STULTIFERA NAVIS MORTALIUM, IN QUA FATUI AFFECTUS, MORES, CONATUS ATQUE STUDIA, quibus vita haec nostra, in omni hominum genere, scatet, cunctis Sapientiae cultoribus depinguntur, et velut in Speculo ob oculos ponuntur. Liber salutaribus doctrinis et admonitionibus plenus. OLIM A CLARISS. [Abbr.: CLARISSIMO] VIRO D. [Abbr.: DOMINO] SEBASTIANO BRANT Iurisconsulto, Germanicis rhythmis conscriptus, et per IACOBUM LOCHER Suevum Latinitati donatus: nunc vero revisus et elegantissimis figuris recens illustratus.
[Gap desc: illustration]
BASILEAE, 1572, Cum Gratia et Privilegio Caes. Maiest.

ORNATISSIMO VIRO, DOMINO M. MULLER BAsiliensi, amico suo carissimo, S. [Abbr.: SALUTEM]

UT QUI Musarum pueris viridaria pandit,
Ipsorumque animos instruit arte rudes,
Si tetrico semper vultu, si verbere crebro
Stentoreaque ipsos cogere voce velit:
Quid nisi arenosum proscindit littus aratro?
Quidque nisi in sterilem semina spargit humum?
Sic turpes hominum festivo carmine labes
Dum BRANT, et mira dexteritate notas,
Maiores confert tam salso scommate fructus,
Grandius et meruit laudis habere decus,
Quam si mordaci carpsisset schemate, crassos
Fudisset atro non sine felle iocos.
Hoc opus excultis quod prodit amice figuris,
Non minus egregiis conspicuumque typis,
Mittimus et placida capias ut fronte precamur,
In verum verae pignus amicitiae.
Nostra sed hic Momus si nomina viderit, inquit,
Ridebit ronchos ducet et ore suos,
Rideat hic etiam, capiti qui congruit eius
Ne forsan dubites, ecce galerus adest.

T. Muller H.

IACOBI LOCHER PHILOmusi, Suevi ad Lectorem Epigramma.

CArmina sint quamvis triviali sculpta moneta,
Plaude tamen teneris Lector amice modis.
Cultius eloquium nobis superesse putabis,
Sic canimus tragico scripta canora pede.
Sponte quidem tenui fatuos deprompsimus orsu,
Stultivagisque viris transtra locata patent.
Navibus ergo vagis, ventosque, aurasque faventes,
Et salubres portus, et loca tuta precor.
Cogantur fatui tumido subsidere ponto
Ne modo: da tutam Iuppiter alme viam.
Si foret inter nos aetas Saturnia pacis
Sancta fides, vitae conspicuumque decus:
Non iam tot fatuos puppis cumulasset inertes,
Aequora qui sulcant, velaque picta trahunt.

EPISTOLA IACOBI LOCHER PHILOMUSI, AD D. [Abbr.: DOMINUM] SEBASTIANUM BRANT, I.C. [Abbr.: IURIS CONSULTUM] praeceptorem suum dilectissimum.

SI fas esset, praeceptor iucundissime, exotici ac barbari sermonis quiddam tuis mundissimis auribus inculcare: in praesenti proludio rudis loquutor audaxque iuventus manibus tuis dedicarem,

quod mihi labor ingenuus, sedentariaeque noctes ac frequens lucubratio peperere. Sed quia te humanitatis splendore conspicuum censorem video, absque ruboris macula, ad te scribendum pueriles excitavi manus. Neque enim de numero es eorum Criticorum, qui cum et ipsi nihil sapiant, ingenii tamen asperitudinem in alios vertunt: nec modo alio designatus vultu, alio vocis sono alio quoque incessu. Nec iactantia obsolentiore, nec superbia arrogantiore, nec capillatior (uti malevoli solent) meam in te iuvenilem observantiam manu capi Memini dulciter me puerum, stipendiis felicis Academiae sub te praeceptore meruisse. O dulces confabulationes, quas sermone tuo suavissimo conditas, publico in auditorio, te profitente accepimus, auribus inquam tenellis et adhuc propter pubertatis mollitudinem strepentibus, salutares ac benevolas solitae tuae facundiae disciplinas exhibuisti. Quotiens enim in frequenti gymnasio, certamina poetarum grandisonamque veterum chelyn inflammasti? lepidoque susurro cantilenas Orphicas delphicasque permulsisti? quotiens ob Phoebum tui dexteritatem laureamque coronabilem me ad Aganippidos vireta scaturientesque Castalii rivulos concitasti? Quemadmodum Atticae iucunditatis princeps Demosthenes, Platonisque nostri tenellus auditor, oratione quam Callistratus orator concitatissimus, pro Oropo acturus ad eloquentiae studium commotus exstitit: ita tu, carissime praeceptor, animum

meum primitus ad feliciores studiorum secessus, antraque iucundiora, tua affabilitate ac urbanitate induxisti. Gratias igitur non quas volumus, sed quas nostri pectoris exiguitas valet, referre non dedignemur. Nam si gratiarum actiones in hoc epistolio pro infusa eloquentia, proque Musarum inspiramine iam tibi persoluere conarer, Nilotici calami argutia, Aegyptiaeque papyri crassitudo, nostris sudoribus vix satis facerent. Nostrae itaque ruditatis exercitamenta, hilari fronte, iucundissimoque mentis examine trutinabis Laudabis discipuli tui audaciam, qui sui praeceptoris saluberrima rhythmata, Latiali (quamvis dura ac balbutienti) lingua, e Theutonico vertit eloquio. Nec id pudoris loco habendum duco, cum et Francisci Petrarchae philosophi Stoici, ac Maeonii vatis sectatoris celeberrimi, cantiones vulgares, vernaculaque dictamina, Philippus Beroaldus Bononiensis, aeque praeceptor meus, omnisque vetustatis candidissimus inquisitor (cui etiam iamdudum primas partes in omni dicendi genere Italia, Felsinaque viritim tribuit) in Latinum sermonem vertere non est dedignatu Quin et Boccatii interpres esse non erubuit. Maximi igitur spectatissimique honoris praemiique loco duximus, quod me sermonis tui vernaculi (quo egregie polles) interpretem esse voluisti. Illud, nempe inter non aspernanda humanitatis genera locari solet: cum a praeceptore discipulus ad honores egregios elevatur,

Tanti igitur te iure facio, quanti Isocrates Platoque Socratem sanctissimum fecere. Nec cedo ea in re Theophrasto, qui Aristotelem Peripateticorum fundatorem maximum maximi fecit. Ecquid priscos cito? cum satis superque mea in te observabilis piaque veneratio, longe lateque per fines Germaniae, eruditissimasque Latii scholas me praecone, intonuit. Testis est mihi Hubertinus clericus Crescentinas, Marchionis Montisferrati et Pedemontani poeta stipendiarius: apud quem Cassalae tuam egregiam virtutem exposui. Interrogabat enim vir iste apprime doctus, oratorque tersissimus, anne etiam Germaniae fines eloquentiae ac argutioris musae dogmata passim seminarent? te aiebam amicum, qui stili Nasum apud nostrates faceres. Itaque in verba fidentior factus, te adhortari non desinam, ut in his nostris lucubrationibus favorabiles assensus, curamque praesentem adhibeas. Non enim dubito, quin crassis quidam auribus, corde obstinato, impexis superciliis, scissili palliastro, sutulique centuculo amicti, manus sanguinarias temere nobis impingant. Horum glutinosarum faucium latratus larvalesque ac tortuosas exclamationes, celeusmaque nauticum, cavillum exoticum, sellulariasque castigationes te duce, te praeside, te quoque tutore facile superabimus. Est etiam nobis altior cothurnus, sunt nobis syrmata longiora, dexter quoque Apollo cum iucunda Camenarum chorea, nondum aedes ac nostra diversoria

deseruit. Casta si quidem manu Palladis artes, sacramque Marheseos aram, ture vapido, frequentique libo veneramur. Igitur dulcissime fautor, ventis impera, et naviculis nostris ac phaselis salubres auras precare.

Vale. Datum Friburgi Kalendis Februariis, Anno Domini 1497.

CARMEN PHILOMUSI ad Sebastianum Brant.

Si mihi nunc Paean sacros concederet arcus,
Verteret in nitidos et mea verba pedes,
Et daret arguti cultissima plectra leporis:
Ad te migraret hoc duce culta lyra.
Nil rude, nil tepidum venerando nomine dignum
Esse tuo poterit tu quia dulce canis.
Sive voles numeris facundos nectere sensus:
Seu fidibus Lyricis, optimus arte vales.
Expertes numeri seu malis condere voces:
Audes magnifico cum Cicerone loqui.
Iam modo plaude tuis felix Germania nymphis,
Quas fontes Rheni, Danubiique fovent.
Non sumus aversi a Musis, et Apolline dextro:
Tangere iam didicit Theutona terra lyram.
Musicam nostrates, Phoebo duce, venit ad oras.
Scimus et argutos voce sonare modos.
A regione procul nostra, Permessidos unda
Sacra scatet: nec nos Aona prata rigant.
Graecia clara suos potuit lustrare poetas:
Haec quia vicino flumine pasta fuit.

Ad Latiosque lares facilis penetravit Apollo,
Attulit et secum plectra canora lyrae.
Nos tamen horrendis caelum produxit in oris,
In quibus ingenii est non bene cultus ager.
Sarmatice loquimur ructamus verba labello:
Crassiloquas voces patria nostra tulit.
Sed postquam Titio sacras evoluere Musas
Incoepit lepidos atque docere modos:
Manavit studiosa cohors, quae pectine molli
Ludit, et astringit verba soluta pede.
Utile nam docto multis pallescere ludo:
Hoc nihil egregius maximus orbis habet.
Virtus et ratio studiorum, praemia laudum
Parturit, et tituli stemmata clara parat.
Vatibus et dantur meriti fomenta labori:
Et retinet laudes diva Thalia suas.
Plaude senex, nostro viridi quoque plaude iuventae
Ductori: vester hoc duce crescit honor.
Pandere scit numeris divi sacraria Phoebi:
Nil latet Aoniis fontibus huncce virum.
Oscula saepe damus teneris iucunda labellis
Versibus egregiis, dulcis amice, tuis.
O utinam tecum possem tractare loquelas
Assiduas, nitidos et sociare pedes.
Quicquid enim sacris Phoebi de fontibus hauris,
Candidulus numeris nectis et eloquio.
In lyricis modulis blandissima carmina dictast
Structilis, argutus, candidus, atque teres.
Non elegis minor es, te Coi sacra Philetae
Accipiunt comitem, te sociumque vocant.
Sed quia non opus est clarum laudare poetam:

Iam facit emeritam pagina scripta fidem.

Aliud eiusdem.

Grandibus possunt numeris tonare,
Quos facit Paean celebres poetas,
Quos et aspirant tenerae Camenae
Numine sacro.
Mentis hi crassae tenebris fugatis,
Rebus externis procul hinc abactis,
In poli tendunt supero meatus
Pectore docto.
Flatibus sacris agitantur usque
Candidi vates: monimenta condunt,
In quibus fulgent animi furentis
Delphica sensa.
Inclitus vates radios Eoi
Solis inquirit, refugasque stellas
Mente rimatur, numerisque condit
Sidera caeli.
Saepe ventorum rabiem sonorum
Versibus pingit, Boreaeque flatus,
Frigida et septem numeris revoluit
Plaustra trionis.
Candidus vates rutilo sub ortu
Colligit versus: quia magna quaerit
Facta, scit causas varias latentis
Reddere mundi.
Inclitus vates celebres Camenas
Turribus regum venerandus affert,
Resque describit populi potentis
Carmine magno.
Candidus vates lituo canoro

Bellicos fortis recinit labores,
Et tuba Martem recitat furorem, et
Proelia cantat.
Inclitus vates trahit ad cothurnum
Mentis ardores, nitidumque syrma
Induit, lapsus recolit potentum, et
Ardua fata.
Fetibus tantis mihi non replevit
Sic sinum Phoebus rigido sub antro
Incubat noster labor, et minutos
Concipit orsus.
Igneis non sum facibus perustus,
Quas sacer Phoebi chorus, et diserta
Turba Musarum, lepidis abunde
Mentibus infert.
Ergo supremam veniam precamur,
Nostraque rino sterili Camena
Fluxit, et sacras violavit undas
Carmine rauco.
Alter in caecis cumulet latebris
Fabulas, tristes canat et labores
Martiae pugnae, referat ferocem
Militiamque.
Me iuvet versus humili boatu
Condere, et mentem cithara minori
Rite solari, pariter iocoso
Soluere nervo.
Gratiam, credo, dabitis tenellis
Musulis, pigro genitis sub axe,
Sufficit, nostro siquidem magistro.
Crede, placebunt.

Eiusdem ad lectores

Navem stultorum iucundo scommate prompsit
Brant, cuius celebris fama decusque viget.
Quam Satyram vocitare queo: nam candida pangit
Munera virtutum, conterit atque probrum.
Efficere Argivus vix hoc potuisset Homerus,
Qui lusit veterum proelia magna ducum.
Sidere sub fausto nascentia fata tulisti,
Praeceptor dulcis, doctiloquusque comes:
Quos tibi concessit vernacula lingua lepores,
In Latios vertam simplicitate modos.
Currite qui nostram cupitis conscendere navem,
Transit ad Hesperium iam bene picta fretum.
Alter ad obliquos convertat brachia remos:
Alter stultigerum candida vela gerat.
Currite, iam properat cursu compulsa triremis,
Et mare nunc medium carbasa nostra tenent.

AD NARRAgoniam.

Hi sunt qui descendunt mare in navibus, facientes operationes in aquis multis. Ascendunt usque ad caelos, et descendunt usque ad abyssos: anima eorum in malis tabescebat, Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius: et omnis sapientia eorum devorata est. Psalmo 106.

AD IACOBUM PHILOMUsum subeundae profectionis Narragonicae, e Barbaria in Latiale solum. Exhortatio Sebastiani Brant.

NUper ego stultos vulgari carmine scripsit,
Est satis hic noster notus ubique labor,
Narragonum quando nobis fabricata carina est,
Theutonico qualem struximus eloquio.
Quam deinde ut volui contexere forte Latino
Scommate pro doctis, principiumque dedi:
Occurrere mihi tam crebra negotia passim,
Quae versu exorsum, detinuere pedem.
Quo fit ut incoeptum tam dignum opus ipse reliqui:
Et fregi calamum quem semel apposui.
Atque ita destitui mediis Palinurus, in undis
Stultiferam navem, remivagamque ratem.
In re proinde tibi nostra, praeque omnibus uni
Tradimus omnimodas, care Iacobe, vices.
Ocius attollas malos, classemque relaxa,
Antemnasque suo flamine ventus agat.
Tuque gubernaclo subeas, clavumque retorquens
Fac fatuos quos vis per sua transtra loces:
Flecte viam velis, remosque impelle, rudentes
Excute quo cursu concita navis eat.
Incautos fuge sed scopulos, pemptusque latentes,
Scyllam atque adversi monstra caveto mali.
Ancora cum sit opus prora iactetur ab alta,
Ne tibi collidant ventus et unda ratem.

Vortice praecipitem cave sis, ne te impetus ullus,
Sive procella vorax obruat. inde vale.

IN NARRAGONICAM PROFEctionem, Celeusma Sebastiani Brant.

HOrtor, adeste viri, quos nunc vocat Eurus: eundum est
Stultorum in patriam, carbasa plena volant.
Tendite Nargoniam propere, atque ab litore funem
Rumpite nec mora sit uncta carina natet.
Ilicet obruimur, numerum sine fine videtis
Qui comitatur, eum non capit una ratis.
Nec reputate viam maribus dumtaxat apertam,
Quin et feminea est copia mixta viris.
Pervigil exegit noctes (mihi crede) perennes,
Qui nos collegit, composuitque rati.
Et merito. quis enim nostrum praesentia curat?
Praeteritisve dolet? sive futura cavet?
Contemplator age hoc speculum quicumque cupiscis
Scire hominum vitas, interitusque graves.
Nam qui se vitamque suam speculatur in isto
Codice non dicet se facile esse bonum.
Quod si quis sapiens sibi, se nusquam putet esse
Nos inter cunctis se sciat esse locis.
Ipse ego cumque locum volui mihi quaerere forsan,
Inveni in quovis me fore saepe loco.
Vera loqui deceat: rumpantur ut ilia stultis,
Illorum nec me iurgia vana movent.

IACOBI LOCHER PHILOMUsi, in Narragoniam Prologus.

Sophia consumpsit: nec ab re. quonam enim studio melius aut sanctius humano succurrere potuisset generi? Scripsit saluberrimas leges, aedificavit rem publicam speciosissimam, constituit humanam societatem iucundissimam, imposuit frenum libidini, ignaviam mortalium ad virtutem excitavit. Tempestate quoque philosophorum, aetas poetarum fulgidissima intervenit, quae ob dicendi fingendique iucunditatem non mediocrem locum inter eruditos obtinebat. Quorum quidam heroicum carmen (quo res divinae humanaeque decantari solent) cultissima scriptione celebrarunt. Quidam de agricultura: ii de planetis, et cursu siderum, motuque polorum: nonnulli de amoris imperio, ut elegiaci: plerique de Regum ac Principum miserabili casu, ut Tragici, poemata elegantissima composuere. Reliqui Comoediam (quam Graeci archaeam vocarunt) cum magna dicendi libertate coluerunt. E quorum numero Aristophanes Eupolis atque Cratinus, laudatissimi vates claruerunt. Cum enim viderent iuventutem Atheniensium, ceteraeque Graeciae, omnibus libidinum generibus irretiri, occasionem notandi acceperunt: et plano quidem eloquio, quorumcumque sceleratorum hominum vitia ac peccata libere mordebant. Ex hac veteri Comoedia nostri Latini non inelegans scriptitandi genus formarunt: et primus Lucilius quidem satyram Latinis dedit. in qua nominatim scelera Romanorum principum, civiumque

privatorum canebat, salibus multis, iucundaque dicacitate totam perfricabat urbem. Non certe istac ratione ductus, ut fandi lasciviam, et effrenatam quandam procacitatem exerceret: sed ut virtutum studia, doctrinasque salubres excitaret, et vitia e medio fugaret. Igitur Satyra tota Latinorum est (ut inquit Fabius, libro 10. Instit. Orator.) pro Satyra quam nos habemus, Graii archaeam priscam Comoediam tractarunt. Post Lucilium eloquio rudem, urbanitate tamen civicaque mordacitate non paenitendum auctorem, Horatius Venusinus successit, qui sermone tersior atque emunctior, non parvam gloriam Satyra meruit. Persius unicum librum reliquit, in quo nomen suum immortalitati commendavit. Postremus omnium princeps Iuvenalis, qui quod in singulis Satyricis vatibus enituit, id totum suo iucundissimo dulcissimoque poemate complexus est. O mores, o tempora, ut quid nostrates sapere non incipiunt? cur vates non colunt? cur poetarum interpretes rhapsodosque non venerantur? An ignorant quod

Aut prodesse volunt, aut delectare poetae?
Aut simul et iucunda et idonea dicere vitae.

candidissimos imitatores laudibus magnis extollunt, et cuique suorum meritorum praemia adscribunt. Cum vero nostra tempestate tam paene innumeri sint fatui et stulti homines, qui neglecto virtutis amore ad tenebras ac huius mundi illecebras tendant: operae pretium fuit ut denuo vates aliquis eruditus et vafer resurgeret. qui manifestaria stultorum delicta, vitamque spurcissimam taxaret. Hanc scribendi libertatem praeceptor noster iucundissimus, Sebastianus Brant, Iuris doctor, poetaque haud ignobilis, ad communem mortalium salutem lingua vernacula celebravit. Imitatus Dantem Florentinum atque Franciscum Petrarcham heroicos vates, qui Hetrusca sua lingua mirifica contexuere poemata. Cum vero Narragonia seu Navis fatuorum (quam non inepte Satyram appellare possumus) omnibus gentibus pernecessaria sit: operae pretium esse duxi, ut eam in carmen verterem Latinum: quo exteris quoque nationibus (quibus nullum est linguae nostrae commercium) prodesset. Sunt enim Galli, sunt Ausonii, sunt Iberi, sunt Pannonii, sunt denique Graeci, qui id genus dictaminis non caperata fronte lectitent. At vos Lectores, date veniam Iacobo Philomuso, si quid ob ingenioli sui mediocritatem peccaverit. Est quippe praesens liber, cum ad salubrem sapientiae commoditatisque doctrinam, tum ad dementiae, stultitiaeque vanitatem expurgandam editus. Intueatur ergo hunc perlegatque

quisquis veluti in speculo, condicionem vitamque novisse perspexisseque laborat, quo felicius transigere valeat aevum.

HECATOSTICHON IN proludium auctoris, et libelli Narragonici.

Dotibus explosis animi, sectamur inertes
Corporis illecebras, desidiamque malam.
Est igitur numerus stultorum maximus, orbem
Qui taminat totum, stultitiaque fovet.
Quidam etiam meros toto se tempore stultos
Cum videant, sanos se tamen esse putant.
Nil sapiunt homines praecordia crassa gerentes:
Prudentes nimium se tamen esse putant.
Attamen ut stultos possim cumulare profanos,
Et quemque ad meritum iure notare queam:
Innumeras classes fingam longasque triremes,
Et naves celeres velivolasque rates:
Si non sufficiunt, cristata petorita raedas,
Esseda gallorum iam sine fine struam.
Nec potis una ratis stultorum pondera ferre,
Quos gerit innumeris versibus iste liber.
De numero ingenti stultorum qui modo vivunt,
Accelerant pedibus ad mea vela citis
Non aliter quam si volitet per gramina florum
Turba apium, dulces perstrepat atque favos.
Quidam ne cursu tardo mea carbasa linquat,
Nando sequi stultam cogitat usque ratem.
Quilibet ad primum properat conscendere transtrum,
Et regimen nauli solus habere cupit.
Curritur ad navem. postremus quisque veretur
Esse: procul toto flumine vela micant.
Narragonum haec classis titulo sic iure feretur,
In qua stultorum quilibet esse cupit.
In speculo veluti faciem quis rite tuetur.
Effigiem vultus conspicit atque sui:
Sic modo de nostro capiat manifesta libello

Signa quibus vitam conspiciatque suam.
Nemo caret vitiis, nemo est sine crimine vitae:
Ergo stultorum candida vela trahit.
Nec poterit quisquam causa sapienter in omni
Se gerere et nulla contaminare lue.
Qui bene mortales secum considerat actus,
Et trutinat mentis omnia facta suae:
Inveniet causam poterit cur stultus haberi,
Ut modo sectetur remigis usque viam.
Quisquis enim stultum depicto stigmate dignum
Se putat et vivit simplicitate rudi:
Is poterit sapiens tandem prudensque renasci,
Et fieri divae Palladis inde comes.
Sed qui nunc prudens casus vult esse per omnes,
Nil sapiens semper noliger esse solet.
Hos siquidem atque alios poterit studiosa caterua
Perlegere in propriis colligo quosque locis.
Nobilis et clerus venit huc cum paupere dives:
Civibus urbanis carbasa plena sonant.
Rusticus imberbis iuvenis, curuaeque senectae
Turba venit, pueri stultiloquusque parens:
Indocti doctique simul, longo ordine cincti:
Ad pictas properant, accelerantque rates.
Femineumque genus turpis quod saepe voluptas
Incitat et torquet non moderatus amor,
Stulticolas inter nostros divertere gliscit:
In speculo scelera et perspicere usque sua.
Attamen ut quisquis nostri dictaminis orsus
Rite sciat frontem praebeat, oro, piam.
Pangimus ad certam multorum haec scripta salutem,
Stigmate quae mordent duriter omne genus.

Sed si forte malus volet hos confundere risus:
Scriptorisque vafros dilaniare iocos,
Facundas capiat causas, de codice primo,
Theutonicis numeris qui bene cultus adest.
Et causas itidem iustas tibi deinde feremus:
Cur multis prosit fictio nostra viris.
Sic quoque Satyrici quondam fecere poetae,
Mordentes populi dedecus atque nefas.
Hos sequimur, quamvis studio, linguaque minore
At cupimus mores nunc medicare malos.
Est animus tenerae multum prodesse iuventae,
Ut scelus explodat stultitiamque gravem.
Parcite stultorum dum signa micantia fingo:
Turritasque rates, ad freta vasta traho.
Parcite: si vestris signum de moribus addam:
Stultigeris frontem significemque notis.

ARGUMENTUM IN NARRAGONIAM.

DE INUTILIBUS libris.

INter praecipuos pars est mibi reddita stultos
Prima, rego docili vastaque vela manu.
En ego possideo multos, quos raro libellos
Perlego, tum lectos negligo, nec sapio. [Illustration:

Inutilitas librorum.

Attamen in magno per me servantur honore,
Pulueris et cariem plumatis tergo flabellis.
Ast ubi doctrinae certamen voluitur, inquam,
Aedibus in nostris librorum culta supellex
Eminet. et chartis vivo contentus opertis,
Quas video ignorans: iuvat et me copia sola.
Constituit quondam dives Ptolemaeus, haberet
Ut libros toto quaesitos undique mundo,
Quos grandes rerum thesauros esse putabat:
Non tamen arcanae legis documenta tenebat,
Queis sine non poterat vitae disponere cursum.
En pariter teneo numerosa volumina, tardus
Pauca lego, viridi contentus regmine libri.
Cur vellem studio sensus turbare frequenti?
Aut tam sollicitis animum confundere rebus?
Qui studet assiduo motu, sit stultus et amens.
Seu studeam, seu non, dominus tamen esse vocabor:
Et possum studio socium disponere nostro,
Qui pro me sapiat, doctasque examinet artes.
At si cum doctis versor, concedere malo
Omnia, ne cogar fors verba Latina profari.
Teutonicos inter balbos sum maximus auctor,
Cum quibus in cassum sparguntur verba Latina.
O vos doctores, qui grandia nomina fertis,
Respicite antiquos patres, iurisque peritos.
Non in candidulis pensebant dogmata libris,
Arte sed ingenua sitibundum pectus alebant.
Auriculis asini tegitur sed magna caterua.

De bonis consultoribus

Civilis quicumque gerit consulta senatus,
Iustitiamque videns sensa aliena probat,

Condemnatque gravi miseros errore potenter:
Ille agit, inque scrobem trudit ubique suem. [Illustration:

Iudicis officium.

