A Romano, ad Nathanem fugam fecit Dromo,
Qui Bethlehemae hospitium hero dum prospicit,
In vulturninum Grytaren primum incidit:
Mox emeritus, ad Curaeum divertitur,
Quem Nathani designat postea hospitem.
Ut venit Nathan, accipitur vino publico.
Viam Ioseph ingressus est cum Virgine,
Qui ad Bethlemam respirant cum pastoribus.
Habet ullum, eam consilio regere non potes,
Cecidere Delphis Pythia dum tusis super.
Quid ille? mox Titanicum tuerier,
Excandescere, iurare, vociferarier:
Hei mihi! cur non habeo spatium, ut de te, ut volo,
Sumam supplicium? (superis ego ago gratias)
Namque hoc tempus praecavere mihi monet me: (id ut
Bonum factum!) atque haud de te ulcisci sinit. Bonum
Factum! ut periclo exivi, apud me vix fui.
Nam, cum ingeniosus sim cordis habeo parum.
Verum, hoccine est humanum factum? aut officium heri?
Quo iure quaque iniuria compingere
In caudicem, et in pistrinam praecipitem dare
Servum fidelem, atque officii memorem sui.
Sed BONUS pati mavult, mereri quam crucem.
Dein cum ultro citro cursitando exhauserim
Cottidie vires, et fuerit pro cibo
Insanum magnum moliri negotium,
Quid autem? tota gratia haut pili huius est.
Si magnum maxime faciam opus, non tamen
Apparet. Hinc, si fandi copia est data,
Cum voce prima torum me venalem habent,
Quae dico mox ipsis falsa ficta vana sunt.
Tam nempe herorum lepidus hic senatus est.
Quae si me tot non afflictent iniuriae,
Nimis nihili tibicen et Dromo siem.
Haec causa est, quamobrem Hero Druso aufugerim meo,
Cum Opis, tum utriusque pedis huius praeclara ope.
Atque sic a Romano ad Iudaeum contuli,
Cui SERVIO tantisper liberaliter,
Habeat simul, dum me ille liberaliter.
Sin, omnes quod facimus plerique servuli,
Cum veritate non succedet, utier
Licebit politis et factus mendaciis,
Multo quae inutilibus rebus sunt usui,
Ut nunc apprime aetas tergiversarier potest.
Sed cuius huc emissus, consto gratiâ,
Est id ut expediam haut obscura diligentiâ.
Mensoris dimidio fungor, ut nimirum hero
Designem hospitium commodum, cum venerit.
Hoc data nisi omni opera Dromo effectui dabit,
Quanta tum in tergus eius, quanta cudetur faba!
Sed quem indicem accipio? quod sit omnium optimum
Hac tanta tota in urbe diversorium.
Quin, quae contra me est pulso primum ianuam
Ut, quem rogem, quis inde semet efferat.
Quanti sit pretî, cum faciem videbo, videro.
GR:
Quis sonitu ac quis tumultu tanto aedes ferit?
DRO:
Aperi ut videas.
GR: Tranquillius! Tranquillius!
DRO:
Nunc esse diu tranquillum per frigus haut licet.
Agedum quod hospitium hîc loci est lautissimum?
GR:
Cur non conspicillum tibi offeram, ut signa videas.
DRO:
Ad te ibo, quando hic est verum, verissimum hoc,
EXERCET omnis orbis cauponariam.
Hoc incremento, detrimento non erit.
Nam faxo aliorum ut lacrimae instillent meo
Marsupio, quod effetum non parum diu
Fuit: nunc est, ut feturâ sententiam
Suppleat meam, et superfetet: quemadmodum
Lepores die hoc, uno edito fetu, altero
Alterum edunt. Nunc istuc eo ad cretarium,
Ut cum piperis bene multum culinae suppetat,
Tantundem cretae mercer usurariam
Ad istam et pinguem et illustrem meam
Provinciam. NON semper illa aestas erit.
Ceterum avem, quod possum ex cantu augurarier,
Domi foveo, hanc ad operam non inidoneam,
Mihi quae plures huc oblectabit alias.
Sed numquid dicebam ante? it urum me cito
Curriculo emptum cretam, quâ, cum satum est, metam.
CUR:
Cum mihi hinc in curiam sit eundum Phrygio,
Quod esse tu tui meministi muneris
Ut facias, quae ad rem faciunt faciendam mihi;
Ad splendorem et mundum externum omnia compara.
Vise huc ante ostium saepius, unde hospites
Veniant honorati, atque cura, vestibus
Unde ipse tute incedas mundioribus.
