Te principium mihi carminis huius, IESU CHRISTE, DEI proles, aeterna parentis imago,
Qui verus sine matre DEUS, sine patre homo verus,
Unus homo nobis nascendo restituis rem.
Idem limes eris mihi carminis huius, et in te
Desinet hoc nostrum coeptis melioribus orsum.
Namque tuos ortus iam dudum pandere, et omnem
Molem operum: ac primae cunabula dicere vitae,
Fert animus: placida nec mens contenta quiete est.
Sive, quod ingenii totas tibi debeo vires,
Si quae sunt: gratamque vicem tua dona reposcunt:
Sive, quod hoc misero tua gloria carpitur aevo:
Heu variis lacerata modis: quando ultima rerum
Linea fatales orbi denunciat horas:
Sive quod humano Divum praeponere honorem
Fas est: nec plures ulla obdurabit in annos,
Quam tibi quae CHRISTI praescripsit pagina nomen:
Cetera, quae vacuas demulcent, carmina mentes,
Omnia iam vulgata. Quis aut Epicedia vatum
Nostrorum, thalamique faces, et Apolline dignos
Tot versus, laudesque et fortia facta virorum,
Aut tot Pierii nescit sacra numina montis?
Cui non dictus amor vagus, et vaga mater amorum:
Atque elegi molles, et plena Epigrammata nugis
Futilibus: tentanda via est, qua me quoque possim
Tollere humo, et longae senium producere famae.
Tu modo CHRISTE fave coeptis, et flamine sacro
Confer opem: si grata canam, si parva rependam
Pro magnis meritis, sine te nihil inchoat altum
Mens mea: tu pelago da vela secunda patenti.
At vos, hunc quotquot coetum celebratis amoenum:
Seu genere illustres, seu nobilitate potentes:
Seu clari ingeniis: et qui studia alma iuventae
Dirigitis, colitisque animos pia castra sequentes
Musarum, et doctas quicumque addiscitis artes:
Orae favete omnes, totasque advertite mentes,
Carmine dum meditor sacratae lucis honores:
Et CHRISTI aggredior cunabula dicere versu,
Oppositosque hostes: longa est iniuria, longae
Ambages: sed summa sequar fastigia rerum.
Omnis spes hominum, et primae fiducia vitae
Auxilio Divum semper stetit, impius ex quo
Adamus, sed enim peccatique Eva repertrix,
Fatale aggressi decerpere ab arbore pomum,
Corripuere sacras vetitis e frondibus escas,
Heu mala malas malis ausi contingere malis:
Ex illo fluere, et retro sublapsa referri
Spes hominum, ruptae leges, adversa DEI mens.
Nec dubiae tum signa dedit DEUS arbiter irae.
Vix pomum avulsum fuit arbore: cum DEUS horto
Emicuit, poenamque ferens, gladiumque trementem.
Conscius hic taetri sceleris, tactusque pudore
Vir fugit: et nudum ficulna se arbore velat,
Ac foliis cingit corpus: simul uxor eadem
Veste tegit, nudamque pudet praestare marito.
Iamque metu trepidi iuvenis, virgoque marita
Terribilem metuunt offensi numinis iram;
Et quos iam dudum toto nihil orbe movebat:
Nunc omnes terrent aurae: sonus excitat omnis,
Ut cum forte lupos circum stabula alta frementes
Audit ovis, aut vepre latens lepor hostica cernit
Ora canum: nullosque audet dare corpore motus.
Tum DEUS horribilem merito succensus ad iram,
Saevis aggreditur dictis, atque increpat ultro:
Hem, quid agis? quo deinde ruis? quo proripis amens?
Siste gradum: aspectu nescis subducere nostro.
Vix ea fatus erat, cum talia reddit Adamus:
Da veniam: puduit tibi nudum occurrere Patri.
Huic DEUS: Unde tibi pudor hic? an arbore pomum
Carpsisti vetita? aut quis te furor impulit amens?
Iusque piumque manu violare, et frangere morsu?
Ille refert contra: mulier quam pronubus ipse
Foedere iungebas stabili, propriamque dicabas:
Haec praegustata mihi carpsit ab arbore fructum.
Nec plura. Illa solo fixos pudibunda tenebat
Infelix oculos, gemitusque aversa trahebat.
Cui DEUS, ergo tuo iussin' dare verba marito?
Et servire gulae? quid postquam criminis esses
Facta nocens iussin' secreta in sede latentem
Occuleres tete, atque in hortis invisa sederes?
Dissimulare etiam sperasti perfida tantum
Posse nefas? mulier contra sic farier infit.
Nulla mea hic culpa est Pater: iste nefarius anguis
Verba dedit, mentemque in fraudes impulit aegram.
Haec mulier paucis: at non DEUS arbiter aequus
Pauca refert: oculosque ferum contorquet ad anguem,
Parte sua media hic stabat surrectus amoeno,
Vultu, atque auratam gestans in fronte coronam,
Fellis adhuc expers atri, et sine tabe veneni.
Huic DEUS: Ergo nefas quia tam crudele patrasti,
Ut, cui te Domino iussi parere, tuumque
In terris parva revereri in imagine numen,
Hunc decepturus verbis fallacibus, atro
Turpe ministerium exhibeas, draco perfide, Diti:
Nunc pecudes inter, vastaeque animalia terrae
Dirus eris, dirum miseris mortalibus omen,
Te leo, te tigris, te tetricus oderit ursus.
Iamque supinato terrae sola pectore rades:
Pronus humi reptans. Tum qui crudelior in te
Aestuat et stygia vibratur sibilus aura,
Hostem femineo de semine semen habebit:
Cui licet admorsu calces atque ore trisulco
Impetat et rabidas posthac exasperet iras:
Hic immane tamen colubri caput atteret Heros:
Atque unde erepsit, stygias detrudet in undas.
Dixerat: ille oculos suffectus sanguine et ira
Labitur in pectus: caput arrigit acre, iubasque
Sanguineas tollit, sinuatque volumina tergi,
Anfractu laterum: tumidi stant ora veneni:
Spuma recens: ter lingua vibrat: ter lambit apricem
Aera: et invisae iam dudum assibilat Evae.
Tum subito attonitam monstro DEUS aspicit, ira
Percitus: et magno miserae terrore profatur:
At tu iussa tuo dudum parere marito,
Non agere in fraudem, non vanis ducere hiantem
Pollicitis, non blandiloquae dulcedine linguae
Decipere: has diro meritas pro crimine poenas
Accipe: te morbi exspectant, tristisque senectus;
Te pavor et luctus, te plurima mortis imago,
Duraque fata manent, aerumnosique labores:
Te dolor, et miseri manet inclementia partus
Imperiumque viri: cui dein summittere frontem
Cogeris et monitis, atque aegra capescere iussa.
Dixit: et ad trepidum vultus convertit Adamum:
Occupat obsessos huic sudor frigidus artus,
Humentesque cadunt toto de pectore guttae:
Nil animae misero, sed totis ossibus horror,
Nullus in ore color: Qualis cum cerva cruentis
Circumventa lupis: nullum cui pectore molli
Robur, et in celeri posita est fiducia cursu,
Per silvas saltusque fugit, iam iamque teneri
Credit: et extenso stringi vestigia rostro.
Accensi sed iusta DEI violentia gliscit:
Impatiensque morae, et iam dudum pectore moto
Ignea corda fremunt: acuit mens numinis iram.
Tum sic alloquitur iuvenem, atque ira percitus infit:
Stulte vir incautum quae te dementia iussit;
Coniugis insano tantum indulgere favori:
Illecebrisque capi vetitis: et ab arbore fructum
Carpere non licitum: ac Divum contemnere legem?
Dira tibi tellus, inclemens incubet aether:
Aspera surgat hiems: pro laetis frugibus agri
Infelix lolium, et steriles dominentur avenae.
Pro molli viola, pro purpureo Narcisso
Carduus et spinis crescat paliurus acutis.
Nec tua iam pomum, sed erit tua pabula gramen:
Concursaque famem posthac solabere quercu:
Victu infelici, et vulsis radicibus herbae.
Tum labor accedet, socioque molestia passu:
Algebisque gelu, et medio sudabis in aestu:
Donec in antiquam resoluto corpore glaebam
Rursus eas, pulvis glaebae de pulvere factus.
Sic ait: ingemuit tellus: et tristior aer
Diriguit: subitoque Aquilonis inhorruit ala:
Et iam frigoribus mediis periisset uterque
Nudus homo nullo circumvelatus amictu,
Ni DEUS hanc hominum sortem miseratus acerbam
Pelliceis nudos texisset vestibus artus.
