Ephes. s'. oi( pate/res e)k tre/fete ta\ te/kna u(mw=b e)n paidei/a| kai\ nouqesi/a kuri/ou.
Lipsiae. CUM PRIVILEGIO.[transcriber: The treatises which are listed here are not included in this transcription.]
I.
Orationes tres scholasticae:
1.
De Disciplina Scholastica.
2.
De Stylo Puerili.
3.
De Peregrinatione Scholasticae.
II.
Aphorisimi Scholastici Matthesiani: de Dignitate et Muniis Scholasticis.
III.
Psalmus Scholasticus, de Davidicis 84.
Ludi inscriptio: ou)dei\s a)noikono/mhtos ei)si/tw..
QUANTUM VIRTUTIS praeconium sit in literarum hominumque memoria, Christiane dux Illustrissime, Elector VIIvir, augustissimi patris tui Augusti, tuorumque maiorum, Ducum et Electorum Saxoniae, ex ea potissimum, quam in Ecclesiae Christi et templa et scholas munificentiam operamque contulerunt, dici facile non potest. Ad patris vero, et ad patrui Mauritii gloriam et decus inclitum, unde plus potuit momenti accedere, quam ex duabus academiis, et tribus scholis provincialibus? quarum has sibi potissimum peculiariter, hi soli
vendicant. Examina vero literatorum et doctorum, quae ex iis singulis et omnibus annis plus minus XL. prodierunt in omnes oras, horum Ducum fratrum fotu genita, pastu alta, praesidio tecta defensaque;: quis dinumeraverit? Universus quidem prope Christianus orbis ex his constitutis atque confertis maximam partem alveolis, etiamnum servatur et locupletatur. Quanto vero maius ac gloriosius est, condere urbem, quam diruere: et in communionem cives congregare, civitatemque legum praescriptis consociare ac formare, quam congregatam et consociatam divellere ac dissipare: tanto praeclarius est atque divinius, et ad vitam hominum longe utilius: addam, ad immortalitatem efficacius; artibus pacis, quae literarum sunt et ingenuarum disciplinarum ac doctrinarum, quibus et vera Dei notitia spargitur ac disseminatur, et leges conduntur, et iudicia exercentur, et publica privataque bona muniuntur ac prorogantur: quam militaris alteriusue gloriae in quocumque casu temporum
excellentia, nomen aque famam sibi comparare. Atque illud principem virum quâm deceat omnium maxime curare: graeci illi monitos nos voluerunt, qui nobis Herculem suum mousage/thn, post Apollinem indigetarunt. Cui et commune cum Musis, templum Romae idcirco Fuluius ille quondam nobilior dedicavit. At enimvero quid haec est Herculis gloria, ad tuorum illorum patrum maiorumque divinissimas operas collata? quibus non ipsis sibi fana in terris mereri studio fuit: sed qui Christo suo templa, non e marmore aut saxo cementoûe, sed e vivis lapidibus, ut cum apostolo loquar, intra praecordia innumerorum hominum Spiritu sancto consecrata, suis consiliis, decretis, impensis construxerunt. Quae quidem nunc, ut dixi, usque per orbem Christianum, Dei laudibus resonant: omnibus piis studiis atque cultibus fremunt: ad imitandum etiam aliis quam plurimis irritamento hactenus fuerunt: olim autem in omnem aeternitatem inter caelites, et angelos, et homines palam
decantabuntur. Imitatur tua Celsitudo feliciter et aemulatur hodie illam (quod bene vertat) virtutem maiorum suorum: et ab his dedicatas auctasque et amplificatas scholas: ad longius latiusque pacandas ac propagandas literas linguasque et artes, in primis Christi gloriae decorandae, salutisque et incremento Ecclesiae provehendo, utiles et necessarias: porro ornatiores et cultiores, quantum potest, efficere obnixe ac serio conatur. Venit in mentem ista apud animum reputanti mihi eorum votorum, quibus pie conceptis dedicaveram superioribus annis tuae Cels. vivente illustrissimo patre Augusto, Almansorem Comicum. Eum cum et tum ab Illustris. Cels. vestra clementer acceptum: et post etiam inde usque adhuc passim benigne habitum gaudeam: tum vero maxime me meorum illorum compotem votorum a Deo factum esse laetor: quando iam te, Dux Christiane, princeps illustrissime, Electorem VIIvirum nacti, in paterno solio videmus, et experimur (Deo gratia) pacatum patriis virtutibus orbem
