HElveti aggredior causas memorare duelli,
Et durum antiqui dicere Martis opus.
Alme parens hominum, maioribus annue coeptis:
Ne grave pes Elegus ferre recuset onus.
Regni Orgetorix feruente cupidine raptus,
Hostica Santonicis sinibus arma parat:
Ac sibi Casticum percusso foedere iungit?
Cui Catamanteles Sequanus ante pater.
Dumnorigis item praesenti pignore firmat,
In se animum: magno factus amore socer.
Illi persuadet, regno ut potiatur avito:
Huic: premat ve sceptris Aedua rura suis.
Ipse simul patriae summas affectat habenas:
Santonico dominus iura daturus agro.
Quae postquam, cupidus bellandi, Helvetius ausa
Comperit, infidum poena secuta virum est.
Haud minus in coeptis alacres tamen omnibus instant:
Exuruntque suos, gens furibunda, lares:
Ac sociis demum vicino a limite lectis,
Allobrogum fines, qua via lata, petunt.
Caesar ubi Ausoniis procul hoc cognovit in oris,
Gallica praecipiti fertur in arua gradu
Allobrogesque subit, Rhodanus qua stagna Lemanni
Deserit, et vastas gurgite voluit aquas.
Euocat huc sparsas per Gallica rura cohortes,
Auulsoque hosti ponte retardat iter.
Bis poscunt humiles illi transire: bis illis
Abnegat occluso tramite Caesar iter.
Inde viam vi perientant: sed ab amne repulsi
Anfractu longo Sequana rura petunt.
Hic ubi Dumnorix aperit, cum pace sequestra.
Aeduus innocuam trita per arua viam.
Ut ventum ad cultos, quos gens habet Aedua fines:
Protinus infestum depopulantur agrum,
Diripiuntque lares: captivaque corpora ducunt:
Infelix populus Caesaris orat opem.
Haud mora: perrumpunt Ararim terna agmina iunctis
Lintribus: arborea pars rate sulcat aquas.
Quarta cohors fluvii ripam Tigurina tenebat:
Dum reliquum oppositam tangeret agmen humum.
Obruit hanc fido Labienus milite cinctus
Palantesque viros hinc necat, inde fugat.
Mittitur extemplo princeps Divico, petitum
Gallica pro populo rura laremque suo.
Sed renuit Caesar: partesque intentus in omnes
Qua datur, infesto praelia Marte facit.
Res tamen una premit, magnorum prima malorum
Saeva comes, bello non toleranda fames.
Concilio socios tunc lecto incusat iniquos:
Quod non promisso stet sua pacta sides.
Aeduus excusat Liscus, seseque tuetur:
Et Dumnorigis crimen id esse docet.
Cum Diviciacus frater pro fratre querendo
Ingemit: et veniam supplice voce rogat.
Omnibus in melius, duce et auspice Caesare, versis,
Iamque solo fruges suppeditante novas:
Protinus in saevum Caesar proficiscitur hostem:
Et montem, sub quo sederat ille, subit.
Huc signis motis Labienus ad ardua montis
Clam venit: inque alto vertice castra locat.
Considius vanis implet rumoribus aures:
Atque hostem summo dicit adesse iugo.
Vertit humum Caesar, seseque in iuta receptat:
Consequitur mataris hostica turba suis.
Vix equites primo Tigurinis Marte resistunt:
Instauratque aciem Caesar, et ultor adest.
Iamque volant pila: et miles, conversus in hostem,
Praelia nudato cominus ense gerit
Pars bona diffugiunt. Sed Boii acresque Tulingi
Restituunt aciem bellipotente manu.
Hos armis reprimit Caesar: bifidaque cohorte
In celerem vertit barbara terga fugam.
Castra petunt omnes, carrosque ignobile vallum:
Ancipitique diu praelia Marte gerunt.
Donec Caesareas victoria laeta coronat
Tandem aquilas, hostem sed fuga turpis habet.
Illi palantes ad Lingonis arua feruntur:
Pars etiam Rheni littora nota petunt.
Sed trepido a cursu sub Caesaris ora retracti,
Flebile supplicium, quod meruere, luunt.
Pars assignatae potitur telluris amore:
Pars patriam rursus cogitur ire domum.
Sic grave principium peior fortuna secuta est,
Nam plerunque ingens exitus orsa probat.
[Gap desc: illustration]
TE quoque prisce canam Rex Arioviste, tuosque
Adversos casus, et grave Martis opus:
Quando Caesareis victus legionibus, olim
Vertisti Arverno terga pudenda solo.
Est operae pretium veteres cognoscere casus:
Et nostra exemplo fata cavere ruo.
Post quam Germanos pater incusasset iniquos
Aeduus, atque Italam voce rogasset opem:
Caesar, amicorum cladem miseratus inultam,
Suscipit in Latiam Gallica corda fidem.
Haud mora, legatos ad regem mittit iniquum:
Qui certae pacem conditione petant.
Ille furens animi coepto persistit eodem:
Et bellum demens Ariovistus amat.
Obvius at Caesar munit Vesontica vallo
Moenia: quem contra Teutona turba fremit.
Extemplo Ausonios trepidus pavor occupat artus.
Nam metuunt hostem Duxque comesque trucem.
