HELIUS EOBANUS HESSUS
CARMINA MINORA
This bundle gathers up Hessus’ poems that were published in the works of others during his lifetime but are not included in his Operum farragines duae (1539). The texts are arranged chronologically, by the date of first publication.
Submitted by Harry Vredeveld. The orthography and punctuation of the original texts have been retained. I have silently corrected obvious printing errors, expanded printer’s abbreviations, and normalized the use of i/j and u/v.
1507
Thomas Wolf, In psalmum tercium et trigesimum expositio, ed. Georg Spalatin (Erfurt: [Wolfgang Stürmer], 1507), sigs. A2v–A3r.
In Poema Davidis Eobani hessi Francobergii
Elegiaca commendatio.
Mantua non tantum gemino Tyberina Marone
Laudis habet Lacii lausque decusque soli
Non tantum Colophon: seu Sc[h]myrnam dixeris audet
Quae vate insignis cecutiente fuit.
A3r 5 Sulmo Pelignaeo non sic Nasone triumphat
Non tantum Hesiodo Pegasis Ascra sene
Quantum Hebraea suo tellus Davide superbit
Qui Solimae vates sceptriger urbis erat.
Rex simul et vates divina poemata foecit
10 Desipit astrictos qui negat esse modos.
Quae modulo Hebraeus constrinxit carmina vates
Lege carent: quoniam versa latinus habet.
Ergo Palestini quisquis laudata Poetae
Noscere vis lyrico carmina facta pede
15 Sperne Dioneae veneris commercia: castum est
Quicquid Iessaei carmina vatis habent
Sic tibi psalmographae modulanti verba Camaenae
Optimus omnipotens fautor Iesus erit.
1507
Hermann von dem Busche, Spicilegium xxx villustrium philosophorum auctoritates utilesque sententias continens... ([Magdeburg: Jakob Winter], 1507), sig. D1r–v.
Eobanus Frangkenbergius Hermanno Buschio
Pasiphilo/ Vati Per Germaniam non Ignobili.
Culta cothurnato/ canturum Carmina/ versu
Compulit in tristes/ rustica Musa/ modos
Sepe tue/ nostras aures/ Hermanne Camene
Efficiunt miris/ obstupuisse/ modis
5 Pectora sepe tui/ delectant nostra/ lepores
D1v Quis fovet eloquium/ casta Minerva/ tuum
Gloria germanos inter preclara poetas
Et merito patrie/ fama/ decusque/ tue
Quam lepido argutas/ percurris pectine/ chordas
10 Quam docto Phebi pollice tangis ebur
Suspicor Aonio ductas a vertice Musas
Largifluo pectus/ rore fovere/ tuum
Et tibi laurigerum/ dictantem Carmina/ Phebum
Dulcisone coram/ tradere plectra/ lyre
15 Vive/ vale/ faustos nunquam periture per annos
Et tibi Nestoreos/ dent pia fata/ dies
Nox ruit/ effugiunt Muse/ ferus ingruit error
Et vetat occiduus/ scribere plura/ dies.
1507
Bartholomaeus Arnoldi, Compendium naturalis philosophie (Erfurt: Wolfgang Schenck, [1507]), sig. A1.r Unattributed in the 1507 edition, the title epigram is assigned to “E.H.” in the posthumous reprint (Erfurt: Melchior Sachse, 1543, sig. A1r), for which see Martin von Hase, Bibliographie der Erfurter Drucke von 1501–1550 (Nieuwkoop, 19683), no. 939. The attribution to Eobanus Hessus is corroborated by verbal parallels to contemporary works of his. For l. 3, cf. De laudibus et praeconiis incliti ... Gymnasii litteratorii apud Erphordiam (Erfurt, 1507), ll. 102–103, praising the university’s library: “Hic ... invenies quod te iuvet. Hec tibi totam / Encyclopaedian libraria proferet.” In l. 4, the phrase “a veteri ... caho” is paralleled in a poem to Gerlach von der Marthen (25 May 1508), printed in Libellus novus, epistolas et alia quaedam monumenta doctorum superioris et huius aetatis complectens, ed. Joachim Camerarius (Leipzig, 1568), sig. F5v: “Nobilitas, tanquam de sordibus eruta, tanquam / De veteri relevata chao et deformibus umbris.” Moreover,the title page verso of the 1507 print contains two further laudatory epigrams, one by the unidentified “M.T.”, the second by “E.H.” (see below).
Ad Lectorem
Vis varias rerum lector cognoscere causas
Vis breve nature fertilioris opus
Huc ades[.] Invenies quod te Iuvet[.] hec tibi lector
Pandimus a veteri scripta redempta caho
1507
Bartholomaeus Arnoldi, Compendium naturalis philosophie (Erfurt: Wolfgang Schenck, [1507]), sig. A1v.
Hexastichon. E. H.
Sicut odoriferi circum vineta timoli
Fervet inexpleti plena laboris apes
Sic naturalis sophie penetralia lustrans
Pandit obumbratum Bartholomeus iter
5 Sparsa per innumeros quondam natura libellos
Omnis in hoc lector codice clausa latet
1509
Palladii de insitione carmen. Παραινέσε[ι]ς duae de famuli legibus .. [Erfurt, Johann Knappe the Elder, 1509?], ed. Johann Möller of Würzburg, sig. B2.r–vHessus’ poem immediately follows “Παραίνεσις Georgii Tipherni de legibus famuli.” For a discussion of Hessus’ two epigrams in Möller’s booklet, see Gisela Möncke, “Zwei Erfurter Drucke mit unbekannten Gedichten von Eobanus Hessus,” Gutenberg-Jahrbuch 79 (2004), 147–152.
Protrepticus Eobani Hessi famulorum.
[S]Ubdite servitio famulum praestare fidelem
Qui voles hoc tecum pellege [pellige 1509] quicquid erit
Prima fidem famuli lex precipit esse tenendam
Dissideant rebus credita verba cave
5 A rebus domini bonus abstinet inpiger esto
Neu testudineo corpora ferto gradu
Foecit in acceptos lasciva protervia multos
Laudari docta sinplicitate potes
Lusores vitet. non sit iactator. et omnes
10 Ut baratrum factus qui fugit: ille sapit
Iussa citus peraget: non contra murmuret: absint
A famulo risus immodicique sales
Multa audi: nisi quesitus non multa loquaris
Quem domino charum videris esse. cole.
15 Nullius infamiam mordax videare: sed expers
Invidiae. lites: dissidiumque fuge.
Cura frequens docilem praestet ne mollia durum
Ocia te reddent: suesce labore premi.
Quisquis adulator domino non fidus habetur
20 Lex etiam famulis ebria vina vetat
Non Archana tibi domini cognoscere fas est
Si qua notes casu: cognita dissimula.
Caede libens non falle: dolos ne finge latentes
B2v Nec nimium de te polliciare tibi.
25 Omnibus ut placeas tractabilis omnibus esto:
Nec tibi sit durum tristia pauca pati.
Laetus et ad mores alacer quoscunque ferendos
Qui super hiis vigilas legibus: esse stude.
Euge serve bone: et domino per cuncta fidelis
30 Sic vigila: sic te premia digna manent.
1509
Palladii de insitione carmen. Παραινέσε[ι]ς duae de famuli legibus ... [Erfurt, Johann Knappe the Elder, 1509?], ed. Johann Möller of Würzburg, sig. B2v.
Eobani Hessi ad suum Charissimum
Ioannem Herbipolitanum: τετράστιχον
Docte vir: et multum Laciis exercite musis
Accipe iam pridem carmina vota tibi.