ditionis Saxonicae Electoriae, fauste laudabiliterque regere ac moderari. Quamobrem quo magis secundo omine prosequerer etiam nunc illorum votorum prosperitatem: eum, quem tum nuncupavi, Almansorem, dum sub praelum revocatur, nolui facere quin eidem tuae denuo illustriss. Clementiae, cum humillima submissione animi ac oboedientiae meae commendarem: praesertim cum praecipuo ac singulari meo fato iam sim ex eiecto quodammodo et alienato factus rursum tuus, tuaeque clementia Celsitudinis in patriam postliminio revocatus, tuo iterum nomini inclito, tuaeque ditionis honori, et patriae usibus inseruire iussus. In qua statione uti Deo me praepotenti commendatum esse, sancte cupio: sic abs T. Illustriss. Cels. obnixe et submisse peto vilem quamvis me et immerentem favore clementer amplecti: ac munusculi litterarii huius repetitum levidense studium, benigne interpretari propitio animo non dedignetur. DEUS aeternus, pater Domini ac Servatoris nostri Iesu Christi,
tuam Celsit., Elector inclite, tueatur et regat: et familiam gentemque illustrissimam tuam, cum potente imperio ditionis florentis et augescentis, diuturna ac stabilia, salvaque et intemerata, ac omnino, pro felici tui nominis quasi auspicio, Christiana esse iubeat atque imperet. Datum e Ludo Illust. Provinciali ad Muldam. Ad ante D. IIII. ID. Augusti. 1588.
T. Illustriss. Celsitud. subiectissimus Martinus Hayneccius ibidem Rector.
QUid facilem pariat studiorum in tramite cursum:
Quidue alacres discendi operas impubibus annis:
Ut sensu ambrosio venis, perque ima cerebri,
Cultrix ingenii manet doctrina, medullas
Perque animi et penitae dulcescat viscera mentis?
Quaesitum est, seros hinc et quaeretur in annos.
Namque viro donans illustri nomen ab arte
Fama, bonum, celsumque locans ad culmina rerum.
Sed labor et studii mentem contentio frangunt:
Atque fatigando rapiens per inhospita virtus,
Molli assueta solo, salebris vestigia terret.
Ergo age, Pieridum cui fas arcana movere,
Calliopea fave: nutu vatemque secundo,
Diva, rege exorata tuum, pectusque canentis.
Nominis haud sane puerili vana palaestrae
Incumbit ratio, mendaxue aut futilis error:
Seu Ludi insignem titulum, sive Otia spectes.
Verum hîc (res certa est) Ludi monstratur et otii
Divitis haud fallax, spatiosis area campis.
Apparent contra duri inter et ista dolores,
Cur arumque operae vigiles ac mille laborum.
Hinc alii superum fatique immitia iura
Nequiquam aversi incusant: viresque negatas
Ingenio, turpi probroso nomine culpae
Praetendunt: animus quando sub mole laborum
Degener, impatiensque iugi, segnisque fatiscit.
Vaesanos alii tetrica cum fronte magistros
Anquirunt, plagis virgatoresque feroces:
Putidulam quorum praetexunt crimine culpam.
Cessantes alius queritur, studiique moratas,
Ingenui partes. Aganippidos Hippocrenes,
Pactori inexhaustos tenui, crepat ille liquores.
In sese nemo tentat descendere: quamvis
Multa amplexa sedent imis praecordia fibris,
Doctrinae egregios non admittentia cultus.
Quid dicam? aut faciles nimium puerilibus auris:
Aut absurda Deo et naturae bella moventes:
Discentum quoscumque iuvat de finibus omnes
Curarum vigiles operas, tristemque iuventae
Assidui ardorem studii, fidosque labores
Exigere: et molles animis lususque iocosque,
Hei male, ludenti solos promittere lingua?