Tunc iuvenem aspiciens tali velamine cinctum:
Egregium veri tu numen, et unus es inquit
Ex nobis: DEUS est: salve: DEUS alter Adame
Magne per insidias colubri. Sic scilicet astra
Conscendenda tibi et regnum caeleste petendum.
His dictis ambos viridi procul eiicit horto:
Atque locum solidae tutum munimine molis
Fecit inaccessum: gladiisque vibrantibus oram
Cinxit: et angelicos illa statione ministros
Aeternum posuit: ne quisquam eripere furtim
Posset: et ut prisci exstarent vestigia facti.
Tempore post longo, cum caelitus obruta tellus
Undis tota foret: iamque essent omnia pontus,
Eruit hunc etiam Lymphis ultricibus hortum
Disiecitque locum, fontesque evertit, et omnes,
Diluvio absorpsit pomos: nemus obruit omne.
Et iam deseruit tam culta rosaria luci
Tristis homo, tristi exilio multatus: humumque
Incultam, hospitiumque novum, et silvestre subtrivit
Multa gemens, et maesta retro sua lumina flectens
Regumque aspectans, unde olim excesserat almum.
Continuo offensi coiere repagula caeli,
Immissaeque homini poenae: quas omnis ab illo
Posteritas lueret, lucis ventura sub auras
Et nati natorum, et qui nascuntur ab illis.
Deseruere omnes hominem, pecudesque feraeque,
Participes operum terra cessere leones:
Diffugere lupi, matremque virumque perosi:
Sola canis dextrae cauda adblanditur herili,
Observatque pedum gressus, et limina tecti.
Tum primum tellus scelere est imbuta nefando,
Ac subito omne malum circa, velut agmine facto
Ingruit: et venae irrupit peioris in aevum.
Ante sacram nullo terram vertebat aratro:
Nec ferri rigor: aut argutae lamina ferrae
Prompta erat: arboreo pascebat corpora foetu,
Urgentemque sitim fons exstinguebat aquarum.
Haustus aquae tum Nectar erat: lapsum arbore pomum
Ambrosia: et succo Panacaeae et melle refertum,
Nunc miseri nova forma viri, miserandaque cultu,
Hinc puteos fodit, hinc presso sub vomere terram
Exercet dira illuvies, immissaque barba,
Confertum tegmen spinis: velamen honesti
Verticis, agresti raptus de subere cortex,
Ante quidem nullo tecti velamine corpus
Nudi ambo: scelerumque rudes, sine labe pudoris.
At nunc fila trahit, fracta de cannabe, mater
Eva manu carpens aeternum rite laborem,
Atque colo vitam tolerans, tenuique Minerva.
Noctem addens operi: natasque ad lumina longo
Exercet penso, castum ut servare cubile
Coniugis, et possit parvos educere natos.
Tunc et frumento labor additus: ut mala culmi
Esset rubigo, segnisque horreret in arvis
Carduus: intereunt segetes, subit aspera silva,
Lappaeque tribulique, interque nitentia culta
Infelix lolium et steriles dominantur avenae.
Hinc male suada fames, hinc tristis surgit egestas,
Victum infelicem, baccas, lapidosaque corna
Dantrami, et vulsae pascunt radicibus herbae.
Ante nemus tutum praebebat ab imbribus hortum:
Nil tectis opus, aut duri munimme valli,
Nulla ferae rabies homini metuenda, nec ira,
Ira expers ursus, quavis leo mollior agna,
Dente lupus rapido, saevo tigris ungue carebat:
Nunc subito excidit rupem, manibusque cavavit
Firma domus latera, et duro de robore postes
Exstruxit, fultosque emuniit obice faxi,
Et musco tectum, et fastigia caespite vivo
Intravit pluvias contra, et spiramina Cori
Immanesque feras terrae. Nam crimen ob unum
Ipse DEUS virus serpentibus addidit atris.
Iram urso, dentes apris, unguesque leoni,
Praedarique lupos iussit: tum vacca leonem
Fugit: opemque hominis poscunt armenta, gregesque.
Tum parat insidias ovibus, perque omnia campi
Arva fugat lupus: illae hominis balatibus orant
Auxilium: has caulis custos inclusit Adamus.
Et quondam nato curam commendat Abelo:
Unde sibi puras detonso vellere vestes
Praeparet, et crocea medicorum tegmina luto:
Opilioque famem candenti lacte repellat.
Tum pavidae fugiunt Aquila veniente columbae:
Gallinaeque domus adeunt, quas milvius acri
Immanis rostro insequitur, perque aera versat.
Has uxor stabulis indit. Sic omnia fatis
In peius ruere, et priscas amittere vires.
Ante vigor membris, nullo violabilis aestu:
Nulla lues, non ulla mali contagia morbi.
Nunc subito infecto crudescunt aere pestes
Pallentesque adsunt morbi, nunc tabida membris
Arboribusque satisque lues: nunc lethifer annus.
Hinc mors subsequitur, vultuque armenta cruento,
Imminet et diris contristat saecula fatis,
Quam multa in silvis autumni tempore primo
Lapsa cadunt folia, aut deiectae ex ilice glandes:
Matres atque viri, pueri, innuptaeque pullae,
Impositique rogis iuvenes, ante ora parentum,
Infantumque animae, quos matris ab ubere raptos
Aufert atra dies, et funere mergit acerbo:
Hinc fera sanguineo sequitur Bellona flagello
Iram atavumque ferens, et diri proelia Martis.
Causa mali tanti primorum nox parentum,
Adde lues animi, et vitii peioris amorem
Tot scelerum facies, tot dirae crimina mentis.
Quippe ubi fas versum atque nefas, ubi foedera rupta;
Ilicet ambitio nasci, discedere rectum:
Ilicet improbitas dominari; animique profanus
Error, et insano praeceps audacia motu,
Auri sacra fames, et amor sceleratus habendi:
Turpeque adulterium, foedique libidinis aestus,
Et pavor et nutrix saevi discordia belli,
Hinc furor armorum, atque acies mucrone corusco
Stricta parata neci: et luctus crudelis in orbe:
Primaque fraterno tellus madefacta cruore.
Iam placet et stygiis invadere nubibus astra,
Et superare polos, turrimque educere caelo
Praesidium terris. Suboles hinc nata Gigantum,
Qui solidam cocto cumularunt aggere molem.
Hinc ubi surgebant muri Babylonis: et altam
Iusserat imperii caput esse Semiramis urbem.
Quid loquar, aut patrio, respersos sanguine natos:
Et quae privigni miscent aconita novercae?
Quid matrem scelerasse toros, et crimine fratres
Progenuisse suos? quid Martis castra secutos
Impia, nec veritas dominorum fallere dextras?
Quid thalamum natae, vetitumque invadere lectum
Ausos (proh immane nefas) ausoque potitos?
Quid mentem oblitam regis terraeque, polique,
Tot sibi commentam divos, quot in orbe figurae?
Pars Solem et Lunam, et fictum venerantur Osirim,
Atque Isin: pars magna colit per inane volucres,
Pars hominum statuas, et mutum numen adorant:
Sunt quibus aut tellus, aut ignis, et aeris almi
Aura DEUS, terraeve animal, aut gramen in horto
Aut serpens, tantum mortalia pectora caecae
Noctis habent: tantum falsi potuere pavores,
Et quo non alius mentis avertere veris
Aptior est opifex, nec tam bonus omnia credi
Caeca superstitio: nil mentem ducere coelo:
Nil caput erexisse iuvat: sunt aetheris omnes
Obliti, et pecudum ritu sternuntur in alvum.
Hinc aliud maius miseris, multoque tremendum
Obicitur magis, et mortalia pectora turbat:
Ultrices animo dirae, mala gaudia mentis,
Conscia quae scelerum admissa pallescere culpa
Infelix agitur: latitant in pectore curae:
Donec mors instat, tunc conglomerantur in unum
Innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro
Nox genuit foetu, gelidos tremor occupat artus,
Mentem praecipitat terror: stupet aegra dolore
Conscia mens diri sceleris: premit horrida vultu
Peccati facies, pallaque accincta cruenta,
Vipeream tabem, virusque inspirat Erinnys.
Intus flamma furit: penitusque in viscera lapsum
Serpentis furiale malum: totumque pererrat
Cor miseri: mors atra cava circumvolat umbra.
Iam spes nulla fugae, nihil est opis: ipse frementi
Instat agens Satanas ira: stygioque tumultu
Utitur infrendens: ut cum Massyla per arva
Armenti praedam magno leo frangit hiatu.
