesare.

Hunc tu olim Coelo spoliis Irientis onustum
Accipies secura: vocabitur hic quoque votis.

In primo versu otiosum, et propter elisionem ingratum ea expunxisset, in altero durum sine virtute 
numerum moderatus esset.

De Venere paulo infr a sic in quit.
Dixit, et avertens rosea cervice refulsit.
Ambrosiaeque comae divinum vertice odorem Spiravere.

311


Quomodo cervix rosea potius, quam nivea refulget: alter versus non ne ingrata elisione, sub finem haeret? 
tertius sensum praeter exspectationem figit, quam apta ad veritatem sententia, non definio. Quis enim 
grasum abeuntis odorem solis comis tribuendum cenleat: Infra quoque 1 Hioneus sic Didonem orat.

Troes te miseri, ventis maria omnia vecti, oramus

Nonne gravius sua viusque, ob monosyllabam praemissam. cujus vis major in principio tum ob syntaxin 
futurum erat? Te miseri Troes, vecti maria omnia circum etc. Limam quoque, et hic mihi versus, quo 
Didoe Aeneam allo quitesr meritus videtur.

Tempore jam ex illo casus mihi cognitus urbis.
Mallem, vel ad solius mouosyllabae elisionem vitandam.

Hinc fuit afflictae calus mihi cognitus urbis.

Fateor, non hic idem omnium sensus. Plures erunt in eximiis etiam literarum viris, qui Virgiliana 
quaedam laudent potius, quam imitentur. Quidam tamen adoratores antiquitatis plusquam superstitiosi, in 
omni apice, quamvis a communi usa et rationes distorto mysteria suscipiunt et venerantur, non tam 
alienam subtilitatem, quam suam stupiditatem professi, minus admiraturi, nisi ignorarent. Virgilius in 
poesi heroica occupavit imperium, sed lunam Aeneidi defuisse tanto ipse dolore testatus est, ut sibi illam 
superesse nollet. Cum igitur hujus eloquentiae perfectionem in nostris praeceptionibus sectaremur, haec a 
nobis adnimadversio praetereunda non erat: ne personas magis, quam causam am plectl videremur.

Certe politioris hac aetate eloquentia, nemo hanc Latini apud Virgil, orationem imitabitur.

Sunt aliae innuptae Latio et Laurentibus arvis,
Nec genus indecores sine me haec haud mollia fatu:
Sublatis a perire dolis: simul haec aninio hauri etc.

Nec vere hac in tanto Poeta culta satis videripoterunt, cum tam perturbatae res Latini non essent, ut velut 
balbutientem inter tot monosyliabicas dictiones orationem cogetetur suspedere, et tam asperis utrumque 
versum numeris concludere.

Is mihi sensus eorum sane post Virgilium Poetarum videtur esse, qui cum laude in eodem scribendi 
genere versati, ejusdem Maronis pro positum sibi exemplum, in aliis om nibus, praeterquam hac 
confragosa loquendi ratione sectari maluerunt, quam ramen us assequi, qui ad rata et optima quaeque 
aspirarunt,

312


non usque adeo futurum etat difficile, quin obvia pueris facultare, cum Virgilio ad hunc sese neglectum 
possent abjicere, Qua tamen animadversione non excludo hiulcam omnem, numerisque inconcinnam 
orationem, ubi dos aliqua affectioque rerum similis exprimenda scite fuerit. Nam cultus quidam est, suo 
loco dictionem incultas esse Verum hac negligentia nihil esse diligentius convenit ut arte magis, quam 
vitio claudicare oratio videatur.


CAPUT XXIII. De stylo, seu charactere scribendi triplici, tum ratione quemlibet assequendi, vitatis contra 
sese offer entibus vitiis.

DEcorum orationis denique perfecte assequeris, si argumento rei scribendae, stylusiita aptetur utres 
graves pari verborum sententiarumque porrdere mediocres concinna magis et ad volupratem flexa circum 
ductaque oratione; humiles usitatiori vulgo sermone concisius, eleganter tamem facet eque jocis, 
proverbiis sen ten tiisque enuntientur ea tamen ptudentia, ut tempori, statui, aetatique hominum 
accommodata fiuat oratio. Nam et res ea dem aliter erudito rudialiter, nequeita seni ut juveni proponen da: 
cum oratio ad captum aestimationemque auditorum, lectocum veformanda sit- Perspicuo ubique sermone 
utendum est, nisi personam opportune inducas, quae ex proposito aenigmata contexat. Procul esse debent 
vetustate jam exoleta. nisi forte, velut in Comoedia Evandrum aliquem, aut priseae aetatis hominem 
exhibeas. Amoveri sordida aequum est, nisi forte scurrilis aliquis et vilis homo sua adumbretux oratione, 
et moribus, ut potest in Satyra. Denique audaci transiatione innovata, tumidaeque et ampullatae voces 
cavendae, nisi cum arrogantis cujuspiam repraesentatur oratio. Quam rem dum multi Musis dedicati 
negligun uinvita. quod ajunt, Minerva poemata concipiunt. Quocirca operae pretium me facturum 
judicavi, si de hac styli diversitate quaedam pulo disertius exposuero. Hac enim quiscunque Oratorum, aut 
poetarum ignoraverit, sutori est similis, qui cuj usque aetatis staturaeque hominibus unius formae calceos 
aptare conatur.

Triplex prolmateriae diversitate, styli quoque diversitas inter

313


doctos est constituta, tamquam forma ac charocter rerum triplex. Primus sublimis dicitur, et potissimum 
movet. Alter temperatus est, et maxime delectat. Tertius humilis est, acfere docet.

§. 2. Sublimis requiret materiam quoque sublimem et gravem, qualis est quae res coelestes, divinasque 
Heroum facta, tumultus, praelia, caedes, lupplicia hominum calamitates etc. complectitur. Deinde 
vehementes afsectus doloris, admirationis, indignationis, odii, misericordiae etc postulat. Ad quos 
excitandos. Primo quandoque facinnt verba grandiora, ut sunt, quae saepius vocales a et o, quam alias 
involvunt plures, pluriumque literarum syllabas contincnt ut lamentabrie, formidata de quibus principio 
lib. 2. egimus: frequenter vero excitant iterata: et modo dissoluta, ut circum strepunt, modo juncta, ut in 
terfuso. Quae raritatem hoc pacto habebunt, su perlativi crebriores juvant, et frequentata epitbeta, ca 
praelettim, quae vel a loco celebri, ut Falerna vina, Assyrius nardus, velantiquitate petuntur. ut Achille um 
rohur: vel denique hyperbole augentur, ut ferrea vox. Postremo digna esse gravi persona verba, 
sententiasque convenit, ita modulari licet quo adisonum gravius sit. quam coenere, illud tamen minus 
dignum quia pastoritium est. Quod etiam in rebus seti officiis sordidis gravi personae tribuendis 
observandum, uti Virgilius dum Aeneae socios in litore cibos igne excoquentes collocat. si habet Litore 
alieno locant alri stammasque ministrant. Porro cum ad indignationem concitamus, volubilia setvinnt; ut 
dactyil sunt; et Paeon primus, ac ultimus: asperitate interea. per elisiones et literas m. z. s. d. t. saepius 
recurrentes conciliata, cum ad commiserationem inflectimus, verba luavia (sed quae gravitatem non 
amiserint) ac tarde svondeis molossisque incedentia adhibemus. 2 Sententiae adhibentur ponerosae de 
rebus gravibus, coelo, fuhnine morte, peste, flagitus, virturibus etc.

Deinde tropis et figuris vibrantioribus ornatae ut inprimis sunt, repetitio, conversio, complexio, 
conduplicaio, reticentia, conjunctio, disjunctio, adjunctio: quaeque affectus concirant, ut interrogatio, 
dubitatio, objurgatio, execratio, exclamatio, apostrophe, ironia Quo etiam pleraeque amplificationis 
figuarae conducunt. Id vero diligehter notandum: aliter ad indignationem et gaudium, aliter ad 
commiserationem et dolorem excitandum conformandas sententias, istic enim caesim,

314


membratimque, non incedere leniter; sed proterve exultare quodammodo debet orario: hic contra tardis 
longisque immorari passibus et spiritum disentis exhaurire, ubi rursum Oratorum, Poetarumque non pauci 
deficiunt. Sunt enim haec, quae docemus, utrisque communia. In hoc genere versantur sere ubiquelibri 
Aeneidos (lege moriem Didonis] Tragoediae, invectivae item historicorum. Ciceronis Orationes in 
Vetrem, in Catilinam 1. et 2. Philippica 2. Agrariae, pro Cluentio Rabirio etc. Adversatur huic stylo 
tumidus, et frigidus, in quem nonnulli incidunt, dum humilia declinare, sectari altiora nituntur. Nam 
primo, ut usitata devitent, in barbara verba incidunt, nec in Musarum viridario, sed ut phrasi ipsorum utar. 
verrucosir ambulant campestribus, arque omnes depudicant Camoenas. Aut Graeca. inepte venantux, et 
linguae Larinae purpuram his male consarcinatis centenibus, sua venustate spoliant. Utamur iis, quae olim 
Graecorum fontibus hausta Romano ab antiquis foro donata sunt, cetetis tem peremus. Neque minus 
reprehendendi sunt, qui metaphoris nimia elatione insiatis dum facem solis illustriorem radiis, fontem 
Oceano, collem coelo similem excitant, atque inter Charyb des Scyllasque expassa orationis carbasae 
sollecirane atque imprasnant, vel certenimia metaphorarum depressione visescunt. Si inter camporum 
verrucas verticesque tanquam montes silvasque vagenrur: vel denique alienarum unpariumque rerum usu 
in translationibus puerescant: ut cum campot pacit, montesque beili machinantur. In quo generc licet 
Poeris plura, quam Oratoribus concessa sint; utrosque tamen a vitio abesse convenit. 2 Ut orationem 
epithetis a vulgi usu elevent, vel crebris nimium, frigidisque interdum atque otiosis superflue; vel 
impropriis etiam sordide dit Iluunt, vastumque aliquem becoa proforti estollunt, am plam vocem pro gravi 
etc.

§ 3 Temperatus seu medius dicendi character, rem quoque moderatis affectionibus obnoxiam postulat. 
Essenim ad delectationem mollesque affectus idoneus Unde in quacumque re non erudite nec movere 
audit orem gravius, sed rebus propositis oblectare potissimum volueris, (ut fit in laudibus, gratulationibus, 
narrationibus etiam ac descriptionibus rerum] ad hoc genus revocabis. Huc igitut praeter Diras et Epicedia 
omnia superius explicata poematu genera spectabunt. Odae item pleraeque Horatianae, Georgica, Elegiae, 
et fasti Ovid. Historicorum scripta, osatrones pro Quintio, Caecinna, lege Manilia, Marcello, rchia

315


etc Hoc genus dicendi, ut delectet, sua vitatem et concinnitatem, de quibus infra, inprimis postulat. 
Deinde verbornm sententiarumque egregia requirit lumina. tum fabulas ingeniose confictas, sapienter 
graviterque dicta: verbo, ea omnia, quibus admirationem oblectationem que conciliet, quare et tropus 
omnes figurasque, praeter obscuriores, admittit, numero licet in sententiis ad mores spectantibus, 
concisiori in decursu, tamen orationis magis volubili gaudet. adversatur huic dicedi generi fluctuans et 
inconstans oratio, quae, dum ad suavitatem voluptatemque rara atque admiratione digna, cum in materla, 
tum in stylo, sectatur, multam rem coacervat; nullam satis exprimit, verborum eriam sententiarumquiue 
lenocinia quaedam studiose lectatur; sed exhausta brevi penu. aut inopia orationis deficit, aut iiloeem 
identidem flosculis affecate superbit.

§ 4. Humilis ac senuis dicendi character concitandis affectibus patum idoneus, ad docendum maxime 
mstitutus, rem praeceptis, aut narratiunculis, ad solam altesius instructionem susceptis, contentam 
postulat, quae in artibus praeceptionibusquiue morum, tum epistolis tradendis fere occurrunt. Gaudes 
igitur definitionibus, partionibus, interpretationibus, ac distinctionibus rerum, argumentis etiam 
subtilioribus, uti et sententiis, quae plus acuminis, nervique, quam ponderis habeant, sermonem ex verbis 
rentuioribus purum, ac proprirs magis, quam meta phoricis inhaerentern, desiderat, qui clare dilucideque, 
argute tamen, caesin que incedat, urbanitare, facetiis, adagiis, acsubtilitate condiatur iisque potius quam 
tropis figurisque varietur: has enim, nisi modestiores sint, ut dissimulatio. extenuatio lui, interrogationes 
minutae; plerumque fastidit. Numerum necomnem respicit, nec sollicite quaeri, vocahum item leniores e 
et i frequentius exigit, tum illrum, ac diphthongorum asperum concursum vitat, ac illo delectatur cultu, 
qui cum infigni perspicuitate conjunctus est. In hoc genere Epigrammata, Eclogae, Comaedia et Epistolae 
pleraeque, sive ligarae sive solurae, exemplo esse possunt. Opponitur siccum atque atidum genus huic 
scribendiformae Dum eum affiuere aliqui verbis nolunt necelaria ad rei naturam explicandam praelercunt; 
aut dum usitata ambiunt, etiam vulgi ignorantiumque pedibus trita admiscent In omni igitur chatactere sex 
prasertim examinauda occutrunt, rei methodus, dictio, figura, membra,

316


compositio, circum ductio, seu am plitudo sententiarum, et numerus. Ex his variae singulorum generum 
affectiones haud difficulter colligentur. In lublimi enim genere perpetuo dignitas, et sonus: per vices, 
gravitas, et vehementia reperitur. Dignitas ex splendidis, grandibusquiue cum verbis, tum sententiis, sonus 
ex numeris idoneis consurgit. Gravitas verba modumque loquendi magnae rei, seu personae 
accommodatum postulat. Vehementia ex concisis membris figurisquiue, ac numeris vibratibus [ut sunt 
dactyli post spondeum, velutierum pentes] nascitur. In infimo genere per petuo tenuitas: per vices etiam 
simplicitas exigitur. Tenuitas est puritas Latini sermonis communi usu deducta. Simplicitas est puritas 
sine admixtione figurarum. In medio genere illa omnia moderatius reperiuntur, quae in summo, et 
ornatius, quae in infimo amat in sermone rotundicatem, quae duram in verbis, sententiis, numerisquiue, 
pronuntiationem fugiat: et volubilitatem, quae neque exiliter effluat, neque ardue nimium cuncterur.

Ceterum haec doctrina universim illo principio nititur, quod omnis oratio aut moveat, aut delecter aut 
doceat, ideoque congruenter ad illum finem, et naturamm ejus quae tractatur, rei sit exponenda. quare 
cum in eadem oratione soluta, ligatave hi saepe fines permilceantur, et qui modo docuit, mox etiam 
delectare, denique et movere cupiat; quis non intelligat characteres eadem de causa vartaudos, 
permiscendosquiue? Haec exemplis Poetarum hoc loco declarare longum sit. Nos in heroica poesi in 
Sarcotide omnes characteres adhibemus. In medio opere de Avarivia ac voluptate locisquiue aliis 
moralibus quae frequentibus gnomis exornantur humiliter, de antitheo vero in Paradisum irruente, de 
Superbia et Ira sublimiter; de cereris plerisque remperato stylo disserimus. Virgilius etiam uno libro 
quarto omnia scribendi milcet genera, arque in fine potissimum dominatur in exprimen dis Didonis 
affectibus, quos fignris potius, quam verbis sententiisquiue grandioribus (quae feminam minus decebant] 
extolit. Ad haec igitur studiosum lectorem remitto.

317


CAPUT XXIV. Exemplis distinctio characteris triplicis magis illustratur.

EXpassim obviis pauca tantum petam exempla affectuum ttyli cujusque. In quibus descriptio Aeneae et 
Didonis a se mutuo diseedenouin, pro stylo primum sublimi servier.

Tum vero Aeneas subitis exterritus umbris
Corripit e somno corpus, sociosque fatigat.
Praecipites vigilate vin, et considite transtris,
Solvite vela citi. Deus aethere missus ab alto
Festinare fugam, tortosquiue incidere funes,
Ecce iterum ftimulat etc.

An non ip sa per dactylos tibi volvi ac properate videtur pratio: Pergit eodem festinantis impetes.

—— —— —— Vaginaque eripit ensem
Fulmineum, strictoque ferit retin acula ferro.
Idem omnes simul ardor habet, rapiuntque, ruuntque etc.

Mox subjungie majorem etiam fur??? impetum per dastylos pro???em simul et interrogationibus 
ardentem.

Terque quiuatcrquiue manu pectus percussa decorum
Flaventesquiue abscissa comas. Pro, Jupiter, ibit
Hic, ait, et nostris illuserit advena regnis!
Non arma expedient, totaquiue ex urbe sequentur?
Diripientquiue rates alii navalibus? ite,
Ferte citi flammas, date tela, impellite remos.
Quid loquor aut ubi sii? quae mente~ insania mutat? etc,
Non potui abreptum divellere corpus? et undis
Spargere? non socios, non ipsum absumere ferro
Ascanium, patriisquiue epulandum apponere mensis? etc.
Sol, qui terrarum flamrnis opera omnia lustras,
Tuquiue harum interpres curarum, et conscia Juno,
Nocturnisquiue Hecate triviis ululata per urbem,
Et Dirae ultrices, et Dii morientis Elisae,
Accipite haec, meritum quiue malis advertite numen.

Attende, quema dmodum per apostrophen ad omnia pene creata versam, per interrogationes, 
exclamationes tum veloces pumeros ira, dolor, et amor, modo erum pat, modo irerum haeregat,

318


graviori denique et numero et sententia Divos compeller. ut ad commiserationem inflectat. Quem 
affectum dolore mixtum magis denique rogo incumbens urget, spondeis suspensum.

Vixi, et quem dederat cursum fortuna, peregi,
Et nunc magna mei sub terras ibit imago.
Felix heu nimium felix, si litora tantum
Nun quam Dardaniae tetigissent nostra carinae!

Mox dolor in iram resr sum ver sus est. Lvae enine in regravi affectus miseendi suns.

Dixit, et os impressa toto Morieraur inultae?
Sed moriamur ait, sic sic juvat irc sub umbras.

Modo iterum tristu ipsius casus gravi verses deseribitur.

Collapsam aspiciunt comites ensemque cruore
Spumanrem sparsasquiue manus. It claraor ad alta.
Atria, coneussam bacchatur fama per urbem;
Lamenris, gemituquiue, et semineo ululatu
Tecta fremunt: resonat magnis plangoribus aether,
Non aliter, quam soimmistis ruat hostibus omnis
Carthago, ant anriqua Tyros, flammaequiue furentes
Culmina perque homin um volvantur, perquiue Decorum.

Mis lit eras sonantes sallabas plenas, epit hecta crebra, cumulata in 4. versu etiam snbstantiva, phrases 
grandiores, elisiones tardosque numeros, omnia ad rei graviatem exprimendam in stylo sublimi expen de. 
Unde duplicem hujus formam, alteram concitatis, alteram tardis affectibus apram faelie observabis: 
quarum prior potislimum figuris, posterior quadam orationis majestate elevetur

Vis ipitur characterem in primo mutem sublimis styli genese? fatis erit suis illa figuris exurer, et modo 
erationem in humih, modo in temperato dicendi genere constitues. e. g. pro superiorioribus Virgilianis 
dicamus

Mox arms expediunt, rotaquiue ex urbe sequuntar,
Diri piuntquiue rates illi navalibus, isti,
Accendunt flammas, telisquiue hostilibus instant etc.

En, ut levi in flexione sublimis oratio ad humilitatem abjiciaus. Solam interrogationem ex sequentibus, 
Non potus abreptum etc. toller et character dicen di mutatus, cum affectu erit.

Ad mtstandam alter am sublimie styli formam, qua doloris posissimum affectibus servit, plus omnino 
requstur, e. g. dicamus:

Labentem alpiciunt, gladiumque cruore madentem.

319


Aspersasque manus, sublatus in aethera clamor
Tollirur, ac to tam fama it diffusa per urbem,
Tecta fremunt gemit u, moestisque impulsa querelis.

Vides ad mediocritatem quandam otationem recidere; eliminatis grandiori bus sono epithetis; ut est eoll 
spsam, sparsas con cussam: tum translationibus; ut spumantem ensem, bacchaiur saema: tum denique 
exaggerationibus vocum: ut gemitu, lameniu; seulatu etc. Par ratio de aliis cujusque styli affectionibus, 
quas facile simili imitatione transferes quanquam vitioium hoc futurum sit si materiam spectemus, cum 
haec unam tantum scribendi formam sibi propriam vendicet.

§ 2. Mediocris stylus in descriptionibus rerum praecipue locum occupat, si tamen res graves tristesque 
sint, ut ille Didonrs casus assurgendum erit. Hinc minus placet illa Ovidii 4. Metam. inferni descriptio.

Styx neb ulas exhalat iners, umbraeque recentes
Descendunt illac, sim ulacraque functa sepulcris
Pallor, hiemsque tenent late loca saeva, novique
Qua sit iter Manes, stygiam quod ducitad orben
Ignorant.

Neque satisfac it sn eadem descriptione Statins styli mediesiusate 4. Theb.

Panditur Elysium Chaos, et Telluris opertae
Dissilit umbra capax, silvaeque et nigra patescunt
Tartara, liventes Acheron ejectat arenas
Fumidus, atra vadis Phlegethon incendia volvit.
Et styx discretis interflua Manibus obstat.

Grandius adtanta rei horrorem, rectinsque depingir Virg. lib. 7.

His specus horrendum, et saevi spiracula Ditis
Monstrantur, ruptoque ingens acheronte vorago
Pestiferas aperit fauces etc.

In quo, tanquam tenuius re et voce, etiam illud spir acula ditis non probo: malim Pluto nis hiatsse, Vel 
Ditispue immanis hiatase. Magis graphice libro 8. idem

—— Vi terra dehiscens
Infernas reserer sedes, et regna recludar
Pallida, Diis invisa, superque immane barathrum
Cernatur, trepidentque immisso lumine Manes.

Er Stlius lib 12. Caecas stagnante voragine fauces

Laxat, et horrendos aperit telluris hiatus etc.

320


—— tellus at ro exundante vapore
Suspirans vastisque diu calefacta medullis
Aestuat et stygios exhalat in aera status.

Malim. Vastasque diu calefactamedullas. lib. 13. sic habot

—— Late exundantibus urit
Ripas saevus aquis Phlegethon, et turbine anhelo
Flammarum resonans fa xosa incendia torqnet.

Rectius dixer s: saxorum in cendia volvit; quia epirhetum displicet.

Parte alia torrens corytus sanguinis atri
Vorticibus furit et spumanti gurgite fertur.

Quod si dixisset spuraantia flumina tor quet, aut spumantes evomit undas, magis etiam placuisset: utpote 
in regatvi, siylo graviori. Pergit.

At inagnis samper Divis Regique Deorum
Iurari dignata palus, picis horrida rivo
Funiferum volvit styx inter sulphurn limum.
Tristior his Acheron sonie, crassoque veneno
Aestuat, et gelidam eructans cum murmure arenam,
Descendit nigra lentus per stagna palude.

Apta sane, styloque ad rem applsito, inferni descriptio: quanquam lurari dignata palus veniam magis, 
quam laudem mereatur.

Animadvertis opinor quibus optimi Poetaead stylum extollendumm utantur praesidiis: Quia vero pronum 
eit sublimia sectanti tumore aliquo, aut inepto inflatoque sermonis genere offendere, nolo tribi Sidonium 
Apollinarem hoc inprimis notatum vitio exhibere; sed majoris nominis Poctam Statium ubique pene, sine 
diserimine grandem, nec raro cum verbis, tum phrasibus parum aptis exandantem. sic Achilleidem 
orditur.

Magnanimum Aeaciden, formidatamque Tonanti
Progeniem, patrio vetitam succedere coelo
Diva refer. Quanquam acta viri multum inclyta canta
Moeonio; sed plura vacant. Nos ire per omnem
(Sic amor est) Heroa velis, Scyroque latentem
Dulichia proferre turba, etc.

Sensus hic est. Achille~ que Iupiter ipse timuit, (quam absuraum hoc statim principio orationu lau 
dandum hominem extolleae. licet fabulus patrocinamtibus?) et qui patrio coelo exclusus est, cuht hac dere 
actum in tanta rerum gestarum serie?) Diva refer.

321


(cier non Musa potius? cierm neurlt a sine Divae) Quanquamm vero acta viri cecinerit Homerus, multa 
tamen omisit nosommia Herois acta canemus, et per Ulyssis tubam, illum e Scyro ad bellum educentem, 
rursum producemus, commemoratione factorum, (quam hoec obscasre et impropriis locxtionibus tument, 
frigivique) Subjungit:

-- Si veteres digno deplevimus haustu,
Da fontes mihi Phoebe novos.

Quid hoc? digno haustu deplere sontes sive, digna e aners. Plura sunt passim obvia,

§. 3. De mcdiocri stylo facilior instructio, floridus ille passim inde. criptionibus erum luxuriatur. Quale 
supra exemplum in contagione ex Virgilio Ovidioquiue deseripta dedimus, grandiora hic verba 
figurasquiue acriores respuit, cerara sublimit haud dissimilis.

Insimae elegantiae exempla suppeditat passim ovidius in Metamut in Narc: slo, Arachne etc. Tale et illud. 
mer.

Mulu illam petiere, illa aversata peientes,
Impatiens expersque viri nemora avia lustrat.
Nec, quid hymen, quid amor, quid sint connubla, curat.
Saepe pater dixit: generum mihifilia debes,
Saepe pater dixit: debes mihi nata nepores.
Illa velut crimen taedas exosa jugales etc

Et Virgilius in Georgica haud pauca suppeditat, uti in Bucolieis etiam; quanquam in his aque grandior.

Vnism de progne sticii Lunae ad pluviam vel serenitatem signis ex 1. Georg subjicio.

Luna revertentes cum primum colligitignes,
Si aigram obscuro comprenderit aera cornu,
Maximus agricolis peiagoquiue parabitur imber.
At si virgineum suffuderit ore ruborem,
Venruserit, vento semper rubet aurea Phoebe.
Sin ortu in quarto [namque is certissimus autox)
Puta; nec obtu sis per Coelum cornibusibit,
Totus et ille dies, et qui nascentur ab illo,
Exactum ad m ensem, pluvia ventisquiue carebunt.

