HELII EOBANI HESSI DE TUMULTIBUS Horum temporum Querela

HELII EOBANI HESSI DE TUMULTIBUS Horum temporum Querela.

Nürnberg: Friedrich Peypus, 1528

8o: 28 leaves

Text submitted by Harry Vredeveld. The orthography and punctuation of the original have been retained. I have silently corrected obvious printing errors, expanded the abbreviations, normalized the use of i/j and u/v, and, where appropriate, added paragraphing. For a critical edition see: Helius Eobanus Hessus, Dichtungen: Lateinisch und Deutsch. Dritter Band: Dichtungen der Jahre 1528–1537 (= Mittlere Deutsche Literatur in Neu- und Nachdrucken 39), ed. and trans. by Harry Vredeveld (Bern: Peter Lang, 1990), pp. 7-71 and 555-557. A new edition, with modernized punctuation, is to appear in: The Poetic Works of Helius Eobanus Hessus (= Renaissance Text Series), ed., trans., and annotated by Harry Vredeveld (Tempe, AZ: Medieval and Renaissance Texts and Studies).

image

[A1r]

HELII EOBANI HESSI

DE TUMULTIBUS

Horum temporum Querela.

Priscorum temporum cum nostris Collatio.

Omnium Regnorum Europae mutatio.

Bellum Servile Germaniae

Haec omnia carmine Heroico.

Ad Germaniam afflictam consolatio Paraenetica

Elegia una.

Roma capta

Elegiae duae.

image

[A1v]

image

[A2r]

CLARISSIMO VIRO DN. HECTORI POME-

ro Praeposito Divi Laurentii Nurenbergensis etc.

Patrono colendo suo, Eobanus S. D.

SI sua staret adhuc pereuntibus integra Musis

Gloria, nec studiis esset ademptus honor

Aut poterant nostri sine Mecoenate libelli

Aut duce de populo quolibet ire foras

Nunc quia qua reliqui species iacet omnis honesti

Hac studiorum etiam gloria clade iacet

Carminibus nostris aliquem reperisse patronum

Maior erat, versus quam peperisse, labor

Omnia dum siquidem circunspicit, haeret in uno

Clare vir obtutu nostra Thalia tuo

Atque ita, vana levis vitans ludibria vulgi

Hic mihi Mecoenas est adeundus, ait

Cur ita? nam meminit quantis te laudibus ornent

Qui sunt et studiis ingeniisque boni

Quamvis eximiis fortunae dotibus auctus

Enumeres patriae stemmata clara domus

Inclyta Pömerae per Norica moenia gentis

Nomina, nequaquam te latuisse sinunt

Quae tamen a virtute tibi est, studioque bonorum,

Haec tua laus propria est, laus ea vera tua est,

Iam tibi multarum perspecta scientia rerum

image

[A2v]

Non falso titulos ornat honore tuos.

Ut sacras taceam leges, iam quantus in omni

Doctrinae praestes cognitione liquet

Quantus et e placido tibi spiret pectore candor

Sensimus, officii nos quoque parte tui

Ergo animi spondente tui virtute, laborem

Hunc tibi, de fundo paupere dona, damus.

Accipe nunc tenues Hector clarissime Musas.

Accipe deductum temporis huius opus

Nam turbata malis haec tempora diximus, isto

Quae breviore stilo non potuere cani

Diximus et proprio collapsam pondere Romam

In querulo nullum carmine pondus erat

Tu si tantarum capieris imagine rerum

Grande operae precium te retulisse puta

Tantum sume libens, et nostras adsere Musas

Si qua malos moveat pestilis aura Notos

Si qua reluctantes tempestas excitet Euros

Ut solet, opposita deiice flabra manu.

Omnis enim metuet tales iniuria vultus

Invidia ad nomen concidet aegra tuum

Sic tibi succrescet verarum prodiga laudum

Gloria, sic summo non moriere die

Nam dare placatas Musarum cantibus aures

Hoc demum superis est placuisse, Vale.

image

[A3r]

HELII EOBANI HESSI DE CLADIBUS ET

Tumultibus suorum temporum Querela, quae

est in sequentia velut Praefatio.

CUncta senescentis volventem saecula famae

Tempus ad hoc primo mundi nascentis ab ortu

Quantum scire hominem rerum monumenta sequutum

Pervulgata licet, subit admiratio, nullos

Posse dies huius conferri temporis aevo

Non equidem virtute aliqua, Sed imagine rerum

Multiplici variaque magis, quam credere possis

Mille novas ullum subeuntem Prothea formas

Quandoquidem nunc illa nocens: et foeta malorum De Sexta aetate quae est

Ultimaque irrepsit sublatis legibus aetas apud Hesiodum [Greek:]

Quam non debuerant veteres venisse Poetae en tois ergois kai hêmerais

Ante queri, quando nostros ea fata sub annos [roman:] intelligendum

Exitium latura orbi ventura manebant.

Quid iuvat ingratas iam dudum credere terras

Astraean liquisse? quid obsedisse sepultum

Flagitiis orbem Eumenidas? Quid in impia Martem

Ipsos ceu furiis actos rapere arma Colonos?

Quid deflesse piae contemptum pacis amorem?

Infidosque animos hominum? Quid mutua fratrum

Funera? Quid natos pollutos caede parentum?

Omniaque immensum quaecunque emisit in orbem

image

[A3v]

Cincta dolorifico virgo sata nocte flagello

Non vestros ea monstra indevictique labores

Invasere dies, o prisci nomina saecli

Nos ea fata premunt, hii tempora nostra labores

Possedere tenentque, o ferro durior aetas

O ipsis peior viciis quibus omnis abundas

Dum mala quae multas hauserunt singula gentes

Cuncta simul complexa tenes, et posse putemus

Stare diu, salvamque alios superesse sub annos

Haud quaquam, nisi qui tremefactum nutibus orbem

Concutit, ipse velit, tanta est invecta ruinae

Materia instantis, tam copia larga malorum

Omnia ceu quodam rapientum turbine secum

In praeceps et in exitium, non quale parentum

Ante fuit per tot confusa pericula rerum

Ut totum repetas spacium, retroque recurras

Usque sub exorti nascentia saecula mundi.

Nam licet abiecto tenebris in tristibus orbi

Reddiderit proprii clarissima lumina verbi Ne Evangelicam quidem

Ipse pater solo qui condidit omnia verbo lucem mederi viciis.

Tot tamen humani generis vetus ille tyrannus

Bella movet, fraudesque, et frivola vincula nectit

Mentibus humanis, alioqui in leva paratis

Semper, et in proprii pedicas erroris ituris

Sponte sua, neque se revocantem audire suetis

image

[A4r]

Vocem perpetuae monstrantem gaudia vitae

Quas nunc ille suis instructior artibus hostis

Excipit incautas, curisque involvit, et omni Insidiae et artes diaboli

Despoliat ratione, nec aspirantibus ullam ad evertendum Evangelium.

Esse sinit pacem studiis, utcunque, saluti

Christigenum, miseraque animarum in caede iacentum

Sed velut esuriens multo truculentia rictu

Ora Leo quatiens, nunc hos nunc circuit illos

Quos rapiat, nulloque novas non tempore praedas

Aut agit, aut acri studio perquirit agendas

Nec tamen hoc ratione una, sed mille per artes

In scelera et fraudes agit, et nunc irrita veris

Obiicit, interdum veri mendacia fuco

Illinit, et nunquam constat sibi, semper in omnem

Commodus eventum, modo succrescentia turbet

Evellatque animis divini semina verbi.

Et nunc audaces animosa in bella Sophistas Sophistae.

Concitat, excutiens raucarum fracta Scholarum

Pulpita, nunc etiam quaedam ludibria doctis Eruditi.

Ingerit, ut rudibus vel sic imponat, et omnem

Dogmata praecludat redeundi ad vera regressum.

Verum haec tam vulgata queri nihil attinet, et sunt

Iamdudum reprehensa magis, quam finibus ullis Reprehensa magis

Emendata satis, vellem nullius egerent quam emendata vicia.

Indicio scriptoris, et ut manifesta videntur.

image

[A4v]

Sic abolerentur manifesti damna veneni.

Ergo age vulgatum linquamus Musa furorem

Curandum quibus et dedit ipse, et quando iubebit

Pacis et armorum Deus arbiter, et quia semper Natura Evangelii.

