Haec, inquit, stabili menta sunt ventri meo,
Tum poculum grande arripit: Lydo coquo
Propinat: ille ebibit: ac deponit caput:
Ibi mox aggreditur me Tusnelda poculis:
Et tres cyathos tribus propinat haustibus.
Postquam pransi sumus, et appoti, poscit in manum
Sibi tesseras: in aleam me provocat,
Ut secum ludam: pono pallium meum:
Illa annulum opponit: Venerem invocat: iacit
Venerem: ego contra Martem miles invoco:
Iacio canes. Victo iterum magnum poculum
Propinat: ibi mox Lydum de somno excito:
Ut meus in ludo successor sit interim.
Cum illo nunc meretrix par atque impar lusitat.
Ego qui me pernimis bibisse sentio:
Nullum invenio remedium in aegritudine hac
Praesentius, nisi ut in aliquem me abdam angulum:
Atque hoc villum edormiscam. Nam ebrietas malum est,
Somno quod curari potissimum solet.
Per fines, iis, uti conquirerent, et huc reducerent,
Si mihi purgati esse vellent, imperavi.
labi:
LA. commemini.
caes:
CAE. Huc reductos, in numero hostium habui? et armis traditis
Supplicio affeci.
labi:
LA. nec immerito? Nisi enim severius,
Exemplum statuatur, alii peccabunt licentius.
Verum hoc mihi mirum accidit, et novum Caesar: quod perfugas
Traditos in deditionem accepisti, cum ceteris:
Solum iussisti in fines suos reverti Helvetios,
Latobrigos, Tulingos, unde erant profecti: tum insuper
Quod frugibus amissis omnibus domi nihil erat,
Quo famem tolerarent, Allobrogibus imperasti, uti
Iis frumenti copiam facerent: ipsos duodecim
Oppida, et vicos omnes, quos stulti prius incenderant,
Restituere iussisti.
caes:
CAE. Hoc ea ratione maxime
Feci, quod nolo locum, unde Helvetii discesserant
Incolis vacare.
labi:
LA. quamobrem? Nam mihi videtur hoc
Satius, ut locus sit vacuus, quam refertus hostibus.
caes:
CAE. At propter bonitatem agrorum Germani, qui proximi
Hodie trans Rhenum incolunt, possent e finibus suis
In fines Helvetiorum transire.
labi:
LA. et quid tum postea?
caes:
CAE. Id si fiat, finitimi erunt Galliae provinciae.
labi:
LA. Verum est.
caes:
CAE. Atque hac de causa Boiis petentibus Aeduis
Concessi, quod egregia virtute fuissent cogniti:
Ut suis in finibus eos collocent: quibus illi agri
Partem assignarunt: et in conditionem simul parem
Iuris libertatisque atque ipsi fuere antiquitus,
lam receperunt. Sed quid Procilius?
labi:
LA. nescio, quid gerat.
Gestat.
caes:
CAE. vocemus: Heus Procili.
proc:
PRO. quis me vocat?
caes:
CAE. Ego sum: huc ad me respice.
proc:
PRO. Imperator est:
Non videram.
caes:
CAE. Quid gestas in mann.
proc:
PRO. Affero
Tabellas ad te Graecis confectas literis.
caes:
CAE. Quas Graecas tabulas? sine videam.
proc:
PRO. Vide, et lege.
caes:
CAE. Quod argumentum est harum tabulatum, cedo?
Nam literae quidem Graecae sunt, sed nihil
Inest Graeci sermonis.
proc:
PRO. Quid censes? in his
Tabellis nominatim confecta ratio est,
Qui Helvetiorum numerus exisset domo,
Qui ferre possent arma, qui item pueri, senes,
Et mulieres.
caes:
CAE. fac quaeso operae compendium:
Et recita nobis, si lubet.
proc:
PRO. Lubet equidem.