Aut nigra cum nocte lupi, quos improba ventris
Exegit rabies: penitus mentemque, dolosque
Dissimulant: humilesque meant: ne nuntiet hostes
Cura canum: donec quaesita cubilia praedae
Inveniunt: rabido hic animo stimulante, fameque
Exercent fauces: homini haud secus miminet aegro
Tartareus
Satanas, tabulaque animatus et atro
Chirographo exercet mentes, subigitque fateri,
Quae quis in hoc aevo, furto laetatus inani
Distulit in sacram commissa piacula mortem.
Huic furiae comites, nec iam dignoscere promptum,
Quae magis arma premant, quo plus eat hasta lacerto:
Donec mens expers furiarum tracta catenis
In dirum ruat exitium, praecepsque feratur
In Baratrum, et tristes pendat pro crimine poenas.
Tum demum horrisono stridentes cardine portae,
Et stygiae fauces furvi panduntur averni.
Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare
Verbera, dum stridor dentis tractaeque catenae,
Horrendumque fremens, vastaque voragine raptus
Cocytus, tristisque palus inamabilis unda.
Hic ubi pro scelere admisso, pro turpibus ausis
Supplicia expandunt aeternis ignibus umbrae.
Quis gemitus illos, quis luctum et tristia fando
Explicet: aut posset verbis aequare dolores?
Tantae animis pro morsu uno caelestibus irae.
Et iam nullus erat mortali stirpe creatus,
Quis miseris afferret opem, saevamque tonantis
Placaret mentem, et facinus tam triste piaret,
Nulla hic arma virum, nullae valuere cohortes.
Non aurum, non argentum, non lamina ferri,
non bos mactatus, non hirci victima caesi.
Solius innocuo CHRISTI de vulnere sanguis,
Et mors unigeni iratum placare parentem
Sustinuit nati: solus reparare salutem
Agnus caelestis peccato alienus ab omni
Cui nullus fuit ore dolus, fraus pectore nulla.
Sed sero venit ille tamen post multa suorum
Funera, post varios hominumque orbisque labores,
Post tot raptorum crudelia fata nepotum.
Primus Adas socia cum coniuge laetior ipso
Hauserat in luco solamen. Namque futuro
Progeniem saeclo muliebri a semine duci
Audierat, stygias olim quae verterat arces:
Et centumgemini monstrum ferale draconis
Contereret, furvoque caput damnaret averno.
Hos ille horrendos casus, tristesque ruinas
Solatus: fatis contraria fata rependens:
Erexit animum; spe finis dura ferentem,
Atque eadem seros docuit meminisse nepotes:
Et populum antiqua sub religione tueri.
Eva autem fatis aperit praesaga futuris
Ora DEI iussu: non umquam audita Caino
Non umquam infidae Chananaeum credita genti.
Nec prius antiquae renovavit foedera pacis,
Omnipotens genitor: quam totus hic obrutus undic
Fatales dederat poenas pro crimine mundus.
Tum data primaevo repetit promissa parenti:
Atque Abrae auxilium divino numine firmat,
Pollicitis credenti homini, voluentibus annis
Affore magnanimum Abrahami de semine Regem:
Qui gentes omnes miseris e faucibus Orci
Eriperet: stygiisque iterum subduceret antris.
Infelix mortale genus: veramque salutem,
Redderet, et terras omni ditione teneret.
Haec eadem Iudae
dederat promissa nepoti,
Non prius imperium Iudae a gente remotum
Transferri, aut aliis transcribi sceptra colonis:
Quam nova progenies caelo descendat ab alto
Aenea. Quid loquar, ingentis simulacra Draconis
Suspensa a ligno, populumque huc lumina iussum
Dirigere: et diras obtutu avertere pestes?
Quid tot sacrorum cultus, tot praescia vatum
Pectora, tot ritus veteres, pecudumque cruores?
Omnia quae CHRISTI quondam venientis imago.
O quoties Mosen, quotiens Arona
DEI vox
De CHRISTI admonuit nece, Messiamque futurum
Gentibus, et toti dixit dare foedera mundo?
O quoties DEUS ille modis solatus amicis
Davidem: stirpis Iessaeae a semine dixit
Affore, qui gravidam imperio sceptroque potentem
Iudaeam regeret: genus alto a sanguine Iessae
Proderet: ac totum sub leges mitteret orbem?
Quid referam veterum tot clara oracula vatum
Nullis involucris, non ulla ambage loquentum
Obscura? hic Iessae deductam a stirpe parentem,
Et puerum Emmanuela canit de virgine natum,
Mirandum ingenio, divino pectore fortem,
Consiliique ducem atque DEUM, patremque futuri
Temporis, et regem firmo cum foedere pacis.
Hic dominatorem vocat Israelitidos orae,
Designatque locum natalem, atque indice monstrat
Tecta manu: parvaeque Ephrateia moenia Bethle.
Hic asino vectum magna stipante caterva
Inducit Solymae portis, regemque salutat
Mansuetum ac iustum, parto qui ex hoste triumpho
Imperium terris famam determinat astris,
Qui casus hominum levat, et fata aspera mundo
Eximat, unde furor mitescat et ira Tonantis.
Sed iam paene quater revolutis cursibus anni
Mille ierant, cum prima dedit promissa parenti
Adamo
DEUS, et toties iterata novavit.
Nec tamen auxilii spes toto apparuit orbe,
Nec promissa fides, et non indebita reddi
Visa DEI populo, cum iam sine numine dextro
Sceptra loci, et rerum moderamina Caesar haberet
Augustus, Latiasque inferret in arva secures
Iudaea, atque Italo parerent omnia freno,
Sceptraque Romanis essent transcripta colonis.
Nam tunc Sulpitia natus de gente Quirinus
Nomine, qui Syrio fertur Cyrenius, illis
Iura locis, legesque dabat, subiectaque terrae
Arva Palestinae
Latia ditione premebat:
Consulis imperium postquam saevasque secures
Gessisset, trabea insignis, cinctuque Gabino.
At satus Antipatro
Herodes
Galilaea tenebat
Sceptra manu, Solymaeque urbis tractabat habenas,
Contemptor Divum, debellatorque piorum
Iazarus antiqua Levi de stirpe creatus
Tunc erat Antistes templi, Solymaeque sacerdos.
Infula cui sacra redimibat tempora vitta,
Totus collucens divino Aharonis amictu.
Sed legem Domini, veterumque oracula vatum
Vana superstitio dudum obscurarat, et atro
Diluvio errorum, et caecis immerserat umbris.
Ceu quando Amonide sceptrum regale tenente,
Victa situ, prisci latuere volumina Mosis.
Heu tenebris submersa nigris, ubi in aede sacerdos
Amissum Helcias reperit sub pulvere librum;
Nam scribae et populi doctores, caeca furore
Turba, Deique parum memor, atque ignara sacrorum
Partiri in sectas (quia iam sic fata ferebant)
Mortales animas ipso cum corpore lethum
Oppetere aiebant, et vitae lumina cassas
Haud umquam reduces in corpora posse reverti:
Nec vitae restare aliud, nec praemia coeli,
Insontes animas hominum super astra manere:
Nec sontem urgeri poenis, veterumque malorum
Supplicia infernis expendere sedibus Orci,
Nec curare DEUM mortalia fata, nec ullos
Aethereos sensus, nec conscia numina veri:
Resque omnes hominum densa caligine volvi,
Undique , et incerto ferri mortalia casu.
His alii adversis pugnabant comminus armis,
Omnia qui certo fatorum limite duci,
Et lege immota statuebant, et sine casu
Consilio firmata DEI, stultumque precando
Flectere velle DEUM, menti tamen esse putabant
Arbitrium quoddam, libertatemque relictam.
Sed nimis elumbem et certa ratione ligatam:
Nec caelo mentes, nec numen inesse negabant,
Functorumque animas hominum, manesque solutos
Corpore in aeternum mittebant desuper aevum.
Sed nimis angusto finitum tramite caeli,
Monstrabant iter, et nimis invia tesqua viarum.
Queis conferre gradum superasque evadere ad auras
Concessum foret: occlusi tum ianua caeli.
Heu paucis adeo mortalibus aequa patebat,
Nam legem Mosis non vi, non pondere rerum,
Sed nudo vocum dimensi murmure, inanem
Ceu strepitum, et sine mente sonum, sine numine Divum
Caeci enarrabant: ac tum se denique iustos
Perfectos omni numero rebantur, honesta
Si specie possent oculos fatiare tuentum.
Noctem peccatis, et fraudi obducere nubem
Introrsum turpes, speciosi pelle decora:
Si consulta patrum: si tradita iura priorum
Mosaicae adicerent legi: si sacra prophanis
Miscerent: Nam iustitiam caelestibus aequam
Credebant stolidi, caede abstinuisse, rapinas
Vitare: et nullum furti committere crimen.