Vix illum decuit famulo prescribere leges
Qui dominus non est: qui nec habet famulum.
1509
Hermann Trebelius, Epigrammaton et carminum liber primus [Frankfurt an der Oder: Johann Hanau, 1509], sigs. F1v–F2r. The verse letter appears to have been written in ca. late August 1506, shortly after the two men first met.
EOBANUS HESSUS FRANCOBERGIUS
HERMANNO TREBELIO NOTIANO
Poetae Laureato.
Si mihi Ulyssaeae vivens facundia linguae
Et lepido doctus caederet ore Maro.
Si totus chorus Aonidum si totus Apollo
Caederet et quicquid casta Poesis habet.
5 Deficiam modo si coner describere quantum
Sit tuus in nostro pectore fixus amor
O iucunda dies quae te mihi prima videndum
Obtulit et vultus gratior hora tuos.
Est aliquid fama sacros novisse Poetas:
10 At coram est oculis cernere maius opus.
Ille Thyanei memoratur Apollonii ardor:
Talis et accensa mente fuisse furor.
Sublimi ut doctum residentem in culmine Iarcham
Cerneret ignoti captus amore viri.
15 Antea: cura deum: notus mihi Manne fuisti:
Quam manui iunctam ferret uterque manum.
Quando tuos coram licuit mihi cernere vultus:
Casta verecundus venit in ora pudor
Tu mihi quem praefers dixisti pone pudorem
20 Non eget hic ulla simplicitate locus.
Fortia nanque decent animosos pectora Vates:
Esse solent molli mollia corda viro.
Sic leo sic fortis spumans in frena Caballus:
Aurea magnanimum tollit ad astra caput
F2r 25 Quid: ne credideris? coram pauxilla Marone
Audebit fatuus verba ideota loqui.
Attamen hae poterint tibi persuadere Camoenae
Quam lateat vili mens animosa domo.
Sed quid plura loquar? tua me praesentia dulcis
30 Laeticia vacuum non sinit esse nova.
Te prius optabam coram quam cernere possem:
Affectus capiunt nunc mea vota suos.
Texere longa vetant fessae iam carmina vires:
Et brevis optatas denegat hora moras.
35 Haec quencunque olim te sors vaga iactat in orbem
Testentur flammas carmina cruda meas.
Haec olim aspitiens: quamvis puerilia: dicas:
Munus amiciciae sunt Eobane tuae.
Vive decus Patriae longos Hermanne per annos:
40 Det tibi longaevos grata senecta dies.
1509
Hermann Trebelius, Epigrammaton et carminum liber primus [Frankfurt an der Oder: Johann Hanau, 1509], sigs. F2r–F3r. The poem responds to a verse letter from Trebelius (sig. C4r–v) of ca. July 1508, in which the poet complains that Hessus has not written him, as he had promised, but then goes on to praise him to the skies. Trebelius has now been crowned poet laureate. Originally set for the summer of 1506, the ceremony had to be postponed to late June 1508 because of a plague in Wittenberg. See Harry Vredeveld, ed., The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, vol. 1 (Tempe, AZ, 2004), 508–509.
EOBANUS HESSUS HERMANNO TREBELIO
NOTIANO POETAE LAUREATO SUO.
Legimus: haud sordent Nessaei carmina vatis
Carmina Iudicio saepe probata meo.
Et mihi nulla tuae subeunt fastidia Musae
Et iam nostra tibi cernere scripta licet.
5 Scilicet Isiaco dum sint mea carmina vati
Illius Hessiaco quod solet esse chelis
Optime communis vitae comes optime vates
Immeritae causam suspitionis habes
Sed decuit: vatem vates dum nuper amasti
10 Solicitus: noster langueat ardor: eras.
F2v Dumque adeo nostrae sepelitur littera dextrae
Non levis est menti nausea facta tuae
Hoc facit innatus calor: inviolabilis ardor
Quo superum vates munere cura sumus.
15 Nil mortalis habens Musaei flamma furoris
Unde datur: pulchris viribus astra subit
Vidimus: agnovique libens: quam fidus amoris
Sis et non fictae cultor amiciciae.
Attamen ingrato nimis indignaris amico:
20 Parce precor: telo nae feriare tuo.
Gratus eram (memini) tunc quum sine crimine vates
Colloquio vatis simplicis usus eras
Spes tamen haec nostro successit adultera voto
Tu quereris: possim ne prior ipse queri.
25 Callidus es certe. questurum praevenis: huius
Si nescis: culpae praeses et autor eras.
Tempora compturus lauro longaeva Ducali:
Prima novo dixti carmina vate feres.
Favit Apollo tibi: Vates ornate redisti
30 Cumque novo fastus discis honore novos
Non mihi te viridi redimitum tempora lauro
Non licuit musae scripta videre tuae.
Non plaudente novum Cythara excaepisse poetam
O nimium visa: facte superbe Claro
35 Scilicet hac non sum Redimitus fronde? Quid ergo
Non merui prisca dexteritate coli.
Ergo quid incusas insontem criminis huius:
De quo non dubie poenituisse potes.
Nostra ut poeniteas: Musa est sine crimine vindex
40 Versa feris in te fastibus arma carent.
F3r I nunc innocuo scelus exprobrare studeto?
Lentus eram fateor: tu quoque Lentus eras
Seu Maro: seu Thamyras: flammas seu narret Apollo
Nostra satis menti flamma probata tuae est.
45 Praecipis ut taceam. sed et inclamata tacebit
Rana prius: vatem posse tacere putas?
Ut taceam pro me sylveque et saxa loquentur
Queque notat medium rauca Cicada diem.
Me patriae tibi Rura tuae sylvestria dicent
50 Urbs ubi Niliaco de bove nomen habet.
Forsitan et Nymphae circum Nessaea vagantes
Littora: erunt testes in tua damna meae
Praecipis ut taceam. vos obmutescite Musae
Pendula quid blessae solvitis ora deae.
55 Quid dubitas aeternae. opifex non ultime famae
Sola in te placeat si tua barba mihi
Non coma: non barba est tam longi causa favoris
Non gravis et nullo Rore capillus olens.
His ego non moveor: nec vita poetica tales
60 Delicias luxu quaerit habere malo.
Carminibus moveor: stultae ceu cantibus aures
Sirenum aequoreas nave secante vias.
Haec propter mihi charus eras: charusque manebis
Thrax rutilo donec stat lyra fixa polo.
65 Qui properans abiturus erat. properare coegit
Laturus dextrae carmina nostra [nostre 1509] tuae.
Lauriger hessiaco vates coniuncte poetae
Mystica sic veri numina vatis ama.
Vive decus patriae: sic te cantavimus olim:
70 Maiori certe voce canende. vale.
1509
Ausonii aenigma de Cadmi filiabus, Melone,Sepia, et Cnidiis nodis [Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1509], sigs. A3r–B1v. Edited and discussed in Harry Vredeveld, “A Forgotten Poem by Eobanus Hessus to Mutianus Rufus,” “Der Buchstab tödt – der Geist macht lebendig”: Festschrift zum 60. Geburtstag von Hans-Gert Roloff, ed. James Hardin and Jörg Jungmayr (Bern, 1992), 2:1067–1083.
EOBANI HESSI AD MUTIANUM
Rufum Elegia Vernae alacritatis commendatitia
[F]Ugit hyems abiere nives cessere pruinae
Sarmaticumque gelu.
Flumina laxatas fugiunt declivia ripas.
Murmure dulcisono.