Aurea forma datur, nil quicquam tale merenti
Ledaeae: vastumque tuo sine mente Miloni,
Itala nempe Croton, robur: rerumque potitur
Non raro, hospitibus ferus hospes, in orbe Lycaon.
Est et, ubi poena fugientis dignior undae
Tantalea, fuluis opibus, ditique metallo
Arduus, et campis incedit Venter opimis.
Non opus aut labor hic. Caeco sors improba casu
Talia, nil meritis conatu spargit inani.
At vero (aeterno quae sola tuentur honore
Semper opum, mortale nihil spectantia, nomen
Verarum) ingenii dotes, mentisque per artes
Cultae nobilitas, celsoque in culmine Virtus:
Otia et ignavos odere, rudesque laborum.
Quin forte ac celsum aspirantis ad ardua pectus
Cuncta viri, per dura means, perque invia cursu
Saxa, fatigatos artus aestuque geluque
Exercens, dura ac inopi (miserabile) vita,
Rite colunt venerata, suo et dignantur amore.
Sic visum Superis. Magno quia maxima constant
Iure suo: nec fas, nihili prostare popello.
I nunc, et verbis lusus affinge superbis
Deliciasque rudi teneras sine felle catervae:
Quam connata mali fato seges urget iniquo,
Semper et adversum Musis rapit improbus error.
Da populum, sceptro promptum parere regentis
Sponte sua: patiens legum qui frena lupatis
Gestiat aspra pati, duroque lubentia gaudens
Subdere colla iugo, Virtuti incumbat amarae.
Non erit: excutias licet indefessus in orbe
Oceani vasto quas circumamplectitur unda
Cumque sinu terras, uno libresque pugillo.
Ardua res, meliora sequi: res ardua, durum
Ad meliora genus per inhospita tesqua vocare.
Ergo etiam vitio genitali imbuta propago,
AEmula nequitiae patrum, neque cultior inde,
Seria nulla iocos ducit ludosve magistri.
Thespia sed primis sceptra aversatur ab annis,
Ista dolens quoties ludi succurrit imago.
Nec tamen et (fateor) non est medicina dolorum
Ulla super. Penes est animum discentis amorque
Castalidum, Clarii mirataque pectora coetus
Tempe, quam florum dives, quam fontis abundans
Gloria divinum campis aspiret honorem.
Saphatiae in primis aspergine dulce farinae est,
(Quam sacra rite piis fundum monumenta colonis,
Feta Dei monitis, ope feta potentis Olympi:)
Tollera mortifera tristes Colocynthide sucos.
Hinc mihi delicias, hinc condimenta laborum;
Donec gustus abit quondam radicis amarae,
Copia nectarei fructus mellisque sequatur:
Et petere et menti iuvet instillare tenellae.
Sic labor in ventos, sic aspera cuncta feruntur:
Mollescuntque rudes, opera tractante magistri,
Sensus, et facili ingenium formatur ab arte:
Si modo; neglectum quod labes prima malorum est;
In vota assiduo, finisque et originis expers,
Alma Patris summi Sapientia rite vocetur.
Qualis, qui sterilem duro proscindit arator
Vomere humum: versat glebas et frangit inertes
Arte diu: mollitque frequens: herbasque revellit
Prodigus urentes operum: felicia farra
Utque seri, et possint fecundae surgere messes.
Non Canis hunc, non signa latent provisa Bootis,
Pleiadesue, hyadesue et clara Lycaonis ursa:
Frigida non Boreae, non vis Caurive Notive,
Ventorumque gyrans nimbos et turbine torrens
Circius, aut caelo gaudentia flabra sereno:
Idem callet, agris qui cultus: quaeque serendi
Tempora: perspectis quae debita semina sulcis.
Inque dies onerat, voto pius astra perenni.
Talis, cui commissa recens cultura novandi
Pectoris, et sapiens rudis informatio linguae.
Multa tenens, pueri discentis alentia sensus,
Incultum studiis opus est exerceat arvum
Sedulus eximiis: acri subigensque bidente
Molliat, et steriles rastris evellat avenas,
Lappasque tribulosque, intentia culta prementes.
Quin et luxuriem tenera depascat in herba
Saepe feram: precibus sincera animosus et arte.
