Martini Hayneccii, ALMANSOR: SIVE LUDUS LITERARIUS, COMOEDIA. Ex Recensione auctoris, secundo edita. Accessit LUDUS LITERARIUS Brunovicensis Martinianus, Eiusdem: Cuius argumenta sunt Pagina versa.
[Gap desc: illustration]
1588.
Ephes. s'. oi( pate/res e)k tre/fete ta\ te/kna u(mw=b e)n paidei/a| kai\ nouqesi/a kuri/ou.
Lipsiae. CUM PRIVILEGIO.

[transcriber: The treatises which are listed here are not included in this transcription.]

ILLUSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, D. CHRISTIANO, DUCI SAXONIAE, S. R. Imp. Archimarescallo et Electori: Landtgravio Thuringiae, Marchioni Misniae et Burggravio Magdeburgensi: Domino suo clementissimo.

QUANTUM VIRTUTIS praeconium sit in literarum hominumque memoria, Christiane dux Illustrissime, Elector VIIvir, augustissimi patris tui Augusti, tuorumque maiorum, Ducum et Electorum Saxoniae, ex ea potissimum, quam in Ecclesiae Christi et templa et scholas munificentiam operamque contulerunt, dici facile non potest. Ad patris vero, et ad patrui Mauritii gloriam et decus inclitum, unde plus potuit momenti accedere, quam ex duabus academiis, et tribus scholis provincialibus? quarum has sibi potissimum peculiariter, hi soli

vendicant. Examina vero literatorum et doctorum, quae ex iis singulis et omnibus annis plus minus XL. prodierunt in omnes oras, horum Ducum fratrum fotu genita, pastu alta, praesidio tecta defensaque;: quis dinumeraverit? Universus quidem prope Christianus orbis ex his constitutis atque confertis maximam partem alveolis, etiamnum servatur et locupletatur. Quanto vero maius ac gloriosius est, condere urbem, quam diruere: et in communionem cives congregare, civitatemque legum praescriptis consociare ac formare, quam congregatam et consociatam divellere ac dissipare: tanto praeclarius est atque divinius, et ad vitam hominum longe utilius: addam, ad immortalitatem efficacius; artibus pacis, quae literarum sunt et ingenuarum disciplinarum ac doctrinarum, quibus et vera Dei notitia spargitur ac disseminatur, et leges conduntur, et iudicia exercentur, et publica privataque bona muniuntur ac prorogantur: quam militaris alteriusue gloriae in quocumque casu temporum

excellentia, nomen aque famam sibi comparare. Atque illud principem virum quâm deceat omnium maxime curare: graeci illi monitos nos voluerunt, qui nobis Herculem suum mousage/thn, post Apollinem indigetarunt. Cui et commune cum Musis, templum Romae idcirco Fuluius ille quondam nobilior dedicavit. At enimvero quid haec est Herculis gloria, ad tuorum illorum patrum maiorumque divinissimas operas collata? quibus non ipsis sibi fana in terris mereri studio fuit: sed qui Christo suo templa, non e marmore aut saxo cementoûe, sed e vivis lapidibus, ut cum apostolo loquar, intra praecordia innumerorum hominum Spiritu sancto consecrata, suis consiliis, decretis, impensis construxerunt. Quae quidem nunc, ut dixi, usque per orbem Christianum, Dei laudibus resonant: omnibus piis studiis atque cultibus fremunt: ad imitandum etiam aliis quam plurimis irritamento hactenus fuerunt: olim autem in omnem aeternitatem inter caelites, et angelos, et homines palam

decantabuntur. Imitatur tua Celsitudo feliciter et aemulatur hodie illam (quod bene vertat) virtutem maiorum suorum: et ab his dedicatas auctasque et amplificatas scholas: ad longius latiusque pacandas ac propagandas literas linguasque et artes, in primis Christi gloriae decorandae, salutisque et incremento Ecclesiae provehendo, utiles et necessarias: porro ornatiores et cultiores, quantum potest, efficere obnixe ac serio conatur. Venit in mentem ista apud animum reputanti mihi eorum votorum, quibus pie conceptis dedicaveram superioribus annis tuae Cels. vivente illustrissimo patre Augusto, Almansorem Comicum. Eum cum et tum ab Illustris. Cels. vestra clementer acceptum: et post etiam inde usque adhuc passim benigne habitum gaudeam: tum vero maxime me meorum illorum compotem votorum a Deo factum esse laetor: quando iam te, Dux Christiane, princeps illustrissime, Electorem VIIvirum nacti, in paterno solio videmus, et experimur (Deo gratia) pacatum patriis virtutibus orbem

ditionis Saxonicae Electoriae, fauste laudabiliterque regere ac moderari. Quamobrem quo magis secundo omine prosequerer etiam nunc illorum votorum prosperitatem: eum, quem tum nuncupavi, Almansorem, dum sub praelum revocatur, nolui facere quin eidem tuae denuo illustriss. Clementiae, cum humillima submissione animi ac oboedientiae meae commendarem: praesertim cum praecipuo ac singulari meo fato iam sim ex eiecto quodammodo et alienato factus rursum tuus, tuaeque clementia Celsitudinis in patriam postliminio revocatus, tuo iterum nomini inclito, tuaeque ditionis honori, et patriae usibus inseruire iussus. In qua statione uti Deo me praepotenti commendatum esse, sancte cupio: sic abs T. Illustriss. Cels. obnixe et submisse peto vilem quamvis me et immerentem favore clementer amplecti: ac munusculi litterarii huius repetitum levidense studium, benigne interpretari propitio animo non dedignetur. DEUS aeternus, pater Domini ac Servatoris nostri Iesu Christi,

tuam Celsit., Elector inclite, tueatur et regat: et familiam gentemque illustrissimam tuam, cum potente imperio ditionis florentis et augescentis, diuturna ac stabilia, salvaque et intemerata, ac omnino, pro felici tui nominis quasi auspicio, Christiana esse iubeat atque imperet. Datum e Ludo Illust. Provinciali ad Muldam. Ad ante D. IIII. ID. Augusti. 1588.

ILLUSTRISSIMI PRINCIPIS AC DOMINI, DOMINI AUGUSTI, DUCIS Saxoniae, S. Rom. Imp. Archimarescalli, creandis Impp. VIIviri, etc. Filio Illustri, DOMINO CHRISTIANO, Duci Saxoniae, etc. Domino clementissimo S.

QUid facilem pariat studiorum in tramite cursum:
Quidue alacres discendi operas impubibus annis:
Ut sensu ambrosio venis, perque ima cerebri,
Cultrix ingenii manet doctrina, medullas
Perque animi et penitae dulcescat viscera mentis?
Quaesitum est, seros hinc et quaeretur in annos.
Namque viro donans illustri nomen ab arte
Fama, bonum, celsumque locans ad culmina rerum.
Sed labor et studii mentem contentio frangunt:
Atque fatigando rapiens per inhospita virtus,
Molli assueta solo, salebris vestigia terret.
Ergo age, Pieridum cui fas arcana movere,
Calliopea fave: nutu vatemque secundo,
Diva, rege exorata tuum, pectusque canentis.
Nominis haud sane puerili vana palaestrae
Incumbit ratio, mendaxue aut futilis error:
Seu Ludi insignem titulum, sive Otia spectes.
Verum hîc (res certa est) Ludi monstratur et otii
Divitis haud fallax, spatiosis area campis.

Apparent contra duri inter et ista dolores,
Cur arumque operae vigiles ac mille laborum.
Hinc alii superum fatique immitia iura
Nequiquam aversi incusant: viresque negatas
Ingenio, turpi probroso nomine culpae
Praetendunt: animus quando sub mole laborum
Degener, impatiensque iugi, segnisque fatiscit.
Vaesanos alii tetrica cum fronte magistros
Anquirunt, plagis virgatoresque feroces:
Putidulam quorum praetexunt crimine culpam.
Cessantes alius queritur, studiique moratas,
Ingenui partes. Aganippidos Hippocrenes,
Pactori inexhaustos tenui, crepat ille liquores.
In sese nemo tentat descendere: quamvis
Multa amplexa sedent imis praecordia fibris,
Doctrinae egregios non admittentia cultus.
Quid dicam? aut faciles nimium puerilibus auris:
Aut absurda Deo et naturae bella moventes:
Discentum quoscumque iuvat de finibus omnes
Curarum vigiles operas, tristemque iuventae
Assidui ardorem studii, fidosque labores
Exigere: et molles animis lususque iocosque,
Hei male, ludenti solos promittere lingua?
Aurea forma datur, nil quicquam tale merenti
Ledaeae: vastumque tuo sine mente Miloni,
Itala nempe Croton, robur: rerumque potitur
Non raro, hospitibus ferus hospes, in orbe Lycaon.
Est et, ubi poena fugientis dignior undae
Tantalea, fuluis opibus, ditique metallo
Arduus, et campis incedit Venter opimis.

Non opus aut labor hic. Caeco sors improba casu
Talia, nil meritis conatu spargit inani.
At vero (aeterno quae sola tuentur honore
Semper opum, mortale nihil spectantia, nomen
Verarum) ingenii dotes, mentisque per artes
Cultae nobilitas, celsoque in culmine Virtus:
Otia et ignavos odere, rudesque laborum.
Quin forte ac celsum aspirantis ad ardua pectus
Cuncta viri, per dura means, perque invia cursu
Saxa, fatigatos artus aestuque geluque
Exercens, dura ac inopi (miserabile) vita,
Rite colunt venerata, suo et dignantur amore.
Sic visum Superis. Magno quia maxima constant
Iure suo: nec fas, nihili prostare popello.
I nunc, et verbis lusus affinge superbis
Deliciasque rudi teneras sine felle catervae:
Quam connata mali fato seges urget iniquo,
Semper et adversum Musis rapit improbus error.
Da populum, sceptro promptum parere regentis
Sponte sua: patiens legum qui frena lupatis
Gestiat aspra pati, duroque lubentia gaudens
Subdere colla iugo, Virtuti incumbat amarae.
Non erit: excutias licet indefessus in orbe
Oceani vasto quas circumamplectitur unda
Cumque sinu terras, uno libresque pugillo.
Ardua res, meliora sequi: res ardua, durum
Ad meliora genus per inhospita tesqua vocare.
Ergo etiam vitio genitali imbuta propago,
AEmula nequitiae patrum, neque cultior inde,
Seria nulla iocos ducit ludosve magistri.

Thespia sed primis sceptra aversatur ab annis,
Ista dolens quoties ludi succurrit imago.
Nec tamen et (fateor) non est medicina dolorum
Ulla super. Penes est animum discentis amorque
Castalidum, Clarii mirataque pectora coetus
Tempe, quam florum dives, quam fontis abundans
Gloria divinum campis aspiret honorem.
Saphatiae in primis aspergine dulce farinae est,
(Quam sacra rite piis fundum monumenta colonis,
Feta Dei monitis, ope feta potentis Olympi:)
Tollera mortifera tristes Colocynthide sucos.
Hinc mihi delicias, hinc condimenta laborum;
Donec gustus abit quondam radicis amarae,
Copia nectarei fructus mellisque sequatur:
Et petere et menti iuvet instillare tenellae.
Sic labor in ventos, sic aspera cuncta feruntur:
Mollescuntque rudes, opera tractante magistri,
Sensus, et facili ingenium formatur ab arte:
Si modo; neglectum quod labes prima malorum est;
In vota assiduo, finisque et originis expers,
Alma Patris summi Sapientia rite vocetur.
Qualis, qui sterilem duro proscindit arator
Vomere humum: versat glebas et frangit inertes
Arte diu: mollitque frequens: herbasque revellit
Prodigus urentes operum: felicia farra
Utque seri, et possint fecundae surgere messes.
Non Canis hunc, non signa latent provisa Bootis,
Pleiadesue, hyadesue et clara Lycaonis ursa:
Frigida non Boreae, non vis Caurive Notive,
Ventorumque gyrans nimbos et turbine torrens

Circius, aut caelo gaudentia flabra sereno:
Idem callet, agris qui cultus: quaeque serendi
Tempora: perspectis quae debita semina sulcis.
Inque dies onerat, voto pius astra perenni.
Talis, cui commissa recens cultura novandi
Pectoris, et sapiens rudis informatio linguae.
Multa tenens, pueri discentis alentia sensus,
Incultum studiis opus est exerceat arvum
Sedulus eximiis: acri subigensque bidente
Molliat, et steriles rastris evellat avenas,
Lappasque tribulosque, intentia culta prementes.
Quin et luxuriem tenera depascat in herba
Saepe feram: precibus sincera animosus et arte.
Coepta Deus tandem feliciaque ausa secundat.
Haec mea dum tenui ludens Comoedia socco,
Eruta divinis (quid enim, nisi talia fiunt?)
Saecula prisca libris praesenti accommodat horae:
Candide lector ades: casto spectare theatro
Doctorum diversa iuvet momenta laborum.
Principium Deus est, quo cuncta agitante calescunt:
Euentusque cadunt recie sortita probatos.
Idcirco Numen prodit: quod vindice nodus
Indiget aethereo: sacra nunc ubi cuncta profanans,
Dira movet sathanae furibundo proelia ductu,
Admiscetque dolos doctis trux artibus Orbis.
Nec putat esse Deum, cui res Parnassia curae:
Nec fastus quoque egere suos Aganippidos unda.
Ergo mihi Numen, Ludis ut proximus usque
Assidet, haec etiam manifesto pulpita socco
Conspicuum terat, hoc Ludumque exornet honore:

Detque edicta: suos subisque ostentet amores:
Atque suam praesentis opem, cum divite fructu.
Hinc Samuelaea est: hinc Iacobitica frugi
Proles: quae sanctos aequat pietate parentes.
Adde alios: Non hac Pimpleia messe per arva
Uberior seges est: verum Paliurus acutis
Luxuriat spinis: densi undique et undique vepres.
Quos inter Iesabelaea est, hominumque Deique
Contemptrix soboles, effrenis et omnia turbans;
Digna canum ingluvie, rabidis tumulanda molossis.
Dedecus hanc sequitur fratrum, pestisque parentum,
Degener Esavi populus: proprio ille furore,
Securus monitorum, et saevo percitus oestro,
In facinus ruit, et seram cum foenore poenam.
Quid memore Heliadûm genus? indulgentia turpi
Crimine quod segnis genitorum perdit inertum.
Quidve gregem Nabale tuum? quem dira libido,
Aut Silicum venis, aut duro stipite cretum,
Vexat et aversum doctis rapit artibus, auri.
Quapropter merita domus occidit utraque clade:
Haec Peniae crudo, Bellona ast illa flagello.
Felices autem ter et ô quater, alma bearit
Quos fetu Sophiae triplici indulgentia: Mente,
Et Solio, et castis parto sudoribus aere.
Hac properata tenus non ubere carmina venae
Calliope dignata movet. Tuus, optime Princeps
(Si mereor) Christîane, favor, nutusque benignus
Dirigat insuetum titubantia vela per aequor,
Oro, mihi, et faciles aures aspiret eunti.
Namque potest: annis et quid te dignius istis?

