BONAE VALETUDINIS CONservandae praecepta ad Magnificum D. Georgium Sturtiaden per Eobanum Hessum
Medicinae Laus ad Martinum Hunum per Eundem.
Musaeum Sturtianum per Eundem.
Tabula differentiarum omnis generis Febrium per D. Georgium Sturtiaden.
Tabula cognoscendorum secundum communes et planetares horas humorum: per Henricum Grammataeum.
Erfurt: [Johann Loersfeld], 1524
4o: 30 leaves and 2 fold-outs
Text submitted by Harry Vredeveld. The orthography and punctuation of the original have been retained. I have silently corrected obvious printing errors, expanded the abbreviations, and normalized the use of i/j and u/v. A facsimile edition is available here.
[A1r]
BONAE VALETUDINIS CON-
servandae praecepta ad Magnificum D.
Georgium Sturtiaden per Eo-
banum Hessum.
Medicinae Laus ad Martinum Hunum
per Eundem.
Musaeum Sturtianum per Eundem.
Tabula differentiarum omnis generis Febrium
per D. Georgium Sturtiaden.
Tabula cognoscendorum secundum com-
munes et planetares horas humorum:
per Henricum Grammataeum.
1524
[A1v]
[A2r]
EOBANUS HESSUS MAgnifico viro D. Georgio Sturtiadae Medico clarissimo Preceptori suo charissimo S. D.
FAbulantur poetae Hesiodum ex pastore Poetam uno somno factum. Ego: quae aliquanto est methamorphosis admirabilior: non somnians sed vigilans: non ex pastore poeta ut ille et multi. Sed ex poeta medicus. si diis placet: ut pauci sum factus: tua et ope et virtute Georgi Sturtiade. O et praesidium et dulce decus meum. Quamquam hic: quae horum temporum est malignitas: futuros video: qui dicturi sint arrogantiam hanc esse non ferendam quod pridianus Medicinae candidatus gloriari ausim factum iam esse medicum. Quibus quia verius nihil possum: illud Therentianum respondebo. Faciunt nae intelligendo ut nihil intelligant. Cum et istam loquendi consuetudinem familiaris sermo obtinuerit: et iocari frequenter soleamus factum esse quod nuper fieri coeperis. Sed quid hic argutari attinet? ad institutum revertor. Is: quem paulo ante dicebam: Hesiodus memor accepti beneficii: quod somniaverat monumentum Musis posuit. Ingratum me qui quod evigilans vidensque a te acceperim oblitus: nullum adhuc tuae erga me pietatis: mei erga te officii: testimonium aediderim. Quorsum haec? ut videas humanissime Georgi laborare me et volvere animo: non tam ut praesentibus tuis in me meritis respondeam: non possum enim: quam ut futuris (futura enim multa video) dignus inveniar. Haec agitanti in animum venit audax quidem: sed tamen pium consilium: hunc libellum: quem tuo hortatu tuoque maxime iussu conscripseram: tibi nominatim dedicandi: alioqui perpetuis carceribus ceu intempestivum abortum mancipaturus. Qui cum ipse suae sibi imbecillitatis conscius lucem subterfugeret: neque posset suo satis robore niti: adminicula adieci quaedam quibus fulciretur. Tuam in primis ingeniosissimam tabulam febrium: rem tota Medicina ut usu frequentissimam ita cognitu difficilimam.
[A2v]
Tum Grammataei nostri figuram de humoribus summo artificio digestam. Impudens sim si mea laudem: quae tam bonis adiici vix merebantur: nisi sperassem Medicinae studiosum visum iri qui utcumque medicinam laudare potuisset. Accessit tuum Musaeum utinam tam nostro Carmine illustratum: quam tuis sumptibus tuaque prudentia magnifice excultum Quamvis enim tota tua domus Musaeum iure optimo dici mereatur. Ille tamen pulcherrimarum aedium recessus amoenissimus hoc nomine insignitus. Apollini Musis et Medicis praesidenti: proprie est dedicatus. Itaque et rei magnitudine et ingenii imbecillitate conterritus statui aliquoties ab incoepto desistere. Sed addebat animum mihi tua in fovendis et studiis et studiosis perpetua et singularis virtus: summa humanitas: incredibilis liberalitas: cuius rei inter alia multa unum praecipue exemplum occurrebat. Quod videbam quo animo: quali studio: quantis impensis Cordum nostrum ad id fortunae: quo evasit: pauloante evexeris. Qua Philippum Melanchthonem. Qua Ioachimum Camerarium: iuvenes optimos: animas candidissimas: qua item Martinum Hunum: alterum Eobanum dico: benignitate prosequare. Quae si parva sunt exempla: dignus sim qui maiora non intelligam. Libellum itaque hunc qualisqualis est: quem bona ex parte ipse peperisti: sic honorificentissime oblatum acceperis: si tibi inscriptum tuumque esse cognoveris: satis tutatus fueris si non aspernatus. Demum satis posteritati commendabis si probaris.
Bene vale patrone colendissime.
Erphurdiae mense Augusto Anno 1524.
[A3r]
Bonae valetudinis conservandae: ex variis Medicorum
ceu messibus EOBANI HESSI diligentia decerptum
Praemetium.
MUsa repertoris Medicarum filia rerum
Te duce conanti scribere pauca: fave
Coelorum decus Uranie: sed Apolline nata
Quem peperit nullo Pieris usa viro.
Huc ades: et nostris te Diva laboribus infer
Dum ferimus medica pharmaca pauca manu
Sed mihi nec faciles monstret Podalyrius herbas
Nemo hic Phillirides: nemo Machaon erit
Diva potens numeris: coelo sata: spiret: et ipse
Qui dedit has artes Christus Apollo regat
Pauca canam cantata prius: sed Apolline nullo
Et labor hic aliquo nomine noster erit
Namque hic si qua leges adiuncta prioribus: Idem
Nos ea de tenebris exeruisse scies
Nam quae foeda situ iacuere: et mersa profunda
Barbarie: versu lucidiora fluent
Adde quod et numeros facile est meminisse. nec ullis:
Dotibus ingenii gratia maior inest
Quisquis ad haec igitur: ceu progymnasmata: vultum
Demittes: oculo fac patiente legas
[A3v]
Nec vicio vertas quia sit rude Carmen: et omni
Exculti careat dexteritate stili
Scripsimus ista rudes: cui nunc assuescimus: artis
Et sunt praecipiti carmina facta mora
| Tu quoque Sturtiadum decus et nova fama Georgi |
| Operis dedicatio. |
Huius praecipuus Carminis author eras
Cogere namque tibi ceu prima elementa iubebas
Cuius nunc titulos et decus artis habes
Has igitur tibi primitias ignobilis agri
Parvaque de sterili munera rure damus
Accipe ferque libens inopis mediocria Musae
Saepe etiam Divis vilia dona placent
Tunc ubi me studiis maior melioribus usus
Induet: hiis parvis arduiora canam
Nunc ne longa breves aequent exordia ludos
Hinc meus in coepto pulvere curret equus
| Principio quicunque voles animoque valere |
| Generales conservandae |
|
Corporis et sana conditione frui |
| sanitatis regulae |
| Omnia curarum fomenta relinque: nec ullis |
| Prima Tristitia vitanda. |
Pectus habe pressum sollicitudinibus
Anxia mens non ipsa sibi: non rebus agendis
Constat: ab hac vicium corpora saepe trahunt
Hinc variae pestes: morborum hinc mille figurae
Crede animum nostri corporis esse ducem
[A4r]
Saepe graves ista veniunt ex arce labores
Sicut ab aereis pestilis aura plagis
Quaere igitur: sed honesta: tuis solatia curis
Quae tibi nec somni: nec loca sola dabunt
Utere convivis non tristibus: utere amicis
Quos nugae et risus et ioca salsa iuvant
Tange Chelin digitis: animi dolor omnis abibit
Dulcisonum reficit tristia corda melos
| Ira animis laetale malum procul absit: ab illa | | Ira. |
Mors saepe ingeniis corporibusque venit
Hinc atram ratione omni praevertere bilem
Convenit: et causis non statuisse locum
| Immodici sensus perturbat copia Bacchi | | Ebrietas nimia. |
Inde quis enumeret quot mala proveniant?
