Helii Eobani Hessi De Vera Nobilitate. et priscis Germanorum moribus Ad Georgium Spalatinum Libellus Carmine Elegiaco.
No place, printer, or date [Erfurt: Mathes Maler, 1515]
4o: 8 leaves
Text submitted by Harry Vredeveld. The orthography and punctuation of the original have been retained. I have silently corrected obvious printing errors, expanded the abbreviations, normalized the use of i/j and u/v, and, where appropriate, added paragraphing. For a critical edition, with translation and commentary, see: The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, vol. 3, King of Poets, 1514-1517 = The Renaissance Society of America Texts and Studies Series 1, ed. Harry Vredeveld (Leiden, Boston: Brill, 2012), pp. 127-69, 539-60.
[A1r]
Helii Eobani Hessi De Vera Nobilitate.
et priscis Germanorum moribus
Ad Georgium Spalatinum Libellus
Carmine Elegiaco.
Libelli Dedicatio.
Eya suscipe et hunc: prioribusque
Adde Erphurdia nobilis libellum
Quem de nobilitate gloriaque
Vera vindice nominum bonorum
Nequaquam tibi nobilem libellum
Sed tantum damus utilem libellum
Huic. si quis malus invidere perget
Matrem te doceas piam fuisse.
[A1v]
H. Eobani Hessi de vera Nobilitate
Ad Georg: Spalatinum Carmen
NObilium [nObilium 1515] Spalatine decus. non sanguine avorum
Sed qua nobilitas parte venire solet
Inclyta cum nostro marcescat tempore virtus
Et vicium laudis nomina pene ferat
Quis titulum: verique decus mereatur honoris
Et claros: merito nobilis: aequet avos
Precipis Aonio complectar Carmine: gratum est
Sarcina non humeris est gravis ista meis
Ire libet: sacrosque iterum tentare liquores
Antraque Caesarea nobiliora domo.
Inde salutari tumefactum pectora flatu
Taliter ex alto vociferare loco
Qui populos: Qui Regna Duces: Qui sceptra tenetis
O quibus est aliqua mens ratione potens
Terra quibus mater communis: et ultima restat
Vita quibus vario vivitur una modo
Discite mortales menti dare fraena superbae
Naturaque datis legibus esse pares
Non vos sceptra brevis moveant sublimia regni
Nec: quibus haec vobis sepe parantur: opes
Humanae subeat sortis [fortis 1515] meminisse: nec unquam
Credite materiae vos melioris opus.
Naturae siquidem mortalis turba parenti
[A2r]
Omnes ex una condita fece sumus
Unus: et hic opifex rerum: pater omnibus. idem
Mortales unum foecit in orbe genus
Advena caelesti nobis [vobis 1515] Pater unus ab horto
Quondam terrenae pars quota molis erat
Una parens etiam / vivae nova portio terrae
Unde homines una conditione sumus
Utque genus vitae est et originis omnibus unum
Sic omnes unum mortis adimus iter
Nemo genus referens fatalibus addidit annis
Impia non ullas parca moratur opes
Illa pares dominis reddit post fata ministros
Et matris natos unius esse docet
Aspicite ut coeant cineres ad busta relicti
Nec minus hic sordet: nec magis ille nitet
Mortiferis pallent generosi febribus artus
Nec metuit claram sordida lepra cutem
Si melior natura tibi est sate sanguine claro
Cur tua sunt gravibus noxia membra malis?
Cur in fata ruunt vulgo cum paupere reges?
Cur ibi divitibus non famulantur opes?
Cur non vestra Duces. Mors pallida: regna veretur?
Cur generi vestro non timet esse nocens?
