Oratio sive Praelectio In Auspicio Officiorum M. Tullii Ciceronis
Et M. Accii Plauti Comoediarum In Academia Erphurdiensi per Magistrum Eobanum Hessum In eadem Academia Bonas litteras publice profitentem habita M.D.XV.

[Erfurt: Johannes Knappe the Elder, 1515]
4o: 12 leaves
 
 
Text submitted by Harry Vredeveld. While retaining the orthography and punctuation of the original, I have silently corrected obvious printing errors, expanded the abbreviations, normalized the use of i/j and u/v, and, where appropriate, added paragraphing. For a critical edition, with translation and commentary, see: The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, vol. 3, King of Poets, 1514-1517 = The Renaissance Society of America Texts and Studies Series 1, ed. Harry Vredeveld (Leiden, Boston: Brill, 2012), pp. 55-125, 527-38.


 
[A1r]

Oratio sive Praelectio
In Auspicio Officiorum M. Tullii Ciceronis
Et M. Accii Plauti Comoediarum
In Academia Erphurdiensi per Magistrum Eobanum
Hessum In eadem Academia Bonas litteras
publice profitentem habita M.D.XV.

In qua habentur
De Laudibus et reparatione Studii Erphurdiensis
Contra malos preceptores
Laudes Ciceronis: Laus Moralis philosophiae
Ad recta Studia Exhortatio
Artium Septenarii Tropologica Descriptio

 
Eiusdem Eobani

Perdere non potuit sanctam Fortuna Minervam
      Cuspide nam vitrea fortior Aegis erat
Nunc age responde nostris Erphurdia Musis
      Plena tua est iterum gloria: plenus honor
At quicumque legis nostros ubicumque libellos
      Hoc memori clausum pectore Carmen habe
Ut nova Thuringae [Thurignae 1515] surgit domus accola Gherae
      Sic maior studiis accumulatur honos


[A1v]
 
PRAELECTIO ERPHURDIENSIS HELII EOBANI HESSI
IN PRINCIPIO OFFICIORUM CICERONIS ET PLAUTI AMPHITRYONIS
HABITA X KALENDARUM IUNII M.D.XV.

SI [sI 1515] ullo unquam alio tempore de rectorum studiorum instauratione. deque totius huiusce litterariae rei salute et stabilitate bona esse spes potuit nunc maxime non sperare solum sed et quasi redituras ab exilio bonas litteras nobis possumus polliceri Candidi iuvenes. Etenim si superiora tempora cum presentibus conferre libeat non video quamobrem magnopere fortunam accusemus quae aequabile illud et perpetuum in omnibus rebus temperamentum sic exercet ut duobus vitae rerumque differentiis propositis alteram altera moderetur et conspergat, Videre enim est eam esse in rebus humanis diversitudinem ut quantum secundis nonnunquam efferimur tantum deprimamur adversis. Docet enim nos fortuna multis casibus sic uti prosperis ut tanquam instantia pericula semper timeamus. Id verum esse domesticum nos exemplum docuit, tantum abest ut externa requiramus[.] Quis enim est qui nesciat quantam anno ab hinc quinto nostrum hoc praeclarum Gymnasium improborum hominum consiliis illatam calamitatem acceperit? quanta afflictatum vi? quantis pulsatum popularis violentiae procellis tamen restiterit et grassantis fortunae cesserit iniuriae Donec quasi


[A2r]

collectis reliquiis ipsum sese refovere cepit et preterita cum presentibus conferens de futuris sibi providet sapientissime. Videmus enim (Deo gratia) conventum hunc scholasticum pulcherrimum et litterariam miliciam Erphurdiensem indies post acceptam cladem non solum augeri: sed et rectius multoque preclarius optimorum preceptorum tam copia quam summa diligentia institui, Quae res cum multis aliis hac nostra multo ignobilioribus Acadaemiis laudem et gloriam pepererit tum maximam nobis conciliabit aestimationem dignitatis et praeeminentiae vel propterea quod Erphurdiense Gymnasium nullo nisi iniquissimo tempore ulli unquam totius Germaniae Scholae et litterarum gloria et doctorum virorum multitudine concessit[.] Huc accedit quod quemadmodum scientiarum omnium laude et gloria hactenus: ita in futurum omnes Germaniae Acadaemias aedificiorum maiestate: elegantia: et amplitudine facile superabimus[.] Quae enim vel publica vel privata domus conferri poterit si hoc quod tanto tamque preclaro inicio ex fundamentis surgere opus cernimus in fastigium eductum excreverit[.] Quod si ad Magistratus ipsos potius et Aediles: Scholasticique aerarii dispensatores hic mihi sermo haberetur dicerem hoc loco fortasse cum multa alia tum et hoc quod superioribus diebus sic lusi

Aemula Caesareo surgit domus Amphytheatro
      Esse quis hoc pulchrum: magnificumque neget?
At magis Ingenuas pulchrum est florere per artes


[A2v]

