[Illustration:

HOROLOgium Argentoratense

Picture of the astronomical Horologium of Straßburg ]

---

page 39, image: s055

LIBER UNUS DE ASTRONOMICO HOROLOGIO ARGENTORATENSI.

ASTRA polosque novos, et nexos orbibus orbes,
Horarumque vices varias, Solisque labores,
Et Lunae metas, discretaque corpora certis
Limitibus, caeli veros imitantia motus,
Artifici fabricata manu, miracula rerum,
Hinc canere incipiam. Caeli mihi summa potestas
Dextra adsit, faveantque meis pia numina coeptis.
URBS antiqua iacet: primi coluere Trebaces:
ARGENTORATUM, ripis contermina Rheni,
Dives opum, et nulli veterum virtute secunda,
Sive fidem spectes, et religionis honorem:
Sive forum, canosque patres, sanctumque Senatum,
Iustitiaeque decus, seu limina culta Lycaei,
Insignesque viros: seu duro moenia faxo
Condita, et armatas adversa in proelia vires:
Marmoreasque domos, atque ardua tecta domorum.
Hac TEMPLUM augustum, caelataque turris in urbe
Vertice prospiciens alto (mirabile visu)
Surgit: et excelsum caput inter nubila condit.
Tota toreumatibus, pictisque excisa columnis,
Tota patens luci, et leni perflabilis aura,
Et cono insignis galeae, et testudine circum
Quadruplici saepta, et nullo violabilis ictu.
Prima solo posuit quidam fundamina duro,
Steinbachia natus de gente ERVINUS: et omne
Ad galeam duxit opus et testudine saepsit:
Tempore quo imperii gessit RHODOLPHUS habenas
HABSPURGUS, Comitum Germanus origine Caesar.

Nunc illam multis servantque foventque minores
Impensis, magnoque locant in honore, suosque
Maiores hac laude aequant: nam fulmine tactam
Saepius immensi repararunt sumptibus aeris.
Iamque adeo nuper, foribus qua proxima templi
Stant adyta Austrinis, socia testudine iuncta,
Excelso fabricam posuerunt pariete muri
Intus: ut exactas mortalibus indicet horas.
Et Solis Lunaeque vias, noctesque diesque,
Et menses fastosque, in longum digerat aevum
Mirum opus ingenii, mirandaque arte paratum:
Quale laboriferi nescisset radere torvus
Praxitelis, Cous nec depinxisset Apelles:
Nec POlycletaeus duxisset in aere caminus:
Quale nec Aetnaeis olim Telchines in antris,
Nec rigidus Steropes, nec, qui polit arma Tonanti,
Mulciber aeterna potuisset fingere massa:
Quale nec hoc toto quisquam conspexit in orbe.
Nec facile aspiciet: seu Gallica regna pererret:
Seu totam Italiam lustret: seu Teutonis orbem
Viribus ingenii superantem climata mundi
Totius, invisat: seu Persica rura peragret,
Sive adeat Libyen, atque ultima litora Thules.

GLOBUS CAELESTIS.

Primus humi nitens pennis se ostentat, et alis
Explicitis: diroque ferit sua viscera rostro:
Et gerit impositum Pelicanus tergore caelum,
Arte nova factum tenui de cortice caelum,
Non fictum ex nihilo. DEUS hoc sibi vindicat uni.
Utque Atlas humero stellatum caelifer axem
Torquet: et incurvo suffulcit sidera tergo:
Sic paribus nitens Pelicanus firmiter alis,
Artifici factum dextra sustentat Olympum.
Quo non humani penetrarunt pectoris artes?

Ecce polos et picta manu, nova sidera caeli
Signiferumque orbem stellis fulgentibus aptum,
Quique illum spatiis Aequator dividit aequis:
Et

Tropicos geminos

Arcton

Pleiadesque

Orionis

Inachiden

Gorgonis

Medusae

Cassiope

Haemoniamque

Arctos

Hanc, mediumque orbem, tractumque vertice circum,
Alter transverso flexu circumdat

Horizon

Sphaeram

Notus

Boreas

Carbas

Zephyrusque

Africus

Eurus

Caurus

Circius

Iapyx

Sphaeram

Praefice: qui capitis servent canis ora periclo.
Ecquid enim potuit celsa canis aereus aede
Spectatum monuisse oculos, dum vulnera lambit?
Nos Pelicanus avis, CHRISTI praelustris imago,
Admonet effuso passi de sanguine CHRISTI:
Et simul impositum prono fert corpore caelum:
Praeripit et veteri divinum munus Atlanti.

DUAE ROTAE CUM REGULA immobili.

Sed qui sunt illi rubicundis orbibus orbes
Impliciti, et numeris diversicoloribus aucti:
Plurima quos aequis distinguit linea metis,
Erectosque adyti paries sub lumina profert?
Prima suo denos complectitur orbita recto
Axe pedes, instar canthi: circumque rotatur
Quoque anni spatio semel: a laevaque

Boraei

Austrum

Ephemeridis

Diversos, teretesque arcus et linea sectrix.
Haec tardo motu segnes se vertit ad

Arctos

Bissextum

Austriacis

Aquilonis

Myrias

Pristinaque antiquam renovabunt saecula cursum.
Sed quo digredior? quaeve ad mendacia labor?
Vera placent Superis: veris de rebus agamus.
Et quoniam verum est, Solis super aethere metas,
Sidereosque polos haud cardine semper eodem,
Solstitii nec stare loco vestigia fixo:
Nonne decus magnum hic paries laudemque meretur,
Rite quod has nobis punctorum ardentis Olympi
Orbe vices picto, ad certam demonstrat amussim?
Hactenus exposui geminos tibi carmine circos:
Nunc extrema operi succedit cornibus altis
Orbita: quae reliquis, centrum haud, informe duabus
Insistit, tres lata pedes, viridique colore
Conspicua, et geminis superans extrema rotarum
Cornibus, haec intra numerus tibi proditur anni,
A prima elapsi morientis origine mundi,
Aque DEO nato et numerus spatio aureus aequo,
Solarisque cyclus, quodvis et mobile festum,
Et quidquid centum brumarum continet orbis.
Tum, ne quod spatium sit forte coloribus orbum,
In viridi plano Germanam subicit oram,
Finitimasque plagas et moenia clara vetusti
ARGENTORATI, et celsae miracula turris,
Tectaque magnae urbis vivo depicta colore.
Praeterea in laterum muri compagine firma
Hinc atque hinc Lunae tenebrae, Solisque latebrae
Sunt scriptae, paries quotquot comprendere circum
Angustus potuit. nam si comprendere centum
Annorum Eclipses spatium potuisset inane:
Omnes appictae digito sollerte fuissent.
Et quae sunt inibi sex ultra lustra notatae,
Hae tibi principium et medium, finemque moramque
Cuiusque ostendunt, et certo limite signant.
Quae superant aliae, has geminae cepere tabellae:
Quarum post multos usus cum venerit annos,

Haec adyti poterunt depicta ad limina figi.
Usque adeo nihil est, quod quisquam carpere possit:
Neglectumve queri, aut unco suspendere naso.

PLANETARUM MOTUS hebdomadarius.