5 Nunc redeunt sylvis frondes nunc gramina campis
Nunc viret omnis ager.
A3v Nunc agiles tepido vernant in rure coloni.
Laeta renidet humus.
Muta prius miserum per amoena silentia luget
10 Daulias ales Ithym.
Nunc aliae volucres resonant nunc reddit [redit 1509] acutum
Purior aura melos.
Arboribus redit [reddit 1509] omnis honor sequiturque virentes
Gratia verna rosas
15 Reddita sylvestres ludunt per gramina nymphae
Et sine veste dei
Pierides nudae Dryades mollesque Napee
Monticolaeque deae
Sylvanus satyri monstrosaque numina fauni
20 Semihominesque ferae
Nunc solvuntur aquae nunc plenis navita velis
Per mare sulcat iter.
Luxuriant pulchris nunc Oceanitides undis
Oceanusque pater.
25 Omnia nunc rident reduci plaudentia phaebo
Lux: mare: terra: nemus.
Nunc viridis pulchro cum vere renascitur annus
Quae latuere patent.
Quae nos fata manent: qua nos in gaudia segnes
30 Conditione sumus.
Anne brevis nondum memores languescimus aevi
A4r Dii prohibete [prohibere 1509] nefas
Nos gaudere decet dum vivimus ultima nobis
Stat velut umbra dies.
35 Aspicis ut vario viret omnis germine campus
Et brevis ille viror.
Hoc in flore sumus quem ne perdamus honorem
Nos monet alma Venus.
Alma Venus totum quae cuncta reducit in orbem
40 Stet pudor ante nefas.
Vivamus dum fata favent presentia nulli
Scire futura datur.
Dum vigor est annique sinunt dum pullulat aetas
Vita dolore vacet.
45 Squallentes curae fugiant maestique labores.
Tristiciaeque graves.
In nemus ire libet vernis ubi dulcia clangunt
Murmura carminibus.
In nemus ire libet vatum solatia silvae
50 Rura poesis amat.
In nemus ire libet facilique in carmine musas
Solicitare cheli.
Umbra placet musis fessis ubi sedula membris
Prebeat herba thorum
55 Qua dulci veniens admurmuret unda susurro [susurris 1509]
Cantibus Aoniis.
A4v Numen habent sylvae saepe illic nudus Apollo [Appollo 1509]
Et levis errat amor
Saepe etiam colit umbrantes Venus aurea sylvas
60 Nec leve numen habet.
Quae latuere diu redeunt iam numina sylvis.
Tempore florigero.
Nobilis aereo Foenix reparatur in igne
Novit odorus Arabs.
65 Pelle vetus posita squallente renascitur anguis
Fitque quod ante fuit.
Si quis idem sperat naturae inimicus et ipsi
Quur volet esse deo.
Fallitur heu siquid vitai posse reverti
70 Speret ineptus homo.
Ver breve mortalis spatium determinat aevi
Quid sumus o superi.
Rufe quid es? quid te fugientibus ergo diebus
Ocia vana iuvant.
75 Quid nimis austerum tetrica sub fronte pudorem
Docte vir esse sinis.
Non decuit spreto tantum commertia vulgo
Stoica sola sequi.
Maxima pars vatum sine cura vivimus et nos
80 Seria nulla movent.
Quod sumus hoc hodie fruimur cras forsitan illud
B1r Parca severa neget.
Incipe nobiscum tibi musica vita parata est.
Rufe vocate veni.
85 Quos fugis invitosque vides semel aspice nos te.
Posse carere putas.
Surgit honor studii nostri decus ordinis exit
Scis ubi Musa sile
Floret ager tanto cultus tibi Rufe labore
90 Fructificatque tibi.
Nunc bene vernamus nostra est nunc messis in herba
Noster abundat honos:
Nunc aberis nostro nunc adversabere voto
Dii meliora precor.
95 Dii tibi sint comites ubi veneris hoc ubi noles
Pene maligna feras.
Cernis ut ecce fere te cogam parce recuses.
Imo coacte veni.
Vernat humus meliore nemus clangore resultat.
100 Dum venis ergo veni.
Adventus rus omne tuos presentit et omni
Se parat arte tibi.
Ut venias te prata rogant et vernus Apollo
Pieridumque chorus.
105 Vilescat tibi vita deos umbratilis oro
Dum iuvat umbra deos.
B1v Dum melior viridis natura renascitur anni,
Quis velit esse gravis.
Nec gravis es nec te levitas notat inter utrumque
110 Vita probata tua est.
Ver breve quid longas non vis prohibere camoenas
Tuque beate furor.
Sat cecini ver dulce vale decus utilis anni
Rufe diserte vale.
1514
Hieronymus Dungersheim, Confutatio apologetici cuiusdam sacre scripture falso inscripti ...(Leipzig: Wolfgang Stöckel, 1514), sig. Z1r.
Venerabilis vir Helius Eobanus Hessus
ingenuarum artium Magister.
Immenso speciem certantis in equore classis
Totius humani summa laboris habet
Innumeris contra luctantibus undique cymbis
Una est in medio gurgite fixa ratis.
5 Vasta potens: immota: deo defensa magistro
Clavigero tutum remige carpit iter
Illa procellosum turbantibus aera ventis
Sepe subintrantes naufraga sensit aquas
Nunc tamen ut solitas habitaret fortior undas
10 Posset et hostiles non timuisse minas
Terruit instantem presens Hieronymus hostem
Promptaque in adversam contulit arma luem
Scilicet adsertam prescripto nomine Christi
Non feret infelix Heresiarcha fidem
1514
Jodocus Trutfetter, Summa in totam physicen, hoc est philosophiam naturalem conformiter siquidem verae sophiae, que est theologia (Erfurt: Matthes Maler, 1514), sig. Pp4r.
HELIUS EOBANUS HESSUS.
Quem iuvat ex uno perdiscere multa libello
Quem legat. hoc nusquam dignior alter erit
Astra: deum: caelos: causas: elementa: animosque
Est aliquid libro claudere posse brevi
5 Illa tamen clausit pregnantibus omnia chartis
Isiaci doctor lumen honorque soli
Vive diu parto foelix Iudoce decore
Tu superas Latiae phisica regna schole
1515
Decii Magni Ausonii libellus de ludo septem sapientum.Thilonini Philymni Choleamynterium in Fellifluum Philymnomastigiam Hercinefurdensem [Wittenberg: Rhau-Gruneberg,1515], book 3, sig. E6r–v. Embroiled in an acrimonious dispute with Euricius Cordus at Erfurt in 1507/08, Tilmann Conradi found himself attacked in an anonymous scurrilous epigram posted on the wall of his college. He at once suspected Cordus’ childhood friend Eobanus Hessus of being behind the lampoon, but the latter protested his innocence in a complimentary epigram. Recalling the episode in the present book, Conradi prints Hessus’ epigram, as follows:
EOBANUS HESSUS SUO THILONINO [THILO: 1515]
Optime communis studii Thilonine sodalis
Quam plaenus Comitis suspitione tui
Non pudet insonti scelus exprobrare poetae
Poena mihi restat criminis author abest
5 Cerberus et Furiae mergant in Tartara per quem
Denigrant famam carmina bina tuam
Me tibi sancta fides notum fecisse volebat
Sic pius illabi non potuisset amor
Coniungit sacros nativa scientia Vates
10 Cogitat Aonius nil nisi recta furor
Latrat in obscuro livor: nos nostra fatemur
Publica non ullo scripta pudore legi
E6v Relligionis amor: pietas rata: nobilis ardor
Communi Vates servet amicitia.