      Illa est magnificae gloria prima domus
Huc aliquem confer dubiis Amphiona Rebus
      Attrahet impulsa frigida saxa Lyra

Quod si publica utilitate neglecta privata quisque commoditate seorsum occupabimur actum de tam splendido tamque ornato studiosorum ordine quis dubitabit? Etenim in publicis rebus administrandis nulla maior pestis est quam privatae utilitatis studium Quae res non solum civitates multas: sed et Imperia: sed Regna: sed provincias sepenumero evertit: perdidit: et absumpsit
      Dicerem multa ad hanc rem pertinentia nisi alio nostra festinaret oratio, sum enim evagatus longius fortasse quam oportuit. Sed libuit haec praefari tumultuario sermone (nec enim orationem facimus) ut omnium primum ostenderem quam optime me esse animatum ad decus gloriamque comparandam huic Acadaemicae familiae Cuius augendae dignitatis si author esse non possum ero tamen (quod certe de me et polliceri possum et praestare) auxiliator: et exemplo reliquis ut in id ipsi diligentius incumbant in quo vires meas defecisse cognoverint. Neque enim minus gloriosum esse arbitror maximarum rerum instituisse exempla quo caeteri qui melius possunt incitentur quam eas ipsas maximas res gessisse Eamque ob rem Cicero Latinae eloquentiae vindex in primo off. libro Solonem prefert Themistocli: M. Scaurum C. Mario: Q. Catulum Gn. Pompeio: P. Nasicam Scipioni Aphricano. quod hii consilio plus quam


[A3r]

illi rerum gestarum gloria laudis et aestimationis sint consequti[.] Ego vero (ut reliquos taceam) semper id mihi singularis gloriae loco duxi si non solum mihi sed et iuxta Platonis edictum quam plurimis prodessem In eoque esse situm Iuventutis meae et semper quaesitae [quesitae 1515] gloriae fructum cognoscebam si bonorum operum exequtione bonis etiam placere possem. Quam rem pro mei ingenii facultate (quae tamen sentio quam sit exigua) si non satis quidem egregie sum consecutus: consequtum tamen multi affirmant,
      Sinite quaeso Boni Commilitones non quidem gloriari me. nec obiicere beneficia sed piam voluntatem et animi affectum commemorare, Puer olim quasi prima stipendia facturus in litteris ad hoc Erphurdiense stadium a parentibus dimissus: mox et vix dum a paucis hominibus cognitus Gymnasium hoc versibus quibusdam magnorum virorum testimonio non contemnendis illustravi Tum et alia quaedam [quedam 1515] ad eius tametsi fortasse non gloriam certe tamen honorem et dignitatem pertinentia dedi De quibus quoniam mea sunt quam brevissime mihi dicendum esse censui Ne fortasse cuipiam ex re non perinde magna cristas tollere videar: atque illud quod dici solet male audiam Suum cuique pulchrum. Qui enim sua per se: licet sine fuco: benefacta commemorat seipsum laudantis calumniam mirum si effugerit Quae tamen omnia apud doctos et sapientes viros adeo sunt excusata ut non mediocrem virtutis aestimationem prae [pre 1515] se ferre videantur[.] Nuper autem


[A3v]

(ut ista puerilia omittam) ex Barbaris regionibus reversus Latinas Musas mecum attuli quae etiamnum per Barbarissimas nationes sequtae ad haec exteriora me velut postliminio redeuntem ipsae reduxere: iam dudum caeli istius crassi et maligni inclementiam pro sua teneritudine ferre non potentes Bonam huius anni partem apud eas vobis quoque (ne solus haberem) insinuandas collocavi. Laudo vestrum studium: probo diligentiam: commendo consuetudinem. Amplexati estis et quasi ad animi sacietatem deosculati puellas castissimas Heroidas scilicet Christianas ut tandem nominemus nostrum illud novicium opus[.] Clam me non est fuisse multos qui dicerent nunquam me istarum rerum prelectionem adeo festiviter institutam ad finem perducturum[.] Quorum opinioni quantum mea constantia detraxerim vos ipsos testes appello: magis enim presentes habere non possum[.] Fuere etiam qui dicerent non tantum communis utilitatis quantum mei ipsius commodi gratia professionem istam instituisse quae quam vere ab eis dicta sint ipsi velim nunc secum repetant cum non solum ista preterita non poeniteat contulisse: sed et futura quaedam (quis enim omnia tandem posset) gratuito vobis conferre sim paratus[.] Inerat autem (quod scitis) in isto opere invulgando quidam gloriae vermiculus cuius plerumque corruptione [corsione 1515] sic extimulamur ut popularis aurae cupiditate fiamus prorsus ebrii: multaque faciamus ad nostram gloriam quae imperitae multitudini ad utilitatem privatam pertinere       