Dum genitor, nulli celsa virtute secundus,
Consiliis ac arte pia, nutuque potente
Fulcra parat templis nutantibus: atque tueri
Christicolas arae studet inclinantis honores:
Floreat auspicio felix Parnassia pubes
Dux Christîane tuo: meus ac audentior iste
Prodeat Almansor: puerili gloria Ludo,
Literulisque piis quae sit mala gratia, monstrans.
Ergo patrocinio liceat contemnere dentis
Vulnera lividuli, manifesto seque theatro
Credere dêinde tui, Dux augustissime, nutus.
Sic tibi, sic summae Imperii, augustissimus heros
Augustus pater ille diu, patriaeque superstes
Floreat: illustri gentemque propagine ditet
Saxonidûm genitrix, Daniae da sanguine regum.
Sic tua praelustria fato fama emicet alte,
Et patrias aequet virtutes, aequet avitas,
Heroas inter: seros ubi ductor in annos
Christiadûm gentem, qua limpidus irrigat Albis
Pascua, Tyrigetûm qua piscifer oppida Sala
Alluit, ac leni stringit sata gurgite Mulda,
Rexeris, ac vero firmaveris omine nomen.

ADAMI SIBERI, IN MARTINI HAYNECCII Almansorem.

TAndem schola, ludusque valete litterarum:
Vultus tetricus, vox gravis et minax Magistri,
Et grammatices taedia, cum stylo molesto:
ALMANSOR adest, doctor adest nigris ab Indis,
Infundibulo, pulteque cum scientiarum:
Quîs lucibus instillet in interanea artes
Paucis puerorum cerebri: ingeruntur orcas
Ut vina novella in Samias. Ter ô quaterque
Huius pueri temporis: ô beati et ipsi
Patres, genitricesque: dolor quibus, scholarum
Subsellia per viscera vestra sicut Orco
Excarnuficari misere. Suo licebit
Hinc arbitrio vivere, ineptive, vagari
Natis, bibere, et per fora cursitare, lucem
Dormire et in ipsam mediam: inserente pultem,
Sint semi licet pecudes, plumbeaque fibra,
ALMANSORE, fient tamen eruditiores.
Quem quod Latiis versibus explicas theatris,
MARTINE, places: talia si tibi licebit
Et scribere posthac quoque, pluribus placebis.

Ioh. Sturmius lib. 1. de amissa rat. dicendi.

Sed ad consequendum haec omnia (quae ad amissam dicendi rationem recuperandam pertinent) quatuor opus est nobis hominum generibus. Nam et eorum, qui sunt cum magistratu, opera opus est: et parentum: et magistrorum: et puerorum, etc.

Idem lib. de recte ludis lit. aperien.

Parentum domestica cura ad magistrorum consilia debet esse aggregata. Valde enim puerilem educationem turbat, cum inter hos offensiones exstant.

AD LECTOREM.

NE cui videar, Lector candide, vel in ignorantia inscite, vel in confidentia nimis fecisse audacter, qui praecepto Horatiano audiens non fuerim illi, quo monet:

ego vero id quod res est, ingenue fatebor. Nam cum ad cotem Horatianam acutius meas elimarem excogitationes, et institutae naturam rei diligentius contemplarer: simul illud perspexi. quid esset, quod addidit: Nisi dignus vindice nodus inciderit: simul, quam intricatum explicare nodum susceperim, intellexi. Est enim ille, qualem ex Mida nodum, ut pinguissimi ingenii regulo, ita auriculis praesignibus elegante bestiola, in ferenda

vero sententia de Apollinis cithara iudicii deplorati homuncione, caterva nefariorum hominum oriunda, auctore atque impulsore Ludi cacodaemone litterarii, contexuêre, et nunc assiduo contexunt: ut hoc quasi regio plaustro, per terrarum orbis imperia universa, summus ille regnator ac princeps tenebrarum Sathanas, conspiciendus atque sublimis inveheretur. Textura vero, non e corni libro, sed ex iis est, quae Nathanem commemorantem qui auscultaverit, non discet non facillime. Istum igitur nodum, Gordio intricatiorem, nisi vindex regni caelestis ille unicus ac summus, IESUS CHRISTUS, o( qeo\s e)n sarki\, o( e)rxo/menos e)n nefe/lh meta\ duna/mews kai\ do/chs pollh=s, gladio verbi sui extremo tandem dissectum dederit, nemo est, qui enodarit. Interea vero, dum id fiat, et praesentiae absentis eius,

maiestate, et auxilii opitulantis assiduitate, subsidiique munientis ac defendentis atque confirmantis vi et efficacitate: Litterarum sublevari humilitatem: sustentari egestatem. fulciri difficultatem: fastidia, contemptus, odia, imprecationes, calumnias, diras, oppugnationes, percelli denique et averti oportere videantur. Huius ergo, ut serio penitusque apud animos expendatur spectantium, to\ prwtatiko\n tou= qeanqrw/pou, si ante aciem veluti primam conflictus ostentavimus: rectene an secus factum sit, tu pro tuo candore, Lector, ex his iudicato. Et vale.

DRAMATIS PERSONAE.

Sophia, Prologus.
Christus, Ludiportus.
Paulus, Episcopus, tutor ludi.
Nathan, Ludi rector.
Syracides, Ludi fautor et amicus.
Rebecca Anna Matres piae.
Esavus Iacobus Filii Rebeccae.
Samuel, Filius Annae.
Helius. Senex.
Zipora, Uxor Helii.
Ophnius Pinehas Filii Helii.
Iesabel, Mater improba.
Absolon, Filius Iesabelis.
Nabalus, Rusticus.
Abigael, Uxor Nabali sapiens et pia.
Cainus, Nabali Filius,
Penina, Calumniatrix.
Almansor, Circulator.
Parasitaster, Minister Almansoris.
Sathanas, Ludi cacodaemon.

kwfa\ pro/swpa.
Eutychia Basilica Sophrosyne Filiae Sophiae.
Genii duo boni: Ministrantes Christo et ludo.
Genii mali tres: Ministrantes Cacodaemoni.
Metanoea Penia Bellona Nymphae infaustae.

perioxh\ kai\ u(po/qesis.

LUdum magister aperit litterarium
NATHAN. Pueri dicuntur. Is fideliter
Docet. Fratres Rebecca commendat duos:
Anna unicum. duos Helius: Unum Abigael.
Postremus Iesabelis est, ac pessimus.
Hic coetus est hoc in ludo discentium.
Ex quo bonae frugis non sunt, nisi duo.
Turba omnis cetera, culpa vel sua, vel patrum,
Perit. A quibus interim vir optimus tamen
Mactatur omnibus inhumaniter modis:
Donec circumforaneus impostor suis
Docte dolis circumvenit ac fallaciis:
Illosque ludo liberat, hunc calumniis.

PROLOGUS. Sophia, cum filiabus. Eutychia. Basilica. Sophrosyne.

SEquimini me, gnatae meae, agite, exite. Nunc
Adeste: Hic praestolamini, dum fabulae,
(Quando sic actori videtur) prologum
Narramus. Et ne cui vostrum mirum siet,
Cur mihi mulieri partes has poeta dederit,
Quaeque ego siem, et narratum hoc unde veniam,

Cum istoc grege, paucis utrumque semel dabo.
Vos, ut facitis, aequi censores et boni,
Adeste amabo, spectatores candidi.
Date operam, ut pernoscatis, quid mihi velim.
Ego me servire vostris primum commodis
Ingenue, profiteor: vostrique commodi
Huc mecum eduxe gratia me filias,
Quas videtis, meas: id confiteor. Causam quam ago,
Vostra est. non mea: vobis quae inseruire studeo,
Sic prodii: ut omnes me cognoscatis probe:
Quando omnium interest, me nosse: et filias
Potiri: si cui id modo cordi est: omnes meas.
Ego Sophia graecis, latinis Sapientiae
Vocor: deo aeterno, Parenti maxumo
Consultrix operum: et machinatrix omnium
Horum, qui caelum, terra, aer, mare continent.
Quae prius ab ipso singula meditata quam forent:
Iam tum proinde ego, ac ipse, expers originis,
Ab aeterno lusus exercebam meos:
Ipsique delicias faciebam haud segniter.
Vestrum etiam, quantum quantum genus, homunculi,
Amo, coloque: amatori suavis meo.
Huic me quaerenti mane sponte offero mea:
Measque caste gnatas omnibus lubens
Despondeo (quid videtur vobis?) nubiles:

Multis amabiles hae quidem petentibus
Visae: at paucis nuptum viris datae.
Quibus qua ratione potiri, atque arte liceat:
Haec, haec fabula monstrat: cui LITTERARII
LUDI, neutiquam celebre nomen obtigit.
In quo NATHAN est, primas qui partes agit:
Nisi (malum) potior siet ALMANSOR malis.
Haec in palaestrae desudantes diligo.
Huc ego cum dote meas despondeo sua,
Praestantiore argenti aurique copia.
Nae vos ego, mei, veris honoribus
Bearo: si fidem habeatis: et opulentia:
Penu ingeniique, consiliique et virium.
Per me regumque sceptra: per me consulum
Fascesque, curiaeque stant, et omnia.
Beatus ille, ter felix, et insuper,
Nostris qui vestigiis insistit acriter.
Quapropter ô mei, quibus acetum in pectore est,
Ne spernite audacter, (moneo) sapientiam.
Neu disciplinae habenas aversamini.
Hac vita venit: haec ducit ad deum semita.
Mortem expetunt hostes et interitum mei.
Nunc in pauca ut conferam, hac vero in Comoedia
Vitae necisque una vobis opera datur
Via: Vos attendite cum silentio: et animis
AEquis favete: Vostro ut adolescentuli

Exemplo serviant potius mihi, quam sibi.
Ne studium recidat ad paucos sapientiae.
Ego stante per vos fabula usque ad exitum,
Revortar huc rursum postrema: et amplius
Monebo, quod necesse erit monerier.

ACTUS I. SCENA I. Christus. Paulus. Syracides.

Et vitae, quorsum haec tam impunita licentia,
Patruumque semper lenitas evaserit?
Tantamne rem tam nequiter contemnere?
Ah quotus est quisque, cui verbum est cordi meum?
Sordescit, postque habetur et famae, et rei.
Ludi autem litterarii, puerilium
Palaestrae studiorum, et mei seminaria
Coetus, quid obsecro sunt? aut quid mox erunt?
Partim sum eorum exactus: partim vis steti.
Ita maxume oppugnantur vi, et calumniis.
PA: Ah videor, Domine, videor mihi videre eam
Iam vastitatem, cuius olim tu, tu, nimis
Vates fuisti verus, et quae in dies magis nunc imminet
In acie vorsanti mundo novaculae.
CH: Nimirum vates eram invitus. Sed ita usus est
Facto: itaque in flagitio evenire necessum est.
SY: Quid illud est autem verbi?
CH: dicam tibi.
Ego ubi olim in supremi articulo iudicii
Venero, magnum ad diem illum, magnus arbiter,
In perpetranda foeditate maior est
Licentia, maior quoque futura calamitas,
Rerumque confusio omnium, quam olim aut Nohae
Temporibus, aut Sodomiticum ante incendium.
SY: Vah, si sic habet, obsecro te, quis salvabitur?
CH: Vix ipsa (crede mihi) sanctorum plebeculae

Vitae modum tenebit, quin pereat simul.
SY: Me miserum, quid ego audio?
CH: quod ipsa ait veritas.
SY: Hei mihi: quid ergo, quid iis restat, quibus denique
Salutis spes est?
CH: Vigilandum et orandum pie
Contra scelus.
SY: Nempe functioni muneris
Invigilandum nostri?
CH: recte accipis: Et caput
Ego quod velim esse negotii, propagini
Sobolis potissimum: quae seminaria
Sient oportet illa Ecclesiae ut meae.
SY: Res ardua est. Verum tanta licentiae
Impunitate, qui potest? hac copia
Praeclare dicta factaque illudentium
Nequiter: ubi nemo monenti obtemperat.
CH: Tuum te facere officium par est: et pie
Deum invocare: Illic eventum scilicet
Gubernet: in cuius magna omnia sunt manu.
PA: Ego sic autumo: Opus unusquisque ut noscat suum:
Suaeque, non alienae conscientique
Det operam. Sic deo se probaverit, ac sibi.
Deique nutu non erit vanus labor.
CH: Scilicet. Ut enim pluviae frequenter caelitus
Cadunt: nec omnis adeo usque opera luditur:
It a docentis pium numquam studium potest
Non esse fructuosum.
SY: Ergo quin pergimus
Vacare nostris cum deo functionibus?

CH: Age pergite, columen vero mei nominis.
Sed heus vos. quid mulierum cum pueris video?
Ludum frequentant, (novi) litterarium.
Non possum facere, quin consistam et colloquar.
Nimis enim gaudeo ex animo: quoties datur
Iste obviam mihi comitatus tam amabilis.

ACTUS I. SCENA II. Anna, Rebecca: Matres. Samuel, Iacobus: Pueri. Christus. Paulus. Syracides.

Me condicionis illius miseritum est optumi viri.
AN: Benigne facis.
RE: at me Christe, pius est, et nobis percommodus,
Nulloque redimendum pretio bonum.
AN: Utinam hoc tecum plurimi
Loquerentur: istorum nobis diu virorum ut suppetat
Copia. Quod nisi fiat, actum est: periit liberûm frugalitas.
RE: At ille, nescio quo pacto, meus mihi perit tamen.
Nec quid ego pro perditione istac misera respondeam, scio.
Quem carissumum profecto semper habui, nihil isto minus.
AN: Quid lacrumas? quando id tibi conscia es vere, atque istoc habes
Te consolarier, quicquid eo factum est, culpa non tua
Factum esse. Quin deum obtestare, rursum ut redeat in viam.
Tute interim salutis eius satagas: deoque gratias
Agas, cuius istic ope salvos perpetuo aliter siet tibi.
Sed quid cessamus ad ludum properare, quo constituimus?
CH: Revocemus.
SY: heus, vos praestolamur feminae.
AN: qui nos vocat?
CH: Pacem matronis.
RE: Dominus est.
CH: reducitis ad ludum, video,

Puerulos.
RE: ita Domine.
CH: ô mihi cedo manum, dilecte mi:
Et tu: regni spes atque portio nostri ambo maxuma.
Hos mihi curate matres sedulo: Curate, amabo vos:
Curate: ut ad me gestiant venire. Nec a complexibus
Meis avellite uspiam. Hice sunt enim, horumque similes,
Regni heredes et coheredes mei. Sed tuus alter ille ubi?
RE: Hei, mi Domine, perii.
CH: quid ita?
RE: occidi.
CH: quid est? quid accidit
Mali?
RE: quia ille me scelus, fratremque, ab incunabulis
Odio persequitur capitali: et ludum angue peius et cane
Fugit: haud istuc mea (tu testis, tu nosti) indulgentia.
CH: Ne eiula: novi omnia. Sed vos moneo, ne quem ex parvulis
Istis eatis perditum vostra mihi indulgentia.
Namque angeli (vere dico) horum semper in caelestibus
Dei ora contemplantur, et verentur conspectum patris.
Vae, vae ergo homini etiam atque etiam, cuius unus malitia puer

Huiusmodi fit deterior. Non istunc publicitus scelus,
Appensa ad collum asinariae mola, in mare deportarier?
Suam vero nequam filius culpam luat, qui patris ac matris,
Imo qui ipsius auctoritatem negligit dei partis.
Vos quo coepistis ire, ad ludum pergite: atque istos date
Magistris erudiendos. Vos quibus; Paule et Syracide,
Praesto esse iubeo et volo: ne despicatos habeant improbi.
Iis qui auscultat, mihi auscultat: qui despicit, me despicit.
Vindex ego gravis. Saltem praesente animo estote vos mihi:
Qui verba nostra in ore posui vostro: vosque umbraculo.
Manus habeo protectos: ut caelum planteris, et probe
Fundetis has terras. Quo pro labore quantum, quantum erit
Mercedis olim: ubi prae ceteris fulgebitis magis,
Quam sol minora solus inter tantus fulget sidera.
PA: O tanta nos mercede sane quam indignos oppido.
CH: tace:
Et quod mandatum, exsequere. Hos curate. Amissum perquirite:

Et illunc facite, velit, nolit, deductus ad ludum siet.
RE: Fiet.
CH: Ego praesens absens adero: et vos tutandos angelis
Mandaro: vostrasque vias omnes.
PA: vos hac, pueri, sequimini.