Non nova de crasso dictamina pectore profert,
Ast alios sequitur, ne sit contemptus ab illis,
A quorum arbitrio dependet publicus usus.
Heu gravis indocti surgit iactura senatus.
Non satis est alios sectarier usque, sed orsus
Tu proferre novos debes, et volvere mente
Legis utrumque caput, ne quis te iudice stulto
Damnatus, superis divis tua crimina ploret.
Forte putas summum nusquam curare Tonantem
Res hominum, cursusque vagos, mentesque profanas.
Crede mihi iuris normam si noscere velles,
Iustitiaeque modum, quo re sapienter in omni
Consilium monstrare tuum, mentemque valeres:
Antea consuleres doctos, iurisque peritos,
Quod tua de gravibus fieret sententia rebus.
Qua trutinas alios mensura, aut lance rependis,
Aeacus hac eadem Stygiis torquebit in undis.
Est Deus omnipotens, qui nos post fata, supremo
Iudicio censet, iusta quoque lege citabit.
Inveniet quisquis populos quo iure misellos
Torserit, et facti post mortem praemia sumet.
Inter mortales qui non observat honestum,
Iustitiaeque viam vivus, post fata severum
Quaestorem inveniet: nec tunc sapientia mundi,
Nec vires animi censuram avertere possunt.

De avaritia et prodigalitate.

Pertinet ad proram navis cui summa voluptas
Est in divitiis, terrigenisque bonis.
Gaudia magna putat nummos servare dolosos,
Nec fruitur partis stultus ubique suis.

[Illustration:

Auaritia.

Divitias, animae nec vult curare salutem,
Sed vigilare metu trepido noctesque diesque
Cogitur, ut posita sit magnum pondus in arca.
Heu frustra dives, inferna nocte sepultas
Non tibi delicias praestabit copia rerum,
Heredesque tui nullo te munere vellent
Soluere, liventis fugeres ut Tartara ditis.
Tantalus alter eris, glauco qui postus aceruo
Undarum, inter eas sitibundo gutture flagres.
Largiri debes pro divi nomine Christi
Pauperibus, caeli capies sic regna sereni.
Optavit nemo sapiens, quod in orbe potenter
Regnaret, divesque foret: sed dulce Minervae ut
Dogma sequi posset, secura ut viveret aura.
Excellit sapiens cuncti spectacula mundi.
Auri sacra fames Crassum anticipare coegit
Fata, quod is cupidus Parthorum vasa suiret.
Thebanus Sophiam cum vellet discere Crates,
In mare proiecit nummorum pondus et auri.
Qui vigilant igitur terrenis rebus, Auernis
Commendant animas vacuis, Ditique parentant.

De novis ritibus.

Quisquis amat ritus proferre et fingere inanes,
Instituens populos sic novitate rudes:
Is mala dat cupidae ludibria multa iuventae,
Et stultum manibus, stultior ipse trahit.
[Illustration:

Virorum effeminatio.

[Illustration: autem viri turpiter confusi valde. Vae mundo a scandalo. Vos etenim iuvenes, animos geritis muliebres, Illaque virgo viri.]
Tempore quae fuerant ignominiosa vetusto,
Atque scelesta nimis: iam nostra aetate probantur
A multis, ritusque novi servantur honore.
Laudis erat quondam barbatos esse parentes,
Atque supercilium mento gestare pudico.
Socratis exemplo barbam nutrire solebant
Cultores Sophiae, quorum sapientia mundum
Deseruit, celsas Iovis et conscendit ad arces.
Sed nunc irrepsit morum corrupta libido,
Manavitque nefas, et vitae subdolus usus.
Ecce pudet multos barbam nutrire severam,
Sed vellunt toto excretos de corpore pilos,
Ut servare cutem mollem, corpusque supinum
Possint et stultum casus ductare per omnes.
Crinibus in nodum contortis more Sycambri,

Aethiopumque micant, crispantes ferre capillos
Fas reputant, nudos fucati et pectoris artus
Pandere, ut ingenuas possint captare puellas.
Colla premunt quidam sertis, et torquibus aureis,
Et digitos onerant gemmis, auroque rotundo.
O mores hominum, corrupta o tempora et atra.
Nemo nefas censet vestes gestare plicatas,
Atque habitus curtos nimium, tinctosque colore:
Unde palam apparent genitalia membra pudore
Deposito, et nullo conduntur regmine clunes.
Quid tunicas memorem varias? quid pallia narrem,
Fimbria quae croceo vestit circumdata limbo?
Quidve pedum referam vestitus usque probrosos?
Moribus Assyrios sequimur, Turcosque profanos,
Et recutitorum peiores ritibus: eheu
Talia cur pateris pugnax Germania? pelle,
Pelle, inquam, ritus media de gente pudendos,
Neve tuam perdas famam: Deus ultor acerbus
Hos premet, e quorum nascuntur crimina vita.

De antiquis fatuis.

Ad patulum quamvis languens declino sepulchrum,
Triverit et metam iam mea vita datam:
Non tamen antiquos fatuorum desero mores,
Stultitiaeque vias inveteratus amo. [Illustration:

Inveterata fatuitas.

Inveterata meae dementia crassa senectae,
Non solitos linquit mores, vitamve priorem:
Sum puer, et centum transacti temporis annos
Connumerare queo, nec enim sapientior usquam
Esse velim: pueris stultorum signa ministro:
Stultitiaeque meae regimen praescribo malignum,
Turpia vivendi mihi testamenta relinquo:
Exemplarque mali sum, duxque et pessimus auctor.
Quod puer edidici, facto monstratur inerti.
Stultus ego semper: tamen hac laudarier arte
Percupio, insanam et sceleris protendere famam,
Et vitium monstrare meum moresque pudendos
Audeo, de celebri tamquam certetur honore.
Nunc refero per me deceptas undique gentes:
Me duce nunc iacto tot semina sparsa malorum,
Immemor hunc pravum vitae convertere cursum.
Quin doleo, quod non consueto tramite semper
Ire queo, et stultas penitus consumere vestes.

Sed quia non valeo cursum complere vetustum,
Haec nato discenda meo, teneroque nepoti
Proponam. fingamque vias ad crimina largas.
Hic alacer fatui patris vestigia temnet,
Et discet prodire gradu genitoris iniquo:
Gaudet et ipse parens, natus quod crimine maior
Progressum sceleris superat numerumque malorum:
Spemque gerit pulchram de nato, quum sua gestat
Signa, quibus vitae male sanos triverit annos.
Moribus in pravis versabitur illius aetas,
Stultitiaeque vias numquam postponet inertest.
Ergo reget pictae stultorum carbasa navis.
Proh pudor, effeta o quid nunc cupis esse senecta?
Semper et in tenebris praesentia vota morari?
Inveteratus enim fatuus bene vivere nescit,
Nescit et ex animo foedos depellere mores.

De doctrina filiorum.

Indulget quicumque suis ad crimina natis,
Sedulus emendat nec puerile nefas:
Sentiet is tandem damnum serosque dolores,
Ascendetque novae splendida transtra ratis.[Illustration:

De eruditione puerorum.

Stultus erit semper miser, et caecatus ocellis.
Quem non cura trahit natorum, quemque modesta
Vita fugit, teneros animos ut moribus ornet,
Temperet aut opera nascentia fata frequenti:
Non errare vetat, scelerum nec limina claudit,
Vivendive modum natis proponere curat.
Non bene consulitur lascivae (crede) iuventae,
Si sine morigero passim ductore vagatur.
Sicut oves cursum linquunt pastore remoto,
Sollicitatque vagas nimium concessa voluptas:
Sic tua per sceleris torturam pignora currunt.
Stulte parens natos cur excusare laboras,
Quod teneri, nequeant recti conscendere callem,
Et sentire nefas aut veri noscere cursum?
Non aetas mollis, non frontis barba tenellae
Te excusare potest: teneris sapientia crescit
Cordibus, et sanctae disponit semina vitae.
Quin melius retinent pueri documenta tenelli.

Nam cecinit quondam Romae Venusinus alumnus,
Quo semel est imbuta recens servabit odorem
Testa diu remanentque rudis primordia vasis.
Flexilis est iuncus: salices flectuntur amarae:
Robora dura minus quid enim nunc prima morarit
Tempora frugiferis citius depascere rebus?
Quid moderata nocet pueris correctio blandis?
Nam ferulae morum praebent alimenta bonorum,
Expelluntque malos incocti pectoris aestus.
Ob culpas aliquando graves luxere parentes
Crimina natorum et vitam ingemuere nocentem.
Adsit in exemplum Priami fortuna potentis,
Iliacas qui flevit opes cum navibus altis
Filius Argolicas properat lascivus ad oras.
Adsit in exemplum Tarquini fama Superbi,
Ob scelus infandum nati, luxumque pudendum,
Quo bona stupratae mentis Lucretia luxit:
Expulsus regno, Latiis erravit in oris.
Transtulit innumeros ad nos Catilina nepotes.
Filius assequitur patrem, vitiisque vicissim
Indulget, moresque bibit ratione carentes.
Heu melius pueris nunc consuleretur inertes
Ductores fugerent si iam stultosque magistros,
Prudentesque bonae laudis sequerentur alumnos.
Peleus Aemonio quondam rex clarus in orbe,
Curam magnanimi Phoenici indulsit Achillis,
Traderet ut sanctos tenero pro tempore mores.
Rex quoque Pellaeus magna cum laude Philippus,
Per loca Graiorum quaerebat cuncta magistrum,
Posset Alexandrum qui dogmata culta docere.
Doctus Aristoteles tandem compertus, adibat

Magnanimi curam regis pectusque fovebat
Artibus ingenuis, dabat et praeconia linguae.
Doctus Aristoteles primum documenta Platonis
Candida gustarat, sophiaeque exceperat artes,
Antea quam teneros studio pascebat alumnos.
Tempore sed nostro dementes cura parentes
Nulla trahit, natos videant ut rite peritos,
Conducantque gravem digna mercede magistrum.
Ergo nunc fatuus procedit de patre stulto.
Qui vitiis largitur opes, studioque decoro
Parcit, et ingenii virtutes negligit omnes.
Thebani Cratis tristis querimonia fertur:
Si mihi, dicebat, passim clamare liceret,
Vos omnes fatuos vellem appellare probrosos,
Quos agitat nimio funesta pecunia ludo.
Divitias legitis natis, et dogmate nullo
Pectora lactatis, nec dexteritate fovetis.
Tandem paenitet et sceleris permissio mordens
Grandaevum patrem: sero at medicina petetur.
Natorum quidam sceleratis undique rebus
Se sociant, summique patris divina lacessunt
Numina: nonnulli vitam sine fine profanam
Sectantur, vitiumque petunt noctesque diesque,
Atque relicta malo fundunt patrimonia ludo.
Quidam deliciis lascivi corporis ardent,
Et luxu flores consumunt temporis omnes.
Ille bibit cyathos sitiens, plenamque lagenam
Euacuat, nulloque modo discrimina ponit.
Sed pueri, qui non teneris lactantur ab annis
Artibus ingenuis, studiis nec rite foventur,
Ad vitium faciles sunt, et delicta parati.

Nil melius gracilem poterit nutrire iuventam,
Et morum praestare viam, vitamque modestam,
Quam salubris docti siquidem doctrina magistri:
Principium medium finem quoque praebet honoris.
Utilis ad teneros spectat correctio natos.
Nobilitas res magna satis, decorare pusillos
Quae solet: at proprio non est quaesita labore.
Profuerit quid enim maiorum stemma? quid autem
Nobilitate tumes? quam non virtute decora,
Moribus aut cultis meruisti o stulte miselle?
Saepe malos catulos pariunt animalia blanda:
Saepe mali pueri casta nascuntur ab alvo.
Sed pater in culpa est, qui non vult esse severus,
Dogmaque nec gnatis vivendi suggerit aptum.

De delatoribus, et litigiorum promotoribus.

Qui duplici lingua litesque et iurgia vendit,
Et delatoris fungitur officio,
Inter contiguos ponens sua crura molares:
In pretium sceleris sentiet exitium. [Illustration:

Procuratio rixarum.

Gaudia summa putat quidam miscere sinistris
Litibus atque homines ad iurgia vana movere:
Gaudet et interdum rixis turbare molestis
Pectora. sic igitur male sani est criminis auctor,
Ore tenet virus, lingua mendacia fingit,
Atque dolos versat, quibus impugnare nocenter
Concordes animos et pectora dulcia possit.
Saepe ferit graviter, pharetrato verbere linguae
Insontes hominum mentes, moresque lacessit
Innocuos vitae. et fautores dispare voto
Inter se semper versari et vivere poscit.
Nec tamen interea sentit sibi vulnus adactum
Vir bonus, accusat quem delatoris iniqui
Lingua: sed adveniunt seri lamenta doloris.
Delatore nihil peius, nil turpius usquam,
Cuius in ore sonant letalis sibila morsus,
Milleque pictarum fraudum mendacia subsunt.
Si videt immoto concordes vivere nexu,

Si socios aliquos fidos seu noscit amicos:
Mortiferum virus rauco de gutture ructat,
Unanimesque studet comites a foedere dulci
Soluere concordes queat ut confundere mentes.
Mox tamen excusat linguae rabiosa proteruae
Sibila et insontem se a talibus esse fatetur:
Et sceleris tegit occulte maledicta perosa.
Sic quidam applausus quaerunt cupiuntque placere
Istis de quorum nil sanum pectore manat.
Fallaces Davi, Gnathones, et parasiti,
Osores rabidi balatrones: hoc genus omne
Garrula mordacis diffundit semina linguae.
Quisquis amicitiae nexum dissoluis et atro
Stigmate concordes maculas et iurgia vendis,
Indignus vita es praesenti, carcere dignus
Perpetuo, ut careas vivaci luce perosus.

De boni consilii contemptoribus.

Est, et non, sollers, causa qui dicere in omni
Nescit, et in quovis tempore recta sequi,
Omnibus in rebus nec sanos consulit: ille
Damnorum fatuus praemia solus habet. [Illustration:

Spernere consilia salubria.

Stultus iners ille est, qui prudens virque videri
Gliscit, et assueto tractat ludibria cursu.
Sed dum se nimium prudentem, et ad omnia vafrum
Aestimat, haud dubie fatuis est stultior illis,
Quorum somnifero mens est caecata furore.
Sit sapiens, cedo, munitus viribus, atque
Dotibus eloquii tamen haec ignavia numquam
Deserit assuetas confusi pectoris artes.
Consilia alterius refugit, spernitque bonorum
Sensa, quibus propriae mentis corroboret actus.
Effutiunt multi phalerato verba colore,
Et cupiunt verbis prudentes inde putari.
Hi terram findunt aratro, temoneque longo
Stultorum gressu tacito monumenta peragrant.
Consiliis nempe usque suis coeptoque furori
Confidunt, nusquam monita et meliora sequentes.
Pyrrhus ad Ausonios populos non castra locasset,
Haudque fuga tantas clades commiserit auctor,

Callida si Cineae docti consulta probasset.
Inconsulta ruit bellis Priameia proles
Hector Achillea misere confossus ab hasta,
Dum fugit annosi temere mandata parentis.
Sic Nero crudelis iustas dum negligit artes,
Consiliique modos telo transfixus acuto,
Sera luit meriti male sanus damna furoris.
Fertur Tobias gnatum monuisse decenter,
Ut bona prudentum sequeretur gesta virorum.
Dum temere antiquos spernit Roboam sapientes,
Innumeras perdit gentes atque improbat acta.
Plura tibi possem priscorum exempla referre:
Qui dum sectantur proprium caput, et sibi tantum
Confidunt, veterum et nolunt consulta videre:
Incurrunt poenas meritas, et tristia fata,
Perpetuoque trahunt fatuae telluris aratrum.

De incompositis moribus.

Qui tenet incomptos mores gestusque pudendos,
Et gestat vultum mobilitate levem:
Maturat fieri stultus, turbamque profanam
Quaerit, et assiduo pilea stulta trahit. [Illustration:

De corruptis moribus.

Moribus ingenuis paucissima turba virorum
Iam superest: sed enim plures ad crimina currunt,
Et properant gustare nefas, turpesque malorum
Illecebras, et sic stultorum imitarier escas.
Turpibus (heu miseri mortales) moribus omnes
Sunt modo caecati, nec curant munera vitae
Candida: nam paribus vitiis iuvenesque senesque
Aegrotant, nulloque gradu constantia mores
Separat hosce malos, mentes nec ad optima transfers.
Crinibus intortis quidam ludibria tractant:
Quidam se manibus iactant, vultumque modestum
Adsumunt: nusquam levibus sed moribus usque
Se fatuos cunctis ostendunt, seque perosos
Reddunt, et gravium fugiunt commercia rerum.
Instabilis vita est illorum, stulta, pudenda,
Inconstans, levis, et cum tempore mobilis omni.
Incessu quidam deformia gesta refingunt,
Deformantque gradus: facie quoque mera relaxant

Ludicra, nec quicquam faciunt ex ordine certo.
Mens levis est illis, animus quoque dissonus illos
Vexat et errores oculis et nubila crassa
Obicit, et mores vita deturpat inerti.
Qui sapit, et mentem laudatis moribus auget,
Atque modum vitae studet observare decorum:
Quicquid agit, plausu populi laudatur amici,
Fasque putat, quicquid sapiens agit ille, facitque,
Qui gravitate bonos mores coniunxerit usque.
Incipit (ut docti referunt) sapientia prima
Moribus a cultis et dexteritate modesta:
Et timor ingenuae confert exordia vitae:
Et pudor, atque fides, probitas, constantia, virtus,
Laudatos faciunt iuvenes claramque senectam.
Pax etiam tantis virtutibus addita, praestat
Sinceros vitae mores, et candida fata.

De laesione amicitiae.

Qui facit iniustitiam,
Exercet et potentiam
In viro forsan humili,
Hic facit scrobem tumuli. [Illustration:

Violare amicos.

Est fatuus vaecors, stultus, ferus atque malignus,
Cuius subiectos iniusta potentia stringit,
Et premit insontes nullo de iure subactos.
O iudex attende boni documenta decoris.
Non licet iniuste nimium nimiumque potenter
Innocuos turbare viros et iura superba
Dicere, quae nequeas illaesa mente profari.
Pessimus ille quidem est fidum qui pungit amicum,
Et documenta suis rebus damnosa ministrat.
Verus amicitiae gradus est, prodesse vicissim,
Et facere alternis vicibus bene facta propinquis.
Tempore iam nostro non producuntur amici,
Quales Argolicas quondam viguere per oras,
Filius aequoreae nymphae formosus Achilles,
Atque Menoeciades falsis confossus in armis.
Quas Pylades laudes, praeconia quanta meretur,
Impiger insanum nusquam dum linquit Orestem,
Atque per ignotas terras comitatur amicum.

Quid Demaden laudo? quid Pythia carmine tollo?
Pignus amicitiae solido qui adamante ligarunt.
Scipio magnanimus Libyae dominator et arcis
Sidoniae, caros recte est veneratus amicos.
Laelius ast itidem nobis exempla probatae
Praebet amicitiae, cunctis imitanda per orbem.
Theseus Argus timor et formido tyrannis
Qui fuit, et Stygio victor bene notus in orbe:
Per diras Acherontis aquas, per livida regna,
Per uda Lethaei fluvii, per Tartara nigra,
Perithoum fidum comitem fuit usque secutus.
Heu numquam tales nunc inveniuntur amici.
Utilitas proprii cunctos iam vexat honoris.
Nulla fides, pietas, constantia nulla relucet.
Est animus nobis omni pernicior hasta,
Nec manet in cursu mens depravata benigno.

De contemptu scripturae.

Si quis credere vult loquacitati,
atque omni fatuo, videns libellos
Tot scriptos, animae bonum docentes:
Ad nostros fatuos parat rudentes. [Illustration:

Scripturae contemptus.

Credere scripturis nolit quicumque vetustis,
Atque prophetarum divinos negligit orsus:
Est fatuus, nugas potius dum quaerit aniles,
Quod bona caelicolum sapiens documenta sequatur.
Credere qui scriptis non vult, quibus arma salutis
Constant, et fidei firmantur robora sacrae:
Non hominis vitam gerit is, quin more ferino
Non putat esse Deum, nec fata potentia caeli,
Nec superos trepidat, dominum nec credit Olympi.
Nil iuvat assidua quosdam lassare querela,
Atque docere bonos mores, vitamque decoram:
Nec iuvat aetherei depromere munera regni,
Aeternosque choros superum, sedesque beatas:
Nec prodest Stygias undas, Erebique meatus
Pandere letiferos cinctos liventibus undis.
Contio quid prodest fatuis? quid lectio sacra?
Quid prodest recitare sacras per pulpita leges?
Dogmata quid prosunt a nostris scripta prophetis?

Sunt adeo obtusi quidam, quod credere nolunt
Scripturis fidei et praeceptis iure probandis.
At certe hi fatui nullo terrore tenentur,
Nec duras Barathri poenas, nec verbera Ditis
Esse putant: caeco sic ducunt tempora cursu,
Insanoque nimis vivendi errore vagantur.
Ante pedes cernis fidei monumenta sacratae,
Cernis et antiquas leges, Christique triumphos:
Nec tamen attendis quid divum pagina dicat,
Unde salus animae manet, requiesque perennis.
Non tua simplicitas poterit defendere crassos
Errores, qui te tandem sub Tartara mergent.
Ergo malam cuncti vitam emendare laborent.
Nam Deus omnipotens sceleratos lance tremenda
Iudicat et varias infert formidine poenas:
Immittitque animas Orco, quo luce carebunt.

De improvidis fatuis.

Qui non prius scit parare
Sellam quam vult equitare,
Si is cadit inconsultus,
Risum movens, erit stultus. [Illustration:

Non providere futura.

Sunt fatui ulterius cupio quos rite docere,
ne semper mentis nubila caeca gerant.
Incautus quia nam, demensque improvidus atque
Ignavus curat fata futura nihil.
Accidit adversi si quid sibi nemo putasset
Hoc fieri aut illud posse venire malum.
Non tantum lucis praesentis cernere cursum
Sat fuerit sapiens cuncta futura videt.
Post factum rebus fatuus qui consulit actis,
Stultitiae effugiet vix mala damna suae.
Consultare prius qui scit, securior omni
Tempore erit, nocuum praevidet atque malum.
Antea quam fructum vetitum gustaverat Adam,
Si prospexisset damna futura prius,
De paradisiaco non pulsus gramine, nudus
Exisset, facti praemia dura luens.
Antea si Ionathas caperet quam dona Tryphonis,
Voluisset fraudes, letiferosque dolos:

Non circumventus strepitu atque hostilibus armis,
Spectasset populi funera dira sui.
Iulius externis metuendus Caesar in oris,
Semper erat cautus, consilioque potens:
Ast ubi tranquillo vitam ducebat in aevo,
Languebant capitis provida facta sui.
Nam si legisset porrectas ante senatum
Chartas, interitus non properasset atrox.
Ense metunt dextram linguamque Nicanoris hostes:
Non erat incepti providus ille sui.
Qui bene consultat rebus, qui providus omni est
Tempore, felici tramite fata subit.
Prodest quandoquidem cautae meditatio mentis:
Profuit examen consiliumque bonum.
Cernimus adversis urgeri casibus omnes,
Praeter consilium qui sua fata gerunt.

De amore Venereo.

Insanos trahimus fatuos cum fune ligatos:
Quisquis amat, passim retia nostra subit.
Decipimus plures, et saucia membra sagittis
Percutimus: vulnus nulla medela iuvat. [Illustration:

Calamitas amatorum.

Qui tua, blanda Venus, sequitur fera iussa, dolosque,
Et properat diros temptare Cupidinis arcus:
Is fatuus miseros casus et fata subibit.
Quas Venus insignes luxu prostraverit urbes,
Quos homines pharetris olim transfixerit atris:
Commemorare libet. Ceciderunt Pergama Troiae,
Et cecidit Priami sedes sceptrumque superbum,
Ob Paridis caecum, quo cum flagrabat, amorem.
Marcus Romanae princeps Antonius arcis
Non iugulo sua colla truci letoque tremendo
Fregisset, si non Cleopatrae iussa tulisset,
Et si non furia tanta tentasset amorem.
Quisquis amat, ratione caret, sine lege modoque
Discurrit, patiturque graves in amore dolores.
Magna premit cunctos Veneris vehemensque potestas.
Nemo satis prudens qui mollia spicula vitet.
Quem feriunt autem, stultus durabit et amens:
Nam sine mente ruit, constanti pectore nusquam

Ambulat, ad Veneris semper mandata recurrens.
Quisquis enim pueri est pharetris transfixus acutis,
In vultu nescit bene dissimulare furores.
Si non spurcus amor Phaedram torsisset adultam,
Non tenerum collum laqueo fregisset iniquo.
Pasiphae tauri non deperiisset amore,
Si procul a Veneris stimulo secura fuisset.
Non tot abortivis foedasset Iulia Romam,
Non calidum intrasset (proh) Messalina lupanar:
Si bene casta faces Veneris vitasset et arcus.
Ad miseros casus et magna pericla, Cupido
Subdolus et fallax sexum deducit utrumque.
Addo his infames draucos pathicosque cinaedos,
Quos contra ultrices flammae leges quoque surgant:
Horret enim humanum genus haec commercia foeda,
Ob quae flammivomo perierunt imbre Gomorrae.

De peccantibus super Dei misericordia.

Quisquis forte putat sola pietate moveri,
Et iustum pariter non putat esse Deum,
Quod parcat vitiis semper miserator iniquis:
Humana penitus hic ratione caret. [Illustration:

Peccare super misericordia Dei.

Nunc fatuos referam, quorum vaesania crassa
Omnia conturbat vitiis rituque profano.
Sunt quidam tantae namque impietatis ut usque
Sancta Dei spernant posito decreta pavore.
Is quia sit cunctis miserator gentibus, atque
Iudicium non grande ferat de crimine mundi:
Sit pius atque bonus nec iam mortalia curet
Omnia. peccanti liceat sperare frequenter.
Humanum est peccare quidem: delicta parentes
Fecerunt nostri, quae nos tortura manebit.
Alter ait comitum Non sunt pia regna, vel ausis
Facta poli, aut brutis: veterum scit scripta referre:
Historias recitat, chartasque, et bibliopolas:
Allegat peccasse patres, hominesque priores,
Quodque novum non sit scelus ullum tempore nostro.
Attamen (usque velim) peccator pensitet illud,
quod delicta patrum numquam impunita fuere.
Semper habet vitium trutinam poenasque sequaces.

Non Sodomae luxus, non magna superbia Romae,
Non furor in Mosen toruus rabiesque Pharonis,
Effugit iustam caelestis iudicis iram.
Dat spatium ad peccata Deus, non omnibus horis
Peccantem punit: tamen impia facta malorum
Iudicis aeterni sententia tristis in orbe
Persequitur Stygio, tenebris flammisque severis.
Sit licet usque Dei pietas immensa, favorque,
Gratia sit numeris nullis praescripta, modoque:
Non tamen a summo divina Astraea Tonante
Discedit, iusti remanet sed dextera regis.
Tempore si nostro, poena sine, crimina currunt,
Morte sed aeterna trepidanda piacula soluent:
O male sperantes, magnus super aethera princeps
Iustitiae normam semper legesque tenebit,
Cum quibus ad foetidum sceleratos trudet Auernum.

De fatuis aedificandi inceptoribus.