Magis humile Ovidianum est quod si a nameris resolveris, totum in oratione solutae deserviet expositioni 
historicae: nam, ut in Marone posteriores quinque versus idem praestent, certe priores huinilitatem solutae 
orationis superant, praesertim

322


securidum et quartum carmen. His igirur mediocri siylo est propior. Suo tamen hic stylus diserimine 
etiam insignis est: nam in bucolicis merito, cum rustica Musa, abjicitur: in satyris mordaci quadam 
dicacitare abundat, ac nonnunquam obscuritatem aenigmaticam sectatur ut suo loco videbitur.

Haec satis ad praecipuas diversi characteris dotes explicandas fusius de his ex allegatis Sarcotidis nostrae 
exemplis constare poterit.

§. 4 Vitiosi styli, quamvis, ut supra liquet plura sint genera: eamen inprinsis pronum est impingere in 
feigidum, ut dum rara sectamur peregrinis, inveteratis, aut novis putide adhaereseamus: et in tumidum 
dum grandia nimium, vel affectatis verbis cum Statio, vel rebus supra fidem elatis cum Lucano et 
Senecaen Hetcule O Eteo sectamur. Talis illa descriptio tempestatis apud Lucanum lib. 5.

Nubila tanguntur velis, et terra carina etc.

Audi Senecae: Herculem, qui moriturus astra poseit, et stolista rumidirate inquit.

Da, da ruendos Jupiter saltem deos.

Hic tumor rerum; ille verborum sententiarumquiue est, quem paulo ante ex Statio produximus. Vide, quae 
alibi de metaphora tradidimus.

Alterum pronum est vitium, in quod impingunt, qui styli mediocris slosculos atque ernamenta sectansur. 
Idque vel puerilirer novata er atione, est,

Pallidulas genulas aequabat blandula buxo.

Velsranslasa, Ore rosas inennta novas, silvasquiue comantes Criniosis.
His exundat Cornelius Nepos, de quo supra cum de metaphora.

Tertimm vitiorum genus est, quod incidunt, qui priores exsessus vitare conantur, estquiue tritus nimium et 
aridus stylus. Talis non raro Lusretius, dum humilinimis pedsstrisque orasions onssdit, ns lib. 2.

Quam nibito soleat Sol ortus tempore tali
Convestire sua, perfundens omni luce.

Vbi ly convestire satis inepte compositum est. Tale et illrsd I. S.

Aut quia Sol idem sub rerras ille revertens
Anticipat, Coelum radiis accendere tentans.
Aut quia sonveniunt ignes, et semina mulsa

323



Confluere ardoris consuerunt tempore certo.
Quae faciunt so lis nova sem per lum ina gigni.

Dissolve, et plane humilem, scholasticoque vix puero dignam, orationem comperies. Hac quandoque 
humilitate vilescit etiam Ovidius.

Siccus tamen inprimis exanguisque ille est stylus qui brevitatem illam A tticam sine nervo sententiarum 
ornatuque verborum sectatur. In quem nonnunquam Lucanus, cum Ovidio, im pingit, quin et Clau dianus, 
cetera grandis. Qualis enim illa Honorii ad nuptias Mariae aspirantis oratio, am Augusto digna juvene, ac 
tam elato etiam vate?

Hae cigitur queritur secum-Quonam usque verendus
Cunctatus mea vota so ceriquid jungere differr
Quam pepigit, castasque preces im plere recusat? etc.
Oratum misi proceres, qui proxima nobis
Jura tenent. Stilico, faceor, non parva poposei,
Sed certe mereor, soedus mihi solve paternum.
Red de suos aulae. Mater fortasse rogari
Mollior, o patrui germen, cui nominis heres
Successi, etc.

Neque igitur nimium protritis utendum in carmine, neque breviculis sententiis stringen da cratio, cum 
aliquam majestatem requirit. Addo, nec numeros leviter prosilientes gravem personam in re praesertim 
cunctationi obnoxia decere. Ut est. cunctatur mea vota socer.

His igitur qui se in scribendo obnoxium deprehenderit, ad cppo situm ita nitetur ut nonnunquam etiam ab 
inslati styli vieto abesse vix putetur e. c. si cum Lucretio repat, Statii assequi majestatem conetur. Ita hic 
ortum solis de pingit lib. 7. Theb.

Iam gelidam Phoeben, et caligantia primus
Hauseratastra diex, et jam rumet igne futuro
Oceanus, latequiue novo Titane reclusum
Aequor, anhelantum radiis subsedit equorum.

Ubi licet in illo, quod, aequor radiis subsedit et igne: umer; parum a ptis meta phoris Poeta ludat tamen 
quod dies astra hanserit, rarum est, nec inelegans. Gravitas item epithetorum, (quanquam suluro et 
reclusum minus probem) tum substan - tiv orum usus ratior, ut quod phoebe pro luna, Titan pro sole 
adhibeatur, orationem Poeta diguam facit.

Ita quoque concisa diotio, per rotunditatem, profusionemque

324


v. g. Silii, aut potius Virgilii corrigenda erit: ille pene vitium abripitur, hic in aurea mediocritate subsittit, 
Exemplis passim obvsis non immoror. Sed facilem nunc aperio viam, qua ad elevandam dictionem 
poeticam quisque possirincedere, etiam ceterarum rerum pleratumque rudis.

CAPUT XXV. Praectita amplisicandae elevandaeque phrasis poetica demonstratio.

VT practica facilitate ad rem in eloquentia tam soluta, quam ligata maxime arduam, ducaris, lubet obvia 
te phrasi, per exem pla, ad copiam simul atque ornatuna inflexa, praeire. Sit haec de trivio: Est homo 
doctus.

In hac neque verbum, neque substantivum (ut quae non admodum multas hoc loco, saepe et alibi 
variationes admittant) expendemus. Dum praecipua varietas et copia ab adjuncto doctus petenda sit. Quod 
e Philosophis praedicatum dicitur, estque tanquam vestis quaedam personae ornandae, excolendaeque 
ettribura.

Utigitur hoc adjunctum doctus extollas, variando, et amplifices:

1. Resolve illud in aliud ipsi cognatum substantivum, novoque hoc epitheto orna, ut Doctrinaque petens. 
Ex quibus utrumque peinde saepius variare poteris, ut pro doctrina pone, arte, musis, ingenio, eruditione, 
eloquio, facundia, etc. sic et potens mutabitur si dicas illustris, nobilis, exculrus, promprus, excellens, 
eximius etc. unde exsurget. Nobilu eloquio, vel illustris, abarte vel Musarum excellens etc.

2. Adjunge alterum in genitivo substantivum. Ut Doctrina stuaiis. Facundia lingua. ingenii cultura, 
literarum palaestra, vel apeae, vel messis cruditionis sementis Phoebi, camanarum deliciam etc.

3. Haec deinde suis iterum illustres epithetis, et mirifice crescet orationis dignitas. Ut odctrina admiranda, 
obvina. In quibus illa excellere supra docui, quae vel a locis sumuntur, ut Assica Nomana, Laria, Laconia, 
vel a personis, ut

325


Maroniana Tulliana et c. Quorum varietatem et copiam, cum phrasiologia ex iisdem nata, alibi 
suppeditavi. His expensis ad plenum etiam in Heroicis versum, tenuissima phrasis extolli poterit, ut:

Huns divina rapic Latia facundia lingua.

4. Haec universa per opposita tamsubstantivorum, quam adjectivorum exponi poterunt. Cum videlicet illa 
de subjecto negaveris: Ita, cum docto opponatur indo Ctus, vel rudis, ignarus, inscius, adeoque et 
ignorantia, ruditas inscitia etc. eadem, qua ante, variandi ratione, per opposita licebit progredi. Ut 
Nequaquam rudis est. Procul ignor antia turpis. Non hunc insantia lingisa praepedit.

5. Per tropos illustratur. extolliturque magnopere oratio, Apud Poetas praecipue id praestat Synecdoche 
Ut doctum caput, carum Musis capus. Musarum studiis excuitum pectus. Vex aevi divina sui, Magis vero 
etiam metaphora hoc potest, quae modo sola adjectiva ornat: ut, cui lactea fandi copia, Ambrosiaeque 
sonant ex ore loquelae: modo sola excolit substantiva, ut eruditionis lepos, Eruditorum alpha princeps, 
primipilaris. Suadae delicium, Musarum corculum, nutritus, alumnus, modo (quod frequentius est] 
utrumque ornat, simul cum ipso verbo altero tamen substantivorum in propria significatione relicto, ut, 
divite largus ab ore Eloquii profundit opes.

6. Per fictas rerum, de quibus agimux, et praecipue virtutum ac vitiorum personas, quibus actionem 
aliquam tribuimus, aut certe circa illas instituimus. Quod rarum plerumque atque ingeniosum est. Sic 
Bacchus pro vino, pro sole Phoebus, pro literis Musae, Pallas, Sapientia, Suada, aut Pytho, Phoebus item 
ac Mercurius et hinc, plenum Pallade pectus'

Illum Castalia respexit ab arbore Thoebus.
vel Hunc alust tenero nutrix sapientia lacte.
Vel Insidet labris Pytho et Romanum liquat, Atticumque rerem.
Affundit Apollo liquerem Pincerna noctaris mori.

In his, ut apparet, personae fictae actio trrbuitur. Potest et circa illam actio personae, verae affingi: ut, 
tenero qui miles in avo, Musarum sequitur vexilla, aut castra, vel Phoebeis miles in armis, laurea serta 
gerit. Palam est, quantum haec faciant ad phra sin poetice exornandam.

7. Ad poeticae locutionis varietatem, raritatemque ac dignitatem

326


facit. Fabulas ad rem, de qua agis. exploratas habere: ut sunt in praesenti materia in primis. quae de 
Phoebo, Pallade, Mufis, quaeque de locis his consecratis feruntur: ut de monte Parnasso, et Helicone in 
Phocide regione de Pim pla et Libethra in Thracia. Pierio et Pindo in Thessalia: tota denique regione 
Aonia: tum de fontibus Castalia et Agani ppe, quorum hic in Parnasso, a Bellerophontis equi ungula sit 
excitatus: unde Medusaeus, Caballinus, Pegaseus dictus est. Quae cuncta vatibus variandae extollendae 
que phrasis tunt argumentum. Unde Poeta doctus appellatur: Biverticus incola mentis. Qui toto Phocides 
astuat furore, Bellerophontoeis orariga vit aquis Palaliae Phoebis Musarunique domus docto patuere 
Maroni. (astal. dum conviva frequens, cultor que Minervae

8. Rarior quoque syntaxis a Graecis quandoque, praesertim inlyricis et heroicis, ad Latinorum usum 
traducta gratiam cum varietate concilia. Ut cupidus tractaere Maronem. disertu fari promptus. Tua seripta 
legum Musas tractare potentis. Sectatur amoena Musarum. Ln quo faeundia magnum est. Non hic 
Musarum pugnat amori. Eloquii laudem potitur. Fungitur offic ium dsserti. Turpis in scitia desinit 
acceptus Musis. Haec tamen ejusmodi sunt, quae parce et salis instat ceteris condiendis admiscenda erunt, 
Cum crebra apud Statium insipidam nonnunquam orationem red dant, ut supra visum est.

9. Oratio per com parationes diducitur simul atque illustri cloquentia assurgit. Idque modo strictim, Ut 
Carmina seribis

Qualia Caecropi anen dedignentur Athenae.
vel Possidet hic Ciceronis opes, doctique Maronis
Profluit eloquro.

Modo etiam fusius tam in simili, quam exemplo: ut

Qualis inexhausta fratres dum luce coruscat
Noctivaga astrorum pvinceps; stellasque mineres
Despicit aetherio Phoe eradiantior igne.
Talis er at docto reliquis facundior ore.

vel —— Olim divinum Roma Maronem
Obstupuit tenui dum carmenarundine pangis,
Heroum que tula laudes sonat aemula tandem
Plectra rapst vates gauder que Marone: secundo
Posteritas tanto que viri depender ab ore
Roma stupens etc.

10. Illae orationis figurae, quae ad ornatum posius, quam affectum

327


comparatae lunt, mirifi ce sermonem amplificant, sienul et extollunt. In quibus prima et maxime obvia 
Hyperbole.

Hic novus Amphion facunds viribus oris,
Atsonttum rapuit per densa pericula vulgus,
Oblitum neca ac vitae. Mars fulmina jactet,
Felor umque globos, slammisque minasibus obstet,
Eloquii vis major erit: perrumpet iner mis
At matorum aeciern, super abunt fulmina lingua.

Opportunis etiam sictionibus eadem hyperbole ornari, exsollique poterit

—— Citharam tibi victus Apolio
Ovtulit, indulsitque suas Csllenius alas.
Et virgam qisam dextra gerit tib: Pallss olivams,
Aegida que, ac galeam cessis, jam numine plenus,
Cum prinsa tenera vernant lanugine mal',
Multorumque in stosr, maeruit facundia victriae
Rostra triumphal; Romana tenera quadriga.

Ceterum ornant imprimis, diducuntquiue orationem figurae, quae circa desciptionem rei per sitas partes 
explicarae versantur, in quibus eininent Hypotyposis, qua, rerum forma ita oculis subjicitur, ut spectari 
potius, quam audiri videatur; et Prosopopoeja, qua vel rebus mutis et sensu carentibus vitam actionemque 
tribuimus, vel morruos etiam ad vitam sermonemque sevocamus His Apostropheu adde, per quam sermo 
oratoris adaliam rem quam piam etiam inanimam convertitur, elique figura gravis, etiam ad affectus 
accommoda. Talis Apostrophe elt in praesenti materia.

Vos testes aeppello lares penitosque recessus
Musarism et facili de vota sacrarta Thoebo,
Dicite (namque est vester honos] qua taenta roetan
Otia solicitent, qua vis compellat amantem
Tallad as Latiis curas impindere chartis.
Vos nocti er eptas tenebr as longisque soporem
Proscriptum excubiis, latebrasque e volvite vatss-Inter
Apollinsas lauro et Phoeidis umbras.

Sequirur in eadem descriptione hypotyposis.

Scilicet impensi vestigia rara laboris
Servastu memores, placida nunc sede receptum.
Nunc siantem tenuere libri profusus in unam
Omnis sensus opus solers sndustria srontem

328


Contrahit, intentoque sedens vigilantia vulsu,
Et taeitis, nunquam violata silentia curis
Cemposuere virum. Sic toto Pectore Phoebum
Accipit. et blandis sua dividis otia Musis.

Adde nunc etiam Prosopopaejam

His olim piseruxa nutrix facundia verbis
Allo quitur, noctris quondam celebraber e castris.
Eloquio selix multasque exculte per artes.
Mularum dilecte cliens. Tu viribus oris
Ausonidumfranges populos, muliaque soluto:
Libertate animos verborum pondere stectes etc.

Stylo grandiori per figuras verborum potissimum elevato, in hac materia locus nonest, cum hic in rebus 
affectui graviori obnoxiis tantum sit adhibendus' quod si igitur Docti viri, ut ???iceronis mortem luxeris, 
supra dictas phrases figuris, de quibus l. 3. c. 2. egi, incitabis, et propositum assequeris, ut,

Ergone Romaenae tacuit facundia linguae?
Heuscrudelen: mes fatum? sielerata libide
Vindicta; pudet infandi meminisse labronis,
Vah pudet Antoni etc.

Verum de his abunde tum loc. cit. tum cap. proximo, quo studiosum lectorem remitto. Quod si quis plura 
de affectuum movendorum ratione desideret. Is palaestram nostra m Oraioriam de affectibus consulat' ubi 
fusius de his tractavimus. Id inprimis agen dum' ut repertis argumentisad affectum motumque 
concitandum idoneis orator impellat, quae maxime a persona ejusque seu male, seu bene gestis petuntur: 
tum deinde nom eidem constanter inhaeren dum affectui; sed modo remittendum nonnihil ut rursum 
vehementius insurgatur: modo etiam oppositae affectioncs, ut miserationis cum indignatione, 
desperationis cum spe, invidiae cum amore permiscendae; quod in his diversis motibus gra vior anim 
orumquiue aestus, velut inter cotrarios fluctus exsurgar. In quo genere admiranda Didonis apud 
Virgilium, et Medeae apud Senecam vis est, qua per diversos affectus ad tragioum exitum devolvuntur, 
quae sola exempla Poerae in affectuum regno sufficere ad persectam hujus doctrinae imaginem poterunt, 
Leniores dolore amorequiue confusos animorum imperus Ovidius in Epistolis Heroidum egregie sufficit: 
quanquam eidenoin cua metamorphosi non desint. Hos, si Jubet, consule.

329


CAPUT XXVI. De varia et optima bonos ausores imitandi ratione.

IMitatio omnibus, ad hujus eloquentiae perfectionem aspirantibus non minus necessana est, quam pictoria 
in arte tironi imaganes seito penicilio efformatae. Nunc ille fingendis ad propositam ideam pedibus, nunc 
capiti, nunc cetero intentus corpori curiose inhaeret: modo lucem, nunc umbras prorotypi imitator inducit; 
atque ita cum in partibus sudavit singulisad totum denique hominem suo in situaffectionibusque illi 
propriis delineandum vertitur. Rudis petinde vates non ad solidum statim poema fundendum animum 
adjicit. Primus labor versatur in partibus, iisque imitatu minus arduis Descriptiunculam prati, aut fontis 
quampiam aggreditur: ver alicu bi floridum in poeta depictum admiratur, suosque hinc flores imitator 
decerpit. Ita aestuantem hostilique madidum sanguine, aut suae incubantem Euclionem ollaereperit, atque 
aemulo conatu, quantum licet, exprimit. Quod si factum Heroico versu, ipse in Elegiacum carmen paucis 
muratis transfert: aut si robustior sit, ex Lyrico traducit in Heroicum: nisi versa vice ex Elegiis Heroica, 
ex his malit Lyrica condere. Ita in his allisve versatus aliquamdiu partibus, ad integrum unius denique 
orationis formandum corpus accedat habilior, Porro cum eximiem Poetam in omni, tum naturalium, tum 
moralium descriptionum genere minime rudem esse conveniar; illud egi, ut in parre secunda scholae 
hujus practicae Annum versibus Elegiacis, suis partibus ac mutationibus adumbratum, complectere; tum 
deinde et versu Heroico in Sarcotide hominem, tanquam microcosmum fuis affectionibus obnoxium 
proponerem, ut praecipuarum quandam rerum stichographiam junctim, meo labore atque imitatione duct 
im, exhiberem.

Imitatio universim est omnium, quae recte, aut conceptorum, aut enuntiatorum laudem, apud Poetam 
merentur. Uti igitur hoc primum opus in duas classes distinximus, quarum illa bene concipiendi, haec 
eloquendi leges complecteretur: Ita per haec universa, quaeex veterum disciplina duximus praecepta 
sedulo imitatori, velut per

330


signata ante oculos'regii itineris vestigia, erit incedendnm. Nec importuna verecundia ab ingenuo hoc, in 
A pollinis palaestra, furto quisquam retardari debeit; cum ipse Romanae, in poesi facundiae princeps 
Virgilius Homeri nequaquam inventa erubue. rit: eisdemque non raro fictionum argumentis aliam tantum 
loquendi formam, tanquam aliam ei dem ligno sculptor imaginem induxerit ut ex libro primo facile 
intelliges.

§. 2. Haec igitur prima imitandi ratio multorum ingeniis usuque doctissimorum est frequentata; ut in affini 
materia, hoc est, nec omnino similunec prorsus dissimili, parem concipiendt rationem sequamur, 
ornamenta nonnulla etiam velut alterius corporis futura membra, in nostrum poema raducamus, ubi paria 
ejusdem dignitatis non suppetunt. Quanquam, ut hoc parce et apt e fiat, necesse est: neque enim Virgilio 
tam suisse in Homericis fictionibus usurpandis profusum, magnae apud Criticos laudi ducitur. Haec vero 
imitationis ratio quemadmodum instituenda sit, satis a me proiixe libro primo demonstratum reperies.

Altera, ornamentorum esse potest eorum, quae ad poeticum conceptum illustrandum faciunt, ut sunt 
objectae per somnum imagines, ficta rerum prodigia, et artefactorum machinae, permutatio rerum 
affectuumque improvisa, naturalium factorum, eventuumque oppositio. E piso dia et digressiones 
opportunae, similitudines denique et exempla propositam ratione~ illustramtia. Has ergo qui imitari scite 
voluerit, non in iisdem, sed paribus codem ludet seribendi artificio, atque haec imitario servanda videtur, 
cum eandem materiam poematis nactus; idem quoque argume~torum genus cogeris pertractare. 
Opponituritaque primo imitationis generi; quod inisto diversa a conceptu universo materia sed ornamenta 
conceptus, cum illo quem sequeris Poeta, ad hiberi eadem postint; in hoc materia univesi poematis cadem, 
oramenta conceptus debeant esse diversa. Ita eundem Proserpinae raptum aliter a Claudiano quam in 
Nasonis fabula, illi ad imitarionem proposita, descripram leges, suum hic imitator, in ornamentis 
conceptus, vicit prototypon. Et haec imitatio, ut priori difficilior; ita et nebilior existimanda. Plus illa 
quidem judicii a natura, sed plus haec artis ab ingenio requirit: illa saepe prudentum aut felicium est; haec 
non nisi elaborato studio excultorum.

§. 3. Tertia imitandi ratio est, quando et materia et modus tractandi

331


ide~ est. sed elocutio diversa, quod vix apte fieri. nisi tantum in pattibus poematum solet: turpe enim sit 
(nifi forte exiguum poema, uti ode aut elegia fuerit) in tota concipiendi ornandique rem conceptam ratione 
cum suo imitatorem exemplari conventie; solum seribendi colorem variasse, vendicasse sibi cetera. Haec 
intaque imitandi ratio in hoc consistit; ut quando in rem modumque tractandi eundem, cum alio Poeta, 
incidis (quod in partibus vitari nequit) tum, juxta doctrinam superiori capite traditam, phrasin atque 
eloquendi formam mutes. Et haec verborum imitatio dicitur. Quorum variatio, ut omnino multiplex, ita et 
imitatio plus minusve perfecta futura est. Exemplo doctrina haec magis illustrabitur. Silius in descriptione 
convivii Virgilium imitaturus, eam, quam in lib. r. Aeneid. usurpavit, pro exemplo adhibuit. Virgilius lib. 
r. sic habet:

1. At domus interior, regalisplendida luxu,
Instruitur, mediisque parant convivia tectis.
2. Dant famuli manibus limphas, Cereremque canistris
Expediunr, tonsisque ferunt mantilia villis.
Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longo
Cura penum struere, et stammis adolere penates.
Centum aliae totidemque pares aetate ministri,
Qui dapibus meusas onerent, et pocula ponant.
3. Nec non et syrii per limina laeta frequentes
Con venere, totis jussi decumbere pictis etc.
Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae.
4. Crateras magnos statuunt, et vina coronant.
5. Fit strepitus tectis, vocemque per ampla volutant
At tia, dependent lychni laquearibus aureis.

Silius hac l. t2. sic imitatur.

1. Regifice extructis celebrant convivia mensis.
2. Accipitur sublime toris. Non una ministri
3. Turba gregis: posuisse dapes his addita cura,
His a dolere focos, his ordine pocula ferre
4. Nec non et certis struitur peuus. Aspera mensis
Pondera caelati fulgent antiquitus auri.
5. E ripiunt flammae noctem, strepituque moventum
Murmurat alta domus etc.

En propinquam in elocutionis forma imitationem, materia

332


modoque non dispari, inflexae plerumque phrases, usdem substantivis rerum. quandoque et verbis, 
mahentibus, quanquam imitator hic in fra dignitatem exemplaris sui substiterit. Neque enim addita cura 
posuisse, et pondera fulgent antiquitus, Maro dixerit.

Majori imitationis laude Statius haec eadem Virgilii pressit vestigia, rum phrasibus inagis immutatis, tum 
minus servato eodem ordine, tum demque ex diversis Virgilii locis eandem descriptionis imitationem 
concinnando Sic igitur 1. Thebaid. scribit:

——— a do.lere focos, epulasque recentes
Instaurare jubet. Dictis parere ministri
Certatim accelerant vario strepir icta tumultu
Regia, pars ostro tenues auroque sonantes
Emunite toros, aliosque inferre tapetas;
Par teretes laevare manu, ac disponere mensas.
Ast alii tenebras et opacam vincere noctem
Aggressi, tend unr auratis vincula lychnis,
His labor inserto torrere exsanguia ferro
Viscera cesarum pecudum; his cumulare canistris,
Perdomitam saxo Cererm etc.

Virgilus l. 8. dixerat.

Virscera testa ferunt taurorum, onerant que canistris,
Dona laborata Cereis etc.

Est igitur haec imitatio quaedam phrasium variatio ut fiet, vel rudi Minerva, permutatis tantum epithetis; 
aut vetbo tanrum, substantivove: vel persectius immutata phrasi universa, vel cadem etiam accisa, aut 
contra amplificata.

Quarta imitan di ratio, eaque omnium infima est, quando in pari materia ac phrasi, metri tantum spccies, 
numerique, epithetis, aliisque vocibus nonnihil inflexis, mutantur.

Tale imitatio nisexemplum in Senecae OEdipo habes, ex Ovidii prototypo formatum, supra c 14. carmine 
jambico. Quod et ipse allis in choro versibus deinde exposuit.

Haec ratio pueris aliae viris aptiores sunt. Porro hic juverit universe docta aliorum poemata, quorum tibi 
imitatienem praefigis ante via resolutionis [de qua in 2. p. quaedam trademus) in sua dispertiri principia, 
ut eorum vun virtutemque propius assequaris, ductuque facili exprimas.

333


LIBDR III. De compositione metrica, et quantitate vocum.

NE submovisse manum a tabula nondum opere perfecto videar, paucis illa, quae ad versuum 
compositionem requiruntur principia sine quorum cognitione irritus Poetae labor est, complecti aggrediar.

Quod liceta multis copiose praestitum sit, qui cetera ad perfectionem hujus artis spectantia negligentius 
sunt prosecuti: tamen hoc in meo antehac opere, ad illius majorem absolutionem desideratum fuit.

Verum in prolixo implicatoque de quantitate syllabarum studio, ad quod exhauriendum vix homini aetas 
sufficit, quando a prisca Majorum consuetudine defcivimus, quae ipso pronunnandi sono quantitatem 
vocalium a teneris incu cabat, lucis aliquid ordine ac compendio instructionis adferre conabor.