ACTUS I. SCENA III. Esavus. Ophnius [(transcriber); sic: Ophinus] . Pinehas.

Non expergisci locus est? ad ludum pergere? Mihi visa est
Cito cito vocare ad suspendium. At mihi iam novus tum
Somnus obrepere: oculi aegrotare. Heus, it erum, an cessas Esave?
Iam tempus est, clamat. Ego, te dii perdant, inquio, quae me cum
Ludo tam maceras. Actum tamen ages. Quin ego cavebo:
Et istuc ludi, ita me deorum iuvet UR maxumus, effugiam.
Itaque medius fidius effugi. Quamvis cantilenae
Mihi religiosuli misero excutiunt istac cerebrum
Plus uno centies die. Sed videon' meos gregales?
Ut semper similis ad similem. Vicisti. Ehem sodales,
Salvete congerrones.
OP: ô exoptatissume hodie,
Salve. Quid agitur:
ES: Male mecum agitur, si parentibus pareo,
OP: Quid autem ignave? quid pareo?
ES: parendum erat.
OP: oh, parendum?
Rem malam abis.
ES: rem vero malam.
PI: in ludum fortassis?
ES: etiam.
OP: O te invenustum, qui tuo adeo cum genio conflictare:
Cui quod lubet, non licet, id quod licitum, non lubitum est.
ES: amabo
Te, quid censes?
OP: sit lubitum, quod licitum: istud proxumum est.
ES: quid?

OP: Quid? ad ludum omnes una hilares.
ES: apage, nimirum haec in te
Nova haud dudum incessit religio.
OP: quin ego laboro
Iam pridem hoc morbo, ut ad ludum, quam ad litteras alacrius
Pergam.
ES: places. Iam laudo. Namque mihi cum litteris est
Ludus nullus. Eum tineis ludum et muribus dicassim,
Qui litteris librisque victitant.
PI: age, quid videtur?
Si nunc iam istius incendium lupi appareat?
ES: ineptis.
PI: Hui, non res mala tibi maxuma conflagrassit?
ES: garris:
Nisi litteratorem, librosque conflagrasse dixis,
Et litteras una omnes.
PI: ha ha hae.
OP: festivum caput.
ES: ita est.
Sed satis nugarum est. Quin imus ad ludum? Meus iamdudum est
Animus in ludo.
OP: at ego litterarium frequento ludum
Serio: ne cures: ut ne tua consuetudinem perpetuo
Mater meam insimulet.
ES: eho inepte: quid matrem mihi tu?
Quae quoties delirat, in me toties unum bacchatur
Insana.
PI: Nam qui nunc manus eorum evasisti obsecro?

ES: Dicam vobis. Dum enim, quomodo assolent, fraterclum adornant,
Ego nihil, nisi probitatem: callide me in latebras. Itaque
Ergo sublevi os eis omnibus paenissume.
PI: Et pater quid
Tuus? quid ad haec rerum gerit?
ES: ô illum miserum senem: Cui
Verba dare facile est: quemque uno digitulo sic repellas.
OP: Nimirum ut audio, sumus nos loco meliore.
ES: Credo:
Et me piget.
OP: Noli invidere. Miserrumus invidorum
Oculus.
ES: Cedo dum huc igitur vestrorum ingenium parentum.
PI: Pater quidem satis pro imperio.
OP: quid tu ais omnium autem?
Qui tippula levior, paulo huc illuc impellitur momento,
Vel matre contra, vel nobis advorsantibus.
ES: ergo, ut audio,
Vos nempe matris indulgentia liberiores
Estis, patrisque lenitate impuniti?
OP: tenes.
ES: oh,
Cur ergo ego solus maceror:
OP: Vah, dum tu stomachare, interea
Dies perit, cum ludo: nosque prehensi forte nates
Perdimus.
PI: Ite modo: abite: ego vado ad litteras: metuque

Vos bibero.
OP: Quomodo?
PI: Nam vobis absentiae comminiscar
Causam.
OP: bene facis.
ES: gaudeo: quamvis ego tanti non facio
Virgas ac verbera, ut meo prae iis morem non geram animo:
Nec omnem libere vivendi liberam amem licentiam.
PI: Illi hinc abiere. Nunc ego fucum cogito quem faciam:
Ne nimis sit calidus. Oh, morbum habet. Ac certe ludus hic est
Morbus per se gravis ac vehemens, quem invaserit. Sed eccum
Iesabelis Absolonem. Mirum, si commilitonem
[Note: Epictetus: sxolastiko/s e)sti zw=on, ou(= pa/ntes katagelw=si.] Mihi dederit. Sic est profecto. Nam suffarcinatus
Cum libris incedit. Proh, scholasticus quam est, ut nunc video,
Animal ridiculum.

ACTUS I. SCENA IIII. Pinehas. Absolon.

Clamas? dic mihi? nisi te ipsum vexant larvae atque insaniae.
PI: Dic mihi tu: quid sub ala fasciculum librorum, ut rusticus
Agnum?
AB: quia ludum litterarium frequento,
PI: dii boni,
Boni: quid audio?
AB: quod ego dico.
PI: quid malae rei tibi
Obtigit, ut huc mus albus ambulares?
AB: ad ludumne?
PI: ita.
AB: Papae: quibus domi ab incunabulis grave tandem est esse, iis
Tu porro fraudi ducas, forte si ludum visant semel.
PI: At quae causa est?
AB: domi ut habeant meliuscule: isti pessume.
In ludo grammatistae: ego et mei similes nihilo setius.
PI: Nae tu erras vehementer, qui ludum ita accipis.
AB: quid attinet,
Si fecero tamen periclum? Nam non me hercle, ut doctior
Fiam: sed ut dixi, ideo ad ludum eo. Qui mihi si arridet minus,
Muto coloniam.
PI: ergo dudum a matre commendatus es
Magistro?
AB: qua matre? Eia, cuius hos patiatur dignitas.
PI: St.
Scholarchus est.
AB: ubinam?
PI: hac ambulat.
AB: age, praecurramus igitur.

ACTUS I. SCENA V. Nathan.

Ut artium aliquo rursum convalescant studia tempore.
Quae nunc veterno, lippitudine, hydrope, atque regio ex
Morbo iacent, et lenta tabe, quae mors est certissuma.
Quibus qui debebant mederier patres, ipsi fere
Multo laborant gravius, aut lethargo, aut caeca Ophthalmia,
Podagra; chiragra: quibus animadvortitur a liberis
Nulla unquam iniuria, manentque omnia impunita facinora.
Plerosque nausea urget ac fastidium: supercilio
Quorum arrogantiori litterarum sordet humilitas.
His utinam non accederet phrenesis insuper malis:
Qua velut in rabiem conversi, audent ac patrant ferociter
Adversum litteras ludumque fanda infanda plurimi:
Miserisque litteratores mactant crudeliter modis.
In univorsum autem Cacoethes regnat insanabile
Ingrati animi. Atqui nobiscum stent ô utinam fidelius,
Quicumque per nos antea evecti ad honorum fastigia,
Nunc nos alte despiciunt. Quis ille? dabit, opinor, filium.

ACTUS I. SCENA VI. Nabalus. Nathan.

Carere.
NAT: ô agrestem hominis audaciam. Tantamne
Rem tam impudenter agere, tam vecorditerque? Non mi
Homo, possim tibi tam repente, quod petis, politum
Ex impolito reddere.
NAB: hui hoi, tam repente? at ego
Non volo magnum doctorem: et qui alios infelix docendo.
Sicut tu, excarnuficet. Saltem volo primis imbutum
Litteris: ut qui libellum queat, grandioribus recusum
Typis evolvere: et crassiore studio litteras mihi
Vernaculas collegere. Cetera nil moror. Vobis istaec
Scholarchis ceduit, et quicumque victitatis inde.
Mihi, unde vivat, est satis domi superque
NAT: os durum,
Ut arroganter loquitur: satis nimirum pro re parta.
Quem si ad Heliconem nunc misero, ubi fons est Musarum, ubi
Pitissando repente docti evadunt, ubi somniando
Vortit se animam pater in Homericam Ennius repente,
Ubi repente ex opilione factus Hesiodus est Poeta:
Id vereor mihi, quod aiunt: Anser abit Rheno, Rhenoque huc

Gratitat anser. Quare sic sinam.
NAB: quid tu solus autem?
NAT: Consilium quaero tibi: sed minis est subitum. Et non potest.
NAB: ut
Te Chamus irritassit, sceleratissume litterator:
NAT: Nae is mihi probe gratias. Quid post fuat, cogitate.
NAB: At mihi faber iam equos ferrarius, atque Plaustra dudum,
Dictum factum, dum hîc litigo, ferro et aere moeniisset.
Tu hoc, cessator, in homine mihi, litterisque audes negare,
NAT: Hominem scitum.
NAB: quin ego tibi facilem Cainum, et sequacem
Polliceor, annis, aetate integra, et ingenio capacem.
NAT: AEtatem habet, video: annis valet: et multis antecellit
Etiam robore. Verum ingenio capacem, hoc genus arguit, et
Hic pater: Attamen, utut se res habet, quo iure, quaque
Iniuria, numquam hodie id auferes a me, ut promittam.
NAB: Dii te ergo, deaeque omnes iterumque iterumque perdant. Tu in rus
Redi ad stivam mecum. Quam ingratis hunc adibam. Sed me

(Malum) male hercle certe argutulae matri morem tuae
Infelicem gerere oportuit. Non me ludet secundo.
NAT: Istaec est nimirum prima salutatio matutina
Tibi, Nathan. Quod si non omen fallit, tam praeclaro initio,
Nunc sane hodie ludus eris in ludo egregie omnibus. Nam
Quicquid praepostere sit, vel domi, vel in schola, vel
Foris, vel ubivis, in te semper unicum redundat
Potissimum: omnisque in te cuditur faba. Sed querelis
Quid est, quod sollicitare, ubi locum habet medicina nullum?

ACTUS II. SCENA I. Sathanas, cum tribus geniis malis.

Nunc invidentia dei, atque odiis diris
Caelestium, exutus bonis illis, tenebrosam
Averni sedem habito, et stygis paludem atram,
Rex atque princeps omnium, quaeque sunt hisce
In terris, quaeque immensus ambiens orbem
Oceanus continet, quaeque aereis passim
Ventorum in regionibus volitant, quaeque
Per igneis aethereos vorsantur, inque imis
Terrae visceribus quaecumque latitant tandem.
Haec univorsa rex ego optumus, summus,
Et maxumus possideo: et cui lubet cumque,
Qui me veneratur et colit, lubens dono,
Utenda fruenda, possidenda pro arbitrio,
Quare velim admonitos omnes, et oratos,
Quibus nostra incolumitas et salus cordi est,
Quicumque sunt (sunt autem plurimi) summi
Et infimi iuxta, videant, per aeternum
Chaos Tartareum, perque regium nostram
Sedem, maiestatemque: ne quid hostili
Ab agmine ullo nostra detrimenti res
Publica capiat. Nam per Stygem, ab hoste non uno
Vexamur. Exhorresco Tartari pesteis,
Truculenta nomina. Sed vostri eloquar causa
Monendi. Vos accipite paucissumis quaeso.
Primum agmen, et omnium illustrissimum sane,
Sceptro eminens, ac diademate, homines inter,
Mentitur nomen scilicet arrogans diuûm:
In ceterosque ius sibi suum usurpat.

Alterum, imbecille et ignavum genus, lingua
Ferox, loquacitate garrula pugnax
Tantum, cathedrae auctoritate confidit
Sola suae: nimis hercle iniuria, si fas
Est dicier: Tamen locus est, ubi ulciscar.
Restant duo agmina hostium, dolo ac fraude
Pugnantia, et insidiis magis, quam aperta vi:
Quod militiae sobolem gignunt diuturnae:
Numerumque ceu ex insidiis militum complent:
Suis freta sibi latibulisque lustrisque,
Domibusque furtificis, ludisque plagosis
Inanium litterarum. His ego suos cunctis
Ac singulis Thersitas, Arrios diros,
Asmodeos truces, Iulianosque
Veteratores habeo, et habebo. Sed mihi, dicam
Vere, quod res est, nil mihi tristius ludo:
Nihilque litteris potest magis quicquam
Excogitari invisum, et omnibus infensum
Modis. Quibus expugnatis, omnium victor
Euasero. Hoc est namque caput rei, et haec summae.
Hinc omnis tela ad nostram texitur cladem.
Quae nisi fraude et dolo, manuve violentae
Rumpatur, actum agimus. Etsi diu hoc saxum
Volvo iam frustra. Namque in hunc gregem nobis
Nimium licere non sinit patibulatus
Ille deus. Adeo hunc tuetur anxie, et munit
Excubiis angelorum: eumque defendens
Studiose pro illo acerrumeque propugnat.
Haec ita se nunc habent. Verum nisi fallit,
Qualem profitetur, Veritas dei, spes est,

Futurum propediem, ut meo arbitrio impune
Saevire in hunc tandem liceat semel coetum.
Hanc ego ne occasionem negligam, cautio est.
Quare, mei ô proceres, quibus pari mecum
Sorte obtigit quondam Orci regia, et nobis
Quicumque nomina ex humano grege dudum
Dedistis, ac dabitis, datisque nunc vostra:
Vos, quaeso, in hanc incumbite unice curam,
Et omnibus huc modis contendite: hunc unum
Ut paedagogicum miserrumum coetum,
Quantum licet, hodie expugnemus audacter.
Quod sedulo qui fecerit, mihi in primis
Rem fecerit omnium gratissumam: et mundi
Huius dimidium sortietur: inque Orci
Basilica maiestatem proxumam nostrae
Tenebit. At quid video? Prodit en nostrae
Ipsius farinae homo optatissumus: dignum
Mala malum gallina ovum. Fugit nempe
Ludi palaestram, opinor. Hic malum magnum
Paedotribae dabit. Vos obsecro, quorsum
Euadat, attendite. Vostrae malumque ovum,
Malamque gallinam simul fidei mando.
Certum est, hodie fortunam periclitari omnem:
Quo isti saltem aegre faciam litteratori,
Ludoque. Nunc iam vos imitamini exemplum
Nostrum strenue. MINISTRI CUM PLAUSU:
I. age, age.
II. fuat, fuat. III.
age fuat.