Exilii una via est huius qua carcer aditur
Qua reditum in patriam quaerimus una via est
Este igitur memores carnem vos vivere eandem
Qui colitis Stygiae proxima regna plagae
[A2v]
At non esse pares diversis mentibus omnes
Atque anima quosdam nobiliore frui
Illa decus generi virtutibus aucta rependit
Pressa bonum viciis inquinat illa genus
Inde tot informes. populi discrimina. sectae
Inde tot hic rerum nomina ludus habet
Postquam etenim terras Astraea reliquit: et inde
Raro est in nostras visa redire domos
Tanta lues vacuum viciorum polluit orbem
Ut virtus clausas iam cubet ante fores
Illa quidem miseris pene exanimata querelis
Clamat: et assidua voce precatur opem
Deformi neglecta situ: lugubris amictu
Aurea sublimen monstrat ad astra viam
Picta genas contra ruit indignata voluptas
Deque sinu totas ubere fundit opes
Hanc circum immensus longo fremit agmine miles
Illa capistratis alta triumphat equis
Circum picta nitent variis tentoria signis
Militiam dominae testificata suae
Proxima post dominam sceptro Regina superbo
Ingreditur toto corpore nuda Venus
Quam penes Assyrio crinem [crinen 1515] madefactus amomo
Immensam turbam Sardanapalus agit
Ut veteres taceam. Quis non ibi temporis huius
Nobilium videat nomina multa Ducum?
Omnibus his certas praescribit Inertia leges
[A3r]
Et quae desidiae Murcea nomen habet
His famulae subeunt formosae. et ad omnia promptae
Quae modo virtuti displicuisse sciant
Luxus: Avaricies: fastus: gula: Livor: et Ira
Insidiae: fraudes: Iurgia: probra: doli
Precipue latam fucata superbia frontem
Monstrorum secum milia multa trahit
Stupra: latrocinium: periuria: furta: rapinae
Spretus honorandae relligionis Amor
Et quae preterea viciorum mille figurae
Mollia degeneris castra sequuntur herae
His qui se claro memorant de sanguine natos
Maxima pars monstris paret. habetque duces
Quando alius blanda pellectus imagine regni
Non timet infandis caedibus esse nocens
Impius hinc alius sacris non abstinet aris
Signatamque sacro sanguine foedat humum
Alter inops vetitis viciorum alimenta rapinis
[Quaerit: et iniustas caedibus auget opes
Alter adulterii miser assuefactus amori]
Legitimi servat foedera nulla thori
In stupra incestusque ruit discrimine nullo
Non vita vivit sordidiore pecus
Ille animum lucris sitientem addictus iniquis
Deglubit miseras pastor avarus oves
Iura alius falsa trutinat mutilata statera
Versat et arbitrio fasque nefasque suo
Ille opibus pregnans: et rerum prodigus usu
Diviciis pascit crimina foeda suis
[A3v]
Et nunquam sacras intrat nisi vanus in aedes
Et pia vix aliquo lumine sacra videt
Haec quoque si non sint properata sine ordine rerum
Infaustas mystae sepe precatur aves
Sunt quoque contempta sic relligione profani
Ut sacra nec dici nomina ferre queant
Et miseri sacris nunquam pascuntur ab aris
Seque nihil preter corpus habere putant
Ocia quin turpi sectentur inertia luxu
Et miseri tantum gaudia ventris amant
Ebria pervigili convivia luce frequentant
Non aliquem inveniunt pocula longa modum
O quicunque vicem docuisti pocula primus
Quisquis es inferno semper ab amne bibas
Sed quis inexhaustum viciorum cogat acervum?