PHR:
Quod iam mones, animus monuit dudum mihi.
GRYT:
Fero hic aliquantillum purae putae bonae
Solidaeque cretulae, laturus plusculum
E pedis vestigio, cum hoc meam tulero domum.
Nam ille quod mihi perridiculum accidit,
Quasi annonam quandam flagellat cretulas
Atque interusurium me ferme postulat.
Verum illa annonae oneratio vexat parum,
Quod minimo emam, sum venditurus maximo
Tamen. Non hodie primum artem doctus fui
Exenterare ditiorum sacculos.
Hanc materno cum lacte parvulus bibi.
Tantillus cum essem longas pinxi litteras.
DRO:
Non continere me intra potui diutius,
Usque sordide nimis coquunt, quicquid coquunt.
Rimâ perspectavi quandam veneficam
Turpem. Tamquam, nescio, quid pharmaci
Coqueret, aut misceret aconita lurida,
Ita terribili flagrabat vultu femina.
Nunc hic auram capto at, quis adversum venit?
Hic est venustus hospes ille: hanc aviculam
E plumis nullus est, qui ne quit arbitrarier.
Quid fers hospes?
GRYT: Quod tuâ non interest.
DRO:
Quam visu facilis? quam dictu est affabilis!
Quaeso te quid geris? sine videam. Cur occulis?
GRYT:
Ut ne videre tute possis, quod seram,
DRO:
Amo te, cum non abstuleris, cur absconditum
Magis cupias, quam in aperta lucem?
GRY: quia placet.
Quaeso autem, non possum propriam domum meam
Abire? tuis prae interpellationibus.
DRO:
Quaero autem ex te hospes, potes esse inficetior
Rure inficeto?
GRYT: Creta est. Viden quid amplius?
DRO:
Nempe ut ex hoc albo supplicium hospites luant.
GR:
Si quaeram an satis sanus sis, hoc quid referat?
Numquid dealbandos vidisti parietes?
DRO:
I sane. Hic scribet oblongas lineas meras.
Sequar intro, ut quid me postulet primum sciam,
Metuo ne particulam de albare tenear.
Ubi semel me extexero his ex aedibus,
Atque hoc ab avaro et impudente et sordido
Popa, et supra modum propina sordida,
Prosecto in longum perquam sufficiet mihi.
Ille comminiscetur rationes interim.
Eo, quando praesens in mora periculum.
Nam computare sicubi iam inceperit,
Non ante rapacem, quam veniam, de tabula manum.
Heris usque adeo praebent operam strenuam;
Cessant autem, cum tergum verterint suum,
Et abdiderint ex conspectu se paululum;
His cum mihi nec locus nec sermo convenit,
Et centum horum nuce cassa, aut asse haut emerim.
DRO:
Ergo ego ille sum? quem ludificarier placet
Tibi Grytare?
GRY: Tu me ludum facies nunquam Dromo,
DRO:
Nempe centum drachmas apud te devorasse me?
GRY:
Ita dico.
DRO: Centum drachmas?
GRYT: adeo admodum.
DR:
Nimirum ego centum drachmas apud te perdidi
GRY:
Nimirum tot perdidisti.
DRO: Tot ego perdidi?
GR:
Situ quidem Dromo ille es, qui mecum fuit.
DR:
Tribus ego mensis centum drachmas debeo?
GR:
Debes.
DR: Tibi?
GR: Mihi inquam?!
DR: Sordido hospiti?
GR:
A quo, ut tu vir es, acceptus es lautissime.
DR:
Centum drachmis tres atri panis bucceae,
Et item tres vappae potiones pendulae,
Centum drachmis apud te vappam veneunt?
GR:
Centum drachmis paratae solidae pecuniae.
DR:
Centum drachmis ego tibi teneor?
GR: Mihi.
DR:
Ego solus?
GR: Tu solus.
DR: Ego?
GR: planissime
DR:
Numquam hoc argenti abs me impetrabis hoc die.
In ius voco te.
GR: Redi in ius Dromo meum.
Vos hunc scelestum, nisi dat drachmas ocius
Centum, transversum rapite hinc, atque educite
Ad corium usque vestimenta, dum debitum luat.
DR:
Tibi quinquaginta numero, quietus ut sies.
GR:
A centum desit si unus teruncius, cave.
DR:
Habe, ut nactus es, qua iure, quaque iniuria.
Ibi ego in tonstrina, non diversorio fui.
Sed, utrum strictimne attonsus sim, an per pectinem,
Nescio prosecto, usque admutilavit me probe
Ille hospes, cum Dite qui omnia habet communia,
Praeter, quod eius ianuae haud aeque patent.