ACTUS II. SCENA II. Absolon.

[Note: Trochaici, Tetrametri, Catalectici.] PRoh dii immortales, ut mihi istic homines insaniunt:
Qui tam alacriter et iurgia, et plagas, et flagra, ob litteras
Persequuntur: et ludum haec, et artem, et otium vocant.
Valeat, valeat nobis iste ludus, atque hoc otium:
Quod magis occupatum reddit, atque defessum magis
Omnibus modis, quam cum est negotium in negotio.
Huc ego postea, quam ad ludum veneram, insuetus loci,
Litterariique ludi, sane quam rem egimus
Eleganter, adventum ante paedotribae, fortiter
Pugnando verbis et verberibus, usque adeo, ut ludum libris,
Pugnis, lucta, saltu, tantum non expugnaremus. Hic,
Hic ludus, vel extra ludum, eximius videatur mihi.
Quid multis? ex improviso litterator ilico
Intervenit. Ecce autem derepente, ceu praetorio
Edicto silentium: et concursus ad sedilia.
Ille primulum me, tamquam ignotum hospitem, ac velut
Saulem inter Prophetas, rogare: Qui? quid? qualis? unde sim?
Ego statim, a matre, inquam. Is, scilicet? inquit. Ego, etiam, inquam. Cedo,

Inquit, a qua matre? Ego, mea, inquam. Bona verba quaeso: Sed
Quidnam instructus, inquit, advenis? Ego, libris, inquio.
Sane, video, inquit, sub alula. Quid ingenio, obsecro?
Instruendus, inquam, advenio. Tu mihi videre, non
In caula, inquit, natus, verum in aula. Cur? Quia tam aulice
Respondes. Sic sum, inquam. Ergo matrem, inquit, huc adduce tuam:
Ut quid ipsi mentis siet intellegam: Nunc igitur
Illam adductum eo. Sed non, plagiator, maxumo tuo
Sine malo: postquam gesta et non gesta ei enarravero.

ACTUS II. SCENA III. Abigael. Cainus. Penina.

Te moneo, fili mi, et si fas est, oro etiam, et obsecro te,
Obtestorque per Deum, et per amorem nostrum, ac per salutem
Et meam, et tuam, perque tui causa quos cepi labores
Sollicitudinesque: ne fili, ne ne contempseris: neu
Matris, quae tuarum rerum satagit, nihili auctoritatem
Pendas: ut reliquom volgus nunc liberorum. Sed pietatem
Reverere: et sapientiae atque disciplinae studium amore
Prosequere. Ipsae namque amore complectentur te vicissim:
Ac veluti sponsae amplectentur: et aureo collum monili,
Gemmeaque corona caput exornabunt, deliciae, amorque
Tuus, et vita, cura, lux, desideriumque, corculumque.
CA: Faciam, mater mea: Si ita est, ut dicis.
AB: age, video Peninam,
Ante aedes. Et certe in occursum properat venire nobis.
PE: Salvam Abigaelem te de rure gaudeo.
AB: habeo gratiam.
Quid me vis Penina? dic, quid est: ut ne in mora mihi sis,

Dum negotium conficio.
PE: dic, mea Abigael, amabo:
Quid gnatum adducis tuum: quid ipso factura, obsecro te?
AB: Ad scholam deduco, ut artibus bonis ibi imbuatur.
PE: Ad scholam amabo? quem bene domi erudias.
AB: tun' ais? domi? inter
Bubsequas rusticanos, runcantes subulcos.
PE: haud ego istuc
Dixim. Sed tibi est, virtute dei, tuaque, rerum opulentia
Tanta, qui privatum alere magistrum pote quam facillume.
AB: et est nobis,
Largitate dei, utque suppetat diu, Id quod est, precamur.
Sed domesticam gnati veremur institutionem
Intra parietes, ne sit pudori magus, quam emolumento.
PE: Quid vereris? nihil est.
AB: ne nega. Numquam bene cum magistro
Mater educat suum. Aut haec indulgentia magistrum
Sua fatigat: aut parentum lenitatis opinione
Factus confidentior gnatus, ludit operam magistri.
Tanta copia domesticae praesertim pravitatis,
Ubi servorum, et nostra licentia peccandi aeque est infinita.
PE: Non hoc dixis: quod magis de ludo verum sit: ubi tanta est

Ingeniorum varietas, et exemplorum pessuma semper
Semina. Taceo indignitatem rei.
AB: nam quid ego te moror autem?
PE: Audi pauca: meo te ut exemplo edoceam, quid isti ludo
Sit habendum fidei.
AB: audio.
PE: gnatum egomet habui, Pol felicem
Ingenio, et valde docilem, miro discendi studio. Verum
Hoc scholarcho discebat nihil praeter plagas pati. Ergo
Tandem aufugit.
AB: sua fortasse culpa?
PE: non. sed plagiarii
Victus importunitate, ut iis se studiis abdicaret.
AB: Ubi nunc est?
PE: in longinquis terris: ubi in aula est a tabellis,
In re lauta et splendida.
AB: res salva est.
RE: at tu tuis indignum
Factis feceris, tuaeque familiae ac rei sane indecorum,
Si gregario In ludo patiare desidere gnatum,
Volgus inter ignobile, bene educatum et eductum tuum.
AB: Bene mones. Verum etiam Pauli episcopi utar consilio, ut ne
Tibi molesta esse videar, mihi dum consilium requiro.

ACTUS II. SCENA IIII. Penina.

[Note: Trochaicum uti proximum.] AUt falsum est, omnes quod aiunt, facile currentem incitari:
Aut haec admodum non currit, quorsum ego volo Quantum laboris
Mihi sumpsi, huic ut persuaderem? nulla tamen adhuc ea labascit.
Nec mihi fidem habet. NIMIRUM quisque ut sentit animo suopte,
Ita facilius obtemperat monenti, Quamvis haud mecastor
Curo, quam bene moneam: modo ei noceam, cui male ex animo pol
Cupio: ut istic plagiatori, qui gnatum hinc expulit meum.
Quem frater, ubi primum e militia meus revenit, probe. Nunc
Iesabelem viso, si domi est. Quae nunc lubenter audit
[Note: Trochaicus, Senarius.] Me, tum ut bene monentem, colit atque veneratur.

ACTUS II. SCENA V. Abigael. Paulus. Cainus.

Nisi molesta sum.
PA: praefari mitte.
AB: virum nosti meum?
PA: Novi: quid tum?
AB: is flagitationibus tandem victus meis,
Hunc nostrum nuper ad vos erudiendum dederat in scholam.
PA: Quid tum postea?
AB: ibi, ut assolet, magistrum rustica sua
Licentia cum offendisset, reduxit, nescio quomodo, in
Rus illum secum. Hîc ego materni amoris benevolentia
Non potui facere, quin magistro commendarem denuo.
Offenso autem nosmet rursum, quantum possem, viro optumo
Reconciliarem. Id propterea te oratum advenio, ut me iuves.
PA: Facis tu, Abigael, sapienter, quod fers mansuetudine
Virum tua moderatius. Ita enim decet, onera mutua
Ferre invicem: ut exsequamur omnia pietatis sedulo
Officia.
AB: quid ergo censes? nam tibi obsequi certum est.
PA: ego
Tecum ad magistrum causam tuam agam, nisi quid est, quod me amplius
Vis, introimus.
AB: unum est. At nae inepta ego, quae tibi nimis

Nunc occupato negotium facesso etiam amplius.
PA: nihil
Pericli est: audire expeto.
AB: est hominum genus praeposterum,
Sua quod nihil, aliena curat plurimum. Hi mihi modo,
Privatos intra parietes erudiendum gnatum ut darem,
Persuasum voluerunt.
PA: Sic est malorum medicorum ingenium,
Qui alienis in morbis scientiam profitentur, se ipsi curare non
Queunt. Tu mea, si hîc sis, non eos audias.
AB: Bene admones. Tuam
Auctoritatem persequi placet: quae multorum est prior
Mihi rationibus. Tibi pro benignitate multum tua
Deus benefaxit.
PA: et tibi. Sed iamne imus intro?
AB: I prae, sequor.

ACTUS III. SCENA I. Abigael.

[Note: Iambici, Trimetri. Acatalectici.] DEus immortalis, quibus et quantis gaudiis
Donantur, quibus tua bonitate contigit
Soboles frugi, et indole ingenioque non malo.
Quantis autem cum aerumnis conflictatur, et

Quibus cum miseriis, cui talis est, qualis mihi
Est unicus sane: de cuius in dies
Salute periclitatur, ut ego periclitor.
Nam de gnato mihi incertum est prorsus meo
Quid pollicear: quidue habeam tandem bonae spei:
Hoc adeo patre vivo: cuius ut feram
Stolidam importunitatem, quantis hei male
Curis, quantaque afflictor aegritudine
Misera? Quae cogitanti in mentem mihi venit
Conditionis magistrorum ludi haud bonae,
Ita me Christus amet: quibus cum omnem domesticam
Miseris communicamus aegritudinem.
Qui ubi tu unum atque alterum, non sine molestia
Ac taedio domi erudias, hi plurimos,
AEtate, genere, ingenio, studiis, moribus,
Et, quod ego in praecipuis pono, domestica
Quoque adsuefactione diversissumos,
Alunt, moderantur, tolerant, patiuntur, ferunt.
His qui rependunt mercedem anguinam, haud mihi
Videntur officium fungi viri boni.
Nam his absque foret, obsecro, cives carissumi,
Qualis futura liberûm educatio?
Verum illud est verbum vetus verissumum:
QUI alienos canes alunt, liberosque non suos
Erudiunt, gravem ab igne ineunt Gehennae gratiam.

Quapropter ab duram, duram provinciam
Magistrorum: quos offendere vel verbulo,
[Note: Dimeter.] Gravissimum est piaculum.
Verum revortor in pagum, meus me ubi
Nabalus exspectat. Gnati autem nemini
Queo mei salutem porro, nisi Deo,
Rerum omnium potenti uni committere.
Etsi haud scio, an non mutata sententia
Propediem forte meus Nabalus, ad se eum
Recepturus, ad stivamque missurus adveniat.

ACTUS III. SCENA II. Paulus. Nathan.

Tribus certum in ludum pueri ut mitterentur a nutricibus.
Ut non dicam, Peripateticorum princeps ille Aristoteles
Quid argumenti ad institutionem publicam afferat.
[Note: Arist. 8. polit. cap. 1.] PA: Quid istud argumenti est?
NA: sic ait. Cum publicum bonum
In civitate, recta liberûm sit educatio:
Publicam etiam esse conveniat.
PA: age, quid, si publicum bonum
Ecclesiae dicas? Tum adde, si lubet, veteres scholas,
Dei in populo a sacerdotibus habitas in sanctuario:
Et quas prophetae aperuere: et quas ipse Christus publice
Frequentavit cohonestavitque synagogas: Tamen scio,
Esse, qui recepto huic remittere mori nuntium nihil
Dubitant.
NA: quibus rationibus?
PA: scibis: tu quantum ponderis
Habeant, vide. Primum ita censent: Magis prodesse moribus
Vitam solitariam, quam turbam aetatis eius, quae sit ad
Malum propensior: ut multorum exemplis constat. Haec meo ex
Animo gravis est, Nam si prodesse studiis, atque moribus

Obesse publicas scholas appareat, mihi multis modis
Antiquior vivendi honeste ratio, quam vel optume
Discendi videatur.
NA: num ergo mores corrumpier bonos
Putant?
PA: ita
NA: quid, si turpior ille praeceptor domesticus?
Si corruptela servorum nequior? si mens ad pessuma
Per se facilis, patrum quoque lenitate et indulgentia
Deterior siet? ubi etiam in occulto peccandi tutior,
Quam in publico locus. At utinam non ipsi nosmet perditos
Eamus liberos.
PA: sic cine ais?
NA: quippini? qui infantiam
Deliciis solvimus. Quid non adultus concupiscet is,
Qui in purpuris repit? Nondum alpha et beta exprimit: et iam probe
Tenet Coccumque Conchiliumque, ostrumque, Sarram et muricem.
Palatum eorum ante informamus et gulam, quam linguam et os.
In lecticis crescunt: Si terram tetigere, deus optume,
Utrinque sustinentium e manibus pendent. Licentius

Loquuntur, collaudamus. Alexandrinis et Sybariticis
Deliciis non concessa, risu et osculo excipimus.
PA: ain'
Tu, sic esse?
NA: ego vero. Sic nos docuimus: nos audientibus
Memoravimus: nostras helluationes ac libidines,
Obscena cantica, aliaque pudenda exhibuimus. Hinc pessuma
Vitiorum consuetudo: quae in naturam transit alteram.
Haec discunt miseri prius, quam vitia esse sciant. Ideoque e scholis
Non hauriunt: sed inde huc afferunt.
PA: Philosopharis bene:
Perge modo. Veritatis adsunt praemia.
NA: egon' praemia moror?
Sed illam opinionem, quam dixti, refelli, ut arbitror
Satis.
PA: nempe tibi: non illis.
NA: quid reliquum est?
PA: multum, ut audies.
Vacabit enim, inquiunt, unus uni magis domesticus
Praeceptor: qui in plures partitur operas publice suas.
NA: Quid probibet, istum, nescio quem, unum, esse etiam cum eo, qui publice
Docetur? ubi magister, ut optumus quisque est, ita maxume

Amat frequentiam, et se maiore haud indignum iudicat
Theatro. In uno autem longe facilius capitur taedio:
Quod in turba varietate levatur, et aliqua bonae frugis
In magno coetu exspectatione. Atque ut semel dicam, quid est,
Quod hominem ad societatem conditum, iterum ad solitariam
Umbratilemque vitam revocemus?
PA: Pie istuc, et bene
Putas. Et hoc idem magis, si ille accedat princeps aeris,
Qui tenebris delectatur, atque solitariis suas
Potissumum vires in locis exercet. Huiusmodi tamen
Secretis ceu sepulta mens (lubet enim patrocinarier
Tibi nonnihil)
NA: magna habetur gratia.
PA: aut languescit quodam quasi
Situ obfuscata: aut intumescit iam partem in contrariam,
Persuasione inani fascinata: videtur et sibi
Sortem quasi constituta extra communem omnem mortalium.
NA: Sic res habet, ut dicis. Ideoque cum proferre postea
Studia in medium debet, vel caligat mens in sole, et novo

Splendore offenditur: quoniam in latebris didicit: et pati
Iudicia plurimorum non pote. Vel certe nihil non suum
Defendit arroganter: ut qui neminem animadvorterit
Didicisse, quod ipse solus clam fortasse somniaverit.
Nec multa assidue corrigi vidit: nec multa probarier.
Nullum habuit aut parem unquam, aut superiorem: nec quemquam imitatus est,
Nisi te solum.
PA: adde amicitias, quae ad usque senectutem ultimam
Solae firmissumae durant.
NA: enimvero neque sanctius
Mihi videtur, iisdem sacris, quam studiis initiarier,
PA: Mane, Hem.
NA: quid est?
PA: quid nunc? si te a mulieribus initiarier
[Note: Iambici, Trimeter, Brachycatalect:] Contingat?
NA: ubi illae sunt?
PA: eccas tibi.

ACTUS III. SCENA III. Iesabel. Penina.