Haec supra, clari tectum profulget Olympi
Caeruleum, et stellis radiant nova culmina caeli.
Hinc atque hinc geminae panduntur in aethere valvae:
E quarum laeva, sinuato tramite ad

Austrum

Proterit, et raptas fugientibus ingerit hastas.
Postera cum veniet tenebris Aurora fugatis:
Tum grave Mercurius caecis caput efferet umbris,
Alatosque pedes quatiet, virgamque levabit
Somniferam dextra, geminus quam circuit anguis,
Tegmen erit capiti fulva de parte galerus:
Mira DEO facies, et quam decet alitis esse:
Qui data per terras, et per mare nuntia portet,
Ibides hunc vectant iunctis per inania pennis,[Note: Vide AElian. li. 10. de animal. cap. 29.]
Ibides Aegypti volucrum genus,
ibides acri
Adversae rostro serpentibus, et prope nullis
Expositae morbis, nec foedae sordibus, et quas
Lurida non umquam laedunt aconita veneni.
Hinc ubi se quintus sustollet ab aequore Titan,
Mercuriusque iterum noctis successerit umbris.
Protinus e foribus solio sublimis eburno
Iupiter egreditur Pisaea qualis in aede
Phidiaco stabat torno caelatus, et auro
Undique munitus. namque aurea fronte corona
Emicat, et digitis sceptrum regale coruscis
Ipse gerit, trabeaque levat succinctus habenas:
Currum aquilae ducunt socia cervice iugales,
Reginae volucrum, sicut rex Iupiter omnes
Aeternis regit imperiis hominesque Deosque.
Hunc Venus insequitur, lucem cum provehit almam
Sexta dies, Iove nata Venus, pia mater Amorum,
Perque leves auras iunctis invecta columbis
Advolat, inque sui durat statione diei.
Huic decor, et nullis facies obnoxia mendis,
Auricomumque caput, flavique in vertice crines,
Sidereique oculi, et vultus sine labe pudicus,
Et plane humano divina in corpore forma.
Ut merito huic cedant Cnidiae sacra marmora Divae,
Praxiteles olim tanta quam fecerat arte: [Note: Plin.lib.36.cap.4? [(reading uncertain: ?)] ]
Ut multorum hominum in sese converterit ora,

Accieritque procul Cnidon, in iuvenemque procacem
Ignibus a fictis veros immiserit ignes.
Tandem ubi iam summo nitidus se ostendet ab ortu
Lucifer: hebdomadique addet lux septima finem:
Horridus exibit vultu Saturnus atroci,
Pilento invectus. Socia lea iuncta draconi
Temonem ducit, dextra ipse immanis acerba
Infantem prensum crudeliter admovet ori,
Ut voret, et tepidos discerpat dentibus artus.
Laevo humero falcem gerit: hac mortalibus annos
Absecat, et tristem properat per funera mortem.
Dira seni facies, et lurida mortis imago:
Terribilesque oculi, et sicca cava lumina fronte.
O securi homines, caecum qui degetis aevum,
Immemores lethi, huc oculos convertite vestros;
Et spectate gravis simulacrum flebile mortis:
Nam quid te Clarias animum coluisse per artes?
Quid silvis agitasse feras? quid bella ciere?
Quid linguam eloquio iuvat informare diserto?
Regna quid et totum patriis dicionibus orbem
Addere? quid Veneris prodest decerpere fructus?
Omnia debentur morti: mors omnia tollit.
Nec tua te redimet multi doctrina laboris,
Nec validum robur membrorum, aut Martia virtus,
Nec dulce eloquium, nec regnum aut munera Croesi,
Nec te blandus amor, Venerisque tenerrimus usus
Eripient mortis, quae dissipat omnia, falci.

INDEX QUARTARUM HORAE ET MINUTORUM CUM DUOBUS Angelis duobusque leonibus.

Proxima nunc se offert supra ipsum Regula caelum
Aurea, quae quartas horarum tramite certo
Metitur partes, et quaque revolvitur hora,

Ostenditque oculis stella fulgente minuta,
Huic gemini appositi dextra laevaque coruscant
Aligeri infantes, formosi crinibus ambo,
Sidereisque oculis, et lucida membra decori,
Ut, quae nudorum tabula pinguntur Amorum.
Gratus in ore vigor: facies, quam dicere possis,
Angelicam in pueris, cervix, humerusque, manusque
Lacteolae, impubesque genae, quis plurimus ignem
Affudit rubor, et formosa per ora cucurrit.
Indum sanguineo veluti violaverit ostro
Si quis ebur, vel mista rosis ubi lilia fulgent.
Horum alter, cum lapsa sonos dedit hora supremos,
Sceptra manu movet, et totidem ciet aliger ictus.
Ut, cum forte novem modulantur carmina Musae,
In medio Phoebus tactumque modosque gubernat:
Alter, ubi finem dederit mors atra sonando,
Desieritque horae pulsus (mirabile visu)
Invertit vitrum laeva, inversumque tuetur.
Est geminum vitrum artifici sub pollice factum,
Lignoque inclusum tereti, circumque columnis
Distinctum exiguis, fundoque capacius imo
Ac supero. In medio cervix utriusque tenaci
Aptatur cera, et nodum coit aequa sub unum.
pars super in reliquam tenues devolvit arenas,
Metiturque horae labenti pulvere tempus,
Lamina quem parvo ferrata foramine mittit.
Qualis apud veteres erat olim Clepsydra Graios,
Defluxu tempus quae mensurabat aquarum,
Cecropiisque viris lucem signabat et horas:
Tale manu, quoties cursum definiit hora,
Aliger a dextro convertit limite vitrum.
Obvia turba hominum vultus ad sidera tollit,
Miraturque manus pueri, causasque requirit.
Sunt qui numen inesse putent: pars vivere credunt:
Plerique occultas puerili in corpore vires

Permixtas dicunt: homines stupor arripit omnes.
Nec sane immerito: quis enim prius audiit umquam
Talia Lysippi caelo, tornove Myronis,
Praxitelisve exculpta manu? quis vidit in orbe
Tale quid huic operi compar, similemve laborem,
Seu totam aspicias fabricam, seu singula membra?
Nam quid ego hic malum memorem? quid torta colubri
Pectora, et antiqui simulacra hic fixa Draconis,
ut tabulae immineant, Adae testantia lapsum
Atque Evae, primorum hominum, quos perfida adegit
Fraus anguis vetitos decerpere ab arbore fructus?
Quid dicam infantes alios? quid torva leonum
Ora, trucesque ungues, quibus illi insignia gestant
ARGENTORATI, et galeam cristasque comantes?
Quid multis? nihil est, quod quis desideret usquam,
Quando nihil desit, nihil ulla in parte redundat.

ASTROLABIUM CUM SEPTEM PLAnetarum indicibus et Dracone.

Sed qua laude canam? quo denique persequar ore
Insignem viginti horis et quattuor arcum,
Et septem indicibus clarum, medioque

Dracone

Possunt, et propria melius sub voce notantur,
Ceu veterum quidam cecinit cultissimus augur,
Sed tamen unde mei capiam primordia versus?
Unde hic incipiam, tanta est ubi copia rerum?
Exterior limbus (quid enim vetat inde moveri?)
Quattuor et viginti apte discriminat horas,
Temporibusque dies et noctes terminat aequis.
Interior variis depicta est area gyris,
Orba omni motu pars horum circinat arcus,
Pars flexu incedit transverso, et dissecat orbes.
In medio punctum est (nostri de vertice nomen
Illi indunt, Arabum dixit vox barbara

Zenith

Almicantara

AZimuth

Cancri

Titan

Capri

Signiferumque pari distinguit limite circum,

Lanigeri

Librae

Reti

Signifer

Laniger

Aries

Libra

Taurus

Tauroque

Scorpius

Iacularius

Cancer

Capricornus

Leo

Aquarius

Virgo

Pisces

Dracone

Signifero

Zodiaci

Falcifer

Draco

Signiferi

Eheu, cur numeris volui committere tantum
Pondus, et insuetos caecus perrepere saltus,
Perque vias nostris mortalibus ire negatas?
Nam quis sat dignis possit comprehendere verbis
Omnia, quae miris haec praestat machina normis?
O vates Lucane, et tu sublimis Arate,
Tuque potens numeris et mente sagace Manili,
Hoc debebatis iam primum vivere saeclo,
Ut vestri ornarent opus hoc mirabile versus,
Quando hodie pauci caelestia sidera vates
Rimati aetherios celebrarunt carmine motus.
Sed quia nunc vobis, fato poscente, carendum,
Esto satis, nostrae quod tentavere Camenae.

LUNAE ILLUMINATIONES.