Istum nunc atriensem Peripateticum,
Ibi qui iam solus diem deambulat,
Convenire certum est. quid agitur?
PHR: Salve prius,
Itur,
DRO: Optimates quidam de Iuda tribu
Ad censionem ut comparerent Caesaris,
Praemisso me, de diversorio sibi
Voluêre provideri, quibus si operam potest,
Ut potest, herus tuus navare strenuam,
Navet. REFERENT magni magnificas gratias.
PHR:
Exspectitamus de bonis mererier
Bene, Quantum in nobis erit hoc erit promptissimum.
Tu intro te recipe, et quae est ad dextram ianua,
Eam ingredere.
CUR: Phrygio!
PHR: Praesto sum here.
CUR: Phrygio!
Ego ibi ex alto procul advenientes hospites
Despexi, stationem quae mandata est obtine.
Nunc te parumper intra cohibe limen hoc.
Cave, unum pedem cave extuleris ex atrio.
DRO:
Quid hoc est? quod Curaee dicebas modo.
Certe mihi obviam primo currendum erit.
Et iam tubas auditu percipio meo.
Cur mihi non sunt in curriculum quatuor pedes?
Cur non celeritate cervum supero aut Pegasum?
O quam salvus ego sum! salvum adventasse herum
Cum video, cum comitatu incolumi plurimo.
NATH:
Concide si quid narraturus es Dromo,
Non ut in aprico, iam fabularier datum.
DRO:
Recte mones sequimini, hospes Curaeus est.
NATH:
Ut volo.
CUR: Salvum vobis adventum ad nos precor
Proceres. Locus hic, et haec conditio tenuis est,
Ceterum in voluntate nil desiderabitur.
NATH:
Curaee, sane est et undiquaque salva res.
CUR:
Da ceteris negotium apparitoribus
Phrygio, ut si diversorium hoc angustius
Siet, quam quod plures capere, possit hospites,
Extemplo in aedes alias alio transferant.
Fac ita ut iussit, ut deducantur isti.
PHR: faciam.
CUR: at ut
Diligenter.
PH: fiet.
CUR: at mature.
PH: fiet hoc.
CUR:
Satin' mandatum istud tibi est?
PH: ah rogare te?
Quasi difficile sit, numquid aliud imperas?
PHR:
Item tu stipes, quid otiosus ibi hietas?
Quin istos proceres liberas ex ocreis.
Quaeso vos reliquos, huius ductum sequimini.
Quod si istae cursitationes durent diu,
Meum erit propediem non dumtaxat calceos,
Sed, si pote est, mutare utrumque simul pedem.
Confeci istud negotium.
CUR: Factum bene!
Nunc mensas orna quando Cenae tempus est.
PHR:
Dictum factum.
DRO: Quantum hic radendo hospes queat,
Me clam quidem est: certe parata studia sunt:
Inspexi coquinam, res geritur dexterrime.
Opus fervet: susurrant verua: quod sciam,
Nil deficit: arridet hoc hero: Dein tondeat
Curaeus, dum iam animo nostro sit obsequens.
At isthic in Lycaeo, putido angulo
Tantum habitant morbi, sitis, fames, Erinnyes,
Harpyiae. Quod si quis commiserit nefas
Immane quantum grande, non istum est opus
In Gyaros mitti. cauponis si istius siet
Convictor, tunc supplicium abunde sumitur.
Aeternum ille valeat. Mihiproficiscier
Admensam intro allube scit! Haec provincia est.
PHR:
Nemo me priores iam partes apud herum habet.
Hos aliquot dies numquam non meus totus fuit.
Nullam benignitatem in ipso claudier
Mihi sentio; cui perlubens omnia, modo
Ut possim facere, facio: in qua re cum mihi,
Tum ipsi est melius longe quam ante illa aliâs fuit.
Nuper dissidere cum vehementer coepimus,
Quod ille in me sibi plus licere, quam licet,
Arbitraretur, atque ego ferrem tunc indignius,
Fidem, Liberalitatem, diligentiam
In dubium rapi, sperni, paruique pendier:
Ego quod facerem, ille quod faceret contrarium
Ubique utrique nostrum et adversum fuit.
Nunc, cum animi nostri de novo coaluerint,
Bis tanto amici sumus inter nos, quam prius
Sed accensum atque apparitores conspicor,
Nimirum muneri merum publico ferent
Hospitibus: Here, quid facto nunc quid est opus?
Vina e senatu apportantur honoraria.