Qui vult nunc aedificare,
Et quid magnum attentare:
Sumptus debet pensuare,
Quibus possit hoc parare. [Illustration:

Incipere, et non prius providere.

Quisquis opus magnum tentat componere, sumptus
Antea nec reputat, nec tempus computat ipsum:
Est fatuus plane. sapiens namque exstruit illud
Quod potis est, tentatque nihil quod ferre recusent
Vires et rerum census, nummique paterni.
Coeperunt multi struere alta palatia, et aedes,
Nec vires valuere suae, sumptusque futuri:
Paenituitque operis tandem illos non bene coepti.
Rex Nabuchodonosor fastu commotus iniquo,
Quod manibus Babylona suis struxisset amoenam:
In caput illius tandem plaga magna reluxit,
Quam recinit nobis patrum sincera vetustas.
Excelsam turrim produxit in aethera Nemroth,
Quam tumidi numquam possent disrumpere fluctus:
Imperfecta tamen molis structura remansit.
Divitias grandes et plenos poscit aceruos,
Qui molitur opus manibus componere vastum.
Usque adeo quidam fatui sunt, qui satis illa

Non pensant, nec prospiciunt quos damna sequuntur,
A cunctisque irridentur stlopo atque cachinno.
Magnificas aedes, opera et sublimia pauci
Tentarunt veteres: potuit fecisse Lucullus
Istuc, et Crassus, quo vix opulentior ullus
Floruit Assyrias qui sparsit sanguine Carrhas.
Quisquis magna cupit factum quoque nititur ingens,
Sit cautus nummosque suos et computet arcam,
Quid possint vires rerum, quid parta facultas,
Ne risum multis creet, et ludibria tollat.
Nempe alias operis coepti atque impensa laboris
Perditur, incassum molesque incepta videtur.
Inceptare nihil, melius quam linquere coeptum.
Qui facit id, damnum is sentit, labemque notamque.
Omne hominum inventum tandem cariosa vetustas
Conterit, et rapido consumitur insuper aevo.

De potatoribus et edacibus.

Paupertatis onus vix ganeo praeterit ille,
Noctes atque dies qui bibit atque vorat:
Illius ingluvies, crapula, immoderata voluptas,
Rerum, animae interitum, corporis atque facit. [Illustration:

De epulonibus.

Hic etiam naves fatuorum scandit, et amplas
Contrahit antemnas manibus, longosque rudentes,
Noctes atque dies vinum qui ingurgitat ori,
Et farcit stomachum dapibus victuque guloso:
Nil agit hic aliud, quam quod certamina vini
Tractat, et evacuat calices, amplasque lagoenas.
Immoderata meri rabies, mala tristia morbi
Concitat, et nullis rebus discrimina ponit:
Inducit subitas mortes, et tristia fata:
Laxat corporeos nexus, praecordia soluit:
Polluit et sensus, caput et, geniumque modestum
Contaminat vinum simul et crapulosa voluptas.
Uma nocent capiti, faciunt et pectora caeca:
Ingenium frangunt nitidum, mentesque viriles.
Ebrietas parit omne nefas, et dedecus ingens:
Et parit insanos homines sine lege, modoque
Qui vivunt, sordesque malas, luxusque procaces

Observant, semperque meri certamina versant.
Ebrietas venerem stimulat, lumbosque salaces
Incitat ad luxum: parit et petulantia corda.
Ebrietas ratione carens furiosa per orbem
Transuolat et finem nullo discrimine ponit.
Ebrietas mores frangit, linguasque loquaces
Efficit et mentis secretum saepe recludit.
Rancidius nihil est, nihil est sceleratius illis,
Ingluvies quorum vino insatiata fatiscit.
Non Thomyris natus cecidisset victus ab ipso
Cyro, si tumidi vitassent pocula Bacchi.
Magnus Alexander morbo ebrietatis inepto
Correptus gladio proprios iugulabat amicos.
Est modus in rebus: vini moderatior usus
Nil nocet, interdum sensus conservat acutos.
Qui sine lege bibit, magnas vacuando lagoenas
Sorbet, ad extremum poenam experietur amaram.

De inutilibus divitiis.

Divitias molles clausa qui continet arca,
Et conservat opes, concumulatque suas
Usque adeo, ut miserum numquam soletur amicum:
Hic aliquando petet, cum nihil accipiet. [Illustration:

Divitiarum sollicitudo.

Plurima stultitia est votum quoque inane putamus,
Quod colitur tantum funesta pecunia, et ingens
Thesaurus rerum, et tam perfidus ardor habendi.
Divitiis lectis maiores dantur honores,
Quam Sophiae meliore gradu stant munera ditis.
Nil mores colimus sanctos: virtutis amator
Nullus adest, animos confundit copia rerum.
Hic sapiens solus iurisconsultus, et auctor
Dives, in exhausta nummos qui possidet arca.
Curia sola patet Diti, prudensque senatus
Solus habet laudes, conquirit solus honores,
Solus amicitias, licet has virtute meretur
Nulla sed nummis donantur praemia tanta.
De censu imprimis, de moribus ultima semper
Quaestio, quot pascat nummos, quot iugera campi.
Quantum quisque sua nummorum servat in arca,
Tantum habet et fidei, iuret licet et Samothracum

Per veteres aras: contemnere fulmina pauper
Creditur atque deos, diis ignoscentibus ipsis.
Quandoquidem tales sanctissima divitiarum
Maiestas tollit titulos, et nomina confert.
Divitibus lepores, pisces, aviumque sapores,
Atque apri clunes, et quicquid dulce macellum,
Mittitur: ast vacuae semper stant pauperis aedes.
Ah vaesana fames et rerum dira libido:
Quid tamen hoc prodest, quod devorat omnia avarus
Semper habens, nihil et ieiuno sufficit ori?
Nec modus aut requies: non hunc cumulavit aceruum
Is sibi, sed lites subitas post funera linquet.
Utilis est nummus multis, inglorius illi
Qui nescit servare modum, legemque modestam.
Qui nil pauperibus doni elargitur amicis,
Hunc Deus omnipotens extremo fine relinquet,
Nec capiet vultu placido sua vota precesque.

De obsequio duorum dominorum.

Ille duos lepores venator captat in uno
Tempore, per silvas quos canis unus agit.
Qui cupit ardenter dominis seruire duobus,
Hic plus quam poterit, saepe agitare volet. [Illustration:

Seruire duobus.

Stultus et is, summo qui vult magnoque Tonanti,
Et mundo pariter quaerit seruire profano.
Nam veluti dominis qui vult seruire duobus,
Raro fit, ut talis semper sit gratus utrique.
Qui captare duos lepores conatur in una
Hora, venator comitatus cum cane solo,
vix sibi contingit leporem quod sublevet unum.
Raro ferit metam, signataque stigmata luto,
Qui pharetras multas tendit, variasque balistas.
Quisquis multa suis humeris imponere rerum
Officia, et solus vastos vult ferre labores:
Difficile est, semper licitum si seruet, honestum et:
Nunc huc, nunc illuc raptus, sine fine vagatur,
Nec pede sic stabili poterit constare locove.
Aequora nunc sulcat trabibus nunc per mare currit,
Iam terram ignotam quaerit, gentesque pererrat.
Raro diu perstat qui bina negotia gestat.

Qui facit ut placeat multis, hunc semper oportet
Quemlibet astute blandis palpare lacertis.
Si quid et adversi contra se percipit usque
Perferat, officiis queat ut seruire duobus.
Verba det ingenuo quae sint permixta lepore,
Et quod sit placitum, faciat semperque loquatur:
Blandidulis cunctos verbis, manibusque salutet:
Cervicem domini sucis et pectus inungat
Illecebris, quo sit solita non maior in aula:
Et caveat ne quem turgenti concitet ira.
Hic quia praegravidam gestat cum pondere molem,
Otia rara simul mentis raramque quietem:
Attamen officii numerus pluralis, aventem
Efficit, ut lucri sudores perferat atri
Sanctius et melius, domino seruire probato,
Atque uni possis cui per bene facta placere:
Quam domino usque novo famularier omnibus horis.

De nimia garrulitate.

Qui linguam frenat rictus compescit et oris:
Mens angore huius tristitiaque vacat.
Qui loquitur temere, cadit in discrimina: sicut
Quae pullos prodit murmure pica loquax. [Illustration:

Garrula lingua.

Garrulus atque loquax qui tempore blatierat omni,
Ad navem is properet fatuam, conscendat in arcem.
Carbasa ventus agit: fatui properate loquaces.
Sunt plures, quorum est summa oblectatio vitae,
Summus et affectus linguam exercere procacem.
Dum tangunt quod nemo volet tetigisse merentur
Invidiae telum melius tacuisse profecto.
Qui reticere potest cum magno forsan honore,
Attamen eloquitur, nec vult compescere fauces:
Incurrit quandoque gravis discrimina noxae,
Et casus miseros melius strinxisse labellum.
Respondet qui sponte sua, non ante rogatus,
Se fatuum insulsum cunctis exponit. et offert
Obscenae pariter commissa pericula linguae.
Sunt fatui plures qui garrulitatis iniquae
Laetitiam capiunt, et linguae gaudia vana:
Qui tamen interdum poena plectuntur acerba.

Multos lingua procax casus sufferre coegit
Angustos, quid enim fallax delatio prodest?
Linguosus sua cum fas est male facta fateri,
Atque sacerdoti culpam proferre, silescit,
Nec verbum ructare potest, dum praemia caeli
Dantur, et examen miserum de crimine fertur.
Multi prudentes et sani forte fuissent,
Si se non propriae foedassent verbere linguae.
Adsit in exemplum miseris, normamque salubrem,
Pica loquax, pullos quae garrulitate frequenti
Prodit et ad nidum nimio clamore susurrat.
Pauca loqui, et castae servare silentia linguae,
Tutius et melius, qui respondere laborat
Omnibus, incurrit damnum quandoque molestum.
Sermo placet modicus, moderato tempore fusus.
Virtus clara quidem est tutum servare labellum:
Rite loqui fas est, quod bona lingua docet.

Invenire rem alienam, et non reddere.

Inveniens aliquid proprios quod servat in usus,
istud et inventum qui putat esse suum,
Tamquam iusta Dei sinat id retinere voluntas:
Hunc daemon fatuum decipit atque ligat. [Illustration:

Invenire, et non reddere.

Feruor avaritiae mea non sinit usque silere
Carmina, sed satyram tendere ubique meam.
Idcirco fatuos merito hic dicemus inertes,
Qui sua non solum, verum aliena tenent.
Inveniunt quidam thesauros, res alienas,
Usibus observant haecque reperta suis:
Et tenebris caecis adeo sua pectora firmant,
Ut credant superos haec tribuisse deos:
Non curant ad quem dominum res perdita spectet:
Quod fortuna levis obtulit, usque tenent.
Audi, quem tanta trahit impietate cupido:
Audi, nec renuas haec documenta precor.
A casu si res alienas invenis, illas
Esse tuas numquam credas: aliena profecto
Sunt ea, quaeso tuos, si quos in pectore sensus
Usque geras censor consule stulte tuos,
An bona quae proprio non sunt quaesita labore,

Rite tenere queas? impius error adest.
Invenias aliquid, quod nullo iure parasti,
Ad dominum debes mittere sponte suum.
Si non est notus, res ad quem perdita spectat,
Nescis et heredes quos bona iura manent:
Inventas debes mox res in pauperis usus
Vertere, mendicos hisque iuvare viros.
In proprios usus qui vertit res alienas,
Quodque suum non est, conterit atque rapit:
Hic Acherontaeis animam demerget in undis,
Excrucians sese perpetuaque sui.
Thesauri raptor parum a praedone doloso
Distat: res raptas pravus uterque premit.
En Deus omnipotens teque extra atque in cute noscit,
Actus deinde tuos noscit et ingenium.
Invenies, si quod sacra iura tenere vetabunt,
Redde, nec inventis pollue corda malis.

De eo qui in alios animadvertit, et ipsemet peccat.

Quisquis iter planum poterit transire viator,
Quod monstrat posita dextera fixa via,
Attamen in caeno atque situ, crassaque palude
Ambulat: is sensu, seu ratione caret. [Illustration:

Medice cura te ipsum.

Pervolat ad nostros censorum turba phaselos,
qui procul advertunt alienae crimina frontis,
Castigant facinus quod nec committere abhorrent,
Et proprias vitii sordes scelerisque patrati
Abscondunt maculas alios culpare parati:
Omnia facta hominum temere in convicia vertunt,
Ridiculum nasum tollunt, grandesque cachinnos:
Nec tamen advertunt quam saucia membra malorum
Gestent et morbos vitioso in pectore natos.
Saepe manus fixa in directo tramite campi,
Monstrat iter rectum per quod non ambulat ipsa.
Sic faciunt tales hominum delicta notantes:
Nec proprium censent facinus vitamque pudendam.
Quique volunt oculo de fratris sumere spinam,
Inspiciant se ferre trabem pondusque molestum.
Multi se Curios simulant, durosque Catones,
Fabriciosque probos, simulant sanctosque Metellos:

Multi Socraticam tentant ostendere frontem, et
Grande supercilium, quorum tamen impia vita est,
Et quorum tacita sudant praecordia noxa.
Hinc Ciceronis adest sententia clara diserti,
Qua docet, ut nullus peccata aliena fatiget,
Hic nisi sit vacuus vitiis, et criminis expers.
Multa tibi possem dare nunc proverbia patrum.
Nam veluti medicus qui alios sanare medelis
Molitur nec se poterit sanare medendo:
Sic agit ille quidem qui alienos carpere mores
Gliscit et in propriis delictis turpiter haeret.
Sunt plures aliis bene consultare sciunt qui,
At sibimet nequeunt licitum suadere et honestum.
Vos quoque presbyteri, populum qui rite docetis
Iussa Dei, fideique simul praecepta sacratae:
Quando alios homines verbis culpatis et ore,
Uva sit immunis vestra, et sine sorde probata.

De contione Sapientiae.

Quem sacra delectat divum Sapientia, quique
Pectore flagranti dogmata sancta colit:
Hic cunctis praestat, clarosque meretur honores,
In caelo datur et digna corona sibi. [Illustration:

Sapientiae praecepta.

Clamat voce gravi populo Sapientia cuncto:
O genus humanum ad nostram concede cathedram.
Discite quid recti doceant mea verba bonique:
Discite mortales castae monumenta Minervae,
Et sacrae pariter sua dogmata discite linguae:
Stultitiam crassam tota deponite mente:
Quaerite doctrinam qua constat vita, salusque.
Quaerite quae bona sunt: funesta pecunia nusquam
Alliciat vestros animos ad crimina spurca
Sardonychem fuluum superat Sapientia, et aurum,
Argentumque simul, gemmas, nitidosque beryllos:
Non Adamas melior, non est Magnesia cautes.
Est maior toto Sapientia provida mundo,
Quicquid et optari poterit, non praestat aceruum
Aequalem Sophiae: cunctis praestantior ipsa est.
Nil habet aequivalens, similis nec gloria fulget.
Consiliis princeps toto dominatur in orbe.

Temperat haec urbes, populos, magnumque senatum:
Corporis haec praebet vires, et corda polita.
Clamitat ad cunctos Sapientia voce tubali.
Me duce sceptra tenent reges, rutilasque coronas:
His mores legesque dedi de pectore sacro:
Me duce principibus regna observantur avita:
Ac per me gentes sincera lege reguntur,
Quae mala stultitiae fugiunt, caecosque furores.
Qui me rite colit qui me veneratur, amatque:
Hunc veneror mitisque sequor cum laude perenni.
In me divitiae sacrae, thesaurus et ingens,
Et bona felicis consistunt praemia vitae.
Me Deus aeternus divino numine obumbrat,
Nataque de cerebro sum, magnum et sparsa per orbem.
Caelestis per me maiestas cuncta paravit:
Et sine me nihil est in caelo atque orbe creatum.
Insipiens igitur qui non mea dogmata tractet.

Iactatio et confidentia fortunae.

Se fortunatum, felicem, seque beatum
Qui putat, et sorti nimium confidit iniquae,
Laudat et extollit fortunam: sentiet olim
Cum minime retur, tectum crepitare domumque. [Illustration:

Fortunae vanitas.

Hic quoque dignus erit nostra rate, sive liburno
Provehi, et insipidum stultus adire chorum:
Qui iactabundus fortunam semper in omni
Arridere sibi re putat atque cupit:
Et iactat quod se gremio fortuna benigno
Respiciat, sint et prospera cuncta sibi:
O fatue, enormis quae te vaesania torquet?
Quorsum te rerum fata caduca trahunt?
Cur nimium subitis audes confidere rebus?
Cum bona fortunae non stabilita ruunt.
Incassum iactas sanae ludibria sortis:
Felix qui se non implicat hisce bonis.
Iactas divitias, iactas quod copia rerum
Te beat, inque manus prospera multa fluunt.
Iactas successus faustos, et sortis aceruos,
Cum finem incertum sors tamen omnis habet.
Pestifero multos fallit sors nubila vultu,

Instabilemque trahit non bene fida rotam.
Stultus quem passim rerum successus inescat,
Confidit rebus qui bene fortuitis:
Daemonis horrendi mihi credite filius hic est,
Posthabitis superis, qui bona vana colit.
Quem Stygius Pluto conatur fallere, rerum
Huic cumulum praestat divitiasque malas,
Quae damnant hominem sitibundum in gurgite fusco,
In quo ranarum pessima turba fluit.
Stultus, qui iactat fortunae commoda, certus
In quibus, et stabilis non solet esse gradus.
Fortunam patienter habe, nec prospera iactes
Fata: hodie dives, cras quoque pauper eris.
Non in fortunae manibus felicia rerum
Munera dependent, sed Deus illa tenet,
Et mutat quodcumque volet: tu stulte profanam
Ne sortem extollas, numquam ea firma manet.

De nimia curiositate mortalium.

Qui curas hominum cunctorum ferre laborat,
Nec proprios fructus, nec sua damna videt:
Is quoque sit patiens, et discat ferre dolores,
Si premitur mundi mole, ruitque gravi.

[Gap desc: illustration]

Qui plus ferre cupit propriis portare lacertis
Quam valet, hic fatuus sua sponte pericla subibit.
Imprudens etenim quisquis cervice parata
Vult molem sufferre gravem. et iuga tristia solus,
Cum sit opus multis talem portare laborem.
Qui dorso imponit spatiosi pondera caeli,
Et capit id quod ferre nequit: velociter iste
Corruit, et coepti hunc tandem imprudentia mordet.
Historiae nobis recinunt exempla quod ille
Magnus Alexander toto sudasset in orbe.
Europae atque Asiae fines non denique mundus
Suffecere sibi, tamquam pro corpore paruo
Non satis ista foret tellus quam iure teneret.
Attamen exigua tandem compostus in urna
Sarcophago contentus erat paruoque sepulchro.
Mors horrenda docet, quo quis contentus abire
Debeat, et qualem sectentur corpora finem.

Cynicus ille, fuit Graecis plus dives in oris
Cognitus, et Sophiae celebris praeceptor et auctor:
Non aedes magnas, non hic sublimia tecta
Quaesiit, at vacuo speculatus vase forato est.
Astrorum motus, curavit saecula nusquam.
Magna quies istunc atque otia blanda manebunt,
Qui forti curas abigit de pectore vanas,
Haud onus imponit dorso quod ferre recusat.
Maxima qui temptat, voto qui concipit alta,
Pondus et aggreditur rerum: tolerare laborat
Grandia, quae mordax imponit cura lacertis.
Quid iuvat ingentem manibus quod vincimus orbem,
Angorem frustra patimur curasque molestas,
Si tandem hanc animam Stygias mittemus in oras?
Qui curat quid mundus agat, quo Caesar in orbe
Martem agitet: numquam tranquilla vivit in hora,
Stultus et is curans quod nec mutare valebit.

Mutuum accipere.

Haud facile emergit qui semper mutua sumit:
Nam lupus est metae tempora nulla vorax
Calcitrat hunc asinus plantis quandoque recuruis,
Seraque mortiferi damna doloris agit.

[Gap desc: illustration]

Multiplicata suis manibus qui mutua sumit,
Aera hic versuram soluere stultus habet:
Profueritque parum quod metam et tempora tarda
Soluendi statuat, mox quia tempus abit.
Exspoliant usura vorax et foenora multos
Censibus, ingratam pauperiemque creant.
Saepe etiam nudos homines facit aes alienum,
Mutua pauperibus exitiosa nocent.
Quid tamen hoc simili, praescriptae pagina legis,
Aut Satyrae excursus significare velint,
Accipe: nam fatuos vitiorum semita trita
Quos trahit, et scelerum, significare volo.
Assiduo peccant, vetitae quoque mutua sumunt
Legis, et impuro foenora corde fovent.
Peccati cumulum faciunt, atque aggere magno
Constituunt molem ponderibusque gravant.
Imponunt humeris tremulis sic grande capistrum,

Pondere sub posito cunctaque membra tremunt.
Non ut peccatum cumules, tibi tempora donat
Haec Deus, emendes sed male facta petit.
Vindicat interdum mortales verbere diro.
Visitat et lento crimina saepe pede.
Adsit in exemplum Sodomorum tarda ruina,
Qua cecidit iuvenis, decrepitusque senex.
Et Solymae praebent nobis exempla vetustae,
Propter peccatum quae cecidere malum:
Niligenas itidem plagis subitisque ruinis,
Ob scelerum molem, triverat ipse Deus:
Et plagis variis recutitae semina mentis
Affecit quamvis gens benedicta foret.
Mutua qui sumit nequeat quae soluere stultus.
Nam metam positam non lupus ipse vorat.
Sic Deus omnipotens tribuit tibi tempora vitae,
Non ut peccatum, sed bona perficias.

De inutilibus votis et petitionibus.

Qui superos passis manibus, votisque precatur,
Nec tamen ex iusto pectore vota fluunt:
Quod petit a superis votum non percipit illud,
Materiam risus deinde aliquando dabit.

[Gap desc: illustration]

Carpimus hac satyra optatus quoque, et improba vota,
Quae temere a superis nulla ratione precamur.
Voto homo saepe petit quae non intelligit ipse,
Sed quae tristia sunt discrimina forte datura.
Adsit in exemplum Midas rex supplice voto
Qui temere optabat, quod quicquid tangeret, aurum
Esset: et hinc stolidae damnosa optatio mentis
Huic fuit ad poenam nam panis versus in aurum
Atque merum fuerat: sic voti damna luebat,
Auriculas asini fatua ut cervice referret.
Multi divitias optant censusque superbos,
Et manibus quatiunt, Iovis atque impellere tentant
Aures, nummorum ut magnum concedat aceruum.
O male voventes funesta pecunia multos
Casus ad miseros et tristia fata retrusit.
Quid Licini prosunt aedes, quid iugera campi?
Quid Crassi census? quid Croesi maxima gaza?

Non faustum nacti finem, non funera recta.
Poscit opem nervis quidam, longamque senectam,
Poscit et in longis opulentus vivere saeclis
Quem tamen assiduae crapulae tucetaque crassae
Debilitant, nervosque terit lasciva voluptas.
In poenam multis fuit olim annosa senectus,
In qua sollicito sudamus saepe dolore.
Peleus, et Nestor vivax, Ithacusque Laertes,
Questi sunt seram nimium tardamque senectam.
Accedunt senibus quandoque incommoda multa.
Tum trahit ad votum quosdam mundana potestas,
Exitium quae saepe parit, maestamque ruinam.
Exoptant alii formosos corporis artus,
Atque animae idcirco perdunt plerumque salutem.
Optandum est, ut sit mens sana in corpore sano,
Et bona fama, fides, et morum vita bonorum:
Et sedeat virtus in casto pectore fulgens.

De inutili studio.

Qui studium exercet vanum, sterilemque palaestram,
Et frustra studii tempora coepta terit:
Ad partes satyrae veniat, stultasque cohortes,
Ut videat quid sit perdidicisse nihil.

[Gap desc: illustration]

Nunc superest satyrae, fatuos vectare studentes,
Qui cappas humeris portant, longosque cucullos:
Unde trahunt post se capparum in puluere caudas,
Et se scire putant, quod non didicere studendo.
Dum studiis teneros deberent tradere mores,
In plateis potius ludibria vana sequuntur.
Nil studii fructus curat male sana iuventus,
Cogitat haud artes magna ratione repertas:
Sed potius fatui studio laqueantur inerti,
Unde nihil morum nihil et virtutis habebunt.
At Sophia est veterum, magno sudore paranda:
Otia nil possunt praestare ignava studenti:
Hinc magis admiror, quod multi errore profano
Nil nisi nunc manibus trivialia grammata voluunt.
Grammatices priscae sincera volumina spernit,
Cuius Alexander Gallus praecordia turbat.
Hic logicae nodos soluit sermone rotato,

Et sylogismorum cum garrulitate molesta
Currere nunc Sortem clamat, nunc stare Platonem
Blacterat, et nescit verbis imponere finem.
Ars logicae falso nodos et retia cauta
Nectit et explicitum tenebras deducit in atras.
Noctes atque dies ranarum murmura rauca
Effundunt logicae verbosaque dogmata clamant.
Talibus illecebris violatur prima iuventus
Utile nil quaerens, nil delectabile gustans.
Hic volat ad Viennam tenet hunc Erfordia magna:
Hunc Basilea fovet, Lyps istum barbara tellus:
Hic mare sulcavit, gentes hic vidit Iberas:
Vidit et hic Gallos, et magnae moenia Romae.
Ad patrios tandem redeunt sine laude penates,
Et sine doctrina cappas cervice superbas
Gestant pro stulto quae respondere studente
Possint, incassum tractarunt tempora prima.

Temere loquentes contra Deum.

Si Deus annueret precibus nostrisque petitis
Semper et ad votum concederet omnia: plures
In lacrimas fluerent maestas fletusque molestos,
Stultitiaeque suae captarent praemia iusta. [Illustration:

Corripere facta Dei.

Vanam operam impendit fatuos stultosque labores,
Qui Solis radios igne iuvare putat,
Et face succensa se credit lampada Phoebi
Augere ut plenum plenius efficiat:
Stultior ille tamen superi qui facta Tonantis,
Atque voluntatem corripit aetheream.
Hic superat stultos omnes, vaesanior hisque est,
Eumenides quorum pectora surda premunt.
Nanque Dei nostri tanta est sapientia, virtus,
Iustitia ingenium gloria, fama, decus,
Consilium tantum, maiestas tanta potestas:
Non egeat nostro ut sceptriger auxilio.
Providus et sapiens adeo est qui cuncta creavit,
Qui mare, qui terram stelliferumque polum:
Ut sua nec minui poterit divina voluntas,
Neve hominum augeri possit ab ore magis.
Omnia dispensans moderatus. et omnia noscit,

Cordaque scrutatur: hunc latet atque nihil.
Omnia disponit sollerter legeque certa
Singula constituit, praeterit huncque nihil.
Seu Deus ergo tonat, nivibus seu spargit harenam,
Seu vibret forti fulmina dira manu:
Seu ros aethereum mittit, sive astra serena,
Effundit nimbos seu Deus horrisonos:
Non homini fas est divina lacessere iura,
Iactare et contra verba maligna Deum.
Omnia disposuit sapienter maximus hic, quem
Corripis incassum stulte proterue Deum.
Vindictam quaeris scelerum, poenamque malorum,
Cum temere irrumpis, visque docere Deum.
Murmura non fas est, crepitantia verba, susurros
Adversus summum praecipitare Deum.
Israel interiit totiens sic murmure turba:
Stultorum hoc cecidit pars quoque magna modo.