Quando haec vix aliquod tempora lumen habent [habens 1515]
His bona nobilium (quales haec saecula norunt)
Pars clarum: viciis obruta nomen habet
Nec generi virtus ullum decus addit avito
Diviciae pondus nobilitatis habent
Diviciis emitur virtus captiva: malisque
Nunc etiam didicit moribus esse comes
Diviciae cui sunt hic nobilis: ille beatus
Ille sedet magnos protinus ante Duces
Hunc nova mirantis celebrant Encomia vulgi
Sit licet hic alga vilior et paleis
Et licet exuperes virtutibus omnibus omnes
[A4r]
Omnibus: ut fueris re sine: peior eris
At non sic veteres longis Heroes ab annis
De nullo tantum pondere nomen habent
Non sic Maeonio vati cantatus Achilles
Non sic Mantoa notior ille tuba
Non sic Alcides [Acides 1515]: non sic facundus Ulysses
Non sic Graiorum caetera turba Ducum
Sed neque sic foecit generosos Roma nepotes
Unde fluit primae nobilitatis honor
Condidit exiguam generosus Romulus Urbem
Immensi virtus causa laboris erat
Aspice post illum totumque excurre per aevum
Quod cum Consulibus constitit et cecidit
Invenies quae te pigeat numerare. laborque
Nomina Romanae nobilitatis erunt
Protinus Imperio se demittente per Alpes
Omnia Teutonici saecla revolve soli
Aspicies nullo cultam generosius orbe
Virtutem: quae nos vivere sola facit
Nam neque deliciis haec gens elanguit unquam
Donec in has misere degeneravit opes
Non ita deformi periit Germania luxu
Barbara dum Romae fortiter illa fuit
Tum neque purpureis radians in vestibus aurum
Nec stetit in nostris advena gemma Ciphis
Sobria belligeri posuerunt prandia Reges
Heu quo luxuriae nostri abiere dies
[A4v]
Nulla maritantes novere cubilia moechos
Firma pudiciciae lex muliebris erat
Nulla nisi evectae nisi robore firma Iuventae
Virgo: nec imbelli nupserat ulla viro
Dos erat huic sonipes duris bellator in armis
Et pecus: et tristis iugera pauca soli
Scilicet arma etiam nostris placuisse puellis
Testis es. at nostra clade superbe Mari
His neque degeneri muliebris inertia luxu
Improba nec curae forma Venusve fuit
Mutuus in prolem commiscuit ardor habendam
Hanc quoque legitimam est esse petita fides
Namque infans patrii fluitans in gurgite Reni
Si meruit fluvio Iudice salvus erat
Moribus ille piis patriis adolevit in armis
Cui scelus atque nefas: molliter esse: fuit
Taela puer dextro didicit vibrare lacerto
Et laeva clypeum posse rotare manu
Iam bellator eques longa sudare sub hasta
Et certo assuevit flectere frena modo
Nunc velut imbellis conversus ad ocia vitae
Cum cane sylvestres sollicitare feras
Nunc patrium duris versare ligonibus agrum
Invisamque rudi fruge levare famem
Non tunc firma cavae cingebant oppida fossae
Clausere urbanas maenia rara domos
Tempore non illo virtus ignava resedit
[B1r]
Tormentis: ut nunc: turpiter usa novis
Teutona nec firmas quatiebant fulmina turres
Murus erat virtus civibus ipsa suis
Ah pereat quicunque globos torquere volantes
Author Germano primus in orbe fuit
Ille suo o utinam periisset fulmine primus
Terribile hoc homines ut latuisset opus
Iam non militiae robur peteretur ab illo
Bellica non virtus iam [tam 1515] iacuisset Iners
Nec modo tot nostras regnaret Turca per urbes
Contra nos nostro qui valet Ingenio
Penderet antiquas per se Germania vires
Et sibi concordi consona pace foret
Quam bene Romanum Caesar componeret Orbem
Trux licet iratas Adria tollat aquas
Nobilitas nunc prisca iacet: generosaque cessant
Facta ducum: regnant ocia: venter: opes
Virtutis veterum nobis vix umbra relicta est
Quis neget in paucis esse. quod ante fuit?
Quod prior in magnis conspexit Othonibus aetas
Quali Chunratos nomine fama beat
Quod tres Henrici. Quod Carolus unus et alter
Quod Fridericorum Stirps generosa trium
Quod fuit in reliquis (quis enim numeraverit omnes?)
Imperio quorum gloria digna fuit
Qua virtute Orbem nunc Maximus Aemilianus
Possidet. et rerum Caesar in arce sedet
[B1v]
Qui nunc culta diu Venetos in stagna rebelles
Cogit: et ablatas reddit. et auget opes
Aude armis reliquum victure potentibus orbem
Ad tua qui flexo poplite signa tremit
Iam [am 1515] tua vicinas terret victoria gentes
I modo. nec victos vincere posse nega
Pelle pharetratos alieno a limite Turcas
Quid manet adventus Graecia moesta tuos?