CUR:
Hoc est quod exspectavimus. quam tempori!
Cum mensa missu iam primum instructa altero est:
Consistite hîc, dum significem praesentiam.
NATH:
Quando ita est ipsorum pateant fores ingressui.
GRAM:
Illustris et Generose, quod Generositas
Et vestra Clementia salva ac incolumis heîc
Hoc die, praesente Dei appulerit cum gratia,
Id cum Clementiae vestrae, tum quoque sibi
Amplissimus gratulatur Senatus serio.
Iuxta, ut Generositati Vestrae et Clementiae
De voluntate Amplissimi Senatorii ordinis
Erga se manifesto constare possiet,
Congios decem istos, ut matre natum est, meri
Puri, quinos atri, albi tot idem, qua par est
Demissione, Senatus urbis exhibet.
Obnixe a vestra contendens Clementia,
Ut tum villum, tum verô istud studium sibi
Arridere iubeat. si modis melioribus
Et iam et deinde queat vestrae Clementiae
In quocumque tandem officio gratificarier,
Amplissimus Senatus, animum in promptu habet.
NAT:
Quae Amplissimi Senatus huius urbis est
In me singularis illa liberalitas,
Eam non debeo, quam eximiam interpretarier
Animi benigni propensionem. Quod meum est,
De isto praeclaro publicoque munere,
Quam possum, agoque habeoque summas gratias.
Etiam relaturus, si quid me sit penes
Ullum de quo ne dubium concipiat, precor.
Faxit DEUS huic ut Urbi, et huic Senatui
Magis magisque melius sit. Et ut mihi
Vicissim esse gratum detur quaedam occasio.
Quod restat Senatus saluti unum libabimus
Circum dato hac in tota corona poculo.
CUR:
QUANTUM hoc DEI et naturae beneficium est, simul
Splendore originis valere plurimum, et
Alios humanitate longum vincere.
Vir gravis parum humanus, audit humanissimus:
Quid? si gravis simul sit et humanissimus,
Hoc rarius nil quicquam sit hoc in saeculo.
DRO:
Hei! quam pro Druso longe melior est herus
Mihi Indignus Dromone me est herus meus,
At liberaliore servo dignior.
Verum ego Dromo, indignus tam praecellenti hero
Nunquam non fui: Druso autem aliquo dignior modo.
EST profecto DEUS, qui non merentibus bonum,
Pro pura puta gratia, dat bonum tamen.
Hunc ego Dominum incolumem incolumis habeam diu.
NATH:
Curaee, nemo est qui fidibus sciat? et canat
In nostram paucas cantilenas gratiam?
CUR:
Si duos velitis, totidem erunt: plures erunt,
Si plures.
NAT: BONOS pauciores quam plures malos.
Tres fidibus, unus viva voce intercinat.
CUR:
Iam praestolantur dudum foras.
NATH: Ergo praesto sint.
CUR:
Honestum ingressum?
TEL: Morem gerimus, qui vir est.
CUR:
Apage procul cum moris istis moribus.
PRON:
Aliud, cum in Velabro inter olearios eris,
Aliud, cum propter honestos viros versaberis.
TEL:
Numquid te huius dicti iam miseritum fuit?
CUR:
Cessa miser, miseret te aliorum quidem, Tui
Te nec miseret nec pudet.
PRON: Cui sic est, est miser.
Rem nostram non devoravimus aut elavimus;
Non coquus, lanius, piscator, pistor abstulit.
QUOD nihil accedit, idem DEO volente fit,
Cuius voluntas nobis sat rationis est.
MAR:
Quod DEO perennis gratia sit et gloria.
IOS:
Ita est: sed sine me pervenire quo volo.
IN re parva pietas est quaestus maximus,
Cui cum litemus ambo, cum nil prorsus est,
Hoc sat est, si animus sis meus, quando ego sum animus tuus.
Numquid vis aliud?
MAR: Nihil, cum aliud nihil velis.
Iosephe ne tam contende plenis passibus,
IOS:
Enim meus hic, et meus est perpetuus gradus.
MAR:
Enim vix ambobus pedibus excurro te.
Quin etiam Sancto oneri metuo, quo uterus tumet.
IOS:
Ah mea tu, da aliquid necessitati temporis:
Declinat in vesperum dies. Ducam manu.
MAR:
Id, amabo, adiuta me, quô eamus facilius
Namque hac re arbitror id fieri posse maxime.
Iosephe!
IOS: quid desideras mea animula?