Ecce autem interea stellati limen Olympi
Panditur, et faciem Lunae mortalibus offert.
Qualis enim vero profulget menstrua caelo
Dictynna, alternatque vices, et lumina quondam
Exserit, aut faciem obscura caligine mergit,
Nunc nova, nunc pleno complens sua cornua vultu,
Nunc medium sinuans diviso lumine gyrum:
Talis in hoc etiam varia micat aethere forma
Cynthia, nec faciem retinet sibi semper eandem:
Interdumque micat, lumenque obscura vicissim
Deprimit, obtusis interdum cornibus errat.
Saepe revertentes sinuata recolligit ignes,
Saepe coit pleno completis cornibus orbe,
Et solida humentes prospectat imagine terras.
Regula quin etiam, parili circumflua motu,
Aetatem illius telo demonstrat acuto,
Lumine seu crescat, medium seu contrahat orbem.
Utque rota inferior totum tibi denotat annum,
Astrolabumque dies quosvis designat et horas:
Sic ista exactum commonstrat regula mensem.

Quis furor, Aeaeo deductam carmine Lunam
Credere, Medeaeve olim pollentibus herbis
Detractum summo caeli de vertice Solem?
Carmina nil caelo possunt inferre, perenni
Quod lege innocuum manibus non subiacet istis,
Nec patitur gelidi violenta aconita veneni.
Sola ars, quae caeli motus rimatur, et ortus
Occasusque notat, longoque examinat anno,
Est Medea sagax, est Solis filia Circe.
Sed mihi vos causam interea memorate Camenae,
Cur, modo cum totum complevit lumine gyrum,
Decrescat rursum, et sinuet nova cornua Luna,
Donec in obscuras mergatur tota tenebras.
An, quia parte sui media globus ipse nitorem
Fert propriuim, et varias splendor solet edere formas,
At parte ex reliqua nitidi stat luminis expers,
Dimidiumque globi obscura caligine mersum est?
Ut cum forte pilam candenti lumine pictor
Ornavit parte ex media, mediaque reliquit
Obscuram, et nulla fulgentem luce coloris.
Cumque globum profert lucentem ex aethere Luna
Orbe voluta suo, paulatim cornua sumit,
Et lucem ostendit, donec pars fulgida totam
Extulerit faciem, et plenum compleverit orbem,
Inde minutatim lumen Lunare recedit,
Hincque aliquid de lucifera parte abditur, illinc
Obscurae quiddam partis succedit in orbem,
Velato donec fiat nova lumine Luna?
Nam sic Astrologi veteri Babylone docebant,
Culta ut sublimis testantur scripta Lucreti.
An vero, quia fraternis obnoxia Phoebae
Stat radiis, Solisque micat perculsa nitore,
Luce carens omni, nisi quam de sole receptam
Spargit, et in fuscas per noctem proicit umbras:
Utque rei in speculo repraesentatur imago,

Inque acies nostras ab eodem missa recurrit,
Sic Solis nocturna capit Diana figuram,
Lucemque et radios, quibus illustrata revisit
Mortales oculos, et noctis semovet umbras?
Longius hinc quanto solis secedit ab orbe,
Tanto eadem semper maiori lumine crescit,
Donec eum adversa mundi prospectat ab ora,
Exoriensque vidit labentis lumina Solis,
Et plenis effert completum cornibus orbem:
Inde reversa, suique petens primordia signi,
Qua nova deserto natalia cornua Phoebo
Sumpserat, ex alio signorum tramite cursum
Dirigit, et quanto propius iam Solis ad ignes
Accedit, tanto magis ac magis aurea condit
Lumina, fitque minor, donec iam proxima Soli
Iungitur, ostenditque novum mortalibus orbem?
Sed quo progredior? vos haec memorare potestis
Aptius Astrologi, qui, quae natura negavit
Visibus humanis, oculis ea mentis aditis.
Nunc alio me vela vocant: feror aequore magno,
Et longum mihi restat iter, circumque tuenti
Multa nova occurrunt versu memoranda recenti.
Nam quocumque oculos, fabricae usque ad culmina vertas,
Obvia semper ibi, quae demireris, habebis.

IMAGINES QUATTUOR HORAE PARtium, seu Quartarum.

Iamque adeo numeris veniunt celebranda, lebetes
Quae circum assiduo volitant simulacra meatu,
Et sese pariter fugiunt, pariterque sequuntur,
Quadruplicique horae pulsant discrimine partes,
Quattuor omnino. (tot enim distinguitur hora
Partibus, ut sollers veterum doctrina probavit.)
Haec nostrae peragunt sculptis imitamina membris
Quadrifidae aetatis, nostros mentita colores.

Iamque ubi prima horae delapsa est quarta, sonumque
Poscit, ibi parvus, puerique simillimus aevo,
Infans progreditur, flaventique aerea malo
Tintinnabla ferit, sonitumque dat acriter unum.
Egregius forma puer, et florentibus annis,
Succinctus Tyriam chlamydem, cultuque superbus,
Quo parvos regum posset praecedere natos.
Laudaret faciem Livor quoque. nam decor oris
Integer, et nigri formosae frontis ocelli,
Et malae impubes, et eburnea colla, manusque
Lacteolae, et Phyrxo crines et Apolline digni.
Quid multis? pueri numeris decor omnibus aptus,
Ut similem huic quondam vix aurea viderit aetas.
Mox, ubi quarta horae tacito venit altera lapsu,
Consequitur telo iuvenis, duroque secundam
Partem horae pulsu quatit et conduplicat ictum:
Illi imberbis adhuc facies, et concolor aevo
Vultus, et apta comis verno de flore corona.
Tum praetexta pedes vento dimissa sub imos.
Membris robor inest, et adhuc florentior aetas
Apparet, viridesque genae rubefactaque picto
Ora croco, et solidis constantes viribus artus.
Excipit hunc leni paulo maturior aevo
Vir fortis, mediusque inter iuvenemque senemque
Temperie, et sumptis miles generosus in armis.
Namque habilis lateri gladius, loricaque tergo,
Et capiti galea est, et rubrae cornua cristae.
Dextra manus clavam regit: hanc, ubi tertia fluxit
Quarta horae, valide vibrat, et triplici insonat ictu.
Tandem, ubi summa horae veniunt momenta peractae,
Cana fronte senex, et fessus anilibus annis
Incedit, tardoque movet membra horrida passu,
Adiutis curvo baculi fulcimine nervis.
Canities veneranda illi, promissaque barba,
Ipsa etiam cana, et discrimine secta bicorni

Prominet in rigidum pectus, tum plurima vultum
Ruga arat, inque cava stant humida lumina fronte.
Pero pedem tegit, antiquo pro more galerus
Tegmen inest capiti: talos descendit ad imos
Laena duplex, hirtum removetque a frigore corpus.
Tunc ubi quarta sonum poscit suprema, senilem
Attollit baculum, sua tela, et tinnula plagis
Aera domans tremulis, aegre dat quattuor ictus.
Egregius sane ludus, mirandaque dextrae
Humanae fabrica, et magni res plena decoris,
Nec prisci immerito septem miracula mundi
Inter habenda, illis si non praeponere possis.
Fertur Erechthides statuas posuisse, videntum
Viventumque pares, et lignea Daedalus ora
Sponte impulsa sua, ac vivos spirantia vultus,
Vocalemque sonum in multis finxisse figuris.
Fertur in erorem variarum ambage viarum
Duxisse ambiguo Minoia limina flexu,
Inque illis geminam tauri iuvenisque figuram
Clausisse, Actaeo bis pastum sanguine monstrum.
Fertur et haec eadem Minois regna perosus
Insuetum per iter septem petiisse Triones,
Praepetibus pennis ausus se credere caelo.
Omnia paene fide finxit maiora vetustas,
Artifices mirata suos: et Graecia mendax
Indigenum evexit nimio rumore labores.
At nihil huic quondam veteres vidistis Athenae
Par operi, nec clara tuo Rhodos aurea Sole,
Nec Phrygiii Pelopis tellus, nec Pisa, nec Elis,
Nec tu, Roma potens, multisque superba theatris,
Et Martis Campo et Tarpeii culmine templi,
Nec tu Pyramidum cultrix Aegyptia tellus,
Nec Mausolaeo tumidissima Caria busto,
Nec Triviae mirata Ephesus memorabile templum.
Nam caeci haec fuerant spectacula ludicra mundi