Coepta Deus tandem feliciaque ausa secundat.
Haec mea dum tenui ludens Comoedia socco,
Eruta divinis (quid enim, nisi talia fiunt?)
Saecula prisca libris praesenti accommodat horae:
Candide lector ades: casto spectare theatro
Doctorum diversa iuvet momenta laborum.
Principium Deus est, quo cuncta agitante calescunt:
Euentusque cadunt recie sortita probatos.
Idcirco Numen prodit: quod vindice nodus
Indiget aethereo: sacra nunc ubi cuncta profanans,
Dira movet sathanae furibundo proelia ductu,
Admiscetque dolos doctis trux artibus Orbis.
Nec putat esse Deum, cui res Parnassia curae:
Nec fastus quoque egere suos Aganippidos unda.
Ergo mihi Numen, Ludis ut proximus usque
Assidet, haec etiam manifesto pulpita socco
Conspicuum terat, hoc Ludumque exornet honore:
Detque edicta: suos subisque ostentet amores:
Atque suam praesentis opem, cum divite fructu.
Hinc Samuelaea est: hinc Iacobitica frugi
Proles: quae sanctos aequat pietate parentes.
Adde alios: Non hac Pimpleia messe per arva
Uberior seges est: verum Paliurus acutis
Luxuriat spinis: densi undique et undique vepres.
Quos inter Iesabelaea est, hominumque Deique
Contemptrix soboles, effrenis et omnia turbans;
Digna canum ingluvie, rabidis tumulanda molossis.
Dedecus hanc sequitur fratrum, pestisque parentum,
Degener Esavi populus: proprio ille furore,
Securus monitorum, et saevo percitus oestro,
In facinus ruit, et seram cum foenore poenam.
Quid memore Heliadûm genus? indulgentia turpi
Crimine quod segnis genitorum perdit inertum.
Quidve gregem Nabale tuum? quem dira libido,
Aut Silicum venis, aut duro stipite cretum,
Vexat et aversum doctis rapit artibus, auri.
Quapropter merita domus occidit utraque clade:
Haec Peniae crudo, Bellona ast illa flagello.
Felices autem ter et ô quater, alma bearit
Quos fetu Sophiae triplici indulgentia: Mente,
Et Solio, et castis parto sudoribus aere.
Hac properata tenus non ubere carmina venae
Calliope dignata movet. Tuus, optime Princeps
(Si mereor) Christîane, favor, nutusque benignus
Dirigat insuetum titubantia vela per aequor,
Oro, mihi, et faciles aures aspiret eunti.
Namque potest: annis et quid te dignius istis?
Dum genitor, nulli celsa virtute secundus,
Consiliis ac arte pia, nutuque potente
Fulcra parat templis nutantibus: atque tueri
Christicolas arae studet inclinantis honores:
Floreat auspicio felix Parnassia pubes
Dux Christîane tuo: meus ac audentior iste
Prodeat Almansor: puerili gloria Ludo,
Literulisque piis quae sit mala gratia, monstrans.
Ergo patrocinio liceat contemnere dentis
Vulnera lividuli, manifesto seque theatro
Credere dêinde tui, Dux augustissime, nutus.
Sic tibi, sic summae Imperii, augustissimus heros
Augustus pater ille diu, patriaeque superstes
Floreat: illustri gentemque propagine ditet
Saxonidûm genitrix, Daniae da sanguine regum.
Sic tua praelustria fato fama emicet alte,
Et patrias aequet virtutes, aequet avitas,
Heroas inter: seros ubi ductor in annos
Christiadûm gentem, qua limpidus irrigat Albis
Pascua, Tyrigetûm qua piscifer oppida Sala
Alluit, ac leni stringit sata gurgite Mulda,
Rexeris, ac vero firmaveris omine nomen.
E Ludo illust. ad Muldam: Anno Christi 1588. KL. VIIbr.
Tuae Celsitud. Illustriss.
Subiectiss.
Martinus Hayneccius ibidem M.