CAPUT I. De variis Poetarum figuris, quibus passim orationem implent, quadam praemittuntur.

ADifficilio ribus ordior, necessitate quadam inductus, quod absque hac figurarum cognitione multa 
commode in praeceptionibus exponi, ac percipi nequeant, ideoque brevis carum adumbratio, velut in 
tabella prae oculis habenda est; ut cum de ejusimodi figuris sermo est, noveris huc esse recurrendum. In 
his enim Poetis, tum ob metri difficultatem, tum ob varietatem raritatemque dictioni conciliandum, 
aliquid prae Oratoribus indulgendum est Unde Metaplasmus, seu transformatio

334


quaedam usitati sermonis illis, per additonem, detractionem, aut mutationem, in vocibus conceditur. 
Quare Poeticae artis studioso ca observare necesse est; ne vel attonitus ad innovatum sermonem haeraet, 
vel in difficultate versuum hoc praesidio destituatur. Quanquam non omnia sibi licere existimet, quae 
aliorum, vel autoritate vel nimia etiam libertate, viderit occupata. Vitia etiam licet cognoscere, sed 
nunquam imitari.

§. 1. Metaplasmi species per additionem triplex est.

Adjiciunt prothesis. et epenthesis, et paragoge,

PROTHESIS principio addit literam, velsyllabam, ut Gnatus pro natus relliquiae pro reliquiae, tetuli pro 
tuli.

EPENTHESIS medio dictionis vel literam interserit, ut siet pro sit; vel syllabam, ut Mivots Navita, pro 
Mars, et Nauta.

PARAGOGE, seu propara lepsis, est, cum extremae syllabae quippiam adjicitur, ut laudarier, dicier, pro 
laudari, dici.

Per Detractionem rursum triplex est.

Tollit apharesis hinc et syncopa, ur apocopeque.

APHAERESIS tollit puncipio dictionis, ut ruo, pro diruo, temno, pro contemno.

SYNCOPE medio dictionis aliquid aufert. ut periclis, puertia implessem extinxti, pro periculis, pueritia 
etc.

APOCOPE finem mutilat, ut oti negoti, audem', pro otii, negotii, audesne.

Inter has Metaplafmi species paragoge et apocope rarius utendum est.

Mutatio rursum triplex est cum velordo, vel qasantitas, vel mumerus literarum, aur syllabarum mutetur.

Ordinem mutat METATHESIS, seu transpositio, ut Evandre, pro Evander: Dare circum, pro 
circumdare:esse fuper, pro superesse.

Ita TEMESIS est ejusdem dictionis compositae sectio, cum interpositione alterius, ut quem me cunque.

Quantitatem mutat SYSTOLE, quae est contractio sylla bae longout Teruerunt pavidos Virg. pro 
terruerunt. Quod etiam abjecta litera fieri soletout Turpe putas abici. Qvid pro abjici. Nonnunquam 
sequenti altera vocali in carmine, vocalis longa, aut diphthongus, corripitur, ut, Ilio aleo et Insulae Ionio, 
Virg. Quod apud Graecos freque ns est, apud Latinos a Virgilio libetius, quam par est, usur patum.

335


contra DIASTOLE sive Ectasissest productio syllabae brevis, ut Italiam fato profagus. Cum prima in 
Italia brevis sit. Ita vtligio, aliaque (ut nos ante Apocope) carminis gratia, producuntur. Quibus tamen 
nonnulli geminam consonantem iccirco apponunt. ut reperit pro reperit: aut plures sylle bas contrahunt, ut 
Abtete v. g. fiat dactylus, ex Dipyrrichio, sed haec synaeresis est. Nonnunquam breves vocales in versu 
producuntur. Ut Liminaque laurusque Dei. Et date tela, scandite murot. Quod frequentius olim est 
usurpatum, cum sequens voxa duplici sonante coepit. Ut in ultimo exemplo factum, et infra c. 2. reg. 3. 
videbimus.

Numerum syllabarum mutat, simul non raro cum quantitate

SYNAERESIS, quae et episynalaephe' et syncephonesis dicitur, est duarum syllabarum in unam 
contractio; ut cui, Diis, antibac, anteit, alveo, aurers, Achillei, Terseo etc.

Ab hac parum differt CRASIS, quae syllabam vel literam contractam non exprimit sed absorbet Vt nimi, 
nil, morunt, biga, bobus, cotes pro, nisi mihi, nihil, moverunt brjuga, bovibus, cautes. SYNALOEPHE et 
ECTHLIPSIS quoque vicina est, quatum illa vocales diversarum dictionum in versu occurrentes elidit, 
haec literam M, ita ut sequentis vocalis sonus, et quantitas servetur Quod in diversis quandoque etiam 
carminibus, unius sinis et principio alterius observatur. Illic tamen usitatum, hic liberum est.

Iamque iter emensi turres ac tecta Latinorum

Ardua cernebant. Ubi ultima in jamque et Eatinorum eliditur.
Veteribus tamem M sine elisione breve erat, et S elidebamt.

Ut Ennius.

Doctu sidelis, suavis homo.

Contra DIAERESIS, five Dialysis, est dissolutio unius syllabae in duas. Ut suavis, suetus, Trota, 
dissoluisse pro suavis, suetus, etc.

Inter has figuras quaedam species exoleverunt; aliis opportune utendum est, ut superius docui cap. 22,

§. 2. Caesurarum quoque Poetis habenda est ratio, quod sine his exigua sit versuum gratia. Ut notavi c. 
21.

Est autem caesura, in verbo polysyllabe, reliquae post men suram unius podis, irecarmine syllaba. Tales 
in uno versu, exempli gratia hetoico, quatuor reperiri possunt, ut in hoc patebit' Vir gil 10. Aeneid.

Graius Heme infectet linquent profugus hymenaeos.

336


Hic prima caesura posttres syllabas'reliqua mo triemimeris dicitur: seu semitertiaria (ab  et  pars) altera post quinque tos penthemimeris, id est semiqumaria: 
tertia post septem quens hephthemimeris id est semiseptenaria: quarta gut, post novem syllabas, 
enneemime ris id est, seminovenaria. In quibus haec ultima parum probatur. penthemimeris et 
heptemimeris maxime ornant. quod si post duos pedes supersit trochaeus, vocatur caesuratriochaica, ut. 
Non omnes arbusta etc.

Et haec magnisico incedit passu.

Quod si quarto pede cadat versus, sine caesura, vocatur haec mensura bucolica; quod in agestri carmine 
illa frequens sit. Ut

Talibus Ilioneus, cuncti Gmul, etc.

Hoc caesurae beneficio Poetae aliquando ad syllabas breves producendas utuntur.

Cetera quae ad caesurarum observationem spectant, superius atrigi;

Hictantum illius, uti et sigurarum varietatem brevi compendio oculis subjicere placuit.

CAPUT II. Brevis instructio de quantitate Syllabarum univeise.

PAucis de quantitate syllabarum disseram quam in prima hujus operis editione, tanquam alibi e scholarum 
praeceptionibus petendam, ne glexi: at nunc strictim oculis subjicio et primo quidem regulas quasdam 
generales, deinde particulares daturus sum.

In generalibus praeceptionibus REGULA I.

VOcalis ante vocalem qua manet vocalis, in Latinis dictionibus brevis est si in eadem voce, et diversis in 
syllabis concurrant. Ut Deus, fuit.

Dixi I. Ante voclem quae manet. Nam si vocalis sequens consonans fiat, ut in Pompejus et Aquileta: in 
ultrma syllaba natutam consonantis indnit, et regula haec fallit.

Dixi II. In Latinis. Nam in Graecis et Hebraicis, aliae sunt vo. caics natura breves, aliae longae: ideoque 
hic sufficit distinctam

337


iliorum orthographiam nosse, et sine hujus notitia absoluta de his instructio dari nequit. Nam  et  apud Graecos semper breves  et  semper longae  vero ancipites, hoc est, in 
quibusdam vocibus longae, in aliis breves: atque iccirco in his tantum difficultas apud Graecos, qua 
Hebraei carent: cum illi vocales in longas, breves, et brevisimas dividant

Dixi 3. in eadem voceinam si in carmine diversis in vocibus occurrent, ut. Aude aliquid, priora posteriore 
eliditur, et hujus quantitas servatur.

Dixi 4. in diversis syllabis, nam si dicam, Theseus dissyllabum, e longum erit, propter diphthongum ev. 
Qua resoluta, si dicas, Theseus trisyllabum, breve fiet. Haec de causa Poetae modo dissolvunt voces per 
diaeresin, ut siluaeimiodo per synaeresin, aut crasin contrahunt, ut dein, Di, ut quantitati serviant.

EXCEPTIONES.

EXCIPE I. derivata ab eis, quae vocalem longam habe~t, eamque talem retinent quando cum sequenti 
vocali incipiunt concuirere, ut tales unt vocaturi 'ompei, Vultei, Fontet, a Pompeius etc. item per diaeresin 
solutae voces: Cajus, Pleias, Pompeius, Elegeia, Aquileia, Crthereia, in quibus antepenultima lomga 
manet, licet per resolutionem posterioris syllabae, ante vocalem esse incipiant.

II. Produc, in nominibus, Dius a um, et Genitivos priscos aquai, Musai, pro aquae, Musae, item. Gen. 3. 
decl. illius, ipsius istius, nullius neutrius solius, totius, unius, utr ius, qui in carmine variamt, ut et alteriue 
juxta Tere~t. Mauru, sed exora carmen semper breve, illa longa sunt, alius vero utrobiqne longum est. His 
accedunt producti Gen. 5. dec. ut diei, speciei. (praeter rei, spei, si dei quanquam Lucretius etiam rei et 
fider dixerit.)

III. Produc in verbis sio, nisi r sequatur, ut sieri, fierem.

IV. Variatur Ohe interjectio, et 10, etiam cum nomen est, adhaec, quae ex de, se praepositionibus et, me, 
te, se pronominibus composita, vocalemante vocalem habent, ut deostulor seorsum, meipsum etc. Ex pro 
tamen, et co sociata, ut prohibet, cohaeres naturam brevium retinent.

V. Ex Graecis producuntur quotquot a longis vocalibus au diphthogis, ad Larinos tramseunt ut. Aeneis, 
Troes, quia illud pe

338


, hoc per  seribitur: Clio. Althea Basilea, 
Nicocomedia, quia haec perei scribuntur. Haec tamen lex in fine dictionis quandoque fallir: nam mater et 
pater, licet in  Graece desinant, et Hector, Nestor, Crantor etc. quae oris breve 
habent, licet in recto Graece  sit, cotripiuntur. Sed quae ab  Graeco sunt, partim breviantur; ut aeden, Phaon Danaus, Pasiphae, Thebais: partim longa sunteut 
Anoius. Nais, Thats, et a , populus luicus, Laocoon, Laertes Menelaus etc. Sic 
etiam'quae abi et y sunt'ut Iambus, Hicron Eudoxia, Philosophia, monopolium et episcopium pro officio, 
nam pro loco per  scribuntur, brevia sunt, uti et Hyas, hyaena, Hyacinthus, sed 
comtra Iapetus, Chion, Pierus, priam us, Diogeues, Amphion, Ariom Ixian, Hyperion, Ebion: uti et 
Cyane, myurus, Toyas, Enyo, producumtur. Verum Diana Pandion, Orion, Geryam, Iater medicus variant. 
In Hebraicis observandu quemadmodum a Graecis olim sint traducta. Alias saep e variant, ob vocales 
olim non expressas, quae deinde per subjecta puncta distingui coeperunt. Hinc Abraham et Cain am bigue 
usurpata sunt, ut et Miehael, Israeh Ismael, Phaerao: quam vis nunc per Kametz seu A longum signentur. 
Ita nomina, lesus tacob Ioannos Iobsloseph, re ctius contracte efferuntur; licet dissolvi etiam soleant in 
polysyllaba et i breve. Sed haec eruditorum usu magis quam praeceptis capientur. Illud tamen et hoc loco 
observandum, quod Graecorum quaedam ad Latinos traducta; dum juxta illorum accentum, non vero 
quantitatem pronuntiantur, fallere ignaros possint. [Quamvis enim Sophia, idea, Andreas, symphonia etc. 
juxta accentum, more Graecorum, dicas; in carmine tamen non accentus, sed quantitatis, cum iisdem, 
ratio est habenda.

REGULA II.

DIphthongus taemin Graecis quam Latinis dictionibus, nisi per diaeresis solvatur, aut syncopen vel 
dialectum mutetur, etiam sequenti alia vocali, praetorquam in praeposition one prae, semper longa esitut 
Aeneas, Coelum, audio heus etc.

Sunt autem Latinorum diphthongi ordinariae quatuor, ae, oe, au, eu. Graecorum sex propriae,  quae Latine vertuntur in ae, e vel i, oe eu, eu, u. et totidem impropriae sunt, , (quod punctum, jota subseriptum,

339


dicitur) ex quibus tres tantum Latine transferuntut,  in yi, ut Harpja. Cynomyja, 
 in a longum, ut Thrace,  in oe, ut auloelus, vel o, ut 
opodos, melodia etc. Ubi bene notandum est, quod, cum  etiam apud Latinos, 
uit et  per simplicem vocalem exprimatur, ut Mnsoeum, idolum, Cleobulus, 
horum quantitas ex Graeca diphthongo, et origine agnoscenda sit, cum ceterae diphthongi ex scriptione 
sola pateant.

Dixit nisiper diare sin solvatur: nam hoc quan doque Poetae sibi licere volunt: ut cum pro aeneus aheneus, 
pro Orpheus Orpeus dicunt.

Dixi 2. nisi per syncopen, vel dialectum mutetur, nam et hac libertate uti videas, ita Heliconius, 
Syrancosius, chorea, platea, sublata per syncopen vocali, ex  dicunt ut et 
ch ragra, et ch  rurgus, abjecta epsylon vel jota 
quandoque corripiunt: vel licentia, vel quod diajecto Jonica  in  vertatur. Quo dialectorum usu, magna Graecarum vocum libertas est cum Attici 
 in , contraque Jones  in 
 mutent. Unde juxta illos crepida ab Horat. et Tereus a Martiali prima 
corripitur: juxta hos Briarea, et Ilionea ultima producitur. Similiter juxta Aeoles  ino vertitur, ut excusari per hos possint, qui in Orion, Proteus, Scoria Stotcus, primam. et in 
cichorea Geometra horoicus, Ionus alteram corripuerunt. Sic qui pro Menelius Meneleos, pro Nicolaus 
Nicoleos dicunt. Attice loquuntur. Quae hic obiter de Dialecto notare placuit, ut de licentiae hujus, tam in 
diphthongis, quam vocalibus mutandis, fundamento constaret: non tamen sine exemplo facile usurpanda.

Dixi 3. praeterquam inpra. Quod haec praepositio ante vocalem corripiattur, ut praeacutus, praeustus 
Quandoque tamen communis sihnt in praco apud Statium 6. Theb praeopto apud Capel. His [raro 
exemplo) Ovidius l. 3. trist. M aeotis prima correpta addididit, non facile imitandus, si tamenhoc loco 
incorrupt us sit.

REGULA III.

VOcalis ante duar comsonantes (nosi muta et liquida cum vocalina. tura brevi in simplici dictione 
occurramt) se~mper produc itur, sit castus, altriae Elcazar, majus. X enim Z ubique ut composita 
jurejurando

340


bijugus, quadrijugus, semijacens (praeter rejicio tame~, ejtcio et dejicio) excludas. Ex quibus haec I 
longum; illa breve possident et I inter duas vocales in voce simplici duplic is consonantis naturam haber. 
In voce inquam simplici.

Dixi 1. aente duaes consonant es, sive ejusem, sive diversarum syllabarm; imo et diversarum vocum in 
carmine ut,

Quid gladium demens Romana stringis in ora. Mart.

In quo versu de mens ultimam, et stringis primam, tam in, quam extra versum longam haber at gladium 
ultimam propter demens consequens tantum producit in carmine, Romana vero propter str in stringis 
ultimam longam habet. Sed hoc postremum hac aetate sibi pauci ex cultorum Poetarum licere volunt, 
quod olim ante se, sp, sq, st. usurpatum est.

Dixi 2. nisi muta et liquida occurrant: tunc enim communis vocalis erit, ut Petrus, flagro, podagra. Non 
tamen liquida praecedere mutam debet: ut in altas et partcs prima longa est, licet in Altas, et partes brevis 
sit.

Dixi 3. cum vocali natura brevi, ut agrestis ab ager, patris a pater est. [nam matris et atri, a mater et ater, 
in quibus A longum est, derivatasemper, producuntur.) Unde in soluta oratione ten brae, vol eris etc. 
altera brevi efferuntur.

Dixi 4. in simplici dictione: nam in compositis, ut ob, ruo ablego, locum non habet.

Potro, liquidae tantum sunt duae literae, L, et R, ceterae omnes consonantium (praeter 8, et Q) mutis 
accensentur.

Apud Graecos ramen quandoque M et N liquescunt. Unde Horatius corripit Cygnus, et Tecmessa: 
Ovidius Progne, et Polyenneia: Silius Ter???npao: Martialis Ichneumon: alii Drachma, Daphne, 
clytemnestra, Polymnestor. Quibus nonnulli adjiciunt ex La tinis signum, ex Graecis Aegyptus, et Smarg 
gdos, ut Maritalis 1. 5. T et D inter liquidas usurpatis, sed exemplo non imitando. Imo et Graeca illa, 
natura sua resistere videntur abbreviantibus, quod muta et liquida, in eadem [ut assolet) syllaba non 
jungantur, ut in hydra, Cyclops, lacryma, Patroclus. Quae observatio minime est negligenda.

REGULA IV.

DErivata sequuntus naturam eorum, a quibus deriv amtur, nisi veterum usu aliu d reseptum sit, sic 
pateruis corripit primam, et

341


maternus producit: quia illud ex pater, hoc ex mater derivatur. Pro derivatione autem facilius agnoscenda.

Nota 1. Nomina verbalia plerumque a supinis derivari. Ita Inscitia, fomes, ambulacrum; notus, a scitum, 
fotum, ambulatum, notum est.

Quaedam tamen a praesenti vel infinitivo, sed rarius, ducun. tur: ut adole soens ab adolesco, valetu do a 
valere. Quorum ideo quantitatem sequuntur.

Nota 2. In verbis, a praesenti derivantur omnia praesentia, imperfecta futura, (nisi haec in rim, rorus 
exeant] cum suis gerundiisra perfecto indicativo perfecta et plusquam perfecta cetera, cum futuris 
conjunctivi, ac permissivi modi.

Pertectum est ram ssem, rim, ro???sse: cetera praesens.

Dixi: nisi Veterum usu aliud receptum sit Ita enim ex usu fit, ut nonnulia diversam a primitivis vocabulis 
quantitatem recipiant. quae versibus, memoriaecausa, pleraque complectar.

I. A longis nata breviantur.

AReo arena, et arista parit: velut acer acerbus,
Blandiria blandimentum, blanditur, amabit.
Est coma de como, de cudo cuncutit exit.
Curia, flecte, curu lu: et adde, charistia charus,
A dicendo dicax, a dissero flecte disertus
Dejero {(a] uti et peieres} de juro duco Ducis, ad de Dueatum
A Dite est ditie: fatuusque a fate creatur.
A fingo est sigulus fragilis fragor, exsere frango.
Perfidus atque fides Fidiusque ex fido relinques.
A glomus glomero: labefacto labe: lucerna
Luceo, Mamma mamilla parit, molesque molestus.
A motu motacilla venit: dat mitra mitella.
Seu nota, sive noto, seu cognitus, incipe, notus.
Odi fert odium: sed ofellam grandior offa.
Pronubus a nubo: de pusio flecte pusillus.
Quatuor, in de quater: qualus dabit inde quasillus.
Saga sagax praesaga simul: semis que selibra est.
Sto stabilis so apula scapus strigilis pete stringo.
Saeoitia a saevitum est: ser vitium a servitum.
A vito vitium est: dat vado. vadumque, vadoque.{* vaeda vadas, a vado is.}

342


Subjicio nunc alia, quae a brevibus oi ta producuntur.
AMbitum dat itum: Chium Chios: et cubo cubum.
Ceritut Cerere est: eorrigaj corrigo gignit.
Connubium n a nubo: diuturna diutina {a Pronubus, innubus quoque' et diutius dieitur} crede.
Feria de ferio: foveo fomentaque fomes.
Est fera feralis: gradior Gradivus amabit.
Est humanus homo; sed humo fluit humidus humor.
Iugera subde jugo: jugis jumenta juvabunt.
Litera, sen litura litum est: laterna latendo.
Ligula, flecte, l go: legem lego, sortilegemque. {A Ita Aquilex, Lelex, brevia, cum lex legis producta.}
Macero de macaer est: de nonus flecte novenus.
Puteo,{b ut et putor, oris, et, putidus.} flecte, putris: pedibusque pediculus exit,
Et pedor, vel pedo, puto {c seco, undo praepumto est.} praeputta gignit.
Plecte peeulia, de pecubusque pecunia profer.
Dat tibi lauta penus, ne sit penuria mensae.
Regula te, Regesque regant: in sede sedebis.
Staturus statura statu est: sue sumina duces.
Secius a secus est: soleo solemnis habebit.
Sicelides Siculi: suspicio suspicit anceps.
Tegula quaeque tegit: tricenos junge trecentis,
Vena venit, viresque virent, vomerque vomendo est.
A voco votalis. Tibi cetetra suggeret usus.

Ex his quaedam ambigua quantitate variant: ut connubium, corrigia, suffragium naufragium, praeputium 
feralis, Gradivus. Adde verecundor cum detivatis (quanquam secunda frequentis longa sit) et affatim, in 
sec. syllaba. Cerites gemma etiam media producitur; secus cum Hetruriae olim populos significat, unde 
caerites tabulae, quibus nomina magistratu indignorum signabantur.

REGULA V.

SIgnificatio vocum mutata saepe et quantitatem mutat, quae alia vix lege, quam exemplis comprehendi 
possunt. Nos magis usitata ad faciliorem memoriam, versibus rursum illigata dabimus, idque Alphabetico 
ordine, ex P. Ricciolio, diligentissimo quantitatum investigatore.

A. Absoidit a scindo, de caedo abscidit habebis.
Est Academ eta locus, est academia secta.
Torpor accedeta est, sed accedia negligie actus.

343


Sternitur arbor Acer, fueris si viribus acer.
Ambitur haud opus est, si digno ambitus honore es.
Parcat Anus pilulis, nisi sorte est stipticus anus.
Mellis apis fabrifex, idolum est Mempheos Apis.
Litora ne quis aret. terra instar pulveris aret.
Inde est flumen Atyrpuer hinc Cybeleius Atyr.
B. Dant bombycini vermes bombycina fila.
C. Calo {a Calo nic, seu iixa.} calat, canetque canis caro caera macello est.
Da cedo, qui cedat, Clario que ab A polline clarum.
Saepe arbor cecidit, quam ferro nemo cecidit.
Culce ohelys resonat, fulcitur Scorpio chelis.
Colo{b colo as.} coloque merum, {c a cio longum a cieo breve.} concitus cconcitus insto.
Confi deta sedeo, faciet tonsidere sido.
Condio conditor, sed condo conditor infert.
Est meusura corus, sed Corus ventus acerbus.
Crate Crates {d ille Philo so phus, hic Princeps.} sapiens iacuit, Creatusque creatus.
Insula Cretae parit cretam, Creta Lymphaque Ponti est.
Noxia si cup tis, satius caruisse cupitis.
Bacche, tibi Cytherone sacer est, tibi, Phoebe Cythaeron. {e Montes.}
Hunc laudes decoramt, que~ forma modesta decorat.
D. Desere se Superis par est cum magna dedere.
Decidua {f Illud a c ae do hoc ac ae do unde proitdisus, aliaque variantur.}est foliis arber adecidua ferro.
Solvere diffidit {g Illud a fide, hoc a findo.}nodum, mox diffidit gense.
Qui dicat ingenuis librum, nil dicat inepte.
Te dormituris, cum jam dormituris adde.
Durius est marmor. Durius sed mollior amnis.
E. Languida vix quid edo, Iamentaque crebrius edo.
Educat hic catulos, ut tandem educat in apros.
Egere cum vomitu, nec egere medentibus optes.
Elate palmarum Elate frondescere vidi.
Ex Elphantino dente est elephantin a {A Haec universe in-inus fere habent utinanimatis applicata 
bravientur: animatis producantur.} pyxis.
Hinc fur expilat, tonsor nos expilat inde.
Exputath hoc aeger, quod pus exputat {h Illud a pu to seu numero, hoc ae spuo.} ab ore.
F. Est Iupus in fabula, i narratur fabula {i a fabu, quam vermis radit.} de te.
Dum ferimur navi, fluctu in surgente ferimur.
Ferveo forvere inducit, sed fervere fervo.
Promissa tu side fide: side ludere pergas.
Subjieitur fauci focale focale sedigni.
Decepit me saepe fretum, nimis aequore fretum,
Nefrigere sinas, quae frigere {k a frigois.} frixa solebas.

344


Fulgere, seu fulgere velis, seu fulgetra {a fulgere, fulgo fulgetrumetrum.} dicas.
G. Serve Gnatho. nostro ne des mala verbera
H. Languet hebes senium; verum Hebes Diva juventae est
Hibernos inter montes, satis alget Hibernus.
Nemo cadaver humet terrae, quae fontibus humet.
Materies hylee est, sed Hyle praenobilis urbs est.
I. Saxa jacere sinas, jacore haec solet improba plebes.
Jus constanter idem, vix Rex defenderit idem,
Indicat obscure. quod vult indicat aperte.
Insidet {a Illuda sedeo, hoc sido.} in plumis sensimque in sidet h opertus.
Vocem intercidit, dum phiegma intereidit ori.
Frritat Regem Praeror, Rex irritat acta.
Quisquis es, is abeo es ab edo producere noris.
Scanden dis obliqua jugu, ne sit via jugis
L. Dum labor, gressuque labo, labor haeret euntis.
Latius insonuit Latius modo sermo per orbem.
Heu latus mucro Christi latus hausit apertum.
Quae coeno lavera c sues, lavere {c lavo ara et e~re.} unda solebat.
Rex unum legate mutis, quem legat ad Urbem.
Saepe leges, siquas populo vis condere leges.
In silvis lepores' in verbis quaere lepores.
Leve solet mentum, sed mens levis esse juventae.
Levitas morum levitas ab honore repellit.
Bacchus homoque solet liber, liber esse legentis.
Est Ligur ad Ligeris flumen, qui capta ligurit.
Laesus membra lino unguento, mox obligo lino.
Ludio tange lyram, sed liram formet afator.
Ante lites Superis, si non vis perdere litet.
Non nunquam in lutes surgit flos luteus {A lutea herba est qua colore aureo florem profert.} agro.
M. Malo procul desit mala pingens femina malas,
Navigii malus, malo vehit arbore mala.
Mane mane in precibus plus hinc ti bi manat honoris
Est mulier matrona gravis, sed Matrona flumen
Media {d Asiaregio.} dat Medicis morborum medica mala.
Mera canis celebris, forsan mera fabula vatum est.
Dum metimu ropes, metimur; mors meta laborum est
Sperne minas Judex sed et auri respue minas.
Dum molitur patiens, molitur in aethera saltum.
Ut monopolum {e Haec uni est verti cis locum signamt. per y soribunsur: a- Mora Das peri breve ut 
Xenodochinm'Parthenium, Thermorolium etc.} iocus est monopolion c ars est.