Restitue Euxinae vicina propontidis arva
Moenia Bizanti Turca superbus habet
Eya age ne surdo videar cecinisse querelam
Propositi ratio non erat illa mei
Sed neque sic nostris Virtus aufugit ab annis
Sic nec honor verae nobilitatis abest
Ut velut exemplo se vix testetur in uno
Caesare mortali pene abiisse domo
Ille tuus toto Princeps Fridericus ab orbe
Quanta ferat laudum nomina nemo rogat
Novit et hoc Oriens. et quas videt Hesperus orae
Auster: et aeterno nobilis Ursa gelu
Qui nunc Saxonibus placidas moderatur habenas
Aureaque infracta saecula pace fovet
Et pius in superos: studiorumque unicus hospes
Templa locat superis: Gymnasium studiis
Virtutesque suas patrium testatur ad Albim
O clarum meritis: et probitate Ducem
Sed quis erit modus historiae. quem carmina finem
[B2r]
Sunt habitura. omnes si numerare velim?
Si numerare omnes coner quos nostra tulerunt
Et stupeant meritis saecula prisca viros
Credo equidem Lybicae numerum scrutabor arenae
Aut quot Erichtonius pascat Hymettus apes
Prisca tamen melior generosi moribus aevi
Simplicitas. nullo schemate tecta. fuit
Nostra fere viciis torpescunt obruta: nec sunt
Nobilibus Musis tempora digna coli
Postquam luxus iners et amor successit habendi
Divitiaeque aliquem non habuere modum
Venit et ambitio: et rerum longaeva Cupido
Et nisi possideas multa. valere nihil
Addit honoratum generi decus aurea rerum
Messis. et Illustres copia sola facit
Da mihi divitias dederis genus. Omnia constant
Ex animo. magnae cui famulantur opes
Sit licet extrema populi de fece. quaterque
Fugerit et laqueum. terribilemque rotam
Censibus evaleat iam liber abibit: et alto
Praeterea regum sanguine natus erit
Vidi ego cuius erat Caupo pater. ipse Subulcus
Regia sublimi sceptra tulisse manu.
Vidi ego cui suras centum fregere catastae
Nuper honorati principis ire loco
Vidi ego quem foedo mater tulit improba partu
Illustres inter nomen habere Duces
[B2v]
Tam iacet. et nullo cultu dignata: potentum
Mendicat virtus. proh pudor: ante domos
Nulla fere utilium studiorum praemia: nulla est
Artibus Ingenuis gloria: nullus honor
Hinc quoque si quis erit qui nobilis esse laboret
Protinus Invidiae est causa fuisse pium
Tam male desinitur quod barbara conbibit aetas
Et quasi maternis traxit ab uberibus
Namque quis ante decem: vel eo plus tempore: lustra
Germano studiis venit ab orbe nitor?
Teutona Romulidas quis duxit in arva Camaenas[?]
Hei mihi quam numero res eget ista brevi
Grammata spurca rudes ludi docuere magistri
Quae melius pueris dedidicisse fuit
Incultis melior successit moribus aetas
Quo studiis maior tempore cura venit
Quando bonas nunc primum avidi complectimur artes
Et tandem Latio discimus ore loqui.
Testis erit nostris non una Acadaemia terris
Quis nec habet plures Italia alma Scholas
Inclyta quas inter quantis Erphurdia surgat
Laudibus. hoc aliquis. qui roget: esse potest.
Qualis Apollineos Iovis armiger inter olores
Inter sydereas candida Luna faces
Talem. quisquis eris non invidus. esse fer inter
Germanas. nostram. lector amice. scholas
Nobilis hinc prodit magnorum turba Sophorum
[B3r]
Hinc pubes multos vincere docta senes
His aeterna quidem rebus monumenta parantur
Hae titulos faciunt nobilitantque genus
Namque ubi cum studiis virtus inolevit honestis
Ipsa decus verae nobilitatis habet
Caetera sunt eadem mortalibus omnia tandem
Sola vetant animos Inclyta facta mori
Adde quod a proavis: quamvis fortuna sequatur.
