NABAL. RODOLPHI GUALTHERI TIGURINI COMOEDIA sacra, quae inscribitur Nabal, desumpta ex I. Samuelis XXV. cap. nunc primum conscripta et edita.
[Gap desc: illustration]

IESUS.

Ecce agnus ille Dei, qui tollit peccatum mundi.

Ioan. 1.

VERE GENEROSO ET ILLUSTRI VIRO, D. FLOriano Susliga Rolicz a Warshavia C. V. Polono, ROD. GUALTHERUS Tigurinus S. P. D.

NON defuturos puto, Floriane ampliss. quî hunc meum laborem iniquius et maligne nimis interpretentur: cum ho nostro plus satis exulcerato saeculo vix aliud et facilius et fecundius, quam calumniae monstrum proveniat. Quicumque enim privatis de causis nostrae ecclesiae iniquiores sunt, et proinde omnia nostra Theonino dente arrodere consuevere, mox vociferabuntur, immane et nulla dignum venia facinus a me comissum esse, qui hoc tam afflicto communis ecclesiae statu in Comoediis scribendis occuper, quasi quod agam non sit aliud. Sed nae illi sub plausibili pietatis praetextu satis aperte suam produnt malignitatem, dum nullo habito personarum discrimine quidvis a quovis exigunt. Sunt enim, fateor, quae hodie maiori cum fructu, et necessario quidem, tractari possunt et debent, infinita alia. Sunt autem vicissim multi ubique gentium, qui ut eruditione et rerum longo usu me multis parasangis superant, sie ea tracta re possunt me multo felicius Illis ego, si sponte in iis quae magis ardua sunt et maiores vires exigunt, loco cedam, ac ipse circa leviora occuper, quae meis humeris magis convenire arbitror, non me tam immaniter peccare existimo Ut tamen haec sinam: nec a mea professione, nec a nostri saeculi statu quid quam alieni me fecisse puto, qui aliquantum temporis poeseos studio consecrarim. Nam si ex afflictionibus,

tam privatis quam publicis, evadendi via commodior et compendiosa magis non est, quam ut paenitentia scelerum moti singuli suis, ut decet, fungantur officiis: cumprimis etiam in hoc incumbendum esse puto omnibus ecclesiarum et Christi ministris, ut singulorum hominum, cuiuscumque loci et ordinis, officia privatim et publice pro virili informent. Nec sufficere puto, ut in loco religioni et divinis cultibus sacro illud fiat, nisi eadem doctrina et foro, et cuiae; et compitis, et theatris etiam inferatur: ut ibi quoque vel inviti sapere discant homines, unde peccatorum et scelerum occasiones desumi consueverunt. Et quia inter summam novissimi huius saeculi corruptelam, multorum ea est improbitas, ut ver bi Dei doctrinam, cum nuda simplexque proponitur, audire prorsus dedignentur, necessarium puto, ut fideles medicos imitemur, qui pharmaca acerbiora melle condire, vel labra summa pyxidum eodem inungere solent, ut aegrotos, qui morosi nimium amara et acerba fastidiunt, hoc pio et salubri dolo fallant. Nec id primi nos facimus, cum multorum exempla exstent, inter veteres quoque, qui res sacras carminum lepore et venustate splendidius exornatas delicatulis illis auribus proposuerunt: Quorum tanta est auctoritas, ut hac sola fretus, cum Poeta dicere possem:

Rumores rabularum et invidorum
Omnes, unius aestimemus asis.

UT tamen de nostro hoc labore dicam aliquid apud te Floriane, cui si quando opus foret, ob singularem eruditionem summae humanitati coniunctam, studiorum meorum omnium rationem reddere nequaquam vererer: vix aliud argumentum nostro saeculo commodius mihi visum est, quam quod hic tractandum sumpsi: cuius non indiligens contemplatio, hisce tam calamitosis temporibus omnes fere omnium

ordinum homines instituere possit. Habemus enim in hoc Davidem, qui cum Iesu Christi, Regis et salvatoris nostri typus sit, non immerito omnium quoque Christi membrorum typus et exemplar censeri potest. Proponitur is nobis exsul et extorris, diraque Saulis tyrannide non aliam ob causam premitur, quam quod regnum ipsi promisit Dominus. Exulant cum eodem et omne genus laborum sustinent, quotquot regis divinitus constituti partes potius sequi, quam immanem Saulis tyrannidem in dies experiri malunt. At quantum hodie, proh dolor illorum numerum videmus, qui non aliam ob causam bonis et fortunis omnibus exuuntur, patriis pelluntur sedibus, a coniugum et liberorum complexu avulsi, incerti hinc inde vagantur, omnium expositi ludibriis. quam quod Christo, Regi regum et domino dominantium, quem caelestis pater unxit, et salvatorem doctoremque catholicum constituit, nomen dederunt, et huic potius quam impuro Facierum regi (qui in templo Dei sedens adversus Deum et unctum ipsius effertur) adhaerendum esse existimant. Docet hos Davidis exemplum, quales sese gerant tot undique septi hostibus. Consolatur eosdem divinitus sumpta de Nabale poena, cuius insolentiam tam subito Deus coercuit, qui cum fidelis sit, suos ultra quam ferre possint, tentari non patitur. Terret quoque tyrannos omnes et fidelium Christi membrorum oppressores, horrendus ille et insperatus Nabalis exitus: quem scripturae omnes uno ore iis minitantur, qui Creatoris et salvatoris sui immemores, terrorem suum ut prophetae verbis utar) dederunt in terra viventium Davidi indivulsus comes et ceu fidus aliquis Achates inducitur sacerdos Abiathar, divinis ipsum consolans promissionibus. Hunc imitari discent ecclesiarum ministri, ut undique licet ferventibus persecutionum procellis, nec a Christo (qui verus ille

David est) sese avelli patiantur, nec suae fidei creditas ecclesias verbi Dei consolatione, quantum in ipsis est, destituant. Ut interim de privatis hominibus omittam dicere, qui singuli quod hinc documenti hauriant, habere possunt. Discent enim Nabalis exemplo patresfamiliâs, quam parum tam propiae ipsorum quam familiae totius incolumitati conferant opum congesti acerui, nisi his rerum administrandarum peritiam, animumque religionis studio et humanitatis aliarumque virtutum officiis instructum coniunxerint. Discent singuli, quae et quanta sint ebrietatis et crapulae incommoda, eoque aequioribus animis temperantiae legibus sese gubernari patientur. Atqui quam haec doctrina nostro saeculo necessaria sit, vel sola Christi admonitio testari potest, qui novissimorum temporum hominibus gravissimum ex crapulae et gulae studio periculum minitatur. Discent per Abigaelem admonitae matronae, quibus rationibus maritos suos, iniquos etiam et plane incommodos, tractare debeant, ut commodioribus uti possint. Habebunt denique (absit verbo invidia) quod ad sui institutionem transferant, servuli, rustici, milites, convivae, cives, peregrini, senes, iuvenes, omne de nique, cuiuscumque sint loci, aetatis, sexus aut ordinis. Num ergo praeter officium videri possum fecisse, quod ista hoc tempore tractanda sumpserim? quando omnes pene hominum ordines docendo in viam redigi, et in officio retineri maxime necessarium est: qua in re quantum Comicarum actionum aculei valeant, nemo vere sapientum ignorare potest. Quare causam hanc meam coram cordato et aequo iudice facillime me obtinere posse spero, nec operae pretium me facturum existimo, si pluribus hac de re disseram.

Quod vero hosce meos labores tuo potissimum nomini nuncupandos esse arbitratus sum, Floriane amplissime idemque colendissime in Christo frater, multae rationes effecerunt,

quas omnes hoc loco commemorare supervacaneum esse duco, ut qui animum meum satis, ut spero, perspectum habeas. Certe, ut huic meo labori rudi, et nimium praecoci fortasse, patrono opus esse duxi, quem te et fidum et strenuum fore confido: Ita meus in te amor tuique nominis auctoritas moverunt, ut neminem alium huic negotio et idoneum et dignum magis esse putarem. Nam si ea est amicitiae Lex, ut minime latere possit, sed omnibus innotescere cupiat, nequaquam (meo quidem iudicio) admittendum fuit, ut nostrorum animorum consensio, quae multis nominibus arctissima esse debet, ignota esset: quin aliquod eius apud posteros quoque argumentum, meique apud te animi non ingrati testimonium extare cupiebam. Nec id tibi ingratum fore spero, cum eum te agnoverim hactenus, qui minima quoque amici sinceri officia candide interpretari et aequi bonique consulere soleas. Accipies ergo benignus hunc meae Musae fetum, qui si minus comptus videbitur, eum et in Helvetiis natum et ex temporum iniquitate aliquid asperitatis contraxisse putabis. Vale feliciter in domino. Tiguri Calend. Octobris. Anno a Christo salvatore nato 1549. Quando ante annos 2647. David, vir iuxta cor Dei, impio Saule sublato, primum regnare coepit. Faxit Deus caelestis pater, ut sicut olim David a stolidi Nabalis intemperie et insolenti Saulis tyrannide liberatus, regnum sibi promissum adeptus est: Ita nos quoque Iesum Christum, dilectum Dei filium, in quo patri complacuit, cui debentur termini orbis terrarum, devictis et sublatis omnibus ecclesiae hostibus, suo spiritu et verbo libere tutoque in suorum mentibus regnare videamus. Idem te suae ecclesiae, tuaeque imprimis Poloniae diu servet incolumem. Amen.

[Gap desc: Greek poem]

DRAMATIS PERSONAE.

NABAL paterfamiliâs dives, sed stolidus.
GLYCYLOGUS parasitus.
PYROPTES coquus.
PHILOENUS OPSOCLEPTES servi domestici.
GEORGUS PHILOPONUS servi rustici.
SPUDAEUS Oeconomus.
ABIGAEL uxor Nabalis.
PORNION ancillae.
EULALIA ancillae.
PHILOPOSIUS GASTRODES EUBULUS DYSIGAMUS Nabalis convivae.
DAVID.
ABIATHAR Sacerdos.
IOAB dux militum.
ABISAUS Tribunus militum.
SPHENDONITES OCYMACHUS duces funditorum.

Prologus

NE sit cui vestrum novum, quod primus in
Scenam senex huc prodeo,
Sacro magis quam scenico tectus habitu.
Cum causa mihi sit maxima.
Nam quos frequenti in hac corona cernitis,
Rem proferent gravissimam.
Quam nos piam sanctamque dicere non pudet.
Huius volunt interpretem
Habere me: quare viri clarissimi,
Si multa saepe ludicra
Spectare dignati estis, hanc e fontibus
Ductam sacris Comoediam,
Aequis animis spectare etiam dignemini,
Quae nil, quod obsit, continet.
Non heic erit pernicies adolescentium,
Leno rapax et improbus.
Non scorti avari et impudentis audiet
Quisquam improba lenocinia.
Non discet heic imponere patri filius,
Virum nec uxor fallere.
Nec quisquam erit, cuius queat protervitas
Mores bonos offendere.
Quin si quis hic minus bonus producitur,
Docebit alios rectius

Vivere, suis dum digna sentit moribus
Sibi obvenire praemia.
Sic Nabal hic dives potensque plurimum,
Docebit omnes divites,
Quam vana sit possessio pecuniae,
Prudentiam ni adiunxeris.
Idem ebrietatis quae sient incommoda.
Suo probabit exitu.
Illius at coniux Abigael feminas
Omnes suo exemplo instruit,
Docetque sedulo (dociles licet hactenus
Invenerit paucissimas.)
At qui sua res administrant publicas
Cura, fide et prudentia,
Hos David hic, Rex omnium piissimus,
Docet quid agere debeant.
Huic proximus qui stat, sacerdos Abiathar,
Exemplar est antistitum:
Quorum sacra est verbi docere oracula
Multosque Christo adducere.
Hic militaris rusticaeque cernitur
Vitae typus clarissimus.
Sed quid opus est, ut singula nunc recenseam,
Quae post patebunt plenius?
Addam tamen hoc, quod eloqui verissimo

Possum, status mortalium
Illi esse perspectos fere omnes, quisquis hanc
Perspexit actiunculam.
Hanc quia dabunt, huius qui alumni patriae
Bonas coluere litteras,
Spectare vos decet, favore ut exciti
Vestro, magis se industrios
In posterum gerant, simulque vos veline
Congratulari patriae,
Quae talibus sese beavit filiis,
Totamque simul rem publicam.
Sed desino, ne multa dicendo morer
Vestros animos diutius.
Tu primus huc prodito nunc pusillule,
Sed maximae spei puer,
Paucisque summam totius Comoediae,
Ut doctus es, proponito.

PERIOCHA

COnvivium Nabal parat tonsoribus,
Ab hoc petit missis Davides nuntiis,
Se commeatu ut adiuvet: sed reicit
Hos Nabal et dira ingerit convitia.
At hoc bibente cum suis, commotior
Davides armatas omnem funditus
Nabalis ut succindat [(transcriber); sic: succidat] omnem funditus
Domum: huius at uxor ubi Davidis comperit
Conatum, mox parat cibaria, ut obviam
Procedat, et precibus furentem mitiget.
Domum reversa viro recenset singula:
Qui infelix diris sternitur terroribus,
Paucisque diebus post vita defungitur.
David relictam coniugem iungit sibi,
Connubioque inito parantur nuptiae.

ACTUS I.

SCENA I.

GLY. Verum esse nunc vulgi scio proverbium,
NULLA evenire posse cuiquam incommoda,
Quae non alicuius commodo subserviant.
Idque adeo non inepte heri expertus loquor.
Nam forte pauper, inops, hinc inde obambulans
Quaerensque cui fraude et dolis imponerem,
Sumptu suo qui me otiosum pasceret:
Nabalem inveni, in hac qui habitat vicinia,
Hominem, quo, dispeream, magis si plumbeum
Magisque effrontem totus orbis sustinet.
Hic opibus et fortunae donis ebrius,
Extolli mire gaudet et laudarier.
(Opus qui nullum laude dignum fecerit
Unquam) viri sed mox notavi amentiam.
Adeo, salutoque; nimis illum humaniter,
Narro quae fama nuntia cognoverim,
Eius quae virtutes ubique praedicet.
Affingo multa, ipsum ut probe cognoscerem.