Luce sacra, et festis nihil exercere diebus:
Bis ieiunare, et decimas persolvere frugum:
Coniugium in rebus vetitis numerare, nec ullos
Transire in thalamos: summis accumbere mensis:
Nec prius attrectare cibos, quam flumine vivo
Abluerent sese, et lustrarent corpus in undis:
Sidoniam picto chlamydem circumdare limbo,
Quem duplici circum Meandro purpura currat
Legiferas inscriptas notas, et numina Mosi
Tum capito ostipo defigere lumina terrae:
Murmura verborum et rabiosa silentia secum
Rodere et angelici nomen captare Magistri.
Hi viduas precibus tunc venabantur avaris,
Mulcebantque senes: quos in vivaria captos
Mittebant: tumulos iidem cineresque sepultos
Floribus ornabant; sanctorum corpora vatum.
Quid multis? omnem divini numinis auram,
Turbabant operum nebulis, hominumque repertis.
Nec sibi Messiam caelesti semine natum,
Affore credebant, qui Divum fortibus armis,
Stipatus, Satanae erueret plorabile regnum:
Et genus hoc hominum, placata numinis ira
Eriperet tenebris, manesque inferret Olympo.
Sed qui Romuleas
Hebraea a gente secures
Demeret, et veteres regni instauraret honores.
At templi custos et lectus forte sacerdos
Zacharias consorsque tori, iam grandior annis
Helisabe, et Simeo illius iustissimus aevi,
Et Ioachimus, et Anna parens, Phaenuelque piusque
Iosephus, quorum melior sententia menti,
Assiduis precibus numen caeleste rogabant,
Mitteret in terras CHRISTUM de virgine natum.
Iessaea: toties promissum patribus, aevi
Antiqui, optatum toties votisque petitum.
Hic senior templi praeses, Abiaeque creatus
Sanguine Zacharias, dum sacras inchoat aras,
Et solita imponit taurorum viscera flammis,
Pingue superque oleum fundens, ardentibus extis.
Dicitur ante focos mediae in penetralibus aedis
Multa DEUM manibus supplex orasse supinis.
O qui res hominum Divumque aeterna potestas,
Aeternis regis imperiis, et numine torques.
(Namque aliud quid fit, quod iam implorare queamus?)
Cernis ut insultet Satanas, prolesque feratur
Impia per medias urbes, et honore superbi
Romulidae his aquilas victrices postibus addant?
Aspicis haec genitor? nec te telluris amatae
Oppressique laris miseret? numquam ne levari
Aerumnis Hebraea fines delubra, focosque?
Quis modus, aut quem das finem Rex magne laborum?
Nil super imperium moveor, speravimus ista
Dum fortuna fuit, vincant quos vincere caeli
Fata volunt, quo sacra tamen ritusque peremptae
Gentis, et insano, vatum monimenta tumultu
Perdita? quo leges (haec intentata manebat
Sors hominum) et votis sacrae, ac responsa vetustis
Quae patribus natisque dabas? cur nunc tua quisquam
Flectere fata potest, aut nunc nova condere iura?
Certe equidem tu progeniem volventibus annis
Affore Thariadae revocatum a sanguine Iessae:
Quae mare, quae terras, quae totum temperet orbem:
Quae servetque animas, et reddat corpora vitae
Pollicitus: quae te genitor fors dura moratur?
Saltem si qua mihi proles suscepta fuisset
E consorte tori, quae me recrearet anili
Decrepitum senio, serosque superstes in annos
Venturi quondam aspiceret miracula CHRISTI.
Sed mihi victa situ, prolisque effeta senectus
Coniugis aequaevae spes intercludit inanes.
Quod te per casta venturum e virgine CHRISTUM
Per miserae vastaeque exhausta pericula vitae:
Perque fidem non vanam oro, miserere laborum
Tantorum, miserere hominum non digna ferentum.
Talibus orantem dictis arasque tenentem
Audiit omnipotens: nam missus ab aethere summo
Aliger extemplo pennis radiantibus arae
Astitit, et trepidum verbis affatur amicis.
Ne timeas, ne Zacharia divine Sacerdos
Expaveas, DEUS ille preces et verba, fidemque
Supplicis audivit, meque ad sacra limina misit.
Ecce tua Helisabe pulchra te prole parentem
Iam faciet, quam tu Ioannem nomine dices.
Ille tuae requies erit optatumque senectae
Praesidium, et carae genetrici sera voluptas.
Felix prole tua genitor. Nam pluribus illa
Afferet optatae pronuntia verba salutis.
Nec puer Hebraeae quisquam de gente vetusta
In tantum spe tollit avos, nec patria quondam
Ullo se tantum tellus iactabit alumno.
Ille etiam materno utero caelestibus auris
Accipietque DEUM, vitamque abstemius omnem
In silvis aegre trahet inter lustra ferarum.
Huic tenuem victum baccas et candida rami
Mella dabunt: liquidi praebebunt pocula fontes.
O quantos puer ille viros ad priscra reducet
Saecula, quam casto Superum inflammabit amore
Aversas hominum mentes: Nam praevius ipse
Indice monstrabit digito CHRISTI ora loquentis.
Heliam referens virtute, et robore mentis
Infractae, legumque armis fera corda ferorum
Invertet: facietque piis mansuescere dictis.
Namque animos hominum distractos colliget ille,
Coniunget cum prole patrem, mentesque rebelles
Vi subiget verbi, monitus audire piorum,
Discere iustitiam, sanctosque capescere iussus.
Ut populum Domino perfectum et labe carentem
Praeparat, ac manes caelestibus inferat aulis.
Dixerat, ac senior contra sic farier orsus,
Unde hoc cognoscam, quo certus pignore credam?
Nempe ego consenui, dudumque effeta senectus,
Et sterilis prolem mihi denegat uxor, et ipsa
Aevo decrepita, et iam fessa senilibus annis.
Da certum augurium, puer, atque haec omnia firma.
Sic ait: ille virum castigat et increpat ultro.
Quae te, quaenam incredulitas, quis lubrica corda
Error agit? Gabriel ego sum sacer ales et aptus
Interpres superum tibi caelite missus ab ipso
Ipse haec ferre iubet tam nuntia laeta per auras
Et male tu dubitas? En augurium, et tibi pignus
Esto dehinc mutus, nec quicquam affarier ante
Possis Zacharia, quintum quam luna bis orbem
Impleat, et partum Elisabe tua prodat in auras.
His dictis caeli sursum se librat in axem.
Continuo obticuit pressoque obmutuit ore
Zacharias, steteruntque comae, et vox faucibus haesit.
Inde domum e sacrae properat penetralibus aedis
Speque metuque avidus, dextram coniungere dextrae,
Omnia narrasset, sed et os et lingua volenti
Dicere non aderant, nec quo loqueretur habebat
Signa tamen manifesta dedit, tabulaque prehensa,
Quae fari nequiit manibus pro voce notavit.
Luna insumebat quinto nova cornua mense
Cum gravida Elisabe tectis obscura vetustis
Nusquam egressa domo, tandem sic fatur, et ambas
Ad caelum palmas et candida lumina tendit.
Alme DEUS Divumque hominumque aeterna potestas:
Tu me respectas oculis Pater alme benignis,
Tu subolem donas, maculamque abstergis, et alvum
Tu fecundam aperis, tibi laus et gloria soli.
Sic Sarae quondam prolem, Pater alme dedisti
Isaacum ferae columen requiemque senectae.
Sic Hannam sterilem nato Samuele beasti.
His dictis caecis iterum sese abdidit antris
Et gratas meditata DEO praeconia cantat.
Panditur interea stellati regia caeli,
Et Pater omnipotens terraeque hominumque misertus
Alloquitur natum ac tales dat pectore voces.
Nate meae vires, mea magna potentia solus:
Nate DEI suboles, lumen de lumine Patris:
Ut genus hoc hominum terrae nunc omnia circum
Climata iactetur, furiis Acherontis iniqui
Nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.
Nulla fides orbi, nulla est reverentia veri
Numinis: aetherea iam dudum desuper arce
Prospicio mare velivolum, terrasque iacentes
An iustum videam de tot modo millibus unum,
Qui superos curet, quem non de tramite recto
Impia sacrilegae flectat contagio turbae.
Sed nullum invenio, non de tot millibus unum
Indoleo et casus hominum, miseretque, pigetque,
Tot multare animas, tot corpora plectere letho.
Nam cui tanta quies irarum? aut sanguinis usus
Parcier humani? videt axis et ista per aevum
Mecum aeterna domus, quoties invita resumam
Fulmina, quam tarde detrudam ad tartara fontes.