345


Mora moras poscunt, quae pendent arbore mori.
Mos male moratum faciet mora longa moratum.
N. Solus in ore nitor, non est, quo nitor amando
Est vermis nitela micans cultusque nitela.
Cum multis nothus est notus nota firmius haeret.
O Motsu ob edit frenum fonipes sed flexus obedit.
Oblitus es vino, sed non oblitus amoris,
Devorat os oris, quidquid lucratur os ossis
Raptor oves {a ab ovo. as.} laqueo vel oves, aut ova trahendo.
P. Grana palam captat, cum duxit agricola palam.
Cum trananda palus, pro remo palus habetur.
Huc Paraclite b Deus, procul inde paraclyte {b ille consolator , hic infamis.} 
Daemon.
Nonnunquam pareat, semper tibi pareat uxor
Pendere vult tortor non vult pendere malignus.
Persidus obsque fide est, constons perfidus amicus
Lude pila pectasque pilos, jace, tundeque pilo. {c am N et talum est et mortarium.}
Sunt mundi, piscisque plaega plagaeque medentum.
Causidicis differre placet: nisi munera placent.
Tam tecto planus {d impostor.} est quam pectore planus aperto.
Populus in silvis populus reperitur in urbe.
Vir Porus, Polusque spolus, porus, astra, meatus.
Ut porrigo {e Capitis squama.} ruat tibi porrigo pectinis usum.
Praedicat ventura homini, qui praedicat astra'
Hinc vitem pro pago auget, genus inde propago.
Morbida membra putor, manatque ex vulnere putor.
R. Ne toties recidas, scelus in radice recidas
Pauca refert sapiens, nisi cum scire omnia refert.
Respande longum, aut breviter responde {f Illud a rospondeo, hoc respondo inusitato.} roganti.
S Vix saga defendent cum pugnat saga venneno.
Securis caput abscidit quandoque securis.
Siqua sede sedes, quando est incommoda, ordes.
Est sera sera nimis, fur cum fert vellera Serum.
Pro stipe, quid vacuum stipas ut siipes egene?
Qui poscunt stridere canes, et stridere possunt,
Pone, sudes vallis, quam vis cum milite. fudes.
T. Oceani Tethys, Thetis est sed Peleos uxor.
Purgat agrum tribulis sperans frumenta tribulis.
V. Ante vadat, {g a vadoas. vatum quaerare.} quam quis vadat per flumina tuto.

346


Ut vagit ore lepus, vagis puer, atque vagatur
Ad Veneris, ne veneris, dum veneris aedes.
Vincits primum hostes, postkaec vincite catenis.
Dum vir es atque vires, viros impende labori.
Ut virosa nocet serpens matrona virosa.
Et vitia et vites, cum sit cognatio, vites.

REGULA VI.

NEceisitate aliqua seu licentiae'qua sine exemplo non est, quandoque licet quantitatem Poetis in versu 
mutare.

Itast. quandoque uti licet figuris, licentiis, ac caesura, de quibus supra in 1. cap. actum est.

2. Cum vox longior versum sine alicujus syllabae inflexione subire nequit: ita in Italia Catholicus, 
Philosophus invenies produci primam: in no vitius, cutsculae Theophilus, item his compositis, 
Architectus, paedagogus parricida, alteram: in Boxifacius, dederitis aut dederimus, tertiam: in contuleritis, 
Arctophylaca, quartam.

Contra reperies etiam [quanquam rarisu) longas breviati, ut constite~runt impulemrunt etc. fri~gidarta.

Postremo, ubi peregrina occurrent nomina, quae nulla satis regula definiri possunt, analogia quadam 
definienda erunt, ut e. g. Primisiaus dicam, quia dicitur Menelaus albestinus, quia dicituradamantanus ab 
inanimatis, contraque Batavinus, quia dicitur Brahantinus ab animatis. Cavendum tamen, ne in disparis 
imitexis: aut a sua origine Graeca, vel Hebraica, temere traducat.

CAPUT III. Regula speciales primae potissimum syllabae, in prae eritis, supinis et compositis.

CUm Regulae speciales, vel primae, vel ultimae, vel mediatum syllabarum, esse debeant, de his ordine 
agendum.

347


REGULA I.

PRaeterita dissyllaba, nisi vocalis ante vocalem sit, priorem longam habent, ut veni, vidi, viet: quaeque ab 
tisdem derivantur.

EXCEPTIO.

Dic do, de di. scindo fero, sto, bibo finde sequentur. Ut derivata, sic et composita ab his praeteritis, deds 
scidi, fletibibi fidi, breviantur, praeterquam abscidit, quod mediam communem habet, quanquam 
probabile sit, longum a cade derivari.

REGULA II.

PRaeterita geminantia primam syllabam, tam hanc quam alteram sequentem, nisi gemina consonans 
occurrat, breviant, ur cano, secini, cado, cecidi In fallo fefelli mordeo, monsordi, occurrit consonans, quae 
alteram syllabam producit.

EXCEPTIO.

Pedo pepedit habet, tantum fert caedo cecidi.

REGULA III.

SUpina duarum syllabarum primam'habent longam: ut aretum, cusum'fletum resum, citum, a cio, cire.

EXCEPTIO.

Dic do datum, reor et cieo, ruro eoque, queoque,
Et ser o junge lino sino, flo sistoque supinis.

Haec enim supinum breve habent, datum, ratum, rutum, itum, guitum, satum, litum situm statum, uti et 
citum a creo breve est; a cio longum, Unde composita concitum, excitum etc. ab illo

348


brevia, ab hoc longa sunt. A supino vero statum derivatur flatur subst et statutus asum prima brevi, et 
composita, ut prastitum, destitum etc madia brevi contra staturus, constaturus, praestutur us, statur a, 
prima, aut media longa sunt. Statim modo brevi, modo (quanquam rarius ut apud Alcimum) longa est. In 
uno quoque composito ambr tus a, um, quod ab eo itum est altera producitur, quamvis substantivum 
ambitus alteram brevem retineat. De qui bus et supra in derviatis monuimus.

REGULA IV.

SUpina polysylla ba in utum producuntur: in itum quoque, si a praeteritis in vi hocest V. consonante 
descendant, hinc indutum soluttom, cupitum altera longa sunt.

EXCIPE tamen cognitum et agnitum, a cognovi, et agnovi et cereta, vel ad u vocali aur alia lisera 
descendunt ut positum, mowitum, oreditum, vendisum, a posui monui, credidi, vendidi.

REGUEA V

PRopositiones monosyllabicae, quae consonante terminantur. ut ab, ad, aum, in, ob, per, sub breves sunt 
quae vocali, ut a e, de rel di, prae pro tra, pro trans, longae: nisi illae cum alia consonante, haectem vocali 
concurtant Hine abeo, adeo, comodo, inhabito, abambulo perimo subigo, brevia sunt, uti et operso et 
omitto ex ab compositatcontra vero long samoveo evoca desi cie, diluso, separe traduco prapano propono.

Dixi nisi in kis altera vocalis sequatur. nam ita dehisco, prohiteo, proinde praeustus soorsum corripiuntur, 
ur supra traditum.

EXCIPE A in aperie et in Graecis compositis, ut apathos, atheas etc. Dindirsmit et disertus E in equidem. 
RE in omnibus, ut vefove, repone (nam refert id est, interest, a res et fort componitur) PRO in Graecis 
semper (quanquam propola et Proserpina varient) in Latinis nonnunquam correptum. Quae Latina 
meinoriae gratia his versibus innecto.

Pro breve vult fari, fectutque neposque protesvus.
Et festus, fundus fanoque procella, profecto.

Hoc est prafari profectus pronepos et proneptis, profestus, profundus, profano et profanus etc. primam 
corripiunt, quaedam deinde in pro vatiantia subjicio.

349


Verbum anceps propagc, propino procuro professus.
Profugio, prepello, procumbo, propulso, profusus.

Propago as inquam verbum, quod corripit Lucretius, idemque producitiur Mart. propino. Sic procuro. 
Silius longum, Tibullus breve habet. Profissus Juveni longum, Horat. breve. Profugio Juven. longam, 
Columella breve, Propello Propert. longum. Lucretius, breve: uri et Troputso, hic corripit, Lucanus 
produci t. Procumbo virg. producit, Lucret. breviet. Professus Juven. producit, Horat corripit. Novitii 
Poetae etiam proficio, profluo, prosequor, alia que corripere ausi sunt, quos non censeo imitandos.

REGULA VI.

PArticulae monosyllabicae a bis duo vel tres derivatae, ut bi, di, du tri, tre in compositis corripiuntur ita 
bicepeshie olor, bifidut, btremis bivium didymus, digamma disyllabus dilemma: duplex, ducenti, 
dupandius: triceps, triplex, triquetrus trisulsus trisyl labus, trivium, trecenti, tredecium: omnia breviantur.

EXCIPE I.biduum triduum biga, triga dithyrambus. Trevir, Triteni, Trinacria, quae producta re periuntur.

EXCIPE II particulas I, sci et pronomina qui me,te, quae in compositis producuntur, ut iticet scilicet 
quilibet quidam mecum teoum.

EXCIPE III. particulas fi et ne, quae usitatius producuntur, ut siquis, siquando neve, nequis qui qua quod, 
vel quid, et in nequaquam, nequiequam, nequandoinequitia, et neqxam. Breviantur tamen in siquidene 
neque, nequeo, nesas, nefastus, nefandus-Haec singula autoritate Vet. Poetarum stabilire longum sit. Qui 
voluerit, partim has in Emmanuele, et Ricciolio nostro, partim in Smerio reperiet.

CAPUT IV. Regulae speciales, de mediarum syllabarum quantitate.

MEdiae syllabae, vel simplicium, vel compositarum vocum sunt quarum quantitas in trifyllabis exipsa 
pronuntiatione, agnosci potest, ideoque sialiqua inflexione, aut imminutione contrahi qucat, faciliusa 
ssequeris: ut derideo ex derides, intelliges secunda longa esse, invideo, ex invides altera brevi. Sicut etiam 
ex compositione nonnunquam simplicium quantitas,

350


agnoscitur ut quod in pedes et tigo ptima brevis sit, cum dicarur compedes, et derego.

REGULA I.

PRior pars compositi polysyllaba (nam de monosylla bis actum proxime] in compositosemper brevis est.

A bteve habent, Decachordus, Hexameter, Octaphorus, Padagogus etc,

EXCIPE deducta ex ablativo' ea tenui nullatenus, quantalibet qua quaversum.

E breve habent, antevolo, Archetypus fabrefactus, hujuscemodi, undecunque. valedico.

EXCIPE, quae vel syncopen patiuntur'ut vieneficus: quasi venenificus: assvefio, camsvefio, mansvesacio, 
pro assvescifio etc, vel quae a verbis secundae conjugationis descedunt, et a Poetis variantur, ut calefacio, 
putrofio, pavefio, stupefio, frigefio etc. tanquam co positione soluta, producendo dicerent, calefacio etc. 
Quanquam videlicet,a vide licet, tantum producant.

I vel Y breve habent, Armipotens, angiporsus, Astydamas, Caprisicus Polydorus, tubicen etc.

EXCIPE rursum syncope, aut crasin passa, ut tibic e quadriga, pro tibicen, et quadrijuga, quotidie 
quotidianus postridie, me ridie, meridior a quoties postero merissimo die. Tum deinde ex particulis aut 
pronominibus composita, ut mihtque, vel mihive tib ique sibique, ubique ibique utrobique, cuique 
quanticunquc, qunli-, cunque quantivis, tantide, ibidem, nostine vidistine quae produ. cuntur. Quanquam 
ubi vis aliquando, ubieunque saepe brevietur, et in meliphyllum Virg. secunda produxerit, reipublic ae 
quoque ut solutum, altera longa usurpetur, denique universe libertas quaedam maneat composita haec 
tanquam dissoluta metri gratia usurpandi, unde archi rectus matri cida parri- cida aliaque in ver sibus 
longa reperies.

O breve habet, Androgeos, bibliotheca bardocucullus, pharmacopolae sycophanta; hod e, quando quide 
sacrosanctus, vinole~tus etc

EXCIPE pauca, quae velapud Graecos per  scribuntur: ut Minotaurus, 
Geometra Lagopus; vel a pud Latinos o anccps, aut longum, ad compositionem adferunt, ideoque 
producte usurpata sunt: ut quandoque quandocunque, introduco, introgressus, retroversus, In quibus 
primum solum, propter enclyticam, non facile breviandum.

351


De contro versia controversum manet, hoc est ambiguum.

U breve habent, quotquot in compositionem hoc adferunt: ut centuplum, cornupeta genuflecto, 
Grujugena, manufactus, quadruplis, fraudulentus, lutulentus usuvenit. Quanquam et haec dissolvere 
licebit, ut in manu duco fecit Lucret ac in diu tinus producto factum existimem, cum diuturnus correptum 
sit.

OBSER VATIO.

VNiverse in compositis, seu producendis, seu breviandis, major libetras est; quia et solute, tanquam extra 
compositionem, illa, quae ipsis competit, quantitate usurpari possunt, et conjuncte beneficio 
compositionis, quo longae quandoque breviantnr, frui.

Ultima tamen pars compositi nativam suam in compositione quantitatem ubique servat; ut in circumdare 
penult. brevis est, sicut in daere: in sesquilibra longa uti in libr a est, nisi vel per licentiam mutetur, ut in 
legirapa penult. in semisopitus antep. brevis: aut per crasin, aliamve figuram, ut in compegi, et imp egi, 
pro copepigi etc, usurpatum-Ceterum manet semper vis simplicium [una voce nihilumab hitumdempta) 
etiamsi quaedam literae mutentur, ut retieeo, resilio, collido dispulit, fuam a taceo, salio, lado, pepulit 
quantitatem mutuantur. Quare in Graecis diligeter a trendendum, ex quibus componantar, sic antiphona a 
, bibliopola a , Callinicus et Demonicus a , Eudemusa  et, Polydorus a , 
Menelaus , Philotimus a , longa sunt:contra 
Aristoteles a  et, Archilochus a  et, Philoponus a 
 et, breviantur.

RFGULA II.

DE incrementis nominum (nam verborum supra Reg. 4. de derivatis attigimns) universe hoc dici poterit, 
quod A et O fere producantur; contraque E, I, Y, U, brevientur. Dicitur autem incre mentum id, quod 
nominativo in obliquis casibus accressit, et in omnibus casibus quantitateessesolet eadem, praeterquam in 
una voce bobus a bos bovu. Quare regula universalior sit.

E, I, Vbreve sit erescendo, duritur A, O.

352


In prima declinatione (ubi rarum incrementum) et in secunda haec re gula universe obtinet ut in illa si 
Musai aquai dicatur'tum in plurali Musarum filiabus etc. ubi semper A longum. In secunda miser miseri, 
VII Viri, satur saturi, sempere, i et u breviantur, praeter in Iveri et (eltiberiab Iber et Celtiber. In qui Ita 
declinatione quoque e longum reperitur ut dies dieiacies aeciei etc. praeter fidei, rei spei. In tertia 
declinatione major difficultas, et varietas est, atque iccirco de hac singulatim agendum expositis, quae a 
communi illa regula excipiantur.

I itaque incrementum in A tertiae declin longum est, ut vectigalis Titanis, Cnaritatis, audacis, vasie, 
calcaris.

EXCIPE Al Ar masculeum brevie, cum bacchare neutro, Par cum compositis jubar hepar, subjice nectar.

Haec igitur neutra quator in Ar, cum ceteris masculinis in Alut Sal, Nabal: et Ar, ut Lar. Amilcar, Caesar, 
breviantur. His adjice quaedam in a aes, quaeque duplicant consonantes in ab??? aps, ax: ut trabs, 
Laelaps, anthrax. Complectar his cadem versibus.

EXCIPE 2.

A Graecum asque breve est ut Pallas, Stemma, poema.
Cum vade, mas et anas, quaeque abs aps, cosona claudit.
Fax, et abax, mystaxque styrax, labraxque panaxque,
Et dropax, anthrax, aetraxque, colaxque, coraxque,
Et smtlax climax phylacem compostaque junges.

Haec enim omnia incrementum breve habent, ut vas vadis, mas maris, anas aenatis trabs trabis, Laelaps 
Laelapis, faxfacu abax abacis, mystas mystacis etc. tum composita, ut ex corax. nicticorax ex phylax, 
Arctophylax. gazophylax etc. unde n cticor acos, Arctophylicos, Quanquam et hic Poetaea , utcarmini aptent, Arctophylactos dicant, Syphax acis Propertio longa est, Claudiano 
brevis.

II. O incrementum longum est, ut Platonis, So lis, agonis, an oris. cohortis, Minois nepotis, atrocis.

EXCIPE 1.

O gentile, omicron, Graecumque or; neutraque; non or:
Nec melius; sed nata , bos, compos et impos.

Et brevies memor, atque arbor, lepus atque trieorpor.

Ubi 1. gentilia, ut Macedo Saxo, Tuto, quae anis breve habent, excipiuntur, quanquam Burgundio, et 
Vocto onis longum tetineant.

353


Deinde Graeca per omicronin genitivo scripta (nam ex nominativo multa  
abjiciunt) corripiuntur: ut sunt gnomonis, sindonis, Talamonis, (nam Polemonis propter  longum est) Orionis variatur modo per o, modo per  scriptum. His adde 
Graeca in or, ut Nestor, Alastor etc.

2. Neutra Latina excipe, ut marmor, ebur, corpus: praeter os oris, et ossis, et comparativa neutra, quae 
sequuntur masculina ut melius melioris. His accedunt a  composita, ut tripus, 
OE dipus etc tum bos et sex teliqua. Quanqum et indecores, ac dedecores potius a decus, quam decororta 
legantur; sed a nominativo indecor, et dedecor inusitato.

EXCIPE 2.

Consona  breviat, Cyclops, cercops, ut hydropis.
Allebrogem, tum Cappadocem, cum praecoce curtes.

Quae enim ante S consonantem habent, breviantur, ut scobr, scrobs, AEthiops, praeter Cyclops cercops. 
bydrops, quibus addunt alia ab  composita, ut Myrops, AEgilops, herba et 
morbus, conops muscae genus. Deinde in x, ut etrox, velox, semper longa; bre viantur tamen Allobrox, 
Cappodox, et pracox.

III. E inciementum breve est ut heberis, funeris pulveris, teretis, necis, carceris, ab hebes, funus, pulvis, 
nex, carcer.

EXCIPE.

Ver atque  Graecum duc. aer praeter et ather.

Duc Graecum es el Hebraeum; atque en Hymene dempto.
Fex, myrmex'vervex, lex fex, halex, Anioque,
Seps, plebs et locuples, heres, mer cesque'quiesque.

1. Itaque in Latinis Ver Veris longum est, cui Iber non adjungimus, quia secundae decl. est. Unde pluralis 
Iberes, tum Graeca, ut Crater eris, Stater, Soter, Spimhes, Clyster, Gilimer etc si eris et aetheris excipias.

2. Es Graecum accedit ut lebes, tapes, Chremes etis habent. Quibus ptisci mansues etis addebant.

3. El Hebraeum. ut Daniel, Gabriel'Michael: elis.

4. El enis longum habet ut Attagen, Siren, lien, ren: praeter hymen.

5. Voces ceterae ut fex ecis, Anio enis, seps epis, heres edis. producuntur, ut halex et halec cess habet.

354


IV. I vel Y incrementum 3.decl.breve est, ut Carminis, cespitis pollicis, principis, stipis pugilis cardinis 
chabgbit, Martyris.

EXCIPE 1.

Inis et ynis habet Graecum- ut Phorcyn et Eleusis,
Dic idis: at Crenis, Nesis Nesidis amabit,
I longum Dis, lis, Samnis, glis. visque, Quirisque.
Vibex vibicis, Grips Griphis, Grypnsque requiret.

1. Graeca in inis, ut Delphinis, Eleusinis, vel ynis, ut porcynis, Gortynis producuntur.

2. Exidis quae breviantur, ut Adonidis Daphnidis etc. demendum est Crenis, et Nesis, quanquam usu 
etiam Davidis tolera. tur, non natura.

3. Abitis breve, ut divitis sex illa demuntur, ut datis etc. vis in plu vires habet. Quiris Quiriti. Quibus 
vibex accedit et Grips Griphis, tum Gryps Gryphis.

EXCIPE 2.

Ix simul yxque icis, felix, bombyxque, requirunt.
Sed brevies histrix fornix, varixque, Cilixque,
Coxend x choenix, natrixque, caiyxque, caelixque,
Pix et Eryx filicis salieis laricisque, sequuntur.
Dic nive, sardonychemque, onychemque, et Bebry???is anceps,
Git breve sit, coccyx masthyx-simul excipe tetrix.

2. Universe in ix et yx finita genitivum producunt, ut pistricis, sandycis, phoenicis, (quanquam ab 
Homero  et in Iliad, et ab Ovid. phoeniceus cortipiatur) trilicis; ceycis etc. Sed 
hinc histricis'fornicts, varicis, calicis Lat. et ealycis Graecum, brevia tum, Bebrycis ambiguum excipitur. 
Nonnulli struices et appendices maleaddunt, cum illud co rripi, hoc produci soleat.

2. Alii tres Gen. ut nix xivis, sardonyx, et onyx habent ychisbreve.

3. Breviantur'quae in Genit Gu habet ut Phryx Phyrgis, oryx arygis. Sed produc coccyx coccygis, mastyx 
mastygis et tettix retrigis. juxta Theocrit Idyll 15. Quanquam et coccygis Athenaeus breviet, et Mastichis 
Serenus, et Tettigisalii. Quibus strix strigis, Propertio longum et pluribusbreve, adjici poterit.

V. Incrementum Utert. decl. breve est, ut exul. ulis, crux uris, conjux jugis Auxut, et Turtur uris.

EXCIPE.

Saul, Chabublux, et Pollux, producitur, et fur.

355


Tum quaecunque dabit tibi us udis, et utis, et uris.
Attamen intercus'peeus, et ligus, adjice curtis.

1. Itaque Saul Saulis, lux lucis etc. longa snnt in Genitivo.

2. Longa sunt, quae in nominativo in us: vel udis habent, ut palus, incus, subscus, (praeterquam pecus] vel 
ustis, ut salus, servitus etc. (praeter intereus) vel uris, ut jus, mus, plus, tellus etc. (praeter ligus liguris.)

Et haec de incrementis fere, iuxta Alvarum nostrum, quo nemo breviori certiori que ad retinendum 
methodo haec mihi complexus videtur- Meam tamen huc etiam symbalam contuli.

REGULA III.

PAtronymica masculina injadcs et ades terminata, penultima brevi sunt: in ides vero tuncsolum longae, 
cum vel nominativus corum, unde derivantur, nominum in eus terminatur: ut Alcides, Atrides, Basilides, 
ab Alceus, Atreus, Basileus: velin eles. ut Neocli des'a Neocles. vel denique, quae penultimam genitivi, 
vel dativi; unde derivantur, longam habent: nt Amphia raides, Belides, lapetionides, Deus asiantdesia 
genit. Amphiarai, Beli et Dat. Japetioni, et Deucalioni. Si quis tamen horum penultimam brevem velit, 
formare iniadcs poterit, ut Deucalioniades.

Feminina vero patronymica in eis, ait ine, ions, itis'atis, penultimam producunt, ut AEneis, Chryseis, 
Achais, Thebais, (quanquam et haec ab iis, ut quae vocalem vocali praeferant, brevientur) Neptunine, 
Nertne, Acrisione, Oceanitu, Nilotu.

EXCIPE in ias, ut Abantias, Daulias etc. penult. brevi. Ceterain as et it cum suis primo geniis conveniunt, 
ut Troias, Ausonu, Argolu, cum Troia Ausonia etc. Quorum omnium, siquod habent, incrementum breve 
est, ut Abautsadis, AEneidis etc. Alta de formatione, diversitate, et usu patronymicorum supra tradidi, lib. 
2. c. 22.

356


CAPUT V. Regula et observationes mixtae de reliquis mediarum syllabarum quantitatibus, ordine 
literario.

DIfficillima nonsolum Poetae, sed et Oratori, in humaniori literatura, est quantitatum syllabicarum 
cognitio, ad eruditam tamen pronuntiationem non minus, quam ad metricam artem necessaria ut 
quibusdam vix aetas integra hominis, inter haec etiam studia transacta, sufficiat. Quare ex Grethero, 
Hesio, Ricciolio, aliisque, tum abservatione propria, quanto potui, compendio simul etartis absolutione ad 
eam, quam cernisme. thodum, hanc diseiplinam de syllaba media contraxi. Quae tibi multo plura'quam 
Smetius aut multa vocabularia suppeditabit nec longo usu ad promptam sufficientemque quantitatum 
cognitionem deducent, modo suas a regulis generalibus exceptiones saepius revolvas.

Nota vero brevia plerumque alio charactere signata: uti et syllabas ancipites in eadem voce. Propria et 
derivata, quandoque me praetorisse: illa quod pro arbitratu breviari, autproduci queat: hat, quta eandem 
cum illis, a quibus deducuntur' quantitatem retine~t.

Aante consonantes simplices.

Breve est. ut faber, glaber, scaber, Sabinus etc.

Longum est in crabro, fabula, fabella, flabrum, labor verb. Naboth. Nabuzardan Nabuchodonosor 
pabulum, tabes, et tabum. Verborum infloxiones, ut amabor fabor etc aliunde notas, non adzieiam.