1515
Campani de miseria poetarum sapphicum. Eiusdem de sacerdotio contra poetas prophanos pulcherrimum elegiacum. M. Valerii Martialis epigrammata duo de contemptu poetarum et quaedam alia lectu digna ad eandem rem facientia, ed. Eobanus Hessus [Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1515], sigs. A1r and A6r.
A1r Momus Arbiter
Quem subito investes Musae fecere Poetam
Hic potuit merito se periisse queri
Heu quantum nocuit miseris fortuna Poetis
Carmina quod non sunt aurea quae faciunt
A6r Eobanus Lectori
Parce tamen sacros lector contemnere vates
Diviciis quiddam carmina maius habent
Non omnes nec enim vates mala torquet egestas
Et facile est vatem dicere: at esse grave est
5 Interea veris dum non licet esse poetis
Nominibus vates barbara turba sumus
Ingenuas igitur si non contempseris arteis
Quas tibi septeno fonte Minerva fluit
Promptior accedes Musarum ad sacra: nec unquam
10 Ingenio placeant carmina sola tuo
Sic tibi succrescet facundae gratia linguae
Sic: nisi te cupias perdere: dives eris
1515
Jodocus Textor, Forma recte penitendi et confitendi ex omni ferme vitiorum genere ... (Erfurt: Matthes Maler, 1515), sig. A1r. A corrected version of the poem appears on sig. A1r of Jodocus Textor, Institutiones succincte in rite faciendam ex vera penitentia confessionem sacramentalem et pro mortiferis criminibus perfectam plenamque satisfactionem ... (Erfurt: Matthes Maler, 1516); reprinted as Institucio succincta brevisque in rite faciendam ex vera penitentia confessionem sacramentalem et pro mortiferis criminibus perfectam plenamque satisfactionem ... (Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1517).
Helius Eobanus Hessus ad lectorem
Tonse comam: nullaque caput signate corona
Cum puero senior: cum seniore puer
Accipe presentis divinum [1516; divini 1515] dogma libelli
Ad veniam reditus si tibi forte placet
5 Interea et veterum lasciva poemata [1516; lascivaque carmina 1515] vatum
Neglige: sunt oculis ista venena tuis
At tibi pro tanto grates Iudoce libello
Quisque [1516; Quisquis 1515] deum toto pectore fassus: aget
1515
Marci Plauti comici clarissimi comoedia lepidissima Amphytrio [Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1515], sig. A1r. Printed in Friedrich Ritschl, “Veit Werler als Leipziger Docent und die Leipziger Plautusstudien im Anfang des sechzehnten Jahrhunderts,” in Friedrich Ritschl, Kleine philologische Schriften, ed. Curt Wachsmuth, vol. 5 (Leipzig, 1879), 56, footnote; and with translation, in The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, ed., Harry Vredeveld, vol. 3 (Leiden, 2012), 70–72.
HELIUS EOBANUS HESSUS LECTORI
Italis illustri quantum Comoedia Plauto
Debeat.est scitu res gravis: apta tamen
Quippe adeo cuius foelix Lascivia fertur
Vellet ut hoc magnus Iuppiter ore loqui
5 Atque ipsae si verba volent Latialia Musae
Plautino cuperent illa sonare melo
Deliciae:Veneres: urbana facecia: Risus
Quid valeant Plauti Scaena diserta docet
Cuius Musa alacris cui non sapit ille profecto
10 Nil sapit: et sensu friget: et ingenio
Plautus hic est quem Rhoma suae decus inclyta linguae
Et vocat et merito laudis honore fovet
Quod si forte mihi non velles credere Lector
Perlecto credes Amphytrione Vale.
On sig. A1v is a testimonial by Filippo Beroaldo the Elder on Plautus (paraphrased by Hessus in the title poem):
PHILIPPI BEROALDI DE PLAUTO TESTIMONIUM
Marcum Plautum inter scriptores clarissimum ac Latinae Linguae decus delitiasque dici et esse nemo non novit Cuius sales et facetosam Urbanitatem qui non probat nihil prorsus probat. Cuius Lectione qui non capitur qua capiatur non dispicio.
Then follows:
Hessus Adiecit
Ergo vel impensae iacturam Candide Lector
Quia sapis aut operae non vereare Vale.
1515
Euricius Cordus, Contra maledicum Thiloninum Philymnum defensio (Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1515), sigs. D3r-D4r. Reprinted in Euricius Cordus, Opera poetica omnia [Frankfurt am Main, ca. 1550], fols. 98v-99r; also (minus the intervening prose passage and Cordus' response) in Aegidius Periander, Germania, in qua doctissimorum virorum elogia et iudicia continentur ... (Frankfurt am Main, 1567), 194-195. Edited by Karl Krause in Euricius Cordus, Epigrammata (1520) (Berlin, 1892), 110-111.
H: EOBANUS HESSUS. EURICIO CORDO
HESSIATICAE GLORIAE ADSERTORI
TANQUAM HERCULI FORTISSIMO.
CONTERRANEO SUO EX AMICICIA
Quod tua non uno contenta est musa libello:
Inque tuo varium carmine surgit opus.
D3v Diceris Eurici patriae spes altera famae
Quem stupeat posita noster Apollo cheli
5 Seu canis agresti modulatum carmen avaena
Te tuus inculto pastor in ore decet
Seu patriae dulcem defles cecidisse Tirannum
Luget: et in floetus apta camaena tua est
Denique seu nostrae celebras Hymenaea puellae
10 Ipsa tuo presens spirat ab ore Venus
Omnia conveniunt numeris: et imagine rerum
Omnia sunt tereti carmina facta pede
Talia si forsan pestis livoris iniqui
Invidet: accedit gloria vera tibi
15 Infoelix quem nemo odit: pulcherrima virtus
Invidiae stimulis vulnera semper habet
Nulla igitur coeptum remoretur inertia cursum
Neu cataphrattato terreat hostis equo
At tu pone animos: inimicum pone furorem
20 Longe eris inferior Zoile: quisquis eris
Habes Carmen Eurici Corde meae erga te observantiae testimonium ut existimo non vulgare: non leve: non mediocre: sed mea sententia magnum Nec moveat te hoc quod secundam patriae spem te appel- [D4r] lo primam enim mihi testimonio maximorum virorum desumo in hac parte Neque tu ibis inficias idem te sepe quoque contestatum Apud te siquidem non possum celare meam gloriam Ita tamen id quicquid est nobis erit commune ut sentiant omnes quam grave sit Hessos vincere
Vale ad vigiliam magni Spiritus M.D.XV.
Distichon quo Eobanus ex Prussia
reversus ex tempore Cordum salutavit
Salve Corde mei Salve pars altera Cordis
O mecum patriae fama futura meae
Euricii responsum
O non vise mihi longis Eobane diebus
Te columi tandem laetor adesse pede
1515
Euricius Cordus, Nocturnae periclitationis Hessiaticorum fontium nimphis sacrum expiatorium poema [Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1515], sig. A1r. Reprinted in Euricius Cordus, Opera poetica omnia [Frankfurt am Main: ca. 1550], fol. 80r; Aegidius Periander, Germania, in qua doctissimorum virorum elogia et iudicia continentur ... (Frankfurt am Main, 1567), 194; Delitiae poetarumGermanorum huius superiorisque aevi illustrium, ed. A.F.G.G. (Frankfurt am Main, 1612), 2:703-704; Hermann Wiegand, Hodoeporica: Studien zur neulateinischen Reisedichtung des deutschen Kulturraums im 16. Jahrhundert (Baden-Baden, 1984), 349, note 131.