Pleraque nec magnum miseris mortalibus usum
Praeter vana dabant cupidae oblectamina menti.
At signa haec tereti circum labentia motu,
Et totam brevibus complentia passibus horam,
Egregia humanae monimenta aetatis, operta
Nos ratione docent uti mortalibus annis,
Quando brevis miserae nobis data portio vitae,
Obrepitque homini non intellecta senectus,
Et momento aetas angustae labitur horae.
Ergo infans primum qui malo personat ictum,
Aetatem primam nascentesque indicat annos.
Ille docet tenerae lusus et lubrica vitae
Tempora, quamque cito decurrant omnia lapsu.
Ille docet fragili nihil esse fugacius aevo,
Ille docet vitamque suam formaeque decorem
Expositum morti, tacitoque senescere passu.
O pueri, huc oculos crebro convertite vestros,
Disciteque, o miseri, quam praeceps alea vitae,
Quam dubia haec aetas, quam paucis transeat horis.
Nam frustra, gelidus quando tardante senecta
Sanguis hebet, frigentque effetae in corpore vires,
Frustra praeteritos iam deplorabitis annos.
Tum labor et curae veniunt, tristisque senectus,
Et genus omne mali circumsilit agmine facto,
Ipsaque morbi instar miseris mortalibus aetas,
Et mors dura atris hominem circumvolat alis,
Momentoque omni cervicibus imminet aegris.

IMAGINES CHRISTI ET mortis.

Atque ecce ut tacito serpit pede, quolibet horae
Momento, informis lethi insidiantis imago?
Nam quoties passum absolvit, nataeque propinquat
Infantis tenera effigies, ut personet aere
Primam horae partem, toties fert obvia gressum

Desuper oppositum species asperrima mortis.
Utque auceps tacito cervis pede retia tendens
Vertice in Hercynio, tenebris obtectus et umbris,
Circuit hinc illinc positarum lina plagarum,
Dum tandem adducto consistens eminus arcu,
Collimet, pariterque oculos et spicula tendat:
Tum nervum intendit, telumque volatile torquet,
Alitis ut celeri contingat arundine pennas:
Haud secus insidias aetati pallida primae
Mors struit: intentatque necem, funusque minatur,
Atque omnes aditus, abitusque omnemque pererrat
Undique circuitum, et certum quatit improba telum.
Terribilis visu species, tota arida, tota
Ossea, nec venis, nec duris turgida nervis:
Nulla cutis: caro nulla: nec ullus fronte capillus
Nulli oculi, sed fronte cava cava tempora livent,
Tota incana situ: scabri rubigine dentes,
Perpetuo nudi, tum livor in ore retecto
Plurimus: et macies manibus digitisque suprema
Et ventris pro ventre locus: pendetque tremendum
Pectus, et a spinae tantummodo crate tenetur.
Articuli vix osse haerent, genuumque labascit
Orbis, et infirmo subsistunt poplite tali.
Adde quod ornatus nihil hic: non ullus obesis
Annulus est digitis, nullum diadema, nec ullus
Circuit ex auro collum lacrimabile torques:
Solum artus rigidos nivei velamen amictus
Contegit, et vili circumdat tegmine cratem.
O diram faciem, o taetri crudelia rictus
Ora. Quis hac misera deformis imagine mortis
Non animo ingentem capiat luctumque metumque?
Quis mortem aspiciens fastu turgescat inani?
Quis cristas tollat? quis spectet ludicra mundi,
Oblitusque sui, lethalisque immemor horae?
Nam quid te facie pulchra iuvat esse venustum?

Haec tua post mortem facies, tua forma futura est.
Quid terrae cumulasse iuvat tot munera, et auri
Vim tantam? quando nullas Acherontis ad amnem
Hinc portabis opes, attritum praeter amictum.
O homines caeci, fragiles qui degitis annos,
Conicite huc oculos, et imagine discite ab illa,
Quid simus, aut quidnam victuri gignimur: ordo
Quis datus, et curti quam mollis terminus aevi,
Omnibus a tergo pallens mors imminet horis,
Et quovis propior momento accedit, et aevum
Mortale abrumpat, Stygiasque abstrudat ad undas.
Gratia sit CHRISTO, rapidae qui livida mortis
Ora premit freno, et nostris cervicibus arcet,
Tuque adeo, Mors, siste gradum. Quid, perfida, tanto
Huc properas lapsu, tenero insidiata puello?
Siste gradum, digitosque inhibe, nondum imminet hora.
Nonne vides, mors atra, tuam prorepere mortem,
Natum Patre DEO, pura de virgine CHRISTUM?
Atque eccum, pueri quanto munimine partes
Defendat placidi effigies mitissima CHRISTI.
Namque ubi prima horae puero momenta sonanti
Mors lethum intentat, iamque osse extrema minatur:
Tum subito CHRISTUS caelo procurrit aperto,
Os humerosque DEO similis, retroque repellit
Insidias saevae mortis, puerumque tuetur.
Qualis enim quantusque olim victricibus armis
Morte triumphata Stygiis redivivus ab oris
Ad superos rediit deiectis CHRISTUS Averni
Ditibus: et croceo victor velatus amictu,
Arboreaque cruce et spoliis insignis opimis
Insignem praedam caelestibus intulit oris:
Talis in hoc etiam CHRISTI victoris imago
Aethere prorumpit simulacraque mortis iniquae
Reprimit, et fines intra metasque coercet.
O fidum humanae custodem dulceque vitae
Praesidium nostros quod parma protegit annos,

Proturbatque hostem, nosque atri faucibus Orci
Eripit: et populis donat mortalibus aevum,
Aevum caelestis vitae. (nam debita fato
Corpora vitali per mortem subtrahit aurae,
Sidereasque animos secum perducit ad arces.)
Solus enim CHRISTUS superata morte beatam
Restituit vitam: solus de morte triumphum
Aeterna retulit: solus penetralia Divum
Rupit, et obstructi reseravit limina caeli.
Idem hodie necis insidias et spicula abarcet,
Mortiferumque subit mucronem, ipsumque morando
Sustinet, et clipei obiectu fera tela repellit.
Illa sed ut tristem retro tulit acta repulsam,
Et pueri amisit praedam, palmasque tetendit
CHRISTO humiles, tergumque DEO lacrimabile vertit,
Non longum cunctata, aliud secum ipse volutat:
Et iuveni horrificum molitur perfida lethum.
Tum secum: Mene incepto desistere victam,
Nec posse ullius mortalem abrumpere vitam?
Quippe vetor fatis. quod si non ora puelli
Perdere morte licet: liceat iuvenemque virumque
Opprimere, et seros praecidere falcibus annos.
Haec ait ore fremens, et tristibus effera flammis:
Observatque virum, et iuvenis vestigia lustrat.
Vix etenim CHRISTUS repedatd, gressumque reducit,
Cum caecis iterum sensim prorumpit ab antris
Lurida mors: iuvenique horae momenta sonanti
Altera, crudele intentat cum funere lethum.
Sed fugat hanc iterum perrumpens aethera CHRISTUS,
Et validis iuvenis tutatur viribus annos:
Quin etiam aetati minitantem saeva virili
Funera in obscurum reiecit DEUS optimus antrum.
Nec positos umquam patitur concurrere fines.
Ter sonitus horae niveo mors osse minatur:
Ter fugat hanc CHRISTI occurrens victoris imago,