Cognovi, vah betaceum, ficulneum,
Vinosum, imprudentem rei domesticae
Concoctorem: lucrum sed hinc uberrimum
Mihi est obortum. Nam vocat me mox domum:
Monstrat quae possideret, atque ut singula
Placeant, rogat. dico placere plurimum,
Felicem, divitem, beatum praedico.
Festinus ille mox parat convitium.
Invitat ut bibam, bibo, sed nil nimis,
Possem ut meam melius peragere fabulam.
Nunc vina laudo, laudo nunc et fercula.
Denique, probo quaecumque, probabat omnia.
His captus est, mox ut me amicum diceret
Summum, conviva et ut rogaret hodie
Redirem. redeo, nec invitus: sententia
Siquidem tat, illius colere amicitiam
Adulando, fructus sed ut inde maximus
Ad me redeat semper. Sed heic quis exiit?
Certe ipsus est: hinc conferam me ad dexteram,
Forsne quid horum me dixisse audiverit.
Opes suas (sat scio) iactabit insolens.
NA. Quis non felicem me et beatum dixerit?
Cui tot est argenti et auri conditum,
Et cui ridens fortuna amicos plurimos
Peperit: sed unum quod molestat maxume

Est uxor, hisce non respondens moribus.
Nam dum rem curat haec nimis domesticam,
Et ceteris mulieribus versutior,
Me moribus suis similem vult reddere,
Multa interturbat usque nobis gaudia.
Sinam tamen ut sapiat, modo ut die hoc sinat
Meo me more inter sodales vivere.
Sed estne Glycylogus, quem stare conspicor
Illic? Glycyloge, quid moraris haesitans?
Adesto. GL. Quis me? Hem, salutem plurimam
Suo fautorique et patrono maximo
Glycylogus optat. NA. Bene facis qui veneris
In tempore. quid? hesternane compotatio
Arrisit, et quaecumque vidisti domi
Nostrae, tibi quae tum lubens monstraveram?
GL. Imo recedens dum recordor singula,
Sic menti insedit ista contemplatio,
Ut dormienti saepius recurrerit.
NA. Sed dic: vidisti unquam, quod istis conferas?
GL. Non ita me Deus amet, nec me facile puto
Videre posse, sic soris palatium
Quadrato structum marmore et duro nitet,
At intus auro cuncta late fulgurant.
Virum haec sollertis praedicant industriae,
Qui tanta prudenti paraveris bona

Studio. NA. Paravi multa certe gnaviter.
Lusum iocumque sed haec dies, si videris
Feracis agri multa latifundia,
Vineta, prata, piscinas et pascua,
Montesque silvasque, et pecoris laeti greges.
Quos inter ovium pascuntur tria milia,
Et mille totis errant caprae montibus.
Accedit his vernarum maxumus chorus,
Queis fretus, et si quando sic necessitas
Ferat, vel hostium manus repellere
Possim, veluti fecisse legitur Abraham.
GL. Ut his queas praeesse, miror plurimum,
Et tanta solus sustinere pondera.
NA. Datum est mihi prae ceteris mortalibus
Illud, cedant ut cuncta felicissime:
Ad haec etiam, grata ut sint quae facio omnia.
Quare licet nil ipse mandem servulis,
Et rem domus considerem parcissime,
Sponte tamen omnes exsequuntur numera
Sua studiose, ne meam iram provocent.
GL. Nec immerito certe. NA. Sed et rex saepius,
(Si forte vult tractare magna negotia)
In aulam, ut adsim consulentibus, vocat.
GL. Nimirum ut illis morionem praebeas.
NA. Nam libere quia facio et dico omnia,

Hac regem libertate demercor mihi.
GL. Quid mirum igitur, si cuncta cedant optime,
Cum tales regni rebus adsint proceres?
NA. Sed audias precor, quid nuper egerim,
Ex uno ut omnia mea consilia aestimes.
Nostine Davidem? GL. Quid? an Bethlehemidem
Illum dicis, communis hostem patriae
Et regis? NA. Illum ipsum: Cupiebat rex dari
Consilium, ut hunc vi posset apprehendere.
Mox singuli, cum se sapientes dicier
Volunt, nescio quae proferunt insomnia.
Hinc me, quid ipse sentiam, princeps rogat.
Damnavi aliorum ego ilico sententias,
Suasique ut rex quam primum omissis omnibus
Suam, quam Davidi locasset, filiam
Locaret alteri viro: nam sic fore,
Ut David huius impatiens sponte veniat,
Peccasse se dicens, rogans et supplicans
Se suaque regis subiciens arbitrio
Omnia, ne tali coniuge miser excidat.
Sed ut placere coepit haec sententia
Multis, mei mox consobrini filium
Laudare coepi, divitem atque nobilem
Dicens, aliosque simul rogavi clanculum,
Suis ut illum principi suffragiis

Commendent: nec dubito, quin illi filiam
Sit rex daturus coniugem: tantum unicus
Ne impediat hoc Phaltes metuo, quem rex amat.
GL. Tuum ergo consilium est, ut hic intelligo,
Suam quod amisit Davides coniugem?
NA. Meum. GL. Deum immortalem, quid nunc audio?
Admiror hoc quî in mentem venerit tibi.
Istuc sapere est, rebus praeesse publicis
Sic, ut tuum quoque; inde capias commodum.
Et si sapit rex, te affinem non negliget.
NA. Sed ut scias, cur hodie te vocaverim,
Lanigerum tondent pastores pecus mihi.
Convivium quare parari splendidum
Amicis et toti volo viciniae.
Id pro tuo ingenio velim probe instruas,
Ut laeti laetum transigamus hunc diem.
GL. Nihil equidem posset mihi suavius
Contingere, quam sollertiam ut hic horis meam:
Illius cum sim maxumus rei artifex.
NA. Abi ergo, et ista servulis denuntia,
Ut quae in regali cernier convivio
Solent, cito et dicto celerius proferant.
GL. Faxo meam ut possis probare industriam.
O fors fortuna, quam meis nunc partibus
Astas fidelis: precor ut haec serues bona.

Nam digna me plane obtigit provincia.

ACTUS. I. SCENA II.

PYR. Novus Philoene quis hic ad nos hospes venit?
Nescio meis si hunc oculis unquam viderim.
Miror quid huc sic gestiens ferat gradum.
PH. Nimirum herus noster novum aliquem repperit,
Sui similem, mendaciis qui fascinet
Stultum, et confictis ludat usque fabulis.
OPS Lurconem ego hunc et helluonem existimo:
SIC dignum habebit herus patellae operculum.
PYR. Quin sinitis haec, ne quis alius forte audiat.
Nam sim licet culpanda in hero quam plurima,
Fidelis est servi tamen, non carpere
Mordaciter, quoscumque sors dederit, heros.
NAM quisque, quam commiserit, culpam luet.
Faciat quodcumque volt herus: tum concoquat

Pecunias, domum, greges, et praedia:
Nostrum est ei servire quam fideliter,
Famamque eius ne verbulo perstringere.
GL. Salvete fratres, exoptata pectora,
Quid fit? PYR. Statur. Sed tu quid huc fers insolens?
GL. Summus meus patronus et amicus Nabal,
Herusque vester, hoc mihi negotii
Iniunxit, ut per vos parem convivium,
Regale, sumptuosum, opiparum, splendidum.
Ea in re quid possim vult experirier.
Nam sunt vocati amici et haec vicinia
Omnis: quare accelerare vos quam maxume
Velim, parata ut sint decenter omnia.
Mactentur et capi, et si qui sunt anseres,
Parate turdos et lautas ficedulas,
Et si quid e silvis potest adducier.
Quin huc genus feratur omne piscium.
Tum si quis e vestro grege nova possiet
Et visa numquam antehac reperire fercula,
Non parcat arti, non sumptui, aut laboribus.
OPS. Papae, Iovis cur non cerebrum admiscerier
Iubet? PYR. Nihil amplius te iussit dicere?
GL. Hoc unum, ut omnia relinantur dolia,
Vinumque depromatur antiquissimum,
Quod inveniri in cella possit uspiam.

PYR. Faciam, ut herus de me queri possit nihil.
PH. Et ego, siquidem haec illius est sententia.
GL. Abeo: satis sed dicta ut haec vobis sient.
Cavete, ne quid horum fortasse excidat.
OPS. An non quis esset hic qualisque dixeram?
Mirum, si alio herus posset oblectarier.
PEReat necesse est, qui suas res talibus
Credit: tamen ut pereat, molestum hoc est mihi,
Novos quod in dies dari experior heros,
Quorum novis parere oportet legibus.
PYR. Nescis tacere ganeo, donec caput
Hoc improbum isthoc cochleari extersero.
Quin nunc focus fac totus ut pelluceat.

ACTUS I. SCENA III.

DA. NULLA integra est mortalibus felicitas,
Quin plura semper incidunt incommoda.
Id vel meo (si nullum exstaret uspiam
Aliud) probari exemplo poterat. En ego
Assertor olim gentis Abrahamicae,

Hominum favore, laude et gloria potens,
Regis gener, quem tot greges sodalium
Stipare solebant, se suasque credere
Mihi fortunas, et meas partes sequi,
Quantis miser nunc obruor infortuniis?
Nam regis ut semel favor mutatus est,
Mox omnium mutata vidi pectora:
Ut e tot amicorum et sodalium choro,
Meo favore quos beatos feceram,
Vix unus aut alter mihi remanserint.
Nunc quam bene dictum sit miser ego intelligo,
ARUNDINI niti quassatae et fragili,
Quicumque dubio hominum favore nititur.
AB. Et hoc quidem te cogitare saepius
David, velim, minus ut movere te queant
Mortalium res instabiles et lubricae.
Nec fallet enim, qui tot promissionibus
Instruxit olim, cum sit ipsa veritas.
DA. Quam facile qui valent aliis praescribere
Possunt solentque, quid ipsis facto opus siet.
Memini miserorum me patronum saepius
Fuisse, meisque consolationibus
Olim levatos, quos premeret necessitas.
At nunc video, caro quid possit improba,
INVITA quae viam, quam aliis monstraverat,

Ingreditur. AB. Haud ignoro: nec te plumbeum
Volo, ut mali nullum dolorem sentias.
Sed ut Dei promissa serues firmiter,
Eiusque leges sedulo custodias.
Non hostis ut te vox minacis terreat,
Nec exilii curae aut graves molestiae,
Nec quae ferenda alias veniunt pericula
Moveant, Deo ut velis minus nunc obsequi.
Sed nec tuae putes rationis opus fore,
Ut liberationis invenias viam.
Hanc quippe Deus inveniet: huic submittere
Nos convenit: Ipse pro suo haec arbitrio
Regat, et opem (si sic placet) usque differat.
PATRIS tamen haud abiciet ingenium pii,
Nec ultra, quam simus ferendo, nos sinet
Tentarier. DA. Bene tu quidem: quin saepius
Expertus ipse illius sum clementiam.
Nec dubito, quin talis sit etiam in posterum
Futurus: at cur non doleat quam maxume
Cum misera gentis facies occurrit mihi,
Quae dira infelix perditur tyrannide?
Venale ius tribunal omne possidet,
Et perditorum subiacent libidini
Leges hominum, quibus licet quicquid libet.
Clamat sub his afflicta pauperum cohors.

Clamant peregrini, lacrimantur orphani,
Et sancta tristi iura voce postulant.
His subvenire nec ipse, nec aliquis alius
Potest: id vero animum excruciat totum mihi.
AB. Est hoc quidem officium fidelis principis.
Quin sic tuos curare perge subditos,
Et mox Domini opem te iuvantis senties.
DA. Tum vero numquam non misero occurrit mihi
Immane Saulis et nefarium scelus:
Quo propter infelicem me necarier
Dei sacerdotes sacrique praesides
Cultus voluit. Ab quos reservor ô Deus
In casus? num parum est quod ipse periclitor,
Nisi etiam alios mea haec ruina deprimat?
AB. Si Saulis has sciremus omnes res geri
Solius et potentia atque arbitrio,
Doloris esset nobis causa maximi.
At cum Dei, qui rebus omnibus praeest,
Permissione fiant: qui nos obsecro
Sumus, huius ut iudicia reprehendere
Possimus? Ipse quid siet nobis opus
Intelligit, curatque nos fideliter.
Quare quod ipse vult agat, nos fortiter
FERAMUS omne, quod ferendum venerit.
Sed quid Ioab festinus illic advolat?

DA. Nimirum aliquid recentis ille nuntiat
Mali: sed huc nos conferamus paululum,
Ut audiamus quid secum demurmuret.

ACTUS I. SCENA IIII.

IO. Quam temere de vitae suae molestiis
Queruntur, in tuto quibus versarier
Licet, et suis quotquot quieti sedibus
Fruuntur: Id si vel semel contingeret
Videre, ut oppressa hostium tyrannide
Divinitus promisso regno avunculus
Posset potiri, nosque quietos reddere,
Tum vivere me et vere beatum dicerem.
Sed num id liceat sperare vix intelligo,
Dum in peius omnes res subinde promovent.
Nam nunc quasi parum sit, quod hostis imminet
Saul, nostri persecutor immanissimus,
En noster in castris novas turbas ciet
Miles, inopia commotus intolerabili.