Corporis exhaurit succos: animique vigorem
Opprimit: et mentes strangulat atque necat
Sed prius in sicca gaudebit piscis arena
Bacche oblite modi quam tua damna canam
Atque ea sunt alio quodam mihi dicta libello
Et sunt nequitiae nomina multa tuae
Ergo modum praescribe deo tam grande nocenti
Cum venit accepta conditione iuvat
| Moesta procul fugiant longae fastidia mensae | | Satietas. |
Sic pota ut sitias: sic ede ut esurias
[A4v]
| Nec propere a mensa studiis intenderis unquam | | Non studendum |
| Aut tribus: aut horis quattuor inde vaca | | statim a mensa. |
| Quod si forte tibi quiddam dormire necesse est | | Non dormiendum |
| Altera post epulas fluxerit hora vide | | a cibo statim. |
| Ocia perturbant stomachum: iuvat actio: ni sit | | Ocium[.] Exercitium |
Nondum concocto turbidus ille cibo
| Quotidie cibus est tibi bis sumendus: at ille | | cibus qualis |
Sit probe conditus: sit levis et modicus.
| Vina sitim: comedenda famem spectare decebit | | Spectandam appetentiam. |
Invito stomacho qualiacumque nocent.
| Meiere profuerit quoties vesica laborat | | Vesica |
| Fece gravis venter: nec cohibendus erit | | Venter |
| Nec flatum retine: nisi noxia cogat honestas | | Flatus ventris. |
Hic est natura praeside turpe nihil
| Edicto vetuit crepitus ructusque teneri | | Crepitus[.] Ructus. |
Claudius: o medici principis Imperium
| Esse magis frugi coenam quam sumptibus auctam | | Coena qualis. |
Lauta magis: sed non fercula multa: velim
| A coena lucubrans unam ne excesseris horam | | Post coenam quatenus |
| Ne cerebro noceat nox vigilata tuo | | lucubrandum |
| Occiduo cum sole cubilia strata subintra | | Quando dormiendum |
| Tu quoque de plumis: hoc redeunte: redi | | surgendumque. |
Sic etenim ratio naturae suadet: et illas
Condidit ingeniis corporibusque vices
[B1r]
Tempora nam somno nocturna: diurna labori
Cum dedit: haec voluit nos data iussa sequi
Sed quia tardat hyems phoebum: quia tempore messis
Exorta citius luce colorat humum
| Ipsa parens rerum tibi tres et quattuor horas | | Somnus naturalis Horae |
| Deputat: haec iustae tempora noctis erunt | | septem. |
| Dormiture latus dextrum preme: mane sinistrum | | Quomodo cubandum |
Incoctum ratio digerit illa cibum
Mane relucentes caput erecturus in auras
Et caput et corpus leniter omne frica | Fricatio. |
| Tum porro manibus puro de fonte lavatis | | Lotio. |
Os oculos dentes purior unda lavet
Tum compone [comato 1524] vagos sed eburno pectine crines | | Comptio |
Haec cerebro res est non medicina levis
| Dum licet ante cibum Stomacho sine pondere: corpus | | Exercitium ante prandium |
Omne bis exerce: sed modice et leviter
| Lotus ubi exieris thermas fuge frigora: pransus | | Balneum |
Stare potes: modice si libet ire potes
| Stantis enim cibus in stomacho considit [consedit 1524]: euntis | | Quatenus standum |
| Est eadem ratio: si pede tardus eat. | | eundumque |
| Prandia non adeas nisi amor te cogat edendi | | Appetitus semper |
| Et vacuum stomachum noveris ante cibo | | expectandus |
Peius enim nihil est humano in corpore: quam si
Mixtio discordans fiat uterque cibus
[B1v]
| Qui bene concoxit multo satis ille labori est | | Concoctio bona. |
| Qui male: praescripta se ratione gerat | | Mala. |
| Utiliter vegetant vocalis verbera linguae | | Quae exercitia. |
Arma: pilae: saltus: tessera: cursus: equi
| Ut peccat stomachum qui mole gravavit iniqua | | Medium tenuere beati. |
Sic plerumque nimis continuisse nocet
Quaeritis an Veneri liceat parere vocanti[?]
Hic quoque erit certus: sicut ubique: modus
| Multa Venus vires exhaurit: spiritibusque | | Venus frequens. |
Noxia: consumit corpora mille modis
| Rara levat corpusque iuvat Venus: optima vita est | | Rara. |
Quae neque casta nimis: nec nimis est petulans
| At tu cui studii flores fructusque petuntur | | Studiis inimica. |
Si possis Venerem spernere: sanus eris
Namque nec Aonidum Venus improba ludit in hortis
Nec turpes flammas Musa pudica probat
Ipsa gubernatrix studiorum casta Minerva est
Artibus ingenuis est inimica Venus
| Quattuor ergo tui velut instrumenta laboris | | Studiosorum instrumenta. |
Servare arcana Relligione stude
| Pectoris in fontem Sanguis tenuissimus intrat | | Spiritus |
Nobilis assurgens spiritus inde venit
| Viribus inde vigent toti vitalibus artus | | Virtus vitalis in corde. |
Dicitur hic reliquis purior esse vapor
[B2r]
| At Cerebro velut aetherea dominantur in Arce | | Virtus animalis |
| Effectus virtus quos Animalis habet | | in cerebro |
| Naturalis Epar virtus stomachumque voracem | | Virtus naturalis in |
| Possidet: omnigeni sanguinis ista domus | | epate et stomacho. |
Ergo spiritui sanguis deservit: at ille
Sensibus: hii famulos ceu rationis agunt
Quisquis amas igitur studiorum intendere curis
Haec tanta in promptu commoda semper habe
Qualis enim sensus de sanguine spiritibusque
Talibus ingenium viribus esse solet
Custodire potes medicas haec firma per artes
Si frugi vitam vivere forte voles
Haec tibi palladio quicunque ex pulvere laudem
Quaeris habe: sed nos utraque turba manet
Iam ne cuncta putes parvo voluisse libello
Claudere: quae nemo dinumerare queat
Accipe consilium quo non est verius ullum
Atque ita naturam dicere crede tibi
| Sanus es: et nullis confectus corpora morbis | | Quid agendum bene |
| Et tuus es: nec te iussa aliena trahunt | | valentibus. |
Nullius obstrictus Medicorum legibus esto
Deformet corpus nullus alipta tuum
Quin potius varium vitae sectare tenorem
Teque tibi similem ne patiare diu.
[B2v]
| Nunc urbana potes tractare negocia: saepe | | Laudes et commoda |
| Rura graves casus non habitura petes | | vitae rusticae. |
Mille voluptatum species tibi rura ministrant
Non aliquo poteris sanior esse loco
Nunc timidum longa captabis arundine piscem
Nunc udo aeream [aereum 1524] vimine fallis avem
Nunc errare greges pecudum spectabis ab alto
Vertice: nunc sylvas frigidaque antra subis
Nusquam commodius quam vivere rure beato
Illa potest ipsos vita decere Deos
Foelices quos rura iuvant: quibus illa voluptas
Contigit: hoc optem vivere posse modo
Hac ego vel Croesos vita mutare ducentos
Hac nolim Phrygii ditia regna Midae
Saepe hic profuerit placidae indulsisse quieti
Saepius: at sanis: praestat agenda dari
| Perdit enim validas vecors ignavia vires | | Ignavia. |
| Confirmat modicus [medicus 1524] restituitque labor | | Labor |
Illa senectutem citius quam debuit adfert
Hic aevi florem donat adesse diu
Interdum thermas: interdum frigida inibis
Balnea: saepe unges corpora: saepe minus
Saepe cibis tuto poteris vulgaribus uti
Saepe frequens: alio tempore solus eris
[B3r]
Nonnunquam plus quam decuit sumpsisse ciborum
Nunc potes audacem non habuisse gulam
Utilius multum: qui concoquit omnia: sumit
Nulla quidem sanis regula certa datur
Haec poterunt servare alacres: et corpore firmi
Ius libertatis nullius aeger habet
Sanus es: auxilium noli consumere morbi
Ut si forte cadas tu medeare tibi
Nam cito destituunt consumptae corpora vires
Restituunt validae quamlibet aegra sibi
| Nunc tibi quae ratio: quae sit natura ciborum | | De ratione ciborum |
Versibus imparibus noster Apollo canet
Non tamen omnigenum. Quis enim queat? Ista futurae
Praemetium messis [messi 1524]: Carmina pauca: damus
| Sicut edax ignis praepinguem lampada pascit | | Ratio ciborum naturalis |
| Donec stuppa calens quo foveatur habet | | A simili |
Postquam deinde sequax flammam defecerit humor
Ipsa perexiguo tempore tota perit
| Sic calor in nostro bibit humida corpore: donec | | Calor et humor in |
| Naturae faciles sunt alimenta cibi: | | corpore humano |
Quae si deficiant rimantem cuncta calorem
Certum est hoc animam depereunte sequi
Namque ubi iam quod agat non invenit: efflat in auras
Materia vires destituente suas
[B3v]
Illa igitur ratio est quae corpora nostra foveri
Praecipit: et certa lege necesse facit
Et quia dissolvunt calor et qui circuit aer
In loca qui subeant est opus esse cibos