Illius hos peperit verbi natura tumultus

Tu quia cepisti confusa ab imagine rerum

Ingredere, et turbata novis tua tempora fatis

Diva refer, non ut velut acta in scrinia mittas

Sed breviter summis ceu delibata labellis

Contingas, sparsimque legas, non omnia nanque

Omnia vix possint plures comprehendere chartae

Quam vel Ulyssaeos testata volumina cursus.

image

[A5r]

PRAESENTIUM TEMPORUM CUM

priscis Collatio.

SI mihi priscarum monumenta revolvere rerum

Et licet et fas est, quadam tenus, omnia retro

Dissita ceu rapido percurram tempora saltu

Nam libet exemplo praesentia fata priorum

Indicis excusso trutinare examine librae

Et monstrare velut digito, quam nulla priorum

Armorum facie nostrae respondeat aetas

Semper, et a prima, quis nescit? origine mundi Mundus nunquam

Bellica diversum circumtulit arma per orbem sine bellis fuit.

Impius effuso gavisus sanguine Mavors

Omnia sed nunquam motu concussit eodem

Regna, nec undantes tam late in quaeque procellas

Aequora diffudit bellorum, eodemque tumultu

Miscuit, involvens simul omnia, si libet ergo

Retro pauca vide, dein confer tempora nostris

Omnia iam totum circumspice regna per orbem

In primis quae prima et maxima regna fuerunt

Haud ullum invenies partum sine sanguine, et armis

Semper adhuc avidas quaesita potentia, vires

Extulit, et sceptro nunquam contenta quievit

Legitimo, finesque suos transgressa, propinquis

image

[A5v]

Impositura iugum crudelia bella paravit.

Atque ut ab Assyriis repetamus prima malorum Regnum Assyriorum

Tempora, Dii quantis bellorum cladibus orbem

Concussit tanti imperii tunc maxima moles

Scit fera Pyramidum gens accola, et inde profecta Aegyptii.

Scit Iudaea potens fato ducente propago. Iudaei.

Quid nugis confusa sequar, quae plurima retro

Praecipue subeunt lachrimosae saecula Troiae Bellum Troianum

Unius ob formam in cineres, et inania versae

Nomina, cum totis Asiae se Graecia fortis

Viribus infudit, patria duo lustra relicta.

Sceptra per immodicos Babylonica perdita luxus Regnum Assyriorum

Proximus excepit, sed non sine sanguine, Medus in Medos.

Quae postquam in patriam fatali Persida Cyrus Medorum in Persas.

Omine devexit, vario quot bella tumultu

Gesserit edomito paucis oriente diebus

Quanque illum Scythiae sit fortiter ulta virago Tomyris.

Cuncta memor servans testatum fama reliquit.

Inde quot Europae, magnaeque Propontidis orae Clades Graecorum a Persis.

Diluvia armorum Persarum ex ordine Reges

Intulerint, numerare grave est, sed ut ipsa relinquas.

Aspice de Persis Macedum praeclara trophea Reg. Persarum in Macedonas.

Quanto praevalidam suppresserit impete gentem

Magnus Alexander, quantis Asia arserit uno

Tempore bellorum flammis, quae deinde per ipsos

image

[A6r]

Illius excidii [excidiae 1528] socios cladesque ruinaeque Posteri Alexandri.

Extiterint, pessumque ierint postrema nepotum

Regna diu paribus sese affligentibus armis.

Huius ut interea taceam patris acta Philippi Philippus

Pene omnem quantis afflixerit Hellada bellis Clades Graecorum

Et quanta Macedum virtute extenderit oras a Philippo

Imperii, quantis tunc Graecia fluxerit undis

Sanguinis humani, claras quis nescit Athenas Athenae.

Arma diu patria pro libertate tulisse

Non tantum gravibus victricia cognita Persis.

Bella quid antiquos fratrum Thebana labores Bellum Thebanum.

Quid propiora sequar? Boeotia nomina Leuctrae Clades Lacedemoniorum

Quales Sparta tibi defoedavere triumphos in Leuctris.

Totque ducum patria partos virtute tuorum.

Gesta diu paribus quid Achaica praelia dicam Bellum Peloponnesiacum.

Viribus, et rivis undantem sanguinis Isthmum

Pluraque, sed quorum minimos voluisse labores

Carmine complecti furor est, et plura supersunt

Quadam parte magis nostris aequanda diebus

Quadam parte minus. Nam quae modo bella canebam

Gesta diu, non gesta simul, nec tempore eodem

Sed variis, divisa etiam regione locorum.

Saepe Asiae tumuit bellorum fluctibus orbis

Europa placidae celebrante negocia pacis

Saepe Asia rebus luxu indulgente quietis Rerum vicissitudo.

image

[A6v]

Aphrica spectavit multas turbata ruinas.

Saepe Europa tulit bellorum incendia, ut illae

Legibus armorum pacem coluere solutae

Omnia sic rerum subeunt sibi fata vicissim

Et mutant variantque vices, sed ut omnia constet

Certa lege [legi 1528] regi fatorum, hanc dicere legem Fatum.

Pene malis nostri turbatam temporis ausim

Omnibus eversi damnis quae singula rebus

Quantumvis magnis cladem illatura fuerunt.

Sed quia plura super paulo prius esse canebam

His aequanda malis vel non aequanda vicissim

Omnia longinqua nostros deducta sub annos

Saeclorum serie, ceu nunquam cognita, transi.

Romanas tantum victricia signa volucres Romanum imperium.

Aspice, dum totum pandunt sua brachia in orbem

Quam sibi subiiciant rapientibus omnia pennis

Ne libeat prima repetisse ab origine tantae

Urbis opes. multoque paratum sanguine regnum Reges Ro.

Ut taceam populi fasces, atque annua magnis

Credita consulibus magnorum iura Quiritum Consules.

Bellaque finitimos primis exhausta per agros Finitimorum Ro. bella

Viribus imperii, Volscos, pubemque Sabellam [bello 1528].

Marsorumque genus durum, totiesque rebellem

Samnitem, domitosque ingenti clade Latinos

Servantemque armis Spartani iura Tarenti Bellum Pyrrhi.

image

[A7r]

Aeaciden victumque, et se vicisse fatentem

Duraque victorem miscentem incendia Gallum Roma a Gallis capta.

Inde sui fluvio madefactum sanguinis aurum

Restituisse, decus patriae servante Camillo Iidem a Camillo caesi.

Vix aliquo nostris respondent ista malorum

Nomine temporibus, tantumque ea bella fuerunt

Pro patria, imperiique augendis viribus, atqui

Nos odia exercent virtutum, oppressaque luxu

Relligio, variisque movent studia aemula sectis.

Ecce per aerias quantum ferus Annibal alpes Bellum Punicum

Agmen agit, secumque rapit quodcunque morari secundum per

Posset iter, fractisque viam sibi sternit aceto Annibalem.

Rupibus, Italicasque ruit ceu fulmen in oras

Omnia concutiens, prosternens omnia magnis

Viribus armorum, Trebiam fluxisse cruento Trebia.

Flumine vicinae latices meminere Padusae

Sanguine Romano rubuit Thrasimenus, et alto Thrasimenus.

Caesorum Appulicae creverunt aggere Cannae. Cannae.

Quid sua quod vidit cingentem moenia Poenum Obsidio Romae

Roma ducem? Quid tota omnem ditione tenentem ab Annibale.

Ausoniam? Quid Martigenum tot fusa virorum

Milia? Quid referam quorum permulta referri

Omnia nequaquam poterant,

iam si libet istos

Confer ad hos rerum fatalia bella tumultus,

Invenies quae pauca queant collata videri

image

[A7v]

Esse aliquid, nam si caedes et funera spectes

Oppidaque eversis quamplurima diruta muris

Multaque vastatos incendia sparsa per agros Collatio calamitatum.

Captivosque greges hominum, violataque stupris

Corpora, et enectos ipsa ad cunabula matrum

Infantes, veneremque pati persaepe coactas

Matronas, clauso spectantibus ore maritis

Est quod ad haec conferre queas, quibus omnia fiunt

Talia temporibus, peioraque talibus, et quae

Plus gentes decuisse queant, quam Christidos olim

Adscriptos fidei, mysteriaque ista professos

Quae nisi sola fides ratio non ulla probarit.