[A4r]

videntur cuiusmodi maxime sunt nostratia ista poetica deliramenta: dulces insaniae: imaginariae voluptates: iucunda Musarum somnia: et id genus multa exorbitamina mentium
      Verum ad institutum redeo[.] Non sum per immortalem deum (id autem summum iuramentum est) non sum de eorum numero qui quo ipsi gloriosiores vel ditiores evadant auditorum et discipulorum profectus negligunt: eorumque animos ita quibusdam verborum (quae domi prius meditati sunt) lenociniis demulcent et seducunt ut quasi oraculum habeant quicquid ineptissimus aliquando preceptor concitatiore paulum spiritu effutiverit[.] Quales sunt isti qui apud Idiotas illitteratos homines in privatis conciliabulis si tria digrammata graece fortasse commendicarunt pleno ore: ingenti spiritu eructant: atque ita sese ostentant ut male seductis pueris graculi: hem graeculi dicere volebam: videantur, Quibus profecto longe esset consultius si Ciceronis nostri precepti (quod est in off.) memores: eo uterentur sermone qui notus ipsis esset ne ut quidam (sic ipse inquit) graeca verba inculcantes iure optimo irrideantur[.] Quibus illud Iuvenalis velut offa Cerbero in os non immerito obiici potest

                                            Omnia graece
Cum sit turpe magis nostris nescire Latine

Sed profecto facimus plerique nostrum ut dum nimia graecitate laboramus neque graeci neque latini videamur[.] Denique praeclara est illa et memoratu digna Pomponii Fortunati sententia O quantum verae Latinitatis cultu [cultus 1515] nitet Cicero et nolentem cogit sui exemplo qui cum in officiis


[A4v]

et Tusculanis plurimisque in locis orationum suarum ex graecorum fonte plurima exhauserit graeca tamen nunquam inserere voluit,
      Hii sunt o Boni Iuvenes qui non sanctissimae philosophiae divina dogmata: sed prophanatae litteraturae venena et incantamina ex conductarum domuum angulis non ex philosophicis pulpitis vobis proclamant et verborum lascivia non contenti perniciosam doctrinam vendunt: et superbientis stulticiae spiritu inebriati se doctos: se sapientes: reliquos omnes stultos: ineptos frivole garriunt Qui in Iuvenale. Ovidio: Martiali: Catullo: et id genus aliis quo quisque locus est turpior eo explicant ipsi diligentius et enucleatius Tanquam vero non sint alii quoque qui legi et proponi studiosae Iuventuti citra morum offensam possint[.] Sed heus vos qui adestis

Qui legitis flores et humi nascentia fraga.
Frigidus[:] o pueri fugite hinc[:] latet anguis in herba

Tametsi ego mihi tantum non arrogo ut a prophanorum poetarum vel scriptorum lectione vos deterream Sed eatenus adhibendum modum et aetatum discretionem censeo quatenus ingenui animi verborum lascivorum veneficiis magis quam rebus ipsis non polluantur

Verba enim (ut ait ille) movent animos: oris lascivia pectus
      Pulsat et in venas semina mortis agit

      De quibus rebus quoniam mihi in praesentia quidem non est institutus sermo supersedendum censeo: et ad id maxime properandum ad quod nostra festinat oratio


[B1r]

      Tria sunt [sicut 1515] auditores quae in huiusce sermonis ordine explicanda constitui[.] Ea autem sunt M. Tullii Ciceronis (cuius clarissimum librum quem de officiis inscripsit vobis interpretabimur) laude et prestantia, Moralis Philosophiae (de qua in ipsis officiorum libris explicatur) dignitate et praeeminentia[,] Demum parenesis quaedam: et ad rectissima studia amplectenda generalis adhortatio[.] Quae tria ubi cursim et quam distincte licebit absoluta fuerint sermoni nostro Coronidem imponemus
      Quantum itaque ad id quod primum erat attinere videtur scire vos non dubito multos quidem fuisse qui de laudibus Ciceronis satis copiose scripserint Verum alios exemplorum acervis: alios antiquitatum involucris: nonnullos orationis copia et longitudine multo graviores esse quam qui nostro proposito (quod compendium desyderat) satisfaciant Quae ego pro ingenii vestri captu et temporis ratione partim abbrevianda partim etiam hoc orationis cursu omittenda censui. ne ex aliorum Laciniis centones mihi sarcire videar. De laudibus vero Ciceronis multa diligenter in arctum collegit vir inter nostri temporis ingenia magni nominis Philippus Beroaldus Bononiensis in ea oratione quam in eiusdem Rhetoricorum ad Herennium principio habuisse fertur[.] Scripsit et Plutarchus Graecus philosophus multa in eius Vita ad ipsius nominis gloriam pertinentia: Scripsit et Apianus Alexandrinus multa de eodem in libris bellorum Civilium [Civilum 1515] quorum tamen neutrum citat Beroaldus[.] Verum quantum ex omnibus simul collatis colligi potest, M. Tull. Cicero unus est omnium       