Qui quia sunt varii: nec ab una lege petendi
Refert accipias quosve quibusve modis
Utque hinc incipiam. Quosdam quaesisse videmus
Quae caro plus vegetet corpora: quaeque minus
| Bruta feris video praelata domestica: quorum | | Animalia fera |
| Plus alimentorum carnibus esse putant | | Domestica |
Illa tamen durant: et fortia corpora reddunt
Haec ut sana magis constituantur agunt
| Quis neget? utque negat nemo sic prima Suillis | | Carnes. Suilla. |
| Carnibus: et merita gloria laude datur |
| Erepti pavidis lactantes matribus hoedi | | Hoedina. |
| Et multis nuper nata capella placet | | Capellarum |
Attamen est ratio palmam tribuisse Suillis
| Quod similes hominum carnibus esse ferunt | | Suilla humanae simillima. |
Quod verum docuit rerum experientia doctrix
Quae potior causis omnibus esse potest
Saepe humana aliquos in viscera casus adegit
Atque homines iussit mandere dira fames
| Ne quid inexpertum Medicina relinqueret: olim | | Erophilus et |
| Membratim vivos execuere viros | | Erasistratus |
[B4r]
Atque ita divinum: paucorum crimine: munus
Facta: nefas dictu: carnificina fuit
Quae velut e spacio res me tulit: ergo Suillae
Vis naturae hominum proxima carnis erat
| Lanigerarum ovium succo peccante redundat | | Ovina. |
| Hircus olens itidem capraque crimen habent [habet 1524] | | | Hircina[.] Caprina. |
| De bove semper edat qui bilem despicit atram | | Bubula |
Quo senior bos est: hoc caro peior erit
| Viscera si quis edat vetulae praerancida vaccae | | Vaccina |
Implicitus duris febribus esse volet
| Me lepus hyberno caulem depastus in horto | | Leporina |
Quantumvis bilis terreat atra: capit
| Me: tener e caecis data praeda cuniculus antris | | Cuniculina. |
Me: tenerum quicquid lustra domusque ferunt
| Concoctu nimium dura est cervina. Sed illam | | Cervina. |
Conditam calidis sumere saepe licet
| Laudatur vitulina magis: sed ab ubere matris | | Vitulina. |
Rapta modo: veteri est gratia nempe minor
| Summatim nova sunt semper meliora vetustis | | Recentes |
| Et stomacho possunt commodiore coqui | | Vetustae. |
Sic maribus castrata praeibunt pinguia siccis
Quadrupedum nec nos caetera turba movet
Vidi ego in Arctois impexum Tartaron oris
Immanes avidis dentibus esse feras
[B4v]
| Vidi et equina fero lacerare cadavera morsu | | Equina |
Crudaque Sauromatis frusta fuisse cibum
| Quas ego non Alces: immania monstra: comedi? | | Alces |
Quos ego non Uros semiferasque boves? | Uri. |
| Dii melius tali quam vitam degere cultu | | Boves sylvestres. |
Qui nihil humani: nomina praeter: habet
Nos coelo meliore sati meliora sequemur
Corporis atque animi quo tueamur opes
Quae quibus adfuerint non illis aurea deerit
Copia: nec regnum divitis omne Mydae
Tam: bene si valeas animoque et corpore: vinces
Quae bona cumque homini maximus orbis habet
Hoc poteris medicas pulchre tenuisse per artes
Si modo non sordent haec elementa tibi:
| Ergo ubi carne famem pulsurus es: hoc quoque cura | | Membra animalium |
Quid faciant stomacho singula membra tuo
| Auribus et rostris quae sunt in quoque animali | | Aures |
| Et caro durior est: et minus apta coqui | | Rostra |
| Lingua parum nutrit: quia laxa et sanguine cassa est | | Lingua. |
Sive sit illa avium: sive sit illa boum
| Mammarum de glande ferunt praestare Suillas | | Mamillae[.] Glandes. |
Exangues renes non cito posse coqui | Renes. |
| Saepe avidis cerebellorum pituita molesta est | | Cerebra |
Apte cocta tamen convenienter alunt
[C1r]
| Spinarum similis cerebro solet esse medulla | | Medulla spinarum |
Dulcia gustanti plus tamen illa sapit
| Cor. Iecur: atque Lien succi sunt nulla ferentis | | Cor. Iecur |
| Commoda: sed nigra corpora bile gravant | | Lien. |
Concoctu facilis pulmo est et laxior illis Pulmo.
Sed nimio utentes phlegmate tardat ali
| Intestina quoque humorem crassum omnia gignunt | | Intestina. |
Incondita magis: pulverulenta minus
Caetera praestabunt Medici maiora professi
Noster in exiguo pulvere sudat equus
| Plumigerarum Avium ratio est diversa. Quod illae | | Aves. |
Digestu faciles: corpora peius alunt
| Ex hiis praecipue [praecipuae 1524]: Perdix: tenerique Columbi | | Perdices. Columbi |
| Et quae de Scythico Phaside nomen habet | | Phasiani. |
| Gallinaeque hominum manibus data pabula pastae | | Gallinae |
| Notior et priscis Attagen Ionibus | | Attagenes |
| Firmius in parvis alimentum creditur: ut quas | | Aviculae |
Allectas pastu rhetia parva trahunt
| Vocales Merulae. Fringillaque frigore gaudens | | Merulae |
| Et Passer petulans: et galeata caput | | Fringilla[e] |
| Sed tamen a nostris patinis procul improbe passer | | Passeres. |
| Esse velis: plus te dulcis Alauda placet | | Alaud[a]e |
| Voce sua melius vernabit Daulias ales | | Lusciniae |
Debeat ingratae quam cibus esse gulae
[C1v]
| Stercoreos edat ille Epopas: dirasque Celenos | | Epopes. Harpiae |
Qui tantum possit non metuisse nefas
| Inter aves Turdus qui dixit gloria prima est | | Turdi |
Quercubus Epyri verior ille fuit
Plus tamen hanc commendat hyems aestate volucrem
Tunc loca Iuniperis namque referta colunt
Gratior Autumni praepingues copia reddit
Tunc humiles colles: et loca plana tenent
| Quid moror in parvis? mensarum gloria Pavo | | Pavones |
Plus lauti et nitidi quam bonitatis habet
Intulit hunc primus caenis Hortensius audax
Addubites lingua doctior anne gula
| Saepe meas oneret mensas fluviatilis Anser | | Anseres |
Dummodo sagina membra gravata trahat
Corpora multum implet: sed adhaeret inutilis humor
Et stomacho insidens vix bene digeritur
| Tu tamen implumes sapienter adederis alas | | Alae avium |
Rectius hiis editur partibus omnis Avis
| Parvum distat Anas cervice et pectore praestans | | Anates |
Dixerit ergo aliquis: caetera redde coquo
| Munda valebat edi rostratior omnibus ales | | Ciconiae |
| Cui Palamedaeae praevaluistis Aves | | Grues |
| Qui primus docuit Phoebaeos mandere Cignos | | Cigni |
In Phoebum et Musas impius ille fuit
[C2r]
Sed tamen hos eadem ratio est imponere mensis
Quae reliquis raro parcit aquatilibus
| Omnes enim volucrum fluvios quae turba frequentat | | Aves aquaticae. |
Edulii vicium deterioris habet
| Nunc quid ab arboribus prosit noceatve legenti | | FRUCTUS |
| Parte aliqua: tantum sed breviore canam | | Arborum. |
| Nec mea Glandiferas quercus nondum orbis adulti | | Glandes |
Musa canet: verum temporis huius opes
Praecipue Autumni pregnantes [pregnantis 1524] divitis hortos
Copia quem cornu tota fluente beat
| Ergo tot inter opes regnantis fructibus anni | | Ficus |
| Prima locum merito Ficus et Uva tenent | | Uvae |
Utraque nam succis implent melioribus: et nil
Quae noceant vicii damna ferentis habent
| Alba prius: nunc rubra tuo de sanguine Thysbe | | Mora |
Humida sunt multum: frigida Mora minus
Ante cibos gustata alios sunt mollia ventri
Et stomacho: quamvis parva alimenta ferant
| Noxia sunt stomacho Cerasi praedulcia Poma | | Cerasa |
Ingerat haec [huic 1524] eadem si quis acerba: iuvant
Illa movent: haec adstringunt communiter alvum
Vis Uvas eadem rubraque Mora tenet
| Ut iuvat utilibus ventrem nux Pinea succis | | Nux pinea |
Sic aegre vires exuit ipsa suas
[C2v]
| Persica quisquis edes caenae sint prima videto | | Persica |
Ne noceant alio non cito pulsa cibo
| Dulcia Mala calent reliquis magis: et cito ventrem | | Mala dulcia |
| Restituunt: Acidis frigidus humor inest | | Acida. |
At stomachum firmant alvumque austera coercent
| Praecipue arboribus quae legit alta Cydon | | Cydonia |
| Quae Pira non levius matura et grandia possunt | | Pira |
Sed plus corporibus roboris inde venit
| Punica non implent adeo. Sed frigore laedunt | | Punica |
| Mespila ut astringant Sorbaque laxe: vora | | Mespila[.] Sorba. |
| Iuglandes prodesse ferunt: nec pascere multum | | Nuces. Iuglandes. |
| Pascere Avellanas plus: valuisse minus | | Avellanae |
| Dives Amigdalino mensam sine lacte caveto | | Amigdalae |
Pauperibus medicam non tulit ullus opem
