HABES IN HIS SEPTEM LIBRIS CANDIDE lector, non modo Principum, Comitum eorumque coniugum et filiarum, Baronum, Nobiliumque prope omnium, qui Nuptiis interfuerunt; itemque consiliorum, (quorum nomina auctori innotuerunt) Elogia, sed etiam totius Nuptialis pompae, et Equestrium Ludorum integram descriptionem.
Virgilii manes, et perpetis ossa favillae
Et quidquid campis restat in Elysiis:
Vos ego compello, vos primo in margine libri
Alloquor: et testes ad mea verba voco.
Si mala FRISCHLINI laedent convitia Musam
Insontem: hanc vestra rite iuvetis ope.
Furta meis multi dicent haerere libellis:
Et, mea quod fuerit praeda Maronis opus.
Duritiem versus censor culpabit iniquus:
Quam peperit numeris Teutona lingua meis.
Aut nimis abiectas carpent mendacia voces:
Aut aliud dicent crimen inesse libro.
Sed quibus excuser merito rationibus, audi,
(Si me audire potes) summe Poeta Maro.
Dissimilis nostrum fortuna utrique: tuaque
Ah longe inferior fors mea forte fuit.
Lingua Latina tuo vernacula fluxit ab ore:
Quae mihi difficili parta labore venit.
Tu cum perfectum posses componere carmen:
Ut legerem recte tunc mihi cura fuit.
Quosque tuo posses imitari rite libello:
Innumeri vates paene fuere tibi.
Nam tua materies toti notissima mundo:
Inque Poetarum fabula trita choro.
Multa sed et licuit cum fictis nomina rebus
Fingere: erant animi libera frena tui.
At mea materies est rebus plena novatis:
Nec prius hoc quisquam tramite fecit iter.
Nec fuit ulla mihi concessa licentia vati:
Verba sed historicam iussa tenere fidem.
An levia haec credas? age perbreve respice tempus:
Quo labor hoc longum noster aravit opus.
Bis seni ex illo lapsi sunt tempore menses:
Cum thalami hoc fieret connubiale sacrum.
Tres mea Germano
Latioque ornata cothurno
Abstulit, a Syrio tracta Rebecca solo.
Est unus misero ploranti fata colono,
Et variis linguis plebeculaeque datus.
Nam varios pinxit Comoedia libera mores:
Plebeio quales cernimus esse gregi.
Comitiis [(perhaps: ?[lapsus metricus)] unus datus est: cum Caesare rapto
Ipse Ratisponae (res ea nota) fui.
Maxima pars reliqui, tenerae concessa iuventae,
Temporis: est operis quae polienda meis.
Binas quoque die consumo naviter horas,
Dum doceo tenerum Romula verba gregem.
Nunc Cicero est manibus nostris sumendus, et illo
Deposito, magni Caesaris illud opus.
Caesare vix posito tua nos Aeneia torquent
Arma, iuventuti [(transcriber); sic: inventuti] rite canenda meae.
Dixerit hoc aliquis modico facile esse Poetae:
At iactura tamen temporis ista fuit.
Quin etiam sacri quando venere diei
Tempora: cum noster otia coetus habet.
Tres ego continuas tribui sermonibus horas:
Socraticamque ivi per nemus omne viam.
Assiduo sic me iactatum cura labore
Abstulit, a Musis ad graviora meis.
Quidquid in his igitur poteris reprendere libris,
Id culpam exigui temporis esse puta.
Sed da pro septem septenos mensibus annos:
Sic numero libris conveniente meis.
Da mihi, quanta tibi fecit DEUS ocia Caesar:
Ingenii vires experiere mei.
Forsitan incudi cum pravos reddere versus
Inque annos dabitur scripta referre novem:
Maturum censebis opus: meliusque placebunt
Iudicio et limae carmina nostra tuae.
Interea volitet totum tua fama per orbem:
Et Wirtembergis te mea semper amet,
Te colat, observet, semper tibi dedita subsit.
Et perdat naevos te poliente suos.
Sollemnes thalamos, et casti foedera lecti,
Conventusque Ducum celebres, epulasque Deorum,
Regifico instructas luxu, peditumque catervas
Ordior et fictis belli simulacra sub armis,
Tecciaco celebrata Duci: cum numine dextro
Caelicolum, taedae pactum genialis iniret,
Nam prius haud umquam sonuerunt omnia plausu
Maiori, quam cum Badana
CAROLUS ora
DOROTHEAM in nostras ductaret pronubus urbes
Et quisquam illius memorabit gaudia lucis?
Et quisquam meritae dicet praeconia laudis,
Tot ducibus magnisque viris, populoque frequenti:
Qui Wirtembergas ornavit munere taedas?
Phoebe vale: non hic vatum figmenta priorum,
Non lassata aliis orabo numina Musas:
Non volucrem Tegees numeris hortabor alumnum,
Non Dirces: alium poscunt mea carmina Divum.
CHRISTE veni, viresque tuas, animumque benignum
Suffice: propositoque fave: da carmina festo
Digna toro, et nostris audacibus annue coeptis:
Da plectrum mihi Iessaeum, quo providus olim,
Rex Salomo castum vates celebravit amorem,
In
Sulamitha
tuam, divino percitus oestro.
Iura tui: et sanctas decorantem carmine taedas
Respice. Sic magnum superes virtute parentem:
Sic tua Dorothee crescat: sic parvulus aula
Luduvicus ludat: patrioque arrideat ori.
URBS iacet ad Nicri colles in valle reducta,
Stuccarda (aeripedum quondam fuit hortus equarum)
Marchiadae Badensis opus: sic fama priorum:
Dives opum locus, et dulci generosus Iaccho.
Quem circum uviferi surgunt, ceu moenia, colles:
Pampineisque virent late loca plena racemis:
Et numquam prelis laticem negat una Lyaeum.
Huius ad Eoum, qua prospicit angulus, orbem:
REGIA clara micat, sublimibus ardua tectis,[Note: Descriptio regia Stutgardiana.]
Digna DEO sedes: quae quattuor arcta domorum
Moenibus, et solidis laterum compagibus haeret.