Helii Eobani Hessi in Ricii Cordi
Nocturnam periclitationem iocus
Musicus Hessiaco dum Ricius errat in agro
Taliter exorsus dicitur esse loqui
Dii patrii indigetes Musae: servator Apollo
Nocte sub hac misero dicite qua sit iter
5 Nec mora clamanti caput obruit unda poetae
Dumque avide potat phocidos unda fuit
Quodque vides patriis invenit carmen in undis
I nunc et Musas nos quoque habere nega
1516
Two epigraphs inscribed above the grand portal of the Collegium maius in Erfurt. Edited and ascribed to Eobanus Hessus on the basis of documentary and other evidence in Harry Vredeveld, ed., The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, vol. 3 (Leiden, 2012), 73–81.
At the top left:
Oculis viator quam vides stupentibus
Res mira dictu foecit haec seipsam domus
Titulum perhennem vera scripsit gloria
Aeternitas dicavit. Omnes gratiae
5 Famulantur intus et novem pedissequae
Regina rerum possidet Sapientia
Fortuna nescit his bonis auctam domum
I nunc viator illa mirare ut lubet
At the top right:
Heus tu quo properas viator: Audi
Author sum domus artium bonarum
Morum fida parens: Magistra vitae
Virtutum via:Gloriosa magni
5 Sectatrix Acadaemiae Platonis:
Foelices facio. bonis rependo
Coelum pro meritis. An hoc viator
Tanti non erat ut rogare velles.
1517
Jodocus Trutfetter,Quam Judocus Eysennacensis philosophus et theologus tocius philosophie naturalis summam nuper elucubravit, eandem hoc libello comperies breviori filo contractam et velut ab eodem Epitomatam... (Erfurt: Matthes Maler, 1517), title page. Reprinted at Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1518.
EOB. HESSUS.
Garrula Stelliferum mirari desinat orbem
Fama. Syracusium composuisse Senem
Vulcani Clipeos Asyam Europamque ferentes
Adserat. Invenit fabula prisca fidem
5 Quandoquidem exiguo naturae Summa libello
Tam bene composita est Docte Iudoce tibi
1518
Filippo Beroaldo the Elder, De die dominice passionis carmen ([Leipzig]: Jakob Thanner, 1518), sig. A1r. The epigram probably goes back to the first half of 1514, when Eobanus was still in Leipzig.
Helii Eobani Hessi de passione
ac morte dominica Carmen.
Nate deo mundi pretium non vile redempti
Quam minor est meritis gratia nostra tuis
Perdita per crimen miseris ut vita rediret
Visus es horrendum mortis obire genus
5 Captus ut infamis sine crimine raptus ad Annam
Atque alios per quos dictus [es] esse nocens
Verbera / derisus / convitia / probra tulisti
Flagra nocens nemo te graviora tulit
Et quam non decuit te rex bone ferre coronam
10 O quantum expressit sanguinis illa tibi
In cruce suspensus mortem mea vita subisti
Hei mihi quam meritis sum ipse minor tuis
Gratia si qua tamen poterit tibi grata referri
Hanc quoque me facias [fatias 1518] Christe referre tibi
Deo Laus
1518
Jodocus Textor, Christiani poenitentis confessio Latina, ex decem solum preceptis, contractis illuc omnibus ferme peccandi generibus (Erfurt: Matthes Maler, [1518]), sig. A1r. Reprinted at Basel: Adam Petri, 1520 (omitting “fateri” in l. 1).
Hexasticon Eobani Hessi
Vivere si recte, pietas est maxima, Christo fateri
Hoc sine quod vivas impietatis erat
Vivere at huic, ipsum te est noscere, deinde
Quod male commissum noverit ille tibi
5 Posset ut hoc omnis verae pietatis amator
Debetur curae docte iudoce tuae
ca. 1518
M. Tullii Ciceronis oratio, brevis quidem, sed omnis artificii plenissima, pro M. Marcello, ad P.C. et C. Caesarem habita (Erfurt: Matthes Maler, [ca. 1518]), sig. A1r.
Eobani Hessi, velut exulantis
Eloquentiae quaedam deploratio
Quis sit potentis ardor Eloquentiae
Quid virium, Qui spiritus, quae Gratiae
Si, sat docere posset ullus eloquens
Qualem vel haec tulere saecla, vel ferent
5 Futura, non iaceret inter abditos
Situque pressos, omnis Eloquentiae
Parens Latinae, sed placeret omnibus
Quos non puderet eloquentes effici
Artemque sectari omnium pulcherrimam
10 Nuncista cura cessit Eloquentiae
Nobisque tantum lucra sordidissima
Placent in hisce temporum ludibriis
O peius omni pravitate saeculum.
1521
Epigram at the foot of Crotus Rubianus' rector's page, inserted into the register of the University of Erfurt in May 1521; Stadtarchiv Erfurt (1-1/X B XIII-46, vol. 2, fol. 124r). For a discussion of the page, see Eckhard Bernstein, "Der Erfurter Humanistenkreis am Schnittpunkt von Humanismus und Reformation. Das Rektoratsblatt des Crotus Rubianus," Pirckheimer-Jahrbuch 12 (1997): 137-165; Walther Ludwig, "Klassische Mythologie in Druckersigneten und Dichterwappen," in Miscella Neolatina: Ausgewählte Aufsätze 1989-2003, ed. Astrid Steiner-Weber, vol. 1 (Hildesheim, 2004), 52-54; Harry Vredeveld, The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus, vol. 4: Between Erasmus and Luther (Leiden [forthcoming]), 4:000-000, with a color reproduction. The epigram is not in Eobanus' hand. His authorship is attested by the (subsequently added) initials "E. H." to the upper right of the epigram and is corroborated by several close verbal parallels to other poems of his.
Ut nunquam potuit sine charis vivere amicis,
Hic eciam solus noluit esse Crotus.
Picta vides variis fulgere toreumata signis
Hiis sociis nostrae praefuit ille scholae.
1523
Heinrich Schreyber (Grammateus), Algorismus de integris. Regula de tri cum exemplis ... (Erfurt: Johann Knappe the Elder, 1523), sig. A1r. Reprinted in Christian Friedrich Müller, Henricus Grammateus und sein Algorismus de integris (Zwickau, 1896), 21. Eobanus’ epigram is immediately followed by an elegiac distich entitled “Libellus loquitur” and ascribed to “P A F” — clearly a misprint for “P<etreius> A<perbachus> E<rphurdiensis>” (Petreius Eberbach of Erfurt).
EOBANI HESSI AD LECTOREM
Hactenus ut misere iacuit contempta Mathesis
Sic caput e tenebris nuper ad astra tulit
Mensuras. numeros. res. instrumenta. tabellas
Contulit Henrici provida cura tibi
5 Unus hic e multis mira ratione libellus
Artis Arithmeticae tocius instar habet
Divinum numeris superabis et arte Platona
Si non displiceant haec elementa tibi.
1526
Epigraph for Albrecht Dürer’s engraving of Philip Melanchthon. For the attribution to Eobanus Hessus, seeHarry Vredeveld, “‘Lend a Voice’: The Humanistic Portrait Epigraph in the Age of Erasmus and Dürer,” Renaissance Quarterly 66 (2013), 541–546.