Et sic furit, ut me sponte eis subduxerim:
Ne dum reprimere conor implacabiles,
Maioris auctor forte sim iracundiae.
Idque adeo veni nunc Davidi ut nuntiem.
DA. Vocemus: Heus Ioab, gradum siste ilico.
IO. Satis imperiose quisquis es. DA. Ioab mane.
IO. Familiarem esse oportet: Hem, quis me vocat?
En quos volebam: vos ut adirem prodii.
DA. Quid fers? IO. Nihil equidem quo delectarier
Possis: sed id quod ante dixi saepius,
Et quod diu male timui. Nam milites
Totis tumultuantur in castris tibi:
Nec se famemque pauperiemque perpeti
Diutius vel posse vel velle queruli
Clamant: et si recte ista perspexi modo,
Defectionem res mihi portendere
Videtur: id ne fiat, nos in tempore
Cavere oportet, ne gravius quid incidat.
DA. Num quis miserior me vivit mortalium?
Cui nova in dies pericula accidunt.
IO. Non iam quiritandi tempus est, quin re integrae
Adhuc, quid agendum consultemus ocius.
DA. Quid ergo suades ut faciamus nunc Ioab?
IO. Vicinus hic Nabal, vir opibus affluens,
Convivium suis parat tonsoribus,

Regale, iamque puto parata esse omnia.
Is solus hac in re miseris succurrere
Potest: ad hunc mittantur e nostris viri
Qui mitioris sint ingenii, et blandius
Hunc alloqui possint, rogentque paucula,
Quibus hoc die sedare possis milites.
Fortuna melior, spero, surget crastina
Luce, interea nos de reliquis curabimus.
DA. Nomen metuo, ne sit minus laeti ominis.
Sed cum nihil ipse, quod magis sit commodum,
Videam, tuae astipulor volens sententiae.
Quid tu Abiathar censes? AB. Placet quam maxume,
Cum res moram non possit aliquam admittere.
IO. At frater huc venit Abisaus, fidelior
Quo nullus inveniri huic negotio
[Note: Dimeter.] Posset, vel idoneus magis.
Huic rem, fideliter ut curet, mandabimus.

ACTUS I. SCENA V.

ABIS. Proviso fratrem si inveniam, quem milites
Omnes petunt, praesens ut ipsis adsiet.
Qui nisi me animus fallit, grave nobis omnibus
Malum dabunt, si sic furere perrexerint.
Sed commode ipsum cum Davide conspicor.
Adibo. DA. Hem opportune venis, de te modo
Sermo fuit. ABIS. Et vos commode heic sors obtulit
Mihi: Ioab te miles omnis postulat,
Cuius nisi furorem cito represseris
Aliquo modo, malum (mihi crede) senties
Ingens, cui numquam mederi in posterum
Licebit. DA. Illud unum agimus pro viribus.
Quin iam via est inventa, quae nos liberet,
Cuius ducem exsecutoremque poscimus
Te. ABIS. Si quid est, mea quod effici queat
Industria aut labore, libenter obsequar.
DA. Nabalemne hunc carmeli montis incolam
Nosti? ABIS. Quid is faciet? DA. Hic adeundus tibi
Erit ilico. Nam convivium tonsoribus
Parat: nostroque nomine hunc precaberis,
Ut subvenire miseris atque egentibus
Dignetur, et vel in hunc diem largirier
Nobis, quae animos sedare possint militum.
ABIS. Dic obsecro, num illum daturum aliquid putas?
DA. Quid ni? Vir est dives potensque plurimum:

Nec cur neget video, cum nullam iniuriam
Sit passus a nobis: sed illi saepius
Profuimus, eius res perinde ut proprias
Tuendo, cuius forsitan non immemor
Faciet volens fecisse quod ipsum convenit.
ABIS. E pumice facilius aquas expresseris,
Unam quam ab hoc, David, panis buccellulam,
Si vera saltem illius dicunt servuli.
ABIA. Qui scis Abisae, nisi periclum feceris.
Sit durus in suos licet et nimium gravis,
Non idem in exteros tamen videbitur
Fortasse: tum illud cogitare te velim,
Deum esse qui hominis cor sua verset manu
Quocumque volt, suo qui nobis numine
Aderit, et omne hoc diriget negotium
Feliciter. ABIS. Faciam, ne quid de me queri
Possis, siquidem haec vobis sic stat sententia.
DA. Facis ut decet: aderit Deus. Sed quid Ioab
Nunc porro agendum censes? IO. In castra ilico
Redeamus, ut legationis quos velit
Sumat sodales sibi: Tum ne quid milites
Novi interea tentent, nos providebimus.

ACTUS II.

SCENA I.

GE. Hodiene tonsuram gregis Nabal parat?
PH. Quin iam parata sunt, ut audio, omnia
Nec sumptibus maioribus convivium
Unquam hospitibus structum esse quidam rettulit.
GE. Sed scin' vocati qui nam sint illi hospites?
PH. Certi quidem nihil scio, nisi quod puto
Non fore alios, quam qui illi semper combibunt,
Philoposium, Gastroden et Dysigamum.
Iungetur his vicinitatis gratia
Eubulus hic, vir dives et plane integer:
Quamvis eo non valde delectarier
Soleat herus. GE. Quid ergo nobis commodi
Hic apparatus afferet tam splendidus?
PH. Rogas? Tonsores nos vocamur hodie,
Et in tonsurae gratiam convivium

Paratur: illis vero compotantibus,
Inter laborandum nobis famescere
Licebit. GE. O Iniquitatem, o tempora.
PH. Quid ita? GE. Rogas? Illi nostris laboribus
Cum divites fiant, beati et splendidi,
Nulla moventur pauperum atque egentium
Cura, qui illorum sunt beatitudinis
Praecipua causa: quin superbi atque ebrii
Fortuna, nos vix belluarum habent loco.
Numoque conductos laboribus premunt,
Imo opprimunt, ut toto exhausti corpore,
Vix ossa pelle contegamus arida.
PH. Sic comparatum est mi George, sic Deus
Nostram coercere solet insolentiam.
Et tu feras patienter, quod mutarier
Nequit. GE. Egone Deum sic velle haec existimem?
Erras Philopone, si hoc putas: quin hic amat
Nos, et beatos vellet, ut docuit heri
Antistes e sacris prophetarum libris:
Quem contionantem si audissent divites,
Puderet hos in posterum arrogantiae.
PH. Ut pulchre commodo tuo quae serviunt
Tenes? ego paterni amoris aestimo
Signum, quod his nos vult Deus molestiis
Affligi, ut qui nos norit omnium optume.

NAM Filios prae ceteris quos diligunt
Fida patres virga coercere assolent.
GE. Dicunt quidem ista divites quoque: sed ego
Ipsos potius virga coercendos putem
Ne tam gravi nos aggravent tyrannide.
PH. Te rogo, quid illis faceres, si tibi Deus
In hos daret imperium? GE. Egon'? dicam libere,
Rus abstraherem hinc, rurisque illos molestiis
Assuescere docerem: sic ut qui nunc nimis
Superbiunt argento et auro turgidi,
Tam excoctos, deformes et atros redderem
Quam carbo est. PH. Quid si vero istis laboribus
Non sufficerent? GE. Vel invitos compellerem,
Ut sufficere possent. PH. Vide George mi,
Quam tu nihilo sis melior. Illi quod putant
Nos posse, iubent: tu magis iniquus perdere
Hos cupis, idemque quod tibi in illis displicet
Ipse faceres, si posses. Sed quid ostium
Crepuit? herus est: ego hinc me in agrum conferam.
Quid tu? GE. Sequar: nec enim videat me herus volo.
Edant, bibant, ludantque prout lubitum siet.
Scio fore, cum sera illos paenitentia
Urat, gravi quando dolore perciti
ULTORIS audient Dei sententiam.

ACTUS II. SCENA II.

NA. Procedit hora, et medium caeli cardinem
Fere sol attigit: miror quid hospites
Tardos moretur, tum Glycylogus ubi siet.
Visam, ne quid fortassis inter miserit.
Sed commodum procedit obviam mihi.
Glycyloge, te quaero. Parasti ut iusseram
Convivium? GL. Quin nunc adesse maxime
Velim hospites: nocet mora ista ferculis.
At qui sunt, quos procul venire conspicor?
NA. Sunt quos vocavi: tu coquis edicito,
Ut ocius, quae fieri oportet, omnia
Faciant, ipsi ne quid morentur amplius.
Ego hos operiar. GL. Fac ut libet, in me mora
Non ulla fuerit. PH. Nabalem nostram aegrius
Moram pati credo, ut qui heri nimium bibit.
Nec dubito, quin dubia caput gravedine
Ipsi doleat. GAS. Quid illi acciderit nescio.

Mihi profecto nondum edormisse videor
Vinum, quod heri bibi nimis: caput etenim
Totum Cyclopes, nescio qui, duriter
Quasi alternis subinde vexant ictibus.
Sed ipsus ecce nobis obviam venit.
NA. Hem Philoposi lepidum caput, hem Gastrode [(reading uncertain: ending uncertain)]
Ventris decus, quae vos diutius mora
Tenuit? GA. Vin' ut verum tibi dicam? NA. Maxume.
GA. heri cum a mensa surgerem, mihi sobrius
Pulchre videbar: sed progressus ut fui
Paulum, ecce mox nec lingua, nec pes, nec manus
Mihi officium fecit, caputque pondere
Pressum gravi, toti ruinam corpori
Minabatur: quare domum me conferens
Mollique tremulum corpus mandans lectulo,
Stertens iacui in multam diem: nec tamen adhuc
Totam videor edormivisse crapulam.
Idem Philoposio accidisse existimo.
PH. Imo accidit, quod nulli unquam mortalium,
Quod, ni vos novissem, puderet eloqui.
NA. Dic obsecro. PH. Forte ut domum veni, fores
Clausas reperi: pulso, nemo est qui me audiat.
Iratus igitur, sed nequicquam, clamito,
Nunc servulos, nunc coniugem nomine vocans.
Postremo, cum non possem id ferre diutius,

Ingressus haram interque sues suaviter
Somno victus vilique tectus stramine
Noctem transegi. NA. Vah hominis miraculum.
Quid si iacentem sic vidisset Rachula
Tua? PH. Stabulum certe occlusisset pessulo,
Nec inde dedisset exeundi copiam,
Nisi fidem sancte dedissem, in posterum
Me victurum esse multo temperantius.
Eubulus autem ubi est? ubi Dysigamus?
Num praevenere nos diu? NA. Dysigamus
Fortasse cum sua altercatur coniuge:
Sed mox aderit, scio: Eubulus negotiis
Semper premitur, morasque nectit, dum cupit
Sapiens videri: nec diu exspectabimus.
At ingredimini vos: ego nunc videro,
Nobis parata in tempore ut sint omnia.

ACTUS II. SCENA III.

AB. Quam durares est atque plena periculi
Si quis fidelem strenuumque militem

Praestare velit: pauci licet id digne aestiment.
SPH. Sic comparatum est, UT SUAE sortis fere
Omnes pigeat, aliosque se felicius
Vivere putent, dum quae ipsis accidunt mala
Attentius observant, bona vero non item.
Hinc militum vitam beatam praedicant
Multi, quibus quid huic subsit molestiae
Periculique incognitum est: qui si semel
Hanc cogerentur vitam agere, benignius
Et aequius multo de nobis discerent
Sentire. OC. Meo certe malo illud comperi.
Nam cum iuvenis essem et patri minus obsequens,
Durum videbatur mihi et nimis grave
Quicquid iubebat, sive oves in pascuis
Servare, sive equos bovesue quaerere,
Sive aliud opus quodcumque rusticum mihi
Iniungeret. Tum forte si quem militem
Videre contingebat, hunc beatius
Agere putabam liberiusque vivere,
Ignarus horum, quae ferenda talibus
Veniunt, meo sed nunc malo edoctus probo
Quae vulgo passim celebratur, sententiam,
Qua BELLum inexpertis suave dicitur.
SP. Idem mihi accidisse non negavero:
Tamen ut ut haec sient, certum est provinciam

Hanc, quae obtigit, quoad possum, fideliter
Ornare: nam potius mala omnia perpeti
Velim, Davidis quam partes relinquere.
Regnum siquidem promissum olim divinitus
Accipiet, invito tyranno et omnibus
Suis: quod ut primum fiet, quae gaudia
Et quanta laudis nos manebunt praemia?
AB. Bene tu quidem, mihique eadem sententia
Stat, nec procul diem istum abesse existimo.
Iamque affuisset olim, nî mansuetior
Auunculus esset David in adversarios.
Namque hos licet Deus necandos offerat,
Quod facile posset non facit, nefas putans
Si quos Dominus unxit suique principes
Populi esse voluit, ipse privata manu
Occidat: atque haec causa nobis maxima
Est, tam diu quod incertis compellimur
Errare miseri sedibus: Sententia et
Mens longe alia est mihi: meas nam si in manus
Solius incideret tyrannus improbus,
Facerem, ut qui oleo male unctus est prophetico,
Suo melius inungeretur sanguine.
OC. Mihi sane tali interesse negotio
Tam suave foret, quam si quis ad lautissimum
Convivium vocaret: at dum hos cedimus

Sermones, quod nobis datum est negotii
Cunctantius perficitur. AB. Quin in proximo
Nabalis est domus: tamen si sic placet
[Note: Versus hic initio sequentis Scenae absolvitur.] Properemus ocius.

ACTUS II. SCENA IIII.

NA. Parata sunt coquis
Quaecumque iussi, solus nobis in mora est
Dysigamus: Eubulum etenim non multum moror
Quem non nisi vicinitatis gratia
Voco. Sed en, quos huc venire conspicor?
Nimirum ut aliquid postulent, veniunt: ego
Vero cane peius et angue odi quotquot petunt.
Profecto satis huc tendunt militariter,
Armisque tecti sunt: quid si Davidici
Exercitus socii essent, quem sub proximi
Montis pedem fixisse castra rettulit
Heri famulorum quispiam: quod si ordinis
Eius fuerint, virum profecto sentient.