Donec ad annosum delapsa est hora Chremetem,
Tinnula uti plagis ille insonet aera quaternis.
Tunc etenim Morti CHRISTUS permittit, ut horam
Pulset, et in curvum feriat tristi osse lebetem:
Quando senex omnes vitae iam transiit annos,
Debeturque suo, naturae lege, sepulchro.
Nam praefixa homini Mortique est meta tremendae,
Et sua cuique dies, et inevitabile tempus,
Quod nemo poterit celeri transcurrere lapsu.
Non etenim dubio fluitant mortalia casu,
Arbitrium nec caeca regit fortuna: nec omnes
Res hominum tenui pendent sub tegmine fili.
Fata regunt homines: fato mors advenit aequo:
Nec citius morimur, morimur nec tardius umquam,
Quam Superis visum: nostras DEUS, ipse gubernat
Et vitae mortisque vices, quando omnia certo
Consilio firmata DEI: qui tempora pulchro
Ordine dispensat: qui iustis finibus annos
Includit vitae, et spatium determinat aevi.
I nunc fama vetus, Troum mirare laborem,
Instar montis equum, divina a Pallade factum,
Armatoque uteri completum milite costas.
Marmoreamque Ephesi verbis extolle Dianam,
Phidiacumque Iovem, clivosi numen Olympi.
I nunc, immanes veterum mirare Colossos,
Qualis erat, Lysippe, tuus quem sede locasti
Herculei quondam (si vera est fama) Tarenti:
Aut qualis Rhodii Solis, quem Lindius ille
Condidit arte Chares, toto celebratus in orbe:
Aut qualem Arverni Teutatae habuere Colossum,
Schaffhusiique olim, gens accola Rheni.
Me CHRISTI effigies, et mortis imago repulsae,
Proelia oblectant: et praesentantia vitam
Humanam simulacra viri, iuvenisque, senisque,
Infantisque iuvant, et delectamine grato

Perfundunt animum. Quis enim praeclarius ullum
Ullibi vidit opus, quascumque accesserit oras?
Sive Italos lustrarit agros, seu Celtica rura,
Extremosque hominum Morinos, seu litore rubro
Aegypti terras peragrarit, et ultima Bactra.

CYMBALUM.

Sed quid ego hic simile humanae procul audio vocis?
Fallor? an excelsi subter fastigia coni
Insignis galeae: quae alti diadematis instar
Imminet, et variis opus omne decoribus ornat.
Cymbala tinnitum et vocum simulacra dedere?
Nam qua summum excrevit opus, sublimeque tectum
Attigit: hic superimposita est de marmore moles,
Tegmen magno operi, gemmatae instarque coronae:
Rupibus excisa, et variis caelata columnis,
Quae flexo in conum flammantem tramite surgunt:
Arte laborate superadstant plurima circum
Signa peristyliis, vivos spirantia vultus,
Ipsa intus tecti facies laqueata, tholoque
Condita marmoreo, sculptoque toreumate iuncta.
Illic sunt apto posita ordine tinnula circum
Aera pavimento: quae ferreus actus in orbem
Circulus impellit, quoties venit hora diei
Tertia, sole suos ptoperante recondere vultus,
Haec aut Psalmographi regalia carmina pulsa
Voce canunt: aut, cum veniunt natalia CHRISTI
Tempora, de nato peragunt praeconia CHRISTO:
Aut cantu celebrant redeuntem ad lumina vitae
Aetheriae, et crudi surgentem e faucibus Orci.
Aut etiam, sacri veniunt ubi tempora flatus
Spiritui exsolvunt communia vota sacrato.
Quis quaeso ista videns, non admiretur, et oram
Teutonis Ausoniae, et Graiis non praeferat ipsis?
Ecquid enim septem turres, quas Cyzikon olim,

Iactavit, maius potuere lebetibus istis?
Acceptas illae retulerunt ordine voces,
Ordine septeno constructae, auditaque mirum
Verba reportarunt, veluti resonabilis Echo:
Hae certarum edunt centum discrimina vocum,
Et superis apto modulamine carmina dicunt.
Sed neque vocali tellus Dodonia quercu,
Chaoniae nec aves, Dodonaeique lebetes
Huic operi praeferri ulla ratione merentur.
Nec simile huic veterum quisquam fabricavit, et usus
Duxit ad humanos: non Mulciber ipse camino
Aetnaeo, non prisca suo tale aere Corinthus,
Nec Sicyon, fabra quamquam memorabilis arte,
Fecit opus: nil tale Myro, nihil Elide tale
Phidiacae rasere manus: nihil arma Cononis,
Nil Polycletaeae maius finxere dolabrae.
Nil tu Praxiteles: et quis satis omnis versu
Commemoret? labor est muri recitare figuras
Et picturata fulgentia marmora vena,
Atque ebur, et dignas caelesti sede columnas,
Tota quibus structura, supraque intraque, renidet.

GALLUS IN AEDICULA PONDERUM.

Nunc etiam te, Galle canam, mirabilis ales,
Vocali rostro insignis, leviumque volucri
Remigio alarum, sed non, quo carmine ferri
Dignus es, hoc alii poterunt praestare poetae
Aptius, e Clario quos ornat vertice laurus
Et qui de magnis quondam maiora loquuntur.
Nobis non tantae sunt ad nova carmina vires:
Quorum nullae hederae viridantia tempora cingunt.
Sed tamen experiar, quid et hic mea carmina possint.
Est domus a laeva fabricae regione, Boraeum
Versus in aede latus, miro caelata labore,
In formam turris consurgens vertice: at ima

Parte adstructa operi magno: qua pervius usus
Fundorum inter se tegitur, caecique meatus,
Intus cannabeis librata rudentibus alte
Pondera dependent: quibus insita machina dextrae
A tergo fabricae dentatos commovet orbes,
Circumfertque rotas, horasque et tempora motu
Describit tacito, magnisque impulsa sinistrae
Molibus adiculae circum signa omnia volvit.
Exterior facies, multis speciosa figuris,
Et variis hominum formis, variisque Deorum
Conspicua. hic vivo renitet Copernicus ore,
Cui decus eximium formae par fecit imago:
Os rubeum, pulchrique oculi, pulchrique capelli,
Cultaque Appelleas imitantia membra figuras.
Illum scrutanti similem, similemque docenti
Aspiceres: qualis fuerat, cum sidera iussit
Et caelum constare loco: terremque rotari
Finxit, et in medio mundi Titana locavit.
Hunc super effigies nitet admiranda colossi,
Aurea cui cervix, argentea pectora, venter
Aereus, e duro cum plantis tibia ferro,
Fictilis una pedum pars ferro mixta, lutoque
Composita e tenui, fulcrum imbecille colossi.
Qualem per somnum Nebucadnesarus olim
Viderat, imperia sceptra interitura notantem
Quadrifidi. namque Assirii determinat Aurum
Imperii fines: sed pars Argentea Persas
Et Medos signat: Macedum pars Aenea Reges,
Cecropiasque urbes, habitataque moenia Graiis:
Ferrea Romanas Aquilas, saevasque secures,
Pompeiique acies, et magni Caesaris arma,
Paene quibus totum sua sub iuga subdidit orbem.
Sed duplici divisa pedum discrimine planta
Teutonii ferro designat militis arma:
Ille quibus sceptro Imperii, Latiisque potitus