Qui alios iudicat.

Se iustum quicumque putat, vitaque probatum
iudicat atque alios homines, censetque nocentes,
nec contemplatur semet: capit ille ruinam,
Sit licet in casu, cunctos notat ipse cadentes. [Illustration:

Iudicare alios.

Stultitiae vitio metuenda pericula multi
Incurrunt, mortis exitiumque grave:
Quos spes vana trahit vitae, faustaeque salutis
Prosperitas, quae mox fluminis instar abit.
Se putat esse bonum se iustum seque potentem,
Magnanimum et nullum posse subire malum:
Non metuit mortem quoniam spe ductus inani,
Flocci facit post se quicquid in orbe manet.
Quicquid delirant alii, mox carpit iniquo
Dente leonino, nec sua facta videt.
Sed fatuus quivis spem pectore servat inerti,
Qua sperat sese vivere posse diu.
Si videt, alterius mortem vitaeque ruinam
Affore, non meminit se prope posse mori.
Mox causam fingit citius cur raptus, aitque
Non alias validus nec bene sanus erat:
Quin tristis, nigro et suffusus sanguine, plenus

Et scelere atque dolis improbulusque fuit.
Propterea omnipotens excelsi rector Olympi,
Fecerat hunc subita morte perire virum.
Post mortem fatuus sceleratus iudicat illum,
Forsitan aetherei quem fovet aula poli:
Inter caelestes sua qui solatia cives,
Nectare et ambrosia fors bene pastus habet.
Iudicat alterius mortem qui compede strictus
Est scelerum et vitiis membra ligata tenet:
Nec metuit poenam neque mortis tempora quae mox
Observans Lachesis, stamina fessa secat.
Terminus incertus leti est incerta diesque, et
Hora: volant tacita tristia fata pede.
Vir bonus et iustus falso quandoque putatur
Esse malus. noscit pectora sola Deus.
Iudicat alterius vitam quicumque, probatum,
Sincerum et iustum condecet esse virum.

De pluralitate beneficiorum.

Quisquis cupit possidere plura beneficia,
Multa solus obtinere possit ac officia:
Plus imponit hic asello quam portare poterit.
Mortem saccorum misello multitudo parturit. [Illustration:

Beneficiorum pluralitas.

Sunt, quibus est animus beneficia plura tenere,
Et sacrum manibus contaminare bonum:
Nec satis illa valent vigili curare labore,
Susceptum nec onus praeficere arte queunt.
Qui saccos asino plures imponere tentat,
Morte fatigatum destruit ille pecus.
Et quem sola quidem posset praebenda fovere,
Illius ad vitam quae satis usque foret:
Hunc sed amor nummi, funesta pecunia, cogit
Absque modo et numero congerere ulterius.
Qui cupit assiduo beneficia plura tenere,
Copia nec rerum quem satiare potest:
Usque adeo caecatus erit pressusque tenebris,
Nesciat ut curas connumerare suas.
Hunc nocturna quies numquam solabitur ulla:
Semper hiat, nullo limite vita iacet.
Saccum hic circumfert in quo non fundus habetur,

Sed ieiuna fames atque cupido vorax.
At magis indignum est, asini, indocti, imque periti
Quod magis haec faciunt, cuncta tenere volunt:
Ecclesiaeque bonis nulla virtute fruuntur,
Atque Deum vana religione colunt.
Haec bona pauperibus largiri caelica debent:
Usibus at pravis sic cumulata ruunt.
Dicite pontifices quid vos beneficia multa
Confertis stultis? qui ratione carent?
An quia iumentisque asinisque imponere fas est
Cunctorum ut saccos atque onera usque ferant?
Quin etiam peius: contenti munere nullo,
Conducunt census, mutua lucra locant:
Hos nec apud satis est Hiesy cum Simone tutus
Mangones licitant, vendita rursus emunt.
Plures quisque igitur praebendas possidet ille
Extremam exspectet cum Iove tartareo.

De eo qui exceptiones quaerit ad emendandum se.

Qui cantum corui, Cras cras imitatur, et usque
Cras canit, haud animo fata caduca notans:
Semper aget fatuum. nam confidentia stulta haec
Dicitur: illusit spes ea saepe suos. [Illustration:

Differens bene facere.

Cui Deus omnipotens de caelo numina mittit,
Illius et mentem lustrat, quo certius inde
Omne nefas purget, vitae et delicta peractae
Emendet, scelerumque graves eliminet actus:
Sit licet hic positus vitiorum in flumine magno,
Sentiat et molem, qua mens agitatur, iniquam,
Et spatium vitae quo recte vivere posset:
Attamen hic crocitat corui de more canendo,
Cras cras in melius vitam mutabimus aut cras.
Hinc stolidum, insanum et stultum dicimus omnem,
Qui se victurum cras asserit, atque fatetur:
Cum tamen in foribus mors assidet omnibus horis.
Sera nimis vita est, quae fertur crastina: qui scis
An te fata sinant tam longo vivere cursu?
Cras minus aptus eris, hodie bene vivere debes:
Et purgare caput, quod cum sudore gravatum,

Pondera peccati gestat curasque minaces.
Ad mala veloci volitamus cum pede semper,
Atque hodie facimus ea nec differre putamus
Longius. adque nefas praesens nos mancipat horae,
Et festinamus semper cervice parata.
Illa tamen nobis possunt quae ferre salutem,
Spernimus: insanos sic nos dementia turbat.
Si forte immineat scelerum confessio nobis,
Diffugimus, rauci repetentes murmura corui.
Et duo cras, aut plus, fatuo ructamus ab ore,
Implacata tamen, si mors irrepserit ut te
Auferat, atque animam sub Tartara nigra remittat:
Tunc velles fecisse bonum, potuisse nequibis:
Tunc tua sera nimis vox et querimonia, Cras cras.
Stulte quid exigui te temporis, oro, voluptas
Detinete illa ruunt et fluminis instar abibunt.
Incipe caelestes hodie perquirere sedes,
Crastina praecipitet ne te cunctatio vana.

De custodia mulierum.

Custodit pulices fatuus sub sole calenti,
In puteum undantem ex flumine, portat aquam,
Qui gerit uxoris curam metuitque pudoris:
Quae sibi ni custos fuerit, custodia vana est. [Illustration:

Observare mulieres.

Stultior, atque magis furioso insanus Oreste est,
Spiritus et vexat hunc male zelotypus:
Qui gerit uxoris curam, et custodiam inanem
Noctes atque dies sollicitusque tremit.
Angorem frustra toleras, frustraque labores
Suscipis: incassum te tua cura necat.
Pone seras cohibe gressus mulieris, et omnes
Saltus, et vigil hic latret ubique canis:
Conseret et fortis praeclusas pessulus aedes,
Custodes habeat et domus alta suos:
Quis tamen interea semper custodiet ipsos
Custodes, uxor si volet esse procax?
Femina, produxit quam non natura pudicam,
Raro fit, ut seruet vincula casta tori.
Femina sed quae vult tenerum servare pudorem,
Et thalami pignus coniugiique fidem:
Vinciri debes nulla compagine ferri,

Nec structura gravis hostia casta premat.
Non turris, Danaes potuit servare pudorem.
Amisit stupro dona pudicitiae.
Iuppiter auricomum flagrans conversus in imbrem,
Virginis in gremium fluxit: adulter erat.
Libera Penelope fuerat per tempora multa,
Absenti retinens membra pudica viro.
Circa illam quamvis volitaret turba procorum,
Infracto mansit sed tamen illa toro.
In vetitum plerumque nefas custodia pellit
Uxores, vetiti damna pudoris olent.
Femina iucundos mores vitamque probatam:
Induat, ut famam comparet inde sibi:
Et coetus hominum fugiat, vetulasque procaces
Et fugiat vafri murmura blanda proci.
Si non legisset Helene rescripta dolosque
Idaei Paridis, non male rapta foret.

De adulterio.

Est fatuus, qui scit vigilanti stertere naso,
Et faciem digitis contegere usque suis:
Uxoremque suam subigi permittit et audit
Illecebras, ridet subdola catta iocos. [Illustration:

Lenocinii fatuitas.

Res miseranda quidem et censura digna Catonis,
Quod vult coniugii nemo tenere fidem.
Nullus adulterii legem aut pia iura veretur:
Iulia lex dormit, poena vetusta silet.
Non mulier, nec vir sacrati foedera fulcri
Conservare solent: moechus ubique iacet.
Multis digna quidem res et laudanda videtur,
Alterius lectum concutere, atque torum.
Nec pudor ullus adest, nemo ensem aut saxa veretur:
Iudicium parcit, poena remissa iacet.
Heu vetus in moechos tua lex, tua Iulia dormit,
Caesar ab Elysiis fontibus, oro, veni:
Turpius idque magis: sunt qui spectare lacunar
Docti, ut per thalamum cautus adulter eat.
Apponunt digitos oculis vigilantibus, atque
Permittunt subigi pignora cara tori.
Uxoris ne scelus audes spectare pudendum,

Cognita nec culpas probra, marite \^ [(reading uncertain: ?)] tacest
Expulit a regno fratrem Pelopeius Atreus,
Foedasset proprii quod sibi iura tori:
Atque duos natos mactavit funere maesto,
Quo luerant moechi crimina foeda patris.
Ingens clamor erat quando Lucretia passa est
Stuprum, a lascivo contaminata viro.
Collatinus enim coniunx rumore levato
Tarpeia regem pellit ab urbe malum.
Clodius in cunctis dominatur gentibus, eheu,
Clodius impune tractat adulterium.
Heu mala dira parit putidae moechatio mentis,
Prosiliunt irae, mortis et exitium.
O vos mortales concordi vivite nexu:
Foedera quid thalami sic violare iuvat?
Sit veneranda fides uxoris, sitque mariti:
Mutua sint semper gaudia paxque frequent.

Semper fatuus.

Est qui contendit se prudentem usque putari,
Cum sapiat penitus nil (mihi crede) boni:
Non discit mores, non est virtutis amator,
Sed manet infelix anser, ut ante fuit. [Illustration:

Stultitia gaudium stultorum.

Qui bona multa videt, praeclaras perlegit artes,
Audit et egregium quicquid in orbe viget.
Virtutis monumenta sacrae moresque politos
Conspicit, et studii flumina amoena videt.
Gymnasium, ludos celebres, spectacula mundi
Lustrat, et arrectus per loca multa volat:
Nil tamen addiscit: neque enim haec monumenta vetusta
Prosunt, ut melior fiat et utilior.
Quicquid habet rerum alterius collecta supellex,
Aedibus id semper gliscit adesse suis.
Hoc desiderio stultissima vota notantur,
Res semper fatuis ex novitate placent.
Ad gentes currunt varias, populosque peragrant
Ignotos, lustrant quicquid in orbe iacet.
Ne quid in externis maneat regionibus usquam
Intactum, peregre stultus ubique volat.
Ad Patavi muros, ad celsae moenia Romae,

Ad Solymas currrunt Assyriosque lares:
Curritur ad Libyen, penetrant: Memphitica regna:
Pyramides lustrant: Attica regna vident.
Attamen apportant sapientis praemia nulla,
Non specimen morum, non decus ingenii.
Caelum non animum mutant qui trans mare currunt:
Stulti discedunt, mox fatui redeunt.
Possumus hos mores inter cenacula nostra
Discere: si imprudens vis fore siste pedem.
In patriis laribus tam stultas carpimus artes,
Non aliena opus est perquirere inde loca.
Quin animo exculto divinum imitare Platonem,
Ut saperet doctos quaesiit ille viros:
Nec sine doctrina Graias concessit ad oras,
Quo tandem ingenuas concumularet opes.
Quisquis ab aede sua patria volat improbus anser,
Ille domum rediens, anser ut ante, manet.

De iracundia ex levi causa.

Assiduis flagris tardum qui pungit asellum,
Saepius ad longas corruit auriculas,
Ira brevis furor est, nil indignatio prodest:
Sincerae mentis est inimica minax. [Illustration:

Irasci sine causa.

Hic fatuus semper pigrum conscendit asellum,
Turbida quem motu concitat ira gravi.
Latrat et exclamat circum se more canino,
Nec verbum placidum toruus ab ore vomit.
Rancidulo semper ructatur in ore canina
Littera, nec motus mitigat ille suos:
Gaudet et a populo metui sua facta furoris
Plena mali, mentis conscius ille nihil.
Dicitur a cunctis, Furiosum cernite stultum:
Et sibi de fatuo hoc quilibet abstineat.
Nam putat ille quidem stultos non antea visos,
Auriculas asini solus habere cupit.
Ira necat sensus: premit indignatio mentem:
Praecipitem invertit illa vel illa virum.
Archytas Sophiae idcirco spectabilis auctor,
Ille Tarentina natus in urbe procul:
Peccanti servo, turbatus mente pepercit,

Atque irae stimulos sic moderatus erat.
Sic Plato, sic alii motus sedare solebant,
Socratici et plures doctiloquique viri.
Nempe furor ratione caret, praecordia frangit,
Debilitat sensus ira severa nimis.
Hos contra motus certa innitamur habena.
Et frenum atque suum sentiat ira modum.
Non sapientis erit tristari, aut corde dolere:
Passio prudentis pectora nulla premit.
Est sapiens semper tranquillus mente quieta.
Ira trahit fatuos insipidosque viros.
Tempore cuncta quidem sapiens moderatur in omni,
Addit et in cunctis rebus ubique modum.
Sed fatuus nullo penitus moderamine ductus,
Stultitiam effundit semper ubique suam.
Ergo praecipites asinum conscendite stulti,
Quo celeres fatuos bestia tarda vehat.

De fortunae mutabilitate.

Quem rota fortunae cupida spe continet, atque
Volvit in excelso sors sibi fausta gradu:
Ille etiam metuat lapsus quandoque nocentes,
Perpetuo nescit sors residere loco. [Illustration:

Complures fatuos, latum fortuna per orbem
Efficit instabili volvit eosque rota.
Fortunam multi sitibundo pectore versant,
Et loca continuo scandere celsa petunt:
Inquiruntque gradum, qui sit sibi viribus impar.
Nec lapsum fati pectora stulta vident.
Nil adeo excelsum est, quod non trepidare ruinam
Debeat: ad mortem cuncta creata ruunt.
Omnia quae terris nunc sunt innata, senescunt:
Labitur et quicquid terra beata dedit.
Quis fuit in tanta mortalis sorte locatus,
Crastina promittat tempora ut ille sibi?
Aut se victurum fortuna semper eadem
Spondeat? instabili volvitur illa gradu.
Nam Lachesis duri semper praenuntia fati
Non tibi permittit ducere fila diu.
Atropos haud nostris mulcetur turbida votis,

Ut nobis longos praestet in orbe dies.
Ad casum subitum plures funesta potestas
Allicit ut leto tunc graviore ruant.
Iulius immenso dominator Caesar in orbe,
Dum nimium sortis numina blanda colit,
In medio sensit mortalia fata senatu:
Hunc fortuna nihil iuvit ab exitio.
Semper habet trepidos invisa potentia gressus,
Invisus multis imperiosus homo est.
Delicias raras praebet metuenda potestas,
In cervice sua tristia damna gerit.
Quem metuunt multi, multos metuisse necesse est.
Odit quem metuit, perdere plebsque studet.
Imperiosus homo nullo palpatur amore,
Nec populi hunc plausus, nec bona fama colit.
Ergo mobilibus non sic confidite sceptris:
Nam rota vertetur, cum Deus ipse volet.

De aegrotante inoboediente.

Aegrotus si quis morbos in corpore tristes
Sentit, et urgetur anxietate gravi,
Praestita nec medici sequitur documenta periti:
Si cadit, ex merito damna doloris habet. [Illustration:

Patiens impatiens.

Qui iacet in maesto aegrotans angore, perito
Nec medico paret consiliumque fugit,
Nec tenet impositam servata lege diaetam,
Convalidus fieri qua medicante queat:
Pro vino nunc gustat aquam, nunc cetera sumit
Pocula consultrix quae medicina vetat.
Quaerit et assidue rigido contraria morbo
Esculenta sibi temperat atque nihil,
Donec ad tumulum feretro portatur operto,
In cinerem rediens ceu fuit ante cinis.
Qui cito sanari a morbo conaris amaro,
Principiis obsta, deteriora cave.
Scintilla in flammas crescit quandoque molestas,
Rivus et exiguus flumina magna facit.
Principium morbi modicum, capit incrementum
Paulatim, salubris ni medicina vetet.
Qui validus cupit esse cito, sua vulnera plane

Demonstret medico, pellat ut inde luem.
Non sine luctifero sanari membra dolore
Possunt: ne renuas ferre doloris onus.
Nil quoque mentiri medico debemus in ipso
Morbo: non medici, sed tua vita perit.
Quique sacerdoti referens peccata peracta
Mentitur, vitam decipit ille suam.
Qui medicum quaerit sua nec documenta reservat,
Expers consilii est: et ratione caret.
Consilium vetulae potius sectamur, et herbas
Quas in Thessalico littore saga coquit.
Infami digito frontem haec et pectora lustrat:
Istius interitum falsa medela parit.
Qui vetulis credit malesanis: credit anili
Consilio: leti fata severa subit.
Moralem sensum nostro si carmine sumes:
In vitiis aegrum te mora nulla premet.

De nimium apertis consultationibus.

Quisquis forte palam mentis concepta revelat,
Ante oculos volucrum retia tensa locat:
Admonet hic omnes, cautelam praebet apertaam,
Quo facile a laqueo quisque cavere queat. [Illustration:

Aperte insidias ponere.

Quisquis aves forsan contendit carpere plures
Retiaque ante illas tendit aperta nimis,
Nec funes pedicas, laqueosque plagasque recondit:
Is facit, ut sua mox retia vitet avis.
Qui semper manibus, duris verbisque minatur
Publicitus, nullum verberat ille canem.
In tantum mentis qui verbis pandit apertis,
Consilium retegens omnibus atque palam.
De tali stulto poterit sibi quisque cavere,
Creditur hic toto corpore posse nihil.
At puto prudentem et sapere hunc, secreta revelat
Qui nulli, in tantum comprimit usque suum.
Solus agit mentis sincerae arcana, nec ulli
Pandere vult animo si qua agitare velit.
Praecipue in rebus quae spectant forte salutem
Corporis, aut regni, grande aliquod vel opus,
Falluntur plures a delatoribus ipsis,

Consilium domini qui sibi scire volunt,
Illecebris palpant, ut sic arcana resciscant:
Qui nova scire cupit, dicere et illa volet.
Est sapiens certae mentis qui condere votum
Consiliumque potest, nilque referre palam.
Quattuor esse solent res quae se tempore nullo
Occultare queunt nec tacita esse volunt:
Consilium fatui structa urbs in vertice montis:
Actus amatoris: stramen et in crepida.
Occultam servare potest rem pauper, inopsque,
Divitis ast semper longius acta volant.
Et mala fama palam concrescit ubique volando,
Et domus interdum damna pudoris habet.
Tu caveas sapiens si fors cupis esse catusque,
Ne pandas animum consiliumve tuum:
Nec seruis famulisque tuis confidito in illis:
Sed tacitus mentis condito facta tuae.

Fatuorum damno sapientes nos fieri convenit.

Stultorum lapsum miserum subitamque ruinam
Qui videt, astutus nec sibi deinde cavet,
Est stultus, caeco nec recto tramite pergens,
Et fatui barbam mulcet ubique manu. [Illustration:

Alienis periculis fieri sapientem.

Cernimus assiduos casus, lapsusque frequentes
Stultorum, et risus cernimus inde graves.
Kidentur passim fatui luduntur in omni
Tempore: nil sapiunt, nil quoque scire volunt.
Sunt et contempti multum a prudentibus ipsis,
Qui cappam in fatuis frontibus usque gerunt.
Accusat stultum stultus, convicia iactant
Impia: sed gressus stringit uterque pares,
Errat et assidue nec vult curare ruinam,
Complures fatui qua cecidere prius.
Nil exempla trahunt stultos, lapsusque molesti:
Semper ad interitum quid bone stulte ruis?
Admoneant saltem fatuos exempla malorum,
Discant alterius vivere rite malo.
Exprobrat caecum caecus, visuque carentem:
Attamen in foveam saepius ambo cadunt.

Incusat cancrum cancer retrorsum abeuntem:
Ibat directam nec tamen ipse viam.
Qui matris non vult documenta sequi, ille novercae
Imperium toleret obsequiumque grave.
Qui patris numquam sequitur pracepta salutis,
Difficilem ingreditur saepius ille viam.
Si Phaeton quondam consulta salubria patris
Audisset, currus non petiisset iners:
Non Iovis aethereum sensisset fulmen et ignes
Nec lacerum corpus volueret Eridanus.
Icarus ingenui patris non iussa secutus
Altius evolitans nomina fecit aquis.
Hi duo in imberbi tristes cecidere iuventa:
Nam voluit neuter iussa paterna sequi.
Corruere insanum fatuum qui cernit et audit,
Exemplum capiat effugiatque malum.
Cauta fuit vulpes nolens intrare cavernam,
Viderat ut nullam vafra redire feram.

Nil curare detractiones hominum.

Non campana sonat, quae malleoli atque bacilli est
Expers, sit vulpis insita cauda licet.
Idcirco stultum est omnes curare loquelas,
Cum surda possis effugere aure sonum. [Illustration:

Nil curare detractiones hominum.

Quisquis in hoc mundo tranquilla vivere mente
Gliscit, et in requie ducere saecla bona:
Non curet voces populi, famamque malignam,
Nec curet linguae sibila rauca malae.
Qui cupit in mundo sese exaltare superbo:
Et stabilis magnum scandere rite gradum,
Est opus ut curas toleret quandoque molestas.
Multa oculis videat non bene grata suis.
At sunt qui firmo tentoria rure locarunt:
Mundum spernentes, orbis et illecebras.
Nil modo securum, nil tutum, nilque videmus
Tranquillum in mundo, nulla et ubique fides:
Multi urbes et opes, populos, coetusque profanos
Fugerunt: tutus ut foret inde status.
Qui statuit iustam semper traducere vitam,
Et mores sanctos et benefacta sequi:
Non curet quid mundus agat: tacitasue querelas

Attendat: iustis nil mala lingua nocet.
Si vates satyri quondam, sanctique prophetae
Pensassent hominum murmura leti ferae:
Nec monumenta bonae monstrassent vera salutis,
Hic famam, hic meritum perderet atque decus.
Nullus in orbe quidem vivit tam sanctus, ut omni
Nunc fatuo placeat qui probitate caret.
Qui cunctis posset recte seruire, beatus
Is foret: et servus nobilitate bonus.
Noctes atque dies opus est confringere somnos,
Qui cunctis iam iam rite placere volet:
Quis farre, aut digitis stultorum claudere rictus
Iam poterit? loquimur: paenitet inde cito.
Nil aliud mundus didicit, nisi vana profari
Verba, quibus iustos contaminare solet.
Nil sapiens curet vani ludibria mundi:
Attendatque nihil quod vaga turba ferat.

De subsannatoribus et calumniatoribus.

Stulti qui lapides iactant et saxa retorquent.
Hos fugiat, sapiens qui volet esse procul.
Nam trahit a vitio fatuos correctio nulla.
Nil discunt moris, nil probitatis habent. [Illustration:

Abstrahere a bono.

O fatui excordes nostram ad properate palaestram:
Incipiam verum iamque docere bonum.
Vos sacrae legis, patrum et documenta docebo,
Quae monstrant rectum prosperitatis iter,
Atque viam pandunt, prudentum calle politam.
Quare agite et pedibus currite quaeso citis:
Discite quid virtus, quid sit prudentia rerum:
Et fatui tandem desinite esse meri.
Virtutes ornant homines, prudentia vestit
Munditiis: sapiunt pectora stulta nihil:
Sed modo risores fatuos sannasque protervas
Corrigimus, strigili hos scalpere nempe iuvat.
Sunt fatui qui nunc rident documenta Sophiae:
Inque bonos cunctos probra pudenda vomunt.
Advertuntque nihil, bona si quandoque docentur:
Quin cuncta irrident mox documenta palam.
Increpat hinc stultum qui verbo, aut corrigit ore,

Inpingit sannam saepemet inde sibi.
Corrige prudentem, qui tempore discit in omni:
Festinatque oris verba tenere tui.
Si cadit in iustos homines correctio iusta:
Praeceptum accipiunt, cum pietate bonum.
Iniustus praeceptores diffamat: et odit:
Saepe repercussus in sua tela ruens.
Crede mihi sannis qui alios, risuque lacessunt
Nasuto: tandem praemia digna ferent.
Loripedem rectus derideat, Aethiopem albus:
Est sine qui vitiis rideat ille malos.
Stulte Nabal lueres sannas toruosque cachinnos:
Ni regem iratum flecteret Abigail.
Quid pueros memorem qui vati illudere sancto
Dum certant ursis mordicus intereunt.
A grege stultorum caveat sibi quisque maligno:
Qui saxis iustos, innocuosque petunt.

Contemptus aeternorum gaudiorum.

Quod male delicias dumtaxat temporis huius
Cogito, nec celeres pensito abire dies:
Et regni aeterni quod gaudia sperno beata:
Causa est: me genuit Simia stulta, parens. [Illustration:

Transitoria praeferre aeternis.

Occurrit fatuae rursus mihi turba cohortis:
Quae requiem satyrae non sinit esse meae.
Stultus enim certe est, animo iactare superbo
Qui solet, et nimium verba pudenda loqui:
Ecce ait o superum nitidi quoque rector Olympi:
Nil opto sedis regna beata tuae.
Id saltem liceat: multis mihi vivere lustris,
Orbis et extremum cernere posse diem.
At non laudato, rectae virtutis, amore
Tam longas aevi poscit habere vices:
Sed magis exoptat, queat ut convivere laute,
Cum sociis paribus, deliciisque frui:
Nec timet inferni fumantia tartara Ditis,
Non Acherontaeos post sua fata lacus.
O' fatue insignis nil vani gaudia mundi
Mellis habent: illis copia fellis inest.
Quid, rogo, delicias tanti, quid gaudia vana

Stulte facis: pereunt quae cito, more nivis?
Gaudia (crede mihi) terrarum felle replentur,
Nec manet in cunctis perpetuata quies.
Quo fit, ut infamis, lasciva et spurca voluptas
Quem trahit, et fastus orbis et illecebra.
Hic fatuus, mundi curas gustabit acerbas:
Et mortis rapidum sentiet esse diem.
Transibit mundus: transibunt gaudia mundi,
Transibit pariter quicquid in orbe viret.
Cernimus et tales hominum sine fine ruinas:
Cernimus occasus: cernimus exitia.
Rectorem caeli tandem spectabimus omnes:
Hic ad laetitias, alter ad interitum.
Se cupit a summo qui segregare Tonante:
Laetitiae, et longos optat habere dies:
Cimmeriis tenebris est obcaecatior ille,
Pro vano linquens caelica regna luto.