Quod si mole sua quantam commoverit orbis Comparatio bellorum

Funestum Romae illatum Carthagine bellum Romanorum et

Partem, quanque diu certarint viribus aequis Punicorum ad nostra.

Praedominante opibus populi duo Marte potentes

Dispicias animo, multo maioribus haec sunt

Mersa malis, maioreque nutant tempora motu

Grandior est rerum moles concussa labantum

Illa duae virtute pares et viribus urbes

Gessere, et partes tantum afflixere, nec omnem

Sed minimam Europae partem Libyaeque ruina

Afflixere gravi, nec tanti praemia belli

Finibus Italiae, aut Libyes inclusa fuerunt

Sceptra petebantur totum extendenda per orbem.

image

[A8r]

Nos adeo Europam pro rebus vilibus omnem Nulla Europae pars

Concutimus, nec bella duas in mutua gentes ab armis quieta.

Verum omnes populos, omnes in mutua reges

Dissidia excimus, nec tanti praemia belli

Sunt alia insana quam victa libidine virtus

Perdita relligio luxu dominante per ipsos

Quorum praecipue curae haec prohibere fuisse

Debuerant, nec tanta suis incendia rerum In Pont. Ro.

Fomentis aluisse, sed haec et sera querelis

Est ratio, atque aliis dicta et dicenda libellis.

Illi, ut eo redeam, diversis partibus orbis

Progeniti mores alios, et sacra colebant

Longe alia, atque deos alios, non voce, nec ullo Iustiores illis, quam

Utilis inter se concordes munere vitae nobis fuisse bellorum

Concurrere armis, unum genus, unius orbis causas.

Nos sumus, una fides, fidei deus omnibus unus

Et tam dissimiles animis in mutua passim

Vulnera, et insanas nullo discrimine caedes

Ceu furiis acti ruimus, nec sanguinis unquam

Nos pudet effusi toties de corpore nostro

Fraterno iunctos quos vivere iussit amore

Qui sese nobis patrem dedit omnibus unum

Nec tamen hoc satis est, quia dum sic more ferarum Sua culpa Christianos

Morsibus insanis proprios depascimur artus vinci.

Hostibus oportuna, locoque et tempore captis

image

[A8v]

Praeda sumus, nostroque paramus sanguine bellum

Externum, nostraque ingenti clade luendum.

Sicut ab Euxini populosa littoris ora Turca in Pannonias

Nuper ad Hunniacas ausus transmittere gentes

Turca ferox, nostrosque armato milite campos.

Implere, heu quantum exitium, quantasque ruinas [ruinis 1528]

Invexit miseris immanior omnibus hostis.

Et merito, quid enim nullum finemve modumve

Fundendi facimus fraterni sanguinis, et nos

A se degeneres Deus aversatur, et odit

Mille modis, patiturque affligi hostilibus armis

Oblitosque sui mitis pater admonet, ut si

Forte revertamur, veniamque erroris ab ipso

Poscamus, teneatque manu gremioque receptet

Pronior in veniam quam poenam semper, et idem

Qui venit servare omnes, non perdere quenquam.

image

[B1r]

MUTATIO OMNIUM REGNORUM

Europae.

NUnc age quae nostrum sunt bella exhausta per orbem

Paucos ante dies, et nunc quoque bella geruntur

Sed carptim meminisse iuvet,

Quis nescit ut armis

Fortibus Europae nuper concurrerit orbis

Maximus Adriacas ut opes quatit Aemilianus, Bellum Maximiliani

Et Venetum spacio cohibet breviore paludem in Venetos

Quantos ille virum gemitus, quae funera victor

Aediderit, quantas acies contraxerit, et quis

Cladibus Italiam penitus concusserit omnem

Iamdudum altivagi novit domus utraque solis

Nec pudet haec socios Reges meminisse, quod horum

Caesaris adiutae partes virtute steterunt

Candida magnanimi testantur lilia Galli Rex Gallorum.

Quam vellem solitum non amisisse virorem

Saepius, ipsa aulae regum domus alta Britannae, Rex Anglorum.

Ipsa etiam meminit pugnax Hispania, cuius Rex Hispanorum.

Nunc decus imperio Romanum Carolus orbem Carolus Caesar.

Obtinet, a magno demissus Caesare sanguis

Austriaco.

Sed ut haec aliis ceu nota relinquam

Omnibus, amissam quam longo Gallia pacem

image

[B1v]

Tempore quaesierit, nec adhuc invenerit, ex quo

Exitiabilibus nuper concussa ruinis Rex Gallorum a

Corruit, et capto sensit sua vulnera rege Carolo Caes. captus.

Quem quia dimissum clementia Caesaris hostem

Reddidit, acceptaque fide, in sua regna remisit

Nunc male foedifrago miscentem cuncta tumultu

Sustinet, et quem vel vinclis vel morte morari

Iure suo potuit, nunc rupta foederis icti

Lege rebellantem periurum Carolus hostem

Sentit, et armorum tota vi vincere rursus

Aggreditur,

victure iterum vive inclyte Caesar

Galle cave vincende iterum poenasque dature

Forsitan et capiende iterum, tua lilia fortes

Contundent Aquilae, sed enim te ad talia cogi

Crediderim, et Francisce velim clarissime regum

Namque quis immemorem talem te credere possit

Sanguinis esse tui, qui traditus obses habendae

Est fidei, queriturque tuo se marte reposci

In propriaeque rapi manifesta pericula vitae?

Quid facis heu? cur non arma impia ponis? et ipsum

Te servas? recipisque tuos sine crimine natos?

Nec dubita quin donec eris quod es, impius hostis

Augustae domui tu sis habiturus et hostem

Germanum, quam persequeris dedit ille coronam

Imperii, postque hunc aliis est mille daturus

image

[B2r]

Si volet ille Deum Pater, et faber unicus orbis

Cuius ab arbitrio regesque et regna feruntur

Progredere Uranie, nullum sine clade relictum

Totius Europae nostro iam tempore regnum

Ut taceam Siculos, et ut Appula regna relinquam Sicilia. Apulia.

Haud quaquam exiguis paulo ante afflicta ruinis

Anglia dividuo late circumflua ponto Anglia.

Quos motus? quas insidias? quos passa tumultus

Sustinuit? non ipsa suos ut denique reges

Viderit indigna confectos caede, suoque Alba Rosa.

Cedentes aliis quaesitum sanguine Regnum

Haec eadem nuper Scotorum sanguine fuso

Immaduit, Regemque suos per atrocia fines Rex Scotorum ab

Praelia vastantem sumptis occidit in armis. Anglis occisus

Ne procul inde ultra tractu pergamus eodem

Qua sita parte sui Germanica littora servat

Parte recedentes insedit Dania fluctus Dania.

Hic quoque crudelis grassatam mole procellae

Fortunam invenies, ut enim vetera omnia mittam,

Haec late dominata mari, quod frigida spectant

Sydera Parrasidos coniuncta trionibus ursae

Cum daret imperio Norivegis iura subactis Norivegia

Et regeret presso gaudentes lacte Suedos Suedia.

Ipsa suum pepulit nuper gens impia regem Rex Danorum

Extorremque solo patriae, peregrina coegit pulsus regno.

image

[B2v]

Regna vagum petere, amissoque ignobile sceptro

Perferre exilium. Nihil illi nobilis uxor Elisabetha Regina

Regali sata stirpe, soror tua Carole, quicquam Daniae.

Profuit, humanis tandem nunc libera rebus

Nam miseram dolor et luctus confecit acerbus,

Ille domo profugus quam regno nuper adempto, Exilium regis

Iam miser amissa nunc coniuge luget, et haerens Danorum.

Principibus, frustra tentatam saepe, alienam

Ambit opem, speratque suis se posse reponi

Sedibus, atque utinam, sed nos ad coepta feramur.

Longius ire libet porro, qua Balthica spectat

Aequora Sarmatico subiecta Borussia coelo Prussia.

Teutonicae quondam domus inclyta militiai [militia 1528]

Sanguinis empta gravi precio, cum Barbarus inde

Incola, et idolis lucos et sacra frequentans

Ethnica, Teutonica vi deiiceretur et armis

Haec quot et intulerit, quot et ipsa gravissima bella

Pertulerit, si forte velim meminisse, necesse est

Quatuor Iliados complesse volumina sacrae.