| Barbara longinquis quae misit pruna Damascus | | Pruna damascena. |
Ante cibos: alvum: sumpta: movere solent
| Si quem sacra tui victus Dodona iuvabunt | | Glandes. |
Setigeri stomachum vellet habere suis
| Castaneas molles patulae sub tegmine fagi | | Castaneae |
Ipse ego pro duris glandibus esse velim
| Sunt etiam vario diversa Legumina pastu | | LEGUMINA. |
E quibus audaci legimus ista manu
| Laxior exiguas Lentes potes esse. Sed illis | | Lentes |
Ater in exiguo corpore succus inest
[C3r]
| Saepe Fabae leni sufflarunt corpora flatu | | Fabae. |
| Pisa minus: bilem sed peperere nigram | | Pisa |
At tibi quae clarum peperere Legumina nomen
| Nomine sunt Cicero nunc quoque grata tuo | | Ciceres. |
Exhaustis redigunt genitalia semina membris
Nec venerem vires deseruisse sinunt
Quinetiam lapidem vesicae saepe minutim
Duriter haerentem dissecuisse liquet
| Reptilibus Cynicum vescatur turba Lupinis | | Lupini |
Immundos decuit sordida pera canes
| Saepe aliquem memini de Foeno dicere graeco | | Foenugraecum |
Ante cibum sumptum calfacit et soluit
Plura nec hic opus est: nec vulgi postulat usus
| Ergo etiam hic olerum nomina pauca canam | | OLERA. |
| Hortorum Lactuca decus: quia friget et humet | | Lactuca |
Saepe leves somnos conciliare solet
Atque ut corporibus reliqua omnia vincit alendis
Sic vivi succus sanguinis inde venit
| Cruda est Beta nocet: coctam sumpsisse iuvabit | | Beta |
Sumpta frequens stomachum vellicat: atque Iecur
| Brassica ventris onus bis cocta comestaque sistet | | Brassica. |
Sed semel et modice cocta resolvit idem
Profuit hanc succo conspergere pinguis olivae
Lac auget: multum seminis [sanguinis 1524] esse facit
[C3v]
| Ignavum sine honore Blitum: sine viribus: estur | | Blitum |
Hoc solo ventrem quod probe deiiciat
| Herba salax Eruca: Deae gratissima Amorum | | Eruca |
Saepe velim nostras condiat illa dapes
Illa levi flamma frigentes calfacit artus
Illa levat fessi tedia longa thori
| Miscueris dictam Satyrorum a moribus herbam | | Satyrion |
| Urticaeque levi semina trita manu | | Urtica |
Hei mihi ne castas spectatum vade puellas
Ille furor nulla dissimulatur ope
| Hinc nigra quae gelidis gaudent Nasturcia rivis | | Nasturcium |
Offendunt stomachum: sed Venerem stimulant
| Rara [Raro 1524] cibos ineunt cum dulcibus Intyba malvis | | Intybum |
Recte utrumque tamen: si libet: esse potes
| Frigidus Atriplicum cholerae vim discutit humor | | Atriplex |
Coctarum: crudis virus inesse puta
| Nunc age quae solis valeant radicibus herbae | | RADICES |
Usibus humanis: commeminisse libet
Commoda multivoris praebent alimenta colonis
| Rustica proiectis eruta Rapa comis | | Rapum |
Nam quia naturae calidae vim temperat humor
Inflat: alit. Veneris dulcia bella movet
| Longa breves stomachi pellunt fastidia Bulbi | | Bulbi |
Iamque olim Veneri mortua membra [membro 1524] novant
[C4r]
Viscosos gravido humores a pectore ducunt
Corpora bis cocti plus aluisse solent
Adde garum succumque oleae magis omnia praestant
Sed tamen et flatus torminaque efficiunt
| Sunt etiam calidi mensis sua munera Dauci | | Pastinacae |
At vicio: cocti non satis: esse solent
| Allia si quantas habeant grave olentia vires | | Allium |
Quaeris: habe paucis quae meminisse iuvet
Hoc Hortense genus Graeci Scorodona vocarunt
Hoc ceu Theriecam rustica turba probat
Namque venenatis melius vix ulla medentur
Pharmaca: serpentes illius arcet odor
Morsu laetifero quem laesit Araneolus Mus
Hoc bibat: hoc etiam dira aconita fugat
Praeterea coctumve cibo crudumve comestum
Calfacit: et stomachos humiditate levat
Est tamen ex multis aliis nescire pudendum
Quod nihil hoc Veneri gratius esse solet
Verum oculis stomachoque nocet si copia sumpti
Multa sit: et sicca conficit ora siti
| Vilia mordaces quamvis sint prandia Cepae | | Cepae |
Cruda tamen stomachi dissoluisse queunt
Plura malis coctae: crudas nocet esse: medentur
Esse tamen noli qui memor esse voles
[C4v]
Officiunt oculis capitati segmina Porri
Interiora gravi viscera mole premunt
Hinc vario exurgunt insomnia plena tumultu
At venerem: sicut talia cuncta: movent
| Praeteriturus eram Raphani bona: qualibus aiunt | | Raphanus |
Radices inter nomen habere bonas
Ille replet vacuam ventosis flatibus alvum
Ante cibos noli sumere: crimen habet
Attamen et laudem: sensus quia reddit acutos
Et sunt ante cibum qui magis esse probent
Fabula narratur sacros ab Apolline Delphos
| Omnibus hunc aliis praeposuisse cibis | | Raphanus aureus. |
| Ex auro ut Raphanum sacrarent: pondere Betam | | Beta argentea. |
| Argenti: plumbum Rapa fuisse ferunt | | Rapum plumbeum. |
| Si quis amat Tuberes Boletos rodat olentes | | Tuberes. |
| Sed: nisi percoctis: virus inesse putet | | Boleti. |
Nam neque desipuit qui: qualem Claudius edit
Boletum: lepido carmine dixit: edas
| Cui pituita placet vel inani frigida succo | | Fungi |
Pectora: Fungorum milia multa voret
| Humida frigoribus cognata Cucurbita: parvo | | Cucurbitae |
Quod vires faciat pondere corpus alit
| Sunt eadem duris Peponibus omnia: praeter | | Pepones |
Quod lapidem trudunt: et Choleram pariunt
[D1r]
Hiis minus humectat Cucumis frigetque: sed idem
Et [Est 1524] succo malus est: et male digeritur
| Frumentis quoque non eadem natura: nec idem | | FRUMENTACEA |
Est sapor: ex illis pauca: sed apta: canam
| Nobile viscosi genus est nec inutile Chondri | | Chondrus |
Si bene: ceu vilis Ptisana: coctus erit
| Dulci quisquis amas Alicam confundere Mulso | | Alica |
Adsimilem Chondro noveris esse cibum
| Haud leviter Triticum coquitur: sed plurima coctum | | Triticum |
| Robora: si Panem feceris inde: dabit | | PANIS. |
| Hunc tamen eximium dabit e Siligine pistor | | Siligineus |
| Mox Similae dotes nostra Culina probat | | Similaceus |
| Servitiis aptas praestabunt furfura coenas | | Furfuraceus. |
Hiis est per ventrem ianua laxa satis
| Hordea desiccant bene fricta. sed humida coctis | | Hordeaceus. |
Vis erit: exiguum roboris inde datur
| Balnea visurus madidas aestate Polentas | | Polenta |
Ne [Ni 1524] sitias siccis faucibus: ante vora
Caetera vel nobis incognita sunt: vel eisdem
Viribus: et brevibus vix referenda modis
| Semper edat fatuos: Monachorum prandia: Pisces | | PISCES |
Cui placet elumbis regula Pythagorae
Phlegmatico turbant tenues humore medullas
Sanguinis inde aliquid quis putet esse boni?
[D1v]
| Et tamen hinc quod edam fuerit: ne forte recusem | | Esox |
| Esocem tenerum difficilemque Lupum | | Lupus |
| Nec tantum e Siculo petitur Murena profundo | | Murena |
Omne quod est ullis flumina nostra ferunt
Qualescumque tamen pingues fuge: pingue venenum est | | | Pinguedo piscium. |
Omnibus et pravus piscibus humor inest
| Caseolos: nisi lactentes: et ab ubere pressos | | Caseus |
Ne crebro comedas consuluisse velim
Inde putri mordax vesicae pondus adhaesit
Gutta nec inde boni sanguinis ulla venit
| Vesceris: sed adhuc a matre calentibus Ovis | | OVA |
| Optima Gallinae Phasiadesque ferunt | | Gallinarum[.] Phasianorum |
| Utque magis vires augere trementia possunt | | Trementia |
| Sic melius stomacho sorpta venire solent | | Sorbilia. |
| At quae Tarpaei custos Iovis excubat Anser | | Anserum. |
| Quaeque parit: non sunt optima: claudus Anas | | Anatum |
| Fricta meis nolim contingere plurima coenis | | Fricta |
Ni solvant acri mista phalerna Garo
| Lacte ferunt Nomadum gentes vixisse ferino | | Lac. |
| Et mulgere truces saepe Cynocephalos | | Cynocephalorum. |
| Pascitur emulctis horrens nive Sarmata Bubus | | Bubulum. |
Quosque viros propior Parrhasis ursa videt
| Hinc sua littorei miserunt dona Suedi | | Casei Suedici. |
| Hinc fera flaventes Anglia caseolos | | Anglici |
[D2r]
| Hinc quam lata patet nivei Germania lactis | | |
Munera: praecipue Saxonis ora: probat
Quique suis alacres habitant in montibus Hessi
Et clausi aeternis rupibus Helvetii
Quid Phrysios referam? quid Vestphala rura? quid omnes
Assuetos placido munere lactis ali?