Vivo ego nolo mori quemquam aut succumbere fatis
Nolo Erebi sedes et pallida regna subire:
Sed converso animo venerari numen, et aegram
Tollere humo mentem, caelique redire sub axem.
Hebraeos vero Iudaeque et stirpe nepotes
Tardum abolere mihi. Scis ipse ut crimina mittam
Saepius et iusto non laxem frena furori.
Nunc etiam ille dies, et ineluctabile tempus
Venit Iudaeis: cum duris sceptra colonis
Transcripta aethereum poscunt succedere Silo.
Et iam septene hebdomadas abiere duaeque
Ex sexaginta, mundi cum Cyrus habenas
Accepit summas, rerum sceptroque potitus
Medorum, domitis Chaldaeae gentibus orae
Postulat hic fati series et temporis ordo,
Diruta uti Solymae reparentur moenia lapsae.
Quare age Nate tuum praesta mortalibus aegris
Auxilium, et rebus propera succurrere lapsis:
Tu requies miseris, tu spes nunc una salutis,
Amissum terrae decus imperiumque polorum:
Te penes, in te uno res inclinata recumbit.
Qua vero facere id possis nostram accipe mentem.
Est virgo Maria antiquo de stemmate Iessae
Nota tibi, ante alias virgo iustissima natas
Incola Nazarii
Galilaei in limite tecti.
Illius subeas tu castam virginis alvum
Nate DEO, humanosque puer nunc indue vultus,
Ut fias caro patris inenarrabile verbum,
Et mundum eripias tenebris, et spicula morti
Morte tua demas: rogat hoc tellusque polusque
Et pietas, et prisca fides, naturaque, et ipsa
Fatorum series, et primi foedera pacti.
Dixerat omnipotens genitor, paulumque quievit.
Filius hunc contra: tuus O Pater alme quid optas
Explorare labor, mihi iussa capessere fas est.
Nam tu progenies te Patrem voce coaeva
Agnosco, venerorque lubens, et iam prece victus,
Victus amore tui, mortali sanguine victus
Cedo, nec angustis memet concludere saeptis,
Virgineumque infans uterum subiisse recuso.
Est hic, est animus mortis contemptor: est istam
Qui vita bene credat emi, quo tendo salutem
Humani generis nec me furor omnis averni
Territat, ut solum me in tanta pericula mittam,
Dum placeam tibi, magne Pater, labemque repellam
Et mortale nefas profuso sanguine solvam.
Sic ait, et gremio Patris omnipotente resedit,
Tum stygii tremuere lacus, tum ianitor orci
Territus, et lernae turbatus constitit anguis,
Infrendensque ira Satanas movet orbe tumultum:
Quaque noscere potest genti nocet arte, fremitque,
Arva iugo Ausonio premere atque abducere praedas,
Attulit ergo piis vel tandem optantibus aetas
Auxilium, adventumque DEI. Namque aethere ab alto
Respiciens mortale genus Pater atque precantum
Excipiens gemitus, oculos ad moenia torsit
Nazaria et Solymae defixit lumina templo.
Tunc sic affatur Gabrielem ex alite coetu
Insignem, magnumque ducem felicibus ausis
Vade age magne puer, rapidoque elabere saltu
Nazarias super usque domus, ubi regia virgo
Iam desponsa viro Maria optatos hymenaeos
Exspectat, servans castum intemerat pudorem:
Huic loquere et celeres defer mea dicta per auras
Ne paveat, summo virgo optatissima Patri
Eiiciatque metus omnes, namque ordine fati
Appetiisse diem sacro cum flamine mater
Impraegnata, DEUM pariat (mirabile dictu)
Exors ipsa viri nullum perpessa cubile,
Quem populi columen Servatoremque futurum
Terrarum proprio cognomine dicat IESUM.
Hunc fore qui solio fultus Davidis avito
Solis ab occasu, solis dominetur ad ortus:
Huic ego nec metas rerum, nec tempora pono.
Dixerat: ille Patris magni parere laborat
Imperio: et celeri super astat culmina lapsu
Nazaria, inque domum pennis radiantibus intrat.
Forte Nurus, parvum ad lumen data pensa trahebat,
Et patrio longum Psalmo solata laborem
Iessaeo faciles tractabat pectine telas.
Continuo alloquitur: pavidos exclude timores
Cara patri virgo caelesti, atque una voluptas,
Ipse DEUS tibi me claro demittit Olympo
Ipse haec ferre iubet celeres mandata per auras
Appetit illa dies sacro cum flamine mater
Impraegnata DEUM paries, et nomine vero
IESUM appellabis. Namque ipse salutifer orbi
Adveniet, populosque suos a labe reducet:
Vera DEI suboles, expressa parentis imago.
Omnipotens verbum, fortisque et originis expers
Quo mare, quo tellus, quo constat maximus aether
Ille patris magna Davidis sede potitus,
Et Solymae sceptro cunctis dominabitur oris,
Imperioque premet populos, gentesque superbas.
Sic ait. At virgo conspectu obmutuit illo
Arrectaeque horrore comae: tum subiicit aegre
Pauca haec: qua vero poterit ratione, quod inquis,
Confieri, nulli cum sim sociata marito
Nec thalami, nec coniugii sacra praemia norim?
Angelus huic contra. Superi regnator Olympi
Te propiore DEI afflabit iam numine, et aura
Caelesti, quo solo afflatu, deinde sine ullis
Coniugiis, gravida aethereum (mihi crede) vigorem
Concipies, partumque edes, qui filius alti
Progeniesque DEI, votisque vocabitur aequis.
En etiam Elisabe consanguinitate propinqua
Iuncta tibi, sterili iam dudum effeta senecta
Fert uterum, et sextae redeunt iam cornua lunae,
Ex quo grandaevam distentant pondera matrem.
Omnia quippe DEUS potis est facere, omnia subsunt
Illius imperio, vis huic non ulla resistit.
Sic puer: at virgo contra. Tibi maxima rerum
Verborumque fides: sequimur, quocumque iubemur.
Namque DEI sum serva: DEO me trado potenti.
Dixerat: et Gabriel vibratis aere pennis
Mortales visus medio sermone reliquit,
Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
Cum subito ventis agitatus inhorruit aer,
Afflatuque novum, per virginis ossa vigorem
Insinuat DEUS, et mortali sanguine cretam
Expurgat massam, vitioque emendat ab omni,
Ne terreni artus pollutaque crimine membra
Aethereos hebetent sensus, ac numina tardent.
Ceu quondam figulus samio de pulvere testam
Cum fingit: primum manibus subigitque rotatque,
Et quamcumque lubet docta induit arte figuram:
Post igni coquit, et rapidis fornacibus urit.
Protinus aeterna veniens ab origine Patris
Filius aeternus patrio de pectore verbum
Mente DEI conceptus, et omnis corporis expers:
Numen idem cum patre DEO, DEUS arbiter orbis
Virginis angustam sese concludit in alvum
Et fit homo DEUS: illud inenarrabile verbum
Fit caro: servilemque pio induit ore figuram,
Et totum extenuans se sortis ad infima mittit.
Nam pius immensi, quem tota haec machina mundi
Non capiebat, is angusta latet abditus alvo
Virginis, et magni iam non regnator Olympi.
Infans imperium deponit et orbis habenas.
Nec minus assumptam muliebri e semine carnem
Consortem legit imperii, caeloque receptat
Atque patris dextram momento collocat uno
Ut simul immenso regnet iam CHRISTUS in orbe
Factus homo: simul angusta sit clausus in alvo
Nam qua se extenuat, qua vult nascique morique
Nondum ille ad dextram Patris omnipotentis Olympo
Confidet: at qua hominem divis caelestibus aequet
Consortemque facit, maiestatumque potentem.
Iam non ille utero gravido est inclusus, ut infans
Mortali de stirpe satus, mortalis et ipse,
Peccatique reus puer, hic e flamine sacro
Conceptus sine labe hominum, sine crimine matrem
Intrat et immenso, quem suscipit aethere donat
Participemque facit summae Deitatis, et omnes
Extollit supra caelos, super omnia regna.
Namque aliud quid sit superos conscendere ad axes
Quam terrae partes sese demittere ad imas.
Sic verbum caro fit, verbum de caelite natum
Patre DEO, sic factus Homo DEUS aethere lapsus,
Virgineo postquam assumpsit de semine carnem.
O larvae, o intemperiae, quibus inscia veri
Terretur ratio, caecoque furore resistit.
Et verbum insanis cerebri praeponderet ausis
Nescia caelestum veris accredere dictis.
Ille puer puerum Helisabe, movet abditus alvo
Ipsum etiam caeco matris sub ventre latentem.