Fascibus, Ausonias quodam tractavit habenas.
At nunc mixta luto paulatim nobile nomen
Et veteris vires, antiqua et robora luxu
Amittit, residesque terit lenta ocia vitae.
Ut cum forte acies longa rubigine ferri
Deperit, et vires roburque amittit acutum.
Parte alia turris fatalia pensa trahentes
Confidunt Parcae, quarum Dea ferrea, Clotho
Ungue colum tenet: at Lachesis sub pollice fusum
Torquet, et humanam sortitur stamina vitam:
Atropos, instantis saevissima mortis imago,
Fila secat cultro, mortalesque abripit annos.
Tres etiam celsi subter fastigia tecti
Artes depictae: quarum virtutibus ingens
Hoc excrevit opus: virgo Geometrica terrae
Metitur molem: Caelum rimatur et astra
Astronomia sagax: Numerorum tertia leges
Explicat, et caeli docet omnem inquirere motum.
Ipsum sed culmen mirandi corporis ales
Obtinet, Aurore volueris praenuntia, Gallus,
Sublimi collo: nitidi quo sidera caeli
Spectat, et inter aves cervicem sola superbam
Erigit. Erecto stat rubra in vertice crista,
Atque uncum rostrum, curvique sub unguibus hami
Caudaque falcata et saevo metuenda leoni
Iamque ubi finierint mirandum cymbala cantum,
Tum Gallus, similis gallo, ceu vera volucris,
Insonat: et plausis everberat aera pennis.
Bis plaudit pennis, et consonus exit in auras
Bis plangor, totumque implet clamoribus aedem.
Non illum terret curvi pictura

Draconis

Draconem

Personat, ut vivos exaequet gutture gallos:
Nec servaturis vigili Capitolia voce
Anseribus cedat, nec amanti flumina cygno.
O memorandum opus ingenii, quos mente tremores
Hinc fero? quam lassos per tot miracula visus?
Cede Tarentina Archyta memorate columba,
Qui volucres ligno potuisti inducere plumas:
Sed non et streperam potuisti affingere vocem.
Gallus hic expansis auram diverberat alis:
Et simul immensis tectum plangoribus opplet.
Quem si Roma potens olim, aut imbelle Tarentum,
Aut Pharus, aut Ephesus, celsove cacumine Pisa,
Aut Phoebi natale solum, circumvaga Delus
Vidisset: nullum septem miracula mundi
Exiguumve decus sub tempora nostra tulissent,
Scriptaque vocalem celebrarent omnia Gallum.

PICTURAE OMNIS GENERIS.

Quid vero memorem caelata toreumata circum,
Picturasque omnis generis? quid culta parerga
Artifici descripta manu? quid signa Deorum
Atque hominum, miro circum variata labore?
Namque ubi Ephemeridis lento concurritur orbis
Tramite, et ingentem describit passibus annum,
Illic quadrifidi lucent fatalia mundi
Quattuor imperia, humanis depicta figuris.
Prima hominis facies, inflatis turgida malis,
Et vulto atroci: rigido cui vertice mitra,
Assyrium capiti tegmen, bifidoque supernum
Flore riget labrum, Turci pro more: sed infra
Imberbe est mentum: nodo dependet amicuts
Ex humero, et talos vestis laxatur ad imos.
Ipse manu clipeum gerit, immanemque leonem,
Terribili impexum saeta, et velocibus alis
Insigne ostentat: Chaldaea hoc sceptra virosque

Assyrios, primi Imperii fulcimina, iactat.
Proxima bracchati species nitet horrida Medi,
Neglecto squalens senio, vultuque severo
Tetrica, dividuaque albens lanugine barbae.
Laeva gerit clipeum, medioque umbone frementem
Fert ursum: Phrygio capiti est pro more tiaras.
Haec tibi Persarum reges demonstrat et arma:
Innumerorum hominum quibus illi corpora durae
Demisere neci, fusumque hausere cruorem.
Sicut enim lato deformia guttura rictu
Pandit, et horrorem immittit venantibus ursus,
Nec tamen absterret, nec inevitabile telum
Vitat: ubi certam venator dirigit hastam:
Sic Persae totum implerunt terroribus orbem,
Europamque Asiae Xerxaeo ponte ligarunt:
Tamquam uno hausturi Rhodopeia litora rictu,
Sithoniasque urbes, habitataque moenia Graiis.
Sed non Argolicae vitarunt vulnera dextrae:
Nec Macedum saevas olim fugere phalanges.
Post hos, insignem palma victrice coronam,
Bucephalumque ostentat equum satus Hercule magno,
Magnus Alexander, clipeoque insigne, ferocem
Pantheram gerit, horrendum et mirabile visu
Monstrum: quod volucres in tergo quattuor alas
Explicat, et totidem capita alto vertice tollit.
Os imberbe viro, teretique ex aere galerus
Tegmen inest capiti, fulvo diademate cinctus.
Haud equidem longos Macedum duravit in annos
Imperium: inque suae primaevo flore iuventae
Concidit, ut, volucres cum ventus dissipat alas
Atque leves passim sparsit per inania plumas.
Parte alia Latio Caesar Romanus honore,
Os sublime effert, cui belli insigne superbum
Tempora Apollinea fulgent victricia lauro,
In laeva clipei non enarrabile textum:

Terrificae nova forma ferae, cui corpore vires
Immensae, et duro ferrati in gutture dentes:
Cornua fronte decem, reliquisque oculatius unum,
Ultima quod signat Romani tempora regni
Exsultatque, volente DEO: potioraque Graiis
Supplicibus late populis dat iura: suasque
Victrices toto orbe videt florescere lauros.
Haec supra Pater Omnipotens informia regna,
Materiamque rudem dirimit: liquidoque coruscum
Aethere secernit caelum, terrasque iacentes:
Et iubet immenso fulgescere sidera caelo:
Induratque solum: et discludit Nerea Ponto.
Inde hominem tenui format de pulvere terrae:
Ingeniumque indit, divinorumque capacem
Aspirat mentem, propriaque ab imagine sumptam
Fingit in effigiem: totumque huic subicit orbem:
Nec procul hinc vitia decerpit ab arbore malum
Prima parens, audetque DEI contemnere legem,
Capta dolo colubri: qui torto corpore truncum
Amplexus circum, cristam et furialia membra
Exuit, atque hominis sese transformat in ora,
Tum matrem aggreditur verbis: fallitque furentem
Vipeream inspirans animam. Simul illa veneno
Percita Tartareo dictis pertentat Adamum,
Invertitque viri mentem, et formidine falsa
Elusum in fraudem verbis inducit eandem:
Pestiferumque ambo condunt in viscera fructum.
Hinc generi humano labor est exortus: et omnis
Erupit dolor, atque fames, et turpis egestas:
Lataque deformi patefacta est ianua letho.
Parte alia CHRISTUS caelo delapsus ab alto,
Induit humanam faciem, caelestibus oris
Editus, et genitore DEO: gaudetque parente,
Cui mare, cui tellus, cui totus subiacet aether.
Ille graves hominum miseratus in orbe labores

Verus homo nasci voluit: fusoque cruore
Diluit omne nefas, placataque aetheris ira
Restituit veteres humanae gentis honores.
Hoc duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,
Irrita perpetua solvunt formidine terras
Atque eccum, ut domita statuit de morte trophaeum
Ingenti plausu, spoliisque oneratus opinis
Ingreditur: victorque hostes super eminet omnes.
Iamque alti ascendens super ardua culmina caeli,
Victor agit currus, hostes longo ordine capti
Incedunt: atra mors formidabilis umbra,
Peccatumque ingens monstrum, et miserabilis Orcus,
Dentibus infrendens: Stygii regnator Averni
Captivos inter, centum religatus ahenis
Post tergum nodis, fremit horridus ore cruento.
Non procul huic videas patefactis ossa sepulcris
Exire: et caeli subito descendere ab oris
Sublimes animas, iterumque ad tarda reverti
Corpora: et e tenebris ad lumina surgere vitae.
Haec turba terribili sonitu, quo protinus omne
Contremuit caelum, et terrae intonuere profundae,
Elicit, ut superas revocat clangore sub auras.
Ipse sedens crocea sublimis in Iride CHRISTUS,
Arbiter humani generis, nimboque refulgens,
Concilium vocat, et vitas ac crimina pendit
Quaesitor scelerum, trutinaque examinat aequa.
Hinc iustis dirimit sontes, hircosque bidentum
A grege secernit: dextraque a parte bidentes
Collocat, et caeli melioribus excipit oris:
Pax ubi secura, et requies aeterna laborum.
A laeva immanes hircorum collocat alas,
Castigatque auditque dolos, subigitque fateri
Crimina, et in seram commissa piacula mortem.
Protinus hos ultrix damnatos crimine Dira
Addicat inferno, et Stygias detrudit ad umbras:

Nox ubi perpetua, et densa caligine Ditis
Spelunca horrescit, vastoque immanis hiatu
Tartarus ignivomum eructat cum sulphure fumum.
Haec est illa dies, et ineluctabile tempus:
Quo veniet terrae exitium: multosque per annos
Sustentata ruet moles, et machina mundi:
Excutietque diem Titan: et sidera caelo
Labuntur, totusque orbis confidet in ignes.
Talia per totum videas emblemata corpus
Depicta insignis fabricae: circumque parerga
Innumera, aequaevi quae prima ab origine mundi,
Ad summum illius deducunt tempora finem:

SOLARIA EXTRA TEMPLUM.