MAR:
Quod verbum ex animo, et vere nunc dicam tibi,
Tues, secundum Deum, in quo nititur salus
Mea. Te sine si forem, haec lux mihi foret ultima,
Neque enim in quoquam quicquam mihi auxilio foret.
Ita vix animam hanc, quam usurpo, trahere possum.
IOS: atat.
I quod potes, ne te sollicitet quidpiam:
Et nos deducet opportunum in locum DEUS.
MAR:
Propter sanctum illud quod utero gestito meo
IOS:
SATIS secundi, cum DEI simus, sumus.
MAR:
Annon pithaulen audio?
IOS: Certe quidem.
Sed eccum contra nos venit:
MAR: quam laeta sum!
Videre tandem homines nostrum parum impares,
Parum instructiores opibus, atque nos sumus,
Cum enim alii nos prae se contemnant, hi tamen
Nobis se non praeponent pastores gregis.
Salvete vos una salute singuli.
POEM:
Salvete vos: iter vobis sit prosperum.
Quam habes puer sedeculam asser plicatilem,
Quo fessa viâ eat sessum parumper femina.
MAR:
Non ubi sedeam locus est, at est ubi ambulem.
POEM:
Si Bethlehemam tenditis, nil quam lapis
Est, quem distat. Quin valvulae portae patent
In aliquam noctem. Hic ego vobis resuscito
Ignem in cespitem, ut calescatis, succedite.
IOS:
O singularem Iovae providentiam!
POEM:
Quaeso te, Elia, ut convoces vepribus greges,
Istumque isto in praesepi praebeas salem.
EL:
Davide fili adiuta me.
DAV: Facio pater.
IOS:
Cur lacrumas effundis?
MAR: Hoc deinde aperiam.
POEM:
Cur illi ilico quasi puero lacrimae cadunt?
MAR:
Cum tanta in retenui promptitudo me afficit,
Tum vero istius pueri exemplum seduli,
Quem nomine nominavit Davidem pater.
DAV:
(O DEUS bone! ô pater! me ovis una deficit.
EL:
Inquire.
DAV: Molosse, consequere Molosse me.)
MAR:
Namque in mentem Davidis Patris venit mihi.
POEM:
Ille illius parens nostrum communis est
Necessarius. Quod domi educatur istius,
Optime educatur, et pietate, et moribus.
Non illius liberi in gremio manus fovent.
Cum itare possunt, ilico faciendum habent.
Hinc negotium ipsis non negotium, otium est,
Et vigilias meras ludos ducunt meros.
Elia, tu istud expediendum aliis dato,
Atque ad nostros quoque conferto sermones tuos.
Haec femina, ut Davidis facta est mentio
Cum filium nominabas Davidem tum,
(Ut BONI quidem sunt homines lacrimabiles)
Cum de illa ipsa voce ex temet inaudiverat,
In fletum soluta e laeto vultu et libero est.
Te memini de Davide scire plurima,
Quorum particulam quaesumus nobiscum uti
Communices, quoniam iucundius nihil
Cum nobis esse tum his binis hac potest vice.
EL:
O amice ex multis mihi une in gratiam tuam,
Cum istorum binorum, unum perstringam brevi.
Nos iam multi sumus Quondam solus David,
Cum ut meus iam David, operam navaret ovibus
Pascendis, atque secum cantaret sacra,
Leo se in medium atque ursus contulit gregem.
Ut non pastorem agebat mercenarium,
Ita vitam periclitarier maluit suam,
Quam ursinis praedam rictibus relinquere.
Adeoque mortis ipsius de faucibus
Eripuit miseram ovem, atque refractarium
Leonem contruncavit dextrâ heroica.
Meus, hoc, avus, loco accidisse dictitat:
Atque id ex suis avis, qui ex suis avis,
Auditione accepisse priscâ et seriâ.
MAR:
Hunc diem cretâ signare et memoriae volo
Mandare, tam rem lepidam lepide iste retulit.
EL:
Atque eccos! filium, et hunc, quirem vobis canent,
Namque Davidis psalterium (heu!) intercidit.
DA:
Quam ego laetus cum recuperata incedo ove!
Ut hanc duco, sic aeternum me in gaudium
Ex lacrimarum hac valle ducat Messias.
EL:
Ehodum! veni David fili! veni David!
DA:
Quid me vis? mi pater! quid me vis? mi pater!
IOS:
Bonis Davidis Ursum lateribus cane.
DA:
Tanto cum ovem receperim lubentius.
POEM:
Tu alter! cum fidibus scias, rem ad fides cane.
Pastorem, miseris tuis oviclis
Unum mitte, gregi diu petitum.