Breve est, ut cannabis. Cantaber, cottabus etc.

Longumest 1.in Abus ut duabus, fi'iabus, Achabus etc.
2 in Abilis, ut affabilis, detestabilis etc. Praeter dabilis, et stabilis.
3. in Abundus, ut vagabundus, vitabundus etc.
4. in Abrum et Abulum vel a substantivis, ut camdelabrum, volutabrum, dolabra, Dolabella, acetabulum, 
venabulum cunabula.

Breve est, ut Ardacus, baculum, lacer, macer, gracillo, paciscor placenta, Pachynus, PacOrus etc.

357


Longum est in Acis, braca, brachium, cacabus'caeula Cacus Dacus, facundus, gracito, graculus macero, 
machina paco. Pacumvius placo, Trachis, Thracia, Vacia. Vacienus vacillo.

Breve est, ut alacer, amcinaces, amphimacer, Arsaces etc Longum est in cloaca, meracus, opacus, 
portulaca, sarracum, Syr acusae.

2. in peregrinis in acus vel acum' ut Benacus. Valachus, Gerlacus, Ebo racum Cammeracum. Non vero 
iacus vel iacum, ut Cyriacus, Lauriaecam.

3 in accus, acius aculus acrum ut gallinaceus, Phaeacius, pictacium, vernaculus, simulacrum, 
ambulacrum.

Breve est, ut adamas ad???gium adorea, Tadus etc.

Longum est Adam cadureus clades, Gades Gradivus, Ladas Ladon. Quadi, radix, spadix svadeo, trado, 
traduco, vado is, (non vado as, et vadum.)

Breve est, ut academia, Asclepiades, (arneaedes etc.

Longum est Agelades, cicada, Demades (ex Demeadec pererasia] Jader, et barbara, ut Conradus etc.

Breve est' ut vafer etc.
Longum est. Afer.
Longum est, ut Venafrum etc.
Breve est-ut agaso, stagrum flagello, fr ago, Lagopus Lag num sagax sagina etc.

Longum est Agis, Bramgamda, fagus, flagito, flagitium fragum, pagina, pagus (non et collis paganus, plaga pro vulnere, , anallage, Meltager, onager, paragoge etc. ex  aut 
 cop. podagra, mandrago ra, Anaxagoras, et gentilia ut Acragas, Massagetes, 
Pantagias. Adjice Tentosagi et Tectosages, etc.

358


Breve est, ut alo, caleo, calenda, calor, ealix, palam, palatum etc.

Longum est ala, ales, alea, Alecto, balo, balatus, balaenabalista, Calatia, caligo, calisto, calo onis (non as 
verbum (halo. (non halos) halitus, halce, Halys. Ialysus Laletanus, malo is, malus Jsubst. (non adject) et 
malum, pala palis palus i (non udis] palo, aes palis sepio et palor aris ???dest. vager, unde palantes, 
palabundus, palatium, qualis, qualus, squalor, squaleo, squalidus, squalus, talis, talus, talaria, talea talio, 
Thales.

Breve est, ut phiala, coralium sandalium. De quibus duobus tamen ambigitur.

Longum est, canalis sodalis et derivatain alis velaie, ut cerealis, glacialis, focale, novale mapale, 
maegalia, denique Messala. Phatsalus. Sardana palus. Stymphalus.

Breve est, ut amor, et amor. aemuussis, camerina, chlaemys, Damasus, fames, tamen, Samos etc.

Longum est, amentum amen, amuletum, clamor, clamo, osus, dama, fama, osus, hamus, hamatus, 
lamentum, lamina squama osus, squamia, stamen, stramen, stramentum, Et proprta quaedam, ut Damoeta 
Damon Damocles Mamercus. Mamertinus. Mamurra. Mamurius.

Breve est, ut calamus, pyramis etc. Quae de verborum remporibus (ut volamus, dicamus] non inrelli 
gimus.

Longum est, contamino, dictamum, et Graca in ma, ut acroama Thymiama barbara in mus, ut Abrahamus, 
Adamus Alsa in men et mentem, derivata; ut levamen, atramentum etc.

Breve est, ut anas analecta, canis cano canon eanissru. Danus. Danae, manus panace. Phanes planus, id 
estimpostor, 359


Breve est, ut b lanus, lam anum oceanus etc. Longum est 1 in substantivis, araneus, a,calcaneum, 
suppedaneum.

2. in anis, ut immanis, Jordanis, Titanis. Praeter Hypanis et Prytanis.

3. in anus anos anes, proprio Latina, aut gentiliae, ut Quintilianus, Trajanus, Garganus Romanus, Nicanor, 
Tigranes Graecitaemen multa breviant in anus, ut Dardanus, Eridanus, quanquam et gentilia, ut Carmanus 
producant Stephanus, Libaenus, Sequanus, Sicanus.

4. in anus anius, velantus adjectiva et derivata, ut decumanus, phasianus, tertianus, Titanius, 
momentaneus etc.

Breve est, ut aperio, aepis, eaper, Menapius etc.

Longum est, in Apis (pro Deo et bove) Serapis, Apenninus capo, capus, crapula, Cynapes, Iampis, 
Iampyx, Messapus, Neapolis, Papa, Papia, Papinianus, papilio, Priapus rapa, rapum, saperda, sapo, Sapis, 
scapus, Serapion, stapes.

Breve est, ut Aquila laqueus, Tanaquil, utraque etc.

Longum est in compositis si prior pars desinat in a longum, ut quacunque utralibet.

Breve est, ut arena aries. Aristaus careo etc.

Longum est 1.arus adjectivum, ut carus, clarus, (non Claros insula) gnatus, rarus, varus, et derivatae, ut 
Caritas etc.

2. Ara (non hara] area, areo, aridus, Arete, Arene, urbs Aruns Baris, Barium. Carabus, Cares, carex, 
carico, carectum, glarea, larina, Larius, Larissa, Larissaeus, Laronia, Larunda, nares, Naryx, Narycius, 
pareo, (non paerio) parus avis.

Breve est, ut barbaerus Barbara Tyndarns, Andomaium etc.

Longum est 1.in amaracus, Baleares, Caphareus, Longarenus, Margarita, phalarica, tiara.

2. in arus adjectivis, ut amatus, avarus etc.

3. in arit velart derivatis, ut consularis, cochleare etc.

360


4.in arius, ariae, arium finitis, ut aqua rius, denarius Calvaria, Ferraria, granarium salarium etc.

Breve est, ut asarum, asarotum, Asia, Asinus regio (nom nympha et palus) basis, casa, lasis, praesinus, 
quasi, quasillus, Thraso etc.

Longum est, Asael, Aseroth, Aser, Asis, Asopus, basium, caseus, casus, crasis, Mnasylus, Nasica, 
Nasidius, Nasidienus, nasus, et a  composita, Pasibula, Pasithea, Phasis, 
Thrasimachus.

Breve est, ut cerasus. Pegasus parasitus gymnasium geratimus getasinus.

Langum est 1. agaso, Amafis colocasia Iamson,

2. in asius tam adj. quam propria Latina, ut amasius, Caprasius Paschasius, Praeter Graeca, ut Gelasius, 
Protasius.

3. in crasia a , ut acrasia, eucrasia.

Breve est, ut pater, pateo matula scateo, quaeque a  oriuntur ut catalogut, 
mathesis straetegus stratagema, Cratinussrat rus, (aut, etiam in media syllaba) Polycrates etc.

Longumestater, atrium Arella, Atina, Athos Atlas, catillas, crater, craticula, crates (non virinomen) 
Chratis flumen, clathe fatum, gratia, grator gratulor, gratus etc derivata laterua, lat mus. Larois, Latona, 
lut o aes et conis prima com latus ei (non eris) Matuta, Matinessa natio-natus, natura, natalis pratum 
Saturnus, Saturius, Statius. tatinius, Staturus, Stratum, Vaticanus, Vatinessa.

Breve est, ut barathrum, Cyathus, Marathon, Palaephatus etc.

Longum est 1. in aratrum, cicatrix, grabatus palatum, penates, theatrum, velatrum.

2. In acet, ate, et atae, gentilibus et gemmarum naminibus, ut Achates, Tiridates, arelate, Reate, 
Aquinates, hujates Epatriatae etc. praeter Antiphates, Pelates Zalaetes Dalmatae, Galatae, Sarmatae, et 
et, ut Socrates etc.

361


3. In atus substantivis 4. declin ut Mugistratus, Senatus et propria, ut ???ratus, Honoratus, et derivaetis, ut 
gemmatus, simbriatus etc.

4. In atius, atia atium atio ator substantivis, ut Horatius, Egnacia, palatium dedjcatio, aleator.

5. in aticus, atilis atorius adjectivis, ut aquaticus, volatilis amatorius etc.

6. in atim adverbtis, ut membratim, vicatim, praeter affatim.

Breaee est, ut avis, avus, favus, ravis, Ravenna etc.

Longum est in David, Davus gavisus, mavis, mavult, Mavors, navis, pavo, et pavus, ravio svavior, 
svavium, svavis, Savus et Lavinium anceps est.

2. In avus aedjectivis, ut flavus, navus, pravus, ravus.

Longum est, ut cadaver, Gandavum, Moldavus, Octvius.

Breve est in Andegavum, Batavus, Moravus, Patavium.

Eante consonantes simplices.

Breve est, ut ebur, hebes, lebes, Gebenna etc.

Longum est, si gemma consonans E praecedat ut creber, gleba, Trebula. (Praeter Crebrenut, Trebatius, 
Trebellius, Trebta, Trebonius.) Item longum est in debeo, debilis, flebilis, et ejusmodi verbalibus, Hebal, 
Hebe, Hebesus, Hebion, Sebum, vel sevum, sebaceus, Thebae, Thebanus.

Breve est, ut eerebrum torrebra, terrebinthus etc. Longum est in iu, quae a longis derivantur, ut ephebus, 
complebilis, quaeque plusralia sunt, ut diebus, speciebus etc.

Breve est, ut decor, decus, specus, speculum, et speeula a speculor: nam specula a spes longum est.

Longum est in Echo, Lecythus Lecania, mechanica, meconis, Mecoenas, recula ares, secutus theca, 
vecors.

Longum est, ut bibliotheca, hierotheca, et cetera a  compos. imbesillus, 
verecundus etc.

362


Breve est in Berecyntbus, entelechia, Ezechiel, Ezeehias, Ezechinus, illecebrae, Pherecydes vel cyades, 
Senesa, senecio, Suffoeius, Telecoon.

Breve est, ut cedrus, edo simplex pro comedo (non com pos in lucemda) pedum, et quae a pes 
componuntur, ut pedalis, pedetentim, cedo [pro dic vel da, non pro recedo) medeor, sedeo etc.

Longum est in dissyllabis ceteris omnibur, ut dedo Leda, theda, sedes etc. tum Medus, cum derivatis, ut 
Media, Medicus (non a medeor) et in Edonus, Hedui, hedym???les Medea, seditio sedulus. Et compositis 
ut edico, edissero etc.

Longum est ut aedon, Chalcedon monedula, ficedula, et in  finita, Diomedes, 
Palamedes etc.

Breve est in Alcimede vel Alcimedon, aliaque in  vel  terminata, ut Andremede, Alcimedon, Automedon. Item cathedra, Empedoeles, essedum, edo, 
comedo et aliis compol. quae tamen in praeter, edi habent, Lebedus, Lacedaemen, Melchisedech, 
Tenedes, Vagedrusa, Velleda virgo, Zebedaeus.

Breve est, ut nefas, caelefacio frigefio etc.

Longum est in comp. quibusdam, ut praepositionis der de fluo etc. cum refluo, et refrico etc. breve sit. 
Deinde in expergefactus, Genovefa, ratefactus, veneficus, et veneficium.

Breve est, ut eltgia legumen Legto tristegus etc.

Longum in collega, Cethegus, Egates, Egippus egregius, Gregorius, Hegio Lego as, panegyris, Pegasus, 
Phegeus Regium seu Rhegium, regina, regula stra tegus et alia Graeca pe , 
tegula, quaque in Gen. egis longum habent, ut Rex Regis etc. composita sunt ex praepos. e ut egelidus 
egero, egredios etc.

Breeve est, ut celer, celex chelys, gelu, elegia, elephas etc.

Longum est in Belus, et Belides, celo et celatus, deliciae, Delius, delubra, Electra, et electrum, Elei, Elias, 
Elis, clogium, eliquo, elegans, et reliquis compositu ex e. elysium, felis, felix, Helius, Heliades etc. ab 
 derivata, heluor, lelaps, deliro, et ex de compos. Milon, melomeli, 
melopepones etc. ex 

363


pomum. Pelias, Peleus. Pelides. Pelion. Pelignus. Pelusium, tela, telum, Telebous, Telegonus etc. ex  (non Telesphorus etc. ex ) velabrum, velame~, veles, velo, 
velox, velum, velifico, velivolus.

Longa sunt Latina, ut camelus, candela, cautela, fidelis, fratruelis etc. in ela et elis, fammelicus, 
phamselus, Praeter Arelaete, aerdelio sepelio, Vindelicus.

Brevia sunt Graeca per , ut Achelout Agelados, Encelaedus. Nyctelius. 
Penelope Pterelas. et in ele et elu: ut ampelus. Cyspelus Cybele etc. et composita ex et et et, ut periscelis praxiteles etc. Praeter morberum nomins ex , ut hydrocele, epiplocele etc.

Breve est, ut emo. femen, femur, Semiramu, Thema, temulentus etc.

Longum est inclemens, demens demo, Democrates, Demosthenes etc a  comp. 
demum, hemina, nemo, remus, semen, sementis semita, semi, vel semis, cum compos. ut semianimis, 
schema, temetum, temo. Item compos ex praepos.de, e, et se. ut demitto, eminus. semoveo etc.

Longum est, ut abstemius, diadema, eremus, vindemia Ereve est in anathema (quod tamen in re Deo 
sacra, am plerisque producitur) Alemanus. Anthemis Artemis. Chrzs Othemis etc. ex  comp. NeoptOlemus, Tolemon etc. ex  et comp. Solemus, Telemus.

Breve est, ut benignus, cenotaphium, gena, senium Tenedos, Venus etc.

Longum est, in Benacus crena, denus etc. in enus numeralia, denuo, enodis, eno mis etc ex de et e praep 
comp. fenus fenero fenum, frenum, luna, Lenaeus, lenio lenis etc hiuc deriv. leno, lenocinor et deriv pene, 
penacutus peninsula, Peneus, Peneleus, Penelope, penis, peniculus, pen cillus peniculamentum, penula 
penulatus, penuria, plenus, tenes, Rhenus, Splemum strena, strenuus, tenasmus, et si quae Graeca per 
 vel  seribantur. ut Threni etc. vel etia componuntur, ut energia, Enyoetc tenia, vena, veneno, et venor, cum deriv. ut 
venalis, venator etc. Zeno.

364


Longum est, ut Antenor, avena, Damascenus, egenus, habena, Hippocrene etc. Ita in ena, ene, enus. et 
enor pleraque producta invenies.

Breve est quidquid ex  componitur, ut Aristomenes, Andromenes Diogenes, 
Philogenes, Demosthenes. Sosthenes, Philoxenus etc Quaeque habent terminationem participii Graeci, ut 
Clymenus, Dradumenus, Melpomene, Philomena, Eurymena etc.

2. Adde Alimenus, Ambenus, Armenus, Armenius, Berenice, Caermenion, Helenus, Helena, 
Oecumenius, Olenus, Ormenus, Parmeno, Parmenus, Parthenus, Parthenius, Paerthenope, Persena, 
Ploxemus.

Breve est, ut crepidae, crepitus, elephas, tepes etc.

Longum est, in AEsepus, Asclepias, Asclepiades etc. ab Ascle, cepa, cepe, Cepheni, Cepheus, Cephisus, 
Cephus, Cepio, Epirus- hepar, Hephaestion, hepar, repo et regens [non repens, id est, subito] sepes, sepia, 
Tlepolemus, sepono etc. a se, de et e composita ut, depono, epoto.

Breve est, ut nequeo, infrequens, sequester etc. Longum est in Equicotus, et Sequana, tum ex nepra 
hibente compositis, ut nequam, nequis: et propositione de ut, deque, dequestus etc.

Breve est, ut gero, merum, sero verb. (non ad verbium] terminus etc.

Lengum est, in berillus, Berytus, cera, cereus, ceritus, Cerinthus, cerinus, cerites, ceroma, cerostratum, 
cerorum, cerussa, clerus, Eretum, Eridanus, Erigone erithacus, Ero us Erine Erigeron herba, feralis, ferlae, 
Feronia, Geryon, Hera [luno, non domina] et inde composita, ut Heraclas, Heraclitus etc. Hero, et inde 
comp. ut Herodes, Herodium (locus, non avis herodius) Heros et inde nata. Heron etc. Merione, Nereus et 
inde nata peta pero, plerique et similia. Seres, serus, et inde mata, Xerophilos et quaedam alia Graeca per 
.

365


Breve est, ut hederae, Paderae paterae, Valerius etc.

Longum est in Abdera, arcera, arteria, coemeterium etc. in , ut apodyterium 
psaiterium etc. Cythera. e (quamvis Cytherea brevietur) crateris (quaeque ingenit. eris habene long.) 
Homerus, Iberus et peregrina in Eius, quaque  ante  
habent, cune Latinis abjectivis. ut Assuerus, procerns, nauclerus, panthera, statera, trierarchus, trieteris.

Longum est, ut deses, desum, Cresiphe, Nesis, resina etc.

Breve est, in Mesembriae, reses, resimus etc. ex re cempos. Sesomstris, Vesagus, Vesilus.

Breve est, ut genesis, haerefis, Nemesis, Synthesis, etc. a Thesis comp Synesius, Tiresias.

Longum est 1. in esis, velesia, esius, sium Graecis, per , ut catechesis, 
diaecesis, phrenesis, Ecclesia, Etesius, Magnesius, marpesius, Milesius, catchesium etc.

2. in esibus numeralibus, ut vigesimus, centesimus, etc.

3. in esus propriis, participiu, ut Galesus, Halesus, Jesus, Lyrnesus etc. a  et 
insula. Praeter Campesus, Ephesus, Vogesus.

Longum est, ut Creta (argilla et insula) et inde natae. cete meta, metior, Tethys etc.

Breve est 1. in betula, Cethegus, etymon, etymologia, etesiae, fretum, Geta, Hetruria, Heteroclitus etc. ab 
 et composita, metallum, metalla methodus, metathesis etc. a  comp. Mothone, meto, Metius, metrum, metuo, retro, Thetis, tetragonus, tetrameter etc. ex  comp. Petrus veto etc. ubi P vel V consonans praecedir.

Longum est, ut facetus, propheta, proxenet etc. in  personae officium 
significantia, Paracletus etc.  et compos. quercetum etc.

366


Brive est 1 in agonothetae, asyndeton, antitheton etc. in  vel  compos. Capotus, Charletus, Venetus, Cercetius, Helvetius etc. in etus et etius propria, et gentilia 
(nifi Graece  habeant, ut Agapetus, Philetus, et in etus peregrina sint, ut 
Isbosethus. Mahometus) Eetson Hypertaeon etc. propria in aon et ??? Massamgetes, Taygeta-us. 
Phaethon, Phaeithusa etc. ingetes ae-us, etbox ethusae, obstetrix, meraetrix, pietan satietas etc. in etrix et 
otas derivata.

2. Latina haec, feretrum, penetre, phaeratrae, vegetus: quaeque apud Gracos per et scribuntur, ut 
amethistus, Decretis, dimetrum, Oretae, Panarete etc.'

Longum est, ut Alevas, Eva. Evander, parasceve. Breve est in brevis, levu (nisi glabrum fignisicet) 
sererus, et cum prior pars compositi in cexit, ut benevolus etc.

I ante consonante, simplices.

Breve est, ut cibe, cibus, Hanibal, Iber, liber. vi, Muleiber etc.

Longum est in biblia bibliopola etc. fibnlo, fibula, ibo, Ibis, ibex Ibycus, Libethtus, Liber eri, libo, libum, 
bra libella, bilibris etc. scribo, scribilita, sibilo, fibilus, Sibylla, Sibyna, tibia, tribula um, Tibur, vibex, 
Vibidius, viburnum.

Breve est, ut bicornis, dicelon licet mico, Micipsa, Siculus, Sicanus, Sichaeus etc.

Longum est in cicinnus, ficus, Icarus, ico is, icon, Iconium, lichen, licium, mica, Nicolaus, Nicomedes 
etc. a - pica picus. Picenum, sica, sicatius, Sichima, Sicelis, Sicelides, sicut, 
spica, spiculum, trico, tricae, triceni, tricies, Ticinum, vicies, viceni, vicinus, vicus.

Breve est, ut alica, fulica, Germanicus, pedica etc.

367


Longum est in Apicius, Aricia, Alaricus, Caicus, aliuque propriis in icus (non taemen derivatis, ut 
Dominicus] et amicus anticus um, apricus, caprificus, cuniculus, cuticula, craticula febricula febricito, 
formica, lectica, lumbricus, marica, mendicus, myrica, Nasica, periculum, pediculus pediculosus, 
petricosus, posticus um pudicus, rubrica, siticula ae sitire, vesica, urtica, Ustica. His aceedunt in  comp ut suprae, ut Anicetus, Anicius, Thessalonica, Polynices, Callinicus, Eunicus 
etc.

2. Longa sunt diminutiva in iculus, icula iculum, si ae longis, vel verbis velgenit deriventur, ut nutricula 
anutrice, redimiculum aredimere, cum alia pleraque natura brevia sunt, licet meeri gratia in 
palysyllaebicis producantur, ut aquamliculus, canicula vehiculum.

3. Ita quoque in icius, icia, ieium si a supinis deriventur, longa sunt: contra si a nominibus: licet earminis 
gratiae sape producantur. Ita adventitius, ficeitius, nutritius, ad adventum i, fictum, nutrituns, longa: 
gantilicius novicius etc. brevia a gentilis, novus i etc. nisi metri gratia producantur.

Longum est, ut Dido, fidus, pridie pridem, rideo, strido, sido etc.

Breve est in (nidos, Didymus, Didius, fides, fidelia Fidena, idea, Idem (neutrum, non mascul) edentidem, 
idioma, ideneus, Iduma Midas, Thidiaes, quidem (non quidam) video, viduus etc. qui viante Dhabent.

Breve est ut avidus cupidus, trepido, Smyndirides etc. Longum est 1.accido concido etc. (a cado, non 
eado uti et homicida) cupido, formido etc derivata in do, qua habent in gen. inis Godefridus etc. peregrina 
in idus considero, desidero, elegidium, fastidium. meridie postridie.

2. Patronymica mascul. in ides, juxta regulam 3. cap 4 supra ut Alcides, Belides, Pelides etc.

368


Breve ubique est ur biformis bisidus caernifex opifex etc. Breve est, ut niger, piger, strigil, vigil etc. 
Longum est in bigae, trigae, figo, frigo frigeo, frigesco, frigus etc. derivata. frigilla triginta, viginti.

Breve est ut adigo caliga, cerrigo porrigo etc. Longum est 1.in auriga, castigo, fastigium, fatigo, 
Origanum, quadriga, vectigal.

2. Ex fligo, et stigo tomposi a, ut affligo, confligo, infligo, instigo vestigo, vestigium, praefligium etc.

3. In igo nomina femin, ut caligo, fuligo, loligo, Origo, porigo etc.

Longum est ut Chilus, lilium, pileus, pilum, Silenus, tilia etc.

Breve est in bi et tri compositis, ut bilanx, bilinguis, triplex etc. Et in Cilix, cilium filix, Gilippus, hilaris, 
Ilerda, Ilertes, Lilaeus, Lilybaeum, Milo, Pilatus, philyra, pilus, et pila (lusoria, nam pila vas longum est) 
Philet tu etc. ia . Silarus, fileo, silentium filer silex siligo siliqua, Silurus, Siloe, 
stilus vel stylus.

Breve est, ut amabilis, Cherilus, Quintilius, similis etc. Longum est 1. in asilus, Ausilenus a, Argiletum, 
Crocodilus, quaeque per er a Graecis seribuntur. cubile, haedile etc. neutra substant. in ile. herilis, 
juvenilis etc. in tlis a nominibus dirivatae, praeter humitis et parilis. (non a verbis, ut agilis fragilis) his 
adde mensium nomina, ut, A prilis, Quinctilis, Sextilis, Item exilis, subtilis, et primipilus.

2. Haec propria in ilius et femin ea in ilia. Acilius, Duilius, Lucilius Manilius Manilis, Masilius, Pansilius. 
Petilia, Rutilius, Servilius, Servilia, Venilia. Et fistorum nomina, ut Faenilia, Palilia.

Breve est ut fimus, M mas nimis, timor, Simo, Simon, Timantes etc.

Longum est in crimen, limen, et dissyll reliquis omnibus, Item in Limonium, simus 1, simius a, similus, 
Timagenes etc. a .

Breve est, ut animus, legitimus, matrimonium mercimonium etc.

269


Lumgum est 1. in discrimen, rudimentum, sepimentum alitisque, qua in imen et imentum ae supinis 
initum form antur; ut fulcimen, lenimen, pavimentum, detrimentum etc.

2. Alime~nus, Ariminum, Ephraimus. Joachimus etc. Hei braica, matrimus patrimus, pimus quadrimus 
Thevtimus etc. a , cum cetera derivata in timus cerripiaentur, ut, aditimus 
finitimus etc.

Longum est, ut crinis, finis, Minos Mincus, Sinae.

Brevo est in omnibus reliquis quae Mante Ihabent, ut minae etc. in cinadus, cinis, cinist, Inula. Inuus, lino 
linio, Linus Ninus sinapis sine sinister sino sinuo, sinus (non pro vale) tinea, Tiniae fluvius.

Breve est ut cinus, facinus, hyacinithinus, cupressinus, nardinus, serotinus: et omnia in inus, quae mate 
riam, colorem, odorem, tempus anni ex rebus sensitive inanimatis significant. Praeter matutinus et 
vespettinus, quibus addes clandestinus, et mediastinus penult. longa.

Longum est 1. in inus, ina, inum, adjectivis ab animatis, ut bovinus elephantinus etc. Deind, et propriis ut 
Cainus, Erasinus, Lucina, Atina, Palaestina, Aquinum, Urbinum, et gentilibus, ut Patavinus etc-Praeter 
haec brevia sunt: Aeschinus, Calinus, Lyci nus, Earinus, Myrimus vit. Cyminus, Fucinus lacus. Morinus, 
Torinus, gentilia. Proserpina femina. Apina, Asine, Catina, Felsina, Fascellina, Mulina, Statinua. urbes, 
aut regiones.