VIVENTIS. POTUIT. DURERIUS. ORA. PHILIPPI
MENTEM. NON. POTUIT. PINGERE. DOCTA. MANUS
1526
Philip Melanchthon, Syntaxis iam recens nata et edita. Exempla copiae Latini sermonis, adnotata a Nicolao Liburnio Veneto ... (Haguenau: Johann Setzer, 1526), sig. A1r. Edited in Philip Melanchthon, Opera quae supersunt omnia, vol. 20, ed. Heinrich E. Bindseil (Braunschweig, 1854), 337/38. Reprinted at Nuremberg: Johann Petreius, 1526; for further reprints, see Opera, 20:339/40.
EOBANUS HESSUS Lectori.
Icarus et Phaeton pereunt, dum summa relictis
Affectant minimis, hic fluvio, ille mari.
Illorum exemplo ne sis incautus, ab imis
Qua bene summa petas, noveris esse viam.
5 Quare age qui summam studiorum tendis ad arcem,
Nunquam displiceant haec elementa tibi.
1527
Thomas Venatorius, Pro baptismo et fide parvulorum, adversus Anabaptistas defensio. Item Epiphanειa crucis Theophili (Nuremberg: Johann Petreius, 1527), sig. d2r. Hessus’ epigram introduces Venatorius’ Epiphania crucis Theophili. Reprinted in Theodor Kolde, “Thomas Venatorius, sein Leben und seine literarische Tätigkeit,” Beiträge zur bayerischen Kirchengeschichte 13 (1907), 115–116, note 3.
EOBANI HESSI in sequentem Apparitionem
octastichon, ad lectorem.
Plura ferunt aliis vigilatae commoda noctes,
Somnia sed Thomas dormiit ista videns.
Quod nisi me ratio vero diversa fefellit,
Verius hoc viso credimus esse nihil.
5 Monstrat enim veram crucis apparere figuram,
In cruce qui vere quo crucientur habent.
Est operaeprecium crucis haec mysteria magnae
Noscere, qui magna sub cruce miles eris.
1528
Franz Burchard, Oratio perquam elegans et utilis omnibus bonarum artium studiosis, qua opera incumbendum sit rectis studiis, VVittembergae habita (Nuremberg: Friedrich Peypus, 1528), sig. A1r.
EOBANUS HESSUS POETA LECTORI.
Persuadent medicus, mercator, mimus, alipta,
Impensae precium mercibus esse suis,
Esse bonas homini musarum et Palladis artes,
Persuadere quidem Suada nec ipsa potest.
5 Ergo quid hortemur legere haec? hortamine doctus
Non eget, indoctos non manet iste liber.
1529
Andreas Althamer, Scholia in Cornelium Tacitum Rom. historicum, De situ, moribus, populisque Germaniae ... (Nuremberg: Friedrich Peypus, 1529), sig. A1r. Reprinted in Andreas Althamer, Commentaria Germaniae in P. Cornelii Taciti Equitis Rom. libellum de situ, moribus, et populis Germanorum ... (Nuremberg: Johann Petreius, 1536), sig. aa4v; reprinted from that source, but without attribution, in Simon Schardius, Historicum opus, in quatuor tomos divisum (Basel; Heinrich Petri, 1574), 3, front matter (p. 3), under the title “Epigramma ad lectorem.” More recently reprinted (from the 1529 version), with translation and notes, in Epochen der deutschen Lyrik, ed. Walther Killy, vol. 3: Gedichte 1500–1600, ed. Klaus Düwel (Munich, 1978), 96; and thence, with discussion, in Jürgen Schröder, Deutschland als Gedicht: Über berühmte und berüchtigte Deutschland-Gedichte aus fünf Jahrhunderten in fünfzehn Lektionen (Freiburg im Breisgau, 2000), 51–52.
EOBANUS HESSUS LECTORI.
Qui nova Teutonidos famae studiose requiris
Hic veteris patriae iam nova facta vides.
Cur nova, mille retro Tacitus quae scripsit ab annis?
Quod splendore novo scripta vetusta nitent.
5 Hic patriae agnosces mutata vocabula linguae
Mores, ingenium, res, loca, regna, situs.
Althamere tibi debet Germania quicquid
De prisco Taciti tempore lucis habet.
Perlege Germanae [1536, Germane 1529] nova facta encomia famae
10 Quae sua tam fructus, quam bona floris habent.
1531
Ἀριστοφάνους εὐτραπελώτατου κωμικοῦ Πλοῦτος. Aristophanis facetissimi comici Plutus, trans. Thomas Venatorius (Nuremberg: Johann Petreius, 1531), sig. n3r–v. Hessus’ poem is a verse letter addressed to Anselm Ephorinus (ca. 1505–1566), a Silesian scholar who visited Nuremberg in early 1531.An abbreviated version appears in Hessus’Sylvarum libri IX, book 9, Operum farragines duae (Schwäbisch Hall, 1539), part 1, fol. 331r–v (sig. T1r–v), under the title “In Plutum Aristophanis a Thoma Venatorio versum.”
ORNATISSIMO VIRO ANSELMO EPHORINO,
AMICO suavissimo suo. Eobanus Hessus S.
Quae tibi praesentum meritis Anselme probata est,
Haec eadem absentum debuit esse fides.
Sic tua de nobis merita est liberrima virtus,
Musarumque tibi non simulatus amor.
5 Ut si quo merito te prosequeremur honore,
Mansurae [Mensurae 1531] fieret pignus amicitiae.
Ergo ego quae potui certi tibi signa favoris,
Sed quia nulla habui munera, nulla dedi.
Nunc tamen ista tuo quae dona paravit amico,
10 Ingenii Thomas dat monumenta sui.
Quae proprio quanquam cultu satis apta venirent,
Plus numeris voluit culta venire meis.
Accipe et eximio commenda munus amico,
Munus plus precio quam gravitate potens.
15 Nam quantum sit onus, quam magni cura laboris
Adseruisse sibi scripta aliena, vides.
Praecipue ut placeant Graiorum versa Latinis
Auribus, hoc paucis est Ephorine datum.
In primis numeros numeris qui reddere possent,
20 Vix tibi de multis unus et alter erunt.
Quanquam sunt etiam multi, qui fortiter audent
Carmina Romano vertere graeca sono.
Cum tamen exhibeant nil, quam quod fortiter audent,
Praestitit ausuros exhibuisse nihil.
25 Non tamen ergo sua fraudandi laude fuerunt,
Qui bona de Graecis nostra dedere bonis.
Sic modo Romane quam plurima Graeca loquantur,
Non operae precium commemorare fuit.
Sic Venatoris Romano carmine Thomae
30 Iam loquitur noster factus Aristophanes.
n3v Non equidem totus, nec enim fuit utile totum
Vertere, quod melius Comica Graeca sonent.
Hoc tamen ingenii specimen dedit utile Thomas,
Forsitan exemplum si placuisse queat.
35 Nam qui nuper erat nostris sine lumine Plutus,
Nunc nova Romana lumina fronte gerit.
Perlege fronte sales hilari, quos Comica multo
Conspersos Charitum Musa lepore dedit.
Inde vale, nec te pigeat meminisse tuorum,
40 Qui tibi non temere cura recepta sumus.
Longius in nostris seu te sors detinet oris,
Seu iubet Italidos regna subire plagae,
Vive, vale, et facilis numera bona tempora vitae,
Quae tibi sit felix, et diuturna precor.
1532
Albrecht Dürer, De symmetria partium in rectis formis humanorum corporum libri in Latinum conversi, trans. Joachim Camerarius (Nuremberg: [Hieronymus Andreae], 1532), sig. A6r–v. Reprinted at Paris: Charles Perier, 1557, sig. A4v. Edited in Dürer, Schriftlicher Nachlaß, ed. Hans Rupprich, vol. 1 (Berlin, 1956), 313.