Hinc atque hinc fossae cingunt stagnantibus undis:
Qua zephyrum domus, et gelidam qua prospicit arcton
Cuius in extremo turris duo copulat alta
Tectorum capita: et geminus conglutinat aedes:
Parte rotunda sui, capreo constrataque tecto:
Ductoris Ludovici opus. haud procul imminet ingens
Pons fossae: mediam qua porta intersecat aedem:
Porta domus ingens, solidaeque e rupe columnae,
Aerataeque trabes, ferrato et cardine postes.
Supra ingens xysti patet area: cuius Eoo
Pariete, Phoebaeum ostendunt solaria motum.
Tectum utrimque domus, multis conclavibus alte
Eductum, atque aulis subter fastigia densis.
Infra, ubi iam portam fueris ingressus apertam,
A fronte occurrit firmis constrata lapillis
Area, quadrato laterum munita recessu:
A laeva Ducis archivum, et tabularia fulgent:
Portarum a dextra servat sua limina custos:
Contiguumque haeret penus, et tablina coquorum.
Capsaque pannorum, Flandraeque taberna Minervae.
Inde gradus gemina surgunt testudine flexi,
Angulo utroque domus: superas quibus itur in aulas.
Altera turriculam, subter fastigia tecti,
Connexam testudo tenet, a limite dextro:
Hic ubi, pensilibus librati molibus, orbes
Circumagunt horas: et tempora certa sonando
Describunt. videas illic concurrere cervos
Cornibus arboreis, quoties sonus editur horae.
Illi iuncta loco quae proxima regia adhaeret,
Occiduum versus solem, pietate sacratum
Ima parte tenet templum: quod subter amoenae
Impositae fulgent aulae, et cenacula multa
Desuper in liquidas circumspicientia fossas.
Parte sed adversa, solis quae vergit ad ortum
Tertia consurgit valido domus ardua tecto,
Firma suis muris, et contignata duabus
Hinc atque hinc domibus. binae illic igne culinae
Assiduo lucent infra: quis proxima porta
Gramineum, viridemque herbis educit in hortum,
Ponte super: validae quem suspendere catenae.
Sunt geminae fossae, veluti pomeria, circum:
Includuntque feras, volucrumque ingentia clathra.
Ipsas sed supra longa imminet aula culinas:
Aula ducumque epulis, ducendisque apta choreis:
Aula patens luci, et miti perflabilis aura.
Hanc super egregio constructa palatia luxu:
Contiguisque haerent annexa cubilia tignis
Cuilibet: et paries Tyrio variabilis ostro.
Ambitus has aedes supraque infraque columnis
Insistens geminus, laterum et compagibus haerens,
Omnes connectit quartae. sic pervius usus
Quattuor inter se tectorum. at limine ab imo,
Principis ipsius superam quae ducit in aulam,
Aulam, qua medii spectatur clima diei:
Testudo aeripedum gressus admittit equorum:
Praestructa ingenti domui. Fons proximus undis
A dextra salit: a laeva descenditur imis
In cellam gradibus: distenta ubi nectare dulci
Dolia, multiplici variarum ambage viarum,
Hinc illincque iacent. quali Minoia flexu
Tecta fuisse ferunt: ubi inexetricabilis error,
Parietibus textum caecis iter, ancipitemque
Mille viis habuit dolum, et irremeabile limen.
Atria sunt supra, longis suffulta columnis:
Atria nobilium pascendis facta ministris:
Olim exercendi ludos (sic fertur) equestres
Area: ceu facti monstrat vestigia nomen.
Haec super antiquos pandit testudo penates
Ludovici Ducis, aeripedi testudo caballo
Pervia: magnorumque aperit penetralia divum.
Illic artificumque operae, et sola marmora picta
Resplendent: subsuntque suis asarota figuris:
Caelataeque trabes, et clara toreumata signis.
Hic paries lucet Gaetulo murice tinctus:
Lucet gemma toris, et iaspide fulva supellex.
Non procul inde, levem Zephyri qua tendit ad auram
Ista domus, templique tholis sola pinea iuncti.
Connectit, sese magni cenacula pandunt
Ampla Ducis: positas cum nobilitate severa
Carpit ubi princeps epulas. stant atria supra
Casta gynaecaei excisis innixa columnis:
Atque hypocausta illic, iunctisque cubilia muris:
Et picturatis fulgentia marmora venis:
Et quae longa mora est numeris includere nostris,
Ornamenta loci: veterum decora alta penatum.
Ipsi etiam subsunt conclavia plurima tecto:
Quaeque duces possint, Regesque habitare supremi.
At testudo ingens, et gressibus apta caballi
In xystum surgit: non illam vertice in alto
Tegula densa tegit sed duris area saxis
Constrata, a trucibus ventis tutatur, et imbri.
Hinc si prospicias gelidos Aquilonis ad axes
Curia regali occurret tibi proxima tecto:
Ingeniis habitata patrum: sanctique senatus
Regia: qua sedem posuit Themis alma, suumque
Virgo Astraea tenet puteal, stant obvia longis
Atria porticibus, firmisque instructa columnis.
Vestibulum ante ipsum, primoque in limine sedis,
Cernere semper erit, populis undare penates:
Assiduos intrare inopes, remeare beatos.
Cetera praetereo. quis enim tot tecta domorum,
Tot templa, atque urbis portas, tot moenia circum
Structa, tot excisas intra pomeria fossas:
Tot validas possit verbis comprendere turres?[Note: Deliberatio et mandata Principis de Nuptiali apparatu]
Iamque ubi festivae properabant tempora lucis:
Convocat augustam proceres LUDOVICUS in aulam
Ingenti coetu, solioque nitente residens,
Omnibus intentis, placido sic pectore fatur:[Note: Oratio Ducis Ludovici ad consiliarios.]
Tecciaci proceres, et sancti fulcra Senatus:
Pars tribus exactis completur mensibus anni:
Ex quo Marchiacae moderator Carolus orae,
Dorotheam thalamo pepegit, propriamque dicavit:
Et sibi me generum divina prole revinxit.
Haud equidem sine mente reor, sine numine CHRISTI.