[B1v]

dignissimus qui laudetur et certatim extollatur ab omnibus, Cuius libros qui legerit hic demum cognoscet quam merito sit laudandus Qui Latinae non solum eloquentiae: sed et philosophiae parens et unicum decus a doctissimis scriptoribus appellatur Qui dono quodam providentiae (ut Quintilianus ait) genitus est in quo uno omnes suas vires eloquentia experiretur Qui Demosthene eloquentior: Platone copiosior[:] Isocrate orationis iucunditate sonantior: Pericle concitatior et ad movendos affectus potentior In cuius orationibus tanta inest vis (ut verissime scribit Campanus recentiorum omnium facile disertissimus) ut quod De Anthaeo poetae fabulantur in caelum usque attolli et humerotenus reliquos omnes superare videatur[.] In quam sententiam concedere videtur Quintilianus sic scribens, Precipuum vero lumen ut eloquentiae ita preceptis eius dedit unicum apud nos specimen orandi docendique oratorias artes M. Tull. Cic. Qui in omnibus suis scriptis (quod et ipse de se primo off. gloriatur) copiose: ornate: distincteque dixisse comprobatur[.] Si ad Orationes eius in quibus maxime excelluit te convertas. divino quodam eloquentiae flumine manat: verborum copia foeliciter lascivit: rerum abundantia plenus turget: iucundissima varietate delectat. Vi et quasi spiritu quodam orationis vehementi excitat: movet: et impellit quocumque volet adeo: ut nonnullos eius orationis potentia coactos strictis pugionibus (quod De Caes. scribit Plutarchus) ex patrum       


[B2r]

ordine in medium quasi furibundos prosiluisse compertum sit[.] Quorum tamen omnium adeo celebres habentur quas Philippicas ad aemulationem Demosthenis inscripsit ut cum reliquae id efficerent ut Amici defenderentur heae hoc dumtaxat conatae sunt ut non tam ex urbe Antonius eiiceretur quam Demosthenes Graecus Rhomana eloquentia superaretur[.] Epistolarum familiarium libros in manus sumpseris preter sententiarum gravitatem et Latini sermonis puritatem Orbis Imperium: Rhomanae Reipubl. statum: et velut diversorum temporum imaginem quasi in speculo contemplaberis[:] Copiam denique Latinae orationis et usum scribendi pulcherrimum ac elegantissimum non secus ac ex fonte quodam Rhomanis verbis scaturiente hauries[.] Ad reliqua te converte: contemne ista (si diis placet) et comparatione reliquorum abiice: sume in manus philosophica ista Academicarum scilicet Quaestionum: De finibus bonorum et malorum: De natura Deorum: De divinatione: De Republ.[:] Tusculanas Quaestiones: Libros Officiorum et reliqua quae ex ipsis philosophiae penetralibus velut Arcana quaedam depromsit[.] Ibi tum prorsus obstupesces ubi videbis Latinum hominem Graecam philosophiam sic tractare ut penes eum nata videatur non alibi prodiisse. Qui cum non in orationibus solum sed et in philosophia quoque       


[B2v]

Graeca cum Latinis (ut ipse prim[.] off[.] fatetur) coniunxerit non immerito de se ipse gloriatus est id nulli adhuc Graecorum contigisse ut idem utroque in genere elaborasset: ne dicam excelluisset
      Verum de Ciceroniana philosophia postea dixero si laudum eius velut sylvulam hanc incultam (neque enim panegyrim facere est animus) quam brevissime absolvero. Sed cum permulta et pene infinita sint quae ad Ciceronis laudem conferri possint ea demum summa est gloria: illud certissimum virtutis testimonium Ab hoste scilicet laudari: quod ipsum Ciceroni cum propter immensae eruditionis abundantiam: tum propter summam vitae integritatem et reipubl. administrandae prudentiam singularem (quam in eo Consulatu quem Catilinariae coniurationis tempestate summa cum laude gessit magnifice comprobavit) contigisse quis ignorat? Palam omnibus et in professo est Crispum Salustium Rhomanae historiae ut Martialis scribit principem acerrimas cum Cicerone inimicicias exercuisse[.] Ille tamen nihilominus hostis tantus et tam infestus in eo libro quem de Catilinaria machinatione luculentissime conscripsit primas ubique Ciceroni partes tribuit, eum prudentem et optimum Consulem multis in locis appellans Unde et M. Catonis testimonio primus omnium patris patriae appellationem reportavit[.] De eodem hostis quondam eius Caesar Dictator non dubitavit predicare Omnibus Triumphis maiorem laudem adeptum Ciceronem[.] O pulcherrimum verae gloriae elogium: o dulce virtutis preconium. Quod maius? aut quod verius verae laudis


[B3r]

argumentum quam ab eo laudari a quo lauderis invito? Sed habet apud hostes quoque locum virtus: fitque plerumque ut non tam de virtute quam Imperio et salute hostiliter contendatur Qui Cicero tametsi omnem pene Peripatheticam et Stoicam philosophiam (utranque enim sectatus est ut ipse in prologo primi off. de se ipso scribit) Latinam praestiterit plura tamen daturus videbatur si per nefandissimum M. Antonium licuisset[.] Ipse enim li. secundo de Divinatione sic scribit Adhuc quidem hec erant. ad reliqua acri tendebamus animo sic parati ut. nisi qua gravior causa obstitisset nullum philosophiae locum esse putaremus qui non latinis litteris illustratus pateret[.] Magnificum illud Rhomanisque hominibus gloriosum ut graecis de philosophia litteris non egeant. O gravem iacturam O impietatem tuam Marce Antoni qui concivibus tantum munus invidisti tuis Etenim veteris illius proscriptionis et Philippicae fulminationis memor cum Triumviratum esses adeptus caput illud Rhomanae eloquentiae promptuarium de suo corpore abstulisti