SP. Viden' Abisae, quis Nabalis ad ostium
Solus moretur? AB. Ipsus est, quin ilico
Adimus. Salve Nabal, et felix siet
Noster tibi occursus. NA. Sane id velim.
Sed qui sitis, quisue huc venire iusserit
Dicite, nec enim tales vocavisse hospites
Me hodie puto. AB. Venire nos necessitas
Coegit, qua NIHIL est in orbe durius,
Misitque nos Davides, filius Isai,
Cuius labores te novisse existimo. Is
Tibi tuisque salva precatur omnia,
Et se rogantem ut placidus audias, petit.
Gregis tonsuram te paravisse hodie
Audimus, utque moris est convivio
Totam hanc opiparo excepturum viciniam.
Oramus ergo, ut subvenire egentibus
Velis benigne, extrema quos exercitat
Inopia famesque: tertius etenim dies
Hic nobis absque commeatu ducitur.
Et solus es, qui nos iuvare, si velis,
Potes: nec id frustra putes nos poscere,
Nam ex quo sub his regionibus consedimus,
Nullam tui a quoquam sunt passi iniuriam:
Quin iuvimus frequenter et defendimus
Ipsos, tuosque greges, agros et praedia:

Nec id negabunt servuli, si interroges.
Horum memor famelicis succurrito
Benignus, et quibus carere commode
Poteris, iis nostram leva penuriam.
NA. Quem filium Isai, quemue Davidem audio?
Multi in dies serui fugitivi et perfidi
Heros dolose et plane proditorio
Animo relinquunt, hos si cunctos pascere
Velim, merito stultus vocer et improvidus.
Sed non is ego sum: quin facessite ocius
Hinc, et alium me stultiorem quaerite,
Istis qui se blanditiis seducier
Sinat: nec est vestra ut mihi beneficia
Iactetis: haec ego nec petii unquam, nec peto.
AB. Modestius quaeso de nobis sentias
Nabal: nec enim fugitivi nos aut perfidi
Sumus, nec heros nostros dolo reliquimus.
Sed innocentes principis tyrannide
Vexamur iniusta: nec esse aliquem puto,
Qui passus a nobis sit unquam iniuriam.
NA. Tun' ergo Saulum principem tyrannidis
Accusas? usoque dicis iniustius ab hoc
Premi? GL. Quid hoc turbae est? isti qui milites?
Quid hi volunt Nabal? NA. Rogas? Davidicae
Sunt factionis nuntii, atque postulant,

Ut quae paravi convivis obsonia
Ipsis famelicis tribuam: qui nisi cito
Cedant, faciam ut diem hunc postremum viderint.
AB. Itane? SP. Sine, nec enim pugnatum venimus.
Davidi nuntiemus haec, is consulet
Quid sit faciendum. NA. Quin referte singula,
Simulque dicite, me, nisi hac vicinia
Mox cesserit, facturum ut meminerit mei.
AB. Tenus ut metuamus hominum perditissime?
Qui quantus es, caudex es atque plumbeus.
GL. Cave sis, nescis cui maledicas nunc viro.
AB. Ego nesciam= Sed scin'futurum quid siet?
Faciam ut mei et diei huius simul et loci
Memineris quoad vitam Deus concesserit.
GL. Miseret tui, qui hunc facias inimicum tibi.
AB. Diminuam ego tibi caput, nisi abieris.
GL. Siccine agis? OC. Heus cedamus hinc, mox denuo
Non supplices reversuri, quin supplicem
Ipsum videbimus brevi, qui nos minis
His territari credit. NA. Abeunt, nec quidem
Me invito: sed quid tu heic agendum Glycyloge,
Si redierint, putas? GL. Tun' id credis fore?
Quin tandem hilares et laeti mox discumbite:
Nam dum cessamus, prandium corrumpitur,
Et qui viri videntur esse, maximi

Nebulones sunt, minisque vanis territant.
NA. Fac ergo mensae ut inferantur fercula,
Interea me iubente accumbent hospites.
Deum immortalem, quae isthaec impudentia est
Hominum, aut vesania potius? qui quod libet
Sibi licere putant ab aliis ut petant,
Nefasque summum credunt, si quis quid neget.
Sed quid moror hos, cum nil nocere possient?
Faciam potius quod Glycylogus suasit mihi,
Ut his omissis me parem convivio.

ACTUS II. SCENA V.

PH. Quid tam diu Nabal moraris hospites?
Certe insolens facis hoc. NA. Quin invitus etiam.
Sed accidit, quo nesciam molestius
Si quid tulerim unquam: quod nisi praesentiae
Vestrae pepercissem, haud sic abiisset, scio.
PH. Quid vero id est? NA. Non est dicendi nunc locus,

Nam tempus, ut tandem accubemus, postulat:
Unus moratur nos adhuc Dysigamus.
GA. Ne quid suae intermittat consuetudinis
Cavet: sed en ipsum cum Eubulo conspicor.
EU. Quam variae sunt mortalibus sententiae,
Quamque varia studia? ut alteri gratum siet,
Quod alius horret et fastidit maxime.
Sic sunt, quibus nihil videtur suavius,
Quam si dies noctesque vini pocula
Exhauriant, quorum studia sic displicent
Mihi, ut nihil perinde ut istud oderim:
Ut qui magis rei assuevi domesticae
Operam dare, otioque litterario:
Et vix credas quam sit molestum nunc mihi
Nabalis ad convivium pergere, scio
Enim futurum quid siet, quod ebrius
Omnes suis nos enecabit ineptiis.
DY. Sic moris est illi, nec ego mutarier
Hunc posse credo: nec tuam sententiam
Possum improbare, sed quod hanc minus sequor,
Uxor mihi in causa est, qua nil molestius
Natura rerum protulit: nam iurgiis,
Rixis, probris, pugnis, contentionibus,
Et litibus non abstinet, donec domo
Me pellat: hinc est quod foris libentius

Ago, atque res tempusque sic mihi perditur.
Sed en Nabal cum ceteris: fert aegrius
Certe moram hanc nostram. NA. Hem, tandem et sero qui dem
Adestis? EU. Expedire me negotiis
Citius nequivi. NA. Vah scio sapientibus
Numquam quod agant deesse: sed Dysigamum
Quae causa tenuit? Vin' ut divinem? DY. Volo.
NA. Domum reversus heri bene potus et ebrius,
Mutam minime invenisti coniugem tuam,
Quae irata te pinxit tuis coloribus.
Et vix ab illa te explicuisti hodie miser,
Nec nisi fide data, quod sobrius velis
Redire. DY. Dispeream, nî verum dixeris.
NA. Satis morae ductum est, quin nunc discumbitis?
Eubule, tu hunc locum tene: tu claudito
Illi latus Gastrodes: at Dysigamum
Haec sella capiet: Philoposi, tu proximus
Mihi assidebis. Heus puer, fac fercula
Mox inferantur, deinde Glycylogum iube
Venire, cui locus iste commodum vacat.
GA. Quid istud hominis est? NA. Heri mihi se obtulit
Mortalium qui vivunt festivissimus,
Novusque ininstruendis mensis artifex.
Sed nunc volo, ut curis omissis omnibus,
Laeti diem hunc ducatis: et tu maxime

Eubule, frontis tetricae phantasmata
Excute precor, nostrumque te praebe hodie.
EU. Ego vero nomine isto ad vos me contuli.
GL. Salvos sit hic adventus vester hospites,
Et grata sint, quaecumque in vestram gratiam
Meo labore et diligenti industria
Paravi. NA. Hui, quod hoc novum cibi genus?
GL. Meam probare volui tibi sollertiam,
Angustia quantum temporis passa est modo.
Hic thynnus est Tyrius conditus saccaro.
Partem tucetis condii, si cui magis
Fortassis haec arrideant: tum artocreon
Istud placebit opinor tibi, quod carnibus
Fartum est ferinis iusculoque melleo
Elixis: mox sequentur alia, quae puto
Vidisse te numquam. GA. Novus et incognitus
Mihi apparatus hic: Papae quam suavis his
Sapor? GL. Quin hoc cape potius, praedurius
Enim est hoc. NA. Vah, nunc demum vivere volupe est.
Quid tu Philoposi? num placent cibaria
Haec? PH. Mihine? stultus dicar et betaceus,
Dignusque, qui instar asini pascar carduis,
Nisi haec placerent plurimum: Sed poculo hoc
Oportet ut guttur mihi prius colluam.
Tibi ergo Nabal praebibo, quantum voles.

NA. Quin totum si haurias, mora in me non erit.
PH. Ha ha. Viden' Nabal, velim respondeas.
NA. Faciam, et volens quidem: tibi carchesium
Debetur hoc Gastrodes. Ga. Prosit plurimum.
NA. Merito quidem vinum scriptura praedicat,
Quo homines simul Deique gaudent caelites.
Mihi profecto nil videtur suavius
Natura produxisse mater omnium.
Eubule, tu quid censes? EU. Bene pronuntias.
Sed cogitandum simul erat, modum omnibus
Inesse rebus, quem excedere nefas siet.
Alioqui quod natura mater condidit
Saluti ut serviat, veneni instar nocet.
NA. Ah de modo melius post disputabitur,
Ubi satietas nos bibendi coeperit.
Quid vero de istis iudicas cibariis?
Ut haec placent tibi? EU. Placerent optime,
Nisi peregrinum saperent, quod placere non
Potest. NA. Quid hoc verbi est? EU. Vis dicam clarius?
NA. Volo. EU. Deus rerum Creator omnium,
Rete beneque et sapienter ista condidit,
Quae cernimus coram omnia: tum quoque singulis
Gentibus populisque liberaliter dedit,
Quibus hanc queant vitam fovere lubricam.
Et si nostrae telluris opes consideres,

Prae ceteris esse instructam fateberis.
Hac nos decebat uti Nabal, et bonis
Patrii soli contentos vitam ducere.
Id quia minus facis, probare non queo,
Quod legibus Domini puto contrarium.
NA. Hem contionatorem quis te reddidit?
Quin tu haec Levitis et viris propheticis
Tractanda linquis, ex quibus plus millies
Isthaec audivi: nunc aliud res postulat.
Sed quid tibi desit video. Quid cymbium
Hoc tibi placet, plenum rubentis massici?
Istud quantum est, Eubule, propino tibi.
EU. At ego potius confestim me emori velim
Quam me scientem immodico vino perdere.
NA. Deum immortalem, quanto te prudentior
Sum, vino qui te (stulte) perdi existimas.
Quin unica hac in re mihi morem gere.
EU. Quiduis potius me Nabal facturum scias,
Quam hoc. NA. Quaeso ut hoc unum te exorari sinas.
EU. Non faciam. NA. Adeone difficilis rogantibus
Es? Unum ut hoc quaeso impetrem, non amplius.
EU. Dicam tibi Nabal breviter quod sentio:
Si me hospitem cupis tuum, meo sine
Me more vivere. NA. Quando sic vis, non moror.
Quid tu Philoposi? num negabis tu quoque

Quod postulo? PH. Vah quem me virum esse existimas?
Egon' ut hanc sic pertimescam cymbulam?
Hac lege tamen hanc sumo, ut et Dysigamus
Hic, post eandem uno haustu totam absorbeat.
DY. Servanda fides erit quam coniugi dedi.
Faciam tamen quod possum. GA. Quales iudicem
Vos nescio: nam dum sapere prae ceteris
Vultis, video vos plus aliis stultescere.
Nam quae (malum) dementia est, ieiuniis
Curisque vos conficere? Ego longe rectius
Mihi ut bene sit curo, vivoque splendide,
Nec sentio hinc ullum vel animae aut corporis
Incommodum, vobisque sum sapientior
Multo, et habitior. Vos dum cavere singula
Studetis, numquam non periclitamini.
NA. Et tu quidem magis sapienter iudicas,
Tuaeque potius accedo sententiae.
Nam dum licet, nobis vivendum censeo,
QUANDO fore scio cum frustra id tentabimus.
GL. Eadem mihi mens est: dum corpus sufficit,
Utamur, et fruamur naturae bonis.
Heus Parmeno, vide coquis quid in mora
Siet, quod tardius parant quae iusseram.

ACTUS III.

SCENA I.

DA. Itane beneficiorum Nabal immemor,
Tam foeda nobis nuntiat convitia?
AB. Quin te fugitivum et proditorem dice re
Non desiit, multisque aliis opprobriis
Et te et tuos omnes laceravit improbe.
Ad haec minatus est, nisi hac vicinia
Cedamus ilico, e facturum ut etiam
Cogamur inviti solum mox vertere.
DA. Tu vero quid dixti? AB. Primum rationibus,
Quibus potui causam tuam et nostrûm omnium
Defendi, tum precibus animo ut mitesceret
Efficere tentavi: quibus tamen omnibus
Adeo nihil effeci, ut ferocior mihi
Sit visus et arrogantior multo: nec ab
Illo precibus posse aliquid impetrarier
Existimo: Nam si furenti cedere
Velis, metu id fieri putat: quod si preces
Iungas, sibi placens, superbit improbe:

Ut nesciam, si illum hominem fas sit dicere
Qui adeo nihil hominis sapit. IO. Ego tertium
Tentassem aliquid, manusque frustra supplices
Ori impudenti ingessissem, tum postea
Laevam capillis implicans, mox dextera
Faciem arogantem illam caputque rusticum
Totumque corpus plane militariter
Tractassem, ut hinc sciret, quam non idem siet,
Et militem conviciis proscindere,
Et meticulosis imperitare servulis.
AB. Vix continui me, quod nisi periculum
Commune terruisset, actum forsitan
Esset aliquid. DA. Laudo, siquidem factum optume
Abs te est Abisae: sed nunc consulto est opus,
Qua milites ratione placemus, quid et
Huic faciamus improbo, qui impune non
Feret impudentis oris insolentiam.
Tu dic Ioab, quid hic agendum censeas.
IO. Nullam moram res haec potest admittere.
Nam longa paupertas famesque milites
Vexat, nec est quo huic queas occurrere
Malo, quare omnis abrumpenda nunc mora est,
Et hoc agendum, ut militem coerceas:
Quod commode fiet mea sententia,
Si quae Nabal renuntiavit indices.

Ferent profecto hoc omnium indignissime,
Volentque de hoc mox ultionem sumere:
Quod si furentes et commotos videris,
Nabalis ad domum move ocius, et eam
Ipsis diripiendam dato: sic improbus
Ille meritas poenas luet, tum exercitus
Habebit, unde suam levet penuriam.
Nec hic quid alii dicant curandum puto.
Hostes habemur, et hostes cunctis dicimur,
Nec nos amicorum esse dignatur loco.
Quin ergo nos satis gerimus hostiliter.
Sic sentient, quid nil meritos sit laedere,
Et innocentes iure nullo persequi.
DA. Non temere factum est, quod nocere nemini:
Huc usque volui: sic enim innocentiam
Nostram probare potuimus, quam plurimis
Notam velim: tum nec iustum nec fas puto,
Ut principis culpam mali populus luat
Innoxius, qui plus satis tyrannide
Huius premitur: At quando mea benignitas
Nil proficit, nec beneficia Nabal mea
Agnoscit, insuper et maledictis impetit,
Hostemque me potius quam amicum postulat,
Faciam (nisi vires Deus mihi ademerit)
Magno ut suo malo iam nunc intelligat,

Quanto satius foret me amicorum loco
Habere, quam inimicum sine causa reddere.
AB. Dudum haec mihi sententia fuit avuncule.
Nam quid beneficiis certare proderit
Cum iis, qui beneficia pro malefactis habent?
Quin praecipuam nostrae calamitatis puto
Tam pertinacis causam, quod nimium bonos
Nosque erga hostes remissiores gessimus.
Da. peccatum adhuc nihil est Abisae, et si fuit
Peccandum, malo me nimia clementia
Quam austeritate peccasse aut tyrannide.
Satiusque iudico multis nocentibus
IGNARUM et inscium parcere, quam sanguinem
Unius hominis innocentis fundere.
Sed rem ad socios referamus, atque singula
Paremus, huc mox producturi militem.