A6r H. Eobanus Hessus haec quoque Dürero faciebat.
Nunc nova nobilibus symmetrica ducta parergis
Plurima in exiguo codice lector habes
Quae dum forte leges, simul hoc quoque forte notabis
Pictoris tantum non habuisse manus
5 Omnia iudicio certo cognovit, et acri
Ingenio, nihil hunc quod latuisset erat
Sive mathematicas res esset agenda per artes
Nemo hoc iudicio dexteriore fuit.
Sive forent aptis cingendae moenibus urbes
10 Düreri potuit pingere docta manus.
Nec tantum pinxit, docuit quoque, qualia bello
Saepe etiam clari non potuere duces.
Non tamen illius hic locus est describere laudes
Quas alio scriptas carmine vulgus habet.
15 Tu modo Düreri decora inmortalia lector
Qui sapis eximii muneris instar habe.
Illius et patriae grates age Noridos urbi
Tradita per quam sunt haec monumenta tibi.
Et haec
Quanta suae monumenta reliquerit artis Apelles
Testantur variis utraque scripta locis
Illius at nullum superest quod dicere possis
Artificis pictum nobilis esse manu
5 Fallor an Haec etiam Dürero fama futura est
Et poterunt tanti facta perire viri?
Non equidem credo quoniam quae perdidit illum
Hunc eadem ratio vivere posse facit.
Vivere non poterant quae plurima scripsit [scripsi 1532] Apelles,
10 Quod calamo tantum scripta fuere levi
Nos nitido plures conscribimus aere libellos.
Quos fati series perdere nulla queat.
A6v Pauca ut credibile est exempla reliquit Apelles.
Perdere quae potuit quaelibet hora nocens.
15 Nos damus exiguo tot milia tempore, quot nec
Per tres ulla manus scribat Olimpiades.
Haec michi mille alios Dürerum posse per annos
Vivere conditio spem facit esse ratam
Quamvis arte sua sibi iam monumenta parari
20 Quae sine digna libris ne morerentur erant.
Namque quis hoc melius pingendi calluit artem?
Quis fuit ingenio promptior atque manu?
Omnibus ille prior fuit. omnes ille reliquit,
Quique coaevi aderant quique fuere prius.
25 Sicut in hunc mihi scripta docent, Epicedia, veris
Facta magis tanti laudibus apta viri.
1533
Philip Melanchthon, Grammatica Graeca iam denuo recognita atque multis in locis locupletata (Nuremberg: Johann Petreius, 1533), sig. a1r.
Hel. Eobanus Hessus.
Qui nuce in exigua magnum conclusit Homerum,
Utile non fecit, nobile fecit opus.
Omnia grammaticas complexa volumine leges
Iam potes exigua clausa tenere manu.
5 Cum daret ista puer tibi munera tanta Philippus,
Utile fecit opus, nobile fecit opus.
1534
Σοφοκλέους τραγωδίαι ἑπτά Sophoclis tragoediae septem cum commentariis interpretationum argumenti Thebaidos fabularumSophoclis ... , ed. Joachim Camerarius (Haguenau: Johann Setzer’s heirs, 1534), part 2, title page (sig. A1r): Joachim Camerarius, Commentariiinterpretationum argumenti Thebaidos fabularum Sophoclis Reprinted, translated, and discussed in Anastasia Daskarolis, Die Wiedergeburt des Sophokles aus dem Geist des Humanismus: Studien zur Sophokles-Rezeption in Deutschland vom Beginn des 16. bis zur Mitte des 17. Jahrhunderts (Tübingen, 2000), 118–119.
H. EOBANI HESSI.
Tota diu longas perpessa Tragoedia noctes
Visa fuit Latias deseruisse Scholas
Primus et informes Ioachimus depulit umbras
Et tulit hac Tragicis luce duobus opem
5 Musa Sophoclaeo iuncta Euripidaea Cothurno
Cui placet ista vide, cui minus ista fuge.
1534
Johannes Regiomontanus, Problemata XXIX. Saphaeae nobilis instrumenti astronomici ([Nuremberg: Johann Petreius], 1534), sig. A1r. The opening distich is recycled from Eobanus’ title epigram to Trutfetter’s Tocius philosophie naturalis summa (1517).
H. Eobanus Hessus Lectori.
Garrula stelliferum mirari desinat orbem
Fama Syracusium composuisse senem,
Coelestes ferula traxisse Promethea flammas,
Atlanta aethereos sustinuisse globos,
5 Omnia perpetuae vicit miracula famae
Teutonicis natum finibus ingenium,
Nomen Ioanni Mons regius indidit aptum,
Quem Regem merito tota Mathesis habet.
Contuleris veterum tot nomina clara virorum
10 Lex quibus astrorum cognita tota fuit,
Sydera ut auricomo caedunt reliqua omnia Soli,
Sic caedent illi nomina tanta viro.
Doctior astrorum nemo fuit, illius extant
Scripta, quibus Latiis addita Graeca dedit.
15 Quem si forte probas (ut debes talia) lector,
Quae damus, ex tali flumine sumpta, lege.
1536
Reinhard Lorich, De lamentabili quo florentissima iampridem urbs Vilmaria deflagravit incendio hecatostichon .... Epigrammata (Frankfurt am Main: Christian Egenolff the Elder, 1536), sig. A1v. Hessus’ epigram alludes not only to Lorich’s hecatostichon on the conflagration of Villmar (Hesse) in September 1536, but also to his poem welcoming him,in the name of the university, to Marburg in early September 1536 (sigs. A6v–A7v).
HELIUS EOBANUS HESSUS lectori Candido.
Quam veris miseram lachrymis Hadamarius urbem
Defleat, hoc lecto carmine certus eris.
Quam doleat cecidisse viros, quos vivere dignos
Supra Nestoreos credidit ipse dies.
5 Qua nostras, patriae reduces, pietate Camoenas
Accipiat, cupidus quisquis es, ista lege.
1537
Antonius Corvinus, Expositio decalogi, symboli apostolici, sacramentorum, et dominicae precationis, ad captum puerilem in dialogos redacta (Marburg: Eucharius Cervicornus, 1537), sig. a1r. Reprinted atWittenberg: Georg Rhau, 1537; Leipzig: Valentin Schumann, 1540; Strasbourg: Wolfgang Köpfel, 1540; Wittenberg: Joseph Klug, 1550). Edited in Briefwechsel des Antonius Corvinus, ed. Paul Tschackert (Hannover, 1900), 29, no. 38.
H. EOBANUS HESSUS ad lectorem:
Non tantum pueris, quamvis puerilia possis
Dicere, Corvini prodita scripta vides.
Haec lege qui vere cupis aurea dogmata Christi,
Et verepuram cum pietate fidem.
5 Est operaeprecium pueros audire loquentes,
Quae plures fatui non didicere senes.
Sis memor ergo pias authori dicere grates,
Talia plura brevi, qui dedit ista, dabit.
1537
Justin Göbler, De iuris prudentia amplectenda oratio ...(Marburg: Eucharius Cervicornus, 1537), sig. A1v.
H. Eobanus Hessus Lectori.
Haec lege sanctarum praeconia debita Legum
Quem iuvat haec toto pectore sacra sequi.
Grande operaeprecium referet latissima Iuris,
Et tamen elogio tradita summa brevi.
5 Quas tibi Iustini, laudes, pia vena, coegit
Credere non debes laudis habere nihil.