Namque ego, qui plures traducere caelibis annos
Decreram vitae, et monitus explere paternos:
Nunc subito sponsus paro connubialia pacta,
Augurio vestro. Non regum more piorum,
Quaesivi vultum thalamis: ut dulcis imago
Vinceret: et celsae caperent me frontis honores.
Nec venio praeceps alieni in foedera lecti:
Sed, quae sponsa mihi patris, vestroque dicata
Consilio sanctis esset natalibus orta,
Communemque DEUM mecum, et communia sacra
Sincero coleret studio: exemplumque pudicae
Principis, antiquos posset decorare penates.
Hanc duxi, et ductam fato meliore fovebo.
Nunc igitur, quia tempus adest, ut sacra parentur
Coniugii: et festa peragantur gaudia luce:
Consulite in medium, et rebus succurrite coeptis:
Hospitio pateant ut Wirtembergidos urbes
Principibus, magnisque viris, ad iura vocatis
Connubii, longaque orbis regione profectis.
Ac primum nostros tota dicione clientes
Accite: et siqui stipendia nostra merentur:
Et qui custodes Teccaeae moenia terrae
Undique tutantur, magnis natalibus orti.
Conveniant primum nostrae in penetralibus aulae:
Officii inter se lecturi quisque laborem.
Tum reliquis patriae ducantur ab urbibus orae
Bis centum cives: quibus addita cura tueri
Moenia, et armato portas obsidere coetu.
At Stuccardeo degentes limite cives,
Hospitibus lectosque ornent, et equilia ponant.
Praeterea sacrum cuncto ad geniale parentur:
Quaeque benigna Ceres, mitisque requirit Iacchus:
Huc centum vitulos, magnorum horrentia centum
Terga suum, huc centum tauros, totidemque bidentes
Inferte, ambrosias mensis genialibus escas.
Ipse ego principibus nostrae intra limina sedis
Hospitium ornabo: et cunctis sua iussa ministris
Iniungam: ludosque regam, et certamen equorum.
Quod si fata meis afflabunt prospera coeptis:
Gratia digna suum excipiet cuiusque laborem.[Note: Responsio Iacobi ab Hoheneck, magni curia Wirtembergica magistri]
Tum Iacobus ovans animis, certissimus auctor
Consiliis, et voce potens, et fulmine linguae:
Wirtembergiaci columen praelustre Senatus:
Cui genus antiquum, et praeclari sanguinis ortum
Nobilitas Hohenecca dedit: mens aures sortem
Surgit, et in tales exsoluit pectora voces.
Maxime Suevorum ductor, quo sospite numquam
Res patriae versas, aut Teccia rura fatebor:
Ex quo reliquias, divinique ossa parentis
Condidimus terra, tumuloque sacravimus umbram,
Christophori patris: quem non virtutis egentem
Abstulit atra dies, et funere mersit acerbo.
Ille equidem magnos dedit atra morte dolores,
Inflixitque animis luctum: nobisque reliquit
Triste sui desiderium: qui legibus urbes
Constare, et patrios cupimus superesse nepotes.
At nunc laus Superis: quod flebilis hora recessit:
Illuxitque dies, toties optata paternis
Gentibus, alba dies, alboque notando lapillo:
Marchia Tecciaco qua iungitur Ursula lecto
Dorothee: ut tecum sociales exigat annos,
Et pulchra laetum faciat te prole parentem.
Ergo animis omnes promptis, opibusque parati
Adsumus: imperioque tuo paremus ovantes,
Nec segnes operum. tuus, o LUDOVICE quid optes
Explorare labor: mihi iussa capessere fas est.
Ipse det auxilium DEUS, atque haec omnia firmet.[Note: Ducis Ludovici consiliarii nobiles]
[Note:
Ioan. Ludovicus Spath ab Hepfinheim equitum Magister.]
Dixerat: illum omnes fremitu, assensuque sequuntur
Uno Tecciaci proceres, equitumque Magister
Spaetius
Hepfigia ducens cognomen ab alta
Vir prudens animi: qui quondam Caesaris aulam
Sectatus, varios mores inspexit et urbes.[Note:
Balthasar a Karpfen aerarii praefectus. Ioan. Caspar Kecheler a Suandorf aula Magister. Daniel a Renchingen. Burckardus ab Anweil. Erasmus a Laymingen, praefectus superior Stuccardianus.]
Nec non Balthasarus laetanti pectore plaudit
Carpio: Tecciacaeque domus aulaeque magister,
Suandorfa
Caspar Kechelerus origine natus:
Maturusque aevi Daniel, Renchingia virtus:
Quique Anwillaeo
Burckardus sanguine gaudet,
Iura fori doctus, rerumque peritus ab usu.
Guadet ovans animis Laymingae stirpis Erasmus:
Ingenio magnus: quo vix praestantior alter
Seu versare artes, seu candida dicere iura,
Seu mentes hominum dulcedine flectere vocis.[Note:
Wolffangus ab Anweil. Ioan. Ulricus Hecklin a Steineck.]
Gaudet et Anwili consors cognominis alter
Wolfgangus, culta mentem formatus ab arte:
Eloquio valens Hecklinus, et ore forensi,
Legum haud ignarus, studiis excultus honestis.[Note: Oratio Ioannis Brastbergeri I.V. Doctoris et Cancellarii Wirtembergici. ]
Tum Brasbergerus, fandi doctissimus auctor,
Cuius in egregio posuerunt pectore sedem
Cana fides, hilarisque suo cum pondere virtus:
Non levis ambitio, non ulla superbia, non spes
Improba: sed medius per honesta et dulcia limes:
Et qui discussa rerum caligine novit
Iura dare: inque suo leges servare nitore:
Incipit: o gentis columen praelustre paternae:
O spes Teutoniae: quae nos solacia laeti
Hinc trahimus, vivi quod et huc pervenimus aevi:
Ut te ius thalami sacrum, pactosque Hymenaeos
Exercere iuvet? quae nos consurgere quondam
Connubio tali cernemus Teccia rura?
Quae regni bona? Marchiadum comitantibus armis
Suevica se quantis attollet gloria rebus?