ACTUS III. SCENA II.

NA. Hem Philoposi, cur conniventibus sedes
Oculis, quasi sopore pressus? tu quoque
Dysigame parum laetus appares: quid haec
Mutatio sibi volt? nimirum iurgia
Uxoris iratae times. Ego perditam
Meam potius vellem Abigaelem, quam ut minis
Suis mea mihi interturbaret gaudia.
DY. Nihil equidem de coniugis ira cogito,
Eius quoniam assuevi rixis et iurgiis.
Sed nescio quis languor caput mihi occupet
Totumque corpus. NA. Si mihi velis obsequi
Facile medebor: huncne scyphum conspicis?
Quem praebibente me si totum exhauseris,
Quicquid mali est, cedet. DY. Tentabo si queam.
NA. Nunc laudo te. Salve liquor suavissime,
Unica voluptas et salus mortalium.
Tu corporis morbos et animi pellere
Soles, gravesque curas et molestias
Tuo sapore diluis: pereant tibi
Qui male volunt. Hem, cernis ut bona fide
Tecum egerim Dysigame? tuum est ut mihi
Respondeas modo. DY. Nolo sic impleas
Scyphum: nec enim tam plenus erat, cum sumeres
Tu. NA. Demam aliquantum, ne tibi me iniurium
Dicas: quid? itane placet? DY. Adhuc mihi nimium

Videtur. NA. Atque deierare (si opus siet)
Ausim, amplius bibisse me. PH. Quin tu bibis
Tandem? turpe est vel propter unam guttulam
Lites serere. DY. Tantundem igitur tibi praebibo,
Quando ita placet. PH. Accipio lubens, tu fac modo
Nabali, uti pollicitus es, respondeas.
DY. Conabor equidem. NA. Sicne agis? quin ebibe
Totum. DY. Profecto non queo. NA. Non desinam
Mihi crede, nisi fidem mihi datam liberes.
PH. Nec ipse sumam abs te, nisi totum ebibas.
DY. Quin liberum te dico, modo ne cogar id
Quod corporis vires superat facere. NA. At ego
Numquam patiar bibendo ut me fefelleris.
GA. Ne difficilior sis in re tam ludicra
Dysigame, facile est enim, quod tam arduum
Tibi videtur. DY. Non nescis qualis siem
Gastrodes, at ita nunc meae se res habent,
Ut si ebibere totum velim, minime queam.
Quare unum ut hoc mihi condonetis obsecro.
NA. Numquam faciam. EU. Quae tandem isthaec vesania est
Nabal, ab homine ut petas qui a pecude impetres
Numquam? sed te rogo mihi ut respondeas.
NA. Si praebibas mihi respondebo lubens.
EU. Vah, semper animus pocula tibi somniat:
Quin aliud est, quod nunc abs te scire cupio.

Vidistine unquam inter tuos ovium greges,
Ut praebibendi certamen susceperint?
Vel dic, si equos bovesue tales videris,
Quales ego vos nunc invitus conspicor.
NA. Vah stultitiam: iumenta sunt expertia
Rationis: homines nos sumus, qui rectius
Ratione ducti iudicare possumus
De singulis. EU. Quin sic potius dicendum erat:
Homines sumus, si corporis consideres
Formam, et veluti sublimem vultum ad sidera
Tollimus, ita rationis usos lumine
Caelestis imitari nos vitae formulam
Decebat: at quia rationem affectibus
Subiecimus totamque praefocavimus,
Eo redegit nos sathan dementiae,
Ut nec naturae iura nec leges sequi
Possimus, et multo minus illis obsequi.
Iumenta enim pecudesque si observaveris,
Quantum satis est, quantumque natura expetit
Edunt bibuntque, nec minis nec fustibus
Unquam efficies, ut amplius quicquam bibant
Edantue: solus homo naturae legibus
Minus obsequens eo venit vesaniae,
Ut se sciens volensque perdat improbe:
Nec sufficit se perdidisse, nisi insuper

Alios simul certamine tam nefario
Perdat. NA. Quid haec ad nos? tibi per me licet
Iumenta pecudesque imitari, vel parcius
Quoque (si libet) vivere: vicissim tu meo
Me more vivere sinas (si sapis) nisi
Forte experiri libeat, quantum corporis
Virtute te praestem. EU. Imo facite quod lubet:
Nec enim huc pugnandi, sed comedendi gratia
Veni: tibi autem gratias agerem, nisi
Illas mihi deberes tu, qui tam diis
Ineptias vestras tulerim: nunc me domum
Confero, ne vobis impedimento siem.
GA. Quin surgimus omnes, accubituri denuo,
Ubi ambulando satietas excussa erit.
PH. Placet. DY. Nec ipse vos moror. NA. Hem, sicne subito?
Sequar tamen. Quid hoc? Caput vertigine
Totum rapitur. GL. Vin me tibi ducem praebeam
Nabal? NA. Duce opus est ebriis, mihi non item.
GL. Scio: attamen cavere oportet, ne mali
Quid temere contingat tibi tanto viro,
Quem patria tota vult diu superstitem.
NA. Iessaeus ô si se upilio nunc offerat,
Solique cum solo liceret congredi,
Vah, quem virum me cerneret? GL. Quin hunc sine.
Indignus enim est, quo cum manus tu conseras:

Nec ipse tibi faceret pugnandi copiam,
Si maxime velles. Quod si nunc me audias,
Ad somnum te compones, ut sub vesperam
Refectus, amicis denuo operam dare queas.
NA. Itane faciundum censes? GL. Maxime. NA. Placet
Consilium, quin ergo ingredimur. GL. I prae, sequar.

ACTUS III. SCENA III.

SIT dura quamvis res gravisque seruitus,
Multi parens laboris et periculi:
Tamen beatos felicesque praedico,
Quicumque heris inserviunt, duris quidem
Prudentibus tamen et ratione praeditis.
Hi etenim de servorum labore iudicant
Aequius, iisque gratiam aliquando referunt.
At si cui mentem rationemque abstulit
Libido caeca sive affectus improbus,
Indignus est, cui vel asini subserviant.
Talis meus est Nabal, cui vix plumbeam
Natura mentem tribuit: namque adeo nihil

Ut res suas instituat prospicit, ut modo
Toti suae domui malum nefarium
Consciverit: quod nisi aliquo modo Deus
[Note: Dimeter.]Avertat, omnes periimus.
Id veni, ut hic renuntiem, si forsitan
Tanto malo effugii quis inveniat viam.
Quam nisi Abigael hera invenerit, actum puto.
Monebo tamen, ut qui volunt sibi consulant.
Sed ipsa commode egreditur: subtristis est
Quantum video: nimirum Nabal ebrius
Turbas dedit heic quoque. Quod si interrogem, nihil
Dicet: adeo patienter illius solet
Ineptias ferre: Heic ergo quid sola nunc
Quiritetur, audiam priusquam colloquor.

ACTUS III. SCENA IIII.

AB. Nae nos miseras et infelices admodum
Natura condidit: quae cum nostrum genus
Curis gravibusque addixerit molestiis,
Solisque fere durissimam provinciam

Et procreandi et nutriendi imposuerit
Mortalium generis: tamen quasi parum
Fecisset adhuc molestiae, viros quoque
Simul dedit, quorum importunis legibus,
Quin etiam iniquis, subiacere oporteat.
Neque tamen haec quisquam loqui me existimet,
Ut vulgus hoc solet mulierum: quae quia
Suis student affectibus, iniquas viris
Praebent se, et omnes improbant, dum scilicet
Ipsae imperium exercere cupiunt in viros.
Longe alia mens est mihi: namque viro ut imperem
Tam non peto, ut nihil mihi sit molestius,
Quam nacta quod sum talem, qui nil possiet
Prospicere, quod mihi domuique sit utile,
Ut sic merito parere me velit sibi.
Adeo nihil curat, nec quicquam pensi habet,
Modo gulae ventrique serviat suo.
Quin venter est totus: suis quem si velim
Coloribus pingere, diem mihi citius,
Quam verba dicendique materiam putem
Heic defuturam. Sed tamen illud maxime
Dolorem adauget, quod cui credam meas
Curas reperire non queo. Nam si foras
Illius efferam vitia: non me puto
UXORIS officio piae fungi et bonae,

QUAM FERRE convenit mariti crimina
Potius, quiritando quam temere traducere.
Ut vero coram servulis aliquid querar,
Quantum video, longe est inconsultissimum.
Nec enim amplius colent, quem talem noverint,
Nec, ut decet, res curabunt fideliter.
Ut ipsa nihil existimem esse stultius
REIque DOMEsticae periculosius,
Quam coniugum simultatem et discordiam.
Hanc si incidisse cernant vel vilissimi
Ex servulis, heros protervi spernere
Audent, et imperiose semper obloqui.
Quid restat ergo, quam ut patienter omnia
Feram, meoque in animo sola concoquam,
Quicquid mali accidit? ne dum inconsultius
Quicquam facio, maioris sim molestiae
Mihi auctor, ac utrique plus incommodem.
PH. Deum immortalem, quis muliebri in pectore
Tantum inveniri existimet prudentiae?
Virum hanc natam esse oportuit, sic prospici
Rebus potuisset melius et salubrius.
AB. Quis hic loquitur? hem Philopone, quid huc insolens
Ades? nihilne ruri est tibi negotii?
Quid tristis es? PH. Non temere est quod tristis sum hera,
Nec temere factum, quod venire conspicis

Me nunc. Nam si unquam consilio maturo opus
Fuit, cumprimis nunc opus hoc esse arbitror:
Adeo in angustum sunt redactae copiae
Nostrae omnes, ut nisi Deus custodiat
Miris modis, actum est, periimus funditus.
AB. Quid vero id est? quisue eius est auctor mali?
PH. Herus Nabal. AB. Hei me miseram: sed dic tamen,
Quî istud potuerit, qui pedem numquam hodie
Quantum ipsa scio extulit foras. PH. Id nescio,
Sed hoc scio hera, nos illius culpa magis
Periclitari nunc, malumque atrocius
Incumbere, quam antehac numquam. AB. Mi Philopone
Dic quid siet, nec me diutius tene
Suspensam. PH. Scin venisse ad herum hodie nuntios,
Quos commeatus gratia transmiserat
Huc David, in hac qui considet vicinia?
AB. Tales equidem nullos vidisse me scio.
PH. Atqui hic fuisse dico supplices, et ab
Hero petiisse, ut ipsorum penuriae
Consultum vellet. Hos remisisse vacuos
Non contentus, quin insuper convicia
Dira et nefanda contra insontes protulit.
Idque immerito: nam nulla ab his iniuria
Est facta nobis unquam: imo si (ut convenit)
Verum fateri oporteat, meliora sunt

Meriti de hero, de te, et de nobis omnibus.
Nam ex quo sub his fixere castra finibus,
Nos nostraque omnia non minus quam propria
Defenderunt, instarque propugnaculi
Murique fuerunt nobis noctes et dies.
Quare dolet tanta haec viris iniuria,
Et maxime Davidi, cuius quae siet
Virtus animi, et quam fortis illi dextera
Ad arma, neminem nescire existimo.
Accedit his malum, fames, teterrimum,
Quam nemo miles ferre vult diutius.
Sed quid opus est multis? Eo ventum est herae,
Ut contra nos omnes armarit milites
David, domum hanc petiturus, ut hanc iniuriam
Ulciscatur: nec iam cibum aut potum petet,
Sed nostra corpora atque sanguinem hauriet.
Id ex quodam, qui illius ordinis et loci est
Rescivi, eiusque nunc adveni gratia.
AB. Vide Philopone, haec ut mihi vera nunties.
Namque ut peccasse herum putem imprudentia,
Prudentiorem et aequiorem iudico
Tamen Davidem, quam quod unius ob scelus
Se innoxio multorum sanguine polluat.
PH. Imo ipse vidi, hera, iam paratos milites
Totosque furentes extra vallum progredi,

Ac ordines instruere, queis huc advolent.
Quare quid heic sit facto opus mox dispice,
Nisi perire nos vis omnes funditus.
AB. Videbo si quid consulendo possiem.
Ingressus at tu servulis renuntia
Parati ad iter ut singuli sient, ego
Mox adero, si quae sunt agenda peregero.

ACTUS III. SCENA V.

NUm quae mulierum vivit infelicior
Me? quam tot undique exagitant incommoda,
Ut unde potissimum querendi exordium
Sumam, ignorem. Nam quid vel opes vel liberos
Deflere prodest? cum periculum omnibus
Commune sit propositum, quod nos et domum
Evertat omnem? Hei quos, Deus, reservor in
Usus tandem? cur sola tot laboribus
Periculisque numquam non sum exercita
In hunc diem usque? num ut lacrimabilem domus
Occasum et infandam ruinam cernerem?
At interim meus ille stertit strenue

Vino madens et aggravatus crapula,
Nil pensi habens, nil de futuris cogitans,
Nec si excitem quicquam poterit succurrere.
Quid faciam igitur? fugamne moliar, mihi ut
Consulam, et illum tantis periculis, sibi
Quae ipsus conscivit, nunc sinam demergier?
Non hoc faciam. Nam sit licet dignus malo,
Indigna tamen sum ego, malum quae illi struam.
Quin potius experior, furor ne militum
Possit sedari, si viaticum offeram
Sponte, ac furentes mitigem muneribus.
Nec enim tam inhumanum Davidem existimo,
Ut nec rationibus, nec donis, nec prece
Placarier possit. Parabo igitur cito
Panes ducentos et cados vini duos,
Addam his oves, uvas ficusque, et supplices
Manus precesque, ut iram mitiget suam.
Imprimis ô Deus precor ut mihi adsies,
Quo grata sint hosti quae adorno munera.
Sed quid diutius ipsa mecum haec disputo?
Quin ocius parari mando singula,
Ne quid mali gravioris haec mora afferat.