2. Lenga sunt propria in inius, iniarinium, ut Gabinius Lavinia, Corfinium etc.

Praeter haec brevia. Asinius, Flaminius, Herminias, Lyeinius, Stertinis, Tarquinius, Flaminia, Fulginia, 
Sirdinia, Lavinium, Tarominium.

3. Appellativain in a produe, utangina, figlina, heminia, parietinae, resina, runcina, suirina etc. et patrony 
mica in ine, ut Neptunine, Nerine. quibus addeacinaces, Acesines fluv. heroine, Myrine, Amazon.

4. In inus et inum sequentia appe'd. produc. architriclinus

370


etc. a  compos. ut triclinium etc. caminus, catinus, covinus, cuminum, figlinum, 
inquilinus, pristrinum, pulvinum, pulvinar, salinum. Quibus adde coracinus, et echinus, pisicium nomina.

5. Produs verba inino, et inor, ut divino, inclino, supino etc. bovinor, coquinor, muginor etc Quibus adde 
adverb. omnino.

Breve est, ut discipulus, Demipho, piper, musicipula stipula etc.

Longum est in Alips, coliphium Enipeus, Euripus, gryphas, Iphigenia, Iphitus etc. ex Iphi compos. pipilo, 
pipio, pipo, ripa, Ripheus, Scipio, Seriphus, sipho, Sipus, stipendium, stipes, stipo, Tiphys, v???pera.

Breve est, ut liqueo, liquo, linquesco, liquer-oris, liquidus etc.

Longum est in liquor eris, verb.

Longum est, ut antiquus, obliquus etc.

Breve est in aliquis, reliquus denique, undique etc. sed non in reliquis ex si et que compos. ut, siquis, 
siquando, ubique, mihique etc.

Longum est, ut chiragra etc. a  comp ira, ironia, Irene, pirata Pirene, Siten, 
Sirius, tiro.

Breve est in dirino, disertus hirundo, hirudo, Quiris, Quirinus, quiritor vireo, viresco, (non tamen a viribus 
ductum) virago, virilis etc. viror, viridarium etc Viriathus etc.

Longum est, ut Busiris, Casimirus etc peregrina, Deianira Epirus, Equiria, P dalirius, Semiramis etc.

Breve est in decemviri, Trooviri, inter viret etc. a brevibus ottes, et comp.

Longum est, ut Bisaltae, Isis, pisum, visus, visito.

Breve est, in bisapor, bisulous etc. ex bi compositis, bi son, eisum, crisis cum comp Isaces, Isara, Isaurus, 
Isidius Isocrates etc. ab  et comp. miser, nisi, Pisaurus. Tisidae pthisis, Phrisius 
ptisana, sisier sisymbium, Viselins.

371


Breve est, ut Anisus, fluv. Acrisius, eytisus, syneeisi; etc.

Longum est, ut Amphisus a et Amphrisus ius a. Cephisus, Elisa et omnia propria in isus et isa. Adde-
Anchises. anisum, herba, Cogisandra, divifus, gavisus. invisus, innisus etc. hujusmodi compso halisio, 
parvus onager, paradisus, et finitae in usius, isia, isium, ut Carisius. Ocrisia. Arvisium.

Breve est, ut Brit annus, Italus, Criticus, fritillun itere, niteo, titulus, vitulus, vitium, vittligo-ator etc.

Longum est in Bitus, Bithynia, ditrochaeus, dithyrambus, eliteliae, Cliton, Clitorius, Clitumnus, mitesco, 
mitigo, mitis etc. Mitylus piscu, nitela a nitor eris verb. (non a niteo) Pitho, ritus e ualis. Sitho, thita, 
titillo, Titan, Tithonus, Tityrus, vita. -alis. vitis-cula fer, vito.

Breve est, ut Amita, Iphitus, Melita, na vita, exorbiro etc.

Longum est 1. in Agapitus, Architas, aconitum, Amphitrire, Aphorodite, dormito frequentativa in ito. 
invito-us, irrito, paraclitus (licet usuis brevistur) pro voco, (non annihilo) prorito, piruita, Ilythyja, -Orithyja, -Margarita, Mephitis scriblita, viritim.

2. In derivatis a spinis (ut supra Iante C) in etius-a-um. ut emissitius, factitius, nutritius, Et in itor, et itto a 
supinis quartae conjug. ut auditor, nutritor, auditio, nutritio etc.

3. Nomina patria et officiorum in ita, velitis. ut Amphipolita, Levita, Ninitiva, Palaestrita, Oceanitis, 
Sunamitis etc.

4. Denominativa in ita et itus, ut Jesuita, Eremita, cassita, corbita, galerita, mellitus, r???catius, quo etiam 
Horat. fortuitus reducit

5. In ites vinorum et itis morborum vocabula. ut absinthites, abrotonites, porphyrites, phrenitis, tympanitis 
pleuritis etc.

Longum ubique est, ut clivus, conniveo, zivus, saliva, ubivis etc.

372


Breve est in Ninive, niveus, re~divivus, semini verbius, semivir, semiv calis (a veco) et ejusmodi 
composita.

O ante Consonantes simplices.

Longum est, ur gobius, nobilis robur, etc.

Breve vest 1. si muta cum liquida praedat, ut globus, prebus, Praeter Croibus et Crobiolus.

2. in ob lus, obeliscus, ob Olus, ob ex, Robertus, soboles, Phobetor.

Breve est, ut De phobus, improbus, Taprobane, etc.

Longum in Canopus, October, Jacobus, Jobus, et aliis peregrinis.

Breve est, ut crocus, focus jocor procor, etc.

Longum est in Cocalus, cocytus, focale, locusta, Oceanus, Ochenius, Ocheus, Ochus, ocior, ocium, coyus, 
ocymum, Coypete, etc. ab . Phoca, Phocais, Phocis, Phocus, poculum procerus, 
Socrates.

Breve est. ut Antiochus, parochia perioche, etc.

Longum est Jodocus etc. harbara inocus, lenocinium, tirocinium etc. a genit. onis derivata, suffaco, 
praefoco aliisque comp a foco, as.

Breve est, ut Codius, modus, modium, odor, odium, podagra Rhodus etc. ex  
Graco, Glodovaus, Lodovicus.

Longa sunt 1. dissyllaba reliqua, ut codex, podex, nodus, rodo, etc.

2. Clodius, Dodona, odeum etc. ab , Zodiacus.

Breve est, ut Anthenodrus, Herodetus, Theodatus, etc.

Longum in Borrodus, Enodus, Emoda, Herodes, Olodes, Nebrodes etc. in odes, Thermodoon etc.

Breve est, ut ofella, uss Longum in scrofa.

Longum est, ut cogo, cogito, Mogor. Ogygius etc.

Breve est in Bogus, Cogilandra, Logica us etc. Phlogis, Phlogius, togus, roga etc. Vogesus.

373


Breve est catalogus, elogium etc. ex logos, Malogranata etc. compos.

Longum est in Gracis ab agoge, ut Isagoge, padagogus, synagoga etc. et a , ut 
mysopogon, melanopogon, feucopogon. Adde octoginta.

Breve est, ut bolus 1 doluas nola, Tolybius, polypus, Solon etc.

Longoum estin Bola, boletus, choliambus, Colia urbs et herba, colon membraum , (al quande  intestinum) col as, colica, colo as (nam is breve est) colum 
(non colus) colotus serpens. colote herba, coliphium, dolium, moles, moly, nolo, olim, olearos, proles etc, 
prolixux, solus, olot, solers solennis, Solon, Spoletum, Tmolus.

Breve est, ut Aeolus, indoles praestolor, violo etc.

Longum est in Aedolus, Capitolium, Cymolus, Geololphus, idolum, Jolas, Mediolanum, Timolus.

a. a , et  orta, ut blibliopola, oenopola, thermopolium 
etc. dicolos, mono coelos, isocolon etc.

Longum est, ut como, is verb comis, comicus, Momus, vomis etc.

Breve est in Bromius, Bromus, coma, cometa, comeda, comitor, comes, Cromis, dominus, Domitius, 
domo as, domus, dromas adis dromo, glomus, homo, Homerus, homilia, Homole, omasum, omitto, 
Promulus, stom aechus, tomus, Tomyris, Vomanus, vomo, vomica.

Breve est, ut Chrysostomus, Epistomium etc. a , hebdomas, Sauromata, etc.

Longum in Absolomus, Esromus etc. barbaris in omus. Ithmous mons, et Ithoma arx.

1. in omen et omentum neutra, ut abdomen, agnomen, agnomentum.

3 in omae, et omum, neutra, ut chroma, diploma, symptoma, amomum, cinnamomum.

Breve est ut bonus, onero, sono, tonitru etc.

Longum est in conor, conatus, conamen, conus, conope,

374


conops, conopeum, dono, donatio etc. donec, Monychus [pro Meronychus) Nonacris, nonus, pone, pono, 
pronubus, pronus, Thonitis locui.

Lngum est ut Antonius, Apollonius, Acrisione, Oenone, antiphona, physiognomia, polygnotus. 
patazonium, patronymicum etc. ab , comp.  in 
dompo sitione saepe mutaturin , ut Hieronymus, synonym.

Breve est in acomirum. Aponus. Ausoniae. Axona. Ballonetus, coctonum barmonta. Ionium Macedonia 
Maeonia, Matrona fluv. Fannonia, paratonium, Pelethronium, et si quae talium per o scribantur apud 
Graecos et composita, ut Argonauta etc.

2. Feminina in one non patronymica, ut Alcyone, Chrone. Hermione. Hesione. Hione. Micone (vel 
Myconos) Plejone. cum deriv. ut Alcyonius onia etc.

Breve est, ut cophinus opera, poplos, populus (non tamen pro arbore scopas scopus scopulus etc.

Longum est in Cophe, Cophes fluv. cophosis surditas, copia etc. copulo a etc Opis Nympha, Slopus, 
scopae, scopolas, scopula, scropha, Sophron, Sophrontus.

Breve est, ut Atropr, Aerope, colephe, Episcopuus, Rhodope, etc.

Longum est in Aesopus, Asopus, Canopus, conopeum, Crotopus, Edopeus, Europe, hydropicus, hyssopus, 
lagopus, misanthropus, pyropus, Sinope, Siope. et si quae ab  vultus 
componantur.

Brev, est, ut coquo, comcoquo, loquor, alloquor, quoque, per etiam.

Longum in his comp. est alioqui, quoque quandoque utroque, et aliisoquib, particulae, quis vel quin et que 
accedunt.

Breve est, ut corona, Corinthus, Orestes, Hor atius etc.

Longam est in coram, corycaeus, corycus, corytus (pharetra, non oppidu) Corus, seu Cautus, Chloris, 
Chor graphia, choroides. Dores. Doris. Doricus. Dorion Dorus, dorostorum, Dorotheus, emores, morosus, 
morio, motor (stultesco, non haereo) Moria, morus, Norops etc. Noriculsora, orata seu aurata, orificium, 
Oricus, Orithyja us. Oritae, oro. Oromedon. Oropus, Phora, Phoreus, phora.

375


Sora, Soracte, sorex, sorites, thorax, Toranius, et Voraptus.

Breve est ut adiaphorae amphore, corchorus, Pacorus etc.

Longum est in Achores. Achoreus. Ansiorus, aurora, cibarium, cichoreum, Chry???loras, Cytorus, Diores, 
Dioryx, Helorus, Heliodorus, isodorus, Pandora, etc. a , Lycoris-us, eus, 
meteorus, Pelorus, praetorius, quaestorius etc. derivata. Sapores, Sertotius.

Longum est, ut osor, Motes, prosa.

Breve est in Cosyra. Mosa. Mosella. Mesyni. Ostris, Poside. Posidippw. Posidon. Proserpina. Proseucha, 
prosodia etc. a  composita, orsa, roseus etc. (non proprium.)

Longum est, ut Bonosus, doiosus, exosus, metamorphosis etc. in .

Breve est in Ambrosius a, antidosis, cynosura. Ehosus. Ennogisaeus. Eleemo syna. Euphrosyne etc. in 
syna et syne Graeca. Genosus. Leucosia. Tandrosos Petosiris. Symposium. Theodosius etc. a verbalibus 
in  et .

Breve est bortus, noto as nota, (signum) Notus (veretus) quotus et a  et et  deducta, ut crozalum, eroton, crotopus, Scotinus Scotusa.

Longum est in Clotho, cotes coticula coturnix, dotes, dotare, jota, lotos, Lotophagus, Lotis, lot, a um, 
lotio, lotium, moto-as, motor notus, norifico, notesco, (nonnoto as, notarias notabitis) notio, motio, et si 
milta verbasia potoaror-tio. Proreus. Protesalaus. Protogenes etc. a  et (nom a 
) protinus, proterit, et a pro Lat longo. Scotus, Scotia, toter, soteria, totus, (pro 
integer, non ut opponitur quotus) votum ivus.

Longum est Asatorum, Epirota. Icariota. Libanotis etc. inota et otis patria, aut patran Imica. Lithostrotum, 
polyptotum, triptotum etc. in  casum.

Breve est Acrota, Ballonotut, Deiotar us, Euronatus, Hippotes, Herodotus, Theodatus etc. in , Oenotria, sybota.

Breve est ubique, ut Bovin. Ovilla, Luao vic. Genovefa etc.

Longum est in ovum et a pro comp. ut proverbium, pro venu, provincia etc.

376


U ante consonantes simplices.

Breve est, ut bubulcus; cubo, cubus, jubeo, subulcus tubus etc

Longum est in bubalus, bubile, bubus, bubulas, bubastis etc a , bubo, bubio is 
bubino-as, glubo. jubilum, lubricus, nubes etc. nubo, nubilis, pubes, rubigo, suber, subala, tuber, uber.

Breve est, ut lugubru, manubiae manubrium etc

Longum est in Anubis, Ambubajae, pollubrum, saluber, solubilis, volubilis.

Longum est, ut cucuboas, cucurio is, fucus, luceo, lucus etc.

Breve est in Cucufas, cuculsts cueulus. cucumae, cucumis, cucurbita, etucio, crucifigo etc. ducentiae a 
Luceres Lucerna, Lucretiae, us lucrum, Lucumo, onis, nuceus, inus, nucleus, nucula, trucido, truculentus 
etc.

Longum est, ur canrruca, educo, is (nonas) fistuca, sambuca etc.

Breve est, in bardocucullus, aliisque compos. edueo as, enucleo, volucer-ris.

Longum est ubique, ut cudo, hiruod, nudo, sudor, testudo etc.

Breve est in pudes, pudor, et deriv. Ludvicus rudis rudens, rude, Rudiae et Tuder urbs, sudes, studeo, 
tudiso Et aliis hinc compositis: ut dispudet, repudie, erudio etc.

Longum est, ut bufo, rufus, ufens.

Longum est ubique, ut aerugo, jugis, Jugerum, langugo, rugio, nugae etc.

Breve est in fugio, fugo fuga et detiv. jugum jugalis jugosus, juglans jugulat, jugulus. Iugulae itellae 
pugil, pugillus. pugill ares tugumrium. Deinde composita a brevibus, ut conjugium perfugium etc.

Breve est, ut culex, culinae, culullus, fulica, mulier, ululo etc.

377


Longum est in bulimos, et bulimia, Bulime, populi, culeus, euius, dulia, Dulichium, fuligo, fuligineus, -
osus, mula-us, mulio. Julius, pulypus, Pulydamas, Thuel- uligo.

Breve est, ut betula, cuculus, oculus, vetula etc.

Longum adulor, Amulius, Apulia (Apulus dactylus est) curulis, edulis etc. in ulis, Cleobulus, Theodulus, 
Neobule, Pasibula etc. a  et  et, Getulus, Julus, 
torcular.

Longum est Cumae, dumus, humor, numella, numus, rumen, pumilio, puilus etc.

Breve est in cumeras cuminum, vel ey cuminiseca, camulosus, humerus, humis, Numa, Numantia-inus. 
Numanus, numisma (velnom.) Numitor, Numida etc. numeros numerus etc. rumex, sumus, tromidus etc. 
tumulo, us, tumultus etc.

Longum est, ut alumen, adjumentum, legumen etc.

Breve est autumo, columella, columen contumax, contumelia Crustumeri crustumium, eucuma, cueumis, 
incolumis Lucumo, posthumus-ius, decumus optumus, maxumus etc. umus pro imus, tegumen.

2. In umentum quae a supinis brevibus, vel sola politione longis descendunt, ut nocumentum, 
tegumentum etc. praeter instrumentum.

Longum est, ut Albuna, cunae, funus, Lacuna, munero, Vacuna etc.

Breve est in Albunea, et Albun car, cuneus, cunieulus, tunica.

Breve est, ut cupio, duplex, lupus, quadrupes Rupilius, Rutupinum etc.

Longum est in Arupinus, buphagus, catadupa, cupa. Cupennius, Erigdupus, Jupiter, nuper-us, pupaus. 
pupilla-us, pupula, pupus, rupes rupex icis rupicapra scrupus-eus, scrupulus or, et deriv.

Longum est, ut curo, curio, furor aris, murus, purus etc.

Breve est, in Curius, Cures, (quod Graeci producunt pro Cretensibus) curulis, Duraton mons, et Durtus, 
fure, furor, oris, furiosus etc. muria, nurus, spurius, turis, Turrius.

378


Longum est, ut Arcturus, Hetruria, ligurio-or, Lemuria etc.

Breve est 1 in Anxur a, Biturix, camurus, centirupe, centuria, decurio, lemeures, Liguria, longurio, 
luxuria, purpura, Satura.

2. Nomina propria in urius, et meditativa in urio, ut Mercurius, Vulturius, dermiturio, esurio, Prater 
Scaturio.

Longum est, ut Drusus, Cadusius, fusus, indusium, Medusa pusio, Syracusae etc

Breve est, in Blandusia, Brundusium, Canusium, Ebusus, Frusino-onis Perusinum, pusoaus, Susanna, 
susurrus.

Breve est, ut cutis frutex, lutum (pro caeno, nam pro colore longum est) putent pute, putris, uter et hinc 
nata.

Longum est 1. in dissyllabis ceteris, ut Brutus, mutus, tutus etc.

2. in Butes vir, buteo vel io avis, buthomos herba, Buthrotum urbs, burtyrum, futilis, glutio, Juturna, 
mutio-is Mutius, mutuus, nuttio, puteo es, Struthio, Rutilius, tutela, tutor, Tuticanus, Tutius.

Longum est, ut astutus, effutio, praeputium.

Breve est in amputo et compos. a brevibus, arbutus, defrutum, diuturnaus. Minutsus.

Breve est, ut Cluvius, exasviae fluvius, juvo, implsovinm, pluvia, Tascuvius, Vesuvius, Vir trusvius.

Longum est in Juverna, uva, uvidus.

T ante consonants, Amplices.

Breve est, ut Cybele, eollybus corybus, intybum.

Longum est in Hybla hybernus vel hib et hybris idis.

Breve est, ut Ampycus, Aonycus, Amyolae cyclas, cyclus, Cyclops cum deriv. Ibycus, Manycbus, 
Mycone.

Longum est in Caycus, Cyce, Lycas, 1 ycheus, Phycus, -untis, psyche, sycomorus, sycophanta, etc. a 
, et  et, anima, ficus, ut metempsychosis, morosychon 
etc.

379


Breve est ut Lydus Tydeus etc.

Breve est in Cydon, Cydonius, hydremeli hydreps, hydria etc,  compos et 
Hydaspes, Hydaspaus.

Breve est, ut Amydon, Corydon etc.

Longum est in Abydas. Pherecydes Thucydides.

Breve est Ogygia, Ortygia, Prygius, stygius etc.

Longum estin catpygis depygis, melam pygus, pygragus, etc a , rates compos. 
Gyger, Laestrygon.

Longum est ut Chylus. Hyle materia. Syla etc.

Breve est in cylindrese, Hyias. Pyludes. Pyla. Pylis, stylus-Breve est ut Aeschylus, sipylus, coryle.

Longum est in Asyla-as um, Axylus, allophylus, Etiphyle, Pamphylia etc. a  
genus vel  tribus compos. conchyle-ium, Massyli-ia.

Longum est ut Cyme, Cymodoce, chymos suecus, thyrna victima, unde thymiama. non ab herba tbynous, 
qua vox eorripitur. Hymen vatiat. Lymaeus serdidus Symaethus, Thymoleon e  
animus, in quo prima longa.

Breve est in polisyll. fere. ut Hymen aus. Hymetius. Thymeie, Thymites.

Breve est, vt azymus, etymon, lacryma etc.

Longum est in Alyme a  lues Amymon, enthymema a  animus, ut Prothymus.

Breve est, ut Cynicus, Cynocephalus, dymasta, gynecaum etc. a  id est, sanis, 
mulier, vis, deducta

Longum est, Cynips fluv. Phryne, Phrynius.

Breve est, ut Acindynus, adynaten.

Longeum in Amynon, Amynias, aneuthynus sine erimine, Bithynus, ia, Dictyna, Gortynis etc. a  rue et alia polysya in, Polymyne, etc, a  pratextus. Mosyni.

Breve est, ut clypeus, cyparissus,Cyprus, coryphaus, Typhaeus, typus.

Longum est in Alvpe a  tristitia, Typhon, gryphes, grypus, typhus.

380


Breve est, ut lyra, myrica, Myron, pyra pyrus-um, pyrausta, Pyrois, Syria, styrax, Tyrus tyrannus.

Longum est in Cyrus, Cyrene, Cyrinus, Cyriacus etc. a  et, gyrus, pyrene, 
pyramis, Piramus (vir, non fluv.) pyraeus a  triticum, Scyrus, syrinx, Tyrophilus 
(a  caseus, non Tyrus, urbe) Tyro vel tiro.

Breve est, ut Anticyra. Ephyre. Lamyrus. Tomyris etc.

Longum in Amphyranus. Ancyra, Astyra, butyrum, Corcyra, Cosyra. Ischyrus fortis, plemmyris. astus 
maris, Nysirus, papyrus, xylosphyra, malleus ligneus.

Longum est, ut Chryses, chrysolithus, aliisque a  aurum compositis, Lysippus, 
1 ysimachus, Mysia etc.

Breve est in physicus, Chysicus etc. quae a  id est, natura, solutio, fusio, 
derivantur.

Breve est, ut Elysius, dilapsis, prochysis, Otrysius etc.

Longum in Amprhyses, Dionysius-ia, Jalysus, Megabyses, philochrysus, pseudochrysus etc. a .

Breve est, ut Anytus, Cythera, Erythus, erythraeus, Enrytus, Lecythus, prytanis, Scytale, Schyta etc.

Longum est in Amythone, adacrytus inftatus Berytus, cocytus, corytus, erysipelas, Etythia, erythema, 
mythologus, polymythus etc. a  et fabula composita, Pythagoras, Pythia-ius 
pythonissa etc. a , composita, pytisma, Zythus, vel ???um.

381


CAPUT VI. Dequantitate ultimae syllabae regulae speciales.

VLtima syllaba vel in vocalem vel in consonantem desinit. De vocalibus primo dicamus.

REGULA I.

A, I, V produc, brevies E, O variabis.

I. A finita producuntur. In nominibus quidem ablativi casus Latinorum, uta Musa, et vocativi Graecorum, 
ut o Aenea, Anehisa, Palla. In verbis omnia, ut oma, puta. In reliquis partibus orationis pleraque, ut antea, 
infra etc.

EXCEPTIONES.

Rectum cum quarto, numerale, et paucula stringas.

EXCIPE 1. in nominibus reliquos casus, Nominativum et Accusativum, ut poemarpoemata, Hectora, 
Persea etc. Quibus nonnulli vocativos a nominibus in es quandoque jungunt, ut Orestae, Atrida, quae 
Ovidius corripuit. Horatius Atrida pro Nominativo usus breviavit ser. 2 fat. 3. uti et Anchisa Virgilius 1. 
7.

Ceterum haec exceptio perpetua est, licer Nominativus Latinus a Graecis in  
desecendat, ut fama, plaga, machina, a  Siqua tamen in versu producantur, vel 
hoc titulo, vel propter sequentes in altera voce consonantes, aut certe ex caesura id fieri necesse est, ut 
Oviir fast. Amalthea, 4. fast. Electra, et Rhea, in Epist. Hypermenestra, et Phaedra. Statius Tegoa Nemea, 
Malea producit.

EXCIPE 2. in reliquis partibus orat. Eia, ita, postea quia. Quibus contra accedit, quod Manilius et Flaccus 
corripit, et putae adverbium, quod Persius; Frustra, quod Avienus, Ausonius et alii.

EXCIPE 3. numeralia in ginta, ut triginta, quadraginta etc. quae ambigua sunt: cum promiscuo in usu 
apud poetas repetiantur,

382


ajantur. Nam Manil. triginta corripit, Quiquaginta Mart. Quaedraginta Victor, Sexaginta Mart. Nonaginta 
Auson. Allaluja licet per camets scriptum, tamena Prudent. corripitur. Quamvis usitatius haec 
producantur.

Il. Isinita producuntur, ut Domini classis, sieri, atqui etc.

EXCEPTIONES.

I Graeis quandoque breve est. variumque Latinis.

EXCIPE 1. vocativos Graecorum 3. declinat. in i ae y, ut Alexi, Amarylli, Moly, chely, quae ultimam 
brevem habent.

EXCIPE 2. mihi, tibi, sibi, communia. Quibus addesni, et ad verbia, ibi, ubi uti sicuti, quae frequentius, et 
nisi quasi, quae frequentissime corripiuntur: hoc tamen Lucretius: illud Rufus, et Sidonius producunt.

EXCIPE 3. Graeco latinos dativos in i, ut Daphnidi. Paridi. Thetidi. Thethyi. Phyllidi. Thladi, saepius 
quidem, et apud Graecos correpta, apud Latinos tamen nonnunquam producta, ut Pyladi Matt. 1. 10. 
Thetidi Val. Flac. Argon. 1. 2. et 2. Propert. Paridi, et Tyndaridi 1 3. Catullus Thet idi etc. producit.

III. Ufinita producuntur. ut cornu sinatu, factu etc.

IV. E finita corripiuntur, ut cubils, nate fuge, saepe, hisce etc.

EXCEPTIONES.

E longumax  duc, quintae, monosyllaba, verba
Imperii, et longis adverbia junge seeundae.