Si modo quod spero, pactum fortuna sequatur?
Quodque precor, facili clemens DEUS annuat aure.
Nunc igitur thalami sacrum geniale paranti
Adsumus, obsequium facturi deinde volentes,
Expositique animis. alii sua munere servent:
Cura mihi Ducibus gratas depromere voces,
Hospitioque levare viros. si cetera desunt:
Sit tibi pro facto satis officiosa voluntas.[Note: Consiliarii Doctores et alii nonnulli. Ioan. Crusius D. Kilian Bertsch, D.Ioan. Sechelius, D.]
Haec ait: haec eadem ingeminant cum plausibus omnes
Concilii proceres: animi maturus et aevi
Crusius, eloquio quo vix praeclarior alter:
Et Chilianus amans verae pietatis, et aequi:
Quem Themis et Pitho divinis laudibus ornant:
Nec non Sechelius, rerum vir maximus usu,
Artibus instructus, linguisque et voce diserta:
[Note:
Georg. Gadner, D. Assuerus Allinga, I C. Petrus Seng, D.David Scheck, D. Frider. Schytz, D. Mart. Hiller, D. M. Ioan. Enslinus, Director. M. Casp. Wild.]
Et qui Lyncaeo penetrare in viscera terrae
Addidicit visu, latitantiaque aera Georgus
Rimari novit, legum Gadanerus amator:
Quem decorat virtutis honor mentisque benignae
Temperies, doctique sales, et grata senectus.
Dant manibus plausus, animi argumenta benigni.
Plaudit et Assuerus sollers, legumque disertus
Sacrarum interpres: plaudit doctissimus arte
Iuridica et multis animi virtutibus acer
Sengius: et magno Davides patre creatus
Schegkius, Ascraeo quondam nutritus in antro:
Iuraque casta fori, et legum commercia doctus.
Nec cuiquam eloquio Fridericus in orbe secundus
Schyzius, et vita laudata et moribus aptis.
Plaudit et Hillerus iurisconsultus et aequi:
Iustitiae cultor, rigidi servator honesti.
Nec minus Enslinus, sacri pars prima senatus
Iuris honor, legum custodia, plebis asylum,
Laetatur. Casparque animi plenissimus aequi
Wildus ovat: patriae defensor strenuus orae.
Omnes acclamant, sonitumque per atria tollunt.
Nec mora, partiti officio iam quisque laborem:
Aut festis praeire choris: aut obvia ferre
Accitis ducibus laeto vestigia [(transcriber); sic: vestia] passu
Aut largas inferre dapes: aut fundere vina:
Aut oratores sacra ad genialia missos
Excipere, hospitiumque viris sub moenibus urbis
Addere: quae Chiliane tibi data cura, tuoque
Ductori Heclino. capiunt pro tempore munus
Quisque sibi: imperioque adsunt ac iussa facessunt.
Qualiter ad summi solium Iovis omnia circum
Prona, parata DEO: caeli, volucresque ministri
Et venti atque imbres, tonitrusque et fulgura et ignis.
[Note: Instructio Aulae.]
Iam domus interior regali splendida luxu
Instruitur: monituque ducis parere ministri
Certatim accelerant: vario strepit aula tumultu
Regia. pars ostro tenues, auroque micanti
Exornare toros: altosque inferre tapetes:
Pars haec aulaeis ornare hypocausta superbis:
Pars teretes aptare manu, ac disponere mensas.
Macti animis iuvenes, ne vos fastidia captent:
Durate, et magnis paulatim assuescite curis:
DUX Ludovicus ait: gressumque a limine profert,
Campum, ad certamen, magnis sub moenibus altae
Urbis, et ad ludos sibi dimensurus equestres:
Quem manus artificum sollers comitatur euntem.
[Note: Descriptio horti amoenissimi]
Hortus ad Eoum latus arcis adhaeret: et horto
Est super irriguo lati planissima campi
Area: quam circum murorum machina claudit.
Intus prata virent, propriis tractata colonis:
Umbrosumque nemus, fontesque et amabilis unda:
Et iunctae frondes, et nexa cydonia citro:
Perpetuoque virens buxus, humilesque myricae,
Et bicolor myrtas, et baccis caerula ficus.
Nec pyrus, aut prunus, nec malus aut innuba laurus,
Nec frondosa deest platanus, nec populus ingens.
Cedant Alcinoi, cedant pomaria Pesti,
Egeriaeque nemus: quaeque aere pendet in alto
Terra Semiramei (si vere creditur) horti.
Hunc Venus
Idaliis superunxit odoribus hortum:
Permulsitque locum, blandosque reliquit amores
Sedibus: et volucres hic iussit vivere natos.
Nam quid ego admirer primum? quo fine quiescam?
Auratasne trabes? an tot praetoria circum?
An nemus arboreum, malosque pyrosque feraces?
An horti laevum latus eloquar: hic ubi pingues
Stant, portae prope claustra foci, servensque culina:
Pistrinumque, molaeque impulsae fortibus undis:
Tractandaeque pilae locus, et pecuaria saepta?
Accipitrumque domus, muro quae proxima iuncta est?
An labyrinthaeis inclusos orbibus orbes,
Multiplicesque vias, et inextricabile saeptum:
Quaeque domus media est, et celso aviaria tecto,
Piscinam infundo salientibus obtegit undis?
An referam levium vivaria plena ferarum?
An quae rure sita est, et quam tenet ardea sedem?
An horti dextram partem, quae vergit ad austrum
Occasusque videt: varias ubi picta per artes
Gaudet humus: cultisque herbis et floribus halat?
Huc oculis, huc mente trahor: sunt milia multa
Istic herbarum: hic flores beneolentis anethi,
Hic casiae, calthaeque, soporiferumque papaver:
Hic Hyacinthe vires, inscriptus nomina regum,
Hic et odoratas praetexit amaracus umbras:
Hic ruta, et graviter spirantis copia thymbrae,
Narcissique comae, serpyllaque olentia florent.
Hic rubro splendore rosae, vaccinia nigro
Imbutae: et dulci violae ferrugine tinctae:
Sed neque quam multae species, nec nomina quae sint
Herbarum: terris huc quae venere remotis.