Hoc tu laurigeros ageres cum laeta Triumphos
      Hoc tibi Rhoma caput cum loquereris erat

linguam illam omnis eloquentiae nervum ense nefario prescidisti: O rem atrocem: o factum male

Quid gladium demens Rhomana adstringis In ora
      Incipient omnes pro Cicerone loqui

      non querelis locum sed laudi potius instituimus[.] Proficere vultis o Iuvenes: o adulescentes: o pueri: o etiam provectae aetatis Audite Quintilianum Audite inquam et sapienti consilio acquiescite. Sic enim inquit


[B3v]

Hic demum profecisse se sciat cui Cicero valde placebit, Placeat vobis Cicero et profecistis[.] Fieri autem nullo modo posse arbitror ut quod valde vobis placeat id non etiam habere: amplecti: et undequaque ambire studeatis. fieri etiam non potest ut qui ultra primum vestibulum in Ciceronianis lectionibus progressus fuerit non statim capiatur eius legendorum librorum quasi quodam inexplebili desyderio. Non enim ut plerique solent rerum quae in philosophia consyderantur perplexitate: aut quaestionum [questionum 1515]: argumentorumve obscura prolixitate absterret lectorem: sed cum amabilissimo orationis filo tum rerum ipsarum quae scribuntur: tametsi gravium: limpidissima resolutione et gratiosa facilitate ad interiora agnoscenda semper magis ac magis invitat
      Quorsum vero haec? Tanquam scilicet ipse latissimum Ciceronianae laudis campum ingredi ne dicam pertransire audeam. pedem consulto refero, ne si rem male tentatam male perfecero fiam ridiculo et ad assem (ut inquiunt) insanire videar[.] Nulla sunt quae diximus exigua pro Ciceronianae laudis magnitudine quam nec ipse quidem si revivisceret suae uberrimae facundiae copia posset satis explicare[.] Satis mihi visum est si dum minimam laudum eius partem exprimere non possumus audaciae. ne dicam temeritatis nostrae veniam deprecemur et quasi adorabundi ad omnium Disciplinarum deum Ciceronem accedentes ea salutatione qua eum Plynius ille naturae rerum consultus polihistor


[B4r]

vii libro naturalis Historiae veneratur. salutantes dicamus Salve primus omnium pater patriae appellate: primus in Toga Triumphum: linguaeque lauream merite: et facundiae litterarumque [litterarum 1515] latinarum parens[.] Et nostrum illud (si diis placet) adiiciamus

Gloria Rhomulidum: Latiae pater unice [unicae 1515] linguae
      Salve Rhomanae maxima fama Togae
Attica quo veteres Pallas duce liquit Athenas
      Graeca prius. Latio Schemate iussa loqui
Salve cui similem. neque pristina viderat aetas
      Nec fortasse parem saecla futura dabunt.

      Hactenus M. Tull. Ciceronis laudum qualemcumque partem summis (ut aiunt) digitis attingere libuit[.] Nunc ad secundam instituti nostri partem hoc est Moralis philosophiae commendationem veniemus Quam iccirco breviorem esse volumus quod bonam eius partem hoc Semestri aestivo in hiis ipsis officiorum M. T. Cic. libris vobis explicabimus Quam etiam rem omnino non attigissem nisi (ut de Theopompo: si bene memini dicebat Isocrates) putarem vobis opus esse calcaribus adeo sponte non currentibus[.] Quae enim malo quodam fato vos [nos 1515] remoretur inertia[?] mavultis bonas horas male collocare: et sinistrorsum abduci quam malas emendare in meliores: et via (ut dicitur) regia ingredi: Quae ideo dicere me nemo sit qui existimet ut a philosophicis disciplinis (quas et sancte veneror et unice suspicio) vos abducam:       