ACTUS IIII.

SCENA I.

DA. Nae ego omnium mortalium miserrimus,
In cuius odium conspiravisse arbitror,
Quotquot per orbem totum vivunt hodie.
Ut nec benefactis, nec rationibus aliis
Efficere possim, de me ut aequius velint
Sentire, meque sibi amicum esse postulent.
Sed ut alios omnes sinam: quid non boni
Et officii in Nabalem contuli? illius
Dum res mea servo cura atque industria:
Is vero dum mihi gratiam debet bonam,
Convitiis lacessit, et ceu hostem minis
Petit: haecne ego diutius feram Ioab?
Numquam faciam, quin emori potius velim.
IO. Si sic pergas David, brevi consultum erit
Nobis: nec enim dictu facile est, quantum mali
Tua haec in hostes indulgentia dederit.
Habent enim proprium hoc tyranni, ut quo magis
Cedas, eo magis timeri se putent,

Magisque saeviant; at ubi neque metui
Se, nec minas ipsorum formidabiles
Esse amplius vident, animo sibi conscio
Male perciti cervos leporesque refferunt,
Quos tu leones esse putabas antea.
DA. Nabalem ergo exemplum faciam, quo intelligant
Omnes, quid immerentes sit lacessere.
Sancteque iuro per Iehovae numina,
Quae mihi inimica velim, nisi ante crastinam
Lucem tam ipsum quam omnem ipsius domum et greges
Confecero totos. AB. Quin igitur ilico
Instruitur acies, militesque prodeunt
Huc? DA. Nonne venire vides? Ioab tu dexterum
Cornu tene, laevum tu Abisae ducito.
Ego medium in hostem phalanges dirigam.
Videte ut ordines seruent, et singuli
Signum, quod ipse sum daturus, sedulo
Exspectent, nec aliquis suo ausit cedere
Loco. OC. Ego cura hac minime opus esse existimo:
Nam neminem fore scio, qui venientibus
Se opponat, et pugnantes contra dimicet,
Quin irruimus ergo undique, ne dum in agmine
Struendo solliciti sumus frustra, fugam
Ipsi capessant, et labor sit irritus
Omnis. DA. Nae tu imprudenter ista, ut omnia

Ocymache: Cura mihi et studiosa industria,
Ut semper, ita in bello non utilis modo
Sed et necessaria videtur: ubi socordia
Partam quoque saepius perdit victoriam.
Nec mihi sapere videtur, hostem qui suum
Contemnit. Ut enim dura res necessitas
Est, sic timidum etiam ad arma quandoque excitat
Ut et potentiorem contra ausit aliquid.
Sed Sphendonites quo nam sese hinc contulit?
SP. Hem adsum David, nec aliud animo cogito,
Meam quam ut hodie virtutem probem tibi.
DA. Tu cum Ocymacho tibi commissas copias
Partire, funditorum ut alae cornua
Utrinque cingant. At quam primum conspici
Hostis potest, paulum progressi ad proelium
Fundis lacessite et globorum grandine:
Manum tamen ne conferatis comminus,
Ne pauciores vos plures forte obruant.
SP. Faxim, modo Deus adsit, ne mihi manu,
Vel animum defuisse possis conqueri.
DA. Reliqua, Ioab, dispone dum ipse revertor huc.
Nam in castra me recipio, ut illic singula
Curentur, illinc ne mali quid accidat,
Dum nos movemus illuc, IO. Curabo omnia.

ACTUS IIII. SCENA II.

ABIG. Praecedite vos lento gradu, quo subsequi
Possim facilius: ceterum ubi ad montis pedem
Ventum fuerit, cum sarcinis subsistite.
Tu vero Spudaee, ut nihil omittatur hic
Per neglegentiam, vide. SP. Dictum putae
Factumque, quod mea arte possit effici.
Nam si meam unquam industriam tibi commodam
Experta es, heic vigilantiorem senties
Multo. PH. Faciam ipse quoque, ne abs te culparier
Possim, Deumque nostro huic conatui
Non defuturum spero. ABIG. In hoc certe mihi
Spes omnis est sita: solus enim est, mortalium
Qui corda manu sua regit, solus novas
Potest voluntates creare, prout velit.
IDEMque sibi fidentes numquam deserit.
Sed hei miseram me, quis strepitus iste est? quis hic
Fragor? nimirum hostes huc irati movent.

DA. Sunt salva nobis castra viri, nec arbitror
Aliquid mali inde exoriturum: vos modo viros
Praebete vos, cautique nunc producite
Agmen: Deus sic coepta nostra dirigat.
ABIG. Hei arma Spudaee heic hostilia conspicor.
Tota tremo: num quae femina infelicior
Est me? quid agam? vel quod dicendi exordium
Sumam? metus vocemque linguamque occupat.
O Nabal, in quae nos pericula conicis?
DA. Quid istud agminis est Ioab, quod obviam
Procedit huc nobis? armati, an sarcinis
Veniunt onusti? IO. Nescio hercle: sed nisi
Fallunt me oculi, cibaria ferunt: miror hoc
Quid sibi velit. ABIS. Nabalis isti servuli
Videntur esse, quem fortasse paenitet
Suae tenacitatis et avaritiae,
Sed quid video? profecto mulier agminis
Istius est dux. OC. Hosne venire ad nos vides
David? quin ergo hos contra ruimus? DA. Hem, mane:
Nam primum inermem turbam caedere non placet.
PRIOR est petendus, huius, qui mali est caput.
Nec hos temere huc venire credo, maxime
Cum mulier haec, quantum video, forma et habitu
Honesta sit: magnum profecto quid ferunt.
Sistamus hic paulo gradum, ut quid sibi velint

Intelligamus. ABIG. Hei mihi, nimirum hic est
David, reliquos qui armis et toto corpore
Excellit: heu quos vultus, et quae lumina
Video? minas caedesque spirant: sed tamen
AUDENDUM aliquid est pro salute publica.
Adibo. DA. Tu quae es? et unde venis huc insolens?
Quaeve muliebres animos movet audacia,
Armato ut ausis mihi meisque occurrere?
ABIG. Res magna, mi domine, gravisque me impulit.
Nam quo tuam nostramque salutem vindicem,
Supplex venio, et mihi imputare te velim
Omnem hanc iniquitatem, qua peccavit in
Te vir meus: quare precor ut ancillulam
Tuam tibi loquentem benignus audias.
Peccavit in te Nabal, idque gravissime,
Dignusque mihi etiam videtur, qui malum
Ferat: sed indignus tu, qui illud inferas.
Nam si muscarum examen haud captat aquila,
Nec pulicis morsum ferarum rex Leo
Curat: quid ab hoc te accepta movet iniuria?
Nam quantus est, Nabal vere est, et nomini
Respondet, in se nihil habens vel consili
Vel auxilii, totusque carne ducitur.
Quod si tui me convenissent nuntii,
Numquam haec patrata in te fuisset iniquitas.

Sed bene Deus consuluit adhuc, qui sanguinem
Ne funderes prohibuit, et tibi obviam
Me fecit: huius itaque gratia mihi
Quicquid mali hoc est condona, sintque similes
Nabalis omnes, qui malum tibi struunt.
Tu potius hoc, quod offero, munusculum
Benignus accipe, ut tuis sit servolis,
Quo nunc famis necessitatem mitigent.
Sic firma sit semperque salva tibi domus,
Tuisque laeta cedant cuncta posteris.
Sic tu malis exemptus omnia sentias
Felicia, quod brevi futurum firmiter
Spero: Deus siquidem populi regem sui
Constituit olim, et illius tu proelia
Geris. Licet ergo te contra quam plurimi
Insurgere ausint, et peremptum postulent,
Nihil tamen proficient: nam tuebitur
Te dominus, et animam tuam custodiet.
Hostesque tuos funda rotatos plumbei
Globi instar abiciet procul. Tunc regio
Insignis honore digna laudis praemia
Feres: nec hoc postremum erit quo gaudeas,
Quod sanguine innocente non foedaveris
Manus: sed et nec mens sibi male conscia
Terrebit: Horum memor animum iratum preme.

Et si quando horum te meminisse iuverit,
Tuae simul memineris, oro, ancillulae.
DA. O faustam felicemque diem, quae te obviam
Mihi dedit. Quid vero primum praedicem?
Tene, et tuos mores, tuaeque gratiam
Linguae? cui lubens fateor debere me,
Quod innocentis non reus sum sanguinis.
An potius illum, qui te talem condidit?
Nam testor hunc, mihique credas velim:
Nisi tua nos praevenisset sollertia,
Extremus hic vobis illuxisset dies.
Sed accipimus, quae huc attulisti munera,
Tu laeta domum, qua venisti, revertere,
Et res viri (qui indignus est te coniuge)
Tuasque pergito curare fideliter.
ABIG. Bene tu quidem mi domine: quare gratiam
Me plurimam debere tibi fateor lubens.
Faxit Deus aliquando, qui regit omnia,
Ut sit mihi de te bene merendi occasio,
Idemque te suo favore protegat.
Adeste servuli, domum nos ocius
Hinc conferamus, ne quid illic accidat
Incommodi: tu illos Spudaee ducito.
DA. Heus Ocymache, tu funditores ilico
Reducito huc: tu vero Ioab exercitum

Cum commeatu in castra deductum cibo
Refice, tum quae curanda sunt, cura probe.
IO. Eo: sequimini vos: Abisae, tu ultimos,
Ut ordinem seruent, cohibe. Vah SOLERTIA
QUID non muliebris efficit? quamquam mihi
Non displicet tantae mulier industriae.
Nam mihi quoque facilius fuerit, famelicos
In castra reducere ad cibos, quam ad proelium.
Tu quid Abisae sentis? AB. Probe pronuntias.
Nabal revera hic est, nimisque plumbeus.
Quare sinamus hunc, dummodo cibaria
Inscius, et invitus etiam, transmiserit.

ACTUS IIII. SCENA III.

NA. At at nimis me heri bibisse sentio,
Vicitque vinum quod bibi: Vah nausea
Stomachi quid haec portendit? quid guttur siti
Arens, manusque tremula? quid pedes loco
Qui stare nesciunt? Itane nondum mihi
Edormiisse hesternam videor crapulam?

Beatus ille, qui si quando largius
Potet, ferendo tamen est, nec molestiam
Tantam experitur, nec caput vertigine,
Nec membra sentit tota delassarier.
Unum hoc mihi si contigisset, neminem
Mortalium qui victitant me dicerem
Beatiorem: Nec tamen hoc solum mihi
Animum molestat: sed quod uxor quoque data est,
Quae ut moribus meis nequaquam convenit,
Ita iurgiis, si quando plus bibi, enecat.
Nam si semel iurgare coeperit, sui
Oblita diem totum rixando transigit.
Nec dubito, quin hodie quoque eloquentiam
Illius audire oporteat me. Quid fores
Crepuere? profecto huc ipsa prodit: tristis est.
Nimirum aliquid iurgabit. AB. Huc modo virum
Exisse meum dixere servuli. Sed en
Coram video, quem quaero. Felix sit precor
Huius tibi exortus diei, et laetior
Multo, quam hesternae, quam tua culpa sere
Funestam fecisti tibi et omnibus tuis.
NA. Nonne hoc fore praedixi? Quam tu mihi nuntias
Culpam? malive quid patravi, qui diem
Totum sodales inter et suavissimos
Transegi amicos? nec aliquid vel iurgii

Vel pugnae obortum est. AB. Scio domi quid feceris
Postquam accubitum est. Sed mi vir, audi me obsecro,
Et pauca te roganti mihi respondeas.
Venere ad te a Davide missi nuntii,
Qui commeatum poscerent? NA. Quid ni? AB. Quid his
Datum est responsi? NA. Quo mihi quam maxime
Digni videbantur: negavi his omnia
Quae postulabant. AB. Quid? negasti? NA. Scilicet.
Nec enim aliquis me sic desipere existimet,
Ut quae meis parata sunt laboribus,
Eiusmodi errones temere auferre patiar.
AB. Prudenter. O si ita semper res domestica
Curae tibi esset. NA. Tum suis coloribus
Illos probe pinxi. AB. Bene: sed an non manus
Horum timebas? NA. Egone? quasi vero duo
Vel tres famelici mendici quidpiam
Me contra auderent. AB. Sed quid illi? NA. Iniquius
Quidem ferebant, sed minati plurima
Tandem digressi sunt. AB. Quibus autem viribus
Occurres, si fortasse armatas copias
Adducat huc David, vi tibi ut extorqueat,
Quod non potuit verbis abs te impetrarier?
NA. Illumne tantum facinus ausurum putas
Unquam? AB. Nescio: sed si fortasse auderet hoc,
Tu quid faceres? NA. Res ipsa consilium daret.