Est numerus. neque enim numero comprendere par est.
Vidi artes illic miras, geniumque locorum,
Naturamque soli variam. Stat pertica nodo
Aurato insignis, quam floribus orbita pictis
Circumdat, lucisque horas labentis adumbrat.
Et labyrithus ibi est herbis sinuatus odoris,
Et Wirtembergae descripta insignia gentis.
Viva virent herbis cum bino cornua pisce,
Tecciacaeque domus clipei et Iovis armiger ales.
Sed neque quae stupeas, ibi fontis aquaria desunt
Iugia: quadrata faxis inclusa figura.
Hinc atque hinc sursum iactae siphonibus undae
Quattuor exsiliunt: medio puer actus in orbem,
Assiduam vena circumfert divite lympham.
Proxima sunt illic puteo praetoria iugi
Instructa, et variis laquear praesigne figuris
Depictorum hominum, depictarumque ferarum.
Hunc vero ante locum florentem, suavibus herbis,
Est domus: unde leves mittuntur ab aure sagittae,
Oppositam in metam. videas pendentia circum
Cornua cervorum, truncis enata recisis,
Corticis esculeae germen, mirabile visu.
At passim fontes, caecisque fluenta latebris
Emittunt liquidas constrata per atria lymphas.
Dum vagor aspectu, visusque per omnia duco,
Calcabam necopinus [Orig: nec optinus] aquas, siphoque repressus
Exsilit, et stupidis immittit vultibus undas.
[Note: Locus ad certamina equestria delectus.]
Hunc ergo Idalium
Princeps ingressus in hortum,
Constitit ad medii praetoria maxima prati:
Atque hic campus, ait, decursibus aptus equorum,
Et ludis erit: hunc scrupis conspergite circum:
Dentatis aequate occis: vos ponite muros
Ilignos circum: vos latas figite portas,
Atque triumphales imponite desuper arcus.
Dixerat: inde gradum pistrini ad limina vertit,
[Note: Nova culina.]
Et Boream aspiciens: istic locus esse culinae
Alterius poterit, Nam binas condere mens est,
Hospitibus nostris, numero maiore vocatis.
Una peregrinis de nobilitate cibandis,
Huc ponatur, ait: reliquis de plebe ministris
Altera deinde foro statuatur: et assere denso
Communita apte, ventos propulset et imbres.
Sic ait, et sese nota intra tecta recepit.
Certatim famuli incumbunt: Pars sternere campum
Glarea, et adducto scruposae pulvere arenae:
Pars aptare locum portae et concludere saeptis:
Molirique arcus, et celso educere caelo.
Hic alii imponunt statuas, et bellica signa,
Hastatosque viros, vivisque coloribus ornant:
Hic hederas alii appendunt: alii alta focorum
Fundamenta locant alibi: iussasque culinas
Aedificant: cenis olim loca grata futuris.
Nox erat, et nigro caelum velarat amictu,
Laxabantque levi artifices defessa sopore
Corpora: cum princeps per noctem intentus equorum
Cursibus, aeratas agitabat pectore curas:
[Note: Deliberatio de ludis equestribus constituendis]
Multa movens animo, quae nam certamina Martis
Ludicra festivis posset celebrare diebus:
Postera vix gelidam caelo dimoverat umbram
Orta dies: Ludovicum alta lux suscitat aula,
Consurgit strato, tunicaque inducitur artus,
Et festina pedum subnectit vincula plantis:
Tum lateri patrium circumdata balteus ensem:
Demissusque humero viridi dependet amictus.
Nec non et deni custodes limine ab alto
Procedunt: gressumque canes comitantur erilem:
Protinus ingentem coetum, primosque suorum
Imperio accitos alta intra limina cogit.
Olli convenere: sedet Ludovicus, et illi
Proximus, antiqua Fridericus origine natus
Virtembergorum comitum: simul incipit heros
LUDVICUS sacer, et solio sic infit ab alto.
[Note: Oratio Ducis Ludovici ad aulicos proceres.]
Nobilium genus, et bello spectata iuventus:
Tempus adest, quo sacra paro, coeptosque hymenos,
More ducum, variis meditor decorare trophaeis:
Et pugnae sumptis simulacra ciere sub armis.
[Note: Anno Chr. 1436]
Qualia Udalricus quondam celebravit avorum
Tertius: illustri quem maximus edidit ortu
Ebrardus, claro Peligardae e sanguine matris:
Cum natam Heinrici
Boium Ductoris Elisam
Iungeret is thalamo, foedusque iugale sacraret.
Ac primum posito vobis de carcere missis,
Instituam certamen equis: dein carcere nullo,
Altera cornipedum ponam certamina cursu:
Quique pedum gressu valet, et qui viribus audax:
Aut pilo incedit melior, levibusque sarissis:
Seu crudo fidit pugnam committere caestu,
Seu dura orbiculum pendentem involvere pinu:
Cuncti adsint, meritaeque exspectent praemia palmae.
Arma parate omnes, et cingite tempora cristis:
Loricasque habiles, galeasque ensesque coruscos
Induite: et Venetas ad ludum sumite larvas.
[Note:
Fridericus Comes in Wirtemberg et Mompeligard.
]
Vix ea fatus erat, cum Mompeligardia proles,
Illustris Fridericus ait: ter maxime frater,
In me nulla mora est: sequimur quocumque iubemur.
Nam pugnam, aut aliquid iamdudum invadere magnum
Mens agitat mihi: nec placida contenta quiete est.
Ludicra cur fugiam? quem siquis casus acerbus
Exigat: adversi pro te in certamina Martis
Succedam: vitamque in aperta pericula mittam.
Qualis enim quantusque fuit pater ante Georgus
Huldricoque Duci frater, patruusque parenti
Christophoro: fides rerum sociusque comesque:
Talis ero Ludovice tibi: dum spiritus artus
Hos mortalis habet: nec me sors aspera rerum
Dissimilem arguerit. Dixit, vultuque sereno
Annuit: et laeto dat signa faventia plausu.[Note:
Albertus Comes in Leostein.