Tumultus et confabulatio in ecclesia.

Accipitrem gestans per religiosa deorum
Templa: et quem sequitur sedula turba canum:
Devotos homines, et debita vota moratur.
Et cuculum manibus palpat ubique suis. [Illustration:

Dehonestare ecclesias.

Sunt quos latratu strepitu clamore susurris
Non pudeat sacras contaminare domos,
Dum canit officium, dum debita sacra sacerdos
Tractat, et extendit vota precesque Deo.
Dum fluit ad populum divinae contio legis,
Ecclesiaeque pium pangitur officium.
Ingreditur fatuus quem rostris calceus urget.
Stat simul in manibus nisus et accipiter:
Sive velis cuculus magno clangore vagatur
Per sanctas aedes, sacrificosque focos.
Latrantesque canes, ululatu et cuncta replentes
Ductitat: in strepitu turba benigna silet.
Iam clangunt nolae: resonat latratus ad auras:
Nunc pedibus pulsant, nunc manibusque strepent.
Nulla quies penes hos, fastu pompaque furentes:
Non propter Christum Lazarus artat eos.
Tractantur causae, rerum commercia, quaestus,

Contractus omnes, officiumque fori.
Conspicit hic oculis matronas, ille puellas:
Hic aliud tractat quod probitate caret,
Quidam etiam strepitus sua per calopodia stulti
Concrepitant turpes, impediuntque bonum.
Stultitiam quid enim querimur? solitosque furores?
Quos semel insipiens condere nemo cupit:
Cum tamen exemplum Christus, Deus ipse reliquit,
Nullus ut in templum turpia facta ferat:
Sed precibus supplex, devoto et pectore Patrem
Aeternum oraret, caelicolumque choros.
Expulit et ferulis tractantes foenera mercis:
Cum locus in templo sit sacer usque Deo.
Qui si de templis homines pulsare profanos
Nunc volet, atque aedes evacuare malis:
Pauci quandoquidem sacrata in gente manerent:
Tura decent superos: verba profana nihil.

De protervo ac spontaneo periculo.

Qui cadit in flammas et dira pericula quaerit,
Sponte sua in puteum prosilit atque libens:
Exitium merito patitur: si mergitur undis:
Uritur aut flammis: dignus enim interitu.
[Illustration:

De protervo ac spontaneo periculo.

Est fatuus qui saepe Deum superosque precatur,
Et supplex manibus cum pedibusque rogat:
Se putat et proferre preces ex corde benignas:
Clamando assidue: me Deus alme iuva:
Ut mea stultitiam solitam modo pectora linquant,
Et sapere incipiant Iuppiter alme iuva.
Attamen hic cappam stultorum semper anhelans
Induit: ingratas nam putat esse preces:
Quod non mox voti compos Deus insuper illum
Audierit: quia non cuncta petita dedit.
At fatuus plerumque rogat, superosque precatur,
Et nescit stulto quid sibi corde roget:
In puteum qui sponte cadit, tentatque periclum,
Seque in fonte tamen mergier usque timet:
Si clamat, vocesque graves emittit in undis.
Clamat io dives iam date praesidium!
Nullus erit, restes, aut apportare rudentes

Qui velit: hic merita morte, lueque cadit.
Stultitia Empedocles simili caecatus: et excors:
Corporis exitium sponte, necemque tulit.
Aetnaeos quoniam praeceps collapsus in ignes:
Stultitiae ut faceret morte sua indicium.
Quisquis eum ardenti fatuum extraxisset ab Aetna:
Hic vitam invito stultior ipse daret,
Nempe adeo caecatus erat rationis et expers:
Tentasset rursus impia fata quidem.
Sic facit ille: Deum rogitans noctesque diesque
Debeat in caelum ut se trahere usque Deus:
Detque sibi semper vivacia munera detque
Fortunam validam, det bona magna sibi.
Qui rogat et nescit supremum rite precari
Rectorem, ventos sufflat in ore leves.
Quem tenet intutus status et damnosa voluptas,
Si ruit, ex merito iusta pericla ferat.

De via felicitatis et futura peccatorum poena.

Multi stultitiae currum, raedamque, bigamque
Viventes vitiis criminibusque trahunt.
Cumque sua reputant tales nece abire labores:
Quadriiugas retrahent post sua fata rotas. [Illustration:

De via felicitatis.

Non sinit ipse Deus fatuum quemcumque profanum
Scire super terram quaenam miracula fecit,
Quottidieque facit: quapropter pars perit ingens
Stultorum, moritur terreno in corpore semper.
Qui moritur vitiis hac in tellure malignis,
Cogitur extremos alibi tolerare dolores.
Nosse Deum qui non vult hic, et discere leges,
Quas Pater omnipotens tribuit mortalibus aegris:
Quasque super cunctos statuit, iussitque teneri
In terra: cunctisque dedit, bene vivere, normam.
In mundo quemcumque trahit male sana voluptas:
Iniustaeque suae consumit tempora vitae:
Is trahit hic carrus molem, curasque molestas:
Cogitur aeternas post mortem soluere poenas:
Perpetuo et tractu cogetur plaustra movere.
Ne modo stulte viam quaeras quae ducit ad Orcum,

Et Phlegethontaeos fluctus, caecasque tenebras,
Haec via plana quidem est, pedibus calcata frequenter
Est aditu facilis, multum penetrabilis, atque
Innumeros fatuis calles haec semita monstrat:
Plana quidem et trita est (fatuos quia facta per omnes)
Haec habet assiduos motus, gressusque frequentes.
Noctes atque dies patet haec, nullumque refutat
Qui cupit ad fatuos cursim properare furentes.
Felicitatis iter quod caelum tendit in altum:
Et quod prudentes recipit, solosque beatos,
Est nimis angustum patulo nec calle patescit,
Nec tritum a multis: quoniam (quae maxima turba est)
Gens mala vitat iter, iustis sanctisque paratum
Mentibus: iniustus non has calcabit harenas.
Virtutem posuit Deus ut sudore paretur:
Ast pauci tentant felices figere gressus
Ad bona supremi regni, nitidamque cateruam.
Inde est quod multos Orcus capit, aethraque paucos.

Prava maiorum exempla.

Cum pater et genitrix ollas, pariterque matellas
Collidunt: pueri cacabos confringere discent.
Fiunt aequales nati genitoribus illic:
Sunt ubi non casti signa et monumenta pudoris. [Illustration:

Mala exempla parentum.

Grandaevi properate senes, fatuique parente,
In vos nam satyrae torqueo tela meae:
Audetis pravos coram matre atque puellis
Effari mores ridiculumque nefas:
Nunc Veneris nugas, nunc vos dictatis amorem:
Et natis teneris ad mala signa datis.
Non pudor in verbis, non est reverentia vitae:
Non decus aut specimen, ingenuusve nitor:
Non pueri mores discunt: non femina servat
Signa pudicitiae: turpia cuncta sonant.
Femina de fatuo carpit mala signa marito.
Sectatur proles moribus ipsa patrem.
Non docuit genitor fatuus bene vivere natum:
Iure igitur natus moribus alter erit.
Si sunt lusores patres: Pueri atque nepotes
Rebus in his pravis se similare solent.
Trita etenim veterum dicunt proverbia: Pravo

Saepe solet similis filius esse patri.
Ludere fas monachi reputant sibi, quando reponit
Abbas taxillos: alea iacta placet.
O mores miseros: o tempora plena furoris,
Plenaque stultitiae. num Deus usque feret?
Se similem patri natus, se filia matri
Reddit: ad exitium semina prima fluunt.
Non lupus ullus ovem genuit, non tigride saevae,
Aut vitula, aut agnus nascier usque potest:
More patris cancer retro serpitque, meatque:
Sectantur pueri sic mala signa patrum.
Quin et morigeros possunt generare parentes
Filiolos, qui sunt morigeri atque boni.
Cynicus ut puerum temulentum viderat inquit,
Fili, te genuit ebrius ecce pater.
Aedibus idcirco propriis sic vivat honeste
Quisquis ne pueris dogmata prava ferat.

De voluptate corporali.

Simplicitate rudes, ad se lasciva voluptas
Allicit interdum; more oviumque necat.
Quosdam etiam firmo taurinos detinet unco.
Ast alios volucri fune fugaque ligat. [Illustration:

Voluptatis incommoda.

Aequiparat sese meretrici blanda voluptas:
Quae compta in platea sedet et nudata mamillas,
Et redimita comas spurcum mercatur amorem:
Pellicit et molles ad se, blandumque cubile
Mox reserat, vilem sumens de crimine mercem:
Et rogat ut quisquis secum luctetur, iniquis
Deliciis, pariter falso oblectetur amore.
Illius inque sinum nullo moderamine stulti
Prosiliunt: veluti bos vinctus transit, et agnus
Ad lanii cultrum: iugulumque exponit ad ictus.
Accipe stulte precor quam sit fugienda voluptas.
Haec animam damnat Stygiis et mergit in undis:
Haec sensus lacerat, confundit semina mentis.
Contaminatque malo praecordia recta sapore.
Parva voluptatis quamvis sint gaudia: longa
Poena tamen sequitur misero permixta dolore.
Desine delicias mundi sectarier usque:

Non durant, fugiunt mox, et mutantur in horas.
Quisquis in hoc forsan contemnit gaudia mundo
Vana voluptatis, nec sese in mergit in illa:
Ille sapit vere et post mortem gaudia caeli,
Ambrosiamque sacram gustabit lege perenni.
Sardanapalus enim spreto virtutis honore,
Sola voluptatis celebrabat sacra focosque,
Corporis illecebras, spurcum et libabat amorem:
Censuit esse quidem explendum praesentibus ipsum
Deliciis animum: quoniam post fata voluptas
Nulla foret: Stygii est haec nam sententia Ditis.
At Pater omnipotens hunc fato sustulit atro:
Tartareisque animam tandem damnavit in undis.
Deliciae mundi, quas promit prava voluptas,
Sunt procul a nobis pulsandae: dira venena
Ex ipsis manant, et fellis copia magna:
Has igitur fugiat sapiens, et honesta sequatur.

Arcana esse recondenda.

Qui non in tacito poterit secreta tenere
Pectore: et occultum condere corde suum:
Est fatuus, nescitque suam compescere mentem:
Tristitiam incurrit saepius inde gravem. [Illustration:

Secreta tacenda.

Qui secreta suae non vult abscondere mentis:
Uxorique suae vel cunctis gentibus offert,
Quid velit, et statuat, vel quid conceperit ipsa
Mente: merus fatuus docto reputatur ab omni.
Samson qui quondam fuerat fortissimus heros:
Non oculis orbaretur, nec crine sacrato:
Secretum mentis si non rescisset amica.
Amphiareus vates dum fata futura timebat
Augurii, latuit, Thebanaque proelia fugit:
Proditur at tandem proprio de coniugis ore.
Historiae recinunt veteres, et dogmata prisca:
Quod mulier nusquam secreti sit bona custos.
Matronis igitur celemus pectora semper.
Qui sua non novit commissa arcana tacere:
Quique ad cuncta suum pendit secreta labellum:
A tali caveat sapiens sibi quisque, catusque.
Percunctatorem hunc fugias, quia garrulus ipse est.

De rebus magnis, est qui se iactitat usque,
Et quod res cunctae sibi sint in amore secundae.
Rimari si quis vellet tum verba dolosque:
Rebus in his cunctis mendacem offenderet ipsum,
Ex qua stultitia sapiens intelligit omnis:
Quod scabrum foveat cuculum, manibusque remulcet.
Condita si mentis cupias arcana manere:
Fac mihi ne dicas, quod vix abscondere possim:
Occultumque tuum secreto in pectore celes:
Haud aliis pandas, sed sis taciturnus ubique.
Si non uxori Iezabel prompsisset Achab rex
Verba suae mentis, Naboth non morte periret.
Qui gestant in corde suo secreta, cati sint:
Et caveant aliis temere, ut non talia pandant:
Sic mage securi, semper tutique manebunt.
Dixit enim quondam sancta de gente propheta:
Secretum mentis mihimet servare studebo.

Uxorem ducere propter opes.

Divitias propter solas, non prolis amore,
Uxorem ducens, coniugiumve petens:
Hic patitur merito lites, et iurgia, rixas:
Et pacem, et perdit commoda connubii. [Illustration:

Nubere propter divitias.

Aruinam multi quaerunt sub podice aselli:
Et cumulant trullas: stercora vana petunt:
Uxorem ducunt vetulam dum turpiter Aeglen:
Quod nummos habeat, divitiasque leves.
Nulla quies illum recreat, pax nulla fovebit:
Semper habet rixas, litigiumque frequens:
Nulla voluptatis spectabunt otia talem:
Magnarum allexit quem male saccus opum.
Nullaque speratur proles, dilectio nulla:
Unam pacificam vix aget ille diem.
Quin sibi continuo saccus transuerberet aures:
Quem propter stultus factus, inersque fuit.
Raro hos fortunae facies comitatur amica:
Qui nummis nubunt, non sibi non pueris.
Ducitur in thalamum funesta pecunia sola:
Propter opes trahimus grandia aratra tori.
Iustitia et doctrina nihil curatur: honestas

Nulla: sed ad censum pectora stulta ruunt.
Nam socer in primis: quid enim gener (in quid, in aere
Possidet, aut nummis? iugera quanta tenet?
Nec patris aut proavi probitas, virtus, vel honestas
Quaeritur: an valgi semine prodierit?
Protinus ad nummos: de moribus ultima fiet
Quaestio: sic fient numquam in amore pares.
Inde fit, ut multis deserta habitare seorsum
Plus leve sit talis quam iuga ferre tori.
Namque loquax mulier verbosa, corpus adurit:
Atque animam et vires, membraque cuncta terit:
Propter opes teneram vendit quicumque iuventam:
Mercatur lites et sine fine dolos:
Huic nihil est fidei: nihil et probitatis ad omne
(Spes modo sit nummi) transeat ille nefas:
O male prudentes qui tam connubia saeva
Quaeritis, et servum tenditis esse pecus.

De livore et invidia.

Invidiae telum lato torquetur in orbe:
Et status in terris hac sine nullus erit.
Odia dira volant magni per climata mundi:
Nec dum Nythardi semen abivit atrox. [Illustration:

Invidiae proprium.

Livor edax fatuos multos animosque malignos
Incitat et stultos pungit sine fine proteruos:
Nascitur invidiae telum, quod livida corda
Parturit, et multos nusquam sinit esse quietos.
Duceris invidia quod ego te possideo plus:
Aut mihi sunt plures nummi: seu maior aceruus
Rerum: vel mihi quod plures redduntur honores.
Aes petis atque meum quod nullo iure teneres:
Vel quia fastidis nostrum et contemnis amorem.
Letale est adeo vulnus livoris acerbi:
Ut nequeat penitus sanari aut rite mederi.
Est ea proprietas livoris semper edacis:
Si sibi constituit quemquam mordere, quietem
Nullam agitat donec facinus perfecerit illud:
Non somnus, non ulla quies, non ulla voluptas
Est adeo dulcis, seu delectabilis usquam:
Ut possit cordis procul exstirpare dolores,

Pallentes ideo fauces, pallentiaque ora
Semper habet livor. macies in corpore toto
Glauca sedet, visus toruus squalentiaque ora
Scintillant: rabidus nec plenis livor ocellis
Suspicit in quemquam, furibundo pectore torpet.
Cuius praecipuum tibi fert exemplar Ioseph.
Quem numquam intuiti sunt recto lumine fratres:
Raro etiam invidia nisi mersis flumine ridet
Navibus: aut si fors perit ingens copia rerum.
Verum continuo rodat licet invida corda
Invidia: ex proprio sentit sua damna dolore.
Nec quicquam nisi se valet ardens Aetna cremare.
Maior et invidia est fraternis cordibus orta.
Fraterno primi maduerunt sanguine muri.
Hoc Abel atque Cain: hoc Atreus atque Thyestes
Eteocles cum fratre suo: pluresque docebunt.
Invidiam idcirco fugias sapiensque bonusque.

De impatientia correctionis.

Tibia cui fatuo tantum solacia praebet,
Nec curat citharam, plectra et amoena lyrae:
Hic propere ascendat stultorum (posco) carinam:
Et remos celeri concitet ille manu. [Illustration:

Non velle corrigi.

Stultitiae infaustae certissima signa videntur
In fatuo, qui non verbis auscultat amicis:
Nam stolidae illius tanta est correctio mentis,
Audire ut nequeat sapientes digna loquentes.
Cum tamen et prudens, bona quae sunt iugiter audit:
Et sapere ut possit, sapientes semper honorat:
Suscipit et sequitur, sua quo sapientia crescat.
Fistula sed fatuo solacia dulcia praebet:
Nec curat citharae sonitus, nec barbitos illum
Delectat, fidibus non delectatur amoenis.
Nil magis usque placet fatuo, nil dulce videtur:
Quam baculus crispus, quam rustica fistula stulto.
Nec sinit ut quisquam sibi dogmata sana ministret:
Nec patitur quemquam qui corrigit, aut monet ipsum.
Inde fit ut magnum fatuorum crescat, et ingens
Agmen ubique nimis. Quid sis precor improbe stulte
Disce: hominem te scis mortalem. scisque caducum,

De coeno terrae genitum, de stercore factum:
Ex cinere et terra limo coenoque lutoque
Compositum: at sensus tribuit natura scientes:
Et data clara quidem ratio est, animalia bruta
Qua nobis cedunt: sed tu praecordia stulta
Qui geris, acceptae rationis munera rumpis.
Quid tua te nimium iactat funesta potestas?
Quid te nobilitas? facies? quid culta iuventus?
Quid te divitiae molles? quid corporis artus
Extollunt? tibi quae damnum et nocumenta ministrant.
Est sapiens solus locupletior omnibus: idem
Fortior et cunctis: hunc audi, illumque sequaris.
Est melius prudens si dure corripiat te:
Quod si te fatuus mulcenti arrideat ore.
Quandoquidem hic felix homo, quisquis corde pavorem
Semper habet poenas semper meditatur acerbas.
Atque Dei suffert primis iuga dulcia ab annis.

De fatuis medicis et empericis.

Artem qui medicam tremulis molitur in aegris:
Nec tamen indocta scit medicare manu,
Arte carens, vires naturae nescit, et herbas:
Ludius et fatuus, ridiculusque manet. [Illustration:

Medicus indoctus.

Hic etiam nostrum poterit conscendere currum,
Et modo stultigerae carbasa ferre ratis:
Visitat empiricus quisquis morbove gravatum: aut
Morte laborantem quem videt atque notat:
Atque ait: exspecta donec documenta librorum
Inspiciam, quo te rite iuvare queam.
Dumque domum medicus redit, et concepta libelli
Scrutatur: mortis hunc vera fata premunt,
Atque animam exspirat. soluuntur corporis artus:
Sera nimis medici stulta medela fuit.
Nituntur plures artem tractare medendi:
Et quorum penitus pectora nil sapiunt:
Non voluunt libros aut quas Podalyrius artes
Invenit: Mesues nec documenta legunt:
Non Auicenna docet medicos tam dogmata vana:
Nec tales medicos, docte Galene, foves:
Sed sua in herbarum discunt medicamina libro:

Multa superstitio: dogmata falsa patent.
Et vetulae pravum praestant medicaminis usum,
Quas sequitur passim sedula turba tamen.
Profitentur enim cunctos sanare dolores:
Perque horas cunctas per loca, perque dies
Et sua quod puero atque seni collyria prosint:
Quod matrem iuvit prosit idemque seni.
Non opus est causas rerum atque elementa tueri:
Naturae vires haec medicina premit.
Et morbos varios una dissoluit in herba:
Qualem forte sibi Thessala saga dedit.
O cucule emplastro quis te docet, aut alabastre
Ex uno cunctis posse praeesse malis?
Est medicus, veluti indoctus solet esse patronus
Consultus, qui non scit dare consilium.
Aut te non medicum dicas aut disce mederi:
Aut si vis medicus, sis fatuusque simul.

De saecularis potentiae exitu.

Non fuit in terris umquam tam magna potestas,
Tempore quae fragili non quoque difflueret.
Cuncta rapit letum: mors ultima linea rerum est,
Res hominum nulla condicione manent. [Illustration:

Potentatus saeculi finis.

O tardos animo fatuos, quos magna potestas
Elevat et nimium qui munera vana sequuntur:
Tamquam perpetuis vita haec sit firma columnis:
Nec moribunda quidem capiat per tempora finem.
Magnanimus Caesar qui sub iuga Romulum traxit
Marte sat indomito, spatiosi climiata mundi:
Et tenuit sceptrum regni, facesque superbos
Solus, et incepit cives torquere potentes:
Tempore sed modico tam saeva potentia mansit:
Horrenda cecidit tandem cum morte necatus.
Sceptraque Persarum Darius tulit: optima regna et:
Sed non contentus propriis externa cupivit
Imperia: hinc proprium perdit regnum et diadema.
Ipse etiam Xerxes regum ditissimus olim,
Dum cupit externas bello popularier oras:
Attica regna adiens: amisit castra, virosque:
Atque rates pariter turritas mersit in undis,

Et Nabuchodonosor sceptro Babylona gubernans,
Fortunae nimium dum fidit, tentat honores
Divinos praestare sibi sed summa potestas
In speciem bruti regem mutavit inanem.
Magnus Alexander cui vix suffecerat orbis
Immensus, Graiis primus dominator in oris:
Non secum ad Stygiam sua vexit regna paludem?
Quid Cyrum refero? lambens in morte cruorem
Sanguinis ipse sui. Sic transit gloria mundi.
Croesus quandoquidem regnisque, opibus vel opimis,
Non contentus erat, tamen hunc fortuna fefellit,
Evertitque suum regnum atque potentia sceptra.
Omnia regna cadunt: ruit et mundana potestas:
Exemplum dat Roma potens, Carthago, Mycenae:
Et Solymae, atque Tyros et Graecia tota subibat,
Mox Latium. pereunt quia nam mortalia cuncta
Quae facimus: cunctis exitus unus erit.

De praedestinatione.

Qui pretium poscit quod non meruisse videtur:
Atque super fragilem ponit sua brachia cannam:
Illius, in dorso cancrorum, semita stabit:
Devolet inque suum rictum satis assa columba. [Illustration:

Praescientia Dei.

Scire nefas homini, quae sit Divina voluntas,
Quidve Deus statuat, quis finis, quae sibi merces:
Haec fatui quaerunt quibus est nimis anxia cura
Nosse, quod a superis decernitur, atque probatur.
Praecipue idcirco fatuos hoc carmine verso,
Ignavi qui sunt, qui vix elementa sacrarum
Gustarunt legum, docti tamen atque periti
Esse volunt, librosque revoluunt more sinistro:
Exponunt falso, quod sanxit Diva voluntas,
Arbitrioque suo Scripturam et dogmata sacra,
Atque reluctantem conantur vertere sensum.
Audi igitur fatuos qui saevo errore trahuntur,
Audacesque volunt Superum depromere mentem.
Audi quae referant stulta et petulantia verba:
Si Deus aeternam requiem sedemque bonorum
Praescripsit cuiquam, nihil est quod vertere possit
Aut mutare, sibi statuit quod Diva potestas.

Sed Deus ad poenas si quem praescripsit Auerni:
Tartareis tenebris si quem damnavit et umbris:
Hunc nihil eripiet tamquam Deus optimus auctor
Omnipotens non sit, non iustus, non metuendus.
Dat pretium nulli nisi qui meruisse videtur.
Pro meritis reddi, debentur praemia iustis:
Iniustos poenas dignum est perferre minaces.
Qui Domino seruit sincero pectore, leges
Et fidei observat, pretium et votumque capesset.
Desine stulte precor superum confringere fatum.
Nos Deus omnipotens ad gaudia magna creavit:
Omnibus et nobis caelorum regna paravit.
Non vult quod nigri subeamus Tartara Ditis:
At propria ruimus culpa superosque negamus,
Reddere qui iustis animis pia gaudia possunt.
Desine stulte loqui: petulans compesce labellum,
An Figulo cacabus dicet: Cur urceus haud sum:
Sic placet artifici, bene qui bona cuncta paravit.

De oblivione sui ipsius.

Qui volet alterius subitas exstinguere flammas,
Atque suae patitur urere tecta domus,
Est fatuus: decet et stultorum fistula talem,
Advocet ut stolidos ad sua vota viros. [Illustration:

Negligere propria.

Qui curas hominum tolerat, semperque laborat
Ut res alterius peragat fructumque ministret,
Nec curare suas properat res, commoda, fructus,
Quin sua postponens facta atque negotia passim
In rebus propriis stultus dormitat, et excors
Intentisque oculis aliena incommoda pensat,
Hic legat interea nostri documenta libelli,
Qui sua contemnens aliena negotia versat:
Cum tamen omnis amor, prima a se exordia sumit,
Incipit a se ipso: proprio nil gratius usu.
Hoc docuere Sophi, docuitque Terentius illud:
Hoc docuit veteris sanctissima pagina legis.
Qui vult alterius res explorare frequenter,
Se prius inspiciat, sibi consulat atque labores
Inde suos prudens proprios convertat in usus.
Alterius iactum lusor qui attendit, et usque
Negligit ille suum, stolidus rationis et expers.

Qui vult flammivomas undis sedare favillas
Alterius tecti, proprioque in culmine flammas
Conspicit, atque suis laribus succurrere differt:
Ille parum sapiens, sua non bene commoda curat.
Alterius qui portat onus suffertque labores
Negligit et proprium discrimina solus habebit.
Qui causa alterius facit id, quod parturit ipsi
Contemptum, risus, incommoda damna, labores:
Vix nostram effugiet fatuam quin scandet in arcem,
Atque asinum manibus ducens ludibria tollat.
Quid te stulte iuvat peregrinas voluere causas?
Quidve alios curas? proprii sis tutor honoris.
Disce domus propriae causas, res, commoda, primum
Quaerere, et inde tibi sit cura labor quoque amici.
Est penitus fatuus qui curat res alienas:
Provideas domui propriae, dispone, ministra:
Hoc decet: inde tibi sit proxima cura sodalis.

De vitio ingratitudinis.

Qui sibi vult fieri officium bonitatis amicum,
Atque operas promptas appetit alterius,
Est tamen ingratus, nec munera prompta vicissim
Officii praestat: nil probitatis habet. [Illustration:

De ingratis.