Sicut enim bonus est, et verus amator honesti:
Sic tibi non potuit nil nisi vera loqui.
Si studium spectes, Iusti cognomine dignum
10 Dixeris, et doctum non minus ista loqui.
Omnia sacrarum spectabis commoda Legum
Quisquis in hoc animum ducis, ut ista legas.
1539
Johannes Pollius, De tribus monstris Ecclesiam vastantibus poema ... (Marburg: Christian Egenolff the Elder, [1539]), sig. A1v. Reprinted in Johannes Pollius, Opuscula piissima et eruditissima, in primis autem nostrae aetati appositissima ...(Zürich: Christoph Froschouer the Elder, [1540?]), sig. A3v; and thence in B. Spiegel, “Die lateinischen Gedichte von Johannes Pollius,”Zeitschrift für wissenschaftliche Theologie 9 (1866), 317–318. The three “monsters” afflicting the Church are Avarice, Inordinate Ambition, and Monastic Hypocrisy.
HEL. EOB. HES. IN Librum doctissimi viri
Ioannis Pollii de tribus monstris etc.
Monstra tot Herculeum quondam domuisse laborem,
Terrarum dextra vindice, fama canit.
Vera vel haec fuerint, vel sit mentita vetustas,
Non tamen illa sua fabula luce caret.
5 Nostra tamen fidei sunt proxima tempora certae,
Obtinet hic aliquem fabula nulla locum.
Pollius hoc libro verbis tria monstra trucidans,
Ex merito decus hoc Hercule maius habet.
Monstra quibus tristi est vastata Ecclesia fato,
10 Divini eloquii Pollius ense necat.
Pollius hic certe toti teterrima mundo,
Quae nemo potuit tollere, monstra tulit.
1540
Translation of a Greek epithalamium by Johann Lonicer, written for the wedding of the law professor Jost Staud (Justus Studaeus) on 1 October 1539. Lonicer’s epithalamium stands at the end of Lonicer’s Librorum Aristotelis ...compendium (Marburg: Christian Egenolff the Elder, 1540), sigs. k2v–k3r;Eobanus’ translation follows on sig. k3r–v. The two epithalamia are announced on a second title page,sig. X3r: Aristotelis Ethicorum ad Nicomachum compendium .... Ad finem adiunctum est Graecum epithalamion in gratiam Doctoris Iusti Studaei conscriptum, una cum Latina versione Helii Eobani Hessi Lonicer’s epithalamium is entitled (sig. k2v): “In novi Doctoris Iusti Studaei nuptiis epithalamion ... anno M. D. XXXIX, Calendis Octobribus.”
IDEM EPITHALAMION LATINITATE DONATUM
PER HELIUM EOBANUM HESSUM.
k3v LAeticiam celebrate novam Iuvenesque senesque,
Quisquis et hic hospes, quisquis amicus ades.
Venit enim celebranda dies, risuque iocisque
Omnibus et celebri munere festa dies.
5 Quae magnum Studaee tibi largitur honorem
Pulchraque divinae praemia Iustitiae.
Qua virtute animi praestans et divite forma
Virgo decens thalamum scandit Iuste tuum.
Salve Ioannes Ferrari gloria honorque
10 Hessidos et patriae Palladiaeque scholae.
Te patre progenitam Studaeo cernere iunctam,
Dignus et hic foelix ab Iove venit honos.
Nam gener et mores, vitamque animumque pudicus
Expolit, hanc ducens, teque tuumque genus.
15 Iusticiae cum sis supremus et ipse videbis
Doctorem generum, Doctor et ipse socer.
Hanc igitur primam vobis Academia palmam
Marpurgi et tantum contulit alma decus.
Quae Doctore satam Doctori iunxerit Annam
20 Hymen o Hymen o Hymenaee Hymen.
Pallas et innuptae Charites, Musaeque frequentes
Deducentque choros atque Hymenaea canent.
Sic vehit astripotens ad summa cacumina rerum,
Quae sua factorem pignora semper amant.
25 Gaudia vestra volens solidissima servet Iesus
Unigena et nuptam prosperet atque virum.
Vestra bono claudat connubia fine redemptor
Christus, quem colitis pectore uterque pio.
Te Studaee Dei faxint florere beatum
30 Et sobolem sexus dent utriusque tibi.
1540
Erasmus Alberus, Novum dictionarii genus in quo ultimis seu terminalibus Germanicarum vocum syllabis observatis Latina vocabula cum suis quaeque synonymis additis loquendi etiam figuris ac modis protinus sese offerunt ... (Frankfurt am Main: Christian Egenolff the Elder, 1540), title page (sig. ♣1r). Reprinted in “Das Wörterbuch des Erasmus Alberus. 1540,” Weimarisches Jahrbuch für deutsche Sprache, Litteratur und Kunst 5 (1856), 108.
HELIUS EOBANUS HESSUS ad Lectorem.
Quem nova delectant, damus en nova, perlege rarae
Quisquis es, et mirae dexteritatis opus.
Ingenium dices Musis et Apolline dignum,
Quod pueris linguae commoda tanta dedit.
5 Si legat, inventum Pallas miretur Erasmi,
Omnis et Alberi Gratia nomen amet.
Teutona Romanae cognata vocabula linguae
Hic mirare senex, hic venerare puer.
1540
Epigraph beneath a portrait of William V (William the Rich), Duke of Jülich, Cleves, and Berg (born 28 July 1516; reigned 1539–1592), holder of the Duchy of Guelders from 1538 to 1543. Copper engraving by Heinrich Aldegrever, [ca. summer] 1540. Cf. Gisela Luther, Heinrich Aldegrever: Ein westfälischer Kupferstecher des 16. Jahrhunderts ([Münster], 1982), 73, no. B 181. Text from the portrait’s third state:
IN IMAGINEM ILLUSTRISS[IMI]. PRINCIP[IS]. IULIAC[ENSIS].
EOBANUS HESSUS.
BIS ‧ DUO ‧ LUSTRA ‧ VIDENS ‧ ET ‧ VITAE ‧ QUATTUOR ‧ ANNOS ‧
TALIS ‧ IULIACI ‧ DUX ‧ GUILIELMUS ‧ ERAT ‧
ASPICIS ‧ EXANGUEM ‧ VIVENTIS ‧ IMAGINIS ‧ UMBRAM ‧
MORES ‧ ET ‧ VITAM ‧ NULLA ‧ TABELLA ‧ REFERT ‧
5 TOT ‧ IUVENIS ‧ VIRTUTE ‧ SUA ‧ SIBI ‧ REGNA ‧ PARAVIT ‧
QUOT ‧ MODO ‧ THEUTONIDOS ‧ NULLUS ‧ IN ‧ ORBE ‧ PLAGAE ‧
NULLI ‧ IUSTICIA ‧ NULLI ‧ PIETATE ‧ SECUNDUS ‧
SE ‧ VETERUM ‧ DOCUIT ‧ LAUDIBUS ESSE PAREM ‧
INNOCUAM ‧ VITAE ‧ DECORAT ‧ SAPIENTIA ‧ LAUDEM ‧
10 PRAECIPUE ‧ IN ‧ CHRISTUM ‧ NON ‧ SIMULATA ‧ FIDES ‧
QUOD ‧ SI ‧ VITA ‧ NOVAE ‧ POTUISSET ‧ INESSE ‧ TABELLAE ‧
QUOD ‧ PETERES ‧ MINIMUM ‧ FORMA ‧ FUTURA ‧ FUIT ‧
Last modified: January, 2019