Ioan. Baro in Limpurg.
Ioan. Ludovicus Speth ab Hepfinhaim. Ioan. Casp. Kecheler a Suandorff. Sam. a Reischach aulae Magister. Erasm a Leimingen, praefectus superior Stuccardianus.]
Hoc Comes Albertus facit, alto sanguine cretus
Leustheniae gentis, clarus felicibus ausis,
Et forti validus dextra, armorumque peritus,
Hoc Lymburgiaca natus de stirpe Baronum.
Acer Ioannes: quo vix humanior ullus
Magnificos inter proceres, aulaeque potentes:
Fronte hilari lucens, et pectore semper aperto,
Nec studiorum expers. hoc Spaetiades, Kechelerque:
Hic aulae: ille equitum nota virtute magister.
Hoc et Reischachius: Friderici fidus Achates
Principis: ingenuas animum qui misit in artes,
Palladiis tinctus studiis bellique togaeque.
Hoc facit et gentis Laymingae splendor Erasmus:
[Note:
Georgius Marschalck, stabulorum Magister. Ioan. a Braitenbach, venatorum magister. Georgius ab Hallveil, cubicularius David Eccardus. Gynecaei praefect. Georg. a Dachsberg, praefectus arcis. Sebastian. a Parthen. Conradus Thum a Nestburg, Herman. a Ianviz
Burcka a Weiler
Georg ab Ulm. Nicol. a Gelniz. Ioan. Heinricius a Dann. Ioan. Itellus a Plieningen. Carol. a Dachsberg. Ioan. Ulricus a Venningen. Fridericus Sittich a Berlips. Burc. ab Ehingen. Helfricus Senft a Saulburg. Ioan. a Breitenbach
Reinhardus a Neuhausen. Sebast
Scafelisci. Matthaeus a Laubenberg. Philip. ab Urbach
Wolf. Ulri. Lemlin. Gualterus a Freiberg.]
Marschalci hoc generis, stabulique magister equestris:
Saxonica veniens clara de stirpe Georgus,
Hoc Braitenbachius: sequitur quos cetera pubes:
Havillus, custos Teccaei acerque cubilis
Tutor: et Eccardus praestanti munere fungens:
Virginei coetus, observatorque pudoris:
Daxpergusque laris custos, et claviger arcis:
Partheniusque animo praestans et robore mentis:
Gente Borussiaca veniens, Martique paratus,
Et iam bis senis instructus ad arma caballis:
Applaudunt animis omnes, et vocibus omnes.
Nec non et Thummus, valida fortissimus hasta
Assonat: et generis Ianvizius ille Bohemi:
Et Wiler, atque Ulmus: cum Gelnitioque perito
Armorum, Dannaeus et ipse accerrimus armis:
Et Plieningus ovans animis Itellus: et alter,
Cui natura breves animis ingentibus artus
Finxit, Daxpergus, membris animoque paratus:
Omnes assensere duci plausumque dederunt.
Armaque nunc omnes poscunt: fremit arma iuventus
Ludicra, et indicti placet omnibus alea Martis.
Tunc clamor, grataeque oritur laetabile vocis
Murmur: ut aeris cum mollia flamina silvis
Inciderint: viridi strident super arbore frondes:
Aut volucrum in lucis ubi consedere catervae:
Dant sonitum rauca nemora inter pinea voce:
Et iam quisque parat clipeos, galeasque comantes:
Veningus, Berlipsque alacres: et clarus Ehingo
Nomine Burccardus, Senftusque et Braitiobachus:
Neuhususque ingens animo, et Schafelisca
Boemus,
Loricas armant: et spicula lucida tergunt:
Praestantes animi iuvenes: armisque paratis
Famam post habita faciles extendere vita.
Accingunt se operi Laubenbergusque, sagaxque
Urbachius, Lemlinque, Fribergiadesque comanti
Insignis galea, Kaeccusque et nomen ab alta.
[Note:
Philippus Kaeck. Eberhar. a Thurn
Wilib. Urmyller. Frider. a Schaumburg. Theo. a Pleiningen. Eber. a Karpffen. Francis. de Boys. Achatius a Gutenberg. Melch. a Bernstein. Wilhelm. a Nippenburg. Daniel a Renchingen.]
Qui ducit turri: fronte experectus amoena
Inceptum Urmylius solida virtute fideque
Promovet: atque una Schaumburgius, et Plieningus
Magno patre satus, patri cognominis ipsi:
Carpioque antiquo fulgens Eberhardus ab ortu,
Consortes operum: et Boyo de stemmate Gallus,
Cecropidum studiis instructus, et arte Latina:
Iam leves ocreas ducunt et calcar equestre:
Hinc Gutenbergus: cedit cui nomen in omen:
Bernstheniusque alacris, Nipopurgiadesque
Vilelmus,
Et Renchingaeus
Daniel: socia arma tuentur:
Signaque ferre iuvat, sonitusque audire tubarum.
Ausonides
Musae, si vos tam barbara laedunt
Nomina, Romanos vix ingredientia versus:
Ne numeros culpate meos, durumve poetae
Ingenium: linguae fuit istaec culpa paternae.
Nam quis tam duras possit compescere voces:
Ut nulla asperitas, nihil ulla in parte fragosum,
Teutonias
Latios inter strepitante, supersit?
Iam percussa sonant positis incudibus aera:
Iam silvae arboribus spoliantur, frondibus orni.
Ante urbem pueri, et primaevo flore iuventus
Exercentur equis domitantque in pulvere cursus:
Aut acres tendunt hastas, aut longa lacertis
Spicula contorquent, cursuque ictuque lacessunt:
[Note: Cristarum et vestium apparatus.]
Vellera tunc etiam patrio medicata feruntur
Murice, et Italicum quae purpura sensit ahenum:
Lanaque Londinos novies experta colores.
Huc coccum infertur, byssusque et Belgica sindon:
Quasque Atrebas tenui discrevit pectinie telas:
Huc et Flandriacae subtilia texta Minervae:
Huc Brabantino pictum subtegmine vellus,
Et Nervi textoris opus, radioque Britanno
Carbasus, undantis consertus imagine fluxus,
Mittitur: et fila Eoi subtilia Seris.