AB. At consilio iam opus est, ne forte serius
Deliberes. NAM MULTA suadet improba
Fames: tum proprium hoc habent fere milites,
FAME Licis ut cuncta licere existiment.
NA. Existiment licet hoc, pedem tamen huc ferent
Numquam. AB. Vide mi vir, temere ut tua omnia
Dicas, faciasque atque ego tibi edico palam,
Heic in propinquo cum suis cohortibus
Fuisse iam Davidem: non viaticum ut
Dares, sed ut te cum domo et omnibus tuis
Exscinderet: nec dubium est, quin iam perditi
Miseris modis essemus omnes, nisi Deus
Sua mihi affuisset ope, qui spiritu
Suo monuit me quid facerem, simulque cor
Davidis, ut hoc incoeptum omitteret, impulit.
Adeo in acie novaculae res sita fuit.
NA. Dic obsecro, ludisne tu, an vera haec refers?
AB. Ah, egone ludam nunc in re tam seria?
Quin tota adhuc tremo, quoties mentem mihi
Subit tremendus ille aspectus militum,
Quem pertuli, et quoties verba minasque recolo,
Armaque, strepitumque armorum et rauca cornua.
Tum tota adhuc versatur ob oculos mihi
Rerum facies, et iam videre me puto
Huc irruentem militem, qui servulos

Caedat palantes, qui greges innoxios
Mactet, qui te somno sepultum et crapula
Affligat humi, gladioque pectus hauriat
Tuum, domumque flammis totam consecret.
NA. Hei me miserum, qui numquam id fore putaverim.
AB. Atqui hoc ipsum est unum, quod usque conqueror.
Quod nec, quod e re nostra est, ipse prospicis,
Nec consulentem me patienter fers: sed et
Alii si consilium ferant, tibi qui bene
Volunt, ita consiliis illorum tu obstrepis,
Quasi pudendum sit te ab aliis discere.
Vel in convivio heri, quid immodestiae
Est abs te omissum? qui nec Eubulo seni,
Fautori et amico maximo, peperceris?
At interim egregie (si Diis placet) tibi
De Glycylogo prospexisti, quo non puto
Quemquam modo vivere, magis qui commodus
Siet, ut vel opulentissimos depauperet.
NA. Ah iurgiis ne me eneca, quando miser
Sum plus satis: ita me tua haec oratio
Totum pene exanimavit: quin hoc dicito
Potius mea lux, malum istud ut tu avorteris?
AB. Non fert locus nec tempus, ut nunc singula
Dicam, sed intro progressus cuncta audies.
NA. Eo. AB. Abiit hic: vah stultitiam et amentiam

Hominis. Virosne tales esse convenit,
In queis nihil sit mentis aut prudentiae?
Sequar, suis ut intus hunc coloribus
Pictum severe et dignis increpem modis.

ACTUS IIII. SCENA IIII.

AN quisquam hominum me vivit infelicior.
Certe inveniri posse neminem puto,
Qui maxima in rerum affluentia magis
Egeat quam ego: cuius mali causa unica
Est uxor, uxoris tam indigna nomine,
Ut bestia potius vocari debeat,
Aut si quid ipsi bestiis nocentius
Vivit. Domi siquidem manere si velim,
Non antea iurgare venefica desinit,
Donec domo me eiciat. Ubi hoc fit, neminem
Ad quem recipiam me habeo, praeter hucn meum
Vicinum Nabalem (quia Eubulus aliis
Semper negotiis severioribus
Obstrictus heic nobis operam dare non potest)
Ubi vero ad huc ventum est, qui praeter pocula

Nil somniat sapitque, fieri non potest,
Quin ipse quoque paulo bibam fecundius,
Facetiorque domum redeam. Sed proh Deum,
Hoc si fiat, quae fulgura et quae fulmina
Uxoris excipio? quae me non ebrium,
Sed porcum, et asinum, utrem canemque clamitat.
Nec ante potest finem invenire iurgiis
Convitiisque, donec res ad verbera
Manusque perveniat, queis si feliciter
Aeque, ut maledictis pugnaret, profecto iam
Olim periissem funditus. Sic vero fit
Uxoris intemperie, ut nec domi queam
Meis frui, nec foris amicis libere
Conversari, dum huius vel experirier
Vel pertimescere me oportet vesaniam.
Profecto, si cui uxor fidelis contigit
Et commoda, is thesaurum incomparabilem
Se possidere credat, eique indulgeat
Lubens, diu ut talem tenere possiet.
Sed quem subito a Nabale prodire video?
Spudaeus est: tristis videtur: quid siet
Miror, facile tamen quod est rescivero.

ACTUS IIII. SCENA V.

SP. Profecto quantum res heri video mei,
Brevi futurum credo, quod hera saepius
Praedixit, et ego sum ominatus antea.
DYS. Quid istud est mali? Hem Spudaee, quid de hero
Heic mussitas? SP. Ipsius nunc doleo vicem,
Qui temperantius ut viveret, adducier
Numquam potuit, donec suo magno malo
Iam discit, ipsius studuisse commodo,
Quos ipse sibi inimicos esse credidit.
DYS. Quid ita? SP. Quia intus iam iacet propior neci
Quam vitae. DYS. Nabalemne tu dicis, qui heri
Et nudius tertius incolumis suaviter
Nobiscum epulatus est? SP. Ego tam suaviter
Epularier nolim. DYS. Expedi quaeso ocius
Me, quid patitur mali? SP. Faciam: Vix hodie
E lectulo cum prodiisset, questus est
Noctem sibi fuisse difficillimam,
Totumque dolere sibi caput gravedine,
Sed et praecordia circum acuti quidpiam
Instar stimuli pectus latusque pungere
Sinistrum. Ibi nihil nos suspicarier

Tanti mali, sed crapulae vestigia
Hesternae haec esse credidimus. DYS. Profecto idem
Ipse quoque putassem: nam nimium mihi visus est
Bibisse, ut unquam aliâs. SP. Tandem frequentius
Gravi anhelitu spirare et ingemiscere
Coepit: deinde nemine hoc sperante, humi
Horrendum quid clamans repente concidit.
DYS. Miror tua quo tandem exeat narratio.
SP. Accurrimus omnes territi, tum strepitu hera
Audito intro se proripit, quid sit rogat,
Quidve acciderit mali. Nihil nos, quam modo
Quod tu audivisti, dicere possumus. At herus
Illam quasi non nosset, responsi nil dedit.
Mox vero oculos transversos torsit, et manus
Digitosque distendit, buccisque tumentibus
Spumas cruentas evomens, acerbius
Quiddam et querulum pressis fremebat dentibus.
DYS. Spudaee totus horreo, quare iocis
Ne me fictis ludas cave. SP. Utinam lusus haec
Sient iocusque mihi profecto talia
Sunt visa, ut inde me foras subduxerim,
Videre ne ista cogerer diutius.
Sed quid Philoponus huc repente prosilit?
PH. Mortalium quis unquam vel violentius
Vel magis inopinato diem obiit? ô necis

Fatique necessitatem difficillimam.
DYS. Quid hic queritur? SP. Heus Philopone adesdum, te volo.
Quid ita trepidas? peiusne herus habere occipit?
PH. Ut nunc habeat nescio, sed mortuum scio.
SP. Quid? tun herum oppetiisse dicis? PH. Maxume.
SP. Herus meus obiit? PH. Repente, cum hoc fore
Nemo Putaret, unico quasi anhelitu
Efflavit animam purpuream: utpote sanguine
Quam plurimo mixtam. DYS. Quid tu Philopone mi
Narras? PH. Quod audis, et cui ipse interfui.
DYS. Hei vitam nimium lubricam mortalium.
Itane integris adhuc fortunis omnibus,
Et vix medio vitae peracto limite,
Intercidit Nabal? PH. Quid hoc mirum tibi
Videtur: HOC siquidem ebrietas stipendio
Suos solet remunerare milites.
Tu fac heri exemplo sapias in posterum.
DYS. Utinam sapere mecum queant quam plurimi,
Qui praeter ventrem crapulamque nesciunt
Aliquem Deum. SP. Qui tales sunt, moverier
Nulli queunt exemplis aut rationibus.
DYS. Saepius equidem miror, quae vis occultior
Ad crapulam tam perdite homines pertrahat.
Nam si reliqua, quibus peccant, consideres:
Talia fere sunt, ut voluptatem afferant,

Sensusque aliqua iucunditate mulceant.
At ebrietas sola interturbare omnia
Solet, quibus gaudent homines, et si quis est
Sensus voluptatis aliunde, pellitur
Veneno intemperantiae: nihilominus
Hanc corporis animaeque pestem ita expetunt
Homines, quasi voluptas omnis in hac sita siet.
SP. Non dubito, quin mortalium hostis publicus
Auctor siet: Nam cum paucissimos queat
Impellere, ut ipsi consciscant necem sibi
Laqueo vel ense (quod unice cupit) malum hoc
Commentus est, ut poculis quam plurimi
Sese scientes et volentes perdere
Studeant: nec ii dixisse perperam mihi
Videntur, EBRIETAS quibus vesania
Spontanea dicta est. Sed quid ego diutius
Ante ostium foris moror, quasi non siet
Quod intus agam? Quo tu Philopone nunc abis?
PH. Recta rus hinc me conferam, ut quae gesta sunt
In morte heri, pastoribus denuntiem.
DYS. At ego eadem uxori narraturus abeo:
Ut hoc etiam instructa exemplo, eloquentius
Mecum posthac expostulare possiet.

ACTUS V.

SCENA I.

DA. Mirarier satis nequeo, quae Abisaus
De morte Nabalis modo recensuit.
AB. Sunt sane stupenda nimis, docentque iudicem
Iustum esse Deum, qui nullius violentiam
Diutius inultam sinat. DA. Sunt plurima
Quae idem docent. Quare in dies consultius
Nihil esse disco, quam gravissimas quoque
Iniurias non iure stricto persequi,
Sed ultionem omnem Deo permittere.
AB. Hoc si vel unum homines queant, felicius
Multo heic agerent. Nec enim invidi tabescerent,
Nec ringerentur odiis, nec per vulnera
Mutua perirent: sed Dei sententiam
Patienter exspectando sese mutuis
Interea beneficiis studerent vincere.
DA. Ego, hoc ut assequar, studebo gnaviter.
Nec aliud in me nunc Dei beneficium

Praestantius esse puto, quam quod factam mihi
Iniuriam sic ultus est, ne innoxio
Temerarius me contaminarem sanguine.
AB. Nec video quid causae siet iustae, quod in
Se mutuo homines sic ferociunt. Licet
Enim IMPII COR instar indomiti maris
Furiat, novasque res semper deliberet:
Ludit tamen ipsorum studia iustus Deus.
Et cum videntur esse felicissimi,
Brevis momentaneaque horum est felicitas,
Vitroque similis, quod quo pellucet magis,
Eo facilius rumpitur. DA. Possum quidem
Haec omnia mecum expendere: sed homo cum siem
Humani a me nihil alienum sentio.
Quare vel ira vel dolore saepius
Superatus, horum non satis memor, mei
Etiam officii obliviscor. AB. Est hoc proprium
Carni: nec quoad heic vivimus, eius improbum
Licebit ingenium per omnia vincere.
Tamen reniti nos et obluctarier
Decet, quoad fieri potest. DA. Conabimur
Equidem. Sed audi nunc, cuius te gratia
Eduxerim huc foras. Nam si prudentia
Tuoque consilio mihi unquam opus fuit,
Nunc his opus mihi esse maxime puto.

AB. Nullum profecto commodum in me claudier
Tibi patiar: quare quid sit dic libere.
DA, Nabalis uxorem scio novisse te
Satis. AB. Abigaelemne ais, excellentissimum
Illud decus mulierum nostri saeculi?
Quid de illa ages? DA. Eam mihi uxorem peto
Iungi, gravesque causae, ut id faciam, movent.
Nam praeter id, meo quod ingenio satis
Commoda videtur, nec regali purpura
Indigna, multum ex hac ad omnes nos boni
Redire posse existimo: nam succurrere
Nostris facile posset necessitatibus.
AB. Sunt vera quae dicis: sed illi vix puto
Persuadeas, ut exuli nubat viro.
DA. Videtur id quidem gravissimum fore:
Sed si periculum faciamus, forsitan
Facillime effici poterit. Tum mihi Deus
Ante omnia spectandus videtur, quem meas
Res non minus nunc, quam hactenus, fideliter
Spero gubernaturum: te autem ut consulas
Rogo, ratione qua negotium aggredi
Hoc commode possimus. AB. Ante omnia quidem
Mulieris [(transcriber); sic: Muleris] animus plene investigarier
Debet: nec id negotii te credere
Cuivis temere velim: sed aliquem deliges,

Probum, pium, comem, fidelem, affabilem,
Cuique te carum esse cumprimis scias.
Talis mihi Abisaus videtur. DA. Perplacet.
AB. Mox vero si consentiat illa, omnis morae
Rumpenda erit, ne quis malignus incidat,
Qui quod statuit semel, rursus dissuadeat.
Sed et mulierum nosti qui mores sient,
Quae quod volunt modo, ilico si quid novae
Spei offeratur, nolunt: nec rationibus
Ullis moventur, animum si obfirmaverint.
Quare huc eam ad te transferas celerrime.
DA. Bene consulis, nec ipse aliud consultius
Quicquam video: properemus ergo hinc ilico
Ad castra, ut Abisaum mandatis instruam.

ACTUS V. SCENA II.