Lingua mussante, toga adducta, gressu pollinario:
Ut sint amabiles. Si qui paulo est alacrior,
Ardelionem esse dictitant, aut liberum
Baronem. Deducunt libertatem. Tametsi non mala est
Natura, reddunt curatura trunceos.
PE: Rem acu tangis. Ideo qui paulo est liberalior,
Et insolens plagarum, ut nostri sunt, ludo exulat ilico.
IE: Flagitium facinus.
PE: hem Iesabel, tibi cruces
Puerorum in tempore: qui nostros pessumdant liberos.
IE: Uter ille autem?
PE: sinister est. Eum tibi
Malo et damno mactandum propino. Quem ego noveram
Olim, cum istaec essem, interpolare mihi. Tu quod lubet face.

ACTUS III. SCENA IIII. Iesabel. Paulus. Nathan. Penina.

IE: Oh, quam virum me mavelim.
PA: quis in te obsecro flagitium?
IE: Meone gnato, et universae familiae?
PE: Istuc recte.
IE: et generi nobilissumo?
PE: probe.
IE: Iste?
PA: quid iste?
PE: abeas dierecte patrocinator.
IE: pessumus?
PA: Quid fecisti?
IE: non mecastor sino.
PA: quid ergo non sinis?
IE: Ego ad praetorem te rapio, et dicam impingo tibi.
PE: Dignus est.
NA: cedo, quid feci?
IE: quid feci ais?
PE: oh, te hominem innoxium.
IE: Accusatum venias: faxo audias.
PA: omitte iurgia.
Rem fabulare.
IE: quid est, gnatum adeo quod male mulctatum meum
Exturbasti e ludo? eque scholastico grege,
Ceu morbidum eiecisti in perpetuum pecus? Hoc ex te volo
Scire.
PE: obmutuit veneficus.
PA: Tace ergo: Quia non decet irrumpere.
PE: defensorem sacrilegum.
PA: Illotis pedibus in horum sacraria.
IE: sacraria
[Note: Iambicus, Trimeter, Brachycat:] Horum? O sacra sacraria.
PE: tandem places.
IE: Quae adire tanta religio est?
PE: Men' risu non emoririer?
PA: Mulier, ego dicam tibi, quod res est, ne erres.
IE: dicat iste, quid

Meum?
PA: non male agit, qui secundum leges agit.
PE: hem somnia.
PA: Etsi bonum ignoranti minime videatur.
IE: sententias
Occipito.
PE: Blae: gerrae, logi, fabulae.
PA: audi obsecro.
PE: tu Iesabel,
Porro patere? non te dignum facis. Ego abeo.
PA: Iam is tuum, irrumpentem: in collegium temere scholasticum,
Quod est deo et Musis sacrum, ut patiatur et ferat,
Non legibus vetatur solum, Sed etiam exempli mali
Deformitate.
IE: callide.
PA: ne quod uni licet, id omnibus
Liceat.
IE: astute.
PA: et si omnibus, lex pereat, et scholastica
Disciplina ruat: resque pessum eat omnis litteraria.
IE: Quid rem ergo litterariam nos attinet?
Aut quid scholasticas (malum) leges? qui publica
Iura quoque non veremur. Atqui plebis et
Volgi ea coercent effrenis licentiam.
Nobis, patrum virtute nobilitatis, quid legibus opus est?
PA: Intellego. Sed te quaeso, tuusne filius ille est?
IE: tu negas?
PA: Quin temet peperisse arbitror.

IE: Mirum, si Cadmaeam dicas, Thessalicamve sobolem,
PA: Tute illum lactandum apposuisti nutriculae?
IE: Malum, tua quid hanc rem autem curatio est?
PA: nihil.
IE: Missam ergo face.
PA: iam: modo pauca au: di
IE: non audio: non est mihi
Otium, vobis ut me ludificantibus, praeter fidem
Et dignitatem meam, dem operam.
PA: non hoc dixis, nihil
Te ludos facimus. Sed quod in rem tuam est, et filii
Tui, id nos vero te admonitam cupimus.
IE: nugas agis.
Tametsi garris, audio. Sed me sis celeriter expedi.
PA: Fiet. Tu mihi responde saltem de nutricula.
IE: Veterator quor sum tendit? Apposui, et concredidi
Lactandum, baiulandum: ut eius ab sinu recederet
Numquam: hoc uti gnatum genere addecet.
PA: laudo. Et qualis ea erat
Quaeso, factis, fama, fide?
Satin' tibi perspecta et cognita?
IE: Ego ignorem, vitam cui
Meam concrederem?
PA: Mulier sapiens es, ut decet
Hoc generis et familiae feminam.
IE: quo denique

Euades?
PA: Numnam aliquo in vita morbo uspiam
Laborare meministi?
IE: ita.
PA: et medicum adhibuisti?
IE: ita.
PA: Et fidei, puto, virum spectatae, et experientiae?
IE: Deliras, qui me teque rogando obtundis, enecas.
PA: Tu Iesabel, sollicita (ut condecet) de calceis, pedem
Curas nihil magnopere.
IE: Vah, quid hoc oraculi est?
PA: Tute pedem vulneras, in sinu fers calceum.
IE: Tute homo pol non es sobrius.
PA: Imo tu: quae in alendo, informando, medicando corpore
Curam tantam adhibueris gnati, nunc animum ubi negligis,
Quid aliud agis?
IE: quasi istuc?
PA: quandoquidem pietatis et
Eruditionis magistrum non itidem familiarissumum
Habes, ut qui siet, noris.
IE: qui siet? quasi istuc: qui siet igitur:
PA: Tu mater es unici gnati tui?
IE: etsi nil graxis, teneo.
PA: Hic omnium est hercle matrum longe mater optatissuma
IE: Apage sis hunc mihi matrem, canis.
PA: quin ille tot matrum vicem

Solus gerit: totque ille matrum gignit, regignit liberos.
Qui pro officio, studio, labore, industria, si intellegas,
Quantum ames?
IE: at non illic officium volens nolens suum?
PA: Male nobiscum agitur, officium si potius, quam pium
Affectum spectemus.
IE: Ergo tuam, (si cupiam) in fidem
Recipies denuo meum?
NA: quid ni? si diligentiae
Studium probet, et profectum mihi.
IE: pol equidem, in studiis antehac
Nihil profecit: nec opus habet: In moribus, suae
Pro nobilitate, plurimum.
NA: Nimirum praeceptore non est usus antea?
IE: non pote,
Vix iam decem annorum puer.
NAT: Age veniat. Nos nostrum officium fungamur: et a Deo
Praesentem opem exoremus, a vobis domesticam
Operam exspectemus, ab istoc ipso alacritatem industriae
Speremus, ut ad discendum sponte currat sua non segniter:
Ut gloriae calcaribus exstimuletur, haud poenae metu.
IE: Faciet omnia, sese ut dignum est. Tum vos hoc velim

Admonitos, ut memores sitis: Nam flagra et verbera
Pati meus non didicit: ac verbo conturbatur nimis
Duriusculo. Quapropter illi connivere plurimum
Decet: ut natura et genere est mollis atque delicatulus.
Et, qua est infirma, rationem habere valetudinis.
PA: Istaec ipsus, quem penes sunt sita, tuus recte omnia caverit.
IE: Nec supra vires oneretur velim.
NA: audio. Numquid aliud?
IE: Nihil: nisi si bene profecerit, habebo gratiam.

ACTUS III. SCENA V. Paulus. Nathan.

NA: Cur non?
PA: quia non recte accipis.
NA: sodes vide. Cedo igitur.
PA: Tu illi gnatum erudies?
NA: si Deo placet.
PA: illa vicissim te in dies.
NA: Bona verba quaeso.
PA: sic videatur. Etenim tibi mentem probe
Acuet, sapienter ut agas, caute ambules, modeste sentias,
Et fortiter feras, Deoque te commendes sedulo.
NA: Nimirum e re nata mihi percommode in mentem venit
Apologi.
PA: Cuius?
NA: Cuius nos actores assidue sumus in scholis.
PA: Cuiusnam igitur?
NA: de Cycno et Aquila.
PA: quid istuc ergo fabulae?
NA: Cycni cantum admiratus aquila, venit au ipsum obsecrans.
Ut eius suavitatem cantus pullos edoceat suos:
Nihil non praemii pollicens.
PA: quid ille quaeso?
NA: ille miser et venerarier
Suum regem, et metuere, condition em accipere.
PA: ingratiis
Fortasse.
NA: opinor. Discipuli ducuntur: cantorem audiunt.
Meditarier imitando nihil student.
PA: credo: quibus gulae
Studium magis est, quam gutturis.
NA: sicut dicis. Nam iam audies.
Forte sua cycnus incubabat ova, ut pullos excluderet.

Hic rursum aquilini ingenii memores discipuli, confringere
Et exhaurire ova: atque praeceptaris exclusos filios
Dilaniare, et cum Impunitate gloriarier insuper.
PA: Quid miser olor?
NA: quid ageret? ne forte olim adultioribus
Et ipse sit praedae, ad parentes, quales erant, remittere.
PA: Quid tum?
NA: rogitas? Hinc veluti summa aquilae omnes affectae iniuria,
Totam familiam olorum sempiterno insectantur odio.
PA: Ratio convenit. Age tibi Christus hanc fortunet fabulam.
Quando sic aleae iacta est. SUUS cuique attributus est dolor.
NA: Quo nunc abis?
PA: ad Helium amicum.
NA: ehem, lupus est in fabula.

ACTUS III. SCENA VI. Helius. Paulus.

E Nilo?
HE: hau, noli. Sed quid proficiunt in litteris,
Quaeso?
PA: Recte oras. Sed magistrum conveni.
De quo disces id rectius.
HE: at iste meos, nescio
Quid, negligit: et proinde ac aliis, non studet.
PA: Dii melius.
HE: ita loquor.
PA: at serio.
HE: ita res est.
PA: at tui,
Ni fallor, isti sunt Phoenices in ludo Arabici.
Quod ego te nunc admonitum huc ibam.
HE: quid rei est?
PA: Rogas me? qui tuapte culpa sobolem ad interitum vocas
Tuam: tuoque arbitrio haud malam corrumpis indolem.
HE: Ego corrumpo, quos optarim semper optumos?
PA: Ridiculum: tanta tibi vecordia innata ut siet,
Ut secus atque optas, sciens vidensque pecces serio.
Tute hoc puta, quod res est: esse te patrem, haud tuo
Arbitrio, sed Dei: qui donavit sobolem tibi,
Quam ipsius ex praescripto bene ac pie eductam velis.
Huic ratio reddenda est.
HE: Memini: et volo.
PA: quid igitur
Te connivente toties extra litterarium

Coetum vorsantur?
HE: istuc scire magistrum scilicet
Oportet.
PA: sapienter dictum. An tu ignoras, quid sibi
Velit ista ludi inscriptio?
ou)dei\s a)noikono/mhtos ei)si/tw. Tu si tuum
Perfunctus officium, deduceres ad ludum tuos,
Nolentes cogeres, docti a pueri ut sient
Ad oboedientiam: nae is mihi ludus bellissume
Staret. Nunc ubi domestica disciplina corruit,
Ilicet, Occideris magistrum, ubi insimulaveris.
Tuo iussu, tuo permissu, ludum rarius
Salutant.
HE: Vah. hoc fit rarissume, ut unum atque alterum
Diem a ludo pueriles animulos recolligant.
PA: Eia, sic usus est: ut abalienentur a schola
Pedetentim: et sibimet discant vivere temperi.
abbc HE: Non est ergo pueris interdum aliqua danda remissio?
PA: Non offendit me lusus in pueris: qui continuum
Laborem ferre nequeunt: quo tenera corpuscula
Enervamur, et animorum sensus retunditur
Ut ad virtutem ingenii vires hebescant postmodum.
HE: Ita sentio.
PA: Verumtamen sit in remittendo modus.
Nec temere negligantur.
HE: nisi rebus domesticis

Quoque occupentur.
PA: erras. Non rem faciunt, crede mihi.
Nam qui ludo vacant, et otio litterario,
Non ceteris cos a rebus vacare, par foret?
HE: At ille noster nimis asper, supra discentium
Captum mentes onerat, et plagiosus, ut ferunt.
PA: Hui, si tuis cum susurronibus aliquam egregiam
Disciplinam nos doceatis: qualem vostrae domi
Exercetis scilicet.
HE: etsi rides: tamen meo
Dicam ex animo: Male discit, male qui metuit cumque puer
Praeceptorem.
PA: ergo sit hunc sane puerum haud metuere, iniurium:
Siquidem ita rectius videatur.
HE: non servilis iniuria est,
Saevire in teneram virgis aetatem? Haec animos abicit:
Et corpora durat ad verbera perpetuo liberalia.
Ac ex ingenuis et liberalibus illiberales efficit.
Studiorumque facile taedium parit.
PA: siccine tibi
Exploratum est, hîc fieri?
HE: in ore est omnium.
PA: Vim vero facis.
HE: et mihi sic usu venit: qui absque eo
Etiam iam.
PA: Vah, non gloriosam rem loqueris. Tuum
Flagitium prodis. Nec ita decet magistros insectarier,

Pro fatuis: ut ista vel ignorare, vel neglegere incuria
Putes, vel animi impotentia poenae egredi modum:
Vel etiam plagis delectari aliquod magistrorum genus
Asperum et implacabile. Ego id persuaderi mihi numquam sino.
Verum fac esse: non illum pro tot molestiis
Aequo animo ferri? non deo saltem hunc morem geri?
Qui nihilo te setius parere vel asperioribus iubet.
HE: Poena caverier, improbum est, quod possit diligentia.
PA: Illud recte: QUOD POSSIT. Nam secus,
Virga limantur disciplinae sic animi rudes,
Ut non tam perpetrati facinoris ergo, quam officii
In posterum tuendi gratia poenas luant.
HE: Ergo sit poenae modus.
PA: ita, pro delicto: ut meminerit
Facilius abstinere, qui peccare adsueverit.
Verum enimvero, quid attinet, ista disputare? Tu tuum
Potius officium specta: qui multo rectius tuis
Consuluisses, ad ludum si usque a pueris maturius

Dedisses.
HE: quisnam infantes mittit in cunabulis
Ad ludum?
PA: tun' octennes servas in cunabulis?
Ego ubi primum loqui sciat
Puer, ad magistrum pervenire statim velim,
Ante, mea quam deterior indulgentia fiat.
HE: Hau, non potest aetas tenellula laborem pati:
Et intellectum capere disciplinarum nequit.
PA: Non sum adeo incogitans, ut protinus
Instandum putem, et operam exigendam ab iis plenissumam.
Sit lusus ille cum infantibus: rogetur, et
Laudetur et fecisse nonnumquam gaudeat.
Praemiolisque puerilibus evocetur. Haec enim
Est sua quoque studiis infantia.
HE: difficile est.
PA: places.
Et cur non ergo hunc sapienter feras?
HE: rarissumus, ut decet,
Talis est.
PA: et caelitus venit. Quod si noris tute, aut creduis,
Quâm amaveris? quam carum habueris? Sed redeo ad illud, quod coeperam
Dicere de infantibus: Quid isti, te quaeso, melius
Alioquin fecerint, ex quo loqui poterunt? Enim
Faciant nec esse est aliquid. Aut cur lucri hoc quantulum
Cumque annis primis fastidiamus? unde plurimum

Momenti accesserit ad profectum: si hoc puer modo
A deterioribus alienatus ab incunabulis,
Foret adsuefactus ad meliora. Nam horum ut altero
Imbuatur omnino necesse est, tum, cum infantulus est.
Memoria vero, qua vel sola constant literae,
Quanto est recentior in teneris, tanto tenacior.
HE: Utinam sane affectione litteratores pari
Tolerent infirmitatem infantiae, ut patres solent.
PA: Curandum est igitur, ut sint tibi quam familiariter
Amici. Quique liberis debent esse alteri
Parentes, efficiundum, ut non fratrum tibi,
Sed summorum potius benefactorum loco sient.
Quo enim est corpore praestantior animus, hoc tute in locum
Illos honoratiorem diligas: si rem aestumes
Recte. Sic tibi, tuisque inservient alacriter,
Et hoc gementes. Hoc penitus enim in rem non est tuam.
HE: Credo, esse vera, quae dicis, Paule, omnia.
Sed cogita, quid mollis erga liberos
Affectio potest: et quid advorsum pater.
PA: Multum utrumque profecto. VERUM ne liberos,
(Addo uxorem) plus metuas, quam deum, cave.
Hoc est, prae amore suffocare liberos:

Ut simiam facere aiunt.
HE: dabo operam
Et quando me tam libere admones.
Habeo gratiam.
PA: tu fac neglecta resarcias
Pietate, precibus, animadversione. Si
Nihil vis me amplius, Cura ut valeas.
HE: Vale.