Corpora praecipue cum robore firmet alatque
Et cito condiscat sanguinis esse loco
| Hinc nivei crassique aequaliter: optima virtus | | Lac equaliter crassum |
Caetera me brevitas dicere iussa vetat
Praeteriturus eram quod praeteriisse nocebat
In partes siquidem Bacche vocandus eras
Corpore nam quicunque voles animoque valere
Scire operae precium est quid queat ille Deus
| Omne merum vires in corpora praestat: et auget | | VINA. |
| Idque magis si sit crassius atque rubens | | Crassum[.] Rubeum |
| Dulce nocet stomacho quamvis alimenta ministret | | Dulce |
| Consuluit stomacho si quis acerba bibit | | Acerbum |
| At minus hoc nutrit: multo minus alba. Sed omni | | Album. |
| Plus fulvum vino commoditatis habet | | Fulvum. |
| Et siccum calidumque magis vetus omne recenti est | | Vetus[.] Recens. |
| Difficiles etiam solvere musta solent | | Mustum |
| Omnia restituunt cognatum vina calorem [colorem 1524] | | Modice sumpti |
| Et cito pars melior sanguinis inde venit | | commoda |
[D2v]
Nam penetrat: partesque cibum partitur in omnes
Membraque restituit quae tenuata iacent
Languentis pellit stomachi fastidia: et auget
Esuriem: reficit quos pituita gravat
Bile per urinas vacuat redditque colorem
Exhilaratque animos roboraque accumulat
Talia: vina quidem modice data: commoda praestant
Immodice: noli sumere: sumpta nocent
| Utque frequens nocet Ebrietas: sic rara iuvabit | | Ebrietas frequens nocet. |
| Et sumptum prodest evomuisse merum | | Rara prodest. |
Invitant stomachum rarae bona pocula mensae
Plus nimio Corpus quottidiana gravant
Ergo nec Abstemius nec vivere semper Asotus
Qui poterit punctum quodlibet ille tulit
Nec mihi Clitorio quisquam de fonte loquatur
Copia dum largum fundat amica merum
| Qui docuit crasso Cererem confundere succo | | Cerevisia. |
Hunc Cererem et Bacchum deseruisse puto
| Nam Pelusiaci qui laudat pocula Zythi | | Zythum |
Illi nec cerebrum nec caput esse potest
Renibus et nervis cerebroque hic noxius humor
Saepe etiam leprae semina foeda iacit
Finiturus eram parvi congesta libelli
Cum talis dextra venit ab aure sonus
[D3r]
Nuper inutilibus vates operate Camoenis
Qui sacra nunc Phoebi lucra ferentis adis
Parva: sed exacti superest pars iusta laboris
Adiice praeceptis pauca elementa tuis
Respicio: prope constiterat crinitus Apollo
Quattuor excutiens lilia utraque manu
Ipse quaternarios quosdam superesse canendos
Coniectans: calamo talia scripta dedi
| Quattuor ut constant Elementis corpora nostra | | Elementa. |
Quae sunt ut memorant: Aer: aqua: ignis: humus
Humores sic inde trahunt: a quolibet unum
Quos tamen in versu vix cecinisse queas
| Terra Melancholicis: Aqua confertur Pituitae | | Humores. |
Aer Sanguineis. Ignea vis Cholerae
| Sicut enim sicca est natura: et frigida terrae | | Qualitates humorum |
| Vis elementaris friget et humet Aquae | | ad elementa |
Sicut et humorem calido commiscuit Aer
Siccus ut est Ignis vimque caloris habet
Sic vis humorum respondet quaelibet uni
Ordine si repetas quo mihi dicta vides
| Vena tumet: rubet: et ridet: lascivit et audet | | Signa sanguinis |
| Cui nimius pleno corpore sanguis inest | | abundantis. |
| Nil sapit: os humet: fastidit: somniat undas | | Phlegmatis |
Humida cui nimio Phlegmate membra madent
[D3v]
| Tinnit ab aure: sitit: furit: aret: somniat Ignes | | Cholerae |
Cui nimius Cholerae corpora fervor agit
| Anxius et niger est: timet omnia: tristia dormit | | Melancholiae [Melancholicae 1524]. |
Mole sua bilis quem nimis atra premit
| Hos: Anni: confer humores: quattuor Horis | | Horae Anni |
| Signaque terribilis saepe timenda rotae | | Signa Zodiaci |
| Aestati Choleram dabimus: tria Signa sequentur | | Aestas Cholera. |
Ignea: nempe Aries: et Leo: et Arcitenens
| Autumni nigra bilis erit: tria Signa sequentur | | Autumnus |
| Terrea. Bos vector: candida Virgo: Caper | | Melancholia |
| Vere tumet sanguis: sed et hunc tria signa sequentur | | Ver. Sanguis |
Aerea: ut Gemini: Libra: puer Phrygius
| Phlegma aequabit hyems: per aquatica signa notandum | | Hyems. |
| Haec sunt Cancer iners: trux Nepa: Pisciculi | | Phlegma |
Nunc age limitibus conclusum quattuor orbem
Aspice: et aetatum quamlibet inde nota
| Sanguine sol oriens Pueriles vendicat annos | | Oriens. Sanguis. Pueritia. |
| Meridies Choleram laeta Iuventa tibi | | Meridies. Cholera. Iuventus |
| Phlegmatis Occasus plenam facit esse Senectam | | Occasus. Phlegma. Senectus |
| Bile nigra Boreae sed plaga Decrepitos | | Septentrio. Melancholia. Decrepitas. |
| Ver velut infantes nativo germine pascit | | Pueri. Ver. |
| Quos placido spectans sydere Phoebus amat | | Sol. |
| Aetatem Iuvenum notat aestas: Martis in illa | | Iuvenes. Aestas |
| Exultant vires: et furor arma movet | | Mars. |
[D4r]
| Maturos Autumne senes. Quos frigida Luna | | Senectus. Autumnus. |
| Instabili varios lumine semper agit | | Luna [Saturnus 1524]. |
| Decrepitos Hyemis natura aequabit inertes. | | Decrepitas. Hyems |
| Quos vorat immiti falcifer ore Senex | | Saturnus [Luna 1524]. |
Plura quidem potui: sed me ceu littore abactum
Dum sequor immensi terruit unda freti
Haec quoque quam metuo ne me Iuveniliter ausum
Plus nimio vivis invida fama ferat
Sed tibi Sturtiadum clarissima fama Georgi
Omni parendum conditione fuit
Nam quia iusta tuo poteras mandare Poetae
Te duce: quae potuit pondera ferre: tulit
Restat ut ipse suo sicut te munere Apollo
Imbuit: et Medicas iussit habere manus
Sic mea quo possis informes pectora cultu
Et Medicas iubeas me quoque habere manus
Tunc tibi maiores maioris Carminis haustus
Tunc dabimus meritis praemia digna tuis
Vive Decus nostrum: Medicus te servet Apollo
Saepius ut relegas Carmina nostra. Vale.
FINIS.
[D4v]
Eobanus Hessus Lectori S.
COegeram velut Aphorismos quosdam tuendae sanitati idoneos visos: quos cum aederem rogatus ab amico Medicinae Encomion ut adiicerem: parui honesta roganti: dedi hoc amicitiae: triduum perdidi[:] Medicinae laudes Carmine (quod vides) utcunque expressi. Sed: quod dicitur (alieno ferox presidio) Tantum abest ut dissimulem ex cuius messe Spicilegium fecerim: et quis non vel gloriosum ducat ab Erasmo ceu Cornu Copiae materiam describendae rei petere? Quod si est improbe factum improvidae festinationi mi Lector adscribes: quam parum considero dum amico morem gero[.] Vale.
Medicinae Encomion ex Erasmo: per Eobanum
Hessum versu redditum: ad Martinum Hunum
| UNice nostrarum Comes et fidissime rerum | | |
Hune sodalitii gloria prima mei
Ut nuper nomen Medicorum in verba dedisti
Et novus haec Phaebi miles in arma venis
Sic petis ut Medicae scribam tibi nomina laudis
Quis sit divinae quantus et artis honor
Obsequor: idque volens animo tam iusta petenti
Quaeque bonus nemo non tribuisse volet
Idque ego dum facio: tibi dum promissa feruntur
Causa brevis debet Carminis esse mei
| Si qua datis hominum debetur munere rebus | | |
Gloria: Diis potior talis habenda fuit
[E1r]
| Maxima Diis siquidem causas [causae 1524] mirata: vetustas | | |
Artibus humanis munera parva dedit
Non quia fictilibus dignum sit credere Divis
Aut non omne quod est muneris esse Dei
Sed quia sic praecium rebus fecisse volebant
Maior ut eximiis artibus esset [esse 1524] honor
Sic leges: sic iustitiam: sic iura fidemque
Munera Divorum maximus orbis habet
Ut taceam reliquas humanis usibus arteis
Concessas: coelo sic Medicina data est
Namque malis certa morbis ratione mederi
Vix hominum credi posse videtur opus
Saepe ope presenti fugientem sistere vitam
Divinae partem conditionis habet
Plus satis hoc laudata: quod ipso munere laudis
Non eget et proprio est nomine clara satis
Namque nec utilius quicquam: nec cuius egerent
Plus ope: mortales iussit habere Deus
Multa quidem fateor nostrae data commoda vitae
Fortunae imprimis liberioris opes
Sed nisi tu valeas animoque et corpore constes
Horum quicquid erit nullius usus erit
Ut valeas Medicina docet: quo munere maius
Largiri Regum nullius [nullus 1524] arca potest
[E1v]
Atque ut divina res maiestate verenda est
Laudari humano non satis ore potest
Quod quia non potuit fieri sermone pedestri
Forsitan in versu gratia maior erit
Nunc age volve animo circumfer in omnia mentem
Naturae varias emeditare vices
Quam sit in humanis discors variatio membris
Non eisdem semper: sed nec ubique sibi
Namque tot aetatum discrimina corpora mutant
Dissimiles sexus dissimilesque situs
Illos ira premit: iuvat hos clementia coeli
Hos studia evertunt: hiis meliora favent
Tot genera ut taceam vitae: quibus omnibus una
Est opus ut medica constituantur ope
| Quis queat herbarum tot milia dicere? plus quam | | |
Nomina morborum nota trecenta ferunt
Inde quot emanent nulli puto dicere promptum est
Tot genera in partes quis [qui 1524] secuisse volet[?]