Helvetiorum capitum
caes:
CAE. quot? dic obsecro.
proc:
PRO. Ducenta sexaginta tria milia.
labi:
LA. Papae.
proc:
PRO. Tulingorum triginta milia,
Latobrigorum milia quatuor decem,
Tunc Rauracorum viginti tria milia:
Item Boiorum triginta duo milia.
caes:
CAE. Quanta est summa omnium?
proc:
PRO. summa omnium, ad
Trecenta sexaginta et octo milia,
Ex his qui ferre possent arma, ad milia
Nonaginta duo.
labi:
LA. Aeduorum Principes
Et Sequanorum adsunt Caesar.
caes:
CAE. iube ingredi:
Quasdam res sese habere habere dicebant heri:
Quas hodie de communi consensu velint
A me petere. Huc me collocabo, ut audiam.
Helvetii domos suas hoc consilio reliquerunt:
Uti toti Galliae bellum inferrent, et imperio gentis
Potirentur: locumque, ex magna copia soli pinguis
Domicilio deligerent: quem ipsi ex omni Gallia longe
Opportunissimum, atque fructuosissimum sibi iudicassent: tum
Reliquas haberent civitates stipendiarias. Deinde
Petimus a te, mi Caesar, ut nobis secreto et occulto,
De nostra hic omnium salute tecum agere, liceat.
caes:
CAE. imo
Licet.
divi:
DI. At non minus et hoc, Caesar, contendimus ac laboramus,
Ne ea, quae dicturi sumus, enuntientur, quam ut ea, quaecumque
Volumus, impetremus.
caes:
CAE. quamobrem istuc?
divi:
DI. nam si enuntientur, quae
Dicturi sumus, in summum cruciatum pervenerimus.
caes:
CAE. Loquere ergo. nam silentium vobis praestabitur sacrum.
divi:
DI. Totius Galliae duae sunt factiones, Caesar:
Earum alterius principatum iam Aedui tenent, fratres,
Alterius Arverni.
lisc:
LI. ita est.
divi:
DI. Hi cum multos annos de potentatu
Inter se tantopere contenderent; factum est, ut ab Arvernis,
Et Sequanis, Germani mercede huc accerserentur.
Ac horum primo circiter, puto, milia quindecim Rhenum
Transiverunt. At postquam agros et cultum, et copias nostras
Homines feri, ac barbari adamassent, plures inde traducti.
Nunc ad centum et viginti milium numerum in agro nostro
Sunt: cum quibus ros, nostrique clientes semel it erumque armis
Contendimus; magnam calamitatem pulsi fugatique
Accepimus: domi omnem nobilitatem, omnem senatum, omnem
Equitatum amisimus
labi:
LA. Idem hoc Egestanis accidit, quondam:
Cum Poenos in Siciliam accersissent, Selinusios contra.
proc:
PRO. Et Atheniensibus hoc idem, cum Macedonum Regem
In Graeciam attraxissent, contra Peloponnesios.
labi:
LA. Hercle.
divi:
DI. Nos AEdui tot praeliis, et calamitatib. fracti,
Qui et nostra virtute, et populi Romani amicitia ante
In Gallia poteramus plurimum, fuimus coacti armis,
Dare civitatis nobilissimos quosque obsides hosti,
Et iureiurando civitatem obstringere Sequanis, nos post
Neque obsides repetituros, neque a populo auxilium vestro
Imploraturos, neque recusaturos, quo minus deinceps
Sub eorum ditione atque imperio perpetuo esse vellemus.
labi:
LA. Durae hae sunt partes et iniquae Aeduorum mehercule.
proc:
PR. durae.
divi:
DI. Unus ego ex omni civitate sum, qui adducier numquam
Potui, ut iurarem, aut liberos meos darem obsides.
labi:
LA. Recte.
Nam vitam satius est quam libertatem amittere.
proc:
PRO. mehercle.
divi:
DI. Ob eamque rem profugeram tum ex civitate; Romamque.