[B4v]

sed magis ut incitem: et quasi fomite quodam ad easdem ferventius amplectendas accendam Quandoquidem preter philosophiam et eam quidem Moralem nihil vobis in hiis libris proponam, tantum abest ut velim contemnere. Philosophicam igitur nunc non Poeticam (quamvis nihil quod philosophus sciat Poeta ignoret) lectionem ad vos affero Litterarum Candidati Qui ut in Aristotelica philosophia cotidie peregregie erudimini: ita non debetis hanc Ciceronianam quae illi simillima est contemnere[.] Tanto autem erit haec vobis ista iucundior quanto nativo et suo colore fulgens male peregrinata et multis iniuriis affecta est apparentior Siquidem Cicero nobis integer est et purus: suo lumine clarus et illustris[,] Aristotelem vero: Quod et Politianus indolere videtur, habemus mancum: lacerum: atque adeo multis improborum hominum petulantia vulneribus confectum ut vix illud quoque quod de tam magno restat Achille suum et non potius alienum esse appareat[.] Sed probe nihilominus a diuturna peste sanatus Theodori Gazae: Georgii Trapezuntii et Hermolai Barbari: veluti Peripateticae reip. Triumviris auxilio et industria meliore quidem vultu nos aspicit si forte agnosceremus[.] Sed placet nobis antiquum tueri errorem potius quam novam et apparentem veritatem amplecti
      Verum nos istis in aliud tempus omissis ad instituta potius pergamus[.] Cicero secundi off. prologo sic scribit Cum tota philosophia frugifera et fructuosa nec ulla pars eius inculta ac deserta sit tamen nullus feracior in ea locus est nec ube-


[C1r]

rior quam de officiis A quibus constanter honesteque vivendi praecepta ducuntur, hactenus ille, Videtis Auditores Moralis philosophiae scientiam reliquis omnibus in philosophia universa locis praeponit. nec immerito: cum ipsa sit vitae nostrae fructus et finis ultimus ad quem tandem omnes tendimus. hoc est verae foelicitatis praemium[.] Sed dicet aliquis. quid istoc obgarris? Illis verbis nullo loco Cicero Moralis philosophiae mentionem facit, Audite quaeso. ne re male accepta in temeritatem prolapsi male iudicare videamini[.] Quod nos Moralem philosophiam: Graeci Aethicam: Cicero Officia appellat Cuius rei locupletissimus testis est Georgius Valla Expetend. et fugiend. li. xli. ca. i. sic scribens Omnis igitur actio aut de nobis ipsis est: aut de re domestica: aut de Republ. prima Aethica a graecis nuncupatur quam Moralem nominare Cicero veritus est, hec ille. Cicero inquit Aethicam Moralem nominare non est ausus[.] Igitur quam Graeci Aethicam dicunt Cicero proprio et ad rem magis accommodato vocabulo officia appellavit Nos vero Moralem non satis idonea translatione vocamus. Verum (ut idem valla statim subdit) quoniam id verbum solum est quo possumus commode uti: et iam receptum versatur intra penetralia Vestae: ut veteres loqui solebant: sine metu nos quoque moralem nominabimus[.] Unde autem Moralis philosophia duxerit exordium ambigue a veteribus proditum memoriae est, Plerique a Socrate duxisse ortum putant qui eandem ex caelo evocasse hoc est primus docuisse dicitur, unde exiit illud Horatianum

Rem tibi Socraticae poterunt [poterint 1515] ostendere chartae       


[C1v]

Verum Aristoteles primum ait de moribus scripsisse Pythagoram. sed ad numerum ut solebat omnia confuse et perplexe[:] Socratem vero multo uberius de moribus disputasse et tamen nec ipsum quidem recte: Iccirco Platoni palmam tribuit: asserens eum omnium copiosissime exactissimeque de moribus disseruisse
      Moralis igitur philosophia non solum hominum singulorum sed et domus ac civitatis mores consyderat: ut recte dixisse videantur qui Polyticum dicant eundem esse Oeconomicum et Aethicum [Aeticum 1515] quod qui possit toti prodesse civitati is multo magis etiam domui ac sibiipsi[.] Id vero cum foelicitatis expetendae sit veluti summarium: summopere niti mortales decet ut propter quod nati sunt id omnes uno studio expetant foelicitatem videlicet quae in bene vivendi ratione consistit. hanc vero bene vivendi rationem moralis philosophia nobis prestat. quae tanto reliquis philosophiae partibus est prestantior quanto anima corpore nobilior Ea siquidem nobilissima pars hominis. quae anima est. excolitur: ornatur et demum perficitur Cuius studium (ut inquit Cicero noster) qui vituperat haud sane intelligo quid nam sit quod laudandum putet[.] Magnum vero hoc est Auditores quod cum reliqua philosophia sine hac quae de officiis est imperfecta sit et sordeat quodammodo Tamen haec reliquarum artium adminiculo ornamentum prestat et parem superis hominem reddit, Infinitum esset hoc in loco enumerare quot [quod 1515] eius rei exempla nobis ipsa vetustas exhibeat[.] Quot sunt deus bone qui nulla litterarum scientia illustrati bene tamen beateque vivendo (quod ut dixi Moralis philosophia praestat)       


[C2r]

caelum emeruerunt [emeruit 1515]: et in deorum catalogum adscripti sunt[.] Homerus Ulyssem summo laudum velut compendio descripturus a moribus statim velut a re nobilissima extulit dicens

Dic mihi Musa virum captae post tempora Troiae
Qui mores hominum multorum vidit et urbes