Nunc tamen ipsa suos dominos est passa, suisque Clades Prussiae.

Concidit icta malis, dum non agnoscere Regem

Sustinet, et proprio contemnit iure Polonum

Cuius adhuc illo fumant ardore paludes,

Quem ferus invexit belli lachrimabilis ignis

Nunc aequata solo quaedam, vix utile quaedam

image

[B3r]

Moenia nomen habent, miseret me nempe malorum

Altricis quondam nostrae, dulcisque iuventae

Hospicii, Sed tu princeps Alberte ruinas

Collapsae instaura patriae, fessisque salubrem

Redde tuis pacem rebus, pax omnia reddet

Quae diuturna lues belli tulit, omnia florent

Pace data, bellis ut cuncta furentibus arent.

Te quoque Sarmatici moderator maxime sceptri Rex Poloniae.

Haud quaquam immunem cladis sinit esse malorum

Colluvies fatalis, et unica temporis huius

Pestis, et ira deum, nam te tua regna tuentem

Viribus indigenis, frustraque aliena vocantem

Auxilia, invadit quo non immanior alter

Turca ferox, sed quem propriis tu viribus hostem

Iam semel atque iterum deviceris, atque repulsum

A nostris procul arcueris cervicibus, at te

Cum non una premat moles, multaeque sub unum

Circumstent bellorum acies, quibus artibus omnes

Contuderis? quibus aut suffeceris omnibus unus

Viribus? aut solus tuleris quod mille recusent,

Aut etiam nequeant conatu ferre supremo.

Quid vicina loquar forti possessa Bohemo Regnum Bohemiae.

Regna? quid Hungaricas o fata nocentia clades? Reg. Hungariae.

O sine flebilibus nunquam memoranda camenis

Quales illa viros, quam fortia pectora nuper

image

[B3v]

Perdidit infoelix, quondam gens inclyta bello Clades et mors

Qualem etiam regem, quam pulchro in flore iuventae Ludovici Regis

Quam vix dum regni sortitum sceptra paterni. Ungariae etc.

Heu spes fallaces hominum, iam fortior aetas

Illi aderat, iamque utilibus florebat in annis

Nec regum quisquam fieri foelicior alter

Posse videbatur plus quam regalibus aucto

Connubiis, rex nempe tuae Fernande sororis

Atque Auguste tuae rex Carole, cum ferus illum

Abstulit hostili perfusum sanguine Mavors

Dum male Pannonio pellit de limite Turcam

Et Patriam, sed non foelicibus, adserit armis.

Nunc excita suis etiam de sedibus omnis Regnum Hispaniae.

Fluctuat, et subit incertos Hispania motus

Exercetque pium magno pro Caesare bellum

Quem dedit ipsa orbi, postquam Germana propago

Dextris Hesperio fatis se infudit Ibero

Qui nunc Italia Gallum prohibere rebellem Italia.

Audet, et in Venetos Gallo socia arma ferentes Bellum Gallicum in Italia.

Fulmina praeduri Martis iacit, hoc et avitae

Stirpis habet specimen, fortunae haec altera sors est

Has illi siquidem praeventus morte reliquit

Relliquias bellorum Maximus Aemilianus

Sed neque relliquias, sed magni pondera belli

Qui nunc Italiae penitus non viscera tantum

image

[B4r]

Totius intestina tremunt misereque labascunt

Verum etiam ipsa orbis quondam caput inclyta Roma

Concidit, et tristem sentit collapsa ruinam.

Heu pudet annorum veterum meminisse, nec ipsam Roma capta.

Te decuit repetisse tuos iam Roma triumphos

Nec iactare duces, nec Martia facta tuorum

Nec reges domitos, et totum legibus orbem

Subiecisse tuis, et iura dedisse subacto

Quandoquidem merito sic te cecidisse fatendum est

Atque ipsi tibi, si iam denique discere posses

Vera loqui, atque audire pati, cum crimine fracta

Ipsa tuo iaceas, Quid ni?

Sed et ista querelae

Est alias ratio de te peragenda, decetque

Quo nunc conficeris, quia sit miserabile vulnus

Flebilibus numeris, et tristi flere camena.

image

[B4v]

BELLUM SERVILE GERMA-

niae.

HActenus Europae confusum cladibus orbem Europa nunquam

Invictum externis victum sibi, seque tumultu ab externis tota

Confecisse suo, nec adhuc dum fine quietum devicta.

Esse aliquo, dixisse sat est, nunc restat eodem

Dicere fine brevi, quo diximus ista, per orbem

Teutonicum commota novas fera bella per artes

Sediciosorum sublato iure latronum

Nec ficto minus in causam, ceu protinus esset

Iuris idem, quod sacrilegi iubet ira furoris,

Quamvis stulticiae bona pars ignobilis huius

Plus nomen quam crimen habet, quia fraude malorum

Huc impulsa nocens est facta, nec ipsa nocendi

Quicquam mentis habens, nisi sic persuasa noceri

Esse opus, et victo tali succurrere iuri

Officio, legesque datas non omnibus aequas

Adseruisse manu, faciendasque omnibus aequas.

Prima erat haec rabies, prima haec sentina malorum Caussae belli

Quae post letiferis tot milia rictibus hausit Servilis.

Tot sanos foetore suo corrupit, ab illa

Illius infausti vis est egressa veneni

Quae semel incautis postquam est illapsa medullis

image

[B5r]

Haeret, et arentes adeo depascitur artus

Ut vix aegra trahant titubanti corpora gressu

Et serpit magis atque magis, nec posse mederi

Spes ita magna subest, quamvis quoque magna supersit

Nam quia prima satis vis degrassata quievit

Nonnihil, et frustra conata est perdere, quicquid

Arriperet, compressa semel minus aestuat, et se

Contrahit, antidotumque pati iam posse videtur

Sit modo principibus quae debuit esse voluntas

Unanimis, stabilique potens concordia vultu

In verae pietatis opus veramque salutem.

Sed quo consilia, et sapientis inutile Musae

Officium, quod nemo velit, nemo ambiat, et sit

Intempestivum sapere, esse per omnia stultum?

Et quis ut haec tempus clamet, res ipsa loquatur

Consilia accipiat plus quam privata loquentis

Privati atque ignoti hominis? iuvet ergo dolori

Nostra, et inutilibus nos perdere verba querelis.

Heu afflicta fides, heu magni prodita Christi Afflictae fidei

Relligio, quo te deplorem carmine? nullae deploratio.

Sufficiunt lachrymae, non si mihi lumina totus

Irriget Oceanus, fontesque hoc flumine manent [manet 1528]

Perpetui, iam de veteri squalore reductum

Extuleras caput, et poteras rediisse videri

Sicut ab exilio, cum te tuus ille tyrannus

image

[B5v]

Aggressus, quia non potuit depellere totis

Sedibus, atque uno totam ceu Marte subactam

Ducere, fraude parat vires carpsisse, doloque

Quod nequeat virtute nefas patrare, subornat

Qui sacra magnanimo nuper documenta Luthero

Tradita, perturbandarum quod commoda rerum

Esse viderentur, studio sectentur iniquo

Et doceant addantque bonis mala dogmata, quorum

Irrepat specie virus, vultuque bonorum

Illiciatque homines ad frivola coepta trahatque

Quo velit,

hinc subito sunt per loca plura coorti Pseudoevangelistae

Qui populum falsis implerunt vocibus, esse

Quae doceant peragenda manu, factisque probandum

Quam sint communes res omnes omnibus, et nec

Ista satis timidum scriptis docuisse Lutherum

Sed modice timideque, nec utile posse videri

Exemplum libertatis, superesse tyrannos

(Hoc tum principibus nomen fuit omnibus unum)

Qui multa ditione premant [premunt 1528], quibus omnia cedant

Qui necis et vitae fortunarumque suorum [suarum 1528]

Ius habeant, et qui nolentes cogere possint Falsa libertatis

Et libertatem eripiant dandam omnibus aequam persuasio.