Gloria degeneri nulla venire potest
Frustra crediderim se dicere regibus ortum
Thersitam [Thersitem 1515] aut animi quisquis inertis erit
At mihi si quis erit. clarus dicetur: Achilles
Dedecori quamvis huic sit uterque parens
Qui namque egregium factis genus auxerit. Illum
Semideos inter gloria ponet avos
Hic mihi signa domus numeraverit aurea: et altis
Maiorum ostentet pegmata fixa tholis
Hic gentiliciis pergat sibi plaudere signis
Invidia merito gloria vera caret.
Dignior ille tamen stirpis qui primus avitae
Illustrat meritis seque suumque genus
Quod neque strata dabunt celsis aulaea dietis
Decolor aut variis Regia imaginibus
Non Mythridatis possessa potentia. non si
Accipias Asini regna beata Mydae
Non fortuna tuo velut assuefacta cubili
Virtutem preter denique quicquid erit
[B3v]
Illa potest quodcunque voles: illa una beatos
Et vera insignes nobilitate facit
Illa homines etiam supra levat. inserit astris
Miscet cum superis. Et facit esse Deos
Haec tibi non auro: non gemma divitis Indi
Cum rectis studiis sponte venire solet
Hac quicunque volet generosus laude videri
Mansuras animi quaerere debet opes
Quas neque vana levis turbent commercia vulgi
Nec digitis rapiat furibus unca manus
Quas nec edax ignis: neque vis absumere belli
Nec media possit naufraga puppis aqua
Has tu nactus opes. has tu Spalatine sequtus
Nobile perpetuo tempore nomen habes
Hac obscura prius. quanta est cunque. inclyta fiet [fiet. 1515]
Vestra data per te nobilitate domus
Haec quoque principibus charum te fecit. et auxit
Divitiis. quas te non sit habere pudor
Hac tot nobilium superat nunc fama virorum
Quos idem et stellas est numerare labor
Hac ego. et o utinam rata sint praesagia. dicar
Magna parte mei nobilis esse. Vale.
EIUSDEM. AD IOANNEM OSTHE-
nium Equitem Cur vocetur Helius.
Helius [hElius 1515] unde meum veniat praenomen in usum
Indicio quaeris certior esse meo
Accipe. ne frustra quicquam petiisse queraris
[B4r]
Dispeream possum si qua negare tibi
Helius Argivum Sol est sermone Latino
Helius est quisquis Numina Solis amat
Quid mage conveniens vati quam nomina Solis
Quem vocat et sentit Musica turba patrem[?]
Nomine maiestas Solis non finit in uno
Conveniunt uni numina plura Deo
Quippe idem Sol: Mercurius: Mars: Liber: Apollo
Creditur. et signis pluribus esse liquet
Ille regit vates[.] divinum inspirat amorem
Solis ab influxu Spiritus iste venit
Et nisi divini fallant oracla Platonis
Esse nequit vates quem fugit ille deus
Quinetiam si nullus ero: et sine numine Vates
Helius est certe qua ratione vocer
Sol mihi nascenti primo praeluxit ab ortu
Et quae prima mihi. Phoebi erat illa dies
Grata deo Soli Lyra tunc fulgebat in astris
Natali primum surgere visa meo
Illa nocte Magi natum videre Tonantem
Ductor et in tenebris lucifer ortus erat
Tunc quoque Sol ortus lucis dator ille beatae
Mortali primum visus in orbe fuit
Hoc in diluculo est Sol in Ganimede moratus
Sic nunquid nascens Helius esse potest?
Aspice num recto praescribam lemmate Solis
Quod mihi perpetuo tempore nomen erit [aerit 1515].
Last modified: April 14, 2013