Huc aliquot veniunt cristarum milia: mixti
Quas rubor et croceus, distinguunt rite colores:
Sed quis tot rerum ventura ad sacra paratum
Explicet: aut animis ipso Paeane recepto
Enumerare queat? citius mihi nomina rerum,
Quam res defuerint. Nec enim tot vellera flavo
Picta croco, et rubro saturatas murice telas,
Aut numero memorem, aut apto res nomine cunctas:
Mille vel ora movens, et linguas mille sonantes:
Materia superante meas, tam divite, venas.
Tunc etiam cives Stuccardica tecta colentes,
Hospitium passim, peregrino ex orbe vocatis
Hospitibus, lectosque et stragula picta parabant,
Omnia digna viris: et idonea saepta caballis,
Quisque domo propria, sumptu haud remorante locabant.[Note: Vinorum ex omnibus locis importatorum varietas, et copia.Vini patria, et ex omnibus optima.]
Nec minus interea complentur nectare cellae,
Ambrosioque liquore meri [(printer); sic: miri] : videmia qualem
Teccia producit: pars haec est optima victus.
Huc Guidobergensi natum de palmite vinum:
Lauffaeusque latex: manasque e Divite Clivo
Humor: et Eilsingae firmissima pocula vitis:
Tentatura pedes olim, vincturaque linguam.
Nec Beitelsbachi purissima dona Lyaei,
Nec liquor Hebbachi, nec Felbachaea rubella,
Nec Monachum desunt altis e collibus orta.
Quin et Beinsthenium, Wangaeaque vina feruntur:
Vina bonos versus olim paritura poetis.
Praeterea genus haud unum, nec viribus orbum,
E Stuccardaeo pronati palmite vini.
Et proles vehitur Mezingi animosa racemi:
Et simplex species uvis expressa meracis,
Hic ubi Neccaricae stant Bacchia rura Tubingae.
Nec non et centum et plures servata per annos,
Ungariaque olim Suevis advecta quadrigis,
Dolia pincernae relinunt: atque ordine condunt.
Et quamquam patriis uberrima pocula terris
Proveniunt, vinique ferax est Teccia tota:
Huc tamen externis etiam advectantur ab oris
Vinaque, Sueviaco magis allubitura palato:
Quaeque Methymnaeo possent certare racemo.
Malvaei qualis liquidissimus humor Iacchi,
Rheinfaliumque merum, Moschatellique
Lyaeus.
Et quod Pinolum patrio cognomine dicunt:
Rhaeticaque
Augusto quondam gratissima vitis
Caesari, Ecuinum, prelisque elisa Rosazis
Pocula Wippachiumque et quo te carmine dicam
Scharniceline liquor, duro cognomine: sed non
Et potu duro, qui lenis ad ilia fertur.
Nec Granvillanae succus dulcissimus uvae
Defuit: huc Athesi plaustris invectus onustis:
Qua videt Hercyniam confinis Rhaetia silvan.
Danubioque suas concedit margine ripas.
Quin et Burgundis huc impotantur ab oris
Mitia vina, cadis non inferiora Falernis:
Claretum, Ambrosiusque sacris e vitibus humor.
Et quae vina parit generosa Vesontio terris,
Quas celer undarum circumfluit agmine Dubis.
Praeterea Rheni mittunt sua munera colles:
Maenus ubi nomen maiori amittit in amne.
Huc vehitur Bigamum, Mergobromiumque benigni
Haustus, et patrio Rhingoium nomine dictum.[Note:
Danielis Archiepiscopi Moguntini principis Electoris munus.]
Praesulis hoc munus, qui Moguntina gubernat
Moenia, et imperium docto moderamine linguae
Septemvir flectit: quo vix insignior alter
Germanos inter proceres, seu fundere voces
Ingenuas, seu consilio sacra iura tueri.
Ipse etiam
Rheni Princeps Septemvir, et undis
Et vino meliore potens, Fridericus, amore
Principis accensus sponsi, sua mittit Iacchi
[Note:
Frider. Electoris et comitis Palatini Rheni, Archidapiferi, etc. Honorarium.]
Munera: Secnemiumque albens, Thasioque liquori
Gunt humium aequalem, Durmstheiniacasque lagenas,
Et Monnheimaeum laticem, frimissima vina:
Esse sui cupiens monumentum et pignus amoris.
[Note:
Iulii Episcopi Wirtzburgensis, Ducis Franconiae etc. munus.]
Mittit et Herbipoli Praesul reverendus ab urbe
Iulius: ad Maeni princeps clarissimus amnem,
Collibus enatum Francorum, nobile vinum:
Steinhemio domitum prelo: sua munera taedis
Wirtembergiacis et magni pignus honoris.
Ille etiam leges didicit, mentemque polivit
Artibus, et sacrae monitus sub pectore fixit
Iustitiae: qua Franciacis dare iura verenda
Gentibus, et patrios possit defendere cives.
[Note:
Ioannis Episcopi Argentinensis, munus.]
Mittit ab Alsaticis nectar praedulce tabernis:
A Cathotalaeo dimanans cortice nectar:
Et Muscatelli duplex genus: arbiter urbis
Ac templi, et latae persignis Episcopus orae.
Gratia sit vobis missi pro munere Bacchi,
Illustres animae: si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo.
Sed neque te, mensis et Diis accepte secundis
Wetter Wine sapor, nec Luppelbergia vina
Transierim: Alsaticis huc vecta frequenter ab arvis:
Qua Wirtembergus
Richouillae moenia civis
Incolit: et Bromios exercet sarculo agellos:
Et quis vinorum species percenseat omnes?
Quas qui scire velit: Tecceae messis aristas
Discere: quam multo Nicro volvantur arenae,
Nosse velit: curvis aut quot sint montibus uvae.
[Note: Frugum copia.]
Haud minus, ut iussi, fecundis horrea duri
Messibus agricolae complent: quas diviti cornu
Teutoniae uberior passim difuderat annus.