ACTUS IIII. SCENA I. Esavus. Ophnius.

Hem purpuratus testis. Quid requiras amplius?
ES: Nimrodium te praebes: novi artificem probum. Sed heus.
OP: quid est?
ES: Memorem esse oportet mendacem.
OP: Memini. Sed quis venit,
Currens per plateam hac velociter? nisi male
Prospicio, Iesabelis Absolon est.
ES: auscultemus hunc.
Quid afferat.
OP: non temere est.
ES: et gemens venit.
OP: Et loquitur iam.
ES: huc concedamus, dum cognoscamus, quid siet.

ACTUS IIII. SCENA II. Absolon. Esavus. Ophnius.

Adeo nunc autem pertimui?
OP: compraehendere.
AB: Salvos sum.
ES: Iam senties.
AB: Eho, quid signi tutemet geris,
Stigmatica in fronte fugitivus?
OP: quid tu tibi
Vis?
AB: E qua militia te profugum huc in pedes?
OP: E ludi militia.
AB: Num vos eidem obsecro datis
Operam ludo, ad quam ego hodie Deo irato meo
Deveni?
ES: quem ludum tu dicis? explana dilucide.
AB: Ubi flent nequam pueri, qui terunt libellulos:
Apud fustitudinas, virgicrepidinas insulas.
Ubi plagigera hominum genera se exercent alacriter.
Ubi latebricolae infantes verberibus exagitant senes.
OP: Ubi otium est negotiosum; et lacrimabilis
Ludus, videris mihi, dicere.
ES: nimirum ubi
Vexansque vexatusque mutuam dolent vicem,
Luto implicarier se, pulveribusque et sordibus,
Suapte voluntate coacti.
AB: ut sibi ingratis adsuescere
Discant, quae vero grata sunt, iis se abdicent.
OP: Ut nota sibi dediscant, addiscantque incognita.

AB: Istunc ipsum ludum dico lutulentum et sordidum.
ES: Certe hercle, tu mihi philosopharier uno die
Praeclare didicisti. Sed quid factum est? narra obsecro.
AB: Ille in me ineptus paedotriba debaccharier
Suo more: ac nescio quibus me ludificarier
Iurgiis.
ES: nihil te meritum fortasse.
AB: ego illos desides
[Note: Troch: sen:] Vellicare.
OP: quos?
AB: scholares: et scholarchum
[Note: Iamb: sept:] Quoque.
ES: Palmario dignus.
AB: turbare audaciter omnia:
[Note: Troch: oct: cat:] Dissimulare callide: gaudere postea: clanculum
[Note: Iamb: tet: acat:] Ridere.
OP: tandem deprehensus?
AB: opinione celerius.
ES: Credo.
AB: ubi tum impatiens iniuriarum, libris impactis in virum,
Tantum me, quantum modo poteram in pedes.
OP: ô Baal Berith bone,
Quam belle factum. Nam ni´mia est miseria, probum esse hominem nimis.
[Note: Iamb: tet: cat:]
AB: Quid vos? et unde? dicite quaeso.
ES: nos quoque clam parentes
[Note: Troch: tet: cat:] In ludum, non litterarium, sed nequitiarium,
AB: Perplaces.
ES: profecti, disco, pugnis, iaculis, saltibus,

Luctaque et cursu, perquam eleganter ibidem insumpsimus
Hunc diem.
AB: ut me Baal perdat, qui istic non una interfui.
ES: [Note: Iamb: Tet: Cat:] Hîc ego nescio quibus pol exagitatum discum furiis,
[Note: Troch: Tet: Cat:] Dum salit, huius in frontem impingier.
AB: dii illi Moabitici
[Note: Iambici, Septen:] Malefaciant: Vulnus atrox ad medium usque pollicem.
ES: Nunc imus domum: et scholarchum huius facti insimulabimus.
AB: [Note: Iamb: Quadrat:] Dignus est. Vel ego, si mihi nunc usus veniret, quid facerem scio.
[Note: Septenar:]
ES: Nunc tu nos ergo tuo suffragio iuva, si opus
Fuerit: nos tibi vicissim suffragabimur.
[Note: Senarius.]
AB: Lubenter: nulla mora est. audaciter invocate.
OP: ehem,
[Note: Septenarii.] Ludus aperitur.
ES: fugiendi tempus est.
OP: fac sis memor
[Note: Dimeter.] Nostri.
AB: noli obsecrare: ero.

ACTUS IIII. SCENA III. Helius. Nathan.

Attinere perniciem, cuius in ludo rara datur copia.
Istuc enim, parentes curare addecet, qui perveniant [(transcriber); sic: pervenians] .
Ego mea non apparentibus in schola, nihil debeo.
HE: Ignavi, eo loci me redigunt, ut quid agam, aut quo pacto eos
Cogam, nesciam.
NA: qui coactus facit officium, nullus facit,
Nisi ubique praesto sis. Aliter, ad ingenium cito redit.
Potissumum vero in discendi studio, quod vel maxume
Voluntate tenetur, quae cogi non potest. Haec propterea
Sensim formanda, et adsuefacienda est subinde ad optumum,
A paruis, ante, quam sciant, quid facinus siet. Ubi omnibus
Modis simulare nesciunt, et praecipienti habent fidem,
Beneque monenti sponte obtemperant facillume sua.
Ubi vero in pravum induruit, frangas, quam corrigas, citius.
Adeo, a teneris adsuescere, multum est. Sed tu fac, cum tuis ut
Redeas in viam. Et quod usque adhuc neglectum est, ut resarcias.

ACTUS IIII. SCENA IIII. Nathan.

[Note: Iambici, Trimetri, Acatalectici.] PRofecto quanto magis magisque seriam
Operam navamus, tanto illa apparet minus.
Qui sit? Non me Christe reperio: nisi illud est,
Quod magnus ille Stagirites videtur mihi
Pestem huius adduc ere geminam sane rei:
Mollem educationem istam, indulgentiam
[Note: Aristot. 10. h)qi. cap. ult. Et 4. polit. cap. II. Et 8. cap. I.] Quam appellant: et legum, quique legibus
Praefectus est, magistratus incuriam.
Hîc mihi virorum usus est opera, qui litteras
A puero amaverint, reique publicae
Sciant interesse, litterarum auctoritas,
Et quale quondam in disciplina nobili
Spartanorum pueritiae studium fuit,
Auctoritate muniantur ut sua.
Quod nisi fiat, quando beata civitas
Viris amabo nostra florebit bonis?
At mihi passim nunc illa patrum indulgentiae
Mentisque infringit una vires et corporis:
Veteremque ludi sanctitatem proterens,
Omnem invehit proteruit at is libidinem.
Nam sic patrum disciplina nunc est, quasi parum
Referat, utrum frugine, an nauci filium
Habeas: aut sane sic abutuntur scholis,

Ut vitae liberorum sine controversia
Totius rationem iure inde reposci autument.
At nae mihi suas falso rationes conficiunt.
Ipsi quid negligant, parui pendunt: quid in
Scholis fiat, non fiat (ipsorum e captu) omnibus
Articulis computant. Sed quam imperite? age
Quam importune? Vos spectate, quid loquor.
Est, in animadversione qui puerilium
Studiorum, vitae, famae non parcit suae.
Omnem profectum, omnes horas digitis suis
Metitur, ut ne quid remittat uspiam
Suo de studio, opera, labore, industria.
Hunc inclementem, insanum, crudelem, asperum
Proclamitant, verbisque persequuntur ac
Ferro. Rursum, si non dissimilis industria
Dissimiliter cadit, ut fit, suntque plurimi
Duri capitones, quos aratro, tribulo,
Pistrino, caupona, incude (taceo cetera)
Potiri conveniat, qui sunt asini ad lyram,
Deus bone, quid iurgiorum? quae verba improba?
Ludi moderatorem feriari, stertere,
Cessare, connivere, hunc neglegere, alium
Docere: disciplinae operam fatiscere.
Ludi coetum deminui ac dissiparier.
Centena sunt haec, si commemorem, et amplius.
Qui si recta rem reputarent via, mihi
Propediem, scio, referrent alias gratias.
Nunc iterum unam coitionem pertuli:
Exspecto aliam: quae, si vivo, aderit perbrevi.

Sic est enim nostrae salus provinciae,
Ut omnium conviciis et iurgiis
Expositi, non nisi velitationibus
Stipendium his mereamus. Ehem tibi Nathan,
Colonus a praedio. Quid afferat novi?
Nisi expolitum ad stivam retrahat suum.

ACTUS IIII. SCENA V. Nabalus. Nathan.

Ut rebitet iam mecum rursus ad aratra et vomerem.
NAT: Iam recte adsuescit ludo: primas litteras tenet.
NAB: Hui, hoi, primas litteras? totum trimestre? at ut dii
Te perduaxint litterator, cum libris ac litteris,
Et cum scelesto ludo. Non tu tanto tempore
Planissume eruditum carnufex duis?
Quem ego trium dierum spatio, ruris omne magisterium
Perdocui, arando, pastinando, stercorando, occandoque,
Birandoque [(reading uncertain: first letter illegible)] , runcandoque, quantum est cumque. Tu scelerum caput,
Me perdidisti, cum Caino, stimulorum seges.
Cedo dum huc meum: Quem bubulcitarier domi satius est.
NAT: Age dabo: et verus es.
NAB: ego hac semestri litteratura tua
Plus damni feci, postquam huc (proh Dagon) ad te nos penetravimus,
Quam biennium potessit integrum, vel triennium quoque
Resarcirier: ita tagax me male tetigisti, et Cainulum.
Pro quo mihi satisfaxis, ad praetorem ubi vocasso. Tenes?
NAT: ut lubet?
NAB: Veni mecum Cainule: et istuc litteratoris malam

Rem ire sine. Istunc quoque silicernium, qui exit: et utrumque: Nos
Habemus domi, ista qui contemnamus mendicimonia.

ACTUS IIII. SCENA VI. Syracides. Helius. Zipora. Ophnius.

SY: Quid est Zipora? quid portas? satin' recte sunt omnia?
ZIP: Hem litteratorem vobis nostrum patres. Quid ille non
Homo plagiarius audet in misellam nostram infantiam?
SY: Quid est?
HE: quin quicquid est, suo dic nomine.
ZIP: quid siet, rogas?
Carnuficinam exercuisse oportuit, non aperire liberum
Atque ingenuum ludum
SY: num ergo ludi magister fecit?
ZIP: ah,
Quid verbis opus est? Quia vos mariti, quando ad miseram infanti:
Defensionem ventum est, tum estis infantuli, ideoque [(transcriber); sic: idoque] nos eum
Laborem mulieres capimus. En hîs flagitium in filium.
Ubi is obsecro nunc est? ubinam?
SY: quis?
ZIP: meus maior natu filius.
O miseriam pueritiae miserrumam, his legibus, et his
Moribus. Quid est flagitium amabo, si hoc non est?
HE: cur eiulas?
Quid vociferaris inepta? Explana atque explica, quid est.
Quis in te fecit, quantam narras iniuriam?
ZIP: Quis? nisi noster ille grammatista plagiarius.

SY: Quid ita?
HE: quo pacto? dic.
ZIP: pugnis ac fustibus
Ita nostrum maiorem natu male contudit:
Ut vix agnoscas, eundem esse. Sed ubi nunc est? obsecro vos.
Nam me, sequebatur.
SY: male sibi conscius
Aufugit nebulo.
HE: certe hercle, quid sit, ego non intellego.
SY: Quin is hodie pedem in ludum non tetulisse unum dicitur.
ZIP: Convicium dicunt, qui id dicunt.
HE: pace sic dicas ipsius.
ZIP: Nolite credere. Ego aliter scio: et novi meum.
SY: Abi tu, percontare, quid verum siet: ne in te malum
Istuc redundet ipsam, cuius alium insimulas nequiter.
Tu hîc mecum praestolare, Heli, ut sciamus, quid ferat
Cum gnato Iesabel. Audiemus opinor iurgia.

ACTUS IIII. SCENA VII. Iesabel. Absolon. Syracides. Helius.

Intermorituram. Quid erit, gnate mi, si sic erit, ut mihi
Narrasti dudum?
AB: Sic est, mater mea. Ego mentiar tibi?
IE: Non didicisti, scio: Absolon mi
AB: et non potui omnia
Narrare: tot sunt, si meminerim.
IE: ô populares, incolae,
Indigenae omnes. Tantan' crudelitate mendicabulum
In ingenuorum ingenuos uti liberos scelerosissumum,
Impune? Vah, quo pacto plagium hominis audacissumi
Digne suo ulciscar pro merito? Ut ipsi aegerrume
Faciam, mihique omnem libidinem atque animum expleam meum.
SY: Non est, mihi crede, in terris aliud pestilentius malum,
Vindictae muliebri: quando iram femina talis concipit,
Qualis haec est.
IE: Non sum apud me prae iracundia. A Edepol mihi
Dolor extorquet lacrumas. Ut illum intemperiae omnes ilico.
SY: Ita me Christus bene amet, ut cum leonibus et draconibus
Habitare malim, quam cum femina irritate huiusmodi.

IE: Vah, quis cum mihi dabit obviam? Virum me natam oportuit.
Proh, quam his cum manibus raperem, discerperem.
SY: Fiat tibi pessuma, quod impiis solet.
Verum cur non adimus ante, quam furore percita
Rapiatur, et se ipsam una, nosque eat omnes perditos?
IE: Quis homo est?
AB: Vah mater, ille est capularis sacrificulus.
SY: Ehem mulier mea, non te sic decet.
AB: vide,
Quid inceptat?
IE: quid non me sic decet? fac sis mihi tuum
Silicernium litteratorem: ut ei ostendam, quid siet,
Opulentiorum liberos pro ludo habere: ut carnufex
Tuus iste me meosque nunc secundo iam ludos facit.
SY: Noli insanire mea tu: fac sis iracundiae
Modereris, ut furori, ne te consumat, tuo.
AB: Mater mea, contiones occipit: quin imus hinc?
IE: Ecce autem: tu me etiam nunc ludificarier?
SY: Satin constat, quod stomacharis?
IE: ego videro.
SY: Non satis est. Ipsum percontarier magistrum convenit.