Est fatuus qui multa petit semperque reposcit
Officium alterius, et negat ipse vices.
Qui sibi vult fieri quicquam: debebit honores
Reddere et aequivalens munus amicitiae.
Qui capiti alterius curas magnosque labores
Imponit, pretium conferat ille simul.
Dedecus est ingens, si quis bene facta laboris
Accipit: aequales denegat atque vices.
Qui cupit ex aliqua lucrum nanciscier arte:
Hoc sibi proponat menteque constituat,
Eroget impensas nec rebus parcat avaris:
Si saltem laudem poscat habere bonam.
Et si praecipuos acquirere tentat honores:
Munificus, blandus, sit pius atque bonus.
Qui bene contentus facto nequit esse labore,
Quem modico pretio soluere habere potest:
Non indignetur, sibi sit querimonia nulla:

Si labor, et meritum forte negetur ei.
Qui petit alterius operas, bene facta, labores,
Ingenioque frui: munera rursus agat.
Verum a privatis liceat descendere rebus:
Ingratas urbes commemorares simul.
Roma quid ingrata quondam impietate Camillum
Tractasti, pro te qui fera bella tulit?
Tu procul emeritum pepulisti ex urbe Camillum:
Quo duce fregisti Gallica castra tamen:
Attica terra ferox, pepulisti ingrata Solonem,
Qui statuit leges et bona iura tibi:
Pro merito ingenti, pro sudore atque labore:
Exilium dederas, Attica terra, viro
Nec taceo ingratos ausus, quod Sparta Lycurgum,
Latorem legum, pellis ab arce tua.
Scipio qui fuerat patriae servator honestus:
Ingratam patriam sensit et ille suam.

Sui ipsius complacentia.

Pulmentum fatuis praesens mea decoquit olla:
Adsit stultorum sordida turba precor:
Adsit qui speculo vultum faciemque frequenter
Inspicit: et semper cui sua facta placent.
[Illustration:

Sapientiae propriae confidere.

Hic bene pulmentum posita contundit in olla,
Atque coquit fatuis sua pulmentaria crassis:
Qui se prudentem fors aestimat, atque decorum,
Cui sua sola placent: et quem vaesania ductat,
In speculo semper se contempletur inani:
Cum tamen in vitro fatuum quoque cernat inertem:
Quamvis non videat, capitis quas porrigit aures.
Hic si deberet digitis iurare levatis,
Cum de formosis, sapientibus, atque peritis
Sermo foret sese cunctis praestare putaret:
Et sibi non similem in spatioso crederet orbe:
Iuraretque simul quod detestatio rerum
In se nulla foret: se pulchrum seque beatum
Aestimat, atque homines audet iurare deosque.
Consulit hoc speculum semperque et fungitur omni
Tempore: seu somno iaceat lectoque supinus:
Sive stet erectus, vitro suspensus inhaeret.

Quid speculum memorem pathici gestamen Othonis,
Quod secum in castris Caesar gestare solebat,
Quottidie barbam qui rasit, glaber ut esset:
Ungebatque cutem cum succo lactis aselli.
Officium muliebre quidem est, hos femina quaerit
Ornatus: speculum et pendet de fronte puellae
Retiolum et mundum, contexta monilia, vestem,
Ordinat: idque mares hodie comitantur, aguntque:
Ut sibimet placeant sese mulieribus aequant.
Nostri etenim iuvenes habitus gestant muliebres:
Illaque virgo viri: nulla est discretio rerum.
Pygmalio effigiem fertur de marmore quondam
Fecisse et proprium sibi tam coluisse laborem:
Perditus ut fuerit vaecors in marmora versus.
Fonte super vitreo periit Narcissus amore,
Dum sua forma placet fatuo quam vidit in undis:
Stultorum numerus sic crevit, et impia turba.

De choreis et saltationibus.

Qui choreis gaudet aut saltibus immoderatis,
Ut cuculum ducat stultior ipse manu:
Ille Deum offendit, perdit quoque tempora frustra,
Contrahit inde etiam plurima damna sibi. [Illustration:

Choreae fatuitas.

Hos quoque non sanos fore dicimus, immo furentes,
Qui choream quaerunt: quos labor ille iuvat,
Ut currant passim veluti furiosa vagatur
Thyas, ubi erectus Thyrsus in arva vocat,
Ut Druidae saltant pulsantes tympana galli
Vertice in Idaeo, cum furor urget eos.
Ceu quondam Salii foetidos saliere per utres:
Turba Cybeleios sic agit illa choros.
Quid, rogo, quid fatui plantas in puluere lassas
Efficitis? quae merx digna labore tamen?
Ast ego dum meditor fatui primordia ludi:
Principii causas commemoro esse malas,
In statua vitulum daemon cum poneret aureum:
Contemptum faceret impius atque Deo:
Cum bene potasset populus, persuasit ad illam
Luderet, inque chorum turba proterua, iubet.
Illecebrae tales pariunt incommoda multa:

Ad vitium praebent semina multa frequens.
Concurrunt illic pomposa superbia, luxus:
Et petulans filius, et furiosa Venus,
Nam Venus imprimis, choreis solatur in illis:
Hanc sequitur pedibus turba petulca citis.
Ludus in orbe quidem est nullus damnosior isto:
Contaminat stimulis pectora casta suis:
Ludus et iste quidem non pax, sed pugna videtur:
Clamando currunt, vociferantque nimis.
Quis locus immunis quem non vesania talis
Contaminat? templi vix loca tuta manent.
Clerus, et in cappa monachus, puer atque puella:
Et iuvenes blandi, decrepitique senes
In gyrum saltant pedibus, ductantque choreas:
Atque incompositis motibus usque ruunt.
Rusticus in circo teneram cum flectit amicam:
Non sitis hunc tota nocte, dieve premit.

De nocturnis ioculatoribus.

Qui cithara, aut aliis ludis de nocte vagatur:
Ante domum stultae cantando pulsat amicae,
A dulcique movet luctantia membra sopore:
Hunc fatuum oblectat, moriatur frigore noctis. [Illustration:

Nocte ludere in plateis.

Iam Satyrae finem posuissem paene ratemque
Movissem ad portum celsaque vela simul:
Sed mihi propositum rapiunt nunc turba, cohorsque
Stultorum, vigili qui modo nocte volant.
Dum mollem capiunt animantia cuncta soporem:
Dum requies animis corporibusque datur:
Ebria turba vias vicos strata, atque plateas
Occupat et clamat, stultaque verba canit.
Nocturni lemures Stygiis de fontibus orti:
Hos homines turbant, Eumenidumque cohors.
Hi citharas feriunt: hi dulcia barbita tangunt.
Hi fidibus ludunt, Ismariaque lyra.
Ante domum cantus carae modulantur amicae:
Et stantes ululant, cantica stulta canunt:
Non abeunt, donec fundatur urina matellis,
In caput, aut donec saxa, vel olla volat.
Quin etiam haec peragunt hiberno tempore stulti:

Cum glacie et nivibus candida tecta rigent:
O male prudentes, quid vana haec gaudia noctis
Delectant? quid vos currere nocte iuvat?
Nec solum iuvenes, humili de plebe creati,
Cantando tacitae ludrica noctis agunt.
Hoc proceres faciunt, clerus, monachi, atque sacerdos:
Ad ludum hos omnes fistula stulta vocat.
Hic latrat ille boat, balatum ructitat alter:
Toruius exclamans, plus sibi laudis habet.
Hac etiam in turba reperitur saepe maritus,
Qui solet in fatuo ducere fune chorum
Uxoremque suam vidua in lodice cubantem
Deserit: et causam dat sibi saepe mali,
Dum cuculum pascit vir, femina saepe novellam
Currucam admittens, ova aliena cubat.
Vos igitur moneo, facitis qui talia, vestras
Observate fores seu remanete domi.

De mendicis et eorum vanitatibus.

En metui ne me stultae defectio sectae
Afficeret numerus nec satis usque foret:
Sed mendicorum turbas scrutatus ubique,
Inveni paucos (credite) ubique bonos. [Illustration:

Mendicantes improbi.

Inter mendicos fatuorum est magna caterua,
De quorum ritu nostra Camena refert.
Si plures nutrire volunt, natosque tenellos:
Hoc studium multis, haec quoque vita placet.
Clericus, et monachus rerum qui servat aceruum:
Mendici exercet attamen officium.
Paupertatis onus tales plerumque queruntur:
Ast opibus pleni, divitiisque, rogant.
Usu opportuno est elemosyna sacra statuta:
Utque inopi solum pauperibusque detur.
Hanc dedit omnipotens homini ut relevamen egeno
Esset: sed tamen hanc plebs vitiosa rapit.
Non Prior in claustro, non abbas presbyter atque,
Censibus in propriis cor satiare queunt.
Plus cupiunt saccos capsasque inferre per urbes
Mandant, hisque domus, limina cuncta premunt.
Per plateas currunt mendici, perque tabernas:

Nullus ab his vacuus nunc locus esse potest.
Sunt qui reliquiis sanctorum munera poscunt:
Et quaestum faciunt per loca cuncta suum.
Spirituum vendunt pennas saepe aethereorum.
Vanaque nonnumquam corpora et ossa ferunt.
Sunt alii qui cum validi sint corpore et annis:
Mendicant tamen et crimina grandia agunt.
Fraude sua pueris effringunt membra parentes
Ut morbos ululent, vulnera grata fleant:
Et stipem precibus poscant, manibusque quadrantem.
Quas fraudes melius Theutona scripta notant.
Mendicant multi iuvenes validi atque potentes.
Causa est, quod labor his atque opus omne grave est.
His quia plus placuit alienis vivere rebus:
Paupertatis et hinc pondera grata gerunt.
Si mendicorum pergam memorare profanos
Ritus et mores, pagina deficiat.

De iracundis mulieribus.

Sunt plerique mares, asinos equitare frequenter
Qui cuperent, si non femina prima foret:
Sed quia praecipitem mulier contorquet asellum:
Femineo hinc generi pareat usque pecus. [Illustration:

Ira muliebris.

Femineum laudare genus mea carmina vellent
Nunc potius: sed me causa maligna movet.
Si natura negat, facit indignatio versum:
Femina me patitur prava silere nihil.
Commendare bonas mulieres semper amabo:
Sed pravas versu dilacerare decet.
Ad quod securum facit, et dictare paratum:
Nulla quod hanc satyram femina docta leget.
Gracchorum mater leget hos Cornelia numquam
Versiculos, mulier nulla diserta leget.
Propterea audaci depromam carmina vultu.
Laudabo iustas, dilaniabo malas.
Femina quae Sophiae iucundo lacte fovetur,
Et quam delectat cum probitate decor:
Non facile ad crimen putidum moresque pudendos
Corruit aut tentat dedecus atque nefas.
Femina iusta quidem mulcet plerumque maritum

Iratum placat saevitiamque viri.
Rex quondam Assyrius mandaverat ense necandos
Hebraeos cunctos et iugulare viros:
Esther sed verbis placabat pectora regis,
Iratum blanda molliit atque prece.
Rex pius a Nabal spretus, lenitur ab una
Abigail: gladium, continuitque manum.
Consilium dat casta bonum, dat femina mores
Ingenuos: mala sed non pia vota parit.
Consilio Salomon mulierum infectus iniquo:
Ut coleret falsos, in sua damna, deos.
Lingulaca est mulier, semper profundere voces,
Verba dira cupit, et sine fine loqui.
Pyeris innumeros pullos eduxerat olim:
Longius emisit semina pica loquax.
Erue dive pater rex caeli et conditor orbis,
A nequam et prava nos muliere precor.
Est picis similis mulierum garrula turba
Quae garrit, queritur, eiulat atque furit.
Femina quae semper nocturnis litigat horis:
Et pacem in strato non sinit esse toro:
Murmurat, et tacitos blactit male sana susurros,
Atque molesta viro litigat illa nimis.
Femina saepe etenim versuta est atque maligna,
Ut sibimet prudens, imperet usque viro:
Nec poterit tolerare boni documenta mariti:
Nec vult pacifici vota tenere viri.
Saepe cadit iustus metuenda in damna maritus,
Uxoris temere quae sibi lingua parit.
Amphion testis. Thebanae conditor arcis,
Uxoris Niobes crimina morte luit.

Si fas usque loqui foret his: Calpurnia nudum
Monstraret clunem et posteriora viris.
Nulla adeo in terris animantia, sive creata:
Quantum femineum concitat ira genus.
Femina dumin sanit male fido agitata furore,
Saevitiam superat, dira leaena, tuam.
Saevior Hyrcana est haec femina tigride, raptos
Dum catulos sequitur femina saeva magis.
Exemplum praebet nobis irata Medea,
Natos truncavit quae furibunda suos,
Exemplumque dabit nobis simul impia Procne,
Quae teneri nati membra necata coquit.
Quod nisi perdoctus Iuvenalis cuncta referret
Crimina, quae mulier fingere saepe solet:
Vellem quandoquidem ritus memorare vetustos
Feminei generis et recitare dolos.
Cor mulieris enim, cunctis spinosius herbis,
Felle tumet semper, pectora bile dolent,
Nil manet intactum putido mulieris ab ore:
Perturbant mores, foedera, iura, fidem:
Et foedant thalamum sacrum: nec pronuba Iuno
Has vetat, in vetitae crimina legis agunt.
Fida comes nulli mulier vult esse marito:
Grande supercilium femina prava gerit.
Euacuat loculos nummis, et conterit omnes
Census, atque domus pensitat aera nihil.
Sunt tria sollicitant quae terram, quae mare: quartum
Quod nec terra potest nec maria ulla pati:
Servus qui factus dominus, magnusque patronus:
Tum fatuus totiens ebrius atque satur:
Dein furiosa quidem mulier, praecordia cuius

Livor edax semper, iraque saeva rapit.
Quartum quod superat cuncta haec ancilla superba,
Haeres quae dominae sit cito facta suae.
At modo de tali cupio muliere silere,
Praebet quae poclis dira venena viro.
Qualis Agrippina, aut vaesanae Pontia mentis:
Quales et satyri pagina docta notat.
Belides occursu terrent modo corda virorum.
Saeva Clytimmestra: et femina quaeque mala.
Iungitur in thalamis Lucretia rara maritis:
Thais habet partes perfida in orbe suas.
Portia rara hodie contingit iuncta Catoni:
Nec multis nubit casta Sabina viris.
Felix qui poterit mulierem ad vota tenere
Usque sua: et castum continuare torum.

De potentia fatuitatis.

Stultitia extendit castra et tentoria passim,
Et secum totus militat orbis iners:
Praecipue stulti, quos magna potentia vectat:
Et qui divitiis, praesidiisque valent. [Illustration:

Potentia fatuitatis.

Cum tibi nemo ausit pravos ostendere mores
Esse scitus qui contendis stultissime dives:
Hinc caeco incedens in tramite turpius erras.
Vis sapiens cunctis reputari et dicier horis:
Tu licet inscitiae plenos effuderis orsus.
O quotiens cum nemo velit praeponere stultum,
Se laudat: fatuusque refert Mavortia gesta
Plurima: cum male sana tamen, quae prodit ab ore est
Laus proprio: adscribit solus sibi fortia stultus.
Fortunata nimis tellus quae principe divo
Ornatur: quem vix superet vel magnus Ulysses.
Tempora partitur prudens: cum tempore versat
Singula non illum nummus, non munera captant:
Virtutis cultor sed enim, et sua prospera regna.
Vae terrae cuius rex est puer, illius atque
Consulibus tuceta placent, nocturnaque vina.
Hic etenim imperium regnum quoque dissipat omne.

Stultus in arce sedens palpatus munere spurco
Invertit leges, consessus, rostra, virosque:
Alter amicitiam praefert insontia damnat:
Sancta hinc simplicitas teriturque caditque nefande.
Aequo deberent libramine iura foveri:
Sed vereor sint pseudo senes quos casta Susanna
Allicit: Andronici pro quo perimatur Onyas.
Vota etiam Benadab fregit dum munera vidit.
Et Ionatham Triphon per munera missa fefellit:
Sic Romam quondam tetigit clamando Iugurtha
Urbem venalem cum diceret; et perituram
Munere: si dives emere illam temptet iniquus.
Munera (crede mihi) placant hominesque deosque:
Omne genus numinum veneratum pectora vincit
Fortia: inaccessum linquit nihil: omnia vastat.
Quo sibi concumulet numerum ingentemque cateruam?
Stultitia, et regnet cuncto et dominetur in orbe.

De cura Astrologiae.

Est fatuus si quidem, vanusque incredulus atque,
Ex astris cupiens nosse futura poli:
Rusticus et quivis indoctus certat haberi
Astrologus, fatuas fingit ephemeridas.
Libera fata homini tribuit divina potestas:
Sidera nil cogunt: sapiens dominabitur astris.

[Gap desc: illustration]

Astrologos etiam decet huc accersere vanos:
Atque mathematicos, ariolosque simul.
Huc ades astronome, atque planetista, augur aruspex
Sortilege, et quisquis sidera sola colis.
Singula facta hominum parva atque minuta recenses:
Exponis vano sidera iudicio.
Stultorum in numero plures nunc scire futura
Conantur: rebus pervigilantque malis:
Astrorum cura est illis: et sidera spectant:
Omne quod ostendunt, astra referre volunt.
Arcanas rerum causas, elementa, planetas,
Spectant: et quicquid lucidus orbis habet.
Errorem hic lunae varium, solisque labores,
Astrorum motus, inspicit atque vices.
Hic docet immitis quid sidus triste minetur
Saturni: quid Mars significare velit.
Hic aperit quo laeta Venus se proferat astro:

Atlantique nepos, Iuppiter atque polus.
Saturno genitos ad furta et probra recensent:
Quos tamen atque bonos reddere fata queunt.
Et natos Martis referunt ad tristia bella,
Quos pace interdum cernimus usque frui.
Iuste age, nec dubita: sapiens dominabitur astris.
In manibus summi stant elementa, Dei
Iudicium siquidem et mentem vis scire Tonantis,
Stulte mathematice o: te furor unde rapit
Tu facis, omnipotens tamquam sua fata revelet
Mortali cuivis iudiciumque poli.
Omnia linquamus supero, qui cuncta creavit,
Qui nutu, caelum, et sidera clara regit.
Astra quid adversi possunt portendere? si nos
Defendit, cuius gloria summa, Deus.
Quicquid ephemerides referunt: per inane laboranti.
Nil genesis, sortes, nil quoque fata valent.

De geographica regionum inquisitione.

Qui caelum et terram, et latum metitur et orbem:
Climata describit, et memorat populos:
Hic fatuum instantem crassa a cervice repellat.
Nil bonitatis habent haec monumenta quidem.
Stultior ille quidem qui mensuram undique terrae
Metitur, nec se, nec sua scire valet.

[Gap desc: illustration]
Non satis est sapiens, non est ratione politus,
Sed nostra in navi carbasa plena trahat:
Qui latera immensi mundi metitur, et orbis
Climata, stat fatua circinus inque manu:
Nosse cupit cunctas regiones et loca cuncta,
Humano si quidem cognita non generi.
Nunc orbis lati metas, longosque reflexus,
Pensantes fatuos sedula cura movet.
Noscere conantur gentes quas spectet Eous:
Quas calor australis, occiduusque tepor.
Stultus hyperboreum mensuram flectit ad axem,
Et quaerit populos hac regione feros.
Mensuratque Ursam digitis quandoque minorem:
Quo populos tali sub regione notet.
Europae atque Asiae spatium collustrat utrumque,
Graecos, Aeolios, Capppadocas, Cylicas,

Et Libyae gentes rutilo sub sole iacentes,
Atlantem, et Calpen, Herculis atque fretum,
Semotam Thulen: quaerit vel in orbe Britannos
Extremo, et radio Theutona claustra notat.
Nosseque vult tumido positas in gurgite gentes,
Et causas reflui succiduique maris.
Praestita Cosmographi lustrat documenta Strabonis:
Intactum toto nil sinit orbe quidem.
Quid geometer enim tantas in pectore curas
Concipis? incassum circulus ista terit.
Plinius erravit, quamvis spectabilis auctor:
Errores varios et Ptolemaeus habet.
In vanum si quidem multorum corda laborant,
Rebus in incertis quos ita sudor agit.
Antea quae fuerat priscis incognita tellus:
Exposita est oculis et manifesta patet.
Hesperiae occiduae rex Ferdinandus, in alto
Aequore nunc gentes repperit innumeras.

De eo qui non vult esse fatuus.

Marsya cum docto certavit Apolline, victus
Amisit palmam, perdidit atque cutem:
Attamen in manibus pendebat fistula stulti
Et fatuus mansit Marsya ut ante fuit. [Illustration:

Quilibet hanc fatuus naturam continet in se,
In solita vitae proprietate manens:
Rideri quod non sentit se, illudier atque
Marsya propterea decoriatus erat.
Nam Phoebum cithara doctum irritaverat ille
Ad pugnam, propter quam sine pelle iacet.
Huius ad exemplum, tantis obducta tenebris
Stultorum mens est, et ratione carens,
Ut fatuus quisquis se tempore credat in omni
Prudentem, sapiat cum tamen ipse nihil:
Nec tamen advertit risus, hominumque cachinnos
De se sic fieri, nec videt auriculas:
Seria cuncta putat, cum risu illuditur ipse:
Quaeque audire cupit, credit et illa libens,
Tibia dependet solitis innexa lacertis,
Stultitiae signum praebet ubique suae.
Si quis opes multas locupleti possidet arca,

Thesauros magnos et tenet in cumulo:
Hunc plures vigili cursu sectantur amici,
Semina qui cumulent ad scelus atque nefas:
Et spoliant stultum iuvenem, vacuumque relinquunt:
Prodigus his sociis (heu) bona cuncta terit.
Amplius et vacua dum nil servavit in arca,
Nec res occulto sensit abire dolo:
Factus inops tandem, cunctis privatur amicis,
Et refugit fatuum perfida turba procul.
Acclamat superos, et tristia verba profundit:
Paenituit tandem, at sera querela nimis.
Qui res tam multas uno consumit in anno
Ad cursum vitae quod satis usque foret,
Est fatuus: vafris res compartitur: at illi
Plus nummum quaerunt quam vel amicitiam.
Ex quo paupertas, contemptus, risus, egestas
Proveniunt: stultus et sine honore sedet.

De non intelligentibus ludos.

Qui vult cum pueris et stultis ludere, debet
Illorum lusus et tolerare iocos:
Ad clavum ne sit navis revocandus et alta
Vela trahens, malum frangat, et inde ratem.
Ludere cum fatuis qui vult puerisve, benigne
Illorum toleret verbera, verba, iocos.

[Gap desc: illustration]
Ludere cum fatuo qui vult, tolerare nec ipsum
Cogitat: ad fatuos connumerandus erit.
Cum puero si quidem qui vult contendere: stultus
Si non ipsius ludicra ferre potest.
Stultus et hic pariter movet ad convicia risum:
Ebrius, obtusus dicitur atque puer.
Qui vult cum pueris et stultis saepe iocari:
Alternis vicibus ludicra verba ferat.
Venari qui vult, opus est ut retia ponat:
Sectetur canibus, cumque labore feras.
Quisquis forte globo cupiat subvertere stantes,
Erigat ille simul mox quoque pyramides.
Pro verbo verbum, pro lusu ludicra dentur:
Stultus qui poterit non ita ferre vices.
Intolerabilius tamen est, et semper iniquum:
Pro pietate bona reddere forte malum.
Haec fatuos natura manet, quod rarius usquam

Condignas referunt pro bonitate vices.
Versari sapiens vir cum prudentibus optat:
Cum fatuo stolidus quaerit habere locum.
Quod fatuus tolerat nullum sua sola putanda est
Ambitio: cunctos nam regere ipse cupit.
Est dolor in stolido vehemens, si praesidet illi
Prudens, se meritum nam putat esse virum.
In summa nostram poteris sic carpere mentem:
Insipiens solus sceptra tenere petit:
Non vult ferre parem, maiorem ferre recusat:
Cuncta sibi in terris inferiora putat.
Gaudia non Aman male sanus tanta putabat
Quod cuncti colerent omnia iussa viri:
Quantus erat dolor huic quod Mardochaeus Apella
Non caput atque genu flectere vellet ei.
Qui sapiens igitur dici cupit atque probatus,
Insanos fugiat, insipidosque viros.

Male facere, et non exspectare.

Ille quidem celerem contorquet in aethera pilam,
Nec spectat lapsum quo cita pila cadit:
Qui facit infestos multos sibi, reddit et hostes,
Nec lapsus spectat consimilesque vices. [Illustration:

Multos laedere.

Insulsos etiam fatuos referam, qui laedere multos
Percupiunt: laedi non tamen usque putant.
Insanum penitus fateor, qui crimina iactat
In faciem alterius, conspuit atque caput:
Nec tamen haec rursus fieri pateretur ab illo:
Nec vice consimili pertolerare iocum.
Quid sis facturus bene praemeditarier ante
Convenit: haud facias, quod tolerare neges.
In saccum qui vult alium detrudere, sumat
Maxilli pariter plagam aliquando sui.
Fecerat ut taurum infelix ex aere Perillus,
In quo mugitus ederet ore nocens:
Imbuit at primus vaccam quam fecerat ipse:
Criminis atque sui praemia iusta tulit.
Quod tibi non fieri cupias, o stulte profane,
Ne facias aliis: ne male facta feras.
Saepe facit foveam fatuus, nocuumque foramen

In damnum alterius, quo tamen ipse perit.
Nempe crucem quondam fecit maledictior Aman,
Qua Mardochaei frangeret ille gulam:
In caput illa suum sed crux descendit, et in qua
Suspensus, laqueo deperit ille suo.
Conveniet cunctis bene te confidere, sed tu
Provideas fraudes, praecaveasque dolos.
Qui bene confidunt saepe experiuntur amarum
Virus, nam quis scit in cute quanta fides?
Non conviva homini nequam cui livida corda
Sunt, et secretum pectoris exitium.
Ede ait hic, hospes, nunc fercula sumito nostra,
Iam bibe, de cena ut possis abire satur.
Attamen adversus te virus corde sinistro
Portat. liventes aufuge docte virus.
Saepius arridet te risu forte iocoso,
Qui cuperet mentem dilaniare tuam.

De improvidentia futuri.

Quisquis in aestatis fecundo tempore messem
Negligit et fructum nec bona grana legit:
Cogitur hiberno sub sole carere cupitis:
Ursorum et digitos sugere more suos. [Illustration:

Pigritiae fatuitas.