EXCIPE 1. in nominibus Graecolatina, quae per  Graeceicribuntur, ut Agenippe 
Niobe cete, et tam vocativi quam ablativi primae declin. a nominibus in es, ut Hippomene, Laerte Dico 
primae: nam si tertiae declin, sint, uti eriam Laertes is inflectitur, ablativus brevis erit. Quanquam et 
vocativo Achille brevi Propertius lib. 4, utatur.

383


Deinde et quintae declinat. voces longae sunt, ut spe, fide, aecie, Item re et die, cum eorum compos ut 
quare, hodie, postridie. Quibus adde fame, quod olim quintae declin. fuit.

EXCIPE 2. Pronomina. me, te se, et praepositiones, e, de se, atque etiam ne, cum prohibet, non vero, cum 
enclytica est, nam sic breviatur.

EXCIPE 3. in verbis imperativos 2. conjugat. ut mone, doce, taece. Sed vide, cave, vale, nonnunquam 
corripiunt. Vide Perfius et Valerius, cave Ovidius et Horatius, vale etia Ovidius breviat, Ita responde, 
fervei frende fulge, stride terge, resplende, cum a 3. conjug verbis, respondo fervo, frendo etc. olim 
usitatis, ducuntur, jure breviabis, ut Mart. in responde, alii in aliis fecerunt.

EXCIPE 4. Proverbia a nominibus 2. declin. orta ut aegre ab aeger, docte a doctus, valide a validus. 
Praeter bene et maele, quae breviantur. Longe etiam, clare, in ferne, superne, Lucret, uti et hoc ultimum 
Horat orripit.

His longis junguntur quoque ohe, ferme fere, passim producta, quanquam et fere Ausonius corripiat.

V. Finita in O communia sunt sive nomina, ut Cato, sermo: sive verba, ut puto dicito, sunot, amando etc.

EXCEPTIONES.

 Produc sextum, monosylba, adverbia quadam.

EXCIPE 1. In nominibus Graeca; quae per  scribuntur: ut Clio, Androgaeo, 
Quae tamen ex  Graeco, abjecto , latinizantur, ut 
Plato, Cato, ambigua sunt. Deinde dativi et ablativi casus longi sunt ut Domino, sono.

EXCIPE 2. Monosyllaba, ut o, oh pro, quo, do sto, sto, no, quae longa sunt, quanquam o et oh sequenti 
vocali varient. nam Virgilius aliquando breviavit.

EXCIPE 3. Adverbia a casibus nominum vel pronominum profecta. ut falio, rao, subito, quo eo, et ex illo 
composita, adeo ideo, quibus accepit ergo pro causa.

Hinc tamen deme 1. brevianda, modo, cum composit. ut dummodi, quomodo, tantummaod. Victorinus 
tamen modo et Catullus quomodo producit.

2. Muntuo communis, cito, denuo, serio sero est.
Sedulo, et extemplo, vero, postremo profecto.

384


Horum einim in utraque quantitate usurpatorum exempla Ricciolius adducit.

Nonnulli excipiunt 4. Scio, cum compos. et duo, ambo, octo, ego, et eedo, pro die, vel da, tanquam 
corripienda, verum hoc ut frequentius est, ita necessarium esse non duxerim; cum producta a quibusdam 
reperiantur: neque natura vocum repugnet.

REGULA III.

Consona C et N, cumque AS, producitur ES, OS,
B DT brevies, L M R, sic IS, VS, Isque

Hos memoriae causa versus pono. Nunc ordine fere literarum exponam.

I. Ni vocalis obest, B D T corripe semper. Finita in B, D, T corripies; nisi vocalis ut diphthongus longa 
ultimae syllabae repugnet. Ita Ad illud caput, velut, stat, Caleb, Jaepheth, brevia sunt; sed Horeb, Jacob, 
Jasaphat, David, longa ob vocalem, quam vis et Da vid in libro parap. per I breve reperiatur, ideoque 
variet. Quaedam tamen per T apud Veteres producunt, ut Cupella his commune fuisse judicet, nunc non 
imitandi, nisi caesura, aut crasis, ut init pro Iit, subit pro subiit, excuset.

II. C longum est; breve nec, donee, communia fac, hic. C producitur in fine, ut Magog, Agog. verum 
(quod supra monui, et ubique tenendum est) in peregrinis, hoc est, Graecis et Hebraicis, ratio vocalis 
praecedentis ubique habenda, quae si hic sit  vel o, brevis erit, ut Malchisedech, 
Thaleus.

EXCIPE Nec et Danec brevia. Hic pronomen [non adverbium, quod longum est) et fac, quae variantur 
Lucilius etiam hoc coriipit sat. 30. Maritialis sie 1. 2. ep. 44. sed non facile sequendi

III. L breve, nil, sal, Sol longum, nihil haeret utrisque. L finita corripies, ut Mel, sel, Hannib abpol, Baal, 
Michol, Abigail: nisi in his peregrinis rursum vocalis, aut diphth. obstet, ut Gabriel, Israel, Pichols, Saeul. 
Nihil apud Ovid, ambigue usurpatur, ut 1. De Ponto:

Morte nihil opus est, nihil leariotide telia.

IV. M breve, compositis perstat, disjunctae resorbent.

385


M finita brevia priscis fuere, nunc eliduntur, praeterquam in compositis correpta ut circumago circumeo, 
pessumago, quamebrem, quem admodum etc. Licet monosyllabica Lucretius lib. 3. et Lucilius, apud 
Donatum, non inepte, tine elisione, et compositione corripiant. ut iile. Sed dum abest etc hic, Nequem in 
arce bevem quos mallem, quam Ennium qui Militum corripit, imitari In Graecis et Hebraicis hic rutsum 
valer regula de vocalibus. Ita Sem, Edom Ephraim Seraphim produces.

V. N longum, sed in is brevies, et an in tamen addas.

N finita porudcuntur. ut Pan Titan, Delphin en, non quin. Graeca plurima in  ut 
Canon, Aedon, et  ut, Aenean, Borean, si masculina sint, et en, a Nom 
Graecorum in es vel femininis in e, ut Anchisen, Calliopen, sive quae per  in 
Nominat. scribuntur, ut Siren, lien.

EXCIPE 1. In Latinis neutra 3. declin. in en, quae in genit, inis bieve habent, ut carmen fulmen, tibisen. 
Deinde, an in, tamen, cum compositis forsitan dein, aitamen etc. Denique a particula ne per apocopen 
composita quae variari possunt. (licet quidam obnituntur) cum Viden' Virg. et alii corripiant, Nostin' 
Ovid. contra Nemon' producat Horat, Ten' Virg. Monosyllabica tamen, quorum simplex longum est, at tis, 
vis, scu, non facile in hac compositione tun', vin' scin', corripienda duxerim: quod obluctari sua indole 
videantur.

EXCIPE 2. Graeca in on per omicron. ut Ilion, Pelion, uti et accusat. Cerberon, Dedalon etc. a nominibus 
in os. Deinde et alios accusat. in An femineos, ut Aeginan, Majan, Phoedran, tum accus. utriusque generis 
in in et In: ut Ibin, Maeotin, Chelyn, Icya. Quanquam et haec vocabula, Latino ri tu, in um, am, im 
termtuati postint, atque elidi.

VI. R brevies, ast  Graecum, et monosyllaba deme.

R finita corripiuntur ut (aesar, semivir, Hector, femur etc. nisa vocalis longa apud Graecos, vel Hebraeos, 
obstet, ut Assur, Segor, Agar, Esther, ather, crater Iber et omnia nomina in . 
Qua tamen lege non excipiuntur , quae habent in Genit. oris breve. ut Crantor, 
Nestor, Elpenor. Tum deinde haec tria in , pater, mater, et Celtiber, quae ultima 
brevi usurpantur.

386


EXCIPE monosyllabica, ut faer, Lar, Nar, cur, ver fur et par cum compositis, ut trifur, compar, dispar, 
impar. praeter vir, et cor. quorum hoc varatur illud corripitur.

VII. As longum, red adis Graecum, tum lampadas aufer.

As finita longa sunt, ut Aeneas, Pallas antis pietas, fas, vas.

EXCIPE Graeca, quae vel in genit. habent adis breve [quibus nonnulli adjungunt anis atis a Petronio 
correptum, et vas adis, fod rectius producta] vel accusativos declin. ut lampadas, Thvacas, Heroidas etc.

VIII. Es longum, patrius nisi curtus. et epsylon obstet.

Es finita longa sunt. ut Achilles, fides merces, dices, quoties.

EXCIPE 1. Latina 3. declin. quorum genit. in etis, itis. vel edis, brevis exit. ut teges, ales, praes. Praeter 
Abies, aries, paries Ceres. Quibus accedit pes cum compos quae fere producuntur. Quanquam et haec 
corripantur a Probo Gram perpes a Prudent. ut et quadrupes: Bipes, et tripes ab Ausonio.

EXCIPE 2. Es cum composia verbo sum (non abedo, es) ut abes, potes, prodes, interes, cum proae 
positione penes, quae breviantur. Quanquam es Prop. 1. 7. el. 17 et Flaccus lib. 7. etiam producat.

EXCIPE 3. Graeca in es per , ut sunt neutra singularis numeri, ut cacoethes, 
panaces hippomanes, nepentes, et pluralis tam nominativi, quam vocativi casus, ut Areades, Troes, 
Thraces. Tritones Lacones, Saxones, Belides, alique populorum nomina Tigres nunc breviat Ovid. in 
Epist. Ariadnae, nunc producit metam. 1. 1 s. Pedes. et Alites quoque Cicero ex Arato 1. 2. de Nat. Deor. 
breviata adfert, non imitando facile exemplo.

IX. Is breve, sed Latium, patriumque hinc excipe longum.

Et voces quartae, vis sisque. velis que, forisque.

Is vel ys corripiuntur. ur A vis, legis, bis quis, chelys, Tethys, in quis.

EXCIPE 1. Nomina pluralis numeri. ut Musis, vobis, queis pro quibus. Deinde quae crescunt in genitivo 
penultima longa, ut gilis, lis, vis, Delphis, Phorcys, Gortys inis, Samnu itis, Simois entis, Techyt apud 
Virg.in 1. Georg. etsam producitur.

EXCIPE 2. secundas personas quartae conjugationis, num. singularis, modi Indicativi, ut audis custodis, 
hinnis, is, sitis. Quibus adde Vis, sit, et velis. cum compos. ut quamvis, quantivis, praesis, obsis, videsis, 
mavelis, vel malis ne velis, vel nolis. Quanquam velis a Lucr. 1. I possis a Juvenal. nescis ab Ovidio etiam 
cosripiatur. ut in ambirguis censeri possint. At subjunctiva verborum in Ris, ut legeris, sudieris, biberis, 
steteris, cum leguntur producta

387


(quod non raro fit) id beneficio caesurae factum creditur. Quanquam siquis contendat in hsi i a Poetis 
produci, ut qui in plurali quandoque etiam dicant. Audieritis, contigeritis, non magnopere repugnabo, 
dissuadebo tamen imitationem.

EXCIPE 3. adverbia gratis, comprimis, inprimis, foris, cum compos. aforis, deforis, Bis tamen variatur.

X. s longum, pauca hinc Latium, plus Graecia demit.

O, finita longa sunt. ut bos, ros, os oris, Heros, Minos et reliqua Graeca per colcripta, ut etiam sunt 
genitivi nominum in , cum Attice flectuntur in ; ut 
Nere s, Orphes etc. quamvis communius per  S breve declinentur.

EXCIPE 1.

Os brevies, ossis, simul exos, compos, et impos.

EXCIPE 2. Graeca neut ra in os, ut Argos melos chaos epos: tum feminina, quae Latinis fere 2. declin 
sunt ut Arctos, Attopos, Claros, Cypros, alique nomina insularum denique varios plane genitivos 
nomnum, ut Arcados, Briseidos, Persees, Theseos, analyseos, dioeceseus.

XI. Vs brevies, patrium longum, et monosyllaba tolle.

Us finita breviantur, ut Dominus, littus, pecus, manus, introrsus, vivimus, moribus, (proaeter genitivos et 
accusarvos 1. declinationis, ut manus.

EXCIPE 1. in Latinis monosyllabica; ut erus, jus, mus, thus, grus, plus. Deinde, quae crescunt in obliquis 
penultima longa: ut incus tellus, salus. Quamvis palus ab Horat. Senectus a Corn. Gallo corripiatur.

EXCIPTE 2. Graeca vel Graecolatina in  vel  ut 
Iesus, Emaus Opus, Atreus, Briareus, Alectus et Clothus, genitivus ab Alecto, Clotho, per . Praeter illa, quae a  derivantur, ut Apus, Antipus, 
lagopus' melompus, tripus etc. Cum enim Aeolice  vertatur, et genitivum 
brevient, varie ulurpanture quaeque juxta communem dialectum producuntur, juxta Aeolicam 
corripiuntur.

CPUT VII. Quot qualesque sint pedes metrici.

PEs in metro lunt plures syllabae, numero aeliquo, et auaentitate de finit aeiquibus carmen nittitur. Hi 
diversi sunt, prout numerus et quantitas syllabrum variatus.

388


Pedes alii dissyllabi sunt, et quater variantur.

1. Pyrrichius constat v v id est, duabus brevibus, ut Deus.
2. Spondeus - -, id est, duabus longis, ut regnans.
3. Jamburs v ---- ut creans.
4. Choreus seu Trochaeus ---- v astra.

Pedes Trisyllabi octies variantur.

1. Tribrachys v v v canere.
2. Molossus ------ ---- ---- cantantes.
3. Dactylus ------ v v concino.
4. Anapaestus, seu Antidactylus, v v -- recitans.
5. Amphibrachys, utrimque brevis, v --- v poema.
6. Amphimacer, seu Creticus, utrimque longus -- v - - concinens.
7. Bacchius, prima tantum brevi, v -- -- parabant.
8. Antibuacchius, ultima tantum brevi, -- -- v decreta.

Pedes terrasyllabi sexiesdecies variantur.

1. Dipyrrichius, seu Proceleusmaticus, v v v v celeriter.
2. Dispondeus -- -- -- -- oratores.
3. Dijambus v -- v -- paternitas.
4. Dichoreus seu Ditrochaeus, -- v -- v eommodare.
5. Choriambus -- v v -- contulerant.
6. Jambicotheus seu Antipastus, v v - v parentela.
7. Sponde pyrrichius, seu Jonicus a majore, -- -- v v ornabere.
8. Pyrrhispondeus, seu Jonicus a minore, v v -- -- generosi.
9. Chorepyrrichius, seu Paeon 1. -- v v v conspicere.
10. Jambtpyt richius seu Paeon 2. v -- v v docebere.
11. Pyrthichoreus seu Paeon 3. v v -- v moriemur.
12. Pyrithiambus seu Paeon 4. v v v -- celeritas.
13. Jambispondeus seu Epitritus (seu Hippius) 1. v -- -- -- salutabamt.
14. Chorespondeus seu Epitritus 2. -- v -- -- ins probabant.
15. Sponde jambus, seu, Epitritus 3. -- -- v v -- decreverant.
16. Spondechoreus seu Epitritus 4. -- -- -v decrevisse.

Plures hisce compositiones pedum simplicium ex dissylla. bis simul et trisyllabis fieri poterunt sed his 
immorari pene inutile est, cum, qui simplices pedesnovit, etiam has compositiones suopte judicio asse 
quatur, nam in resipiscentia cum Anapaestum, Dactylum reperiat si uno hunc nomine appellare libeat, 
vocet Anapaestodactylum supellect ilibus Bacchiochoreum innumera bilibus etiam 
dactylochorepyrrichium dicere nil prohibebit.

389


CAPUT VIII. De carminum varietate, distinctione, ac ratione etiam inveniendi.

SUnt, qui carmen a canendo qusi canimen dictum arbitrentur; versum certe a vertendo dici non ambigam, 
Graecis ille  et, quod est ordo, appellatur. unde hemistichium, versus medius 
distichon, tristichon, tetrastichon, carmen duorum, trium, quatuor versuum significat, quin et metrum 
(quod Latinis mensura est) persynedochen dicitur.

Appellatio vero carminum omnino est varia, a rerum variatum, quae ad carmen concurrunt; affinitate 
sumpta.

Primo enim a materia sumitura appellatio. Sic, quae rem rustica tractant. Georgica. quae pastoritiam, 
Bucolica, quae res laetas, vel sunt Genethliaca vel Epithalamia, vel Epicinia vel Propem ptica, vel 
Apobateria et Epibateria etc. quae res tristes. sunt Tragica, Elegiaca, Threni Epicedia, Epitaphia: quae 
laudes tractant sunt Hymni Encomiastica, Soteria Panegyrica, Paedeuterica, Heroicaquo etiam revocari 
possunt, quae rei vituperia, et execrationem continent, utSatyrae, Dirae, Hipponactes etc. De his plerisque 
lib???t. in fine a nobis actum est. His adjungi possunt Emblemata, Aenigmata Logogriphi, 
Anagrammatismi' Chronodisticha, Acrosticha Palindroma sive retrograda, et Echones. quorum postrema, 
tamen sua potius forma distinguuntur.

Deinde a forma varie carmina nuncupantur. 1. A pedibus, Dactylica, Jambica Trochaica, Choriambica, 
Paeonia, Jonica. Scazontica, Anapaestica. 2. A mensura seu metro, ut monoroetrum, dimetrum, timetrum. 
Ubi observandum est, metrum in Jambicis et Trochaicis apud Graecos daorum pedium fuisseideo, quod 
haec carmina illi per  metirentur: licet cetera fere per , more nunc ubique apud Latinos recepto. 3. Amumero versuum, ut distichon, tetrastichon. 4. 
Anumero syllabarum ut Pentasyllabum, Hendecasyllabum. 5. Ab uniformitate, vel difformitate eorundem 
vel diversorum specie carminum. hinc Monocolon sive Unimembre Dicolon Tricolon etc. 6. Ab additione 
vel detractione pedum ad metrum commune. sic Brachycatalecticum dicitur, quod uno pede carer: 
Catalecticum, quod una syllaba: Acatalecticum, quod justam habet mensuram: Hypercatalecticum' quod 
una syllaba, vel pede abundat.

390


Deinique et carmina ab adjunctis aliis, praesertim a Poetis sive Inventoribus' appellationem habent. Ita 
Sapphicum, Phaleucium, Pherecratium, Adonium, Pindaricum, Hipponacticum, Archilochium, 
Alemanicum' Alcaicum' Asclepiadeum, Glyconicum, Aristophanicum, ab autoribus, Sappho' Phaleuco. 
Pherecrate etc. dicitur. Huc etiam spectant ab instrumentis dicta' ur Lyricum a Lyra Et a locis nuncupata, 
ut Deliacum a Delo.

Ceterum, variae carminum species ad quatuor fere genera revocari possunt' hoc est, dactylica, Jambica, 
Trochaica, Anapaestica: a pedibus frequentioribus, sive praecipuis sic dicta: quanquam in Anapaestico 
quandoque nullus Anapaestus reperiatur. Haec compendii sacilitatisquiue ac memoriae gratia ita digessi, 
ut in una ea demquiue materia funebris lessus. de morte adolescentis instituti, eorum varietatem, ac 
conjunctionem quivis facile ingenio ac memoria complecti possit.

Brevissime etiam' citra haec exempla, te in struam Dilige quodcunque, sive in dactylicis, sive in aliis, 
metri genus, illi, quam canis, rei idoneum; cui deinde, post unum, aut alterum, tertiumve veisum, repetito 
cor stanter insiste, et carmen Poetis usitatum conficies. Invenies plerumque etiam autorem ante te his 
usum versibus. Quod si tamen ille deesset: hoc tantum abest, ut tibi Poerae laudem queat adimere (modo 
ne desint cetera) ut novo etiam honore inventionis sit cumulaturum. Quanquam, ut modo constabit, non 
multa carmina reperias hucusque irreperta.

Per exempla jam nunc illa qua dixi, lege progrediemur atque a dactylicis, sic a frequenti dactylo 
nuncupatis, exordiemur.

DACTYLICA. Lessus in mortem adole scentis.

Ergo jacet? Aen 3. Virgil.
Occidit eheu! Adonium. Horat. l 1. Od. 2.
Pectora plangite. Hymeniacum.
Oceiditille meus, Archilechium. Hor l 4 Od 7.
Primo in flore juve~tae? Phereeratium. Hor. l. 1 Od. 5
Parca ferocior una. Alcmanicum.
Atropos illud ausit? Ari stophanicum. Hor. l. 1 Od. 3
Immansueta nimis Dea! Glyconicum. Hor. l. 1. Od. 2
Improba perfidiae parens, Simonidis.

391


Parcere debueras juveni, Aleman Virg. Aen. 7.
Fusaque continuare fila. Idem Hor. l 1. Od. 9.
Raptus indigno funere pallet. Beet l. 4. met. 5.
Pulchros ante diem clausit ocellos Alc. Boet. l. 1. met 2.
Vultus purpurei gratia concidit. Asclep. Horat. l. 1. Od. 1.
Te pietas virtusque tenere, Archil Hor. l. 1. Od. 7.
Simplicitasanimique nives Ithyph Boet. l 1. met. 1.
Et casta me~tis debuit indoles. Alc Hor. l. 1 Od. 9
Perstant fata suis adamantina justis Stesicher.
Flectirur et nullis janua surda minis. Elegsarcum
Quem semel abripuit rigidae necis improba vis Cyrillium
Hic nunquam stygiis vitam revocabit ab antris Heroicum.
Nec mortis poterit transcendere munimenta. Spondaicum.
Praecisus miseris est reditus; cum semel iverint. Alcaicum l 1. Od 11. Hor.
Dura nimis Lachesis ferae repugnabit stygis. Sapphicum, Hor l ep. Od. 11.
Hanc, quam sepultus possides, sors ea perpetua est Alcaicum Hor. l ep Od. 13.
Quisquis exitium fugis noxiamque ruinam. Catull.
Te pietasque fi desque potest super ignea tollere Ibicium. Virgilius.
Atria, terribilemque necis minuisse salubriter ictum. Stesichoricum.
Ille beatus erit, quisquis bene vixit ad sepulcrum. Archil. Hor. l. 1 Od. 4.

Inter hos dactylicos quosdam accensui versus, quos alii per Choriambos, Ionicos, et Epitritos metiuntur; 
ego rectius promptiusque per dactylos, jambos, spondeos, aliosve breviores pedes formari censeo modo in 
hypercata lectis, in fine, aut medio, subinde pedem redundare noveris ad verrasque parvam esse illorum, 
quae Hexametrum sequuntur gratiam.

JAMBICA.

Eheu jacet flos, Aristophanicum
Aetatis aureae. Euripium.
Primae decus juventae. Anacreanticum.
Viriditque robur aevi, Anacreont.

392


Quem blanda vultus gratia, Archil Hor. ep Od. 2
Que~ frontis ac oris venustas Archil Hr. l 1. Od. 9
Et sparsa membris omnibus Charis, Alcman
Et pulchra virtus consecrabar astris Hipponast. Hor. l. 2. Od. 18.
Et celsa mentis indoles dedit Coelo Scazontic
Quem terra primum vidit, abripuit polus. Arch
Eheu! dolete. lacrymae malis cadentes, Autor.
Et ora et omnes vestium superfluant sinus Autor
Eheu ferite pectus immites manus, ferite Hippo.
Laceroque vultu squaleant lugubriter sciflae comae. Aristoph.

TROCHAICA.

Orbis ille camdidatus, dulcis ille pusionum, Hippon.
Ille flendus et do le~dus ille vitae flosculus Arch.
Pallida nunc morte fractus, heu dolor! recumbit, Sotadicum.
Nec preces fiexere Stygem, nec pretium Tonantem. Alcaic. Horat. l. 1. Od. 8.
Illa concidit venustas frontisaurea. Sapphicum
Sed frustra queror impotentis iram: Phaleucium Catullus.
Et colum manu subita revulsam, Catul. et Sen.
Ac levem Parcae male culpo dextram. Sapph. Hor.
Illud oris Iuminumque dulce sidus, Sotadicum.
Illa mentis praecocis potentia, Archiloc.
Nectar illud oris eloquentis, Sapph.
Et Suada vocis nclyta, Bacchilidium.
Illa mentis im peratrix, Alcman. Boet. l. 4 met. 3
Pulchra spes, et indoles, Euripideum
Ille, noster, ille Ithyphallicum
Heu dolor! jacet. Pancratium, Politianus.

Versus Jambici locis paribus semper Jambum et subinde Tribrachym (praeterquam in pede ultimo) 
imparibus etiam Anapaestum et Spondeum, ac rarius Dactylum admittunt: uri contra Trochaici locis 
imparibus semper Trocheum et quandoque Tribrachym (si pedem quoque ultimum excipias) locis vero 
paribus spondeum, ac rarius Anapestum Dactylum ac Tribrachym.

Praeter hos Jambicos et Trochaicos versus 1. invenies inter Jambicos carmen Archilochium, quod sexto, 
veletiam septimo

393


(apud Comicos) pede spondeum admittit, penultimo tamen semper Jambo, quod a clau dicatione pedis 
ultimi, dictum est Scazonticum. 2. Reperies quoque Choriambicum, quo, post Anacreontem, Claudianus 
est usus, ut

Quem Padus Electriferis ad moduletur alnis.
Quod carmen tribus Choriambis, et Bacchio uno constat.

3. Galliamticum quoque apud Catullum aliosque reperies, ex Anacreontico et Euripideo compositum, 
constatque in primo ac ultimo pede Anapaesto, in medio post, duos jambos, duobus dactylis ut

Super alta vectus Atys celeri rate maria.
vel, anapaestum et duos jambos post syllabam interpositam iterat. ut
Vice Veris et Favoni glacies resolvitur. Horat.
Verum duorii priorum Choriambici et Galliambici, minor est gratia.

ANAPAESTICA.

Madeant oculi, Seneca
Gena profiuat undis. Choricum
Meus, heu meus ille jacet Aristoph.
Lachesis tulit improba pignus. Pindaricum
Lacrymis tellus Coelumque fluat. Aristoph.
Amor ille soli rigida abditur urna. Alcman.
Amor ille Poli nece pallidus obriget. Pindac.
Decus hoc nostrum, decus egregium alget in urna. Alcman
Date nunc lacrymas juvenemque piis sepelite querelis Aristoiph

Hoc carminis genus plerisque constat anapaestis, quibus tamen spondei et dactyli admisceri possint, qui in 
Archil nonnunquam soli regnant. Dantur vero praeter haec anapaestica, alia duo genera quae tamen alii 
per Jonicos metiuntur, ut Jonicum a majore sic dictum a primo et secundo pede cui addit Ditrocheum et 
spondeum: tale est,

Has cum gemina compede, dedicat catenas

Jonicum a minore quod tertio hunc pedem repetit, nisi quod in tertio carmine, ab Horatio, quarro sit 
repetitus Vid. l. 3 Od. 12

Miserarum est neque amori dare ludum etc.