GE. Horrenda narras. Hicne fuit convivii
Tam splendidi finis? PH. Quin si isthaec omnia

Coram videre contigisset, sat scio
Totus tibi horreret animus. GE. At ego Deum
Iustum bonumque praedico, qui divitum
Luxum insolentiamque, qua nos opprimunt,
Ad hunc modum coercet, coque modestius
Sortem meam sustineo. PH. Decet hoc singulos,
Ut, quam Deus provinciam dedit, animo
Aequo ferant: nostrum tamen est, ne acerbius
Quicquam de heri interitu loquamur: NAM omnium
CONDITIO eadem est, et quod modo ipse expertus est,
Idem tibi quoque aut alii contingere
Facillime potest. GE. EGO vero pii
Hominis puto esse, ut si quid huius accidit,
Attentus obseruet, ut alios (si quando opus
Sit) erudire exemplis similibus queat.
PH. Idem ipse tecum sentio: volo tamen
Amarulentiam caveri: sic enim
Nostris potius affectibus indulgere, quam
Digne celebrare nos Deum videbimur.
GE. Vah, quae haec superstitio animum incessit tuum?
Ego gloriam Dei celebrandam existimo,
Utut hominum res sese habeant. PH. Bene tu quidem
Pronuntias: at si divinae gloriae
Assertor es tantus, cur illam negligis
In te? nec enim minus hanc elucere arbitror,

Tuam quod insolentiam et intractabile
Ingenium seruitute gravi coercuit.
GE. Sine haec, heriles te causas tuerier
Semper, scio: nihilo tamen melius tibi
Consultum est, quam mihi. Sed hic quis hospes est
Novus, domo qui e nostra prodit? PH. Glycylogus
Profecto hic est. GE. Isne est, mihi de quo antea
Dixti, illius qui auctor fuit convivii,
Post quod valere desiit, ut aiunt, herus?
PH. Haud alius est. GE. Nebulo nimirum magnus est.
Utinam aliqua daretur mihi heic occasio,
Qua illum, prout meruit, tractare commode
Possem. PH. Tu si sapis (moneo) manum abstine.
GLY. Postquam Nabalem mihi fati necessitas
Eripuit, heic non amplius quicquam loci
Mihi superesse video. quare pauculis
Istis (prout potui) corrasis, conferam
Me alio. O fors fortuna, quae nihil sinis
Nobis boni esse perpetuum. GE. Quid? num fugam
Adornat? Heus bone vir, gradum siste ilico.
Mane, mane inquam. GL. Quis vocat? GE. Is quem tu vides.
Respondeas velim mihi. Tun' Glycylogus
Es? GL. Cur rogitas? GE. Tuis quia artibus meum
Herum periisse fama constans fert. GL. Dii
Meliora: egone periisse cupiam, quem Deus

Mihi patronum dederat optatissimum?
GE. At ut aliter credam numquam persuadeas.
Quo vero nunc abis? GL. Aliquem quaesitum eo
Cui serviam, meam qui egestatem allevet.
GE. Quid heic feras scire volo: sine videam. PH. Malum,
Quae haec immodestia? sine ut abeat in malam
Rem. GE. Non sinam. Quid fers? GL. Quid id tua interest,
Cum tu nihil dederis, nec ut des quicquam habes.
GE. At ut dare quid possim scias, pugnum tibi
Istum volens impertior, ut tecum auferas.
GL. Hei hei populares, ferte opem. GE. Quid? clamitas?
Addam igitur et hunc, pluresque alios, quando ita lubet.
PH. Sine obsecro George. GL. Quae haec audacia?
Itane ingenuum tractari in gente libera
Fas est? Deum iratum mihi velim, nisi
Ad praetorem te deferam. GE. Quin ocius
Te illuc defers, furem et nebulonem maximum.
Sed scin' ut heic res tibi habeant? Si quid morae
Te nectere videro, faciam ne deferas
Quemquam amplius. PH. Importunus es tu homo nimis.
Quin ingredere, quando et si tu cesses, satis
Siet malorum. GL. Proh Deum, quae haec calamitas?
Itane malum ex malo seritur? ut qui semel
Miser esse coepit, in dies aliquid novi
Mali experiatur. En Nabalem sustulit

Indigna mors, mihi quem patronum elegeram.
Nec id satis, nisi hunc daret mihi obvium
Fortuna, colaphis qui miserum contunderet.
Verum cui id querar? profecto neminem
Puto fore, qui non id merito factum aestimet.
SED MULTA ferat oportet, quisquis sic suas
Res instituit, aliorum ut vivat sumptibus.

ACTUS V. SCENA III.

AB. Scin' Ocymache, cuius rei nos gratia
Nabalis ad domum Davides miserit?
OC. Ego vero quid rei geratur nescio.
Nisi forte commeatum denuo petere
Iussit, facilius quem nunc impetrarier
Posse arbitror, postquam Nabal defunctus est.
AB. Imo petetur, quo nihil praestantius
Vel elegantius domo in tota puto
Reperirier posse. OC. Hoc quid est? AB. Apertius

Non dicam, tu quid hoc siet conice. OC. Quasi
Vero propheta aut divinaculus siem.
AB. Dicam igitur amplius. Petemus, quod datum
Si fuerit, haud dubito melius res omnium
Habituras. OC. Enecas: quin ipsam rem unico
Verbo expedi. AB. Faciam. Abigaelem, coniugem
Nabalis antea, sibi coniungier
Davides expetit, illiusque gratia
Nunc mittimur. OC. Quid ais? Abigaelem sibi
Vult coniugem David? AB. Quid ni velit. OC. Nimis
Profecto Abisae, confidentem iudico,
Hoc si putet illi posse persuaderier.
AB. An vero tu id tam difficile censes fore?
OC. Quid ni putem? Nec enim tam stultam existimo,
Ut tot simul opes, et domum tam splendidam
Deserere velit, atque ei viro se iungere,
Quo cum nec otio, nec certis sedibus
Frui queat. Certe hoc numquam me iudice
Faciet. AB. Faciunt multa mulieres, si commode
Tractentur, illas quod facturas antea
Nemo putabat. Nec parum conducet heic
Nobis, si avunculo regnum divinitus
Pactum audierit: natura enim ambitiosius
Quiddam mulieres somniant, et in dies
Novos honores dignitatesque expetunt.

OC. Velim hoc ei persuadeas: sed nisi Deus
Illius animum spiritu suo regat,
Nil te impetraturum puto. AB. Atqui hunc maxime
Spero affuturum nobis, ut feliciter
Res cedat, hoc siquidem sciat connubium
E re fore Davidis. Sed cur non ocius
Properamus eo, ne quid mora haec incommodet?
OC. Nolo mora in me aliqua siet: tu me utere
Ut libet. SP. Hera me relictis intus omnibus
Prodire iussit, ut quid agant heic servoli
Obseruem, qui ut primum vident se a nemine
Urgeri, neglegenter omnia faciunt.
Scio tamen quid de me dicturi sient,
Si illos, ut opus suum faciant fideliter,
Adhorter: at ego illorum verba non moror.
Herae siquidem inseruire animus est, ut boni
Fidique serui est officium. At quos nam procul
Hinc advenire video? certe nisi mei
Fallunt me oculi, Davidis isti milites
Sunt: miror heic quid denuo velint. AB. Viden'
Quis ante Nabalis fores stet, nescio
Quid secum murmurans? OC. Nimirum servulus
Huius familiae est. AB. Quin igitur accedimus
Illum propius? Salvos sies. Estne Abigael
Intus? SP. Cur id rogas? AB. Quia conventam volo, et

Ut conveniam causa est mihi maxima. SP. Nescio
Tutumne sit ad illam vos intromittere.
AB. Nihil periculi esse, pollicerier
Sancte tibi possum. SP. Vin ergo credam tibi?
AB. Volo. SP. Vide ne me fefelleris. Heus puer
Duc hos ad heram intro. Quo magis magisque rena
Hanc cogito, eo miror magis quid nam siet.
Quod nisi fides Davidis atque integritas
Perspecta mihi iam olim esset, magni quidpiam
Mali vererer: sed Deum supplex precor
Ut istud omne avortat. Quod si denuo
Ut commeatum postulent, adsunt: grave est
Et sumptuosum nimis, alere hos diutius.
Ut de periculo interim dicam nihil,
Cum patriae hostes esse proclamaverit
Saulus. Quid autem facias? quando si neges
De sorte tota te periclitarier
Oporteat. Sed quid ego mecum haec disputo?
Quin intus abeo, tu quid velint intelligam.

ACTUS V. SCENA IIII.

PORNION, EULALIA ancillae.

PO. Durare certe heic nemo possit amplius
Si sic fiat: adeoque scire velim, mihi
Quot sint domini. Certe infelicius puto
Nihil, quam servam saeculo isto nascier,
Ubi quod facias rectum nihil siet. Interim hoc
Mihi maxime dolet, quod e nostro ordine
Prodire conspicor in dies, qui nos magis
Exerceant vexentque: qualem nos modo
Spudaeum habemus, qui quia herae prae ceteris
Potest adulari, solus regit omnia,
Molestiorque est multo, quam si servulus
Ipse haud unquam fuisset: ita demum suo
Fungi putans sese officio fideliter,
Laboribus si nos tantum non enecet.
At quis repente sic foras huc prosilit?
Nimirum aliquis est, qui mihi negotium
Heic quoque facessat. Eulalia est, a qua mali
Nihil timendum. EU. Proh deûm atque hominum fidem.
Unde haec levitas innata nostro sexui,
Ut nil mulieres non sibi persuaderier
Sinatn? Sed ubi inveniam, cui haec communicem?
Quando reticere non queo. PO. Quid istud est
Mali Eulalia? quid clamitas? EU. Hem Pornion,
Nemo est hominum, mihi quem magis obvium velim

Nunc. PO. Quid novi est? EU. Quid sit novi rogas? Scio
Mirabere: nec quemquam puto, qui si audiat
Primum, facile sit crediturus. Nam mihi
Vix ipsa credo, quae meis hisce auribus
Rem comperi. PO. Quid hoc siet dic obsecro.
EU. Venissene huc Davidis scis tu nuntios?
PO. Venisse scio quosdam, sed unde venerint
Ignoro: nam dum qui sient rogo, improbus
Spudaeus intervenit et eiecit foras.
EU. At a Davide hos advenire sat scio.
PO. Credo, sed huc quid afferant edicito.
EU. Mane, audies. Ubi in gynaeceum hos ducier
Vidi, ilico novi aliquid suspicata sum
Monstri subesse: ideoque suspenso gradu
Placide ad fores me contuli, illicque astiti,
Animamque comprimens, tacita auscultare quid
Intus agerent coepi: nec mora longa, facinus
Cum incredibile audivi et stupendum. PO. Quod mea
Eulalia? EU. Quod arbitrare? PO. Nescio. EU. sed et
Mirificissimum. Hera molitur nuptias.
PO. Quid ais? EU. Petebant ut Davidi nuberet.
Tunc illa primo tergiversari quidem
(Ut quae ioci lususque putaret gratia
Haec dici) at ubi rem seriam esse comperit,
Mox victa (quantum ante ostium audire licuit)

Consensit. PO. Ut illam cum suo connubio
Magnus male perduit Deus. EU. Modestius
Quaeso: nec enim heram nil meritam de te mali
Sic exsecrarier decet. PO. Au tace mea
Tu: Imo quovis videtur infortunio
Mihi digna: quae si quam grege e nostro videt
Cum servulo vel colloqui vel ludere,
Nil non iniquae suspicionis concipit.
At ipsa prioris ad huc viri vestigia
Tantum non lecto impressa cernens, nuptias
Virumque novum sibi quaerit. EU. At cur vitio ei
Vortis, quod ipsa, si qua posses commode,
Faceres? PO. Minus culparem, si nostris quoque
Infirmitatibus aliquando ignosceret.
EU. Sic comparatum est, ut quantum omnes possumus
Nostris soleamus indulgere affectibus.
Sed tu cave, ne haec temere cuiquam effutias.
PO. Ridicula, quae me aliis referre prohibeas,
Quae tu reticere non potueris. EU. Bene quidem
Dicis: sed ex me te hoc didicisse, neminem
Scire volo. Quem vero intus strepitum ego audio?
Fortassis huc prodire tentant: ocius
Ergo in coquinam confero me: tu si sapis
Sequere. PO. Et volens quidem: nec enim volo me hera
Aut quisquam alius moram heic traxisse viderit.

ACTUS V. SCENA V.

AB. Fac diligenter cures quae dixi omnia
Spudaee: tum domi maneant ancillulae
Reliquae quoad revertor: vos me sequimini.
ABIS. Iamne imus Abigael? advesperascit. ABIG. At
Nulla amplius in me erit mora. Dominum precor
Nobis felicia ut velit esse haec omnia.
ABIS. Ita faxit. ABIG. Quam paucas putas esse ho die
Abisae, quae quod ego facio, facere velint?
ABIS. Paucissimas: sed ego videndum non puto,
Quam multi aliquid faciant, sed quam laudabile
Iustumque, quod faciunt, siet. ABIG. At plures scio
Fore, qui nec honeste nec sapienter hoc putent
Fieri. ABIS. Diversas scis hominum sententias
Audiri in re qualibet: at has ego minime
Censeo sequendas: maxime heic, ubi plurima
Sanctissimarum exstant exempla mulierum,
Quae idem faciendo gloriam sibi maximam
Pararunt. En Saram vide, quae patrios
Cum posset inter parietes senescere,

Et suaviter vivere, tamen divinitus
Alio vocatum coniugem potius sequi
Periculaque subire plurima maluit.
ABIG. Scio, et ideo laudata est a me saepius.
ABIS. Sed et Rebecca, codem nata sanguine,
Patriam volens reliquit, ut his se iungeret,
Quos tot suis promissionibus Deus
Instruxerat: talis Rahel et Lea legitur,
Divinis utraque celebrata litteris.
ABIG. Faciunt mihi haec certe spem aliquam. ABIS. Nec fallet haec.
NAM FALLERE non potest Deus, qui veritas
Est ipsa: quique nos promissionibus
Auunculumque maximis beavit in
Hunc usque diem. Nam quid referre heic attinet?
Quoties manu ex hostili liberaverit,
Saulique conatus represserit improbos,
Quae tu ipsa scis, et in ore iam sunt omnium.
ABIG. Audivi equidem ea saepius. ABIS. Quod si quid est
Adhuc periculi, leve est, et quod diu
Durare non possit: nam impletur in dies
Saulina iniquitas, quae ubi pervenerit
Ad summum, sponte corruet. ABIG. Quiduis pati
Parata sum, sua modo adsit gratia
Mihi Deus. ABIS. Sed dum sermones cedimus

Nimis propero fortasse. ABIG. Non certe nimis.
Nante facile sequor. ABIS. Viden' castra heic prope?
ABIG. Video. ABIS. Sed hic quis est, qui illic obambulat
Solus? profecto David est. DA. Abisaum
Sollicitus exspecto, mirorque quid siet
Causae, reditum diutius quod differat.
Sed en venire video. Quis comitatus hic
Est, quem secum ducit? nimirum Abigael est.
Ipsa est. Quando ego digne satis te praedicem
Deus, meis qui sic faves conatibus?
Ibo obviam his. ABIS. Nos quia venire vidit, huc
Properat. Satin' David mea est probata iam
Tibi fides? qui istam tam paruo temporis
Spatio tuam effeci. DA. Merito te maximi
Facio mi Abisae, faciamque in posterum,
Ne quando te huius paenitere possiet.
Tu vero salve animo meo optatissima,
Quam omnis mihi fortunae consortem volo.
ABIG. Unde haec mihi domine mi gratia, ut tibi
Me coniugem velis, quae vix ancillula
Dici mereor, pedes tuorum ut abluam?
DA. Sine haec, scio quae sis. Deus faxit precor,
Ut quae exuli non dedignaris iungier
Mox laetiori possies mecum frui
Fortuna: tu hanc Abisae intro ducito

Et quae paranda sunt, para fideliter.
CALL. Ne exspectetis, dum exeant huc. Intus despondebitur.
Intus transigetur, si quid est, quod restat. Plaudite.

FINIS.