Atque datam, si vera fides, si vera loquantur

Qui magni satis expromant oracula Christi

Tollendos semel e medio, nullumque relinqui

image

[B6r]

Qui metui possit, propriae hoc opus esse salutis

Hanc praeter libertatis non esse aliam spem

Vocibus his, et ab his non multum abeuntibus usi

Cum streperent, cunctasque suis clamoribus urbes

Plus quam mortiferis implerent oppida, villas

Rura, casas, nemora, et montes, mare, sydera, terras

Plebs rudis incensa est alioqui avidissima pravae Plebs libertatis avida

Libertatis et insanae, quae nil premat aeque

Ac ipsos quibus obtigerit, sed mobile vulgus

Cum semel exortum est aegre compescitur, et se

Praecipitat prius errorem quam agnoscere possit.

Ergo ferebatur caeco commota tumultu Motus multitudinis.

Turba furens, in seque nocens, ductoribus illis

Qui male concierant, debellatura tyrannos

Quos Evangelio infensos (hic scilicet illis

Heu male quaesitae praetextus, et insidiosae

Libertatis erat) se excindere posse putabat

Sed non excisura fuit, Iam tota tumultu

Ardebat commota novo Thyringia, postquam Tumultus rusticorum

Imperium detrectabat, dominisque negabat Thyringiae.

Debita iura suis plebs sediciosa, nec ullis

Cum iam consiliis regeretur, et esset in illa

Tota supervacua vanaque libidine habendae

Libertatis, ad haec non iam communia tantum

Consilia inter se, sed et arma et frivola tractant

image

[B6v]

Imperia, et leges dicunt, et iura reponunt

Per iugulos reditura suos, heu credula vulgi

Simplicitas, quam te manet acti poena furoris

Impia,

sed quid ego haec Musa non indice tantum

Prosequor? huc iustus dolor abstulit, aut quod in istis

Intereram turbis, quae tunc Erphurdia passa est Erphurdia

Aut quod nota solent, et quae conspeximus ipsi

Facta movere magis, sed quae tunc ista fuerunt

Talia plura alias, et deteriora per oras

Aedita sunt exempla mali, sed et ista furoris

Exitium sortita sui est vesania, nanque

Cum iam dissidio se non capiente, novasque

Iam magis atque magis vires quaesisset eundo

Tandem se miseri, perituraque in arma ruentes

Urbibus eiiciunt perque omnia rura vagati

Contrahere auxilia, arma capessere, in arma vocare

Esse pias belli caussas iactare, ducemque

Militiae tam sanctae ipsum promittere Christum Thomas Monetarius

Nullos posse hostes contra consistere, nullum apud Molhusium

Telorum genus illaturum vulnera, sese

Cuncta repulsuros motu tormenta togarum.

Heu ignara tui nimio gens caeca furore

Vix male iam sumptis exercitus ibat in armis

Pauper, et ipse suo luiturus sanguine poenas Unster fluvius

Ad vada consedit piscosa ignobilis Unstri Thuringiae.

image

[B7r]

Cum subito incautis misere est extinctus in armis

Qua ratione, quibus ducibus, quo milite, nemo est Princip. Saxoniae

Qui roget, at si quis tamen hoc roget, inclyta magnae et Hessiae sediciosos

Saxonicae roget arma domus, et nobilis Hessi oppressere.

Qui plures cecidisse negant, sex milia narrant

His tum triste fuit, sed non impune sepulchrum

Parva, sed uberibus celebris Francusa salinis. Francusa.

Parva loquor tanti cum restent maxima motus

(Motus enim fuit haud bellum, licet arma pararint

Arma quibus tandem vix est oppressus) ut ergo

Arma canam vel nota magis, vel milite forti

Perniciosa magis, quas inclyta Francia vires Bellum Francicum.

Pertulit armorum; non quae ferus intulit hostis

Vel novus aut aliunde ruens, sed quem magis ipsum

Nutriit ipsa domi, ceu fotum mollibus anguem

In sinubus fidi laesurum corpus alumni.

Ergo ubi libertas falso intellecta, placeret

Et magis atque magis populo arrideret, et una

Insontes sontesque involveret ista ruinae

Pestis, et heu tantae cladis fatalis Erynnis

Arma parant miseri dominos pulsura superbos

Se tamen oppressura magis, non iusta, nec ulla

Clade lacessiti, sed frivola bella movebant

Heu decies miseri mox per sua rura futuri

Agricolae, quicunque tuum pulcherrime Moene

image

[B7v]

Littus arant, qui Regneso vicina bicorni

Rura colunt, qui Pegneso loca proxima servant

Praecipue qui prata tenent Tuberina coloni

Quique alias habitant regiones Francidos orae

Omnes arma simul, simul omnes bella movere

Sacrilega coepere manu, iam coepta gerebant

Iam validas altis positas in montibus arces Depopulatio per

Ceu libertatem remorantia castra, ruebant Franciam et arcium

Aequabantque solo quasdam, penitusque nefandis incendia.

Ignibus urebant, vacuas cultoribus omnes

Desertasque fuga cedentum cladibus istis

Lectorum procerum, patriaeque extrema dolentum

Excidia, et certam (nisi sistant fata) ruinam.

Ergo ubi iam vicisse putant, iam seque suosque

In libertatem satis adseruisse putabant

Restabat labor extremusque et maximus, ipsum

Excidisse caput, sic vulgo namque fremebant.

Ergo urbem dominam Francae regionis et arcem

Viribus aggressi summis, iamque urbe potiti Herbipolim capiunt et

Dum validam magnis oppugnant molibus arcem arcem obsident rustici

Praesidio tutam proprio, dumque omnia frustra

Consilia experiuntur, et artibus undique vanis

Tempus et arma terunt, iam nacti tempus et arma Ab exercitu foederis

Foederis auxilio venerunt lege Suevi Suevici oppressi

Quorum hoc intererat, quibus hoc quoque ferre decebat sediciosi.

image

[B8r]

Quid tibi nunc memorem quanta hic sit strage virorum

Saevitum? quam tota brevi disiecta procella

Ista sit illuvies, unoque resederit ictu

Omnia praevalido ceu fulminis igne cremantis?

Milia quot proprius tulerit furor, aedere non est

Commoda caussa satis, nec vulnera forte necesse est

Haec tetigisse novo recrudescentia motu

Scit vagus agnato madefactus sanguine Moenus

Vicini videre lacus, latebrosaque sylvae Fuga et calamitas

Antra suis factae cultoribus, arbuta quarum post cladem

Iam legere, et dulces foliorum quaerere succos

Arentesque videbantur convellere plantas

Si qua sit, et duro radicum germine vesci

Matres atque viri, et miseri circum ubera nati

Insueta cogente fame periere, vel ipsi

Turba malis tot pressa suo miserabilis hosti

Sed quorum fuerint ipsi sibi caussa malorum

Et scelus hoc fieri sceleratos pene coegit

Per quos tam sceleris poena est exacta nefandi

Quamquam [o], sed revocant quae plura canenda supersunt

Si posset ratione cani, quod oportuit, ulla

Carminis exigui, vellem nihil amplius esset

Materiae, sed adhuc potioraque pluraque finem

Carminis inveniunt nullum, si cuncta sequamur.

Namque quis expediat quibus ipsae [ipse 1528] cedibus urbes

image

[B8v]

Nobilis Alsaciae, vastosque exhausta per agros Motus Alsaciae.

Oppida crudeli prostratos marte colonos

Deflerint? vacuosque suis cultoribus agros

Nunc etiam doleant, quorum tot milia ferro

Corpora fusa iacent, nam quis suspendia dicat

Dira quot abstulerint, quos hauserit hosticus ignis?

Quos ieiuna fames confecerit? Heu quibus ipsi Suevorum rusticorum

Cedibus agricolae grassantes multa, Suevi motus.

Corpora dant leto [laeto 1528], et sceleri scelus addere non sunt

Parte aliqua veriti, Gens effera quaeque moveri

Nec prece, nec precio possit quin pergeret ultro

Innocuo tinxisse truces in sanguine dextras

Nescia se perimi per talia facta, futuri

Nescia supplicii, subeundae nescia poenae

Quae quamvis non sera, tamen durissima venit.

Quid loquar Alpinae qua se demittere [dimittere 1528] rupes Salisburgensium

Incipiunt, qua Boiorum pars accolit urbem motus.