Hactenus aetherios imitantia corpora motus,
Annorumque vices centum, cursusque dierum,
Instabilesque horas, circumque volantia signa,
Cymbalaque, et Galli cantus, pictasque figuras
Lusimus, et tenui deduximus omnia versu:
Nunc templo egredimur, picta et solaria muris,
Et turri aeria canimus, Lunaeque meatus,
Quique inibi radius bissenas indicat horas.
CHRISTE fave, et nostris iterum bonus annue coeptis.
Tectum ingens templi longo fastigia tractu,
Solis ab occasu, Solis deducit ad ortum.
Pars laterum Boream, pars altera respicit Austrum.
Huic turritum aliud transverso culmine tectum
Iungitur: Eoo qua stant penetralia templi
Limite: et a gelida tepidam prospectat ad Arcton.
Illic artifici solaria picta labore
Sunt aliquot, Solis Lunaeque notantia cursum.
Area lata patet subter fastigia tecti,
In conum vergens: laterum compagine firma,
Et spatiis triplex includitur angulus aequis.
In summo muri, facies nitet aurea Phoebi,

Centri instar: roseo cuius multa exit ab ore
Linea, quae dirimit spatiis aequalibus horas.
Haec circum duplici caelestia signa meatu
Hinc atque hinc fulgent, altoque a vertice gyri
Deducti, atque Arabes quos Almicantara dicunt.
Inseritur medio Phoebi stylus aeneus ori,
Insignis nodo. lucis stylus indicat horas
Totius, obscura, quam de se proicit, umbra:
Quamque alte Oceani Titan emiserit undis,
Quantum hinc Hesperiis, quantum illinc absit Eois.
At nodus, quo forte meet Sol aureus astro
Signiferi, ostendit: sparsaque examinat umbra.
Sunt duo praeterea tecto solaria eodem:
Quorum unum Lucis consuetas indicat horas:
Ferrea quas tenui designat regula filo.
Alterum ab Eois horas regionibus aequas
Ad mediam lucem, mediaque a luce diei
Ad serum occasum, duodenaque limina caeli
Exhibet: et sparsa commonstrat desuper umbra:
In media muri facie notat aureus horas
Bissenas index spatio circumfluus aequo:
Et medios Lunae ac Solis super aethere cursus
Signifero, parili praesentat regula motu.
Tum globus auricomae profert nova cornua Lunae,
Orbe alias minimo rubeum condentia vultum,
Pleno alias humiles spectantia lumine terras.
Utque vice alterna, rutilo super aethere Luna
Nunc radiis crescit, nunc plenum contrahit orbem,
Sic globus hic variam tecti sub culmine Phoeben
Circumfert, et clara novat, Lunae aemulus, ora.
Quid, quod in excelsa turri, qua lata patescit
Area, quaque alto vigilum domus ardua tecto
Eminet: artifici septem solaria dextra
Hinc illinc depicta nitent: Solisque tabella
Conspicitur, taciturna notans vestigia Phoebi,

Sive ille Oceano surgat, remeetve sub undas?
Mira tabella viam Solis demonstrat, et apta
Dirigere arte docet fabricae mirabilis horas.
Seu iubar emittat Phoebus, summoque feratur
Cardine, seu radios obscura nube recondat.
Dicite,

Neccarides

scioteria

AEDILES ET PRAEFECTI Fabricae.

Qua vero qua laude canam? quo carmine dicam
Insignes pietate viros: quibus ardua curae

Sunt studia, et tanti non displicuere labores:
Et quorum larga bonitate, ac divite sumptu
Hoc opus excrevit: quo non praestantius ullum
Vidit in orbe aetas: vix postera saecla videbunt?
Non, mihi ahena sonent centum si vocibus ora:
Perque mea insinuet totus se pectora Phoebus:
Omnia percurram tantorum clara virorum
Nomina: nec meritis hic omnes laudibus ornem:
Quoscumque huic operi sancti pia cura Senatus
Praefecit: sumptusque omnes expendere iussit:
Aut qui sponte sua coeptum iuvere laborem.
Nam quem te memorem IOAM THEOBALDE, vetusta
Orte domo: priscos qui aequas virtute parentes?
Nam quamquam veteris tibi gentis origo nitescit:
Et decus antiquis proavi natalibus addunt:
Ex te maior honos: tibi dignum sanguine prisco
Pectus inest, et cana fides, operosaque virtus,
Et pietatis amor, et mens sibi conscia recti,
Tecum honor, et laudes, et Rheni cura paterni,
Molem humero imponens, et vix tractabile pondus.
Cumprimis tibi larga manus, tibi dulce loquendi
Fulmen: et attonitas sermo qui mulceat aures,
Ora supergressus Pylii senis, oraque regis

Naricii

Consulis: et leges et candida iura tuetur:
Eloquio pollens: et quem nitor oris honestat:
Condecorant mores: animus formosior ornat:
Cuius in egregio posuerunt pectore sedem
Cana fides, et blandus amor pietatis et aequi,
Iustitiaeque decor, magno et cum pondere virtus.
Nec tu carminibus nostris indictus abibis,
Ingenio, FRIDERICE, potens: sincera bonorum
Congeries: in quo veteris vestigia recti
Agnosco, et mores ductos meliore metallo:
Tu pietatis amans, tu iuris cultor et aequi
Iustitia cives, placidaque in pace tueris,
Et patria castas defendis in urbe Camenas,
Nemo tibi procerum tentat, licet aere vetusto
Floreat: et clarum trahat alto a sanguine nomen,
Si iactare parem, tu castas natus ad artes
Pierio polles studio: dulcique redundas
Eloquio: mentemque levas docta arte senilem:
Et procul ambitione, locos et amoena vireta
Musarum invisis, doctorumque alma frequentas
Limina, et Aoniae tutaris castra Minervae.
Sed neque deformes inhonori sanguinis ortus:
Nec te antiquorum series ingloria patrum,
Obscurum proavis, et priscae lucis egentem
Plebeia de stirpe tulit. GOTTSHEMIA vivit
Clara domus, veteremque videt revirescere gentem
Auspiciis, FRIDERICE, tuis, et alacribus ausis
Vester honos vivit: quem non ventura silebunt
Tempora: nec densa condet sub nube vetustas.
Namque olim grato celebrabunt ore nepotes
Magnificas patriae impensas, operumque laborem:
Et laudes vestras maiorum annalibus addent.

ARTIFICES TOTIUS OPERIS.