Quae [Que 1524] cuncta ingenio rimari atque arte magistra
Vix erit humanae conditionis opus
Est aliquid mensum certis rationibus orbem
Et velut artifici composuisse manu
Maior ab ingenio Medici labor: omnia praestat
Naturae occultum cui nihil esse potest
[E2r]
Multa scholae possunt rerum decreta Sophorum
Dicere: sed sola garrulitate valent
Rebus agit Medicus: verbis res applicat: et quod
Tantum verbo aliquis disputat: ille facit
Ille manus audax naturae viribus infert
Cogit et hanc cursus vertere saepe suos
Ille velut terrae fibris excludit apertis
Quicquid et haec extra: quicquid et intus habet
Omnia quis referat? quot sunt data nomina rebus
Artibus hic credi tot valuisse potest
Iam si non pudor est: si fas est vera fateri
Ars immortali est proxima nostra Deo
Sicut enim Deus est vitam qui donat et aufert
Ablatamque potest reddere quando libet
Sic Medicina datam si non infida tuetur
Quis neget humani muneris esse nihil[?]
Prisca suos sileant vanos mendacia Divos
Magna quibus tribuunt: sed caritura fide
Tyndaridam [Tyndarida 1524] in lucem revocatum [revocatam 1524] Epidaurius anguis
Iactet Prusiacus funera victa senex
Quae licet a vero procul absint mira videri
Posset ut ars: licuit transiliisse fidem
At non est eadem servare et reddere vitam
Gloria et haec propria est numinis: illa hominis
[E2v]
Quid tamen hoc refert si qui moriturus obibat
Obtinuit medica ne moreretur ope[?]
Respirasse liquet supremo a funere multos
Fatalem casu nec subiisse rogum
Quod paucis casus: dedit hoc ars provida multis
Mirari hanc poteras: ille [illa 1524] sine arte fuit
Ut tamen hanc: coelo debemus et omnia: sic nos
Omnibus hoc: paucis quod dedit ille: damus
Nam neque divinum vulgavit in omnia munus
Et voluit cunctis esse salutis opem
Aspice morborum quot sunt exempla: quibusdam
Exitium praesens ni medearis inest
Quale quod elisis dissolvit corpora nervis
Quale quod obstructis praevocat arteriis
Qualia multa ferunt mutantes tempora casus
Qualia multa solent corpora nostra pati
Omnibus auxilium medicus tulit: omnibus idem
Est opifex ipso non renuente Deo
Qui quia naturae docuit cognoscere vires
Quod docet: hoc uti nos voluisse liquet
Quis neget ante diem multos periisse supremum
Quod medica tangi non potuere manu[?]
Milia quot Stygias innarunt ante paludes
Quam decuit: medicae quod nihil artis erat[?]
[E3r]
Milia quot [quod 1524] degunt hodie vitalibus auris
Quae tantum nasci contigit huius ope[?]
Nam quia nascendi discrimina mille fuerunt
Mille modis haec ars auxiliata fuit
Quae modo nascentes: et ab ipso limine vitae
Excipit: et certa vivere lege docet
Quod si est esse Deum plures iuvisse: vel hoc est
In Medico verum: vel ratione caret
Non modo namque iuvat verum quoque servat: et uno
Elogium duplicis nomine laudis habet
Iam taceo reliquas: quarum nec semper egemus
Nec doctos omneis artibus esse iuvat
Huius ubique opus est opera: seu corporis aegri
Sive animi vitium contigit: illa levat
Sicut enim quosdam vulgant contagia morbos
In sibi vicinis corpora iuncta locis
Sic animo quodcunque grave est: in corpus abundat
Rursus et hoc animum perdere saepe solet
Arte sua sed ubi Medicus componit utrumque
Praestat ut hoc valeat: langueat ille minus
Finge relegatos omnes vel ad ultima morbos
Limina terrarum. finge dolere nihil
Qua talem ratione statum defendere possis
Non video: Medicus ni tibi monstret opem
[E3v]
Ille docet qui quemque cibi releventve praemantve
Convictus legem totius ille docet
Res gravis est: et ut est: sic omnibus esse videtur
Extremo reptans curva senecta gradu
Haec ut sera magis: magis ut iucundior adsit
Si quaeris [queris 1524]: Medici provida cura dabit
Desiit esse senex vetulusque repubuit Aeson [Eson 1524]
Causa Iuventutis Colchidos herba fuit
Perpetuo iuvenem fama est vixisse Phaona
Unctum pixidibus Diva Cytheri tuis
Et ne vana morer fugientis gaudia formae
Solius et curam corporis esse velim
Sunt etenim qui sacra colunt[:] qui mystica tractant
Qui iubeant animos excolere: inde nihil
Quorum ut parte aliqua tam frivola dicta revellam
Quid ferat ars animis nostra: videre libet
Principio quis tam viciorum est impiger hostis
Quam Medicus? quis tam sobrietatis amans[?]
Plus quoque tristiciae nemo moderatur: et irae
Nemo magis Veneri temperat: atque gulae
Ille docet morbos animi compescere primum
Si volet ut veram sentiat aeger opem
Is tibi seu victus: seu rerum lege medetur
Languida nunc atra pectora bile levat
[E4r]
Nunc cordis reficit vires: fulcitque [fulciatque 1524] cerebrum
Spiritibus: lapsus corrigit ingenii
Si qua iacent memori velut instrumenta reponit
Naturam ad sese corporis illa trahunt
Quae dum cuncta facit: dum praestat singula: nunquid
Parte hominem totum servat utraque sui?
Nam quos mole gravat somni Lethargus iniqua
Quos animo captos dira Phrenesis habet
Quos Maniae vicium premit: aut Lymphaticus error
Quosve malum sydus reddidit attonitos
Hos qui restituit: num restituisse videtur
Quantus homo est animo: corpore quantus homo est[?]
A viciis animum qui liberat ille medetur
Vix uni: medicans corpus: utrumque facit
Frustra erit ille animae medicus qui lucis egentem
Nactus ad oppressum frivola verba ferat
Saepius at medicus poterit revocare labantem
Ut sit curari qui queat inde: animum
Corporis atque animi siquidem natura cohaeret
Semper et alterius postulat alter opem
Hic tamen ex illo pendet magis: omnis ab illo
Naturae quandam transtulit ille notam
Qui volet ergo animo bene constanterque valere
Si facit ut valeat corpore: firmus erit
[E4v]
Quod quia nemo alia nisi praestitit arte medendi
Haec ista potior laus memoranda fuit
Vox divina suum medicis decernit honorem
Praecipit et iusta relligione coli
I nunc sanctarum spaciosa volumina legum
I veteres iacta nomina tanta Sophos
Omnia sunt hominum paulatim inventa per artes
Ut creat hanc artem: sic docet ipse Deus
Nam nisi mentitur Medicina est omnis ab illo
Non probat hoc uno pagina sancta loco
Omnia deberi qui nos genuere fatemur
Quod vitam nobis hii tribuere semel
Plura tamen Medicis: excepto numine Divum
Quod vitam servant saepius ancipitem
Ense minax nostris cervicibus imminet hostis
Quem qui propellunt dicimus esse pios
Pro vita Medicus tot vitae pugnat in hostes
Ingratus meritis talibus esse queas?
Aequali Divum reges veneramur honore
Quod vitae dominos credimus atque necis
Hos tamen haud aliter nostrae: quam quatenus illam
Esse sinunt: vitae: iura tenere vides
Adde quod haud aliam quam corporis illa potestas
Ars dabit haec vitam corporis atque animi
[F1r]
Iam prope rapturi subeuntem limina Ditis
Ad vitam domita morte redire iubet
Saepe utriusque hominis vitam sic reddit utramque
Alterius terris: alterius superis
Officium est reliquis si quid fuit utile rebus
Spectari pietas hic nisi [mihi 1524] sola potest
Adde quod eximium quicquid deus obtulit ulli
Ut maneat Medici cura fidelis agit
Tot praeclaras [praeclarae 1524] animi: naturae munera: dotes
Casibus expositas [expositos 1524] mille videre licet
Vis memor: ingenium: virtus: concordia mentis
Saepe fluunt Medico non adhibente manum
Morborum siquidem vis obruit: ut freta ventis
Concita fluctivagas saepe tulere rates
Non secus ac radiis caecas sol aureus umbras
Morborum Medicus dispulit omne genus
Corpus ut hoc mortale sit immortale quis optet?