Ille puer matris puero impenetrabile corpus
Illaesum penetrare potest, nec virgine laesa,
Nec concusso utero scit luminis ire sub auras,
Seque docet Dominum, quamquam servi ora gerebat,
Sic olim victa rediens a morte sepulchri
Immotum transit lapidem, clausosque domorum
Verus homo penetrat, non moto cardine postes.
At gravidam aspiciens Mariam sibi iure iugali
Devinctam, varias agitabat pectore curas
Iosephus, metuens ne sacri foedera lecti
Non bene servasset, facies, aetasque iubebant
Credere, virginei prohibebant credere mores:
Et queritur crimen, scissaque a pectore veste
Heu dolet infelix tamquam de pellice vera.
Quid faciat? casusne suos iam proferat ipse
Seque simul, sponsamque premat fortassis acerbas
Hausurum poenas? An laesae virginis ora
Ambiat affatu? quae prima exordia sumat?
Haec alternanti potior sententia visa est:
Parcere criminibus miserae, nec spargere voces
In vulgum ambiguas, sed clam discedere tecto
Virginis, et quae sit rebus, tum causa novandis
Dissimulare, pium ne rumpi credat amorem.
Nox erat, et duras hominum miserata labores
Fundebat placidum per segnia membra soporem
Iosephus patrii angusto sub culmine tecti
Carpebat somnos, oblitus et ipse laborum
Huic forma aligeri vultu redeuntis eodem,
Quo Mariae primum in tectis apparuit altis,
Obtulit in somno, iuvenemque ita visa monere est.
Nate domo regis Iosephe, Davidica proles
Ne conubia virginis incoeptosque Hymenaeos
Desere, fatali non haec sine numine Divum
Eveniunt, nec te Mariam se iungere tectis
Fas: haud ille sinit superi regnator Olympi.
Parce pio generi, et propius rem dispice, et ipsam
Desina nuptam istis incendere, teque querelis.
Non ea, quod reris, thalami pia iura fefellit,
Non male virgineum violavit sponsa pudorem.
Criminis est expers, expertem criminis alto
Afflavit DEUS ipse polo, ventremque replevit
Numine: quippe DEI partu laetissima prolem
Mox dabit, auspicio cuius Iessaea propago
Imperium terris animos aequabit imago
Hanc tu progeniem dices cognomine IESUM.
Nam populi amissam reddet puer ille salutem,
Et quae mortifero fuit olim perdita ligno
Vita, salutiferi reparabitur arbore ligni.
Tum stygiis imbuta dolis, quae femina fecit
Vulnera, felici sanabit femina partu.
Haec ait, et tenues abiit ceu fumus in auras,
Tum vero subitis Iosephus territus umbris
Corripit e somno corpus, Mariamque revisit,
Et vitae sociam casus sibi iungit in omnes:
Concubitu abstinuit solo, intactamque reliquit.
Iamque dies alterque dies processerat, illa
Tectis egrediens antiqua moenia liquit
Nazariae, et parvam Iudae contendit ad urbem
Montibus impositam celsis, et structa vetusto
Templa DEI faxo venerans, cognata frequentat
Limina: quae tum Zacharias, coniunxque tenebant
Iungunt hospitio dextras, pacemque precantur.
His puer Helisabe (dictum mirabile) in ipso
Clausus adhuc utero, Mariae pia verba precantis
Audit, et in solido testatur gaudia motu.
Tum prior Helisabe, magnis exterrita monstris
Labitur, et iam plena DEO sic ore profatur:
O felix una ante alias Iesseia virgo,
Tuque tuique uteri non enarrabile pondus.
O quam te memorem virgo? namque haud tibi vultus
Mortalis, nova mi facies inopinaque surgit.
Tum genetrix ades illaDEI, tum caelica mater,
Quae mundi regem puro sub pectore gestas.
Unde mihi superum haec affulget gratia matrem,
Ut mihi fas vidisse DEI coramque tueri
Dignantem has humiles cognatae invisere sedes?
Nam quod inauditum et cunctis memorabile saeclis
Ventre tuo clausum infantem meus inspicit infans
Clausus et ipse utero. Quaenam haec portenta? quod omen?
Quid latet hoc utero? DEUS est, DEUS arbiter orbis,
Quem meus hic infans manifesto in lumine vidit.
Namque ut prima mihi vox est audita precantis.
Lucis adhuc expers, atque intra viscera clausus
Exsiliit, caelique DEUM praenuntius ipse
Exprimit, et magni numen genitoris adorat.
Felix virgo animi, felix qui credere veris
Non dubitas: immota manent promissa parentis
Quaeque ales caelo puer attulit omnia cernes.
Accepit vocem cognatae regia virgo.
Et iam plena DEO sic fatis ora resolvit:
Magnifico aggredior caelestia numina cantu
Dicere, iamque sacro exsultant praecordia motu
Laetitiamque tumet mea mens: quando aethere ab alto
Lux optata diu affulsit mortalibus aegris
Auxilium caeleste ferens certamque salutem.
Namque suam miti respexit numine servam
Indignam atque humilem, servam DEUS optimus aevi
Arbiter: ex illo felicem tempore dicent
Omnes me populi caeli quicumque sub axem
Venturi, latas habitabunt undique terras,
Magna DEUS fecit, cui summa potentia rerum,
Caelique imperium, et sanctum ac venerabile nomen.
Illius in seros clementia tanta nepotes,
Progeniemque omnem sese transfundit, et aequa
Mente fovet casta sub religione manentes,
Et quaecumque DEI verbum caeleste sequuntur.
Ille etiam vires summas, dextramque coruscam
Exercens tumido praegnantia pectora fastu
Contudit, et valida domuit virtute superbos.
Idem praecipites alta de sede potentes
Traxit, et ex humili magna ad fastigia rerum
Erexit tenui prius in statione locatos.
Ille pios homines, paupertatemque, famemque
Expertos, largae cumulavit munere dextrae,
Implevitque bonis: at grandi fenore adauctos,
Turgentesque opibus merito dimisit inanes.
Imprimis veteri Genus Israele profectum
Ceu subolem DEUS ille suam prospexit Olympo,
Sermonum memor, et promissi muneris olim
Quae dederat patribus Tharae et semine nato
Abramo, et stirpi longaeva in saecla nepotum.
Haec virgo: Attonitus gravida cum coniuge vocem
Zacharias hausit, nec tempore maluit ullo
Posse loqui, et meritis testari gaudia dictis:
Prosequitur gestu tamen et probat omnia vultu.
Tres adeo menses parvae sub moenibus urbis
Hospitio fruitur cognatae regia virgo,
Et sero tandem repetit, sua lumina gressu:
Cum iam mater anus fatali proxima partu
Omnia venturae numeraret nomina lucis.
Vix egressa domo Mariae montana propinqua
Liquerat Helysabes, et iam sua tecta tenebat,
Cum puerum illa parit, grandaevae grandia matri
Deliciasque patri annoso: vicinia tota
Plaudit, et hanc subolem senibus gratatur amicis.
Iamque dies octava aderat, quae mascula membra
Lex pueri testa praecidere mandat acuta.
Sic patrio agnati puerum cognomine dicunt
Zachariam, sed mater anus memor alitis, ipsum
Iohannem vocat: illi instant rogitantque parentem
Annuat an renuat, certo caret indice voti
Os mutum, rebusque novis sollertia prudens
Subvenit, accepta nomen notat ille tabella,
Ioannemque vocat: tum longa silentia linguae
Rupta viro, atque iterum fandi concessa potestas,
Continuo laudes domini sancto ore sacerdos
Concelebrat, veterum monumenta secutus avorum
Et miro eloquio modulatur amabile carmen.
Quae meritas caelo possit vix tollere laudes,
Quae satis ora DEUM celebrent, mitemque, bonumque,
Isacidum patrem, caeli terraeque potentem?
Haec est illa dies magni quae conscia partus
Attulit optatam fato meliore salutem
Cum populo affulget caelestis gratia Patris.
Nam verae cornu posuit caeleste salutis:
Inque domo DEUS erexit Davidis, ut olim
Dixerat et veterum referunt oracula vatum.
Et iam tempus adest, cum nos e faucibus Orci
Eripit et nostros defendit ab hoste penates,
Eluditque odia ac vanas sine viribus iras:
Mansuetamque aperit mentem: pectusque benignum
Accipit in seros Iudaea a stirpe nepotes:
Polliciti memor et pacti olim foederis, et quae
Conscia iuravit conceptis numina verbis:
Davidae nullam perituram tempore prolem:
Et stabilem regni mansuram in saecula sedem.