TAndem schola, ludusque valete litterarum:
Vultus tetricus, vox gravis et minax Magistri,
Et grammatices taedia, cum stylo molesto:
ALMANSOR adest, doctor adest nigris ab Indis,
Infundibulo, pulteque cum scientiarum:
Quîs lucibus instillet in interanea artes
Paucis puerorum cerebri: ingeruntur orcas
Ut vina novella in Samias. Ter ô quaterque
Huius pueri temporis: ô beati et ipsi
Patres, genitricesque: dolor quibus, scholarum
Subsellia per viscera vestra sicut Orco
Excarnuficari misere. Suo licebit
Hinc arbitrio vivere, ineptive, vagari
Natis, bibere, et per fora cursitare, lucem
Dormire et in ipsam mediam: inserente pultem,
Sint semi licet pecudes, plumbeaque fibra,
ALMANSORE, fient tamen eruditiores.
Quem quod Latiis versibus explicas theatris,
MARTINE, places: talia si tibi licebit
Et scribere posthac quoque, pluribus placebis.
Sed ad consequendum haec omnia (quae ad amissam dicendi rationem recuperandam pertinent) quatuor opus est nobis hominum generibus. Nam et eorum, qui sunt cum magistratu, opera opus est: et parentum: et magistrorum: et puerorum, etc.
Parentum domestica cura ad magistrorum consilia debet esse aggregata. Valde enim puerilem educationem turbat, cum inter hos offensiones exstant.
NE cui videar, Lector candide, vel in ignorantia inscite, vel in confidentia nimis fecisse audacter, qui praecepto Horatiano audiens non fuerim illi, quo monet:
Ne deus intersit,
ego vero id quod res est, ingenue fatebor. Nam cum ad cotem Horatianam acutius meas elimarem excogitationes, et institutae naturam rei diligentius contemplarer: simul illud perspexi. quid esset, quod addidit: Nisi dignus vindice nodus inciderit: simul, quam intricatum explicare nodum susceperim, intellexi. Est enim ille, qualem ex Mida nodum, ut pinguissimi ingenii regulo, ita auriculis praesignibus elegante bestiola, in ferenda
vero sententia de Apollinis cithara iudicii deplorati homuncione, caterva nefariorum hominum oriunda, auctore atque impulsore Ludi cacodaemone litterarii, contexuêre, et nunc assiduo contexunt: ut hoc quasi regio plaustro, per terrarum orbis imperia universa, summus ille regnator ac princeps tenebrarum Sathanas, conspiciendus atque sublimis inveheretur. Textura vero, non e corni libro, sed ex iis est, quae Nathanem commemorantem qui auscultaverit, non discet non facillime. Istum igitur nodum, Gordio intricatiorem, nisi vindex regni caelestis ille unicus ac summus, IESUS CHRISTUS, o( qeo\s e)n sarki\, o( e)rxo/menos e)n nefe/lh meta\ duna/mews kai\ do/chs pollh=s, gladio verbi sui extremo tandem dissectum dederit, nemo est, qui enodarit. Interea vero, dum id fiat, et praesentiae absentis eius,
maiestate, et auxilii opitulantis assiduitate, subsidiique munientis ac defendentis atque confirmantis vi et efficacitate: Litterarum sublevari humilitatem: sustentari egestatem. fulciri difficultatem: fastidia, contemptus, odia, imprecationes, calumnias, diras, oppugnationes, percelli denique et averti oportere videantur. Huius ergo, ut serio penitusque apud animos expendatur spectantium, to\ prwtatiko\n tou= qeanqrw/pou, si ante aciem veluti primam conflictus ostentavimus: rectene an secus factum sit, tu pro tuo candore, Lector, ex his iudicato. Et vale.
Sophia, Prologus.
Christus, Ludiportus.
Paulus, Episcopus, tutor ludi.
Nathan, Ludi rector.
Syracides, Ludi fautor et amicus.
Rebecca Anna Matres piae.
Esavus Iacobus Filii Rebeccae.
Samuel, Filius Annae.
Helius. Senex.
Zipora, Uxor Helii.
Ophnius Pinehas Filii Helii.
Iesabel, Mater improba.
Absolon, Filius Iesabelis.
Nabalus, Rusticus.
Abigael, Uxor Nabali sapiens et pia.
Cainus, Nabali Filius,
Penina, Calumniatrix.
Almansor, Circulator.