Stultum praeterea reputo qui deside vita
Vivit et in pigro pectore torpor inest.
Quis non castiget fatuum hunc qui tempore nullo
Dispensat vitae commoda recta suae?
Non aptare potest animum ad quaecumque futura,
Inceptor stolidus: nec sua facta notat.
Hic nihil ac quirit rerum pro corporis usu:
Omnia dilapidat, nil retinere solet:
Est adeo demens, proprios nil cernit ad usus,
Rebus opportunis invigilatque nihil,
Providet atque nihil stultus, nisi cogat egestas,
Atque fames stimulet, torqueat atque sitis.
Temporis haud fatuus meditatur fata futuri:
Praesentes tantum respicit ille dies.
De naso ad fauces, hominis meditatio stulti
Vergitur: ulterius mens sua una tepet,
Hunc puto prudentem, versat quem cura futuri,

Unde habeant pueri forte alimenta sui:
Quaerit et aestatis calidae sub tempore fructus,
Ad vitam ut possit commoda habere suam.
Ast illum penitus fateor ratione carentem,
Ad res qui numquam provida corda gerit:
Dormitat fatuus stratus sub sole calenti:
Qui nihil acquirit, sed bona parta vorat:
Tristis hiems istum ieiuno gutture torquet,
Non habet ut stomachum quit satiare suum:
Et vitam miseram brumali tempore ducit,
Qui tempestivas non cumulavit opes.
Qui non colligit fenum, cum Iulius ardet,
Nec sibi quaesivit emolumenta domus:
Frigeat in bruma gelida, quaeratque per orbem,
Fasciculos feni stramina nuda terat.
Exemplum magni praebet formica laboris:
Colligit et servat tempore quaeque suo.

De litigantibus in iudicio

Litibus et rixis qui delectatur, et omni
Tempore contendit, iudiciumque petit:
Est fatuus vehemens: nempe excaecare laborat
Iustitiam, et legum contaminare fidem. [Illustration:

De rixosis.

Acriter ad reliquos fatuos consurgere dignum est,
Quos agitant maesti iurgia vana fori:
Turba quidem est ingens stultorum, copia praegnans
Horum, qui lites iudiciumque petunt.
Pro causa exigua, minima pro re vel inani
Contendunt stulti, concipiuntque dolos:
Iudicii anfractus fatuo quaeruntur ab omni,
Et gaudent lites quod sine fine gerant.
Tardo etiam strepitu, plures ambagibus uti
Conantur, legis iudiciumque trahunt.
Scilicet ut nocui fugiant decreta sacrasqe
Iustitiae leges aufugiantque bonas.
Est qui se patitur banniri in iusque vocari,
Excludique sacra stultus ab ecclesia:
Nil tamen haec curat, ius fraude lacessere tentat,
Iustitiam fugiens impietate sua:
Nec saltem id fatui meditantur, qui fora quaerunt,

Et lites varias, iurgia vana movent,
Invidiam quod tunc incurrunt quodque dolosos
Causidicos ditant, qui sibi dona petunt.
Postquam te scribae calamus compinxit avarus,
Ponit et in crasso codice verba tua:
Tu tamen insipiens tua cuncta impendere liti,
Et causae intendis quae loculum evacuet.
Corrumpis nummis alio vel munere iuris
Custodes melius ut tua causa sonet
Pinguius et melius si quidem declamat, agitque
Causidicus palpet quem tua larga manus.
Saepe Oratores spatioso ex orbe vocamus,
Quo prolongari iurgia nostra queunt,
Utque phaleratis verbis diffundere causam
Possint et legum garrula verba loqui.
Causidico a tali iudex cito fallitur is qui
Iudicii sceptrum simplicitate regit.

De obscenis fatuis.

Colloquium pravum, et linguae lasciva pudenda
Verba, bonos mores contaminare solent:
Inducuntque malos ritus, vitamque profanis
Gestibus, invertunt ingeniumque pium. [Illustration:

De turpiloquio stultorum.

Festa novi patris celebrant plures Grobiani:
Magna cohors vigili hanc sedulitate colit.
Illius obscenis lustrantur ritibus arae?
Non nisi pestiferos hic Grobianus amat.
Ad templum mixtim currunt iuvenesque senesque,
Et pariter mulier, virgo, puella, puer:
Tura ferunt manibus, Grobiani festa colentes
Sordidulis verbis, rancidulisque litant.
Iam pudor ex terris abiit, petulansque remansit
Spurcities, hominum qua perit usque genus.
En fatuus porcum caenosum continet aure,
Campanam manibus concutit atque suis.
A porco trahitur fatuae (mihi credite) navis
Prora, per aequoreum quae comitatur iter:
Pondera ne puppis tumidis mergantur in undis,
Turbaque stultorum, quam superesse sat est,
Nam si non biberet vinum stultissima secta;

Munera iam Bacchi merce minuta forent.
Sus tamen innumeros porcellos parturit, inde
Magna cohors hominum fesa suina colit.
Obsceni mores, et turpia verba colendos
Efficiunt homines: nil pudor ipse valet.
Turpibus ecce viris primi nunc dantur honores:
Gloria prima datur foediloquisque viris.
Iam porcus viridem gestans in fronte coronam,
Admittit fatuos ad sua iura viros.
Quidam sunt adeo obsceni turpesque relatu,
In quorum saliunt verba pudenda genis.
Insanus quales si nunc spectaret Orestes:
Eheu, clamaret quam furiosa cohors.
Illos delectant crapulae, tucetaque crassa,
Atque cadus vini verbaque mixta iocis.
O Grobiane tuas fatuus quicumque per aras
Sacrificat, fatua hunc morte perire decet.

De status spiritualis abusu.

En statum multi modo spiritalem
Appetunt, primis iuvenes ab annis:
Paenitet tandem fatuos relicto
Vivere mundo.

[Gap desc: illustration]
Restat adhuc aliquid, quod nostro carmine dignum est,
Quodque locum in fatua puppe tenere solet.
Omnis homo pueros sacris modo devovet aris:
Visque sacerdotem rustice habere tuum,
Non hoc proposito, supremi ut sacra tonantis
Rite colat, placeat aut sua vita Deo:
Verum ut seposito vitam sudore quietam
Ductitet, illecebris invigiletque malis.
Nil animae curat fatuus mentisque salutem:
Sola placent rerum sordida lucra sibi.
Nil doctrina iuvat. funesta pecunia princeps
Sacra Dei invertit, sacrificosque lares.
Ordo sacerdotum fatuo turbatur ab omni:
Labitur et passim religionis honos.
Non Numa presbyteros tales in templa sacravit
Prisca: sed in cunctis integra vita fuit.
Pontificis culpa est: divinos vendere honores

Iam stultis solitum est, pestiferisque viris.
Quis furor, o miseri, ad vos mystica sacra profanos
Compellit? procul hinc tollite quaeso manus.
Non status in terris nunc est damnosior illo,
O quali superos religione colunt?
Quid fratres memoro subductis colla cucullis
Gestantes? misere o nunc sacer ordo vales.
Augustinus enim dederat confratribus olim
Vivendi salubres cum pietate modos:
Hos monachi observant lascivi more sinistro.
Augustine parum iam tua scripta valent.
Non quales statuit primaevo tempore Moyses
Presbyteros: tales saecula nostra fovent.
Indocti (fateor) nunc pinguia vota sequuntur:
Ecclesiamque sacram sordida turba regit.
Post sua fata tamen, quid sit rexisse videbunt
Ecclesias: mores nec coluisse bonos.

De inani fastu et iactatione.

Mendaces fatuos, de quorum pectore nugas
Bullatas capimus, nostra hos vehet illa carina:
Gestarum rerum falso praeconia fingunt:
Militiam hic iactat, doctrinam iuris et alter. [Illustration:

Fervida iam digito compescere labra volebam,
Et finem numeris ponere forte meis:
Turba tamen stolidis frontem redimita corymbis,
Percita stultigero gesta furore refert.
Alter enim miles gestat calcaria ahena,
Alter et in manibus Romula iura gerit:
Miles ab antiqua se nobilitate superbum
Iactat et a Tullo tempora rege notat.
Aut genus a claris patribus quos Romulus olim
Legerat atque alios enumerare solet.
Forte tamen patres habuit, qui foenore iniquo,
Fraudibus aut aliis stemmata parta gerunt.
Plures se faciunt ex nobilitate superbos,
Quam virtute sua non meruere tamen.
Nobilitas virtute bona, meritisque beatis
Constat. divitiae stemmata nulla parant.
Candorem tituli, quanam virtute mereris?

Aut quid gessisti, quod tibi stemma dedit?
En ais externis Martem diduximus oris,
Cognita sunt variis gentibus acta mea:
Me Solymae videre sacrae, Memphitica tellus,
Gallia bellipotens, Marticolaeque Getae:
Atque alias bello regiones fortis in armis
Lustravi: merita nobilitate feror.
Doctoris quidam titulum nomenque tenere
Gliscunt: se iactant, et didicere nihil.
De rebus fatuis vanissima verba loquuntur,
Esseque prudentes, doctiloquique volunt.
Nil sapiunt penitus: tantum de cortice libri
Sumpserunt tituli nomina vana sui.
Cum manibus ductant fatuum, praeconia iactant,
Quae numquam meritis sed peperere suis.
Sed quid multa loquar? fatuis innata superbis
Haec mala: quod non sunt, protinus esse volunt.

De lusoribus.

Multos ludorum fatuos damnosa voluptas
Sollicitat tantumque iuvat:
Nil aliud curant, nec delectatio maior:
Iacturam neque pensiculant.
Pone merum, et talos. pereant qui crastina curant.
Mors aurem vellens: stulte, ait, venio.

[Gap desc: illustration]
En iterum nostris offert se turba Camenis
Sordida, ludorum concomitata iocos.
Initio furiis ego sum tribus addita quarta
Ludus ait, fatuos hic numerabo meos.
Quidam sunt adeo incensi certamine ludi,
Et ludos tanta sedulitate colunt,
Voluere taxillos reputant sibi gaudia summa:
Tres bene currentes gaudia sola parant:
Noctes atque dies ludi certamina versant.
Alea discurrit, sordida lucra petit.
Hunc senio ditat: damnosa canicula mordet
Illum: sed Venus hunc radit iniqua cito.
Ludus agit bilem, mentis secreta relaxat,
Inficit ingenium, sensibus atque nocet,
Efficit iratos homines, praecordia frangit.
Alea sollicitos efficit usque viros.
Nil curant aliud lusores: tota voluptas

Sortibus infixa est, irrequieta quidem.
Per noctem vigilant, latrant, iurantque frequenter:
Nulla fames illos, nec sitis ulla movet.
Saepe furore gravi diffamant vulnera Christi,
Torquent ad superos verba nefanda deos:
Tamquam pestiferos lusores conditor orbis
Curet, et ad stulti turpia verba fleat.
Spurcidius tamen hoc, quod femina ludit, iniquis
Intermixta viris, et tabulae usque vacat
Nobilis et clerus, civis, iuvenisque senexque,
Cum tenui vulgo ludere saepe solent,
Quem decet ut modicum ludat, sibi congrua sumat
Tempora, personas eligat atque pares.
Omnipotens cunctos lusores odit iniquos:
Et ludos vetuit regula sacra patrum.
Nam mala proveniunt ex ludo crimina multa:
Ludus opes minuit, et bona cuncta terit.

De suppressis fatuis.

Est (scio) turba meo fatuorum picta libello
Magna, sub insculptis atque locata notis:
In tergum illorum capito sus saltat asellus,
Depressos monstrans stultigerosque viros
Multimodos fatuos, praesens contorquet asellus.

[Gap desc: illustration]
Transtra per et remos collecta est tanta caterua,
Et numerum tantum nostra carina vehit,
Ut prope stultorum sine me discederet ingens
Copia: sed monuit noster asellus herum.
Naviculam merito stultis conscendo paratam,
Sum quia quem torquent omnia facta minis.
Exiguus pro me locus in rate et angulus arctis
Sufficit inque foris: me mora nulla tenet:
Ne me continuo calcetve premat vel asellus,
Quem piger in tergo cogor habere meo.
Si saltem patiens ad mandata illius essem,
Libera sperarem membra abitura cito.
At beat hoc unum, socios comitesque tenemus
Plures, qui vivunt condicione pari.
Hi sunt, prudentum numquam consulta sequuntur
Qui bona, nec capiunt consiliumque ferax.
Hi sunt, quos irae stimulus per crimina iactat

Ob causam nullam, sed ratione carent.
Hi sunt, qui lites mercantur, quique dolore
Invidiae marcent: causa doloris abest.
Hi sunt, audaces qui natos quosque proteruos
Dum virgis parcunt verberibusque parant.
Hi sunt, vicinis qui saevos, quique molestos
Se praebent, vel quos pocula magna iuvant.
Praeterea in pedibus quos torquet calceus arctus,
Quem tolerant: hi sunt queis bona nulla placent.
Sunt et lurcones, sua qui patrimonia perdunt,
Qui plus consumunt, quam sua aratra ferunt.
Hi sunt, lenones proprias qui ad crimina moechis
Uxores stolidi, sacrilegique locant.
Stultus et hic pariter sua qui peccata recenset,
Et poenas: vitam sed gerit usque malam.
Hi satis a duro fatui calcantur asello:
Sed tamen hac iuncti nave, per aequor eunt.

De militibus et scribis.

Dum captant equites hominem, scribaeque maligni
Villanum, et qui sit simplicitate rudis:
Si saltem nummos habeat, spoliatur ab illis:
Cogitur ut soluat rusticus ille minis. [Illustration:

De scribis et equitibus.

Ad naves nostras equites, scribasque citamus,
Ad fatuam sectam dant monumenta mihi:
Auriculas asini gestant titulosque merentur
Quos dabimus, dignis pro meritisque suis.
Accelerate precor, quoniam mea navis abibit.
Quae vos ad remos, transtraque longa vocat.
Est labor aequalis studium simile, atque facultas
Par. quam scriba gerit quam malefidus eques.
Hic rapit insidiis spoliat clam praedo per agros:
Publicitus scribae decipiunt homines.
Sub madidis pluviis eques, et sub frigore duro,
Corporis exponit fortia membra sui:
Hic animam calamo infuscat. perditque salutem.
Auri et nummorum est his quia magna fames,
Accendit praedo villas, flammisque perurit
Culmina, quaerit opes, exuviasque petit:
Rusticus a scriba simplex seducitur, atque

Cogitur in pennas soluere cuncta sua.
Quaerit opes cuius, pretium quoque captat iniquum:
Est spoliatorum turba maligna nimis.
Officium si quisque suum moderamine iusto
Rite ministraret, laus sibi magna foret.
Hic eques, ut gladiis inopes defenderet atque
Cum viduis pueros, emeritosque senes:
Quo duce tuta foret semper res publica, quove
Latrones fugerent per fera lustra procul.
Hic calamo iustas leges conscriberet, atque
Iustitiae normam panderat arte sua.
Sed modo pupillos inopes viduasque relictas
Ille armis, calamo hic, expoliare solent.
Non dolus in terris maior, fraus turpior usquam
Ex scribis quam quod tot mala proveniunt.
Ast equites faciunt quod semita nulla viarum
Tuta est: impune crimina tanta volant.

De stulta nuntiorum legatione.

Cursor ego velox longis de partibus orbis
Advenio: nec vas potui evacuare bibendo,
Donec has fatuis sulcantibus aequora passim
Praeberem chartas: navita siste ratem. [Illustration:

Nuntius inutilis.

Proposui fateor, nullos vehere in rate nostra
Cursores, agitur res quia nostra mari.
Navis in undosa rapitur volat atque charybdi,
Nec revocare potest nuntius ullus eam:
Attamen ex istis quidam sibi tradere partem
In rate, pro fatuis nuntius esse cupit.
Qui cartas scriptas, cera impressasque sigillo
Portet in ore suo gestet et in manibus,
Ne fiant madidae capiant neve altera damna:
Ambulet et tutam nuntius usque viam.
Quidam cursores plus quam committitur ipsis,
Expediunt: nugas concipiuntque meras.
Saepius ex magna tamen ebrietate morantur,
Officium tardant, expediuntque nihil,
Atque vias calcant infidi tempore multo,
Otia longa terunt conficiuntque moras:
Caupones omnes lustrant, omnesque tabernas,

Ut capiant dulci vascula plena mero:
Ter legit atque quater cartas, manibusque revoluit
Nosse volens, quid nam littera missa canat.
Non alia ratione tamen sic scire laborat
Scripta nisi ut valeat dicere multa nova.
Negligit interdum, nec scit commissa referre:
Et sine responso perfidus inde redit.
Tempore ceu messis recreat nix corpora nostra,
Et sicut requies quaeque cupita iuvat:
Sic recreat dominum per quem legatus abivit
Nuntius, et cartae credita iussa refert.
Hi sunt, quos volui stulti qui nuntia verba
Transuectant currunt nec sine vase meri.
Iecur habent calidum, calor hic innascitur ipsis
Ob cursus volucres, nugiloquasque genas.
Nuntius hic dignus pretio, titulisque decoris,
Expedit impositae qui cito iussa rei.

De cellariis et cocis.

En venit aucta cohors promorum iamque coquorum,
Commissaeque domus cetera turba venit:
Ad navem properant, et forti robore sulcant:
Adiuta his citius carbasa nostra volant.
In cella atque penu gens haec furit, inque culina,
et meliora bibens pinguia quaeque vorat.

[Gap desc: illustration]
Est damnosa nimis dominis haec turba penatum,
Cuius iam crapulas, luxuriemque vides.
Est natura coquis, et promis semper iniqua,
Quos domini nulla sollicitudo manet.
Inque vicem iactant, quoniam nos sola voluptas
Potus iucundi confovet atque cibi.
Edendum est igitur nobis, semperque bibendum.
Nos cibus, et pascunt vina aliena quidem.
Invenies raros custodes esse fideles,
Aut servos dominis: perfida turba laris.
Sopito domino reserat cellarius urnas,
Atque aperit sapidi vasa vetusta meri.
Oenophorum vino complet. vacuatque lagoenas
Bacchi, quas servat ad sua gaudia herus.
Contenti non sunt proprio consumere luxu,
Credita quae manibus sunt bona cuncta penus.
Adducunt alios ganeones atque bibones,

Quorum opera possint evacuare cados.
Nulla fides illis, iacturae damna futurae
Hi nihil advertunt, decipiunt sed herum.
In lecto recubans censu pereunte patronus
Nil sentit: servos credit habere bonos.
Sed cum forte iubet sibi dulcem afferre Lyaeum:
Bombo vasa sonant evacuata gravi.
Est dolus in promis, est et versuia fallax.
Infidi dominum decipiuntque suum.
Quid coquus immundus facit et qua fraude patronum
Decipit en audi: sordida gesta cano.
Ista caterua quidem nulla pietate movetur:
Edunt consumunt, et bona cuncta vorant.
Emptaque fumosam veniunt quaecumque culinam,
Inmundus gustat fercula prima coquus.
Inde fame si quis coquus aut cellarius umquam
Deperit: at crapula dicitur usque mori.

De rusticorum arrogantia.

Villanae si quidem superest dementia sectae,
Quae cupit in fatua ducere vela rate:
Ergo mihi parcat villana superbia, quam nunc
Pungimus in teneris versibus, atque notis. [Illustration:

Simplicitate rudis quondam natura colonus
Exstitit, atque humilis condicione fuit:
Si numerum aetatis poscas, non saecula longa
Fluxerunt, in queis simplicitas nituit.
Iustitiae solium turritas liquerat urbes:
Virtus rusticitas, cum probitate fides:
Migravere simul quondam ad trivialia tecta,
Adque casas humiles stramineosque lares.
Non dolus in villis, non fraus in rure fuerunt:
Hos penes Astreae sacra cathedra fuit.
Ardor avaritiae nullus, non foenore lucrum
Mutabat mentis rustica turba rudis:
Auri nulla fames, non fastus corporis at nec
Ornatus, quales civica turba gerit.
Sed modo coeperunt habitus gestare superbos
Villani, quoniam pristina vita ruit.
Crines in nodum tortos, crisposque capillos,

Et calamistratos rustica turba gerit.
Vestes partitas scutulis, varioque colore
Gestant, quas cingit fimbria picta quidem.
In manicis sculptas externo more figuras,
Et tunicas portant cum brevitate bonas.
Discit ab agricolis gens rustica, solaque saccum
Ingenti aere replet, divitiisque studet.
Proh pudor unde venit tam morbida vita colonis,
Unde sitis rudibus, improbitasque viris?
Villanus dives, mox fit mercator avarus:
Mercatorque studet nobilitate frui.
Tempore sic nostro villani, nomina clara
Nobilitatis habent: simplicitate carent.
Quaerere proh pudor est nimis alta et inania semper:
Stare nec in proprio, nec remanere statu.

De paupertatis contemptu.

Paupertas fugitur, totoque arcessitur orbe:
Undique numme places: pauper ubique iacet.
Ridetur solus pauper, solusque fugatur,
Cedit inops cunctis, nummis in arce sedet. [Illustration:

Nummosos plures fatuos vehit illa carina,
Sola quibus rerum copia vana placet:
Quos magis oblectat cupidi possessio nummi,
Quam morum probitas, egregiumve decus.
Paupertatis onus omnes iam ferre recusant.
Auri sacra fames pectora cuncta quatit.
Haud facile emergunt quorum virtutibus obstat
Res angusta domi pauperiesque gravis.
Amplius haud titulos, clarosve merentur honores,
Qui sophiae cultus et monumenta colunt.
Iamque viri iusti postrema sede locantur:
Divitibus solis munera prima patent.
Nam quia collectus tribuit modo census honores,
Census amicitiae pauper ubique iacet.
At qui divitias ingentes tentat habere,
Curat opes gravidas et cumulare sibi:
Hoc modo constituat vitam, sit spretor honoris,

Et fidei seruet pignora nulla sacrae:
Per superos iuret, fallacia vota per aras
Iactitet, emineat nullus in ore pudor:
Nil scelus atque nefas, nihil et peccata peracta
Aestimet, et caecus ad mala cuncta ruat:
Exercet rapidam usuram. digitoque tenaci
A miseris capiat foenora dira viris,
Delatoris agat fraudes, vocesque dolosas,
Auribus instillet saeva venena bonis.
Infectus vitiis istis nunc voluitur orbis
Totus, et ad nummos sedula turba ruit.
Venditur omne nefas nunc pro quadrante minuto:
Venditur et virtus, iustitiaeque rigor.
Plures ex merito mortemque et fata subirent
Ob scelera, et vitae crimina magna suae:
Ob furtum plures furcasque crucemque subirent,
Ni sacer hos nummus a laqueo eriperet.
Impunita manent nunc crimina multa virorum.
Nummus ab exitio liberat atque nece.
Furibus ignoscit magnis censura, columbas
Vexat et ad laqueum guttura parva ligat.
Contentus regno quondam non perfidus Achab
Cogitat atque inopes exspoliare viros.
Hortus erat Naboth patria quem lege colebat
Vir bonus et frugi, gratus et ipse Deo.
Hortum hunc rex dives a paupere habere petebat
Hunc sibi: sed Naboth cum ratione negat,
Propterea misere saxis trucidatus, et ense
Corruit, at tandem rex fera fata tulit.
Solus inops premitur, saccos gestare necesse est,
Truditur in saccum pauper ubique gravem.

At paupertatis (quando aetas aurea mundum
Lustrabat) laudis gloria magna fuit.
Parcus erat victus: frugalis vita, laborque
Communis, feruor nullus avaritiae.
Omnia Maiores communi iure tenebant:
Non ita divitias legerat ullus avus.
Paupertatis amor peperit praeconia Priscis,
Quorum perpetuo gloria parta viret:
Pauper Roma fuit quondam, pauperque senatus:
Atque inopes habuit bellica Roma duces.
Curius insignis dux, paupertate decorus,
Sub iuga Samnites traxit, et Ausonios.
Publicolam extollunt, qui paupertate benigna
Emeruit laudes, aethereumque decus.
Fabricium colimus qui Pyrrhi munera sprevit,
Cui satis exiguus census et arca fuit.
Regulus et meruit praeconia magna, decusque,
Iugera cui exiguo parva fuere loco:
Paupertas tribuit nostris primordia saeclis:
Haec urbes statuit, sceptraque digna dedit.
Ista magistratus stabilivit regnaque mundi:
Invenit meritis dogmata cuncta suis.
Graecia clara quidem cum paupertate decora
Promeruit laudem perpetuumque decus.
Iustus Aristides pauper: fuit Epaminondas
Dux equidem pauper, fortis et indomitus:
Et fuit insignis vates quoque pauper Homerus,
Dum tonat heroo Troica fata pede.
Socrates aetherea sophia succinctus et arte:
Divitiis vacuus, non sine laude fuit.
In mundo nihil est tam celsum, tamque superbum,

Ex rivo quod non fluxerit exiguo.
Paupertatis honor Tarpeias extulit arces:
Atque Urbi titulum principiumque dedit.
Pauperibus Roma est quondam pastoribus orta:
Rusticus exilis nomina tanta dedit.
Divitiae molles fregerunt regna superba:
Propter opes cecidit Roma cadetque potens.
Propter opes miseras passa est Carthago ruinas.
Paupertatis honor sed sine fine micat.
Quid tantum cupimus? funesta pecunia multos
Mortales damnum iussit inire grave:
Divitiae Croeso regi nocuere superbae:
Propter opes, mortis tristia fata tulit.
Sit venerandus apud mortales pauperis usus,
Nam caelum dives nullus inire potest.

Non perseverare in bono.

Hoc manibus multi cupidis contingere aratrum
Accelerant, coeptum sed continuare laborem
Postponunt: quoniam nondum ratione politi,
Assidue cuculum pascunt, nidoque reponunt. [Illustration:

Feruet opus primum dum rusticus urget aratrum:
Fit labor ardenti primus ubique manu,
Quid velit ergo mei sententia carminis, audi,
Ut capias alacri nunc documenta manu:
Hos vocat ex merito fatuos stultiflua navis
Iure suo remos, velaque celsa trahunt,
Qui satis incipiunt bene vivere tempore primo,
Et vitam ostendunt ducere velle bonam:
Ad Sophiae studium proni documenta sequuntur
Et bona quae sternunt felicitatis iter.
Non tamen ad clivum montisque cacumina scandunt,
In quo supremum cernitur usque bonum.
Virtutem posuit sapiens in vertice collis.
Qui nitidis animis monstrat ad astra viam.
Sed facie aversa plures oculisque retortis
Ascendunt, quibus haec inferiora placent:
Et placet Aegyptus, in qua tenebrosa patrarant

Multa: retrocedunt: facta priora petunt.
Qui prius insigni coluit pietate Tonantem,
Mutatus, recidit ad scelus atque nefas.
Est status illorum damnosus, nec bene tutus
Qui bona postponunt et male facta colunt.
Nam veluti aegrotus tremulo qui pectore languet
Viribus effetus, semianimisque iacet:
Corporis optatam poterit sperare salutem
Non nisi doctrinam vivat ad impositam:
Deserat adversum vulnus: quod corpus egenum
Inficit, interdum deteriusque facit.
Nil est quod iactas, nil est quod murmure clamas
Te fecisse bonum, te coluisse Deum.
Non satis est patrasse semel bene facta, sed usque
Ad finem vitae continuare iuvat.
Discite quaeso bonum, facite et bona, continuate
Optima quaeque Deo, sic bene coepta placent.