Auxilium postulatum veneram, ad Senatum.
labi:
LA. ita est, sane.
divi:
DI. Nam solus ego neque iureiurando, neque obsidibus ullis
Tenebar. Sed peius victoribus tamen accidit nostris,
Quam victis Aeduis: propterea, quod Rex Ariovistus
In eorum finibus consedit, tertiamque partem agri
Sequani, qui Galliae totius est optimus, occupavit, et
Nunc Sequanos decedere altera de tertia parte
Iubet. Nam paucis mensibus ante, Harudum milia viginti
Quatuor hominum ad eum venerant, quibus in Gallia sedes
Locusque paratur. Paucis omnino credo futurum annis,
Ut omnes Galli e finibus nostris pellamur, atque omnes
Germani Rhenum transeant. Neque enim cum Gallico nostro
Agro Germanus conferendus est: neque victus illorum
Cum nostro comparandus.
proc:
PRO. Nostin' Labiene, quid equo cuidam
Olim acciderit, cum ceruo dimicanti?
labi:
LA. Dic Procili.
proc:
PRO. ausculta.
Equus invidus cum non valeret adversarium ceruum
Vincere, neque a communibus depellere pascuis, demum
Hominis auxilium imploravit: quo impetrato, receptoque
Freno, et sessore admisso, optatam ab hoste quidem reportavit
Victoriam, sed peius postea victori accidit equo, quam
Victo ceruo, eo quod neque equitem a dorso, neque ab ore iam posset
Frenum depellere.
labi:
LA. Ita me Dii bene ament, ut hic idem evenit.
divi:
DI. Ariovistus Rex, ut semel Gallorum copiat vicit
Ingenti praelio, quod factum est Amagetobrigae, superbe, atque
Crudeliter [(transcriber); sic: Crudliter] imperat. Cuiusque iam nobilissimi natos
Deposcit obsides, in eos omnia cruciatuum exempla
Edit, si quid non ad nutum, aut voluntatem siet factum.
Homo est barbarus, iracundus, temerarius, ferox: Eius
Imperia non possunt ferri diutius. Nisi quid restat
Auxilii et opis in te, populoque Romano, omnib. Gallis
Idem faciendum, quod fecere Helvetii: ut domo emigrent,
Alias sedes remotas a Germanis, sibi parant maesti
Aliud domicilium disquirant: fortunamque quaecumque
Eveniat, experiantur. Haec si enuntiata sint Regi
Ariovisto, non dubito, quin de obsidibus omnibus, quotquot
Apud eum sunt, gravissimum supplicium extemplo sumat.
lisc:
LI. Amisimus, mi Caesar, non omnem modo sanguinem et sucum
Sed et colorem, ac speciem civitatis pristinam.
divi:
DI. sic est.
lisc:
LI. Recordor enim quam bella paulo ante gubernantibus nobis,
Fuerit haec AEduorum civitas.
divi:
DI. bellissima mehercle.
lisc:
LI. Modo infere bamus bellum vitro: nunc in finibus nostris
Illatum propulsamus, mira varietate fortunae,
Si spes non sit, necessitas tamen stimulare deberet.
divi:
DI. Quod igitur in te est, Caesar, vel victoria recenti hostem,
Vel nomine populi Romani magno ubique terrarum,
Vel etiam tua auctoritate exercitusque deterre,
Ne maior multitudo Germanorum flumen huc Rhenum
Transducatur. Nam unus tu es, qui omnem
Galliam, velis tantum,
Ab Ariovisti iniuria potes defendere.
lisc:
LI. Precamur
Vos per Deos patrios, per Hesum, per Teutaten, o fratres,
Eripite viscera nostra e Germanorum vinculis, nostra
Restituite nobis pignora: pro quibus mori haud recusamus:
Credite nunc filios nostros, qui in Barbari potestate
Sunt, ad vos extendere manus: implorare patrios divos:
Opem vestram exposcere, fidem et misericordiam vestram:
Ut servitute, ut compedibus, ut eos precario victu,
Sicut facere est aequum, vel tandem liberetis.
caes:
CAE. Audivi
Viri Aedui, quid a me proconsule, populoque Romano
Petatis: sed nondum tamen, qui Sequanorum animus, quae mens
Sit, video. Nam unos hos ex omnibus rerum nihil earum,
Quas ceteri faciunt, facere animadverto. Et quid humi fixis
Oculis terram intuemini? quid tristes capite demisso
Astatis? quid in eadem tristitia taciti [(printer); sic: tanti] usque duratis?