Sed haec genera magis cognoscenda, quam imitanda propono.

Malim vero etiam quaedam secariex versibus longio ribus, atque ex monocolis in dicola transformati, 
quod minus venustatis voluptatisque habeant, tot pedes in unum versum congesti. Unde ana paestica ita 
non invenuste secabis.

394


Date nunc lacrymas, juvenemque piis
Sepelite queselis.
Trochaica hoc modo.
Ille flendus et do lendus,
Illae vitae flosculus.
Dactylica et Iambica has ratione.
Quamcunque moriens obtines,
Sors ea perpetua est.

Diligenter praeterea rudi istorum carminum Poetae observandum est. Caesurasne carmen amet, ut heroica 
et plerisque locis jambica? an potius repudiet? ut multis locis trochaica et anapaestica. Si enim haec 
observatio neglecta fuerit, ingratis numeris aures cultas laedet. Haec de simplici carmine, quamvis pauca 
suffecerint, ostenduntque, qua aliquis via novas etiam earminum species invenire possit. Cum facile 
pateat, quod nondum metri pedumque genus ac numerus adhibitus sit hactenus. Id igitur A suapte 
modulateque ad rem, quam coeperis, arripias, eique constanter ad haerescas novorum esse poematum 
inventor potexis.

Exemplis primum obviis quaedam exhibebeo.

NOVI VERSUS DACTYLICI.

Ergo nunc jacet
Mortis iniquo funere?
Deploranda Stygis potestas!
Indigno raptus funere conditur,
Perditus primo flore puertiae.
Languet pristina gratis vultus.
Heu frustra doleo culpoque fata,
Et Parcam male culpo renitentem,
Ac rabidam stygis impotentis iram.

Paucis expediam, pluribus non eget exemplis, quisquis observat uno etiam pede abdito detracto, mutato 
totam versus harmoniam mutari, quod cum scite fecerit ac modulate ad cultarum aurium judicium novi 
carminis inventor futurus est, persiciet vero, suapte deinde aliorum, vel eorundem etiam versuum ad 
unctione iisdem numeris apposite insistendo compleverit. Vis aperte exemploostendam in noto carminis 
genereisit Hexametri hemistychium.

Im perium moderante Deo.

Horatius cum Alcmanne illud inflexit penultima syllaba mutata, et proprium sibi, in strophis quarto loco 
fecit. ut.

395


Imperium moderante Coelo.
Vis aliud carminis genus? dic.
Imperium regente Coelo.
Imperii jura regente Deo.
Et Deo moderante regnum.
Et Coelo moderante regnum.
Coelituum dextra moderante regnum.

Ita si dactylicis trocheos ve~l jambos, si trocheis anapaestos aut jambos quosdam harmonice admiscueris, 
Jambicis etiam suis quandoque locis spondeos choreosque substitueris, facile animadvertes novam 
orationis melodiam affurgere. Verum hic semper culto aurium judicio et natis ad rem pedibus, tum in 
coeptis constantia opus est; nisi comica fortasse licentia evageris Res sane grave, tristesque. spondeos ac 
molossos, prae tribrachis et dactylis; seu anapaestis, malunt: tum etiam, inter Jambum et Choreum, istum 
malunt; cum hic a longa ad brevem levius quam ille a brevi ad longam transeat Ita et versus ille graviot, 
qui fine suo quam principio cunctatur, et oratio, quae graviores in sinem versus conjicit. Magnopere 
emollit in distichis alter versus levior, querelis iccirco ac lacrymis, tum et amoribus idoneus tenerioribus 
scilicet hommum affectionibus.

Facilis praeteren mutandorum versuum ratio est; si vel syllabam vel pedem sustuleris quo genere 
exercitationis, rudes carminum adeorum varietatem percipiendam erudiendi sunt. Tolle ex Jambicis 
primum pedem, trochaica efficies, ut in tertio et sequennbus supra ad ductis Jambicis patet. Dic enim:

Blanda vultus gratia
Frontis ac oris vonustas etc.

Contraex Trochaicis ad jecta syllaba, Jambica effeceris; ut,

En pulchra spes et indoles.
Divina mentis imperatrix etc.

Ex Anapaesticis haud difficulter quoque ad dita syllaba, exsurgunt Dactylici ut,

Heu! madcaent oeuli,
Et genaprofluat undis.
Hoc Lachesis tulit improba pignus etc.

Ex Dactylicis Glyconicis facile fiunt Phaleucia, ut si Bacchium jungas: v.g. Immansueta nimis Dea adde.

Immansueta nimis Deapotestas.

396


Ita ex Heroicis Elegiaca ex Sapphicis Anapaestica, ex Asclepiadeis Glyconica, et contra facile reddideris.

Multa. ni fallor, hoc capite ac nova methodo cempendioque tradidi, quibus etiam ingenio tardiores capi 
excitarique possint. Nunc praeciua ex his carminum genera, deinde et eorundem diversas compositiones 
prosequar.

CAPUT IX. De diversis carminum generibus.

Ex Dactylicis geneta praecipua.

I. HEroicum carmeninter dactylicos versus eminet, sic dictum ab Heroum laude in qua saepus versatur. 
Hexametrum quoque a senis dictum pedibus, vel spondaeis, vel dactylis; ira tamen, ut quintus plerumque 
dactylus, sextus Spondeus sit. Tale est illtrd Virgil.

Semper honos nomenqueiuum laudesque manebunt.

Quod dactylis et spondeis alternatis absolvitur, de cujus natura et varietare seorium agetur.

Dixi quintum pedem in Heroico versu plerumque Dactylum esse uti et sextum Spondeum. Nam 
quandoque secus evenire, ut quintus Spondeus sil et quartus Dactylus, in re gravi, tristique: aut eriam 
(quanquam tarisiime) ut textus etiam Dactylus sit, cum multa autlate explicata memorantur, 
ahbitradidimus, et in superiori versuum ordine exemplis patet.

II. Elegiacum a lugubri cantu cui servit, etiam Pentametrum a quinque dictum est pedibus in quibus 
priores duo dactyli, vel spondei, ac deinde semipes velsyllaba una; posteriores duo dactyli cum una 
rursum syllaba versum hunc constituunt, ut illud Ovid. Qui velit ingento cedere, rarus erit.

Sic quoque licebit dicere. Ingenio qui vult etc. Det hujus carminis dotibus etiam alibi actum prolixius.

III. Glyconicum, quod constat Spondeo et duobus dactylis Horatius etiam l. 1. od. 15. primo loco 
Choreum admittit. Apud Senecam tale est in Thyest. act. 2.

Illi Mors gravis incubat,
Qui notus nimis omnibus.
Ignorus moritur sibi,

397


IV. Adquium est, quod constat Dactylo et Sondeo, ut,

Vive perersnis.

V. Asclepiadeum ab Asclepiade inventore, quod constat Spondeo, Dactylo, et syllaba longa, postremo 
duobus dactylis. Hor. l. 1. od. 1.

Quod si me Lyricis Vatibus inseris
Sublimi feriam sidera vertice.

VI. Alcaicum ab Alcaeo repertum, constat Spondeo [et nonnunquam Jambo) deinde Jambo, et syllaba 
una, postremo duobus dactylis, ut Horat.

Regum timendorum in proprios grages?
Reges in ipsos imperium est lovis.

His propin qua sunt, et accenseri jure potetunt, quae ex Soetio exempla in dactylicis de dimus.

Ex Jambicis praeipuacarminum genera.

In Jambicis principatum obtinet

I. Senarium, seu Trimetrum jambicum, quod sex pedibus constans, omnibus locis Jambum admittit, et 
Tribrachym quoque, praeterquam sexto, in quo solus Jambus admiittitur. Spondeum quoque, Anapaestum 
et Dactylum, primo, tertio, et quinto loco, praesertim in materia graviori, amat, ut Sen in Hip.

Alium silere, quod voles primus sile.

Sed de hujus carminis natura et indole plura alibi.

II. Dimetrum jambicum quatuor pedibus, eadem varietate, constat, et quarto solum Jambum admittit, ut,

Sile, sileri quod voles.

III. Tetrametrum jambicum, Aca talecticum cum est, octo pedibus constat, Jambofere ultimo, reliquis 
promiscue, etiam Amphibracho et Amphimacro, ad missis. Catalecticum syllaba una deficit, et Spondeum 
in fine tolerat: Brachycatalecticum septem pedeum (cum octavo deficiat] mavult Jambum. Et hoc carmen 
est comicis usitatum, de quo alibi plura.

IV. Sc azontioum seu Che liambicum carmen, ab Hipponacte, ut creditur, inventum, a Senario jambico 
ultimis tantum differt pedibus, et penultimo Jambum, ultimo loco Spondeum graviori pondere defigit, ut,

Alium silere, quod voles, sile primus.

V. Hipponacteum quinque pedibus jambicis, et una syllaba constat, primo tamen, tertioque loco 
Spondeum amatut.

398


Ternes vetusti congios falerni
Hausit potenium Romuli nepotum
Regnator audax, arbiterque Regum etc.{* Nere.}

VI. Anaecreonticum tribus jambis, et syllaba una constat, primo tamen loco etiam fert Spondeum, ut 
Boetius:

Sat st quiete dulci:
fessum fovere corpus.

Hoc nonnunquam primis locis Anapaestum accersit, ut Claudian in Nuptiis honorii:

Age euncta nupriali:
Redimita Vere Tellus.

Haec praecipua et maxime usitata sunt genera Jambicorum, quamvis in sacris hymnis plura reperiatur. 
Nec illud, quantumvis exile, Aristophanicum contemnendum est ex Jambo et Bacchio, quod saepius 
iteratum placet.

Ex Trochaicis praecipua carminum genera.

I. Sapphicum, quo Sappho Poetria usa fertur, quinque constat pedibus, uno Trocheo, seu Choreo 
incipiens, et duobus carmen claudens, alter pes Spondeus teitius Dactylus est. Quanquam et Seneca 
secundo loco Choreum, et Dactylum admiserit. Carmen hoc quandoque Adonio versu clauditur.

Integer vite, scelerisque purus,
Non eget Mauris jaculis, nec arcu,
Nec vonenaetis graevida sagitris,
Fusce'pharetra.

II. Phaeleucium, a Phaleuco autore, quod et Hende syllaium, Hor a numero syllabarum, appellatur, 
quinque pedibus constat, Spondeo, dactylo, et tribus choreis. Catullus pro Spondeo, Choreum quoque et 
Jambum primo loco admittit.

Terrarum Dea gentiumque Roma,
Cui par est nihil, et nihil secundum.

Quod carmen paucis mutatis in Sapphicum transferri potest, ut: Mart.

Roma terrarum Dea gentiumquiue,
Cui nihil par est, nihil est secundum.

III. Archilochium ab Archilocho septem pedes et unam syllabam recipit; ita, ut, si purum sit locis 
imparibus, hoc est, primo, tertio, quointo, et septimo, Choreum postulet, paribus, Choreum vel 
Spondeum, impurum, compares etiam pedes admittat,

399


hoe est, pro Choreo Tribrachym, pro Spondeo Dactylum, vel Anapaestum (quia duae breve syllabae uni 
longae aequivalent. ut,

Ecce, caesar nunc triumphat, qui subegit Galliam.

Quod carmen quartum pedem cum voce finire desiderat, neglecta caesura: ideoquiue in duos versus etiam 
secari potest, et in hymnis assolet.

Ex Anapaesticis.

Aristophanicum, sive Senecianum, qui autores hoc maxime~ usi sunt, inprimis inter Anapaestica 
celebratur, et quatuor constat pedibus, quorum quilibet Anapaestus esse potest, aut Spondeus, primus vero 
et tertius etiam Dactylus. ut Seneca.

Minus in parvis fortuna furit,
Leviusque ferit leviora Deus.

Quanquam nonnunquam nullum Anapaestum includat, sed gemino versu Adonio absolvatur. ut,

Cingite festa temper a lauro.

CAPUT X. De composito carmine, ejusque tum apud veteres, tum resentes varietate.

HActenus de simplici carmine, nunc de composit. (cujua exemplo Graecorum magna in Horatio varietas) 
agendum est. Ex hoc aliud dicolon, sive duo rum membrorum dicitur, aliud tricolon, aliud tetracolon, 
aliud denique pentacolon, aut polycolon; cum aut duo, aut tria, aut quatuor, aut quiuinque, vel plura 
carminum genera complectitur. Quod vero pst secundum versum (uti disticha) ad primum redit, 
distrophon appellatur, sic tristrophon, tetrastrophon etc. quod ost tres aut quattuor revertitur, uti stropham, 
unam talem, conversionem nuncupant.

DICOLA.

DIstropha, in quibus cum Hexametro varia sociantur carmina. ut,

Principiis obsta, sero medicina paratur,{1. Pent ameter}
Cum mala per longas invaluere motas Ovid.
Altera jam teritur bellis civilibus aetas,{2. Senarius bicus.}
Suis et ipsa Roma viribus ruit Hor. ep. 16.

400


Nox erat, et Coelo fulgebat Luna sereno,{3. Dimeter Iambicus.}
Inter minora sidera Horat., epod. 14.
Diffugere nives redeunt jam gramina campis.{4. Hemistichium Heroicum.}
Arboribusquiue comae. Hor. l. 4. Od. 7.
Mecum saepe viri, nunc somno pellite curas,{5. Hemistichii He. ultimum.}
Cras ingens iterabimus aequor. Hor. l. 1. Od. 7.
Horrida tempestas Coelum contraxit, et imbres{6. Dimet. Iamb cum hemistichio hereico.}
Nivesquiue deducunt Jovem; nunc mare, nunc silvae.

In heroicis hemistichiis, illud observandum, quod ex dactylls tantum constent, ultima tamen etiam 
spondeum, ut exemplo 5. patet admittunt.

7. Duo Archilochii conjunguntur, uorum primus septem pedibus constar primis tribus dactylis, vel 
spondeis, qarto dactylo reliquis choreis; ideoque mixtus est ex hexam etro et trochanieo: potestquiue in 
duos versus dissolvi alter versus jambicus catalectus est. ut,

Solvitur acris hiems, grata vice Veris et Favoni,
Trahuntquiue siccas machinae carinas. Hor. l. 1. Odl. 4.

Vesti, nihil me, sicut aurea, juvat{8 Ad Trim lamhicum hemist. heroic. cum dimrt jambico additur.}
Scribere versiculos, amore percullum travi. Hor. ep Od. 11.
Ibis Liburnis inter alta navium,{9. Iambic trime crum cum dimetro.}
Amice, propugnacula Hor. ep. Od. 1.
Non ebur, neque aureum,{10 Trochidim. cum Iamhico catal. Hippenactium.}
Mea renidet in domo lacunar. Hor. l. 2 Od. 18.
Audax la peti genus{11. Glycon. dactylis cum Aselepiadeo jungitur.}
Ignem fraude mala, gentibus intulit. Hor l. 1. Od. 3.
Cur neque militaris,{12. Aristoph dact. cum Alcaico Teoch.}
Inter aequales equitet, gallica nec lupatis etc.

Haec ultima duo disticha alii per choriambos metiuntur, a quibus etiam choriambisa dicuntur; sed per 
simplices pedes faciliusmensurantur, unde dactylicis accensui.

13. Dicolon tristropnon lonicum a minore de quo sup. cap. reperitur apud Horat. lib. 3. Od. 12.

Miserarum est, neque amori dare ludum,
Neque dlci mala vino lavere, aut ex
Animari metuentis patriae verbera linguae.

401


14. Dicola tetrastropha sunt, inprimis Sapphica tria cum uno Adonio, quorum illa choreo (raro apud 
Senec. spondeo) spondeo (apud Senec. etiam dactylo) dactylo et duobus choreis eonstant, et hc Adonium 
dactylo et spondeo, ut Hor. l. 2. Od. 2

Crescit indulgens sibi dirus hydrops.
Nec sitim pellit nisi causa morbi
Fugerit venis, et aquosus albo

Corpore languor.

15. Deinde Asclepiadei Choriambici tres cum uno Glycanico his accensentur, quorum illa spodeo, et 
tribus dactylis (cum caesu opost primum dact) hoc spondeo, et duobus constat, dactylis.

Crescentem sequitur cura pecuniam,
Majorumque fames. Jure perhorrui
Late conspicum tollere verticem,
Mecoenas equitum decus. Hor. l. 3. Od. 16.

16. Dicolo pentastropho Catulluscar 59. utitut, in quo Glyconici quatuor, (qui tamen 1. loco choreum 
habent, cum alibi spondeum duobus dactylis praemittant) his Ityphallicum, uno pede Glyconico minus, 
aut dactylicum Pherecratium jungitur, hoc modo

Collis o Heliconii,
Cultor Uraniaegenus,
Qui rapis teneram ad virum
Virginem, o Hymenaee Hymen,
Hymen o Hymenaee.

Haec de veterum dicolis strophisquiue, quae recentiorum inventione etiam crevere. Nam Boethius 
Buchananus aliique plura curioso earum rerum investigatori suppeditabunt. Ille enim modo Jambco 
trimetro; modo Phaleucio pentametrum subinnxie; alibi etiam Glyconicum sociavit Sapphico: hic idem 
secit, atque eriam Sapphico jambicum dimetrum conjunxit. Duobus adhaec Trochaicis dimetris 
acatalectis, alium versum catalecticum adjecit; alibi Trochaicis dimertis catal. Jambicum dimet. acat. 
addidit.

TRICOLA.

Tetr astropha Horatius ea lege composuit: ut duobus dactylicis Alcaicis, Jambicus Archilochius, ac 
tandem dactylicus Alcmanicus jungeretur, quod ante Horatium Alcaeus Poeta praestitisse reperitur. ut.

402


Di me tuentur. Dis pietasmea
Et Musa cordi est. Hinc tibi copia
Manabit ad plenum benigno
Ruris honorum opulenta cornu. Hor. l. 1. Od. 2.

Primi duo versus sede primaspondeum et quandoque jamhum, atera habent jambum cum caesura longae 
syllabae, quam sequuntur duo dactyli. Tertius licet jambicus, sede tertia jambum raro admittit. quarrus, ex 
duobus dactylis totidemquiue choreis constat.

Alia apud Horat. l. 1. Od. 5 14. et 21. tetrastropha, ex duobus choriambicis Asclepiadeis, Pherecratio 
trimetro (quod dactylum inter duos spondeos habet) et Glyconico constaut. ut,

Dianam tenerae dicite virgines,
Intonsum pueri, dicite Cynthium,
Latonamquiue supremo
Dilectam penitus Jovi.

Sic et illa dividi possunt, quae ex Horatio supra inter dicola num, 6. et 8. proposui, itaquiue partitus in 
suis est Buchananus.

Majoris haec facilitatis gratia, cadem in materia sociabimus stropharum genera. Sit haec continuatio 
lessus coepti.

Demorte adolescentis.
Palluit exangui generosus funere sanguis,
1. Et cecidit priscae nobilitatis honos.
2. Palluit' ac tristi clausit sua lumina letho.
O fata nimium dura praeproperae necis!
3. Anchisen rapuit. de dit Astynacta Charonti,
Narcissus illis additur.
4. Ite, ite, et fractis evertite dissona plectris
Carmina Pierides.
5. Ordinibus confusa suis, atque ebria luctu
Metra fluant, pedibusquiue vacillent.
6. Frangite flebilium ripas fluctus lacrymarum,
Moestaequiue deducant genae flumina tristitae.
7. Terpfichore citharam frangat modo, st ridulasque chordas
Apollo turbet aggemens dolore.
8. O flux vita, fluxa spes mortalium!
Nascimura, ac morimur, cunis sepulcrum proximum est.
9. Hic noster, eheu! (praeripit vocem dolor)
Narcissue, eheutoccidis.

403


10. Ille, pro dolor, jacet,
Decorquiue, flosquiue sanctitatis omnis.
11. Heu! vitae juvenem rudis
Condemnat tenebris urna petennibus.
12. Quem eoluere blandis
Frondium sertis Dryades, Pegasidesquiue lauris.
13. Cui uamvis faveat mitis Olympus,
Comes ipsum pietas stipet amica.
Nihil hinc auxilii; nemo furorem abstulit orci,
14. Iste quem vivum cecinere nuper
Juliae Nymphae, vitreiquiue norunt
Margines Rheni, coluiquiue sacro
Murmure Rura;
15. Multarum juvenis cognitor artium,
Ac Phoebi docilis tangere barbiton,
Solers Palladio miles in otio,
Musatumquiue recessibus.
16. Ille dulcis, et innocens,
Ille, delicium soli,
Ille, dignus amoribus,
Ille dignus honoribus,
Immaturus abivit.
1. Thalia laetam define Musicam:
Non Hippocrenes, non Heliconides
Potentur undae, obliviosam
Musa bibat moribunda lethen.
2. En, ut purpureis gratia defluit,
Immutata genis, ut subtis hiems
Lethi nubibus atra
Oris gandia subruit.

Recentiorum inprimis illa placent, quae Anacreonticis dimetrum jambicum Archilochium subjicinnt, ut,

1. Non magna sors avorum
Non divitum meralla,
Non Tulliana Svada,
Non Principum favores,
Mortis tributo liberant.

Deinde, quae Trochaicis dimetris vacat, unum catalectum subjiciunt. ut,

404


2. Illa primae spes juventae,
Candidaeque rara mentis
Castitasquiue, sanctitasquiue,
Hoc sepulcro conditur.

CAPUT XI. Compositio metrorum rhythmica, aliaque novorum generum.

HAEc cum hymnis melo dicis inprimis idonea sunt: tum illa jambic a praesertim dimetra, Euripideum, 
Anacreonticum, et Archilochium alternis aut per intervalla, idquiue rhythnico saepe metro, concurrentia, 
ut,

1. O luctus o fatalium
Horror, pavorquiue rerum
Dum meta jam mortalium
Absolvitur dierum!

Vel deme ultimi versus syllabam, ut sit: dies absolvitur.

2. O quanta, quanta res,
Dum tota vitae spes
Tremit pavore,
Dum sors resolvitur,
Et meta volvitur
Fatalis horae.

Vel ultimo versui pedem adde: ut sit, Mortis tremit pavere.

3. Quantum doloris,
In mortis horis,
Heu, quam frequens suspirium!
Dum mens futuris,
Et forte duris,
Vitae luet delirium.

Vel in ultmo versu dimetrum jambicum, uno pede sublato, adhihe, ut, Luet delirium.

4. Heu, blandiens carnis voluptas,
In morte, quam trista beris!
Heu, candidae frontis venustas,
Post fata quo dilaberis!

Haec de Jambicis, neque in Trochaicis minor venustas, aut gracia,
et varietas. In gulbus ante reliquos versusin hymnis Euripideum

405


pideum, et Alcmanicum, tum Ithypallicum et Bacchilidium' locum habent.

5. Euge, moestum cordis aestum,
Orba mater, comprimas.
Cur amore, cur dolore.
Immorata fluctuat?

Possunt primi versus duobus etiam augeri pedibus, ut: Eja, cur amore fare, cur delore? etc. vel uno solum 
pede. ut: Fare, cur delore cur amore?

6. Ergo flosamoenus,
Ergo Sol serenus,
Nube mortis conditur?
Ergo tale lumen,
Et bonorum flumen,
Prorsus absconditur?

Potuit et hic ultimus versus, vellminui, vel augeri (uti et primus) uno pede, ut, Ergo Sol serenus ille (qui 
primus est) Nubesonditur, (qui ultimus) vel certe uterque sie augeri.

7. Ergo flosamoenus ille squalet,
Ergo Solierenus ille pallet,
Mortis atra nube conditus? etc.

Poterunt et Trochaici vaarie cum Jambicis misceri, ut,

8. Illa nostrum stirpsavorum,
Heu, mortis ictu funditur, Et sepulcro conditur.
Illa morum spes bonorum,
Quae nata Coelimunere, Nunc jacet pro funere.
Spes tanta morum, Spes haec proborum,
Heu, dolor, conci dit!

Compositio haec prorsus varia est, longumquiue esset candem prosequi, suo quisque ingenio id poterit, 
qui tabulas superiores de Jambicis et Trochaicis quinetiam Anapaesticis, Dactylicisquiue, sibi proposuerit. 
Haec de rhythmica molliorique cariminum com positione satis; nunc paucis aliis ostendam, haec 
strophatum genera varia prorsus esse, ex arbitrio Poetae, posse.

Lessus mortualis continuatio.

1. En, noster ile, candidusquiue, melleusquiue,
Occidit eheu! occidit.
2. solers ingenio mens, et amabilis.
Vivere meruit pectoris ardor.

406


3. At cuncta falce messuit maligna
Dextra mortis invidae.
4. Lethi perpetuis conditur umbris
Spes tanta Parentum.
5. Si quicquam casti posset const antia
Intemerata animi,
Viveret supremae
Una spes senectae:
Sed (dolor!) occidit.
Patris delicium, ac decus,
Matris basiolum, ac amor,
Atrae mortis ab unguibus
Ereptus jacet.
1. Si quicquam poterat virtus innoxia fati,
O mors, malorum si quid innocens vita.
Parcere debueras.
2. Si quid promeruit candida simplicitas,
Et siquid animorum nives,
Abstinnisse manus.
Indoles magni speciosa vultus,
Mentis excelsae generosus ardor,
Si quicquam meruit,
Parcendum fuit.
1. O quantas lapis exiguus vilisquiue sepulcri.
Quantas urna reeondit opes,
Inclytae quiuondam iuventae,
Obseura pereuntis urna!
2. Ah dura rerum sors pereuntium,
Fluxaequiue spes mortalium!
Uno putantur ictu,
Uno funere corrunt.

Nostram hic de metrica eloquentia disciplinam finire lubet, cum te illius copia juxta ac varietate utcuque 
erudirum spetemus. Quae reliqua sunt, seorsum, de quovis carminum genere acturi, ordine ac ratione 
trademus. Consule nac de re Lyrica nostra, ubi alia etiam novoium generum carmina reperies.

FINIS.