Ars tamen hoc quadam praestitit ista tenus
Namque alacrem seros vitam servasse sub annos
Quaedam etiam vitae forma perhennis erat
Rhetoras exemplis fuerat par grandibus uti
Nos color infanti noster in ore decet
Iure igitur priscis ars laudatissima saeclis
| Nondum corruptis moribus ista fuit | | |
[F1v]
Tum fuit in precio: tum praemia digna ferebat
Tum sacra: tum magnis regibus apta fuit
Legiferum fecisse cibis discrimina Mosen
Quis medica factum sub ratione neget?
Orphea quis nescit medicas errasse per herbas
Argutaque illis accinuisse lyra?
Fons sacer: ora rigans vatum: Divinus Homerus
Hei quantis medicos laudibus ille canit
Quantus in herbarum memorandis viribus idem est
Quanto illud sacrum condidit ore Moly?
Quod non arte sua superare venefica Circe [Circae 1524]
Non Ithacum possit detinuisse suum
Dona voluptifici plus quam divina Nepenthes
Qualia sint: illo nemo canente: rogat
Paeona[:] Phylliriden magnum: Phoebique nepotes
Heroa quoties tollit ad astra tuba
Ille virum multis medicum quoque praetulit unum
Omnibus instructum posse latere nihil
Plurima Pythagoras inter quae: scripta reliquit
Plurima: quas vires quaelibet herba ferat
Nimirum exosus carnes: tam cautus in herbis
Si fuit: hoc factum quo tueatur habet
Quis vel Aristotelem nescit magnumve Platona
Praeclare medicae consuluisse rei?
[F2r]
Chrysippum taceo[:] Theophrasti scripta leguntur
Ingens Romanos est numerare labor
Mythridaten res nulla magis: neque regna: nec ingens
Gloria linguarum quam medicina tulit
Cuius ab ingenio quam nobile Pharmacon extet
Saepe minus caute sumpta venena probant
Quos Arabas? quos Chaldaeos? quos dicere Persas
Nomina si libeat barbara multa: queam?
Si libet exemplis uti melioribus: Ipsum
Aspice: qui Medicum se docet esse: Deum
Illinit hic oculis commistum pulvere sputum
Hic oleo et vino vulnera foeda lavat [levat 1524]
Diversum ille suis abituris iussit in orbem
Hospitibus Medicas addere saepe manus
Dum vinum iuveni Paulus praescribit amato
Parte aliqua Medicus nunquid et ipse fuit?
Luminibus captum dum liberat arte medendi
Angelus invenit quod modo nomen habet
O studium coeleste: datam divinitus artem
Divinae illae animae nomina cuius amant
Iudicia heu perversa hominum[:] nescire pudendum
Creditur infausti vilia damna lucri
Scire pudet qua nam possit ratione tueri
Lucrum: quo maius fata dedere nihil
[F2v]
Quod si fortis erit: si verus habetur amicus
Fortunam socius qui per utramque manet
Nemo magis fidus Medico: qui tempore duro
Ipse quoque: ut valeas: multa pericla subit
Cum fugiunt agnati omnes: hic solus adhaeret
Quamque alii nequeunt monstrat et addit opem
Heu nimis ingratos opera qui talis amici
Servati: oderunt proh pudor [pudore 1524] artificem
Nam quia desperant sat praemia digna rependi
Posse viri vultus sustinuisse grave est
Si quis ab utilibus precia aestimet: haec quoque rerum
Inferior nulli est quaestibus atque lucro
Quamquam maior erat quam qui rationibus ullis
Huius divinae debeat artis honor
Pauca tamen referam: nec enim fuit ulla per omnes
Cogendis subito fructibus uberior
Praemia si referam quibus illam pendere Reges
Sint soliti nullam dicar [dicat 1524] habere fidem
Quem tu donaris centum Ptholomaee [Ptholomeae 1524] talentis
Antiochum patrem consule: certus eris
Pluris Alexander Critobulum fecit: et auxit
Divitiis: quales dicere Musa fugit
Portentosa quidem res est: sed vera relatu
Roma quibus medicos quaestibus extulerit
[F3r]
Quinquaginta super Sestertia pone ducentis
Annua quae medicis prodiga Roma dedit
| At bene si numeres sexcenta haec milia nummum | | |
Plusque ferunt: aeris quod vehit unda Tagi
Quid tamen haec priscis iuvat extraxisse latebris[?]
Praesentem faciunt tempora nostra fidem
Nam quot in hoc numero Craesique Mydaeque: coactis
Divitiis: audent regibus esse pares
Utque [Utquae 1524] ferunt aliae flores sine fructibus artes
Sic haec largiflua praestat utrumque manu
Frigebunt steriles Musae: sine nomine Rhetor
Frustra pro sola laude disertus erit
Musicus ut cantu superet Syrenas egebit
Ingeniosa licet nuda Mathesis erit
Haec et plura aliquo nisi sint insignia cultu
Urgentem poterunt vix pepulisse famem
Ipsa suos aegre ditabunt iura professos
Ni fuerint summis artis honore pares
Adde quod e sacris raro gravis arca paratur
Vivere nam recte nemo libenter emit
Sola suos docti sint quomodocunque: tuetur
Extulit in famam quos medicina semel
Illa brevi magnos explorat tempore quaestus
Et solo immensas nomine conflat opes
[F3v]
Quinetiam terris non omnes omnibus artes
In precio lucri fertilis instar habent
Sarmaticis rhetor fugiet derisus ab oris
Cognitio est legum limite clausa brevi
Ipse suae redeat patriae divinus Homerus
Ipsum se superet carmine: pauper erit
Heu aevum insipiens: heu barbara saecula: foelix
Cui tales nasci contigit ante dies
Non tamen ista queri fuit hic opus: omnibus artes
Cum pereant aliae gentibus: una manet
Una ubicunque satis praestat medicina lucelli
Terrarum quamvis ad Garamantas eas
I pete climatibus contraria climata nostris
I pete coelivagi solis utrumque larem
Invenies quo mox ditescas foenore vitam
Nam petit et medica gens eget omnis ope
Hoc quoque sunt ipsum qui dicant esse pudendum
Immodicos quaestus quod Medicina ferat
Verum sed meritis benefacta rependere nullis
Hoc opus ingrati et iusta negantis erat
Hanc Cato damnavit nimium Romanus: at ipsum
Conveniens duris moribus illud erat
Sunt quoque qui medicos impune occidere clamant
Quod poterant virtus non voluisse fuit
[F4r]
Iam miserum est medici prescriptis vivere: ut aiunt
O vocem furias quae decuisse queat
Scilicet enerves hebetari profuit artus
Mille voluptatum desidiaeque modis
Sed quid opus tales verbis convellere causas
Quae sine iudicio pondus habente cadunt[?]
Namque graves arti poenas hii saepe dederunt
Qui [Cui 1524] tantum probris impetiere decus
Quod si sunt aliqui: sicut sunt multa [multi 1524] malorum
Milia: qui tantum nomine sunt Medici
Ecquid iniquius est hominum quam moribus artem
Arguere? et laudem criminis esse loco[?]
Nulla est relligio: tam sancta professio nulla est
Quae [Que 1524] nullos habeat: sustineatque malos
Quis dabit ut qualem votis optare solemus
Contingat princeps hic et ubique bonus[?]
Ergone maiestas damnanda est nominis huius
Si sit paucorum [paucarum 1524] crimine facta nocens?
Omnibus haud noceat quosdam peccasse fateri
Peccarunt homines: Ars sine fraude fuit
Quis non et Medicum Musis et Apolline dignum
Et plenum numeris omnibus esse volet?
Quem si forte neget nostrae fortuna saluti
Huc tamen eniti: possit ut esse: decet
[F4v]
Et poterat tantum videatur posse: nec huius
Molis: iners ratio: pondere victa cadat
Et multi potuere: et ab huius nomine laudis
Condecorant nostros milia multa dies
Sed quis erit modus: et quem finem nostra videbunt
Carmina: siquae sunt scribere plura velim?
Et portum video: et longum mare restat eundum
Sed quia praestiterat littora prima petam
Si placida antiquis accessit gratia rebus
Hac nihil antiquum novimus arte magis
Si bonus inventis praecium dedit artibus author
Artifices fama est hanc reperisse deos
Si venit gravitas ab honoribus ulla peractis
Divinis meruit laudibus illa coli
Si sunt in praecio quae magnis digna videntur
Semper apud reges maxima visa fuit
Si quod difficile est pulchrum quoque: pulchrius hac est
Cum sit et hac usu grandius arte nihil
Si spectare libet quid possit: quanta facultas
Haec fugientem animam sola tenere potest
Si quid inest rebus quiddam quod saepe necesse est
Nulla sub hanc tantum gloria laudis habet
Si virtus spectanda: quid est vel honestius usquam
Quam servare hominem qui periturus erat?