Nunc etiam artifices numero graviore canendi:

Egregii artifices: quorum alta indagine mentis,
Ingeniique acie, manibusque atque arte magistra,
Tam pulchrum processit opus, miroque labore
Eximia haec placidum sortita est machina finem.
Prima DASYPODIO debetur gratia docto,
Lucida qui summi rimatus sidera caeli,
Fulgentesque plagas, radiantiaque astra recenset.
Machina quo vivat motu: quae semita Lunam
Ducat, et excluso pallentem fratre relinquat:
Quae moveant momenta polum: cur sidera septem
Obluctata illi, retro nitantur in ortus:
Aetherium qua carpat iter Mavortius ignis:
Qua vaga flamma Iovis, qua velox orbita Phoebes,
Pigraque Saturni, quantum Cytherea sereno
Curriculo, Phoebique comes Cyllenius erret.
Cumque animo et vigili perceperit omnia cura:
Sollicitoque domi signarit pollice cursum
Aetheris, et numeros secum revocarit ad aptos:
In medium discenda adfert, coetumque iuventae
Perdocet, ingeniis non vestigata priorum.
Utque oculis hominum motum, et vaga sidera caeli
Subiceret: longique vices praescriberet anni:
Et Lunae, ac Solis tenebras, mensesque notaret:
Sollemnesque [Orig: Solennesque] dies in longum conderet aevum:
Haec opera effinxit caelestem imitantia cursum,
Mira acie ingenii, mirandae pollice destrae.
Nam studia haec vitae teneris secatus ab annis
Extera terrarum subiit loca: qua vagus udas
Sequana volvit aquas, et Gallica rura pererrat:
Immensoque libros conquisiit undique sumptu,
Ut veterum possit studio superare labores.
Et nunc Graiorum Romanis floribus artes
Irradiat: verni quas proferet aura Favoni.
Quidquid enim Euclidae manavit ab indole: quidquid
Theudosius peperit: quidquid contexuit Hero,

Inventum quodcumque tuo Barlame recessu:
Autolycus quidquid, vetus Hypsiclesque, sagaxque
Fecit Aristarchus quidquid Pediasimus acer,
Et Phario sollers collegit litore Pappus:
Omnia nunc opera et studiis melioribus ornat.
Namque animo illius pridem se cuncta vetustas
Condidit, et maior collectis viribus exit.
Hic veterum laudes propriis virtutibus auget:
Inventisque novis maiorum opera omnia vincit:
Artificesque huius praestantes provocat aevi,
Laude nova fabricae, divinum imitantis Olympum.
Quamquam omnes alii, quos haec studia alta fatigant,
Pars quota sint Conrade tui? quid tale vel ingens
Purbachius, vel Stoflerus ter maximus egit?
Aut caeli immoto fecit Copernicus orbe?
Cunctorum si clara simul iungantur in unum
Efficta: his numero praecedes omnibus unus.
Saepe quidem coeptum voluit fortuna morari,
Saepe acres morbi, iactumque ex aethere fulmen:
Quo percussa fuit sublimis machina templi,
Cum iuvenem sponte egregiuim, et praestantibus ausis
Illustrem, magnique animi virtute decorum,
DAVIDEM tibi Vindelicis arcessis ab oris,
Consortem magnorum operum, coeptique laboris:
Ut comite hoc studii, ceu fido adiutus Achate,
Eximiam posses ad finem ducere molem.
Quando illi Clariae tenero sub pectore curae,
Et doctrina sagax, studiumque Matheseos acre:
Et pudor et probitas, et frons sedata, decorque
Oris, et ingenio sociata modestia culto:
Tuque adeo illius vidisti animumque benignum,
Sollicitamque fidem, succintaque pectora curis,
Et vigiles sensus, et docta evolvere tantam
Corda operis magni molem, causamque magistri
Mentem implere sui: iussisque ingentibus unam
Sufficere: et multa Spartam cum laude tueri.
Venite praeclari multis virtutibus ambo,

Tuque animo, CONRADE, potens, tuque indole felix
WOLHENSTEIN, vos fama, vehi trans aequora late,
Tranque alti maris ambages: Vos cuncta loquetur
Tellus: vos variis scribent in floribus horae:
Longaque perpetui ducent in saecula fasti.
Proxima nunc celebri debetur gloria laudum
Pictori, Aronomum qui mente sagace reperta
Peniculo expresserit: vivoque colore notavit.
Magna ars picturae, magnisque a regibus olim
Nobilitate fuit: reliquisque antiquior una:
Hanc septem ingenuas inter clarissimus artes
Ponit Aristoteles, octavamque adiicit illis:
Quando olim ingenuis concessum pingere solis:
Illicitumque aliis. quid, quod pictura poesi
Est propior: carmenque tacens: oculosque colorum
Lumine delectat, humanaque pectora mulcet?
Quidquid in hac igitur divina est mole decoris:
Huic orbes videas, atque aetheris aemula summi
Corpora, sive vagos agitatis curribus ignes
Invectos, sive iudicibus medio axe rotatos:
Seu Lunae vultum, simulacraque quattuor illic
Aetatum, CHRISTI effigiem: seu quidquid ubique
Ornatam fabricae picturis addit amoenis:
Omne id sollerti TOBIAS pollice duxit
STIMMER: Appellaeis tantum praeclarior ausis,
Quantum lux tenebris, perfectaque corpora coeptis.
Ille Mathematicas edoctus ab arte figuras,
Omnia perfecit, vivumque expressit ad unguem,
Ille sagaci animo comprensa coloribus aptis
Reddidit, atque oculis hominum subiecit: et ipsos
Mulciberis duros potuit formare lacertos.
Nam tantum eximiae STIMMER decus attigit artis:
Ut veteres superet, praesentes laudibus aequet:
Nec ventura parem sint illi habitura magistrum
Tempora, qui tanta pingendi polleat arte.
In Veneris tabula summam sibi ponit Apelles,

Hacque una victos pictores iactitat omnes;
Iuno tuum, Polyclete decus: tuus Attica Pallas,
Phidia, honor: celebri fama est sua vacca Myroni:
Omnia sed meus hic opifex sibi vindicat uni,
Pictoresque alios unus supereminet omnes:
Viribus ingenii, et sollertis acumine mentis,
Artificique manu, et variorum luce colorum.
Pinxerit ille leves volucres: tum protinus aura
Delapsae venient volucres, cantusque ciebunt.
Pingat linteolum, Zeuxis removere iubebit,
Ostendique volet submota veste colores.
Pingat equum: picto mox vivus adhinniet ore
Alter equus, fremituque auras plausuque replebit.
Sed quid opus multis? ipsum praelustre peritum
Artificem commendat opus: quod in aede

Treborum

Intus: et occultae quidquid revolubilis aedis
Ponderis: unde omnis venit in vaga corpora motus:
Munus id omne tuum est. Nam tu monstrata sagaci
Astronomi ingenio, dura sub forcipe solus
Corpora formasti: tu gyris addere certos
Doctus ab Astronomo dentis rite omnia solus
Ictibus innumeris operosa incude parasti:
O summi artifices: et quis satis omnia versu,
Explicet, aut vestros aequet cantando labores:
Quotquot in hanc fabricam tantas impendere curas
Sollicitis manibus voluistis, et arta magistra?
Ingeniosi omnes: si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo.

AD URBEM ARGENTORATUM Epilogus.

Tu vero, Aonidum cultrix operosa sororum:
Et verae pietatis amans, et pacis alumna,
ARGENTORATUM, Germanae gloria terrae,
O praeclara domus virtutum, o iuris asylum,
Iustitiaeque sacer portus, fidei anchora sacrae:
Salve urbs illustris, toto celeberrima mundo,
Aeternumque vale magni domus inclita CHRISTI
Tu pietatis opes, et verbi et caelestis honorem
Immenso asservas studio: ne rure

Trebocum

Eloquiique vias, Ciceroniaque arma disertis
Vocibus expediant, et cultu divite linguas
Forment, et doctis sermonibus ora figurent.
Tu mirabile opus, quo non praestantius ullum
Ulla prior vidit mundi sub finibus aetas:
Immenso aedificas sumptu, caelique meatus,
Astrorumque vias argento imitaris et auro:
Ut quae sunt humili procul a tellure remota,
Humanisque negata oculis, et pervia solis
Montibus: hic propius videat Germana iuventus.
Salve iterum atque iterum toto clarissima mundo
Urbs, decus Alsatiae, et Germanae gloria terrae:
Quasque tibi canimus

Nicraeo