Ille dat ut manicis exempti hostilibus, aequa
Mente DEI iussis, nulla formidine capti,
Adsimus, sanctisque animis iustamque piamque
Degamus reliquam foedo sine crimine vitam.
At tu parve puer vates praenuntius ibis
Messiae, praecoque DEI caeleste salutis
Commonstrabis iter, paci veniaeque paratus,
Et natos duces veterum ad documenta parentum,
Immunes scelerum natos noxaque solutos
Per numen placidum, per mitis viscera CHRISTI
Scilicet una DEUM pietas et gratia mitis
Impulit: ut celsae veniens e sedibus arcis
Sol CHRISTUS, sol iustititae nunc surgat Olympo
Et totum radiis illustret comminus orbem,
Discutiatque Erebi tenebras et caeca resignet
Lumina nocte atra: et densa caligine mortis
Liberet inferno conclusas carcere mentes:
Ille pedes etiam felici tramite nostros
Sistet, ut optato figant vestigia passu.
Haec vates: mistoque ingens exorta tremore
Laetitia, attonitisque haerebant mentibus omnes
Suscipiuntque senem, et pueri sancta ora tuentur,
Ignari quae fata paret DEUS arbiter aevi.
Creverat interea caelesti virginis alvo
Flamine conceptum sacro, mirabile pondus
Paulatimque dies serpebat, et ordine fati,
Iam prope tempus erat, cum maturescere partus
Incipit, et decimo laxantur viscera mense.
Forte recognoscens populos viresque potentis
Imperii pater Augustus, numerumque referri
In capita et totum censeri iusserat orbem.
Cum iam ferratas belli gens Romula postes
Vectibus, et duro clausisset robore Ianum
Atque orbi aeternam sponderent saecula pacem:
Tum iuvenis gravida linquens cum virgine lectum
Nazarium: antiquae repetit sub moenia Bethle:
Illic ut Latii nomen, de more genusque
Ederet et iussum Romanis penderet aurum.
Hae patriae sedes: hinc Zorobabelius ortus
Davidesque pater genus a quo principe surgit.
Nam Mariam accipimus Ioachimo patre creatam
Helia, cui domus addiderat cognomen, at illi
Mathates genitor, Mathatae
Levius acri
Progenitus Malcho, qui dum pater urbis habenas
Tractabat, regno incolumis regnumque vigebat
Isaidum: ipse etiam clarum nomenque decusque
Gesserat: Antiochi sed postquam territus armis
Ductor Iohannes superis concessit ab oris:
Ille miser vitam in tenebris, luctuque trahebat.
Nam pater huic Iannes fuerat, cognomine noto
Hircanus: patriae qui praefuit ultimus orae:
Pulsus ab Antiodro, gentisque reliquit habenas
Stirpi Asmoneae: desperataque salute
In ferrum ruit, et data vitae stamina rupit.
Iannem
Iosephus, Iosephum
Mathatias dux
Procreat: huic genitor fuit Amos, avusque Nahumus
Eslias proavus, serie Naggeus eadem
Mathatiae huic atavus, tritavus fuit ore Mahates
Insignis quem Mathatias sub luminis auras
Edidit, huic Semeus, Semeum
Iosephus, Iudas
Quem creat: isque patrem Ioannem iactat: at istum
Progenerat Rhesus, Rhesaei sanguinis author
Zorobabel: populi sumptis dux strenuus armis,
Salathiele fatus: patrios qui carcere cives
Exemit Syrio: Solymaeque in regna reduxit,
Belli reliquias trucis Assyriique Tyranni.
Egregius princeps, animi plenissimus aequi:
Qui cineres Solymae, collapsaque moenia primus
Restituit, templique sacri instauravit honores.
Ter quinque hic reges Iessaeo a sanguine, priscae
Fulcra domus, et avos retro numerabat avorum
Usque ad Davidem: solio qui primus eburno
Subnixus, gentem firmavit legibus aequis
Rex populi: et Bethlae caulis et paupere terra
Missus in imperium magnum Samuele vocante:
Atque idem hic tanta dux Zorobabelius ortum
Stirpe trahens, Rheso fratrem generavit Abium:
Hic Eliacimum, genus a quo duxit Asoras:
Isque Sadoce tibi pater est, subit ore Sadocum
Achimus pulchro, pietatis idoneus auctor.
Hinc Eliuda fatus: trahit a quo Eleazarus ortum:
Mathanes post hunc: multo qui membra labore
Dura exercebat, dum victum quaereret arte
Iosephum creat, hic Mariae comitemque, virumque,
Ars cui Silvestres secuisse bipennibus ornos
Et struxisse domos, et limina ponere tectis.
Sic genus amborum scindit sic sanguine ab uno.
Ergo ubi iam Bethlae successit moenibus hospes
Lenis Iosephus, gravida comitatus amica,
Ut nomen daret Ausonio, censumque Tyranno:
Primum tecta petit, patriae vetus incola sedis
Hospita, pro se, proque sua consorte viarum
Quaerenti, et vicibus orbis sine fine vaganti
Ianua nulla patet, nulli tota urbe penates.
Heu quid non adfert aevi invidiosa vetustas
Et fati series, atque inconstantia rerum?
Quo ferimur? fuit illa dies cum virginis huius
Magnanimi patres ius, imperiumque tenerent
Finibus his terrae, et Bethlam dicione potenti
Antiquam premerent: nunc illa a stirpe nepotes
Hospitio exclusi, tectis prohibentur avitis.
Frigida nox caelo gelidas adduxerat umbras,
Obruitur nivibus, tellus glacieque regiscunt
Amnes, extremoque irrorat Aquarius anno.
Tunc et Hyperboreis Aquilo incumbebat ab oris
Inducens Scythiaeque hiemes, atque arida secum
Nubila. Succedit parvo Iosephus ovili
Virgine cum gravida, succincti pellibus albis,
Et pecudum densis velati corpora saetis.
Huc locat ille suam sponsam, filiumque maniplis
Subter humum asternit, glacies ne frigida laedat
Virgineos artus, aut fetae incommodet alvo.
Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris
Incipit: et dono Divum gratissima serpit:
Maturum hic utero foetum (mirabile) clauso
Virgo edit: plenis quando stata tempora metis
Attulit, et partus index Lucina resolvit:
Ipse sibi Lucina
DEUS: DEUS ipse benigna
Obstetricis ope, et mirando munere functus
Non hic ille uterum reserat, non membra resolvit,
Non ventrem violat, salvo sed corpore matris
Nascitur, et clausam pertransit virginis alvum
Ac velut Aetherea Titan penetrare fenestram
Luce potest, radiisque vitrum transire: nec illud
perfringit: sic ille uterum sine labe: sine omni
Pertransit noxa: sic olim saxa, foresque
Occlusas penetrat: sic salvus inambulat undis:
Et pede calcat aquas, nec spissis tenuia cedunt.
O mirum infantem, quis verbis explicet ortum
Hunc pueri? quis secreti mysteria caeli
Abdita rimetur, terrenae haud obvia menti?
Non mihi si centum linguae sint, oraque centum
Alitis aetherei vox, haec mysteria fando
Consequar, aut ullo possim comprendere sensu.
Caeca vale ratio, quae visibus omnia lustras
Humanis: acies animi comprendere nescit:
Quem natura negat. Namque immortalia sensu
Absona mortali: mentique impervia nostrae
Sola fides oculis benefidi pectoris haurit.
Et quid erat tandem CHRISTO ad praesepia nato
Externi cultus? quid opis? in in orbe paratus?
Quae nutrix? quae tractantes cunabula servae?
Qui lecti ornatus? quae picto lintea filo?
Mater inops hominum, nullis instructa suorum
Auxiliis foetum involvit lodicis adesae
Fragminibus: laceroque artus circumdat amictu.
Poscit opem iuvenis, cunasque requirit ab urbis
Hospite: sed tota frustratus nocte laborem
Algidus in stabulum redit: illi membra rigeband
Horrida: et urebat glacies hirsuta capillos
Longaque canentem duplicabat stiria barbam,
Tum mater puerum praesepi imponit, et altum
Praeparat ante torum: non hic Milesia cunis
Vellera substernit, Tyrios incocta colores,
Non trabram gemmis pretiosam, auroque micantem
Non bullam, non praetextam, Serumque labores:
Sed stipulam culmosque leves filicumque maniplos
Hos infans recubat Tyrio divinus in Ostro:
Haec praetexta DEO, teneroque monilia CHRISTO
Haec palla, hoc croceo pictum velamen acanto,
Caula illi nutrix, non aula: crepundia fenum:
Bulla filix: culmus lodix: praesepia cunae.