IE: Men' grammatistae plus fidei, quam naturali filio?
Qui dignus iste non futurus est unquam gentium.
SY: Non turpe est.
AB: os durum.
IE: ego mendacem viderim
Meum?
SY: non credo: nec praedico. Verum errat mea sententia,
Qui magis plecten: em insectatur, quam peccantem conviciis.
IE: Plectentem? quasi plagis potius, quam libero.
Pudore meliores fiant?
SY: Quo plaga crebrior,
Hoc soboles melior.
AB: apage te senium nequam.
IE: tuas tibi
Res habe: ad quem ego sinistro veni hodie genio.
HE: quin amabo te,
Obsequere monenti hercle fideliter: et nobis morem gere.
IE: Eho tu, non tibi ille tuum proinde, ut meum mihi male
Cruentatum habuit?
HE: non est.
IE: non?
AB: cascus cascum.
IE: adeon te quoque
Venenis iste fascinatum reddidit statim suis?
Ut quod oculis vides, id perneges: quod non vides, tibi
Persuaderi sinas?
HE: audi pauca.
IE: Quid, audi? captus es: habes.
HE: Quid habeo?
AB: pestilentiae habeas, quod nunc non habes, malum.
IE: An non infelix es, qui huic sic auscultaveris.

Praestigiatori? qui succenturiatus hîc adest,
Ad socieni istius defendendam culpam sui.
Ille male sibi conscius, nusquam comparet carnufex.
Quapropter ego ad praetorem eo.
AB: Laudo mater. Servas filium.
IE: Ut illi dicam impingam grandem: et his una omnibus,
Qui cum illo sentiunt.
AB: Vos hinc ite in cruciatum pessumum.
IE: Nam cornici oculos, aiunt, haud unquam cornix confixerit.
HE: Hunc certe nulla, nisi istaec mulier pepererit. Matrissat: hem?
SY: Tu ita facies, Heli, ut monui de filiis te prius tuis:
Ut verum percontere serio: ne vostra indulgentia
Pereant. Ego magistrum viso, actum ut quod est, sciat.

ACTUS V. SCENA I. Almansor, circulator. Parasiaster.

Quid ais?
PA: novem et viginti integros: numorum cape Tam id memoriter
Memini, quam me scio natum esse. Et iam nunc trigesimus agitur.
Isque hoc ipso temporis articulo, credo, exspiraverit.
AL: Nimirum uti servum frugi decet, facis: qui herum, quod is
Commeminisse haud potis est, mones: tuaque opera laboribus
Variae memoriae sublevas.
PA: Sic sum, uti par est. Meam puto
Herilem operam, herilemque memoriam.
AL: frugi et benignus es.
Novi, et laudo.
PA: Ne me laudassis, here, cui pol maxumas,
Et ut deo mortali, immortales perpetuo gratias
Ego debeo, meam ob seruitutem, quam indignus tibi servio.
Tuamque veneror atque adoro artem omnibus lubens modis,
Here omnium dignissume.
AL: Bene facis, me cum herum appellas tuum: quem nudum e patria,
Ferumque et barbarum educavi et eduxi mihi,
A puero: mercatusque captum sum insulis ex aethiopicis:
Fecique e bellua servos ut esses humanior mihi.
Sed haec minora sunt. Adde illud, quod vel unum est maxumum,

Artis nobiscum nostrae quod habes communem praestantiam.
PA: Fateor: et in memoria habeo: et cunctae esse agnosco maxuma,
Quae fecisti mihi, quaeque facis, et quae facies.
AL: Profecto ita
Sum ingenue animatus, ut absque meo emolumento inserviam
Cunctis: et id propterea tot peragrans nunc maria, atque tot
Orbes terrarum, cum discrimine fortunarum, et periculo
Vitae, famae, procul extra meam vagari patriam, grave
Non duxi: saltem ubique plurimis prodesset ars mea.
Quam ego prius, quam perdidici, proh ô supreme Iuppiter,
Et ô Apollo ambo medicamentariorum maxumi
Tutores, et patroni summi, quantos tunc ego
Labores exanclavi [(transcriber); sic: extantlavi] ? quantas vigilias
Sustinui? quantis conflictatus cum aerumnis fui?
Artis meae dum satago, itinere tam arduo et gravi.
Totam Arabiam perlustravi, et universam patriam meam
Indiam. Popularesque meos vidi, Pygmaeos atque Ichthyophagos,
Et astomos: Scythasque monoculos Arimospos [(perhaps: Arimaspos)] , cum gryphis

Qui pugnas cient ob aurum: Acephalosque, homines oculatos in pectore.
Anthropophagosque et Hippophagos Scythas vidi: Et Cynocephalos
AEthiopas: Strutophagosque: et quicquid monstrosarum terra alit
Ubique formarum. Nihil usquam gentium nunc visitur
Novarum, inauditarum, incognitarum insularum, ego
Quod non aperte me vidisse, planum fecero.
PA: Vera istaec omnia tu quidem here: sed pauciora quam
Res est loqueris. Quae, si me operae pretium facturum existumas,
Studiosius, quam credi pote, denumeravero.
AL: Res loquitur. Et qui nostram dehinc artem viderint,
Quique in experiundo, qualis est, cognorint, sat sibi
Fidei factum putabunt: nec itinerum meorum prolixius
Audire seriem concupiscent: quae ad cenam, inter pocula,
In diversorio, commodius denumerantur scilicet.
Nunc id, quod instat, agimus.
PA: Age here, praesto sum: tute impera.
AL: Tu mensam praeparato, et unguenta, et myrothecas, ac litteras

Exponito, cum diplomatibus. Iam ego hîc ero.
PA: Faciam sedulo> ut ubi veneris, here, parata sint probe omnia.

ACTUS V. SCENA II. Abigael. Nathan. Syracides.

Nunc cogito, qua ratione magistrum faciam placabilem:
Quem dubio procul offendit stomacho agresti vir meus suo.
Patique non possum, ut causa nostra maceret animum suum
Vir bonus: quin iratum placem, atque omnem eximam aegritudinem.
NA: Salvam venire Abigaelem.
AB: Vos quaerebam. In tempore
Adestis. Atque inprimis te Nathan.
NA: Quid est negotii?
AB: Te obsecratum advenio, ob maritum et gnatum: et si quid ego quoque
Te advorsus impudens, ac dignitatem litterariam
Peccavi, ut aequo nobis ignoscas animo.
NA: nihil mali est.
Ne me obsecres.
AB: quaeso vos etiam atque etiam, ne fraudi mihi
Esse viri mei importunitatem rusticam patiamini.
More is facit suo: mihique, ita me Christus amet, omnium
Rem maxume ingratissumam.
NA: nihil attinet, rogare nos,
Aut temet excusare. Nam quis aliter autumet, nisi
Qui te non novit, et tuum?
SY: Stultus vir tuus est, et sine gratiis, tam re, quam nomine:

Quem si pistillo, instar ptisanae, contuderis in mortario,
Sui tamen usque similis erit.
NA: sed estne quid aliud amplius?
AB: Nihil, nisi vostra pro benignitate maxumas ago
Et habeo vobis gratias, referamque quoad vixero.
Et ad Deum pro vobis meas numquam non effundam preces.
[Note: Septenarius.]
SY: Fiat, mea Abigael.
NA: Vale. Sed hem tuum tibi
Maritum cum Iesabele.
AB: ego rus propero, ne me sentiat
Domo abfuisse.
NA: Bene ambula.
SY: Tu fortasse ad ludum redis?
[Note: Septenarius.]
NA: Ita decet.
SY: aequom facis. Interea ego hîc ad ostium
Spectabo, quo evadunt: quidque iste novi circumforaneus
Medicus veterinarius huc afferat, in foro quem conspicor.

ACTUS V. SCENA III. Iesabel. Nabalus.

Ubi nominari litteratorem impurissumi
Intellegunt, negant vero multo constantius.
Negant, vel totum posse triduum convenirier.
NA: Subolere prorsus ante, quam tu adventares, mihi
Fraus capit: ita me despicatum impuratissumi
Nebulones, et habebant contemptum prae se pessumi.
Nec me scelera, opulentiorem aliquid revererier.
IE: Indignum facinus, Eo rem rediisse, ut nil divitem
Interesse ac pauperem animadvortas. Nemo divitem
Iam veretur: nemo metuit.
NA: Ast ego hostilissumos
Istos hostibo, si vivam, probe: aut mihi Beelzebub
Duit magnum nunc de improviso maxumus malum.
IE: Et ego mei per gnati unici vitam adiuravero,
Futurum, me Baal, ut impune in nos ne illuserint,
Verum quid censes: illudne tridui opperibimur?
Dum praesto sit praetor domi.
NAB: Egone illum? qui me? qui illum?
Quem obtuerier osus sim.
Qui mihi, si vel numum tibi mutuo ad usuram petas,

Nullus habeat. Ego vero, tot qui talentûm milia
Possideo, dives agrorum, pecorum, patiar it a
Pro nihilo haberi ab istis hominum mendicabulis?
Et patienter feram: Non, ita me summa Saturitas
Iuvet, non faciam: non.
IE: ita est.
NA: Nunc circulatorem video circumforaneum.
IE: Bene habet: visamus quid ferat.

ACTUS V. SCENA IIII. Almansor.

[Note: Septenarii, Unus Dimeter.] PRoviso nunc, tabernarius quid meus rerum gerat:
Quidve mihi quaestus hic locorum faciat ars nova.
Nimirum si, quod aiunt, nova delectant omnia,
Mundusque gaudet his praestigiis imponi sibi.
Non dubium est, quin praeclarum hoc fuerit aucupium mihi,
Magis multo, quam si veram ac solidam scientiam
Profiterer. Apage vero eam mihi. Quid ita? quia
Tantum fidei haberetur numquam: ut est perversitas.
Eccillos. Euge, salvos sum, si viscum tetigerint meum.
Qui ne elabantur, cautio est.

ACTUS V. SCENA V. Almansor. Parasitaster. Iesabel. Nabalus.

Nihil afferens doloris aut molestiae,
Curando, potionando, urendo, secandove.
Hoc ipsi nos insigne testimonium
Petenti lubuit artufici dare optumo.
Quod confirmatum, obsignatumque regia
Fide nostra plene dedimus: appensis trium
Regumque maximorum signis et ducum,
Ex insulis novis, dudumque incognitis:
Quarum sunt haec adscripta potissuma nomina:
Madagascar, Dina Margabin, Degadalupo.
AL: Audistis mei amicissumi, summam diplomatis
Primi. Quod genus alia permulta habeo, dignissuma
Fide. Nunc agite dum, emite: Comparate, si lubet,
Vobis, omnis contra generis morbos certissuma
Remedia. Quod meo ipsius periculo probaverim:
Qui falsificare equidem non scio. Si quis autem ostenderit
Falsificum, huic ego meo satisfaciam cum incommodo.
Reddamque argentum illi, quod denumeraverat, suum.
Oro ego vos, obtestorque per salutem, non meam,
Sed vostram: sed per medicinae summum auctorem Deum.
En vos salutem mehercule, vitamque vostram habetis hîc
Vili pretio venalem opulentiores: at vobis, quibus

Domi res est angustior, vobis, vobis haec omnia
Graiis dono, si lubitum est: ut deumque et artuficem simul,
Artemque celebretis meam,
Colite amicissumi, colite medicinam obsecro.
Colite, dum praesto est, medicum: quem vobis dedit Deus.
Nam non licebit hîc mihi diu commorarier.
Quin alias iamdudum ad regiones ac urbes vocor.
Multisque principibus et regibus exoptatissumus
Venturus sum: quos ut propediem visam cogito.
NA: Quid istuc pulmenti, sultis vos? quale est? dicite:
Si alvum eluit, aut anum probe?
AL: Exspecta amabo te, mi homo: iam iam scies.
Heus tu, lege: recita mox diploma alterum quoque.
Huc, huc, qui voltis: huc aures animumque attendite.
Hîc audiet is iam professionis summam nunc meae.
Qualis nullo reperta in saeculo est, neque cognita.
PA: Diploma regnis insularum Utopiae maxumi,
Ac formidabilissumi.
Dominus creâvit medicinam:
Inquit medicae magister artis Hippocras.
Notum esse debet omnibus,
Cuiusque dignitatis, et status, et ordinis,
Existumationisque, et famae, atque nominis:
Quicumque sunt, eruntque, vel hîc, vel uspiam boni:

Quod hic coram comparens medicus unguentarius,
Almansor Arabs, empiricus, Theophrasticus maxumus,
Ex insularum inaudit is huc attulit locis
Incognitarum, incognitum experimentum et novam,
Ac plane mirificum, dissolvendi per alembicum,
Ac digerendi, et distillandi, artificiosius,
Quam inventum unquam fuit, in Mariae balneo,
Ex secretis caeli Philosophici, atque essentiam
Reducendi ad quintam perfecte usque magistraliter,
Omnem orbicularis Philosophicae doctrinae circulum:
Quaeque libris continetur, litterisque scientiam:
Sic, ut per infundibulum possit, absque molestia,
Cura, dolore, opera, labore, paulatim omnibus
Ingenuae cupidis eruditionis populis
Bene ac facile instillarier. Haec illa est ars artium,
Scientiaque scientiarum sola praestantissuma.
Quae tandem excogitata, inventaque est, et tradita,
In fortunatis Meridionalis Oceani insulis,
Novis, inauditis, mirificis atque incognitis.
Hanc autem inelaboratam scitote plurimos,
Et inchoatam, imperfectamque reliquisse antea.
Quos immaturus usque praeveniens vetuit obitus addere
Summam manum: donicum hic Almansor, magister optumus,
Favore prospero supremi numinis feliciter

Adiutus, elaboravit suo haec acumine.
Quibus longe cedit palmam artificium Lullii
Menstruum: et Ars notoria Erasmica, intra quatuordecim
Dies absolutam eruditionem pollicens.
Cedit Samosatensis ille Rhetor gloriosissimus:
Qui solis ante occasum iactat nomen eloquentiae.
Cedit Latinitatis methodus omnis annuae.
Cedit semestris, cedit momentanea;
Sive introductione, seu subsellio
Subter tractione, Logicae vendit atio.
Haec ita se habere, non aliter, contestatum probe,
Ratumque statumque, et confirmatum hoc diplomate,
Volumus atque iubemus, apud omnes, quoquo is venerit.
Appenso scilicet signo nostro nostri maxumo
Imperii, maximi omnium atque terribilissumi.

ACTUS V. SCENA VI. Nabalus. Iesabel. Almansor. Syracides. Nathan.