Nec aliud quicquam in tota ipsa Odyssea quam moralis philosophia tractatur. Quod et de Virgiliana Aeneide verum esse nemo non intelligit nisi qui nihil intelligit[.] Taceo hoc in loco Cyrum Xenophontis: Apollonium Philostrati: Alexandrum Curtii: Achillem Homeri et Statii: Argonautas Valerii: Traianum Plynii: Vespasianum Suetonii. et id genus alia non parum multa quae a multis in quem finem scripta sint non intelliguntur
      Sed propositum mihi non fuit ut omnia in huiusce sermonis angustiam cogerem quae de Moralis philosophiae laudibus dici potuissent Tametsi nec Campanus quidem ipse nec Beroaldus plura in eam rem prestiterunt[.] Mihi satis est ipsam veritatem vobis absque fuco verborum ostendisse[.] Superest ut quod Tertio loco praestiturum me pollicebar quam brevissime expediam[.] Id autem futurum dixi Parenesim quandam et velut hortamentum ad rectissima studia capessenda[.] In quam provinciam difficillimam expeditionem [expedionem 1515] futuram mihi esse video quod ea sit ignorantiae muro munitissima: et negligentiae validissimo praesidio firmata[.] Quotus enim quisque vestrum est qui vero litterarum amore teneatur: Qui non velut somniando bonis studiis invigilet: qui non negliget [negligent 1515] et extra omnem laborem quasi in sole pulverem philosophicum desudet? Disciplinae nobis ociosis et nihil tale optantibus velut in regione stultorum assae palumbes involitent [involitant 1515]


[C2v]

Ita enim miseri et amentes sumus ut vixdum scientiarum umbram conspicientes intima philosophiae sacraria penetrasse: et in Bicipiti (ut Persius inquit) Parnaso somniasse nobis videamur[.] Sed alia ingrediendum est via si fructum consequi volumus cuius tantopere florem admiramur: Ea autem levis est et multorum retro temporum vestigiis tritissima[.] In principio quidem clivus apparet praeruptus: et viarum salebrositate primo aspectu terribilis[.] per eum pueri serpunt multi quidem diversis itineribus plorantes et foemineo eiulatu nescio quem metum significantes[.] Hii omnes primo per scalas quasdam litteris ac Syllabis deinde etiam dictionibus inscriptas recto quidem tramite ascendunt: ubi vero istas superaverint in planiciem quandam deducti singuli singulos Duces quos paedagogos vocant pro fortunae arbitrio sortiuntur: Inde per diversa diverticula abducti partim ignorantia et negligentia Ducum coherent in vepribus et demum recidunt[.] Alii autem bonorum ducum cura et industria per Regiam viam ascendentes in Viridarium quoddam longe amoenissimum perveniunt In cuius medio aeditissimo quidem loco quasi in Throno sedentem aspiciunt foeminam quandam omnium quas terra fert speciosissimam formosissimamque: Regio ornatu spectabilem: Philosophiam vocant eius regni incolae[.] Ad quam per Septem gradus primum ascendere oportet si qui velit amplecti, nec enim amantibus se denegat sed omnibus sui copiam facit. In singulis gradibus singulae puellae eidem ancillantes assident tam gloriosae dominae manentes Imperium. In primo gradu puella sedet pullo quidem habitu sed admodum belle com-


[C3r]

posito. haec altera manu pueris prope adsistentibus nescio quas tabulas et quos pugillares tradere videtur: altera vero se superiorem commonstrat quasi ascendere iubens altius: et huic quidem nomen aiunt esse Grammaticae. Secundum gradum ascendentes mulier excipit vario quidem et versicolore vestimento circumamicta facie frivola et subdolum quiddam exprimente[.] Ea nescio quibus cavillationibus ad se venientes deterret primo: atque ita multos statim abigit. qui vero paulum duraverint ita in sui amorem rapit ut ibi tantum maneant reliquisque contemptis semper cum ea cavillentur, hanc dicunt vocari Logicam, Tertio gradui praeest virgo formosissima: nec minus animosa quae verborum lenociniis adeo est instructa: adeo elegans ut amatores innumerabiles ad se trahat secumque plus quam ulla aliarum detineat. Quam Rhetoricam vocant, Quarti gradus princeps est puella Albis vestibus auro gemmisque distinctis florumque et coronarum deliciis insignis: haec ad se venientibus Cytharam tradit et plectrum atque interim ipsa semper quasi in aurem cantilat haec vocatur (ut dicunt) Musica. Ab ea digredientes in Quinto gradu offendunt mulierem super mensam variis notis inscriptam incumbentem: et continuo calculos in Abaco ponentem[.] Arithmeticam vocant: si bene memini: Sextum gradum occupat quaedam fere anus mulier sed speciosa tamen et valde speculabunda quae manu circinum tenens metitur quasdam sectiones et partes Orbis rotundi quem identidem in manu volvit ac revolvit raro loquens tanquam oblita rerum omnium, haec (ut eius amatores tradunt)