A salis indigenae dictam cognomine Burgum

Quanta manus subito extiterit, quam fortibus armis

Omnia vastarit rabies animosa virorum

Scrutantum venas illic, aerisque metalla

Et steriles saltus, et saxea rura colentum

Et quibus illa modis, qua sit virtute repressa

Hic quoque in exitium tendens (ut ubique) ruensque

Ipsa suum plebs, et tantum virtute perire

image

[C1r]

Ingeniosa sua, si virtus ulla fuisset

Unquam subiectos inferre domestica bella

Regibus aut dominis, sic omnia legibus aequis

Constituente deo, nisi totum scilicet orbem Obediendum

Temperet haec ratio iam summis ima tumultus Principibus.

Aequabunt miseri, miscebunt omnia, recti

Confusi reliquum nil fiet in ordine rerum.

Sed me longa satis fatalis imago malorum

Temporis evexit miseri, centesima quamvis

Vix tamen attigerim, caussa est longissima, sed me

Proposita brevitate decet traxisse rudentes

Iamdudum, et fessa portum petiisse carina.

Hoc tamen apposito, quamvis tot bella per orbem

Teutonicum plures poterant hausisse catervas

Non spacio breviore tamen tot milia fusis

Hostibus interiisse, utinamque haud vera referrent

Myriadas cecidisse decem, qui vera referre Supra C. Milia

Posse putant, supraque decem, Germania tanti occisa.

Constitit ista tibi reprobas quaesita per artes

Improba libertas, quam praestat sanguine multo

Amissam, quam non aliquo certamine partam.

image

[C1v]

IN AFFLICTAM BELLIS INTESTINIS

Germaniam Consolatio Paraenetica

Eob. Hessi.

QUid tibi nunc prodest quondam Germania vinci

Nescia, quod victis tu modo iura dabas?

Quid quod et imperii decus auspiciumque tenebas

Deque tuo lectus corpore Caesar erat?

Quandoquidem nunc victa iaces, invicta, tuoque

Pene triumphatum sanguine nomen habes

Victa tibi proprio poenas tibi Marte dedisti

Quas alios aequum persoluisse fuit

Irruerant avidi numeroso milite Turcae Turcae.

Milite debueras hos pepulisse tuo

Icta rebellantes ruperunt foedera Galli Galli.

Ictis magnificum cogere stare fuit.

Iam tua Romani mandebant viscera ventres Papistae.

His decuit nimiam praesecuisse gulam

Denique quicquid erat quod te laesisse querendum est

Quo melius fato conficerere fuit

Non tua sic diro decuit te viscera morsu

Sicut in extrema dilaniasse fame

Sed puto sic fatis etiam cogentibus ipsam

image

[C2r]

Te decuit poenas imposuisse tibi

Quod si te doleas hoc dici nomine victam

Victa minus ratio qua videare subest

Namque nec externis iacuisti victa sub armis

Advena, nec nostras contudit hostis opes

Viribus ipsa tuis nimis usa ferociter hostem

Tu tibi, ne posses non habuisse, dabas

At cur fatales, quibus es concussa, tumultus

Nemo tibi Caesar qui prohiberet erat?

At puto legisti quem sanguinis Aemiliani Carolus Maximiliani

Iure tibi dominum stirps propiore dedit Nepos

Sed nec ut adsereret tam sceptra domestica Caesar

Quam tua quae tantum contribuere decus

Quamvis imperii quae nunc quoque damna resarcit

Non decuit timido praeteriisse pede.

Quicquid et Ausonias rerum gerit ille per urbes Bellum in Italia.

Nunc quoque succrescit laudibus omne tuis

Nam neque foedifrago decuit concedere Gallo

Quem tu terrarum iusseris esse caput

Nec tua dum nimio studio bona servat et auget

Negligere Italidos Romula iura plagae

Quare age sume animos dignos virtute, tuorum

Et pone ante oculos Martia facta patrum

Non ita lugubribus cecidisti fracta sub armis

Ut non si cupias surgere tota queas.

image

[C2v]

Non sic aversus Caesar tua vota reliquit

Ut non si sit opus iam rediisse queat

Ille quidem non sponte, suo nunc imminet hosti

Et movet in victos arma coacta lares.

Tu tamen interea civilibus obruta bellis Auxiliis Germanis

Sis licet, ista tui Caesaris arma iuvas Caesar bellum gerit.

Et merito, quid enim quem tu legisse feraris

Adserere Augustum posse ferare minus

Verum alias ista de te ratione loquemur

Nunc tua solari vulnera tempus erat,

Passa graves rerum motus tristesque procellas

Gratia nunc etiam multa relicta tibi est,

Nam concisa licet propriis te afflixeris armis

Et rea dicaris sanguinis esse tui

Vicinas conterret adhuc tua gloria gentes

Gloria non ulli quam reprimenda tibi

Totius haec olim victorem terruit orbis Alexander Magnus

Qui tulit in Macedum Persica sceptra domus hic erat.

Terruit Ausonidos victricia nomina Romae Victoria Arminii.

Testis es Augustae nota ruina domus

Nobilis invictam fateatur sanguis Iuli Non devicit

De stygia redeat si modo Caesar aqua Germaniam Caesar.

Sensit et invictam Drusi mors iusta Neronis Mors Drusi

Quem mendax aliter fama perisse canit fabulosa

Denique Caesaribus cunctis invicta fuisti

image

[C3r]

Semper vi propria legibus usa tuis. Nunquam vere

Sola quod imperium totum sibi subdidit orbem victa Germania

Semper es invicta tu remorata manu

Nunc quoque si spectes ipsam te, quicquid ab isto

Imperii superest nomine, sola tenes.

Omnibus Augustis quae sola invicta fuisti Caesares sola dat

Omnibus Augustos nunc dare sola potes Germania.

Sic tua finitimae venerantur nomina gentes

Sicut es ex ipsis omnibus ipsa prior

Multaque in externas tibi missa Colonia terras Coloniae

Te nova finitimis iura dedisse docet. Germanorum.

Aspice Peonidis iuga transsylvania gentis Transsylvania.

Nunc quoque sunt linguae nomina cuncta tuae

Vade per aeripedes Russos, fortesque Polonos Russia.

Invenies manibus plurima structa tuis Polonia.

Ut quoque te noris propius, non parva per orbem

Testantur vires condita regna tuas

Prussia praelongoque patens Livonia tractu Prussia.

Sunt duo parta armis maxima regna tuis. Livonia.

Non procul occiduo summota Britannia ponto Anglia a Saxonibus

Anglia Germanum nunc quoque nomen habet occupata.

Fortibus hanc nostri quaesitam Saxones armis

Mutata linguae conditione tenent

Inclyta Germanis devicta est Gallia Francis Gallia quae nunc

Mutati ratio nominis illa fuit Francia.

image

[C3v]

Ergo tot aucta bonis olim, tot clara triumphis,

Nunc quoque ne vires oderis ipsa tuas

Nam quamvis gravibus nutaveris icta procellis

Non tamen est tantis vis tua fracta malis

Namque intestinum dum fortiter opprimis hostem

Est tua libertas libera facta tibi

Hac meliore via nunc utere dum potes, et te

Externi Martis fulmina nulla premunt

Collige disiectas concussa per oppida leges Leges.

Et partum meritis adsere pacis opus

Sancta prophanatos reparet concordia mores Concordia

Debita principibus constet, ut ante, fides

Regia subiectos foveat clementia cives Iusticia et pax.

Reddita legitimus rura colonus aret, Clementia

Tu quoque iam duras victis Germania leges

Desine, et indignas imposuisse vices

Poenarum satis est exhaustum sanguine fuso

Exitio quorum pax redimenda fuit

Praecipue magno constent sua debita Christo Relligio.

Munera, quae proprio condidit ore Deus

Vana procul cedant hominum ludibria, per quae Humanae traditiones

Mortuus est verae relligionis honor

Iusta salutifero veniat reverentia verbo, Evangelion

Per quod mortalis turba redempta sumus

Haec quoque dum perages dextro Germania coelo

image

[C4r]

Aequior abiectis artibus esse stude

Redde tuo vitam pereuntibus orbe camenis Studia literarum.

Redde suum studiis, litterulisque decus

Te salva pudeat doctos periisse labores

Quid iacet ante tuos victa Minerva pedes?

Haec tu si facies, haec si me vate sequeris

Fortuna poteris commodiore frui

Sin haec abiicies, sin aspernanda putabis

Ipsa mali fies maxima caussa tui

Ne tamen eveniat quicquam tibi tale malorum

Dii faciant mendax ipse fuisse ferar.

image

[C4v]

ROMA CAPTA

CICERO PER PROSO-

popoeiam Urbem ipsam alloquitur.