[G1r]
Si quis ab utilibus venit favor omnibus huius
Ut fuit et maior: gratior usus erat
Ex animo talem ergo animum tibi gratulor Hune
Tam bona qui potuit: deligere ista sibi
Perge modo et totis incumbere viribus aude
Unde novus studiis iam tibi surgit honor
Unde tibi faciles texunt nova serta Napeae
Ista quidem vario germine floret humus
Hoc iter ad Musas ego te comitabor euntem
Haec quoque: si nescis: proxima ad astra via est
Haec tibi disparibus cecini dictata camoenis
Dum subita Medicus ludit Apollo cheli
Quae quantum nobis tantum debebis Erasmo
Qui prior omnibus haec sed sine lege dedit
Nos [Hos 1524] prius eximie [eximiae 1524] culto succidimus horto
Parte bona: quae nunc pauca: sed apta vides
Addidimus quoque ceu nostro de flore corollas
Quarum lecturos non puduisse queat
Et ne cassa modo passim: et sine lege iacerent
Legimus: et numeros iussimus esse[.] Vale.
[G1v]
Magnifico viro D. Georgio Sturtiadae Medicinarum Doctori Eobanus Hessus. S.
NUlli unquam libentius parui humanissime Sturtiade: quam tibi mandanti ut Musaeum (quod pulcherrimum instituisti) carmine illustrarem: videbam enim hoc agere te ut cum Musis gratias: hoc est: eruditione humanitatem coniungeres. Est hoc profecto ut ingenui animi specimen: ita certum indicium [iudicium 1524] meminisse te hominem esse Musis et Gratiis natum. Quod haud scio an meliore potueris argumento ostendere: quam quo duos nuper pulcherrimos Choros Musarum et Medicorum ita in unum ceu templum coegisti: ut humanae foelicitatis bona pars: in tuo Musaeo tantum non spirantibus imaginibus expressa videatur. Obtuli eius rei Elogium statim ingressuris ut intelligerent communem Deum Musis et Medicis praesidere Apollinem: vicioque factum ut qui Musas: id est: humaniora studia ignorarint: Medicinam artium pulcherrimam foeda barbarie commacularint. Sed et huius Encomion fecimus: et tibi mi charissime Sturtiade libenter et hac fiducia morem gessimus: ut et tibi et bonis omnibus laborem: vel potius pietatem nostram probatum iri non desperemus. Faxit Christus ut et animum istum tuum et Musaeum quamplures imitentur. Bene vale.
Erphurdiae Mense Augusto. 1524
[G2r]
Chorus Nobilium Medicorum in Musaeo
Sturtiano Erphurdiae.
APOLLO.
Arva Ceres: vineta coli monstravit Iacchus
Mercurius Cytharam: Lemnius arma dedit
Multa alii Divum: medicina inventio nostra est
Omnibus haec maius gloria nomen habet
IDEM.
Taela trisulca Iovem: Cererem seges: Ebria Bacchum
Vina: Deos inter nos medicina locat
Illi saepe nocent: quas invenere: per artes
Quam saepe illae adimunt ars mea reddit opem
AESCULAPIUS.
Quas pater invenit per me dedit omnibus artes
Creditus hinc vivo corpore Numen eram
Abstulit iratus vitam mihi Iuppiter illam
Quam reddi toties non tulit arte mea
PODALIRIUS.
Saepe meas sensit vires Argiva iuventus
Fluminis ad ripas inclyte Xante tui
Ex patre me Phoebo fecit fortuna nepotem
Nec te Diva mei Nympha Coroni pudet
MACHAON.
Me quoque qua fratrem Podalirion arte medentem
Vidit ad Idaeos Graecia tota lares
[G2v]
Vera loquor: nec me tacuit divinus Homerus
Curasse artifici vulnera multa manu
CHIRON.
Herbarum vires magnum cognoscere Achillem
Et blanda docui concinuisse lyra
Debet et ipse suas nobis Epidaurius artes
Cui sedem Lacii Tybridis unda dedit
HIPPOCRATES.
Primus ego obscura Medicinam nocte sepultam
In lucem veris artibus adserui
Nec mihi cuncta parem viderunt arte medendi
Saecula: quaeque manent: quaeque fuere prius
GALENUS.
Dempseris Hippocraten: Medicorum primus habebor
Debeo multa illi: debet et ille mihi
Nam quae nota parum reliquis dedit: omnia feci
Mille libris claro lucidiora die
IDEM.
Hippocraten magnum brevis Insula: me dedit ingens
Terra Asiae: plus nos scripsimus: ille minus
Ille elementa dedit: nos inde extruximus arcem
Quam servat Medici praesul Apollo chori
ASCLEPIADES.
Rhetor eram: sed me locupletem ex paupere fecit
Curandi ratio corpora: more novo
[G3r]
Extinctam posito revocavi a funere vitam
Et fortuna meo nomine victa dolet.
ERASISTRATUS.
Tabuit illicito [illi cito 1524] Stratonicis amore novercae
Antiochus: tacito certus in igne mori
Arte mea iuveni deprehenso gratia patris
Obtulit uxorem quae modo mater erat
EROPHILUS.
Primus venarum docui cognoscere motus
Quoslibet aetatis pro ratione suae
Nostra fefellisset nec quemquam Musica: si non
Plus nimio visum grande fuisset opus.
CRITOBULUS.
Fama clarus eram Macedum sub rege Philippo
Artis opem fidae cui mea dextra tulit
Namque oculum dubia percusso forte sagitta
Absque nota: formam luminis adserui
PHILIPPUS.
Tristis Alexandro suspectum littera fecit
Ne biberet nostra pocula mista manu
Ebibit ille prius: tum scriptum porrigit ultro
Tanta me dignum credidit esse fide
DIOSCORIDES.
Tempore quo Phariis Anthonius ignibus arsit
Praelatus medica pluribus arte fui.
[G3v]
Debet adhuc nostris rerum natura libellis
Quod cum tot: pauci non potuere mori
PAULUS AEGINETA.
Nos lege qui magni cupis aurea scripta Galeni
Tramite difficili non remorante sequi
Illius aequarunt immensa volumina vires
Omnia sed cursu nos breviore damus
PLINIUS.
Quicquid in arcanis naturae sensibus unquam
Aut fuit: aut nunc est: aut erit: omne meum est
Talem se nostro debet medicina labori
Qualis naturae prodit ab uberibus
CORNELIUS CELSUS
Dictantes: medici quandoque et Apollinis artes
Musas: Rhomano iussimus ore loqui
Nec minus est nobis per pauca volumina famae
Quam quos nulla satis Bibliotheca capit
ANTONIUS MUSA
Maximus imperio coluit me Caesar amicum
Ex medicis igitur primus habendus eram
Ne fierem nocuit musae mihi: musa Maronis
Quem colimus Divo charior ille fuit
[G4r]
Chorus Musarum in eodem
CLIO Prima.
Sacri prima chori musarum praevia Clio
Addo suam rebus temporibusque fidem
EUTERPE Secunda
Me Chorus Euterpen: quia sim iucunda: vocarunt
Et mea plus aliis fistula dulce canit
THALIA Tertia.
Quod me ceu viridi spaciantem cernis in horto
Floribus aeternis apta Thalia fui
MELPOMENE Quarta
Melpomene reliquas supero dulcedine vocis
Sunt qui me Tragicis moribus esse putent
TERPSICHORE Quinta
Terpsichore cytharam pulso: ducoque choreas
Hinc me Syrenas progenuisse ferunt
ERATO Sexta.
Quamvis casta Erato castis aspiro poetis
In sua vota tamen me vocat omnis amans
POLYHYMNIA Septima
Aucupor innumeris Polyhymnia cantibus aures
Aeternumque canunt organa nostra melos
URANIA Octava
Uranie coeleste genus coelestia canto
Esse deos facio qui mea regna colunt
[G4v]
CALLIOPE Nona.
Vox bona: Calliope: Musarum maxima: dicor
Singula sunt aliis: omnia tota mihi
In foribus Musaei.
Haec quicunque subis penetralia: ne inscius erres
Praesidet hiis Phoebus Pieridesque novem
Tam Medicus quam te vates invitat Apollo
Liber ab hac hospes Relligione subi
[A21r]
Praesentis instrumenti partium descriptio.
[Three-page user’s guide to Heinrich Schreyber’s astrological table of the humors, sigs. A21r - A22r]
[Attached to the copy at Erlangen-Nuremberg, Universitätsbibliothek are two fold-out tabulae, the first by Dr. Georg Sturtz, the second by Heinrich Schreyber. Sturtz’ tabula is introduced as follows:]
In Tabulam Febrium Clarissimi Medici D. Georgii Sturtiadae
Eobanus Hessus Lectori.
Tam cito quod varias doceat cognoscere febres
Hac nullum tabula clarius extat opus
Perlege: nec dubita fructum succrescere lecto
Quem nequeat Phrygii solvere gaza Mydae
Provida Sturtiadae dedit hunc tibi cura Georgi
Ex variis lectum floribus: instar apis
Nec maius potuit: nec debes munera velle
Pro tibi tam sanis Febribus ulla dari
[At the foot of the page is a valedictory note by Sturtz and a second colophon:]
Vale Lector et Febribus nostris foeliciter ipse scilicet minime febricitans fruere. Quod dum facis: has primitias aequi bonique consulas rogamus.
Erphurdie Mense Septembri. M. D. XXIIII.
[Heinrich Schreyber’s tabula bears the following heading:]
Duo vetera instrumenta in unum congesta cum propriis Canonibus per magistrum Henricum Grammateum Erffordensem.
Last modified: January 2019