Turpe pavimentum pecuino stercore foedum
Ingratusque fimi foetor, postesque saligni,
Haec aforata domus, haec marmora secta trabesque
Hoc laquear tecti regale, hi thuris odores:
Haec summum in terris excepit Regia regem.
Non illi plumae, non stragula picta soporem
Conciliant, non versicolor stat lectulus: inter
Dura iacet pernox in strato saxa cubili:
Frondibus hirsutis et carice tectus acuta,
O pueri, et quorum mentes caelestium inanes,
Huc acies animi, huc oculos intendite vestros,
Aspicite has cunas, haec duri stragula lecti.
Hic est ille DEUS cunis qui dormit in illis
Quo verbum dicente unum per inane coacta
Semina, terrarumque animaeque marisque fuerunt,
Et liquidi simul ignis, et haec vaga machina mundi.
Quo mandante solum duravit, et aequora terrae
Disclusa: et volucris aer, mare mobile pisces
Accepit, tellus animalia, sidera caelum.
Hic est ille DEUS, misero qui vagit ovili:
Quo duce sidereo disiecta a culmine monstra
Anguipedum, aeternas Erebi dant carcere poenas.
Quo duce participem lecti suscepit Adamus
inque hortum venit: stygioque illusus ab angue
Seminis ipsius audivit de semine vocem.
Hic DEUS ille iacet: qui quando ultricibus undis
Ira DEI mundum voluit submergere ponto,
Lamechidem docuit puppim fabricare, domumque
Innocuam, toto servavit in orbe natantem.
Qui patri Abrahamo, Chaldaeae finibus orae
Educto, promissa dedit, ac foedere certo
In fidei signum pellem, genitalia circum,
Murice praecepit maribus praecidere acuto.
Qui Lothum e rapido Sodomorum sustulit igne:
Quando pater toto iaculatus sulphura caelo,
Disiecitque urbes, evertitque omnia flammis.
Qui parvos Abrae subiit cum patre penates
Summissoque humiles intravit vertice postes,
Et conviva homini mensis assedit acernis.
Hic cubat in stabulo, palea suffultus et ulvis
Ille DEUS, clara qui sese in luce videndum
Obtulit Isacidae, vultuque refulsit eodem
Quo nunc in cunis recubat, qualisque videri
Inter mortales voluit, quid demoror? hic est
In cunis DEUS ille Gigas? qui noctis in umbra
Fortia membra viro opposuit: duraque palaestra
Congressus, modo colla manu, modo bracchia captans,
Nunc frontem, nunc cervicem, nunc crura lacessens
Non prius abstinuit lucta, quam nocte fugata
Exortoque die, victoris crura Iacobi
Obliqua percussa manu, lassataque cervix,
Et femur infractae luxatur robore pilae,
Fecerunt laeso magnum et memorabile nomen.
Hic est ille DEUS, qui tristi e sede Canopi
Eduxit populum Cananaeae ad moenia terrae,
Cum rubra in montis faciem circumstetit unda
Accepitque sinu populos, misitque per amnem.
Hic rubus ille ardens, hic Iosua verus et ipsa
Ex re nomen habens, invicto hic robore Simson,
Mille viros qui olim maxilla fudit Asellae.
Hic ille Hebraea rex Melchisedecus in ora.
Idem rex hominum CHRISTUS, Superumque sacerdos
Rege pio Davide fatus, rex ipse futurs
Et populi ductor, qui atri Babylonia
Ditis
Vincula confringet: veteresque vocabit honores
Et gentem primos ducet pietatis ad usus.
Hic ille est puer, muliebri e semine natus,
Nunc vili recubans caula, nunc parvulus infans:
Qui centumgemini caput exitiale Draconis
Tundet, et haud facilem victu subvertet avernum.
Hic agnus foedo iacet immaculatus ovili
Qui primo asperam nobis ab origine labem
Absterget: qui morte sua scelus omne piabit.
O caecae mentes quid adhuc dubitatis et aegre
Creditis: insanae si quid rationis iniquum
Dictamen neegat: aut demens natura repellit.
Mens hominum densis iam dudum immersa tenebris
Lucis inaccessae radios, caelique coruscum
Ferre nequit lumen. Nec enim quod ab orbe remotum est,
Inque poli regione latet, ratio aequa prehendit.
Non ea vis animo, non tanta potentia menti.
Sola fides, Domini quae gaudet credere verbo,
Omnia comprendit, superat facile omnia: vincit
Omnia: cumque DEO luctatur, et arce potitur
Aetheria, victrixque polos supereminet omnes.
Si tamen ante femur caecae rationis iniquum
Luxavit, diffisa uni sibi, credula soli
Verbo, et in obsequium CHRISTI captiva potentis.
Quippe hoc iste tener praesepibus exigit infans:
Dum culmos pecudumque super cunabula vagit.
Namque humiles, fidosque sibi puer eligit iste:
Factus et ipse humilis, quia non putat esse rapinam
Occultasse DEUM, et servi sumpsisse figuram.
Utque recens natus, sub luminis exiit auras
Non Solymis puer iste suos magnatibus ortus
Ostendit, non nobilibus, non indole claris,
Non rerum dominis: vocat ille e rure colonos
Pastoresque gregis, pia pectora, credula verbis
Simplice nixa fide, non perscrutantia caelum.
His se aperit DEUS atque ultro venientibus offert.
Ipse bonus pastor, sparsos qui colligat agnos
Israele satos: unique includat ovili
Hebraeos simul, et reliquis e gentibus ortos
Sic piscatores socios sibi postea legit,
Praeconesque suos fecit, summaque locavit
In statione viros. Nam quod iacet erigit ipse,
Et vehit ex humili magna ad fastigia rerum.
Iure suos igitur primum pastoribus ortus
Indicat: unde illos muliebri e semine traxit:
Pastorem sese esse docens pastoribus ortum.
Nam quid ego Isacidae pueri e maioribus unum
Proloquar et Iessae
Davidem stirpe creatum
Huius avum pueri? nonne ambos vidimus olim
Lanigeros pavisse greges hirtasque capellas?
Vix equidem tenerum ediderat virgo innuba foetum,
Intonuere poli: crebris micat ignibus aether.
Sensit humus Bethlae, laetata est dives Amomo
Hierichus, palmaeque ferax resilivit Idume,
Et cedro florens Libanus respondet, et alta
Consonuit Sione raucum concussa fragorem.
Cum subito alituum coetus delabitur alto
Aethere praepetibusque movet liquidum aera pennis,
Et claro effulget nimbo, simul incipit ore.
Solvite corde metum pastores: En ego caeli
Vertice delapsus nova nuntia porto salutis,
Nuntia quae superant totius gaudia mundi.
Editus est hodie nobis e virginis alvo
Intactae, puer Hebraeo de sanguine, rerum
Servator, populique salus, columenque suorum.
CHRISTUS in antiquis Iessaeae sedibus urbis,
Qui durum praesepe tenet, Vos ominis huius
Accipite augurium, totasque advertite mentes.
Bethlae ipsum mediis in moenibus urbis ovile
Excipit infantem: duris praesepibus illis
Accubat, attriti contectus fragmine panni
Et stipula, et culmis, et carice fultus acuta.
Dixit: et huic ingens exercitus astitit alto
Culmine deveniens caeli, laetumque frequentat
Nascenti peana DEO. Sit gloria caelo,
Pax terrae humano, sit pectore casta voluntas.
Nec mora: pastores parvae succedere Bethlae
Festinant: caulamque adeunt: puerumque piamque
Inveniunt matrem, et prono praesepia vultu
Devenerati, olidis defigunt oscula cunis.
Eia agite hic quotquot nomen de nomine CHRISTI
Ducitis, ite citi mecum, rapidisque secuti
Passibus agricolum turbam, pecudumque magistros
Quaerite virgineo generatum semine CHRISTUM:
Intrate hanc caulam, et prono praesepia vultu
Ac pastoriciis puerum veneramini ocellis.
Viderit hunc quisquis puerum mortalibus istis
Luminibus stupidaeque oculo rationis acuto:
Illum maiestas pueri occaecabit, et ingens
Aetheris igniti fulgor, nimbique micantes
Offundent menti tenebras: ne cernere verum
Possit in his numen caulis, hominemque potentem.
Eia agite hunc CHRISTUM vera pietate prehensum
Accipite atque animis spe certa includite vestris:
Tum mecum aligeri caetus Paeana secuti
Unanimi cantate choro. Sit gloria caelo,
Pax terrae, humano sit pectore casta voluntas:
Omnes mecum iterate simul, Sit gloria caelo,
Pax terrae, humano sit pectore casta voluntas.
Ter mecum ingeminate omnes: Sit gloria caelo,
Pax terrae, humano sit pectore casta voluntas.