ROma triumphati quondam caput Orbis, et una

Omnibus invictum gentibus imperium

Heu patria, heu dulcis nostrorum cura laborum

Quis tibi nunc miserae tam ferus hostis erat?

Qualem te invenio post tot volventia mundi

Saecula de Stigii redditus amne lacus?

Quam tristi demersa iaces caligine? quam te

Temporis infausti nubila saeva premunt?

Quod nisi semirutas arces, Tyberinaque cernam

Flumina, te Romam posse fuisse negem

Agnosco deiecta patrum monumenta tuorum

Heu mihi de multis quam tibi pauca manent

Pauca quidem, sed quae vix ulla parte supersint

Vix quoque nos possint admonuisse tui

Cerno septenos quondam loca condita colles Septem colles

Nescio quas humiles nunc quoque habere casas urbis Romae.

Verum ubi sunt nostro Capitolia sacra tonanti? Capitolium.

Cur sunt illa suo perdita templa Iovi?

Nullas relliquias Tarpeiae cernimus arcis Arx Tarpeia.

image

[C5r]

Atria Romani nulla relicta fori Forum Ro.

Quo tot templa Deum? quo tot monumenta virorum

Numina qui rebus magna fuere tuis?

Heu ubi prisca meae bene culta Palatia Romae? Palatium.

Heu ubi Aventinae [Aventine 1528] templa superba Deae? Aventinus.

Cur nulla apparent magni loca Martia campi? Campus Martius.

Limite cur alio Tybridos unda fluit Tybris.

Et quae plura tibi nos pulchra reliquimus olim

Hostiles passi per tua damna manus

An tibi, quod metui, civilia bella ruinae

Huius, et informis caussa fuere mali?

An novus invasit viduatam civibus urbem

Annibal? et Poeno victa sub hoste iaces? Poeni.

Nam tibi nec Gallos ultra potuisse nocere Galli.

Nec fera Germani militis arma putem Germani.

Cessit victrici tibi Graecia tota, tuoque Graecia et Asia devictae.

Maxima pars Asiae Marte subacta fuit

Cesserat Antiochus, cessit tibi ponticus hostis Antiochus et Mythridates

Poenorum totas vis tua fregit opes Carthago.

Betica cuncta tuis tenuisti regna sub armis Hispania.

Prebuerunt victas Renus et Ister aquas Germania

Non externa tibi iam vis fuit ulla timenda Illyricum

Exitio poteras sola fuisse tibi

Et tamen illa iacent vastis prostrata ruinis

Moenia consilio salva relicta meo.

image

[C5v]

Quas namque ausus erat struxisse domesticus hostis Coniurationem

Nos tibi detectas fregimus insidias Catilinae dicit.

Quam vereor ne, quod tota ratione timebam,

Sit privata tuas nacta Tyrannis opes

Atque ita quae stetit incolumi tibi salva senatu

Conciderit propriis gloria fracta malis

Quae si vera loquor, patriae me poenitet huius Cic. pater patriae.

Non, ut eram, fieri nunc quoque posse patrem

Sed cur prisca iacent patrum monumenta tuorum

Urbsque sui magna maxima parte vacat?

Cur vix relliquias antiquae conspicor urbis? Vetus Roma.

Cur nova sunt veterum condita tecta loco? Nova Roma.

Et tamen haec etiam quae sunt nova condita, cur sunt

Plus quam crudeli semisepulta manu?

Quos tam difficiles Divos tibi Roma parasti?

Cur tua iam nullus templa Quirinus habet?

Condidit auspiciis dextris hanc Romulus urbem

Auspicia et mores deseris ipsa tuos

Quid tamen ista morer: quoniam sors omnia mutat

Te quoque mutari quis potuisse neget?

Heu tamen et veterum fallacia numina Divum Aeternum futurum

Roma potens finem non habitura fuit? Ro. Imp. mentiti Dii.

Tune illa imperii sedes aeterna fuisti

Quae regeres orbem legibus una tuis?

Quas pro consulibus video tibi dicere larvas Larvae Papistae.

image

[C6r]

Iura Lycaonia frigidiora nive?

Sed tamen unde recens vulnus? Quis tam ferus hostis

Relliquias potuit carpere Roma tuas.

A quibus insanos nos propulsavimus ignes Rursus de Catilinae

Moenia strata solo, diruta tecta iacent, coniuratione.

At memini innumero cum te ferus agmine Poenus Annibal Romam obsedit.

Cingeret, has arces non potuisse capi

Quo tibi militiae studium? Quo robur in armis?

Quo virtus, vinci nescia, victa fuit?

An nihil amplius est Romani sanguinis in te?

An potes a proavis degenerasse tuis?

Credo equidem propriis exhaustam civibus, hoc te

Externi reliquum militis esse genus

Atque ita colluviem de pluribus esse relictam Colluvies gentium

Gentibus, hos homines qui tua tecta colunt Romani qui nunc sunt.

Nam neque Scipiadas video, Fabiosque morantes

Nemo hac Marcellus, nullus in urbe Cato est,

Nemo mihi occurrit Graccus, non Claudius ullus

Iam non haec aliquis tecta Metellus habet

Si mihi Pompei monstraris imaginis umbram

Virtutis patriae iam tibi testis ero

Quam vereor ne te saevis Antonius armis M. Antonius triumvir.

Ceperit, et captam sic male perdiderit.

Nam tua libertas, nisi fallunt omnia, mecum Libertas Ro. cum

Hoc illo quo nos ense perempta fuit. Cicerone periit.

image

[C6v]

Sed magis hunc metui puerum tibi semper, ab illo Augustum dicit

Caesare, quem vindex curia morte tulit Iul. Caesar.

Utcunque haec post me tibi cesserit alea, certum est

Vix umbrae superant somnia vana tuae

Quam vellem Stygias me non liquisse paludes

Visurum patriae diruta tecta meae

Utilius potui tantam ignorasse ruinam

Quantam nunc dolor est posse levare nihil

Tanti non fuit huc imo ex Acheronte remitti

Hoc et ab infernis obtinuisse Deis.

Ne tantum doleam per quae sum lumine cassus

Verum etiam patriae vulnera saeva meae

Quamvis illa quidem placida iam mente ferebam

Sicut cum caderem fortiter ante tuli

Haec nova sunt priscum superantia tela dolorem

Mors mihi de patriae morte secunda venit

Pro te chara mori potui bene patria quondam

Nunc pro te nequeo mortuus esse satis

Ipsa fer immodico sic indulsisse dolori

Non sum nunc animo fortis, ut ante fui

Iamque vale Stygias revocat me parca sub umbras

Fata utinam possis vincere dura, Vale.

image

[C7r]

ROMA CAPTA CICERONI RE-

spondet.

O Decus, o patriaeque tuae pater unice, et huius

Afflicti quondam corporis una salus

Ne propera, nam parva mora est, dum multa roganti

E multis liceat pauca referre tibi

Quis mihi te Cicero Deus ex Acheronte remissum

Reddidit, et patrios iussit adire lares?

Scilicet, ut lachrymas, et vulnera nostra videres

Et miseri reliquum corporis esse nihil

Quam pudet afflictam tua sic pater ora tueri

Nunc oculos utinam non habuisse queam

Quamvis quae superant nimio quoque perdita fletu

Vix aliquem cernunt lumina nostra diem

Quid tamen hic possim tibi respondere roganti?

Aut quae prima feram, quaeve secunda loquar?

Plurima lugubrium confusam turba malorum

Me facit, et certo non sinit ore loqui

Quam tamen heu vellem culpam non posse fateri

Quae nunc culpa mea est, Si modo culpa mea est

Et quamvis pudeat te coram pauca profari

Et mihi vox quam sit languida facta vides

image

[C7v]

De quibus ipse tamen paulo Pater ante rogabas

Hanc umbram patriae fer meminisse tuae

Libera quae fueram te consule facta tuoque Coniurationem

Consilio patrium fortiter ulta scelus Catilinae intelligit.