AL: Mane, mi homo, ne erres; totam rem accipe. Ego primulum tibi
Hoc infundibulum vendo.
SY: quid hoc monstri video? quid audio?
AL: Deiniusculum [(perhaps: Dein iusculum)] , vel si mavis, pulmentum hoc litterarium.
Cuius tantam portiunculam quottidie tuo
Sensim per infundibulum instillaveris,
Quantam vel hoc, vel hoc, vel hoc, vel illud capere vasculum
Pro aetatis incremento, querit.
SY: ego ni fallor, hic homo
Instituit nundinationem litterariam.
AL: Id fiat pedetentim oportet, et intervallis caute suis.
SY: Cesso advocare magistrum, ut gaudeat.
NA: arrige aures, Iesabel.
AL: Ne si forte infundas, quam par est, imprudenter largius,
Aut suffocetur, aut mentis aliquem in errorem incidat.
Quoniam vi tanta operandi praeditum, caput nimis
Pertentat acriter.
NA: quid igitur? quae cautio est?
SY: Hem tibi Nathan, ludimagistrum: Numquid hîc
Quod gestias vides?
AL: Hac circumspectione opus est,
Ut recte intelligas.
SY: Circumspectionem veteratoriam.

AL: Primum aetatem spectes, ne puerulum nimis
Oneres infusione istac, gravi cum periculo.
SY: Prudentiam specta.
NAT: Fide hominem singulari praeditum.
IE: Dic primam aetatem.
AL: plus minus decennium.
NAB: Papae.
AL: Deinde non nisi laetum, non nisi hilarem, non nisi
Remissum, non nisi vacantem aliis curis, et bene
Mente integra compositum, ac satis animo quietum accipe libero,
NAT: Sapienter.
SY: vah.
IE: audin' tu illum?
NAB: vah eccere.
AL: Hinc absolutum mane post somnum perfectius,
Omnemque capitis concoctam probe molestiam:
Tum vero, ut diximus, tepidum instilletur iusculum.
Quo sumpto, lautiori somno rursum postea
Usque ad medium solem, data opera, indulgeat serio.
NAT: Praeceptum amanter.
SY: et perquam familiariter.
AL: Diaeta autem salubriore utatur ut cum maxume:
Quae nec palatum offendat; et quae sanguinem optumum
Gignat: nec atros fumosque cerebro spiritus

Inhalet.
SY: erudite.
AL: haec summa est: haec tenetis? Optumum est.
NAB: Pol me Baalim, hic studet multo nobis rectius impendio,
Istis nostris, quos dii perduaxint, plagiariis.
NAT: ô iudicem probum.
NAB: nec quicquam ita usus est lebris ac letteris?
AL: In libris animi vorsentur, non vexentur male:
Et instillentur iis, non infligantur litterae.
NAT: Socraticum monitorem.
SY: haud levis est.
IE: Ergo nec virgis res agitur, nec ferulis?
AL: nihil minus.
Nam istaec usque ad quintam essentiam omnia
Hoc ingredientur iusculum.
NAB: Ergo virgas etiam una simul eademque opera devorant?
AL: Sicut dico.
NAB: ha ha ha hae.
NAT: ridiculum.
NAB: cedo nobis, periculum ut
Faciamus in filiis.
NAT: ô periculum periculosissimum.
AL: Agite dum, periculum facite. Falsiloquum non dixeritis.
En tu tuum infundibulum: et tu tuum: et has mensuras iusculi.
IE: Quanti constant?
AL: nihil mihi adnumeraveris ante, quam
Factum periculum est. Cras rebitatote: et si falsidicus ero,

Nihil argenti quicquam afferetis.
SY: etiam liberalis est.
IE: Benigne agis: tamen, ut mereris, hunc aureum lubens tibi.
NA: Et ego hunc Philippeum tibi.
SY: tibi autem quid?
NAT: mihi?
Cruciatum pessumum.
IE: et habemus, per Belum, et agimus, quantam cupis
Gratiam tibi quam gratissumam.
AL: Heus mea optuma, non mihi gratias
Agas: Sed artis excellentiae meae, et deo:
Qui vobis artuficem creant.
SY: Omnes numeros absolvit viri
Boni.
AL: heus, heus vos, est aliquid quod sum oblitus, et volui addere.
Capite hoc bacillum, et hoc: Et quotiescumque profectum noscere
Expetitis (expetitis autem cotidie) toties in eo
Mensuram deprehendetis, ut cum maxume
Profecti iuxta defectique dies in singulos.
NAT: Dignum patella operculum.
SY: Nunc ego, quietum reddam totum vitae tempus te probe:
Ne cum his conflictêre amplius.
NAB: Oh, quam laetus sum tam felici nuntio: postquam mihi
Simitu et oratorem et aratorem eadem facillume
Opera concinnasso. At non illic virgator magnam malam in

ACTUS V. SCENA VII. Nathan. Syracides.

Monendo: is nunquae causa est, quin istius ille ipsius.
Patiatur porro infamiam? proque benefacto in sese odium
Concitet?
SY: Ego non nego. Sed tibi plumbum si ferre contigit,
Quid facias? quin quod obtigit, placide feras.
Nunc etsi arenam, sal, aes, ferrum, facilius
Est ferre, quam imperitum hominem et malum tamen
Hunc ipsum quoque bene feras, si obtigit. IN omni pia
Functione quam plurima sunt incommoda, si geras fideliter.
Ad quae vincenda industriae studio opus est,
Non indignatione et impatientia.
Itaque forti ferre animo iniurias decet,
Quas habet, et alias insuper non addere:
Atque ostentare tuae cum confidentia
Auctoritatem functionis gnaviter.
Nam quis eum servaverit, ignavus qui de suo
Ipse ordine desperat? quive ille dedecus
Vitabit, ipse suum qui dehonestat locum?
NAT: Facilius omnes recta consilia damus
Aliis quam nobis.
SY: fateor. Idcirco mei
Tu fac vicissim, ubi opus fuerit, ut memineris.
Namque tibi nunc fortassis hodie, cras mihi
Dolendum est.
NAT: imo mihi quottidie.
SY: non erit
Sic amplius, postquam egregium istum iam sibi

Praestigiatorem nacti sunt.
NAT: Utinam deus
Velit olim tam beatum me. Sed Paulus adest.

ACTUS V. SCENA VIII. Paulus. Syracides. Nathan.

ACTUS V. SCENA IX. Rebecca. Anna.

Nec in aedibus domi comparet uspiam. Quapropter ad
Cenam iam invitatum eo magistrum, ut illius tamen
De consilio statuamus, quid fieri isto perditissumo
Conveniat, quod aliqua in rem eius sit: ne pessum funditus eat.
AN: Parate, quae iussi: et cum rediero, facite, ne in vobis mora
Siet.
RE: Annam video. Eam mihi nunc praeterire religio est.
AN: Videon' meam Rebeccam?
RE: Quid sit anna? quorsum cogitas?
AN: Salutatum eo nostrorum liberorum columen et decus.
RE: Num ludi rectorem?
AN: Opportune in occursum nobis advenit.

ACTUS V. SCENA X. Nathan. Paulus. Syracides. Rebecca. Anna. Samuel. Iacobus.

Sibi ut convivae hac esse vespera non dedignemini.
AN: Et ego vos peramanter salutatum advenio de filio.
NA: Condigne gratulamur vobis, ô matronarum optumae:
Quibus ingenio solis frugi sunt ac modesto filii,
Ad spemque bonam bona indole praediti: Nam in ceteris quidem
Certe operam et oleum perdimus. Et propterea vulgo nunc male
[Note: Septenarius] Audimus: opera quod omnis nostra in illis luditur.
Sed cesso vobis huc vostros adducere.
[Note: Senarius.] PA: Suum unusquisque probet opus: et ab semet ipso gloriam,
Non ab aliis indipisci certum est.
SY: hîc per mihi commode
Nostri venit in mentem Solomonis: cuius hoc erat bene
Praecipientis verbum unum: Abice panem in praeterlabentes aquas
Tuum: et multam post aetatem recipies. Nam etsi plurimis
Labor tuus prodesse non potuit: inanis attamen
Profecto penitus non erit.
NAT: Sequimini me, optumae spei pueri: quia pensum absolvimus
Iterum diurnum. Vostrum est, audita ruminare sedulo:
Percepta animo tenere: parum intellecta sciscitarier.

Et quae audienda post sunt, studiose relegere in crastinum.
Alia omnia neglegere, praeter ea, quae traduntur in scholis.
Cetera, de pietatis religione, et de honestis moribus,
Quottidiana sunt, et actorem desiderant magis,
Quam desidiosum auditorem. Vos, ut coepistis, pergite:
Et matribus vostris salutem impertimini. En vobis, bonae
Matronae, hîc pueros vostros: qui ne corrumpantur, cautio est
Mihi vobiscum aeque assidua et diligens. Qui autem perit,
Suo sibi obsecutus, et malo arbitrio cacodaemonis,
Nulla meae culpa perit. Habeat sibi. Ego sim extra noxiam.
AN: Ego te, gnate mi, per aeternum obsecro, obtestor Deum:
Ne te et tuos parentes pessumdes inoboedientia
Tua: sed, ut adhuc fecisti, magistrum verearis tuum.
[Note: Septenarius.]
SY: Sartum tectumque habete patris mandatum filii.
[Note: Senarius.] Et matris admonitionem despectui
[Note: Septenarii.] Nolite habere: aut improborum exempla imitarier:
Qui castigationi refragantur, non secus,
Ac si manibus pedibusque in compedes et vincula

Coniciantur. Qui vero non desipit, is maxumo
Sibi ornamento ducit, castigarier probe
[Note: Senarii.] Ad virtutem: unde tandem honorem percipit,
Voluptatemque perpetuam. Sed qui scelus
Matremque patremque, et praeceptores suos
[Note: Quadratus.] Ludificatur, huic infaustum propter flumen misere effodient
[Note: Dimeter.] Oculos corvi nefarios.
[Note: Quadrati.] PA: Morem geratis filii parentibus vostris mei:
Et qui magistri sunt horum vobis divinitus loco
Commendati: quibus numquam referre gratiam licet satis,
Pro meritis debitam. Hoc enim iustum est, et deo acceptissimum
Immortali: qui primo honorem habuit mandato bonus huic,
[Note: Septenarii.] Vitae longaevioris et beatae praemium.
Sed quid currentes incitamus? QUI currunt bene,
Deique se tuentur praesidio, calcaribus
Non indigent: retinendi in officio solummodo
Assiduitate et precibus.
RE: quin imus ad cenam igitur?
PA: Non displicet.
RE: Vos huc ad nos omnes me sequimini.

EPILOGOS. Sophia, mater. Eutychia, Basilica, Sophrosyna, filiae. Penia, Metanoea, Bellona, infaustae comites.

REdeo ad vos, spectatores, finem ut fabulae
Imponam, initio congruentem maxume.
Vidistis infelicem et felicem simul
Ludi ac doctrinae litterariae exitum:
Et disciplina quid possit domestica.
Illi, suos quales volunt esse, improbi,
Tales sunt: Qui cum liberis gaudent magis
Pessum ire, praestigiatoris doctis dolis:
Quam oboedire bene ac sapienter monentibus.
Hic alter indulgentiae perit senex
Suae lenitate: qua suos radicitus
Euellit omni cum familia liberos.
Hi vero, quam vellent praeclare cum suis
Actum: si animi succederet ex sententia.
Atque id nimirum ex parte succedit quidem.
Quandoquidem alter ille improbulus interit
Nulla parentum culpa: sed petulantiae
Improbitatisque contumacia suae.
Ita salva semper liberûm educatio
Non in parentibus sita est solis. Dei
Favore prospere evolant haec spicula.
Nunc, ut porro sciatis, huc quid venerim,
Ego pro labore singulis do praemia.
Ergo istas aedes incolendas dedico

Metanoeaeque, Peniaeque aeternum sororibus.
Illam Bellona armata invadet vi sua:
Eiusque familiam funditus evertet malam.
Ego cum filiabus ad cenam huc meis
Pergo: Regnumque, Fortunamque, et omnia
Bonae ac beatae mentis laeta nuntia
His affero, qui prima ab usque infantia
Complexi sunt amore me non segniter.
Vos cogitate, utram magis partem sequi
Consultum ducatis: ne veluti praeficae,
Alienam procuretis rem opere maxumo,
Vostrae virtutis ergo nil nimis anxii.
Valete: et haec si placuit vobis fabula,
Saluere inbete coetum litterarium
Quemcumque: et hilari voltu plausum hilarem date.

Qew=| do/ca. Iuvenalis Saty. 5.

Dii maiorum umbris tenuem et sine pondere terram,
Spirantesque crocos. et in urna perpetuum ver:
Qui praeceptores sancti voluere parentis
Esse loco, etc.

ADAMO SIBERO PRAECEPTORI SUMMO SUO S.

SUmmum Siberum conveni meum, Scazon:
Doctum Poetam, Phoebei patrem coetus:
Qua Mulda propter limpidissimus Cremae
Augusta, magni principis sacro nutu
Dicata Christo, litterisque. Musisque,
Lycea, montis asperi legit silvam.
Hîc ille, vel corona cinctus attenta
Discentium, regale Psaltis aut sacri
Opus, Maronis aut, Tulliive, spectandus
Auctoritate, magnus explicat doctor.
Formatque dexter seminarium Christo.
Vel ille mente libera sibi tandem
Vacans, Hymettiae iam flosculos instar
Apis legit: deque Aoniis favos hortis
Ac mella libans opere nobili stipat.
Adire perge: nec gravis moretur pes:
Haud ille te informem aspernabitur, Scazon.
Quaerat: quis? unde? quid rerum? cui? docte
Praefato honore, quam potes, pedis naevum
Caelato: vel decentior sit ut, cura:
Quaerentis ista dum sic auribus reddis.
Bona salute vatem vester impertit
HAYNECCIUS SIBERUM: haud ultimus vati

SIBERO alumnus: inter haud malus multos.
Is me nivosis e Sudetibus mittit.
Tuo, SIBERE, natali e solo: nomen
Ubi tuumque, FABRICIIque nulla aetas,
Famamque NAEVIORUM splendidam delet.
Hinc mittor: ad tuamque perfero dextram,
Examinandum ad unguem iudicii docta
Tui, SIBERE, lima, ALMANSOREM, (iactet
Qua te potissimum) Hayneccii: non in somnis
Natum otianti: nec nugantis insanam
Aut futilem ostentationis ad famam.
Qualis per orbem fabula ista nunc pravum
Spectatur: ipse qualem di dicit expertus,
Discitque cotidie auctor, exhibet vero
Talem: cupitque iudicare, qui norunt.
Eam ipse per sonam induit, sibi duris
Dum quaerit in laboribus mali saepe
Solamen: atque litterarium frustra
Doler fatiscere in dies magis coetum.
Nunc te, SIBERE, praeter, haud magis quemquam
Praeoptat huius esse iudicem facti:
Recte secusne tentatum sit, exemplo,
Quod ille vester ausus aggredi est nullo.
Namque illius stabitque cadetque censura,
Qui maxime omnium haec in arte versatus
Sudavit: ut SIBERUS unicus, ferme.

Te, te orat ergo, vir doctissime arbitrûm,
Quos ipse nostro cumque cognorit saeclo,
Scholasticae expertissime arbiter legis.
ALMANSOREM cape, iudica, sub incudem
Voca, severa lance pondera censor.
Hoc ille de magistro Hayneccius tantum
Nunc optat: hoc si consequatur: exsultat.
Sic tu: nec ille dura fronte contemnet,
Facietque alumnum compotem suum voti.