Nequeon' ego ullam omnino vocem exprimere Sequani?
divi:
DI. Caesar,
Hoc miserior est, et hoc gravior fortuna Sequanorum, quam
Reliquorum, quod soli ne in occulto quidem queri cuiquam [(printer); sic: cuique] ,
Nec facile auxilium implorare audent; absentisque Ariovisti
Crudelitatem veluti si assit, horrent Sequani.
caes:
CAE. quare?
divi:
DI. Quia reliquis fugae datur facultas: Sequanis vero,
Qui primum intra fines suos Ariovistum receperunt,
Quorum oppida omnia etiam nunc sunt eius in potestate,
Omnes cruciatus perferendi sunt.
caes:
CAE. Bono este animo fratres,
Et hunc timorem, qui vos exagitat, secludite. Ego curae hanc
Rem mihi futuram polliceor: magnam habeo
spem, et meis magnis
Beneficiis, et nostra auctoritate adductum, Ariovistum
Iniuriis finem facturum.
divi:
DI. Ita quidem Dii patrii faxint,
Nos imus, si quid erit, quod nos velis, hic reperies intus.
Et liberos eorum esse apud Ariovistum Regem obsides,
An non in tanto populi Romani imperio turpissimum
Nobis, Reique est publicae?
caes:
CAE. planissime.
Nam ubi usus erit nostri Aeduis, si in bello non
fuerit?
labi:
LA. Ita est.
caes:
CAE. Res ac periculum commune cogit, quod quisque trepida
In re possit, praesidii in medium conferat.
labi:
LA. videlicet.
caes:
CAE. Nam paulatim transire Rhenum Germanos consuescere,
Et magnam multitudinem venire eorum in Galliam,
Periculosum populo Romano videtur.
labi:
LA. Scilicet.
Neque enim feri ac barbari homines sibi temperabunt, arbitror,
Quin cum armis occuparint omnem Galliam,
Ut ante Cimbri, Teutonique fecere, in provinciam
Hanc exeant, atque inde in Italiam contendant.
caes:
CAE. quippini?
Cum praesertim tam commoda sit rei gerendae occasio,
Ubi Sequanos Rhodanus a nostra dividit provincia.
Itaque his rebus puto occurrendum quam maturrime, Tite.
proc:
PRO. Idem et ego arbitror. Nam quantum e sermonibus Divitiaci
Intelligo, tantos sibi Ariovistus sumit spiritus,
Tantam arrogantiam, ut diutius ferendus non siet.
caes:
CAE. Nunc ergo, quid consilii capiam, vos ambo attendite.
proc:
PRO. Operam
Hanc tibi dicamus.
caes:
CAE. Consilio prius experirier omnia
Quam gladio, semper sapientis habitum est.
labi:
LA. sic est.
caes:
CAE. placet igitur
Mihi legatos ad Ariovistum mittere, qui ab eo petant,
Ut locum aliquem medium utriusque colloquio nostrum deligat.
labi:
LA. Hoc consilium placet.
proc:
PRO. placet et mihi.
caes:
CAE. Vin tu igitur Procili,
Legationis munere ad illum fungi?
proc:
PR. Siquidem iusseris.
Nam decet esse Imperatoris dicto audientem militem.
caes:
CAE. Amo te, et merito te semper feci maximi.
proc:
PR. Quin tu imperas
Igitur, quid me velis perferre ad Barbarum?
caes:
CAE. quod dixeram,
Modo, de colloquio.
proc:
PR. commemini: sed numquid Caesar amplius?
caes:
CAE. Me velle de summis utriusque rebus, et republica
Cum eo agere.
proc:
PR. Quid praeterea?
caes:
CAE. tantum est.
proc:
PRO. Eo.
caes:
CAE. bene ambula
proc:
PR. Vale.
caes:
CAE. Eamus nos intro Labiene, in hoc nostrum tentorium.