Serva premor reliquos ter saecula quinque per annos

Tam sunt exilii tempora longa mei

Parta quidem virtute tua, non longius isthaec

Libertas mansit quam tua vita mihi

Tres siquidem miseri laniantes corporis artus Triumviri

Diversa abstulerant viscera nostra, viri Antonius,

Ille tamen meritas persolvit sanguine poenas Augustus

Sanguinis effusi qui tibi caussa fuit Lepidus.

Atque ita bella tuli plus quam civilia, donec Antonium dicit.

Mutata imperii est pristina forma mei

Hinc longa quamvis oppressa tyrannide, pacis

Longa tuli terra commoda longa mari

Ille quidem quem tu poteras metuisse videri Augustum dicit.

Ille mihi iuvenis non metuendus erat

Ille repurgatam studiis caussisque malorum

Optato fecit pacis amore frui

Nec mea maiestas plus tempore floruit ullo Roma sub Augusto

Ille meas quam quo Caesar habebat opes maxime floruit.

Hoc tamen est illum vicio peccasse fatendum

Quod non reddiderit libera iura mihi

image

[C8r]

Namque sequuturis probitas ea prava tyrannis

In mea monstratum damna paravit iter

Utque solet variare vices, nec semper in uno Vicissitudo rerum.

Unius imperium se tenuisse statu

Sic vario deinceps mea vita tenore peracta est

Dum tractant variae corpora nostra manus

Atque ut saepe malis potui quoque, saepe per omnes

Sum miseris artus dilaniata modis

Donec ad extremum propriis neglecta tyrannis

Regibus externis praeda parata fui

Qui mea Barbaricis usserunt moenia flammis A Barbaris capta Roma.

Omnia quaeque prius pulchra fuere mihi

Hinc mea tecta iacent multis prostrata ruinis

Fractaque priscorum sunt monumenta Ducum

Illa quidem sicut series immensa malorum

Sic pudor est omnem commeminisse tibi

Desine nunc altum Capitoli inquirere saxum

Quaerere Tarpeiae desine rupis opus

Omnis ab insanis effugit Iuppiter aris

Amplius hic nullus templa Quirinus habet

Omnia Christus habet Iove maior et omnibus istis

Quos male credidimus numen habere Deos

Verum hoc non agitur nunc ut tibi talia iactem

Omnia quae nimium longa referre mora est

image

[C8v]

Et poteras Stygiis ea cognovisse sub umbris

Omnibus est certe cognita Roma locis

Nunc quia, quae cernis, praesentia scire volebas

Qua sint, et cuius, vulnera facta manu

Quas pro consulibus larvas mihi iura ferebas Papistae.

Dicere Sithonia frigidiora nive

Hii mihi prima mali labes et caussa fuerunt

Hac mea maiestas mortua peste iacet

Hii me fraude nova captam tenuere tot annis

Fraus nova praetextus Relligionis erat

Constantine tuum mentiti maxime munus In falsam Constantini

Me quoque cum multis [multae 1528] partibus Italiae donationem.

Quam cuperem potius servire potentibus armis

Quam iuga sub larvis talibus ista pati

Prodiga gens fideique malae, fraudumque ministra

Hoc mea iamdudum nomine sceptra tenet

Hoc etiam illudunt credentibus omnia, et aptis Simplicitas Germanorum

Caesaribus nimia simplicitate capi Imperatorum ludibrio

Caesar enim patrio postquam Germanus in orbe habita a Papis.

Regnat, et has captae negligit urbis opes

Heu quibus ipsa malis, premor, atteror, obruor, angor

Non habet haec aliquem dira vorago modum

Vidit et indoluit tandem Germania, seque

Indigne Harpyias has laniare tulit Harpyiae Papistae.

image

[D1r]

Nec mora Petricolae fregit iuga sacra coronae

(Non loquor, ut quondam, nomina nota tibi)

Sed dum colla gravi sua subtrahit ipsa cathenae

Indomito miseram me quoque Marte quatit

Signa movens in me mea, quae nunc Caesaris esse Aquilas dicit.

Iusserat Hispani sanguinis ipsa sui

Heu nunquam tentata bonis Germania Divis Nunquam foeliciter

Quam premis alterius non mea culpa fuit lacessiti Germani.

Odisti cupidi lucrosa negocia Papae

Hic tibi, quem merito persequerere, fuit

Sed nocuit fateor non tam quia Roma fuissem

Sed quia non proprio sub duce Roma fui

Hinc mihi materia est, hinc huius caussa ruinae

Haec mihi sunt ista vulnera facta manu

Non odit generosa meum Germania nomen

Odit rodentes viscera nostra lupos Lupi Papistae.

Quos ego dum foveo, quamvis invita, feroque

Non possum nulla parte fuisse nocens

Ergo diu desueta, novo commota furore

In me sanguinea corripit arma manu

Et late Italiae fines populata feracis

Romula teutonico milite tecta petit

A reparata ierant ter saecula quinque salute Quo anno Roma capta.

Et quater in cursu septimus annus erat

image

[D1v]

Cessit Hyperboream torpens nive bruma sub arcton Quo anni tempore.

Terra parens foetus fudit aperta novos

Ver mihi luctificum subiti fecere tumultus

Fama mihi in leva tale quid aure sonat Fama.

Roma cave, tibi miles acerba minantibus armis

Fata ferens subito Marte superbus adest

Non secus obstupui quam si ferus aemula rursus

Castra locet nostras Annibal ante fores

Iam prope fatalis fama velocior ipsa

Densior hyberna grandine miles adest

Quid facerem non arte Ducum, non viribus ullis

Tuta satis, belli nescia, gnara togae?

Scilicet armarem subitas in praelia turmas Allusio ad bullas Papales.

Ex illis tantum bulla relicta mihi est

Obstarem urbanis saevo legionibus hosti Ad leges Pontificis.

Lex modo pontificum pro legione mihi est

Munissem propriis Capitoli viribus arcem Monachi in Capitolio.

Ista quoque imbellis templa cucullus habet

Sancta coegisset conscriptos curia patres Patres Ro.

Qualibus heu patribus curia nostra tumet

Vix igitur levibus poteram raptimque coactis

Auxiliis parvam sustinuisse moram.

Nec mora quae tot eram quondam illustrata triumphis Roma capitur.

Capta triumphantem sum venerata manum

image

[D2r]

Saevior irrupit, sternentibus omnia, miles

Fulminibus villas, oppida, rura, casas

Ut mala tempestas Aquilonibus acta nivosis

Nymbifero totos grandine sternit agros

Omnia sic ferro metit obvia miles avarus

Et rapit, et raptas aestuat inter opes

Sanguinis exhaustum, quantum non ante per annos

Mille alios fusum corporis huius erat

Constitit ira tamen, nec in omnia corpora ferro

Saevitum est, pietas at nece peior erat

Usque adeo insanae sunt cuncta libidinis inde Omnia libidinis

Exempla in miseros aedita Romulidas exempla in Romam

Quaslibet aetates infanda opprobria passas captam aedita.

Sit leve, vesani sint ea Martis opus

Sacra prophanatas etiam iacuere per aras

Sacri Roma tamen si quid habere potes

Qualia pertulerint nostri ludibria popae Popae.

Sunt quoque qui risu commemoranda putent

Nec tibi si videas forsan videantur inepta

Tam sunt moribus haec saecula plena malis

Quid tamen haec memorem nihil huic accommoda caussae

Nil decet hic praeter flere, dolere, queri

Nam qualis fuerim memori dum mente revolvo

Huius et heu vani me pudet imperii

image

[D2v]

Armis edomito dominabar fortibus orbi

Iura triumphatis gentibus una dabam

Par erat aequato Romana potentia coelo

Altius haud potuit gloria nostra vehi

Quid sim facta vides, de quanto culmine rerum

Conciderim, quantis cladibus icta premar [premat 1528]

Ut veterum constent oblivia longa malorum

Quis dabit ut non haec indoluisse queam?

Heu tua magne parens ubi nunc facundia? ubi autem

Quae mea soletur vulnera, lingua tua est?

Sed licet ista fori vel adhuc tua regna capessas Regnum Cice.

Solari casus non puto posse meos in foro.

Tam cecidi, tam sum praesentibus obruta damnis

Omnia sunt capiti fata inimica meo

Sed fugis, et Stygias revocat te parca sub umbras

Nec licet, et vellem plura licere loqui

I pater, I nostros semper miserate labores

Sit tibi in Elysio vita beata, vale.