[C3v]

vocatur Geometria. In Supremo et principi Dominae proximo gradu collocata est mulier annorum serie valde gravis quae instrumento quodam quod ipsam sibi fabricasse aiunt insistens astra contuetur: et tum ad ipsum instrumentum conversa nescio quas rationes colligit. certum est esse nobilem et potentem foeminam. Eius nomen (ut aiunt qui cognoverunt) est Astronomia
      Heae quidem Puellae sunt quarum favore et ministerio ad ipsam philosophiam hoc est summam rerum omnium cognitionem pervenitur quae in sublimi solio residens multas quoque alias circum sese famulas habet et coadiutrices quarum prima est quam nostri Theologiam vocant ipsi Dominae fere similis: Deinde longe lateque diverso modo errant Methaphisica: Aethica: Oeconomica: Politica: Iurisprudentia: medicina cum suis consectaneis. Et quaedam fatuae virgines Physionomia[:] Chimica: Geomantia: Pyromantia: Chyromantia: Hydromantia[:] Necromantia[.] Inter has omnes circumquaque miro modo et agilitate discurrit quaedam nescio prudens an fatua[.] Sed hoc certum est omnibus sese admiscet ubique est: non quiescit: volat: saltat: scribit: legit: cantat: currit: numerat: disputat: speculatur: metitur: molesta est omnibus[.] Aliquando solam omnium vices se explere posse iactat: atque adeo animosa est ut omnes lacessere audeat: supra modum tamen garrula ac dicacula ad numeros plerumque canens[.] Eam omnes istae puellae valde familiariter accipiunt: osculantur: amplexantur: et quod magis est ipsa philosophia habet in pri-


[C4r]

mis deliciis Verum reliquarum puellarum amatores eam fere omnes contemnunt et summo insectantur odio cavillantes reliquarum esse corruptricem: et fatuam bestiam, Ipsa vero superba est et se contemnentes adeo negligit ut ne homines quidem putet[.] Huic vero puellae nomen est Poetica [Poeticae 1515]. Iam ob id nomen expressum calumnia mihi subeunda est
      Verum o Auditores videtis quam graphice vobis hunc Septenarium descripserim quod non alio tendit nisi ut et fabulamento quodam iamdudum vos ex longo sermone oscitantes recrearem et simul ad oculos ponerem pulcherrimam Studiorum imaginem, ut ea perspecta ad eam quoque amplexandam omni studio: omni conatu: omni labore contendatis Neque enim somniantibus nobis (ut dixi) irrepunt scientiae[.] Labore et vigiliis opus est si ad gloriam scientiarum ascendere volumus[.] Labor improbus omnia vincit[.] Nihil est tam arduum: nihil tam difficile quod humano non possit ingenio contingi[.] Gloria studiorum fructus est At labores pariunt gloriam[.] Stultus per inertiam et desidiam defluit et emarcessit[.] Sapiens nunquam sine fructu ociatur, Multa sunt harum rerum exempla: multa testimonia: Quis omnia brevi sermone perstrinxerit? Pythagoras: Plato: Apollonius: et plerique alii amore sapientiae exules facti nihil in omni vita omiserunt quod ad veram gloriam comparandam pertinere arbitrati sunt[.] Multi quoque non peregrinantes sed domi quidem habitantes amore litterarum ita delituerunt ut mortui putarentur[.]       


[C4v]

Memoriae proditum est Demosthenem Graecorum omnium eloquentissimum ex altera parte nonnunquam caput rasitasse ut exin ratione habita pudoris gratia non auderet in publicum egredi, hinc exiit illud insignis diligentiae elogium Ad Demosthenis laternam
      Vos igitur Candidi Auditores si studiorum vestrorum fructum inemarcessibilem consequi: si gloriam patriae: vobis: parentibus: et amicis immortalem comparare vultis[:] ad Demosthenis lucernam vigilate: plus olei (ut de eodem dictum est) quam vini consumite[.] Id autem facietis pulcherrime si me Authore et incitatore dulcem Poeticam cum sancta philosophia coniunxeritis quorum utrunque vobis est in manu[.] Quid enim Cicerone magis philosophicum? Quid item Plauto magis poeticum? Et hii duo tamen ita pulchre: adeo decenter: sic adamussim inter se conveniunt ut alter alteri lumen et splendorem adiicere videatur Ut nescias magis ne philosophetur Cicero an Poetizet Plautus. Quos ne temere nos coniungere aliquis possit criminari Audite Erasmum nostrum in libro similium sic dicentem[:] Ut Mandragora iuxta vites nascens vinum reddit lenius Ita philosophiae ratio admota poeticae moderatiorem efficit eius cognitionem[.] Multis vero rationibus aliis ostendi potest Poeticam cum Morali philosophia coherere copula pulcherrima[.] Sed nos ut nunc ad finem properamus Ita illa in ipsis libris quos in utroque genere interpretabimur ostendemus[.] Agite igitur Studiosi Iuvenes Moralis philosophiae et Divinae Poeticae coniunctionem sic animis vestris copulate ut nullo unquam turbine: nulla vi: nulla nec fortunae nec temporum iniuria possit avelli.

[Greek:] telos

Last modified: April 14, 2013