Parasitaster, Minister Almansoris.
Sathanas, Ludi cacodaemon.
kwfa\ pro/swpa.
Eutychia Basilica Sophrosyne Filiae Sophiae.
Genii duo boni: Ministrantes Christo et ludo.
Genii mali tres: Ministrantes Cacodaemoni.
Metanoea Penia Bellona Nymphae infaustae.
LUdum magister aperit litterarium
NATHAN. Pueri dicuntur. Is fideliter
Docet. Fratres Rebecca commendat duos:
Anna unicum. duos Helius: Unum Abigael.
Postremus Iesabelis est, ac pessimus.
Hic coetus est hoc in ludo discentium.
Ex quo bonae frugis non sunt, nisi duo.
Turba omnis cetera, culpa vel sua, vel patrum,
Perit. A quibus interim vir optimus tamen
Mactatur omnibus inhumaniter modis:
Donec circumforaneus impostor suis
Docte dolis circumvenit ac fallaciis:
Illosque ludo liberat, hunc calumniis.
SEquimini me, gnatae meae, agite, exite. Nunc
Adeste: Hic praestolamini, dum fabulae,
(Quando sic actori videtur) prologum
Narramus. Et ne cui vostrum mirum siet,
Cur mihi mulieri partes has poeta dederit,
Quaeque ego siem, et narratum hoc unde veniam,
Cum istoc grege, paucis utrumque semel dabo.
Vos, ut facitis, aequi censores et boni,
Adeste amabo, spectatores candidi.
Date operam, ut pernoscatis, quid mihi velim.
Ego me servire vostris primum commodis
Ingenue, profiteor: vostrique commodi
Huc mecum eduxe gratia me filias,
Quas videtis, meas: id confiteor. Causam quam ago,
Vostra est. non mea: vobis quae inseruire studeo,
Sic prodii: ut omnes me cognoscatis probe:
Quando omnium interest, me nosse: et filias
Potiri: si cui id modo cordi est: omnes meas.
Ego Sophia graecis, latinis Sapientiae
Vocor: deo aeterno, Parenti maxumo
Consultrix operum: et machinatrix omnium
Horum, qui caelum, terra, aer, mare continent.
Quae prius ab ipso singula meditata quam forent:
Iam tum proinde ego, ac ipse, expers originis,
Ab aeterno lusus exercebam meos:
Ipsique delicias faciebam haud segniter.
Vestrum etiam, quantum quantum genus, homunculi,
Amo, coloque: amatori suavis meo.
Huic me quaerenti mane sponte offero mea:
Measque caste gnatas omnibus lubens
Despondeo (quid videtur vobis?) nubiles:
Multis amabiles hae quidem petentibus
Visae: at paucis nuptum viris datae.
Quibus qua ratione potiri, atque arte liceat:
Haec, haec fabula monstrat: cui LITTERARII
LUDI, neutiquam celebre nomen obtigit.
In quo NATHAN est, primas qui partes agit:
Nisi (malum) potior siet ALMANSOR malis.
Haec in palaestrae desudantes diligo.
Huc ego cum dote meas despondeo sua,
Praestantiore argenti aurique copia.
Nae vos ego, mei, veris honoribus
Bearo: si fidem habeatis: et opulentia:
Penu ingeniique, consiliique et virium.
Per me regumque sceptra: per me consulum
Fascesque, curiaeque stant, et omnia.
Beatus ille, ter felix, et insuper,
Nostris qui vestigiis insistit acriter.
Quapropter ô mei, quibus acetum in pectore est,
Ne spernite audacter, (moneo) sapientiam.
Neu disciplinae habenas aversamini.
Hac vita venit: haec ducit ad deum semita.
Mortem expetunt hostes et interitum mei.
Nunc in pauca ut conferam, hac vero in Comoedia
Vitae necisque una vobis opera datur
Via: Vos attendite cum silentio: et animis
AEquis favete: Vostro ut adolescentuli
Exemplo serviant potius mihi, quam sibi.
Ne studium recidat ad paucos sapientiae.
Ego stante per vos fabula usque ad exitum,
Revortar huc rursum postrema: et amplius
Monebo, quod necesse erit monerier.