Vix timidas Caesar vocum dulcedine mentes
Erigit, ac pavidos incitat ore viros.
Mittitur hinc Rheni vastis orator ab oris?
Aptaque colloquio tempora rite petit.
Non renuit Caesar, quae commoda, tempora fandi:
Et regem contra regia verba facit.
Ille autem dudum conceptas asperat iras:
Excercetque graves ductor uterque minas.
Tum quoque Germanus miles consurgit ad arma:
Colloquiique furens dissipat istud opus.
Rex fraudem occultans legatos mittere pergit:
Mittit legatos Caesar et ipse suos.
Cum fera mens regis contra iura omnia missos
Legatos manicis, compedibusque ligat.
Castra exinde movet sed Caesar in omnia promptus,
Hinc acies, illinc castra subinde locat.
Pugna sit ad vallos aeque Mavorte, sed hostem
Caesaris ex acie fata maligna trahunt.
Quippe nefas erat, ante novae nova cornua Lunae.
Germanos bello conseruisse manum.
Ergo Teutoniae redeunt in castra cohortes:
Demere iam vultus Sole parante suos.
Postera lux caelo vix densam amoverat umbram,
Instructaque acie Caesar in arma ruit.
Nec minus in Latium signa infert Teutonus hostem:
Et celeri subito colla phalange premit.
Cornua dextra labant aciet: Romula retro
Gens acta, et multo vulnere lassa cadit.
Subsidio donec, veniens ibi crassus equestri,
Verteret in celerem barbara terga fugam.
Palantes totae insequitur dux Teutonas ora
Italus: infelix Arioviste fugis.
Una ambae pereunt, bina cum coniuge, natae:
Teutoniamque pavor plurimus opplet humum.
I nunc: Ausonias Germane lacesse cohortes:
Hic solet eventus coepta nefanda sequi.
ME postquam livor natali Academicus ora
Expulit, et furias addidit AULA suas:
Quatuor interea consors mihi pignora lecti,
Heu quam diversis protulit orta locis.
Vique locis peperit toto procul orbe remotis,
Sic ea non una mors tumulavit humo.
Dorotheae Carni prima est mihi nata Labaci,
Pura ubi fontani labitur unda Savi.
Haec eadem Divi iacet ad sacra limina Petri:
Exspectans reditum Christe benigne tuum.
Altera post reduci mihi Barbara nata Tubingae,
Ingrato patriae dormit humata solo.
Tertius Andreas patre editus exule, matrem
Heu profugam e patrio concomitatur agro:
Vagituque suum quaerens, gemituque parentem,
Boiema tandem lumina clausit humo:
Hic ubi Caesariam liquido secat agmine Pragam
Muldavus, et vitreas Albidos auget aquas.
Nunc tu Brunopoli mihi blandula nasceris Agnes:
Et tristem me hilaras, exilioque levas.
Qualiter aequaevo proles numerosa numerosa Iacobo,
Venturi generis spes animusque fuit:
Cum fugeret diri crudelia tecta Labani,
Horrificas socero pone tonante minas.
Sed nondum attigeras quarti primordia mensis
Cum, fato mortem non remorante, cadis.
Heu spes fallaces, portu quae saepe sub ipso
Naufragium passae, tot superastis aquas.
Indideram nostrae, nomen tibi dulce parentis:
Nam genitrix Agnes vivit, et una soror:
Sexaginta Agnes egressa supervenit annos:
O aviae neptis grata futura tuae.
Crevisti subito, ceu pleno Delia cornu;
Inque tuo nusquam corpore menda fuit;
Iam risu caram poteras agnoscere matrem:
Figentem roseis basia mille genis.
Mutua iam tecum reddebas signa loquenti,
Inque tuo nutu sermo venustus erat.
At postquam sanae conversa est orbita vitae,
Et morbus vires cepit habere suas.
Quam cito formosi mutata est oris imago?
Quam subito facies emaciata fuit?
Sic quae mane novo campis rosa surgit amoenis,
Vespere mox sero, flore cadente, perit.
Multa quidem medicina fuit quaesita dolori,
Sed tamen auxilium nulla medela tulit.
Paeonio primum pulsa est Epilepsia succo:
Inde locum ambrosiae febris anhela dedit.
Tandem terribilis concussit viscera tussis,
Quam nullo iuvit pharmacopola modo.
Haec vitam demum iugulato gutture fregit,
O quanto tussis constitit aegra bono.
Sed tamen hoc melius: Domini quia facta voluntas:
Ille dedit vitam, sustulit ille datam.
Quid? quod ab istius tu libera cladibus aevi,
Mutasti vitam cum meliore tuam.
Nunc procul a patria corpus tellure quiescit,
Et procul a reliquis: quos dedit una parens.
Sed quocumque solo iaceas post funera vitae:
In gremio eiusdem matris, ubique iaces.
Omnis terra Dei est, terrae omnes denique partes:
Haec puncti ad caelos unius instar habet.
Pascere livor edax, et casu pascere nostro;
Haec mihi fortuna est: te tua fata manent.
FINIS.
[Gap desc: errata list]
[Gap desc: illustration]
[Gap desc: illustration]
HELMSTADII
Ex Officina Typographica
Iacobi Lucii.
ANNO M.D.LXXXIX.
[Gap desc: illustration]