De neglectu mortis.

Non generi aut opibus, virtuti, aut moribus o mors
Parcis ubique bonis, cuncta creata rapis.
Quo magis hos stultos reor insanire profecto,
Qui tua provideant non bene tela cito.
[Illustration:

Fallimur o fratres, error quoque singula torquet
Vivida: quippe nimis incauti pergimus omnes.
Terrorem mortis, et inexorabile fatum
Negligimus, nihil attenti, quod terminus instat:
Et si certus: at incerto versatilis auso
Quo medio, ignoras, et qualiter aut ubi, quando:
Tu moriere tamen: fato concedere certum est.
Omnes transimus pariter fluvialis ut unda.
Sed quia tam varie morimur: tu cras, hodieve:
Serius aut citius sequitur vicinus, eo fit,
Credula decipiat ut spes mortalia cuncta:
Hora incerta simul rapiet iuvenesque senesque.
Arra subest. contractus habet sua iura, rescindi
Non poterit. peccata necem fecere nefandam.
Nemo satis tardus: mors omnia tempore quo vult
Absumit, tibi forma licet sit pulchra venusta, aut
Sis validus, fortis, nil refert, morte peribis:

Nec mora, ferali monstro correptus, abactis
Viribus, exhalas, corpus sudore rigescit,
Frigidulo mox forma nitens pallore putrescit,
Corda tremunt, stridor dubius, titubantia verba.
Vita cadit, mors instat atrox. sic sternimur omnes.
O fatum crudele nimis: funesta profecto
Hora illis leti quos vana pecunia vinxit,
Et qui divitiis soli incubuere repertis,
Delectant mundi quos gaudia: mox sed eundum est.
Pallida mors aequo pulsat pede regia cuncta
Vestibula (ut Flaccus resonat) miserasque tenebras:
Fastus non curat pomposaque pectora spernit:
Muneribus nullis placatur, florida cessant
Verbaque, rhetorico quae sunt prolata boatu.
Papa sacer, villanus iners, discrimine migrant
Consimili: effugiet nec enim qui evadere tentat.
Nec quisquam securus erit, mors omnia tollit,
Cuncta rapit. si Nestoreum quis vixerit aevum,
Sive Sibyllinum vita aut breviore fruatur;
Nil refert, pereunt moribundo tramite cuncti.
Mille hiemes vivas, moriere tamen: tibi finis
Morte datur, rarus centum qui vivit in annos:
At tandem invitus morietur, saepe volensque
Post patrem, modico vivit quoque tempore natus:
Morte patrem interdum praecurrit filius unus,
Post alium vadit, donec pater atque iuventus
Deficient, tandem flammaeque elementa repurgant.
Cur ergo ploras, male sane, et funera planctu
Defles horrisono? fatuum est turbare quietem
Sopito, vixit sua tempora, moxque sequemur,
Mortis et inferias gustabimus, ibimus omnes.

Adde quod ante diem multis fuit utile quondam
Posse mori, et vitae miserae finire labores.
Conscivere sibi plures medicamine mortem:
Ast alii laqueo aut ferro vitamque perosi
Proiecere animas, multis res commoda mors est.
O quot captivos e carcere liberat acri?
Soluuntur fato funes, tormenta catastae.
Et qui torquendi fuerant sine fine flagello,
Libera fortunae mors est: quae pauperis aedes
Et regum turres aequo moderamine versat.
Et si partitur male opes fortuna nefanda:
Inque bonos saevit, tollit vel in astra malignos:
Id tandem aequali, mors horrida, lance rependit,
Quam sibi periodum metam, seriemque diemque
Mors statuit, servat firmo hanc adamante ligatque.
Haec precibus flexura nihil sola illa refutat
Quicquid in orbe placet: praeceptaque nulla veretur.
In gyrum versat vestigia dira: choream
Saltat et horridulam cui nemo obsistere possit:
Non Papa, aut Caesar, rex, praesul, civis, egenus:
Saepe prius lassare pedes mors perfida cogit
Quam credas cantumque tubae observare ferocem.
Sarcophagum facias quid prodest marmore et auro?
Qui bonus est, caelo tegitur, si non habet urnam.
Acta errore quidem vano Artemisia struxit
Mauseolum, septena inter spectacula mundi
Quod prisci annumerant, auro gemmisque relucens.
Extulit hinc Chemnis stupidam per saecula cuncta
Pyramidem, qualem nec sol, neque tellus obivit.
Milia tercentena hominum per lustra quaterna
(Ut Diodorus ait) molem hanc vix condere possunt.

Quid? quod opes pene exhausit Memphitica tellus
Quo plebem artificum solis radicibus atque
Exiguis herbis aleret? quis cetera narret
Fercula? vix aliquis sit vel ditissimus ipse
Princeps ex nostris (nisi fallor) solueret illa.
Pyramidem Rhodopis struxit, dives quoque Amasis.
Quid tamen hoc? frustra est orbem diducere totum.
Est res vana quidem, quam vix haec nostra carina
Concipit: impensas tot frustra inferre sepulchris,
Et cineri atque luto tantam aedificare speluncam.
Interea una salus animae contemnitur atque
Negligitur, quamvis vivat per saecula mille.
Terra Deo benedicta omnis: decorata sepulchra
Iustus habet: vel sub divo, aut alicunde quiescat.
Tempestive igitur venturam dirige mortem,
Conciliare Deo. scelerati pessima mors est.

Contemptus in Deum.

Quod Deus ad poenas non pronus saevit amaras,
Crimina quoque hominum saepe impunita relinquit:
Non ideo stolidam praebet tibi vellere barbam:
Nec Deus ignoscit sceleri, quin puniat olim.
[Illustration:

Quis tolerare queat fatuos? qui saepe Tonantem
Contemnunt verbis, et certant murmure contra:
Noctes atque dies patris mandata superni
Confundunt, linguae petulantia verbaque promunt.
Tamquam de nostri generis sit semine natus:
Aequalis nobis, nec sit metuenda potestas
Iudicii superum nec praesens poena nocentum.
De Iove quid sentis? cuius sic vellere barbam
Audes, et teneras aures impellere tentas.
Mox Deus ad poenas cum te non trudit amaras,
Ignovisse putas: quia cum tonat, ocius Ilex
Fulmine discutitur rapido quam tuque domusque.
O male fidentes, vitam sic ferre nocentem
Quid iuvat usque adeo? Deus est super omnia iustus:
Cuncta videt: contundit enim sua lumina nullus.
Nonne putas vitae metam durare perennem:
Ut sint ad veniam tibi tempora longa precanda?

O fatue enormis noli confidere rebus
Pestiferis. omnes horrenda morte peribunt.
Te peccare sinit si quidem divina potestas
Temporis ad spatium, parcit quandoque nocenti:
Sed gravius tandem tormentum rector Olympi
Iniungit, torquetque magis delicta nocentum.
O male prudentes, quorum sic corda tenebris
Obfuscata iacent, nequeant ut credere recte,
Et curare Deum, quo sunt elementa creata:
A quo processit nitidus sol, lucida Phoebe:
Qui statuit lucem, et noctes et tempora cuncta:
In cuius manibus spatium dependet utrumque:
Et vitae mortisque gradus Deus omnia novit
Quem peccasse pudet cui taedia vita probrosa
Efficit et curat cursim emendare priorem:
Hic speret veniam facti pacemque benignam:
Nam Deus omnipotens lugentem exaudiet ipsum.

De blasphemiis in Christum.

Proh quicumque Deo maledicis conviciumque
Indignum iactas, linguae et petulantia dicta:
Dignus es ut primum moriaris corpore, honore,
Atque anima: Iudex qui sinit ista, luet. [Illustration:

Contra blasphematores.

Funde pias lacrimas, fletus, maestamque querelam,
Et gemitus tristes, docta Thalia precor.
Non sine luctifica possum deflere Camena
Crimina, quae temere perfidus orbis habet.
Nam frustra fatuos culpavimus hactenus omnes,
Si minus hos stultos concumulemus eis.
Contenti quidam non sunt quod crimina mundi
Omnia pertractent, deteriora petunt.
Proh pudor in Christum linguae temeraria dirae
Tela vibrant summo nil nocitura Deo.
Invidiae contra caelestem verba parentem
Mussant, et laceri pectoris arma petunt.
Hic capiti Christi blasphemat: murmura iactat
Alter in aetherei membra sacrata Dei:
Per iecur, atque genas, iurat rigidamque coronam:
Per cor: perque pedes hic maledicta vomit:
Alter testatur transfixi vulnera Christi:

Ille crucem sacram polluit ille manu:
Hic ex spurcidico supplantat verba palato
Improba, supremum torquet ubique Patrem.
Immoderata nimis talis vaesania: saepe
Qua superos temere laedimus atque Deum.
Hoc facit immodicus ludus, certamina vini
Hoc faciunt: quibus est ebrietatis honor.
Gloria prima datur, qui scit maledicere Christo,
Qui iurat divum per caput atque pedes.
Propterea mortes subitae discrimina saeva,
In nos, et caeli fulmina iusta cadunt,
Nos patimur tremulis horrenda pericula membris.
Impunita Deus non sinit esse mala.
O pater omnipotens, veniam dato nec tua iusta
Vindicet ira malos qui male dicta serunt.
Sennacherib nam sic periit: saevusque Nicanor:
Antiochusque ferus, multi aliique simul.

De plaga et indignatione Dei.

Miratur fatuus, putat et portenta subesse
Magna quod interdum nos ferit ipse Tonans.
Quod Deus omnipotens punit mortalia facta
Rite sit: heu nullus exstat in orbe pudor.[Illustration:

Flagella Dei.

Quid prodest stultis Christi monumenta tenere?
Christicolum nomen pravus habere potest.
Adversus summi facimus praecepta Tonantis:
Nil modo curamus quae statuere patres.
Nos Christi titulum rapimus, documenta negamus:
Et sequimur temere dedecus atque nefas.
Nomen habere iuvat Christi fideique sacratae,
Verum opera horremus, negligimusque bona.
Iustitiam fugimus, virtutis sacra fugamus
Dogmata. sic mundus transit, et alma fides:
Libertate vaga facimus peccata maligna.
Vix maiora quidem crimina Turcus agit.
Heu genus humanum violatum crimine multo,
Et vitiis, contra nititur esse Deum.
Cum tamen omnipotens, mea si praecepta tenetis,
Ducam (ait) ad superi vos pia regna poli:
Sin leges positas et dogmata spernitis, atra

Vos poena afficiam peste, lueque gravi.
Quo fit ut ad pravas horrenda piacula gentes
Mittat, et ardenti tela trisulca manu.
Plagas in terras varias, saevosque dolores
Inmittit iusti dextra severa Dei.
Iam modo Mavortis trepidantia bella videmus,
Mortibus innumeris pestiferumque malum.
Interdum patimur rabidos sub sole calores,
Nonnumquam rigidi frigora dura poli:
Fulmina dira nives, bolides, tristesque cometas,
Cernimus et summo fulgura missa Iove:
Et varios mundi casus plagasque timendas.
Quae venit ex merito poena ferenda quidem est.
Saepe Palaestinos Deus a regione paterna
Expulit et sedes iussit adire novas,
Propter peccatum, plagas sufferre coactos.
Crimen persequitur sic Deus omne malum.

De fatua permutatione.

Qui pro stultisona non bene tibia,
Commutat vel equum noliger, hic nihil
Lucri consequitur: sic sibi et accidit
Qui pro re fragili perpetuam fugit. [Illustration:

Fatua permutatio.

Saepe solet fatuus plures tolerare labores,
Atque humeris gravius sollicitare iugum:
Quomodo Tartareis animam submergat in undis,
Et videat Strygii guttura passa aquis.
Quod qui forte eremum colit, inter lustra ferarum,
Continuo effundit vota precesque Deo.
Nos scelera impellunt plures subiisse labores.
Quam virtus facilis ad mala cuncta via est!
Cernimus en quales pomposa superbia, fastus
Exigat atque operis sit polienda quibus
Ornamenta petit capitis, frontisque coronas,
Unguentum, vestes atque monile grave.
Ardor avaritiae per saeva pericula multos,
Per casus varios exitiumque trahit.
Navigat Hadriacum pelagus fluctusque trementes
Quem studium nummi curaque vana trahit.
Non metuit fluctus, tempestatesque sonoras.

Auri sacra fames pectora tuta facit
Nec dulces somnos capiunt mollemque quietem:
Funibus immitis quos Cytherea trahit.
Semper habent curas lusores: saepe dolores:
Noctes atque dies pertolerare solent.
Quid ganeos memorare velim, qui ventre refarto
In crapulis semper deliciisque iacent?
Quid referam fatuum, quem vexat cura laborque
Coniugis, in thalamo mutua stupra timens?
Nemo tamen propter Christum sufferre labores
Promptus: ad interitum corpora nostra ruunt.
Optima raro placent. probitas laudatur et alget.
Nempe homines cunctos iam male facta iuvant.
Virtutem studeat sapiens amplectier usque:
Crimina proveniunt pessima sponte sua.
Qui pro caelorum regno mercatur iniquas
Illecebras mundi, stultus inersque manet.

Honorare parentes.

Hos reor insulsos fatuos pietate parentes
Qui non praecipua venerantur, quique iuvamen
His placidum praestare negant, qui verbera dira
Iurgiaque his referunt. tales ratis illa recenset. [Illustration:

Honorare parentes.

Hunc etiam esse puto fatuum, stolidumque parentem,
Largitur natis qui bona cuncta suis,
Cum quibus ipse suam posset sufferre senectam,
Morte gravescentes et recreare dies.
Improbus inde senem natus caruisse parentem
Sustinet, et modicum fert sibi praesidium.
Si nimium vivax pater est, sibi tristia fata
Exoptat natus, mortis et exitium,
Non probitate quidem: nulla pietate movetur
Pro vita effeta, pro senioque patris.
Stulte parens, cur tu nato bona tota dedisti,
Qui te nunc pascit impietate truci.
Attamen iste diu non vivet tempora vitae
Multa nec implebit, morte repente perit,
Qui patri et matri dignos non praestat honores:
Nec colit hos quorum sanguine vita data est.
Morte mala dignus reverenter ferre parentes

Qui negat, est Stygium dignus adire lacum.
Absalon insignis iuvenis, formaque decorus
Contempsit patrem, morte quoque interiit.
Quod Cham nudasset stultus pudibunda parentis,
A patre caelesti mox maledictus erat.
Sennacherib manibus natorum morte peremptus.
At regnum potuit nullus habere tamen.
Balthazar ex merito ducebat tempus et annos
Luctiferos, secuit hic quia membra patris:
Nato sacra dabat senior documenta Thobias,
Ut matrem ingenti ferret honore suam.
Propterea Salomon rex se de sede levabat
Regali, matrem condecorare volens.
Roma Corilano lueres poenasque dedisses,
Si veritus matrem non foret ille suam.
Unde etiam Rechab natos Deus ipse probavit:
In patre quod fuerant, in quoque matre pii.

De cavillatione sacerdotum in choro.

In choris sacris fatuos videmus,
Pravitas oris quibus impudici est,
Eloquant nugas, recoluntque totum
Gesta per orbem. [Illustration:

Garrulitas chori.

In templis fatuos plures nunc esse videmus,
Stultorum in sacris stat quoque turba choris,
Qui nugas spargunt varias, et murmura linguae,
Etque cavillantur vocibus assiduis.
Consilium capiunt quo Narragonia fluctus
Pervolet Ionios plaustraque lata parant.
O quales ritus servat nunc sanctio quondam
Ecclesiae: o leve quam conlinet illa decus?
Nil agitur totum rigido Mavorte per orbem,
Accidit externis nil quoque grande locis,
Quod non in sacris recitetur sedibus: adque
Pervolet extremos ultima fama choros.
Proelia gesta quidem fors in regione Britanna,
Proeliaque a Turco pontica gesta truci,
Illic narrantur quoniam reverentia nulla
Divini cultus, nec pudor ullus adest.
Incurrit baculo quoque dormentarius albo,

Et nova multa refert per loca cuncta chori.
Saepe matutinas, rerum novitate relata,
Incipiunt, nugas commemorantque novas.
Hoc rumore solent totum consumere tempus,
Soluere quo decuit cantica sancta Deo.
Feruor avaritiae multos ad limina templi
Convocat, ob nummos carmina rauca canunt.
Tutius usque foret sacros vitare penates,
Quod sic sacrilego polluere ore choros.
Extra stare velis potius sacra limina templi,
Si placare Deum garrulitate putas.
Simplicibus pravos mores exemplaque prava
Presbyteri monstrant, scandala plura movent.
Anne putas tali ritu te posse mereri,
Presbyter ecclesiae, et dona sacrata Deo?
Nam precibus votisque piis laudare Tonantem
Convenit, hinc nugas pellite ab aede sacra.

Superbiae ostentatio.

Sordida laus semper proprio quae prodit ab ore:
Hanc sapiens refugit.
Efficit et fatuos pomposa superbia plures,
Tartara quos rapiunt. [Illustration:

Superbia.

Efficit et fatuos insana superbia multos,
Quos vehit in nostro carmine cymba levis.
Est vitium sceleris plenum, et cunctis fugiendum,
Sordibus excedit crimina quaeque suis:
Primus apud superos navem hanc fabricaverat olim
Nequitiae inventor perfidiaeque parens,
Qui genuit fatuos quosdam fastusque superbi
Progeniem pa???s [(reading uncertain: patris)] se procul ante Deum:
Corda rapit quorum pomposa superbia: iactant
Qui quoque, quod studio non meruere suo.
Dicit enim fatuus, me docta Bononia pavit
Artibus et sophiae dogmata culta bibi.
Hinc dignus primam mereor conscendere sedem,
Atque inter claros continuare locum:
Alter in Argivis ludos celebrasse palaestris
Se iactat, novit vix elementa quidem.
Si cuperes sacrae suavissima dona Minervae

Carpere, sufficeret Theutona terra tibi,
Pascit et egregios iuvenes Germania pugnax,
Eloquii quorum nunc monumenta vigent.
Hinc tumida debes non mente superbior esse,
Vidisti externi quod loca magna maris.
Sed quia principium vaesana superbia coepit:
Hanc fugiat sapiens, effugiatque bonus.
Lucifer aetherei clarus consessor Olympi
(Candor erat cuius mirificusque nitor)
Corruptus fastu, caeli contemnere patrem
Ausus, Tartareas mersus inivit aquas.
Hunc sequitur pomposa cohors, ad Tartara migrat,
Ad Stygias undas turba superba ruit.
Lucifer et socii fatuis nunc retia ponunt:
Inflatas animas cum quibus usque rapit.
Virtutes cunctas moresque superbia sola
Destruit, indecores haec facit esse viros.
Femineum imprimis genus ampla superbia vexat,
Qua se continuo vestit, et usque polit.
Femina quam fastus tumidus rapit atque superbus,
Seducit multos, insipidosque facit.
Adsit in exemplum Iudith, qua dux Holofernes
Interiit, quamvis femina casta foret.
Iesabel ungebat faciem vultumque fucabat,
Dum putat insigni posse placere Iehu.
Est mulier vitanda procax. Sapientia clamat:
Lascivis oculis pectora casta necat.
Femina vero humilis titulos sectatur honoris.
Laudibus et fruitur femina casta bonis.
Bersabee si non nudasset crura venusta,
Rex David facinus non subiisset atrox.

Plures seducit fastus, mentisque superbae
Gloria, quae fatuos iam sine fine parit.
At Deus omnipotens mentes animosque superbos
Fastidit poena persequiturque gravi.
Felix cui nondum vaesani gloria mundi
Imperat, aut qui non ambitione cadit:
Cogitat aeterni quae sit possessio regni,
Angelici lapsum cogitat atque chori.
Rebus in externis nil sordida nomina quaerit,
Contentus paucis et moderata colit.
Luciferi casum fatui experiuntur inertes.
Praecipitant Stygiis corda superba vadis.
Dum sibi dumque suis, Coraque Dathanque Abyronque
Officium usurpant, ferreque tura parant:
Scandere dum fecit vaesana superbia stultos,
Deglutiit vivos terra reclusa viros.

De usurariis et foeneratoribus.

Quos usura vorax rapit, et malus ardor habendi:
Ad naves fatuas properent strictosque rudentes.
Hi sunt qui spoliant inopes: hi foenora iactant,
Vendunt, rursus emunt, rapiunt, sed merce dolosa. [Illustration:

Usurarii.

Peior adhuc superest fatuorum et turba probrosa,
Quam cupiunt satyri dilaniare canes.
Est nimium mendax, est sordida, turpis, amara:
Fit nullis opibus haec satura innumeris.
Pestiferam hanc turbam iuris torquere potestas
Debet et ad meritum perdere supplicium.
Digna quidem flagris: rapidissima turba peculi
Nudare exutos impietate studet
Atque avidis nummis cumulat frumenta, merumque.
Frugibus aggestis horrea plena facit.
In cella atque penu spumantia vasa Falerni
Continet et Cererem. et grana vetusta nimis
Sola tenet frugum, vini quoque pessima turba,
Civibus innumeris quod satis usque foret.
Nil metuit superos, nil fulmina dira Tonantis:
Per scelus atque nefas sordida lucra parat.
Parturit illa famem foedissima turba sitimque.

Et plures inopes impietate necat.
Iustior et melior nunc est recutita caterua,
(Usuram quamvis exigat illa gravem:)
At magis est foenus tale intolerabile, quod nunc
Nostrates capiunt Christicolumque genus.
Pellitur a nostris Iudaeus finibus exul:
Sunt quia Christigenis foenora vota viris.
O quam dura nimis nudos exactio vexat
Nunc homines, inopis perforat hasta latus.
Quos trahit usurae quaestus lucrumque dolosum,
Ardor avaritiae quos trahit, atque sitis:
Non fecunda petunt telluris semina: vites
Exoptant steriles, ut fluat inde fames.
His quia frumenti, rerum est et copia cornu:
Mox rident, si fors culmina grando ferit.
Sunt spurci penitus, qui turpia lucra requirunt
Alterius damno, divitiasque legunt.

De vana spe futurae successionis

Rebus in externis est qui successor haberi
Sperat, et alterius de funere gaudet acerbo.
At saepe ante illum mortem praegustat, et is avem
Ad tumulum deferre putat, sepelitur ab illis [Illustration:

Optare aliorum mortem.

Quis fatuos tolerare queat, quos ardor habendi
Protinus insanos, insipidosque facit?
Qui cupit alterius rerum successor haberi,
Et bona nancisci qui cupit alterius:
Exspectet fatum quod dissolutio vitae est:
Successor fieri qui cupit alterius.
Sed quis mors hominum manibus non ponitur ullis?
Cernimus hos fatuos saepius ante mori.
Alterius mortem sperantibus accidit inquam
Saepe prius mortem ut praecipitanter agunt.
Nonne furor stolidus, mortem sperare propinqui,
Vilibus in rebus haeres ut esse queas?
Spes tua vana nimis, quoniam tua funera nescis:
Te sequitur pedibus mors properata citis.
Narragonum in patriam te praeceps ducet asellus,
Quem trahis, ut fatuos possis ubique sequi.
Spes est quae nutrit, spes est quae pascit iniquos,

Spes reficit dominum, fallit et ipsa suum.
Quamvis possideas robustae membra iuventae
Vivida sis fortis, sit tibi sana cutis:
Attamen exspectat te formidabile letum,
Morte cadunt iuvenes, decrepitique senes.
Saepe pater nati maestissima funera luget.
Ergo spem fatuam cassaque vota capis.
Rex Priamus natos fortes occumbere vidit;
Quos tamen optabat tunc superesse sibi:
Absalon, egregii dum sperat sceptra parentis,
Nondum maturus funera maesta dabat.
Heredem quandoque facit mors pallida quem non
Sperabas, fatuos fata futura latent:
Non super humanis rebus spem ponite vestram:
Sperandum est soli vivere posse Deo.
Spera stulte nimis, semper sperare caduca:
Et non quo tandem sistere fine velis.

Non observare dies festos.

Qui diem festum meritis decoris
Non colit, tractans avidos labores:
Simiae currum, fatuamque raedam
Scandere debet. [Illustration:

Non observare dies festos.

Proh pudor in caecis nunc gens humana tenebris
Ambulat, et sani nil modo cordis habet.
Est data Christicolis supremi gratia regis,
Ut noscant fidei per documenta Deum,
Electique Deo sint, ad sua regna vocati:
Qui tamen illius dogmata nulla colunt.
Sancta fides cultu nunc flaccida facta pudendo,
Vix specimen priscum continet atque decus.
Pontifices sancti ferias statuere sollennes,
Festaque sanctorum, sacrificosque dies:
In quibus aeterni resonarent cantica patris:
In quibus angelicus concineretque chorus.
Sed quia curamus plus vani ludicra mundi,
Et plus sordiduli corporis illecebras,
Negligimus fidei specimen, ritusque decoros:
Curamus legum mystica sacra nihil.
In sacris agimus convivia crassa diebus:

Continuis crapulis caelica festa madent.
Otia cum dantur feriae et mortalibus, illi
Non prece, nec templo, at ebrietate litant.
Antea quam festis reseratur porta diebus
Ecclesiae, populis uncta taberna sonat.
Ille bibit stomacho ieiuno: devorat alter
Antequam templi limina sacra videt.
Quae non concessis volumus tractare diebus,
In celebri cupimus continuare die
Dum serit in templo fidei praecepta sacerdos:
Assum atque elixum, vinaque larga glutis.
Non nisi thuriferas concedis potus ad aras:
Orando ructas, evomis atque preces.
Stulte labor manuum sacris cessare diebus
Convenit, impositis disce vacare bonis.
Sabbata sanctifices, cecinit tibi pagina Christi.
Sepositis rebus: haec sacra sola cole.

Largiri et paenitere.

Qui dolet et maeret propter, quod vertere nequit,
Est fatuus, quoniam cura torquetur inani.
Praeterea est stultus, qui dum largitur amico,
Paenitet: hic donum perdit, meritumque profanat. [Illustration:

Cum tristi vultu donare.

Quid sit largiri, quid sit donare docebo.
Virtus magna quidem est si pietate facis.
Mentibus humanis gignit solatia laeta
Haec virtus: si quid dexteritatis habet:
Munera qui placidis manibus largitur amico,
Donat et emerito praemia digna viro:
Laudibus egregiis, fama est cantandus et acri:
Is virtutis item nomen habere potest.
Ille tamen fatuus, qui cum largitur amico,
Paenitet hunc missi muneris atque dati.
Saepe etiam donat hilari non mente bonaque,
Pallor at in facie, tristitiesque sedet:
Atque datum propter, fatuos evellere crines
Audet, et improperat quae dedit ante cito.
Munera perdit iners, nam grates soluere nemo
Huic cupit, ingrata qui bona mente facit.
Ille tamen peior pro Christi qui dat amore,