Iamque onerata ruunt Teccaeas plaustra per urbes
Undique: triticei messem portantia farris,
Pinguibus e cultis: fecundo ubi Neccarus uber
Amne rigat Cereale solum: qua Rhembus aquarum
Denso frugiferas interluit agmine valles:
Aut ubi Vilsa quatit ripas labentibus undis:
Aut pinguem qua Glembus humum secat. arx ubi celso
Monte Asperga sedet: subiectaque despicit arva:
Mille Zabergouio modii de rure vehuntur
Aurigis: totidem Albani de messe coloni.
Pars leves alicas, rapidis pars hordea redis,
Pars pisa, aut lentes vectant: pars maior avenas,
Pabula Saxonicis atque Hassis grata caballis:
Straminaque et fenum vicino e limite portant.
Non tot vere novo glaciem solventibus auris,
Et tepido flanti Zephyro, coeuntia quondam.
Tecciaco undarum vectantur fragmina Nicro:
Nec rapidus tantam montano a vertice torrens
Vim provolvit aquae, quam solvit aquaticus Auster:
Quot tunc Sueviacas currus ivere per oras,
Et Cereri dulcis completi munere Bacchi.
Nec dum omnes cumerae sunt plenae frugis acervo,
Cunctaque distendit larga granaria messe
Flava Ceres: famuli subigunt Cerealibus armis
Et cribrare parant, et duro frangere saxo:
Pristinique aptare focis: et condere furno.
Non illic solidae stant mucida frusta farinae:
Quae fauces radant, vix admittentia morsum:
Sed tener et niveus, mollique siligine factus,
Artocopo coquitur, similaeque e polline panis
Triticeo: qualem Iuno et Saturnius essent.
Tum cumeris custos aliquis furnoque molaeque
Additur: assiduos qui dirigat arte labores:
Officiique intra teneat opera omnia metas.
Ac veluti diversus apes cum vere recenti
Exercet sub sole labor, per florea rura:
Pars circumvolitant campos, praedamque per herbas
Convectant, operis memores: tectoque reponunt:
Pars subigunt, stipantque thymo fragrantia mella:
Pars fucos arcent tectis: pars agmina cogunt:
Castigantque moras: opere omnis semita servet.
Haud secus incumbens studio Teccaea iuventus,
Quisque suos iussus agit, et mandata capessit.
[Note: Altilium et pecudum apparatus]
Quin etiam pecudes caulis induntur: et haedi
Et vituli immuneri, porcellorumque trecenta:
Collibus ex altis festam ducuntur in urbem:
Pannoniique boves septemplice aguntur ab Istro.
Huc et Westphalico veniunt a limite pernae:
Huc empti Albani ducuntur rure iuvenci:
Huc teneri accedunt sociis cum matribus agni.
Tum patiens operum, silvisque assueta iuventus
Venatu invigilant: qui quovis tempore iussi
Deiciunt cervosque agiles, aprosque frementes,
Aut leporem, aut damam pavidum: semperque recentes
Convectare solent praedas, et promere silvis.
Silvis hic etiam fertur genus omne volucrum,
[Note: Volatilium copia.]
Pennigerique greges: messis aptissima perdix,
Deliciaeque hominum turdus, merulaeque canorae,
Sicalidesque, et mollis anas, et dulcis alauda:
Et trochili, et nigris velata monedula pennis:
Cumque saginata gallina huc altilis anser
Innumero fertur numero: huc et milia multa
Ovorum: pulli quater opplent mille cavernam.
Huc veniunt Iunonis aves, et mille capones:
Innumeraeque dapes: quarum me copia turbat.
[Note: Piscium copia.]
Sed neque destituunt lauti vivaria pisces.
Nam vagus huc mittit salmonem Rhenus edulem,
Antaceumque Ister: mullos dat Rhembus, et udus
Carpio Neccaricis piscinae infertur ab undis:
Brentius huc,
Blauusque [(reading uncertain: ?)]
suas e gurgite trutas
Mittit, et octipedis Lauterus bracchia cancri.
Wilsanusque suas addit cobitidas amnis:
Dentatosque lupos, anguillasque adicit Oenus:
Aschia Nagolto profertur, govius Hermo.
Tum condimenti genus omne, et aromata longis
Portantur terris. non hic suspenditur aequis
Uncia ponderibus: venduntur aromata libris:
Rugosum piper, et Panchaeae cinnama terrae,
Et rubra fila croci, et radicibus ora perurens
Zingiber, et dulci certantia sacchara melle,
Muscataeque nuces, macisque et amygdala cana,
Et ficus, passique acini, suavesque cubebae,
Et Caryophylla, et Syrii generosa Damasci
Pruna, et quae ventrum cum lacte emollit oriza.
Nec condimenti pars deficit optima largi
Copia grata salis, lardumque arvinaque pinguis:
Butyrique octo librarum milia flavent.
Et quis comprendat tot lauta cibaria verbis?
Tot sine famoso quaesita obsonia luxu?
Quis tantum, thalami sacrum ad geniale, paratum
Pieriis aequet numeris? non Euhius ipse
Tot generosa olim congessit vina: nec alma
Tot frumenta Ceres: nec tot stagnantibus undis
Extulit hamata Iuturna in arundine pisces:
Nec ruber hortorum custos tot mitia poma
Addidit: altilium nec tot Pan ipse iuvencum
Adduxit capita: aut altis de montibus actas
Tot Diana feras: quando Nereida
Peleus
Duceret: et thalami divina ad iura vocati
Omnes certatim conferrent munera Divi.
Iam lanii pecudes mactant, lixaeque capones,
Et pullus iugulant teneros, largoque serenant
Igne domum, properantque dapes, et fercula ponunt.
Diripiunt alii pelles, et viscera nudant:
Pars in frusta secant, verubusque trementia figunt:
Exossant alii pisces: flammamve ministrant.
Cuique suus petasus, petaso sua cuique biformis
Crista nitet, famulo pariter, pariterque magistro.
Et iam regali sumptu, sine divite luxu,
Omnibus ad festum rebus geniale paratis:
Restabat solum, Comitesque Ducesque vocatos,
Nobiliumque greges, patrioque e limine cives,
Magnifica unanimi properare ad limina cursu.